Tattha channā me kuṭikātigāthāya kā uppatti?
Now, what is the origin story of the verse, " My hut is thatched" (channā me kuṭikā)?
Bối cảnh phát sinh của bài kệ “ Channā me kuṭikā” là gì?
Vuccate – ito kira kappasatasahassamatthake anuppanneyeva padumuttare bhagavati lokanāthe haṃsavatīnāmake nagare aññatarassa brāhmaṇamahāsālassa eko putto uppajji.
It is said that a hundred thousand aeons ago, before the Buddha Padumuttara, the Lord of the World, had arisen, in a city named Haṃsavatī, a son was born to a certain wealthy brahmin.
Được kể rằng, một trăm ngàn kiếp trái đất trước đây, khi Đức Phật Padumuttara, Đấng cứu độ thế gian, chưa xuất hiện, tại thành phố tên Haṃsavatī, một người con trai đã được sinh ra cho một vị Bà-la-môn đại phú.
Tassa ‘‘nandamāṇavo’’ti nāmaṃ akaṃsu.
They named him Nandamāṇava.
Họ đặt tên cho ngài là “Nandamāṇava”.
So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā tattha sāraṃ apassanto attano parivārabhūtehi catucattālīsāya māṇavakasahassehi saddhiṃ pabbatapāde isipabbajjaṃ pabbajitvā aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo nibbattesi.
When he reached maturity, he mastered the three Vedas, but seeing no essence in them, he, along with forty-four thousand young men who were his retinue, renounced the world as an ascetic at the foot of a mountain and attained the eight attainments and five supernormal powers (abhiññās).
Khi trưởng thành, ngài đã học thuộc ba bộ Veda, nhưng không thấy được cốt lõi trong đó, nên cùng với bốn mươi bốn ngàn đệ tử của mình, ngài đã xuất gia làm đạo sĩ tại chân núi, và đạt được tám thiền định (samāpatti) và năm thần thông (abhiññā).
Antevāsikānampi kammaṭṭhānaṃ ācikkhi.
He also taught meditation subjects (kammaṭṭhāna) to his disciples.
Ngài cũng đã chỉ dạy đề mục thiền (kammaṭṭhāna) cho các đệ tử.
Tepi na cireneva jhānalābhino ahesuṃ.
They too quickly attained jhāna.
Và các vị ấy cũng nhanh chóng đạt được các thiền định.
Tena ca samayena padumuttaro bhagavā loke uppajjitvā haṃsavatīnagaraṃ upanissāya viharanto ekadivasaṃ paccūsasamaye lokaṃ volokento nandatāpasassa antevāsikajaṭilānaṃ arahattūpanissayaṃ nandatāpasassa ca dvīhaṅgehi samannāgatassa sāvakaṭṭhānantarassa patthanaṃ disvā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā pubbaṇhasamaye pattacīvaramādāya aññaṃ kañci anāmantetvā sīho viya ekacaro nandatāpasassa antevāsikesu phalāphalatthāya gatesu ‘‘buddhabhāvaṃ me jānātū’’ti passantasseva nandatāpasassa ākāsato otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi.
At that time, the Blessed One Padumuttara, having arisen in the world and residing near the city of Haṃsavatī, one day in the early morning, surveying the world, perceived the potential for Arahantship in Nandatāpasa's ascetic disciples and Nandatāpasa's aspiration for the foremost position of a disciple, endowed with the two qualities of dwelling in seclusion and being worthy of offerings. So, in the early morning, after attending to his bodily needs, he took his bowl and robes, and without informing anyone else, like a lion roaming alone, he descended from the sky and stood on the ground right before Nandatāpasa, making him realize, "He is a Buddha."
Vào thời điểm đó, Đức Phật Padumuttara đã xuất hiện trên thế gian, an trú gần thành phố Haṃsavatī. Một ngày nọ, vào buổi sáng sớm, khi Đức Phật quán sát thế gian, Ngài thấy được nhân duyên chứng A-la-hán của các đạo sĩ đệ tử của đạo sĩ Nanda, và sự mong cầu vị trí đệ tử cao cả với hai phẩm chất (araṇavihāra và dakkhiṇeyya) của đạo sĩ Nanda. Vì vậy, Ngài đã tắm rửa vào sáng sớm, rồi mang y bát vào buổi sáng, không báo cho ai khác, một mình như sư tử, Ngài từ trên không trung hạ xuống và đứng trên mặt đất ngay trước mắt đạo sĩ Nanda, như thể muốn nói: “Hãy biết rằng Ta là một vị Phật.”
Nandatāpaso buddhānubhāvañceva lakkhaṇapāripūriñca disvā lakkhaṇamante sammasitvā ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato nāma agāraṃ ajjhāvasanto rājā hoti cakkavattī, pabbajanto loke vivaṭacchado sabbaññū buddho hoti.
Nandatāpasa, seeing the Buddha's power and the perfection of his auspicious marks, and after reflecting on the marks according to the texts, thought: "One endowed with these marks, if he remains a householder, becomes a Wheel-turning Monarch; if he renounces, he becomes a Fully Self-Enlightened Buddha, with all defilements uncovered in the world. This supreme man is undoubtedly a Buddha." Having understood this, he went forth to meet him, paid homage with the five-point prostration, arranged a seat, and offered it.
Đạo sĩ Nanda, sau khi thấy oai đức của Đức Phật và sự viên mãn của các tướng tốt, đã quán xét các tướng tốt và biết rằng: “Người nào có các tướng tốt này, nếu sống tại gia sẽ là một vị Chuyển Luân Thánh Vương; nếu xuất gia sẽ là một vị Phật Toàn Giác (sabbaññū buddha), Đấng đã vén mở màn che (vivaṭacchada) trên thế gian.
Ayaṃ purisājānīyo nissaṃsayaṃ buddhoti ñatvā paccuggamanaṃ katvā, pañcapatiṭṭhitena vanditvā, āsanaṃ paññāpetvā, adāsi.
The Blessed One sat down on the prepared seat.
Vị đại nhân này chắc chắn là một vị Phật.” Sau khi biết vậy, ngài đã đi ra nghênh đón, đảnh lễ bằng năm chi chạm đất, sắp đặt chỗ ngồi và dâng cúng.
Nisīdi bhagavā paññatte āsane.
Nandatāpasa also took a seat suitable for himself and sat down respectfully to one side.
Đức Thế Tôn đã an tọa trên chỗ ngồi đã được sắp đặt.
Nandatāpasopi attano anucchavikaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi.
At that time, the forty-four thousand ascetics, having gathered various choice and flavorful fruits, arrived at their teacher's presence. Looking at the seats where the Buddha and their teacher were sitting, they said: "Teacher, we have been thinking that there is no one greater than you in this world. But this person, we think, is greater than you."
Đạo sĩ Nanda cũng lấy chỗ ngồi thích hợp cho mình và ngồi sang một bên.
Tasmiṃ samaye catucattālīsasahassajaṭilā paṇītapaṇītāni ojavantāni phalāphalāni gahetvā ācariyassa santikaṃ sampattā buddhānañceva ācariyassa ca nisinnāsanaṃ olokentā āhaṃsu – ‘‘ācariya, mayaṃ ‘imasmiṃ loke tumhehi mahantataro natthī’ti vicarāma, ayaṃ pana puriso tumhehi mahantataro maññe’’ti.
Nandatāpasa replied, "My dear ones, what are you saying? Do you wish to compare Mount Sineru, which is 168,000 leagues high, to a mustard seed? Do not compare me to the Omniscient Buddha."
Vào lúc đó, bốn mươi bốn ngàn đạo sĩ đã mang những loại trái cây thượng hạng, đầy chất bổ dưỡng, đến chỗ vị đạo sư của mình. Khi nhìn thấy chỗ ngồi của Đức Phật và vị đạo sư, họ nói: “Thưa đạo sư, chúng con vẫn nghĩ rằng không có ai vĩ đại hơn đạo sư trên thế gian này, nhưng có lẽ vị này còn vĩ đại hơn đạo sư chăng?”
Nandatāpaso, ‘‘tātā, kiṃ vadetha, sāsapena saddhiṃ aṭṭhasaṭṭhisatasahassayojanubbedhaṃ sineruṃ upametuṃ icchatha, sabbaññubuddhena saddhiṃ mā maṃ upamitthā’’ti āha.
Then those ascetics, realizing, "If this person were inferior, our teacher would not have used such a comparison; truly, how great is this supreme man!", prostrated themselves at his feet and paid homage with their heads.
Đạo sĩ Nanda nói: “Này các con, các con đang nói gì vậy? Các con muốn so sánh núi Sineru cao một trăm sáu mươi tám ngàn dojana với hạt cải ư? Đừng so sánh ta với Đức Phật Toàn Giác!”
Atha te tāpasā ‘‘sace ayaṃ orako abhavissa, na amhākaṃ ācariyo evaṃ upamaṃ āhareyya, yāva mahā vatāyaṃ purisājānīyo’’ti pādesu nipatitvā sirasā vandiṃsu.
Then their teacher said, "My dear ones, we have no offering suitable for the Buddhas, and the Blessed One has come here for alms. Therefore, we will offer what we can. You, bring whatever exquisite fruits you have brought." Having said this, he had them bring the fruits, then washed his hands, and personally placed them in the Tathāgata's bowl.
Khi ấy, các vị ẩn sĩ ấy suy nghĩ: ‘Nếu vị này là người tầm thường, thì bậc Đạo sư của chúng ta sẽ không đưa ra ví dụ như vậy. Vị đại nhân này thật vĩ đại biết bao!’ Rồi họ quỳ xuống dưới chân và đảnh lễ bằng đầu.
Atha te ācariyo āha – ‘‘tātā, amhākaṃ buddhānaṃ anucchaviko deyyadhammo natthi, bhagavā ca bhikkhācāravelāyaṃ idhāgato, tasmā mayaṃ yathābalaṃ deyyadhammaṃ dassāma, tumhe yaṃ yaṃ paṇītaṃ phalāphalaṃ ānītaṃ, taṃ taṃ āharathā’’ti vatvā āharāpetvā hatthe dhovitvā sayaṃ tathāgatassa patte patiṭṭhāpesi.
As soon as the fruits were accepted by the Teacher, devas deposited divine essence into them.
Bấy giờ, vị đạo sĩ nói với họ: “Này các con, chúng ta không có vật cúng dường nào xứng đáng với chư Phật. Thế Tôn đã đến đây vào giờ khất thực, vì vậy chúng ta hãy cúng dường tùy theo khả năng. Các con hãy mang đến những loại trái cây thượng hạng mà các con đã hái được.” Nói xong, ông bảo họ mang đến, rửa tay rồi đích thân đặt vào bát của Đức Như Lai.
Satthārā phalāphale paṭiggahitamatte devatā dibbojaṃ pakkhipiṃsu.
The ascetic himself filtered the water and offered it.
Ngay khi Đức Bổn Sư nhận trái cây, chư thiên đã bỏ vào đó thức ăn của cõi trời.
Tāpaso udakampi sayameva parissāvetvā adāsi.
Then, after completing the meal and with the Teacher seated, he called all his disciples and sat discussing the Dhamma with the Teacher.
Vị đạo sĩ tự mình lọc nước rồi dâng lên.
Tato bhojanakiccaṃ niṭṭhāpetvā nisinne satthari sabbe antevāsike pakkositvā satthu santike sāraṇīyaṃ kathaṃ kathento nisīdi.
The Teacher thought, "Let the Sangha of monks come."
Sau đó, hoàn tất việc thọ thực, khi Đức Bổn Sư an tọa, ông gọi tất cả các đệ tử lại và ngồi nói chuyện thân mật với Đức Bổn Sư.
Satthā ‘‘bhikkhusaṅgho āgacchatū’’ti cintesi.
The monks, knowing the Teacher's thought, a hundred thousand Arahants came, paid homage to the Teacher, and stood respectfully to one side.
Đức Bổn Sư nghĩ: “Chư Tỳ-khưu Tăng hãy đến đây!”
Bhikkhū satthu cittaṃ ñatvā satasahassamattā khīṇāsavā āgantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
Nandatāpasa addressed his disciples: "My dear ones, even the seat of the Buddhas is low, and there is no seat for a hundred thousand ascetics. Today, you should make a grand offering to the Blessed One and the Sangha of monks. Bring fragrant and colorful flowers from the foot of the mountain."
Chư Tỳ-khưu, biết được tâm ý của Đức Bổn Sư, một trăm ngàn vị A-la-hán đã đến, đảnh lễ Đức Bổn Sư rồi đứng sang một bên.
Nandatāpaso antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, buddhānaṃ nisinnāsanampi nīcaṃ, samaṇasatasahassassapi āsanaṃ natthi, tumhehi ajja uḷāraṃ bhagavato bhikkhusaṅghassa ca sakkāraṃ kātuṃ vaṭṭati, pabbatapādato vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharathā’’ti.
Due to the inconceivable power of psychic abilities, in a moment, they brought fragrant and colorful flowers and arranged a flower seat one yojana in size for the Buddhas.
Đạo sĩ Nanda gọi các đệ tử: “Này các con, chỗ ngồi của chư Phật vẫn còn thấp, và cũng không có chỗ ngồi cho một trăm ngàn vị Sa-môn. Hôm nay, các con phải thực hiện sự cúng dường cao quý cho Đức Thế Tôn và Tỳ-khưu Tăng. Hãy hái những bông hoa có màu sắc và hương thơm tuyệt đẹp từ chân núi về.”
Acinteyyattā iddhivisayassa muhutteneva vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharitvā buddhānaṃ yojanappamāṇaṃ pupphāsanaṃ paññāpesuṃ.
For the chief disciples, it was three gāvutas, and for the remaining monks, it varied from half a yojana down to one usabha for the youngest monk.
Do năng lực thần thông không thể nghĩ bàn, chỉ trong chốc lát, họ đã mang về những bông hoa có màu sắc và hương thơm tuyệt đẹp, rồi sắp đặt một tòa sen hoa rộng một do-tuần cho chư Phật.
Aggasāvakānaṃ tigāvutaṃ, sesabhikkhūnaṃ aḍḍhayojanikādibhedaṃ, saṅghanavakassa usabhamattaṃ ahosi.
With the seats thus arranged, Nandatāpasa stood before the Tathāgata with clasped hands and said, "Bhante, may the Blessed One ascend this flower seat for our long-term welfare and happiness."
Cho các Đại đệ tử là ba gāvuta, cho các Tỳ-khưu còn lại là nửa do-tuần trở xuống, và cho vị Tỳ-khưu trẻ nhất là một usabha.
Evaṃ paññattesu āsanesu nandatāpaso tathāgatassa purato añjaliṃ paggayha ṭhito, ‘‘bhante, mayhaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya imaṃ pupphāsanaṃ abhiruhathā’’ti āha.
The Blessed One sat on the flower seat.
Khi các chỗ ngồi đã được sắp đặt như vậy, đạo sĩ Nanda chắp tay đứng trước Đức Như Lai và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài hãy ngự lên tòa sen hoa này để mang lại lợi ích và hạnh phúc lâu dài cho chúng con.”
Nisīdi bhagavā pupphāsane.
With the Teacher thus seated, the monks, knowing the Teacher's intention, sat on their respective prepared seats.
Đức Thế Tôn an tọa trên tòa sen hoa.
Evaṃ nisinne satthari satthu ākāraṃ ñatvā bhikkhū attano attano pattāsane nisīdiṃsu.
Nandatāpasa held a large flower parasol over the Tathāgata's head and stood there.
Khi Đức Bổn Sư đã an tọa như vậy, chư Tỳ-khưu, biết được ý chỉ của Đức Bổn Sư, cũng an tọa trên chỗ ngồi của mình.
Nandatāpaso mahantaṃ pupphachattaṃ gahetvā tathāgatassa matthake dhārento aṭṭhāsi.
The Teacher entered the attainment of cessation (nirodhasamāpatti), thinking, "May this honor shown by the ascetics be greatly fruitful."
Đạo sĩ Nanda cầm một chiếc lọng hoa lớn che trên đầu Đức Như Lai và đứng đó.
Satthā ‘‘tāpasānaṃ ayaṃ sakkāro mahapphalo hotū’’ti nirodhasamāpattiṃ samāpajji.
Knowing that the Teacher had entered the attainment, the monks also entered it.
Đức Bổn Sư nhập vào diệt tận định, với ý nghĩ: “Nguyện cho sự cúng dường này của các đạo sĩ mang lại quả báo lớn!”
Satthu samāpannabhāvaṃ ñatvā bhikkhūpi samāpajjiṃsu.
Knowing that the Teacher had entered samāpatti, the bhikkhus also entered samāpatti.
Chư Tỳ-khưu, biết Đức Bổn Sư đã nhập định, cũng nhập định theo.
Tathāgate sattāhaṃ nirodhaṃ samāpajjitvā nisinne antevāsikā bhikkhācārakāle sampatte vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñjitvā sesakāle buddhānaṃ añjaliṃ paggayha tiṭṭhanti.
While the Tathāgata was seated, having entered nirodha-samāpatti for seven days, the resident disciples, when it was time for alms-round, consumed roots and fruits from the forest, and during the remaining time, they stood with clasped hands towards the Buddhas.
Khi Đức Như Lai đã an tọa trong diệt tận định bảy ngày, các đệ tử, đến giờ khất thực, thọ dụng các loại rễ và trái cây rừng, và trong thời gian còn lại, họ chắp tay đứng trước chư Phật.
Nandatāpaso pana bhikkhācārampi agantvā pupphachattaṃ dhārento sattāhaṃ pītisukheneva vītināmeti.
But the ascetic Nanda, without even going on alms-round, spent seven days holding a flower-umbrella, solely in the bliss of rapture.
Còn đạo sĩ Nanda thì không đi khất thực, chỉ che lọng hoa, trải qua bảy ngày trong niềm hoan hỷ và an lạc.
Satthā nirodhato vuṭṭhāya araṇavihāriaṅgena dakkhiṇeyyaṅgena cāti dvīhi aṅgehi samannāgataṃ ekaṃ sāvakaṃ ‘‘isigaṇassa pupphāsanānumodanaṃ karohī’’ti āṇāpesi.
The Teacher, having emerged from nirodha-samāpatti, commanded a certain disciple, who was endowed with two qualities—the quality of dwelling without defilements (araṇavihārī) and the quality of being worthy of offerings (dakkhiṇeyya)—"Perform the anumodanā for the flower-seat for the assembly of ascetics."
Đức Bổn Sư xuất định và ra lệnh cho một vị đệ tử, người đã thành tựu hai pháp: pháp hành không cấu uế (araṇavihāra) và pháp hành đáng được cúng dường (dakkhiṇeyya), rằng: “Hãy tùy hỷ công đức tòa sen hoa của nhóm đạo sĩ này.”
So cakkavattirañño santikā paṭiladdhamahālābho mahāyodho viya tuṭṭhamānaso attano visaye ṭhatvā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ sammasitvā anumodanaṃ akāsi.
That disciple, with a joyful mind, like a great warrior who has received great gain from a universal monarch, stood in his place, reflected on the Tipiṭaka of the Buddha's words, and performed the anumodanā.
Vị ấy, với tâm hoan hỷ như một vị đại tướng được ban thưởng lớn từ một vị vua Chuyển Luân Thánh Vương, đứng trên vị trí của mình, quán xét Tam Tạng Phật ngôn rồi tùy hỷ công đức.
Tassa desanāvasāne satthā sayaṃ dhammaṃ desesi.
At the end of his discourse, the Teacher himself taught the Dhamma.
Sau khi vị ấy thuyết pháp xong, Đức Bổn Sư đích thân thuyết pháp.
Desanāpariyosāne sabbe catucattālīsasahassatāpasā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
At the conclusion of the discourse, all forty-four thousand ascetics attained Arahantship.
Khi bài pháp kết thúc, tất cả bốn mươi bốn ngàn đạo sĩ đều chứng đắc A-la-hán quả.
Satthā ‘‘etha, bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi.
The Teacher stretched out his hand, saying, "Come, bhikkhus!"
Đức Bổn Sư đưa tay ra và nói: “Hãy đến đây, này các Tỳ-khưu!”
Tesaṃ tāvadeva kesamassu antaradhāyi.
Immediately, their hair and beards disappeared.
Ngay lập tức, râu tóc của họ biến mất.
Aṭṭha parikkhārā kāye paṭimukkāva ahesuṃ saṭṭhivassattherā viya satthāraṃ parivārayiṃsu.
The eight requisites appeared on their bodies as if they were already worn, and they surrounded the Teacher like elders of sixty vassas.
Tám vật dụng của bậc xuất gia tự động xuất hiện trên thân họ, và họ vây quanh Đức Bổn Sư như những vị Trưởng lão sáu mươi hạ lạp.
Nandatāpaso pana vikkhittacittatāya visesaṃ nādhigacchi.
But the ascetic Nanda, due to his distracted mind, did not attain any special distinction (of the path and fruition).
Tuy nhiên, đạo sĩ Nanda đã không đạt được thành quả đặc biệt nào do tâm bị tán loạn.
Tassa kira araṇavihārittherassa santike dhammaṃ sotuṃ āraddhakālato paṭṭhāya ‘‘aho vatāhampi anāgate uppajjanakabuddhassa sāsane iminā sāvakena laddhadhuraṃ labheyya’’nti cittaṃ udapādi.
It is said that from the time he began to listen to the Dhamma from that Araṇavihārī Thera, the thought arose in him: "Oh, may I too, in the dispensation of a future Buddha, obtain the burden (of Araṇavihārī and Dakkhiṇeyya) that this disciple has obtained!"
Kể từ khi ông bắt đầu nghe pháp từ vị Trưởng lão Araṇavihārī, trong tâm ông đã khởi lên ý nghĩ: “Ôi! Ước gì trong giáo pháp của Đức Phật sẽ xuất hiện trong tương lai, mình cũng sẽ đạt được địa vị như vị đệ tử này!”
So tena parivitakkena maggaphalapaṭivedhaṃ kātuṃ nāsakkhi.
Due to that thought, he was unable to realize the paths and fruits.
Vì ý nghĩ đó, ông đã không thể chứng đắc Đạo quả.
Tathāgataṃ pana vanditvā sammukhe ṭhatvā āha – ‘‘bhante, yena bhikkhunā isigaṇassa pupphāsanānumodanā katā, ko nāmāyaṃ tumhākaṃ sāsane’’ti.
Then, having saluted the Tathāgata, he stood before him and said, "Venerable Sir, what is the name of this bhikkhu in your dispensation who performed the anumodanā for the flower-seat of the assembly of ascetics?"
Tuy nhiên, ông đã đảnh lễ Đức Như Lai, đứng trước Ngài và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, vị Tỳ-khưu đã tùy hỷ công đức tòa sen hoa của nhóm đạo sĩ này, Ngài ấy là ai trong giáo pháp của Ngài?”
‘‘Araṇavihāriaṅge dakkhiṇeyyaaṅge ca etadaggaṃ patto eso bhikkhū’’ti.
"This bhikkhu has attained eminence in the quality of Araṇavihārī and in the quality of Dakkhiṇeyya," (the Buddha) said.
“Vị Tỳ-khưu ấy đã đạt đến địa vị tối thượng (Etadagga) về hai pháp: pháp hành không cấu uế (Araṇavihāra) và pháp hành đáng được cúng dường (Dakkhiṇeyya).”
‘‘Bhante, yvāyaṃ mayā sattāhaṃ pupphachattaṃ dhārentena sakkāro kato, tena adhikārena na aññaṃ sampattiṃ patthemi, anāgate pana ekassa buddhassa sāsane ayaṃ thero viya dvīhaṅgehi samannāgato sāvako bhaveyya’’nti patthanamakāsi.
"Venerable Sir, with this meritorious deed of holding the flower-umbrella for seven days, I do not wish for any other attainment. But in the future, in the dispensation of a Buddha, may I be a disciple endowed with these two qualities, like this Thera," he made this aspiration.
“Bạch Đức Thế Tôn, với công đức cúng dường lọng hoa trong bảy ngày này, con không mong cầu bất kỳ sự giàu sang nào khác. Tuy nhiên, trong tương lai, trong giáo pháp của một Đức Phật, con ước nguyện được trở thành một đệ tử có đủ hai pháp như vị Trưởng lão này.”
Satthā ‘‘samijjhissati nu, kho imassa tāpasassa patthanā’’ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā olokento kappasatasahassaṃ atikkamitvā samijjhanakabhāvaṃ disvā nandatāpasaṃ āha – ‘‘na te ayaṃ patthanā moghā bhavissati, anāgate kappasatasahassaṃ atikkamitvā gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa santike samijjhissatī’’ti vatvā dhammakathaṃ kathetvā bhikkhusaṅghaparivuto ākāsaṃ pakkhandi.
The Teacher, sending forth his knowledge of the future to see if "this ascetic's aspiration will be fulfilled," perceived that it would be fulfilled after a hundred thousand aeons. Seeing this, he said to the ascetic Nanda, "This aspiration of yours will not be in vain. In the future, after a hundred thousand aeons, a Buddha named Gotama will arise, and it will be fulfilled in his presence." Having said this and preached the Dhamma, he ascended into the sky, surrounded by the assembly of bhikkhus.
Đức Bổn Sư suy nghĩ: “Liệu lời nguyện của vị đạo sĩ này có thành hiện thực không?” Ngài dùng Anāgataṃsañāṇa (trí tuệ về tương lai) để quán xét và thấy rằng lời nguyện sẽ thành hiện thực sau một trăm ngàn đại kiếp. Ngài nói với đạo sĩ Nanda: “Lời nguyện của con sẽ không vô ích. Trong tương lai, sau một trăm ngàn đại kiếp, một Đức Phật tên Gotama sẽ xuất hiện, và lời nguyện của con sẽ thành hiện thực nơi Ngài.” Nói xong, Ngài thuyết pháp rồi cùng với Tỳ-khưu Tăng bay lên hư không.
Nandatāpaso yāva cakkhupathasamatikkamā satthāraṃ bhikkhusaṅghañca uddissa añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi.
The ascetic Nanda stood with clasped hands, revering the Teacher and the assembly of bhikkhus until they passed out of sight.
Đạo sĩ Nanda chắp tay hướng về Đức Bổn Sư và Tỳ-khưu Tăng cho đến khi họ khuất khỏi tầm mắt.
So aparabhāge kālena kālaṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ suṇi.
Later, he periodically approached the Teacher and listened to the Dhamma.
Sau đó, ông thường xuyên đến gặp Đức Bổn Sư để nghe pháp.
Aparihīnajjhānova kālaṅkatvā brahmaloke nibbatto.
He passed away without losing his jhāna and was reborn in the Brahma-world.
Ông đã qua đời với thiền định không suy giảm và tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Tato pana cuto aparānipi pañca jātisatāni pabbajitvā āraññako ahosi.
After falling from there, he was reborn in another five hundred existences, becoming an ascetic living in the forest.
Sau khi chết từ cõi đó, ông tiếp tục xuất gia trong năm trăm kiếp nữa và trở thành một vị sống trong rừng.
Kassapasammāsambuddhakālepi pabbajitvā āraññako hutvā gatapaccāgatavattaṃ pūresi.
Even during the time of Kassapa Sammāsambuddha, he became a bhikkhu, lived in the forest, and fulfilled the Gatapaccāgata practice.
Vào thời Đức Phật Kassapa Chánh Đẳng Giác, ông cũng xuất gia, sống trong rừng và hoàn thành hạnh Gatapaccāgatavatta.
Etaṃ kira vattaṃ aparipūretvā mahāsāvakabhāvaṃ pāpuṇantā nāma natthi.
It is said that no one attains the state of a Mahāsāvaka without fully completing this practice.
Người ta nói rằng không có ai đạt được địa vị Đại đệ tử mà không hoàn thành hạnh này.
Gatapaccāgatavattaṃ pana āgamaṭṭhakathāsu vuttanayeneva veditabbaṃ.
The Gatapaccāgata practice should be understood in the manner described in the Āgama commentaries.
Hạnh Gatapaccāgatavatta cần được hiểu theo cách đã được trình bày trong các bản Chú giải của các Kinh điển.
So vīsativassasahassāni gatapaccāgatavattaṃ pūretvā kālaṅkatvā kāmāvacaradevaloke tāvatiṃsabhavane nibbatti.
He fulfilled the Gatapaccāgata practice for twenty thousand years, passed away, and was reborn in the Tāvatiṃsa realm, a celestial world of the sense-sphere.
Ông đã hoàn thành hạnh Gatapaccāgatavatta trong hai mươi ngàn năm, rồi qua đời và tái sinh vào cõi trời Tāvatiṃsa trong cõi Dục giới.
Vuttañhetaṃ apadāne (apa. thera 1.3.151) –
This is stated in the Apadāna:
Điều này đã được nói trong Apadāna:
Tena ca samayena amhākaṃ bhagavā loke uppajjitvā pavattavaradhammacakko anupubbena rājagahaṃ gantvā tattha veḷuvanapaṭiggahaṇādinā lokānuggahaṃ karonto rājagahaṃ upanissāya sītavane viharati.
At that time, our Blessed One, having arisen in the world and set the excellent Wheel of Dhamma in motion, gradually went to Rājagaha. There, performing acts of benevolence to the world such as accepting the Veḷuvana monastery, he resided in Sītavana, near Rājagaha.
Vào thời đó, Đức Thế Tôn của chúng ta, sau khi xuất hiện trên thế gian và chuyển bánh xe Chánh Pháp tối thượng, đã tuần tự đến Rājagaha. Ở đó, Ngài đã làm lợi ích cho thế gian bằng cách chấp nhận tịnh xá Veḷuvana và các việc khác, rồi Ngài an trú tại Sītavana gần Rājagaha.
Tadā anāthapiṇḍiko seṭṭhi sāvatthiyaṃ uṭṭhānakabhaṇḍaṃ gahetvā attano sahāyassa rājagahaseṭṭhino gharaṃ gato buddhuppādaṃ sutvā satthāraṃ sītavane viharantaṃ upasaṅkamitvā paṭhamadassaneneva sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ sāvatthiṃ āgamanatthāya yācitvā tato pañcacattālīsayojane magge yojane yojane satasahassapariccāgena vihāre patiṭṭhāpetvā sāvatthiyaṃ rājamānena aṭṭhakarīsappamāṇaṃ jetassa rājakumārassa uyyānabhūmiṃ koṭisanthārena kiṇitvā tattha bhagavato vihāraṃ kāretvā adāsi.
Then, Anāthapiṇḍika the householder, having taken his growing wealth from Sāvatthī, went to the house of his friend, the householder of Rājagaha. Having heard of the Buddha’s arising, he approached the Teacher residing in Sītavana, and at the very first sight, he was established in the fruit of stream-entry. He then requested the Teacher to come to Sāvatthī. After that, on the forty-five yojana journey, he established monasteries at a cost of one hundred thousand coins at each yojana. In Sāvatthī, he purchased Prince Jeta’s pleasure garden, measuring eight karīsas by royal measure, for a sum of crores of coins, had a monastery built there for the Blessed One, and offered it.
Lúc bấy giờ, trưởng giả Anāthapiṇḍika ở Sāvatthī đã mang theo hàng hóa kinh doanh đến nhà người bạn là trưởng giả Rājagaha. Nghe tin Đức Phật xuất hiện, ông đã đến gặp Bậc Đạo Sư đang an trú tại Sītavana. Ngay từ lần gặp đầu tiên, ông đã an trú vào quả vị Dự Lưu. Sau đó, ông thỉnh cầu Bậc Đạo Sư đến Sāvatthī. Trên quãng đường bốn mươi lăm do-tu-na, ông đã xây dựng các tịnh xá với chi phí một trăm ngàn đồng tiền vàng mỗi do-tu-na. Ở Sāvatthī, ông đã mua khu vườn của hoàng tử Jeta với giá tám mươi ngàn đồng tiền vàng, trải đầy tiền vàng, rồi xây dựng tịnh xá cho Đức Thế Tôn ở đó và cúng dường.
Vihārapariggahaṇadivase ayaṃ subhūtikuṭumbiko anāthapiṇḍikaseṭṭhinā saddhiṃ gantvā dhammaṃ suṇanto saddhaṃ paṭilabhitvā pabbaji.
On the day of the monastery's acceptance, this householder Subhūti went with Anāthapiṇḍika the householder, listened to the Dhamma, gained faith, and went forth into homelessness.
Vào ngày nhận tịnh xá, vị gia chủ Subhūti này đã cùng với trưởng giả Anāthapiṇḍika đến nghe pháp, đạt được niềm tin và xuất gia.
So upasampajjitvā dve mātikā paguṇā katvā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā araññe samaṇadhammaṃ karonto mettājhānapādakaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having received ordination, he mastered the two Mātikas, had a meditation subject explained to him, and while practicing the ascetic life in the forest, he developed vipassanā with mettā-jhāna as its basis, and attained Arahantship.
Sau khi thọ giới Tỳ-kheo, ngài đã học thuộc lòng hai bộ Mātika, được chỉ dạy đề mục thiền định, rồi tu tập pháp Sa-môn trong rừng. Ngài đã phát triển thiền quán với thiền từ làm nền tảng, và đạt được quả vị A-la-hán.
So dhammaṃ desento yasmā satthārā desitaniyāmena anodissakaṃ katvā dhammaṃ deseti.
When he taught the Dhamma, he taught it in a non-specific manner, just as taught by the Teacher.
Khi ngài thuyết pháp, ngài đã thuyết pháp một cách vô phân biệt, theo phương pháp được Bậc Đạo Sư giảng dạy.
Tasmā araṇavihārīnaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among those who dwell without defilements (araṇavihārī).
Vì vậy, ngài được gọi là bậc tối thượng trong số những người sống không phiền não (araṇavihārī).
Piṇḍāya caranto ghare ghare mettājhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya bhikkhaṃ paṭiggaṇhāti ‘‘evaṃ dāyakānaṃ mahapphalaṃ bhavissatī’’ti.
When going for alms, he would enter mettā-jhāna in house after house, and after emerging from jhāna, he would accept alms, thinking, “Thus, there will be great fruit for the donors.”
Khi đi khất thực, ngài nhập thiền từ bi ở từng nhà, rồi xuất thiền và nhận bát, với ý nghĩ: “Như vậy, các thí chủ sẽ nhận được quả báo lớn.”
Tasmā dakkhiṇeyyānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among those worthy of offerings (dakkhiṇeyya).
Vì vậy, ngài được gọi là bậc tối thượng trong số những người xứng đáng nhận cúng dường (dakkhiṇeyya).
Tenāha bhagavā – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ araṇavihārīnaṃ yadidaṃ subhūti, dakkhiṇeyyānaṃ yadidaṃ subhūtī’’ti (a. ni. 1.198, 201).
Hence the Blessed One said: “Foremost among my bhikkhu disciples who dwell without defilements is Subhūti, and among those worthy of offerings is Subhūti.”
Do đó, Đức Thế Tôn đã nói: “Này các Tỳ-kheo, trong số các Tỳ-kheo đệ tử của Ta, Subhūti là bậc tối thượng trong số những người sống không phiền não, và Subhūti là bậc tối thượng trong số những người xứng đáng nhận cúng dường” (A.N. 1.198, 201).
Evamayaṃ mahāthero arahatte patiṭṭhāya attanā pūritapāramīnaṃ phalassa matthakaṃ patvā loke abhiññāto abhilakkhito hutvā bahujanahitāya janapadacārikaṃ caranto anupubbena rājagahaṃ agamāsi.
Thus, this Great Elder, having become established in Arahantship, having reached the pinnacle of the fruits of his perfected pāramīs, became renowned and distinguished in the world. For the welfare of many, he traveled through the countryside and in due course arrived at Rājagaha.
Như vậy, Đại Trưởng Lão này, sau khi an trú vào quả vị A-la-hán, đạt đến đỉnh cao của quả báo Ba-la-mật đã tích lũy, trở nên nổi tiếng và được biết đến trong thế gian. Ngài đã đi du hóa khắp các vùng để làm lợi ích cho nhiều người, và tuần tự đến Rājagaha.
Rājā bimbisāro therassa āgamanaṃ sutvā upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘idheva, bhante, vasathā’’ti vatvā ‘‘nivāsanaṭṭhānaṃ karissāmī’’ti pakkanto vissari.
King Bimbisāra, having heard of the Elder’s arrival, approached him, paid homage, and said, “Venerable Sir, please reside right here.” Having said that, he went away, thinking, “I will prepare a dwelling place,” but he forgot.
Vua Bimbisāra nghe tin Trưởng lão (Subhūti) đến, liền đến đảnh lễ và thưa: “Bạch Ngài, Ngài hãy ở lại ngay tại đây.” Rồi vua nói: “Con sẽ làm chỗ ở cho Ngài,” nhưng sau đó lại quên mất.
Thero senāsanaṃ alabhanto abbhokāse vītināmesi.
The Elder, not obtaining a lodging, spent his time in the open air.
Trưởng lão không có chỗ ở, phải trải qua đêm ngoài trời.
Therassa ānubhāvena devo na vassati.
Due to the Elder's power, the deva did not rain.
Do oai lực của Trưởng lão, trời không mưa.
Manussā avuṭṭhitāya upaddutā rañño nivesanadvāre ukkuṭṭhimakaṃsu.
The people, afflicted by the lack of rain, raised an outcry at the entrance of the king's palace.
Người dân bị hạn hán hoành hành, liền tụ tập la ó trước cửa cung vua.
Rājā ‘‘kena nu kho kāraṇena devo na vassatī’’ti vīmaṃsanto ‘‘therassa abbhokāsavāsena maññe na vassatī’’ti cintetvā tassa paṇṇakuṭiṃ kārāpetvā ‘‘imissā, bhante, paṇṇakuṭiyā vasathā’’ti vatvā vanditvā pakkāmi.
The king, investigating, "For what reason does the deva not rain?" thought, "Perhaps it is because the Elder is staying in the open air." So, he had a leaf hut built for him, and saying, "Venerable Sir, please reside in this leaf hut," he paid homage and departed.
Vua suy nghĩ, “Do nguyên nhân nào mà trời không mưa vậy?” Vua nghĩ, “Chắc là do Trưởng lão ở ngoài trời mà trời không mưa,” rồi cho xây một túp lều lá cho Ngài, và thưa: “Bạch Ngài, Ngài hãy ở trong túp lều lá này.” Sau khi đảnh lễ, vua liền rời đi.
Thero kuṭikaṃ pavisitvā tiṇasanthārake pallaṅkena nisīdi.
The Elder entered the hut and sat cross-legged on the grass mat.
Trưởng lão vào túp lều, ngồi kiết già trên đệm cỏ.
Tadā pana devo thokaṃ thokaṃ phusāyati, na sammā dhāraṃ anuppavecchati.
At that time, however, the deva rained little by little, not sending down a heavy downpour.
Lúc đó, trời chỉ mưa lất phất từng chút, không đổ mưa lớn.
Atha thero lokassa avuṭṭhikabhayaṃ visamitukāmo attano ajjhattikabāhiravatthukassa parissayassa abhāvaṃ pavedento –
Then, the Elder, wishing to quell the fear of drought for the world, revealing the absence of danger, both internal and external, for himself—
Bấy giờ, Trưởng lão muốn xoa dịu nỗi sợ hãi hạn hán của chúng sinh, bày tỏ sự không có nguy hiểm cả bên trong lẫn bên ngoài của mình mà nói:
Tattha channa-saddo tāva ‘‘channā sā kumārikā imassa kumārakassa’’ (pārā. 296) ‘‘nacchannaṃ nappatirūpa’’ntiādīsu (pārā. 383) patirūpe āgato.
Therein, the word channa is used in the sense of 'suitable' in phrases like “That maiden is suitable for this youth,” “It is not suitable, not proper.”
Trong đó, từ channa được dùng trong nghĩa thích hợp, như trong các câu: “Cô gái ấy thích hợp với chàng trai này,” “không thích hợp, không xứng đáng.”
‘‘Channaṃ tveva, phagguṇa, phassāyatanāna’’ntiādīsu vacanavisiṭṭhe saṅkhyāvisese.
In the numerical sense, as in “The six sense-bases of touch, Phagguṇa.”
Trong nghĩa số lượng đặc biệt được gọi tên, như trong các câu: “Phagguṇa, có sáu xứ xúc.”
‘‘Channamativassati, vivaṭaṃ nātivassatī’’tiādīsu (udā. 45; cūḷava. 385) gahaṇe.
In the sense of 'covering' (or 'clouded sky'), as in “It rains excessively on what is covered, it does not rain excessively on what is uncovered.”
Trong nghĩa che phủ, như trong các câu: “Đã che kín thì mưa lớn, không che kín thì không mưa lớn.”
‘‘Kyāhaṃ te nacchannopi karissāmī’’tiādīsu nivāsanapārupane ‘‘āyasmā channo anācāraṃ ācaratī’’tiādīsu (pārā. 424) paññattiyaṃ.
In the sense of 'wearing clothes' or 'covering oneself,' as in “What shall I do even if I am not wearing clothes for you?” and in the sense of 'designation' in phrases like “Venerable Channa behaves improperly.”
Trong nghĩa mặc hoặc khoác, như trong các câu: “Tôi có thể làm gì cho Ngài dù tôi không mặc y?” và trong nghĩa quy ước, như trong các câu: “Tôn giả Channa thực hành hạnh phi pháp.”
‘‘Sabbacchannaṃ sabbaparicchannaṃ (pāci. 52, 54), channā kuṭi āhito ginī’’ti (su. ni. 18) ca ādīsu tiṇādīhi chādane.
And in the sense of 'roofed with grass etc.', as in “Fully covered, completely screened,” “The hut is roofed, a fire is placed.”
Và trong nghĩa che phủ bằng cỏ, v.v., như trong các câu: “Được che phủ hoàn toàn, được bao bọc hoàn toàn,” “túp lều được che kín, lửa đã được nhóm lên.”
Idhāpi tiṇādīhi chādaneyeva daṭṭhabbo, tasmā tiṇena vā paṇṇena vā channā yathā na vassati vassodakapatanaṃ na hoti na ovassati, evaṃ sammadeva chāditāti attho.
Here, too, it should be understood as 'roofed with grass or leaves.' Therefore, it means that the hut is so well-roofed with grass or leaves that it does not rain inside, no rainwater falls, and it does not leak.
Ở đây cũng nên hiểu là che phủ bằng cỏ, v.v. Do đó, có nghĩa là được che kín kỹ lưỡng bằng cỏ hoặc lá, sao cho không bị mưa, không có nước mưa rơi xuống, không bị dột.
Me-saddo ‘‘kicchena me adhigataṃ, halaṃ dāni pakāsitu’’ntiādīsu (mahāva. 8; dī. ni. 2.65; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172) karaṇe āgato, mayāti attho.
The word me is used in the instrumental case in phrases like “It was with difficulty that I attained it; it is pointless to proclaim it now,” meaning by me.
Từ me được dùng trong nghĩa tác cách, như trong các câu: “Pháp này do tôi khó khăn mới đạt được, bây giờ thì đủ để tuyên bố,” có nghĩa là bởi tôi.
‘‘Tassa me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.182; a. ni. 4.257) sampadāne, mayhanti attho.
It is used in the dative case in phrases like “May the Blessed One, revered sir, teach me the Dhamma in brief,” meaning to me.
Trong nghĩa tặng cách, như trong các câu: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy thuyết pháp tóm tắt cho con,” có nghĩa là cho tôi.
‘‘Pubbeva me, bhikkhave, sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattasseva sato’’ādīsu (ma. ni. 1.206; saṃ. ni. 4.14) sāmiatthe āgato.
It is used in the possessive sense in phrases like “Before my Awakening, monks, when I was still an unawakened Bodhisatta.”
Trong nghĩa sở hữu cách, như trong các câu: “Này các Tỳ-khưu, trước khi giác ngộ, khi còn là Bồ-tát chưa giác ngộ, tôi đã có…”
Idhāpi sāmiatthe eva daṭṭhabbo, mamāti attho.
Here, too, it should be understood in the possessive sense, meaning my.
Ở đây cũng nên hiểu là trong nghĩa sở hữu cách, có nghĩa là của tôi.
Kiñcāpi khīṇāsavānaṃ mamāyitabbaṃ nāma kiñci natthi lokadhammehi anupalittabhāvato, lokasamaññāvasena pana tesampi ‘‘ahaṃ mamā’’ti vohāramattaṃ hoti.
Although there is nothing for the Arahants to cling to as 'mine' due to their non-attachment to worldly phenomena, by worldly convention, they also use expressions like “I” and “mine.”
Mặc dù các vị A-la-hán không có bất cứ điều gì để chấp thủ, vì không bị ô nhiễm bởi các pháp thế gian, nhưng theo quy ước thế gian, họ cũng có thể dùng cách nói “tôi và của tôi” chỉ là một cách gọi.
Tenāha bhagavā – ‘‘kinti me sāvakā dhammadāyādā bhaveyyuṃ, no āmisadāyādā’’ti (ma. ni. 1.29).
Therefore, the Blessed One said, “How might my disciples be heirs of the Dhamma, and not heirs of material things?”
Vì thế, Thế Tôn đã dạy: “Làm sao các đệ tử của Ta có thể là người thừa kế Pháp, chứ không phải là người thừa kế vật chất?”
Ādīsu kesādisamūhabhūto karajakāyo.
—in these and similar passages, the body, a collection of hairs and so forth, is referred to as such.
Trong các câu trên, thân thể do nghiệp tạo thành, gồm tóc, v.v., được gọi là kuṭikā.
‘‘Kassapassa bhagavato bhagini kuṭi ovassati’’ (ma. ni. 2.291) ‘‘kuṭi nāma ullittā vā hoti avalittā vā’’tiādīsu (pārā. 349) tiṇachadanapatissayo.
And in passages like “Kassapa the Blessed One’s sister’s hut leaks,” “A hut is either plastered within or without,” it refers to a dwelling roofed with grass.
Trong các câu: “Túp lều của chị gái Đức Phật Kassapa bị dột,” “túp lều có nghĩa là được trát vữa bên trong hoặc bên ngoài,” túp lều được lợp bằng cỏ là chỗ trú ngụ.
Idhāpi so eva veditabbo paṇṇasālāya adhippetattā.
Here too, it should be understood as that same dwelling, since a leaf-hut is intended.
Ở đây cũng nên hiểu là như vậy, vì nó ám chỉ một túp lều lá.
Kuṭi eva hi kuṭikā, apākaṭakuṭi ‘‘kuṭikā’’ti vuttā.
Indeed, a kuṭi is a kuṭikā; an unrenowned hut is called a kuṭikā.
Thật vậy, kuṭi chính là kuṭikā; một túp lều không nổi bật được gọi là “kuṭikā.”
Sukha-saddo pana ‘‘vipiṭṭhikatvāna sukhaṃ dukhañca, pubbeva ca somanassadomanassa’’ntiādīsu (su. ni. 67) sukhavedanāyaṃ āgato.
The word sukha (pleasant/happy) is used in the sense of pleasant feeling (sukhavedanā) in passages like “Having turned away from pleasure and pain, and from joy and sorrow even before that.”
Từ sukha được dùng trong nghĩa thọ lạc, như trong các câu: “Sau khi đã từ bỏ lạc và khổ, và trước đó là hỷ và ưu.”
‘‘Sukho buddhānamuppādo, sukhā saddhammadesanā’’tiādīsu (dha. pa. 194) sukhamūle.
In the sense of source of happiness, as in “A blessing is the arising of Buddhas; a blessing is the teaching of the good Dhamma.”
Trong nghĩa nguồn gốc của hạnh phúc, như trong các câu: “Sự xuất hiện của chư Phật là hạnh phúc, sự thuyết giảng Chánh Pháp là hạnh phúc.”
‘‘Sukhassetaṃ, bhikkhave, adhivacanaṃ yadidaṃ puññānī’’tiādīsu (a. ni. 7.62; itivu. 22) sukhahetumhi.
In the sense of cause of happiness, as in “This, monks, is a designation for happiness: namely, merit.”
Trong nghĩa nguyên nhân của hạnh phúc, như trong các câu: “Này các Tỳ-khưu, đây là tên gọi của hạnh phúc, đó chính là phước báu.”
‘‘Yasmā ca, kho, mahāli, rūpaṃ sukhaṃ sukhānupatitaṃ sukhāvakkanta’’ntiādīsu (saṃ. ni. 3.60) sukhārammaṇe, ‘‘diṭṭhadhammasukhavihārā ete, cunda, ariyassa vinaye’’tiādīsu (ma. ni. 1.82) abyāpajje.
In the sense of object of happiness, as in “And because, Mahāli, form is pleasant, conducive to pleasantness, pervaded by pleasantness,” and in the sense of absence of distress in phrases like “These, Cunda, are dwellings of present happiness in the Noble One’s discipline.”
Trong nghĩa đối tượng của hạnh phúc, như trong các câu: “Này Mahāli, vì sắc là hạnh phúc, là sự theo đuổi hạnh phúc, là sự đạt được hạnh phúc,” và trong nghĩa không có sự quấy rầy, như trong các câu: “Này Cunda, đây là những trạng thái an lạc hiện tại trong Giới luật của bậc Thánh.”
‘‘Nibbānaṃ paramaṃ sukha’’ntiādīsu (ma. ni. 2.215; dha. pa. 203-204) nibbāne.
In the sense of Nibbāna, as in “Nibbāna is the supreme happiness.”
Trong nghĩa Niết-bàn, như trong các câu: “Niết-bàn là hạnh phúc tối thượng.”
‘‘Yāvañcidaṃ, bhikkhave, na sukaraṃ akkhānena pāpuṇituṃ yāva sukhā saggā’’tiādīsu (ma. ni. 3.225) sukhappaccayaṭṭhāne.
In the sense of place conducive to happiness, as in “And this, monks, it is not easy to attain through mere explanation—how pleasant the heavens are.”
Trong nghĩa nơi chốn tạo ra hạnh phúc, như trong các câu: “Này các Tỳ-khưu, thật không dễ dàng để đạt được bằng cách giải thích rằng các cõi trời là hạnh phúc.”
‘‘Sovaggikaṃ sukhavipākaṃ saggasaṃvattanika’’ntiādīsu (dī. ni. 1.163; saṃ. ni. 1.130) iṭṭhe, piyamanāpeti attho.
In the sense of agreeable, pleasing, charming, as in “leading to heaven, of pleasant result, conducive to heaven.”
Trong nghĩa điều mong muốn, điều yêu thích, điều vui thích, như trong các câu: “Đem lại cõi trời, quả báo hạnh phúc, dẫn đến cõi trời.”
Idhāpi iṭṭhe sukhappaccaye vā daṭṭhabbo.
Here, too, it should be understood in the sense of agreeable or conducive to happiness.
Ở đây cũng nên hiểu là trong nghĩa điều mong muốn hoặc nơi chốn tạo ra hạnh phúc.
Sā hi kuṭi anto bahi ca manāpabhāvena sampāditā nivāsanaphāsutāya ‘‘sukhā’’ti vuttā.
That hut, being made pleasing both inside and out, is called “pleasant” because of its suitability as a dwelling.
Túp lều đó được xây dựng với vẻ đẹp dễ chịu cả bên trong lẫn bên ngoài, và được gọi là “sukhā” (thoải mái) vì sự tiện nghi khi ở.
Tathā nātisītanātiuṇhatāya utusukhasampattiyogena kāyikacetasikasukhassa paccayabhāvato.
Similarly, because it is neither too cold nor too hot, in conjunction with the proper seasonal comfort, it is conducive to physical and mental happiness.
Cũng vậy, nó được gọi là sukhā vì không quá lạnh cũng không quá nóng, phù hợp với sự tiện nghi về thời tiết, là nguyên nhân của hạnh phúc thân và tâm.
Nivātāti avātā, phusitaggaḷapihitavātapānattā vātaparissayarahitāti attho.
Nivātā means without wind; that is, free from the disturbance of wind due to its closed and barred windows and doors.
Nivātā có nghĩa là không có gió, tức là không có nguy hiểm từ gió, vì các cửa sổ và lỗ thông gió đều được đóng kín.
Idaṃ tassā kuṭikā sukhabhāvavibhāvanaṃ.
This clarifies the pleasantness of that small hut.
Đây là sự giải thích về trạng thái thoải mái của túp lều đó.
Savāte hi senāsane utusappāyo na labbhati, nivāte so labbhatīti.
For in a dwelling exposed to wind, seasonal suitability is not attained, whereas in one sheltered from wind, it is.
Vì trong chỗ ở có gió thì không thể có sự thích nghi với thời tiết, còn trong chỗ ở không có gió thì có thể có được điều đó.
Vassāti pavassa sammā dhāraṃ anuppaveccha.
Vassā (rain) means “rain down, let fall a proper shower repeatedly.”
Vassā có nghĩa là hãy mưa, hãy đổ mưa lớn.
Devāti ayaṃ deva-saddo ‘‘imāni te, deva, caturāsīti nagarasahassāni kusavatīrājadhānippamukhāni, ettha, deva, chandaṃ janehi jīvite apekkha’’ntiādīsu (dī. ni. 2.266) sammutideve khattiye āgato.
The word deva is used for a conventional deva, a khattiya king, in passages like “These eighty-four thousand cities, O deva, headed by Kusāvatī, are yours. May you, O deva, take delight in life, care for your kingdom.”
Từ Deva này được dùng để chỉ vị vua là thiên nhân quy ước, như trong các câu: “Này Thiên nhân, Ngài có tám vạn bốn ngàn thành phố, đứng đầu là kinh đô Kusavatī. Này Thiên nhân, hãy đặt tâm ý vào đó, hãy quan tâm đến sự sống.”
‘‘Cātumahārājikā devā vaṇṇavanto sukhabahulā’’tiādīsu (dī. ni. 3.337) upapattidevesu.
It is used for devas by rebirth in phrases like “The Cātumahārājika devas are beautiful and abound in happiness.”
Trong nghĩa thiên nhân tái sinh, như trong các câu: “Chư thiên Tứ Đại Thiên Vương có dung sắc đẹp đẽ, đầy đủ an lạc.”
‘‘Tassa devātidevassa, sāsanaṃ sabbadassino’’tiādīsu visuddhidevesu.
And for pure devas (visuddhidevas) in phrases like “The teaching of that Deva of devas, the all-seeing one.”
Trong nghĩa thiên nhân thanh tịnh, như trong các câu: “Giáo pháp của vị Thiên nhân vượt trên chư thiên, bậc Toàn Tri ấy.”
Visuddhidevānañhi bhagavato atidevabhāve vutte itaresaṃ vutto eva hoti.
When the Blessed One’s status as a deva supreme over devas (atideva) is declared, the same is implicitly stated for other devas.
Khi nói rằng Đức Phật là bậc Thiên nhân vượt trên chư thiên thanh tịnh, thì tự nhiên đã bao hàm cả các vị khác.
‘‘Viddhe vigatavalāhake deve’’tiādīsu (ma. ni. 1.486; saṃ. ni. 1.110; itivu. 27) ākāse.
It is used for the sky in phrases like “When the sky is clear, free of clouds.”
Trong nghĩa bầu trời, như trong các câu: “Khi bầu trời trong xanh, không có mây.”
‘‘Devo ca kālena kālaṃ na sammā dhāraṃ anuppavecchatī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) meghe pajjunne vā.
And for a cloud or rain-god (Pajjunna) in passages like “And the deva does not let fall a proper shower from time to time.”
Trong nghĩa mây hoặc thần mưa, như trong các câu: “Và trời không đổ mưa lớn đúng lúc.”
Idhāpi meghe pajjunne vā daṭṭhabbo.
Here, too, it should be understood as referring to a cloud or the rain-god Pajjunna.
Ở đây cũng nên hiểu là mây hoặc thần mưa.
Vassāti hi te āṇāpento thero ālapati.
For the Elder addresses them, bidding them to rain.
Vì Trưởng lão đang nói chuyện với họ, ra lệnh cho họ mưa.
Yathāsukhanti yathāruciṃ.
Yathāsukhaṃ means “as you wish” or “to your heart's content.”
Yathāsukha có nghĩa là tùy ý thích.
Tava vassanena mayhaṃ bāhiro parissayo natthi, tasmā yathākāmaṃ vassāti vassūpajīvisatte anuggaṇhanto vadati.
He says this, favoriting beings who subsist on rain, implying: “By your raining, there is no external danger for me, therefore rain as you please.”
Trưởng lão nói điều này để giúp đỡ các chúng sinh sống nhờ vào mưa, rằng: “Việc mưa của ngươi không gây nguy hiểm bên ngoài cho ta, vì vậy hãy mưa tùy ý muốn.”
Idāni abbhantare parissayābhāvaṃ dassento ‘‘citta’’ntiādimāha.
Now, showing the absence of internal dangers, he speaks the verse beginning with cittaṃ (mind).
Bây giờ, để chỉ ra sự không có nguy hiểm bên trong, Ngài nói: “citta” và các từ tiếp theo.
Tattha cittaṃ me susamāhitanti mama cittaṃ suṭṭhu ativiya sammā sammadeva ekaggabhāvena ārammaṇe ṭhapitaṃ.
Therein, cittaṃ me susamāhitaṃ means: “My mind is well-composed, thoroughly and perfectly established in one-pointedness on the object of meditation.”
Trong đó, cittaṃ me susamāhitaṃ có nghĩa là tâm của tôi đã được an định rất tốt, hoàn toàn tập trung vào đối tượng.
Tañca kho na nīvaraṇādivikkhambhanamattena; api ca kho vimuttaṃ orambhāgiyauddhaṃbhāgiyasaṅgahehi sabbasaṃyojanehi sabbakilesadhammato ca visesena vimuttaṃ, samucchedappahānavasena paṭipassaddhippahānavasena te pajahitvā ṭhitanti attho.
And that mind is not merely temporarily suppressed by hindrances etc.; but rather, it is truly emancipated, specifically liberated from all fetters, both of the lower and higher realms, and from all defilements. It means that it stands having abandoned them through eradication (samucchedappahāna) and through tranquilisation (paṭippassaddhippahāna).
Và điều đó không chỉ là sự trấn áp các triền cái, v.v., mà còn là sự giải thoát đặc biệt khỏi tất cả các pháp phiền não, khỏi các ràng buộc thấp và cao, có nghĩa là đã từ bỏ chúng bằng cách đoạn trừ hoàn toàn và bằng cách đoạn trừ an tịnh.
Ātāpīti vīriyavā.
Ātāpī means 'energetic'.
Ātāpī có nghĩa là có tinh tấn.
Phalasamāpattiatthaṃ vipassanārambhavasena diṭṭhadhammasukhavihāratthañca āraddhavīriyo hutvā viharāmi, dibbavihārādīhi attabhāvaṃ pavattemi, na pana kilesappahānatthaṃ, pahātabbasseva abhāvatoti adhippāyo.
I dwell having aroused energy for the sake of fruit-attainment and for the sake of a pleasant abiding in this very life by way of commencing vipassanā. I sustain my existence through divine abidings and so forth, but not for the sake of abandoning defilements, because there are no defilements left to be abandoned. This is the intention.
Tôi sống với tinh tấn đã được khởi lên, vì mục đích đạt được quả nhập định (phalasamāpatti) và vì mục đích sống an lạc trong hiện tại (diṭṭhadhammasukhavihāra) theo cách khởi đầu thiền quán (vipassanā). Tôi duy trì thân mạng này bằng các trú xứ thanh tịnh (dibbavihāra) v.v., chứ không phải vì mục đích đoạn trừ phiền não, bởi vì không có phiền não cần phải đoạn trừ.
‘‘Yathā pana bāhiraparissayābhāvena, deva, mayā tvaṃ vassane niyojito, evaṃ abbhantaraparissayābhāvenapī’’ti dassento punapi ‘‘vassa, devā’’ti āha.
"Just as, O deva, I exhorted you to rain due to the absence of external dangers, so too* due to the absence of internal dangers," thus showing this, he said again, "Rain, O deva!"
Vị Trưởng lão Subhūti, khi muốn chỉ ra rằng: ‘Này thiên chủ, như ta đã sai ngươi mưa vì không có chướng ngại bên ngoài, thì cũng vậy, ta đã sai ngươi vì không có chướng ngại bên trong’, đã nói lại: “Hãy mưa đi, hỡi thiên chủ!”
Aparo nayo channāti chāditā pihitā.
Another method: Channā means covered, closed.
Một cách giải thích khác: Channā có nghĩa là được che đậy, được che kín.
Kuṭikāti attabhāvo.
Kuṭikā means the individual existence (attabhāva).
Kuṭikā có nghĩa là thân mạng (attabhāva).
So hi ‘‘anekāvayavassa samudāyassa avijjānīvaraṇassa, bhikkhave, puggalassa taṇhāsaṃyuttassa ayañceva kāyo samudāgato, bahiddhā ca nāmarūpa’’ntiādīsu (saṃ. ni. 2.19) kāyoti āgato.
Indeed, this (attabhāva) is referred to as "body" in passages such as: "This body, bhikkhus, composed of many parts, veiled by ignorance, joined with craving, has come into being, and outside, there is nāma-rūpa."
Thân mạng này được gọi là ‘thân’ (kāya) trong các đoạn như: “Này các tỳ khưu, đối với người bị vô minh che đậy, bị ái dục trói buộc, thân này được hình thành từ sự tập hợp của nhiều bộ phận, và danh sắc bên ngoài cũng vậy” v.v.
‘‘Siñca, bhikkhu, imaṃ nāvaṃ, sittā te lahumessatī’’tiādīsu (dha. pa. 66) nāvāti āgato.
It is referred to as "boat" in passages such as: "Bikkhu, bale out this boat; when baled out, it will quickly go."
Được gọi là ‘thuyền’ (nāvā) trong các đoạn như: “Này tỳ khưu, hãy tát nước con thuyền này, khi đã tát nước, con thuyền của ngươi sẽ đi nhanh” v.v.
‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, gahakūṭaṃ visaṅkhata’’nti (dha. pa. 154) ca ādīsu gahanti āgato.
And it is referred to as "house" in passages such as: "O house-builder, you are seen; the ridge-pole of the house is broken."
Được gọi là ‘nhà’ (gaha) trong các đoạn như: “Này kẻ xây nhà, ngươi đã bị ta nhìn thấy, nóc nhà đã bị phá hủy” v.v.
‘‘Satto guhāyaṃ bahunābhichanno, tiṭṭhaṃ naro mohanasmiṃ pagāḷho’’tiādīsu (su. ni. 778) guhāti āgato.
It is referred to as "cave" in passages such as: "The being, much covered in the cave, remains immersed in delusion."
Được gọi là ‘hang’ (guhā) trong các đoạn như: “Chúng sanh bị che đậy bởi nhiều thứ trong hang, người chìm sâu trong sự mê muội” v.v.
‘‘Nelaṅgo setapacchādo, ekāro vattatī ratho’’tiādīsu (udā. 65) rathoti āgato.
It is referred to as "chariot" in passages such as: "With a dark body and a white covering, the one-wheeled chariot rolls on."
Được gọi là ‘cỗ xe’ (ratha) trong các đoạn như: “Cỗ xe có màu xanh đen, được che phủ trắng, chỉ có một bánh xe đang lăn” v.v.
‘‘Puna gehaṃ na kāhasī’’tiādīsu (dha. pa. 154) gehanti āgato.
It is referred to as "house" in passages such as: "You will not build a house again."
Được gọi là ‘nhà’ (geha) trong các đoạn như: “Ngươi sẽ không xây nhà nữa” v.v.
‘‘Vivaṭā kuṭi nibbuto ginī’’tiādīsu (su. ni. 19) kuṭīti āgato.
It is referred to as "hut" in passages such as: "The hut is open, the fire is quenched."
Và được gọi là ‘túp lều’ (kuṭī) trong các đoạn như: “Túp lều đã mở, lửa đã tắt” v.v.
Tasmā idhāpi so ‘‘kuṭikā’’ti vutto.
Therefore, here too, this (attabhāva) is called "kuṭikā."
Vì vậy, ở đây thân mạng cũng được gọi là “kuṭikā” (túp lều).
Attabhāvo hi kaṭṭhādīni paṭicca labbhamānā gehanāmikā kuṭikā viya aṭṭhiādisaññite pathavīdhātuādike phassādike ca paṭicca labbhamāno ‘‘kuṭikā’’ti vutto, cittamakkaṭassa nivāsabhāvato ca.
Indeed, attabhāva is called "kuṭikā" because it is obtained dependent on the earth element, etc., such as bones, and on contact (phassa), etc., just as a hut named "house" is obtained dependent on wood, etc. And also, because it is the dwelling place of the monkey-like mind.
Thân mạng được gọi là “kuṭikā” vì nó được hình thành dựa trên các yếu tố như xương cốt (aṭṭhi) và các nguyên tố đất (pathavīdhātu) v.v. và các xúc chạm (phassa) v.v., giống như một túp lều được gọi là nhà được hình thành dựa trên gỗ v.v., và cũng vì nó là nơi trú ngụ của con vượn tâm (cittamakkaṭa).
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Sā panesā attabhāvakuṭikā therassa tiṇṇaṃ channaṃ aṭṭhannañca asaṃvaradvārānaṃ vasena samati vijjhanakassa rāgādiavassutassa paññāya saṃvutattā sammadeva pihitattā ‘‘channā’’ti vuttā.
This attabhāva-kuṭikā of the Thera, who penetrates deep into tranquillity (samatha-vijjhanaka), and is unstained by the rain of defilements like rāga, is said to be channā (covered) because it is fully guarded by wisdom through the three, six, and eight doors of non-restraint (asaṃvara-dvāra).
Túp lều thân mạng này của vị Trưởng lão được gọi là “channā” (được che đậy) vì được che kín hoàn toàn bằng tuệ giác của vị ấy, người đã xuyên thấu samatha và không bị thấm ướt bởi mưa phiền não như tham ái, thông qua ba, sáu hoặc tám cửa không phòng hộ.
Tenāha bhagavā – ‘‘sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyete pidhīyare’’ti (su. ni. 1041).
Therefore, the Blessed One said, "I declare the restraint of streams; by wisdom are these stopped."
Vì thế, Đức Thế Tôn đã dạy: “Ta nói sự phòng hộ các dòng chảy, chúng được che kín bằng tuệ giác.”
Vuttanayena channattā eva kilesadukkhābhāvato nirāmisasukhasamaṅgitāya ca sukhā sukhappattā, tato eva ca nivātā nihatamānamadathambhasārambhatāya nivātavuttikā.
And because it is covered in the manner explained, and due to the absence of defilement-suffering (kilesadukkha) and being endowed with non-sensual happiness (nirāmisa-sukha), it is sukhā, meaning attained to happiness. And for that very reason, it is nivātā, meaning of a humble disposition due to the subjugation of pride, arrogance, and agitation.
Vì được che đậy như đã nói, do không có phiền não và khổ đau, và do được hưởng niềm an lạc vô vị (nirāmisasukha), nên nó là “sukhā” (an lạc), đạt được an lạc. Cũng vì lẽ đó, nó là “nivātā” (không gió), có nghĩa là có tác phong khiêm tốn, không còn kiêu mạn, cứng nhắc và xáo động.
Ayañca nayo ‘‘mayhaṃ na saṃkilesadhammānaṃ saṃvaraṇamattena siddho, atha kho aggamaggasamādhinā suṭṭhu samāhitacittatāya ceva aggamaggapaññāya sabbasaṃyojanehi vippamuttacittatāya cā’’ti dassento āha ‘‘cittaṃ me susamāhitaṃ vimutta’’nti.
This method also shows that "my task is accomplished not merely by restraining the defilements, but rather by my mind being well-composed through the highest path-samādhi and my mind being liberated from all fetters through the wisdom of the highest path." Thus, he said, "My mind is well-composed, liberated."
Cách giải thích này, khi muốn chỉ ra rằng: “Đối với tôi, sự thanh tịnh không chỉ thành tựu bằng cách phòng hộ các pháp ô nhiễm, mà còn do tâm được định tĩnh hoàn toàn bằng chánh định tối thượng và tâm được giải thoát khỏi mọi kiết sử bằng tuệ giác tối thượng”, đã nói: “Tâm tôi đã được định tĩnh hoàn toàn và giải thoát.”
Evaṃbhūto ca ‘‘idānāhaṃ katakaraṇīyo’’ti na appossukko homi, atha kho ātāpī viharāmi, sadevakassa lokassa hitasukhūpasaṃhāre ussāhajāto bhikkhācārakālepi anugharaṃ brahmavihāreneva viharāmi.
Even being such, I do not become idle, thinking, "Now my duty is done." Instead, I dwell ardently (ātāpī), striving for the welfare and happiness of the world with its devas, and even during alms-round, I dwell in every house with the Brahmavihāras.
Dù đã đạt được trạng thái như vậy, tôi không hề lơ là với ý nghĩ “giờ đây tôi đã hoàn thành nhiệm vụ”, mà trái lại, tôi sống với sự tinh tấn, với nhiệt huyết mang lại lợi ích và an lạc cho tất cả chúng sanh trong thế gian này cùng với chư thiên, và ngay cả trong lúc khất thực, tôi vẫn sống với các phạm trú (brahmavihāra) từ nhà này sang nhà khác.
Tasmā tvampi, deva, pajjunna mayhaṃ piyaṃ kātukāmatāyapi vassūpajīvīnaṃ sattānaṃ anukampāyapi vassa sammā dhāraṃ anuppavecchāti evamettha attho daṭṭhabbo.
Therefore, you too, O deva, cloud-god, out of a desire to please me, and out of compassion for beings who depend on rain, rain and send forth your heavy torrents well. This is the meaning to be understood here.
Vì vậy, này thiên chủ, hỡi thần mưa, vì muốn làm điều tốt cho tôi và vì lòng từ bi đối với chúng sanh sống nhờ mưa, hãy đổ mưa xuống đúng lúc và dồi dào. Ý nghĩa ở đây cần được hiểu như vậy.
Ettha ca thero ‘‘channā me kuṭikā sukhā nivātā’’ti iminā lokiyalokuttarabhedaṃ attano adhisīlasikkhaṃ dasseti.
And here, the Elder shows his training in higher morality (adhisīlasikkhā), both mundane and supramundane, with the statement, "My hut is covered, comfortable, sheltered from the wind."
Ở đây, vị Trưởng lão đã trình bày giới học (adhisīlasikkhā) của mình, bao gồm cả thế gian và siêu thế, qua câu “Túp lều của tôi được che kín, an lạc và không gió.”
‘‘Cittaṃ me susamāhita’’nti iminā adhicittasikkhaṃ.
With "My mind is well-composed," he shows his training in higher concentration (adhicittasikkhā).
Qua câu “Tâm tôi đã được định tĩnh hoàn toàn”, vị ấy trình bày định học (adhicittasikkhā).
‘‘Vimutta’’nti iminā adhipaññāsikkhaṃ.
With "liberated," he shows his training in higher wisdom (adhipaññāsikkhā).
Qua câu “đã giải thoát”, vị ấy trình bày tuệ học (adhipaññāsikkhā).
‘‘Ātāpī viharāmī’’ti iminā diṭṭhadhammasukhavihāraṃ.
With "I dwell ardently," he shows his comfortable abiding in this very life (diṭṭhadhammasukhavihāra).
Qua câu “Tôi sống với sự tinh tấn”, vị ấy trình bày sự sống an lạc trong hiện tại (diṭṭhadhammasukhavihāra).
Atha vā ‘‘channā me kuṭikā sukhā nivātā’’ti iminā animittavihāraṃ dasseti kilesavassapidhānamukhena niccādinimittugghāṭanadīpanato.
Alternatively, with "My hut is covered, comfortable, sheltered from the wind," he shows the signless abiding (animittavihāra), because it illustrates the removal of the signs of impermanence, etc., by way of covering the rain of defilements.
Hoặc, qua câu “Túp lều của tôi được che kín, an lạc và không gió”, vị ấy trình bày vô tướng trú (animittavihāra), vì nó chỉ ra sự loại bỏ các tướng như vô thường v.v. thông qua việc che đậy mưa phiền não.
‘‘Cittaṃ me susamāhita’’nti iminā appaṇihitavihāraṃ.
With "My mind is well-composed," he shows the desireless abiding (appaṇihitavihāra).
Qua câu “Tâm tôi đã được định tĩnh hoàn toàn”, vị ấy trình bày vô nguyện trú (appaṇihitavihāra).
‘‘Vimutta’’nti iminā suññatavihāraṃ.
With "liberated," he shows the emptiness abiding (suññatavihāra).
Qua câu “đã giải thoát”, vị ấy trình bày không trú (suññatavihāra).
‘‘Ātāpī viharāmī’’ti iminā tesaṃ tiṇṇaṃ vihārānaṃ adhigamūpāyaṃ.
With "I dwell ardently," he shows the means of attaining these three abidings.
Qua câu “Tôi sống với sự tinh tấn”, vị ấy trình bày phương tiện để đạt được ba trú xứ đó.
Paṭhamena vā dosappahānaṃ, dutiyena rāgappahānaṃ, tatiyena mohappahānaṃ.
Or, with the first, the abandoning of aversion; with the second, the abandoning of craving; with the third, the abandoning of delusion.
Hoặc, qua câu đầu tiên là sự đoạn trừ sân, qua câu thứ hai là sự đoạn trừ tham, qua câu thứ ba là sự đoạn trừ si.
Tathā dutiyena paṭhamadutiyehi vā dhammavihārasampattiyo dasseti.
Similarly, with the second, or with the first and second, he shows the accomplishments of the Dhamma-abiding.
Cũng vậy, qua câu thứ hai, hoặc qua câu thứ nhất và thứ hai, vị ấy trình bày sự thành tựu của các pháp trú.
Tatiyena vimuttisampattiyo.
With the third, the accomplishments of liberation.
Qua câu thứ ba, vị ấy trình bày sự thành tựu của giải thoát.
‘‘Ātāpī viharāmī’’ti iminā parahitapaṭipattiyaṃ atanditabhāvaṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ.
With "I dwell ardently," he shows his untiring effort in practicing for the welfare of others, so it should be understood.
Qua câu “Tôi sống với sự tinh tấn”, cần hiểu rằng vị ấy trình bày sự không lười biếng trong việc thực hành lợi ích cho người khác.
Evaṃ ‘‘yathānāmā’’ti gāthāya vuttānaṃ dhammavihārādīnaṃ imāya gāthāya dassitattā tattha adassitesu nāmagottesu nāmaṃ dassetuṃ ‘‘itthaṃ suda’’ntiādi vuttaṃ.
Since the Dhamma-abidings, etc., mentioned in the gāthā "yathānāmā" are shown in this gāthā, the words "itthaṃ sudaṃ" etc., were spoken to reveal the name among the names and clan-names not shown there.
Vì các pháp trú v.v. đã được đề cập trong bài kệ “yathānāmā” đã được trình bày trong bài kệ này, nên để chỉ ra tên trong số các tên và họ chưa được trình bày ở đó, đã nói “itthaṃ sudaṃ” v.v.
Ye hi therā nāmamattena pākaṭā, te nāmena, ye gottamattena pākaṭā, te gottena, ye ubhayathā pākaṭā, te ubhayenapi dassissa’’nti.
Indeed, those elders who are known by name only are shown by name; those known by clan-name only are shown by clan-name; and those known by both are shown by both.
Các vị Trưởng lão nổi tiếng chỉ bằng tên sẽ được trình bày bằng tên, các vị nổi tiếng chỉ bằng họ sẽ được trình bày bằng họ, và các vị nổi tiếng bằng cả hai sẽ được trình bày bằng cả hai.
Ayaṃ pana thero nāmena abhilakkhito, na tathā gottenāti ‘‘itthaṃ sudaṃ āyasmā subhūtī’’ti vuttaṃ.
But this Thera is designated by name, not so much by clan-name. Thus, it is said, "Thus, indeed, Venerable Subhūti."
Vị Trưởng lão này được biết đến bằng tên, không phải bằng họ như vậy, nên đã nói “itthaṃ sudaṃ āyasmā Subhūtī”.
Tattha itthanti idaṃ pakāraṃ, iminā ākārenāti attho.
Here, itthaṃ means "in this manner," "in this way." This is the meaning.
Trong đó, itthaṃ có nghĩa là theo cách này, theo phương thức này.
Sudanti su idaṃ, sandhivasena ikāralopo.
Sudaṃ is from su idaṃ, with the elision of the i-vowel due to sandhi.
Sudaṃ là sự kết hợp của su + idaṃ, âm ‘i’ bị lược bỏ do sự hòa âm.
Sūti ca nipātamattaṃ, idaṃ gāthanti yojanā.
Sū is merely a particle. The interpretation is "this gāthā."
Và sū chỉ là một giới từ (nipāta), có nghĩa là bài kệ này.
Āyasmāti piyavacanametaṃ garugāravasappatissavacanametaṃ.
Āyasmā is an affectionate address; it is a respectful and reverential address.
Āyasmā là một từ yêu mến, một từ biểu lộ sự tôn kính và cung kính.
Subhūtīti nāmakittanaṃ.
Subhūtī is the mention of his name.
Subhūtī là sự xưng danh.
So hi sarīrasampattiyāpi dassanīyo pāsādiko, guṇasampattiyāpi.
Indeed, he was both pleasing and amiable due to his physical perfection, and due to his perfection of qualities.
Vị ấy đáng được nhìn ngắm và đáng được kính trọng cả về sự hoàn hảo của thân thể lẫn sự hoàn hảo của các đức tính.
Iti sundarāya sarīrāvayavavibhūtiyā sīlasampattiyādivibhūtiyā ca samannāgatattā subhūtīti paññāyittha sīlasārādithiraguṇayogato thero.
Thus, because he was endowed with beautiful physical constituents and with the perfections of morality (sīla-sampatti), etc., he was known as Subhūti. And due to his possession of firm qualities such as the essence of morality, he was a Thera.
Vì vậy, vị ấy được biết đến là Subhūtī vì được phú cho vẻ đẹp của các bộ phận cơ thể và vẻ đẹp của các đức tính như giới hạnh v.v., và là Trưởng lão vì được phú cho các đức tính vững chắc như giới hạnh.
Abhāsitthāti kathesi.
Abhāsitthā means "he spoke."
Abhāsitthā có nghĩa là đã nói.
Kasmā panete mahātherā attano guṇe pakāsentīti?
Why do these Mahātheras proclaim their own virtues?
Tại sao các vị Đại Trưởng lão này lại công bố các đức tính của mình?
Iminā dīghena addhunā anadhigatapubbaṃ paramagambhīraṃ ativiya santaṃ paṇītaṃ attanā adhigataṃ lokuttaradhammaṃ paccavekkhitvā pītivegasamussāhitaudānavasena sāsanassa niyyānikabhāvavibhāvanavasena ca paramappicchā ariyā attano guṇe pakāsenti, yathā taṃ lokanātho bodhaneyyaajjhāsayavasena ‘‘dasabalasamannāgato, bhikkhave, tathāgato catuvesārajjavisārado’’tiādinā attano guṇe pakāseti, evamayaṃ therassa aññābyākaraṇagāthā hotīti.
These noble ones, of extremely few desires, having reflected upon the extremely profound, utterly peaceful, and sublime supramundane Dhamma which they had attained through this long period, and by way of an udāna inspired by a surge of joy, and by way of manifesting the emancipating nature of the Dispensation, proclaim their own virtues—just as the World-Leader, the Buddha, reveals his own virtues by saying, "Bhikkhus, the Tathāgata, endowed with the ten powers, is skilled in the four intrepidities," and so on. Thus, this gāthā is the Thera's declaration of his own arahantship.
Các bậc Thánh (ariyā) với lòng thiểu dục (paramappicchā) vô cùng lớn, sau khi quán xét giáo pháp siêu thế mà mình đã đạt được, là giáo pháp vô cùng sâu xa, vô cùng an tịnh và vi diệu, chưa từng đạt được trong thời gian dài này, và do được thúc đẩy bởi niềm hoan hỷ mãnh liệt như một lời cảm hứng (udāna), và cũng vì muốn làm sáng tỏ tính chất đưa đến giải thoát của giáo pháp, các vị ấy đã công bố các đức tính của mình, giống như Đức Thế Tôn, bậc lãnh đạo thế gian, đã công bố các đức tính của Ngài bằng cách nói: “Này các tỳ khưu, Như Lai là bậc có mười lực, là bậc dũng mãnh với bốn vô sở úy” v.v. Tương tự như vậy, bài kệ này là bài kệ tuyên bố A-la-hán quả của vị Trưởng lão.
Upasantoti āyasmato mahākoṭṭhikattherassa gāthā.
Upasanto is the gāthā of the Venerable Mahākoṭṭhika Thera.
Upasanto là bài kệ của Trưởng lão Mahākoṭṭhika đáng kính.
Tassa kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện phát sinh của bài kệ đó là gì?
Ayampi thero padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbattitvā viññutaṃ patto mātāpitūnaṃ accayena kuṭumbaṃ saṇṭhapetvā gharāvāsaṃ vasanto ekadivasaṃ padumuttarassa bhagavato dhammadesanākāle haṃsavatīnagaravāsike gandhamālādihatthe yena buddho yena dhammo yena saṅgho, tanninne tappoṇe tappabbhāre gacchante disvā mahājanena saddhiṃ upagato satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭisambhidāpattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘ayaṃ kira imasmiṃ sāsane paṭisambhidāpattānaṃ aggo, aho vatāhampi ekassa buddhassa sāsane ayaṃ viya paṭisambhidāpattānaṃ aggo bhaveyya’’nti cintetvā satthu desanāpariyosāne vuṭṭhitāya parisāya bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantesi.
This elder, too, during the time of the Blessed One Padumuttara, was born into a wealthy family in the city of Haṃsavatī. Having attained maturity, and after the passing of his parents, he managed his household and lived the household life. One day, at the time of the Blessed One Padumuttara's discourse, he saw the residents of Haṃsavatī city, holding perfumes, flowers, and so on, going with their minds inclined towards, bent towards, and devoted towards the Buddha, the Dhamma, and the Saṅgha. Seeing this, he approached the Teacher with the great crowd. There, he saw the Teacher establishing a certain bhikkhu in the foremost position among those who had attained paṭisambhidā. He then thought: "Indeed, this bhikkhu is the foremost among those who have attained paṭisambhidā in this Dispensation. Oh, if only I too could become foremost among those who have attained paṭisambhidā in the Dispensation of a Buddha, like him!" At the end of the Teacher's discourse, when the assembly arose, he approached the Blessed One and invited Him, saying, "Venerable Sir, please accept alms from me tomorrow."
Vị Trưởng lão này, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã tái sanh vào một gia đình giàu có ở thành phố Haṃsavatī. Sau khi trưởng thành, khi cha mẹ qua đời, vị ấy đã sắp xếp gia đình và sống đời cư sĩ. Một ngày nọ, khi Đức Phật Padumuttara thuyết pháp, vị ấy thấy những người dân thành Haṃsavatī đang mang hương hoa v.v. đi về phía Đức Phật, về phía Giáo Pháp, về phía Tăng Đoàn, với tâm hướng về, nghiêng về, và thiên về Ba Ngôi Báu. Vị ấy cùng với đại chúng đi đến gần Đức Đạo Sư, thấy Ngài đang đặt một vị tỳ khưu vào vị trí đứng đầu trong số những người đạt được các phân tích (paṭisambhidā). Vị ấy suy nghĩ: “Vị tỳ khưu này được cho là đứng đầu trong số những người đạt được các phân tích trong giáo pháp này. Ôi, ước gì tôi cũng có thể trở thành người đứng đầu trong số những người đạt được các phân tích như vị ấy trong giáo pháp của một Đức Phật trong tương lai!” Sau khi bài pháp của Đức Đạo Sư kết thúc, khi hội chúng đã đứng dậy, vị ấy đến gần Đức Thế Tôn và thỉnh cầu: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài và chư Tăng hãy thọ thực bữa ăn của con vào ngày mai.”
Satthā adhivāsesi.
The Teacher consented.
Đức Đạo Sư đã chấp thuận.
So bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā sakanivesanaṃ gantvā sabbarattiṃ buddhassa bhikkhusaṅghassa ca nisajjaṭṭhānaṃ gandhadāmamālādāmādīhi alaṅkaritvā paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā tassā rattiyā accayena sake nivesane bhikkhusatasahassaparivāraṃ bhagavantaṃ vividhayāgukhajjakaparivāraṃ nānārasasūpabyañjanaṃ gandhasālibhojanaṃ bhojetvā bhattakiccapariyosāne cintesi – ‘‘mahantaṃ, kho, ahaṃ ṭhānantaraṃ patthemi na kho pana mayhaṃ yuttaṃ ekadivasameva dānaṃ datvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetuṃ, anupaṭipāṭiyā satta divase dānaṃ datvā patthessāmī’’ti.
That good family man, having saluted the Blessed One and performed a circumambulation, went to his own dwelling. Throughout the entire night, he adorned the sitting place for the Buddha and the Saṅgha of bhikkhus with garlands of perfumes, garlands of flowers, and so on. Having prepared delicious edibles and food, and with the passing of that night, he offered to the Blessed One, surrounded by a hundred thousand bhikkhus, in his own dwelling, a variety of gruel and snacks, along with rice fragrant with essences, seasoned with various flavors of curries and sauces. After the meal, he thought: "Indeed, I aspire to a great position, but it is not proper for me to aspire to that position by offering a meal for just one day. I shall offer meals consecutively for seven days and then aspire to it."
Vị ấy đảnh lễ Đức Thế Tôn, nhiễu bên phải rồi trở về tư gia. Suốt đêm ấy, vị ấy trang hoàng nơi Đức Phật và Tăng đoàn sẽ ngồi bằng các loại tràng hương, tràng hoa, v.v., chuẩn bị các món ăn thức uống thượng vị. Sau đêm ấy, tại tư gia, vị ấy cúng dường Đức Thế Tôn cùng một trăm ngàn vị Tỳ-khưu với đủ loại cháo và thức ăn nhẹ, các món ăn chính có nhiều hương vị và cơm gạo thơm. Sau khi việc trai tăng hoàn tất, vị ấy suy nghĩ: “Ta đang khao khát một địa vị cao cả, nhưng ta không nên chỉ bố thí một ngày mà cầu mong địa vị ấy. Ta sẽ bố thí liên tục trong bảy ngày rồi mới cầu mong.”
So teneva niyāmena satta divase mahādānāni datvā bhattakiccapariyosāne dussakoṭṭhāgāraṃ vivarāpetvā uttamaṃ ticīvarappahonakaṃ sukhumavatthaṃ buddhassa pādamūle ṭhapetvā bhikkhusatasahassassa ca ticīvaraṃ datvā tathāgataṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, yo so bhikkhu tumhehi ito sattamadivasamatthake etadagge ṭhapito, ahampi so bhikkhu viya anāgate uppajjanakabuddhassa sāsane pabbajitvā paṭisambhidāpattānaṃ aggo bhaveyya’’nti vatvā satthu pādamūle nipajjitvā patthanaṃ akāsi.
So, in the same manner, he offered great alms for seven days. At the end of the meal, he had his textile storehouse opened, placed a supreme fine cloth, sufficient for a set of three robes (ticīvara), at the foot of the Buddha, and also offered a set of three robes to a hundred thousand bhikkhus. Then he approached the Tathāgata and said, "Venerable Sir, that bhikkhu whom you established in the foremost position seven days ago from today, may I too, like that bhikkhu, having gone forth into the Dispensation of a future Buddha, become foremost among those who have attained paṭisambhidā." Having said this, he lay down at the Teacher's feet and made his aspiration.
Vị ấy đã thực hiện đại bố thí trong bảy ngày theo cách thức đó. Sau khi việc trai tăng hoàn tất, vị ấy mở kho vải, đặt một tấm vải mịn đủ để may ba y thượng hạng dưới chân Đức Phật, và cúng dường ba y cho một trăm ngàn vị Tỳ-khưu. Sau đó, vị ấy đến gần Đức Như Lai và thưa rằng: “Bạch Thế Tôn, vị Tỳ-khưu mà Thế Tôn đã đặt vào địa vị tối thượng cách đây bảy ngày, con cũng mong được xuất gia trong giáo pháp của một vị Phật sẽ xuất hiện trong tương lai, và trở thành bậc tối thượng trong số những vị đắc Tứ Tuệ Phân Tích (Paṭisambhidā).” Nói xong, vị ấy quỳ dưới chân Đức Đạo Sư và phát nguyện.
Satthā tassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘anāgate ito kappasatasahassamatthake gotamo nāma buddho loke uppajjissati, tassa sāsane tava patthanā samijjhissatī’’ti byākāsi.
The Teacher, seeing that his aspiration would be fulfilled, declared: "In the future, a hundred thousand aeons from now, a Buddha named Gotama will arise in the world. In His Dispensation, your aspiration will be fulfilled."
Đức Đạo Sư thấy rằng lời nguyện của vị ấy sẽ thành tựu, liền thọ ký: “Trong tương lai, sau một trăm ngàn đại kiếp nữa, một vị Phật tên Gotama sẽ xuất hiện trên thế gian. Trong giáo pháp của Ngài, lời nguyện của con sẽ thành tựu.”
Vuttampi cetaṃ apadāne (apa. thera 2.54.221-250) –
This is also stated in the Apadāna:
Điều này cũng đã được nói trong Apadāna –
Evaṃ so tattha tattha bhave puññañāṇasambhāraṃ sambharanto aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇamahāsālakule nibbatti.
Thus, that good family man, accumulating merits and knowledge in various existences, wandering repeatedly among devas and humans, was reborn in a wealthy brahmin family in Sāvatthī during this Buddha’s arising.
Như vậy, vị ấy tích lũy phước báu và trí tuệ trong các cõi sống khác nhau, luân hồi giữa cõi trời và cõi người hết lần này đến lần khác, cho đến khi Đức Phật hiện tại xuất hiện, vị ấy tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn đại phú tại Sāvatthī.
Koṭṭhikotissa nāmaṃ akaṃsu.
They named him Koṭṭhika.
Họ đặt tên cho vị ấy là Koṭṭhika.
So vayappatto tayo vede uggahetvā brāhmaṇasippe nipphattiṃ gato ekadivasaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā upasampannakālato paṭṭhāya vipassanāya kammaṃ karonto saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā paṭisambhidāsu ciṇṇavasī hutvā abhiññāte abhiññāte mahāthere upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchantopi dasabalaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchantopi paṭisambhidāsuyeva pañhaṃ pucchi.
Having reached maturity, he learned the three Vedas, attained perfection in brahminical lore, and one day went to the Master’s presence. Having heard the Dhamma, he attained faith, went forth, and from the time of his full ordination onwards, he practiced insight meditation, attained Arahantship together with the four Paṭisambhidā, and became proficient in the Paṭisambhidā. Whether approaching the well-known great Elders to ask questions or approaching the Dasabala to ask questions, he only asked questions concerning the Paṭisambhidā.
Khi trưởng thành, vị ấy học thuộc ba bộ Veda và thành thạo các nghề của Bà-la-môn. Một ngày nọ, vị ấy đến gần Đức Đạo Sư, nghe pháp, phát sinh lòng tin, rồi xuất gia. Từ khi thọ giới Tỳ-khưu, vị ấy thực hành thiền quán, chứng đắc A-la-hán quả cùng với Tứ Tuệ Phân Tích, trở thành bậc thông thạo về Tứ Tuệ Phân Tích. Dù đến các vị Đại Trưởng Lão nổi tiếng để hỏi, hay đến gần Đức Thập Lực để hỏi, vị ấy cũng chỉ hỏi về Tứ Tuệ Phân Tích.
Evamayaṃ thero tattha katādhikāratāya ciṇṇavasībhāvena ca paṭisambhidāpattānaṃ aggo jāto.
Thus, this Elder, due to having performed merit in that regard and being proficient, became foremost among those who had attained the Paṭisambhidā.
Như vậy, vị Trưởng Lão này đã trở thành bậc tối thượng trong số những vị đắc Tứ Tuệ Phân Tích nhờ đã tạo công đức và thông thạo về lĩnh vực ấy.
Atha naṃ satthā mahāvedallasuttaṃ (ma. ni. 1.449 ādayo) aṭṭhuppattiṃ katvā paṭisambhidāpattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ paṭisambhidāpattānaṃ yadidaṃ mahākoṭṭhiko’’ti (a. ni. 1.209, 218).
Then the Master, making the Mahāvedalla Sutta (M. I. 292ff) its occasion, placed him in the foremost position among those who had attained the Paṭisambhidā, saying: "Among my bhikkhu disciples who have attained the Paṭisambhidā, bhikkhus, this Mahākoṭṭhika is the foremost."
Sau đó, Đức Đạo Sư đã dựa vào sự kiện ấy để thuyết Đại Vedalla Sutta và đặt vị ấy vào địa vị tối thượng trong số những vị đắc Tứ Tuệ Phân Tích, rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, những vị đắc Tứ Tuệ Phân Tích, vị Mahākoṭṭhika này là bậc tối thượng.”
So aparena samayena vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedento udānavasena –
Later, experiencing the bliss of liberation, he spoke this Udāna verse:
Sau đó, vào một thời điểm khác, vị ấy cảm nhận sự an lạc của giải thoát và nói lên bài kệ Udāna này –
Tattha upasantoti manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ upasamanena nibbisevanabhāvakaraṇena upasanto.
Therein, Upasanto means peaceful through the pacification of the six sense faculties, starting with the mind-faculty, by making them free from attachment.
Trong đó, upasanto (an tịnh) nghĩa là an tịnh nhờ sự an tịnh các căn, tức là làm cho các căn không còn bám víu.
Uparatoti sabbasmā pāpakaraṇato orato virato.
Uparato means ceased, abstaining and refraining from all evil deeds.
Uparato (từ bỏ) nghĩa là đã từ bỏ, đã đoạn trừ mọi hành động bất thiện.
Mantabhāṇīti mantā vuccati paññā, tāya pana upaparikkhitvā bhaṇatīti mantabhāṇī, kālavādīādibhāvaṃ avissajjentoyeva bhaṇatīti attho.
Mantabhāṇī means "mantā" is called wisdom, and one who speaks after careful deliberation with that wisdom is Mantabhāṇī; it means one speaks without abandoning the qualities of speaking at the right time and so on.
Mantabhāṇī (nói lời trí tuệ) nghĩa là ‘manta’ được gọi là trí tuệ, và người nói lời đã được quán xét kỹ lưỡng bằng trí tuệ ấy thì được gọi là mantabhāṇī. Điều này có nghĩa là người ấy nói mà không từ bỏ việc nói đúng thời, v.v.
Mantabhaṇanavasena vā bhaṇatīti mantabhāṇī, dubbhāsitato vinā attano bhāsanavasena caturaṅgasamannāgataṃ subhāsitaṃyeva bhaṇatīti attho.
Or, Mantabhāṇī means one who speaks wisely; it means one speaks only well-spoken words endowed with four qualities, apart from harsh speech, by way of instructing oneself.
Hoặc mantabhāṇī là người nói theo cách nói trí tuệ, nghĩa là người ấy chỉ nói những lời chân chánh, đầy đủ bốn yếu tố, mà không nói những lời thô tục, theo cách tự giáo huấn.
Jātiādivasena attano anukkaṃsanato na uddhatoti anuddhato atha vā tiṇṇaṃ kāyaduccaritānaṃ vūpasamanena tato paṭiviratiyā upasanto, tiṇṇaṃ manoduccaritānaṃ uparamaṇena pajahanena uparato, catunnaṃ vacīduccaritānaṃ appavattiyā parimitabhāṇitāya mantabhāṇī, tividhaduccaritanimittauppajjanakassa uddhaccassa abhāvato anuddhato.
He is anuddhato (not agitated) because he does not exalt himself by way of birth and so on. Alternatively, he is upasanto (peaceful) through the calming of the three bodily misdeeds and abstaining from them; uparato (restrained) through the cessation and abandonment of the three mental misdeeds; mantabhāṇī (speaking wisely) through the non-occurrence of the four verbal misdeeds and speaking in a measured way; and anuddhato (not agitated) due to the absence of agitation which gives rise to the causes of the three misdeeds.
Do không tự đề cao mình dựa trên địa vị, v.v., nên không kiêu căng, gọi là anuddhato (không kiêu căng). Hoặc, do làm lắng dịu ba ác hạnh thân, và do từ bỏ chúng, nên gọi là upasanto (tịch tịnh); do chấm dứt, từ bỏ ba ác hạnh ý, nên gọi là uparato (viễn ly); do không làm phát sinh bốn ác hạnh khẩu, và do nói năng có chừng mực, nên gọi là mantabhāṇī (nói lời khôn ngoan); do không có sự phóng dật (uddhacca) có khả năng làm phát sinh dấu hiệu của ba ác hạnh, nên gọi là anuddhato (không kiêu căng).
Evaṃ pana tividhaduccaritappahānena suddhe sīle patiṭṭhito, uddhaccappahānena samāhito, tameva samādhiṃ padaṭṭhānaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā maggapaṭipāṭiyā dhunāti pāpake dhamme lāmakaṭṭhena pāpake sabbepi saṃkilesadhamme niddhunāti, samucchedavasena pajahati.
Thus, established in pure morality through the abandonment of the three kinds of misdeeds, and composed through the abandonment of agitation, making that very concentration his foundation, he cultivated insight and, by means of the path, dhunāti pāpake dhamme (shakes off evil states); due to their inferiority, he completely shakes off all defiling states, abandoning them by way of uprooting.
Và như vậy, do từ bỏ ba ác hạnh, vị ấy an trú trong giới thanh tịnh; do từ bỏ sự phóng dật, vị ấy được định tĩnh. Lấy định đó làm nền tảng, vị ấy phát triển tuệ quán và theo thứ tự của các đạo, vị ấy dhunāti pāpake dhamme (rũ bỏ các pháp ác), tức là vị ấy rũ bỏ tất cả các pháp phiền não, những pháp ác theo nghĩa thấp kém, và từ bỏ chúng bằng cách đoạn trừ hoàn toàn.
Yathā kiṃ?
Like what?
Giống như cái gì?
Dumapattaṃva māluto, yathā nāma dumassa rukkhassa pattaṃ paṇḍupalāsaṃ māluto vāto dhunāti, bandhanato viyojento nīharati, evaṃ yathāvuttapaṭipattiyaṃ ṭhito pāpadhamme attano santānato nīharati, evamayaṃ therassa aññāpadesena aññābyākaraṇagāthāpi hotīti veditabbā.
Dumapattaṃva māluto (like the wind a tree's leaves), just as the wind shakes off the yellowed leaves of a tree, detaching them from their stalks and carrying them away, so too, one who stands in the aforementioned practice drives out evil states from one's own continuity. Thus, it should be understood that this verse is also a declaration of the Elder's Arahantship by alluding to another person.
Dumapattaṃva māluto (như gió thổi lá cây), giống như gió thổi rụng lá vàng của cây, tách chúng ra khỏi cành và cuốn đi. Tương tự, vị ấy an trú trong sự thực hành đã nói ở trên, loại bỏ các pháp ác ra khỏi dòng tâm thức của mình. Do đó, cần phải hiểu rằng bài kệ này cũng là một bài kệ tuyên bố A-la-hán của Trưởng lão thông qua việc ám chỉ người khác.
Ettha ca kāyavacīduccaritappahānavacanena payogasuddhiṃ dasseti, manoduccaritappahānavacanena āsayasuddhiṃ.
Here, by the statement of abandoning bodily and verbal misdeeds, the purity of effort is shown; by the statement of abandoning mental misdeeds, the purity of intention is shown.
Ở đây, việc nói đến sự từ bỏ các ác hạnh thân và khẩu cho thấy sự thanh tịnh trong hành động (payogasuddhi), và việc nói đến sự từ bỏ các ác hạnh ý cho thấy sự thanh tịnh trong ý định (āsayasuddhi).
Evaṃ payogāsayasuddhassa ‘‘anuddhato’’ti iminā uddhaccābhāvavacanena tadekaṭṭhatāya nīvaraṇappahānaṃ dasseti.
For one thus pure in effort and intention, by the statement of the absence of agitation in "anuddhato," the abandonment of the hindrances is shown, due to its having the same ground (as the abandonment of agitation).
Đối với người có hành động và ý định thanh tịnh như vậy, lời nói về sự không có phóng dật qua từ "anuddhato" cho thấy sự từ bỏ các triền cái, vì chúng có cùng một mục đích đoạn trừ.
Tesu payogasuddhiyā sīlasampatti vibhāvitā, āsayasuddhiyā samathabhāvanāya upakārakadhammapariggaho, nīvaraṇappahānena samādhibhāvanā, ‘‘dhunāti pāpake dhamme’’ti iminā paññābhāvanā vibhāvitā hoti.
Among these, through the purity of effort, the accomplishment of morality is revealed; through the purity of intention, the embracing of factors conducive to the development of serenity; through the abandonment of the hindrances, the development of concentration; and through "dhunāti pāpake dhamme," the development of wisdom is revealed.
Trong số đó, sự thanh tịnh trong hành động thể hiện sự viên mãn về giới (sīlasampatti); sự thanh tịnh trong ý định thể hiện sự nắm giữ các pháp hỗ trợ cho sự tu tập định (samathabhāvanā); sự từ bỏ các triền cái thể hiện sự tu tập định (samādhibhāvanā); và qua câu "dhunāti pāpake dhamme" (rũ bỏ các pháp ác), sự tu tập tuệ (paññābhāvanā) được thể hiện.
Evaṃ adhisīlasikkhādayo tisso sikkhā, tividhakalyāṇaṃ sāsanaṃ, tadaṅgappahānādīni tīṇi pahānāni, antadvayaparivajjanena saddhiṃ majjhimāya paṭipattiyā paṭipajjanaṃ, apāyabhavādīnaṃ samatikkamanūpāyo ca yathārahaṃ niddhāretvā yojetabbā.
Thus, the three trainings beginning with the training in higher morality, the Buddha's dispensation with its threefold excellence, the three abandonments beginning with abandonment by way of suppressing defilements (tadaṅgappahāna), the practice of the Middle Path together with the avoidance of the two extremes, and the means to overcome states of woe and existence, should be appropriately determined and applied.
Như vậy, ba học pháp như Tăng thượng giới học (adhisīlasikkhā), v.v.; giáo pháp có ba điều tốt lành; ba sự đoạn trừ như đoạn trừ từng phần (tadaṅgappahāna), v.v.; sự thực hành con đường trung đạo cùng với việc tránh hai cực đoan; và phương tiện để vượt qua các cõi khổ, v.v., cần được xác định và liên kết một cách thích đáng.
Iminā nayena sesagāthāsupi yathārahaṃ atthayojanā veditabbā.
In this manner, the explanation of meaning should be understood as applicable to the remaining verses as well.
Theo cách này, sự phân tích ý nghĩa cũng cần được hiểu một cách thích đáng trong các bài kệ còn lại.
Atthamattameva pana tattha tattha apubbaṃ vaṇṇayissāma.
We shall only explain the meaning in each case where it is not previously established.
Tuy nhiên, chúng tôi sẽ chỉ giải thích ý nghĩa mới ở từng chỗ.
‘‘Itthaṃ sudaṃ āyasmā mahākoṭṭhiko’’ti idaṃ pūjāvacanaṃ, yathā taṃ mahāmoggallānoti.
The phrase "Itthaṃ sudaṃ āyasmā Mahākoṭṭhiko" (Thus indeed, the Venerable Mahākoṭṭhika) is an expression of reverence, just like "Mahāmoggallāno."
Câu "Itthaṃ sudaṃ āyasmā mahākoṭṭhiko" (Như vậy, Tôn giả Mahākoṭṭhika đã nói) là một lời tán dương, giống như câu "Mahāmoggallāno" (Tôn giả Mahāmoggallāna).
Paññaṃ imaṃ passāti āyasmato kaṅkhārevatassa gāthā.
Paññaṃ imaṃ passa (Behold this wisdom)—this is a verse by the Venerable Kaṅkhārevata.
Paññaṃ imaṃ passā là kệ ngôn của Tôn giả Kaṅkhārevata.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi thero padumuttarabhagavato kāle haṃsavatīnagare brāhmaṇamahāsālakule nibbatto.
This Elder was also born in the city of Haṃsavatī, into a family of wealthy brahmins, during the time of Padumuttara Buddha.
Vị Trưởng lão này cũng vậy, vào thời Đức Padumuttara Bhagavā, ngài đã tái sinh trong một gia đình Bà-la-môn đại phú ở thành Haṃsavatī.
Ekadivasaṃ buddhānaṃ dhammadesanākāle heṭṭhā vuttanayena mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ jhānābhiratānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā desanāvasāne satthāraṃ nimantetvā heṭṭhā vuttanayena mahāsakkāraṃ katvā bhagavantaṃ āha – ‘‘bhante, ahaṃ iminā adhikārakammena aññaṃ sampattiṃ na patthemi, yathā pana so bhikkhu tumhehi ito sattamadivasamatthake jhāyīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapito, evaṃ ahampi anāgate ekassa buddhassa sāsane jhāyīnaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanamakāsi.
One day, during the Buddha's Dhamma discourse, he went to the monastery with a large crowd in the manner described below, and standing at the edge of the assembly, he listened to the Dhamma. Seeing the Master place a certain bhikkhu in the foremost position among those delighting in jhāna, he thought, "I too should become like this in the future." At the end of the discourse, he invited the Master, offered great hospitality in the manner described below, and then said to the Blessed One, "Venerable Sir, I do not desire any other attainment through this meritorious deed. Just as that bhikkhu was placed by you in the foremost position among meditators seven days ago, so too may I be the foremost among meditators in the dispensation of a future Buddha." Thus, he made this aspiration.
Một ngày nọ, trong lúc Đức Phật thuyết pháp, ngài cùng với đông đảo quần chúng đến tịnh xá theo cách đã nói ở dưới, đứng ở rìa hội chúng lắng nghe pháp. Khi thấy Đức Đạo Sư đặt một vị Tỳ-khưu vào vị trí tối thượng trong số những người chuyên tâm vào thiền định, ngài suy nghĩ: “Ta cũng nên trở thành một người như vậy trong tương lai.” Sau khi thời pháp kết thúc, ngài thỉnh Đức Đạo Sư và thực hiện sự cúng dường lớn theo cách đã nói ở dưới, rồi thưa với Đức Bhagavā: “Bạch Đức Thế Tôn, con không mong cầu bất kỳ thành tựu nào khác với việc làm công đức vượt trội này. Tuy nhiên, như vị Tỳ-khưu kia đã được Ngài đặt vào vị trí tối thượng trong số những người thiền định bảy ngày trước đây, con cũng mong muốn sẽ là người tối thượng trong số những người thiền định trong giáo pháp của một vị Phật trong tương lai.” Ngài đã thực hiện lời nguyện này.
Satthā anāgataṃ oloketvā nipphajjanabhāvaṃ disvā ‘‘anāgate kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa sāsane tvaṃ jhāyīnaṃ aggo bhavissasī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Master, looking into the future and seeing that it would come to pass, declared, "In the future, at the end of a hundred thousand aeons, a Buddha named Gotama will arise. In his dispensation, you will be the foremost among meditators," and then departed.
Đức Đạo Sư quán sát tương lai và thấy rằng điều đó sẽ thành hiện thực, Ngài liền tuyên bố: “Trong tương lai, vào cuối một trăm ngàn đại kiếp, sẽ có một vị Phật tên là Gotama xuất hiện. Trong giáo pháp của Ngài, con sẽ là người tối thượng trong số những người thiền định.” Sau đó, Ngài rời đi.
So yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthinagare mahābhogakule nibbatto pacchābhattaṃ dhammassavanatthaṃ gacchantena mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dasabalassa dhammakathaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā upasampadaṃ labhitvā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā jhānaparikammaṃ karonto jhānalābhī hutvā jhānaṃ pādakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having performed wholesome deeds throughout his life, he wandered through divine and human realms for a hundred thousand aeons. During the time of our Blessed One, he was born in a wealthy family in the city of Sāvatthī. After his meal, he went to the monastery with the large crowd who were going to listen to the Dhamma, and standing at the edge of the assembly, he heard the Dhamma talk of the Dasabala. Having attained faith, he went forth, received full ordination, had a meditation subject taught to him, and while practicing jhāna, he became a jhānalābhī (one who attains jhāna). Making jhāna his foundation, he attained Arahantship.
Vị ấy đã thực hiện các thiện nghiệp suốt đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người suốt một trăm ngàn đại kiếp, rồi vào thời Đức Bhagavā của chúng ta, ngài tái sinh trong một gia đình giàu có ở thành Sāvatthī. Sau bữa ăn, ngài cùng với đông đảo quần chúng đến tịnh xá để nghe pháp, đứng ở rìa hội chúng, lắng nghe pháp thoại của Đức Thập Lực, ngài phát khởi đức tin, xuất gia, thọ giới Tỳ-khưu, được chỉ dạy đề mục thiền định, thực hành các công việc chuẩn bị cho thiền định, trở thành người đắc thiền, lấy thiền làm nền tảng và đạt đến A-la-hán quả.
So yebhuyyena dasabalena samāpajjitabbasamāpattiṃ samāpajjanto ahorattaṃ jhānesu ciṇṇavasī ahosi.
He was one who predominantly entered attainments that the Dasabala himself entered, and he was proficient in jhānas day and night.
Ngài thường xuyên nhập các định mà Đức Thập Lực thường nhập, và đã thành thạo các thiền định cả ngày lẫn đêm.
Atha naṃ satthā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ jhāyīnaṃ yadidaṃ kaṅkhārevato’’ti (a. ni. 1.198, 204) jhāyīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Then the Master placed him in the foremost position among jhāyīs, saying: "Among my bhikkhu disciples who are jhāyīs, bhikkhus, this Kaṅkhārevata is the foremost."
Sau đó, Đức Đạo Sư đã đặt ngài vào vị trí tối thượng trong số những người thiền định, nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các Tỳ-khưu đệ tử của Ta, người tối thượng trong số những người thiền định chính là Kaṅkhārevata.”
Vuttampi cetaṃ apadāne (apa. thera 2.55.34-53) –
This has also been stated in the Apadāna:
Điều này cũng đã được nói trong Apadāna –
3. Tattha paññanti pakāre jānāti, pakārehi ñāpetīti ca paññā.
3. In that verse, “paññā” (wisdom) means that which knows varieties, and that which makes known by varieties.
3. Trong đó, paññā (trí tuệ) là biết các phương cách, và làm cho người khác biết bằng các phương cách.
Veneyyānaṃ āsayānusayacariyādhimuttiādippakāre dhammānaṃ kusalādike khandhādike ca desetabbappakāre jānāti, yathāsabhāvato paṭivijjhati, tehi ca pakārehi ñāpetīti attho.
It means that it knows the various dispositions, inclinations, temperaments, etc., of those who are to be guided, and the various ways of teaching the wholesome and other Dhamma, the aggregates and other Dhamma; it penetrates them according to their true nature, and it makes beings know by those various ways.
Nghĩa là: Ngài biết các phương cách về ý muốn, tùy miên, hạnh nghiệp, khuynh hướng, v.v. của những người có thể được giáo hóa; và các phương cách về các pháp cần được thuyết giảng như thiện pháp, v.v., các uẩn, v.v. Ngài thấu hiểu các pháp đúng như bản chất của chúng, và làm cho người khác hiểu bằng những phương cách ấy.
Satthu desanāñāṇañhi idhādhippetaṃ, tenāha ‘‘ima’’nti.
Indeed, the teaching-knowledge of the Teacher is intended here, therefore it says “this.”
Trí tuệ thuyết giảng của Đức Bổn Sư được đề cập ở đây, vì vậy Ngài nói "này".
Tañhi attani siddhena desanābalena nayaggāhato paccakkhaṃ viya upaṭṭhitaṃ gahetvā ‘‘ima’’nti vuttaṃ.
Taking that wisdom, which appeared as if directly perceived through the power of teaching perfected in oneself, by way of inference, it is called “this.”
Thật vậy, trí tuệ ấy được nói là "này" vì nó được nắm bắt qua phương pháp, như thể hiện ra trước mắt nhờ sức mạnh của giáo pháp đã thành tựu nơi tự thân.
Yadaggena vā satthu desanāñāṇaṃ sāvakehi nayato gayhati, tadaggena attano visaye paṭivedhañāṇampi nayato gayhateva.
And by the very aspect by which the teaching-knowledge of the Teacher is grasped by disciples through inference, by that very aspect is one’s own knowledge of penetration in its domain also grasped through inference.
Hoặc, bằng sức mạnh mà trí tuệ thuyết giảng của Đức Bổn Sư được các đệ tử nắm bắt theo phương pháp, thì bằng sức mạnh ấy, trí tuệ thấu triệt đối tượng của tự thân cũng được nắm bắt theo phương pháp.
Tenāha āyasmā dhammasenāpati – ‘‘apica me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146; 3.143).
Therefore, the Venerable Dhammasenāpati said, “Moreover, venerable sir, the sequence of the Dhamma is known to me.”
Vì vậy, Tôn giả Dhammasenāpati (Đại Tướng Pháp) đã nói: "Bạch Thế Tôn, con đã hiểu rõ sự tương ứng của Pháp."
Passāti vimhayappatto aniyamato ālapati attanoyeva vā cittaṃ, yathāha bhagavā udānento – ‘‘lokamimaṃ passa; puthū avijjāya paretaṃ bhūtaṃ bhūtarataṃ bhavā aparimutta’’nti (udā. 30).
“Passa” (see) means to exclaim, being amazed, without specific address, or to one’s own mind, just as the Bhagavā, exclaiming, said, “See this world, bhikkhus, shrouded in ignorance, full of becoming, delighting in becoming, not freed from becoming.”
Passā (hãy xem) là lời kêu gọi không xác định, thể hiện sự kinh ngạc, hoặc chỉ là lời nói với chính tâm mình, như Đức Thế Tôn đã nói khi cảm hứng: "Hãy xem thế giới này; chúng sinh bị vô minh bao phủ rộng khắp, vui thích trong sự tồn tại, chưa thoát khỏi sự tái sinh."
Tathāgatānanti tathā āgamanādiatthena tathāgatānaṃ.
“Tathāgatānaṃ” refers to the Tathāgatas because of their coming in such a way, etc.
Tathāgatānaṃ (của các Như Lai) là của các Như Lai, theo nghĩa là đến như vậy, v.v.
Tathā āgatoti hi tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathavāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti evaṃ aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato.
Indeed, he is a Tathāgata because he has come in such a way; he is a Tathāgata because he has gone in such a way; he is a Tathāgata because he has arrived at the characteristic of suchness; he is a Tathāgata because he has fully awakened to the Dhamma in its true nature; he is a Tathāgata because of his seeing of suchness; he is a Tathāgata because of his speaking of suchness; he is a Tathāgata because of his doing of suchness; he is a Tathāgata by way of overcoming—thus, the Bhagavā is a Tathāgata by these eight reasons.
Thật vậy, Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đến như vậy (tathā āgato); Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đi như vậy (tathā gato); Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đạt đến tướng như vậy (tathālakkhaṇaṃ āgato); Ngài là Tathāgata vì Ngài đã giác ngộ các pháp như vậy (tathadhamme yāthāvato abhisambuddho); Ngài là Tathāgata vì Ngài thấy như vậy (tathadassitāya); Ngài là Tathāgata vì Ngài nói như vậy (tathavāditāya); Ngài là Tathāgata vì Ngài làm như vậy (tathākāritāya); Ngài là Tathāgata theo nghĩa chinh phục (abhibhavanaṭṭhena). Như vậy, Đức Thế Tôn là Tathāgata do tám nguyên nhân.
Tathāya āgatoti tathāgato, tathāya gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ gatoti tathāgato, tathāni āgatoti tathāgato, tathāvidhoti tathāgato, tathā pavattitoti tathāgato, tathehi āgatoti tathāgato, tathā gatabhāvena tathāgatoti evampi aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgatoti ayamettha saṅkhepo.
He is a Tathāgata because he has come with such a pledge (e.g., “I shall cross over and make others cross over”); he is a Tathāgata because he has gone with such a great compassion, like the great compassion-knowledge of the Buddha; he is a Tathāgata because he has attained the four such paths; he is a Tathāgata because he has come as the ancient Buddhas like Vipassī; he is a Tathāgata because he has a nature like the former Buddhas; he is a Tathāgata because his being occurs as he wishes; he is a Tathāgata because he has attained with such parami-knowledges, which reflect on faults and benefits in paramis such as generosity without stinginess or avarice; he is a Tathāgata because of his nature of coming without deviation or error—thus, the Bhagavā is a Tathāgata by these eight reasons also. This is a summary here.
Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đến với sự thật (tathāya āgato); Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đi với sự thật (tathāya gato); Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đạt đến tướng như vậy (tathālakkhaṇaṃ gato); Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đến với những điều như vậy (tathāni āgato); Ngài là Tathāgata vì Ngài có bản chất như vậy (tathāvidho); Ngài là Tathāgata vì Ngài hoạt động như vậy (tathā pavattito); Ngài là Tathāgata vì Ngài đã đến với những điều đó (tathehi āgato); Ngài là Tathāgata vì Ngài có trạng thái đã đến như vậy (tathā gatabhāvena). Như vậy, Đức Thế Tôn là Tathāgata do tám nguyên nhân. Đây là tóm tắt ở đây.
Vitthāro pana paramatthadīpaniyā udānaṭṭhakathāya (udā. aṭṭha. 18) itivuttakaṭṭhakathāya (itivu. aṭṭha. 38) ca vuttanayeneva veditabbo.
The extensive explanation, however, should be understood according to the method stated in the Udāna Commentary named Paramatthadīpanī and the Itivuttaka Commentary.
Phần giải thích chi tiết nên được hiểu theo cách đã trình bày trong Udānaṭṭhakathā (Udā. aṭṭha. 18) và Itivuttakaṭṭhakathā (Itivu. aṭṭha. 38) của Paramatthadīpanī.
Idāni tassā paññāya asādhāraṇavisesaṃ dassetuṃ ‘‘aggi yathā’’tiādi vuttaṃ.
Now, to show the unique excellence of that wisdom, the words beginning with “aggi yathā” were spoken.
Bây giờ, để chỉ ra đặc điểm phi thường của trí tuệ ấy, câu "aggi yathā" v.v. đã được nói.
Yathā aggīti upamāvacanaṃ.
“Yathā aggi” is a simile.
Yathā aggi là lời ví dụ.
Yathāti tassa upamābhāvadassanaṃ.
“Yathā” indicates its nature as a simile.
Yathā cho thấy đó là một ví dụ.
Pajjalitoti upameyyena sambandhadassanaṃ.
“Pajjalito” indicates its connection with the object of comparison.
Pajjalito cho thấy sự liên hệ với đối tượng được ví dụ.
Nisītheti kiccakaraṇakāladassanaṃ.
“Nisīthe” indicates the time of action.
Nisīthe cho thấy thời điểm thực hiện công việc.
Ayañhettha attho – yathā nāma nisīthe rattiyaṃ caturaṅgasamannāgate andhakāre vattamāne unnate ṭhāne pajjalito aggi tasmiṃ padese tayagataṃ vidhamantaṃ tiṭṭhati, evameva tathāgatānaṃ imaṃ desanāñāṇasaṅkhātaṃ sabbaso veneyyānaṃ saṃsayatamaṃ vidhamantaṃ paññaṃ passāti.
This is the meaning here: just as a blazing fire on a high place in the dead of night, when complete darkness prevails, dispels the darkness in that area, so too, “see this wisdom” of the Tathāgatas, which is called teaching-knowledge, dispelling entirely the darkness of doubt for all those to be guided.
Đây là ý nghĩa ở đây: Như ngọn lửa bùng cháy trên một nơi cao vào giữa đêm, khi bóng tối bốn bề bao trùm, nó xua tan bóng tối ở nơi đó và đứng vững, cũng vậy, hãy xem trí tuệ của các Như Lai, tức là trí tuệ thuyết giảng, xua tan hoàn toàn màn vô minh nghi ngờ của những người có thể được giáo hóa.
Yato desanāvilāsena sattānaṃ ñāṇamayaṃ ālokaṃ dentīti ālokadā.
Because they give the light of wisdom to beings through the splendor of their teaching, they are called “āloka-dā” (givers of light).
Vì các Ngài ban ánh sáng trí tuệ cho chúng sinh bằng sự khéo léo trong giáo pháp, nên các Ngài là ālokadā (người ban ánh sáng).
Paññāmayameva cakkhuṃ dadantīti cakkhudadā.
Because they give the eye of wisdom itself, they are called “cakkhu-dā” (givers of sight).
Vì các Ngài ban con mắt trí tuệ, nên các Ngài là cakkhudadā (người ban con mắt).
Tadubhayampi kaṅkhāvinayapadaṭṭhānameva katvā dassento ‘‘ye āgatānaṃ vinayanti kaṅkha’’nti āha, ye tathāgatā attano santikaṃ āgatānaṃ upagatānaṃ veneyyānaṃ ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’ntiādinayappavattaṃ (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) soḷasavatthukaṃ, ‘‘buddhe kaṅkhati dhamme kaṅkhatī’’tiādinayappavattaṃ (dha. sa. 1008) aṭṭhavatthukañca kaṅkhaṃ vicikicchaṃ vinayanti desanānubhāvena anavasesato vidhamanti viddhaṃsenti.
Showing that both these (qualities) serve as the ground for dispelling doubt, it states, “ye āgatānaṃ vinayanti kaṅkhaṃ” (who dispel the doubts of those who approach). The Tathāgatas, who dispel, remove completely without remainder, the sixteen kinds of doubt that arise concerning “was I in the past?” and so on, and the eight kinds of doubt concerning “does one doubt the Buddha, does one doubt the Dhamma?” and so on, of those trainable beings who approach them.
Để chỉ ra rằng cả hai điều đó đều là nền tảng để loại bỏ nghi ngờ, Ngài nói: "Ye āgatānaṃ vinayanti kaṅkhaṃ" (những ai đến, các Ngài loại bỏ nghi ngờ của họ). Ye (những) Như Lai, āgatānaṃ (đã đến) cận kề các Ngài, tức là những chúng sinh có thể được giáo hóa, vinayanti (loại bỏ) sự nghi ngờ (vicikicchā) gồm mười sáu điều, như: "Phải chăng ta đã tồn tại trong quá khứ?" v.v., và tám điều, như: "Nghi ngờ về Phật, nghi ngờ về Pháp," v.v., bằng oai lực của giáo pháp, xua tan và tiêu diệt hoàn toàn.
Vinayakukkuccasaṅkhātā pana kaṅkhā tabbinayeneva vinītā hontīti.
However, the doubt called vinayakukkucca (doubt concerning the Vinaya) is dispelled only by dispelling those (sixteen and eight kinds of doubt).
Tuy nhiên, sự nghi ngờ gọi là vinayakukkucca (hối hận về giới luật) được loại bỏ bằng cách loại bỏ những nghi ngờ đó.
Aparo nayo – yathā aggi nisīthe rattibhāge pajjalito paṭutarajālo samujjalaṃ uccāsane ṭhitānaṃ obhāsadānamattena andhakāraṃ vidhamitvā samavisamaṃ vibhāvento ālokadado hoti.
Another method: just as a fire, blazing with fierce flames in the dead of night, shining brightly on a high place, by merely giving light, dispels the darkness and makes visible what is even and uneven, thus becoming a giver of light.
Một cách giải thích khác: Như ngọn lửa bùng cháy vào giữa đêm, với ngọn lửa rực rỡ và sáng chói, chỉ bằng cách ban ánh sáng cho những người đứng ở nơi cao, nó xua tan bóng tối, làm lộ rõ những gì bằng phẳng và không bằng phẳng, trở thành người ban ánh sáng.
Accāsanne pana ṭhitānaṃ taṃ supākaṭaṃ karonto cakkhukiccakaraṇato cakkhudado nāma hoti, evameva tathāgato attano dhammakāyassa dūre ṭhitānaṃ akatādhikārānaṃ paññāpajjotena mohandhakāraṃ vidhamitvā kāyavisamādisamavisamaṃ vibhāvento ālokadā bhavanti, āsanne ṭhitānaṃ pana katādhikārānaṃ dhammacakkhuṃ uppādento cakkhudadā bhavanti.
Moreover, making it very clear to those standing very close, and performing the function of the eye, he is called a giver of eyes. Just so, the Tathāgatas, dispelling the darkness of delusion with the light of wisdom for those far from their Dhamma-body and who have not yet performed meritorious deeds, reveal what is even and uneven in body, etc., and thus become givers of light. For those standing near and who have performed meritorious deeds, they generate the Dhamma-eye, and thus become givers of eyes.
Tuy nhiên, đối với những người đứng rất gần, nó làm cho mọi thứ trở nên rõ ràng, và vì nó thực hiện chức năng của mắt, nó được gọi là người ban con mắt. Cũng vậy, các Như Lai, bằng ánh sáng trí tuệ, xua tan bóng tối vô minh cho những người ở xa Pháp thân của các Ngài, những người chưa từng tạo công đức, làm lộ rõ những gì bằng phẳng và không bằng phẳng như thân không bình đẳng, thân bình đẳng, v.v., trở thành người ban ánh sáng; còn đối với những người đã tạo công đức, ở gần các Ngài, các Ngài làm phát sinh Pháp nhãn, trở thành người ban con mắt.
Ye evaṃbhūtā attano vacīgocaraṃ āgatānaṃ mādisānampi kaṅkhābahulānaṃ kaṅkhaṃ vinayanti ariyamaggasamuppādanena vidhamanti, tesaṃ tathāgatānaṃ paññaṃ ñāṇātisayaṃ passāti yojanā.
The meaning is that one should behold the supreme wisdom and knowledge of those Tathāgatas who, being such, dispel the doubts of those like us who are full of doubts and who have come within the range of their speech, by generating the Noble Path.
Ý nghĩa là: Hãy xem trí tuệ siêu việt của các Như Lai như vậy, những vị đã loại bỏ nghi ngờ của những người đa nghi như chúng ta, những người đã đến trong phạm vi lời dạy của các Ngài, bằng cách làm phát sinh Thánh đạo, và tiêu diệt chúng.
Evamayaṃ therassa attano kaṅkhāvitaraṇappakāsanena aññābyākaraṇagāthāpi hoti.
Thus, this verse is also a declaration of Arahantship, by the Elder revealing his overcoming of doubt.
Như vậy, bài kệ này cũng là một bài kệ tuyên bố A-la-hán quả của vị Trưởng lão, bằng cách công bố sự vượt thoát nghi ngờ của chính mình.
Ayañhi thero puthujjanakāle kappiyepi kukkuccako hutvā kaṅkhābahulatāya ‘‘kaṅkhārevato’’ti paññāto, pacchā khīṇāsavakālepi tatheva voharayittha.
Indeed, this Elder, in his ordinary human state, was scrupulous even in what was allowable, and due to being full of doubts, he was known as "Kaṅkhārevata." Later, even in his state as an Arahant, he was still referred to by that name.
Vị Trưởng lão này, khi còn là phàm nhân, đã là người hay hối hận (kukkuccako) ngay cả trong những điều đúng đắn, và do quá nhiều nghi ngờ, Ngài được biết đến với tên "Kaṅkhārevato" (Revata hay nghi ngờ). Sau này, khi đã là A-la-hán, Ngài vẫn được gọi như vậy.
Tenāha – ‘‘itthaṃ sudaṃ āyasmā kaṅkhārevato gāthaṃ abhāsitthā’’ti.
Therefore, it is said: "Thus indeed, Venerable Kaṅkhārevata uttered this verse."
Vì vậy, Ngài nói: "Tôn giả Kaṅkhārevato đã nói bài kệ này như vậy."
Taṃ vuttatthameva.
That has already been stated.
Ý nghĩa của điều đó đã được nói.
Sabbhireva samāsethāti āyasmato puṇṇattherassa gāthā.
" Sabbhireva samāsethā" is a verse of the Venerable Puṇṇa Thera. What is its origin? It is said that this Puṇṇa Thera was born in a wealthy brahmin family in the city of Haṃsavatī even before the arising of the Ten-Powered Buddha Padumuttara. Having gradually attained maturity, when the Teacher arose in the world, one day, during the Buddha's Dhamma discourse, he went to the monastery with a large crowd, as mentioned below, and sat at the edge of the assembly. Listening to the Dhamma, he saw the Teacher placing a certain bhikkhu in the foremost position among the Dhamma-speakers. He thought, "I too should become like this in the future." After the discourse, when the assembly had risen, he approached the Teacher, invited him, and, as mentioned below, offered great homage. Then he said to the Blessed One, "Venerable Sir, I do not aspire to any other attainment through this meritorious deed.
Sabbhireva samāsethā là bài kệ của Tôn giả Puṇṇa.
Kā uppatti?
But just as that bhikkhu was placed in the foremost position among Dhamma-speakers seven days ago from today, so may I too in the future become foremost among bhikkhus who are Dhamma-speakers in the Dispensation of a Buddha." Thus he made his aspiration.
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayaṃ kira padumuttarassa dasabalassa uppattito puretarameva haṃsavatīnagare brāhmaṇamahāsālakule nibbatto anukkamena viññutaṃ patto satthari loke uppajjante ekadivasaṃ buddhānaṃ dhammadesanākāle heṭṭhā vuttanayena mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante nisīditvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā desanāvasāne vuṭṭhitāya parisāya satthāraṃ upasaṅkamitvā nimantetvā heṭṭhā vuttanayeneva mahāsakkāraṃ katvā bhagavantaṃ evamāha – ‘‘bhante, ahaṃ iminā adhikārakammena nāññaṃ sampattiṃ patthemi.
The Teacher, looking into the future, saw that the brahmin youth's aspiration would be fulfilled, and he declared, "In the future, at the end of one hundred thousand aeons, a Buddha will arise. In his Dispensation, you will go forth and become foremost among Dhamma-speakers."
Vị này, được biết là đã tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn đại phú ở thành Haṃsavatī từ rất lâu trước khi Đức Phật Padumuttara, đấng Thập Lực, xuất hiện. Lần lượt, khi đã trưởng thành, vào một ngày nọ, khi Đức Bổn Sư xuất hiện trên thế gian, trong lúc Đức Phật thuyết pháp, Ngài cùng với đại chúng đến tịnh xá theo cách đã nói ở dưới, ngồi ở rìa hội chúng lắng nghe Pháp. Khi thấy Đức Bổn Sư tôn một vị Tỳ-khưu lên vị trí đứng đầu trong số các Pháp sư, Ngài nghĩ: "Ta cũng nên trở thành người như vậy trong tương lai." Sau khi buổi thuyết pháp kết thúc, khi hội chúng đã đứng dậy, Ngài đến gần Đức Bổn Sư, thỉnh cầu và cúng dường trọng thể theo cách đã nói ở dưới, rồi bạch Đức Thế Tôn rằng: "Bạch Thế Tôn, con không mong cầu bất kỳ thành tựu nào khác với công đức đặc biệt này.
Yathā pana so bhikkhu ito sattamadivasamatthake dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapito, evaṃ ahampi anāgate ekassa buddhassa sāsane dhammakathikānaṃ bhikkhūnaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
After this declaration, the brahmin youth, having heard the Buddha's words, was filled with joy and delight. He continued to perform meritorious deeds throughout his life and, at the end of his life, was reborn in the deva realm.
Thế nhưng, như vị Tỳ-khưu kia đã được tôn lên vị trí đứng đầu trong số các Pháp sư vào ngày thứ bảy kể từ ngày này, con cũng mong ước trong tương lai sẽ trở thành vị đứng đầu trong số các Tỳ-khưu Pháp sư trong giáo pháp của một Đức Phật." Ngài đã thực hiện lời nguyện này.
Satthā anāgataṃ oloketvā tassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘anāgate kappasatasahassamatthake gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa sāsane tvaṃ pabbajitvā dhammakathikānaṃ aggo bhavissasī’’ti byākāsi.
The Teacher, looking into the future and seeing that the brahmin youth's aspiration would be fulfilled, declared: "In the future, at the end of a hundred thousand aeons, a Buddha named Gotama will arise. In his Dispensation, you will go forth and become foremost among Dhamma speakers."
Đức Bổn Sư quán xét tương lai, thấy rằng lời nguyện của Ngài sẽ thành tựu, liền thọ ký: "Trong tương lai, sau một trăm ngàn kiếp, một Đức Phật tên Gotama sẽ xuất hiện. Trong giáo pháp của Ngài, con sẽ xuất gia và trở thành vị đứng đầu trong số các Pháp sư."
So tattha yāvajīvaṃ kalyāṇadhammaṃ katvā tato cuto kappasatasahassaṃ puññañāṇasambhāraṃ sambharanto devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle kapilavatthunagarassa avidūre doṇavatthunāmake brāhmaṇagāme brāhmaṇamahāsālakule aññāsikoṇḍaññattherassa bhāgineyyo hutvā nibbatti.
That man, having practiced wholesome conduct throughout his life in that existence, passed away from there and, accumulating merits and wisdom for a hundred thousand aeons, wandered among devas and humans. In the time of our Blessed One, he was reborn as the nephew of Aññāsikoṇḍañña Thera, in a wealthy brahmin family in the brahmin village named Doṇavatthu, not far from Kapilavatthu.
Sau khi thực hành các thiện pháp suốt đời ở đó, Ngài từ đó tái sinh, tích lũy công đức và trí tuệ trong một trăm ngàn kiếp, luân hồi trong cõi trời và người. Đến thời Đức Thế Tôn của chúng ta, Ngài tái sinh làm cháu trai của Trưởng lão Aññāsikoṇḍañña trong một gia đình Bà-la-môn đại phú ở làng Bà-la-môn tên Doṇavatthu, không xa thành Kapilavatthu.
Tassa nāmaggahaṇadivase ‘‘puṇṇo’’ti nāmaṃ akaṃsu.
On his naming day, they named him Puṇṇa.
Vào ngày đặt tên cho cậu bé, họ đặt tên là "Puṇṇa".
So satthari abhisambodhiṃ patvā pavattavaradhammacakke anupubbena rājagahaṃ gantvā taṃ upanissāya viharante aññāsikoṇḍaññattherassa santike pabbajitvā laddhūpasampado sabbaṃ pubbakiccaṃ katvā padhānamanuyuñjanto pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pāpetvāva ‘‘dasabalassa santikaṃ gamissāmī’’ti mātulattherena saddhiṃ satthu santikaṃ agantvā kapilavatthusāmantāyeva ohīyitvā yonisomanasikāre kammaṃ karonto nacirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
When the Teacher attained full enlightenment and set in motion the supreme Wheel of Dhamma, he gradually went to Rājagaha and resided near it. Puṇṇa, having gone forth under Aññāsikoṇañña Thera and received Upasampadā, completed all preliminary duties. While diligently practicing meditation, he brought his monastic duties to completion. He then thought, "I will go to the Dasabala." Instead of going to the Teacher with his maternal uncle, the Thera, he remained near Kapilavatthu and, engaging in appropriate attention, quickly developed vipassanā and attained Arahantship.
Vị ấy, sau khi Đức Đạo Sư thành tựu Chánh Đẳng Giác, đã chuyển bánh xe Pháp thù thắng, tuần tự đến Rājagaha và trú ngụ gần đó. Vị ấy đã xuất gia dưới sự hướng dẫn của Trưởng lão Aññāsi Koṇḍañña, thọ giới Tỳ-khưu, hoàn thành mọi việc cần làm của người xuất gia, chuyên cần tu tập, đạt đến đỉnh cao của đời sống xuất gia. Vị ấy đã tự nhủ: “Ta sẽ đến gặp Đức Thập Lực”, nhưng đã không đi cùng với Trưởng lão cậu mình (Koṇḍañña) đến chỗ Đức Đạo Sư. Vị ấy đã dừng lại gần Kapilavatthu, thực hành công việc quán niệm đúng đắn (yonisomanasikāra), chẳng bao lâu đã phát triển tuệ quán (vipassanā) và chứng đắc A-la-hán quả.
Vuttampi cetaṃ apadāne (apa. thera 1.1.434-440) –
This is also stated in the Apadāna:
Điều này cũng được nói trong Apadāna:
Tassa pana puṇṇattherassa santike pabbajitā kulaputtā pañcasatā ahesuṃ.
There were five hundred young men who had gone forth under Thera Puṇṇa.
Có năm trăm thiện gia nam tử đã xuất gia dưới sự hướng dẫn của Trưởng lão Puṇṇa ấy.
Thero sayaṃ dasakathāvatthulābhitāya tepi dasahi kathāvatthūhi ovadi.
The Thera, being himself endowed with the ten topics of discourse (kathāvatthu), instructed them also with these ten topics of discourse.
Bản thân Trưởng lão, vì đã thành tựu mười đề tài thuyết pháp (dasakathāvatthu), nên cũng đã khuyên dạy họ bằng mười đề tài thuyết pháp ấy.
Te tassa ovāde ṭhatvā sabbeva arahattaṃ pattā.
They, abiding by his instruction, all attained Arahantship.
Họ đã tuân theo lời khuyên dạy của ngài và tất cả đều chứng đắc A-la-hán quả.
Te attano pabbajitakiccaṃ matthakappattaṃ ñatvā upajjhāyaṃ upasaṅkamitvā āhaṃsu – ‘‘bhante, amhākaṃ kiccaṃ matthakappattaṃ, dasannañcamha kathāvatthūnaṃ lābhino, samayo, dāni no dasabalaṃ passitu’’nti.
Knowing that their monastic duties were completed, they approached their Upajjhāya and said, “Venerable Sir, our task is complete, and we are endowed with the ten topics of discourse. It is time for us to see the Dasabala.”
Sau khi biết rằng việc xuất gia của mình đã thành tựu viên mãn, họ đã đến gặp vị Upajjhāya (Thầy tế độ) và thưa rằng: “Bạch Đại đức, việc của chúng con đã viên mãn, chúng con đã thành tựu mười đề tài thuyết pháp, đã đến lúc chúng con được chiêm bái Đức Thập Lực.”
Thero tesaṃ vacanaṃ sutvā cintesi – ‘‘mama dasakathāvatthulābhitaṃ satthā jānāti ahaṃ dhammaṃ desento dasa kathāvatthūni amuñcitvāva desemi, mayi gacchante sabbepime bhikkhū maṃ parivāretvā gacchissanti, evaṃ gaṇasaṅgaṇikāya gantvā pana ayuttaṃ mayhaṃ dasabalaṃ passituṃ, ime tāva gantvā passantū’’ti te bhikkhū āha – ‘‘āvuso, tumhe purato gantvā tathāgataṃ passatha, mama vacanena cassa pāde vandatha, ahampi tumhākaṃ gatamaggenāgamissāmī’’ti.
The Thera, hearing their words, thought: “The Teacher knows that I am endowed with the ten topics of discourse, and when I teach the Dhamma, I always expound the ten topics of discourse. If I go, all these bhikkhus will surround me and go. It is not proper for me to see the Dasabala in such a large company. Let these bhikkhus go and see him first.” So he said to those bhikkhus, “Friends, you go ahead and see the Tathāgata, and pay homage at his feet on my behalf. I will come by the same path you have taken.”
Trưởng lão nghe lời họ nói, liền suy nghĩ: “Đức Đạo Sư biết rằng ta đã thành tựu mười đề tài thuyết pháp, và khi ta thuyết Pháp, ta không bao giờ rời xa mười đề tài thuyết pháp ấy. Nếu ta đi, tất cả các Tỳ-khưu này sẽ vây quanh ta mà đi. Như vậy, việc đi theo đoàn thể lớn để chiêm bái Đức Thập Lực là không thích hợp cho ta. Hãy để các Tỳ-khưu này đi trước và chiêm bái Ngài.” Rồi ngài nói với các Tỳ-khưu ấy: “Này các hiền giả, các vị hãy đi trước và chiêm bái Đức Như Lai, và hãy đảnh lễ chân Ngài thay lời ta. Ta cũng sẽ theo con đường mà các vị đã đi.”
Te therā sabbepi dasabalassa jātibhūmiraṭṭhavāsino sabbe khīṇāsavā sabbe dasakathāvatthulābhino attano upajjhāyassa ovādaṃ sampaṭicchitvā theraṃ vanditvā anupubbena cārikaṃ carantā saṭṭhiyojanamaggaṃ atikkamma rājagahe veḷuvanamahāvihāraṃ gantvā dasabalassa pāde vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
All those Theras, who were residents of the Dasabala’s birthplace, all Arahants, and all endowed with the ten topics of discourse, accepted the instruction of their Upajjhāya. After paying homage to the Thera, they traveled progressively, traversing a sixty-yojana road, and arrived at the Veḷuvana Mahāvihāra in Rājagaha. They paid homage at the feet of the Dasabala and sat down at one side.
Tất cả các Trưởng lão ấy, đều là những vị cư trú tại quê hương của Đức Thập Lực, tất cả đều là các bậc A-la-hán (khīṇāsava), tất cả đều thành tựu mười đề tài thuyết pháp. Sau khi chấp nhận lời khuyên của Upajjhāya mình, đảnh lễ Trưởng lão, họ tuần tự du hành, vượt qua quãng đường sáu mươi dojana, đến Đại Tự viện Veḷuvana ở Rājagaha, đảnh lễ chân Đức Thập Lực và ngồi sang một bên.
Āciṇṇaṃ kho panetaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ āgantukehi bhikkhūhi saddhiṃ paṭisammoditunti bhagavā tehi saddhiṃ – ‘‘kacci, bhikkhave, khamanīya’’ntiādinā nayena madhurapaṭisanthāraṃ katvā ‘‘kuto ca tumhe, bhikkhave, āgacchathā’’ti pucchi.
It is indeed a custom for the Buddhas, the Blessed Ones, to exchange pleasantries with visiting bhikkhus. Therefore, the Blessed One, having exchanged sweet conversation with them in such a manner, saying, "O bhikkhus, are you well?" and so on, asked, "O bhikkhus, from where have you come?"
Và đây là phong tục của các Đức Phật Thế Tôn, là thường xuyên chào hỏi các Tỳ-khưu mới đến. Do đó, Đức Thế Tôn đã chào hỏi họ một cách ngọt ngào bằng cách hỏi: “Này các Tỳ-khưu, các vị có được khỏe mạnh không?” và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, các vị từ đâu đến?”
Atha tehi ‘‘jātibhūmito’’ti vutte ‘‘ko nu kho, bhikkhave, jātibhūmiyaṃ jātibhūmakānaṃ bhikkhūnaṃ sabrahmacārīnaṃ evaṃ sambhāvito ‘attanā ca appiccho appicchakathañca bhikkhūnaṃ kattā’’’ti (ma. ni. 1.252) dasakathāvatthulābhiṃ bhikkhuṃ pucchi.
When they replied, “From Jātibhūmi,” the Buddha asked about a bhikkhu who had gained the ten topics of discourse: “Bhikkhus, who among the bhikkhus, your fellow monastics residing in Jātibhūmi, is so esteemed that he is himself of few wishes and is a speaker of discourse on having few wishes to the bhikkhus?”
Sau khi họ thưa: “Từ quê hương”, Đức Thế Tôn hỏi về vị Tỳ-khưu thành tựu mười đề tài thuyết pháp: “Này các Tỳ-khưu, trong số các Tỳ-khưu đồng Phạm hạnh, những người cư trú tại quê hương, ai là người được quý trọng như vậy, là người tự mình ít ham muốn và thuyết pháp cho các Tỳ-khưu về sự ít ham muốn?”
Tepi ‘‘puṇṇo nāma, bhante, āyasmā mantāṇiputto’’ti ārocayiṃsu.
They then informed him, “Venerable Sir, it is the Venerable Puṇṇa, son of Mantāṇī.”
Và họ đã thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, đó là Tôn giả Puṇṇa, con của Mātāṇī.”
Taṃ kathaṃ sutvā āyasmā sāriputto therassa dassanakāmo ahosi.
Having heard that account, the Venerable Sāriputta desired to see the Elder.
Nghe câu chuyện ấy, Tôn giả Sāriputta muốn gặp vị Trưởng lão.
Atha satthā rājagahato sāvatthiṃ agamāsi.
Then the Teacher went from Rājagaha to Sāvatthī.
Sau đó, Đức Đạo Sư đã đi từ Rājagaha đến Sāvatthī.
Puṇṇattheropi dasabalassa tattha āgatabhāvaṃ sutvā – ‘‘satthāraṃ passissāmī’’ti gantvā antogandhakuṭiyaṃyeva tathāgataṃ sampāpuṇi.
When Elder Puṇṇa heard that the Lord of Ten Powers had arrived there, he went, desiring to see the Teacher, and met the Tathāgata inside the Perfumed Chamber itself.
Trưởng lão Puṇṇa cũng nghe tin Đức Thập Lực đã đến đó, liền nghĩ: “Ta sẽ chiêm bái Đức Đạo Sư”, và đi đến, gặp Đức Như Lai ngay trong hương thất (gandhakuṭi).
Satthā tassa dhammaṃ desesi.
The Teacher taught him the Dhamma.
Đức Đạo Sư đã thuyết Pháp cho ngài.
Thero dhammaṃ sutvā dasabalaṃ vanditvā paṭisallānatthāya andhavanaṃ gantvā aññataramhi rukkhamūle divāvihāraṃ nisīdi.
Having heard the Dhamma, the Elder paid homage to the Lord of Ten Powers, and for the purpose of solitary retreat, went to Andhavana and sat down for his day-rest at the foot of a certain tree.
Trưởng lão nghe Pháp xong, đảnh lễ Đức Thập Lực, rồi đến rừng Andhavana để ẩn cư, và ngồi thiền ban ngày dưới gốc một cây nào đó.
Sāriputtattheropi tassāgamanaṃ sutvā sīsānulokiko gantvā okāsaṃ sallakkhetvā taṃ rukkhamūle nisinnaṃ upasaṅkamitvā therena saddhiṃ sammoditvā, taṃ sattavisuddhikkamaṃ pucchi.
Elder Sāriputta, having heard of his arrival, looked up and down, went, discerned the place, approached him sitting at the foot of that tree, exchanged greetings with the Elder, and questioned him about the sequence of the seven purifications.
Trưởng lão Sāriputta cũng nghe tin ngài đến, liền ngước nhìn và đi đến, nhận ra chỗ ngài đang ngồi dưới gốc cây, rồi đến gần, chào hỏi Trưởng lão và hỏi ngài về trình tự bảy sự thanh tịnh (sattavisuddhi).
Theropissa pucchitapucchitaṃ byākaronto rathavinītūpamāya cittaṃ ārādhesi, te aññamaññassa subhāsitaṃ samanumodiṃsu.
The Elder, in turn, answering each question he was asked, delighted his mind with the simile of the chariots, and they both commended each other's well-spoken words.
Trưởng lão cũng đã làm cho tâm của Tôn giả Sāriputta hoan hỷ bằng cách giải đáp từng câu hỏi của ngài, giống như ví dụ về xe ngựa được nối (rathavinītūpamā). Hai vị đã cùng nhau tán thán những lời thuyết giảng tốt đẹp của nhau.
Atha satthā aparabhāge bhikkhusaṅghamajjhe nisinno theraṃ ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhammakathikānaṃ yadidaṃ puṇṇo’’ti (a. ni. 1.188, 196) dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Then, at a later time, the Teacher, sitting in the midst of the Saṅgha of bhikkhus, placed the Elder in the foremost position among Dhamma-preachers, saying: “Bhikkhus, foremost among my disciple-bhikkhus who are Dhamma-preachers is Puṇṇa.”
Sau đó, Đức Đạo Sư, trong một dịp khác, khi đang ngồi giữa Tăng chúng, đã đặt Trưởng lão vào vị trí cao nhất trong số các bậc thuyết pháp, nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu thuyết pháp của Ta, Puṇṇa là bậc tối thượng.”
So ekadivasaṃ attano vimuttisampattiṃ paccavekkhitvā ‘‘satthāraṃ nissāya ahañceva aññe ca bahū sattā saṃsāradukkhato vippamuttā, bahūpakārā vata sappurisasaṃsevā’’ti pītisomanassajāto udānavasena pītivegavissaṭṭhaṃ ‘‘sabbhireva samāsethā’’ti gāthaṃ abhāsi.
One day, reflecting on the accomplishment of his own liberation, and thinking, “Through the Teacher, I and many other beings have been liberated from the suffering of saṃsāra; indeed, the association with good people is of great benefit,” he, filled with joy and happiness, uttered the verse “One should associate only with the good” in an udāna, a spontaneous expression of delight.
Một ngày nọ, ngài quán xét thành tựu giải thoát của mình và nói lên bài kệ “Sabbhireva samāsethā” (Chỉ nên kết giao với bậc thiện) với niềm hỷ lạc dâng trào, do xúc động vì sự hoan hỷ, rằng: “Nhờ Đức Đạo Sư, chính ta và nhiều chúng sinh khác đã được giải thoát khỏi khổ đau luân hồi. Quả thật, sự giao du với bậc thiện trí là vô cùng hữu ích.”
4. Tattha sabbhirevāti sappurisehi eva.
4. In this (verse), sabbhirevā means only with good people (sappurisehi eva).
4. Trong đó, sabbhirevā có nghĩa là chỉ với các bậc thiện nhân (sappurisa).
Santoti panettha buddhādayo ariyā adhippetā.
Here, by 'santo' (the good) are meant the Noble Ones such as the Buddhas.
Ở đây, từ “santo” (bậc thiện) ám chỉ các bậc thánh như Đức Phật, v.v.
Te hi anavasesato asataṃ dhammaṃ pahāya saddhamme ukkaṃsagatattā sātisayaṃ pasaṃsiyattā ca visesato ‘‘santo sappurisā’’ti ca vuccanti.
Indeed, having entirely abandoned unwholesome qualities and having reached the pinnacle in the Saddhamma, and being supremely praiseworthy, they are especially called 'santo' (the good) and 'sappurisā' (good people).
Vì các vị ấy đã hoàn toàn từ bỏ pháp của kẻ bất thiện và đạt đến đỉnh cao trong Chánh Pháp, nên các vị ấy đặc biệt được gọi là “santo” (bậc thiện) và “sappurisā” (bậc thiện nhân) vì đáng được tán thán một cách đặc biệt.
Samāsethāti samaṃ āsetha saha vaseyya.
Samāsethā means one should associate well, should dwell together.
Samāsethā có nghĩa là nên kết giao một cách bình đẳng, nên sống cùng nhau.
Te payirupāsanto tesaṃ sussūsanto diṭṭhānugatiñca āpajjanto samānavāso bhaveyyāti attho.
The meaning is that by revering them, listening attentively to them, and following in their footsteps, one would dwell in harmony.
Nghĩa là, người ấy nên sống hòa hợp bằng cách phụng sự các vị ấy, lắng nghe các vị ấy và noi theo gương các vị ấy.
Paṇḍitehatthadassibhīti tesaṃ thomanā.
Paṇḍitehatthadassibhī is a commendation of them.
Paṇḍitehatthadassibhī là lời tán thán các vị ấy.
Paṇḍā vuccati paññā, sā imesaṃ sañjātāti paṇḍitā.
Paṇḍā is called wisdom (paññā); since it has arisen in them, they are paṇḍitā (wise).
Paṇḍā được gọi là tuệ (paññā), tuệ ấy đã phát sinh nơi các vị này, nên các vị ấy là paṇḍitā (bậc trí).
Tato eva attatthādibhedaṃ atthaṃ aviparītato passantīti atthadassino.
For this reason, they see the meaning (atthaṃ), distinguished by their own welfare and so on, without distortion, hence they are atthadassino (those who see the meaning).
Chính vì thế, các vị ấy thấy được lợi ích (attha) với các phân biệt như tự lợi, v.v., một cách không sai lệch, nên các vị ấy là atthadassino (bậc thấy được lợi ích).
Tehi paṇḍitehi atthadassībhi samāsetha.
One should associate with these wise ones who see the meaning.
Nên kết giao với các bậc trí tuệ thấy được lợi ích ấy.
Kasmāti ce?
If it is asked, “Why?”
Vì sao vậy?
Yasmā te santo paṇḍitā, te vā sammā sevantā ekantahitabhāvato maggañāṇādīheva araṇīyato atthaṃ, mahāguṇatāya santatāya ca mahantaṃ, agādhabhāvato gambhīrañāṇagocarato ca gambhīraṃ, hīnacchandādīhi daṭṭhuṃ asakkuṇeyyattā itarehi ca kicchena daṭṭhabbattā duddasaṃ, duddasattā saṇhanipuṇasabhāvattā nipuṇañāṇagocarato ca nipuṇaṃ, nipuṇattā evaṃ sukhumasabhāvatāya aṇuṃ nibbānaṃ, aviparītaṭṭhena vā paramatthasabhāvattā atthaṃ, ariyabhāvakarattā mahattanimittatāya mahantaṃ, anuttānasabhāvatāya gambhīraṃ, dukkhena daṭṭhabbaṃ na sukhena daṭṭhuṃ sakkāti duddasaṃ, gambhīrattā duddasaṃ, duddasattā gambhīranti catusaccaṃ, visesato nipuṇaṃ aṇuṃ, nirodhasaccanti evametaṃ catusaccaṃ dhīrā samadhigacchanti dhitisampannatāya dhīrā catusaccakammaṭṭhānabhāvanaṃ ussukkāpetvā sammadeva adhigacchanti.
Because those good and wise ones, or those who properly attend upon them, attain the great (mahantaṃ) meaning (atthaṃ)—which is of ultimate benefit—and the profound (gambhīraṃ), the difficult to see (duddasaṃ), the subtle (nipuṇaṃ), and the minute (aṇuṃ) Nibbāna, which is to be attained only by path-knowledge and so on, due to its great virtues and its tranquility. Or, it is the truth (atthaṃ) due to its undistorted, ultimate nature; great (mahantaṃ) due to its being the cause of nobility and its being a sign of greatness; profound (gambhīraṃ) due to its non-superficial nature; difficult to see (duddasaṃ) because it is seen with difficulty and cannot be seen easily. Therefore, it is hard to see. Because it is hard to see, it is subtle, and because of its subtle nature, it is an object of subtle knowledge. Therefore, it is subtle. Because it is subtle and thus of a subtle nature, it is minute. The Four Noble Truths are profound due to being difficult to see, and difficult to see due to being profound. Specifically, the cessation truth (nirodhasaccaṃ) is subtle and minute. Thus, the wise (dhīrā), being endowed with firmness of purpose, strive in the meditation of the Four Noble Truths and fully comprehend this (etaṃ) Four Noble Truths.
Vì các bậc thiện trí ấy, hoặc những người phụng sự các vị ấy một cách chân chính, chắc chắn sẽ đạt được lợi ích. Do đó, các bậc trí tuệ (dhīrā) đạt được Niết Bàn (attha) là vĩ đại (mahanta), sâu xa (gambhīra), khó thấy (duddasa), vi tế (nipuṇa), và nhỏ nhiệm (aṇuṃ), vì chỉ có thể đạt được bằng đạo trí, v.v., vì có những phẩm chất vĩ đại, vì thanh tịnh. Hoặc, vì bản chất là chân đế (paramattha) theo nghĩa không sai lệch, nên là lợi ích (attha); vì là nguyên nhân của sự vĩ đại, là nguyên nhân tạo nên trạng thái thánh thiện, nên là vĩ đại (mahanta); vì bản chất không nông cạn, nên là sâu xa (gambhīra); vì khó thấy, không dễ thấy, nên là khó thấy (duddasa). Vì sâu xa nên khó thấy, vì khó thấy nên sâu xa, đây là Tứ Diệu Đế. Đặc biệt, Niết Bàn là vi tế (nipuṇa) và nhỏ nhiệm (aṇuṃ). Các bậc trí tuệ (dhīrā), vì có sự kiên trì (dhitisampannatāya), đã nỗ lực tu tập Tứ Diệu Đế làm đề mục thiền định (kammaṭṭhāna), và đã thành tựu một cách chân chính.
Appamattāti sabbattha satiavippavāsena appamādapaṭipattiṃ pūrentā.
Appamattā means those who fulfil the practice of heedfulness by never abandoning mindfulness in all postures.
Appamattā có nghĩa là những người hoàn thành sự thực hành không phóng dật (appamādapaṭipatti) bằng cách không rời xa chánh niệm (sati) trong mọi trường hợp.
Vicakkhaṇāti vipassanābhāvanāya chekā kusalā.
Vicakkhaṇā means those who are skilled and proficient in the development of vipassanā.
Vicakkhaṇā (thông tuệ) nghĩa là khéo léo, thành thạo trong thiền quán (vipassanā-bhāvanā).
Tasmā sabbhireva samāsethāti yojanā.
Therefore, the connection is: “One should associate only with the good.”
Do đó, nên kết giao với các bậc thiện trí, đó là sự giải thích.
Paṇḍitehatthadassibhīti vā etaṃ nissakkavacanaṃ.
Alternatively, “paṇḍitehatthadassibhī” is a word in the ablative case.
Hoặc, paṇḍitehatthadassībhi là một từ ngữ thuộc cách xuất xứ.
Yasmā paṇḍitehi atthadassībhi samudāyabhūtehi dhīrā appamattā vicakkhaṇā mahantādivisesavantaṃ atthaṃ samadhigacchanti, tasmā tādisehi sabbhireva samāsethāti sambandho.
The connection is: Because the resolute, heedful, and discerning ones attain the meaning endowed with qualities like greatness by means of the wise who see the meaning and are collectively present, therefore one should associate only with such good people.
Vì những người trí tuệ (paṇḍita), những người thấy rõ lợi ích (atthadassī), những bậc kiên định (dhīrā), không phóng dật (appamattā), thông tuệ (vicakkhaṇā) đạt được lợi ích có những phẩm chất đặc biệt như sự vĩ đại, v.v., nên cần kết giao với những bậc thiện trí như vậy, đó là sự liên kết.
Evamesā therassa paṭivedhadīpanena aññābyākaraṇagāthāpi ahosīti.
Thus, this verse of the Elder, by illustrating his penetration, was also a declaration of his Arahantship.
Như vậy, bài kệ này cũng là bài kệ tuyên bố A-la-hán quả của Trưởng lão thông qua việc làm sáng tỏ sự chứng đắc của Ngài.
Yo duddamiyoti āyasmato dabbattherassa gāthā.
Yo duddamiyo is the verse of the Venerable Elder Dabba.
Yo duddamiyo (người khó điều phục) là bài kệ của Tôn giả Dabba.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayampi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā vayappatto heṭṭhā vuttanayeneva dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā satthārā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaritvā kassapadasabalassa sāsanosakkanakāle pabbaji.
This Elder too was born into a noble family in Haṃsavatī city during the time of Padumuttara Buddha. When he reached maturity, listening to a Dhamma discourse in the manner previously described, he saw the Teacher appoint a certain bhikkhu to the foremost position among those who arrange lodgings. Having performed an act of aspiration and wished for that position, he was prophesied by the Teacher. Having performed wholesome deeds throughout his life and wandered through celestial and human realms, he went forth into homelessness when the Dispensation of Kassapa, the Lord of Ten Powers, was declining.
Vị này cũng vậy, vào thời Đức Phật Padumuttara, sinh ra trong một gia đình quý tộc tại thành Haṃsavatī, khi đến tuổi trưởng thành, nghe pháp thoại theo cách đã kể ở trên, thấy Đức Thế Tôn đặt một vị Tỳ-khưu vào vị trí đứng đầu trong số những người sắp xếp chỗ ở, Ngài đã tạo tác nghiệp ba-la-mật (adhikāra-kamma), mong cầu địa vị đó, được Đức Thế Tôn thọ ký, đã thực hành điều lành suốt đời, luân hồi trong cõi trời và người, rồi xuất gia vào thời giáo pháp của Đức Phật Kassapa đang suy tàn.
Tadā tena saddhiṃ apare cha janāti satta bhikkhū ekacittā hutvā aññe sāsane agāravaṃ karonte disvā – ‘‘idha kiṃ karoma ekamante samaṇadhammaṃ katvā dukkhassantaṃ karissāmā’’ti nisseṇiṃ bandhitvā uccaṃ pabbatasikharaṃ āruhitvā, ‘‘attano cittabalaṃ jānantā nisseṇiṃ nipātentu, jīvite sālayā otarantu, mā pacchānutappino ahuvatthā’’ti vatvā sabbe ekacittā hutvā nisseṇiṃ pātetvā – ‘‘appamattā hotha, āvuso’’ti aññamaññaṃ ovaditvā cittarucikesu ṭhānesu nisīditvā samaṇadhammaṃ kātuṃ ārabhiṃsu.
At that time, he and six other individuals—seven bhikkhus in total—being of one mind, and seeing others showing disrespect towards the Dispensation, thought, “What shall we do here? We shall practice the ascetic life in a secluded place and put an end to suffering!” So they tied a ladder, ascended a high mountain peak, and said, “Those who know their own mental strength should let the ladder fall; those who cling to life should descend. Do not have regrets later!” Having said this, all seven, being of one mind, pushed the ladder down. Then, admonishing each other, “Friends, be heedful!”, they sat down in places pleasing to their minds and began to practice the ascetic life.
Khi đó, cùng với Ngài, sáu người khác, tổng cộng bảy vị Tỳ-khưu, đồng tâm nhất trí, thấy những người khác không tôn kính giáo pháp, bèn nghĩ: “Chúng ta sẽ làm gì ở đây? Chúng ta hãy thực hành pháp Sa-môn ở một nơi thanh vắng để chấm dứt khổ đau.” Họ buộc một cái thang, leo lên đỉnh núi cao, rồi nói: “Những ai biết được sức mạnh của tâm mình thì hãy đạp đổ cái thang. Những ai còn luyến tiếc mạng sống thì hãy xuống núi. Đừng hối hận về sau!” Nói xong, cả bảy vị Tỳ-khưu đồng tâm nhất trí đạp đổ cái thang, rồi khuyên bảo lẫn nhau: “Này các bạn, hãy tinh tấn!” Sau đó, họ ngồi xuống những nơi mình yêu thích và bắt đầu thực hành pháp Sa-môn.
Tatreko thero pañcame divase arahattaṃ patvā, ‘‘mama kiccaṃ nipphannaṃ, ahaṃ imasmiṃ ṭhāne kiṃ karissāmi’’ti iddhiyā uttarakuruto piṇḍapātaṃ āharitvā, ‘‘āvuso, imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjatha, bhikkhācārakiccaṃ mamāyattaṃ hotu, tumhe attano kammaṃ karothā’’ti āha.
Among them, one Elder attained Arahantship on the fifth day and thought, “My task is accomplished. What shall I do in this place?” With psychic power, he brought almsfood from Uttarakuru and said, “Friends, partake of this almsfood. Let the task of seeking alms be mine. You all perform your own work.”
Trong số đó, một vị Trưởng lão đã chứng đắc A-la-hán quả vào ngày thứ năm, nghĩ: “Việc của ta đã hoàn thành, ta sẽ làm gì ở nơi này?” Ngài dùng thần thông mang bát cơm từ Bắc Cưu-lô châu về và nói: “Này các bạn, hãy dùng bát cơm này! Việc đi khất thực là phần của ta, các bạn hãy làm việc của mình.”
‘‘Kiṃ nu kho mayaṃ, āvuso, nisseṇiṃ pātentā evaṃ avocumha – ‘yo paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikaroti, so bhikkhaṃ āharatu, tenābhataṃ sesā paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ karissantī’’’ti.
“Friends, did we, when we pushed down the ladder, say, ‘Whoever first realizes the Dhamma, let him bring alms, and the others, having consumed what he brought, shall practice the ascetic life’?”
“Này hiền giả, chúng ta có từng nói khi đạp đổ cái thang rằng: ‘Ai chứng ngộ Pháp trước tiên, người đó hãy mang thức ăn về, và những người còn lại sẽ dùng thức ăn đó để thực hành pháp Sa-môn’ không?”
‘‘Natthi, āvuso’’ti.
“No, friends,” he replied.
“Không, này các bạn.”
Tumhe attano pubbahetunā labhittha, mayampi sakkontā vaṭṭassantaṃ karissāma, gacchatha tumheti.
“You, Venerable Sir, have obtained it due to your past good deeds. We too, if able, shall put an end to saṃsāra. Go, Venerable Sir.”
Các bạn đã đạt được nhờ nhân duyên quá khứ của mình, còn chúng tôi, nếu có thể, sẽ chấm dứt vòng luân hồi. Các bạn hãy đi đi.
Thero te saññāpetuṃ asakkonto phāsukaṭṭhāne piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā gato.
The Elder, being unable to convince them, partook of the almsfood in a suitable place and departed.
Vị Trưởng lão không thể thuyết phục họ, bèn thọ thực bát cơm ở một nơi thuận tiện rồi rời đi.
Aparo thero sattame divase anāgāmiphalaṃ patvā tato cuto suddhāvāsabrahmaloke nibbatto.
Another Elder attained the fruit of Anāgāmi on the seventh day and, having passed away from that existence, was reborn in the Suddhāvāsa Brahma-loka.
Một vị Trưởng lão khác đã chứng đắc quả Bất Hoàn vào ngày thứ bảy, sau đó từ bỏ cõi đó và tái sinh vào cõi Phạm thiên Tịnh Cư thiên.
Itare therā tato cutā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā tesu tesu kulesu nibbattā.
The other theras, having passed away from there, wandered through the realms of gods and humans for one Buddha-interval, and were born in various families.
Các vị Trưởng lão còn lại, sau khi từ bỏ cõi đó, đã luân hồi trong cõi trời và người trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, rồi tái sinh vào các gia đình khác nhau.
Eko gandhāraraṭṭhe takkasilānagare rājagehe nibbatto, eko majjhantikaraṭṭhe paribbājikāya kucchimhi nibbatto, eko bāhiyaraṭṭhe kuṭumbiyagehe nibbatto, eko bhikkhunupassaye jāto.
One was born in a royal household in Takkasilā city, in the country of Gandhāra; one was born in the womb of a female ascetic in the country of Majjhantika; one was born in a householder's family in the country of Bāhiya; one was born in a bhikkhunī's monastery.
Một vị sinh ra trong hoàng tộc tại thành phố Takkasilā thuộc xứ Gandhāra, một vị sinh ra trong bụng một nữ du sĩ tại xứ Majjhantika, một vị sinh ra trong gia đình của một chủ hộ tại xứ Bāhiya, một vị sinh ra trong tu viện của Tỳ-khưu-ni.
Ayaṃ pana dabbatthero mallaraṭṭhe anupiyanagare ekassa mallarañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhi.
Now, this venerable Dabba Thera, the Mallaputta, took rebirth in the royal family of a certain Mallā king in Anupiya city, in the Mallā country.
Còn vị Trưởng lão Dabba này, Ngài thọ thai trong gia đình của một vị vua Malla tại thành phố Anupiya thuộc xứ Malla.
Tassa mātā upavijaññā kālamakāsi, matasarīraṃ susānaṃ netvā dārucitakaṃ āropetvā aggiṃ adaṃsu.
His mother passed away when she was about to give birth. Her corpse was carried to the charnel ground, placed on a pyre, and set on fire.
Mẹ của Ngài qua đời khi sắp sinh, thi thể được đưa đến nghĩa địa, đặt lên giàn hỏa thiêu và đốt cháy.
Tassā aggivegasantattaṃ udarapaṭalaṃ dvedhā ahosi.
Her abdominal membrane, being heated by the intense flames, split in two.
Do sức nóng của lửa, màng bụng của bà bị tách đôi.
Dārako attano puññabalena uppatitvā ekasmiṃ dabbatthambhe nipati.
The child, by the power of his merit, sprang up and fell onto a Dabba post.
Đứa bé nhờ phước lực của mình mà bay lên và rơi xuống một cây dabba.
Taṃ dārakaṃ gahetvā ayyikāya adaṃsu.
They took that child and gave him to his grandmother.
Người ta bế đứa bé đó đưa cho bà nội.
Sā tassa nāmaṃ gaṇhantī dabbatthambhe patitvā laddhajīvitattā ‘‘dabbo’’tissa nāmaṃ akāsi.
When she named him, since he had fallen on a Dabba post and gained life, she named him "Dabba".
Bà đặt tên cho đứa bé là “Dabba” vì nó đã sống sót sau khi rơi xuống cây dabba.
Tassa ca sattavassikakāle satthā bhikkhusaṅghaparivāro mallaraṭṭhe cārikaṃ caramāno anupiyambavane viharati.
When he was seven years old, the Teacher, accompanied by the Saṅgha of bhikkhus, was on tour in the Mallā country and was residing in Anupiya Mango Grove.
Khi Ngài được bảy tuổi, Đức Thế Tôn, cùng với Tăng đoàn Tỳ-khưu, du hành trong xứ Malla và trú ngụ tại rừng xoài Anupiya.
Dabbakumāro satthāraṃ disvā dassaneneva pasīditvā pabbajitukāmo hutvā ‘‘ahaṃ dasabalassa santike pabbajissāmī’’ti ayyikaṃ āpucchi.
Dabba Kumāra, seeing the Teacher, felt profound joy just by seeing him, and desiring to go forth, he asked his grandmother, "I want to go forth under the Blessed One, the Dasa Bala."
Hoàng tử Dabba thấy Đức Thế Tôn, chỉ bằng cái nhìn đã phát sinh niềm tịnh tín, muốn xuất gia, bèn thưa với bà nội: “Con sẽ xuất gia theo Đức Thập Lực.”
Sā ‘‘sādhu, tātā’’ti dabbakumāraṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, imaṃ kumāraṃ pabbājethā’’ti āha.
She said, "Very well, my dear," and taking Dabba Kumāra, went to the Teacher and said, "Venerable Sir, please ordain this young boy."
Bà nội nói: “Tốt lắm, con trai!” Rồi dẫn hoàng tử Dabba đến Đức Thế Tôn và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài hãy cho hoàng tử này xuất gia.”
Satthā aññatarassa bhikkhuno saññaṃ adāsi – ‘‘bhikkhu imaṃ dārakaṃ pabbājehī’’ti.
The Teacher gave a sign to a certain bhikkhu, saying, "Bhikkhu, ordain this boy."
Đức Thế Tôn ra hiệu cho một vị Tỳ-khưu khác: “Này Tỳ-khưu, hãy cho đứa bé này xuất gia.”
So thero satthu vacanaṃ sutvā dabbakumāraṃ pabbājento tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhi.
That thera, hearing the Teacher's word, taught Dabba Kumāra the meditation on the five constituents of the skin (tacapañcakakammaṭṭhāna) as he was being ordained.
Vị Trưởng lão đó nghe lời Đức Thế Tôn, khi cho hoàng tử Dabba xuất gia, đã chỉ dạy đề mục thiền quán năm phần da thịt.
Pubbahetusampanno katābhinīhāro satto paṭhamakesavaṭṭiyā voropanakkhaṇe sotāpattiphale patiṭṭhahi, dutiyāya kesavaṭṭiyā oropiyamānāya sakadāgāmiphale, tatiyāya anāgāmiphale, sabbakesānaṃ pana oropanañca arahattaphalasacchikiriyā ca apacchā apure ahosi.
Being endowed with past causes and having made aspirations, the being became established in the fruit of Stream-entry at the moment the first lock of hair was shaven off, in the fruit of Once-returning when the second lock of hair was shaven off, and in the fruit of Non-returning with the third; the complete shaving of all hair and the realization of the fruit of Arahantship occurred simultaneously.
Vị hữu tình có nhân duyên quá khứ đầy đủ và đã phát nguyện, vào khoảnh khắc cạo lọn tóc đầu tiên, đã an trú vào quả Dự Lưu; khi cạo lọn tóc thứ hai, đã an trú vào quả Nhất Lai; khi cạo lọn tóc thứ ba, đã an trú vào quả Bất Hoàn; còn việc cạo hết tóc và chứng đắc quả A-la-hán thì diễn ra không trước không sau.
