Sussūsāti āyasmato mahācundattherassa gāthā.
Sussūsā and so forth are the verses of the Venerable Mahācunda Thera.
Sussūsā là các câu kệ của Trưởng lão Mahācunda.
Kā uppatti?
What is the origin?
Khởi nguyên như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle kumbhakārakule nibbattitvā viññutaṃ patto kumbhakārakammena jīvanto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso ekaṃ mattikāpattaṃ svābhisaṅkhataṃ katvā bhagavato adāsi.
This venerable one, too, having performed meritorious deeds in previous Buddha eras and accumulating merits in various existences, was reborn in a potter's family during the time of Vipassī Bhagavā. Having attained understanding and living by the potter's craft, one day he saw the Teacher, and with a mind filled with faith, he made a well-crafted clay bowl and offered it to the Bhagavā.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các kiếp quá khứ ở nhiều nơi, tích lũy phước báu, và vào thời Đức Phật Vipassī, Ngài tái sanh vào gia đình thợ gốm. Khi trưởng thành, Ngài sống bằng nghề thợ gốm. Một ngày nọ, Ngài nhìn thấy Đức Đạo Sư, tâm hoan hỷ, đã làm một bát đất sét được chế tác khéo léo và dâng lên Đức Thế Tôn.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe nālakagāme rūpasāriyā brāhmaṇiyā putto sāriputtattherassa kaniṭṭhabhātā hutvā nibbatti, cundotissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious deed, he wandered through devas and humans, and in this Buddha era, he was reborn as the son of the brāhmaṇī Rūpasārī in Nālakagāma in Magadha, and the younger brother of Sāriputta Thera. His name was Cunda.
Nhờ thiện nghiệp đó, Ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người, và trong thời Đức Phật hiện tại, Ngài tái sanh ở làng Nālakagāma thuộc xứ Magadha, là con trai của nữ Bà-la-môn Rūpasārī, và là em trai của Trưởng lão Sāriputta. Tên của Ngài là Cunda.
So vayappatto dhammasenāpatiṃ anupabbajitvā taṃ nissāya vipassanaṃ paṭṭhapetvā ghaṭento vāyamanto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
Having come of age, he went forth under the General of the Dhamma (Sāriputta Thera), and relying on him, he established vipassanā. Striving and making effort, he soon attained the six abhiññās.
Khi đến tuổi, Ngài xuất gia theo vị Pháp tướng quân (Trưởng lão Sāriputta), nương tựa Ngài để phát triển thiền quán, tinh tấn nỗ lực, và không lâu sau đã đạt được Lục Thông.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.39-50) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Điều này đã được nói trong Apadāna:
Tattha sussūsāti sotabbayuttassa sabbasutassa sotumicchā, garusannivāsopi.
Here, sussūsā means the desire to hear all that should be heard; it also means dwelling near a teacher.
Trong đó, sussūsā là sự mong muốn lắng nghe tất cả giáo pháp đáng được lắng nghe, cũng là sự sống gần gũi với bậc thầy.
Diṭṭhadhammikādibhedañhi atthaṃ sotumicchantena kalyāṇamitte upasaṅkamitvā vattakaraṇena payirupāsitvā yadā te payirupāsanāya ārādhitacittā kañci upanisīditukāmā honti, atha ne upanisīditvā adhigatāya sotumicchāya ohitasotena sotabbaṃ hotīti garusannivāsopi sussūsāhetutāya ‘‘sussūsā’’ti vuccati.
Indeed, one who desires to hear the meaning, such as that pertaining to this very life, should approach good friends, attend upon them with proper conduct, and when their minds are pleased by such attendance and they wish to have someone sit near them, then one should sit near them and listen with an attentive ear, with the desire to hear that has been gained. Therefore, dwelling near a teacher is also called sussūsā because it is a cause of sussūsā.
Thật vậy, người mong muốn lắng nghe ý nghĩa liên quan đến các loại như hiện pháp lợi ích (diṭṭhadhammika) phải đến gần các thiện hữu tri thức, phụng sự họ bằng cách thực hành các bổn phận (vatta), và khi các vị ấy đã hoan hỷ tâm nhờ sự phụng sự và muốn ngồi xuống để nói chuyện, thì người đó phải ngồi xuống gần các vị ấy và lắng nghe với sự chú tâm (ohitasota) bằng lòng mong muốn lắng nghe đã đạt được. Do đó, sự sống gần gũi với bậc thầy cũng được gọi là sussūsā vì nó là nguyên nhân của sự lắng nghe.
Sā panāyaṃ sussūsā saccapaṭiccasamuppādādipaṭisaṃyuttaṃ sutaṃ taṃsamaṅgino puggalassa vaḍḍheti brūhetīti sutavaddhanī, bāhusaccakārīti attho.
This sussūsā increases and expands the learning (suta) related to the Noble Truths, Dependent Origination, and so forth, for the person endowed with it; that is to say, it leads to extensive learning, hence sutavaddhanī.
Sự lắng nghe này làm tăng trưởng và phát triển giáo pháp (suta) liên quan đến Tứ Diệu Đế, Duyên Khởi (Paṭiccasamuppāda), v.v., cho người có đầy đủ giáo pháp đó. Do đó, nó được gọi là sutavaddhanī, có nghĩa là người làm cho giáo pháp được học hỏi rộng rãi.
Sutaṃ paññāya vaddhananti yaṃ taṃ ‘‘sutadharo sutasannicayo’’ti (ma. ni. 1.339; a. ni. 4.22) ‘‘idhekaccassa bahukaṃ sutaṃ hoti suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇa’’nti (a. ni. 4.6) ca evamādinā nayena vuttaṃ bāhusaccaṃ, taṃ akusalappahānakusalādhigamanahetubhūtaṃ paññaṃ vaddhetīti sutaṃ paññāya vaddhanaṃ, vuttañhetaṃ bhagavatā –
Sutaṃ paññāya vaddhanaṃ means that extensive learning which is spoken of in such ways as ‘‘one who retains what has been heard, one who accumulates what has been heard’’ and ‘‘here, for some, there is much learning: Sutta, Geyya, Veyyākaraṇa’’—that learning increases wisdom, which is the cause for the abandonment of unwholesome states and the acquisition of wholesome states. For it was said by the Blessed One:
Sự học hỏi làm tăng trưởng trí tuệ (Sutaṃ paññāya vaddhanaṃ) nghĩa là, sự đa văn đã được nói đến theo cách này: ‘‘người thọ trì kinh điển, người tích lũy kinh điển’’ và ‘‘ở đây, một số người có sự học hỏi nhiều, kinh (sutta), kệ (geyya), luận giải (veyyākaraṇa)’’ v.v… sự đa văn ấy làm tăng trưởng trí tuệ vốn là nguyên nhân để đoạn trừ bất thiện và thành tựu thiện pháp. Chính Đức Thế Tôn đã nói điều này:
‘‘Sutāvudho kho, bhikkhave, ariyasāvako akusalaṃ pajahati, kusalaṃ bhāveti, sāvajjaṃ pajahati, anavajjaṃ bhāveti, suddhaṃ attānaṃ pariharatī’’ti (a. ni. 7.67).
‘‘The Noble Disciple, bhikkhus, having learning as a weapon, abandons the unwholesome, cultivates the wholesome, abandons the blameworthy, cultivates the blameless, and maintains himself in purity.’’
‘‘Này các Tỳ-khưu, vị Thánh đệ tử có vũ khí là sự học hỏi, đoạn trừ bất thiện, tu tập thiện pháp, đoạn trừ điều đáng khiển trách, tu tập điều không đáng khiển trách, giữ gìn tự thân thanh tịnh.’’
Paññāya atthaṃ jānātīti bahussuto sutamayañāṇe ṭhito taṃ paṭipattiṃ paṭipajjanto sutānusārena atthūpaparikkhāya dhammanijjhānena bhāvanāya ca lokiyalokuttarabhedaṃ diṭṭhadhammādivibhāgaṃ dukkhādivibhāgañca atthaṃ yathābhūtaṃ pajānāti ca paṭivijjhati ca, tenāha bhagavā –
Paññāya atthaṃ jānāti: One who is extensively learned, established in wisdom born of learning, practicing that path, knows and penetrates the meaning as it truly is, through examining the meaning and contemplating the Dhamma in accordance with what has been heard, through development, distinguishing between worldly and supramundane, and distinguishing between things pertaining to this very life and suffering, etc. Therefore, the Blessed One said:
Hiểu ý nghĩa bằng trí tuệ (Paññāya atthaṃ jānāti) nghĩa là, người đa văn, an trú trong tuệ phát sinh từ sự học hỏi, thực hành theo sự thực hành ấy, bằng sự quán xét ý nghĩa theo sự học hỏi, bằng sự quán sát pháp, và bằng sự tu tập, hiểu rõ và thông suốt một cách chân thật ý nghĩa thuộc về thế gian và siêu thế, ý nghĩa được phân loại như hiện tại và các cõi khác, và ý nghĩa được phân loại như khổ v.v… Do đó, Đức Thế Tôn đã nói:
‘‘Dhatānaṃ dhammānaṃ atthaṃ upaparikkhati, atthaṃ upaparikkhato dhammā nijjhānaṃ khamanti, dhammanijjhānakkhantiyā sati chando jāyati, chandajāto ussahati, ussahitvā tuleti, tulayitvā padahati, pahitatto samāno kāyena ceva paramasaccaṃ sacchikaroti, paññāya ca naṃ ativijjha passatī’’ti (ma. ni. 2.432) ca.
And, ‘‘He examines the meaning of the Dhamma that has been heard. To him who examines the meaning, the Dhamma becomes amenable to contemplation. When the Dhamma is amenable to contemplation, desire arises. Being desirous, he strives. Having striven, he weighs. Having weighed, he exerts himself. Having exerted himself, he realizes the highest truth with his body, and sees it with penetration by wisdom.’’
Và: ‘‘Vị ấy quán xét ý nghĩa của các pháp đã được nghe. Khi quán xét ý nghĩa, các pháp trở nên phù hợp với sự quán sát. Khi có sự phù hợp với sự quán sát pháp, ước muốn phát sinh. Khi ước muốn phát sinh, vị ấy nỗ lực. Sau khi nỗ lực, vị ấy cân nhắc. Sau khi cân nhắc, vị ấy tinh tấn. Khi đã tinh tấn, vị ấy chứng ngộ chân lý tối thượng bằng thân, và thấy rõ nó bằng trí tuệ thấu suốt.’’
Ṭhitāya bhāvanāpaññāya sutamatteneva na sijjhatīti tassā paṭipajjanavidhiṃ dassento ‘‘sevetha…pe…vippamokkha’’nti āha.
Since wisdom developed through meditation is not perfected by mere learning, he speaks of the method of practicing it, saying: ‘‘Sevetha…pe…vippamokkhaṃ’’.
Trí tuệ tu tập đã an trú, nhưng chỉ bằng sự học hỏi thì chưa thành tựu. Để chỉ rõ phương pháp thực hành trí tuệ ấy, Đức Thế Tôn đã nói: ‘‘nên thân cận… v.v… giải thoát.’’
Tattha sevetha pantāni senāsanānīti kāyavivekamāha.
Here, sevetha pantāni senāsanāni refers to physical seclusion (kāyaviveka).
Trong đó, ‘‘nên thân cận chỗ ở thanh vắng’’ (sevetha pantāni senāsanāni) chỉ sự độc cư thân (kāyaviveka).
Tena saṃyojanappahānassa ca vakkhamānattā vivekārahasseva vivekavāsoti sīlasaṃvarādayo idha avuttasiddhā veditabbā.
Since the abandonment of fetters will also be spoken of, it should be understood that moral restraint and other virtues are implicitly included here, as dwelling in seclusion is only suitable for one who is worthy of seclusion.
Vì sự đoạn trừ các kiết sử sẽ được nói đến, và vì sự độc cư chỉ thích hợp cho những ai xứng đáng với sự độc cư, nên các pháp như giới luật thanh tịnh (sīlasaṃvara) v.v… được hiểu là đã thành tựu ở đây dù không được nói rõ.
Careyya saṃyojanavippamokkhanti yathā saṃyojanehi cittaṃ vippamuccati, tathā vipassanābhāvanaṃ maggabhāvanañca careyya paṭipajjeyyāti attho.
Careyya saṃyojanavippamokkhaṃ means one should practice and cultivate insight meditation and path meditation in such a way that the mind becomes liberated from the fetters.
‘‘Nên thực hành sự giải thoát khỏi các kiết sử’’ (Careyya saṃyojanavippamokkha) nghĩa là, nên thực hành thiền quán (vipassanābhāvanā) và tu tập đạo lộ (maggabhāvanā) sao cho tâm giải thoát khỏi các kiết sử.
Sace ratiṃ nādhigaccheyya tatthāti tesu pantasenāsanesu yathāladdhesu adhikusaladhammesu ca ratiṃ pubbenāparaṃ visesassa alābhato abhiratiṃ na labheyya, saṅghe bhikkhusamūhe rakkhitatto kammaṭṭhānaparigaṇhanato rakkhitacitto chasu dvāresu satiārakkhāya upaṭṭhapanena satimā vaseyya vihareyya, evaṃ viharantassa ca api nāma saṃyojanavippamokkho bhaveyyāti adhippāyo.
Sace ratiṃ nādhigaccheyya tatthāti: if he does not find delight in those remote dwellings, in the available superior wholesome states (Vipassanā and Magga-bhāvanā), if he does not obtain delight, joy, due to not gaining a distinction beyond the previous Magga-bhāvanā and Vipassanā-bhāvanā, then saṅghe (in the Saṅgha), in the community of bhikkhus, rakkhitatto (with a guarded mind), having guarded his mind by grasping the meditation subject, and by establishing mindfulness as a guard at the six sense-doors, satimā vaseyya (he should dwell mindfully). The intention is that by dwelling thus, perhaps the release from fetters would occur.
‘‘Nếu không tìm thấy sự hoan hỷ ở đó’’ (Sace ratiṃ nādhigaccheyya tatthā) nghĩa là, nếu không tìm thấy sự hoan hỷ, không đạt được niềm vui trong những chỗ ở thanh vắng đã được ban cho và trong các pháp thiện cao cấp hơn, do không đạt được sự đặc biệt từ trước đến sau, thì trong Tăng chúng (saṅghe), tức là trong tập thể Tỳ-khưu, tâm được bảo vệ (rakkhitatto) do nắm giữ đề mục thiền định (kammaṭṭhāna), và sống có chánh niệm (satimā vaseyya) bằng cách thiết lập sự bảo vệ của chánh niệm tại sáu căn môn. Ý nghĩa là, khi sống như vậy, có thể sự giải thoát khỏi các kiết sử sẽ xảy ra.
Ye kho teti āyasmato jotidāsattherassa gāthā.
Ye kho teti: these are the verses of the Venerable Jotidāsa Thera.
‘‘Những ai đó’’ (Ye kho te) là kệ của Trưởng lão Jotidāsa đáng kính.
Kā uppatti?
What was his origin?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ piṇḍāya gacchantaṃ disvā pasannacitto kāsumārikaphalaṃ adāsi.
He, too, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merits in various existences, was reborn into a noble family during the time of Sikhi Bhagavā. Having reached maturity, one day he saw the Teacher going for alms and, with a gladdened mind, offered a mango fruit.
Vị này cũng vậy, đã tạo công đức trong các vị Phật quá khứ, tích lũy phước báu trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Phật Sikhī, ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, một ngày nọ, thấy Đức Bổn Sư đang đi khất thực, ngài với tâm hoan hỷ đã dâng một quả xoài trắng (kāsumārika).
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde pādiyatthajanapade vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, jotidāsotissa nāmaṃ ahosi.
Through that meritorious deed, he wandered through the realms of devas and humans, and in this Buddha-era, he was reborn as the son of a wealthy brahmin in the Pādiyatthajanapada. His name was Jotidāsa.
