Te kira bhagavatā saddhiṃ janapadacārikaṃ caritvā jetavanaṃ āgantvā sāyanhasamaye upaṭṭhānasālāyaṃ sannisinnā attanā gatagataṭṭhānesu ‘‘asukagāmato asukagāmagamanaṭṭhāne samaṃ visamaṃ kaddamabahulaṃ sakkharabahulaṃ kāḷamattikaṃ tambamattika’’nti pathavikathaṃ kathesuṃ.
It is said that these monks, after wandering through the countryside with the Bhagavā and arriving at Jetavana, gathered in the service hall in the evening and spoke about the earth in the places they had visited: "In the journey from such-and-such a village to such-and-such a village, the ground was even, uneven, full of mud, full of gravel, with black clay, with red clay."
Chuyện kể rằng, các vị ấy sau khi du hành cùng Đức Thế Tôn qua các miền quê, đã trở về Jetavana. Vào buổi chiều, khi đang ngồi trong pháp đường, các vị ấy bàn luận về những nơi mình đã đi qua: “Trên đường từ làng này đến làng kia, chỗ thì bằng phẳng, chỗ thì gồ ghề, chỗ nhiều bùn lầy, chỗ nhiều sỏi đá, chỗ đất đen, chỗ đất đỏ.”
Satthā āgantvā, ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā, ‘‘bhante, amhehi vicaritaṭṭhāne pathavikathāyā’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, esā bāhirapathavī nāma, tumhehi ajjhuttikapathaviyaṃ parikammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā imā dve gāthā abhāsi –
The Teacher came and asked, "About what topic, monks, are you now gathered?" When told, "Venerable Sir, we are speaking about the earth in the places we visited," the Teacher said, "Monks, this is what is called the outer earth; you should practice diligently on the inner earth," and then spoke these two verses—
Đức Thế Tôn đến và hỏi: “Này các tỳ-khưu, các con đang ngồi đây bàn luận về chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Bạch Thế Tôn, chúng con đang bàn về đất ở những nơi chúng con đã đi qua,” Ngài dạy: “Này các tỳ-khưu, đó chỉ là đất bên ngoài. Điều các con cần làm là thực hành trên mảnh đất bên trong.” Nói xong, Ngài đọc hai bài kệ này:
Tattha ko imanti ko imaṃ attabhāvasaṅkhātaṃ pathaviṃ.
In this connection, ko imaṃ means: who will investigate this earth, which is designated as the individual existence.
Trong đó, ko imaṃ (ai sẽ... này) có nghĩa là ai sẽ khám phá mảnh đất này, tức là tự thân này.
Vicessatīti attano ñāṇena vicinissati vijānissati, paṭivijjhissati, sacchikarissatīti attho.
Vicessati means: will investigate it with his own knowledge, will discern it, will penetrate it, will realize it.
Vicessati (sẽ khám phá) có nghĩa là sẽ khảo sát, sẽ biết rõ, sẽ thâm nhập, sẽ chứng ngộ bằng trí tuệ của chính mình.
Yamalokañcāti catubbidhaṃ apāyalokañca.
Yamalokañcā means: and the fourfold realm of woe.
Và cõi Diêm vương nghĩa là và bốn cõi khổ.
Imaṃ sadevakanti imaṃ manussalokañca devalokena saddhiṃ ko vicessati vicinissati vijānissati paṭivijjhissati sacchikarissatīti pucchi.
Imaṃ sadevaka means: who will investigate, discern, penetrate, and realize this human realm together with the deva realm? Thus he asked.
Thế gian này cùng với chư thiên nghĩa là ai sẽ khảo sát, sẽ tìm hiểu, sẽ biết, sẽ thấu triệt, sẽ chứng ngộ thế giới loài người này cùng với thế giới chư thiên? Ngài đã hỏi như vậy.
Ko dhammapadaṃ sudesitanti yathāsabhāvato kathitattā sudesitaṃ sattatiṃsabodhipakkhiyadhammasaṅkhātaṃ dhammapadaṃ kusalo mālākāro pupphaṃ vicinanto viya ko pacessati vicinissati vijānissati upaparikkhissati paṭivijjhissati, sacchikarissatīti attho.
Ko dhammapadaṃ sudesita means: who, like a kusala garland-maker gathering pupphaṃ (flowers), will gather, discern, examine, penetrate, and realize this Dhamma-pada, which consists of the thirty-seven factors of awakening, which is sudesita (well-taught) because it is taught according to its true nature?
Ai sẽ thấu triệt Pháp cú đã được khéo thuyết nghĩa là, ai sẽ khảo sát, sẽ tìm hiểu, sẽ xem xét, sẽ thấu triệt, sẽ chứng ngộ Pháp cú, được gọi là ba mươi bảy phẩm trợ đạo, đã được khéo thuyết vì đã được nói đúng theo bản chất, giống như người làm tràng hoa khéo léo lựa chọn hoa?
Sekhoti adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhāti imā tisso sikkhā sikkhanato sotāpattimaggaṭṭhaṃ ādiṃ katvā yāva arahattamaggaṭṭhā sattavidho sekho imaṃ attabhāvasaṅkhātaṃ pathaviṃ arahattamaggena tato chandarāgaṃ apakaḍḍhanto vicessati vicinissati vijānissati paṭivijjhissati sacchikarissati.
Sekho means: the seven types of Sekha, starting from the stream-enterer who stands on the path, up to the one standing on the path of Arahantship, who cultivates the three trainings—the training in higher morality (adhisīlasikkhā), the training in higher consciousness (adhicittasikkhā), and the training in higher wisdom (adhipaññāsikkhā)—will investigate, discern, penetrate, and realize this earth, which is designated as individual existence, by eradicating craving for it through the path of Arahantship.
Bậc hữu học, vì thực hành ba học xứ này là tăng thượng giới học, tăng thượng tâm học, và tăng thượng tuệ học, nên bảy loại hữu học, bắt đầu từ vị trú tại Tu-đà-hoàn đạo cho đến vị trú tại A-la-hán đạo, sẽ khảo sát, sẽ tìm hiểu, sẽ biết, sẽ thấu triệt, sẽ chứng ngộ mảnh đất này, tức là tự thân này, bằng A-la-hán đạo, trong khi loại bỏ dục tham khỏi đó.
Yamalokañcāti taṃ yathāvuttapakāraṃ yamalokañca imaṃ manussalokañca saha devehi sadevakaṃ sveva vicessati vicinissati vijānissati paṭivijjhissati sacchikarissati.
Yamalokañcā means: that same Sekha will investigate, discern, penetrate, and realize the aforementioned Yama realm and this human realm, together with the devas.
Và cõi Diêm vương nghĩa là, vị ấy sẽ khảo sát, sẽ tìm hiểu, sẽ biết, sẽ thấu triệt, sẽ chứng ngộ cõi Diêm vương theo cách đã nói, và thế giới loài người này cùng với chư thiên.
Sekhoti sveva sattavidho sekho, yathā nāma kusalo mālākāro pupphārāmaṃ pavisitvā taruṇamakuḷāni ca pāṇakaviddhāni ca milātāni ca gaṇṭhikajātāni ca pupphāni vajjetvā sobhanāni sujātasujātāneva pupphāni vicināti, evameva imaṃ sukathitaṃ suniddiṭṭhaṃ bodhipakkhiyadhammapadampi paññāya pacessati vicinissati upaparikkhissati paṭivijjhissati sacchikarissatīti satthā sayameva pañhaṃ vissajjesi.
Sekho means: that same sevenfold Sekha, just as a skillful garland-maker, entering a flower garden, rejects young buds, worm-eaten flowers, withered flowers, and knotted flowers, and selects only beautiful, perfectly formed flowers; even so, with wisdom, will he gather, investigate, examine, penetrate, and realize this well-taught, well-expounded Dhamma-pada consisting of the factors of awakening. Thus the Teacher himself answered the question.
Bậc hữu học nghĩa là, chính bảy loại hữu học ấy, cũng như người làm tràng hoa khéo léo vào vườn hoa, tránh những nụ hoa non, những hoa bị sâu đục, những hoa héo úa, và những hoa bị thắt nút, chỉ chọn những bông hoa đẹp, sinh trưởng tốt, cũng vậy, vị ấy sẽ khảo sát, sẽ tìm hiểu, sẽ xem xét, sẽ thấu triệt, sẽ chứng ngộ Pháp cú về các phẩm trợ đạo đã được khéo thuyết, khéo chỉ dẫn này bằng trí tuệ. Bậc Đạo Sư đã tự mình giải đáp câu hỏi như vậy.
So kira bhikkhu satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā, ‘‘samaṇadhammaṃ karissāmī’’ti araññaṃ pavisitvā ghaṭetvā vāyamitvā arahattaṃ pattuṃ asakkonto ‘‘visesetvā kammaṭṭhānaṃ kathāpessāmī’’ti satthu santikaṃ āgacchanto antarāmagge marīciṃ disvā, ‘‘yathā ayaṃ gimhasamaye uṭṭhitā marīci dūre ṭhitānaṃ rūpagatā viya paññāyati, santikaṃ āgacchantānaṃ neva paññāyati, ayaṃ attabhāvopi uppādavayaṭṭhena evarūpo’’ti marīcikammaṭṭhānaṃ bhāvento āgantvā maggakilanto aciravatiyaṃ nhāyitvā ekasmiṃ caṇḍasotatīre rukkhachāyāya nisinno udakavegābhighātena uṭṭhahitvā mahante mahante pheṇapiṇḍe bhijjamāne disvā, ‘‘ayaṃ attabhāvopi uppajjitvā bhijjanaṭṭhena evarūpoyevā’’ti ārammaṇaṃ aggahesi.
It is said that this monk, having received a meditation subject from the Teacher, entered the forest, intending to practice the ascetic life (samaṇadhamma). After striving and exerting himself, he was unable to attain Arahantship. Thinking, "I will ask the Teacher to explain the meditation subject in more detail," he started on his way back. On the path, he saw a mirage and reflected, "Just as this mirage, which appears in the hot season, seems like a real form to those standing far away, but is not seen by those who come near, so too is this individual existence in terms of its arising and passing away." As he thus meditated on the mirage, he arrived, weary from his journey, bathed in the Aciravatī River, and sat under a tree on the bank of the swift current. There, he saw large foam-bubbles being broken up by the force of the water and grasped this as his meditation subject, thinking, "This individual existence, too, is just like this in terms of arising and breaking up."
Vị Tỳ-kheo ấy, sau khi thọ nhận đề mục thiền quán từ Đức Đạo Sư, đã vào rừng với ý định: “Ta sẽ thực hành pháp Sa-môn.” Nhưng dù đã tinh tấn nỗ lực, ngài không thể chứng A-la-hán. Ngài nghĩ: “Ta sẽ trở lại để Đức Đạo Sư thuyết giảng đề mục thiền quán một cách đặc biệt hơn.” Trên đường trở về, ngài nhìn thấy một ảo ảnh (marīci) và suy niệm về đề mục thiền quán ảo ảnh rằng: “Giống như ảo ảnh này, vào mùa hè, những người đứng xa thấy nó như có hình dáng, nhưng khi đến gần thì không thấy gì cả. Thân này cũng vậy, nó có bản chất như thế, chỉ là sự sinh diệt.” Sau khi đến nơi, vì mệt mỏi trên đường, ngài tắm rửa tại sông Aciravatī. Ngồi dưới bóng cây bên bờ sông có dòng chảy xiết, ngài thấy những khối bọt nước lớn nổi lên do sóng nước đánh vào và tan vỡ. Ngài liền nắm bắt đề mục thiền quán rằng: “Thân này cũng vậy, chỉ là sự sinh diệt, có bản chất như thế.”
Satthā gandhakuṭiyaṃ ṭhitova taṃ theraṃ disvā, ‘‘evameva, bhikkhu, evarūpovāyaṃ attabhāvo pheṇapiṇḍo viya marīci viya uppajjanabhijjanasabhāvoyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher, standing in the Perfumed Chamber (Gandhakuṭī), saw that elder and said, "Indeed, monk, this individual existence is truly like this, like a foam-bubble, like a mirage, having the nature of arising and breaking up," and then spoke this verse—
Đức Đạo Sư, trong khi đang ở trong Hương Thất (Gandhakuṭi), đã thấy vị Trưởng lão ấy và nói: “Này Tỳ-kheo, đúng vậy, thân này có bản chất như thế, giống như bọt nước, giống như ảo ảnh, chỉ có bản chất sinh và diệt.” Sau khi nói vậy, Ngài đã thuyết kệ ngôn này:
Tattha pheṇūpamanti imaṃ kesādisamūhasaṅkhātaṃ kāyaṃ abaladubbalaṭṭhena anaddhaniyatāvakālikaṭṭhena pheṇapiṇḍasarikkhakoti viditvā.
In this connection, pheṇūpamaṃ means: having known this body, which is composed of hair and other constituents, to be like a foam-bubble due to its being very weak and frail, and not lasting long, but only for a brief moment.
Trong đó, pheṇūpama (như bọt nước) nghĩa là: sau khi biết thân này, vốn là tập hợp của tóc và các phần khác, yếu ớt, mong manh, không bền vững, chỉ tồn tại trong chốc lát, giống như bọt nước.
Marīcidhammanti yathā marīci dūre ṭhitānaṃ rūpagatā viya gayhūpagā viya hoti, santike upagacchantānaṃ rittā tucchā agayhūpagā sampajjati, evameva khaṇikaittarapaccupaṭṭhānaṭṭhena ayaṃ kāyopi marīcidhammoti abhisambudhāno bujjhanto, jānantoti attho.
Marīcidhammaṃ means: just as a mirage appears as a form, as something graspable, to those standing far away, but becomes empty, void, and ungraspable to those who approach near, so too is this body of the nature of a mirage (marīcidhamma) because it manifests fleetingly and briefly. Abhisambudhāno means: understanding, knowing.
Marīcidhamma (bản chất ảo ảnh) nghĩa là: giống như ảo ảnh, những người đứng xa thấy nó như có hình dáng, như có thể nắm bắt được, nhưng khi đến gần thì nó trống rỗng, vô ích, không thể nắm bắt được. Cũng vậy, thân này có bản chất ảo ảnh vì nó chỉ hiện hữu tạm thời trong khoảnh khắc. Abhisambudhāno nghĩa là thấu hiểu, biết rõ điều đó.
Mārassa papupphakānīti mārassa papupphakasaṅkhātāni tebhūmakāni vaṭṭāni ariyamaggena chinditvā khīṇāsavo bhikkhu maccurājassa adassanaṃ avisayaṃ amatamahānibbānaṃ gaccheyyāti.
Mārassa papupphakāni means: having cut off the three cycles of existence, which are Māra's flowery darts, with the Noble Path, an Arahant monk goes to the unperceived realm of the King of Death, to the immortal great Nibbāna.
Mārassa papupphakāni (những chùm hoa của Ma vương) nghĩa là: một Tỳ-kheo đã diệt trừ các lậu hoặc (khīṇāsava), sau khi chặt đứt vòng luân hồi (vaṭṭa) ba cõi, vốn được gọi là những chùm hoa của Ma vương, bằng Thánh đạo, sẽ đi đến Niết-bàn vĩ đại bất tử, nơi mà Vua Tử Thần không thể thấy, không thể đến.
Tatrāyaṃ anupubbikathā – sāvatthiyañhi mahākosalarañño putto pasenadikumāro nāma.
Herein is the sequential narrative: In Sāvatthī, there was a prince named Pasenadi, son of King Mahākosala.
Đây là câu chuyện tuần tự về sự việc đó: Tại Sāvatthī, có một hoàng tử tên là Pasenadi, con trai của vua Mahākosala. Tại Vesālī, có một hoàng tử Licchavi tên là Mahāli, con trai của vua Licchavi. Và tại Kusinārā, có một hoàng tử Malla tên là Bandhula. Ba người này đã đến Taxila để học nghệ thuật từ một vị đạo sư nổi tiếng khắp các phương (disāpāmokkha). Họ gặp nhau tại một hội trường bên ngoài thành phố, hỏi về lý do đến, gia đình và tên của nhau, rồi trở thành bạn bè. Cùng nhau, họ đến gặp vị đạo sư và học nghệ thuật. Chẳng bao lâu, sau khi đã thành thạo nghệ thuật, họ xin phép đạo sư và cùng nhau rời đi, trở về nơi của mình.
Vesāliyaṃ licchavirañño putto licchavikumāro mahāli nāma, kusinārāyaṃ mallarājaputto bandhulo nāmāti ime tayo disāpāmokkhassācariyassa santike sippuggahaṇatthaṃ takkasilaṃ gantvā bahinagare sālāya samāgatā aññamaññassa āgatakāraṇañca kulañca nāmañca pucchitvā sahāyakā hutvā ekatova ācariyaṃ upasaṅkamitvā sippaṃ sikkhantā na cirasseva uggahitasippā ācariyaṃ āpucchitvā ekatova nikkhamitvā sakasakaṭṭhānāni agamaṃsu.
In Vesālī, there was a Licchavi prince named Mahāli, son of the Licchavi king; and in Kusinārā, a Mallā prince named Bandhula. These three went to Takkasilā to learn skills from the Disāpāmokkha teacher. They met in a hall outside the city, asked each other about the reason for their coming, their lineage, and their names, became friends, and together approached the teacher. Learning the skills, they mastered them in a short time, then took leave of the teacher, and together departed for their respective homes.
Trong số đó, Hoàng tử Pasenadi đã trình diễn nghệ thuật của mình cho phụ vương, và phụ vương, hài lòng, đã tấn phong ngài lên ngôi vua.
Tesu pasenadikumāro pitu sippaṃ dassetvā pasannena pitarā rajje abhisitto.
Among them, Prince Pasenadi, having demonstrated his skills to his father, was anointed king by his pleased father.
Hoàng tử Mahāli đã trình diễn nghệ thuật của mình cho các Licchavi. Ngài đã biểu diễn với sự nhiệt tình lớn, đến nỗi mắt ngài bị tổn thương.
Mahālikumāro licchavīnaṃ sippaṃ dassento mahantena ussāhena dassesi, tassa akkhīni bhijjitvā agamaṃsu.
Prince Mahāli, while demonstrating his skills to the Licchavis, did so with great exertion, and his eyes burst and were lost.
Các vua Licchavi nói: “Ôi! Vị đạo sư của chúng ta đã bị hỏng mắt. Chúng ta sẽ không bỏ rơi ngài, chúng ta sẽ phụng dưỡng ngài.” Họ đã ban cho ngài một cổng thành có thu nhập một trăm ngàn (tiền).
Licchavirājāno ‘‘aho vata amhākaṃ ācariyo akkhivināsaṃ patto, na naṃ pariccajissāma, upaṭṭhahissāma na’’nti tassa satasahassuṭṭhānakaṃ ekaṃ dvāraṃ adaṃsu.
The Licchavi kings, saying, "Alas, our teacher has suffered the loss of his eyes! We will not abandon him; we will attend to him," gave him a gate that yielded a hundred thousand (coins).
Dựa vào đó, ngài đã sống và dạy nghệ thuật cho năm trăm hoàng tử Licchavi.
So taṃ nissāya pañcasate licchavirājaputte sippaṃ sikkhāpento vasi.
Relying on that, he taught skills to five hundred Licchavi princes and resided there.
Hoàng tử Bandhula, khi được các vua Malla yêu cầu “Hãy chặt những bó tre này,” sau khi họ đã lấy sáu mươi cây tre, đặt một thanh sắt vào giữa, và dựng sáu mươi bó tre lên, ngài đã nhảy lên không trung cao tám mươi cubit và dùng kiếm chặt chúng.
Bandhulakumāro saṭṭhiṃ saṭṭhiṃ veḷū gahetvā majjhe ayasalākaṃ pakkhipitvā saṭṭhikalāpe ussāpetvā ṭhapite mallarājakulehi ‘‘ime kappetū’’ti vutto asītihatthaṃ ākāsaṃ ullaṅghitvā asinā kappento agamāsi.
Prince Bandhula, when told by the Mallā royal families to "cut these" sixty bundles of sixty bamboos each, with an iron rod inserted in the middle, leaped eighty cubits into the air and cut them with his sword as he went.
Khi ngài nghe tiếng “kiri” của thanh sắt trong bó tre cuối cùng, ngài hỏi: “Cái gì vậy?” Sau khi biết rằng các thanh sắt đã được đặt vào tất cả các bó tre, ngài liền vứt kiếm và khóc, nói: “Trong số rất nhiều bà con và bạn bè của ta, không một ai có lòng yêu thương mà nói cho ta biết điều này. Nếu ta biết, ta đã chặt mà không để thanh sắt phát ra tiếng động.” Rồi ngài nói với cha mẹ: “Ta sẽ giết tất cả những người này và cai trị vương quốc.”
So osānakalāpe ayasalākāya ‘‘kirī’’ti saddaṃ sutvā, ‘‘kiṃ eta’’nti pucchitvā sabbakalāpesu ayasalākānaṃ ṭhapitabhāvaṃ ñatvā asiṃ chaḍḍetvā rodamāno ‘‘mayhaṃ ettakesu ñātisuhajjesu ekopi sasineho hutvā imaṃ kāraṇaṃ nācikkhi.
