Duppabbajjaṃ ve duradhivāsā gehāti āyasmato jentattherassa gāthā.
Duppabbajjaṃ ve duradhivāsā gehā (difficult is renunciation, indeed, difficult are homes to live in)—this is the verse of the Venerable Thera Jenta.
Bài kệ Duppabbajjaṃ ve duradhivāsā gehā này là của Tôn giả Jenta Thera.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện gì đã xảy ra?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto sikhissa bhagavato kāle devaputto hutvā nibbatti.
This thera, too, having made aspirations under past Buddhas and accumulated wholesome deeds conducive to liberation in various existences, was reborn as a deva in the time of Sikhi Bhagavā.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các thời Phật quá khứ, tích lũy thiện nghiệp là nền tảng cho sự thoát ly khỏi luân hồi trong các kiếp sống khác nhau, và đã tái sinh làm thiên tử vào thời Đức Phật Sikhī.
So ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto kiṃkirātapupphehi pūjaṃ akāsi.
One day, seeing the Teacher, with a gladdened mind, he offered Kiṃkirāta flowers.
Một ngày nọ, thấy Đức Bổn Sư, với tâm hoan hỷ, ông đã cúng dường hoa kiṃkirāta.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe jentagāme ekassa maṇḍalikarājassa putto hutvā nibbatti, jentotissa nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious deed, he wandered through existences among devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn as the son of a provincial ruler in Jentagāma in the Magadha kingdom, and his name was Jenta.
Với công đức đó, ông đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, và vào thời Đức Phật hiện tại, ông đã tái sinh làm con trai của một vị tiểu vương ở làng Jenta, xứ Magadha, và được đặt tên là Jenta.
So viññutaṃ patto daharakāleyeva hetusampattiyā codiyamāno pabbajjāninnamānaso hutvā puna cintesi – ‘‘pabbajjā nāma dukkarā, gharāpi durāvāsā, dhammo ca gambhīro, bhogā ca duradhigamā, kiṃ nu kho kattabba’’nti evaṃ pana cintābahulo hutvā vicaranto ekadivasaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇi.
Having attained understanding, even in his youth, he was prompted by the fulfillment of conditions, and his mind inclined towards renunciation. But then he reflected again: “Renunciation is difficult, and homes are difficult to dwell in, and the Dhamma is profound, and wealth is hard to acquire. What then should be done?” Thus, being full of such thoughts, he wandered about. One day, he went to the Teacher and listened to the Dhamma.
Khi đến tuổi trưởng thành, ngay từ khi còn trẻ, được thúc đẩy bởi sự đầy đủ của các nhân duyên, ông có khuynh hướng xuất gia. Sau đó, ông lại suy nghĩ: “Sự xuất gia thật khó khăn, cuộc sống gia đình cũng khó ở, Dhamma thì sâu xa, tài sản thì khó kiếm được. Ta nên làm gì đây?” Với nhiều suy tư như vậy, một ngày nọ, ông đi đến chỗ Đức Bổn Sư và nghe pháp.
Sutakālato paṭṭhāya pabbajjābhirato hutvā satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya arahattaṃ sacchākāsi.
From the time he heard it, he became devoted to renunciation. He went forth under the Teacher, took a meditation subject, developed vipassanā, and quickly realized arahantship through an easy path of practice with swift penetration.
Từ khi nghe pháp, ông trở nên hoan hỷ với sự xuất gia, và đã xuất gia dưới sự chỉ dẫn của Đức Bổn Sư. Sau khi nhận đề mục thiền (kammaṭṭhāna), ông đã phát triển vipassanā và đạt đến Arahantship một cách nhanh chóng với con đường thực hành dễ dàng.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.21-24) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Vì vậy đã nói trong Apadāna:
Tattha duppabbajjanti appaṃ vā mahantaṃ vā bhogakkhandhañceva ñātiparivaṭṭañca pahāya imasmiṃ sāsane uraṃ datvā pabbajanassa dukkarattā dukkhaṃ pabbajanaṃ, dukkarā pabbajjāti duppabbajjaṃ.
Therein, duppabbajjaṃ means hard to go forth, difficult is going forth, because it is hard for one who has gone forth in this Dispensation, giving up little or much wealth and a circle of relatives, to embrace the ascetic life. Difficult is going forth, thus duppabbajjaṃ.
Trong đó, duppabbajjaṃ có nghĩa là sự xuất gia khó khăn, vì việc từ bỏ khối tài sản nhỏ hay lớn cùng với dòng họ để xuất gia trong giáo pháp này là điều khó khăn. Sự xuất gia là khó khăn, nên gọi là duppabbajjaṃ.
Veti nipātamattaṃ, daḷhattho vā ‘‘pabbajjā dukkhā’’ti.
Ve is merely an indeclinable particle, or it has the meaning of emphasis, "going forth is suffering."
Ve là một tiểu từ, hoặc có nghĩa là sự kiên định, “sự xuất gia là khổ đau”.
Gehañce āvaseyyaṃ, duradhivāsā gehā, yasmā gehaṃ adhivasantena raññā rājakiccaṃ, issarena issarakiccaṃ, gahapatinā gahapatikiccaṃ kattabbaṃ hoti, parijano ceva samaṇabrāhmaṇā ca saṅgahetabbā, tasmiṃ tasmiñca kattabbe kariyamānepi gharāvāso chiddaghaṭo viya mahāsamuddo viya ca duppūro, tasmā gehā nāmete adhivasituṃ āvasituṃ dukkhā dukkarāti katvā duradhivāsā durāvāsāti.
If one were to dwell in a house, duradhivāsā gehā, since one dwelling in a house, as a king, must perform royal duties; as a master, must perform a master's duties; as a householder, must perform a householder’s duties; and family members, ascetics, and brahmins must be supported. Even while performing those various duties, household life is hard to fill, like a broken pot or a great ocean. Therefore, these houses are difficult to dwell in, difficult to live in; thus, duradhivāsā (hard to dwell in), durāvāsā (hard to inhabit).
Nếu sống trong gia đình, gehā duradhivāsā (cuộc sống gia đình thật khó ở), bởi vì khi sống trong gia đình, một vị vua phải làm việc của vua, một vị quan phải làm việc của quan, một gia chủ phải làm việc của gia chủ; người thân và các sa-môn, bà-la-môn phải được chăm sóc. Dù làm tất cả những việc cần làm đó, cuộc sống gia đình vẫn khó lấp đầy như một cái bình thủng hay như đại dương. Vì vậy, những ngôi nhà này khó sống, khó ở, nên gọi là duradhivāsā hay durāvāsā (khó ở).
Pabbajjañce anutiṭṭheyyaṃ dhammo gambhīro, yadatthā pabbajjā, so pabbajitena adhigantabbo paṭivedhasaddhammo gambhīro, gambhīrañāṇagocarattā duddaso, duppaṭivijjho dhammassa gambhīrabhāvena duppaṭivijjhattā.
If one were to pursue the going forth, dhammo gambhīro, the penetrative Dhamma which must be realized by one who has gone forth, for the sake of which there is going forth, is profound; difficult to see, because it is within the range of profound knowledge; difficult to penetrate, because of the profound nature of the Dhamma.
Nếu thực hành xuất gia, dhammo gambhīro (Dhamma thì sâu xa). Dhamma thấu triệt mà người xuất gia phải đạt được, vì đó là mục đích của sự xuất gia, thì sâu xa. Vì là đối tượng của trí tuệ sâu xa, nên khó thấy, khó thấu hiểu, do tính chất sâu xa của Dhamma mà khó thấu triệt.
Gehañce āvaseyyaṃ, duradhigamā bhogā yehi vinā na sakkā gehaṃ āvasituṃ, te bhogā dukkhena kasirena adhigantabbatāya duradhigamā.
If one were to dwell in a house, duradhigamā bhogā, those possessions without which one cannot dwell in a house are difficult to acquire due to the suffering and hardship involved in acquiring them.
Nếu sống trong gia đình, duradhigamā bhogā (tài sản thì khó kiếm được). Những tài sản mà không có chúng thì không thể sống trong gia đình, những tài sản đó khó kiếm được, vì chúng phải được đạt đến một cách khó khăn và vất vả.
Evaṃ sante gharāvāsaṃ pahāya pabbajjaṃyeva anutiṭṭheyyaṃ, evampi kicchā vutti no itarītarena idha imasmiṃ buddhasāsane itarītarena yathāladdhena paccayena amhākaṃ vutti jīvikā kicchā dukkhā, gharāvāsānaṃ duradhivāsatāya bhogānañca duradhigamatāya gehe itarītarena paccayena yāpetabbatāya kicchā kasirā vutti amhākaṃ, tattha kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti?
This being the case, if one were to give up household life and pursue going forth, even so, kicchā vutti no itarītarena idha means that in this Buddha’s Dispensation, our livelihood (vutti), our way of life, is hard and difficult (kicchā dukkhā) with whatever requisites are obtained. Due to the difficulty of dwelling in houses and the difficulty of acquiring possessions, our livelihood (vutti) in a house, sustained by whatever requisites are obtained, is difficult and arduous (kicchā kasirā). What then is proper to do?
Trong trường hợp như vậy, nếu từ bỏ cuộc sống gia đình và chỉ thực hành xuất gia, thì kicchā vutti no itarītarena idha (cuộc sống của chúng ta thật khó khăn với những gì có được). Trong giáo pháp của Đức Phật này, cuộc sống của chúng ta, tức là sự sinh kế của chúng ta, thật khó khăn, khổ sở với những gì có được. Vì cuộc sống gia đình khó ở và tài sản khó kiếm được, cuộc sống của chúng ta trong gia đình thật khó khăn, vất vả với những gì có được. Vậy thì nên làm gì ở đó?
Yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccataṃ sakalaṃ divasaṃ pubbarattāpararattañca tebhūmakadhammajātaṃ aniccatanti, tato uppādavayavantato ādiantavantato tāvakālikato ca na niccanti ‘‘anicca’’nti cintetuṃ vipassituṃ yuttaṃ.
Yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccataṃ means it is proper to contemplate and discern that the entire realm of the three planes of existence (tebhūmakadhammajātaṃ) is impermanent (aniccaṃ) day and night, continually, because it arises and vanishes, has a beginning and an end, and is temporary, hence not permanent.
Yuttaṃ cintetuṃ satatamaniccataṃ (thật thích hợp để luôn luôn quán chiếu vô thường). Có nghĩa là, suốt cả ngày, cả đêm đầu và đêm cuối, quán chiếu rằng tất cả các pháp thuộc ba cõi là vô thường (aniccaṃ). Do đó, vì chúng có sự sinh và diệt, có khởi đầu và kết thúc, và chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn, chúng không phải là thường hằng (niccaṃ). Thật thích hợp để quán chiếu (vipassituṃ) rằng chúng là vô thường.
Aniccānupassanāya siddhāya itarānupassanā sukheneva sijjhantīti aniccānupassanāva ettha vuttā, aniccassa dukkhānattatānaṃ abyabhicaraṇato sāsanikassa sukhaggahaṇato ca.