Với công đức ấy, ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời Đức Phật hiện tại, ngài sinh ra là con trai của một Bà-la-môn giàu có ở xứ Pādiyatthajanapada, tên ngài là Jotidāsa.
So viññutaṃ patvā gharamāvasanto ekadivasaṃ mahākassapattheraṃ attano gāme piṇḍāya carantaṃ disvā pasannacitto bhojetvā therassa santike dhammaṃ sutvā attano gāmasamīpe pabbate mahantaṃ vihāraṃ kāretvā theraṃ tattha vāsetvā catūhi paccayehi upaṭṭhahanto therassa dhammadesanāya paṭiladdhasaṃvego pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
Having reached maturity, he lived a householder's life. One day, he saw Mahākassapa Thera wandering for alms in his village. With a gladdened mind, he offered him food. After listening to the Dhamma from the Thera, he built a large monastery on a mountain near his village, settled the Thera there, and supported him with the four requisites. Having gained spiritual urgency from the Thera's Dhamma discourse, he renounced the world and, practicing Vipassanā, soon attained the six abhiññā.
Khi trưởng thành, ngài sống tại gia. Một ngày nọ, thấy Trưởng lão Mahākassapa đang đi khất thực trong làng mình, ngài với tâm hoan hỷ đã cúng dường bữa ăn. Sau khi nghe pháp từ Trưởng lão, ngài với tâm xúc động đã xây một ngôi tự viện lớn trên ngọn núi gần làng mình, thỉnh Trưởng lão đến trú ngụ ở đó, và cúng dường bốn vật dụng thiết yếu. Nhờ giáo pháp của Trưởng lão, ngài xuất gia, thực hành thiền quán (vipassanā), và không lâu sau đã thành tựu lục thông (chaḷabhiñño).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.51-56) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Về điều này, đã được nói trong Apadāna:
Chaḷabhiñño pana hutvā tīṇi piṭakāni uggahetvā visesato vinayapiṭake sukusalabhāvaṃ patvā dasavassiko parisupaṭṭhāko ca hutvā bahūhi bhikkhūhi saddhiṃ bhagavantaṃ vandituṃ sāvatthiṃ gacchanto antarāmagge addhānaparissamavinodanatthaṃ titthiyānaṃ ārāmaṃ pavisitvā ekamantaṃ nisinno ekaṃ pañcatapaṃ tapantaṃ brāhmaṇaṃ disvā, ‘‘kiṃ, brāhmaṇa, aññasmiṃ tapanīye aññaṃ tapatī’’ti āha.
Having attained the six abhiññā, he learned the three Piṭakas and became especially skilled in the Vinaya Piṭaka. Having completed ten vassas and served the Saṅgha, he was on his way to Sāvatthī with many bhikkhus to pay homage to the Bhagavā. On the way, to relieve the fatigue of the journey, he entered an ārama of ascetics (titthiyas). Seating himself to one side, he saw a brahmin practicing the five fires (pañcatapa). He asked, “Brahmin, when there is something else to burn, why do you burn something else?”
Đây là quả của sự dâng quả. Các phiền não của tôi đã được đốt cháy… v.v… Giáo pháp của Đức Phật đã được thực hành.’’
Taṃ sutvā brāhmaṇo kupito, ‘‘bho, muṇḍaka, kiṃ aññaṃ tapanīya’’nti āha.
Hearing this, the brahmin became angry and said, “Hey, shaven-headed one, what else is there to burn?”
Sau khi thành tựu lục thông (chaḷabhiñño), ngài đã học thuộc Tam Tạng (tīṇi piṭakāni), đặc biệt tinh thông Tạng Luật (vinayapiṭaka). Ngài đã có mười hạ lạp và là người phục vụ chúng Tăng. Một lần, khi cùng nhiều Tỳ-khưu khác đi đến Sāvatthī để đảnh lễ Đức Thế Tôn, trên đường đi, để xua tan mệt mỏi, ngài ghé vào một khu vườn của các ngoại đạo. Ngồi sang một bên, ngài thấy một Bà-la-môn đang thực hành năm phép khổ hạnh (pañcatapa), bèn hỏi: ‘‘Này Bà-la-môn, khi có một pháp đáng tu tập khác, sao lại tu tập một pháp khác?’’
Thero tassa –
The Thera then taught him the Dhamma with this verse:
Nghe vậy, Bà-la-môn nổi giận hỏi: ‘‘Này Sa-môn đầu trọc, pháp đáng tu tập khác là gì?’’
Gāthāya dhammaṃ desesi.
Hearing that, the brahmin and all the other ascetics in that ārama ordained under the Thera.
Kiêu mạn, phóng dật, say đắm, vô minh,
Taṃ sutvā so brāhmaṇo tasmiṃ titthiyārāme sabbe aññatitthiyā ca therassa santike pabbajiṃsu.
The Thera went to Sāvatthī with them, paid homage to the Bhagavā, stayed there for a few days, and then returned to his birthplace.
Tham ái và sự tái sinh trong các cõi hữu –
Thero tehi saddhiṃ sāvatthiṃ gantvā bhagavantaṃ vanditvā katipāhaṃ tattha vasitvā attano jātibhūmiṃyeva gato dassanatthaṃ upagatesu ñātakesu nānāladdhike yaññasuddhike ovadanto –
Among the relatives who came to see him, he admonished those with various wrong views and those who believed in purification through sacrifice, speaking these two verses:
Đó là những thứ đáng tu tập, chứ không phải sắc uẩn.’’
Tattha yeti aniyamuddeso.
In this, ye is an indefinite reference.
Vì nghiệp không bao giờ mất đi.
Teti aniyamato eva paṭiniddeso.
Te is a reiteration of the indefinite reference.
144.
Padadvayassāpi ‘‘janā’’ti iminā sambandho.
Both words are connected with janā.
‘‘Nghiệp nào mà người ấy tạo ra,
Khoti nipātamattaṃ.
Kho is merely a particle.
Dù thiện hay ác,
Veṭhamissenāti varattakhaṇḍādinā sīsādīsu veṭhadānena.
Veṭhamissenāti: by causing suffering to the head and other parts of the body with things like leather straps.
Người ấy chính là người thừa kế của nghiệp ấy,
‘‘Vedhamissenā’’tipi pāḷi, so evattho.
There is also the reading "Vedhamissenā"; the meaning is the same.
Bất cứ nghiệp nào người ấy đã tạo.’’
Nānattena ca kammunāti hananaghātanahatthapādādicchedanena khuddakaseḷadānādinā ca nānāvidhena parūpaghātakammena.
By various actions means by various kinds of actions that harm others, such as killing, torturing, cutting off hands and feet, and inflicting minor punishments.
Trong đó, ‘‘Ye’’ là một cách gọi chung không xác định.
Manusseti nidassanamattaṃ, tasmā ye keci satteti adhippāyo.
Humans is merely an example; therefore, the intention is "whatever beings."
‘‘Te’’ cũng là một cách gọi lại không xác định.
Uparundhantīti vibādhenti.
They obstruct means they afflict.
Cả hai từ này đều liên quan đến từ ‘‘janā’’ (người).
Pharusūpakkamāti dāruṇapayogā, kurūrakammantāti attho.
Of cruel undertakings means of harsh applications, meaning those whose actions are cruel.
‘‘Kho’’ chỉ là một tiểu từ.
Janāti sattā.
People means beings.
‘‘Veṭhamissena’’ nghĩa là bằng cách trói buộc đầu và các bộ phận khác bằng dây thừng v.v…
Tepi tattheva kīrantīti te vuttappakārā puggalā yāhi kammakāraṇāhi aññe bādhiṃsu.
They are tormented right there means those individuals of the described kind are tormented by the very actions by which they afflicted others.
Cũng có bản đọc là ‘‘Vedhamissenā’’, ý nghĩa vẫn như vậy.
Tattheva tāsuyeva kāraṇāsu sayampi kīranti pakkhipīyanti, tathārūpaṃyeva dukkhaṃ anubhavantīti attho.
Right there means they themselves are tormented, thrown into those very circumstances; the meaning is that they experience the same kind of suffering.
‘‘Nānattena ca kammunā’’ nghĩa là bằng nhiều loại hành động làm hại người khác như giết chóc, hành hạ, chặt tay chân v.v… và bằng cách gây ra những tổn hại nhỏ nhặt v.v…
‘‘Tatheva kīrantī’’ti ca pāṭho, yathā sayaṃ aññesaṃ dukkhaṃ akaṃsu, tatheva aññehi karīyanti, dukkhaṃ pāpīyantīti attho, kasmā?
There is also the reading "Tatheva kīrantī" (they are tormented in the same way), meaning that just as they caused suffering to others, so too are they made to suffer by others, they are made to experience suffering. Why?
‘‘Manusse’’ chỉ là một ví dụ, do đó, ý nghĩa là ‘‘bất cứ chúng sanh nào’’.
Na hi kammaṃ panassati kammañhi ekantaṃ upacitaṃ vipākaṃ adatvā na vigacchati, avasesapaccayasamavāye vipaccatevāti adhippāyo.
For kamma does not perish. Kamma, when fully accumulated, does not cease without yielding its result; it certainly ripens when the remaining conditions are present—this is the intention.
Quả thật, nghiệp không mất đi. Ý nghĩa là: nghiệp đã tích lũy chắc chắn không tiêu tan nếu chưa cho quả, và sẽ cho quả khi các điều kiện còn lại hội đủ.
Idāni ‘‘na hi kammaṃ panassatī’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vibhajitvā sattānaṃ kammassakataṃ vibhāvetuṃ ‘‘yaṃ karotī’’ti gāthaṃ abhāsi.
Now, to elaborate on the meaning briefly stated as "kamma does not perish" and to explain the ownership of kamma by beings, the verse "Whatever one does" was spoken.
Bây giờ, để phân tích ý nghĩa đã được nói tóm tắt là “nghiệp không mất đi” và để làm rõ sự sở hữu nghiệp của chúng sanh, (Đức Phật) đã thuyết bài kệ “Yaṃ karoti”.
Tassattho yaṃ kammaṃ kalyāṇaṃ kusalaṃ, yadi vā pāpakaṃ akusalaṃ satto karoti, karonto ca tattha yaṃ kammaṃ yathā phaladānasamatthaṃ hoti, tathā pakubbati upacinoti.
Its meaning is: whatever kamma, whether wholesome (kusala) or unwholesome (akusala), a being does, and in doing so, accumulates that kamma in such a way that it is capable of yielding fruit.
Ý nghĩa của bài kệ là: Chúng sanh làm nghiệp nào, dù là thiện (kusala) hay ác (akusala), và khi làm, nghiệp đó được tích lũy (pakubbati) theo cách mà nó có khả năng cho quả.
Tassa tasseva dāyādoti tassa tasseva kammaphalassa gaṇhanato tena tena kammena dātabbavipākassa bhāgī hotīti attho.
Tassa tasseva dāyādo means that because one receives the results of each and every kamma, one becomes a partaker of the retribution that is due from each and every kamma; this is the meaning.
Là người thừa kế của chính nghiệp đó có nghĩa là: do thọ nhận quả của nghiệp đó, người ấy là người chia phần quả báo do nghiệp đó mang lại.
Tenāha bhagavā – ‘‘kammassakā, māṇava, sattā kammadāyādā’’tiādi (ma. ni. 3.289).
Therefore, the Blessed One said, "Beings, young man, are owners of their kamma, heirs to their kamma," and so on.
Vì thế, Đức Thế Tôn đã dạy: “Này thanh niên, chúng sanh là chủ nhân của nghiệp, là người thừa kế của nghiệp,” v.v.
Imā gāthā sutvā therassa ñātakā kammassakatāyaṃ patiṭṭhahiṃsūti.
Having heard these verses, the elder’s relatives became established in the ownership of kamma.
Nghe những bài kệ này, thân quyến của Trưởng lão đã an lập vào sự sở hữu nghiệp.
Accayanti ahorattāti āyasmato heraññakānittherassa gāthā.
Accayanti ahorattā and so on are the verses of Venerable Heraññakāni Thera.
Bài kệ của Tôn giả Heraññakāni Trưởng lão là: “Ngày đêm trôi qua.”
Kā uppatti?
What is the origin?
Sự kiện nào đã xảy ra?
Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto paresaṃ bhatako hutvā jīvanto ekadivasaṃ sujātassa nāma satthusāvakassa paṃsukūlaṃ pariyesantassa upaḍḍhadussaṃ pariccaji.
It is said that this elder, during the time of Padumuttara Bhagavā, was born into a good family in the city of Haṃsavatī. Having attained maturity, he lived as another's servant. One day, while a disciple of the Teacher named Sujāta was searching for a rag-robe (paṃsukūla), he donated half a cloth.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, vị này sinh ra trong một gia đình quý tộc ở thành phố Haṃsavatī. Khi trưởng thành, ông sống bằng nghề làm thuê cho người khác. Một ngày nọ, khi thấy đệ tử của Đức Phật là Tôn giả Sujāta đang tìm y phấn tảo, ông đã cúng dường nửa tấm vải.
So tena puññakammena tāvatiṃsesu nibbattitvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalarañño gāmabhojakassa coravosāsakassa putto hutvā nibbatti, heraññakānītissa nāmaṃ ahosi.
Due to that meritorious kamma, he was reborn in Tāvatiṃsa and, transmigrating repeatedly among devas and humans, he was reborn in this Buddha-era as the son of a village headman, a chief of police, for the King of Kosala. His name was Heraññakāni.
Do thiện nghiệp đó, ông sinh lên cõi trời Tāvatiṃsa, rồi luân hồi qua lại giữa các cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, ông sinh ra làm con của một thôn trưởng (gāmabhojaka) kiêm quan trấn áp trộm cướp của vua Kosala, và được đặt tên là Heraññakāni.
So vayappatto pitu accayena raññā tasmiṃyeva gāmabhojakaṭṭhāne ṭhapito jetavanapaṭiggahaṇe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho attano kaniṭṭhassa taṃ ṭhānantaraṃ dāpetvā rājānaṃ āpucchitvā pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Having reached adulthood, upon his father's death, he was appointed to the same position of village headman by the king. Seeing the Buddha's power at the reception of Jetavana, he gained faith, arranged for his younger brother to take that position, obtained permission from the king, went forth, initiated insight meditation (vipassanā), and attained arahantship not long after.
Khi đến tuổi trưởng thành, sau khi cha mất, ông được nhà vua bổ nhiệm vào chức thôn trưởng đó. Thấy thần thông của Đức Phật trong lễ tiếp nhận tinh xá Jetavana, ông phát sanh đức tin, nhường chức vụ đó cho em trai mình, xin phép nhà vua xuất gia, và sau khi bắt đầu thực hành thiền minh sát, không lâu sau đó ông đã chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.31-40) –
As it is stated in the Apadāna:
Điều này được nói trong Apadāna:
Tattha accayantīti atikkamanti, lahuṃ lahuṃ apagacchantīti attho.
In this regard, accayantī means they pass beyond, they quickly pass away; this is the meaning.
Sau này quả báo của nó sẽ cay đắng, quả báo của nó thật là ác.”
Ahorattāti rattindivā.
Ahorattā means nights and days.
Trong đó, “accayantī” có nghĩa là vượt qua, tức là nhanh chóng trôi đi.
Jīvitaṃ uparujjhatīti jīvitindriyañca khaṇikanirodhavasena nirujjhati.
Jīvitaṃ uparujjhati means the life-faculty ceases in the sense of momentary cessation.
“Ahorattā” có nghĩa là ngày và đêm.
Vuttañhi ‘‘khaṇe khaṇe, tvaṃ bhikkhu, jāyasi ca jiyyasi ca miyyasi ca cavasi ca upapajjasi cā’’ti.
For it is said, "Moment by moment, O bhikkhu, you arise, decay, die, pass away, and are reborn."