When he heard the sound "kirī" from the iron rod in the last bundle, he asked, "What is this?" and realizing that iron rods had been placed in all the bundles, he threw down his sword and wept, saying, "Among so many relatives and friends of mine, not one, out of affection, told me this matter.
Cha mẹ ngài đã ngăn cản bằng nhiều cách, nói: “Này con, đây là một vương quốc truyền thống, con không thể làm như vậy.” Ngài liền nói: “Nếu vậy, ta sẽ đến chỗ bạn ta,” và ngài đến Sāvatthī.
Sace hi ahaṃ jāneyyaṃ, ayasalākāya saddaṃ anuṭṭhāpentova chindeyya’’nti vatvā, ‘‘sabbepime māretvā rajjaṃ kareyya’’nti mātāpitūnaṃ kathesi.
If I had known, I would have cut them without making the sound of the iron rod." Then he said to his parents, "I would kill all these and rule the kingdom."
Vua Pasenadi Kosala, nghe tin ngài đến, đã ra đón và đưa ngài vào thành với sự trọng thị lớn, rồi bổ nhiệm ngài vào vị trí tổng tư lệnh quân đội.
Tehi ‘‘paveṇirajjaṃ nāma, tāta, idaṃ na labbhā evaṃ kātu’’nti nānappakārena vārito ‘‘tena hi mama sahāyakassa santikaṃ gamissāmī’’ti sāvatthiṃ agamāsi.
His parents restrained him in various ways, saying, "My son, this is a hereditary kingdom; it cannot be done like that." Then he said, "In that case, I will go to my friend," and departed for Sāvatthī.
Ngài đã mời cha mẹ đến và ở lại đó.
Pasenadi kosalo rājā tassāgamanaṃ sutvā paccuggantvā mahantena sakkārena taṃ nagaraṃ pavesetvā senāpatiṭṭhāne ṭhapesi.
King Pasenadi of Kosala, hearing of his arrival, went forth to meet him, brought him into the city with great honor, and appointed him to the position of army general.
Một ngày nọ, nhà vua đứng trên lầu cao của cung điện, nhìn xuống con đường chính. Ngài thấy hàng ngàn Tỳ-kheo thường xuyên đi đến nhà của Anāthapiṇḍika, Cūḷa-Anāthapiṇḍika, Visākhā và Suppavāsā để thọ thực. Ngài hỏi: “Thưa các Tôn giả, quý vị đi đâu vậy?” Khi được trả lời: “Tâu Đại vương, hàng ngày hai ngàn Tỳ-kheo đến nhà Anāthapiṇḍika để thọ thực thường xuyên, thực phẩm theo phiếu, thực phẩm cho người bệnh, v.v. Năm trăm vị đến nhà Cūḷa-Anāthapiṇḍika, năm trăm vị đến nhà Visākhā, và năm trăm vị đến nhà Suppavāsā,” nhà vua cũng muốn cúng dường Tăng đoàn. Ngài đến tinh xá, thỉnh Đức Đạo Sư cùng với một ngàn Tỳ-kheo, tự tay cúng dường trong bảy ngày. Vào ngày thứ bảy, ngài đảnh lễ Đức Đạo Sư và nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài và năm trăm Tỳ-kheo thọ nhận thực phẩm cúng dường thường xuyên của con.”
So mātāpitaro pakkosāpetvā tattheva vāsaṃ kappesi.
He sent for his parents and arranged for them to reside there as well.
Đức Đạo Sư đáp: “Đại vương, chư Phật không thọ nhận thực phẩm cúng dường thường xuyên tại một nơi duy nhất. Nhiều người đang mong đợi sự quang lâm của chư Phật.”
Athekadivasaṃ rājā uparipāsāde ṭhito antaravīthiṃ olokayamāno ‘‘anāthapiṇḍikassa cūḷaanāthapiṇḍikassa visākhāya suppavāsāyā’’ti etesaṃ gehe niccaṃ bhattakiccatthāya gacchante anekasahasse bhikkhū disvā, ‘‘kahaṃ, ayyā, gacchantī’’ti pucchitvā, ‘‘deva, anāthapiṇḍikassa gehe niccabhattasalākabhattagilānabhattādīnaṃ atthāya devasikaṃ dve bhikkhusahassāni gacchanti, cūḷaanāthapiṇḍikassa gehe pañcasatāni, tathā visākhāya tathā suppavāsāyā’’ti vutte sayampi bhikkhusaṅghaṃ upaṭṭhahitukāmo vihāraṃ gantvā bhikkhusahassena saddhiṃ satthāraṃ nimantetvā sattāhaṃ sahatthā dānaṃ datvā sattame divase satthāraṃ vanditvā, ‘‘bhante, pañcahi me bhikkhusatehi saddhiṃ nibaddhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti āha.
Then one day, the king, standing on the upper palace, looking at the street, saw many thousands of bhikkhus going to the houses of Anāthapiṇḍika, Cūḷaanāthapiṇḍika, Visākhā, and Suppavāsā for their daily meal. He asked, "Where are you going, venerable sirs?" When told, "Your Majesty, two thousand bhikkhus go daily to Anāthapiṇḍika's house for regular meals, meal tickets, and sick-bhikkhu meals, etc. Five hundred go to Cūḷaanāthapiṇḍika's house, likewise to Visākhā's, and likewise to Suppavāsā's." Desiring to attend to the Saṅgha himself, he went to the monastery, invited the Teacher with a thousand bhikkhus, offered alms with his own hands for seven days, and on the seventh day, saluted the Teacher and said, "Venerable Sir, please accept regular alms from me with five hundred bhikkhus."
“Vậy thì, xin Ngài hãy cử một Tỳ-kheo đến thường xuyên,” nhà vua thưa.
‘‘Mahārāja buddhā nāma ekaṭṭhāne nibaddhaṃ bhikkhaṃ na gaṇhanti, bahū janā buddhānaṃ āgamanaṃ paccāsīsantī’’ti.
"Great King, Buddhas do not accept regular alms in one place; many people long for the coming of the Buddhas."
Đức Đạo Sư giao trách nhiệm cho Trưởng lão Ānanda.
‘‘Tena hi ekaṃ bhikkhuṃ nibaddhaṃ pesethā’’ti āha.
"Then please send one bhikkhu regularly," he said.
Khi Tăng đoàn đến, nhà vua cầm bát và, không suy nghĩ, nói: “Những vị này hãy phục vụ.” Ngài tự mình phục vụ trong bảy ngày. Vào ngày thứ tám, ngài lơ đễnh, tâm trí phân tán.
Satthā ānandattherassa bhāraṃ akāsi.
The Teacher assigned this duty to Venerable Ānanda.
Trong hoàng cung, những người không được lệnh không được phép sắp đặt chỗ ngồi cho các Tỳ-kheo và mời họ ngồi để phục vụ. Nhiều Tỳ-kheo đã rời đi, nói: “Chúng tôi không thể ở lại đây được.”
Rājā bhikkhusaṅghe āgate pattaṃ gahetvā, ‘‘ime nāma parivisantū’’ti avicāretvāva sattāhaṃ sayameva parivisitvā aṭṭhame divase vikkhittacitto pamajjamakāsi.
When the Saṅgha arrived, the king took the bowl and, without considering "these people should serve," he served himself for seven days. On the eighth day, with a distracted mind, he became negligent.
Ngày thứ hai, nhà vua cũng lơ đễnh. Ngày thứ hai cũng có nhiều Tỳ-kheo rời đi.
Rājakule nāma anāṇattā āsanāni paññāpetvā bhikkhū nisīdāpetvā parivisituṃ na labhanti ‘‘na mayaṃ idha ṭhātuṃ sakkhissāmā’’ti bahū bhikkhū pakkamiṃsu.
In a royal palace, without being commanded, one cannot arrange seats, seat bhikkhus, and serve them. Many bhikkhus departed, thinking, "We will not be able to stay here."
Ngày thứ ba, ngài cũng lơ đễnh. Lúc đó, tất cả các Tỳ-kheo khác đều rời đi, chỉ còn lại một mình Trưởng lão Ānanda.
Rājā dutiyadivasepi pamajji, dutiyadivasepi bahū bhikkhū pakkamiṃsu.
The king was negligent on the second day as well, and many bhikkhus departed on the second day too.
Những người có phước báu thường có những lý do đặc biệt và bảo vệ niềm tin của các gia đình.
Tatiyadivasepi pamajji, tadā ānandattheraṃ ekakameva ṭhapetvā avasesā pakkamiṃsu.
He was negligent on the third day as well, and then all the remaining bhikkhus departed, leaving only Venerable Ānanda.
Trưởng lão Ānanda, người đã hoàn thành ba-la-mật trong một trăm ngàn đại kiếp và có những lời nguyện đặc biệt, là một bậc đại trí. Ngài đã ở lại, bảo vệ niềm tin của gia đình nhà vua.
Puññavantā nāma kāraṇavasikā honti, kulānaṃ pasādaṃ rakkhanti.
Meritorious ones are dedicated to their purpose; they protect the faith of families.
Họ đã mời ngài Ānanda ngồi một mình và phục vụ ngài.
Tathāgatassa ca sāriputtatthero mahāmoggallānattheroti dve aggasāvakā, khemā uppalavaṇṇāti dve aggasāvikā, upāsakesu citto, gahapati, hatthako āḷavakoti dve aggaupāsakā, upāsikāsu veḷukaṇṭhakī nandamātā, khujjuttarāti dve aggaupāsikā, iti ime aṭṭha jane ādiṃ katvā ṭhānantarapattā sabbepi sāvakā ekadesena dasannaṃ pāramīnaṃ pūritattā mahāpuññā abhinīhārasampannā.
Thus, the Tathāgata had two chief disciples, Venerable Sāriputta and Venerable Mahāmoggallāna; two chief female disciples, Khemā and Uppalavaṇṇā; among the male lay followers, two chief lay followers, Citta the householder and Hatthaka of Āḷavī; among the female lay followers, two chief lay followers, Nandamātā of Veḷukaṇṭhakī and Khujjuttarā. Starting with these eight individuals, all the disciples who had attained positions were greatly meritorious, endowed with aspirations, having fulfilled the ten Pāramīs in part.
Và đối với Đức Như Lai, có hai vị Thượng thủ Thinh văn là Trưởng lão Sāriputta và Trưởng lão Mahāmoggallāna; hai vị Thượng thủ Thinh văn ni là Khemā và Uppalavaṇṇā; trong số các nam cư sĩ, có hai vị Thượng thủ nam cư sĩ là gia chủ Citta và Hatthaka người Āḷavaka; trong số các nữ cư sĩ, có hai vị Thượng thủ nữ cư sĩ là Nandamātā người Veḷukaṇṭakī và Khujjuttarā. Như vậy, tất cả các vị thinh văn đã đạt được địa vị, bắt đầu từ tám vị này, đều có đại phước, đầy đủ nguyện lực vì đã viên mãn mười ba-la-mật ở một mức độ nào đó.
Ānandattheropi kappasatasahassaṃ pūritapāramī abhinīhārasampanno mahāpuñño attano kāraṇavasikatāya kulassa pasādaṃ rakkhanto aṭṭhāsi.
Venerable Ānanda, too, was greatly meritorious, endowed with aspirations, having fulfilled the Pāramīs for one hundred thousand aeons. He remained, protecting the faith of the family due to his dedication to his purpose.
Trưởng lão Ānanda cũng là người có đại phước, đầy đủ nguyện lực, đã viên mãn ba-la-mật trong một trăm ngàn kiếp, ngài đã ở lại để bảo vệ niềm tin của gia đình do duyên sự của chính mình.
Taṃ ekakameva nisīdāpetvā parivisiṃsu.
They seated only him and served him.
Họ đã mời một mình ngài ngồi xuống và phục vụ.
Rājā bhikkhūnaṃ gatakāle āgantvā khādanīyabhojanīyāni tatheva ṭhitāni disvā, ‘‘kiṃ, ayyā, nāgamiṃsū’’ti pucchitvā, ‘‘ānandatthero ekakova āgato devā’’ti sutvā, ‘‘addhā ettakaṃ me bhattacchedanamakaṃsū’’ti bhikkhūnaṃ kuddho satthu santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, mayā pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ bhikkhā paṭiyattā, ānandatthero kira ekakovāgato, paṭiyattā bhikkhā tatheva ṭhitā, pañcasatā bhikkhū mama gehe saññaṃ na kariṃsu, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti āha.
When the bhikkhus had departed, the king arrived and, seeing the food and edibles remaining as they were, asked, "Why did the venerable sirs not come?" Hearing, "Only Venerable Ānanda came, Your Majesty," he became angry with the bhikkhus, thinking, "Indeed, they have caused such a cessation of my meal." He went to the Teacher and said, "Venerable Sir, I had prepared alms for five hundred bhikkhus, but it seems only Venerable Ānanda came. The prepared alms remain as they were. The five hundred bhikkhus did not acknowledge my house. What could be the reason?"
Khi các vị tỳ-khưu đã đi, nhà vua đến, thấy các món ăn và vật thực vẫn còn nguyên, liền hỏi: “Thưa các ngài, sao các ngài không đến?” Khi nghe tin: “Thưa Đại vương, chỉ có Trưởng lão Ānanda đến một mình”, nhà vua nổi giận với các vị tỳ-khưu, nghĩ rằng: “Chắc chắn họ đã làm cho ta mất đi cơ hội cúng dường này.” Ngài đến gặp Bậc Đạo Sư và thưa: “Bạch Thế Tôn, con đã chuẩn bị vật thực cho năm trăm vị tỳ-khưu, nhưng nghe nói chỉ có Trưởng lão Ānanda đến một mình. Vật thực đã chuẩn bị vẫn còn nguyên. Năm trăm vị tỳ-khưu đã không nhớ đến nhà của con. Nguyên nhân là gì vậy?”
Satthā bhikkhūnaṃ dosaṃ avatvā, ‘‘mahārāja, mama sāvakānaṃ tumhehi saddhiṃ vissāso natthi, tena na gatā bhavissantī’’ti vatvā kulānaṃ anupagamanakāraṇañca upagamanakāraṇañca pakāsento bhikkhū āmantetvā imaṃ suttamāha –
The Teacher, without faulting the bhikkhus, said, "Great King, my disciples do not have familiarity with you, that is why they might not have gone." Desiring to explain the reasons for not approaching and for approaching families, he addressed the bhikkhus and spoke this discourse:
Bậc Đạo Sư không nói lỗi của các vị tỳ-khưu, mà nói rằng: “Thưa Đại vương, các đệ tử của ta không có sự thân tín với ngài, vì vậy họ đã không đến.” Và để làm rõ nguyên nhân của việc không đến và đến các gia đình, Ngài đã gọi các vị tỳ-khưu và thuyết bài kinh này:
‘‘Navahi, bhikkhave, aṅgehi samannāgataṃ kulaṃ anupagantvā vā nālaṃ upagantuṃ, upagantvā vā nālaṃ upanisīdituṃ.
"Bhikkhus, a family endowed with nine qualities is not fit to be approached if not approached before, nor fit to be sat with if approached.
“Này các Tỳ-khưu, một gia đình có đủ chín yếu tố, dù chưa từng đến cũng không nên đến, hoặc đã đến rồi cũng không nên ngồi lại gần.
Katamehi navahi?
Which nine?
Chín yếu tố đó là gì?
Na manāpena paccuṭṭhenti, na manāpena abhivādenti, na manāpena āsanaṃ denti, santamassa pariguhanti, bahukampi thokaṃ denti, paṇītampi lūkhaṃ denti, asakkaccaṃ denti no sakkaccaṃ, na upanisīdanti dhammassavanāya, bhāsitamassa na sussūsanti.
They do not rise to greet him pleasantly, nor do they salute him pleasantly, nor do they offer him a seat pleasantly; they conceal what they have, they give little even if they have much, they give inferior food even if they have excellent food, they give disrespectfully and not respectfully, they do not sit near for the hearing of the Dhamma, nor do they listen attentively to what he says.
Họ không đứng dậy chào đón một cách hoan hỷ, không đảnh lễ một cách hoan hỷ, không mời ngồi một cách hoan hỷ, họ che giấu những gì đang có, có nhiều nhưng lại cho ít, có đồ ngon nhưng lại cho đồ dở, cho một cách không cung kính chứ không phải cung kính, không ngồi lại gần để nghe pháp, không lắng nghe lời đã nói.
Imehi kho, bhikkhave, navahaṅgehi samannāgataṃ kulaṃ anupagantvā vā nālaṃ upagantuṃ, upagantvā vā nālaṃ upanisīdituṃ.
Monks, it is not fitting to approach a family endowed with these nine factors if one has not approached them before, nor is it fitting to sit near them if one has approached them.
Này các Tỳ-khưu, một gia đình có đủ chín yếu tố này, dù chưa từng đến cũng không nên đến, hoặc đã đến rồi cũng không nên ngồi lại gần.
‘‘Navahi, bhikkhave, aṅgehi samannāgataṃ kulaṃ anupagantvā vā alaṃ upagantuṃ, upagantvā vā alaṃ upanisīdituṃ.
“Monks, a family endowed with nine factors is worthy of being approached even if one has not approached it before, and worthy of sitting near if one has approached it.
“Này các Tỳ-khưu, một gia đình có đủ chín yếu tố, dù chưa từng đến cũng nên đến, hoặc đã đến rồi cũng nên ngồi lại gần.
Katamehi navahi?
What are these nine?
Chín yếu tố đó là gì?
Manāpena paccuṭṭhenti, manāpena abhivādenti, manāpena āsanaṃ denti, santamassa na pariguhanti, bahukampi bahukaṃ denti, paṇītampi paṇītaṃ denti, sakkaccaṃ denti no asakkaccaṃ, upanisīdanti dhammassavanāya, bhāsitamassa sussūsanti.
They rise to greet him pleasantly, they salute him pleasantly, they offer him a seat pleasantly, they do not conceal what they have, they give much even if they have much, they give excellent food even if they have excellent food, they give respectfully and not disrespectfully, they sit near for the hearing of the Dhamma, and they listen attentively to what he says.
Họ đứng dậy chào đón một cách hoan hỷ, đảnh lễ một cách hoan hỷ, mời ngồi một cách hoan hỷ, họ không che giấu những gì đang có, có nhiều thì cho nhiều, có đồ ngon thì cho đồ ngon, cho một cách cung kính chứ không phải không cung kính, họ ngồi lại gần để nghe pháp, họ lắng nghe lời đã nói.
Imehi kho, bhikkhave, navahaṅgehi samannāgataṃ kulaṃ anupagantvā vā alaṃ upagantuṃ, upagantvā vā alaṃ upanisīditu’’nti (a. ni. 9.17).
Monks, a family endowed with these nine factors is worthy of being approached even if one has not approached it before, and worthy of sitting near if one has approached it.”
Này các Tỳ-khưu, một gia đình có đủ chín yếu tố này, dù chưa từng đến cũng nên đến, hoặc đã đến rồi cũng nên ngồi lại gần.”
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente kesavo nāma rājā rajjaṃ pahāya isipabbajjaṃ pabbaji.
In the past, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, a king named Kesava renounced his kingdom and took up the ascetic life of a sage.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, có một vị vua tên là Kesava đã từ bỏ vương quốc và xuất gia làm đạo sĩ.
Taṃ pañca purisasatāni anupabbajiṃsu.
Five hundred men followed him into asceticism.
Năm trăm người đã xuất gia theo ngài.
So kesavatāpaso nāma ahosi.
He became known as the ascetic Kesava.
Ngài được gọi là đạo sĩ Kesava.
Pasādhanakappako panassa anupabbajitvā kappako nāma antevāsiko ahosi.
His barber, having also taken up asceticism, became a disciple named Kappaka.
Người thợ trang điểm của ngài cũng xuất gia theo và trở thành một đệ tử thân cận tên là Kappaka.
Kesavatāpaso parisāya saddhiṃ aṭṭha māse himavante vasitvā vassārattasamaye loṇambilasevanatthāya bārāṇasiṃ patvā bhikkhāya pāvisi.
The ascetic Kesava, with his company, resided in the Himalayas for eight months, and then, at the time of the rainy season, arrived in Bārāṇasī to partake of salt and sour flavors, and entered for alms.
Đạo sĩ Kesava cùng với đoàn tùy tùng đã sống tám tháng ở Himavanta, rồi vào mùa mưa, ngài đến Bārāṇasī để tìm muối và đồ chua, và đã vào thành khất thực.
Atha naṃ rājā disvā pasīditvā catumāsaṃ attano santike vasanatthāya paṭiññaṃ gahetvā uyyāneva vasāpento sayaṃ sāyaṃpātaṃ assa upaṭṭhānaṃ gacchati.
Then the king, seeing him, was pleased and, having obtained his promise to stay for four months, had him reside in the park, personally going to attend on him morning and evening.
Lúc ấy, nhà vua nhìn thấy ngài, phát sinh lòng tín thành, đã xin ngài hứa ở lại gần mình bốn tháng, và sắp xếp cho ngài ở trong vườn thượng uyển, còn chính nhà vua thì sáng chiều đến hầu hạ.
