Tattha phandananti rūpādīsu ārammaṇesu vipphandamānaṃ.
Here, phandanaṃ refers to the mind that trembles regarding visible forms and other objects.
Trong đó, phandanaṃ (run rẩy) là sự rung động trong các đối tượng như sắc, v.v.
Capalanti ekairiyāpathena asaṇṭhahanto gāmadārako viya ekasmiṃ ārammaṇe asaṇṭhahanato capalaṃ.
Capalaṃ means unstable, like a village child who cannot stay in one posture, or unstable because it cannot settle on one object.
Capalaṃ (dao động) là không đứng yên trong một đối tượng, giống như một đứa trẻ trong làng không thể đứng yên ở một tư thế, nên gọi là dao động.
Cittanti viññāṇaṃ, bhūmivatthuārammaṇakiriyādivicittatāya panetaṃ ‘‘citta’’nti vuttaṃ.
Cittaṃ means consciousness; it is called “citta” because of its variegated nature in terms of planes, bases, objects, and actions.
Cittaṃ (tâm) là thức (viññāṇa). Nó được gọi là “citta” vì sự đa dạng của nó về cõi, vật, đối tượng, hành vi, v.v.
Dūrakkhanti kiṭṭhasambādhe ṭhāne kiṭṭhakhādakagoṇaṃ viya ekekasmiṃ sappāyārammaṇeyeva duṭṭhapanato dūrakkhaṃ.
Dūrakkhaṃ means difficult to guard, like an ox that eats crops in a field crowded with crops, because it is difficult to keep it in a suitable meditative object.
Dūrakkhaṃ (khó hộ trì) là khó đặt nó chỉ trong một đối tượng thích hợp duy nhất, giống như con bò ăn lúa trong một nơi chật hẹp có lúa, nên gọi là khó hộ trì.
Dunnivārayanti visabhāgārammaṇaṃ gacchantaṃ paṭisedhetuṃ dukkhattā dunnivārayaṃ.
Dunnivārayaṃ means difficult to restrain, because it is difficult to prevent it from going to unsuitable objects.
Dunnivārayaṃ (khó ngăn cản) là khó ngăn cản khi nó hướng đến một đối tượng không tương hợp, nên gọi là khó ngăn cản.
Usukārova tejananti yathā nāma usukāro araññato ekaṃ vaṅkadaṇḍakaṃ āharitvā nittacaṃ katvā kañjiyatelena makkhetvā aṅgārakapalle tāpetvā rukkhālake uppīḷetvā nivaṅkaṃ ujuṃ vālavijjhanayoggaṃ karoti, katvā ca pana rājarājamahāmattānaṃ sippaṃ dassetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ labhati, evameva medhāvī paṇḍito viññū puriso phandanādisabhāvametaṃ cittaṃ dhutaṅgāraññāvāsavasena, nittacaṃ apagataoḷārikakilesaṃ katvā saddhāsinehena temetvā kāyikacetasikavīriyena tāpetvā samathavipassanālake uppīḷetvā ujuṃ akuṭilaṃ nibbisevanaṃ karoti, katvā ca pana saṅkhāre sammasitvā mahantaṃ avijjakkhandhaṃ padāletvā, ‘‘tisso vijjā, cha abhiññā, nava lokuttaradhamme’’ti imaṃ visesaṃ hatthagatameva katvā aggadakkhiṇeyyabhāvaṃ labhati.
Usukārova tejanaṃ: Just as an arrow-maker brings a crooked stick from the forest, peels off its bark, smears it with oil mixed with congee water, heats it on a pan of charcoal, presses it in a wooden vise, and makes it straight and suitable for piercing hair, and by doing so, demonstrates his skill to kings and great ministers and receives great respect and honor; in the same way, a wise, intelligent, discerning person makes this mind, whose nature is to tremble and so on, straight, free from crookedness, and incapable of being provoked, by means of practicing dhutaṅga austerities and dwelling in the forest, thereby stripping away coarse defilements, moistening it with the oil of faith, heating it with physical and mental energy, and pressing it in the vise of samatha and vipassanā. Having done so, he contemplates the formations (saṅkhārā), shatters the great mass of ignorance, attains the special qualities of the three knowledges (tisso vijjā), six supernormal powers (cha abhiññā), and nine supramundane qualities (nava lokuttaradhammā) as if they were in his hand, and achieves the state of being worthy of the highest offerings.
Usukārova tejananti ví như người thợ làm tên, sau khi mang về một cây gậy cong từ trong rừng, lột vỏ, thoa dầu giấm, hơ trên chảo than, rồi ép vào khuôn gỗ để làm cho nó ngay thẳng, không cong vẹo, thích hợp để bắn xuyên qua một sợi lông đuôi ngựa; sau khi làm xong, người ấy trình diễn tài nghệ cho vua và các đại thần và nhận được sự trọng vọng và tôn kính lớn lao. Cũng vậy, người có trí tuệ, bậc hiền triết, người thông thái, nhờ vào việc thực hành hạnh đầu-đà ở trong rừng, làm cho tâm này, vốn có bản chất dao động, trở nên không còn lớp vỏ của các phiền não thô thiển; làm cho nó thấm nhuần chất nhờn của tín, hơ nóng bằng tinh tấn về thân và tâm, rồi ép vào khuôn của samatha và vipassanā, làm cho nó trở nên ngay thẳng, không cong vẹo, không cần thúc đẩy. Sau khi làm xong, người ấy quán xét các pháp hữu vi, phá tan khối vô minh to lớn, nắm chắc trong tay những pháp đặc biệt này là "ba minh, sáu thắng trí, chín pháp siêu thế", và đạt được trạng thái xứng đáng nhận sự cúng dường cao nhất.
Vārijovāti maccho viya, thale khittoti hatthena vā pādena vā jālādīnaṃ vā aññatarena thale chaḍḍito.
Vārijovā means like a fish. Thale khitto means thrown onto dry land by hand, foot, or some kind of net.
Vārijovāti nghĩa là như con cá, thale khittoti nghĩa là bị quăng lên cạn bởi tay, hoặc bởi chân, hoặc bởi một trong các thứ như lưới, v.v.
Okamokataubbhatoti ‘‘okapuṇṇehi cīvarehī’’ti ettha (mahāva. 306) udakaṃ okaṃ, ‘‘okaṃ pahāya aniketasārī’’ti ettha (su. ni. 850) ālayo, ettha ubhayampi labbhati.
Okamokataubbhato: Here, “okapuṇṇehi cīvarehi” refers to water as “oka,” and “okaṃ pahāya aniketasārī” refers to clinging as “oka.” Here, both meanings are taken.
Okamokataubbhatoti trong câu "okapuṇṇehi cīvarehī"ti, oka là nước; trong câu "okaṃ pahāya aniketasārī"ti, oka là nơi nương náu; ở đây, cả hai nghĩa đều được chấp nhận.
‘‘Okamokataubbhato’’ti hi ettha okamokatoti udakasaṅkhātā ālayāti ayamattho.
Indeed, in “okamokataubbhato,” the meaning of okamokato is “from the watery home” or “from the clinging that is water.”
Bởi vì, trong câu "Okamokataubbhato"ti, okamokatoti có nghĩa là từ nơi nương náu được gọi là nước.
Ubbhatoti uddhaṭo.
Ubbhato means lifted out.
Ubbhatoti nghĩa là được kéo ra.
Paripphandatidaṃ cittanti yathā so udakālayato ubbhato thale khitto maccho udakaṃ alabhanto paripphandati, evamidaṃ pañcakāmaguṇālayābhirataṃ cittaṃ tato uddharitvā māradheyyasaṅkhātaṃ vaṭṭaṃ pahātuṃ vipassanākammaṭṭhāne khittaṃ kāyikacetasikavīriyena santāpiyamānaṃ paripphandati, saṇṭhātuṃ na sakkoti.
Paripphandatidaṃ cittaṃ: Just as that fish, lifted out of its watery home and thrown onto dry land, trembles without obtaining water, so too this mind, accustomed to the home of the five sense pleasures, being lifted from there and placed in vipassanā meditation to abandon the saṃsāra, which is called the realm of Māra, trembles when tormented by physical and mental energy, and cannot settle down.
Tâm này lay động – giống như con cá bị bắt từ chỗ ở là nước, quăng lên bờ, không tìm được nước nên lay động, cũng vậy, tâm này vốn ưa thích chỗ ở là năm dục lạc, nay được kéo ra khỏi đó, bị đặt vào đề mục thiền quán (vipassanākammaṭṭhāna) để đoạn trừ vòng luân hồi (vaṭṭa) là cảnh giới của Ma vương (Māra), bị thiêu đốt bởi tinh tấn thân hành và tâm hành nên lay động, không thể an trú.
Evaṃ santepi dhuraṃ anikkhipitvā medhāvī puggalo taṃ vuttanayeneva ujuṃ kammaniyaṃ karotīti attho.
Even so, a wise person, without abandoning the burden (of effort), makes it straight and workable in the manner described. This is the meaning.
Mặc dù như vậy, người trí (medhāvī) không từ bỏ gánh nặng (dhuraṃ) mà làm cho tâm đó trở nên ngay thẳng và thuần thục trong công việc (kammaṇiyaṃ) theo cách đã nói. Đó là ý nghĩa.
Aparo nayo – idaṃ māradheyyaṃ kilesavaṭṭaṃ avijahitvā ṭhitaṃ cittaṃ so vārijo viya paripphandati, tasmā māradheyyaṃ pahātave, yena kilesavaṭṭasaṅkhātena māradheyyeneva paripphandati, taṃ pahātabbanti.
Another explanation: This mind, remaining without abandoning the kamma-process of defilements, which is the realm of Māra, trembles like that fish. Therefore, to abandon the realm of Māra means that which causes the mind to tremble, namely, the realm of Māra, which is the kamma-process of defilements, should be abandoned.
Một cách giải thích khác – tâm này, khi chưa từ bỏ vòng luân hồi của phiền não (kilesavaṭṭa) là cảnh giới của Ma vương (māradheyyaṃ), thì lay động như con cá dưới nước kia. Vì vậy, cần phải đoạn trừ cảnh giới của Ma vương (māradheyyaṃ), tức là cần phải đoạn trừ cái mà do nó, tâm lay động, chính là cảnh giới của Ma vương, tức vòng luân hồi của phiền não.
Kosalarañño kira vijite pabbatapāde mātikagāmo nāma eko ghanavāso gāmo ahosi.
It is said that in the kingdom of King Kosala, at the foot of a mountain, there was a densely populated village called Mātikagāma.
Nghe nói, trong vương quốc của vua Kosala, dưới chân núi có một ngôi làng đông đúc tên là Mātikagāma.
Athekadivasaṃ saṭṭhimattā bhikkhū satthu santike yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā taṃ gāmaṃ gantvā piṇḍāya pavisiṃsu.
Then one day, sixty bhikkhus, having received a meditation subject up to arahantship from the Teacher, went to that village and entered for alms.
Một ngày nọ, sáu mươi vị Tỳ khưu đã thỉnh Đức Phật giảng đề mục thiền quán cho đến A-la-hán quả, rồi đi đến ngôi làng đó để khất thực.
Atha ne yo tassa gāmassa sāmiko mātiko nāma, tassa mātā disvā gehe nisīdāpetvā nānaggarasena yāgubhattena parivisitvā, ‘‘bhante, kattha gantukāmā’’ti pucchi.
Then, the mother of Mātikā, who was the head of that village, saw them, seated them in her house, served them with congee and rice of various excellent flavors, and asked, ‘‘Venerables, where do you intend to go?’’
Bấy giờ, mẹ của người chủ làng tên Mātikā thấy các vị, liền mời các vị ngồi trong nhà, dâng cúng cháo và cơm với nhiều hương vị thượng hạng, rồi hỏi: “Bạch chư Tôn giả, quý ngài muốn đi đâu?”
‘‘Yathā phāsukaṭṭhānaṃ mahāupāsike’’ti.
‘‘To any comfortable place, great female lay follower.’’
“Đại cư sĩ nữ, chúng tôi muốn đến nơi nào thuận tiện.”
Sā ‘‘vassāvāsaṭṭhānaṃ, ayyā, pariyesanti maññe’’ti ñatvā pādamūle nipajjitvā, ‘‘sace, ayyā, imaṃ temāsaṃ idha vasissanti, ahaṃ tīṇi saraṇāni, pañca sīlāni gahetvā uposathakammaṃ karissāmī’’ti āha.
She, understanding, ‘‘Perhaps the Venerables are looking for a place for the Rains Retreat,’’ prostrated at their feet and said, ‘‘If, Venerables, you reside here for these three months, I will take the Three Refuges and Five Precepts and observe the Uposatha practice.’’
Bà biết rằng: “Chắc chư Tôn giả đang tìm nơi an cư mùa mưa,” liền quỳ dưới chân các vị và thưa: “Bạch chư Tôn giả, nếu quý ngài an cư tại đây trong ba tháng này, con sẽ thọ trì Tam quy, Ngũ giới và thực hành giới Uposatha.”
Bhikkhū ‘‘mayaṃ imaṃ nissāya bhikkhāya akilamantā bhavanissaraṇaṃ kātuṃ sakkhissāmā’’ti adhivāsayiṃsu.
The bhikkhus assented, thinking, "Relying on her, we shall not be troubled in seeking alms, and we shall be able to escape from existence."
Các Tỳ khưu chấp thuận, nghĩ rằng: “Nương vào bà này, chúng ta sẽ không gặp khó khăn trong việc khất thực và có thể thực hành để thoát khỏi vòng luân hồi.”
Sā tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ vihāraṃ paṭijaggitvā adāsi.
She prepared a monastery, their dwelling place, and gave it to them.
Bà đã chăm sóc và dâng cúng một ngôi tịnh xá làm nơi ở cho các vị.
Tesu evaṃ katikaṃ katvā viharantesu ekadivasaṃ sā upāsikā sappitelaphāṇitādīni gāhāpetvā dāsadāsikammakarādīhi parivutā sāyanhasamaye taṃ vihāraṃ gantvā vihāramajjhe bhikkhū adisvā, ‘‘kahaṃ nu kho, ayyā, gatā’’ti purise pucchitvā, ‘‘attano attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu nisinnā bhavissanti, ayye’’ti vutte, ‘‘kiṃ nu kho katvā daṭṭhuṃ sakkhissāmī’’ti āha.
While they were living, having made such an agreement, one day, in the evening, that female lay follower, accompanied by her male and female servants and workers, had ghee, oil, treacle, and other things brought, and went to that monastery. Not seeing the bhikkhus in the middle of the monastery, she asked the men, "Where have the venerable ones gone?" When they replied, "They must be seated in their respective night and day quarters, lady," she said, "What should I do to see them?"
Một ngày nọ, khi các vị Tỳ khưu đang sống theo quy ước như vậy, vị cư sĩ nữ đó mang theo bơ, dầu, mật đường, v.v., cùng với các người hầu nam nữ và người làm, đến tịnh xá vào buổi chiều. Không thấy các Tỳ khưu ở giữa tịnh xá, bà hỏi những người đi cùng: “Bạch chư Tôn giả đã đi đâu rồi?” Khi họ đáp: “Bạch nữ cư sĩ, chắc các vị đang ngồi ở chỗ ở ban đêm và ban ngày của mình,” bà nói: “Vậy làm thế nào để con có thể gặp các vị?”
Atha naṃ bhikkhusaṅghassa katikavattaṃ jānanamanussā āhaṃsu – ‘‘ghaṇḍiyā pahatāya sannipatissanti, ayye’’ti.
Then, people who knew the bhikkhusaṅgha's agreement told her, "They will gather, lady, when the bell is struck."
Bấy giờ, những người biết quy ước của Tăng đoàn Tỳ khưu đã thưa với bà: “Bạch nữ cư sĩ, nếu đánh chuông, các vị sẽ tập hợp lại.”
Sā ca ghaṇḍiṃ paharāpesi.
So she had the bell struck.
Và bà liền sai người đánh chuông.
Bhikkhū ghaṇḍisaddaṃ sutvā, ‘‘kassaci aphāsukaṃ bhavissatī’’ti sakasakaṭṭhānehi nikkhamitvā vihāramajjhe sannipatiṃsu.
Hearing the sound of the bell, the bhikkhus thought, "Someone must be unwell," and came out from their respective places, gathering in the middle of the monastery.
Các Tỳ khưu nghe tiếng chuông, nghĩ: “Chắc có ai đó bị bệnh,” liền rời chỗ của mình và tập hợp ở giữa tịnh xá.
Dvepi janā ekamaggenāgatā nāma natthi.
Not two of them came by the same path.
Không có hai vị nào đến cùng một lối đi.
Upāsikā ekekaṭṭhānato ekekameva āgacchantaṃ disvā, ‘‘mama puttehi aññamaññaṃ kalaho kato bhavissatī’’ti cintetvā bhikkhusaṅghaṃ vanditvā pucchi – ‘‘kalahaṃ nu kho, bhante, karitthā’’ti?
Seeing them coming one by one from each place, the lay follower thought, "My sons must have quarreled with each other," and after saluting the assembly of bhikkhus, she asked, "Venerable sirs, have you quarreled?"
Vị cư sĩ nữ thấy mỗi vị đến từ một chỗ khác nhau, liền nghĩ: “Chắc các con ta đã cãi nhau,” rồi đảnh lễ Tăng đoàn Tỳ khưu và hỏi: “Bạch chư Tôn giả, quý ngài có cãi nhau không?”
‘‘Na karoma, mahāupāsike’’ti.
"No, great lay follower, we have not."
“Không, Đại cư sĩ nữ, chúng tôi không cãi nhau.”
‘‘Sace vo, bhante, kalaho natthi, atha kasmā yathā amhākaṃ gehaṃ āgacchantā sabbe ekatova āgacchatha, evaṃ anāgantvā ekekaṭṭhānato ekekāva āgatā’’ti?
"If there is no quarrel among you, venerable sirs, then why did you not come all together, as you do when you come to our house, but instead came one by one from each place?"
“Bạch chư Tôn giả, nếu quý ngài không cãi nhau, vậy tại sao khi đến nhà chúng con, quý ngài đều đến cùng nhau, mà bây giờ lại không đến cùng nhau, mà mỗi vị lại đến từ một chỗ khác nhau?”
‘‘Mahāupāsike, ekekasmiṃ ṭhāne nisīditvā samaṇadhammaṃ karimhā’’ti.
"Great lay follower, we were practicing the ascetic's practice, sitting in our respective places."
“Đại cư sĩ nữ, chúng tôi đã ngồi ở mỗi chỗ để thực hành pháp Sa-môn.”
‘‘Ko esa, bhante, samaṇadhammo nāmā’’ti?
"What is this ascetic's practice, venerable sirs?"
“Bạch chư Tôn giả, pháp Sa-môn đó là gì?”
‘‘Dvattiṃsākāre sajjhāyaṃ karoma, attabhāve ca khayavayaṃ paṭṭhapema, mahāupāsike’’ti.
"We recite the thirty-two parts of the body, and we establish the contemplation of rise and fall in the body, great lay follower."
“Đại cư sĩ nữ, chúng tôi tụng niệm về ba mươi hai thể trược và thiết lập sự hoại diệt (khayavaya) trong thân này.”
‘‘Kiṃ pana, bhante, dvattiṃsākāre sajjhāyaṃ kātuṃ, attabhāve ca khayavayaṃ paṭṭhapetuṃ tumhākameva vaṭṭati, udāhu amhākampīti, kassacipi avārito esa dhammo, mahāupāsike’’ti.
"Is it only proper for you, venerable sirs, to recite the thirty-two parts of the body and establish the contemplation of rise and fall in the body, or is it also for us? This Dhamma is not forbidden to anyone, great lay follower."
“Bạch chư Tôn giả, vậy chỉ quý ngài mới được tụng niệm về ba mươi hai thể trược và thiết lập sự hoại diệt trong thân này, hay chúng con cũng được?” “Đại cư sĩ nữ, pháp này không bị cấm đối với bất kỳ ai.”
‘‘Tena hi, bhante, mayhampi dvattiṃsākāraṃ detha, attabhāve ca khayavayapaṭṭhapanaṃ ācikkhathā’’ti.
"Then, venerable sirs, please give me the thirty-two parts and teach me how to establish the contemplation of rise and fall in the body."
“Vậy thì, bạch chư Tôn giả, xin hãy ban cho con ba mươi hai thể trược và chỉ dạy con cách thiết lập sự hoại diệt trong thân này.”
‘‘Tena hi uggaṇha, mahāupāsike’’ti sabbaṃ uggaṇhāpesuṃ.
"Then learn it, great lay follower," they said, and made her learn everything.
“Vậy thì, Đại cư sĩ nữ, hãy học đi,” và các vị đã dạy bà học tất cả.
Sā tato paṭṭhāya dvattiṃsākāre sajjhāyaṃ katvā attani khayavayaṃ paṭṭhapetvā tehi bhikkhūhi puretarameva tayo magge, tīṇi ca phalāni pāpuṇi.
From that time onwards, having recited the thirty-two parts and established the contemplation of rise and fall in her own body, she attained the three paths and three fruits even before those bhikkhus.
Từ đó trở đi, bà đã tụng niệm về ba mươi hai thể trược và thiết lập sự hoại diệt trong thân mình, và đã chứng đắc ba đạo, ba quả trước cả các Tỳ khưu đó.
Maggeneva cassā catasso paṭisambhidā lokiyaabhiññā ca āgamiṃsu.
Through the path itself, the four analytical knowledges (paṭisambhidā) and the mundane supernormal powers (lokiya-abhiññā) arose in her.
Cùng với đạo lộ, bốn tuệ phân tích (paṭisambhidā) và các thần thông thế gian (lokiyaabhiññā) cũng phát sinh nơi bà.
Sā maggaphalasukhato vuṭṭhāya dibbacakkhunā oloketvā, ‘‘kadā nu kho mama puttehi ayaṃ dhammo adhigato’’ti upadhārentī sabbepime sarāgā sadosā samohā jhānavipassanāmattampi tesaṃ natthi, ‘‘kiṃ nu kho mayhaṃ puttānaṃ arahattassa upanissayo atthi, natthī’’ti āvajjetvā, ‘‘atthī’’ti disvā, ‘‘senāsanasappāyaṃ nu kho atthi, natthī’’ti āvajjetvā tampi disvā, ‘‘puggalasappāyaṃ nu kho labhanti, na labhantī’’ti āvajjesi, puggalasappāyampi disvā, ‘‘āhārasappāyaṃ nu kho labhanti, na labhantī’’ti upadhārentī ‘‘āhārasappāyaṃ nesaṃ natthī’’ti disvā tato paṭṭhāya nānāvidhaṃ yāguṃ, anekappakāraṃ khajjakaṃ, nānaggarasañca bhojanaṃ sampādetvā gehe bhikkhū nisīdāpetvā dakkhiṇodakaṃ datvā, ‘‘bhante, tumhākaṃ yaṃ yaṃ ruccati, taṃ taṃ gahetvā paribhuñjathā’’ti niyyādesi.
Having risen from the bliss of the path and its fruit, she looked with her divine eye, pondering, "When will my sons attain this Dhamma?" She saw that all of them were still with lust, hatred, and delusion, and that they had not even a trace of jhāna or vipassanā. She then reflected, "Do my sons have the requisite conditions for Arahantship, or not?" Having seen that they did, she then reflected, "Do they have suitable lodging, or not?" Having seen that too, she then reflected, "Do they obtain suitable companions, or not?" Having seen suitable companions as well, she pondered, "Do they obtain suitable food, or not?" Having seen that they did not have suitable food, from that time onwards, she prepared various kinds of gruel, many sorts of hard food, and food with diverse excellent flavors. She seated the bhikkhus in her house, offered the water of dedication, and entrusted it to them, saying, "Venerable sirs, whatever food you desire, take it and consume it."
Bà xuất khỏi sự an lạc của đạo quả, dùng thiên nhãn (dibbacakkhu) quán sát và suy xét: “Khi nào thì các con ta mới chứng đắc pháp này?” Bà thấy tất cả các vị Tỳ khưu này vẫn còn tham, sân, si, và không có chút thiền định hay tuệ quán (jhānavipassanā) nào. Bà lại suy xét: “Các con ta có duyên lành (upanissaya) để chứng A-la-hán quả không?” Thấy là có, bà lại suy xét: “Chúng có được chỗ ở phù hợp (senāsanasappāya) không?” Thấy là có, bà lại suy xét: “Chúng có được bạn đồng hành phù hợp (puggalasappāya) không?” Thấy là có bạn đồng hành phù hợp, bà lại suy xét: “Chúng có được thức ăn phù hợp (āhārasappāya) không?” Thấy rằng các vị không có thức ăn phù hợp, từ đó trở đi, bà đã chuẩn bị nhiều loại cháo, nhiều loại đồ ăn nhẹ, và thức ăn với nhiều hương vị thượng hạng. Bà mời các Tỳ khưu ngồi trong nhà, dâng nước cúng dường (dakkhiṇodakaṃ) và thưa: “Bạch chư Tôn giả, quý ngài thích món nào thì cứ lấy món đó mà dùng.”
Te yathāruci yāguādīni gahetvā paribhuñjanti.
They took and consumed the gruel and other foods as they wished.
Các vị đã lấy cháo và các món ăn khác tùy theo ý thích của mình mà dùng.
Tesaṃ sappāyāhāraṃ labhantānaṃ cittaṃ ekaggaṃ ahosi.
As they received suitable food, their minds became concentrated.
Khi các vị nhận được thức ăn phù hợp, tâm của họ trở nên định tĩnh (ekaggaṃ).
Te ekaggena cittena vipassanaṃ vaḍḍhetvā na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā cintayiṃsu – ‘‘aho mahāupāsikā amhākaṃ patiṭṭhā jātā, sace mayaṃ sappāyāhāraṃ na labhimha, na no maggaphalapaṭivedho abhavissa, idāni vuṭṭhavassā pavāretvā satthu santikaṃ gamissāmā’’ti.
With concentrated minds, they developed vipassanā and, before long, attained Arahantship together with the paṭisambhidā. They reflected, "Oh, the great lay devotee has become our support! If we had not received suitable food, we would not have penetrated the path and its fruits. Now, having completed the Rains Retreat and performed the Pavāraṇā, we shall go to the Teacher."
Với tâm định tĩnh, các vị đã phát triển tuệ quán (vipassanā) và chẳng bao lâu sau đã chứng A-la-hán quả cùng với các tuệ phân tích (paṭisambhidā). Các vị nghĩ: “Ôi, Đại cư sĩ nữ đã trở thành chỗ nương tựa cho chúng ta. Nếu chúng ta không nhận được thức ăn phù hợp, thì chúng ta đã không thể chứng đắc đạo quả. Bây giờ, sau khi an cư mùa mưa xong và đã mãn hạ, chúng ta sẽ đến yết kiến Đức Phật.”
Te ‘‘satthāraṃ daṭṭhukāmamhā’’ti mahāupāsikaṃ āpucchiṃsu.
They informed the great lay devotee, saying, "We wish to see the Teacher."