“Jīvitaṃ uparujjhati” có nghĩa là sinh mạng (jīvitindriya) bị diệt trừ theo cách diệt trừ từng sát-na.
Āyu khīyati maccānanti maritabbasabhāvattā maccāti laddhanāmānaṃ imesaṃ sattānaṃ āyu ‘‘yo ciraṃ jīvati, so vassasataṃ appaṃ vā bhiyyo’’ti (dī. ni. 2.91; saṃ. ni. 2.143; a. ni. 7.74) evaṃ paricchinnakālaparamāyu khīyati khayañca sambhedañca gacchati, yathā kiṃ?
Āyu khīyati maccānaṃ means the lifespan, whose name is "mortals" because they are subject to death, and whose ultimate limit is "He who lives long, lives a hundred years, or more," decreases and goes to decay and disintegration. Like what?
Đã được nói rằng: “Này tỳ-khưu, từng sát-na, ngươi sinh, lão, tử, và tái sinh.”
Kunnadīnaṃva odakaṃ yathā nāma kunnadīnaṃ pabbateyyānaṃ khuddakanadīnaṃ udakaṃ ciraṃ na tiṭṭhati, lahutaraṃ khīyati, āgatamattaṃyeva vigacchati, evaṃ sattānaṃ āyu lahutaraṃ khīyati khayaṃ gacchati.
Kunnadīnaṃva odakaṃ: Just as the water of mountain streams, small rivers, does not remain for long, but quickly diminishes and disappears as soon as it arrives, so too the lifespan of beings quickly diminishes and goes to decay.
“Āyu khīyati maccānaṃ” có nghĩa là tuổi thọ của những chúng sanh được gọi là “maccā” (phàm tục) vì bản chất phải chết, tuổi thọ tối đa được giới hạn như “ai sống lâu, thì sống một trăm năm, ít hơn hoặc nhiều hơn” bị hao mòn (khīyati), tức là đi đến sự tiêu hao và tan rã. Giống như cái gì?
Ettha ca udakameva ‘‘odaka’’nti vuttaṃ, yathā manoyeva mānasanti.
Here, "odaka" is used for "udaka" (water), just as "mānasa" is used for "mano" (mind).
“Kunnadīnaṃva odakaṃ”: Như nước của những con sông nhỏ trên núi không tồn tại lâu, nhanh chóng cạn kiệt, vừa đến đã biến mất, tuổi thọ của chúng sanh cũng nhanh chóng hao mòn, đi đến sự tiêu hao.
Atha pāpāni kammāni, karaṃ bālo na bujjhatīti evaṃ saṃsāre aniccepi samāne bālo lobhavasena vā kodhavasena vā pāpāni kammāni karoti, karontopi na bujjhati, pāpaṃ karonto ca ‘‘pāpaṃ karomī’’ti abujjhanako nāma natthi, ‘‘imassa kammassa evarūpo dukkho vipāko’’ti pana ajānanato ‘‘na bujjhatī’’ti vuttaṃ.
Atha pāpāni kammāni, karaṃ bālo na bujjhati means that even though existence is impermanent, the fool performs evil deeds out of greed or hatred; even while doing them, he does not understand. There is no one who, doing evil, does not know "I am doing evil." However, it is said that "he does not understand" because he does not know that "the result of this kamma will be such suffering."
Ở đây, udaka (nước) được gọi là “odaka”, giống như mano (tâm) được gọi là mānasam.
Pacchāssa kaṭukaṃ hotīti yadipi pāpassa kammassa āyūhanakkhaṇe ‘‘imassa kammassa evarūpo vipāko’’ti na bujjhati, tato pacchā pana nirayādīsu nibbattassa assa bālassa kaṭukaṃ aniṭṭhaṃ dukkhameva hoti.
Pacchāssa kaṭukaṃ hoti means that even if he does not understand the result of evil kamma at the moment of its accumulation, afterwards, for that fool reborn in hell and other realms, it is indeed bitter, unpleasant, and suffering.
“Atha pāpāni kammāni, karaṃ bālo na bujjhati”: Mặc dù thế gian là vô thường như vậy, kẻ ngu si vẫn làm các ác nghiệp do tham ái hoặc sân hận. Khi làm, hắn không biết. Không có ai làm ác mà không biết “tôi đang làm ác”, nhưng vì không biết “quả báo đau khổ của nghiệp này là như thế này”, nên mới nói “không biết”.
Vipāko hissa pāpako yasmā assa pāpakammassa nāma vipāko pāpako nihīno aniṭṭho evāti.
Vipāko hissa pāpako: For the result of such evil kamma is indeed evil, low, and undesirable.
“Pacchāssa kaṭukaṃ hoti”: Mặc dù khi tích lũy ác nghiệp, hắn không biết “quả báo của nghiệp này là như thế này”, nhưng sau đó, khi kẻ ngu si ấy sinh vào các cõi địa ngục, v.v., thì quả báo sẽ cay đắng, khó chịu, chỉ toàn là khổ đau.
Imaṃ pana ovādaṃ sutvā therassa kaniṭṭhabhātā rājānaṃ āpucchitvā pabbajitvā nacirasseva sadatthaṃ nipphādesi.
Having heard this exhortation, the elder’s younger brother obtained permission from the king, went forth, and not long after achieved his own welfare.
“Vipāko hissa pāpako”: Bởi vì quả báo của ác nghiệp là ác, thấp kém, và khó chịu.
Parittaṃ dārunti āyasmato somamittattherassa gāthā.
Parittaṃ dāru and so on are the verses of Venerable Somamitta Thera.
4. Chú giải bài kệ của Trưởng lão Somamitta
Kā uppatti?
What is the origin?
Bài kệ của Tôn giả Somamitta Trưởng lão là: “Parittaṃ dāruṃ”.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto buddhaguṇe sutvā pasannamānaso ekadivasaṃ kiṃsukarukkhaṃ pupphitaṃ disvā pupphāni gahetvā satthāraṃ uddissa ākāse khipitvā pūjesi.
This elder too, having made aspirations under previous Buddhas and accumulated merits in various existences, was born into a good family during the time of Sikhi Bhagavā. Having attained maturity, he heard of the Buddha's virtues, and his mind was purified. One day, seeing a blooming kiṃsuka tree, he took its flowers, dedicated them to the Teacher, threw them into the air, and offered homage.
Sự kiện nào đã xảy ra?
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde bārāṇasiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā somamittoti laddhanāmo tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā vimalena nāma therena kataparicayattā abhiṇhaṃ tassa santikaṃ gacchanto dhammaṃ sutvā sāsane laddhappasādo pabbajitvā laddhūpasampado vattapaṭivattaṃ pūrento vicarati.
Due to that meritorious kamma, he transmigrated among devas and humans. In this Buddha-era, he was born into a brāhmaṇa family in Bārāṇasī, received the name Somamitta, became proficient in the three Vedas, and due to his familiarity with the elder named Vimala, he frequently visited him. There, he heard the Dhamma, gained faith in the Sāsana, went forth, received the higher ordination (upasampadā), and lived observing the greater and lesser duties (vattapaṭivatta).
Vị này cũng vậy, đã tạo công đức trong những thời Đức Phật quá khứ, tích lũy phước báu trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Phật Sikhī, ông sinh ra trong một gia đình quý tộc. Khi trưởng thành, ông nghe về các đức tính của Đức Phật, tâm hoan hỷ. Một ngày nọ, thấy cây kim tước (kiṃsuka) nở hoa, ông hái hoa, ném lên không trung để cúng dường Đức Thế Tôn.
Vimalatthero pana kusīto middhabahulo rattindivaṃ vītināmeti.
However, Vimala Thera was lazy, prone to drowsiness, and spent his days and nights in idleness.
Do thiện nghiệp đó, ông luân hồi giữa các cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, ông sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Bārāṇasī, được đặt tên là Somamitta. Ông thông thạo ba bộ Veda. Do thường xuyên giao thiệp với Trưởng lão tên Vimala, ông thường đến gặp vị ấy. Nghe pháp, ông phát sanh niềm tin vào giáo pháp, xuất gia, thọ Cụ túc giới, và sống bằng cách thực hành các giới luật lớn nhỏ.
Somamitto ‘‘kusītaṃ nāma nissāya ko guṇo’’ti taṃ pahāya mahākassapattheraṃ upasaṅkamitvā tassa ovāde ṭhatvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahatte patiṭṭhāsi.
Somamitta, thinking, "What benefit is there in relying on laziness?" abandoned Vimala Thera, approached Mahākassapa Thera, abided by his advice, initiated insight meditation, and attained arahantship not long after.
Tuy nhiên, Trưởng lão Vimala thì lười biếng, hay ngủ gật, và để ngày đêm trôi qua vô ích.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.25-30) –
As it is stated in the Apadāna:
Somamitta suy nghĩ: “Nương tựa vào sự lười biếng thì có lợi ích gì?” Ông rời bỏ Trưởng lão Vimala, đến gặp Trưởng lão Mahākassapa. Nương vào lời khuyên của vị ấy, ông bắt đầu thực hành thiền minh sát, và không lâu sau đó đã an lập vào quả vị A-la-hán.
Tattha parittaṃ dārumāruyha, yathā sīde mahaṇṇaveti pesalopi kulaputto kusītaṃ alasapuggalaṃ nissāya sīdati saṃsāre patati, na tassa pāraṃ nibbānaṃ gacchati.
Among these, "Just as one, having climbed onto a small piece of wood, would sink in the great ocean" means that even a virtuous person (kulaputta), relying on a lazy, indolent individual, sinks; he falls into saṃsāra, he does not reach the other shore, Nibbāna.
Trong đó, ý nghĩa của câu “Như người bám vào khúc gỗ nhỏ, rồi chìm giữa biển khơi” là: một thiện gia tử dù có đức hạnh cũng sẽ chìm đắm, rơi vào luân hồi, không thể đến được bờ Niết-bàn, nếu nương tựa một người lười biếng, biếng nhác. Vì điều này là như vậy, “do đó, hãy tránh xa” hoàn toàn người biếng nhác, kẻ có tinh tấn yếu kém, kẻ không nâng đầu lên theo phương diện các thiện pháp cao cấp, kẻ chìm đắm một cách đáng ghê tởm, kẻ thiếu sự khởi đầu tinh tấn. Ý là không nên bắt chước hành vi của người đó.
Yasmā etadevaṃ, tasmā taṃ adhikusaladhammavasena sīsaṃ anukkhipitvā kucchitaṃ sīdanato kusītaṃ vīriyārambhābhāvato hīnavīriyaṃ puggalaṃ sabbathā vajjeyya, na tassa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyāti attho.
Since this is so, "Therefore, one should avoid that" individual who does not lift his head through abundant wholesome qualities, who is "lazy" because he sinks in a despicable manner, and "of low energy" due to the absence of the commencement of effort; one should avoid him in every way, and not follow his example; this is the meaning.
Vì điều này là như vậy, “do đó, hãy tránh xa” hoàn toàn người biếng nhác, kẻ có tinh tấn yếu kém, kẻ không nâng đầu lên theo phương diện các thiện pháp cao cấp, kẻ chìm đắm một cách đáng ghê tởm, kẻ thiếu sự khởi đầu tinh tấn. Ý là không nên bắt chước hành vi của người đó.
Evaṃ puggalādhiṭṭhānāya gāthāya kosajje ādīnavaṃ dassetvā idāni vīriyārambhe ānisaṃse dassetuṃ ‘‘pavivittehī’’tiādi vuttaṃ.
Thus, having shown the danger in laziness with a verse based on an individual, now, to show the advantages in the commencement of energy, the passage beginning with "pavivittehi" (secluded) was uttered.
Sau khi chỉ ra tai họa của sự lười biếng bằng bài kệ dựa trên cá nhân như vậy, bây giờ để chỉ ra lợi ích của sự khởi đầu tinh tấn, câu “pavivittehi” (cô tịch) v.v. đã được nói.
Tassattho – ye pana kāyavivekasambhavena pavivittā, tato eva kilesehi ārakattā ariyā, nibbānaṃ patipesitattatāya pahitattā ārammaṇūpanijjhānavasena lakkhaṇūpanijjhānavasena ca jhāyino, sabbakālaṃ paggahitavīriyatāya āraddhavīriyā, lokiyalokuttarabhedāya paññāya samannāgatattā paṇḍitā, tehiyeva saha āvaseyya sadatthaṃ nipphādetukāmo saṃvaseyyāti.
Its meaning is: Those who are "secluded" by the arising of bodily seclusion, and thus "noble" by being far from defilements, "with minds directed towards Nibbāna" by having their minds sent forth to Nibbāna, and "meditating" by observing either the object (kammaṭṭhāna) or the characteristics (anicca, dukkha, anatta), and "always firm in their energy" by maintaining effort at all times, and "wise ones" by being endowed with wisdom divided into mundane and supramundane—one should associate "with them alone", one should live together with them if one desires to accomplish one's own welfare.
Ý nghĩa của nó là: Những ai cô tịch do sự tách biệt thân, do đó cao quý vì xa lìa các phiền não, có tâm chuyên chú vì tâm được hướng đến Niết-bàn, thiền định theo cách quán sát đối tượng và quán sát đặc tính, luôn tinh tấn vì luôn giữ vững tinh tấn, hiền trí vì có trí tuệ phân biệt thế gian và siêu thế, thì hãy sống cùng với những người đó, nếu muốn thành tựu mục đích của mình, hãy sống chung với họ.
Taṃ sutvā vimalatthero saṃviggamānaso vipassanaṃ paṭṭhapetvā sadatthaṃ ārādhesi.
Having heard that, Vimala Thera, with a mind stirred by spiritual urgency, established vipassanā and accomplished his own welfare.
Nghe xong, Trưởng lão Vimala tâm sinh xúc động, bắt đầu tu tập thiền quán và thành tựu mục đích của mình.
Svāyamattho parato āgamissati.
This meaning will come later.
Ý nghĩa này sẽ được nói đến sau.
Jano janamhi sambaddhoti āyasmato sabbamittattherassa gāthā.
"People are bound to people" – this is the verse of the Venerable Sabbamitta Thera.
Jano janamhi sambaddho (Người này bị ràng buộc với người khác) là bài kệ của Trưởng lão Sabbamitta.
Kā uppatti?
What is the occasion of its origin?
Sự kiện gì đã xảy ra?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito dvānavute kappe tissassa bhagavato kāle nesādakule nibbattitvā vanacāriko hutvā vane mige vadhitvā maṃsaṃ khādanto jīvati.
This venerable one, too, having performed meritorious deeds under previous Buddhas, accumulating merits in various existences, was reborn in a hunter's family ninety-two aeons ago, during the time of Tissa Bhagavā. He lived as a forest dweller, hunting animals in the forest and eating their flesh.
Vị này cũng, đã tạo công đức trong các Đức Phật quá khứ, tích lũy phước báu trong các kiếp sống khác nhau, và chín mươi hai kiếp trước đây, vào thời Đức Phật Tissa, ngài sinh ra trong một gia đình thợ săn, sống trong rừng, săn bắn và ăn thịt thú rừng.
Athassa bhagavā anuggaṇhanatthaṃ vasanaṭṭhānasamīpe tīṇi padacetiyāni dassetvā pakkāmi.
Then the Bhagavā, to show him compassion, revealed three Footprint Shrines near his dwelling place and departed.
Sau đó, Đức Phật, để ban ân cho ngài, đã hiện ra ba dấu chân Phật gần nơi ngài ở, rồi rời đi.
So atītakāle sammāsambuddhesu kataparicayattā cakkaṅkitāni disvā pasannamānaso koraṇḍapupphehi pūjaṃ katvā tena puññakammena tāvatiṃsabhavane nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthinagare brāhmaṇakule nibbatti, sabbamittotissa nāmaṃ ahosi.