Avasesā tāpasā katipāhaṃ vasitvā hatthisaddādīhi ubbāḷhā hutvā ukkaṇṭhitvā, ‘‘ācariya, ukkaṇṭhitamhā, gacchāmā’’ti āhaṃsu.
The remaining ascetics, having stayed for a few days, became distressed by the sounds of elephants and so on, and feeling discontent, said, “Teacher, we are discontent, let us go.”
Các đạo sĩ còn lại, sau khi ở lại vài ngày, cảm thấy bị phiền nhiễu bởi tiếng voi và các âm thanh khác, nên đã chán nản và thưa rằng: “Thưa thầy, chúng con đã chán nản, chúng con xin đi.”
‘‘Kahaṃ, tātā’’ti?
“Where, my dears?”
“Đi đâu vậy, các con?”
‘‘Himavantaṃ, ācariyā’’ti.
“To the Himalayas, Teacher.”
“Thưa thầy, về Himavanta.”
Rājā amhākaṃ āgatadivaseyeva catumāsaṃ idha vasanatthāya paṭiññaṃ gaṇhi.
“The king obtained a promise from us to stay here for four months on the very day of our arrival.
“Nhà vua đã nhận lời hứa của chúng ta ngay ngày chúng ta đến rằng sẽ ở lại đây bốn tháng.”
‘‘Kathaṃ gamissatha, tātā’’ti?
How will you go, my dears?”
“Làm sao các con có thể đi được?”
‘‘Tumhehi amhākaṃ anācikkhitvāva paṭiññā dinnā, mayaṃ idha na sakkoma vasituṃ, ito avidūre tumhākaṃ pavattissavanaṭṭhāne vasissāmā’’ti vanditvā pakkamiṃsu.
They replied, “You made the promise without informing us; we cannot stay here. We will reside in a place not far from here where we can hear news of you,” and having paid homage, they departed.
“Thầy đã hứa mà không báo cho chúng con biết. Chúng con không thể ở lại đây được. Chúng con sẽ ở một nơi không xa đây, nơi có thể nghe tin tức của thầy.” Nói xong, họ đảnh lễ và ra đi.
Kappantevāsikena saddhiṃ ācariyo ohīyi.
The teacher was left behind with his disciple Kappaka.
Vị thầy ở lại cùng với đệ tử thân cận Kappaka.
Rājā upaṭṭhānaṃ āgato, ‘‘kahaṃ, ayyā’’ti pucchi.
The king came to attend and asked, “Where are the noble ones?”
Nhà vua đến hầu hạ và hỏi: “Thưa các ngài, các vị kia đâu rồi?”
‘‘Sabbe ukkaṇṭhitamhāti vatvā himavantaṃ gatā, mahārājā’’ti āha.
The ascetic replied, “They all said they were discontent and have gone to the Himalayas, great king.”
“Thưa Đại vương, tất cả đều nói rằng họ đã chán nản và đã đi về Himavanta.”
Kappakopi na cirasseva ukkaṇṭhitvā ācariyena punappunaṃ vāriyamānopi ‘‘na sakkomī’’ti vatvā pakkāmi.
Not long after, Kappaka also became discontent and, though repeatedly restrained by his teacher, said, “I cannot endure it,” and departed.
Kappaka cũng không lâu sau đó cảm thấy chán nản, dù được thầy ngăn cản nhiều lần, ông vẫn nói “Con không thể” rồi ra đi.
Itaresaṃ pana santikaṃ agantvā ācariyassa pavattiṃ suṇanto avidūre ṭhāne vasi.
However, instead of going to the others, he stayed in a nearby place, listening for news of his teacher.
Tuy nhiên, ông không đến chỗ những người khác mà ở lại một nơi không xa để nghe ngóng tin tức của thầy.
Aparabhāge ācariyassa antevāsike anussarantassa kucchirogo uppajji.
Later, as the teacher recollected his disciples, he developed a stomach ailment.
Sau đó, khi vị thầy nhớ đến các đệ tử, một cơn đau bụng đã phát sinh.
Rājā vejjehi tikicchāpesi, rogo na vūpasammati.
The king had him treated by physicians, but the illness did not subside.
Nhà vua cho các thầy thuốc chữa trị, nhưng bệnh không thuyên giảm.
Tāpaso āha – ‘‘kiṃ, mahārāja, icchasi me rogavūpasama’’nti?
The ascetic said, “Great king, do you wish for my illness to subside?”
Vị đạo sĩ hỏi: “Thưa Đại vương, ngài có muốn bệnh của ta thuyên giảm không?”
‘‘Bhante, sacāhaṃ sakkuṇeyyaṃ, idāneva vo phāsukaṃ kareyya’’nti.
“Venerable Sir, if I were able, I would immediately make you comfortable.”
“Bạch ngài, nếu con có thể, con sẽ làm cho ngài khỏe lại ngay bây giờ.”
‘‘Mahārāja, sace me phāsukaṃ icchasi, maṃ antevāsikānaṃ santikaṃ pesehī’’ti.
“Great king, if you wish for my comfort, send me to my disciples.”
“Thưa Đại vương, nếu ngài muốn ta khỏe lại, hãy đưa ta đến chỗ các đệ tử.”
Rājā ‘‘sādhu, bhante’’ti taṃ mañcake nipajjāpetvā nāradaamaccappamukhe cattāro amacce ‘‘mama ayyassa pavattiṃ ñatvā, mayhaṃ sāsanaṃ pahiṇeyyāthā’’ti uyyojesi.
The king said, “Very well, Venerable Sir,” and having laid him on a couch, he dispatched four ministers, led by the minister Nārada, saying, “After learning the news of my noble one, you should send a message to me.”
Nhà vua đáp: “Lành thay, thưa ngài.” Ngài cho vị đạo sĩ nằm trên giường, và cử bốn vị đại thần do đại thần Nārada dẫn đầu đi, dặn rằng: “Hãy tìm hiểu tình hình của tôn sư của ta rồi gửi tin về cho ta.”
Kappantevāsiko ācariyassa āgamanaṃ sutvā paccuggamanaṃ katvā itare ‘‘kaha’’nti vutte, ‘‘asukaṭṭhāne kira vasantī’’ti āha.
The disciple Kappaka, hearing of his teacher’s arrival, went forth to meet him, and when asked, “Where are the others?” he replied, “They are said to be residing in such and such a place.”
Vị đệ tử thân cận tên Kappa, nghe tin thầy đến, đã ra đón. Khi được hỏi “Những người khác đâu?”, ông nói: “Nghe nói họ đang ở tại nơi kia.”
Tepi ācariyassāgamanabhāvaṃ sutvā tattheva samosaritvā ācariyassa uṇhodakaṃ datvā phalāphalaṃ adaṃsu.
Those others also, hearing of the teacher’s arrival, gathered there and offered hot water and fruits to the teacher.
Các vị đệ tử kia cũng nghe tin thầy đến, liền tụ họp lại ngay tại đó, dâng nước nóng và trái cây cho thầy.
Taṃ khaṇaññeva rogo vūpasammati.
At that very moment, the illness subsided.
Ngay lúc đó, căn bệnh liền thuyên giảm.
So katipāheneva suvaṇṇavaṇṇo ahosi.
In just a few days, he became golden-complexioned.
Chỉ trong vài ngày, vị ấy đã có nước da vàng óng.
Atha naṃ nārado pucchi –
Then Nārada asked him:
Bấy giờ, Nārada hỏi vị ấy rằng:
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānento ‘‘tadā rājā moggallāno ahosi, nārado sāriputto, kappantevāsiko ānando, kesavatāpaso ahamevā’’ti vatvā, ‘‘evaṃ, mahārāja, pubbepi paṇḍitā māraṇantikaṃ vedanaṃ patvā vissāsikaṭṭhānaṃ gamiṃsu, mama sāvakā tumhākaṃ santike vissāsaṃ na labhanti maññe’’ti āha.
The Teacher, having given this Dhamma discourse and connected the Jātaka, said, “At that time, the king was Moggallāna, Nārada was Sāriputta, the disciple Kappaka was Ānanda, and the ascetic Kesava was I myself.” He then added, “Thus, great king, even wise ones of old, when afflicted by mortal pain, went to a familiar place. I suppose my disciples do not find intimacy with you.”
Bậc Đạo Sư, sau khi thuyết giảng bài pháp này và kết nối câu chuyện tiền thân, đã nói: “Khi ấy, vị vua là Moggallāna, Nārada là Sāriputta, vị đệ tử thân cận Kappa là Ānanda, còn đạo sĩ Kesava chính là ta vậy.” Rồi Ngài nói tiếp: “Thưa Đại vương, cũng vậy, trong quá khứ, các bậc hiền trí dù phải chịu đựng cơn đau đớn đến chết cũng đã tìm đến nơi tin cậy. Ta nghĩ rằng các đệ tử của ta không nhận được sự tin cậy nơi ngài.”
Rājā ‘‘bhikkhusaṅghena saddhiṃ mayā vissāsaṃ kātuṃ vaṭṭati, kathaṃ nu kho karissāmīti sammāsambuddhassa ñātidhītaraṃ mama gehe kātuṃ vaṭṭati, evaṃ sante ‘daharā ca sāmaṇerā ca sammāsambuddhassa ñātirājā’ti mama santikaṃ vissatthā nibaddhaṃ āgamissantī’’ti cintetvā – ‘‘ekaṃ me dhītaraṃ dentū’’ti sākiyānaṃ santikaṃ sāsanaṃ pesesi.
The king pondered, “It is fitting for me to create intimacy with the Sangha. How then shall I do it? It is fitting to take a daughter from the relatives of the Sammāsambuddha into my house. If this happens, young bhikkhus and novices, thinking, ‘This is a relative king of the Sammāsambuddha,’ will come to me constantly and with confidence.” So he thought, and sent a message to the Sākiyans, saying, “Give me a daughter.”
Vua suy nghĩ: "Ta nên tạo sự thân mật với Tăng đoàn. Ta phải làm gì đây? Ta nên đưa một người con gái trong dòng tộc của Đức Chánh Đẳng Giác về cung điện của ta. Như vậy, các tỳ khưu trẻ và các Sa-di sẽ nghĩ: 'Đây là vị vua bà con của Đức Chánh Đẳng Giác,' và họ sẽ thường xuyên đến với ta một cách thân mật." Sau khi suy nghĩ như vậy, vua đã gửi sứ giả đến dòng Sakya, nói: "Hãy gả cho ta một người con gái."
‘‘Katarassa sakyassa dhītā’’ti ca pucchitvā, ‘‘ñatvā āgaccheyyāthā’’ti vatvā dūte āṇāpesi.
He also asked, “Whose daughter is she?” and instructed the messengers, “Find out and then return.”
Vua cũng hỏi: "Là con gái của vị Sakya nào?" và dặn các sứ giả: "Hãy tìm hiểu rồi trở về."
Dūtā gantvā sākiye dārikaṃ yāciṃsu.
The messengers went and asked the Sākiyans for a maiden.
Các sứ giả đi đến và cầu hôn một người con gái của dòng Sakya.
Te sannipatitvā, ‘‘pakkhantariko rājā, sace na dassāma, vināsessati no, na kho pana amhehi kulena sadiso, kiṃ nu kho kātabba’’nti mantayiṃsu.
They assembled and deliberated, “The king is an adversary. If we do not give her, he will destroy us. Yet, he is not equal to us in family. What should be done?”
Họ nhóm họp và bàn bạc: "Vua là người có nhiều phe phái. Nếu chúng ta không gả, ông ta sẽ hủy diệt chúng ta. Nhưng ông ta không cùng đẳng cấp với chúng ta. Chúng ta phải làm gì đây?"
Mahānāmo ‘‘mama dāsiyā kucchimhi jātā vāsabhakhattiyā nāma dhītā rūpasobhaggappattā atthi, taṃ dassāmā’’ti vatvā dūte āha – ‘‘sādhu, rañño dārikaṃ dassāmā’’ti.
Mahānāma said, “I have a daughter named Vāsabhakhattiyā, born from my slave woman, who has attained beauty of form. We will give her.” Having said this, he told the messengers, “Very well, we will give a maiden to the king.”
Đại danh (Mahānāma) nói: "Ta có một người con gái tên là Vāsabhakhattiyā, sinh ra từ bụng của tớ gái ta, nàng có sắc đẹp tuyệt vời. Chúng ta sẽ gả nàng." Rồi ông nói với các sứ giả: "Được, chúng tôi sẽ gả người con gái cho vua."
‘‘Sā kassa, dhītā’’ti?
“Whose daughter is she?”
"Nàng là con gái của ai?"
‘‘Sammāsambuddhassa cūḷapituputtassa mahānāmassa sakkassa dhītā vāsabhakhattiyā nāmā’’ti.
“She is Vāsabhakhattiyā, the daughter of Mahānāma the Sākiyan, who is the son of the Sammāsambuddha’s paternal uncle.”
"Nàng là Vāsabhakhattiyā, con gái của Sakya Mahānāma, con trai của chú Đức Chánh Đẳng Giác."
Te gantvā rañño ārocayiṃsu.
They went and informed the king.
Họ trở về và tâu lại với vua.
Rājā ‘‘yadi evaṃ, sādhu, sīghaṃ ānetha, khattiyā ca nāma bahumāyā, dāsidhītarampi pahiṇeyyuṃ, pitarā saddhiṃ ekabhājane bhuñjantiṃ āneyyāthā’’ti pesesi.
The king said, “If so, good. Bring her quickly. For khattiyā are indeed full of tricks; they might even send a slave girl. Bring one who eats from the same dish with her father.” So he sent them.
Vua nói: "Nếu vậy thì tốt, hãy mau chóng đưa nàng về. Các dòng Sát-đế-lỵ thường có nhiều mưu mẹo, họ có thể gả con gái của tớ gái. Hãy đưa về một người con gái mà có thể cùng ăn trong một bát với cha nàng."
Te gantvā, ‘‘deva, tumhehi saddhiṃ ekato bhuñjantiṃ rājā icchatī’’ti āhaṃsu.
They went and said, “Your Majesty, the king desires a maiden who eats together with you.”
Họ trở về và nói: "Tâu Đại vương, vua muốn một người con gái cùng ăn với ngài trong một bát."
Mahānāmo ‘‘sādhu, tātā’’ti taṃ alaṅkārāpetvā attano bhojanakāle pakkosāpetvā tāya saddhiṃ ekato bhuñjanākāraṃ dassetvā dūtānaṃ niyyādesi.
Mahānāma said, "Good, my sons," and having had her adorned, he had her called at his mealtime, showed them the manner of eating together with her, and then entrusted her to the messengers.
Mahānāma nói: "Được, các con." Rồi ông cho trang điểm nàng, gọi nàng đến vào bữa ăn của mình, và sau khi cho các sứ giả thấy cảnh ông cùng ăn với nàng, ông đã giao nàng cho họ.
Te taṃ ādāya sāvatthiṃ gantvā taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ.
They took her, went to Sāvatthī, and reported the matter to the king.
Họ đưa nàng về Sāvatthī và tâu lại sự việc đó với vua.
Rājā tuṭṭhamānaso taṃ pañcannaṃ itthisatānaṃ jeṭṭhikaṃ katvā aggamahesiṭṭhāne abhisiñci.
The king, with a joyful mind, made her chief of five hundred women and consecrated her in the position of Chief Queen.
Vua rất hài lòng, đã phong nàng làm trưởng của năm trăm người nữ và tấn phong nàng lên ngôi vị Hoàng hậu.
Sā na cirasseva suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi.
She, not long after, gave birth to a son with a golden complexion.
Không lâu sau, nàng sinh một người con trai có màu da vàng óng.
Athassa nāmaggahaṇadivase rājā dārakassa ayyakassa santikaṃ pesesi ‘‘sakyarājadhītā vāsabhakhattiyā puttaṃ vijātā, kimassa nāmaṃ karomā’’ti?
Then, on the day of his naming ceremony, the king sent word to the child's grandfather, "The Sakya king's daughter, Vāsabhakhattiyā, has given birth to a son. What name should we give him?"
Vào ngày đặt tên cho đứa bé, vua đã gửi sứ giả đến ông ngoại của đứa bé, hỏi: "Vāsabhakhattiyā, con gái của vua Sakya, đã sinh con trai. Chúng ta nên đặt tên gì cho nó?"
Taṃ pana sāsanaṃ gahetvā gato amacco thokaṃ badhiradhātuko, so gantvā rañño ayyakassa ārocesi, so taṃ sutvā ‘‘vāsabhakhattiyā puttaṃ avijāyitvāpi sabbajanaṃ abhibhavi, idāni pana rañño ativiya vallabhā bhavissatī’’ti āha.
However, the minister who took that message was somewhat hard of hearing. He went and reported it to the king's grandfather, who, on hearing it, said, "Vāsabhakhattiyā, even without having given birth to a son, has overcome all people; now she will be exceedingly dear to the king."
Vị đại thần mang tin đó đi là người hơi nặng tai. Ông ta đến và tâu lại với ông ngoại của vua. Nghe xong, ông ngoại nói: "Vāsabhakhattiyā, dù chưa sinh con, đã vượt trội hơn mọi người, giờ đây nàng sẽ càng được vua yêu quý hơn nữa."
Badhiro amacco ‘‘vallabhā’’ti vacanaṃ dussutaṃ sutvā ‘‘viṭaṭūbho’’ti sallakkhetvā rājānaṃ upagantvā, ‘‘deva, kumārassa kira ‘viṭaṭūbho’ti nāmaṃ karothā’’ti āha.
The deaf minister, having misheard the word "dear" (vallabhā) as "Viṭaṭūbha", approached the king and said, "Your Majesty, they say the prince's name should be 'Viṭaṭūbha'."
Vị đại thần nặng tai nghe nhầm từ "vallabhā" (được yêu quý) thành "Viṭaṭūbho". Ông ta đến gặp vua và nói: "Tâu Đại vương, hình như nên đặt tên cho hoàng tử là 'Viṭaṭūbho'."
Rājā ‘‘porāṇakaṃ no kulasantakaṃ nāmaṃ bhavissatī’’ti cintetvā taṃ nāmaṃ akāsi.
The king, thinking, "It will be an ancient family name of ours," gave him that name.
Vua nghĩ: "Đây sẽ là một cái tên cổ xưa của dòng tộc chúng ta," và đã đặt tên đó.
Athassa daharakāleyeva rājā ‘‘satthu piyaṃ karomī’’ti senāpatiṭṭhānaṃ adāsi.
Then, while he was still young, the king gave him the position of commander-in-chief, thinking, "I will please the Teacher."
Khi hoàng tử còn nhỏ, vua đã phong cho ông ta chức Senāpati (Tổng tư lệnh) để "làm hài lòng Đức Đạo Sư."
So kumāraparihārena vaḍḍhanto sattavassikakāle aññesaṃ kumārānaṃ mātāmahakulato hatthirūpakaassarūpakādīni āhariyamānāni disvā mātaraṃ pucchi – ‘‘amma, aññesaṃ mātāmahakulato paṇṇākāro āharīyati, mayhaṃ koci kiñci na pesesi, kiṃ tvaṃ nimātā nipitā’’ti?
Growing up with princely care, when he was seven years old, he saw other princes receiving gifts like elephant figures and horse figures from their maternal grandparents' families, and he asked his mother, "Mother, others receive presents from their maternal grandparents' families, but no one sends me anything. Are you without a mother or a father?"
Lớn lên trong sự chăm sóc của hoàng tử, khi lên bảy tuổi, thấy các hoàng tử khác được nhận quà như tượng voi, tượng ngựa, v.v., từ dòng tộc bên ngoại, ông ta hỏi mẹ: "Mẹ ơi, các hoàng tử khác được nhận quà từ dòng tộc bên ngoại, còn con thì không ai gửi gì cả. Mẹ không có mẹ hay không có cha sao?"
Atha naṃ sā, ‘‘tāta, tava sakyarājāno mātāmahā dūre pana vasanti, tena te kiñci na pesentī’’ti vañcesi.
Then she deceived him, "My son, your maternal grandfathers, the Sakya kings, live far away, that is why they do not send you anything."
Nàng lừa ông ta: "Con trai, ông ngoại của con, các vua Sakya, ở xa lắm, nên họ không gửi gì cho con."
Soḷasavassikakāle, ‘‘amma, tava mātāmahakulaṃ passitukāmomhī’’ti vatvā, ‘‘alaṃ, tāta, kiṃ tattha gantvā karissatī’’ti vāriyamānopi punappunaṃ yāci.
When he was sixteen years old, he said, "Mother, I wish to see your maternal grandparents' family," and though he was restrained with "Enough, my son, what will you do by going there?", he repeatedly pleaded.
Khi lên mười sáu tuổi, ông ta nói: "Mẹ ơi, con muốn thăm dòng tộc bên ngoại của mẹ." Dù bị ngăn cản: "Thôi đi con, đến đó làm gì?", ông ta vẫn nài nỉ hết lần này đến lần khác.
Athassa mātā ‘‘tena hi gacchā’’ti sampaṭicchi.