Các vị thưa với Đại cư sĩ nữ: “Chúng con muốn yết kiến Đức Phật.”
‘‘Mahāupāsikā sādhu, ayyā’’ti.
The great lay devotee replied, "Good, Venerable sirs."
Đại cư sĩ nữ thưa: “Bạch chư Tôn giả, tốt lắm ạ.”
Te anugantvā punapi, ‘‘bhante, amhe olokeyyāthā’’ti bahūni piyavacanāni vatvā paṭinivatti.
She accompanied them, and then, saying many affectionate words like, "Venerable sirs, please look after us again," she returned.
Bà đã tiễn đưa các vị, rồi lại nói nhiều lời thân ái: “Bạch chư Tôn giả, xin hãy nhớ đến chúng con,” rồi bà quay trở về.
Tepi kho bhikkhū sāvatthiṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisinnā ‘‘kacci, bhikkhave, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, na ca piṇḍakena kilamitthā’’ti vutte ‘‘khamanīyaṃ, bhante, yāpanīyaṃ, bhante, piṇḍakena pana neva kilamimha.
Those bhikkhus went to Sāvatthī, paid homage to the Teacher, and sat down to one side. When asked, "Are you well, bhikkhus? Are you maintaining yourselves? Were you not troubled by the alms-round?" they replied, "We are well, Venerable sir, we are maintaining ourselves, Venerable sir, and we were not troubled by the alms-round.
Những Tỳ-kheo ấy đến Xá-vệ, đảnh lễ Đức Bổn Sư rồi ngồi sang một bên. Khi được hỏi: “Này các Tỳ-kheo, các con có được an lạc không? Có sống được không? Có bị mệt mỏi vì đi khất thực không?”, họ đáp: “Bạch Đức Thế Tôn, chúng con được an lạc, bạch Đức Thế Tôn, chúng con sống được, và chúng con không hề mệt mỏi vì đi khất thực.
Amhākañhi mātikamātā nāmekā upāsikā cittācāraṃ ñatvā, ‘aho vata no evarūpaṃ nāma āhāraṃ paṭiyādeyyā’ti cintite yathācintitaṃ āhāraṃ paṭiyādetvā adāsī’’ti tassā guṇakathaṃ kathayiṃsu.
Indeed, a lay devotee named Mātikamātā, knowing our thoughts, prepared and gave us food just as we wished, thinking, 'Oh, if only someone would prepare such food for us!'" Thus, they recounted her virtues.
Vì có một nữ cư sĩ tên là Mātika-mātā biết được ý nghĩ của chúng con, khi chúng con nghĩ: ‘Ôi chao! Ước gì có được món ăn như thế này!’, thì bà ấy đã chuẩn bị món ăn đúng như ý nghĩ của chúng con và cúng dường”. Họ đã kể về những đức tính của bà ấy.
Aññataro bhikkhu tassā guṇakathaṃ sutvā tattha gantukāmo hutvā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā, ‘‘bhante, taṃ gāmaṃ gamissāmī’’ti satthāraṃ āpucchitvā jetavanato nikkhamitvā anupubbena taṃ gāmaṃ patvā vihāraṃ pavisanadivaseyeva cintesi – ‘‘ayaṃ kira upāsikā cintitacintitaṃ jānāti, ahañca maggakilanto vihāraṃ paṭijaggituṃ na sakkhissāmi, aho vata me vihārapaṭijaggakaṃ manussaṃ peseyyā’’ti.
Another bhikkhu, hearing her praise, desired to go there. He received a meditation subject from the Teacher, asked the Teacher, "Venerable sir, I will go to that village," and left Jetavana. Gradually, he reached that village, and on the very day he entered the monastery, he thought, "This lay devotee, I hear, knows whatever one thinks. I am tired from the journey and will not be able to clean the monastery. Oh, if only she would send someone to clean the monastery for me!"
Một Tỳ-kheo khác nghe kể về những đức tính của bà ấy, muốn đến đó, bèn thọ lãnh đề mục thiền định từ Đức Bổn Sư, rồi thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, con sẽ đi đến ngôi làng đó”. Sau khi xin phép Đức Bổn Sư, vị ấy rời khỏi Jetavana, tuần tự đến ngôi làng đó, và ngay trong ngày vào tịnh xá, vị ấy nghĩ: “Nghe nói nữ cư sĩ này biết được mọi ý nghĩ. Ta thì mệt mỏi vì đường xa, không thể quét dọn tịnh xá được. Ôi chao! Ước gì bà ấy sai một người đến quét dọn tịnh xá cho ta!”
Upāsikā gehe nisinnāva āvajjentī tamatthaṃ ñatvā, ‘‘gaccha, vihāraṃ paṭijaggitvā ehī’’ti manussaṃ pesesi.
The lay devotee, sitting in her house, knew that matter by reflecting, and sent a person saying, "Go, clean the monastery, and come back."
Nữ cư sĩ đang ngồi ở nhà, quán xét và biết được ý ấy, bèn sai một người: “Hãy đi quét dọn tịnh xá rồi về đây!”
Itaropi pānīyaṃ pivitukāmo ‘‘aho vata me sakkharapānakaṃ katvā peseyyā’’ti cintesi.
The other bhikkhu, wishing to drink water, thought, "Oh, if only she would prepare and send me a sugar drink!"
Vị Tỳ-kheo kia muốn uống nước, bèn nghĩ: “Ôi chao! Ước gì bà ấy làm nước đường gửi đến cho ta!”
Upāsikā tampi pesesi.
The lay devotee sent that too.
Nữ cư sĩ cũng gửi đến.
So punadivase ‘‘pātova siniddhayāguṃ me sauttaribhaṅgaṃ pesetū’’ti cintesi.
The next day, he thought, "Let her send me rich gruel with a side dish early in the morning."
Ngày hôm sau, vị ấy nghĩ: “Ước gì bà ấy gửi đến cho ta một món cháo mịn có thêm thức ăn kèm vào buổi sáng sớm!”
Upāsikā tathā akāsi.
The lay devotee did so.
Nữ cư sĩ đã làm như vậy.
So yāguṃ pivitvā, ‘‘aho vata me evarūpaṃ khajjakaṃ peseyyā’’ti cintesi.
Having drunk the gruel, he thought: "Oh, if only she would send me such a snack!"
Vị ấy uống cháo xong, nghĩ: “Ôi chao! Ước gì bà ấy gửi đến cho ta món bánh trái như thế này!”
Upāsikā tampi pesesi.
The female lay follower sent that too.
Nữ cư sĩ cũng gửi đến.
So cintesi – ‘‘ayaṃ upāsikā mayā sabbaṃ cintitacintitaṃ pesesi, ahaṃ etaṃ daṭṭhukāmo, aho vata me nānaggarasabhojanaṃ gāhāpetvā sayameva āgaccheyyā’’ti.
He thought: "This female lay follower sent everything I thought of. I want to see her. Oh, if only she would come herself, having someone bring various kinds of choice food for me!"
Vị ấy nghĩ: “Nữ cư sĩ này đã gửi đến mọi thứ ta nghĩ. Ta muốn gặp bà ấy. Ôi chao! Ước gì bà ấy tự mình mang món ăn nhiều vị ngon đến!”
Upāsikā ‘‘mama putto maṃ daṭṭhukāmo, āgamanaṃ me paccāsīsatī’’ti bhojanaṃ gāhāpetvā vihāraṃ gantvā tassa adāsi.
The female lay follower, realizing "My son wants to see me, he is anticipating my arrival," had food brought and went to the monastery, then gave it to him.
Nữ cư sĩ nghĩ: “Con trai ta muốn gặp ta, nó đang mong chờ ta đến”, bèn sai người mang thức ăn đến tịnh xá và cúng dường cho vị ấy.
So katabhattakicco ‘‘mātikamātā nāma tvaṃ, mahāupāsike’’ti pucchi.
After finishing his meal, he asked: "Are you Mātika’s mother, great lay follower?"
Sau khi hoàn tất bữa ăn, vị ấy hỏi: “Này đại cư sĩ, bà có phải là Mātika-mātā không?”
‘‘Āma, tātā’’ti.
"Yes, my son," she replied.
“Vâng, thưa con!”
‘‘Tvaṃ paracittaṃ jānāsī’’ti?
"Do you know others' thoughts?"
“Bà có biết tâm người khác không?”
‘‘Kiṃ maṃ pucchasi, tātā’’ti?
"Why do you ask me, my son?"
“Sao con lại hỏi ta như vậy, thưa con?”
‘‘Mayā cintitacintitaṃ sabbamakāsi, tena taṃ pucchāmī’’ti.
"You did everything I thought of, that's why I'm asking you."
“Bà đã làm mọi thứ con nghĩ, vì vậy con hỏi bà.”
‘‘Paracittajānanakabhikkhū bahū, tātā’’ti?
"There are many bhikkhus who know others' thoughts, my son."
“Này con, có rất nhiều Tỳ-kheo biết tâm người khác.”
‘‘Nāhaṃ aññe pucchāmi, tuvaṃ pucchāmi, upāsike’’ti.
"I am not asking others, I am asking you, lay follower," he said.
“Thưa nữ cư sĩ, con không hỏi người khác, con hỏi bà.”
Evaṃ santepi upāsikā ‘‘paracittaṃ jānāmī’’ti avatvā ‘‘paracittaṃ jānantā nāma evaṃ karonti puttā’’ti āha.
Even so, the female lay follower did not say "I know others' thoughts," but said: "Those who know others' thoughts do so, my son."
Dù vậy, nữ cư sĩ không nói: “Tôi biết tâm người khác”, mà nói: “Này con, những người biết tâm người khác làm như vậy.”
So ‘‘bhāriyaṃ vatidaṃ kammaṃ, puthujjanā nāma sobhanampi asobhanampi cintenti, sacāhaṃ kiñci ayuttaṃ cintayissāmi, saha bhaṇḍakena coraṃ cūḷāya gaṇhantī viya maṃ vippakāraṃ pāpeyya, mayā ito palāyituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā, ‘‘upāsike, ahaṃ gamissāmī’’ti āha.
He thought: "This is indeed a serious matter. Ordinary people think both good and bad thoughts. If I think anything improper, she might lead me to ruin, like catching a thief with his stolen goods in his topknot. I should flee from here." So he said: "Lay follower, I will go."
Vị ấy nghĩ: “Đây quả là một việc khó khăn. Phàm nhân thì nghĩ cả điều tốt lẫn điều xấu. Nếu ta nghĩ điều gì không đúng, bà ấy sẽ khiến ta gặp rắc rối, giống như bắt kẻ trộm cùng với tang vật trên đầu. Ta nên trốn khỏi đây.” Sau đó, vị ấy nói: “Thưa nữ cư sĩ, con sẽ đi.”
‘‘Kahaṃ, ayyā’’ti?
"Where, Venerable Sir?"
“Đi đâu, thưa Tôn giả?”
‘‘Satthu santikaṃ, upāsike’’ti.
"To the Teacher, lay follower," he replied.
“Đến chỗ Đức Bổn Sư, thưa nữ cư sĩ.”
‘‘Vasatha tāva, bhante, idhā’’ti.
"Please stay here for a while, Venerable Sir."
“Thưa Tôn giả, xin hãy ở lại đây một thời gian.”
‘‘Na vasissāmi, upāsike, gamissāmevā’’ti nikkhamitvā satthu santikaṃ agamāsi.
"I will not stay, lay follower, I will certainly go," he said, and departing, he went to the Teacher.
“Thưa nữ cư sĩ, con sẽ không ở lại, con sẽ đi ngay.” Nói vậy, vị ấy rời đi và đến chỗ Đức Bổn Sư.
Atha naṃ satthā ‘‘kiṃ bhikkhu na tvaṃ tattha vasasī’’ti pucchi.
Then the Teacher asked him: "Bhikkhu, why do you not stay there?"
Bấy giờ, Đức Bổn Sư hỏi vị Tỳ-kheo đó: “Này Tỳ-kheo, tại sao con không ở lại đó?”
‘‘Āma, bhante, na sakkā tattha vasitu’’nti.
"Indeed, Venerable Sir, it is impossible to stay there."
“Bạch Đức Thế Tôn, không thể ở lại đó được ạ.”
‘‘Kiṃ kāraṇā bhikkhū’’ti?
"For what reason, bhikkhu?"
“Vì lý do gì, này Tỳ-kheo?”
‘‘Bhante, sā upāsikā cintitacintitaṃ sabbaṃ jānāti, puthujjanā ca nāma sobhanampi asobhanampi cintenti, sacāhaṃ kiñci ayuttaṃ cintessāmi, saha bhaṇḍakena coraṃ cūḷāya gaṇhantī viya maṃ vippakāraṃ pāpessatī’’ti cintetvā āgatomhīti.
"Venerable Sir, that female lay follower knows all thoughts. Ordinary people think both good and bad thoughts. If I think anything improper, she will bring me to ruin, like catching a thief with his stolen goods in his topknot." Thinking this, I came back.
“Bạch Đức Thế Tôn, nữ cư sĩ đó biết mọi ý nghĩ. Phàm nhân thì nghĩ cả điều tốt lẫn điều xấu. Nếu con nghĩ điều gì không đúng, bà ấy sẽ khiến con gặp rắc rối, giống như bắt kẻ trộm cùng với tang vật trên đầu. Con nghĩ như vậy nên đã trở về.”
‘‘Bhikkhu, tattheva tayā vasituṃ vaṭṭatī’’ti, ‘‘na sakkomi, bhante, nāhaṃ tattha vasissāmī’’ti.
"Bhikkhu, you should stay right there." "I cannot, Venerable Sir, I will not stay there."
“Này Tỳ-kheo, con nên ở lại đó.” Vị ấy thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, con không thể, con sẽ không ở lại đó.”
‘‘Tena hi tvaṃ, bhikkhu, ekameva rakkhituṃ sakkhissasī’’ti.
"Then, bhikkhu, you will be able to guard only one thing," said the Teacher.
“Nếu vậy, này Tỳ-kheo, con có thể bảo vệ được một thứ thôi sao?”
‘‘Kiṃ, bhante’’ti?
"What, Venerable Sir?"
“Cái gì, bạch Đức Thế Tôn?”
‘‘Tava cittameva rakkha, cittaṃ nāmetaṃ durakkhaṃ, tvaṃ attano cittameva niggaṇha, mā aññaṃ kiñci cintayi, cittaṃ nāmetaṃ dunniggaha’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
"Guard your own mind. This mind is difficult to guard. Restrain your own mind; do not think anything else, for this mind is hard to restrain." Having said this, he uttered this verse:
“Hãy bảo vệ tâm của con. Tâm này thật khó bảo vệ. Con hãy tự mình chế ngự tâm, đừng nghĩ bất cứ điều gì khác. Tâm này thật khó chế ngự.” Nói xong, Đức Bổn Sư thuyết bài kệ này:
Tattha cittaṃ nāmetaṃ dukkhena niggayhatīti dunniggahaṃ.
Here, the mind is called "dunniggaha" (hard to restrain) because it is restrained with difficulty.
Chế ngự tâm là điều tốt, tâm được chế ngự mang lại an lạc.
Lahuṃ uppajjati ca nirujjhati cāti lahu.
It is "lahu" (swift) because it arises and ceases quickly.
Ở đây, tâm này khó bị chế ngự, nên gọi là dunniggaha (khó chế ngự).
Tassa dunniggahassa lahuno.
Therefore, "hard to restrain, swift."
Nó sinh khởi và hoại diệt nhanh chóng, nên gọi là lahu (nhanh nhẹn).
Yatthakāmanipātinoti yattha katthacideva nipatanasīlassa.
"Lighting wherever it desires" means having the habit of falling anywhere at all.
Đối với tâm khó chế ngự, nhanh nhẹn, yatthakāmanipātino có nghĩa là có thói quen rơi rớt vào bất cứ đâu tùy ý.
Etañhi labhitabbaṭṭhānaṃ vā alabhitabbaṭṭhānaṃ vā yuttaṭṭhānaṃ vā ayuttaṭṭhānaṃ vā na jānāti, neva jātiṃ oloketi, na gottaṃ, na vayaṃ.
Indeed, it does not know what is an attainable or unattainable state, or a proper or improper state; it does not regard lineage, clan, or age.
Thật vậy, tâm này không biết nơi đáng được, nơi không đáng được, nơi thích hợp, nơi không thích hợp; không xét đến chủng tộc, không xét đến dòng dõi, không xét đến tuổi tác.
Yattha yattha icchati, tattha tattheva nipatatīti ‘‘yatthakāmanipātī’’ti vuccati.
It falls wherever it desires, therefore it is called "lighting wherever it desires."
Nó rơi rớt vào bất cứ nơi nào nó muốn, vì vậy được gọi là yatthakāmanipātī (thích rơi rớt vào đâu tùy ý).
Tassa evarūpassa cittassa damatho sādhu catūhi ariyamaggehi dantabhāvo yathā nibbisevanaṃ hoti, tathā katabhāvo sādhu.
"The taming of such a mind is good," meaning that its taming through the four Noble Paths, making it completely subdued, is good.
Cittassa damatho sādhu (chế ngự tâm là điều tốt) đối với tâm như vậy, việc được chế ngự bằng bốn Thánh đạo để nó không còn bị khuấy động, việc làm cho nó trở nên như vậy là tốt.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Idañhi cittaṃ dantaṃ sukhāvahaṃ nibbisevanaṃ kataṃ maggaphalasukhaṃ paramatthanibbānasukhañca āvahatīti.
Because "a mind tamed brings happiness"—a mind that has been made subdued brings the happiness of the path and fruits, and the ultimate happiness of Nibbāna.
Vì cittaṃ dantaṃ sukhāvahaṃ (tâm được chế ngự mang lại an lạc) – tâm đã được chế ngự, đã được làm cho không còn bị khuấy động, mang lại hạnh phúc của đạo quả và hạnh phúc Niết-bàn tối thượng.
Satthā tassa bhikkhuno imaṃ ovādaṃ datvā, ‘‘gaccha, bhikkhu, aññaṃ kiñci acintayitvā tattheva vasāhī’’ti pahiṇi.
The Teacher gave this admonition to that bhikkhu and sent him, saying, "Go, bhikkhu, and dwell there, thinking of nothing else."
Đức Bổn Sư sau khi ban lời khuyên ấy cho vị Tỳ-kheo, phái vị ấy đi, nói: “Này Tỳ-kheo, hãy đi và ở lại đó, đừng nghĩ bất cứ điều gì khác.”
So bhikkhu satthu santikā ovādaṃ labhitvā tattha agamāsi.
That bhikkhu, having received the admonition from the Teacher, went there.
Vị Tỳ-kheo đó nhận lời khuyên từ Đức Bổn Sư và đến đó.
Kiñci bahiddhā cintanaṃ nāma na cintesi.
He did not think any external thoughts.
Vị ấy không nghĩ bất cứ điều gì bên ngoài.
Mahāupāsikāpi dibbena cakkhunā olokentī theraṃ disvā, ‘‘idāni ovādadāyakaṃ ācariyaṃ labhitvā punāgato mama putto’’ti attano ñāṇeneva paricchinditvā tassa sappāyāhāraṃ paṭiyādetvā adāsi.
The great female lay follower, observing the Elder with her divine eye, realized by her own knowledge, "My son has now returned, having gained an admonishing teacher," and prepared and offered him suitable food.
Đại cư sĩ cũng dùng thiên nhãn quán sát và thấy vị Trưởng lão, nghĩ: “Bây giờ con trai ta đã trở về sau khi được một vị thầy ban lời khuyên”, rồi tự mình dùng tuệ quán xét, chuẩn bị món ăn thích hợp cho vị ấy và cúng dường.
So sappāyabhojanaṃ sevitvā katipāheneva arahattaṃ patvā maggaphalasukhena vītināmento ‘‘aho mahāupāsikā mayhaṃ patiṭṭhā jātā, ahaṃ imaṃ nissāya bhavanissaraṇaṃ pattomhī’’ti cintetvā, ‘‘imasmiṃ tāva me attabhāve patiṭṭhā jātā, saṃsāre pana me saṃsarantassa aññesupi attabhāvesu ayaṃ patiṭṭhā bhūtapubbā, no’’ti upadhārento ekūnaattabhāvasataṃ anussari.
Having partaken of the suitable food, he attained Arahantship in a few days and, enjoying the happiness of the path and fruits, he thought: "Oh, the great female lay follower became my support! Relying on her, I attained release from existence." He then reflected: "She has been a support for me in this present existence, but has she ever been a support for me in other existences during my wandering in saṃsāra?" Reflecting thus, he recalled ninety-nine past existences.
Vị ấy thọ dụng món ăn thích hợp, chỉ trong vài ngày đã chứng đắc A-la-hán, sống an lạc với hạnh phúc đạo quả. Vị ấy nghĩ: “Ôi chao! Đại cư sĩ này đã trở thành chỗ nương tựa cho ta trong kiếp này. Nhờ bà ấy mà ta đã thoát khỏi luân hồi.” Vị ấy quán xét: “Trong kiếp này bà ấy là chỗ nương tựa của ta, nhưng trong quá trình luân hồi, trong các kiếp khác bà ấy có từng là chỗ nương tựa của ta không?” và hồi tưởng lại chín mươi chín kiếp.
Sāpi ekūnaattabhāvasate tassa pādaparicārikā aññesu paṭibaddhacittā hutvā taṃ jīvitā voropesi.
In those ninety-nine existences, she had been his wife who served at his feet, but with her mind bound to other men, she had taken his life.
Trong chín mươi chín kiếp đó, bà ấy là người hầu cận bên chân vị ấy, nhưng vì tâm vướng bận với người khác, bà ấy đã đoạt mạng vị ấy.
Thero tassā ettakaṃ aguṇaṃ disvā, ‘‘aho mayaṃ mahāupāsikā bhāriyaṃ kammaṃ akāsī’’ti cintesi.
Seeing such a great fault of hers, the Elder thought: "Oh, what a grave deed the great female lay follower committed!"
Vị Trưởng lão thấy được lỗi lầm lớn lao ấy của bà, bèn nghĩ: “Ôi chao! Đại cư sĩ này đã tạo nghiệp nặng nề!”
Mahāupāsikāpi gehe nisinnāva ‘‘kiṃ nu kho mayhaṃ puttassa pabbajitakiccaṃ mattakaṃ pattaṃ, no’’ti upadhārayamānā tassa arahattapattiṃ ñatvā uttari upadhāriyamānā, ‘‘mama putto arahattaṃ patvā aho vata me ayaṃ upāsikā mahatī patiṭṭhā jātā’’ti cintetvā, ‘‘atītepi nu kho me ayaṃ patiṭṭhā bhūtapubbā, no’’ti upadhārento ekūnaattabhāvasataṃ anussari, ‘‘ahaṃ kho pana ekūnaattabhāvasate aññehi saddhiṃ ekato hutvā etaṃ jīvitā voropesiṃ, ayaṃ me ettakaṃ aguṇaṃ disvā ‘aho bhāriyaṃ kammaṃ kataṃ upāsikāyā’’ti cintesi.
The great female lay follower, sitting in her home, reflected: "Has my son's monastic task come to completion or not?" Realizing his attainment of Arahantship, and reflecting further, she thought: "My son has attained Arahantship and considers me a great support. Has she ever been a support for me in the past?" Reflecting thus, she recalled ninety-nine past existences: "In those ninety-nine existences, I, being with others, took his life. Seeing this much fault of mine, he thought: 'Oh, what a grave deed the lay follower committed!'"
Đại cư sĩ cũng đang ngồi ở nhà, quán xét: “Không biết công việc xuất gia của con trai ta đã hoàn thành chưa?” Biết được vị ấy đã chứng đắc A-la-hán, bà tiếp tục quán xét: “Con trai ta đã chứng đắc A-la-hán, nghĩ: ‘Ôi chao! Nữ cư sĩ này đã trở thành chỗ nương tựa lớn lao cho ta.’ Vị ấy quán xét: ‘Trong quá khứ, bà ấy có từng là chỗ nương tựa của ta không?’ và hồi tưởng lại chín mươi chín kiếp, rồi nghĩ: ‘Trong chín mươi chín kiếp đó, ta đã cùng với những người khác đoạt mạng vị ấy. Vị ấy thấy được lỗi lầm lớn lao đó của ta, bèn nghĩ: ‘Ôi chao! Nữ cư sĩ đã tạo nghiệp nặng nề!’”
‘‘Atthi nu kho evaṃ saṃsāre saṃsarantiyā mama puttassa upakāro katapubbo’’ti upadhārayamānā tato uttariṃ satamaṃ attabhāvaṃ anussaritvā satame attabhāve mayā etassa pādaparicārikāya hutvā etasmiṃ jīvitā voropanaṭṭhāne jīvitadānaṃ dinnaṃ, aho mayā mama puttassa mahāupakāro katapubbo’’ti gehe nisinnāva uttariṃ visesetvā ‘‘upadhārethā’’ti āha.
Reflecting, "Have I, wandering in saṃsāra thus, ever rendered assistance to my son in the past?" she recalled the hundredth existence, further beyond the others. In that hundredth existence, she had been his wife who served at his feet, and in a situation where his life was to be taken, she gave her own life for him. She realized: "Oh, I rendered great assistance to my son in the past!" Sitting in her home, she further advised: "Reflect more deeply!"
Vị đại Ưu-bà-di ấy, đang ngồi trong nhà, suy xét: “Trong vòng luân hồi này, ta đã từng làm lợi ích gì cho con trai ta chưa?” Sau khi hồi tưởng đến một trăm kiếp sống tiếp theo, bà thấy rằng trong kiếp sống thứ một trăm ấy, bà đã từng là người hầu cận chân của vị ấy và đã hiến dâng mạng sống của mình tại nơi vị ấy bị tước đoạt mạng sống. Bà nghĩ: “Ôi, ta đã từng làm một lợi ích lớn cho con trai ta!” Bà nói thêm: “Hãy suy xét kỹ hơn!”
So dibbāya sotadhātuyā saddaṃ sutvā visesetvā satamaṃ attabhāvaṃ anussaritvā tattha tāya attano jīvitassa dinnabhāvaṃ disvā, ‘‘aho mama imāya mahāupāsikāya upakāro katapubbo’’ti attamano hutvā tassā tattheva catūsu maggaphalesu pañhaṃ kathetvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyīti.
Hearing the sound with his divine ear element, the Elder reflected further, recalling the hundredth existence. Seeing that she had given her life for him in that existence, he became delighted, thinking: "Oh, this great female lay follower rendered assistance to me in the past!" He then explained the questions on the four paths and fruits to her right there, and attained Parinibbāna with the element of Nibbāna without any remainder of clinging.
Vị Tỳ-khưu ấy, sau khi nghe tiếng nói bằng thiên nhĩ, đã đặc biệt hồi tưởng đến kiếp sống thứ một trăm và thấy rằng trong kiếp đó, vị Ưu-bà-di ấy đã hiến dâng mạng sống của mình cho mình. Vị ấy hoan hỷ, nghĩ: “Ôi, vị đại Ưu-bà-di này đã từng làm lợi ích cho ta!” Sau đó, vị ấy đã giải đáp câu hỏi về bốn Thánh đạo, Thánh quả cho bà ngay tại đó, rồi nhập Niết-bàn vô dư y.