Once the contemplation of impermanence is perfected, other contemplations are easily perfected. Therefore, only the contemplation of impermanence is mentioned here, because impermanence is inseparable from suffering and non-self, and it is easy for a practitioner of the Dispensation to grasp.
Khi quán vô thường (anicca-anupassanā) đã thành tựu, các quán khác (khổ và vô ngã) cũng dễ dàng thành tựu. Vì vậy, quán vô thường được nói đến ở đây, bởi vì vô thường không tách rời khỏi khổ và vô ngã, và vì nó dễ nắm bắt đối với người tu học.
Tenāha – ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15), ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhammaṃ’’ (mahāva. 16; dī. ni. 2.371; saṃ. ni. 5.1081), ‘‘vayadhammā saṅkhārā’’ti (dī. ni. 2.218) ca tadaminā evaṃ aññamaññaṃ paṭipakkhavasena aparāparaṃ uppanne vitakke niggahetvā aniccatāmukhena vipassanaṃ ārabhitvā idāni katakicco jātoti dasseti.
Therefore, it is said: “What is impermanent is suffering; what is suffering is non-self,” “Whatever is of the nature to arise, all that is of the nature to cease,” and “Conditioned phenomena are of a perishing nature.” This shows that having overcome the thoughts that arose one after another, in opposition to each other, and having begun insight meditation through the aspect of impermanence, he has now accomplished his task.
Vì vậy đã nói: “Cái gì vô thường thì là khổ, cái gì khổ thì là vô ngã” (Saṃ. Ni. 3.15), “Bất cứ cái gì có tính chất sinh khởi, tất cả cái đó đều có tính chất diệt tận” (Mahāva. 16; Dī. Ni. 2.371; Saṃ. Ni. 5.1081), và “Các pháp hữu vi là có tính chất diệt tận” (Dī. Ni. 2.218). Điều này cho thấy rằng vị ấy đã đoạn trừ những tư duy khởi lên liên tục, đối nghịch lẫn nhau, bằng cách này, và đã bắt đầu tu tập vipassanā qua khía cạnh vô thường, và bây giờ đã hoàn thành nhiệm vụ.
Tena vuttaṃ ‘‘attano paṭipatti’’ntiādi.
Thus it was said, “his practice,” and so on.
Vì vậy đã nói “attano paṭipatti” (sự thực hành của mình) và vân vân.
Idameva therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
This indeed was the Elder’s declaration of his Arahantship.
Chính bài kệ này là lời tuyên bố Arahantship của vị Trưởng lão.
Tevijjohaṃ mahājhāyīti āyasmato vacchagottattherassa gāthā.
Tevijjohaṃ mahājhāyī (I am possessed of the three knowledges, a great meditator) is the verse of the Venerable Elder Vacchagotta.
Đây là kệ của Trưởng lão Vacchagotta, bắt đầu bằng câu: “Tevijjohaṃ mahājhāyī” (Ta là người có Tam Minh, bậc thiền giả vĩ đại).
Kā uppatti?
What is its origin story?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalabījaṃ ropento vipassissa bhagavato kāle bandhumatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ raññā nāgarehi ca saddhiṃ buddhapūjaṃ katvā tato paraṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, tassa vacchagottatāya vacchagottotveva samaññā ahosi.
This Elder too, having established aspirations under previous Buddhas, planting seeds of wholesome deeds conducive to liberation in various existences, was reborn in a Brahmin family in Bandhumatī city during the time of Vipassī Bhagavā. Having reached maturity, he once offered homage to the Buddha together with the king and citizens. Thereafter, wandering through various existences among devas and humans, he was reborn in a wealthy Brahmin family in Rājagaha during this present Buddha’s dispensation. Due to his lineage as Vacchagotta, he was known simply as Vacchagotta.
Vị này cũng vậy, đã gieo trồng hạt giống thiện nghiệp là nhân duyên cho sự chấm dứt luân hồi trong các kiếp sống khác nhau, với công đức đã tạo trong thời chư Phật quá khứ. Vào thời Đức Phật Vipassī, vị ấy tái sinh vào một gia đình quý tộc ở thành Bandhumatī, khi trưởng thành, một ngày nọ, cùng với vua và dân chúng, vị ấy đã cúng dường Đức Phật. Sau đó, trải qua luân hồi trong cõi trời và cõi người, trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn giàu có ở Rājagaha. Do thuộc dòng Vacchagotta của cha, vị ấy có tên là Vacchagotta.
So viññutaṃ patvā brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gato vimuttiṃ gavesanto tattha sāraṃ adisvā paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā vicaranto satthāraṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchitvā tasmiṃ vissajjite pasannamānaso satthu santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
Having reached maturity, he mastered the Brahminical sciences. Seeking liberation, but finding no essence there, he renounced the world as a wandering ascetic. Wandering thus, he approached the Teacher, asked a question, and when it was answered, his mind became clear. He went forth under the Teacher and engaged in the practice of Vipassanā, and not long after, he became possessed of the six higher knowledges (chaḷabhiñño).
Sau khi trưởng thành, vị ấy tinh thông các học vấn của Bà-la-môn, nhưng tìm kiếm sự giải thoát và không thấy cốt lõi trong đó, bèn xuất gia làm du sĩ. Khi du hành, vị ấy đến gặp Đức Đạo Sư, hỏi một câu hỏi. Sau khi câu hỏi được giải đáp, với tâm hoan hỷ, vị ấy xuất gia dưới Đức Đạo Sư và thực hành thiền quán, chẳng bao lâu đã chứng đắc Lục Thông.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.15-20) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apadāna:
Tattha tevijjohanti yadipi maṃ pubbe tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṃ gatattā ‘‘brāhmaṇo tevijjo’’ti sañjānanti, taṃ pana samaññāmattaṃ vedesu vijjākiccassa abhāvato.
Therein, tevijjohaṃ: Although previously people knew me as a Brahmin "possessed of the three knowledges" because I had gone beyond the three Vedas, that was merely a designation, as there was no actual knowledge-function in the Vedas.
Trong đó, tevijjohaṃ (Ta là bậc Tam Minh) – mặc dù trước đây người ta biết đến ta là “Bà-la-môn Tam Minh” vì đã vượt qua ba bộ Veda, nhưng đó chỉ là danh xưng, vì không có tác dụng của minh trong các bộ Veda.
Idāni pana pubbenivāsañāṇādīnaṃ tissannaṃ vijjānaṃ adhigatattā paramatthato tevijjo ahaṃ, mahantassa anavasesassa samudayapakkhiyassa kilesagaṇassa jhāpanato, mahantena maggaphalajhānena mahantassa uḷārassa paṇītassa nibbānassa jhāyanato ca mahājhāyī.
Now, however, I am truly possessed of the three knowledges (tevijjo) because I have acquired the three knowledges such as the knowledge of past lives. I am a mahājhāyī (great meditator) because I have burnt away the great, entire mass of defilements belonging to the side of arising, and because I meditate on the great, noble, and excellent Nibbāna with the great Path-and-Fruit Jhānas.
Tuy nhiên, bây giờ ta là bậc Tam Minh theo nghĩa tối thượng vì đã chứng đắc ba minh: Túc Mạng Minh, Thiên Nhãn Minh và Lậu Tận Minh. Ta là mahājhāyī (bậc thiền giả vĩ đại) vì đã đốt cháy toàn bộ khối phiền não thuộc về tập khởi mà không còn sót lại, và vì đã quán chiếu Nibbāna vĩ đại, cao thượng, vi diệu bằng thiền định đạo quả vĩ đại.
Cetosamathakovidoti cittasaṅkhobhakarānaṃ saṃkilesadhammānaṃ vūpasamanena cetaso samādahane kusalo.
Cetosamathakovido means skilled in calming the mind by pacifying the defiling phenomena that agitate it, thereby establishing concentration of mind.
Cetosamathakovido (tinh thông thiền định tâm) nghĩa là khéo léo trong việc làm cho tâm định tĩnh bằng cách làm lắng dịu các pháp phiền não gây xao động tâm.
Etena tevijjabhāvassa kāraṇamāha.
By this, he states the reason for his state of being possessed of the three knowledges (tevijjabhāva).
Qua đó, vị ấy nói lên nguyên nhân của việc chứng đắc Tam Minh.
Samādhikosallasahitena hi āsavakkhayena tevijjatā, na kevalena.
Indeed, the state of being possessed of the three knowledges is shown through the destruction of the asavas accompanied by skill in samādhi, not merely by knowledge.
Thật vậy, việc chứng đắc Tam Minh là do sự diệt trừ các lậu hoặc cùng với sự khéo léo trong thiền định, chứ không phải chỉ riêng lẻ.
Sadatthoti sakattho ka-kārassāyaṃ da-kāro kato ‘‘anuppattasadattho’’tiādīsu (ma. ni. 1.9; a. ni. 3.38) viya.
Sadattho: This da sound in sadattho is made from ka, as in "anuppattasadattho" and so on.
Sadattho (mục đích của ta) – đây là sự thay đổi chữ ‘ka’ thành ‘da’, như trong các trường hợp “anuppattasadattho” (đã đạt được mục đích) (Ma. Ni. 1.9; A. Ni. 3.38) và các câu tương tự.
‘‘Sadattho’’ti ca arahattaṃ veditabbaṃ.
And by "sadattho" Arahantship should be understood.
Và sadattho nên được hiểu là quả A-la-hán.
Tañhi attapaṭibandhaṭṭhena attānaṃ avijahanaṭṭhena attano paramatthaṭṭhena attano atthattā ‘‘sakattho’’ti vuccati.
For it is called "sakattho" (one's own goal) because it relates to oneself, because it does not abandon one's own well-being, and because it is one's ultimate good, being one's own goal.
Thật vậy, quả A-la-hán được gọi là “sakattho” (mục đích của ta) vì nó gắn liền với tự ngã, không từ bỏ tự ngã, là mục đích tối thượng của tự ngã, và là lợi ích của tự ngã.
Svāyaṃ sadattho me mayā anuppatto adhigato.
This goal (sadattha) has been attained by me.
Mục đích này, sadattho, đã được me (ta) anuppatto (chứng đắc).
Etena yathāvuttaṃ mahājhāyibhāvaṃ sikhāpattaṃ katvā dasseti.
By this, he shows that the aforementioned state of being a great meditator has reached its pinnacle.
Qua đó, vị ấy cho thấy rằng trạng thái thiền giả vĩ đại như đã nói trên đã đạt đến đỉnh cao.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is as stated.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
Acchodikā puthusilāti āyasmato vanavacchattherassa gāthā.
"Clear waters, broad rock" – these are the verses of the Venerable Thera Vanavaccha.
Đây là kệ của Trưởng lão Vanavaccha, bắt đầu bằng câu: “Acchodikā puthusilā” (Có nước trong, đá rộng).
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalabījaṃ ropento vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto parassa kammaṃ katvā jīvanto kassaci aparādhaṃ katvā maraṇabhayena tajjito palāyanto antarāmagge bodhirukkhaṃ disvā pasannamānaso tassa mūlaṃ sammajjitvā piṇḍibandhehi asokapupphehi pūjaṃ katvā vanditvā bodhiṃ abhimukho namassamāno pallaṅkena nisinno māretuṃ āgate paccatthike disvā tesu cittaṃ akopetvā bodhiṃ eva āvajjento sataporise papāte papati.