Then his mother assented, saying, "Then go."
Cuối cùng, mẹ ông ta đồng ý: "Vậy thì con đi đi."
So pitu ārocetvā mahantena parivārena nikkhami.
He informed his father and set out with a large retinue.
Ông ta báo cho cha và khởi hành với một đoàn tùy tùng lớn.
Vāsabhakhattiyā puretaraṃ paṇṇaṃ pesesi – ‘‘ahaṃ idha sukhaṃ vasāmi, māssa kiñci sāmino antaraṃ dassayiṃsū’’ti.
Vāsabhakhattiyā had previously sent a letter: "I live here happily; may they not reveal any secret of mine to my son."
Vāsabhakhattiyā đã gửi thư trước, nói: "Con đang sống hạnh phúc ở đây, xin đừng để Phu quân của con biết bất kỳ điều gì không hay về con."
Sākiyā viṭaṭūbhassa āgamanaṃ ñatvā, ‘‘vandituṃ na sakkomā’’ti tassa daharadahare kumāre janapadaṃ pahiṇitvā tasmiṃ kapilapuraṃ sampatte santhāgāre sannipatiṃsu.
The Sakyas, knowing of Viṭaṭūbha's arrival and thinking, "We cannot pay homage to him," sent the younger princes out of the city and assembled in the assembly hall when he reached Kapilavatthu.
Các Sakya biết Viṭaṭūbha sắp đến, nghĩ: "Chúng ta không thể cúi lạy ông ta." Họ đã gửi các hoàng tử trẻ hơn ông ta đi ra vùng quê, và khi ông ta đến Kapilapura, họ nhóm họp trong hội trường.
Kumāro tattha gantvā aṭṭhāsi.
The prince went there and stood.
Hoàng tử đến đó và đứng đợi.
Atha naṃ ‘‘ayaṃ te, tāta, mātāmaho, ayaṃ mātulo’’ti vatvā vandāpesuṃ.
Then they said to him, "My son, this is your maternal grandfather, this is your maternal uncle," and made him pay homage.
Sau đó, họ nói: "Con trai, đây là ông ngoại của con, đây là cậu của con," và bảo ông ta lạy.
So sabbe vandamāno vicaritvā ekampi attānaṃ vandantaṃ adisvā ‘‘kiṃ nu kho maṃ vandantā natthī’’ti pucchi.
As he went around paying homage to everyone, he saw no one paying homage to him and asked, "Is there no one who pays homage to me?"
Ông ta đi khắp nơi lạy mọi người, nhưng không thấy ai lạy mình. Ông ta hỏi: "Tại sao không có ai lạy ta vậy?"
Sākiyā, ‘‘tāta, te kaniṭṭhakumārā janapadaṃ gatā’’ti vatvā tassa mahantaṃ sakkāraṃ kariṃsu.
The Sakyas said, "My son, those younger princes have gone to the countryside," and paid him great respect.
Các Sakya nói: "Con trai, các hoàng tử nhỏ hơn đã đi ra vùng quê rồi," và đã tiếp đãi ông ta rất trọng thể.
So katipāhaṃ vasitvā mahantena parivārena nikkhami.
He stayed for a few days and then departed with a large retinue.
Ông ta ở lại vài ngày rồi khởi hành với đoàn tùy tùng lớn.
Athekā dāsī santhāgāre tena nisinnaphalakaṃ ‘‘idaṃ vāsabhakhattiyāya dāsiyā puttassa nisinnaphalaka’’nti akkositvā paribhāsitvā khīrodakena dhovi.
Then, a female slave in the assembly hall, calling out and reproaching the plank on which he had sat, "This is the sitting plank of the son of Vāsabhakhattiyā, the slave-woman," washed it with milk-water.
Sau đó, một người tớ gái đã mắng nhiếc và chửi rủa tấm ván mà ông ta đã ngồi trong hội trường, nói: "Đây là tấm ván mà con trai của tớ gái Vāsabhakhattiyā đã ngồi," rồi rửa nó bằng sữa.
Eko puriso attano āvudhaṃ pamussitvā nivatto taṃ gaṇhanto viṭaṭūbhakumārassa akkosanasaddaṃ sutvā taṃ kāraṇaṃ pucchitvā, ‘‘vāsabhakhattiyā dāsiyā kucchimhi mahānāmasakkaṃ paṭicca jātā’’ti ñatvā balakāyassa kathesi.
A man who had forgotten his weapon returned to retrieve it, heard the sound of abuse directed at Prince Viṭaṭūbha, asked the reason, and having learned, "Vāsabhakhattiyā was born in the womb of a slave-woman on account of Mahānāma Sakka," he told the army.
Một người đàn ông đã quên vũ khí của mình và quay lại lấy nó. Nghe tiếng mắng nhiếc hoàng tử Viṭaṭūbha, ông ta hỏi nguyên nhân và biết rằng "Vāsabhakhattiyā được sinh ra từ bụng của tớ gái của Sakya Mahānāma." Ông ta đã kể lại cho quân đội.
‘‘Vāsabhakhattiyā kira dāsidhītā’’ti mahākolāhalaṃ ahosi.
"Vāsabhakhattiyā is said to be the daughter of a slave-woman!" A great clamor arose.
Có một sự ồn ào lớn: "Vāsabhakhattiyā hóa ra là con gái của tớ gái!"
Taṃ sutvā viṭaṭūbho ‘‘ete tāva mama nisinnaphalakaṃ khīrodakena dhovantu, ahaṃ pana rajje patiṭṭhitakāle etesaṃ galalohitaṃ gahetvā mama nisinnaphalakaṃ dhovissāmī’’ti cittaṃ paṭṭhapesi.
Hearing that, Viṭaṭūbha resolved, "Let them wash my sitting plank with milk-water now, but when I am established in the kingdom, I will take their throat-blood and wash my sitting plank."
Nghe vậy, Viṭaṭūbha quyết tâm: "Cứ để họ rửa tấm ván ta đã ngồi bằng sữa, nhưng khi ta lên ngôi, ta sẽ dùng máu ở cổ họng của họ để rửa tấm ván ta đã ngồi."
Tasmiṃ sāvatthiṃ gate amaccā taṃ pavattiṃ rañño ārocayiṃsu.
When he had returned to Sāvatthī, the ministers reported that matter to the king.
Khi ông ta trở về Sāvatthī, các đại thần đã tâu lại sự việc đó với vua.
Rājā ‘‘mayhaṃ dāsidhītaraṃ adaṃsū’’ti sākiyānaṃ kujjhitvā vāsabhakhattiyāya ca puttassa ca dinnaparihāraṃ acchinditvā dāsadāsīhi laddhabbamattameva dāpesi.
The king, angered at the Sakyas for giving him a slave-woman's daughter, revoked the privileges given to Vāsabhakhattiyā and her son, allowing them only what slaves and maidservants received.
Vua tức giận với các Sakya vì đã gả con gái của tớ gái cho mình. Ông đã tước bỏ quyền lợi của Vāsabhakhattiyā và con trai nàng, chỉ cho họ nhận những gì mà tớ gái và nô lệ được nhận.
Tato katipāhaccayena satthā rājanivesanaṃ gantvā paññattāsane nisīdi.
After a few days, the Teacher went to the royal palace and sat on the prepared seat.
Vài ngày sau, Đức Đạo Sư đến cung điện của vua và ngồi trên chỗ đã được sắp đặt.
Rājā āgantvā vanditvā, ‘‘bhante, tumhākaṃ kira ñātakehi dāsidhītā mayhaṃ dinnā, tenassā ahaṃ saputtāya parihāraṃ acchinditvā dāsadāsīhi laddhabbamattameva dāpesi’’nti āha.
The king came, paid homage, and said, "Bhante, my relatives have apparently given me a slave-woman's daughter. Therefore, I have revoked her privileges and her son's, allowing them only what slaves and maidservants receive."
Vua đến, đảnh lễ và nói: "Bạch Đức Thế Tôn, con nghe nói bà con của Ngài đã gả con gái của tớ gái cho con. Vì vậy, con đã tước bỏ quyền lợi của nàng và con trai nàng, chỉ cho họ nhận những gì mà tớ gái và nô lệ được nhận."
Satthā ‘‘ayuttaṃ, mahārāja, sākiyehi kataṃ, dadantehi nāma samānajātikā dātabbā assa, taṃ pana, mahārāja, vadāmi, vāsabhakhattiyā khattiyarājadhītā khattiyarañño gehe abhisekaṃ labhi.
The Teacher said, "What the Sakyas did was inappropriate, Mahārāja; those who give should give one of equal caste. However, Mahārāja, I say this: Vāsabhakhattiyā, a Khattiya king's daughter, received consecration in the house of a Khattiya king.
Đức Đạo Sư nói: "Đại vương, việc các Sakya làm là không đúng. Khi gả con gái, nên gả người cùng đẳng cấp. Nhưng, Đại vương, tôi nói rằng Vāsabhakhattiyā là con gái của một vị vua Sát-đế-lỵ, và nàng đã được tấn phong trong cung điện của một vị vua Sát-đế-lỵ.
Viṭaṭūbhopi khattiyarājānameva paṭicca jāto, mātugottaṃ nāma kiṃ karissati, pitugottameva pamāṇanti.
Viṭaṭūbha also was born solely through a Khattiya king; what will the mother's lineage do? The father's lineage alone is paramount."
Viṭaṭūbha cũng được sinh ra từ một vị vua Sát-đế-lỵ. Dòng họ bên mẹ thì có thể làm gì? Dòng họ bên cha mới là quan trọng."
Porāṇakapaṇḍitā dalidditthiyā kaṭṭhahārikāya aggamahesiṭṭhānaṃ adaṃsu, tassā ca kucchimhi jātakumāro dvādasayojanikāya bārāṇasiyā rajjaṃ patvā kaṭṭhavāhanarājā nāma jāto’’ti kaṭṭhahārijātakaṃ (jā. 1.1.7) kathesi.
"Ancient wise men gave the position of chief queen to a poor woman, a wood-gatherer, and the prince born in her womb became known as King Kaṭṭhavāhana, having attained sovereignty over the twelve-yojana Bārāṇasī," thus he related the Kaṭṭhahāri Jātaka.
"Các bậc hiền triết thời xưa đã phong cho một người phụ nữ nghèo hái củi làm Hoàng hậu. Hoàng tử sinh ra từ bụng của nàng đã trở thành vua của Bārāṇasī rộng mười hai dojana, và được gọi là vua Kaṭṭhavāhana." Ngài đã kể câu chuyện Jātaka về người hái củi (Kaṭṭhahārijātaka).
Rājā dhammakathaṃ sutvā ‘‘pitugottameva kira pamāṇa’’nti tussitvā vāsabhakhattiyāya ca puttassa ca pakatiparihārameva dāpesi.
The king, having heard the Dhamma talk, rejoiced, thinking, "The father's lineage is indeed paramount," and restored Vāsabhakhattiyā and her son to their former privileges.
Nghe pháp thoại, vua nghĩ: "Dòng họ bên cha mới là quan trọng," và hài lòng, đã trả lại quyền lợi như cũ cho Vāsabhakhattiyā và con trai nàng.
Bandhulasenāpatissapi kho kusinārāyaṃ mallarājadhītā mallikā nāma bhariyā dīgharattaṃ puttaṃ na vijāyi.
Bandhula, the general, also had a wife named Mallikā, a daughter of the Malla king in Kusinārā, who for a long time did not give birth to a son.
Vợ của Tướng quân Bandhula, tên là Mallikā, con gái của vua Mallā ở Kusinārā, đã không sinh con trong một thời gian dài.
Atha naṃ bandhulo ‘‘attano kulagharameva gacchā’’ti uyyojesi.
Then Bandhula sent her away, saying, "Go back to your own family home."
Sau đó, Bandhula đã bảo nàng: "Hãy về nhà cha mẹ của nàng đi."
Sā ‘‘satthāraṃ disvāva gamissāmī’’ti jetavanaṃ pavisitvā tathāgataṃ vanditvā ṭhitā, ‘‘kahaṃ gacchasī’’ti vuttā ‘‘sāmiko maṃ bhante, kulagharaṃ pesetī’’ āha.
She, saying, "I will go only after seeing the Teacher," entered Jetavana, paid homage to the Tathāgata, and stood. When asked, "Where are you going?", she replied, "My husband, Bhante, is sending me to my family home."
Nàng nghĩ: "Ta sẽ về sau khi đã gặp Đức Đạo Sư." Nàng đi vào Jetavana, đảnh lễ Đức Như Lai và đứng đó. Khi được hỏi: "Nàng đi đâu?", nàng đáp: "Bạch Đức Thế Tôn, phu quân con bảo con về nhà cha mẹ."
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?"
"Vì lý do gì?"
‘‘Vañjhā kirasmi aputtikā’’ti.
"I am barren, they say, childless."
"Bạch Đức Thế Tôn, con bị vô sinh, không có con."
‘‘Yadi evaṃ, gamanakiccaṃ natthi, nivattassū’’ti.
"If so, there is no need to go; turn back."
"Nếu vậy, không cần phải đi đâu cả, hãy quay về đi."
Sā tuṭṭhamānasā satthāraṃ vanditvā nivesanaṃ gantvā ‘‘kasmā nivattāsī’’ti vuttā ‘‘dasabalena nivattitāmhī’’ti āha bandhulo ‘‘diṭṭhaṃ bhavissati dīghadassinā kāraṇa’’nti sampaṭicchi.
She, with a joyful mind, paid homage to the Teacher and went to the mansion. When asked, "Why have you returned?", she said, "I was turned back by the Ten-Powered One." Bandhula consented, thinking, "The far-sighted Buddha must have seen the reason."
Với tâm hoan hỷ, nàng đảnh lễ Đức Đạo Sư rồi trở về nhà. Khi được Bandhula hỏi: “Tại sao nàng lại trở về?”, nàng đáp: “Đức Thập Lực đã khiến tôi trở về.” Bandhula chấp nhận, nghĩ rằng: “Đấng Nhãn Kiến Viễn Ly sẽ thấy được lý do (của việc có con).”
Sā na cirasseva gabbhaṃ paṭilabhitvā uppannadāhaḷā ‘‘dohaḷo me uppanno’’ti ārocesi.
Not long after, she conceived and experienced a pregnancy craving, which she reported: "I have a craving."
Chẳng bao lâu sau, nàng thụ thai và phát sinh chứng nghén. Nàng báo cho chồng biết: “Thiếp đã có chứng nghén.”
‘‘Kiṃ dohaḷo’’ti?
"What is the craving?"
“Chứng nghén gì?”
‘‘Vesālinagare gaṇarājakulānaṃ abhisekamaṅgalapokkharaṇiyaṃ otaritvā nhatvā pānīyaṃ pātukāmāmhi, sāmī’’ti.
"My lord, I wish to descend into the anointing ceremonial pond of the republican royal families in Vesāli city, bathe, and drink water."
“Thưa phu quân, thiếp muốn xuống tắm trong ao hồ dùng cho lễ quán đảnh của các gia tộc vương giả ở thành Vesāli, sau khi tắm xong thì uống nước.”
Bandhulo ‘‘sādhū’’ti vatvā sahassathāmadhanuṃ gahetvā taṃ rathaṃ āropetvā sāvatthito nikkhamitvā rathaṃ pājento mahālilicchavino dinnadvārena vesāliṃ pāvisi.
Bandhula, saying, "Good," took his thousand-strength bow, seated her in a chariot, departed from Sāvatthī, and driving the chariot, entered Vesāli through the gate given by Mahāli Licchavī.
Bandhula nói: “Được thôi,” rồi cầm cây cung có sức mạnh ngàn người, đặt nàng lên xe, rời Sāvatthī, và lái xe vào Vesāli qua cánh cổng mà Mahāli Licchavi đã mở.
Mahālilicchavino ca dvārasamīpe eva nivesanaṃ hoti.
Mahāli Licchavī's residence was near the city gate.
Và nhà của Mahāli Licchavi nằm ngay gần cổng thành.
So rathassa ummāre panighātasaddaṃ sutvāva ‘‘bandhulassa rathasaddo eso, ajja licchavīnaṃ bhayaṃ uppajjissatī’’ti āha.
Hearing the sound of the chariot striking the threshold, he immediately said, "That is Bandhula's chariot sound; today, fear will arise for the Licchavis."
Ông ta vừa nghe tiếng bánh xe va vào ngưỡng cửa đã nói: “Đó là tiếng xe của Bandhula. Hôm nay, một nỗi sợ hãi sẽ phát sinh cho các Licchavi.”
Pokkharaṇiyā anto ca bahi ca ārakkhā balavatī, upari lohajālaṃ patthaṭaṃ, sakuṇānampi okāso natthi.
Inside and outside the pond, the guard was strong, and an iron net was spread above; there was no space even for birds.
Bên trong và bên ngoài hồ đều có lực lượng bảo vệ mạnh mẽ, phía trên có giăng lưới sắt, ngay cả chim cũng không có lối vào.
Bandhulasenāpati pana rathā otaritvā ārakkhake manusse vettena paharanto palāpetvā lohajālaṃ chinditvā antopokkharaṇīyaṃ bhariyaṃ nhāpetvā sayampi nhatvā puna taṃ rathaṃ āropetvā nagarā nikkhamitvā āgatamaggeneva pāyāsi.
But General Bandhula, alighting from the chariot, striking the guards with a whip, put them to flight, cut the iron net, had his wife bathe in the inner pond, and he himself bathed, then put her back into the chariot, left the city, and departed by the same road he had come.
Nhưng Tướng quân Bandhula xuống xe, dùng roi đánh đuổi những người bảo vệ, cắt lưới sắt, cho vợ tắm trong hồ, tự mình cũng tắm, rồi lại đưa nàng lên xe, rời thành và đi theo con đường đã đến.
Te ārakkhamanussā licchavirājūnaṃ ārocesuṃ.
Those guards reported to the Licchavi kings.
Những người bảo vệ đó đã báo cáo cho các vị vua Licchavi.
Licchavirājāno kujjhitvā pañca rathasatāni āruyha ‘‘bandhulamallaṃ gaṇhissāmā’’ti nikkhamiṃsu.
The Licchavi kings, enraged, mounted five hundred chariots and set out, saying, "We will capture Bandhula the Malla."
Các vị vua Licchavi nổi giận, cưỡi năm trăm cỗ xe và xuất phát, nói: “Chúng ta sẽ bắt Bandhula Malla.”
Taṃ pavattiṃ mahālissa ārocesuṃ.
They reported that event to Mahāli.
Họ đã báo cáo sự việc đó cho Mahāli.
Mahāli, ‘‘mā gamittha, so hi vo sabbe ghotessatī’’ti āha.
Mahāli said, "Do not go; he will surely kill all of you."
Mahāli nói: “Đừng đi, vì ông ấy sẽ giết chết tất cả các người.”
Tepi ‘‘mayaṃ gamissāma evā’’ti vadiṃsu.
But they said, "We will certainly go."
Nhưng họ nói: “Chúng tôi nhất định sẽ đi.”
‘‘Tena hi tassa rathacakkassa yāva nābhito pathaviṃ paviṭṭhaṭṭhānaṃ disvā nivatteyyātha, tato anivattantā purato asanisaddaṃ viya suṇissatha, tamhā ṭhānā nivatteyyātha.
"Then, when you see the place where his chariot wheel has sunk into the earth up to its hub, turn back; if you do not turn back from there, you will hear a sound like thunder in front of you; turn back from that place.
“Vậy thì, khi thấy chỗ bánh xe của ông ấy lún sâu xuống đất đến trục, các người hãy quay lại. Nếu không quay lại từ chỗ đó, các người sẽ nghe thấy tiếng như sấm sét phía trước, hãy quay lại từ chỗ đó.
Tato anivattantā tumhākaṃ rathadhuresu chiddaṃ passissatha, tamhā ṭhānā nivatteyyātha, purato mā gamitthā’’ti.
If you do not turn back from there, you will see a hole in the front of your chariots; turn back from that place, do not go further."
Nếu không quay lại từ chỗ đó, các người sẽ thấy một lỗ thủng trên đầu xe của mình, hãy quay lại từ chỗ đó, đừng đi xa hơn nữa.”
Te tassa vacanena anivattitvā taṃ anubandhiṃsu eva.
They did not turn back at his words, but pursued him.
Họ không nghe lời ông ta mà vẫn tiếp tục đuổi theo.
Mallikā disvā, ‘‘rathā, sāmi, paññāyantī’’ti āha.
Mallikā saw and said, "My lord, chariots are visible."
Mallikā thấy và nói: “Thưa phu quân, những cỗ xe đang xuất hiện.”
‘‘Tena hi ekasseva rathassa paññāyanakāle maṃ āroceyyāsī’’ti.
"Then, when only one chariot is visible, inform me," he said.
“Vậy thì, khi chỉ thấy một cỗ xe xuất hiện, nàng hãy báo cho ta biết.”
Sā yadā sabbe rathā eko viya hutvā paññāyiṃsu, tadā ‘‘ekameva, sāmi, rathasīsaṃ paññāyatī’’ti āha.
When all the chariots appeared as one, she said, "My lord, only one chariot front is visible."