He, having seen the footprints marked with wheels, due to his familiarity with Sammāsambuddhas in past times, felt joy in his mind and offered flowers of the koraṇḍa tree. Due to this meritorious deed, he was reborn in the Tāvatiṃsa realm and, repeatedly wandering in only fortunate existences, was reborn in a brahmin family in Sāvatthī city during this Buddha's dispensation. His name was Sabbamitta.
Vị thợ săn đó, do đã quen thuộc với các Đức Chánh Đẳng Giác trong quá khứ, khi thấy các dấu chân có hình bánh xe, tâm sinh hoan hỷ, đã cúng dường bằng hoa koraṇḍa. Do nghiệp phước đó, ngài sinh vào cõi trời Đao Lợi, rồi luân hồi trong các cõi thiện khác nhau, cho đến khi Đức Phật hiện tại xuất hiện, ngài sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở thành Xá-vệ, tên là Sabbamitta.
So viññutaṃ patto jetavanapaṭiggahaṇe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharanto vassaṃ upagantvā vuṭṭhavasso bhagavantaṃ vandituṃ sāvatthiṃ gacchanto antarāmagge māgavikehi oḍḍite pāse migapotakaṃ baddhaṃ addasa.
Having reached maturity, he saw the Buddha's power at the acceptance of Jetavana, gained faith, went forth into homelessness, took up a meditation subject, and dwelt in the forest. Having entered the rainy season and completed the Rains Retreat, he was on his way to Sāvatthī to pay homage to the Bhagavā when, along the way, he saw a young deer trapped in a snare set by hunters.
Khi trưởng thành, ngài thấy thần thông của Đức Phật trong lễ tiếp nhận Tịnh xá Kỳ Viên, tâm sinh tín ngưỡng, xuất gia, nhận đề mục thiền và sống trong rừng. Sau khi an cư mùa mưa và mãn hạ, ngài đi đến Xá-vệ để đảnh lễ Đức Phật. Trên đường đi, ngài thấy một con nai con bị mắc bẫy do thợ săn giăng.
Mātā panassa migī pāsaṃ appaviṭṭhāpi puttasinehena dūraṃ na gacchati, maraṇabhayena pāsasamīpampi na upagacchati migapotako ca bhīto ito cito ca parivattento karuṇaṃ vilapati, taṃ disvā thero, ‘‘aho sattānaṃ snehahetukaṃ dukkha’’nti gacchanto tato paraṃ sambahule core ekaṃ purisaṃ jīvagāhaṃ gahetvā palālaveṇiyā sarīraṃ veṭhetvā jhāpente, tañca mahāviravaṃ viravantaṃ disvā tadubhayaṃ nissāya sañjātasaṃvego tesaṃ corānaṃ suṇantānaṃyeva –
Its mother, a doe, though not caught in the snare, would not go far due to her affection for her offspring, nor would she approach the snare due to fear of death. The young deer, frightened, tossed and turned, crying pitifully. Seeing this, the Thera thought, "Alas, the suffering of beings caused by affection!" As he continued, he later saw many robbers who had captured a man alive, wrapped his body in a straw braid, and were burning him. Seeing him crying out loudly, the Thera, deeply moved by both sights, spoke these two verses in the hearing of the robbers:
Nai mẹ, dù không bị mắc bẫy, nhưng vì tình thương con, không đi xa, nhưng vì sợ chết, cũng không dám đến gần cái bẫy. Nai con thì sợ hãi, lăn lộn đây đó, kêu la thảm thiết. Thấy vậy, vị Trưởng lão nghĩ: “Ôi! Khổ đau của chúng sinh do ái luyến!” Tiếp tục đi, ngài thấy một nhóm cướp đang bắt một người đàn ông sống, quấn rơm quanh thân và đốt. Người đàn ông đó kêu la thảm thiết. Thấy hai cảnh tượng đó, tâm ngài sinh xúc động mạnh, và trước mặt những tên cướp đang lắng nghe, ngài đã thuyết:
Tattha janoti andhabālajano.
There, "people" means ignorant, foolish people.
Trong đó, “jano” (người này) là người ngu dốt.
Janamhīti aññe jane.
"to people" means to other people.
“janamhi” (với người khác) là với những người khác.
Sambaddhoti taṇhābandhanena baddho.
"bound" means bound by the bond of craving.
“sambaddho” (bị ràng buộc) là bị trói buộc bởi sự ràng buộc của tham ái.
‘‘Ayaṃ me putto, mātā’’tiādinā paṭibaddho.
Bound by saying, "This is my son, this is my mother," and so on.
Bị ràng buộc bởi ý nghĩ “Đây là con ta, mẹ ta” v.v.
Ayameva vā pāṭho, ‘‘ime maṃ posenti, ahaṃ ime nissāya jīvāmī’’ti paṭibaddhacittoti attho.
This is also the reading: "These people support me, I live relying on these people," meaning having a mind bound (to them).
Hoặc đây là cách đọc: “Những người này nuôi dưỡng ta, ta sống nhờ vào họ” – ý là tâm bị ràng buộc như vậy.
Janamevassito janoti ‘‘ayaṃ me putto, dhītā’’tiādinā aññameva janaṃ añño jano assito taṇhāya allīno pariggayha ṭhito.
"People depend on people" means that one person relies on another, saying, "This is my son, this is my daughter," and so on; clinging with craving, holding on.
“Jano janamevassito” (người khác nương tựa người này) là người này nương tựa người khác, như “Đây là con trai ta, con gái ta” v.v., tâm dính mắc vào tham ái, nắm giữ và tồn tại.
Jano janena heṭhīyati, heṭheti ca jano jananti kammassakatāya yathābhūtāvabodhassa ca abhāvato ajjhupekkhanaṃ akatvā lobhavasena yathā jano janaṃ assito, evaṃ dosavasena jano janena heṭhīyati vibādhīyati.
"People are harassed by people, and people harass people" means that due to not knowing kammassakatā (ownership of kamma) and the absence of understanding things as they really are, and without practicing equanimity, just as people cling to other people through greed, so too do people get harassed and tormented by other people through hatred.
“Jano janena heṭhīyati, heṭheti ca jano janaṃ” (Người này bị người khác làm hại, và người này cũng làm hại người khác) là do thiếu trí tuệ về nghiệp và thiếu sự thấu hiểu chân lý, không giữ thái độ xả, người này nương tựa người khác do tham ái, cũng vậy, người này bị người khác làm hại, bị quấy phá do sân hận.
‘‘Tayidaṃ mayhaṃva upari heṭhanaphalavasena paripatissatī’’ti ajānanto heṭheti ca jano janaṃ.
Not knowing that "This will come down upon me later as the result of harassment," people also harass other people.
Không biết rằng “điều này sẽ quay trở lại làm hại mình”, người này cũng làm hại người khác.
Ko hi tassa janenatthoti tassa aññajanassa aññena janena taṇhāvasena assitena dosavasena heṭhitena vā ko attho.
"Indeed, what is the purpose of people to him" means what is the purpose for that other person, when another person is clung to by craving or harassed by hatred?
“Ko hi tassa janenattho” (Vậy người đó cần gì đến người khác?) là người khác đó cần gì đến người khác, người bị nương tựa do tham ái, hay bị làm hại do sân hận?
Janena janitena vāti mātāpitā hutvā tena aññena janena janitena vā ko attho.
"or of people born of people" means what is the purpose, when another person has become a mother and father, or has been given birth to by that other person?
“Janena janitena vā” (hay người do người khác sinh ra?) là người khác đó cần gì đến người khác, người đã sinh ra mình (cha mẹ)?
Janaṃ ohāya gacchaṃ taṃ, heṭhayitvā bahuṃ jananti yasmā saṃsāre carato janassa ayamevānurūpā paṭipatti, tasmā taṃ janaṃ, tassa ca bādhikā yā sā taṇhā ca, yo ca so doso eva bahuṃ janaṃ bādhayitvā ṭhito, tañca ohāya sabbaso pahāya pariccajitvā gacchaṃ, tehi anupaddutaṃ ṭhānaṃ gaccheyyaṃ pāpuṇeyyanti attho.
"Having abandoned people, going from them, having harassed many people" means that since this is indeed the proper conduct for a person wandering in saṃsāra, therefore, having abandoned that person, and that craving which torments him, and that hatred which stands having tormented many people, having completely given them up, having relinquished them, one should go, one should attain that state undisturbed by them; this is the meaning.
“Janaṃ ohāya gacchaṃ taṃ, heṭhayitvā bahuṃ janaṃ” (Hãy từ bỏ người này mà đi, sau khi đã làm hại nhiều người) là vì đây là con đường thích hợp cho người đang lang thang trong luân hồi, do đó, hãy từ bỏ hoàn toàn người khác đó, và cả tham ái đã làm hại người đó, và sân hận đã làm hại nhiều người, hãy từ bỏ tất cả, hãy đi đến nơi không bị quấy phá, tức là Niết-bàn.
Evaṃ pana vatvā thero tāvadeva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattamapāpuṇi.
Having spoken thus, the Thera immediately exerted himself in vipassanā and attained Arahantship.
Nói xong như vậy, Trưởng lão liền thúc đẩy thiền quán và chứng đắc A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.15-24) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Điều này đã được nói trong Apādāna (apa. thera 2.50.15-24):
Kāḷī itthīti āyasmato mahākāḷattherassa gāthā.
“ Kāḷī itthī” – this is the verse of the Venerable Thera Mahākāḷa.
Kāḷī itthī (Người phụ nữ Kāḷī) là bài kệ của Trưởng lão Mahākāḷa.
Kā uppatti?
What is the origin story?
Sự kiện gì đã xảy ra?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekanavute kappe kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto kenacideva karaṇīyena araññaṃ gato tattha aññatarassa rukkhassa sākhāya olambamānaṃ paṃsukūlacīvaraṃ disvā ‘‘ariyaddhajo olambatī’’ti pasannacitto kiṅkaṇipupphāni gahetvā paṃsukūlaṃ pūjesi.
This one too, having established a foundation of merit under previous Buddhas, accumulating wholesome deeds in various existences, was reborn in a merchant family ninety-one eons ago. Having attained maturity, he went to the forest for some purpose. There, seeing a cast-off rag robe hanging from the branch of a tree, he thought, “This is the banner of the Noble Ones!” With a joyful mind, he gathered kiṅkaṇi flowers and offered them to the rag robe.
Vị này cũng vậy, đã tích lũy công đức trong các kiếp sống khác nhau, từng tạo thiện nghiệp đặc biệt dưới thời các Đức Phật quá khứ. Chín mươi mốt kiếp trước kể từ nay, sau khi tái sinh vào một gia đình quyền quý và đạt đến sự hiểu biết, vì một lý do nào đó, ông đi vào rừng. Ở đó, ông thấy một y phấn tảo treo trên cành cây của một cây nào đó, liền tâm hoan hỷ nghĩ: “Đây là lá cờ của bậc Thánh đang treo!” rồi lấy hoa kiṅkaṇi cúng dường y phấn tảo.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde setabyanagare satthavāhakule nibbattitvā mahākāḷoti laddhanāmo viññutaṃ patvā gharāvāsaṃ vasanto pañcahi sakaṭasatehi bhaṇḍaṃ gahetvā vāṇijjavasena sāvatthiṃ gato ekamantaṃ sakaṭasatthaṃ nivesetvā addhānaparissamaṃ vinodetvā attano parisāya saddhiṃ nisinno sāyanhasamayaṃ gandhamālādihatthe upāsake jetavanaṃ gacchante disvā sayampi tehi saddhiṃ vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā sosānikaṅgaṃ adhiṭṭhāya susāne vasati.
Due to that meritorious deed, he wandered through realms of devas and humans, and in this Buddha-era, he was born in a merchant family in Setabbya city, receiving the name Mahākāḷa. Having attained maturity, he lived a householder’s life. Taking goods with five hundred carts, he went to Sāvatthī for trade. He set up his caravan in a suitable spot, relieved his travel fatigue, and sat with his company. Seeing lay followers going to Jetavana in the evening with perfumes and flowers in their hands, he himself went to the monastery with them, heard the Dhamma from the Teacher, gained faith, and, having gone forth, adopted the practice of the cemetery dweller (sosānikaṅga) and resided in a charnel ground.
Nhờ thiện nghiệp đó, ông luân hồi trong cõi trời và người. Trong thời Đức Phật hiện tại, ông tái sinh vào một gia đình lái buôn ở thành Setabyā, được gọi là Mahākāḷa. Sau khi trưởng thành, ông sống đời gia đình, rồi mang theo năm trăm xe hàng hóa đến Sāvatthī để buôn bán. Ông dừng đoàn xe ở một nơi thích hợp, nghỉ ngơi sau chuyến đi dài, rồi ngồi cùng đoàn tùy tùng. Vào buổi chiều, ông thấy các cận sự nam mang hương hoa đi đến Jetavana, nên ông cũng đi đến Tịnh xá cùng họ. Nghe Pháp từ Đức Thế Tôn, ông phát khởi đức tin, xuất gia, thọ trì hạnh đầu đà sống ở nghĩa địa (sosānikaṅga).
Athekadivasaṃ kāḷī nāma ekā itthī chavaḍāhikā therassa kammaṭṭhānatthāya aciramatasarīraṃ ubho satthī bhinditvā ubho ca bāhū bhinditvā sīsañca dadhithālakaṃ viya bhinditvā sabbaṃ aṅgapaccaṅgaṃ sambandhameva katvā therassa oloketuṃ yogyaṭṭhāne ṭhapetvā ekamantaṃ nisīdi.
Then, one day, a woman named Kāḷī, who burned corpses, for the sake of the Thera’s meditation subject, broke both thighs, both arms, and split the head like a curd-bowl of a recently deceased body. She arranged all the limbs and organs together, placed it in a suitable position for the Thera to observe, and sat down to one side.
Một hôm, một người phụ nữ tên Kāḷī, chuyên đốt xác chết, vì muốn tạo đề mục thiền cho vị Trưởng lão, đã chặt đứt hai đùi, hai cánh tay và đập vỡ đầu của một xác chết mới chết như một cái bát sữa đông, rồi sắp xếp lại tất cả các bộ phận sao cho chúng vẫn dính liền nhau, đặt ở một vị trí thích hợp để vị Trưởng lão có thể nhìn thấy, rồi ngồi sang một bên.
Thero taṃ disvā attānaṃ ovadanto –
Seeing that, the Thera admonished himself:
Vị Trưởng lão nhìn thấy xác chết đó, tự răn mình rằng:
Tattha kāḷīti tassā nāmaṃ, kāḷavaṇṇattā vā evaṃ vuttaṃ.
Therein, Kāḷī is her name, or it is said so because of her dark complexion.
Trong đó, Kāḷī là tên của cô ta, hoặc được gọi như vậy vì màu da đen.
Brahatīti mahāsarīrā ārohapariṇāhavatī.
Brahatī means possessing a large body, endowed with height and circumference.
Brahatī nghĩa là thân hình to lớn, có chiều cao và bề ngang.
Dhaṅkarūpāti kāḷavaṇṇattā eva kākasadisarūpā.
Dhaṅkarūpā means having the appearance of a crow due to being dark-complexioned.
Dhaṅkarūpā nghĩa là có hình dáng giống con quạ vì màu da đen.
Satthiñca bhetvāti matasarīrassa satthiṃ jaṇṇubhedanena bhañjitvā.
Satthiñca bhetvā means having broken the thigh of the deceased body by severing it at the knee.
Satthiñca bhetvā nghĩa là chặt đùi của xác chết, chặt đứt ngang đầu gối.
Aparañca satthinti itarañca satthiṃ bhañjitvā.
Aparañca satthiṃ means having broken the other thigh.
Aparañca satthiṃ nghĩa là chặt đùi còn lại.
Bāhañca bhetvāti bāhaṭṭhiñca aggabāhaṭṭhāneyeva bhañjitvā.