Satthari kira sāvatthiyaṃ viharante eko seṭṭhiputto attano kulūpagattheraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, ahaṃ dukkhā muccitukāmo, ekaṃ me dukkhato muccanakāraṇaṃ kathethā’’ti āha.
When the Teacher was dwelling in Sāvatthī, a certain rich man's son approached his usual elder and said, "Venerable sir, I desire to be freed from suffering. Please tell me one cause for freedom from suffering."
Nghe nói, khi Đức Bổn Sư đang trú tại Xá-vệ, có một con trai trưởng giả đã đến gặp vị Trưởng lão thường lui tới gia đình mình và nói: “Bạch Đại đức, con muốn thoát khỏi khổ đau, xin Đại đức hãy chỉ cho con một phương cách để thoát khổ.”
‘‘Sādhāvuso, sacesi dukkhā muccitukāmo, salākabhattaṃ dehi, pakkhikabhattaṃ dehi, vassāvāsikaṃ dehi, cīvarādayo paccaye dehi, attano sāpateyyaṃ tayo koṭṭhāse katvā ekena kammantaṃ payojehi, ekena puttadāraṃ posehi, ekaṃ buddhasāsane dehī’’ti āha.
* said, "Very well, friend. If you desire to be freed from suffering, then offer salākabhatta (ticket-food), offer pakkhikabhatta (fortnightly food), offer vassāvāsika (Rains-residence offerings), offer robes and other requisites. Divide your wealth into three portions; manage your business with one, support your children and wife with one, and offer one to the Buddha's dispensation."
Vị Trưởng lão nói: “Này Hiền hữu, nếu Hiền hữu muốn thoát khỏi khổ đau, hãy cúng dường thực phẩm ghi phiếu (salākabhatta), cúng dường thực phẩm nửa tháng (pakkhikabhatta), cúng dường vật dụng an cư mùa mưa (vassāvāsika), cúng dường y phục và các vật dụng khác. Hãy chia tài sản của mình thành ba phần: dùng một phần để kinh doanh, một phần để nuôi vợ con, và một phần để cúng dường cho giáo pháp của Đức Phật.”
So ‘‘sādhu, bhante’’ti vuttapaṭipāṭiyā sabbaṃ katvā puna theraṃ pucchi – ‘‘tato uttariṃ aññaṃ kiṃ karomi, bhante’’ti?
Having done everything according to the elder's instructions, he again asked the elder, "Venerable sir, what else should I do beyond that?"
Vị trưởng giả đó nói: “Thưa Đại đức, tốt lắm,” và làm tất cả theo lời dạy. Sau đó, ông lại hỏi vị Trưởng lão: “Bạch Đại đức, con nên làm gì tiếp theo?”
‘‘Āvuso, tīṇi saraṇāni gaṇha, pañca sīlāni gaṇhāhī’’ti.
"Friend, undertake the Three Refuges and observe the Five Precepts."
“Này Hiền hữu, hãy thọ trì Tam quy và Ngũ giới.”
Tānipi paṭiggahetvā tato uttariṃ pucchi.
Having accepted these too, he again asked what else was to be done beyond that.
Ông cũng thọ trì những điều đó và hỏi tiếp về những việc cần làm thêm.
‘‘Tena hi dasa sīlāni gaṇhāhī’’ti.
"Then observe the Ten Precepts."
“Vậy thì, hãy thọ trì Thập giới.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti gaṇhi.
"Very well, venerable sir," he said, and accepted them.
“Thưa Đại đức, tốt lắm,” ông đã thọ trì.
So evaṃ anupubbena puññakammassa katattā anupubbaseṭṭhiputto nāma jāto.
Thus, as he gradually performed wholesome deeds, he became known as Anupubba-seṭṭhiputta (the Gradual Merchant's Son).
Vì ông đã làm các việc thiện một cách tuần tự như vậy, ông được gọi là Anupubbasetthiputta (Trưởng giả con tuần tự).
Tato ‘‘uttarimpi kattabbaṃ atthi, bhante’’ti puna pucchitvā, ‘‘tena hi pabbajāhī’’ti vutto nikkhamitvā pabbaji.
Then, having asked again, "Is there anything further to be done, venerable sir?" and being told, "Then go forth into homelessness," he left home and became a monk.
Sau đó, ông lại hỏi: “Bạch Đại đức, còn việc gì cần làm thêm không?” Và khi được bảo: “Vậy thì, hãy xuất gia,” ông đã rời bỏ gia đình và xuất gia.
Tasseko ābhidhammikabhikkhu ācariyo ahosi.
One Abhidhammika monk became his ācariya (teacher).
Một vị Tỳ-khưu tinh thông A-tì-đàm (Abhidhammika) trở thành thầy giáo thọ của vị ấy.
Eko vinayadharo upajjhāyo.
And one Vinayadhara (Master of Discipline) became his upajjhāya (preceptor).
Một vị Tỳ-khưu tinh thông Luật (Vinayadhara) trở thành thầy y chỉ của vị ấy.
Tassa laddhūpasampadassa ācariyo attano santikaṃ āgatakāle abhidhamme pañhaṃ kathesi – ‘‘buddhasāsane nāma idaṃ kātuṃ vaṭṭati, idaṃ na vaṭṭatī’’ti.
After his ordination, when his ācariya came to him, he spoke about Abhidhamma issues, saying, "In the Buddha's dispensation, this is proper to do, this is not proper to do."
Khi vị thầy giáo thọ đến gặp, ngài đã giảng giải về A-tì-đàm cho vị Tỳ-khưu đã thọ Cụ túc giới ấy, nói rằng: “Trong giáo pháp của Đức Phật, điều này nên làm, điều kia không nên làm.”
Upajjhāyopissa attano santikaṃ āgatakāle vinaye pañhaṃ kathesi – ‘‘buddhasāsane nāma idaṃ kātuṃ vaṭṭati, idaṃ na vaṭṭati, idaṃ kappati, idaṃ na kappatī’’ti.
And when his upajjhāya came to him, he spoke about Vinaya issues, saying, "In the Buddha's dispensation, this is proper to do, this is not proper to do, this is allowable, this is not allowable."
Khi vị thầy y chỉ đến gặp, ngài cũng giảng giải về Luật cho vị ấy, nói rằng: “Trong giáo pháp của Đức Phật, điều này nên làm, điều kia không nên làm; điều này được phép, điều kia không được phép.”
So cintesi – ‘‘aho bhāriyaṃ idaṃ kammaṃ, ahaṃ dukkhā muccitukāmo pabbajito, idha ca mama hatthapasāraṇaṭṭhānampi na paññāyati, gehe ṭhatvāva dukkhā muccituṃ sakkā, mayā gihinā bhavituṃ vaṭṭatī’’ti.
He thought, "Oh, this task is burdensome! I became a monk desiring to be freed from suffering, but here I can't even find a place to stretch my hand. It is possible to be freed from suffering while living at home; I ought to be a layman."
Vị ấy suy nghĩ: “Ôi, công việc này thật nặng nề! Ta xuất gia vì muốn thoát khỏi khổ đau, nhưng ở đây ta không thấy chỗ nào để vươn tay ra cả. Có thể thoát khổ ngay cả khi ở nhà. Ta nên trở thành cư sĩ thì hơn.”
So tato paṭṭhāya ukkaṇṭhito anabhirato dvattiṃsākāre sajjhāyaṃ na karoti, uddesaṃ na gaṇhāti, kiso lūkho dhamanisanthatagatto ālassiyābhibhūto kacchuparikiṇṇo ahosi.
From that time on, he became discontent and unhappy. He did not recite the thirty-two bodily parts, nor did he learn the designated texts. He became lean, withered, with his body covered in a network of veins, overwhelmed by laziness, and afflicted with scabies.
Từ đó trở đi, vị ấy trở nên chán nản, không hoan hỷ, không tụng đọc 32 thể trược, không thọ trì giáo lý. Vị ấy trở nên gầy gò, khô khan, thân thể đầy gân guốc, bị sự lười biếng chế ngự, và bị ghẻ lở khắp người.
Atha naṃ daharasāmaṇerā, ‘‘āvuso, kiṃ tvaṃ ṭhitaṭṭhāne ṭhitova nisinnaṭṭhāne nisinnova ahosi, paṇḍurogābhibhūto kiso lūkho dhamanisanthatagatto ālassiyābhibhūto kacchuparikiṇṇo, kiṃ te kata’’nti pucchiṃsu.
Then the young sāmaṇeras (novices) asked him, "Friend, why do you just stand where you stand and sit where you sit? You are afflicted with pallor, lean, withered, with your body covered in a network of veins, overwhelmed by laziness, and afflicted with scabies. What has happened to you?"
Bấy giờ, các Sa-di nhỏ hỏi vị ấy: “Này Hiền hữu, sao Hiền hữu cứ đứng mãi ở chỗ đứng, ngồi mãi ở chỗ ngồi vậy? Hiền hữu bị bệnh vàng da, gầy gò, khô khan, thân thể đầy gân guốc, bị sự lười biếng chế ngự, và bị ghẻ lở khắp người. Điều gì đã xảy ra với Hiền hữu vậy?”
‘‘Ukkaṇṭhitomhi, āvuso’’ti.
"Friends, I am discontent," he replied.
“Này các Hiền hữu, tôi chán nản rồi,” vị ấy nói.
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?" they asked.
“Vì lý do gì?”
So taṃ pavattiṃ ārocesi.
He related the whole story.
Vị ấy kể lại câu chuyện.
Te tassa ācariyupajjhāyānaṃ ācikkhiṃsu.
They told his ācariya and upajjhāya.
Các Sa-di đó đã báo cáo cho thầy giáo thọ và thầy y chỉ của vị ấy.
Ācariyupajjhāyā taṃ ādāya satthu santikaṃ agamaṃsu.
The ācariya and upajjhāya took him and went to the Teacher.
Thầy giáo thọ và thầy y chỉ đưa vị ấy đến gặp Đức Bổn Sư.
Satthā ‘‘kiṃ, bhikkhave, āgatatthā’’ti āha.
The Teacher asked, "Monks, why have you come?"
Đức Bổn Sư hỏi: “Này các Tỳ-khưu, các ông đến đây làm gì?”
‘‘Bhante, ayaṃ bhikkhu tumhākaṃ sāsane ukkaṇṭhito’’ti.
"Venerable sir, this monk is discontent in your dispensation."
“Bạch Thế Tôn, vị Tỳ-khưu này đã chán nản trong giáo pháp của Ngài.”
‘‘Evaṃ kira bhikkhū’’ti.
"Is that so, monk?"
“Này Tỳ-khưu, có phải vậy không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
"Yes, venerable sir," he replied.
“Vâng, bạch Thế Tôn,” vị ấy đáp.
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Ahaṃ, bhante, dukkhā muccitukāmova pabbajito, tassa me ācariyo abhidhammakathaṃ kathesi, upajjhāyo vinayakathaṃ kathesi, svāhaṃ ‘idha me hatthapasāraṇaṭṭhānampi natthi, gihinā hutvā sakkā dukkhā muccituṃ, gihi bhavissāmī’ti sanniṭṭhānamakāsiṃ, bhante’’ti.
"Venerable sir, I became a monk solely because I desired to be freed from suffering. My ācariya spoke to me about Abhidhamma and my upajjhāya spoke about Vinaya. I decided, 'Here there is no place for me to stretch my hand. It is possible to be freed from suffering while being a layman; I will become a layman, venerable sir.'"
“Bạch Thế Tôn, con đã xuất gia vì muốn thoát khỏi khổ đau. Thầy giáo thọ của con đã giảng về Abhidhamma, thầy y chỉ của con đã giảng về Vinaya. Con đã quyết định rằng ‘ở đây con không có chỗ nào để vươn tay ra, có thể thoát khổ khi làm cư sĩ, con sẽ trở thành cư sĩ,’ bạch Thế Tôn.”
‘‘Sace tvaṃ, bhikkhu, ekameva rakkhituṃ sakkhissasi, avasesānaṃ rakkhanakiccaṃ natthī’’ti.
"Monk, if you can protect just one thing, there is no need to protect the rest."
“Này Tỳ-khưu, nếu con có thể bảo vệ chỉ một điều, thì không cần phải bảo vệ những điều còn lại.”
‘‘Kiṃ, bhante’’ti?
"What is that, venerable sir?"
“Điều gì vậy, bạch Thế Tôn?”
‘‘Tava cittameva rakkhituṃ sakkhissasī’’ti.
"If you can protect your own mind."
“Con có thể bảo vệ tâm của con không?”
‘‘Sakkhissāmi, bhante’’ti.
"I can, venerable sir," he replied.
“Con có thể, bạch Thế Tôn,” vị ấy đáp.
‘‘Tena hi attano cittameva rakkhāhi, sakkā dukkhā muccitu’’nti imaṃ ovādaṃ datvā imaṃ gāthamāha –
Then, giving this advice, "Then protect your own mind; it is possible to be freed from suffering," the Teacher uttered this verse:
“Vậy thì, hãy bảo vệ tâm của con. Có thể thoát khỏi khổ đau.” Sau khi ban lời khuyên này, Ngài đã nói bài kệ sau:
Tattha sududdasanti suṭṭhu duddasaṃ.
Therein, sududdasaṃ means very hard to see.
Trong đó, sududdasaṃ có nghĩa là rất khó thấy.
Sunipuṇanti suṭṭhu nipuṇaṃ paramasaṇhaṃ.
Sunipuṇaṃ means exceedingly subtle, extremely delicate.
Sunipuṇaṃ có nghĩa là rất vi tế, cực kỳ tinh vi.
Yatthakāmanipātinanti jātiādīni anoloketvā labhitabbālabhitabbayuttāyuttaṭṭhānesu yattha katthaci nipatanasīlaṃ.
Yatthakāmanipātinaṃ means accustomed to falling anywhere, without regard for class, or what is obtainable or unobtainable, proper or improper.
Yatthakāmanipātinaṃ có nghĩa là có thói quen rơi vào bất cứ nơi nào, không xét đến chủng tộc hay những điều tương tự, không xét đến những nơi đáng được hay không đáng được, phù hợp hay không phù hợp.
Cittaṃ rakkhetha medhāvīti andhabālo dummedho attano cittaṃ rakkhituṃ samattho nāma natthi, cittavasiko hutvā anayabyasanaṃ pāpuṇāti.
Cittaṃ rakkhetha medhāvī means: A blind fool, an ignorant person, is not capable of guarding his own mind; becoming subject to the mind, he falls into ruin and misfortune.
Cittaṃ rakkhetha medhāvī có nghĩa là kẻ phàm phu ngu dốt, không có trí tuệ, không thể bảo vệ tâm của mình, và vì bị tâm chi phối nên phải chịu hoạn nạn và tai ương.
Medhāvī pana paṇḍitova cittaṃ rakkhituṃ sakkoti, tasmā tvampi cittameva gopehi.
However, only a wise and intelligent person can guard the mind. Therefore, you too should protect your mind.
Nhưng người trí, người có trí tuệ, mới có thể bảo vệ tâm. Vì vậy, con cũng hãy bảo vệ tâm của mình.
Idañhi cittaṃ guttaṃ sukhāvahaṃ maggaphalanibbānasukhāni āvahatīti.
For this guarded mind brings happiness; it brings the happiness of the path, fruits, and Nibbāna.
Vì cittaṃ guttaṃ sukhāvahaṃ (tâm được bảo vệ mang lại an lạc), nó mang lại hạnh phúc của đạo, quả và Niết-bàn.
Sāvatthiyaṃ kireko kulaputto satthu dhammadesanaṃ sutvā nikkhamitvā pabbajito laddhūpasampado saṅgharakkhitatthero nāma hutvā katipāheneva arahattaṃ pāpuṇi.
It is said that in Sāvatthī, a certain young man of good family, having heard the Teacher's Dharma discourse, left home and became a monk. Having received higher ordination, he became known as Elder Saṅgharakkhita and attained Arahantship within a few days.
Nghe nói, tại Xá-vệ có một thiện nam tử sau khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, đã xuất gia, thọ Cụ túc giới, trở thành Trưởng lão Saṅgharakkhita, và chỉ trong vài ngày đã chứng đắc A-la-hán.
Tassa kaniṭṭhabhaginī puttaṃ labhitvā therassa nāmaṃ akāsi.
His younger sister had a son and named him after the elder.
Em gái của vị ấy sinh con và đặt tên theo tên của vị Trưởng lão.
So bhāgineyyasaṅgharakkhito nāma hutvā vayappatto therasseva santike pabbajitvā laddhūpasampado aññatarasmiṃ gāmakārāme vassaṃ upagantvā, ‘‘ekaṃ sattahatthaṃ, ekaṃ aṭṭhahattha’’nti dve vassāvāsikasāṭake labhitvā aṭṭhahatthaṃ ‘‘upajjhāyassa me bhavissatī’’ti sallakkhetvā ‘‘sattahatthaṃ mayhaṃ bhavissatī’’ti cintetvā vuṭṭhavasso ‘‘upajjhāyaṃ passissāmī’’ti āgacchanto antarāmagge piṇḍāya caranto āgantvā there vihāraṃ anāgateyeva vihāraṃ pavisitvā therassa divāṭṭhānaṃ sammajjitvā pādodakaṃ upaṭṭhapetvā āsanaṃ paññapetvā āgamanamaggaṃ olokento nisīdi.
That nephew, named Bhāgineyyasaṅgharakkhita, having reached maturity, went forth into homelessness under the elder himself. After receiving higher ordination, he observed the Rains-residence in a certain village monastery. He received two Rains-residence robes, one seven cubits long and one eight cubits long. He thought, "The eight-cubit robe will be for my preceptor, and the seven-cubit robe will be for me." Having completed the Rains, he set out, thinking, "I will see my preceptor." While traveling on the road and going for alms, he arrived at the monastery before the elder. He entered the monastery, swept the elder's day-residence, prepared water for washing feet, arranged a seat, and sat down watching the road for his arrival.
Vị cháu trai đó tên là Saṅgharakkhita, khi đến tuổi trưởng thành, đã xuất gia dưới sự hướng dẫn của chính vị Trưởng lão và thọ Cụ túc giới. Sau đó, vị ấy đã an cư mùa mưa tại một ngôi làng tự viện nào đó, và nhận được hai tấm y an cư mùa mưa: một tấm dài bảy cubit và một tấm dài tám cubit. Vị ấy nghĩ tấm dài tám cubit sẽ dành cho thầy y chỉ của mình, và tấm dài bảy cubit sẽ là của mình. Sau khi kết thúc mùa mưa, vị ấy nghĩ: “Mình sẽ đi thăm thầy y chỉ,” và trên đường đi, vị ấy đã khất thực. Khi đến nơi, vị ấy vào tịnh xá trước khi Trưởng lão đến, quét dọn chỗ nghỉ ban ngày của Trưởng lão, chuẩn bị nước rửa chân, sắp đặt chỗ ngồi, rồi ngồi đợi trên đường Trưởng lão sẽ đến.
Athassāgamanabhāvaṃ disvā paccuggamanaṃ katvā pattacīvaraṃ paṭiggahetvā, ‘‘nisīdatha, bhante’’ti theraṃ nisīdāpetvā tālavaṇṭaṃ ādāya bījitvā pānīyaṃ datvā pāde dhovitvā taṃ sāṭakaṃ ānetvā pādamūle ṭhapetvā, ‘‘bhante, imaṃ paribhuñjathā’’ti vatvā bījayamāno aṭṭhāsi.
Then, seeing the elder's arrival, he went to meet him, received his bowl and robe, and saying, "Please be seated, venerable sir," he made the elder sit down. Taking a palm-leaf fan, he fanned him, offered drinking water, washed his feet, brought that robe, placed it at his feet, and said, "Venerable sir, please use this." He stood fanning him.
Khi thấy Trưởng lão đến, vị ấy ra đón, nhận bát và y, rồi nói: “Bạch Đại đức, xin hãy an tọa.” Sau khi mời Trưởng lão ngồi, vị ấy cầm quạt lá, quạt mát, dâng nước uống, rửa chân cho Trưởng lão, rồi mang tấm y kia đến đặt dưới chân Trưởng lão và nói: “Bạch Đại đức, xin hãy dùng tấm y này.” Vị ấy đứng quạt mát.
Evaṃ so bījayamāno ṭhitova cintesi – ‘‘ahaṃ therassa gihikāle bhāgineyyo, pabbajitakāle saddhivihāriko, evampi mayā saddhiṃ upajjhāyo paribhogaṃ na kattukāmo.
Thus, fanning himself, he thought, "I am the elder's nephew when he was a layman, and his co-resident when he became a bhikkhu. Even so, my preceptor does not wish to associate with me.
Đang đứng quạt như vậy, vị ấy suy nghĩ: "Ta là cháu của trưởng lão khi còn là cư sĩ, là đệ tử cùng ở chung khi đã xuất gia, thế mà thầy tế độ cũng không muốn cùng ta thọ dụng.
Imasmiṃ mayā saddhiṃ paribhogaṃ akaronte kiṃ me samaṇabhāvena, gihi bhavissāmī’’ti.
If he does not associate with me, what benefit is there in my being a recluse? I will become a layman."
Nếu ngài không cùng ta thọ dụng vật này, thì đời sống sa-môn của ta còn có ích gì, ta sẽ làm người thế tục."
Athassa etadahosi – ‘‘dussaṇṭhāpito gharāvāso, kiṃ nu kho katvā gihibhūto jīvissāmī’’ti.
Then it occurred to him, "My household life is difficult to establish. What shall I do as a layman to earn a living?"
Rồi vị ấy lại nghĩ: "Đời sống gia đình thật khó duy trì, ta phải làm gì để sống khi trở thành người thế tục đây?"
Tato cintesi – ‘‘aṭṭhahatthasāṭakaṃ vikkiṇitvā ekaṃ eḷikaṃ gaṇhissāmi, eḷikā nāma khippaṃ vijāyati, svāhaṃ vijātaṃ vijātaṃ vikkiṇitvā mūlaṃ karissāmi, mūle bahū katvā ekaṃ pajāpatiṃ ānessāmi, sā ekaṃ puttaṃ vijāyissati.
Then he thought, "I will sell this eight-cubit cloth and buy a ewe. Ewes give birth quickly. I will sell each offspring and make capital. Having made much capital, I will bring a wife. She will give birth to a son.
Sau đó, vị ấy suy nghĩ: "Ta sẽ bán tấm sāṭaka tám gang tay này để mua một con cừu cái. Cừu cái sinh sản rất nhanh. Ta sẽ bán những con cừu con sinh ra để làm vốn. Khi có nhiều vốn, ta sẽ cưới một người vợ. Nàng sẽ sinh cho ta một đứa con trai.
Athassa mama mātulassa nāmaṃ katvā cūḷayānake nisīdāpetvā mama puttañca bhariyañca ādāya mātulaṃ vandituṃ āgamissāmi, āgacchante antarāmagge mama bhariyaṃ evaṃ vakkhāmi – ‘ānehi tāva me puttaṃ vahissāmina’nti.
Then, having named the child after my uncle, and having seated him in a small cart, I will take my son and wife and come to pay respects to my uncle. As we are coming, on the way, I will say to my wife, ‘Bring me my son for a while; I will carry him.’
Ta sẽ đặt tên con theo tên cậu của ta, cho nó ngồi trên một chiếc xe nhỏ, rồi cùng vợ con đến thăm cậu. Trên đường đi, ta sẽ nói với vợ: 'Đưa con đây cho ta bế một lát.'
Sā ‘kiṃ te puttena, ehi, imaṃ yānakaṃ pājehī’ti vatvā puttaṃ gahetvā, ‘ahaṃ nessāmi na’nti netvā sandhāretuṃ asakkontī cakkapathe chaḍḍessati.
She will say, ‘What good is your son to you? Come, drive this cart!’ and taking the son, she will say, ‘I will carry him,’ and having carried him, being unable to hold him securely, she will drop him on the cart track.
Nàng sẽ nói: 'Anh cần gì đến con, lại đây lái chiếc xe này đi,' rồi bế con và nói: 'Để em bế cho,' nhưng không giữ nổi, nàng sẽ làm rơi con xuống đường xe.
Athassa sarīraṃ abhiruhitvā cakkaṃ gamissati, atha naṃ ‘tvaṃ mama puttaṃ neva mayhaṃ adāsi, naṃ sandhāretuṃ nāsakkhi nāsitosmi tayā’ti vatvā patodayaṭṭhiyā piṭṭhiyaṃ paharissāmī’’ti.
Then the wheel will roll over his body. Then I will say to her, ‘You neither gave me my son nor were you able to hold him securely; I am ruined by you!’ and I will strike her on the back with the goad-stick.”
Bánh xe sẽ lăn qua người nó. Lúc đó, ta sẽ nói với nàng: 'Nàng đã không đưa con cho ta, lại không giữ nổi nó, nàng đã hại ta rồi,' rồi ta sẽ dùng roi bò đánh vào lưng nàng."
Atha naṃ daharā ca sāmaṇerā ca anubandhitvā ādāya satthu santikaṃ agamaṃsu.
Then young monks and novices pursued him, caught him, and brought him to the Teacher.
Khi ấy, các vị tỳ-khưu trẻ và các vị sa-di đuổi theo, bắt vị ấy lại và đưa đến trước mặt Đức Thế Tôn.
Satthā te bhikkhū disvāva ‘‘kiṃ, bhikkhave, āgatattha, eko vo bhikkhu laddho’’ti pucchi.
The Teacher, seeing those monks, asked, “Monks, why have you come? Have you found a monk?”
Đức Thế Tôn vừa thấy các vị tỳ-khưu ấy liền hỏi: "Này các tỳ-khưu, tại sao các ngươi lại đến đây, có phải các ngươi đã bắt được một vị tỳ-khưu không?"
‘‘Āma, bhante, imaṃ daharaṃ ukkaṇṭhitvā palāyantaṃ gahetvā tumhākaṃ santikaṃ āgatamhā’’ti.
“Yes, Venerable Sir, we caught this young monk who was discontented and fleeing, and we have come to you.”
"Bạch Thế Tôn, đúng vậy, chúng con đã bắt vị tỳ-khưu trẻ này khi đang chán nản bỏ đi và đưa đến trước mặt ngài."
‘‘Evaṃ kira bhikkhū’’ti?
“Is that so, monks?”
"Có phải vậy không, này các tỳ-khưu?"
‘‘Āma, bhante’’ti.
“Yes, Venerable Sir.”
"Bạch Thế Tôn, đúng vậy."
‘‘Kimatthaṃ te bhikkhu evaṃ bhāriyaṃ kammaṃ kataṃ, nanu tvaṃ āraddhavīriyassa ekassa buddhassa putto, mādisassa nāma buddhassa sāsane pabbajitvā attānaṃ dametvā sotāpannoti vā sakadāgāmīti vā anāgāmīti vā arahāti vā vadāpetuṃ nāsakkhi, kimatthaṃ evaṃ bhāriyaṃ kammamakāsī’’ti?