Satthā mallaraṭṭhe yathābhirantaṃ viharitvā rājagahaṃ gantvā veḷuvane vāsaṃ kappesi.
The Teacher, having resided in the Mallā country as long as he pleased, went to Rājagaha and took up residence in Veḷuvana.
Đức Thế Tôn, sau khi trú ngụ tại xứ Malla tùy ý, đã đến Rājagaha và an cư tại Veluvana.
Tatrāyasmā dabbo mallaputto rahogato attano kiccanipphattiṃ oloketvā saṅghassa veyyāvaccakaraṇe kāyaṃ yojetukāmo cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ saṅghassa senāsanañca paññāpeyyaṃ bhattāni ca uddiseyya’’nti.
There, the Venerable Dabba, the Mallaputta, in solitude, having contemplated the accomplishment of his task, desired to devote himself to the service of the Saṅgha and thought, "What if I were to arrange lodgings for the Saṅgha and assign meal invitations?"
Tại đó, Tôn giả Dabba Mallaputta, khi ở một mình, quán xét sự hoàn thành công việc của mình (A-la-hán quả), muốn cống hiến thân mình vào việc phục vụ Tăng đoàn, bèn suy nghĩ: “Ước gì ta có thể sắp xếp chỗ ở và chỉ định các bữa ăn cho Tăng đoàn!”
So satthu santikaṃ gantvā attano parivitakkaṃ ārocesi.
He went to the Teacher and reported his thought.
Ngài đến gặp Đức Thế Tôn và trình bày ý nghĩ của mình.
Satthā tassa sādhukāraṃ datvā senāsanapaññāpakattañca bhattuddesakattañca sampaṭicchi.
The Teacher applauded him and accepted his role as an arranger of lodgings and assigner of meal invitations.
Đức Thế Tôn đã tán thán Ngài và chấp thuận cho Ngài làm người sắp xếp chỗ ở và người chỉ định bữa ăn.
Atha naṃ ‘‘ayaṃ dabbo daharova samāno mahante ṭhāne ṭhito’’ti sattavassikakāleyeva upasampādesi.
Then, as he was still young, the Buddha gave him the higher ordination (upasampadā) when he was just seven years old, thinking, "This Dabba, though young, has attained a great position."
Sau đó, Đức Phật đã cho Ngài thọ Cụ túc giới ngay khi Ngài mới bảy tuổi, vì Ngài là Dabba, dù còn trẻ nhưng đã đạt được địa vị cao cả.
Thero upasampannakālato paṭṭhāya rājagahaṃ upanissāya viharantānaṃ sabbabhikkhūnaṃ senāsanāni ca paññāpeti, bhikkhañca uddisati.
From the time of his higher ordination, the thera arranged lodgings and assigned meal invitations for all the bhikkhus residing in the vicinity of Rājagaha.
Từ khi thọ Cụ túc giới, vị Trưởng lão đã sắp xếp chỗ ở và chỉ định các bữa ăn cho tất cả các Tỳ-khưu đang trú ngụ gần Rājagaha.
Tassa senāsanapaññāpakabhāvo sabbadisāsu pākaṭo ahosi – ‘‘dabbo kira mallaputto sabhāgasabhāgānaṃ bhikkhūnaṃ ekaṭṭhāne senāsanāni paññāpeti, āsannepi dūrepi senāsanaṃ paññāpeti, gantuṃ asakkonte iddhiyā netī’’ti.
His skill in arranging lodgings became renowned in all directions: "It is said that Dabba, the Mallaputta, arranges lodgings for bhikkhus of similar disposition in the same place; he arranges lodgings both near and far, and when they are unable to go, he transports them by psychic power."
Việc Ngài là người sắp xếp chỗ ở đã nổi tiếng khắp mọi phương: “Nghe nói Dabba Mallaputta sắp xếp chỗ ở cho các Tỳ-khưu cùng tông phái ở cùng một nơi, sắp xếp chỗ ở cả gần lẫn xa, và những ai không thể đi được thì Ngài dùng thần thông đưa đến.”
Atha naṃ bhikkhū kālepi vikālepi – ‘‘amhākaṃ, āvuso, jīvakambavane senāsanaṃ paññāpehi, amhākaṃ maddakucchismiṃ migadāye’’ti evaṃ senāsanaṃ uddisāpetvā tassa iddhiṃ passantā gacchanti.
Then, bhikkhus, both at proper times and improper times, would request, "Friend, please arrange a lodging for us in Jīvaka's Mango Grove," or "for us in Maddakucchi Migadāya," and thus, having had lodgings assigned, they would go, witnessing his psychic power.
Khi đó, các Tỳ-khưu, bất kể ngày hay đêm, đều đến nhờ Ngài sắp xếp chỗ ở: “Này hiền giả, xin hãy sắp xếp chỗ ở cho chúng tôi ở rừng xoài Jīvaka! Xin hãy sắp xếp chỗ ở cho chúng tôi ở Maddakucchi! Xin hãy sắp xếp chỗ ở cho chúng tôi ở Migadāya!” Cứ như vậy, họ nhờ Ngài chỉ định chỗ ở và đi đến đó, chiêm ngưỡng thần thông của Ngài.
Sopi iddhiyā manomaye kāye abhisaṅkharitvā ekekassa therassa ekekaṃ attanā sadisaṃ bhikkhuṃ datvā aṅguliyā jalamānāya purato gantvā ‘‘ayaṃ mañco idaṃ pīṭha’’ntiādīni vatvā senāsanaṃ paññāpetvā puna attano vasanaṭṭhānameva āgacchati.
He too, by psychic power, created mind-made bodies, and giving one bhikkhu resembling himself to each thera, went ahead with a flaming finger, saying, "This is the couch, this is the chair," and so forth, arranged the lodging, and then returned to his own dwelling place.
Ngài cũng vậy, dùng thần thông hóa hiện ra những thân hình do ý tạo (manomaya kāya), mỗi thân hình giống hệt Ngài, trao cho từng vị Trưởng lão một thân hình, rồi đi trước, dùng ngón tay phát sáng chỉ dẫn: “Đây là giường, đây là ghế,” v.v., sắp xếp chỗ ở xong thì trở về nơi Ngài trú ngụ.
Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panidaṃ vatthu pāḷiyaṃ āgatameva.
This is the brief account here; the detailed story is already found in the Pāḷi text.
Đây là tóm tắt câu chuyện này; chi tiết hơn thì câu chuyện này đã được kể trong các bản Pāḷi.
Satthā idameva kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ senāsanapaññāpakānaṃ yadidaṃ dabbo mallaputto’’ti (a. ni. 1.209; 214).
The Teacher, taking this very matter as the occasion, later sat in the midst of the noble assembly and placed the thera in the foremost position among those who arrange lodgings, saying, "Among my bhikkhu disciples who arrange lodgings, foremost, O bhikkhus, is Dabba the Mallaputta."
Đức Thế Tôn, lấy chính sự việc này làm nguyên nhân phát sinh, sau đó, khi đang ngự giữa hội chúng A-la-hán, đã đặt vị Trưởng lão vào vị trí đứng đầu trong số những người sắp xếp chỗ ở, rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, những người sắp xếp chỗ ở, Dabba Mallaputta là bậc tối thượng.”
Vuttampi cetaṃ apadāne (apa. thera 2.54, 108-149) –
This is also stated in the Apādāna:
Điều này cũng đã được nói trong Apadāna:
Evaṃbhūtaṃ pana taṃ yena pubbe ekassa khīṇāsavattherassa anuddhaṃsanavasena katena pāpakammena bahūni vassasatasahassāni niraye pacci, tāya eva kammapilotikāya codiyamānā mettiyabhūmajakā bhikkhū ‘‘iminā mayaṃ kalyāṇabhattikassa gahapatino antare paribheditā’’ti duggahitagāhino amūlakena pārājikena dhammena anuddhaṃsesuṃ.
Indeed, on account of a past evil deed, an act of slandering a certain Arahant elder, he had suffered in hell for many hundreds of thousands of years. Due to that very residue of kamma, the bhikkhus Mettiyabhūmajaka, holding a wrong view, “We have been caused dissension in the presence of the householder Kalyāṇabhattika by this bhikkhu,” slandered him with a baseless pārājika offence. When that dispute was settled by the Saṅgha with the Sativinaya, this elder, out of compassion for the world, declared his own virtues with the verse, "Yo duddamiyo" (He who was difficult to tame).
Thật vậy, do nghiệp ác đã tạo ra trước đây bằng cách phỉ báng một vị Trưởng lão A-la-hán, vị ấy đã phải chịu khổ trong địa ngục hàng trăm ngàn năm. Do chính nghiệp báo ấy thúc đẩy, các Tỳ-kheo Mettiyabhūmajaka, với tà kiến rằng “vị này đã gây chia rẽ chúng ta với gia chủ Kalyāṇabhattika,” đã phỉ báng vị ấy bằng một tội Pārājika vô căn cứ. Khi sự tranh chấp ấy được Tăng đoàn giải quyết bằng Sativinaya, vị Trưởng lão này, vì lòng từ bi đối với chúng sinh, đã tuyên bố những đức tính của mình bằng bài kệ “Yo duddamiyo” này.
Tasmiñca adhikaraṇe saṅghena sativinayena vūpasamite ayaṃ thero lokānukampāya attano guṇe vibhāvento ‘‘yo duddamiyo’’ti imaṃ gāthaṃ abhāsi.
When that dispute was settled by the Saṅgha with the Sativinaya, this elder, out of compassion for the world, declared his own virtues with the verse, "Yo duddamiyo" (He who was difficult to tame).
Khi sự tranh chấp ấy được Tăng đoàn giải quyết bằng Sativinaya, vị Trưởng lão này, vì lòng từ bi đối với chúng sinh, đã tuyên bố những đức tính của mình bằng bài kệ “Yo duddamiyo” này.
5. Tattha yoti aniyamitaniddeso, tassa ‘‘so’’ti iminā niyamattaṃ daṭṭhabbaṃ.
In that, yo (who) is an indefinite designation; it should be understood as definite by means of so (he).
Trong bài kệ đó, yo (người nào) là một chỉ định không xác định, và cần được hiểu là được xác định bởi so (người ấy).
Ubhayenapi aññaṃ viya katvā attānameva vadati.
By both (yo and so), he speaks of himself as if it were another person.
Cả hai từ này đều nói về chính mình, như thể nói về người khác.
Duddamiyoti duddamo, dametuṃ asakkuṇeyyo.
Duddamiyo means difficult to tame, unable to be tamed.
Duddamiyo có nghĩa là khó điều phục, không thể điều phục.
Idañca attano puthujjanakāle diṭṭhigatānaṃ visūkāyikānaṃ kilesānaṃ madālepacittassa vipphanditaṃ indriyānaṃ avūpasamanañca cintetvā vadati.
This he says, reflecting on the agitation of his mind, stained with conceit and arrogance, due to wrong views and perverted defilements during his time as a worldling, and the untamed nature of his faculties.
Lời này được nói ra khi nghĩ về những tà kiến, phiền não gây rối loạn, tâm trí say đắm bởi kiêu mạn và sự không tĩnh lặng của các căn trong thời kỳ còn là phàm phu của mình.
Damenāti uttamena aggamaggadamena, tena hi danto puna dametabbatābhāvato ‘‘danto’’ti vattabbataṃ arahati, na aññena.
Damenā means by the supreme taming, the taming of the Arahant-path. Indeed, one who is tamed by it is worthy to be called 'tamed' because there is no further need for taming, not by any other means.
Damenā có nghĩa là bằng sự điều phục tối thượng, tức là bằng Đạo quả A-la-hán. Quả thật, người đã được điều phục bằng Đạo quả ấy xứng đáng được gọi là “người đã được điều phục” vì không còn gì để điều phục nữa, chứ không phải bằng bất kỳ sự điều phục nào khác.
Atha vā damenāti damakena purisadammasārathinā damito.
Alternatively, damenā means tamed by the tamer, the charioteer of tameable men, the Buddha.
Hoặc damenā có nghĩa là được điều phục bởi Đấng điều phục, vị Xà-na điều ngự trượng phu.
Dabboti drabyo, bhabboti attho.
Dabbo means capable, worthy.
Dabbo có nghĩa là có khả năng, tức là có năng lực.
Tenāha bhagavā imameva theraṃ sandhāya – ‘‘na kho, dabba, dabbā evaṃ nibbeṭhentī’’ti (pārā. 384; cūḷava. 193).
Therefore, the Blessed One, referring to this very elder, said: “Indeed, Dabba, the wise ones do not explain things in this way.”
Vì vậy, Đức Thế Tôn đã nói về vị Trưởng lão này: “Này Dabba, những người có trí tuệ không giải thích như vậy.”
Santusitoti yathāladdhapaccayasantosena jhānasamāpattisantosena maggaphalasantosena ca santuṭṭho.
Santusito means contented with whatever requisites are obtained, contented with jhana attainments, and contented with the path and its fruits.
Santusito có nghĩa là người biết đủ, hài lòng với những gì đã nhận được, hài lòng với các thiền định và thành tựu thiền định, hài lòng với Đạo và Quả.
Vitiṇṇakaṅkhoti soḷasavatthukāya aṭṭhavatthukāya ca kaṅkhāya paṭhamamaggeneva samugghāṭitattā vigatakaṅkho.
Vitiṇṇakaṅkho means one whose doubt is removed, as doubt concerning the sixteen points and the eight points was entirely eradicated by the first path.
Vitiṇṇakaṅkho có nghĩa là người đã vượt qua sự nghi ngờ, vì sự nghi ngờ về mười sáu điều và tám điều đã bị đoạn trừ hoàn toàn bằng Sơ Đạo.
Vijitāvīti purisājānīyena vijetabbassa sabbassapi saṃkilesapakkhassa vijitattā vidhamitattā vijitāvī.
Vijitāvī means a victor, because all defilements that are to be conquered by a noble man have been conquered and dispelled by him.
Vijitāvī có nghĩa là người chiến thắng, vì tất cả mọi khía cạnh của phiền não cần được người trượng phu chiến thắng đã được chiến thắng và tiêu diệt.
Apetabheravoti pañcavīsatiyā bhayānaṃ sabbaso apetattā apagatabheravo abhayūparato.
Apetabheravo means one from whom the twenty-five fears are completely gone, hence fearless and at peace.
Apetabheravo có nghĩa là người đã vượt qua mọi sợ hãi, vì hai mươi lăm nỗi sợ hãi đã hoàn toàn biến mất, đã an trú trong sự vô úy.
Puna dabboti nāmakittanaṃ.
Again, dabbo is the mention of the name.
Lại nữa, dabbo là sự nhắc lại tên.
Parinibbutoti dve parinibbānāni kilesaparinibbānañca, yā saupādisesanibbānadhātu, khandhaparinibbānañca, yā anupādisesanibbānadhātu.
Parinibbuto means that there are two kinds of parinibbāna: the parinibbāna of defilements, which is the Nibbāna-element with a residue of aggregates, and the parinibbāna of aggregates, which is the Nibbāna-element without any residue.
Parinibbuto có hai loại Niết-bàn: Niết-bàn phiền não (kilesaparinibbāna), là yếu tố Niết-bàn còn dư y (saupādisesanibbānadhātu), và Niết-bàn uẩn (khandhaparinibbāna), là yếu tố Niết-bàn không còn dư y (anupādisesanibbānadhātu).
Tesu idha kilesaparinibbānaṃ adhippetaṃ, tasmā pahātabbadhammānaṃ maggena sabbaso pahīnattā kilesaparinibbānena parinibbutoti attho.
Among these, here the parinibbāna of defilements is intended. Therefore, it means that by the path, all phenomena to be abandoned have been entirely abandoned, and thus he is fully extinguished with the parinibbāna of defilements.
Trong số đó, ở đây, Niết-bàn phiền não được đề cập. Vì vậy, có nghĩa là đã nhập Niết-bàn phiền não vì các pháp cần đoạn trừ đã được đoạn trừ hoàn toàn bằng Đạo.
Ṭhitattoti ṭhitasabhāvo acalo iṭṭhādīsu tādibhāvappattiyā lokadhammehi akampanīyo.
Ṭhitatto means one whose nature is firm, unshaken, unperturbed by the worldly conditions, having attained the state of equanimity amidst desirable and undesirable things.
Ṭhitatto có nghĩa là người có tâm kiên định, bất động, không bị lay chuyển bởi các pháp thế gian, đã đạt đến trạng thái như vậy đối với điều tốt và điều xấu, v.v.
Hīti ca hetuatthe nipāto, tena yo pubbe duddamo hutvā ṭhito yasmā dabbattā satthārā uttamena damena damito santusito vitiṇṇakaṅkho vijitāvī apetabheravo, tasmā so dabbo parinibbuto tatoyeva ca ṭhitatto, evaṃbhūte ca tasmiṃ cittapasādova kātabbo, na pasādaññathattanti paraneyyabuddhike satte anukampanto thero aññaṃ byākāsi.
The particle hi is in the sense of a cause. By this, the Elder, out of compassion for beings whose wisdom is to be guided by others, declared the attainment of Arahantship, saying: "Because he who was formerly difficult to tame, being capable, was tamed by the Teacher with the supreme taming, became contented, had his doubts removed, was a victor, and was fearless; therefore, that Dabba attained Nibbāna and for that very reason is firm-minded. And towards such a person, only mental confidence should be established, not a perversion of confidence."
Chữ Hī là một tiểu từ mang ý nghĩa nhân quả. Do đó, vị Trưởng lão đã vì lòng từ bi đối với những chúng sinh có trí tuệ cần được dẫn dắt bởi người khác, giảng giải thêm rằng: “Vì vị ấy (Trưởng lão Dabba), người mà trước đây khó điều phục, đã được Bậc Đạo Sư điều phục bằng sự điều phục tối thượng, trở nên an lạc, dứt bỏ mọi nghi ngờ, là bậc chiến thắng, không còn sợ hãi, nên vị Dabba ấy đã nhập Niết Bàn, và tâm của vị ấy đã an trụ vững chắc. Đối với một người như thế, chỉ nên có sự tịnh tín trong tâm, không nên có bất kỳ sự bất tín nào khác.”
Yo sītavananti āyasmato sambhūtattherassa gāthā.
Yo Sītavana is the verse of the Venerable Sambhūta Thera.
Yo Sītavana là bài kệ của Tôn giả Sambhūta.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ito kira aṭṭhārasādhikassa kappasatassa matthake atthadassī nāma sambuddho loke uppajjitvā sadevakaṃ lokaṃ saṃsāramahoghato tārento ekadivasaṃ mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ gaṅgātīraṃ upagacchi.
It is said that at the top of a hundred kappas plus eighteen, a Perfectly Enlightened Buddha named Atthadassī arose in the world and, delivering the world of devas and humans from the great flood of saṃsāra, one day approached the bank of the Gaṅgā with a large Saṅgha of bhikkhus.
Nghe nói, vào một trăm mười tám kiếp về trước, Đức Phật Toàn Giác tên Atthadassī đã xuất hiện trên thế gian, cứu độ chúng sinh cùng với chư thiên thoát khỏi dòng nước lũ luân hồi. Một hôm, Ngài cùng với đại chúng Tỳ-kheo đến bờ sông Gaṅgā.
Tasmiṃ kāle ayaṃ gahapatikule nibbatto tattha bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘kiṃ, bhante, pāraṃ gantukāmatthā’’ti pucchi.
At that time, this one, having been born into a householder's family, saw the Blessed One there, and with a mind filled with faith, approached him, paid homage, and asked, "Venerable Sir, do you wish to go to the other shore?"
Lúc bấy giờ, vị này (Tôn giả Sambhūta) sinh ra trong một gia đình gia chủ, thấy Đức Thế Tôn ở đó, tâm hoan hỷ, liền đến đảnh lễ và hỏi: “Bạch Thế Tôn, Ngài có muốn sang bờ bên kia không?”
Bhagavā ‘‘gamissāmā’’ti avoca.
The Blessed One replied, "We shall go."
Đức Thế Tôn đáp: “Chúng ta sẽ đi.”
So tāvadeva nāvāsaṅghāṭaṃ yojetvā upanesi.
Immediately, he joined together a raft of boats and brought it to him.
Vị ấy liền kết bè thuyền và dâng lên.
Satthā taṃ anukampanto saha bhikkhusaṅghena nāvaṃ abhiruhi.
The Teacher, out of compassion for him, ascended the boat with the Saṅgha of bhikkhus.
Bậc Đạo Sư vì lòng từ bi đối với vị ấy, cùng với chúng Tỳ-kheo lên thuyền.
So sayampi abhiruyha sukheneva paratīraṃ sampāpetvā bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca dutiyadivase mahādānaṃ pavattetvā anugantvā pasannacitto vanditvā nivatti.
He himself also boarded, and having comfortably conveyed them to the other shore, he offered a great alms-giving to the Blessed One and the Saṅgha of bhikkhus on the second day, followed them, and then, with a joyful mind, paid homage and returned.
Vị ấy cũng tự mình lên thuyền, đưa Đức Thế Tôn và chúng Tỳ-kheo sang bờ bên kia một cách dễ dàng. Ngày hôm sau, vị ấy cúng dường đại thí, rồi theo hầu, tâm hoan hỷ đảnh lễ và trở về.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaritvā ito terasādhikakappasatassa matthake khattiyakule nibbattitvā rājā ahosi cakkavattī dhammiko dhammarājā.
Due to that meritorious deed, he wandered through devas and humans, and at the top of a hundred kappas plus thirteen from this kappa, he was born into a khattiya family and became a universal monarch, righteous and a Dhamma-king.
Nhờ phước nghiệp đó, vị ấy luân hồi trong cõi trời và cõi người. Một trăm mười ba kiếp về trước, vị ấy sinh ra trong dòng dõi Sát-đế-lợi, trở thành một vị vua Chuyển Luân Vương, một vị Pháp Vương công chính.
So satte sugatimagge patiṭṭhāpetvā tato cuto ekanavutikappe vipassissa bhagavato sāsane pabbajitvā dhutadhamme samādāya susāne vasanto samaṇadhammaṃ akāsi.
Having established beings on the path to a good destination, and having passed away from that state, he was reborn ninety-one kappas later in the dispensation of the Buddha Vipassī, where he went forth, undertook the ascetic practices (dhutadhammas), and while dwelling in a charnel ground, fulfilled the duties of a recluse (samaṇadhamma).
Vị ấy đã an lập chúng sinh vào con đường thiện thú, sau đó mệnh chung, và vào chín mươi mốt kiếp về trước, đã xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật Vipassī, thọ trì các pháp đầu đà, sống trong nghĩa địa và hành Sa-môn pháp.
Puna kassapassa bhagavato kālepi tassa sāsane tīhi sahāyehi saddhiṃ pabbajitvā vīsativassasahassāni samaṇadhammaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇamahāsālassa putto hutvā nibbatti.
Again, during the time of the Buddha Kassapa, he went forth in that dispensation with three companions, practiced the recluse's duties for twenty thousand years, and after wandering through divine and human realms for one buddha-interim, he was reborn as the son of a wealthy brahmin in Rājagaha during this present arising of a Buddha.
Sau đó, vào thời Đức Phật Kassapa, vị ấy cũng xuất gia trong giáo pháp của Ngài cùng với ba người bạn, hành Sa-môn pháp trong hai mươi ngàn năm, rồi luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật. Đến thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra là con trai của một vị Bà-la-môn giàu có ở Rājagaha.
Tassa ‘‘sambhūto’’ti nāmaṃ akaṃsu.
They named him Sambhūta.
Họ đặt tên cho vị ấy là Sambhūta.
So vayappatto brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gato.
When he came of age, he mastered the brahminical arts.
Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy đã thành thạo các nghề nghiệp của Bà-la-môn.
Bhūmijo jeyyaseno abhirādhanoti tīhi sahāyehi saddhiṃ bhagavato santikaṃ gato dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji.
He went to the Blessed One with his three companions — Bhūmija, Jeyyasena, and Abhirādhana — listened to the teaching of the Dhamma, gained faith, and went forth.
Cùng với ba người bạn là Bhūmija, Jeyyasena và Abhirādhana, vị ấy đến gặp Đức Thế Tôn, nghe pháp và phát sinh tịnh tín, rồi xuất gia.
Ye sandhāya vuttaṃ –
Concerning whom it was said:
Những lời này đã được nói đến để chỉ họ:
Atha sambhūto bhagavato santike kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ gahetvā nibaddhaṃ sītavane vasati.
Then, having received the meditation subject of mindfulness of the body (kāyagatāsati) from the Blessed One, Ven. Sambhūta constantly dwelt in Sītavana.
Sau đó, Tôn giả Sambhūta đã thọ nhận đề mục thiền quán niệm thân (kāyagatāsati kammaṭṭhāna) từ Đức Thế Tôn và thường trú tại Sītavana.
Tenevāyasmā ‘‘sītavaniyo’’ti paññāyittha.
For this reason, the Venerable One became known as “Sītavaniya.”
Vì thế, Tôn giả được biết đến với tên “Sītavaniya.”
Tena ca samayena vessavaṇo mahārājā kenacideva karaṇīyena jambudīpe dakkhiṇadisābhāgaṃ uddissa ākāsena gacchanto theraṃ abbhokāse nisīditvā kammaṭṭhānaṃ manasikarontaṃ disvā vimānato oruyha theraṃ vanditvā, ‘‘yadā thero samādhito vuṭṭhahissati, tadā mama āgamanaṃ ārocetha, ārakkhañcassa karothā’’ti dve yakkhe āṇāpetvā pakkāmi.
At that time, Vessavaṇa Mahārāja, on account of some business, was traveling through the air towards the southern region of Jambudīpa, when he saw the Elder seated in the open air, reflecting on his meditation subject. He descended from his celestial palace, paid homage to the Elder, and instructing two yakkhas, “When the Elder rises from his meditation, inform him of my arrival and protect him,” he departed.
Vào thời điểm đó, Đại vương Vessavaṇa, vì một lý do nào đó, đang bay trên không trung hướng về phía nam của Jambudīpa, thấy vị Trưởng lão đang ngồi giữa trời quán tưởng đề mục thiền, liền từ thiên cung giáng xuống, đảnh lễ Trưởng lão và ra lệnh cho hai dạ-xoa: “Khi nào Trưởng lão xuất định, hãy báo cho ta biết việc ta đến, và hãy bảo vệ Ngài.” Nói xong, Ngài rời đi.
Te therassa samīpe ṭhatvā manasikāraṃ paṭisaṃharitvā nisinnakāle ārocesuṃ.
Standing near the Elder, they informed him when he withdrew his attention from meditation and sat down.
Hai dạ-xoa đứng gần Trưởng lão, khi Ngài thu nhiếp tâm quán tưởng và ngồi xuống, liền báo cáo.
Taṃ sutvā thero ‘‘tumhe mama vacanena vessavaṇamahārājassa kathetha, bhagavatā attano sāsane ṭhitānaṃ satiārakkhā nāma ṭhapitā atthi, sāyeva mādise rakkhati, tvaṃ tattha appossukko hohi, bhagavato ovāde ṭhitānaṃ edisāya ārakkhāya karaṇīyaṃ natthī’’ti te vissajjetvā tāvadeva vipassanaṃ vaḍḍhetvā vijjāttayaṃ sacchākāsi.
Hearing this, the Elder said, “You tell Vessavaṇa Mahārāja on my behalf: the Blessed One has established a protection called 'mindfulness protection' for those who abide in his dispensation. This very protection guards those like me. You should be unconcerned about that; for those who abide in the Blessed One’s counsel, there is no need for such protection as this.” Having dismissed them, he immediately developed vipassanā and realized the three knowledges (vijjāttaya).
Nghe vậy, Trưởng lão nói: “Các ngươi hãy nói với Đại vương Vessavaṇa rằng: ‘Đức Thế Tôn đã thiết lập sự bảo vệ chánh niệm (satiārakkhā) cho những ai an trú trong giáo pháp của Ngài. Chính sự bảo vệ đó che chở cho những người như tôi. Ngài không cần bận tâm về việc đó. Đối với những ai an trú trong lời giáo huấn của Đức Thế Tôn, không cần bất kỳ sự bảo vệ nào khác như vậy.’” Nói xong, Ngài cho hai dạ-xoa đi, rồi ngay lập tức tăng cường thiền quán Vipassanā và chứng đắc Tam Minh (vijjāttaya).
Tato vessavaṇo nivattamāno therassa samīpaṃ patvā mukhākārasallakkhaṇenevassa katakiccabhāvaṃ ñatvā sāvatthiṃ gantvā bhagavato ārocetvā satthu sammukhā theraṃ abhitthavanto –
Thereupon, Vessavaṇa, returning, reached the Elder’s presence, and discerning from his countenance that he had accomplished his task, went to Sāvatthī, informed the Blessed One, and praising the Elder in the presence of the Teacher, spoke as follows:
Sau đó, Vessavaṇa trở về, đến gần Trưởng lão và chỉ qua vẻ mặt của Ngài, biết được rằng Ngài đã hoàn thành phận sự. Ngài liền đến Sāvatthī, báo cáo với Đức Thế Tôn và ca ngợi Trưởng lão trước mặt Bậc Đạo Sư:
Athāyasmā sambhūto bhagavantaṃ dassanāya gacchante bhikkhū disvā ‘‘āvuso, mama vacanena bhagavato pāde sirasā vandatha, evañca vadethā’’ti vatvā dhammādhikaraṇaṃ attano satthu aviheṭhitabhāvaṃ pakāsento ‘‘yo sītavana’’nti gāthamāha.
Then, seeing monks going to visit the Blessed One, Ven. Sambhūta said, “Friends, on my behalf, pay homage to the Blessed One by bowing your heads at his feet, and say this,” and declaring that he himself had not troubled the Teacher with matters of Dhamma, he spoke the verse “Yo sītavanaṃ...”.
Sau đó, Tôn giả Sambhūta thấy các Tỳ-kheo đang đi đến yết kiến Đức Thế Tôn, liền nói: “Này chư Hiền, hãy đảnh lễ dưới chân Đức Thế Tôn bằng đầu của các vị, và hãy nói như thế này theo lời tôi.” Nói xong, để biểu lộ rằng Ngài không làm phiền Đức Đạo Sư về vấn đề Pháp, Ngài đã nói bài kệ “Yo Sītavana”.
Te bhikkhū bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā sambhūtattherassa sāsanaṃ sampavedentā, ‘‘āyasmā, bhante, sambhūto bhagavato pāde sirasā vandati, evañca vadatī’’ti vatvā taṃ gāthaṃ ārocesuṃ, taṃ sutvā bhagavā ‘‘paṇḍito, bhikkhave, sambhūto bhikkhu paccapādi dhammassānudhammaṃ, na ca maṃ dhammādhikaraṇaṃ viheṭheti.
Those monks approached the Blessed One, paid homage, and conveying the message of Ven. Sambhūta, said, “Venerable Sir, Ven. Sambhūta pays homage to the Blessed One by bowing his head at your feet, and says this,” and they recited that verse. Hearing it, the Blessed One said, “Monks, the monk Sambhūta is wise, truthful, and follows the Dhamma in accordance with the Dhamma; he does not trouble me with Dhamma matters.
Các Tỳ-kheo ấy đến gặp Đức Thế Tôn, đảnh lễ Ngài và báo cáo lời nhắn của Trưởng lão Sambhūta: “Bạch Thế Tôn, Tôn giả Sambhūta đảnh lễ dưới chân Đức Thế Tôn bằng đầu của Ngài, và Ngài nói như thế này.” Nói xong, họ thuật lại bài kệ đó. Nghe vậy, Đức Thế Tôn nói: “Này chư Tỳ-kheo, Tỳ-kheo Sambhūta là bậc hiền trí, đã thực hành đúng Pháp, và Ngài không làm phiền Ta về vấn đề Pháp.
Vessavaṇena tassattho mayhaṃ ārocitā’’ti āha.
Vessavaṇa had already reported the meaning to me.”
Vessavaṇa cũng đã báo cáo cho Ta về việc của Ngài.”
6. Yaṃ pana te bhikkhū sambhūtattherena vuttaṃ ‘‘yo sītavana’’nti gāthaṃ satthu nivedesuṃ.
6. The verse “Yo sītavanaṃ...” which those monks reported to the Teacher as spoken by Ven. Sambhūta.
6. Bài kệ “Yo Sītavana” mà các Tỳ-kheo đã thuật lại cho Đức Đạo Sư, lời đó đã được Trưởng lão Sambhūta nói.
Tattha sītavananti evaṃnāmakaṃ rājagahasamīpe mahantaṃ bheravasusānavanaṃ.
Here, sītavanaṃ refers to a large, dreadful charnel ground forest near Rājagaha, so named.
Trong đó, Sītavana là một khu rừng nghĩa địa lớn và đáng sợ gần Rājagaha, có tên như vậy.
Upagāti nivāsanavasena upagacchi.
Upagā means he approached by dwelling there.
Upagā nghĩa là đã đến để cư trú.
Etena bhagavatā anuññātaṃ pabbajitānurūpaṃ nivāsanaṭṭhānaṃ dasseti.
By this, it shows a dwelling place suitable for a recluse, which was permitted by the Blessed One.
Điều này cho thấy nơi cư trú thích hợp cho người xuất gia đã được Đức Thế Tôn cho phép.
Bhikkhūti saṃsārabhayassa ikkhanato bhinnakilesatāya ca bhikkhu.
Bhikkhū means a monk because he sees the danger of saṃsāra and because his defilements are broken.
Bhikkhu nghĩa là Tỳ-kheo vì vị ấy quán chiếu nỗi sợ hãi của luân hồi và vì các phiền não đã bị phá hủy.
Ekoti adutiyo, etena kāyavivekaṃ dasseti.
Eko means alone, without a second; by this, it shows physical seclusion (kāyaviveka).
Eko nghĩa là một mình, không có ai khác. Điều này cho thấy sự độc cư thân (kāyaviveka).
Santusitoti santuṭṭho.
Santusito means contented.
Santusito nghĩa là biết đủ.
Etena catupaccayasantosalakkhaṇaṃ ariyavaṃsaṃ dasseti.
By this, it shows the noble lineage characterized by contentment with the four requisites.
Điều này cho thấy dòng dõi Thánh nhân (ariyavaṃsa) có đặc tính là biết đủ với bốn vật dụng.
Samāhitattoti upacārappanābhedena samādhinā samāhitacitto, etena cittavivekabhāvanāmukhena bhāvanārāmaṃ ariyavaṃsaṃ dasseti.
Samāhitatto means with a mind established in concentration (samādhi), distinguished by access concentration and absorption concentration; by this, it shows the noble lineage, delighting in development, by way of developing mental seclusion (cittaviveka).
Samāhitatto nghĩa là tâm đã được định tĩnh bởi định, bao gồm cả cận định và an chỉ định. Điều này cho thấy dòng dõi Thánh nhân hoan hỷ trong thiền định, thông qua việc tu tập độc cư tâm (cittaviveka).
Vijitāvīti sāsane sammāpaṭipajjantena vijetabbaṃ kilesagaṇaṃ vijitvā ṭhito, etena upadhivivekaṃ dasseti.
Vijitāvī means one who stands having conquered the host of defilements that should be conquered by rightly practicing in the dispensation; by this, it shows seclusion from the substrata of existence (upadhiviveka).
Vijitāvī nghĩa là người đã chiến thắng đoàn quân phiền não cần phải chiến thắng bằng cách thực hành đúng đắn trong giáo pháp. Điều này cho thấy sự độc cư phiền não (upadhiviveka).
Bhayahetūnaṃ kilesānaṃ apagatattā apetalomahaṃso, etena sammāpaṭipattiyā phalaṃ dasseti.
Apetalomahaṃso means one whose hair stands on end no more, due to the departure of the defilements which are causes of fear; by this, it shows the fruit of right practice.
Vì các phiền não là nguyên nhân của sợ hãi đã được loại bỏ hoàn toàn, nên apetalomahaṃso (không còn rợn tóc gáy). Điều này cho thấy quả của sự thực hành đúng đắn.
Rakkhanti rakkhanto.
Rakkhaṃ means guarding.
Rakkha nghĩa là bảo vệ.
Kāyagatāsatinti kāyārammaṇaṃ satiṃ, kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ paribrūhanavasena avissajjento.
Kāyagatāsatiṃ means mindfulness with the body as its object, not abandoning the meditation subject of mindfulness of the body (kāyagatāsati-kammaṭṭhāna) by way of developing it.
Kāyagatāsati nghĩa là chánh niệm hướng về thân, không từ bỏ việc phát triển đề mục thiền quán niệm thân.
Dhitimāti dhīro, samāhitattaṃ vijitāvibhāvataṃ vā upādāya paṭipattidassanametaṃ.
Dhitimā means resolute; this showing of practice is based on being established in concentration and being a conqueror.
Dhitimā nghĩa là người trí tuệ, kiên định. Điều này cho thấy sự thực hành dựa trên trạng thái tâm định tĩnh và đã chiến thắng phiền não.
Ayañhettha saṅkhepattho – so bhikkhu vivekasukhānupekkhāya eko sītavanaṃ upāgami, upāgato ca lolabhāvābhāvato santuṭṭho dhitimā kāyagatāsatikammaṭṭhānaṃ bhāvento tathādhigataṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā āraddhavipassanaṃ ussukkāpetvā adhigatena aggamaggena samāhito vijitāvī ca hutvā katakiccatāya bhayahetūnaṃ sabbaso apagatattā apetalomahaṃso jātoti.
The condensed meaning here is this: that monk, contemplating the happiness of seclusion, went alone to Sītavana. Having gone there, being contented due to the absence of fickleness, and being resolute, he developed the meditation subject of mindfulness of the body (kāyagatāsati). Making the jhānas he attained thereby as the basis, he exerted himself in vipassanā that he had undertaken. Having attained the highest path, he became established in concentration, a conqueror, and due to having completed his task and having completely abandoned the defilements that are causes of fear, he became one whose hair stands on end no more.
Đây là tóm tắt ý nghĩa ở đây: Vị Tỳ-kheo ấy, vì muốn quán chiếu niềm vui của sự độc cư, đã đi đến khu rừng Sītavana một mình. Sau khi đến đó, không còn sự xao động, vị ấy hài lòng, kiên trì, tu tập đề mục thiền quán niệm về thân (kāyagatāsati), lấy thiền định đã chứng đắc làm nền tảng, thúc đẩy thiền quán (vipassanā) đã được bắt đầu, và với con đường tối thượng đã đạt được, vị ấy đã trở nên an định (samāhita) và chiến thắng (vijitāvī). Do đã hoàn thành nhiệm vụ, mọi nguyên nhân gây sợ hãi đều hoàn toàn biến mất, vị ấy đã trở thành người không còn dựng tóc gáy vì sợ hãi.
Yopānudīti āyasmato bhalliyattherassa gāthā.
Yo pānudī is the verse of the Venerable Bhalliya Thera.
Yopānudīti là kệ của Trưởng lão Bhalliya đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayaṃ kira ito ekatiṃse kappe anuppanne buddhe sumanassa nāma paccekabuddhassa pasannacitto phalāphalaṃ datvā sugatīsu eva saṃsaranto sikhissa sammāsambuddhassa kāle aruṇavatīnagare brāhmaṇakule nibbatto ‘‘sikhissa bhagavato paṭhamābhisambuddhassa ujita, ojitā nāma dve satthavāhaputtā paṭhamāhāraṃ adaṃsū’’ti sutvā attano sahāyakena saddhiṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā svātanāya nimantetvā mahādānaṃ pavattetvā patthanaṃ akaṃsu – ‘‘ubhopi mayaṃ, bhante, anāgate tumhādisassa buddhassa paṭhamāhāradāyakā bhaveyyāmā’’ti.
It is said that this one, thirty-one eons ago, before a Buddha had arisen, with a mind of faith towards the Paccekabuddha named Sumana, having offered fruits, both large and small, while wandering only in happy destinations, was born into a brahmin family in the city of Aruṇavatī during the time of the Perfectly Enlightened Buddha Sikhī. Having heard, "Two sons of a caravan leader named Ujita and Ojita offered the first meal to the Blessed One Sikhī, who had just attained perfect enlightenment," he, together with his friend, approached the Blessed One, paid homage, invited Him for the next day, offered a great donation, and made a wish: "Venerable Sir, may both of us in the future become givers of the first meal to a Buddha like you."
Nghe nói, vào ba mươi mốt kiếp về trước, khi chưa có Đức Phật xuất hiện, vị ấy đã dâng hoa quả với tâm hoan hỷ cho Đức Phật Độc Giác tên là Sumana. Sau đó, vị ấy luân hồi trong các cõi thiện. Đến thời Đức Chánh Đẳng Giác Sikhi, vị ấy sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở thành phố Aruṇavatī. Nghe rằng “Hai người con trai của chủ đoàn buôn tên Ujita và Ojitā đã dâng bữa ăn đầu tiên cho Đức Thế Tôn Sikhi, vị Chánh Đẳng Giác đầu tiên”, vị ấy cùng với bạn mình đến gặp Đức Thế Tôn, đảnh lễ, thỉnh Ngài dùng bữa vào ngày hôm sau, rồi tổ chức một buổi đại thí cúng dường và phát nguyện: “Bạch Đức Thế Tôn, cả hai chúng con nguyện sẽ là những người dâng bữa ăn đầu tiên cho một vị Phật như Ngài trong tương lai”.
Te tattha tattha bhave puññakammaṃ katvā devamanussesu saṃsarantā kassapassa bhagavato kāle gopālakaseṭṭhissa puttā bhātaro hutvā nibbattā.
Having performed meritorious deeds in various existences, wandering among devas and humans, they were reborn as brothers, sons of the cowherd-chief, during the time of the Blessed One Kassapa.
Sau khi tạo các thiện nghiệp ở những kiếp đó, luân hồi trong cõi trời và cõi người, đến thời Đức Thế Tôn Kassapa, họ sinh ra làm anh em, con của trưởng giả Gopālaka.
Bahūni vassāni bhikkhusaṅghaṃ khīrabhojanena upaṭṭhahiṃsu.
For many years, they attended to the monastic Saṅgha with milk-food.
Trong nhiều năm, họ đã cúng dường sữa tươi cho Tăng đoàn.
Amhākaṃ pana bhagavato kāle pokkharavatīnagare satthavāhassa puttā bhātaro hutvā nibbattā.
However, during the time of our Blessed One, they were born as brothers, sons of a caravan leader in the city of Pokkharavatī.
Đến thời Đức Thế Tôn của chúng ta, họ sinh ra làm anh em, con của một chủ đoàn buôn ở thành phố Pokkharavatī.
Tesu jeṭṭho taphusso nāma, kaniṭṭho bhalliyo nāma, te pañcamattāni sakaṭasatāni bhaṇḍassa pūretvā vāṇijjāya gacchantā bhagavati paṭhamābhisambuddhe sattasattāhaṃ vimuttisukhadhammapaccavekkhaṇāhi vītināmetvā aṭṭhame sattāhe rājāyatanamūle viharante rājāyatanassa avidūre mahāmaggena atikkamanti, tesaṃ tasmiṃ samaye samepi bhūmibhāge akaddamodake sakaṭāni nappavattiṃsu, ‘‘kiṃ nu, kho, kāraṇa’’nti ca cintentānaṃ porāṇasālohitā devatā rukkhaviṭapantare attānaṃ dassentī āha – ‘‘mādisā, ayaṃ bhagavā acirābhisambuddho sattasattāhaṃ anāhāro vimuttisukhāpaṭisaṃvedī idāni rājāyatanamūle nisinno, taṃ āhārena paṭimānetha, yadassa tumhākaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti.
Among them, the elder was named Taphussa, and the younger was named Bhalliya. Filling five hundred carts with goods, they were traveling for trade when the Blessed One, having just attained perfect enlightenment, spent seven times seven days experiencing the bliss of liberation and reflecting on the Dhamma. In the eighth week, while He was dwelling at the foot of the Rājāyatana tree, they passed by on the main road not far from the Rājāyatana tree. At that time, their carts would not move, even on a level, mud- and water-free road. As they pondered, "What could be the reason?", a deity who was their former relative appeared among the tree branches and said, "Friends, this Blessed One, having recently attained perfect enlightenment, has spent seven times seven days without food, experiencing the bliss of liberation, and is now seated at the foot of the Rājāyatana tree. Serve Him with food; this will be for your long-term welfare and happiness."
Trong số đó, người anh cả tên là Taphussa, người em út tên là Bhalliya. Khi họ đang chở năm trăm cỗ xe đầy hàng hóa để buôn bán, Đức Thế Tôn, sau khi giác ngộ lần đầu, đã trải qua bảy tuần lễ quán chiếu niềm vui giải thoát (vimuttisukha). Đến tuần thứ tám, khi Ngài đang an trú dưới gốc cây rājāyatana, họ đi qua con đường lớn không xa cây rājāyatana. Lúc đó, xe của họ không thể di chuyển trên một đoạn đường bằng phẳng, không có bùn hay nước. Khi họ đang tự hỏi “Vì lý do gì?”, một vị thiên nữ là người thân của họ từ kiếp trước, hiện thân giữa cành cây và nói: “Này các bạn, Đức Thế Tôn này vừa mới giác ngộ, đã trải qua bảy tuần lễ không ăn, cảm nhận niềm vui giải thoát. Hiện giờ Ngài đang ngồi dưới gốc cây rājāyatana. Hãy cúng dường thức ăn cho Ngài, điều đó sẽ mang lại lợi ích và hạnh phúc lâu dài cho các bạn”.
Taṃ sutvā te uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedentā, ‘‘āhārasampādanaṃ papañca’’nti maññamānā manthañca madhupiṇḍikañca bhagavato datvā dvevācikasaraṇaṃ gantvā kesadhātuyo labhitvā agamaṃsu.
Hearing this, they experienced great joy and delight. Thinking that preparing a complete meal would be a delay, they offered rice-gruel and honey-cakes to the Blessed One, took refuge in the Two-Word Refuge, received hair-relics, and departed.
Nghe vậy, họ cảm thấy niềm hoan hỷ và hân hoan lớn lao. Nghĩ rằng “việc chuẩn bị thức ăn sẽ mất thời gian”, họ đã dâng bánh bột và bánh mật ong cho Đức Thế Tôn, quy y Nhị Cú (dvevācikasaraṇaṃ) và nhận được xá lợi tóc rồi ra đi.
Te hi paṭhamaṃ upāsakā ahesuṃ.
Indeed, they were the first lay followers.
Họ là những cư sĩ đầu tiên.
Atha bhagavati bārāṇasiṃ gantvā dhammacakkaṃ pavattetvā anupubbena rājagahe viharante taphussabhalliyā rājagahaṃ upagatā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Later, when the Blessed One went to Bārāṇasī, set in motion the Wheel of Dhamma, and was gradually dwelling in Rājagaha, Taphussa and Bhalliya arrived in Rājagaha, approached the Blessed One, paid homage, and sat down to one side.
Sau đó, khi Đức Thế Tôn đến Bārāṇasī, chuyển vận bánh xe Dhamma, và dần dần an trú tại Rājagaha, Taphussa và Bhalliya đã đến Rājagaha, đến gặp Đức Thế Tôn, đảnh lễ và ngồi xuống một bên.
Tesaṃ bhagavā dhammaṃ desesi.
The Blessed One taught them the Dhamma.
Đức Thế Tôn đã thuyết Dhamma cho họ.
Tesu taphusso sotāpattiphale patiṭṭhāya upāsakova ahosi.
Among them, Taphussa, established in the fruit of stream-entry, remained a lay follower.
Trong số đó, Taphussa đã an trú vào quả Dự Lưu (sotāpattiphala) và vẫn là một cư sĩ.
Bhalliyo pana pabbajitvā chaḷabhiñño ahosi.
Bhalliya, however, went forth and became one endowed with the six supernormal powers (chalabhiñña).
Còn Bhalliya thì xuất gia và trở thành vị có sáu thắng trí (chaḷabhiñño).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.66-70) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Điều này đã được nói trong Apadāna:
7. Tattha yopānudīti yo apānudi khipi pajahi viddhaṃsesi.
In this, yo apānudī means: who expelled, cast out, abandoned, destroyed.
7. Trong đó, yopānudī có nghĩa là người đã xua đuổi, ném bỏ, từ bỏ, hủy diệt.
Maccurājassāti maccu nāma maraṇaṃ khandhānaṃ bhedo, so eva ca sattānaṃ attano vase anuvattāpanato issaraṭṭhena rājāti maccurājā, tassa.
Maccurājassa (of the King of Death): Maccu means death, the breaking up of the aggregates. He is called Rājā (King) because he makes beings follow his will, thus the King of Death, his.
Maccurājassā có nghĩa là của Vua Tử Thần. Tử thần (maccu) là sự chết, sự tan rã của các uẩn. Vì nó khiến chúng sinh tuân theo ý mình nên được gọi là vua (rājā), vậy nên là Vua Tử Thần, của Vua Tử Thần.
Senanti jarārogādiṃ, sā hissa vasavattane aṅgabhāvato senā nāma, tena hesa mahatā nānāvidhena vipulena ‘‘mahāseno’’ti vuccati.
Senaṃ (army): such as old age and sickness; this is called his army because it is a component of his dominance. Therefore, he is called "Mahāsena" (great army) due to his large, varied, and extensive nature.
Senaṃ là quân đội, như già bệnh v.v. Chúng được gọi là quân đội vì chúng là một phần của sự phục tùng của Vua Tử Thần. Vì vậy, Vua Tử Thần được gọi là “Mahāseno” (Đại Quân) với một đội quân vĩ đại, đa dạng và rộng lớn.
Yathāha – ‘‘na hi no saṅgaraṃ tena, mahāsenena maccunā’’ti (ma. ni. 1.272; jā. 2.22.121; netti. 103).
As it is said: "For there is no agreement with that great army, Death."
Như đã nói: “Chúng ta không có giao ước với tử thần, vị đại quân đó” (Ma. Ni. 1.272; Jā. 2.22.121; Netti. 103).
Atha vā guṇamāraṇaṭṭhena ‘‘maccū’’ti idha devaputtamāro adhippeto, tassa ca sahāyabhāvūpagamanato kāmādayo senā.
Alternatively, maccu here refers to Devaputta Māra, as he destroys wholesome qualities; and sensuality, etc., are his army because they become his companions.
Hoặc, ở đây, maccu được hiểu là Ma Thiên Tử (devaputtamāra) theo nghĩa làm suy yếu các phẩm chất (guṇa). Và vì các dục (kāmādayo) trở thành đồng minh của hắn, nên chúng là quân đội.
Tathā cāha –
As it is also said:
Và đã nói:
Yo duddamiyoti āyasmato vīrattherassa gāthā.
Yo duddamiyo (Who is difficult to tame) is the verse of the Venerable Vīra Thera.
Yo duddamiyo là kệ của Trưởng lão Vīra đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayaṃ kira ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato vasanaāvāsaṃ paṭijaggi.
It is said that this one, ninety-one eons ago, looked after the dwelling place of the Blessed One Vipassī.
Nghe nói, vào chín mươi mốt kiếp về trước, vị ấy đã chăm sóc nơi trú ngụ của Đức Thế Tôn Vipassī.
Ekadivasañca sindhuvārapupphasadisāni nigguṇṭhipupphāni gahetvā bhagavantaṃ pūjesi.
One day, he took Nigguṇṭhī flowers, which resemble Sindhuvara flowers, and worshipped the Blessed One.
Một ngày nọ, vị ấy đã hái những bông hoa nigguṇṭhi giống như hoa sindhuvāra và cúng dường cho Đức Thế Tôn.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto ito pañcatiṃse kappe khattiyakule nibbattitvā mahāpatāpo nāma rājā ahosi cakkavattī.
Due to that meritorious deed, he wandered among devas and humans, and thirty-five eons ago from now, he was born into a khattiya family and became a universal monarch named Mahāpatāpa.
Nhờ thiện nghiệp đó, vị ấy luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào ba mươi lăm kiếp về trước, vị ấy sinh ra trong một gia đình Sát-đế-lợi, trở thành một vị vua Chuyển Luân Thánh Vương tên là Mahāpatāpa, có uy lực lớn.
So dhammena samena rajjaṃ kārento satte saggamagge patiṭṭhāpesi.
Ruling his kingdom righteously and fairly, he established beings on the path to heaven.
Vị vua đó trị vì đất nước bằng Dhamma và công bằng, khiến chúng sinh an trú trên con đường đến cõi trời.
Puna imasmiṃ kappe kassapassa bhagavato kāle mahāvibhavo seṭṭhi hutvā kapaṇaddhikādīnaṃ dānaṃ dento saṅghassa khīrabhattaṃ adāsi.
Again, in this eon, during the time of the Blessed One Kassapa, he became a wealthy chief, offering alms to the poor and needy, and giving milk-rice to the Saṅgha.
Sau đó, trong kiếp này, vào thời Đức Thế Tôn Kassapa, vị ấy trở thành một trưởng giả giàu có, đã bố thí cho người nghèo khó, người đi đường, v.v., và cúng dường sữa tươi cho Tăng đoàn.
Evaṃ tattha tattha dānamayaṃ puññasambhāraṃ karonto itarañca nibbānatthaṃ sambharanto devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthinagare rañño pasenadissa amaccakule nibbatti, ‘‘vīro’’tissa nāmaṃ akaṃsu.
Thus, accumulating merits through generosity in various existences and also gathering other requisites for Nibbāna, he wandered among devas and humans. In this Buddha-era, he was born in the family of King Pasenadi's minister in Sāvatthī, and they named him Vīra.
Cứ thế, vị ấy tích lũy công đức bố thí và các công đức khác để đạt Niết Bàn, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Đến thời Đức Phật xuất hiện này, vị ấy sinh ra trong gia đình quan đại thần của vua Pasenadi ở thành phố Sāvatthi, và được đặt tên là Vīra.
So vayappatto nāmānugatehi pattabalajavādiguṇehi samannāgato saṅgāmasūro hutvā mātāpitūhi nibandhavasena kārite dārapariggahe ekaṃyeva puttaṃ labhitvā pubbahetunā codiyamāno kāmesu saṃsāre ca ādīnavaṃ disvā saṃvegajāto pabbajitvā ghaṭento vāyamanto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
When he came of age, he was endowed with qualities such as strength and swiftness, befitting his name, and became a hero in battle. After his parents arranged his marriage, he had only one son. Prompted by a past cause, he saw the danger in sensual pleasures and saṃsāra, became deeply stirred, and after going forth, striving and exerting himself, he soon attained the six supernormal powers (chalabhiñña).
Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy được ban cho những phẩm chất như sức mạnh và tốc độ phù hợp với tên gọi của mình, trở thành một chiến binh dũng mãnh. Sau khi kết hôn theo sự sắp đặt của cha mẹ, vị ấy chỉ có một người con trai. Được thúc đẩy bởi nghiệp duyên từ kiếp trước, vị ấy nhận thấy sự nguy hiểm trong các dục lạc và trong vòng luân hồi, nên cảm thấy chán ghét, xuất gia. Nhờ tinh tấn nỗ lực, không lâu sau vị ấy đã chứng đắc sáu thắng trí (chaḷabhiñño).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.21-24) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Điều này đã được nói trong Apadāna:
Evaṃ pana arahattaṃ patvā phalasamāpattisukhena vītināmentaṃ theraṃ purāṇadutiyikā uppabbājetukāmā antarantarā nānānayehi palobhetuṃ parakkamantī ekadivasaṃ divāvihāraṭṭhānaṃ gantvā itthikuttādīni dassetuṃ ārabhi.
Then, when the Elder, having attained Arahantship, was spending his time happily in the bliss of fruition-attainment (phala-samāpatti), his former wife, desiring to make him disrobe, repeatedly attempted to tempt him in various ways. One day, she went to his day-residence and began to display feminine wiles and so forth.
Hơn nữa, sau khi đạt được quả A-la-hán và trải qua sự an lạc của quả thiền định như vậy, người vợ cũ của vị Trưởng lão, muốn làm cho ông hoàn tục, đã thỉnh thoảng cố gắng quyến rũ ông bằng nhiều cách khác nhau. Một ngày nọ, cô ấy đến nơi trú ngụ ban ngày và bắt đầu thể hiện những cử chỉ quyến rũ của phụ nữ, v.v.
Athāyasmā vīro ‘‘maṃ palobhetukāmā sineruṃ makasapakkhavātena cāletukāmā viya yāva bālā vatāyaṃ itthī’’ti tassā kiriyāya niratthakabhāvaṃ dīpento ‘‘yo duddamiyo’’ti gāthaṃ abhāsi.
Then, Venerable Vīra, wishing to show the futility of her actions, thinking, “This woman desires to tempt me, as if she would shake Mount Sineru with a mosquito’s wing-wind; how foolish she is!”, recited the verse beginning, “Yo duddamiyo” (Whoever is hard to tame).
Khi đó, Tôn giả Vīra, muốn bày tỏ sự vô ích của hành động của cô ấy, đã nói bài kệ “Yo duddamiyo” (Người khó điều phục) rằng: “Cô gái này thật ngu ngốc, muốn quyến rũ tôi, giống như muốn lay chuyển núi Sineru bằng cánh của một con muỗi.”
8. Tattha yo duddamiyotiādīnaṃ padānaṃ attho heṭṭhā vuttoyeva.
8. The meaning of the words beginning yo duddamiyo has already been explained below.
Ở đây, ý nghĩa của các từ như yo duddamiyo đã được giải thích ở phần trước.
Idaṃ panettha yojanāmattaṃ yo pubbe adanta kilesatāya paccatthikehi vā saṅgamasīse dametuṃ jetuṃ asakkuṇeyyatāya duddamiyo, idāni pana uttamena damena danto catubbidhasammappamadhānavīriyasampattiyā vīro, vuttanayeneva santusito vitiṇṇakaṅkho vijitāvī apetalomahaṃso vīro vīranāmako anavasesato kilesaparinibbānena parinibbuto, tato eva ṭhitasabhāvo, na tādisānaṃ satenapi sahassenapi cālanīyoti.
Here, this is merely an application*: Yo (who) previously, due to untamed defilements, or being unable to be tamed or conquered by enemies on the battlefield, was duddamiyo (hard to tame), but now, tamed by the supreme taming, endowed with the fourfold right endeavors, is vīro (heroic); and by the method mentioned, content, free from doubt, victorious, devoid of goosebumps, is vīro (heroic), the Elder named Vīra, who has parinibbuto (attained Nibbāna) through the complete extinguishing of defilements, and whose nature is thus firmly established, not to be shaken even by a hundred or a thousand women.
Đây chỉ là một phần của sự liên kết ý nghĩa: Yo (Người) – trước đây, do các phiền não chưa được điều phục, hoặc do không thể điều phục hay chiến thắng bởi kẻ thù trên chiến trường, nên được gọi là duddamiyo (khó điều phục); nhưng bây giờ, do đã được điều phục bằng sự điều phục tối thượng (đạo A-la-hán), và do thành tựu tinh tấn Tứ Chánh Cần, nên được gọi là vīro (anh hùng); theo cách đã nói, vị ấy đã thỏa mãn với bất cứ thứ gì nhận được, đã vượt qua mọi nghi ngờ, đã chiến thắng kẻ thù (phiền não), đã thoát khỏi sự dựng tóc gáy, vị vīro tên là Vīra đã parinibbuto (nhập Niết-bàn) hoàn toàn các phiền não không còn sót lại; do đó, vị ấy có bản chất kiên định, không thể bị lay chuyển dù bởi hàng trăm hay hàng ngàn phụ nữ. Đó là ý nghĩa được muốn nói.
Taṃ sutvā sā itthī – ‘‘mayhaṃ sāmike evaṃ paṭipanne ko mayhaṃ gharāvāsena attho’’ti saṃvegajātā bhikkhunīsu pabbajitvā nacirasseva tevijjā ahosīti.
Having heard that, the woman, filled with a sense of urgency, thought, “What purpose is there for me to lead a lay life when my husband has thus practiced?” She then went forth among the bhikkhunīs, and not long after, she became one endowed with the three knowledges (tevijjā).
Nghe điều đó, người phụ nữ ấy sinh lòng sám hối và nghĩ: “Khi chồng tôi đã hành xử như vậy, thì việc sống đời gia đình còn có ý nghĩa gì đối với tôi nữa?” Cô ấy xuất gia làm Tỳ-khưu-ni và chẳng bao lâu sau đã chứng đắc Tam Minh (Tevijjā).
Svāgatanti āyasmato pilindavacchattherassa gāthā.
Svāgataṃ are the verses of the Venerable Elder Pilindavaccha.
Svāgataṃ (Đến tốt đẹp) là bài kệ của Trưởng lão Pilindavaccha.
Kā uppatti?
What is the origin story?
Sự khởi nguyên là gì?
Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto heṭṭhā vuttanayeneva satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ devatānaṃ piyamanāpabhāvena aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā tato cuto devamanussesu saṃsaranto sumedhassa bhagavato kāle manussaloke nibbattitvā bhagavati parinibbute satthu thūpassa pūjaṃ katvā saṅghe ca mahādānaṃ pavattetvā tato cuto devamanussesu eva saṃsaranto anuppanne buddhe cakkavattī rājā hutvā mahājanaṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā saggaparāyaṇaṃ akāsi.
It is said that this Elder, during the time of Padumuttara Buddha, was born into a wealthy family in the city of Haṃsavatī. As mentioned below, while listening to the Dhamma in the presence of the Teacher, he saw the Teacher place a certain bhikkhu in the foremost position due to his beloved and pleasing nature to devas. Desiring that status, he performed wholesome deeds throughout his life. After passing away from that existence, he wandered through realms of devas and humans. During the time of Sumedha Bhagavā, he was reborn in the human world. After the Bhagavā had attained parinibbāna, he made offerings to the Teacher’s stupa and performed great generosity to the Saṅgha. After passing away from that existence, he wandered through realms of devas and humans. When no Buddha had yet arisen, he became a Universal Monarch and established many people in the five precepts, thus leading them to a heavenly destination.
Người này, vào thời Đức Phật Padumuttara, được sinh ra trong một gia đình giàu có ở thành phố Haṃsavatī. Theo cách đã nói ở dưới, khi nghe Pháp từ Đức Phật, thấy Đức Phật đặt một vị Tỳ-khưu vào địa vị tối cao do được chư thiên yêu mến và hài lòng, ông đã mong ước địa vị đó. Sau khi làm các thiện nghiệp suốt đời, ông chết đi và tái sinh trong cõi trời và cõi người. Đến thời Đức Phật Sumedha, ông tái sinh làm người, và sau khi Đức Phật nhập Niết-bàn, ông đã cúng dường tháp của Đức Phật và dâng đại thí cho Tăng-già. Sau đó, ông chết đi và tiếp tục tái sinh trong cõi trời và cõi người. Trước khi Đức Phật của chúng ta xuất hiện, ông đã trở thành một vị Chuyển Luân Vương, thiết lập đại chúng vào Ngũ Giới và làm cho họ đạt đến cõi trời.
So anuppanneyeva amhākaṃ bhagavati sāvatthiyaṃ brāhmaṇagehe nibbatti.
This person, even before the arising of our Bhagavā, was born into a brahmin family in Sāvatthī.
Sau đó, trước khi Đức Phật của chúng ta xuất hiện, ông được sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī.
‘‘Pilindo’’tissa nāmaṃ akaṃsu.
They named him “Pilinda.”
Họ đặt tên cho ông là “Pilinda”.
Vacchoti pana gottaṃ.
Vaccha was his clan name.
Còn Vaccha là tên dòng họ.
Tena so aparabhāge ‘‘pilindavaccho’’ti paññāyittha.
Therefore, he later became known as “Pilindavaccha.”
Vì vậy, sau này ông được biết đến với tên “Pilindavaccha”.
Saṃsāre pana saṃvegabahulatāya paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā cūḷagandhāraṃ nāma vijjaṃ sādhetvā tāya vijjāya ākāsacārī paracittavidū ca hutvā rājagahe lābhaggayasaggappatto paṭivasati.
Overwhelmed by a sense of urgency concerning saṃsāra, he entered the ascetic life (paribbājaka pabbajjā), perfected an art called Cūḷagandhāra, and by means of this art, he became capable of traveling through the air and knowing the minds of others. He resided in Rājagaha, having attained the highest honor in terms of requisites and fame.
Do sự sợ hãi mạnh mẽ trong vòng luân hồi, ông đã xuất gia theo phái du sĩ, học được một loại thần thông tên là Cūḷagandhāra. Nhờ thần thông đó, ông có thể đi trên không và biết được tâm ý người khác. Ông sống ở Rājagaha, đạt được sự tôn kính và lợi lộc tối thượng.
Atha yadā amhākaṃ bhagavā abhisambuddho hutvā anukkamena rājagahaṃ upagato, tato paṭṭhāya buddhānubhāvena tassa sā vijjā na sampajjati, attano kiccaṃ na sādheti.
Then, when our Bhagavā became fully enlightened and gradually approached Rājagaha, from that time onwards, due to the Buddha's power, his art did not succeed; it could not achieve his purpose.
Sau đó, khi Đức Phật của chúng ta đã giác ngộ và tuần tự đến Rājagaha, từ đó trở đi, do uy lực của Đức Phật, thần thông của ông không còn hiệu nghiệm, không thể hoàn thành công việc của mình.
So cintesi – ‘‘sutaṃ kho pana metaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ ‘yattha mahāgandhāravijjā dharati, tattha cūḷagandhāravijjā na sampajjatī’ti, samaṇassa pana gotamassa āgatakālato paṭṭhāya nāyaṃ mama vijjā sampajjati, nissaṃsayaṃ samaṇo gotamo mahāgandhāravijjaṃ jānāti, yaṃnūnāhaṃ taṃ payirupāsitvā tassa santike taṃ vijjaṃ pariyāpuṇeyya’’nti.
He reflected, “I have heard my teachers and their teachers say, ‘Where the Mahāgandhāra art exists, the Cūḷagandhāra art does not succeed.’ Since the ascetic Gotama arrived, my art has not been successful. Without doubt, the ascetic Gotama knows the Mahāgandhāra art. Why don’t I approach him and learn that art from him?”
Ông suy nghĩ: “Ta đã nghe các vị thầy tổ truyền lại rằng ‘ở đâu có thần thông Mahāgandhāra, ở đó thần thông Cūḷagandhāra không hiệu nghiệm.’ Từ khi Sa-môn Gotama đến, thần thông của ta không còn hiệu nghiệm nữa. Chắc chắn Sa-môn Gotama biết thần thông Mahāgandhāra. Tốt hơn hết là ta nên đến gần Ngài và học thần thông đó từ Ngài.”
So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etadavoca – ‘‘ahaṃ, mahāsamaṇa, tava santike ekaṃ vijjaṃ pariyāpuṇitukāmo, okāsaṃ me karohī’’ti.
So he approached the Bhagavā and said, “Great Ascetic, I wish to learn an art from you; please grant me permission.”
Ông đến gặp Đức Phật và nói: “Đại Sa-môn, con muốn học một loại thần thông từ Ngài, xin Ngài cho con cơ hội.”
Bhagavā ‘‘tena hi pabbajā’’ti āha.
The Bhagavā said, “Then go forth (pabbajā).”
Đức Phật nói: “Vậy thì hãy xuất gia.”
So ‘‘vijjāya parikammaṃ pabbajjā’’ti maññamāno pabbaji.
Mistaking renunciation for a preliminary step to the art, he went forth.
Ông nghĩ rằng xuất gia là một sự chuẩn bị cho thần thông, nên đã xuất gia.
Tassa bhagavā dhammaṃ kathetvā caritānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ adāsi.
The Bhagavā taught him the Dhamma and gave him a meditation subject (kammaṭṭhāna) suitable for his temperament.
Đức Phật đã thuyết Pháp cho ông và ban cho ông một đề mục thiền định phù hợp với căn tính của ông.
So upanissayasampannatāya nacirasseva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Because he possessed excellent supporting conditions (upanissaya-sampannatāya), he quickly developed insight (vipassanā) and attained Arahantship.
Do có đầy đủ căn lành, ông đã nhanh chóng phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Yā pana purimajātiyaṃ tassovāde ṭhatvā sagge nibbattā devatā, taṃ kataññutaṃ nissāya sañjātabahumānā sāyaṃ pātaṃ theraṃ payirupāsitvā gacchanti.
As for the devas who were born in heaven in a previous existence, having followed his advice, out of gratitude and great respect, they approached the Elder morning and evening.
Còn các vị thiên nhân, do đã tái sinh trên cõi trời nhờ sống theo lời khuyên của ông trong kiếp trước, vì lòng biết ơn và sự tôn kính sâu sắc, đã đến gần Trưởng lão vào buổi sáng và buổi tối rồi ra về.
Tasmā thero devatānaṃ piyamanāpatāya aggataṃ patto.
Therefore, the Elder attained the foremost position in being beloved and pleasing to devas.
Vì vậy, Trưởng lão đã đạt được địa vị tối cao trong số những người được chư thiên yêu mến và hài lòng.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.2.55-67) –
Thus it is said in the Apādāna:
Vì thế, trong Apādāna có nói:
9. Tattha svāgatanti sundaraṃ āgamanaṃ, idaṃ mamāti sambandho.
9. Therein, svāgataṃ means “a good coming.” The connection is “this is mine.”
Ở đây, svāgataṃ có nghĩa là sự đến tốt đẹp, và nó liên quan đến “của tôi.”
Atha vā svāgatanti suṭṭhu āgataṃ, mayāti vibhatti vipariṇāmetabbā.
Alternatively, svāgataṃ means “well arrived.” The case ending mayā (by me) should be inverted.
Hoặc, svāgataṃ có nghĩa là đã đến một cách tốt đẹp, và cần phải thay đổi biến cách thành “bởi tôi.”
Nāpagatanti na apagataṃ hitābhivuddhito na apetaṃ.
Nāpagata means not gone away, not separated from the increase of benefit.
Nāpagataṃ có nghĩa là không phải là sự ra đi, không phải là sự rời bỏ sự tăng trưởng lợi ích.
Nayidaṃ dumantitaṃ mamāti idaṃ mama duṭṭhu kathitaṃ, duṭṭhu vā vīmaṃsitaṃ na hoti.
Nayidaṃ dumantitaṃ mamā means, "This is not ill-spoken or ill-considered by me."
Nayidaṃ dumantitaṃ mamā có nghĩa là điều này không phải là lời nói xấu hay suy nghĩ xấu của tôi.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ bhagavato santike mamāgamanaṃ, yaṃ vā mayā tattha āgataṃ, taṃ svāgataṃ, svāgatattāyeva na durāgataṃ.
This is what is meant: My coming to the Blessed One, or my arrival there, was a good coming; precisely because it was a good coming, it was not an ill coming.
Điều này có nghĩa là: việc tôi đến trước Đức Phật, hoặc việc tôi đã đến đó, là một sự đến tốt đẹp (svāgataṃ), và chính vì là sự đến tốt đẹp nên nó không phải là sự đến sai lầm (durāgataṃ).
Yaṃ ‘‘bhagavato santike dhammaṃ sutvā pabbajissāmī’’ti mama mantitaṃ gaditaṃ kathitaṃ, cittena vā vīmaṃsitaṃ idampi na dummantinti.
That which was resolved, uttered, spoken by me, or pondered in my mind, that I shall go forth after hearing the Dhamma from the Blessed One, this too is not ill-resolved.
Lời khuyên, lời nói, hay suy nghĩ của tôi trong tâm rằng “sau khi nghe Pháp từ Đức Phật, tôi sẽ xuất gia” cũng không phải là lời khuyên tồi.
Idāni tattha kāraṇaṃ dassento ‘‘saṃvibhattesū’’tiādimāha.
Now, in order to show the reason for that, he says saṃvibhattesūti and so on.
Bây giờ, để chỉ ra nguyên nhân ở đó, ông nói “Saṃvibhattesu” và tiếp theo.
Saṃvibhattesūti pakārato vibhattesu.
Saṃvibhattesu means extensively divided.
Saṃvibhattesu có nghĩa là được phân chia theo cách thức.
Dhammesūti ñeyyadhammesu samathadhammesu vā, nānātitthiyehi pakatiādivasena, sammāsambuddhehi dukkhādivasena saṃvibhajitvā vuttadhammesu.
Dhammesu means among knowable Dhammas or among tranquillity-generating Dhammas, specifically Dhammas expounded by various sectarians in terms of nature and so on, or by the Perfectly Self-Enlightened Ones in terms of suffering and so on, after analyzing them.
Dhammesū có nghĩa là trong các pháp nên biết, hoặc trong các pháp làm lắng dịu phiền não. Hoặc trong các pháp được các ngoại đạo với nhiều tà kiến phân loại theo bản chất tự nhiên, v.v., và được các bậc Chánh Đẳng Giác phân loại theo khổ đế, v.v.
Yaṃ seṭṭhaṃ tadupāgaminti yaṃ tattha seṭṭhaṃ, taṃ catusaccadhammaṃ, tassa vā bodhakaṃ sāsanadhammaṃ upāgamiṃ, ‘‘ayaṃ dhammo ayaṃ vinayo’’ti upagacchiṃ.
Yaṃ seṭṭhaṃ tadupāgami means, that which is supreme among them—that Four Noble Truths Dhamma, or the Sāsanadhamma that reveals it—I approached; I resorted to, saying, “This is Dhamma, this is Vinaya.”
Yaṃ seṭṭhaṃ tadupāgami có nghĩa là: trong các pháp ấy, pháp nào là tối thượng, đó là Tứ diệu đế, hoặc pháp giáo lý làm hiển lộ Tứ diệu đế, tôi đã đạt đến, tôi đã tiếp cận rằng: “Đây là Pháp, đây là Luật (Vinaya)”.
Sammāsambuddhehi eva vā kusalādivasena khandhādivasena yathāsabhāvato saṃvibhattesu sabhāvadhammesu yaṃ tattha seṭṭhaṃ uttamaṃ pavaraṃ, taṃ maggaphalanibbānadhammaṃ upāgamiṃ, attapaccakkhato upagacchiṃ sacchākāsiṃ, tasmā svāgataṃ mama na apagataṃ sumantitaṃ na dummantitanti yojanā.
Or, the concatenation is: Having understood the arising and passing away of all the world of aggregates and so on, I approached the Dhamma of the path, fruition, and Nibbāna—the supreme, excellent, and most eminent—which is among the natural Dhammas that the Perfectly Self-Enlightened Ones have categorized according to their true nature, in terms of wholesome states and so on, and aggregates and so on. I approached it through direct personal experience, I realized it. Therefore, my coming was a good coming; it was not a meaningless coming. It was a well-considered resolution, not an ill-considered one.
Hoặc trong các pháp bản chất được các bậc Chánh Đẳng Giác phân loại theo thiện, v.v., theo các uẩn, v.v., đúng với bản chất tự nhiên, pháp nào trong đó là tối thượng, cao quý, thù thắng, tôi đã đạt đến pháp Đạo, Quả, Nibbāna ấy, tôi đã tự mình chứng ngộ, đã hiện thực hóa. Do đó, sự đến của tôi là svāgataṃ (đến tốt đẹp), không phải là sự đến sai lầm, là sumantitaṃ (suy nghĩ đúng đắn), không phải là dummantitaṃ (suy nghĩ sai lầm) – đó là sự liên kết ý nghĩa.
Vihari apekkhanti āyasmato puṇṇamāsattherassa gāthā.
Vihari apekkha is a verse by the Venerable Puṇṇamāsa Thera.
Vihari apekkhaṃ là bài kệ của Trưởng lão Puṇṇamāsa đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự phát sinh như thế nào?
So kira vipassissa bhagavato kāle cakkavākayoniyaṃ nibbatto bhagavantaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso attano mukhatuṇḍakena sālapupphaṃ gahetvā pūjaṃ akāsi.
It is said that in the time of Vipassī Bhagavā, he was reborn as a ruddy shelduck. Seeing the Blessed One walking, his mind became clear, and he took a Sāla flower in his beak and made an offering.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Vipassī, Ngài sinh làm một con chim uyên ương (cakkavāka). Thấy Đức Phật đang đi, với tâm hoan hỷ, Ngài đã ngậm một bông hoa sala bằng mỏ của mình và dâng cúng.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto ito sattarase kappe aṭṭhakkhattuṃ cakkavattī rājā ahosi.
Due to that meritorious deed, as he wandered through celestial and human realms, seventeen aeons ago he became a universal monarch eight times.
Do nghiệp phước ấy, Ngài luân hồi trong cõi trời và người, và trong mười bảy kiếp trước kiếp này, Ngài đã tám lần làm Chuyển Luân Vương.
Imasmiṃ pana kappe kassapassa bhagavato sāsane osakkamāne kuṭumbiyakule nibbattitvā pabbajitvā samaṇadhammaṃ katvā tato cuto devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthinagare samiddhissa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti.
In this present aeon, when the Dispensation of Kassapa Bhagavā was declining, he was reborn into a wealthy family, went forth, practiced the ascetic life, and after passing away from that state, he wandered through celestial and human realms. In this Buddha-era, he was reborn in Sāvatthī city as the son of a brāhmaṇa named Samiddhi.
Tuy nhiên, trong kiếp này, khi giáo pháp của Đức Phật Kassapa suy tàn, Ngài sinh ra trong một gia đình gia chủ, xuất gia, thực hành đời sống sa-môn, sau đó chết đi, luân hồi trong cõi trời và người, rồi vào thời Đức Phật Gotama xuất hiện, Ngài sinh ra là con trai của một Bà-la-môn tên là Samiddha tại thành Sāvatthī.
Tassa jātadivase tasmiṃ gehe sabbā rittakumbhiyo suvaṇṇamāsānaṃ puṇṇā ahesuṃ.
On the day of his birth, all the empty jars in that house became full of gold coins.
Vào ngày Ngài sinh ra, tất cả các chum rỗng trong nhà ấy đều đầy ắp những đồng vàng.
Tenassa puṇṇamāsoti nāmaṃ akaṃsu.
Because of this, they named him Puṇṇamāsa (Full Moon).
Vì vậy, họ đặt tên cho Ngài là Puṇṇamāsa (Đầy Trăng).
So vayappatto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ patvā vivāhakammaṃ katvā ekaṃ puttaṃ labhitvā upanissayasampannatāya gharāvāsaṃ jigucchanto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado pubbakiccasampanno catusaccakammaṭṭhāne yuttappayutto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
When he reached maturity, he mastered the brāhmaṇa sciences, married, had a son, and due to his inherent predisposition, he detested household life. He approached the Blessed One, listened to the Dhamma, gained faith, went forth, received the higher ordination, completed his preliminary duties, diligently applied himself to the meditation subject of the Four Noble Truths, developed insight, and attained Arahantship.
Khi đến tuổi trưởng thành, Ngài thành thạo các môn học của Bà-la-môn, kết hôn, có một con trai. Do có đầy đủ duyên lành, Ngài chán ghét đời sống gia đình, đến gặp Đức Phật, nghe Pháp, có được niềm tin, xuất gia, thọ Cụ túc giới, hoàn thành các phận sự ban đầu, tinh tấn thực hành Tứ diệu đế, phát triển thiền quán (vipassanā) và đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.7.13-19) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì vậy, trong Apadāna đã nói:
10. Tattha viharīti visesato hari apahari apanesi.
10. Here, vihari means specially abandoned, removed, taken away.
10. Trong đó, viharī có nghĩa là đặc biệt loại bỏ, tẩy trừ, xua tan.
Apekkhanti taṇhaṃ.
Apekkha means craving.
Apekkhaṃ có nghĩa là ái (taṇhā).
Idhāti imasmiṃ loke attabhāve vā.
Idha means in this world or in this existence.
Idha có nghĩa là trong thế giới này hoặc trong đời sống hiện tại.
Huranti aparasmiṃ anāgate attabhāve vā.
Hura means in a future existence or in the future.
Huraṃ có nghĩa là trong đời sống tương lai khác.
Idhāti vā ajjhattikesu āyatanesu.
Or, idha means in the internal sense-bases.
Hoặc idha có nghĩa là trong các xứ nội phần.
Huranti bāhiresu.
Hura means in the external ones.
Huraṃ có nghĩa là trong các xứ ngoại phần.
Vā-saddo samuccayattho ‘‘apadā vā dvipadā vā’’tiādīsu (itivu. 90; a. ni. 4.34; 5.32) viya.
The word vā has the meaning of conjunction, as in "apadā vā dvipadā vā" and so on.
Chữ vā có nghĩa là tập hợp, như trong các câu “apadā vā dvipadā vā” (không chân hay hai chân), v.v.
Yoti attānameva paraṃ viya dasseti.
Yo (who) presents himself as if he were another person.
Yo (người ấy) có nghĩa là chỉ chính mình như chỉ người khác.
Vedagūti vedena gato maggañāṇena nibbānaṃ gato adhigato, cattāri vā saccāni pariññāpahānasacchikiriyābhāvanābhisamayavasena abhisamecca ṭhito.
Vedagū means one who has gone by knowledge, one who has attained Nibbāna by the knowledge of the path, or one who stands having fully understood the Four Noble Truths by way of full comprehension, abandonment, realization, and development.
Vedagū có nghĩa là người đã đạt đến Nibbāna bằng đạo trí, đã chứng đắc; hoặc đã thấu hiểu Tứ diệu đế bằng cách liễu tri, đoạn trừ, chứng ngộ và tu tập.
Yatattoti maggasaṃvarena saṃyatasabhāvo, sammāvāyāmena vā saṃyatasabhāvo.
Yatatto means one whose nature is restrained by the restraint of the path, or whose nature is restrained by right effort.
Yatatto có nghĩa là người có bản chất tự chế ngự bằng sự phòng hộ của đạo (magga-saṃvara), hoặc có bản chất tự chế ngự bằng chánh tinh tấn (sammāvāyāma).
Sabbesu dhammesu anūpalittoti sabbesu ārammaṇesu dhammesu taṇhādiṭṭhilepavasena na upalitto, tena lābhādilokadhamme samatikkamaṃ dasseti.
Sabbesu dhammesu anūpalitto means not smeared by craving and wrong views on all objects, by this he shows the transcendence of worldly conditions such as gain.
Sabbesu dhammesu anūpalitto có nghĩa là không bị ô nhiễm bởi tham ái và tà kiến đối với tất cả các pháp là đối tượng; điều này cho thấy sự vượt thoát khỏi các pháp thế gian như lợi lộc, v.v.
Lokassāti upādānakkhandhapañcakassa.
Lokassa means of the five aggregates of clinging.
Lokassa có nghĩa là năm uẩn chấp thủ.
Tañhi lujjanapalujjanaṭṭhena loko.
For it is called the world in the sense of crumbling and falling apart.
Vì thế, thế gian (loka) là sự tan rã và hủy diệt.
Jaññāti jānitvā.
Jaññā means having known.
Jaññā có nghĩa là đã biết.
Udayabbayañcāti uppādañceva vayañca, etena yathāvuttaguṇānaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ dasseti.
Udayabbayañcā means both arising and passing away, by this he shows the preparatory practice for the qualities mentioned above.
Udayabbayañca có nghĩa là sự sinh và sự diệt; điều này cho thấy sự thực hành khởi đầu của những phẩm chất đã nói trên.
Ayaṃ panettha attho – yo sakalassa khandhādilokassa samapaññāsāya ākārehi udayabbayaṃ jānitvā vedagū yatatto katthaci anupalitto, so sabbattha apekkhaṃ vineyya santusito tādisānaṃ vippakārānaṃ na kiñci maññati, tasmā tvaṃ andhabāle yathāgatamaggeneva gacchāti.
The meaning here is: "He who has known the arising and passing away of the entire world of aggregates and so on, in fifty aspects, is a vedagū, self-controlled, and unsullied by anything. Such a one, having abandoned all clinging, is contented and thinks nothing of such disruptive acts. Therefore, you foolish woman, go back the way you came!"
Ý nghĩa ở đây là: Người nào đã biết sự sinh và diệt của toàn bộ thế gian các uẩn, v.v., với năm mươi phương diện, là bậc đã đạt trí tuệ (vedagū), đã tự chế ngự (yatatto), không bị ô nhiễm bởi bất cứ điều gì, người ấy đã đoạn trừ mọi sự mong cầu và hài lòng, không bận tâm đến những sự biến đổi như vậy. Do đó, hỡi người phụ nữ ngu muội, hãy đi theo con đường mà ngươi đã đến.
Atha sā itthī ‘‘ayaṃ samaṇo mayi putte ca nirapekkho, na sakkā imaṃ palobhetu’’nti pakkāmi.
Then that woman thought, "This ascetic is indifferent to me and my son; it is not possible to entice him," and she departed.
Khi ấy, người phụ nữ ấy nghĩ: “Vị sa-môn này không còn vướng bận gì đến ta và con trai, không thể quyến rũ được ông ấy,” rồi nàng rời đi.
Pāmojjabahuloti āyasmato cūḷavacchattherassa gāthā.
Pāmojjabahulo is a verse by the Venerable Cūḷavaccha Thera.
Pāmojjabahulo là bài kệ của Trưởng lão Cūḷavaccha đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự phát sinh như thế nào?
So kira padumuttarassa bhagavato kāle daliddakule nibbattitvā paresaṃ bhatiyā jīvikaṃ kappento bhagavato sāvakaṃ sujātaṃ nāma theraṃ paṃsukūlaṃ pariyesantaṃ disvā pasannamānaso upasaṅkamitvā vatthaṃ datvā pañcapatiṭṭhitena vandi.
It is said that in the time of Padumuttara Bhagavā, he was reborn into a poor family and earned his living by working for others. He saw the Thera Sujāta, a disciple of the Blessed One, searching for rags for robes. With a clear mind, he approached him, gave him cloth, and paid homage with the five-point prostration.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, Ngài sinh ra trong một gia đình nghèo khó, sống bằng nghề làm thuê cho người khác. Thấy Trưởng lão Sujāta, một đệ tử của Đức Phật, đang tìm kiếm y phấn tảo, Ngài với tâm hoan hỷ đã đến gần, dâng y và đảnh lễ bằng năm chi thể chạm đất.
So tena puññakammena tettiṃsakkhattuṃ devarajjaṃ kāresi.
Due to that meritorious deed, he ruled as a king of devas thirty-three times.
Do nghiệp phước ấy, Ngài đã ba mươi ba lần làm vua cõi trời.
Sattasattatikkhattuṃ cakkavattī rājā ahosi.
He became a universal monarch one hundred and seven times.
Ngài đã bảy mươi bảy lần làm Chuyển Luân Vương.
Anekavāraṃ padesarājā.
He was a provincial king many times.
Và nhiều lần làm vua xứ sở.
Evaṃ devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato sāsane osakkamāne pabbajitvā samaṇadhammaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussagatīsu aparāparaṃ parivattanto amhākaṃ bhagavato kāle kosambiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti.
Thus, wandering through the realms of gods and humans, when the Dispensation of Kassapa, the Blessed One, was declining, he went forth and practiced the ascetic's duties. For one Buddha-interval, he revolved repeatedly in the destinies of gods and humans, and in the time of our Blessed One, he was reborn in a brahmin family in Kosambī.
Cứ thế, Ngài luân hồi trong cõi trời và người. Khi giáo pháp của Đức Phật Kassapa suy tàn, Ngài xuất gia, thực hành đời sống sa-môn, sau đó chết đi, luân chuyển qua lại giữa cõi trời và người trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, rồi vào thời Đức Phật của chúng ta, Ngài sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn tại Kosambī.
Cūḷavacchotissa nāmaṃ ahosi.
His name was Cūḷavaccha.
Tên của Ngài là Cūḷavaccha.
So vayappatto brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gato buddhaguṇe sutvā pasannamānaso bhagavantaṃ upasaṅkami, tassa bhagavā dhammaṃ kathesi.
When he reached maturity, he became proficient in brahminical arts. Having heard of the Buddha's virtues, his mind was gladdened, and he approached the Blessed One. The Blessed One taught him the Dhamma.
Khi đến tuổi trưởng thành, Ngài thành thạo các môn học của Bà-la-môn, nghe về các phẩm chất của Đức Phật, với tâm hoan hỷ, Ngài đến gặp Đức Phật, và Đức Phật đã thuyết Pháp cho Ngài.
So paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado katapubbakicco caritānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā bhāvento vihari.
Having gained faith, he went forth, received ordination, completed his preliminary duties, and then, taking up a meditation subject suitable to his temperament, he practiced it and dwelled.
Ngài có được niềm tin, xuất gia, thọ Cụ túc giới, hoàn thành các phận sự ban đầu, thọ nhận đề mục thiền phù hợp với tánh hạnh của mình, và sống bằng cách tu tập.
Tena ca samayena kosambikā bhikkhū bhaṇḍanajātā ahesuṃ.
At that time, the bhikkhus of Kosambī were engaged in a quarrel.
Vào thời điểm ấy, các Tỳ-khưu ở Kosambī đã xảy ra tranh chấp.
Tadā cūḷavacchatthero ubhayesaṃ bhikkhūnaṃ laddhiṃ anādāya bhagavatā dinnovāde ṭhatvā vipassanaṃ brūhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Then, the Elder Cūḷavaccha, not taking sides with either group of bhikkhus, stood firm in the instruction given by the Blessed One, developed vipassanā, and attained Arahantship.
Khi đó, Trưởng lão Cūḷavaccha, không theo quan điểm của bên nào, đã giữ vững lời giáo huấn của Đức Phật, phát triển thiền quán (vipassanā) và đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.31-40) –
Thus it is said in the Apadāna:
Vì vậy, trong Apadāna đã nói:
11. Tattha pāmojjabahuloti suparisuddhasīlatāya vippaṭisārābhāvato adhikusalesu dhammesu abhirativasena pamodabahulo.
Then, the Elder Cūḷavaccha, having attained Arahantship, seeing the destruction of their own welfare due to the bhikkhus' delight in quarreling, was moved by a sense of urgency regarding the Dhamma. Reflecting on his own special attainment, he recited the verse "pāmojjabahulo" (abounding in joy) out of delight and happiness.
11. Trong đó, pāmojjabahulo (vui mừng tràn đầy) có nghĩa là tràn đầy niềm vui do không có sự hối hận vì giới hạnh hoàn toàn thanh tịnh, và do sự vui thích trong các pháp thiện cao thượng.
Tenevāha ‘‘dhamme buddhappavedite’’ti.
11. There, pāmojjabahulo means abounding in joy, due to the absence of remorse from his utterly pure morality, and due to his delight in the higher wholesome states.
Vì thế, Ngài nói “dhamme buddhappavedite” (trong Pháp do Đức Phật đã tuyên thuyết).
Tattha dhammeti.
For this reason, it is said, "in the Dhamma proclaimed by the Buddha."
Trong đó, dhamme (trong Pháp) có nghĩa là:
Sattatiṃsāya bodhipakkhiyadhamme navavidhe vā lokuttaradhamme.
There, "in the Dhamma" refers to the thirty-seven factors of awakening or the ninefold supramundane Dhamma.
Trong ba mươi bảy pháp trợ đạo (bodhipakkhiyadhammā) hoặc chín loại pháp siêu thế (lokuttaradhammā).
So hi sabbaññubuddhena sāmukkaṃsikāya desanāya pakāsitattā sātisayaṃ buddhappavedito nāma.
Indeed, because it was proclaimed by the Omniscient Buddha through a unique teaching, it is called the Dhamma "proclaimed by the Buddha" in an eminent sense.
Vì Pháp ấy đã được Đức Phật Toàn Giác tuyên thuyết một cách đặc biệt bằng giáo pháp tự thân (sāmukkaṃsikāya desanāya), nên Pháp ấy được gọi là Pháp do Đức Phật tuyên thuyết một cách siêu việt.
Tassa pana adhigamūpāyabhāvato desanādhammopi idha labbhateva.
However, the Dhamma as teaching is also obtained here, as it is the means to attainment.
Và Pháp thuyết (desanādhamma) cũng được bao gồm ở đây, vì nó là phương tiện để đạt được Pháp ấy.
Padaṃ santanti nibbānaṃ sandhāya vadati.
Padaṃ santaṃ (the peaceful state) refers to Nibbāna.
Padaṃ santaṃ (trạng thái an tịnh) đề cập đến Nibbāna.
Evarūpo hi bhikkhu santaṃ padaṃ santaṃ koṭṭhāsaṃ sabbasaṅkhārānaṃ upasamabhāvato saṅkhārūpasamaṃ paramasukhatāya sukhaṃ nibbānaṃ adhigacchati vindatiyeva.
A bhikkhu of such a nature attains, indeed finds, the peaceful state, the peaceful portion, Nibbāna, which is saṅkhārūpasamaṃ (the calming of all formations) due to the cessation of all formations, and sukhaṃ (happiness) due to its supreme bliss.
Một Tỳ-khưu như vậy đạt được, quả thật đạt được Nibbāna, là saṅkhārūpasamaṃ (sự an tịnh của mọi hành) vì là sự chấm dứt của mọi hành, và là sukhaṃ (hạnh phúc) vì là hạnh phúc tối thượng.
Parisuddhasīlo hi bhikkhu vippaṭisārābhāvena pāmojjabahulo saddhamme yuttappayutto vimuttipariyosānā sabbasampattiyo pāpuṇāti.
Indeed, a bhikkhu of pure morality, being abounding in joy due to the absence of remorse, diligently applies himself to the True Dhamma and attains all accomplishments culminating in liberation.
Một Tỳ-khưu có giới hạnh thanh tịnh, do không có sự hối hận, tràn đầy niềm vui, tinh tấn đúng mức trong Chánh Pháp, đạt được tất cả mọi phước báu mà sự giải thoát là mục đích cuối cùng.
Yathāha – ‘‘avippaṭisāratthāni kho, ānanda, kusalāni sīlāni, avippaṭisāro pāmojjatthāyā’’tiādi (a. ni. 10.1).
As it is said: "Wholesome virtues, Ānanda, have freedom from remorse as their aim; freedom from remorse has joy as its aim," and so on.
Như lời đã nói: “Này Ānanda, các giới hạnh thiện lành có mục đích là không hối hận; sự không hối hận có mục đích là niềm vui,” v.v.
Atha vā pāmojjabahuloti sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅghoti ratanattayaṃ sandhāya pamodabahulo.
Alternatively, pāmojjabahulo means abounding in joy, referring to the Triple Gem: the Blessed One, the Perfectly Self-Enlightened One; the Dhamma, well-proclaimed; and the Saṅgha, practicing well.
Hoặc, pāmojjabahulo (vui mừng tràn đầy) có nghĩa là tràn đầy niềm vui khi nghĩ đến Tam Bảo: Đức Thế Tôn là Bậc Chánh Đẳng Giác, Pháp được thuyết giảng khéo léo, và Tăng chúng thực hành tốt.
Tattha pana so pamodabahulo kiṃ vā karotīti āha ‘‘dhamme buddhappavedite’’tiādi.
What then does such a bhikkhu, abounding in joy in the Triple Gem, do? In answer to this, it is said, "in the Dhamma proclaimed by the Buddha," and so on.
Vậy thì, một người tràn đầy niềm vui trong Tam Bảo ấy làm gì? Ngài nói: “dhamme buddhappavedite” (trong Pháp do Đức Phật đã tuyên thuyết), v.v.
Saddhāsampannassa hi sappurisasaṃsevanasaddhammassavanayonisomanasikāradhammānudhammapaṭipattīnaṃ sukheneva sambhavato sampattiyo hatthagatā eva honti, yathāha – ‘‘saddhājāto upasaṅkamati, upasaṅkamanto payirupāsatī’’tiādi (ma. ni. 2.183).
For one endowed with faith, because the association with good people, the hearing of the good Dhamma, proper attention, and the practice in accordance with the Dhamma arise easily, all accomplishments are as if already in hand, as it is said: "One born of faith approaches, approaching, one attends upon."
Đối với một người có đức tin, việc thân cận bậc thiện trí, lắng nghe Chánh Pháp, tác ý chân chánh, và thực hành Pháp đúng Pháp đều dễ dàng xảy ra, và mọi thành tựu đều nằm trong tầm tay, như lời đã nói: “Người có đức tin tìm đến (Đức Phật), khi tìm đến thì thân cận,” v.v.
Paññābalīti āyasmato mahāvacchattherassa gāthā.
Paññābalī are the verses of Arahant Mahāvaccha Thera.
Paññābalī (có trí tuệ mạnh mẽ) là bài kệ của Trưởng lão Mahāvaccha.
Kā uppatti?
What was his origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato bhikkhusaṅghassa ca pānīyadānamadāsi.
It is said that he offered drinking water to Padumuttara Bhagavā and the Saṅgha of bhikkhus.
Nghe nói, vị này đã cúng dường nước uống cho Đức Thế Tôn Padumuttara và Tăng chúng.
Puna sikhissa bhagavato kāle upāsako hutvā vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ puññakammaṃ akāsi, so tehi puññakammehi tattha tattha sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe nāḷakagāme samiddhissa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti.
Later, in the time of Sikhī Bhagavā, he became a lay follower and performed much meritorious karma that was a strong support for Nibbāna. Due to those meritorious deeds, he wandered through various happy destinations and was reborn in this Buddha-era as the son of a brahmin named Samiddha in the village of Nāḷaka in Magadha.
Sau đó, vào thời Đức Thế Tôn Sikhī, vị này là một cư sĩ và đã thực hiện nhiều công đức tạo duyên lành cho Nibbāna; do những công đức ấy, vị này luân hồi trong các cõi thiện, và vào thời Đức Phật hiện tại, đã tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn tên Samiddha ở làng Nāḷaka, xứ Magadha.
Tassa mahāvacchoti nāmaṃ ahosi.
His name was Mahāvaccha.
Tên của vị ấy là Mahāvaccha.
So vayappatto āyasmato sāriputtassa bhagavato sāvakabhāvaṃ sutvā ‘‘sopi nāma mahāpañño.
When he reached maturity, he heard of the discipleship of Arahant Sāriputta to the Bhagavā and thought, "Even he, so greatly wise, has become a disciple of that one. That one, I believe, must be the foremost person in this world." Having thus generated faith in the Bhagavā, he went forth at the Master's presence and, diligently practicing meditation, attained Arahantship not long after.
Khi đến tuổi trưởng thành, nghe nói về việc Tôn giả Sāriputta là đệ tử của Đức Thế Tôn, vị ấy nghĩ: “Một người có đại trí tuệ như vậy.
Yassa sāvakattaṃ upāgato, so eva maññe imasmiṃ loke aggapuggalo’’ti bhagavati saddhaṃ uppādetvā satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ anuyuñjanto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Therefore, it is said in the Apadāna:
Người mà Ngài đã trở thành đệ tử, chắc hẳn người ấy là bậc tối thượng trong thế gian này.” Với niềm tin phát sinh nơi Đức Thế Tôn, vị ấy đã xuất gia dưới sự hướng dẫn của Bậc Đạo Sư và chuyên tâm thực hành thiền định, chẳng bao lâu đã đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.51-56) –
Therefore, it is said in the Apadāna (Apa. Thera 2.50.51-56):
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
12. Tattha paññābalīti pārihāriyapaññāya vipassanāpaññāya ca vasena abhiṇhaso sātisayena paññābalena samannāgato.
Therein, Paññābalī means one who is endowed with the strength of wisdom, exceedingly and constantly, by way of the wisdom of miraculous power and the wisdom of insight.
12. Trong đó, paññābalī (có trí tuệ mạnh mẽ) có nghĩa là thường xuyên và siêu việt được phú cho sức mạnh của trí tuệ, thông qua trí tuệ hộ trì (pārihāriyapaññā) và trí tuệ quán chiếu (vipassanāpaññā).
Sīlavatūpapannoti ukkaṃsagatena catupārisuddhisīlena, dhutadhammasaṅkhātehi vatehi ca upapanno samannāgato.
Sīlavatūpapanno means one who is endowed with the four kinds of purified morality that have reached excellence, and with the vows, which are the Dhutadhammas.
Sīlavatūpapanno (được phú cho giới hạnh và các hạnh đầu đà) có nghĩa là được phú cho giới hạnh tứ thanh tịnh (catupārisuddhisīla) đã đạt đến mức tối thượng, và các hạnh đầu đà (dhutadhammā).
Samāhitoti upacārappanābhedena samādhinā samāhito.
Samāhito means one who is composed through samādhi, which is distinguished by access concentration and absorption concentration.
Samāhito (tâm định tĩnh) có nghĩa là tâm định tĩnh nhờ định có hai loại là cận định (upacāra) và an định (appanā).
Jhānaratoti tato eva ārammaṇūpanijjhāne lakkhaṇūpanijjhāne ca rato satatābhiyutto.
Jhānarato means one who is devoted to and constantly engaged in the contemplation of the object and the contemplation of characteristics, because of that very composure.
Jhānarato (vui thích thiền định) có nghĩa là do đó mà vui thích và chuyên tâm liên tục vào sự quán sát đối tượng (ārammaṇūpanijjhāna) và sự quán sát đặc tính (lakkhaṇūpanijjhāna).
Sabbakālaṃ satiyā avippavāsavasena satimā.
Satimā means one who is mindful, by way of not being separated from mindfulness at all times.
Satimā (có niệm) có nghĩa là luôn luôn không rời niệm.
Yadatthiyanti atthato anapetaṃ atthiyaṃ, yena atthiyaṃ yadatthiyaṃ.
Yadatthiyaṃ means that which is not devoid of purpose, that which has a purpose, that for which there is a purpose.
Yadatthiyaṃ (có lợi ích) có nghĩa là không tách rời khỏi mục đích, có lợi ích, có mục đích.
Yathā paccaye paribhuñjantassa paribhuñjanaṃ atthiyaṃ hoti, tathā bhojanaṃ bhuñjamāno.
Just as for one who consumes requisites, the consumption is for a purpose, so too is bhojanaṃ bhuñjamāno (consuming food).
Như việc sử dụng các vật dụng là có lợi ích cho người sử dụng, thì bhojanaṃ bhuñjamāno (khi thọ dụng vật thực) cũng vậy.
Sāmiparibhogena hi taṃ atthiyaṃ hoti dāyajjaparibhogena vā, na aññathā bhojananti ca nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ.
Indeed, it has a purpose through the enjoyment of ownership or the enjoyment of inheritance; otherwise, food (bhojana) is to be understood as merely an illustration.
Thật vậy, việc đó có lợi ích khi được sử dụng theo cách sở hữu (sāmiparibhoga) hoặc thừa kế (dāyajjaparibhoga), không phải vật thực theo cách khác. Và từ "vật thực" chỉ là một ví dụ.
Bhuñjiyati paribhuñjiyatīti vā bhojanaṃ, cattāro paccayā.
Or, that which is eaten or consumed is called bhojana, the four requisites.
Bhojana (vật thực) là thứ được ăn hoặc được thọ dụng; đó là bốn vật dụng (paccaya).
‘‘Yadatthika’’nti vā pāṭho.
Or, the reading is “yadatthikaṃ.”
Hoặc, có một bản đọc là “yadatthikaṃ” (có mục đích).
Yadatthaṃ yassatthāya satthārā paccayā anuññātā, tadatthaṃ kāyassa ṭhitiādiatthaṃ, tañca anupādisesanibbānatthaṃ.
For which purpose, for the sake of which, the requisites were permitted by the Teacher—for that purpose, for the body's sustenance and so forth, and for the sake of anupādisesa nibbāna.
Mục đích là để an trú thân, v.v., vì mục đích của sự giải thoát không còn chấp thủ (anupādisesanibbāna), mà Đức Đạo Sư đã cho phép các vật dụng.
Tasmā anupādāparinibbānatthaṃ bhojanapaccaye bhuñjamāno tato eva kaṅkhetha kālaṃ attano anupādāparinibbānakālaṃ āgameyya.
Therefore, consuming food requisites for the sake of anupādāparinibbāna, from that alone one should expect the time, one's own time of anupādāparinibbāna.
Do đó, khi thọ dụng các vật dụng vì mục đích Niết-bàn không còn chấp thủ, vị ấy nên kaṅkhetha kālaṃ (mong chờ thời điểm) Niết-bàn không còn chấp thủ của chính mình.
Idha imasmiṃ sāsane vītarāgo.
Here, in this Sāsana, one free from lust.
Idha (ở đây), trong giáo pháp này, vị ấy là vītarāgo (đã ly tham).
Bāhirakassa pana kāmesu vītarāgassa idaṃ natthīti adhippāyo.
But for an outsider who is free from lust for sensual pleasures, this is not the case; this is the intention.
Tuy nhiên, đối với người ngoại đạo đã ly tham đối với các dục lạc, điều này không có, đó là ý nghĩa.
Nīlabbhavaṇṇāti āyasmato vanavacchattherassa gāthā.
“ Blue-cloud-colored” is the verse of Venerable Vanavaccha Thera.
Nīlabbhavaṇṇā (màu sắc như mây xanh) là bài kệ của Trưởng lão Vanavaccha.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự phát sinh là gì?
So kira atthadassino bhagavato kāle kacchapayoniyaṃ nibbatto vinatāya nāma nadiyā vasati.
He was born in the species of a turtle during the time of Bhagavan Atthadassī and lived in a river named Vinatā.
Nghe nói, vào thời Đức Thế Tôn Atthadassī, vị ấy đã tái sinh làm một con rùa và sống ở sông tên Vinatā.
Tassa khuddakanāvappamāṇo attabhāvo ahosi.
His body was the size of a small boat.
Thân hình của nó có kích thước bằng một chiếc thuyền nhỏ.
So kira ekadivasaṃ bhagavantaṃ nadiyā tīre ṭhitaṃ disvā, ‘‘pāraṃ gantukāmo maññe bhagavā’’ti attano piṭṭhiyaṃ āropetvā netukāmo pādamūle nipajji.
One day, he saw the Bhagavā standing on the riverbank and thought, "Perhaps the Bhagavā wishes to cross to the other shore," and desiring to carry him on his back, he lay down at his feet.
Nghe nói, một ngày nọ, khi thấy Đức Thế Tôn đứng trên bờ sông, nó nghĩ: “Chắc Đức Thế Tôn muốn đi sang bờ bên kia,” và muốn cõng Ngài đi, nó nằm phục dưới chân Ngài.
Bhagavā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā taṃ anukampanto āruhi.
Bhagavā, knowing his intention, ascended, out of compassion for him.
Đức Thế Tôn, biết được ý nguyện của nó, đã thương xót và bước lên.
So pītisomanassajāto sotaṃ chindanto jiyāya vegena khittasaro viya tāvadeva paratīraṃ pāpesi.
Filled with joy and delight, he cut through the current and, like an arrow shot with the force of a bowstring, immediately reached the other bank.
Con rùa ấy, tràn đầy niềm hoan hỷ, đã rẽ dòng nước và nhanh chóng đưa Ngài sang bờ bên kia, như một mũi tên được bắn đi với tốc độ của dây cung.
Bhagavā tassa puññassa phalaṃ etarahi nibbattanakasampattiñca byākaritvā pakkāmi.
Bhagavā, having declared the fruit of his merit and his future prosperity in rebirth, departed.
Đức Thế Tôn đã tiên đoán quả báo của công đức ấy và sự thành tựu sẽ tái sinh trong hiện tại của nó, rồi Ngài rời đi.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto anekasatakkhattuṃ tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññavāsīyeva ahosi.
Through that meritorious deed, he wandered through devas and humans, ordained as an ascetic hundreds of times, and remained a forest dweller.
Do công đức ấy, con rùa đã luân hồi trong cõi trời và cõi người hàng trăm lần, xuất gia làm ẩn sĩ và luôn sống trong rừng.
Puna kassapabuddhakāle kapotayoniyaṃ nibbattitvā araññe viharantaṃ mettāvihāriṃ ekaṃ bhikkhuṃ disvā cittaṃ pasādesi.
Again, during the time of Kassapa Buddha, he was born as a pigeon and, seeing a bhikkhu dwelling in a forest practicing loving-kindness, he purified his mind.
Sau đó, vào thời Đức Phật Kassapa, nó tái sinh làm một con chim bồ câu, và khi thấy một Tỳ-khưu sống trong rừng, thực hành thiền từ bi, nó đã làm cho tâm mình thanh tịnh.
Tato pana cuto bārāṇasiyaṃ kulagehe nibbattitvā vayappatto saṃvegajāto pabbajitvā vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ puññakammaṃ upacini.
Having passed away from that state, he was reborn in a prominent family in Bārāṇasī, and upon reaching adulthood, feeling a sense of urgency, he went forth and accumulated much wholesome kamma conducive to Nibbāna.
Sau khi chết từ kiếp chim bồ câu đó, nó tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Bārāṇasī, và khi đến tuổi trưởng thành, do sự xúc động (saṃvega) đã xuất gia và tích lũy nhiều công đức làm duyên lành cho sự thoát khỏi luân hồi.
Evaṃ tattha tattha devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare vacchagottassa nāma brāhmaṇassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi.
Thus, having wandered among devas and humans here and there, in this Buddha-era, he conceived rebirth in the home of a brāhmaṇa named Vaccha-gotta in Kapilavatthu city.
Như vậy, sau khi luân hồi trong các cõi trời và cõi người ở nhiều nơi, vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy đã thọ sinh trong gia đình của một Bà-la-môn tên Vacchagotta ở thành Kapilavatthu.
Tassa mātā paripakkagabbhā araññaṃ dassanatthāya sañjātadohaḷā araññaṃ pavisitvā vicarati, tāvadevassā kammajavātā caliṃsu, tirokaraṇiṃ parikkhipitvā adaṃsu.
His mother, with a full-term pregnancy, conceived a longing to see the forest; she entered the forest and was wandering when suddenly the kamma-born winds stirred, and curtains surrounded her, providing privacy.
Mẹ của người ấy, với thai kỳ đã chín muồi, khao khát được ngắm cảnh rừng, đã vào rừng dạo chơi. Ngay lúc đó, những cơn gió nghiệp sinh (kammajavātā) của bà nổi lên, và người ta đã dựng màn che xung quanh cho bà.
Sā dhaññapuññalakkhaṇaṃ puttaṃ vijāyi.
She gave birth to a son endowed with noble and meritorious marks.
Bà ấy đã sinh một người con trai mang tướng tốt của phước đức và trí tuệ.
So bodhisattena saha paṃsukīḷikasahāyo ahosi.
He was a childhood playmate of the Bodhisatta, playing in the sand.
Người ấy là bạn chơi cát cùng với Bồ-tát.
‘‘Vaccho’’tissa nāmañca ahosi.
His name was Vaccha.
Tên của người ấy là Vaccha.
Vanābhiratiyā vasena vanavacchoti paññāyittha.
Due to his delight in the forest, he was known as Vanavaccha.
Do thích thú với rừng, người ấy được biết đến với tên Vanavaccha.
Aparabhāge mahāsatte mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā mahāpadhānaṃ padahante, ‘‘ahampi siddhatthakumārena saha araññe viharissāmī’’ti nikkhamitvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā himavante vasanto abhisambuddhabhāvaṃ sutvā bhagavato santikaṃ upagantvā pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe vasamāno nacirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ sacchākāsi.
Later, when the Great Being had made the Great Renunciation and was striving with great effort, he thought, “I too will dwell in the forest with Prince Siddhattha,” and so he went forth and took up the ascetic's ordination, dwelling in the Himālaya. Hearing of the Buddha’s Enlightenment, he approached the Bhagavā, ordained, received a meditation subject, and dwelling in the forest, not long after, he cultivated vipassanā and realized Arahantship.
Sau này, khi Đại Bồ-tát đã xuất gia đại xả ly và đang nỗ lực tu tập đại tinh tấn, người ấy cũng xuất gia với ý nghĩ: “Ta cũng sẽ sống trong rừng cùng với Thái tử Siddhattha.” Sau khi xuất gia theo hạnh khổ hạnh (tāpasapabbajjā) và sống ở Hy Mã Lạp Sơn, nghe tin Đức Phật đã thành Đạo, người ấy đến yết kiến Thế Tôn, xuất gia, nhận đề mục thiền quán (kammaṭṭhāna), và sống trong rừng. Chẳng bao lâu sau, người ấy đã phát triển thiền minh sát (vipassanā) và chứng đắc A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49-148-163) –
Thus it is said in the Apadāna:
Vì vậy, trong Apadāna đã nói:
13. Tattha nīlabbhavaṇṇāti nīlavalāhakanibhā nīlavalāhakasaṇṭhānā ca.
“ Blue-cloud-colored” in that verse means like blue clouds, and also having the appearance of blue clouds.
13. Trong đó, nīlabbhavaṇṇā có nghĩa là có màu xanh như mây, hình dáng như mây xanh.
Rucirāti ruciyā sakiraṇā pabhassarā ca.
“ Rucirā” means shining, brilliant, and radiant.
Rucirā có nghĩa là rực rỡ, sáng chói.
Sītavārīti sītalasalilā.
“ Sītavārī” means having cool water.
Sītavārī có nghĩa là có nước lạnh.
Sucindharāti sucisuddhabhūmibhāgatāya suddhacittānaṃ vā ariyānaṃ nivāsanaṭṭhānatāya sucindharā.
“ Sucindharā” means having pure soil, or pure because it is a dwelling place for pure-minded noble ones like the Buddhas.
Sucindharā có nghĩa là trong sạch, vì có những vùng đất tinh khiết, hoặc vì là nơi trú ngụ của các bậc Thánh có tâm thanh tịnh.
Gāthāsukhatthañhi sānunāsikaṃ katvā niddeso.
Indeed, for the ease of versification, it is expressed with a nasal sound.
Thật vậy, để dễ đọc kệ, từ này được dùng với âm mũi.
‘‘Sītavārisucindharā’’tipi pāṭho, sītasucivāridharā sītalavimalasalilāsayavantoti attho.
There is also the reading “sītavārisucindharā,” meaning “having cool, pure water,” or “having cool, clear reservoirs.”
Cũng có bản đọc là “Sītavārisucindharā”, nghĩa là có những hồ nước mát lạnh và trong sạch.
Indagopakasañchannāti indagopakanāmakehi pavāḷavaṇṇehi rattakimīhi sañchāditā pāvussakālavasena evamāha.
“ Indagopakasañchannā” means covered with red insects called indagopaka, which are coral-colored; he speaks thus with reference to the rainy season.
Indagopakasañchannā có nghĩa là được che phủ bởi những con côn trùng màu đỏ tên là indagopaka, có màu san hô. Điều này được nói đến theo mùa mưa.
Keci pana ‘‘indagopakanāmāni rattatiṇānī’’ti vadanti.
Some, however, say that “indagopaka” refers to red grasses.
Một số người khác nói rằng “indagopaka” là những loại cỏ màu đỏ.
Apare ‘‘kaṇikārarukkhā’’ti.
Others say “kaṇikāra trees.”
Những người khác lại nói là “cây kaṇikāra”.
Selāti silāmayā pabbatā, na paṃsupabbatāti attho.
“ Selā” means mountains made of rock, not earth mountains, is the meaning.
Selā có nghĩa là những ngọn núi đá, không phải núi đất. Đó là ý nghĩa.
Tenāha – ‘‘yathāpi pabbato selo’’ti (udā. 24).
Therefore, it is said: “Just as a rocky mountain.”
Vì vậy, đã nói: “Cũng như núi đá” (Ud. 24).
Ramayanti manti maṃ ramāpenti, mayhaṃ vivekābhirattiṃ paribrūhenti.
“ Ramayanti maṃ” means they delight me, they foster my delight in seclusion.
Ramayanti maṃ có nghĩa là làm tôi vui thích, làm tăng trưởng sự hoan hỷ ẩn dật của tôi.
Evaṃ thero attano cirakālaparibhāvitaṃ araññābhiratiṃ pavedento tividhaṃ vivekābhiratimeva dīpeti.
Thus, the elder, revealing his long-cultivated delight in the forest, demonstrates only the three kinds of delight in seclusion.
Như vậy, vị Trưởng lão đã bày tỏ sự hoan hỷ ẩn dật trong rừng mà mình đã tu tập trong một thời gian dài, và chỉ ra ba loại hoan hỷ ẩn dật.
Tattha upadhivivekena aññābyākaraṇaṃ dīpitameva hotīti.
Among them, the declaration of Arahantship is already shown through the seclusion from defilements (upadhiviveka).
Trong đó, việc tuyên bố A-la-hán quả đã được chỉ ra thông qua sự ẩn dật khỏi chấp thủ (upadhiviveka).
Upajjhāyoti sivakassa sāmaṇerassa gāthā.
“Upajjhāyo” is the verse of Sīvaka Sāmaṇera.
Bài kệ “Upajjhāyo” là của Sa-di Sivaka.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
So kira ito ekatiṃse kappe vessabhussa bhagavato kāle kulagehe nibbatto ekadivasaṃ kenacideva karaṇīyena araññaṃ paviṭṭho tattha pabbatantare nisinnaṃ vessabhuṃ bhagavantaṃ disvā pasannacitto upasaṅkamitvā vanditvā añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi.
It is said that thirty-one aeons ago, during the time of Bhagavan Vessabhū, he was born in a prominent family. One day, he entered the forest for some reason and, seeing Bhagavan Vessabhū seated in a mountain gorge, he approached with a purified mind, paid homage, and stood with clasped hands.
Nghe nói, vào ba mươi mốt kiếp trước, dưới thời Đức Phật Vessabhū, người ấy sinh ra trong một gia đình quý tộc. Một ngày nọ, vì một lý do nào đó, người ấy vào rừng và nhìn thấy Đức Phật Vessabhū đang ngồi trong một khe núi. Với tâm hoan hỷ, người ấy đến gần, đảnh lễ, chắp tay và đứng đó.
Puna tattha manoharāni kāsumārikaphalāni disvā tāni gahetvā bhagavato upanesi, paṭiggahesi bhagavā anukampaṃ upādāya.
Again, there he saw some delightful kāsumārika fruits, took them, and offered them to the Blessed One. The Blessed One accepted them out of compassion.
Sau đó, nhìn thấy những quả Kāsumārika đẹp mắt ở đó, người ấy hái chúng và dâng lên Đức Phật. Đức Phật đã chấp nhận với lòng từ bi.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato sāsane mātule pabbajante tena saddhiṃ pabbajitvā bahuṃ vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde vanavacchattherassa bhāgineyyo hutvā nibbatto, sivakotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he wandered in the realms of devas and humans, and during the dispensation of Kassapa the Blessed One, when his maternal uncle ordained, he also ordained with him and accumulated much wholesome kamma leading to liberation. In this Buddha's arising, he was born as the nephew of Vanavaccha Thera, and his name was Sivaka.
Nhờ công đức đó, người ấy đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, rồi vào thời giáo pháp của Đức Phật Kassapa, người ấy đã xuất gia cùng với cậu của mình, tích lũy nhiều thiện nghiệp làm duyên lành cho sự thoát ly luân hồi (vivaṭṭūpanissayaṃ), và vào thời Đức Phật hiện tại, người ấy sinh ra làm cháu của Trưởng lão Vanavaccha, tên là Sivaka.
Tassa mātā attano jeṭṭhabhātike vanavacche sāsane pabbajitvā pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pāpetvā araññe viharante taṃ pavattiṃ sutvā puttaṃ āha – ‘‘tāta sivaka, therassa santike pabbajitvā theraṃ upaṭṭhaha, mahallako dāni thero’’ti.
His mother, hearing that her elder brother Vanavaccha had ordained in the dispensation, completed his monastic duties, and was dwelling in the forest, said to her son, "Dear Sivaka, go to your uncle Thera, ordain with him, and attend to him; the Thera is now old."
Mẹ của Sivaka, khi nghe tin anh trai mình là Trưởng lão Vanavaccha đã xuất gia trong giáo pháp, hoàn thành phận sự của một vị xuất gia và đang sống trong rừng, đã nói với con trai: “Con trai Sivaka, con hãy xuất gia với Trưởng lão và phụng sự ngài, vì ngài đã già rồi.”
So mātu ekavacaneneva ca pubbe katādhikāratāya ca mātulattherassa santikaṃ gantvā pabbajitvā taṃ upaṭṭhahanto araññe vasati.
He, by his mother's single word and by the special kamma accumulated in the past, went to his maternal uncle Thera, ordained, and dwelt in the forest attending to him.
Sivaka, chỉ với một lời của mẹ và nhờ những công đức đã tích lũy từ trước, đã đến chỗ vị Trưởng lão là cậu của mình, xuất gia và sống trong rừng để phụng sự ngài.
Tassa ekadivasaṃ kenacideva karaṇīyena gāmantaṃ gatassa kharo ābādho uppajji.
One day, for some reason, he went to the village precincts, and a severe illness arose in him.
Một ngày nọ, vì một lý do nào đó, khi Sivaka đến gần làng, một căn bệnh nặng đã phát sinh.
Manussesu bhesajjaṃ karontesupi na paṭippassambhi.
Even though people administered medicine, it did not subside.
Dù mọi người đã dùng thuốc, bệnh vẫn không thuyên giảm.
Tasmiṃ cirāyante thero ‘‘sāmaṇero cirāyati, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti tattha gantvā taṃ gilānaṃ disvā tassa taṃ taṃ kattabbayuttakaṃ karonto divasabhāgaṃ vītināmetvā rattibhāge balavapaccūsavelāyaṃ āha – ‘‘sivaka, na mayā pabbajitakālato paṭṭhāya gāme vasitapubbaṃ, ito araññameva gacchāmā’’ti.
As he tarried, the Thera thought, "The novice is delaying; what could be the reason?" He went there, saw him ill, and attending to his needs, he spent the day. In the early part of the night, at the very strong dawn, he said, "Sivaka, since the time of my ordination, I have never resided in a village. Let us go to the forest from here."
Khi Sivaka ở lại lâu, vị Trưởng lão nghĩ: “Sa-di ở lại lâu quá, có chuyện gì vậy?” Ngài đến đó, thấy Sivaka bị bệnh, và chăm sóc cho Sivaka suốt ngày. Vào đêm khuya, lúc rạng đông, ngài nói: “Sivaka, từ khi xuất gia, ta chưa từng sống trong làng. Từ đây, chúng ta hãy về rừng thôi.”
Taṃ sutvā sivako ‘‘yadipi me, bhante, idāni kāyo gāmante ṭhito, cittaṃ pana araññe, tasmā sayānopi araññameva gamissāmī’’ti, taṃ sutvā thero taṃ bāhāyaṃ gahetvā araññameva netvā ovādaṃ adāsi.
Hearing that, Sivaka said, "Even though my body, Venerable Sir, is now in the village precincts, my mind has gone to the forest. Therefore, even lying down, I will go to the forest." Hearing this, the Thera took him by the arm and led him to the forest, where he gave him counsel.
Nghe vậy, Sivaka nói: “Bạch Thế Tôn, dù bây giờ thân con đang ở gần làng, nhưng tâm con đã ở trong rừng rồi. Vì vậy, dù nằm, con cũng sẽ về rừng.” Nghe vậy, vị Trưởng lão nắm tay Sivaka, đưa về rừng và ban lời khuyên.
So therassa ovāde ṭhatvā vipassitvā arahattaṃ pāpuṇi.
He, abiding by the Thera's counsel, meditated and attained Arahantship.
Sivaka đã giữ lời khuyên của vị Trưởng lão, tu tập thiền minh sát và chứng đắc A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.38.53-58) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì vậy, trong Apadāna đã nói:
14. Tattha upajjhāyoti vajjāvajjaṃ upanijjhāyati hitesitaṃ paccupaṭṭhapetvā ñāṇacakkhunā pekkhatīti upajjhāyo.
Therein, Upajjhāyo (preceptor): one who scrutinizes faults and blamelessness, who presents well-wishing, and looks with the eye of wisdom. Therefore, he is called Upajjhāya.
14. Trong đó, upajjhāyo (Thầy y chỉ) là vị quán sát lỗi lầm lớn nhỏ, đặt sự mong muốn lợi ích lên hàng đầu, và dùng nhãn trí (ñāṇacakkhunā) để nhìn thấy.
Manti attānaṃ vadati.
Maṃ refers to oneself.
Maṃ có nghĩa là nói về bản thân.
Avacāti abhāsi.
Avacā means spoke.
Avacā có nghĩa là đã nói.
Ito gacchāma sīvakāti vuttākāradassanaṃ, sivaka, ito gāmantato araññaṭṭhānameva ehi gacchāma, tadeva amhākaṃ vasanayogganti adhippāyo.
"Ito gacchāma Sīvakā" is a demonstration of the manner of speaking, meaning, "Sivaka, come, let us go from these village precincts to the forest dwelling. That alone is suitable for our residence." This is the Thera's intention.
Ito gacchāma sīvakā là cách thể hiện lời nói của Trưởng lão: “Sīvaka, từ tu viện gần làng này, chúng ta hãy đi đến khu rừng. Nơi đó phù hợp cho chúng ta ở.” Đây là ý của Trưởng lão.
Evaṃ pana upajjhāyena vutto sivako bhadro assājānīyo viya kasābhihato sañjātasaṃvego hutvā araññameva gantukāmataṃ pavedento –
When Sivaka was thus addressed by his preceptor, he became greatly agitated like a fine horse struck by a whip, and expressing his desire to go to the forest, he said:
Sīvaka, khi được thầy y chỉ nói như vậy, giống như một con ngựa thuần chủng bị roi quất, cảm thấy xúc động mạnh mẽ, bày tỏ ý muốn đi vào rừng, rồi nói:
Tassattho – yasmā idāni yadipi me idaṃ sarīraṃ gāmante ṭhitaṃ, ajjhāsayo pana araññameva gato, tasmā semānakopi gacchāmi gelaññena ṭhānanisajjāgamanesu asamatthatāya sayānopi iminā sayitākārena sarīsapo viya sarīsapanto, etha, bhante, araññameva gacchāma, kasmā?
The meaning is this: "Although my body now remains in the village precincts, my aspiration has gone to the forest. Therefore, even lying down, I will go. Because I am unable to stand, sit, or walk due to illness, I will go even while lying down, crawling like a snake in this recumbent posture. Come, Venerable Sir, let us go to the forest." Why?
Ý nghĩa của câu ấy là: “Bởi vì bây giờ, dù thân tôi đang ở gần làng, nhưng tâm tôi đã hướng về rừng, vậy nên dù đang nằm bệnh, không thể đứng, ngồi hay đi lại được, tôi vẫn sẽ đi. Bạch Thế Tôn, chúng ta hãy đến khu rừng. Tại sao ư?
Natthi saṅgo vijānatanti, yasmā dhammasabhāvā kāmesu saṃsāre ca ādīnavaṃ, nekkhamme nibbāne ca ānisaṃsaṃ yāthāvato jānantassa na katthaci saṅgo, tasmā ekapadeneva upajjhāyassa āṇā anuṭhitāti, tadapadesena aññaṃ byākāsi.
"Natthi saṅgo vijānata" means, "Because for one who truly understands the nature of Dhamma, the danger in sensual pleasures and saṃsāra, and the benefit in renunciation and Nibbāna, there is no attachment anywhere." Therefore, with a single word, the preceptor's command was carried out in accordance with the supramundane Dhamma. By that indication, he declared Arahantship.
Natthi saṅgo vijānata (Người hiểu biết không còn vướng mắc), bởi vì người đã thấu hiểu bản chất của Pháp, thấy rõ sự nguy hiểm trong các dục và luân hồi, thấy rõ lợi ích trong sự xuất ly và Niết Bàn, thì không còn vướng mắc vào bất cứ điều gì. Vì vậy, chỉ với một lời, mệnh lệnh của thầy y chỉ đã được thực hiện.” Do đó, Trưởng lão đã tuyên bố một điều khác (là quả A-la-hán).
Pañca chinde pañca jaheti āyasmato kuṇḍadhānattherassa gāthā.
The verse "Pañca chinde pañca jahe" is by the Venerable Koṇḍadhāna Thera.
Bài kệ Pañca chinde pañca jahe (Hãy cắt năm, hãy từ bỏ năm) là của Trưởng lão Kuṇḍadhāna đáng kính.
Kā uppatti?
What is his origin story?
Sự phát sinh là gì?
So kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe uppanno vayappatto heṭṭhā vuttanayeneva bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ suṇanto satthārā ekaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapiyamānaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā tadanurūpaṃ puññaṃ karonto vicari.
It is said that in the time of Padumuttara the Blessed One, he was born in a respectable family in the city of Haṃsavatī. Having reached maturity, he approached the Blessed One, as mentioned in previous stories, and listened to the Dhamma. Seeing the Teacher place a certain monk in the foremost position among those receiving the first lot of requisites, he aspired to that position and performed meritorious deeds accordingly.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc ở thành phố Haṃsavatī. Khi trưởng thành, ngài đến gặp Đức Phật và nghe Pháp. Thấy Đức Phật đặt một Tỳ-khưu vào vị trí cao nhất trong số những người đầu tiên nhận phiếu, ngài đã ước nguyện đạt được vị trí đó và làm các công đức phù hợp.
So ekadivasaṃ padumuttarassa bhagavato nirodhasamāpattito vuṭṭhāya nisinnassa manosilācuṇṇapiñjaraṃ mahantaṃ kadaliphalakaṇṇikaṃ upanesi, taṃ bhagavā paṭiggahetvā paribhuñji.
One day, after Padumuttara the Blessed One had emerged from the attainment of cessation, he offered a large bunch of bananas with pulp the color of red arsenic powder to the Blessed One who was seated. The Blessed One accepted it and partook of it.
Một ngày nọ, khi Đức Phật Padumuttara vừa xuất định diệt thọ tưởng và đang ngồi, ngài đã dâng lên một buồng chuối lớn có ruột màu vàng cam như bột đá hồng.
So tena puññakammena ekādasakkhattuṃ devesu devarajjaṃ kāresi.
Due to that meritorious deed, he ruled as king of devas in the heavens eleven times.
Đức Phật đã chấp nhận và thọ dụng buồng chuối đó. Nhờ công đức này, ngài đã làm vua trời mười một lần.
Catuvīsativāre rājā ahosi cakkavattī.
He was a Universal Monarch twenty-four times.
Ngài cũng làm Chuyển Luân Thánh Vương hai mươi bốn lần.
Evaṃ so punappunaṃ puññāni katvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto kassapabuddhakāle bhummadevatā hutvā nibbatti.
Thus, having repeatedly performed meritorious deeds, he successively wandered in the realms of devas and humans, and in the time of Kassapa Buddha, he was reborn as a ground-dwelling deity.
Cứ thế, ngài liên tục làm các công đức, luân chuyển qua lại giữa cõi trời và cõi người. Đến thời Đức Phật Kassapa, ngài tái sinh làm một vị thiên nhân địa cư.
Dīghāyukabuddhānañca nāma na anvaddhamāsiko uposatho hoti.
The Buddhas of long lifespan do not have the Uposatha ceremony every half month.
Các vị Phật có tuổi thọ dài thì không có lễ Uposatha nửa tháng một lần.
Tathā hi vipassissa bhagavato chabbassantare chabbassantare uposatho ahosi.
Indeed, for Vipassī the Blessed One, the Uposatha was held every six years.
Thật vậy, Đức Phật Vipassī có lễ Uposatha sáu năm một lần.
Kassapadasabalo pana chaṭṭhe chaṭṭhe māse pātimokkhaṃ osāresi.
Kassapa the Ten-Powered One, however, recited the Pātimokkha every six months.
Còn Đức Phật Kassapa thì tụng giới Pātimokkha sáu tháng một lần.
Tassa pātimokkhassa osāraṇakāle disāvāsikā dve sahāyakā bhikkhū ‘‘uposathaṃ karissāmā’’ti gacchanti.
At the time of that Pātimokkha recitation, two friendly monks from a distant region went, saying, "We will perform Uposatha."
Vào thời điểm tụng giới Pātimokkha đó, hai Tỳ-khưu bạn bè từ các phương xa đến, nói: “Chúng ta sẽ làm lễ Uposatha.”
Ayaṃ bhummadevatā cintesi – ‘‘imesaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ metti ativiya daḷhā, kiṃ nu kho, bhedake sati bhijjeyya, na bhijjeyyā’’ti, sā tesaṃ okāsaṃ olokayamānā tesaṃ avidūreneva gacchati.
This ground-dwelling deity thought, "The friendship of these two monks is exceedingly firm. What would happen? If there were a disruptor, would it break, or would it not break?" Looking for an opportunity with them, she went not far from them.
Vị thiên nhân địa cư này suy nghĩ: “Tình bạn của hai Tỳ-khưu này rất vững chắc. Liệu có bị phá vỡ nếu có kẻ chia rẽ, hay không bị phá vỡ?” Nàng quan sát cơ hội của họ, đi theo không xa họ.
Atheko thero ekassa hatthe pattacīvaraṃ datvā sarīravaḷañjanatthaṃ udakaphāsukaṭṭhānaṃ gantvā dhotahatthapādo hutvā gumbasamīpato nikkhamati bhummadevatā tassa therassa pacchato uttamarūpā itthī hutvā kese vidhunitvā saṃvidhāya sambandhantī viya piṭṭhiyaṃ paṃsuṃ puñchamānā viya sāṭakaṃ saṃvidhāya nivāsayamānā viya ca hutvā therassa padānupadikā hutvā gumbato nikkhantā.
Then, one Thera gave his bowl and robes to the other and went to a suitable place for bodily ablutions. After washing his hands and feet, he emerged from near a bush. The ground-dwelling deity, transforming into a woman of exquisite beauty, followed behind that Thera, as if shaking and arranging her hair, as if wiping dust from her back, and as if arranging and donning her lower garment, walking step by step behind the Thera, and emerged from the bush.
Sau đó, một Trưởng lão đưa bát và y cho một vị khác, rồi đi đến nơi có nước thuận tiện để vệ sinh thân thể. Sau khi rửa tay chân, ngài bước ra từ gần một bụi cây. Vị thiên nhân địa cư, hóa thành một người phụ nữ xinh đẹp, đi theo sau Trưởng lão đó, như thể đang rũ tóc, rồi chỉnh sửa và buộc lại, như thể đang phủi bụi trên lưng, như thể đang sửa sang và mặc y phục, rồi bước ra từ bụi cây, theo sát từng bước chân của Trưởng lão.
Ekamante ṭhito sahāyakatthero taṃ kāraṇaṃ disvāva domanassajāto ‘‘naṭṭho dāni me iminā bhikkhunā saddhiṃ dīgharattānugato sineho, sacāhaṃ evaṃvidhabhāvaṃ jāneyyaṃ, ettakaṃ addhānaṃ iminā saddhiṃ vissāsaṃ na kareyya’’nti cintetvā āgacchantassevassa, ‘‘handāvuso, tuyhaṃ pattacīvaraṃ, tādisena pāpena saddhiṃ ekamaggaṃ nāgacchāmī’’ti āha.
His companion Thera, who was standing to one side, immediately became displeased upon seeing that incident, thinking, "My long-cherished affection for this monk is now ruined. If I had known of such a nature, I would not have trusted him for such a long time." So, as the other Thera was approaching, he said, "Here, friend, your bowl and robes. I will not travel on the same path with such a wicked person."
Vị Trưởng lão bạn đứng một bên, vừa thấy sự việc đó liền sinh lòng bất mãn, nghĩ: “Tình cảm lâu dài của ta với Tỳ-khưu này đã mất rồi. Nếu ta biết được sự việc như vậy, ta sẽ không tin tưởng ngài ấy trong suốt thời gian dài như thế này.” Rồi ngài nói với vị kia khi ngài ấy vừa đến: “Này Hiền giả, đây là bát và y của ngài. Tôi sẽ không đi cùng đường với một kẻ xấu xa như vậy.”
Taṃ kathaṃ sutvā tassa lajjibhikkhuno hadayaṃ tikhiṇasattiṃ gahetvā viddhaṃ viya ahosi.
Having heard that speech, the heart of that conscientious bhikkhu became as if it had been pierced by a sharp spear.
Nghe lời nói đó, trái tim của vị Tỳ-khưu đáng kính kia như bị một mũi giáo sắc nhọn đâm xuyên.
Tato naṃ āha – ‘‘āvuso, kiṃ nāmetaṃ vadasi, ahaṃ ettakaṃ kālaṃ dukkaṭamattampi āpattiṃ na jānāmi.
Then he said to him, "Friend, why do you speak thus? I have not known even a dukkata offense for such a long time."
Rồi ngài nói với vị kia: “Này Hiền giả, ngài nói gì vậy? Tôi đã không biết một lỗi nhỏ nào trong suốt thời gian qua.
Tvaṃ pana maṃ ajja ‘pāpo’ti vadasi, kiṃ te diṭṭha’’nti.
"But today you call me a 'wicked one.' What have you seen?'"
Vậy mà hôm nay ngài lại gọi tôi là ‘kẻ xấu xa’. Ngài đã thấy gì vậy?”
‘‘Kiṃ aññena diṭṭhena, kiṃ tvaṃ evaṃvidhena alaṅkatapaṭiyattena mātugāmena saddhiṃ ekaṭṭhāne hutvā nikkhanto’’ti.
"What need is there for another sight? Did you not emerge from a single place with such a finely adorned woman?"
“Còn thấy gì khác nữa? Chẳng phải ngài đã đi ra cùng một chỗ với một người phụ nữ trang điểm lộng lẫy như vậy sao?”
‘‘Natthetaṃ, āvuso, mayhaṃ, nāhaṃ evarūpaṃ mātugāmaṃ passāmī’’ti.
"That is not so, friend, I do not see such a woman," he said.
“Không phải vậy, Hiền giả. Tôi không hề thấy một người phụ nữ nào như vậy.”
Tassa yāvatatiyaṃ kathentassāpi itaro thero kathaṃ asaddahitvā attanā diṭṭhakāraṇaṃyeva bhūtattaṃ katvā gaṇhanto tena saddhiṃ ekamaggena agantvā aññena maggena satthu santikaṃ gato.
Even though he spoke a third time, the other elder did not believe his words, but taking what he himself had seen as true, he did not go by the same path with him, but went by another path to the Teacher.
Dù vị kia đã nói đến ba lần, Trưởng lão bạn vẫn không tin lời, cứ cho rằng điều mình đã thấy là sự thật, và không đi cùng đường với vị kia mà đi theo một con đường khác đến chỗ Đức Phật.
Itaropi bhikkhu aññena maggena satthu santikaṃyeva gato.
The other bhikkhu also went by another path to the Teacher.
Vị Tỳ-khưu kia cũng đi theo một con đường khác đến chỗ Đức Phật.
Tato bhikkhusaṅghassa uposathāgāraṃ pavisanavelāya so bhikkhu taṃ bhikkhuṃ uposathagge sañjānitvā, ‘‘imasmiṃ uposathagge evarūpo nāma pāpabhikkhu atthi, nāhaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ karissāmī’’ti nikkhamitvā bahi aṭṭhāsi.
Then, when the Saṅgha of bhikkhus were entering the Uposatha Hall, that bhikkhu recognized the other bhikkhu in the Uposatha Hall and said, "There is such a wicked bhikkhu in this Uposatha Hall; I will not perform the Uposatha with him," and he went out and stood outside.
Sau đó, vào lúc Tăng chúng chuẩn bị vào phòng Uposatha, vị Tỳ-khưu kia nhận ra vị Tỳ-khưu này trong phòng Uposatha, liền nói: “Trong phòng Uposatha này có một Tỳ-khưu xấu xa như vậy, tôi sẽ không làm lễ Uposatha với ngài ấy.” Rồi ngài bước ra ngoài và đứng đó.
Atha bhummadevatā ‘‘bhāriyaṃ mayā kammaṃ kata’’nti mahallakaupāsakavaṇṇena tassa santikaṃ gantvā ‘‘kasmā, bhante, ayyo imasmiṃ ṭhāne ṭhito’’ti āha.
Then a terrestrial deity, thinking, "I have done a grave deed," went to him in the guise of an old lay devotee and said, "Venerable sir, why are you standing in this place?"
Khi đó, vị thiên nhân địa cư nghĩ: “Ta đã làm một việc nghiêm trọng,” rồi hóa thành một vị cận sự nam lớn tuổi đến gần vị Trưởng lão kia và nói: “Bạch Trưởng lão, tại sao ngài lại đứng ở đây?”
‘‘Upāsaka, imaṃ uposathaggaṃ eko pāpabhikkhu paviṭṭho, ‘nāhaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ karomī’ti bahi ṭhitomhī’’ti.
"Lay follower, a wicked bhikkhu has entered this Uposatha Hall. I am standing outside, thinking, 'I will not perform the Uposatha with him.'"
“Này cận sự nam, một Tỳ-khưu xấu xa đã vào phòng Uposatha này, tôi đứng ở ngoài vì ‘tôi sẽ không làm lễ Uposatha với ngài ấy’.”
‘‘Bhante, mā evaṃ gaṇhatha, parisuddhasīlo esa bhikkhu.
"Venerable sir, please do not hold such a view; this bhikkhu is of pure conduct.
“Bạch Trưởng lão, xin ngài đừng nghĩ như vậy. Vị Tỳ-khưu ấy có giới hạnh thanh tịnh.
Tumhehi diṭṭhamātugāmo nāma ahaṃ, mayā tumhākaṃ vīmaṃsanatthāya ‘daḷhā nu kho imesaṃ therānaṃ metti, no daḷhā’ti bhijjanābhijjanabhāvaṃ olokentena taṃ kammaṃ kata’’nti.
The woman you saw was I. I performed that action to test you, to see whether the friendship of these elders was strong or not, by observing their capacity to be broken or unbroken."
Người phụ nữ mà ngài đã thấy chính là tôi. Tôi đã làm điều đó để thử thách các Trưởng lão, xem ‘tình bạn của các Trưởng lão này có vững chắc hay không, có bị phá vỡ hay không’.”
‘‘Ko pana, tvaṃ sappurisā’’ti?
"Who are you, good sir?"
“Này thiện nam tử, ngươi là ai?”
‘‘Ahaṃ ekā bhummadevatā, bhante’’ti devaputto kathento dibbānubhāvena ṭhatvā therassa pādesu nipatitvā ‘‘mayhaṃ, bhante, khamatha, etaṃ dosaṃ thero na jānāti, uposathaṃ karothā’’ti theraṃ yācitvā uposathaggaṃ pavesesi.
"I am a terrestrial deity, venerable sir," said the deity, and standing there with divine power, he fell at the elder's feet and pleaded, "Venerable sir, please forgive me. The elder does not know this fault. Please perform the Uposatha." He then led the elder into the Uposatha Hall.
“Bạch Trưởng lão, tôi là một vị thiên nhân địa cư.” Vị thiên tử nói như vậy, rồi hiện thân với thần thông của mình, quỳ xuống dưới chân Trưởng lão và nói: “Bạch Trưởng lão, xin ngài tha thứ cho tôi. Trưởng lão kia không biết lỗi này. Xin ngài hãy làm lễ Uposatha.” Sau khi cầu xin Trưởng lão, vị thiên tử đã đưa ngài vào phòng Uposatha.
So thero uposathaṃ tāva ekaṭṭhāne akāsi, mittasanthavavasena pana puna tena saddhiṃ na ekaṭṭhāne ahosīti.
That elder performed the Uposatha in the same place, but due to his former friendship, he was no longer in the same place with him.
Vị Trưởng lão đó đã làm lễ Uposatha ở một nơi, nhưng về tình bạn thân thiết, ngài không còn ở cùng một chỗ với vị kia nữa.
Imassa therassa kammaṃ na kathīyati, cuditakatthero pana aparāparaṃ vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ pāpuṇi.
The action of this elder is not recounted, but the elder who was reproached continued to practice insight repeatedly and attained Arahatta.
Việc làm của vị Trưởng lão này không được kể lại, nhưng vị Trưởng lão bị buộc tội kia, sau đó liên tục thực hành thiền quán (vipassanā), đã đạt được quả vị A-la-hán.
Bhummadevatā tassa kammassa nissandena ekaṃ buddhantaraṃ apāyabhayato na muccittha.
Due to the consequence of that deed, the terrestrial deity was not freed from the fear of the lower realms for one Buddha-interval.
Do hậu quả của nghiệp đó, vị thiên nhân địa cư đã không thoát khỏi nỗi sợ hãi về các cõi khổ trong suốt một thời kỳ giữa hai Đức Phật.
Sace pana kismiñci kāle manussattaṃ āgacchati, aññena yena kenaci kato doso tasseva upari patati.
If, however, at any time it attains human existence, a fault committed by someone else falls upon that very person.
Tuy nhiên, nếu vào một thời điểm nào đó, ngài tái sinh làm người, thì lỗi lầm do bất kỳ ai gây ra cũng sẽ đổ lên đầu ngài.
So amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti.
That person was born into a brahmin family in Sāvatthī during the time of our Bhagavā.
Vào thời Đức Phật của chúng ta, ngài đã tái sinh trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī.
‘‘Dhānamāṇavo’’tissa nāmaṃ akaṃsu.
They named him Dhānamāṇava.
Họ đặt tên cho ngài là Dhānamāṇava (Thiếu niên Dhāna).
So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā mahallakakāle satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji, tassa upasampannadivasato paṭṭhāya ekā alaṅkatapaṭiyattā itthī tasmiṃ gāmaṃ pavisante saddhiṃyeva gāmaṃ pavisati, nikkhamante nikkhamati.
When he came of age, he mastered the three Vedas, and in his old age, having heard the Teacher's Dhamma discourse, he gained faith and went forth. From the day of his higher ordination, a finely adorned woman would enter the village with him when he entered, and leave with him when he left.
Khi trưởng thành, ngài học thuộc ba kinh Veda. Đến tuổi già, ngài nghe Đức Phật thuyết pháp, sinh lòng tịnh tín và xuất gia. Từ ngày ngài thọ giới Tỳ-khưu, có một người phụ nữ trang điểm lộng lẫy luôn đi theo ngài khi ngài vào làng, và đi ra khi ngài rời làng.
Vihāraṃ pavisantepi saddhiṃ pavisati, tiṭṭhantepi tiṭṭhatīti evaṃ niccānubandhā paññāyati.
She would enter the monastery with him when he entered, and stand with him when he stood; thus, she appeared to be constantly accompanying him.
Khi ngài vào tu viện, cô ta cũng vào; khi ngài đứng, cô ta cũng đứng. Cứ thế, cô ta luôn đi theo ngài.
Thero taṃ na passati.
The elder did not see her.
Trưởng lão không thấy cô ta.
Tassa puna purimakammanissandena sā aññesaṃ upaṭṭhāti.
Due to the result of his former kamma, she appeared only to others.
Hơn nữa, do quả báo của nghiệp quá khứ của Tôn giả Dhāna, người phụ nữ ấy chỉ hiện ra với những người khác.
Gāme yāguṃ bhikkhañca dadamānā itthiyo ‘‘bhante, ayaṃ eko yāguuḷuṅko tumhākaṃ, eko imissā amhākaṃ sahāyikāyā’’ti parihāsaṃ karonti.
In the village, when women offered gruel and alms, they would joke, "Venerable sir, this one bowl of gruel is for you, and one is for our companion here."
Trong làng, khi các phụ nữ đang cúng dường cháo và thức ăn khất thực, họ đùa cợt rằng: “Bạch Đại đức, đây là một muỗng cháo cho quý vị, và một muỗng cho người bạn của chúng con đây.”
Therassa mahatī vihesā hoti.
This caused great harassment to the elder.
Đại đức phải chịu đựng sự quấy nhiễu lớn lao.
Vihāragatampi naṃ sāmaṇerā ceva daharā bhikkhū ca parivāretvā ‘‘dhāno koṇḍo jāto’’ti parihāsaṃ karonti.
Even when he returned to the monastery, the novices and young bhikkhus would surround him and joke, "Dhāna has become a dirty one!"
Ngay cả khi đến tịnh xá, các Sa-di và các Tỳ-khưu trẻ tuổi cũng vây quanh ngài và đùa cợt rằng: “Dhāna đã trở thành người không có giới hạnh.”
Athassa teneva kāraṇena kuṇḍadhānattheroti nāmaṃ jātaṃ.
Thus, he came to be known as Kuṇḍadhāna Thera because of this reason.
Và rồi, vì lý do đó, ngài được biết đến với tên Tôn giả Kuṇḍadhāna.
So uṭṭhāya samuṭṭhāya tehi kariyamānaṃ keḷiṃ sahituṃ asakkonto ummādaṃ gahetvā ‘‘tumhe koṇḍā, tumhākaṃ upajjhāyo koṇḍo, ācariyo koṇḍo’’ti vadati.
Unable to endure the teasing they made repeatedly, he became enraged and said, "You are dirty! Your preceptor is dirty! Your teacher is dirty!"
Ngài đứng dậy nhiều lần, không thể chịu đựng được những lời trêu chọc của họ, nên trở nên điên loạn và nói: “Các người là những kẻ không có giới hạnh, thầy tế độ của các người là kẻ không có giới hạnh, thầy y chỉ của các người là kẻ không có giới hạnh.”
Atha naṃ satthu ārocesuṃ ‘‘kuṇḍadhāno, bhante, daharasāmaṇerehi saddhiṃ evaṃ pharusavācaṃ vadatī’’ti.
Then they reported to the Teacher, "Venerable sir, Kuṇḍadhāna speaks such harsh words with the young novices."
Sau đó, họ báo cáo với Đức Phật: “Bạch Thế Tôn, Tôn giả Kuṇḍadhāna nói những lời thô tục như vậy với các Sa-di và Tỳ-khưu trẻ tuổi.”
Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, dhāna, sāmaṇerehi saddhiṃ pharusavācaṃ vadasī’’ti vatvā tena ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti vutte ‘‘kasmā evaṃ vadesī’’ti āha.
The Teacher had him summoned and said, "Is it true, Dhāna, that you speak harsh words with the novices?" When he replied, "It is true, Bhagavā," the Teacher asked, "Why do you speak thus?"
Đức Phật cho gọi ngài đến và hỏi: “Này Dhāna, có thật là ông nói những lời thô tục với các Sa-di không?” Khi ngài đáp: “Bạch Thế Tôn, đúng vậy,” Đức Phật hỏi: “Tại sao ông lại nói như vậy?”
‘‘Bhante, nibaddhaṃ vihesaṃ asahanto evaṃ kathemī’’ti.
"Bhagavā, I speak thus because I cannot endure the constant harassment."
Ngài thưa: “Bạch Thế Tôn, con nói như vậy vì không thể chịu đựng được sự quấy nhiễu liên tục.”
‘‘Tvaṃ pubbe katakammaṃ yāvajjadivasā jīrāpetuṃ na sakkosi, puna evarūpaṃ pharusaṃ māvadī bhikkhū’’ti vatvā āha –
"You cannot wear out the kamma you did in the past, Bhikkhu. Do not speak such harsh words again," and he said:
Đức Phật nói: “Ông không thể làm cho nghiệp đã tạo trong quá khứ tiêu tan cho đến ngày hôm nay, này Tỳ-khưu, đừng nói những lời thô tục như vậy nữa,” rồi Ngài nói:
Imañca pana tassa therassa mātugāmena saddhiṃ vicaraṇabhāvaṃ kosalaraññopi kathayiṃsu.
This matter of the elder's association with a woman was also reported to King Pasenadi of Kosala.
Và việc vị Đại đức này đi cùng người phụ nữ cũng được kể lại cho Vua Kosala.
Rājā ‘‘gacchatha, bhaṇe, vīmaṃsathā’’ti pesetvā sayampi mandeneva parivārena therassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā ekamante olokento aṭṭhāsi.
The king sent his men, saying, "Go and investigate!" and he himself, with a small retinue, went to the elder's dwelling place and stood at a distance, observing.
Đức Vua sai người đi điều tra: “Này các người, hãy đi điều tra!” rồi đích thân cùng một đoàn tùy tùng khiêm tốn đến nơi Đại đức ở, đứng một bên quan sát.
Tasmiṃ khaṇe thero sūcikammaṃ karonto nisinno hoti, sāpi itthī avidūre ṭhāne ṭhitā viya paññāyati.
At that moment, the elder was seated, doing needlework, and the woman also appeared to be standing not far away.
Lúc đó, Đại đức đang ngồi may vá, và người phụ nữ kia cũng hiện ra như đang đứng ở một nơi không xa.
Rājā disvā ‘‘atthidaṃ kāraṇa’’nti tassā ṭhitaṭṭhānaṃ agamāsi.
Seeing this, the king thought, "This matter is true," and went to the place where she was standing.
Đức Vua thấy vậy, nghĩ: “Sự việc này có thật,” rồi đi đến chỗ người phụ nữ đang đứng.
Sā tasmiṃ āgacchante therassa vasanapaṇṇasālaṃ paviṭṭhā viya ahosi.
As he approached, she seemed to enter the elder's leaf-hut.
Khi Đức Vua đến, người phụ nữ ấy biến mất như thể đã đi vào tịnh xá lá của Đại đức.
Rājāpi tāya saddhiṃ tameva paṇṇasālaṃ pavisitvā sabbattha olokento adisvā ‘‘nāyaṃ mātugāmo, therassa eko kammavipāko’’ti saññaṃ katvā paṭhamaṃ therassa samīpena gacchantopi theraṃ avanditvā tassa kāraṇassa abhūtabhāvaṃ ñatvā āgamma theraṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno ‘‘kacci, bhante, piṇḍakena na kilamathā’’ti pucchi.
The king also entered that very leaf-hut with her, and searching everywhere, he did not find her. He then realized, "This is no woman; this is a result of the elder's kamma." Having ascertained the falsity of the matter, he returned and, though he had first walked past the elder without paying homage, he now paid homage to the elder and sat down at one side, asking, "Venerable sir, are you not suffering due to almsfood?"
Đức Vua cũng đi vào tịnh xá lá đó cùng với người phụ nữ, nhưng tìm khắp nơi không thấy, liền nhận ra: “Đây không phải là một người phụ nữ, đây là một quả báo nghiệp của Đại đức,” và mặc dù ban đầu đã đi ngang qua Đại đức mà không đảnh lễ, nhưng sau khi biết rằng sự việc đó không có thật, Đức Vua quay lại, đảnh lễ Đại đức, ngồi một bên và hỏi: “Bạch Đại đức, ngài có mệt mỏi vì việc khất thực không?”
Thero ‘‘vaṭṭati, mahārājā’’ti āha.
The elder replied, "It is sufficient, great king."
Đại đức đáp: “Tâu Đại vương, vẫn ổn ạ.”
‘‘Jānāmahaṃ, bhante, ayyassa kathaṃ, evarūpena parikkilesena saddhiṃ carantānaṃ tumhākaṃ ke nāma pasīdissanti, ito paṭṭhāya vo katthaci gamanakiccaṃ natthi, ahaṃ catūhi paccayehi tumhe upaṭṭhahissāmi, tumhe yoniso manasikāre mā pamajjitthā’’ti nibaddhabhikkhaṃ paṭṭhapesi.
"Venerable sir, I understand the elder's situation. Who would have faith in you, associating with such defilement? From now on, you have no need to go anywhere. I will support you with the four requisites. Please do not be negligent in applying proper attention," and he established a regular alms offering.
“Bạch Đại đức, con biết chuyện của Ngài. Với những phiền não như vậy đi theo, ai có thể tin tưởng Ngài được? Từ nay trở đi, Ngài không cần phải đi đâu nữa. Con sẽ cúng dường Ngài bốn vật dụng thiết yếu. Xin Ngài đừng lơ là trong việc tác ý đúng đắn.” Đức Vua đã thiết lập việc cúng dường thức ăn thường xuyên.
Thero rājānaṃ upatthambhakaṃ labhitvā bhojanasappāyena ekaggacitto hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having gained the king as a supporter, the elder became single-minded through suitable food, cultivated insight, and attained Arahatta.
Đại đức nhận được sự hỗ trợ của Đức Vua, nhờ có thực phẩm thích hợp mà tâm trở nên định tĩnh, phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Tato paṭṭhāya sā itthī antaradhāyi.
From that time on, the woman disappeared.
Từ đó trở đi, người phụ nữ kia biến mất.
Tadā mahāsubhaddā ugganagare micchādiṭṭhikakule vasamānā ‘‘satthā maṃ anukampatū’’ti uposathaṃ adhiṭṭhāya nirāmagandhā hutvā uparipāsādatale ṭhitā ‘‘imāni pupphāni antare aṭṭhatvā dasabalassa matthake vitānaṃ hutvā tiṭṭhantu, dasabalo imāya saññāya sve pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhatū’’ti saccakiriyaṃ katvā aṭṭha sumanapupphamuṭṭhiyo vissajjesi.
Then, Princess Mahāsubhaddā, dwelling in a family of wrong views in the city of Ugga, having undertaken the Uposatha observance with the intention, "May the Teacher have compassion on me," and being free from the foul odor of defilements, stood on the upper terrace of the palace. She made an act of truth, saying, "May these flowers not settle in between, but become a canopy above the head of the Ten-Powered One and remain there. May the Ten-Powered One accept alms from me tomorrow, together with five hundred bhikkhus, by this sign." Having said this, she released eight handfuls of jasmine flowers.
Lúc bấy giờ, Mahāsubhaddā, sống trong một gia đình tà kiến ở thành Ugga, với ý nghĩ “Mong Đức Phật thương xót con,” đã thọ trì Bố-tát giới, trở nên không còn mùi ô uế (kilesa), đứng trên sân thượng của cung điện và phát lời nguyện chân thật: “Nguyện cho những bông hoa này không rơi xuống đất mà biến thành lọng che trên đầu Đức Thập Lực. Nguyện cho Đức Thập Lực, với nhận biết này, ngày mai cùng với năm trăm Tỳ-khưu đến thọ thực của con.” Sau đó, cô thả tám nắm hoa Sumanā.
Pupphāni gantvā dhammadesanāvelāya satthu matthake vitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu.
The flowers went and, at the time of the Dhamma teaching, became a canopy above the head of the Teacher and remained there.
Những bông hoa bay đến và vào lúc Đức Phật thuyết pháp, chúng biến thành lọng che trên đầu Ngài.
Satthā taṃ sumanapupphavitānaṃ disvā citteneva subhaddāya bhikkhaṃ adhivāsetvā punadivase aruṇe uṭṭhite ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, mayaṃ ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissāma, puthujjanānaṃ adatvā ariyānaṃyeva salākaṃ dehī’’ti.
The Teacher, seeing that canopy of jasmine flowers, accepted Subhaddā's alms-food with his mind alone. The next day, when dawn broke, he said to Thera Ānanda: "Ānanda, today we shall go on a distant alms-round. Do not give the lottery-tickets to ordinary people, but give them only to the Noble Ones."
Đức Phật thấy lọng hoa Sumanā ấy, liền chấp nhận lời thỉnh cầu thọ thực của Subhaddā bằng tâm ý, và ngày hôm sau, khi bình minh lên, Ngài nói với Tôn giả Ānanda: “Này Ānanda, hôm nay chúng ta sẽ đi khất thực xa. Đừng phát phiếu ăn cho phàm phu, chỉ phát cho các bậc Thánh thôi.”
Thero bhikkhūnaṃ ārocesi – ‘‘āvuso, satthā ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati, puthujjanā mā gaṇhantu, ariyāva salākaṃ gaṇhantū’’ti.
The Thera announced to the bhikkhus: "Friends, today the Teacher will go on a distant alms-round. Let ordinary people not take a ticket; let only the Noble Ones take a ticket."
Tôn giả Ānanda thông báo cho các Tỳ-khưu: “Này chư Hiền, hôm nay Đức Phật sẽ đi khất thực xa. Các phàm phu đừng nhận phiếu ăn, chỉ các bậc Thánh mới nhận phiếu ăn.”
Kuṇḍadhānatthero ‘‘āhara, āvuso salāka’’nti paṭhamaṃyeva hatthaṃ pasāresi.
Thera Kuṇḍadhāna, saying, "Bring the lottery-ticket, friend," stretched out his hand first.
Tôn giả Kuṇḍadhāna liền đưa tay ra trước và nói: “Này Hiền giả, hãy đưa phiếu ăn đây.”
Ānando ‘‘satthā tādisānaṃ bhikkhūnaṃ salākaṃ na dāpeti, ariyānaṃyeva dāpetī’’ti vitakkaṃ uppādetvā gantvā satthu ārocesi.
Ānanda thought, "The Teacher does not cause such bhikkhus to be given a lottery-ticket; he causes it to be given only to the Noble Ones." Having generated this thought, he went and reported it to the Teacher.
Tôn giả Ānanda nghĩ: “Đức Phật không cho phát phiếu ăn cho những Tỳ-khưu như vậy, Ngài chỉ cho phát cho các bậc Thánh thôi,” rồi đi đến báo cáo với Đức Phật.
Satthā ‘‘āharāpentassa salākaṃ dehī’’ti āha.
The Teacher said, "Give the lottery-ticket to the one who brought it forth."
Đức Phật nói: “Hãy phát phiếu ăn cho người đã đưa tay ra.”
Thero cintesi – ‘‘sace kuṇḍadhānassa salākā dātuṃ na yuttā, atha satthā paṭibāheyya, bhavissati ettha kāraṇa’’nti ‘‘kuṇḍadhānassa salākaṃ dassāmī’’ti gamanaṃ abhinīhari.
The Thera thought, "If it were not proper to give the lottery-ticket to Kuṇḍadhāna, then the Teacher would surely have prevented it. There must be a reason for this." Thus thinking, he resolved to go and give the lottery-ticket to Kuṇḍadhāna.
Tôn giả Ānanda suy nghĩ: “Nếu không nên phát phiếu ăn cho Kuṇḍadhāna, thì Đức Phật đã từ chối rồi. Chắc chắn có lý do ở đây.” Với ý nghĩ “Tôi sẽ phát phiếu ăn cho Kuṇḍadhāna,” ngài liền đi đến.
Kuṇḍadhāno tassa pure āgamanā eva abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā iddhiyā ākāse ṭhatvā ‘‘āharāvuso, ānanda, satthā maṃ jānāti, mādisaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantaṃ na satthā nivāretī’’ti hatthaṃ pasāretvā salākaṃ gaṇhi.
Before Ānanda's arrival, Thera Kuṇḍadhāna entered the fourth jhāna, which is the basis for higher knowledge. By his psychic power, he stood in the air and, saying, "Bring it, friend Ānanda! The Teacher knows me. The Teacher does not prevent a bhikkhu like me from taking the first lottery-ticket," he stretched out his hand and took the ticket.
Tôn giả Kuṇḍadhāna, trước khi Ānanda đến, đã nhập Tứ thiền, là nền tảng của các Thắng trí, và dùng thần thông đứng trên không trung, nói: “Này Hiền giả Ānanda, hãy đưa đây! Đức Phật biết tôi. Đức Phật sẽ không ngăn cản một Tỳ-khưu như tôi nhận phiếu ăn đầu tiên.” Ngài đưa tay ra và nhận phiếu ăn.
Satthā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ imasmiṃ sāsane paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
The Teacher made that incident the occasion, and placed the Thera in the foremost position among those who take the first lottery-ticket in this Dispensation.
Đức Phật đã lấy sự việc đó làm duyên khởi (aṭṭhuppatti) và đặt Đại đức vào vị trí cao nhất trong số những người đầu tiên nhận phiếu ăn trong Giáo pháp này.
Yasmā ayaṃ thero rājānaṃ upatthambhakaṃ labhitvā sappāyāhāralābhena samāhitacitto vipassanāya kammaṃ karonto upanissayasampannatāya chaḷabhiñño ahosi.
Because this Thera, having gained royal support and suitable food, with a concentrated mind, engaged in the work of insight, and due to his abundance of underlying conditions (upanissaya), he attained the six higher knowledges (chaḷabhiñño).
Vì Đại đức này đã nhận được sự hỗ trợ của Đức Vua, nhờ có thực phẩm thích hợp mà tâm trở nên định tĩnh, thực hành thiền quán và nhờ đầy đủ các điều kiện hỗ trợ (upanissaya) mà trở thành bậc Lục thông (chaḷabhiñña).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.4.1-16) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì vậy, trong Apadāna có nói:
15. Tattha pañca chindeti apāyūpapattinibbattanakāni pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni pāde bandhanarajjukaṃ viya puriso satthena heṭṭhimamaggattayena chindeyya pajaheyya.
15. There, pañca chinde means that one should cut off, or abandon, the five lower fetters (orambhāgiyāni saṃyojanāni) that lead to rebirth in the lower realms (apāya), just as a man would cut a rope binding his feet with a knife, by means of the three lower paths (heṭṭhimamaggattayena).
Trong đó, “Hãy cắt năm” có nghĩa là năm kiết sử thuộc hạ phần, vốn tạo ra sự tái sanh vào các cõi khổ, một người nên cắt bỏ, từ bỏ chúng bằng ba đạo thấp hơn, như một người dùng dao cắt sợi dây trói chân.
Pañca jaheti uparidevalokūpapattihetubhūtāni pañcuddhambhāgiyasaṃyojanāni puriso gīvāya bandhanarajjukaṃ viya arahattamaggena jaheyya, chindeyya vāti attho.
Pañca jahe means that one should abandon, or cut off, the five higher fetters (uddhambhāgiyasaṃyojanāni) that are causes for rebirth in the deva realms above, just as a man would cut a rope binding his neck with a knife, by means of the path of Arahantship (arahattamaggena). This is the meaning.
Pañca jahe (Hãy từ bỏ năm điều) có nghĩa là: một người nên từ bỏ, hay cắt đứt năm kiết sử thượng phần (pañcuddhambhāgiyasaṃyojanāni) – những thứ là nguyên nhân tái sinh ở các cõi trời phía trên – bằng A-la-hán đạo (arahattamagga), giống như một người dùng dao cắt sợi dây trói ở cổ. Đó là ý nghĩa.
Pañca cuttari bhāvayeti tesaṃyeva uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ pahānāya saddhādīni pañcindriyāni uttari anāgāmimaggādhigamato upari bhāveyya aggamaggādhigamavasena vaḍḍheyya.
Pañca cuttari bhāvaye means that for the abandonment of those very higher fetters, one should further develop the five faculties (indriyāni) such as faith (saddhā), and so on. One should develop them further, beyond the attainment of the Anāgāmi path, in the sense of attaining the highest path (arahattamagga).
Pañca cuttari bhāvaye (Hãy tu tập thêm năm điều) có nghĩa là: để đoạn trừ chính năm kiết sử thượng phần ấy, người ấy nên tu tập thêm năm căn (pañcindriyāni) như tín (saddhā) và các căn khác, tức là nên tăng trưởng chúng thông qua sự chứng đắc đạo tối thượng (aggamagga), vượt lên trên sự chứng đắc A-na-hàm đạo (anāgāmimagga).
Pañcasaṅgātigoti evaṃbhūto pana pañcannaṃ rāgadosamohamānadiṭṭhisaṅgānaṃ atikkamanena pahānena pañcasaṅgātigo hutvā.
Pañcasaṅgātigo means that such a bhikkhu, having surpassed the five ties (saṅga) of lust (rāga), hatred (dosa), delusion (moha), conceit (māna), and wrong view (diṭṭhi), by transcending and abandoning them, has gone beyond the five ties.
Pañcasaṅgātigo (Vượt qua năm sự trói buộc) có nghĩa là: một vị Tỳ-khưu như vậy, sau khi vượt qua năm sự trói buộc là tham (rāga), sân (dosa), si (moha), mạn (māna) và tà kiến (diṭṭhi), tức là đã đoạn trừ chúng, thì trở thành người vượt qua năm sự trói buộc.
Bhikkhu oghatiṇṇoti vuccatīti sabbathā bhinnakilesatāya bhikkhūti, kāmabhavadiṭṭhiavijjoghe taritvā tesaṃ pārabhūte nibbāne ṭhitoti ca vuccatīti attho.
Bhikkhu oghatiṇṇoti vuccatī means that he is called a bhikkhu because he has thoroughly broken defilements (kilesā). And he is said to be "one who has crossed the flood" (oghatiṇṇoti) because he has crossed the floods (oghe) of sensual desire (kāma), becoming (bhava), wrong views (diṭṭhi), and ignorance (avijjā), and stands on Nibbāna, which is beyond them. This is the meaning.
Bhikkhu oghatiṇṇoti vuccatī (Được gọi là Tỳ-khưu đã vượt qua các dòng nước lũ) có nghĩa là: vị ấy được gọi là Tỳ-khưu (bhikkhu) vì đã hoàn toàn phá hủy các phiền não (kilesa), và được gọi là người đã vượt qua các dòng nước lũ dục (kāmogha), hữu (bhavogha), tà kiến (diṭṭhogha) và vô minh (avijjogha), và an trú tại Nibbāna, bờ bên kia của chúng. Đó là ý nghĩa.
Yathāpi bhaddo ājaññoti āyasmato belaṭṭhasīsattherassa gāthā.
The verses beginning with Yathāpi bhaddo ājañño belong to Venerable Thera Belaṭṭhasīsa.
Yathāpi bhaddo ājañño (Giống như một con ngựa thuần chủng tốt) là bài kệ của Trưởng lão Belaṭṭhasīsa đáng kính.
Kā uppatti?
What is their origin?
Sự phát sinh là gì?
So kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbatto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto upanissayasampattiyā abhāvena visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi.
It is said that in the time of the Blessed One Padumuttara, he was born in a brahmin family. Having approached the Blessed One and listened to the Dhamma, he gained faith and went forth into homelessness. Although he practiced the ascetic’s duty, he was unable to realize any special attainment (magga-phala) due to the lack of sufficient underlying conditions (upanissaya).
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, vị ấy sinh ra trong một gia đình quý tộc, sau khi đến gặp Đức Phật, nghe Pháp và phát sinh tín tâm, vị ấy đã xuất gia. Trong khi thực hành pháp Sa-môn, do không có đầy đủ duyên cận y (upanissayasampatti), vị ấy không thể chứng đắc được pháp đặc biệt nào.
Vivaṭṭūpanissayaṃ pana bahuṃ kusalaṃ upacinitvā devamanussesu saṃsaranto ito ekatiṃse kappe vessabhuṃ bhagavantaṃ passitvā pasannacitto mātuluṅgaphalaṃ adāsi.
However, having accumulated much wholesome kamma that serves as a strong underlying condition for liberation (vivaṭṭūpanissayaṃ), he wandered through cycles of existence among devas and humans. Thirty-one aeons ago from this present aeon, he saw the Blessed One Vessabhū, and with a gladdened mind, offered a sweet lime fruit.
Tuy nhiên, sau khi tích lũy nhiều thiện nghiệp làm duyên cận y cho sự thoát ly (vivaṭṭūpanissaya), vị ấy luân hồi trong các cõi trời và người. Ba mươi mốt kiếp trước đây, vị ấy thấy Đức Phật Vessabhū, với tâm hoan hỷ, đã dâng một quả mātuluṅga.
So tena puññakammena devesu nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā sugatito sugatiṃ upagacchanto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatto bhagavato abhisambodhiyā puretarameva uruvelakassapassa santike tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā aggiṃ paricaranto uruvelakassapadamane ādittapariyāyadesanāya (mahāva. 54; saṃ. ni. 4.28) purāṇajaṭilasahassena saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇi.
Due to that meritorious deed, he was reborn among the devas, and having performed meritorious deeds again and again, going from a happy realm to a happy realm, in this arising of the Buddha, he was reborn in a brahmin family in Sāvatthī. Even before the Blessed One's full enlightenment, he went forth as an ascetic under Uruvela Kassapa, served the fire, and together with a thousand old ascetics, attained Arahantship upon the instruction of Uruvela Kassapa with the Ādittapariyāya Sutta.