Bāhañca bhetvā means having broken the arm bone (of the right arm) at the forearm.
Bāhañca bhetvā nghĩa là chặt xương cánh tay ngay tại vị trí cánh tay trên.
Sīsañca bhetvā dadhithālakaṃvāti matasarīrassa sīsaṃ bhinditvā bhinnattā eva leḍḍudaṇḍādīhi paggharantaṃ dadhithālakaṃ viya, paggharantaṃ matthaluṅgaṃ katvāti attho.
Sīsañca bhetvā dadhithālakaṃvā means having split the head of the deceased body and, because it was split, made the brain ooze out like a curd-bowl from being struck with a clod or stick.
Sīsañca bhetvā dadhithālakaṃvā nghĩa là đập vỡ đầu của xác chết, như một cái bát sữa đông đang chảy, tức là làm cho não chảy ra do bị đập vỡ bằng đá, gậy, v.v.
Esā nisinnā abhisandahitvāti chinnabhinnāvayavaṃ matasarīraṃ te avayave yathāṭhāneyeva ṭhapanena sandahitvā sahitaṃ katvā maṃsāpaṇaṃ pasārentī viya esā nisinnā.
Esā nisinnā abhisandahitvā means this woman sits as if spreading out a butcher’s shop, having rejoined the dismembered body and reassembled its limbs in their proper places.
Esā nisinnā abhisandahitvā nghĩa là cô ta ngồi đó, đã sắp xếp lại các bộ phận bị chặt đứt, vỡ nát của xác chết vào đúng vị trí, như thể đang bày bán thịt.
Yo ve avidvā upadhiṃ karotīti yo imāya upaṭṭhāpitaṃ kammaṭṭhānaṃ disvāpi avidvā akusalo kammaṭṭhānaṃ chaḍḍetvā ayonisomanasikārena kilesūpadhiṃ uppādeti, so mando mandapañño saṃsārassa anativattanato punappunaṃ aparāparaṃ nirayādīsu dukkhaṃ upeti.
Yo ve avidvā upadhiṃ karoti means whoever, seeing this meditation subject presented by this woman, yet being ignorant and unskillful, abandons the meditation subject and generates defilement-upadhi through unwise attention, that mando, that dull-witted one, since he cannot transcend saṃsāra, punappunaṃ repeatedly and again in hell and other realms dukkhaṃ upeti suffers.
Yo ve avidvā upadhiṃ karoti nghĩa là người nào, dù thấy đề mục thiền do người phụ nữ này sắp đặt, nhưng vẫn vô minh, không khéo léo, bỏ qua đề mục thiền và tạo ra phiền não chấp thủ (kilesūpadhi) do tác ý không đúng đắn (ayoniso manasikāra), thì người đó mando (kẻ si mê), có trí tuệ yếu kém, không thể vượt qua luân hồi, punappunaṃ (hết lần này đến lần khác), tái đi tái lại trong các cõi khổ như địa ngục, dukkhaṃ upeti (chịu khổ đau).
Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirāti tasmāti yasmā cetadevaṃ, tasmā.
Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā means tasmā (therefore) — because this upadhi is indeed such (a cause of suffering), therefore.
Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā nghĩa là tasmā (vì vậy), vì sự chấp thủ này là như vậy, cho nên.
Pajānaṃ upadhinti ‘‘idha yaṃ dukkhaṃ sambhotī’’ti pajānanto yoniso manasikaronto kilesūpadhiṃ na kayirā na uppādeyya.
Pajānaṃ upadhiṃ means one who understands, thinking, “This is the suffering that arises here,” and gives wise attention, should not create defilement-upadhi.
Pajānaṃ upadhiṃ nghĩa là người nào hiểu rõ “vì lý do nào mà khổ đau phát sinh ở đời này”, người đó tác ý đúng đắn, không nên tạo ra phiền não chấp thủ (kilesūpadhi).
Māhaṃ puna bhinnasiro sayissanti yathayidaṃ matasarīraṃ bhinnasarīraṃ sayati, evaṃ kilesūpadhīhi saṃsāre punappunaṃ uppattiyā kaṭasivaḍḍhako hutvā bhinnasiro ahaṃ mā sayissanti.
Māhaṃ puna bhinnasiro sayissa means, "Just as this dead body lies with a broken body, so through defilement-upadhi, due to repeated rebirth in saṃsāra, may I not become a graveyard attendant and lie with a broken head."
Māhaṃ puna bhinnasiro sayissanti nghĩa là "như xác chết này nằm với thân thể vỡ nát, ta không muốn tái sinh hết lần này đến lần khác trong luân hồi do phiền não chấp thủ, trở thành người làm cho nghĩa địa thêm đầy, với đầu vỡ nát."
Evaṃ vadanto eva thero vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Speaking thus, the Thera roused insight and attained Arahantship.
Khi nói như vậy, vị Trưởng lão đã thúc đẩy tuệ quán (vipassanā) và đạt đến A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.8-14) –
Therefore it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna có nói:
Bahū sapatte labhatīti āyasmato tissattherassa gāthā.
“ Bahū sapatte labhatī” – this is the verse of the Venerable Thera Tissa.
“ Bahū sapatte labhatī” là bài kệ của Trưởng lão Tissa đáng kính.
Kā uppatti?
What is the origin story?
Sự phát sinh là gì?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto piyadassissa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto sippesu nipphattiṃ gantvā kāmesu ādīnavaṃ disvā gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññāyatane sālavane assamaṃ kāretvā vasati.
This one too, having established a foundation of merit under previous Buddhas, accumulating wholesome deeds leading to liberation in various existences, was reborn in a Brahmin family during the time of the Blessed One Piyadassī. Having attained maturity, he became proficient in all arts. Seeing the danger in sensual pleasures, he abandoned the householder’s life and took up the ascetic’s going-forth, building and residing in a hermitage in a sāl grove in a forest region.
Vị này cũng vậy, đã tích lũy công đức là nhân duyên cho sự giải thoát trong các kiếp sống khác nhau, từng tạo thiện nghiệp đặc biệt dưới thời các Đức Phật quá khứ. Trong thời Đức Thế Tôn Piyadassī, ông tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn, đạt đến sự hiểu biết, thành thạo các nghề thủ công, thấy được sự nguy hiểm trong các dục lạc, từ bỏ đời sống gia đình, xuất gia làm đạo sĩ, xây dựng một am thất trong rừng sālavana và sống ở đó.
Bhagavā tassa anuggaṇhanatthaṃ assamassa avidūre sālavane nirodhaṃ samāpajjitvā nisīdi.
To show favor to him, the Blessed One Piyadassī entered nirodhasamāpatti (cessation of perception and feeling) and sat in a sāl grove not far from the hermitage.
Đức Thế Tôn, để ban ân cho vị ấy, đã nhập diệt thọ tưởng định trong rừng sālavana không xa am thất của vị ấy.
So assamato nikkhamitvā phalāphalatthāya gacchanto bhagavantaṃ disvā pasannamānaso cattāro daṇḍe ṭhapetvā bhagavato upari pupphitāhi sālasākhāhi sākhāmaṇḍapaṃ katvā sattāhaṃ navanavehi sālapupphehi bhagavantaṃ pūjento aṭṭhāsi buddhārammaṇaṃ pītiṃ avijahanto.
That ascetic, coming out of his hermitage and going to collect fruits, saw the Blessed One. With a joyful mind, he planted four sticks, constructed a canopy of sāl branches full of blossoms over the Blessed One, and for seven days, he worshipped the Blessed One with fresh sāl flowers, not abandoning his delight centered on the Buddha.
Vị ấy rời am thất đi tìm trái cây, khi thấy Đức Thế Tôn, tâm hoan hỷ, đã dựng bốn cây gậy, làm một mái che bằng cành sālavana đang nở hoa trên đầu Đức Thế Tôn, và đứng đó cúng dường Đức Thế Tôn bằng những bông sālavana tươi mới trong bảy ngày, không rời bỏ niềm hoan hỷ lấy Đức Phật làm đối tượng.
Satthā sattāhassa accayena nirodhato vuṭṭhahitvā bhikkhusaṅghaṃ cintesi.
After seven days, the Teacher emerged from nirodhasamāpatti and thought of the Saṅgha of bhikkhus.
Sau bảy ngày, Đức Đạo Sư xuất khỏi diệt thọ tưởng định và nghĩ đến Tăng đoàn.
Tāvadeva satasahassamattā khīṇāsavā satthāraṃ parivāresuṃ.
Immediately, one hundred thousand Arahants surrounded the Teacher.
Ngay lúc đó, một trăm ngàn vị A-la-hán đã vây quanh Đức Đạo Sư.
Bhagavā tassa bhāviniṃ sampattiṃ vibhāvento anumodanaṃ vatvā pakkāmi.
The Blessed One, foreseeing the ascetic’s future attainment, delivered an anumodana (thanksgiving discourse) and departed.
Đức Thế Tôn, để hiển lộ sự thành tựu tương lai của vị ấy, đã nói lời tùy hỷ rồi rời đi.
So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇakule nibbattitvā tissoti laddhanāmo vayappatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā pañcamattāni māṇavakasatāni mante vācento lābhaggayasaggappatto hutvā satthu rājagahagamane buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Due to that meritorious deed, he was reborn in the deva realm and repeatedly transmigrated only in good destinations. In this Buddha-era, he was reborn in a Brahmin family in Rājagaha, receiving the name Tissa. Having reached maturity, he became proficient in the three Vedas and taught mantras to five hundred Brahmin students, thereby attaining abundant gains and fame. When the Teacher came to Rājagaha, he saw the Buddha’s power, gained faith, went forth, established vipassanā, and not long after, attained Arahantship.
Nhờ nghiệp thiện đó, vị ấy tái sinh vào cõi trời, và luân hồi hết lần này đến lần khác trong các cõi thiện. Trong thời Đức Phật hiện tại, ông tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở Rājagaha, được gọi là Tissa. Khi trưởng thành, ông trở thành bậc thông suốt ba bộ Veda, dạy chú thuật cho năm trăm thanh niên, đạt được danh tiếng về lợi lộc và danh vọng. Khi Đức Đạo Sư đến Rājagaha, ông thấy được oai lực của Đức Phật, phát khởi đức tin, xuất gia, thiết lập tuệ quán (vipassanā) và không lâu sau đó đã đạt đến A-la-hán quả.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49.190-220) –
Therefore, it was said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna có nói:
So arahattaṃ pana patvā visesato lābhaggayasaggappatto ahosi.
Having attained arahantship, he became especially endowed with the highest gain and fame.
Sau khi chứng đắc A-la-hán, Tôn giả Tissa đặc biệt đạt được địa vị tối thượng về lợi lộc và sự tôn kính.
Tattha keci puthujjanabhikkhū therassa lābhasakkāraṃ disvā bālabhāvena asahanākāraṃ pavedesuṃ.
Thereupon, some ordinary bhikkhus, seeing the Elder's gains and honors, expressed their inability to endure it due to their foolishness.
Lúc ấy, một số Tỳ-kheo phàm phu, thấy sự lợi lộc và tôn kính của Tôn giả, đã tỏ vẻ không hoan hỷ vì sự ngu si của mình.
Thero taṃ ñatvā lābhasakkāre ādīnavaṃ tattha attano alaggabhāvañca pakāsento –
The Elder, knowing this, and wishing to proclaim the danger in gains and honors and his own detachment from them, said:
Tôn giả, biết được điều đó, đã nói hai bài kệ để chỉ ra sự nguy hiểm của lợi lộc và sự không dính mắc của mình vào đó:
Tassattho – sikhampi asesetvā muṇḍitakesatāya muṇḍo, chinditvā saṅghāṭitakāsāvadhāritāya saṅghāṭipāruto, evaṃ vevaṇṇiyaṃ ajjhupagato parāyattavuttiko pabbajito sace annapānādīnaṃ lābhī hoti, sopi bahū sapatte labhati, tassa usūyantā bahū sambhavanti.
Its meaning is: muṇḍo (bald) because his hair is completely shaved, not even a topknot remains. saṅghāṭipāruto (draped in a patched robe) because he wears robes made of patched pieces. A renunciant who has thus taken on a changed appearance, living dependently on others, if he lābhī (receives) food, drink, etc., he too labhati bahū sapatte (gains many enemies); many arise who are envious of him.
Ý nghĩa của bài kệ là: Vị xuất gia, người đã cạo sạch tóc (muṇḍo), đã đắp y cà-sa được may từ các mảnh vải (saṅghāṭipāruto), người đã từ bỏ hình tướng thế tục và sống phụ thuộc vào người khác, nếu vị ấy được lợi lộc (lābhī) về thức ăn, đồ uống, v.v., thì vị ấy cũng sẽ gặp nhiều kẻ thù (bahū sapatte labhati), vì nhiều người sẽ ganh tỵ với vị ấy.
Tasmā etaṃ evarūpaṃ lābha sakkāresu mahabbhayaṃ vipulabhayaṃ ādīnavaṃ dosaṃ viditvā appicchataṃ santosañca hadaye ṭhapetvā anavajjuppādassāpi uppannassa lābhassa parivajjanena appalābho, tato eva tattha taṇhāvassutābhāvena anavassuto, saṃsāre bhayassa ikkhanato bhinnakilesatāya vā bhikkhu santuṭṭhiṭṭhānīyassa satisampajaññassa vasena sato hutvā paribbaje careyya vihareyyāti.
Therefore, knowing etaṃ ādīnavaṃ (this defect), this mahabbhayaṃ (great fear) in such gains and sakkāresu (honors), and having placed contentment and few wishes in his heart, by avoiding even faultless gains that arise, he is appalābho (one with few gains). And for that very reason, due to the absence of longing (taṇhā) for them, he is anavassuto (unattached). And because he perceives fear in saṃsāra, or because his defilements are broken, a bhikkhu (monk) should paribbaje (wander or abide), being sato (mindful) through mindfulness and comprehension, which are the abode of contentment.
Do đó, biết được sự nguy hiểm lớn lao (mahabbhayaṃ) và tai hại (ādīnavaṃ) của những lợi lộc và sự tôn kính như vậy, nên giữ sự thiểu dục và tri túc trong lòng. Bằng cách từ bỏ những lợi lộc không đáng có hoặc những lợi lộc đã có, vị ấy sẽ ít lợi lộc (appalābho). Chính vì thế, vị ấy sẽ không bị dính mắc bởi khát ái (anavassuto) vào những lợi lộc đó. Vị Tỳ-kheo (bhikkhu) nên sống viễn ly (paribbaje) với chánh niệm (sato), hoặc do nhận thấy sự nguy hiểm trong vòng luân hồi, hoặc do đã đoạn trừ các phiền não, sống an lạc và đầy đủ trí tuệ tỉnh giác.
Taṃ sutvā te bhikkhū tāvadeva theraṃ khamāpesuṃ.
Having heard this, those bhikkhus immediately asked for the Elder's forgiveness.
Nghe vậy, các Tỳ-kheo ấy liền xin lỗi Tôn giả.
Pācīnavaṃsadāyamhītiādikā āyasmato kimilattherassa gāthā.
The verses beginning with Pācīnavaṃsadāyamhi belong to the Venerable Thera Kimila.
Bài kệ của Tôn giả Kimila bắt đầu bằng câu Pācīnavaṃsadāyamhi.
Kā uppatti?
What is the origin?
Nguyên do nào?
Tassa pubbayogo saṃveguppatti pabbajjā ca ekakanipāte ‘‘abhisatto’’ti gāthāya saṃvaṇṇanāyaṃ vuttāyeva.
His past aspiration, the arising of urgency (saṃvega), and his ordination have already been narrated in the commentary on the verse "Abhisatto" in the Ekanipāta.
Tiền kiếp của Tôn giả, sự phát sinh cảm động và việc xuất gia đã được kể trong phần chú giải bài kệ "abhisatto" ở Ekakanipāta.