This Thera too, having made aspirations under previous Buddhas, and planting seeds of merit conducive to liberation in various existences, was born into a noble family during the time of Vipassī Bhagavā. Having reached maturity, he lived by working for others. Having committed some offense, he was threatened by the fear of death and fled. On the way, he saw a Bodhi tree, and with a gladdened mind, he swept its base, offered a flower-cluster of Asoka flowers, paid homage, and sat cross-legged, facing and venerating the Bodhi tree. Seeing his enemies approaching to kill him, he did not disturb his mind concerning them, but contemplated the Bodhi tree and fell down a hundred-man deep precipice.
Vị này cũng vậy, đã tạo công đức trong thời chư Phật quá khứ, gieo trồng hạt giống thiện nghiệp là nhân duyên cho sự chấm dứt luân hồi trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Phật Vipassī, vị ấy tái sinh vào một gia đình quý tộc. Khi trưởng thành, vị ấy làm công cho người khác để mưu sinh. Một lần, do phạm lỗi với ai đó, bị đe dọa bởi nỗi sợ hãi cái chết, vị ấy bỏ trốn. Trên đường đi, nhìn thấy cây Bồ-đề, với tâm hoan hỷ, vị ấy quét dọn gốc cây, cúng dường hoa Asoka còn bó trên cuống, rồi đảnh lễ. Khi ngồi kiết già đối diện cây Bồ-đề để đảnh lễ, nhìn thấy kẻ thù đến để giết mình, vị ấy không làm xao động tâm, mà chỉ chú tâm vào cây Bồ-đề, rồi rơi xuống một vực sâu một trăm người.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, ‘‘vaccho’’tissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva-world. Having performed further merits again and again, and wandering through deva and human realms, he was reborn as the son of a wealthy brahmin in Rājagaha during this Buddha's dispensation. His name was Vaccha.
Nhờ thiện nghiệp đó, vị ấy tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo thêm công đức, trải qua luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh làm con trai của một Bà-la-môn giàu có ở Rājagaha, và được đặt tên là Vaccha.
So vayappatto bimbisārasamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi.
When he came of age, he gained faith at the assembly of King Bimbisāra, went forth, and attained Arahantship.
Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy phát sinh đức tin trong buổi gặp gỡ vua Bimbisāra, xuất gia và chứng đắc quả A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.7-14) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apadāna:
Arahattaṃ pana patvā vivekābhiratiyā vaneyeva vasi, tena vanavacchoti samaññā udapādi.
Having attained Arahantship, he dwelt solely in the forest, delighting in solitude; therefore, the appellation Vanavaccha arose for him.
Sau khi chứng đắc quả A-la-hán, vị ấy sống trong rừng vì yêu thích sự ẩn dật. Do đó, vị ấy có tên là Vanavaccha.
Atha kadāci thero ñātijanānuggahatthaṃ rājagahaṃ gato tattha ñātakehi upaṭṭhiyamāno katipāhaṃ vasitvā gamanākāraṃ sandasseti.
Then, one day, the Elder went to Rājagaha to benefit his relatives. Being attended to by his relatives there, he stayed for a few days and then indicated his intention to leave.
Sau đó, một lần, Trưởng lão đến Rājagaha để giúp đỡ bà con. Ở đó, được bà con chăm sóc, vị ấy ở lại vài ngày rồi tỏ ý muốn ra đi.
Taṃ ñātakā, ‘‘bhante, amhākaṃ anuggahatthaṃ dhuravihāre vasatha, mayaṃ upaṭṭhahissāmā’’ti yāciṃsu.
His relatives implored him, “Venerable Sir, for our benefit, please stay in your usual monastery; we will attend to you.”
Bà con thỉnh cầu: “Bạch Đại đức, xin Đại đức ở lại tu viện thường trú để giúp đỡ chúng con, chúng con sẽ chăm sóc Đại đức.”
Thero tesaṃ pabbatarāmaṇeyyakittanāpadesena vivekābhiratiṃ nivedento –
The Elder, wishing to convey his delight in solitude by describing the charm of the mountains to them, spoke this verse:
Trưởng lão, muốn cho họ biết về sự yêu thích ẩn dật của mình, đã nói bài kệ ca ngợi vẻ đẹp của núi:
Tattha acchodikāti acchaṃ abahalaṃ sukhumaṃ udakaṃ etesūti ‘‘acchodakā’’ti vattabbe liṅgavipallāsena acchodikā’’ti vuttaṃ.
Here, acchodikā (with clear waters) is said as acchodikā due to a gender inversion, when it should be acchodakā, meaning “these* have clear, unclouded, fine water.”
Trong đó, acchodikā (có nước trong) – lẽ ra phải là “acchodakā” (có nước trong, không đục, tinh khiết), nhưng do sự thay đổi giống từ, nó được nói là “acchodikā”.
Etena tesaṃ udakasampattiṃ dasseti.
By this, he shows their abundance of water.
Qua đó, vị ấy cho thấy sự phong phú về nước của những nơi đó.
Puthusilāti puthulā vitthatā mudusukhasamphassā silā etesūti puthusilā.
Puthusilā (with broad rocks) means “these* have broad, expansive rocks that are soft and pleasant to the touch.”
Puthusilā (đá rộng) – nghĩa là có những tảng đá rộng lớn, mềm mại và dễ chịu khi chạm vào.
Etena nisajjanaṭṭhānasampattiṃ dasseti.
By this, he shows their excellent places for sitting.
Qua đó, vị ấy cho thấy sự phong phú về nơi ngồi.
Gunnaṃ viya naṅgulaṃ naṅguṭṭhaṃ etesanti gonaṅgulā, kāḷamakkaṭā, ‘‘pakatimakkaṭā’’tipi vadantiyeva.
Gonaṅgulā (long-tailed monkeys) are those with tails like cows; these are black monkeys, though some also call them ordinary monkeys.
Gonaṅgulā (khỉ đuôi bò) là những con khỉ đen, có đuôi giống như đuôi bò. Người ta cũng nói là “khỉ thường”.
Gonaṅgulehi ca pasadādikehi migehi ca tahaṃ tahaṃ vicarantehi āyutā missitāti gonaṅgulamigāyutā.
Gonaṅgulamigāyutā (frequented by long-tailed monkeys and deer) means frequented and mingled with long-tailed monkeys and deer, such as pasāda deer, roaming here and there.
Gonaṅgulamigāyutā (có khỉ đuôi bò và nai sinh sống) nghĩa là có khỉ đuôi bò và các loài thú như nai đi lại khắp nơi, hòa lẫn vào nhau.
Etena tesaṃ amanussūpacāritāya araññalakkhaṇūpetataṃ dasseti.
By this, he shows that they are endowed with the characteristics of a forest, being unvisited by humans.
Qua đó, vị ấy cho thấy đặc điểm của rừng là không có sự lui tới của con người.
Ambusevālasañchannāti pasavanato satataṃ paggharamānasalilatāya tahaṃ tahaṃ udakasevālasañchāditā.
Ambusevālasañchannā (covered with water-moss) means covered everywhere with water-moss due to the constantly flowing water from the springs.
Ambusevālasañchannā (phủ đầy rong rêu nước) nghĩa là do nước chảy liên tục từ các khe suối, nên khắp nơi đều được phủ kín bởi rong rêu nước.
Te selā ramayanti manti yatthāhaṃ vasāmi; te edisā selā pabbatā vivekābhiratiyā maṃ ramayanti, tasmā tatthevāhaṃ gacchāmīti adhippāyo.
Te selā ramayanti ma (those mountains delight me) means that the mountains where I dwell, such mountains delight me with their solitude. Therefore, my intention is to go back there.
“Những ngọn núi ấy làm ta hoan hỷ” nghĩa là: Ta sống ở nơi nào, những ngọn núi như vậy làm ta hoan hỷ trong sự an tịnh độc cư (vivekābhiratiyā). Do đó, ta sẽ đi đến đó. Đó là ý nghĩa.
Idameva ca therassa aññābyākaraṇaṃ ahosi.
And this was the Elder’s declaration of his Arahantship.
Và chính bài kệ này là lời tuyên bố (aññābyākaraṇaṃ) chứng đắc A-la-hán của Trưởng lão.
Kāyaduṭṭhullagarunoti āyasmato adhimuttattherassa gāthā.
Kāyaduṭṭhullagaruno is the verse of the Venerable Elder Adhimutta.
“ Kāyaduṭṭhullagaruno” là bài kệ của Trưởng lão Adhimutta đáng kính.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
So kira padumuttarassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gato kāmesu ādīnavaṃ disvā gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññe viharanto buddhuppādaṃ sutvā manussūpacāraṃ upagantvā satthāraṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso attano vākacīraṃ satthu pādamūle patthari.
It is said that in the time of Padumuttara Bhagavā, he was reborn in a brahmin family, attained maturity, and became proficient in brahminical sciences. Seeing the danger in sensual pleasures, he abandoned household life, undertook the ascetic’s renunciation, and dwelt in the forest. Hearing of the Buddha’s arising, he approached human habitation and, seeing the Teacher surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, his mind became clear, and he spread his bark-garment at the feet of the Teacher.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, vị ấy sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn, khi đạt đến tuổi trưởng thành, đã tinh thông các môn Bà-la-môn giáo. Thấy được sự nguy hiểm của các dục lạc, vị ấy từ bỏ đời sống gia đình, xuất gia làm đạo sĩ (tāpasapabbajjaṃ), sống trong rừng. Nghe tin Đức Phật xuất hiện, vị ấy đến nơi có người ở, thấy Đức Đạo Sư được chư Tỳ-khưu Tăng vây quanh đang đi, tâm hoan hỷ, vị ấy trải tấm y vỏ cây của mình dưới chân Đức Đạo Sư.
Satthā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā tasmiṃ aṭṭhāsi.
The Teacher, knowing his disposition, stood upon it.
Đức Đạo Sư biết được ý nguyện của vị ấy, liền đứng trên tấm y đó.
Tattha ṭhitaṃ bhagavantaṃ kāḷānusārena gandhena pūjetvā ‘‘samuddharasimaṃ loka’’ntiādikāhi dasahi gāthāhi abhitthavi.
There, he honored the Bhagavā with black sandalwood incense and praised him with ten verses beginning with “Rescue this world.”
Đức Thế Tôn đang đứng trên đó, vị ấy dùng hương trầm đen (kāḷānusārena gandhena) cúng dường, và tán thán bằng mười bài kệ bắt đầu bằng “Samuddharasimaṃ lokaṃ” (Hãy cứu vớt thế gian này).
Taṃ satthā ‘‘anāgate ito satasahassakappamatthake gotamassa nāma sammāsambuddhassa sāsane pabbajitvā chaḷabhiñño bhavissatī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Teacher then prophesied concerning him, saying, “In the future, at the end of a hundred thousand aeons from now, he will renounce in the Dispensation of a Perfectly Enlightened Buddha named Gotama and will become one with the six supernormal powers (chaḷabhiñño),” and then departed.