Nhờ nghiệp phước ấy, vị ấy tái sinh trong cõi trời, rồi tiếp tục tạo nhiều phước thiện khác, từ thiện thú này đến thiện thú khác, cho đến khi Đức Phật hiện tại xuất hiện. Vị ấy sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, và trước khi Đức Phật giác ngộ, vị ấy đã xuất gia theo lối khổ hạnh (tāpasapabbajjā) với Uruvelakassapa, thờ lửa, và cùng với một ngàn vị khổ hạnh tóc bện (jaṭila) cũ đã chứng đắc A-la-hán trong bài kinh Ādittapariyāya (Bài giảng về mọi thứ đều bốc cháy) khi Đức Phật giáo hóa Uruvelakassapa.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.68-73) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna (Tự thuật) có nói:
16. Tattha yathāpīti opammapaṭipādanatthe nipāto.
16. Therein, yathāpi is a particle used to introduce a simile.
16. Trong đó, yathāpi là một giới từ dùng để nêu ra một ví dụ.
Bhaddoti sundaro thāmabalasamatthajavaparakkamādisampanno.
Bhaddo means good, endowed with strength, power, ability, speed, and vigor.
Bhaddo (tốt) nghĩa là đẹp đẽ, đầy đủ sức mạnh, năng lực, nhanh nhẹn, dũng mãnh, v.v.
Ājaññoti ājānīyo jātimā kāraṇākāraṇānaṃ ājānanako.
Ājañño means thoroughbred, of noble birth, one who discerns what is proper and improper.
Ājañño (thuần chủng) nghĩa là bậc cao quý, có dòng dõi, biết phân biệt điều nên và không nên.
So tividho usabhājañño assājañño hatthājaññoti.
This is of three types: thoroughbred bull, thoroughbred horse, and thoroughbred elephant.
Có ba loại thuần chủng: trâu thuần chủng, ngựa thuần chủng và voi thuần chủng.
Tesu usabhājañño idhādhippeto.
Among these, the thoroughbred bull is intended here.
Trong số đó, trâu thuần chủng được đề cập ở đây.
So ca kho chekakasanakicce niyutto, tenāha ‘‘naṅgalāvattanī’’ti.
And that one is engaged in the work of plowing, therefore it is said, “naṅgalāvattanī”.
Và con trâu đó được dùng vào việc cày bừa khéo léo, vì vậy nên nói “naṅgalāvattanī”.
Naṅgalassa phālassa āvattanako, naṅgalaṃ ito cito ca āvattetvā khette kasanakoti attho.
Naṅgalāvattana means turning the plowshare this way and that, i.e., plowing the field here and there.
Naṅgalassa phālassa āvattanako, naṅgalaṃ ito cito ca āvattetvā khette kasanakoti attho. Nghĩa là: Kẻ xoay lưỡi cày, xoay lưỡi cày đó đây, cày bừa trên ruộng.
Naṅgalaṃ vā āvattayati etthāti naṅgalāvattaṃ, khette naṅgalapatho, tasmiṃ naṅgalāvattani.
Or, it is where the plow is turned, hence naṅgalāvatta, a plow-path in the field; in that, naṅgalāvattanī.
Hoặc là, lưỡi cày được xoay ở đây, nên gọi là naṅgalāvaṭṭaṃ (chỗ xoay lưỡi cày), tức là đường cày trên ruộng, trên đường cày đó là naṅgalāvattanī.
Gāthāsukhatthañhettha ‘‘vattanī’’ti dīghaṃ katvā vuttaṃ.
Here, for the sake of verse-harmony, “vattanī” is stated with a long vowel.
Để dễ đọc bài kệ, ở đây từ “vattanī” được nói với nguyên âm dài.
Sikhīti matthake avaṭṭhānato sikhāsadisatāya sikhā, siṅgaṃ.
Sikhī refers to a horn, which is like a flame due to its position on the head.
Sikhī (có sừng) nghĩa là sikhā (sừng) do đứng trên đầu, giống như ngọn lửa. Tức là sừng.
Tadassa atthīti sikhī.
It has that, hence sikhī.
Vì nó có sừng đó, nên gọi là sikhī.
Apare pana ‘‘kakudhaṃ idha ‘sikhā’ti adhippeta’’nti vadanti, ubhayathāpi padhānaṅgakittanametaṃ ‘‘sikhī’’ti.
Others, however, say, “the hump (kakudha) is intended here by ‘sikhā’”; in either case, “sikhī” is a description of a prominent feature.
Tuy nhiên, những người khác nói rằng “kakudhaṃ (bướu) ở đây được hiểu là ‘sikhā’”, dù theo cách nào, “sikhī” này cũng là lời ca ngợi một bộ phận quan trọng.
Appakasirenāti appakilamathena.
Appakasirenā means without much effort.
Appakasirenā (không khó nhọc) nghĩa là không mệt mỏi.
Rattindivāti rattiyo divā ca, evaṃ mamaṃ appakasirena gacchantīti yojanā.
Rattindivā means nights and days; thus the linking is, “nights and days pass for me without much effort.”
Rattindivā (ngày đêm) nghĩa là đêm và ngày, như vậy, ngày đêm trôi qua đối với tôi một cách không khó nhọc.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ‘‘bhaddo usabhājānīyo kasane niyutto ghanatiṇamūlādikepi naṅgalapathe taṃ agaṇento appakasirena ito cito ca parivattento gacchati, yāva kasanatiṇānaṃ parissamaṃ dasseti, evaṃ mamaṃ rattindivāpi appakasireneva gacchanti atikkamantī’’ti.
This is what is meant: just as a good thoroughbred bull engaged in plowing, disregarding even a plow-path with thick grass roots and so on, moves about easily this way and that, showing the completion of plowing and weeding, so too, for me, nights and days pass easily, they elapse.
Điều này có nghĩa là: “Như một con trâu thuần chủng tốt, được dùng vào việc cày bừa, trên đường cày dù có cỏ rễ dày đặc, nó không bận tâm, xoay trở đó đây một cách không khó nhọc, cho đến khi hoàn thành việc cày bừa và làm cỏ. Cũng vậy, ngày đêm trôi qua đối với tôi một cách không khó nhọc.”
Tattha kāraṇamāha ‘‘sukhe laddhe nirāmise’’ti.
Regarding that, the reason is stated: “sukhe laddhe nirāmise”.
Trong đó, nguyên nhân được nói là “sukhe laddhe nirāmise” (khi đã đạt được sự an lạc vô nhiễm).
Yasmā kāmāmisalokāmisavaṭṭāmisehi asammissaṃ santaṃ paṇītaṃ phalasamāpattisukhaṃ laddhaṃ, tasmāti attho.
The meaning is: because the peaceful, sublime, unworldly happiness of fruition-attainment, unmixed with the defilements of sensual pleasures, worldly gains, and cycles of existence, has been attained.
Nghĩa là: Bởi vì tôi đã đạt được sự an lạc thanh tịnh, cao thượng của quả định, không bị pha trộn bởi dục lạc, thế gian lạc, hay luân hồi lạc, nên như vậy.
Paccatte cetaṃ bhummavacanaṃ yathā ‘‘vanappagumbe’’ (khu. pā. 6.13; su. ni. 236) ‘‘tena vata re vattabbe’’ti (kathā. 1) ca.
And this is a locative case used in the sense of the nominative, like in “vanappagumbe” and “tena vata re vattabbe”.
Và đây là cách dùng locative case (bhummavacanaṃ) với nghĩa nominative case (paccatta), giống như trong “vanappagumbe” và “tena vata re vattabbe”.
Atha vā tato pabhuti rattindivā appakasirena gacchantīti vicāraṇāya āha – ‘‘sukhe laddhe nirāmise’’ti, nirāmise sukhe laddhe sati tassa laddhakālato paṭṭhāyāti attho.
Alternatively, it is said “sukhe laddhe nirāmise” to investigate how from that time onwards nights and days pass without much effort; the meaning is: when unworldly happiness has been attained, from the time of that attainment onwards.
Hoặc là, từ đó trở đi, ngày đêm trôi qua một cách không khó nhọc, để suy xét điều đó, nên nói “sukhe laddhe nirāmise” (khi đã đạt được sự an lạc vô nhiễm), nghĩa là từ khi đạt được sự an lạc vô nhiễm đó.
Middhī yadāti āyasmato dāsakattherassa gāthā.
Middhī yadā is the verse of the Venerable Elder Dāsaka.
Middhī yadā là bài kệ của Tôn giả Trưởng lão Dāsaka.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự phát sinh là gì?
So kira ito ekanavute kappe anuppanne tathāgate ajitassa nāma paccekabuddhassa gandhamādanato manussapathaṃ otaritvā aññatarasmiṃ gāme piṇḍāya carantassa manoramāni ambaphalāni adāsi.
It is said that ninety-one eons ago, before the Tathāgata had appeared, he offered delightful mango fruits to a Paccekabuddha named Ajita, who had descended from Gandhamādana Mountain to the human realm and was wandering for alms in a certain village.
Vị ấy, vào chín mươi mốt kiếp trước từ kiếp này, khi Đức Phật (Tathāgata) chưa xuất hiện, đã cúng dường những quả xoài ngon lành cho vị Độc Giác Phật (Paccekabuddha) tên Ajita, khi Ngài từ núi Gandhamādana xuống cõi người và đang khất thực ở một ngôi làng nọ.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle sāsane pabbajitvā vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ puññaṃ akāsi.
Due to that meritorious deed, he wandered through divine and human realms, and in the time of Kassapa, the Blessed One, he went forth in the Dispensation and performed many meritorious deeds that led to freedom from the cycle of existence.
Nhờ thiện nghiệp ấy, vị ấy đã luân hồi trong cõi trời và người, và vào thời Đức Thế Tôn Kassapa, đã xuất gia trong giáo pháp và thực hiện nhiều thiện nghiệp làm nhân duyên mạnh mẽ cho sự thoát ly (vivaṭṭūpanissaya).
Evaṃ kusalakammappasuto hutvā sugatito sugatiṃ upagacchanto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kulagehe nibbatti.
Having thus been devoted to wholesome deeds, he went from a happy realm to a happy realm, and in this arising of the Buddha, he was reborn in a noble family in Sāvatthī.
Cứ như vậy, chuyên tâm vào các thiện nghiệp, vị ấy từ cõi thiện đến cõi thiện, và vào thời Đức Phật xuất hiện này, đã tái sinh trong một gia đình tại Sāvatthī.
Dāsakotissa nāmaṃ ahosi.
His name was Dāsaka.
Tên của vị ấy là Dāsaka.
So anāthapiṇḍikena gahapatinā vihārapaṭijagganakamme ṭhapito sakkaccaṃ vihāraṃ paṭijagganto abhiṇhaṃ buddhadassanena dhammassavanena ca paṭiladdhasaddho pabbaji.
He was appointed by the householder Anāthapiṇḍika to oversee the monastery, and diligently looking after the monastery, he gained faith through constant sight of the Buddha and listening to the Dhamma, and then went forth.
Vị ấy được gia chủ Anāthapiṇḍika giao phó công việc trông nom tu viện, đã tận tâm chăm sóc tu viện, và nhờ thường xuyên được thấy Đức Phật và nghe Pháp, đã phát khởi niềm tin và xuất gia.
Keci pana bhaṇanti – ‘‘ayaṃ kassapassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā vayappatto aññataraṃ khīṇāsavattheraṃ upaṭṭhahanto kiñci kammaṃ kārāpetukāmo theraṃ āṇāpesi.
Some, however, say: “This Elder, born in a noble family in the time of Kassapa, the Blessed One, having come of age, attended upon a certain Arahant Elder. Wishing to have some work done, he gave an order to the Elder.
Tuy nhiên, một số vị nói rằng: "Vị này, vào thời Đức Thế Tôn Kassapa, đã tái sinh trong một gia đình và khi đến tuổi trưởng thành, đã phục vụ một vị Trưởng lão A-la-hán (khīṇāsavatthera) và đã sai bảo vị Trưởng lão làm một việc gì đó.
So tena kammena amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthiyaṃ anāthapiṇḍikassa dāsiyā kucchimhi nibbatto vayappatto seṭṭhinā vihārapaṭijaggane ṭhapito vuttanayeneva paṭiladdhasaddho ahosi.
Due to that deed, in the time of our Blessed One, he was reborn in Sāvatthī in the womb of Anāthapiṇḍika’s female slave. Having come of age and appointed by the chief merchant to care for the monastery, he gained faith in the manner described.
Do nghiệp ấy, vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta, vị ấy đã tái sinh trong bụng của một nữ tỳ của Anāthapiṇḍika tại Sāvatthī, và khi đến tuổi trưởng thành, được trưởng giả giao phó việc trông nom tu viện, đã phát khởi niềm tin theo cách đã nói trên.
Mahāseṭṭhi tassa sīlācāraṃ ajjhāsayañca ñatvā bhujissaṃ katvā ‘yathāsukhaṃ pabbajā’ti āha.
The great merchant, knowing his virtuous conduct and disposition, freed him, saying, ‘Go forth as you please.’
Đại trưởng giả, sau khi biết được giới hạnh, cách cư xử và ý chí của vị ấy, đã giải phóng vị ấy và nói: ‘Hãy xuất gia tùy ý con.’
Taṃ bhikkhū pabbājesu’’nti.
The bhikkhus then ordained him.”
Các Tỳ-khưu đã cho vị ấy xuất gia."
So pabbajitakālato paṭṭhāya kusīto hīnavīriyo hutvā na kiñci vattapaṭivattaṃ karoti, kuto samaṇadhammaṃ, kevalaṃ yāvadatthaṃ bhuñjitvā niddābahulo viharati.
From the time he went forth, he became lazy and lacking in energy, not performing any minor or major duties, let alone ascetic practices. He merely ate his fill and lived being fond of sleep.
Vị ấy, từ khi xuất gia, trở nên lười biếng, yếu kém tinh tấn, không làm bất cứ việc bổn phận nào, huống chi là pháp Sa-môn (samaṇadhamma); chỉ đơn thuần ăn uống no đủ rồi sống trong sự ngủ nghỉ nhiều.
Dhammassavanakālepi ekaṃ koṇaṃ pavisitvā parisapariyante nisinno ghurughurupassāsī niddāyateva.
Even during Dhamma discourses, he would enter a corner, sit at the edge of the assembly, snoring heavily, and just sleep.
Ngay cả khi nghe pháp, vị ấy cũng vào một góc, ngồi ở rìa hội chúng, ngáy khò khò và ngủ thiếp đi.
Athassa bhagavā pubbūpanissayaṃ oloketvā saṃvegajananatthaṃ ‘‘middhī yadā hoti mahagghaso cā’’ti gāthaṃ abhāsi.
Then the Blessed One, having observed his former predispositions, uttered the verse “Middhī yadā hoti mahagghaso cā” to arouse a sense of urgency in him.
Sau đó, Thế Tôn quán xét túc duyên của vị ấy, để tạo sự xúc động, Ngài đã thuyết kệ rằng: “Khi người biếng nhác, tham ăn…”
17. Tattha middhīti thinamiddhābhibhūto, yañhi middhaṃ abhibhavati, taṃ thinampi abhibhavateva.
17. Therein, middhī means overcome by sloth and torpor, for indeed, what overcomes with torpor also overcomes with sloth.
17. Trong đó, middhī (biếng nhác) là bị hôn trầm, thụy miên (thina-middha) chi phối; quả thật, khi thụy miên chi phối, hôn trầm cũng chi phối.
Yadāti yasmiṃ kāle.
Yadā means at what time.
Yadā (khi) là vào lúc nào.
Mahagghasoti mahābhojano, āharahatthakaalaṃsāṭakatatthavaṭṭakakākamāsakabhuttavamitakānaṃ aññataro viya.
Mahagghaso means one who eats a lot, like one of the brahmins such as Āhārahatthaka, Alaṃsāṭaka, Hatthavaṭṭaka, Kākamāsaka, or Bhuttavamitaka.
Mahagghaso (tham ăn) là người ăn nhiều, giống như một trong các Bà-la-môn Āhārahathaka, Alaṃsāṭaka, Hatthavaṭṭaka, Kākamāsaka, Bhuttavamitaka.
Niddāyitāti supanasīlo.
Niddāyitā means one accustomed to sleeping.
Niddāyitā (người hay ngủ) là người có thói quen ngủ.
Samparivattasāyīti samparivattakaṃ samparivattakaṃ nipajjitvā ubhayenapi seyyasukhaṃ passasukhaṃ middhasukhaṃ anuyuttoti dasseti.
Samparivattasāyī indicates that, by means of these two terms Niddāyitā and Samparivattasāyī, he is devoted to the comfort of sleeping on his back, on his side, and the comfort of drowsiness, constantly turning over and lying down.
Samparivattasāyī (người nằm lăn lộn) là nằm lăn lộn hết bên này sang bên kia, cho thấy vị ấy chìm đắm trong sự an lạc của việc nằm, sự an lạc của việc thở và sự an lạc của thụy miên.
Nivāpapuṭṭhoti kuṇḍakādinā sūkarabhattena puṭṭho bharito.
Nivāpapuṭṭho means fed and filled with pig's food, such as husks.
Nivāpapuṭṭho (được nuôi bằng thức ăn) là được nuôi dưỡng, được làm cho no đủ bằng thức ăn của heo, như cám v.v…
Gharasūkaro hi bālakālato paṭṭhāya posiyamāno thūlasarīrakāle gehā bahi nikkhamituṃ alabhanto heṭṭhāmañcādīsu samparivattetvā samparivattetvā sayateva.
A domestic pig, being raised from a young age, and not being able to go outside the house when it is big, just lies down rolling over and over under couches and so on.
Quả thật, một con heo nhà được nuôi từ khi còn nhỏ, khi thân thể đã mập mạp, không thể đi ra ngoài nhà, nó chỉ nằm lăn lộn hết bên này sang bên kia dưới gầm giường v.v…
Idaṃ vuttaṃ hoti – yadā puriso middhī ca hoti mahagghaso ca nivāpapuṭṭho mahāvarāho viya aññena iriyāpathena yāpetuṃ asakkonto niddāyanasīlo samparivattasāyī, tadā so ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti tīṇi lakkhaṇāni manasikātuṃ na sakkoti.
This is what is meant: When a person is slothful and also a big eater, fed like a large pig with swill, unable to maintain any other posture, prone to sleeping and rolling over and over, then he cannot contemplate the three characteristics of impermanence, suffering, and non-self.
Điều này có nghĩa là: khi một người biếng nhác và tham ăn, giống như con heo rừng lớn được nuôi bằng thức ăn, không thể duy trì oai nghi khác, chỉ quen ngủ và nằm lăn lộn, thì người ấy không thể tác ý đến ba tướng: “vô thường, khổ, vô ngã”.
Tesaṃ amanasikārā mandapañño punappunaṃ gabbhaṃ upeti, gabbhāvāsato na parimuccatevāti.
Because of not attending to those (three characteristics), the dull-witted person repeatedly enters a womb, and is indeed not freed from rebirth in a womb.
Do không tác ý đến chúng, người kém trí tuệ sẽ tái sinh vào thai tạng hết lần này đến lần khác, không thể thoát khỏi sự sống trong thai tạng.
Taṃ sutvā dāsakatthero saṃvegajāto vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ sacchākāsi.
Having heard that, Elder Dāsaka, filled with spiritual urgency, established insight meditation and soon realized arahantship.
Nghe vậy, Trưởng lão Dāsaka khởi lòng xúc động, phát triển thiền quán (vipassanā) và không lâu sau đã chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.74, 80-84) –
Therefore it was said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna có nói:
Ahu buddhassa dāyādoti siṅgālakapituttherassa gāthā.
“A Buddha’s heir he was” is the verse of Elder Siṅgālakapitā.
Ahu buddhassa dāyādo là bài kệ của Trưởng lão Siṅgālapitu.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
So kira ito catunavute kappe sataraṃsiṃ nāma paccekasambuddhaṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso vanditvā attano hatthagataṃ tālaphalaṃ adāsi.
It is said that ninety-four aeons ago from now, seeing a Paccekabuddha named Sataraṃsī walking for alms, he became delighted, paid homage, and offered a palm fruit he had in his hand.
Nghe nói, vào chín mươi bốn kiếp trước, vị Trưởng lão này đã thấy một vị Độc Giác Phật tên Sataraṃsi đang đi khất thực, với tâm hoan hỷ, vị ấy đã đảnh lễ và dâng một quả dừa mình đang cầm.
Tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle manussayoniyaṃ nibbatto sāsane paṭiladdhasaddho hutvā pabbajitvā aṭṭhikasaññaṃ bhāvesi.
Through that meritorious deed, he was reborn in the deva world, and after performing various merits again and again, he wandered in only happy destinations. In the time of Kassapa Bhagavā, he was reborn in the human realm, gained faith in the Sāsana, went forth, and developed the perception of bones (aṭṭhikasaññā).
Nhờ nghiệp thiện ấy, vị ấy tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo nhiều phước thiện, luân hồi trong các cõi thiện, đến thời Đức Phật Kassapa, vị ấy tái sinh vào loài người, có niềm tin vào giáo pháp, xuất gia và tu tập quán tưởng xương.
Puna imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kulagehe nibbattitvā vayappatto dārapariggahaṃ katvā ekaṃ puttaṃ labhitvā tassa ‘‘siṅgālako’’ti nāmaṃ akāsi.
Later, in this Buddha-era, he was reborn in a brahmin family in Sāvatthī, and having reached adulthood, he took a wife and had a son, whom he named Siṅgālaka.
Sau đó, trong thời Đức Phật hiện tại này, vị ấy tái sinh vào một gia đình ở Sāvatthī, khi trưởng thành, vị ấy lập gia đình, có một người con trai và đặt tên là Siṅgālaka.
Tena naṃ siṅgālakapitāti voharanti.
Therefore, they called him Siṅgālakapitā (Siṅgālaka’s father).
Vì thế, người ta gọi vị ấy là Siṅgālakapitā (cha của Siṅgālaka).
So aparabhāge gharabandhanaṃ pahāya sāsane pabbaji.
Later, he abandoned the bonds of household life and went forth in the Sāsana.
Về sau, vị ấy từ bỏ ràng buộc gia đình và xuất gia trong giáo pháp.
Tassa bhagavā ajjhāsayaṃ olokento aṭṭhikasaññākammaṭṭhānaṃ adāsi.
The Bhagavā, observing his inclination, gave him the meditation subject of aṭṭhikasaññā.
Đức Thế Tôn quán xét sở nguyện của vị ấy và ban cho đề mục thiền quán xương (aṭṭhikasaññā).
So taṃ gahetvā bhaggesu viharati susumāragire bhesakaḷāvane, athassa tasmiṃ vane adhivatthā devatā ussāhajananatthaṃ ‘‘bhāvanāphalaṃ nacirasseva hatthagataṃ karissatī’’ti imamatthaṃ aññāpadesena vibhāventī ‘‘ahu buddhassa dāyādo’’ti gāthaṃ abhāsi.
Taking it, he dwelt among the Bhaggas in the Bhesakaḷāvana on Susumāragiri. Then, a deity residing in that forest, wishing to inspire him, spoke the verse, “A Buddha’s heir he was,” explaining this matter indirectly (by referring to another's benefit), that "he will soon make the fruit of meditation his own."
Vị ấy thọ nhận đề mục ấy và trú tại khu rừng Bhesakaḷāvana trên núi Susumāragira, khi ấy, một vị thiên nữ trú trong rừng ấy, để khích lệ vị ấy, đã thuyết bài kệ “Ahu buddhassa dāyādo” để biểu lộ ý nghĩa rằng: “Quả của sự tu tập sẽ sớm nằm trong tầm tay.”
18. Tattha ahūti hoti, vattamānatthe hi idaṃ atītakālavacanaṃ.
There, ahū means ‘is’. This past tense word is indeed used in the present sense.
18. Trong đó, ahū (đã là) có nghĩa là “là”, vì từ quá khứ này được dùng với nghĩa hiện tại.
Buddhassāti sabbaññubuddhassa.
Buddhassa means ‘of the Omniscient Buddha’.
Buddhassa (của Đức Phật) là của Đức Toàn Giác Phật.
Dāyādoti dhammadāyādo navavidhassa lokuttaradhammadāyassa attano sammāpaṭipattiyā ādāyako gaṇhanako.
Dāyādo means 'an heir of the Dhamma', one who receives, through his own right practice, the ninefold transcendent Dhamma inheritance.
Dāyādo (người thừa kế) là người thừa kế Pháp, người thọ nhận chín loại Pháp siêu thế (lokuttaradhamma) bằng sự thực hành đúng đắn của mình.
Atha vā ahūti ahosi.
Alternatively, ahū means ‘will be’.
Hoặc ahū (đã là) có nghĩa là “đã là”.
Evaṃnāmassa buddhassa dāyādabhāve koci vibandho idāneva bhavissatīti adhippāyo.
The intention is that there will be no obstacle to this Buddha’s being an heir right now.
Ý nghĩa là: hiện tại có một chướng ngại nào đó đối với việc trở thành người thừa kế của Đức Phật có tên như vậy.
Tenāha ‘‘maññehaṃ kāmarāgaṃ so, khippameva vahissatī’’ti.
Therefore, it is said, “I think he will quickly abandon sensual passion.”
Vì vậy, Ngài nói: “Ta nghĩ rằng người ấy sẽ sớm từ bỏ dục ái.”
Bhesakaḷāvaneti bhesakena nāma yakkhena labhitattā pariggahitattā, bhesakaḷānaṃ vā kaṭṭhādīnaṃ bahulatāya ‘‘bhesakaḷāvana’’nti laddhanāme araññe.
Bhesakaḷāvane means in the forest called Bhesakaḷāvana, either because it was obtained and possessed by a yakkha named Bhesaka, or because it was abundant with Bhesakaḷa trees and wood.
Bhesakaḷāvane (trong rừng Bhesakaḷāvana) là trong khu rừng được gọi là “Bhesakaḷāvana” vì nó được một dạ-xoa tên Bhesaka chiếm hữu, hoặc vì có rất nhiều cây cối như bhesakaḷa.
Tassa bhikkhuno buddhassa dāyādabhāve kāraṇaṃ vadanto ‘‘kevalaṃ aṭṭhisaññāya, apharī pathaviṃ ima’’nti āha.
Speaking of the reason for that bhikkhu’s being an heir of the Buddha, it is said, “He pervaded this earth entirely with the perception of bones.”
Khi nói về lý do vị Tỳ-khưu ấy là người thừa kế của Đức Phật, Ngài nói: “Kevalaṃ aṭṭhisaññāya, apharī pathaviṃ ima” (Chỉ bằng quán tưởng xương, đã lan tỏa khắp mặt đất này).
Tattha kevalanti sakalaṃ anavasesaṃ.
There, kevalaṃ means ‘entirely’, ‘completely’.
Trong đó, kevalaṃ (chỉ) là toàn bộ, không còn sót lại.
Aṭṭhisaññāyāti aṭṭhikabhāvanāya.
Aṭṭhisaññāya means ‘with the meditation on bones’.
Aṭṭhisaññāya (bằng quán tưởng xương) là bằng sự tu tập quán tưởng xương.
Apharīti ‘‘aṭṭhī’’ti adhimuccanavasena patthari.
Apharī means ‘he pervaded’ by way of apprehending it as ‘bones’.
Apharī (đã lan tỏa) là đã lan tỏa bằng cách quyết định rằng “là xương”.
Pathavinti attabhāvapathaviṃ.
Pathaviṃ means ‘the body-earth’.
Pathaviṃ (mặt đất) là mặt đất của thân thể.
Attabhāvo hi idha ‘‘pathavī’’ti vutto ‘‘ko imaṃ pathaviṃ viccessatī’’tiādīsu viya.
For here, the body is called ‘earth’, as in phrases like “Who will penetrate this earth?”
Thật vậy, thân thể ở đây được gọi là “mặt đất”, giống như trong các câu “Ai sẽ phân chia mặt đất này?” v.v…
Maññehanti maññe ahaṃ.
Maññehaṃ means ‘I think’.
Maññehaṃ (ta nghĩ) là maññe ahaṃ (ta nghĩ ta).
‘‘Maññāha’’ntipi pāṭho.
The reading ‘maññāhaṃ’ also exists.
Cũng có bản đọc là “maññāhaṃ”.
Soti so bhikkhu.
So means ‘that bhikkhu’.
So (người ấy) là vị Tỳ-khưu ấy.
Khippameva nacirasseva kāmarāgaṃ pahissati pajahissatīti maññe.
Khippameva (soon) means, ‘I think he will soon abandon sensual passion.’
Ta nghĩ rằng vị ấy sẽ khippameva (sớm), không lâu sau, từ bỏ kāmarāgaṃ (dục ái).
Aṭṭhikasaññāya kāmarāgassa ujupaṭipakkhabhāvato.
Because aṭṭhikasaññā is the direct opposite of sensual passion.
Vì quán tưởng xương là đối nghịch trực tiếp với dục ái.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yo ekasmiṃ padese laddhāya atthikasaññāya sakalaṃ attano sabbesaṃ vā attabhāvaṃ ‘‘aṭṭhī’’tveva pharitvā ṭhito, so bhikkhu taṃ aṭṭhikajhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanto nacireneva anāgāmimaggena kāmarāgaṃ, sabbaṃ vā kāmanaṭṭhena ‘‘kāmo’’, rañjanaṭṭhena ‘‘rāgo’’ti ca laddhanāmaṃ taṇhaṃ aggamaggena pajahissatīti.
This is what is meant: that bhikkhu, having gained the aṭṭhikasaññā in one place, pervades his entire body or all bodies as ‘bones’. Such a bhikkhu, making that aṭṭhika jhāna his base, and practicing insight meditation, will soon abandon sensual passion with the anāgāmi path, or abandon all craving, which is called ‘kāma’ because it is desired, and ‘rāga’ because it is a defilement, with the arahant path.
Điều này có nghĩa là: vị Tỳ-khưu nào đã lan tỏa toàn bộ thân thể của mình hoặc của tất cả mọi người là “xương” bằng sự quán tưởng xương đạt được ở một nơi, vị Tỳ-khưu ấy, lấy thiền xương làm nền tảng và tu tập thiền quán (vipassanā), sẽ không lâu sau từ bỏ dục ái bằng con đường Bất Lai (Anāgāmimagga), hoặc từ bỏ tất cả tham ái (taṇhā) được gọi là “kāma” (dục) vì sự ham muốn, và “rāga” (ái) vì sự đam mê, bằng con đường A-la-hán (Aggamagga).
Imaṃ gāthaṃ sutvā so thero ‘‘ayaṃ devatā mayhaṃ ussāhajananatthaṃ evamāhā’’ti appaṭivānavīriyaṃ adhiṭṭhāya vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having heard this verse, that Elder thought, “This deity spoke thus to inspire me,” and resolving to have unflagging energy, he developed insight meditation and attained arahantship.
Nghe bài kệ này, vị Trưởng lão ấy nghĩ: “Vị thiên nữ này nói như vậy để khích lệ ta,” rồi quyết tâm tinh tấn không lùi bước, phát triển thiền quán và chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.85-90) –
Therefore it was said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna có nói:
Udakañhi nayantīti āyasmato kulattherassa gāthā.
“Water engineers indeed lead” is the verse of the Venerable Elder Kula.
Udakañhi nayantī là bài kệ của Trưởng lão Kula đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayaṃ kira thero pubbepi vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ kusalaṃ upacinitvā adhikārasampanno vipassiṃ bhagavantaṃ ākāse gacchantaṃ disvā pasannamānaso nāḷikeraphalaṃ dātukāmo aṭṭhāsi.
It is said that this Elder, having accumulated much wholesome karma leading to liberation in previous lives, and being endowed with the potential for realization, saw the Bhagavā Vipassī traveling through the sky, and with a delighted mind, desired to offer a coconut.
Nghe nói, vị Trưởng lão này, trong các kiếp trước, đã tích lũy nhiều thiện nghiệp làm duyên lành cho sự giải thoát (vivaṭṭūpanissaya), đầy đủ các điều kiện (adhikārasampanna). Khi thấy Đức Phật Vipassī đi trên không trung, với tâm hoan hỷ, vị ấy đã muốn dâng một quả dừa.
Satthā tassa cittaṃ ñatvā otaritvā paṭiggaṇhi.
The Teacher, knowing his thought, descended and accepted it.
Đức Đạo Sư biết tâm ý của vị ấy, đã hạ xuống và thọ nhận.
So ativiya pasannacitto hutvā teneva saddhāpaṭilābhena satthāraṃ upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāci, satthā aññataraṃ bhikkhuṃ āṇāpesi – ‘‘imaṃ purisaṃ pabbājehī’’ti.
He became exceedingly delighted and, solely through that attainment of faith, approached the Teacher and requested ordination. The Teacher commanded another bhikkhu, saying, “Ordain this man.”
Với tâm vô cùng hoan hỷ, chỉ với sự chứng đắc đức tin đó, ông ta đến gần Đức Bổn Sư và xin xuất gia. Đức Bổn Sư truyền lệnh cho một vị tỳ khưu rằng: “Hãy cho người này xuất gia.”
So pabbajitvā laddhūpasampado samaṇadhammaṃ katvā tato cuto chapi buddhantarāni devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti.
Having been ordained and received higher ordination (upasampadā), he practiced the ascetic duties (samaṇadhamma). After passing away from that life, he wandered for six Buddha-intervals among devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn in a brahmin family in Sāvatthī.
Sau khi xuất gia và thọ giới Tỳ khưu, ông ta thực hành pháp Sa-môn, rồi từ đó mạng chung, luân hồi trong cõi trời và loài người suốt sáu thời kỳ giữa các Đức Phật, và trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, ông ta tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī.
Kulotissa nāmaṃ ahosi.
His name was Kula.
Tên ông là Kula.
So vayappatto sāsane laddhappasādo bhagavato santike pabbajitvā vikkhepabahulatāya visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi.
Having reached adulthood and gained confidence in the Sāsana, he was ordained by the Bhagavā, but due to his distracted nature, he was unable to achieve any special attainment.
Khi đến tuổi trưởng thành, ông có được niềm tin vào Giáo Pháp, xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Thế Tôn, nhưng vì tâm tán loạn quá nhiều nên không thể chứng đắc được pháp đặc biệt nào.
Athekadivasaṃ gāmaṃ piṇḍāya pavisanto antarāmagge bhūmiṃ khaṇitvā udakavāhakaṃ katvā icchiticchitaṭṭhāne udakaṃ nente purise disvā taṃ sallakkhetvā gāmaṃ paviṭṭho aññataraṃ usukāraṃ usudaṇḍakaṃ usuyante pakkhipitvā akkhikoṭiyā oloketvā ujuṃ karontaṃ disvā tampi sallakkhetvā gacchanto purato gantvā araneminābhiādike rathacakkāvayave tacchante tacchake disvā tampi sallakkhetvā vihāraṃ pavisitvā katabhattakicco pattacīvaraṃ paṭisāmetvā divāvihāre nisinno attanā diṭṭhanimittāni upamābhāvena gahetvā attano cittadamane upanento ‘‘acetanaṃ udakampi manussā icchikicchitaṭṭhānaṃ nayanti tathā acetanaṃ vaṅkampi saradaṇḍaṃ upāyena namento ujuṃ karonti, tathā acetanaṃ kaṭṭhakaḷiṅgarādiṃ tacchakā nemiādivasena vaṅkaṃ ujuñca karonti.
Then, one day, as he was entering a village for alms, he saw men on the road digging the ground, making a water channel, and leading water to their desired places. Observing this, he entered the village and saw an arrow-maker putting an arrow-shaft into a straightening device, looking at it with the corner of his eye, and making it straight. Observing this too, he went further and saw wheelwrights shaping parts of a chariot wheel, such as the spokes, felloe, and hub. Observing this also, he entered the monastery, finished his meal, put away his bowl and robes, and sat in his day-residence. Taking the sights he had seen as analogies, he applied them to the taming of his own mind, thinking: "Even inanimate water, people lead to their desired places. Likewise, craftsmen, by means of skill, straighten even inanimate crooked arrow-shafts. Similarly, wheelwrights make inanimate wood, such as logs, straight or curved according to the felloe and other parts.
Rồi một ngày nọ, khi đi vào làng khất thực, trên đường đi, ông thấy những người đang đào đất để làm kênh dẫn nước, đưa nước đến những nơi họ muốn. Ông ghi nhận điều đó. Khi đi vào làng, ông lại thấy một người thợ làm tên đang đặt thân tên vào dụng cụ làm tên, nhìn bằng khóe mắt để nắn thẳng nó. Ông cũng ghi nhận điều đó. Khi đi tiếp, ông thấy những người thợ mộc đang đẽo các bộ phận của bánh xe như vành, nan hoa, trục, v.v. Ông cũng ghi nhận điều đó. Sau đó, ông vào tịnh xá, hoàn tất việc thọ thực, cất giữ y bát, rồi ngồi thiền ban ngày. Ông lấy những dấu hiệu mình đã thấy làm ví dụ để hướng tâm mình vào việc chế ngự tâm mình, suy nghĩ: “Ngay cả nước vô tri cũng được con người dẫn đến những nơi họ muốn. Ngọn tên cong vô tri cũng được nắn thẳng bằng phương tiện khéo léo. Và những khúc gỗ vô tri cũng được thợ mộc đẽo thẳng hoặc cong theo ý muốn để làm vành xe, v.v. Vậy tại sao ta lại không thể làm cho tâm mình ngay thẳng?”
Atha kasmā ahaṃ sakacittaṃ ujuṃ na karissāmī’’ti cintetvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ghaṭento vāyamanto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Why then should I not straighten my own mind?" Having reflected thus, he established vipassanā, and striving diligently, he attained arahantship in no long time.
Sau khi suy nghĩ như vậy, ông bắt đầu tu tập thiền quán (vipassanā), tinh tấn nỗ lực, và chẳng bao lâu sau đã chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.91-99) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
19. Tattha udakaṃ hīti hi-saddo nipātamattaṃ.
19. In this, udakaṃ hi – the word hi is merely a particle.
19. Trong đó, udakaṃ hi (nước thì) – từ hi chỉ là một từ ngữ. (Nissaya: hisaddo: ဟိသဒ္ဒါသည်။ nipātamattaṃ: နိပါတ်မျှသာတည်း။ - từ hi chỉ là một từ ngữ.)
Nayantīti pathaviyā taṃ taṃ thalaṭṭhānaṃ khaṇitvā ninnaṭṭhānaṃ pūretvā mātikaṃ vā katvā rukkhadoṇiṃ vā ṭhapetvā attano icchiticchitaṭṭhānaṃ nenti.
Nayanti means they dig the ground in various high places, fill in low places, make a channel, or place a wooden trough, and lead water to their desired places.
Nayanti (họ dẫn đi) – là họ đào đất ở chỗ cao, lấp đầy chỗ trũng, hoặc làm kênh, hoặc đặt máng gỗ, rồi dẫn nước đến nơi họ muốn. (Nissaya: nayantīti: နယန္တိ ဟူသည်ကား။ pathaviyā: မြေ၌။ taṃtaṃthalaṭṭhānaṃ: ထိုထိုကျေးကုန်းအရပ်ကို။ khaṇitvā: တူးပြီး၍။ ninnaṭṭhānaṃ: ချိုင်းဝှမ်းသောအရပ်ကို။ pūretvā: ပြည့်စေ၍။ mātikaṃvā: မြောင်းကိုလည်း။ katvā: ပြု၍။ rukkhadoṇiṃvā: သစ်ခွက်ကိုလည်း။ ṭhapetvā: ထား၍။ attano: မိမိ၏ ။ icchiticchitaṭṭhānaṃ: အလိုရှိရာ အလိုရှိရာအရပ်သို့။ nenti: ဆောင်ကုန်၏။)
Tathā te nentīti nettikā.
Those who lead water in such a way are called nettikā (water-engineers).
Những người dẫn nước như vậy được gọi là nettikā (người dẫn nước). (Nissaya: tathā: ထိုသို့သောအခြင်းအရာဖြင့်။ te: ထိုရေကိုဆောင်ကုန်သောသူတို့သည်။ nenti: ဆောင်တတ်ကုန်၏ ။ ititasmā: ထို့ကြောင့်။ nettikā: နေတ္တိကာမည်ကုန်၏ ။)
Tejananti kaṇḍaṃ.
Tejanaṃ means an arrow.
Tejanaṃ (mũi tên) – là mũi tên. (Nissaya: tejananti: တေဇနံ ဟူသည်ကား။ kaṇḍaṃ: မြှားကို။)
Idaṃ vuttaṃ hoti – nettikā attano ruciyā icchiticchitaṭṭhānaṃ udakaṃ nayanti, usukārāpi tāpetvā tejanaṃ namayanti ujuṃ karonti.
This is what is meant: Water-engineers lead water to their desired places according to their wish; arrow-makers also heat and bend (straighten) the arrow-shaft, making it straight.
Điều này có nghĩa là: những người dẫn nước dẫn nước đến nơi họ muốn. Những người thợ làm tên cũng nắn thẳng mũi tên bằng cách hơ nóng. (Nissaya: idaṃ: ဤသို့သောအဓိပ္ပါယ်ကို။ vuttaṃputto: ဆိုလိုသည်။ hoti: ဖြစ်၏ ။ nettikā: ရေကိုဆောင်ကုန်သောသူတို့သည်။ attano: မိမိ၏ ။ icchiticchitaṭṭhānaṃ: အလိုရှိရာ အလိုရှိရာအရပ်သို့။ udakaṃ: ရေကို။ nayanti: ဆောင်ကုန်၏ ။ usukārāpi: မြှားသမားတို့သည်လည်း။ tāpetvā: မီးကင်၍။ tejanaṃ: မြှားကို။ damayanti: ဆုံးမကုန်၏ ။ ujuṃ: ဖြောင့်ဖြောင့်။ karonti: ပြုကုန်၏။)
Namanavasena tacchakā nemiādīnaṃ atthāya tacchantā dāruṃ namayanti attano ruciyā ujuṃ vā vaṅkaṃ vā karonti.
In the manner of bending, wheelwrights, while shaping for the felloe and other parts, bend the wood, making it straight or curved according to their wish.
Theo cách nắn sửa, những người thợ mộc đẽo gỗ để làm vành xe, v.v., họ nắn sửa gỗ, làm cho nó thẳng hoặc cong theo ý muốn của họ. (Nissaya: damanavasena: ဆုံးမသည်၏အစွမ်းဖြင့်။ tacchakā: တစ်စည်းသမားတို့သည်။ nemiādīnaṃ: အကွပ်အစရှိသည်တို့၏။ atthāya: အကျိုးငှါ။ tacchantā: ရွေကုန်သည်ဖြစ်၍။ dāruṃ: သစ်ကို။ damayanti: ဆုံးမကုန်၏ ။ attano: မိမိ၏ ။ ruciyā: အလိုအားဖြင့်။ ujuṃvā: အဖြောင့်ကိုလည်းကောင်း။ vaṅkaṃvā: အကောက်ကိုလည်းကောင်း။ karonti: ပြုကုန်၏ ။)
Evaṃ ettakaṃ ārammaṇaṃ katvā subbatā yathāsamādinnena sīlādinā sundaravatā dhīrā sotāpattimaggādīnaṃ uppādentā attānaṃ damenti, arahattaṃ pana pattesu ekantadantā nāma hontīti.
Thus, having taken these many objects as their focus, subbatā (those of good practice), the wise ones (dhīrā), who possess beautiful vows (sīla and so on) as they have undertaken them, tame themselves, generating the path of Stream-entry and so on; and those who have attained arahantship are truly said to be completely tamed.
Cũng vậy, những bậc hiền trí subbatā (có giới hạnh tốt đẹp), với giới hạnh tốt đẹp như đã thọ trì, lấy những điều này làm đối tượng, phát sinh các đạo quả như Sơ quả Tu-đà-hoàn, damenti attānaṃ (chế ngự tự ngã của họ). Khi đã đạt đến A-la-hán, họ được gọi là những người hoàn toàn được chế ngự. (Nissaya: evaṃ: ဤသို့။ ettakaṃ: ဤမျှလောက်သောနိမိတ်ကို။ ārammaṇaṃkatvā: အာရုံပြု၍။ subbatā: ကောင်းသောအကျင့်ရှိကုန်သောပညာရှိတို့သည်။ yathāsamādinnena: အကြင်အကြင်ဆောက်တည်အပ်သော။ sīlādinā: သီလအစရှိသည်ဖြင့်။ sundaravatā: ကောင်းသောအကျင့်ရှိကုန်သော။ dhīrā: ပညာရှိတို့သည်။ sotāpattimaggādīni: သောတာပတ္တိမဂ်အစရှိသည်တို့ကို။ uppādentā: ဖြစ်စေကုန်လျက်။ attānaṃ: မိမိကိုယ်ကို။ damayanti: ဆုံးမကုန်၏ ။ pana: အထူးကို။ mayā: ငါသည်။ vuccate: ဆိုဦးအံ့။ arahatte: အရဟတ္တဖိုလ်သို့။ pattepana: ရောက်သည်ရှိသော်ကား။ ekantadantānāma: စင်စစ်ဆုံးမအပ်ပြီးသည်မည်ကုန်သည်။ honti: ဖြစ်ကုန်၏ ။ iti: ဤသည်လျှင်ကုလမထေရ်၏ဂါထာစကားရပ်အပြီးသတ်တည်း။)
Maraṇe me bhayaṃ natthīti āyasmato ajitattherassa gāthā.
Maraṇe me bhayaṃ natthi are the verses of the Venerable Ajitatthera.
Maraṇe me bhayaṃ natthi (Ta không sợ cái chết) là bài kệ của Trưởng lão Ajita đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện khởi nguyên là gì?
So kira ekanavute kappe vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannacitto kapitthaphalaṃ adāsi.
It is said that ninety-one aeons ago, he saw Vipassī Bhagavā, and with a serene mind, offered a wood-apple.
Nghe nói, chín mươi mốt kiếp về trước, sau khi thấy Đức Thế Tôn Vipassī, với tâm hoan hỷ, ông đã dâng một quả mộc qua.
Tato parampi taṃ taṃ puññaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ kappe anuppanne eva amhākaṃ satthari sāvatthiyaṃ mahākosalarañño aggāsaniyassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti.
After that, having performed various meritorious deeds and wandered through celestial and human realms, he was reborn in this present aeon as the son of the chief Brahmin of King Mahākosala in Sāvatthī, even before our Teacher appeared.
Sau đó, ông tiếp tục tạo nhiều công đức khác, luân hồi trong cõi trời và loài người. Trong kiếp này, trước khi Đức Bổn Sư của chúng ta xuất hiện, ông tái sinh ở Sāvatthī làm con trai của một vị Bà-la-môn trưởng giả của vua Mahākosala.
Tassa ajitoti nāmaṃ ahosi.
His name was Ajita.
Tên ông là Ajita.
Tasmiñca samaye sāvatthivāsī bāvarī nāma brāhmaṇo tīhi mahāpurisalakkhaṇehi samannāgato tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sāvatthito nikkhamitvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā godhāvarītīre kapitthārāme vasati.
At that time, a brahmin named Bāvarī, who resided in Sāvatthī, endowed with the three major marks of a Great Man and proficient in the three Vedas, left Sāvatthī, took up the ascetic's life, and lived in the Kapitthārāma on the bank of the Godhāvarī river.
Vào thời điểm đó, một Bà-la-môn tên Bāvarī sống ở Sāvatthī, có ba mươi hai tướng tốt của Đại nhân, thông thạo ba bộ Veda. Ông rời Sāvatthī, xuất gia làm đạo sĩ khổ hạnh và sống trong khu vườn mộc qua bên bờ sông Godhāvarī.
Atha ajito tassa santike pabbajito atthakāmāya devatāya coditena bāvarinā satthu santikaṃ pesito tissametteyyādīhi saddhiṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā manasāva pañhe pucchitvā tesu vissajjitesu pasannacitto satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Then, Ajita, having gone forth under him, was sent by Bāvarī, urged by a deity desiring his welfare, to the presence of the Blessed One. Approaching the Blessed One with Tissa-Metteyya and others, he asked questions mentally, and when these were answered, his mind was pleased. He then went forth under the Teacher, received a meditation subject, developed vipassanā, and attained Arahantship.
Sau đó, Ajita xuất gia dưới sự hướng dẫn của ông ta. Được một vị thiên nhân mong muốn lợi ích thúc giục, Bāvarī đã sai Ajita đến gặp Đức Bổn Sư. Ajita cùng với Tissa Metteyya và những người khác đến gặp Đức Thế Tôn, đặt câu hỏi trong tâm và khi chúng được giải đáp, với tâm hoan hỷ, ông đã xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Bổn Sư, thọ nhận đề mục thiền định, phát triển thiền quán và chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.7-11) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
20. Tattha maraṇeti maraṇanimittaṃ maraṇahetu.
Here, maraṇe means "due to the cause of death," "on account of death."
20. Trong đó, maraṇe (về cái chết) có nghĩa là do nguyên nhân cái chết, do lý do cái chết. (Nissaya: tattha: ထိုဂါထာ၌။ maraṇeti: မရဏေ ဟူသည်ကား။ maraṇanimittaṃ: သေခြင်းတည်းဟူသောအကြောင်းကြောင့်။ maraṇahetu: သေခြင်းတည်းဟူသောအကြောင်းကြောင့်။)
Meti mayhaṃ, bhayaṃ natthi ucchinnabhavamūlatāya parikkhīṇajātikattā.
Me means "for me," bhayaṃ natthi means "there is no fear," because the root of existence has been cut off, and rebirth has been exhausted.
Me (của ta) – mayhaṃ (đối với ta), bhayaṃ natthi (không có sợ hãi) vì gốc rễ của sự tái sinh đã bị cắt đứt, vì sự sinh ra đã chấm dứt. (Nissaya: meti: မေဟူသည်ကား။ mayhaṃ: ငါအား။ bhayaṃ: ကြောက်ခြင်းသည်။ natthi: မရှိ။ kasmā: အဘယ်ကြောင့်နည်းဟူမူကား။ ucchinnabhavamūlatāya: ဖြတ်အပ်ပြီးသောဘဝအမြစ်ရှိသည်၏အဖြစ်ဖြင့်။ parikkhīṇajātikattā: ကုန်ပြီးသောပဋိသန္ဓေနေခြင်းရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်တည်း။)
Anucchinnabhavamūlānañhi ‘‘kīdisī nu kho mayhaṃ āyatiṃ uppattī’’ti maraṇato bhayaṃ bhaveyya.
Indeed, for those whose root of existence has not been cut off, there would be fear of death, thinking, "What kind of rebirth will I have in the future?"
Thật vậy, đối với những người chưa cắt đứt gốc rễ của sự tái sinh, có thể có nỗi sợ hãi cái chết, suy nghĩ: “Sự tái sinh của ta trong tương lai sẽ như thế nào?” (Nissaya: hisaccaṃ: မှန်၏ ။ anucchinnabhavamūlānaṃ: ဘဝမလှစ်အမြစ်မပြတ်မပယ်အပ်သေးသောပုဂ္ဂိုလ်တို့အား။ mayhaṃ: ငါအား။ āyatiṃ: မရောက်သေးစွာနောက်နောင်ခါ၌။ upapatti: ပဋိသန္ဓေနေခြင်းသည်။ kīdisīnukho: အဘယ်သို့သဘောရှိလိမ့်မည်နည်း။ iti: ဤသို့နှလုံးသွင်း၍။ maraṇato: သေခြင်းတည်းဟူသောအကြောင်းကြောင့်။ bhayaṃ: ကြောက်ခြင်းသည်။ bhaveyya: ဖြစ်ရာ၏ ။)
Nikantīti apekkhā taṇhā, sā natthi jīvite suparimadditasaṅkhāratāya upādānakkhandhānaṃ dukkhāsārakādibhāvena suṭṭhu upaṭṭhahanato.
Nikantī means "longing," "craving." That is absent in life, because the saṅkhāras have been thoroughly crushed, and the aggregates of clinging are well-established as suffering, essence-less, etc.
Nikantī (sự tham đắm) – là sự khao khát, ái dục. Điều đó không tồn tại trong sự sống, vì các hành uẩn đã được nghiền nát hoàn toàn, vì chúng đã được nhận thức rõ ràng là gánh nặng của khổ đau và bản chất không cốt lõi. (Nissaya: nikantīti: နိကန္တိ ဟူသည်ကား။ apekkhataṇhā: ငဲ့ကွက်တတ်သောတဏှာတည်း။ jīvite: ဇီဝိတိန္ဒြေ၌။ sā: ထိုငဲ့ကွက်ခြင်းတဏှာသည်။ natthi: မရှိ။ suparimadditasaṅkhāratāya: ကောင်းစွာနှိပ်နယ်အပ်ပြီးသောတေဘူမကသင်္ခါရရှိသည်၏အဖြစ်ဖြင့်။ upādānakkhandhānaṃ: ဥပါဒါနက္ခန္ဓာတရားငါးပါးတို့၏။ dukkhabhārakhādakādibhāvena: ဆင်းရဲတည်းဟူသောဝန်ကိုခဲခြင်းအစရှိသည်တို့၏အဖြစ်ဖြင့်။ suṭṭhu: ကောင်းစွာ။ upaṭṭhahanato: ထင်ခြင်းကြောင့်တည်း။)
Evaṃbhūto cāhaṃ sandehaṃ sarīraṃ, sakaṃ vā dehaṃ dehasaṅkhātaṃ dukkhabhāraṃ nikkhipissāmi chaḍḍessāmi, nikkhipanto ca ‘‘‘iminā sarīrakena sādhetabbaṃ sādhitaṃ, idāni taṃ ekaṃsena chaḍḍanīyamevā’ti paññāvepullappattiyā sampajāno sativepullappattiyā paṭissato nikkhipissāmī’’ti.
And being such, I nikkhipissāmi (will discard, will cast off) this sandehaṃ (body), or my own body, this burden of suffering called the body. And as I discard it, I will discard it sampajāno (with full comprehension) due to the attainment of extensive wisdom, and paṭissato (mindful) due to the attainment of extensive mindfulness, thinking, “‘What needed to be accomplished with this body has been accomplished; now it is certainly to be cast off.’”
Tuy đã như vậy, ta sẽ nikkhipissāmi (vứt bỏ) thân thể này, hay thân thể của chính ta, gánh nặng khổ đau được gọi là thân thể. Khi vứt bỏ, ta sẽ sampajāno (có trí tuệ) vì đã đạt đến sự rộng lớn của trí tuệ, và paṭissato (có chánh niệm) vì đã đạt đến sự rộng lớn của chánh niệm, suy nghĩ: “‘Những gì cần được hoàn thành với thân thể này đã được hoàn thành. Bây giờ, nó chắc chắn phải được vứt bỏ.’” (Nissaya: evaṃbhūtoca: ဤသို့ဖြစ်သော်လည်း။ ahaṃ: ငါသည်။ sandehaṃ: မိမိကိုယ်ကို။ vā: တစ်နည်းကား။ sakaṃsariraṃ: မိမိကိုယ်ကို။ dehaṃdehasaṅkhātaṃ: ကိုယ်ဟုဆိုအပ်သော။ dukkhabhāraṃ: ဒုက္ခဝန်ကို။ nikkhipissāmi: ချတော့အံ့။ chaṭṭessāmi: စွန့်တော့အံ့။ nikkhipantoca: စွန့်သော်လည်း။ imināsarirakena: ဤခန္ဓာကိုယ်သည်။ sādhetabbaṃ: ပြီးစေအပ်၏။ sādhitaṃ: ပြီးစေအပ်၏။ idāni: ယခုအခါ၌။ taṃ: ထိုခန္ဓာကိုယ်ကို။ ekaṃsena: စင်စစ်အားဖြင့်။ chaṭṭeniyameva: စွန့်အပ်သည်သာတည်း။ iti: ဤကားအနက်တည်း။ paññāvepullapattiyā: ပညာပြန့်ပြောခြင်းသို့ရောက်ခြင်းကြောင့်။ sampajāno: ပညာအဆင်အခြင်ရှိသည်ဖြစ်၍။ sativepullapattiyā: သတိပြန့်ပြောခြင်းသို့ရောက်ခြင်းကြောင့်။ patissato: ထင်မြင်သောသတိရှိသည်ဖြစ်၍။ nikkhipissāmi: စွန့်တော့အံ့။)
Imaṃ pana gāthaṃ vatvā thero jhānaṃ samāpajjitvā tadanantaraṃ parinibbāyīti.
Having spoken this verse, the elder entered jhāna and immediately thereafter attained parinibbāna.
Sau khi nói bài kệ này, Trưởng lão đã nhập thiền và ngay sau đó đã nhập Niết Bàn. (Nissaya: iti imaṃpanagāthaṃ: ဤဂါထာကို။ vatvā: ဆိုပြီး၍။ thero: အဇိတမထေရ်သည်။ jhānaṃ: ဈာန်ကို။ samāpajjitvā: ဝင်စား၍။ tadanantaraṃ: ထိုဈာန်၏အခြားမဲ့၌။ parinibbāyi: ပရိနိဗ္ဗာန်ပြုတော်မူ၏ ။ iti: ဤသည်လျှင်အဇိတတွင် ထေရ်ရှင်ဂါထာအလာစကားရပ်အပြီးသတ်တည်း။)
Nāhaṃ bhayassa bhāyāmīti āyasmato nigrodhattherassa gāthā.
Nāhaṃ bhayassa bhāyāmi is the verse of Venerable Nigrodha Thera.
Nāhaṃ bhayassa bhāyāmī (Ta không sợ hãi) là bài kệ của Trưởng lão Nigrodha đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện khởi nguyên là gì?
Ayaṃ kira ito aṭṭhārase kappasate brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā vayappatto kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā gharabandhanaṃ pahāya araññāyatanaṃ pavisitvā aññatarasmiṃ sālavane paṇṇasālaṃ katvā tāpasapabbajaṃ pabbajitvā vanamūlaphalāhāro vasati.
It is said that eighteen hundred aeons ago, he was born into a wealthy brahmin family. Having reached maturity, he saw the danger in sensual pleasures and the benefit in renunciation. He abandoned household life, entered a forest, built a leaf-hut in a sāla grove, took up the ascetic's life, and lived on forest roots and fruits.
Nghe nói, 1800 kiếp về trước, vị này tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn giàu có. Khi đến tuổi trưởng thành, ông thấy sự nguy hiểm trong các dục lạc và lợi ích trong sự xuất ly, nên đã từ bỏ cuộc sống gia đình, vào rừng sâu, dựng một túp lều lá trong một khu rừng cây sala và sống cuộc đời đạo sĩ, chỉ ăn rễ cây và trái cây rừng.
Tena samayena piyadassī nāma sammāsambuddho loke uppajjitvā sadevakassa lokassa dhammāmatavassena kilesasantāpaṃ nibbāpento ekadivasaṃ tāpase anukampāya taṃ sālavanaṃ pavisitvā nirodhasamāpattiṃ samāpanno.
At that time, a Perfectly Self-Enlightened Buddha named Piyadassī, having arisen in the world, quenching the suffering of defilements for the world with its devas by showering the rain of the Dhamma-nectar, one day, out of compassion for the ascetics, entered that Sala grove, and having resided there, entered the attainment of cessation (nirodhasamāpatti).
Vào thời điểm đó, Đức Sammāsambuddha tên là Piyadassī xuất hiện trên thế gian, làm nguội tắt sự thiêu đốt của phiền não bằng cơn mưa Pháp cam lồ cho thế giới cùng với chư thiên. Một ngày nọ, vì lòng từ bi đối với các vị ẩn sĩ, Ngài đã đi vào khu rừng sāla đó và nhập vào diệt thọ tưởng định (nirodhasamāpatti).
Tāpaso vanamūlaphalatthāya gacchanto bhagavantaṃ disvā pasannamānaso pupphitasāladaṇḍasākhāyo gahetvā sālamaṇḍapaṃ katvā taṃ sabbatthakameva sālapupphehi sañchādetvā bhagavantaṃ vanditvā pītisomanassavaseneva āhāratthāyapi agantvā namassamāno aṭṭhāsi.
The ascetic, going in search of forest roots and fruits, saw the Exalted One, and with a serene mind, took blossoming sala branches and stalks, made a sala pavilion, covered it completely with sala flowers, and having paid homage to the Exalted One, stood there revering Him, not even going for food, solely due to his joy and delight.
Vị ẩn sĩ đi tìm rễ và quả rừng, thấy Đức Thế Tôn liền khởi tâm hoan hỷ, bẻ những cành cây sāla đang nở hoa, dựng một cái am sāla, rồi phủ kín am đó bằng tất cả hoa sāla. Sau khi đảnh lễ Đức Thế Tôn, vị ấy chỉ vì niềm hoan hỷ và hân hoan mà không đi tìm thức ăn nữa, chỉ đứng đó đảnh lễ.
Satthā nirodhato vuṭṭhāya tassa anukampāya ‘‘bhikkhusaṅgho āgacchatū’’ti cintesi, ‘‘bhikkhusaṅghepi cittaṃ pasādessatī’’ti.
The Teacher, emerging from nirodha, out of compassion for him, thought, ‘‘May the Sangha of bhikkhus come,’’ thinking, ‘‘he will also develop serenity towards the Sangha of bhikkhus.’’
Đức Đạo Sư, sau khi xuất định, vì lòng từ bi đối với vị ấy, đã nghĩ: “Mong rằng Tăng đoàn các Tỳ-khưu hãy đến đây,” và “Vị ấy cũng sẽ làm cho tâm mình hoan hỷ đối với Tăng đoàn các Tỳ-khưu.”
Tāvadeva bhikkhusaṅgho āgato.
Immediately, the Sangha of bhikkhus arrived.
Ngay lúc đó, Tăng đoàn các Tỳ-khưu đã đến.
So bhikkhusaṅghampi disvā pasannamānaso vanditvā añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi.
Seeing the Sangha of bhikkhus too, he, with a serene mind, paid homage and stood with his hands clasped in reverence.
Vị ẩn sĩ đó, thấy Tăng đoàn các Tỳ-khưu cũng hoan hỷ, liền đảnh lễ và chắp tay đứng đó.
Satthā sitassa pātukaraṇāpadesena tassa bhāviniṃ sampattiṃ pakāsento dhammaṃ kathetvā pakkāmi saddhiṃ bhikkhusaṅghena.
The Teacher, revealing a smile, proclaimed his future attainment and, having taught the Dhamma, departed with the Sangha of bhikkhus.
Đức Đạo Sư, nhân cơ hội mỉm cười, đã tuyên bố sự thành tựu trong tương lai của vị ấy, thuyết Pháp rồi cùng với Tăng đoàn các Tỳ-khưu rời đi.
So tena puññakammena devamanussesuyeva saṃsaranto vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ kusalaṃ upacinitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇamahāsālakule nibbatti, nigrodhotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he wandered through deva and human realms, accumulating much wholesome kamma as a prerequisite for Nibbāna, and in this Buddha-era, he was reborn in a family of wealthy brahmins in Sāvatthī; Nigrodha was his name.
Do nghiệp công đức đó, vị ấy đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, tích lũy nhiều thiện nghiệp làm nhân duyên cho sự thoát ly (vivaṭṭūpanissayaṃ). Trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, vị ấy được sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn đại phú ở Sāvatthī, và tên của vị ấy là Nigrodha.
So jetavanapaṭiggahaṇadivase buddhānubhāvadassanena sañjātappasādo pabbajitvā vipassanaṃ ārabhitvā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
On the day of the Jetavana acceptance, he, having developed profound faith by witnessing the Buddha’s majesty, went forth, commenced vipassanā, and became one endowed with the six abhiññā not long after.
Vào ngày tiếp nhận Jetavana, vị ấy đã phát tâm thanh tịnh khi chứng kiến uy lực của Đức Phật, xuất gia, bắt đầu thực hành thiền quán (vipassanā) và không lâu sau đã đạt được Lục thông (chaḷabhiñño).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49.190-220) –
Thus it was said in the Apadāna:
Về điều này, đã được nói trong Apadāna:
21. Tattha bhāyanti etasmāti bhayaṃ, jātijarādi.
21. There, that from which one fears is fear (bhayaṃ), such as birth, old age, etc.
21. Trong đó, bhayaṃ (nguy hiểm) là điều mà người ta sợ hãi, như sinh, lão, v.v.
Bhayassāti nissakke sāmivacanaṃ, bhayato bhāyitabbanimittaṃ jātijarāmaraṇādinā hetunā nāhaṃ bhāyāmīti attho.
Bhayassā is the genitive case in the sense of the ablative, meaning, ‘‘I do not fear due to the cause of that which is to be feared, such as birth, old age, death, etc.’’
Bhayassā là cách nói sở thuộc trong nghĩa ly cách (nissakka), nghĩa là: tôi không sợ hãi vì những nguyên nhân như sinh, lão, bệnh, tử, là những điều đáng sợ.
Tattha kāraṇamāha ‘‘satthā no amatassa kovido’’ti.
There, the reason is stated as ‘‘Satthā no amatassa kovido’’ (Our Teacher is skilled in the Deathless).
Trong đó, nguyên nhân được nói là “Satthā no amatassa kovido” (Đức Đạo Sư của chúng ta là bậc thông thạo về bất tử).
Amhākaṃ satthā amate kusalo veneyyānaṃ amatadāne cheko.
Our Teacher is skilled in the Deathless (amatassa), adept at bestowing the Deathless upon those who can be guided.
Đức Đạo Sư của chúng ta là bậc thiện xảo trong Niết-bàn bất tử, Ngài là bậc khéo léo trong việc ban Niết-bàn bất tử cho những người có thể giáo hóa.
Yattha bhayaṃ nāvatiṭṭhatīti yasmiṃ nibbāne yathāvuttaṃ bhayaṃ na tiṭṭhati okāsaṃ na labhati.
Yattha bhayaṃ nāvatiṭṭhatīti (where fear does not remain) means that in which Nibbāna, the aforementioned fear does not remain and finds no foothold.
Yattha bhayaṃ nāvatiṭṭhati (Ở nơi không có nguy hiểm) có nghĩa là trong Niết-bàn đó, những nguy hiểm đã nói trên không tồn tại, không có chỗ để đứng.
Tenāti tato nibbānato.
Tenāti means from that Nibbāna.
Tenā (Do đó) có nghĩa là từ Niết-bàn đó.
Vajantīti abhayaṭṭhānameva gacchanti.
Vajantīti means they go to the fearless state itself.
Vajantī (Đi đến) có nghĩa là đi đến nơi vô úy.
Nibbānañhi abhayaṭṭhānaṃ nāma.
Indeed, Nibbāna is called the fearless state.
Niết-bàn chính là nơi vô úy.
Kena pana vajantīti āha ‘‘maggena vajanti bhikkhavo’’ti, aṭṭhaṅgikena ariyamaggena satthu ovādakaraṇā bhikkhū saṃsāre bhayassa ikkhanakāti attho.
By what do they go? He says, ‘‘Maggena vajanti bhikkhavo’’ (the bhikkhus go by the path), meaning bhikkhus, by following the Eightfold Noble Path and acting according to the Teacher’s advice, perceive fear in saṃsāra.
Vậy các Tỳ-khưu đi bằng gì? Câu trả lời là “Maggena vajanti bhikkhavo” (Các Tỳ-khưu đi bằng con đường), nghĩa là các Tỳ-khưu, những người thực hành theo lời dạy của Đức Đạo Sư, đi bằng Bát Chánh Đạo, vì họ thấy nguy hiểm trong luân hồi.
Yatthāti vā yaṃ nimittaṃ yassa ariyamaggassa adhigamahetu attānuvādādikaṃ pañcavīsatividhampi bhayaṃ nāvatiṭṭhati patiṭṭhaṃ na labhati, tena ariyena maggena vajanti abhayaṭṭhānaṃ satthu sāsane bhikkhū, tena maggena ahampi gato, tasmā nāhaṃ bhayassa bhāyāmīti thero aññaṃ byākāsi.
Alternatively, for the word Yatthā: by which sign, or due to the attainment of which Noble Path, the twenty-five kinds of fear, such as self-reproach and others, do not remain nor find a footing. By that Noble Path, the bhikkhus in the Teacher's Dispensation go to the state of fearlessness (Nibbāna). “By that path, I too have gone, therefore, I am not afraid of fear,” the Elder declared his Arahantship.
Hoặc Yatthā có nghĩa là do nguyên nhân chứng đắc con đường Thánh (ariyamagga) nào, mà hai mươi lăm loại nguy hiểm như tự trách mình, v.v., không tồn tại, không có chỗ đứng, thì các Tỳ-khưu trong giáo pháp của Đức Đạo Sư đi đến nơi vô úy bằng con đường Thánh đó. Trưởng lão đã tuyên bố sự chứng đắc A-la-hán của mình: “Tôi cũng đã đi bằng con đường đó, vì vậy tôi không sợ hãi nguy hiểm.”
Nīlāsugīvāti āyasmato cittakattherassa gāthā.
Nīlāsugīvā (Beautiful-necked and blue-throated) — this is a verse of the Venerable Elder Cittaka.
Nīlāsugīvā là kệ ngôn của Trưởng lão Cittaka đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự khởi nguyên là gì?
So kira padumuttarabuddhakālato paṭṭhāya vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ ācinanto ito ekanavute kappe manussayoniyaṃ nibbattitvā viññuttaṃ patto vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso pupphehi pūjaṃ katvā vanditvā ‘‘santadhammena nāma ettha bhavitabba’’nti satthari nibbāne ca adhimucci.
It is said that he, accumulating wholesome kamma that was a strong prerequisite for escaping saṃsāra since the time of Padumuttara Buddha, was reborn in the human realm ninety-one aeons ago from now. Having reached maturity, he saw Vipassī Bhagavā, and with a mind filled with faith, he offered flowers, bowed down, and then resolved in his heart, "Certainly, there must be good Dhamma in this person," referring to the Teacher and Nibbāna.
Vị ấy, từ thời Đức Phật Padumuttara, đã tích lũy thiện nghiệp làm nhân duyên cho sự thoát ly. Chín mươi mốt kiếp trước kiếp này, vị ấy sinh ra trong cõi người, khi trưởng thành, thấy Đức Bhagavā Vipassī, liền khởi tâm hoan hỷ, cúng dường hoa, đảnh lễ và tin tưởng vào Đức Đạo Sư và Niết-bàn, nghĩ rằng: “Chắc chắn có một Pháp cao quý ở đây.”
So tena puññakammena tato cuto tāvatiṃsabhavane nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti cittako nāma nāmena.
Through that meritorious action, he passed away from that existence and was reborn in the Tāvatiṃsa abode. Accumulating merits repeatedly, he wandered through realms of devas and humans, and in this present Buddha-dispensation, he was reborn as the son of a wealthy brāhmaṇa in Rājagaha, named Cittaka.
Do thiện nghiệp ấy, sau khi mệnh chung từ đời sống đó, vị ấy tái sinh trong cõi trời Ba Mươi Ba (Tāvatiṃsa). Sau đó, vị ấy tiếp tục tạo các thiện nghiệp hết lần này đến lần khác, luân hồi trong các cõi trời và cõi người. Trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, vị ấy tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn giàu có ở Rājagaha, với tên là Cittaka.
So bhagavati rājagahaṃ gantvā veḷuvane viharante satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññāyatanaṃ pavisitvā bhāvanānuyutto jhānaṃ nibbattetvā jhānapādakaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacireneva arahattaṃ pāpuṇi.
When the Bhagavā came to Rājagaha and resided in Veḷuvana, Cittaka approached the Teacher, listened to the Dhamma, acquired faith, and, having gone forth, he took a meditation subject suitable to his character. He entered a forest abode, diligently practiced meditation, developed jhāna, and then cultivated vipassanā, which had jhāna as its basis, quickly attaining Arahantship.
Khi Đức Thế Tôn đến Rājagaha và trú tại Veḷuvana, vị ấy đến gần Đức Đạo Sư, nghe pháp, phát khởi niềm tin, rồi xuất gia. Sau khi nhận một đề mục thiền phù hợp với tánh tình của mình, vị ấy đi vào khu rừng, chuyên tâm tu tập thiền định, chứng đắc các tầng thiền (jhāna). Vị ấy phát triển tuệ quán (vipassanā) dựa trên nền tảng thiền định, và không lâu sau đã chứng đắc A-la-hán quả (arahatta).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.1-7) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Về điều này, đã được nói trong Apadāna (apa. thera 2.50.1-7) –
22. Tattha nīlāsugīvāti nīlasugīvā, gāthāsukhatthañhettha dīgho kato, rājivantatāya sundarāya gīvāya samannāgatoti attho.
22. In this verse, nīlāsugīvā means nīlasugīvā, the long vowel here is for the ease of versification; it means endowed with a beautiful neck because of its glossy appearance.
22. Trong bài kệ ấy, nīlāsugīvā có nghĩa là nīlasugīvā. Ở đây, nguyên âm được kéo dài để thuận tiện cho việc đọc kệ. Ý nghĩa là: có cái cổ đẹp đẽ nhờ màu xanh sẫm.
Te yebhuyyena ca nīlavaṇṇatāya nīlā.
Those (peacocks) are called nīlā (blue) because they are predominantly blue in color.
Những con công ấy, phần lớn có màu xanh nên được gọi là nīlā (xanh).
Sobhanakaṇṭhatāya sugīvā.
They are called sugīvā (beautiful-necked) because of their beautiful necks.
Có cái cổ đẹp nên được gọi là sugīvā (cổ đẹp).
Sikhino ti matthake jātāya sikhāya sassirikabhāvena sikhino.
Sikhino (crested) means majestic because of the crest growing on their heads.
Sikhino có nghĩa là: có chỏm lông trên đầu nên lộng lẫy, do đó được gọi là sikhino (có chỏm).
Morāti mayūrā.
Morā means peacocks.
Morā có nghĩa là: những con công (mayūrā).
Kārambhiyanti kārambarukkhe.
Kārambhiyaṃ means in the kāramba trees.
Kārambhiyaṃ có nghĩa là: trên cây kāramba.
Kārambhiyanti vā tassa vanassa nāmaṃ.
Or, Kārambhiyaṃ is the name of that forest.
Hoặc kārambhiyaṃ là tên của khu rừng đó.
Tasmā kārambhiyanti kārambhanāmake vaneti attho.
Therefore, kārambhiyaṃ means in the forest named Kārambha.
Do đó, kārambhiyaṃ có nghĩa là: trong khu rừng tên Kārambha.
Abhinadantīti pāvussakāle meghagajjitaṃ sutvā kekāsaddaṃ karontā utusampadāsiddhena sarena haṃsādike abhibhavantā viya nadanti.
Abhinadantī (they cry out) means in the rainy season, hearing the thunder, they make a "kekā" sound, crying out as if overpowering swans and others with their melodious calls perfected by the season.
Abhinadantī có nghĩa là: vào mùa mưa, khi nghe tiếng sấm, chúng kêu "kekā", phát ra âm thanh như đang át tiếng của thiên nga (haṃsa) và các loài khác, nhờ sự viên mãn của mùa.
Teti te morā.
Te means those peacocks.
Te có nghĩa là: những con công đó.
Sītavātakīḷitāti sītena meghavātena sañjātakīḷitā madhuravassitaṃ vassantā.
Sītavātakīḷitā (playing in the cool wind) means delighting in the play created by the cool rain-wind, crying out melodiously.
Sītavātakīḷitā có nghĩa là: vui đùa với gió lạnh của mây, hót những tiếng ngọt ngào.
Suttanti bhattasammadavinodanatthaṃ sayitaṃ, kāyakilamathapaṭipassambhanāya vā anuññātavelāyaṃ supantaṃ.
Suttaṃ (asleep) means lying down to dispel the stupor caused by a meal, or sleeping at an allowed time to relieve bodily fatigue.
Suttaṃ có nghĩa là: đang ngủ để xua tan sự mệt mỏi do bữa ăn, hoặc đang ngủ vào thời điểm được phép để làm dịu sự mệt mỏi của thân thể.
Jhāyanti samathavipassanājhānehi jhāyanasīlaṃ bhāvanānuyuttaṃ.
Jhāyaṃ (meditating) means one who is accustomed to meditating with samatha and vipassanā jhāna, diligent in meditation.
Jhāyaṃ có nghĩa là: chuyên tâm tu tập thiền định, có thói quen thiền quán bằng thiền định (jhāna) về Tịnh chỉ (samatha) và Tuệ quán (vipassanā).
Nibodhentīti pabodhenti.
Nibodhentī (they awaken) means they arouse.
Nibodhentī có nghĩa là: đánh thức.
‘‘Imepi nāma niddaṃ anupagantvā jāgarantā attanā kattabbaṃ karonti, kimaṅgaṃ panāha’’nti evaṃ sampajaññuppādanena sayanato vuṭṭhāpentīti adhippāyo.
The intention is that they raise one from sleep by generating clear comprehension, thinking, "Even these birds, the peacocks, do not fall into slumber but remain awake and perform their duties; how much more should I!"
Ý nghĩa là: “Ngay cả những con công này cũng không ngủ mà thức dậy và làm những gì chúng phải làm, huống chi là ta!” – Chúng đánh thức bằng cách tạo ra sự tỉnh giác như vậy, khiến người ta thức dậy khỏi giấc ngủ.
Ahaṃ kho veḷugumbasminti āyasmato gosālattherassa gāthā.
Ahaṃ kho veḷugumbasmi — this is a verse of the Venerable Elder Gosāla.
Ahaṃ kho veḷugumbasmi là bài kệ của Trưởng lão Gosāla đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự xuất hiện là gì?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ ācinanto ito ekanavute kappe aññatarasmiṃ pabbate rukkhasākhāyaṃ olambamānaṃ paccekabuddhassa paṃsukūlacīvaraṃ disvā ‘‘arahaddhajo vatāya’’nti pasannacitto pupphehi pūjehi.
He too, having performed extraordinary meritorious deeds under previous Buddhas, accumulating wholesome kamma as a strong prerequisite for emancipation in various existences, ninety-one aeons ago from now, saw a rags-robe (paṃsukūlacīvara) hanging from a tree branch on a certain mountain, belonging to a Paccekabuddha. With a mind filled with faith, he thought, “This is truly the banner of Arahants!” and worshipped it with flowers.
Vị ấy cũng đã tích lũy công đức trong các thời kỳ Đức Phật quá khứ, tạo các thiện nghiệp là nhân duyên mạnh mẽ cho sự giải thoát (vivaṭṭūpanissaya) ở khắp mọi nơi. Chín mươi mốt kiếp về trước, trên một ngọn núi nọ, vị ấy thấy y phấn tảo (paṃsukūlacīvara) của một Đức Phật Độc Giác (Paccekabuddha) đang treo lủng lẳng trên cành cây. Với tâm hoan hỷ, vị ấy nghĩ: “Đây quả là lá cờ của bậc A-la-hán!”, rồi dùng hoa cúng dường.
So tena puññakammena tāvatiṃsabhavane nibbatto.
Through that meritorious action, he was reborn in the Tāvatiṃsa abode.
Do thiện nghiệp ấy, vị ấy tái sinh vào cõi trời Ba Mươi Ba (Tāvatiṃsa).
Tato paṭṭhāya devamanussesuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe ibbhakule nibbatto gosālo nāma nāmena.
From that point onwards, he wandered solely among devas and humans, and in this present Buddha-dispensation, he was reborn in a wealthy family in Magadha, named Gosāla.
Từ đó trở đi, vị ấy luân hồi trong các cõi trời và cõi người. Trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, vị ấy tái sinh trong một gia đình giàu có ở xứ Magadha, với tên là Gosāla.
Soṇena pana koṭikaṇṇena kataparicayattā tassa pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘sopi nāma mahāvibhavo pabbajissati, kimaṅgaṃ panāha’’nti sañjātasaṃvego bhagavato santike pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā sappāyaṃ vasanaṭṭhānaṃ gavesanto attano jātagāmassa avidūre ekasmiṃ sānupabbate vihāsi.
Having become acquainted with Soṇa Koṭikaṇṇa, and hearing of his renunciation, he felt a strong sense of urgency, thinking, “Even a person of such great wealth as he renounces the world; how much more should I?” He then went forth under the Bhagavā, took a meditation subject suitable to his character, and seeking a suitable dwelling place, he resided on a foothills mountain not far from his native village.
Vì đã có mối quan hệ thân thiết với Soṇa Koṭikaṇṇa, khi nghe tin Soṇa xuất gia, vị ấy cảm động sâu sắc, nghĩ: “Ngay cả Soṇa, một người có tài sản lớn như vậy, cũng xuất gia, huống chi là ta!” Thế là vị ấy xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Thế Tôn, nhận một đề mục thiền phù hợp với tánh tình của mình. Khi tìm kiếm một nơi ở thích hợp, vị ấy đã trú tại một sườn núi gần làng mình sinh ra.
Tassa mātā divase divase bhikkhaṃ deti.
His mother offered him alms food day after day.
Mẹ của vị ấy dâng cúng thức ăn mỗi ngày.
Athekadivasaṃ gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhassa mātā madhusakkharābhisaṅkhataṃ pāyāsaṃ adāsi.
Then, one day, as he entered the village for alms, his mother offered him milk-rice (pāyāsa) mixed with honey and sugar.
Rồi một ngày nọ, khi vị ấy vào làng khất thực, mẹ của vị ấy đã dâng cúng món pāyāsa trộn mật và đường.
So taṃ gahetvā tassa pabbatassa chāyāyaṃ aññatarassa veḷugumbassa mūle nisīditvā paribhuñjitvā dhovitapattapāṇī vipassanaṃ ārabhi.
He took it, sat at the root of a bamboo clump in the shade of that mountain, consumed it, and with his bowl and hands washed, he commenced vipassanā meditation.
Vị ấy nhận lấy, ngồi dưới bóng mát của một bụi tre ở chân núi đó, dùng bữa xong, rửa bát và tay, rồi bắt đầu tu tập tuệ quán (vipassanā).
Bhojanasappāyalābhena kāyacittānaṃ kallatāya samāhito udayabbayañāṇādike tikkhe sūre vahante appakasireneva vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā bhāvanaṃ matthakaṃ pāpento saha paṭisambhidāhi arahattaṃ sacchākāsi.
Due to receiving suitable food, his body and mind became light and pliable. With his mind concentrated, and with the discernment of rise and fall (udayabbayañāṇa) and other insights becoming sharp and powerful (carrying the burden of the Path and Fruition), he effortlessly spurred on vipassanā, bringing his meditation to its culmination through the sequence of Paths, and realized Arahantship together with the four paṭisambhidās.
Nhờ sự thích hợp của thức ăn, thân và tâm trở nên nhẹ nhàng và thanh tịnh. Với tâm định tĩnh, khi các tuệ như tuệ sinh diệt (udayabbayañāṇa) trở nên sắc bén và mạnh mẽ, vị ấy đã phát triển tuệ quán một cách dễ dàng. Vị ấy hoàn thành sự tu tập theo tuần tự của các đạo (magga), và chứng đắc A-la-hán quả cùng với Tứ Vô Ngại Giải (paṭisambhidā).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.8-14) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Về điều này, đã được nói trong Apadāna (apa. thera 2.50.8-14) –
23. Tattha veḷugumbasminti veḷugacchassa samīpe, tassa chāyāyaṃ.
23. In this verse, veḷugumbasmi means near a bamboo grove, in its shade.
23. Trong bài kệ ấy, veḷugumbasmi có nghĩa là: gần bụi tre, dưới bóng mát của nó.
Bhutvāna madhupāyasanti madhupasittapāyāsaṃ bhuñjitvā.
Bhutvāna madhupāyasaṃ means having eaten milk-rice mixed with honey.
Bhutvāna madhupāyasaṃ có nghĩa là: sau khi dùng món pāyāsa trộn mật.
Padakkhiṇanti padakkhiṇaggāhena, satthu ovādassa sammā sampaṭicchanenāti attho.
Padakkhiṇaṃ means by receiving well (the Buddha's requisites); the meaning is by properly accepting the Teacher's advice.
Padakkhiṇaṃ có nghĩa là: bằng cách nhận lấy một cách thuận lợi, ý nói là: bằng cách tiếp nhận đúng đắn lời giáo huấn của Đức Đạo Sư.
Sammasanto khandhānaṃ udayabbayanti pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ udayabbayañca vipassanto, yadipi idāni katakicco, phalasamāpattiṃ pana samāpajjituṃ vipassanaṃ paṭṭhapentoti adhippāyo.
Sammasanto khandhānaṃ udayabbayaṃ means contemplating the arising and passing away of the five aggregates of clinging. Although he has already completed his task, the intention is that he is establishing vipassanā to enter the fruit attainment.
Sammasanto khandhānaṃ udayabbayaṃ có nghĩa là: quán chiếu sự sinh diệt của năm uẩn chấp thủ (upādānakkhandha). Mặc dù bây giờ vị ấy đã hoàn thành nhiệm vụ, nhưng ý nghĩa là vị ấy bắt đầu tuệ quán để nhập quả định (phalasamāpatti).
Sānuṃ paṭigamissāmīti pubbe mayā vutthapabbatasānumeva uddissa gacchissāmi.
Sānuṃ paṭigamissāmi means "I will go back to the same mountain slopes where I previously dwelt."
Sāṇuṃ paṭigamissāmī có nghĩa là: tôi sẽ đi đến sườn núi mà tôi đã từng ở trước đây.
Vivekamanubrūhayanti paṭipassaddhivivekaṃ phalasamāpattikāyavivekañca paribrūhayanto, tassa vā paribrūhanahetu gamissāmīti.
Vivekamanubrūhayaṃ means "developing the tranquility of seclusion (paṭippassaddhiviveka) and the physical seclusion (kāyaviveka) of fruit attainment," or "I will go for the purpose of developing that."
Vivekamanubrūhayaṃ có nghĩa là: phát triển sự độc cư (viveka) của sự an tịnh (paṭipassaddhi) và sự độc cư thân (kāyaviveka) của quả định (phalasamāpatti), hoặc tôi sẽ đi để phát triển chúng.
Evaṃ pana vatvā thero tattheva gato, ayameva ca imassa therassa aññābyākaraṇagāthā ahosi.
Having said this, the elder went there; and this was the elder's declaration of Arahantship.
Nói xong như vậy, Trưởng lão đã đi đến đó. Đây chính là bài kệ tuyên bố A-la-hán quả của Trưởng lão này.
Anuvassiko pabbajitoti āyasmato sugandhattherassa gāthā.
Anuvassiko pabbajito is the verse of Venerable Sugandha Thera.
Anuvassiko pabbajito là bài kệ của Trưởng lão Sugandha đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự xuất hiện là gì?
So kira ito dvānavute kappe tissassa nāma sammāsambuddhassa kāle manussayoniyaṃ nibbattitvā viññutaṃ patto migabyadhanena araññe vicarati.
It is said that ninety-two aeons ago, during the time of the Fully Awakened Buddha named Tissa, he was born into a human family. Having reached maturity, he wandered in the forest hunting animals.
Nghe nói, chín mươi hai kiếp về trước, vào thời Đức Chánh Đẳng Giác tên Tissa, vị ấy tái sinh làm người, khi trưởng thành, vị ấy lang thang trong rừng để săn bắn.
Satthā tassa anukampāya padavaḷañjaṃ dassetvā gato.
Out of compassion for him, the Teacher showed him his footprints and departed.
Đức Đạo Sư, vì lòng từ bi đối với vị ấy, đã để lại dấu chân của mình rồi rời đi.
So satthu padacetiyāni disvā purimabuddhesu katādhikāratāya ‘‘sadevake loke aggapuggalassa imāni padānī’’ti pītisomanassajāto koraṇḍakapupphāni gahetvā pūjaṃ katvā cittaṃ pasādesi.
That good man, seeing the footprints of the Teacher (Tissa Buddha), and having made special meritorious deeds under previous Buddhas, thought, "These are the footprints of the foremost person in the world, including devas." Filled with joy and happiness, he took koraṇḍaka flowers, made an offering, and purified his mind.
Vị ấy thấy các dấu chân của Đức Đạo Sư, và vì đã tích lũy công đức trong các thời kỳ Đức Phật quá khứ, vị ấy hoan hỷ và vui mừng, nghĩ: “Đây là dấu chân của bậc tối thượng trong thế gian cùng với chư thiên!” Vị ấy lấy hoa koraṇḍaka để cúng dường và làm cho tâm mình thanh tịnh.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā tato cuto aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle kuṭumbiko hutvā satthu bhikkhusaṅghassa ca mahādānaṃ pavattetvā gandhakuṭiṃ mahagghagositacandanaṃ pisitvā tena paribhaṇḍaṃ katvā patthanaṃ paṭṭhapesi – ‘‘nibbattanibbattaṭṭhāne mayhaṃ sarīraṃ evaṃsugandhaṃ hotū’’ti.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva realm, and after passing away from there, he repeatedly performed meritorious deeds, wandering through the realms of devas and humans. In the time of Kassapa Buddha, he became a householder and offered a great alms-giving to the Teacher and the Saṅgha. He then ground highly valuable gosīta sandalwood, adorned the Perfumed Chamber (Gandhakuṭi) with it, and made a wish: "May my body be thus fragrant in every existence I am reborn in."
Nhờ nghiệp phước ấy, vị ấy đã tái sinh vào cõi trời, rồi từ đó mệnh chung, liên tục tạo các phước thiện khác, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật Kassapa, vị ấy trở thành một gia chủ, đã thực hiện đại cúng dường cho Đức Bổn Sư và Tăng đoàn, nghiền gỗ đàn hương Gosīta quý giá để trang hoàng Gandhakuṭi (hương thất), và lập lời nguyện: “Nguyện cho thân con ở mỗi nơi tái sinh đều tỏa hương thơm ngát như vậy.”
Evaṃ aññānipi tattha tattha bhave bahūni puññakammāni katvā sugatīsu eva parivattamāno imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ vibhavasampannassa brāhmaṇassa gehe nibbatti.
Having performed many other meritorious deeds in various existences, thus revolving only in happy destinations, he was reborn in the present Buddha's era in Sāvatthī, in the home of a wealthy brāhmaṇa.
Cứ thế, sau khi tạo nhiều nghiệp phước khác trong các kiếp sống khác nhau và chỉ luân chuyển trong các cõi thiện, trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy đã tái sinh vào gia đình một Bà-la-môn giàu có ở Sāvatthī.
Nibbattassa ca tassa mātukucchigatakālato paṭṭhāya mātu sarīraṃ sakalampi gehaṃ surabhigandhaṃ vāyati.
From the time of his conception in his mother's womb, his mother's entire body and the whole house emitted a sweet fragrance.
Từ khi vị ấy còn trong bụng mẹ, thân thể của mẹ và cả ngôi nhà đều tỏa ra mùi hương thơm ngát.
Jātadivase pana visesato paramasugandhaṃ sāmantagehesupi vāyateva.
On the day of his birth, a supremely sweet fragrance spread especially to the surrounding houses.
Đặc biệt vào ngày sinh, mùi hương cực kỳ thơm ngát lan tỏa đến cả những ngôi nhà lân cận.
Tassa mātāpitaro ‘‘amhākaṃ putto attanāva attano nāmaṃ gahetvā āgato’’ti sugandhotveva nāmaṃ akaṃsu.
His parents named him Sugandha (Sweet-smelling), thinking, "Our son has come bearing his own name."
Cha mẹ của vị ấy đã đặt tên là Sugandha (Hương Thơm) vì “con trai của chúng ta tự mình mang theo tên của mình mà đến.”
So anupubbena vayappatto mahāselattheraṃ disvā tassa santike dhammaṃ sutvā pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto sattāhabbhantare eva arahattaṃ pāpuṇi.
As he gradually grew older, he saw Mahāsela Thera, heard the Dhamma from him, went forth into homelessness, and while practicing vipassanā, attained Arahantship within seven days.
Dần dần đến tuổi trưởng thành, vị ấy gặp Trưởng lão Mahāsīla, nghe Pháp từ ngài, rồi xuất gia, thực hành thiền Tứ Niệm Xứ (vipassanā) và đạt A-la-hán trong vòng bảy ngày.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.15-24) –
This is stated in the Apadāna:
Điều này được nói trong Apadāna:
24. Tattha anuvassikoti anugato upagato vassaṃ anuvasso, anuvassova anuvassiko.
Therein, anuvassiko means one who has followed, approached the rains (vassa), hence anuvasso; anuvassa itself is anuvassiko.
24. Trong đó, anuvassiko nghĩa là người đã theo, đã nhập hạ (vassaṃ anuvasso), người đã nhập hạ là anuvassiko.
Pabbajitoti pabbajjaṃ upagato, pabbajito hutvā upagatavassamatto ekavassikoti attho.
Pabbajito means one who has gone forth, one who has only just entered the rains retreat after going forth, meaning one who has only one vassa.
Pabbajito nghĩa là người đã xuất gia, người đã xuất gia và đã nhập hạ chỉ một năm hạ, đó là ý nghĩa.
Atha vā anugataṃ pacchāgataṃ apagataṃ vassaṃ anuvassaṃ, taṃ assa atthīti anuvassiko.
Alternatively, anuvassa means the vassa that has been followed, come after, or gone away from; one who has that is anuvassiko.
Hoặc là, anuvassaṃ là hạ đã qua, đã đi sau, đã rời đi, và điều đó có ở vị ấy là anuvassiko.
Yassa pabbajitassa vassaṃ aparipuṇṇatāya na gaṇanūpagataṃ, so evaṃ vutto, tasmā avassikoti vuttaṃ hoti.
One whose vassa, having gone forth, is not yet complete and thus not counted, is spoken of in this way; therefore, it means avassiko (one without a vassa).
Vị Tỳ-khưu xuất gia mà hạ chưa đủ nên không được tính, vị ấy được gọi như vậy, do đó có nghĩa là avassiko (người không có hạ).
Passa dhammasudhammatanti tava satthu dhammassa sudhammabhāvaṃ svākkhātataṃ ekantaniyyānikataṃ passa, yattha anuvassiko tuvaṃ pabbajito.
Passa dhammasudhammata means "See the excellent nature, the well-proclaimed nature, the exclusively emancipating nature of the Dhamma of your Teacher," in which you, having gone forth, are an anuvassiko.
Passa dhammasudhammata (Hãy thấy sự tốt đẹp của Pháp) nghĩa là hãy thấy sự tốt đẹp, sự khéo thuyết giảng, sự chắc chắn dẫn đến giải thoát của Pháp của Đức Bổn Sư của ngươi, nơi mà ngươi, một người xuất gia chưa đủ hạ, đã xuất gia.
Pubbenivāsañāṇaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ āsavakkhayañāṇanti tisso vijjā tayā anuppattā sacchikatā, tato eva kataṃ buddhassa sāsanaṃ sammāsambuddhassa sāsanaṃ anusiṭṭhi ovādo anusikkhitoti katakiccataṃ nissāya pītisomanassajāto thero attānaṃ paraṃ viya katvā vadatīti.
The three knowledges—knowledge of past lives, divine eye knowledge, and knowledge of the destruction of cankers—have been attained and realized by you. Therefore, the Thera, filled with joy and happiness due to having accomplished the task, relying on the fact that the teaching, instruction, and admonition of the Perfectly Self-Enlightened One have been fulfilled, speaks of himself as if he were another.
Tisso vijjā (ba minh) là Túc mạng minh (pubbenivāsañāṇa), Thiên nhãn minh (dibbacakkhuñāṇa) và Lậu tận minh (āsavakkhayañāṇa) đã được ngươi anuppattā sacchikatā (đạt được và chứng ngộ). Do đó, kataṃ buddhassa sāsanaṃ (giáo pháp của Đức Phật đã được thực hành) có nghĩa là giáo pháp, lời dạy, lời khuyên, sự tu học của Đức Chánh Đẳng Giác đã được hoàn thành. Vì đã hoàn thành các công việc cần làm, vị Trưởng lão này, tràn đầy hỷ lạc, nói về chính mình như thể nói về người khác.
Obhāsajātanti āyasmato nandiyattherassa gāthā.
Obhāsajāta (radiant) is a verse by Venerable Nandiya Thera.
Obhāsajāta (sinh ra ánh sáng) là bài kệ của Trưởng lão Nandiya đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện gì đã xảy ra?
So kira padumuttarassa bhagavato kāle satthari parinibbute cetiye candanasārena vedikaṃ kāretvā uḷāraṃ pūjāsakkāraṃ pavattesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, after the Teacher had attained Parinibbāna, he had a railing made of sandalwood paste at the cetiya and performed a magnificent offering and homage.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, sau khi Đức Bổn Sư nhập Niết-bàn, vị ấy đã xây một bệ thờ bằng bột gỗ đàn hương tại một ngôi tháp và thực hiện một lễ cúng dường trọng thể.
Tato paṭṭhāya ajjhāsayasampanno hutvā tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ puññakammaṃ ācinitvā devesu ca manussesu ca saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ sakyarājakule nibbatti.
From that time forth, being endowed with noble aspiration, having accumulated much meritorious kamma, which was a strong condition for release from saṃsāra, and having wandered through the realms of devas and humans, he was reborn in this Buddha-era in Kapilavatthu, in a Sakyan royal family.
Từ đó trở đi, với ý chí cao cả, vị ấy đã tích lũy nhiều nghiệp phước là nhân duyên cho sự thoát ly luân hồi ở khắp mọi nơi, và sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người, trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy đã tái sinh vào hoàng tộc Sakya ở Kapilavatthu.
Tassa mātāpitaro nandiṃ janento jātoti nandiyoti nāmaṃ akaṃsu.
Because he was born bringing joy to his parents, they named him Nandiya.
Cha mẹ của vị ấy đã đặt tên là Nandiya (Hỷ Lạc) vì sự ra đời của vị ấy đã mang lại niềm vui.
So vayappatto anuruddhādīsu satthu santike pabbajantesu sayampi pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto katādhikāratāya nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
When he came of age, as Anuruddha and others went forth into homelessness in the presence of the Teacher, he too went forth and, practicing vipassanā, attained Arahantship not long after, due to his past good deeds.
Đến tuổi trưởng thành, khi Anuruddha và các vị khác xuất gia theo Đức Bổn Sư, vị ấy cũng tự mình xuất gia, thực hành thiền Tứ Niệm Xứ (vipassanā) và nhờ phước báu đã tích lũy, không lâu sau đã đạt A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.15-20) –
Thus it is said in the Apadāna:
Điều này được nói trong Apadāna:
Arahattaṃ pana patvā anuruddhattherādīhi saddhiṃ pācīnavaṃsamigadāye viharante imasmiṃ there ekadivasaṃ māro pāpimā bhiṃsāpetukāmo tassa bheravarūpaṃ dasseti.
Having attained Arahantship, while dwelling with Arahant Anuruddha and others in Pācīnavaṃsamigadāya, one day Māra the Evil One, wishing to frighten him, showed him a terrifying form.
Sau khi đạt A-la-hán, một ngày nọ, khi vị Trưởng lão này đang trú ngụ cùng với Trưởng lão Anuruddha và các vị khác tại khu rừng tre Pācīnavaṃsa, Māra, kẻ ác, muốn hù dọa vị ấy, đã hiện ra một hình dạng đáng sợ.
Thero taṃ ‘‘māro aya’’nti ñatvā ‘‘pāpima, ye māradheyyaṃ vītivattā, tesaṃ tava kiriyā kiṃ karissati, tatonidānaṃ pana tvaṃ eva vighātaṃ anatthaṃ pāpuṇissasī’’ti dassento ‘‘obhāsajātaṃ phalaga’’nti gāthaṃ abhāsi.
Knowing that it was Māra, the Elder, intending to show that "O Evil One, what will your deed accomplish against those who have transcended the realm of Māra? For that very reason, you alone will reach affliction and harm," recited the verse beginning with "obhāsajātaṃ phalagaṃ."
Trưởng lão Nandiya biết đó là Māra, bèn nói: “Này kẻ ác, những ai đã vượt qua quyền lực của Māra, hành động của ngươi sẽ làm gì được họ? Từ đó, chính ngươi sẽ phải chịu sự hủy hoại và bất lợi,” rồi nói lên bài kệ: “obhāsajātaṃ phalaga” (tâm đã sinh ánh sáng và đạt được quả vị).
25. Tattha obhāsajātanti ñāṇobhāsena jātobhāsaṃ aggamaggañāṇassa adhigatattā.
25. There, obhāsajātaṃ means possessed of light born of the light of knowledge, because the highest path-knowledge has been attained.
25. Trong đó, obhāsajāta (sinh ra ánh sáng) nghĩa là ánh sáng được sinh ra bởi ánh sáng của trí tuệ, vì đã đạt được trí tuệ của Đạo tối thượng.
Tena anavasesato kilesandhakārassa vihataviddhaṃsitabhāvato ativiya pabhassaranti attho.
The meaning is that it is exceedingly luminous due to the complete eradication and destruction of the darkness of defilements by that (path).
Do đó, ý nghĩa là vô cùng rực rỡ, vì bóng tối phiền não đã bị tiêu diệt hoàn toàn không còn sót lại.
Phalaganti phalaṃ gataṃ upagataṃ, aggaphalañāṇasahitanti adhippāyo.
Phalagaṃ means gone to, approached the fruit; the intention is accompanied by the knowledge of the highest fruit.
Phalaga (đã đạt được quả vị) nghĩa là đã đạt đến quả vị, đã đạt được. Ý nghĩa là bao gồm trí tuệ của quả vị tối thượng (A-la-hán quả).
Cittanti khīṇāsavassa cittaṃ sāmaññena vadati.
Cittaṃ refers to the mind of the Arahant in a general sense.
Citta (tâm) nói chung là tâm của một vị A-la-hán.
Tenāha ‘‘abhiṇhaso’’ti.
That is why it says "abhiṇhaso" (frequently).
Vì vậy, nói “abhiṇhaso” (thường xuyên).
Tañhi nirodhaninnatāya khīṇāsavānaṃ niccakappaṃ arahattaphalasamāpattisamāpajjanato ‘‘phalena sahita’’nti vattabbataṃ arahati.
Indeed, due to its inclination towards cessation, it is worthy of being called "accompanied by fruit" because Arahants constantly enter into the attainment of Arahantship's fruit.
Vì tâm ấy thiên về sự diệt tận, nên các vị A-la-hán luôn nhập A-la-hán quả định, do đó đáng được gọi là “cùng với quả vị.”
Tādisanti tathārūpaṃ, arahantanti attho.
Tādisaṃ means such a one, an Arahant, is the meaning.
Tādisa (như vậy) nghĩa là có hình tướng như vậy, ý nghĩa là một vị A-la-hán.
Āsajjāti visodhetvā paribhuyya.
Āsajjā means by tormenting, by oppressing.
Āsajjā (quấy nhiễu) nghĩa là làm tổn hại, lấn át.
Kaṇhāti māraṃ ālapati, so hi kaṇhakammattā kaṇhābhijātitāya ca ‘‘kaṇho’’ti vuccati.
Kaṇhā addresses Māra, for he is called "Kaṇha" due to his dark deeds and his suitability for a dark destination.
Kaṇhā (đen tối) là gọi Māra, vì hắn có nghiệp đen tối và tái sinh vào loài đen tối nên được gọi là “kaṇha” (đen tối).
Dukkhaṃ nigacchasīti idha kucchianuppavesādinā niratthakaṃ kāyaparissamaṃ dukkhaṃ, samparāye ca appatikāraṃ apāyadukkhaṃ upagamissasi pāpuṇissasi.
Dukkhaṃ nigacchasi means here, by entering the womb, etc., you will attain useless physical suffering and, in the future, suffering in the lower realms which cannot be remedied.
Dukkhaṃ nigacchasī (ngươi sẽ gặp khổ) nghĩa là ở đây, ngươi sẽ gặp sự khổ nhọc vô ích về thân thể, như việc chui vào bụng (của người khác), và ở đời sau, ngươi sẽ gặp khổ cảnh không thể cứu chữa được.
Taṃ sutvā māro ‘‘jānāti maṃ samaṇo’’ti tatthevantaradhāyīti.
Hearing that, Māra thought, "The recluse knows me," and vanished right there.
Nghe vậy, Māra nghĩ: “Vị Sa-môn này biết ta,” và liền biến mất ngay tại chỗ.
Khettasampattiyādīhi tassa ca pubbapacchimasanniṭṭhānacetanānaṃ ativiya uḷārabhāvena so aparimeyyo puññābhisando kusalābhisando tādiso ahosi.
And because of the extremely noble nature of his past and present volitions concerning the field of merit and other factors, such an immeasurable flow of merit and wholesome deeds arose for him.
Với sự thành tựu về ruộng phước và sự cao quý tột bậc của những tư niệm trước, giữa và sau của ông, dòng chảy công đức và dòng chảy thiện nghiệp đó đã trở nên vô lượng.
‘‘Acintiye pasannānaṃ, vipāko hoti acintiyo’’ti (apa. thera 1.1.82) hi vuttaṃ.
Indeed, it is said: "For those who are confident in the inconceivable, the result is inconceivable."
“Quả báo của những ai có niềm tin vào những điều bất khả tư nghì là bất khả tư nghì,” quả thật đã được nói như vậy.
Tattha tattha hi bhave upacitaṃ puññaṃ tassa upatthambhakamahosi.
For in each existence, the accumulated merit became his support.
Quả thật, phước báu đã tích lũy trong từng kiếp sống đó đã trở thành sự hỗ trợ cho vị ấy.
Tathā hi so vipassissa bhagavato ketakapupphehi pūjamakāsi.
Thus, he offered ketaka flowers to Vipassī Bhagavā.
Quả thật, vị ấy đã cúng dường hoa ketaka cho Đức Thế Tôn Vipassī.
Evaṃ uḷārehi puññavisesehi sugatīsu eva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rañño bimbisārassa putto hutvā nibbatti.
Thus, revolving through happy destinations due to these excellent merits, he was reborn as the son of King Bimbisāra in this Buddha-era.
Với những công đức cao thượng như vậy, vị ấy luân hồi trong các cõi thiện giới, và trong sự xuất hiện của Đức Phật này, đã tái sinh làm con của vua Bimbisāra.
Abhayotissa nāmaṃ ahosi.
His name was Abhaya.
Tên của vị ấy là Abhaya.
Tassa uppatti parato āvi bhavissati.
His arising will be revealed later.
Sự xuất hiện của vị ấy sẽ được trình bày sau.
So nigaṇṭhena nāṭaputtena ubhatokoṭikaṃ pañhaṃ sikkhāpetvā ‘‘imaṃ pañhaṃ pucchitvā samaṇassa gotamassa vādaṃ āropehī’’ti vissajjito bhagavantaṃ upasaṅkamitvā taṃ pañhaṃ pucchitvā tassa pañhassa anekaṃsabyākaraṇabhāve bhagavatā kathite nigaṇṭhānaṃ parājayaṃ, satthu ca sammāsambuddhabhāvaṃ viditvā upāsakattaṃ paṭivedesi.
He was taught a dilemma by Nigaṇṭha Nāṭaputta and dispatched with the instruction, "Ask this question and put the recluse Gotama to debate." He then approached Bhagavā, asked that question, and when Bhagavā declared the question to be unanswerable categorically, he understood the defeat of the Nigaṇṭhas and the Bhagavā's state of being a Perfectly Self-Enlightened One, and declared himself a lay follower.
Vị ấy đã được Ni-kiền-tử Nāṭaputta dạy một câu hỏi lưỡng đầu nan, rồi được sai đi với lời dặn: “Hãy hỏi câu hỏi này và gán tội cho Sa-môn Gotama.” Khi đến gặp Đức Thế Tôn và hỏi câu hỏi đó, Đức Thế Tôn đã giải thích rằng câu hỏi đó không thể trả lời một cách dứt khoát. Nhận ra sự thất bại của các Ni-kiền-tử và sự giác ngộ hoàn toàn của Đức Đạo Sư, vị ấy đã tuyên bố quy y Tam Bảo làm cư sĩ.
Tato raññe bimbisāre kālaṅkate sañjātasaṃvego sāsane pabbajitvā tālacchiggaḷūpamasuttadesanāya sotāpanno hutvā puna vipassanaṃ ārabhitvā arahattaṃ sacchākāsi.
Thereafter, when King Bimbisāra passed away, he became deeply stirred, went forth into the Dispensation, attained stream-entry through the discourse on the Sutta like a palm-split, and then, undertaking vipassanā, realized Arahantship.
Sau đó, khi vua Bimbisāra băng hà, vị ấy cảm thấy chấn động và xuất gia trong Giáo Pháp. Nhờ bài kinh Tālacchiggaḷūpama, vị ấy đã chứng Sơ quả (Sotāpanna), rồi tiếp tục hành thiền quán (vipassanā) và chứng đắc A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.17-22) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
26. Tattha sutvāti sotaṃ odahitvā, sotadvārānusārena upadhāretvā.
26. There, sutvā means having paid attention, having heeded through the ear-door.
26. Ở đây, sutvā nghĩa là lắng tai nghe, suy xét theo đường thính giác.
Subhāsitanti suṭṭhu bhāsitaṃ, sammadeva bhāsitaṃ, sammāsambuddhabhāvato mahākāruṇikatāya ca kiñci avisaṃvādetvā yathādhippetassa atthassa ekantato sādhanavasena bhāsitaṃ catusaccavibhāvanīyadhammakathaṃ.
Subhāsitaṃ means well-spoken, indeed rightly spoken, a Dhamma discourse revealing the Four Noble Truths, spoken by Bhagavā, who is a Perfectly Self-Enlightened One and greatly compassionate, without any deviation, absolutely accomplishing the intended goal.
Subhāsitaṃ nghĩa là lời nói hay, lời nói đúng đắn, lời pháp thoại làm hiển lộ Tứ Thánh Đế, được Đức Thế Tôn nói ra một cách hoàn hảo, không sai lệch chút nào, vì Ngài là bậc Chánh Đẳng Giác và có lòng đại bi, hoàn toàn thành tựu mục đích mong muốn.
Na hi saccavinimuttā bhagavato dhammadesanā atthi.
Indeed, there is no teaching of Bhagavā that is devoid of the Truths.
Quả thật, không có lời pháp nào của Đức Thế Tôn mà không liên quan đến Tứ Thánh Đế.
Buddhassāti sabbaññubuddhassa.
Buddhassa means of the All-Knowing Buddha.
Buddhassa nghĩa là của Đức Phật Toàn Tri.
Ādiccabandhunoti ādiccavaṃse sambhūtattā ādicco bandhu etassāti ādiccabandhu, bhagavā.
Ādiccabandhuno means of Bhagavā, who is called Ādiccabandhu because he was born in the solar lineage, thus "the sun is his kinsman".
Ādiccabandhuno nghĩa là Đức Thế Tôn, vì Ngài sinh ra trong dòng dõi mặt trời, nên mặt trời là thân quyến của Ngài, tức là Ādiccabandhu.
Tassa ādiccabandhuno.
Of that Ādiccabandhu.
Của Đức Ādiccabandhu đó.
Ādiccassa vā bandhūti ādiccabandhu, bhagavā.
Or, Ādiccabandhu means a kinsman of the sun, Bhagavā.
Hoặc Ādiccabandhu nghĩa là thân quyến của mặt trời, tức là Đức Thế Tôn.
Tassa bhagavato orasaputtabhāvato.
Because he is the true son of Bhagavā's heart.
Vì Ngài là con ruột của Đức Thế Tôn.
Tenāha bhagavā –
That is why Bhagavā said:
Do đó, Đức Thế Tôn đã nói:
Paccabyadhinti paṭivijjhiṃ.
Paccabyadhiṃ means I have penetrated.
Paccabyadhiṃ nghĩa là tôi đã thấu triệt.
Hī-ti nipātamattaṃ.
Hī is merely a particle.
Hī chỉ là một tiểu từ.
Nipuṇanti saṇhaṃ paramasukhumaṃ, nirodhasaccaṃ, catusaccameva vā.
Nipuṇaṃ means subtle, extremely refined, the truth of cessation, or indeed the Four Noble Truths.
Nipuṇaṃ nghĩa là vi tế, vô cùng tinh tế, tức là Diệt đế, hoặc chính là Tứ Thánh Đế.
Hī-ti vā hetuatthe nipāto.
Or, hī is a particle signifying cause.
Hoặc Hī là một tiểu từ chỉ nguyên nhân.
Yasmā paccabyadhiṃ nipuṇaṃ catusaccaṃ, tasmā na dāni kiñci paṭivijjhitabbaṃ atthīti attho.
Since I have penetrated the subtle Four Noble Truths, there is nothing left to penetrate now; such is the meaning.
Ý nghĩa là: Vì tôi đã thấu triệt Tứ Thánh Đế vi tế, nên giờ đây không còn gì phải thấu triệt nữa.
Yathā kiṃ paṭivijjhīti āha ‘‘vālaggaṃ usunā yathā’’ti.
To what is this penetration compared? He states "vālaggaṃ usunā yathā" (as the tip of a hair with an arrow).
Để nói rõ đã thấu triệt như thế nào, Ngài nói: “vālaggaṃ usunā yathā”.
Yathā sattadhā bhinnassa vālassa koṭiṃ susikkhito kusalo issāso usunā kaṇḍena avirajjhanto vijjheyya, evaṃ paccabyadhiṃ nipuṇaṃ ariyasaccanti yojanā.
Just as a skilled and expert archer, without missing, would pierce the tip of a hair split into seven parts with an arrow, so too have I penetrated the subtle Noble Truths; thus is the connection.
Cách kết nối câu là: Như một cung thủ thiện xảo, được huấn luyện tốt, không sai sót khi bắn mũi tên xuyên qua đầu sợi lông đuôi ngựa đã được chẻ làm bảy, tôi cũng đã thấu triệt Tứ Thánh Đế vi tế như vậy.
Dabbaṃ kusanti āyasmato lomasakaṅgiyattherassa gāthā.
Dabbaṃ kusaṃ is the verse of the Venerable Elder Lomasakaṅgiya.
Bài kệ “Dabbaṃ kusaṃ” là của Trưởng lão Lomasakaṅgiya đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự xuất hiện của vị ấy như thế nào?
So kira ito ekanavute kappe vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso nānāpupphehi pūjetvā tena puññakammena devaloke nibbatto puna aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ karoti.
It is said that ninety-one aeons ago, he saw Vipassī Bhagavā, and with a gladdened mind, worshipped him with various flowers. By that meritorious deed, he was reborn in the deva world. Again, having performed various merits repeatedly, he wandered only in happy destinations, and in the Dispensation of Kassapa Bhagavā, he went forth and practiced the ascetic life.
Nghe nói, chín mươi mốt kiếp về trước, vị ấy đã thấy Đức Thế Tôn Vipassī, với tâm hoan hỷ, đã cúng dường các loại hoa. Nhờ công đức đó, vị ấy đã tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo nhiều công đức khác, luân hồi trong các cõi thiện giới. Sau đó, vị ấy xuất gia trong Giáo Pháp của Đức Thế Tôn Kassapa và thực hành các pháp Sa-môn.
Tena ca samayena satthārā bhaddekarattapaṭipadāya kathitāya aññataro bhikkhu bhaddekarattasuttavasena tena sākacchaṃ karoti.
At that time, when the Teacher had spoken about the "Practice of One Auspicious Night," a certain monk conversed with him concerning the Bhaddekaratta Sutta.
Vào thời đó, Đức Đạo Sư đã thuyết giảng về con đường Bhaddekaratta, và một vị Tỳ-khưu khác đã thảo luận với vị ấy về kinh Bhaddekaratta.
So taṃ na sampāyāsi.
He could not grasp it.
Vị ấy không thể hiểu rõ điều đó.
Asampāyanto ‘‘ahaṃ anāgate tuyhaṃ bhaddekarattaṃ kathetuṃ samattho bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ akāsi, itaro ‘‘puccheyya’’nti.
Being unable to grasp it, he made a vow, "May I be able to explain the Bhaddekaratta to you in the future." The other made a vow, "May I be able to ask."
Vì không thể hiểu rõ, vị ấy đã phát nguyện: “Mong rằng trong tương lai, tôi có thể giảng giải Bhaddekaratta cho ngài.” Vị Tỳ-khưu kia thì phát nguyện: “Mong rằng tôi có thể hỏi.”
Etesu paṭhamo ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle kapilavatthusmiṃ sākiyarājakule nibbatti.
Among those, the first, having wandered in the realms of devas and humans in the interval between two Buddhas, was born in the royal Sakyan family in Kapilavatthu in the time of our Blessed One.
Trong số hai vị đó, vị thứ nhất đã luân hồi giữa cõi trời và cõi người trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, rồi vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta, đã tái sinh vào dòng dõi vương tộc Sakya ở Kapilavatthu.
Tassa sukhumālabhāvena soṇassa viya pādatalesu lomāni jātāni, tenassa lomasakaṅgiyoti nāmaṃ ahosi.
Due to his delicate nature, hairs grew on the soles of his feet like the Elder Soṇa, therefore, his name came to be Lomasakaṅgiya.
Vì sự mềm mại của vị ấy, lông đã mọc ở lòng bàn chân như của Tôn giả Soṇa, nên vị ấy có tên là Lomasakaṅgiya.
Itaro devaloke nibbattitvā candanoti paññāyittha.
The other, having been born in the deva realm, became known as Candana.
Vị kia thì tái sinh ở cõi trời và được biết đến với tên Candana.
Lomasakaṅgiyo anuruddhādīsu sakyakumāresu pabbajantesu pabbajituṃ na icchi.
Lomasakaṅgiya did not wish to go forth into homelessness when Sakyan princes like Anuruddha and others did so.
Lomasakaṅgiya không muốn xuất gia khi các vương tử Sakya như Anuruddha và những người khác xuất gia.
Atha naṃ saṃvejetuṃ candano devaputto upasaṅkamitvā bhaddekarattaṃ pucchi.
Then the deva Candana approached him to stir his spiritual urgency and asked him about the Bhaddekaratta.
Sau đó, Thiên tử Candana đã đến gặp vị ấy để làm cho vị ấy cảm thấy chấn động, và hỏi về Bhaddekaratta.
Itaro ‘‘na jānāmī’’ti.
The other said, “I do not know.”
Vị kia nói: “Tôi không biết.”
Puna devaputto ‘‘atha kasmā tayā ‘bhaddekarattaṃ katheyya’nti saṅgaro kato, idāni pana nāmamattampi na jānāsī’’ti codesi.
Again, the deva questioned him, “Then why did you make a promise, saying, ‘I will explain the Bhaddekaratta,’ and now you do not even know its name?”
Thiên tử lại khiển trách: “Vậy tại sao ngài lại hứa ‘sẽ giảng Bhaddekaratta’? Giờ đây, ngài thậm chí không biết tên của nó.”
Itaro tena saddhiṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘mayā kira, bhante, pubbe ‘imassa bhaddekarattaṃ kathessāmī’ti saṅgaro kato’’ti pucchi.
The other, together with that deva, approached the Blessed One and asked, “Venerable Sir, was it indeed I who previously made a promise to this one, saying, ‘I will explain the Bhaddekaratta’?”
Vị kia cùng với Thiên tử đến gặp Đức Thế Tôn và hỏi: “Bạch Đức Thế Tôn, có phải trước đây con đã hứa ‘sẽ giảng Bhaddekaratta cho vị này’ không?”
Bhagavā ‘‘āma, kulaputta, kassapassa bhagavato kāle tayā evaṃ kata’’nti āha.
The Blessed One said, “Yes, noble son, in the time of Kassapa Buddha, you made such a promise.”
Đức Thế Tôn nói: “Phải, này Thiện nam tử, ngươi đã hứa như vậy vào thời Đức Thế Tôn Kassapa.”
Svāyamattho uparipaṇṇāsake āgatanayena vitthārato veditabbo.
This matter should be understood in detail according to the way it is presented in the Uparipaṇṇāsaka.
Ý nghĩa này cần được hiểu rộng rãi theo cách đã được trình bày trong Paṇṇāsaka phía trên.
Atha lomasakaṅgiyo ‘‘tena hi, bhante, pabbājetha ma’’nti āha.
Then Lomasakaṅgiya said, “In that case, Venerable Sir, ordain me.”
Sau đó, Lomasakaṅgiya nói: “Vậy thì, bạch Đức Thế Tôn, xin hãy cho con xuất gia.”
Bhagavā ‘‘na, kho, tathāgatā mātāpitūhi ananuññātaṃ puttaṃ pabbājentī’’ti paṭikkhipi.
The Blessed One refused, saying, “Tathāgatas do not ordain a son whose parents have not given permission.”
Đức Thế Tôn từ chối: “Này Tỳ-khưu, các Như Lai không cho phép con cái xuất gia khi chưa được cha mẹ cho phép.”
So mātu santikaṃ gantvā ‘‘anujānāhi maṃ, amma, pabbajituṃ, pabbajissāmaha’’nti vatvā, mātarā ‘‘tāta, sukhumālo tvaṃ kathaṃ pabbajissasī’’ti vutte, ‘‘attano parissayasahanabhāvaṃ pakāsento ‘‘dabbaṃ kusaṃ poṭakila’’nti gāthaṃ abhāsi.
He went to his mother and said, “Mother, please give me permission to go forth, I shall go forth!” When his mother said, “My dear son, you are delicate, how will you go forth?”, he, expressing his ability to endure hardships, recited the verse “Dabbaṃ Kusaṃ Poṭakilaṃ”.
Vị ấy đến gặp mẹ và nói: “Mẹ ơi, xin mẹ cho phép con xuất gia, con sẽ xuất gia.” Khi mẹ nói: “Con yêu, con quá mềm yếu, làm sao con có thể xuất gia được?” Vị ấy đã nói bài kệ “Dabbaṃ kusaṃ poṭakila” để bày tỏ khả năng chịu đựng gian khổ của mình.
27. Tattha dabbanti dabbatiṇamāha, yaṃ ‘‘saddulo’’tipi vuccati.
27. In that, dabbaṃ refers to dabba grass, which is also called “saddula”.
27. Ở đây, dabbaṃ chỉ cỏ dabba, còn được gọi là “saddula”.
Kusanti kusatiṇaṃ, yo ‘‘kāso’’ti vuccati.
Kusaṃ refers to kusa grass, which is called “kāsa”.
Kusaṃ chỉ cỏ kusa, còn được gọi là “kāsa”.
Poṭakilanti sakaṇṭakaṃ akaṇṭakañca gacchaṃ.
Poṭakilaṃ refers to thorny and non-thorny bushes.
Poṭakilaṃ chỉ bụi cây có gai và không gai.
Idha pana sakaṇṭakameva adhippetaṃ.
Here, however, only thorny bushes are intended.
Ở đây, ý muốn nói đến loại có gai.
Usīrādīni suviññeyyāni.
Usīra and others are easy to understand.
Các loại như usīra (cỏ hương bài) rất dễ hiểu.
Dabbādīni tiṇāni bīraṇatiṇāni pādehi akkantassāpi dukkhajanakāni gamanantarāyakarāni ca, tāni ca panāhaṃ urasā panudissāmi urasāpi apanessāmi.
Dabba and other grasses, coarse grasses, cause suffering and obstruct movement even for one who steps on them with his feet; but I will thrust them away with my chest, I will remove them even with my chest.
Các loại cỏ như dabba và các loại cỏ cứng gây đau đớn và cản trở việc đi lại ngay cả khi bị giẫm đạp, nhưng tôi sẽ urasā panudissāmi (dùng ngực đẩy chúng ra), tôi sẽ đẩy chúng đi bằng ngực.
Evaṃ apanento taṃ nimittaṃ dukkhaṃ sahanto araññāyatane gumbantaraṃ pavisitvā samaṇadhammaṃ kātuṃ sakkhissāmi.
By removing them in this way, enduring the suffering caused by that, I will be able to enter a thicket in a forest grove and practice the ascetic’s duty.
Khi đẩy chúng đi như vậy, chịu đựng nỗi đau do đó, tôi sẽ có thể đi vào giữa các bụi cây trong khu rừng để thực hành pháp Sa-môn.
Ko pana vādo pādehi akkamaneti dasseti.
What then to speak of treading with the feet? So he shows.
Huống chi là giẫm đạp bằng chân, điều đó thể hiện rõ ràng.
Vivekamanubrūhayanti kāyavivekaṃ cittavivekaṃ upadhivivekañca anubrūhayanto.
Vivekamanubrūhayaṃ means cultivating seclusion of body, seclusion of mind, and seclusion from defilements.
Vivekamanubrūhayaṃ nghĩa là phát triển sự ly thân (kāyaviveka), sự ly tâm (cittaviveka) và sự ly cấu (upadhiviveka).
Gaṇasaṅgaṇikañhi pahāya kāyavivekaṃ anubrūhayantasseva aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu yattha katthaci cittaṃ samādahantassa cittaviveko, na saṅgaṇikāratassa.
For one who abandons association with groups and cultivates bodily seclusion, mental seclusion arises when he concentrates his mind on any of the thirty-eight meditation objects, not for one who delights in association.
Quả thật, chỉ khi từ bỏ sự tụ tập, phát triển sự ly thân, tâm mới có thể định tĩnh ở bất kỳ đối tượng nào trong ba mươi tám đối tượng thiền quán, đó là sự ly tâm, chứ không phải đối với người thích tụ tập.
Samāhitasseva vipassanāya kammaṃ karontassa samathavipassanañca yuganaddhaṃ karontassa kilesānaṃ khepanena upadhivivekādhigamo, na asamāhitassa.
It is only for one who is concentrated, who performs the work of insight, who connects serenity and insight, that the attainment of seclusion from defilements occurs through the elimination of defilements, not for one who is not concentrated.
Chỉ khi tâm định tĩnh, thực hành thiền quán (vipassanā), và kết hợp thiền định (samatha) và thiền quán (vipassanā), mới có thể đạt được sự ly cấu bằng cách loại bỏ các phiền não, chứ không phải đối với người tâm không định tĩnh.
Tena vuttaṃ ‘‘vivekamanubrūhayanti kāyavivekaṃ cittavivekaṃ upadhivivekañca anubrūhayanto’’ti.
Therefore, it was said, “vivekamanubrūhayaṃ” means cultivating seclusion of body, seclusion of mind, and seclusion from defilements.
Do đó, đã nói: "phát triển sự ly dục thân (kāyaviveka), sự ly dục tâm (cittaviveka) và sự ly dục phiền não (upadhiviveka)."
Evaṃ pana puttena vutte mātā ‘‘tena hi, tāta, pabbajā’’ti anujāni.
When her son spoke thus, the mother gave permission, saying, “In that case, my dear son, go forth.”
Khi người con nói như vậy, người mẹ đã chấp thuận: "Vậy thì, con yêu, hãy xuất gia đi."
So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāci.
He approached the Blessed One and requested ordination.
Vị ấy đến gần Đức Thế Tôn và cầu xin được xuất gia.
Taṃ satthā pabbājesi.
The Teacher ordained him.
Bậc Đạo Sư đã cho vị ấy xuất gia.
Taṃ pabbajitvā katapubbakiccaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññaṃ pavisantaṃ bhikkhū āhaṃsu – ‘‘āvuso, tvaṃ sukhumālo kiṃ sakkhissasi araññe vasitu’’nti.
When he, after being ordained, having performed the preliminary duties, took a meditation subject and was entering the forest, the monks said, “Friend, you are delicate; how will you be able to dwell in the forest?”
Sau khi xuất gia, hoàn thành các nghi thức cần thiết, và nhận đề mục thiền quán, khi vị ấy đang đi vào rừng, các Tỳ-khưu đã nói: "Này hiền giả, ông là người yếu mềm, làm sao ông có thể sống trong rừng được?"
So tesampi tameva gāthaṃ vatvā araññaṃ pavisitvā bhāvanaṃ anuyuñjanto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
He recited the same verse to them and, entering the forest, applied himself to meditation and became one with the six higher knowledges in no long time.
Vị ấy cũng nói lên bài kệ đó với các Tỳ-khưu, rồi đi vào rừng và chuyên cần tu tập thiền định, không lâu sau đã chứng đắc sáu thắng trí.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.23-27) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Kacci no vatthapasutoti āyasmato jambugāmiyaputtattherassa gāthā.
Kacci no vatthapasuto is a verse of the Venerable Jambugāmiyaputta Thera.
Bài kệ Kacci no vatthapasuto là của Trưởng lão Jambugāmiyāputta đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện khởi nguyên là gì?
So kira purimabuddhesu katādhikāro hutvā tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ ācinanto ito ekatiṃse kappe vessabhussa bhagavato kāle ekadivasaṃ kiṃsukāni pupphāni disvā tāni pupphāni gahetvā buddhaguṇe anussaranto bhagavantaṃ uddissa ākāse khipanto pūjesi.
It is said that he, having accumulated merits in previous Buddhas and gathering wholesome karma leading to Nibbāna here and there, one day in the time of Vessabhū Buddha, thirty-one aeons ago, saw kimsuka flowers. Taking those flowers, he recollected the qualities of the Buddha and worshipped the Blessed One by scattering them in the sky.
Nghe nói, vị ấy đã tạo các thiện nghiệp đặc biệt dưới thời các Đức Phật quá khứ, tích lũy các thiện pháp làm nhân duyên cho sự thoát ly vòng luân hồi ở các cõi giới khác nhau. Ba mươi mốt kiếp về trước, vào thời Đức Thế Tôn Vessabhū, một ngày nọ, vị ấy thấy những bông hoa kiṃsuka (hoa vông), liền hái chúng, hồi tưởng các đức Phật, và tung chúng lên không trung để cúng dường Đức Thế Tôn.
So tena puññakammena tāvatiṃsesu nibbatto.
Through that meritorious deed, he was born in Tāvatiṃsa heaven.
Nhờ thiện nghiệp đó, vị ấy đã tái sinh vào cõi trời Tāvatiṃsa.
Tato paraṃ puññāni katvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde campāyaṃ jambugāmiyassa nāma upāsakassa putto hutvā nibbatti.
After that, having performed further meritorious deeds and wandering repeatedly among devas and humans, he was born as the son of an उपासक (lay follower) named Jambugāmiya in Campā during this Buddha's arising.
Sau đó, vị ấy tiếp tục tạo các thiện nghiệp, luân chuyển giữa các cõi trời và người, cho đến khi Đức Phật hiện tại xuất hiện, vị ấy tái sinh làm con của một cận sự nam tên Jambugāmiya ở thành Campā.
Tena puññakammena tāvatiṃsesu nibbatto.
Through that meritorious deed, he was born in Tāvatiṃsa heaven.
Nhờ thiện nghiệp đó, vị ấy đã tái sinh vào cõi trời Tāvatiṃsa.
Tato paraṃ puññāni katvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde campāyaṃ jambugāmiyassa nāma upāsakassa putvā nibbatti.
After that, having performed further meritorious deeds and wandering repeatedly among devas and humans, he was born as the son of an उपासक (lay follower) named Jambugāmiya in Campā during this Buddha's arising.
Sau đó, vị ấy tiếp tục tạo các thiện nghiệp, luân chuyển giữa các cõi trời và người, cho đến khi Đức Phật hiện tại xuất hiện, vị ấy tái sinh làm con của một cận sự nam tên Jambugāmiya ở thành Campā.
Tenassa jambugāmiyaputtotveva samaññā ahosi.
Therefore, his designation was just Jambugāmiyaputta.
Do đó, vị ấy có tên là Jambugāmiyāputta.
So vayappatto bhagavato santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaṃvego pabbajitvā katapubbakicco kammaṭṭhānaṃ gahetvā sākete añjanavane vasati.
Having reached maturity, he heard the Dhamma from the Blessed One, experienced spiritual urgency, went forth, completed the preliminary duties, took a meditation subject, and dwelt in Añjanavana in Sāketa.
Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy nghe pháp từ Đức Thế Tôn, phát khởi tâm xúc động, xuất gia, hoàn thành các nghi thức cần thiết, nhận đề mục thiền quán và trú tại rừng Añjana ở Sāketa.
Athassa pitā ‘‘kiṃ nu kho mama putto sāsane abhirato viharati, udāhu no’’ti vīmaṃsanatthaṃ ‘‘kacci no vatthapasuto’’ti gāthaṃ likhitvā pesesi.
Then his father, to ascertain whether his son was delighted in the Sāsana or not, wrote and sent the verse “Kacci no vatthapasuto”.
Sau đó, cha của vị ấy, để thử xem "con trai mình có hoan hỷ trong Giáo pháp không, hay là không?", đã viết và gửi bài kệ "Kacci no vatthapasuto".
So taṃ vācetvā, ‘‘pitā me pamādavihāraṃ āsaṅkati, ahañca ajjāpi puthujjanabhūmiṃ nātivatto’’ti saṃvegajāto ghaṭento vāyamanto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
He read it and, realizing, “My father suspects me of dwelling in heedlessness, and I have not yet transcended the state of an ordinary person,” he became deeply stirred, exerted himself, and practiced vigorously, becoming one with the six higher knowledges in no long time.
Vị ấy đọc bài kệ đó, và nghĩ: "Cha ta lo ngại ta sống phóng dật, mà ta đến nay vẫn chưa vượt qua cảnh giới phàm phu." Do đó, vị ấy khởi tâm xúc động, tinh tấn nỗ lực, và không lâu sau đã chứng đắc sáu thắng trí.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.25-30) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Arahattaṃ pana patvā ñātīnaṃ vasananagaraṃ gantvā sāsanassa niyyānikabhāvaṃ pakāsento iddhipāṭihāriyaṃ dassesi.
Having attained arahantship, the elder went to the city where his relatives resided and displayed a psychic feat to proclaim the liberating nature of the Sāsana.
Sau khi chứng A-la-hán, vị Trưởng lão đã đến thành phố quê hương của các thân quyến, và để tuyên bố tính chất đưa đến giải thoát của Giáo pháp, vị ấy đã thể hiện thần thông.
Taṃ disvā ñātakā pasannamānasā bahū saṅghārāme kāresuṃ.
Seeing that, his relatives, with purified minds, built many monasteries.
Thấy vậy, các thân quyến với tâm hoan hỷ đã xây dựng nhiều tu viện.
Theropi sakapitarā pesitaṃ gāthaṃ aṅkusaṃ katvā ghaṭento vāyamanto arahattaṃ sacchākāsi.
The Thera also made the verse sent by his father his impetus and, exerting himself, realized arahantship.
Vị Trưởng lão cũng đã lấy bài kệ do cha mình gửi làm động lực, tinh tấn nỗ lực và chứng đắc A-la-hán.
Aññaṃ byākarontopi pitupūjanatthaṃ ‘‘kacci no vatthapasuto’’ti tameva gāthaṃ abhāsi.
When declaring his attainments, he also recited that very verse, “Kacci no vatthapasuto”, to honor his father.
Khi tuyên bố sự chứng đắc của mình, để cúng dường cha, vị ấy cũng đã nói lên bài kệ đó: "Kacci no vatthapasuto".
28. Tattha kaccīti pucchāyaṃ nipāto.
28. In that, kacci is a particle of interrogation.
28. Trong đó, kaccī là một từ nghi vấn.
Noti paṭisedhe.
No is for negation.
No là phủ định.
Vatthapasutoti vatthe pasuto vatthapasuto, cīvaramaṇḍanābhirato.
Vatthapasuto means one devoted to clothes, meaning one delighting in decorating robes.
Vatthapasuto nghĩa là người bận tâm đến y phục, người ham thích trang sức y phục.
Nidassanamattañcetaṃ pattamaṇḍanādicāpallapaṭikkhepassāpi adhippetattā.
And this is merely an example, as it is also intended to prohibit frivolity such as decorating the bowl.
Và đây chỉ là một ví dụ, vì nó cũng ngụ ý bác bỏ sự phù phiếm như trang sức bát v.v.
‘‘Kacci na vatthapasuto’’tipi pāṭho, so evattho.
The reading "Kacci na vatthapasuto" (Are you not devoted to clothes?) also exists; its meaning is the same.
Cũng có bản đọc là "Kacci na vatthapasuto", nghĩa cũng vậy.
Bhūsanāratoti attabhāvavibhūsanāya rato abhirato, yathekacce pabbajitvāpi capalā kāyadaḷhibahulā cīvarādiparikkhārassa attano sarīrassa ca maṇḍanavibhūsanaṭṭhānāya yuttā honti.
Bhūsanārato means one delighting in the adornment of one's own body, just as some, even after having gone forth, are fickle, much concerned with bodily upkeep, and given to adorning and beautifying their robes and other requisites, as well as their own bodies.
Bhūsanārato nghĩa là người vui thích, ham thích trang sức thân mình, như một số người dù đã xuất gia nhưng vẫn phù phiếm, quá chú trọng đến việc chăm sóc thân thể, thích trang điểm và trang sức cho y phục và thân mình.
Kimeva parikkhārapasuto bhūsanārato ca nāhosīti ayamettha padadvayassāpi attho.
Here, the meaning of both terms is: "Why were you not devoted to requisites and delighting in adornment?"
Ý nghĩa của hai từ này ở đây là: "Chẳng lẽ ông không bận tâm đến các vật dụng và không vui thích trang sức sao?"
Sīlamayaṃ gandhanti akhaṇḍādibhāvāpādanena suparisuddhassa catubbidhassapi sīlassa vasena yvāyaṃ ‘‘yo ca sīlavataṃ pajāti na itarā dussīlapajā, dussīlattāyeva dussilyamayaṃ duggandhaṃ vāyati, evaṃ tvaṃ duggandhaṃ avāyitvā kacci sīlamayaṃ gandhaṃ vāyasīti attho.
Sīlamayaṃ gandhaṃ refers to the excellent fragrance of the fourfold Sīla, made perfectly pure by being unbroken and so forth, as in "You emit the fragrance made of morality, not that other immoral fragrance produced by the immoral, which is a bad smell. Are you not emitting a bad smell, but rather a fragrance made of morality?"
Sīlamayaṃ gandhaṃ (hương giới đức) là mùi hương của giới đức bốn loại, vô cùng thanh tịnh, được tạo ra bởi sự không gián đoạn v.v. "Mùi hương giới đức này bay đi, không phải mùi hôi thối của người vô giới đức, vì vô giới đức mà tỏa mùi hôi thối, vậy ông không tỏa mùi hôi thối mà tỏa mùi hương giới đức phải không?" đó là ý nghĩa.
Atha vā netarā pajāti na itarā dussīlapajā, taṃ kacci na hoti, yato sīlamayaṃ gandhaṃ vāyasīti byatirekena sīlagandhavāyanameva vibhāveti.
Alternatively, netarā pajā means "not that other immoral class of beings." Is it not that, since you emit the fragrance of morality, by contrast, it clarifies only the emission of the fragrance of morality.
Hoặc netarā pajā nghĩa là không phải những người vô giới đức khác, chẳng lẽ ông không phải như vậy, vì ông tỏa mùi hương giới đức, điều này làm rõ sự tỏa mùi hương giới đức bằng cách loại trừ.
Samunnamayamattānanti āyasmato hāritattherassa gāthā.
Samunnamayamattānaṃ is a verse by the Venerable Thera Hārita.
Bài kệ Samunnamayamattānaṃ là của Trưởng lão Hārita đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện khởi nguyên là gì?
So kira purimabuddhesu katādhikāro hutvā tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ puññasambhāraṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe sudassanaṃ nāma paccekasambuddhaṃ disvā pasannamānaso kuṭajapupphehi pūjaṃ katvā tena puññakammena sugatīsuyeva parivattento imasmiṃ buddhuppāde sāvatthinagare brāhmaṇamahāsālakule nibbatti.
It is said that he, having performed meritorious deeds in previous Buddhas' dispensations, accumulating wholesome deeds conducive to release here and there, saw the Paccekasambuddha named Sudassana one hundred and thirty-one aeons ago, and with a gladdened mind, made an offering of kuṭaja flowers. By that meritorious deed, he revolved only in fortunate existences, and in this Buddha-dispensation, he was reborn in Sāvatthī city into the family of a wealthy brahmin.
Nghe nói, vị ấy đã tạo các thiện nghiệp đặc biệt dưới thời các Đức Phật quá khứ, tích lũy các công đức làm nhân duyên cho sự thoát ly vòng luân hồi ở các cõi giới khác nhau. Ba mươi mốt kiếp về trước, vị ấy thấy một vị Độc Giác Phật tên Sudassana, với tâm hoan hỷ, vị ấy đã cúng dường bằng hoa kuṭaja (hoa lài), nhờ thiện nghiệp đó, vị ấy đã luân chuyển trong các cõi thiện thệ, cho đến khi Đức Phật hiện tại xuất hiện, vị ấy tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn giàu có ở thành Sāvatthī.
Hāritotissa nāmaṃ ahosi.
His name was Hārita.
Tên của vị ấy là Hārita.
Tassa vayappattassa mātāpitaro kularūpādīhi anucchavikaṃ kumārikaṃ brāhmaṇadhītaraṃ ānesuṃ.
When he reached maturity, his parents brought him a brahmin's daughter, a young girl suitable for him in family, beauty, and other respects.
Khi đến tuổi trưởng thành, cha mẹ vị ấy đã cưới cho vị ấy một cô gái Bà-la-môn xinh đẹp, phù hợp với gia tộc và dung mạo.
So tāya saddhiṃ bhogasukhaṃ anubhavanto ekadivasaṃ attano tassā ca rūpasampattiṃ oloketvā dhammatāya codiyamāno ‘‘īdisaṃ nāma rūpaṃ nacirasseva jarāya maccunā ca abhippamaddīyatī’’ti saṃvegaṃ paṭilabhi.
As he was enjoying the pleasures of wealth with her, one day, observing his own beauty and hers, and being stirred by the Dhamma, he gained a sense of urgency, thinking, "Such beauty will soon be crushed by old age and death."
Vị ấy sống hưởng thụ hạnh phúc vật chất với cô gái ấy, một ngày nọ, nhìn thấy vẻ đẹp của mình và của vợ, vị ấy được chánh pháp nhắc nhở rằng: "Một vẻ đẹp như thế này sẽ không lâu sau bị già và chết hủy hoại", và vị ấy đã khởi tâm xúc động.
Katipayadivasātikkameneva cassa bhariyaṃ kaṇhasappo ḍaṃsitvā māresi.
After only a few days, his wife was bitten by a black cobra and died.
Chỉ vài ngày sau, vợ của vị ấy bị một con rắn hổ mang cắn chết.
So tena bhiyyosomattāya sañjātasaṃvego satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā gharabandhane chinditvā pabbaji.
Deeply moved by this, he went to the Teacher, heard the Dhamma, cut off his household ties, and went forth.
Do đó, vị ấy càng thêm xúc động, đến gặp Đức Đạo Sư, nghe pháp, đoạn tuyệt với sự ràng buộc gia đình và xuất gia.
Tassa ca cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā viharantassa kammaṭṭhānaṃ na sampajjati, cittaṃ ujugataṃ na hoti.
While he was living, having taken a meditation object suitable for his temperament, his meditation did not succeed, and his mind was not upright.
Tuy nhiên, khi vị ấy tu tập đề mục thiền quán phù hợp với căn tánh của mình, đề mục thiền quán không thành tựu, tâm không được ngay thẳng.
So gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭho aññataraṃ usukāraṃ usudaṇḍaṃ yante pakkhipitvā ujuṃ karontaṃ disvā ‘‘ime acetanampi nāma ujuṃ karonti, kasmā ahaṃ cittaṃ ujuṃ na karissāmī’’ti cintetvā tatova paṭinivattitvā divāṭṭhāne nisinno vipassanaṃ ārabhi.
One day, when he entered the village for alms, he saw an arrow-maker straightening an arrow shaft by placing it in a machine. He thought, "These people straighten even inanimate objects; why should I not straighten my mind?" He then returned from there, sat in a daytime dwelling, and began practicing insight meditation.
Một hôm, khi đi vào làng khất thực, vị ấy thấy một người thợ làm mũi tên đang đặt một cây cung vào máy và làm cho nó thẳng. Vị ấy suy nghĩ: "Những người này còn có thể làm thẳng một vật vô tri, tại sao ta lại không thể làm thẳng tâm mình?" Nghĩ vậy, vị ấy liền quay về từ đó, ngồi ở chỗ nghỉ ban ngày và bắt đầu tu tập thiền minh sát.
Athassa bhagavā upari ākāse nisīditvā ovādaṃ dento ‘‘samunnamayamattāna’’nti gāthaṃ abhāsi.
Then the Blessed One, sitting in the sky above him, gave him exhortation, speaking the verse: "Samunnamayamattānaṃ".
Sau đó, Đức Thế Tôn, ngồi trên không trung, đã thuyết bài kệ "Samunnamayamattānaṃ" để khuyên dạy vị ấy.
Ayameva thero attānaṃ paraṃ viya ovadanto abhāsīti ca vadanti.
Some say that this Thera himself spoke this verse, admonishing himself as if he were another.
Cũng có người nói rằng chính vị Trưởng lão này đã tự khuyên dạy mình như khuyên dạy người khác.
29. Tattha samunnamayanti sammā unnamento, samāpattivasena kosajjapakkhe patituṃ adatvā tato uddharanto vīriyasamataṃ yojentoti attho.
29. Here, samunnamayaṃ means "correctly elevating," meaning "not allowing it to fall into the side of idleness by means of attainments, but rather lifting it from there and applying equipoise of energy."
29. Trong đó, samunnamayaṃ nghĩa là nâng lên một cách đúng đắn, không cho tâm rơi vào sự biếng nhác, mà kéo nó ra khỏi đó và kết hợp với sự quân bình của tinh tấn.
Attānanti cittaṃ, atha vā samunnamayāti kosajjapakkhato samunnamehi.
Attānaṃ means "mind," or alternatively, samunnamayā means "lift yourself well from the side of idleness."
Attānaṃ là tâm, hoặc samunnamayā là hãy nâng lên một cách đúng đắn khỏi sự biếng nhác.
Ma-kāro padasandhikaro.
The syllable ma connects the words.
Chữ ma là để nối từ.
Hīnavīriyatāya tava cittaṃ kammaṭṭhānavīthiṃ nappaṭipajjati ce, taṃ vīriyārambhavasena sammā unnamehi, anonataṃ anapanataṃ karohīti adhippāyo.
The intention is: if your mind does not proceed on the path of meditation due to weak effort, then straighten it properly by undertaking effort; make it neither bent nor crooked.
Ý nghĩa là: Nếu tâm của ngươi do thiếu tinh tấn mà không đi vào con đường thiền quán (kammaṭṭhāna), thì hãy khéo nâng nó lên bằng cách khởi sự tinh tấn, làm cho nó không nghiêng lệch, không cong vẹo.
Evaṃ pana karonto usukārova tejanaṃ.
Thus acting, "Like an arrow-maker, an arrow.
Khi làm như vậy, này Harita, hãy như người thợ tên uốn thẳng mũi tên.
Cittaṃ ujuṃ karitvāna, avijjaṃ bhinda hāritāti.
Having straightened the mind, break ignorance, Hārita."
Hãy làm cho tâm thẳng thắn, và phá tan vô minh, này Harita.
Yathā nāma usukāro kaṇḍaṃ īsakampi onataṃ apanatañca vijjhanto lakkhaṃ bhindanatthaṃ ujuṃ karoti, evaṃ kosajjapātato arakkhaṇena onataṃ uddhaccapātato arakkhaṇena apanataṃ vijjhanto appanāpattiyā cittaṃ ujuṃ karitvāna samāhitacitto vipassanaṃ ussukkāpetvā sīghaṃ aggamaggañāṇena avijjaṃ bhinda padālehīti.
Just as an arrow-maker straightens an arrow, even if it is slightly bent or crooked, to hit the target, so too, by guarding against the fall into idleness, it is not bent, and by guarding against the fall into agitation, it is not crooked. Having straightened the mind through absorption, and with a concentrated mind, diligently practice insight and quickly break, shatter, ignorance with the knowledge of the highest path.
Giống như người thợ tên uốn thẳng mũi tên hơi cong hoặc lệch để bắn trúng mục tiêu, cũng vậy, hãy làm cho tâm thẳng thắn bằng cách bảo vệ nó khỏi sự sa ngã vào biếng nhác, và khỏi sự sa ngã vào phóng dật, đạt đến trạng thái định tâm (appanāpatti), rồi thúc đẩy thiền quán (vipassanā), và nhanh chóng phá tan vô minh bằng trí tuệ của Đạo quả tối thượng.
Taṃ sutvā thero vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacireneva arahā ahosi.
Hearing that, the Thera developed insight and soon became an Arahant.
Nghe vậy, vị Trưởng lão đã phát triển thiền quán (vipassanā) và không lâu sau trở thành A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.35.39-43) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì thế, điều này được nói trong Apadāna:
Ābādhe me samuppanneti āyasmato uttiyattherassa gāthā.
10. Commentary on the Verses of Thera Uttiya
Bài kệ Ābādhe me samuppanne là của Trưởng lão Uttiya đáng kính.
Kā uppatti?
Ābādhe me samuppanne is a verse by the Venerable Thera Uttiya.
Sự kiện phát sinh là gì?
So kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito catunavute kappe siddhatthassa bhagavato kāle candabhāgāya nadiyā mahārūpo susumāro hutvā nibbatto.
What is its origin? It is said that he, having performed meritorious deeds in previous Buddhas' dispensations, accumulating wholesome deeds conducive to release here and there, was reborn as a large crocodile in the Candabhāgā River during the time of the Blessed Siddhattha Buddha, ninety-four aeons ago.
Nghe nói, vị ấy đã tạo các công đức đặc biệt dưới thời các Đức Phật quá khứ, tích lũy các thiện nghiệp là nhân duyên cho sự thoát ly luân hồi ở các cõi khác nhau. Vào kiếp thứ chín mươi tư kể từ kiếp này, dưới thời Đức Phật Siddhattha, vị ấy đã tái sinh làm một con cá sấu khổng lồ ở sông Candabhāgā.
So pāraṃ gantuṃ nadiyā tīraṃ upagataṃ bhagavantaṃ disvā pasannacitto pāraṃ netukāmo tīrasamīpe nipajji.
When he saw the Blessed One approaching the riverbank to cross, he was filled with joy and, wishing to ferry him across, lay down near the bank.
Khi thấy Đức Phật đến bờ sông để qua sông, vị ấy với tâm hoan hỷ, muốn đưa Đức Phật qua, liền nằm xuống gần bờ.
Bhagavā tassa anukampāya piṭṭhiyaṃ pāde ṭhapesi.
The Blessed One, out of compassion for him, placed his feet on its back.
Đức Phật vì lòng từ bi đã đặt chân lên lưng vị ấy.
So haṭṭho udaggo pītivegena diguṇussāho hutvā sotaṃ chindanto sīghena javena bhagavantaṃ paratīraṃ nesi.
He was delighted and thrilled, and with double energy due to the surge of joy, he cut through the current and swiftly carried the Blessed One to the other bank.
Vị ấy vui mừng, hân hoan, với sự tinh tấn gấp đôi do sức mạnh của hỷ, đã vượt qua dòng nước và đưa Đức Phật sang bờ bên kia với tốc độ nhanh chóng.
Bhagavā tassa cittappasādaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ ito cuto devaloke nibbattitvā tato paṭṭhāya sugatīsuyeva saṃsaranto ito catunavute kappe amataṃ pāpuṇissatī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Blessed One, observing his mental clarity, prophesied, "Having passed away from this existence, he will be reborn in the deva realm, and from then on, he will revolve only in fortunate existences. Ninety-four aeons from now, he will attain the Deathless," and then departed.
Đức Phật nhìn thấy sự hoan hỷ trong tâm vị ấy, liền tiên tri rằng: “Sau khi chết từ thân này, vị ấy sẽ tái sinh vào cõi trời, và từ đó trở đi, sẽ luân hồi trong các cõi thiện lành cho đến khi đạt được Niết Bàn (amata) vào kiếp thứ chín mươi tư kể từ kiếp này,” rồi Đức Phật rời đi.
So tathā sugatīsuyeva paribbhamanto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti uttiyo nāma nāmena.
Thus wandering through fortunate existences, in this Buddha-dispensation, he was reborn in Sāvatthī as the son of a certain brahmin, by the name of Uttiya.
Vị ấy tiếp tục luân hồi trong các cõi thiện lành như vậy, và trong thời Đức Phật hiện tại, đã tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn ở Sāvatthī, được đặt tên là Uttiya.
So vayappatto ‘‘amataṃ pariyesissāmī’’ti paribbājako hutvā vicaranto ekadivasaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā sāsane pabbajitvāpi sīlādīnaṃ avisodhitattā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto aññe bhikkhū visesaṃ nibbattetvā aññaṃ byākaronte disvā satthāraṃ upasaṅkamitvā saṅkhepeneva ovādaṃ yāci.
When he came of age, he became a wandering ascetic, seeking the Deathless. One day, he approached the Blessed One, heard the Dhamma, and even after going forth into the Dispensation, he was unable to achieve any special distinction due to not having purified his morality and other virtues. Seeing other bhikkhus achieve distinction and declare their attainment, he approached the Teacher and requested a concise exhortation.
Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy nghĩ: “Tôi sẽ tìm kiếm Niết Bàn (amata),” liền trở thành một du sĩ và đi lang thang. Một ngày nọ, vị ấy đến gặp Đức Phật, nghe pháp, rồi xuất gia trong giáo pháp. Tuy nhiên, vì chưa thanh tịnh hóa giới hạnh và các đức tính khác, vị ấy không thể đạt được sự chứng đắc đặc biệt. Khi thấy các Tỳ-kheo khác đã đạt được sự chứng đắc đặc biệt và tuyên bố về quả vị của mình, vị ấy liền đến gặp Đức Bổn Sư và cầu xin lời khuyên tóm tắt.
Satthāpi tassa ‘‘tasmātiha tvaṃ, uttiya, ādimeva visodhehī’’tiādinā (saṃ. ni. 5.369) saṅkhepeneva ovādaṃ adāsi.
The Teacher also gave him a concise exhortation, starting with "Therefore, Uttiya, first purify yourself" (Saṃ. Ni. 5.369).
Đức Bổn Sư cũng đã ban lời khuyên tóm tắt cho vị ấy, bắt đầu bằng câu: “Vì vậy, này Uttiya, trước hết hãy thanh tịnh hóa chính mình.”
So tassa ovāde ṭhatvā vipassanaṃ ārabhi.
That Uttiya Thera, established in that instruction, began to practice vipassanā.
Vị ấy đã thực hành theo lời khuyên đó và bắt đầu thiền quán (vipassanā).
Tassa āraddhavipassanassa ābādho uppajji.
For that Uttiya Thera, who had commenced vipassanā, an illness arose.
Khi vị ấy đang phát triển thiền quán, một căn bệnh đã phát sinh.
Uppanne pana ābādhe sañjātasaṃvego vīriyārambhavatthuṃ katvā vipassanāya kammaṃ karonto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Furthermore, when that illness arose, having experienced profound apprehension and making it the basis for exerting effort, he engaged in the practice of vipassanā, diligently cultivating it, and attained arahantship.
Khi căn bệnh phát sinh, vị ấy cảm thấy chấn động mạnh mẽ (saṃvega), lấy việc khởi sự tinh tấn làm cơ sở, thực hành thiền quán (vipassanā), thúc đẩy thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.3.169-179) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì thế, điều này được nói trong Apadāna:
30. Tattha ābādhe me samuppanneti sarīrassa ābādhanato ‘‘ābādho’’ti laddhanāme visabhāgadhātukkhobhahetuke roge mayhaṃ sañjāte.
30. In that verse, “When illness arose in me” means when sickness, named “illness” because it afflicts the body, a disease caused by an imbalance of discordant elements, occurred to me.
30. Trong đó, ābādhe me samuppanne có nghĩa là: khi bệnh tật phát sinh nơi tôi, tức là một căn bệnh do sự rối loạn các yếu tố không tương hợp trong cơ thể, được gọi là “ābādha” (bệnh tật) vì nó làm suy yếu cơ thể.
Sati me udapajjathāti ‘‘uppanno kho me ābādho, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yadidaṃ ābādho vaḍḍheyya.
“Mindfulness arose in me” means: “Indeed, illness has arisen in me, and it is possible that this illness may worsen.
Sati me udapajjathā có nghĩa là: một sự chú tâm (sati) đã phát sinh nơi tôi, người đang bị hành hạ bởi cảm thọ khổ đau do căn bệnh đó, với ý nghĩ: “Căn bệnh đã phát sinh nơi tôi, và có khả năng căn bệnh này sẽ gia tăng.
Yāva panāyaṃ ābādho na vaḍḍhati, handāhaṃ vīriyaṃ ārabhāmi ‘appattassa pattiyā anadhigatassa adhigamāya asacchikatassa sacchikiriyāyā’’’ti vīriyārambhavatthubhūtā sati tasseva ābādhassa vasena dukkhāya vedanāya pīḷiyamānassa mayhaṃ udapādi.
As long as this illness does not worsen, come, let me exert effort for the attainment of what has not been attained, for the realization of what has not been realized, for the direct experience of what has not been experienced.” Such mindfulness, which became the basis for the exertion of effort, arose in me, who was oppressed by a painful feeling due to that very illness.
Chừng nào căn bệnh này chưa gia tăng, hãy để tôi khởi sự tinh tấn để đạt được những gì chưa đạt được, chứng đắc những gì chưa chứng đắc, và thực chứng những gì chưa thực chứng.”
Tenāha ‘‘ābodho me samuppanno, kālo me nappamajjitu’’nti.
Therefore, it is said: “Illness has arisen in me, it is time for me not to be negligent.”
Vì vậy, vị ấy nói: “Khi bệnh tật phát sinh nơi tôi, đây là lúc tôi không nên lơ là.”
Evaṃ uppannañhi satiṃ aṅkusaṃ katvā ayaṃ thero arahattaṃ pattoti.
Thus, having made this arisen mindfulness a goad, this elder attained arahantship.
Như vậy, vị Trưởng lão này đã đạt được A-la-hán quả bằng cách sử dụng sự chú tâm (sati) đã phát sinh như một cái móc.
Phuṭṭho ḍaṃsehīti āyasmato gahvaratīriyattherassa gāthā.
“Stung by flies” is the verse of the Venerable Gahvaratīriya Thera.
Bài kệ Phuṭṭho ḍaṃsehī là của Trưởng lão Gahvaratīriya đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
So kira purimabuddhesu katādhikāro ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle migaluddo hutvā araññe vicaranto addasa sikhiṃ bhagavantaṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle devanāgayakkhānaṃ dhammaṃ desentaṃ, disvā pana pasannamānaso ‘‘dhammo esa vuccatī’’ti sare nimittaṃ aggahesi.
It is said that this Thera, having made aspirations under previous Buddhas, was reborn in the thirty-first aeon from now, during the time of the Blessed One Sikhī, as a deer hunter. While wandering in the forest, he saw the Blessed One Sikhī teaching the Dhamma to devas, nāgas, and yakkhas at the foot of a certain tree. Having seen Him, his mind became clear, and he took the sound as a sign, thinking, “This is the Dhamma being taught.”
Nghe nói, vị ấy đã tạo các công đức đặc biệt dưới thời các Đức Phật quá khứ. Vào kiếp thứ ba mươi mốt kể từ kiếp này, dưới thời Đức Phật Sikhī, vị ấy là một thợ săn và đang đi lang thang trong rừng thì thấy Đức Phật Sikhī đang thuyết pháp cho các vị trời, nāga và yakkha dưới gốc cây. Sau khi thấy vậy, vị ấy với tâm hoan hỷ, đã ghi nhận âm thanh đó, nghĩ rằng: “Đây là pháp được thuyết giảng.”
So tena cittappasādena devaloke uppanno puna aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā ‘‘aggidatto’’ti laddhanāmo vayappatto bhagavato yamakapāṭihāriyaṃ disvā sañjātappasādo sāsane pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā gahvaratīre nāma araññaṭṭhāne vasati.
Due to that clarity of mind, he was reborn in the deva world and then wandered repeatedly through good destinations. In this present Buddha dispensation, he was reborn in a brahmin family in Sāvatthī, named Aggidatta. Having come of age, he saw the Buddha’s Twin Miracle (yamakapāṭihāriya), gained confidence, went forth in the Dispensation, took up a meditation subject, and dwelt in a forest called Gahvaratīra.
Do sự hoan hỷ trong tâm đó, vị ấy đã tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục luân hồi trong các cõi thiện lành. Trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, được đặt tên là Aggidatta. Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy thấy phép thần thông song hành (yamakapāṭihāriya) của Đức Phật, liền phát sinh niềm tin, xuất gia trong giáo pháp, thọ nhận đề mục thiền quán (kammaṭṭhāna) và trú ngụ tại một nơi trong rừng tên là Gahvaratīra.
Tenassa gahvaratīrayoti samaññā ahosi.
Hence, he was given the appellation Gahvaratīriya.
Vì thế, vị ấy có biệt danh là Gahvaratīriya.
So vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
He cultivated vipassanā and attained arahantship not long after.
Vị ấy đã phát triển thiền quán (vipassanā) và không lâu sau đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.44-50) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì thế, điều này được nói trong Apadāna:
Arahattaṃ pana patvā bhagavantaṃ vanditvā sāvatthiyaṃ agamāsi.
Having attained arahantship, he paid homage to the Blessed One and went to Sāvatthī.
Sau khi đạt được A-la-hán quả, vị ấy đã đến Xá-vệ để đảnh lễ Đức Thế Tôn.
Tassa āgatabhāvaṃ sutvā ñātakā upagantvā mahādānaṃ pavattesuṃ.
Hearing of his arrival, his relatives approached him and offered a great alms-giving.
Nghe tin Tôn giả đến, các thân quyến đã đến gần và tổ chức một buổi đại thí cúng dường.
So katipayadivase vasitvā araññameva gantukāmo ahosi.
He stayed for a few days and then wished to return to the forest.
Sau khi ở lại vài ngày, Tôn giả muốn trở về rừng.
Taṃ ñātakā, ‘‘bhante, araññaṃ nāma ḍaṃsamakasādivasena bahuparissayaṃ, idheva vasathā’’ti āhaṃsu.
His relatives said to him, “Venerable Sir, the forest is full of many dangers such as flies and mosquitoes. Please dwell here.”
Các thân quyến thưa với Tôn giả: “Bạch Đại đức, rừng có nhiều hiểm nguy do muỗi, mòng, v.v. Kính xin Đại đức hãy ở lại đây.”
Taṃ sutvā thero ‘‘araññavāsoyeva mayhaṃ ruccatī’’ti vivekābhiratikittanamukhena aññaṃ byākaronto ‘‘phuṭṭho ḍaṃsehī’’ti gāthaṃ abhāsi.
Hearing this, the elder said, “Dwelling in the forest pleases me,” and wishing to declare his arahantship by extolling his delight in solitude, he spoke the verse: “Stung by flies”.
Nghe vậy, Trưởng lão nói: “Ta chỉ thích ở rừng thôi.” Rồi, qua việc ca ngợi sự hoan hỷ trong viễn ly, Tôn giả đã tuyên bố một điều khác, và nói lên bài kệ “phuṭṭho ḍaṃsehī” (bị muỗi mòng chích đốt).
31. Tattha phuṭṭho ḍaṃsehi makasehīti ḍaṃsanasīlatāya ‘‘ḍaṃsā’’ti laddhanāmāhi andhakamakkhikāhi, makasanaññitehi ca sūcimukhapāṇehi phussito daṭṭhoti attho.
31. In that, “stung by flies and mosquitoes” means bitten or touched by andhakāmakkikā, which are named “flies” because of their biting nature, and by needle-mouthed creatures known as mosquitoes.
31. Ở đây, phuṭṭho ḍaṃsehi makasehī (bị muỗi mòng chích đốt) có nghĩa là bị ruồi trâu, được gọi là “ḍaṃsā” vì bản chất hay cắn, và các loài côn trùng miệng kim được gọi là muỗi chích đốt.
Araññasminti ‘‘pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654) vuttaaraññalakkhaṇayogato araññe.
“In the forest” means in the forest, due to its characteristic of being “five hundred bows deep at its limit,” as stated.
Araññasmi (trong rừng) có nghĩa là trong rừng, do có đặc tính của rừng được nói đến là “tối thiểu năm trăm cung” (Pārā. 654).
Brahāvaneti mahārukkhagacchagahanatāya mahāvane araññāniyaṃ.
“In the great woods” means in a dense forest of large trees and shrubs, a great forest.
Brahāvane (trong đại lâm) có nghĩa là trong khu rừng lớn, một vùng rừng rậm với cây cối và bụi rậm dày đặc.
Nāgo saṅgāmasīsevāti saṅgāmāvacaro hatthināgo viya saṅgāmamuddhani parasenāsampahāraṃ.
“Like an elephant in battle” means like a battle-trained elephant that strikes the enemy army at the forefront of battle.
Nāgo saṅgāmasīsevā (ví như voi chúa trên chiến trường) có nghĩa là như một con voi chúa quen thuộc với chiến trường, đâm phá quân địch ở tiền tuyến.
‘‘Araññavāso nāma buddhādīhi vaṇṇito thomito’’ti ussāhajāto sato satimā hutvā tatra tasmiṃ araññe, tasmiṃ vā ḍaṃsādisamphasse upaṭṭhite adhivāsaye adhivāseyya saheyya, ‘‘ḍaṃsādayo maṃ ābādhentī’’ti araññavāsaṃ na jaheyyāti attho.
Having become enthusiastic, thinking, “Dwelling in the forest is praised and extolled by the Buddhas and others,” he, mindful, being possessed of mindfulness, there in that forest, or when touched by such things as flies, should endure; he should tolerate it, meaning he should not abandon dwelling in the forest, thinking, “Flies and others afflict me.”
Tôn giả, với sự phấn khởi rằng “việc sống trong rừng đã được chư Phật và các bậc thánh nhân ca ngợi và tán dương,” đã sato (có chánh niệm) và tatra (ở đó), tức là trong khu rừng đó, hoặc khi bị muỗi mòng, v.v. quấy rầy, adhivāsaye (chịu đựng), nghĩa là chịu đựng và không từ bỏ cuộc sống trong rừng vì nghĩ rằng “muỗi mòng, v.v. đang làm phiền ta.”
Ajaraṃ jīramānenāti āyasmato suppiyattherassa gāthā.
“Though aging, the non-aging” is the verse of the Venerable Suppiya Thera.
Ajaraṃ jīramānenā (cái không già với cái đang già) là bài kệ của Tôn giả Suppiya.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự việc khởi nguyên là gì?
So kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññāyatane vasanto tattha bhagavantaṃ disvā pasannamānaso phalāphalaṃ adāsi, tathā bhikkhusaṅghassa.
It is said that in the time of the Blessed One Padumuttara, he was reborn in a noble family, became an ascetic, and while dwelling in a forest hermitage, he saw the Blessed One there. With a clear mind, he offered fruits and roots to the Blessed One, and likewise to the Saṅgha of bhikkhus.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, Tôn giả sinh ra trong một gia đình quý tộc, rồi xuất gia làm đạo sĩ ẩn sĩ, sống trong rừng. Ở đó, Tôn giả thấy Đức Phật, tâm hoan hỷ, đã cúng dường trái cây và rau củ, cũng như cúng dường Tăng đoàn.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto kassapassa sammāsambuddhassa kāle khattiyakule nibbattitvā anukkamena viññutaṃ patto kalyāṇamittasannissayena laddhasaṃvego sāsane pabbajitvā bahussuto ahosi.
Due to that meritorious deed, he wandered through deva and human realms. In the time of Kassapa, the Perfectly Self-Awakened One, he was reborn in a khattiya family, and having gradually attained maturity, he gained apprehension through association with noble friends, went forth in the Dispensation, and became learned.
Nhờ công đức đó, Tôn giả luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật Kassapa Chánh Đẳng Giác, Tôn giả sinh ra trong một gia đình Sát-đế-lợi, dần dần trở nên thông tuệ. Nhờ sự nương tựa vào thiện hữu tri thức, Tôn giả đã phát sinh tâm xúc động, xuất gia trong giáo pháp và trở thành một bậc đa văn.
Jātimadena sutamadena ca attānaṃ ukkaṃsento pare ca vambhento vihāsi.
He lived exalting himself and disparaging others due to pride of birth and pride of learning.
Tôn giả đã sống trong sự tự đề cao mình và khinh miệt người khác do kiêu mạn về dòng dõi và kiêu mạn về sự học rộng.
So imasmiṃ buddhuppāde tassa kammassa nissandena sāvatthiyaṃ paribhūtarūpe susānagopakakule nibbatti.
In this Buddha-era, as a result of that kamma, he was reborn in Sāvatthī in the family of a cemetery keeper, in a despised form.
Trong thời Đức Phật hiện tại này, do quả báo của nghiệp đó, Tôn giả đã sinh ra trong một gia đình giữ nghĩa địa ở Xá-vệ, với hình dáng bị khinh miệt.
Suppiyotissa nāmaṃ ahosi.
His name was Suppiya.
Tên của Tôn giả là Suppiya.
Atha viññutaṃ patto attano sahāyabhūtaṃ sopākattheraṃ upasaṅkamitvā tassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaṃvego pabbajitvā sammāpaṭipattiṃ pūretvā ‘‘ajaraṃ jīramānenā’’ti gāthaṃ abhāsi.
Then, having reached maturity, he approached his friend, Thera Sopāka, and after hearing the Dhamma from him, he gained spiritual urgency, went forth into homelessness, fulfilled the right practice, and recited the verse: “ajaraṃ jīramānenā”.
Sau đó, khi đã trưởng thành, Tôn giả đến gặp Trưởng lão Sopāka, người bạn của mình, nghe Pháp từ ngài, tâm sinh khởi sự xúc động, xuất gia, hoàn thành chánh hạnh, rồi nói lên bài kệ “ajaraṃ jīramānenā”.
32. Tattha ajaranti jarārahitaṃ, nibbānaṃ sandhāyāha.
Therein, ajaraṃ refers to Nibbāna, which is free from aging.
32. Ở đây, ajaraṃ (không già) được nói đến để chỉ Niết-bàn, cái không có sự già yếu.
Tañhi ajātattā natthi ettha jarā, etasmiṃ vā adhigate puggalassa sā natthīti jarābhāvahetutopi ajaraṃ nāma.
Indeed, because it is unborn, there is no aging in it; or, when one attains it, aging does not exist for that person, and thus it is called ajaraṃ due to the absence of aging.
Vì nó không sinh, nên không có sự già ở đó. Hoặc, khi một người đạt được nó, sự già không còn tồn tại đối với người đó, nên nó được gọi là ajaraṃ (không già) vì là nguyên nhân không có sự già.
Jīramānenāti jīrantena, khaṇe khaṇe jaraṃ pāpuṇantena.
Jīramānenā means by one who is aging, by one who is reaching old age moment by moment.
Jīramānenā (với cái đang già) có nghĩa là với cái đang già đi, cái đang đạt đến sự già từng khoảnh khắc.
Tappamānenāti santappamānena, rāgādīhi ekādasahi aggīhi dayhamānena.
Tappamānenā means by one who is burning, by one who is being consumed by the eleven fires such as greed.
Tappamānenā (với cái đang bị thiêu đốt) có nghĩa là với cái đang bị thiêu đốt, cái đang bị thiêu đốt bởi mười một ngọn lửa như lửa tham ái, v.v.
Nibbutinti yathāvuttasantāpābhāvato nibbutasabhāvaṃ nibbānaṃ.
Nibbutiṃ means Nibbāna, which is of the nature of coolness due to the absence of the aforementioned burning.
Nibbutiṃ (sự tịch tịnh) là Niết-bàn, có bản chất tịch tịnh do không có sự thiêu đốt như đã nói.
Nimiyanti parivatteyyaṃ cetāpeyyaṃ.
Nimiyaṃ means I would exchange, I would obtain.
Nimiyaṃ (ta sẽ đổi lấy) có nghĩa là ta sẽ đổi lấy, ta sẽ mua.