Tāya ca gāthāya therena attano visesādhigamassa kāraṇaṃ dassitaṃ.
And in that verse, the Elder demonstrated the cause of his special attainment.
Trong bài kệ đó, Tôn giả đã chỉ ra nguyên nhân của sự chứng đắc đặc biệt của mình.
Idha pana adhigatavisesassa attano āyasmatā ca anuruddhena āyasmatā ca nandiyena saha samaggavāso dassitoti veditabbaṃ.
Here, however, it should be understood that the harmonious dwelling of himself, who had attained special accomplishments, together with the Venerable Anuruddha and the Venerable Nandiya, is shown.
Tuy nhiên, ở đây cần biết rằng Tôn giả đã chứng đắc đặc biệt, và sự hòa hợp trong cuộc sống của Tôn giả với Tôn giả Anuruddha và Tôn giả Nandiya đã được trình bày.
Samaggavāsaṃ pana vasantā te yathā ca vasiṃsu, taṃ dassento –
Wishing to show how they dwelled in harmony, he recited these two verses:
Để chỉ ra cách ba vị Tôn giả ấy đã sống hòa hợp, Tôn giả đã nói hai bài kệ:
Tattha pācīnavaṃsadāyamhīti pācīnavaṃsanāmake rakkhitagopite sahaparicchede vane.
In this, pācīnavaṃsadāyamhi means "in the forest named Pācīnavaṃsa, which is protected, guarded, and enclosed within boundaries."
Trong đó, pācīnavaṃsadāyamhi nghĩa là trong khu rừng được bảo vệ, có ranh giới, tên là Pācīnavaṃsa.
Tañhi vanaṃ gāmassa pācīnadisāyaṃ ṭhitattā vaṃsagumbaparikkhittattā ca ‘‘pācīnavaṃsadāyo’’ti vutto, vaṃsavanabhāvena vāti.
Indeed, that forest is called "Pācīnavaṃsadāya" because it is situated to the east of the village and surrounded by bamboo clumps, or because it is a bamboo forest.
Khu rừng này được gọi là "Pācīnavaṃsadāya" vì nó nằm ở phía đông của làng và được bao quanh bởi các khóm tre, hoặc vì nó là một khu rừng tre.
Sakyaputtāti anuruddhattherādayo sakyarājakumārā.
Sakyaputtā means the Sakya princes, such as Thera Anuruddha.
Sakyaputtā là các hoàng tử Sakya như Tôn giả Anuruddha và các vị khác.
Sahāyakāti saṃveguppattipabbajjāsamaṇadhammakaraṇasaṃvāsehi saha ayanato pavattanato sahāyakā.
Sahāyakā means companions, because they are bound together by the arising of urgency, ordination, practice of the ascetic life, and dwelling together.
Sahāyakā là những người bạn đồng hành, vì họ cùng nhau phát khởi cảm động, xuất gia, thực hành Sa-môn pháp và sống chung.
Pahāyānappake bhogeti uḷārena puññānubhāvena adhigate kulaparamparāgate ca mahante bhogakkhandhe chaḍḍetvā.
Pahāyānappake bhoge means "having abandoned great heaps of possessions, which were obtained through immense merit and inherited through family lineage."
Pahāyānappake bhoge nghĩa là từ bỏ những khối tài sản lớn lao, được tạo ra nhờ phước báu vĩ đại và được truyền lại qua nhiều đời gia đình.
‘‘Sahāyānappake’’tipi pāḷi.
"Sahāyānappake" is also a reading.
Cũng có bản Pali là "Sahāyānappake".
Uñche pattāgate ratāti uñchācariyāya ābhatattā uñche patte āgatattā pattāgate pattapariyāpanne ratā abhiratā, saṅghabhattādiatirekalābhaṃ paṭikkhipitvā jaṅghabalaṃ nissāya bhikkhācariyāya laddhena missakabhatteneva santuṭṭhāti attho.
Uñche pattāgate ratā (delighting in alms-food in the bowl) means: delighting, being content, in food that has come into the alms-bowl, which is included in the bowl, because it was brought by means of alms-round, and because it has come into the alms-bowl. Rejecting additional gains such as communal meals, they are content only with mixed food obtained by going on alms-round, relying on the strength of their legs; this is the meaning.
Uñche pattāgate ratā nghĩa là hoan hỷ với những gì nhận được trong bát khất thực (uñche pattāgate), tức là hoan hỷ với những món ăn hỗn hợp nhận được qua việc khất thực bằng sức chân, từ chối những lợi lộc dư thừa như Tăng-bạt, v.v.
Āraddhavīriyāti uttamatthassa adhigamāya āditova pageva sampāditavīriyā.
Āraddhavīriyā means those whose effort has been accomplished from the very beginning, for the attainment of the highest goal.
Āraddhavīriyā nghĩa là những người đã nỗ lực tinh tấn ngay từ đầu để đạt được mục tiêu tối thượng.
Pahitattāti ninnapoṇapabbhārabhāvena kālena kālaṃ samāpajjanena ca nibbānaṃ patipesitacittā.
Pahitattā means those whose minds are directed towards Nibbāna, due to their inclination towards it and their entering into jhāna from time to time.
Pahitattā nghĩa là những người có tâm hướng về Niết-bàn, bằng cách nhập Thiền định thường xuyên, với tâm không nghiêng lệch, không chao đảo.
Niccaṃ daḷhaparakkamāti vattapaṭipattīsu diṭṭhadhammasukhavihārānuyogena sabbakālaṃ asithilaparakkamā.
Niccaṃ daḷhaparakkamā means those whose exertion in the regular practices is unflagging at all times, through application to a happy abiding in this present life.
Niccaṃ daḷhaparakkamā nghĩa là những người luôn kiên trì không lơi lỏng trong các bổn phận và hành trì, bằng cách thường xuyên thực hành an trú trong hạnh phúc hiện tại.
Ramanti dhammaratiyā, hitvāna lokiyaṃ ratinti loke viditatāya lokapariyāpannatāya ca lokiyaṃ rūpārammaṇādiratiṃ pahāya maggapaññāya pajahitvā lokuttaradhammaratiyā aggaphalanibbānābhiratiyā ca ramanti abhiramantīti.
Ramanti dhammaratiyā, hitvāna lokiyaṃ rati means: abandoning worldly delights such as delight in rūpa-objects, which are known in the world and included in the world, by casting them off with path-wisdom, they delight in the supramundane Dhamma-delight, and in the delight of Nibbāna, the highest fruit.
Ramanti dhammaratiyā, hitvāna lokiyaṃ rati nghĩa là từ bỏ niềm vui thế gian (lokiyaṃ rati) như các đối tượng sắc, v.v., vì chúng được biết đến và thuộc về thế gian, đã đoạn trừ bằng trí tuệ Đạo (maggañāṇa), và hoan hỷ trong niềm vui Pháp siêu thế (lokuttaradhammaratiyā) và niềm vui Niết-bàn, quả vị tối thượng (aggaphalanibbānābhiratiyā).
Ayoniso manasikārāti āyasmato nandattherassa gāthā.
Ayoniso manasikārā and so on are the verses of the Venerable Nanda Thera.
Bài kệ của Tôn giả Nanda bắt đầu bằng câu Ayoniso manasikārā.
Kā uppatti?
What is the origin?
Nguyên do nào?
Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto bhagavato santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ indriyesu guttadvārānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayampi taṃ ṭhānantaraṃ patthento bhagavato bhikkhusaṅghassa ca pūjāsakkārabahulaṃ mahādānaṃ pavattetvā, ‘‘ahampi anāgate tumhādisassa buddhassa evarūpo sāvako bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ katvā tato paṭṭhāya devamanussesu saṃsaranto atthadassissa bhagavato kāle vinatāya nāma nadiyā mahanto kacchapo hutvā nibbatto ekadivasaṃ satthāraṃ nadiyā pāraṃ gantuṃ tīre ṭhitaṃ disvā sayaṃ bhagavantaṃ tāretukāmo satthu pādamūle nipajji.
It is said that in the time of Padumuttara Bhagavā, this thera was born into a noble family in Haṃsavatī city, and having attained maturity, he heard the Dhamma in the presence of Bhagavā. Seeing Bhagavā place a certain bhikkhu in the foremost position among those whose sense doors were guarded, he also aspired to that rank. He then offered great alms, abundant in offerings and honors, to Bhagavā and the Saṅgha, making the aspiration, "May I also, in the future, be such a disciple of a Buddha like you!" From then on, he wandered through deva and human realms. In the time of Atthadassī Bhagavā, he was reborn as a large tortoise in the river called Vinatā. One day, seeing Bhagavā standing on the bank to cross the river, he, wishing to carry Bhagavā across, lay down at Bhagavā's feet.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, vị này sinh ra trong một gia đình quý tộc ở thành phố Haṃsavatī, khi trưởng thành, nghe Pháp từ Đức Thế Tôn, thấy Ngài tôn một vị Tỳ-kheo lên hàng đầu trong số những người hộ trì các căn môn, bấy giờ, chính ông cũng mong muốn đạt được địa vị đó. Sau khi cúng dường đại thí với nhiều lễ vật và sự tôn kính đến Đức Thế Tôn và Tăng đoàn, ông đã phát nguyện: “Nguyện cho con trong tương lai sẽ trở thành một đệ tử như Ngài, một vị Phật như vậy.” Từ đó, ông luân hồi trong cõi trời và cõi người, rồi vào thời Đức Phật Atthadassī, ông sinh làm một con rùa lớn trên sông Vinatā. Một ngày nọ, thấy Đức Thế Tôn đứng trên bờ sông để đi sang bờ bên kia, con rùa này muốn đưa Đức Thế Tôn qua sông nên đã nằm xuống dưới chân Ngài.
Satthā tassa ajjhāsayaṃ oloketvā piṭṭhiṃ abhiruhi.
Bhagavā, observing his intention, ascended onto his back.
Đức Thế Tôn nhìn thấu ý nguyện của nó và bước lên lưng nó.
So haṭṭhatuṭṭho vegena sotaṃ chindanto sīghataraṃ paratīrameva pāpesi.
Delighted and pleased, he swiftly cut through the current and quickly brought him to the other bank.
Con rùa vui mừng khôn xiết, nhanh chóng vượt dòng nước và đưa Ngài sang bờ bên kia.
Bhagavā tassa anumodanaṃ vadanto bhāviniṃ sampattiṃ kathetvā pakkāmi.
Bhagavā, speaking words of appreciation, foretold his future attainment and departed.
Đức Thế Tôn tán thán công đức của nó, nói về sự thành tựu trong tương lai rồi rời đi.
So tena puññakammena sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ suddhodanamahārājassa putto hutvā mahāpajāpatiyā gotamiyā kucchimhi nibbatti.
Due to that meritorious deed, he wandered only in happy destinations, and in this Buddha-dispensation, he was reborn as the son of King Suddhodana in Kapilavatthu, in the womb of Mahāpajāpatī Gotamī.
Nhờ thiện nghiệp ấy, nó luân hồi trong các cõi thiện giới, rồi trong thời kỳ Đức Phật hiện tại, nó sinh làm con trai của Đại vương Suddhodana ở Kapilavatthu, trong bụng của Đại Pajāpatī Gotamī.
Tassa nāmaggahaṇadivase ñātisaṅghaṃ nandento jātoti nandotveva nāmaṃ akaṃsu.
On the day of his naming ceremony, because he brought joy to the assembly of relatives, they named him Nanda.
Vào ngày đặt tên, vì làm cho dòng tộc vui mừng, nên họ đặt tên cho ngài là Nanda.
Tassa vayappattakāle satthā pavattavaradhammacakko lokānuggahaṃ karonto kapilavatthuṃ gantvā ñātisamāgame pokkharavassaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā vessantarajātakaṃ (jā. 2.22.1655 ādayo) kathetvā dutiyadivase piṇḍāya paviṭṭho ‘‘uttiṭṭhe nappamajjeyyā’’ti (dha. pa. 168) gāthāya pitaraṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā nivesanaṃ gantvā ‘‘dhammaṃ care sucarita’’nti (dha. pa. 169) gāthāya mahāpajāpatiṃ sotāpattiphale rājānaṃ sakadāgāmiphale patiṭṭhāpetvā tatiye divase nandakumārassa abhisekanivesanappavesanavivāhamaṅgalesu vattamānesu piṇḍāya pavisitvā nandakumārassa hatthe pattaṃ datvā maṅgalaṃ vatvā tassa hatthato pattaṃ agahetvāva vihāraṃ gato taṃ pattahatthaṃ vihāraṃ āgataṃ anicchamānaṃyeva pabbājetvā tathā pabbajitattāyeva anabhiratiyā pīḷitaṃ ñatvā upāyena tassa taṃ anabhiratiṃ vinodesi.
When he reached maturity, Bhagavā, having set in motion the supreme Wheel of Dhamma and benefiting the world, went to Kapilavatthu. At the gathering of relatives, he caused a lotus rain to fall, explained the cause of its occurrence, preached the Vessantara Jātaka, and on the second day, having entered for alms, he established his father in the fruit of Stream-entry with the verse, "One should not be negligent in rising" (Dhp. 168). Going to the palace, he established Mahāpajāpatī in the fruit of Stream-entry and the king in the fruit of Once-returning with the verse, "One should practice the Dhamma, well-practiced" (Dhp. 169). On the third day, while the ceremonies of Prince Nanda's anointing, entering his new house, and marriage were taking place, Bhagavā entered for alms. He gave the alms-bowl into Prince Nanda's hand, spoke words of blessing, and then, without taking the bowl from his hand, went to the monastery. When the prince, still holding the bowl, arrived at the monastery, Bhagavā ordained him against his will. Knowing that he was afflicted by discontent due to being thus ordained, Bhagavā skillfully dispelled his discontent.
Khi ngài đến tuổi trưởng thành, Đức Thế Tôn, sau khi chuyển Pháp luân tối thượng, vì lòng thương xót thế gian, đã đến Kapilavatthu. Trong buổi gặp gỡ họ hàng, Ngài đã nói về sự kiện mưa sen (pokkharavassaṃ) và kể về Vessantarajātaka. Vào ngày thứ hai, khi đi khất thực, Ngài đã giúp phụ vương đạt quả Dự lưu bằng kệ ngôn “Hãy đứng dậy, chớ buông lung” (Dhp. 168). Sau đó, Ngài đến cung điện và giúp mẫu hậu đạt quả Dự lưu, phụ vương đạt quả Nhất lai bằng kệ ngôn “Hãy sống theo Pháp, sống đúng đắn” (Dhp. 169). Vào ngày thứ ba, khi các lễ đăng quang, nhập cung và hôn lễ của Hoàng tử Nanda đang diễn ra, Ngài đã đi khất thực, đặt bát vào tay Hoàng tử Nanda, nói lời chúc phúc, rồi không nhận lại bát từ tay ngài mà trở về tu viện. Khi Hoàng tử Nanda cầm bát đến tu viện, dù ngài không muốn, Đức Thế Tôn vẫn cho ngài xuất gia. Khi biết ngài bị phiền não vì sự không hoan hỷ do đã xuất gia như vậy, Ngài đã khéo léo hóa giải sự không hoan hỷ đó cho ngài.
So yoniso paṭisaṅkhāya vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
He reflected appropriately, established insight, and attained Arahantship not long after.