Khi tất cả các cỗ xe xuất hiện như một, nàng nói: “Thưa phu quân, chỉ có một đầu xe xuất hiện.”
Bandhulo ‘‘tena hi imā rasmiyo gaṇhāhī’’ti tassā rasmiyo datvā rathe ṭhitova dhanuṃ āropesi, rathacakkaṃ yāva nābhito pathaviṃ pāvisi.
Bandhula then said, "Take these reins," and giving her the reins, he stood in the chariot and strung his bow, and the chariot wheel sank into the earth up to its hub.
Bandhula nói: “Vậy thì, nàng hãy cầm những sợi dây cương này,” rồi trao dây cương cho nàng, và ngay khi ông đứng trên xe giương cung, bánh xe lún sâu xuống đất đến trục.
Licchavino taṃ ṭhānaṃ disvāpi na nivattiṃsu.
The Licchavis, even seeing that place, did not turn back.
Các Licchavi dù thấy cảnh đó cũng không quay lại.
Itaro thokaṃ gantvā jiyaṃ pothesi, asanisaddo viya ahosi.
The other, going a short distance, twanged the bowstring, and it was like the sound of thunder.
Người kia đi thêm một đoạn rồi gảy dây cung, tiếng vang lên như sấm sét.
Te tatopi na nivattiṃsu, anubandhantā gacchanteva.
They did not turn back even from there, but continued to follow.
Họ cũng không quay lại từ đó, mà vẫn tiếp tục đuổi theo.
Bandhulo rathe ṭhitakova ekasaraṃ khipi, so pañcannaṃ rathasatānaṃ rathasīse chiddaṃ katvā pañca rājasatāni parikarabandhanaṭṭhāne vinivijjhitvā pathaviṃ pāvisi.
Bandhula, standing in the chariot, shot a single arrow; it made a hole in the front of the five hundred chariots, pierced the five hundred kings at the waist-band, and entered the earth.
Bandhula đứng trên xe bắn một mũi tên, mũi tên đó xuyên qua đầu của năm trăm cỗ xe, xuyên qua chỗ thắt lưng của năm trăm vị vua, và cắm xuống đất.
Te attano paviddhabhāvaṃ ajānitvā, ‘‘tiṭṭha, re, tiṭṭha, re’’ti vadantā anubandhiṃsu eva.
Not knowing that they had been pierced, they continued to pursue, shouting, "Stop, hey! Stop, hey!"
Họ không biết mình đã bị bắn xuyên qua, vẫn tiếp tục đuổi theo, la lớn: “Đứng lại, này, đứng lại, này!”
Bandhulo rathaṃ ṭhapetvā ‘‘tumhe matakā, matakehi saddhiṃ mayhaṃ yuddhaṃ nāma natthī’’ti āha.
Bandhula stopped his chariot and said, "You are dead men; I have no battle with dead men."
Bandhula dừng xe lại và nói: “Các người đã chết rồi. Ta không có chiến đấu với người chết.”
‘‘Matakā nāma amhādisā na hontī’’ti.
"Dead men are not like us," they said.
“Những người chết không thể giống như chúng ta.”
‘‘Tena hi sabbapacchimassa parikaraṃ mocethā’’ti.
"Then untie the girdle of the very last one."
“Vậy thì, hãy cởi thắt lưng của người cuối cùng.”
Te mocayiṃsu.
They untied it.
Họ đã cởi.
So muttamatte eva maritvā patito.
As soon as it was untied, he died and fell.
Vừa cởi ra, người đó liền chết và ngã xuống.
Atha te sabbepi ‘‘tumhe evarūpā, attano gharāni gantvā saṃvidhātabbaṃ saṃvidahitvā puttadāraṃ anusāsitvā sannāhaṃ mocethā’’ti āha.
Then he said to all of them, "You are like this; go to your homes, arrange what needs to be arranged, instruct your children and wives, and then remove your armor."
Sau đó, ông nói với tất cả họ: “Các người như vậy đó. Hãy về nhà, sắp xếp những gì cần sắp xếp, khuyên dạy vợ con, rồi cởi bỏ áo giáp.”
Te tathā katvā sabbepi jīvitakkhayaṃ pattā.
They did so, and all of them met their end of life.
Họ làm theo lời đó và tất cả đều mất mạng.
Bandhulopi mallikaṃ sāvatthiṃ ānesi.
Bandhula also brought Mallikā to Sāvatthi.
Bandhula cũng đưa Mallikā về Sāvatthī.
Sā soḷasakkhattuṃ yamake yamake putte vijāyi.
She gave birth to twin sons sixteen times.
Nàng đã sinh ra mười sáu cặp con trai sinh đôi.
Sabbepi sūrā thāmasampannā ahesuṃ, sabbasippānaṃ nipphattiṃ pāpuṇiṃsu.
All of them were brave and strong, and they achieved mastery in all arts.
Tất cả đều dũng mãnh, đầy sức mạnh, và thành thạo mọi nghề.
Ekekassa purisasahassaṃ parivāro ahosi.
Each one had a retinue of a thousand men.
Mỗi người trong số họ đều có một ngàn người tùy tùng.
Pitarā saddhiṃ rājanivesanaṃ gacchantehi teheva rājaṅgaṇaṃ paripūri.
When they went to the royal palace with their father, the royal courtyard was filled by them alone.
Khi họ cùng cha đến cung điện của vua, sân cung điện đã đầy ắp bởi chính họ.
Athekadivasaṃ vinicchaye kūṭaṭṭaparājitā manussā bandhulaṃ āgacchantaṃ disvā mahāviravaṃ viravantā vinicchayaamaccānaṃ kūṭaṭṭakaraṇaṃ tassa ārocesuṃ.
Then one day, people who had been unfairly defeated in judgment, seeing Bandhula approaching, cried out loudly and reported to him the corrupt practices of the judicial ministers.
Một ngày nọ, những người bị thua kiện bởi sự gian lận trong việc xét xử, thấy Bandhula đang đến, liền la lớn và báo cho ông biết về sự gian lận của các quan tòa.
So vinicchayaṃ gantvā taṃ aṭṭaṃ vicāretvā sāmikameva sāmikaṃ akāsi.
He went to the court, investigated the case, and restored the property to its rightful owner.
Ông đến nơi xét xử, xem xét vụ án đó và trả lại tài sản cho chủ nhân đích thực.
Mahājano mahāsaddena sādhukāraṃ pavatteti.
The great crowd applauded loudly.
Đại chúng vang lên tiếng hoan hô lớn.
Rājā ‘‘kiṃ ida’’nti pucchitvā tamatthaṃ sutvā tussitvā sabbepi te amacce hāretvā bandhulasseva vinicchayaṃ niyyādesi.
The king, asking "What is this?" and hearing the matter, was pleased and removed all those ministers, entrusting the judiciary to Bandhula alone.
Vua hỏi: “Chuyện gì vậy?” Nghe xong, vua rất vui mừng, bãi miễn tất cả các quan đó và giao việc xét xử cho Bandhula.
So tato paṭṭhāya sammā vinicchayi.
From that time onwards, he judged fairly.
Từ đó trở đi, ông đã xét xử một cách công bằng.
Tato te porāṇakavinicchayikā amaccā kiñci lañjaṃ alabhantā appalābhā hutvā ‘‘bandhulo rajjaṃ patthetī’’ti rājakule paribhindiṃsu.
Then those former judicial ministers, receiving no bribes and having little gain, slandered Bandhula in the royal court, saying, "Bandhula seeks the kingdom."
Sau đó, các quan tòa cũ không nhận được hối lộ, trở nên ít lợi lộc, liền vu cáo trong cung vua rằng: “Bandhula đang mưu cầu vương quốc.”
Rājā tesaṃ kathaṃ saddahitvā cittaṃ niggahetuṃ nāsakkhi.
The king believed their words and could not restrain his mind.
Vua tin lời họ và không thể kiềm chế được tâm mình.
‘‘Imasmiṃ idheva ghātiyamāne garahā me uppajjissatī’’ti puna cintetvā payuttapurisehi paccantaṃ pahārāpetvā bandhulaṃ pakkosāpetvā, ‘‘paccanto kira kupito, tava puttehi saddhiṃ gantvā, core gaṇhāhī’’ti pahiṇitvā, ‘‘etthevassa dvattiṃsāya puttehi saddhiṃ sīsaṃ chinditvā āharathā’’ti tehi saddhiṃ aññepi samatthe mahāyodhe pesesi.
Thinking again, “If he is killed right here, blame will arise for me,” he had the border region attacked by spies, summoned Bandhula, and sent him, saying, “The border region is said to be troubled by rebels; go with your sons and seize the thieves.” Then, he commanded, “Cut off his head along with his thirty-two sons right here and bring it,” and sent other capable great warriors along with them.
Vua lại nghĩ: “Nếu giết ông ta ngay tại đây, ta sẽ bị chỉ trích,” rồi sai người gây rối ở vùng biên giới, triệu Bandhula đến và phái ông đi, nói: “Nghe nói vùng biên giới đang nổi loạn. Ngươi hãy cùng các con đi bắt bọn cướp.” Sau đó, vua sai thêm những chiến binh hùng mạnh khác đi cùng họ, dặn: “Hãy chặt đầu ông ta cùng ba mươi hai người con của ông ta ngay tại đó và mang về.”
Tasmiṃ paccantaṃ gacchanteyeva ‘‘senāpati kira āgacchatī’’ti payuttacorā palāyiṃsu.
As soon as he went to the border, the spies and robbers, hearing, "The general is coming," fled.
Khi ông đang trên đường đến vùng biên giới, bọn cướp được phái đi nghe nói: “Tướng quân đang đến,” liền bỏ trốn.
So taṃ padesaṃ āvāsāpetvā saṇṭhāpetvā nivatti.
He settled the people in that region, established order, and returned.
Ông đã ổn định và thiết lập lại vùng đất đó rồi trở về.
Athassa nagarato avidūre ṭhāne te yodhā puttehi saddhiṃ sīsaṃ chindiṃsu.
Then, at a place not far from the city, those warriors cut off his head along with his sons.
Sau đó, tại một nơi không xa thành phố, những chiến binh đó đã chặt đầu ông cùng các con trai của ông.
Taṃ divasaṃ mallikāya pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ dve aggasāvakā nimantitā honti.
On that day, Mallikā had invited the two chief disciples along with five hundred bhikkhus.
Ngày hôm đó, Mallikā đã thỉnh hai vị Đại đệ tử cùng năm trăm vị Tỳ khưu.
Athassā pubbaṇhe eva ‘‘sāmikassa te saddhiṃ puttehi sīsaṃ chinna’’nti paṇṇaṃ āharitvā adaṃsu.
Then, early in the morning, they brought her a letter saying, “Your husband’s head has been cut off along with your sons.”
Vào buổi sáng hôm đó, họ mang một bức thư đến cho nàng, nói: “Đầu của phu quân bà cùng các con trai đã bị chặt.”
Sā taṃ pavattiṃ ñatvā kassaci kiñci avatvā paṇṇaṃ ucchaṅge ṭhapetvā bhikkhusaṅghameva parivisi.
Knowing this news, she said nothing to anyone, placed the letter in her lap, and served the community of bhikkhus.
Nàng biết chuyện đó, không nói gì với ai, đặt bức thư vào lòng và vẫn tiếp tục cúng dường chư Tăng.
Athassā paricārikāyo bhikkhūnaṃ bhattaṃ datvā sappicāṭiṃ āharantiyo therānaṃ purato sappicāṭiṃ bhindiṃsu.
Then, after her maids had served the bhikkhus their meal, as they were bringing a pot of ghee, they broke the pot of ghee in front of the elders.
Sau đó, các nữ tỳ của nàng, sau khi cúng dường cơm cho chư Tăng, mang một vại bơ lỏng đến và làm vỡ vại bơ đó trước mặt các vị Trưởng lão.
Dhammasenāpati ‘‘bhedanadhammaṃ bhinnaṃ, na cintitabba’’nti āha.
The General of the Dhamma said, “That which is subject to breaking has broken; it should not be worried about.”
Đức Pháp Tướng quân (Sāriputta) nói: “Cái gì có tính chất vỡ thì đã vỡ, không cần phải lo lắng.”
Sā ucchaṅgato paṇṇaṃ nīharitvā ‘‘dvattiṃsāya puttehi saddhiṃ pitusīsaṃ chinnanti me imaṃ paṇṇaṃ āhariṃsu, ahaṃ idaṃ sutvāpi na cintemi, sappicāṭiyā bhinnāya kiṃ cintayissāmi, bhante’’ti āha.
She took out the letter from her lap and said, “They brought me this letter saying, ‘My husband’s head has been cut off along with his thirty-two sons.’ Even having heard this, I do not worry. Why should I worry, venerable sir, when a pot of ghee has broken?”
Nàng lấy bức thư từ lòng ra và nói: “Họ đã mang bức thư này đến cho tôi, nói rằng đầu của cha tôi cùng ba mươi hai người con trai đã bị chặt. Tôi nghe điều này mà còn không lo lắng, vậy thì vại bơ lỏng bị vỡ thì có gì mà lo lắng, bạch Đại đức?”
Dhammasenāpati ‘‘animittamanaññātaṃ, maccānaṃ idha jīvita’’ntiādīni (su. ni. 579) vatvā dhammaṃ desetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ agamāsi.
The General of the Dhamma, having spoken words such as, “The life of mortals here is without sign, unknown,” taught the Dhamma and rose from his seat to go to the monastery.
Đức Pháp Tướng quân nói những lời như: “Mạng sống của chúng sinh ở đời này là vô thường, không có dấu hiệu, không thể biết trước,” rồi thuyết pháp, đứng dậy khỏi chỗ ngồi và trở về tịnh xá.
Sāpi dvattiṃsa suṇisāyo pakkosāpetvā, ‘‘tumhākaṃ sāmikā niraparādhā attano purimakammaphalaṃ labhiṃsu, tumhe mā socayittha, mā paridevittha, rañño upari manopadosaṃ mā karitthā’’ti ovadi.
She also summoned her thirty-two daughters-in-law and advised them, “Your husbands, being innocent, received the fruit of their former kamma. Do not grieve, do not lament, and do not bear ill will towards the king.”
Nàng cũng triệu ba mươi hai người con dâu đến và khuyên dạy: “Các phu quân của các con không có tội lỗi, họ đã nhận quả báo của nghiệp quá khứ của chính mình. Các con đừng đau buồn, đừng than khóc, đừng nuôi lòng oán hận nhà vua.”
Rañño carapurisā taṃ kathaṃ sutvā gantvā tesaṃ niddosabhāvaṃ rañño kathayiṃsu.
The king’s spies, hearing that speech, went and informed the king of their innocence.
Các mật thám của vua nghe chuyện đó, đi báo cáo cho vua về sự vô tội của họ.
Rājā saṃvegappatto tassā nivesanaṃ gantvā mallikañca suṇisāyo cassā khamāpetvā mallikāya varaṃ adāsi.
The king, filled with emotion, went to her residence, begged forgiveness from Mallikā and her daughters-in-law, and granted Mallikā a boon.
Vua cảm động, đến nhà nàng, xin lỗi Mallikā và các con dâu của nàng, rồi ban cho Mallikā một điều ước.
Sā ‘‘varo gahito me hotū’’ti vatvā tasmiṃ gate matakabhattaṃ datvā nhatvā rājānaṃ upasaṅkamitvā vanditvā, ‘‘deva, tumhehi mayhaṃ varo dinno, mayhañca aññena attho natthi, dvattiṃsāya me suṇisānaṃ mamañca kulagharagamanaṃ anujānāthā’’ti āha.
She said, “Let my boon be taken,” and after he had left, she offered a meal for the deceased, bathed, approached the king, paid homage, and said, “Your Majesty, you have granted me a boon, and I have no other need. Please allow my thirty-two daughters-in-law and me to return to our family homes.”
Bà ấy nói: “Nguyện cho điều ước của tôi được chấp nhận!” Sau khi vua Kosala đi rồi, bà bố thí thức ăn cúng dường người chết, rồi tắm rửa, đến gần nhà vua, đảnh lễ và thưa: “Thưa Đại vương, ngài đã ban cho tôi một điều ước. Tôi không cần gì khác, xin ngài cho phép ba mươi hai người con dâu của tôi và cả tôi được về nhà cha mẹ.”
Rājā sampaṭicchi.
The king assented.
Nhà vua chấp thuận.
Sā dvattiṃsa suṇisāyo yathāsakāni kulāni pesesi, sayampi kusinārānagare attano kulagharaṃ agamāsi.
She sent her thirty-two daughters-in-law to their respective families, and she herself went to her own family home in the city of Kusinara.
Bà ấy đã gửi ba mươi hai người con dâu về nhà cha mẹ của họ, và chính bà cũng về nhà cha mẹ mình ở thành Kusinārā.
Rājāpi bandhulasenāpatino bhāgineyyassa dīghakārāyanassa nāma senāpatiṭṭhānaṃ adāsi.
The king also gave the position of general to General Bandhula's nephew, Dīghakārāyana by name.
Nhà vua cũng trao chức tổng tư lệnh cho Dīghakārāyana, cháu trai của tổng tư lệnh Bandhula.
So pana ‘‘mātulo me iminā mārito’’ti rañño otāraṃ gavesanto vicarati.
But he, thinking, "This king killed my uncle," roamed about searching for an opportunity against the king.
Tuy nhiên, người này đi khắp nơi tìm cơ hội trả thù nhà vua, vì ông ta nghĩ: “Chú của ta đã bị nhà vua giết.”
Rājāpi niraparādhassa bandhulassa māritakālato paṭṭhāya vippaṭisārī hutvā cittassādaṃ na labhati, rajjasukhaṃ nānubhoti.
From the time of innocent Bandhula's killing, the king was filled with remorse and did not experience joy of mind nor the pleasure of kingship.
Nhà vua cũng hối hận từ khi giết Bandhula vô tội, không còn tìm thấy niềm vui trong tâm trí, không còn hưởng thụ hạnh phúc vương quyền.
Tadā satthā sakyānaṃ medāḷupaṃ nāma nigamaṃ upanissāya viharati.
At that time, the Teacher was residing near a Sakyan market town named Medāḷupa.
Lúc đó, Đức Đạo Sư đang trú ngụ gần thị trấn Medāḷupa của dòng tộc Sakya.
Rājā tattha gantvā ārāmato avidūre khandhāvāraṃ nivāsetvā, ‘‘mandena parivārena satthāraṃ vandissāmī’’ti vihāraṃ gantvā pañcarājākakudhabhaṇḍāni dīghakārāyanassa datvā ekakova gandhakuṭiṃ pāvisi.
The king went there, set up camp not far from the monastery, and, thinking, "I will pay homage to the Teacher with a small retinue," he went to the monastery, gave the five royal insignia to Dīghakārāyana, and entered the Perfumed Chamber alone.
Nhà vua đến đó, đóng quân không xa tinh xá, rồi nghĩ: “Ta sẽ đảnh lễ Đức Đạo Sư với ít tùy tùng,” và đi đến tinh xá, trao năm vật báu vương quyền cho Dīghakārāyana, rồi một mình bước vào hương thất.
Sabbaṃ dhammacetiyasuttaniyāmena (ma. ni. 2.364 ādayo) dīpetabbaṃ.
Everything should be explained according to the method of the Dhammacetiya Sutta.
Tất cả nên được trình bày theo cách của Dhammacetiya Sutta.
Tasmiṃ gandhakuṭiṃ paviṭṭhe dīghakārāyano tāni pañca rājakakudhabhaṇḍāni gahetvā viṭaṭūbhaṃ rājānaṃ katvā rañño ekaṃ assaṃ ekañca upaṭṭhānakārikaṃ mātugāmaṃ ṭhapetvā nivattetvā sāvatthiṃ agamāsi.
When the king had entered the Perfumed Chamber, Dīghakārāyana took the five royal insignia, made Viṭaṭūbha the king, and leaving one horse and one female attendant for the king, he turned back and went to Sāvatthi.
Khi nhà vua đã vào hương thất, Dīghakārāyana lấy năm vật báu vương quyền đó, phong Viṭaṭūbha làm vua, rồi để lại một con ngựa và một nữ hầu cận cho nhà vua, quay trở lại Sāvatthī.
Rājā satthārā saddhiṃ piyakathaṃ kathetvā satthāraṃ vanditvā nikkhanto senaṃ adisvā taṃ mātugāmaṃ pucchitvā taṃ pavattiṃ sutvā, ‘‘ahaṃ bhāgineyyaṃ ādāya gantvā, viṭaṭūbhaṃ gahessāmī’’ti rājagahanagaraṃ gacchanto vikāle dvāresu pidahitesu nagaraṃ patvā ekissā sālāya nipajjitvā vātātapehi kilanto rattibhāge tattheva kālamakāsi.
The king conversed pleasantly with the Teacher, paid homage to him, and upon exiting, seeing no army, he questioned the female attendant, heard the news, and thinking, "I will take my nephew and go to seize Viṭaṭūbha," he departed for Rājagaha. Arriving at the city when the gates were shut late in the evening, he lay down in a certain hall, exhausted by the wind and sun, and passed away there during the night.