Paramaṃ santinti anavasesakilesābhisaṅkhārapariḷāhavūpasamadhammatāya uttamaṃ santiṃ.
Paramaṃ santiṃ means the supreme peace, due to its nature of calming all remaining defilements, formations, and torments.
Paramaṃ santiṃ (sự an tịnh tối thượng) là sự an tịnh tối thượng, do có bản chất là sự dập tắt hoàn toàn các phiền não, các hành (saṅkhāra) và sự nóng bức.
Catūhi yogehi ananubandhattā yogakkhemaṃ.
It is yogakkhemaṃ (free from yokes) because it is not bound by the four yokes.
Yogakkhemaṃ (sự an ổn khỏi các ràng buộc) là do không bị ràng buộc bởi bốn loại ách.
Attano uttaritarassa kassaci abhāvato anuttaraṃ.
It is anuttaraṃ (unsurpassed) because there is nothing higher than itself.
Anuttaraṃ (vô thượng) là do không có bất kỳ điều gì cao hơn chính nó.
Ayañhettha saṅkhepattho – khaṇe khaṇe jarāya abhibhuyyamānattā jīramānena, tathā rāgaggiādīhi santappamānena gato evaṃ aniccena dukkhena asārena sabbathāpi anupasantasabhāvena saupaddavena, tappaṭipakkhabhāvato ajaraṃ paramupasamabhūtaṃ kenaci anupaddutaṃ anuttaraṃ nibbānaṃ nimiyaṃ parivatteyyaṃ ‘‘mahā vata me lābho mahā udayo hatthagato’’ti.
This is the brief meaning here: I would exchange, I would obtain Nibbāna, which is ajaraṃ (free from aging), paramūpasamabhūtaṃ (of the nature of supreme peace), anupaddutaṃ (unafflicted) by anything, and anuttaraṃ (unsurpassed), for this existence which is jīramānena (aging), being overcome by old age moment by moment, and tappamānena (burning), being consumed by the fires of greed and so forth, and thus impermanent, suffering, unsubstantial, altogether unpeaceful, and fraught with danger, because Nibbāna is the opposite of these. I would say, "What a great gain for me, what great prosperity has come to hand!"
Đây là ý nghĩa tóm tắt: “Thật là một lợi lộc lớn lao, một sự phát triển vĩ đại đã đến tay ta!” Ta sẽ đổi lấy Niết-bàn vô già, tối thượng tịch tịnh, không bị bất kỳ điều gì quấy nhiễu, vô thượng, với cái đang già đi do bị sự già lấn át từng khoảnh khắc, và đang bị thiêu đốt bởi lửa tham ái, v.v., tức là với cái vô thường, khổ đau, vô ngã, hoàn toàn không tịch tịnh và đầy tai họa.
Yathā hi manussā yaṃ kiñci bhaṇḍaṃ parivattentā nirapekkhā gayhamānena sambahumānā honti, evamayaṃ thero pahitatto viharanto attano kāye ca jīvite ca nirapekkhataṃ, nibbānaṃ paṭipesitattañca pakāsento ‘‘nimiyaṃ paramaṃ santiṃ, yogakkhemaṃ anuttara’’nti vatvā tameva paṭipattiṃ paribrūhayanto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Just as people, when exchanging any goods, are unconcerned and greatly respect what they receive, so too this Thera, dwelling with his mind directed*, revealed his unconcern for his body and life, and his mind's dispatch towards Nibbāna, by saying, “I would exchange for supreme peace, for the unsurpassed security from yokes,” and thus, cultivating that very practice, he strove in vipassanā and attained Arahantship.
Quả thật, giống như con người khi đổi chác bất kỳ món hàng nào, họ không bận tâm đến cái được cho đi mà rất trân trọng cái được nhận lại. Cũng vậy, Trưởng lão này, khi sống với tâm chuyên chú, đã bày tỏ sự không bận tâm đến thân và mạng sống của mình, và sự hướng tâm đến Niết-bàn. Sau khi nói “Nimiyaṃ paramaṃ santiṃ, yogakkhemaṃ anuttaraṃ” (Ta sẽ đổi lấy sự an tịnh tối thượng, sự an ổn vô thượng), ngài đã phát triển hành trì đó, thúc đẩy thiền quán, và đạt đến A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.51-77) –
Thus it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna (Apa. Thera 2.52.51-77) có nói:
Yathāpi ekaputtasminti āyasmato sopākattherassa gāthā.
“Yathāpi ekaputtasmi” is a verse of the Venerable Thera Sopāka.
Yathāpi ekaputtasmi là bài kệ của Trưởng lão Sopāka đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
So kira purimabuddhesu katādhikāro hutvā tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto kakusandhassa bhagavato kāle aññatarassa kuṭumbikassa putto hutvā nibbatto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto bījapūraphalāni satthu upanesi.
It is said that he, having made aspirations under previous Buddhas and accumulating wholesome kamma conducive to liberation in various existences, was born as the son of a certain householder during the time of Kakusandha Bhagavā. One day, seeing the Teacher, he became delighted in mind and offered citrus fruits to the Teacher.
Nghe nói, Ngài đã tạo các điều kiện thuận lợi cho sự thoát ly trong các Đức Phật quá khứ, tích lũy nhiều thiện nghiệp ở khắp nơi, rồi tái sinh làm con của một gia chủ trong thời Đức Phật Kakusandha. Một ngày nọ, Ngài thấy Đức Đạo Sư, tâm hoan hỷ, đã dâng trái bưởi cho Đức Đạo Sư.
Paṭiggahesi bhagavā anukampaṃ upādāya.
The Bhagavā accepted them out of compassion.
Đức Thế Tôn đã thọ nhận do lòng bi mẫn.
So bhikkhusaṅghe ca abhippasanno salākabhattaṃ paṭṭhapetvā saṅghuddesavasena tiṇṇaṃ bhikkhūnaṃ yāvatāyukaṃ khīrabhattaṃ adāsi.
He was also greatly devoted to the Saṅgha of bhikkhus, and having established a ticket-meal offering, he gave milk-rice to three bhikkhus for as long as they lived, by way of dedicating it to the Saṅgha.
Ngài cũng rất hoan hỷ với Tăng đoàn, đã thiết lập bữa ăn theo phiếu (salākabhatta) và cúng dường sữa gạo cho ba vị Tỳ-khưu suốt đời theo chỉ định của Tăng đoàn.
So tehi puññakammehi aparāparaṃ devamanussesu sampattiṃ anubhavanto ekadā manussayoniyaṃ nibbatto ekassa paccekabuddhassa khīrabhattaṃ adāsi.
Through these wholesome kammas, he repeatedly experienced prosperity among devas and humans, and once, reborn in the human realm, he offered milk-rice to a Paccekabuddha.
Nhờ những thiện nghiệp đó, Ngài liên tục hưởng phước báu trong các cõi trời và người. Một lần, tái sinh làm người, Ngài đã cúng dường sữa gạo cho một vị Phật Độc Giác.
Evaṃ tattha tattha puññāni katvā sugatīsu eva paribbhamanto imasmiṃ buddhuppāde purimakammanissandena sāvatthiyaṃ aññatarāya duggatitthiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
Having thus performed meritorious deeds in various existences and wandered only in happy destinations, in this Buddha-era, due to the residual effect of his former kamma, he conceived in the womb of a certain poor woman in Sāvatthī.
Cứ thế, sau khi tạo các thiện nghiệp ở khắp nơi, Ngài cứ luân chuyển trong các cõi thiện. Trong thời Đức Phật này, do dòng nghiệp quá khứ, Ngài đã tái sinh vào bụng của một phụ nữ nghèo ở Sāvatthi.
Tassa mātā dasa māse kucchinā pariharitvā paripakke gabbhe vijāyanakāle vijāyituṃ asakkontī mucchaṃ āpajjitvā bahuvelaṃ matā viya nipajji.
His mother, having carried him in her womb for ten months, and when the pregnancy was ripe, being unable to give birth at the time of delivery, fell into a swoon and lay as if dead for a long time.
Mẹ của Ngài mang thai mười tháng. Đến kỳ sinh nở, không thể sinh được, bà đã ngất xỉu và nằm bất tỉnh như đã chết trong một thời gian dài.
Taṃ ñātakā ‘‘matā’’ti saññāya susānaṃ netvā citakaṃ āropetvā devatānubhāvena vātavuṭṭhiyā uṭṭhitāya aggiṃ adatvā pakkamiṃsu.
Her relatives, thinking "she is dead," took her to the charnel ground, placed her on the pyre, and when a windstorm arose through the influence of deities, they departed without setting her on fire.
Những người thân nghĩ rằng bà đã chết, đưa bà đến nghĩa địa, đặt lên giàn hỏa táng. Do oai lực của chư thiên, một trận gió mưa nổi lên, họ không thể đốt lửa và bỏ đi.
Dārako pacchimabhāvikattā devatānubhāvena mātukucchito arogo nikkhami.
As the child was a being of his final existence, he emerged from his mother's womb, free from illness, by the power of deities.
Đứa bé, do là chúng sinh có kiếp sống cuối cùng, đã ra khỏi bụng mẹ một cách khỏe mạnh nhờ oai lực của chư thiên.
Mātā pana kālamakāsi.
His mother, however, passed away.
Còn người mẹ thì đã qua đời.
Devatā taṃ gahetvā manussarūpena susānagopakassa gehe ṭhapetvā katipayakālaṃ patirūpena āhārena posesi.
Deities took him, placed him in the charnel-keeper's house in human form, and nourished him with suitable food for a few days.
Chư thiên đã đưa đứa bé, đặt ở nhà người giữ nghĩa địa dưới hình dạng con người, và nuôi dưỡng bằng thức ăn thích hợp trong vài ngày.
Tato paraṃ susānagopako ca naṃ attano puttaṃ katvā vaḍḍheti.
After that, the charnel-keeper himself adopted him as his son and raised him.
Sau đó, người giữ nghĩa địa đã nhận nuôi đứa bé như con của mình và nuôi dưỡng.
So tathā vaḍḍhento tassa puttena supiyena nāma dārakena saddhiṃ kīḷanto vicarati.
As he grew up in this way, he played and wandered with the charnel-keeper's son named Supiya.
Khi lớn lên, đứa bé thường chơi với con trai của người giữ nghĩa địa tên là Supiya.
Tassa susāne jātasaṃvaḍḍhabhāvato sopākoti samaññā ahosi.
Due to his birth and upbringing in the charnel ground, he was known as Sopāka.
Do được sinh ra và lớn lên ở nghĩa địa, đứa bé có tên là Sopāka.
Athekadivasaṃ sattavassikaṃ taṃ bhagavā paccūsavelāya ñāṇajālaṃ pattharitvā veneyyabandhave oloketvā ñāṇajalantogadhaṃ disvā susānaṭṭhānaṃ agamāsi.
Then one day, the Bhagavā, at dawn, spread forth his net of knowledge, surveyed the beings ripe for liberation, and seeing the seven-year-old child caught within the net of his knowledge, went to the charnel ground.
Một ngày nọ, vào buổi sáng sớm, Đức Thế Tôn đã trải lưới tuệ giác, quán sát các chúng sinh có thể hóa độ. Thấy đứa bé bảy tuổi nằm trong lưới tuệ giác, Ngài đã đến nghĩa địa.
Dārako pubbahetunā codiyamāno pasannamānaso satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā aṭṭhāsi.
The child, prompted by previous good kamma, approached the Teacher with a joyful mind, bowed, and stood there.
Đứa bé, được thúc đẩy bởi nhân duyên quá khứ, với tâm hoan hỷ, đến gần Đức Đạo Sư, đảnh lễ và đứng đó.
Satthā tassa dhammaṃ kathesi.
The Teacher taught him the Dhamma.
Đức Đạo Sư đã thuyết pháp cho đứa bé.
So dhammaṃ sutvā pabbajjaṃ yācitvā ‘‘pitarā anuññātosī’’ti vutto pitaraṃ satthu santikaṃ nesi.
Having heard the Dhamma, he requested ordination, and when asked if his father had given permission, he brought his father to the Teacher.
Nghe pháp xong, đứa bé xin xuất gia. Khi được hỏi: “Cha con có đồng ý không?”, đứa bé đã đưa cha đến gặp Đức Đạo Sư.
Tassa pitā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘bhante, imaṃ dārakaṃ pabbājethā’’ti anujāni.
His father approached the Teacher, bowed, and gave permission, saying, "Bhante, ordain this child."
Cha của đứa bé đến gần Đức Đạo Sư, đảnh lễ và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, xin hãy cho đứa bé này xuất gia.”
Satthā taṃ pabbājetvā mettābhāvanāya niyojesi.
The Teacher ordained him and instructed him in the development of mettā.
Đức Đạo Sư đã cho đứa bé xuất gia và hướng dẫn thực hành thiền Mettā.
So mettākammaṭṭhānaṃ gahetvā susāne viharanto ca cirasseva mettājhānaṃ nibbattetvā jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi.
Taking the mettā kammaṭṭhāna, and dwelling in the charnel ground, he quickly developed the mettā-jhāna, used it as a basis, cultivated vipassanā, and realized Arahantship.
Thọ nhận đề mục thiền Mettā, Ngài sống ở nghĩa địa, chẳng bao lâu đã phát sinh thiền Mettā. Lấy thiền làm nền tảng, Ngài phát triển thiền Quán và chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.45.1-7) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna có nói:
33. Tattha yathāti opammatthe nipāto.
Therein, yathā is a particle signifying comparison.
33. Trong đó, yathā là một từ bất biến có nghĩa là ví dụ.
Ekaputtasminti punāti ca kulavaṃsaṃ tāyati cāti putto, atrajādibhedo putto.
Ekaputtasmiṁ: He who purifies and protects the family lineage is called a son, referring to a son by birth and so forth.
Ekaputtasmi có nghĩa là con trai, tức là con trai thuộc loại atrajā (con do tự sinh ra) v.v., là người tiếp nối dòng dõi và bảo vệ dòng họ.
Eko putto ekaputto, tasmiṃ ekaputtasmiṃ.
One son is ekaputta; in that one son is ekaputtasmiṁ.
Một người con là ekaputta, trong người con duy nhất đó.
Visaye cetaṃ bhummavacanaṃ.
This is a locative case expressing sphere.
Đây là cách dùng của cách sở tại (bhummavacana) trong ngữ cảnh này.
Piyasminti piyāyitabbatāya ceva ekaputtatāya ca rūpasīlācārādīhi ca pemakaraṇaṭṭhānabhūte.
Piyasmiṁ: in that which is to be loved, and because he is an only son, and due to his beauty, virtue, conduct, etc., he is an object of affection.
Piyasmi là nơi đáng được yêu thương, là người con duy nhất, và là đối tượng tạo ra tình yêu thương bởi hình dáng, giới hạnh, hành vi v.v.
Kusalīti kusalaṃ vuccati khemaṃ sotthibhāvo, taṃ labhitabbaṃ etassa atthīti kusalī, sattānaṃ hitesī mettajjhāsayo.
Kusalī: The state of well-being, freedom from danger, is called kusala; one who possesses that which is to be attained is kusalī; one who desires the welfare of beings, whose intention is mettā.
Kusalī có nghĩa là khéo léo, được gọi là an toàn, phúc lạc. Người có được điều đó thì gọi là kusalī, là người mong muốn lợi ích cho chúng sinh, có tâm từ.
Sabbesu pāṇesūti sabbesu sattesu.
Sabbesu pāṇesu: In all beings.
Sabbesu pāṇesū có nghĩa là trong tất cả chúng sinh.
Sabbatthāti sabbāsu disāsu sabbesu vā bhavādīsu, sabbāsu vā avatthāsu.
Sabbatthā: In all directions, or in all existences such as sense-sphere existence, or in all conditions.
Sabbatthā có nghĩa là ở khắp mọi phương hướng, hoặc ở tất cả các cõi tồn tại (bhava) v.v., hoặc ở tất cả các trạng thái.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ekaputtake piye manāpe mātāpitā kusalī ekantahitesī bhaveyya, evaṃ puratthimādibhedāsu sabbāsu disāsu, kāmabhavādibhedesu sabbesu bhavesu daharādibhedāsu sabbāsu avatthāsu ca ṭhitesu sabbesu sattesu ekantahitesitāya kusalī bhaveyya, ‘‘mitto udāsīno pañcatthiko’’ti sīmaṃ akatvā sīmāsambhedavasena sabbattha ekarasaṃ mettaṃ bhāveyyāti.
This is what is meant: just as parents would be kind and wholeheartedly benevolent towards a dear and beloved only son, so too one should be kind and wholeheartedly benevolent towards all beings, regardless of whether they are in the eastern or other directions, or in all existences such as sense-sphere existence, or in all conditions such as youth; one should cultivate mettā equally everywhere, without making distinctions such as "friend, neutral person, or enemy."
Điều này có nghĩa là: Cũng như cha mẹ khéo léo, một lòng mong muốn lợi ích cho đứa con duy nhất, yêu quý, dễ thương của mình, thì cũng vậy, một người nên khéo léo, một lòng mong muốn lợi ích cho tất cả chúng sinh đang tồn tại ở khắp mọi phương hướng như phương Đông v.v., ở tất cả các cõi tồn tại như cõi dục v.v., và ở tất cả các trạng thái như trẻ thơ v.v. Không phân biệt bạn bè, người thờ ơ hay kẻ thù, mà nên tu tập tâm từ một cách đồng nhất ở khắp mọi nơi, phá bỏ mọi giới hạn.
Imaṃ pana gāthaṃ vatvā ‘‘sace tumhe āyasmanto evaṃ mettābhāvanaṃ anuyuñjeyyātha, ye te bhagavatā ‘sukhaṃ supatī’tiādinā (a. ni. 11.15) ekādasa mettānisaṃsā vuttā, ekaṃsena tesaṃ bhāgino bhavathā’’ti ovādamadāsi.
Having recited this verse, he gave the admonition, "Venerables, if you practice mettā meditation in this manner, you will certainly partake of the eleven benefits of mettā enumerated by the Bhagavā, beginning with 'He sleeps happily,' and so forth."
Sau khi nói bài kệ này, Ngài đã khuyên dạy: “Nếu các Tôn giả thực hành thiền Mettā như vậy, thì chắc chắn các Tôn giả sẽ được hưởng mười một lợi ích của Mettā mà Đức Thế Tôn đã nói, bắt đầu bằng ‘ngủ an lạc’ v.v.”
Anāsannavarāti āyasmato posiyattherassa gāthā.
Anāsannavarā is the verse of the Venerable Thera Posita.
Anāsannavarā là bài kệ của Trưởng lão Posiyā đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
So kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ kusalaṃ upacinitvā sugatīsu eva saṃsaranto ito dvenavute kappe tissassa bhagavato kāle migaluddo hutvā araññe vicarati.
It is said that in his previous Buddha-eras, having accumulated much wholesome kamma as a strong condition for emancipation, and having wandered through various good destinies, he was born as a deer hunter in the forest during the time of Bhagavā Tissa, ninety-two eons ago from now.
Nghe nói, Ngài đã tạo các điều kiện thuận lợi trong các Đức Phật quá khứ, tích lũy nhiều thiện nghiệp cho sự thoát ly ở khắp nơi, rồi luân chuyển trong các cõi thiện. Từ kiếp này, cách đây chín mươi hai kiếp, trong thời Đức Phật Tissa, Ngài tái sinh làm thợ săn và sống trong rừng.
Atha bhagavā tassa anuggahaṃ kātuṃ araññaṃ gantvā tassa cakkhupathe attānaṃ dassesi.
Then the Bhagavā, wishing to benefit him, went to the forest and revealed himself within his sight.
Khi ấy, Đức Thế Tôn đã đi vào rừng để ban ân cho Ngài và hiện thân trong tầm mắt của Ngài.
So bhagavantaṃ disvā pasannacitto āvudhaṃ nikkhipitvā upasaṅkamitvā añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi.
Upon seeing the Bhagavā, with a joyful heart, he laid down his weapons, approached, raised his joined hands in veneration, and stood there.
Thấy Đức Thế Tôn, người thợ săn tâm hoan hỷ, đặt vũ khí xuống, đến gần, chắp tay và đứng đó.
Bhagavā nisīditukāmataṃ dassesi.
The Bhagavā indicated his wish to sit down.
Đức Thế Tôn đã thể hiện ý muốn ngồi.
So tāvadeva tiṇamuṭṭhiyo gahetvā same bhūmibhāge sakkaccaṃ santharitvā adāsi.
Immediately, he took bundles of grass, carefully spread them on an even piece of ground, and offered them.
Người thợ săn lập tức lấy những bó cỏ, trải cẩn thận trên một mặt đất bằng phẳng và dâng cúng.
Nisīdi tattha bhagavā anukampaṃ upādāya.
The Bhagavā sat there out of compassion.
Đức Thế Tôn đã ngồi xuống đó do lòng bi mẫn.
Nisinne pana bhagavati anappakaṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedento bhagavantaṃ vanditvā sayampi ekamantaṃ nisīdi.
When the Bhagavā was seated, experiencing immense joy and delight, he bowed to the Bhagavā and sat down himself at a suitable place.
Khi Đức Thế Tôn đã ngồi, người thợ săn cảm nhận niềm hoan hỷ và hân hoan không nhỏ, đảnh lễ Đức Thế Tôn và tự mình cũng ngồi sang một bên.
Atha bhagavā ‘‘ettakaṃ vaṭṭati imassa kusalabīja’’nti uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
Then the Bhagavā, thinking "This much wholesome seed is sufficient for this one," rose from his seat and departed.
Khi ấy, Đức Thế Tôn nghĩ: “Lượng hạt giống thiện nghiệp này là đủ cho người này,” rồi đứng dậy khỏi chỗ ngồi và rời đi.
Acirapakkante bhagavati taṃ sīho migarājā ghātesi.
Not long after the Bhagavā's departure, a lion, the king of beasts, killed him.
Không lâu sau khi Đức Thế Tôn rời đi, một con sư tử chúa đã giết chết người thợ săn đó.
So kālaṅkato devaloke nibbatti.
Having died, he was reborn in the deva realm.
Người thợ săn đã chết và tái sinh vào cõi trời.
‘‘So kira bhagavati anupagacchante sīhena ghātito niraye nibbattissatī’’ti taṃ disvā bhagavā sugatiyaṃ nibbattanatthaṃ kusalabījaropanatthañca upasaṅkami.
It is said that if the Bhagavā had not come, that deer hunter, killed by the lion, would have been reborn in hell. The Bhagavā, seeing this, came to him for his rebirth in a good destiny and to plant the seed of wholesome kamma.
Nghe nói, Đức Thế Tôn đã thấy rằng nếu Ngài không đến, người thợ săn đó sẽ bị sư tử giết chết và tái sinh vào địa ngục, nên Ngài đã đến để gieo hạt giống thiện nghiệp cho người đó được tái sinh vào cõi thiện.
So tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato devalokato cavitvā sugatīsuyeva parivattento imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa mahāvibhavassa seṭṭhino putto saṅgāmajitattherassa kaniṭṭhabhātā hutvā nibbatti.
Having remained there for his full lifespan, he passed away from that deva realm and, wandering only through good destinies, was reborn in Sāvatthī during this Buddha-era as the son of a wealthy merchant, and the younger brother of Thera Saṅgāmajita, due to the residual effect of his former kamma.
Sau khi sống trọn tuổi thọ ở cõi trời đó, Ngài đã chuyển sinh từ cõi trời đó, luân chuyển trong các cõi thiện. Trong thời Đức Phật này, Ngài tái sinh ở Sāvatthi, làm con trai của một vị trưởng giả giàu có, và là em trai của Trưởng lão Saṅgāmajita.
Posiyotissa nāmaṃ ahosi.
His name was Posita.
Tên của Ngài là Posiyā.
So vayappatto dārapariggahaṃ katvā ekaṃ puttaṃ labhitvā antimabhavikatāya dhammatāya codiyamāno jātiādiṃ paṭicca uppannasaṃvego pabbajitvā araññaṃ pavisitvā vūpakaṭṭho hutvā catusaccakammaṭṭhānabhāvanaṃ anuyuñjanto nacirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having reached maturity, he took a wife, had one son, and being prompted by the Dhamma due to his being a being of his final existence, he became greatly agitated by birth and so forth. He then went forth, entered the forest, dwelt secluded, diligently practiced meditation on the Four Noble Truths, and before long, he cultivated vipassanā and attained Arahantship.
Vị ấy, khi đến tuổi trưởng thành, đã cưới vợ và có một người con trai. Do bản chất là người có kiếp sống cuối cùng (antimabhavika), được Pháp tánh thúc giục, vị ấy đã phát khởi tâm xúc động khi quán chiếu về sanh tử và xuất gia. Sau khi vào rừng, sống viễn ly, vị ấy đã chuyên tâm tu tập thiền định Tứ Thánh Đế (catusaccakammaṭṭhāna-bhāvanā) và chẳng bao lâu đã phát triển thiền quán (vipassanā) để đạt đến quả A-la-hán (arahatta).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.1-12) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì vậy, trong Apadāna đã nói:
Arahattaṃ pana patvā bhagavantaṃ vandituṃ sāvatthiṃ āgato ñātiṃ anukampāya ñātigehaṃ agamāsi.
Having attained Arahantship, he came to Savatthi to pay homage to the Blessed One, and out of compassion for his relatives, he went to his relatives’ house.
Sau khi đạt quả A-la-hán, để đảnh lễ Đức Thế Tôn, vị ấy đến Sāvatthī và vì lòng thương xót bà con, vị ấy đã đến nhà bà con.
Tattha naṃ purāṇadutiyikā vanditvā āsanadānādinā paṭhamaṃ upāsikā viya vattaṃ dassetvā therassa ajjhāsayaṃ ajānantī pacchā itthikuttādīhi palobhetukāmā ahosi.
There, his former wife paid homage to him, and first, like a female lay follower, she showed good conduct by offering a seat and so on, but later, not knowing the Elder’s disposition, she sought to entice him with feminine wiles and so forth.
Tại đó, người vợ cũ đã đảnh lễ vị ấy, ban đầu hành xử như một nữ cư sĩ (upāsikā) bằng cách dâng chỗ ngồi và các thứ khác. Sau đó, không hiểu ý của Tôn giả, bà ta muốn quyến rũ vị ấy bằng những cử chỉ của phụ nữ.
Thero ‘‘aho andhabālā mādisepi nāma evaṃ paṭipajjatī’’ti cintetvā kiñci avatvā uṭṭhāyāsanā araññameva gato.
The Elder, thinking, “Alas, how foolish! That one should behave thus even towards one like me!” said nothing, rose from his seat, and went straight to the forest.
Tôn giả suy nghĩ: “Ôi! Thật ngu muội và mù quáng! Đến cả người như ta mà cũng bị đối xử như vậy sao?” Rồi không nói gì, vị ấy đứng dậy khỏi chỗ ngồi và đi thẳng về rừng.
Taṃ āraññakā bhikkhū ‘‘kiṃ, āvuso, atilahuṃ, nivattosi, ñātakehi na diṭṭhosī’’ti pucchiṃsu.
The forest-dwelling bhikkhus asked him, “Friend, why have you returned so quickly? Have your relatives not seen you?”
Các Tỳ-kheo sống trong rừng hỏi vị ấy: “Này Hiền giả, sao ngài lại trở về nhanh thế? Bà con ngài chưa gặp ngài sao?”
Thero tattha pavattiṃ ācikkhanto ‘‘anāsannavarā etā’’ti gāthaṃ abhāsi.
The Elder, relating the incident, spoke the verse, “These are better unapproached.”
Tôn giả thuật lại sự việc ở đó và đọc bài kệ “Anāsannavarā etā” (Những người phụ nữ này, khi không ở gần, thì tốt hơn).
34. Tattha anāsannavarāti etā itthiyo na āsannā anupagatā, dūre eva vā ṭhitā hutvā varā purisassa seṭṭhā hitāvahā, tañca kho niccameva sabbakālameva, na rattimeva, na divāpi, na rahovelāyapi.
34. In this, anāsannavarā means that these women are not to be approached, not to be gone near; they are best (varā) for a man, advantageous (hitāvahā), only when they remain far away. And this is niccameva, always, not only at night, nor in the daytime, nor in secret.
Trong đó, anāsannavarā nghĩa là những người phụ nữ này không nên đến gần, không nên tiếp xúc; tốt hơn hết là giữ khoảng cách, và điều đó luôn luôn là như vậy, không chỉ vào ban đêm, không chỉ vào ban ngày, cũng không chỉ ở nơi vắng vẻ.
Vijānatāti vijānantena.
Vijānatā means by one who knows.
Vijānatā nghĩa là bởi người hiểu biết.
‘‘Anāsannaparā’’tipi pāḷi, so evattho.
“Anāsannaparā” is also a reading, with the same meaning.
Cũng có bản đọc là “Anāsannaparā”, ý nghĩa cũng tương tự.
Ayañhettha adhippāyo – caṇḍahatthiassamahiṃsasīhabyagghayakkharakkhasapisācāpi manussānaṃ anupasaṅkamanto varā seṭṭhā, na anatthāvahā, te pana upasaṅkamantā diṭṭhadhammikaṃyeva anatthaṃ kareyyuṃ.
The intention here is: Even fierce elephants, horses, buffaloes, lions, tigers, yakkhas, rakkhasas, and pisacas are best (varā) when they do not approach humans; they are not harmful. But if they approach, they would only cause harm in this present life.
Ý chính ở đây là: Ngay cả voi dữ, ngựa dữ, trâu dữ, sư tử, hổ, dạ-xoa, la-sát, quỷ cũng tốt hơn khi không đến gần con người, chúng không gây hại. Nhưng khi chúng đến gần, chúng có thể gây hại ngay trong đời này.
Itthiyo pana upasaṅkamitvā diṭṭhadhammikaṃ samparāyikaṃ vimokkhanissitampi atthaṃ vināsetvā mahantaṃ anatthaṃ āpādenti, tasmā anāsannavarā etā niccameva vijānatāti.
Women, however, if approached, destroy both the benefit in this present life, in the next life, and even the benefit connected with emancipation, leading to great harm. Therefore, it is said, “These are always better unapproached, for one who knows.”
Còn phụ nữ, khi đến gần, có thể hủy hoại lợi ích ngay trong đời này, đời sau, và thậm chí cả lợi ích liên quan đến giải thoát, gây ra những tai hại lớn. Vì vậy, người hiểu biết nên luôn luôn giữ khoảng cách với họ.
Idāni tamatthaṃ attūpanāyikaṃ katvā dassento ‘‘gāmā’’tiādimāha.
Now, wishing to demonstrate that meaning by applying it to himself, he spoke the words beginning with “gāmā.”
Bây giờ, để trình bày ý nghĩa đó một cách liên hệ đến bản thân, Tôn giả nói: “Gāmā” (Từ làng) v.v...
Tattha gāmāti gāmaṃ.
Here, gāmā means to the village.
Trong đó, gāmā nghĩa là đến làng.
Upayogatthe hi etaṃ nissakkavacanaṃ.
Indeed, this ablative case is used in the sense of the accusative.
Thật vậy, đây là một từ ở cách ly (nissakkavacana) có nghĩa là mục đích sử dụng.
Araññamāgammāti araññato āgantvā.
Araññamāgammā means having come from the forest.
Araññamāgammā nghĩa là từ rừng đi đến.
Ma-kāro padasandhikaro, nissakke cetaṃ upayogavacanaṃ.
The particle -ma is for euphonic conjunction (padasandhikara); this accusative case is used in the sense of the ablative.
Chữ ma là để nối từ, và đây là một từ ở cách sử dụng (upayogavacana) trong ý nghĩa cách ly (nissakka).
Tatoti mañcakato.
Tato means from the couch.
Tato nghĩa là từ chiếc giường.
Anāmantetvāti anālapitvā purāṇadutiyikaṃ ‘‘appamattā hohī’’ti ettakampi avatvā.
Anāmantetvā means without addressing his former wife, without even saying, “Be heedful.”
Anāmantetvā nghĩa là không nói gì, không nói với người vợ cũ dù chỉ một lời như “Hãy sống chánh niệm (appamattā hohi)”.
Posiyoti attānameva paraṃ viya vadati.
Posiyo refers to himself as if to another.
Posiyo nghĩa là nói về chính mình như nói về người khác.
Ye pana ‘‘pakkāmi’’nti paṭhanti, tesaṃ ahaṃ posiyo pakkāminti yojanā.
But for those who read “pakkāmiṃ,” the construction is, “I, Posiyo, departed.”
Những người đọc là “pakkāmiṃ” thì câu được hiểu là “ahaṃ posiyo pakkāmiṃ” (Tôn giả Posiyo đã rời đi).
Ye pana ‘‘sā itthī theraṃ gharaṃ upagataṃ bhojetvā palobhetukāmā jātā, taṃ disvā thero tāvadeva gehato nikkhamitvā vihāraṃ gantvā attano vasanaṭṭhāne mañcake nisīdi.
For those who say, “That woman, having fed the Elder who had come to the house, wished to entice him; seeing this, the Elder immediately left the house, went to the monastery, and sat on a couch in his dwelling place.
Những vị nói rằng: “Người phụ nữ đó sau khi cúng dường Tôn giả đến nhà, muốn quyến rũ Tôn giả. Thấy vậy, Tôn giả lập tức rời khỏi nhà, đi đến tịnh xá và ngồi trên chiếc giường ở nơi mình ở.
Sāpi kho itthī pacchābhattaṃ alaṅkatapaṭiyattā vihāre therassa vasanaṭṭhānaṃ upasaṅkami.
That woman, after the meal, having adorned and prepared herself, approached the Elder’s dwelling place in the monastery.
Người phụ nữ đó, sau bữa ăn, trang điểm chỉnh tề, đến chỗ ở của Tôn giả tại tịnh xá.
Taṃ disvā thero kiñci avatvā uṭṭhāya divāṭṭhānameva gato’’ti vadanti, tesaṃ ‘‘gāmā araññamāgammā’’ti gāthāpadassa attho yathārutavaseneva niyyati.
Seeing her, the Elder said nothing, rose, and went to his daytime retreat,” for them, the meaning of the verse line “gāmā araññamāgammā” is carried by its literal sense.
Thấy bà ta, Tôn giả không nói gì, đứng dậy và đi đến chỗ ở ban ngày” – thì đối với những vị ấy, ý nghĩa của câu kệ “gāmā araññamāgammā” được hiểu theo nghĩa đen.
Vihāro hi idha ‘‘arañña’’nti adhippeto.
Indeed, the monastery (vihāra) is here intended as the forest (arañña).
Thật vậy, tịnh xá ở đây được hiểu là “rừng”.
Sukhaṃ sukhatthoti āyasmato sāmaññakānittherassa gāthā.
Sukhaṃ sukhattho are the verses of Arahant Sāmaññakāni.
Bài kệ Sukhaṃ sukhattho là của Tôn giả Sāmaññakāni.
Kā uppatti?
What is the origin story?
Sự việc khởi nguyên là gì?
So kira purimabuddhesu katādhikāro hutvā tattha tattha bhave kusalaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle manussayoniyaṃ nibbatto vipassiṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso ekaṃ mañcaṃ adāsi.
It is said that having accumulated good deeds in previous Buddha-dispensations and having gathered merit in various existences, he was born in a human womb ninety-one eons ago, during the time of Vipassī Bhagavā. Seeing Vipassī Bhagavā, with a serene mind, he offered a couch.
Nghe nói, Tôn giả ấy đã tích lũy công đức trong các kiếp sống trước dưới các Đức Phật quá khứ. Từ kiếp này, chín mươi mốt kiếp về trước, vào thời Đức Phật Vipassī, vị ấy đã tái sanh vào loài người. Khi thấy Đức Phật Vipassī, với tâm hoan hỷ, vị ấy đã dâng một chiếc giường.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde aññatarassa paribbājakassa putto hutvā nibbatti.
Through that meritorious deed, he wandered through deva and human realms and was born as the son of a certain wandering ascetic (paribbājaka) in this Buddha-era.
Do công đức đó, vị ấy đã luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy đã tái sanh làm con trai của một vị du sĩ (paribbājaka).
Sāmaññakānītissa nāmaṃ ahosi.
His name was Sāmaññakāni.
Tên của vị ấy là Sāmaññakāni.
So viññutaṃ patto satthu yamakapāṭihāriyaṃ disvā pasannamānaso sāsane pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā jhānaṃ nibbattetvā jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having reached maturity, he saw the Buddha’s Twin Miracle (yamakapāṭihāriya), and with a serene mind, he renounced the world in the Dispensation, took up a meditation subject (kammaṭṭhāna) suitable to his temperament, developed jhāna, made jhāna the basis, cultivated vipassanā, and attained Arahantship.
Khi đến tuổi hiểu biết, vị ấy đã thấy phép song thông (yamakapāṭihāriya) của Đức Bổn Sư, tâm hoan hỷ, xuất gia trong Giáo pháp. Sau khi nhận một đề mục thiền định (kammaṭṭhāna) phù hợp với căn tánh của mình, vị ấy đã phát triển thiền định (jhāna), lấy thiền định làm nền tảng để tăng trưởng thiền quán (vipassanā) và đạt được quả A-la-hán (arahatta).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.36.30-33) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Vì vậy, trong Apadāna đã nói:
Therassa pana gihisahāyako kātiyāno nāma paribbājako buddhuppādato paṭṭhāya titthiyānaṃ hatalābhasakkāratāya ghāsacchādanamattampi alabhanto ājīvakāpakato theraṃ upasaṅkamitvā ‘‘tumhe sākiyaputtiyā nāma mahālābhaggayasaggappattā sukhena jīvatha, mayaṃ pana dukkhitā kicchajīvikā, kathaṃ nu kho paṭipajjamānassa diṭṭhadhammikañceva samparāyikañca sukhaṃ sampajjatī’’ti pucchi.
Now, a lay friend of the Elder, named Kātiyāna, a wandering ascetic, had been suffering from a lack of offerings and respect for ascetics since the Buddha’s arising, and could not even obtain food and clothing. Afflicted by his livelihood, he approached the Elder and asked, “You Sakyan ascetics achieve great gain, honor, and renown, and live in happiness. We, however, are suffering and have a difficult livelihood. How, then, should one practice to achieve happiness both in this present life and in the life to come?”
Một người bạn cư sĩ của Tôn giả, tên là Kāṭiyāna, là một du sĩ. Từ khi Đức Phật xuất hiện, do các tà giáo không còn được lợi lộc và sự tôn kính, người này không thể kiếm đủ thức ăn và y phục. Bị đói khổ, người này đến gặp Tôn giả và hỏi: “Các vị đệ tử của dòng dõi Thích Ca (Sākiyaputtiyā) được lợi lộc và danh tiếng lớn, sống an lạc. Còn chúng tôi thì khổ sở, cuộc sống khó khăn. Làm sao để thực hành mà có được hạnh phúc trong đời này và đời sau?”
Athassa thero ‘‘nippariyāyato sukhaṃ nāma lokuttarasukhameva, tañca tadanurūpaṃ paṭipattiṃ paṭipajjantassevā’’ti attanā tassa adhigatabhāvaṃ pariyāyena vibhāvento ‘‘sukhaṃ sukhattho labhate tadācara’’nti gāthaṃ abhāsi.
Then the Elder, explaining by implication that the ultimate happiness is supramundane happiness, and that it is only attained by one who practices the appropriate path, spoke the verse, “One seeking happiness obtains happiness by practicing thus.”
Khi đó, Tôn giả nói với người ấy: “Hạnh phúc chân thật (nippariyāya) chính là hạnh phúc siêu thế (lokuttarasukha). Hạnh phúc đó chỉ đến với người thực hành đúng pháp.” Để gián tiếp bày tỏ rằng mình đã chứng đắc hạnh phúc ấy, Tôn giả đã đọc bài kệ “Sukhaṃ sukhattho labhate tadācara” (Người tìm cầu hạnh phúc sẽ đạt được hạnh phúc nếu thực hành điều đó).
35. Tattha sukhanti nirāmisaṃ sukhaṃ idhādhippetaṃ.
35. Here, sukhaṃ (happiness) refers to unworldly (nirāmisa) happiness.
35. Trong đó, sukhaṃ (hạnh phúc) ở đây được hiểu là hạnh phúc phi vật chất (nirāmisaṃ sukhaṃ).
Tañca phalasamāpatti ceva nibbānañca.
And that is the attainment of fruition (phala-samāpatti) and Nibbāna.
Đó là sự nhập quả (phalasamāpatti) và Niết Bàn (Nibbāna).
Tathā hi ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ (dī. ni. 3.355; a. ni. 5.27; vibha. 804) ‘‘nibbānaṃ paramaṃ sukha’’nti (dha. pa. 203-204) ca vuttaṃ.
Thus, it is said, “This concentration is pleasant in the present and has a pleasant result in the future,” and “Nibbāna is the highest happiness.”
Thật vậy, đã nói: “Định này mang lại hạnh phúc hiện tại và quả báo hạnh phúc trong tương lai” và “Niết Bàn là hạnh phúc tối thượng.”
Sukhatthoti sukhappayojano, yathāvuttena sukhena atthiko.
Sukhattho means one whose purpose is happiness, one desirous of the happiness just described.
Sukhattho nghĩa là người có mục đích hạnh phúc, người mong cầu hạnh phúc như đã nói.
Labhateti pāpuṇāti, atthikassevedaṃ sukhaṃ, na itarassa.
Labhate means attains; this happiness is for one who desires it, not for others.
Labhate nghĩa là đạt được. Hạnh phúc này chỉ dành cho người mong cầu, không phải cho người khác.
Ko pana atthikoti āha ‘‘tadācara’’nti tadatthaṃ ācaranto, yāya paṭipattiyā taṃ paṭipattiṃ paṭipajjantoti attho.
Who, then, is desirous? He says, “tadācara” meaning one who practices for that, i.e., one who practices the practice by which one attains that happiness.
Ai là người mong cầu? Tôn giả nói: “tadācara” nghĩa là người thực hành vì mục đích đó, tức là người thực hành con đường mà nhờ đó sẽ đạt được hạnh phúc.
Na kevalaṃ tadācaraṃ sukhameva labhate, atha kho kittiñca pappoti ‘‘itipi sīlavā suparisuddhakāyavacīkammanto suparisuddhājīvo jhāyī jhānayutto’’tiādinā kittiṃ parammukhā patthaṭayasataṃ pāpuṇāti.
Not only does one who practices thus obtain happiness, but one also attains fame; one attains widespread renown, speaking of one as, “This one is virtuous, with utterly pure bodily and verbal actions, with utterly pure livelihood, a meditator, endowed with jhāna,” and so forth.
Người thực hành như vậy không chỉ đạt được hạnh phúc (phi vật chất) của quả vị và Nibbāna, mà còn đạt được danh tiếng như sau: "Vị ấy có giới hạnh, có thân nghiệp và khẩu nghiệp hoàn toàn thanh tịnh, có sinh kế hoàn toàn thanh tịnh, là bậc thiền giả, thành tựu thiền định." Bằng cách này, danh tiếng của vị ấy lan truyền khắp nơi, ngay cả khi vắng mặt.
Yasassa vaḍḍhatīti sammukhe guṇābhitthavasaṅkhāto parivārasampadāsaṅkhāto ca yaso assa paribrūhati.
Yasassa vaḍḍhatī (one’s renown increases) means that his renown, which consists of praise for his qualities in person and accomplishment of retinue, flourishes.
Danh vọng của vị ấy tăng trưởng, tức là danh tiếng do sự tán dương phẩm hạnh trước mặt và danh tiếng do sự đầy đủ tùy tùng của vị ấy được tăng trưởng nhiều lần.
Idāni ‘‘tadācara’’nti sāmaññato vuttamatthaṃ sarūpato dassento – ‘‘yo ariyamaṭṭhaṅgikamañjasaṃ ujuṃ, bhāveti maggaṃ amatassa pattiyā’’ti āha.
Now, demonstrating the meaning generally stated as “tadācara” in specific form, he says: “Whoever cultivates the noble eightfold straight path for the attainment of the Deathless.”
Bây giờ, để trình bày ý nghĩa đã được nói chung chung là "người thực hành như vậy" một cách cụ thể, vị Trưởng lão đã nói: "Ai tu tập con đường Bát Chánh Đạo thẳng tắp, không quanh co, để đạt đến sự bất tử (amatassa pattiyā)".
Tassattho yo puggalo kilesehi ārakattā parisuddhaṭṭhena paṭipajjantānaṃ ariyabhāvakaraṇaṭṭhena ariyaṃ, sammādiṭṭhiādiaṭṭhaṅgasamudāyatāya aṭṭhaṅgikaṃ, antadvayarahitamajjhimapaṭipattibhāvato akuṭilaṭṭhena añjasaṃ, kāyavaṅkādippahānato ujuṃ, nibbānatthikehi magganiyaṭṭhena kilese mārento gamanaṭṭhena ca ‘‘magga’’nti laddhanāmaṃ dukkhanirodhagāminipaṭipadaṃ amatassa asaṅkhatāya dhātuyā pattiyā adhigamāya bhāveti attano santāne uppādeti vaḍḍheti ca, so nippariyāyena ‘‘sukhattho tadācara’’nti vuccati, tasmā yathāvuttaṃ sukhaṃ labhati.
Its meaning is: The person who, because of being far from defilements and being purified, by cultivating the practice leading to the cessation of suffering for the attainment (pattiyā) of the Deathless (amatassa), the unconditioned element, a path which is noble (ariyaṃ) by being the cause for those who practice to become noble, eight-fold (aṭṭṭhaṅgikaṃ) by the aggregate of eight factors beginning with right view, straight (añjasaṃ) by being uncrooked due to being the Middle Way free from two extremes, and direct (ujuṃ) due to the abandonment of bodily crookedness, etc., and which is called ‘‘the path’’ (maggaṃ) because it is sought by those who desire Nibbāna and because it proceeds by destroying defilements, and who causes it to arise and increase in one’s own continuum—that person is unequivocally called ‘‘one who desires happiness and practices it,’’ therefore he obtains the happiness as stated.
Ý nghĩa của câu đó là: Ai là người tu tập con đường đưa đến sự diệt khổ, được gọi là "con đường" (maggaṃ) vì nó xa lìa các phiền não (kilesa), thanh tịnh, làm cho người thực hành trở thành bậc Thánh (ariya), là một tập hợp tám chi phần như chánh kiến (sammādiṭṭhi) v.v., Bát Chánh Đạo (aṭṭhaṅgikaṃ), không quanh co (akuṭilaṭṭhena) vì là con đường trung đạo không rơi vào hai cực đoan, thẳng tắp (ujuṃ) vì đã đoạn trừ các sự quanh co của thân v.v., và là con đường được những người tìm cầu Nibbāna tìm kiếm, đồng thời là con đường dẫn đến sự diệt trừ các phiền não; vị ấy tu tập, phát triển trong tâm mình con đường đó để đạt được (pattiyā) sự chứng đắc bất tử (amatassa), tức là pháp giới vô vi (asaṅkhata-dhātu) Nibbāna. Người như vậy được gọi là "người tìm cầu hạnh phúc, người thực hành như vậy" theo nghĩa tuyệt đối. Do đó, vị ấy đạt được hạnh phúc đã nói trên.
Taṃ sutvā paribbājako pasannamānaso pabbajitvā sammā paṭipajjanto nacirasseva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having heard that, the wanderer, with a purified mind, went forth and by practicing correctly, he cultivated vipassanā and attained Arahantship not long after.
Nghe vậy, vị du sĩ tâm hoan hỷ, xuất gia, thực hành đúng đắn, chẳng bao lâu phát triển tuệ quán và chứng đắc A-la-hán.
Idameva therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
This was the Elder's declaration of his attainment.
Đây chính là lời tuyên bố chứng đắc A-la-hán của vị Trưởng lão.
Sādhu sutanti āyasmato kumāputtattherassa gāthā.
Sādhu sutaṃ is the stanza of the Venerable Kumāputta Elder.
Bài kệ "Sādhu sutaṃ" này là của Trưởng lão Kumāputta đáng kính.
Kā uppati?
What was its origin?
Sự phát sinh như thế nào?
So kira purimabuddhesu katādhikāro ito ekanavute kappe ajinacammavasano tāpaso hutvā bandhumatīnagare rājuyyāne vasanto vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso pādabbhañjanatelaṃ adāsi.
It is said that in previous Buddhas’ dispensations, having made aspirations, ninety-one aeons ago, he was an ascetic clad in a deer skin. Dwelling in the royal park of Bandhumatī city, he saw the Blessed One Vipassī, became clear-minded, and offered foot-rubbing oil.
Nghe nói, vào chín mươi mốt kiếp trước, vị ấy đã tạo thiện nghiệp với các vị Phật quá khứ, trở thành một đạo sĩ mặc áo da thú, sống trong vườn thượng uyển của vua ở thành Bandhumatī. Khi thấy Đức Phật Vipassī, tâm vị ấy hoan hỷ và đã cúng dường dầu xoa chân.
So tena puññakammena devaloke nibbatto.
Through that meritorious deed, he was reborn in the deva realm.
Nhờ thiện nghiệp đó, vị ấy tái sinh vào cõi trời.
Tato paṭṭhāya sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde avantiraṭṭhe veḷukaṇṭakanagare gahapatikule nibbatto.
From that time onwards, wandering only in happy destinations, he was reborn in a householder's family in Veḷukaṇṭaka city in Avanti during this present Buddha’s dispensation.
Từ đó trở đi, vị ấy luân hồi trong các cõi thiện giới (sugati) và trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, vị ấy tái sinh vào một gia đình gia chủ ở thành Veḷukaṇṭaka, xứ Avanti.
‘‘Nando’’tissa nāmaṃ akaṃsu.
They named him ‘‘Nanda.’’
Họ đặt tên cho vị ấy là Nanda.
Mātā panassa kumā nāma, tena kumāputtoti paññāyittha.
But his mother was named Kumā, so he was known as Kumāputta.
Mẹ của vị ấy tên là Kumā, do đó vị ấy được biết đến với tên Kumāputta.
So āyasmato sāriputtassa santike dhammaṃ sutvā laddhappasādo pabbajitvā katapubbakicco pariyantapabbatapasse samaṇadhammaṃ karonto visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā kammaṭṭhānaṃ sodhetvā sappāyaṭṭhāne vasanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi.
Having heard the Dhamma from the Venerable Sāriputta, he gained faith, went forth, completed his preliminary duties, and while practicing the monastic life on a mountain slope at the border, he was unable to realize any special attainments. He then approached the Blessed One, heard the Dhamma, clarified his meditation subject, and dwelling in a suitable place, he cultivated insight and realized Arahantship.
Vị ấy nghe Pháp từ Trưởng lão Sāriputta đáng kính, phát sinh tịnh tín, xuất gia, hoàn thành các việc sơ khởi, tu tập Sa-môn pháp ở sườn núi biên địa, nhưng không thể chứng đắc các pháp thượng nhân. Vị ấy đến gặp Đức Thế Tôn, nghe Pháp, thanh lọc nghiệp xứ (kammaṭṭhāna), sống ở nơi thích hợp, phát triển tuệ quán và chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.24-30) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
36. Tattha sādhūti sundaraṃ.
36. There, sādhu means good.
36. Trong đó, sādhu có nghĩa là tốt đẹp.
Sutanti savanaṃ.
Sutaṃ means hearing.
Sutaṃ có nghĩa là sự lắng nghe.
Tañca kho vivaṭṭūpanissitaṃ visesato appicchatādipaṭisaṃyuttaṃ dasakathāvatthusavanaṃ idhādhippetaṃ.
And indeed, the hearing of the ten topics of discourse, leading to liberation and especially connected with contentment and so on, is intended here.
Sự lắng nghe ở đây được hiểu là sự lắng nghe mười đề tài đàm luận (dasakathāvatthu) liên quan đến sự thoát ly khỏi luân hồi (vivaṭṭūpanissitaṃ), đặc biệt là sự lắng nghe liên quan đến sự ít ham muốn (appicchatā) v.v.
Sādhu caritakanti tadeva appicchatādicaritaṃ ciṇṇaṃ, sādhucaritameva hi ‘‘caritaka’’nti vuttaṃ.
Sādhu caritakaṃ means the practice of contentment and so on; indeed, good conduct is called ‘‘caritakaṃ.’’
Sādhu caritakaṃ có nghĩa là sự thực hành tốt đẹp về ít ham muốn v.v. đã được thực hiện. Quả thật, "caritakaṃ" được nói đến là "sādhucaritaṃ" (sự thực hành tốt đẹp).
Padadvayenāpi bāhusaccaṃ tadanurūpaṃ paṭipattiñca ‘‘sundara’’nti dasseti.
By both terms, he shows that extensive learning and the practice corresponding to it are ‘‘good.’’
Hai từ này (sutaṃ và caritakaṃ) cho thấy rằng sự đa văn (bāhusaccaṃ) và sự thực hành phù hợp với nó đều là "tốt đẹp".
Sadāti sabbakāle navakamajjhimatherakāle, sabbesu vā iriyāpathakkhaṇesu.
Sadā means at all times, during the periods of junior, middle, and senior elders, or at all moments of postures.
Sadā có nghĩa là mọi lúc, trong thời kỳ Tỳ-khưu mới, Tỳ-khưu trung niên, Tỳ-khưu trưởng lão, hoặc trong mọi khoảnh khắc của các oai nghi.
Aniketavihāroti kilesānaṃ nivāsanaṭṭhānaṭṭhena pañcakāmaguṇā niketā nāma, lokiyā vā chaḷārammaṇadhammā.
Aniketavihāro means the five sense-pleasures are called ‘niketā’ because they are dwelling places for defilements, or the worldly six sense-objects.
Aniketavihāro có nghĩa là các dục lạc ngũ trần (pañcakāmaguṇā) được gọi là "niketa" (nơi ở) vì chúng là nơi trú ngụ của các phiền não (kilesa), hoặc các pháp sáu cảnh giới (chaḷārammaṇadhammā) thuộc thế gian.
Yathāha – ‘‘rūpanimittaniketavisāravinibandhā kho, gahapati, ‘niketasārī’ti vuccatī’’tiādi (saṃ. ni. 3.3).
As it is said: ‘‘Indeed, householder, one who is bound by appropriate signs and dwelling places, is called ‘dwelling in a dwelling place’’’ and so on.
Như đã nói: "Này gia chủ, người bị trói buộc bởi các dấu hiệu, nơi ở và sự bám víu vào sắc pháp được gọi là 'niketasārī' (người sống trong nơi ở)" v.v.
Tesaṃ niketānaṃ pahānatthāya paṭipadā aniketavihāro.
The practice for abandoning those dwelling places is aniketavihāro (dwelling without a home).
Con đường thực hành để đoạn trừ những "nơi ở" đó là aniketavihāro (sự sống không nhà cửa).
Atthapucchananti taṃ ājānitukāmassa kalyāṇamittaṃ upasaṅkamitvā diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthapabhedassa pucchanaṃ, kusalādibhedassa vā atthassa sabhāvadhammassa ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusalaṃ, kiṃ sāvajjaṃ, kiṃ anavajja’’ntiādinā (ma. ni. 3.296) pucchanaṃ atthapucchanaṃ.
Attapucchanaṃ means for one who wishes to know that, approaching a good friend (kalyāṇamitta) and inquiring about the ultimate meaning distinguished as pertaining to this life and the next; or inquiring about the meaning of phenomena, distinguished as wholesome and unwholesome, saying, ‘‘Venerable sir, what is wholesome, what is unwholesome, what is blameworthy, what is blameless?’’ and so on, is called atthapucchanaṃ (asking about the meaning).
Atthapucchanaṃ có nghĩa là khi muốn hiểu ý nghĩa đó, đến gặp thiện hữu tri thức (kalyāṇamitta) để hỏi về ý nghĩa tối thượng (paramattha) được phân loại thành lợi ích hiện tại (diṭṭhadhammika) và lợi ích tương lai (samparāyika), hoặc hỏi về bản chất của các pháp (sabhāvadhammassa) được phân loại thành thiện (kusala) v.v., như: "Bạch Thế Tôn, điều gì là thiện, điều gì là bất thiện, điều gì có lỗi, điều gì không có lỗi?" v.v.
Padakkhiṇakammanti taṃ pana pucchitvā padakkhiṇaggāhibhāvena tassa ovāde adhiṭṭhānaṃ sammāpaṭipatti.
Padakkhiṇakammaṃ means having inquired about that, adhering to his advice with a respectful attitude and right practice.
Padakkhiṇakammaṃ có nghĩa là sau khi hỏi điều đó, sự kiên định trong lời khuyên của vị thiện hữu tri thức với thái độ tiếp nhận đúng đắn là sự thực hành đúng đắn.
Idhāpi ‘‘sādhū’’ti padaṃ ānetvā yojetabbaṃ.
Here too, the word ‘‘sādhu’’ should be brought in and connected.
Ở đây cũng nên thêm từ "sādhu" vào để kết hợp.
Etaṃ sāmaññanti ‘‘sādhu suta’’ntiādinā vuttaṃ yaṃ sutaṃ, yañca caritaṃ, yo ca aniketavihāro, yañca atthapucchanaṃ, yañca padakkhiṇakammaṃ, etaṃ sāmaññaṃ eso samaṇabhāvo.
Etaṃ sāmaññaṃ means that which is said beginning with ‘‘sādhu sutaṃ,’’ that hearing, that conduct, that dwelling without a home, that inquiry into the meaning, and that respectful action—this is sāmaññaṃ, this is monasticism.
Etaṃ sāmaññaṃ có nghĩa là sự lắng nghe đã được nói đến bằng "sādhu sutaṃ" v.v., và sự thực hành, sự sống không nhà cửa, sự hỏi về ý nghĩa, và sự tiếp nhận đúng đắn lời khuyên, tất cả những điều này là sāmaññaṃ, là phẩm chất của một Sa-môn.
Yasmā imāya eva paṭipadāya samaṇabhāvo, na aññathā, tasmā ‘‘sāmañña’’nti nippariyāyato maggaphalassa adhivacanaṃ.
Since monasticism comes about only through this practice and not otherwise, therefore ‘‘sāmaññaṃ’’ is unequivocally a designation for the paths and fruits.
Vì phẩm chất Sa-môn chỉ có thể đạt được bằng con đường thực hành này, chứ không phải cách nào khác, nên "sāmaññaṃ" theo nghĩa tuyệt đối là từ đồng nghĩa với Đạo và Quả (maggaphala).
Tassa vā pana ayaṃ apaṇṇakapaṭipadā, taṃ panetaṃ sāmaññaṃ yādisassa sambhavāti, taṃ dassetuṃ ‘‘akiñcanassā’’ti vuttaṃ.
And this practice of his is an unerring practice. To show what kind of person this monasticism is possible for, it is said ‘‘akiñcanassa’’ (for one who has nothing).
Hoặc là, con đường thực hành này là con đường không sai lầm (apaṇṇakapaṭipadā) của vị Sa-môn đó. Để chỉ ra rằng sāmaññaṃ này có thể xảy ra với loại người nào, nên đã nói "akiñcanassa".
Apariggāhakassa, khettavatthuhiraññasuvaṇṇadāsidāsādipariggahapaṭiggahaṇarahitassāti attho.
The meaning is: for one who is free from acquiring and possessing fields, lands, gold, silver, male and female slaves, etc.
Ý nghĩa là: của người không có sự nắm giữ, tức là người không có sự nắm giữ ruộng đất, nhà cửa, vàng bạc, nô tỳ nam nữ v.v.
Nānājanapadaṃ yantīti āyasmato kumāputtasahāyattherassa gāthā.
Nānājanapadaṃ yanti is the stanza of the Venerable Kumāputtasahāya Elder.
Bài kệ "Nānājanapadaṃ yantī" này là của Trưởng lão Kumāputtasahāya đáng kính.
Kā uppatti?
What was its origin?
Sự phát sinh như thế nào?
So kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito catunavute kappe siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto araññaṃ pavisitvā bahuṃ rukkhadaṇḍaṃ chinditvā kattarayaṭṭhiṃ katvā saṅghassa adāsi.
It is said that in previous Buddhas’ dispensations, having made aspirations and accumulated wholesome deeds leading to liberation here and there, ninety-four aeons ago, during the time of the Blessed One Siddhattha, he was born into a good family. Having reached maturity, he entered the forest, cut many wooden poles, made walking sticks, and offered them to the Saṅgha.
Nghe nói, vào chín mươi bốn kiếp trước, vị ấy đã tạo thiện nghiệp với các vị Phật quá khứ, tích lũy thiện nghiệp dẫn đến sự thoát ly khỏi luân hồi ở nhiều nơi. Trong thời Đức Phật Siddhattha, vị ấy tái sinh vào một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, vị ấy vào rừng, chặt nhiều cành cây, làm gậy chống và cúng dường cho Tăng đoàn.
Aññañca yathāvibhavaṃ puññaṃ katvā devesu nibbattitvā tato paṭṭhāya sugatīsuyeva parivattento imasmiṃ buddhuppāde veḷukaṇṭakanagare iddhe kule nibbatti.
Having performed other merits according to his means, he was reborn among devas. From that time onwards, he revolved only in happy destinations, and during this present Buddha’s dispensation, he was reborn into a wealthy family in Veḷukaṇṭaka city.
Vị ấy cũng đã tạo các thiện nghiệp khác tùy theo khả năng, rồi tái sinh vào cõi trời, và từ đó trở đi, chỉ luân hồi trong các cõi thiện giới (sugati).
Sudantotissa nāmaṃ ahosi.
His name was Sudanta.
Trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, vị ấy tái sinh vào một gia đình giàu có ở thành Veḷukaṇṭaka.
‘‘Vāsulo’’ti keci vadanti.
Some say ‘‘Vāsula.’’
Tên của vị ấy là Sudanta. Một số người gọi là Vāsula.
So kumāputtassa piyasahāyo hutvā vicaranto ‘‘kumāputto pabbajito’’ti sutvā ‘‘na hi nūna so orako dhammavinayo, yattha kumāputto pabbajito’’ti tadanubandhena sayampi pabbajitukāmo hutvā satthu santikaṃ upasaṅkami.
He was a dear friend of Kumāputta, and while wandering, he heard that ‘‘Kumāputta has gone forth.’’ Thinking, ‘‘Surely that Dhamma and Vinaya in which Kumāputta has gone forth is not inferior,’’ he, following that example, also desired to go forth and approached the Teacher.
Vị ấy là bạn thân của Kumāputta. Khi nghe nói "Kumāputta đã xuất gia", vị ấy nghĩ: "Chắc chắn Pháp và Luật mà Kumāputta đã xuất gia không phải là tầm thường." Với ý định xuất gia theo đó, vị ấy đến gặp Đức Thế Tôn.
Tassa satthā dhammaṃ desesi.
The Teacher taught him the Dhamma.
Đức Thế Tôn đã thuyết Pháp cho vị ấy.
So bhiyyosomattāya pabbajjāya sañjātachando pabbajitvā kumāputteneva saddhiṃ pariyantapabbate bhāvanānuyutto viharati.
Having developed an even greater desire for ordination, he went forth and dwelled with Kumāputta on a border mountain, devoted to meditation.
Vị Sudanta đó càng thêm tha thiết với việc xuất gia, bèn xuất gia và cùng với Trưởng lão Kumāputta ở tại một ngọn núi biên địa, chuyên tâm tu tập thiền định.
Tena ca samayena sambahulā bhikkhū nānājanapadesu janapadacārikaṃ carantāpi gacchantāpi āgacchantāpi taṃ ṭhānaṃ upagacchanti.
At that time, many monks, traveling on tours through various countries, would come and go to that place.
Vào thời điểm đó, nhiều Tỳ-khưu đi hành hương khắp các vùng đất, dù đi hay đến, đều ghé qua nơi đó.
Tena tattha kolāhalaṃ hoti.
Due to this, there was a commotion there.
Do đó, ở đó trở nên ồn ào.
Taṃ disvā sudantatthero ‘‘ime bhikkhū niyyānikasāsane pabbajitvā janapadavitakkaṃ anuvattentā cittasamādhiṃ virādhentī’’ti saṃvegajāto tameva saṃvegaṃ attano cittadamanassa aṅkusaṃ karonto ‘‘nānājanapadaṃ yantī’’ti gāthaṃ abhāsi.
Seeing this, Sudanta Thera was moved by a sense of urgency, thinking, "These bhikkhus, having gone forth into the liberating Dispensation, are following worldly thoughts and thereby losing their concentration." Making that very sense of urgency an goad for his own mind's taming, he uttered the verse, "They go to various regions."
Thấy vậy, Trưởng lão Sudanta cảm động, nghĩ rằng: “Những Tỳ-kheo này đã xuất gia trong giáo pháp dẫn đến giải thoát, nhưng lại chạy theo những suy nghĩ về thế gian, làm hư hoại định tâm của mình.” Ngài đã dùng chính sự xúc động đó làm ngọn roi thúc giục việc chế ngự tâm mình, và đọc bài kệ “nānājanapadaṃ yanti” (họ đi khắp các xứ sở).
37. Tattha nānājanapadanti visuṃ visuṃ nānāvidhaṃ janapadaṃ, kāsikosalādianekaraṭṭhanti attho.
37. There, "nānājanapadaṃ" means different kinds of regions, distinct from each other, that is to say, many countries like Kāsī and Kosala.
37. Trong đó, nānājanapadaṃ có nghĩa là các xứ sở khác nhau, đa dạng, tức là nhiều vương quốc như Kāsī, Kosala, v.v.
Yantīti gacchanti.
"Yantī" means they go.
Yantī có nghĩa là đi.
Vicarantāti ‘‘asuko janapado subhikkho sulabhapiṇḍo, asuko khemo arogo’’tiādivitakkavasena janapadacārikaṃ carantā.
"Vicarantā" means wandering from country to country, thinking such thoughts as "such-and-such a country has abundant almsfood and is easy to obtain alms, such-and-such is safe and healthy."
Vicarantā có nghĩa là đi đây đi đó, lang thang khắp các xứ sở với những suy nghĩ như: “Xứ này có mùa màng tốt, dễ kiếm thức ăn; xứ kia an toàn, không bệnh tật.”
Asaññatāti tasseva janapadavitakkassa appahīnatāya cittena asaṃyatā.
"Asaññatā" means unrestrained in mind due to not having abandoned that very thought of countries.
Asaññatā có nghĩa là tâm không được chế ngự do không đoạn trừ được những suy nghĩ về thế gian đó.
Samādhiñca virādhentīti sabbassapi uttarimanussadhammassa mūlabhūtaṃ upacārappanābhedaṃ samādhiñca nāma virādhenti.
"Samādhiñca virādhenti" means they lose concentration, which is the foundation of all higher human attainments (uttarimanussadhamma), distinguished as access concentration (upacārasamādhi) and absorption concentration (appanāsamādhi).
Samādhiñca virādhentī có nghĩa là làm hư hoại định tâm (samādhi), là nền tảng của tất cả các pháp siêu thế, được phân loại thành cận định (upacāra) và an chỉ định (appanā).
Ca-saddo sambhāvane.
The particle "ca" here is in the sense of possibility.
Từ ca (và) ở đây mang ý nghĩa nhấn mạnh, khả năng.
Desantaracaraṇena jhāyituṃ okāsābhāvena anadhigataṃ samādhiṃ nādhigacchantā, adhigatañca vasībhāvānāpādanena jīrantā vīrādhenti nāma.
By traveling from country to country, lacking the opportunity to meditate, they do not attain concentration that has not yet been attained, and they lose the concentration that has been attained by not bringing it to mastery, allowing it to decay.
Do việc đi lại giữa các xứ sở khiến không có cơ hội tu thiền, nên họ không đạt được định tâm chưa đạt, và làm hư hoại định tâm đã đạt được do không thực hành thuần thục.
Kiṃsu raṭṭhacariyā karissatīti sūti nipātamattaṃ.
"Kiṃsu raṭṭhacariyā karissatī" — "sū" is merely a particle.
Kiṃsu raṭṭhacariyā karissatī (việc đi lại các xứ sẽ làm gì?) – từ sū chỉ là một tiểu từ.
‘‘Evaṃbhūtānaṃ raṭṭhacariyā janapadacārikā kiṃ karissati, kiṃ nāma atthaṃ sādhessati, niratthakāvā’’ti garahanto vadati.
He speaks, criticizing: "What will such wandering in the country, touring from region to region, do for such beings? What benefit will it achieve? It is useless."
Ngài nói với ý chê trách rằng: “Việc đi lại các xứ như vậy sẽ làm gì cho những người như thế này? Nó sẽ đạt được lợi ích gì? Hay nó chỉ là vô ích?”
Tasmāti yasmā īdisī desantaracariyā bhikkhussa na atthāvahā, api ca kho anatthāvahā sampattīnaṃ virādhanato, tasmā.
"Tasmā" means, because such wandering to other lands is not beneficial for a bhikkhu, but rather unbeneficial, as it leads to the loss of attainments, therefore.
Tasmā (do đó) có nghĩa là: Bởi vì việc đi lại giữa các xứ như vậy không mang lại lợi ích cho Tỳ-kheo, mà còn mang lại bất lợi do làm hư hoại các thành tựu, cho nên.
Vineyya sārambhanti vasanapadese arativasena uppannaṃ sārambhaṃ cittasaṃkilesaṃ tadanurūpena paṭisaṅkhānena vinetvā vūpasametvā.
"Vineyya sārambhaṃ" means having quelled and calmed the agitation (cittasaṃkilesa) arising from discontent in one's dwelling place through appropriate reflection.
Vineyya sārambhaṃ có nghĩa là sau khi chế ngự và làm lắng dịu sự bất an, phiền não trong tâm phát sinh do sự không hoan hỷ ở nơi cư trú, bằng sự quán xét thích hợp.
Jhāyeyyāti ārammaṇūpanijjhānena lakkhaṇūpanijjhānena cāti duvidhenapi jhānena jhāyeyya.
"Jhāyeyya" means he should meditate with both types of jhāna: contemplation of the object (ārammaṇūpanijjhāna) and contemplation of characteristics (lakkhaṇūpanijjhāna).
Jhāyeyyā có nghĩa là nên tu thiền bằng cả hai loại thiền: quán sát đối tượng (ārammaṇūpanijjhāna) và quán sát đặc tính (lakkhaṇūpanijjhāna).
Apurakkhatoti micchāvitakkehi taṇhādīhi vā na purakkhatoti tesaṃ vasaṃ anupagacchanto kammaṭṭhānameva manasi kareyyāti attho.
"Apurakkhato" means not led by wrong thoughts, or by craving and so forth; that is to say, not falling under their sway, he should focus only on the meditation object.
Apurakkhato có nghĩa là không bị các tà tư duy (micchāvitakka) hoặc tham ái (taṇhā) v.v. chi phối, tức là không rơi vào quyền lực của chúng, mà chỉ nên chú tâm vào đề mục thiền (kammaṭṭhāna).
Evaṃ pana vatvā thero tameva saṃvegaṃ aṅkusaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having spoken thus, the Elder made that very sense of urgency an goad, developed insight, and attained Arahantship.
Sau khi nói như vậy, Trưởng lão đã dùng chính sự xúc động đó làm ngọn roi, phát triển thiền quán (vipassanā) và đạt được quả A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.36-41) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apādāna:
Yo iddhiyā sarabhunti āyasmato gavampatittherassa gāthā.
"Yo iddhiyā sarabhuṃ" is the verse of the Venerable Gavampati Thera.
Yo iddhiyā sarabhu là bài kệ của Trưởng lão Āyasmā Gavampati.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
So kira purimabuddhesu katādhikāro ito ekatiṃse kappe sikhiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso pupphehi pūjaṃ akāsi.
It is said that this elder, having made aspirations under previous Buddhas, saw the Blessed One Sikhī thirty-one aeons ago, and with a gladdened heart, offered flowers in worship.
Nghe nói, ngài đã tạo thiện nghiệp trong thời các Đức Phật quá khứ. Ba mươi mốt kiếp về trước, ngài đã thấy Đức Thế Tôn Sikhi, với tâm hoan hỷ, ngài đã dâng cúng hoa.
So tena puññakammena devaloke uppanno aparāparaṃ puññāni karonto koṇāgamanassa bhagavato cetiye chattañca vedikañca kāresi.
Through that meritorious deed, he was reborn in the deva-world, and continuing to perform meritorious deeds, he built an umbrella and a railing around the cetiya of the Blessed One Koṇāgamana.
Nhờ thiện nghiệp đó, ngài được tái sinh vào cõi trời, tiếp tục tạo các thiện nghiệp khác, và đã xây dựng một cây dù và một lan can tại bảo tháp của Đức Thế Tôn Koṇāgamana.
Kassapassa pana bhagavato kāle aññatarasmiṃ kulagehe nibbatto.
During the time of the Blessed One Kassapa, he was reborn in a certain family.
Đến thời Đức Thế Tôn Kassapa, ngài tái sinh vào một gia đình quý tộc.
Tasmiñca kule bahuṃ gomaṇḍalaṃ ahosi.
In that family, there was a large herd of cattle.
Trong gia đình đó có rất nhiều đàn bò.
Taṃ gopālakā rakkhanti.
Cowherds protected them.
Các người chăn bò chăm sóc chúng.
Ayaṃ tattha antarantarā yuttappayuttaṃ vicārento vicarati.
This young man would go there from time to time, overseeing what was appropriate and necessary.
Vị này thỉnh thoảng đi lại, sắp xếp công việc phù hợp trong đàn bò đó.
So ekaṃ khīṇāsavattheraṃ gāme piṇḍāya caritvā bahigāme devasikaṃ ekasmiṃ padese bhattakiccaṃ karontaṃ disvā ‘‘ayyo sūriyātapena kilamissatī’’ti cintetvā cattāro sirīsadaṇḍe ussāpetvā tesaṃ upari sirīsasākhāyo ṭhapetvā sākhāmaṇḍapaṃ katvā adāsi.
He saw a khīṇāsava Elder who, after going for alms in the village, would daily partake of his meal in a certain place outside the village. Thinking, "The noble one will be wearied by the sun's heat," he erected four sirīsa wood poles, placed sirīsa branches on top of them, made a branch-pavilion, and offered it.
Một hôm, ngài thấy một vị Trưởng lão A-la-hán (khīṇāsava) sau khi khất thực trong làng, thường dùng bữa tại một nơi bên ngoài làng. Ngài nghĩ: “Vị tôn giả sẽ bị mệt mỏi vì nắng gắt,” nên đã dựng bốn cây cột sirīsa, đặt cành sirīsa lên trên, làm một mái che bằng cành cây và dâng cúng.
‘‘Maṇḍapassa samīpe sirīsarukkhaṃ ropesī’’ti ca vadanti.
Some say that he also planted a sirīsa tree near the pavilion.
Người ta cũng nói rằng: “Ngài đã trồng một cây sirīsa gần mái che.”
Tassa anukampāya devasikaṃ thero tattha nisīdi.
Out of compassion for him, the Elder sat there every day.
Do lòng từ bi của vị này, vị Trưởng lão đã ngồi ở đó mỗi ngày.
So tena puññakammena tato cavitvā cātumahārājikesu nibbatti.
Through that meritorious deed, he passed away from there and was reborn in the Cātumahārājika heaven.
Nhờ thiện nghiệp đó, sau khi chết từ cõi người, ngài tái sinh vào cõi Tứ Đại Thiên Vương (Cātumahārājika).
Tassa purimakammasaṃsūcakaṃ vimānadvāre mahantaṃ sirīsavanaṃ nibbatti vaṇṇagandhasampannehi aññehi pupphehi sabbakāle upasobhayamānaṃ, tena taṃ vimānaṃ ‘‘serīsaka’’nti paññāyittha.
As an indication of his former deed, a large sirīsa forest appeared at the gate of his celestial mansion, always adorned with other flowers possessing beauty and fragrance. Thus, that mansion became known as "Serīsaka."
Để báo hiệu nghiệp quá khứ của ngài, một khu rừng sirīsa rộng lớn đã mọc lên ở cổng cung điện, luôn rực rỡ với những bông hoa có màu sắc và hương thơm tuyệt đẹp. Do đó, cung điện đó được biết đến với tên “Serīsaka.”
So devaputto ekaṃ buddhantaraṃ devesu ca manussesu ca saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde yasattherassa catūsu gihisahāyesu gavampati nāma hutvā āyasmato yasassa pabbajitabhāvaṃ sutvā attano sahāyehi saddhiṃ bhagavato santikaṃ agamāsi.
That celestial being, having wandered through deva and human realms for one Buddha-interval, was reborn during this Buddha's appearance as Gavampati, one of the four lay companions of Yasassa Thera. Hearing that the Venerable Yasassa had gone forth, he went to the Blessed One with his companions.
Vị thiên tử đó đã luân hồi giữa cõi trời và cõi người trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật. Đến thời Đức Phật này, ngài là một trong bốn người bạn cư sĩ của Trưởng lão Yasa, tên là Gavampati. Nghe tin Trưởng lão Yasa đã xuất gia, ngài cùng với các bạn của mình đến gặp Đức Thế Tôn.
Satthā tassa dhammaṃ desesi.
The Teacher taught him the Dhamma.
Đức Đạo Sư đã thuyết pháp cho ngài.
So desanāvasāne sahāyehi saddhiṃ arahatte patiṭṭhāsi.
At the end of the discourse, he and his companions were established in Arahantship.
Cuối bài thuyết pháp, ngài cùng các bạn đã chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.42-47) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apādāna:
Arahattaṃ pana patvā thero vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedento sākete viharati añjanavane.
Having attained Arahantship, the Elder Gavampati dwelt in Sāketa, in Añjanavana, experiencing the bliss of liberation.
Sau khi chứng đắc A-la-hán, Trưởng lão Gavampati an trú tại Sāketa, trong rừng Añjana, cảm nhận niềm an lạc giải thoát.
Tena ca samayena bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ sāketaṃ gantvā añjanavane vihāsi.
At that time, the Blessed One went to Sāketa with a large company of bhikkhus and dwelt in Añjanavana.
Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn cùng với một đoàn Tỳ-kheo lớn đã đến Sāketa và an trú trong rừng Añjana.
Senāsanaṃ nappahosi.
There was not enough lodging.
Chỗ ở không đủ.
Sambahulā bhikkhū vihārasāmantā sarabhuyā nadiyā vālikāpuḷine sayiṃsu.
Many bhikkhus lay on the sandbank of the Sarabhu River, near the monastery.
Nhiều Tỳ-kheo đã ngủ trên bãi cát của sông Sarabhū, gần tu viện.
Atha aḍḍharattasamaye nadiyā udakoghe āgacchante sāmaṇerādayo uccāsaddamahāsaddā ahesuṃ.
Then, at midnight, as a flood of water came down the river, the novices and others made a loud commotion.
Đến nửa đêm, khi dòng nước sông dâng lên, các Sa-di và những người khác đã kêu la ầm ĩ.
Bhagavā taṃ ñatvā āyasmantaṃ gavampatiṃ āṇāpesi – ‘‘gaccha, gavampati, jaloghaṃ vikkhambhetvā bhikkhūnaṃ phāsuvihāraṃ karohī’’ti.
The Blessed One, knowing this, commanded the Venerable Gavampati: "Go, Gavampati, stem the flood and provide comfortable lodging for the bhikkhus."
Đức Thế Tôn biết được điều đó, liền ra lệnh cho Trưởng lão Gavampati: “Này Gavampati, hãy đi, ngăn dòng nước lại và tạo chỗ ở thoải mái cho các Tỳ-kheo.”
Thero ‘‘sādhu, bhante’’ti iddhibalena nadīsotaṃ vikkhambhi, taṃ dūratova pabbatakūṭaṃ viya aṭṭhāsi.
The Elder, saying "Yes, Venerable Sir," stemmed the river's current with his psychic power, and it stood still from afar, like a mountain peak.
Trưởng lão đáp: “Vâng, Bạch Đức Thế Tôn,” rồi dùng thần thông ngăn dòng nước sông. Dòng nước đó đứng yên từ xa như một đỉnh núi.
Tato paṭṭhāya therassa ānubhāvo loke pākaṭo ahosi.
From that time onwards, the Elder's spiritual power became well-known in the world.
Từ đó trở đi, thần lực của Trưởng lão trở nên nổi tiếng trong thế gian.
Athekadivasaṃ satthā mahatiyā devaparisāya majjhe nisīditvā dhammaṃ desentaṃ theraṃ disvā lokānukampāya tassa guṇānaṃ vibhāvanatthaṃ taṃ pasaṃsanto ‘‘yo iddhiyā sarabhu’’nti gāthaṃ abhāsi.
Then, one day, the Teacher, sitting amidst a large assembly of devas, saw the Elder preaching the Dhamma. Out of compassion for the world, and to highlight his virtues, the Blessed One praised him, uttering the verse, "Yo iddhiyā sarabhuṃ."
Sau đó, một ngày nọ, Đức Đạo Sư đang ngồi giữa một hội chúng chư thiên đông đảo để thuyết pháp, thấy Trưởng lão Gavampati, vì lòng từ bi đối với chúng sinh, để làm hiển lộ các đức tính của ngài, đã tán thán và đọc bài kệ “yo iddhiyā sarabhu”.
38. Tattha iddhiyāti adhiṭṭhāniddhiyā.
38. There, "iddhiyā" means by the power of determination (adhiṭṭhāniddhiyā).
38. Trong đó, iddhiyā có nghĩa là bằng thần thông do sự quyết định (adhiṭṭhāna).
Sarabhunti evaṃnāmikaṃ nadiṃ, yaṃ loke ‘‘sarabhu’’nti vadanti.
"Sarabhuṃ" refers to a river of that name, which people in the world call "Sarabhu."
Sarabhu có nghĩa là con sông có tên như vậy, mà thế gian gọi là “Sarabhu.”
Aṭṭhapesīti sandituṃ adento sotaṃ nivattetvā pabbatakūṭaṃ viya mahantaṃ jalarāsiṃ katvā ṭhapesi.
Aṭṭhapesī means not allowing it to flow, diverting the current, and making a great mass of water like a mountain peak, he placed it.
Aṭṭhapesī có nghĩa là ngăn dòng nước không cho chảy, làm cho nó đứng yên như một khối nước lớn như đỉnh núi.
Asitoti nasito, taṇhādiṭṭhinissayarahito, bandhanasaṅkhātānaṃ vā sabbasaṃyojanānaṃ samucchinnattā kenacipi bandhanena abaddho, tato eva ejānaṃ kilesānaṃ abhāvato anejo so, gavampati, taṃ sabbasaṅgātigataṃ tādisaṃ sabbepi rāgadosamohamānadiṭṭhisaṅge atikkamitvā ṭhitattā sabbasaṅgātigataṃ, asekkhamunibhāvato mahāmuniṃ, tato eva kāmakammabhavādibhedassa sakalassapi bhavassa pāraṃ nibbānaṃ gatattā bhavassa pāraguṃ.
Asito means unattached, free from the support of craving and views, or unbound by any fetter due to the complete eradication of all fetters which are in the nature of bonds. For this very reason, due to the absence of agitating defilements, he is tranquil, Gavampati, he has transcended all attachments, such a one has transcended all attachments, having overcome all attachments of lust, hatred, delusion, conceit, and views; a Great Sage due to being an Asekha Muni; for this very reason, has gone to the far shore of existence, Nibbāna, having reached the other shore of all existence, which is of the nature of sensual existence, karmic existence, and so forth.
Asito có nghĩa là không bị ràng buộc bởi tham ái (taṇhā) và tà kiến (diṭṭhi), hoặc do đã đoạn trừ tất cả các kiết sử (saṃyojana) là những ràng buộc, nên không bị bất kỳ ràng buộc nào. Do không có các phiền não làm xao động, nên ngài là anejo (không xao động). Ngài là sabbasaṅgātigataṃ (vượt qua mọi ràng buộc), tức là đã vượt qua tất cả các ràng buộc của tham, sân, si, mạn, kiến. Ngài là mahāmuni (Đại Hiền Triết) do là bậc A-la-hán (asekkhamuni). Do đó, ngài là bhavassa pāraguṃ (bậc đã vượt qua bờ bên kia của sinh hữu), tức là đã đạt đến Niết Bàn, bờ bên kia của tất cả các loại sinh hữu như dục hữu, nghiệp hữu, v.v.
Devā namassantīti devāpi imassanti, pageva itarā pajāti.
Devā namassantī means even the devas pay homage; how much more so other beings!
Devā namassantī có nghĩa là chư thiên cũng đảnh lễ ngài, huống chi các chúng sinh khác. (Tức là tất cả đều đảnh lễ ngài).
Sattiyā viya omaṭṭhoti āyasmato tissattherassa gāthā.
Sattiyā viya omaṭṭho is the stanza of Venerable Elder Tissa.
Sattiyā viya omaṭṭho là bài kệ của Trưởng lão Tissa đáng kính.
Kā uppati?
What is its origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayampi kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto tissassa bhagavato bodhiyā mūle purāṇapaṇṇāni nīharitvā sodhesi.
This Elder, too, having made aspirations under former Buddhas, accumulating merit that was a condition for Nibbāna in various existences, at the root of the Bodhi tree of Tissa Bhagavā, removed old leaves and tidied the place.
Nghe nói, vị này cũng đã từng tạo công đức trong các vị Phật quá khứ, tích lũy phước báu là nhân duyên mạnh mẽ cho sự giải thoát trong các kiếp sống khác nhau, và tại cội Bồ-đề của Đức Phật Tissa, đã dọn dẹp những chiếc lá khô cũ.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare bhagavato pitucchāputto hutvā nibbatti tisso nāma nāmena.
Due to that meritorious deed, he wandered through devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn in Kapilavatthu as the son of the Buddha’s paternal aunt, named Tissa.
Do nghiệp phước đó, vị ấy luân hồi trong cõi trời và cõi người, và trong sự xuất hiện của Đức Phật này, đã tái sinh tại thành Kapilavatthu, là con của cô ruột Đức Phật, với tên là Tissa.
So bhagavantaṃ anupabbajitvā upasampanno hutvā araññāyatane viharanto jātiṃ paṭicca mānaṃ karonto kodhūpāyāsabahulo ca ujjhānabahulo ca hutvā vicarati, samaṇadhamme ussukkaṃ na karoti.
He, having renounced the world following the Buddha and received upasampadā, lived in a forest abode, but was prone to conceit due to his birth, was full of anger and vexation, and was given to fault-finding, not striving in the monastic practice.
Vị ấy đã xuất gia theo Đức Phật, thọ cụ túc giới, và khi sống trong khu rừng, đã kiêu mạn vì dòng dõi (Sākiya) của mình, thường xuyên giận dữ, bực bội và hay than phiền, không tinh tấn trong các pháp Sa-môn.
Atha naṃ satthā ekadivasaṃ divāṭṭhāne vivaṭamukhaṃ niddāyantaṃ dibbacakkhunā olokento sāvatthito ākāsena gantvā tassa upari ākāseyeva ṭhatvā obhāsaṃ pharitvā tenobhāsena paṭibuddhassa satiṃ uppādetvā ovādaṃ dento ‘‘sattiyā viya omaṭṭho’’ti gāthaṃ abhāsi.
Then, one day, the Teacher, seeing him sleeping with his mouth open in his daytime resting place with his divine eye, went through the sky from Sāvatthī, stood above him in the sky itself, diffused light, and by that light, awakened him, aroused his mindfulness, and giving advice, recited the stanza “Sattiyā viya omaṭṭho”.
Một ngày nọ, Đức Đạo Sư nhìn thấy vị ấy đang ngủ trưa với miệng há hốc bằng thiên nhãn. Ngài từ Sāvatthī bay trên không trung, đứng trên không ngay phía trên vị ấy, tỏa ra ánh sáng để thức tỉnh vị ấy và tạo ra chánh niệm, rồi thuyết bài kệ ‘‘Sattiyā viya omaṭṭho’’ để ban lời khuyên.
39. Tattha sattiyāti desanāsīsametaṃ, ekatodhārādinā satthenāti attho.
39. Therein, sattiyā is the head of the teaching, meaning "by a weapon such as a single-edged blade."
39. Ở đây, sattiyā là tiêu đề của bài pháp, có nghĩa là bằng một vũ khí như giáo một lưỡi.
Omaṭṭhoti pahato.
Omaṭṭho means struck.
Omaṭṭho có nghĩa là bị đánh trúng.
Cattāro hi pahārā omaṭṭho ummaṭṭho maṭṭho vimaṭṭhoti.
There are four kinds of blows: omaṭṭho, ummaṭṭho, maṭṭho, and vimaṭṭho.
Có bốn loại đòn đánh: omaṭṭho, ummaṭṭho, maṭṭho, và vimaṭṭho.
Tattha upari ṭhatvā adhomukhaṃ dinnapahāro omaṭṭho nāma, heṭṭhā ṭhatvā uddhammukhaṃ dinnapahāro ummaṭṭho nāma, aggaḷasūci viya vinivijjhitvā gato maṭṭho nāma, seso sabbopi vimaṭṭho nāma.
Among these, a blow struck downwards from above is called omaṭṭho; a blow struck upwards from below is called ummaṭṭho; a blow that pierces through like a bolt or needle is called maṭṭho; and all other blows are called vimaṭṭho.
Trong đó, đòn đánh từ trên xuống dưới gọi là omaṭṭho; đòn đánh từ dưới lên trên gọi là ummaṭṭho; đòn đánh xuyên qua như một cây kim chốt cửa gọi là maṭṭho; và tất cả các loại khác gọi là vimaṭṭho.
Imasmiṃ pana ṭhāne omaṭṭho gahito.
But in this context, omaṭṭho is taken.
Tuy nhiên, ở đây, omaṭṭho được dùng.
So hi sabbadāruṇo duruddharaṇasallo duttikiccho antodoso antopubbalohitova hoti, pubbalohitaṃ anikkhamitvā vaṇamukhaṃ pariyonandhitvā tiṭṭhati.
Indeed, it is the most terrible, a dart difficult to extract, a wound difficult to treat, an internal defect, full of internal pus and blood, where the pus and blood do not come out but remain festering at the mouth of the wound.
Vết thương đó luôn rất nghiêm trọng, mũi tên khó rút, khó chữa trị, bên trong có mủ và máu, máu mủ không chảy ra mà đọng lại ở miệng vết thương.
Pubbalohitaṃ nīharitukāmehi mañcena saddhiṃ bandhitvā adhosiro kātabbo hoti, maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpuṇanti.
Those who wish to extract the pus and blood must be tied to a bed and held upside down, enduring either death or suffering akin to death.
Những người muốn rút máu mủ phải bị trói vào giường và treo ngược đầu xuống; họ phải chịu đựng cái chết hoặc nỗi đau gần như chết.
Ḍayhamāneti agginā jhāyamāne.
Ḍayhamāne means burning with fire.
Ḍayhamāne có nghĩa là bị lửa thiêu đốt.
Matthaketi sīse.
Matthake means on the head.
Matthake có nghĩa là trên đầu.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā sattiyā omaṭṭho puriso sallubbāhanavaṇatikicchanānaṃ atthāya vīriyaṃ ārabhati tādisaṃ payogaṃ karoti parakkamati, yathā ca ḍayhamāne matthake ādittasīso puriso tassa nibbāpanatthaṃ vīriyaṃ ārabhati tādisaṃ payogaṃ karoti, evamevaṃ, bhikkhu, kāmarāgappahānāya sato appamatto ativiya ussāhajāto hutvā vihareyyāti.
This is what is meant: Just as a person struck by a spear, omaṭṭho, endeavors for the extraction of the dart and the treatment of the wound, making such an effort and striving; and just as a person with a burning head, whose head is aflame, endeavors to extinguish it, making such an effort, even so, O monk, you should dwell mindful, unremitting, and exceedingly eager for the abandoning of sensual lust.
Điều này có nghĩa là: giống như một người bị giáo đâm trúng nỗ lực hết sức để rút mũi tên và chữa trị vết thương; và giống như một người bị cháy đầu nỗ lực hết sức để dập tắt lửa; cũng vậy, này Tỳ-khưu, hãy sống với tâm niệm tỉnh giác, không phóng dật và vô cùng tinh tấn để đoạn trừ dục ái.
Evaṃ bhagavā tassa therassa kodhūpāyāsavūpasamāya ovādaṃ dento tadekaṭṭhatāya kāmarāgappahānasīsena desanaṃ niṭṭhāpesi.
Thus, the Bhagavā, giving advice to that Elder for the calming of his anger and vexation, concluded the discourse by emphasizing the abandonment of sensual lust as being one with that same purpose.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã khuyên vị Trưởng lão đó để dứt bỏ sự giận dữ và bực bội, và kết thúc bài pháp bằng việc đoạn trừ dục ái, vì chúng có cùng một bản chất.
Thero imaṃ gāthaṃ sutvā saṃviggahadayo vipassanāya yuttappayutto vihāsi.
The Elder, having heard this stanza, with a deeply agitated heart, diligently applied himself to Vipassanā meditation.
Nghe bài kệ này, vị Trưởng lão tâm sanh kinh hãi, rồi tinh tấn thực hành thiền quán.
Tassa ajjhāsayaṃ ñatvā satthā saṃyuttake tissattherasuttaṃ (saṃ. ni. 3.84) desesi.
Knowing his inclination, the Teacher delivered the Tissattherasutta in the Saṃyutta Nikāya.
Biết được ý nguyện của vị ấy, Đức Đạo Sư đã thuyết Kinh Tissa Trưởng lão trong Tương Ưng Bộ.
So desanāpariyosāne arahatte patiṭṭhāsi.
At the conclusion of the discourse, he became established in Arahatship.
Khi bài pháp kết thúc, vị ấy đã chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.66-73) –
It is said by him in the Apadāna:
Về điều này, đã được nói trong Apadāna:
Sattiyā viya omaṭṭhoti āyasmato vaḍḍhamānattherassa gāthā.
Sattiyā viya omaṭṭho is the stanza of Venerable Elder Vaḍḍhamāna.
Sattiyā viya omaṭṭho là bài kệ của Trưởng lão Vaḍḍhamāna đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayampi kira purimabuddhesu katādhikāro ito dvenavute kappe tissassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto tissaṃ bhagavantaṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso suparipakkāni vaṇṭato muttāni ambaphalāni adāsi.
This Elder, too, having made aspirations under former Buddhas, ninety-two aeons ago, during the time of Tissa Bhagavā, was reborn in a noble family and, having reached maturity, saw Tissa Bhagavā on his alms round. With a delighted mind, he offered well-ripened mangoes that had fallen from their stalks.
Nghe nói, vị này cũng đã từng tạo công đức trong các vị Phật quá khứ, chín mươi hai kiếp trước đây, vào thời Đức Phật Tissa, đã tái sinh trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, thấy Đức Phật Tissa đang đi khất thực, tâm hoan hỷ, đã cúng dường những quả xoài chín rụng từ cuống.
So tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññakammāni upacinanto imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ licchavirājakule nibbatti, vaḍḍhamānotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva realm and, accumulating meritorious deeds again and again, in this Buddha-era, he was reborn in the Licchavi royal family in Vesālī, and his name was Vaḍḍhamāna.
Do nghiệp phước đó, vị ấy tái sinh ở cõi trời, rồi liên tục tích lũy các nghiệp phước khác, và trong sự xuất hiện của Đức Phật này, đã tái sinh trong dòng dõi vua Licchavi ở Vesālī, tên là Vaḍḍhamāna.
So vayappatto saddho pasanno dāyako dānarato kārako saṅghupaṭṭhāko hutvā tathārūpe aparādhe satthārā pattanikkujjanakamme kārāpite aggiṃ akkanto viya saṅghaṃ khamāpetvā kammaṃ paṭippassambhetvā sañjātasaṃvego pabbaji, pabbajitvā pana thinamiddhābhibhūto vihāsi.
Having come of age, he was endowed with faith, confidence, was a giver, devoted to giving, an active helper, and a servant of the Saṅgha. When the Teacher, due to such an offense committed by him, had an act of overturning the alms-bowl performed, he, as if he had stepped on fire, made amends with the Saṅgha, had the act revoked, and, filled with intense spiritual urgency, he went forth. However, after going forth, he was overcome by sloth and torpor.
Khi trưởng thành, vị ấy là một thí chủ có đức tin, trong sạch, thích bố thí, làm việc thiện và phục vụ Tăng đoàn. Khi Đức Đạo Sư ra lệnh thực hiện hành động cấm bát (pattanikkujjana) vì một lỗi lầm như vậy, vị ấy cảm thấy như bị lửa thiêu đốt, đã xin Tăng đoàn tha thứ, chấm dứt hành động đó, và với tâm sanh kinh hãi, đã xuất gia. Sau khi xuất gia, vị ấy sống trong trạng thái bị hôn trầm, thụy miên chi phối.
Taṃ satthā saṃvejento ‘‘sattiyā viya omaṭṭho’’ti gāthaṃ abhāsi.
The Teacher, stirring him, recited the stanza “Sattiyā viya omaṭṭho”.
Đức Đạo Sư đã thuyết bài kệ ‘‘Sattiyā viya omaṭṭho’’ để thức tỉnh vị ấy.
40. Tattha bhavarāgappahānāyāti bhavarāgassa rūparāgassa arūparāgassa ca pajahanatthāya.
40. Therein, bhavarāgappahānāyā means for the abandoning of craving for existence, craving for fine-material existence (rūparāga), and craving for immaterial existence (arūparāga).
40. Ở đây, bhavarāgappahānāya có nghĩa là để đoạn trừ sắc ái (rūparāga) và vô sắc ái (arūparāga).
Yadipi ajjhattasaṃyojanāni appahāya bahiddhasaṃyojanānaṃ pahānaṃ nāma natthi, nānantarikabhāvato pana uddhambhāgiyasaṃyojanappahānavacanena orambhāgiyasaṃyojanappahānampi vuttameva hoti.
Although it is not possible to abandon external fetters without abandoning internal fetters, by speaking of the abandonment of the five higher fetters (uddhambhāgiyasaṃyojana), the abandonment of the five lower fetters (orambhāgiyasaṃyojana) is also implied.
Mặc dù không thể đoạn trừ các kiết sử bên ngoài mà không đoạn trừ các kiết sử bên trong, nhưng việc nói về đoạn trừ các kiết sử thượng phần cũng bao hàm việc đoạn trừ các kiết sử hạ phần, vì chúng không có sự khác biệt.
Yasmā vā samucchinnorambhāgiyasaṃyojanānampi kesañci ariyānaṃ uddhambhāgiyasaṃyojanāni duppaheyyāni honti, tasmā suppaheyyato duppaheyyameva dassento bhagavā bhavarāgappahānasīsena sabbassāpi uddhambhāgiyasaṃyojanassa pahānamāha.
Or, because for some Noble Ones who have eradicated the lower fetters, the higher fetters are difficult to abandon, the Bhagavā, wishing to show the difficult-to-abandon as such from the easy-to-abandon, spoke of the abandonment of all higher fetters under the heading of abandoning craving for existence.
Hoặc vì đối với một số bậc Thánh đã đoạn trừ các kiết sử hạ phần, các kiết sử thượng phần vẫn khó đoạn trừ, nên Đức Thế Tôn đã nói về việc đoạn trừ tất cả các kiết sử thượng phần bằng cách lấy việc đoạn trừ bhavarāga làm chính, để chỉ ra rằng cái khó đoạn trừ còn khó hơn cái dễ đoạn trừ.
Therassa eva vā ajjhāsayavasenevaṃ vuttaṃ.
Or, it was said thus according to the Elder's own inclination.
Hoặc lời này được nói theo ý nguyện của vị Trưởng lão.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is as already explained.
Phần còn lại tương tự như đã nói.
Vivaramanupatanti vijjutāti āyasmato sirivaḍḍhattherassa gāthā.
Vivaramanupatanti vijjutā are the verses of the Venerable Thera Sirivaḍḍha.
Vivaramanupatanti vijjutā là bài kệ của Trưởng lão Sirivaḍḍha đáng kính.
Kā uppatti?
What was the occasion?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā kiṅkaṇipupphehi pūjaṃ katvā tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa gehe nibbatti, sirivaḍḍhotissa nāmaṃ ahosi.
That Thera Sirivaḍḍha, having made aspirations in the presence of past Buddhas, and accumulating wholesome kamma conducive to Nibbāna in various existences, was reborn in a brahmin family of great wealth in Rājagaha during this Buddha-era. Ninety-one aeons ago from this era, in the time of Vipassī Bhagavā, he was reborn in a noble family. Having reached maturity, he saw Vipassī Bhagavā, made an offering of kiṅkaṇi flowers, and by that wholesome kamma, he was reborn in the deva realm. Performing further wholesome deeds, he continued to wander in happy existences only.
Vị này cũng đã từng tạo công đức trong các vị Phật quá khứ, tích lũy các thiện nghiệp là nhân duyên mạnh mẽ cho sự giải thoát trong các kiếp sống khác nhau, chín mươi mốt kiếp trước đây, vào thời Đức Phật Vipassī, đã tái sinh trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, thấy Đức Phật Vipassī, đã cúng dường hoa kiṅkaṇi. Do nghiệp phước đó, vị ấy tái sinh ở cõi trời, rồi liên tục tạo các phước báu khác, và luân hồi chỉ trong các cõi thiện, và trong sự xuất hiện của Đức Phật này, đã tái sinh trong gia đình một Bà-la-môn giàu có ở Rājagaha, tên là Sirivaḍḍha.
So vayappatto bimbisārasamāgame satthari saddhamme ca uppannappasādo hetusampannatāya pabbaji.
When he reached maturity, during the assembly with King Bimbisāra, faith arose in him towards the Teacher and the Dhamma, and due to his complete conditions, he renounced the world.
Khi trưởng thành, vị ấy đã xuất gia vì có niềm tin sâu sắc vào Đức Đạo Sư và Chánh pháp trong buổi hội kiến với vua Bimbisāra, và nhờ có nhân duyên đầy đủ.
Pabbajitvā ca katapubbakicco vebhārapaṇḍavapabbatānaṃ avidūre aññatarasmiṃ araññāyatane pabbataguhāyaṃ kammaṭṭhānamanuyutto viharati.
After renouncing and having completed the preliminary duties, he dwelled in a certain forest hermitage, not far from the Vebhāra and Paṇḍava mountains, in a mountain cave, practicing meditation.
Sau khi xuất gia và hoàn tất các việc cần làm, vị ấy sống tinh tấn thực hành thiền định trong một hang động trên núi, trong một khu rừng không xa các ngọn núi Vebhāra và Paṇḍava.
Tasmiñca samaye mahā akālamegho uṭṭhahi.
At that time, a great unseasonal rain cloud arose.
Vào thời điểm đó, một trận mưa trái mùa lớn đã nổi lên.
Vijjullatā pabbatavivaraṃ pavisantiyo viya vicaranti.
Flashes of lightning moved about as if entering the mountain caves.
Những tia chớp lóe lên như thể đang đi vào các khe núi.
Therassa ghammapariḷāhābhibhūtassa sāragabbhehi meghavātehi ghammapariḷāho vūpasami.
For the Thera, who was afflicted by the heat of the sun, the heat was calmed by the winds from the clouds laden with moisture.
Đối với vị Trưởng lão đang bị cái nóng thiêu đốt, cái nóng đã được làm dịu bởi những cơn gió mưa mang theo hơi nước.
Utusappāyalābhena cittaṃ ekaggaṃ ahosi.
With the benefit of suitable weather, his mind became one-pointed.
Nhờ có được thời tiết thuận lợi, tâm vị ấy trở nên định tĩnh.
Samāhitacitto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
With a concentrated mind, he exerted himself in vipassanā and attained Arahatta.
Với tâm định tĩnh, vị ấy đã phát triển thiền quán và chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.10-14) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna, Ngài đã nói:
41. Tattha vivaranti antarā vemajjhaṃ.
41. There, vivara means an interstice, a middle space.
41. Ở đây, vivara nghĩa là khoảng trống, ở giữa.
Anupatantīti anulakkhaṇe patanti pavattanti, vijjotantīti attho.
Anupatanti means they fall in sequence, they proceed, they flash. This is the meaning.
Anupatanti nghĩa là rơi theo dấu hiệu, tiếp diễn, tức là lóe sáng.
Vijjotanameva hi vijjullatānaṃ pavatti nāma.
For lightning streaks, their proceeding is indeed flashing.
Thật vậy, sự lóe sáng chính là sự tiếp diễn của các tia chớp.
Anu-saddayogena cettha upayogavacanaṃ, yathā ‘‘rukkhamanuvijjotantī’’ti.
Here, by the combination with the particle anu, it is in the sense of the accusative case for purpose, as in ‘‘rukkhamanuvijjotantī’’ (flashing along the tree).
Ở đây, do từ anu được sử dụng, nên đây là cách dùng ở thể đối cách (upayogavacana), như trong câu “rukkham anuvijjotantī” (tia chớp lóe sáng theo cây).
Vijjutāti sateratā.
Vijjutā means lightning streaks.
Vijjutā nghĩa là các tia chớp.
Vebhārassa ca paṇḍavassa cāti vebhārapabbatassa ca paṇḍavapabbatassa ca vivaramanupatantīti yojanā.
Vebhārassa ca paṇḍavassa cā should be construed as "falling into the crevices of Vebhāra mountain and Paṇḍava mountain."
Vebhārassa ca Paṇḍavassa cā là cách nối câu “tia chớp rơi vào khe hở của núi Vebhāra và núi Paṇḍava”.
Nagavivaragatoti nagavivaraṃ pabbataguhaṃ upagato.
Nagavivaragato means one who has approached the mountain crevice, the mountain cave.
Nagavivaragato nghĩa là đi vào khe núi, hang núi.
Jhāyatīti ārammaṇūpanijjhānena lakkhaṇūpanijjhānena ca jhāyati, samathavipassanaṃ ussukkāpento bhāveti.
Jhāyati means he meditates through both object-focused jhāna and characteristic-focused jhāna, developing samatha and vipassanā.
Jhāyati nghĩa là thiền định bằng cách quán sát đối tượng (ārammaṇūpanijjhāna) và quán sát đặc tính (lakkhaṇūpanijjhāna), tức là thực hành samatha và vipassanā với sự nỗ lực.
Putto appaṭimassa tādinoti sīlakkhandhādidhammakāyasampattiyā rūpakāyasampattiyā ca anupamassa upamārahitassa iṭṭhāniṭṭhādīsu tādilakkhaṇasampattiyā tādino buddhassa bhagavato orasaputto.
Putto appaṭimassa tādino means the true son of the Buddha Bhagavā, who is incomparable and matchless due to the perfection of his Dhamma-body (consisting of the aggregates of morality, etc.) and his rūpakāya (physical body), and who possesses the characteristic of being unperturbed (Tādin) amidst desirable and undesirable phenomena, etc.
Putto appaṭimassa tādino nghĩa là con ruột của Đức Phật, bậc Ứng Cúng, bậc vô song, bậc không thể so sánh được vì sự viên mãn của Pháp thân (gồm giới uẩn, v.v.) và sự viên mãn của Sắc thân, và bậc Tādī (bất động) vì sự viên mãn của đặc tính Tādī trong các đối tượng khả ái và bất khả ái, v.v.
Puttavacaneneva cettha therena satthu anujātabhāvadīpanena aññā byākatāti veditabbaṃ.
Here, it should be understood that the Thera declared his Arahantship by signifying his innate connection to the Teacher through the word "son".
Cần hiểu rằng ở đây, vị Trưởng lão đã tuyên bố A-la-hán quả bằng chính từ “putta” (con trai), qua đó thể hiện rằng Ngài là con nối dõi của Đức Bổn Sư.
Cāle upacāleti āyasmato khadiravaniyarevatattherassa gāthā.
Cāle upacāle are the verses of the Venerable Thera Khadiravaniya Revata.
Bài kệ “Cāle upacāle” là của Tôn giả Khadiravaniya Revata.
Kā uppati?
What was the occasion?
Ai đã thốt ra nó?
Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare titthanāvikakule nibbattitvā mahāgaṅgāya payāgatitthe titthanāvākammaṃ karonto ekadivasaṃ sasāvakasaṅghaṃ bhagavantaṃ gaṅgātīraṃ upagataṃ disvā pasannamānaso nāvāsaṅghāṭaṃ yojetvā mahantena pūjāsakkārena paratīraṃ pāpetvā aññataraṃ bhikkhuṃ satthārā āraññakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapiyamānaṃ disvā tadatthaṃ patthanaṃ paṭṭhapetvā bhagavato bhikkhusaṅghassa ca mahādānaṃ pavattesi.
It is said that this Thera, in the time of Padumuttara Bhagavā, was reborn in the family of a ferryman in the city of Haṃsavatī. One day, while working as a ferryman at the Payāga ford on the Mahāgaṅgā river, he saw the Bhagavā with his assembly of disciples approaching the bank of the Gaṅgā. With a joyful mind, he joined a fleet of boats, and with great offerings and reverence, ferried them to the opposite bank. Later, seeing the Teacher appoint a certain bhikkhu to the foremost position among those dwelling in the wilderness, he made an aspiration for that attainment and offered a great alms-giving to the Bhagavā and the Saṅgha of bhikkhus.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, Ngài sinh ra trong một gia đình lái đò ở thành phố Haṃsavatī. Một ngày nọ, khi đang làm nghề lái đò tại bến Payāga trên sông Mahāgaṅgā, Ngài thấy Đức Thế Tôn cùng với Tăng đoàn đệ tử đến bờ sông Gaṅgā. Với tâm hoan hỷ, Ngài đã kết nối các chiếc thuyền lại thành một bè và đưa Đức Thế Tôn cùng Tăng đoàn sang bờ bên kia với sự cúng dường và tôn kính lớn lao. Sau đó, Ngài thấy một vị Tỳ-khưu được Đức Bổn Sư đặt vào vị trí tối thượng trong số các vị Tỳ-khưu sống trong rừng. Ngài đã phát nguyện đạt được vị trí đó và đã thực hiện một đại thí cúng dường cho Đức Thế Tôn và Tăng đoàn.
Bhagavā ca tassa patthanāya avajjhabhāvaṃ byākāsi.
The Bhagavā declared that his aspiration would not be fruitless.
Đức Thế Tôn đã thọ ký rằng lời nguyện của Ngài sẽ không vô ích.
So tato paṭṭhāya tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe nālakagāme rūpasāriyā brāhmaṇiyā kucchismiṃ nibbatti.
From that time onwards, he performed wholesome deeds conducive to Nibbāna in various existences and wandered through the realms of devas and humans. In this Buddha-era, he was reborn in the womb of a brahmin lady named Rūpasārī in the village of Nālakagāma in Magadha country.
Từ đó trở đi, Ngài đã tích lũy các thiện nghiệp là nhân duyên cho sự giải thoát ở nhiều nơi khác nhau, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời kỳ Đức Phật hiện tại, Ngài sinh ra trong bụng của một nữ Bà-la-môn tên Rūpasārī ở làng Nāḷaka thuộc xứ Magadha.
Taṃ vayappattaṃ mātāpitaro gharabandhanena bandhitukāmā jātā.
When he reached maturity, his parents wished to bind him with household ties.
Khi đến tuổi trưởng thành, cha mẹ Ngài muốn ràng buộc Ngài vào đời sống gia đình.
So sāriputtattherassa pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘mayhaṃ jeṭṭhabhātā ayyo upatisso imaṃ vibhavaṃ chaḍḍetvā pabbajito, tena vantaṃ kheḷapiṇḍaṃ kathāhaṃ pacchā gilissāmī’’ti jātasaṃvego pāsaṃ anupagacchanakamigo viya ñātake vañcetvā hetusampattiyā codiyamāno bhikkhūnaṃ santikaṃ gantvā dhammasenāpatino kaniṭṭhabhāvaṃ nivedetvā attano pabbajjāya chandaṃ ārocesi.
Having heard of Thera Sāriputta’s renunciation, he reflected, "My venerable elder brother, Upatissa, has renounced this wealth and gone forth. Why should I, then, pick up what he has spit out?" Filled with a sense of urgency, like a deer that avoids a snare, he tricked his relatives. Being urged by the completeness of the causes (for Arahatta), he went to the bhikkhus, informed them of his younger brother relationship to the Dhamma-Senāpati (General of the Dhamma, i.e., Sāriputta), and expressed his desire for renunciation.
Nghe tin Trưởng lão Sāriputta đã xuất gia, Ngài khởi tâm xúc động, suy nghĩ: “Người anh cả của ta, Tôn giả Upatissa, đã từ bỏ sự giàu sang này để xuất gia. Làm sao ta có thể nuốt lại miếng đờm mà Ngài đã nhổ ra được?” Như một con nai không chịu bị mắc bẫy, Ngài đã lừa dối người thân, và được thúc đẩy bởi sự đầy đủ của nhân duyên (để đạt A-la-hán quả), Ngài đã đến các vị Tỳ-khưu, trình bày về việc mình là em trai của Pháp tướng quân (Sāriputta) và bày tỏ ý muốn xuất gia của mình.
Bhikkhū taṃ pabbājetvā paripuṇṇavīsativassaṃ upasampādetvā kammaṭṭhāne niyojesuṃ.
The bhikkhus ordained him and, when he completed twenty years of age, conferred upon him the upasampadā (higher ordination), and assigned him to a meditation subject.
Các vị Tỳ-khưu đã cho Ngài xuất gia, và khi Ngài đủ hai mươi tuổi, họ đã cho Ngài thọ Tỳ-khưu và hướng dẫn Ngài thực hành thiền định.
So kammaṭṭhānaṃ gahetvā khadiravanaṃ pavisitvā, ‘‘arahattaṃ patvā bhagavantaṃ dhammasenāpatiñca passissāmī’’ti ghaṭento vāyamanto ñāṇassa paripākagatattā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
Taking the meditation subject, he entered a khadira forest. Intending, "Having attained Arahatta, I shall see the Bhagavā and the Dhamma-Senāpati," he strove and exerted himself. Due to the maturity of his wisdom, he soon became endowed with the six Abhiññās.
Ngài đã nhận đề mục thiền định, đi vào rừng Khadira, và với ý nghĩ: “Sau khi chứng đắc A-la-hán quả, ta sẽ gặp Đức Thế Tôn và Pháp tướng quân,” Ngài đã tinh tấn nỗ lực. Do sự chín muồi của trí tuệ, Ngài đã nhanh chóng trở thành bậc Lục thông.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.1.628-643) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna, Ngài đã nói:
Chaḷabhiñño pana hutvā thero satthāraṃ dhammasenāpatiñca vandituṃ senāsanaṃ saṃsāmetvā pattacīvaramādāya anupubbena sāvatthiṃ patvā jetavanaṃ pavisitvā satthāraṃ dhammasenāpatiñca vanditvā katipāhaṃ jetavane vihāsi.
Then, having become one with six supernormal powers, the elder, after bowing to the Teacher and the Dhamma-general, arranged his dwelling, took his bowl and robes, and in due course arrived at Sāvatthī, entered the Jetavana, bowed to the Teacher and the Dhamma-general, and resided in Jetavana for a few days.
Sau khi trở thành bậc Lục thông, vị Trưởng lão đã sắp xếp chỗ ở, mang theo y bát, và tuần tự đến Sāvatthī. Ngài vào Jetavana, đảnh lễ Đức Bổn Sư và Pháp tướng quân, và ở lại Jetavana vài ngày.
Atha naṃ satthā ariyagaṇamajjhe nisinno āraññakānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ āraññakānaṃ yadidaṃ revato khadiravaniyo’’ti (a. ni. 1.198, 203).
Then, the Teacher, seated in the midst of the noble assembly, placed him in the foremost position among forest-dwelling bhikkhus, saying: ‘‘Foremost among my bhikkhu disciples, forest-dwellers, is Revata of the Khadira Forest’’.
Sau đó, Đức Bổn Sư, khi đang ngồi giữa chúng A-la-hán, đã đặt Ngài vào vị trí tối thượng trong số các Tỳ-khưu sống trong rừng, nói: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu sống trong rừng của Như Lai, vị tối thượng chính là Revata Khadiravaniya.”
So aparabhāge attano jātagāmaṃ gantvā ‘‘cālā, upacālā, sīsūpacālā’’ti tissannaṃ bhaginīnaṃ putte ‘‘cālā, upacālā, sīsūpacālā’’ti tayo bhāgineyye ānetvā pabbājetvā kammaṭṭhāne niyojesi.
Later, he went to his native village and brought his three nephews, the sons of his three sisters Cālā, Upacālā, and Sīsūpacālā, named Cālā, Upacālā, and Sīsūpacālā, ordained them, and assigned them to meditation subjects.
Sau đó, Ngài đã trở về làng mình, và mang ba người cháu trai, con của ba người em gái tên Cālā, Upacālā, Sīsūpacālā, cũng đặt tên là Cālā, Upacālā, Sīsūpacālā, rồi cho xuất gia và hướng dẫn họ thực hành thiền định.
Te kammaṭṭhānaṃ anuyuttā viharanti.
They dwelled diligently applying themselves to the meditation subject.
Ba vị ấy đã tinh tấn thực hành thiền định.
Tasmiñca samaye therassa kocideva ābādho uppanno.
At that time, a certain ailment arose in the elder.
Vào thời điểm đó, Trưởng lão bị một căn bệnh nào đó phát sinh.
Taṃ sutvā sāriputtatthero revataṃ ‘‘gilānapucchanaṃ adhigamapucchanañca karissāmī’’ti upagacchi.
Hearing this, Elder Sāriputta approached Elder Revata, thinking, ‘‘I will inquire about his illness and about his attainments.’’
Nghe tin đó, Trưởng lão Sāriputta đã đến thăm Trưởng lão Revata với ý định “ta sẽ hỏi thăm bệnh tình và hỏi về sự chứng đắc (Pháp).”
Revatatthero dhammasenāpatiṃ dūratova āgacchantaṃ disvā tesaṃ sāmaṇerānaṃ satuppādanavasena ovadanto ‘‘cāle upacāle’’ti gāthaṃ abhāsi.
Elder Revata, seeing the Dhamma-general approaching from afar, recited the verse ‘‘Cāle Upacāle’’ by way of admonishing those novices to arouse their mindfulness.
Trưởng lão Revata, thấy Pháp tướng quân đang đến từ xa, đã thốt ra bài kệ “Cāle upacāle” để khuyên dạy các vị sadi ấy nhằm khơi dậy chánh niệm cho họ.
42. Tattha cāle upacāle sīsūpacāleti tesaṃ ālapanaṃ.
42. There, Cāle, Upacāle, Sīsūpacāle is an address to them.
42. Ở đây, Cāle, Upacāle, Sīsūpacāle là lời gọi các vị ấy.
‘‘Cālā, upacālā, sīsūpacālā’’ti hi itthiliṅgavasena laddhanāmā te tayo dārakā pabbajitāpi tathā voharīyanti.
Indeed, those three boys, who had names in the feminine gender as Cālā, Upacālā, Sīsūpacālā, were referred to as such even after their ordination.
Thật vậy, ba chú tiểu đó, dù đã xuất gia, vẫn được gọi bằng những cái tên mà họ đã nhận theo giống cái là “Cālā, Upacālā, Sīsūpacālā”.
‘‘‘Cālī, upacālī, sīsūpacālī’ti tesaṃ nāma’’nti ca vadanti.
And some say: ‘‘Their names are Cālī, Upacālī, Sīsūpacālī.’’
Và người ta cũng nói: “‘Cālī, Upacālī, Sīsūpacālī’ là tên của họ.”
Yadatthaṃ ‘‘cālā’’tiādinā āmantanaṃ kataṃ, taṃ dassento ‘‘patissatā nu kho viharathā’’ti vatvā tattha kāraṇamāha ‘‘āgato vo vālaṃ viya vedhī’’ti.
The purpose for which the address beginning with ‘‘Cālā’’ was made is shown by the statement ‘‘Do you dwell mindfully?’’, and then the reason for that is given: ‘‘One who pierces like a hair has come to you.’’
Để chỉ ra mục đích của lời mời gọi bằng câu ‘‘Cālā’’ và những lời khác, Tôn giả Revata đã nói ‘‘Patissatā nu kho viharathā’’ (Các con có sống với chánh niệm không?) rồi nêu lý do ở đó: ‘‘Āgato vo vālaṃ viya vedhī’’ (Vị thiện xạ như lông tơ đã đến với các con).
Patissatāti patissatikā.
Patissatā means mindful.
Patissatā có nghĩa là người có chánh niệm.
Khoti avadhāraṇe.
Kho is for emphasis.
Kho là một tiểu từ dùng để nhấn mạnh.
Āgatoti āgacchi.
Āgato means has come.
Āgato có nghĩa là đã đến.
Voti tumhākaṃ.
Vo means to you (three novices).
Vo có nghĩa là của các con.
Vālaṃ viya vedhīti vālavedhī viya, ayañhettha saṅkhepattho – tikkhajavananibbedhikapaññatāya vālavedhirūpo satthukappo tumhākaṃ mātulatthero āgato, tasmā samaṇasaññaṃ upaṭṭhapetvā satisampajaññayuttā eva hutvā viharatha, ‘‘yathādhigate vihāre appamattā bhavathā’’ti.
Vālaṃ viya vedhī means like one who pierces a hair; this is the condensed meaning here: Your uncle-elder, who is like the Teacher in possessing sharp, swift, penetrative wisdom, and thus is like one who pierces a hair, has come; therefore, establishing the perception of a recluse, dwell with mindfulness and clear comprehension. ‘‘Be diligent in the attainments you have gained.’’ This is the condensed meaning.
Vālaṃ viya vedhī có nghĩa là như người bắn xuyên sợi lông. Đây là ý nghĩa tóm tắt ở đây: ‘‘Vị trưởng lão là cậu của các con, bậc Thầy như Đức Phật, người có trí tuệ nhanh nhạy, xuyên thấu như người bắn xuyên sợi lông đã đến với các con. Vì vậy, hãy thiết lập nhận thức về Sa-môn và sống với đầy đủ chánh niệm và tỉnh giác, hãy tinh tấn trong các trú xứ đã đạt được.’’
Taṃ sutvā te sāmaṇerā dhammasenāpatissa paccuggamanādivattaṃ katvā ubhinnaṃ mātulattherānaṃ paṭisanthāravelāyaṃ nātidūre samādhiṃ samāpajjitvā nisīdiṃsu.
Hearing that, those novices performed the duties of greeting and so forth for the Dhamma-general, and during the time the two elder uncles were conversing, they sat down in samādhi not too far away.
Nghe vậy, các Sa-di ấy đã thực hiện các bổn phận như nghênh đón vị Tướng quân Pháp, rồi ngồi xuống không quá xa trong lúc hai vị trưởng lão là cậu đang hàn huyên, nhập vào định.
Dhammasenāpati revatattherena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā uṭṭhāyāsanā te sāmaṇere upasaṅkami, te tathākālaparicchedassa katattā there upasaṅkamante eva uṭṭhahitvā vanditvā aṭṭhaṃsu.
The Dhamma-general conversed with Elder Revata, then rose from his seat and approached those novices. Since they had fixed their time thus, as the elder approached them, they rose, bowed, and stood.
Tướng quân Pháp đã hàn huyên với Tôn giả Revata, rồi đứng dậy khỏi chỗ ngồi và đến gần các Sa-di ấy. Vì đã định trước thời gian như vậy, các Sa-di ấy đã đứng dậy, đảnh lễ ngay khi vị Trưởng lão đến gần.
Thero ‘‘katarakataravihārena viharathā’’ti pucchitvā tehi ‘‘imāya imāyā’’ti vutte ‘‘dārakepi nāma evaṃ vinento mayhaṃ bhātiko paccapādi vata dhammassa anudhamma’’nti theraṃ pasaṃsanto pakkāmi.
The elder asked, ‘‘In what manner do you dwell?’’ And when they replied, ‘‘In such and such a manner,’’ he praised Elder Revata, saying, ‘‘My brother indeed teaches even dull boys in such a way! This is truly a practice befitting the Dhamma!’’ and then departed.
Vị Trưởng lão hỏi: ‘‘Các con sống với pháp trú nào?’’, khi họ trả lời: ‘‘Với pháp trú này, với pháp trú này’’, Ngài đã rời đi, khen ngợi vị Trưởng lão Revata rằng: ‘‘Người anh em của ta đã giáo hóa những đứa trẻ như vậy, quả thật là một pháp tùy thuận với Chánh pháp!’’
Sumuttikoti āyasmato sumaṅgalattherassa gāthā.
Sumuttiko are the verses of the Venerable Elder Sumaṅgala.
Sumuttiko là kệ ngôn của Đại đức Trưởng lão Sumaṅgala.
Kā uppatti?
What is their origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle rukkhadevatā hutvā nibbatti.
He, too, having made aspirations under past Buddhas, accumulated merit conducive to Nibbāna in various existences and was reborn as a tree deity during the time of Bhagavan Siddhattha.
Vị ấy cũng đã tạo công đức trong các vị Phật quá khứ, tích lũy công đức là nhân duyên cho sự thoát ly trong các kiếp sống khác nhau, và trong thời Đức Phật Siddhattha, đã tái sinh làm một vị thiên cây.
So ekadivasaṃ satthāraṃ nhāyitvā ekacīvaraṃ ṭhitaṃ disvā somanassappatto hutvā apphoṭesi.
One day, he saw the Teacher, having bathed, standing in a single robe, and filled with joy, he snapped his fingers.
Một ngày nọ, vị ấy thấy Đức Bổn Sư đã tắm xong và đang đứng với một y, liền hoan hỷ vỗ tay.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyā avidūre aññatarasmiṃ gāmake tādisena kammanissandena daliddakule nibbatti.
Due to that meritorious deed, he wandered through existences among devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn into a poor family in a certain village not far from Sāvatthī, as a result of that kamma.
Do nghiệp công đức ấy, vị ấy đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, rồi trong thời Đức Phật hiện tại, đã tái sinh vào một gia đình nghèo khó ở một ngôi làng không xa Sāvatthī, do quả báo của nghiệp như vậy.
Tassa sumaṅgaloti nāmaṃ ahosi.
His name was Sumaṅgala.
Tên của vị ấy là Sumaṅgala.
So vayappatto khujjakāsitanaṅgalakuddālaparikkhāro hutvā kasiyā jīvati.
When he reached maturity, equipped with a small plough, a ploughshare, and a hoe, he earned his living by farming.
Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy sống bằng nghề nông với các dụng cụ như lưỡi hái, cày, cuốc nhỏ.
So ekadivasaṃ raññā pasenadikosalena bhagavato bhikkhusaṅghassa ca mahādāne pavattiyamāne dānopakaraṇāni gahetvā āgacchantehi manussehi saddhiṃ dadhighaṭaṃ gahetvā āgato bhikkhūnaṃ sakkārasammānaṃ disvā ‘‘ime samaṇā sakyaputtiyā sukhumavatthasunivatthā subhojanāni bhuñjitvā nivātesu senāsanesu viharanti, yaṃnūnāhampi pabbajeyya’’nti cintetvā, aññataraṃ mahātheraṃ upasaṅkamitvā attano pabbajjādhippāyaṃ nivedesi.
One day, King Pasenadi of Kosala was making a great offering to the Buddha and the Saṅgha. He, having taken a pot of curds, came along with people who were bringing offerings. Seeing the respect and honor shown to the bhikkhus—‘‘These Sakyan recluses are clad in fine robes, eat excellent food, and dwell in shelters free from wind’’—he thought, ‘‘Why don’t I also go forth?’’ So, he approached a certain Mahāthera and expressed his intention to ordain.
Một ngày nọ, khi vua Pasenadi Kosala đang tổ chức đại thí cúng dường Đức Phật và Tăng đoàn, vị ấy đã mang một hũ sữa chua đến cùng với những người khác mang các vật phẩm cúng dường. Thấy sự tôn kính và cúng dường dành cho các Tỳ-khưu, vị ấy suy nghĩ: ‘‘Những Sa-môn Thích tử này mặc y phục tinh tế, dùng thức ăn ngon, và sống trong các trú xứ không có gió. Ước gì ta cũng xuất gia!’’ Rồi vị ấy đến gặp một vị Đại Trưởng lão và bày tỏ ý định xuất gia của mình.
So taṃ karuṇāyanto pabbājetvā kammaṭṭhānaṃ ācikkhi.
That elder, out of compassion for him, ordained him and instructed him in a meditation subject.
Vị Trưởng lão ấy vì lòng từ bi đã cho vị ấy xuất gia và chỉ dạy đề mục thiền định.
So araññe viharanto ekavihāre nibbinno ukkaṇṭhito hutvā, vibbhamitukāmo ñātigāmaṃ gacchanto antarāmagge kacchaṃ bandhitvā khettaṃ kasante kiliṭṭhavatthanivatthe samantato rajokiṇṇasarīre vātātapena phussante kassake disvā, ‘‘mahantaṃ vatime sattā jīvikanimittaṃ dukkhaṃ paccanubhontī’’ti saṃvegaṃ paṭilabhi.
While dwelling in the forest, he became weary and discontent with a single dwelling, and desiring to abandon the training, he set out for his native village. On the way, he saw farmers, dressed in dirty clothes, their bodies covered in dust, afflicted by wind and sun, tilling the fields with waistbands tied. He felt a sense of urgency, thinking, ‘‘Indeed, these beings experience great suffering for the sake of livelihood.’’
Vị ấy sống trong rừng, nhưng trở nên chán nản, buồn bã ở một trú xứ, muốn hoàn tục, bèn đi về làng của thân quyến. Trên đường đi, vị ấy thấy những người nông dân đang cày ruộng, mặc quần áo dơ bẩn, thân thể lấm lem bùn đất khắp nơi, bị gió và nắng thiêu đốt, liền cảm thấy xúc động: ‘‘Quả thật, những chúng sanh này đang chịu khổ rất nhiều vì mưu sinh!’’
Ñāṇassa paripākaṃ gatattā yathāgahitaṃ kammaṭṭhānaṃ upaṭṭhāsi.
Due to the maturation of his wisdom, the meditation subject he had taken up became clear to him.
Vì trí tuệ đã chín muồi, đề mục thiền định đã nhận được hiện ra rõ ràng.
So aññataraṃ rukkhamūlaṃ upagantvā vivekaṃ labhitvā yoniso manasikaronto vipassanaṃ vaḍḍhetvā maggapaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi.
He went to the foot of a certain tree, attained solitude, and giving wise attention, he developed vipassanā and, through the sequence of paths, attained Arahantship.
Vị ấy đến một gốc cây, đạt được sự vắng lặng, tác ý một cách như lý, phát triển thiền quán, và tuần tự theo các đạo lộ đã chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.11-19) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
43. Tattha sumuttikoti sundarā accantikatāya apunabbhavikā mutti etassāti sumuttiko.
There, "sumuttiko" means that this one has excellent liberation, which is absolute and does not lead to rebirth.
43. Trong đó, Sumuttiko có nghĩa là sự giải thoát của vị ấy là tốt đẹp, hoàn toàn, không tái sinh nữa. Do đó, vị ấy được gọi là Sumuttiko.
Tassa pana vimuttiyā pāsaṃsiyatāya acchariyatāya ca apphoṭento āha ‘‘sumuttiko’’ti.
Proclaiming that liberation's praiseworthiness and wondrousness, he said, "sumuttiko".
Vì sự giải thoát ấy đáng được ca ngợi và kỳ diệu, vị ấy đã vỗ tay và nói ‘‘Sumuttiko’’.
Puna tattha vimuttiyaṃ attano pasādassa daḷhabhāvaṃ dassento ‘‘sāhu sumuttikomhī’’ti āha.
Again, showing the firmness of his own faith in that liberation, he said, "sāhu sumuttikomhi."
Rồi để bày tỏ sự kiên định trong niềm tin của mình vào sự giải thoát ấy, vị ấy nói ‘‘Sāhu sumuttikomhī’’.
‘‘Sādhu suṭṭhu muttiko vatamhī’’ti attho.
The meaning is, "Indeed, I am well and thoroughly liberated."
Ý nghĩa là: ‘‘Tốt thay, ta thật sự đã được giải thoát một cách tốt đẹp.’’
‘‘Kuto panāyaṃ sumuttikatā’’ti?
"But from what is this state of being well-liberated?"
‘‘Vậy sự giải thoát tốt đẹp này đến từ đâu?’’
Kāmañcāyaṃ thero sabbasmāpi vaṭṭadukkhato suvimutto, attano pana tāva upaṭṭhitaṃ ativiya aniṭṭhabhūtaṃ dukkhaṃ dassento ‘‘tīhi khujjakehī’’tiādimāha.
Although this Elder is well-liberated from all the suffering of saṃsāra, first, showing the very undesirable suffering that he had to endure, he said the passage beginning with "tīhi khujjakehi".
Mặc dù vị Trưởng lão này đã được giải thoát hoàn toàn khỏi tất cả khổ đau của luân hồi, nhưng để chỉ ra nỗi khổ đau cực kỳ không mong muốn đã hiện hữu đối với mình, vị ấy đã nói ‘‘Tīhi khujjakehī’’ và những lời khác.
Tattha khujjakehīti khujjasabhāvehi, khujjākārehi vā.
There, "khujjakehi" means those of a bent nature, or with a bent posture.
Trong đó, khujjakehi có nghĩa là những thứ có tính chất cong queo, hoặc những thứ có hình dạng cong queo.
Nissakkavacanañcetaṃ muttasaddāpekkhāya.
And this is an ablative case form, understood in relation to the word mutta (liberated).
Và đây là từ ngữ chỉ sự thoát ly, liên quan đến từ mutta (được giải thoát).
Kassako hi akhujjopi samāno tīsu ṭhānesu attānaṃ khujjaṃ katvā dasseti lāyane kasane kuddālakamme ca.
A farmer, though not bent, shows himself as bent in three instances: in reaping, in plowing, and in spade work.
Người nông dân, dù không bị cong lưng, nhưng tự làm mình cong ở ba chỗ: khi gặt, khi cày, và khi dùng cuốc.
Yo hi pana kassako lāyanādīni karoti, tānipi asitādīni kuṭilākārato khujjakānīti vuttaṃ ‘‘tīhi khujjakehī’’ti.
For whichever farmer performs reaping and so on, those implements, such as sickles and so forth, are said to be 'bent' due to their crooked shape; hence it is said, "tīhi khujjakehi."
Người nông dân làm các việc như gặt hái, v.v., những việc ấy cũng là những việc cong queo. Các dụng cụ như lưỡi hái, v.v., cũng là những thứ cong queo do hình dạng uốn cong của chúng. Vì vậy, đã nói ‘‘tīhi khujjakehi’’ (bởi ba cái cong queo).
Idāni tāni sarūpato dassento ‘‘asitāsu mayā, naṅgalāsu mayā, khuddakuddālāsu mayā’’ti āha.
Now, showing them in their actual form, he said, "asitāsu mayā, naṅgalāsu mayā, khuddakuddālāsu mayā".
Bây giờ, để chỉ ra hình dạng của chúng, vị ấy nói: ‘‘Asitāsu mayā, naṅgalāsu mayā, khuddakuddālāsu mayā’’.
Tattha asitāsu mayāti lavittehi mayā muttanti attho.
There, "asitāsu mayā" means "I am liberated from the sickles," so it is said.
Trong đó, asitāsu mayā có nghĩa là ‘‘ta đã được giải thoát khỏi những lưỡi hái’’. (tức là khỏi công việc dùng lưỡi hái)
Nissakke cetaṃ bhummavacanaṃ.
And this locative case is used in the sense of the ablative.
Và đây là cách dùng biến cách locative (bhummavacana) với ý nghĩa thoát ly (nissakke).
Sesesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining terms.
Tương tự cho các từ còn lại.
Apare pana ‘‘asitāsu mayāti lavittehi karaṇabhūtehi mayā khujjita’’nti vadanti.
Others, however, say, "asitāsu mayā" means "I was bent by the sickles, which were the cause."
Tuy nhiên, những người khác nói ‘‘asitāsu mayā có nghĩa là ta đã bị cong lưng bởi những lưỡi hái là nguyên nhân’’. (tức là ta đã phải cong lưng vì công việc dùng lưỡi hái)
Tesaṃ matena karaṇatthe hetumhi vā bhummavacanaṃ.
According to their view, the locative case is in the sense of instrument or cause.
Theo quan điểm của họ, biến cách locative được dùng với ý nghĩa công cụ (karaṇattha) hoặc nguyên nhân (hetu).
‘‘Naṅgalāsū’’ti liṅgavipallāsaṃ katvā vuttaṃ, naṅgalehi kasirehīti attho.
"Naṅgalāsu" is stated with a gender inversion, meaning "from the tiresome plows."
‘‘Naṅgalāsu’’ được nói với sự thay đổi giống (liṅgavipallāsaṃ), có nghĩa là ‘‘khỏi những cái cày vất vả’’.
Attanā vaḷañjitakuddālassa sabhāvato vaḷañjanena vā appakatāya vuttaṃ ‘‘khuddakuddālāsū’’ti ‘‘kuṇṭhakuddālāsū’’tipi pāḷi.
"Khuddakuddālāsu" is said because the spade used by oneself is small by nature, or made small by use. The reading "kuṇṭhakuddālāsu" is also found.
‘‘Khuddakuddālāsu’’ được nói vì cái cuốc mà vị ấy đã dùng có kích thước nhỏ do bản chất hoặc do việc sử dụng. Cũng có bản Pāḷi là ‘‘kuṇṭhakuddālāsu’’.
Vaḷañjaneneva atikhiṇakhaṇittesūti attho.
The meaning is "from the extremely worn-out hoes due to constant use."
Ý nghĩa là ‘‘khỏi những cái cuốc đã cùn mòn do việc sử dụng’’.
Idhamevāti ma-kāro padasandhikaro.
In "idhamevā", the "ma" syllable serves as a euphonic connector between words.
Idhamevā – âm ma là để nối từ.
Atha vāpīti vā-saddo nipātamattaṃ.
In "atha vāpī", the word "vā" is merely an emphatic particle.
Atha vāpi – từ vā chỉ là một tiểu từ.
Gāmake ṭhitattā tāni asitādīni kiñcāpi idheva mama samīpeyeva, tathāpi alameva hotīti attho.
Since those sickles and so on are in the village, even though they are right here near me, they are already enough (removed). This is the meaning.
Ý nghĩa là: ‘‘Mặc dù các dụng cụ như lưỡi hái, v.v., vẫn còn ở đây, gần ta, vì ta đang ở trong làng, nhưng chúng đã trở nên vô dụng đối với ta.’’
Turitavasena cetaṃ āmeḍitavacanaṃ.
And this repeated phrase is due to haste.
Và đây là một câu lặp lại (āmeḍitavacana) do sự vội vã.
Jhāyāti phalasamāpattijjhānavasena diṭṭhadhammasukhavihāratthaṃ dibbavihārādivasena ca jhāya.
"Jhāyā" (meditate) means meditate for the sake of a pleasant abiding in this very life by means of the fruition-attainment jhāna, and by means of the divine abodes, and so on.
Jhāyā có nghĩa là hãy thiền định, theo nghĩa thiền định thành tựu quả (phalasamāpattijjhāna) để có được sự an lạc trong hiện tại, và theo nghĩa các trú xứ thiêng liêng (dibbavihāra), v.v.
Sumaṅgalāti attānaṃ ālapati.
"Sumaṅgalā" is addressing oneself.
Sumaṅgalā là tự gọi chính mình.
Jhāne pana ādaradassanatthaṃ āmeḍitaṃ kataṃ.
The repetition is made to show diligence in jhāna.
Sự lặp lại (āmeḍita) được thực hiện để bày tỏ sự tôn kính đối với thiền định.
Appamatto viharāti satipaññāvepullappattiyā sabbatthakameva appamattosi tvaṃ, tasmā idāni sukhaṃ vihara, sumaṅgala.
"Appamatto viharā" means: "You, Sumaṅgala, are indeed heedful in all respects due to attaining a plenitude of mindfulness and wisdom. Therefore, now dwell happily."
Appamatto viharā có nghĩa là ‘‘Hỡi Sumaṅgala, con đã đạt đến sự phát triển của chánh niệm và trí tuệ, con luôn luôn không phóng dật. Vì vậy, bây giờ hãy sống an lạc.’’
Keci pana ‘‘arahattaṃ appatvā eva vipassanāya vīthipaṭipannāya sāsane sañjātābhiratiyā yathānubhūtaṃ gharāvāsadukkhaṃ jigucchanto thero imaṃ gāthaṃ vatvā pacchā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇī’’ti vadanti.
Some, however, say: "The Elder, without having attained Arahantship yet, but having entered the path of insight and having found delight in the Dispensation, detested the suffering of household life as he had experienced it. After uttering this verse, he then developed insight and attained Arahantship."
Một số vị nói rằng: "Tôn giả, chưa đạt đến A-la-hán quả, nhưng đã thực hành Vipassanā (thiền quán) trên con đường, đã phát sinh niềm hoan hỷ trong Giáo pháp, ghê tởm nỗi khổ của đời sống gia đình như đã trải nghiệm, đã nói bài kệ này, sau đó phát triển Vipassanā và đạt đến A-la-hán quả."
Tesaṃ matena ‘‘jhāya appamatto viharā’’ti padānaṃ attho vipassanāmaggavasenapi yujjati eva.
According to their view, the meaning of the words "jhāya appamatto viharā" is applicable even by way of the path of insight.
Theo quan điểm của họ, ý nghĩa của các từ "hãy thiền định, hãy sống không phóng dật" cũng phù hợp với con đường Vipassanā.
Mataṃ vā amma rodantīti āyasmato sānuttherassa gāthā.
"Mataṃ vā amma rodantī" are the verses of the Venerable Thera Sānu.
Bài kệ Mataṃ vā amma rodantī là của Tôn giả Trưởng lão Sānu.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito catunavute kappe siddhatthassa bhagavato hatthapādadhovanamukhavikkhālanānaṃ atthāya udakaṃ upanesi.
He too, having made a resolution under previous Buddhas, accumulating merit that served as a strong support for liberation in various existences, ninety-four kappas ago, offered water for washing the hands, feet, and face of the Blessed One Siddhattha.
Vị ấy cũng đã tạo các điều kiện trong các vị Phật quá khứ, tích lũy công đức là nhân duyên cho sự thoát ly trong các kiếp sống khác nhau. Từ kiếp này, cách đây chín mươi bốn kiếp, vị ấy đã dâng nước cho Đức Thế Tôn Siddhattha để rửa tay, rửa chân và súc miệng.
Satthā hi bhojanakāle hatthapāde dhovitukāmo ahosi.
The Teacher, during mealtime, wished to wash his hands and feet.
Đức Đạo Sư muốn rửa tay chân vào lúc thọ thực.
So satthu ākāraṃ sallakkhetvā udakaṃ upanesi.
Noticing the Teacher's gesture, he offered water.
Vị ấy nhận biết ý muốn của Đức Đạo Sư và đã dâng nước.
Bhagavā hatthapāde dhovitvā bhuñjitvā mukhaṃ vikkhāletukāmo ahosi.
The Blessed One, having washed his hands and feet and eaten, wished to rinse his mouth.
Đức Thế Tôn sau khi rửa tay chân và thọ thực xong, muốn súc miệng.
So tampi ñatvā mukhodakaṃ upanesi.
He, knowing that too, offered water for rinsing the mouth.
Vị ấy cũng biết điều đó và dâng nước súc miệng.
Satthā mukhaṃ vikkhāletvā mukhadhovanakiccaṃ niṭṭhāpesi.
The Teacher, having rinsed his mouth, completed the act of mouth-washing.
Đức Đạo Sư súc miệng và hoàn tất việc súc miệng.
Evaṃ bhagavā anukampaṃ upādāya tena karīyamānaṃ veyyāvaccaṃ sādiyi.
Thus, the Blessed One, out of compassion, accepted the service rendered by him.
Như vậy, Đức Thế Tôn vì lòng từ bi đã chấp nhận sự phục vụ mà vị ấy thực hiện.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa upāsakassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the celestial realm, and having performed further good deeds, he wandered through existences among devas and humans, taking rebirth in the house of a certain lay follower in Sāvatthī during this Buddha-era.
Do nghiệp công đức ấy, vị ấy đã tái sinh vào cõi trời, sau đó tiếp tục tạo các công đức khác, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời kỳ Đức Phật xuất hiện này, vị ấy đã tái sinh vào nhà của một cư sĩ tại Sāvatthī.
Tasmiṃ gabbhagateyeva pitā pavāsaṃ gato, upāsikā dasamāsaccayena puttaṃ vijāyitvā sānūtissa nāmaṃ akāsi.
While he was still in the womb, his father passed away. The laywoman, after ten months, gave birth to a son and named him Sānu.
Khi vị ấy còn trong bụng mẹ, cha đã đi xa. Sau mười tháng, người cư sĩ nữ sinh con trai và đặt tên là Sānu.
Tasmiṃ anukkamena vaḍḍhante sattavassikaṃyeva naṃ bhikkhūnaṃ santike pabbājesi, ‘‘evamayaṃ anantarāyo vaḍḍhitvā accantasukhabhāgī bhavissatī’’ti.
As he grew, when he was only seven years old, she ordained him with the monks, thinking, "May this child grow without impediment and be a partaker of ultimate happiness."
Khi vị ấy lớn lên theo thứ tự, lúc bảy tuổi, mẹ đã cho xuất gia với các vị Tỳ-khưu, với ý nghĩ: "Như vậy, vị này sẽ lớn lên không gặp chướng ngại và sẽ được hưởng hạnh phúc tối thượng."
‘‘So sānusāmaṇero’’ti paññāto paññavā vattasampanno bahussuto dhammakathiko sattesu mettajjhāsayo hutvā devamanussānaṃ piyo ahosi manāpoti sabbaṃ sānusutte āgatanayena veditabbaṃ.
That Sānu, known as Sānu the Novice, was wise, endowed with good conduct, learned, and possessed a loving disposition towards beings, becoming dear and pleasing to devas and humans—all this should be understood according to what is stated in the Sānu Sutta.
Vị Sānu Sāmaṇera ấy được biết đến là người có trí tuệ, đầy đủ giới hạnh, đa văn, là một vị thuyết pháp, có ý nguyện từ bi đối với chúng sinh, nên được chư thiên và loài người yêu mến và hài lòng. Tất cả những điều này nên được hiểu theo cách đã được trình bày trong kinh Sānu.
Tassa atītajātiyaṃ mātā yakkhayoniyaṃ nibbatti.
In his past existence, his mother was reborn in the realm of yakkhas.
Trong kiếp quá khứ của vị ấy, mẹ đã tái sinh vào loài quỷ (yakkha).
Taṃ yakkhā ‘‘sānuttherassa ayaṃ mātā’’ti garucittikārabahulā hutvā mānenti.
Other yakkhas, thinking "This is the mother of Thera Sānu," showed her great respect and honored her.
Các quỷ thần tôn kính vị quỷ mẫu ấy rất nhiều, vì "đây là mẹ của Trưởng lão Sānu."
Evaṃ gacchante kāle puthujjanabhāvassa ādīnavaṃ vibhāventaṃ viya ekadivasaṃ sānussa yoniso manasikārābhāvā ayoniso ummujjantassa vibbhamitukāmatācittaṃ uppajji.
As time passed, as if to illustrate the danger of being a worldling, one day a desire for leaving the monastic life arose in Sānu, due to his not applying wise attention but applying unwise attention.
Thời gian trôi qua như vậy, một ngày nọ, dường như để hiển bày sự nguy hiểm của trạng thái phàm phu, do Sānu không tác ý đúng đắn mà lại tác ý không đúng đắn, tâm muốn hoàn tục đã phát sinh.
Taṃ tassa yakkhinimātā ñatvā manussamātuyā ārocesi – ‘‘tava putto, sānu, ‘vibbhamissāmī’ti cittaṃ uppādesi, tasmā tvaṃ –
His yakkhinī mother, knowing this, informed his human mother, "Your son, Sānu, has conceived the thought, 'I will leave the monastic life.' Therefore, you—
Mẹ quỷ của vị ấy biết điều đó và báo cho người mẹ là con người: "Con trai của chị, Sānu, đã phát sinh ý muốn hoàn tục, vì vậy chị hãy –
Evaṃ bhaṇāhī’’ti.
Say this to him."
Hãy nói như vậy."
Evañca pana vatvā yakkhinimātā tatthevantaradhāyi.
And having said this, the yakkhinī mother vanished right there.
Sau khi nói như vậy, mẹ quỷ thần biến mất ngay tại đó.
Manussamātā pana taṃ sutvā paridevasokasamāpannā cetodukkhasamappitā ahosi.
His human mother, hearing this, was overcome with lamentation and sorrow, afflicted with mental anguish.
Người mẹ là con người nghe vậy thì rơi vào trạng thái than khóc, sầu muộn, tâm trí tràn đầy khổ đau.
Atha sānusāmaṇero pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya mātu santikaṃ upagato mātaraṃ rodamānaṃ disvā ‘‘amma, kiṃ nissāya rodasī’’ti vatvā ‘‘taṃ nissāyā’’ti ca vutto mātu ‘‘mataṃ vā, amma, rodanti, yo vā jīvaṃ na dissatī’’ti gāthaṃ abhāsi.
Then, Sānu the Novice, having dressed in the morning, took his bowl and robes and went to his mother. Seeing his mother weeping, he asked, "Mother, why are you weeping?" And when told, "Because of you," he recited to his mother the verse, "Mother, one laments for the dead, or for one alive who is not seen."
Sau đó, Sānu Sāmaṇera vào buổi sáng, đắp y, cầm bát và y, đến gặp mẹ. Thấy mẹ đang khóc, vị ấy hỏi: "Mẹ ơi, mẹ khóc vì chuyện gì?" Khi được trả lời là "Vì con," vị ấy đã nói bài kệ với mẹ: "Mẹ ơi, người ta khóc vì người đã chết, hoặc vì người sống mà không thấy."
Tattha kāme cajitvānāti nekkhammajjhāsayena vatthukāme pahāya, tañca kilesakāmassa tadaṅgappahānavasena veditabbaṃ.
She spoke these two verses.
Trong đó, kāme cajitvānā nghĩa là từ bỏ các dục lạc vật chất với ý nguyện xuất ly, và sự từ bỏ đó nên được hiểu là sự đoạn trừ các phiền não dục lạc theo từng phần (tadaṅgappahāna).
Pabbajjā hettha kāmapariccāgo adhippeto. Punarāgacchate idhāti idha gehe punadeva āgacchati, hīnāyāvattanaṃ sandhāya vadati.
Therein, having abandoned sensual pleasures (kāme cajitvānā) means having given up material sensual pleasures with an aspiration for renunciation, and this should be understood as the temporary abandonment of defiling sensual pleasures.
Ở đây, xuất gia là sự từ bỏ dục lạc. Punarāgacchate idhā nghĩa là trở về lại nhà này, ý nói đến việc hoàn tục trở lại trạng thái thấp kém.
Taṃ vāpīti yo pabbajitvā vibbhamati, taṃ vāpi puggalaṃ mataṃ viyamādisiyo rodanti.
Here, the giving up of sensual pleasures, i.e., pabbajjā (going forth), is intended. Returns here again (punarāgacchate idha) means returning to this household, referring to reverting to a lower state.
Taṃ vāpī nghĩa là những người như mẹ khóc than cho người đã xuất gia mà hoàn tục như thể người ấy đã chết.
Kasmāti ce?
Him too (taṃ vāpi) means that women like me weep for that person who, having gone forth, subsequently disrobes, as if he were dead.
Vì sao vậy?
Puna jīvaṃ mato hi soti vibbhamanato pacchā yo jīvanto, so guṇamaraṇena atthato matoyeva.
If asked why? For though alive, he is as one dead (puna jīvaṃ mato hi so) means that the person who lives after disrobing is essentially dead by the death of his virtues.
Puna jīvaṃ mato hi so nghĩa là người sống sau khi hoàn tục, về bản chất, đã chết vì cái chết của các đức hạnh.
Idānissa savisesasaṃvegaṃ janetuṃ ‘‘kukkuḷā’’tiādi vuttaṃ.
Now, to generate a heightened sense of urgency in him, the phrase ‘from the heap of hot ashes’ (kukkuḷā) and so on was spoken.
Bây giờ, để tạo ra sự xúc động đặc biệt cho vị ấy, câu "kukkuḷā" và tiếp theo đã được nói.
Tassattho – ‘‘ahorattaṃ ādittaṃ viya hutvā ḍahanaṭṭhena kukkuḷanirayasadisattā kukkuḷā gihibhāvā anukampantiyā mayā ubbhato uddhato, tāta sānu, kukkuḷaṃ patituṃ icchasi patitukāmosī’’ti.
Its meaning is: “You, Sānu, my dear, were raised by me out of compassion from the state of a householder, which is like the Kukkuḷa hell because it burns, as if ablaze day and night. Do you wish to fall back into that Kukkuḷa, meaning, do you desire to fall back into the state of a householder, which is like the Kukkuḷa hell?”
Ý nghĩa của nó là: "Con trai Sānu, con đã được mẹ từ bi kéo ra khỏi trạng thái gia chủ kukkuḷa (đống tro tàn) vì nó giống như địa ngục tro nóng, luôn cháy bỏng ngày đêm. Con lại muốn rơi vào kukkuḷa (đống tro tàn) đó sao?"
Yathāpi bhaddo ājaññoti āyasmato ramaṇīyavihārittherassa gāthā.
Just as a fine steed is the verse of the venerable Ramaṇīyavihārī Thera.
Bài kệ Yathāpi bhaddo ājañño là của Tôn giả Trưởng lão Ramaṇīyavihārin.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha puññāni upacinanto ito ekanavute kappe vipassiṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso pañcapatiṭṭhitena vanditvā koraṇḍapupphehi pūjaṃ akāsi.
He, too, having performed aspirations in previous Buddhas and accumulated merits here and there, saw Vipassī Bhagavā ninety-one aeons ago. With a gladdened mind, he paid homage with five-fold prostration and offered Koraṇḍa flowers.
Vị ấy cũng đã tạo các điều kiện trong các vị Phật quá khứ, tích lũy công đức ở khắp nơi. Từ kiếp này, cách đây chín mươi mốt kiếp, vị ấy đã thấy Đức Thế Tôn Vipassī, tâm hoan hỷ, đảnh lễ bằng năm chi chạm đất và cúng dường hoa Koranda.
So tena puññakammena devesu nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe aññatarassa seṭṭhissa putto hutvā nibbatto yobbanamadena kāmesu mucchaṃ āpanno viharati.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva worlds, and having performed merits again and again, he wandered through devas and humans. In this present Buddha-epoch, he was reborn as the son of a certain rich man in Rājagaha and lived immersed in sensual pleasures due to the intoxication of youth.
Do nghiệp công đức ấy, vị ấy đã tái sinh vào cõi trời, sau đó tiếp tục tạo các công đức khác, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời kỳ Đức Phật xuất hiện này, vị ấy đã tái sinh làm con trai của một vị trưởng giả ở Rājagaha, sống trong sự say mê dục lạc do tuổi trẻ.
So ekadivasaṃ aññataraṃ pāradārikaṃ rājapurisehi vividhā kammakāraṇā karīyamānaṃ disvā saṃvegajāto satthu santike dhammaṃ sutvā pabbaji.
One day, he saw a man, who had committed adultery, being subjected to various tortures by royal officers. Filled with a sense of urgency, he listened to the Dhamma from the Teacher and went forth.
Một hôm, vị ấy thấy một người ngoại tình bị các quan quân hành hạ bằng nhiều hình phạt khác nhau, liền sinh tâm xúc động, nghe pháp nơi Đức Phật rồi xuất gia.
Pabbajito ca rāgacaritatāya niccakālaṃ susammaṭṭhaṃ pariveṇaṃ sūpaṭṭhitaṃ pānīyaparibhojanīyaṃ supaññataṃ mañcapīṭhaṃ katvā viharati.
Even after going forth, due to his temperament for lust, he always kept his dwelling-place well-swept, provided well with drinking and cleansing water, and his couches and chairs well-arranged.
Sau khi xuất gia, vì có bản tính tham ái, vị ấy luôn giữ cho khuôn viên sạch sẽ, nước uống và nước dùng được sắp đặt chu đáo, giường ghế được sắp xếp tươm tất.
Tena so ramaṇīyavihārītveva paññāyittha.
Therefore, he became known as Ramaṇīyavihārī (one who dwells pleasantly).
Vì thế, vị ấy được biết đến với tên gọi Ramaṇīyavihārī (Trú xứ khả ái).
So rāgussannatāya ayoniso manasi karitvā sañcetanikaṃ sukkavissaṭṭhiāpattiṃ āpajjitvā, ‘‘dhiratthu, maṃ evaṃbhūto saddhādeyyaṃ bhuñjeyya’’nti vippaṭisārī hutvā ‘‘vibbhamissāmī’’ti gacchanto antarāmagge rukkhamūle nisīdi, tena ca maggena sakaṭesu gacchantesu eko sakaṭayutto goṇo parissamanto visamaṭṭhāne khalitvā pati, taṃ sākaṭikā yugato muñcitvā tiṇodakaṃ datvā parissamaṃ vinodetvā punapi dhure yojetvā agamaṃsu.
Because of his excessive lust, he reflected improperly and incurred an offense involving intentional seminal emission. Feeling remorse, thinking, “Shame on me, that such a person should consume alms given out of faith,” he decided, “I will disrobe.” As he was leaving, he sat down at the foot of a tree on the way. At that time, as carts were passing along that road, one ox yoked to a cart, being weary, stumbled at an uneven spot and fell. The cart-drivers unyoked it, gave it grass and water, relieved its fatigue, and then yoked it again to the shaft and went on.
Vì tham ái quá độ, vị ấy suy nghĩ không đúng đắn, phạm tội xuất tinh có chủ ý, rồi hối hận rằng: “Thật đáng hổ thẹn cho ta, một người như vậy lại thọ dụng vật cúng dường do tín tâm.” Với ý nghĩ “ta sẽ hoàn tục”, vị ấy đi đến giữa đường thì ngồi xuống gốc cây. Lúc ấy, có một người lái xe bò đang đi trên đường, con bò của anh ta vì kiệt sức đã trượt chân ngã ở chỗ gồ ghề. Người lái xe liền tháo bò ra khỏi ách, cho ăn cỏ uống nước để giải tỏa mệt mỏi, rồi lại buộc vào ách và tiếp tục đi.
Thero taṃ disvā – ‘‘yathāyaṃ goṇo sakiṃ khalitvāpi uṭṭhāya sakiṃ dhuraṃ vahati, evaṃ mayāpi kilesavasena sakiṃ khalitenāpi vuṭṭhāya samaṇadhammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti yoniso ummujjanto nivattitvā upālittherassa attano pavattiṃ ācikkhitvā tena vuttavidhinā āpattito vuṭṭhahitvā sīlaṃ pākatikaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Seeing this, the elder thought, “Just as this ox, even after stumbling once, gets up and pulls its own shaft, so too should I, having stumbled once due to defilements, get up and strive in the ascetic life.” Reflecting properly, he returned, recounted his story to Upāli Thera, and following the method taught by him, he arose from his offense, restored his sīla, established insight, and attained Arahantship not long after.
Vị Trưởng lão thấy vậy, suy nghĩ đúng đắn rằng: “Cũng như con bò này, dù một lần trượt ngã, nó vẫn đứng dậy và kéo ách của mình; thì ta cũng vậy, dù một lần trượt ngã vì phiền não, ta cũng phải đứng dậy và thực hành pháp Sa-môn.” Vị ấy quay trở lại, thuật lại câu chuyện của mình cho Trưởng lão Upāli, rồi theo phương pháp được vị ấy chỉ dạy, thoát khỏi tội lỗi, khôi phục giới thanh tịnh, bắt đầu tu tập thiền quán, và chẳng bao lâu chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.35-39) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna (apa. thera 1.21.35-39) có nói:
45. Tattha khalitvāti pakkhalitvā.
45. Therein, having stumbled (khalitvā) means having slipped.
45. Ở đây, khalitvā nghĩa là trượt ngã.
Patitiṭṭhatīti patiṭṭhahati, punadeva yathāṭhāne tiṭṭhati.
Stands firm (patitiṭṭhati) means stands firm, stands in its original place again.
Patitiṭṭhatī nghĩa là đứng vững lại, lại đứng vững ở vị trí cũ.
Evanti yathā bhaddo usabhājānīyo bhāraṃ vahanto parissamappatto visamaṭṭhānaṃ āgamma ekavāraṃ pakkhalitvā patito na tattakena dhuraṃ chaḍḍeti, thāmajavaparakkamasampannatāya pana khalitvāpi patitiṭṭhati, attano sabhāveneva ṭhatvā bhāraṃ vahati, evaṃ kilesaparissamappatto kiriyāparādhena khalitvā taṃ khalitaṃ thāmavīriyasampattitāya paṭipākatikaṃ katvā maggasammādiṭṭhiyā dassanasampannaṃ, tato eva sammāsambuddhassa savanante ariyāya jātiyā jātatāya sāvakaṃ, tassa ure vāyāmajanitābhijātitāya orasaṃ puttaṃ bhaddājānīyasadisakiccatāya ājānīyanti ca maṃ dhāretha upadhārethāti attho.
The meaning of this verse is: Just as a good bull, an ājānīya (thoroughbred), carrying a burden, becomes weary, and when it reaches uneven ground, it stumbles once and falls, but it does not abandon the yoke because of that one stumble. Due to its possession of strength, swiftness, and vigor, even after stumbling, it steadies itself and carries the burden by its very nature. In the same way, being wearied by defilements, having stumbled due to a lapse in action, one makes that stumble normal again through the attainment of strength and effort, and by means of the right view of the path (magga-sammādiṭṭhi), you should regard me as perfect in vision; and for that very reason of being perfect in vision by the path-knowledge, at the conclusion of listening to the teaching of the Fully Self-Awakened One, as a disciple born of the noble birth, as an actual son of his in his bosom, born of effort and noble lineage, and as an ājānīya (thoroughbred) for performing actions similar to a good ājānīya bull, hold me and consider me thus.
Evaṃ nghĩa là: như con bò thuần chủng tốt, khi kéo xe, dù kiệt sức, gặp chỗ gồ ghề mà một lần trượt ngã, nó không vì thế mà bỏ ách, mà nhờ có sức mạnh, sự nhanh nhẹn và nghị lực, dù trượt ngã vẫn đứng vững lại, tự nhiên đứng dậy và kéo xe. Cũng vậy, tôi, vì kiệt sức bởi phiền não, trượt ngã do hành vi sai trái, nhưng nhờ có sức mạnh và tinh tấn, đã làm cho lỗi lầm đó trở lại bình thường, và nhờ Chánh kiến của Đạo, được xem là người đầy đủ sự thấy, và vì thế, là đệ tử của Đức Chánh Đẳng Giác, được sinh ra trong dòng dõi Thánh nhân sau khi nghe pháp, là con ruột, là con trai được sinh ra từ sự tinh tấn trong lòng Ngài, và là một bậc ājānīya (thuần chủng) vì có hành động giống như con bò thuần chủng tốt. Xin hãy ghi nhớ và suy xét điều đó.
Saddhāyāhaṃ pabbajitoti āyasmato samiddhittherassa gāthā.
This verse, beginning with "Saddhāyāhaṃ pabbajito" (I have gone forth through faith), belongs to the Venerable Thera Samiddhī.
Saddhāyāhaṃ pabbajito là bài kệ của Tôn giả Samiddhi.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu kattādhikāro tattha tattha puññāni upacinanto ito catunavute kappe siddhatthaṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso savaṇṭāni pupphāni kaṇṇikabaddhāni gahetvā pūjesi.
This Thera, too, having performed aspirations in the times of past Buddhas, accumulated merits here and there, and ninety-four aeons ago, seeing the Blessed One Siddhattha, with a serene mind, he gathered flowers with stems, bound into a cluster, and offered them.
Vị này cũng đã tích lũy công đức ở các cõi giới khác nhau trong các thời Phật quá khứ, đã phát nguyện và tích lũy các công đức, rồi chín mươi bốn kiếp về trước, đã thấy Đức Thế Tôn Siddhattha, với tâm hoan hỷ, đã hái những bông hoa có cuống và kết thành vòng để cúng dường.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva parivattento imasmiṃ buddhuppāde rājagahe kulagehe nibbatti.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva world, and thereafter, accumulating further merits, he revolved only in fortunate existences. In this Buddha-dispensation, he was born in a prominent family in Rājagaha.
Nhờ nghiệp công đức đó, vị ấy được tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo thêm công đức, luân chuyển trong các thiện thú, và trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Rājagaha.
Tassa jātakālato paṭṭhāya taṃ kulaṃ dhanadhaññādīhi vaḍḍhi, attabhāvo cassa abhirūpo dassanīyo guṇavā iti vibhavasamiddhiyā ca guṇasamiddhiyā ca samiddhītveva paññāyittha.
From the time of his birth, that family prospered with wealth, grain, and so forth, and his personality was beautiful, charming, and virtuous. Thus, due to his prosperity in wealth and his perfection in virtues, he became known as Samiddhī (Prosperous).
Từ khi vị ấy sinh ra, gia đình đó trở nên thịnh vượng về tài sản, ngũ cốc, v.v., và thân thể của vị ấy thì xinh đẹp, đáng chiêm ngưỡng, có phẩm hạnh. Vì sự thịnh vượng về tài sản và phẩm hạnh, vị ấy được biết đến với tên gọi Samiddhi (Thịnh vượng).
So bimbisārasamāgame buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā bhāvanāya yuttappayutto viharanto bhagavati tapodārāme viharante ekadivasaṃ evaṃ cintesi – ‘‘lābhā vata me satthā arahaṃ sammāsambuddho, svākkhāte cāhaṃ dhammavinaye pabbajito, sabrahmacārī ca me sīlavanto kalyāṇadhammā’’ti.
Seeing the Buddha's power during the assembly with King Bimbisāra, he gained faith and went forth. Dwelling earnestly engaged in meditation, one day, while the Blessed One was residing in the Tapodārāma, he thought thus: "Indeed, it is a gain for me that the Teacher is an Arahant, a Fully Self-Awakened One; and I have gone forth into the Dhamma and Vinaya, which are well-expounded; and my spiritual companions are virtuous and of good conduct."
Vị ấy thấy thần thông của Đức Phật trong buổi hội kiến với Vua Bimbisāra, liền phát sinh niềm tin, xuất gia, và tinh tấn tu tập thiền định. Một hôm, khi Đức Thế Tôn đang trú tại Tapodārāma, vị ấy suy nghĩ như sau: “Thật là lợi lạc cho ta, Đức Đạo Sư của ta là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác; ta đã xuất gia trong Pháp và Luật được thuyết giảng khéo léo; và các vị đồng tu của ta đều là những bậc giữ giới, có thiện pháp.”
Tassevaṃ cintentassa uḷāraṃ pītisomanassaṃ udapādi.
As he was thus contemplating, immense joy and happiness arose in him.
Khi vị ấy đang suy nghĩ như vậy, một niềm hoan hỷ và hân hoan lớn lao đã phát sinh.
Taṃ asahanto māro pāpimā therassa avidūre mahantaṃ bheravasaddamakāsi, pathaviyā undriyanakālo viya ahosi.
Unable to bear his contemplation, Māra the Evil One made a great terrifying sound not far from the Thera; it was as if the earth were cracking.
Māra, kẻ ác ma, không chịu đựng được điều đó, liền tạo ra một âm thanh ghê rợn lớn gần vị Trưởng lão, như thể mặt đất đang vỡ ra.
Thero bhagavato tamatthaṃ ārocesi.
The Thera reported this matter to the Blessed One.
Vị Trưởng lão đã báo cáo sự việc đó cho Đức Thế Tôn.
Bhagavā ‘‘māro tuyhaṃ vicakkhukammāya ceteti, gaccha, bhikkhu tattha acintetvā viharāhī’’ti āha.
The Blessed One said: "Māra intends to blind your eye of wisdom. Go, bhikkhu, and dwell there without contemplating that sound."
Đức Thế Tôn nói: “Māra đang cố gắng làm cho con mất trí tuệ, này Tỳ-kheo, hãy đi và trú ở đó mà đừng suy nghĩ gì về âm thanh đó.”
Thero tattha gantvā viharanto nacirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
The Thera went there and dwelt, and before long, he aroused insight and attained Arahantship.
Vị Trưởng lão đi đến đó và trú, chẳng bao lâu đã tinh tấn tu tập thiền quán và chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.30-34) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna (apa. thera 1.21.30-34) có nói:
46. Tattha saddhāyāti dhammacchandasamuṭṭhānāya kammaphalasaddhāya ceva ratanattayasaddhāya ca.
Therein, saddhāyā (by faith) means by the faith in kamma and its results, and by the faith in the Triple Gem, both arising from the desire for the Dhamma.
46. Ở đây, saddhāyā nghĩa là nhờ tín tâm vào nghiệp quả và tín tâm vào Tam Bảo, phát sinh từ ý muốn đạt được các pháp siêu thế.
Ahanti attānaṃ niddisati.
Ahaṃ (I) refers to himself.
Ahaṃ chỉ về bản thân.
Pabbajitoti upagato.
Pabbajito (gone forth) means taken up.
Pabbajito nghĩa là đã xuất gia.
Agārasmāti gehato gharāvāsato vā.
Agārasmā (from home) means from the house or from the household life.
Agārasmā nghĩa là từ nhà cửa hoặc từ đời sống gia đình.
Anagāriyanti pabbajjaṃ, sā hi yaṃkiñci kasivāṇijjādikammaṃ ‘agārassa hita’nti agāriyaṃ nāma, tadabhāvato ‘‘anagāriyā’’ti vuccati.
Anagāriyaṃ (homelessness) refers to pabbajjā (going forth). Indeed, agāriyaṃ refers to any kind of work like farming or trading that is beneficial to a householder; because of the absence of such, it is called "anagāriyā."
Anagāriyaṃ nghĩa là sự xuất gia. Bất kỳ công việc nào như cày cấy, buôn bán, v.v., đều được gọi là ‘agāriyaṃ’ (thuộc về gia đình) vì lợi ích của gia đình; vì không có những điều đó nên gọi là ‘anagāriyā’ (không gia đình).
Sati paññā ca me vuḍḍhāti saraṇalakkhaṇā sati, pajānanalakkhaṇā paññāti ime dhammā vipassanākkhaṇato paṭṭhāya maggapaṭipāṭiyā yāva arahattā me vuḍḍhā vaḍḍhitā, na dāni vaḍḍhetabbā atthi satipaññā vepullappattāti dasseti.
Sati paññā ca me vuḍḍhā (My mindfulness and wisdom have grown) means that these qualities—mindfulness, which is characterized by remembering, and wisdom, which is characterized by knowing distinctly—have grown for me, in sequence from the moment of insight up to Arahantship. This shows that there is no more mindfulness or wisdom to be developed, that they have reached their fullness.
Sati paññā ca me vuḍḍhā nghĩa là: niệm (sati) có đặc tính ghi nhớ, và tuệ (paññā) có đặc tính hiểu biết phân biệt – những pháp này đã phát triển trong tôi từ giai đoạn thiền quán (vipassanā) cho đến A-la-hán quả theo thứ tự của đạo, không còn niệm và tuệ nào cần phải phát triển nữa, chúng đã đạt đến sự viên mãn.
Cittañca susamāhitanti aṭṭhasamāpattivasena ceva lokuttarasamādhivasena ca cittaṃ me suṭṭhu samāhitaṃ, na dāni tassa samādhātabbaṃ atthi, samādhi vepullappattoti dasseti.
Cittañca susamāhitaṃ (And my mind is well-composed) means that my mind is well-composed by means of the eight attainments (samāpatti) and by means of supramundane concentration. This shows that there is no more concentration to be established, that concentration has reached its fullness.