Đức Đạo Sư đã tiên tri về vị ấy rằng: “Trong tương lai, sau một trăm ngàn đại kiếp kể từ kiếp này, vị ấy sẽ xuất gia trong giáo pháp của Đức Chánh Đẳng Giác Gotama và sẽ chứng đắc sáu thắng trí (chaḷabhiñño).” Rồi Đức Đạo Sư rời đi.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā tato yāvāyaṃ buddhuppādo, tāva devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā adhimuttoti laddhanāmo viññutaṃ patto brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gantvā tattha sāraṃ apassanto pacchimabhavikattā nissaraṇaṃ gavesanto jetavanapaṭiggahaṇe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho satthu santike pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva world and from there, until the arising of this Buddha, he wandered through the realms of devas and humans. At the arising of this Buddha, he was reborn in a brahmin family in Sāvatthī, received the name Adhimutta, attained maturity, and became proficient in brahminical sciences. Not seeing any essence there, and being one whose last existence it was, he sought liberation. Seeing the Buddha’s power at the acceptance of Jetavana, he gained faith, renounced under the Teacher, developed insight (vipassanā), and before long attained Arahantship.
Do nghiệp phước ấy, vị ấy sinh lên cõi trời, từ đó luân hồi trong cõi trời và cõi người cho đến khi Đức Phật hiện tại xuất hiện. Vào thời Đức Phật này, vị ấy sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, được đặt tên là Adhimutta. Khi trưởng thành, vị ấy tinh thông các môn Bà-la-môn giáo, nhưng không thấy được cốt lõi trong đó. Vì là người có kiếp sống cuối cùng (pacchimabhavikattā), vị ấy tìm kiếm sự giải thoát. Khi thấy được thần lực của Đức Phật tại lễ cúng dường Jetavana, vị ấy có được niềm tin, xuất gia với Đức Đạo Sư, thiết lập thiền quán (vipassanaṃ) và không lâu sau đã chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.304-332) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apadāna:
Tattha kāyaduṭṭhullagarunoti duṭṭhullaṃ asubhayogyatā, kāyassa duṭṭhullaṃ kāyaduṭṭhullaṃ, kāyaduṭṭhullaṃ garu sambhāvitaṃ yassa so kāyaduṭṭhullagaru, anissaraṇappañño hutvā kāyaposanappasuto kāyadaḷhibahuloti attho, tassa kāyaduṭṭhullagaruno.
Therein, kāyaduṭṭhullagaruno means duṭṭhulla is unsuitability (for purity), kāyaduṭṭhulla is bodily unsuitability, he for whom bodily unsuitability is weighty, is kāyaduṭṭhullagaru. The meaning is one who, lacking wisdom for liberation, is preoccupied with nourishing the body, one who is much given to physical indulgence; for such a one burdened by bodily coarseness.
Trong đó, kāyaduṭṭhullagaruno nghĩa là: duṭṭhullaṃ là sự bất tịnh, kāyaduṭṭhullaṃ là sự bất tịnh của thân, kāyaduṭṭhullagaru là người mà sự bất tịnh của thân được xem là quan trọng (garu), nghĩa là người không có trí tuệ giải thoát, quá chú trọng việc nuôi dưỡng thân thể, quá chăm chút thân thể. Đó là người nặng về sự thô trược của thân. Hiyyamānamhi jīvite nghĩa là khi thọ mạng đang nhanh chóng suy giảm như nước sông nhỏ. Sarīrasukhagiddhassā nghĩa là người đã trở nên tham đắm sự sung sướng của thân thể mình bằng các món ăn ngon và những thứ tương tự. Kuto samaṇasādhutā nghĩa là: Đối với một người như vậy, sự tốt đẹp của một Sa-môn, sự thiện hảo của một Sa-môn, làm sao có thể có được, do nguyên nhân nào? Ý nghĩa là, chắc chắn chỉ có người không bám víu vào thân và mạng sống, hài lòng với những gì có được, và tinh tấn mới có được sự tốt đẹp của một Sa-môn.
Hiyyamānamhi jīviteti kunnadīnaṃ udakaṃ viya jīvitasaṅkhāre lahuso khīyamāne.
Hiyyamānamhi jīvite means when life, that is, the life-force, is swiftly diminishing like the water of small rivers.
Hiyyamānamhi jīvite nghĩa là khi thọ mạng đang nhanh chóng suy giảm như nước sông nhỏ.
Sarīrasukhagiddhassāti paṇītāhārādīhi attano kāyassa sukhena gedhaṃ āpannassa.
Sarīrasukhagiddhassa means for one who has become infatuated with bodily comfort through excellent food and so on.
Sarīrasukhagiddhassā nghĩa là người đã trở nên tham đắm sự sung sướng của thân thể mình bằng các món ăn ngon và những thứ tương tự.
Kuto samaṇasādhutāti evarūpassa puggalassa samaṇabhāvena sādhutā susamaṇatā kuto kena kāraṇena siyā, ekaṃsato pana kāye jīvite ca nirapekkhassa itarītarasantosena santuṭṭhassa āraddhavīriyasseva samaṇasādhutāti adhippāyo.
Kuto samaṇasādhutā means from what cause could there be the goodness or excellent recluseship of such a person as a recluse? The intention is that the goodness of a recluse belongs unequivocally only to one who is unconcerned with body and life, who is content with whatever is obtained, and who has aroused effort.
Kuto samaṇasādhutā nghĩa là: Đối với một người như vậy, sự tốt đẹp của một Sa-môn, sự thiện hảo của một Sa-môn, làm sao có thể có được, do nguyên nhân nào? Ý nghĩa là, chắc chắn chỉ có người không bám víu vào thân và mạng sống, hài lòng với những gì có được, và tinh tấn mới có được sự tốt đẹp của một Sa-môn.
Esāvahiyyase pabbatenāti āyasmato mahānāmattherassa gāthā.
Esāvahiyyase pabbatenā—these are the verses of the Venerable Thera Mahānāma.
“ Esāvahiyyase pabbatenā” là bài kệ của Trưởng lão Mahānāma đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sumedhassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā brāhmaṇavijjāsu nipphattiṃ gato gharāvāsaṃ pahāya aññatarāya nadiyā tīre assamaṃ kāretvā sambahule brāhmaṇe mante vācento viharati.
This Thera, too, having performed aspirations under previous Buddhas and accumulated merits in various existences, was reborn in a brahmin family during the time of the Fortunate One Sumedha. Having attained proficiency in brahminical sciences, he abandoned household life and built a hermitage on the bank of a certain river, where he lived teaching Vedic mantras to many brahmins.
Vị này cũng đã tích lũy phước báu trong các kiếp trước dưới thời các Đức Phật quá khứ, sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn vào thời Đức Phật Sumedha. Sau khi tinh thông các môn Bà-la-môn giáo, vị ấy từ bỏ đời sống gia đình, dựng một am thất bên bờ một con sông, và sống ở đó, dạy dỗ kinh Veda cho nhiều Bà-la-môn.
Athekadivasaṃ bhagavā taṃ anuggaṇhituṃ tassa asamapadaṃ upagacchi.
Then, one day, the Fortunate One approached his hermitage to favor him.
Một ngày nọ, Đức Thế Tôn đã đến am thất của vị ấy để ban ân.
So bhagavantaṃ disvā pasannacitto āsanaṃ paññāpetvā adāsi.
Seeing the Fortunate One, he became joyful, prepared a seat, and offered it.
Thấy Đức Thế Tôn, vị ấy tâm hoan hỷ, trải chỗ ngồi và dâng lên.
Nisinne bhagavati sumadhuraṃ madhuṃ upanāmesi.
When the Fortunate One was seated, he offered exceedingly sweet honey.
Khi Đức Thế Tôn đã an tọa, vị ấy dâng mật ong ngọt ngào.
Taṃ bhagavā paribhuñjitvā heṭṭhā adhimuttattheravatthumhi vuttanayena anāgataṃ byākaritvā pakkāmi.
The Fortunate One consumed it, then foretold his future in the manner stated in the story of Thera Adhimutta below, and departed.
Đức Thế Tôn đã thọ dụng mật ong đó, rồi tiên tri về tương lai theo cách đã nói trong câu chuyện về Trưởng lão Adhimutta ở dưới, và rời đi.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva parivattento imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā mahānāmoti laddhanāmo viññutaṃ patto bhagavato santikaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā nesādake nāma pabbate viharanto kilesapariyuṭṭhānaṃ vikkhambhetuṃ asakkonto ‘‘kiṃ me iminā saṃkiliṭṭhacittassa jīvitenā’’ti attabhāvaṃ nibbindanto uccaṃ pabbatasikharaṃ abhiruhitvā ‘‘ito pātetvā taṃ māressāmī’’ti attānaṃ paraṃ viya niddisanto –
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva world, and revolving continuously in good destinations thereafter, he was reborn in a brahmin family in Sāvatthī during this Buddha era, named Mahānāma. Having reached maturity, he approached the Fortunate One, heard the Dhamma, gained faith, and went forth. He took up a meditation subject and dwelt on the mountain called Nesādaka. Unable to overcome the arising of defilements, he became disgusted with his existence, thinking, "What good is this life for me with a defiled mind?" He climbed to the high peak of the mountain and, intending to throw himself down and kill himself, as if referring to another, spoke this verse:
Do nghiệp phước ấy, ngài tái sinh vào cõi trời, rồi cứ luân chuyển từ cõi thiện này sang cõi thiện khác. Đến thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, được đặt tên là Mahānāma. Khi trưởng thành, ngài đến gặp Đức Thế Tôn, nghe Pháp, phát sinh tín tâm, xuất gia, thọ nhận đề mục thiền định. Khi đang trú ngụ tại ngọn núi tên là Nesādaka, ngài không thể chế ngự được sự quấy nhiễu của các phiền não, nên chán ghét thân thể mình, tự nhủ: "Cuộc đời với tâm ô nhiễm này có ích gì cho ta?", rồi leo lên đỉnh núi cao, tự nói với mình như nói với người khác: "Ta sẽ giết ngươi bằng cách nhảy xuống từ đây!" –
Tattha esāvahiyyaseti eso tvaṃ mahānāma avahiyyase parihāyasi.
Therein, esāvahiyyase means, "O Mahānāma, you are being cast down, you are losing out."
Trong đó, esāvahiyyaseti (ngươi bị bỏ rơi) nghĩa là này Mahānāma, ngươi bị bỏ rơi, bị suy tàn.
Pabbatenāti nivāsaṭṭhānabhūtena iminā pabbatena.
Pabbatenā means by this mountain, which is a dwelling place.
Pabbatenāti (bởi núi) nghĩa là bởi ngọn núi này, nơi trú ngụ.
Bahukuṭajasallakikenāti bahūhi kuṭajehi indasālarukkhehi sallakīhi indasālarukkhehi vā samannāgatena.
Bahukuṭajasallakikenā means endowed with many kuṭaja trees (indasāla trees) and sallakī trees (indasāla trees).