Nhà vua nói những lời thân ái với Đức Đạo Sư, rồi đảnh lễ Đức Đạo Sư và ra đi, không thấy quân đội của mình. Sau khi hỏi người nữ hầu cận và nghe câu chuyện, nhà vua nghĩ: “Ta sẽ đi cùng cháu trai và bắt Viṭaṭūbha,” rồi đi về thành Rājagaha. Khi đến thành vào lúc đêm khuya, các cổng đã đóng, nhà vua nằm xuống một hội trường, mệt mỏi vì gió và nắng, và qua đời ngay tại đó vào ban đêm.
Vibhātāya rattiyā, ‘‘deva, kosalanarinda anātho jātosī’’ti vippalapantiyā tassā itthiyā saddaṃ sutvā rañño ārocesuṃ.
When the night broke, hearing the cry of that woman wailing, "My Lord, O King of Kosala, you have become helpless!" they informed King Ajātasattu.
Khi trời sáng, người phụ nữ đó than khóc: “Thưa Đại vương, vua Kosala, ngài đã trở thành kẻ không nơi nương tựa!” Nghe tiếng bà, họ báo cho nhà vua (Ajātasattu).
So mātulassa mahantena sakkārena sarīrakiccaṃ kāresi.
He performed the funerary rites for his uncle with great honor.
Vua Ajātasattu đã thực hiện nghi thức tang lễ cho chú mình với sự tôn kính lớn.
Viṭaṭūbhopi rajjaṃ labhitvā taṃ veraṃ saritvā ‘‘sabbepi sākiye māressāmī’’ti mahatiyā senāya nikkhami.
Viṭaṭūbha, having gained the kingdom, recalled that enmity and set out with a large army, saying, "I will kill all the Sakyans."
Viṭaṭūbha, sau khi giành được vương quyền, nhớ lại mối thù đó và nói: “Ta sẽ giết tất cả dòng tộc Sakya!” rồi xuất quân với một đội quân lớn.
Taṃ divasaṃ satthā paccūsakāle lokaṃ volokento ñātisaṅghassa vināsaṃ disvā, ‘‘ñātisaṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā pubbaṇhasamaye piṇḍāya caritvā, piṇḍapātapaṭikkanto gandhakuṭiyaṃ sīhaseyyaṃ kappetvā, sāyanhasamaye ākāsena gantvā, kapilavatthusāmante ekasmiṃ kabaracchāye rukkhamūle nisīdi.
That day, the Teacher, surveying the world at dawn, saw the destruction of his relatives and, thinking, "It is proper to show favor to relatives," he went for alms in the morning. After returning from his alms round, he lay down in the lion's posture in the Perfumed Chamber. In the evening, he went through the air and sat at the foot of a tree with patchy shade near Kapilavatthu.
Vào ngày đó, Đức Đạo Sư vào buổi sáng sớm, quán xét thế gian, thấy sự hủy diệt của dòng tộc mình, nghĩ: “Nên giúp đỡ dòng tộc,” rồi đi khất thực vào buổi sáng, sau khi thọ thực xong, Ngài nằm nghỉ theo tư thế sư tử trong hương thất. Vào buổi chiều, Ngài đi bằng đường không, đến ngồi dưới gốc cây có bóng râm lốm đốm gần Kapilavatthu.
Tato viṭaṭūbhassa rajjasīmāya mahanto sandacchāyo nigrodho atthi.
Not far from there, on the border of Viṭaṭūbha's kingdom, there was a large banyan tree with dense shade.
Cách đó không xa, trong lãnh thổ của Viṭaṭūbha, có một cây bàng lớn với bóng râm dày đặc.
Viṭaṭūbho satthāraṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā, ‘‘bhante, kiṃ kāraṇā evarūpāya uṇhavelāya imasmiṃ kabaracchāye rukkhamūle nisīdatha, etasmiṃ sandacchāye nigrodhamūle nisīdatha, bhante’’ti vatvā, ‘‘hotu, mahārāja, ñātakānaṃ chāyā nāma sītalā’’ti vutte, ‘‘ñātakānurakkhanatthāya satthā āgato bhavissatī’’ti cintetvā satthāraṃ vanditvā nivattitvā sāvatthiṃyeva paccāgami.
Viṭaṭūbha saw the Teacher, approached him, and paid homage, saying, "Bhante, for what reason do you sit at the foot of this tree with patchy shade in such a hot time? Bhante, please sit at the foot of that banyan tree with dense shade." When told, "Let it be, Great King, the shade of one's relatives is cool," he thought, "The Teacher must have come to protect his relatives," and after paying homage to the Teacher, he turned back and returned to Sāvatthi.
Viṭaṭūbha thấy Đức Đạo Sư, đến gần, đảnh lễ và thưa: “Bạch Thế Tôn, vì lý do gì mà ngài lại ngồi dưới gốc cây có bóng râm lốm đốm này vào giữa lúc trời nắng nóng như vậy? Bạch Thế Tôn, xin ngài hãy ngồi dưới gốc cây bàng có bóng râm dày đặc kia.” Khi Đức Đạo Sư đáp: “Được thôi, Đại vương, bóng râm của bà con thì mát mẻ,” Viṭaṭūbha nghĩ: “Đức Đạo Sư chắc hẳn đã đến để bảo vệ bà con,” rồi đảnh lễ Đức Đạo Sư, quay lại và trở về Sāvatthī.
Satthāpi uppatitvā jetavanameva gato.
The Teacher also flew up and went to Jetavana.
Đức Đạo Sư cũng bay lên và trở về Jetavana.
Rājā sākiyānaṃ dosaṃ saritvā dutiyampi nikkhamitvā tatheva satthāraṃ passitvā puna nivatti.
The king, recalling the offense of the Sakyans, set out a second time, saw the Teacher there, and again turned back.
Nhà vua (Viṭaṭūbha) nhớ lại lỗi lầm của dòng tộc Sakya, lần thứ hai xuất quân, và lại thấy Đức Đạo Sư ở đó, rồi quay về.
Tatiyavārepi nikkhamitvā tatheva satthāraṃ passitvā puna nivatti.
He also set out a third time, saw the Teacher there, and again turned back.
Lần thứ ba, ông ta cũng xuất quân, thấy Đức Đạo Sư ở đó, rồi lại quay về.
Catutthavāre pana tasmiṃ nikkhante satthā sākiyānaṃ pubbakammaṃ oloketvā tesaṃ ekadivasaṃ nadiyaṃ visapakkhipanapāpakammassa appaṭibāhiyabhāvaṃ ñatvā catutthavāre nāgamāsi.
However, when he set out for the fourth time, the Teacher, having seen the previous deed of the Sakyans and knowing that their evil deed of poisoning the river one day was unavoidable, did not come the fourth time.
Nhưng đến lần thứ tư, khi ông ta xuất quân, Đức Đạo Sư quán xét nghiệp quá khứ của dòng tộc Sakya, biết rằng nghiệp ác bỏ thuốc độc xuống sông của họ vào một ngày nọ là không thể ngăn cản, nên lần thứ tư Ngài không đến.
Viṭaṭūbho ‘‘sākiye ghātessāmī’’ti mahantena balakāyena nikkhami.
Viṭaṭūbha set out with a mighty army, saying, "I will kill the Sakyans!"
Viṭaṭūbha nói: “Ta sẽ giết dòng tộc Sakya!” rồi xuất quân với một lực lượng lớn.
Sammāsambuddhassa pana ñātakā asattaghātakā nāma, attanā marantāpi paresaṃ jīvitaṃ na voropenti.
But the relatives of the Perfectly Self-Enlightened One are non-slayers of beings; even if they themselves die, they do not take the lives of others.
Tuy nhiên, bà con của Đức Chánh Đẳng Giác là những người không sát sinh, dù có chết đi chăng nữa, họ cũng không cướp đoạt sinh mạng của người khác.
Te cintayiṃsu – ‘‘mayaṃ susikkhitā katahatthā katūpāsanā mahissāsā, na kho pana sakkā amhehi paraṃ jīvitā voropetuṃ, attano kammaṃ dassetvā palāpessāmā’’ti te katasannāhā nikkhamitvā yuddhaṃ ārabhiṃsu.
They thought, "We are well-trained, skilled, practiced archers, great bowmen. However, we cannot take the lives of others. We will demonstrate our skill and make them flee." Thus, having prepared their armor, they set out and began to fight.
Họ nghĩ: “Chúng ta là những người được huấn luyện kỹ lưỡng, thành thạo, tinh thông bắn cung, là những cung thủ vĩ đại. Nhưng chúng ta không thể cướp đoạt sinh mạng của người khác. Chúng ta sẽ thể hiện tài năng của mình và khiến chúng bỏ chạy.” Thế là họ mặc giáp trụ và bắt đầu chiến đấu.
Tehi khittā sarā viṭaṭūbhassa purisānaṃ antarantarena gacchanti, phalakantarakaṇṇachiddantarādīhi nikkhamanti.
The arrows shot by them passed through the gaps between Viṭaṭūbha's men, emerging through the spaces between their shields and the holes in their ears and so forth.
Những mũi tên họ bắn ra bay xuyên qua giữa các binh lính của Viṭaṭūbha, xuyên qua các khe hở của khiên, các lỗ tai, v.v.
Viṭaṭūbho disvā nanu bhaṇe ‘‘sākiyā asattaghātakāmhā’’ti vadanti, atha ca pana me purise nāsentīti.
Viṭaṭūbha saw this and said, "Do not the Sakyans say, 'We are non-slayers of beings'? Yet, they are destroying my men!"
Viṭaṭūbha thấy vậy và nói: “Này các ngươi, dòng tộc Sakya không phải là những kẻ sát sinh, vậy mà chúng lại hủy diệt binh lính của ta!”
Atha naṃ eko puriso āha – ‘‘kiṃ sāmi, nivattitvā olokesī’’ti?
Then a certain man said to him, "My Lord, why do you turn back and look?"
Bấy giờ, một người lính thưa với ông ta: “Thưa Đại vương, ngài quay lại nhìn gì vậy?”
‘‘Sākiyā me purise nāsentī’’ti.
"The Sakyans are destroying my men," he replied.
“Dòng tộc Sakya đang hủy diệt binh lính của ta!”
‘‘Tumhākaṃ koci puriso mato nāma natthi.
"None of your men are dead."
“Không có người lính nào của ngài bị chết cả.”
Iṅgha te gaṇāpethā’’ti.
"Please, count them."
“Hãy bảo họ đếm xem.”
Gaṇāpento ekassapi khayaṃ na passi.
Counting, he found no loss of even a single man.
Khi cho đếm, ông ta không thấy ai bị mất mạng.
So tato nivattitvā ‘‘ye ye pana bhaṇe ‘sākiyamhā’ti bhaṇanti, sabbe māretha, mātāmahassa pana mahānāmasakkassa santike ṭhitānaṃ jīvitaṃ dethā’’ti āha.
Thereupon, he turned back and said, "Men, kill everyone who says, 'We are Sakyans,' but spare the lives of those who are with my grandfather, Mahānāma the Sakyan."
Sau đó, ông ta quay lại và nói: “Này các ngươi, ai nói mình là Sakya thì hãy giết hết, nhưng những người đang ở với ông ngoại Mahānāma Sakya thì hãy tha mạng.”
Sākiyā gahetabbagahaṇaṃ apassantā ekacce tiṇaṃ ḍaṃsitvā, ekacce naḷaṃ gahetvā aṭṭhaṃsu.
The Sakyans, seeing no suitable object to grasp, some bit on grass, while others took reeds and stood firm.
Dòng tộc Sakya, không thấy nơi nào để ẩn náu, một số cắn cỏ, một số cầm cây sậy đứng đó.
‘‘Tumhe sākiyā, no’’ti pucchitā yasmā te marantāpi musāvādaṃ na bhaṇanti, tasmā tiṇaṃ ḍaṃsitvā ṭhitā ‘‘no sāko, tiṇa’’nti vadanti.
When asked, "Are you Sakyans or not?" because they do not speak falsehood even if they die, those who bit on grass said, "We are not Sakyans, it is grass."
Khi được hỏi: “Các ngươi có phải là Sakya không?”, vì họ thà chết chứ không nói dối, nên những người cắn cỏ nói: “Không phải Sakya, là cỏ.”
Naḷaṃ gahetvā ṭhitā ‘‘no sāko, naḷo’’ti vadanti.
Those who held reeds said, "We are not Sakyans, it is a reed."
Những người cầm cây sậy nói: “Không phải Sakya, là sậy.”
Ye ca mahānāmassa santike ṭhitā, te ca jīvitaṃ labhiṃsu.
And those who were with Mahānāma, they also received their lives.
Những người đang ở với Mahānāma thì được tha mạng.
Tesu tiṇaṃ ḍaṃsitvā ṭhitā tiṇasākiyā nāma, naḷaṃ gahetvā ṭhitā naḷasākiyā nāma jātāti, viṭaṭūbho avasese khīrapakepi dārake avissajjetvā ghātāpento lohitanadiṃ pavattetvā tesaṃ galalohitena phalakaṃ dhovāpesi.
Among them, those who bit on grass became known as Tiṇasakyans, and those who held reeds became Naḷasakyans. Viṭaṭūbha, without sparing even the remaining infant children, had them killed, causing a river of blood to flow, and washed a plank with the blood from their throats.
Trong số đó, những người cắn cỏ được gọi là Tiṇasākiyā (Sakya cỏ), và những người cầm cây sậy được gọi là Naḷasākiyā (Sakya sậy). Viṭaṭūbha không tha cho những đứa trẻ còn bú sữa, mà ra lệnh giết chúng, tạo thành một dòng sông máu, và dùng máu ở cổ chúng để rửa tấm ván.
Evaṃ sākiyavaṃso viṭaṭūbhena upacchinno.
Thus, the Sakyan lineage was extinguished by Viṭaṭūbha.
Như vậy, dòng tộc Sakya đã bị Viṭaṭūbha tiêu diệt.
So mahānāmasakkaṃ gāhāpetvā nivatto ‘‘pātarāsavelāya pātarāsaṃ karissāmī’’ti ekasmiṃ ṭhāne otaritvā bhojane upanīte ‘‘ekatova bhuñjissāmā’’ti ayyakaṃ pakkosāpesi.
He had Mahānāma the Sakyan taken along and returned, saying, "I will have breakfast at breakfast time." Having dismounted in a certain place, when food was served, he sent for his grandfather, saying, "We will eat together."
Sau khi bắt Mahānāma Sakya và quay về, Viṭaṭūbha dừng lại ở một nơi và nói: “Ta sẽ ăn sáng vào giờ ăn sáng.” Khi thức ăn được dọn ra, ông ta cho gọi ông ngoại và nói: “Chúng ta sẽ ăn cùng nhau.”
Khattiyā pana jīvitaṃ cajantāpi dāsiputtehi saddhiṃ na bhuñjanti.
But khattiyas do not eat with the sons of slave women, even if they must give up their lives.
Tuy nhiên, các Khattiya dù phải hy sinh mạng sống cũng không ăn cùng con của người hầu gái.
Tasmā mahānāmo ekaṃ saraṃ oloketvā ‘‘kiliṭṭhagattomhi, nhāyissāmi, tātā’’ti āha.
Therefore, Mahānāma looked at a certain pond and said, "Grandson, my body is dirty; I will bathe."
Vì vậy, Mahānāma nhìn một cái hồ và nói: “Ta bị dơ bẩn, cháu à, ta sẽ tắm.”
‘‘Sādhu, ayyaka, nhāyathā’’ti.
"Very well, Grandfather, please bathe."
“Vâng, ông ngoại, xin ông hãy tắm.”
So ‘‘ayaṃ maṃ ekato abhuñjantaṃ ghātessati, sayameva me mataṃ seyyo’’ti kese muñcitvā agge gaṇṭhiṃ katvā kesesu pādaṅguṭṭhake pavesetvā udake nimujji.
He, thinking, "If I don't eat with him, he will kill me. It is better for me to die by myself," untied his hair, made a knot at the end, inserted his big toes into his hair, and plunged into the water.
Ông nghĩ: “Nếu ta không ăn cùng hắn, hắn sẽ giết ta. Tự mình chết thì tốt hơn.” Thế là ông tháo tóc, thắt nút ở ngọn, luồn các ngón chân cái vào tóc và lặn xuống nước.
Tassa guṇatejena nāgabhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.
By the power of his virtue, the Nāga realm showed signs of heat.
Do uy lực của đức hạnh của ông, cung điện của chúa rắn hiện ra dấu hiệu nóng bức.
Nāgarājā ‘‘kiṃ nu kho’’ti upadhārento taṃ ñatvā tassa santikaṃ āgantvā taṃ attano phaṇe nisīdāpetvā nāgabhavanaṃ pavesesi.
The Nāga king, investigating "What could it be?", understood the matter, came to him, seated him on his hood, and led him into the Nāga realm.
Chúa rắn nghĩ: “Chuyện gì vậy?” Khi biết chuyện, ông đến chỗ Mahānāma, đặt ông lên đầu mình và đưa ông vào cung điện rắn.
So dvādassa vassāni tattheva vasi.
He lived there for twelve years.
Ông đã sống ở đó mười hai năm.
Viṭaṭūbhopi ‘‘mayhaṃ ayyako idāni āgamissati, idāni āgamissatī’’ti āgamayamānova nisīdi.
Viṭaṭūbha also sat waiting, thinking, "My grandfather will come now, he will come now."
Viṭaṭūbha cũng ngồi chờ đợi, nghĩ: “Ông ngoại của ta bây giờ sẽ đến, bây giờ sẽ đến.”
Tasmiṃ aticirāyante saraṃ vicināpetvā dīpālokena purisabbhantarānipi oloketvā adisvā ‘‘gato bhavissatī’’ti pakkāmi.
When he was excessively delayed, Viṭaṭūbha had the pond searched and even had the interiors of the men examined with lamp light. Not seeing him, he thought, "He must be gone," and departed.
Khi Mahānāma đã vắng mặt quá lâu, Viṭaṭūbha cho người tìm kiếm hồ, và dùng đèn để nhìn vào giữa các binh lính nhưng không thấy, ông ta nghĩ: “Ông ấy chắc đã đi rồi,” rồi bỏ đi.
So rattibhāge aciravatiṃ patvā khandhāvāraṃ nivāsesi.
So, in the night, having reached the Aciravatī River, he set up camp.
Vào ban đêm, ông ta đến sông Aciravatī và đóng quân.
Ekacce antonadiyaṃ vālukāpuline nipajjiṃsu, ekacce bahithale, antonipannesupi pubbe akatapāpakammā atthi, bahinipannesupi pubbe katapāpakammā atthi, tesaṃ nipannaṭṭhānesu kipillikā uṭṭhahiṃsu.
Some lay down on the sandbank in the river, others on the dry ground outside. Among those lying inside, there were some who had not done evil deeds in the past; among those lying outside, there were some who had done evil deeds in the past. Ants arose from their sleeping places.
Một số binh lính nằm trên bãi cát trong lòng sông, một số nằm trên bờ. Trong số những người nằm trong lòng sông, có những người chưa từng làm điều ác trong quá khứ; trong số những người nằm trên bờ, cũng có những người đã từng làm điều ác trong quá khứ. Kiến đã nổi lên ở những nơi họ nằm.
Te ‘‘mayhaṃ nipannaṭṭhāne kipillikā, mayhaṃ nipannaṭṭhāne kipillikā’’ti uṭṭhahitvā akatapāpakammā uttaritvā thale nipajjiṃsu, katapāpakammā otaritvā vālukāpuline nipajjiṃsu.
Saying, "There are ants in my sleeping place, there are ants in my sleeping place," those who had not done evil deeds rose and lay down on the dry ground, while those who had done evil deeds descended and lay down on the sandbank.
Những người đó, nói: "Trong chỗ tôi nằm có kiến, trong chỗ tôi nằm có kiến," rồi đứng dậy. Những người chưa từng làm ác thì lên bờ cao mà nằm; những người đã từng làm ác thì xuống bãi cát mà nằm.
Tasmiṃ khaṇe mahāmegho uṭṭhahitvā ghanavassaṃ vassi.
At that moment, a great cloud arose and poured down heavy rain.
Ngay lúc đó, một trận mưa lớn nổi lên và trút xuống như thác lũ.
Nadiyā ogho āgantvā viṭaṭūbhaṃ saddhiṃ parisāya samuddameva pāpesi.
A flood came down the river and carried Vitataṭūbha along with his retinue to the very ocean.
Dòng nước lũ từ sông chảy đến, cuốn Viṭaṭūbha cùng với tùy tùng của hắn ra biển.
Sabbe tattha macchakacchapabhakkhā ahesuṃ.
All there became food for fish and tortoises.
Tất cả bọn họ ở đó đều trở thành mồi cho cá và rùa.
Mahājano kathaṃ samuṭṭhāpesi ‘‘sākiyānaṃ maraṇaṃ ayuttaṃ, ‘evaṃ nāma koṭṭetvā koṭṭetvā sākiyā māretabbā’ti ananucchavikameta’’nti.