Cittañca susamāhitaṃ nghĩa là: tâm tôi đã được định tĩnh tốt đẹp nhờ tám định (samāpatti) và nhờ định siêu thế (lokuttara samādhi); bây giờ không còn gì cần phải định tĩnh nữa, định đã đạt đến sự viên mãn.
Tasmā kāmaṃ karassu rūpānīti pāpima maṃ uddissa yāni kānici vippakārāni yathāruciṃ karohi, tehi pana neva maṃ byādhayissasi mama sarīrakampanamattampi kātuṃ na sakkhissasi, kuto cittaññathattaṃ?
Therefore, kāmaṃ karassu rūpānī (Do as you wish with forms) means, "Evil One, do whatever disturbing forms you like regarding me. But by them, neva maṃ byādhayissasi (you will not afflict me); you will not be able to cause even the slightest tremor in my body, much less any alteration of my mind."
Vì vậy, kāmaṃ karassu rūpānī nghĩa là: này ác ma, ngươi hãy tùy ý tạo ra bất cứ hình sắc nào để nhắm vào ta; nhưng với những điều đó, neva maṃ byādhayissasi, ngươi sẽ không thể làm ta run rẩy dù chỉ một chút, huống chi là làm cho tâm ta thay đổi?
Tasmā tava kiriyā appaṭicchitapahenakaṃ viya na kiñci atthaṃ sodheti, kevalaṃ tava cittavighātamattaphalāti thero māraṃ tajjesi.
Thus, the Thera rebuked Māra, saying, "Your action is like a rejected messenger; it accomplishes nothing. It only results in your own mental distress."
Do đó, hành động của ngươi chẳng đạt được lợi ích gì, giống như một người đưa tin không được chấp nhận thì không hoàn thành được việc gì. Chỉ là tâm ngươi sẽ mệt mỏi mà thôi," vị Trưởng lão đã quở trách Māra như vậy.
Taṃ sutvā māro ‘‘jānāti maṃ samaṇo’’ti tatthevantaradhāyi.
Hearing that, Māra thought, "The recluse knows me," and vanished right there.
Nghe vậy, Māra nghĩ: "Vị Sa-môn này biết ta," rồi liền biến mất tại chỗ đó.
Namo te buddha vīratthūti āyasmato ujjayattherassa gāthā.
This verse, beginning with "Namo te Buddha vīratthū" (Homage to you, O Buddha, O Hero), belongs to the Venerable Thera Ujjaya.
Bài kệ của Tôn giả Ujjaya Trưởng lão là: "Namo te buddha vīratthū" (Con xin đảnh lễ Ngài, bậc Phật anh hùng).
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto ito dvānavute kappe tissaṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso kaṇikārapupphehi pūjaṃ akāsi.
This Thera, too, having performed aspirations in the times of past Buddhas and accumulated merits in various existences, ninety-two aeons ago, seeing the Blessed One Tissa, with a serene mind, he offered kaṇikāra flowers.
Vị này cũng đã tạo các điều kiện thuận lợi dưới thời các Đức Phật quá khứ, tích lũy công đức trong các kiếp sống khác nhau. Vào kiếp thứ chín mươi hai kể từ kiếp này, khi thấy Đức Thế Tôn Tissa, với tâm hoan hỷ, ông đã cúng dường hoa kaṇikāra.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe aññatarassa sottiyabrāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, ujjayotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva world, and thereafter, accumulating further merits, he wandered through deva and human realms. In this Buddha-dispensation, he was born as the son of a certain Brahmin of the Sottiya clan in Rājagaha, and his name was Ujjaya.
Nhờ nghiệp công đức đó, ông tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo các công đức khác, luân chuyển giữa cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, ông tái sinh làm con của một vị Bà-la-môn thuộc dòng dõi Sottiya ở Rājagaha, và được đặt tên là Ujjaya.
So vayappatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā tattha sāraṃ apassanto upanissayasampattiyā codiyamāno veḷuvanaṃ gantvā satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Having reached maturity, he became proficient in the three Vedas, but finding no essence in them, he was prompted by the completeness of his supporting conditions (upanissaya-sampatti). He went to Veḷuvana and, listening to the Dhamma from the Teacher, gained faith and went forth. He took up a meditation subject suitable to his temperament and, dwelling in the forest, he developed insight and, before long, attained Arahantship.
Khi đến tuổi trưởng thành, ông đã thông thạo ba bộ Veda, nhưng không thấy được cốt lõi trong đó. Được thúc đẩy bởi sự đầy đủ của các nhân duyên (upanissaya), ông đến Veḷuvana, nghe Pháp từ Đức Đạo Sư, rồi phát khởi niềm tin và xuất gia. Sau khi thọ nhận một đề mục thiền phù hợp với tính cách của mình, ông sống trong rừng, phát triển thiền quán, và chẳng bao lâu đã chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.1-4) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Về điều này, đã được nói trong Apadāna:
47. Tattha namoti paṇāmakittanaṃ.
47. Therein, namo refers to the declaration of homage.
47. Trong đó, namo là lời tuyên bố sự đảnh lễ.
Teti paṇāmakiriyāya sampadānakittanaṃ, tuyhanti attho.
Te refers to the recipient of the act of homage; it means ‘to you’.
Te là lời tuyên bố người được đảnh lễ, có nghĩa là "đến Ngài".
Buddha vīrāti ca bhagavato ālapanaṃ.
Buddha Vīra is an address to the Fortunate One.
Buddha vīrā là lời xưng hô Đức Thế Tôn.
Bhagavā hi yathā abhiññeyyādibhedassa atthassa abhiññeyyādibhedena sayambhūñāṇena anavasesato buddhattā ‘‘buddho’’ti vuccati.
Indeed, the Fortunate One is called ‘‘Buddha’’ because he thoroughly understood all phenomena, such as those categorised as knowable, by means of his self-existent knowledge, without remainder.
Thật vậy, Đức Thế Tôn được gọi là "Buddha" (Phật) vì Ngài đã tự mình giác ngộ hoàn toàn các pháp cần phải giác ngộ, v.v., bằng trí tuệ tự sinh.
Evaṃ pañcannampi mārānaṃ abhippamaddanavasena padahantena mahatā vīriyena samannāgatattā ‘‘vīro’’ti vuccati.
And thus, he is called ‘‘Vīra’’ (Hero) because he is endowed with great energy, having striven to completely crush the five Māras.
Và Ngài được gọi là "Vīra" (Anh hùng) vì Ngài đã thành tựu đại tinh tấn, nỗ lực chinh phục năm loại Māra.
Atthūti hotu, tassa ‘‘namo’’ti iminā sambandho.
Atthū means ‘may there be’; this is connected with ‘‘namo’’.
Atthū có nghĩa là "hãy có", nó liên kết với từ "namo".
Vippamuttosi sabbadhīti sabbehi kilesehi sabbasmiñca saṅkhāragate vippamutto visaṃyutto asi bhavasi, na tayā kiñci avippamuttaṃ nāma atthi, yatohaṃ tuyhāpadāne viharaṃ, viharāmi anāsavoti tuyhaṃ tava apadāne ovāde gatamagge paṭipatticariyāya viharaṃ yathāsatti yathābalaṃ paṭipajjanto kāmāsavādīnaṃ catunnampi āsavānaṃ suppahīnattā anāsavo viharāmi, tādisassa namo te buddha-vīratthūti.
Vippamuttosi sabbadhī (You are completely liberated in every way): you are liberated and detached from all defilements and from the entire conditioned realm; there is nothing from which you are not liberated. Because I, tuyhāpadāne viharaṃ, viharāmi anāsavo (dwelling in your teaching, I dwell without taints) — dwelling in your teaching, in your path, practicing the course of conduct to the best of my ability and strength, I dwell without taints, because the four taints, such as the taint of sensual desire, have been completely abandoned. Homage to you, O Buddha-Hero, who are such. This is the conclusion.
Vippamuttosi sabbadhī có nghĩa là "Ngài đã hoàn toàn giải thoát khỏi tất cả phiền não và khỏi tất cả các pháp hữu vi (saṅkhāra). Không có gì mà Ngài chưa giải thoát. Vì vậy, con sống trong lời dạy của Ngài (tuyhāpadāne viharaṃ), con sống không lậu hoặc (anāsavo viharāmi). Con đã thực hành theo con đường và hạnh nguyện trong lời dạy của Ngài, tùy theo khả năng và sức lực của mình, và nhờ sự đoạn trừ hoàn toàn bốn loại lậu hoặc như kāmāsava, v.v., con sống không lậu hoặc. Con xin đảnh lễ bậc Anh hùng, Đức Phật như vậy."
Yato ahanti āyasmato sañjayattherassa gāthā.
Yato ahaṃ are the verses of Venerable Sañjaya Thera.
Bài kệ của Tôn giả Sañjaya Trưởng lão là: "Yato ahaṃ".
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle mahati pūge saṃkittivasena vatthuṃ saṅgharitvā ratanattayaṃ uddissa puññaṃ karonto sayaṃ daliddo hutvā nesaṃ gaṇādīnaṃ puññakiriyāya byāvaṭo ahosi.
He, too, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merit in various existences, was reborn in a noble family during the time of Vipassī Bhagavā. As a wealthy person, he gathered many people by proclamation, arranged requisites for donation, and, though poor himself, performed meritorious deeds dedicated to the Triple Gem, being engaged in their meritorious acts.
Vị này cũng đã tạo các điều kiện thuận lợi dưới thời các Đức Phật quá khứ, tích lũy công đức dẫn đến sự thoát ly khỏi vòng luân hồi (vivaṭṭūpanissaya) trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Thế Tôn Vipassī, ông đã tập hợp một số lượng lớn người để tuyên bố về việc cúng dường, rồi thực hiện công đức dâng lên Tam Bảo. Bản thân ông là một người nghèo khó, nhưng đã tận tâm trong các hoạt động công đức của nhóm người đó.
Kālena kālaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā pasannamānaso bhikkhūnañca taṃ taṃ veyyāvaccaṃ akāsi.
From time to time, he approached the Fortunate One, saluted him with a serene mind, and performed various services for the bhikkhus.
Ông thường xuyên đến yết kiến Đức Thế Tôn, đảnh lễ với tâm hoan hỷ, và thực hiện nhiều công việc phục vụ cho các vị Tỳ-khưu.
So tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti sañjayo nāma nāmena, so vayappatto brahmāyupokkharasātiādike abhiññāte brāhmaṇe sāsane abhippasanne disvā sañjātappasādo satthāraṃ upasaṅkami.
Through that meritorious deed, he was reborn in the divine realm. Having accumulated more and more merits, he wandered through happy existences. In this Buddha-era, he was reborn in Rājagaha as the son of a wealthy brāhmaṇa, named Sañjaya. When he came of age, he saw the brāhmaṇas such as Brahmāyu and Pokkharasāti, who were highly devoted to the Sāsana, and gaining deep faith, he approached the Teacher.
Nhờ nghiệp công đức đó, ông tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo các công đức khác, luân chuyển trong các cõi thiện thú. Vào thời Đức Phật hiện tại, ông tái sinh làm con của một vị Bà-la-môn giàu có ở Rājagaha, và được đặt tên là Sañjaya. Khi đến tuổi trưởng thành, ông thấy các vị Bà-la-môn nổi tiếng như Brahmāyu, Pokkharasāti, v.v., đã có niềm tin sâu sắc vào Giáo pháp, nên ông cũng phát khởi niềm tin và đến yết kiến Đức Đạo Sư.
Tassa satthā dhammaṃ desesi.
The Teacher taught him the Dhamma.
Đức Đạo Sư đã thuyết Pháp cho ông.
So dhammaṃ sutvā sotāpanno ahosi.
Having heard the Dhamma, he became a sotāpanna.
Nghe Pháp xong, ông chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpanna).
Aparabhāge pabbaji.
Later, he went forth.
Sau đó, ông xuất gia.
Pabbajanto ca khuraggeyeva chaḷabhiñño ahosī.
As he went forth, he attained the six supernormal powers (chaḷabhiñño) right after his head was shaved.
Ngay khi cạo tóc, ông đã chứng đắc sáu thắng trí (chaḷabhiñño).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.10.51-55) –
Thus it is said in the Apadāna:
Về điều này, đã được nói trong Apadāna:
48. Tattha yato ahaṃ pabbajitoti yato pabhuti yato paṭṭhāya ahaṃ pabbajito.
48. Therein, yato ahaṃ pabbajito means ‘‘from the time I went forth’’, that is, ‘‘from the time I became a bhikkhu’’.
48. Trong đó, yato ahaṃ pabbajito có nghĩa là "kể từ khi tôi xuất gia".
Pabbajitakālato paṭṭhāya nābhijānāmi saṅkappaṃ, anariyaṃ dosasaṃhitanti rāgādidosasaṃhitaṃ tato eva anariyaṃ nihīnaṃ, ariyehi vā anaraṇīyatāya anariyehi araṇīyatāya ca anariyaṃ pāpakaṃ ārammaṇe abhūtaguṇādisaṅkappanato ‘‘saṅkappo’’ti laddhanāmaṃ kāmavitakkādimicchāvitakkaṃ uppāditaṃ nābhijānāmīti, ‘‘khuraggeyeva mayā arahattaṃ patta’’nti aññaṃ byākāsi.
‘‘From the time I went forth, nābhijānāmi saṅkappaṃ, anariyaṃ dosasaṃhitaṃ (I do not know of any ignoble thought, associated with hatred).’’ That is, ‘‘I do not know of having given rise to ignoble thoughts, associated with defilements such as passion, and therefore ignoble and base. These are ignoble because they are not to be pursued by the Noble Ones, or because they are to be pursued by the ignoble, and they are evil. They are called ‘saṅkappa’ (thoughts) because they involve conceiving unreal qualities in objects, such as wrong thoughts like thoughts of sensual desire.’’ With this verse, he declared his attainment of Arahantship right upon shaving his head.
Kể từ khi xuất gia, nābhijānāmi saṅkappaṃ, anariyaṃ dosasaṃhitaṃ có nghĩa là "tôi không biết đã từng phát sinh một tư duy (saṅkappa) thấp kém, không thánh thiện (anariya) và đầy lỗi lầm (dosasaṃhita) như dục tầm (kāmavitakka) và các tà tầm khác, tức là một tư duy tội lỗi, thấp hèn, không nên được các bậc Thánh thực hành và nên được những người phàm phu thực hành, một tư duy được gọi là 'saṅkappa' vì nó suy nghĩ về những phẩm chất không có thật trong các đối tượng". Ông đã tuyên bố sự chứng đắc của mình rằng: "Tôi đã chứng đắc A-la-hán ngay khi cạo tóc".
Cihacihābhinaditeti āyasmato rāmaṇeyyakattherassa gāthā.
Cihacihābhinadite are the verses of Venerable Rāmaṇeyyaka Thera.
Bài kệ của Tôn giả Rāmaṇeyyaka Trưởng lão là: "Cihacihābhinadite".
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto bhagavantaṃ disvā pasannamānaso pupphehi pūjaṃ akāsi.
He, too, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merits in various existences, was reborn in a noble family during the time of Sikhī Bhagavā. When he attained maturity, he saw the Fortunate One and, with a serene mind, made an offering of flowers.
Vị này cũng đã tạo các điều kiện thuận lợi dưới thời các Đức Phật quá khứ, tích lũy công đức trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Thế Tôn Sikhī, ông tái sinh vào một gia đình quý tộc, khi đến tuổi trưởng thành, ông thấy Đức Thế Tôn, với tâm hoan hỷ, ông đã cúng dường hoa.
So tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsu eva parivattento imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ ibbhakule nibbattitvā vayappatto jetavanapaṭiggahaṇe sañjātappasādo pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharati.
Through that meritorious deed, he was reborn in the divine realm. Having accumulated more and more merits, he wandered through happy existences. In this Buddha-era, he was reborn in a wealthy family in Sāvatthī. When he came of age, he gained deep faith upon the acceptance of Jetavana, went forth, took up a meditation subject suitable for his character, and dwelt in the forest.
Nhờ nghiệp công đức đó, ông tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo các công đức khác, luân chuyển trong các cõi thiện thú. Vào thời Đức Phật hiện tại, ông tái sinh vào một gia đình giàu có ở Sāvatthī. Khi đến tuổi trưởng thành, ông phát khởi niềm tin khi Jetavana được hiến cúng, rồi xuất gia. Thọ nhận một đề mục thiền phù hợp với tính cách của mình, ông sống trong rừng.
Tassa attano sampattiyā pabbajitasāruppāya ca paṭipattiyā pāsādikabhāvato rāmaṇeyyakotveva samaññā ahosi.
Due to the pleasing nature of his own attainment and his proper monastic conduct, he was known simply as Rāmaṇeyyaka (Delightful One).
Vì sự thành tựu của chính mình và sự trang nghiêm trong hạnh nguyện xuất gia, ông được gọi là Rāmaṇeyyaka (Người đáng yêu mến).
Athekadivasaṃ māro theraṃ bhiṃsāpetukāmo bheravasaddaṃ akāsi.
Then, one day, Māra, wishing to frighten the thera, made a terrifying sound.
Một ngày nọ, Māra muốn làm cho vị Trưởng lão sợ hãi, nên đã phát ra một âm thanh ghê rợn.
Taṃ sutvā thero thirapakatitāya tena asantasanto ‘‘māro aya’’nti ñatvā tattha anādaraṃ dassento ‘‘cihacihābhinadite’’ti gāthaṃ abhāsi.
Having heard it, the thera, being resolute by nature, was not alarmed by it. Knowing that ‘‘this is Māra’’, and showing no regard for it, he recited the verse ‘‘Cihacihābhinadite’’.
Nghe vậy, vị Trưởng lão, vì bản tính kiên định, không hề sợ hãi bởi âm thanh đó. Biết rằng đó là Māra, ông đã thể hiện sự thờ ơ đối với nó, đọc bài kệ "Cihacihābhinadite".
49. Tattha cihacihābhinaditeti cihacihāti abhiṇhaṃ pavattasaddatāya ‘‘cihacihā’’ti laddhanāmānaṃ vaṭṭakānaṃ abhinādanimittaṃ, viravahetūti attho.
49. Therein, cihacihābhinadite means ‘‘because of the frequent sounds of ‘cihaciha’ (a warbler’s cry)’’; it is a cause for the loud cries of the warblers, who are named ‘‘cihacihā’’ because of their constant sound. This means it is the cause for their loud calls.
49. Trong đó, cihacihābhinadite là nguyên nhân của tiếng kêu "cihaciha", tức là tiếng kêu liên tục của những con chim cút (vaṭṭaka) được gọi là "cihaciha", có nghĩa là nguyên nhân của tiếng kêu lớn.
Sippikābhirutehi cāti sippikā vuccanti devakā paranāmakā gelaññena chātakisadārakākārā sākhāmigā.
Sippikābhirutehi ca (and by the cries of the sippikā): Sippikā are called minor deities, also known as ‘‘sākhāmiga’’ (tree-dwelling animals), resembling emaciated children due to illness, or ‘‘Mahākalandakā’’ (large squirrels), as some say. This refers to the loud cries of the sippikā. This instrumental case (cā) is in the sense of a cause; it means ‘because of that reason’.
Sippikābhirutehi ca có nghĩa là "và bởi tiếng kêu lớn của những con sippikā". Sippikā được gọi là những loài khỉ sống trên cây, có tên khác là devaka, trông giống như những đứa trẻ gầy gò vì bệnh tật. Một số người nói rằng đó là "những con sóc lớn" (mahākalandakā). Từ này là một cách nói về nguyên nhân (hetu), có nghĩa là "bởi nguyên nhân đó".
‘‘Mahākalandakā’’ti keci, sippikānaṃ abhirutehi mahāviravehi, hetumhi cetaṃ karaṇavacanaṃ, taṃ hetūti attho.
Some say, 'Mahākalandakā' (a large squirrel); and by the loud cries of the sippikā (minor deities), this is a causative expression in the sense of 'cause,' meaning 'by that cause'.
Một số người nói là “Mahākalandakā”, tức là do tiếng kêu lớn của những con sóc; đây là một cách nói về nguyên nhân, có nghĩa là do nguyên nhân đó.
Na me taṃ phandati cittanti mama cittaṃ na phandati na cavati.
Na me taṃ phandati cittaṃ means ‘‘my mind does not waver, it does not stir.’’
"Na me taṃ phandati cittaṃ" có nghĩa là tâm của tôi không rung động, không lay chuyển.
Idaṃ vuttaṃ hoti – imasmiṃ araññe viravahetu sippikābhirutahetu viya, pāpima, tava vissarakaraṇahetu mama cittaṃ kammaṭṭhānato na paripatatīti.
This is what is meant: ‘‘O Evil One, my mind does not stray from the meditation subject in this forest, neither because of your discordant sound, as if it were the cause of the cries of sippikā, nor because of the loud cries of the sippikā.’’
Ý nghĩa được nói ở đây là: “Hỡi Kẻ Ác, trong khu rừng này, do tiếng ồn ào của ngươi, giống như tiếng kêu của loài sóc lớn, tâm ta không bị xao động khỏi đề mục thiền định.”
Tattha kāraṇamāha ‘‘ekattaniratañhi me’’ti.
He then states the reason for this with ‘‘ekattaniratañhi me’’ (for my mind delights in solitude).
Ở đó, lý do được nói là: “Vì tâm ta ưa thích sự độc cư.”
Hi-saddo hetu attho, yasmā mama cittaṃ gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya ekatte ekībhāve, bahiddhā vā vikkhepaṃ pahāya ekatte ekaggatāya, ekatte ekasabhāve vā nibbāne nirataṃ abhirataṃ, tasmā kammaṭṭhānato na phandati na cavatīti, imaṃ kira gāthaṃ vadanto eva thero vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
The word hi has the meaning of ‘‘because’’. ‘‘Because my mind, having abandoned association with groups, delights in solitude, or having abandoned external distractions, delights in one-pointedness, or delights in Nibbāna which is of a single nature, therefore it does not waver or stir from the meditation subject.’’ It is said that the thera, while reciting this verse, developed insight and attained Arahantship.
Từ “Hi” có nghĩa là lý do, vì tâm tôi đã từ bỏ sự tụ tập, an trú trong sự độc cư, hoặc từ bỏ sự xao lãng bên ngoài, an trú trong sự nhất tâm, hoặc an trú trong Niết Bàn, nơi có một bản chất duy nhất, do đó, nó không rung động, không lay chuyển khỏi đề mục thiền định. Nghe nói, chính khi nói bài kệ này, vị Trưởng lão đã phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.5-9) –
Thus it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Dharaṇī ca siñcati vāti āyasmato vimalattherassa gāthā.
“The earth sprinkles and the wind blows” – this is a verse of the Venerable Vimala Thera.
Bài kệ “Dharaṇī ca siñcati vā” là của Trưởng lão Vimala đáng kính.
Kā uppatti?
What is his origin?
Sự khởi nguyên là gì?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle saṅkhadhamanakule nibbattitvā viññutaṃ patto tasmiṃ sippe nipphattiṃ gato ekadivasaṃ vipassiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso saṅkhadhamanena pūjaṃ katvā tato paṭṭhāya kālena kālaṃ satthu upaṭṭhānaṃ akāsi.
He, too, having made aspirations under past Buddhas, accumulated wholesome deeds that lead to release from saṃsāra in various existences. During the time of Vipassī Bhagavā, he was reborn into a family of conch-blowers, attained maturity, and became skilled in that art. One day, seeing Vipassī Bhagavā, his mind became clear, and he made an offering by blowing the conch. From then on, he regularly attended to the Teacher with the conch sound.
Vị ấy cũng đã tạo nghiệp lành trong các kiếp quá khứ, tích lũy thiện nghiệp là điều kiện dẫn đến sự thoát ly khỏi vòng luân hồi. Vào thời Đức Phật Vipassī, vị ấy sinh ra trong một gia đình thổi ốc tù và, khi trưởng thành, đã thành thạo nghề này. Một ngày nọ, nhìn thấy Đức Phật Vipassī, tâm vị ấy hoan hỷ, đã cúng dường bằng tiếng thổi ốc tù và, và từ đó trở đi, thường xuyên phụng sự Đức Đạo Sư.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle ‘‘anāgate me vimalo visuddho kāyo hotū’’ti bodhirukkhaṃ gandhodakehi nhāpesi, cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇesu āsanāni dhovāpesi, bhikkhūnampi kiliṭṭhe samaṇaparikkhāre dhovāpesi.
Through that meritorious deed, he was reborn in the deva world. Having performed further good deeds, he wandered through deva and human realms. During the time of Kassapa Bhagavā, he aspired, “May my body be pure and clean in the future!” and bathed the Bodhi tree with perfumed water, had seats cleaned in the shrine courtyard and Bodhi tree courtyard, and also had the soiled requisites of the bhikkhus washed.
Do thiện nghiệp đó, vị ấy sinh lên cõi trời, rồi tiếp tục tạo nhiều thiện nghiệp khác, luân chuyển giữa cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật Kassapa, vị ấy đã nguyện: “Mong sao trong tương lai thân tôi được trong sạch, không tì vết,” và đã tắm cây Bồ-đề bằng nước thơm, rửa sạch các chỗ ngồi trong sân tháp và sân Bồ-đề, và cũng giặt giũ các vật dụng dơ bẩn của các Tỳ-kheo.
So tato cavitvā devesu ca manussesu ca parivattento imasmiṃ buddhuppāde rājagahe ibbhakule nibbatti.
After passing away from that existence, he revolved among devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn in Rājagaha into a wealthy family.
Sau khi chuyển sinh từ đó, luân chuyển giữa các cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra trong một gia đình giàu có ở Rājagaha.
Tassa mātukucchiyaṃ vasantassa nikkhamantassa ca kāyo pittasemhādīhi asaṃkiliṭṭho padumapalāse udakabindu viya alaggo pacchimabhavikabodhisattassa viya suvisuddho ahosi, tenassa vimalotveva nāmaṃ akaṃsu.
While he was in his mother's womb and upon his birth, his body was undefiled by bile, phlegm, and so forth, remaining unattached like a water drop on a lotus leaf. It was perfectly pure, like that of a Bodhisatta in his final existence. Therefore, they named him Vimala.
Khi còn trong bụng mẹ và khi sinh ra, thân thể của vị ấy không bị nhiễm bẩn bởi mật, đờm, v.v., mà trong sạch như giọt nước không dính trên lá sen, giống như một vị Bồ-tát sẽ đạt được giác ngộ trong kiếp cuối cùng. Do đó, vị ấy được đặt tên là Vimala (Vô Cấu).
So vayappatto rājagahappavesane buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā kosalaraṭṭhe pabbataguhāyaṃ viharati.
When he came of age, upon entering Rājagaha, he saw the Buddha’s power, gained faith, went forth, took up a meditation subject, and resided in a mountain cave in Kosala country.
Khi đến tuổi trưởng thành, khi vào Rājagaha, nhìn thấy oai đức của Đức Phật, vị ấy phát khởi niềm tin, xuất gia, thọ nhận đề mục thiền định và an trú trong một hang núi ở xứ Kosala.
Athekadivasaṃ cātuddīpikamahāmegho sakalaṃ cakkavāḷagabbhaṃ pattharitvā pāvassi.
Then, one day, a great cloud covering all four continents spread throughout the entire cosmos and rained down.
Rồi một ngày nọ, một trận mưa lớn bao trùm toàn bộ vũ trụ và đổ xuống.
Vivaṭṭaṭṭhāyimhi buddhānaṃ cakkavattīnañca dharamānakāle eva kira evaṃ vassati.
Indeed, it rains like this only during the existence of Buddhas and Cakkavatti kings in the vivaṭṭaṭṭhāyi kappa.
Nghe nói, mưa lớn như vậy chỉ xảy ra vào thời kỳ tồn tại của các Đức Phật và các Chuyển Luân Vương trong kiếp vivaṭṭaṭṭhāyī (kiếp hoại trụ).
Ghammapariḷāhavūpasamato utusappāyalābhena therassa cittaṃ samāhitaṃ ahosi ekaggaṃ.
With the alleviation of the heat and discomfort, and having obtained a suitable season, the elder’s mind became composed and unified.
Do sự lắng dịu của cái nóng và sự thuận lợi của thời tiết, tâm của vị Trưởng lão trở nên an định và nhất tâm.
So samāhitacitto tāvadeva vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi.
With his mind thus composed, he immediately aroused vipassanā and attained Arahantship in due course of the path.
Với tâm an định, vị ấy ngay lập tức tinh tấn tu tập thiền quán, và theo tuần tự của các Đạo, đã đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.10.56-60) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
50. Tattha dharaṇīti pathavī, sā hi sakalaṃ dharādharaṃ dhāretīti ‘‘dharaṇī’’ti vuccati.
50. Here, the earth (dharaṇī) is the ground, and it is called “dharaṇī” because it supports all that is to be supported.
50. Ở đó, dharaṇī là đất, vì nó nâng đỡ toàn bộ thế giới nên được gọi là “dharaṇī”.
Siñcatīti samantato nabhaṃ pūretvā abhippavassato mahāmeghassa vuṭṭhidhārāhi siñcati.
Sprinkles (siñcati) means it sprinkles with the rain-showers of the great cloud, which fills the sky and pours down heavily from all sides.
Siñcati có nghĩa là tưới đẫm bởi những dòng mưa từ đám mây lớn đang bao phủ bầu trời và đổ mưa dữ dội.
Vāti mālutoti udakaphusitasammissatāya sītalo vāto vāyati.
The wind blows (vāti māluto) means a cool wind blows, mixed with raindrops.
Vāti māluto có nghĩa là gió mát thổi, vì nó hòa lẫn với những giọt nước mưa.
Vijjutā carati nabheti tattha tattha gajjatā gaḷagaḷāyatā mahāmeghato niccharantiyo sateratā ākāse ito cito ca vicaranti.
Lightning flashes in the sky (vijjutā carati nabhe) means lightning streaks, emanating from the great cloud, thundering and rumbling here and there, wander to and fro in the sky.
Vijjutā carati nabhe có nghĩa là những tia chớp lóe lên từ đám mây lớn đang gầm thét, sấm vang, di chuyển đây đó trên bầu trời.
Upasamanti vitakkāti utusappāyasiddhena samathavipassanādhigamena pubbabhāge tadaṅgādivasena vūpasantā hutvā kāmavitakkādayo sabbepi nava mahāvitakkā ariyamaggādhigamena upasamanti.
Thoughts subside (upasamanti vitakkā) means that the nine great thoughts, such as thoughts of sensuality, which had previously subsided temporarily and so on, due to the attainment of samatha and vipassanā brought about by suitable conditions, now entirely subside with the attainment of the Noble Path.
Upasamanti vitakkā có nghĩa là, nhờ sự an tịnh và thiền quán đạt được thông qua thời tiết thuận lợi, ban đầu các loại tầm (vitakka) như dục tầm, v.v., tất cả chín đại tầm đã được an tịnh tạm thời, và sau đó được diệt trừ hoàn toàn khi đạt được Đạo Thánh.
Anavasesato samucchijjantīti.
They are eradicated without remainder.
Chúng được diệt trừ hoàn toàn không còn sót lại.
Vattamānasamīpatāya ariyamaggakkhaṇaṃ vattamānaṃ katvā vadati.
The elder speaks by treating the moment of the Noble Path as present, due to its proximity to the present time.
Vị ấy nói về khoảnh khắc Đạo Thánh như là hiện tại do sự gần gũi với hiện tại.
Atītatthe vā etaṃ paccuppannavacanaṃ.
Alternatively, this present tense verb refers to the past tense.
Hoặc lời nói ở thì hiện tại này có thể dùng cho ý nghĩa quá khứ.
Cittaṃ susamāhitaṃ mamāti tato eva lokuttarasamādhinā mama cittaṃ suṭṭhu samāhitaṃ, na dāni tassa samādhāne kiñci kātabbaṃ atthīti thero aññaṃ byākāsi.
My mind is well-composed (cittaṃ susamāhitaṃ mamā): Therefore, my mind is thoroughly composed by supramundane concentration; there is nothing more to be done for its composure – thus the elder declared his Arahantship.
Cittaṃ susamāhitaṃ mamā có nghĩa là “Tâm tôi đã được an định hoàn hảo” bởi sự định siêu thế đó. Vị Trưởng lão đã tuyên bố A-la-hán quả rằng không còn gì phải làm để an định tâm nữa.
Vassati devotiādikā catasso – godhiko, subāhu, valliyo, uttiyoti imesaṃ catunnaṃ therānaṃ gāthā.
“The deva rains,” and so forth—these four verses are of the four elders: Godhika, Subāhu, Valli, and Uttiya.
Bốn bài kệ bắt đầu bằng “Vassati devo” là của bốn vị Trưởng lão này: Godhika, Subāhu, Valliya, và Uttiya.
Kā uppatti?
What is their origin?
Sự khởi nguyên là gì?
Imepi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave puññāni upacinantā ito catunavute kappe siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā aññamaññaṃ sahāyā hutvā vicariṃsu.
These elders, too, having made aspirations under past Buddhas, accumulated merits in various existences. Ninety-four kappas ago, during the time of Siddhattha Bhagavā, they were reborn into a family, attained maturity, became friends with each other, and wandered about.
Các vị này cũng đã tạo nghiệp lành trong các kiếp quá khứ, tích lũy công đức trong các kiếp khác nhau. Chín mươi bốn kiếp về trước, vào thời Đức Phật Siddhattha, các vị ấy sinh ra trong các gia đình quý tộc, khi trưởng thành, trở thành bạn bè thân thiết và cùng nhau đi lại.
Tesu eko siddhatthaṃ bhagavantaṃ piṇḍāya carantaṃ disvā kaṭacchubhikkhaṃ adāsi.
Among them, one (Godhika) saw Siddhattha Bhagavā going for alms and offered him a ladleful of alms food.
Trong số đó, một vị đã nhìn thấy Đức Phật Siddhattha đang đi khất thực và đã cúng dường một muỗng cơm.
Dutiyo pasannacitto hutvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā añjaliṃ paggaṇhi.
The second (Subāhu), with a purified mind, bowed with the five-point prostration and raised his hands in salutation.
Vị thứ hai, với tâm hoan hỷ, đã đảnh lễ bằng năm chi và chắp tay.
Tatiyo pasannacitto ekena pupphahatthena bhagavantaṃ pūjesi.
The third (Valli), with a purified mind, worshipped Bhagavā with a handful of flowers.
Vị thứ ba, với tâm hoan hỷ, đã cúng dường Đức Phật bằng một nắm hoa.
Catuttho sumanapupphehi pūjamakāsi.
The fourth made an offering of sumana flowers.
Vị thứ tư đã cúng dường bằng hoa Sumanā.
Evaṃ te satthari cittaṃ pasādetvā pasutena tena puññakammena devaloke nibbattitvā puna aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā sahāyakā hutvā sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ katvā amhākaṃ bhagavato kāle pāvāyaṃ catunnaṃ mallarājānaṃ puttā hutvā nibbattiṃsu.
Thus, having purified their minds towards the Teacher, by that practiced meritorious deed, they were reborn in the deva world. Again and again performing meritorious deeds, they wandered through deva and human realms. During the time of Kassapa Bhagavā, they were reborn into a family, became friends, went forth into the Dispensation, and practiced the ascetic's duties. In the time of our Bhagavā, they were reborn in Pāvā as the sons of four Malla kings.
Như vậy, các vị ấy đã làm cho tâm mình hoan hỷ đối với Đức Đạo Sư. Do thiện nghiệp đã tích lũy đó, các vị ấy sinh lên cõi trời, rồi lại tiếp tục tạo nhiều thiện nghiệp khác, luân chuyển giữa cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật Kassapa, các vị ấy sinh ra trong các gia đình quý tộc, trở thành bạn bè, xuất gia trong giáo pháp, thực hành đời sống Sa-môn. Vào thời Đức Phật của chúng ta, các vị ấy sinh ra làm con của bốn vị vua Malla ở Pāvā.
Tesaṃ godhiko, subāhu, valliyo, uttiyoti nāmāni akaṃsu.
They were named Godhika, Subāhu, Valli, and Uttiya.
Các vị ấy được đặt tên là Godhika, Subāhu, Valliya, và Uttiya.
Aññamaññaṃ piyasahāyā ahesuṃ.
They were dear friends to one another.
Các vị ấy là những người bạn thân thiết của nhau.
Te kenacideva karaṇīyena kapilavatthuṃ agamaṃsu.
They went to Kapilavatthu for some reason.
Một lần, vì một việc cần thiết, các vị ấy đã đến Kapilavatthu.
Tasmiñca samaye satthā kapilavatthuṃ gantvā nigrodhārāme vasanto yamakapāṭihāriyaṃ dassetvā suddhodanappamukhe sakyarājāno damesi.
At that time, the Teacher had gone to Kapilavatthu, resided in the Nigrodhārāma, and subdued the Sakya kings, headed by Suddhodana, by displaying the Twin Miracle.
Vào thời điểm đó, Đức Đạo Sư đã đến Kapilavatthu, an trú tại Nigrodhārāma, và đã chế ngự các vị vua Sakya đứng đầu là Suddhodana bằng cách thể hiện phép thần thông song đôi (yamaka pāṭihāriya).
Tadā tepi cattāro mallarājaputtā pāṭihāriyaṃ disvā laddhappasādā pabbajitvā vipassanākammaṃ karontā nacirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Then, these four Malla princes, seeing the miracle, gained faith, went forth, practiced vipassanā, and soon attained Arahantship together with the four paṭisambhidās.
Khi đó, bốn vị hoàng tử Malla này cũng nhìn thấy phép thần thông, phát khởi niềm tin, xuất gia, và tu tập thiền quán, chẳng bao lâu đã đạt được A-la-hán quả cùng với Tứ Vô Ngại Giải (paṭisambhidā).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.1-23) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Arahattaṃ pana patvā ime cattāropi therā loke pākaṭā paññātā rājarājamahāmattehi sakkatā garukatā hutvā araññe saheva viharanti.
Having attained Arahantship, these four Theras became renowned and well-known in the world, honored and respected by kings and great ministers, and they dwelt together in the forest. Then, one day, King Bimbisāra approached these four Theras who had arrived in Rājagaha, paid homage to them, invited them for the three months of vassa, and had individual kutikās built for them, but through forgetfulness, he did not have them roofed. The Theras dwelt in the unroofed kutikās. During the rainy season, the deva did not rain. The king, wondering, “What could be the reason the deva does not rain?” discovered the cause, had the kutikās roofed, and had plastering and painting done. While performing the kutikā-maha (festival of the kutikās), he gave alms to a large assembly of bhikkhus. The Theras, out of compassion for the king, entered the kutikās and entered into mettā-samāpattis. Then, a great cloud arose from the northeast direction and began to rain precisely at the moment the Theras emerged from their samāpattis. Among these Theras, Godhika Thera, having emerged from his samāpatti, together with the thunder of the clouds,
Sau khi chứng đắc A-la-hán quả, cả bốn vị Trưởng lão này đều nổi tiếng và được biết đến trong thế gian, được các vị vua và đại thần tôn kính và trọng vọng, và cùng nhau sống trong rừng.
Athekadā rājā bimbisāro te cattāro there rājagahaṃ upagate upasaṅkamitvā vanditvā temāsaṃ vassāvāsatthāya nimantetvā tesaṃ pāṭiyekkaṃ kuṭikāyo kāretvā satisammosena na chādesi.
Then, one day, King Bimbisāra approached these four Theras who had arrived in Rājagaha, paid homage to them, invited them for the three months of vassa, and had individual kutikās built for them, but through forgetfulness, he did not have them roofed.
Rồi một hôm, vua Bimbisāra đến gặp bốn vị Trưởng lão đang ở Rājagaha, đảnh lễ các Ngài, mời các Ngài an cư kiết hạ trong ba tháng, và đã cho xây dựng các tịnh xá riêng cho các Ngài, nhưng do sự lãng quên, nhà vua đã không lợp mái cho chúng.
Therā acchannāsu kuṭikāsu viharanti.
The Theras dwelt in the unroofed kutikās.
Các vị Trưởng lão trú trong các tịnh xá không có mái che.
Vassakāle devo na vassati.
During the rainy season, the deva did not rain.
Trong mùa mưa, trời không mưa.
Rājā ‘‘kiṃ nu kho kāraṇaṃ devo na vassatī’’ti cintento, taṃ kāraṇaṃ ñatvā, tā kuṭikāyo chādāpetvā, mattikākammaṃ cittakammañca kārāpetvā, kuṭikāmahaṃ karonto mahato bhikkhusaṅghassa dānaṃ adāsi.
The king, wondering, “What could be the reason the deva does not rain?” discovered the cause, had the kutikās roofed, and had plastering and painting done. While performing the kutikā-maha (festival of the kutikās), he gave alms to a large assembly of bhikkhus.
Vua suy nghĩ “Tại sao trời không mưa?”, sau khi biết được nguyên nhân, đã cho lợp mái các tịnh xá, làm công việc trát đất và vẽ tranh, và khi tổ chức lễ cúng dường tịnh xá, đã bố thí cho một đại Tăng đoàn.
Therā rañño anukampāya kuṭikāyo pavisitvā mettāsamāpattiyo samāpajjiṃsu.
The Theras, out of compassion for the king, entered the kutikās and entered into mettā-samāpattis.
Các vị Trưởng lão, vì lòng từ bi đối với nhà vua, đã vào các tịnh xá và nhập mettā samāpatti.
Athuttarapācīnadisato mahāmegho uṭṭhahitvā therānaṃ samāpattito vuṭṭhānakkhaṇeyeva vassituṃ ārabhi.
Then, a great cloud arose from the northeast direction and began to rain precisely at the moment the Theras emerged from their samāpattis.
Rồi một đám mây lớn nổi lên từ phía đông bắc và bắt đầu mưa ngay khi các vị Trưởng lão xuất khỏi samāpatti.
Tesu godhikatthero samāpattito vuṭṭhāya saha meghagajjitena –
Among these Theras, Godhika Thera, having emerged from his samāpatti, together with the thunder of the clouds –
Trong số đó, Trưởng lão Godhika, sau khi xuất khỏi samāpatti, cùng với tiếng sấm của mây –
Tattha vassatīti siñcati vuṭṭhidhāraṃ pavecchati.
Here, vassatīti means it pours, it sheds streams of rain.
Ở đây, vassatī có nghĩa là đổ xuống, tuôn ra dòng mưa.
Devoti megho.
Devoti means cloud.
Devo có nghĩa là mây.
Yathā sugītanti sundaragītaṃ viya gajjantoti adhippāyo.
Yathā sugītanti means thundering like a beautiful song; this is the intention.
Yathā sugīta có nghĩa là đang sấm sét như một bài ca hay.
Megho hi vassanakāle satapaṭalasahassapaṭalo uṭṭhahitvā thanayanto vijjutā nicchārentova sobhati, na kevalo.
Indeed, in the rainy season, a cloud, having risen with hundreds and thousands of layers, thundering and emitting lightning, is beautiful; not by itself (without these phenomena).
Thật vậy, khi trời mưa, mây nổi lên với hàng trăm, hàng ngàn lớp, sấm sét và phóng ra tia chớp, trông thật đẹp, chứ không chỉ đơn thuần.
Tasmā siniddhamadhuragambhīranigghoso vassati devoti dasseti.
Therefore, it shows that the rain god rains with a soft, sweet, and deep sound.
Vì vậy, nó cho thấy rằng trời mưa với tiếng sấm êm dịu, ngọt ngào và sâu lắng.
Tena saddato anupapīḷitaṃ āha ‘‘channā me kuṭikā sukhā nivātā’’ti.
By that, he said, unmolested by sound: "My hut is roofed, comfortable, sheltered from the wind."
Và không bị áp bức bởi tiếng ồn đó, Ngài nói “channā me kuṭikā sukhā nivātā”.
Yathā na devo vassati, evaṃ tiṇādīhi chāditā ayaṃ me kuṭikā, tena vuṭṭhivassena anupapīḷitaṃ āha.
Just as the rain god does not leak, so too is this hut of mine covered with grass and the like; by that, he said it is unmolested by the rain.
Tịnh xá này của tôi được lợp bằng cỏ và các vật liệu khác, do đó không bị nước mưa làm phiền.
Paribhogasukhassa utusappāyautusukhassa ca sabbhāvato sukhā.
It is comfortable due to the presence of comfort in use and comfort from suitable weather.
Nó an lạc vì có sự tồn tại của sự an lạc khi sử dụng và sự an lạc của thời tiết thích hợp.
Phusitaggaḷapihitavātapānatāhi vātaparissayarahitā.
It is free from the danger of wind due to its tightly closed doors and windows.
Không có nguy hiểm từ gió nhờ cửa sổ được đóng kín và không có khe hở.
Ubhayenapi āvāsasappāyavasena anupapīḷitaṃ āha.
By both, he said it is unmolested due to the suitability of the dwelling.
Cả hai điều này đều cho thấy sự không bị áp bức nhờ sự thích hợp của nơi ở.
Cittaṃ susamāhitañca mayhanti cittañca mama suṭṭhu samāhitaṃ anuttarasamādhinā nibbānārammaṇe suṭṭhu appitaṃ, etena abbhantaraparissayābhāvato appossukkataṃ dasseti.
"And my mind is well-concentrated" means my mind is well-concentrated, well-established on the object of Nibbāna with the unsurpassed samādhi; by this, he shows his freedom from worry due to the absence of inner dangers.
Cittaṃ susamāhitañca mayhaṃ có nghĩa là tâm tôi đã được định tĩnh tốt đẹp, được thiết lập tốt đẹp trên đối tượng Nibbāna bằng samādhi vô thượng, điều này cho thấy sự không bận tâm vì không có chướng ngại nội tâm.
Atha ce patthayasīti atha idāni patthayasi ce, yadi icchasi.
"But if you wish" means if you now wish, if you desire.
Atha ce patthayasī có nghĩa là nếu bây giờ ngài muốn, nếu ngài mong muốn.
Pavassāti siñca udakaṃ pagghara vuṭṭhidhāraṃ paveccha.
"Rain" means pour water, let the stream of rain flow, let it rain.
Pavassā có nghĩa là hãy đổ nước xuống, hãy tuôn ra dòng mưa.
Devāti meghaṃ ālapati.
"O cloud" addresses the cloud.
Devā là lời gọi mây.
52. Itarehi vuttagāthāsu tatiyapade eva viseso.
In the verses spoken by the other (theras), there is a distinction only in the third line.
52. Trong các bài kệ được nói bởi các vị khác, chỉ có sự khác biệt ở đoạn thứ ba.
Tattha subāhunā vuttagāthāyaṃ cittaṃ susamāhitañca kāyeti mama cittaṃ karajakāye kāyagatāsatibhāvanāvasena suṭṭhu samāhitaṃ sammadeva appitaṃ.
There, in the verse spoken by Subāhu, "And my mind is well-concentrated on the body" means my mind is very well-concentrated, well-established on the body composed of constituents, through the development of mindfulness of the body.
Ở đó, trong bài kệ được nói bởi Subāhu, cittaṃ susamāhitañca kāye có nghĩa là tâm tôi đã được định tĩnh tốt đẹp, đã được thiết lập tốt đẹp trong thân thể (karajakāya) nhờ sự phát triển của niệm thân (kāyagatāsati).
Ayañhi thero kāyagatāsatibhāvanāvasena paṭiladdhajhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
This thera, having made the jhāna attained through mindfulness of the body his basis, developed vipassanā and attained Arahantship.
Vị Trưởng lão này đã chứng đắc A-la-hán quả bằng cách lấy thiền định đạt được nhờ sự phát triển niệm thân làm nền tảng và tăng trưởng tuệ quán (vipassanā).
Taṃ sandhāyāha ‘‘cittaṃ susamāhitañca kāye’’ti.
Referring to that, he said, "And my mind is well-concentrated on the body."
Để ám chỉ điều đó, Ngài nói “cittaṃ susamāhitañca kāye”.
Āsandiṃ kuṭikaṃ katvāti āyasmato añjanavaniyattherassa gāthā.
"Having made a couch into a hut" is the verse of Venerable Añjanavaniya Thera.
Āsandiṃ kuṭikaṃ katvā là bài kệ của Trưởng lão Añjanavaniya đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự xuất hiện là gì?
So kira padumuttarassa bhagavato kāle sudassano nāma mālākāro hutvā sumanapupphehi bhagavantaṃ pūjetvā aññampi tattha tattha bahuṃ puññaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ akāsi.
It is said that in the time of Padumuttara Bhagavā, he was a garland-maker named Sudassana. Having honored the Bhagavā with jasmine flowers and performed many other meritorious deeds here and there, he wandered through divine and human existences. In the dispensation of Kassapa Bhagavā, he went forth and practiced the ascetic's duty.
Vị ấy, vào thời Đức Thế Tôn Padumuttara, là một người bán hoa tên Sudassana, đã cúng dường Đức Thế Tôn bằng hoa lài và làm nhiều công đức khác ở nhiều nơi, sau đó luân hồi trong cõi trời và người, rồi xuất gia trong giáo pháp của Đức Thế Tôn Kassapa và thực hành đời sống Sa-môn.
Atha imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ vajjirājakule nibbattitvā tassa vayappattakāle vajjiraṭṭhe avuṭṭhibhayaṃ byādhibhayaṃ amanussabhayanti tīṇi bhayāni uppajjiṃsu.
Then, at the arising of this Buddha, having been reborn in Vesālī in a Vajjī royal family, when he reached adulthood, three dangers arose in the Vajjī land: the danger of drought (famine), the danger of disease, and the danger of non-human beings.
Rồi vào thời Đức Phật này xuất hiện, Ngài tái sinh trong dòng dõi vương tộc Vajji ở Vesālī, và khi Ngài đến tuổi trưởng thành, ba nỗi sợ hãi đã xuất hiện ở xứ Vajji: nỗi sợ hãi hạn hán, nỗi sợ hãi bệnh tật, và nỗi sợ hãi phi nhân.
Taṃ sabbaṃ ratanasuttavaṇṇanāyaṃ (khu. pā. aṭṭha. ratanasuttavaṇṇanā; su. ni. aṭṭha. 1.ratanasuttavaṇṇanā) vuttanayena veditabbaṃ.
All that should be understood according to the method stated in the Ratanasutta Commentary (Khuddakapāṭha Aṭṭhakathā, Ratanasuttavaṇṇanā; Suttanipāta Aṭṭhakathā 1, Ratanasuttavaṇṇanā).
Tất cả điều đó phải được hiểu theo cách đã nói trong Chú giải Kinh Ratana.
Bhagavati pana vesāliṃ paviṭṭhe bhayesu ca vūpasantesu satthu dhammadesanāya sambahulānaṃ devamanussānaṃ dhammābhisamaye ca jāte ayaṃ rājakumāro buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbaji.
However, when the Bhagavā entered Vesālī and the dangers subsided, and when many devas and humans realized the Dhamma through the teaching of the Master, this prince saw the Buddha's power, gained faith, and went forth.
Tuy nhiên, khi Thế Tôn vào Vesālī và các nỗi sợ hãi đã lắng xuống, nhờ giáo pháp của Bậc Đạo Sư, nhiều chư thiên và loài người đã chứng ngộ Giáo Pháp. Vị hoàng tử này, sau khi thấy uy lực của Đức Phật, đã phát sinh niềm tin và xuất gia.
Yathā cāyaṃ evaṃ anantaraṃ vuccamānā cattāropi janā.
Just as he did, so too did the four persons to be mentioned next.
Cũng như vị này, bốn người sẽ được nói đến ngay sau đây cũng vậy.
Tepi hi imassa sahāyabhūtā licchavirājakumārā evaṃ imināva nīhārena pabbajiṃsu.
They, being companions of this one, Licchavī princes, also went forth in this same manner.
Họ là những hoàng tử Licchavi, bạn của vị này, cũng đã xuất gia theo cách tương tự.
Kassapasambuddhakālepi sahāyā hutvā iminā saheva pabbajitvā samaṇadhammaṃ akaṃsu, padumuttarassapi bhagavato pādamūle kusalabījaropanādiṃ akaṃsūti.
Even during the time of Kassapa Sambuddha, they were companions and went forth together with this one, practicing the ascetic life, and at the feet of Padumuttara Bhagavā, they performed the planting of wholesome seeds, and so on.
Vào thời Đức Phật Kassapa, họ cũng là bạn bè, cùng xuất gia với vị này và thực hành đời sống Sa-môn. Họ cũng đã gieo trồng hạt giống thiện lành dưới chân Đức Thế Tôn Padumuttara.
Tatthāyaṃ katapubbakicco sākete añjanavane susānaṭṭhāne vasanto upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya manussehi chaḍḍitaṃ jiṇṇakaṃ āsandiṃ labhitvā taṃ catūsu pāsāṇesu ṭhapetvā upari tiriyañca tiṇādīhi chādetvā dvāraṃ yojetvā vassaṃ upagato.
There, having completed his prior duties, this Thera, residing in the charnel ground of the Añjana Grove in Sāketa, received an old, discarded high-legged seat (āsandi) from people when the rainy season was approaching, placed it on four stones, covered it above and sideways with grass and other materials, fitted a door, and entered upon the Rains retreat.
Trong số đó, vị Tỳ-kheo này, sau khi đã hoàn thành các công việc sơ khởi, sống tại nghĩa địa trong rừng Añjana ở Sāketa. Khi mùa an cư sắp đến, ngài tìm được một chiếc ghế dài (āsandi) cũ nát bị người ta bỏ đi. Ngài đặt nó lên bốn tảng đá, che phủ phía trên và xung quanh bằng cỏ và các vật liệu khác, rồi làm một cánh cửa để an cư mùa mưa.
Paṭhamamāseyeva ghaṭento vāyamanto arahattaṃ pāpuṇi.
In the very first month, striving and exerting himself, he attained Arahantship.
Ngay trong tháng đầu tiên, ngài tinh tấn nỗ lực và đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.24-28) –
Therefore, it is said in the Apadāna (Ap. Thera 1.11.24-28):
Vì vậy đã nói trong Apadāna:
55. Tattha āsandiṃ kuṭikaṃ katvāti āsandī nāma dīghapādakaṃ caturassapīṭhaṃ, āyataṃ caturassampi atthiyeva, yattha nisīditumeva sakkā, na nipajjituṃ taṃ āsandiṃ kuṭikaṃ katvā vāsatthāya heṭṭhā vuttanayena kuṭikaṃ katvā yathā tattha nisinnassa utuparissayābhāvena sukhena samaṇadhammaṃ kātuṃ sakkā, evaṃ kuṭikaṃ katvā.
55. There, āsandiṃ kuṭikaṃ katvā means: an āsandi is a four-sided seat with long legs; a long four-sided one also exists, where one can only sit, not lie down. Having made that āsandi into a hut for dwelling, by constructing a hut in the manner mentioned below, such that one seated therein can practice the ascetic life comfortably, without the danger of weather, thus, having made a hut.
55. Trong đó, āsandiṃ kuṭikaṃ katvā có nghĩa là: āsandi là một chiếc ghế vuông có chân dài, cũng có loại dài hình vuông, chỉ có thể ngồi mà không thể nằm. Ngài đã lấy chiếc ghế dài đó làm một túp lều (kuṭikaṃ katvā) để ở, theo cách đã nói ở dưới. Ngài làm một túp lều sao cho người ngồi trong đó không bị các hiểm nguy thời tiết, có thể an ổn thực hành đời sống Sa-môn.
Etena paramukkaṃsagataṃ senāsane attano appicchataṃ santuṭṭhiñca dasseti.
By this, he demonstrates his contentment and fewness of wishes regarding his dwelling, which had reached the highest degree of excellence.
Qua đó, ngài thể hiện sự thiểu dục và tri túc của mình đối với chỗ ở, đạt đến mức độ cao nhất.
Vuttampi cetaṃ dhammasenāpatinā –
This was also stated by the Dhamma-senāpati (General of the Dhamma):
Đức Pháp Tướng (Dhammasenāpati) cũng đã nói:
Apare ‘‘āsandikuṭika’’nti pāṭhaṃ vatvā ‘‘āsandippamāṇaṃ kuṭikaṃ katvā’’ti atthaṃ vadanti.
Others, reciting the reading “āsandikuṭikaṃ,” say the meaning is “having made a hut the size of an āsandi.”
Những người khác nói rằng văn bản là “āsandikuṭika” và giải thích nghĩa là “làm một túp lều có kích thước bằng chiếc ghế dài”.
Aññe pana ‘‘āsananisajjādigate manusse uddissa mañcakassa upari katakuṭikā āsandī nāma, taṃ āsandiṃ kuṭikaṃ katvā’’ti atthaṃ vadanti.
Still others say, “āsandi is a hut made over a couch, intended for people sitting or lying down; having made that āsandi into a hut,” so they explain the meaning.
Tuy nhiên, những người khác lại giải thích nghĩa là: “āsandi là một túp lều được dựng trên chiếc giường dành cho những người ngồi, nằm, v.v., và ngài đã lấy chiếc āsandi đó làm túp lều”.
Oggayhāti ogāhetvā anupavisitvā.
Oggayhā means having entered, having penetrated.
Oggayhā có nghĩa là đi vào, bước vào.
Añjanaṃ vananti evaṃnāmakaṃ vanaṃ, añjanavaṇṇapupphabhāvato hi añjanā vuccanti valliyo, tabbahulatāya taṃ vanaṃ ‘‘añjanavana’’nti nāmaṃ labhi.
Añjanaṃ vanaṃ means a forest of that name. Indeed, creepers are called Añjanā because their flowers are the color of collyrium (añjana). Due to the abundance of these, that forest acquired the name “Añjana Grove.”
Añjanaṃ vana có nghĩa là một khu rừng có tên như vậy. Vì những dây leo có hoa màu giống như thuốc kẻ mắt (añjana), nên chúng được gọi là añjanā. Do có nhiều dây leo như vậy, khu rừng đó có tên là “Añjanavana”.
Apare pana ‘‘añjanā nāma mahāgacchā’’ti vadanti, taṃ añjanavanaṃ oggayha āsandikaṃ kuṭikaṃ katvā tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsananti viharatā mayāti vacanaseseneva yojanā.
Others, however, say, “Añjanā are large shrubs.” Having entered that Añjana Grove and made a hut from an āsandi, “the three knowledges have been attained, the Buddha's teaching has been accomplished”—this is to be construed by supplementing the remaining words, “by me, who was dwelling.”
Những người khác lại nói rằng “añjanā là những bụi cây lớn”. Ngài đã đi vào khu rừng Añjana đó, làm một túp lều từ chiếc ghế dài (āsandiṃ kuṭikaṃ katvā), rồi sống ở đó. Ngài đã đạt được ba minh (tisso vijjā anuppattā), và Giáo pháp của Đức Phật đã được thực hành (kataṃ buddhassa sāsana). Câu này được nối với phần còn lại của lời nói là “do tôi đang sống”.
Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
And this very (utterance) was the Thera’s declaration of his Arahantship.
Và đây chính là lời tuyên bố A-la-hán quả của vị Trưởng lão.
Ko kuṭikāyanti āyasmato kuṭivihārittherassa gāthā.
Ko kuṭikāyaṃ are the verses of the Venerable Kuṭivihārī Thera.
Ko kuṭikāyaṃ là bài kệ của Trưởng lão Kuṭivihārī đáng kính.
Kā uppatti?
What was his origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
So kira padumuttarassa bhagavato ākāsena gacchantassa ‘‘udakadānaṃ dassāmī’’ti sītalaṃ udakaṃ gahetvā pītisomanassajāto uddhammukho hutvā ukkhipi.
It is said that he, wishing to offer water to Padumuttara Bhagavā, who was traveling through the sky, joyfully took cool water and tossed it upwards with his face turned up.
Nghe nói, khi Đức Thế Tôn Padumuttara đang bay trên không, vị này đã lấy nước mát với ý định “Tôi sẽ cúng dường nước”, rồi với tâm hỷ lạc, ngước mặt lên và tung nước lên.
Satthā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā pasādasaṃvaḍḍhanatthaṃ ākāse ṭhitova sampaṭicchi.
The Master, knowing his intention, remained in the sky and accepted it to increase his faith.
Bậc Đạo Sư, biết được ý nguyện của vị ấy, đã đứng trên không trung mà thọ nhận để tăng trưởng niềm tịnh tín cho vị ấy.
So tena anappakaṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedesi.
He experienced immense joy and happiness because of that (offering).
Vị ấy đã cảm nhận được niềm hỷ lạc vô cùng lớn lao nhờ việc đó.
Sesaṃ añjanavaniyattherassa vatthumhi vuttasadisameva.
The rest is similar to what was stated in the story of Añjanavaniya Thera.
Phần còn lại tương tự như câu chuyện của Trưởng lão Añjanavaniya.
Ayaṃ pana viseso – ayaṃ kira vuttanayena pabbajitvā katapubbakicco vipassanaṃ anuyuñjanto sāyaṃ khettasamīpena gacchanto deve phusāyante khettapālakassa puññaṃ tiṇakuṭiṃ disvā pavisitvā tattha tiṇasanthārake nisīdi.
However, this is the distinction: it is said that this one, having gone forth in the manner described and completed his preliminary duties, was earnestly practicing insight meditation. One evening, as he was walking near a field, with devas showering (rain), he saw an empty grass hut belonging to a field-watcher, entered it, and sat on a grass mat there.
Tuy nhiên, có sự khác biệt này: Vị này, sau khi xuất gia theo cách đã nói và hoàn thành các công việc sơ khởi, đang tinh tấn thực hành thiền quán. Một buổi tối, khi đang đi ngang cánh đồng, trời mưa. Ngài thấy một túp lều cỏ trống của người giữ ruộng, liền đi vào và ngồi trên tấm trải cỏ.
Nisinnamattova utusappāyaṃ labhitvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
As soon as he sat down, he found the climate agreeable, stimulated his insight, and attained Arahantship.
Ngay khi ngồi xuống, ngài cảm thấy thời tiết thuận lợi, liền thúc đẩy thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.29-35) –
Therefore, it is said in the Apadāna (Ap. Thera 1.11.29-35):
Vì vậy đã nói trong Apadāna:
Tattha ko kuṭikāyanti, ‘‘imissaṃ kuṭikāyaṃ ko nisinno’’ti khettapālassa pucchāvacanaṃ.
There, ko kuṭikāya is the field-watcher’s question, “Who is sitting in this hut?”
Trong đó, ko kuṭikāya là câu hỏi của người giữ ruộng: “Ai đang ngồi trong túp lều này?”
Tassa bhikkhu kuṭikāyanti therassa paṭivacanadānaṃ.
bhikkhu kuṭikāya is the Thera’s reply to him.
Bhikkhu kuṭikāya là lời đáp của vị Trưởng lão dành cho người giữ ruộng.
Atha naṃ attano anuttaradakkhiṇeyyabhāvato taṃ kuṭiparibhogaṃ anumodāpetvā uḷāraṃ tameva puññaṃ patiṭṭhāpetuṃ ‘‘vītarāgo’’tiādi vuttaṃ.
Then, to approve of his use of the hut and establish that very great merit, since he was an incomparable recipient of offerings, “vītarāgo” and so on were spoken.
Sau đó, để vị ấy hoan hỷ với việc sử dụng túp lều đó do bản thân Trưởng lão là bậc cúng dường vô thượng, và để thiết lập công đức cao quý đó, đã nói “vītarāgo” v.v.
Tassattho – eko bhinnakileso bhikkhu te kuṭikāyaṃ nisinno, tato eva so aggamaggena sabbaso samucchinnarāgatāya vītarāgo anuttarasamādhinā nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā suṭṭhu samāhitacittatāya susamāhitacitto, imañca atthaṃ, āvuso khettapāla, yathāhaṃ vadāmi, evaṃ jānāhi saddaha adhimuccassu.
Its meaning is this: A monk whose defilements are broken, a bhikkhu, is dwelling in your hut. Thus, by the supreme path, having completely eradicated lust, he is free from lust. With supreme concentration, making Nibbāna his object, his mind is exceedingly well-concentrated. Friend, field-guardian, understand this meaning as I explain it, believe it, and resolve upon it.
Ý nghĩa của câu đó là: Một vị Tỳ-kheo đã đoạn trừ phiền não đang ngồi trong túp lều của ngươi. Vì vậy, vị ấy đã hoàn toàn đoạn trừ tham ái bằng con đường tối thượng, nên vītarāgo (đã ly tham). Tâm của vị ấy đã được định tĩnh hoàn toàn bằng thiền định vô thượng, lấy Nibbāna làm đối tượng, nên susamāhitacitto (tâm định tĩnh hoàn toàn). Này hiền hữu người giữ ruộng, hãy biết như vậy, tin tưởng và quyết định theo lời tôi nói về ý nghĩa này.
Amoghā te kuṭikā katā tayā katā kuṭikā amoghā avañjhā saphalā saudrayā, yasmā arahatā khīṇāsavena paribhuttā.
Your hut has been made fruitful (lit. not futile); the hut made by you is not futile, not barren, it is fruitful and beneficial, because it has been used by an Arahant, one whose taints are destroyed.
Amoghā te kuṭikā katā có nghĩa là túp lều do ngươi làm không vô ích, không vô hiệu, có kết quả, có lợi ích, vì nó đã được một vị A-la-hán, một vị đã đoạn tận lậu hoặc, sử dụng.
Sace tvaṃ anumodasi, taṃ te bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyāti.
If you rejoice, that will be for your long-lasting welfare and happiness.
Nếu ngươi hoan hỷ, điều đó sẽ mang lại lợi ích và hạnh phúc lâu dài cho ngươi.
Ayamāhu purāṇiyāti āyasmato kuṭivihārittherassa gāthā.
“ This ancient (hut), they say…” – this is the verse of Venerable Kuṭivihārī Thera.
Ayamāhu purāṇiyā là bài kệ của Trưởng lão Kuṭivihārī đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
So kira padumuttarassa bhagavato pasannamānaso pariḷāhakāle naḷavilīvehi viracitaṃ bījaniṃ adāsi.
It is said that in the time of the Blessed One Padumuttara, with a mind full of faith, during a hot period, he offered a fan made of reed-filaments.
Nghe nói, với tâm hoan hỷ đối với Đức Thế Tôn Padumuttara, vào mùa nóng, ngài đã dâng một chiếc quạt làm từ cây sậy và dây leo.
Taṃ satthā anumodanagāthāya sampahaṃsesi.
The Teacher delighted him with a verse of felicitation.
Đức Đạo Sư đã tán thán vị ấy bằng bài kệ tùy hỷ.
Sesaṃ yadettha vattabbaṃ, taṃ añjanavaniyattheravatthumhi vuttasadisameva.
The rest that needs to be said here is similar to what was said in the story of Añjanavaniya Thera.
Những gì cần nói ở đây đều giống như đã nói trong câu chuyện về Trưởng lão Añjanavaniya.
Ayaṃ pana viseso – ayaṃ kira vuttanayena pabbajitvā aññatarāya purāṇakuṭikāya viharanto samaṇadhammaṃ acintetvā, ‘‘ayaṃ kuṭikā jiṇṇā, aññaṃ kuṭikaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti navakammavasena cittaṃ uppādesi.
But there is this distinction: This Elder, it is said, having gone forth according to the described method, was dwelling in an old hut. Without contemplating the ascetic practice (samaṇadhamma), he conceived the thought, “This hut is old; it is suitable to build another hut,” with the intention of new construction.
Tuy nhiên, có một điểm khác biệt: Nghe nói, vị này sau khi xuất gia theo cách đã nói và hoàn thành các công việc sơ khởi, đã trú trong một tịnh xá cũ ở một ngôi làng thuộc xứ Vajji, nhưng không suy nghĩ về pháp hành của Sa-môn, mà lại khởi tâm nghĩ rằng: “Tịnh xá này đã cũ nát, nên xây một tịnh xá mới.”
Tassa atthakāmā devatā saṃvegajananatthaṃ imaṃ uttānobhāsaṃ gambhīratthaṃ ‘‘ayamāhu’’ti gāthamāha.
A deity who desired his welfare, in order to arouse a sense of urgency, spoke this verse, “ This, they say…” which was clear in expression but profound in meaning.
Vị thiên nhân mong muốn lợi ích cho vị ấy, để tạo sự xúc động, đã nói bài kệ “Ayamāhu” này, có ý nghĩa sâu sắc nhưng lời lẽ rõ ràng.
57. Tattha ayanti āsannapaccakkhavacanaṃ.
Therein, the word this (ayaṃ) is a designation of proximity and direct perception.
57. Trong đó, ayaṃ là lời nói chỉ sự gần gũi, hiện tiền.
Āhūti ahosīti attho.
Āhū means ‘it was’.
Āhū có nghĩa là đã xảy ra.
Gāthāsukhatthañhi dīghaṃ katvā vuttaṃ.
Indeed, it was stated with a long vowel for the sake of metrical ease.
Chữ dài được nói ra là để cho bài kệ dễ đọc.
Purāṇiyāti purātanī addhagatā.
Ancient (purāṇiyā) means old, long-gone.
Purāṇiyā có nghĩa là cũ kỹ, đã trải qua thời gian dài.
Aññaṃ patthayase navaṃ kuṭinti imissā kuṭiyā purāṇabhāvena jiṇṇatāya ito aññaṃ idāni nibbattanīyatāya navaṃ kuṭiṃ patthayase patthesi āsīsasi.
You desire another new hut – because this hut is old, worn out, you desire, wish for, long for another new hut which is to be created now.
Aññaṃ patthayase navaṃ kuṭiṃ có nghĩa là: “Vì tịnh xá này cũ nát, hư hỏng, ngươi mong muốn, khát khao một tịnh xá khác, một tịnh xá mới được xây dựng bây giờ.”
Sabbena sabbaṃ pana āsaṃ kuṭiyā virājaya purāṇiyaṃ viya navāyampi kuṭiyaṃ āsaṃ taṇhaṃ apekkhaṃ virājehi, sabbaso tattha virattacitto hohi.
But in every respect, remove desire for the hut: just as with the old hut, so too with the new hut, remove desire, craving, attachment. Be completely dispassionate towards it.
Tuy nhiên, trên hết, āsaṃ kuṭiyā virājaya có nghĩa là: “Hãy xua tan sự mong muốn, sự tham ái, sự kỳ vọng vào tịnh xá, dù là tịnh xá mới, giống như tịnh xá cũ; hãy hoàn toàn ly tham đối với nó.”
Yasmā dukkhā bhikkhu puna navā nāma kuṭi bhikkhu puna idāni nibbattiyamānā dukkhāvahattā dukkhā, tasmā aññaṃ navaṃ dukkhaṃ anuppādento yathānibbattāyaṃ purāṇiyaṃyeva kuṭiyaṃ ṭhatvā attanā katabbaṃ karohīti.
Because, monk, a new hut is suffering. Monk, a hut that is now being created is suffering because it brings suffering. Therefore, without producing another new suffering, remain in the existing old hut and do what needs to be done by yourself.
Vì dukkhā bhikkhu puna navā nāma kuṭi có nghĩa là: “Này Tỳ-khưu, một tịnh xá mới được xây dựng bây giờ là khổ, vì nó mang lại khổ. Do đó, đừng tạo ra một khổ mới, mà hãy ở trong tịnh xá cũ đã có và làm những gì cần làm cho bản thân.”
Ayañhettha adhippāyo – tvaṃ, bhikkhu, ‘‘ayaṃ purāṇī tiṇakuṭikā jiṇṇā’’ti aññaṃ navaṃ tiṇakuṭikaṃ kātuṃ icchasi, na samaṇadhammaṃ, evaṃ icchanto pana bhāvanāya ananuyuñjanena punabbhavābhinibbattiyā anativattanato āyatiṃ attabhāvakuṭimpi patthento kātuṃ icchantoyeva nāma hoti.
This is the intended meaning here: “Monk, you desire to build another new grass hut, thinking, ‘This old grass hut is worn out,’ but not the ascetic practice (samaṇadhamma). By desiring thus, through not diligently engaging in meditation, you do not overcome repeated existences. Therefore, you are desiring and wishing to build a hut of existence in the future.
Đây là ý nghĩa ở đây: “Này Tỳ-khưu, ngươi muốn xây một tịnh xá tranh mới vì ‘tịnh xá tranh cũ này đã hư nát’, chứ không phải là pháp hành của Sa-môn. Nếu ngươi muốn như vậy, do không chuyên tâm tu tập, ngươi không thể vượt qua sự tái sinh, và do đó, ngươi cũng là người mong muốn và muốn tạo ra ‘tịnh xá thân thể’ trong tương lai.”
Sā pana navā tiṇakuṭi viya karaṇadukkhena tato bhiyyopi jarāmaraṇasokaparidevādidukkhasaṃsaṭṭhatāya dukkhā, tasmā tiṇakuṭiyaṃ viya attabhāvakuṭiyaṃ āsaṃ apekkhaṃ virājaya sabbaso tattha virattacitto hohi, evaṃ te vaṭṭadukkhaṃ na bhavissatīti.
However, that hut, like a new grass hut, is suffering due to the pain of making it, and even more so, it is suffering because it is connected with the suffering of old age, death, sorrow, lamentation, and so forth. Therefore, just as with the grass hut, so too with the hut of existence, remove desire and attachment. Be completely dispassionate towards it. In this way, the suffering of saṃsāra will not be for you.”
“Tuy nhiên, ‘tịnh xá thân thể’ ấy, giống như tịnh xá tranh mới, là khổ vì sự khổ của việc tạo tác, và hơn thế nữa, nó còn khổ hơn vì bị pha trộn với các loại khổ như già, chết, sầu, bi, v.v. Do đó, hãy xua tan sự mong muốn, sự kỳ vọng vào ‘tịnh xá thân thể’, giống như đối với tịnh xá tranh; hãy hoàn toàn ly tham đối với nó. Như vậy, ngươi sẽ không còn khổ luân hồi nữa.”
Devatāya ca vacanaṃ sutvā thero saṃvegajāto vipassanaṃ paṭṭhapetvā ghaṭento vāyamanto nacirasseva arahatte patiṭṭhāsi.
And having heard the deity’s words, the Elder, filled with a sense of urgency, established insight, strove, and toiled, and before long, he was established in Arahantship.
Nghe lời của vị thiên nhân, Trưởng lão khởi tâm xúc động, thiết lập thiền quán, tinh tấn nỗ lực, và chẳng bao lâu sau đã an trú vào quả vị A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.36-46) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Ramaṇīyā me kuṭikāti āyasmato ramaṇīyakuṭikattherassa gāthā.
“ My hut is delightful…” – this is the verse of Venerable Ramaṇīyakuṭika Thera.
Ramaṇīyā me kuṭikā là bài kệ của Trưởng lão Ramaṇīyakuṭika đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Sopi kira padumuttarassa bhagavato kāle kusalabījaropanaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto ito aṭṭhārasakappasatamatthake atthadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto buddhārahaṃ āsanaṃ bhagavato adāsi.
He, too, in the time of the Blessed One Padumuttara, having planted seeds of merit, wandered through deva and human existences. One hundred and eighty aeons ago, in the time of the Blessed One Atthadassī, he was born into a good family and attained maturity. He offered a Buddha-worthy seat to the Blessed One.
Nghe nói, vị này cũng đã gieo trồng hạt giống thiện lành vào thời Đức Thế Tôn Padumuttara, rồi luân hồi trong cõi trời và cõi người. Mười tám trăm ngàn đại kiếp về trước, vào thời Đức Thế Tôn Atthadassī, vị ấy đã tái sinh vào một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, đã dâng cho Đức Thế Tôn một chỗ ngồi xứng đáng với chư Phật.
Pupphehi ca bhagavantaṃ pūjetvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
He also honored the Blessed One with flowers, saluted Him with five-point prostration, circumambulated Him clockwise, and departed.
Sau khi cúng dường Đức Thế Tôn bằng hoa, đảnh lễ bằng năm chi chạm đất, và đi nhiễu hữu, vị ấy đã rời đi.
Sesaṃ añjanavaniyattherassa vatthumhi vuttasadisameva.
The rest is similar to what was said in the story of Añjanavaniya Thera.
Phần còn lại đều giống như đã nói trong câu chuyện về Trưởng lão Añjanavaniya.
Ayaṃ pana viseso – ayaṃ kira vuttanayena pabbajitvā katapubbakicco vajjiraṭṭhe aññatarasmiṃ gāmakāvāse kuṭikāyaṃ viharati, sā hoti kuṭikā abhirūpā dassanīyā pāsādikā suparikammakatabhittibhūmikā ārāmapokkharaṇirāmaṇeyyādisampannā muttājālasadisavālikākiṇṇabhūmibhāgā therassa ca vattasampannatāya susammaṭṭhaṅgaṇatādinā bhiyyosomattāya ramaṇīyatarā hutvā tiṭṭhati.
Now, this is the special point: this Elder, it is said, having gone forth as a bhikkhu in the manner stated and performed his preliminary duties, dwelt in a hut in a certain village-dwelling in the Vajji country. That hut was beautiful, delightful, and charming, with walls and ground well-prepared, equipped with lovely gardens, ponds, and the like, and its ground area was covered with sand resembling a net of pearls. Due to the Elder's fulfillment of duties, with a well-swept courtyard and so on, it stood as exceedingly delightful.
Tuy nhiên, có một điểm khác biệt: Nghe nói, vị này sau khi xuất gia theo cách đã nói và hoàn thành các công việc sơ khởi, đã trú trong một tịnh xá ở một ngôi làng thuộc xứ Vajji. Tịnh xá ấy rất đẹp đẽ, đáng chiêm ngưỡng, dễ chịu, có tường và nền được sửa sang tốt, có vườn cây, ao hồ và các cảnh quan đẹp khác, với nền đất rải cát giống như mạng lưới ngọc trai. Và do sự hoàn hảo trong giới hạnh của vị Trưởng lão, với sân chùa được quét dọn sạch sẽ, v.v., tịnh xá ấy càng trở nên đẹp đẽ hơn rất nhiều.
So tattha viharanto vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahatte patiṭṭhāsi.
While dwelling there, he established vipassanā and very soon attained Arahantship.
Vị ấy trú ở đó, thiết lập thiền quán, và chẳng bao lâu sau đã an trú vào quả vị A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.47-52) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Arahattaṃ pana patvā there tattha viharante kuṭikāya ramaṇīyabhāvato vihārapekkhakā manussā tato tato āgantvā kuṭiṃ passanti.
However, after attaining Arahantship, while the Elder was dwelling there, people who wished to see the monastery came from various places to see the hut due to its delightful nature.
Khi vị Trưởng lão đã đạt được A-la-hán và trú ở đó, do sự đẹp đẽ của tịnh xá, những người muốn thăm viếng tịnh xá đã từ khắp nơi đến xem tịnh xá.
Athekadivasaṃ katipayā dhuttajātikā itthiyo tattha gatā kuṭikāya ramaṇīyabhāvaṃ disvā, ‘‘ettha vasanto ayaṃ samaṇo siyā amhehi ākaḍḍhanīyahadayo’’ti adhippāyena – ‘‘ramaṇīyaṃ vo, bhante, vasanaṭṭhānaṃ.
Then, one day, some wanton women went there. Seeing the hut's delightful nature, they thought, "This recluse dwelling here might have a heart that can be attracted by us." With this intention, they said, "Venerable sir, your dwelling place is delightful.
Sau đó, một ngày nọ, một vài người phụ nữ thuộc loại lẳng lơ đã đến đó. Sau khi thấy vẻ đẹp của tịnh xá, với ý nghĩ: “Vị Sa-môn đang sống ở đây có lẽ sẽ bị chúng ta quyến rũ,” họ nói: “Bạch Đại đức, chỗ ở của Đại đức thật đáng yêu.
Mayampi ramaṇīyarūpā paṭhamayobbane ṭhitā’’ti vatvā itthikuttādīni dassetuṃ ārabhiṃsu.
We too are delightful in appearance, in the prime of youth," and began to display feminine allurements and so on.
Chúng con cũng có dung mạo đáng yêu, đang ở tuổi thanh xuân đầu đời,” rồi họ bắt đầu thể hiện những cử chỉ quyến rũ của phụ nữ.
Thero attano vītarāgabhāvaṃ pakāsento ‘‘ramaṇīyā me kuṭikā, saddhādeyyā manoramā’’ti gāthaṃ abhāsi.
The Elder, proclaiming his dispassion, recited the verse: "My hut is delightful, a gift of faith, charming to the mind."
Vị Trưởng lão, để bày tỏ trạng thái đã ly tham của mình, đã nói lên bài kệ: “Tịnh xá của tôi thật đáng yêu, được cúng dường bằng đức tin, thật đẹp đẽ.”
58. Tattha ramaṇīyā me kuṭikāti ‘‘ramaṇīyā te, bhante, kuṭikā’’ti yaṃ tumhehi vuttaṃ, taṃ saccaṃ.
58. Therein, "My hut is delightful" means, "Venerable sir, your hut is delightful," which you women have said, is true.
58. Trong đó, “Tịnh xá của tôi thật đáng yêu” nghĩa là: “Bạch Đại đức, tịnh xá của Đại đức thật đáng yêu,” lời quý vị nói là sự thật.
Ayaṃ mama vasanakuṭikā ramaṇīyā manuññarūpā, sā ca kho saddhādeyyā, ‘‘evarūpāya manāpaṃ katvā pabbajitānaṃ dinnāya idaṃ nāma phalaṃ hotī’’ti kammaphalāni saddahitvā saddhāya dhammacchandena dātabbattā saddhādeyyā, na dhanena nibbattitā.
This hut where I dwell is delightful, charming. And it is a gift of faith (saddhādeyya), a gift given out of faith and a righteous desire, having believed in the results of kamma, thinking, "Such and such a result occurs when a delightful thing is given to those who have gone forth," not produced by wealth.
Tịnh xá nơi tôi ở đây thật đáng yêu, có hình dáng đẹp đẽ, và nó là saddhādeyyā (được cúng dường bằng đức tin), tức là được dâng cúng với đức tin và thiện chí, sau khi tin vào quả báo của nghiệp, rằng “khi cúng dường cho các vị xuất gia một cách hoan hỷ như vậy sẽ có được quả báo này,” chứ không phải được tạo ra bằng tiền bạc.
Sayañca tathādinnāni saddhādeyyāni passantānaṃ paribhuñjantānañca mano rametīti manoramā.
And because it was given in that manner, it delights the minds of those who see and use such gifts of faith (saddhādeyya); therefore, it is charming to the mind (manoramā).
Và tự thân những vật cúng dường bằng đức tin như vậy, khi được thấy và sử dụng, làm cho tâm hoan hỷ, nên gọi là manoramā (đẹp đẽ, làm vui lòng).
Saddhādeyyattā eva hi manoramā, saddhādīhi deyyadhammaṃ sakkaccaṃ abhisaṅkharitvā denti, saddhādeyyañca paribhuñjantā sappurisā dāyakassa avisaṃvādanatthampi payogāsayasampannā honti, na tumhehi cintitākārena payogāsayavipannāti adhippāyo.
Indeed, it is charming to the mind precisely because it is a gift of faith. Good people prepare and give an offering (deyyadhamma) respectfully with faith and so on. And those who partake of a gift of faith are endowed with effort and intention (payogāsayasampannā) so as not to disappoint the donor. The meaning is that they are not wanting in effort and intention in the way you women imagine.
Chính vì được cúng dường bằng đức tin mà nó làm vui lòng. Những người dâng cúng với đức tin đã chuẩn bị vật cúng dường một cách cẩn trọng. Và những bậc thiện trí khi thọ dụng vật cúng dường bằng đức tin cũng có đầy đủ thiện chí và nỗ lực để không làm thất vọng người dâng cúng, chứ không phải với ý nghĩ sai lầm như quý vị đã nghĩ.
Na me attho kumārīhīti yasmā sabbaso kāmehi vinivattitamānaso ahaṃ, tasmā na me attho kumārīhi.
"I have no need for young women" means: since my mind is completely turned away from sense pleasures, I have no need for young women.
“Tôi không cần các cô gái” nghĩa là: Vì tôi hoàn toàn đã từ bỏ các dục, nên tôi không cần các cô gái.
Kappiyakārakakammavasenapi hi mādisānaṃ itthīhi payojanaṃ nāma natthi, pageva rāgavasena, tasmā na me attho kumārīhīti.
Indeed, for those like me, there is no purpose with women, even in terms of a kappiyakāraka's work, much less out of passion. Therefore, "I have no need for young women."
Ngay cả đối với những người như tôi, việc có liên hệ với phụ nữ cũng không có lợi ích gì, dù chỉ là việc làm hợp pháp, huống chi là do tham dục. Do đó, tôi không cần các cô gái.
Kumāriggahaṇañcettha upalakkhaṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
And the mention of "young women" here should be understood as an indication (upalakkhaṇaṃ).
Ở đây, việc đề cập đến “các cô gái” nên được hiểu là một sự biểu trưng.
Mādisassa nāma santike evaṃ paṭipajjāhīti ayuttakārinīhi yāva aparaddhañca tumhehi samānajjhāsayānaṃ purato ayaṃ kiriyā sobheyyāti dassento āha ‘‘yesaṃ attho tahiṃ gacchatha nāriyo’’ti.
Showing that such conduct would only be proper before people of similar intention, not before one like him, and how far they had erred, he said: "Go where there is a need, O women."
Để cho thấy rằng những hành động không phù hợp như vậy chỉ nên được thực hiện trước mặt những người có cùng ý định với quý vị, chứ không phải trước mặt những người như tôi, vị Trưởng lão đã nói: “Hỡi các cô gái, ai cần thì hãy đến đó.”
Tattha yesanti kāmesu avītarāgānaṃ.
Therein, "where there is a need" (yesaṃ) refers to those who are not dispassionate towards sense pleasures.
Trong đó, “yesaṃ” (ai) chỉ những người chưa ly tham đối với các dục.
Atthoti payojanaṃ.
"Need" (attho) means purpose.
“Attho” (cần) nghĩa là có lợi ích.
Tahinti tattha tesaṃ santikaṃ.
"There" (tahiṃ) means to them, to their presence.
“Tahiṃ” (đó) nghĩa là đến chỗ của những người đó.
Nāriyoti ālapanaṃ.
"O women" (nāriyo) is a vocative.
“Nāriyo” là tiếng gọi.
Taṃ sutvā itthiyo maṅkubhūtā pattakkhandhā āgatamaggeneva gatā.
Hearing that, the women were embarrassed, their shoulders slumped, and they departed the way they had come.
Nghe vậy, các cô gái xấu hổ, buông thõng vai, rồi đi về theo con đường cũ.
Ettha ca ‘‘na me attho kumārīhī’’ti kāmehi anatthikabhāvavacaneneva therena arahattaṃ byākatanti daṭṭhabbaṃ.
And here, it should be understood that by merely stating his disinterest in sense pleasures, "I have no need for young women," the Elder declared his Arahantship.
Ở đây, cần hiểu rằng bằng lời nói “Tôi không cần các cô gái,” vị Trưởng lão đã tuyên bố A-la-hán quả của mình.
Saddhāyāhaṃ pabbajitoti āyasmato kosalavihārittherassa gāthā.
"Out of faith I went forth" is the verse of the Venerable Kosalavihāritthera.
“Saddhāyāhaṃ pabbajito” là bài kệ của Trưởng lão Kosalavihārī đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayampi kira padumuttarassa bhagavato kāle kusalabījaṃ ropetvā taṃ taṃ puññaṃ akāsi.
This Elder, too, in the time of the Blessed One Padumuttara, planted seeds of wholesome kamma and performed various meritorious deeds.
Vị này cũng vậy, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã gieo hạt giống thiện nghiệp và thực hiện nhiều công đức.
Sesaṃ añjanavaniyattheravatthusadisameva.
The rest is similar to the story of Añjanavaniyatthera.
Phần còn lại tương tự như câu chuyện của Trưởng lão Añjanavaniya.
Ayaṃ pana viseso – ayaṃ kira vuttanayena pabbajitvā katapubbakicco kosalaraṭṭhe aññatarasmiṃ gāme ekaṃ upāsakakulaṃ nissāya araññe viharati, taṃ so upāsako rukkhamūle vasantaṃ disvā kuṭikaṃ kāretvā adāsi.
However, this is the special point: this Elder, it is said, having gone forth as a bhikkhu in the manner stated and performed his preliminary duties, dwelt in a forest, supported by a certain lay devotee's family in a village in the Kosala country. That lay devotee, seeing him dwelling at the foot of a tree, had a hut built and gave it to him.
Tuy nhiên, có một điểm khác biệt: Vị này, sau khi xuất gia theo cách đã nêu và hoàn thành các việc cần làm trước, đã sống trong rừng nương tựa vào một gia đình cư sĩ ở một ngôi làng thuộc xứ Kosala. Vị cư sĩ đó, thấy ngài đang sống dưới gốc cây, đã xây dựng một tịnh xá và dâng cúng cho ngài.
Thero kuṭikāyaṃ viharanto āvāsasappāyena samādhānaṃ labhitvā vipassanaṃ ussukkāpetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Dwelling in the hut, the Elder attained concentration due to the suitability of the dwelling, cultivated vipassanā, and very soon reached Arahantship.
Vị Trưởng lão, sống trong tịnh xá, nhờ có chỗ ở thích hợp mà đạt được định, phát triển thiền quán, và không lâu sau đã chứng đắc A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.53-61) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna (Apa. Thera 1.11.53-61) có nói:
59. Tattha saddhāyāti bhagavato vesāliṃ upagamane ānubhāvaṃ disvā, ‘‘ekantaniyyānikaṃ idaṃ sāsanaṃ, tasmā addhā imāya paṭipattiyā jarāmaraṇato muccissāmī’’ti uppannasaddhāvasena pabbajito pabbajjaṃ upagato.
59. Therein, "out of faith" means, having seen the Buddha's power when he approached Vesāli, and realizing that "this teaching is entirely for liberation, therefore, by this practice, I shall surely be freed from old age and death," he became a bhikkhu by means of the faith that arose thus, he went forth into homelessness.
59. Trong đó, “saddhāyā” (vì đức tin) nghĩa là: Sau khi thấy thần thông của Đức Phật khi Ngài đến Vesālī, và phát sinh đức tin rằng “giáo pháp này chắc chắn dẫn đến giải thoát, do đó, chắc chắn ta sẽ thoát khỏi già chết nhờ thực hành pháp này,” nên tôi pabbajito (xuất gia), tức là đã đi vào đời sống xuất gia.
Araññe me kuṭikā katāti tassā pabbajjāya anurūpavasena araññe vasato me kuṭikā katā, pabbajjānurūpaṃ āraññako hutvā vūpakaṭṭho viharāmīti dasseti.
"My hut was built in the forest" indicates that the hut was built for him dwelling in the forest, in a manner suitable for his going forth, showing that he lived in seclusion as an ascetic dwelling in the forest, as befits his going forth.
“Araññe me kuṭikā katā” (tịnh xá của tôi được xây trong rừng) nghĩa là: Tịnh xá của tôi được xây dựng trong rừng, phù hợp với đời sống xuất gia đó. Điều này cho thấy tôi đã trở thành một vị sống trong rừng, phù hợp với đời sống xuất gia, và sống một cách ẩn dật.
Tenāha ‘‘appamatto ca ātāpī, sampajāno patissato’’ti.
Therefore, it is said: "diligent and ardent, fully comprehending and mindful."
Do đó, ngài nói: “Appamatto ca ātāpī, sampajāno patissato” (không phóng dật, tinh tấn, tỉnh giác và chánh niệm).
Araññavāsaladdhena kāyavivekena jāgariyaṃ anuyuñjanto tattha satiyā avippavāsena appamatto, āraddhavīriyatāya ātāpī, pubbabhāgiyasatisampajaññapāripūriyā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattādhigamena paññāsativepullappattiyā accantameva sampajāno patissato viharāmīti attho.
The meaning is: "I dwell, being heedful through the seclusion of body attained by living in the forest, constantly practicing wakefulness there with unwavering mindfulness; ardent due to aroused energy; and completely clearly comprehending and mindful, having attained the fullness of wisdom and mindfulness through the perfection of preliminary mindfulness and clear comprehension, by cultivating vipassanā and achieving arahatta."
Nghĩa là, nhờ sự độc cư thân thể đạt được do sống trong rừng, tôi thực hành sự tỉnh thức, không rời xa chánh niệm ở đó, nên tôi appamatto (không phóng dật); do đã phát khởi tinh tấn, tôi ātāpī (tinh tấn); nhờ sự viên mãn của chánh niệm và tỉnh giác ở giai đoạn đầu, tôi đã phát triển thiền quán, và nhờ chứng đắc A-la-hán quả, đạt đến sự rộng lớn của tuệ giác, tôi sống một cách sampajāno patissato (hoàn toàn tỉnh giác và chánh niệm).
Appamattabhāvādikittane cassa idameva aññābyākaraṇaṃ ahosi kosalaraṭṭhe ciranivāsibhāvena pana kosalavihārīti samaññā jātāti.
And this very declaration of his state of heedfulness, and so forth, was his declaration of aññā. However, the appellation Kosalavihārī arose due to his long residence in the Kosala country.
Và việc tuyên bố trạng thái không phóng dật này chính là sự tuyên bố A-la-hán quả của ngài. Còn danh hiệu Kosalavihārī (người sống ở Kosala) được đặt ra do ngài đã sống lâu dài ở xứ Kosala.
Te me ijjhiṃsu saṅkappāti āyasmato sīvalittherassa gāthā.
The verse "Those aspirations of mine were fulfilled" belongs to the Venerable Thera Sīvali.
“Te me ijjhiṃsu saṅkappā” là bài kệ của Trưởng lão Sīvali đáng kính.
Kā uppatti?
What was the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayampi padumuttarassa bhagavato kāle heṭṭhā vuttanayena vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ lābhīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti dasabalaṃ nimantetvā sattāhaṃ satthu bhikkhusaṅghassa ca mahādānaṃ datvā ‘‘bhagavā ahaṃ iminā adhikārakammena aññaṃ sampattiṃ na patthemi, anāgate pana ekabuddhassa sāsane ahampi tumhehi so etadagge ṭhapitabhikkhu viya lābhīnaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
This thera, too, in the time of Padumuttara Buddha, went to the monastery in the manner described below, stood at the edge of the assembly, and listening to the Dhamma, he saw the Teacher placing a certain bhikkhu in the foremost position among those who received requisites. He reflected, "I too should become like this in the future," and he invited the Dasabala, offered a great alms-giving to the Teacher and the Saṅgha for seven days, and made a wish: "Bhagavā, I do not aspire to any other attainment by this deed of special merit, but in the future, in the dispensation of one Buddha, may I too be foremost among those who receive requisites, just like that bhikkhu whom you have placed in the foremost position."
Vị này cũng vậy, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã đến tịnh xá theo cách đã kể ở dưới, đứng ở rìa hội chúng nghe pháp, thấy Đức Đạo Sư đặt một vị Tỳ-khưu vào vị trí tối thắng trong số những người có nhiều lợi lộc, liền nghĩ: “Trong tương lai, ta cũng phải được như vậy,” rồi thỉnh Đức Thập Lực, cúng dường đại thí trong bảy ngày cho Đức Đạo Sư và Tăng đoàn, và cầu nguyện: “Bạch Thế Tôn, con không mong cầu bất kỳ thành tựu nào khác với công đức này, nhưng trong tương lai, trong giáo pháp của một Đức Phật, con cũng xin được trở thành bậc tối thắng về lợi lộc như vị Tỳ-khưu mà Ngài đã đặt vào vị trí tối thắng này.”
Satthā anantarāyaṃ disvā – ‘‘ayaṃ te patthanā anāgate gotamabuddhassa santike samijjhissatī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, seeing no obstacle, declared, "This wish of yours will be fulfilled in the future, in the presence of Gotama Buddha," and then departed.
Đức Đạo Sư, thấy không có chướng ngại, đã thọ ký: “Lời cầu nguyện này của con sẽ thành tựu trong tương lai, dưới thời Đức Phật Gotama.” Rồi Ngài ra đi.
Sopi kulaputto yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto vipassībuddhakāle bandhumatīnagarato avidūre ekasmiṃ gāmake paṭisandhiṃ gaṇhi.
That young man of good family, having performed wholesome deeds throughout his life and having wandered in transmigration among devas and humans, took rebirth in a small village not far from Bandhumatī city during the time of Vipassī Buddha.
Người thiện nam tử ấy cũng vậy, sau khi làm các việc thiện suốt đời và luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật Vipassī, đã tái sinh ở một ngôi làng nhỏ không xa thành Bandhumatī.
Tasmiṃ samaye bandhumatīnagaravāsino raññā saddhiṃ sākacchitvā dasabalassa dānaṃ denti.
At that time, the residents of Bandhumatī city, having conferred with the king, were offering alms to the Dasabala.
Vào thời điểm đó, dân chúng thành Bandhumatī cùng với nhà vua đã bàn bạc và dâng cúng dường cho Đức Thập Lực.
Te ekadivasaṃ sabbeva ekato hutvā dānaṃ dentā ‘‘kiṃ nu kho amhākaṃ dānamukhe natthī’’ti (a. ni. aṭṭha. 1.1.207) madhuñca guḷadadhiñca na addasaṃsu.
One day, all of them gathered together to give alms, and as they looked, they did not find any honey or molasses-curd at the alms-giving place.
Một ngày nọ, tất cả họ cùng nhau dâng cúng, nhưng không tìm thấy mật ong và sữa chua đường trong lễ vật của mình.
Te ‘‘yato kutoci āharissāmā’’ti janapadato nagarapavisanamagge purisaṃ ṭhapesuṃ.
They stationed a man at the road entering the city from the countryside, thinking, "We will bring it from wherever we can get it."
Họ đã đặt người canh gác trên con đường từ nông thôn vào thành phố để mang về “từ bất cứ đâu.”
Tadā esa kulaputto attano gāmato guḷadadhivārakaṃ gahetvā, ‘‘kiñcideva āharissāmī’’ti nagaraṃ gacchanto, ‘‘mukhaṃ dhovitvā dhotahatthapādo pavisissāmī’’ti phāsukaṭṭhānaṃ olokento naṅgalasīsamattaṃ nimmakkhikaṃ daṇḍakamadhuṃ disvā ‘‘puññena me idaṃ uppanna’’nti gahetvā nagaraṃ pāvisi.
At that time, this young man of good family, taking a jar of molasses-curd from his village and intending to bring some things to the city, was entering the city, looking for a convenient place to wash his face and hands and feet. He saw a honeycomb without bees, about the size of a plowshare, and thinking, "This has arisen for me by merit," he took it and entered the city.
Lúc bấy giờ, người thiện nam ấy, từ làng của mình, mang theo đường mật và sữa đông, đang đi vào thành với ý nghĩ: “Ta sẽ mang về một thứ gì đó.” Trong khi tìm một nơi thuận tiện để “rửa mặt, rửa tay chân sạch sẽ rồi sẽ vào,” anh ta thấy một tổ ong không có ong, lớn bằng đầu cày, liền nghĩ: “Đây là do phước báu của ta mà có,” rồi lấy nó và đi vào thành.
Nāgarehi ṭhapitapuriso taṃ disvā, ‘‘bho purisa, kassimaṃ āharasī’’ti pucchi.
The man stationed by the townspeople saw him and asked, "O good man, for whom do you bring this?"
Người đàn ông do dân thành cử ra, thấy anh ta, liền hỏi: “Này anh, anh mang cái này cho ai vậy?”
‘‘Na kassaci, sāmi, vikkiṇituṃ pana me idaṃ ābhata’’nti.
"Not for anyone, sir; I have brought this to sell."
“Không cho ai cả, thưa ngài. Tôi mang cái này đến để bán.”
‘‘Tena hi, bho, idaṃ kahāpaṇaṃ gahetvā etaṃ madhuñca guḷadadhiñca dehī’’ti.
"Then, good man, take this kahāpaṇa and give me this honey and molasses-curd."
“Vậy thì, này anh, hãy lấy đồng tiền vàng này và đưa tôi mật ong và sữa đông đó.”
So cintesi – ‘‘idaṃ na bahumūlaṃ, ayañca ekappahāreneva bahuṃ deti, vīmaṃsituṃ vaṭṭatī’’ti.
He thought, "This is not worth much, yet this man offers a lot at once. It is worth investigating."
Anh ta nghĩ: “Cái này không đáng giá nhiều, mà người này lại trả nhiều cùng một lúc. Mình nên thử xem sao.”
Tato naṃ ‘‘nāhaṃ ekena kahāpaṇena demī’’ti āha.
Then he said to him, "I will not sell it for one kahāpaṇa."
Rồi anh ta nói: “Tôi không bán với một đồng tiền vàng.”
‘‘Yadi evaṃ dve gahetvā dehī’’ti.
"If so, take two and give it."
“Nếu vậy, hãy lấy hai đồng mà bán đi.”
‘‘Dvīhipi na demī’’ti.
"I will not give it for two either."
“Tôi cũng không bán với hai đồng.”
Etenupāyena vaḍḍhetvā sahassaṃ pāpuṇi.
By this means, the price was increased until it reached a thousand.
Cứ thế, anh ta tăng giá cho đến khi đạt được một ngàn đồng.
So cintesi – ‘‘ativaḍḍhituṃ na vaṭṭati, hotu tāva iminā kattabbakiccaṃ pucchissāmī’’ti.
He thought, "It is not appropriate to increase it too much. Let me ask what he intends to do with it."
Anh ta nghĩ: “Không nên tăng giá quá nhiều. Thôi được, mình sẽ hỏi xem người này muốn làm gì với nó.”
Atha naṃ āha – ‘‘idaṃ na bahuṃ agghanakaṃ, tvañca bahuṃ desi, kena kammena idaṃ gaṇhāsī’’ti.
Then he said to him, "This is not worth much, yet you are giving a lot. For what purpose do you acquire this?"
Rồi anh ta hỏi: “Cái này không đáng giá nhiều, mà anh lại trả rất nhiều. Anh mua cái này để làm gì vậy?”
‘‘Idha, bho, nagaravāsino raññā saddhiṃ paṭivirujjhitvā vipassīdasabalassa dānaṃ dentā idaṃ dvayaṃ dānamukhe apassantā pariyesanti, sace idaṃ dvayaṃ na labhissanti, nāgarānaṃ parājayo bhavissati, tasmā sahassaṃ katvā gaṇhāmī’’ti.
"Here, good man, the townspeople, having disputed with the king, are offering alms to Vipassī Dasabala and cannot find these two items for the alms-giving. If they do not obtain these two items, the townspeople will be defeated. Therefore, I will take it for a thousand."
“Này anh, dân thành đang cúng dường đến Đức Thế Tôn Vipassī sau khi bất hòa với nhà vua, và họ đang tìm kiếm hai thứ này (mật ong và sữa đông) mà không thấy trong lễ vật. Nếu họ không tìm được hai thứ này, dân thành sẽ thua cuộc. Vì vậy, tôi mua với giá một ngàn đồng.”
‘‘Kiṃ panetaṃ nāgarānameva vaṭṭati, aññesaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti.
"But is this only suitable for the townspeople, and not for others to give?"
“Vậy thì, cái này chỉ dành cho dân thành thôi sao, không thể cúng dường cho người khác ư?”
‘‘Yassa kassaci dātuṃ avāritameta’’nti.
"This is not restricted; it can be given by anyone."
“Cái này không bị cấm cúng dường cho bất cứ ai.”
‘‘Atthi pana koci nāgarānaṃ dāne ekadivasaṃ sahassaṃ dātā’’ti?
"Is there anyone among the townspeople who would give a thousand for the alms on a single day?"
“Vậy có ai trong dân thành cúng dường một ngàn đồng trong một ngày không?”
‘‘Natthi, sammā’’ti.
"No, friend."
“Không có, bạn ạ.”
‘‘Imesaṃ pana dvinnaṃ sahassagghanakabhāvaṃ jānāsī’’ti?
"Do you know the value of these two to be a thousand?"
“Anh có biết giá trị một ngàn đồng của hai thứ này không?”
‘‘Āma, jānāmī’’ti.
"Yes, I know."
“Vâng, tôi biết.”
‘‘Tena hi gaccha, nāgarānaṃ ācikkha ‘eko puriso imāni dve mūlena na deti sahattheneva dātukāmo, tumhe imesaṃ dvinnaṃ kāraṇā nibbitakkā hothā’ti, tvaṃ pana me imasmiṃ dānamukhe jeṭṭhakabhāvassa kāyasakkhī hohī’’ti.
"Then go and tell the townspeople, 'A certain man will not give these two for money; he wishes to offer them himself. Do not worry about these two.' And you, be a bodily witness to my being the chief giver at this alms-giving."
“Vậy thì, anh hãy đi nói với dân thành rằng: ‘Có một người không bán hai thứ này bằng tiền, mà muốn tự tay cúng dường. Các vị đừng lo lắng về hai thứ này nữa.’ Còn anh, hãy làm nhân chứng cho việc tôi là người đầu tiên trong việc cúng dường này.”
So paribbayatthaṃ gahitamāsakena pañcakaṭukaṃ gahetvā cuṇṇaṃ katvā dadhito kañjiyaṃ gahetvā tattha madhupaṭalaṃ pīḷetvā pañcakaṭukacuṇṇena yojetvā ekasmiṃ paduminipatte pakkhipitvā taṃ saṃvidahitvā ādāya dasabalassa avidūraṭṭhāne nisīdi mahājanena āhariyamānassa sakkārassa avidūre attano pattavāraṃ olokayamāno, so okāsaṃ ñatvā satthu santikaṃ gantvā bhagavā ayaṃ uppannaduggatapaṇṇākāro, imaṃ me anukampaṃ paṭicca paṭiggaṇhathāti.
He then took five spices with the māsaka he had for provisions, made them into powder, took a little curd, squeezed a honey-comb into it, mixed it with the five spice powders, placed it on a lotus leaf, prepared it, and took it. He sat near the Dasabala, watching for his turn to give from the offerings being brought by the great crowd. Knowing the opportune moment, he went to the Teacher and said, "Bhagavā, this humble offering has come from a poor man. Out of compassion for me, please accept it."
Rồi anh ta dùng một đồng tiền vàng mua năm loại gia vị, nghiền thành bột, lấy một ít sữa đông, vắt mật ong vào đó, trộn với bột gia vị, đặt vào một lá sen, gói ghém cẩn thận rồi mang đến ngồi ở một nơi không xa Đức Thế Tôn, chờ đến lượt mình trong số những lễ vật mà đại chúng mang đến. Khi biết đã đến lúc, anh ta đến gần Đức Đạo Sư và thưa: “Bạch Thế Tôn, đây là lễ vật nghèo hèn mà con có được. Xin Thế Tôn vì lòng từ bi mà thọ nhận cho con.”
Satthā tassa anukampaṃ paṭicca catumahārājadattiyena selamayapattena taṃ paṭiggahetvā yathā aṭṭhasaṭṭhiyā bhikkhusatasahassassa diyyamānaṃ na khīyati, evaṃ adhiṭṭhāsi.
The Teacher, out of compassion for him, received it with the stone alms-bowl given by the Four Great Kings and supernormally determined that it would not be exhausted even when given to six hundred eighty thousand bhikkhus.
Đức Đạo Sư, vì lòng từ bi đối với anh ta, đã thọ nhận lễ vật đó bằng cái bát đá do Tứ Đại Thiên Vương dâng cúng, và Ngài đã chú nguyện để nó không vơi cạn dù được cúng dường cho sáu mươi tám vạn Tỳ-kheo.
So kulaputto niṭṭhitabhattakiccaṃ bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ ṭhito āha – ‘‘diṭṭho me, bhagavā, ajja bandhumatīnagaravāsikehi tumhākaṃ sakkāro āhariyamāno, ahampi imassa kammassa nissandena nibbattanibbattabhave lābhaggayasaggappatto bhaveyya’’nti (a. ni. aṭṭha. 1.1.207).
That young man of good family, having saluted the Bhagavā whose meal was finished, stood to one side and said, "Bhagavā, today I saw the offerings being brought to you by the residents of Bandhumatī city. May I, too, as a result of this deed, in every rebirth, attain the foremost position in gain and fame."
Người thiện nam ấy, sau khi Đức Thế Tôn dùng bữa xong, đảnh lễ Ngài và đứng sang một bên thưa: “Bạch Thế Tôn, hôm nay con đã thấy dân thành Bandhumatī cúng dường đến Ngài. Nguyện cho con, nhờ quả của nghiệp này, trong mọi kiếp tái sinh, được thành tựu tối thượng về lợi lộc và danh tiếng.”
Satthā, ‘‘evaṃ hotu, kulaputtā’’ti vatvā tassa ca nagaravāsīnañca bhattānumodanaṃ katvā pakkāmi.
The Teacher, saying, "So be it, young man," performed the anumodanā for him and the townspeople after their meal and then departed.
Đức Đạo Sư nói: “Nguyện cho điều ấy thành hiện thực, này thiện nam tử!” rồi Ngài thuyết pháp tùy hỷ cho anh ta và dân thành, sau đó rời đi.
Sopi kulaputto yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde suppavāsāya rājadhītāya kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
That young man of good family, having performed wholesome deeds throughout his life and having wandered in transmigration among devas and humans, took rebirth in the womb of Princess Suppavāsā in this present Buddha dispensation.
Người thiện nam ấy, sau khi làm các việc thiện trong suốt cuộc đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người, trong thời Đức Phật này xuất hiện, đã tái sinh vào thai của công chúa Suppavāsā.
Paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya sāyaṃ pātañca paṇṇākārasatāni sakaṭenādāya suppavāsāya upanīyanti.
From the moment of conception, hundreds of offerings were brought to Suppavāsā by cart, morning and evening.
Từ khi thọ thai, mỗi sáng và tối, hàng trăm lễ vật được mang đến cho Suppavāsā bằng xe kéo.
Atha naṃ puññavīmaṃsanatthaṃ hatthena bījapacchiṃ phusāpenti.
Then, to test her merit, they would have her touch a seed-basket with her hand.
Sau đó, để thử phước báu của cô, họ cho cô chạm tay vào một giỏ hạt giống.
Ekekabījato salākasatampi salākasahassampi niggacchati.
From each seed, a hundred or even a thousand stalks would emerge.
Từ mỗi hạt giống, một trăm hoặc thậm chí một ngàn cây lúa mọc lên.
Ekekakarīsakhette paṇṇāsampi saṭṭhipi sakaṭappamāṇāni uppajjanti.
In each karīsa field, fifty or sixty cartloads would be produced.
Trên mỗi cánh đồng một karīsa, năm mươi hoặc sáu mươi xe lúa được thu hoạch.
Koṭṭhe pūraṇakālepi koṭṭhadvāraṃ hatthena phusāpenti.
Even when filling the granaries, they would have her touch the granary door with her hand.
Ngay cả khi lấp đầy kho thóc, họ cũng cho cô chạm tay vào cửa kho.
Rājadhītāya puññena gaṇhantānaṃ gahitagahitaṭṭhānaṃ puna pūrati.
By the princess's merit, whatever was taken by those who took it would be replenished again.
Nhờ phước báu của công chúa, chỗ nào họ lấy ra lại đầy lên.
Paripuṇṇabhattabhājanatopi ‘‘rājadhītāya puñña’’nti vatvā yassa kassaci dentānaṃ yāva na ukkaḍḍhanti, na tāva bhattaṃ khīyati, dārake kucchigateyeva sattavassāni atikkamiṃsu.
Even from a full bowl of rice, saying "It is the princess's merit," the rice would not diminish for those who gave it to anyone, as long as they did not lift the bowl; seven years passed while the child was still in the womb.
Ngay cả từ những bát cơm đã đầy, khi họ nói “Đây là phước báu của công chúa” và cho bất cứ ai, cơm cũng không vơi đi cho đến khi họ không còn lấy nữa. Bảy năm đã trôi qua kể từ khi đứa bé còn trong bụng mẹ.
Gabbhe pana paripakke sattāhaṃ mahādukkhaṃ anubhosi.
However, when the pregnancy was fully matured, she suffered great pain for seven days.
Khi thai nhi đã đủ tháng, cô đã chịu đựng nỗi đau lớn suốt bảy ngày.
Sā sāmikaṃ āmantetvā, ‘‘pure maraṇā jīvamānāva dānaṃ dassāmī’’ti satthu santikaṃ pesesi – ‘‘gaccha, imaṃ pavattiṃ satthu ārocetvā satthāraṃ nimantehi, yañca satthā vadeti, taṃ sādhukaṃ upalakkhetvā āgantvā mayhaṃ kathehī’’ti.
That princess called her husband and sent him to the Teacher, saying, "Before my death, while still alive, I will give alms." She said, "Go, report this matter to the Teacher and invite the Teacher. Whatever the Teacher says, note it well, come back, and tell me."
Cô gọi chồng đến và nói: “Trước khi chết, khi còn sống, tôi sẽ cúng dường.” Rồi cô sai chồng đến Đức Đạo Sư: “Anh hãy đi, báo tin này cho Đức Đạo Sư và thỉnh Ngài. Điều gì Đức Đạo Sư nói, anh hãy ghi nhớ kỹ rồi về kể lại cho tôi.”
So gantvā tassā sāsanaṃ bhagavato ārocesi.
He went and reported her message to the Bhagavā.
Anh ta đi và báo lời nhắn của cô cho Đức Thế Tôn.
Satthā, ‘‘sukhinī hotu suppavāsā koliyadhītā arogā, arogaṃ puttaṃ vijāyatū’’ti (udā. 18) āha.
The Teacher said, "May Suppavāsā, the Koliyan daughter, be happy and free from illness; may she give birth to a healthy son."
Đức Đạo Sư nói: “Nguyện cho công chúa Suppavāsā thuộc dòng Koliya được hạnh phúc, không bệnh tật, và sinh một người con khỏe mạnh!”
Rājā taṃ sutvā bhagavantaṃ abhivādetvā attano gāmābhimukho pāyāsi.
The prince, hearing that, saluted the Bhagavā and set off towards his village.
Nhà vua nghe vậy, đảnh lễ Đức Thế Tôn rồi lên đường trở về làng của mình.
Tassa pure āgamanāyeva suppavāsāya kucchito dhamakaraṇā udakaṃ viya gabbho nikkhami, parivāretvā nisinnajano assumukhova hasituṃ āraddho tuṭṭhapahaṭṭho mahājano rañño sāsanaṃ ārocetuṃ agamāsi.
Even before his arrival, the fetus emerged from Suppavāsā's womb like water from a bellows; the people sitting around, with tearful faces, began to laugh, and the greatly delighted crowd went to report the news to the prince.
Ngay trước khi ông về đến, thai nhi của Suppavāsā đã ra đời như nước chảy ra từ ống thổi. Những người ngồi xung quanh, mặt đẫm lệ, bắt đầu cười. Đại chúng vui mừng khôn xiết liền đi báo tin cho nhà vua.
Rājā tesaṃ āgamanaṃ disvāva, ‘‘dasabalena kathitakathā nipphannā bhavissati maññe’’ti cintesi.
The prince, seeing their approach, thought, "The words spoken by the Dasabala must have come true."
Nhà vua vừa thấy họ đến đã nghĩ: “Chắc lời Đức Thế Tôn đã thành hiện thực rồi.”
So āgantvā satthu sāsanaṃ rājadhītāya ārocesi.
He came and reported the Teacher's message to the princess.
Ông đến và báo lời của Đức Đạo Sư cho công chúa.
Rājadhītā tayā nimantitaṃ jīvitabhattameva maṅgalabhattaṃ bhavissati, gaccha sattāhaṃ dasabalaṃ nimantehīti.
The princess said: "The meal for life that you have invited will be an auspicious meal. Go, my dear husband, and invite the Ten-Powered One for seven days."
Công chúa nói: “Bữa cơm cúng dường mà anh đã thỉnh sẽ là bữa cơm cát tường. Anh hãy đi thỉnh Đức Thế Tôn trong bảy ngày.”
Rājā tathā akāsi.
The prince did as Suppavāsā said.
Nhà vua làm theo lời.
Sattāhaṃ buddhappamukhassa saṅghassa mahādānaṃ pavattayiṃsu.
For seven days, they offered a great alms-giving to the Saṅgha, with the Buddha at its head.
Trong bảy ngày, họ đã tổ chức đại lễ cúng dường cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu.
Dārako sabbesaṃ ñātīnaṃ santattaṃ cittaṃ nibbāpento jātoti sīvalidārakotvevassa nāmaṃ akaṃsu.
Since the child was born, extinguishing the agitated minds of all his relatives, they named him Sīvali the child.
Vì đứa bé sinh ra đã làm nguôi dịu nỗi buồn của tất cả bà con, nên họ đặt tên cho bé là Sīvali Dāraka.
So sattavassāni gabbhe vasitattā jātakālato paṭṭhāya sabbakammakkhamo ahosi.
Because he had resided in the womb for seven years, from the time of his birth, he was capable of all deeds.
Vì đã ở trong bụng mẹ bảy năm, nên từ khi sinh ra, bé đã có khả năng thực hiện mọi việc.
Dhammasenāpati sāriputto sattame divase tena saddhiṃ kathāsallāpaṃ akāsi.
On the seventh day, the Dhamma-commander Sāriputta engaged in conversation with him.
Đức Pháp Tướng Sāriputta đã đàm đạo với bé vào ngày thứ bảy.
Satthāpi dhammapade gāthaṃ abhāsi –
The Teacher also spoke a verse in the Dhammapada:
Đức Đạo Sư cũng đã thuyết kệ trong Pháp Cú:
Atha naṃ thero evamāha – ‘‘kiṃ pana tayā evarūpaṃ dukkharāsiṃ anubhavitvā pabbajituṃ na vaṭṭatī’’ti?
Then the Elder said to him: "Is it not proper for you to go forth after having experienced such a mass of suffering?"
Rồi Trưởng lão nói với bé: “Con đã trải qua khối khổ như vậy, lẽ nào con không nên xuất gia ư?”
‘‘Labhamāno pabbajeyyaṃ, bhante’’ti.
"If I receive permission, venerable sir, I would go forth," he replied.
“Nếu được phép, bạch Đại đức, con sẽ xuất gia.”
Suppavāsā naṃ dārakaṃ therena saddhiṃ kathentaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho me putto dhammasenāpatinā saddhiṃ kathetī’’ti theraṃ upasaṅkamitvā pucchi – ‘‘mayhaṃ putto tumhehi saddhiṃ kiṃ katheti, bhante’’ti?
Suppavāsā, seeing her son speaking with the Elder, approached the Elder and asked, "What is my son speaking about with you, venerable sir?"
Suppavāsā thấy con mình đang nói chuyện với Trưởng lão, liền nghĩ: “Con mình đang nói chuyện gì với Đức Pháp Tướng vậy?” Rồi cô đến gần Trưởng lão và hỏi: “Bạch Đại đức, con của con đang nói chuyện gì với Đại đức vậy?”
‘‘Attanā anubhūtaṃ gabbhavāsadukkhaṃ kathetvā, ‘tumhehi anuññāto pabbajissāmī’ti vadatī’’ti.
"After relating the suffering of dwelling in the womb that he experienced, he says, 'If you grant permission, I will go forth.'"
“Nó đang kể về nỗi khổ khi ở trong bụng mẹ mà nó đã trải qua, và nói rằng: ‘Nếu được Đại đức cho phép, con sẽ xuất gia.’”
‘‘Sādhu, bhante, pabbājetha na’’nti.
"It is good, venerable sir, ordain him."
“Tốt lắm, bạch Đại đức, xin hãy cho nó xuất gia.”
Thero taṃ vihāraṃ netvā tacapañcakakammaṭṭhānaṃ datvā pabbājento ‘‘sīvali, na tuyhaṃ aññena ovādena kammaṃ atthi, tayā satta vassāni anubhūtadukkhameva paccavekkhāhī’’ti.
The Elder took him to the monastery, gave him the meditation subject of the five parts of the body (tacapañcakakammaṭṭhāna), and as he was ordaining him, said, "Sīvali, you have no need for any other instruction; reflect only on the suffering you endured for seven years."
Trưởng lão đưa bé về tịnh xá, ban cho bé đề mục tacapañcaka-kammaṭṭhāna và khi cho bé xuất gia, nói: “Sīvali, con không cần lời khuyên nào khác. Con hãy quán chiếu nỗi khổ mà con đã trải qua suốt bảy năm.”
‘‘Bhante, pabbājanameva tumhākaṃ bhāro, yaṃ pana mayā kātuṃ sakkā, tamahaṃ jānissāmī’’ti.
"Venerable sir, my ordination is your responsibility, but what I can do, I shall know myself."
“Bạch Đại đức, việc xuất gia là trách nhiệm của Đại đức, còn điều gì con có thể làm, con sẽ tự biết.”
So pana paṭhamakesavaṭṭiyā ohāraṇakkhaṇeyeva sotāpattiphale patiṭṭhāsi, dutiyāya ohāraṇakkhaṇe sakadāgāmiphale, tatiyāya anāgāmiphale sabbesaṃyeva pana kesānaṃ oropanañca arahattasacchikiriyā ca apacchā apurimā ahosi.
At the moment of the first cutting of his hair, he attained the fruit of stream-entry; at the moment of the second cutting, the fruit of once-returning; at the third, the fruit of non-returning. The complete shaving of all his hair and the realization of Arahantship occurred without one preceding the other.
Nhưng ngay lúc cạo búi tóc đầu tiên, vị ấy đã an trú vào quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti). Lúc cạo búi tóc thứ hai, (vị ấy an trú vào) quả vị Nhất Lai (Sakadāgāmi). Lúc cạo búi tóc thứ ba, (vị ấy an trú vào) quả vị Bất Hoàn (Anāgāmi). Và việc cạo tất cả tóc cùng với sự chứng đắc A-la-hán đã diễn ra đồng thời.
Tassa pabbajitadivasato paṭṭhāya bhikkhusaṅghassa cattāro paccayā yāvaticchakaṃ uppajjanti.
From the day of his ordination, the four requisites arose for the Saṅgha of bhikkhus as much as they desired.
Kể từ ngày vị ấy xuất gia, bốn món vật dụng đã phát sinh cho Tăng đoàn chư Tỳ-khưu tùy theo ý muốn.
Evaṃ ettha vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus, this story arose here.
Câu chuyện đã khởi lên trong trường hợp này là như vậy.
Aparabhāge satthā sāvatthiṃ agamāsi.
Later, the Teacher went to Sāvatthī.
Về sau, Đức Đạo Sư đã đến Sāvatthī.
Thero satthāraṃ abhivādetvā, ‘‘bhante, mayhaṃ puññaṃ vīmaṃsissāmi, pañca me bhikkhusatāni dethā’’ti āha.
The Elder saluted the Teacher and said, "Venerable sir, I wish to test my merit; please give me five hundred bhikkhus."
Vị Trưởng lão đã đảnh lễ Đức Đạo Sư và thưa: “Bạch Thế Tôn, con muốn thử nghiệm phước báu của con, xin Thế Tôn hãy ban cho con năm trăm vị Tỳ-khưu.”
‘‘Gaṇha sīvalī’’ti.
"Take them, Sīvali," the Teacher said.
“Này Sīvali, hãy nhận lấy!”
So pañcasate bhikkhū gahetvā himavantābhimukhaṃ gacchanto aṭavimaggaṃ gacchati, tassa paṭhamaṃ diṭṭhanigrodhe adhivatthā devatā sattadivasāni dānaṃ adāsi.
Taking five hundred bhikkhus, he traveled along a forest path towards the Himālaya mountains. The deity residing in the first banyan tree he saw offered alms for seven days.
Vị ấy đã nhận năm trăm vị Tỳ-khưu và đi về phía Himavanta (Hy Mã Lạp Sơn), đi qua con đường rừng. Vị thần trú ngụ trong cây nigrodha (đa) đầu tiên mà vị ấy nhìn thấy đã cúng dường trong bảy ngày.
Iti so –
Thus he –
Thế là vị ấy –
Sabbaṭṭhānesu satta satta divasāneva dānaṃ adaṃsu.
In all places, they offered alms for seven days each.
Ở tất cả các nơi, họ đều cúng dường trong bảy ngày.
Gandhamādanapabbate pana nāgadattadevarājā nāma sattasu divasesu ekadivase khīrapiṇḍapātaṃ adāsi, ekadivase sappipiṇḍapātaṃ.
However, on Gandhamādana mountain, a deva king named Nāgadatta offered milk-rice on one day out of seven, and ghee-rice on another day.
Tuy nhiên, trên núi Gandhamādana, vị thiên vương tên Nāgadatta đã cúng dường sữa trong một ngày và bơ sữa trong một ngày, trong số bảy ngày.
Bhikkhusaṅgho āha – ‘‘imassa devarañño neva dhenuyo duyhamānā paññāyanti, na dadhinimmathanaṃ, kuto te devarāja idaṃ uppajjatī’’ti.
The Saṅgha of bhikkhus asked, "O deva king, we do not see any cows being milked, nor any churning of curds. From where do these arise for you?"
Tăng đoàn chư Tỳ-khưu hỏi: “Này thiên vương, chúng tôi không thấy những con bò cái thần được vắt sữa, cũng không thấy việc khuấy sữa đông, vậy từ đâu mà ngài có những thứ này?”
‘‘Bhante kassapadasabalassa kāle khīrasalākabhattadānassetaṃ phala’’nti devarājā āha.
The deva king replied, "Venerable sirs, this is the fruit of the alms-giving of rice by tickets in the time of Kassapa, the Ten-Powered One."
Thiên vương đáp: “Bạch chư Tôn giả, đây là quả của việc cúng dường bữa ăn bằng thẻ sữa vào thời Đức Kassapa Dasabala (Thập Lực).”
Aparabhāge satthā khadiravaniyarevatassa paccuggamanaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ attano sāsane lābhaggayasaggappattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Later, the Teacher, having made the occasion of going forth to meet Khadiravaniya Revata, placed the Elder in the foremost position among those who had attained the highest gain in His Dispensation.
Về sau, Đức Đạo Sư đã thiết lập sự kiện về việc đón tiếp Trưởng lão Khadiravaniya Revata và đặt vị Trưởng lão này vào vị trí tối thượng trong số những người đạt được lợi lộc và danh tiếng cao nhất trong Giáo Pháp của Ngài.
Evaṃ lābhaggayasaggappattassa pana imassa therassa arahattappattiṃ ekacce ācariyā evaṃ vadanti – ‘‘heṭṭhā vuttanayena dhammasenāpatinā ovāde dinne yaṃ mayā kātuṃ sakkā, tamahaṃ jānissāmīti pabbajitvā vipassanākammaṭṭhānaṃ gahetvā taṃ divasaṃyeva aññataraṃ vivittaṃ kuṭikaṃ disvā taṃ pavisitvā mātukucchismiṃ satta vassāni attanā anubhūtaṃ dukkhaṃ anussaritvā tadanusārena atītānāgate tassa avekkhantassa ādittā viya tayo bhavā upaṭṭhahiṃsu.
Some teachers speak thus concerning the Arahantship attained by this Elder, who had reached the highest gain and fame: "When the Dhamma-Senāpati gave his instruction in the manner stated below, thinking, 'I shall know what I can do,' he went forth, took up the meditation subject of insight, and on that very day, seeing a secluded hut, he entered it. Remembering the suffering he had endured for seven years in his mother's womb, and reflecting on the past and future in accordance with that suffering, the three existences appeared to him as if ablaze."
Tuy nhiên, về việc chứng đắc A-la-hán của vị Trưởng lão đạt được lợi lộc và danh tiếng tối thượng này, một số vị thầy nói như sau: “Khi Tôn giả Dhammasenāpati (Sāriputta) ban lời khuyên theo cách đã nói ở trên, vị ấy đã thưa: ‘Những gì con có thể làm, con sẽ biết.’ Sau khi xuất gia và nhận đề mục thiền quán (vipassanā kammaṭṭhāna), ngay trong ngày đó, vị ấy đã tìm thấy một tịnh thất, bước vào đó, và hồi tưởng lại nỗi khổ mà mình đã trải qua trong bụng mẹ suốt bảy năm. Theo đó, khi vị ấy quán xét quá khứ và vị lai, ba cõi hiện ra như đang bốc cháy.
Ñāṇassa paripākaṃ gatattā vipassanāvīthiṃ otari, tāvadeva maggappaṭipāṭiyā sabbepi āsave khepento arahattaṃ pāpuṇī’’ti.
Due to the maturation of his knowledge, he entered the path of insight, and at that very moment, by the sequence of paths, he exhausted all the defilements and attained Arahantship."
Do trí tuệ đã chín muồi, vị ấy đã bước vào con đường thiền quán, và ngay lập tức, theo tuần tự của các đạo lộ, vị ấy đã diệt trừ tất cả các lậu hoặc và chứng đắc A-la-hán.”
Ubhayathāpi therassa arahattappattiyeva pakāsitā.
In both ways, the Elder's attainment of Arahantship is declared.
Dù theo cách nào, việc chứng đắc A-la-hán của vị Trưởng lão đều được công bố.
Thero pana pabhinnapaṭisambhido chaḷabhiñño ahosi.
The Elder, moreover, possessed analytical knowledge (paṭisambhidā) and the six higher powers (chaḷabhiññā).
Vị Trưởng lão đã đạt được Tứ Vô Ngại Giải (Paṭisambhidā) và Lục Thông (Abhiññā).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.31-39) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna (apa. thera 1.12.31-39) có nói:
60. Tattha te me ijjhiṃsu saṅkappā, yadattho pāvisiṃ kuṭiṃ, vijjāvimuttiṃ paccesanti ye pubbe mayā kāmasaṅkappādīnaṃ samucchedakarā nekkhammasaṅkappādayo abhipatthitāyeva ‘‘kadā nu khvāhaṃ tadāyatanaṃ upasampajja viharissāmi, yadariyā etarahi upasampajja viharantī’’ti, vimuttādhippāyasaññitā vimuttiṃ uddissa saṅkappā manorathā abhiṇhaso appamattā yadattho yaṃpayojano yesaṃ nipphādanatthaṃ kuṭiṃ suññāgāraṃ vipassituṃ pāvisiṃ tisso vijjā phalavimuttiñca paccesanto, gavesanto te me ijjhiṃsu te sabbeva idāni mayhaṃ ijjhiṃsu samijjhiṃsu, nipphannakusalasaṅkappo paripuṇṇamanoratho jātoti attho.
60. There, "Te me ijjhiṃsu saṅkappā, yadattho pāvisiṃ kuṭiṃ, vijjāvimuttiṃ paccesa" means: "Those aspirations which I previously longed for, such as aspirations for renunciation that eradicate aspirations for sensual pleasures, thinking, 'When shall I dwell having attained that state in which the noble ones now dwell?'—those aspirations, those wishes, frequently and diligently made with the intention of liberation, for the purpose of achieving the three knowledges (vijjā) and the liberation of the fruit (phalavimutti), for which I entered a secluded dwelling (kuṭiṃ) to practice insight (vipassanā), seeking them—all those aspirations of mine are now fulfilled, accomplished. The meaning is that my wholesome aspirations are perfected, and my wishes are completely fulfilled."
60. Trong đó, “Te me ijjhiṃsu saṅkappā, yadattho pāvisiṃ kuṭiṃ, vijjāvimuttiṃ paccesa” có nghĩa là: Những ý định (saṅkappā) mà ta đã mong ước trước đây, những ý định xuất ly (nekkhammasaṅkappādayo) nhằm đoạn trừ các ý định dục vọng (kāmasaṅkappādīnaṃ) và những thứ tương tự, như: “Khi nào ta sẽ đạt được và an trú trong cảnh giới mà các bậc Thánh (ariyā) hiện đang đạt được và an trú?”, những ý định và mong muốn (manorathā) thường xuyên không phóng dật (appamattā), được gọi là ý định hướng đến giải thoát (vimuttādhippāyasaññitā), nhằm mục đích đạt được ba minh (vijjā) và quả giải thoát (phalavimutti), mà vì mục đích đó ta đã bước vào tịnh thất (kuṭiṃ suññāgāraṃ) để thiền quán (vipassituṃ), tất cả những ý định đó nay đã thành tựu (ijjhiṃsu) đối với ta. Điều đó có nghĩa là: “Ta đã đạt được những ý định thiện lành (kusalasaṅkappo) và hoàn thành mong ước (paripuṇṇamanoratho).”
Tesaṃ samiddhabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘mānānusayamujjaha’’nti vuttaṃ.
To show the fulfillment of these, it is said, "mānānusayamujjahaṃ".
Để thể hiện sự thành tựu đó, câu “mānānusayamujjaha” đã được nói đến.
Yasmā mānānusayamujjahaṃ pajahiṃ samucchindiṃ, tasmā te me saṅkappā ijjhiṃsūti yojanā.
The connection is: "Because I abandoned, eradicated the latent tendency of conceit (mānānusaya), therefore my aspirations are fulfilled."
Vì ta đã từ bỏ, đã đoạn trừ (ujjahaṃ pajahiṃ samucchindiṃ) tùy miên ngã mạn (mānānusaya), nên những ý định của ta đã thành tựu (ijjhiṃsu), đó là sự liên kết ý nghĩa.
Mānānusaye hi pahīne appahīno nāma anusayo natthi, arahattañca adhigatameva hotīti mānānusayappahānaṃ yathāvuttasaṅkappasamiddhiyā kāraṇaṃ katvā vuttaṃ.
For when the latent tendency of conceit is abandoned, there is no latent tendency that remains unabandoned, and Arahantship is certainly attained. Thus, the abandonment of the latent tendency of conceit is stated as the cause for the fulfillment of aspirations as described.
Thật vậy, khi tùy miên ngã mạn đã được đoạn trừ, thì không còn tùy miên nào chưa được đoạn trừ nữa, và quả vị A-la-hán cũng đã được chứng đắc. Do đó, việc đoạn trừ tùy miên ngã mạn được nói đến như là nguyên nhân của sự thành tựu các ý định như đã nói.
Passati passoti āyasmato vappattherassa gāthā.
Passati passo is the verse of the Venerable Vappa Thera.
Bài kệ “Passati passo” là của Trưởng lão Vappa khả kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự khởi nguyên là gì?
So kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ‘‘asuko ca asuko ca thero satthu paṭhamaṃ dhammapaṭiggāhakā ahesu’’nti thomanaṃ sutvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā patthanaṃ paṭṭhapesi – ‘‘ahampi bhagavā anāgate tādisassa sammāsambuddhassa paṭhamaṃ dhammapaṭiggāhakānaṃ aññataro bhaveyya’’nti, satthu santike saraṇagamanañca pavedesi.
It is said that in the time of the Blessed One Padumuttara, he was born in a family home in the city of Haṃsāvatī, and having attained maturity, he heard the praise, "This thera and that thera were the first recipients of the Dhamma from the Teacher." Having heard this, he approached the Blessed One and made an aspiration: "May I, O Blessed One, in the future, be one of the first recipients of the Dhamma from such a Sammāsambuddha." He also declared his taking refuge in the Teacher's presence.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, vị ấy đã tái sinh trong một gia đình quý tộc ở thành phố Haṃsavatī, khi đã trưởng thành và hiểu biết, nghe lời tán thán rằng “vị Trưởng lão này và vị Trưởng lão kia là những người đầu tiên tiếp nhận Pháp từ Đức Đạo Sư”, vị ấy đã đến yết kiến Đức Phật và lập lời nguyện: “Bạch Thế Tôn, mong rằng trong tương lai, con cũng sẽ là một trong những người đầu tiên tiếp nhận Pháp từ một Đức Chánh Đẳng Giác như vậy.” Vị ấy cũng đã tuyên bố quy y Tam Bảo trước Đức Đạo Sư.
So yāvajīvaṃ puññāni katvā tato cuto devamanussesuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ vāseṭṭhassa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, vappotissa nāmaṃ ahosi.
Having performed merits throughout his life, he passed away from that existence and wandered only among gods and humans. In this Buddha-arising, he was born in Kapilavatthu as the son of a brahmin named Vāseṭṭha. His name was Vappa.
Sau khi làm các công đức suốt đời, vị ấy đã chuyển sinh từ đó, luân hồi trong cõi trời và cõi người, và vào thời Đức Phật này xuất hiện, vị ấy đã tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn tên Vāseṭṭha ở Kapilavatthu, tên của vị ấy là Vappa.
So asitena isinā ‘‘siddhatthakumāro sabbaññū bhavissatī’’ti byākato koṇḍaññappamukhehi brāhmaṇaputtehi saddhiṃ gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā ‘‘tasmiṃ sabbaññutaṃ patte tassa santike dhammaṃ sutvā amataṃ pāpuṇissāmī’’ti uruvelāyaṃ viharantaṃ mahāsattaṃ chabbassāni padhānaṃ padahantaṃ upaṭṭhahitvā oḷārikāhāraparibhogena nibbijjitvā isipatanaṃ gato.
He, having been declared by the sage Asita that "Prince Siddhattha will become a Sammāsambuddha," abandoned household life together with the brahmin youths led by Koṇḍañña, and took up the ascetic's ordination. He resolved, "When he attains omniscience, I will hear the Dhamma from him and attain the Deathless." He attended upon the Great Being, who was dwelling in Uruvelā and striving in exertion for six years. Becoming disenchanted with the consumption of coarse food, he went to Isipatana.
Khi được đạo sĩ Asita tiên đoán rằng “Thái tử Siddhattha sẽ trở thành bậc Toàn Giác”, vị ấy đã từ bỏ đời sống gia đình cùng với các con trai Bà-la-môn đứng đầu là Koṇḍañña, xuất gia làm đạo sĩ khổ hạnh, với tâm nguyện: “Khi Ngài đạt được quả vị Toàn Giác, ta sẽ nghe Pháp từ Ngài và đạt được bất tử (Niết-bàn).” Vị ấy đã phụng sự Đức Đại Sĩ (Mahāsatta) đang tinh tấn tu hành sáu năm ở Uruvelā. Sau đó, vì chán ghét việc thọ dụng thức ăn thô, vị ấy đã đến Isipatana.
Abhisambujjhitvā satthārā sattasattāhāni vītināmetvā isipatanaṃ gantvā dhammacakke pavattite pāṭipadadivase sotāpattiphale patiṭṭhito pañcamiyaṃ pakkhassa aññāsikoṇḍaññādīhi saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇi.
After the Teacher had attained full enlightenment and spent seven times seven days, he went to Isipatana and set in motion the Wheel of Dhamma. On the first day of the waning moon, he became established in the fruit of stream-entry, and on the fifth day of the waning moon, he attained Arahantship together with Aññāsi Koṇḍañña and others.
Sau khi Đức Đạo Sư chứng ngộ, Ngài đã trải qua bảy tuần lễ và đến Isipatana. Khi Pháp Luân được chuyển vận, vào ngày đầu tiên của nửa tháng (sau rằm), vị ấy đã an trú vào quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti). Vào ngày thứ năm của nửa tháng, vị ấy đã chứng đắc A-la-hán cùng với Aññāsikoṇḍañña và các vị khác.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.20-30) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna (apa. thera 1.12.20-30) có nói:
61. Tattha passati passoti passati sammādiṭṭhiyā dhamme aviparītaṃ jānāti bujjhatīti passo, dassanasampanno ariyo, so passantaṃ aviparītadassāviṃ ‘‘ayaṃ aviparītadassāvī’’ti passati paññācakkhunā dhammādhammaṃ yathāsabhāvato jānāti.
61. Therein, passati passo means: one who sees, knows, and understands phenomena correctly, without distortion, through right view, is a "passa" (seer), an Ariya endowed with insight. Such a seer sees with the eye of wisdom the one who sees (passantaṃ), the one who sees without distortion, as "This one is a seer without distortion"; he knows right and wrong as they truly are.
61. Trong đó, passati passo có nghĩa là: “passo” là người thấy, người biết, người giác ngộ các pháp một cách không sai lầm bằng chánh kiến, là bậc Thánh có được sự thấy. Bậc Thánh ấy thấy người đang thấy (aviparītadassāviṃ – người thấy không sai lầm) là “người này là người thấy không sai lầm” bằng tuệ nhãn, biết rõ thiện pháp và bất thiện pháp đúng với bản chất của chúng.
Na kevalaṃ passantameva, atha kho apassantañca passati, yo paññācakkhuvirahito dhamme yathāsabhāvato na passati, tampi apassantaṃ puthujjanaṃ ‘‘andho vatāyaṃ bhavaṃ acakkhuko’’ti attano paññācakkhunā passati.
Not only does he see the one who sees, but he also sees the one who does not see (apassantañca). He sees with his own eye of wisdom the ordinary person who is devoid of the eye of wisdom and does not see phenomena as they truly are, thinking, "Alas, this being is blind, without eyes."
Không chỉ thấy người đang thấy, mà còn thấy người không thấy nữa. Người phàm phu không có tuệ nhãn, không thấy các pháp đúng với bản chất của chúng, bậc Thánh ấy cũng thấy người phàm phu không thấy đó là “người này thật là mù quáng, không có mắt” bằng tuệ nhãn của mình.
Apassanto apassantaṃ, passantañca na passatīti apassanto paññācakkhurahito andhabālo tādisaṃ andhabālaṃ ayaṃ dhammādhammaṃ yathāsabhāvato na passatīti yathā apassantaṃ na passati na jānāti, evaṃ attano paññācakkhunā dhammādhammaṃ yathāsabhāvato passantañca paṇḍitaṃ ‘‘ayaṃ evaṃvidho’’ti na passati na jānāti, tasmā ahampi pubbe dassanarahito sakalaṃ ñeyyaṃ hatthāmalakaṃ viya passantaṃ bhagavantaṃ apassantampi pūraṇādiṃ yathāsabhāvato na passiṃ, idāni pana buddhānubhāvena sampanno ubhayepi yathāsabhāvato passāmīti sevitabbāsevitabbesu attano aviparītapaṭipattiṃ dasseti.
"Apassanto apassantaṃ, passantañca na passati" means that one who does not see, being a blind fool devoid of the eye of wisdom, does not see such a blind fool as he truly is, discerning what is Dhamma and not Dhamma. Just as he does not see or know one who does not see, so too he does not see or know a wise person who sees Dhamma and not Dhamma as it truly is with his own eye of wisdom, thinking, "This person is of such a nature." Therefore, I, too, previously, being devoid of insight, did not see the Blessed One who saw all knowable things as if they were an āmalaka fruit in his hand, nor did I truly see Pūraṇa and others who did not see. Now, however, endowed with the Buddha's power, I see both as they truly are. Thus, he demonstrates his undistorted conduct regarding what should and should not be associated with.
Apassanto apassantaṃ, passantañca na passatī có nghĩa là: Người không thấy, kẻ ngu si mù quáng không có tuệ nhãn, không thấy người ngu si mù quáng như vậy là “người này không thấy thiện pháp và bất thiện pháp đúng với bản chất của chúng”, cũng như không thấy, không biết người phàm phu hoàn toàn không thấy. Tương tự, người đó không thấy, không biết bậc hiền trí đang thấy thiện pháp và bất thiện pháp đúng với bản chất của chúng bằng tuệ nhãn của mình là “người này là như vậy”. Do đó, trước đây tôi cũng là người không có tuệ nhãn, không thấy Đức Thế Tôn, Đấng thấy tất cả các pháp đáng biết như quả āmala trong lòng bàn tay, cũng như không thấy Pūraṇa và những người khác đúng với bản chất của họ. Nhưng giờ đây, nhờ năng lực của Đức Phật, tôi đã có đầy đủ tuệ nhãn và thấy cả hai loại người này đúng với bản chất của họ. Như vậy, Ngài thể hiện sự thực hành không sai lầm của mình đối với những điều nên thực hành và không nên thực hành.
Ekakā mayaṃ araññeti āyasmato vajjiputtattherassa gāthā.
"Ekakā mayaṃ araññe" – this is the verse of the Venerable Vajjiputta Thera.
Ekakā mayaṃ araññe là bài kệ của Trưởng lão Vajjiputta đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ vipassiṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso nāgapupphakesarehi pūjaṃ akāsi.
This Thera, having made aspirations under former Buddhas, accumulated merit that led to Nibbāna in various existences. Ninety-one aeons ago, in the time of Vipassī Bhagavā, he was reborn in a noble family, and having attained maturity, one day he saw Vipassī Bhagavā. With a serene mind, he offered worship with nāga flower stamens.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các Đức Phật quá khứ, tích lũy phước báu là nhân duyên cho sự thoát ly sinh tử trong các kiếp khác nhau. Từ kiếp này, trong kiếp thứ chín mươi mốt, vào thời Đức Phật Vipassī, ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, một ngày nọ, thấy Đức Phật Vipassī, ngài hoan hỷ trong tâm và đã cúng dường bằng nhị hoa sen.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde amaccakule nibbatti, vajjiputtotissa nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious kamma, he wandered through existences among devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn in a minister's family; his name was Vajjiputta.
Nhờ nghiệp phước đó, ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người, và trong thời Đức Phật hiện tại, ngài sinh ra trong một gia đình quan chức, tên là Vajjiputta.
So bhagavato vesāligamane buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā katapubbakicco kammaṭṭhānaṃ gahetvā vesāliyā avidūre aññatarasmiṃ vanasaṇḍe viharati.
Upon seeing the Buddha's power during the Bhagavā's visit to Vesālī, he gained faith, went forth, completed his preliminary duties, took up a meditation subject, and resided in a certain forest grove not far from Vesālī.
Khi Đức Thế Tôn đến Vesālī, ngài thấy thần thông của Đức Phật, phát khởi niềm tin, xuất gia, hoàn thành các việc cần làm trước đó, thọ nhận đề mục thiền định và sống trong một khu rừng gần Vesālī.
Tena ca samayena vesāliyaṃ ussavo ahosi.
At that time, there was a festival in Vesālī.
Vào thời điểm đó, có một lễ hội ở Vesālī.
Tattha tattha naccagītavāditaṃ pavattati, mahājano haṭṭhatuṭṭho ussavasampattiṃ paccanubhoti, taṃ sutvā so bhikkhu ayoniso ummujjanto vivekaṃ vajjamāno kammaṭṭhānaṃ vissajjetvā attano anabhiratiṃ pakāsento –
Dancing, singing, and music took place everywhere, and the great multitude, joyful and delighted, experienced the festivities. Hearing this, that bhikkhu, reflecting unwisely, abandoning solitude, gave up his meditation subject, and expressing his discontent, he uttered the verse:
Khắp nơi có ca múa nhạc, đại chúng vui mừng hưởng thụ lễ hội. Nghe thấy vậy, vị tỳ khưu đó đã suy nghĩ một cách không đúng đắn, từ bỏ sự độc cư, buông bỏ đề mục thiền định, và thể hiện sự bất mãn của mình bằng cách nói:
Gāthaṃ vatvā, ‘‘kathañhi nāma tvaṃ, bhikkhu, niyyānike sammāsambuddhassa sāsane pabbajitvā aniyyānikaṃ vitakkaṃ vitakkessasī’’ti santajjentī saṃvejesi.
Having spoken this verse and rebuking him, “How can you, bhikkhu, having gone forth into the liberating Dispensation of the Perfectly Self-Enlightened One, conceive thoughts that are not liberating?”, the deity aroused his sense of urgency.
Sau khi nói bài kệ đó, vị thiên nữ đã cảnh tỉnh và làm cho vị tỳ khưu cảm thấy hổ thẹn bằng cách nói: “Này tỳ khưu, làm sao ông có thể xuất gia trong giáo pháp của Đức Sammāsambuddha, giáo pháp dẫn đến sự giải thoát, mà lại suy nghĩ những tư duy không dẫn đến giải thoát?” Như vậy, vị tỳ khưu được vị thiên nữ cảnh tỉnh, như một con ngựa thuần chủng bị roi quất, đã bước vào con đường thiền quán, không lâu sau đó đã phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Evaṃ so bhikkhu tāya devatāya saṃvejito kasābhihato viya bhadro assājānīyo vipassanāvīthiṃ otaritvā nacirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Thus, that bhikkhu, aroused by that deity like a noble steed struck by a whip, entered the path of vipassanā, and not long after, having earnestly developed insight, attained arahantship.
Vị tỳ khưu được vị thiên nữ cảnh tỉnh, như một con ngựa thuần chủng bị roi quất, đã bước vào con đường thiền quán, không lâu sau đó đã phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.11.62-66) –
Therefore it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Tassattho – anapekkhabhāvena vane chaḍḍitadārukkhaṇḍaṃ viya yadipi mayaṃ ekakā ekākino asahāyā imasmiṃ araññe viharāma, evaṃ viharato pana tassa me bahukā pihayanti maṃ bahū atthakāmarūpā kulaputtā abhipatthenti, ‘‘aho vatassa mayampi vajjiputtatthero viya gharabandhanaṃ pahāya araññe vihareyyāmā’’ti.
Its meaning is: Although we dwell alone in this forest, companionless and unaided, like a piece of wood cast aside in the forest due to its worthlessness, nevertheless, many desire my state—many noble sons who wish for their own welfare and advantage long for me, thinking, “Oh, if only we too could abandon household life and dwell in the forest like Venerable Vajjiputta!”
Ý nghĩa của bài kệ đó là: Mặc dù chúng tôi sống một mình trong khu rừng này, không có bạn bè, như một khúc gỗ bị bỏ rơi trong rừng vì không được quan tâm, nhưng khi sống như vậy, nhiều người khao khát tôi; nhiều thiện nam tử khao khát lợi ích và hạnh phúc mong muốn tôi, họ mong muốn: “Ôi, ước gì chúng tôi cũng có thể từ bỏ sự ràng buộc gia đình như Trưởng lão Vajjiputta và sống trong rừng!”
Yathā kiṃ?
Like what?
Như thế nào?
Nerayikā viya saggagāminaṃ, yathā nāma nerayikā attano pāpakammena niraye nibbattasattā saggagāmīnaṃ saggūpagāmīnaṃ pihayanti – ‘‘aho vata mayampi nirayadukkhaṃ pahāya saggasukhaṃ paccanubhaveyyāmā’’ti evaṃsampadamidanti attho.
Like denizens of hell desiring those who go to heaven. Just as denizens of hell, beings born in hell due to their evil kamma, desire those who go to heaven, those who reach heaven, thinking, “Oh, if only we too could abandon the suffering of hell and experience the happiness of heaven!” In this way, this analogy is to be understood.
Như những kẻ địa ngục khao khát người đi đến cõi trời, tức là, như những chúng sinh sinh ra trong địa ngục do nghiệp ác của mình, khao khát những người đi đến cõi trời, những người tái sinh vào cõi trời, và mong muốn: “Ôi, ước gì chúng tôi cũng có thể từ bỏ khổ đau địa ngục và hưởng thụ hạnh phúc cõi trời!” Ý nghĩa là ví dụ này là như vậy.
Ettha ca attani garubahuvacanappayogassa icchitabbattā ‘‘ekakā mayaṃ viharāmā’’ti puna tassa atthassa ekattaṃ sandhāya ‘‘tassa me’’ti ekavacanappayogo kato.
Here, the use of the plural mayaṃ ekakā viharāma (we dwell alone) indicates the desire to emphasize oneself with respect, but then, referring to that same meaning as singular, the singular tassa me (my state) is used.
Ở đây, vì muốn sử dụng số nhiều tôn kính cho bản thân, nên đã dùng đại từ số nhiều “ekakā mayaṃ viharāmā” (chúng tôi sống một mình), nhưng sau đó, để chỉ ý nghĩa đơn nhất của bản thân, đã dùng đại từ số ít “tassa me” (của tôi).
‘‘Tassa me’’, ‘‘saggagāmina’’nti ca ubhayampi ‘pihayantī’ti padaṃ apekkhitvā upayogatthe sampadānaniddeso daṭṭhabbo.
Both tassa me and saggagāminaṃ should be understood as dative of advantage, depending on the verb pihayanti (desire).
Cả “tassa me” và “saggagāmina” đều nên được hiểu là chỉ định cách sở thuộc (sampadāna niddesa) trong nghĩa sử dụng (upayoga), liên quan đến động từ “pihayanti” (khao khát).
Taṃ abhipatthentīti ca tādise araññavāsādiguṇe abhipatthentā nāma hontīti katvā vuttaṃ.
And it is said that "they long for it" in the sense that they long for qualities such as dwelling in the forest.
Và việc nói “họ khao khát” (taṃ abhipatthentīti ca) là vì những người khao khát những đức tính như sống trong rừng là những người khao khát (abhipatthentā nāma hontīti katvā vuttaṃ).
Tassa meti vā tassa mama santike guṇeti adhippāyo.
Or tassa me means "they long for the qualities in me."
Hoặc tassa me có nghĩa là “họ khao khát những đức tính nơi tôi”.
Cutā patantīti āyasmato pakkhattherassa gāthā.
The verse Cutā patantī (Falling, they fall) belongs to Venerable Pakkha Thera.
Cutā patantī là bài kệ của Trưởng lão Pakkha đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự phát sinh là gì?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto ito ekanavute kappe yakkhasenāpati hutvā vipassiṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso dibbavatthena pūjaṃ akāsi.
He too, having made aspirations under former Buddhas, performed meritorious deeds in various existences. Ninety-one aeons ago, he was a yakkha general in the time of Vipassī Bhagavā. Seeing the Bhagavā, he became serene in mind and made an offering of divine cloth.
Vị ấy, đã tạo các phước báu vượt trội dưới thời các Đức Phật quá khứ, đã làm các việc thiện trong các kiếp sống khác nhau. Chín mươi mốt kiếp trước, từ kiếp Bhaddakappa này, vị ấy đã là một vị tướng Dạ Xoa (yakkhasenāpati), khi thấy Đức Phật Vipassī, tâm sinh hoan hỷ và đã cúng dường bằng y phục trời.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sakkesu devadahanigame sākiyarājakule nibbatti, ‘‘sammodakumāro’’tissa nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious kamma, he wandered through existences among devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn in a royal Sākyan family in the Vedaha village of the Sākyans; his name was Sammoda Kumāra.
Do phước nghiệp ấy, vị ấy đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, rồi trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, vị ấy đã tái sinh vào hoàng tộc Thích Ca (Sākiya) tại làng Devadaha thuộc xứ Sakka, và có tên là Sammodakumāra.
Athassa daharakāle vātarogena pādā na vahiṃsu.
Later, in his childhood, his feet would not move due to a wind-disease.
Sau đó, khi còn nhỏ, do bệnh phong thấp, chân của vị ấy không đi được.
So katipayaṃ kālaṃ pīṭhasappī viya vicari.
For some time, he moved about like a cripple.
Vị ấy đã đi lại như một người què trong một thời gian.
Tenassa pakkhoti samaññā jātā.
Because of this, he acquired the designation Pakkha (cripple).
Vì thế, vị ấy có biệt danh là Pakkha (Què).
Pacchā arogakālepi tatheva naṃ sañjānanti, so bhagavato ñātisamāgame pāṭihāriyaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā katapubbakicco kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharati.
Even after he recovered, people still knew him by that name. Seeing a miracle during the Bhagavā's meeting with his relatives, he gained faith, went forth, completed his preliminary duties, took up a meditation subject, and resided in the forest.
Sau này, ngay cả khi đã khỏi bệnh, mọi người vẫn gọi vị ấy như vậy. Vị ấy đã thấy phép lạ trong cuộc hội ngộ của Đức Phật với họ hàng, tâm sinh tín ngưỡng, xuất gia, hoàn thành các việc cần làm trước đó, thọ nhận đề mục thiền (kammaṭṭhāna) và an trú trong rừng.
Athekadivasaṃ gāmaṃ piṇḍāya pavisituṃ gacchanto antarāmagge aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi.
Then, one day, as he was going to the village for alms, he sat under a certain tree on the way.
Rồi một ngày nọ, khi đang đi vào làng để khất thực, vị ấy ngồi dưới gốc cây trên đường.
Tasmiñca samaye aññataro kulalo maṃsapesiṃ ādāya ākāsena gacchati, taṃ bahū kulalā anupatitvā pātesuṃ.
At that time, a hawk was flying through the air, carrying a piece of meat. Many other hawks followed it and made it drop the meat.
Vào lúc đó, một con diều hâu đang bay trên không mang theo một miếng thịt, nhiều con diều hâu khác đuổi theo và làm rơi miếng thịt.
Pātitaṃ maṃsapesiṃ eko kulalo aggahesi.
One hawk grabbed the fallen piece of meat.
Một con diều hâu đã lấy miếng thịt bị rơi.
Taṃ añño acchinditvā gaṇhi, taṃ disvā thero ‘‘yathāyaṃ maṃsapesi, evaṃ kāmā nāma bahusādhāraṇā bahudukkhā bahupāyāsā’’ti – kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ paccavekkhitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ‘‘anicca’’ntiādinā manasikaronto piṇḍāya caritvā katabhattakicco divāṭṭhāne nisīditvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Another hawk snatched it away. Seeing this, the Thera reflected on the danger in sensual pleasures and the advantage in renunciation, thinking, “Just as this piece of meat is common to many, full of much suffering and distress, so too are sensual pleasures common to many, full of much suffering and distress.” Then, setting up vipassanā and focusing on impermanence and so forth, he went for alms, completed his meal, sat in his day-residence, developed vipassanā, and attained arahantship.
Một con khác giật lấy miếng thịt đó. Thấy vậy, Trưởng lão suy xét: “Miếng thịt này, cũng như các dục vọng, đều là thứ chung của nhiều người, mang lại nhiều khổ đau, nhiều phiền não.” – Vị ấy quán xét sự nguy hiểm của dục vọng (kāma) và lợi ích của sự xuất ly (nekkhamma), rồi bắt đầu thiền quán (vipassanā), tác ý theo cách “vô thường” (anicca) và các pháp khác. Sau khi khất thực và dùng bữa xong, vị ấy ngồi ở chỗ nghỉ ban ngày, phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.1-10) –
Therefore it is said in the Apadāna:
Vì vậy, trong Apadāna đã nói:
63. Tattha cutāti bhaṭṭhā.
There, cutā means fallen.
Trong đó, cutā nghĩa là đã rơi.
Patantīti anupatanti.
Patantī means they follow after.
Patantī nghĩa là đang rơi theo.
Patitāti cavanavasena bhūmiyaṃ patitā, ākāse vā sampatanavasena patitā.
Patitā means fallen to the ground by way of shifting, or fallen by way of flying down from the sky.
Patitā nghĩa là đã rơi xuống đất do sự chuyển dời, hoặc đã rơi xuống do sự rơi trên không.
Giddhāti gedhaṃ āpannā.
Giddhā means addicted to greed.
Giddhā nghĩa là đã tham đắm.
Punarāgatāti punadeva upagatā.
Punarāgatā means returned again.
Punarāgatā nghĩa là đã trở lại.
Ca-saddo sabbattha yojetabbo.
The particle ca should be connected everywhere.
Tiếp vĩ ngữ ca cần được gắn vào tất cả các từ.
Idaṃ vuttaṃ hoti – patanti anupatanti ca idha kulalā, itarassa mukhato cutā ca maṃsapesi, cutā pana sā bhūmiyaṃ patitā ca, giddhā gedhaṃ āpannā sabbeva kulalā punarāgatā.
This is what is meant: here, the kites fall and follow after, and the piece of flesh falls from the mouth of the other; and that fallen piece falls to the ground; all the kites, addicted to greed, return again.
Ý nghĩa là: Các con diều hâu ở đây đang rơi xuống và đuổi theo. Miếng thịt đã rơi ra khỏi miệng của con diều hâu kia, miếng thịt đã rơi ấy lại rơi xuống đất, và tất cả các con diều hâu tham đắm lại quay trở lại.
Yathā cime kulalā, evaṃ saṃsāre paribbhamantā sattā ye kusaladhammato cutā, te patanti nirayādīsu, evaṃ patitā ca, sampattibhave ṭhitā tattha kāmasukhānuyogavasena kāmabhave rūpārūpabhavesu ca bhavanikantivasena giddhā ca punarāgatā bhavato aparimuttattā tena tena bhavagāminā kammena taṃ taṃ bhavasaññitaṃ dukkhaṃ āgatā eva, evaṃbhūtā ime sattā.
Just as these kites are, so are beings wandering in saṃsāra: those who have fallen from wholesome states fall into hell and so on; and having thus fallen, or while standing in a state of prosperity, being attached by way of indulgence in sensual pleasures in the sense-sphere existence, and by way of attachment to existence in the form- and formless-sphere existences, they return again due to not being freed from existence, and by means of those deeds leading to existence, they verily arrive at that suffering named existence, such are these beings.
Cũng như những con diều hâu này, các chúng sinh luân chuyển trong vòng sinh tử, những ai đã rơi khỏi các thiện pháp thì rơi vào các ác đạo như địa ngục, v.v. Và những chúng sinh đã rơi xuống hoặc chưa rơi xuống, đang an trú trong các cõi an lạc, do sự tận hưởng các dục lạc trong cõi dục, và do sự tham đắm vào cõi hữu trong các cõi sắc và vô sắc, họ lại trở lại. Vì chưa giải thoát khỏi các cõi hữu, do nghiệp dẫn đến các cõi hữu đó, họ chắc chắn phải chịu khổ đau mang tên các cõi hữu đó. Các chúng sinh này là như vậy.
Mayā pana kataṃ kiccaṃ pariññādibhedaṃ soḷasavidhampi kiccaṃ kataṃ, na dāni taṃ kātabbaṃ atthi.
But by me “the task has been done,” meaning the sixteen-fold task, such as comprehension, has been done; there is nothing more to be done now.
Còn tôi, kiccam kataṃ (việc đã làm) – mười sáu loại việc, bao gồm sự hiểu biết viên mãn (pariññā), v.v., đã được hoàn thành. Bây giờ không còn việc gì phải làm nữa.
Rataṃ rammaṃ ramitabbaṃ ariyehi sabbasaṅkhatavinissaṭaṃ nibbānaṃ rataṃ abhirataṃ rammaṃ.
Rataṃ rammaṃ (delightful, pleasing) refers to Nibbāna, which is delightful, exceedingly pleasing to the Noble Ones, and is free from all conditioned things.
Rataṃ rammaṃ – Nibbāna (Niết Bàn) là nơi đáng hoan hỷ, hoàn toàn thoát ly khỏi mọi pháp hữu vi (saṅkhata), là nơi hoan hỷ, là nơi vui thích.
Tena ca sukhenanvāgataṃ sukhaṃ phalasamāpattisukhena anuāgataṃ upagataṃ accantasukhaṃ nibbānaṃ, sukhena vā sukhāpaṭipadābhūtena vipassanāsukhena maggasukhena ca anvāgataṃ phalasukhaṃ nibbānasukhañcāti attho veditabbo.
And by that sukhenanvāgataṃ sukhaṃ (happiness accompanied by happiness) means Nibbāna, which is supremely happy, approached by the happiness of fruition-attainment; or alternatively, the meaning should be understood as the happiness of fruition and the happiness of Nibbāna, accompanied by the happiness of insight and the happiness of the path, which constitute the pleasant practice.
Và sukhenanvāgataṃ sukhaṃ (hạnh phúc được đi kèm với hạnh phúc) là Nibbāna, hạnh phúc tối thượng, được tiếp cận với hạnh phúc của quả vị thiền định (phalasamāpatti). Hoặc, ý nghĩa cần được hiểu là hạnh phúc của quả vị và hạnh phúc của Nibbāna, được tiếp cận với hạnh phúc của thiền quán (vipassanāsukha) và hạnh phúc của Đạo (maggasukha), vốn là con đường hạnh phúc (sukhāpaṭipadā).
Dumavhayāya uppannoti vimalakoṇḍaññattherassa gāthā.
Dumavhayāya uppanno are the stanzas of Thera Vimalakoṇḍañña.
Dumavhayāya uppanno là bài kệ của Trưởng lão Vimalakoṇḍañña.
Kā uppatti?
What is his origin story?
Sự xuất xứ là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle vibhavasampanne kule nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ vipassiṃ bhagavantaṃ mahatiyā parisāya parivutaṃ dhammaṃ desentaṃ disvā pasannamānaso catūhi suvaṇṇapupphehi pūjesi.
This thera, too, having performed acts of merit under previous Buddhas, accumulating merit that served as a strong support for liberation in various existences, was reborn in a prosperous family during the time of Vipassī Bhagavā, ninety-one aeons ago. Having reached maturity, one day he saw Vipassī Bhagavā surrounded by a great assembly, teaching the Dhamma, and with a gladdened mind, he worshipped him with four golden flowers.
Vị này cũng đã tạo các phước báu vượt trội dưới thời các Đức Phật quá khứ, tích lũy các thiện nghiệp là nhân duyên cho sự giải thoát (vivaṭṭūpanissaya) trong các kiếp sống khác nhau. Chín mươi mốt kiếp trước, dưới thời Đức Phật Vipassī, vị ấy tái sinh vào một gia đình giàu có, khi trưởng thành, một ngày nọ, thấy Đức Phật Vipassī đang thuyết Pháp giữa một đại chúng, tâm sinh hoan hỷ và đã cúng dường bằng bốn bông hoa vàng.
Bhagavā tassa pasādasaṃvaḍḍhanatthaṃ tathārūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāresi, yathā suvaṇṇābhā sakalaṃ taṃ padesaṃ ottharati.
The Bhagavā, in order to increase his gladness, created such a miraculous display that a golden radiance spread over that entire area.
Đức Phật đã tạo ra một phép thần thông (iddhābhisaṅkhāra) như vậy để tăng trưởng niềm tin của vị ấy, khiến ánh sáng vàng bao trùm khắp nơi đó.
Taṃ disvā bhiyyosomattāya pasannamānaso hutvā bhagavantaṃ vanditvā taṃ nimittaṃ gahetvā attano gehaṃ gantvā buddhārammaṇaṃ pītiṃ avijahanto kenaci rogena kālaṃ katvā tusitesu upapanno aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājānaṃ bimbisāraṃ paṭicca ambapāliyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
Seeing that, he became even more gladdened in mind, and having paid homage to the Bhagavā, he took that as a sign, went to his own home, and without abandoning the joy that had the Buddha as its object, he passed away due to some illness and was reborn in the Tusita heaven. Having performed merits again and again, he wandered through divine and human existences, and in this Buddha-era, he conceived in the womb of Ambapāli, owing to King Bimbisāra.
Thấy vậy, vị ấy càng thêm hoan hỷ, đảnh lễ Đức Phật, lấy dấu hiệu đó làm đề mục, trở về nhà, không từ bỏ niềm hỷ lạc hướng về Đức Phật. Do một căn bệnh nào đó, vị ấy qua đời và tái sinh vào cõi trời Tusita. Tiếp tục tạo các công đức, luân hồi trong cõi trời và cõi người, rồi trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, vị ấy đã tái sinh vào bụng của Ambapālī, do duyên với vua Bimbisāra.
Rājā hi bimbisāro taruṇakāle ambapāliyā rūpasampattiṃ sutvā sañjātābhilāso katipayamanussaparivāro aññātakavesena vesāliṃ gantvā ekarattiṃ tāya saṃvāsaṃ kappesi.
King Bimbisāra, in his youth, having heard of Ambapāli's beauty, became enamoured. Accompanied by a few men, he went to Vesālī in disguise and spent one night with her.
Vua Bimbisāra, khi còn trẻ, nghe nói về vẻ đẹp của Ambapālī, tâm sinh dục vọng, cùng với vài người tùy tùng, cải trang đến Vesālī và ở lại với nàng một đêm.
Tadā ayaṃ tassā kucchimhi paṭisandhiṃ aggahesi.
At that time, this thera took conception in her womb.
Khi ấy, vị này đã thọ thai trong bụng nàng.
Sā ca gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ tassa ārocesi.
And she informed the king that she was pregnant.
Nàng đã báo cho vua biết về việc mình đã mang thai.
Rājāpi attānaṃ jānāpetvā dātabbayuttakaṃ datvā pakkāmi.
The king also made himself known, gave what was proper to be given, and departed.
Vua cũng cho biết thân phận của mình, ban phát những gì cần ban và rời đi.
Sā gabbhassa paripākamanvāya puttaṃ vijāyi, ‘‘vimalo’’tissa nāmaṃ ahosi, pacchā vimalakoṇḍaññoti paññāyittha.
When the pregnancy was mature, she gave birth to a son, whose name was Vimala, and later he became known as Vimalakoṇḍañña.
Nàng mang thai đủ tháng và sinh một người con trai, tên là Vimala. Sau này, vị ấy được biết đến với tên Vimalakoṇḍañña.
So vayappatto bhagavato vesāligamane buddhānubhāvaṃ disvā pasannamānaso pabbajitvā katapubbakicco vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Having reached maturity, he saw the Buddha's power during the Bhagavā's visit to Vesālī, and with a gladdened mind, he went forth into the homeless life. Having completed the preliminary duties, he established insight and attained Arahantship not long after.
Khi trưởng thành, vị ấy đã thấy uy lực của Đức Phật khi Ngài đến Vesālī, tâm sinh hoan hỷ, xuất gia, hoàn thành các việc cần làm trước đó, bắt đầu thiền quán và không lâu sau đã đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.40-48) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Vì vậy, trong Apadāna đã nói:
64. Tattha dumavhayāyāti dumena ambena avhātabbāya, ambapāliyāti attho.
There, dumavhayāyā means "to be called by the mango tree," meaning "in Ambapāli."
Ở đó, dumavhayāyā có nghĩa là "bởi cây xoài được gọi là", tức là Ambapālī.
Ādhāre cetaṃ bhummavacanaṃ.
And this is the locative case indicating basis.
Đây là cách dùng sở cách (bhummavacana) chỉ nơi chốn.
Uppannoti tassā kucchiyaṃ uppanno uppajjamāno ca.
Uppanno means born in her womb, and also being born.
Uppanno có nghĩa là "sinh ra" trong bụng của cô ấy, và "đang sinh ra".
Jāto paṇḍaraketunāti dhavalavatthadhajattā ‘‘paṇḍaraketū’’ti paññātena bimbisāraraññā hetubhūtena jāto, taṃ paṭicca nibbattoti attho.
Jāto paṇḍaraketunā means born due to King Bimbisāra, who was known as "Paṇḍaraketu" because he had a white cloth as a banner, meaning born on account of him.
Jāto paṇḍaraketunā có nghĩa là "sinh ra bởi vua Bimbisāra", người được biết đến là "Paṇḍaraketu" vì có y phục trắng như cờ, tức là được sinh ra nhờ ông ấy.
Uppannoti vā paṭhamābhinibbattidassanaṃ.
Or, uppanno is the indication of the first conception.
Hoặc uppanno chỉ sự xuất hiện đầu tiên.
Tato hi jātoti abhijātidassanaṃ.
Then jāto is the indication of birth.
Từ đó, jāto chỉ sự sinh ra.
Vijāyanakālato paṭṭhāya hi loke jātavohāro.
Indeed, from the time of birth, the expression "born" is used in the world.
Thật vậy, trong thế gian, danh từ "sinh ra" được dùng từ lúc ra đời.
Ettha ca ‘‘dumavhayāya uppanno’’ti iminā attukkaṃsanabhāvaṃ apaneti, anekapatiputtānampi visesādhigamasambhavañca dīpeti.
Here, by "dumavhayāya uppanno" he removes the aspect of self-exaltation and shows the possibility of attaining special distinctions even for the sons of many.
Ở đây, với cụm từ "dumavhayāya uppanno", ngài loại bỏ sự tự tán dương và chỉ ra rằng nhiều người con cũng có thể đạt được những thành tựu đặc biệt.
‘‘Jāto paṇḍaraketunā’’ti iminā viññātapitikadassanena paravambhanaṃ apaneti.
By "Jāto paṇḍaraketunā," by indicating a known father, he removes the disparagement of others.