Ngài đã suy xét một cách đúng đắn (yoniso paṭisaṅkhāya), phát triển thiền quán (vipassanā) và không lâu sau đó đã đạt được quả A-la-hán.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49.148-163) –
This is what is stated in the Apadāna:
Điều đó đã được nói trong Apadāna:
Arahattaṃ pana patvā vimuttisukhaṃ anubhavanto ‘‘aho satthu upāyakosallaṃ, yenāhaṃ bhavapaṅkato uddharitvā nibbānathale patiṭṭhāpito’’ti attano pahīnasaṃkilesaṃ paṭiladdhañca sukhaṃ paccavekkhitvā sañjātasomanasso udānavasena –
Having attained Arahantship and experiencing the bliss of liberation, he, with delight arisen from reflecting on his own abandoned defilements and the happiness he had gained, exclaimed, "Oh, how skillful the Teacher's expedient means, by which I was lifted from the mud of existence and established on the ground of Nibbāna!" Thus, by way of an udāna, he spoke the following two verses:
Sau khi đạt quả A-la-hán, trải nghiệm sự an lạc của giải thoát, ngài suy tư: “Ôi, sự khéo léo trong phương tiện của Đức Đạo Sư, nhờ Ngài mà con được kéo ra khỏi vũng lầy sinh tử và được an lập trên cõi Niết Bàn.” Với tâm hoan hỷ phát sinh, ngài đã nói hai kệ ngôn sau đây để tự tán thán sự đoạn trừ phiền não và hạnh phúc đã đạt được:
Tattha ayoniso manasikārāti anupāyamanasikārato asubhaṃ kāyaṃ subhato manasi karitvā subhato manasikārahetu, asubhaṃ kāyaṃ subhasaññāyāti attho.
In this connection, ayoniso manasikārā means: by reason of improper attention, by conceiving this unbeautiful body as beautiful, for the sake of conceiving it as beautiful, by the perception of beauty in the unbeautiful body; this is the meaning.
Trong đó, ayoniso manasikārā có nghĩa là do tác ý không đúng đắn, do tác ý sai lầm, tức là do tác ý sai lầm mà coi thân bất tịnh là tịnh, do tác ý sai lầm mà có tịnh tưởng về thân bất tịnh.
Maṇḍananti hatthūpagādiābharaṇehi ceva mālāgandhādīhi ca attabhāvassa alaṅkaraṇaṃ.
Maṇḍana means: the adornment of one's person with ornaments like bracelets and with garlands, perfumes, and so on.
Maṇḍana là sự trang sức cho tự thân bằng các đồ trang sức như vòng tay, và bằng các loại hoa, hương liệu, v.v.
Anuyuñjisanti anuyuñjiṃ, sarīrassa vibhūsanappasuto ahosinti attho.
Anuyuñjisa means: I practiced it, meaning I was devoted to decorating the body.
Anuyuñjisa có nghĩa là anuyuñjiṃ, tức là tôi đã say mê trang điểm thân thể.
Uddhatoti jātigottarūpayobbanamadādīhi uddhato avūpasantacitto.
Uddhato means: puffed up and with an uncalmed mind by pride of birth, lineage, appearance, youth, and so on.
Uddhato là kiêu căng, tâm không an tịnh do say sưa về dòng dõi, chủng tộc, sắc đẹp, tuổi trẻ, v.v.
Capaloti vanamakkaṭo viya anavaṭṭhitacittatāya lolo, kāyamaṇḍanavatthamaṇḍanādicāpalye yuttatāya vā capalo ca.
Capalo means: restless, fickle like a forest monkey due to an unsteady mind, or fickle by being engaged in superficialities such as decorating the body and clothes. Āsi means: I was.
Capalo là xao động, tâm không ổn định như con khỉ rừng, hoặc là xao động do say mê trang điểm thân thể, trang phục, v.v.
Āsinti ahosiṃ.
Āsi means: I was.
Āsi có nghĩa là ahosiṃ (tôi đã là).
Kāmarāgenāti vatthukāmesu chandarāgena aṭṭito pīḷito vibādhito āsinti yojanā.
Kāmarāgena means being afflicted, oppressed, harassed by strong sensual desire for objects of sensuality. This is the explanation.
Kāmarāgena có nghĩa là bị dày vò, bị bức bách bởi dục ái đối với các đối tượng dục lạc.
Upāyakusalenāti vineyyānaṃ damanūpāyacchekena kovidena buddhena bhagavatā hetubhūtena.
Upāyakusalena (by one skilled in means) means by the Lord Buddha, who was skilled and proficient in the means of taming those who are amenable to training; being the cause.
Upāyakusalenā có nghĩa là nhờ Đức Phật, bậc Thế Tôn, bậc thiện xảo, thông thạo trong phương tiện chế ngự những người đáng hóa độ. Từ này là cách nói về nguyên nhân.
Hetuatthe hi etaṃ karaṇavacanaṃ.
Indeed, this instrumental case is used in the sense of a cause.
Quả thật, cách nói ở đây là cách nói về nguyên nhân.
Paluṭṭhamakkaṭīdevaccharādassanena hi upakkitavādacodanāya attano kāmarāgāpanayanaṃ sandhāya vadati.
Indeed, he spoke with reference to the removal of his own sensual desire through the sight of an old monkey and a divine nymph, and by being admonished with the teaching that induces dispassion.
Thật vậy, Ngài nói đến việc đoạn trừ dục ái của mình bằng cách cho thấy con khỉ già và các nữ thần, và bằng cách khéo léo thuyết phục.
Bhagavā hi āyasmantaṃ nandattheraṃ paṭhamaṃ janapadakalyāṇiṃ upādāya ‘‘yathāyaṃ makkaṭī, evaṃ kakuṭapādiniyo upādāya janapadakalyāṇī’’ti mahatiyā āṇiyā khuddakaṃ āṇiṃ nīharanto chaḍḍako viya, sinehapānena sarīraṃ kiledetvā vamanavirecanehi dosaṃ nīharanto bhisakko viya ca kakuṭapādinidassanena janapadakalyāṇiyaṃ virattacittaṃ kāretvā puna upakkitavādena kakuṭapādinīsupi cittaṃ virājetvā sammadeva samathavipassanānuyogena ariyamagge patiṭṭhāpesi.
First, the Blessed One, referring to Janapadakalyāṇī, told Venerable Nanda Thera, “Just as this monkey, so is Janapadakalyāṇī when compared to the kakuṭapādinī nymphs.” Like a blacksmith who extracts a small nail with a large nail, or like a physician who first oils the body and then purifies the disease through emetics and purgatives, the Blessed One, by showing the kakuṭapādinī nymphs, caused Nanda to become dispassionate towards Janapadakalyāṇī. Then, by the teaching that induces dispassion (upakkitavāda), he caused Nanda's mind to become dispassionate even towards the kakuṭapādinī nymphs, and thus established him perfectly on the Noble Path through the practice of samatha and vipassanā.
Thật vậy, Đức Thế Tôn đã khiến tâm Đại đức Nanda Thera từ bỏ sắc đẹp của người con gái đẹp nhất vùng (janapadakalyāṇī) bằng cách ban đầu ví cô ấy như một con khỉ, rồi sau đó ví các nữ thần có chân chim bồ câu (kakuṭapādinī) như cô ấy, giống như người thợ mộc dùng cái đinh lớn để nhổ cái đinh nhỏ. Ngài cũng giống như vị lương y làm cơ thể suy yếu bằng cách cho uống dầu, rồi loại bỏ bệnh tật bằng cách gây nôn và tiêu chảy. Ngài đã khiến tâm ngài Nanda từ bỏ các nữ thần chân chim bồ câu bằng lời thuyết phục khéo léo, rồi an lập ngài trên Thánh đạo một cách hoàn hảo bằng sự tinh tấn trong thiền chỉ và thiền quán.
Tena vuttaṃ ‘‘yoniso paṭipajjitvā, bhave cittaṃ udabbahi’’nti.
Therefore, it was said, “Having practised properly, I lifted my mind from existence.”
Do đó, đã nói rằng: “yoniso paṭipajjitvā, bhave cittaṃ udabbahi”.
Upāyena ñāyena sammadeva samathavipassanāya visuddhipaṭipadaṃ paṭipajjitvā bhave saṃsārapaṅke nimuggañca me cittaṃ ariyamaggena hatthena uttāriṃ, nibbānathale patiṭṭhāpesinti attho.
The meaning is: Having practised the path of purity properly, with appropriate means, through samatha and vipassanā, I lifted my mind, which was submerged in the mire of saṃsāra, with the hand of the Noble Path, and established it on the dry ground of Nibbāna.
Nghĩa là, sau khi thực hành con đường thanh tịnh một cách đúng đắn, khéo léo, hoàn hảo bằng thiền chỉ và thiền quán, tôi đã dùng Thánh đạo như một bàn tay để kéo tâm tôi, vốn chìm đắm trong vũng lầy sinh tử, lên và an lập trên cõi Niết Bàn.
Imaṃ udānaṃ udānetvā thero punadivase bhagavantaṃ upasaṅkamitvā evamāha – ‘‘yaṃ me, bhante, bhagavā pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādānaṃ, muñcāmahaṃ, bhante, bhagavantaṃ etasmā paṭissavā’’ti (udā. 22).
Having uttered this udāna, the Thera approached the Blessed One the next day and said, “Venerable Sir, the pledge the Blessed One gave me for the attainment of five hundred kakuṭapādinī nymphs, Venerable Sir, I release the Blessed One from that pledge.”
Sau khi nói lời cảm hứng này, vào ngày hôm sau, vị Trưởng lão đã đến gặp Đức Thế Tôn và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, lời hứa của Ngài về việc con sẽ có được năm trăm nữ thần chân chim bồ câu, bạch Đức Thế Tôn, con xin giải thoát Ngài khỏi lời hứa đó.”
Bhagavāpi, ‘‘yadeva kho te, nanda, anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, athāhaṃ mutto etasmā paṭissavā’’ti (udā. 22) āha.
The Blessed One also said, “Nanda, when your mind is liberated from the defilements without clinging, then I am released from that pledge.”
Đức Thế Tôn cũng đáp: “Này Nanda, khi tâm con được giải thoát khỏi các lậu hoặc mà không còn chấp thủ, thì bấy giờ Ta cũng được giải thoát khỏi lời hứa đó.”
Athassa bhagavā savisesaṃ indriyesu guttadvārataṃ ñatvā taṃ guṇaṃ vibhāvento, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ indriyesu guttadvārānaṃ yadidaṃ nando’’ti (a. ni. 1.219, 230) indriyesu guttadvārabhāvena aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Thereupon, the Blessed One, knowing his special quality of guarding the sense-doors, declared that quality, saying, “Among my disciples, Bhikkhus, who guard the sense-doors, Nanda is foremost.” Thus, he placed him in the foremost position for guarding the sense-doors.
Sau đó, Đức Thế Tôn, biết được sự phòng hộ các căn (indriya) của Tôn giả Nanda là đặc biệt, đã tuyên dương phẩm chất đó, đặt Ngài vào vị trí tối thượng trong việc phòng hộ các căn, nói rằng: "Này các Tỳ-khưu, trong số các Tỳ-khưu đệ tử của Ta, những người phòng hộ các căn, Tôn giả Nanda là bậc tối thượng."
Thero hi ‘‘yamevāhaṃ indriyānaṃ asaṃvaraṃ nissāya imaṃ vippakāraṃ patto, tamevāhaṃ suṭṭhu niggahessāmī’’ti ussāhajāto balavahirottappo tattha ca katādhikārattā indriyasaṃvare ukkaṃsapāramiṃ agamāsīti.
For the Thera, being diligent and possessing strong shame and dread, resolved: “I will firmly restrain that very lack of restraint of the sense-faculties through which I fell into this misconduct.” And due to his past meritorious deeds in this regard, he attained the highest perfection in guarding the sense-faculties.
Quả thật, vị Trưởng lão đã nỗ lực với ý nghĩ: “Chính vì sự buông lung các căn mà ta đã rơi vào tình trạng bất hạnh này, ta sẽ kiềm chế chúng một cách triệt để,” với lòng hổ thẹn (hiri) và sợ hãi (ottappa) mạnh mẽ, và do đã tích lũy công đức trong quá khứ, Ngài đã đạt đến mức độ hoàn hảo tối thượng trong việc phòng hộ các căn.
Pare ca naṃ pasaṃsantīti āyasmato sirimattherassa gāthā.
The verse “Others also praise him” belongs to Venerable Sirimā Thera.
Bài kệ của Tôn giả Sirimā Trưởng lão bắt đầu bằng câu “Pare ca naṃ pasaṃsanti” (Và những người khác cũng ca ngợi ông).
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự việc phát sinh như thế nào?
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato pāramiyo pūretvā tusitabhavane ṭhitakāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sakkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo nekkhammajjhāsayatāya kāme pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā caturāsītisahassaparimāṇena tāpasagaṇena parivuto himavantappadese devatābhinimmite assame jhānābhiññāyo nibbattetvā vasanto purimabuddhesu katādhikāratāya lakkhaṇamantesu āgataniyāmena ca buddhaguṇe anussaritvā atīte buddhe uddissa aññatarasmiṃ nadīnivattane pulinacetiyaṃ katvā pūjāsakkārābhirato ahosi.
This venerable one, having undertaken meritorious deeds in previous Buddhas' dispensations and accumulated merits in various existences, completed the pāramīs during the time of Padumuttara Bhagavā. After passing away from the Tusita heaven, he was reborn into a brahmin family and, having reached maturity, became well-versed in the three Vedas with their Nighaṇḍu and Keṭubha, their various classifications of phonetics, and Itihāsa as the fifth. He was skilled in grammar and flawless in Lōkāyata and the great marks of a great man. Driven by his inclination towards renunciation, he abandoned sensual pleasures and took up the ascetic's life. Surrounded by a company of eighty-four thousand ascetics, he resided in a hermitage created by devas in the Himalayan region, developing jhānas and supernormal powers (abhiññā). Due to his past meritorious deeds in previous Buddhas' dispensations and according to the descriptions in the texts on marks, he meditated on the qualities of the Buddha. He then made a sand caitya on a river bank dedicated to past Buddhas and delighted in offerings and homage.
Vị này cũng đã tích lũy công đức trong các kiếp sống trước dưới thời các Đức Phật quá khứ. Sau khi hoàn thành các Ba-la-mật (pāramī) dưới thời Đức Thế Tôn Padumuttara và đang trú ngụ ở cõi trời Tusita, Ngài tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn. Khi trưởng thành, Ngài trở thành một bậc thông thạo ba bộ Veda, cùng với các từ điển (nighaṇḍu) và ngữ pháp (keṭubha), các phân loại âm vị (sakkharappabheda), và bộ Itihāsa là thứ năm. Ngài là một nhà phân tích từ (padako), nhà ngữ pháp (veyyākaraṇo), thông thạo về các dấu hiệu của bậc đại nhân trong môn Lokāyata. Với khuynh hướng xuất ly (nekkhammajjhāsayatāya), Ngài từ bỏ các dục lạc và xuất gia làm đạo sĩ. Được bao quanh bởi một đoàn đạo sĩ gồm tám mươi bốn ngàn người, Ngài trú ngụ trong một am thất do chư thiên tạo ra ở vùng Hy Mã Lạp Sơn, thành tựu các thiền định và thần thông (jhānābhiññā). Do đã tích lũy công đức dưới thời các Đức Phật quá khứ và theo những gì được ghi trong các kinh điển về tướng tốt, Ngài đã nhớ lại các phẩm chất của Đức Phật. Ngài đã xây dựng một bảo tháp cát (pulinacetiya) tại một khúc quanh của con sông để cúng dường các Đức Phật quá khứ và tận hưởng sự cúng dường và tôn kính.
Taṃ disvā tāpasā, ‘‘kaṃ uddissa ayaṃ pūjāsakkāro karīyatī’’ti pucchiṃsu.
Seeing this, the ascetics asked, “To whom is this veneration and homage offered?”
Thấy vậy, các đạo sĩ hỏi: “Sự cúng dường và tôn kính này được thực hiện để cúng dường ai?”
So tesaṃ lakkhaṇamante āharitvā tattha āgatāni mahāpurisalakkhaṇāni vibhajitvā tadanusārena attano bale ṭhatvā buddhaguṇe kittesi.
He then brought forth the treatises on marks and explained the great marks of a great man found therein, and in accordance with his own strength, he extolled the qualities of the Buddha.