The great multitude raised the topic: "The death of the Sakyas is unfitting. 'In this way, the Sakyas should be slaughtered by cutting and cutting.' This is unseemly!"
Đại chúng đã khởi lên câu chuyện: "Cái chết của dòng Sakya là không xứng đáng, 'dòng Sakya bị giết bằng cách nghiền nát, nghiền nát như vậy' là điều không phù hợp."
Satthā taṃ kathaṃ sutvā, ‘‘bhikkhave, imasmiṃ attabhāve kiñcāpi sākiyānaṃ evaṃ maraṇaṃ ayuttaṃ, pubbe katapāpakammavasena pana yuttamevetehi laddha’’nti āha.
The Teacher, hearing that talk, said, "Monks, although such a death for the Sakyas in this existence is unfitting, it was indeed fitting that they received it due to evil deeds done in the past."
Đức Bổn Sư nghe câu chuyện đó, nói: "Này các Tỳ-khưu, mặc dù trong kiếp hiện tại này, cái chết như vậy của dòng Sakya là không xứng đáng, nhưng do nghiệp ác đã tạo trong quá khứ, họ đã nhận lấy điều xứng đáng."
‘‘Kiṃ pana, bhante, ete pubbe akaṃsū’’ti?
"But what, Venerable Sir, did they do in the past?"
"Bạch Thế Tôn, họ đã làm gì trong quá khứ?"
Sabbe ekato hutvā nadiyaṃ visaṃ pakkhipiṃsūti.
All together they put poison into the river.
Tất cả đã cùng nhau đổ thuốc độc xuống sông.
Punekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘viṭaṭūbho ettake sākiye māretvā āgacchanto attano manorathe matthakaṃ appatteyeva ettakaṃ janaṃ ādāya mahāsamudde macchakacchapabhakkho jāto’’ti.
Another day, in the Dhamma hall, the monks raised the topic: "Vitataṭūbha, having killed so many Sakyas, came back and, without achieving the fulfillment of his desires, was consumed by fish and tortoises in the great ocean, taking so many people with him."
Một ngày khác, tại Pháp đường, các Tỳ-khưu đã khởi lên câu chuyện: "Viṭaṭūbha đã giết chừng ấy người Sakya, và khi trở về, chưa đạt được ước nguyện của mình, đã cùng với chừng ấy người bị cuốn ra biển lớn, trở thành mồi cho cá và rùa."
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘imesaṃ sattānaṃ manorathe matthakaṃ appatteyeva maccurājā suttaṃ gāmaṃ ajjhottharanto mahogho viya jīvitindriyaṃ chinditvā catūsu apāyasamuddesu nimujjāpetī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher came and asked, "What talk, monks, are you sitting here engaged in now?" When told, "This talk," he said, "For these beings, even before their desires are fulfilled, the king of death, like a great flood overflowing a sleeping village, cuts off their life-faculty and submerges them in the four woeful states," and then spoke this verse:
Đức Bổn Sư đến hỏi: "Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn về câu chuyện gì?", khi được thưa: "Về câu chuyện này, bạch Thế Tôn," Ngài nói: "Đối với những chúng sanh này, khi ước nguyện chưa đạt đến đỉnh điểm, Vua Tử Thần (Maccu-rāja) như dòng nước lũ lớn tràn ngập làng đang ngủ say, cắt đứt sinh mạng của họ và nhấn chìm họ vào bốn biển khổ của các cõi đọa lạc (apāya-samudda)," rồi Ngài đọc bài kệ này:
Tattha byāsattamanasaṃ naranti sampatte vā asampatte vā laggamānasaṃ.
Here, the man whose mind is attached means one whose mind is clinging to sense objects, whether they are obtained or not obtained.
Ở đây, người có tâm vướng mắc (byāsattamanasaṃ naraṃ) là người có tâm dính mắc vào những điều đã đạt được hoặc chưa đạt được.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā mālākāro pupphārāmaṃ pavisitvā ‘‘pupphāni pacinissāmī’’ti tato pupphāni gahetvā aññamaññaṃ vā gacchaṃ patthento sakale pupphārāme manaṃ peseti, ‘‘ito cito ca pupphāni pacinissāmī’’ti tato pupphāni aggahetvā aññattha manaṃ pesesi, tameva gacchaṃ pacinanto pamādamāpajjati, evameva ekacco pupphārāmasadisaṃ pañcakāmaguṇamajjhaṃ otaritvā manoramaṃ rūpaṃ labhitvā manoramānaṃ saddagandharasaphoṭṭhabbānaṃ aññataraṃ pattheti.
This is what is meant: Just as a garland-maker enters a flower garden, thinking "I will pick flowers," and having taken flowers from there, desires other shrubs and directs his mind to the entire flower garden, thinking "I will pick flowers from here and there," and not taking flowers from that shrub, directs his mind elsewhere, and thus becomes negligent while picking from that very shrub; in the same way, some person enters the midst of the five sense-pleasures, which are like a flower garden, and having obtained a delightful form, desires another delightful sound, scent, taste, or touch.
Điều này có nghĩa là: Cũng như người làm vòng hoa đi vào vườn hoa, nghĩ "Ta sẽ hái hoa," rồi lấy hoa từ đó, hoặc mong muốn một bụi cây khác, anh ta hướng tâm đến toàn bộ vườn hoa, nghĩ "Ta sẽ hái hoa từ đây và từ kia," nhưng không lấy hoa từ bụi cây đó mà lại hướng tâm đến nơi khác, và khi hái hoa từ chính bụi cây đó, anh ta trở nên phóng dật. Cũng vậy, một số người đi vào giữa năm dục lạc (pañcakāmaguṇa) giống như vườn hoa, đạt được sắc khả ái, rồi mong muốn một trong những thinh, hương, vị, xúc khả ái.
Añño tesu vā aññataraṃ labhitvā aññataraṃ pattheti, rūpameva vā labhitvā aññaṃ apatthento tameva assādeti, saddādīsu vā aññataraṃ.
Another, having obtained one of these, desires another, or having obtained form, does not desire another, but simply enjoys that form, or one of the sounds, etc.
Một người khác, đạt được một trong số đó, lại mong muốn một điều khác; hoặc chỉ đạt được sắc mà không mong muốn điều gì khác, anh ta tận hưởng chính sắc đó; hoặc một trong những thinh, v.v.
Eseva nayo gomahiṃsadāsidāsakhettavatthugāmanigamajanapadādīsu, pabbajitānampi pariveṇavihārapattacīvarādīsūti evaṃ pañcakāmaguṇasaṅkhātāni pupphāni eva pacinantaṃ sampatte vā asampatte vā kāmaguṇe byāsattamanasaṃ naraṃ.
The same method applies to cattle, buffaloes, female and male slaves, fields, plots of land, villages, market towns, and districts; and also for renunciants, regarding their monasteries, dwellings, bowls, robes, etc. In this way, the man picking the flowers, which are the five sense-pleasures, is one whose mind is attached to sense-pleasures, whether obtained or not obtained.
Cũng theo cách này đối với bò, trâu, tớ gái, tớ trai, ruộng đất, làng mạc, thị trấn, quận huyện, v.v.; và đối với những người xuất gia (pabbajita) cũng vậy, đối với tu viện, tịnh xá, bát, y, v.v. Như vậy, người hái những bông hoa được gọi là năm dục lạc, người có tâm vướng mắc vào các dục lạc đã đạt được hoặc chưa đạt được.
Suttaṃ gāmanti gāmassa gehabhittiādīnaṃ pana supanavasena supanaṃ nāma natthi, sattānaṃ pana suttapamattataṃ upādāya sutto nāma hoti.
A sleeping village means that there is no such thing as a village's houses, walls, etc., sleeping in the sense of sleeping. But it is called "sleeping" by taking into account the sleeping and heedless state of the inhabitants.
Làng đang ngủ say (suttaṃ gāmaṃ): Không có sự ngủ say của tường nhà, v.v., của làng; nhưng do sự ngủ say, phóng dật của chúng sanh, nên gọi là làng đang ngủ say.
Evaṃ suttaṃ gāmaṃ dve tīṇi yojanāni āyatagambhīro mahoghova maccu ādāya gacchati.
Thus, Death carries away such a sleeping village, like a great flood two or three leagues long and deep.
Như vậy, Tử thần (Maccu) cuốn đi làng đang ngủ say, giống như dòng nước lũ lớn, rộng và sâu hai ba dojana.
Yathā so mahogho itthipurisagomahiṃsakukkuṭādīsu kiñci anavasesetvā sabbaṃ taṃ gāmaṃ samuddaṃ pāpetvā macchakacchapabhakkhaṃ karoti, evameva byāsattamanasaṃ naraṃ maccu ādāya jīvitindriyamassa chinditvā catūsu apāyasamuddesu nimujjāpetīti.
Just as that great flood, without leaving anything—men, women, cattle, buffaloes, chickens, etc.—carries the entire village to the ocean and makes it food for fish and tortoises, even so, Death carries away a man whose mind is attached, cuts off his life-faculty, and submerges him in the four oceans of the woeful states.
Cũng như dòng nước lũ lớn đó không để sót bất cứ thứ gì, dù là đàn bà, đàn ông, bò, trâu, gà, v.v., mà cuốn tất cả làng đó ra biển, biến chúng thành mồi cho cá và rùa, thì cũng vậy, Tử thần cuốn đi người có tâm vướng mắc, cắt đứt sinh mạng của người đó và nhấn chìm người đó vào bốn biển khổ của các cõi đọa lạc.
Tattha kira mālabhārī nāma devaputto accharāsahassaparivuto uyyānaṃ pāvisi.
It is said that a deva-son named Mālabhārī, surrounded by a thousand nymphs, entered a pleasure garden.
Nghe nói, ở đó có một vị thiên tử tên là Mālabhārī, được một ngàn tiên nữ vây quanh, đi vào vườn.
Pañcasatā devadhītaro rukkhaṃ āruyha pupphāni pātenti, pañcasatā patitāni pupphāni gahetvā devaputtaṃ alaṅkaronti.
Five hundred deva-daughters climbed trees and dropped flowers, and five hundred gathered the fallen flowers and adorned the deva-son.
Năm trăm thiên nữ leo lên cây và hái hoa, năm trăm thiên nữ khác nhặt những bông hoa đã rụng và trang điểm cho vị thiên tử.
Tāsu ekā devadhītā rukkhasākhāyameva cutā, sarīraṃ dīpasikhā viya nibbāyi.
Among them, one deva-daughter passed away right on a tree branch, her body extinguished like a lamp flame.
Trong số đó, một thiên nữ đã mệnh chung ngay trên cành cây, thân thể cô ấy tắt lịm như ngọn đèn.
Sā sāvatthiyaṃ ekasmiṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā jātakāle jātissarā hutvā ‘‘mālabhārīdevaputtassa bhariyāmhī’’ti anussarantī vuḍḍhimanvāya gandhamālādīhi pūjaṃ katvā sāmikassa santike abhinibbattiṃ patthesi.
She was reborn in a house of a family in Sāvatthī, and at birth, being endowed with recollection of past lives, she remembered, "I was the wife of the deva-son Mālabhārī." As she grew up, she made offerings of perfumes, garlands, and so forth, desiring to be reborn with her husband.
Cô ấy tái sanh vào một gia đình ở Sāvatthī, và khi sinh ra, cô ấy có khả năng nhớ lại các kiếp trước, nhớ rằng mình là vợ của thiên tử Mālabhārī. Khi trưởng thành, cô ấy đã dâng cúng hương hoa, v.v., và nguyện được tái sanh bên cạnh chồng mình.
Sā soḷasavassakāle parakulaṃ gatāpi salākabhattapakkhikabhattavassāvāsikādīni datvā, ‘‘ayaṃ me sāmikassa santike nibbattanatthāya paccayo hotū’’ti vadati.
Even after she went to another family (to be married) at sixteen years old, she offered ticket-meals, fortnightly meals, Vassāvāsika robes, and so forth, saying, "May this be a condition for my rebirth with my husband."
Khi được mười sáu tuổi, dù đã về nhà chồng, cô ấy vẫn dâng cúng các bữa ăn theo phiếu (salākabhatta), các bữa ăn hai tuần (pakkikabhatta), y phục mùa an cư (vassāvāsika), v.v., và nói: "Nguyện cho việc làm phước này là nhân duyên để con được tái sanh bên cạnh chồng con."
Athassā bhikkhū ‘‘ayaṃ kumārikā uṭṭhāya samuṭṭhāya patimeva patthetīti patipūjikā’’ti nāmaṃ kariṃsu.
Then the monks gave her the name "Paṭipūjikā" (the worshipper of her husband), saying, "This maiden constantly yearns for her husband."
Sau đó, các Tỳ-khưu đã đặt tên cho cô ấy là Patipūjikā (người cúng dường cho chồng) vì cô ấy luôn luôn mong muốn chồng mình.
Sāpi nibaddhaṃ āsanasālaṃ paṭijaggati, pānīyaṃ upaṭṭhapeti, āsanāni paññapeti.
She also regularly cleaned the assembly hall, provided drinking water, and arranged seats.
Cô ấy cũng thường xuyên chăm sóc giảng đường (āsanasālā), chuẩn bị nước uống, và sắp đặt chỗ ngồi.
Aññepi manussā salākabhattādīni dātukāmā, ‘‘amma, imānipi bhikkhusaṅghassa paṭipādeyyāsī’’ti vatvā āharitvā denti.
Other people, wishing to make offerings like ticket-meals, would bring them and give them to her, saying, "Mother, please arrange these also for the Saṅgha of bhikkhus."
Những người khác muốn dâng cúng các bữa ăn theo phiếu, v.v., cũng mang đến và trao cho cô ấy, nói: "Này cô, xin cô hãy dâng cúng những thứ này cho Tăng đoàn."
Sāpi etena niyāmena āgacchantī gacchantī ekapadavāre chapaññāsa kusaladhamme (dha. sa. 1; dha. sa. aṭṭha. 1 yevāpanakavaṇṇanā) paṭilabhati.
In this manner, by coming and going, she acquired fifty-six wholesome dhammas with each step.
Theo cách này, mỗi khi cô ấy đi lại, cô ấy đạt được năm mươi sáu pháp thiện (kusaladhamma) trong mỗi bước chân.
Tassā kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhahi.
A foetus was conceived in her womb.
Một bào thai đã hình thành trong bụng cô ấy.
Sā dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi.
After ten months, she gave birth to a son.
Sau mười tháng, cô ấy sinh một đứa con trai.
Tassa padasā gamanakāle aññampi aññampīti cattāro putte paṭilabhi.
By the time he could walk, she had given birth to four other sons, one after another.
Khi đứa con đó có thể đi bộ, cô ấy lại sinh thêm ba đứa con nữa, tổng cộng là bốn người con.
Sā ekadivasaṃ dānaṃ datvā pūjaṃ katvā dhammaṃ sutvā sikkhāpadāni rakkhitvā divasapariyosāne taṃ khaṇaṃ nibbattena kenaci rogena kālaṃ katvā attano sāmikasseva santike nibbatti.
One day, having made offerings and worshipped, listened to the Dhamma, and observed the precepts, at the end of the day, she passed away due to some illness that arose at that moment and was reborn with her very husband.
Một ngày nọ, sau khi bố thí, cúng dường, nghe pháp và giữ giới, vào cuối ngày, cô ấy đã qua đời do một căn bệnh bất ngờ phát sinh vào lúc đó, và tái sanh ngay bên cạnh chồng mình.
Itarāpi ettakaṃ kālaṃ devaputtaṃ alaṅkaronti eva.
The other nymphs continued to adorn the deva-son for all that time.
Những thiên nữ khác vẫn đang trang điểm cho vị thiên tử trong suốt thời gian đó.
Devaputto taṃ disvā ‘‘tvaṃ pātova paṭṭhāya na dissasi, kuhiṃ gatāsī’’ti āha.
The deva-son, seeing her, said, "You have not been seen since morning; where have you been?"
Vị thiên tử nhìn thấy cô ấy và nói: "Ngươi không thấy từ sáng sớm, ngươi đã đi đâu?"
‘‘Cutāmhi sāmī’’ti.
"I passed away, my lord."
"Thưa chủ nhân, con đã mệnh chung."
‘‘Kiṃ vadesī’’ti?
"What are you saying?"
"Ngươi nói gì vậy?"
‘‘Evametaṃ, sāmī’’ti.
"It is so, my lord."
"Thưa chủ nhân, đúng là như vậy."
‘‘Kuhiṃ nibbattāsī’’ti?
"Where were you reborn?"
"Ngươi đã tái sanh ở đâu?"
‘‘Sāvatthiyaṃ kulagehe’’ti.
"In a family house in Sāvatthī."
"Ở một gia đình tại Sāvatthī."
‘‘Kittakaṃ kālaṃ tattha ṭhitāsī’’ti?
"How long did you stay there?"
"Ngươi đã ở đó bao lâu?"
‘‘Dasamāsaccayena mātu kucchito nikkhamitvā soḷasavassakāle parakulaṃ gantvā cattāro putte vijāyitvā dānādīni puññāni katvā tumhe patthetvā āgantvā tumhākameva santike nibbattāmhi, sāmī’’ti.
"After ten months, I emerged from my mother's womb, went to another family (to be married) at sixteen years old, gave birth to four sons, performed merits such as donations, yearned for you, and came back to be reborn with you, my lord."
"Thưa chủ nhân, sau mười tháng, con ra khỏi bụng mẹ, đến mười sáu tuổi thì về nhà chồng, sinh bốn người con, đã làm các việc phước như bố thí, và nguyện được tái sanh bên cạnh ngài, nên con đã đến và tái sanh ngay bên cạnh ngài."
‘‘Manussānaṃ kittakaṃ āyū’’ti?
“What is the lifespan of humans?”
"Tuổi thọ của loài người là bao nhiêu?"
‘‘Vassasatamatta’’nti.
“About a hundred years.”
"Khoảng một trăm năm."
‘‘Ettakamevā’’ti?
“Only that much?”
"Chỉ có bấy nhiêu thôi sao?"
‘‘Āma, sāmī’’ti.
“Yes, my lord.”
"Vâng, thưa chủ nhân."
‘‘Ettakaṃ āyuṃ gahetvā nibbattamanussā kiṃ nu kho suttapamattā kālaṃ atikkāmenti, udāhu dānādīni puññāni karontī’’ti.
“Do humans, having gained such a lifespan, pass their time sleeping and heedless, or do they perform meritorious deeds such as giving?”
"Vậy những người tái sanh với tuổi thọ bấy nhiêu có phải sống trong sự ngủ say và phóng dật, hay họ làm các việc phước như bố thí?"
‘‘Kiṃ vadetha, sāmi’’?
“What are you saying, my lord?”
"Ngài nói gì vậy, thưa chủ nhân?"
‘‘Asaṅkhyeyyaṃ āyuṃ gahetvā nibbattā viya ajarāmarā viya ca niccaṃ pamattā, manussā’’ti.
“Humans are constantly heedless, as if they had gained an immeasurable lifespan, as if they were ageless and deathless.”
"Loài người luôn luôn phóng dật, như thể họ tái sanh với tuổi thọ vô lượng, như thể họ không già không chết."
Mālabhārīdevaputtassa mahāsaṃvego udapādi ‘‘vassasatamattamāyuṃ gahetvā nibbattamanussā kira pamattā nipajjitvā niddāyanti, kadā nu kho dukkhā muccissantī’’ti?
Great alarm arose in Mālabhārīdevaputta: “Humans, having gained a lifespan of only about a hundred years, lie down heedlessly and sleep. When will they be freed from suffering?”
Vị thiên tử Mālabhārī đã khởi lên sự xúc động lớn: "Nghe nói, loài người tái sanh với tuổi thọ khoảng một trăm năm mà lại phóng dật, nằm ngủ say. Khi nào họ mới thoát khỏi khổ đau đây?"
Manussānaṃ pana vassasataṃ tāvatiṃsānaṃ devānaṃ eko rattindivo, tāya rattiyā tiṃsarattiyo māso, tena māsena dvādasamāsiko saṃvaccharo, tena saṃvaccharena dibbavassasahassaṃ āyuppamāṇaṃ, taṃ manussagaṇanāya tisso vassakoṭiyo, saṭṭhi ca vassasatasahassāni honti.
A hundred human years are one day and night for the Tāvatiṃsa devas. Thirty such days make a month, twelve such months make a year. Their lifespan is a thousand divine years, which amounts to three crores and sixty hundred thousand human years.
Một trăm năm của loài người là một ngày đêm của chư thiên cõi Tāvatiṃsa. Ba mươi ngày đêm như vậy là một tháng. Mười hai tháng như vậy là một năm. Một ngàn năm cõi trời như vậy là tuổi thọ của chư thiên, mà theo cách tính của loài người thì đó là ba mươi triệu sáu trăm ngàn năm.
Tasmā tassa devaputtassa ekadivasopi nātikkanto muhuttasadisova kālo ahosi.
Therefore, not even one day had passed for that devaputta; it was a moment’s time.
Do đó, đối với vị thiên tử ấy, ngay cả một ngày cũng không trôi qua, thời gian chỉ như một khoảnh khắc.