Với cụm từ "Jāto paṇḍaraketunā", ngài loại bỏ sự chỉ trích của người khác bằng cách chỉ ra một người cha được biết đến.
Ketuhāti mānappahāyī.
Ketuhā means one who has abandoned conceit.
Ketuhā có nghĩa là "người đã từ bỏ kiêu mạn".
Māno hi uṇṇatilakkhaṇattā ketu viyāti ketu.
Conceit, being characterized by uplifting, is like a banner, thus ketu.
Thật vậy, kiêu mạn được gọi là "ketu" (cờ hiệu) vì nó có đặc tính là sự ngạo mạn, giống như một lá cờ.
Tathā hi so ‘‘ketukamyatāpaccupaṭṭhāno’’ti vuccati.
Thus, it is called "ketukamyatāpaccupaṭṭhāno" (appearing as the desire for a banner).
Do đó, nó được gọi là "ketukamyatāpaccupaṭṭhāno" (sự xuất hiện của mong muốn cờ hiệu).
Ketunāyevāti paññāya eva.
Ketunāyevā means by wisdom itself.
Ketunāyevā có nghĩa là "chỉ bằng trí tuệ".
Paññā hi anavajjadhammesu accuggataṭṭhena mārasenappamaddanena pubbaṅgamaṭṭhena ca ariyānaṃ dhajā nāma.
Wisdom is indeed the banner of the Noble Ones, by its nature of being exalted in blameless qualities and by its nature of being foremost in crushing Māra’s army.
Trí tuệ được gọi là cờ hiệu của các bậc Thánh vì nó nổi bật trong các pháp không có lỗi, và vì nó đi trước trong việc nghiền nát quân đội của Māra.
Tenāha ‘‘dhammo hi isinaṃ dhajo’’ti (saṃ. ni. 2.241; a. ni. 4.48; jā. 2.21.494).
Therefore, it is said, "Dhamma is indeed the banner of the sages."
Do đó, ngài nói: "Dhamma là cờ hiệu của các bậc hiền triết" (Saṃ. Ni. 2.241; A. Ni. 4.48; Jā. 2.21.494).
Mahāketuṃ padhaṃsayīti mahāvisayatāya mahantā, seyyamānajātimānādibhedato bahavo ca mānappakārā, itare ca kilesadhammā samussitaṭṭhena ketu etassāti mahāketu māro pāpimā.
"Mahāketuṃ padhaṃsayī" means that Māra, the Evil One, is called Mahāketu (great banner) because of his vast range and the many types of conceit, such as the conceit of superiority and the conceit of birth, and other defilements, which are like a banner due to their exalted nature.
Mahāketuṃ padhaṃsayī có nghĩa là "nghiền nát Māra, kẻ ác", người có "mahāketu" (cờ hiệu lớn) vì có nhiều loại kiêu mạn lớn do phạm vi rộng lớn của chúng, như kiêu mạn về sự hơn người, kiêu mạn về dòng dõi, v.v., và các pháp phiền não khác được dựng lên như một cờ hiệu.
Taṃ balavidhamanavisayātikkamanavasena abhibhavi nibbisevanaṃ akāsīti.
He overcame him by destroying his power and transcending his domain, making him powerless.
Ngài đã chế ngự và làm cho nó không còn sức mạnh bằng cách phá hủy sức mạnh và vượt qua phạm vi của nó.
‘‘Mahāketuṃ padhaṃsayī’’ti attānaṃ paraṃ viya dassento aññāpadesena arahattaṃ byākāsi.
By saying "Mahāketuṃ padhaṃsayī," he declared his own Arahantship by referring to another, as if presenting himself as another.
Với cụm từ "Mahāketuṃ padhaṃsayī", ngài đã tuyên bố sự chứng đắc A-la-hán bằng cách nói về một người khác, như thể đang nói về chính mình.
Ukkhepakatavacchassāti āyasmato ukkhepakatavacchattherassa gāthā.
"Ukkhepakatavacchassa" – this is the verse of the Venerable Ukkhepakatavaccha Thera.
Ukkhepakatavacchassa là bài kệ của Trưởng lão Ukkhepakatavaccha đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự xuất hiện của ngài là gì?
Sopi kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito catunavute kappe siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthāraṃ uddissa māḷaṃ karontassa pūgassa ekatthambhaṃ alabhantassa thambhaṃ datvā sahāyakiccaṃ akāsi.
It is said that he, too, having made aspirations under previous Buddhas and accumulated merit that leads to liberation in various existences, was reborn in a good family in the time of the Blessed One Siddhattha, ninety-four aeons ago. Having attained maturity, he helped a group of devotees who were building a pavilion for the Teacher but could not find a pillar, by providing them with a pillar.
Nghe nói, Trưởng lão này cũng đã tạo công đức trong các vị Phật quá khứ, tích lũy công đức là nhân duyên cho sự giải thoát trong các kiếp sống khác nhau. Vào kiếp thứ chín mươi bốn từ kiếp này, dưới thời Đức Thế Tôn Siddhattha, ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, ngài đã giúp đỡ một nhóm người đang xây một ngọn tháp cúng dường Đức Đạo Sư nhưng không tìm được một cây cột, ngài đã dâng tặng một cây cột và hoàn thành công việc hỗ trợ.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, vacchotissa gottato āgatanāmaṃ.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva world, and after repeatedly performing good deeds and transmigrating among devas and humans, he was reborn as the son of a certain brahmin in Sāvatthī during this Buddha's dispensation. His name, Vaccha, came from his clan.
Nhờ nghiệp công đức đó, ngài sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo nhiều công đức khác, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Đến thời Đức Phật hiện tại, ngài sinh ra là con trai của một Bà-la-môn ở Sāvatthī, tên Vaccha là tên dòng họ của ngài.
So satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā kosalaraṭṭhe gāmakāvāse vasanto āgatāgatānaṃ bhikkhūnaṃ santike dhammaṃ pariyāpuṇāti.
Having heard the Dhamma from the Teacher, he gained faith and went forth. Dwelling in a village monastery in the Kosala country, he learned the Dhamma from bhikkhus who came and went.
Ngài nghe Pháp từ Đức Đạo Sư, phát sinh đức tin, xuất gia, và sống trong một ngôi làng ở xứ Kosala, học Pháp từ các Tỳ-khưu đến và đi.
‘‘Ayaṃ vinayo idaṃ suttantaṃ ayaṃ abhidhammo’’ti pana paricchedaṃ na jānāti.
However, he did not know the distinction, thinking, "This is Vinaya, this is Suttanta, this is Abhidhamma."
Tuy nhiên, ngài không biết cách phân biệt "đây là Luật, đây là Kinh, đây là Vi Diệu Pháp".
Athekadivasaṃ āyasmantaṃ dhammasenāpatiṃ pucchitvā yathāparicchedaṃ sabbaṃ sallakkhesi.
Then, one day, he questioned the Venerable Dhammasenāpati (Sāriputta) and understood all the distinctions.
Rồi một ngày nọ, ngài hỏi Trưởng lão Dhammasenāpati (Đại tướng Pháp) và đã nhận ra tất cả các phân loại.
Dhammasaṅgītiyā pubbepi piṭakādisamaññā pariyattisaddhamme vavatthitā eva, yato bhikkhūnaṃ vinayadharādivohāro.
Even before the Dhamma Saṅgīti, the designations of the Piṭakas and so forth were already established in the Saddhamma of Pariyatti, which is why there were such terms as 'Vinayadhara' for bhikkhus.
Ngay cả trước khi có Pháp tập kết (Dhammasaṅgīti), các danh xưng như "piṭaka" (tạng) đã được thiết lập trong Chánh Pháp thuộc về pariyatti (giáo điển), do đó có các danh xưng như "vinayadhara" (người giữ Luật) cho các Tỳ-khưu.
So tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhanto paripucchanto tattha vutte rūpārūpadhamme sallakkhetvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā sammasanto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
As he learned and repeatedly questioned about the Tepiṭaka Buddha's word, he discerned the rūpa and arūpa dhammas taught therein, established vipassanā, and by contemplating them, he soon attained Arahantship.
Ngài đã học và hỏi về Tam Tạng Phật Ngôn, nhận ra các pháp sắc và vô sắc được nói đến trong đó, thiết lập thiền quán (vipassanā), và quán chiếu, không lâu sau đó đã đạt được A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.2.13-26) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna có nói:
Tattha ukkhepakatavacchassāti kataukkhepavacchassa, bhikkhuno santike visuṃ visuṃ uggahitaṃ vinayapadesaṃ suttapadesaṃ abhidhammapadesañca yathāparicchedaṃ vinayasuttābhidhammānaṃyeva upari khipitvā sajjhāyanavasena tattha tattheva pakkhipitvā ṭhitavacchenāti attho karaṇatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ.
Here, Ukkhepakatavacchassā means ‘of the bhikkhu named Ukkhepa-katavaccha’, meaning the bhikkhu who, having separately learned sections of Vinaya, Sutta, and Abhidhamma, as delimited, then placed them over the Vinaya, Sutta, and Abhidhamma themselves by way of recitation, and thus remained established in them. This genitive case is used in the sense of the agent.
Ở đó, ukkhepakatavacchassa có nghĩa là "bởi Vaccha, người đã phân loại", tức là bởi Trưởng lão Vaccha, người đã phân loại các phần Luật, Kinh, và Vi Diệu Pháp đã được học riêng biệt từ các Tỳ-khưu, bằng cách đặt chúng vào đúng vị trí của Luật, Kinh, và Vi Diệu Pháp thông qua việc tụng đọc. Đây là cách dùng sở cách (sāmivacana) mang nghĩa công cụ (karaṇatthe).
Saṅkalitaṃ bahūhi vassehīti bahukehi saṃvaccharehi sampiṇḍanavasena hadaye ṭhapitaṃ.
Saṅkalitaṃ bahūhi vassehīti means ‘accumulated and kept in the heart over many years’.
Saṅkalitaṃ bahūhi vassehi có nghĩa là "đã được tích lũy trong tâm qua nhiều năm".
‘‘Saṅkhalita’’ntipi pāṭho, saṅkhalitaṃ viya kataṃ ekābaddhavasena vācuggataṃ kataṃ.
The reading saṅkhalitaṃ also exists, meaning ‘made like a chain, committed to memory in a continuous manner’.
Cũng có bản đọc là "saṅkhalitaṃ", có nghĩa là "đã được xâu chuỗi" hoặc "đã được ghi nhớ liền mạch".
Yaṃ buddhavacananti vacanaseso.
The remaining words are ‘that Buddha’s word’.
Nghĩa còn lại là "Phật Ngôn".
Tanti taṃ pariyattidhammaṃ bhāsati katheti.
Taṃ means ‘that Dhamma of study’, bhāsati means ‘he teaches’.
Taṃ có nghĩa là "thuyết giảng" Pháp pariyatti đó.
Gahaṭṭhānanti tesaṃ yebhuyyatāya vuttaṃ.
Gahaṭṭhānaṃ is stated due to the majority of those present.
Gahaṭṭhānaṃ được nói như vậy vì phần lớn là các cư sĩ.
Sunisinnoti tasmiṃ dhamme sammā niccalo nisinno, lābhasakkārādiṃ apaccāsīsanto kevalaṃ vimuttāyatanasīseyeva ṭhatvā kathetīti attho.
Sunisinno means ‘well-established and unshaken in that Dhamma’, meaning he teaches, not longing for gain or honor, but solely established in the pinnacle of liberation.
Sunisinno có nghĩa là "ngồi vững vàng" trong Pháp đó, tức là ngài thuyết giảng mà không mong cầu lợi lộc, danh tiếng, v.v., chỉ dựa vào sự giải thoát. Đây là ý nghĩa.
Tenāha ‘‘uḷārapāmojjo’’ti phalasamāpattisukhavasena dhammadesanāvaseneva ca uppannauḷārapāmojjoti.
Therefore, it is said ‘‘uḷārapāmojjo’’, meaning ‘possessing great joy arisen from the bliss of fruition attainment and from the act of teaching the Dhamma’.
Do đó, ngài nói "uḷārapāmojjo" nghĩa là "có niềm hoan hỷ cao cả" phát sinh từ hạnh phúc của quả vị thiền định và từ việc thuyết giảng Pháp.
Vuttañhetaṃ –
For it has been said:
Điều này đã được nói:
Anusāsi mahāvīroti āyasmato meghiyattherassa gāthā.
Anusāsi mahāvīro – this verse belongs to the Venerable Thera Meghiya. What is its origin? This thera too, having performed meritorious deeds under previous Buddhas, sowing seeds of merit in various existences, was reborn in a prominent family during the time of Vipassī Bhagavā, ninety-one eons ago, and attained maturity.
Anusāsi mahāvīro là kệ của Trưởng lão Meghiya.
Kā uppatti?
At that time, Vipassī Bhagavā, having reached the end of his Buddha-work, relinquished his life-span. Due to this, when earthquakes and other phenomena occurred, the great multitude became terrified and distressed.
Sự kiện nào đã xảy ra?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave kusalabījāni ropento ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ pāpuṇi.
Then, Vessavaṇa Mahārājā, having explained the matter, comforted them. Hearing this, the great multitude was filled with a sense of urgency.
Vị Trưởng lão này cũng đã tạo công đức trong thời các vị Phật quá khứ, gieo trồng hạt giống thiện nghiệp trong các kiếp sống khác nhau, rồi vào một trăm lẻ chín kiếp trước đây, trong thời Đức Phật Vipassī, ngài tái sinh vào một gia đình quý tộc và đạt đến sự trưởng thành về trí tuệ.
Tasmiñca samaye vipassī bhagavā buddhakiccassa pariyosānamāgamma āyusaṅkhāraṃ ossajji.
Among them, this young man, hearing of the Buddha’s power, developed great respect and reverence for the Teacher and experienced profound joy and delight.
Vào thời điểm đó, Đức Phật Vipassī, sau khi hoàn tất Phật sự, đã xả thọ hành.
Tena pathavīkampādīsu uppannesu mahājano bhītatasito ahosi.
Due to that meritorious deed, he wandered through divine and human existences, and in this Buddha-era, he was reborn in the royal Sakyan family in Kapilavatthu. His name was Meghiya.
Do đó, khi động đất và các hiện tượng khác xảy ra, đại chúng trở nên sợ hãi và kinh hoàng.
Atha naṃ vessavaṇo mahārājā tamatthaṃ vibhāvetvā samassāsesi.
When he came of age, he went forth into homelessness under the Teacher. While attending to the Bhagavā, when the Bhagavā was dwelling in the Jālikā monastery, he saw the delightful Mango Grove on the bank of the Kimikālā River and wished to dwell there.
Sau đó, Đại vương Vessavaṇa đã giải thích sự việc và an ủi họ.
Taṃ sutvā mahājano saṃvegappatto ahosi.
He was dissuaded by the Bhagavā twice, but on the third occasion, he was permitted. He went to that Mango Grove, but being afflicted by flies of wrong thoughts, he could not attain concentration of mind.
Nghe vậy, đại chúng cảm thấy xúc động sâu sắc.
Tatthāyaṃ kulaputto buddhānubhāvaṃ sutvā satthari sañjātagāravabahumāno uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedesi.
He then returned to the Teacher and reported the matter. Afterwards, the Bhagavā instructed him, saying, “Meghiya, for the ripening of an undeveloped liberation of mind, five things lead to ripening,” and so on.
Trong số đó, vị thiện nam tử này, sau khi nghe về oai lực của Đức Phật, đã sinh lòng tôn kính và ngưỡng mộ đối với Bậc Đạo Sư, và cảm nhận niềm hỷ lạc vô cùng lớn lao.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ sākiyarājakule nibbatti, tassa meghiyoti nāmaṃ ahosi.
Standing in that instruction, Thera Meghiya cultivated Vipassanā and attained Arahantship. Therefore, in the Apadāna, it is said:
Nhờ nghiệp công đức đó, ngài đã luân hồi trong các cõi trời và người, rồi trong thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh vào gia đình hoàng tộc Sakya ở Kapilavatthu, và được đặt tên là Meghiya.
So vayappatto satthu santike pabbajitvā bhagavantaṃ upaṭṭhahanto bhagavati jālikāyaṃ viharante kimikālāya nadiyā tīre ramaṇīyaṃ ambavanaṃ disvā tattha viharitukāmo dve vāre bhagavatā vāretvā tatiyavāraṃ vissajjito tattha gantvā micchāvitakkamakkhikāhi khajjamāno cittasamādhiṃ alabhitvā satthu santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesi.
Having reached maturity, he went forth at the Teacher's presence, and while attending upon the Blessed One, when the Blessed One was dwelling in Jālikā, he saw a delightful mango grove on the bank of the Kimikālā river. Desirous of dwelling there, he was restrained twice by the Blessed One. Released on the third occasion, he went there. Being tormented by the flies of wrong thoughts (micchāvitakka), he did not obtain concentration of mind (cittasamādhi), and having gone to the Teacher's presence, he reported the matter.
Khi đến tuổi trưởng thành, ngài đã xuất gia dưới sự chỉ dạy của Bậc Đạo Sư. Trong khi hầu hạ Đức Thế Tôn, khi Đức Thế Tôn đang trú tại Jālikā, ngài thấy một khu vườn xoài đẹp đẽ bên bờ sông Kimikālā và muốn ở đó. Sau khi bị Đức Thế Tôn từ chối hai lần, đến lần thứ ba ngài được cho phép. Ngài đến đó, nhưng bị phiền não bởi những tà tư duy như ruồi bọ, không thể đạt được định tâm. Ngài trở về gặp Bậc Đạo Sư và trình bày sự việc.
Athassa bhagavā ‘‘aparipakkāya, meghiya, cetovimuttiyā pañca dhammā paripākāya saṃvattantī’’tiādinā (udā. 31) ovādaṃ adāsi.
Then the Blessed One gave him counsel, saying, "For the unripened liberation of mind (cetovimutti), Meghiya, five things lead to its ripening," and so on.
Sau đó, Đức Thế Tôn đã ban lời khuyên cho ngài, bắt đầu bằng câu: "Này Meghiya, có năm pháp giúp cho sự giải thoát tâm chưa chín muồi trở nên chín muồi."
So tasmiṃ ovāde ṭhatvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Abiding by that counsel, he developed insight (vipassanā) and attained Arahantship.
Ngài đã giữ vững lời khuyên đó, phát triển tuệ quán và đạt đến quả vị A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.57-65) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì vậy, trong Apadāna đã nói:
Tattha anusāsīti ‘‘aparipakkāya, meghiya, cetovimuttiyā pañca dhammā paripākāya saṃvattantī’’tiādinā ovadi anusiṭṭhiṃ adāsi.
Here, anusāsī (counseled) means he advised and gave instruction with words such as, "For the unripened liberation of mind, Meghiya, five things lead to its ripening."
Trong đó, anusāsi có nghĩa là đã khuyên dạy, đã ban lời chỉ dẫn, bắt đầu bằng câu: "Này Meghiya, có năm pháp giúp cho sự giải thoát tâm chưa chín muồi trở nên chín muồi."
Mahāvīroti mahāvikkanto, vīriyapāramipāripūriyā caturaṅgasamannāgatavīriyādhiṭṭhānena anaññasādhāraṇacatubbidhasammappadhānasampattiyā ca mahāvīriyoti attho.
Mahāvīro (Great Hero) means one of great valor, meaning one of great energy due to the fulfillment of the perfection of energy (vīriyapāramī), through the determination of energy endowed with four factors, and through the attainment of the four kinds of right endeavors (sammappadhāna) that are unique to him.
Mahāvīro có nghĩa là vị có đại dũng lực, tức là vị có đại tinh tấn do đã hoàn thành Ba-la-mật tinh tấn, do đã kiên định với tinh tấn đầy đủ bốn chi, và do đã đạt được bốn chánh cần không ai sánh bằng.
Sabbadhammāna pāragūti sabbesañca ñeyyadhammānaṃ pāraṃ pariyantaṃ ñāṇagamanena gato adhigatoti sabbadhammāna pāragū, sabbaññūti attho.
Sabbadhammāna pāragū (one who has reached the far shore of all phenomena) means one who has gone and attained the far shore, the limit, of all knowable phenomena through the path of knowledge; in other words, one who is omniscient.
Sabbadhammāna pāragū có nghĩa là vị đã đạt đến bờ bên kia, tức là đã đạt đến giới hạn cuối cùng của tất cả các pháp cần được biết bằng sự thâm nhập của trí tuệ, tức là Bậc Toàn Giác.
Sabbesaṃ vā saṅkhatadhammānaṃ pārabhūtaṃ nibbānaṃ sayambhūñāṇena gato adhigatoti sabbadhammāna pāragū.
Alternatively, sabbadhammāna pāragū means one who has gone and attained Nibbāna, which is the far shore of all conditioned phenomena, through self-arisen knowledge (sayambhūñāṇa).
Hoặc sabbadhammāna pāragū có nghĩa là vị đã đạt đến Niết Bàn, là bờ bên kia của tất cả các pháp hữu vi, bằng tự giác trí.
Tassāhaṃ dhammaṃ sutvānāti tassa buddhassa bhagavato sāmukkaṃsikaṃ taṃ catusaccadhammaṃ suṇitvā.
Tassāhaṃ dhammaṃ sutvānā (Having heard his Dhamma) means having heard that Dhamma of the four Noble Truths, which is unique to that Buddha, the Blessed One.
Tassāhaṃ dhammaṃ sutvāna có nghĩa là tôi đã nghe Giáo Pháp Tứ Đế đặc biệt đó của Đức Phật Thế Tôn.
Vihāsiṃ santiketi ambavane micchāvitakkehi upadduto cālikā vihāraṃ gantvā satthu samīpeyeva vihāsiṃ.
Vihāsiṃ santike (I dwelt near him) means, being afflicted by wrong thoughts in the mango grove, I went to Cālikā Vihāra and dwelt right near the Teacher.
Vihāsiṃ santike có nghĩa là tôi đã bị phiền não bởi những tà tư duy trong vườn xoài, rồi đến tịnh xá Cālikā và an trú ngay cạnh Bậc Đạo Sư.
Satoti satimā, samathavipassanābhāvanāya appamattoti attho.
Sato (mindfully) means mindful, meaning diligent in the development of serenity (samatha) and insight (vipassanā).
Sato có nghĩa là có chánh niệm, tức là không buông lung trong việc tu tập samatha và vipassanā.
Ahanti idaṃ yathā ‘‘anusāsī’’ti ettha ‘‘ma’’nti evaṃ ‘‘vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti ettha ‘‘mayā’’ti pariṇāmetabbaṃ.
The word ahaṃ (I) here should be construed as "by me" (mayā) in "the knowledges have been attained, the Buddha's Dispensation has been accomplished," just as "me" (maṃ) is understood in "anusāsī" (counseled me).
Từ ahaṃ này, giống như từ “maṃ” trong “anusāsi”, thì từ “mayā” trong “vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana” cũng phải được chuyển đổi tương tự.
‘‘Kataṃ buddhassa sāsana’’nti ca iminā yathāvuttaṃ vijjāttayānuppattimeva satthu ovādapaṭikaraṇabhāvadassanena pariyāyantarena pakāseti.
And by “Kataṃ buddhassa sāsanaṃ” (the Buddha’s Dispensation has been accomplished), he expresses the aforementioned attainment of the three knowledges in another way, by showing it as the performance of the Teacher's counsel.
Và bằng câu “Kataṃ buddhassa sāsana”, ngài đã diễn đạt một cách khác về sự chứng đắc Tam Minh như đã nói, bằng cách chỉ ra đó là sự thực hành theo lời khuyên của Bậc Đạo Sư.
Sīlakkhandhādiparipūraṇameva hi satthu sāsanakāritā.
Indeed, the fulfillment of the aggregates of morality (sīlakkhandha) and so on is the accomplishment of the Teacher's Dispensation.
Thật vậy, việc hoàn thành các uẩn giới hạnh (sīlakkhandha) v.v. chính là sự thực hành Giáo Pháp của Bậc Đạo Sư.
Kilesā jhāpitā mayhanti āyasmato ekadhammasavanīyattherassa gāthā.
Kilesā jhāpitā mayhaṃ (My defilements are burnt away) is the verse of the Venerable Ekadhammasavaṇīya Thera.
Kilesā jhāpitā mayha là kệ của Trưởng lão Ekadhammasavanīya.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện nào đã xảy ra?
So kira padumuttarassa bhagavato kāle rukkhadevatā hutvā nibbatto katipaye bhikkhū maggamūḷhe mahāraññe vicarante disvā anukampamāno attano bhavanato otaritvā te samassāsetvā bhojetvā yathādhippetaṭṭhānaṃ pāpesi.
It is said that at the time of the Blessed One Padumuttara, having been reborn as a tree deity, he saw a few bhikkhus wandering lost in the great forest. Being compassionate, he descended from his celestial mansion, consoled them, offered them food, and helped them reach their desired destination.
Nghe nói, trong thời Đức Phật Padumuttara, ngài tái sinh làm một vị thần cây. Khi thấy vài vị Tỳ-khưu bị lạc đường trong khu rừng lớn, ngài đã thương xót, rời khỏi cung điện của mình, an ủi họ, cúng dường thức ăn và đưa họ đến nơi họ muốn.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto kassape bhagavati loke uppajjitvā katabuddhakicce parinibbute tasmiṃ kāle bārāṇasirājā kikī nāma ahosi.
Due to that meritorious deed, he wandered through the realms of devas and humans, and when the Blessed One Kassapa arose in the world, completed his Buddha-work, and attained parinibbāna, at that time, he was King Kikī of Bārāṇasī.
Nhờ nghiệp công đức đó, ngài đã luân hồi trong các cõi trời và người. Khi Đức Phật Kassapa xuất hiện trên thế gian, hoàn thành Phật sự và nhập Niết Bàn, vào thời điểm đó có một vị vua tên là Kikī ở Bārāṇasī.
Tasmiṃ kālaṅkate tassa puthuvindarājā nāma putto āsi.
When he passed away, his son was King Puthuvinda by name.
Khi vị vua đó qua đời, con trai của ngài tên là Puthuvinda đã lên ngôi.
Tassa putto susāmo nāma.
His son was Susāma by name.
Con trai của vị đó tên là Susāma.
Tassa putto kikībrahmadatto nāma hutvā rajjaṃ kārento sāsane antarahite dhammassavanaṃ alabhanto, ‘‘yo dhammaṃ deseti, tassa sahassaṃ dammī’’ti ghosāpetvā ekampi dhammakathikaṃ alabhanto, ‘‘mayhaṃ pitupitāmahādīnaṃ kāle dhammo saṃvattati, dhammakathikā sulabhā ahesuṃ.
His son was Kikībrahmadatta by name. While ruling the kingdom, when the Dispensation had disappeared, he could not hear the Dhamma. He proclaimed, “Whoever teaches the Dhamma, I will give him a thousand (coins),” but he could not find even one Dhamma speaker. He thought, “In the time of my father, grandfathers, and others, the Dhamma existed, and Dhamma speakers were easily found.
Con trai của vị đó tên là Kikī Brahmadatta. Khi đang trị vì vương quốc, vì Giáo Pháp đã biến mất, ngài không thể nghe Giáo Pháp. Ngài đã rao truyền rằng: "Ai có thể thuyết pháp, tôi sẽ ban cho một ngàn (vật quý)." Nhưng không tìm được một vị thuyết pháp nào, ngài nghĩ: "Trong thời ông cố, ông nội và cha tôi, Giáo Pháp vẫn còn tồn tại, và các vị thuyết pháp rất dễ tìm. Bây giờ, ngay cả một bài kệ bốn câu cũng khó tìm được người thuyết. Chừng nào nhận thức về Giáo Pháp chưa biến mất, tôi sẽ xuất gia." Ngài từ bỏ vương quốc và đi về phía Hy Mã Lạp Sơn. Thần Indra, vua của các vị trời, đã đến, thuyết pháp bằng bài kệ "Aniccā vata saṅkhārā" và khiến ngài trở lại.
Idāni pana catuppadikagāthāmattampi kathento dullabho.
But now, even one who can recite a four-lined verse is rare.
Bây giờ, ngay cả một bài kệ bốn câu cũng khó tìm được người thuyết.
Yāva dhammasaññā na vinassati, tāvadeva pabbajissāmī’’ti rajjaṃ pahāya himavantaṃ uddissa gacchantaṃ sakko devarājā āgantvā, ‘‘aniccā vata saṅkhārā’’ti gāthāya dhammaṃ kathetvā nivattesi.
As long as the perception of Dhamma does not perish, I shall go forth.” Having abandoned the kingdom, as he was heading towards the Himavanta, Sakka, the king of devas, came, taught him the Dhamma with the verse “Aniccā vata saṅkhārā” (Impermanent, alas, are formations), and made him return.
"Chừng nào nhận thức về Giáo Pháp chưa biến mất, tôi sẽ xuất gia." Ngài từ bỏ vương quốc và đi về phía Hy Mã Lạp Sơn. Thần Indra, vua của các vị trời, đã đến, thuyết pháp bằng bài kệ "Aniccā vata saṅkhārā" và khiến ngài trở lại.
So nivattitvā bahuṃ puññaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde setabyanagare seṭṭhikule nibbattitvā vayappatto bhagavati setabyanagare siṃsapāvane viharante satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
Having returned, he performed many meritorious deeds, and wandering through the realms of devas and humans, in this Buddha-era, he was reborn in a wealthy family in the city of Setabyā. When he reached maturity, as the Blessed One was dwelling in the Siṃsapāvana in Setabyā, he approached the Teacher, paid homage, and sat down to one side.
Ngài trở về, tạo nhiều công đức, rồi luân hồi trong các cõi trời và người. Trong thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh vào một gia đình trưởng giả ở thành Setabyā. Khi đến tuổi trưởng thành, ngài đến gặp Bậc Đạo Sư khi Ngài đang trú tại rừng Sīsapā ở thành Setabyā, đảnh lễ và ngồi xuống một bên.
Tassa satthā ajjhāsayaṃ oloketvā, ‘‘aniccā vata saṅkhārā’’ti imāya gāthāya dhammaṃ desesi.
The Teacher, discerning his disposition, taught him the Dhamma with the verse “Aniccā vata saṅkhārā.”
Bậc Đạo Sư, sau khi quán sát tâm ý của ngài, đã thuyết pháp bằng bài kệ "Aniccā vata saṅkhārā".
Tassa tattha katādhikāratāya so aniccasaññāya pākaṭataraṃ hutvā upaṭṭhitāya paṭiladdhasaṃvego pabbajitvā dhammasammasanaṃ paṭṭhapetvā dukkhasaññaṃ anattasaññañca manasikaronto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Due to the special connection he had made with that verse, the perception of impermanence became very clear to him, and being profoundly stirred, he went forth. Establishing the contemplation of Dhamma, and focusing on the perceptions of suffering and non-self, he diligently developed insight and attained Arahantship.
Vì đã có công đức trong kiếp trước, nhận thức về vô thường của ngài trở nên rõ ràng hơn. Ngài cảm thấy xúc động sâu sắc, xuất gia, bắt đầu quán sát Giáo Pháp, chú tâm vào nhận thức về khổ và nhận thức về vô ngã, thúc đẩy tuệ quán và đạt đến quả vị A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.66-71) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì vậy, trong Apadāna đã nói:
Tattha kilesāti yasmiṃ santāne uppannā, taṃ kilesenti vibādhenti upatāpenti vāti kilesā, rāgādayo.
In this, kilesā means defilements such as greed, because they torment and afflict the continuum in which they arise.
Trong đó, kilesā (phiền não) là những gì khi phát sinh trong dòng tâm thức sẽ làm nhiễu loạn, quấy rầy, và gây khổ não, như tham ái, v.v.
Jhāpitāti indagginā viya rukkhagacchādayo ariyamaggañāṇagginā samūlaṃ daḍḍhā.
Jhāpitā means burnt completely, root and all, by the fire of the Arahantship Path-knowledge, just as trees and bushes are burnt by the fire of Indra's thunderbolt.
Jhāpitā (đã được đốt cháy) có nghĩa là đã được đốt cháy tận gốc rễ bằng ngọn lửa trí tuệ đạo lộ Thánh, giống như cây cối bị ngọn lửa của Indra đốt cháy.
Mayhanti mayā, mama santāne vā.
Mayhaṃ means by me, or in my continuum.
Mayhaṃ (của ta) có nghĩa là bởi ta, hoặc trong dòng tâm thức của ta.
Bhavā sabbe samūhatāti kāmakammabhavādayo sabbe bhavā samugghāṭitā kilesānaṃ jhāpitattā.
Bhavā sabbe samūhatā means all existences, such as sense-sphere becoming and kamma-becoming, have been completely uprooted because the defilements have been burnt away.
Bhavā sabbe samūhatā (tất cả các cõi hữu đã được nhổ sạch) có nghĩa là tất cả các cõi hữu như dục hữu, nghiệp hữu, v.v., đã được nhổ sạch vì các phiền não đã được đốt cháy.
Sati hi kilesavaṭṭe kammavaṭṭena bhavitabbaṃ.
Indeed, when the defilement-cycle exists, the kamma-cycle must exist.
Thật vậy, khi vòng luân hồi phiền não còn tồn tại, vòng luân hồi nghiệp báo cũng phải tồn tại.
Kammabhavānaṃ samūhatattā eva ca upapattibhavāpi samūhatā eva anuppattidhammatāya āpāditattā.
And because the kamma-becomings have been uprooted, the rebirth-becomings are also uprooted, having been brought to the state of non-arising.
Và vì các nghiệp hữu đã được nhổ sạch, nên các tái sinh hữu cũng đã được nhổ sạch, vì chúng đã được đưa đến trạng thái không còn tái sinh nữa.
Vikkhīṇo jātisaṃsāroti jātiādiko –
Vikkhīṇo jātisaṃsāro means the cycle of existence, beginning with rebirth—
Vikkhīṇo jātisaṃsāro (luân hồi sinh tử đã chấm dứt) có nghĩa là sự luân hồi bắt đầu từ sự sinh –
Vuttalakkhaṇo saṃsāro visesato khīṇo, tasmā natthi dāni punabbhavo.
continuing unbroken, is called saṃsāra”—that saṃsāra, thus defined, is especially exhausted. Therefore, natthi dāni punabbhavo (there is no more future becoming).
được gọi là saṃsāra (luân hồi) khi nó tiếp diễn không ngừng” –
Yasmā āyatiṃ punabbhavo natthi, tasmā vikkhīṇo jātisaṃsāro.
Because there is no future becoming, the cycle of rebirth is ended.
Luân hồi với đặc tính đã được nói đến đã chấm dứt hoàn toàn, do đó natthi dāni punabbhavo (nay không còn tái sinh nữa).
Tasmā ca punabbhavo natthi, yasmā bhavā sabbe samūhatāti āvattetvā vattabbaṃ.
And there is no future becoming because all existences have been uprooted; this should be stated by repeating the connection.
Vì không có tái sinh trong tương lai, nên luân hồi sinh tử đã chấm dứt. Và không có tái sinh nữa, vì tất cả các cõi hữu đã được nhổ sạch – cần phải lặp lại như vậy.
Atha vā vikkhīṇo jātisaṃsāro, tato eva natthi dāni punabbhavoti yojetabbaṃ.
Alternatively, the cycle of rebirth is ended, and for that very reason there is no more future becoming; this is how it should be connected.
Hoặc có thể kết nối rằng: luân hồi sinh tử đã chấm dứt, và chính vì thế mà nay không còn tái sinh nữa.
Adhicetaso appamajjatoti āyasmato ekudāniyattherassa gāthā.
The verse Adhicetaso appamajjato belongs to the Venerable Ekudāniya Thera.
Bài kệ “ Adhicetaso appamajjato” này là của Trưởng lão Ekudāniya đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto atthadassissa bhagavato kāle yakkhasenāpati hutvā nibbatto satthari parinibbute, ‘‘alābhā vata me, dulladdhaṃ vata me, yohaṃ satthudharamānakāle dānādipuññaṃ kātuṃ nālattha’’nti paridevasokamāpanno ahosi.
This Thera, too, having performed deeds of merit under previous Buddhas and accumulating wholesome kamma that leads to liberation in various existences, was reborn as a Yakka general during the time of the Buddha Atthadassī. When the Teacher passed into Parinibbāna, he fell into lamentation and sorrow, thinking, “Alas for me, how unfortunate I am, that I was unable to perform acts of merit such as giving while the Teacher was alive!”
Vị này cũng đã tích lũy công đức làm nhân duyên cho sự giải thoát trong các kiếp sống trước đó, và vào thời Đức Phật Atthadassī, ngài tái sinh làm tướng quân Dạ-xoa. Khi Đức Thế Tôn nhập Niết-bàn, ngài than khóc và đau buồn: “Thật là một sự mất mát lớn cho ta, thật là một sự bất hạnh cho ta, vì ta đã không thể thực hiện các công đức bố thí, v.v., khi Đức Thế Tôn còn tại thế.”
Atha naṃ sāgaro nāma satthu sāvako sokaṃ vinodetvā satthu thūpapūjāyaṃ niyojesi.
Then, a disciple of the Teacher named Sāgara dispelled his sorrow and encouraged him to venerate the Teacher’s stupa.
Sau đó, một đệ tử của Đức Thế Tôn tên là Sāgara đã xoa dịu nỗi buồn của ngài và khuyến khích ngài cúng dường tháp của Đức Thế Tôn.
So pañca vassāni thūpaṃ pūjetvā tato cuto tena puññena devamanussesu eva saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto kālena kālaṃ satthu santikaṃ upasaṅkami.
He venerated the stupa for five years, and after passing away from that existence, he wandered through realms of devas and humans due to that merit. During the time of the Buddha Kassapa, he was reborn in a noble family and, having come of age, approached the Teacher from time to time.
Ngài đã cúng dường tháp trong năm năm, sau đó tái sinh trong cõi trời và người nhờ công đức ấy. Ngài tiếp tục luân hồi trong các cõi thiện thệ, và vào thời Đức Phật Kassapa, ngài tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn giàu có. Khi trưởng thành, ngài thường xuyên đến gặp Đức Thế Tôn.
Tasmiñca samaye satthā ‘‘adhicetaso’’ti gāthāya sāvake abhiṇhaṃ ovadi.
At that time, the Teacher often admonished his disciples with the verse “adhicetaso”.
Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn thường xuyên khuyên dạy các đệ tử bằng bài kệ “ Adhicetaso”.
So taṃ sutvā saddhājāto pabbaji.
Having heard it, he developed faith and went forth into homelessness.
Nghe vậy, ngài phát khởi niềm tin và xuất gia.
Pabbajitvā ca pana tameva gāthaṃ punappunaṃ parivatteti.
After becoming a monk, he recited that very verse again and again.
Sau khi xuất gia, ngài liên tục tụng niệm bài kệ đó.
So tattha vīsativassasahassāni samaṇadhammaṃ karonto ñāṇassa aparipakkattā visesaṃ nibbattetu nāsakkhi.
Though he practiced the monastic life for twenty thousand years in that Dispensation, he could not achieve any special distinction because his knowledge was not yet mature.
Ngài đã thực hành đời sống Sa-môn trong hai mươi ngàn năm trong giáo pháp đó, nhưng vì trí tuệ chưa chín muồi, ngài không thể đạt được sự chứng đắc đặc biệt.
Tato pana cuto devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatto viññutaṃ patvā jetavanapaṭiggahaṇasamaye buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā katapubbakicco araññe viharanto satthu santikaṃ agamāsi.
After passing away from that existence, he was reborn in the deva realm, and continuing to wander only in happy destinations, he was reborn as the son of a wealthy brahmin in Sāvatthī during this Buddha's dispensation. Having come of age, he saw the Buddha's power at the time of the Jetavana dedication, gained faith, and went forth. After completing his initial duties, he dwelt in the forest and approached the Teacher.
Sau đó, ngài tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục luân hồi trong các cõi thiện thệ. Vào thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn giàu có ở Sāvatthī. Khi trưởng thành, ngài thấy thần thông của Đức Phật vào thời điểm tiếp nhận tịnh xá Jetavana, phát khởi niềm tin và xuất gia. Sau khi hoàn thành các việc cần làm trước đó, ngài sống trong rừng và đến gặp Đức Thế Tôn.
Tasmiñca samaye satthā āyasmantaṃ sāriputtaṃ attano avidūre adhicittamanuyuttaṃ disvā ‘‘adhicetaso’’ti imaṃ udānaṃ udānesi.
At that time, the Teacher, seeing the Venerable Sāriputta engaged in adhicitta (higher consciousness) not far from him, uttered this inspired utterance (udāna), “adhicetaso”.
Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn thấy Tôn giả Sāriputta đang chuyên tâm vào tâm tối thượng (adhicitta) không xa mình, liền thốt lên bài kệ cảm hứng “ Adhicetaso” này.
Taṃ sutvā ayaṃ cirakālaṃ bhāvanāya araññe viharantopi kālena kālaṃ tameva gāthaṃ udāneti, tenassa ekudāniyoti samaññā udapādi.
Having heard it, this Elder, though dwelling in the forest and cultivating for a long time, would utter that same verse from time to time. Therefore, he received the designation Ekudāniya (One-Udāna-Speaker).
Nghe vậy, vị này, dù đã sống trong rừng để tu tập trong một thời gian dài, vẫn thường xuyên thốt lên bài kệ đó. Do đó, ngài được đặt tên là Ekudāniya (Người chỉ thốt lên một bài cảm hứng).
So athekadivasaṃ cittekaggataṃ labhitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Then, one day, he attained one-pointedness of mind, developed insight, and attained Arahantship.
Một ngày nọ, ngài đạt được sự định tâm, phát triển thiền quán (vipassanā) và chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.72-81) –
Thus it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna (apa. thera 1.12.72-81) có nói:
Tattha adhicetasoti adhicittavato, sabbacittānaṃ adhikena arahattaphalacittena samannāgatassāti attho.
In this, adhicetaso means possessing adhicitta, that is, endowed with the Arahantship fruition mind, which is superior to all other minds.
Trong đó, adhicetaso (có tâm tối thượng) có nghĩa là có tâm tối thượng, tức là có tâm quả A-la-hán vượt trội hơn tất cả các tâm khác.
Appamajjatoti nappamajjato, appamādena anavajjadhammesu sātaccakiriyāya samannāgatassāti vuttaṃ hoti.
Appamajjato means not being negligent, which is to say, endowed with continuous application to blameless phenomena through heedfulness.
Appamajjato (không phóng dật) có nghĩa là không phóng dật, tức là luôn chuyên cần thực hành các pháp không có lỗi lầm với sự không phóng dật.
Muninoti ‘‘yo munāti ubho loke, muni tena pavuccatī’’ti (dha. pa. 269; mahāni. 149; cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 21) evaṃ ubhayalokamunanena vā, monaṃ vuccati ñāṇaṃ, tena arahattaphalapaññāsaṅkhātena monena samannāgatatāya vā khīṇāsavo muni nāma, tassa munino.
Munino means of the sage; a khīṇāsava is called a muni either by knowing both worlds, as it is said, “He who knows both worlds is called a sage,” or by being endowed with mona, which means knowledge, specifically the Arahantship fruition-wisdom.
Munino (của bậc đạo sĩ) có nghĩa là “người nào hiểu cả hai thế giới, người ấy được gọi là đạo sĩ (muni)” (dha. pa. 269; mahāni. 149; cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 21). Hoặc do sự hiểu biết về cả hai thế giới, hoặc do sự thành tựu trí tuệ, được gọi là mona, tức là trí tuệ quả A-la-hán, nên một vị A-la-hán được gọi là muni. Đây là của vị đạo sĩ đó.
Monapathesu sikkhatoti arahattañāṇasaṅkhātassa monassa pathesu upāyamaggesu sattatiṃsabodhipakkhiyadhammesu, tīsu vā sikkhāsu sikkhato.
Monapathesu sikkhato means training in the paths or ways of mona, which is Arahantship knowledge, that is, in the thirty-seven factors of awakening, or in the three trainings (sikkhā).
Monapathesu sikkhato (đang tu học trên các con đường của sự tịch tịnh) có nghĩa là đang tu học trên các con đường (phương tiện) của mona, tức là trí tuệ A-la-hán, đó là ba mươi bảy pháp trợ đạo (bodhipakkhiyadhammā), hoặc ba học pháp (sikkhā).
Idañca pubbabhāgapaṭipadaṃ gahetvā vuttaṃ.
And this is stated by taking the preliminary practice.
Điều này được nói đến khi đề cập đến con đường thực hành ban đầu.
Pariniṭṭhitasikkho hi arahā, tasmā evaṃ sikkhato, imāya sikkhāya munibhāvaṃ pattassa muninoti evamettha attho daṭṭhabbo.
Indeed, an Arahant is one whose training is perfected; therefore, the meaning here should be understood as: for such a sage who trains thus, who has attained the state of a muni through this training.
Một vị A-la-hán là người đã hoàn tất sự tu học. Do đó, ý nghĩa ở đây là: “của vị đạo sĩ đang tu học như vậy, của vị đạo sĩ đã đạt được trạng thái đạo sĩ nhờ sự tu học này.”
Yasmā cetadevaṃ tasmā heṭṭhimamaggaphalacittānaṃ vasena adhicetaso, catusaccasambodhipaṭipattiyaṃ appamādavasena appamajjato, aggamaggañāṇasamannāgamena muninoti evametesaṃ padānaṃ attho yujjatiyeva.
Since it is so, the meaning of these terms "adhicetaso" (for one with higher consciousness) through the lower path and fruit minds, "appamajjato" (for one who is heedful) through heedfulness in the practice of the four Noble Truths' enlightenment, and "munino" (for the sage) through being endowed with the knowledge of the highest path—is indeed applicable.
Vì vậy, nếu là như vậy, thì ý nghĩa của các từ này là: adhicetaso do các tâm đạo và quả thấp hơn, appamajjato do sự không phóng dật trong việc thực hành giác ngộ Tứ Diệu Đế, và munino do sự thành tựu trí tuệ đạo tối thượng – các ý nghĩa này đều hợp lý.
Atha vā ‘‘appamajjato sikkhato’’ padhānahetū akkhātāti daṭṭhabbā.
Alternatively, the words ‘‘appamajjato sikkhato’’ (to one who is heedful and trains) should be understood as having stated the cause of exertion.
Hoặc có thể hiểu rằng các từ “ appamajjato sikkhato” (không phóng dật, đang tu học) được nói đến như là các nguyên nhân chính yếu.
Tasmā appamajjanahetu sikkhanahetu ca adhicetasoti attho.
Therefore, the meaning is: adhicetaso (one with higher consciousness) due to the cause of being heedful and the cause of training.
Do đó, ý nghĩa của ‘adhicetaso’ là do nguyên nhân không phóng dật và do nguyên nhân tu học (sikkhanahetu).
Sokā na bhavanti tādinoti tādisassa khīṇāsavamunino abbhantare iṭṭhaviyogādivatthukā sokā cittasantāpā na honti.
Sokā na bhavanti tādino (Sorrows do not arise for such a one): For such an Arahant sage, sorrows, which are mental afflictions arising from separation from agreeable things and so forth, do not exist within.
Sokā na bhavanti tādino (những sầu muộn không phát sinh đối với bậc như vậy) có nghĩa là: trong nội tâm của vị ẩn sĩ lậu tận (khīṇāsava muni) như vậy, những sầu muộn, sự phiền não của tâm do các đối tượng như sự ly biệt với điều mong muốn, v.v., không phát sinh.
Atha vā tādilakkhaṇappattassa asekkhamunino sokā na bhavantīti.
Alternatively, sorrows do not arise for an Asekha muni who has attained the characteristic of a Tādin.
Hoặc là, đối với vị ẩn sĩ vô học (asekkha muni) đã đạt đến đặc tính ‘tādi’ (bậc như vậy), những sầu muộn không phát sinh.
Upasantassāti rāgādīnaṃ accantūpasamena upasantassa.
Upasantassāti (for one who is calmed): For one who is calmed by the complete appeasement of defilements such as greed.
Upasantassā (đối với bậc đã tịch tịnh) có nghĩa là: đối với bậc đã tịch tịnh các phiền não như tham ái (rāga), v.v., bằng sự an tịnh hoàn toàn.
Sadā satīmatoti sativepullappattiyā niccakālaṃ satiyā avirahitassa.
Sadā satīmatoti (for one ever mindful): For one who is never devoid of mindfulness, having attained the abundance of mindfulness.
Sadā satīmato (luôn có chánh niệm) có nghĩa là: không bao giờ thiếu chánh niệm do đã đạt đến sự sung mãn của chánh niệm.
Ettha ca ‘‘adhicetaso’’ti iminā adhicittasikkhā, ‘‘appamajjato’’ti iminā adhisīlasikkhā, ‘‘munino monapathesu sikkhato’’ti etehi adhipaññāsikkhā.
Here, by ‘‘adhicetaso’’, the training in higher consciousness (adhicittasikkhā) is indicated; by ‘‘appamajjato’’, the training in higher morality (adhisīlasikkhā) is indicated; and by ‘‘munino monapathesu sikkhato’’ (for the sage training in the paths of sagacity), the training in higher wisdom (adhipaññāsikkhā) is indicated.
Ở đây, với từ ‘‘adhicetaso’’ (tâm thượng đẳng) là giới học về tâm (adhicittasikkhā), với từ ‘‘appamajjato’’ (không phóng dật) là giới học về giới (adhisīlasikkhā), và với các từ ‘‘munino monapathesu sikkhato’’ (ẩn sĩ tu học trên các con đường của sự tịch tịnh) là giới học về tuệ (adhipaññāsikkhā).
‘‘Munino’’ti vā etena adhipaññāsikkhā, ‘‘monapathesu sikkhato’’ti etena tāsaṃ lokuttarasikkhānaṃ pubbabhāgapaṭipadā, ‘‘sokā na bhavantī’’tiādīhi sikkhāpāripūriyā ānisaṃsā pakāsitāti veditabbaṃ ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosi.
Or, by ‘‘munino’’, the training in higher wisdom (adhipaññāsikkhā) is indicated; by ‘‘monapathesu sikkhato’’, the preliminary practice for those supramundane trainings is indicated; and by ‘‘sokā na bhavantī’’tiādīhi (sorrows do not arise, etc.), the benefits of the completion of the trainings are declared. This indeed was the Thera's declaration of arahantship.
Hoặc là, với từ ‘‘munino’’ là giới học về tuệ (adhipaññāsikkhā), với từ ‘‘monapathesu sikkhato’’ là hành trì phần trước của các giới học siêu thế ấy, và với các từ ‘‘sokā na bhavanti’’ (những sầu muộn không phát sinh), v.v., là công đức của sự viên mãn giới học. Điều này nên được hiểu như vậy, và đây chính là bài kệ tuyên bố A-la-hán quả của vị Trưởng lão.
Sutvāna dhammaṃ mahato mahārasanti āyasmato channattherassa gāthā.
Sutvāna dhammaṃ mahato mahārasaṃ (Having heard the Dhamma of great essence from the Great One) is the stanza of the Venerable Thera Channa.
Sutvāna dhammaṃ mahato mahārasaṃ (Sau khi nghe giáo pháp cao cả, vị Thầy vĩ đại) là bài kệ của Trưởng lão Channa đáng kính.
Kā uppatti?
What was the occasion of its utterance?
Sự phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ siddhatthaṃ bhagavantaṃ aññataraṃ rukkhamūlaṃ upagacchantaṃ disvā pasannacitto mudusamphassaṃ paṇṇasantharaṃ santharitvā adāsi.
This venerable one, too, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merit that leads to liberation in various existences, was reborn in a brahmin family during the time of the Buddha Siddhattha. Having reached maturity, he one day saw the Blessed One Siddhattha approaching the root of a certain tree. With a gladdened mind, he spread out a soft leaf-mat and offered it.
Vị ấy cũng đã tạo công đức trong các vị Phật quá khứ, tích lũy công đức là duyên lành dẫn đến sự thoát ly (vivaṭṭa) trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Phật Siddhattha, vị ấy sinh ra trong một gia đình gia chủ, khi đến tuổi trưởng thành, một ngày nọ, thấy Đức Thế Tôn Siddhattha đang đến một gốc cây, với tâm hoan hỷ, vị ấy trải một tấm thảm lá mềm mại và cúng dường.
Pupphehi ca samantato okiritvā pūjaṃ akāsi.
He also scattered flowers all around and made an offering.
Vị ấy cũng rải hoa khắp nơi để cúng dường.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā punapi aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto amhākaṃ bhagavato kāle suddhodanamahārājassa gehe dāsiyā kucchimhi nibbatti, channotissa nāmaṃ ahosi, bodhisattena sahajāto.
Through that meritorious deed, he was reborn in the deva realm, and again and again, having performed various merits, he wandered through good destinations only. During the time of our Blessed One, he was reborn in the womb of a slave woman in the house of King Suddhodana. His name was Channa, and he was born on the same day as the Bodhisatta.
Do nghiệp công đức ấy, vị ấy sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo thêm nhiều công đức khác, luân hồi trong các cõi thiện giới. Vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta, vị ấy sinh vào bụng một người hầu gái trong nhà vua Suddhodana, được đặt tên là Channa, sinh cùng ngày với Bồ Tát.
So satthu ñātisamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā bhagavati pemena, ‘‘amhākaṃ buddho, amhākaṃ dhammo’’ti mamattaṃ uppādetvā sinehaṃ chindituṃ asakkonto samaṇadhammaṃ akatvā satthari parinibbute satthārā āṇattavidhinā katena brahmadaṇḍena santajjito saṃvegappatto hutvā sinehaṃ chinditvā vipassanto nacireneva arahattaṃ pāpuṇi.
Having gained faith at the gathering of the Teacher's relatives, he renounced the world. However, due to his affection for the Blessed One, thinking "Our Buddha, our Dhamma," he developed a sense of possessiveness and was unable to sever his attachment. He did not practice the ascetic's way. After the Teacher attained Parinibbāna, he was rebuked by the Brahmadaṇḍa (divine punishment) as enjoined by the Teacher. Filled with spiritual urgency, he severed his attachment, developed Vipassanā, and attained Arahantship not long after.
Vị ấy, sau khi có đức tin trong cuộc hội ngộ thân quyến của Đức Đạo Sư, đã xuất gia. Do lòng yêu mến Đức Thế Tôn, vị ấy đã phát sinh tâm chấp thủ rằng: “Đức Phật của chúng ta, Pháp của chúng ta”, không thể đoạn trừ tình cảm. Vị ấy đã không hành trì pháp Sa-môn. Sau khi Đức Đạo Sư nhập Niết Bàn, vị ấy bị răn đe bằng hình phạt Phạm Thiên (brahmadaṇḍa) do Đức Đạo Sư chỉ định, vị ấy đã cảm thấy hổ thẹn, đoạn trừ tình cảm, và hành thiền quán (vipassanā). Chẳng bao lâu sau, vị ấy đã chứng đắc A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.10.45-50) –
Thus, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna (apa. thera 1.10.45-50) có nói:
Tattha sutvānāti suṇitvā, sotena gahetvā ohitasoto sotadvārānusārena upadhāretvā.
Therein, sutvānāti means having heard, having grasped with the ear, having paid close attention and discerned through the avenue of the ear-door.
Trong đó, sutvāna (sau khi nghe) có nghĩa là: đã nghe, đã tiếp nhận bằng tai, với sự chú tâm lắng nghe, đã thấu hiểu theo dòng chảy của cửa tai.
Dhammanti catusaccadhammaṃ.
Dhammanti means the Dhamma of the four Noble Truths.
Dhammaṃ (Pháp) có nghĩa là: Tứ Thánh Đế (catusacca dhamma).
Mahatoti bhagavato.
Mahatoti means from the Blessed One.
Mahato (của bậc vĩ đại) có nghĩa là: của Đức Thế Tôn.
Bhagavā hi mahantehi uḷāratamehi sīlādiguṇehi samannāgatattā, sadevakena lokena visesato mahanīyatāya ca ‘‘mahā’’ti vuccati, yā tassa mahāsamaṇoti samaññā jātā.
Indeed, the Blessed One is called ‘‘mahā’’ (Great) because he is endowed with great and sublime qualities such as morality, and because he is especially revered by the world with its devas; thus, he gained the designation mahāsamaṇo (Great Ascetic).
Thật vậy, Đức Thế Tôn được gọi là ‘‘mahā’’ (vĩ đại) vì Ngài được trang bị những phẩm chất vĩ đại, cao quý nhất như giới (sīla), v.v., và đặc biệt được chúng sinh trong cả cõi trời và cõi người tôn kính. Đó là lý do Ngài có danh hiệu ‘‘mahāsamaṇa’’ (Đại Sa-môn).
Nissakkavacanañcetaṃ ‘‘mahato dhammaṃ sutvānā’’ti.
And this phrase ‘‘mahato dhammaṃ sutvānā’’ti is a nissakka-vacana (ablative case).
Và đây là một từ thuộc cách xuất xứ (nissakka-vacana) trong cụm ‘‘mahato dhammaṃ sutvānā’’ (sau khi nghe Pháp từ bậc vĩ đại).
Mahārasanti vimuttirasassa dāyakattā uḷārarasaṃ.
Mahārasanti means having a sublime essence (rasa), because it is a giver of the essence of liberation.
Mahārasaṃ (vị tối thượng) có nghĩa là: vị cao quý (uḷārarasaṃ) vì là bậc ban cho vị giải thoát (vimuttirasa).
Sabbaññutaññāṇavarena desitanti sabbaṃ jānātīti sabbaññū, tassa bhāvo sabbaññutā.
Sabbaññutaññāṇavarena desitanti means "He knows all" – thus he is the Omniscient One (sabbaññū); his state is omniscience (sabbaññutā).
Sabbaññutaññāṇavarena desitaṃ (được thuyết giảng bởi trí tuệ tối thượng của bậc Toàn Giác) có nghĩa là: biết tất cả (sabbaṃ jānāti) nên gọi là Toàn Giác (sabbaññū), trạng thái của vị ấy là Toàn Giác (sabbaññutā).
Ñāṇameva varaṃ, ñāṇesu vā varanti ñāṇavaraṃ, sabbaññutā ñāṇavaraṃ etassāti sabbaññutaññāṇavaro, bhagavā.
Knowledge itself is supreme, or it is supreme among knowledges, thus it is ñāṇavaraṃ (supreme knowledge). He whose supreme knowledge is omniscience is sabbaññutaññāṇavaro, the Blessed One.
Trí tuệ tự nó là tối thượng, hoặc là tối thượng trong các loại trí tuệ, nên gọi là ñāṇavaraṃ (trí tuệ tối thượng). Vị có trí tuệ tối thượng của bậc Toàn Giác là sabbaññutaññāṇavaro, tức là Đức Thế Tôn.
Tena sabbaññutaññāṇasaṅkhātaaggañāṇena vā karaṇabhūtena desitaṃ kathitaṃ dhammaṃ sutvānāti yojanā.
The construction is: having heard the Dhamma taught by that supreme knowledge (aggāñāṇa), which is called omniscient knowledge (sabbaññutaññāṇa), or which serves as the instrument.
Câu này được kết nối (yojanā) là: sau khi nghe Pháp được thuyết giảng (kathitaṃ dhammaṃ sutvāna) bởi trí tuệ tối thượng của bậc Toàn Giác (sabbaññutaññāṇasaṅkhātaaggañāṇena) làm phương tiện (karaṇabhūtena).
Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ paramatthadīpaniyaṃ itivuttakavaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbaṃ.
Whatever is to be said here should be understood in the manner explained in the commentary to the Itivuttaka, called Paramatthadīpanī.
Những gì cần nói ở đây nên được hiểu theo cách đã nói trong chú giải Itivuttaka, trong Paramatthadīpanī.
Magganti aṭṭhaṅgikaṃ ariyamaggaṃ.
Magganti means the eightfold Noble Path.
Maggaṃ (con đường) có nghĩa là: Bát Chánh Đạo (aṭṭhaṅgikaṃ ariyamaggaṃ).
Papajjinti paṭipajjiṃ.
Papajjinti means I practiced.
Papajjiṃ (tôi đã bước vào) có nghĩa là: tôi đã thực hành (paṭipajjiṃ).
Amatassa pattiyāti nibbānassa adhigamāya upāyabhūtaṃ paṭipajjinti yojanā.
Amatassa pattiyāti means I practiced the path that is the means for the attainment of Nibbāna, the Deathless.
Amatassa pattiyā (để đạt đến bất tử) có nghĩa là: tôi đã thực hành con đường là phương tiện để chứng đắc Nibbāna. Đây là sự kết nối (yojanā).
Soti so bhagavā.
Soti means that Blessed One.
So (Ngài) có nghĩa là: Đức Thế Tôn ấy.
Yogakkhemassa pathassa kovidoti catūhi yogehi anupaddutassa nibbānassa yo patho, tassa kovido tattha sukusalo.
Yogakkhemassa pathassa kovidoti means skilled in the path to Nibbāna, which is free from the four bondages (yogas), expert in that path.
Yogakkhemassa pathassa kovido (bậc thiện xảo trên con đường an ổn khỏi mọi ràng buộc) có nghĩa là: con đường dẫn đến Nibbāna, nơi không bị phiền não bởi bốn loại ràng buộc (yoga), Ngài là bậc thiện xảo (sukusalo) trong con đường ấy.
Ayañhettha attho – bhagavato catusaccadesanaṃ sutvā amatādhigamūpāyamaggaṃ ahaṃ paṭipajjiṃ paṭipajjanamaggaṃ mayā kataṃ, so eva pana bhagavā sabbathā yogakkhemassa pathassa kovido, parasantāne vā paramanesu kusalo, yassa saṃvidhānamāgamma ahampi maggaṃ paṭipajjinti.
And this is the meaning here: Having heard the Blessed One's teaching of the four Noble Truths, I practiced the path leading to the attainment of the Deathless; the path of practice was undertaken by me. That Blessed One is, in every way, skilled in the path to security from bondage, or he is very skillful in admonishing others and in the discipline of others, relying on whose guidance I also practiced the path.
Ý nghĩa ở đây là: sau khi nghe Đức Thế Tôn thuyết giảng Tứ Thánh Đế, tôi đã thực hành con đường là phương tiện để chứng đắc bất tử (amatādhigamūpāyamaggaṃ), con đường thực hành đã được tôi thực hiện. Và chính Đức Thế Tôn ấy là bậc thiện xảo trong mọi phương diện của con đường an ổn khỏi mọi ràng buộc (yogakkhema), hoặc là bậc thiện xảo trong việc chế ngự người khác (paradamane) trong dòng tâm thức của người khác (parasantāne), nhờ vào sự sắp đặt của Ngài mà tôi cũng đã thực hành con đường.
Ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosīti.
And this very stanza was the Thera's declaration of arahantship.
Và đây chính là bài kệ tuyên bố A-la-hán quả của vị Trưởng lão.
Sīlamevāti āyasmato puṇṇattherassa gāthā.
Sīlamevāti (Morality alone) is the stanza of the Venerable Thera Puṇṇa.
Sīlamevā (Chỉ có giới) là bài kệ của Trưởng lão Puṇṇa đáng kính.
Kā uppatti?
What was the occasion of its utterance?
Sự phát sinh như thế nào?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekanavute kappe buddhasuññe loke brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gantvā kāmesu ādīnavaṃ disvā gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā himavantappadese paṇṇakuṭiṃ katvā vāsaṃ kappesi.
He too, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating wholesome deeds that are conditions for liberation in various existences, was reborn in a brahmin family in a Buddha-empty world ninety-one kappas ago. Having reached maturity, he became accomplished in brahmin arts. Seeing the danger in sensual pleasures, he abandoned the household life, took up the ascetic's renunciation, built a leaf-hut in the Himavanta region, and dwelled there.
Vị ấy cũng đã tạo công đức trong các vị Phật quá khứ, tích lũy thiện nghiệp là duyên lành dẫn đến sự thoát ly (vivaṭṭa) trong các kiếp sống khác nhau. Chín mươi mốt kiếp trước, trong một thế giới không có Phật (buddhasuñña), vị ấy sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn. Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy đã thành thạo các nghề của Bà-la-môn, thấy được sự nguy hại trong các dục lạc, vị ấy đã từ bỏ đời sống gia đình (gharāvāsaṃ pahāya), xuất gia làm ẩn sĩ (tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā), và sống trong một túp lều lá (paṇṇakuṭiṃ katvā) ở vùng Hy Mã Lạp Sơn.
Tassa vasanaṭṭhānassa avidūre ekasmiṃ pabbhāre paccekabuddho ābādhiko hutvā parinibbāyi, tassa parinibbānasamaye mahā āloko ahosi.
Not far from his dwelling, a Paccekabuddha, afflicted with illness, attained Parinibbāna in a certain cave. At the time of his Parinibbāna, a great light appeared.
Không xa nơi vị ấy ở, trong một hang động, một vị Độc Giác Phật (Paccekabuddha) đã nhập Niết Bàn khi đang bị bệnh. Vào thời điểm Ngài nhập Niết Bàn, một ánh sáng lớn đã xuất hiện.
Taṃ disvā so, ‘‘kathaṃ nu kho ayaṃ āloko uppanno’’ti vīmaṃsanavasena ito cito ca āhiṇḍanto pabbhāre paccekasambuddhaṃ parinibbutaṃ disvā gandhadārūni saṃkaḍḍhitvā sarīraṃ jhāpetvā gandhodakena upasiñci.
Seeing that, the ascetic, wondering, "How has this light arisen?" wandered here and there, and upon seeing the Paccekabuddha who had attained Parinibbāna in the cave, he gathered fragrant wood, cremated the body, and poured scented water as an offering.
Thấy ánh sáng ấy, vị ẩn sĩ tự hỏi: “Ánh sáng này xuất hiện do nguyên nhân gì?” Với ý muốn tìm hiểu, vị ấy đi quanh đây đó, và khi thấy vị Độc Giác Phật đã nhập Niết Bàn trong hang động, vị ấy đã thu thập gỗ thơm, hỏa táng nhục thân của Ngài, và rưới nước thơm lên đó.
Tattheko devaputto antalikkhe ṭhatvā evamāha – ‘‘sādhu, sādhu, sappurisa, bahuṃ tayā puññaṃ pasavantena pūritaṃ sugatisaṃvattaniyaṃ kammaṃ tena tvaṃ sugatīsuyeva uppajjissasi, ‘puṇṇo’ti ca te nāmaṃ bhavissatī’’ti.
There, a certain devaputta, standing in the sky, spoke thus: “Excellent, excellent, good man! You have accumulated much merit, a deed conducive to a good destination. By this, you will be reborn only in good destinations, and your name will be Puṇṇa.”
Tại đó, một vị thiên tử đứng trên không trung và nói rằng: “Lành thay, lành thay, thiện nhân! Ngươi đã tích lũy nhiều công đức, đã hoàn thành nghiệp dẫn đến thiện giới. Do đó, ngươi sẽ sinh vào các thiện giới. Và tên của ngươi sẽ là ‘Puṇṇa’.”
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sunāparantajanapade suppārakapaṭṭane gahapatikule nibbatti, puṇṇotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he wandered through the realms of devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn in a householder’s family in the port town of Suppāraka in the Sunāparanta region. His name was Puṇṇa.
Do nghiệp công đức ấy, vị ấy luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra trong một gia đình gia chủ ở thành phố Suppāraka, vùng Sunāparanta. Tên của vị ấy là Puṇṇa.
So vayappatto vāṇijjavasena mahatā satthena saddhiṃ sāvatthiṃ gato.
When he reached maturity, he went to Sāvatthī with a large caravan for trade.
Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy đã đi đến Sāvatthī cùng với một đoàn thương nhân lớn để buôn bán.
Tena ca samayena bhagavā sāvatthiyaṃ viharati.
At that time, the Blessed One was dwelling in Sāvatthī.
Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn đang trú ngụ tại Sāvatthī.
Atha so sāvatthivāsīhi upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gato satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vattapaṭivattehi ācariyupajjhāye ārādhento vihāsi.
Then, that man went to the monastery with the lay followers residing in Sāvatthī. Having heard the Dhamma from the Teacher, he gained faith and went forth. He continued to please his teachers and preceptors with his duties and observances.
Sau đó, vị gia chủ ấy đã đến tịnh xá cùng với các cận sự nam cư trú tại Sāvatthī, nghe Pháp từ Đức Đạo Sư, có được đức tin, xuất gia, và sống bằng cách làm hài lòng các vị A-xà-lê và Hòa thượng bằng các bổn phận (vatta) và phản bổn phận (paṭivatta).
So ekadivasaṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘sādhu maṃ, bhante bhagavā, saṃkhittena ovādena ovadatu, yamahaṃ sutvā sunāparantajanapade vihareyya’’nti āha.
One day, he approached the Teacher and said, “It would be good, Venerable Sir, if the Blessed One would admonish me with a concise instruction, which I, having heard, could dwell upon in the Sunāparanta region.”
Một ngày nọ, Tôn giả đến gần Đức Bổn Sư và thưa: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy giáo huấn con bằng một lời khuyên vắn tắt, để con có thể sống ở xứ Sunāparanta sau khi nghe lời dạy đó.”
Tassa bhagavā, ‘‘santi kho, puṇṇa, cakkhuviññeyyā rūpā’’tiādinā (ma. ni. 3.395; saṃ. ni. 4.88) ovādaṃ datvā sīhanādaṃ nadāpetvā vissajjesi.
The Blessed One, having given him an admonition beginning with, “There are, Puṇṇa, forms cognizable by the eye,” and so on, and having made him utter a lion’s roar, dismissed him.
Đức Thế Tôn đã ban cho vị ấy lời giáo huấn bắt đầu bằng “Này Puṇṇa, có những sắc pháp được nhận biết bằng mắt…” rồi thốt lên tiếng rống sư tử và cho phép vị ấy ra đi.
So bhagavantaṃ vanditvā sunāparantajanapadaṃ gantvā suppārakapaṭṭane viharanto samathavipassanaṃ ussukkāpetvā tisso vijjā sacchākāsi.
He paid homage to the Blessed One, went to the Sunāparanta region, and dwelling in the port town of Suppāraka, he diligently developed samatha and vipassanā and realized the three knowledges (vijjā).
Sau khi đảnh lễ Đức Thế Tôn, Tôn giả đến xứ Sunāparanta, sống tại cảng Suppāraka, nỗ lực tu tập samatha và vipassanā, rồi chứng đắc Tam Minh.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.41.29-44) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Arahattaṃ pana patvā thero bahū manusse sāsane abhippasādesi.
Having attained Arahantship, the elder inspired faith in many people towards the Dispensation.
Sau khi chứng đắc A-la-hán, Tôn giả đã làm cho nhiều người tin tưởng vào giáo pháp.
Yato pañcasatamattā purisā upāsakattaṃ pañcasatamattā ca itthiyo upāsikābhāvaṃ paṭivedesuṃ.
Because of this, five hundred men declared themselves lay followers, and five hundred women declared themselves female lay followers.
Nhờ đó, khoảng năm trăm nam giới đã tuyên bố làm cư sĩ, và khoảng năm trăm nữ giới đã tuyên bố làm nữ cư sĩ.
So tattha rattacandanena candanamāḷaṃ nāma gandhakuṭiṃ kārāpetvā, ‘‘satthā pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ māḷaṃ paṭicchatū’’ti bhagavantaṃ pupphadūtena nimantesi.
He then had a fragrant hut called Candanamāḷa built there with red sandalwood, and invited the Blessed One with a flower-messenger, saying, “May the Teacher accept the pavilion with five hundred bhikkhus.”
Tôn giả đã xây dựng một hương thất tên là Candanamāḷa bằng gỗ đàn hương đỏ ở đó, rồi thỉnh Đức Thế Tôn bằng sứ giả hoa, rằng: “Xin Đức Bổn Sư cùng với năm trăm Tỳ-kheo hãy thọ nhận Candanamāḷa.”
Bhagavā ca iddhānubhāvena tattakehi bhikkhūhi saddhiṃ tattha gantvā candanamāḷaṃ paṭiggahetvā aruṇe anuṭṭhiteyeva paccāgamāsi.
The Blessed One, by his psychic power, went there with that many bhikkhus, accepted the Candanamāḷa, and returned before dawn.
Đức Thế Tôn, với thần thông, đã đến đó cùng với số Tỳ-kheo ấy, thọ nhận Candanamāḷa, rồi trở về ngay trước khi bình minh ló dạng.
Thero aparabhāge parinibbānasamaye aññaṃ byākaronto –
Later, at the time of his Parinibbāna, the elder, declaring another matter, spoke this verse:
Sau này, vào lúc sắp nhập Niết bàn, Tôn giả đã tuyên bố quả vị A-la-hán bằng cách nói:
Tattha sīlanti sīlanaṭṭhena sīlaṃ, patiṭṭhānaṭṭhena samādhānaṭṭhena cāti attho.
Therein, sīla means sīla in the sense of establishing, or in the sense of foundation and concentration.
Ở đây, sīla (giới) có nghĩa là giới hạnh theo nghĩa là sự giữ gìn, và theo nghĩa là sự thiết lập, sự an định.
Sīlañhi sabbaguṇānaṃ patiṭṭhā, tenāha – ‘‘sīle patiṭṭhāya naro sapañño’’ti (saṃ. ni. 1.23; peṭako. 22; visuddhi. 1.1).
For sīla is the foundation of all good qualities; therefore it is said: “A wise person, established in sīla…”
Giới hạnh là nền tảng của mọi công đức, do đó đã nói: “Người trí tuệ nương vào giới hạnh.”
Samādahati ca taṃ kāyavācāavippakiṇṇaṃ karotīti attho.
And it establishes it, meaning it makes one’s bodily and verbal actions undisturbed.
Và nó an định, nghĩa là làm cho thân và khẩu không bị phân tán.
Tayidaṃ sīlameva aggaṃ sabbaguṇānaṃ mūlabhāvato pamukhabhāvato ca.
And this very sīla is aggaṃ (supreme) because it is the root and chief of all good qualities.
Chính giới hạnh này là tối thượng vì là gốc rễ và là chủ yếu của mọi công đức.
Yathāha – ‘‘tasmātiha, tvaṃ bhikkhu, ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu.
As it is said: “Therefore, bhikkhu, first purify yourself in wholesome qualities.
Như đã nói: “Do đó, này Tỳ-kheo, hãy thanh lọc ngay từ đầu trong các thiện pháp.
Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ sīlañca suvisuddha’’nti (saṃ. ni. 5.369), ‘‘pātimokkhanti mukhametaṃ pamukhameta’’nti (mahāva. 135) ca ādi.
And what is the beginning of wholesome qualities? Sīla that is well purified,” and “Pātimokkha means this is the chief, this is the foremost.”
Và đâu là khởi đầu của các thiện pháp? Chính là giới hạnh thanh tịnh.” và “Pātimokkha là điều tiên quyết, là điều chủ yếu.”
Idhāti nipātamattaṃ.
Idha is merely an indeclinable particle.
Idha (ở đây) chỉ là một giới từ.
Paññavāti ñāṇasampanno.
Paññavā means endowed with wisdom.
Paññavā (người có trí tuệ) nghĩa là người đầy đủ trí tuệ.
So uttamo seṭṭho pavaroti puggalādhiṭṭhānāya gāthāya paññāyayeva seṭṭhabhāvaṃ dasseti.
He is uttamo (excellent), superior, pre-eminent, indicating the excellence of wisdom itself through a verse based on an individual.
Vị ấy là uttama (tối thượng), là bậc cao quý nhất, qua bài kệ dựa trên cá nhân, đã chỉ ra sự tối thượng của chính trí tuệ.
Paññuttarā hi kusalā dhammā.
For wholesome qualities are supreme in wisdom.
Thật vậy, các thiện pháp có trí tuệ là tối thượng.
Idāni taṃ sīlapaññānaṃ aggaseṭṭhabhāvaṃ kāraṇato dasseti ‘‘manussesu ca devesu, sīlapaññāṇato jaya’’nti ca.
Now, to show the supreme and excellent nature of that sīla and paññā by reason, it is said: “Among humans and devas, victory comes from virtue and wisdom.”
Bây giờ, để chỉ ra sự tối thượng của giới và tuệ này bằng lý do, đã nói: “Giữa loài người và chư thiên, chiến thắng nhờ giới và tuệ.”
Sīlapaññāṇahetu paṭipakkhajayo kāmakilesajayo hotīti attho.
The meaning is that due to sīla and paññā, there is victory over opponents, victory over sensual defilements.
Nghĩa là, nhờ giới và tuệ, có sự chiến thắng đối thủ, tức là chiến thắng các phiền não dục vọng.
Susukhumanipuṇatthadassināti āyasmato vacchapālattherassa gāthā.
Susukhumanipuṇatthadassinā is the verse of Venerable Vacchapālatthera.
Susukhumanipuṇatthadassinā (người thấy các ý nghĩa vi tế và tinh xảo) là bài kệ của Trưởng lão Vacchapāla đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự xuất hiện là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni ācinanto devamanussesu saṃsaranto ito ekanavute kappe brāhmaṇakule nibbattitvā brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gantvā aggiṃ paricaranto ekadivasaṃ mahatiyā kaṃsapātiyā pāyāsaṃ ādāya dakkhiṇeyyaṃ pariyesanto vipassiṃ bhagavantaṃ ākāse caṅkamantaṃ disvā acchariyabbhutacittajāto bhagavantaṃ abhivādetvā dātukāmataṃ dassesi.
This Elder also, having made aspirations in the presence of previous Buddhas, accumulating merits in various existences, wandering in the realms of devas and humans, in the ninety-first eon from now, was born into a brahmin family. Having attained proficiency in brahminical arts, he was serving the fire. One day, taking milk-rice in a large bronze bowl, he was searching for a worthy recipient. Seeing Vipassī Bhagavā walking in the sky, he was filled with wonder and amazement, prostrated before Bhagavā, and expressed his desire to give.
Vị này cũng, đã tạo công đức trong các Đức Phật quá khứ, tích lũy phước báu trong các kiếp sống khác nhau, luân hồi trong cõi trời và loài người, rồi trong kiếp thứ chín mươi mốt từ đây, sinh vào gia đình Bà-la-môn, thành thạo các nghề Bà-la-môn, thờ lửa. Một ngày nọ, vị ấy mang một bát lớn pāyāsa (cháo sữa) đi tìm một đối tượng xứng đáng để cúng dường, thấy Đức Phật Vipassī đang đi kinh hành trên không, tâm sinh kỳ diệu và kinh ngạc, vị ấy đảnh lễ Đức Phật và bày tỏ ý muốn cúng dường.
Paṭiggahesi bhagavā anukampaṃ upādāya.
Bhagavā accepted it out of compassion.
Đức Phật đã thọ nhận vì lòng từ bi.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, vacchapālotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he wandered in the realms of devas and humans, and in the present Buddha-era, he was born as the son of a wealthy brahmin in Rājagaha. His name was Vacchapāla.
Do nghiệp phước báu ấy, vị ấy luân hồi trong cõi trời và loài người, rồi trong thời kỳ Đức Phật hiện tại, sinh làm con trai của một Bà-la-môn giàu có ở Rājagaha, tên của vị ấy là Vacchapāla.
So bimbisārasamāgame uruvelakassapattherena iddhipāṭihāriyaṃ dassetvā satthu paramanipaccakāre kate taṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā sattāhapabbajito eva vipassanaṃ vaḍḍhetvā chaḷabhiñño ahosi.
At the assembly with King Bimbisāra, when Uruvelakassapa Thera displayed a psychic feat and showed supreme reverence to the Teacher, he saw this, gained faith, and went forth. Just seven days after his ordination, he developed insight and became one endowed with the six higher knowledges.
Vị ấy, trong cuộc gặp gỡ với vua Bimbisāra, thấy Trưởng lão Uruvelakassapa đã thể hiện thần thông và Đức Bổn Sư đã được kính trọng tột bậc, liền phát sinh niềm tin, xuất gia, và chỉ trong bảy ngày sau khi xuất gia, đã phát triển thiền quán và trở thành bậc Lục Thông.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.26-34) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Tattha susukhumanipuṇatthadassināti ativiya duddasaṭṭhena sukhume, saṇhaṭṭhena nipuṇe saccapaṭiccasamuppādādiatthe aniccatādiṃ oropetvā passatīti susukhumanipuṇatthadassī, tena.
Therein, susukhumanipuṇatthadassinā means by him who discerns meanings that are very subtle and profound. Sukhume means extremely difficult to see, hence subtle. Nipuṇe means delicate, hence profound. He sees the impermanence (aniccatā) and so on, in meanings such as the Four Noble Truths and Dependent Origination (Paṭiccasamuppāda), which are subtle and profound. Thus, susukhumanipuṇatthadassī, by him.
Ở đây, susukhumanipuṇatthadassinā (người thấy các ý nghĩa vi tế và tinh xảo) nghĩa là, với trí tuệ vi tế theo nghĩa rất khó thấy, và tinh xảo theo nghĩa sắc bén, vị ấy thấy các ý nghĩa như Tứ Thánh Đế, Duyên Khởi, v.v., bằng cách quán chiếu chúng như vô thường, v.v. Do đó, vị ấy là susukhumanipuṇatthadassī (người thấy các ý nghĩa vi tế và tinh xảo).
Matikusalenāti matiyā paññāya kusalena chekena, ‘‘evaṃ pavattamānassa paññā vaḍḍhati, evaṃ na vaḍḍhatī’’ti dhammavicayasambojjhaṅgapaññāya uppādane kusalena.
Matikusalenā means by him who is skilled, clever in intelligence (paññā), skilled in producing the wisdom of the Dhamma-vicaya-sambojjhaṅga (factor of enlightenment of investigation of phenomena), thinking, “In this way wisdom increases, in this way it does not increase.”
Matikusalenā (khéo léo trong trí tuệ) nghĩa là khéo léo, thành thạo trong trí tuệ, tức là khéo léo trong việc phát triển trí tuệ của chi phần giác ngộ trạch pháp, biết rằng: “Với cách hành trì như thế này thì trí tuệ tăng trưởng, với cách hành trì như thế kia thì trí tuệ không tăng trưởng.”
Nivātavuttināti sabrahmacārīsu nivātanīcavattanasīlena, vuḍḍhesu navesu ca yathānurūpapaṭipattinā.
Nivātavuttinā means by him who has the conduct (vatta) of humility and lowliness towards fellow celibates, acting appropriately towards both elders and novices.
Nivātavuttinā (có hạnh khiêm cung) nghĩa là có giới hạnh khiêm tốn đối với các bạn đồng Phạm hạnh, và có sự thực hành phù hợp đối với các bậc trưởng lão và người trẻ.
Saṃsevitavuddhasīlināti saṃsevitaṃ āciṇṇaṃ vuddhasīlaṃ saṃsevitavuddhasīlaṃ, taṃ yassa atthi, tena saṃsevitavuddhasīlinā.
Saṃsevitavuddhasīlinā means by him who has repeatedly practiced (saṃsevita, āciṇṇa) wholesome virtues (vuddhasīla), that is, the wholesome virtue which he possesses. Thus, by him who has repeatedly practiced wholesome virtues.
Saṃsevitavuddhasīlinā (người đã thân cận các bậc trưởng lão có giới hạnh) nghĩa là người có giới hạnh của các bậc trưởng lão đã được thân cận, đã được thực hành nhiều lần.
Atha vā saṃsevitā upāsitā vuddhasīlino etenāti saṃsevitavuddhasīlī, tena.
Alternatively, saṃsevitavuddhasīlī (one who has cultivated wholesome virtues) means by him (etena) who has cultivated (saṃsevitā, upāsitā) those who possess wholesome virtues. Thus, by him.
Hoặc, bởi người này đã thân cận, đã phụng sự các bậc trưởng lão có giới hạnh, nên gọi là saṃsevitavuddhasīlī (người đã thân cận các bậc trưởng lão có giới hạnh).
Hītisaddo hetuattho.
The word hī has the meaning of 'reason' or 'because'.
Từ hi (hī) có nghĩa là nguyên nhân.
Yasmā yo nivātavutti saṃsevitavuddhasīlī matikusalo susukhumanipuṇatthadassī ca, tasmā nibbānaṃ na tassa dullabhanti attho.
The meaning is: because one is of humble conduct, has repeatedly cultivated wholesome virtues, is skilled in wisdom, and discerns very subtle and profound meanings, therefore Nibbāna is not difficult for that person.
Vì người nào có hạnh khiêm cung, đã thân cận các bậc trưởng lão có giới hạnh, khéo léo về trí tuệ và thấy được những ý nghĩa vi tế, sâu sắc, nên Nibbāna không khó đạt được đối với người đó, đó là ý nghĩa.
Nivātavuttitāya hi saṃsevitavuddhasīlitāya ca paṇḍitā taṃ ovaditabbaṃ anusāsitabbaṃ maññanti, tesañca ovāde ṭhito sayaṃ matikusalatāya susukhumanipuṇatthadassitāya ca vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva nibbānaṃ adhigacchatīti, ayameva ca therassa aññābyākaraṇagāthā ahosīti.
Indeed, due to humble conduct and the cultivation of wholesome virtues, the wise consider him worthy of instruction and admonition. Being established in their advice, and by his own skill in wisdom and discernment of very subtle and profound meanings, while performing the practice of Vipassanā, he quickly attains Nibbāna. This, indeed, was the Thera's declaration of Arahantship (aññābyākaraṇagāthā).
Thật vậy, nhờ có hạnh khiêm cung và đã thân cận các bậc trưởng lão có giới hạnh, các bậc hiền trí xem người đó là đáng được khuyên bảo, đáng được giáo huấn; và người đó, khi an trú trong lời khuyên của họ, tự mình nhờ khéo léo về trí tuệ và thấy được những ý nghĩa vi tế, sâu sắc, thực hành thiền quán (vipassanā), không lâu sau sẽ chứng đạt Nibbāna. Và chính bài kệ này là lời tuyên bố A-la-hán quả (aññābyākaraṇa) của vị Trưởng lão.
Yathā kaḷīro susu vaḍḍhitaggoti āyasmato ātumattherassa gāthā.
Yathā kaḷīro susu vaḍḍhitaggo are the verses of the Venerable Thera Ātuma.
Bài kệ Yathā kaḷīro susu vaḍḍhitaggo (Như chồi tre non mọc nhánh) là của Trưởng lão Ātuma đáng kính.
Kā uppatti?
What is his origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ ācinanto ito ekanavute kappe kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto vipassiṃ bhagavantaṃ antaravīthiyaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso gandhodakena gandhacuṇṇena ca pūjaṃ akāsi.
He, too, having made aspirations under previous Buddhas, and accumulating merit that leads to liberation in various existences, was born in a prominent family ninety-one aeons ago. Having attained maturity, he saw Vipassī Bhagavā walking along a road, and with a gladdened mind, he offered homage with perfumed water and perfumed powder.
Vị ấy cũng đã tạo các điều kiện trong các đời quá khứ, tích lũy các thiện nghiệp là nhân duyên cho sự thoát ly (saṃsāra) trong các kiếp sống khác nhau. Từ chín mươi mốt kiếp về trước, vị ấy sinh ra trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, thấy Đức Phật Vipassī đang đi trên đường, với tâm hoan hỷ, vị ấy đã cúng dường bằng nước hương và bột hương.
So tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ akāsi, ñāṇassa pana aparipakkattā visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi.
By that meritorious deed, he was reborn in the deva world and wandered through various happy destinations. In the dispensation of Kassapa Bhagavā, he went forth and practiced the ascetic life, but his knowledge not being fully mature, he was unable to achieve any special attainment.
Nhờ thiện nghiệp ấy, vị ấy sinh lên cõi trời, luân hồi hết kiếp này đến kiếp khác trong các cõi thiện giới. Trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa, vị ấy đã xuất gia và thực hành pháp Sa-môn, nhưng vì trí tuệ chưa chín muồi nên không thể chứng đạt được thành quả đặc biệt nào.
Atha imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhiputto hutvā nibbatti, ātumotissa nāmaṃ ahosi.
Then, in this Buddha-era, he was born as a rich merchant’s son in Sāvatthī, and his name was Ātuma.
Sau đó, trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra là con trai của một nhà triệu phú ở Sāvatthī, tên là Ātuma.
Tassa vayappattassa mātā ‘‘puttassa me bhariyaṃ ānessāmā’’ti ñātakehi sammantesi.
When he reached adulthood, his mother consulted with relatives, saying, “We will bring a wife for my son.”
Khi đến tuổi trưởng thành, mẹ của vị ấy bàn bạc với người thân: “Chúng ta sẽ cưới vợ cho con trai ta.”
So taṃ upadhāretvā hetusampattiyā codiyamāno ‘‘kiṃ mayhaṃ gharāvāsena, idāneva pabbajissāmī’’ti bhikkhūnaṃ santikaṃ gantvā pabbaji.
He, reflecting on this and being urged by the ripening of causes, thought, “What is the use of household life for me? I shall go forth right now.” So, he went to the bhikkhus and renounced the world.
Vị ấy suy xét điều đó, được thúc đẩy bởi sự đầy đủ của nhân duyên, nghĩ: “Gia đình đối với ta có ích gì? Ta sẽ xuất gia ngay bây giờ!” rồi đến chỗ các vị Tỳ-kheo và xuất gia.
Pabbajitampi naṃ mātā uppabbājetukāmā nānānayehi palobheti.
Even after he had gone forth, his mother wished him to return to lay life and tried to entice him in various ways.
Dù đã xuất gia, mẹ của vị ấy vẫn muốn vị ấy hoàn tục nên đã dụ dỗ bằng nhiều cách khác nhau.
So tassā avasaraṃ adatvā attano ajjhāsayaṃ pakāsento –
He, not giving her an opportunity, revealed his own inclination, saying—
Vị ấy không cho mẹ cơ hội, mà bày tỏ ý nguyện của mình bằng bài kệ –
Tattha kaḷīroti aṅkuro, idha pana vaṃsaṅkuro adhippeto.
Therein, kaḷīro means a sprout; here, a bamboo shoot is intended. Susū means tender, young. Vaḍḍhitaggo means having grown branches. Or, susuvaḍḍhitaggo means having well-grown branches, having developed leaves and branches. Dunnikkhamo means impossible to extract or pull out from a bamboo clump. Pasākhajāto means having produced side branches, or having sub-branches growing at every joint of the branches. Evaṃ ahaṃ bhariyāyānītāyā means: just as a bamboo shoot with grown tops and entangled main and side branches within the bamboo clump is difficult to pull out, so too would I be difficult to extract from household life, being grown with children and daughters, etc., due to attachment. But just as a bamboo shoot that has not yet formed a network of branches is easy to pull out from a bamboo clump, so too am I, without the bond of children and wives, etc., easy to pull out. Therefore, while a wife has not yet been brought, anumañña maṃ, permit me by allowing me on your own. Pabbajitomhi dānī means: "Indeed, I am now a monk; it is good, excellent!" Thus, he declared his delight in renunciation. Alternatively, he said to his mother, "Anumañña maṃ pabbajitomhi dānī." The meaning here is: "Even if you did not consent before, now I am a monk. Therefore, permit me, allow me to remain in the state of monkhood. I am not to be brought back by you."
Ở đây, kaḷīro (chồi) là mầm non, nhưng ở đây có ý chỉ chồi tre.
Susūti taruṇo.
Susū means young.
Susū (non) là non trẻ.
Vaḍḍhitaggoti pavaḍḍhitasākho.
Vaḍḍhitaggo means having grown branches.
Vaḍḍhitaggo (mọc nhánh) là có nhiều nhánh.
Susuvaḍḍhitaggoti vā suṭṭhu vaḍḍhitasākho sañjātapattasākho.
Or, susuvaḍḍhitaggo means having well-grown branches, having leaves and branches sprung forth.
Hoặc susuvaḍḍhitaggo (mọc nhánh sum suê) là có nhiều nhánh cây, có lá và cành đã mọc.
Dunnikkhamoti veḷugumbato nikkhāmetuṃ nīharituṃ asakkuṇeyyo.
Dunnikkhamo means unable to be extracted or taken out from a bamboo clump.
Dunnikkhamo (khó tách rời) là không thể tách ra, không thể kéo ra khỏi bụi tre.
Pasākhajātoti jātapasākho, sākhānampi pabbe pabbe uppannaanusākho.
Pasākhajāto means having sprung forth side-branches, having minor branches arisen at every joint of the branches.
Pasākhajāto (sinh ra nhiều nhánh phụ) là có nhiều nhánh đã mọc, có các nhánh phụ mọc ra ở mỗi đốt của các nhánh.
Evaṃ ahaṃ bhariyāyānītāyāti yathā vaṃso vaḍḍhitaggo vaṃsantaresu saṃsaṭṭha sākhāpasākho veḷugumbato dunnīharaṇīyo hoti, evaṃ ahampi bhariyāya mayhaṃ ānītāya puttadhītādivasena vaḍḍhitaggo āsattivasena gharāvāsato dunnīharaṇīyo bhaveyyaṃ.
Evaṃ ahaṃ bhariyāyānītāyā means: just as a bamboo, having grown branches and intertwined with branches and side-branches within the bamboo grove, is difficult to extract from the bamboo clump, so too, if I were to take a wife, I would become one whose branches have grown in the form of sons and daughters, and would be difficult to extract from the household life due to attachment.
Evaṃ ahaṃ bhariyāyānītāya (cũng vậy, nếu mẹ cưới vợ cho con) nghĩa là: như cây tre mọc nhánh, với các cành và nhánh phụ đan xen trong bụi tre, khó mà kéo ra khỏi bụi tre, cũng vậy, nếu mẹ cưới vợ cho con, con sẽ mọc nhánh nhờ con trai, con gái, v.v., và sẽ khó mà thoát ra khỏi đời sống gia đình do sự ràng buộc.
Yathā pana vaṃsakaḷīro asañjātasākhabandho veḷugumbato sunīharaṇīyova hoti, evaṃ ahampi asañjātaputtadārādibandho sunīharaṇīyo homi, tasmā anānītāya eva bhariyāya anumañña maṃ attanāva maṃ anujānāpetvā.
But just as a bamboo shoot, without branches and ties, is easy to extract from the bamboo clump, so too am I, without the ties of sons and wives, easy to extract. Therefore, while my wife is not yet brought, anumañña maṃ means, having allowed me by yourself.
Tuy nhiên, như chồi tre chưa có cành nhánh thì dễ dàng kéo ra khỏi bụi tre, cũng vậy, con chưa có sự ràng buộc với con cái, vợ, v.v., thì dễ dàng thoát ly. Do đó, khi chưa cưới vợ, anumañña maṃ (xin mẹ hãy cho phép con) nghĩa là hãy tự mình cho phép con.
Pabbajitomhi dānīti, ‘‘idāni pana pabbajito amhi, sādhu suṭṭhū’’ti attano nekkhammābhiratiṃ pakāsesi, atha vā ‘‘anumañña maṃ pabbajitomhi dānī’’ti mātu katheti.
Pabbajitomhi dānī means, "Now I am ordained, it is good, excellent!" Thus he declared his delight in renunciation. Or, he says to his mother, "Permit me, for I am now ordained."
Pabbajitomhi dānī (con đã xuất gia rồi) nghĩa là: “Bây giờ con đã xuất gia rồi, tốt lắm, tốt lắm!” Vị ấy đã bày tỏ sự hoan hỷ của mình đối với sự xuất ly. Hoặc, vị ấy nói với mẹ: “Anumañña maṃ pabbajitomhi dānī” (Xin mẹ hãy cho phép con, con đã xuất gia rồi).
Ayañhettha attho – yadipi tāya pubbe nānumataṃ, idāni pana pabbajito amhi, tasmā anumañña anujānāhi maṃ samaṇabhāveyeva ṭhātuṃ, nāhaṃ tayā nivattanīyoti.
The meaning here is: Even if she did not permit it before, now I am ordained. Therefore, permit me, allow me to remain in the state of a recluse; I am not to be turned back by you.
Ý nghĩa ở đây là: Dù trước đây mẹ chưa chấp thuận, nhưng bây giờ con đã xuất gia rồi, vậy nên xin mẹ hãy chấp thuận, hãy cho phép con an trú trong đời sống Sa-môn, mẹ không thể khiến con hoàn tục được.
Evaṃ pana kathento yathāṭhitova vipassanaṃ vaḍḍhetvā maggapaṭipāṭiyā kilese khepetvā chaḷabhiñño ahosi.
Speaking thus, he cultivated Vipassanā exactly as it is, eradicated defilements through the stages of the path, and became one with sixfold supernormal powers (chaḷābhiñño).
Khi nói như vậy, vị ấy đã phát triển thiền quán (vipassanā) ngay tại chỗ, và theo lộ trình của các đạo quả, đã đoạn trừ các phiền não và chứng đạt Lục Thông (chaḷabhiñño).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.35-40) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói –
Jiṇṇañca disvā dukhitañca byādhitanti āyasmato māṇavattherassa gāthā.
"Having seen the aged, the ailing, and the sick" is the stanza of the Venerable Elder Māṇava.
Bài kệ Jiṇṇañca disvā dukhitañca byādhitaṃ (Thấy người già, người khổ đau, người bệnh) là của Trưởng lão Māṇava đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekanavute kappe brāhmaṇakule nibbattitvā lakkhaṇadharo hutvā vipassissa bhagavato abhijātiyā lakkhaṇāni pariggahetvā pubbanimittāni sāvetvā, ‘‘ekaṃsena ayaṃ buddho bhavissatī’’ti byākaritvā nānānayehi thometvā abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
This Elder also, having made aspirations in the presence of previous Buddhas and accumulating wholesome deeds that lead to Nibbāna in various existences, was reborn in a brahmin family ninety-one aeons ago. As one endowed with auspicious marks (lakkhana-dharo), he comprehended the characteristics of Vipassī Bhagavā's birth, declared the auspicious omens, prophesied, "This one will surely become a Buddha," praised him in various ways, paid homage, circumambulated him clockwise, and then departed.
Vị ấy cũng đã tạo các điều kiện trong các đời quá khứ, tích lũy các thiện nghiệp là nhân duyên cho sự thoát ly (saṃsāra) trong các kiếp sống khác nhau. Từ chín mươi mốt kiếp về trước, vị ấy sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn, trở thành một người thông thạo tướng pháp. Khi Đức Phật Vipassī đản sinh, vị ấy đã xem xét các tướng tốt, tuyên bố các điềm báo trước, và khẳng định: “Vị này chắc chắn sẽ thành Phật.” Sau đó, vị ấy đã ca ngợi bằng nhiều cách, đảnh lễ, đi nhiễu hữu và rời đi.
So tena puññakammena sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇamahāsālassa gehe nibbattitvā yāva sattavassāni, tāva antoghareyeva vaḍḍhitvā sattame saṃvacchare upanayanatthaṃ uyyānaṃ nīto antarāmagge jiṇṇāturamate disvā tesaṃ adiṭṭhapubbattā te parijane pucchitvā jarārogamaraṇasabhāvaṃ sutvā sañjātasaṃvego tato anivattanto vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ sutvā mātāpitaro anujānāpetvā pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Due to that meritorious deed, he wandered through good destinations (sugati) only, and in this present Buddha-epoch, he was reborn in a wealthy brahmin family in Sāvatthī. He grew up within the house until he was seven years old. In his seventh year, he was taken to a park for his initiation ceremony. On the way, he saw aged, sick, and dead people (jiṇṇātura-mate). Since he had never seen them before, he questioned his attendants. Hearing about the nature of old age, sickness, and death, he became deeply stirred (saṃvego). Without turning back from there, he went to the monastery, heard the Dhamma from the Teacher, obtained permission from his parents, and went forth. He established vipassanā and attained Arahantship not long after.
Nhờ thiện nghiệp ấy, vị ấy luân hồi trong các cõi thiện giới. Trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra trong gia đình của một Bà-la-môn giàu có ở Sāvatthī. Vị ấy lớn lên trong nhà cho đến khi bảy tuổi. Đến năm thứ bảy, khi được đưa đến công viên để làm lễ thụ giới, trên đường đi, vị ấy thấy những người già, người bệnh, người chết mà chưa từng thấy trước đây. Vị ấy hỏi những người tùy tùng về họ, và khi nghe về bản chất của già, bệnh, chết, vị ấy khởi tâm xúc động mạnh mẽ. Từ đó, vị ấy không quay lại, mà đến tinh xá, nghe pháp từ Đức Bổn Sư, xin phép cha mẹ, xuất gia, và bắt đầu thực hành thiền quán (vipassanā). Không lâu sau, vị ấy chứng đạt A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.41-64) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói –
Tattha jiṇṇanti jarāya abhibhūtaṃ, khaṇḍiccapāliccavalittacatādīhi samaṅgībhūtaṃ.
Therein, jiṇṇaṃ means overcome by old age, characterized by broken teeth, grey hair, wrinkled skin, and so forth.
Trong đó, jiṇṇaṃ (già) nghĩa là bị tuổi già áp bức, đầy đủ các đặc điểm như răng rụng, tóc bạc, da nhăn nheo, v.v.
Dukhitanti dukkhappattaṃ.
Dukhitaṃ means afflicted with suffering.
Dukhitaṃ (khổ) nghĩa là người đang chịu khổ.
Byādhitanti gilānaṃ.
Byādhitaṃ means sick.
Byādhitaṃ (bệnh) nghĩa là người ốm yếu.
Ettha ca ‘‘byādhita’’nti vuttepi dukkhappattabhāvo siddho, ‘‘dukhita’’nti vacanaṃ tassa bāḷhagilānabhāvaparidīpanatthaṃ.
Here, even though "byādhitaṃ" implies affliction with suffering, the word "dukhitaṃ" is used to emphasize his severe sickness.
Ở đây, dù đã nói “byādhitaṃ” thì trạng thái đau khổ cũng đã được xác định, việc dùng từ “dukhitaṃ” là để chỉ rõ tình trạng bệnh nặng của người đó.
Matanti kālaṅkataṃ, yasmā kālaṅkato āyuno khayaṃ vayaṃ bhedaṃ gato nāma hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘gatamāyusaṅkhaya’’nti.
Mataṃ means one who has passed away. Since one who has passed away has reached the decay, decline, and breaking up of life, it is said "gatamāyusaṅkhayaṃ" (whose lifespan had come to an end).
Mataṃ (chết) nghĩa là người đã qua đời; vì người qua đời là người đã đến sự chấm dứt, sự hoại diệt, sự phân hủy của tuổi thọ, do đó đã nói “gatamāyusaṅkhayaṃ” (đã hết tuổi thọ).
Tasmā jiṇṇabyādhimatānaṃ diṭṭhattā, ‘‘ime jarādayo nāma na imesaṃyeva, atha kho sabbasādhāraṇā, tasmā ahampi jarādike anativatto’’ti saṃviggattā.
Therefore, having seen the aged, the sick, and the dead, and being stirred by the realization that "these phenomena of old age and the like are not unique to them, but common to all; therefore, I too cannot escape old age and the like."
Vì đã thấy những người già, bệnh, chết, nên Ngài đã thức tỉnh rằng: “Những điều như già, v.v., không chỉ thuộc về những người này, mà là chung cho tất cả; do đó, ta cũng không thể vượt qua già, v.v.”.
Nikkhamitūnāti nikkhamitvā, ayameva vā pāṭho.
Nikkhamitūnā means having gone forth; or this reading itself is the correct one.
Nikkhamitūnā (từ bỏ) nghĩa là nikkhamitvā (rời khỏi); hoặc đây chính là cách đọc.
Pabbajjādhippāyena gharato niggantvā.
Leaving home with the intention of going forth.
Với ý định xuất gia, Ngài đã rời khỏi nhà.
Pabbajinti satthu sāsane pabbajaṃ upagato.
Pabbajiṃ means I embraced the going forth in the Teacher's dispensation.
Pabbajiṃ (tôi đã xuất gia) nghĩa là đã đi đến sự xuất gia trong giáo pháp của Đức Đạo Sư.
Pahāya kāmāni manoramānīti iṭṭhakantādibhāvato avītarāgānaṃ mano ramentīti manorame vatthukāme pajahitvā, tappaṭibaddhassa chandarāgassa ariyamaggena samucchindanena nirapekkhabhāvena chaḍḍetvāti attho.
Pahāya kāmāni manoramāni means having abandoned material sensual pleasures (vatthukāma) that delight the minds of those not free from passion (avītarāga), because they are agreeable and pleasant; the meaning is having discarded them without attachment through the uprooting of the associated passionate desire (chandarāga) by the Noble Path.
Pahāya kāmāni manoramānī (từ bỏ những dục lạc đáng yêu) nghĩa là từ bỏ những vật dục lạc làm hài lòng tâm trí của những người chưa ly tham, do trạng thái đáng yêu, dễ thương, v.v.; nghĩa là đã từ bỏ bằng cách đoạn trừ hoàn toàn sự tham ái gắn liền với chúng bằng Thánh đạo, không còn sự mong cầu.
Kāmānaṃ pahānakittanamukhena cetaṃ therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
And this was the Elder's declaration of Arahantship through the mentioning of the abandonment of sensual pleasures.
Và đây là lời tuyên bố chứng đắc của vị Trưởng lão thông qua việc trình bày sự từ bỏ các dục lạc.
Māṇavakāle pabbajitattā imassa therassa māṇavotveva samaññā jātāti.
Because he went forth as a young man (māṇava), the appellation Māṇava was given to this Elder.
Vì vị Trưởng lão này đã xuất gia khi còn là một thiếu niên, nên Ngài có biệt danh là Māṇava.
Kāmacchando ca byāpādoti āyasmato suyāmanattherassa gāthā.
"Sensual desire and ill-will" is the stanza of the Venerable Elder Suyāmana.
Bài kệ Kāmacchando ca byāpādo (Dục tham và sân hận) là của Trưởng lão Suyāmana đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle dhaññavatīnagare brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto brāhmaṇasippesu nipphattiṃ patvā brāhmaṇamante vāceti.
This Thera (Suyāmana) also, having made aspirations in the presence of past Buddhas, accumulated merits in various existences as humans and devas. Ninety-one eons ago, in the time of Vipassī Bhagavā, he was reborn in Dhaññavatī city in a brahmin family. When he reached maturity, having attained perfection in the brahmin arts, he taught the brahmin mantras.
Vị này cũng, sau khi đã tạo các điều kiện trong các Đức Phật quá khứ và tích lũy công đức trong các kiếp sống khác nhau, cách đây chín mươi mốt kiếp, vào thời Đức Thế Tôn Vipassī, đã tái sinh trong một gia đình Bà-la-môn ở thành phố Dhaññavatī. Khi trưởng thành, Ngài đã thành thạo các nghề nghiệp của Bà-la-môn và giảng dạy các thần chú Bà-la-môn.
Tena ca samayena vipassī bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ dhaññavatīnagaraṃ piṇḍāya paviṭṭho hoti.
At that time, Vipassī Bhagavā, together with a large assembly of bhikkhus, entered Dhaññavatī city for alms.
Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn Vipassī, cùng với một đại Tăng đoàn Tỳ-kheo, đã vào thành Dhaññavatī để khất thực.
Taṃ disvā brāhmaṇo pasannacitto attano gehaṃ netvā āsanaṃ paññāpetvā tassūpari pupphasanthāraṃ santharitvā adāsi, satthari tattha nisinne paṇītena āhārena santappesi, bhuttāviñca pupphagandhena pūjesi.
Seeing Him, the brahmin, with a gladdened mind, invited Him to his house, arranged a seat, spread a flower mat over it, and offered it. When the Master was seated there, he satisfied Him with exquisite food, and after He had eaten, he honored Him with flowers and perfumes.
Khi thấy Ngài, vị Bà-la-môn với tâm hoan hỷ, đã đưa Ngài về nhà mình, sắp đặt chỗ ngồi, trải hoa lên trên và dâng cúng. Khi Đức Đạo Sư ngồi đó, Ngài đã dâng cúng thức ăn thượng vị để Ngài dùng, và sau khi Ngài dùng bữa xong, Ngài đã cúng dường bằng hoa và hương.
Satthā anumodanaṃ vatvā pakkāmi.
The Master delivered a discourse of appreciation and then departed.
Đức Đạo Sư đã thuyết giảng lời tùy hỷ rồi rời đi.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, suyāmanotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva realm, and after repeatedly performing meritorious deeds and wandering through deva and human existences, he was reborn in this Buddha-era as the son of a certain brahmin in Vesālī, and his name was Suyāmana.
Nhờ thiện nghiệp đó, Ngài đã tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo thêm công đức, luân hồi trong cõi trời và cõi người, cho đến khi Đức Phật hiện tại xuất hiện, Ngài đã tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn ở Vesālī, và tên của Ngài là Suyāmana.
So vayappatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū paramanissamayutto hutvā gehavāsīnaṃ kāmūpabhogaṃ jigucchitvā jhānaninno bhagavato vesāligamane paṭiladdhasaddho pabbajitvā khuraggeyeva arahattaṃ pāpuṇi.
When he reached maturity, having become proficient in the three Vedas and endowed with supreme insight, he recoiled from the enjoyment of sense pleasures by householders. Inclined towards jhāna, he gained faith when the Bhagavā traveled to Vesālī, and having gone forth, he attained Arahantship at the very edge of the razor (i.e., immediately after ordination).
Khi trưởng thành, Ngài đã tinh thông ba bộ Veda, trở thành một người có khả năng điều tra tối thượng, ghê tởm sự hưởng thụ dục lạc của những người tại gia, và chuyên tâm vào thiền định. Khi Đức Thế Tôn đến Vesālī, Ngài đã có được đức tin, xuất gia và chứng đắc A-la-hán ngay khi cạo tóc.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.65-74) –
Thus, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna (apa. thera 1.13.65-74) đã nói:
Tattha kāmacchandoti kāmesu chando, kāmo ca so chando cātipi kāmacchando, kāmarāgo.
Here, kāmacchanda means desire for sensual pleasures (kāma), and it is called kāmacchanda because it is both a kāma (defilement) and a chanda (desire), or kāmarāga. However, here, all forms of greed are intended as kāmacchanda, including those vanquished by the highest path, therefore it is said “sabbasova na vijjatī” (utterly absent). All phenomena in the three realms are kāma in the sense of being desirable; the greed that arises there is kāmacchanda. Thus, the Bhagavā said, “In the formless realms, dependent on the hindrance of sense-desire, the hindrance of sloth and torpor, the hindrance of restlessness, and the hindrance of ignorance arise.” By this, the mind becomes afflicted, it reaches a state of decay; therefore, byāpāda is ill-will, the hatred that arises with the thought, “He acted to my detriment,” and so on.
Trong đó, kāmacchando (dục tham) nghĩa là sự khao khát trong các dục, và đó là dục và đó là khao khát, hoặc cũng là kāmacchando; đó là kāmarāgo (tham ái dục).
Idha pana sabbopi rāgo kāmacchando aggamaggavajjhassāpi adhippetattā, tenāha ‘‘sabbasova na vijjatī’’ti.
Here, however, all greed is kāmacchanda, because it is also intended to mean the defilements vanquished by the Arahantship path. Therefore, it is said, “utterly absent.”
Tuy nhiên, ở đây, tất cả mọi tham ái đều được gọi là kāmacchando, vì nó bao hàm cả những gì được đoạn trừ bởi đạo A-la-hán; do đó, Ngài nói “sabbasova na vijjatī” (tất cả đều không còn tồn tại).
Sabbepi hi tebhūmakadhammā kāmanīyaṭṭhena kāmā, tattha pavatto rāgo kāmacchando, tenāha bhagavā – ‘‘āruppe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca thinamiddhanīvaraṇaṃ uddhaccanīvaraṇaṃ avijjānīvaraṇaṃ uppajjatī’’ti (paṭṭhā. 3.8.8) byāpajjati cittaṃ pūtibhāvaṃ gacchati etenāti byāpādo, ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādinayappavatto (dha. sa. 1066; vibha. 909) āghāto.
Indeed, all phenomena of the three realms are kāma in the sense of being desirable. The greed that has arisen there is kāmacchanda. Therefore, the Bhagavā said, “In the formless realms, dependent on the hindrance of kāmacchanda, the hindrance of thinamiddha, the hindrance of uddhacca, and the hindrance of avijjā arise.” The mind becomes afflicted, it reaches a state of decay by this; therefore, byāpāda is the hatred that arises with the thought, “He acted to my detriment,” and so on.
Thật vậy, tất cả các pháp ba cõi (tebhūmaka-dhammā) đều là dục (kāma) theo nghĩa là đáng mong muốn (kāmanīyaṭṭhena), tham ái (rāga) phát sinh trong đó là dục ái (kāmacchanda). Do đó, Đức Thế Tôn đã dạy: “Do duyên cái chướng ngại dục ái (kāmacchanda-nīvaraṇa) trong cõi vô sắc, cái chướng ngại hôn trầm (thīnamiddha-nīvaraṇa), cái chướng ngại trạo cử (uddhacca-nīvaraṇa), cái chướng ngại vô minh (avijjā-nīvaraṇa) phát sinh” (Paṭṭhā. 3.8.8). Tâm bị hoại diệt, trở nên hư thối bởi điều này, nên gọi là sân hận (byāpāda); đó là sự thù hận (āghāta) phát sinh theo cách “người ấy đã làm hại tôi” v.v. (Dha. Sa. 1066; Vibha. 909).
Thinaṃ cittassa akalyatā anussāhasaṃhananaṃ, middhaṃ kāyassa akalyatā asattivighāto, tadubhayampi thinañca middhañca thinamiddhaṃ, kiccāhārapaṭipakkhānaṃ ekatāya ekaṃ katvā vuttaṃ.
Sloth (thina) is the unsuitability of the mind, its lack of enthusiasm; torpor (middha) is the unsuitability of the body (mental body), its inertness and sluggishness. Both of these, sloth and torpor, are called thinamiddha, mentioned as one due to the sameness of their function and their opposition (to mental energy).
Hôn (thīna) là sự không khỏe mạnh của tâm, sự không có tinh tấn, sự co rút; trầm (middha) là sự không khỏe mạnh của thân, sự không có năng lực, sự mệt mỏi. Cả hai điều đó là hôn trầm (thinamiddha). Chúng được nói gộp lại thành một vì có cùng đối tượng và đối nghịch.
Uddhatabhāvo uddhaccaṃ, yena dhammena cittaṃ uddhataṃ hoti avūpasantaṃ, so cetaso vikkhepo uddhaccaṃ.
The state of agitation is uddhacca. The mental distraction by which the mind becomes agitated and uncalm is uddhacca.
Trạng thái dao động là trạo cử (uddhaccaṃ). Pháp nào làm cho tâm dao động, không an tịnh, thì sự phân tán của tâm đó là trạo cử.
Uddhaccaggahaṇeneva cettha kiccāhārapaṭipakkhānaṃ samānatāya kukkuccampi gahitamevāti daṭṭhabbaṃ.
By the inclusion of uddhacca here, it should be understood that worry (kukkucca) is also included, due to the similarity of their function and their opposition (to mental calm).
Ở đây, cần phải hiểu rằng sự nắm giữ trạo cử cũng bao gồm hối hận (kukkucca) vì chúng có cùng đối tượng và đối nghịch.
Taṃ pacchānutāpalakkhaṇaṃ.
That has the characteristic of remorse.
Đó là đặc tính của sự hối tiếc về sau.
Yo hi katākatakusalākusalūpanissayo vippaṭisāro, taṃ kukkuccaṃ.
Indeed, whatever regret arises from good and bad deeds done and left undone, that is kukkucca.
Thật vậy, sự hối hận đó là sự hối tiếc dựa trên những thiện pháp và bất thiện pháp đã làm hoặc chưa làm.
Vicikicchāti, ‘‘evaṃ nu kho na nu kho’’ti saṃsayaṃ āpajjati, dhammasabhāvaṃ vā vicinanto kicchati kilamati etāyāti vicikicchā, buddhādivatthuko saṃsayo.
Vicikicchā means doubt, like "Is it so or not so?" Or it means weariness (kicchati, kilamati) by contemplating the nature of phenomena; hence, vicikicchā. It is doubt concerning the Buddha and other noble objects.
Hoài nghi (vicikicchā) là rơi vào sự nghi ngờ “phải chăng là như vậy, phải chăng không phải như vậy”, hoặc khi suy xét bản chất của các pháp, người ta mệt mỏi, kiệt sức vì điều này, nên gọi là hoài nghi; đó là sự nghi ngờ về Đức Phật v.v.
Sabbasoti anavasesato.
Sabbaso means completely, without remainder.
Hoàn toàn (sabbaso) nghĩa là không còn sót lại.
Na vijjatīti natthi, maggena samucchinnattā na upalabbhati.
Na vijjatī means it does not exist, it is not found because it has been eradicated by the path.
Không tồn tại (na vijjati) nghĩa là không có, không được tìm thấy vì đã bị đoạn trừ bởi Đạo.
Idañca padadvayaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ ayañhettha yojanā – yassa bhikkhuno tena tena ariyamaggena samucchinnattā kāmacchando ca byāpādo ca thinamiddhañca uddhaccakukkuccañca vicikicchā ca sabbasova na vijjati, tassa na kiñci karaṇīyaṃ, katassa vā paticayoti aññāpadesena aññaṃ byākaroti.
These two words should be connected individually. The explanation here is: For whichever bhikkhu, because they have been utterly eradicated by various noble paths—sense-desire, ill-will, sloth and torpor, restlessness and worry, and doubt—nothing remains to be done, nor is there any accumulation of what has been done. Thus, by referring to another, he declares Arahantship.
Hai từ này cần được ghép riêng lẻ. Cách ghép ở đây là: “Đối với vị tỳ khưu nào mà dục ái, sân hận, hôn trầm, trạo cử, hối hận và hoài nghi hoàn toàn không tồn tại vì đã bị đoạn trừ bởi các Thánh Đạo tương ứng, thì vị ấy không còn việc gì phải làm, hoặc không còn sự tích lũy của những gì đã làm”, bằng cách này, vị ấy tuyên bố về một trạng thái khác thông qua một cách diễn đạt khác.
Pañcasu hi nīvaraṇesu maggena samucchinnesu tadekaṭṭhatāya sabbepi kilesā samucchinnāyeva honti.
Indeed, when the five hindrances are eradicated by the path, all defilements are also eradicated due to their common basis.
Thật vậy, khi năm triền cái đã bị đoạn trừ bởi Đạo, thì tất cả các phiền não cũng được xem như đã bị đoạn trừ vì có cùng một nền tảng.
Tenāha – ‘‘sabbete bhagavanto pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese’’ti (dī. ni. 2.146).
Therefore, it is said, “Those Blessed Ones, having abandoned the five hindrances, the corruptions of the mind.”
Do đó, Đức Phật đã dạy: “Tất cả các vị Thế Tôn đó đã từ bỏ năm triền cái, những cấu uế của tâm” (Dī. Ni. 2.146).
Sādhu suvihitāna dassananti āyasmato susāradattherassa gāthā.
“ Sādhu suvihitānaṃ dassanaṃ” – this verse is by the Venerable Thera Susārada.
Thật tốt lành khi được thấy những người có giới hạnh tốt đẹp là kệ của Trưởng lão Susārada đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin story?
Sự kiện phát sinh là gì?
So kira padumuttarassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā vijjāpadesu nipphattiṃ gantvā kāmesu ādīnavaṃ disvā gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā himavantappadese araññāyatane assamaṃ kāretvā vihāsi.
It is said that in the time of Padumuttara Bhagavā, he was reborn in a brahmin family. Having reached perfection in scholarly arts, he saw the danger in sensual pleasures, abandoned the household life, and took up the ascetic’s renunciation. He built an hermitage in a forest retreat in the Himalayan region and dwelt there.
Nghe nói, vào thời Đức Thế Tôn Padumuttara, ngài sinh ra trong một gia đình Bà la môn, đạt được thành tựu trong các môn học, thấy được sự nguy hiểm trong các dục, từ bỏ đời sống gia đình, xuất gia làm đạo sĩ khổ hạnh, xây dựng một am thất trong khu rừng ở vùng Hy Mã Lạp Sơn và sống ở đó.
Atha naṃ anuggaṇhanto padumuttaro bhagavā bhikkhācāravelāyaṃ upasaṅkami.
Then, Padumuttara Bhagavā, wishing to favor him, approached him during the alms-round time.
Sau đó, Đức Thế Tôn Padumuttara, với lòng từ bi muốn giúp đỡ ngài, đã đến gần vào giờ đi khất thực.
So dūratova disvā pasannamānaso paccuggantvā pattaṃ gahetvā madhurāni phalāni pakkhipitvā adāsi.
Seeing Him from afar, with a gladdened mind, he went forth to meet Him, took His bowl, placed sweet fruits into it, and offered them.
Vị đạo sĩ thấy Ngài từ xa, với tâm hoan hỷ, đã đi ra đón, nhận lấy bình bát, bỏ vào những trái cây ngọt và dâng lên.
Bhagavā taṃ paṭiggahetvā anumodanaṃ katvā pakkāmi.
The Bhagavā accepted the offering, delivered a discourse of appreciation, and departed.
Đức Thế Tôn nhận lấy, nói lời tùy hỷ rồi rời đi.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde dhammasenāpatino ñātibrāhmaṇakule nibbattitvā mandapaññattā susāradoti gahitanāmo aparabhāge dhammasenāpatissa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Due to that meritorious deed, he wandered through deva and human existences, and in this Buddha-era, he was reborn in the brahmin family of the Dhammasenāpati (Chief General of the Dhamma, i.e., Sāriputta). He was named Susārada due to his profound wisdom (mandapaññattā, though the Nissaya says mandapaññātāya means "due to his extensive knowledge," which contrasts with the common meaning of manda as dull or limited, perhaps implying a specific usage here where 'manda' (wide/spread) is meant, or it is a scribal variant for a term meaning widespread wisdom rather than limited). Later, having heard the Dhamma from the Dhammasenāpati, he gained faith, went forth, developed vipassanā, and attained Arahantship.
Nhờ phước nghiệp đó, ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người, và vào thời Đức Phật hiện tại, ngài sinh ra trong một gia đình Bà la môn bà con của vị Pháp Tướng (Dhammasenāpati), được đặt tên là Susārada vì có trí tuệ rộng lớn (mandapaññattā). Sau này, ngài nghe Pháp từ vị Pháp Tướng, phát sinh đức tin, xuất gia, phát triển thiền quán và đạt đến A la hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.75-83) –
Thus, it is said in the Apadāna:
Điều này đã được nói trong Apadāna:
Tattha sādhūti sundaraṃ, bhaddakanti attho.
Here, sādhu means beautiful, excellent.
Trong đó, sādhu có nghĩa là tốt đẹp, thiện lành.
Suvihitāna dassananti suvihitānaṃ dassanaṃ.
Suvihitāna dassanaṃ means seeing those who are well-established.
Suvihitāna dassanaṃ nghĩa là được thấy những người có giới hạnh tốt đẹp.
Gāthāsukhatthaṃ anusvāralopo kato.
The elision of the anusvāra (nasal sound) is made for the sake of the verse's rhythm.
Sự lược bỏ âm mũi được thực hiện để dễ đọc kệ.
Sīlādiguṇehi susaṃvihitattabhāvānaṃ parānuddayāya suṭṭhu vihitadhammadesanānaṃ ariyānaṃ dassanaṃ sādhūti yojanā.
The connection is: seeing the noble ones, whose selves are well-established with virtues such as sīla, and whose Dhamma teachings are well-arranged out of compassion for others, is good.
Cách ghép là: việc được thấy các bậc Thánh, những người có thân thể được điều phục tốt đẹp bằng các đức tính như giới, và những người thuyết pháp được điều phục tốt đẹp bằng lòng từ bi đối với người khác, là tốt lành.
‘‘Dassana’’nti nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ savanādīnampi bahukārattā.
"Seeing" should be understood as merely an indication, because hearing and so forth are also of great benefit.
Từ “dassanaṃ” (được thấy) nên được hiểu chỉ là một ví dụ, vì việc lắng nghe v.v. cũng mang lại nhiều lợi ích.
Vuttañhetaṃ bhagavatā –
For this was said by the Blessed One:
Điều này đã được Đức Thế Tôn dạy:
‘‘Ye te bhikkhū sīlasampannā samādhisampannā paññāsampannā vimuttisampannā vimuttiñāṇadassanasampannā ovādakā viññāpakā sandassakā samādapakā samuttejakā sampahaṃsakā alaṃsamakkhātāro saddhammassa, dassanampāhaṃ, bhikkhave, tesaṃ bhikkhūnaṃ bahūpakāraṃ vadāmi, savanaṃ…pe… upasaṅkamanaṃ…pe… payirupāsanaṃ…pe… anussaraṇaṃ…pe… anupabbajjampāhaṃ, bhikkhave, tesaṃ bhikkhūnaṃ bahūpakāraṃ vadāmī’’ti (itivu. 104).
“Those bhikkhus, endowed with sīla, endowed with samādhi, endowed with paññā, endowed with vimutti, endowed with the knowledge and vision of vimutti, who are advisers, explainers, instructors, encouragers, inspirers, and capable expounders of the Saddhamma—I declare, bhikkhus, that even the sight of such bhikkhus is of great benefit. Hearing… approaching… attending upon… recollecting… and even following them into homelessness, bhikkhus, I declare to be of great benefit to those bhikkhus.”
“Này các Tỳ khưu, những vị Tỳ khưu nào đầy đủ giới, đầy đủ định, đầy đủ tuệ, đầy đủ giải thoát, đầy đủ tri kiến giải thoát, những người khuyên dạy, những người làm cho hiểu biết, những người chỉ dẫn, những người làm cho an trú, những người khích lệ, những người làm cho hoan hỷ, những người có khả năng thuyết giảng Chánh pháp một cách hoàn hảo, Ta nói rằng việc được thấy những vị Tỳ khưu đó là có nhiều lợi ích, việc lắng nghe… v.v… việc đến gần… v.v… việc phụng sự… v.v… việc niệm tưởng… v.v… Này các Tỳ khưu, Ta nói rằng việc xuất gia theo gương những vị Tỳ khưu đó cũng có nhiều lợi ích” (Itivu. 104).
Dassanamūlakattā vā itaresaṃ dassanamevettha vuttaṃ, kaṅkhā chijjatītiādi tattha kāraṇavacanaṃ.
Alternatively, because seeing is the root of the others, only seeing is mentioned here, and "doubts are cut off" and so forth are statements of reason for that.
Hoặc, vì những điều khác đều có nền tảng từ việc được thấy, nên ở đây chỉ nói đến việc được thấy. “Hoài nghi bị đoạn trừ” v.v. là lời giải thích nguyên nhân ở đó.
Tādisānañhi kalyāṇamittānaṃ dassane sati viññujātiko atthakāmo kulaputto te upasaṅkamati payirupāsati ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusala’’ntiādinā (ma. ni. 3.296) pañhaṃ pucchati.
Indeed, when there is the sight of such noble friends, a discerning and welfare-seeking young man of good family approaches them, attends upon them, and asks questions such as, "Venerable sir, what is wholesome? What is unwholesome?"
Thật vậy, khi được thấy những thiện hữu tri thức như vậy, người con của gia đình có trí tuệ, mong muốn lợi ích, sẽ đến gần và phụng sự họ, hỏi những câu hỏi như: “Bạch Đại đức, điều gì là thiện, điều gì là bất thiện?” v.v. (Ma. Ni. 3.296).
Te cassa anekavihitesu kaṅkhāṭṭhānīyesu kaṅkhaṃ paṭivinodenti, tena vuttaṃ ‘‘kaṅkhā chijjatī’’ti.
And they dispel his doubts concerning various points of doubt; therefore, it is said, "doubts are cut off."
Và họ sẽ xua tan sự hoài nghi của người đó trong nhiều trường hợp nghi ngờ khác nhau. Do đó, đã nói: “Hoài nghi bị đoạn trừ”.
Yasmā ca te dhammadesanāya tesaṃ kaṅkhaṃ paṭivinodetvā pubbabhāge kammapathasammādiṭṭhiṃ vipassanāsammādiṭṭhiñca uppādenti, tasmā tesaṃ buddhi vaḍḍhati.
And because, by their teaching of the Dhamma, they dispel his doubts and in the preliminary stage generate in him right view concerning the path of action and right view of vipassanā, therefore his wisdom increases.
Và bởi vì họ, thông qua việc thuyết giảng pháp, đã xua tan sự hoài nghi của những người đó và làm phát sinh chánh kiến về nghiệp đạo (kammapatha-sammādiṭṭhi) và chánh kiến về thiền quán (vipassanā-sammādiṭṭhi) trong giai đoạn đầu, nên trí tuệ của họ tăng trưởng.
Yadā pana te vipassanaṃ vaḍḍhetvā saccāni paṭivijjhanti, tadā soḷasavatthukā aṭṭhavatthukā ca vicikicchā chijjati samucchijjati, nippariyāyena paññā buddhi vaḍḍhati.
But when they develop vipassanā and penetrate the Noble Truths, then the sixteen-fold and eight-fold vicikicchā (skeptical doubt) is cut off, completely eradicated, and wisdom truly increases.
Tuy nhiên, khi họ phát triển thiền quán và thấu hiểu Tứ Thánh Đế, thì sự hoài nghi mười sáu khía cạnh và tám khía cạnh bị đoạn trừ hoàn toàn, và trí tuệ (paññā), sự hiểu biết (buddhi) tăng trưởng một cách trực tiếp.
Bālyasamatikkamanato te paṇḍitā honti.
By overcoming foolishness, they become wise.
Họ trở thành người trí vì đã vượt qua sự ngu si.
So tehi buddhiṃ vaḍḍheti, bālampi karonti paṇḍitanti.
He increases his wisdom through them; they make even a fool wise.
Người đó phát triển trí tuệ nhờ họ, “họ biến kẻ ngu thành người trí”.
Tasmātiādi nigamanaṃ, yasmā sādhūnaṃ dassanaṃ vuttanayena kaṅkhā chijjati buddhi vaḍḍhati, te bālaṃ paṇḍitaṃ karonti, tasmā tena kāraṇena sādhu sundaraṃ sataṃ sappurisānaṃ ariyānaṃ samāgamo, tehi samodhānaṃ sammā vaḍḍhananti attho.
"Therefore," and so forth, is the conclusion. Because the sight of good people, as explained, cuts off doubts, increases wisdom, and makes a fool wise, for that reason, "the association with the good," with noble individuals, is "sādhu," beautiful. The meaning is that associating with them is to truly prosper.
“Do đó” v.v. là phần kết luận. Vì việc được thấy các bậc chân nhân, theo cách đã nói, làm cho hoài nghi bị đoạn trừ, trí tuệ tăng trưởng, và họ biến kẻ ngu thành người trí, nên vì lý do đó, việc giao du với các bậc chân nhân (sappurisānaṃ ariyānaṃ), tức là các bậc Thánh, là tốt đẹp (sādhu), nghĩa là sự hòa hợp với họ, sự phát triển tốt đẹp.
Uppatantesu nipateti āyasmato piyañjahattherassa gāthā.
"Among those who rise, he falls" is the verse of the Venerable Piyañjaha Thera.
Hãy rơi xuống những gì đang bay lên là kệ của Trưởng lão Piyañjaha đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle himavante rukkhadevatā hutvā pabbatantare vasanto devatāsamāgamesu appānubhāvatāya parisapariyante ṭhatvā dhammaṃ sutvā satthari paṭiladdhasaddho ekadivasaṃ suvisuddhaṃ ramaṇīyaṃ gaṅgāyaṃ pulinappadesaṃ disvā satthu guṇe anussari – ‘‘itopi suvisuddhā satthu guṇā anantā aparimeyyā cā’’ti, evaṃ so satthu guṇe ārabbha cittaṃ pasādetvā tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ licchavirājakule nibbattitvā vayappatto yuddhasoṇḍo aparājitasaṅgāmo amittānaṃ piyahānikaraṇena piyañjahoti paññāyittha.
He, too, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merit that leads to liberation in various existences, ninety-one aeons ago, during the time of Vipassī Bhagavā, became a tree deity in the Himālaya Mountains. Dwelling in a mountain cave, he attended gatherings of devas, and due to his lesser power, he stood at the edge of the assembly. Having heard the Dhamma, he gained faith in the Teacher. One day, seeing a very pure and delightful sandy bank in the Gaṅgā, he recollected the Teacher's virtues: "The Teacher's virtues are even purer than this sandy bank, they are endless and immeasurable." Thus, he purified his mind, focusing on the Teacher's virtues. Due to that meritorious deed, he wandered through existences among devas and humans, and in this present Buddha-era, he was reborn into a Licchavī royal family in Vesālī. Having reached maturity, he was fond of battle, unconquered in war, and was known as Piyañjaha (abandoner of dear ones) because he caused loss of affection to his enemies.
Vị ấy, sau khi đã tạo các ba-la-mật dưới các vị Phật quá khứ, tích lũy công đức là nhân duyên cho sự thoát ly sinh tử trong các kiếp khác nhau, vào chín mươi mốt kiếp trước, trong thời Đức Phật Vipassī, đã tái sinh làm một cây thần trên dãy Hy Mã Lạp Sơn. Sống trong một thung lũng núi, vì oai lực kém cỏi trong các buổi hội họp của chư thiên, vị ấy đứng ở rìa hội chúng, lắng nghe Pháp và phát khởi niềm tin nơi Bậc Đạo Sư. Một ngày nọ, khi nhìn thấy một bãi cát trắng tinh khiết và đẹp đẽ trên sông Hằng, vị ấy hồi tưởng về các đức tính của Bậc Đạo Sư – “Các đức tính của Bậc Đạo Sư còn trong sạch hơn thế nữa, vô tận và vô lượng.” Như vậy, vị ấy đã làm cho tâm mình thanh tịnh nhờ suy niệm về các đức tính của Bậc Đạo Sư. Nhờ nghiệp công đức ấy, vị ấy đã luân hồi trong các cõi trời và người, và trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh vào dòng dõi vua Licchavi ở Vesālī. Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy nổi tiếng là Piyanjaha (Kẻ Bỏ Lìa Điều Ưa Thích) vì ham mê chiến trận, chưa từng bại trận, và gây tổn hại cho kẻ thù.
So satthu vesāligamane paṭiladdhasaddho pabbajitvā araññe vasamāno vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having gained faith upon the Teacher's visit to Vesālī, he went forth, dwelt in the forest, developed vipassanā, and attained Arahantship.
Vị ấy, sau khi phát khởi niềm tin khi Đức Phật đến Vesālī, đã xuất gia. Sống trong rừng, vị ấy phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.84-90) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna (apa. thera 1.13.84-90) có nói:
Tattha uppatantesūti uṇṇamantesu, sattesu mānuddhaccathambhasārambhādīhi attukkaṃsanena anupasantesu.
Therein, uppatantesu means among those who are uplifted, among beings who are unpacified by exalting themselves with pride, arrogance, stubbornness, agitation, and so on.
Trong đó, uppatantesū có nghĩa là những người đang ngẩng cao, những chúng sinh không an tịnh do tự tôn mình lên bằng sự kiêu mạn, ngạo mạn, cố chấp, và sự hung hăng.
Nipateti nameyya, tesaññeva pāpadhammānaṃ parivajjanena nivātavutti bhaveyya.
Nipate means one should humble oneself, one should be of a humble disposition by avoiding those very evil qualities.
Nipate có nghĩa là hãy hạ mình xuống, hãy sống khiêm tốn bằng cách tránh xa những pháp ác ấy.
Nipatantesūti oṇamantesu, hīnādhimuttikatāya kosajjena ca guṇato nihīyamānesu.
Nipatantesu means among those who are brought low, among those who are degenerating in virtue due to their low inclination and laziness.
Nipatantesū có nghĩa là những người đang hạ mình xuống, những người đang suy thoái về đức hạnh do tâm hướng thấp kém và sự lười biếng.
Uppateti uṇṇameyya, paṇītādhimuttikatāya vīriyārambhena ca guṇato ussukkeyya.
Uppate means one should strive, one should exert oneself in virtue due to one’s noble inclination and the arousal of energy.
Uppate có nghĩa là hãy ngẩng cao lên, hãy nỗ lực để phát triển đức hạnh với tâm hướng cao quý và sự tinh tấn.
Atha vā uppatantesūti uṭṭhahantesu, kilesesu pariyuṭṭhānavasena sīsaṃ ukkhipantesu.
Alternatively, uppatantesu means among those who arise, among defilements that raise their heads by way of mental obsession.
Hoặc uppatantesū có nghĩa là khi các phiền não nổi lên, ngóc đầu dậy do sự chi phối của chúng.
Nipateti paṭisaṅkhānabalena yathā te na uppajjanti, tathā anurūpapaccavekkhaṇāya nipateyya, vikkhambheyya ceva samucchindeyya ca.
Nipate means by the power of reflection, one should humble oneself through appropriate contemplation so that they do not arise, and one should suppress and eradicate them.
Nipate có nghĩa là nhờ sức mạnh của sự quán xét, hãy hạ chúng xuống bằng cách quán chiếu phù hợp để chúng không sinh khởi, hãy trấn áp và diệt trừ chúng.
Nipatantesūti paripatantesu, ayonisomanasikāresu vīriyapayogamandatāya vā yathāraddhesu samathavipassanādhammesu hāya mānesu.
Nipatantesu means among those who fall away, among improper mental applications, or among those who are declining in the developed qualities of samatha and vipassanā due to a lack of effort.
Nipatantesū có nghĩa là khi các pháp chỉ tịnh và quán tuệ đang suy giảm do sự tác ý không đúng đắn hoặc do sự yếu kém trong việc thực hành tinh tấn.
Uppateti yonisomanasikārena vīriyārambhasampadāya ca te upaṭṭhāpeyya uppādeyya vaḍḍheyya ca.
Uppate means that by appropriate attention and the accomplishment of aroused energy, one should establish, produce, and develop them.
Uppate có nghĩa là hãy làm cho chúng sinh khởi, phát triển và tăng trưởng bằng tác ý đúng đắn và sự tinh tấn đầy đủ.
Vase avasamānesūti sattesu maggabrahmacariyavāsaṃ ariyavāsañca avasantesu sayaṃ taṃ vāsaṃ vaseyyāti, ariyesu vā kilesavāsaṃ dutiyakavāsaṃ avasantesu yena vāsena te avasamānā nāma honti, sayaṃ tathā vase.
Vase avasamānesu means that when beings do not dwell in the noble practice of the path or the holy life, one should oneself dwell in that dwelling. Or, when the Noble Ones do not dwell in the dwelling of defilements or the dwelling of companionship, one should oneself dwell in such a way that they are called "not dwelling."
Vase avasamānesū có nghĩa là khi các chúng sinh không sống Phạm hạnh và đời sống của bậc Thánh, thì tự mình hãy sống đời sống ấy; hoặc khi các bậc Thánh không sống đời sống phiền não hay đời sống đôi lứa, thì tự mình hãy sống như vậy, tức là sống theo cách mà các bậc Thánh không sống.
Ramamānesu no rameti sattesu kāmaguṇaratiyā kilesaratiyā ramantesu sayaṃ tathā no rame naṃ rameyya, ariyesu vā nirāmisāya jhānādiratiyā ramamānesu sayampi tathā rame, tato aññathā pana kadācipi no rame nābhirameyya vāti attho.
Ramamānesu no rame means that when beings delight in sensual pleasures or defilements, one should oneself not delight or be pleased in that way. Or, when the Noble Ones delight in the unworldly delight of jhānas and so on, one should oneself also delight in that way; but otherwise, one should never delight or be pleased.
Ramamānesu no rame có nghĩa là khi các chúng sinh hoan hỷ với sự hưởng thụ dục lạc và sự hoan hỷ của phiền não, thì tự mình đừng hoan hỷ như vậy. Hoặc khi các bậc Thánh hoan hỷ với sự hoan hỷ không vật chất như thiền định, thì tự mình cũng hãy hoan hỷ như vậy; nhưng ngoài ra, đừng bao giờ hoan hỷ hay vui thích theo cách khác, đó là ý nghĩa.
Idaṃ pure cittamacāri cārikanti āyasmato hatthārohaputtattherassa gāthā.
This mind formerly wandered a wandering is the verse of the Venerable Thera Hatthārohaputta.
Idaṃ pure cittamacāri cārika là bài kệ của Trưởng lão Hatthārohaputta đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện gì đã xảy ra?
So kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ vihārato nikkhantaṃ disvā pasannacitto pupphehi pūjaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
It is said that he, having made aspirations in the times of past Buddhas, accumulated merit conducive to emancipation in various existences. Born into a good family during the time of Vipassī Bhagavā, and having reached maturity, one day he saw the Teacher leaving the monastery surrounded by the Saṅgha of bhikkhus. With a joyful mind, he offered flowers, prostrated with the five-point reverence, circumambulated, and departed.
Nghe nói, vị ấy, sau khi đã tạo các ba-la-mật dưới các vị Phật quá khứ, tích lũy công đức là nhân duyên cho sự thoát ly sinh tử trong các kiếp khác nhau, vào thời Đức Phật Vipassī, đã tái sinh trong một gia đình quý tộc. Khi đến tuổi trưởng thành, một ngày nọ, vị ấy thấy Đức Phật cùng với Tăng đoàn rời khỏi tinh xá. Với tâm hoan hỷ, vị ấy cúng dường hoa, đảnh lễ bằng năm chi chạm đất, nhiễu quanh rồi ra đi.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ hatthārohakule nibbattitvā viññutaṃ patto hatthisippe nipphattiṃ agamāsi.
Through that meritorious deed, he wandered through existences among gods and humans. In this Buddha-era, he was born into a family of elephant-trainers in Sāvatthī, and upon reaching maturity, he became skilled in the art of elephant-training.
Nhờ nghiệp công đức ấy, vị ấy đã luân hồi trong các cõi trời và người. Trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh trong gia đình người huấn luyện voi ở Sāvatthī. Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy đã tinh thông nghệ thuật huấn luyện voi.
So ekadivasaṃ hatthiṃ sikkhāpento nadītīraṃ gantvā hetusampattiyā codiyamāno ‘‘kiṃ mayhaṃ iminā hatthidamanena, attānaṃ damanameva vara’’nti cintetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvāva cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanāya kammaṃ karonto ciraparicayena kammaṭṭhānato bahiddhā vidhāvantaṃ cittaṃ cheko hatthācariyo viya aṅkusena caṇḍamattavaravāraṇaṃ paṭisaṅkhānaaṅkusena niggaṇhanto ‘‘idaṃ pure cittamacāri cārika’’nti gāthaṃ abhāsi.
One day, while training an elephant, he went to the riverbank. Prompted by the fulfillment of a causal condition, he reflected, "What is the use of my training this elephant? It is better to train myself." Thinking thus, he approached the Bhagavā, heard the Dhamma, and having gained faith, he ordained. Taking up a meditation subject suitable to his character, and diligently practicing insight meditation, he, like a skilled elephant-trainer suppressing a fierce and wild elephant with a goad, restrained his mind, which had long wandered outside the meditation subject, with the goad of reflection. Thus, he uttered the verse, "This mind formerly wandered a wandering."
Một ngày nọ, khi đang huấn luyện một con voi, vị ấy đến bờ sông. Được thúc đẩy bởi sự hội tụ của các nhân duyên, vị ấy suy nghĩ: “Huấn luyện con voi này có ích gì cho ta? Tự huấn luyện mình mới là điều tốt hơn.” Sau đó, vị ấy đến gặp Đức Thế Tôn, lắng nghe Pháp, phát khởi niềm tin và xuất gia. Vị ấy nhận một đề mục thiền phù hợp với tính cách của mình và thực hành thiền quán. Với sự quen thuộc lâu dài, vị ấy đã nói lên bài kệ “Idaṃ pure cittamacāri cārika” khi đang kiềm chế tâm mình, vốn thường chạy tán loạn ra ngoài đề mục thiền, giống như một người huấn luyện voi lành nghề dùng móc sắt để kiềm chế một con voi đực hung dữ và say mồi, bằng móc sắt của sự quán xét.
77. Tattha idanti vuccamānassa cittassa attapaccakkhatāya vuttaṃ.
77. There, the word idaṃ (this) is spoken concerning the mind, as it is directly perceived by oneself.
77. Trong đó, idaṃ được nói đến để chỉ tâm, vì nó là điều tự mình chứng nghiệm.
Pureti niggahakālato pubbe.
Pure means before the time of restraint.
Pure có nghĩa là trước thời điểm kiềm chế.
Acārīti vicari, anavaṭṭhitatāya nānārammaṇesu paribbhami.
Acārī means it wandered; due to its unsteadiness, it roamed among various objects.
Acārī có nghĩa là lang thang, đi khắp các đối tượng khác nhau do sự không ổn định.
Cārikanti yathākāmacariyaṃ.
Cārika means wandering as one pleases.
Cārika có nghĩa là đi lại tự do theo ý muốn.
Tenāha ‘‘yenicchakaṃ yatthakāmaṃ yathāsukha’’nti.
Therefore, it is said, "as it wished, where it pleased, as it liked."
Do đó, có nói: “yenicchakaṃ yatthakāmaṃ yathāsukhaṃ” (theo ý muốn, nơi nào muốn, như thế nào thoải mái).
Tanti taṃ cittaṃ.
Taṃ means that mind.
Taṃ có nghĩa là tâm ấy.
Ajjāti etarahi.
Ajjā means today, now.
Ajjā có nghĩa là bây giờ.
Niggahessāmīti niggaṇhissāmi, nibbisevanaṃ karissāmi.
Niggahessāmī means I shall restrain, I shall render it free from indulgence.
Niggahessāmī có nghĩa là tôi sẽ kiềm chế, tôi sẽ làm cho nó không còn dính mắc.
Yonisoti upāyena.
Yoniso means appropriately, skillfully.
Yoniso có nghĩa là một cách khéo léo.
Yathā kiṃ?
Like what?
Như thế nào?
Hatthippabhinnaṃ viya aṅkusaggaho.
Like an elephant-goader a rutting elephant.
Hatthippabhinnaṃ viya aṅkusaggaho (như người cầm móc sắt kiềm chế con voi đang phát điên).
Idaṃ vuttaṃ hoti – idaṃ mama cittaṃ nāma ito pubbe rūpādīsu ārammaṇesu yena yena ramituṃ icchati, tassa tassa vasena yenicchakaṃ, yattha yattha cassa kāmo, tassa tassa vasena yatthakāmaṃ, yathā yathā vicarantassa sukhaṃ hoti, tatheva caraṇato yathāsukhaṃ dīgharattaṃ cārikaṃ acari, taṃ ajjapāhaṃ bhinnamadamattahatthiṃ hatthācariyasaṅkhāto cheko aṅkusaggaho aṅkusena viya yonisomanasikārena niggahessāmi, nāssa vītikkamituṃ dassāmīti.
This is what is meant: This mind of mine, before this restraint, wandered a long wandering as it wished (yenicchakaṃ), where it pleased (yatthakāmaṃ), and as it liked (yathāsukhaṃ) among various objects such as visible forms, in whatever way it desired to delight. Today, I shall restrain that mind with appropriate attention, just as a skilled elephant-goader, an elephant-master, restrains a rutting, infuriated elephant with a goad. I shall not let it transgress, so it is said.
Ý nghĩa là: Tâm của tôi trước đây đã lang thang tự do theo ý muốn, đến nơi nào nó muốn, và theo cách nào nó cảm thấy thoải mái, trong các đối tượng như sắc (rūpa) và các đối tượng khác trong một thời gian dài. Hôm nay, tôi sẽ kiềm chế tâm ấy bằng sự tác ý đúng đắn, giống như một người huấn luyện voi lành nghề dùng móc sắt để kiềm chế một con voi đực đang phát điên và say mồi. Tôi sẽ không cho phép nó vượt quá giới hạn.
Evaṃ vadanto eva ca thero vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi.
Speaking thus, the Thera developed insight and realized Arahantship.
Khi nói như vậy, Trưởng lão đã phát triển thiền quán và chứng đắc A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.91-96) –
Therefore, it is stated in the Apādāna:
Do đó, trong Apadāna (apa. thera 1.13.91-96) có nói:
Anekajātisaṃsāranti āyasmato meṇḍasirattherassa gāthā.
Anekajātisaṃsāraṃ is the verse of the Venerable Thera Meṇḍasira.
Bài kệ Anekajātisaṃsāra là của Trưởng lão Meṇḍasira đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự phát sinh là gì?
Sopi kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni karonto ito ekanavute kappe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā mahatā isigaṇena saddhiṃ himavante vasanto satthāraṃ disvā pasannamānaso isigaṇena padumāni āharāpetvā satthu pupphapūjaṃ katvā sāvake appamādapaṭipattiyaṃ ovaditvā kālaṃ katvā devaloke nibbatto aparāparaṃ saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sākete gahapatikule nibbatti, tassa meṇḍasarikkhasīsatāya meṇḍasirotveva samaññā ahosi.
It is said that he, too, having made aspirations in the times of past Buddhas, performed meritorious deeds conducive to emancipation in various existences. Born into a brahmin family ninety-one aeons ago from now, upon reaching maturity, he abandoned sensual pleasures and undertook the ascetic's ordination. Dwelling in the Himalayas with a large company of ascetics, he saw Vipassī Bhagavā. With a joyful mind, he had his company of ascetics bring lotuses, performed a flower offering to the Teacher, admonished his disciples in the practice of heedfulness, and upon passing away, was reborn in the deva realm. Wandering through existences repeatedly, in this Buddha-era, he was born into a householder's family in Sāketa. Due to having a head resembling that of a ram, he was named Meṇḍasira.
Nghe nói, vị ấy cũng đã tạo các điều kiện trong các Đức Phật quá khứ, làm các phước báu là nhân duyên mạnh mẽ cho sự giải thoát trong các kiếp sống khác nhau. Từ đây, một trăm ngàn kiếp về trước, vị ấy tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn. Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy từ bỏ dục lạc, xuất gia làm đạo sĩ. Cùng với một đoàn đạo sĩ lớn, vị ấy sống ở Hy-mã-lạp Sơn. Sau khi thấy Đức Bổn Sư (Phật Vipassī), tâm vị ấy hoan hỷ, đã sai đoàn đạo sĩ hái hoa sen, cúng dường hoa lên Đức Bổn Sư. Sau khi khuyên các đệ tử về pháp hành không phóng dật, vị ấy qua đời và tái sinh vào cõi trời. Sau khi luân hồi nhiều lần, trong thời kỳ Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh vào một gia đình gia chủ ở Sāketa. Do có cái đầu giống như đầu cừu, vị ấy được gọi là Meṇḍasira.
So bhagavati sākete añjanavane viharante satthāraṃ upasaṅkamitvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā samathavipassanāsu kammaṃ karonto chaḷabhiñño ahosi.
When the Bhagavā was dwelling in the Añjana Grove in Sāketa, he approached the Teacher, gained faith, ordained, and by practicing samatha and vipassanā, he became endowed with the six abhīññā.
Khi Đức Thế Tôn đang trú tại rừng Añjana ở Sāketa, vị ấy đã đến gặp Đức Bổn Sư, có được niềm tin, xuất gia, và thực hành thiền định về samatha và vipassanā, vị ấy đã đạt được sáu thắng trí.
Teva vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.97-105) –
Thus, it is stated in the Apādāna:
Điều đó đã được nói trong Apadāna:
Tattha anekajātisaṃsāranti anekajātisatasahassasaṅkhyaṃ idaṃ saṃsāravaṭṭaṃ, addhuno adhippetattā accantasaṃyogekavacanaṃ.
Therein, anekajātisaṃsāra means this cycle of existence (saṃsāravaṭṭa) that consists of hundreds of thousands of diverse births, and it is in the singular number due to its intent to denote continuous duration.
Trong đó, anekajātisaṃsāraṃ có nghĩa là vô số trăm ngàn kiếp luân hồi này, là số ít trong sự kết hợp tuyệt đối vì ý muốn nói về thời gian.
Sandhāvissanti saṃsariṃ, aparāparaṃ cavanuppajjanavasena paribbhamiṃ.
Sandhāvissa means I have wandered, I have roamed repeatedly, passing through death and rebirth.
Sandhāvissaṃ có nghĩa là tôi đã luân hồi, đã lang thang hết lần này đến lần khác, theo cách sinh và diệt liên tục.
Anibbisanti tassa nivattakañāṇaṃ avindanto alabhanto.
Anibbisa means not finding or obtaining the knowledge that brings about its cessation.
Anibbisaṃ có nghĩa là tôi không tìm thấy, không đạt được trí tuệ để chấm dứt điều đó.
Tassa meti evaṃ saṃsarantassa me.
Tassa me means for me, who has been wandering thus.
Tassa me có nghĩa là đối với tôi, người đã luân hồi như vậy.
Dukkhajātassāti jātiādivasena uppannadukkhassa, tissannaṃ vā dukkhatānaṃ vasena dukkhasabhāvassa.
Dukkhajātassā means of suffering that has arisen due to birth and so forth, or of the nature of suffering due to the three types of suffering.
Dukkhajātassā có nghĩa là khổ đau đã sinh ra do sự sinh khởi, v.v., hoặc là bản chất của khổ đau theo ba loại khổ đau.
Dukkhakkhandhoti kammakilesavipākavaṭṭappakāro dukkharāsi.
Dukkhakkhandho means the mass of suffering, characterized by the cycles of kamma, defilements (kilesa), and results.
Dukkhakkhandho có nghĩa là khối khổ đau, bao gồm các loại luân hồi của nghiệp, phiền não và quả báo.
Aparaddhoti arahattamaggappattito paṭṭhāya paribbhaṭṭho cuto na abhinibbattissati.
Aparaddho means fallen away from, ceased from, and will not be reborn starting from the attainment of the path of Arahantship.
Aparaddho có nghĩa là đã bị loại bỏ, đã bị cắt đứt kể từ khi đạt được đạo A-la-hán, sẽ không tái sinh nữa.
‘‘Aparaṭṭho’’ti vā pāṭho, apagatasamiddhito samucchinnakāraṇattā apagatoti attho.
Or the reading is aparaṭṭho, meaning without (apagato) defilements because the cause has been entirely cut off (samucchinnakāraṇattā).
Hoặc là một bản đọc khác là “Aparaṭṭho”, có nghĩa là đã loại bỏ, do nguyên nhân đã bị cắt đứt, không còn sự thịnh vượng.
Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
And this very stanza was the elder's declaration of Arahantship.
Và đây chính là lời tuyên bố A-la-hán quả của vị Trưởng lão.
Sabbo rāgo pahīno meti āyasmato rakkhitattherassa gāthā.
Sabbo rāgo pahīno me is the stanza of the Venerable Elder Rakkhita.
Bài kệ Sabbo rāgo pahīno me là của Trưởng lão Rakkhita đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthu dhammadesanaṃ sutvā pasannamānaso desanāñāṇaṃ ārabbha thomanaṃ akāsi.
It is said that this elder, having been reborn in a noble family during the time of Padumuttara Bhagavā and having attained maturity, one day heard the Teacher's Dhamma discourse and, with a purified mind, praised the teaching knowledge.
Nghe nói, vào thời Đức Thế Tôn Padumuttara, vị ấy tái sinh vào một gia đình quý tộc. Khi đến tuổi trưởng thành, một ngày nọ, vị ấy nghe pháp của Đức Bổn Sư, tâm hoan hỷ, đã ca ngợi trí tuệ thuyết pháp của Ngài.
Satthā tassa cittappasādaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ ito satasahassakappamatthake gotamassa nāma sammāsambuddhassa rakkhito nāma sāvako bhavissatī’’ti byākāsi.
The Teacher, observing his pure mind, prophesied, "At the head of one hundred thousand aeons from now, this one will be a disciple of the Sammāsambuddha named Gotama, named Rakkhita."
Đức Bổn Sư nhìn thấy tâm hoan hỷ của vị ấy và tuyên bố: “Vị này, sau một trăm ngàn kiếp từ đây, sẽ là đệ tử của Đức Chánh Đẳng Giác Gotama, tên là Rakkhita.”
So taṃ sutvā bhiyyosomattāya pasannamānaso aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde devadahanigame sākiyarājakule nibbatti, rakkhitotissa nāmaṃ ahosi.
Hearing this, he became even more joyful, performed meritorious deeds repeatedly, wandered through deva and human realms, and in this Buddha-era, was reborn into a Sākiyan royal family in the Devadaha village; his name was Rakkhita.
Nghe vậy, tâm vị ấy càng thêm hoan hỷ, sau đó đã làm nhiều việc thiện, luân hồi trong cõi trời và người. Trong thời kỳ Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh vào gia đình hoàng tộc Sākiya ở làng Devadaha. Tên của vị ấy là Rakkhita.
So ye sākiyakoliyarājūhi bhagavato parivāratthāya dinnā pañcasatarājakumārā pabbajitā, tesaṃ aññataro.
He was one of the five hundred princes given by the Sākiya and Koliya kings to be attendants of the Bhagavā and who had gone forth.
Vị ấy là một trong số năm trăm hoàng tử Sākiya và Koliya đã được dâng lên Đức Thế Tôn để làm tùy tùng và đã xuất gia.
Te pana rājakumārā na saṃvegena pabbajitattā ukkaṇṭhābhibhūtā yadā satthārā kuṇāladahatīraṃ netvā kuṇālajātakadesanāya (jā. 2.21.kuṇālajātaka) itthīnaṃ dosavibhāvanena kāmesu ādīnavaṃ pakāsetvā kammaṭṭhāne niyojitā, tadā ayampi kammaṭṭhānaṃ anuyuñjanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Those princes, having gone forth not out of a sense of urgency, were overcome with discontent, but when the Teacher led them to the bank of Kuṇāla Lake and, by revealing the faults of women in the Kuṇāla Jātaka discourse, pointed out the danger in sensual pleasures and enjoined them to meditation, this elder too, diligently practicing meditation, developed insight and attained Arahantship.
Những hoàng tử đó, vì xuất gia không phải do sự xúc động mạnh, nên bị sự chán nản xâm chiếm. Khi Đức Bổn Sư dẫn họ đến bờ hồ Kuṇāla và thuyết giảng Kuṇālajātaka, trình bày những lỗi lầm của phụ nữ và những hiểm nguy của dục lạc, rồi hướng dẫn họ thực hành thiền định, thì vị này cũng đã chuyên tâm thực hành thiền định, phát triển tuệ quán và đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.1-9) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apadāna:
79. Tattha ‘‘sabbo rāgo’’ti kāmarāgādippabhedo sabbopi rāgo.
79. Therein, ‘sabbo rāgo’ refers to all lust, distinguished by types such as sensual lust and so forth.
79. Trong đó, “sabbo rāgo” có nghĩa là tất cả các tham ái, bao gồm các loại như dục tham, v.v.
Pahīnoti ariyamaggabhāvanāya samucchedappahānavasena pahīno.
Pahīno means eliminated by means of eradication (samucchedappahāna) through the development of the Noble Path.
Pahīno có nghĩa là đã được đoạn trừ, theo cách đoạn trừ hoàn toàn bằng sự tu tập đạo Thánh.
Sabbo dosoti āghātavatthukādibhāvena anekabhedabhinno sabbopi byāpādo.
Sabbo doso refers to all hatred, having many distinctions based on grounds of resentment and so forth.
Sabbo doso có nghĩa là tất cả các sân hận, có nhiều loại khác nhau dựa trên các đối tượng sân hận, v.v.
Samūhatoti maggena samugghāṭito.
Samūhato means completely uprooted by the path.
Samūhato có nghĩa là đã được nhổ tận gốc bằng đạo.
Sabbo me vigato mohoti ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā (dha. sa. 1067; vibha. 909) vatthubhedena aṭṭhabhedo, saṃkilesavatthuvibhāgena anekavibhāgo sabbopi moho maggena viddhaṃsitattā mayhaṃ vigato.
Sabbo me vigato moho means all delusion, which has eight distinctions based on grounds such as ‘ignorance of suffering’ and so forth, and many distinctions based on the division of defiling objects, has departed from me because it has been destroyed by the path.
Sabbo me vigato moho có nghĩa là tất cả si mê, có tám loại dựa trên các đối tượng như “vô minh về khổ đau”, v.v., và nhiều loại khác dựa trên sự phân loại các đối tượng ô nhiễm, đã biến mất khỏi tôi vì đã bị đạo hủy diệt.
Sītibhūtosmi nibbutoti evaṃ mūlakilesappahānena tadekaṭṭhatāya saṃkilesānaṃ sammadeva paṭippassaddhattā anavasesakilesadarathapariḷāhābhāvato sītibhāvaṃ patto, tato eva sabbaso kilesaparinibbānena parinibbuto ahaṃ asmi bhavāmīti aññaṃ byākāsi.
Sītibhūtosmi nibbuto means, having thus attained coolness due to the complete calming of defilements, which are of the same nature as the root defilements, through the eradication of those root defilements, and due to the absence of any remaining mental anguish and feverishness of defilements, I am therefore completely extinguished by the final Nibbāna of defilements; thus he declared his Arahantship.
Sītibhūtosmi nibbuto có nghĩa là tôi đã đạt đến trạng thái mát mẻ, do sự đoạn trừ các phiền não gốc, và do đó, các phiền não ô nhiễm đã được xoa dịu hoàn toàn vì chúng có cùng một nền tảng, và do không còn sự nóng bức, phiền não hay khổ não nào còn sót lại. Do đó, tôi đã hoàn toàn nhập Niết-bàn bằng sự diệt trừ hoàn toàn các phiền não. Vị ấy đã tuyên bố A-la-hán quả như vậy.
Yaṃ mayā pakataṃ kammanti āyasmato uggattherassa gāthā.
Yaṃ mayā pakataṃ kammaṃ is the stanza of the Venerable Elder Ugga.
Bài kệ Yaṃ mayā pakataṃ kamma là của Trưởng lão Ugga đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ sikhiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso ketakapupphehi pūjaṃ akāsi.
This elder too, having made aspirations under previous Buddhas, performed meritorious deeds in various existences, and thirty-one aeons ago, during the time of Sikhī Bhagavā, was reborn into a noble family; having attained maturity, one day he saw Sikhī Bhagavā and, with a purified mind, made an offering of ketaka flowers.
Vị này cũng đã tạo các điều kiện trong các Đức Phật quá khứ, làm các phước báu trong các kiếp sống khác nhau. Từ đây, ba mươi mốt kiếp về trước, vào thời Đức Thế Tôn Sikhi, vị ấy tái sinh vào một gia đình quý tộc. Khi đến tuổi trưởng thành, một ngày nọ, vị ấy thấy Đức Thế Tôn Sikhi, tâm hoan hỷ, đã cúng dường hoa ketaka.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ugganigame seṭṭhiputto hutvā nibbatti, uggotvevassa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva realm, and after wandering repeatedly only in good destinations, in this Buddha-era, he was reborn as the son of a millionaire in Ugga village in the Kosala country; his name was Ugga.
Do công đức ấy, ông sinh vào cõi trời, rồi luân hồi hết lần này đến lần khác trong các cõi thiện, cho đến khi Đức Phật này xuất hiện, ông sinh làm con trai của một trưởng giả ở làng Ugga, xứ Kosala, và tên của ông là Ugga.
So viññutaṃ patto bhagavati tasmiṃ nigame bhaddārāme viharante vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Having attained maturity, when the Bhagavā was residing in Bhaddārāma monastery in that village, he went to the monastery, heard the Dhamma from the Teacher, gained faith, went forth, and diligently practiced insight meditation, attaining Arahantship in a short time.
Khi trưởng thành, ông đến tịnh xá Bhaddārāma, nơi Thế Tôn đang trú ngụ tại làng đó, nghe pháp từ Đức Đạo Sư, phát sinh tịnh tín, rồi xuất gia. Thực hành thiền quán (vipassanā), chẳng bao lâu ông chứng quả A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.10-16) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna có nói:
Tattha yaṃ mayā pakataṃ kammanti yaṃ kammaṃ tīhi kammadvārehi, chahi uppattidvārehi, aṭṭhahi asaṃvaradvārehi, aṭṭhahi ca saṃvaradvārehi pāpādivasena dānādivasena cāti anekehi pakārehi anādimati saṃsāre yaṃ mayā kataṃ upacitaṃ abhinibbattitaṃ vipākakammaṃ.
Therein, " the kamma that was done by me" refers to that kamma which, in beginningless saṃsāra, was done, accumulated, and produced as vipāka-kamma by me, through the three doors of kamma, the six doors of arising, the eight doors of non-restraint, and the eight doors of restraint, in various ways such as evil and generosity.
Trong đó, yaṃ mayā pakataṃ kammaṃ có nghĩa là nghiệp mà ta đã tạo, tích lũy, và làm phát sinh quả nghiệp trong vòng luân hồi vô thủy, bằng ba cửa nghiệp, sáu cửa tái sinh, tám cửa bất tịnh giới, tám cửa tịnh giới, dưới dạng ác nghiệp như tội lỗi, hay thiện nghiệp như bố thí, v.v., bằng nhiều cách khác nhau.
Appaṃ vā yadi vā bahunti tañca vatthucetanāpayogakilesādīnaṃ dubbalabhāvena appaṃ vā, tesaṃ balavabhāvena abhiṇhapavattiyā ca bahuṃ vā.
" Whether little or much" refers to that kamma which is little due to the weakness of the basis, volition, effort, defilements, and so on, or much due to their strength and frequent occurrence.
Appaṃ vā yadi vā bahuṃ có nghĩa là nghiệp ấy có thể ít do sự yếu kém của đối tượng, ý chí, nỗ lực, phiền não, v.v., hoặc nhiều do sự mạnh mẽ của chúng và sự tiếp diễn liên tục.
Sabbametaṃ parikkhīṇanti sabbameva cetaṃ kammaṃ kammakkhayakarassa aggamaggassa adhigatattā parikkhayaṃ gataṃ, kilesavaṭṭappahānena hi kammavaṭṭaṃ pahīnameva hoti vipākavaṭṭassa anuppādanato.
" All this is exhausted" means all this kamma has reached exhaustion because the highest path, which causes the exhaustion of kamma, has been attained. Indeed, by abandoning the defilement-cycle, the kamma-cycle is certainly abandoned, because the resultant-cycle does not arise.
Sabbametaṃ parikkhīṇaṃ có nghĩa là tất cả nghiệp này đã tiêu diệt vì đã đạt được Đạo Tối Thượng, là Đạo diệt nghiệp. Thật vậy, khi vòng phiền não được đoạn trừ, vòng nghiệp cũng được đoạn trừ, vì không còn làm phát sinh vòng quả báo.
Tenāha ‘‘natthi dāni punabbhavo’’ti.
Therefore, it is said, " there is no more renewed existence."
Do đó, ông nói “natthi dāni punabbhavo”.
Āyatiṃ punabbhavābhinibbatti mayhaṃ natthīti attho.
The meaning is: for me, there is no renewed existence in the future.
Nghĩa là, đối với ta, sự tái sinh trong tương lai không còn nữa.
‘‘Sabbampeta’’ntipi pāṭho, sabbampi etanti padavibhāgo.
"Sabbampetaṃ" is also a reading; the division of words is "sabbampi etaṃ" (all this).
Cũng có bản đọc là “Sabbampetaṃ”, phân tích từ là “sabbaṃ api etaṃ”.
Yaṃ mayā pakataṃ pāpanti āyasmato samitiguttattherassa gāthā.
" The evil I have done" is the verse of the Venerable Thera Samitigutta.
Yaṃ mayā pakataṃ pāpaṃ là bài kệ của Trưởng lão Samitigutta đáng kính.
Kā uppatti?
What was his origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto bhagavantaṃ passitvā pasannacitto jātisumanapupphehi pūjaṃ akāsi.
Having made an aspiration under previous Buddhas, accumulating merits in various existences, he was born into a good family during the time of Vipassī Bhagavā, and having reached maturity, he saw the Bhagavā, became devoted in mind, and made an offering of jasmine flowers.
Vị ấy cũng đã tạo các điều kiện thuận lợi dưới thời các Đức Phật quá khứ, tích lũy công đức trong các kiếp khác nhau. Vào thời Đức Phật Vipassī, ông sinh ra trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, thấy Đức Phật, tâm ông hoan hỷ và đã cúng dường hoa lài.
So tena puññakammena yattha yattha bhave nibbatti, tattha tattha kularūpaparivārasampadāya aññe satte abhibhavitvā aṭṭhāsi.
Due to that meritorious kamma, wherever he was reborn, he surpassed other beings in noble birth, beauty, and retinue.
Do công đức ấy, ông sinh vào bất cứ kiếp nào, ở đó ông đều vượt trội các chúng sinh khác về sự đầy đủ gia tộc, sắc đẹp và quyến thuộc.
Ekasmiṃ pana attabhāve aññataraṃ paccekabuddhaṃ piṇḍāya carantaṃ disvā ‘‘ayaṃ muṇḍako kuṭṭhī maññe, tenāyaṃ paṭicchādetvā vicaratī’’ti niṭṭhubhitvā pakkāmi.
In one existence, he saw a Paccekabuddha walking for alms and, thinking, "This shaven-headed one must be a leper, which is why he walks covered," he spat and departed.
Trong một kiếp khác, khi thấy một vị Phật Độc Giác đang đi khất thực, ông nghĩ: “Vị đầu trọc này chắc bị bệnh phong, nên ông ta che giấu thân thể mà đi lại,” rồi ông nhổ nước bọt và bỏ đi.
So tena kammena bahuṃ kālaṃ niraye paccitvā kassapassa bhagavato kāle manussaloke nibbatto paribbājakapabbajjaṃ upagato ekaṃ sīlācārasampannaṃ upāsakaṃ disvā dosantaro hutvā, ‘‘kuṭṭharogī bhaveyyāsī’’ti akkosi, nhānatitthe ca manussehi ṭhapitāni nhānacuṇṇāni dūsesi.
Due to that kamma, he suffered in hell for a long time, and during the time of Kassapa Bhagavā, he was reborn in the human world and became a wandering ascetic. Seeing a devout lay follower endowed with virtue and good conduct, he became angry and cursed him, saying, "May you suffer from leprosy!" He also defiled the bathing powders placed by people at the bathing place.
Do nghiệp ấy, ông phải chịu khổ trong địa ngục một thời gian dài. Vào thời Đức Phật Kassapa, ông sinh làm người, xuất gia làm du sĩ. Khi thấy một vị cận sự nam có giới hạnh thanh tịnh, ông khởi tâm sân hận, mắng rằng: “Ngươi hãy bị bệnh phong!” và làm ô uế các loại bột tắm mà mọi người để lại ở bến tắm.
So tena kammena puna niraye nibbattitvā bahūni vassāni dukkhaṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, samitiguttotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that kamma, he was again reborn in hell and experienced suffering for many years. In this Buddha-era, he was reborn in Sāvatthī as the son of a certain brahmin, and his name was Samitigutta.
Do nghiệp ấy, ông lại sinh vào địa ngục, chịu khổ nhiều năm. Vào thời Đức Phật này xuất hiện, ông sinh làm con trai của một Bà-la-môn ở Sāvatthī, và tên của ông là Samitigutta.
So vayappatto satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā suvisuddhasīlo hutvā viharati.
Having reached maturity, he heard the Teacher's Dhamma discourse, gained faith, went forth, and lived with perfectly purified virtue.
Khi đến tuổi trưởng thành, ông nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp, phát sinh tịnh tín, rồi xuất gia, sống với giới hạnh thanh tịnh tuyệt đối.
Tassa purimakammanissandena kuṭṭharogo uppajji, tena tassa sarīrāvayavā yebhuyyena chinnabhinnā hutvā paggharanti.
As a result of his past kamma, he developed leprosy; consequently, most of his bodily limbs were cut and broken, constantly oozing.