“Monk, why did you commit such a grave act? Are you not the son of a Buddha who has aroused energy? Having gone forth in the Dispensation of a Buddha like me, were you unable to tame yourself and be called a Sotāpanna, or a Sakadāgāmī, or an Anāgāmī, or an Arahant? Why did you commit such a grave act?”
"Này tỳ-khưu, tại sao ngươi lại làm một việc nặng nề như vậy? Chẳng phải ngươi là con của một vị Phật đã khởi sự tinh tấn sao? Đã xuất gia trong giáo pháp của một vị Phật như ta mà không thể tự điều phục mình để được gọi là bậc Dự lưu, hay Nhất lai, hay Bất lai, hay A-la-hán, tại sao ngươi lại làm một việc nặng nề như vậy?"
‘‘Ukkaṇṭhitosmi, bhante’’ti.
“I am discontented, Venerable Sir,” he replied.
"Bạch Thế Tôn, con đã chán nản."
‘‘Kiṃ kāraṇā ukkaṇṭhitosī’’ti?
“For what reason are you discontented?”
"Vì lý do gì mà ngươi chán nản?"
So evaṃ vassāvāsikasāṭakānaṃ laddhadivasato paṭṭhāya yāva therassa tālavaṇṭena pahārā sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocetvā, ‘‘iminā kāraṇena palātosmi, bhante’’ti āha.
He then recounted the entire incident, from the day he received the Vassa robes up to striking the Elder with the palm-leaf fan, and said, “For this reason, Venerable Sir, I fled.”
Vị ấy bèn kể lại toàn bộ sự việc, từ ngày nhận được tấm vải an cư mùa mưa cho đến khi đánh vị trưởng lão bằng chiếc quạt lá cọ, và thưa: "Bạch Thế Tôn, vì lý do đó mà con đã bỏ đi."
Atha naṃ satthā ‘‘ehi bhikkhu, mā cintayi cittaṃ nāmetaṃ dūre hontampi ārammaṇaṃ sampaṭicchanakajātikaṃ, rāgadosamohabandhanā muccanatthāya vāyamituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Then the Teacher said to him, “Come, monk, do not worry. This mind, even when far away, is of a nature to grasp an object. It is fitting to strive for liberation from the bonds of greed, hatred, and delusion,” and he spoke this verse:
Khi ấy, Đức Thế Tôn bảo vị ấy: "Lại đây, này tỳ-khưu, đừng suy nghĩ nữa. Tâm này vốn có tính chất nắm bắt đối tượng dù ở xa. Cần phải cố gắng để giải thoát khỏi sự trói buộc của tham, sân, si," rồi ngài nói kệ này:
Tattha dūraṅgamanti cittassa hi makkaṭasuttamattakampi puratthimādidisābhāgena gamanāgamanaṃ nāma natthi, dūre santampi pana ārammaṇaṃ sampaṭicchatīti dūraṅgamaṃ nāma jātaṃ.
Here, far-ranging means that the mind does not actually go or come even a spider’s thread-length to the eastern or other directions; but because it grasps an object even when it is far away, it is called far-ranging. Furthermore, seven or eight thoughts, bound together like the core of a lotus, are not capable of arising simultaneously. At the time of arising, only one thought arises; when that ceases, again only one arises. Thus, it is called solitary. The mind has no bodily form or distinctions of color like blue, etc., thus it is called bodiless. The cave is the cave of the four great elements, and this mind functions dependent on the heart-base; thus, it is called dwelling in a cave. Those who will restrain the mind means any men or women, householders or renunciants, who, by not allowing unarisen defilements to arise, and by abandoning defilements that have arisen through forgetfulness, will make the mind restrained and undistracted. Will be freed from the bonds of Māra means all those individuals who restrain the mind will be freed from the saṃsāric cycle of the three planes of existence, which is called the bond of Māra, due to the absence of the bonds of defilements.
Trong đó, dūraṅgamanti: tâm không hề có sự đi hay đến theo các phương hướng như phương đông, dù chỉ bằng một sợi tơ nhện, nhưng nó có thể nắm bắt đối tượng dù ở xa, nên được gọi là đi xa.
Sattaṭṭhacittāni pana ekato kaṇṇikabaddhāni ekakkhaṇe uppajjituṃ samatthāni nāma natthi.
Furthermore, seven or eight thoughts, bound together like the core of a lotus, are not capable of arising simultaneously.
Bảy hay tám tâm không thể nào sanh khởi cùng lúc trong một khoảnh khắc, kết lại như nhụy sen.
Uppattikāle ekekameva cittaṃ uppajjati, tasmiṃ niruddhe puna ekekameva uppajjatīti ekacaraṃ nāma jātaṃ.
At the time of arising, only one thought arises; when that ceases, again only one arises. Thus, it is called solitary.
Vào lúc sanh khởi, chỉ có một tâm duy nhất sanh lên, khi tâm ấy diệt đi, lại có một tâm duy nhất khác sanh lên, nên được gọi là ekacaraṃ (đi một mình).
Cittassa sarīrasaṇṭhānaṃ vā nīlādippakāro vaṇṇabhedo vā natthīti asarīraṃ nāma jātaṃ.
The mind has no bodily form or distinctions of color like blue, etc., thus it is called bodiless.
Tâm không có hình dạng thân thể hay sự khác biệt về màu sắc như xanh, v.v., nên được gọi là asarīraṃ (không thân).
Guhā nāma catumahābhūtaguhā, idañca hadayarūpaṃ nissāya pavattatīti guhāsayaṃ nāma jātaṃ.
The cave is the cave of the four great elements, and this mind functions dependent on the heart-base; thus, it is called dwelling in a cave.
Hang ở đây là hang động của bốn đại chủng, và tâm này nương vào sắc ý vật mà hoạt động, nên được gọi là guhāsayaṃ (ẩn trong hang).
Ye cittanti ye keci purisā vā itthiyo vā gahaṭṭhā vā pabbajitā vā anuppajjanakakilesassa uppajjituṃ adentā satisammosena uppannakilesaṃ pajahantā cittaṃ saṃyamessanti saṃyataṃ avikkhittaṃ karissanti.
Those who will restrain the mind means any men or women, householders or renunciants, who, by not allowing unarisen defilements to arise, and by abandoning defilements that have arisen through forgetfulness, will make the mind restrained and undistracted.
Ye cittanti: bất kỳ ai, dù là nam hay nữ, tại gia hay xuất gia, không cho phiền não chưa sanh được sanh khởi, và từ bỏ phiền não đã sanh do thất niệm, sẽ saṃyamessanti cittaṃ (chế ngự tâm), làm cho tâm được chế ngự, không tán loạn.
Mokkhanti mārabandhanāti sabbete kilesabandhanābhāvena mārabandhanasaṅkhātā tebhūmakavaṭṭā muccissantīti.
Will be freed from the bonds of Māra means all those individuals who restrain the mind will be freed from the saṃsāric cycle of the three planes of existence, which is called the bond of Māra, due to the absence of the bonds of defilements.
Mokkhanti mārabandhanāti: tất cả những người ấy sẽ thoát khỏi vòng luân hồi trong ba cõi, được gọi là sự trói buộc của Ma (mārabandhana) do không còn sự trói buộc của phiền não.
Eko kira sāvatthivāsī kulaputto naṭṭhagoṇaṃ pariyesanto araññaṃ pavisitvā majjhanhike kāle goṇaṃ disvā goyūthe vissajjetvā, ‘‘avassaṃ ayyānaṃ santike āhāramattaṃ labhissāmī’’ti khuppipāsāpīḷito vihāraṃ pavisitvā bhikkhūnaṃ santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
It is said that a certain young man from Sāvatthī, searching for his lost ox, entered the forest. At midday, he saw the ox and released it into a herd of cattle. Thinking, "I will surely obtain some food from the venerable ones," he, tormented by hunger and thirst, entered the monastery, went to the bhikkhus, paid homage, and sat down to one side.
Tương truyền, một thiện gia nam tử ở Sāvatthi trong khi tìm kiếm con bò bị lạc đã đi vào rừng, vào giữa trưa, thấy con bò rồi thả nó vào đàn bò, bị đói khát hành hạ, nghĩ rằng: “Chắc chắn ta sẽ nhận được chút đồ ăn ở chỗ các ngài,” bèn đi vào tu viện, đến gần các vị tỳ-khưu, đảnh lễ rồi ngồi xuống một bên.
Tasmiṃ kho pana samaye bhikkhūnaṃ avakkārapātiyaṃ bhuttāvasesakaṃ bhattaṃ hoti, te taṃ chātakapīḷitaṃ disvā, ‘‘ito bhattaṃ gahetvā bhuñjāhī’’ti vadiṃsu.
Now, at that time, there was leftover rice in the bhikkhus' refuse bowl. Seeing him tormented by hunger, they said, "Take this rice and eat."
Vào lúc ấy, trong bát đựng đồ thừa của các vị tỳ-khưu có cơm còn lại sau khi đã dùng, các vị ấy thấy người kia bị đói khát hành hạ, bèn nói: “Hãy lấy cơm từ đây mà ăn.”
Buddhakāle ca pana anekasūpabyañjanaṃ bhattaṃ uppajjati, so tato yāpanamattaṃ gahetvā bhuñjitvā pānīyaṃ pivitvā hatthe dhovitvā bhikkhū vanditvā, ‘‘kiṃ, bhante, ajja, ayyā, nimantanaṭṭhānaṃ agamaṃsū’’ti pucchi.
In the Buddha's time, rice with many curries and sauces would arise. So, taking just enough to sustain himself from there, he ate, drank water, washed his hands, paid homage to the bhikkhus, and asked, "Bhante, did the venerable ones go to an invited meal today?"
Vào thời Đức Phật, vật thực có nhiều loại súp và cà ri thường phát sanh, người ấy lấy từ đó một lượng vừa đủ để duy trì mạng sống, ăn xong, uống nước, rửa tay, đảnh lễ các vị tỳ-khưu rồi hỏi: “Bạch các ngài, hôm nay các ngài có đi đến nơi nào thọ trai không?”
‘‘Natthi, upāsaka, bhikkhū imināva nīhārena nibaddhaṃ labhantī’’ti.
"No, lay follower, the bhikkhus regularly receive offerings in this manner."
“Thưa cư sĩ, không có, các vị tỳ-khưu thường xuyên nhận được vật thực theo cách này.”
So ‘‘mayaṃ uṭṭhāya samuṭṭhāya rattindivaṃ nibaddhaṃ kammaṃ karontāpi evaṃ madhurabyañjanaṃ bhattaṃ na labhāma, ime kira nibaddhaṃ bhuñjanti, kiṃ me gihibhāvena, bhikkhu bhavissāmī’’ti cintetvā bhikkhū upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāci.
He thought, "Even though we exert ourselves day and night doing constant work, we do not obtain such delicious food with good curries. These venerable ones, it is said, eat regularly. What is the use of my householder's life? I will become a bhikkhu." Having thought thus, he approached the bhikkhus and requested ordination.
Người ấy suy nghĩ: “Chúng ta dù siêng năng làm việc suốt ngày đêm cũng không có được bữa ăn với cà ri ngon như thế này, còn các vị này lại được ăn thường xuyên, đời sống tại gia của ta có ích gì, ta sẽ trở thành tỳ-khưu.” Suy nghĩ xong, người ấy đến gần các vị tỳ-khưu và xin xuất gia.
Atha naṃ bhikkhū ‘‘sādhu upāsakā’’ti pabbājesuṃ.
Then the bhikkhus, saying, "Good, lay follower," ordained him.
Bấy giờ, các vị tỳ-khưu nói: “Lành thay, thưa cư sĩ,” rồi cho người ấy xuất gia.
So laddhūpasampado sabbappakāraṃ vattapaṭivattaṃ akāsi.
Having received the higher ordination, he performed all kinds of duties, both major and minor.
Sau khi đã thọ cụ túc giới, vị ấy đã thực hành tất cả các loại bổn phận lớn nhỏ.
So buddhānaṃ uppannena lābhasakkārena katipāhaccayena thūlasarīro ahosi.
Due to the gains and honor that arose for the Buddhas, he became stout-bodied after a few days.
Nhờ vào lợi lộc và sự tôn kính phát sanh cho các vị đệ tử của Đức Phật, sau vài ngày, vị ấy trở nên to béo.
Tato cintesi – ‘‘kiṃ me bhikkhāya caritvā jīvitena, gihī bhavissāmī’’ti.
Thereupon he thought, "What is the use of my living by going on alms round? I will become a householder."
Từ đó, vị ấy suy nghĩ: “Sống bằng cách đi khất thực có ích gì cho ta, ta sẽ trở về đời sống tại gia.”
So vibbhamitvā gehaṃ pāvisi.
He disrobed and entered his home.
Sau khi hoàn tục, vị ấy trở về nhà.
Tassa gehe kammaṃ karontassa katipāheneva sarīraṃ milāyi.
As he performed work in his own house, his body withered in just a few days.
Khi làm việc ở nhà, chỉ sau vài ngày, thân thể của người ấy trở nên gầy gò.
Tato ‘‘kiṃ me iminā dukkhena, samaṇo bhavissāmī’’ti cintetvā puna gantvā pabbaji.
Thereupon, he thought, "What good is this suffering to me? I will become a recluse," and going forth again, he was ordained.
Từ đó, người ấy suy nghĩ: “Khổ sở thế này có ích gì cho ta, ta sẽ trở thành sa-môn,” rồi lại ra đi và xuất gia.
So katipāhaṃ vītināmetvā puna ukkaṇṭhitvā vibbhami, pabbajitakāle pana bhikkhūnaṃ upakārako hoti.
After a few days, he again became discontented and disrobed; but when he was ordained, he was helpful to the bhikkhus.
Vị ấy, sau khi trải qua vài ngày, lại chán nản rồi hoàn tục. Nhưng khi còn xuất gia, vị ấy rất hữu ích cho các Tỳ-khưu.
So katipāheneva punapi ukkaṇṭhitvā, ‘‘kiṃ me gihibhāvena, pabbajissāmī’’ti gantvā bhikkhū vanditvā pabbajjaṃ yāci.
In a few days, he again became discontented and, thinking, "What good is householder life to me? I will go forth," he went and, paying homage to the bhikkhus, requested ordination.
Vị ấy, chỉ sau vài ngày, lại chán nản, nghĩ rằng: “Ta làm cư sĩ có ích gì? Ta sẽ xuất gia!” rồi đi đến đảnh lễ các Tỳ-khưu và xin xuất gia.
Atha naṃ bhikkhū upakāravasena puna pabbājayiṃsu.
Then the bhikkhus, out of kindness, ordained him again.
Bấy giờ, các Tỳ-khưu lại cho vị ấy xuất gia vì lòng giúp đỡ.
Evaṃ so iminā niyāmeneva chakkhattuṃ pabbajitvā uppabbajito.
Thus, in this very manner, he was ordained and disrobed six times.
Cứ như thế, vị ấy đã xuất gia rồi hoàn tục sáu lần theo cách này.
Tassa bhikkhū ‘‘esa cittavasiko hutvā vicaratī’’ti cittahatthattheroti nāmaṃ kariṃsu.
The bhikkhus named him Thera Cittahattha (Thera whose mind is seized) thinking, "This one wanders controlled by his mind."
Các Tỳ-khưu đặt tên cho vị ấy là Trưởng lão Cittahattha (Cittavasika) vì vị ấy sống theo ý muốn của tâm mình.
Tassevaṃ aparāparaṃ vicarantasseva bhariyā gabbhinī ahosi.
While he was thus wandering back and forth, his wife became pregnant.
Trong khi vị ấy cứ đi đi lại lại như vậy, vợ của vị ấy đã mang thai.
So sattame vāre araññato kasibhaṇḍamādāya gehaṃ gantvā bhaṇḍakaṃ ṭhapetvā ‘‘attano kāsāvaṃ gaṇhissāmī’’ti gabbhaṃ pāvisi.
On the seventh occasion, he took his farming tools from the forest, went home, put them down, and entered his room to take his robe.
Lần thứ bảy, vị ấy từ rừng mang dụng cụ làm ruộng về nhà, đặt dụng cụ xuống rồi vào phòng với ý định “Ta sẽ lấy y ca-sa của mình”.
Tasmiṃ khaṇe tassa bhariyā nipajjitvā niddāyati.
At that moment, his wife was lying down and asleep.
Ngay lúc đó, vợ của vị ấy đang nằm ngủ.
Tassā nivatthasāṭako apagato hoti, mukhato ca lālā paggharati, nāsā ghuraghurāyati, mukhaṃ vivaṭṭaṃ, dantaṃ ghaṃsati, sā tassa uddhumātakasarīraṃ viya upaṭṭhāsi.
Her lower garment had slipped off, saliva was flowing from her mouth, her nose was snoring, her mouth was agape, and she was grinding her teeth; she appeared to him like a bloated corpse.
Chiếc áo váy của nàng đã tuột ra, nước dãi chảy ra từ miệng, mũi thở khò khè, miệng há hốc, răng nghiến ken két; nàng trông giống như một cái xác sưng phồng.
So ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ ida’’nti saññaṃ labhitvā, ‘‘ahaṃ ettakaṃ kālaṃ pabbajitvā imaṃ nissāya bhikkhubhāve saṇṭhātuṃ nāsakkhi’’nti kāsāyakoṭiyaṃ gahetvā udare bandhitvā gehā nikkhami.
He perceived "This is impermanent, suffering," and thinking, "For so long I have been ordained and yet could not remain in the state of a bhikkhu because of her," he took a corner of his robe, tied it around his waist, and exited the house.
Vị ấy nhận thức được “Thân này là vô thường, khổ đau” rồi nghĩ: “Ta đã xuất gia bao lâu nay nhưng không thể giữ được đời sống Tỳ-khưu vì người này”, bèn nắm lấy vạt y ca-sa, buộc vào bụng rồi rời khỏi nhà.
Athassa anantaragehe ṭhitā sassu taṃ tathā gacchantaṃ disvā, ‘‘ayaṃ paṭiukkaṇṭhito bhavissati, idāneva araññato āgantvā kāsāvaṃ udare bandhitvāva gehā nikkhanto vihārābhimukho gacchati, kiṃ nu kho’’ti gehaṃ pavisitvā niddāyamānaṃ dhītaraṃ passitvā ‘‘imaṃ disvā so vippaṭisārī hutvā gato’’ti ñatvā dhītaraṃ paharitvā ‘‘uṭṭhehi kāḷakaṇṇi, sāmiko te taṃ niddāyamānaṃ disvā vippaṭisārī hutvā gato, natthi so ito paṭṭhāya tuyha’’nti āha.
His mother-in-law, who lived in the adjacent house, saw him going in that manner and thought, "He must have become discontented again. He has just come from the forest, tied his robe around his waist, and is leaving the house, heading towards the monastery. What could it be?" She entered the house, saw her daughter sleeping, and knowing, "He must have seen her and gone away regretting it," she struck her daughter and said, "Get up, you wretched woman! Your husband saw you sleeping and went away regretting it. He is no longer yours from now on."
Bấy giờ, mẹ vợ của vị ấy đang ở nhà bên cạnh, thấy vị ấy đi như vậy, liền nghĩ: “Chắc là nó lại chán nản rồi. Vừa từ rừng về, nó đã buộc y ca-sa vào bụng rồi đi thẳng về phía tu viện. Chuyện gì vậy nhỉ?” rồi vào nhà, thấy con gái đang ngủ, bà biết “Thấy con bé này mà nó hối hận rồi bỏ đi” bèn đánh con gái và nói: “Dậy đi, đồ xui xẻo! Chồng con thấy con ngủ mà hối hận bỏ đi rồi. Từ nay về sau, nó không còn là của con nữa.”
‘‘Apehi apehi, amma, kuto tassa gamanaṃ atthi, katipāheneva punāgamissatī’’ti āha.
"Go away, go away, Mother! How could he leave? He will return in a few days," she said.
Nàng nói: “Thôi đi, thôi đi mẹ ơi! Làm sao mà anh ấy đi được? Vài ngày nữa anh ấy sẽ quay lại thôi.”
Sopi ‘‘aniccaṃ dukkha’’nti vatvā gacchanto gacchantova sotāpattiphalaṃ pāpuṇi.
He, too, saying, "This is impermanent, suffering," attained the fruition of stream-entry as he went along.
Vị ấy vừa đi vừa nói “Vô thường, khổ đau” và cứ thế đạt được quả Dự Lưu.
So gantvā bhikkhū vanditvā pabbajjaṃ yāci.
He went and, paying homage to the bhikkhus, requested ordination.
Vị ấy đi đến đảnh lễ các Tỳ-khưu và xin xuất gia.
‘‘Na sakkhissāma maṃyaṃ taṃ pabbājetuṃ, kuto tuyhaṃ samaṇabhāvo, satthakanisānapāsāṇasadisaṃ tava sīsa’’nti.
"We cannot ordain you. How can you be a recluse? Your head is like a sharpening stone for a knife."
“Chúng tôi không thể cho ông xuất gia được. Làm sao ông có thể sống đời Sa-môn được? Đầu của ông cứng như đá mài dao vậy!”
‘‘Bhante, idāni maṃ anukampāya ekavāraṃ pabbājethā’’ti.
"Venerable Sirs, please ordain me just one more time out of compassion."
“Bạch chư Tôn giả, xin vì lòng từ bi mà cho con xuất gia một lần nữa.”
Te taṃ upakāravasena pabbājayiṃsu.
They, out of kindness, ordained him.
Các vị ấy bèn cho vị ấy xuất gia vì lòng giúp đỡ.
So katipāheneva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
In just a few days, he attained arahantship together with the analytical knowledges (paṭisambhidā).
Chỉ sau vài ngày, vị ấy đã đạt được A-la-hán quả cùng với các phân tích tuệ.
Tepi naṃ āhaṃsu – ‘‘āvuso cittahattha, tava gamanasamayaṃ tvameva jāneyyāsi, imasmiṃ vāre te cirāyita’’nti.
The bhikkhus said to him, "Friend Cittahattha, you alone would know the time of your departure; this time, you have delayed."
Các vị ấy nói với vị ấy: “Này Hiền giả Cittahattha, chỉ có ông mới biết thời điểm ông sẽ đi. Lần này ông đã ở lại lâu rồi đấy!”
‘‘Bhante, saṃsaggassa atthibhāvakāle gatamhā, so no saṃsaggo chinno, idāni agamanadhammā jātamhā’’ti.
"Venerable Sirs, we went when there was attachment; that attachment has been cut off for us. Now we have become those who do not go back."
“Bạch chư Tôn giả, chúng con đã đi khi còn có sự ràng buộc. Sự ràng buộc đó của chúng con đã bị cắt đứt rồi. Bây giờ chúng con đã trở thành những người không còn đi nữa.”
Bhikkhū satthu santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, ayaṃ bhikkhu amhehi evaṃ vutto evaṃ nāma kathesi, aññaṃ byākaroti, abhūtaṃ vadatī’’ti āhaṃsu.
The bhikkhus went to the Teacher and said, "Venerable Sir, this bhikkhu, being spoken to by us in this way, spoke such words; he proclaims something else, he speaks falsely."
Các Tỳ-khưu đến chỗ Đức Phật và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, Tỳ-khưu này đã nói với chúng con như vậy, đã nói một lời như thế, đã tuyên bố một điều khác, đã nói điều không có thật.”
Satthā ‘‘āma, bhikkhave, mama putto attano anavaṭṭhitacittakāle saddhammaṃ ajānanakāle gamanāgamanaṃ akāsi, idānissa puññañca pāpañca pahīna’’nti vatvā imā dve gāthā āha –
The Teacher said, "Indeed, bhikkhus, my son went back and forth when his mind was unstable, when he did not understand the Dhamma. Now, for him, both merit and demerit have been abandoned," and having said this, he uttered these two verses:
Đức Thế Tôn nói: “Đúng vậy, này các Tỳ-khưu, con của Ta đã đi đi lại lại khi tâm còn bất định, khi chưa hiểu rõ Chánh pháp. Bây giờ, phước và tội của vị ấy đã được đoạn trừ,” rồi Ngài nói hai bài kệ này:
Tattha anavaṭṭhitacittassāti cittaṃ nāmetaṃ kassaci nibaddhaṃ vā thāvaraṃ vā natthi.
Therein, anavaṭṭhitacittassa (for one whose mind is unstable): The mind, by nature, is not bound or firm for anyone.
Trong đó, anavaṭṭhitacittassa (người tâm bất định) nghĩa là tâm này không cố định hay vững chắc đối với bất kỳ ai.
Yo pana puggalo assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍaṃ viya ca thusarāsimhi koṭṭitakhāṇuko viya ca khallāṭasīse ṭhapitakadambapupphaṃ viya ca na katthaci saṇṭhāti, kadāci buddhasāvako hoti, kadāci ājīvako, kadāci nigaṇṭho, kadāci tāpaso.
A person who does not remain steady anywhere, like a gourd placed on a horse's back, or like a peg driven into a heap of chaff, or like a kadamba flower placed on a bald head—sometimes he is a disciple of the Buddha, sometimes an Ajivaka, sometimes a Nigaṇṭha, sometimes an ascetic.
Người nào không an trú ở bất cứ đâu, như quả bí ngô đặt trên lưng ngựa, như cọc gỗ đóng trong đống trấu, như hoa kadamba đặt trên đầu hói, đôi khi là đệ tử Phật, đôi khi là Ājīvaka, đôi khi là Ni-kiền-tử, đôi khi là đạo sĩ khổ hạnh.
Evarūpo puggalo anavaṭṭhitacitto nāma.
Such a person is called one with an unstable mind (anavaṭṭhitacitta).
Người như vậy được gọi là anavaṭṭhitacitta (tâm bất định).
Tassa anavaṭṭhitacittassa.
Thus, for one whose mind is unstable.
Đối với người có tâm bất định đó.
Saddhammaṃ avijānatoti sattatiṃsabodhipakkhiyadhammabhedaṃ imaṃ saddhammaṃ avijānantassa parittasaddhatāya vā uplavasaddhatāya vā pariplavapasādassa kāmāvacararūpāvacarādibhedā paññā na paripūrati.
Saddhammaṃ avijānato (who does not know the true Dhamma): For one who does not understand this true Dhamma, which consists of the thirty-seven factors of enlightenment (bodhipakkhiyadhammā), or for one whose faith is slight or superficial— pariplavapasādassa (for one whose faith is wavering)—wisdom (paññā), which is of various kinds such as that belonging to the sensual realm (kāmāvacara) or the fine-material realm (rūpāvacara), na paripūrati (does not become full).
Saddhammaṃ avijānato (không hiểu rõ Chánh pháp) nghĩa là đối với người không hiểu rõ Chánh pháp này, tức là ba mươi bảy pháp trợ Bồ-đề, hoặc do có ít niềm tin, hoặc do niềm tin nông cạn, pariplavapasādassa (niềm tin dao động) paññā na paripūrati (tuệ không được viên mãn) các loại như kāmāvacara, rūpāvacara, v.v.
Kāmāvacarāyapi aparipūrayamānāya kutova rūpāvacarārūpāvacaralokuttarapaññā paripūrissatīti dīpeti.