Bahukuṭajasallakikenāti (với nhiều cây kuṭaja và sallakī) nghĩa là được trang bị nhiều cây kuṭaja (indasālarukkha) và sallakī (indasālarukkha).
Nesādakenāti evaṃnāmakena.
Nesādakenā means by this mountain so named.
Nesādakenāti (tên là Nesādaka) nghĩa là có tên như vậy.
Girināti selena.
Girinā means by the rock.
Girināti (bởi núi) nghĩa là bởi ngọn núi đá.
Selo hi sandhisaṅkhātehi pabbehi ṭhitattā ‘‘pabbato’’ti, pasavanādivasena jalassa, sārabhūtānaṃ bhesajjādivatthūnañca giraṇato ‘‘girī’’ti vuccati.
A rock is called "pabbata" because it stands with joints, referred to as sandhi, and it is called "girī" because it emits or brings forth water through flowing and so on, and essential substances like medicines.
Núi đá được gọi là “pabbata” vì nó đứng bằng các khớp nối, và được gọi là “girī” vì nó phun ra nước và các vật chất quý giá như thuốc men.
Tadubhayatthasambhavato panettha ‘‘pabbatenā’’ti vatvā ‘‘girinā’’ti ca vuttaṃ.
Since both meanings are possible here, it is stated as "pabbatenā" and also as "girinā."
Vì cả hai ý nghĩa này đều có thể xảy ra ở đây, nên đã nói “pabbatenā” rồi lại nói “girinā”.
Yasassināti sabbaguṇehi vissutena pakāsena.
Yasassinā means renowned for all good qualities, manifest.
Yasassināti (nổi tiếng) nghĩa là được biết đến, hiển lộ bởi tất cả các đức tính.
Paricchadenāti nānāvidharukkhagacchalatāhi samantato channena, vasanaṭṭhānatāya vā tuyhaṃ paricchadabhūtena.
Paricchadenā means covered all around by various trees, shrubs, and creepers, or alternatively, serving as your adornment because it is a dwelling place.
Paricchadenāti (được bao phủ) nghĩa là được bao phủ hoàn toàn bởi nhiều loại cây cối, bụi rậm, dây leo; hoặc là vật che chở cho ngươi vì nó là nơi trú ngụ.
Ayañhettha adhippāyo – mahānāma, yadi kammaṭṭhānaṃ vissajjetvā vitakkabahulo hosi, evaṃ tvaṃ iminā chāyūdakasampannena sappāyena nivāsanaṭṭhānabhūtena nesādakagirinā parihāyasi, idānihaṃ taṃ ito pātetvā māressāmi, tasmā na labbhā vitakkavasikena bhavitunti.
The intention here is: "O Mahānāma, if you abandon your meditation subject and become full of unwholesome thoughts, then you will lose out on this Nesādaka mountain, which is a suitable dwelling place, rich in shade and water. Now I shall throw you down from here and kill you. Therefore, it is not proper to be subject to unwholesome thoughts."
Ý nghĩa ở đây là thế này: Này Mahānāma, nếu con từ bỏ đề mục thiền (kammaṭṭhāna) và trở nên tràn đầy các tà tư duy (vitakka), thì con sẽ suy đồi khỏi ngọn núi Nesādaka này, nơi có bóng mát và nước đầy đủ, là chỗ ở thích hợp. Giờ đây, ta sẽ đẩy con từ đây xuống và giết chết con. Do đó, không được phép trở thành người nô lệ của các tư duy (vitakka).
Evaṃ thero attānaṃ santajjentoyeva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Thus, the Thera, admonishing himself, intensified his vipassanā and attained Arahantship.
Như vậy, vị Trưởng lão đã tự răn đe mình, nỗ lực thực hành thiền quán (vipassanā) và đạt đến quả vị A-la-hán (arahatta).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.333-352) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
Chaphassāyatane hitvāti āyasmato pārāpariyattherassa gāthā.
“Having abandoned the six sense-bases”—this is a stanza of the Venerable Pārāpariya Thera.
Bài kệ Chaphassāyatane hitvā là bài kệ của Tôn giả Pārāpariya Trưởng lão.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự việc phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto piyadassissa bhagavato kāle nesādayoniyaṃ nibbattitvā tassa viññutaṃ pattassa vicaraṇaṭṭhāne aññatarasmiṃ vanasaṇḍe piyadassī bhagavā taṃ anuggaṇhituṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisīdi.
This Elder, too, having made aspirations under previous Buddhas and accumulated merits in various existences, was reborn in the family of a hunter during the time of the Blessed One Piyadassī. When he had attained maturity, the Blessed One Piyadassī, wishing to bestow favor upon him, entered the attainment of cessation and sat down in a certain forest grove in the area where the hunter roamed.
Vị này cũng vậy, đã tạo thiện nghiệp trong các vị Phật quá khứ, tích lũy công đức trong các kiếp sống khác nhau, và vào thời Đức Phật Piyadassī, đã tái sinh trong dòng dõi thợ săn. Khi đã trưởng thành, tại một khu rừng nọ, nơi vị ấy thường lui tới, Đức Phật Piyadassī đã nhập Diệt thọ tưởng định và an tọa để ban ân cho vị ấy.
So ca mige pariyesanto taṃ ṭhānaṃ gato satthāraṃ disvā pasannamānaso bhagavantaṃ anto katvā kataṃ sākhāmaṇḍapaṃ padumapupphehi kūṭāgārākārena sañchādetvā uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedento sattāhaṃ namassamāno aṭṭhāsi.
The hunter, seeking deer, arrived at that spot. Seeing the Teacher, he became gladdened in mind, and making the Blessed One the central object, he covered the branch-pavilion he had made with lotus flowers, shaping it like a pinnacled chamber. Feeling great joy and happiness, he stood bowing for seven days.
Vị thợ săn đó, khi đang tìm kiếm thú vật, đã đến nơi đó, nhìn thấy Đức Đạo Sư và với tâm hoan hỷ, đã lấy Đức Thế Tôn làm trung tâm, dùng hoa sen che kín túp lều bằng cành cây thành hình chóp, rồi trải nghiệm niềm hoan hỷ tột độ, đã đảnh lễ suốt bảy ngày.
Divase divase ca milātamilātāni apanetvā abhinavehi chādesi.
And each day he removed the withered flowers and covered it with fresh ones.
Hằng ngày, vị ấy loại bỏ những bông hoa đã héo và thay thế bằng những bông hoa sen tươi mới.
Satthā sattāhassa accayena nirodhato vuṭṭhahitvā bhikkhusaṅghaṃ anussari.
After seven days, the Teacher emerged from cessation and recollected the Saṅgha of bhikkhus.
Sau bảy ngày, Đức Đạo Sư xả định và nhớ đến Tăng đoàn.
Tāvadeva asītisahassamattā bhikkhū satthāraṃ parivāresuṃ.
At that very moment, eighty thousand bhikkhus surrounded the Teacher.
Ngay lúc đó, tám vạn vị Tỳ-khưu đã vây quanh Đức Đạo Sư.
‘‘Madhuradhammakathaṃ suṇissāmā’’ti devatā sannipatiṃsu, mahā samāgamo ahosi.
The devas gathered, thinking, “We will listen to the sweet Dhamma talk,” and a great assembly occurred.
Các vị thiên nhân đã tập hợp lại với ý nghĩ: “Chúng ta sẽ được nghe bài pháp thoại ngọt ngào,” và một đại hội lớn đã diễn ra.
Satthā anumodanaṃ karonto tassa devamanussesu bhāviniṃ sampattiṃ imasmiṃ buddhuppāde sāvakabodhiñca byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, having given his appreciation, foretold the hunter’s future prosperity among gods and humans, and his attainment of Sāvakabodhi during this Buddha-era, and then departed.
Đức Đạo Sư, sau khi tùy hỷ, đã tuyên bố về sự thịnh vượng trong cõi trời và cõi người của vị thợ săn đó trong tương lai, và sự chứng đắc quả vị Thanh văn Bồ-đề trong thời Đức Phật hiện tại, rồi Ngài rời đi.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā parāparagottatāya pārāpariyoti laddhasamañño bahū brāhmaṇe mante vācento satthu rājagahagamane buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Due to that meritorious deed, he wandered through existences among gods and humans, and in this Buddha-era, he was reborn in a Brahmin family in Rājagaha. Having attained maturity, he became a master of the three Vedas and was known as Pārāpariya due to his lineage from both paternal and maternal sides (parāpara-gotta). As he was teaching the Vedic hymns to many Brahmins, he saw the Buddha’s power when the Teacher came to Rājagaha, gained faith, went forth, and practicing insight meditation, he attained Arahantship in no long time.
Do nghiệp công đức đó, vị thiện nam tử ấy đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, và trong thời Đức Phật hiện tại, đã tái sinh trong một gia đình Bà-la-môn ở Rājagaha. Khi đã trưởng thành, vị ấy trở thành người thông suốt ba bộ Veda, và do thuộc dòng dõi Parāpara, được gọi là Pārāpariya. Khi đang giảng dạy các bài chú cho nhiều Bà-la-môn, vị ấy đã thấy thần thông của Đức Phật khi Ngài đến Rājagaha, liền phát khởi niềm tin, xuất gia, và thực hành thiền Tứ niệm xứ, chẳng bao lâu đã chứng đắc quả vị A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.353-385) –
Thus it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna, đã nói rằng:
Tattha chaphassāyatane hitvāti cakkhusamphassādīnaṃ channaṃ samphassānaṃ uppattiṭṭhānatāya ‘‘phassāyatanānī’’ti laddhanāmāni cakkhādīni cha ajjhattikāyatanāni tappaṭibaddhasaṃkilesappahānavasena pahāya.
Therein, having abandoned the six sense bases means having abandoned the six internal sense bases, such as the eye, which are called ‘sense bases of contact’ because they are the basis for the arising of the six contacts, such as eye-contact, by way of abandoning the defilements associated with them.
Trong đó, chaphassāyatane hitvā có nghĩa là sau khi từ bỏ sáu nội xứ như mắt, v.v., được gọi là “xứ xúc” vì chúng là nơi phát sinh sáu xúc như xúc mắt, v.v., bằng cách đoạn trừ các phiền não liên kết với chúng.
Guttadvāro susaṃvutoti tato eva cakkhudvārādīnaṃ guttattā, tattha pavattanakānaṃ abhijjhādīnaṃ pāpadhammānaṃ pavesananivāraṇena satikavāṭena suṭṭu pihitattā guttadvāro susaṃvuto.
With guarded doors and well-restrained means that because the doors of the eye and so forth are guarded, and because they are well-covered with the bolt of mindfulness, preventing the entry of evil mental states such as covetousness that tend to arise there, he is said to have guarded doors and be well-restrained.
Guttadvāro susaṃvuto có nghĩa là do các cửa như cửa mắt, v.v., được bảo vệ, và được đóng chặt bằng chốt cửa chánh niệm, ngăn chặn sự xâm nhập của các pháp ác như tham lam, v.v., phát sinh ở đó, nên gọi là guttadvāro susaṃvuto.