Do tàn dư của nghiệp quá khứ, ông mắc bệnh phong, các bộ phận trên cơ thể ông phần lớn bị đứt lìa, chảy mủ.
So gilānasālāyaṃ vasati.
He resided in the sick ward.
Ông sống trong bệnh xá.
Athekadivasaṃ dhammasenāpati gilānapucchaṃ gantvā tattha tattha gilāne bhikkhū pucchanto taṃ bhikkhuṃ disvā ‘‘āvuso, yāvatā khandhappavatti nāma, sabbaṃ dukkhameva vedanā.
Then, one day, the Dhamma General (Sāriputta) went to inquire after the sick. As he questioned the sick bhikkhus here and there, he saw that bhikkhu and said, "Friend, as far as the arising of the aggregates is concerned, all feeling is suffering.
Một hôm, Pháp Tướng (Dhammasenāpati) đi thăm bệnh, hỏi thăm các Tỳ-kheo bệnh ở khắp nơi, khi thấy vị Tỳ-kheo này, ngài nói: “Này Hiền giả, chừng nào còn sự vận hành của các uẩn, tất cả đều là khổ thọ. Nhưng khi các uẩn không còn, khổ cũng không còn.” Nói xong đề mục thiền quán về quán thọ (vedanānupassanā), ngài ra đi.
Khandhesu pana asantesuyeva natthi dukkha’’nti vedanānupassanākammaṭṭhānaṃ kathetvā agamāsi.
However, when there are no aggregates, there is no suffering." Having thus taught the meditation subject of contemplation of feeling, he departed.
Vị ấy nương vào lời giáo huấn của Trưởng lão, phát triển thiền quán, và chứng đắc sáu thắng trí (chaḷabhiññā).
So therassa ovāde ṭhatvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā chaḷabhiññā sacchākāsi.
That Thera, having stood by the advice of the elder, developed insight and realized the six Higher Knowledges (abhiññā).
Do đó, trong Apadāna có nói:
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.82-90) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
“Khi Đức Phật Vipassī đản sinh, ánh sáng rộng lớn xuất hiện;
Tattha pāpanti akusalaṃ kammaṃ.
Therein, " pāpaṃ" refers to unwholesome kamma.
Nghiệp ấy được gọi là ác (pāpa) vì bản chất thấp hèn của nó.
Tañhi lāmakaṭṭhena pāpanti vuccati.
Indeed, it is called pāpa because of its vile nature.
Pubbe có nghĩa là trong quá khứ.
Pubbeti purā.
" Pubbe" means formerly.
Aññāsu jātisu có nghĩa là trong các kiếp khác, trong các thân khác ngoài kiếp này.
Aññāsu jātisūti ito aññāsu jātīsu, aññesu attabhāvesu.
" Aññāsu jātisu" means in other births than this one, in other existences.
Đây là ý nghĩa ở đây: Mặc dù ta không tạo ra ác nghiệp như vậy trong kiếp này, nhưng bây giờ không còn khả năng phát sinh nghiệp ấy nữa.
Ayañhettha attho – yadipi mayā imasmiṃ attabhāve na tādisaṃ pāpaṃ kataṃ atthi, idāni pana tassa sambhavoyeva natthi.
This is the meaning here: Even if no such evil was done by me in this existence, now there is no possibility of its arising.
Còn nghiệp đã tạo trong các kiếp khác, idheva taṃ vedanīyaṃ, nghiệp ấy chỉ có thể cảm thọ quả báo ngay trong kiếp này. Tại sao?
Yaṃ pana ito aññāsu jātīsu kataṃ atthi, idheva taṃ vedanīyaṃ, tañhi idheva imasmiṃyeva attabhāve vedayitabbaṃ anubhavitabbaṃ phalaṃ, kasmā?
But that which was done in other existences, " it is to be experienced right here"; indeed, its result is to be experienced in this very existence. Why?
Vatthu aññaṃ na vijjatī có nghĩa là không còn sự tiếp nối của các uẩn (khandha) nào khác, là cơ hội để nghiệp ấy trổ quả. Vì các uẩn này đã hoàn toàn đoạn trừ các chấp thủ (upādāna), nên chúng sẽ diệt đi mà không tái sinh nữa, giống như ngọn lửa không có nhiên liệu, khi tâm cuối cùng diệt đi. – Ông đã tuyên bố điều này.
Vatthu aññaṃ na vijjatīti tassa kammassa vipaccanokāso añño khandhappabandho natthi, ime pana khandhā sabbaso upādānānaṃ pahīnattā anupādāno viya jātavedo carimakacittanirodhena appaṭisandhikā nirujjhantīti aññaṃ byākāsi.
" No other basis exists" means there is no other sequence of aggregates (khandhappabandha) as an occasion for the ripening of that kamma. But these aggregates, because all clinging has been abandoned, like a fire without fuel, cease with the cessation of the final thought, with no further rebirth. Thus, he declared Arahantship.
.
Yena yena subhikkhānīti āyasmato kassapattherassa gāthā.
" Wherever there is plenty of food" is the verse of the Venerable Thera Kassapa.
“Yena yena subhikkhānī” là bài kệ của Tôn giả Trưởng lão Kassapa.
Kā uppatti?
What was his origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā tīsu vedesu aññesu ca brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gato, so ekadivasaṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso sumanapupphehi pūjaṃ akāsi.
It is said that he was born into a brahmin family during the time of Padumuttara Bhagavā and attained mastery in the three Vedas and other brahminical arts. One day, he saw the Bhagavā, became devoted in mind, and made an offering of jasmine flowers.
Được biết, vào thời Đức Phật Padumuttara, vị này sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn, thành thạo ba bộ Veda và các ngành nghề Bà-la-môn khác. Một ngày nọ, vị ấy thấy Đức Phật, tâm hoan hỷ, liền dâng hoa lài cúng dường.
Karonto ca satthu samantato upari ca pupphamuṭṭhiyo khipi.
As he did so, he cast handfuls of flowers around and above the Teacher.
Trong khi cúng dường, vị ấy tung những nắm hoa lên khắp chung quanh và phía trên Đức Thế Tôn.
Buddhānubhāvena pupphāni pupphāsanākārena sattāhaṃ aṭṭhaṃsu.
By the Buddha's power, the flowers remained in the form of a flower-canopy for seven days.
Do Phật lực, những bông hoa đã đứng yên như một tán hoa trong bảy ngày.
So taṃ acchariyaṃ disvā bhiyyosomattāya pasannamānaso ahosi.
Seeing this wonder, he became even more devoted in mind.
Vị ấy thấy điều kỳ diệu đó, tâm càng thêm hoan hỷ.
Aparāparaṃ puññāni karonto kappasatasahassaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa udiccabrāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, kassapotissa nāmaṃ ahosi.
Continuously performing meritorious deeds, he wandered through pleasant destinations for one hundred thousand aeons, and in this Buddha-era, he was reborn in Sāvatthī as the son of a distinguished brahmin, and his name was Kassapa.
Sau đó, vị ấy tiếp tục tạo các công đức, luân hồi trong các cõi thiện giới suốt một trăm ngàn đại kiếp. Trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra là con trai của một Bà-la-môn phương Bắc ở Sāvatthī, tên là Kassapa.
Tassa daharakāleyeva pitā kālamakāsi.
His father passed away when he was very young.
Khi còn nhỏ, cha của vị ấy đã qua đời.
Mātā taṃ paṭijaggati.
His mother cared for him.
Mẹ của vị ấy đã chăm sóc vị ấy.
So ekadivasaṃ jetavanaṃ gato bhagavato dhammadesanaṃ sutvā hetusampannatāya tasmiṃyeva āsane sotāpanno hutvā mātu santikaṃ gantvā anujānāpetvā pabbajito satthari vuṭṭhavasse pavāretvā janapadacārikaṃ pakkante sayampi satthārā saddhiṃ gantukāmo āpucchituṃ mātu santikaṃ agamāsi.
So one day, having gone to Jetavana and heard the Buddha's Dhamma discourse, due to his ripened conditions, he became a sotāpanna right there on that seat. Having gone to his mother, gained her permission, and gone forth, when the Teacher had concluded the Rains retreat and departed for a district tour, he, desiring to go with the Teacher, went to his mother to ask for leave.
Một ngày nọ, vị ấy đến Jetavana, nghe Đức Thế Tôn thuyết pháp, do có đầy đủ nhân duyên, ngay tại chỗ đó đã chứng quả Dự lưu. Sau đó, vị ấy đến gặp mẹ, xin phép xuất gia. Sau khi Đức Thế Tôn đã an cư kiết hạ và tự tứ, Ngài lên đường du hóa các châu quận. Vị ấy cũng muốn đi cùng Đức Thế Tôn nên đến gặp mẹ để xin phép.
Mātā vissajjentī ovādavasena –
His mother, giving him leave, advised him with a verse—
Khi mẹ cho phép, bà đã nói bài kệ với lời khuyên bảo:
Tattha yena yenāti yattha yattha.
Therein, yena yenāti means “wherever”.
Trong đó, “yena yena” có nghĩa là “ở bất cứ nơi nào”.
Bhummatthe hi etaṃ karaṇavacanaṃ, yasmiṃ yasmiṃ disābhāgeti attho.
Indeed, this is a locative case word; the meaning is “in whichever direction or region”.
Đây là cách dùng từ chỉ nơi chốn ở dạng công cụ, có nghĩa là “ở bất cứ phương hướng nào”.
Subhikkhānīti sulabhapiṇḍāni, raṭṭhānīti adhippāyo.
Subhikkhānīti means "where alms-food is easily obtained"; the intention is "countries".
“Subhikkhānī” có nghĩa là “dễ kiếm vật thực”, ý nói “những quốc độ”.
Sivānīti khemāni arogāni.
Sivānīti means "safe, free from illness".
“Sivānī” có nghĩa là “an toàn, không bệnh tật”.
Abhayānīti corabhayādīhi nibbhayāni, rogadubbhikkhabhayāni pana ‘‘subhikkhāni, sivānī’’ti padadvayeneva gahitāni.
Abhayānīti means "free from dangers such as robbers"; dangers such as disease and famine are covered by the two terms ‘‘subhikkhāni, sivānī’’.
“Abhayānī” có nghĩa là “không sợ hãi trộm cướp, v.v.”. Nỗi sợ hãi bệnh tật và nạn đói đã được bao hàm trong hai từ “subhikkhāni, sivānī”.
Tenāti tattha, tasmiṃ tasmiṃ disābhāgeti attho.
Tenāti means "there, in that particular direction or region".
“Tena” có nghĩa là “ở đó, ở phương hướng đó”.
Puttakāti anukampantī taṃ ālapati.
Puttakāti, calling him with affection.
“Puttakā” là lời gọi trìu mến dành cho con.
Māti paṭisedhatthe nipāto sokāpahatoti vuttaguṇarahitāni raṭṭhāni gantvā dubbhikkhabhayādijanitena sokena upahato mā bhava māhosīti attho.
Mā is a prohibitive particle. Sokāpahatoti means, "Do not go to countries lacking the aforementioned qualities and be afflicted by sorrow arising from famine or other fears, do not bhava be."
“Mā sokāpahato bhavā” có nghĩa là: “Đừng bị sầu khổ chi phối do đi đến những quốc độ không có những đức tính đã nói trên, do nạn đói, v.v.”
Taṃ sutvā thero, ‘‘mama mātā mayhaṃ sokarahitaṭṭhānagamanaṃ āsīsati, handa mayaṃ sabbaso accantameva sokarahitaṃ ṭhānaṃ pattuṃ yutta’’nti ussāhajāto vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Having heard that, the Elder, thinking, “My mother wishes for me to go to a place free from sorrow; indeed, it is proper for me to attain a place entirely free from sorrow,” became encouraged and established vipassanā, attaining Arahantship not long after.
Nghe lời đó, vị Trưởng lão nghĩ: “Mẹ ta mong ta đi đến nơi không có sầu khổ. Vậy thì, chúng ta hãy cố gắng đạt đến nơi hoàn toàn không có sầu khổ.” Với sự nỗ lực đó, vị ấy thực hành thiền quán và không lâu sau đã chứng quả A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.1-9) –
Therefore it is said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
Sīhappamatto viharāti āyasmato sīhattherassa gāthā.
Sīhappamatto viharāti are the verses of the Venerable Sīha Thera.
“Sīhappamatto viharā” là bài kệ của Tôn giả Trưởng lão Sīha.
Kā uppatti?
What is their origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
So kira purimabuddhesu katādhikāro ito aṭṭhārasakappasatamatthake atthadassissa bhagavato kāle candabhāgāya nadiyā tīre kinnarayoniyaṃ nibbattitvā pupphabhakkho pupphanivasano hutvā viharanto ākāsena gacchantaṃ atthadassiṃ bhagavantaṃ disvā pasannacitto pūjetukāmo añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi.
It is said that this Thera, having made aspirations in the times of past Buddhas, was reborn as a kinnara on the bank of the Candabhāgā river one hundred and eighteen eons ago, in the time of Bhagavā Atthadassī. Living as one who subsisted on flowers and wore flowers, he saw Bhagavā Atthadassī passing through the air, and with a gladdened mind, wishing to make an offering, he stood with joined palms.
Được biết, vị ấy đã tạo các công đức trong thời các Đức Phật quá khứ. Một trăm mười tám đại kiếp trước, vào thời Đức Phật Atthadassī, vị ấy sinh làm một Kinnara (nhân sư) bên bờ sông Candabhāgā, sống bằng hoa và mặc hoa. Thấy Đức Phật Atthadassī đang đi trên không trung, vị ấy tâm hoan hỷ, muốn cúng dường nên chắp tay đứng.
Bhagavā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā ākāsato oruyha aññatarasmiṃ rukkhamūle pallaṅkena nisīdi.
The Bhagavā, knowing his intention, descended from the sky and sat cross-legged at the foot of a certain tree.
Đức Thế Tôn biết ý nguyện của vị ấy, từ trên không trung hạ xuống và ngồi kiết già dưới gốc một cây.
Kinnaro candanasāraṃ ghaṃsitvā candanagandhena pupphehi ca pūjaṃ katvā vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
The kinnara ground sandalwood paste, made an offering with the fragrance of sandalwood and with flowers, then saluted, circumambulated, and departed.
Vị Kinnara đã mài bột gỗ đàn hương, cúng dường bằng hương đàn hương và hoa, rồi đảnh lễ, đi nhiễu hữu và rời đi.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde mallarājakule nibbatti, tassa sīhoti nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he wandered through existences among devas and humans, and in this present Buddha-dispensation, he was reborn into a royal Mallā family, and his name was Sīha.
Do nghiệp thiện đó, vị ấy luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra trong dòng dõi vua Malla, tên là Sīha.
So bhagavantaṃ disvā pasannamānaso vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
He saw the Bhagavā, and with a gladdened mind, he saluted Him and sat down respectfully to one side.
Vị ấy thấy Đức Thế Tôn, tâm hoan hỷ, đảnh lễ và ngồi xuống một bên.
Satthā tassa ajjhāsayaṃ oloketvā dhammaṃ kathesi.
The Teacher, perceiving his inclination, taught the Dhamma.
Đức Đạo Sư nhìn thấy ý nguyện của vị ấy và thuyết pháp.
So dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharati.
Having heard the Dhamma, he gained faith, went forth, took a meditation subject, and resided in a forest.
Vị ấy nghe pháp, có được niềm tin, xuất gia, nhận đề mục thiền và sống trong rừng.
Tassa cittaṃ nānārammaṇe vidhāvati, ekaggaṃ na hoti, sakatthaṃ nipphādetuṃ na sakkoti.
His mind, however, wandered among various objects, it was not concentrated, and he was unable to achieve his own benefit.
Tâm của vị ấy chạy tán loạn theo nhiều đối tượng, không định tĩnh, không thể hoàn thành mục đích của mình.
Satthā taṃ disvā ākāse ṭhatvā –
The Teacher, seeing him, stood in the air and—
Đức Đạo Sư thấy vậy, đứng trên không trung và:
Yā pana bhagavatā ovādavasena vuttā ‘‘sīhappamatto’’ti gāthā, tattha sīhāti tassa therassa ālapanaṃ.
As for the verse, "sīhappamatto," which the Bhagavā spoke by way of admonition, Sīha therein is an address to that Elder.
Trong bài kệ “Sīhappamatto” mà Đức Thế Tôn đã nói với lời khuyên bảo, “Sīha” là lời gọi vị Trưởng lão đó.
Appamatto viharāti satiyā avippavāsena pamādavirahito sabbiriyāpathesu satisampajaññayutto hutvā viharāhi.
Appamatto viharāti means: "Dwell diligently, free from negligence, with mindfulness and clear comprehension in all postures."
“Appamatto viharā” có nghĩa là “hãy sống không phóng dật, không lơ là chánh niệm, có chánh niệm và tỉnh giác trong mọi oai nghi”.
Idāni taṃ appamādavihāraṃ saha phalena saṅkhepato dassetuṃ ‘‘rattindiva’’ntiādi vuttaṃ.
Now, to briefly show this diligent dwelling together with its fruit, the phrase ‘‘rattindiva’’ and so on, was spoken.
Bây giờ, để tóm tắt cách sống không phóng dật đó cùng với quả báo của nó, đã nói “rattindiva” và các từ khác.
Tassattho – rattibhāgaṃ divasabhāgañca ‘‘caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhetī’’ti (saṃ. ni. 4.239; a. ni. 3.16; vibha. 519) vuttanayena catusammappadhānavasena atandito akusīto āraddhavīriyo kusalaṃ samathavipassanādhammañca lokuttaradhammañca bhāvehi uppādehi vaḍḍhehi ca, evaṃ bhāvetvā ca jaha sīghaṃ samussayanti tava samussayaṃ attabhāvaṃ paṭhamaṃ tāva tappaṭibaddhachandarāgappahānena sīghaṃ nacirasseva pajaha, evaṃbhūto ca pacchā carimakacittanirodhena anavasesato ca pajahissatīti.
Its meaning is: "Day and night, untiring, with aroused energy, in accordance with the method stated as 'he purifies his mind from obstructive states by walking and sitting' (Saṃyutta Nikāya 4.239; Aṅguttara Nikāya 3.16; Vibhaṅga 519), and by way of the four right efforts, develop the wholesome states of samatha and vipassanā, and also the supramundane Dhamma. Generate and cultivate them. Having thus developed them, jaha sīghaṃ samussayanti, swiftly abandon your body-mass, first by relinquishing craving and attachment bound to it, quickly, without delay. Having become thus, he will later abandon it completely with the cessation of the final consciousness."
Ý nghĩa của câu đó là: "Hãy thanh lọc tâm khỏi các pháp chướng ngại bằng cách đi kinh hành và ngồi thiền vào ban đêm và ban ngày," như đã nói, hãy tinh tấn, không lười biếng, đã khởi tinh tấn, tu tập, làm phát sinh và tăng trưởng các pháp thiện, pháp samatha-vipassanā và pháp siêu thế, và sau khi đã tu tập như vậy, hãy nhanh chóng từ bỏ thân thể (samussaya) của ngươi, trước tiên hãy nhanh chóng từ bỏ thân thể đó bằng cách đoạn trừ tham ái gắn liền với nó, và sau khi đã như vậy, sau này sẽ từ bỏ hoàn toàn bằng sự diệt tận của tâm cuối cùng.
Arahattaṃ pana patvā thero aññaṃ byākaronto tameva gāthaṃ paccudāhāsīti.
However, having attained Arahantship, the Elder, when declaring his attainment, repeatedly recited that same verse.
Sau khi đạt được A-la-hán, Tôn giả đã tuyên bố sự chứng đắc của mình bằng cách nhắc lại chính bài kệ đó.
Sabbarattiṃ supitvānāti āyasmato nītattherassa gāthā.
“Sleeping the whole night”—this is the verse of the Venerable Thera Nīta.
Ngủ suốt cả đêm là bài kệ của Tôn giả Nīta.
Kā uppatti?
What was the occasion?
Sự phát sinh là gì?
Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle sunando nāma brāhmaṇo hutvā anekasate brāhmaṇe mante vācento vājapeyyaṃ nāma yaññaṃ yaji, bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ anukampanto yaññaṭṭhānaṃ gantvā ākāse caṅkami.
It is said that in the time of Padumuttara Bhagavā, this (thera) was a brahmin named Sunanda, who, teaching the Vedas to many hundreds of brahmins, performed a sacrifice called Vājapeyya. The Bhagavā, out of compassion for that brahmin, went to the place of sacrifice and walked in the air.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, vị Bà-la-môn tên Sunanda đã dạy chú thuật cho hàng trăm Bà-la-môn và thực hiện lễ tế Vājapeyya. Đức Thế Tôn, vì lòng từ bi đối với vị Bà-la-môn đó, đã đến nơi hành lễ và đi kinh hành trên không trung.
Brāhmaṇo satthāraṃ disvā pasannamānaso sissehi pupphāni āharāpetvā ākāse khipitvā pūjaṃ akāsi.
The brahmin, seeing the Teacher, with a gladdened mind, had his disciples bring flowers and, throwing them into the air, made an offering.
Vị Bà-la-môn, thấy Đức Đạo Sư, tâm sinh hoan hỷ, sai các đệ tử mang hoa đến và rải lên không trung để cúng dường.
Buddhānubhāvena taṃ ṭhānaṃ sakalañca nagaraṃ pupphapaṭavitānikaṃ viya chāditaṃ ahosi.
By the power of the Buddha, that place and the entire city were covered as if by a canopy of flowering creepers.
Nhờ oai lực của Đức Phật, toàn bộ nơi đó và cả thành phố được che phủ như một tấm màn hoa.
Mahājano satthari uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedesi.
The great multitude experienced immense joy and delight in the Teacher.
Đại chúng cảm nhận được niềm hoan hỷ và hân hoan lớn lao đối với Đức Đạo Sư.
Sunandabrāhmaṇo tena kusalamūlena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, nītotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that root of wholesome karma, the brahmin Sunanda, wandering through existences among devas and humans, was reborn as the son of a certain brahmin in Sāvatthī during this Buddha-era. His name was Nīta.
Vị Bà-la-môn Sunanda, nhờ căn lành đó, đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, và vào thời Đức Phật hiện tại, đã tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn ở Sāvatthī, tên của ông là Nīta.
So viññutaṃ patto ‘‘ime samaṇā sakyaputtiyā sukhasīlā sukhasamācārā subhojanāni bhuñjitvā nivātesu senāsanesu viharanti, imesu pabbajitvā sukhena viharituṃ sakkā’’ti sukhābhilāsāya pabbajitvāva satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā katipāhameva manasikaritvā taṃ chaḍḍetvā yāvadatthaṃ udarāvadehakaṃ bhuñjitvā divasabhāgaṃ saṅgaṇikārāmo tiracchānakathāya vītināmeti, rattibhāgepi thinamiddhābhibhūto sabbarattiṃ supati.
Having reached maturity, he thought, “These Sakyaputtiya recluses are happy in their conduct, happy in their ways, eating excellent food and dwelling in windless abodes; it is possible to live happily by going forth among them.” Desiring happiness, he went forth and received a meditation subject from the Teacher. He attended to it for only a few days, then abandoned it, and eating his fill to bursting, he spent the daytime in company, indulging in idle talk. In the nighttime, too, overcome by sloth and torpor, he slept the entire night.
Khi trưởng thành, ông nghĩ: "Những Sa-môn Thích tử này có giới hạnh an lạc, hành vi an lạc, ăn những món ăn ngon và sống trong các trú xứ không gió. Có thể xuất gia trong số họ và sống an lạc." Với ước muốn an lạc đó, ông đã xuất gia, nhận đề mục thiền từ Đức Đạo Sư, nhưng chỉ chú tâm trong vài ngày rồi từ bỏ, ăn uống no nê thỏa thích, và ban ngày thì vui vẻ với hội chúng (saṅgaṇikārāmo), nói chuyện tầm phào; ban đêm thì bị hôn trầm thụy miên chế ngự, ngủ suốt cả đêm.
Satthā tassa hetuparipākaṃ oloketvā ovādaṃ dento –
The Teacher, perceiving his ripeness for the cause, admonished him—
Đức Đạo Sư, quán xét sự chín muồi của nhân duyên của ông, đã ban lời giáo huấn —
Tattha sabbarattinti sakalaṃ rattiṃ.
Therein, sabbarattiṃ means the entire night.
Trong đó, sabbarattiṃ (suốt cả đêm) có nghĩa là toàn bộ đêm.
Supitvānāti niddāyitvā, ‘‘rattiyā paṭhamaṃ yāmaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhetī’’tiādinā vuttaṃ jāgariyaṃ ananuyuñjitvā kevalaṃ rattiyā tīsupi yāmesu niddaṃ okkamitvāti attho.
Supitvānā means having slept, meaning that without engaging in vigilance as stated, “he purifies his mind from obstructive states by walking and sitting during the first watch of the night,” he merely succumbed to sleep throughout all three watches of the night.
Supitvānā (sau khi ngủ) có nghĩa là sau khi ngủ. Ý nghĩa là không thực hành sự tỉnh thức như đã nói, bắt đầu từ "thanh lọc tâm khỏi các pháp chướng ngại bằng cách đi kinh hành và ngồi thiền trong canh đầu của đêm," mà chỉ chìm vào giấc ngủ suốt ba canh của đêm.
Divāti divasaṃ, sakalaṃ divasabhāganti attho.
Divā means by day, meaning the entire daytime.
Divā (ban ngày) có nghĩa là ban ngày, tức là toàn bộ phần ban ngày.
Saṅgaṇiketi tiracchānakathikehi kāyadaḷhibahulapuggalehi sannisajjā saṅgaṇiko, tasmiṃ rato abhirato tattha avigatacchando ‘‘saṅgaṇike rato’’ti vutto ‘‘saṅgaṇikārato’’tipi pāḷi.
Saṅgaṇike means association with those who engage in idle talk and are much occupied with bodily activities. Being rato (delighted) in that, having an unwavering desire for it, he is called “delighting in company” (saṅgaṇike rato). The Pāḷi is also “saṅgaṇikārato”.
Saṅgaṇike (với hội chúng) là sự tụ họp với những người nói chuyện tầm phào, những người nặng về việc chăm sóc thân thể; rato (vui vẻ) với điều đó, không từ bỏ ước muốn trong điều đó, nên được gọi là "vui với hội chúng." Cũng có bản Pāḷi là "saṅgaṇikārato" (vui vẻ với hội chúng).
Kudāssu nāmāti kudā nāma.
Kudāssu nāmā means when indeed.
Kudāssu nāmā (bao giờ mới) có nghĩa là kudā nāma (khi nào).
Assūti nipātamattaṃ, kasmiṃ nāma kāleti attho.
Assū is merely a particle, meaning at what time indeed.
Assū chỉ là một từ nối, ý nghĩa là vào thời điểm nào.
Dummedhoti nippañño.
Dummedho means witless.
Dummedho (kẻ ngu si) có nghĩa là người không có trí tuệ.
Dukkhassāti vaṭṭadukkhassa.
Dukkhassā means of the suffering of Saṃsāra.
Dukkhassā (của khổ đau) có nghĩa là của khổ đau luân hồi (vaṭṭadukkha).
Antanti pariyosānaṃ.
Antaṃ means the end.
Antaṃ (sự chấm dứt) có nghĩa là sự kết thúc.
Accantameva anuppādaṃ kadā nāma karissati, edisassa dukkhassantakaraṇaṃ natthīti attho.
When indeed will he make an absolute cessation (of suffering)? The meaning is that there is no end to suffering for such a person.
Ý nghĩa là bao giờ mới hoàn toàn chấm dứt sự không tái sinh, đối với người như vậy thì không có sự chấm dứt khổ đau.
‘‘Dummedha dukkhassantaṃ karissasī’’tipi pāḷi.
The Pāḷi is also “Dummedha dukkhassantaṃ karissasī” (O witless one, will you make an end of suffering?).
Cũng có bản Pāḷi là "Dummedha dukkhassantaṃ karissasī" (Này kẻ ngu si, ngươi sẽ chấm dứt khổ đau khi nào?).
Cittanimittassa kovidoti āyasmato sunāgattherassa gāthā.
“Expert in the mental sign”—this is the verse of the Venerable Thera Sunāga.
Bậc thiện xảo về tướng của tâm là bài kệ của Tôn giả Sunāga.
Kā uppatti?
What was the occasion?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekattiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā araññāyatane assame vasanto tīṇi brāhmaṇasahassāni mante vācesi.
This (thera), too, having made an aspiration in the presence of former Buddhas and accumulating wholesome deeds conducive to emancipation in various existences, was reborn in a brahmin family in the time of Sikhī Bhagavā, thirty-one aeons ago from now. Having come of age and become a master of the three Vedas, he resided in an hermitage in a forest, teaching the Vedas to three thousand brahmins.
Vị này cũng vậy, đã tích lũy công đức trong các kiếp Đức Phật trước, tích lũy thiện nghiệp là nhân duyên cho sự thoát ly luân hồi trong các cõi khác nhau. Ba mươi mốt kiếp về trước, vào thời Đức Phật Sikhī, ông đã tái sinh trong một gia đình Bà-la-môn, khi trưởng thành, ông đã thông thạo ba bộ Veda, sống trong một am thất ở rừng và dạy chú thuật cho ba ngàn Bà-la-môn.
Athekadivasaṃ tassa satthāraṃ disvā lakkhaṇāni upadhāretvā lakkhaṇamante parivattentassa, ‘‘īdisehi lakkhaṇehi samannāgato anantajino anantañāṇo buddho bhavissatī’’ti buddhañāṇaṃ ārabbha uḷāro pasādo uppajji.
Then, one day, having seen the Teacher and examined the bodily marks, while reciting the marks of a great man, a sublime confidence arose in him concerning the Buddha’s wisdom, thinking, “One endowed with such marks will be an infinite conqueror, an infinitely wise Buddha.”
Rồi một ngày nọ, ông thấy Đức Đạo Sư, sau khi quán sát các tướng tốt và tụng đọc các chú thuật về tướng tốt, ông đã khởi sinh niềm tịnh tín lớn lao đối với Phật trí, rằng: "Người có các tướng tốt như vậy sẽ là một vị Phật, bậc Vô Thượng Chánh Đẳng Giác, bậc có trí tuệ vô biên."
So tena cittappasādena devaloke nibbatto aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde nālakagāme aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, sunāgotissa nāmaṃ ahosi.
Through that mental confidence, he was reborn in the deva-world, and wandering repeatedly among devas and humans, he was reborn as the son of a certain brahmin in the village of Nāḷaka during this Buddha-era. His name was Sunāga.
Nhờ sự tịnh tín đó, ông đã tái sinh vào cõi trời, rồi luân hồi qua lại trong cõi trời và cõi người, và vào thời Đức Phật hiện tại, đã tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn ở làng Nālakagāma, tên của ông là Sunāga.
So dhammasenāpatissa gihisahāyo therassa santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā dassanabhūmiyaṃ patiṭṭhito pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇi.
He was a lay companion of the Dhamma Commander-in-Chief (Sāriputta). He went to the thera, heard the Dhamma, established himself on the path to vision, went forth, developed Vipassanā, and attained Arahantship.
Ông là bạn thân của Đức Pháp Tướng (Dhammasenāpati, tức Tôn giả Sāriputta) khi còn là cư sĩ. Ông đã đến yết kiến Tôn giả, nghe Pháp, an trú vào đạo lộ (dassanabhūmi), xuất gia, khởi xướng thiền quán và chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.34-40) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Tattha cittanimittassa kovidoti bhāvanācittassa nimittaggahaṇe kusalo, ‘‘imasmiṃ samaye cittaṃ paggahetabbaṃ, imasmiṃ sampahaṃsitabbaṃ, imasmiṃ ajjhupekkhitabba’’nti evaṃ paggahaṇādiyogyassa cittanimittassa gahaṇe cheko.
Therein, cittanimittassa kovido means skillful in grasping the sign of the meditation mind; expert in grasping the mental sign suitable for uplifting (the mind) and so on, such as “at this time the mind should be uplifted, at this time it should be gladdened, at this time it should be regarded with equanimity.”
Trong đó, “cittanimittassa kovido” có nghĩa là “thành thạo trong việc nắm bắt tướng của tâm thiền định”, tức là “khéo léo trong việc nắm bắt tướng của tâm, chẳng hạn như ‘vào lúc này, tâm cần được nâng đỡ; vào lúc này, tâm cần được làm phấn chấn; vào lúc này, tâm cần được xả bỏ’”.
Pavivekarasaṃ vijāniyāti kāyavivekasaṃvaḍḍhitassa cittavivekassa rasaṃ sañjānitvā, vivekasukhaṃ anubhavitvāti attho.
Pavivekarasaṃ vijāniyā means: for the yogi who has developed physical seclusion (kāyaviveka), having experienced the flavor (rasa) of mental seclusion (cittaviveka), having enjoyed the happiness of seclusion (vivekasukha). This is the meaning.
“Pavivekarasaṃ vijāniyā” có nghĩa là “sau khi nhận biết hương vị của sự ly viễn tâm đã được tăng trưởng bởi sự ly viễn thân”, tức là “sau khi trải nghiệm niềm an lạc của sự ly viễn”.
‘‘Pavivekarasaṃ pitvā’’ti (dha. pa. 205) hi vuttaṃ.
Indeed, it is said: "Having drunk the flavor of seclusion."
Quả thật, đã nói: “Đã uống hương vị của sự ly viễn.”
Jhāyanti paṭhamaṃ ārammaṇūpanijjhānena pacchā lakkhaṇūpanijjhānena ca jhāyanto.
Jhāyanti means: meditating, first by focusing on the meditation object (ārammaṇūpanijjhāna), and later by focusing on the characteristics (lakkhaṇūpanijjhāna) such as impermanence.
Jhāyanti có nghĩa là thiền định, trước hết là thiền định tập trung vào đối tượng (ārammaṇūpanijjhāna), sau đó là thiền định tập trung vào đặc tính (lakkhaṇūpanijjhāna).
Nipakoti kammaṭṭhānapariharaṇe kusalo.
Nipako means: skillful in the practice of meditation (kammaṭṭhāna).
Nipako có nghĩa là khéo léo trong việc giữ gìn đề mục thiền định (kammaṭṭhāna).
Patissatoti upaṭṭhitassati.
Patissato means: one whose mindfulness is established.
Patissato có nghĩa là người có chánh niệm hiện tiền.
Adhigaccheyya sukhaṃ nirāmisanti evaṃ samathanimittādikosallena labbhe cittavivekasukhe patiṭṭhāya sato sampajāno hutvā vipassanājhāneneva jhāyanto kāmāmisavaṭṭāmisehi asammissatāya nirāmisaṃ nibbānasukhaṃ phalasukhañca adhigaccheyya samupagaccheyyāti attho.
Adhigaccheyya sukhaṃ nirāmisaṃ means: having thus established oneself in the happiness of mental seclusion attained through skill in the sign of serenity (samathanimitta) and so forth, being mindful and fully aware, one meditating with insight-jhāna (vipassanājhāna) would attain the happiness of Nibbāna, which is untainted by sensual pleasures and cycles of existence (kāmāmisa-vaṭṭāmisa), and also the happiness of fruition (phalasukha). This is the meaning.
Adhigaccheyya sukhaṃ nirāmisanti có nghĩa là: Một hành giả khéo léo trong các dấu hiệu của samatha và các pháp khác, an trú trong hạnh phúc của tâm cô lập (cittaviveka-sukha) đã đạt được, có chánh niệm và tỉnh giác, và chỉ thiền định bằng thiền Vipassanā, sẽ đạt được hạnh phúc Niết-bàn (Nibbāna-sukha) và hạnh phúc của quả (phala-sukha) không bị ô nhiễm bởi các dục lạc thế gian (kāmāmisa) và các ô nhiễm luân hồi (vaṭṭāmisa).
Ito bahiddhā puthuaññavādinanti āyasmato nāgitattherassa gāthā.
Ito bahiddhā puthuaññavādinaṃ is a verse by the Venerable Thera Nāgita.
Ito bahiddhā puthuaññavādinanti là bài kệ của Tôn giả Trưởng lão Nāgita.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện khởi nguyên là gì?
Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle nārado nāma brāhmaṇo hutvā ekadivasaṃ māḷake nisinno bhagavantaṃ bhikkhusaṅghena purakkhataṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso tīhi gāthāhi abhitthavi.
It is said that in the time of Padumuttara Bhagavā, he was a brahmin named Nārada. One day, sitting in a large hall, he saw the Bhagavā surrounded by the Sangha of bhikkhus, passing by. With a gladdened mind, he praised the Bhagavā with three verses.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, vị này là một Bà-la-môn tên Nārada. Một ngày nọ, đang ngồi trên lầu, ông thấy Đức Phật được hội chúng Tỳ-khưu vây quanh đi qua. Với tâm hoan hỷ, ông đã ca ngợi Đức Phật bằng ba bài kệ.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare sakyarājakule nibbatti, nāgitotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva realm, and after repeatedly performing other meritorious deeds, he wandered through deva and human existences. In this Buddha era, he was reborn in the royal Sakya clan in Kapilavatthu, and his name was Nāgita.
Nhờ nghiệp phước ấy, ông được tái sinh vào cõi trời, sau đó tiếp tục tạo nhiều công đức và luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, ông tái sinh vào gia đình hoàng tộc Sakya ở thành Kapilavatthu, và được đặt tên là Nāgita.
So bhagavati kapilavatthusmiṃ viharante madhupiṇḍikasuttaṃ (ma. ni. 1.199 ādayo) sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
When the Bhagavā was residing in Kapilavatthu, he heard the Madhupiṇḍika Sutta, attained faith, went forth, developed insight, and reached Arahantship.
Khi Đức Thế Tôn đang trú tại Kapilavatthu, ông nghe Kinh Madhupiṇḍika (Ma. Ni. 1.199 trở đi), phát khởi niềm tin, xuất gia, phát triển thiền Vipassanā và đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.47-54) –
He said in the Apadāna:
Về điều này, đã được nói trong Apadāna:
Itīti evaṃ.
Itī means: thus.
Trong đó, ito bahiddhā có nghĩa là vào thời kỳ bên ngoài giáo pháp của Đức Phật này, tức là các giáo phái dị đoan khác. Vì vậy, đã nói “puthuaññavādina”, có nghĩa là của các ngoại đạo khác nhau.
Assūti nipātamattaṃ.
Assū is merely an indeclinable particle (nipātamattaṃ).
Maggo na nibbānagamo yathā ayanti có nghĩa là: Cũng như con đường Thánh Đạo Tám Phần này chắc chắn dẫn đến Niết-bàn, tức là nibbānagamo, nibbānagāmī, thì không có con đường nào dẫn đến Niết-bàn như vậy trong giáo phái của các ngoại đạo, bởi vì lời dạy của các ngoại đạo không được Đức Chánh Đẳng Giác thuyết giảng.
Saṅghanti bhikkhusaṅghaṃ, ukkaṭṭhaniddesoyaṃ yathā ‘‘satthā devamanussāna’’nti.
Saṅghaṃ means: the Saṅgha of bhikkhus. This is an excellent designation, as in "The Teacher of devas and humans."
Vì vậy, Đức Thế Tôn đã nói:
Saṅghanti vā samūhaṃ, veneyyajananti adhippāyo.
Or Saṅghaṃ means: a multitude, with the intention of referring to those capable of being trained.
“Này các Tỳ-khưu, chỉ ở đây có Sa-môn, ở đây có Sa-môn thứ hai, ở đây có Sa-môn thứ ba, ở đây có Sa-môn thứ tư. Các giáo phái khác không có Sa-môn.”
Bhagavāti bhāgyavantatādīhi kāraṇehi bhagavā, ayamettha saṅkhepo.
Bhagavā means: Bhagavā due to such reasons as being fortunate (bhāgyavantatā). This is a brief explanation here.
Itī có nghĩa là như vậy.
Vitthāro pana paramatthadīpaniyaṃ itivuttakavaṇṇanāyaṃ vuttanayena veditabbo.
The extensive explanation should be understood according to what is stated in the Itivuttaka Commentary, in the Paramatthadīpanī.
Assū chỉ là một giới từ (nipāta).
Satthāti diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsatīti satthā.
Satthā means: Teacher because he teaches appropriately concerning the present life's welfare, the next life's welfare, and the ultimate truth.
Saṅgha có nghĩa là Tăng đoàn Tỳ-khưu. Đây là một cách diễn đạt tối thượng, giống như “Bậc Đạo Sư của chư thiên và loài người.”
Sayanti sayameva.
Sayaṃ means: by himself.
Hoặc, Saṅgha có nghĩa là một nhóm, ý muốn nói là những người có thể được giáo hóa.
Ayañhettha attho – ‘‘sīlādikkhandhattayasaṅgaho sammādiṭṭhiādīnaṃ aṭṭhannaṃ aṅgānaṃ vasena aṭṭhaṅgiko nibbānagāmī ariyamaggo yathā mama sāsane atthi, evaṃ bāhirakasamaye maggo nāma natthī’’ti sīhanādaṃ nadanto amhākaṃ satthā bhagavā sayameva sayambhūñāṇena ñātaṃ, sayameva vā mahākaruṇāsañcodito hutvā attano desanāvilāsasampattiyā hatthatale āmalakaṃ viya dassento bhikkhusaṅghaṃ veneyyajanataṃ anusāsati ovadatīti.
The meaning here is this: "Just as the Noble Eightfold Path, which leads to Nibbāna and is comprised of the three aggregates beginning with virtue (sīlādikkhandhattaya) by way of the eight factors beginning with right view (sammādiṭṭhi), exists in my Dispensation, so there is no such path in external doctrines." Proclaiming this lion's roar, our Master, the Bhagavā, himself, knowing by self-born knowledge, or being moved by great compassion, and by the perfection of his teaching style, instructs and advises the Saṅgha of bhikkhus and those capable of being trained, demonstrating it as clearly as a myrobalan fruit on the palm of his hand.
Bhagavā có nghĩa là Đức Thế Tôn do các lý do như là bậc có phước báu (bhāgyavantatā). Đây là tóm tắt.
Khandhā diṭṭhā yathābhūtanti āyasmato paviṭṭhattherassa gāthā.
Khandhā diṭṭhā yathābhūtaṃ is a verse by the Venerable Thera Paviṭṭha.
Sayanti có nghĩa là tự mình.
Kā uppatti?
What is its origin?
Ý nghĩa ở đây là: “Cũng như trong giáo pháp của ta có con đường Thánh Đạo Tám Phần, bao gồm ba nhóm giới (sīlādikkhandhattaya), bắt đầu bằng chánh kiến (sammādiṭṭhi), dẫn đến Niết-bàn, thì không có con đường nào như vậy trong các giáo phái bên ngoài.” Bậc Đạo Sư, Đức Thế Tôn của chúng ta, tự mình tuyên bố như tiếng rống của sư tử, tự mình biết bằng trí tuệ tự sinh (sayambhūñāṇa), hoặc tự mình được thúc đẩy bởi đại bi (mahākaruṇā), và bằng sự hoàn hảo trong cách thuyết pháp của mình, Ngài chỉ dạy và khuyên nhủ Tăng đoàn Tỳ-khưu và chúng sinh có thể được giáo hóa như đặt một quả Amla vào lòng bàn tay.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ karonto atthadassissa bhagavato kāle kesavo nāma tāpaso hutvā ekadivasaṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā pasannamānaso abhivādetvā añjaliṃ paggayha padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
This thera, too, having made aspirations in the presence of past Buddhas, performing merits that are conducive to emancipation in various existences, was a hermit named Kesava in the time of Atthadassī Bhagavā. One day, he approached the Master, heard the Dhamma, and with a gladdened mind, he paid homage, raised his hands in añjali, circumambulated him clockwise, and departed.
Chú giải bài kệ của Trưởng lão Nāgita đã hoàn tất.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe brāhmaṇakule uppajjitvā anukkamena viññutaṃ patto nekkhammaninnajjhāsayatāya paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā tattha sikkhitabbaṃ sikkhitvā vicaranto upatissakolitānaṃ buddhasāsane pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘tepi nāma mahāpaññā tattha pabbajitā, tadeva maññe seyyo’’ti satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva realm, and after repeatedly performing other meritorious deeds, he wandered through deva and human existences. In this Buddha era, he was born into a brahmin family in Magadha. Having gradually reached maturity, and being inclined towards renunciation, he took up the ascetic life of a wandering ascetic (paribbājaka pabbajjā). Having learned what was to be learned there, and while wandering, he heard that Upatissa and Kolita had gone forth in the Buddha's Dispensation. He thought, "Even those of great wisdom have gone forth there; that must indeed be superior." So he went to the Master, heard the Dhamma, and having gained faith, he went forth.
7. Chú giải bài kệ của Trưởng lão Paviṭṭha
Tassa satthā vipassanaṃ ācikkhi.
The Master taught him insight (vipassanā).
Khandhā diṭṭhā yathābhūtanti là bài kệ của Tôn giả Trưởng lão Paviṭṭha.
So vipassanaṃ ārabhitvā nacirasseva arahattaṃ sacchākāsi.
Having started the practice of insight, he quickly realized Arahantship.
Sự kiện khởi nguyên là gì?
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.55-59) –
He said in the Apadāna:
Vị này cũng vậy, đã tạo công đức trong các kiếp quá khứ, tạo nghiệp thiện dẫn đến sự giải thoát (vivaṭṭūpanissaya) trong các đời khác nhau. Vào thời Đức Phật Atthadassī, vị này là một ẩn sĩ tên Kesava. Một ngày nọ, ông đến gặp Đức Đạo Sư, nghe Pháp, với tâm hoan hỷ, ông đảnh lễ, chắp tay, đi nhiễu hữu và ra đi.
Tattha khandhāti pañcupādānakkhandhā, te hi vipassanupalakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca ñātapariññādīhi parijānanavasena vipassitabbā.
Therein, khandhā refers to the five aggregates of clinging; these should be thoroughly understood through discerning knowledge, etc., by observing their characteristics of impermanence, etc., and their general characteristics.
Trong đó, khandhā (uẩn) là năm uẩn chấp thủ (pañcupādānakkhandhā). Quả thật, chúng cần được quán chiếu (vipassitabbā) theo cách hiểu rõ (parijānanavasena) bằng các loại tuệ biết (ñātapariññādīhi), qua việc nhận biết các đặc tính riêng (vipassanupalakkhaṇato) và đặc tính chung (sāmaññalakkhaṇato).
Diṭṭhā yathābhūtanti vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā aviparītato diṭṭhā.
Diṭṭhā yathābhūtaṃ means seen as they truly are, without distortion, such as “this is suffering,” etc., by the path-wisdom accompanied by vipassanā-wisdom.
Diṭṭhā yathābhūtaṃ (đã thấy đúng như thật) nghĩa là đã được thấy một cách không sai lệch (aviparītato) bằng tuệ đạo (maggapaññāya) đi kèm với tuệ quán (vipassanāpaññāya), theo cách 'đây là khổ' (idaṃ dukkhaṃ) và tương tự.
Bhavā sabbe padālitāti kāmabhavādayo sabbe kammabhavā upapattibhavā ca maggañāṇasatthena bhinnā viddhaṃsitā.
Bhavā sabbe padālitā means all existences, such as sense-sphere existence, etc., all kamma-existences and rebirth-existences, have been shattered and destroyed by the weapon of path-knowledge.
Bhavā sabbe padālitā (mọi hữu đã bị phá hủy) nghĩa là mọi hữu (kāmabhavādayo sabbe) bao gồm hữu nghiệp (kammabhavā) và hữu tái sinh (upapattibhavā) đều đã bị phá vỡ, bị tiêu diệt (bhinnā viddhaṃsitā) bằng lưỡi gươm tuệ đạo (maggañāṇasatthena).
Kilesapadālaneneva hi kammopapattibhavā padālitā nāma honti.
Indeed, it is by the shattering of defilements that kamma-existences and rebirth-existences are said to be shattered.
Thật vậy, chỉ bằng việc tiêu diệt các phiền não (kilesapadālaneneva) thì hữu nghiệp và hữu tái sinh mới được gọi là đã bị phá hủy.
Tenāha ‘‘vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo’’ti.
Therefore, he said, “vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo”.
Vì thế, Ngài nói: "Vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo" (Sự luân hồi sinh tử đã chấm dứt, nay không còn tái sinh nữa).
Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
Its meaning has already been stated below.
Ý nghĩa của câu đó đã được giải thích ở trên.
Asakkhiṃ vata attānanti āyasmato ajjunattherassa gāthā.
Asakkhiṃ vata attānaṃ is the verse of the Venerable Thera Ajjuna.
Asakkhiṃ vata attānaṃ là bài kệ của Trưởng lão Ajjuna đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle sīhayoniyaṃ nibbatto ekadivasaṃ araññe aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ satthāraṃ disvā ‘‘ayaṃ kho imasmiṃ kāle sabbaseṭṭho purisasīho’’ti pasannamānaso supupphitasālasākhaṃ bhañjitvā satthāraṃ pūjesi.
This thera, too, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating wholesome kamma that leads to Nibbāna in various existences, was born as a lion in the time of Vipassī Bhagavā. One day, seeing the Teacher seated at the foot of a certain tree in the forest, he became delighted, thinking, “Verily, this is the foremost lion among men in this era,” and breaking off a branch of a well-blossomed sal tree, he offered it to the Teacher.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các vị Phật quá khứ, tích lũy thiện nghiệp là nhân duyên cho sự thoát ly (vivaṭṭūpanissayaṃ) trong từng kiếp sống. Vào thời Đức Phật Vipassī, Ngài tái sinh làm một con sư tử. Một ngày nọ, trong rừng, thấy Đức Phật đang ngồi dưới gốc cây, với tâm hoan hỷ, nghĩ rằng: "Vào thời này, đây chính là sư tử trong loài người, bậc tối thượng trong tất cả", Ngài bẻ một cành cây Sala đang nở hoa và cúng dường Đức Phật.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhikule nibbatti.
Due to that meritorious deed, he wandered through existences among devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn in a wealthy family in Sāvatthī.
Nhờ thiện nghiệp đó, Ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, Ngài tái sinh vào gia đình một trưởng giả ở Sāvatthī.
Ajjunotissa nāmaṃ ahosi.
His name was Ajjuna.
Tên của Ngài là Ajjuna.
So viññutaṃ patto nigaṇṭhehi kataparicayo hutvā ‘‘evāhaṃ amataṃ adhigamissāmī’’ti vivaṭṭajjhāsayatāya daharakāleyeva nigaṇṭhesu pabbajitvā tattha sāraṃ alabhanto satthu yamakapāṭihāriyaṃ disvā paṭiladdhasaddho sāsane pabbajitvā vipassanaṃ ārabhitvā nacirasseva arahā ahosi.
Having reached maturity and having become familiar with the Nigaṇṭhas, he thought, “Thus I shall attain the Deathless.” Due to his aspiration for Nibbāna, he ordained among the Nigaṇṭhas even in his youth. Not finding the essence there, he saw the Buddha’s Twin Miracle, gained faith, ordained in the Dispensation, began vipassanā, and not long after, became an Arahant.
Khi đến tuổi trưởng thành, Ngài đã quen biết với các Ni-kiền-tử (Nigaṇṭha). Với ý muốn thoát ly khỏi vòng luân hồi, Ngài nghĩ: "Ta sẽ đạt được bất tử như thế này". Ngài xuất gia trong hàng ngũ Ni-kiền-tử ngay từ khi còn trẻ, nhưng không tìm thấy cốt lõi ở đó. Sau khi thấy thần thông song đôi (yamakapāṭihāriyaṃ) của Đức Phật, Ngài có được niềm tin, xuất gia trong giáo pháp, bắt đầu thực hành thiền quán (vipassanā) và không lâu sau đó đã trở thành A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.60-65) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì vậy, điều này đã được nói trong Apadāna:
Attānanti niyakajjhattaṃ sandhāya vadati.
Attānaṃ refers to one’s own inner self. Indeed, that which is not another is oneself.
Attānaṃ (tự ngã) được nói để chỉ dòng tâm thức bên trong của chính mình.
Yo hi paro na hoti so attāti.
That which is not another is oneself.
Cái gì không phải là người khác thì là tự ngã.
Uddhātunti uddharituṃ, ‘‘uddhaṭa’’ntipi pāṭho.
Uddhātuṃ means to lift up. “Uddhaṭaṃ” is also a reading.
Uddhātuṃ nghĩa là để kéo lên, cũng có bản đọc là "uddhaṭaṃ".
Udakāti saṃsāramahoghasaṅkhātā udakā.
Udakā means from the water, which is the great flood of saṃsāra.
Udakā (từ nước) là từ dòng nước lớn luân hồi (saṃsāramahoghasaṅkhātā udakā).
Thalanti nibbānathalaṃ.
Thalaṃ means to the dry land of Nibbāna.
Thalaṃ (lên bờ) là bờ Niết bàn (nibbānathalaṃ).
Vuyhamāno mahoghevāti mahaṇṇave vuyhamāno viya.
Vuyhamāno mahoghevā means like one being carried away in the great ocean.
Vuyhamāno mahoghevā (như bị dòng nước lớn cuốn trôi) là như người bị cuốn trôi trong đại dương.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā nāma gambhīravitthate appatiṭṭhe mahati udakoghe vegasā vuyhamāno puriso kenaci atthakāmena upanītaṃ phiyārittasampannaṃ daḷhanāvaṃ labhitvā sukheneva tato attānaṃ uddharituṃ sakkuṇeyya pāraṃ pāpuṇeyya, evamevāhaṃ saṃsāramahoghe kilesābhisaṅkhāravegena vuyhamāno satthārā upanītaṃ samathavipassanupetaṃ ariyamagganāvaṃ labhitvā tato attānaṃ uddharituṃ nibbānathalaṃ pattuṃ aho asakkhinti.
This is what is meant: just as a person being carried away by the current in a deep, vast, shoreless great flood of water might obtain a strong boat, complete with oars and rudder, brought by someone wishing his welfare, and thus easily lift himself out of it and reach the other shore, so too, I, being carried away by the current of defilements and formations in the great flood of saṃsāra, obtained the Noble Path-boat, endowed with samatha and vipassanā, brought by the Teacher, and thereby, I was indeed able to lift myself out of it and reach the dry land of Nibbāna.
Ý nghĩa của câu này là: "Cũng như một người bị dòng nước lớn sâu rộng, không có chỗ dựa, cuốn trôi mạnh mẽ, nếu có được một chiếc thuyền chắc chắn, đầy đủ mái chèo và bánh lái do một người mong muốn lợi ích mang đến, thì có thể dễ dàng tự mình kéo mình ra khỏi đó và đến được bờ bên kia. Cũng vậy, khi ta bị dòng nước lớn luân hồi cuốn trôi bởi sức mạnh của các phiền não và hành, ta đã có được chiếc thuyền Thánh đạo (ariyamagganāvaṃ) bao gồm samatha (tịnh chỉ) và vipassanā (quán chiếu) do Đức Phật mang đến, và ta đã có thể tự mình kéo mình ra khỏi đó để đạt đến bờ Niết bàn. Ôi, ta đã có thể!"
Yathā pana asakkhi, taṃ dassetuṃ ‘‘saccāni paṭivijjhaha’’nti āha.
To show how he was able, it is said: “saccāni paṭivijjhahaṃ”.
Để chỉ ra cách Ngài đã có thể, Ngài nói: "Saccāni paṭivijjhahaṃ" (ta đã thâm nhập các Chân lý).
Yasmā ahaṃ dukkhādīni cattāri ariyasaccāni pariññāpahānasacchikiriyābhāvanāpaṭivedhena paṭivijjhiṃ ariyamaggañāṇena aññāsiṃ, tasmā asakkhiṃ vata attānaṃ uddhātuṃ udakā thalanti yojanā.
Because I penetrated the four Noble Truths, such as suffering, by full understanding, abandonment, realization, and development, and knew them with the knowledge of the Noble Path, therefore, I was indeed able to lift myself from the water to dry land—this is the connection.
Vì ta đã thâm nhập Tứ Diệu Đế, bắt đầu từ Khổ, bằng tuệ thâm nhập (paṭivedhena) bao gồm sự hiểu biết đầy đủ (pariññā), sự đoạn trừ (pahāna), sự chứng đắc (sacchikiriyā) và sự tu tập (bhāvanā), ta đã biết chúng bằng tuệ đạo (ariyamaggañāṇena), do đó, ta đã có thể tự mình kéo mình từ nước lên bờ Niết bàn – đó là sự liên kết (yojanā).
Uttiṇṇā paṅkapalipāti āyasmato devasabhattherassa gāthā.
Uttiṇṇā paṅkapalipā is the verse of the Venerable Thera Devasabha.
Uttiṇṇā paṅkapalipā là bài kệ của Trưởng lão Devāsabha đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto sikhissa bhagavato kāle pārāvatayoniyaṃ nibbatto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso piyālaphalaṃ upanesi.
He, too, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merit that was a strong condition for Nibbāna in various existences, was reborn as a pigeon in the time of Sikhi Bhagavā. One day, seeing the Teacher, with a gladdened mind, he offered a piyāla fruit.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các vị Phật quá khứ, tích lũy thiện nghiệp là nhân duyên cho sự thoát ly (vivaṭṭūpanissayaṃ) trong từng kiếp sống. Vào thời Đức Phật Sikhī, Ngài tái sinh làm một con chim bồ câu. Một ngày nọ, thấy Đức Phật, với tâm hoan hỷ, Ngài đã cúng dường một quả Piyāla.
Satthā tassa pasādasaṃvaḍḍhanatthaṃ taṃ paribhuñji.
The Teacher consumed it to increase his faith.
Đức Phật đã thọ nhận quả đó để tăng trưởng niềm tin của Ngài.
So tena ativiya pasannacitto hutvā kālena kālaṃ upasaṅkamitvā vanditvā cittaṃ pasādeti.
He, with an exceedingly gladdened mind because of that, approached the Buddha from time to time, paid homage, and gladdened his mind.
Với tâm vô cùng hoan hỷ, Ngài thường xuyên đến gần, đảnh lễ và làm cho tâm mình thanh tịnh.
So tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde aññatarassa maṇḍalikarañño putto hutvā nibbatto taruṇakāleyeva rajje patiṭṭhito rajjasukhamanubhavanto vuddho satthāraṃ upasaṅkami, tassa satthā dhammaṃ desesi.
Through that meritorious deed, he was reborn in the deva world. Having performed merits again and again, and having wandered through the deva and human realms, in this Buddha-era, he was reborn as the son of a certain provincial king. While still young, he was established in the kingdom and enjoyed the pleasures of kingship. When he grew up, he approached the Teacher, and the Teacher taught him the Dhamma.
Nhờ thiện nghiệp đó, Ngài tái sinh vào cõi trời, sau đó tạo thêm nhiều công đức và luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, Ngài tái sinh làm con trai của một vị tiểu vương (maṇḍalikarañño). Ngay từ khi còn trẻ, Ngài đã được lập lên ngôi vua, hưởng thụ hạnh phúc vương quyền. Khi trưởng thành, Ngài đến gần Đức Phật, và Đức Phật đã thuyết pháp cho Ngài.
So dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho saṃvegajāto rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Having heard the Dhamma, he gained faith and was filled with spiritual urgency. He renounced the kingdom, went forth, and practicing insight meditation, he soon attained Arahantship.
Nghe pháp, Ngài có được niềm tin, sinh tâm xúc động, từ bỏ vương quyền, xuất gia. Thực hành thiền quán (vipassanā), Ngài không lâu sau đó đã đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.66-72) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì vậy, điều này đã được nói trong Apadāna:
Tattha uttiṇṇāti uttaritā atikkantā.
Therein, uttiṇṇā means crossed over, overcome.
Trong đó, uttiṇṇā (đã vượt qua) nghĩa là đã vượt qua, đã vượt lên.
Paṅkapalipāti paṅkā ca palipā ca.
Paṅkapalipā means mire and bog.
Paṅkapalipā (bùn lầy và vũng lầy) là bùn và vũng lầy.
Paṅko vuccati pakatikaddamo.
“Mire” is said to be ordinary mud.
Paṅka được gọi là bùn thông thường.
‘‘Palipo’’ti gambhīraputhulo mahākaddamo.
“Bog” is a deep, broad, great mud.
"Palipa" là vũng lầy lớn, sâu và rộng.
Idha pana paṅko viyāti paṅko, kāmarāgo asucibhāvāpādanena cittassa makkhanato.
Here, however, it is called ‘mire’ because it is like mire, referring to sensual passion, which smears the mind by making it impure.
Ở đây, paṅka được ví như bùn, tức là dục ái (kāmarāgo), vì nó làm vấy bẩn tâm thức bằng cách dẫn đến trạng thái bất tịnh.
Palipo viyāti palipo, puttadārādivisayo bahalo chandarāgo vuttanayena sammakkhanato duruttaraṇato ca.
It is called ‘bog’ because it is like a bog, referring to the dense sensual desire for sons, wives, and so on, which smears (the mind) in the manner explained and is difficult to cross.
Palipa được ví như vũng lầy, tức là tham ái mãnh liệt đối với vợ con và các đối tượng khác, vì nó làm vấy bẩn theo cách đã nói và rất khó vượt qua.
Te mayā anāgāmimaggena sabbaso atikkantāti āha ‘‘uttiṇṇā paṅkapalipā’’ti.
He said “ uttiṇṇā paṅkapalipā” meaning, “I have completely overcome those (sensual passion and sensual desire) with the Anāgāmi path.”
Ngài nói "uttiṇṇā paṅkapalipā" (đã vượt qua bùn lầy và vũng lầy) nghĩa là ta đã hoàn toàn vượt qua chúng bằng Thánh đạo Bất Hoàn.
Pātālāti pātāyālanti pātālā, mahāsamudde ninnatarapadesā.
Pātālā are called ‘pātālas’ because they are capable of drinking water; these are the deeper regions in the great ocean.
Pātālā (các tầng địa ngục) là những nơi sâu nhất trong đại dương, nơi khó tiếp cận.
Keci pana nāgabhavanaṃ ‘‘pātāla’’nti vadanti.
Some, however, call the Nāga abode ‘pātāla’.
Một số người nói rằng cõi rồng là “pātāla”.
Idha pana agāhaduravaggāhaduruttaraṇaṭṭhena pātālā viyāti pātālā, diṭṭhiyo.
Here, however, they are called ‘pātālas’ because they are like pātālas in the sense of being unfathomable, difficult to grasp, and difficult to cross; these are the wrong views.
Tuy nhiên, ở đây, do ý nghĩa khó nắm bắt, khó tiếp cận, khó vượt qua, các tà kiến (diṭṭhiyo) được gọi là pātālā, giống như những vực sâu.
Te ca mayā paṭhamamaggādhigameneva sabbathā vajjitā samucchinnāti āha ‘‘pātālā parivajjitā’’ti mutto oghā ca ganthā cāti kāmoghādioghato abhijjhākāyaganthādiganthato ca tena tena maggena mutto parimutto, puna anabhikiraṇaaganthanavasena atikkantoti attho.
He said “pātālā parivajjitā” meaning, “I have completely avoided and eradicated those (wrong views) by merely attaining the first path.” And “mutto oghā ca ganthā ca” means freed, completely freed, from the floods such as the flood of sensuality and from the fetters such as the bodily fetter of covetousness, by means of those respective paths; the meaning is that they have been overcome by not being dispersed or bound again.
Và những điều đó đã được ta hoàn toàn từ bỏ và nhổ tận gốc ngay khi đạt được đạo quả đầu tiên, bởi vậy Ngài nói: “Đã tránh xa các vực sâu (pātālā parivajjitā)” và “đã thoát khỏi các dòng chảy (ogha) và các trói buộc (gantha)” nghĩa là đã thoát ly hoàn toàn khỏi các dòng chảy như dục lưu (kāmogha) và các trói buộc như tham ái thân kiến (abhijjhākāyagantha) bằng các đạo quả tương ứng, hay nói cách khác, đã vượt qua chúng bằng cách không còn vướng mắc hay bị trói buộc nữa.
Sabbe mānā visaṃhatāti navavidhāpi mānā aggamaggādhigamena visesato saṅghātaṃ vināsaṃ āpāditā samucchinnā ‘‘mānavidhā hatā’’ti keci paṭhanti, mānakoṭṭhāsāti attho.
Sabbe mānā visaṃhatā means that all nine types of conceit have been especially destroyed and eradicated by the attainment of the highest path. Some read this as “mānavidhā hatā” (the varieties of conceit are destroyed), meaning portions of conceit.
Tất cả kiêu mạn (māna) đều bị hủy diệt (visaṃhatā) nghĩa là tất cả chín loại kiêu mạn đều đã bị hủy hoại đặc biệt và nhổ tận gốc khi đạt được đạo quả tối thượng (A-la-hán đạo). Một số người đọc là “mānavidhā hatā”, nghĩa là các phần của kiêu mạn.
‘‘Mānavisā’’ti apare, tesaṃ pana mānavisassa dukkhassa phalato mānavisāti attho daṭṭhabbo.
Others read “mānavisā” (conceit-poisons); in their view, the meaning should be understood as “conceit-poisons” because conceit itself produces the suffering of poison.
Những người khác đọc là “mānavisā”, đối với họ thì nên hiểu rằng kiêu mạn được gọi là mānavisā vì nó là quả của khổ đau do chất độc của kiêu mạn gây ra.
Pañcakkhandhā pariññātāti āyasmato sāmidattattherassa gāthā.
Pañcakkhandhā pariññātā is the verse of the Venerable Elder Sāmidatta.
Năm uẩn đã được liễu tri là kệ ngôn của Trưởng lão Sāmidatta đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro atthadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute tassa thūpe pupphehi chattātichattaṃ katvā pūjaṃ akāsi.
This Elder too, having made aspirations under previous Buddhas, was born into a brahmin family during the time of the Blessed One named Atthadassī. Having reached maturity, when the Teacher had attained Parinibbāna, he offered worship by arranging tiers of parasols with flowers at the stupa of that Buddha.
Vị này cũng đã tạo công đức trong thời các đức Phật quá khứ, vào thời Đức Thế Tôn Atthadassī, ngài sinh ra trong một gia đình quyền quý, khi trưởng thành, sau khi Đức Đạo Sư nhập Niết Bàn, ngài đã làm những chiếc lọng chồng lên nhau bằng hoa tại tháp của Ngài và cúng dường.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, sāmidattotissa nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious deed, he was reborn in the deva world, and repeatedly performing good deeds, he wandered through deva and human realms. In this Buddha-era, he was born as the son of a certain brahmin in Rājagaha, and his name was Sāmidatta.
Do nghiệp phước ấy, ngài sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo thêm phước lành, luân hồi trong các cõi trời và người. Đến thời Đức Phật hiện tại, ngài sinh làm con trai của một Bà-la-môn ở Rājagaha, khi trưởng thành, ngài có tên là Sāmidatta.
So anukkamena viññutaṃ patto buddhānubhāvaṃ sutvā upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gato satthāraṃ dhammaṃ desentaṃ disvā pasannamānaso ekamantaṃ nisīdi.
Gradually, he reached maturity and, hearing of the Buddha’s power, went to the monastery with lay followers. Seeing the Teacher expounding the Dhamma, he became delighted in mind and sat down to one side.
Ngài dần dần trưởng thành, nghe về oai lực của Đức Phật, cùng với các cư sĩ đến tịnh xá. Thấy Đức Đạo Sư đang thuyết pháp, ngài với tâm thanh tịnh ngồi sang một bên.
Satthā tassa ajjhāsayaṃ oloketvā tathā dhammaṃ desesi, yathā saddhaṃ paṭilabhi saṃsāre ca saṃvegaṃ.
The Teacher, perceiving his disposition, expounded the Dhamma in such a way that Sāmidatta gained faith and a sense of urgency regarding saṃsāra.
Đức Đạo Sư quán sát ý nguyện của ngài và thuyết pháp sao cho ngài có được đức tin và sự chán ghét luân hồi.
So paṭiladdhasaddho saṃvegajāto pabbajitvā ñāṇassa aparipakkattā katipayakālaṃ alasabahulī vihāsi.
Having gained faith and filled with urgency, he renounced the world. Due to his wisdom not yet being fully ripe, he remained rather lazy for some time.
Ngài, với đức tin đã có và tâm chán ghét luân hồi đã phát sinh, xuất gia. Do trí tuệ chưa chín muồi, ngài đã sống lười biếng trong một thời gian ngắn.
Puna satthārā dhammadesanāya samuttejito vipassanāya kammaṭṭhānaṃ gahetvā tattha yuttappayutto viharanto nacireneva arahattaṃ pāpuṇi.
Later, encouraged by the Teacher’s Dhamma exposition, he took up a vipassanā meditation subject. Diligently applying himself to it, he soon attained Arahantship.
Sau đó, được Đức Đạo Sư khích lệ bằng bài pháp, ngài thọ nhận đề mục thiền quán (vipassanā kammaṭṭhāna), tinh tấn thực hành, lấy thiền định đã đạt được làm nền tảng, phát triển thiền quán và không lâu sau đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.1-4) –
Thus it is said in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apadāna:
Tattha pañcakkhandhā pariññātāti mayā ime pañcupādānakkhandhā ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkhaṃ, na tato bhiyyo’’ti tīhi pariññāhi paricchinditvā ñātā viditā paṭividdhā.
Therein, pañcakkhandhā pariññātā means that these five aggregates of clinging have been fully understood, known, and comprehended by me through the three types of full comprehension, (realizing) “This is suffering, this much is suffering, and no more beyond that.”
Trong đó, năm uẩn đã được liễu tri nghĩa là ta đã phân biệt, biết rõ, và thấu hiểu năm thủ uẩn này bằng ba loại liễu tri (pariññā) rằng: “Đây là khổ, khổ nhiều như vậy, không hơn thế nữa.”
Tiṭṭhanti chinnamūlakāti tathā pariññātattāyeva mūlabhūtassa samudayassa sabbaso pahīnattā te idāni yāva carimakacittanirodho tiṭṭhanti chinnamūlakā, carimakacittanirodhena pana appaṭisandhikāva nirujjhanti.
Tiṭṭhanti chinnamūlakā means that, precisely because they are thus fully understood, and because their root, the origin of suffering, has been completely abandoned, they now remain with their roots severed until the cessation of the final citta. With the cessation of the final citta, they cease without any future rebirth.
Chúng tồn tại với cội rễ đã bị chặt đứt nghĩa là do đã được liễu tri như vậy, và do nguyên nhân căn bản là tập khởi (samudaya) đã hoàn toàn bị diệt trừ, nên bây giờ chúng tồn tại với cội rễ đã bị chặt đứt cho đến khi tâm cuối cùng diệt. Tuy nhiên, khi tâm cuối cùng diệt, chúng sẽ diệt mà không tái sinh nữa.
Tenāha – ‘‘vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo’’ti.
Therefore, it is said: “ vikkhīṇo jātisaṃsāro, natthi dāni punabbhavo.”
Vì vậy, Ngài nói: “Luân hồi sinh tử đã chấm dứt, nay không còn tái sinh nữa.”
Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
Its meaning has already been explained above.
Ý nghĩa của câu đó đã được giải thích ở trên.
Na tathā mataṃ satarasanti āyasmato paripuṇṇakattherassa gāthā.
Na tathā mataṃ satarasa is the verse of the Venerable Elder Paripuṇṇaka.
Món ăn trăm vị không như vậy là kệ ngôn của Trưởng lão Paripuṇṇaka đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro dhammadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute satthu cetiye pupphādīhi uḷāraṃ pūjaṃ akāsi.
This Elder too, having made aspirations under previous Buddhas, was born into a brahmin family during the time of the Blessed One named Dhammadassī. Having reached maturity, when the Teacher had attained Parinibbāna, he offered excellent worship with flowers and other things at the Teacher’s cetiya.
Vị này cũng đã tạo công đức trong thời các đức Phật quá khứ, vào thời Đức Thế Tôn Dhammadassī, ngài sinh ra trong một gia đình quyền quý, khi trưởng thành, sau khi Đức Đạo Sư nhập Niết Bàn, ngài đã cúng dường trọng thể bằng hoa và các vật khác tại tháp của Đức Đạo Sư.
So tena puññakammena devesu nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ sakyarājakule nibbattitvā viññutaṃ patto paripuṇṇavibhavatāya paripuṇṇakoti paññāyittha.
Through that meritorious deed, he was reborn among the devas, and repeatedly performing good deeds, he wandered only in good destinations. In this Buddha-era, he was born into a Sakyan royal family in Kapilavatthu. Having reached maturity, he became known as Paripuṇṇaka due to his complete prosperity.
Do nghiệp phước ấy, ngài sinh vào các cõi trời, rồi tiếp tục tạo thêm phước lành, luân hồi chỉ trong các thiện thú. Đến thời Đức Phật hiện tại, ngài sinh ra trong dòng dõi Sakya vương tộc ở Kapilavatthu, khi trưởng thành, do tài sản đầy đủ nên ngài được biết đến với tên Paripuṇṇaka.
So vibhavasampannatāya sabbakālaṃ satarasaṃ nāma āhāraṃ paribhuñjanto satthu missakāhāraparibhogaṃ sutvā ‘‘tāva sukhumālopi bhagavā nibbānasukhaṃ apekkhitvā yathā tathā yāpeti, kasmā mayaṃ āhāragiddhā hutvā āhārasuddhikā bhavissāma, nibbānasukhameva pana amhehi pariyesitabba’’nti saṃsāre jātasaṃvego gharāvāsaṃ pahāya satthu santike pabbajitvā bhagavatā kāyagatāsatikammaṭṭhāne niyojito tattha patiṭṭhāya paṭiladdhajhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanāya kammaṃ karonto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Because of his abundant wealth, he always partook of a delicious meal called ‘Satarasa’. Hearing of the Teacher’s practice of partaking of mixed food, he thought, “Even the Blessed One, so delicate, endures (such food) for the sake of the happiness of Nibbāna. Why should we, being greedy for food, become pure in food (fastidious)? We should rather seek the happiness of Nibbāna.” Thus, a sense of urgency arose in him concerning saṃsāra, and he abandoned household life. Having ordained in the Teacher’s presence, and having been instructed by the Blessed One in the meditation subject of mindfulness of the body, he established himself there. Making the jhāna he had attained his basis, he undertook vipassanā practice. Developing vipassanā, he attained Arahantship.
Do giàu sang phú quý, ngài luôn dùng món ăn gọi là satarasa (trăm vị). Khi nghe Đức Đạo Sư dùng thức ăn hỗn hợp, ngài nghĩ: “Ngay cả Đức Thế Tôn, người vốn rất thanh cao, cũng chấp nhận sống qua ngày bằng bất cứ thứ gì để cầu mong Niết Bàn an lạc. Tại sao chúng ta lại tham đắm thức ăn và tìm kiếm sự tinh khiết trong thức ăn? Chúng ta chỉ nên tìm kiếm Niết Bàn an lạc mà thôi.” Với sự chán ghét luân hồi đã phát sinh, ngài từ bỏ đời sống gia đình, xuất gia nơi Đức Đạo Sư. Được Đức Thế Tôn chỉ dạy về đề mục thiền quán thân niệm xứ (kāyagatāsati kammaṭṭhāna), ngài an trú vào đó, lấy thiền định đã đạt được làm nền tảng, thực hành thiền quán, phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán quả không lâu sau đó.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.5-9) –
Thus it is said in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apadāna:
91. Tattha na tathā mataṃ satarasaṃ, sudhannaṃ yaṃ mayajja paribhuttanti tathāti tena pakārena.
Therein, “The sixteen-flavored nectar consumed by me today is not such as that desired” – “such as” means of that kind.
91. Trong đó, món ăn trăm vị (satarasa) không như vậy, món ăn thần thánh (sudhanna) mà ta đã thọ dụng hôm nay thì tathā nghĩa là theo cách đó.
Matanti abhimataṃ.
“Desired” means wished for.
Mata nghĩa là được ưa thích.
Satarasanti satarasabhojanaṃ ‘‘satarasabhojanaṃ nāma satapākasappiādīhi abhisaṅkhataṃ bhojana’’nti vadanti.
“Sixteen-flavored” means food with a hundred flavors. It is said, “Food with a hundred flavors means food prepared with ghee cooked a hundred times and so on.”
Satarasa nghĩa là món ăn trăm vị. Người ta nói rằng “món ăn trăm vị là món ăn được chế biến bằng bơ tinh luyện một trăm lần và các thứ khác.”
Atha vā anekattho satasaddo ‘‘sataso sahassaso’’tiādīsu viya.
Alternatively, the word “sata” (hundred) has multiple meanings, as in “in hundreds, in thousands,” and so forth.
Hoặc từ satasadda có nhiều nghĩa, như trong “sataso sahassaso” (hàng trăm, hàng ngàn).
Tasmā yaṃ bhojanaṃ anekasūpaṃ anekabyañjanaṃ, taṃ anekarasatāya ‘‘satarasa’’nti vuccati, nānārasabhojananti attho.
Therefore, food with many soups and many curries is called “satarasa” (sixteen-flavored) because of its many flavors; the meaning is food with various flavors.
Do đó, món ăn có nhiều món canh, nhiều món phụ, được gọi là “satarasa” vì có nhiều hương vị, nghĩa là món ăn có nhiều hương vị khác nhau.
Sudhā eva annaṃ sudhābhojanaṃ devānaṃ āhāro.
Nectar itself is food, nectar-food, the nourishment of the devas.
Sudhā (cam lồ) chính là anna (thức ăn), sudhābhojana (thức ăn cam lồ) là thức ăn của chư thiên.
Yaṃ mayajja paribhuttanti yaṃ mayā ajja anubhuttaṃ.
“That consumed by me today” means that which was experienced by me today.
Mà ta đã thọ dụng hôm nay nghĩa là điều ta đã trải nghiệm hôm nay.
‘‘Yaṃ mayā paribhutta’’nti ca idaṃ ‘‘satarasaṃ sudhanna’’nti etthāpi yojetabbaṃ.
This phrase “that consumed by me” should also be connected with “satarasaṃ sudhannaṃ” (sixteen-flavored nectar).
Và câu “yaṃ mayā paribhutta” (điều ta đã thọ dụng) cũng nên được ghép vào “satarasaṃ sudhannaṃ” (món ăn trăm vị, món ăn thần thánh).
Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ mayā ajja etarahi nirodhasamāpattisamāpajjanavasena phalasamāpattisamāpajjanavasena ca accantameva santaṃ paṇītaṃ nibbānasukhaṃ paribhuñjiyamānaṃ, taṃ yathā mataṃ abhimataṃ sambhāvitaṃ tathā rājakāle mayā paribhuttaṃ satarasabhojanaṃ devattabhāve paribhuttaṃ sudhannañca na mataṃ nābhimataṃ.
This is what is said: That supremely peaceful and excellent Nibbāna-happiness which is being experienced by me now, today, through entering nirodhasamāpatti and phalasamāpatti, is desired and wished for in such a way. But the sixteen-flavored food consumed by me during my royal period and the nectar-food consumed in the state of a deva are not desired or wished for.
Đây có nghĩa là: Niềm an lạc Nibbāna tối thượng, tuyệt đối an tịnh và vi diệu mà ta đang thọ hưởng hôm nay, bằng cách nhập Diệt thọ định (nirodhasamāpatti) và nhập Quả định (phalasamāpatti), thì nó không được mong muốn hay ước nguyện như món ăn satarasa (trăm vị) mà ta đã thọ hưởng khi còn làm vua, hay món sudhanna (thức ăn chư thiên) mà ta đã thọ hưởng khi còn là chư thiên.
Idañhi ariyanisevitaṃ nirāmisaṃ kilesānaṃ avatthubhūtaṃ, taṃ pana puthujjanasevitaṃ sāmisaṃ kilesānaṃ vatthubhūtaṃ, taṃ imassa saṅkhampi kalampi kalabhāgampi na upetīti.
Because this (Nibbāna) is cultivated by noble ones, is devoid of allurements, and is not the basis for defilements. That (food), however, is cultivated by ordinary people, is associated with allurements, and is the basis for defilements. That (food) does not approach even a calculation, a fraction, or a sixteenth part of this (Nibbāna).
Vì niềm an lạc này được các bậc Thánh (ariya) thọ hưởng, không có vị mặn của phiền não (nirāmisa), không phải là đối tượng của phiền não. Còn các món kia được phàm phu thọ hưởng, có vị mặn của phiền não (sāmisa), là đối tượng của phiền não, nên không thể sánh bằng, dù chỉ là một phần nhỏ bé của niềm an lạc này.
Idāni ‘‘yaṃ mayajja paribhutta’’nti vuttadhammaṃ desento aparimitadassinā gotamena, buddhena sudesito dhammo’’ti āha.
Now, describing the Dhamma referred to as “that consumed by me today,” he said: “the Dhamma well-taught by Gotama, the Buddha, the unlimited seer.”
Bây giờ, để thuyết giảng pháp được nói là “mà ta đã thọ hưởng hôm nay”, Ngài nói: “Pháp được Đức Gotama, Đức Phật, bậc thấy biết vô lượng, đã thuyết giảng một cách tuyệt diệu”.
Tassattho – aparimitaṃ aparicchinnaṃ uppādavayābhāvato santaṃ asaṅkhatadhātuṃ sayambhūñāṇena passī, aparimitassa anantāparimeyyassa ñeyyassa dassāvīti tena aparimitadassinā gotamagottena sammāsambuddhena ‘‘khayaṃ virāgaṃ amataṃ paṇīta’’nti (khu. pā. 6.4; su. ni. 227) ca ‘‘madanimmadano pipāsavinayo’’ (a. ni. 4.34; itivu. 90) ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’ti (a. ni. 5.140; 10.6) ca ādinā suṭṭhu desito dhammo, nibbānaṃ mayā ajja paribhuttanti yojanā.
Its meaning is: he saw the limitless, unconditioned element of Nibbāna, which is unconditioned due to the absence of arising and ceasing, with self-existent knowledge. He was a seer of the limitless, infinite, immeasurable knowable. Thus, by that unlimited seer, Gotama, the Perfectly Enlightened Buddha, the Dhamma, Nibbāna, was well-taught with expressions like “the destruction, dispassion, deathless, exquisite,” “the crushing of pride, the dispelling of thirst,” “the calming of all formations,” and so on. This Nibbāna was consumed by me today—this is the connection.
Ý nghĩa là: Ngài đã thấy giới vô vi (asaṅkhatadhātu) an tịnh, vô biên, không bị giới hạn vì không có sinh diệt, bằng tự giác trí (sayambhūñāṇa). Ngài là bậc thấy biết vô lượng, vô biên, vô tận các pháp cần biết (ñeyya). Do đó, Đức Chánh Đẳng Giác Gotama, bậc thấy biết vô lượng, đã thuyết giảng một cách tuyệt diệu về Pháp, tức Nibbāna, như là “sự diệt tận, ly tham, bất tử, vi diệu” và “sự dập tắt sự say đắm, sự diệt trừ khát ái”, “sự an tịnh của mọi hành” và những điều tương tự. Nibbāna ấy ta đã thọ hưởng hôm nay.
Yassāsavā parikkhīṇāti āyasmato vijayattherassa gāthā.
“One whose corruptions are eradicated” is the verse of the Venerable Thera Vijaya.
Bài kệ “ Yassāsavā parikkhīṇā” là của Trưởng lão Vijaya đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro piyadassissa bhagavato kāle vibhavasampanne kule nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute tassa thūpassa ratanakhacitaṃ vedikaṃ kāretvā tattha uḷāraṃ vedikāmahaṃ kāresi.
He too, having made aspirations under previous Buddhas, was reborn in a wealthy family during the time of the Blessed One Piyadassī. Having reached maturity, when the Teacher had attained parinibbāna, he had a jewel-studded railing made for the stupa and celebrated a magnificent railing-festival there.
Vị này cũng đã tạo công đức trong thời các Đức Phật trước, sinh ra trong một gia đình giàu có vào thời Đức Thế Tôn Piyadassī, khi đến tuổi trưởng thành, sau khi Đức Đạo Sư nhập Niết Bàn, Ngài đã cho xây một lan can khảm ngọc quanh tháp của Ngài và tổ chức một lễ hội lan can lớn ở đó.
So tena puññakammena anekasate attabhāve maṇiobhāsena vicari.
Through that meritorious deed, he wandered through many hundreds of existences, shining with the radiance of jewels.
Nhờ thiện nghiệp đó, Ngài đã sống trong ánh sáng ngọc báu qua hàng trăm kiếp.
Evaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, vijayotissa nāmaṃ ahosi.
Thus, transmigrating among devas and humans, he was reborn in a Brahmin family in Sāvatthī during this Buddha-era. His name was Vijaya.
Cứ thế, Ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, Ngài sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, tên là Vijaya.
So vayappatto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gato tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññāyatane jhānalābhī hutvā viharanto buddhuppādaṃ sutvā uppannappasādo satthu santikaṃ upasaṅkamitvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
Having come of age and perfected in Brahminical sciences, he renounced the world as an ascetic (tāpasa) and, dwelling in a forest retreat, attained jhāna. Hearing of the Buddha's arising, he was filled with faith, approached the Teacher, paid homage, and sat down to one side.
Khi đến tuổi trưởng thành, Ngài thành thạo các môn Bà-la-môn giáo, xuất gia làm đạo sĩ khổ hạnh, sống trong rừng, đắc thiền. Nghe tin Đức Phật xuất hiện, Ngài phát tâm tịnh tín, đến yết kiến Đức Đạo Sư, đảnh lễ Ngài và ngồi sang một bên.
Tassa satthā dhammaṃ desesi.
To him, the Teacher taught the Dhamma.
Đức Đạo Sư đã thuyết pháp cho Ngài.
So dhammaṃ sutvā pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Having heard the Dhamma, he ordained, developed insight, and before long attained Arahantship.
Ngài nghe pháp, xuất gia, bắt đầu tu tập thiền quán (vipassanā) và không lâu sau đó đã chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.10-14) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Điều này được nói trong Apadāna:
92. Tattha yassāsavā parikkhīṇāti yassa uttamapuggalassa kāmāsavādayo cattāro āsavā sabbaso khīṇā ariyamaggena khepitā.
Therein, “One whose corruptions are eradicated” means for which supreme individual the four corruptions, such as the kāma-āsava, are entirely exhausted, removed by the noble path.
92. Trong đó, yassāsavā parikkhīṇā có nghĩa là: đối với bậc tối thượng nhân nào mà bốn lậu hoặc như kāmāsava (lậu hoặc về dục) đã hoàn toàn diệt tận, đã được đoạn trừ bằng Thánh đạo.
Āhāre ca anissitoti yo ca āhāre taṇhādiṭṭhinissayehi anissito agadhito anajjhāpanno, nidassanamattaṃ, āhārasīsenettha cattāropi paccayā gahitāti daṭṭhabbaṃ.
“And who is unattached to food” means that individual who is unattached, unclingy, and not devoted to food through attachments of craving and views. This word 'āhāra' (food) is merely an example; it should be understood that all four requisites are included here under the heading of food.
Āhāre ca anissito có nghĩa là: vị nào không nương tựa vào vật thực bằng sự nương tựa của tham ái và tà kiến, không dính mắc, không bị ràng buộc. Lời này chỉ là một ví dụ, ở đây cần hiểu rằng bốn vật dụng (paccaya) đều được bao gồm dưới danh nghĩa vật thực (āhāra).
Paccayapariyāyo vā idha āhāra-saddo veditabbo.
Or, the word 'āhāra' here should be understood as a synonym for requisites (paccaya).
Hoặc ở đây, từ āhāra cần được hiểu là một từ đồng nghĩa với vật dụng (paccaya).
‘‘Suññato animitto cā’’ti ettha appaṇihitavimokkhopi gahitoyeva, tīṇipi cetāni nibbānasseva nāmāni.
In the phrase “empty and signless,” the appaṇihita-vimokkha (desireless liberation) is also included; all three of these are indeed names for Nibbāna.
Trong “ Suññato animitto cā”, Appaṇihitavimokkha (vô nguyện giải thoát) cũng được bao gồm. Ba điều này đều là tên gọi của Nibbāna.
Nibbānañhi rāgādīnaṃ abhāvena suññaṃ, tehi vimuttañcāti suññatavimokkho, tathā rāgādinimittābhāvena saṅkhāranimittābhāvena ca animittaṃ, tehi vimuttañcāti animittavimokkho, rāgādipaṇidhīnaṃ abhāvena appaṇihitaṃ, tehi vimuttañcāti appaṇihito vimokkhoti vuccati.
For Nibbāna is empty due to the absence of defilements like greed, and it is liberated from them, hence it is called suññatā-vimokkha (empty liberation). Likewise, it is signless (animitta) due to the absence of defilement-signs and formation-signs, and it is liberated from them, hence it is called animitta-vimokkha (signless liberation). It is desireless (appaṇihita) due to the absence of aspirations like greed, and it is liberated from them, hence it is called appaṇihita-vimokkha (desireless liberation).
Nibbāna được gọi là Suññatavimokkha (không giải thoát) vì nó trống rỗng do không có tham ái (rāga) và các phiền não khác, và vì nó được giải thoát khỏi chúng. Tương tự, nó được gọi là Animittavimokkha (vô tướng giải thoát) vì không có tướng của tham ái và các phiền não khác, không có tướng của các hành (saṅkhāra), và vì nó được giải thoát khỏi chúng. Nó được gọi là Appaṇihitavimokkha (vô nguyện giải thoát) vì không có sự ước nguyện của tham ái và các phiền não khác, và vì nó được giải thoát khỏi chúng.
Phalasamāpattivasena taṃ ārammaṇaṃ katvā viharantassa ayampi tividho vimokkho yassa gocaro, ākāseva sakuntānaṃ, padaṃ tassa durannayanti yathā ākāse gacchantānaṃ sakuṇānaṃ ‘‘imasmiṃ ṭhāne pādehi akkamitvā gatā, idaṃ ṭhānaṃ urena paharitvā gatā, idaṃ sīsena, idaṃ pakkhehī’’ti na sakkā ñātuṃ, evameva evarūpassa bhikkhuno ‘‘nirayapadādīsu iminā nāma padena gato’’ti ñāpetuñca na sakkāti.
For one who dwells making Nibbāna the object by way of phalasamāpatti, this threefold liberation is his range, his path is hard to trace, like that of birds in the sky. Just as it is impossible to know, for birds flying in the sky, “They went by pressing with their feet here, they went by striking with their chest here, they went with their head here, they went by striking with their wings here,” so too, it is impossible to make known where such a bhikkhu went, for example, to a hellish destination and so on, by what kind of path.
Vị nào an trú bằng cách lấy Nibbāna làm đối tượng thông qua Quả định (phalasamāpatti), thì ba loại giải thoát này yassa gocaro, ākāseva sakuntānaṃ, padaṃ tassa durannayaṃ: “Đối với vị nào, ba loại giải thoát này là cảnh giới, thì dấu vết của vị ấy khó tìm thấy, như dấu vết của chim trên không trung.” Giống như không thể biết được dấu chân của chim bay trên trời rằng “chúng đã đi qua chỗ này bằng chân, chỗ kia bằng ngực, chỗ nọ bằng đầu, chỗ kia bằng cánh”, thì cũng không thể biết được “vị Tỳ-khưu như vậy đã đi đến địa ngục hay các cõi khác bằng con đường nào”.
Dukkhā kāmā erakāti āyasmato erakattherassa gāthā.
“Painful are sensual pleasures, O Eraka” is the verse of the Venerable Thera Eraka.
Bài kệ “ Dukkhā kāmā erakā” là của Trưởng lão Eraka đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso satthu kiñci dātabbayuttakaṃ alabhanto ‘‘handāhaṃ kāyasāraṃ puññaṃ karissāmī’’ti satthu gamanamaggaṃ sodhetvā samaṃ akāsi.
He too, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merits in various existences, was reborn in a noble family during the time of the Blessed One Siddhattha. Having reached maturity, one day, seeing the Teacher, his mind was gladdened. Unable to find anything worthy of offering to the Teacher, he thought, “Well then, I shall perform a meritorious deed for the essence of the body!” So he cleared the Teacher’s path and made it smooth.
Vị này cũng đã tạo công đức trong thời các Đức Phật trước, tích lũy phước báu trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Thế Tôn Siddhattha, Ngài sinh ra trong một gia đình gia chủ. Khi đến tuổi trưởng thành, một ngày nọ, Ngài nhìn thấy Đức Đạo Sư và tâm Ngài tràn đầy tịnh tín. Vì không có vật gì xứng đáng để dâng cúng cho Đức Đạo Sư, Ngài nghĩ: “Thôi được, ta sẽ làm một công đức từ thân thể mình.” Ngài đã dọn dẹp con đường Đức Đạo Sư sẽ đi qua và làm cho nó bằng phẳng.
Satthā tena tathākataṃ maggaṃ paṭipajji.
The Teacher, the Tathāgata, proceeded along that path.
Đức Đạo Sư đã đi trên con đường mà Ngài đã dọn dẹp như vậy.
So tattha bhagavantaṃ disvā pasannamānaso vanditvā añjaliṃ paggayha pasannacitto yāva dassanupacārasamatikkamā buddhārammaṇaṃ pītiṃ avijahanto aṭṭhāsi.
Seeing the Blessed One there, with a serene mind, he worshipped him, raised his hands in salutation, and with a gladdened heart, stood there, not abandoning his joy with the Buddha as its object, until he passed beyond the range of sight.
Ở đó, khi nhìn thấy Đức Thế Tôn, tâm Ngài tràn đầy tịnh tín. Sau khi đảnh lễ và chắp tay, với tâm hoan hỷ, Ngài đứng yên, không rời bỏ niềm hoan hỷ với Đức Phật làm đối tượng, cho đến khi Đức Phật đi khuất tầm mắt.
So tena puññakammena devaloke nibbatto aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ sambhāvanīyassa kuṭumbiyassa putto hutvā nibbatti, erakotissa nāmaṃ ahosi abhirūpo dassanīyo pāsādiko itikattabbatāsu paramena veyyattiyena samannāgato.
Through that meritorious deed, he was reborn in a deva realm, and repeatedly performing good deeds, he wandered through existences only in happy destinations. In this Buddha-dispensation, he was reborn in Sāvatthī as the son of a respected householder, and his name was Eraka. He was beautiful, pleasing to the eye, inspiring confidence, and endowed with the highest skill in various tasks.
Nhờ thiện nghiệp đó, Ngài tái sinh vào cõi trời. Sau đó, Ngài tiếp tục tạo nhiều phước báu và luân hồi trong các cõi thiện. Vào thời Đức Phật hiện tại, Ngài sinh ra là con trai của một gia chủ đáng kính ở Sāvatthī, tên là Eraka. Ngài có dung mạo đẹp đẽ, đáng chiêm ngưỡng, dễ thương, và rất thông minh trong mọi việc cần làm.
Tassa mātāpitaro kulena rūpena ācārena vayena kosallena ca anucchavikaṃ dārikaṃ ānetvā vivāhakammaṃ akaṃsu.
His parents brought a suitable maiden for him, in accordance with his family, appearance, conduct, age, and skill, and performed the marriage ceremony.
Cha mẹ Ngài đã tìm một cô gái phù hợp với dòng dõi, nhan sắc, đạo đức, tuổi tác và tài năng của Ngài để tổ chức lễ cưới.
So tāya saddhiṃ saṃvāsena gehe vasanto pacchimabhavikattā kenacideva saṃvegavatthunā saṃsāre saṃviggamānaso satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji, tassa satthā kammaṭṭhānaṃ adāsi.
Living in the house, associating with her, being one of his last existences, his mind became disquieted about saṃsāra due to some cause for spiritual urgency. He went to the Teacher, heard the Dhamma, gained faith, and went forth into homelessness. The Teacher gave him a meditation subject.
Ngài sống ở nhà với người vợ đó. Vì là người có kiếp sống cuối cùng, tâm Ngài bị lay động bởi một điều gì đó khiến Ngài cảm thấy sợ hãi trong vòng luân hồi. Ngài đến gặp Đức Đạo Sư, nghe pháp, phát sinh tín tâm và xuất gia. Đức Đạo Sư đã ban cho Ngài đề mục thiền (kammaṭṭhāna).
So kammaṭṭhānaṃ gahetvā katipayadivasātikkamena ukkaṇṭhābhibhūto vihāsi.
Having received the meditation subject, after a few days passed, he became overwhelmed by discontent.
Ngài nhận đề mục thiền, nhưng sau vài ngày, Ngài cảm thấy chán nản.
Atha satthā tassa cittappavattiṃ ñatvā ovādavasena ‘‘dukkhā kāmā erakā’’ti gāthaṃ abhāsi.
Then the Teacher, knowing his mental disposition, spoke the verse "Painful are sensual pleasures, Eraka" by way of admonition.
Sau đó, Đức Đạo Sư biết được diễn biến tâm lý của Ngài, đã thuyết giảng bài kệ: “ Dukkhā kāmā erakā” để khuyên răn Ngài.
So taṃ sutvā ‘‘ayuttaṃ mayā kataṃ, yohaṃ evarūpassa satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā taṃ vissajjento micchāvitakkabahulo vihāsi’’nti saṃvegajāto vipassanāya yuttappayutto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Hearing that, he became agitated, thinking, "It was improper of me to have received a meditation subject from such a Teacher and then neglect it, dwelling extensively on wrong thoughts." He applied himself diligently to vipassanā and attained Arahantship not long after.
Nghe vậy, Ngài nghĩ: “Ta đã làm điều không đúng. Ta đã nhận đề mục thiền từ Đức Đạo Sư như vậy mà lại bỏ dở, sống với nhiều tà tư duy.” Với tâm lay động, Ngài tinh tấn tu tập thiền quán (vipassanā) và không lâu sau đó đã chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.32-36) –
Thus it is said in the Apadāna:
Điều này được nói trong Apadāna:
Tattha dukkhā kāmāti ime vatthukāmakilesakāmā dukkhavatthutāya vipariṇāmadukkhasaṃsāradukkhasabhāvato ca, dukkhā dukkhamā dukkhanibbattikā.
Therein, “Painful are sensual pleasures” refers to these sensual objects (vatthukāma) and sensual defilements (kilesakāma) as being painful due to being objects of suffering, and having the nature of suffering of change (vipariṇāmadukkha) and suffering of saṃsāra. They are painful, hard to bear, and productive of suffering.
Trong đó, dukkhā kāmā (dục là khổ) có nghĩa là những dục cảnh (vatthukāma) và phiền não dục (kilesakāma) này là khổ, bởi vì chúng là đối tượng của khổ, có bản chất là khổ do biến hoại (vipariṇāmadukkha) và khổ trong luân hồi (saṃsāradukkha); chúng khó chịu đựng và sinh ra khổ.
Vuttañhetaṃ – ‘‘appassādā kāmā bahudukkhā bahupāyāsā, ādīnavo ettha bhiyyo’’tiādi (pāci. 417; ma. ni. 1.234).
Indeed, it has been said: “Sensual pleasures have little gratification, much suffering, much tribulation; the danger in them is greater,” and so on.
Điều này đã được nói: "Dục ít vị ngọt, nhiều khổ đau, nhiều phiền muộn, tai hại ở đây thì nhiều hơn," v.v.
Erakāti paṭhamaṃ tāva bhagavā taṃ ālapati, pacchā pana thero attānaṃ nāmena kathesi.
By “Eraka”, first the Blessed One addressed him, but later the Elder stated his own name.
Erakā—Đầu tiên, Đức Thế Tôn gọi vị ấy, sau đó vị Trưởng lão tự xưng tên mình.
Na sukhā kāmāti kāmā nāmete jānantassa sukhā na honti, ajānantassa pana sukhato upaṭṭhahanti.
By “not pleasant are sensual pleasures” is meant that for one who knows them, these sensual pleasures are not pleasant. But for one who does not know them, they appear as pleasant.
Na sukhā kāmā (dục không phải là lạc)—Đối với người biết chúng, những dục ấy không phải là lạc; nhưng đối với người không biết, chúng hiện ra như là lạc.
Yathāha – ‘‘yo sukhaṃ dukkhato adda, dukkhamaddakkhi sallato’’tiādi (saṃ. ni. 4.253; itivu. 53; theragā. 986).
As it is said: “Whoever saw pleasure as pain, saw pain as a dart,” and so on.
Như đã nói: "Ai thấy lạc là khổ, thấy khổ là mũi tên," v.v.
Yo kāme kāmayati, dukkhaṃ so kāmayatīti yo satto kilesakāmena vatthukāme kāmayati, tassa taṃ kāmanaṃ sampati sapariḷāhatāya, āyatiṃ apāyadukkhahetutāya ca vaṭṭadukkhahetutāya ca dukkhaṃ.
“Whoever desires sensual pleasures, he desires suffering” means that for any being who desires sensual objects through sensual defilement, that desire of his is suffering because it is accompanied by distress now, and because in the future it is a cause of suffering in the lower realms and a cause of the suffering of existence (vaṭṭadukkha).
Yo kāme kāmayati, dukkhaṃ so kāmayati (Ai tham ái dục, người ấy tham ái khổ)—Bất cứ chúng sinh nào tham ái dục cảnh bằng phiền não dục, sự tham ái đó là khổ cho người ấy, vì hiện tại nó mang theo sự thiêu đốt, và trong tương lai nó là nguyên nhân của khổ cảnh và nguyên nhân của khổ luân hồi.
Vatthukāmā pana dukkhassa vatthubhūtā.
Sensual objects, however, are the basis of suffering.
Còn dục cảnh thì là đối tượng của khổ.
Iti so dukkhasabhāvaṃ dukkhanimittaṃ dukkhavatthuñca kāmayatīti vutto.
Thus he is said to desire the nature of suffering, the cause of suffering, and the basis of suffering.
Vì vậy, người ấy được gọi là tham ái bản chất của khổ, nguyên nhân của khổ và đối tượng của khổ.
Itaraṃ paṭipakkhavasena tamevatthaṃ ñāpetuṃ vuttaṃ, tasmā tassattho vuttavipariyāyena veditabbo.
The other two clauses are spoken to make known the same meaning by way of contrast; therefore, their meaning should be understood as the opposite of what has been stated.
Câu còn lại được nói để làm rõ ý nghĩa tương tự theo cách đối lập, vì vậy ý nghĩa của nó nên được hiểu ngược lại với những gì đã nói.
Namo hi tassa bhagavatoti āyasmato mettajittherassa gāthā.
The verse "Homage indeed to that Blessed One" is by the Venerable Mettaji Thera.
Kệ của Trưởng lão Mettaji đáng kính là: Namo hi tassa bhagavato (Con xin đảnh lễ Đức Thế Tôn).
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự phát sinh là gì?
So kira anomadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto sāsane abhippasanno hutvā bodhirukkhassa iṭṭhakāhi vedikaṃ cinitvā sudhāparikammaṃ kāresi.
It is said that in the time of the Blessed One Anomadassī, he was reborn in a good family, and having attained maturity, he became deeply devoted to the Dispensation. He built a brick railing around the Bodhi tree and did plaster work.
Nghe nói, vào thời Đức Thế Tôn Anomadassī, ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, ngài có niềm tin sâu sắc vào Giáo pháp, đã xây một bệ thờ bằng gạch quanh cây Bồ-đề và trát vữa.
Satthā tassa anumodanaṃ akāsi.
The Teacher expressed his appreciation for him.
Đức Đạo Sư đã tùy hỷ công đức của ngài.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, mettajītissa nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious deed, he was reborn in a deva realm, and repeatedly performing good deeds, he wandered through existences among devas and humans. In this Buddha-dispensation, he was reborn in Magadha as the son of a certain brahmin, and his name was Mettaji.
Nhờ công đức ấy, ngài sinh lên cõi trời, rồi tiếp tục tạo nhiều công đức khác, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, ngài sinh ra làm con của một Bà-la-môn ở xứ Magadha, và được đặt tên là Mettajī.
So vayappatto kāmesu ādīnavaṃ disvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññe viharanto buddhuppādaṃ sutvā pubbahetunā codiyamāno satthu santikaṃ gantvā pavattinivattiyo ārabbha pañhaṃ pucchitvā satthārā pañhe vissajjite paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having reached maturity, he saw the danger in sensual pleasures, went forth as an ascetic, and dwelt in the forest. Hearing of the Buddha's arising, he was prompted by his past wholesome kamma and went to the Teacher. He asked questions concerning continued existence (pavaṭṭi) and cessation (nivaṭṭi), and when the Teacher answered them, he gained faith, went forth, established vipassanā, and attained Arahantship.
Khi đến tuổi trưởng thành, ngài thấy sự nguy hiểm của dục lạc, liền xuất gia theo hạnh khổ hạnh, sống trong rừng. Nghe tin Đức Phật xuất hiện, ngài được thúc đẩy bởi nhân duyên quá khứ, đến gặp Đức Đạo Sư, hỏi về sự phát sinh và sự đoạn diệt. Sau khi Đức Đạo Sư giải đáp các câu hỏi, ngài có được niềm tin, xuất gia, phát triển thiền quán và đạt đến A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.26-31) –
Thus it is said in the Apadāna:
Điều này đã được nói trong Apadāna:
Tattha namoti namakkāro.
Therein, “Namo” is an act of homage.
Trong đó, namo là sự đảnh lễ.
Hīti nipātamattaṃ.
“Hi” is merely a particle.
Hī chỉ là một tiểu từ.
Tassāti yo so bhagavā samattiṃsapāramiyo pūretvā sabbakilese bhañjitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, sakyarājassa puttoti sakyaputto.
“Tassa” refers to that Blessed One who, having fulfilled the thirty perfections, and having crushed all defilements, fully awakened to the unsurpassed perfect self-awakening. He is the son of the Sakyan king, hence “Sakyaputto” (Son of the Sakyas).
Tassā—Vị Thế Tôn ấy, sau khi hoàn thành ba mươi ba Ba-la-mật, đã phá tan mọi phiền não và chứng đắc Vô Thượng Chánh Đẳng Giác. Vì là con trai của vua Sakya, nên gọi là Sakyaputto.
Anaññasādhāraṇāya puññasampattiyā ca sambhāvito uttamāya rūpakāyasiriyā dhammakāyasiriyā ca samannāgatattā sirīmā, tassa bhagavato sakyaputtassa sirīmato namo atthu, taṃ namāmīti attho.
He is “Sirīmā” (glorious) because he is honored with unshared merits and endowed with the glory of a supreme physical body and the glory of the Dhamma body. Thus, homage to that Blessed One, the glorious Son of the Sakyas, meaning, “I pay homage to him.”
Vì được tôn kính bởi sự thành tựu công đức vô song, và vì sở hữu vẻ đẹp tối thượng của sắc thân (rūpakāya) và pháp thân (dhammakāya), nên gọi là sirīmā (vinh quang). Con xin đảnh lễ Đức Thế Tôn Sakyaputta vinh quang ấy, nghĩa là con xin đảnh lễ Ngài.
Tenāti tena bhagavatā.
“Tena” means by that Blessed One.
Tenā—Bởi Đức Thế Tôn ấy.
Ayanti tassa dhammassa attano paccakkhatāya vadati.
“Ayaṃ” (this) is spoken by way of referring to that Dhamma as being directly experienced by oneself.
Ayaṃ—Từ này được nói để chỉ ra rằng Pháp ấy là điều tự mình chứng nghiệm.
Aggappattenāti aggaṃ sabbaññutaṃ, sabbehi vā guṇehi aggabhāvaṃ seṭṭhabhāvaṃ pattena.
“Aggappattena” means having attained the highest, i.e., omniscience (sabbaññutā), or having attained the state of being supreme and excellent in all virtues.
Aggappattenā—Đã đạt đến sự tối thượng của Nhất thiết trí, hoặc đã đạt đến sự tối thượng, sự ưu việt về mọi đức tính.
Aggadhammoti aggo uttamo navavidhalokuttaro dhammo suṭṭhu aviparītaṃ desito paveditoti.
“Aggadhammo” (supreme Dhamma) means the supreme, excellent ninefold supramundane Dhamma has been “sudesito” (well taught), i.e., revealed without distortion.
Aggadhammo—Pháp tối thượng, tức là chín loại Pháp siêu thế (lokuttara dhamma) đã được desito (thuyết giảng) một cách hoàn hảo và không sai lệch.
Andhohaṃ hatanettosmīti āyasmato cakkhupālattherassa gāthā.
This verse, “I am blind, my eyes are destroyed,” is the verse of the Venerable Cakkhupāla Thera.
Kệ của Trưởng lão Cakkhupāla đáng kính là: Andhohaṃ hatanettosmī (Ta là người mù, mắt đã hỏng).
Kā uppatti?
What was the origin?
Sự phát sinh là gì?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto bhagavati parinibbute thūpamahe kayiramāne umāpupphaṃ gahetvā thūpaṃ pūjesi.
He, too, having made a resolution under previous Buddhas, accumulating merits in various existences, was reborn in a noble family during the time of the Blessed One Siddhattha, and having attained maturity, when a great stupa festival was being held after the Blessed One had attained Parinibbāna, he took an umā flower and offered it to the stupa.
Ngài cũng vậy, sau khi đã tạo thiện nghiệp với các Đức Phật quá khứ, tạo công đức trong các kiếp sống khác nhau, vào thời Đức Thế Tôn Siddhattha, ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc. Khi trưởng thành, lúc Đức Thế Tôn đã nhập Niết-bàn và lễ cúng dường tháp đang được tổ chức, ngài đã hái một bông hoa ummā và cúng dường lên tháp.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ mahāsuvaṇṇassa nāma kuṭumbikassa putto hutvā nibbatti, tassa pāloti nāmamakaṃsu.
Through that meritorious deed, he was reborn in the deva realm, and performing merits repeatedly, he wandered through existences among devas and humans. In this Buddha-era, he was reborn in Sāvatthī as the son of a householder named Mahāsuvaṇṇa; they named him Pāla.
Nhờ công đức ấy, ngài sinh lên cõi trời, rồi tiếp tục tạo nhiều công đức khác, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, ngài sinh ra làm con của một gia chủ tên Mahāsuvaṇṇa ở Sāvatthī, và được đặt tên là Pāla.
Mātā tassa ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle aññaṃ puttaṃ labhi.
His mother, during the time she was able to run about and move around, gave birth to another son.
Khi mẹ của ngài có thể chạy nhảy khắp nơi, bà đã sinh thêm một người con khác.
Tassa mātāpitaro cūḷapāloti nāmaṃ katvā itaraṃ mahāpāloti vohariṃsu.
His parents named him Cūḷapāla and referred to the other as Mahāpāla.
Cha mẹ đặt tên cho người con sau là Cūḷapāla, còn người con trước thì gọi là Mahāpāla.
Atha te vayappatte gharabandhanena bandhiṃsu.
Then, when they reached maturity, they were bound by household ties.
Sau đó, khi hai người con đến tuổi trưởng thành, họ bị ràng buộc bởi cuộc sống gia đình.
Tasmiṃ samaye satthā sāvatthiyaṃ viharati jetavane.
At that time, the Teacher was residing in Sāvatthī, in the Jetavana.
Vào thời điểm đó, Đức Đạo Sư đang trú tại Sāvatthī, ở tu viện Jetavana.
Tattha mahāpālo jetavanaṃ gacchantehi upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho kuṭumbabhāraṃ kaniṭṭhabhātikasseva bhāraṃ katvā sayaṃ pabbajitvā laddhūpasampado ācariyupajjhāyānaṃ santike pañcavassāni vasitvā vuṭṭhavasso pavāretvā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā saṭṭhimatte sahāyabhikkhū labhitvā tehi saddhiṃ bhāvanānukūlaṃ vasanaṭṭhānaṃ pariyesanto aññataraṃ paccantagāmaṃ nissāya gāmavāsikehi upāsakehi kāretvā dinnāya araññāyatane paṇṇasālāya vasanto samaṇadhammaṃ karoti.
There, Mahāpāla went to the monastery with lay followers who were going to Jetavana, listened to the Dhamma from the Teacher, and having gained faith, he entrusted the household burden to his younger brother. He himself went forth, attained Upasampadā, resided for five years with his teachers and preceptors, then completed the rains retreat, performed Pavāraṇā, received a meditation subject from the Teacher, found sixty companion bhikkhus, and together with them, seeking a suitable dwelling place for meditation, he resided in a leaf hut built by the lay followers near a certain border village in a forest area, practicing the ascetic life.
Ở đó, Mahāpāla cùng với các cư sĩ đang đi đến Jetavana, đã đến tu viện, nghe Pháp từ Đức Đạo Sư, có được niềm tin, giao phó gánh nặng gia đình cho người em trai, rồi tự mình xuất gia. Sau khi thọ giới Tỳ-kheo, ngài sống năm năm với các vị thầy và Hòa thượng, rồi sau khi mãn hạ an cư và tự tứ, ngài nhận đề mục thiền từ Đức Đạo Sư. Ngài tìm được sáu mươi vị Tỳ-kheo bạn đồng hành, cùng với họ, ngài tìm một nơi thích hợp để tu tập. Ngài trú tại một tịnh xá lá do các cư sĩ trong một ngôi làng biên giới xây cất và cúng dường, và thực hành pháp Sa-môn.
Tassa akkhirogo uppanno.
He developed an eye disease.
Ngài bị bệnh mắt.
Vejjo bhesajjaṃ sampādetvā adāsi.
A physician prepared medicine and gave it to him.
Vị lương y đã chuẩn bị thuốc và đưa cho ngài.
So vejjena vuttavidhānaṃ na paṭipajji.
He did not follow the physician's instructions.
Ngài không tuân thủ chỉ dẫn của lương y.
Tenassa rogo vaḍḍhi.
Due to that, his disease worsened.
Vì thế bệnh của ngài càng nặng thêm.
So ‘‘akkhirogavūpasamanato kilesarogavūpasamanameva mayhaṃ vara’’nti akkhirogaṃ ajjhupekkhitvā vipassanāyayeva yuttappayutto ahosi.
He thought, "For me, the pacification of the defilement-disease is better than the pacification of the eye disease," and he disregarded the eye disease, devoting himself earnestly to Vipassanā meditation.
Ngài nghĩ: "Đối với ta, việc đoạn diệt bệnh phiền não còn quý hơn việc đoạn diệt bệnh mắt," và ngài đã bỏ qua bệnh mắt, chuyên tâm vào thiền quán Vipassanā.
Tassa bhāvanaṃ ussukkāpentassa apubbaṃ acarimaṃ akkhīni ceva kilesā ca bhijjiṃsu.
While he was striving in meditation, his eyes and defilements were simultaneously eradicated.
Trong khi ngài tinh tấn tu tập, mắt của ngài và các phiền não đều tan biến một cách đồng thời.
So sukkhavipassako arahā ahosi.
He became a sukkhavipassaka Arahant.
Ngài trở thành một vị A-la-hán Tuệ Quán Khô (sukkhavipassaka).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.21-25) –
Therefore it was said in the Apadāna:
Điều này đã được nói trong Apadāna:
Atha there akkhirogena vihāre ohīne gāmaṃ piṇḍāya gate bhikkhū disvā upāsakā ‘‘kasmā thero nāgato’’ti pucchitvā tamatthaṃ sutvā sokābhibhūtā piṇḍapātaṃ upanetvā, ‘‘bhante, kiñci mā cintayittha, idāni mayameva piṇḍapātaṃ ānetvā upaṭṭhahissāmā’’ti tathā karonti.
Then, when the Thera remained in the monastery due to his eye disease, the bhikkhus who went for almsround saw the lay followers ask, "Why has the Thera not come?" and hearing the reason, they were overcome with sorrow. They brought almsfood and said, "Venerables, do not worry about anything. Now we ourselves will bring almsfood and attend to you," and they did so.
Sau đó, khi vị Trưởng lão bị bệnh mắt ở lại tu viện, các Tỳ-khưu đi khất thực vào làng. Các cư sĩ thấy vậy bèn hỏi: “Tại sao vị Trưởng lão không đến?” Sau khi nghe sự việc, họ tràn ngập đau buồn, mang thức ăn đến cúng dường và nói: “Bạch chư Tôn giả, xin đừng lo lắng gì cả, bây giờ chính chúng con sẽ mang thức ăn đến cúng dường và phục vụ.” Và họ đã làm như vậy.
Bhikkhū therassa ovāde ṭhatvā nacirasseva arahattaṃ patvā vuṭṭhavassā pavāretvā, ‘‘satthāraṃ vandituṃ sāvatthiṃ gamissāma, bhante’’ti āhaṃsu.
The bhikkhus, abiding by the Thera's instruction, soon attained Arahantship. Having completed the rains retreat and performed Pavāraṇā, they said, "Venerable sir, we will go to Sāvatthī to pay homage to the Teacher."
Các Tỳ-khưu, nhờ giữ lời khuyên của vị Trưởng lão, chẳng bao lâu chứng đắc quả A-la-hán. Sau khi kết thúc an cư mùa mưa và tự tứ, họ thưa: “Bạch Trưởng lão, chúng con sẽ đi Sāvatthī để đảnh lễ Đức Đạo Sư.”
Thero, ‘‘ahaṃ dubbalo acakkhuko, maggo ca saupaddavo, mayā saddhiṃ gacchantānaṃ tumhākaṃ parissayo bhavissati, tumhe paṭhamaṃ gacchatha, gantvā satthāraṃ mahāthere ca mama vandanāya vandatha, cūḷapālassa mama pavattiṃ kathetvā kañci purisaṃ peseyyāthā’’ti āha.
The Thera said, "I am weak and blind, and the road is dangerous. It will be a hardship for you to go with me. You go first. When you arrive, pay homage to the Teacher and the great Theras on my behalf, tell Cūḷapāla about my situation, and send someone."
Vị Trưởng lão nói: “Ta yếu đuối, không có mắt, đường đi lại nguy hiểm. Nếu các con đi cùng ta, các con sẽ gặp nguy hiểm. Các con hãy đi trước. Sau khi đến đó, hãy đảnh lễ Đức Đạo Sư và các Đại Trưởng lão thay cho ta. Hãy kể cho Cūḷapāla nghe về tình trạng của ta và nhờ ông ấy cử một người đến.”
Te punapi yācitvā gamanaṃ alabhantā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā senāsanaṃ saṃsāmetvā upāsake āpucchitvā anukkamena jetavanaṃ gantvā satthāraṃ mahāthere ca tassa vandanāya vanditvā dutiyadivase sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā cūḷapālassa taṃ pavattiṃ vatvā tena ‘‘ayaṃ, bhante, mayhaṃ bhāgineyyo pālito nāma, imaṃ pesissāmī’’ti vutte, ‘‘maggo saparissayo, na sakkā ekena gahaṭṭhena gantuṃ, tasmā pabbājetabbo’’ti taṃ pabbājetvā pesesuṃ.
The bhikkhus, having requested again and not obtaining permission to go together, assented, saying, "Very well." They arranged their lodging, bid farewell to the lay followers, and in due course went to Jetavana. They paid homage to the Teacher and the great Theras on the Thera's behalf. On the second day, after going for alms in Sāvatthī, they told Cūḷapāla the situation. When Cūḷapāla said, "Venerable sir, this is my nephew, named Pālita. I will send him," they replied, "The road is very dangerous, it is not possible for a lay follower to go alone. Therefore, he should be ordained." So they ordained Pālita and sent him.
Họ lại thỉnh cầu nhưng không được phép đi cùng, bèn đáp: “Lành thay!” rồi sắp xếp chỗ ở, từ biệt các cư sĩ, tuần tự đi đến Jetavana. Ở đó, họ đảnh lễ Đức Đạo Sư và các Đại Trưởng lão thay cho vị Trưởng lão. Ngày hôm sau, họ đi khất thực ở Sāvatthī, kể lại sự việc cho Cūḷapāla. Khi Cūḷapāla nói: “Bạch chư Tôn giả, đây là cháu của con tên là Pālita, con sẽ cử cậu ấy đi,” các Tỳ-khưu nói: “Đường đi nguy hiểm, một cư sĩ không thể đi một mình được, vì vậy cần phải xuất gia.” Sau đó, họ cho Pālita xuất gia và cử đi.
So anukkamena therassa santikaṃ gantvā attānaṃ tassa orocetvā taṃ gahetvā āgacchanto antarāmagge aññatarassa gāmassa sāmantā araññaṭṭhāne ekissā kaṭṭhahāriyā gāyantiyā saddaṃ sutvā paṭibaddhacitto hutvā yaṭṭhikoṭiṃ vissajjetvā ‘‘tiṭṭhatha, bhante, muhuttaṃ yāvāhaṃ āgacchāmī’’ti vatvā tassā santikaṃ gantvā tattha sīlavipattiṃ pāpuṇi.
He gradually went to the Thera, introduced himself, and while bringing the Thera back, on the way, near a certain village in a forest area, he heard the singing of a wood-gathering woman. Becoming infatuated, he dropped the end of the staff and said, "Venerable sir, please wait a moment until I return." He then went to her and committed a breach of morality there.
Pālita, tuần tự đến chỗ vị Trưởng lão, tự giới thiệu mình, rồi dẫn vị Trưởng lão trở về. Trên đường đi, gần một ngôi làng nọ, trong một khu rừng, Pālita nghe tiếng một người phụ nữ đốn củi đang hát. Tâm bị lôi cuốn, Pālita buông đầu gậy và nói: “Bạch Trưởng lão, xin hãy dừng lại một lát, con sẽ quay lại ngay.” Rồi Pālita đến chỗ người phụ nữ đó và ở đó đã phạm giới.
Thero idānimeva itthiyā gītasaddo suto, sāmaṇero ca cirāyati, nūna sīlavipattiṃ patto bhavissatī’’ti cintesi.
The Thera thought, "Just now I heard the woman's singing, and the sāmaṇera is delayed. He must have broken his precepts."
Vị Trưởng lão nghĩ: “Mới đây mình nghe tiếng hát của một người phụ nữ, mà Sadi lại lâu quá chưa về. Chắc chắn là đã phạm giới rồi.”
Sopi āgantvā ‘‘gacchāma, bhante’’ti āha.
He also came and said, "Venerable sir, let's go."
Sadi cũng trở lại và nói: “Bạch Trưởng lão, chúng ta hãy đi.”
Thero ‘‘kiṃ pāpo jātosī’’ti pucchi.
The Thera asked, "Have you become wicked?"
Vị Trưởng lão hỏi: “Con đã trở thành kẻ xấu xa phải không?”
Sāmaṇero tuṇhī hutvā puna pucchitopi na kathesi.
The sāmaṇera remained silent and did not speak even when asked again.
Sadi im lặng, và dù được hỏi lại cũng không nói.
Thero ‘‘tādisena pāpena mayhaṃ yaṭṭhigahaṇakiccaṃ natthi, gaccha tva’’nti vatvā puna tena ‘‘bahuparissayo maggo, tumhe ca andhā, kathaṃ gamissathā’’ti vutte ‘‘bāla idheva me nipajjitvā marantassāpi aparāparaṃ parivattentassāpi tādisena gamanaṃ nāma natthī’’ti imamatthaṃ dassento –
The Thera said, "There is no need for me to hold a staff with such a wicked person. Go away!" When the sāmaṇera then said, "Venerable sir, the road is very dangerous, and you are blind. How will you go?" The Thera, intending to show this meaning, said, "Fool, even if I lie here and die, or roll over and over, there is no going with such a person," and he uttered this verse:
Vị Trưởng lão nói: “Ta không cần một kẻ xấu xa như con cầm gậy cho ta. Con hãy đi đi.” Khi Sadi lại nói: “Bạch Trưởng lão, đường đi rất nguy hiểm, và Ngài lại mù, làm sao Ngài có thể đi được?” Vị Trưởng lão nói: “Này kẻ ngu, dù ta nằm chết ở đây, dù ta lăn qua lăn lại, ta cũng không đi cùng một kẻ như con đâu.” Để bày tỏ ý này, Ngài đã nói bài kệ:
Tattha andhoti cakkhuvikalo.
There, andho means one with defective eyes.
Trong đó, andho có nghĩa là người bị khiếm thị.
Hatanettoti vinaṭṭhacakkhuko, tena ‘‘payogavipattivasenāhaṃ upahatanettatāya andho, na jaccandhabhāvenā’’ti yathāvuttaṃ andhabhāvaṃ viseseti.
Hatanetto means one whose eyes are destroyed. By this, he specifies the blindness as being due to a defect in their function, "I am blind due to corrupted sight through functional impairment, not by birth."
Hatanetto có nghĩa là người có mắt đã bị hư hoại. Nhờ đó, Ngài đặc biệt nhấn mạnh tình trạng mù lòa đã được nói đến, rằng: “Ta bị mù do mắt bị hư hoại bởi sự thất bại trong nỗ lực (tu tập), chứ không phải do bẩm sinh.”
Atha vā ‘‘andho’’ti idaṃ ‘‘andhe jiṇṇe mātāpitaro posetī’’tiādīsu (ma. ni. 2.288) viya maṃsacakkhuvekalladīpanaṃ, ‘‘sabbepime paribbājakā andhā acakkhukā’’ (udā. 54) ‘‘andho ekacakkhu dvicakkhū’’tiādīsu (a. ni. 3.29) viya na paññācakkhuvekalladīpananti dassetuṃ ‘‘hatanettosmī’’ti vuttaṃ, tena mukhyameva andhabhāvaṃ dasseti.
Alternatively, to show that andho here refers to the lack of physical sight, as in "supports his blind, aged parents," and not to the lack of wisdom-eye, as in "all these wanderers are blind, without eyes" or "blind, one-eyed, two-eyed," it is said "hatanettosmi." By this, he indicates that it is literal blindness.
Hoặc, để chỉ ra rằng từ “andho” (mù) ở đây, giống như trong các câu “andhe jiṇṇe mātāpitaro posetī” (nuôi dưỡng cha mẹ già yếu, mù lòa) và các câu tương tự, chỉ nói về sự khiếm khuyết của mắt thịt, chứ không phải sự khiếm khuyết của mắt trí tuệ như trong các câu “sabbepime paribbājakā andhā acakkhukā” (tất cả những du sĩ này đều mù, không có mắt) hay “andho ekacakkhu dvicakkhū” (mù, một mắt, hai mắt) và các câu tương tự, nên đã nói “hatanettosmi” (mắt ta đã bị hư hoại). Nhờ đó, Ngài chỉ ra tình trạng mù lòa theo nghĩa chính yếu.
Kantāraddhānapakkhandoti kantāre vivane dīghamaggaṃ anupaviṭṭho, na jātikantārādigahanaṃ saṃsāraddhānaṃ paṭipannoti adhippāyo.
Kantāraddhānapakkhando means one who has entered a long path in a wilderness, not one who has entered the perilous path of Saṃsāra, which is a wilderness of birth and so on; this is the intention.
Kantāraddhānapakkhando có nghĩa là người đã đi vào con đường dài trong rừng hoang vắng, không phải là người đã đi vào con đường luân hồi hiểm trở như rừng rậm của sự sinh tử, v.v.
Tādisañhi kantāraddhānaṃ ayaṃ thero samatikkamitvā ṭhito, sayamānopīti sayantopi, pādesu avahantesu urena jaṇṇukāhi ca bhūmiyaṃ saṃsaranto parivattentopi gaccheyyaṃ.
Indeed, this Thera had already overcome such a wilderness path. Sayamānopi means even lying down; if his feet could not carry him, he would go by crawling and rolling on the ground with his chest and knees.
Thật vậy, vị Trưởng lão này đã vượt qua con đường hiểm trở như vậy. Sayamānopī có nghĩa là dù đang nằm, khi chân không thể bước đi, ta sẽ bò bằng ngực và đầu gối trên mặt đất, dù phải lăn lộn, ta cũng sẽ đi.
Na sahāyena pāpenāti tādisena pāpapuggalena sahāyabhūtena saddhiṃ na gacchissanti yojanā.
The meaning of Na sahāyena pāpena is that I will not go with such an evil person as a companion.
Na sahāyena pāpenā có nghĩa là ta sẽ không đi cùng với một người xấu xa như vậy làm bạn. Đó là cách kết nối câu.
Taṃ sutvā itaro saṃvegajāto ‘‘bhāriyaṃ vata mayā sāhasikakammaṃ kata’’nti bāhā paggayha kandanto vanasaṇḍaṃ pakkhando ca ahosi.
Hearing that, the other (Palita, the nephew), overcome with emotion, cried out, "Alas, what a terrible, audacious deed I have done!" and, raising his arms, weeping, he ran into the forest.
Nghe vậy, người kia (Sadi Pālita) kinh hoàng, nghĩ: “Ôi, ta đã làm một hành động liều lĩnh thật nặng nề!” Rồi Sadi giơ hai tay lên khóc lóc và chạy vào rừng.
Atha therassa sīlatejena paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.
Then, due to the Elder’s virtue (sīla), the Paṇḍukambalasilāsana showed signs of warmth.
Sau đó, nhờ oai lực giới hạnh của vị Trưởng lão, tảng đá Paṇḍukambala (tảng đá cẩm thạch màu vàng) đã tỏa ra hơi nóng.
Tena sakko taṃ kāraṇaṃ ñatvā therassa santikaṃ gantvā sāvatthigāmipurisaṃ viya attānaṃ ñāpetvā yaṭṭhikoṭiṃ gaṇhanto maggaṃ saṅkhipitvā tadaheva sāyanhe sāvatthiyaṃ theraṃ netvā tattha jetavane cūḷapālitena kāritāya paṇṇasālāya phalake nisīdāpetvā tassa sahāyavaṇṇena therassa āgatabhāvaṃ jānāpetvā pakkāmi; cūḷapālitopi taṃ yāvajīvaṃ sakkaccaṃ upaṭṭhāsīti.
Knowing that reason, Sakka went to the Elder, made himself known as a man going to Sāvatthī, and, holding the tip of the Elder's staff, he shortened the journey, and that very evening he brought the Elder to Sāvatthī, seated him on a plank in a leaf-hut built by Cūḷapālita in Jetavana, and made Cūḷapālita aware of the Elder's arrival in the guise of his companion, and then departed; Cūḷapālita also attended to him reverently for the rest of his life.
Nhờ đó, Sakka biết được sự việc, đến chỗ vị Trưởng lão, tự giới thiệu mình như một người đàn ông từ làng Sāvatthī, rồi cầm đầu gậy, rút ngắn con đường, và ngay buổi chiều hôm đó đã đưa vị Trưởng lão đến Sāvatthī. Ở đó, Sakka đặt vị Trưởng lão ngồi trên tấm ván trong túp lều lá do Cūḷapālita xây tại Jetavana, thông báo cho Cūḷapālita biết về sự có mặt của vị Trưởng lão dưới hình dạng một người bạn của ông ta, rồi biến mất. Cūḷapālita cũng đã tận tình chăm sóc vị Trưởng lão suốt đời.
Ekapupphaṃ cajitvānāti āyasmato khaṇḍasumanattherassa gāthā.
The verse Ekapupphaṃ cajitvānā belongs to the Venerable Khaṇḍasumana Thera.
Ekapupphaṃ cajitvānā là bài kệ của Tôn giả Khaṇḍasumana Thera.
Kā uppatti?
What is the origin story?
Sự kiện phát sinh là gì?
So kira padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute tassa thūpassa samantato candanavedikāya parikkhipitvā mahantaṃ pūjaṃ akāsi.
It is said that in the time of Padumuttara Bhagavā, he was born into a good family, and having reached maturity, when the Teacher had attained parinibbāna, he encircled his stūpa with a sandalwood fence and offered a great offering.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, Ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, Ngài đã thực hiện một lễ cúng dường lớn bằng cách xây dựng một hàng rào gỗ đàn hương xung quanh bảo tháp của Đức Đạo Sư sau khi Ngài nhập Niết-bàn.
So tena puññakammena devamanussesu uḷāraṃ sampattiṃ anubhavanto kassapassa bhagavato kāle kuṭumbikakule nibbatto satthari parinibbute kanakathūpaṃ uddissa raññā pupphapūjāya kayiramānāya pupphāni alabhanto ekaṃ khaṇḍasumanapupphaṃ disvā mahatā mūlena taṃ kiṇitvā gaṇhanto cetiye pūjaṃ karonto uḷāraṃ pītisomanassaṃ uppādesi.
Through that meritorious deed, he experienced immense prosperity among devas and humans, and in the time of Kassapa Bhagavā, he was born into a householder's family. When the Teacher attained parinibbāna, as the king was making a flower offering to the golden stūpa, he could not obtain any flowers. He then saw a broken jasmine flower (khaṇḍasumana), bought it for a large sum, and offered it at the cetiya, experiencing great joy and happiness.
Nhờ nghiệp phước đó, Ngài đã hưởng thụ những tài sản cao quý trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật Kassapa, Ngài sinh ra trong một gia đình gia chủ. Khi Đức Đạo Sư nhập Niết-bàn, nhà vua đang tổ chức lễ cúng dường hoa cho tháp vàng. Ngài không tìm được hoa, thấy một bông hoa Khaṇḍasumana (hoa lài vụn), Ngài đã mua nó với giá cao, rồi mang đến cúng dường tại bảo tháp, tạo ra niềm hỷ lạc và hoan hỷ cao quý.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā asīti vassakoṭiyo saggasukhaṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde pāvāyaṃ mallarājakule nibbatti.
Through that meritorious deed, he was born in the deva-realm, enjoyed celestial happiness for eighty crores of years, and in this Buddha-era, he was born into a Mallarāja family in Pāvā.
Nhờ nghiệp phước đó, Ngài sinh lên cõi trời, hưởng thụ hạnh phúc thiên giới trong tám mươi triệu năm. Trong thời Đức Phật hiện tại, Ngài sinh ra trong gia đình hoàng gia Malla ở Pāvā.
Tassa jātakāle gehe khaṇḍasakkharā sumanapupphāni ca uppannāni ahesuṃ.
At the time of his birth, broken sugar (khaṇḍasakkharā) and jasmine flowers (sumana pupphāni) appeared in his house.
Vào lúc Ngài đản sinh, trong nhà có nhiều đường phèn và hoa lài.
Tenassa khaṇḍasumanoti nāmamakaṃsu.
Therefore, they named him Khaṇḍasumana.
Vì vậy, họ đã đặt tên cho Ngài là Khaṇḍasumana.
So viññutaṃ patto bhagavati pāvāyaṃ cundassa ambavane viharante upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
Having reached maturity, when Bhagavā was dwelling in Cunda's mango grove in Pāvā, he approached him, heard the Dhamma, gained faith, went forth, and practicing insight (vipassanā), he soon attained the six supernormal powers (chaḷabhiñña).
Khi trưởng thành, Ngài đến chỗ Đức Thế Tôn đang ngự tại vườn xoài của Cunda ở Pāvā, nghe Pháp, rồi phát khởi niềm tin, xuất gia, thực hành thiền quán, và chẳng bao lâu chứng đắc Lục Thông.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.15-20) –
As it is stated in the Apadāna:
Vì vậy, trong Apadāna đã nói:
Tattha ekapupphanti ekaṃ kusumaṃ, taṃ pana idha sumanapupphaṃ adhippetaṃ.
Therein, ekapupphaṃ means one flower; here, a jasmine flower (sumana puppha) is intended.
Trong đó, ekapupphaṃ (một đóa hoa) là một đóa hoa, ở đây ý nói đóa hoa là hoa lài (sumana).
Cajitvānāti satthu thūpapūjākaraṇavasena pariccajitvā pariccāgahetu.
Cajitvānā means having offered it, by way of making an offering to the Teacher's stūpa, as a cause for relinquishment.
Cajitvānā (sau khi dâng) có nghĩa là sau khi dâng cúng xá-lợi tháp của Đức Phật, do sự bố thí.
Asīti vassakoṭiyoti manussagaṇanāya vassānaṃ asīti koṭiyo, accantasaṃyoge cetaṃ upayogavacanaṃ, idañca chasu kāmasaggesu dutiye aparāparuppattivasena vuttanti veditabbaṃ.
Asīti vassakoṭiyo means eighty crores of years according to human reckoning. This is a locative case indicating continuous association, and it should be understood as referring to repeated rebirths in the second of the six sensual pleasure heavens.
Asīti vassakoṭiyo (tám mươi kiếp năm) là tám mươi triệu năm theo cách tính của loài người, đây là cách dùng từ chỉ sự liên tục tuyệt đối, và cần hiểu rằng điều này được nói về sự tái sinh liên tục trong cõi trời Dūtiya Tāvatiṃsa (Đao Lợi) trong sáu cõi trời dục giới.
Tasmā saggesūti tāvatiṃsasaṅkhāte saggaloke, punappunaṃ uppajjanavasena hettha bahuvacanaṃ.
Therefore, saggesu refers to the deva-realm called Tāvatiṃsa. The plural form here indicates repeated occurrences.
Vì vậy, saggesu (ở các cõi trời) là ở cõi trời Tāvatiṃsa (Đao Lợi). Ở đây dùng số nhiều vì sự tái sinh lặp đi lặp lại.
Paricāretvāti rūpādīsu ārammaṇesu indriyāni paricāretvā sukhaṃ anubhavitvā, devaccharāhi vā attānaṃ paricāretvā upaṭṭhāpetvā.
Paricāretvā means having enjoyed happiness by causing the sense faculties to operate on objects such as forms, or having served oneself by devas.
Paricāretvā (sau khi hưởng thụ) có nghĩa là sau khi hưởng thụ hạnh phúc bằng cách điều khiển các căn trên các đối tượng như sắc, v.v., hoặc sau khi được các thiên nữ phục vụ và cung phụng.
Sesakenamhi nibbutoti pupphapūjāya vasena pavattakusalacetanāsu bhavasampatti dāyakakammato sesena yaṃ tattha vivaṭṭūpanissayabhūtaṃ, taṃ sandhāya vadati.
Sesakenamhi nibbuto refers to the remaining portion of the wholesome volition that arose through the flower offering, which, distinct from the karma that brought about worldly prosperity, served as a proximate cause for Nibbāna.
Sesakenamhi nibbuto (ta đã nhập Niết-bàn nhờ phần còn lại) nói đến phần còn lại của những thiện tâm đã phát sinh nhờ việc cúng dường hoa, là yếu tố hỗ trợ cho sự giải thoát khỏi vòng luân hồi (vivaṭṭa), sau khi đã hoàn thành nghiệp mang lại sự thành tựu trong các cõi hữu (bhava-sampatti).
Bahū hi tattha pubbāparavasena pavattā cetanā.
Indeed, there were many such volitions that occurred in sequence.
Thật vậy, có rất nhiều tâm sở (cetanā) đã phát sinh theo thứ tự trước sau.
Sesakenāti vā tasseva kammassa vipākāvasesena aparikkhīṇeyeva tasmiṃ kammavipāke nibbuto amhi, kilesaparinibbānena parinibbutosmi.
Alternatively, sesakenā means that with the remaining result of that very karma, before its full exhaustion, I attained Nibbāna; I attained parinibbāna through the extinguishing of defilements.
Hoặc sesakenā (nhờ phần còn lại) có nghĩa là ta đã nhập Niết-bàn, tức là đã đạt được sự diệt tận phiền não (kilesa-parinibbāna), với phần còn lại của quả báo từ nghiệp đó, khi quả báo của nghiệp đó chưa cạn kiệt.
Etena yasmiṃ attabhāve ṭhatvā attanā arahattaṃ sacchikataṃ, sopi carimattabhāvo tassa kammavipākoti dasseti.
By this, it is shown that the final existence in which he realized Arahantship was also a result of that karma.
Điều này cho thấy rằng kiếp sống cuối cùng mà Ngài đã đạt được A-la-hán quả cũng là quả báo của nghiệp đó.
Yādisaṃ sandhāya aññatthāpi ‘‘tasseva kammassa vipākāvasesenā’’ti (pārā. 228; saṃ. ni. 1.131) vuttaṃ.
This is in reference to what is said elsewhere as well: "with the remaining result of that very karma."
Cũng như ở chỗ khác đã nói: “nhờ phần còn lại của quả báo từ nghiệp đó”.
Hitvā satapalaṃ kaṃsanti āyasmato tissattherassa gāthā.
The verse Hitvā satapalaṃ kaṃsaṃ belongs to the Venerable Tissa Thera.
Hitvā satapalaṃ kaṃsaṃ (Từ bỏ chiếc bát trăm pala) là bài kệ của Trưởng lão Tissa đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin story?
Sự kiện phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro vipassissa bhagavato kāle yānakārakule nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso candanakhaṇḍena phalakaṃ katvā bhagavato upanāmesi, tañca bhagavā paribhuñji.
This Elder, having made aspirations under previous Buddhas, was born into a chariot-maker's family during the time of Vipassī Bhagavā. Having reached maturity, one day he saw the Bhagavā and, with a purified mind, made a plank from a piece of sandalwood and offered it to the Bhagavā, and the Bhagavā used it.
Ngài cũng đã từng tạo công đức trong các thời Đức Phật quá khứ. Vào thời Đức Phật Vipassī, Ngài sinh ra trong một gia đình thợ làm xe, khi trưởng thành, một ngày nọ, Ngài thấy Đức Phật, tâm hoan hỷ, Ngài làm một tấm ván bằng gỗ đàn hương và dâng lên Đức Phật, và Đức Phật đã thọ dụng nó.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde roruvanagare rājakule nibbatti.
Through that meritorious deed, he was reborn in the deva-realm, accumulated further merits, and, wandering through deva and human existences, in this Buddha-era, he was born into a royal family in the city of Roruva.
Nhờ công đức đó, Ngài tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo nhiều công đức, luân hồi trong cõi trời và cõi người, đến thời Đức Phật hiện tại, Ngài sinh ra trong gia đình hoàng tộc ở thành Roruva.
So vayappatto pitari kālaṅkate rajje patiṭṭhito bimbisārarañño adiṭṭhasahāyo hutvā tassa maṇimuttāvatthādīni paṇṇākārāni pesesi.
When he came of age and his father passed away, he became established in the kingship. He became an unseen friend of King Bimbisāra and sent him gifts such as jewels, pearls, and garments.
Khi trưởng thành, sau khi phụ vương băng hà, Ngài lên ngôi vua, trở thành bạn hữu chưa từng gặp mặt của vua Bimbisāra, và đã gửi tặng vua những món quà như ngọc, châu báu, y phục, v.v.
Tassa rājā bimbisāro puññavantataṃ sutvā paṭipābhataṃ pesento cittapaṭe buddhacaritaṃ suvaṇṇapaṭṭe ca paṭiccasamuppādaṃ likhāpetvā pesesi.
King Bimbisāra, hearing of his meritorious nature, sent him a return gift, having the Buddha's life story painted on a pictorial scroll and the Paṭiccasamuppāda written on a golden plate.
Vua Bimbisāra, nghe nói Ngài là người có phước báu, đã gửi lại những món quà đối đáp, bao gồm một bức tranh vẽ cuộc đời Đức Phật và một bản Duyên khởi (Paṭiccasamuppāda) được viết trên một tấm vàng.
So taṃ disvā purimabuddhesu katādhikāratāya pacchimabhavikatāya ca cittapaṭe dassentaṃ buddhacaritaṃ suvaṇṇapaṭṭake likhitaṃ paṭiccasamuppādakkamañca oloketvā pavattinivattiyo sallakkhetvā sāsanakkamaṃ hadaye ṭhapetvā sañjātasaṃvego ‘‘diṭṭho mayā bhagavato veso, sāsanakkamo ca ekapadesena ñāto, bahudukkhā kāmā bahupāyāsā, kiṃ dāni mayhaṃ gharāvāsenā’’ti rajjaṃ pahāya kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādento bhagavantaṃ uddissa pabbajitvā mattikāpattaṃ gahetvā rājā pukkusāti viya mahājanassa paridevantasseva nagarato nikkhamitvā anukkamena rājagahaṃ gantvā tattha sappasoṇḍikapabbhāre viharantaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
Having seen that, and being one who had made aspirations in the presence of previous Buddhas and was in his last existence, he observed the Buddha’s conduct, which was displayed on the decorated scroll, and the sequence of Dependent Origination (Paṭiccasamuppāda), which was written on the gold plate. Having discerned the processes of arising (in saṃsāra) and cessation (from saṃsāra), and having placed the way of the Teaching in his heart, he became profoundly moved, thinking: “I have seen the appearance of the Blessed One, and the way of the Teaching has been known in part. Sense pleasures are fraught with much suffering and much distress. Of what benefit is household life to me now?” Thus, abandoning his kingdom, shaving off his hair and beard, and donning ochre robes, he went forth, dedicating himself to the Blessed One. Taking a clay alms bowl, like King Pukkusāti, he left the city amidst the lamentations of the populace. In due course, he arrived at Rājagaha, approached the Blessed One who was residing in the Sappasoṇḍika Cave, paid homage, and sat down to one side.
Khi thấy những thứ đó, do đã tạo công đức từ các Đức Phật quá khứ và do là kiếp cuối cùng, Ngài đã chiêm ngưỡng cuộc đời Đức Phật được vẽ trên bức tranh và trình tự Duyên khởi được viết trên tấm vàng, suy xét về sự phát sinh và chấm dứt của luân hồi, ghi nhớ giáo pháp vào lòng, tâm sinh khởi sự xúc động, nghĩ rằng: “Ta đã thấy hình tướng của Đức Thế Tôn, và giáo pháp cũng đã được hiểu một phần. Các dục là nhiều khổ đau, nhiều phiền não. Giờ đây, đời sống gia đình còn ý nghĩa gì đối với ta nữa?”, rồi từ bỏ vương quốc, cạo bỏ râu tóc, khoác y cà-sa, Ngài xuất gia theo Đức Phật, cầm bát đất, rời thành phố trong khi mọi người than khóc như vua Pukkusāti, rồi tuần tự đến Rājagaha (Vương Xá), đến nơi Đức Phật đang trú ngụ tại hang Sappasoṇḍika, Ngài đảnh lễ và ngồi sang một bên.
Satthā dhammaṃ desesi.
The Teacher expounded the Dhamma.
Đức Đạo Sư đã thuyết pháp.
So dhammadesanaṃ sutvā vipassanāya kammaṭṭhānaṃ gahetvā yuttappayutto viharanto vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having heard the Dhamma discourse, he took up a meditation subject for vipassanā, and diligently abiding, he developed vipassanā and attained Arahantship.
Ngài nghe pháp, nhận đề mục thiền quán (vipassanā kammaṭṭhāna), nỗ lực tu tập, phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.37-42) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
Tattha hitvāti pariccajitvā.
Therein, hitvā means ‘having abandoned’.
Trong đó, hitvā (từ bỏ) có nghĩa là từ bỏ.
Satapalanti sataṃ palāni yassa, taṃ satapalaparimāṇaṃ.
Satapalaṃ means ‘having a hundred palas’, indicating a measure of one hundred palas.
Satapalaṃ (trăm pala) là có trọng lượng một trăm pala.
Kaṃsanti thālaṃ.
Kaṃsaṃ means ‘a bowl’.
Kaṃsaṃ (bát) là một cái đĩa.
Sovaṇṇanti suvaṇṇamayaṃ.
Sovaṇṇaṃ means ‘made of gold’.
Sovaṇṇaṃ (vàng) là làm bằng vàng.
Satarājikanti bhittivicittatāya ca anekarūparājicittatāya ca anekalekhāyuttaṃ.
Satarājikaṃ means ‘adorned with many lines’ due to its varied ornamentation and many-colored streaks.
Satarājikaṃ (có trăm vệt hoa văn) là được trang trí bằng nhiều hình vẽ và nhiều đường nét do sự đa dạng của các bức tường.
Aggahiṃ mattikāpattanti evarūpe mahārahe bhājane pubbe bhuñjitvā buddhānaṃ ovādaṃ karonto ‘‘idānāhaṃ taṃ chaḍḍetvā mattikāmayapattaṃ aggahesiṃ, aho, sādhu, mayā kataṃ ariyavataṃ anuṭhita’’nti bhājanakittanāpadesena rajjapariccāgaṃ pabbajjūpagamanañca anumodanto vadati.
Aggahiṃ mattikāpattaṃ means that by referring to the bowl, he expresses his joy over the abandonment of his kingdom and his ordination, saying: “Having formerly eaten from such a precious vessel, and having followed the Buddhas’ admonition, I have now discarded that and taken a clay bowl. Oh, how good is this noble practice I have undertaken repeatedly!”
Aggahiṃ mattikāpattaṃ (Ta đã nhận lấy bát đất) có nghĩa là Ngài đã nói để tán thán sự từ bỏ vương quốc và sự xuất gia của mình, bằng cách đề cập đến chiếc bát, rằng: “Trước đây ta đã thọ dụng trong những chiếc bát quý giá như vậy, và giờ đây, theo lời khuyên của Đức Phật, ta đã từ bỏ chúng và nhận lấy chiếc bát đất. Ôi, ta đã làm điều tốt lành, ta đã thực hành giới hạnh cao quý!”
Tenāha ‘‘idaṃ dutiyābhisecana’’nti.
Therefore, he said “idaṃ dutiyābhisecanaṃ”.
Vì thế, Ngài nói: “idaṃ dutiyābhisecanaṃ” (đây là lễ quán đảnh thứ hai).
Paṭhamaṃ rajjābhisecanaṃ upādāya idaṃ pabbajjūpagamanaṃ mama dutiyaṃ abhisecanaṃ.
This going forth into homelessness is my second anointing, following the first anointing to kingship.
So với lễ quán đảnh vương quyền đầu tiên, sự xuất gia này là lễ quán đảnh thứ hai của ta.
Tañhi rāgādīhi saṃkiliṭṭhaṃ sāsaṅkaṃ saparisaṅkaṃ kammaṃ anatthasañhitaṃ dukkhapaṭibaddhaṃ nihīnaṃ, idaṃ pana taṃvipariyāyato uttamaṃ paṇītanti adhippāyo.
The intention is that the former (anointing to kingship) was defiled by passions and the like, full of fear and apprehension, connected with harm and suffering, and inferior; while this (ordination) is, on the contrary, supreme and excellent.
Ý nghĩa là: lễ quán đảnh vương quyền đó bị ô nhiễm bởi tham ái, v.v., đầy rẫy nguy hiểm và lo sợ, là nghiệp không mang lại lợi ích, gắn liền với khổ đau, và thấp kém; còn lễ quán đảnh này thì ngược lại, là tối thượng và cao quý.
Rūpaṃ disvā sati muṭṭhāti āyasmato abhayattherassa gāthā.
Rūpaṃ disvā sati muṭṭhā is a verse of the Venerable Abhaya Thera.
Rūpaṃ disvā sati muṭṭhā (Thấy sắc, chánh niệm bị mất) là bài kệ của Trưởng lão Abhaya đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện phát sinh như thế nào?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto sumedhassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ sumedhaṃ bhagavantaṃ disvā pasannacitto saḷalapupphehi pūjamakāsi.
He, too, having made aspirations in the presence of previous Buddhas and accumulating wholesome deeds as a strong support for Nibbāna in various existences, was reborn in a noble family during the time of Sumedha Bhagavā. Having reached maturity, one day he saw Sumedha Bhagavā and, with a gladdened mind, made an offering of salala flowers.
Ngài cũng đã từng tạo công đức trong các thời Đức Phật quá khứ, tích lũy công đức là nhân duyên cho sự giải thoát khỏi luân hồi trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Phật Sumedha, Ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, một ngày nọ, Ngài thấy Đức Phật Sumedha, tâm hoan hỷ, Ngài đã cúng dường hoa Saḷala.
So tena puññakammena devesu nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā abhayoti laddhanāmo viññutaṃ patto hetusampattiyā codiyamāno ekadivasaṃ vihāraṃ gato satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā katapubbakicco vipassanāya kammaṃ karonto viharati.
Through that meritorious deed, he was reborn among the devas, and having performed further good deeds again and again, he wandered only in good destinations. In this Buddha-era, he was reborn in a Brahmin family in Sāvatthī and became known as Abhaya. Having attained maturity, and being prompted by the fulfillment of causes, he went to the monastery one day, heard the Teacher's Dhamma discourse, gained faith, and, having completed his preliminary duties, went forth and lived, practicing Vipassanā meditation.
Nhờ công đức đó, Ngài tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo nhiều công đức, luân hồi chỉ trong các cõi thiện thú. Đến thời Đức Phật hiện tại, Ngài sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī (Xá-vệ), được đặt tên là Abhaya. Khi trưởng thành, được thúc đẩy bởi sự đầy đủ nhân duyên, một ngày nọ, Ngài đến tinh xá, nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp, tâm sinh khởi niềm tin, Ngài xuất gia, hoàn thành các việc cần làm, rồi tu tập thiền quán (vipassanā kammaṃ).
Athassa ekadivasaṃ gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhassa alaṅkatapaṭiyattaṃ mātugāmaṃ disvā ayonisomanasikāravasena tassa rūpaṃ ārabbha chandarāgo uppajji, so vihāraṃ pavisitvā ‘‘satiṃ vissajjitvā olokentassa rūpārammaṇe mayhaṃ kileso uppanno, ayuttaṃ mayā kata’’nti attano cittaṃ niggaṇhanto tāvadeva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Then, one day, as he entered a village for alms, he saw an adorned and well-groomed woman, and due to improper attention, lust arose in him concerning her form. He entered the monastery and, reproaching his mind, thought: "When I looked at the visual object, my mindfulness slipped, and defilements arose in me. What I have done is improper." At that very moment, he developed vipassanā and attained Arahantship.
Sau đó, một ngày nọ, khi Ngài vào làng khất thực, thấy một người phụ nữ trang điểm lộng lẫy, do sự tác ý bất thiện (ayoniso manasikāra), tham ái đã khởi lên đối với sắc tướng của cô ấy. Ngài trở về tinh xá, tự trách mình rằng: “Khi ta buông thả chánh niệm và nhìn vào đối tượng sắc tướng, phiền não đã khởi lên trong ta. Ta đã làm điều không đúng.” Ngay lúc đó, Ngài chế ngự tâm mình, phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.43-47) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
Tattha rūpanti rajjanīyaṃ rūpāyatanaṃ, taṃ panettha itthirūpaṃ adhippetaṃ.
Therein, rūpaṃ refers to a delightful visual object (rūpāyatana); here, the form of a woman is intended.
Trong đó, sắc (rūpaṃ) là sắc xứ khả ái, ở đây ý nói sắc thân phụ nữ. Thấy (disvā) nghĩa là thấy bằng mắt, tức là do sự nhận biết tướng và tùy tướng theo cửa mắt, nắm giữ chúng, nghĩa là do nguyên nhân của việc nắm giữ như vậy. Chánh niệm bị mất (sati muṭṭhā) nghĩa là chánh niệm về bản chất bất tịnh của thân, tức là chánh niệm về “bất tịnh” đã bị mất. Để chỉ ra rằng chánh niệm bị mất khi thấy sắc, Ngài nói “khi tác ý đến tướng khả ái (piyaṃ nimittaṃ manasikaroto)”. Ý nghĩa là khi tác ý đến đối tượng hiện hữu bằng sự tác ý không như lý (ayoniso manasikāra), coi đó là “tịnh, lạc” v.v., tạo thành tướng khả ái, thì chánh niệm bị mất. Khi ở trong trạng thái như vậy, tâm tham đắm cảm thọ (sārattacitto vedeti) nghĩa là với tâm rất tham đắm, người ấy trải nghiệm và hoan hỷ với sắc đối tượng đó. Và khi hoan hỷ, người ấy bám víu vào đó (tañca ajjhosa tiṭṭhati), tức là người ấy nuốt chửng và hoàn toàn chấp thủ đối tượng đó. Và đối với người ở trong trạng thái như vậy, các lậu hoặc của người ấy tăng trưởng, đưa đến cội rễ của hữu (tassa vaḍḍhanti āsavā bhavamūlopagāmino), nghĩa là bốn loại lậu hoặc như dục lậu (kāmāsava) v.v., có bản chất đưa đến cội rễ, nguyên nhân của hữu (saṃsāra), chúng chỉ tăng trưởng thêm mà không suy giảm. Ý nghĩa là đối với tôi, người đã an trú trong sự quán sát (paṭisaṅkhāna), phát triển thiền quán (vipassanā) và thấu hiểu các sự thật (saccāni) theo trình tự của đạo lộ, bốn loại lậu hoặc đó đã được đoạn trừ và tiêu diệt hoàn toàn không còn sót lại.
Disvāti cakkhunā disvā, cakkhudvārānusārena nimittānubyañjanasallakkhaṇavasena taṃ gahetvā, tassa tathāgahaṇahetūti attho.
Disvā means ‘having seen with the eye’, implying that he apprehended it by noting its distinguishing features and secondary characteristics through the eye-door; this is the reason for such apprehension.
Thấy (disvā) nghĩa là thấy bằng mắt, tức là do sự nhận biết tướng và tùy tướng theo cửa mắt, nắm giữ chúng, nghĩa là do nguyên nhân của việc nắm giữ như vậy.
Sati muṭṭhāti asubhasabhāve kāye ‘‘asubha’’ntveva pavattanasati naṭṭhā.
Sati muṭṭhā means that the mindfulness, which ought to have been present as “unbeautiful” concerning the body, which is by nature unbeautiful, was lost.
Chánh niệm bị mất (sati muṭṭhā) nghĩa là chánh niệm về bản chất bất tịnh của thân, tức là chánh niệm về “bất tịnh” đã bị mất.
Yathā pana rūpaṃ disvā sati naṭṭhā, taṃ dassento āha ‘‘piyaṃ nimittaṃ manasikaroto’’ti.
And to show how mindfulness was lost upon seeing the form, he said “piyaṃ nimittaṃ manasikaroto”.
Để chỉ ra rằng chánh niệm bị mất khi thấy sắc, Ngài nói “khi tác ý đến tướng khả ái (piyaṃ nimittaṃ manasikaroto)”.
Yathāupaṭṭhitaṃ ārammaṇaṃ ‘‘subhaṃ sukha’’ntiādinā piyanimittaṃ katvā ayonisomanasikārena manasikaroto sati muṭṭhāti yojanā.
The construction is: “For one who pays attention with improper attention, making the present object a pleasant sign as ‘beautiful, pleasant,’ etc., mindfulness is lost.”
Ý nghĩa là khi tác ý đến đối tượng hiện hữu bằng sự tác ý không như lý (ayoniso manasikāra), coi đó là “tịnh, lạc” v.v., tạo thành tướng khả ái, thì chánh niệm bị mất.
Tathā bhūtova sārattacitto vedetīti suṭṭhu rattacitto hutvā taṃ rūpārammaṇaṃ anubhavati abhinandati, abhinandanto pana tañca ajjhosa tiṭṭhati ajjhosāya taṃ ārammaṇaṃ gilitvā pariniṭṭhapetvā vattati ceva, evaṃbhūtassa ca tassa vaḍḍhanti āsavā bhavamūlopagāminoti bhavassa saṃsārassa mūlabhāvaṃ kāraṇabhāvaṃ upagamanasabhāvā kāmāsavādayo cattāropi āsavā tassa puggalassa uparūpari vaḍḍhantiyeva, na hāyanti.
Being so, with a mind strongly attached, he experiences; that is, being exceedingly attached in mind, he experiences and delights in that visual object. And having delighted, he dwells having swallowed it; that is, having reflected upon that object, having swallowed it, and having fully established it, he exists. And for such a person, his āsavas, which lead to the root of existence, increase; that is, the four āsavas, such as the kāmāsava, which are of the nature to approach the root cause of existence, of saṃsāra, continually increase for that individual and do not diminish.
Khi ở trong trạng thái như vậy, tâm tham đắm cảm thọ (sārattacitto vedeti) nghĩa là với tâm rất tham đắm, người ấy trải nghiệm và hoan hỷ với sắc đối tượng đó. Và khi hoan hỷ, người ấy bám víu vào đó (tañca ajjhosa tiṭṭhati), tức là người ấy nuốt chửng và hoàn toàn chấp thủ đối tượng đó. Và đối với người ở trong trạng thái như vậy, các lậu hoặc của người ấy tăng trưởng, đưa đến cội rễ của hữu (tassa vaḍḍhanti āsavā bhavamūlopagāmino), nghĩa là bốn loại lậu hoặc như dục lậu (kāmāsava) v.v., có bản chất đưa đến cội rễ, nguyên nhân của hữu (saṃsāra), chúng chỉ tăng trưởng thêm mà không suy giảm.
Mayhaṃ pana paṭisaṅkhāne ṭhatvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saccāni paṭivijjhantassa maggapaṭipāṭiyā te cattāropi āsavā anavasesato pahīnā parikkhīṇāti adhippāyo.
But for me, who, standing in wisdom, developed insight and penetrated the truths, those four āsavas have been completely abandoned and exhausted through the progressive path. This is the intention.
Ý nghĩa là đối với tôi, người đã an trú trong sự quán sát (paṭisaṅkhāna), phát triển thiền quán (vipassanā) và thấu hiểu các sự thật (saccāni) theo trình tự của đạo lộ, bốn loại lậu hoặc đó đã được đoạn trừ và tiêu diệt hoàn toàn không còn sót lại.
Saddaṃ sutvā sati muṭṭhāti āyasmato uttiyattherassa gāthā.
Having heard a sound, mindfulness was lost is the verse of the Venerable Uttiyatthera.
Nghe tiếng, chánh niệm bị mất (Saddaṃ sutvā sati muṭṭhā) là bài kệ của Trưởng Lão Uttiya đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto sumedhassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto gonakādiatthataṃ sauttaracchadaṃ buddhārahaṃ pallaṅkaṃ gandhakuṭiyaṃ paññāpetvā adāsi.
This Elder, too, having made aspirations under previous Buddhas and accumulated merit conducive to Nibbāna in various existences, was reborn in a noble family during the time of Sumedha Bhagavā. Having attained understanding, one day he saw the Teacher, and with a gladdened mind, he prepared and offered a Buddha-worthy couch, spread with a gonaka rug and covered with an upper cloth, in the Perfumed Chamber.
Vị này cũng đã tích lũy công đức tạo duyên cho sự giải thoát trong các kiếp sống trước dưới thời Đức Phật Sumedha. Sinh ra trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, một ngày nọ, thấy Đức Bổn Sư, Ngài với tâm hoan hỷ đã sắp đặt một chiếc ghế bành xứng đáng cho Đức Phật với tấm trải bằng da nai và tấm phủ trên, rồi dâng cúng trong hương thất (gandhakuṭi).
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ sakyarājakule nibbatti, tassa uttiyoti nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he wandered through deva and human realms, and in this Buddha-era, he was reborn in the Sakya royal family in Kapilavatthu. His name was Uttiya.
Do nghiệp thiện ấy, Ngài luân hồi trong cõi trời và loài người, và trong thời Đức Phật hiện tại, Ngài sinh ra trong dòng tộc Sakya tại Kapilavatthu, tên Ngài là Uttiya.
So vayappatto satthu ñātisamāgame buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto ekadivasaṃ nāmaṃ piṇḍāya paviṭṭho antarāmagge mātugāmassa gītasaddaṃ sutvā ayonisomanasikāravasena tattha chandarāge uppanne paṭisaṅkhānabalena taṃ vikkhambhetvā vihāraṃ pavisitvā sañjātasaṃvego divāṭṭhāne nisīditvā tāvadeva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having come of age, at the Teacher's family gathering, he saw the Buddha's power, gained faith, and went forth into homelessness. While practicing the ascetic's duties, one day, as he entered a village for alms, he heard the singing voice of a woman on the way. Due to improper attention, lust arose in him. By the power of reflection, he suppressed it, entered the monastery, and, filled with a sense of urgency, sat in his day-abode. Right then, he developed insight and attained Arahantship.
Khi trưởng thành, trong buổi họp mặt thân quyến của Đức Bổn Sư, Ngài thấy oai lực của Đức Phật, khởi sanh lòng tin, quy y Tam Bảo. Một lần, khi Đức Bổn Sư đang trú tại Nigrodhārāma, Ngài đến gần Đức Bổn Sư, với lòng tin đã được thiết lập, Ngài xuất gia, thực hành các bổn phận ban đầu, và trong khi thực hành thiền quán (vipassanā), không lâu sau Ngài đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.48-52) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
Sammappadhānasampannoti āyasmato devasabhattherassa gāthā.
Endowed with right endeavors is the verse of the Venerable Devasabhatthera.
Đầy đủ chánh tinh tấn (Sammappadhānasampanno) là bài kệ của Trưởng Lão Devasabha đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ sikhiṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso bandhujīvakapupphehi pūjaṃ akāsi.
This Elder Devasabha, having made aspirations under previous Buddhas, and having accumulated wholesome kamma, which was a strong support for Nibbāna, in various existences, was reborn in a noble family during the time of Sikhi Bhagavā. Having attained discernment, one day he saw Bhagavā Sikhi, and with a gladdened mind, he made an offering of bandhujīvaka flowers.
Vị này cũng đã tích lũy công đức tạo duyên cho sự giải thoát trong các kiếp sống trước. Dưới thời Đức Phật Sikhi, Ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, một ngày nọ, thấy Đức Phật Sikhi, Ngài với tâm hoan hỷ đã cúng dường hoa bandhujīvaka.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ sakyarājakule nibbatti, tassa devasabhoti nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious deed, he wandered through realms of devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn in the royal Sakya family in Kapilavatthu. His name was Devasabha.
Do nghiệp thiện ấy, Ngài luân hồi trong cõi trời và loài người, và trong thời Đức Phật hiện tại, Ngài sinh ra trong dòng tộc Sakya tại Kapilavatthu, tên Ngài là Devasabha.
So vayappatto cumbaṭakalahavūpasamanatthaṃ satthari āgate buddhānubhāvaṃ disvā pasannamānaso saraṇesu patiṭṭhito puna nigrodhārāme satthari viharante satthāraṃ upasaṅkamitvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā katapubbakicco vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
When he came of age, and the Teacher came to quell the dispute over the head-ornament, he saw the Buddha's power, and with a gladdened mind, he took refuge. Later, when the Teacher was dwelling in the Nigrodhārāma, he approached the Teacher, and having gained faith, he went forth, performed the preliminary duties, and practicing vipassanā, he attained arahantship not long after.
Khi trưởng thành, Đức Bổn Sư đến để dẹp yên cuộc tranh cãi về chiếc khăn đội đầu (cumbaṭaka). Thấy oai lực của Đức Phật, Ngài với tâm hoan hỷ đã quy y Tam Bảo. Sau đó, khi Đức Bổn Sư đang trú tại Nigrodhārāma, Ngài đến gần Đức Bổn Sư, với lòng tin đã được thiết lập, Ngài xuất gia, thực hành các bổn phận ban đầu, và trong khi thực hành thiền quán (vipassanā), không lâu sau Ngài đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.1-6) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
Tattha sammappadhānasampannoti sampannacatubbidhasammappadhāno, tehi kattabbakiccaṃ sampādetvā ṭhitoti attho.
In this, sammappadhānasampanno means endowed with the four kinds of right endeavors, having accomplished the duties to be done by them. This is the meaning.
Trong đó, đầy đủ chánh tinh tấn (sammappadhānasampanno) nghĩa là đầy đủ bốn loại chánh tinh tấn (sammappadhāna), tức là đã hoàn thành các nhiệm vụ cần làm bằng chúng. Với cảnh giới là các niệm xứ (satipaṭṭhānagocaro) nghĩa là các niệm xứ (satipaṭṭhāna) như quán thân (kāyānupassanā) v.v., là cảnh giới, là nơi hoạt động của vị ấy. Tức là tâm đã an trú vững chắc trong bốn niệm xứ.
Satipaṭṭhānagocaroti kāyānupassanādayo satipaṭṭhānā gocaro pavattiṭṭhānaṃ etassāti satipaṭṭhānagocaro, catūsu satipaṭṭhānesu patiṭṭhitacittoti attho.
Satipaṭṭhānagocaro means one whose range of activity is the foundations of mindfulness such as contemplation of the body; it means one whose mind is well-established in the four foundations of mindfulness. This is the meaning.
Với cảnh giới là các niệm xứ (satipaṭṭhānagocaro) nghĩa là các niệm xứ (satipaṭṭhāna) như quán thân (kāyānupassanā) v.v., là cảnh giới, là nơi hoạt động của vị ấy. Tức là tâm đã an trú vững chắc trong bốn niệm xứ.
Guṇasobhena paramasugandhā vimuttiyeva kusumāni, tehi sabbaso sammadeva sañchanno vibhūsito alaṅkatoti vimuttikusumasañchanno.
Vimuttikusumasañchanno means completely covered, adorned, and decorated with the flowers that are liberation itself, which are supremely fragrant due to the splendor of the supramundane qualities.
Vimuttikusumasañchanno có nghĩa là được trang hoàng lộng lẫy bằng những bông hoa giải thoát, tức là các phẩm chất siêu thế, có hương thơm tuyệt diệu.
Parinibbissatyanāsavoti evaṃ sammā paṭipajjanto bhikkhu nacirasseva anāsavo hutvā parinibbissati saupādisesāya anupādisesāya ca nibbānadhātuyāti attho.
Parinibbissatyanāsavo means that a bhikkhu practicing rightly in this way will not long after become taintless and attain final Nibbāna, both with and without remainder of clinging. This is the meaning.
Parinibbissatyanāsavo có nghĩa là: Vị Tỳ-khưu thực hành đúng đắn như vậy sẽ không lâu sau trở thành bậc vô lậu (anāsava) và sẽ nhập Niết-bàn (parinibbāyati) với hai loại Niết-bàn giới là hữu dư y (saupādisesa) và vô dư y (anupādisesa).
Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
And this was the Elder’s declaration of his attainment of arahantship.
Đây chính là lời tuyên bố chứng đắc A-la-hán quả của Trưởng lão.
Hitvā gihittaṃ anavositattotiādikā āyasmato belaṭṭhānikattherassa gāthā.
The verse beginning with Hitvā gihittaṃ anavositatto belongs to the Venerable Elder Belaṭṭhānika.
Kệ ngôn của Trưởng lão Belaṭṭhānika đáng kính bắt đầu bằng câu: "Bỏ đời sống gia chủ, tâm chưa được an định..."
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro ito ekatiṃse kappe vessabhussa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gantvā gharāvāsaṃ pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā isīhi parivuto vicaranto ekadivasaṃ vessabhuṃ bhagavantaṃ disvā pītisomanassajāto satthu ñāṇasampattiṃ nissāya pasannamānaso ñāṇaṃ uddissa pupphehi pūjaṃ akāsi.
This Elder, too, having made aspirations under previous Buddhas, was reborn in a brahmin family thirty-one aeons ago, during the time of Bhagavā Vessabhū. Having come of age, he mastered the brahminical arts, renounced the household life, and took up the ascetic's going forth. While wandering surrounded by ascetics, one day he saw Bhagavā Vessabhū, and filled with joy and delight, with a gladdened mind due to the Teacher's perfect knowledge, he made an offering of flowers, dedicating it to the Buddha's knowledge.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các Đức Phật quá khứ, vào ba mươi mốt kiếp trước từ kiếp này, vào thời Đức Thế Tôn Vessabhū, đã tái sinh trong một gia đình Bà-la-môn. Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy đã thành thạo các nghề nghiệp của Bà-la-môn, rồi từ bỏ đời sống gia đình, xuất gia làm ẩn sĩ. Khi đang du hành cùng các ẩn sĩ, một ngày nọ, vị ấy nhìn thấy Đức Thế Tôn Vessabhū, tràn đầy niềm hoan hỷ và an lạc. Với tâm thanh tịnh nhờ trí tuệ viên mãn của Đức Đạo Sư, vị ấy đã dâng hoa cúng dường để tưởng nhớ trí tuệ ấy.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā belaṭṭhānikoti laddhanāmo viññutaṃ patto satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā kosalaraṭṭhe araññe viharanto alaso kāyadaḷhibahulo pharusavāco ahosi, samaṇadhamme cittaṃ na uppādesi.