This signifies that if even wisdom pertaining to the sensual realm does not become full, how much less will wisdom pertaining to the fine-material realm, the immaterial realm (arūpāvacara), or the supramundane (lokuttara) become full?
Điều này cho thấy rằng nếu ngay cả tuệ kāmāvacara còn chưa viên mãn, thì làm sao tuệ rūpāvacara, arūpāvacara, và siêu thế có thể viên mãn được?
Anavassutacittassāti rāgena atintacittassa.
Anavassutacittassa (whose mind is unassailed by lust): This means for one whose mind is not drenched with lust (rāga).
Anavassutacittassa (tâm không bị nhiễm ô) nghĩa là tâm không bị tham ái làm cho ướt đẫm.
Ananvāhatacetasoti ‘‘āhatacitto khilajāto’’ti (dī. ni. 3.319; vibha. 941; ma. ni. 1.185) āgataṭṭhāne dosena cittassa pahatabhāvo vutto, idha pana dosena appaṭihatacittassāti attho.
Ananvāhatacetaso (whose thoughts are unsmitten by hatred): In passages like "āhatacitto khilajāto" (Dī. Ni. 3.319; Vibha. 941; Ma. Ni. 1.185), the mind's being struck by hatred (dosa) is mentioned; here, however, it means for one whose mind is not struck by hatred.
Ananvāhatacetaso (tâm không bị tác động) nghĩa là trong đoạn văn “āhatacitto khilajāto” (Dī. Ni. 3.319; Vibha. 941; Ma. Ni. 1.185), sự bị đả kích của tâm bởi sân được nói đến; còn ở đây, nghĩa là tâm không bị sân hận tác động.
Puññapāpapahīnassāti catutthamaggena pahīnapuññassa ceva pahīnapāpassa ca khīṇāsavassa.
Puññapāpapahīnassa (for one who has abandoned both merit and demerit): This refers to an Arahant (khīṇāsava) for whom both merit and demerit have been abandoned by the fourth path (arahattamagga).
Puññapāpapahīnassa (đã đoạn trừ phước và tội) nghĩa là đối với bậc A-la-hán, người đã đoạn trừ phước và tội bằng đạo thứ tư.
Natthi jāgarato bhayanti khīṇāsavassa jāgarantasseva abhayabhāvo kathito viya.
Natthi jāgarato bhaya (there is no fear for the awakened one): This is as if the fearlessness of an Arahant (khīṇāsava) is stated only for when they are awake.
Natthi jāgarato bhaya (người tỉnh thức không có sợ hãi) giống như nói rằng bậc A-la-hán không có sợ hãi ngay cả khi đang tỉnh thức.
So pana saddhādīhi pañcahi jāgaradhammehi samannāgatattā jāgaro nāma.
However, such an Arahant is called 'awakened' (jāgaro) because they are endowed with the five awakening qualities, such as faith (saddhā).
Vị ấy được gọi là người tỉnh thức (jāgaro) vì đã đầy đủ năm pháp tỉnh thức như tín (saddhā) v.v.
Tasmā tassa jāgarantassāpi ajāgarantassāpi kilesabhayaṃ natthi kilesānaṃ apacchāvattanato.
Therefore, for such a person, whether awake or not, there is no fear of defilements, because the defilements do not turn back.
Do đó, dù vị ấy đang tỉnh thức hay không tỉnh thức, không có sự sợ hãi phiền não nào đối với vị ấy, vì các phiền não không còn quay trở lại nữa.
Na hi taṃ kilesā anubandhanti tena tena maggena pahīnānaṃ kilesānaṃ puna anupagamanato.
Indeed, defilements do not follow them, because those defilements abandoned by this and that path do not return again.
Các phiền não không đeo bám vị ấy, vì những phiền não đã được đoạn trừ bằng con đường đó sẽ không bao giờ xuất hiện trở lại.
Tenevāha – ‘‘sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati, sakadāgāmianāgāmiarahattamaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatī’’ti (cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 27).
Thus it is said: "Those defilements that are abandoned by the path of stream-entry, one does not return to those defilements, nor go back to them, nor come back to them. Those defilements that are abandoned by the paths of once-returning, non-returning, and arahantship, one does not return to those defilements, nor go back to them, nor come back to them."
Chính vì thế mà có lời dạy: “Những phiền não nào đã được đoạn trừ bằng đạo Dự Lưu, thì vị Dự Lưu không còn quay lại, không còn lặp lại, không còn trở lại với những phiền não đó. Những phiền não nào đã được đoạn trừ bằng đạo Nhất Lai, Bất Hoàn, A-la-hán, thì vị đó không còn quay lại, không còn lặp lại, không còn trở lại với những phiền não đó” (Cūḷani. Mettagūmāṇavapucchāniddesa 27).
Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘bhāriyā vatime, āvuso, kilesā nāma, evarūpassa arahattassa upanissāyasampanno kulaputto kilesehi āloḷito sattavāre gihī hutvā sattavāre pabbajito’’ti.
Then, one day, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Indeed, friends, these defilements are serious! A young man of good family, endowed with the prerequisite for such arahantship, was agitated by defilements and became a householder seven times and was ordained seven times."
Rồi một hôm, các Tỳ-khưu khởi lên cuộc đàm luận trong pháp đường: “Này chư Hiền giả, quả thật các phiền não thật là nặng nề! Một thiện nam tử có đủ duyên lành để đạt A-la-hán quả như vậy mà bị phiền não quấy nhiễu, đã bảy lần hoàn tục và bảy lần xuất gia.”
Satthā tesaṃ taṃ kathāpavattiṃ sutvā taṅkhaṇānurūpena gamanena dhammasabhaṃ gantvā buddhāsane nisinno ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā, ‘‘imāya nāmā’’ti vutte evameva, bhikkhave, kilesā nāma bhāriyā, sace ete rūpino hutvā katthaci pakkhipituṃ sakkā bhaveyyuṃ, cakkavāḷaṃ atisambādhaṃ, brahmaloko atinīcakoti okāso nesaṃ na bhaveyya, mādisampi nāmete paññāsampannaṃ purisājāneyyaṃ āloḷenti, avasesesu kā kathā?
The Teacher, hearing the course of their discussion, went to the Dhamma hall in a manner appropriate to the moment, sat on the Buddha-seat, and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your present assembly?" When they replied, "It is this," he said, "Indeed, bhikkhus, defilements are serious! If these were endowed with form and could be put into something, the Cakkavāḷa would be too crowded, the Brahma world too low, and there would be no space for them. Even a superior man like me, endowed with wisdom, is agitated by them. What then of others?"
Đức Thế Tôn nghe câu chuyện đó, liền đi đến pháp đường một cách phù hợp với lúc đó, ngồi trên Phật tòa và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì vậy?” Khi được thưa: “Về chuyện này, bạch Đức Thế Tôn,” Ngài nói: “Đúng vậy, này các Tỳ-khưu, các phiền não thật là nặng nề. Nếu chúng có hình tướng và có thể chứa vào đâu đó, thì vũ trụ sẽ trở nên quá chật hẹp, cõi Phạm thiên sẽ quá thấp, không còn chỗ cho chúng nữa. Ngay cả một bậc trượng phu có đầy đủ trí tuệ như Ta mà chúng còn quấy nhiễu, huống chi những người khác thì nói làm gì?
‘‘Ahañhi aḍḍhanāḷimattaṃ varakacorakaṃ kuṇṭhakudālañca nissāya cha vāre pabbajitvā uppabbajitapubbo’’ti.
"Indeed, I, relying on half a nāḷi of varakacoraka and a blunt hoe, have gone forth and disrobed six times before."
Ta đã từng xuất gia rồi hoàn tục sáu lần vì một nửa đấu hạt kê và một cái cuốc cùn.”
‘‘Kadā, bhante, kadā sugatā’’ti?
"When, Bhante? When, Sugata?"
“Bạch Đức Thế Tôn, bạch Thiện Thệ, khi nào vậy ạ?”
‘‘Suṇissatha, bhikkhave’’ti.
"Will you listen, bhikkhus?"
“Này các Tỳ-khưu, các ông sẽ nghe.”
‘‘Āma, bhante’’ti.
"Yes, Bhante."
“Vâng, bạch Đức Thế Tôn.”
‘‘Tena hi suṇāthā’’ti atītaṃ āhari –
"Then listen," he said, and recounted a past event:
“Vậy thì hãy lắng nghe,” rồi Ngài kể chuyện quá khứ:
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente kudālapaṇḍito nāma bāhirakapabbajjaṃ pabbajitvā aṭṭha māse himavante vasitvā vassārattasamaye bhūmiyā tintāya ‘‘gehe me aḍḍhanāḷimatto varakacorako ca kuṇṭhakudālako ca atthi, varakacorakabījaṃ mā nassī’’ti uppabbajitvā ekaṃ ṭhānaṃ kudālena kasitvā taṃ bījaṃ vapitvā vatiṃ katvā pakkakāle uddharitvā nāḷimattabījaṃ ṭhapetvā sesaṃ khādi.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, a certain Kudālapaṇḍita, having gone forth into an ascetic life outside the Dispensation, lived in the Himalayas for eight months. During the rainy season, when the ground was wet, he thought, "I have half a nāḷi of varakacoraka and a blunt hoe at home. Let not the varakacoraka seeds be ruined." So he disrobed, tilled a spot with his hoe, sowed those seeds, made a fence, and when it was ripe, he harvested it. He kept one nāḷi of seeds and ate the rest.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, có một đạo sĩ tên là Kudālapaṇḍita đã xuất gia theo ngoại đạo, sống tám tháng trong dãy Hy Mã Lạp Sơn. Vào mùa mưa, khi đất ẩm ướt, ông nghĩ: “Trong nhà ta còn nửa đấu hạt kê và một cái cuốc cùn, đừng để hạt kê bị hư hỏng,” rồi ông hoàn tục. Ông cuốc đất một chỗ, gieo hạt đó, làm hàng rào, rồi khi hạt chín, ông thu hoạch, giữ lại một đấu hạt giống và ăn phần còn lại.
So ‘‘kiṃ me dāni gehena, puna aṭṭha māse pabbajissāmī’’ti cintetvā nikkhamitvā pabbaji.
He thought, "What is the use of a home for me now? I will go forth again for eight months." Having thought thus, he left and went forth.
Ông ấy nghĩ: "Bây giờ nhà cửa có ích gì cho ta nữa? Ta sẽ xuất gia trở lại trong tám tháng nữa." Nghĩ vậy, ông ra đi và xuất gia.
Imināva nīhārena nāḷimattaṃ varakacorakañca kuṇṭhakudālañca nissāya sattavāre gihī hutvā sattavāre pabbajitvā sattame pana vāre cintesi – ‘‘ahaṃ cha vāre imaṃ kuṇṭhakudālaṃ nissāya gihī hutvā pabbajito, katthacideva naṃ chaḍḍessāmī’’ti.
In this very manner, relying on one nāḷi of varakacoraka and a blunt hoe, he became a householder seven times and went forth seven times. However, on the seventh occasion, he thought, "I have become a householder and gone forth six times relying on this blunt hoe. I will abandon it somewhere."
Cứ theo cách này, nương vào một nāḷi kê và một cái cuốc cùn, ông đã bảy lần trở thành gia chủ và bảy lần xuất gia. Đến lần thứ bảy, ông nghĩ: "Ta đã sáu lần trở thành gia chủ rồi lại xuất gia vì nương vào cái cuốc cùn này. Ta sẽ vứt bỏ nó ở một nơi nào đó."
So gaṅgāya tīraṃ gantvā, ‘‘patitaṭṭhānaṃ passanto otaritvā gaṇheyyaṃ, yathāssa patitaṭṭhānaṃ na passāmi, tathā naṃ chaḍḍessāmī’’ti cintetvā nāḷimattaṃ bījaṃ pilotikāya bandhitvā pilotikaṃ kudālaphalake bandhitvā kudālaṃ aggadaṇḍake gahetvā gaṅgāya tīre ṭhito akkhīni nimīletvā uparisīse tikkhattuṃ āvijjhitvā gaṅgāyaṃ khipitvā nivattitvā olokento patitaṭṭhānaṃ adisvā ‘‘jitaṃ me, jitaṃ me’’ti tikkhattuṃ saddamakāsi.
So he went to the bank of the Gaṅgā and thought, "If I see where it falls, I might go down and retrieve it. I will throw it in such a way that I do not see where it falls." Having thought thus, he wrapped one nāḷi of seeds in a piece of cloth, tied the cloth to the blade of the hoe, held the hoe by the top of its handle, stood on the bank of the Gaṅgā, closed his eyes, swung it three times over his head, and threw it into the Gaṅgā. Turning back and looking, he did not see where it had fallen, and exclaimed three times, "I have won! I have won!"
Ông đi đến bờ sông Gaṅgā, nghĩ: "Nếu thấy chỗ nó rơi, ta sẽ xuống lấy. Ta sẽ vứt nó đi sao cho ta không thấy chỗ nó rơi." Nghĩ vậy, ông buộc một nāḷi hạt kê vào một mảnh vải rách, buộc mảnh vải đó vào lưỡi cuốc, cầm cán cuốc, đứng trên bờ sông Gaṅgā, nhắm mắt, xoay ba lần trên đầu rồi ném cuốc xuống sông Gaṅgā. Quay lại nhìn mà không thấy chỗ cuốc rơi, ông kêu lên ba lần: "Ta đã thắng, ta đã thắng!"
Taṃ khaṇaṃyeva ca gaṅgaṃ olokento āpokasiṇaṃ nibbattetvā adhigataviseso ākāse pallaṅkena nisīdi.
And at that very moment, looking at the Gaṅgā, he developed the āpokasiṇa and, having attained special knowledge, sat cross-legged in the air.
Ngay lúc đó, khi nhìn sông Gaṅgā, ông đã phát triển thủy biến xứ (āpokasiṇa) và đạt được các tầng thiền đặc biệt, rồi ngồi kiết già trên không trung.
Rājā mahāpurisassa dhammakathaṃ sutvā vanditvā pabbajjaṃ yācitvā saddhiṃ balakāyena pabbaji.
The king, having heard the Dhamma talk of the Great Being, paid homage and requested ordination, and he ordained with his army.
Nhà vua nghe lời thuyết pháp của vị đại nhân, đảnh lễ và xin xuất gia. Cùng với quân đội của mình, vua đã xuất gia.
Yojanamattā parisā ahosi.
The assembly was a yojana in extent.
Hội chúng lúc đó rộng một do-tuần.
Aparopi sāmantarājā tassa pabbajitabhāvaṃ sutvā, ‘‘tassa rajjaṃ gaṇhissāmī’’ti āgantvā tathā samiddhaṃ nagaraṃ suññaṃ disvā, ‘‘evarūpaṃ nagaraṃ chaḍḍetvā pabbajito rājā orake ṭhāne na pabbajissati, mayāpi pabbajituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā tattha gantvā mahāpurisaṃ upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yācitvā saparivāro pabbaji.
Another neighboring king, having heard of his ordination, thought, "I will seize his kingdom," and came. Seeing the city, which was so prosperous, deserted, he thought, "A king who abandoned such a city to ordain would not have ordained in an inferior place. I too should ordain." So he went there, approached the Great Being, requested ordination, and ordained with his retinue.
Một vị vua lân cận khác, nghe tin vua đó đã xuất gia, liền nghĩ: "Ta sẽ chiếm lấy vương quốc của ông ta." Khi đến và thấy thành phố thịnh vượng như vậy mà trống rỗng, vua nghĩ: "Một vị vua đã từ bỏ một thành phố như vậy để xuất gia thì chắc chắn không phải xuất gia ở một nơi tầm thường. Ta cũng nên xuất gia." Nghĩ vậy, vua đến đó, gặp vị đại nhân, xin xuất gia và cùng tùy tùng của mình xuất gia.
Eteneva nīhārena satta rājāno pabbajiṃsu.
In this manner, seven kings ordained.
Cứ theo cách này, bảy vị vua đã xuất gia.
Sattayojaniko assamo ahosi.
The hermitage was seven yojanas in extent.
Tu viện rộng bảy do-tuần.
Satta rājāno bhoge chaḍḍetvā ettakaṃ janaṃ gahetvā pabbajiṃsu.
Seven kings abandoned their wealth and, taking so many people, ordained.
Bảy vị vua đã từ bỏ của cải và dẫn theo nhiều người như vậy để xuất gia.
Mahāpuriso brahmacariyavāsaṃ vasitvā brahmalokūpago ahosi.
The Great Being lived the holy life and became one who attained the Brahmā world.
Vị đại nhân đã sống đời phạm hạnh và tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Sāvatthiyaṃ kira pañcasatā bhikkhū satthu santike yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ gahetvā, ‘‘samaṇadhammaṃ karissāmā’’ti yojanasatamaggaṃ gantvā ekaṃ mahāvāsagāmaṃ agamaṃsu.
It is said that five hundred monks at Sāvatthī, having received a meditation subject from the Teacher up to Arahantship, thought, "We will practice the ascetic's way," and traveled a hundred-yojana road to a large village with many dwellings.
Nghe nói, tại Sāvatthī, năm trăm Tỳ-khưu đã thọ nhận đề mục thiền quán từ Đức Thế Tôn cho đến khi đạt A-la-hán, rồi nghĩ: "Chúng ta sẽ thực hành pháp Sa-môn," và đi một quãng đường dài một trăm do-tuần đến một ngôi làng lớn.
Atha te manussā disvā paññattāsane nisīdāpetvā paṇītehi yāgubhattādīhi parivisitvā, ‘‘kahaṃ, bhante, gacchathā’’ti pucchitvā, ‘‘yathāphāsukaṭṭhāna’’nti vutte, ‘‘bhante, imaṃ temāsaṃ idheva vasatha, mayampi tumhākaṃ santike saraṇesu patiṭṭhāya pañca sīlāni rakkhissāmā’’ti yācitvā tesaṃ adhivāsanaṃ viditvā, ‘‘avidūre ṭhāne mahanto vanasaṇḍo atthi, ettha vasatha, bhante’’ti vatvā uyyojesuṃ.
Then, seeing these monks, the people seated them on prepared seats, served them with excellent gruel and rice, and asked, "Venerable sirs, where are you going?" When told, "To a suitable place," they requested, "Venerable sirs, please stay here for these three months. We too will take refuge in you and observe the Five Precepts." Knowing their acceptance, they said, "Venerable sirs, there is a large forest grove not far from here. Please reside there," and sent them off.
Khi thấy các vị Tỳ-khưu, dân làng mời các vị ngồi vào chỗ đã sắp đặt, cúng dường cháo và thức ăn ngon, rồi hỏi: "Bạch Đại đức, các ngài đi đâu?" Khi được trả lời: "Đến nơi thuận tiện," họ liền thỉnh cầu: "Bạch Đại đức, xin các ngài ở lại đây ba tháng an cư mùa mưa. Chúng con cũng sẽ nương tựa vào các ngài để quy y Tam bảo và giữ gìn năm giới." Sau khi biết các vị chấp thuận, họ nói: "Bạch Đại đức, có một khu rừng lớn ở gần đây, xin các ngài hãy ở đó," rồi tiễn các vị đi.
Bhikkhū taṃ vanasaṇḍaṃ pavisiṃsu.
The monks entered that forest grove.
Các vị Tỳ-khưu đi vào khu rừng đó.
Tasmiṃ vanasaṇḍe adhivatthā devatā ‘‘sīlavanto, ayyā, imaṃ vanasaṇḍaṃ anuppattā, ayuttaṃ kho pana asmākaṃ ayyesu idha vasantesu puttadāre gahetvā rukkhe abhiruyha vasitu’’nti rukkhato otaritvā bhūmiyaṃ nisīditvā cintayiṃsu, ‘‘ayyā, imasmiṃ ṭhāne ajjekarattiṃ vasitvā addhā sve gamissantī’’ti.
The devas residing in that forest grove thought, "Virtuous venerable ones have arrived in this forest grove. It is indeed improper for us to live in trees with our children and wives while the venerable ones reside here." So they descended from the trees, sat on the ground, and thought, "The venerable ones will surely stay in this place for just one night today and will depart tomorrow."
Các vị thiên nhân trú ngụ trong khu rừng đó nghĩ: "Các vị Tỳ-khưu có giới hạnh đã đến khu rừng này. Thật không thích hợp cho chúng ta khi các vị Tôn giả ở đây mà chúng ta lại dẫn vợ con leo lên cây để ở." Họ liền từ trên cây xuống, ngồi dưới đất và nghĩ: "Các vị Tôn giả sẽ ở lại đây một đêm nay rồi chắc chắn sẽ đi vào ngày mai."
Bhikkhūpi punadivase antogāme piṇḍāya caritvā puna tameva vanasaṇḍaṃ āgamiṃsu.
The monks also, on the next day, went for alms in the village and returned to that same forest grove.
Đến ngày hôm sau, các vị Tỳ-khưu đi khất thực trong làng rồi lại trở về khu rừng đó.
Devatā ‘‘bhikkhusaṅgho svātanāya kenaci nimantito bhavissati, tasmā punāgacchati, ajja gamanaṃ na bhavissati, sve gamissati maññe’’ti iminā upāyena aḍḍhamāsamattaṃ bhūmiyameva acchiṃsu.
The devas thought, "The Saṅgha of monks must have been invited by someone for tomorrow, that is why they have returned. They will not depart today, but will probably depart tomorrow." By this reasoning, they remained on the ground for about half a month.
Các vị thiên nhân nghĩ: "Chắc chắn Tăng đoàn đã được ai đó thỉnh mời cho ngày mai, nên các vị mới trở lại. Hôm nay các vị sẽ không đi, chắc ngày mai các vị mới đi." Cứ như vậy, họ đã ở dưới đất suốt nửa tháng.
Tato cintayiṃsu – ‘‘bhadantā imaṃ temāsaṃ idheva maññe vasissanti, idheva kho pana imesu vasantesu amhākaṃ rukkhe abhiruhitvā nisīditumpi na yuttaṃ, temāsaṃ puttadāre gahetvā bhūmiyaṃ nisīdanaṭṭhānānipi dukkhāni, kiñci katvā ime bhikkhū palāpetuṃ vaṭṭatī’’ti.
Then they thought: "Venerable sirs, I suppose you will reside here for these three months of Vassa. But it is not proper for us to climb our trees and sit there while you reside here. And sitting places on the ground for three months, taking our children and wives, are difficult. It is fitting to do something to make these bhikkhus flee."
Sau đó, họ nghĩ: "Chắc các vị Tôn giả sẽ ở lại đây suốt ba tháng an cư mùa mưa này. Nhưng khi các vị ở đây, chúng ta không thể leo lên cây mà ngồi được. Việc dẫn vợ con ngồi dưới đất suốt ba tháng cũng rất khổ sở. Chúng ta phải làm gì đó để các vị Tỳ-khưu này rời đi."
Tā tesu tesu rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu ceva caṅkamanakoṭīsu ca chinnasīsāni kabandhāni dassetuṃ amanussasaddañca bhāvetuṃ ārabhiṃsu.
Those devas began to show headless corpses and bodies without heads at those various night and day resting places and at the ends of the walking paths, and to produce non-human sounds.
Họ bắt đầu hiện ra những thân không đầu với những cái đầu bị cắt rời ở những nơi các vị Tỳ-khưu nghỉ đêm, nghỉ ngày và ở các đầu đường kinh hành, đồng thời tạo ra những âm thanh của phi nhân.
Bhikkhūnaṃ khipitakāsādayo rogā pavattiṃsu.
The bhikkhus developed illnesses such as sneezing and coughing.
Các vị Tỳ-khưu bắt đầu mắc các bệnh như cảm cúm, ho.
Te aññamaññaṃ ‘‘tuyhaṃ, āvuso, kiṃ rujjatī’’ti pucchantā, ‘‘mayhaṃ khipitarogo, mayhaṃ kāso’’ti vatvā, ‘‘āvuso, ahaṃ ajja caṅkamanakoṭiyaṃ chinnasīsaṃ addasaṃ, ahaṃ rattiṭṭhāne kabandhaṃ addasaṃ, ahaṃ divāṭṭhāne amanussasaddaṃ assosiṃ, parivajjetabbayuttakamidaṃ ṭhānaṃ, amhākaṃ idha aphāsukaṃ ahosi, satthu santikaṃ gamissāmā’’ti nikkhamitvā anupubbena satthu santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Asking each other, "Friend, what ails you?" and replying, "I have a sneezing illness, I have a cough," they said, "Friend, today I saw a headless body at the end of the walking path; I saw a headless body at the night resting place; I heard a non-human sound at the day resting place. This place should be avoided. It was uncomfortable for us here. We will go to the Teacher." Having left, they gradually went to the Teacher, paid homage, and sat down to one side.
Họ hỏi nhau: "Này hiền giả, ngài bị đau gì?" và trả lời: "Tôi bị cảm cúm," "Tôi bị ho." Rồi họ nói: "Này hiền giả, hôm nay tôi thấy một cái đầu bị cắt rời ở đầu đường kinh hành. Tôi thấy một thân không đầu ở chỗ nghỉ đêm. Tôi nghe thấy tiếng phi nhân ở chỗ nghỉ ngày. Nơi này đáng phải tránh xa. Chúng ta không được an ổn ở đây. Chúng ta hãy trở về với Đức Thế Tôn." Nói xong, họ rời đi, dần dần đến chỗ Đức Thế Tôn, đảnh lễ và ngồi sang một bên.
Atha ne satthā āha – ‘‘kiṃ, bhikkhave, tasmiṃ ṭhāne vasituṃ na sakkhissathā’’ti?
Then the Teacher said to them, "Monks, will you not be able to dwell in that place?"
Sau đó, Đức Thế Tôn hỏi họ: "Này các Tỳ-khưu, các con không thể ở lại nơi đó sao?"
‘‘Āma, bhante, amhākaṃ tasmiṃ ṭhāne vasantānaṃ evarūpāni bheravārammaṇāni upaṭṭhahanti, evarūpaṃ aphāsukaṃ hoti, tena mayaṃ ‘vajjetabbayuttakamidaṃ ṭhāna’nti taṃ chaḍḍetvā tumhākaṃ santikaṃ āgatā’’ti.
"Yes, Venerable Sir, while we were dwelling in that place, such terrifying objects appeared, and such discomfort arose. Therefore, thinking, 'This place should be avoided,' we abandoned it and came to you."
"Bạch Đức Thế Tôn, đúng vậy. Khi chúng con ở nơi đó, những cảnh tượng kinh hoàng như vậy hiện ra, và chúng con không được an ổn. Vì vậy, chúng con nghĩ 'nơi này đáng phải tránh xa' và đã từ bỏ nó để trở về với Đức Thế Tôn."
‘‘Bhikkhave, tattheva tumhākaṃ gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
"Monks, it is proper for you to go back to that very place."
"Này các Tỳ-khưu, các con phải trở lại chính nơi đó."
‘‘Na sakkā, bhante’’ti.
"It is not possible, Venerable Sir."
"Bạch Đức Thế Tôn, chúng con không thể."