Atha vā manacchaṭṭhānaṃ channaṃ dvārānaṃ vuttanayena rakkhitattā guttadvāro, kāyādīhi suṭṭhu saññatattā susaṃvutoti evamettha attho veditabbo.
Alternatively, the meaning here should be understood as: having guarded doors because the six doors, with mind as the sixth, are protected in the manner stated; and well-restrained because he is well-controlled in body and so forth.
Hoặc, do sáu cửa, với ý là cửa thứ sáu, được bảo vệ theo cách đã nói, nên gọi là guttadvāro; và do được kiềm chế tốt về thân, v.v., nên gọi là susaṃvuto. Ý nghĩa này nên được hiểu như vậy ở đây.
Aghamūlaṃ vamitvānāti aghassa vaṭṭadukkhassa mūlabhūtaṃ avijjābhavataṇhāsaṅkhātaṃ dosaṃ, sabbaṃ vā kilesadosaṃ ariyamaggasaṅkhātavamanayogapānena uggiritvā santānato bahi katvā, bahikaraṇahetu vā.
Having vomited the root of affliction means having disgorged or cast out from the continuum, by drinking the emetic of the Noble Path, the fault known as ignorance, craving for existence, which is the root cause of affliction (the suffering of saṃsāra), or alternatively, all defilement-faults; or it is the reason for casting out.
Aghamūlaṃ vamitvānā có nghĩa là sau khi nôn ra lỗi lầm, tức là vô minh, hữu ái, là gốc rễ của khổ đau luân hồi, hoặc tất cả các lỗi lầm phiền não, bằng cách uống thuốc nôn, tức là Thánh Đạo, và loại bỏ chúng ra khỏi dòng tâm thức, hoặc do là nguyên nhân của sự loại bỏ.
Patto me āsavakkhayoti kāmāsavādayo āsavā ettha khīyanti, tesaṃ vā khayena pattabboti āsavakkhayo, nibbānaṃ arahattañca.
The destruction of āsavas is attained by me refers to Nibbāna and arahantship, where the āsavas such as the āsava of sensuality are destroyed, or which is to be attained by their destruction, hence ‘destruction of āsavas’.
Patto me āsavakkhayo có nghĩa là các lậu hoặc như dục lậu, v.v., bị diệt tận ở đây, hoặc là sự diệt tận các lậu hoặc cần phải đạt được, nên gọi là āsavakkhayo, tức là Niết-bàn và A-la-hán quả.
So āsavakkhayo patto adhigatoti udānavasena aññaṃ byākāsi.
He thus declared the attainment of the destruction of āsavas by way of an udāna.
Vị ấy đã tuyên bố rằng sự diệt tận các lậu hoặc đó đã được đạt tới, đã được chứng đắc, bằng một lời cảm hứng.
Suvilitto suvasanoti āyasmato yasattherassa gāthā.
Suvilitto suvasano and so on are the verses of Venerable Thera Yasa.
Suvilitto suvasano là bài kệ của Trưởng lão Yasa.
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto sumedhassa bhagavato kāle mahānubhāvo nāgarājā hutvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ attano bhavanaṃ netvā mahādānaṃ pavattesi.
This thera, too, having performed aspirations in the times of past Buddhas, accumulated meritorious deeds that lead to liberation in various existences, and during the time of Sumedha Bhagavā, he became a powerful Nāga-king, invited the Saṅgha led by the Buddha to his abode, and performed a great act of giving.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các Đức Phật quá khứ, tích lũy các thiện nghiệp là nhân duyên giải thoát trong các kiếp sống khác nhau, và vào thời Đức Thế Tôn Sumedha, đã là một vị vua Nāga có đại uy lực, đã thỉnh Đức Phật cùng Tăng đoàn Tỳ-kheo đến cung điện của mình và thực hiện đại thí.
Bhagavantaṃ mahagghena ticīvarena acchādesi, ekamekañca bhikkhuṃ mahaggheneva paccekadussayugena sabbena samaṇaparikkhārena acchādesi.
He presented the Bhagavā with expensive triple robes, and each bhikkhu with an expensive set of cloths individually, along with all the requisites for recluses.
Vị ấy đã cúng dường Đức Thế Tôn với ba y giá trị cao, và mỗi Tỳ-kheo với một cặp y riêng biệt giá trị cao cùng tất cả các vật dụng của Sa-môn.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto siddhatthassa bhagavato kāle seṭṭhiputto hutvā mahābodhimaṇḍaṃ sattahi ratanehi pūjesi.
Through that meritorious kamma, he wandered through existences among devas and humans, and during the time of Siddhattha Bhagavā, he was born as a rich merchant’s son and offered seven kinds of jewels to the Mahābodhimaṇḍa.
Nhờ nghiệp phước đó, vị ấy đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, và vào thời Đức Thế Tôn Siddhattha, đã là con trai của một trưởng giả, đã cúng dường đại Bồ-đề đạo tràng bằng bảy loại ngọc báu.
Kassapassa bhagavato kāle sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ akāsi.
During the time of Kassapa Bhagavā, he went forth into the Dispensation and practiced the ascetic life.
Vào thời Đức Thế Tôn Kassapa, vị ấy đã xuất gia trong Giáo pháp và thực hành các pháp Sa-môn.
Evaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ amhākaṃ bhagavato kāle bārāṇasiyaṃ mahāvibhavassa seṭṭhino putto hutvā nibbatti, yaso nāma nāmena paramasukhumālo.
Thus, wandering only in happy existences, in this era of our Bhagavā, he was reborn in Bārāṇasī as the son of a very wealthy merchant, named Yasa, extremely delicate.
Như vậy, vị ấy đã luân hồi chỉ trong các cảnh giới tốt đẹp, và vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta, đã tái sinh làm con trai của một trưởng giả giàu có ở Bārāṇasī, tên là Yasa, vô cùng tinh tế và dịu dàng.
‘‘Tassa tayo pāsādā’’ti sabbaṃ khandhake (mahāva. 25) āgatanayena veditabbaṃ.
‘‘He had three mansions’’—all of this should be understood in the manner described in the Khandhaka (Mahāva. 25).
“Người ấy có ba cung điện” – tất cả những điều này nên được hiểu theo cách đã nói trong Khandhaka (Mahāva. 25).
So pubbahetunā codiyamāno rattibhāge niddābhibhūtassa parijanassa vippakāraṃ disvā sañjātasaṃvego suvaṇṇapādukārūḷhova gehato niggato devatāvivaṭena nagaradvārena nikkhamitvā isipatanasamīpaṃ gato ‘‘upaddutaṃ vata, bho, upassaṭṭhaṃ vata, bho’’ti āha.
Being spurred by previous conditions, he saw the misconduct of his sleeping attendants at night, and feeling a sense of urgency, he departed from his house, still wearing his golden sandals. He left through the city gate, opened by devas, and reached near Isipatana. He exclaimed, ‘‘Oh, it is oppressed! Oh, it is afflicted!’’
Vị ấy, được thúc đẩy bởi nghiệp duyên quá khứ, vào ban đêm, thấy sự hỗn loạn của đoàn tùy tùng đang ngủ say, liền phát khởi tâm chán ghét, mang dép vàng bước ra khỏi nhà, đi qua cổng thành được chư thiên mở, đến gần Isipatana và nói: “Ôi, thật là nguy hiểm! Ôi, thật là phiền toái!”
Tena samayena bhagavatā isipatane viharantena tasseva anuggaṇhanatthaṃ abbhokāse caṅkamantena ‘‘ehi, yasa, idaṃ anupaddutaṃ, idaṃ anupassaṭṭha’’nti vutto, ‘‘anupaddutaṃ anupassaṭṭhaṃ kira atthī’’ti somanassajāto suvaṇṇapādukā oruyha bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ekamantaṃ nisinno satthārā anupubbikathaṃ kathetvā saccadesanāya katāya saccapariyosāne sotāpanno hutvā gavesanatthaṃ āgatassa pitu bhagavatā saccadesanāya kariyamānāya arahattaṃ sacchākāsi.
At that time, the Bhagavā, dwelling in Isipatana and walking up and down in the open air for his benefit, said, ‘‘Come, Yasa, this is not oppressed, this is not afflicted.’’ Hearing this, he was filled with joy, took off his golden sandals, approached the Bhagavā, and sat down to one side. The Teacher gave him a gradual discourse, and when the teaching of the Truths was completed, he became a Stream-Enterer. When the Bhagavā taught the Truths to his father, who had come searching for him, he realized arahantship.
Lúc bấy giờ, Đức Thế Tôn đang trú tại Isipatana, vì muốn giúp đỡ vị ấy, đang đi kinh hành ngoài trời, đã nói: “Này Yasa, hãy đến đây, nơi này không nguy hiểm, nơi này không phiền toái.” Vị ấy, nghe nói “thật sự có nơi không nguy hiểm, không phiền toái”, liền vui mừng, cởi dép vàng, đến gần Đức Thế Tôn, và ngồi xuống một bên. Đức Đạo Sư đã thuyết pháp tuần tự, sau khi thuyết giảng Tứ Thánh Đế, khi Pháp thoại kết thúc, vị ấy đã chứng Sơ quả. Khi cha của vị ấy đến tìm và Đức Thế Tôn thuyết giảng Tứ Thánh Đế, vị ấy đã chứng đắc A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.456-483) –
Therefore, it is stated in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna đã nói:
Abhisattova nipatatīti āyasmato kimilattherassa gāthā.
Abhisattova nipatatīti (Falling as if urged on) is a verse of Venerable Kimila.
Bài kệ của Tôn giả Trưởng lão Kimila bắt đầu bằng “Abhisattova nipatati”.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự xuất xứ của bài kệ là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto kakusandhassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto parinibbute satthari tassa dhātuyo uddissa saḷalamālāhi maṇḍapākārena pūjaṃ akāsi.
This venerable one also, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merits in various existences, was reborn in a noble family during the time of Kakusandha Bhagavā. Having reached maturity, when the Teacher had attained Parinibbāna, he made an offering of salala flower garlands in the form of a pavilion, dedicated to his relics.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các thời Đức Phật quá khứ, tích lũy công đức trong các kiếp khác nhau. Vào thời Đức Phật Kakusandha, ngài tái sinh trong một gia đình quý tộc, trở nên thông minh. Khi Đức Đạo Sư nhập Niết Bàn, ngài đã cúng dường xá lợi của Ngài bằng cách tạo một mái vòm từ vòng hoa cây sa-la.
So tena puññakammena tāvatiṃse nibbattitvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare sākiyarājakule nibbatti, kimilotissa nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious deed, he was reborn in the Tāvatiṃsa heaven, and then, transmigrating repeatedly between devas and humans while performing merits, he was reborn in a Sākiyan royal family in Kapilavatthu city during the time of the present Buddha. His name was Kimila.
Do nghiệp công đức đó, ngài tái sinh vào cõi Tam Thập Tam Thiên, rồi luân hồi qua các cõi trời và người. Trong thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh vào dòng dõi vương tộc Sākiya ở thành Kapilavatthu, tên là Kimila.
So vayappatto bhogasampattiyā sampanno viharati.
Having reached maturity, he lived endowed with great wealth.