Through that meritorious deed, he wandered through realms of devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn in a brahmin family in Sāvatthī, and was known by the name Belaṭṭhānika. Having attained discernment, he heard the Teacher's discourse, gained faith, went forth, took a meditation subject, and while dwelling in a forest in the Kosala country, he was lazy, much concerned with physical adornment, and harsh in speech. He did not arouse his mind to the ascetic's practice.
Nhờ thiện nghiệp ấy, vị ấy đã luân hồi trong cõi trời và người, và vào thời Đức Phật xuất hiện này, đã tái sinh trong một gia đình Bà-la-môn tại Sāvatthī, được đặt tên là Belaṭṭhānika. Khi đến tuổi hiểu biết, vị ấy nghe pháp của Đức Đạo Sư, phát khởi niềm tin và xuất gia. Sau khi nhận lấy pháp hành (kammaṭṭhāna), vị ấy sống trong rừng ở xứ Kosala, nhưng lại lười biếng, quá chú trọng đến việc chăm sóc thân thể, và lời nói thô tục, không phát tâm tu tập pháp Sa-môn.
Atha naṃ bhagavā ñāṇaparipākaṃ oloketvā –
Then Bhagavā, observing the ripening of his knowledge—
Sau đó, Đức Thế Tôn, quán sát sự chín muồi của trí tuệ vị ấy –
Tattha hitvā gihittanti gahaṭṭhabhāvaṃ pariccajitvā pabbajitvāti attho.
There, hitvā gihittaṃ means having abandoned the state of a householder, having gone forth into homelessness.
Trong đó, hitvā gihittaṃ có nghĩa là từ bỏ đời sống gia chủ, xuất gia.
Anavositattoti anurūpaṃ avositatto, yadatthaṃ sāsane pabbajantassa anurūpapariññādīnaṃ atīritattā apariyositabhāvo akatakaraṇīyoti attho.
Anavositatto means one whose task (of the path and fruit) is not yet completed, that is, for one who has gone forth into the Dispensation, the appropriate full understanding and so on have not been accomplished; the task is not finished, not done.
Anavositatto có nghĩa là người có tâm chưa hoàn tất (anavosita), tức là chưa hoàn thành các việc cần làm như tuệ tri phù hợp, v.v., mà một người xuất gia trong Giáo pháp cần phải làm, nghĩa là chưa hoàn tất phận sự.
Atha vā anavositattoti anuavositasabhāvo, visuddhīnaṃ maggānañca anupaṭipāṭiyā vasitabbavāsassa akatāvī, dasasu ariyavāsesu avusitavāti attho.
Alternatively, anavositatto means one whose practice is not yet settled, one who has not yet accomplished the practice that should be accomplished in due course for the purifications and paths, one who has not dwelt in the ten Noble Dwellings (ariyavāsa).
Hoặc anavositatto có nghĩa là người có bản chất chưa hoàn tất, chưa thực hành đời sống cần phải thực hành theo tuần tự của các sự thanh tịnh và các đạo lộ, chưa thực hành mười Thánh trú (ariyavāsesu).
Mukhasaṅkhātaṃ naṅgalaṃ imassa atthīti mukhanaṅgalī.
One who has a plough-like mouth is mukhanaṅgalī.
Người này có cái miệng như lưỡi cày nên được gọi là mukhanaṅgalī.
Naṅgalena viya pathaviṃ paresu pharusavācappayogena attānaṃ khanantoti attho.
It means one who, like a plough digging the earth, digs into himself by using harsh speech towards others.
Có nghĩa là người tự đào bới mình bằng cách dùng lời nói thô tục với người khác, như dùng lưỡi cày đào đất.
Odarikoti udare pasuto udaraposanatapparo.
Odariko means one who is devoted to nourishing his belly, solely concerned with his stomach.
Odariko có nghĩa là người chuyên chú vào việc nuôi dưỡng bụng, ham ăn.
Kusītoti alaso, bhāvanaṃ ananuyuñjanto.
Kusīto means lazy, one who does not engage in meditation.
Kusīto có nghĩa là người lười biếng, không chuyên tâm tu tập.
Evaṃbhūtassa nipphattiṃ dassento āha ‘‘mahāvarāhova nivāpapuṭṭho, punappunaṃ gabbhamupeti mando’’ti.
Showing the outcome for such a person, he said: “mahāvarāhova nivāpapuṭṭho, punappunaṃ gabbhamupeti mando”.
Để chỉ ra kết quả của một người như vậy, Ngài đã nói: “Kẻ ngu si như heo nhà được nuôi bằng cám, cứ mãi tái sinh vào bào thai”.
Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
Its meaning has already been stated below.
Ý nghĩa của câu đó đã được giải thích ở trên.
Ettha ca yathā pabbajitvā anavositādisabhāvatāya punappunaṃ gabbhamupeti mando, na evaṃ mādiso paṇḍito.
And here, it should be understood that just as a dull-witted person, having gone forth, repeatedly enters the womb due to being of such a nature as one whose task is not yet completed, so is not a wise person like me.
Và ở đây, cần phải hiểu rằng: “Như kẻ ngu si sau khi xuất gia, do bản chất chưa hoàn tất, v.v., cứ mãi tái sinh vào bào thai, thì người trí như tôi không phải như vậy.
Tabbiparītasabhāvatāya pana sammāpaṭipattiyā matthakaṃ pāpitattā parinibbāyatīti byatirekamukhena aññaṃ byākāsīti daṭṭhabbanti.
Rather, because of being of the opposite nature and having brought right practice to its culmination, he attains final Nibbāna; thus, he explained another meaning by way of contrast.
Ngược lại, do bản chất đối lập với điều đó, và do đã đạt đến đỉnh cao của sự thực hành đúng đắn, nên tôi sẽ nhập Niết-bàn.” Ngài đã tuyên bố A-la-hán quả bằng cách đối lập như vậy.
Mānena vañcitāseti āyasmato setucchattherassa gāthā.
Mānena vañcitāse is the verse of the Venerable Setuccha Thera.
Mānena vañcitāse (Bị kiêu mạn lừa dối) là kệ ngôn của Trưởng lão Setuccha đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện khởi nguyên là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto tissassa sammāsambuddhassa kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ tissaṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso sumadhuraṃ panasaphalaṃ abhisaṅkhataṃ nāḷikerasāḷavaṃ adāsi.
This Thera, too, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merit that served as a strong support for Nibbāna in various existences, was reborn in a good family during the time of Tissa the Perfectly Enlightened One. Having attained maturity, one day he saw the Blessed One Tissa, and with a gladdened mind, he offered a very sweet jackfruit and a prepared coconut pulp.
Vị này cũng vậy, đã tạo các ba-la-mật dưới chư Phật quá khứ, tích lũy công đức làm duyên lành mạnh cho sự giải thoát trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Tissa Chánh Đẳng Giác, ngài đã tái sinh trong một gia đình quý tộc, trưởng thành và một ngày nọ, khi thấy Đức Thế Tôn Tissa, tâm ngài hoan hỷ, đã cúng dường một quả mít rất ngọt và một củ dừa đã được chế biến.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde aññatarassa maṇḍalikarañño putto hutvā nibbatti, setucchotissa nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious deed, he was reborn in the deva-world, and repeatedly wandering through devas and humans, in this Buddha-era, he was reborn as the son of a certain provincial king, and his name was Setuccha.
Nhờ nghiệp công đức ấy, ngài tái sinh vào cõi trời, rồi luân hồi giữa cõi trời và cõi người nhiều lần. Trong thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh làm con trai của một vị tiểu vương. Tên của ngài là Setuccha.
So pitari mate rajje patiṭṭhito ussāhasattīnaṃ abhāvena rājakiccāni virādhento rajjaṃ parahatthagataṃ katvā dukkhappattiyā saṃvegajāto janapadacārikaṃ carantaṃ bhagavantaṃ disvā upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā parikammaṃ karonto tadaheva arahattaṃ pāpuṇi.
When his father died, he was established in the kingship, but due to the lack of energy and power, he mismanaged the royal duties, causing the kingdom to fall into the hands of others. Experiencing suffering, he became filled with a sense of urgency. He saw the Blessed One who was wandering through the country, approached him, heard the Dhamma, gained faith, went forth, and while performing preliminary meditation, he attained Arahantship on that very day.
Khi phụ vương qua đời, ngài lên ngôi nhưng vì thiếu nghị lực và quyền uy, ngài đã bỏ bê việc nước, khiến vương quốc rơi vào tay kẻ khác. Do đó, ngài đau khổ và cảm thấy chán ghét. Khi thấy Đức Thế Tôn đang du hành trong các vùng đất, ngài đến gần, nghe Pháp, phát sinh niềm tin, xuất gia và thực hành thiền định, rồi chứng A-la-hán ngay trong ngày đó.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.17.13-17) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
Tattha mānena vañcitāseti ‘‘seyyohamasmī’’tiādinayappavattena mānena attukkaṃsanaparavambhanādivasena kusalabhaṇḍacchedanena vippaladdhā.
Therein, deceived by conceit means being deluded by conceit arising in the manner of "I am superior" and so forth, through self-exaltation and disparagement of others, thereby destroying the store of merit.
Trong đó, bị kiêu mạn lừa dối có nghĩa là, do kiêu mạn phát sinh theo cách "ta hơn người" và tương tự, bởi sự tự tán thán, chê bai người khác, v.v., và bởi sự cắt đứt kho báu thiện pháp (kusalabhaṇḍa), họ bị lừa dối.
Saṅkhāresu saṃkilissamānāseti ajjhattikabāhiresu cakkhādīsu ceva rūpādīsu ca saṅkhatadhammesu saṃkilissamānā, ‘‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti taṃnimittaṃ taṇhāgāhādivasena saṃkilesaṃ āpajjamānā.
Defiled by formations means being defiled by conditioned phenomena, internal and external, such as eyes and forms, becoming defiled through the grasping of craving, thinking "this is mine, this I am, this is my self."
Bị nhiễm ô trong các hành (saṅkhāra) có nghĩa là, bị nhiễm ô trong các pháp hữu vi (saṅkhata dhamma) thuộc nội phần và ngoại phần, như mắt và các sắc pháp, v.v., họ rơi vào sự nhiễm ô do chấp thủ ái dục, v.v., với ý nghĩ "đây là của ta, đây là ta, đây là tự ngã của ta" đối với những điều đó.
Lābhālābhena mathitāti pattacīvarādīnañceva vatthādīnañca lābhena tesaṃyeva ca alābhena taṃnimittaṃ uppannehi anunayapaṭighehi mathitā madditā abhibhūtā.
Crushed by gain and loss means being crushed, tormented, and overcome by attachment and aversion that arise due to the gain of bowls, robes, and other requisites, and also due to their loss.
Bị lợi lộc và tổn thất giày vò có nghĩa là, bị giày vò, bị áp đảo bởi sự ưa thích và ghét bỏ phát sinh do được lợi lộc như bát, y phục, v.v., và các vật dụng khác, cũng như do không được lợi lộc tương tự.
Nidassanamattañcetaṃ avasiṭṭhalokadhammānampettha saṅgaho daṭṭhabbo.
And this is merely an example; the remaining worldly conditions should also be understood as included here.
Đây chỉ là một ví dụ, cần hiểu rằng các pháp thế gian còn lại cũng được bao gồm ở đây.
Samādhiṃ nādhigacchantīti te evarūpā puggalā samādhiṃ samathavipassanāvasena cittekaggataṃ kadācipi na vindanti na paṭilabhanti na pāpuṇanti samādhisaṃvattanikānaṃ dhammānaṃ abhāvato, itaresañca bhāvato.
They do not attain concentration means such individuals never find, obtain, or reach concentration (samādhi) in the sense of mental one-pointedness through serenity (samatha) and insight (vipassanā), due to the absence of qualities conducive to concentration and the presence of others (defilements).
Samādhiṃ nādhigacchantīti (không đạt được định) nghĩa là những hạng người như vậy không bao giờ tìm thấy, không đạt được, không thể có được samādhi (định), tức là sự nhất tâm (cittekaggataṃ) theo phương cách samatha (chỉ) và vipassanā (quán), vì không có những pháp đưa đến samādhi, và vì có những pháp khác (kilesa).
Idhāpi yathā mānādīhi abhibhūtā aviddasuno samādhiṃ nādhigacchanti, na evaṃ viddasuno.
Here too, just as the ignorant, overcome by conceit and other defilements, do not attain concentration, the wise do attain it.
Ở đây cũng vậy, như những kẻ vô minh bị kiêu mạn (māna) và các phiền não khác chi phối thì không đạt được samādhi, nhưng những người có trí tuệ thì không như vậy (họ đạt được).
Te pana mādisā tehi anabhibhūtā samādhiṃ adhigacchantevāti byatirekamukhena aññābyākaraṇanti veditabbaṃ.
And it should be understood that those like me, unovercome by them, do attain samādhi, thus a declaration of arahantship through the method of antithesis.
Thế nhưng, những người như tôi, không bị chúng chi phối, chắc chắn sẽ đạt được samādhi – nên phải hiểu đây là sự tuyên bố về A-la-hán quả theo cách phủ định.
Nāhaṃ etena atthikoti āyasmato bandhurattherassa gāthā.
“I am not desirous of this”—this is the verse of the Venerable Bandhura Thera.
Nāhaṃ etena atthikoti là kệ của Trưởng lão Bandhura đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự khởi nguyên là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro siddhatthassa bhagavato kāle aññatarassa rañño antepure gopako hutvā ekadivasaṃ bhagavantaṃ saparisaṃ rājaṅgaṇena gacchantaṃ disvā pasannacitto kaṇaverapupphāni gahetvā sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ pūjesi.
He, too, having made aspirations under previous Buddhas, was reborn as a palace guard in the time of the Buddha Siddhattha. One day, seeing the Fortunate One accompanied by his retinue passing through the royal courtyard, he became gladdened in heart, took kaṇavera flowers, and worshipped the Guide of the World together with the Saṅgha.
Vị này cũng vậy, đã tạo các sự tích vào thời các Đức Phật quá khứ, vào thời Đức Thế Tôn Siddhattha, đã làm người giữ cửa hoàng cung của một vị vua. Một ngày nọ, thấy Đức Thế Tôn cùng với Tăng đoàn đang đi trên sân hoàng cung, vị ấy tâm hoan hỷ, lấy những bông hoa kanavīra cúng dường Đức Đạo Sư cùng với Tăng đoàn.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sīlavatīnagare seṭṭhiputto hutvā nibbatti, bandhurotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva world and, transmigrating from one blissful existence to another, was reborn in this Buddha-era as the son of a wealthy merchant in the city of Sīlavatī. His name was Bandhura.
Do nghiệp phước ấy, vị ấy tái sinh vào cõi trời, rồi luân hồi từ đời này sang đời khác trong các thiện thú. Vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh làm con trai của một trưởng giả ở thành Sīlavatī, tên là Bandhura.
So viññutaṃ patto kenacideva karaṇīyena sāvatthiyaṃ gato upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gato satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā ñāṇassa paripākattā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Having attained maturity, he went to Sāvatthī for some purpose, and after going to the monastery with the lay followers, he heard the Teacher's discourse, gained faith, and, due to the ripeness of his wisdom, he established vipassanā and attained arahantship not long after.
Sau khi trưởng thành, vì một việc cần thiết nào đó, vị ấy đến Sāvatthī, cùng với các cư sĩ đến tịnh xá, nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, phát sinh tín tâm, rồi xuất gia. Do trí tuệ đã chín muồi, vị ấy bắt đầu tu tập thiền quán và không lâu sau chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.17.7-12) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Về điều này, đã được nói trong Apadāna:
Arahattaṃ pana patvā kataññubhāve ṭhatvā attano upakārassa rañño paccupakāraṃ kātuṃ sīlavatīnagaraṃ gantvā rañño dhammaṃ desento saccāni pakāsesi.
Having attained arahantship, he remained in the state of gratitude and, wishing to repay the king who had been kind to him, went to the city of Sīlavatī and, teaching the Dhamma to the king, proclaimed the Noble Truths.
Các phiền não của ta đã được đốt sạch… (v.v.)… Giáo pháp của Đức Phật đã được thực hành.”
Rājā saccapariyosāne sotāpanno hutvā attano nagare sudassanaṃ nāma mahantaṃ vihāraṃ kāretvā therassa niyyātesi.
At the conclusion of the discourse on the Truths, the king became a Sotāpanna and built a large monastery named Sudassana in his city, which he dedicated to the Thera.
Sau khi chứng đắc A-la-hán, giữ lòng tri ân, để đền đáp ân đức của vị vua đã giúp đỡ mình, Ngài đã đến thành Sīlavatī, thuyết pháp cho vua và trình bày các sự thật.
Mahālābhasakkāro ahosi.
Great gains and honor arose.
Vua, sau khi kết thúc bài pháp về các sự thật, đã trở thành một Bậc Nhập Lưu, rồi cho xây một đại tịnh xá tên là Sudassana trong thành của mình và dâng cúng cho Trưởng lão.
Thero vihāraṃ sabbañca lābhasakkāraṃ saṅghassa niyyātetvā sayaṃ purimaniyāmeneva piṇḍāya caritvā yāpento katipāhaṃ tattha vasitvā sāvatthiṃ gantukāmo ahosi.
The Thera dedicated the monastery and all the gains and honor to the Saṅgha, and he himself continued to live by going on alms-round in his former manner. After staying there for a few days, he wished to go to Sāvatthī.
Có nhiều lợi lộc và sự cung kính.
Bhikkhū, ‘‘bhante, tumhe idheva vasatha, sace paccayehi vekallaṃ, mayaṃ taṃ paripūressāmā’’ti āhaṃsu.
The bhikkhus said, “Venerable sir, please stay here. If there is any deficiency in requisites, we will provide it.”
Trưởng lão đã dâng cúng tịnh xá và tất cả lợi lộc, sự cung kính cho Tăng đoàn, rồi tự mình vẫn đi khất thực như thường lệ để duy trì cuộc sống. Sau khi ở đó vài ngày, Ngài muốn trở về Sāvatthī.
Thero, ‘‘na mayhaṃ, āvuso, uḷārehi paccayehi attho atthi, itarītarehi paccayehi yāpemi, dhammarasenevamhi titto’’ti dassento –
The Thera, indicating, “Friends, I have no need for abundant requisites; I live by whatever requisites I obtain. I am indeed satiated with the flavor of the Dhamma,”
Các Tỳ-khưu thưa: “Bạch Đại đức, xin Ngài hãy ở lại đây. Nếu có thiếu thốn vật thực, chúng con sẽ cung cấp đầy đủ.”
Tattha nāhaṃ etena atthikoti yena maṃ tumhe tappetukāmā ‘‘paripūressāmā’’ti vadatha, etena āmisalābhena paccayāmisarasena nāhaṃ atthiko, mayhaṃ etena attho natthi, santuṭṭhi paramaṃ sukhanti itarītareheva paccayehi yāpemīti attho.
Therein, Nāhaṃ etena atthiko means: I am not desirous of this gain of material things, this flavor of material requisites, by which you wish to satisfy me and say, “We will provide it.” I have no need for this. “Contentment is the greatest happiness,” so I live by whatever requisites I obtain—this is the meaning.
Trong đó, nāhaṃ etena atthiko có nghĩa là: “Tôi không cần những lợi lộc vật chất mà quý vị muốn làm cho tôi no đủ khi nói ‘chúng tôi sẽ cung cấp đầy đủ.’ Tôi không có nhu cầu về điều đó, sự tri túc là hạnh phúc tối thượng, vì vậy tôi duy trì cuộc sống bằng những vật thực thông thường.”
Idāni tena anatthikabhāve padhānakāraṇaṃ dassento āha ‘‘sukhito dhammarasena tappito’’ti.
Now, showing the primary reason for his non-desire for such, he said, “sukhito dhammarasena tappito”.
Bây giờ, để chỉ ra lý do chính của sự không cần thiết đó, Ngài nói “sukhito dhammarasena tappito”.
Sattatiṃsabodhipakkhiyadhammarasena ceva navavidhalokuttaradhammarasena ca tappito pīṇito sukhito uttamena sukhena suhitoti attho.
This means he is satisfied, nourished, and happy with the supreme happiness by the flavor of the thirty-seven Bodhipakkhiya-dhammas and the flavor of the nine kinds of Supramundane Dhamma.
Có nghĩa là: “Tôi đã no đủ, hạnh phúc với vị pháp của ba mươi bảy Bồ-đề phần và vị pháp siêu thế chín loại, tôi đã no đủ với hạnh phúc tối thượng.”
Pitvā rasaggamuttamanti sabbarasesu aggaṃ seṭṭhaṃ tatoyeva uttamaṃ yathāvuttaṃ dhammarasaṃ pivitvā ṭhito, tenāha – ‘‘sabbarasaṃ dhammaraso jinātī’’ti (dha. pa. 354).
Pitvā rasaggamuttamaṃ means: having drunk and established himself in the flavor of the Dhamma, which is foremost and excellent among all flavors, and therefore supreme, as stated. Therefore, it is said, “The flavor of Dhamma excels all other flavors.”
Pitvā rasaggamuttamaṃ có nghĩa là: “Đã uống vị pháp như đã nói, là vị đứng đầu, tối thượng trong tất cả các vị.” Vì vậy, đã nói: “Vị pháp thắng mọi vị” (Dhp. 354).
Na ca kāhāmi visena santhavanti evarūpaṃ rasuttamaṃ dhammarasaṃ pivitvā ṭhito visena visasadisena visarasena santhavaṃ saṃsaggaṃ na karissāmi, tathākaraṇassa kāraṇaṃ natthīti attho.
Na ca kāhāmi visena santhavaṃ means: having drunk such a supreme flavor of Dhamma and being established, I will not associate or mingle with poison, that is, the flavor of sense-objects which is like poison. There is no reason to do so—this is the meaning.
Na ca kāhāmi visena santhavaṃ có nghĩa là: “Đã uống vị pháp tối thượng như vậy, tôi sẽ không kết giao, không hòa lẫn với vị như chất độc, vị của các dục trần. Không có lý do để làm như vậy.”
Lahuko vata me kāyoti āyasmato khitakattherassa gāthā.
“Indeed, my body is light”—this is the verse of the Venerable Khitaka Thera.
Lahuko vata me kāyo là kệ của Tôn giả Khitaka.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle yakkhasenāpati hutvā nibbatto ekadivasaṃ yakkhasamāgame nisinno satthāraṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle nisinnaṃ disvā upasaṅkamitvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
He, too, having made aspirations under previous Buddhas and accumulated merits in various existences, was reborn as a Yakka chieftain during the time of the Buddha Padumuttara. One day, while seated at a gathering of Yakkas, he saw the Teacher seated at the foot of a certain tree, approached him, worshipped him, and sat down to one side.
Vị này cũng vậy, đã tạo các sự tích vào thời các Đức Phật quá khứ, tích lũy các phước báu trong nhiều đời khác nhau. Vào thời Đức Thế Tôn Padumuttara, vị ấy tái sinh làm tướng quân Dạ-xoa. Một ngày nọ, đang ngồi trong cuộc họp của các Dạ-xoa, thấy Đức Bổn Sư đang ngồi dưới gốc cây nào đó, vị ấy đến gần, đảnh lễ Đức Bổn Sư và ngồi sang một bên.
Tassa satthā dhammaṃ desesi.
The Teacher taught him the Dhamma.
Đức Bổn Sư đã thuyết pháp cho vị ấy.
So dhammaṃ sutvā uḷāraṃ pītisomanassaṃ pavedento apphoṭento uṭṭhahitvā satthāraṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
Having heard the Dhamma, he expressed great joy and delight, clapped his hands, stood up, worshipped the Teacher, circumambulated him, and departed.
Sau khi nghe pháp, vị ấy bày tỏ niềm hoan hỷ và hân hoan tột độ, vỗ tay đứng dậy, đảnh lễ Đức Bổn Sư, đi nhiễu hữu và rời đi.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, khitakotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he transmigrated among devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn in a Brahmin family in Sāvatthī. His name was Khitaka.
Do nghiệp phước ấy, vị ấy luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, tên là Khitaka.
So viññutaṃ patto mahāmoggallānattherassa mahiddhikabhāvaṃ sutvā ‘‘iddhimā bhavissāmī’’ti pubbahetunā codiyamāno pabbajitvā bhagavato santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā samathavipassanāsu kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
Having attained maturity, he heard of the great psychic power of the Venerable Mahā Moggallāna Thera and, urged by his past karma to become endowed with psychic power, he went forth and received a meditation subject from the Blessed One. Practicing samatha and vipassanā, he became endowed with the six higher knowledges not long after.
Sau khi trưởng thành, nghe về thần thông của Trưởng lão Mahāmoggallāna, vị ấy được thúc đẩy bởi nhân duyên quá khứ muốn trở thành người có thần thông. Vị ấy xuất gia, nhận đề mục thiền từ Đức Thế Tôn, thực hành thiền định (samatha) và thiền quán (vipassanā), và không lâu sau chứng đắc Lục Thông.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.17.1-6) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Về điều này, đã được nói trong Apadāna:
Tattha lahuko vata me kāyoti nīvaraṇādivikkhambhanena cuddasavidhena cittaparidamanena caturiddhipādakabhāvanāya suṭṭhu ciṇṇavasībhāvena ca me rūpakāyo sallahuko vata, yena dandhaṃ mahābhūtapaccayampi nāma imaṃ karajakāyaṃ cittavasena pariṇāmemīti adhippāyo.
There, "My body, alas, is light" means that my physical body (rūpakāya) is indeed very light, due to the suppression of defilements such as the hindrances (nīvaraṇa), the taming of the mind in fourteen ways, the cultivation of the four paths to power (iddhi-pāda), and the well-practiced mastery (vasībhāva). By this means, I am able to transform even this physical body (karajakāya), which is slow and dependent on the great elements (mahābhūta), by the power of my mind. This is the meaning.
Trong đó, lahuko vata me kāyo có nghĩa là: “Thân sắc của tôi thật nhẹ nhàng, do sự trấn áp các triền cái (nīvaraṇa) và các chướng ngại khác, do sự chế ngự tâm bằng mười bốn cách, do sự tu tập bốn thần túc (iddhipāda), và do sự thuần thục đã được thực hành tốt. Ý nghĩa là tôi có thể biến đổi thân này, vốn được tạo thành từ các đại chủng chậm chạp, theo ý muốn của tâm.”
Phuṭṭho ca pītisukhena vipulenāti sabbatthakameva pharantena mahatā uḷārena pītisahitena sukhena phuṭṭho ca me kāyoti yojanā.
"And pervaded by vast joy and bliss" is the interpretation that my body is pervaded entirely by a great and sublime bliss accompanied by joy.
Phuṭṭho ca pītisukhena vipulenā có nghĩa là: “Thân tôi được tràn ngập bởi hỷ lạc lớn lao, cao thượng, lan tỏa khắp mọi nơi.”
Idañca yathā kāyo lahuko ahosi, taṃ dassanatthaṃ vuttaṃ.
This was stated to show how the body became light.
Điều này được nói để chỉ ra rằng thân đã trở nên nhẹ nhàng như thế nào.
Sukhasaññokkamanena hi saddhiṃyeva lahusaññokkamanaṃ hoti.
For the arising of the perception of lightness (lahu-saññā) occurs simultaneously with the arising of the perception of bliss (sukha-saññā).
Thật vậy, sự an trú trong khinh an (lahusañña) xảy ra đồng thời với sự an trú trong lạc tưởng (sukhasaññā).
Sukhassa pharaṇañcettha taṃsamuṭṭhānarūpavasena daṭṭhabbaṃ kathaṃ pana catutthajjhānasamaṅgino pītisukhapharaṇaṃ, samatikkantapītisukhañhi tanti ce?
Here, the pervasion of bliss (sukha) should be understood as occurring by way of the physical form (rūpa) arisen from that*. If it is asked how the pervasion of joy and bliss (pīti-sukha) can occur for one who has attained the fourth jhāna, since the fourth jhāna transcends joy and bliss?
Sự lan tỏa của lạc thọ ở đây phải được hiểu theo nghĩa của thân sắc do nó sinh ra. Nhưng làm thế nào mà sự lan tỏa của hỷ lạc lại có thể xảy ra đối với người chứng đắc Tứ thiền, khi mà Tứ thiền đã vượt qua hỷ lạc rồi, nếu có ai hỏi vậy?
Saccametaṃ, idaṃ pana na catutthajjhānalakkhaṇavasena vuttaṃ, atha kho pubbabhāgavasena.
That is true, but this was not stated in terms of the characteristic of the fourth jhāna, but rather in terms of its preceding stage (pubbabhāga).
Điều này là đúng, nhưng điều này không được nói theo đặc tính của Tứ thiền, mà là theo giai đoạn sơ khởi.
‘‘Pītisukhenā’’ti pana pītisahitasadisena sukhena, upekkhā hi idha santasabhāvatāya ñāṇavisesayogato ca sukhanti adhippetaṃ.
However, by "joy and bliss" (pītisukhena) is meant a bliss similar to that accompanied by joy; for here, equanimity (upekkhā) is intended as bliss because of its tranquil nature and its association with a special kind of knowledge (ñāṇa-visesa).
Còn từ "pītisukhena" (với hỷ lạc) có nghĩa là với lạc thọ tương tự như lạc thọ đi kèm với hỷ. Ở đây, xả được coi là lạc thọ vì bản chất thanh tịnh của nó và vì sự kết hợp với trí tuệ đặc biệt (abhijñā).
Tathā hi vuttaṃ ‘‘sukhasaññañca lahusaññañca okkamatī’’ti (paṭi. ma. 1.101).
Thus it is said, "He enters the perception of bliss and the perception of lightness" (Paṭis. Ma. 1.101).
Quả thật, đã có lời dạy: "Vị ấy đi vào lạc tưởng và khinh tưởng" (Paṭi. Ma. 1.101).
Pādakajjhānārammaṇena rūpakāyārammaṇena vā iddhicittena sahajātaṃ sukhasaññañca lahusaññañca okkamati pavisati phusati sampāpuṇātīti ayampi tattha attho.
This is also the meaning there: "He enters, penetrates, reaches, and attains the perception of bliss (sukha-saññā) and the perception of lightness (lahu-saññā) that arise together with the iddhi-mind, which has either the foundational jhāna or the physical body as its object."
Ở đây, cũng có nghĩa là vị ấy đi vào, nhập vào, tiếp xúc, và đạt đến lạc tưởng và khinh tưởng, vốn là những tưởng đồng sinh với tâm thần thông có đề mục là thiền cơ bản hoặc có đề mục là thân sắc.
Tathā cāha aṭṭhakathāyaṃ (paṭi. ma. aṭṭha. 2.3.12) – ‘‘sukhasaññā nāma upekkhāsampayuttā saññā.
Thus it is stated in the Commentary (Paṭis. Ma. Aṭṭha. 2.3.12): "Sukha-saññā is the perception associated with equanimity.
Và trong Chú Giải (Paṭi. Ma. Aṭṭha. 2.3.12) cũng nói rằng: "Lạc tưởng (sukhasaññā) là tưởng đi kèm với xả.
Upekkhā hi santaṃ sukhanti vuttaṃ sāyeva saññā nīvaraṇehi ceva vitakkādipaccanīkehi ca vimuttattā lahusaññātipi veditabbā.
For equanimity is said to be tranquil bliss, and that very perception, being freed from the hindrances (nīvaraṇa) and their opponents such as initial application (vitakka), should also be understood as lahu-saññā (perception of lightness).
Xả được gọi là lạc thọ thanh tịnh; chính tưởng ấy cũng phải được hiểu là khinh tưởng (lahusaññā) vì đã thoát khỏi các triền cái và các đối nghịch như tầm (vitakka) v.v."
Taṃ okkantassa panassa karajakāyopi tūlapicu viya sallahuko hoti.
And for one who has entered that*, his physical body (karajakāya) becomes very light, like a cotton wisp.
Và khi vị ấy đã nhập vào đó, ngay cả thân vật chất (karajakāya) của vị ấy cũng trở nên nhẹ nhàng như một nắm bông gòn.
So evaṃ vātakkhittatūlapicuno viya sallahukena dissamānena kāyena brahmalokaṃ gacchatī’’ti.
Thus, with a body that appears very light, like a cotton wisp tossed by the wind, he goes to the Brahmā world."
Với thân nhẹ nhàng như nắm bông gòn bị gió thổi bay, vị ấy đi đến cõi Phạm thiên.
Tenāha ‘‘tūlamiva eritaṃ mālutena, pilavatīva me kāyo’’ti.
Therefore he said, "My body floats as if a wisp of cotton, stirred by the wind."
Do đó, Ngài nói: "Thân tôi như bông gòn bị gió thổi, như đang trôi nổi."
Tassattho – yadāhaṃ brahmalokaṃ aññaṃ vā iddhiyā gantukāmo homi, tadā mālutena vāyunā eritaṃ cittaṃ tūlapicu viya ākāsaṃ laṅghantoyeva me kāyo hotīti.
The meaning of this is: "Whenever I desire to go to the Brahmā world or any other place by means of psychic power (iddhi), then my body, like a cotton wisp tossed by the wind, soars through the sky."
Ý nghĩa của câu này là: "Khi tôi muốn đi đến cõi Phạm thiên hay một nơi nào khác bằng thần thông, thì thân tôi như nắm bông gòn bị gió thổi bay lên không trung."
Ukkaṇṭhitoti āyasmato malitavambhattherassa gāthā.
Ukkaṇṭhito is the stanza of the Venerable Malitavambha Thera.
Kệ "Ukkaṇṭhito" này là của Trưởng lão Malitavambha đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle himavantato avidūre aññatarasmiṃ jātassare sakuṇo hutvā nibbatti, padumuttaro bhagavā taṃ anuggaṇhanto tattha gantvā jātassaratīre caṅkamati.
It is said that this* was born as a bird in a certain lake not far from the Himalayas during the time of Padumuttara Bhagavā. Padumuttara Bhagavā, wishing to favor him, went there and walked along the bank of the lake.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, vị này đã tái sinh làm một con chim ở một hồ sen không xa dãy Hy Mã Lạp Sơn. Đức Phật Padumuttara, vì muốn giúp đỡ con chim đó, đã đến đó và kinh hành bên bờ hồ sen.
Sakuṇo bhagavantaṃ disvā pasannamānaso sare kumudāni gahetvā bhagavantaṃ pūjesi.
The bird, seeing the Bhagavā, became joyful in mind and, taking kumuda lotuses from the lake, offered them to the Bhagavā.
Con chim nhìn thấy Đức Phật, tâm hoan hỷ, liền hái những bông sen thơm ngát dâng cúng Đức Phật.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kurukacchanagare aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, malitavambhotissa nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious deed, he wandered through the realms of gods and humans, and in this Buddha-dispensation, he was born as the son of a certain brahmin in the city of Kurukaccha, and his name was Malitavambha.
Nhờ nghiệp thiện ấy, vị này luân hồi trong cõi trời và loài người, rồi vào thời Đức Phật hiện tại, tái sinh làm con trai của một Bà la môn giàu có ở thành Kurukaccha, tên là Malitavambha.
So viññutaṃ patto pacchābhūmahātheraṃ upasaṅkamitvā tassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto viharati.
Having reached maturity, he later approached the Mahāthera Pacchābhū, listened to the Dhamma from him, gained faith, and, having gone forth, dwelled, cultivating insight (vipassanā).
Khi trưởng thành, vị ấy đến gặp Đại Trưởng lão Pacchābhū, nghe pháp từ Ngài, phát sinh đức tin, xuất gia và tu tập thiền quán, rồi an trú.
Tassa ca ayaṃ sabhāvo, yattha bhojanasappāyo dullabho, itare sulabhā, tato na pakkamati.
And such was his nature: where agreeable food (bhojana-sappāya) was hard to find but other agreeable conditions (itara-sappāya) were easily obtainable, he would not depart from there.
Tính cách của vị ấy là thế này: Ở nơi nào khó tìm được sự thích hợp về thức ăn, nhưng các yếu tố thích hợp khác thì dễ tìm, vị ấy không rời đi.
Yattha pana bhojanasappāyo sulabho, itare dullabhā, tattha na vasati pakkamateva.
But where agreeable food was easily obtainable but other agreeable conditions were hard to find, he would not stay there, but would certainly depart.
Nhưng ở nơi nào dễ tìm được sự thích hợp về thức ăn, còn các yếu tố thích hợp khác thì khó tìm, vị ấy không ở lại mà rời đi.
Evaṃ viharanto ca hetusampannatāya mahāpurisajātikatāya ca nacirasseva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Dwelling thus, due to his abundance of wholesome conditions (hetusampannatā) and his nature as a great being (mahāpurisajātikatā), he quickly developed insight and attained Arahantship.
An trú như vậy, nhờ đầy đủ nhân duyên và là bậc đại nhân, chẳng bao lâu vị ấy đã phát triển thiền quán và đạt đến quả A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.51-57) –
Therefore it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Tattha ukkaṇṭhitopi na vaseti yasmiṃ āvāse vasantassa me bhojanasappāyālābhena adhikusalesu dhammesu ukkaṇṭhā anabhirati uppajjati, tattha ukkaṇṭhitopi vasāmiyeva itarasappāyalābhena na pakkame na pakkamāmi.
There, “Even if discontent, one should not dwell” means that in an abode where, when I dwell, discontent (ukkaṇṭhā) and dissatisfaction (anabhirati) arise in me regarding the higher wholesome states (adhikusalesu dhammesu) due to the lack of agreeable food (bhojana-sappāya), even though discontent, I would indeed remain there, not departing if other agreeable conditions are obtainable. “Na vase” in this context means that the negative particle "na" should also be connected with the word "pakkame."
Ở đây, "dù không thích cũng chớ ở" có nghĩa là: Ở nơi cư trú nào mà khi tôi sống ở đó, do không có sự thích hợp về thức ăn, sự chán nản, không hoan hỷ phát sinh đối với các pháp thiện cao hơn, thì dù không thích, tôi vẫn ở lại, không rời đi nếu có được các yếu tố thích hợp khác. "Na vase" (chớ ở) ở đây cũng phải được liên kết với từ "pakkame" (rời đi).
Na vaseti ettha na-kārenapi pakkametipadaṃ sambandhitabbaṃ.
And in this verse, the word 'na' should be connected with 'pakkame'.
Ở đây, cũng phải liên kết từ "na" với từ "pakkame".
Ramamānopi pakkameti yasmiṃ pana āvāse vasantassa me paccayavekallābhāvena natthi ukkaṇṭhā, aññadatthu abhiramāmi, evaṃ abhiramamānopi avasesasappāyālābhena tato pakkame, na vaseyyaṃ.
"Even if delighted, one should depart" means that in an abode where, when I dwell, there is no discontent (ukkaṇṭhā) due to the absence of deficiencies in requisites, but rather I delight, even though thus delighting, I should depart from that place due to the lack of other agreeable conditions, and not remain. Practicing thus, I quickly attained my own goal. This is the interpretation regarding his own practice.
Còn "dù vui thích cũng nên rời đi" có nghĩa là: Ở nơi cư trú nào mà khi tôi sống ở đó, không có sự chán nản do không thiếu thốn vật chất, mà ngược lại, tôi rất hoan hỷ, thì dù rất hoan hỷ như vậy, do không có các yếu tố thích hợp còn lại, tôi vẫn nên rời khỏi nơi đó, không nên ở lại.
Evaṃ paṭipajjantovāhaṃ nacirasseva sakatthaṃ paccupādinti.
Practicing thus, I quickly attained my own goal.
Tu tập như vậy, chẳng bao lâu tôi đã đạt được lợi ích của mình (quả vị).
Ayañcettha attapaṭipattipaccavekkhaṇāyaṃ yojanā.
This is the interpretation for reflecting on one's own practice.
Đây là sự giải thích trong việc quán xét sự tu tập của bản thân.
Parassa ovādadāne pana vaseyya na pakkameyyāti vidhānavasena yojetabbaṃ.
However, when giving advice to others, it should be interpreted as a rule: "One should dwell, one should not depart."
Còn trong việc khuyên bảo người khác, thì nên giải thích theo nghĩa quy định là "nên ở lại, không nên rời đi".
Na tvevānatthasaṃhitaṃ, vase vāsaṃ vicakkhaṇoti yasmiṃ āvāse paccayā sulabhā, samaṇadhammo na pāripūriṃ gacchati, yasmiñca āvāse paccayā dullabhā, samaṇadhammopi pāripūriṃ na gacchati, evarūpo āvāso idha anatthasaṃhito nāma avaḍḍhisahitoti katvā.
“But a discerning person should certainly not dwell in a place that is unbeneficial” means that an abode where requisites are easily obtainable but the ascetic's practice (samaṇadhamma) does not reach fulfillment, and also an abode where requisites are hard to obtain and the ascetic's practice does not reach fulfillment—such an abode is here called "unbeneficial" (anatthasaṃhita), meaning it involves no spiritual growth.
"Người trí không nên ở lại nơi không có lợi ích" có nghĩa là: Ở nơi cư trú nào vật chất dễ tìm nhưng pháp Sa-môn không được viên mãn, và ở nơi cư trú nào vật chất khó tìm mà pháp Sa-môn cũng không được viên mãn, nơi cư trú như vậy ở đây được gọi là "không có lợi ích", tức là không có sự phát triển.
Evarūpaṃ vāsaṃ vicakkhaṇo viññujātiko sakatthaṃ paripūretukāmo natveva vaseyya.
Therefore, a discerning person (vicakkhaṇo), one who possesses wisdom and desires to accomplish their own welfare, should certainly not dwell in such an abode.
Người trí, người có trí tuệ, người muốn viên mãn lợi ích của mình, tuyệt đối không nên ở lại nơi cư trú như vậy.
Yattha pana pañcaṅgasamannāgato āvāso labbhati, sattapi sappāyā labbhanti, tattheva vaseyyāti attho.
The meaning is that one should dwell only where an abode endowed with five factors is obtainable and all seven agreeable conditions (sappāya) are found.
Ý nghĩa là: Ở nơi nào có được nơi cư trú đầy đủ năm yếu tố và có được bảy yếu tố thích hợp (sappāya), thì nên ở lại nơi đó.
Sataliṅgassa atthassāti āyasmato suhemantattherassa gāthā.
Sataliṅgassa atthassā is the stanza of the Venerable Suhemanta Thera.
Kệ "Sataliṅgassa atthassā" này là của Trưởng lão Suhemanta đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito dvānavute kappe tissassa bhagavato kāle vanacaro hutvā vane vasati, taṃ anuggahituṃ bhagavā araññaṃ pavisitvā tassa āsanne ṭhāne aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi.
This*, having made aspirations under previous Buddhas and accumulated wholesome deeds that lead to Nibbāna in various existences, was born as a forest-dweller (vanacaro) living in a forest ninety-two aeons ago, during the time of Tissa Bhagavā. The Bhagavā, wishing to favor him, entered the forest and sat at the foot of a certain tree in a place near him.
Vị này cũng đã tạo công đức dưới các Đức Phật quá khứ, tích lũy phước báu là nhân duyên cho sự giải thoát trong các kiếp sống khác nhau. Vào kiếp thứ chín mươi hai kể từ nay, vào thời Đức Phật Tissa, vị ấy tái sinh làm một người thợ săn và sống trong rừng. Đức Phật, để giúp đỡ vị ấy, đã vào rừng và ngồi dưới gốc cây gần nơi vị ấy ở.
So bhagavantaṃ disvā pasannacitto sugandhāni punnāgapupphāni ocinitvā bhagavantaṃ pūjesi.
Seeing the Blessed One, with a clear mind, he gathered fragrant punnāga flowers and paid homage to the Blessed One.
Người thợ săn nhìn thấy Đức Phật, tâm hoan hỷ, liền hái những bông Punnāga thơm ngát và dâng cúng Đức Phật.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde pāriyantadese vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, suhemantotissa nāmaṃ ahosi.
By that meritorious deed, he was reborn in the deva realm, and after repeatedly performing good deeds and transmigrating among devas and humans, he was reborn as the son of a wealthy brahmin in a border region during this Buddha's dispensation. His name was Suhemanta.
Nhờ nghiệp thiện ấy, vị ấy tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo nhiều phước báu khác, luân hồi trong cõi trời và loài người. Vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh làm con trai của một Bà la môn giàu có ở vùng biên giới, tên là Suhemanta.
So viññutaṃ patto saṅkassanagare migadāye viharantaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā tepiṭako hutvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva chaḷabhiñño paṭisambhidāpatto ahosi.
Having attained maturity, he approached the Blessed One who was residing in Migadāya in Saṅkassa city, listened to the Dhamma, gained faith, and went forth into homelessness. Having become a Tepiṭaka, he established insight (vipassanā) and not long after attained the six supernormal powers (chaḷabhiññā) and the analytical knowledges (paṭisambhidā).
Khi trưởng thành, vị ấy đến gặp Đức Phật đang an trú tại công viên Migadāya ở thành Saṅkassa, nghe pháp từ Ngài, phát sinh đức tin, xuất gia, trở thành người thông thạo Tam Tạng, bắt đầu tu tập thiền quán và chẳng bao lâu đã đạt được Lục thông và Tứ vô ngại giải.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.46-50) –
Thus, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Arahattaṃ pana patvā evaṃ cintesi – ‘‘mayā kho yaṃ sāvakena pattabbaṃ, taṃ anuppattaṃ, yaṃnūnāhaṃ idāni bhikkhūnaṃ anuggahaṃ kareyya’’nti.
After attaining Arahantship, he reflected thus: "What is to be attained by a disciple has been attained by me. Why do I not now provide help to the bhikkhus?"
Sau khi chứng đắc A-la-hán, Tôn giả suy nghĩ như vầy: “Điều mà một đệ tử cần phải đạt được, ta đã đạt được. Ước gì bây giờ ta có thể giúp đỡ các Tỳ-khưu!”
Evaṃ cintetvā pabhinnapaṭisambhidatāya akilāsutāya ca attano santikaṃ upagate bhikkhū yathārahaṃ ovadanto anusāsanto kaṅkhaṃ chindanto dhammaṃ kathento kammaṭṭhānaṃ niggumbaṃ nijjaṭaṃ katvā ācikkhanto viharati.
Reflecting thus, due to his mastery of the analytical knowledges (paṭisambhidā) and his tireless nature, he dwelt instructing and advising the bhikkhus who came to him as appropriate, resolving their doubts, teaching the Dhamma, and explaining meditation subjects in a clear and uncomplicated manner.
Suy nghĩ như vậy, do có Tứ Vô Ngại Giải (paṭisambhidā) phát triển và không mệt mỏi, Tôn giả an trú, khuyên dạy, hướng dẫn các Tỳ-khưu đến gần mình một cách thích đáng, đoạn trừ nghi ngờ, thuyết giảng Pháp, và chỉ dạy đề mục thiền (kammaṭṭhāna) một cách rõ ràng, không vướng mắc.
Athekadivasaṃ attano santikaṃ upagatānaṃ bhikkhūnaṃ viññūnañca puggalānaṃ visesaṃ ācikkhanto –
Then, one day, to explain a special point to the bhikkhus and discerning individuals who had come to him, he recited
Rồi một ngày nọ, khi đang chỉ dạy sự đặc biệt của Pháp cho các Tỳ-khưu và những người có trí tuệ đến gần mình, Tôn giả đã thuyết lên bài kệ:
Tattha sataliṅgassāti līnamatthaṃ gamentīti liṅgāni, atthesu saddassa pavattinimittāni, tāni pana sataṃ anekāni liṅgāni etassāti sataliṅgo.
There, sataliṅgassāti means "signs" (liṅgāni) are what make an object known; these are the causes for the application of words to objects. An object has many, even a hundred, such signs; thus it is "sataliṅga."
Trong đó, sataliṅgassā (có nhiều tướng) là những dấu hiệu (liṅga) dẫn đến ý nghĩa tiềm ẩn, là những nhân tố khởi phát của từ ngữ trong các ý nghĩa. Những dấu hiệu ấy là nhiều, vô số, nên gọi là sataliṅga (nhiều tướng).
Anekattho hi idha satasaddo, ‘‘sataṃ sahassa’’ntiādīsu viya na saṅkhyāvisesattho tassa sataliṅgassa.
Indeed, the word sata here signifies "many," not a specific number like "a hundred" in phrases such as "a hundred or a thousand."
Ở đây, từ “sata” có nhiều nghĩa, không phải chỉ là số lượng đặc biệt như trong “sataṃ sahassa” (trăm ngàn). Đối với ý nghĩa có nhiều tướng đó.
Atthassāti ñeyyassa, ñeyyañhi ñāṇena araṇīyato ‘‘attho’’ti vuccati.
Atthassāti means "of an object of knowledge." An object of knowledge is called "object" (attha) because it is to be known by knowledge.
Atthassā (của ý nghĩa) là của điều cần biết. Điều cần biết được gọi là “ý nghĩa” (attha) vì nó cần được đạt đến bằng trí tuệ.
So ca ekopi anekaliṅgo, yathā ‘‘sakko purindado maghavā’’ti, ‘‘paññā vijjā medhā ñāṇa’’nti ca.
And even one such object can have many signs, for example, "Sakka, Purindada, Maghavā," or "paññā, vijjā, medhā, ñāṇa."
Dù chỉ là một ý nghĩa, nó có nhiều tướng, ví dụ như “Sakko, Purindado, Maghavā” và “paññā, vijjā, medhā, ñāṇa”.
Yena liṅgena pavattinimittena tāvatiṃsādhipatimhi indasaddo pavatto, na tena tattha sakkādisaddā pavattā, atha kho aññena.
The sign (liṅga) or cause by which the word "Inda" is applied to the lord of the Tāvatiṃsa devas is not the same by which the words "Sakka" and so on are applied to him; rather, it is another.
Từ “Inda” được dùng cho vị chủ tể cõi Tam Thập Tam Thiên (Tāvatiṃsa) không phải do cùng một nhân tố khởi phát như các từ “Sakka” v.v., mà là do một nhân tố khác.
Tathā yena sammādiṭṭhimhi paññāsaddo pavatto, na tena vijjādisaddā.
Similarly, the sign by which the word "paññā" is applied to right understanding is not the same by which the words "vijjā" and so on are applied.
Cũng vậy, từ “paññā” được dùng cho Chánh kiến (sammādiṭṭhi) không phải do cùng một nhân tố như các từ “vijjā” v.v.
Tena vuttaṃ ‘‘sataliṅgassa atthassā’’ti.
Therefore, it is said, "of an object with many signs."
Vì vậy, đã nói “sataliṅgassa atthassā” (của ý nghĩa có nhiều tướng).
Satalakkhaṇadhārinoti anekalakkhaṇavato.
Satalakkhaṇadhārinoti means "possessing many characteristics."
Satalakkhaṇadhārino (mang nhiều đặc tính) là có nhiều đặc tính.
Lakkhīyati etenāti lakkhaṇaṃ, paccayabhāvino atthassa attano phalaṃ paṭicca paccayabhāvo, tena hi so ayaṃ imassa kāraṇanti lakkhīyati.
That by which something is marked is a characteristic (lakkhaṇa). For a causal phenomenon, its causal nature is understood by its effect. By this, it is marked as the cause of that effect.
Đặc tính (lakkhaṇa) là cái mà nhờ đó một vật được nhận biết. Đó là trạng thái nhân duyên của một ý nghĩa, được nhận biết qua quả của chính nó. Nhờ đó, người ta nhận biết: “Đây là nguyên nhân của cái này.”
So ca ekasseva atthassa anekappabhedo upalabbhati, tenāha ‘‘satalakkhaṇadhārino’’ti.
And such a characteristic can be found in many varieties for a single object, hence it is said, "bearing many characteristics."
Và một ý nghĩa duy nhất cũng có thể có nhiều loại đặc tính, vì vậy nói “satalakkhaṇadhārino” (mang nhiều đặc tính).
Atha vā lakkhīyantīti lakkhaṇāni, tassa tassa atthassa saṅkhatatādayo pakāravisesā te pana atthato avatthāvisesā veditabbā.
Alternatively, characteristics (lakkhaṇāni) are what are marked. These are specific distinctions, such as the conditioned nature (saṅkhatatā) of each phenomenon; they should be understood as specific states in reality.
Hoặc, những gì được nhận biết là các đặc tính (lakkhaṇa). Những trạng thái đặc biệt của từng ý nghĩa, như trạng thái hữu vi (saṅkhatatā) v.v., cần được hiểu là những trạng thái đặc biệt về bản chất.
Te ca pana tesaṃ aniccatādisāmaññalakkhaṇaṃ liṅgenti ñāpentīti ‘‘liṅgānī’’ti ca vuccanti.
And because these distinguish or reveal the common characteristics (sāmaññalakkhaṇa) of impermanence (aniccatā) and so on for those phenomena, they are also called "signs" (liṅgāni).
Những trạng thái này cũng được gọi là “tướng” (liṅga) vì chúng biểu thị, làm rõ những đặc tính chung (sāmaññalakkhaṇa) như vô thường (aniccatā) v.v. của chúng.
Tassime ākārā, yasmā ekassāpi atthassa aneke upalabbhanti.
These aspects, because many are found even in one object.
Những khía cạnh này, bởi vì ngay cả một ý nghĩa duy nhất cũng có nhiều khía cạnh.
Tena vuttaṃ ‘‘sataliṅgassa atthassa, satalakkhaṇadhārino’’ti.
Therefore, it is said, "of an object with many signs, bearing many characteristics."
Vì vậy, đã nói “sataliṅgassa atthassa, satalakkhaṇadhārino” (của ý nghĩa có nhiều tướng, mang nhiều đặc tính).
Tenāha āyasmā dhammasenāpati – ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’ti (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 3.5).
Thus, the venerable Dhammasenāpati said: "All phenomena, in all their aspects, come into the range of the knowledge of the Blessed Buddha."
Do đó, Tôn giả Dhammasenāpati đã nói: “Tất cả các pháp, với tất cả các khía cạnh, đều hiện rõ trong trí tuệ của Đức Phật Thế Tôn.”
Ekaṅgadassī dummedhoti evaṃ anekaliṅge anekalakkhaṇe atthe yo tattha ekaṅgadassī aputhupaññatāya ekaliṅgamattaṃ ekalakkhaṇamattañca disvā attanā diṭṭhameva ‘‘idameva sacca’’nti abhinivissa ‘‘moghamañña’’nti itaraṃ paṭikkhipati, hatthidassanakaandho viya ekaṅgagāhī dummedho duppañño tattha vijjamānānaṃyeva pakāravisesānaṃ ajānanato micchā abhinivisanato ca.
Ekaṅgadassī dummedhoti: Of such an object, endowed with many signs and many characteristics, whoever, being of unpenetrating wisdom (aputhupaññatā), sees only a single sign or a single characteristic, and clinging to what he has seen as "this alone is true," rejects the rest as "worthless"—such a person, grasping only one aspect like the blind men seeing an elephant, is dummedho, dull-witted, lacking wisdom, because he does not know the specific modes that actually exist there and because he clings to wrong views.
Ekaṅgadassī dummedho (kẻ ngu si chỉ thấy một phần) là người ngu si, do trí tuệ không rộng lớn, chỉ thấy một tướng hoặc một đặc tính của ý nghĩa có nhiều tướng, nhiều đặc tính đó, rồi chấp chặt vào điều mình thấy là “chân lý duy nhất” và bác bỏ những điều khác là “vô ích,” giống như người mù sờ voi chỉ nắm một phần. Kẻ đó là dummedho (kẻ ngu si), vì không biết những khía cạnh đặc biệt đang tồn tại ở đó và vì chấp chặt một cách sai lầm.
Satadassī ca paṇḍitoti paṇḍito pana tattha vijjamāne anekepi pakāre attano paññācakkhunā sabbaso passati.
Satadassī ca paṇḍitoti: The wise (paṇḍito) person, however, sees all the many aspects existing there with his eye of wisdom.
Satadassī ca paṇḍito (còn bậc hiền trí thấy được nhiều) là bậc hiền trí thấy rõ tất cả những khía cạnh phong phú đang tồn tại ở đó bằng tuệ nhãn của mình.
Yo vā tattha labbhamāne aneke paññācakkhunā attanāpi passati, aññesampi dasseti pakāseti, so paṇḍito vicakkhaṇo atthesu kusalo nāmāti.
Or whoever, with his eye of wisdom, sees the many aspects that can be found there, and also reveals and makes them clear to others, that person is called paṇḍito, discerning and skilled in objects.
Hoặc, người nào tự mình thấy được nhiều khía cạnh có thể tìm thấy ở đó bằng tuệ nhãn, và cũng chỉ bày, giải thích cho người khác, thì người đó được gọi là paṇḍito (bậc hiền trí), là người sáng suốt, thiện xảo trong các ý nghĩa.
Evaṃ thero ukkaṃsagataṃ attano paṭisambhidāsampattiṃ bhikkhūnaṃ vibhāvesi.
In this way, the elder revealed his supreme attainment of the analytical knowledges (paṭisambhidā) to the bhikkhus.
Như vậy, vị Trưởng lão đã bày tỏ sự thành tựu Vô Ngại Giải vượt trội của mình cho các Tỳ-khưu.
Pabbajiṃ tulayitvānāti āyasmato dhammasavattherassa gāthā.
Pabbajiṃ tulayitvānāti: This is a verse of the Venerable Dhammasava Thera.
Pabbajiṃ tulayitvānā (Ta đã xuất gia sau khi cân nhắc) là bài kệ của Tôn giả Trưởng lão Dhammasava.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự khởi nguyên như thế nào?
Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle suvaccho nāma brāhmaṇo hutvā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū gharāvāse dosaṃ disvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññāyatane pabbatantare assamaṃ kāretvā bahūhi tāpasehi saddhiṃ vasi.
It is said that in the time of Padumuttara Bhagavā, this elder was a brahmin named Suvaccha, proficient in the three Vedas. Seeing the fault in household life, he went forth as an ascetic and, building a hermitage in a forest retreat amidst mountains, he resided there with many other ascetics.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, Tôn giả là một Bà-la-môn tên Suvaccha, thông thạo ba bộ Veda. Sau khi thấy lỗi lầm trong đời sống gia đình, Tôn giả đã xuất gia làm ẩn sĩ, dựng am thất trong khu rừng và giữa núi non, sống cùng nhiều ẩn sĩ khác.
Athassa kusalabījaṃ ropetukāmo padumuttaro bhagavā assamasamīpe ākāse ṭhatvā iddhipāṭihāriyaṃ dassesi.
Then, Padumuttara Bhagavā, wishing to plant a seed of merit in him, stood in the air near the hermitage and displayed a psychic feat.
Lúc bấy giờ, Đức Phật Padumuttara, với ý muốn gieo hạt giống thiện lành cho vị ẩn sĩ này, đã đứng trên không trung gần am thất và thị hiện thần thông.
So taṃ disvā pasannamānaso pūjetukāmo nāgapupphāni ocināpesi.
Seeing this, the ascetic's mind was filled with faith, and wishing to pay homage, he had nāga flowers gathered.
Vị ẩn sĩ thấy vậy, tâm hoan hỷ, muốn cúng dường nên sai người hái hoa nāga.
Satthā, ‘‘alaṃ imassa tāpasassa ettakaṃ kusalabīja’’nti pakkāmi.
The Teacher thought, "This much merit-seed is sufficient for this ascetic," and departed.
Đức Thế Tôn nghĩ: “Hạt giống thiện lành như vậy là đủ cho vị ẩn sĩ này,” rồi Ngài rời đi.
So pupphāni gahetvā satthu gamanamaggaṃ okiritvā cittaṃ pasādento añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi.
The ascetic took the flowers, strewed them along the path where the Teacher had gone, purified his mind, raised his clasped hands in reverence, and stood there.
Vị ẩn sĩ lấy hoa, rải trên con đường Đức Thế Tôn đã đi, tâm hoan hỷ, chắp tay đứng.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā dhammasavoti laddhanāmo viññutaṃ patto hetusampattiyā codiyamāno gharāvāse ādīnavaṃ pabbajjāya ānisaṃsañca disvā dakkhiṇāgirismiṃ viharantaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
By that meritorious deed, he was reborn in the deva realm, and repeatedly transmigrating only in happy destinations (sugati), during this Buddha's dispensation, he was reborn in a brahmin family in Magadha. He received the name Dhammasava. Having attained maturity, prompted by his accumulated wholesome karma (hetusampatti), he saw the disadvantage of household life and the benefit of going forth. He approached the Blessed One who was residing in Dakkhināgiri, listened to the Dhamma, gained faith, went forth, and undertaking the practice of vipassanā, not long after attained Arahantship.
Nhờ nghiệp phước đó, vị ẩn sĩ tái sinh vào cõi trời, rồi luân hồi trong các cõi thiện thệ từ đời này sang đời khác. Trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở xứ Magadha, được đặt tên là Dhammasava. Khi trưởng thành, được thúc đẩy bởi sự đầy đủ nhân duyên (hetusampatti), vị ấy thấy sự nguy hiểm trong đời sống gia đình và lợi ích của sự xuất gia. Vị ấy đến gần Đức Thế Tôn đang ngự tại Dakkhinagiri, nghe Pháp, phát sinh tín tâm, rồi xuất gia. Thực hành thiền quán (vipassanā), chẳng bao lâu vị ấy chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.39-45) –
Thus, it is said in the Apadāna:
Vì vậy, trong Apadāna đã nói:
Tattha pabbajiṃ tulayitvānāti ‘‘sambādho gharāvāso rajāpatho’’tiādinā (dī. ni. 1.191; ma. ni. 2.10; saṃ. ni. 2.154) gharāvāse, ‘‘appassādā kāmā bahudukkhā bahupāyāsā’’tiādinā (pāci. 417; ma. ni. 1.177) kāmesu ādīnavaṃ tappaṭipakkhato nekkhamme ca ānisaṃsaṃ tulabhūtāya paññāya vicāretvā vīmaṃsitvāti attho.
Here, pabbajiṃ tulayitvānā means, “The household life is confining, a path of defilement,” and so on, contemplating the drawbacks of household life, and “Sensual pleasures are of little satisfaction, full of suffering, full of vexation,” and so on, contemplating the drawbacks of sensual pleasures, and by contrast, the advantage of renunciation, having analyzed and examined them with wisdom like a balance. The rest is in the manner stated below.
Trong đó, pabbajiṃ tulayitvānā (Ta đã xuất gia sau khi cân nhắc) có nghĩa là đã quán xét, cân nhắc bằng trí tuệ như một cái cân, thấy sự nguy hiểm trong đời sống gia đình qua câu “đời sống gia đình chật hẹp, là con đường của bụi bẩn” và thấy sự nguy hiểm trong các dục lạc qua câu “các dục lạc ít vị ngon, nhiều khổ đau, nhiều phiền não,” và thấy lợi ích trong sự xuất ly (nekkhamma) đối lập với điều đó.
Sesaṃ heṭṭhā vuttanayameva.
The rest is in the manner stated below.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói ở trên.
Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
And this itself was the Elder’s declaration of attainment.
Và đây chính là lời tuyên bố về sự chứng đắc A-la-hán của vị Trưởng lão.
Sa vīsavassasatikoti āyasmato dhammasavapituttherassa gāthā.
Sa vīsavassasatiko – this is the verse of the Venerable Elder Dhammasava’s Father.
Sa vīsavassasatiko (Ông ấy một trăm hai mươi tuổi) là bài kệ của Tôn giả Trưởng lão Dhammasavapitu.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự khởi nguyên như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro buddhasuññe loke kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto bhūtagaṇe nāma pabbate viharantaṃ paccekasambuddhaṃ disvā pasannamānaso tiṇasūlapupphehi pūjaṃ akāsi.
This Elder also, having made aspirations under former Buddhas, accumulating merit in various existences, was reborn in a noble family in a world devoid of Buddhas. Having reached maturity, he saw a Paccekabuddha dwelling on a mountain named Bhūtagana. With a serene mind, he made an offering of grass, thorns, and flowers. Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva realm. After repeatedly performing meritorious deeds and wandering only in happy destinations, he was reborn in a brahmin family in the Magadha kingdom during this Buddha-era. Having reached maturity, he married and had a son named Dhammasava. When his son went forth, he himself, being one hundred and twenty years old, felt profound urgency, thinking, “My son, though young, has gone forth; why should I not go forth?” He went to the Teacher, listened to the Dhamma, and went forth. He then established Vipassanā and soon realized arahantship.
Nghe nói, vị này cũng đã từng gieo trồng công đức dưới chân các Đức Phật quá khứ. Trong một thế giới không có Phật, vị ấy tái sinh vào một gia đình quý tộc. Khi trưởng thành, vị ấy thấy một vị Phật Độc Giác đang ngự trên núi Bhūtagana, tâm hoan hỷ, đã cúng dường bằng hoa cỏ.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto dārapariggahaṃ katvā dhammasavaṃ nāma puttaṃ labhitvā tasmiṃ pabbajite sayampi vīsavassasatiko hutvā, ‘‘mama putto tāva taruṇo pabbaji, atha kasmā nāhaṃ pabbajissāmī’’ti sañjātasaṃvego satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ sacchākāsi.
It is said in the Apadāna:
Do công đức ấy, vị ấy tái sinh vào cõi trời, rồi luân hồi hết cõi tốt lành này đến cõi tốt lành khác. Đến thời Đức Phật này xuất hiện, vị ấy tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở xứ Magadha. Khi đã trưởng thành, vị ấy lập gia đình, sinh được một người con tên là Dhammasava. Khi con trai xuất gia, chính vị ấy, lúc đã một trăm hai mươi tuổi, cảm thấy xúc động rằng: “Con trai ta còn trẻ mà đã xuất gia, vậy tại sao ta lại không xuất gia?” Sau đó, vị ấy đến gặp Đức Thế Tôn, nghe pháp, rồi xuất gia. Phát triển thiền quán (vipassanā), không lâu sau vị ấy đã chứng đắc A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.35-38) –
It is said in the Apadāna:
Điều này đã được nói trong Apadāna:
Na nūnāyaṃ paramahitānukampinoti āyasmato saṅgharakkhitattherassa gāthā.
Na nūnāyaṃ paramahitānukampino – this is the verse of the Venerable Elder Saṅgharakkhita.
Na nūnāyaṃ paramahitānukampino là bài kệ của Trưởng lão Saṅgharakkhita đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện khởi nguyên là gì?
Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito catunavute kappe kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ pabbatapāde vasante satta paccekasambuddhe disvā pasannamānaso kadambapupphāni gahetvā pūjesi.
He too, having made aspirations under former Buddhas, accumulating merit in various existences, was reborn in a noble family ninety-four aeons ago from this one. Having reached maturity, one day, seeing seven Paccekabuddhas dwelling at the foot of a mountain, he became joyful and, taking kadamba flowers, offered them in worship.
Vị ấy cũng đã tạo các điều kiện thuận lợi dưới các Đức Phật thời quá khứ, tích lũy công đức trong nhiều kiếp. Từ đây, chín mươi bốn kiếp về trước, vị ấy tái sinh vào một gia đình quý tộc. Khi đã trưởng thành, một ngày nọ, vị ấy thấy bảy vị Độc Giác Phật đang cư ngụ dưới chân núi, tâm sanh hoan hỷ, bèn hái hoa kadamba (hoa gáo) để cúng dường.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ ibbhakule nibbatti, tassa saṅgharakkhitoti nāmaṃ ahosi.
By that meritorious deed, he was reborn in the deva realm. After repeatedly performing meritorious deeds and wandering only in happy destinations, he was reborn in a wealthy family in Sāvatthī during this Buddha-era, and his name was Saṅgharakkhita.
Do công đức ấy, vị ấy tái sinh vào cõi trời, rồi lặp đi lặp lại việc tạo công đức, luân hồi trong các cõi thiện. Đến thời Đức Phật này xuất hiện, vị ấy tái sinh vào một gia đình giàu có ở Sāvatthī, và được đặt tên là Saṅgharakkhita.
So viññutaṃ patto paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā aññataraṃ bhikkhuṃ sahāyaṃ katvā araññe viharati.
Having reached maturity and gained faith, he went forth, took a meditation subject, made another bhikkhu his companion, and dwelt in the forest.
Khi đã trưởng thành, vị ấy có được đức tin, xuất gia, thọ nhận đề mục thiền định (kammaṭṭhāna), kết bạn với một vị tỳ khưu khác và sống trong rừng.
Therassa vasanaṭṭhānato avidūre vanagumbe ekā migī vijāyitvā taruṇaṃ chāpaṃ rakkhantī chātajjhattāpi puttasinehena dūre gocarāya na gacchati, āsanne ca tiṇodakassa alābhena kilamati.
Not far from the Elder’s dwelling place, in a thicket, a doe had given birth and was protecting her young fawn. Though hungry, out of affection for her son, she would not go far to graze, and nearby, due to lack of grass and water, she suffered.
Không xa nơi Trưởng lão cư ngụ, trong một bụi cây, có một con hươu cái vừa sinh con non. Dù rất đói, nhưng vì tình thương con, nó không đi kiếm ăn xa, và vì không tìm được cỏ và nước gần đó, nó trở nên kiệt sức.
Taṃ disvā thero, ‘‘aho vatāyaṃ loko taṇhābandhanabaddho mahādukkhaṃ anubhavati, na taṃ chindituṃ sakkotī’’ti saṃvegajāto tameva aṅkusaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Seeing this, the Elder reflected, “Alas, this world is bound by the fetters of craving, experiencing great suffering, and unable to cut them off!” Filled with urgency, he used this very situation as a goad, developed Vipassanā, and soon attained arahantship.
Thấy vậy, Trưởng lão cảm thấy xúc động: “Ôi! Thế gian này bị trói buộc bởi sợi dây tham ái, chịu đựng khổ đau lớn lao, nhưng không thể cắt đứt nó.” Vị ấy lấy chính con hươu đó làm đề mục (aṅkusaṃ), phát triển thiền quán (vipassanā) và chứng đắc A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.30-34) –
It is said in the Apadāna:
Điều này đã được nói trong Apadāna:
Tattha na nūnāyanti na-iti paṭisedhe nipāto.
Here, na nūnāyaṃ – na is a particle of negation. Nūnā is for conjecture. The word division is Nūna ayaṃ. Paramahitānukampino means “of the Blessed One, whose practice is to have utmost and unsurpassed compassion for beings for their welfare.”
Nūnā là để chỉ sự suy đoán.
Nūnāti parivitakke.
Rahogato means “gone into solitude,” meaning endowed with physical seclusion by having gone to an empty dwelling.
Phân tích từ là nūna ayaṃ.
Nūna ayanti padacchedo.
The word division is Nūna ayaṃ.
Paramahitānukampino có nghĩa là của Đức Thế Tôn, bậc có lòng từ bi vô hạn đối với chúng sinh, hoặc bậc có lòng từ bi tối thượng và vô song vì lợi ích của chúng sinh.
Paramahitānukampinoti paramaṃ ativiya, paramena vā anuttarena hitena satte anukampanasīlassa bhagavato.
Paramahitānukampino means “of the Blessed One, whose practice is to have utmost and unsurpassed compassion for beings for their welfare.”
Rahogato có nghĩa là đã đi đến nơi vắng vẻ, đã đi đến nơi thanh vắng, tức là đã thực hành sự cô tịch thân.
Rahogatoti rahasi gato, suññāgāragato kāyavivekayuttoti attho.
Rahogato means “gone into solitude,” meaning endowed with physical seclusion by having gone to an empty dwelling.
Trong anuvigaṇeti, hai từ “na nūnā” cần được thêm vào và kết nối thành “nānuvigaṇeti nūnā”, nghĩa là “chắc chắn không suy nghĩ”, “ta nghĩ là không chú tâm”.
Anuvigaṇetīti ettha ‘‘na nūnā’’ti padadvayaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ ‘‘nānuvigaṇeti nūnā’’ti, na cintesi maññe, ‘‘nānuyuñjatī’’ti takkemīti attho.
In anuvigaṇeti, the two words “na nūnā” should be brought and connected as “nānuvigaṇeti nūnā,” meaning “I suppose he does not think,” or “I conjecture he does not practice.”
Sāsanaṃ có nghĩa là giáo pháp về sự thực hành, ý là sự tu tập thiền định về Tứ Diệu Đế.
Sāsananti paṭipattisāsanaṃ, catusaccakammaṭṭhānabhāvananti adhippāyo.
Sāsanaṃ means the Dispensation of Practice, the development of the meditation subject of the Four Noble Truths. This is the intention.
Tathā hī có nghĩa là vì lý do đó, tức là vì không chú tâm vào giáo pháp của Đức Thế Tôn.
Tathā hīti teneva kāraṇena, satthu sāsanassa ananuyuñjanato eva.
Tathā hī means “for that very reason,” that is, due to not practicing the Teacher’s Dispensation.
Ayaṃ có nghĩa là vị tỳ khưu này.
Ayanti ayaṃ bhikkhu.
Ayaṃ means “this bhikkhu.”
Pākatindriyo có nghĩa là người có các căn buông lung, tức là các căn như mắt không được phòng hộ, vì các căn, với ý là căn thứ sáu, đã phóng túng theo các đối tượng của chúng.
Pākatindriyoti manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ yathāsakaṃ visayesu vissajjanato sabhāvabhūtaindriyo, asaṃvutacakkhudvārādikoti attho.
Pākatindriyo (one whose faculties are unrestrained) means one whose faculties, with the mind as the sixth, are released into their respective objects by their nature; it means one whose eye-door, etc., are uncontrolled.
Để đưa ra ví dụ về vị tỳ khưu sống với các căn buông lung vì sự trói buộc của tham ái chưa được cắt đứt, vị ấy nói “migī yathā taruṇajātikā vane”.
Yassa taṇhāsaṅgassa acchinnatāya so bhikkhu pākatindriyo viharati, tassa upamaṃ dassento ‘‘migī yathā taruṇajātikā vane’’ti āha.
Intending to show a simile for that bhikkhu who, because the bond of craving is not cut, dwells with unrestrained faculties, he said: ‘as a young deer in the forest’.
Ý là: Như con hươu cái non này, vì tình thương con chưa được cắt đứt, phải chịu khổ trong rừng và không thể vượt qua nó, thì vị tỳ khưu này cũng vậy, vì sự trói buộc chưa được cắt đứt, sống với các căn buông lung và không thể vượt qua khổ đau của luân hồi.
Yathā ayaṃ taruṇasabhāvā migī puttasnehassa acchinnatāya vane dukkhaṃ anubhavati, na taṃ ativattati, evamayampi bhikkhu saṅgassa acchinnatāya pākatindriyo viharanto vaṭṭadukkhaṃ nātivattatīti adhippāyo.
Just as this young deer, being naturally young, experiences suffering in the forest because its affection for its offspring is not cut, and does not overcome that, so too, this bhikkhu, dwelling with unrestrained faculties because the bond (of craving) is not cut, does not overcome the suffering of saṃsāra—this is the intention.
Hoặc có thể đọc là “taruṇavijātikā”.
‘‘Taruṇavijātikā’’ti vā pāṭho.
Or else, the reading is ‘‘taruṇavijātikā’’.
Ý là con non mới sinh.
Abhinavappasutā bālavacchāti attho.
It means a young calf, one recently delivered.
Nghe vậy, vị tỳ khưu đó cảm thấy xúc động, phát triển thiền quán và không lâu sau đã chứng đắc A-la-hán quả.
Taṃ sutvā so bhikkhu sañjātasaṃvego vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Having heard that, that bhikkhu became deeply stirred, developed vipassanā, and before long attained arahantship.
Nghe điều đó, vị Tỳ-khưu ấy phát tâm xúc động, tăng trưởng thiền quán và không lâu sau chứng đắc A-la-hán.
Nagā nagaggesu susaṃvirūḷhāti āyasmato usabhattherassa gāthā.
Nagā nagaggesu susaṃvirūḷhā (trees, well-grown on mountain peaks)—this is the verse of the Venerable Thera Usabha.
Nagā nagaggesu susaṃvirūḷhā là bài kệ của Trưởng lão Usabha đáng kính.
Kā uppati?
What is its origin?
Sự kiện khởi nguyên là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni karonto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle devaputto hutvā nibbatto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso dibbapupphehi pūjaṃ akāsi.
This thera, too, having made aspirations under past Buddhas and accumulated wholesome deeds conducive to liberation in various existences, was reborn as a deva in the time of Sikhi Bhagavā, thirty-one aeons ago. One day, seeing the Teacher, with a gladdened mind, he offered divine flowers.
Vị ấy cũng đã tạo các điều kiện thuận lợi dưới các Đức Phật thời quá khứ, thực hiện các công đức dẫn đến Niết Bàn trong nhiều kiếp. Từ đây, ba mươi mốt kiếp về trước, vào thời Đức Phật Sikhī, vị ấy tái sinh làm một vị thiên tử. Một ngày nọ, thấy Đức Thế Tôn, vị ấy tâm sanh hoan hỷ và cúng dường bằng hoa trời.
Sā pupphapūjā sattāhaṃ pupphamaṇḍapākārena aṭṭhāsi.
That flower offering remained for seven days in the form of a flower pavilion.
Lễ cúng dường hoa đó đã tồn tại dưới dạng một lều hoa trong bảy ngày.
Devamanussānaṃ mahāsamāgamo ahosi.
A great assembly of devas and humans took place.
Một cuộc tụ họp lớn của chư thiên và loài người đã diễn ra.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe ibbhakule nibbatti, tassa usabhoti nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious deed, he wandered through existences among devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn into a wealthy family in the Kosala country, and his name was Usabha.
Do công đức ấy, vị ấy luân hồi trong cõi trời và cõi người. Đến thời Đức Phật này xuất hiện, vị ấy tái sinh vào một gia đình giàu có ở xứ Kosala, và được đặt tên là Usabha.
So viññutaṃ patto jetavanapaṭiggahaṇe satthari laddhappasādo pabbajitvā katapubbakicco araññe pabbatapāde viharati.
Having attained understanding, he gained confidence in the Teacher on the day of the Jetavana's acceptance, went forth, performed his preliminary duties, and dwelt at the foot of a mountain in the forest.
Khi đã trưởng thành, vị ấy có được đức tin nơi Đức Thế Tôn vào ngày thọ nhận Tịnh Xá Jetavana, xuất gia, hoàn thành các nghi lễ sơ khởi và sống dưới chân núi trong rừng.
Tena ca samayena pāvusakālameghe abhippavuṭṭhe pabbatasikharesu rukkhagacchalatāya ghanapaṇṇasaṇḍino honti.
At that time, when the monsoon clouds poured down, the trees, bushes, and creepers on the mountain peaks became thick with dense foliage.
Vào thời điểm đó, khi những đám mây mưa mùa hạ đổ xuống, cây cối và bụi rậm trên các đỉnh núi trở nên rậm rạp với tán lá dày đặc.
Athekadivasaṃ thero leṇato nikkhamitvā taṃ vanarāmaṇeyyakaṃ pabbatarāmaṇeyyakañca disvā yonisomanasikāravasena ‘‘imepi nāma rukkhādayo acetanā utusampattiyā vaḍḍhiṃ pāpuṇanti, atha kasmā nāhaṃ utusappāyaṃ labhitvā guṇehi vaḍḍhiṃ pāpuṇissāmī’’ti cintento –
Then, one day, the thera emerged from his cave, and seeing that charming forest and mountain scenery, he reflected wisely: "These trees and other inanimate things grow abundantly with the favorable season; why should I not obtain a favorable season and grow in qualities?" Thus reflecting, he said:
Rồi một ngày nọ, Trưởng lão bước ra khỏi hang đá, thấy vẻ đẹp của khu rừng và ngọn núi, bèn suy nghĩ một cách khôn ngoan (yonisomanasikāra): “Ngay cả những cây cối vô tri này cũng phát triển nhờ sự thuận lợi của thời tiết, vậy tại sao ta lại không thể phát triển các phẩm chất tốt lành khi có được điều kiện thuận lợi về thời tiết?” Vị ấy thốt lên bài kệ:
Tattha nagāti rukkhā, ‘‘nāgā’’ti keci vadanti, nāgarukkhāti attho.
There, nagā means trees; some say ‘‘nāgā,’’ meaning ironwood trees.
Người khao khát sự cô tịch và có nhận thức về rừng.”
Nagaggesūti pabbatasikharesu.
Nagaggesu means on mountain peaks.
Nagaggesu có nghĩa là: trên các đỉnh núi.
Susaṃvirūḷhāti suṭṭhu samantato virūḷhamūlā hutvā parito upari ca sammadeva sañjātasākhaggapallavappasākhāti attho.
Susaṃvirūḷhā means well-grown all around, having well-spread roots, and having branches, twigs, and sprouts that have grown thoroughly all around and upwards; this is the meaning.
Susaṃvirūḷhā có nghĩa là: đã bén rễ rất tốt từ mọi phía, và đã phát triển cành, lá, chồi, và cành con rất tốt từ mọi phía và phía trên.
Udaggameghena navena sittāti paṭhamuppannena uḷārena mahatā pāvusameghena abhippavuṭṭhā.
Udaggameghena navena sittā means drenched by the grand, immense monsoon clouds that first arose.
Udaggameghena navena sittā có nghĩa là: được tưới bởi một trận mưa lớn đầu mùa, một đám mây mưa lớn, cao quý.
Vivekakāmassāti kilesavivittaṃ cittavivekaṃ icchantassa, araññavāsena tāva kāyaviveko laddho, idāni upadhivivekādhigamassa nissayabhūto cittaviveko laddhabboti taṃ patthayamānassa, jāgariyaṃ anuyuñjantassāti attho, tenāha ‘‘araññasaññino’’ti.
Vivekakāmassa (for one desiring seclusion) means for one desiring mental seclusion, which is a cause of seclusion from defilements. Physical seclusion has been attained through dwelling in the forest; now, mental seclusion, which is the basis for the attainment of the seclusion from substrata, should be attained. For one aspiring to that, for one practicing wakefulness—this is the meaning. Therefore, it is said ‘‘araññasaññino’’ (for one mindful of the forest).
Vivekakāmassā có nghĩa là người mong cầu sự thanh tịnh tâm (cittaviveka) thoát ly khỏi phiền não (kilesavivittaṃ). Bằng cách sống ở rừng, sự thanh tịnh thân (kāyaviveka) đã đạt được như vậy. Bây giờ, sự thanh tịnh tâm (cittaviveka), vốn là nền tảng để đạt được sự thanh tịnh khỏi các chấp thủ (upadhiviveka), phải được đạt đến. Có nghĩa là người tinh tấn thực hành sự tỉnh thức, mong cầu điều đó. Vì vậy đã nói “araññasaññino” (người có nhận thức về rừng).
Araññavāso nāma satthārā vaṇṇito thomito.
Dwelling in the forest is praised and extolled by the Teacher.
Việc sống ở rừng đã được Đức Bổn Sư tán thán và ca ngợi.
So ca kho yāvadeva samathavipassanābhāvanāpāripūriyā, tasmā sā mayā hatthagatā kātabbāti evaṃ araññagatasaññino nekkhammasaṅkappabahulassāti attho.
And that dwelling is for the complete fulfillment of samatha and vipassanā meditation. Therefore, that must be achieved by me. Thus, for one whose perception is that of dwelling in the forest, for one whose thoughts are predominantly of renunciation—this is the meaning.
Và việc đó chỉ nhằm mục đích hoàn thiện sự tu tập samatha và vipassanā. Do đó, ta phải nắm bắt được điều đó. Có nghĩa là người đã đến rừng với nhận thức như vậy, người có nhiều tư duy xuất ly (nekkhammasaṅkappa).
Janetīti uppādenti, puthutte hi idaṃ ekavacanaṃ.
Janetī means generates; this is a singular verb used for a plural subject.
Janetī có nghĩa là phát sinh. Đây là số ít trong trường hợp số nhiều.
Keci pana ‘‘janentī’’ti paṭhanti.
Some read ‘‘janentī’’ (plural).
Tuy nhiên, một số người đọc là “janentī”.
Bhiyyoti uparūpari.
Bhiyyo means repeatedly, exceedingly.
Bhiyyo có nghĩa là hết lần này đến lần khác, liên tục.
Usabhassāti attānameva paraṃ viya vadati.
Usabhassa means speaking of himself as if he were another.
Usabhassā có nghĩa là nói về chính mình như thể nói về người khác.
Kalyatanti kalyabhāvaṃ cittassa kammaññataṃ bhāvanāyogyataṃ.
Kalyataṃ means aptness, the fitness of mind for meditation.
Kalyataṃ có nghĩa là sự tốt đẹp của tâm, sự thích hợp cho công việc, sự phù hợp để tu tập.
Svāyamattho heṭṭhā vuttoyeva.
The meaning of this has already been stated above.
Ý nghĩa này đã được giải thích ở phần dưới.
Evaṃ thero imaṃ gāthaṃ vadantoyeva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Thus, the thera, while reciting this verse, aroused vipassanā and attained arahantship.
Như vậy, vị Trưởng lão này, trong khi đọc bài kệ này, đã thúc đẩy tu tập vipassanā và đạt đến Arahantship.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.25-29) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì vậy đã nói trong Apadāna:
Duppabbajjaṃ ve duradhivāsā gehāti āyasmato jentattherassa gāthā.
Duppabbajjaṃ ve duradhivāsā gehā (difficult is renunciation, indeed, difficult are homes to live in)—this is the verse of the Venerable Thera Jenta.
Bài kệ Duppabbajjaṃ ve duradhivāsā gehā này là của Tôn giả Jenta Thera.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện gì đã xảy ra?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto sikhissa bhagavato kāle devaputto hutvā nibbatti.
This thera, too, having made aspirations under past Buddhas and accumulated wholesome deeds conducive to liberation in various existences, was reborn as a deva in the time of Sikhi Bhagavā.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các thời Phật quá khứ, tích lũy thiện nghiệp là nền tảng cho sự thoát ly khỏi luân hồi trong các kiếp sống khác nhau, và đã tái sinh làm thiên tử vào thời Đức Phật Sikhī.
So ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto kiṃkirātapupphehi pūjaṃ akāsi.
One day, seeing the Teacher, with a gladdened mind, he offered Kiṃkirāta flowers.
Một ngày nọ, thấy Đức Bổn Sư, với tâm hoan hỷ, ông đã cúng dường hoa kiṃkirāta.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe jentagāme ekassa maṇḍalikarājassa putto hutvā nibbatti, jentotissa nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious deed, he wandered through existences among devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn as the son of a provincial ruler in Jentagāma in the Magadha kingdom, and his name was Jenta.
Với công đức đó, ông đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, và vào thời Đức Phật hiện tại, ông đã tái sinh làm con trai của một vị tiểu vương ở làng Jenta, xứ Magadha, và được đặt tên là Jenta.
So viññutaṃ patto daharakāleyeva hetusampattiyā codiyamāno pabbajjāninnamānaso hutvā puna cintesi – ‘‘pabbajjā nāma dukkarā, gharāpi durāvāsā, dhammo ca gambhīro, bhogā ca duradhigamā, kiṃ nu kho kattabba’’nti evaṃ pana cintābahulo hutvā vicaranto ekadivasaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇi.
Having attained understanding, even in his youth, he was prompted by the fulfillment of conditions, and his mind inclined towards renunciation. But then he reflected again: “Renunciation is difficult, and homes are difficult to dwell in, and the Dhamma is profound, and wealth is hard to acquire. What then should be done?” Thus, being full of such thoughts, he wandered about. One day, he went to the Teacher and listened to the Dhamma.
Khi đến tuổi trưởng thành, ngay từ khi còn trẻ, được thúc đẩy bởi sự đầy đủ của các nhân duyên, ông có khuynh hướng xuất gia. Sau đó, ông lại suy nghĩ: “Sự xuất gia thật khó khăn, cuộc sống gia đình cũng khó ở, Dhamma thì sâu xa, tài sản thì khó kiếm được. Ta nên làm gì đây?” Với nhiều suy tư như vậy, một ngày nọ, ông đi đến chỗ Đức Bổn Sư và nghe pháp.
Sutakālato paṭṭhāya pabbajjābhirato hutvā satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya arahattaṃ sacchākāsi.
From the time he heard it, he became devoted to renunciation. He went forth under the Teacher, took a meditation subject, developed vipassanā, and quickly realized arahantship through an easy path of practice with swift penetration.
Từ khi nghe pháp, ông trở nên hoan hỷ với sự xuất gia, và đã xuất gia dưới sự chỉ dẫn của Đức Bổn Sư. Sau khi nhận đề mục thiền (kammaṭṭhāna), ông đã phát triển vipassanā và đạt đến Arahantship một cách nhanh chóng với con đường thực hành dễ dàng.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.21-24) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì vậy đã nói trong Apadāna:
Tattha duppabbajjanti appaṃ vā mahantaṃ vā bhogakkhandhañceva ñātiparivaṭṭañca pahāya imasmiṃ sāsane uraṃ datvā pabbajanassa dukkarattā dukkhaṃ pabbajanaṃ, dukkarā pabbajjāti duppabbajjaṃ.
Therein, duppabbajjaṃ means hard to go forth, difficult is going forth, because it is hard for one who has gone forth in this Dispensation, giving up little or much wealth and a circle of relatives, to embrace the ascetic life. Difficult is going forth, thus duppabbajjaṃ.
Trong đó, duppabbajjaṃ có nghĩa là sự xuất gia khó khăn, vì việc từ bỏ khối tài sản nhỏ hay lớn cùng với dòng họ để xuất gia trong giáo pháp này là điều khó khăn. Sự xuất gia là khó khăn, nên gọi là duppabbajjaṃ.
Veti nipātamattaṃ, daḷhattho vā ‘‘pabbajjā dukkhā’’ti.
Ve is merely an indeclinable particle, or it has the meaning of emphasis, "going forth is suffering."
Ve là một tiểu từ, hoặc có nghĩa là sự kiên định, “sự xuất gia là khổ đau”.
Gehañce āvaseyyaṃ, duradhivāsā gehā, yasmā gehaṃ adhivasantena raññā rājakiccaṃ, issarena issarakiccaṃ, gahapatinā gahapatikiccaṃ kattabbaṃ hoti, parijano ceva samaṇabrāhmaṇā ca saṅgahetabbā, tasmiṃ tasmiñca kattabbe kariyamānepi gharāvāso chiddaghaṭo viya mahāsamuddo viya ca duppūro, tasmā gehā nāmete adhivasituṃ āvasituṃ dukkhā dukkarāti katvā duradhivāsā durāvāsāti.
If one were to dwell in a house, duradhivāsā gehā, since one dwelling in a house, as a king, must perform royal duties; as a master, must perform a master's duties; as a householder, must perform a householder’s duties; and family members, ascetics, and brahmins must be supported. Even while performing those various duties, household life is hard to fill, like a broken pot or a great ocean. Therefore, these houses are difficult to dwell in, difficult to live in; thus, duradhivāsā (hard to dwell in), durāvāsā (hard to inhabit).
Nếu sống trong gia đình, gehā duradhivāsā (cuộc sống gia đình thật khó ở), bởi vì khi sống trong gia đình, một vị vua phải làm việc của vua, một vị quan phải làm việc của quan, một gia chủ phải làm việc của gia chủ; người thân và các sa-môn, bà-la-môn phải được chăm sóc. Dù làm tất cả những việc cần làm đó, cuộc sống gia đình vẫn khó lấp đầy như một cái bình thủng hay như đại dương. Vì vậy, những ngôi nhà này khó sống, khó ở, nên gọi là duradhivāsā hay durāvāsā (khó ở).
Pabbajjañce anutiṭṭheyyaṃ dhammo gambhīro, yadatthā pabbajjā, so pabbajitena adhigantabbo paṭivedhasaddhammo gambhīro, gambhīrañāṇagocarattā duddaso, duppaṭivijjho dhammassa gambhīrabhāvena duppaṭivijjhattā.
If one were to pursue the going forth, dhammo gambhīro, the penetrative Dhamma which must be realized by one who has gone forth, for the sake of which there is going forth, is profound; difficult to see, because it is within the range of profound knowledge; difficult to penetrate, because of the profound nature of the Dhamma.
Nếu thực hành xuất gia, dhammo gambhīro (Dhamma thì sâu xa). Dhamma thấu triệt mà người xuất gia phải đạt được, vì đó là mục đích của sự xuất gia, thì sâu xa. Vì là đối tượng của trí tuệ sâu xa, nên khó thấy, khó thấu hiểu, do tính chất sâu xa của Dhamma mà khó thấu triệt.
Gehañce āvaseyyaṃ, duradhigamā bhogā yehi vinā na sakkā gehaṃ āvasituṃ, te bhogā dukkhena kasirena adhigantabbatāya duradhigamā.
If one were to dwell in a house, duradhigamā bhogā, those possessions without which one cannot dwell in a house are difficult to acquire due to the suffering and hardship involved in acquiring them.
Nếu sống trong gia đình, duradhigamā bhogā (tài sản thì khó kiếm được). Những tài sản mà không có chúng thì không thể sống trong gia đình, những tài sản đó khó kiếm được, vì chúng phải được đạt đến một cách khó khăn và vất vả.
Evaṃ sante gharāvāsaṃ pahāya pabbajjaṃyeva anutiṭṭheyyaṃ, evampi kicchā vutti no itarītarena idha imasmiṃ buddhasāsane itarītarena yathāladdhena paccayena amhākaṃ vutti jīvikā kicchā dukkhā, gharāvāsānaṃ duradhivāsatāya bhogānañca duradhigamatāya gehe itarītarena paccayena yāpetabbatāya kicchā kasirā vutti amhākaṃ, tattha kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti?
This being the case, if one were to give up household life and pursue going forth, even so, kicchā vutti no itarītarena idha means that in this Buddha’s Dispensation, our livelihood (vutti), our way of life, is hard and difficult (kicchā dukkhā) with whatever requisites are obtained. Due to the difficulty of dwelling in houses and the difficulty of acquiring possessions, our livelihood (vutti) in a house, sustained by whatever requisites are obtained, is difficult and arduous (kicchā kasirā). What then is proper to do?
Trong trường hợp như vậy, nếu từ bỏ cuộc sống gia đình và chỉ thực hành xuất gia, thì kicchā vutti no itarītarena idha (cuộc sống của chúng ta thật khó khăn với những gì có được). Trong giáo pháp của Đức Phật này, cuộc sống của chúng ta, tức là sự sinh kế của chúng ta, thật khó khăn, khổ sở với những gì có được. Vì cuộc sống gia đình khó ở và tài sản khó kiếm được, cuộc sống của chúng ta trong gia đình thật khó khăn, vất vả với những gì có được. Vậy thì nên làm gì ở đó?
Yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccataṃ sakalaṃ divasaṃ pubbarattāpararattañca tebhūmakadhammajātaṃ aniccatanti, tato uppādavayavantato ādiantavantato tāvakālikato ca na niccanti ‘‘anicca’’nti cintetuṃ vipassituṃ yuttaṃ.
Yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccataṃ means it is proper to contemplate and discern that the entire realm of the three planes of existence (tebhūmakadhammajātaṃ) is impermanent (aniccaṃ) day and night, continually, because it arises and vanishes, has a beginning and an end, and is temporary, hence not permanent.
Yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccataṃ (thật thích hợp để luôn luôn quán chiếu vô thường). Có nghĩa là, suốt cả ngày, cả đêm đầu và đêm cuối, quán chiếu rằng tất cả các pháp thuộc ba cõi là vô thường (aniccaṃ). Do đó, vì chúng có sự sinh và diệt, có khởi đầu và kết thúc, và chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn, chúng không phải là thường hằng (niccaṃ). Thật thích hợp để quán chiếu (vipassituṃ) rằng chúng là vô thường.
Aniccānupassanāya siddhāya itarānupassanā sukheneva sijjhantīti aniccānupassanāva ettha vuttā, aniccassa dukkhānattatānaṃ abyabhicaraṇato sāsanikassa sukhaggahaṇato ca.
Once the contemplation of impermanence is perfected, other contemplations are easily perfected. Therefore, only the contemplation of impermanence is mentioned here, because impermanence is inseparable from suffering and non-self, and it is easy for a practitioner of the Dispensation to grasp.
Khi quán vô thường (anicca-anupassanā) đã thành tựu, các quán khác (khổ và vô ngã) cũng dễ dàng thành tựu. Vì vậy, quán vô thường được nói đến ở đây, bởi vì vô thường không tách rời khỏi khổ và vô ngã, và vì nó dễ nắm bắt đối với người tu học.
Tenāha – ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15), ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhammaṃ’’ (mahāva. 16; dī. ni. 2.371; saṃ. ni. 5.1081), ‘‘vayadhammā saṅkhārā’’ti (dī. ni. 2.218) ca tadaminā evaṃ aññamaññaṃ paṭipakkhavasena aparāparaṃ uppanne vitakke niggahetvā aniccatāmukhena vipassanaṃ ārabhitvā idāni katakicco jātoti dasseti.
Therefore, it is said: “What is impermanent is suffering; what is suffering is non-self,” “Whatever is of the nature to arise, all that is of the nature to cease,” and “Conditioned phenomena are of a perishing nature.” This shows that having overcome the thoughts that arose one after another, in opposition to each other, and having begun insight meditation through the aspect of impermanence, he has now accomplished his task.
Vì vậy đã nói: “Cái gì vô thường thì là khổ, cái gì khổ thì là vô ngã” (Saṃ. Ni. 3.15), “Bất cứ cái gì có tính chất sinh khởi, tất cả cái đó đều có tính chất diệt tận” (Mahāva. 16; Dī. Ni. 2.371; Saṃ. Ni. 5.1081), và “Các pháp hữu vi là có tính chất diệt tận” (Dī. Ni. 2.218). Điều này cho thấy rằng vị ấy đã đoạn trừ những tư duy khởi lên liên tục, đối nghịch lẫn nhau, bằng cách này, và đã bắt đầu tu tập vipassanā qua khía cạnh vô thường, và bây giờ đã hoàn thành nhiệm vụ.
Tena vuttaṃ ‘‘attano paṭipatti’’ntiādi.
Thus it was said, “his practice,” and so on.
Vì vậy đã nói “attano paṭipatti” (sự thực hành của mình) và vân vân.
Idameva therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
This indeed was the Elder’s declaration of his Arahantship.
Chính bài kệ này là lời tuyên bố Arahantship của vị Trưởng lão.
Tevijjohaṃ mahājhāyīti āyasmato vacchagottattherassa gāthā.
Tevijjohaṃ mahājhāyī (I am possessed of the three knowledges, a great meditator) is the verse of the Venerable Elder Vacchagotta.
Đây là kệ của Trưởng lão Vacchagotta, bắt đầu bằng câu: “Tevijjohaṃ mahājhāyī” (Ta là người có Tam Minh, bậc thiền giả vĩ đại).
Kā uppatti?
What is its origin story?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalabījaṃ ropento vipassissa bhagavato kāle bandhumatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ raññā nāgarehi ca saddhiṃ buddhapūjaṃ katvā tato paraṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, tassa vacchagottatāya vacchagottotveva samaññā ahosi.
This Elder too, having established aspirations under previous Buddhas, planting seeds of wholesome deeds conducive to liberation in various existences, was reborn in a Brahmin family in Bandhumatī city during the time of Vipassī Bhagavā. Having reached maturity, he once offered homage to the Buddha together with the king and citizens. Thereafter, wandering through various existences among devas and humans, he was reborn in a wealthy Brahmin family in Rājagaha during this present Buddha’s dispensation. Due to his lineage as Vacchagotta, he was known simply as Vacchagotta.
Vị này cũng vậy, đã gieo trồng hạt giống thiện nghiệp là nhân duyên cho sự chấm dứt luân hồi trong các kiếp sống khác nhau, với công đức đã tạo trong thời chư Phật quá khứ. Vào thời Đức Phật Vipassī, vị ấy tái sinh vào một gia đình quý tộc ở thành Bandhumatī, khi trưởng thành, một ngày nọ, cùng với vua và dân chúng, vị ấy đã cúng dường Đức Phật. Sau đó, trải qua luân hồi trong cõi trời và cõi người, trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn giàu có ở Rājagaha. Do thuộc dòng Vacchagotta của cha, vị ấy có tên là Vacchagotta.
So viññutaṃ patvā brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gato vimuttiṃ gavesanto tattha sāraṃ adisvā paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā vicaranto satthāraṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchitvā tasmiṃ vissajjite pasannamānaso satthu santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
Having reached maturity, he mastered the Brahminical sciences. Seeking liberation, but finding no essence there, he renounced the world as a wandering ascetic. Wandering thus, he approached the Teacher, asked a question, and when it was answered, his mind became clear. He went forth under the Teacher and engaged in the practice of Vipassanā, and not long after, he became possessed of the six higher knowledges (chaḷabhiñño).
Sau khi trưởng thành, vị ấy tinh thông các học vấn của Bà-la-môn, nhưng tìm kiếm sự giải thoát và không thấy cốt lõi trong đó, bèn xuất gia làm du sĩ. Khi du hành, vị ấy đến gặp Đức Đạo Sư, hỏi một câu hỏi. Sau khi câu hỏi được giải đáp, với tâm hoan hỷ, vị ấy xuất gia dưới Đức Đạo Sư và thực hành thiền quán, chẳng bao lâu đã chứng đắc Lục Thông.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.15-20) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apadāna:
Tattha tevijjohanti yadipi maṃ pubbe tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṃ gatattā ‘‘brāhmaṇo tevijjo’’ti sañjānanti, taṃ pana samaññāmattaṃ vedesu vijjākiccassa abhāvato.
Therein, tevijjohaṃ: Although previously people knew me as a Brahmin "possessed of the three knowledges" because I had gone beyond the three Vedas, that was merely a designation, as there was no actual knowledge-function in the Vedas.
Trong đó, tevijjohaṃ (Ta là bậc Tam Minh) – mặc dù trước đây người ta biết đến ta là “Bà-la-môn Tam Minh” vì đã vượt qua ba bộ Veda, nhưng đó chỉ là danh xưng, vì không có tác dụng của minh trong các bộ Veda.
Idāni pana pubbenivāsañāṇādīnaṃ tissannaṃ vijjānaṃ adhigatattā paramatthato tevijjo ahaṃ, mahantassa anavasesassa samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa jhāpanato, mahantena maggaphalajhānena mahantassa uḷārassa paṇītassa nibbānassa jhāyanato ca mahājhāyī.
Now, however, I am truly possessed of the three knowledges (tevijjo) because I have acquired the three knowledges such as the knowledge of past lives. I am a mahājhāyī (great meditator) because I have burnt away the great, entire mass of defilements belonging to the side of arising, and because I meditate on the great, noble, and excellent Nibbāna with the great Path-and-Fruit Jhānas.
Tuy nhiên, bây giờ ta là bậc Tam Minh theo nghĩa tối thượng vì đã chứng đắc ba minh: Túc Mạng Minh, Thiên Nhãn Minh và Lậu Tận Minh. Ta là mahājhāyī (bậc thiền giả vĩ đại) vì đã đốt cháy toàn bộ khối phiền não thuộc về tập khởi mà không còn sót lại, và vì đã quán chiếu Nibbāna vĩ đại, cao thượng, vi diệu bằng thiền định đạo quả vĩ đại.
Cetosamathakovidoti cittasaṅkhobhakarānaṃ saṃkilesadhammānaṃ vūpasamanena cetaso samādahane kusalo.
Cetosamathakovido means skilled in calming the mind by pacifying the defiling phenomena that agitate it, thereby establishing concentration of mind.
Cetosamathakovido (tinh thông thiền định tâm) nghĩa là khéo léo trong việc làm cho tâm định tĩnh bằng cách làm lắng dịu các pháp phiền não gây xao động tâm.
Etena tevijjabhāvassa kāraṇamāha.
By this, he states the reason for his state of being possessed of the three knowledges (tevijjabhāva).
Qua đó, vị ấy nói lên nguyên nhân của việc chứng đắc Tam Minh.
Samādhikosallasahitena hi āsavakkhayena tevijjatā, na kevalena.
Indeed, the state of being possessed of the three knowledges is shown through the destruction of the asavas accompanied by skill in samādhi, not merely by knowledge.
Thật vậy, việc chứng đắc Tam Minh là do sự diệt trừ các lậu hoặc cùng với sự khéo léo trong thiền định, chứ không phải chỉ riêng lẻ.
Sadatthoti sakattho ka-kārassāyaṃ da-kāro kato ‘‘anuppattasadattho’’tiādīsu (ma. ni. 1.9; a. ni. 3.38) viya.
Sadattho: This da sound in sadattho is made from ka, as in "anuppattasadattho" and so on.
Sadattho (mục đích của ta) – đây là sự thay đổi chữ ‘ka’ thành ‘da’, như trong các trường hợp “anuppattasadattho” (đã đạt được mục đích) (Ma. Ni. 1.9; A. Ni. 3.38) và các câu tương tự.
‘‘Sadattho’’ti ca arahattaṃ veditabbaṃ.
And by "sadattho" Arahantship should be understood.
Và sadattho nên được hiểu là quả A-la-hán.
Tañhi attapaṭibandhaṭṭhena attānaṃ avijahanaṭṭhena attano paramatthaṭṭhena attano atthattā ‘‘sakattho’’ti vuccati.
For it is called "sakattho" (one's own goal) because it relates to oneself, because it does not abandon one's own well-being, and because it is one's ultimate good, being one's own goal.
Thật vậy, quả A-la-hán được gọi là “sakattho” (mục đích của ta) vì nó gắn liền với tự ngã, không từ bỏ tự ngã, là mục đích tối thượng của tự ngã, và là lợi ích của tự ngã.
Svāyaṃ sadattho me mayā anuppatto adhigato.
This goal (sadattha) has been attained by me.
Mục đích này, sadattho, đã được me (ta) anuppatto (chứng đắc).
Etena yathāvuttaṃ mahājhāyibhāvaṃ sikhāpattaṃ katvā dasseti.
By this, he shows that the aforementioned state of being a great meditator has reached its pinnacle.
Qua đó, vị ấy cho thấy rằng trạng thái thiền giả vĩ đại như đã nói trên đã đạt đến đỉnh cao.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is as stated.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
Acchodikā puthusilāti āyasmato vanavacchattherassa gāthā.
"Clear waters, broad rock" – these are the verses of the Venerable Thera Vanavaccha.
Đây là kệ của Trưởng lão Vanavaccha, bắt đầu bằng câu: “Acchodikā puthusilā” (Có nước trong, đá rộng).
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalabījaṃ ropento vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto parassa kammaṃ katvā jīvanto kassaci aparādhaṃ katvā maraṇabhayena tajjito palāyanto antarāmagge bodhirukkhaṃ disvā pasannamānaso tassa mūlaṃ sammajjitvā piṇḍibandhehi asokapupphehi pūjaṃ katvā vanditvā bodhiṃ abhimukho namassamāno pallaṅkena nisinno māretuṃ āgate paccatthike disvā tesu cittaṃ akopetvā bodhiṃ eva āvajjento sataporise papāte papati.
This Thera too, having made aspirations under previous Buddhas, and planting seeds of merit conducive to liberation in various existences, was born into a noble family during the time of Vipassī Bhagavā. Having reached maturity, he lived by working for others. Having committed some offense, he was threatened by the fear of death and fled. On the way, he saw a Bodhi tree, and with a gladdened mind, he swept its base, offered a flower-cluster of Asoka flowers, paid homage, and sat cross-legged, facing and venerating the Bodhi tree. Seeing his enemies approaching to kill him, he did not disturb his mind concerning them, but contemplated the Bodhi tree and fell down a hundred-man deep precipice.
Vị này cũng vậy, đã tạo công đức trong thời chư Phật quá khứ, gieo trồng hạt giống thiện nghiệp là nhân duyên cho sự chấm dứt luân hồi trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Phật Vipassī, vị ấy tái sinh vào một gia đình quý tộc. Khi trưởng thành, vị ấy làm công cho người khác để mưu sinh. Một lần, do phạm lỗi với ai đó, bị đe dọa bởi nỗi sợ hãi cái chết, vị ấy bỏ trốn. Trên đường đi, nhìn thấy cây Bồ-đề, với tâm hoan hỷ, vị ấy quét dọn gốc cây, cúng dường hoa Asoka còn bó trên cuống, rồi đảnh lễ. Khi ngồi kiết già đối diện cây Bồ-đề để đảnh lễ, nhìn thấy kẻ thù đến để giết mình, vị ấy không làm xao động tâm, mà chỉ chú tâm vào cây Bồ-đề, rồi rơi xuống một vực sâu một trăm người.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, ‘‘vaccho’’tissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva-world. Having performed further merits again and again, and wandering through deva and human realms, he was reborn as the son of a wealthy brahmin in Rājagaha during this Buddha's dispensation. His name was Vaccha.
Nhờ thiện nghiệp đó, vị ấy tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo thêm công đức, trải qua luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn giàu có ở Rājagaha, và được đặt tên là Vaccha.
So vayappatto bimbisārasamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi.
When he came of age, he gained faith at the assembly of King Bimbisāra, went forth, and attained Arahantship.
Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy phát sinh đức tin trong buổi gặp gỡ vua Bimbisāra, xuất gia và chứng đắc quả A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.7-14) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apadāna:
Arahattaṃ pana patvā vivekābhiratiyā vaneyeva vasi, tena vanavacchoti samaññā udapādi.
Having attained Arahantship, he dwelt solely in the forest, delighting in solitude; therefore, the appellation Vanavaccha arose for him.
Sau khi chứng đắc quả A-la-hán, vị ấy sống trong rừng vì yêu thích sự ẩn dật. Do đó, vị ấy có tên là Vanavaccha.
Atha kadāci thero ñātijanānuggahatthaṃ rājagahaṃ gato tattha ñātakehi upaṭṭhiyamāno katipāhaṃ vasitvā gamanākāraṃ sandasseti.
Then, one day, the Elder went to Rājagaha to benefit his relatives. Being attended to by his relatives there, he stayed for a few days and then indicated his intention to leave.
Sau đó, một lần, Trưởng lão đến Rājagaha để giúp đỡ bà con. Ở đó, được bà con chăm sóc, vị ấy ở lại vài ngày rồi tỏ ý muốn ra đi.
Taṃ ñātakā, ‘‘bhante, amhākaṃ anuggahatthaṃ dhuravihāre vasatha, mayaṃ upaṭṭhahissāmā’’ti yāciṃsu.
His relatives implored him, “Venerable Sir, for our benefit, please stay in your usual monastery; we will attend to you.”
Bà con thỉnh cầu: “Bạch Đại đức, xin Đại đức ở lại tu viện thường trú để giúp đỡ chúng con, chúng con sẽ chăm sóc Đại đức.”
Thero tesaṃ pabbatarāmaṇeyyakittanāpadesena vivekābhiratiṃ nivedento –
The Elder, wishing to convey his delight in solitude by describing the charm of the mountains to them, spoke this verse:
Trưởng lão, muốn cho họ biết về sự yêu thích ẩn dật của mình, đã nói bài kệ ca ngợi vẻ đẹp của núi:
Tattha acchodikāti acchaṃ abahalaṃ sukhumaṃ udakaṃ etesūti ‘‘acchodakā’’ti vattabbe liṅgavipallāsena acchodikā’’ti vuttaṃ.
Here, acchodikā (with clear waters) is said as acchodikā due to a gender inversion, when it should be acchodakā, meaning “these* have clear, unclouded, fine water.”
Trong đó, acchodikā (có nước trong) – lẽ ra phải là “acchodakā” (có nước trong, không đục, tinh khiết), nhưng do sự thay đổi giống từ, nó được nói là “acchodikā”.
Etena tesaṃ udakasampattiṃ dasseti.
By this, he shows their abundance of water.
Qua đó, vị ấy cho thấy sự phong phú về nước của những nơi đó.
Puthusilāti puthulā vitthatā mudusukhasamphassā silā etesūti puthusilā.
Puthusilā (with broad rocks) means “these* have broad, expansive rocks that are soft and pleasant to the touch.”
Puthusilā (đá rộng) – nghĩa là có những tảng đá rộng lớn, mềm mại và dễ chịu khi chạm vào.
Etena nisajjanaṭṭhānasampattiṃ dasseti.
By this, he shows their excellent places for sitting.
Qua đó, vị ấy cho thấy sự phong phú về nơi ngồi.
Gunnaṃ viya naṅgulaṃ naṅguṭṭhaṃ etesanti gonaṅgulā, kāḷamakkaṭā, ‘‘pakatimakkaṭā’’tipi vadantiyeva.
Gonaṅgulā (long-tailed monkeys) are those with tails like cows; these are black monkeys, though some also call them ordinary monkeys.
Gonaṅgulā (khỉ đuôi bò) là những con khỉ đen, có đuôi giống như đuôi bò. Người ta cũng nói là “khỉ thường”.
Gonaṅgulehi ca pasadādikehi migehi ca tahaṃ tahaṃ vicarantehi āyutā missitāti gonaṅgulamigāyutā.
Gonaṅgulamigāyutā (frequented by long-tailed monkeys and deer) means frequented and mingled with long-tailed monkeys and deer, such as pasāda deer, roaming here and there.
Gonaṅgulamigāyutā (có khỉ đuôi bò và nai sinh sống) nghĩa là có khỉ đuôi bò và các loài thú như nai đi lại khắp nơi, hòa lẫn vào nhau.
Etena tesaṃ amanussūpacāritāya araññalakkhaṇūpetataṃ dasseti.
By this, he shows that they are endowed with the characteristics of a forest, being unvisited by humans.
Qua đó, vị ấy cho thấy đặc điểm của rừng là không có sự lui tới của con người.
Ambusevālasañchannāti pasavanato satataṃ paggharamānasalilatāya tahaṃ tahaṃ udakasevālasañchāditā.
Ambusevālasañchannā (covered with water-moss) means covered everywhere with water-moss due to the constantly flowing water from the springs.
Ambusevālasañchannā (phủ đầy rong rêu nước) nghĩa là do nước chảy liên tục từ các khe suối, nên khắp nơi đều được phủ kín bởi rong rêu nước.
Te selā ramayanti manti yatthāhaṃ vasāmi; te edisā selā pabbatā vivekābhiratiyā maṃ ramayanti, tasmā tatthevāhaṃ gacchāmīti adhippāyo.
Te selā ramayanti ma (those mountains delight me) means that the mountains where I dwell, such mountains delight me with their solitude. Therefore, my intention is to go back there.
“Những ngọn núi ấy làm ta hoan hỷ” nghĩa là: Ta sống ở nơi nào, những ngọn núi như vậy làm ta hoan hỷ trong sự an tịnh độc cư (vivekābhiratiyā). Do đó, ta sẽ đi đến đó. Đó là ý nghĩa.
Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
And this was the Elder’s declaration of his Arahantship.
Và chính bài kệ này là lời tuyên bố (aññābyākaraṇaṃ) chứng đắc A-la-hán của Trưởng lão.
Kāyaduṭṭhullagarunoti āyasmato adhimuttattherassa gāthā.
Kāyaduṭṭhullagaruno is the verse of the Venerable Elder Adhimutta.
“ Kāyaduṭṭhullagaruno” là bài kệ của Trưởng lão Adhimutta đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
So kira padumuttarassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gato kāmesu ādīnavaṃ disvā gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññe viharanto buddhuppādaṃ sutvā manussūpacāraṃ upagantvā satthāraṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso attano vākacīraṃ satthu pādamūle patthari.
It is said that in the time of Padumuttara Bhagavā, he was reborn in a brahmin family, attained maturity, and became proficient in brahminical sciences. Seeing the danger in sensual pleasures, he abandoned household life, undertook the ascetic’s renunciation, and dwelt in the forest. Hearing of the Buddha’s arising, he approached human habitation and, seeing the Teacher surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, his mind became clear, and he spread his bark-garment at the feet of the Teacher.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, vị ấy sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn, khi đạt đến tuổi trưởng thành, đã tinh thông các môn Bà-la-môn giáo. Thấy được sự nguy hiểm của các dục lạc, vị ấy từ bỏ đời sống gia đình, xuất gia làm đạo sĩ (tāpasapabbajjaṃ), sống trong rừng. Nghe tin Đức Phật xuất hiện, vị ấy đến nơi có người ở, thấy Đức Đạo Sư được chư Tỳ-khưu Tăng vây quanh đang đi, tâm hoan hỷ, vị ấy trải tấm y vỏ cây của mình dưới chân Đức Đạo Sư.
Satthā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā tasmiṃ aṭṭhāsi.
The Teacher, knowing his disposition, stood upon it.
Đức Đạo Sư biết được ý nguyện của vị ấy, liền đứng trên tấm y đó.
Tattha ṭhitaṃ bhagavantaṃ kāḷānusārena gandhena pūjetvā ‘‘samuddharasimaṃ loka’’ntiādikāhi dasahi gāthāhi abhitthavi.
There, he honored the Bhagavā with black sandalwood incense and praised him with ten verses beginning with “Rescue this world.”
Đức Thế Tôn đang đứng trên đó, vị ấy dùng hương trầm đen (kāḷānusārena gandhena) cúng dường, và tán thán bằng mười bài kệ bắt đầu bằng “Samuddharasimaṃ lokaṃ” (Hãy cứu vớt thế gian này).
Taṃ satthā ‘‘anāgate ito satasahassakappamatthake gotamassa nāma sammāsambuddhassa sāsane pabbajitvā chaḷabhiñño bhavissatī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Teacher then prophesied concerning him, saying, “In the future, at the end of a hundred thousand aeons from now, he will renounce in the Dispensation of a Perfectly Enlightened Buddha named Gotama and will become one with the six supernormal powers (chaḷabhiñño),” and then departed.
Đức Đạo Sư đã tiên tri về vị ấy rằng: “Trong tương lai, sau một trăm ngàn đại kiếp kể từ kiếp này, vị ấy sẽ xuất gia trong giáo pháp của Đức Chánh Đẳng Giác Gotama và sẽ chứng đắc sáu thắng trí (chaḷabhiñño).” Rồi Đức Đạo Sư rời đi.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā tato yāvāyaṃ buddhuppādo, tāva devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā adhimuttoti laddhanāmo viññutaṃ patto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gantvā tattha sāraṃ apassanto pacchimabhavikattā nissaraṇaṃ gavesanto jetavanapaṭiggahaṇe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho satthu santike pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva world and from there, until the arising of this Buddha, he wandered through the realms of devas and humans. At the arising of this Buddha, he was reborn in a brahmin family in Sāvatthī, received the name Adhimutta, attained maturity, and became proficient in brahminical sciences. Not seeing any essence there, and being one whose last existence it was, he sought liberation. Seeing the Buddha’s power at the acceptance of Jetavana, he gained faith, renounced under the Teacher, developed insight (vipassanā), and before long attained Arahantship.
Do nghiệp phước ấy, vị ấy sinh lên cõi trời, từ đó luân hồi trong cõi trời và cõi người cho đến khi Đức Phật hiện tại xuất hiện. Vào thời Đức Phật này, vị ấy sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, được đặt tên là Adhimutta. Khi trưởng thành, vị ấy tinh thông các môn Bà-la-môn giáo, nhưng không thấy được cốt lõi trong đó. Vì là người có kiếp sống cuối cùng (pacchimabhavikattā), vị ấy tìm kiếm sự giải thoát. Khi thấy được thần lực của Đức Phật tại lễ cúng dường Jetavana, vị ấy có được niềm tin, xuất gia với Đức Đạo Sư, thiết lập thiền quán (vipassanaṃ) và không lâu sau đã chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.304-332) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apadāna:
Tattha kāyaduṭṭhullagarunoti duṭṭhullaṃ asubhayogyatā, kāyassa duṭṭhullaṃ kāyaduṭṭhullaṃ, kāyaduṭṭhullaṃ garu sambhāvitaṃ yassa so kāyaduṭṭhullagaru, anissaraṇappañño hutvā kāyaposanappasuto kāyadaḷhibahuloti attho, tassa kāyaduṭṭhullagaruno.
Therein, kāyaduṭṭhullagaruno means duṭṭhulla is unsuitability (for purity), kāyaduṭṭhulla is bodily unsuitability, he for whom bodily unsuitability is weighty, is kāyaduṭṭhullagaru. The meaning is one who, lacking wisdom for liberation, is preoccupied with nourishing the body, one who is much given to physical indulgence; for such a one burdened by bodily coarseness.
Trong đó, kāyaduṭṭhullagaruno nghĩa là: duṭṭhullaṃ là sự bất tịnh, kāyaduṭṭhullaṃ là sự bất tịnh của thân, kāyaduṭṭhullagaru là người mà sự bất tịnh của thân được xem là quan trọng (garu), nghĩa là người không có trí tuệ giải thoát, quá chú trọng việc nuôi dưỡng thân thể, quá chăm chút thân thể. Đó là người nặng về sự thô trược của thân. Hiyyamānamhi jīvite nghĩa là khi thọ mạng đang nhanh chóng suy giảm như nước sông nhỏ. Sarīrasukhagiddhassā nghĩa là người đã trở nên tham đắm sự sung sướng của thân thể mình bằng các món ăn ngon và những thứ tương tự. Kuto samaṇasādhutā nghĩa là: Đối với một người như vậy, sự tốt đẹp của một Sa-môn, sự thiện hảo của một Sa-môn, làm sao có thể có được, do nguyên nhân nào? Ý nghĩa là, chắc chắn chỉ có người không bám víu vào thân và mạng sống, hài lòng với những gì có được, và tinh tấn mới có được sự tốt đẹp của một Sa-môn.
Hiyyamānamhi jīviteti kunnadīnaṃ udakaṃ viya jīvitasaṅkhāre lahuso khīyamāne.
Hiyyamānamhi jīvite means when life, that is, the life-force, is swiftly diminishing like the water of small rivers.
Hiyyamānamhi jīvite nghĩa là khi thọ mạng đang nhanh chóng suy giảm như nước sông nhỏ.
Sarīrasukhagiddhassāti paṇītāhārādīhi attano kāyassa sukhena gedhaṃ āpannassa.
Sarīrasukhagiddhassa means for one who has become infatuated with bodily comfort through excellent food and so on.
Sarīrasukhagiddhassā nghĩa là người đã trở nên tham đắm sự sung sướng của thân thể mình bằng các món ăn ngon và những thứ tương tự.
Kuto samaṇasādhutāti evarūpassa puggalassa samaṇabhāvena sādhutā susamaṇatā kuto kena kāraṇena siyā, ekaṃsato pana kāye jīvite ca nirapekkhassa itarītarasantosena santuṭṭhassa āraddhavīriyasseva samaṇasādhutāti adhippāyo.
Kuto samaṇasādhutā means from what cause could there be the goodness or excellent recluseship of such a person as a recluse? The intention is that the goodness of a recluse belongs unequivocally only to one who is unconcerned with body and life, who is content with whatever is obtained, and who has aroused effort.
Kuto samaṇasādhutā nghĩa là: Đối với một người như vậy, sự tốt đẹp của một Sa-môn, sự thiện hảo của một Sa-môn, làm sao có thể có được, do nguyên nhân nào? Ý nghĩa là, chắc chắn chỉ có người không bám víu vào thân và mạng sống, hài lòng với những gì có được, và tinh tấn mới có được sự tốt đẹp của một Sa-môn.
Esāvahiyyase pabbatenāti āyasmato mahānāmattherassa gāthā.
Esāvahiyyase pabbatenā—these are the verses of the Venerable Thera Mahānāma.
“ Esāvahiyyase pabbatenā” là bài kệ của Trưởng lão Mahānāma đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sumedhassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gato gharāvāsaṃ pahāya aññatarāya nadiyā tīre assamaṃ kāretvā sambahule brāhmaṇe mante vācento viharati.
This Thera, too, having performed aspirations under previous Buddhas and accumulated merits in various existences, was reborn in a brahmin family during the time of the Fortunate One Sumedha. Having attained proficiency in brahminical sciences, he abandoned household life and built a hermitage on the bank of a certain river, where he lived teaching Vedic mantras to many brahmins.
Vị này cũng đã tích lũy phước báu trong các kiếp trước dưới thời các Đức Phật quá khứ, sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn vào thời Đức Phật Sumedha. Sau khi tinh thông các môn Bà-la-môn giáo, vị ấy từ bỏ đời sống gia đình, dựng một am thất bên bờ một con sông, và sống ở đó, dạy dỗ kinh Veda cho nhiều Bà-la-môn.
Athekadivasaṃ bhagavā taṃ anuggaṇhituṃ tassa asamapadaṃ upagacchi.
Then, one day, the Fortunate One approached his hermitage to favor him.
Một ngày nọ, Đức Thế Tôn đã đến am thất của vị ấy để ban ân.
So bhagavantaṃ disvā pasannacitto āsanaṃ paññāpetvā adāsi.
Seeing the Fortunate One, he became joyful, prepared a seat, and offered it.
Thấy Đức Thế Tôn, vị ấy tâm hoan hỷ, trải chỗ ngồi và dâng lên.
Nisinne bhagavati sumadhuraṃ madhuṃ upanāmesi.
When the Fortunate One was seated, he offered exceedingly sweet honey.
Khi Đức Thế Tôn đã an tọa, vị ấy dâng mật ong ngọt ngào.
Taṃ bhagavā paribhuñjitvā heṭṭhā adhimuttattheravatthumhi vuttanayena anāgataṃ byākaritvā pakkāmi.
The Fortunate One consumed it, then foretold his future in the manner stated in the story of Thera Adhimutta below, and departed.
Đức Thế Tôn đã thọ dụng mật ong đó, rồi tiên tri về tương lai theo cách đã nói trong câu chuyện về Trưởng lão Adhimutta ở dưới, và rời đi.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva parivattento imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā mahānāmoti laddhanāmo viññutaṃ patto bhagavato santikaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā nesādake nāma pabbate viharanto kilesapariyuṭṭhānaṃ vikkhambhetuṃ asakkonto ‘‘kiṃ me iminā saṃkiliṭṭhacittassa jīvitenā’’ti attabhāvaṃ nibbindanto uccaṃ pabbatasikharaṃ abhiruhitvā ‘‘ito pātetvā taṃ māressāmī’’ti attānaṃ paraṃ viya niddisanto –
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva world, and revolving continuously in good destinations thereafter, he was reborn in a brahmin family in Sāvatthī during this Buddha era, named Mahānāma. Having reached maturity, he approached the Fortunate One, heard the Dhamma, gained faith, and went forth. He took up a meditation subject and dwelt on the mountain called Nesādaka. Unable to overcome the arising of defilements, he became disgusted with his existence, thinking, "What good is this life for me with a defiled mind?" He climbed to the high peak of the mountain and, intending to throw himself down and kill himself, as if referring to another, spoke this verse:
Do nghiệp phước ấy, ngài tái sinh vào cõi trời, rồi cứ luân chuyển từ cõi thiện này sang cõi thiện khác. Đến thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, được đặt tên là Mahānāma. Khi trưởng thành, ngài đến gặp Đức Thế Tôn, nghe Pháp, phát sinh tín tâm, xuất gia, thọ nhận đề mục thiền định. Khi đang trú ngụ tại ngọn núi tên là Nesādaka, ngài không thể chế ngự được sự quấy nhiễu của các phiền não, nên chán ghét thân thể mình, tự nhủ: "Cuộc đời với tâm ô nhiễm này có ích gì cho ta?", rồi leo lên đỉnh núi cao, tự nói với mình như nói với người khác: "Ta sẽ giết ngươi bằng cách nhảy xuống từ đây!" –
Tattha esāvahiyyaseti eso tvaṃ mahānāma avahiyyase parihāyasi.
Therein, esāvahiyyase means, "O Mahānāma, you are being cast down, you are losing out."
Trong đó, esāvahiyyaseti (ngươi bị bỏ rơi) nghĩa là này Mahānāma, ngươi bị bỏ rơi, bị suy tàn.
Pabbatenāti nivāsaṭṭhānabhūtena iminā pabbatena.
Pabbatenā means by this mountain, which is a dwelling place.
Pabbatenāti (bởi núi) nghĩa là bởi ngọn núi này, nơi trú ngụ.
Bahukuṭajasallakikenāti bahūhi kuṭajehi indasālarukkhehi sallakīhi indasālarukkhehi vā samannāgatena.
Bahukuṭajasallakikenā means endowed with many kuṭaja trees (indasāla trees) and sallakī trees (indasāla trees).
Bahukuṭajasallakikenāti (với nhiều cây kuṭaja và sallakī) nghĩa là được trang bị nhiều cây kuṭaja (indasālarukkha) và sallakī (indasālarukkha).
Nesādakenāti evaṃnāmakena.
Nesādakenā means by this mountain so named.
Nesādakenāti (tên là Nesādaka) nghĩa là có tên như vậy.
Girināti selena.
Girinā means by the rock.
Girināti (bởi núi) nghĩa là bởi ngọn núi đá.
Selo hi sandhisaṅkhātehi pabbehi ṭhitattā ‘‘pabbato’’ti, pasavanādivasena jalassa, sārabhūtānaṃ bhesajjādivatthūnañca giraṇato ‘‘girī’’ti vuccati.
A rock is called "pabbata" because it stands with joints, referred to as sandhi, and it is called "girī" because it emits or brings forth water through flowing and so on, and essential substances like medicines.
Núi đá được gọi là “pabbata” vì nó đứng bằng các khớp nối, và được gọi là “girī” vì nó phun ra nước và các vật chất quý giá như thuốc men.
Tadubhayatthasambhavato panettha ‘‘pabbatenā’’ti vatvā ‘‘girinā’’ti ca vuttaṃ.
Since both meanings are possible here, it is stated as "pabbatenā" and also as "girinā."
Vì cả hai ý nghĩa này đều có thể xảy ra ở đây, nên đã nói “pabbatenā” rồi lại nói “girinā”.
Yasassināti sabbaguṇehi vissutena pakāsena.
Yasassinā means renowned for all good qualities, manifest.
Yasassināti (nổi tiếng) nghĩa là được biết đến, hiển lộ bởi tất cả các đức tính.
Paricchadenāti nānāvidharukkhagacchalatāhi samantato channena, vasanaṭṭhānatāya vā tuyhaṃ paricchadabhūtena.
Paricchadenā means covered all around by various trees, shrubs, and creepers, or alternatively, serving as your adornment because it is a dwelling place.
Paricchadenāti (được bao phủ) nghĩa là được bao phủ hoàn toàn bởi nhiều loại cây cối, bụi rậm, dây leo; hoặc là vật che chở cho ngươi vì nó là nơi trú ngụ.
Ayañhettha adhippāyo – mahānāma, yadi kammaṭṭhānaṃ vissajjetvā vitakkabahulo hosi, evaṃ tvaṃ iminā chāyūdakasampannena sappāyena nivāsanaṭṭhānabhūtena nesādakagirinā parihāyasi, idānihaṃ taṃ ito pātetvā māressāmi, tasmā na labbhā vitakkavasikena bhavitunti.
The intention here is: "O Mahānāma, if you abandon your meditation subject and become full of unwholesome thoughts, then you will lose out on this Nesādaka mountain, which is a suitable dwelling place, rich in shade and water. Now I shall throw you down from here and kill you. Therefore, it is not proper to be subject to unwholesome thoughts."
Ý nghĩa ở đây là thế này: Này Mahānāma, nếu con từ bỏ đề mục thiền (kammaṭṭhāna) và trở nên tràn đầy các tà tư duy (vitakka), thì con sẽ suy đồi khỏi ngọn núi Nesādaka này, nơi có bóng mát và nước đầy đủ, là chỗ ở thích hợp. Giờ đây, ta sẽ đẩy con từ đây xuống và giết chết con. Do đó, không được phép trở thành người nô lệ của các tư duy (vitakka).
Evaṃ thero attānaṃ santajjentoyeva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Thus, the Thera, admonishing himself, intensified his vipassanā and attained Arahantship.
Như vậy, vị Trưởng lão đã tự răn đe mình, nỗ lực thực hành thiền quán (vipassanā) và đạt đến quả vị A-la-hán (arahatta).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.333-352) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
Chaphassāyatane hitvāti āyasmato pārāpariyattherassa gāthā.
“Having abandoned the six sense-bases”—this is a stanza of the Venerable Pārāpariya Thera.
Bài kệ Chaphassāyatane hitvā là bài kệ của Tôn giả Pārāpariya Trưởng lão.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự việc phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto piyadassissa bhagavato kāle nesādayoniyaṃ nibbattitvā tassa viññutaṃ pattassa vicaraṇaṭṭhāne aññatarasmiṃ vanasaṇḍe piyadassī bhagavā taṃ anuggaṇhituṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisīdi.
This Elder, too, having made aspirations under previous Buddhas and accumulated merits in various existences, was reborn in the family of a hunter during the time of the Blessed One Piyadassī. When he had attained maturity, the Blessed One Piyadassī, wishing to bestow favor upon him, entered the attainment of cessation and sat down in a certain forest grove in the area where the hunter roamed.
Vị này cũng vậy, đã tạo thiện nghiệp trong các vị Phật quá khứ, tích lũy công đức trong các kiếp sống khác nhau, và vào thời Đức Phật Piyadassī, đã tái sinh trong dòng dõi thợ săn. Khi đã trưởng thành, tại một khu rừng nọ, nơi vị ấy thường lui tới, Đức Phật Piyadassī đã nhập Diệt thọ tưởng định và an tọa để ban ân cho vị ấy.
So ca mige pariyesanto taṃ ṭhānaṃ gato satthāraṃ disvā pasannamānaso bhagavantaṃ anto katvā kataṃ sākhāmaṇḍapaṃ padumapupphehi kūṭāgārākārena sañchādetvā uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedento sattāhaṃ namassamāno aṭṭhāsi.
The hunter, seeking deer, arrived at that spot. Seeing the Teacher, he became gladdened in mind, and making the Blessed One the central object, he covered the branch-pavilion he had made with lotus flowers, shaping it like a pinnacled chamber. Feeling great joy and happiness, he stood bowing for seven days.
Vị thợ săn đó, khi đang tìm kiếm thú vật, đã đến nơi đó, nhìn thấy Đức Đạo Sư và với tâm hoan hỷ, đã lấy Đức Thế Tôn làm trung tâm, dùng hoa sen che kín túp lều bằng cành cây thành hình chóp, rồi trải nghiệm niềm hoan hỷ tột độ, đã đảnh lễ suốt bảy ngày.
Divase divase ca milātamilātāni apanetvā abhinavehi chādesi.
And each day he removed the withered flowers and covered it with fresh ones.
Hằng ngày, vị ấy loại bỏ những bông hoa đã héo và thay thế bằng những bông hoa sen tươi mới.
Satthā sattāhassa accayena nirodhato vuṭṭhahitvā bhikkhusaṅghaṃ anussari.
After seven days, the Teacher emerged from cessation and recollected the Saṅgha of bhikkhus.
Sau bảy ngày, Đức Đạo Sư xả định và nhớ đến Tăng đoàn.
Tāvadeva asītisahassamattā bhikkhū satthāraṃ parivāresuṃ.
At that very moment, eighty thousand bhikkhus surrounded the Teacher.
Ngay lúc đó, tám vạn vị Tỳ-khưu đã vây quanh Đức Đạo Sư.
‘‘Madhuradhammakathaṃ suṇissāmā’’ti devatā sannipatiṃsu, mahā samāgamo ahosi.
The devas gathered, thinking, “We will listen to the sweet Dhamma talk,” and a great assembly occurred.
Các vị thiên nhân đã tập hợp lại với ý nghĩ: “Chúng ta sẽ được nghe bài pháp thoại ngọt ngào,” và một đại hội lớn đã diễn ra.
Satthā anumodanaṃ karonto tassa devamanussesu bhāviniṃ sampattiṃ imasmiṃ buddhuppāde sāvakabodhiñca byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, having given his appreciation, foretold the hunter’s future prosperity among gods and humans, and his attainment of Sāvakabodhi during this Buddha-era, and then departed.
Đức Đạo Sư, sau khi tùy hỷ, đã tuyên bố về sự thịnh vượng trong cõi trời và cõi người của vị thợ săn đó trong tương lai, và sự chứng đắc quả vị Thanh văn Bồ-đề trong thời Đức Phật hiện tại, rồi Ngài rời đi.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā parāparagottatāya pārāpariyoti laddhasamañño bahū brāhmaṇe mante vācento satthu rājagahagamane buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Due to that meritorious deed, he wandered through existences among gods and humans, and in this Buddha-era, he was reborn in a Brahmin family in Rājagaha. Having attained maturity, he became a master of the three Vedas and was known as Pārāpariya due to his lineage from both paternal and maternal sides (parāpara-gotta). As he was teaching the Vedic hymns to many Brahmins, he saw the Buddha’s power when the Teacher came to Rājagaha, gained faith, went forth, and practicing insight meditation, he attained Arahantship in no long time.
Do nghiệp công đức đó, vị thiện nam tử ấy đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, và trong thời Đức Phật hiện tại, đã tái sinh trong một gia đình Bà-la-môn ở Rājagaha. Khi đã trưởng thành, vị ấy trở thành người thông suốt ba bộ Veda, và do thuộc dòng dõi Parāpara, được gọi là Pārāpariya. Khi đang giảng dạy các bài chú cho nhiều Bà-la-môn, vị ấy đã thấy thần thông của Đức Phật khi Ngài đến Rājagaha, liền phát khởi niềm tin, xuất gia, và thực hành thiền Tứ niệm xứ, chẳng bao lâu đã chứng đắc quả vị A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.353-385) –
Thus it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna, đã nói rằng:
Tattha chaphassāyatane hitvāti cakkhusamphassādīnaṃ channaṃ samphassānaṃ uppattiṭṭhānatāya ‘‘phassāyatanānī’’ti laddhanāmāni cakkhādīni cha ajjhattikāyatanāni tappaṭibaddhasaṃkilesappahānavasena pahāya.
Therein, having abandoned the six sense bases means having abandoned the six internal sense bases, such as the eye, which are called ‘sense bases of contact’ because they are the basis for the arising of the six contacts, such as eye-contact, by way of abandoning the defilements associated with them.
Trong đó, chaphassāyatane hitvā có nghĩa là sau khi từ bỏ sáu nội xứ như mắt, v.v., được gọi là “xứ xúc” vì chúng là nơi phát sinh sáu xúc như xúc mắt, v.v., bằng cách đoạn trừ các phiền não liên kết với chúng.
Guttadvāro susaṃvutoti tato eva cakkhudvārādīnaṃ guttattā, tattha pavattanakānaṃ abhijjhādīnaṃ pāpadhammānaṃ pavesananivāraṇena satikavāṭena suṭṭu pihitattā guttadvāro susaṃvuto.
With guarded doors and well-restrained means that because the doors of the eye and so forth are guarded, and because they are well-covered with the bolt of mindfulness, preventing the entry of evil mental states such as covetousness that tend to arise there, he is said to have guarded doors and be well-restrained.
Guttadvāro susaṃvuto có nghĩa là do các cửa như cửa mắt, v.v., được bảo vệ, và được đóng chặt bằng chốt cửa chánh niệm, ngăn chặn sự xâm nhập của các pháp ác như tham lam, v.v., phát sinh ở đó, nên gọi là guttadvāro susaṃvuto.
Atha vā manacchaṭṭhānaṃ channaṃ dvārānaṃ vuttanayena rakkhitattā guttadvāro, kāyādīhi suṭṭhu saññatattā susaṃvutoti evamettha attho veditabbo.
Alternatively, the meaning here should be understood as: having guarded doors because the six doors, with mind as the sixth, are protected in the manner stated; and well-restrained because he is well-controlled in body and so forth.
Hoặc, do sáu cửa, với ý là cửa thứ sáu, được bảo vệ theo cách đã nói, nên gọi là guttadvāro; và do được kiềm chế tốt về thân, v.v., nên gọi là susaṃvuto. Ý nghĩa này nên được hiểu như vậy ở đây.
Aghamūlaṃ vamitvānāti aghassa vaṭṭadukkhassa mūlabhūtaṃ avijjābhavataṇhāsaṅkhātaṃ dosaṃ, sabbaṃ vā kilesadosaṃ ariyamaggasaṅkhātavamanayogapānena uggiritvā santānato bahi katvā, bahikaraṇahetu vā.
Having vomited the root of affliction means having disgorged or cast out from the continuum, by drinking the emetic of the Noble Path, the fault known as ignorance, craving for existence, which is the root cause of affliction (the suffering of saṃsāra), or alternatively, all defilement-faults; or it is the reason for casting out.
Aghamūlaṃ vamitvānā có nghĩa là sau khi nôn ra lỗi lầm, tức là vô minh, hữu ái, là gốc rễ của khổ đau luân hồi, hoặc tất cả các lỗi lầm phiền não, bằng cách uống thuốc nôn, tức là Thánh Đạo, và loại bỏ chúng ra khỏi dòng tâm thức, hoặc do là nguyên nhân của sự loại bỏ.
Patto me āsavakkhayoti kāmāsavādayo āsavā ettha khīyanti, tesaṃ vā khayena pattabboti āsavakkhayo, nibbānaṃ arahattañca.
The destruction of āsavas is attained by me refers to Nibbāna and arahantship, where the āsavas such as the āsava of sensuality are destroyed, or which is to be attained by their destruction, hence ‘destruction of āsavas’.
Patto me āsavakkhayo có nghĩa là các lậu hoặc như dục lậu, v.v., bị diệt tận ở đây, hoặc là sự diệt tận các lậu hoặc cần phải đạt được, nên gọi là āsavakkhayo, tức là Niết-bàn và A-la-hán quả.
So āsavakkhayo patto adhigatoti udānavasena aññaṃ byākāsi.
He thus declared the attainment of the destruction of āsavas by way of an udāna.
Vị ấy đã tuyên bố rằng sự diệt tận các lậu hoặc đó đã được đạt tới, đã được chứng đắc, bằng một lời cảm hứng.
Suvilitto suvasanoti āyasmato yasattherassa gāthā.
Suvilitto suvasano and so on are the verses of Venerable Thera Yasa.
Suvilitto suvasano là bài kệ của Trưởng lão Yasa.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto sumedhassa bhagavato kāle mahānubhāvo nāgarājā hutvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ attano bhavanaṃ netvā mahādānaṃ pavattesi.
This thera, too, having performed aspirations in the times of past Buddhas, accumulated meritorious deeds that lead to liberation in various existences, and during the time of Sumedha Bhagavā, he became a powerful Nāga-king, invited the Saṅgha led by the Buddha to his abode, and performed a great act of giving.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các Đức Phật quá khứ, tích lũy các thiện nghiệp là nhân duyên giải thoát trong các kiếp sống khác nhau, và vào thời Đức Thế Tôn Sumedha, đã là một vị vua Nāga có đại uy lực, đã thỉnh Đức Phật cùng Tăng đoàn Tỳ-kheo đến cung điện của mình và thực hiện đại thí.
Bhagavantaṃ mahagghena ticīvarena acchādesi, ekamekañca bhikkhuṃ mahaggheneva paccekadussayugena sabbena samaṇaparikkhārena acchādesi.
He presented the Bhagavā with expensive triple robes, and each bhikkhu with an expensive set of cloths individually, along with all the requisites for recluses.
Vị ấy đã cúng dường Đức Thế Tôn với ba y giá trị cao, và mỗi Tỳ-kheo với một cặp y riêng biệt giá trị cao cùng tất cả các vật dụng của Sa-môn.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto siddhatthassa bhagavato kāle seṭṭhiputto hutvā mahābodhimaṇḍaṃ sattahi ratanehi pūjesi.
Through that meritorious kamma, he wandered through existences among devas and humans, and during the time of Siddhattha Bhagavā, he was born as a rich merchant’s son and offered seven kinds of jewels to the Mahābodhimaṇḍa.
Nhờ nghiệp phước đó, vị ấy đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, và vào thời Đức Thế Tôn Siddhattha, đã là con trai của một trưởng giả, đã cúng dường đại Bồ-đề đạo tràng bằng bảy loại ngọc báu.
Kassapassa bhagavato kāle sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ akāsi.
During the time of Kassapa Bhagavā, he went forth into the Dispensation and practiced the ascetic life.
Vào thời Đức Thế Tôn Kassapa, vị ấy đã xuất gia trong Giáo pháp và thực hành các pháp Sa-môn.
Evaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ amhākaṃ bhagavato kāle bārāṇasiyaṃ mahāvibhavassa seṭṭhino putto hutvā nibbatti, yaso nāma nāmena paramasukhumālo.
Thus, wandering only in happy existences, in this era of our Bhagavā, he was reborn in Bārāṇasī as the son of a very wealthy merchant, named Yasa, extremely delicate.
Như vậy, vị ấy đã luân hồi chỉ trong các cảnh giới tốt đẹp, và vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta, đã tái sinh làm con trai của một trưởng giả giàu có ở Bārāṇasī, tên là Yasa, vô cùng tinh tế và dịu dàng.
‘‘Tassa tayo pāsādā’’ti sabbaṃ khandhake (mahāva. 25) āgatanayena veditabbaṃ.
‘‘He had three mansions’’—all of this should be understood in the manner described in the Khandhaka (Mahāva. 25).
“Người ấy có ba cung điện” – tất cả những điều này nên được hiểu theo cách đã nói trong Khandhaka (Mahāva. 25).
So pubbahetunā codiyamāno rattibhāge niddābhibhūtassa parijanassa vippakāraṃ disvā sañjātasaṃvego suvaṇṇapādukārūḷhova gehato niggato devatāvivaṭena nagaradvārena nikkhamitvā isipatanasamīpaṃ gato ‘‘upaddutaṃ vata, bho, upassaṭṭhaṃ vata, bho’’ti āha.
Being spurred by previous conditions, he saw the misconduct of his sleeping attendants at night, and feeling a sense of urgency, he departed from his house, still wearing his golden sandals. He left through the city gate, opened by devas, and reached near Isipatana. He exclaimed, ‘‘Oh, it is oppressed! Oh, it is afflicted!’’
Vị ấy, được thúc đẩy bởi nghiệp duyên quá khứ, vào ban đêm, thấy sự hỗn loạn của đoàn tùy tùng đang ngủ say, liền phát khởi tâm chán ghét, mang dép vàng bước ra khỏi nhà, đi qua cổng thành được chư thiên mở, đến gần Isipatana và nói: “Ôi, thật là nguy hiểm! Ôi, thật là phiền toái!”
Tena samayena bhagavatā isipatane viharantena tasseva anuggaṇhanatthaṃ abbhokāse caṅkamantena ‘‘ehi, yasa, idaṃ anupaddutaṃ, idaṃ anupassaṭṭha’’nti vutto, ‘‘anupaddutaṃ anupassaṭṭhaṃ kira atthī’’ti somanassajāto suvaṇṇapādukā oruyha bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ekamantaṃ nisinno satthārā anupubbikathaṃ kathetvā saccadesanāya katāya saccapariyosāne sotāpanno hutvā gavesanatthaṃ āgatassa pitu bhagavatā saccadesanāya kariyamānāya arahattaṃ sacchākāsi.
At that time, the Bhagavā, dwelling in Isipatana and walking up and down in the open air for his benefit, said, ‘‘Come, Yasa, this is not oppressed, this is not afflicted.’’ Hearing this, he was filled with joy, took off his golden sandals, approached the Bhagavā, and sat down to one side. The Teacher gave him a gradual discourse, and when the teaching of the Truths was completed, he became a Stream-Enterer. When the Bhagavā taught the Truths to his father, who had come searching for him, he realized arahantship.
Lúc bấy giờ, Đức Thế Tôn đang trú tại Isipatana, vì muốn giúp đỡ vị ấy, đang đi kinh hành ngoài trời, đã nói: “Này Yasa, hãy đến đây, nơi này không nguy hiểm, nơi này không phiền toái.” Vị ấy, nghe nói “thật sự có nơi không nguy hiểm, không phiền toái”, liền vui mừng, cởi dép vàng, đến gần Đức Thế Tôn, và ngồi xuống một bên. Đức Đạo Sư đã thuyết pháp tuần tự, sau khi thuyết giảng Tứ Thánh Đế, khi Pháp thoại kết thúc, vị ấy đã chứng Sơ quả. Khi cha của vị ấy đến tìm và Đức Thế Tôn thuyết giảng Tứ Thánh Đế, vị ấy đã chứng đắc A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.456-483) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Abhisattova nipatatīti āyasmato kimilattherassa gāthā.
Abhisattova nipatatīti (Falling as if urged on) is a verse of Venerable Kimila.
Bài kệ của Tôn giả Trưởng lão Kimila bắt đầu bằng “Abhisattova nipatati”.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự xuất xứ của bài kệ là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto kakusandhassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto parinibbute satthari tassa dhātuyo uddissa saḷalamālāhi maṇḍapākārena pūjaṃ akāsi.
This venerable one also, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merits in various existences, was reborn in a noble family during the time of Kakusandha Bhagavā. Having reached maturity, when the Teacher had attained Parinibbāna, he made an offering of salala flower garlands in the form of a pavilion, dedicated to his relics.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các thời Đức Phật quá khứ, tích lũy công đức trong các kiếp khác nhau. Vào thời Đức Phật Kakusandha, ngài tái sinh trong một gia đình quý tộc, trở nên thông minh. Khi Đức Đạo Sư nhập Niết Bàn, ngài đã cúng dường xá lợi của Ngài bằng cách tạo một mái vòm từ vòng hoa cây sa-la.
So tena puññakammena tāvatiṃse nibbattitvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare sākiyarājakule nibbatti, kimilotissa nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious deed, he was reborn in the Tāvatiṃsa heaven, and then, transmigrating repeatedly between devas and humans while performing merits, he was reborn in a Sākiyan royal family in Kapilavatthu city during the time of the present Buddha. His name was Kimila.
Do nghiệp công đức đó, ngài tái sinh vào cõi Tam Thập Tam Thiên, rồi luân hồi qua các cõi trời và người. Trong thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh vào dòng dõi vương tộc Sākiya ở thành Kapilavatthu, tên là Kimila.
So vayappatto bhogasampattiyā sampanno viharati.
Having reached maturity, he lived endowed with great wealth.
Khi trưởng thành, ngài sống trong sự giàu sang phú quý.
Tassa ñāṇaparipākaṃ disvā saṃvegajananatthaṃ anupiyāyaṃ viharanto satthā paṭhamayobbane ṭhitaṃ dassanīyaṃ itthirūpaṃ abhinimminitvā purato dassetvā puna anukkamena yathā jarārogavipattīhi abhibhūtā dissati, tathā akāsi.
Seeing the ripening of his wisdom, the Teacher, residing in Anupiyā, created a beautiful female form in its prime, displayed it before him, and then gradually transformed it to appear as if afflicted by old age and sickness, in order to arouse a sense of urgency.
Đức Đạo Sư, thấy sự chín muồi về trí tuệ của ngài, và để tạo ra sự giác ngộ, đã hóa hiện một hình ảnh phụ nữ xinh đẹp ở tuổi thanh xuân, rồi dần dần biến hóa thành một hình ảnh bị tuổi già, bệnh tật tàn phá.
Taṃ disvā kimilakumāro ativiya saṃvegaṃ pakāsento –
Seeing that, Prince Kimila, wishing to express extreme urgency—
Thấy vậy, hoàng tử Kimila đã bày tỏ sự giác ngộ sâu sắc –
Tattha abhisattovāti ‘‘tvaṃ sīghaṃ gaccha mā tiṭṭhā’’ti devehi anusiṭṭho āṇatto viya.
Here, abhisattovā means "as if commanded, as if ordered by devas: 'Go quickly, do not stop!'"
Trong đó, abhisattovā có nghĩa là như bị các vị trời ra lệnh, ‘Ngươi hãy đi nhanh, đừng dừng lại.’
‘‘Abhisaṭṭho vā’’tipi pāṭho, ‘‘tvaṃ lahuṃ gacchā’’ti kenaci abhilāsāpito viyāti attho.
There is also the reading abhisaṭṭho vā, meaning "as if someone urged him, saying, 'Go quickly!'"
Cũng có bản đọc là “abhisaṭṭho vā”, nghĩa là như bị ai đó thúc giục, ‘Ngươi hãy đi nhanh.’
Nipatatīti atipatati abhidhāvati na tiṭṭhati, khaṇe khaṇe khayavayaṃ pāpuṇātīti attho.
Nipatatī means "rushes, runs swiftly, does not stand still, attains decay and destruction moment by moment." This is the meaning.
Nipatati có nghĩa là trôi qua nhanh chóng, không dừng lại, nghĩa là từng khoảnh khắc đều đạt đến sự hủy diệt và tiêu vong.
Vayoti bālyayobbanādiko sarīrassa avatthāviseso.
Vayo means "a particular state of the body, such as childhood or youth."
Vayo có nghĩa là trạng thái đặc biệt của cơ thể như tuổi thơ, tuổi trẻ, v.v.
Idha panassa yobbaññaṃ adhippetaṃ, taṃ hissa abhipatantaṃ khīyantaṃ hutvā upaṭṭhitaṃ.
Here, however, youth is intended, as it appeared to him as swiftly passing and decaying.
Ở đây, tuổi trẻ là điều được ám chỉ, vì nó đã hiện ra trước mắt ngài như đang trôi qua và suy tàn.
Rūpanti rūpasampadāti vadati.
Rūpaṃ refers to "beauty of form."
Rūpaṃ có nghĩa là vẻ đẹp hình thể.
Rūpanti pana sarīraṃ ‘‘aṭṭhiñca paṭicca nhāruñca paṭicca maṃsañca paṭicca ākāso parivārito rūpaṃtveva saṅkhaṃ gacchatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.306) viya.
However, rūpaṃ also means "body," as in passages like "Dependent on bones, dependent on sinews, dependent on flesh, space encompassed by them is called rūpa" (MN 1.306).
Tuy nhiên, rūpaṃ cũng có nghĩa là thân thể, như trong các đoạn văn như “Dựa vào xương, dựa vào gân, dựa vào thịt, khoảng không được bao bọc được gọi là sắc” (Ma. Ni. 1.306).
Aññamiva tatheva santanti idaṃ rūpaṃ yādisaṃ, sayaṃ tatheva tenevākārena santaṃ vijjamānaṃ aññaṃ viya mayhaṃ upaṭṭhātīti adhippāyo.
Aññamiva tatheva santaṃ (though it remains the same, seems different) means "this form, whatever it is like, though it is the same self existing in that same way, appears to me as if it were another." This is the intention.
Aññamiva tatheva santaṃ có nghĩa là hình sắc này như thế nào, thì bản thân tôi, dù vẫn tồn tại trong trạng thái đó, lại hiện ra trước mắt tôi như là một người khác.
‘‘Tadeva santa’’nti ca keci paṭhanti.
Some also read tadeva santaṃ (the very same self remaining).
Một số người cũng đọc là “tadeva santaṃ”.
Tasseva satoti tasseva me anaññassa sato samānassa.
Tasseva sato means "of that very self of mine, not another."
Tasseva sato có nghĩa là của chính tôi, không phải của ai khác, khi tôi đang hiện hữu.
Avippavasatoti na vippavasantassa, ciravippavāsena hi sato anaññampi aññaṃ viya upaṭṭhāti idampi idha natthīti adhippāyo.
Avippavasato means "not having departed." For indeed, when one has been separated for a long time, even one's own self appears as if another. This, too, is not the case here. This is the intention.
Avippavasato có nghĩa là không hề xa cách, vì nếu xa cách lâu ngày, thì ngay cả điều không phải của người khác cũng hiện ra như của người khác, nhưng ở đây điều đó không xảy ra.
Aññasseva sarāmi attānanti imaṃ mama attabhāvaṃ aññassa sattassa viya sarāmi upadhāremi sañjānāmīti attho.
Aññasseva sarāmi attānaṃ means "I recall, I observe, I perceive this existence of mine as if it were the existence of another being." This is the meaning.
Aññasseva sarāmi attānaṃ có nghĩa là tôi nhận ra, tôi quán sát, tôi biết thân thể này của tôi như thể là thân thể của một chúng sinh khác.
Tassevaṃ aniccataṃ manasi karontassa daḷhataro saṃvego udapādi, so saṃvegajāto satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
As he thus contemplated impermanence, a strong sense of urgency arose in him. Filled with urgency, he approached the Teacher, listened to the Dhamma, gained faith, went forth, and setting up vipassanā, he attained Arahantship not long after.
Khi ngài quán xét sự vô thường như vậy, một sự giác ngộ mạnh mẽ đã khởi lên. Ngài, với sự giác ngộ đó, đã đến gặp Đức Đạo Sư, nghe Pháp, có được niềm tin, xuất gia, thực hành thiền quán, và không lâu sau đã đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.56.42-48) –
Thus it is said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna (Apa. Thera 2.56.42-48) có nói –
Rukkhamūlagahanaṃ pasakkiyāti āyasmato vajjiputtattherassa gāthā.
Rukkhamūlagahanaṃ pasakkiyāti (Approaching the dense thicket at the foot of a tree) is a verse of Venerable Vajjiputta.
Bài kệ của Tôn giả Trưởng lão Vajjiputta bắt đầu bằng “Rukkhamūlagahanaṃ pasakkiyā”.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự xuất xứ của bài kệ là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito catunavute kappe ekaṃ paccekasambuddhaṃ bhikkhāya gacchantaṃ disvā pasannamānaso kadaliphalāni adāsi.
This venerable one also, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merits conducive to liberation in various existences, ninety-four aeons ago, saw a Paccekabuddha going for alms, and with a gladdened mind, offered him bananas.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các thời Đức Phật quá khứ, tích lũy công đức là nhân duyên cho sự giải thoát trong các kiếp khác nhau. Chín mươi bốn kiếp trước, ngài đã thấy một vị Độc Giác Phật đi khất thực, với tâm hoan hỷ, ngài đã cúng dường chuối.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ licchavirājaputto hutvā nibbatti, vajjirājaputtattā vajjiputtotveva cassa samaññā ahosi.
Through that meritorious deed, he was reborn in the deva-world, and then, repeatedly performing merits and transmigrating between devas and humans, he was reborn as a Licchavi prince in Vesālī during the time of the present Buddha. Due to being a Vajjī prince, he was known as Vajjiputta.
Do công đức ấy, vị ấy tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo các phước thiện khác, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, vị ấy tái sinh làm con trai của vua Licchavi ở Vesālī, và do là con trai của vua Vajji nên danh xưng của vị ấy là Vajjiputta.
So daharo hutvā hatthisikkhādisikkhanakālepi hetusampannatāya nissaraṇajjhāsayova hutvā vicaranto satthu dhammadesanākāle vihāraṃ gantvā parisapariyante nisinno dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho satthu santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
That Vajjiputta Thera, being young, even when learning the art of elephant riding and other skills, due to being endowed with the conditions for Arahantship, had the inclination and resolve for emancipation from saṃsāra as he wandered. At the time of the Buddha’s discourse, having gone to the monastery, he sat at the edge of the assembly, heard the Dhamma, and having attained faith, he went forth in the presence of the Buddha. Undertaking the work of insight meditation, he became one with the six supernormal powers not long after.
Khi còn trẻ, ngay cả trong thời gian học các môn như cưỡi voi, do đã hội đủ các nhân duyên, vị ấy đã có ý hướng thoát ly. Khi Đức Thế Tôn thuyết pháp, vị ấy đến tinh xá, ngồi ở rìa hội chúng, lắng nghe pháp, có được niềm tin, rồi xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Thế Tôn. Thực hành thiền quán (vipassanā), chẳng bao lâu vị ấy đạt được Lục thông (chaḷabhiñña).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.57-62) –
Therefore, it was said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
Tattha rukkhamūlagahananti rukkhamūlabhūtaṃ gahanaṃ, gahanañhi atthi, na rukkhamūlaṃ, rukkhamūlañca atthi, na gahanaṃ, tesu rukkhamūlaggahaṇena ṭhānassa chāyāsampannatāya vātātapaparissayābhāvaṃ dasseti.
In this, rukkhamūlagahanaṃ means a thicket that is a tree-root. For, there is a thicket, not a tree-root; and there is a tree-root, not a thicket. By mentioning a tree-root, it shows that the place is shady and free from the perils of wind and sun.
Trong đó, rukkhamūlagahana (rừng rậm dưới gốc cây) có nghĩa là một khu rừng rậm dưới gốc cây. Rừng rậm thì có, nhưng không phải gốc cây; gốc cây thì có, nhưng không phải rừng rậm. Việc đề cập đến gốc cây cho thấy nơi đó có bóng mát, không có nguy hiểm từ gió và nắng. Việc đề cập đến rừng rậm cho thấy nơi đó yên tĩnh, không có nguy hiểm từ gió, và không có sự chen chúc của người. Cả hai điều này đều cho thấy sự thích hợp để tu tập.
Gahanaggahaṇena nivātabhāvena vātaparissayābhāvaṃ janasambādhābhāvañca dasseti, tadubhayena ca bhāvanāyogyataṃ.
By mentioning a thicket, it shows that there is no peril from wind due to it being a sheltered place, and no disturbance from people. By both, it shows suitability for meditation.
Việc đề cập đến rừng rậm cũng cho thấy nơi đó yên tĩnh, không có nguy hiểm từ gió, và không có sự chen chúc của người. Cả hai điều này đều cho thấy sự thích hợp để tu tập.
Pasakkiyāti upagantvā.
Pasakkiyā means having approached.
Pasakkiyā có nghĩa là đi đến.
Nibbānaṃ hadayasmiṃ opiyāti ‘‘evaṃ mayā paṭipajjitvā nibbānaṃ adhigantabba’’nti nibbutiṃ hadaye ṭhapetvā citte karitvā.
Nibbānaṃ hadayasmiṃ opiyā means having placed Nibbāna in one’s heart, having made it one’s mental object, with the thought, “Thus practicing, I shall realize Nibbāna.”
Nibbānaṃ hadayasmiṃ opiyā có nghĩa là “ta phải thực hành như vậy để đạt Niết Bàn”, tức là đặt Niết Bàn vào lòng, ghi nhớ trong tâm.
Jhāyāti lakkhaṇūpanijjhānena jhāya, vipassanābhāvanāsahitaṃ maggabhāvanaṃ bhāvehi.
Jhāyā means meditate with discernment of characteristics (lakkhaṇūpanijjhāna); cultivate the path-cultivation accompanied by vipassanā meditation.
Jhāyā có nghĩa là hãy thiền định bằng cách quán sát các đặc tính (lakkhaṇūpanijjhāna), hãy tu tập đạo quả (maggabhāvanā) cùng với thiền quán (vipassanābhāvanā).
Gotamāti dhammabhaṇḍāgārikaṃ gottena ālapati.
Gotamā means addressing the custodian of the Dhamma by his clan name.
Gotamā là gọi vị thủ kho giáo pháp (dhammabhaṇḍāgārika) bằng họ.
Mā ca pamādoti adhikusalesu dhammesu mā pamādaṃ āpajji.
Mā ca pamādo means do not fall into heedlessness regarding the higher wholesome states.
Mā ca pamādo có nghĩa là đừng phóng dật trong các pháp thiện cao thượng.
Idāni yādiso therassa pamādo, taṃ paṭikkhepavasena dassento ‘‘kiṃ te biḷibiḷikā karissatī’’ti āha.
Now, showing what kind of heedlessness the Elder possessed, by way of refuting it, he said, “kiṃ te biḷibiḷikā karissatī”.
Bây giờ, để bác bỏ sự phóng dật của vị Trưởng lão, Ngài nói: “Kiṃ te biḷibiḷikā karissatī” (Những lời nói vô ích sẽ làm gì cho ngươi?).
Tattha biḷibiḷikāti viḷiviḷikiriyā, biḷibiḷīti saddapavatti yathā niratthakā, evaṃ biḷibiḷikāsadisā janapaññatti kiṃ te karissati kīdisaṃ atthaṃ tuyhaṃ sādheti, tasmā janapaññattiṃ pahāya sadatthapasuto hohīti ovādaṃ adāsi.
In this, biḷibiḷikā means clamor; just as the sound “biḷibiḷī” is meaningless, so too, what purpose will popularity, which is like "biḷibiḷikā", serve you? Therefore, he gave the advice, “Abandon worldly fame and be devoted to your own true welfare.”
Trong đó, biḷibiḷikā có nghĩa là những lời nói vô ích (viḷiviḷikiriyā). Giống như âm thanh biḷibiḷī là vô nghĩa, những lời nói vô nghĩa (janapaññatti) tương tự như biḷibiḷikā sẽ làm gì cho ngươi? Chúng mang lại lợi ích gì cho ngươi? Do đó, hãy từ bỏ những lời nói vô nghĩa và chuyên tâm vào mục đích tối thượng của mình, Ngài đã ban lời khuyên ấy.
Pañcakkhandhā pariññātāti āyasmato isidattattherassa gāthā.
Pañcakkhandhā pariññātā (The five aggregates are fully understood) — this is the verse of Venerable Isidatta Thera.
Bài kệ của Trưởng lão Isidatta bắt đầu bằng Pañcakkhandhā pariññātā (Năm uẩn đã được liễu tri).
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ bhagavantaṃ rathiyaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso madhuraṃ āmodaphalaṃ adāsi.
This Elder too, having established aspirations under past Buddhas, and having accumulated merits that lead to emancipation in various existences, was born in a prominent family during the time of Vipassī Bhagavā. Having reached maturity, one day he saw the Blessed One walking on the road, and with a purified mind, he offered a sweet āmoda fruit.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các thời Đức Phật quá khứ, tích lũy phước báu là nhân duyên cho sự thoát ly trong các đời. Vào thời Đức Phật Vipassī, vị ấy tái sinh vào một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, một ngày nọ, thấy Đức Phật đang đi trên đường, với tâm hoan hỷ, vị ấy đã dâng một trái cây āmoda ngọt ngào.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde avantiraṭṭhe vaḍḍhagāme aññatarassa satthavāhassa putto hutvā nibbatti, isidattotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva world, and performing merits again and again, he wandered through deva and human existences. In this Buddha-era, he was born as the son of a certain caravan leader in Vaḍḍhagāma in the Avanti country. His name was Isidatta.
Do công đức ấy, vị ấy tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo các phước thiện khác, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, vị ấy tái sinh làm con trai của một thương nhân ở làng Vaḍḍha, xứ Avantī, tên là Isidatta.
So vayappatto macchikāsaṇḍe cittassa gahapatino adiṭṭhasahāyo hutvā tena buddhaguṇe likhitvā pesitasāsanaṃ paṭilabhitvā sāsane sañjātappasādo therassa mahākaccānassa santike pabbajitvā vipassanaṃ ārabhitvā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
Having reached adulthood, he became an unseen friend of Cittagahapati in Macchikāsaṇḍa. Having received a message sent by Cittagahapati, in which the Buddha's qualities were written, he developed profound faith in the Teaching. He went forth under the Elder Mahākaccāna, and having undertaken insight meditation, he became one with the six supernormal powers not long after.
Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy trở thành bạn bè chưa từng gặp mặt với gia chủ Citta ở Macchikāsaṇḍa. Nhận được thư do Citta gửi, trong đó có ghi chép các phẩm chất của Đức Phật, vị ấy phát sinh niềm tin vào giáo pháp, rồi xuất gia dưới sự hướng dẫn của Trưởng lão Mahākaccāna. Bắt đầu thực hành thiền quán (vipassanā), chẳng bao lâu vị ấy đạt được Lục thông (chaḷabhiñña).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.80-84) –
Therefore, it was said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
Tattha pañcakkhandhā pariññātāti pañcapi me upādānakkhandhā vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti sabbaso paricchijja ñātā, na tesu kiñcipi pariññātabbaṃ atthīti adhippāyo.
Here, pañcakkhandhā pariññātā means, “These five aggregates of clinging have been thoroughly understood by me, discerned in every respect with the path-wisdom accompanied by insight-wisdom, as ‘this is suffering, this much is suffering, there is nothing more than this.’ The intention is that there is nothing more to be understood about them.”
Trong đó, pañcakkhandhā pariññātā (năm uẩn đã được liễu tri) có nghĩa là năm uẩn chấp thủ (upādānakkhandha) của tôi đã được liễu tri hoàn toàn bằng tuệ quán (vipassanāpaññā) và tuệ đạo (maggapaññā), theo cách “đây là khổ, khổ nhiều như vậy, không còn khổ nào hơn thế nữa”. Ý nghĩa là không còn gì để liễu tri trong những uẩn đó nữa.
Tiṭṭhanti chinnamūlakāti sabbaso pariññātattā eva tesaṃ avijjātaṇhādikassa mūlassa samucchinnattā ariyamaggena pahīnattā yāvacarimacittanirodhā te tiṭṭhanti.
Tiṭṭhanti chinnamūlakā means that because they are thoroughly understood, their root, such as ignorance and craving, has been completely cut off and eradicated by the Noble Path, they remain only until the cessation of the very last consciousness.
Tiṭṭhanti chinnamūlakā (chúng đứng đó với gốc rễ đã bị cắt đứt) có nghĩa là do đã được liễu tri hoàn toàn, gốc rễ của chúng, tức là vô minh (avijjā), tham ái (taṇhā), v.v., đã bị nhổ tận gốc, đã được đoạn trừ bằng Thánh đạo. Vì vậy, chúng tồn tại cho đến khi tâm cuối cùng diệt đi.
Dukkhakkhayo anuppattoti chinnamūlakattāyeva ca nesaṃ vaṭṭadukkhassa khayo parikkhayo anuppatto, nibbānaṃ adhigataṃ.
Dukkhakkhayo anuppatto means that precisely because their roots are cut off, the destruction, the end, of the suffering of saṃsāra has been attained; Nibbāna has been realized.
Dukkhakkhayo anuppatto (sự diệt tận khổ đau đã đạt được) có nghĩa là do gốc rễ đã bị cắt đứt, sự diệt tận của khổ luân hồi đã đạt được, tức là Niết Bàn đã được chứng đắc.
Patto me āsavakkhayoti kāmāsavādīnaṃ sabbesaṃ āsavānaṃ khayante abhigantabbatāya ‘‘āsavakkhayo’’ti laddhanāmaṃ arahattaṃ pattaṃ paṭiladdhanti attho.
Patto me āsavakkhayo means that Arahantship, which is called “āsavakkhayo” because it is to be attained at the end of the destruction of all defilements such as the defilement of sensuality, has been reached and realized by me.
Patto me āsavakkhayo (sự diệt tận các lậu hoặc đã đạt được đối với tôi) có nghĩa là A-la-hán quả, được gọi là “āsavakkhaya” (diệt tận các lậu hoặc) vì nó được đạt đến vào cuối sự diệt tận của tất cả các lậu hoặc như lậu hoặc dục (kāmāsava), v.v., đã được tôi chứng đắc. Đó là ý nghĩa.
Keci pana antimāyaṃ samussayo’’ti paṭhanti.
Some, however, read “antimāyaṃ samussayo” (this is my last existence).
Một số người đọc là “antimāyaṃ samussayo” (thân này là cuối cùng).
Nibbānassa adhigatattāyeva ayaṃ mama samussayo attabhāvo antimo sabbapacchimako, natthi dāni punabbhavoti attho.
This means that precisely because Nibbāna has been attained, this body, this existence of mine, is the last, the very final one; there is no rebirth now.
Ý nghĩa là do đã chứng đắc Niết Bàn, thân này của tôi là cuối cùng, là cuối cùng của tất cả các đời sống, không còn tái sinh nữa.
Yaṃ pana tattha tattha avuttaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayattā uttānaṃyevāti.
Whatever else is not mentioned here, it is clear because it has been stated in the preceding accounts.
Những điều không được nói ở đây đã được nói theo cách tương tự ở phần dưới, nên chúng rất rõ ràng.