‘‘Bhikkhave, tumhe āvudhaṃ aggahetvā gatā, idāni āvudhaṃ gahetvā gacchathā’’ti.
"Monks, you went without taking a weapon; now take a weapon and go."
"Này các Tỳ-khưu, các con đã đi mà không mang theo vũ khí. Bây giờ hãy mang theo vũ khí mà đi."
‘‘Katarāvudhaṃ, bhante’’ti?
"What weapon, Venerable Sir?"
"Bạch Đức Thế Tôn, vũ khí nào?"
Satthā ‘‘ahaṃ āvudhaṃ vo dassāmi, mayā dinnaṃ āvudhaṃ gahetvā gacchathā’’ti vatvā –
The Teacher, saying, "I will give you a weapon; take the weapon given by me and go," then uttered –
Đức Thế Tôn nói: "Ta sẽ ban vũ khí cho các con. Hãy mang theo vũ khí mà Ta ban mà đi." Rồi Ngài thuyết bài kệ:
Sakalaṃ mettasuttaṃ kathetvā, ‘‘bhikkhave, imaṃ tumhe bahi vihārassa vanasaṇḍato paṭṭhāya sajjhāyantā antovihāraṃ paviseyyāthā’’ti uyyojesi.
Having recited the entire Mettasutta, he sent them forth, saying, "Monks, you should enter the monastery while reciting this, starting from the grove outside the monastery."
Sau khi thuyết toàn bộ Kinh Từ Bi (Mettasutta), Đức Thế Tôn đã chỉ dẫn: "Này các Tỳ-khưu, các con hãy tụng kinh này từ bên ngoài khu rừng của tu viện cho đến khi vào bên trong tu viện."
Te satthāraṃ vanditvā nikkhamitvā anupubbena taṃ ṭhānaṃ patvā bahivihāre gaṇasajjhāyaṃ katvā sajjhāyamānā vanasaṇḍaṃ pavisiṃsu.
They, having paid homage to the Teacher and departed, gradually reached that place. Having performed group recitation outside the monastery, they entered the grove while reciting.
Các vị Tỳ-khưu đảnh lễ Đức Thế Tôn, ra đi, dần dần đến nơi đó. Họ tụng kinh tập thể bên ngoài tu viện, rồi vừa tụng vừa đi vào khu rừng.
Sakalavanasaṇḍe devatā mettacittaṃ paṭilabhitvā tesaṃ paccuggamanaṃ katvā pattacīvarapaṭiggahaṇaṃ āpucchiṃsu, hatthapādasambāhanaṃ āpucchiṃsu, tesaṃ tattha tattha ārakkhaṃ saṃvidahiṃsu, pakkadhūpanatelaṃ viya sannisinnā ahesuṃ.
All the devatās in the entire grove, having received mettā-consciousness, came to meet them, asked to receive their bowls and robes, asked to massage their hands and feet, arranged protection for them here and there, and remained still like smoked oil.
Các vị chư thiên trong khắp khu rừng, sau khi có tâm từ, đã ra đón các Tỳ-khưu ấy, hỏi xin được nhận y bát, hỏi xin được xoa bóp tay chân, và đã sắp đặt sự bảo vệ cho các Tỳ-khưu ấy ở khắp mọi nơi, họ ngồi yên lặng như dầu đã được nấu chín và lắng đọng.
Katthaci amanussasaddo nāma nāhosi.
Nowhere was there any sound of non-humans.
Ở bất cứ nơi nào cũng không có tiếng của phi nhân.
Tesaṃ bhikkhūnaṃ cittaṃ ekaggaṃ ahosi.
The minds of those monks became one-pointed.
Tâm của các Tỳ-khưu ấy đã trở nên nhất tâm.
Te rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu nisinnā vipassanāya cittaṃ otāretvā attani khayavayaṃ paṭṭhapetvā, ‘‘ayaṃ attabhāvo nāma bhijjanakaṭṭhena athāvaraṭṭhena kulālabhājanasadiso’’ti vipassanaṃ vaḍḍhayiṃsu.
Seated in their night-quarters and day-quarters, they directed their minds to vipassanā, established the rise and fall in themselves, and developed vipassanā, thinking, "This existence, indeed, is like a potter's vessel, due to its nature of being subject to breaking and its impermanent nature."
Họ ngồi ở nơi trú ngụ ban đêm và ban ngày, hướng tâm vào thiền quán (vipassanā), thiết lập sự hoại diệt và biến mất (khayavaya) trong tự thân, và phát triển thiền quán rằng: “Thân này giống như một cái bình gốm, bởi vì nó dễ vỡ và không bền vững.”
Sammāsambuddho gandhakuṭiyā nisinnova tesaṃ vipassanāya āraddhabhāvaṃ ñatvā te bhikkhū āmantetvā, ‘‘evameva, bhikkhave, ayaṃ attabhāvo nāma bhijjanakaṭṭhena athāvaraṭṭhena kulālabhājanasadiso evā’’ti vatvā obhāsaṃ pharitvā yojanasate ṭhitopi abhimukhe nisinno viya chabbaṇṇaraṃsiyo vissajjetvā dissamānena rūpena imaṃ gāthamāha –
The Perfectly Self-Enlightened One, seated in the Gandhakuti, knew that their vipassanā had been commenced. Calling those monks, he said, "Indeed, Monks, this existence is just like a potter's vessel, due to its nature of being subject to breaking and its impermanent nature." Spreading an aura, even while standing a hundred yojanas away, he appeared as if seated directly in front of them, emitting six-colored rays, and spoke this verse in a visible form:
Đức Chánh Đẳng Giác, đang ngự trong Hương thất, biết được rằng các Tỳ-khưu ấy đã bắt đầu thiền quán (vipassanā), Ngài gọi các Tỳ-khưu ấy và nói: “Này các Tỳ-khưu, thân này đúng thật giống như một cái bình gốm, bởi vì nó dễ vỡ và không bền vững,” rồi Ngài phóng hào quang, dù Ngài ở cách xa một trăm do-tuần, Ngài xuất hiện như đang ngồi đối diện, phóng ra sáu vầng hào quang và nói bài kệ này bằng hình tướng có thể nhìn thấy được:
Tattha kumbhūpamanti abaladubbalaṭṭhena anaddhaniyatāvakālikaṭṭhena imaṃ kesādisamūhasaṅkhātaṃ kāyaṃ kumbhūpamaṃ kulālabhājanasadisaṃ viditvā.
Therein, kumbhūpamaṃ means: knowing this body, which consists of a collection of hair and so forth, to be like a pot, like a potter's vessel, due to its weak and fragile nature, and its ephemeral, temporary nature.
Ở đây, kumbhūpamaṃ có nghĩa là: sau khi biết thân này, bao gồm nhóm tóc, v.v., giống như một cái bình gốm, giống như đồ gốm của người thợ gốm, bởi vì nó yếu ớt, mong manh, không bền vững và chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn.
Nagarūpamaṃ cittamidaṃ ṭhapetvāti nagaraṃ nāma bahiddhā thiraṃ hoti, gambhīraparikhaṃ pākāraparikkhittaṃ dvāraṭṭālakayuttaṃ, antosuvibhattavīthicatukkasiṅghāṭakasampannaṃ antarāpaṇaṃ, taṃ ‘‘vilumpissāmā’’ti bahiddhā corā āgantvā pavisituṃ asakkontā pabbataṃ āsajja paṭihatā viya gacchanti, evameva paṇḍito kulaputto attano vipassanācittaṃ thiraṃ nagarasadisaṃ katvā ṭhapetvā nagare ṭhito ekatodhārādinānappakārāvudhena coragaṇaṃ viya vipassanāmayena ca ariyamaggamayena ca paññāvudhena taṃtaṃmaggavajjhaṃ kilesamāraṃ paṭibāhanto taṃ taṃ kilesamāraṃ yodhetha, pahareyyāthāti attho.
Nagarūpamaṃ cittamidaṃ ṭhapetvā means: a city is firm externally, with a deep moat, surrounded by walls, equipped with gates and watchtowers, having well-divided streets, crossroads, and squares within, and market stalls. Thieves come from outside intending to plunder it, but being unable to enter, they turn back as if repelled by a mountain. In the same way, a wise young man of good family should establish his vipassanā-mind as firm, like a city. Being established in that city, he should fight and strike down the Māra of defilements, which are to be overcome by each path, with the weapon of wisdom, which is endowed with vipassanā-knowledge and the noble path, just as a warrior, standing in a city, fights a band of robbers with various weapons such as a single-edged sword. This is the meaning.
Nagarūpamaṃ cittamidaṃ ṭhapetvā có nghĩa là: một thành phố thì kiên cố ở bên ngoài, có hào sâu, được bao quanh bởi tường thành, có cổng và tháp canh, bên trong có đường phố, ngã tư, ngã ba được phân chia rõ ràng, có chợ; những kẻ trộm từ bên ngoài đến muốn cướp phá nhưng không thể vào được, chúng phải quay về như những kẻ bị đánh bại khi đụng phải núi. Cũng vậy, một thiện nam tử có trí tuệ, sau khi thiết lập tâm thiền quán (vipassanā) của mình vững chắc như một thành phố, đứng trong thành phố, chiến đấu với các Ma-vương phiền não đáng bị diệt trừ bởi từng Đạo (magga) bằng vũ khí trí tuệ bao gồm thiền quán (vipassanā) và Thánh Đạo (ariyamagga), như một chiến sĩ chiến đấu với bọn cướp bằng nhiều loại vũ khí như lưỡi gươm một cạnh, v.v. Đó là ý nghĩa của việc chiến đấu, tấn công Ma-vương phiền não.
Jitañca rakkheti jitañca uppāditaṃ taruṇavipassanaṃ āvāsasappāyautusappāyabhojanasappāyapuggalasappāyadhammassavanasappāyādīni āsevanto antarantarā samāpattiṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya suddhacittena saṅkhāre sammasanto rakkheyya.
Jitañca rakkhe means: one should protect the initial vipassanā, which has been attained and brought forth, by continually resorting to suitable dwelling places, suitable seasons, suitable food, suitable individuals, and suitable Dharma teachings, and by entering into jhāna-attainment from time to time, rising from it, and contemplating the conditioned phenomena with a pure mind.
Jitañca rakkhe có nghĩa là: hãy bảo vệ thiền quán (vipassanā) non trẻ đã được chiến thắng và phát sinh, bằng cách thường xuyên thực hành các yếu tố thích hợp như nơi ở thích hợp, thời tiết thích hợp, thức ăn thích hợp, người thích hợp, nghe Pháp thích hợp, v.v., và thỉnh thoảng nhập thiền định (samāpatti), rồi xuất khỏi thiền định, quán xét các hành (saṅkhāra) với tâm thanh tịnh.
Anivesano siyāti anālayo bhaveyya.
Anivesano siyā means: one should be without attachment.
Anivesano siyā có nghĩa là: chớ nên tham đắm.
Yathā nāma yodho saṅgāmasīse balakoṭṭhakaṃ katvā amittehi saddhiṃ yujjhanto chāto vā pipāsito vā hutvā sannāhe vā sithile āvudhe vā patite balakoṭṭhakaṃ pavisitvā vissamitvā bhuñjitvā pivitvā sannahitvā āvudhaṃ gahetvā puna nikkhamitvā yujjhanto parasenaṃ maddati, ajitaṃ jināti, jitaṃ rakkhati.
Just as a warrior, building a fortress at the forefront of battle, fighting with enemies, when hungry or thirsty, or when his armor is loose or his weapon falls, enters the fortress to rest, eats, drinks, re-arms himself, takes his weapon, then comes out again to fight, and crushes the enemy's army, conquers what is unconquered, and protects what is conquered.
Ví như một chiến sĩ trên chiến trường, sau khi xây dựng một pháo đài, chiến đấu với quân địch, khi đói hoặc khát, hoặc khi áo giáp bị lỏng, hoặc vũ khí bị rơi, anh ta vào pháo đài nghỉ ngơi, ăn uống, mặc lại áo giáp, cầm vũ khí, rồi lại xuất trận chiến đấu, đánh bại quân địch, chiến thắng những gì chưa chiến thắng, và bảo vệ những gì đã chiến thắng.
So hi sace balakoṭṭhake ṭhito evaṃ vissamanto taṃ assādento accheyya, rajjaṃ parahatthagataṃ kareyya, evameva, bhikkhu, paṭiladdhaṃ taruṇavipassanaṃ punappunaṃ samāpattiṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya suddhacittena saṅkhāre sammasanto rakkhituṃ sakkoti, uttarimaggaphalapaṭilābhena kilesamāraṃ jināti.
If that warrior, while resting in the fortress, were to indulge in it and remain there, he would cause the kingdom to fall into the hands of others. In the same way, a monk can protect the newly gained vipassanā by repeatedly entering into jhāna-attainment, rising from it, and contemplating conditioned phenomena with a pure mind, and conquers the Māra of defilements by attaining higher paths and fruits.
Nếu anh ta cứ ở trong pháo đài, tận hưởng sự nghỉ ngơi đó và tham đắm nó, anh ta sẽ để vương quốc rơi vào tay kẻ khác. Cũng vậy, một Tỳ-khưu có thể bảo vệ thiền quán (vipassanā) non trẻ đã đạt được bằng cách lặp đi lặp lại việc nhập thiền định (samāpatti), rồi xuất khỏi thiền định, quán xét các hành (saṅkhāra) với tâm thanh tịnh, và chiến thắng Ma-vương phiền não bằng cách đạt được các Đạo (magga) và Quả (phala) cao hơn.
Sace pana so samāpattimeva assādeti, suddhacittena punappunaṃ saṅkhāre na sammasati, maggaphalapaṭivedhaṃ kātuṃ na sakkoti.
But if he merely indulges in jhāna-attainment and does not repeatedly contemplate conditioned phenomena with a pure mind, he cannot realize the paths and fruits.
Nhưng nếu Tỳ-khưu ấy chỉ tham đắm thiền định (samāpatti), không lặp đi lặp lại việc quán xét các hành (saṅkhāra) với tâm thanh tịnh, thì Tỳ-khưu ấy không thể chứng ngộ các Đạo (magga) và Quả (phala).
Tasmā rakkhitabbayuttakaṃ rakkhanto anivesano siyā, samāpattiṃ nivesanaṃ katvā tattha na niveseyya, ālayaṃ na kareyyāti attho.
Therefore, protecting what should be protected, one should be unattached. One should not make jhāna-attainment a dwelling place and not reside there; one should not be attached to it. This is the meaning.
Do đó, khi bảo vệ những gì cần được bảo vệ, hãy chớ nên tham đắm (anivesano siyā), chớ nên coi thiền định (samāpatti) là nơi trú ngụ và tham đắm vào đó, chớ nên chấp thủ. Đó là ý nghĩa.
‘‘Addhā tumhepi evaṃ karothā’’ti evaṃ satthā tesaṃ bhikkhūnaṃ dhammaṃ desesi.
"Surely you too should do likewise," thus the Teacher taught the Dhamma to those monks.
‘‘Chắc chắn các con cũng sẽ làm như vậy,’’ Đức Đạo Sư đã thuyết Pháp cho các Tỳ-khưu ấy như thế.
Eko kira sāvatthivāsī kulaputto satthu santike dhammaṃ sutvā sāsane uraṃ datvā pabbajito, so laddhūpasampado tissatthero nāma ahosi.
Once, a young man of good family from Savatthi, having heard the Dhamma from the Teacher, entered the monastic life by dedicating himself to the Dispensation. Having received higher ordination, he became known as Thera Tissa.
Nghe nói, có một thiện nam tử cư trú tại Sāvatthī, sau khi nghe Pháp từ Đức Đạo Sư, đã dấn thân vào giáo pháp và xuất gia. Vị ấy đã thọ đại giới và được gọi là Trưởng lão Tissa.
Gacchante gacchante kāle tassa sarīre rogo udapādi.
As time passed, a disease arose in his body.
Thời gian trôi qua, một căn bệnh phát sinh trên thân của vị ấy.
Sāsapamattiyo piḷakā uṭṭhahiṃsu.
Pustules the size of mustard seeds appeared.
Những mụn nhọt nhỏ bằng hạt cải đã nổi lên.
Tā anupubbena muggamattā kalāyamattā kolaṭṭhimattā āmalakamattā beḷuvasalāṭumattā beḷuvamattā hutvā pabhijjiṃsu, sakalasarīraṃ chiddāvachiddaṃ ahosi.
These, in succession, became the size of mung beans, then chick peas, then jujube seeds, then āmalaka fruit, then unripe bael fruit, and finally mature bael fruit, and then they burst. His entire body became riddled with holes.
Dần dần, chúng lớn bằng hạt đậu xanh, bằng hạt đậu gà, bằng hạt táo, bằng quả me rừng, bằng quả mộc qua non, bằng quả mộc qua, rồi vỡ ra, toàn thân bị thủng lỗ chỗ.
Pūtigattatissattherotvevassa nāmaṃ udapādi.
Thus, the name Pūtigattatissa (Tissa of the Putrid Body) arose for him.
Tên của vị ấy được gọi là Trưởng lão Tissa Thân Hôi Thối (Pūtigattatissatthera).
Athassa aparabhāge aṭṭhīni bhijjiṃsu.
Thereafter, his bones began to break.
Sau đó, xương của vị ấy cũng bị vỡ ra.
So appaṭijaggiyo ahosi.
He became impossible to attend to.
Vị ấy trở nên không thể tự chăm sóc được.
Nivāsanapārupanaṃ pubbalohitamakkhitaṃ jālapūvasadisaṃ ahosi.
His lower and upper robes were smeared with pus and blood, resembling a honeycomb.
Y phục và áo khoác của vị ấy dính đầy mủ và máu, giống như bánh lưới.
Saddhivihārikādayo paṭijaggituṃ asakkontā chaḍḍayiṃsu.
His co-residents and others, being unable to attend to him, abandoned him.
Các đệ tử cùng ở, v.v., không thể chăm sóc được nên đã bỏ rơi vị ấy.
So anātho hutvā nipajji.
He lay down helpless.
Vị ấy nằm đó không nơi nương tựa.
Buddhānañca nāma dve vāre lokavolokanaṃ avijahitaṃ hoti.
For Buddhas, indeed, two inspections of the world are never forsaken.
Chư Phật có hai thời điểm không bỏ qua việc quán sát thế gian.
Paccūsakāle lokaṃ volokentā cakkavāḷamukhavaṭṭito paṭṭhāya gandhakuṭiabhimukhaṃ ñāṇaṃ katvā olokenti, sāyaṃ olokentā gandhakuṭito paṭṭhāya bāhirābhimukhaṃ ñāṇaṃ katvā olokenti.
At dawn, looking over the world, they direct their wisdom from the rim of the cakkavāḷa, facing the Gandhakuti; in the evening, looking, they direct their wisdom from the Gandhakuti, facing outwards.
Vào buổi sáng sớm, khi quán sát thế gian, các Ngài quán sát bằng tuệ giác hướng về Hương thất, bắt đầu từ vành miệng của thế giới (cakkavāḷa). Vào buổi chiều, khi quán sát, các Ngài quán sát bằng tuệ giác hướng ra bên ngoài, bắt đầu từ Hương thất.
Tasmiṃ pana samaye bhagavato ñāṇajālassa anto pūtigattatissatthero paññāyi.
At that time, within the Blessed One's net of wisdom, the Elder Pūtigattatissa appeared.
Vào thời điểm đó, Trưởng lão Tissa Thân Hôi Thối (Pūtigattatissatthera) đã hiện rõ trong lưới tuệ giác của Đức Thế Tôn.
Satthā tassa bhikkhuno arahattassa upanissayaṃ disvā, ‘‘ayaṃ saddhivihārikādīhi chaḍḍito, idānissa maṃ ṭhapetvā aññaṃ paṭisaraṇaṃ natthī’’ti gandhakuṭito nikkhamitvā vihāracārikaṃ caramāno viya aggisālaṃ gantvā ukkhaliṃ dhovitvā udakaṃ datvā uddhanaṃ āropetvā udakassa tattabhāvaṃ āgamayamāno aggisālāyameva aṭṭhāsi.
The Teacher, seeing that bhikkhu's strong condition for arahantship, thought: "This one has been abandoned by his fellow monastics and others; now, apart from me, he has no other refuge." So, leaving the Gandhakuti, as if making a monastic tour, he went to the fire-hall. He washed a pot, put water in it, placed it on the stove, and waited for the water to heat up, standing in the fire-hall itself.
Đức Đạo Sư thấy được duyên lành chứng A-la-hán của Tỳ-khưu ấy, Ngài nghĩ: “Vị này đã bị các đệ tử cùng ở, v.v., bỏ rơi, bây giờ ngoại trừ Ta ra, không còn ai là chỗ nương tựa cho vị ấy nữa,” rồi Ngài rời Hương thất, như thể đang đi dạo trong Tịnh xá, Ngài đến phòng lửa, rửa nồi, đổ nước vào, đặt lên bếp, và đứng trong phòng lửa chờ nước sôi.
Tattabhāvaṃ jānitvā gantvā tassa bhikkhuno nipannamañcakoṭiyaṃ gaṇhi, tadā bhikkhū ‘‘apetha, bhante, mayaṃ gaṇhissāmā’’ti mañcakaṃ gahetvā aggisālaṃ ānayiṃsu.
Knowing it was hot, he went and took hold of the corner of the bed where that bhikkhu lay. Then the bhikkhus said, "Please move aside, Venerable Sir, we will take it," and carrying the bed, they brought it to the fire-hall.
Biết nước đã sôi, Ngài đến nắm lấy một góc giường nơi Tỳ-khưu ấy đang nằm. Lúc đó, các Tỳ-khưu nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy tránh ra, chúng con sẽ khiêng,” rồi họ khiêng giường đến phòng lửa.
Satthā ambaṇaṃ āharāpetvā uṇhodakaṃ āsiñcitvā tehi bhikkhūhi tassa pārupanaṃ gāhāpetvā uṇhodake maddāpetvā mandātape vissajjāpesi.
The Teacher had a large water jar brought, poured warm water, and had the bhikkhus take the bhikkhu's outer robe, knead it in the warm water, and spread it out in the gentle sunlight to dry.
Đức Đạo Sư sai mang một cái chậu lớn đến, đổ nước ấm vào, sai các Tỳ-khưu ấy cầm áo khoác của vị ấy, vò trong nước ấm, rồi phơi dưới nắng nhẹ.
Athassa santike ṭhatvā sarīraṃ uṇhodakena temetvā ghaṃsitvā nhāpesi, tassa nahānapariyosāne pārupanaṃ sukkhi.
Then, standing by him, he moistened his body with warm water, rubbed it, and gave him a bath. At the end of his bath, his outer robe was dry.
Sau đó, Ngài đứng gần vị ấy, làm ướt thân bằng nước ấm, xoa bóp và tắm rửa cho vị ấy. Khi vị ấy tắm xong, áo khoác đã khô.
Atha naṃ taṃ nivāsāpetvā nivatthakāsāvaṃ udake maddāpetvā ātape vissajjāpesi.
Then, having him put on that robe, he had the undergarment robe kneaded in water and spread out in the sun to dry.
Rồi Ngài sai vị ấy mặc áo đó, vò y phục đã mặc trong nước, và phơi dưới nắng.
Athassa gatte udake chinnamatte tampi sukkhi.
Then, as soon as the water dried on his body, that robe also dried.
Sau đó, khi nước trên thân vị ấy khô, y phục kia cũng khô.
So ekaṃ kāsāvaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā sallahukasarīro ekaggacitto mañcake nipajji.
So, having put on one kāṣāya and wrapped himself in another, with a lightened body and a concentrated mind, he lay down on the bed.
Vị ấy mặc một tấm y, khoác một tấm y khác, thân thể nhẹ nhàng, tâm ý nhất tâm, nằm trên giường.
Satthā tassa ussīsake ṭhatvā, ‘‘bhikkhu ayaṃ tava kāyo apetaviññāṇo nirupakāro hutvā kaliṅgaraṃ viya pathaviyaṃ sessatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher, standing at his head, said, "Bhikkhu, this body of yours, devoid of consciousness and useless, will lie on the earth like a log," and then spoke this verse:
Đức Đạo Sư đứng ở đầu giường vị ấy, nói: “Này Tỳ-khưu, thân này của con, khi không còn thức (viññāṇa), sẽ nằm trên đất như một khúc củi vô dụng,” rồi Ngài nói bài kệ này:
Tattha aciraṃ vatāti bhikkhu na cirasseva ayaṃ kāyo pathaviṃ adhisessati, imissā pakatisayanena sayitāya pathaviyā upari sayissati.
Regarding that, ‘Aciraṃ vatā’ti means: Bhikkhu, without long delay, ‘ayaṃ kāyo pathaviṃ adhisessati’, this body will lie upon this earth, which is its natural resting place.
Ở đây, aciraṃ vatā có nghĩa là: Này Tỳ-khưu, thân này chẳng bao lâu sẽ nằm trên đất, sẽ nằm trên mặt đất đã được trải sẵn.
Chuddhoti apaviddho, apagataviññāṇatāya tuccho hutvā sessatīti dasseti.
‘Chuddho’ti means: cast aside. It shows that it will lie empty due to being devoid of consciousness.
Chuddho có nghĩa là bị vứt bỏ, cho thấy rằng do không còn thức nên nó sẽ nằm đó trống rỗng.
Yathā kiṃ?
Like what?
Giống như cái gì?
Niratthaṃva kaliṅgaraṃ nirupakāraṃ niratthakaṃ kaṭṭhakhaṇḍaṃ viya.
‘Niratthaṃva kaliṅgaraṃ’ means: like a useless, meaningless piece of wood.
Niratthaṃva kaliṅgaraṃ giống như một khúc gỗ vô dụng, không có ích lợi.
Dabbasambhāratthikā hi manussā araññaṃ pavisitvā ujukaṃ ujukasaṇṭhānena vaṅkaṃ vaṅkasaṇṭhānena chinditvā dabbasambhāraṃ gaṇhanti, avasesaṃ pana susirañca pūtikañca asārakañca gaṇṭhijātañca chinditvā tattheva chaḍḍenti.
Indeed, people who need timber enter the forest, cut straight wood with a straight form and crooked wood with a crooked form, and take the timber. But the remaining hollow, rotten, pithless, and knotty wood they cut and discard right there.
Thật vậy, những người cần vật liệu gỗ đi vào rừng, họ cắt những khúc thẳng theo hình dạng thẳng và những khúc cong theo hình dạng cong để lấy vật liệu, còn phần còn lại, những khúc rỗng, mục nát, không có lõi và có mắt, họ cắt và vứt bỏ ngay tại đó.
Aññe dabbasambhāratthikā āgantvā taṃ gahetāro nāma natthi, oloketvā attano upakārakameva gaṇhanti, itaraṃ pathavīgatameva hoti.
Other people seeking timber do not come to take that; they look and only take what is useful to them. The rest just remains on the ground.
Những người cần vật liệu gỗ khác đến, không có ai muốn lấy nó, họ chỉ xem xét và lấy những gì hữu ích cho mình, phần còn lại cứ nằm trên mặt đất.