Khi trưởng thành, ngài sống trong sự giàu sang phú quý.
Tassa ñāṇaparipākaṃ disvā saṃvegajananatthaṃ anupiyāyaṃ viharanto satthā paṭhamayobbane ṭhitaṃ dassanīyaṃ itthirūpaṃ abhinimminitvā purato dassetvā puna anukkamena yathā jarārogavipattīhi abhibhūtā dissati, tathā akāsi.
Seeing the ripening of his wisdom, the Teacher, residing in Anupiyā, created a beautiful female form in its prime, displayed it before him, and then gradually transformed it to appear as if afflicted by old age and sickness, in order to arouse a sense of urgency.
Đức Đạo Sư, thấy sự chín muồi về trí tuệ của ngài, và để tạo ra sự giác ngộ, đã hóa hiện một hình ảnh phụ nữ xinh đẹp ở tuổi thanh xuân, rồi dần dần biến hóa thành một hình ảnh bị tuổi già, bệnh tật tàn phá.
Taṃ disvā kimilakumāro ativiya saṃvegaṃ pakāsento –
Seeing that, Prince Kimila, wishing to express extreme urgency—
Thấy vậy, hoàng tử Kimila đã bày tỏ sự giác ngộ sâu sắc –
Tattha abhisattovāti ‘‘tvaṃ sīghaṃ gaccha mā tiṭṭhā’’ti devehi anusiṭṭho āṇatto viya.
Here, abhisattovā means "as if commanded, as if ordered by devas: 'Go quickly, do not stop!'"
Trong đó, abhisattovā có nghĩa là như bị các vị trời ra lệnh, ‘Ngươi hãy đi nhanh, đừng dừng lại.’
‘‘Abhisaṭṭho vā’’tipi pāṭho, ‘‘tvaṃ lahuṃ gacchā’’ti kenaci abhilāsāpito viyāti attho.
There is also the reading abhisaṭṭho vā, meaning "as if someone urged him, saying, 'Go quickly!'"
Cũng có bản đọc là “abhisaṭṭho vā”, nghĩa là như bị ai đó thúc giục, ‘Ngươi hãy đi nhanh.’
Nipatatīti atipatati abhidhāvati na tiṭṭhati, khaṇe khaṇe khayavayaṃ pāpuṇātīti attho.
Nipatatī means "rushes, runs swiftly, does not stand still, attains decay and destruction moment by moment." This is the meaning.
Nipatati có nghĩa là trôi qua nhanh chóng, không dừng lại, nghĩa là từng khoảnh khắc đều đạt đến sự hủy diệt và tiêu vong.
Vayoti bālyayobbanādiko sarīrassa avatthāviseso.
Vayo means "a particular state of the body, such as childhood or youth."
Vayo có nghĩa là trạng thái đặc biệt của cơ thể như tuổi thơ, tuổi trẻ, v.v.
Idha panassa yobbaññaṃ adhippetaṃ, taṃ hissa abhipatantaṃ khīyantaṃ hutvā upaṭṭhitaṃ.
Here, however, youth is intended, as it appeared to him as swiftly passing and decaying.
Ở đây, tuổi trẻ là điều được ám chỉ, vì nó đã hiện ra trước mắt ngài như đang trôi qua và suy tàn.
Rūpanti rūpasampadāti vadati.
Rūpaṃ refers to "beauty of form."
Rūpaṃ có nghĩa là vẻ đẹp hình thể.
Rūpanti pana sarīraṃ ‘‘aṭṭhiñca paṭicca nhāruñca paṭicca maṃsañca paṭicca ākāso parivārito rūpaṃtveva saṅkhaṃ gacchatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.306) viya.
However, rūpaṃ also means "body," as in passages like "Dependent on bones, dependent on sinews, dependent on flesh, space encompassed by them is called rūpa" (MN 1.306).
Tuy nhiên, rūpaṃ cũng có nghĩa là thân thể, như trong các đoạn văn như “Dựa vào xương, dựa vào gân, dựa vào thịt, khoảng không được bao bọc được gọi là sắc” (Ma. Ni. 1.306).
Aññamiva tatheva santanti idaṃ rūpaṃ yādisaṃ, sayaṃ tatheva tenevākārena santaṃ vijjamānaṃ aññaṃ viya mayhaṃ upaṭṭhātīti adhippāyo.
Aññamiva tatheva santaṃ (though it remains the same, seems different) means "this form, whatever it is like, though it is the same self existing in that same way, appears to me as if it were another." This is the intention.
Aññamiva tatheva santaṃ có nghĩa là hình sắc này như thế nào, thì bản thân tôi, dù vẫn tồn tại trong trạng thái đó, lại hiện ra trước mắt tôi như là một người khác.
‘‘Tadeva santa’’nti ca keci paṭhanti.
Some also read tadeva santaṃ (the very same self remaining).
Một số người cũng đọc là “tadeva santaṃ”.
Tasseva satoti tasseva me anaññassa sato samānassa.
Tasseva sato means "of that very self of mine, not another."
Tasseva sato có nghĩa là của chính tôi, không phải của ai khác, khi tôi đang hiện hữu.
Avippavasatoti na vippavasantassa, ciravippavāsena hi sato anaññampi aññaṃ viya upaṭṭhāti idampi idha natthīti adhippāyo.
Avippavasato means "not having departed." For indeed, when one has been separated for a long time, even one's own self appears as if another. This, too, is not the case here. This is the intention.
Avippavasato có nghĩa là không hề xa cách, vì nếu xa cách lâu ngày, thì ngay cả điều không phải của người khác cũng hiện ra như của người khác, nhưng ở đây điều đó không xảy ra.
Aññasseva sarāmi attānanti imaṃ mama attabhāvaṃ aññassa sattassa viya sarāmi upadhāremi sañjānāmīti attho.
Aññasseva sarāmi attānaṃ means "I recall, I observe, I perceive this existence of mine as if it were the existence of another being." This is the meaning.
Aññasseva sarāmi attānaṃ có nghĩa là tôi nhận ra, tôi quán sát, tôi biết thân thể này của tôi như thể là thân thể của một chúng sinh khác.
Tassevaṃ aniccataṃ manasi karontassa daḷhataro saṃvego udapādi, so saṃvegajāto satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
As he thus contemplated impermanence, a strong sense of urgency arose in him. Filled with urgency, he approached the Teacher, listened to the Dhamma, gained faith, went forth, and setting up vipassanā, he attained Arahantship not long after.
Khi ngài quán xét sự vô thường như vậy, một sự giác ngộ mạnh mẽ đã khởi lên. Ngài, với sự giác ngộ đó, đã đến gặp Đức Đạo Sư, nghe Pháp, có được niềm tin, xuất gia, thực hành thiền quán, và không lâu sau đã đạt được A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.56.42-48) –
Thus it is said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna (Apa. Thera 2.56.42-48) có nói –
Rukkhamūlagahanaṃ pasakkiyāti āyasmato vajjiputtattherassa gāthā.
Rukkhamūlagahanaṃ pasakkiyāti (Approaching the dense thicket at the foot of a tree) is a verse of Venerable Vajjiputta.
Bài kệ của Tôn giả Trưởng lão Vajjiputta bắt đầu bằng “Rukkhamūlagahanaṃ pasakkiyā”.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự xuất xứ của bài kệ là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito catunavute kappe ekaṃ paccekasambuddhaṃ bhikkhāya gacchantaṃ disvā pasannamānaso kadaliphalāni adāsi.
This venerable one also, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merits conducive to liberation in various existences, ninety-four aeons ago, saw a Paccekabuddha going for alms, and with a gladdened mind, offered him bananas.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các thời Đức Phật quá khứ, tích lũy công đức là nhân duyên cho sự giải thoát trong các kiếp khác nhau. Chín mươi bốn kiếp trước, ngài đã thấy một vị Độc Giác Phật đi khất thực, với tâm hoan hỷ, ngài đã cúng dường chuối.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ licchavirājaputto hutvā nibbatti, vajjirājaputtattā vajjiputtotveva cassa samaññā ahosi.
Through that meritorious deed, he was reborn in the deva-world, and then, repeatedly performing merits and transmigrating between devas and humans, he was reborn as a Licchavi prince in Vesālī during the time of the present Buddha. Due to being a Vajjī prince, he was known as Vajjiputta.
Do công đức ấy, vị ấy tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo các phước thiện khác, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, vị ấy tái sinh làm con trai của vua Licchavi ở Vesālī, và do là con trai của vua Vajji nên danh xưng của vị ấy là Vajjiputta.
So daharo hutvā hatthisikkhādisikkhanakālepi hetusampannatāya nissaraṇajjhāsayova hutvā vicaranto satthu dhammadesanākāle vihāraṃ gantvā parisapariyante nisinno dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho satthu santike pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
That Vajjiputta Thera, being young, even when learning the art of elephant riding and other skills, due to being endowed with the conditions for Arahantship, had the inclination and resolve for emancipation from saṃsāra as he wandered. At the time of the Buddha’s discourse, having gone to the monastery, he sat at the edge of the assembly, heard the Dhamma, and having attained faith, he went forth in the presence of the Buddha. Undertaking the work of insight meditation, he became one with the six supernormal powers not long after.
Khi còn trẻ, ngay cả trong thời gian học các môn như cưỡi voi, do đã hội đủ các nhân duyên, vị ấy đã có ý hướng thoát ly. Khi Đức Thế Tôn thuyết pháp, vị ấy đến tinh xá, ngồi ở rìa hội chúng, lắng nghe pháp, có được niềm tin, rồi xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Thế Tôn. Thực hành thiền quán (vipassanā), chẳng bao lâu vị ấy đạt được Lục thông (chaḷabhiñña).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.57-62) –
Therefore, it was said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
Tattha rukkhamūlagahananti rukkhamūlabhūtaṃ gahanaṃ, gahanañhi atthi, na rukkhamūlaṃ, rukkhamūlañca atthi, na gahanaṃ, tesu rukkhamūlaggahaṇena ṭhānassa chāyāsampannatāya vātātapaparissayābhāvaṃ dasseti.
In this, rukkhamūlagahanaṃ means a thicket that is a tree-root. For, there is a thicket, not a tree-root; and there is a tree-root, not a thicket. By mentioning a tree-root, it shows that the place is shady and free from the perils of wind and sun.
Trong đó, rukkhamūlagahana (rừng rậm dưới gốc cây) có nghĩa là một khu rừng rậm dưới gốc cây. Rừng rậm thì có, nhưng không phải gốc cây; gốc cây thì có, nhưng không phải rừng rậm. Việc đề cập đến gốc cây cho thấy nơi đó có bóng mát, không có nguy hiểm từ gió và nắng. Việc đề cập đến rừng rậm cho thấy nơi đó yên tĩnh, không có nguy hiểm từ gió, và không có sự chen chúc của người. Cả hai điều này đều cho thấy sự thích hợp để tu tập.
Gahanaggahaṇena nivātabhāvena vātaparissayābhāvaṃ janasambādhābhāvañca dasseti, tadubhayena ca bhāvanāyogyataṃ.