Vị ấy đã trích dẫn các kinh điển về tướng tốt, phân tích các dấu hiệu của bậc đại nhân được đề cập trong đó, và dựa vào khả năng của mình, Ngài đã ca ngợi các phẩm chất của Đức Phật.
Taṃ sutvā tepi tāpasā pasannamānasā tato paṭṭhāya sammāsambuddhaṃ uddissa thūpapūjaṃ karontā viharanti.
Hearing this, those ascetics, with minds made pure, lived from that time onwards offering homage to the stupas, dedicating it to the Perfectly Self-Enlightened Buddha.
Nghe vậy, các đạo sĩ kia cũng hoan hỷ trong tâm, và từ đó trở đi, họ sống bằng cách cúng dường bảo tháp để tưởng nhớ Đức Chánh Đẳng Giác.
Tena ca samayena padumuttarabodhisatto tusitakāyā cavitvā mātukucchiṃ okkanto hoti.
At that time, the Bodhisatta Padumuttara, having passed away from the Tusita realm, had entered his mother's womb.
Vào thời điểm đó, Bồ-tát Padumuttara đã chuyển từ cõi trời Tusita và nhập vào thai mẹ.
Carimabhave dvattiṃsa pubbanimittāni pāturahesuṃ, sabbe ca acchariyabbhūtadhammā.
In his final existence, thirty-two premonitory signs appeared, and all were wondrous and extraordinary phenomena.
Trong kiếp cuối cùng, ba mươi hai điềm báo trước đã xuất hiện, và tất cả đều là những hiện tượng kỳ diệu và phi thường.
Tāpaso tāni antevāsikānaṃ dassetvā bhiyyosomattāya sammāsambuddhesu tesaṃ pasādaṃ vaḍḍhetvā kālaṃ katvā brahmaloke nibbattitvā tehi attano sarīrassa pūjāya karīyamānāya dissamānarūpo āgantvā, ‘‘ahaṃ tumhākaṃ ācariyo brahmaloke nibbatto, tumhe appamattā pulinacetiyapūjamanuyuñjatha, bhāvanāya ca yuttappayuttā hothā’’ti vatvā brahmalokameva gato.
The ascetic showed these to his disciples, thereby increasing their faith in the Perfectly Self-Enlightened Ones to an even greater extent. After passing away, he was reborn in the Brahma world. When the disciples were performing offerings to his body, he appeared in an invisible form and said, “I, your teacher, have been reborn in the Brahma world. You should be diligent and continue to worship the sand caitya, and be assiduously engaged in meditation.” Having said this, he returned to the Brahma world.
Vị đạo sĩ đã chỉ cho các đệ tử của mình những điềm báo đó, tăng cường lòng tin của họ đối với các Đức Chánh Đẳng Giác một cách đặc biệt, rồi qua đời và tái sinh vào cõi Phạm thiên. Sau đó, khi các đệ tử đang cúng dường nhục thân của Ngài, Ngài đã hiện hình trở lại và nói: “Ta là thầy của các con, ta đã tái sinh vào cõi Phạm thiên. Các con hãy tinh tấn, chuyên tâm cúng dường bảo tháp cát và nỗ lực tu tập thiền định.” Nói xong, Ngài trở về cõi Phạm thiên.
Evaṃ so devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ gahapatikule nibbatti, tassa jātadivasato paṭṭhāya tasmiṃ kule sirisampattiyā vaḍḍhamānattā sirimātveva nāmaṃ akaṃsu.
Thus, he wandered through the realms of devas and humans, and in this Buddha's dispensation, he was reborn in a householder's family in Sāvatthī. From the day of his birth, as the prosperity of the family increased, they named him Sirimā (Fortunate One).
Như vậy, Ngài đã luân hồi trong các cõi trời và người. Trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, Ngài tái sinh vào một gia đình gia chủ ở Sāvatthī. Từ ngày Ngài sinh ra, do sự thịnh vượng của gia đình tăng trưởng, người ta đặt tên Ngài là Sirimā.
Tassa padasā gamanakāle kaniṭṭhabhātā nibbatti, tassa ‘‘ayaṃ siriṃ vaḍḍhento jāto’’ti sirivaḍḍhoti nāmaṃ akaṃsu.
When he was old enough to walk, his younger brother was born. They named him Sirivaḍḍha (Prosperity-increasing) because “this one was born increasing prosperity.”
Khi Ngài còn nhỏ, em trai của Ngài ra đời, và vì em trai này được sinh ra trong lúc sự thịnh vượng đang tăng trưởng, người ta đặt tên là Sirivaḍḍha.
Te ubhopi jetavanappaṭiggahaṇe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddhā pabbajiṃsu.
Both of them, having witnessed the Buddha's power at the reception of Jetavana Monastery, gained faith and went forth into homelessness.
Cả hai anh em đều thấy được oai lực của Đức Phật trong buổi nhận cúng dường Jetavana, phát khởi lòng tin và xuất gia.
Tesu sirivaḍḍho na tāva uttarimanussadhammassa lābhī ahosi, catunnaṃ paccayānaṃ lābhī, gahaṭṭhapabbajitānaṃ sakkato garukato, sirimatthero pana pabbajitakālato paṭṭhāya tādisena kammacchiddena appalābhī ahosi bahujanāsambhāvito, samathavipassanāsu kammaṃ karonto nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.
Among them, Sirivaḍḍha was not yet an acquirer of the superhuman states (uttarimanussadhamma), but he was an acquirer of the four requisites, honoured and revered by both householders and monastics. Venerable Sirimā, however, from the time of his going forth, had few gains due to a flaw in his past kamma and was disrespected by many. Yet, by diligently practising samatha and vipassanā, he quickly attained the six supernormal powers (chaḷabhiñño).
Trong số đó, Sirivaḍḍha lúc đầu chưa đạt được pháp thượng nhân (uttarimanussadhamma), nhưng là người được bốn vật dụng (paccaya), được cả cư sĩ và người xuất gia tôn kính. Còn Trưởng lão Sirimā, từ khi xuất gia, do nghiệp chướng cũ, Ngài ít được lợi lộc và không được nhiều người kính trọng. Tuy nhiên, Ngài đã tinh tấn tu tập thiền định (samatha) và tuệ quán (vipassanā), và không lâu sau đã thành tựu Lục thông (chaḷabhiñño).
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49.111-147) –
Therefore, it is said in the Apadāna:—
Điều này đã được nói trong Apadāna:
Chaḷabhiññañhi samānaṃ āyasmantaṃ sirimattheraṃ ‘‘ariyo’’ti ajānantā puthujjanā bhikkhū sāmaṇerā ca appalābhitāya lokassa anabhigatabhāvena asambhāventā yaṃkiñci kathetvā garahanti.
For indeed, ordinary bhikkhus and sāmaṇeras, not knowing the venerable Sirimatthera, who possessed the six higher powers (chaḷabhiññā), to be an Arahant, and not respecting him due to his having few requisites and not being sought after by people, spoke whatever came to mind and censured him.
Các Tỳ-kheo và Sa-di phàm phu, không biết Tôn giả Sirimatthera là bậc A-la-hán có lục thông, vì Tôn giả ít được cúng dường và không được thế gian biết đến, đã nói đủ thứ lời và chỉ trích ngài.
Sirivaḍḍhattheraṃ pana paccayānaṃ lābhibhāvena lokassa sakkatagarukatabhāvato sambhāventā pasaṃsanti.
Sirivaḍḍhatthera, however, being one who obtained many requisites and thus esteemed and honored by people, was praised with respect.
Còn Tôn giả Sirivaḍḍhatthera thì được thế gian tôn trọng và kính ngưỡng vì ngài được nhiều vật dụng cúng dường, nên họ tán dương ngài.
Thero ‘‘avaṇṇārahassa nāma vaṇṇabhaṇanaṃ, vaṇṇārahassa ca avaṇṇabhaṇanaṃ assa puthujjanabhāvassa doso’’ti puthujjanabhāvañca garahanto –
The Elder, desiring to censure the state of being an ordinary person, saying, “Indeed, to praise one unworthy of praise, and to censure one worthy of praise, is a fault of being an ordinary person,”
Vị Trưởng lão (Sirimatthera), muốn quở trách trạng thái phàm phu, rằng “nói lời tán dương người không đáng tán dương, và nói lời chỉ trích người đáng tán dương, đó là lỗi của phàm phu”, đã nói hai bài kệ:
Tattha pareti attato aññe pare nāma, idha pana paṇḍitehi aññe bālā pareti adhippetā.
Herein, pare means others distinct from oneself; but here, it refers to fools distinct from the wise as "others."
Trong đó, pare có nghĩa là những người khác ngoài tự thân, nhưng ở đây ám chỉ những người ngu si khác ngoài các bậc hiền trí.
Tesañhi ajānitvā apariyogāhetvā bhāsanato garahā viya pasaṃsāpi appamāṇabhūtā.
Indeed, just as their censure is immeasurable due to speaking without knowing or comprehending, so too is their praise.
Thật vậy, vì họ nói mà không biết và không hiểu rõ, nên lời tán dương cũng vô nghĩa như lời chỉ trích.
Nanti naṃ puggalaṃ.
Naṃ means that person.
Naṃ là người đó.
Pasaṃsantīti aviddasubhāvena taṇhāvipannatāya vā, atha vā abhūtaṃyeva puggalaṃ ‘‘asuko bhikkhu jhānalābhī, ariyo’’ti vā abhūtaguṇaropanena kittenti abhitthavanti.
Pasaṃsanti means they praise or extol him, attributing unreal qualities to the person, saying, “Such-and-such a bhikkhu has attained jhāna, he is an Arahant,” either due to their ignorance or due to being overcome by craving.
Pasaṃsanti có nghĩa là họ tán dương, ca ngợi một người không có những phẩm chất đó, do không có trí tuệ hoặc do bị tham ái chi phối, hoặc họ gán cho người đó những phẩm chất không có thật như “vị Tỳ-kheo này là người đắc thiền, là bậc A-la-hán”.
Yo panettha ca-saddo, so attūpanayattho.
The particle ca here has the meaning of self-referencing.
Chữ ca ở đây có ý nghĩa liên hệ đến tự thân.
Tena pare naṃ puggalaṃ pasaṃsanti ca, tañca kho tesaṃ pasaṃsanamattaṃ, na pana tasmiṃ pasaṃsāya vatthu atthīti imamatthaṃ dasseti.
Thereby, it shows this meaning: others praise that person, but that praise of theirs is mere praise; there is no basis for praise in that person.
Qua đó, nó chỉ ra ý nghĩa rằng những người khác tán dương người đó, nhưng sự tán dương đó chỉ là lời nói suông của họ, chứ không có cơ sở thực tế cho lời tán dương đó.
Attā ce asamāhitoti yaṃ puggalaṃ pare pasaṃsanti, so ce sayaṃ asamāhito maggasamādhinā phalasamādhinā upacārappanāsamādhimatteneva vā na samāhito, samādhānassa paṭipakkhabhūtānaṃ kilesānaṃ appahīnattā vikkhitto vibbhantacitto hoti ceti attho.
Attā ce asamāhito: If the person whom others praise is himself not well-composed, meaning he is not composed by magga-samādhi, phala-samādhi, or even by upacāra-samādhi and appanā-samādhi, but rather his defilements, which are opposed to concentration, are not abandoned, and he is distracted and bewildered in mind; this is the meaning.
Attā ce asamāhito có nghĩa là nếu người mà người khác tán dương, tự thân người đó không định tĩnh bởi samādhi Đạo, samādhi Quả, hoặc chỉ bởi samādhi cận định và nhập định, mà tâm bị phân tán, dao động vì các phiền não đối nghịch với samādhi chưa được đoạn trừ.
‘‘Asamāhito’’ti ca etena samādhinimittānaṃ guṇānaṃ abhāvaṃ dasseti.
By "asamāhito," it shows the absence of the qualities that are the signs of concentration.
Với từ “asamāhito”, ngài chỉ ra sự thiếu vắng các phẩm chất là nhân của samādhi.
Moghanti bhāvanapuṃsakaniddeso ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu viya.
Moghaṃ is an adverbial neuter singular, as in "visamaṃ candimasūriyā parivattanti" (the sun and moon revolve irregularly), etc.
Moghaṃ là một cách dùng trạng từ giống như trong các câu “Mặt trăng và mặt trời xoay chuyển bất thường” v.v.
Pare pasaṃsantīti ye taṃ asamāhitaṃ puggalaṃ pasaṃsanti, te moghaṃ mudhā amūlakaṃ pasaṃsanti.
Pare pasaṃsanti: Those who praise that uncomposed person, they praise him in vain, uselessly, groundlessly.
Pare pasaṃsanti có nghĩa là những người tán dương người không định tĩnh đó, họ tán dương một cách vô ích, vô căn cứ.
Attā hi asamāhito yasmā tassa puggalassa cittaṃ asamāhitaṃ, tasmāti attho.
Attā hi asamāhito: Because that person’s mind is uncomposed, that is the meaning.
Attā hi asamāhito có nghĩa là vì tâm của người đó không định tĩnh.
Dutiyagāthāyaṃ garahantīti attano aviddasubhāvena dosantarāya vā ariyaṃ jhānalābhiñca samānaṃ ‘‘asuko bhikkhu jāgariyaṃ nānuyuñjati antamaso goduhanamattampi kālaṃ kevalaṃ kāyadaḷhibahulo niddārāmo bhassārāmo saṅgaṇikārāmo viharatī’’tiādinā appaṭipajjamānatāvibhāvanena vā guṇaparidhaṃsanena vā garahanti nindanti, upakkosanti vāti attho.
In the second verse, garahanti means they censure or blame him, or they abuse him, either due to their own ignorance, or due to another fault (such as anger), or by concealing his virtues, implying that an Arahant or one who has attained jhāna, "such-and-such a bhikkhu does not practice wakefulness, not even for the time it takes to milk a cow, but lives merely given to physical strength, addicted to sleep, addicted to chatter, addicted to company." This is the meaning.
Trong bài kệ thứ hai, garahanti có nghĩa là họ chỉ trích, phỉ báng, hoặc khiển trách một bậc A-la-hán đã đắc thiền, do sự thiếu trí tuệ của chính họ hoặc do sự sân hận, bằng cách nói rằng “vị Tỳ-kheo này không tinh tấn thực hành thiền định, dù chỉ trong khoảng thời gian vắt sữa bò, mà chỉ chú trọng đến việc chăm sóc thân thể, thích ngủ, thích nói chuyện, thích tụ tập”, hoặc bằng cách che giấu các phẩm chất của ngài.
Sesaṃ paṭhamagāthāya vuttapariyāyena veditabbaṃ.
The rest should be understood in the manner explained for the first verse.
Phần còn lại nên được hiểu theo cách đã giải thích trong bài kệ đầu tiên.
Evaṃ therena imāhi gāthāhi attano nikkilesabhāve sirivaḍḍhassa ca sakilesabhāve pakāsite taṃ sutvā sirivaḍḍho saṃvegajāto vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva sadatthaṃ paripūresi, garahakapuggalā ca theraṃ khamāpesuṃ.
Thus, when the Elder revealed his own taintless state and Sirivaḍḍha’s tainted state through these verses, Sirivaḍḍha, being struck with spiritual urgency, developed vipassanā and soon fulfilled his own welfare (arahantship), and the censuring individuals sought forgiveness from the Elder.
Khi Trưởng lão đã làm sáng tỏ trạng thái vô nhiễm của mình và trạng thái hữu nhiễm của Sirivaḍḍha bằng những bài kệ này, Sirivaḍḍha nghe xong liền khởi tâm xúc động, bắt đầu tu tập thiền quán và chẳng bao lâu sau đã hoàn thành mục đích của mình (đắc A-la-hán). Những người chỉ trích cũng đã xin lỗi Trưởng lão.