Taṃ pana tena tena upāyena mañcapaṭipādakaṃ vā pādakathalikaṃ vā phalakapīṭhaṃ vā kātuṃ sakkāpi bhaveyya.
That log, however, by various means, might still be made into a bed leg, a foot-rest, or a plank seat.
Tuy nhiên, bằng cách này hay cách khác, khúc gỗ đó có thể được dùng để làm chân giường, ghế đẩu để chân, hoặc ghế tấm.
Imasmiṃ pana attabhāve dvattiṃsāya koṭṭhāsesu ekakoṭṭhāsopi mañcapaṭipādakādivasena aññena vā upakāramukhena gayhūpago nāma natthi, kevalaṃ niratthaṃva kaliṅgaraṃ ayaṃ kāyo apagataviññāṇo katipāheneva pathaviyaṃ sessatīti.
But in this present existence, not even one of the thirty-two parts of the body is suitable to be taken for use as a bed leg or by any other means of utility. It is merely that this body, devoid of consciousness, will lie on the earth in a few days, like a useless log.
Nhưng trong thân thể này, trong ba mươi hai thể phần, không có một thể phần nào có thể được sử dụng làm chân giường hay cho mục đích hữu ích nào khác, thân này, khi không còn thức, chỉ như một khúc gỗ vô dụng, chỉ sau vài ngày sẽ nằm trên mặt đất.
Desanāvasāne pūtigattatissatthero saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi, aññepi bahū sotāpannādayo ahesuṃ.
At the end of the discourse, the Elder Pūtigattatissa attained arahantship together with the paṭisambhidā. Many others also became stream-enterers and so forth.
Khi kết thúc bài pháp, Trưởng lão Pūtigattatissa đã chứng đắc A-la-hán cùng với các tuệ phân tích, và nhiều người khác cũng đã trở thành bậc Dự lưu và các bậc thánh khác.
Theropi arahattaṃ patvāva parinibbāyi.
The Elder too, having attained arahantship, then attained parinibbāna.
Vị Trưởng lão cũng đã nhập Niết-bàn ngay sau khi chứng đắc A-la-hán.
Satthā tassa sarīrakiccaṃ kārāpetvā dhātuyo gahetvā cetiyaṃ kārāpesi.
The Teacher had his bodily rites performed, took the relics, and had a cetiya built.
Đức Thế Tôn đã cho lo liệu việc hậu sự cho ngài, thu xá-lợi và cho xây tháp thờ.
Bhikkhū satthāraṃ pucchiṃsu – ‘‘bhante, pūtigattatissatthero kuhiṃ nibbatto’’ti.
The bhikkhus asked the Teacher, "Venerable Sir, where was the Elder Pūtigattatissa reborn?"
Các vị tỳ-khưu hỏi Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, Trưởng lão Pūtigattatissa đã tái sanh ở đâu?”
‘‘Parinibbuto, bhikkhave’’ti.
"He has attained parinibbāna, bhikkhus," he said.
“Này các tỳ-khưu, ngài đã nhập Niết-bàn.”
‘‘Bhante, evarūpassa pana arahattūpanissayasampannassa bhikkhuno kiṃ kāraṇā gattaṃ putikaṃ jātaṃ, kiṃ kāraṇā aṭṭhīni bhinnāni, kimassa kāraṇaṃ arahattassa upanissayabhāvaṃ patta’’nti?
"Venerable Sir, for what reason did the body of such a bhikkhu, endowed with the condition for arahantship, become putrid? For what reason were his bones shattered? What was the reason for his attainment of the condition for arahantship?"
“Bạch Thế Tôn, vì sao một vị tỳ-khưu có đầy đủ duyên lành để chứng đắc A-la-hán như vậy mà thân thể lại bị thối rữa, vì sao xương cốt lại bị gãy vụn, và vì sao ngài lại có duyên lành để chứng đắc A-la-hán?”
‘‘Bhikkhave, sabbametaṃ etassa attanā katakammeneva nibbatta’’nti.
"Bhikkhus, all of this came about through the actions he himself performed," the Teacher replied.
“Này các tỳ-khưu, tất cả những điều này đều do nghiệp mà chính ngài đã tạo ra.”
‘‘Kiṃ pana tena, bhante, kata’’nti?
"What did he do then, Venerable Sir?" they asked.
“Bạch Thế Tôn, ngài đã làm gì?”
‘‘Tena hi, bhikkhave, suṇāthā’’ti atītaṃ āhari –
"Then, bhikkhus, listen," he said, and related the past story:
“Này các tỳ-khưu, vậy hãy lắng nghe,” và Ngài kể lại câu chuyện quá khứ –
Ayaṃ kassapasammāsambuddhakāle sākuṇiko hutvā bahū sakuṇe vadhitvā issarajanaṃ upaṭṭhahi.
In the time of Kassapa Sammāsambuddha, this bhikkhu was a fowler, who killed many birds and attended upon royalty.
Vào thời Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa, vị này là một người bẫy chim, đã giết nhiều loài chim để phục vụ những người quyền thế.
Tesaṃ dinnāvasese vikkiṇāti, ‘‘vikkitāvasesā māretvā ṭhapitā pūtikā bhavissantī’’ti yathā uppatituṃ na sakkonti, tathā tesaṃ jaṅghaṭṭhīni ca pakkhaṭṭhīni ca bhinditvā rāsiṃ katvā ṭhapeti, te punadivase vikkiṇāti.
He would sell the birds remaining after giving some to the royalty. Thinking, "The remaining birds, if kept after killing, will putrefy," he would break their leg bones and wing bones so that they could not fly, pile them up, and sell them the next day.
Phần còn lại sau khi dâng cúng, ông ta đem bán, nghĩ rằng: “Phần còn lại sau khi bán, nếu để lại sẽ bị thối rữa,” nên ông ta bẻ gãy xương chân và xương cánh của chúng để chúng không thể bay được, rồi chất thành đống, và bán vào ngày hôm sau.
Atibahūnaṃ pana laddhakāle attanopi atthāya pacāpeti.
When he caught a great many, he would also have them cooked for himself.
Khi bắt được quá nhiều, ông ta cũng cho nấu để tự mình dùng.
Tassekadivasaṃ rasabhojane pakke eko khīṇāsavo piṇḍāya caranto gehadvāre aṭṭhāsi.
One day, while his delicious meal was being cooked, an Arahant, wandering for alms, stood at his house door.
Một hôm, khi bữa ăn ngon đã được nấu xong, một vị lậu tận hoặc đang đi khất thực đã đứng trước cửa nhà ông.
So theraṃ disvā cittaṃ pasādetvā, ‘‘mayā bahū pāṇā māretvā khāditā, ayyo ca me gehadvāre ṭhito, antogehe ca rasabhojanaṃ saṃvijjati, piṇḍapātamassa dassāmī’’ti tassa pattaṃ ādāya pūretvā rasapiṇḍapātaṃ datvā theraṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā, ‘‘bhante, tumhehi diṭṭhadhammassa matthakaṃ pāpuṇeyya’’nti āha.
Seeing the Elder, he gladdened his mind and thought, "I have killed and eaten many creatures, and the venerable one is standing at my house door, and a delicious meal is available inside the house; I will give him alms food." So, he took the Elder's bowl, filled it, offered him the delicious alms food, and after paying homage to the Elder with the five-point prostration, he said, "Venerable Sir, may I attain the culmination of the Dhamma that you have seen."
Thấy vị trưởng lão, ông ta phát sanh tâm tịnh tín, nghĩ rằng: “Ta đã giết và ăn thịt nhiều sinh mạng, và nay có một vị tôn giả đang đứng trước cửa nhà ta, trong nhà lại có sẵn đồ ăn ngon, ta sẽ dâng vật thực đến ngài.” Nghĩ vậy, ông ta lấy bát của vị ấy, đổ đầy vật thực ngon rồi dâng lên, sau đó đảnh lễ vị trưởng lão theo năm điểm chạm đất và nói: “Bạch ngài, mong con sẽ đạt đến đỉnh cao của pháp mà ngài đã thấy.”
Thero ‘‘evaṃ hotū’’ti anumodanaṃ akāsi.
The Elder gave his approval, saying, "So be it."
Vị trưởng lão đã tùy hỷ: “Mong được như vậy.”
‘‘Bhikkhave, tadā katakammavasenetaṃ tissassa nipphannaṃ, sakuṇānaṃ aṭṭhibhedananissandena tissassa gattañca pūtikaṃ jātaṃ, aṭṭhīni ca bhinnāni, khīṇāsavassa rasapiṇḍapātadānanissandena arahattaṃ patto’’ti.
"Bhikkhus, this result for Tissa arose due to the actions performed at that time. As a consequence of breaking the birds' bones, Tissa's body became putrid and his bones were shattered. As a consequence of offering the delicious alms food to the Arahant, he attained arahantship."
“Này các tỳ-khưu, những điều này đã xảy ra cho Tissa do nghiệp đã tạo ra lúc đó, do quả báo của việc bẻ gãy xương của các loài chim mà thân thể của Tissa bị thối rữa và xương cốt bị gãy vụn, và do quả báo của việc dâng cúng vật thực ngon cho vị lậu tận hoặc mà ngài đã chứng đắc A-la-hán.”
Sāvatthiyaṃ kira anāthapiṇḍikassa gahapatino nando nāma gopālako goyūthaṃ rakkhati aḍḍho mahaddhano mahābhogo.
It is said that in Sāvatthī, there was a cowherd named Nanda, a wealthy, very rich, and very prosperous man, who tended the cattle herd of Anāthapiṇḍika the householder.
Tương truyền, ở Sāvatthi, có một người chăn bò tên là Nanda, chăn giữ đàn bò cho gia chủ Anāthapiṇḍika, ông ta là người giàu có, nhiều tài sản, nhiều của cải.
So kira yathā keṇiyo jaṭilo pabbajjāvesena, evaṃ gopālakattena rājabaliṃ pariharanto attano kuṭumbaṃ rakkhati.
It is said that, just as Keṇiya the ascetic avoided the royal tax by virtue of his ascetic life and protected his family, so too Nanda, as a cowherd, avoided the royal tax and protected his family.
Tương truyền, giống như đạo sĩ Keṇiya dùng hình thức tu sĩ để tránh thuế cho vua, ông ta cũng dùng thân phận người chăn bò để tránh thuế cho vua và bảo vệ gia sản của mình.
So kālena kālaṃ pañca gorase ādāya anāthapiṇḍikassa santikaṃ āgantvā satthāraṃ passati, dhammaṃ suṇāti, attano vasanaṭṭhānaṃ āgamanatthāya satthāraṃ yācati.
From time to time, he would bring five kinds of milk products to Anāthapiṇḍika, see the Teacher, listen to the Dhamma, and request the Teacher to come to his dwelling place.
Thỉnh thoảng, ông ta mang năm loại sản phẩm từ sữa đến gặp Anāthapiṇḍika, được diện kiến Đức Thế Tôn, nghe pháp, và thỉnh cầu Đức Thế Tôn đến thăm nơi ở của mình.
Satthā tassa ñāṇaparipākaṃ āgamayamāno āgantvā paripakkabhāvaṃ ñatvā ekadivasaṃ mahābhikkhusaṅghaparivuto cārikaṃ caranto maggā okkamma tassa vasanaṭṭhānāsanne aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi.
The Teacher, awaiting the maturation of his wisdom, did not come immediately. When he knew that Nanda’s wisdom had ripened, one day, accompanied by a great assembly of bhikkhus, he went on a tour, left the road, and sat at the foot of a certain tree near Nanda's dwelling place.
Đức Thế Tôn, trong khi chờ đợi trí tuệ của ông ta chín muồi, đã không đến, nhưng khi biết rằng trí tuệ đã chín muồi, một hôm, Ngài cùng với đại chúng tỳ-khưu đi du hành, rẽ khỏi con đường và ngồi dưới một gốc cây gần nơi ở của ông ta.
Nando satthu santikaṃ agantvā vanditvā paṭisanthāraṃ katvā satthāraṃ nimantetvā satthāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa paṇītaṃ pañcagorasadānaṃ adāsi.
Nanda went to the Teacher, paid homage, exchanged greetings, invited the Teacher, and offered a fine gift of the five kinds of milk products for seven days to the Sangha, with the Buddha at its head.
Nanda đến gần Đức Thế Tôn, đảnh lễ, thăm hỏi rồi thỉnh mời Đức Thế Tôn, và trong bảy ngày, ông đã dâng cúng năm loại sản phẩm từ sữa hảo hạng đến Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu.
Sattame divase satthā anumodanaṃ katvā dānakathādibhedaṃ anupubbiṃ kathaṃ kathesi.
On the seventh day, the Teacher gave his blessing and delivered a progressive discourse, including talks on generosity and other topics.
Vào ngày thứ bảy, Đức Thế Tôn đã tùy hỷ và thuyết giảng tuần tự các bài pháp về bố thí và các pháp khác.
Kathāpariyosāne nandagopālako sotāpattiphale patiṭṭhāya satthu pattaṃ gahetvā satthāraṃ anugacchanto dūraṃ gantvā, ‘‘tiṭṭha, upāsakā’’ti nivattiyamāno vanditvā nivatti.
At the end of the discourse, the cowherd Nanda, having established himself in the fruit of Stream-entry (Sotāpatti), took the Buddha’s bowl and followed the Teacher. Having gone a long distance, he was told, “Stop, lay follower!” He saluted and returned.
Khi kết thúc bài pháp, người chăn bò Nanda đã an trú vào quả Dự lưu, rồi cầm bát của Đức Thế Tôn và đi theo Ngài một đoạn đường dài, khi được bảo: “Thôi, cư sĩ, hãy dừng lại,” ông ta đảnh lễ rồi quay về.
Atha naṃ eko luddako vijjhitvā māresi.
Then a certain hunter shot and killed him.
Bấy giờ, một người thợ săn đã bắn chết ông ta.
Pacchato āgacchantā bhikkhū naṃ disvā gantvā satthāraṃ āhaṃsu – ‘‘nando, bhante, gopālako tumhākaṃ idhāgatattā mahādānaṃ datvā anugantvā nivattento mārito, sace tumhe nāgacchissatha, nāssa maraṇaṃ abhavissā’’ti.
The bhikkhus coming from behind saw him, went to the Teacher, and said, “Bhante, the cowherd Nanda, because of your coming here, gave a great offering, followed you, and was killed while returning. If you had not come, his death would not have occurred.”
Các vị tỳ-khưu đi sau thấy vậy, bèn đến bạch với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, người chăn bò Nanda, vì Ngài đến đây nên đã làm đại thí, rồi đi theo tiễn Ngài, lúc quay về đã bị giết, nếu Ngài không đến thì ông ta đã không chết.”
Satthā, ‘‘bhikkhave, mayi āgatepi anāgatepi tassa catasso disā catasso anudisā ca gacchantassāpi maraṇato muccanūpāyo nāma natthi.
The Teacher said, “Bhikkhus, whether I come or not, there is no way for him to escape death, whether he goes in the four cardinal directions or the four intermediate directions.
Đức Thế Tôn nói: “Này các tỳ-khưu, dù Ta có đến hay không đến, dù ông ta có đi về bốn phương hay bốn hướng phụ, cũng không có cách nào thoát khỏi cái chết.
Yañhi neva corā, na verino karonti, taṃ imesaṃ sattānaṃ antopaduṭṭhaṃ micchāpaṇihitaṃ cittameva karotī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
For what neither thieves nor enemies can do, that very thing is done by the mind of these beings, inwardly corrupted and wrongly directed,” and having said this, he uttered this verse:
Điều mà kẻ trộm hay kẻ thù không thể làm được, chính tâm ô nhiễm bên trong, được hướng đến sai lầm của chúng sanh này lại làm được điều đó,” rồi Ngài nói bài kệ này –
Tattha diso disanti coro coraṃ.
Therein, diso disaṃ means a thief to a thief.
Trong đó, diso disaṃ (kẻ thù đối với kẻ thù) nghĩa là kẻ trộm đối với kẻ trộm.
‘‘Disvā’’ti pāṭhaseso.
Disvā is the omitted part of the text.
Phần còn thiếu của câu là “disvā” (sau khi thấy).
Yaṃ taṃ kayirāti yaṃ taṃ tassa anayabyasanaṃ kareyya.
Yaṃ taṃ kayirā means whatever misfortune or calamity he might inflict upon him.
Yaṃ taṃ kayirā (điều mà nó có thể làm) nghĩa là điều tai ương bất hạnh mà nó có thể gây ra cho người kia.
Dutiyapadepi eseva nayo.
The same method applies to the second line.
Đối với vế thứ hai, cách giải thích cũng tương tự.
Idaṃ vuttaṃ hoti – eko ekassa mittadubbhī coro puttadārakhettavatthu gomahiṃsādīsu aparajjhanto yassa aparajjhati, tampi tatheva attani aparajjhantaṃ coraṃ disvā, veri vā pana kenacideva kāraṇena baddhaveraṃ veriṃ disvā attano kakkhaḷatāya dāruṇatāya yaṃ taṃ tassa anayabyasanaṃ kareyya, puttadāraṃ vā pīḷeyya, khettādīni vā nāseyya, jīvitā vā pana naṃ voropeyya, dasasu akusalakammapathesu micchāṭhapitattā micchāpahiṇitaṃ cittaṃ pāpiyo naṃ tato kare taṃ purisaṃ tato pāpataraṃ kareyya.
This is what is meant: If one treacherous thief, having wronged another in matters such as children, wife, fields, property, cattle, or buffaloes, sees that thief also wronging him, or if an enemy, having formed enmity for some reason, sees that enemy and, due to his own harshness and cruelty, inflicts some misfortune or calamity upon him, or torments his children and wife, or destroys his fields and other possessions, or even takes his life—a mind wrongly placed in the ten unwholesome courses of action, that micchāpaṇihitaṃ cittaṃ pāpiyo naṃ tato kare will do to that man something worse than that.
Điều này có nghĩa là: Một tên trộm, kẻ phản bạn, khi gây hại đến con cái, vợ, ruộng vườn, đất đai, bò, trâu, v.v. của người nào, khi thấy tên trộm kia cũng gây hại cho mình như vậy; hoặc một kẻ thù, sau khi thấy một kẻ địch đã kết oán với mình vì một lý do nào đó, do bản tính hung bạo và tàn nhẫn của mình, có thể gây ra tai ương bất hạnh cho người kia, có thể hành hạ vợ con, phá hoại ruộng vườn, v.v., hoặc có thể cướp đi mạng sống của người đó. Nhưng do được đặt sai hướng trong mười con đường nghiệp bất thiện, tâm hướng sai đường còn làm cho người ấy tệ hại hơn (micchāpaṇihitaṃ cittaṃ pāpiyo naṃ tato kare), tức là làm cho người đó trở nên tồi tệ hơn cả điều đó.
Vuttappakārehi, diso disassa vā verī verino vā imasmiṃyeva attabhāve dukkhaṃ vā uppādeyya, jīvitakkhayaṃ vā kareyya.
Indeed, a thief to a thief, or an enemy to an enemy, as described, might inflict suffering or cause loss of life in this very existence.
Theo những cách đã nói, kẻ thù đối với kẻ thù hoặc kẻ địch đối với kẻ địch có thể gây ra đau khổ hoặc làm chấm dứt mạng sống ngay trong kiếp hiện tại này.
Idaṃ pana akusalakammapathesu micchāṭhapitaṃ cittaṃ diṭṭheva dhamme anayabyasanaṃ pāpeti, attabhāvasatasahassesupi catūsu apāyesu khipitvā sīsaṃ ukkhipituṃ na detīti.
But this mind, wrongly placed in the unwholesome courses of action, leads to misfortune and calamity in this very life, and even through hundreds of thousands of existences, it casts one into the four woeful states and does not allow one to lift one’s head.
Thế nhưng, tâm này, khi được đặt sai hướng trong các con đường nghiệp bất thiện, sẽ dẫn đến tai ương bất hạnh ngay trong hiện tại, và ném người ấy vào bốn đường ác trong cả trăm ngàn kiếp sống, không cho ngóc đầu lên được.
Vatthu soreyyanagare samuṭṭhitaṃ, sāvatthiyaṃ niṭṭhāpesi.
The incident originated in the city of Soreyya, but it concluded in Sāvatthī.
Sự việc phát sinh ở thành Soreyya, kết thúc tại Sāvatthī.
Sammāsambuddhe sāvatthiyaṃ viharante soreyyanagare soreyyaseṭṭhiputto ekena sahāyakena saddhiṃ sukhayānake nisīditvā mahantena parivārena nhānatthāya nagarā nikkhami.
While the Perfectly Enlightened One was residing in Sāvatthī, the son of the rich man of Soreyya, accompanied by a friend, left the city in a comfortable carriage with a large retinue to bathe.
Khi Đức Sammāsambuddha đang ngự tại Sāvatthī, con trai của trưởng giả Soreyya ở thành Soreyya, cùng với một người bạn, ngồi trên cỗ xe tiện nghi, với đoàn tùy tùng đông đảo, đã ra khỏi thành để tắm.
Tasmiṃ khaṇe mahākaccāyanatthero soreyyanagaraṃ piṇḍāya pavisitukāmo hutvā bahinagare saṅghāṭiṃ pārupati.
At that moment, Mahākaccāyana Thera, intending to enter the city of Soreyya for alms, was putting on his outer robe outside the city.
Vào lúc đó, Trưởng lão Mahākaccāyana muốn vào thành Soreyya để khất thực, đã khoác y Saṅghāṭī bên ngoài thành.
Therassa ca suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ.
The Thera's body was the color of gold.
Thân của Trưởng lão có màu vàng kim.
Soreyyaseṭṭhiputto taṃ disvā cintesi – ‘‘aho vata ayaṃ vā thero mama bhariyā bhaveyya, mama vā bhariyāya sarīravaṇṇo etassa sarīravaṇṇo viya bhaveyyā’’ti.
Seeing him, the son of the rich man of Soreyya thought, “Oh, if only this Thera were my wife, or if my wife’s body color were like his body color!”
Con trai của trưởng giả Soreyya nhìn thấy Ngài và suy nghĩ: “Ôi, ước gì vị Trưởng lão này là vợ của ta, hoặc màu da của vợ ta giống như màu da của Ngài!”
Tassa cintitamatteyeva purisaliṅgaṃ antaradhāyi, itthiliṅgaṃ pāturahosi.
As soon as he thought this, his male sexual organ disappeared, and a female sexual organ appeared.
Ngay khi anh ta vừa nghĩ như vậy, tướng nam biến mất, tướng nữ xuất hiện.
So lajjamāno yānakā oruyha palāyi.
Ashamed, he descended from the carriage and fled.
Anh ta xấu hổ, xuống xe và bỏ chạy.
Parijano taṃ asañjānanto ‘‘kimeta’’nti āha.
His retinue, not recognizing her, asked, “What is this?”
Đám tùy tùng không biết chuyện gì đã xảy ra, bèn hỏi: “Chuyện gì thế này?”
Sāpi takkasilamaggaṃ paṭipajji.
She then took the road to Takkasilā.
Cô gái đó cũng đi theo con đường đến Takkasilā.
Sahāyakopissā ito cito ca vicaritvāpi nāddasa.
Her friend searched here and there but could not find her.
Người bạn của cô dù tìm kiếm khắp nơi cũng không thấy.
Sabbe nhāyitvā gehaṃ agamiṃsu.
Everyone bathed and returned home.
Tất cả đều tắm xong và trở về nhà.
‘‘Kahaṃ seṭṭhiputto’’ti ca vutte, ‘‘nhatvā āgato bhavissatīti maññimhā’’ti vadiṃsu.
When asked, “Where is the rich man’s son?” they replied, “We thought he would come back after bathing.”
Khi được hỏi: “Con trai của trưởng giả ở đâu?”, họ trả lời: “Chúng tôi nghĩ rằng anh ấy đã tắm xong và sẽ quay lại.”
Athassa mātāpitaro tattha tattha pariyesitvā apassantā roditvā paridevitvā, ‘‘mato bhavissatī’’ti matakabhattaṃ adaṃsu.
Then his parents searched everywhere, and not finding him, they wept and lamented, thinking, “He must be dead,” and offered a meal for the deceased.
Sau đó, cha mẹ anh ta tìm kiếm khắp nơi nhưng không thấy, bèn khóc lóc than vãn và nghĩ rằng “anh ấy đã chết”, rồi làm lễ cúng dường cho người đã khuất.
Sā ekaṃ takkasilagāmiṃ satthavāhaṃ disvā yānakassa pacchato pacchato anubandhi.
She saw a caravan going to Takkasilā and followed behind its carriages.
Cô gái đó thấy một đoàn thương nhân đang đi đến Takkasilā, bèn đi theo sau những cỗ xe.
Atha naṃ manussā disvā, ‘‘amhākaṃ yānakassa pacchato pacchato anugacchati, mayaṃ ‘kassesā dārikā’ti taṃ na jānāmā’’ti vadiṃsu.
Then the people saw her and said, “She is following behind our carriage, and we do not know whose daughter this is.”
Sau đó, những người đàn ông thấy cô và nói: “Cô gái này đi theo sau xe của chúng tôi, chúng tôi không biết cô là con gái của ai.”
Sāpi ‘‘tumhe attano yānakaṃ pājetha, ahaṃ padasā gamissāmī’’ti gacchantī aṅgulimuddikaṃ datvā ekasmiṃ yānake okāsaṃ kāresi.
She said, “You may drive your carriages, I will go on foot,” and as she went, she gave a finger-ring and secured a place in one of the carriages.
Cô gái nói: “Các ông cứ lái xe của mình đi, tôi sẽ đi bộ.” Khi đang đi, cô đưa chiếc nhẫn ngón tay của mình và xin một chỗ trên một cỗ xe.
Manussā cintayiṃsu – ‘‘takkasilanagare amhākaṃ seṭṭhiputtassa bhariyā natthi, tassa ācikkhissāma, mahāpaṇṇākāro no bhavissatī’’ti.
The people thought, “Our rich man’s son in the city of Takkasilā does not have a wife. We will tell him, and there will be a great reward for us.”
Những người đàn ông suy nghĩ: “Con trai của trưởng giả chúng ta ở thành Takkasilā không có vợ. Chúng ta sẽ nói cho anh ấy biết, chúng ta sẽ có một món quà lớn.”
Te gehaṃ gantvā, ‘‘sāmi, amhehi tumhākaṃ ekaṃ itthiratanaṃ ānīta’’nti āhaṃsu.
They went home and said, “Master, we have brought a jewel of a woman for you.”
Họ về nhà và nói: “Thưa chủ nhân, chúng tôi đã mang về cho ngài một viên ngọc nữ.”
So taṃ sutvā taṃ pakkosāpetvā attano vayānurūpaṃ abhirūpaṃ pāsādikaṃ disvā uppannasineho gehe akāsi.
Upon hearing this, he had her called, and seeing her beauty and charm, suitable for his age, he developed affection and took her into his home.
Nghe vậy, vị trưởng giả cho gọi cô gái đến, thấy cô có vẻ đẹp xuất chúng, duyên dáng và hợp với tuổi của mình, liền nảy sinh tình cảm và cưới cô làm vợ.