By mentioning a thicket, it shows that there is no peril from wind due to it being a sheltered place, and no disturbance from people. By both, it shows suitability for meditation.
Việc đề cập đến rừng rậm cũng cho thấy nơi đó yên tĩnh, không có nguy hiểm từ gió, và không có sự chen chúc của người. Cả hai điều này đều cho thấy sự thích hợp để tu tập.
Pasakkiyāti upagantvā.
Pasakkiyā means having approached.
Pasakkiyā có nghĩa là đi đến.
Nibbānaṃ hadayasmiṃ opiyāti ‘‘evaṃ mayā paṭipajjitvā nibbānaṃ adhigantabba’’nti nibbutiṃ hadaye ṭhapetvā citte karitvā.
Nibbānaṃ hadayasmiṃ opiyā means having placed Nibbāna in one’s heart, having made it one’s mental object, with the thought, “Thus practicing, I shall realize Nibbāna.”
Nibbānaṃ hadayasmiṃ opiyā có nghĩa là “ta phải thực hành như vậy để đạt Niết Bàn”, tức là đặt Niết Bàn vào lòng, ghi nhớ trong tâm.
Jhāyāti lakkhaṇūpanijjhānena jhāya, vipassanābhāvanāsahitaṃ maggabhāvanaṃ bhāvehi.
Jhāyā means meditate with discernment of characteristics (lakkhaṇūpanijjhāna); cultivate the path-cultivation accompanied by vipassanā meditation.
Jhāyā có nghĩa là hãy thiền định bằng cách quán sát các đặc tính (lakkhaṇūpanijjhāna), hãy tu tập đạo quả (maggabhāvanā) cùng với thiền quán (vipassanābhāvanā).
Gotamāti dhammabhaṇḍāgārikaṃ gottena ālapati.
Gotamā means addressing the custodian of the Dhamma by his clan name.
Gotamā là gọi vị thủ kho giáo pháp (dhammabhaṇḍāgārika) bằng họ.
Mā ca pamādoti adhikusalesu dhammesu mā pamādaṃ āpajji.
Mā ca pamādo means do not fall into heedlessness regarding the higher wholesome states.
Mā ca pamādo có nghĩa là đừng phóng dật trong các pháp thiện cao thượng.
Idāni yādiso therassa pamādo, taṃ paṭikkhepavasena dassento ‘‘kiṃ te biḷibiḷikā karissatī’’ti āha.
Now, showing what kind of heedlessness the Elder possessed, by way of refuting it, he said, “kiṃ te biḷibiḷikā karissatī”.
Bây giờ, để bác bỏ sự phóng dật của vị Trưởng lão, Ngài nói: “Kiṃ te biḷibiḷikā karissatī” (Những lời nói vô ích sẽ làm gì cho ngươi?).
Tattha biḷibiḷikāti viḷiviḷikiriyā, biḷibiḷīti saddapavatti yathā niratthakā, evaṃ biḷibiḷikāsadisā janapaññatti kiṃ te karissati kīdisaṃ atthaṃ tuyhaṃ sādheti, tasmā janapaññattiṃ pahāya sadatthapasuto hohīti ovādaṃ adāsi.
In this, biḷibiḷikā means clamor; just as the sound “biḷibiḷī” is meaningless, so too, what purpose will popularity, which is like "biḷibiḷikā", serve you? Therefore, he gave the advice, “Abandon worldly fame and be devoted to your own true welfare.”
Trong đó, biḷibiḷikā có nghĩa là những lời nói vô ích (viḷiviḷikiriyā). Giống như âm thanh biḷibiḷī là vô nghĩa, những lời nói vô nghĩa (janapaññatti) tương tự như biḷibiḷikā sẽ làm gì cho ngươi? Chúng mang lại lợi ích gì cho ngươi? Do đó, hãy từ bỏ những lời nói vô nghĩa và chuyên tâm vào mục đích tối thượng của mình, Ngài đã ban lời khuyên ấy.
Pañcakkhandhā pariññātāti āyasmato isidattattherassa gāthā.
Pañcakkhandhā pariññātā (The five aggregates are fully understood) — this is the verse of Venerable Isidatta Thera.
Bài kệ của Trưởng lão Isidatta bắt đầu bằng Pañcakkhandhā pariññātā (Năm uẩn đã được liễu tri).
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ bhagavantaṃ rathiyaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānaso madhuraṃ āmodaphalaṃ adāsi.
This Elder too, having established aspirations under past Buddhas, and having accumulated merits that lead to emancipation in various existences, was born in a prominent family during the time of Vipassī Bhagavā. Having reached maturity, one day he saw the Blessed One walking on the road, and with a purified mind, he offered a sweet āmoda fruit.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các thời Đức Phật quá khứ, tích lũy phước báu là nhân duyên cho sự thoát ly trong các đời. Vào thời Đức Phật Vipassī, vị ấy tái sinh vào một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, một ngày nọ, thấy Đức Phật đang đi trên đường, với tâm hoan hỷ, vị ấy đã dâng một trái cây āmoda ngọt ngào.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde avantiraṭṭhe vaḍḍhagāme aññatarassa satthavāhassa putto hutvā nibbatti, isidattotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva world, and performing merits again and again, he wandered through deva and human existences. In this Buddha-era, he was born as the son of a certain caravan leader in Vaḍḍhagāma in the Avanti country. His name was Isidatta.
Do công đức ấy, vị ấy tái sinh vào cõi trời, rồi tiếp tục tạo các phước thiện khác, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, vị ấy tái sinh làm con trai của một thương nhân ở làng Vaḍḍha, xứ Avantī, tên là Isidatta.
So vayappatto macchikāsaṇḍe cittassa gahapatino adiṭṭhasahāyo hutvā tena buddhaguṇe likhitvā pesitasāsanaṃ paṭilabhitvā sāsane sañjātappasādo therassa mahākaccānassa santike pabbajitvā vipassanaṃ ārabhitvā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
Having reached adulthood, he became an unseen friend of Cittagahapati in Macchikāsaṇḍa. Having received a message sent by Cittagahapati, in which the Buddha's qualities were written, he developed profound faith in the Teaching. He went forth under the Elder Mahākaccāna, and having undertaken insight meditation, he became one with the six supernormal powers not long after.
Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy trở thành bạn bè chưa từng gặp mặt với gia chủ Citta ở Macchikāsaṇḍa. Nhận được thư do Citta gửi, trong đó có ghi chép các phẩm chất của Đức Phật, vị ấy phát sinh niềm tin vào giáo pháp, rồi xuất gia dưới sự hướng dẫn của Trưởng lão Mahākaccāna. Bắt đầu thực hành thiền quán (vipassanā), chẳng bao lâu vị ấy đạt được Lục thông (chaḷabhiñña).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.80-84) –
Therefore, it was said in the Apadāna:
Vì thế, trong Apadāna đã nói:
Tattha pañcakkhandhā pariññātāti pañcapi me upādānakkhandhā vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkhaṃ, na ito bhiyyo’’ti sabbaso paricchijja ñātā, na tesu kiñcipi pariññātabbaṃ atthīti adhippāyo.
Here, pañcakkhandhā pariññātā means, “These five aggregates of clinging have been thoroughly understood by me, discerned in every respect with the path-wisdom accompanied by insight-wisdom, as ‘this is suffering, this much is suffering, there is nothing more than this.’ The intention is that there is nothing more to be understood about them.”
Trong đó, pañcakkhandhā pariññātā (năm uẩn đã được liễu tri) có nghĩa là năm uẩn chấp thủ (upādānakkhandha) của tôi đã được liễu tri hoàn toàn bằng tuệ quán (vipassanāpaññā) và tuệ đạo (maggapaññā), theo cách “đây là khổ, khổ nhiều như vậy, không còn khổ nào hơn thế nữa”. Ý nghĩa là không còn gì để liễu tri trong những uẩn đó nữa.
Tiṭṭhanti chinnamūlakāti sabbaso pariññātattā eva tesaṃ avijjātaṇhādikassa mūlassa samucchinnattā ariyamaggena pahīnattā yāvacarimacittanirodhā te tiṭṭhanti.
Tiṭṭhanti chinnamūlakā means that because they are thoroughly understood, their root, such as ignorance and craving, has been completely cut off and eradicated by the Noble Path, they remain only until the cessation of the very last consciousness.
Tiṭṭhanti chinnamūlakā (chúng đứng đó với gốc rễ đã bị cắt đứt) có nghĩa là do đã được liễu tri hoàn toàn, gốc rễ của chúng, tức là vô minh (avijjā), tham ái (taṇhā), v.v., đã bị nhổ tận gốc, đã được đoạn trừ bằng Thánh đạo. Vì vậy, chúng tồn tại cho đến khi tâm cuối cùng diệt đi.
Dukkhakkhayo anuppattoti chinnamūlakattāyeva ca nesaṃ vaṭṭadukkhassa khayo parikkhayo anuppatto, nibbānaṃ adhigataṃ.
Dukkhakkhayo anuppatto means that precisely because their roots are cut off, the destruction, the end, of the suffering of saṃsāra has been attained; Nibbāna has been realized.
Dukkhakkhayo anuppatto (sự diệt tận khổ đau đã đạt được) có nghĩa là do gốc rễ đã bị cắt đứt, sự diệt tận của khổ luân hồi đã đạt được, tức là Niết Bàn đã được chứng đắc.
Patto me āsavakkhayoti kāmāsavādīnaṃ sabbesaṃ āsavānaṃ khayante abhigantabbatāya ‘‘āsavakkhayo’’ti laddhanāmaṃ arahattaṃ pattaṃ paṭiladdhanti attho.
Patto me āsavakkhayo means that Arahantship, which is called “āsavakkhayo” because it is to be attained at the end of the destruction of all defilements such as the defilement of sensuality, has been reached and realized by me.
Patto me āsavakkhayo (sự diệt tận các lậu hoặc đã đạt được đối với tôi) có nghĩa là A-la-hán quả, được gọi là “āsavakkhaya” (diệt tận các lậu hoặc) vì nó được đạt đến vào cuối sự diệt tận của tất cả các lậu hoặc như lậu hoặc dục (kāmāsava), v.v., đã được tôi chứng đắc. Đó là ý nghĩa.
Keci pana antimāyaṃ samussayo’’ti paṭhanti.
Some, however, read “antimāyaṃ samussayo” (this is my last existence).
Một số người đọc là “antimāyaṃ samussayo” (thân này là cuối cùng).
Nibbānassa adhigatattāyeva ayaṃ mama samussayo attabhāvo antimo sabbapacchimako, natthi dāni punabbhavoti attho.
This means that precisely because Nibbāna has been attained, this body, this existence of mine, is the last, the very final one; there is no rebirth now.
Ý nghĩa là do đã chứng đắc Niết Bàn, thân này của tôi là cuối cùng, là cuối cùng của tất cả các đời sống, không còn tái sinh nữa.
Yaṃ pana tattha tattha avuttaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayattā uttānaṃyevāti.
Whatever else is not mentioned here, it is clear because it has been stated in the preceding accounts.
Những điều không được nói ở đây đã được nói theo cách tương tự ở phần dưới, nên chúng rất rõ ràng.