Purisā hi itthiyo, itthiyo vā purisā abhūtapubbā nāma natthi.
Indeed, men have not been women, nor women men, in the past.
Thật vậy, không có chuyện đàn ông chưa từng là phụ nữ, hay phụ nữ chưa từng là đàn ông.
Purisā hi parassa dāresu aticaritvā kālaṃ katvā bahūni vassasatasahassāni niraye paccitvā manussajātiṃ āgacchantā attabhāvasate itthibhāvaṃ āpajjanti.
Indeed, men, after indulging in adultery with others’ wives and dying, suffer in hell for hundreds of thousands of years, and when they return to human birth, they become women for hundreds of existences.
Thật vậy, đàn ông ngoại tình với vợ người khác, sau khi chết phải chịu khổ trong địa ngục hàng trăm ngàn năm, rồi khi tái sinh làm người, trong hàng trăm kiếp sống, họ phải làm thân nữ.
Ayaṃ pana seṭṭhiputto there ayoniso cittaṃ uppādetvā imasmiṃyeva attabhāve itthibhāvaṃ paṭilabhi.
But this rich man's son, having unskillfully aroused a thought towards the Thera, attained womanhood in this very existence.
Tuy nhiên, vị con trai trưởng giả này đã khởi lên ý niệm không đúng đắn đối với Trưởng lão, nên ngay trong kiếp này đã phải làm thân nữ.
Takkasilāyaṃ seṭṭhiputtena saddhiṃ saṃvāsamanvāya pana tassā kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāsi.
Having cohabited with the rich man’s son in Takkasilā, a fetus became established in her womb.
Sau khi chung sống với con trai của trưởng giả ở Takkasilā, cô đã mang thai.
Sā dasamāsaccayena puttaṃ labhitvā tassa padasā gamanakāle aparampi puttaṃ paṭilabhi.
After ten months, she gave birth to a son, and when that son was able to walk, she gave birth to another son.
Sau mười tháng, cô sinh một đứa con trai, và khi đứa bé đã biết đi, cô lại sinh thêm một đứa con trai nữa.
Evamassā kucchiyaṃ vutthā dve, soreyyanagare taṃ paṭicca nibbattā dveti cattāro puttā ahesuṃ.
Thus, she had two sons born in her womb and two born in Soreyya city because of her, making a total of four sons.
Như vậy, cô có hai người con đã sinh ra từ bụng mình, và hai người con đã sinh ra từ cha mẹ ở Soreyya, tổng cộng là bốn người con.
Tasmiṃ kāle soreyyanagarato tassā sahāyako seṭṭhiputto pañcahi sakaṭasatehi takkasilaṃ gantvā sukhayānake nisinno nagaraṃ pāvisi.
At that time, her friend, the rich man’s son from Soreyya city, traveled to Takkasilā with five hundred carts and entered the city sitting in a comfortable carriage.
Vào lúc đó, người bạn của cô, con trai của trưởng giả từ thành Soreyya, đã đến Takkasilā với năm trăm cỗ xe, và ngồi trên cỗ xe tiện nghi tiến vào thành.
Atha naṃ sā uparipāsādatale vātapānaṃ vivaritvā antaravīthiṃ olokayamānā ṭhitā disvā sañjānitvā dāsiṃ pesetvā pakkosāpetvā mahātale nisīdāpetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ akāsi.
Then she, standing on the upper terrace of the palace, opening a window and looking out into the street, saw him, recognized him, sent a maidservant to summon him, seated him on the grand terrace, and paid him great respect and honor.
Cô gái đó, đang đứng trên tầng lầu cao của cung điện, mở cửa sổ và nhìn xuống đường, thấy anh ta, liền nhận ra, sai người hầu đi gọi, và cho anh ta ngồi trên tầng chính, rồi tiếp đãi rất trọng thị.
Atha naṃ so āha – ‘‘bhadde, tvaṃ ito pubbe amhehi na diṭṭhapubbā, atha ca pana no mahantaṃ sakkāraṃ karosi, jānāsi tvaṃ amhe’’ti.
Then he said to her, “Good lady, we have never seen you before, yet you show us great honor. Do you know us?”
Sau đó, anh ta hỏi cô: “Thưa cô, trước đây chúng tôi chưa từng gặp cô, vậy mà cô lại tiếp đãi chúng tôi trọng thị như vậy, cô có biết chúng tôi không?”
‘‘Āma, sāmi, jānāmi, nanu tumhe soreyyanagaravāsino’’ti?
“Yes, master, I know you. Are you not residents of Soreyya town?”
“Vâng, thưa chủ nhân, tôi biết. Chẳng phải các ngài là cư dân của thành Soreyya sao?”
‘‘Āma, bhadde’’ti.
“Yes, good lady.”
“Vâng, thưa cô.”
Sā mātāpitūnañca bhariyāya ca puttānañca arogabhāvaṃ pucchi.
She inquired about the health of his parents, wife, and sons.
Cô hỏi thăm sức khỏe của cha mẹ, vợ và các con của anh ta.
Itaro ‘‘āma, bhadde, arogā’’ti vatvā ‘‘jānāsi tvaṃ ete’’ti āha.
The other (the merchant) said, “Yes, good lady, they are well,” and then asked, “Do you know them?”
Anh ta trả lời: “Vâng, thưa cô, họ đều khỏe mạnh.” Rồi anh ta hỏi: “Cô có biết những người đó không?”
‘‘Āma sāmi, jānāmi.
“Yes, master, I know them.
“Vâng, thưa chủ nhân, tôi biết.
Tesaṃ eko putto atthi, so kahaṃ, sāmī’’ti?
They have one son; where is he, master?”
Họ có một người con trai, anh ấy ở đâu, thưa chủ nhân?”
‘‘Bhadde, mā etaṃ kathehi, mayaṃ tena saddhiṃ ekadivasaṃ sukhayānake nisīditvā nhāyituṃ nikkhantā nevassa gatiṃ jānāma, ito cito ca vicaritvā taṃ adisvā mātāpitūnaṃ ārocayimhā, tepissa roditvā kanditvā petakiccaṃ kiriṃsū’’ti.
“Good lady, do not speak of that. One day, we set out with him in a comfortable carriage to bathe, but we never knew his whereabouts. We wandered here and there, and not seeing him, we informed his parents. They too wept and lamented, and performed his funeral rites.”
“Thưa cô, đừng nói về chuyện đó nữa. Một ngày nọ, chúng tôi cùng anh ấy ngồi trên cỗ xe tiện nghi đi tắm, nhưng chúng tôi không biết anh ấy đã đi đâu. Chúng tôi đã tìm kiếm khắp nơi nhưng không thấy anh ấy, bèn báo cho cha mẹ anh ấy biết. Cha mẹ anh ấy cũng đã khóc lóc than vãn và làm lễ cúng dường cho người đã khuất.”
‘‘Ahaṃ so, sāmī’’ti.
“I am he, master,” she said.
“Thưa chủ nhân, tôi chính là anh ấy.”
‘‘Apehi, bhadde, kiṃ kathesi mayhaṃ sahāyo devakumāro viya eko puriso’’ti?
“Begone, good lady! What are you saying? My friend was a man like a prince!”
“Thôi đi, thưa cô, cô đang nói gì vậy? Bạn của tôi là một người đàn ông như một vị thiên tử.”
‘‘Hotu, sāmi, ahaṃ so’’ti.
“Let it be, master, I am he,” she insisted.
“Thưa chủ nhân, thôi được, tôi chính là anh ấy.”
‘‘Atha idaṃ kiṃ nāmā’’ti?
“Then what is this about?” he asked.
“Vậy thì chuyện này là sao?”
‘‘Taṃ divasaṃ te ayyo mahākaccāyanatthero diṭṭho’’ti?
“On that day, did you see the Venerable Mahākaccāyana Thera?”
“Ngày hôm đó, ngài có thấy Trưởng lão Mahākaccāyana không?”
‘‘Āma, diṭṭho’’ti.
“Yes, I saw him,” he replied.
“Vâng, có thấy.”
Ahaṃ ayyaṃ mahākaccāyanattheraṃ oloketvā, ‘‘aho vata ayaṃ vā thero mama bhariyā bhaveyya, etassa vā sarīravaṇṇo viya mama bhariyāya sarīravaṇṇo bhaveyyā’’ti cintesiṃ.
“I looked at the Venerable Mahākaccāyana Thera and thought, ‘Oh, if only this thera were my wife, or if my wife’s bodily complexion were like his!’”
Tôi đã nhìn Trưởng lão Mahākaccāyana và suy nghĩ: “Ôi, ước gì vị Trưởng lão này là vợ của ta, hoặc màu da của vợ ta giống như màu da của Ngài!”
Cintitakkhaṇeyeva me purisaliṅgaṃ antaradhāyi, itthiliṅgaṃ pātubhavi.
“The moment I thought that, my male organ disappeared, and a female organ appeared.”
Ngay khi tôi vừa nghĩ như vậy, tướng nam của tôi biến mất, tướng nữ xuất hiện.
Athāhaṃ lajjamānā kassaci kiñci vattuṃ asakkuṇitvā tato palāyitvā idhāgatā, sāmīti.
“Then, being ashamed and unable to say anything to anyone, I fled from there and came here, master,” she said.
Sau đó, thưa chủ nhân, tôi xấu hổ, không thể nói gì với ai, bèn bỏ chạy khỏi đó và đến đây.
‘‘Aho vata te bhāriyaṃ kammaṃ kataṃ, kasmā mayhaṃ nācikkhi, apica pana te thero khamāpito’’ti?
“Oh, what a heavy deed you have done! Why didn’t you tell me? And has the thera been appeased by you?”
“Ôi, cô đã tạo nghiệp nặng nề làm sao! Sao cô không nói cho tôi biết? Hơn nữa, cô đã xin lỗi Trưởng lão chưa?”
‘‘Na khamāpito, sāmi.
“No, master, he has not been appeased.
“Chưa xin lỗi, thưa chủ nhân.
Jānāsi pana tvaṃ kahaṃ thero’’ti?
But do you know where the thera is?”
Nhưng ngài có biết Trưởng lão ở đâu không?”
‘‘Imameva nagaraṃ upanissāya viharatī’’ti.
“He dwells in dependence on this very town,” he replied.
“Ngài đang trú ngụ gần chính thành phố này.”
‘‘Sace piṇḍāya caranto idhāgaccheyya, ahaṃ mama ayyassa bhikkhāhāraṃ dadeyyaṃ, sāmī’’ti.
“If he were to come here for alms, I would offer alms-food to my master (the thera), master,” she said.
“Nếu Ngài đến đây để khất thực, tôi muốn dâng cúng thực phẩm cho Ngài, thưa chủ nhân.”
‘‘Tena hi sīghaṃ sakkāraṃ karohi, amhākaṃ ayyaṃ khamāpessāmā’’ti so therassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisinno, ‘‘bhante, sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti āha.
“In that case, quickly prepare an offering! We will appease our master (the thera).” So, the merchant’s son went to the thera’s dwelling place, paid homage, sat down to one side, and said, “Venerable sir, please accept alms from me tomorrow.”
“Vậy thì hãy nhanh chóng chuẩn bị lễ vật, chúng ta sẽ đi xin Trưởng lão tha thứ.” Nói xong, con trai của trưởng giả đến nơi Trưởng lão ở, đảnh lễ và ngồi sang một bên, rồi thưa: “Bạch Ngài, xin Ngài nhận bữa khất thực của con vào ngày mai.”
‘‘Nanu tvaṃ, seṭṭhiputta, āgantukosī’’ti.
“Are you not a visitor, merchant’s son?”
“Này con trai trưởng giả, chẳng phải con là khách lạ sao?”
‘‘Bhante, mā amhākaṃ āgantukabhāvaṃ pucchatha, sve me bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti.
“Venerable sir, do not ask about our being visitors; please accept alms from me tomorrow.”
“Bạch Ngài, xin Ngài đừng hỏi về việc chúng con là khách lạ, xin Ngài nhận bữa khất thực của con vào ngày mai.”
Thero adhivāsesi, gehepi therassa mahāsakkāro paṭiyatto.
The thera consented, and a great offering was also prepared for the thera in the house.
Trưởng lão chấp thuận, và tại nhà cũng đã chuẩn bị một lễ vật lớn cho Trưởng lão.
Thero punadivase taṃ gehadvāraṃ agamāsi.
The next day, the thera came to that house door.
Ngày hôm sau, Trưởng lão đến cửa nhà đó.
Atha naṃ nisīdāpetvā paṇītenāhārena parivisitvā seṭṭhiputto taṃ itthiṃ gahetvā therassa pādamūle nipajjāpetvā, ‘‘bhante, mayhaṃ sahāyikāya khamathā’’ti āha.
Then, having seated him and served him with exquisite food, the merchant’s son took the woman, made her prostrate at the thera’s feet, and said, “Venerable sir, please forgive my companion.”
Sau khi mời Ngài ngồi và cúng dường thực phẩm tinh khiết, con trai của trưởng giả dẫn người phụ nữ đó đến, cho cô quỳ dưới chân Trưởng lão và thưa: “Bạch Ngài, xin Ngài tha thứ cho người bạn của con.”
‘‘Kimeta’’nti?
“What is this?” the thera asked.
“Chuyện gì vậy?”
‘‘Ayaṃ, bhante, pubbe mayhaṃ piyasahāyako hutvā tumhe oloketvā evaṃ nāma cintesi, athassa purisaliṅgaṃ antaradhāyi, itthiliṅgaṃ pātubhavi, khamatha, bhante’’ti.
“Venerable sir, this one was formerly my dear friend, and after looking at you, he thought such-and-such a thought. Then his male organ disappeared, and a female organ appeared. Please forgive him, Venerable sir.”
“Bạch Ngài, người phụ nữ này trước đây là người bạn thân thiết của con, đã nhìn thấy Ngài và khởi lên ý nghĩ như vậy, rồi tướng nam của anh ấy biến mất, tướng nữ xuất hiện. Xin Ngài tha thứ, bạch Ngài.”
‘‘Tena hi uṭṭhahatha, khamāmi vo aha’’nti.
“Then arise, I forgive you all,” said the thera.
“Vậy thì hãy đứng dậy, ta tha thứ cho các con.”
Therena ‘‘khamāmī’’ti vuttamatteyeva itthiliṅgaṃ antaradhāyi, purisaliṅgaṃ pātubhavi.
As soon as the thera said “I forgive you,” the female organ disappeared, and the male organ reappeared.
Ngay khi Trưởng lão vừa nói “Ta tha thứ”, tướng nữ biến mất, tướng nam xuất hiện.
Purisaliṅge pātubhūtamatteyeva taṃ takkasilāya seṭṭhiputto āha – ‘‘samma sahāyaka, ime dve dārakā tava kucchiyaṃ vutthattā maṃ paṭicca nibbattattā ubhinnampino puttā eva, idheva vasissāma, mā ukkaṇṭhī’’ti.
As soon as the male organ reappeared, the merchant’s son of Takkasīlā said to him, “Friend, these two children, having dwelt in your womb and being born on account of me, are indeed sons to both of us. Let us live right here; do not be disheartened.”
Ngay khi tướng nam nhân xuất hiện trở lại, con trai của vị trưởng giả ở Takkasilā nói với ông: “Này bạn hiền, hai đứa trẻ này là con của cả hai chúng ta, vì chúng đã ở trong bụng của bạn và được sinh ra nhờ tôi. Chúng ta hãy ở lại đây, đừng buồn phiền nữa.”
‘‘Samma, ahaṃ ekenattabhāvena paṭhamaṃ puriso hutvā itthibhāvaṃ patvā puna puriso jātoti vippakārappatto, paṭhamaṃ maṃ paṭicca dve puttā nibbattā, idāni me kucchito dve puttā nikkhantā, svāhaṃ ekenattabhāvena vippakārappatto, puna ‘gehe vasissatī’ti saññaṃ mā kari, ahaṃ mama ayyassa santike pabbajissāmi.
“Friend, I, having first been a man, then attained womanhood, and now am again a man in one existence—I have undergone a transformation. First, two sons were born on my account, and now two sons have emerged from my womb. I, having undergone such a transformation in one existence, do not again intend to live in a household. I shall go forth into homelessness in the presence of my master (the thera).
“Này bạn, trong cùng một kiếp sống, tôi trước là nam, sau biến thành nữ, rồi lại trở thành nam, thật là một sự biến đổi lớn. Ban đầu, nhờ tôi mà hai người con trai được sinh ra, bây giờ lại có hai người con trai ra từ bụng tôi. Tôi đã trải qua sự biến đổi lớn trong cùng một kiếp sống, đừng nghĩ rằng tôi sẽ còn ở lại nhà nữa. Tôi sẽ xuất gia với thầy của tôi.”
Ime dve dārakā tava bhārāti, imesu mā pamajjī’’ti vatvā putte sīse paricumbitvā parimajjitvā ure nipajjāpetvā pitu niyyādetvā nikkhamitvā therassa santike pabbajjaṃ yāci.
These two children are your responsibility; do not be negligent regarding them.” Having said this, he kissed his sons on the head, caressed them, laid them on his chest, entrusted them to their father, and then went forth and requested ordination from the thera.
“Hai đứa trẻ này là trách nhiệm của bạn, xin đừng lơ là với chúng.” Nói xong, ông hôn lên đầu, xoa đầu các con, đặt chúng nằm trên ngực rồi giao lại cho người cha. Sau đó, ông ra đi và xin xuất gia với vị trưởng lão.
Theropi naṃ pabbājetvā upasampādetvā gaṇhitvāva cārikaṃ caramāno anupubbena sāvatthiṃ agamāsi.
The thera ordained him and admitted him into the Sangha, and taking him along, he wandered on pilgrimage, and in due course arrived at Sāvatthī.
Vị trưởng lão đã cho ông xuất gia và thọ cụ túc giới, rồi dẫn ông cùng đi du hành, tuần tự đến thành Sāvatthī.
Tassa soreyyattheroti nāmaṃ ahosi.
His name became Soreyya Thera.
Ông được đặt tên là Trưởng lão Soreyya.
Janapadavāsino taṃ pavattiṃ ñatvā saṅkhubhitvā kotūhalajātā taṃ upasaṅkamitvā pucchiṃsu – ‘‘evaṃ kira, bhante’’ti?
The people of the country, hearing of this event, were stirred and, being curious, approached him and asked, “Venerable sir, is it true as it is said?”
Dân chúng trong vùng biết chuyện, xôn xao và tò mò, họ đến gặp ông và hỏi: “Thưa ngài, có thật là như vậy không?”
‘‘Āma, āvuso’’ti.
“Yes, friends,” he replied.
“Đúng vậy, thưa các đạo hữu.”
‘‘Bhante, evarūpampi kāraṇaṃ nāma hoti’’?
“Venerable sir, can such a thing really happen?”
“Thưa ngài, chuyện như vậy mà cũng có thể xảy ra sao?”
‘‘Tumhākaṃ kucchiyaṃ kira dve puttā nibbattā, tumhe paṭicca dve jātā, tesaṃ vo kataresu balavasineho hotī’’ti?
“It is said that two sons were born in your womb, and two were born on your account. Among these, for which of them did you have stronger affection?”
“Nghe nói có hai người con đã sinh ra từ bụng ngài, và hai người con khác được sinh ra nhờ ngài. Trong số đó, ngài thương yêu những đứa con nào hơn?”
‘‘Kucchiyaṃ vutthakesu, āvuso’’ti.
“For those who dwelt in my womb, friends,” he replied.
“Những đứa đã ở trong bụng tôi, thưa các đạo hữu.”
Āgatāgatā nibaddhaṃ tatheva pucchiṃsu.
Those who came repeatedly asked the same question.
Những người đến sau cũng liên tục hỏi như vậy.
Thero ‘‘kucchiyaṃ vuttakesu eva sineho balavā’’ti punappunaṃ kathento harāyamāno ekova nisīdati, ekova tiṭṭhati.
As the thera repeatedly stated, “Affection is stronger for those born in the womb,” he felt ashamed and would sit alone and stand alone.
Vị trưởng lão, vì phải trả lời lặp đi lặp lại rằng “Tình thương đối với những đứa con đã ở trong bụng thì mạnh mẽ hơn”, cảm thấy xấu hổ, nên thường ngồi một mình, đứng một mình.
So evaṃ ekattūpagato attabhāve khayavayaṃ samuṭṭhāpetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
Thus, having attained solitude, he discerned the rise and fall of existence and attained arahantship together with the paṭisambhidās.
Khi sống một mình như vậy, ngài đã khởi lên sự thấy biết về sự sinh diệt của thân này và chứng đắc A-la-hán cùng với các tuệ phân tích.
Atha naṃ āgatāgatā pucchanti – ‘‘bhante, evaṃ kira nāma ahosī’’ti?
Then those who came asked him, “Venerable sir, is it true as it is said?”
Sau đó, những người đến sau lại hỏi ngài: “Thưa ngài, có thật là đã xảy ra như vậy không?”
‘‘Āmāvuso’’ti.
“Yes, friends,” he replied.
“Đúng vậy, thưa các đạo hữu.”
‘‘Kataresu sineho balavā’’ti?
“For which of them was the affection stronger?”
“Vậy ngài thương yêu những đứa con nào hơn?”
‘‘Mayhaṃ katthaci sineho nāma natthī’’ti.
“I have no affection for anyone at all,” he replied.
“Tôi không còn tình thương yêu đối với bất cứ ai nữa.”
Bhikkhū ‘‘ayaṃ abhūtaṃ kathesi, purimadivasesu ‘kucchiyaṃ vutthaputtesu sineho balavā’ti vatvā idāni ‘mayhaṃ katthaci sineho natthī’ti vadati, aññaṃ byākaroti, bhante’’ti āhaṃsu.
The bhikkhus said, “This bhikkhu speaks falsely. On previous days he said, ‘Affection for sons born in the womb is stronger,’ but now he says, ‘I have no affection for anyone at all.’ He makes a different declaration, Venerable sir.”
Các vị tỳ-khưu nói: “Bạch Thế Tôn, vị này nói điều không thật. Những ngày trước, ông ấy nói ‘tình thương đối với những đứa con đã ở trong bụng thì mạnh mẽ hơn’, nhưng bây giờ lại nói ‘tôi không còn tình thương yêu đối với bất cứ ai nữa’. Ông ấy đã trả lời khác đi.”
Satthā ‘‘na, bhikkhave, mama putto aññaṃ byākaroti, mama puttassa sammāpaṇihitena cittena maggassa diṭṭhakālato paṭṭhāya na katthaci sineho jāto, yaṃ sampattiṃ neva mātā, na pitā kātuṃ sakkoti, taṃ imesaṃ sattānaṃ abbhantare pavattaṃ sammāpaṇihitaṃ cittameva detī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher said, “No, bhikkhus, my son does not make a different declaration. From the time my son saw the path with his rightly directed mind, no affection for anyone arose in him. The attainment that neither mother nor father can bring about, that very rightly directed mind, existing within these beings, bestows it.” Having said this, he uttered this verse:
Đức Thế Tôn dạy: “Này các tỳ-khưu, con trai của ta không trả lời khác đi đâu. Kể từ khi thấy được Đạo bằng tâm hướng chân chánh, con trai của ta không còn khởi lên tình thương yêu đối với bất cứ ai nữa. Sự thành tựu mà cả mẹ lẫn cha đều không thể làm được, chính tâm hướng chân chánh khởi lên bên trong các chúng sanh này lại có thể mang đến.” Nói xong, Ngài đọc kệ này:
Tattha na tanti taṃ kāraṇaṃ neva mātā kareyya, na pitā, na aññe ñātakā.
Therein, that (na taṃ): that state, neither a mother can do, nor a father, nor other relatives.
Trong đó, na taṃ (điều ấy chẳng) có nghĩa là điều ấy cả mẹ cũng không làm được, cả cha cũng không, cả những người thân khác cũng không.
Sammāpaṇihitanti dasasu kusalakammapathesu sammā ṭhapitaṃ.
Rightly directed (Sammāpaṇihitaṃ): rightly placed in the ten wholesome courses of action.
Sammāpaṇihitaṃ (hướng chân chánh) là được đặt đúng hướng trong mười con đường nghiệp thiện.
Seyyaso naṃ tato kareti tato kāraṇato seyyaso naṃ varataraṃ uttaritaraṃ kareyya, karotīti attho.
Can make one much better than that (Seyyaso naṃ tato kare): implies that from that cause, it can make that person much better, more excellent, superior. This is the meaning.
Seyyaso naṃ tato kare (làm cho người ấy tốt đẹp hơn) có nghĩa là làm cho người ấy trở nên cao thượng hơn, ưu việt hơn, vượt trội hơn so với điều kia. Nghĩa là, nó có thể làm được.
Mātāpitaro hi puttānaṃ dhanaṃ dadamānā ekasmiṃyeva attabhāve kammaṃ akatvā sukhena jīvikakappanaṃ dhanaṃ dātuṃ sakkonti.
For mothers and fathers, in giving wealth to their children, can only give wealth that enables a comfortable livelihood in this very existence without working.
Thật vậy, cha mẹ khi cho con cái tài sản, chỉ có thể cho tài sản để chúng sống sung sướng mà không cần làm lụng chỉ trong một kiếp này mà thôi.
Visākhāya mātāpitaropi tāva mahaddhanā mahābhogā, tassā ekasmiṃyeva attabhāve sukhena jīvikakappanaṃ dhanaṃ adaṃsu.
Even Visākhā’s parents, so exceedingly wealthy and with such great possessions, were able to give her only enough wealth to live comfortably in that one existence.
Ngay cả cha mẹ của Visākhā, vốn rất giàu có và nhiều của cải, cũng chỉ cho bà tài sản để sống sung sướng trong một kiếp này.
Catūsu pana dīpesu cakkavattisiriṃ dātuṃ samatthā mātāpitaropi nāma puttānaṃ natthi, pageva dibbasampattiṃ vā paṭhamajjhānādisampattiṃ vā, lokuttarasampattidāne kathāva natthi, sammāpaṇihitaṃ pana cittaṃ sabbampetaṃ sampattiṃ dātuṃ sakkoti.
But there are no parents who can bestow upon their children the splendor of a Cakkavatti over the four great continents, much less celestial fortunes or fortunes like the first jhāna, and there is no talk at all of bestowing supramundane fortunes; yet, a mind well-directed can bestow all these fortunes.
Thế nhưng, không có cha mẹ nào có khả năng trao cho con cái quyền uy của một vị Chuyển luân vương trên cả bốn châu thiên hạ, huống chi là tài sản ở cõi trời hay các thành tựu như sơ thiền, v.v. Việc ban cho thành tựu siêu thế thì lại càng không thể nói đến. Nhưng tâm hướng chân chánh thì có thể mang lại tất cả những thành tựu này.
Tena vuttaṃ ‘‘seyyaso naṃ tato kare’’ti.
Therefore, it was said: "From that, one should make it excellent."
Vì vậy, có câu nói “làm cho người ấy tốt đẹp hơn”.