Evaṃ appāyukamanussānaṃ pamādo nāma ativiya ayuttoti.
Thus, heedlessness in humans, whose lifespan is so short, is exceedingly inappropriate.
Như vậy, đối với những người có tuổi thọ ngắn ngủi, sự phóng dật là điều vô cùng không thích hợp.
Punadivase bhikkhū gāmaṃ paviṭṭhā āsanasālaṃ apaṭijaggitaṃ, āsanāni apaññattāni, pānīyaṃ anuṭṭhapitaṃ disvā, ‘‘kahaṃ patipūjikā’’ti āhaṃsu.
The next day, the bhikkhus entered the village and saw the assembly hall unprepared, the seats not arranged, and no drinking water provided. They asked, “Where is the female attendant?”
Ngày hôm sau, các Tỳ-kheo vào làng, thấy phòng khách không được dọn dẹp, chỗ ngồi không được sắp đặt, nước uống không được chuẩn bị, liền hỏi: “Người hộ độ đâu rồi?”
‘‘Bhante, kahaṃ tumhe taṃ dakkhissatha, hiyyo ayyesu bhuñjitvā gatesu sāyanhasamaye matā’’ti.
“Venerable sirs, where will you see her? Yesterday, after the noble ones had eaten and departed, she died in the evening.”
“Bạch chư Tôn giả, làm sao chư Tôn giả có thể thấy cô ấy được nữa? Hôm qua, sau khi chư Tôn giả thọ thực xong và đã đi, cô ấy đã chết vào buổi chiều.”
Taṃ sutvā puthujjanā bhikkhū tassā upakāraṃ sarantā assūni sandhāretuṃ nāsakkhiṃsu.
Hearing that, the ordinary bhikkhus, remembering her kindness, could not hold back their tears.
Nghe vậy, những Tỳ-kheo phàm phu, nhớ đến ân đức của cô ấy, không thể cầm được nước mắt.
Khīṇāsavānaṃ dhammasaṃvego udapādi.
The bhikkhus who were Arahants experienced spiritual urgency.
Đối với các vị A-la-hán, sự cảm động về Pháp khởi lên.
Te bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ gantvā satthāraṃ vanditvā pucchiṃsu – ‘‘bhante, patipūjikā nāma upāsikā uṭṭhāya samuṭṭhāya nānappakārāni puññāni katvā sāmikameva patthesi, sā idāni matā, kahaṃ nu kho nibbattā’’ti?
After their meal, they went to the monastery, paid respects to the Teacher, and asked, “Venerable sir, the female lay follower named Patipūjikā diligently performed various meritorious deeds and wished only for her husband. She has now died. Where has she been reborn?”
Sau khi thọ thực xong, các vị ấy đến tịnh xá, đảnh lễ Đức Đạo Sư và hỏi: “Bạch Đức Thế Tôn, nữ cư sĩ tên Patipūjikā đã cố gắng hết sức làm các việc phước thiện khác nhau và chỉ mong ước được ở bên chồng mình. Giờ đây cô ấy đã chết, vậy cô ấy tái sinh ở đâu ạ?”
‘‘Attano sāmikasseva santike, bhikkhave’’ti.
“Right with her husband, bhikkhus.”
“Ở bên chồng của cô ấy, này các Tỳ-kheo.”
‘‘Natthi, bhante, sāmikassa santike’’ti.
“There is no husband, venerable sir.”
“Bạch Đức Thế Tôn, cô ấy không ở bên chồng của mình ạ.”
‘‘Na sā, bhikkhave, etaṃ sāmikaṃ pattheti, tāvatiṃsabhavane tassā mālabhārīdevaputto nāma sāmiko, sā tassa pupphapilandhanaṭṭhānato cavitvā puna gantvā tasseva santike nibbattā’’ti.
“That one, bhikkhus, did not wish for this husband. In the Tāvatiṃsa realm, her husband is a devaputta named Mālabhārī. She passed away from his flower-adornment place and, having gone there again, was reborn right with him.”
“Này các Tỳ-kheo, cô ấy không mong ước người chồng này. Ở cõi trời Ba Mươi Ba, chồng của cô ấy là vị thiên tử tên Mālabhārī. Cô ấy đã chuyển sinh từ nơi trang điểm hoa của vị ấy, rồi tái sinh trở lại bên cạnh chính vị ấy.”
‘‘Evaṃ kira, bhante’’ti.
“Is that so, venerable sir?”
“Bạch Đức Thế Tôn, đúng là như vậy ạ?”
‘‘Āma, bhikkhave’’ti.
“Yes, bhikkhus.”
“Đúng vậy, này các Tỳ-kheo.”
‘‘Aho parittaṃ, bhante, sattānaṃ jīvitaṃ, pātova amhe parivisitvā sāyaṃ uppannabyādhinā matā’’ti.
“Alas, venerable sir, how short is the life of beings! She served us in the morning and died in the evening from an illness that arose.”
“Ôi, bạch Đức Thế Tôn, mạng sống của chúng sinh thật ngắn ngủi! Sáng sớm cô ấy còn phục vụ chúng con, chiều tối đã chết vì bệnh phát sinh.”
Satthā ‘‘āma, bhikkhave, parittaṃ sattānaṃ jīvitaṃ nāma, teneva ime satte vatthukāmehi ceva kilesakāmehi ca atitte eva antako attano vase vattetvā kandante paridevante gahetvā gacchatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher said, “Indeed, bhikkhus, the life of beings is short. Therefore, Death takes these beings, who are still unsatisfied with both material pleasures and defilement-pleasures, making them subservient to him, weeping and lamenting,” and then he uttered this verse:
Đức Đạo Sư nói: “Đúng vậy, này các Tỳ-kheo, mạng sống của chúng sinh thật ngắn ngủi. Chính vì thế, thần chết (Antaka) đã nắm giữ những chúng sinh này khi họ vẫn còn chưa thỏa mãn với các dục cảnh (vatthukāma) và dục nhiễm (kilesakāma), khi họ đang than khóc và rên rỉ, và đưa họ theo ý mình.” Rồi Ngài đọc bài kệ này:
Tattha pupphāni heva pacinantanti pupphārāme mālākāro nānāpupphāni viya attabhāvapaṭibaddhāni ceva upakaraṇapaṭibaddhāni ca kāmaguṇapupphāni ocinantameva.
Here, ‘plucking flowers, as it were’ means gathering the flowers of sensual pleasures, which are connected to one's own existence and to possessions, just as a garland-maker gathers various flowers in a flower garden.
Ở đây, hái hoa (pupphāni heva pacinantaṃ) có nghĩa là: giống như người làm vòng hoa trong vườn hoa hái các loại hoa khác nhau, người ấy cũng đang hái các loại hoa dục lạc, bao gồm những dục lạc liên quan đến tự thân và những dục lạc liên quan đến vật chất.
Byāsattamanasaṃ naranti asampattesu patthanāvasena, sampattesu gedhavasena vividhenākārena āsattacittaṃ.
‘A man whose mind is distracted’ means one whose mind is attached in various ways, through craving for things not yet obtained, and through greed for things already obtained.
Người có tâm tham đắm (byāsattamanasaṃ naraṃ) có nghĩa là: người có tâm dính mắc theo nhiều cách khác nhau, do ước muốn đối với những gì chưa đạt được và do tham lam đối với những gì đã đạt được.
Atittaṃyeva kāmesūti vatthukāmakilesakāmesu pariyesanenapi paṭilābhenapi paribhogenapi nidhānenapi atittaṃ eva samānaṃ.
‘Who is not yet sated with sensual pleasures’ means being unsatisfied with material pleasures and defilement-pleasures, whether through seeking, obtaining, enjoying, or accumulating them.
Chưa thỏa mãn dục lạc (atittaṃyeva kāmesu) có nghĩa là: vẫn chưa thỏa mãn với các dục cảnh (vatthukāma) và dục nhiễm (kilesakāma), dù là trong việc tìm kiếm, đạt được, hưởng thụ hay cất giữ.
Antako kurute vasanti maraṇasaṅkhāto antako kandantaṃ paridevantaṃ gahetvā gacchanto attano vasaṃ pāpetīti attho.
‘Death makes him his own’ means that Death, so-called, takes him, while he is crying and lamenting, and brings him under its sway; this is the meaning.
Thần chết nắm giữ (antako kurute vasa) có nghĩa là: thần chết, tức là cái chết, nắm giữ người đang than khóc và rên rỉ, đưa người ấy vào quyền lực của mình.
Rājagahanagarassa kira avidūre sakkāraṃ nāma nigamo ahosi.
Not far from the city of Rājagaha, there was a market town called Sakkāra.
Nghe nói, không xa thành Rājagaha có một thị trấn tên là Sakkāra.
Tattheko macchariyakosiyo nāma seṭṭhi asītikoṭivibhavo paṭivasati.
In it lived a householder named Miserly Kosiya, who had a fortune of eighty crores.
Ở đó, có một trưởng giả tên Macchariyakosiya, người có tám mươi triệu tài sản, đang cư trú.
So tiṇaggena telabindumpi paresaṃ na deti, na attanā paribhuñjati.
He would not give even a drop of oil on a blade of grass to others, nor did he enjoy it himself.
Ông ta không bao giờ cho người khác dù chỉ một giọt dầu trên đầu ngọn cỏ, và cũng không tự mình hưởng thụ.
Itissa taṃ vibhavajātaṃ neva puttadārādīnaṃ, na samaṇabrāhmaṇānaṃ atthaṃ anubhoti, rakkhasapariggahitā pokkharaṇī viya aparibhogaṃ tiṭṭhati.
Thus, that amassed wealth was of no benefit to his children, wife, etc., nor to recluses and brahmins; it remained unused like a pond possessed by a rākṣasa.
Vì vậy, tài sản của ông ta không mang lại lợi ích cho con cái, vợ con, hay các sa-môn, bà-la-môn; nó vẫn nằm đó không được sử dụng, giống như một cái ao bị quỷ dữ chiếm giữ.
Satthā ekadivasaṃ paccūsasamaye mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya sakalalokadhātuyaṃ bodhaneyyabandhave olokento pañcacattālīsayojanamatthake vasantassa seṭṭhino sapajāpatikassa sotāpattiphalassa upanissayaṃ addasa.
One day, at dawn, the Teacher, having emerged from the attainment of great compassion, surveyed the entire world-system for those ripe for awakening, and saw the potential for the fruit of stream-entry in the householder and his wife, who lived forty-five yojanas away.
Một ngày nọ, Đức Đạo Sư vào buổi sáng sớm, sau khi xuất khỏi đại bi định, nhìn khắp toàn bộ thế giới để tìm kiếm những người có duyên giác ngộ, và Ngài thấy duyên lành để đạt quả Dự Lưu của vị trưởng giả cùng vợ, đang sống cách đó bốn mươi lăm dojana.
Tato purimadivase pana so rājānaṃ upaṭṭhātuṃ rājagehaṃ gantvā rājūpaṭṭhānaṃ katvā āgacchanto ekaṃ chātajjhattaṃ janapadamanussaṃ kummāsapūraṃ kapallakapūvaṃ khādantaṃ disvā tattha pipāsaṃ uppādetvā attano gharaṃ gantvā cintesi – ‘‘sacāhaṃ kapallakapūvaṃ khāditukāmomhīti vakkhāmi, bahū manussā mayā saddhiṃ khāditukāmā bhavissanti, evaṃ me bahūni tilataṇḍulasappiphāṇitādīni parikkhayaṃ gamissanti, na kassaci kathessāmī’’ti taṇhaṃ adhivāsento carati.
However, the day before, that householder had gone to Rājagaha to attend upon the king, and after attending upon the king, as he was returning, he saw a hungry man from the countryside eating a pan-cake filled with barley meal, and developed a craving for it. Upon returning home, he thought, “If I say I want to eat a pan-cake, many people will want to eat with me. In this way, much of my sesame, rice, ghee, treacle, etc., will be consumed. I will not tell anyone.” He continued to suppress his craving.
Vào ngày trước đó, vị trưởng giả này đã đi đến Rājagaha để phục vụ vua, sau khi phục vụ vua xong, trên đường trở về, ông thấy một người dân quê đang đói bụng ăn một chiếc bánh nướng bằng bột lúa mạch trong chảo, liền nảy sinh lòng thèm muốn đối với chiếc bánh đó. Khi về đến nhà, ông nghĩ: “Nếu ta nói rằng ta muốn ăn bánh nướng bằng chảo, nhiều người sẽ muốn ăn cùng ta, như vậy sẽ tốn rất nhiều mè, gạo, bơ, mật đường, v.v. Ta sẽ không nói với ai cả.” Ông ta cứ thế chịu đựng lòng tham.
So gacchante gacchante kāle uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamanisanthatagatto jāto.
As time passed, he became very pale and yellow, with his body covered in a network of veins.
Thời gian trôi qua, ông ta trở nên xanh xao, vàng vọt, và cơ thể gầy gò đến nỗi gân xanh nổi rõ.
Tato taṇhaṃ adhivāsetuṃ asakkonto gabbhaṃ pavisitvā mañcake upagūhitvā nipajji.
Then, unable to suppress his craving, he entered a room, covered himself on the bed, and lay down.
Sau đó, không thể chịu đựng lòng tham được nữa, ông ta vào phòng, trùm chăn nằm trên giường.
Evaṃ gatopi dhanahānibhayena na kassaci kiñci kathesi.
Even in this state, due to fear of losing wealth, he said nothing to anyone.
Dù đã đến mức đó, vì sợ mất của, ông ta không nói gì với ai.
Atha naṃ bhariyā upasaṅkamitvā piṭṭhiṃ parimajjitvā, ‘‘kiṃ te, sāmi, aphāsukaṃ jāta’’nti pucchi.
Then his wife approached him, massaged his back, and asked, “My lord, what is wrong with you?”
Sau đó, vợ ông đến gần, xoa lưng ông và hỏi: “Chàng ơi, chàng bị khó chịu ở đâu vậy?”
‘‘Na me kiñci aphāsukaṃ atthī’’ti.
“Nothing is wrong with me.”
“Ta không có gì khó chịu cả.”
‘‘Kiṃ nu kho te rājā kupito’’ti?
“Has the king perhaps become angry with you?”
“Có phải nhà vua giận chàng không?”
‘‘Rājāpi me na kuppatī’’ti.
“The king is not angry with me.”
“Nhà vua cũng không giận ta.”
‘‘Atha kiṃ te puttadhītāhi vā dāsakammakarādīhi vā kiñci amanāpaṃ kataṃ atthī’’ti?
“Then have your children, daughters, servants, or workers done anything displeasing?”
“Vậy có phải con cái hay nô bộc, người làm công đã làm điều gì không vừa ý chàng không?”
‘‘Evarūpampi natthī’’ti.
“Nothing of that sort either.”
“Cũng không có chuyện như vậy.”
‘‘Kismiñci pana te taṇhā atthī’’ti?
“Do you perhaps have a craving for something?”
“Vậy chàng có thèm muốn điều gì không?”
Evaṃ vuttepi dhanahānibhayena kiñci avatvā nissaddova nipajji, atha naṃ bhariyā ‘‘kathehi, sāmi kismiñci te taṇhā atthī’’ti āha.
Even when asked this, he remained silent, saying nothing due to fear of losing wealth. Then his wife said, “Tell me, my lord, do you have a craving for anything?”
Dù được hỏi như vậy, vì sợ mất của, ông ta không nói gì mà chỉ nằm im lặng. Sau đó, vợ ông nói: “Chàng ơi, hãy nói đi, chàng có thèm muốn điều gì không?”
So vacanaṃ parigilanto viya ‘‘atthi me taṇhā’’ti āha.
He said, as if with difficulty, “I do have a craving.”
Ông ta, như thể đang nuốt lời, nói: “Ta có thèm muốn.”
‘‘Kiṃ taṇhā, sāmī’’ti?
“What is that craving, my lord?”
“Chàng thèm muốn gì vậy?”
‘‘Kapallakapūvaṃ khāditukāmomhī’’ti.
“I wish to eat a pan-cake.”
“Ta muốn ăn bánh nướng bằng chảo.”
‘‘Atha kimatthaṃ me na kathesi, kiṃ tvaṃ daliddosi, idāni sakalanigamavāsīnaṃ pahonake kapallakapūve pacissāmī’’ti.
“Then why did you not tell me? Are you poor? Now I will make enough pan-cakes for all the residents of the market town.”
“Vậy tại sao chàng không nói với thiếp? Chàng nghèo sao? Bây giờ thiếp sẽ làm đủ bánh nướng bằng chảo cho tất cả dân làng.”
‘‘Kiṃ te etehi, attano kammaṃ katvā khādissantī’’ti?
“What good are they to you? Let them do their own work and eat.”
“Những người đó thì có ích gì cho chàng? Họ sẽ làm việc của họ rồi ăn.”
‘‘Tena hi ekaracchavāsīnaṃ pahonake pacissāmī’’ti.
“Then I will make enough for the residents of one street.”
“Vậy thì thiếp sẽ làm đủ cho những người sống trên một con đường.”
‘‘Jānāmahaṃ tava mahaddhanabhāva’’nti.
“I know your great wealth!”
“Ta biết lòng giàu có của nàng.”
‘‘Imasmiṃ gehasāmante sabbesaṃ pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti.
“I will cook enough for everyone in the vicinity of this house.”
“Thiếp sẽ làm đủ cho tất cả mọi người trong khu vực gần nhà này.”
‘‘Jānāmahaṃ tava mahajjhāsayabhāva’’nti.
“I know your magnanimous nature.”
“Ta biết lòng quảng đại của nàng.”
‘‘Tena hi te puttadāramattasseva pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti.
“Then I will cook enough just for your wife and children.”
“Vậy thì thiếp sẽ làm đủ cho riêng con cái và vợ chồng mình thôi.”
‘‘Kiṃ te etehī’’ti?
“What use are they to you?”
“Những người đó thì có ích gì cho chàng?”
‘‘Kiṃ pana tuyhañca mayhañca pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti?
“Then shall I cook enough for just you and me?”
“Vậy thiếp sẽ làm đủ cho riêng chàng và thiếp thôi nhé?”
‘‘Tvaṃ kiṃ karissasī’’ti?
“What will you do?”
“Nàng sẽ làm gì?”
‘‘Tena hi ekakasseva te pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti.
“Then I will cook enough just for you alone.”
“Vậy thì thiếp sẽ làm đủ cho riêng chàng thôi.”
‘‘Imasmiṃ ṭhāne pacamāne bahū paccāsīsanti.
“If you cook in this place, many will yearn for it.
“Nếu làm ở đây, nhiều người sẽ mong đợi.
Sakalataṇḍule ṭhapetvā bhinnataṇḍule ca uddhanakapallāni ca ādāya thokaṃ khīrasappimadhuphāṇitañca gahetvā sattabhūmikassa pāsādassa uparimatalaṃ āruyha paca, tatthāhaṃ ekakova nisīditvā khādissāmī’’ti.
Leaving aside the whole rice, take broken rice, an oven, and pans, and a little milk, ghee, honey, and treacle, ascend to the uppermost floor of the seven-storied palace, and cook there. There, I will sit alone and eat.”
Hãy bỏ lại tất cả gạo nguyên, chỉ lấy gạo tấm và bếp lò, chảo, cùng một ít sữa, bơ, mật ong, mật đường, rồi lên tầng trên cùng của tòa lâu đài bảy tầng mà nướng bánh. Ở đó ta sẽ ngồi một mình mà ăn.”
Sā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā gahetabbaṃ gāhāpetvā pāsādaṃ abhiruyha dāsiyo vissajjetvā seṭṭhiṃ pakkosāpesi, so ādito paṭṭhāya dvārāni pidahanto sabbadvāresu sūcighaṭikaṃ datvā sattamatalaṃ abhiruhitvā tatthapi dvāraṃ pidahitvā nisīdi.
She said, “Very well,” assented, had the necessary items taken, ascended the palace, dismissed the maids, and sent for the rich man. He, closing the doors from the beginning, placed bolts on all the doors, ascended to the seventh floor, closed the door there too, and sat down.
Cô ấy đáp “Vâng”, rồi bảo người lấy những thứ cần lấy, sau đó lên lầu, cho các tỳ nữ về, rồi sai người gọi trưởng giả. Ông ta bắt đầu từ cửa ra vào, đóng tất cả các cửa, cài chốt ở mỗi cửa, rồi lên đến tầng thứ bảy, ở đó cũng đóng cửa lại và ngồi xuống.
Bhariyāpissa uddhane aggiṃ jāletvā kapallaṃ āropetvā pūve pacituṃ ārabhi.
His wife also lit a fire in the oven, placed a pan on it, and began to cook cakes.
Vợ ông ta cũng nhóm lửa trong bếp, đặt chảo lên và bắt đầu nướng bánh.
Thero ‘‘sādhu, bhante’’ti satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā tāvadeva iddhibalena taṃ nigamaṃ gantvā tassa pāsādassa sīhapañjaradvāre sunivattho supāruto ākāse eva maṇirūpakaṃ viya aṭṭhāsi.
The Thera, saying “Very well, Venerable Sir,” accepted the Teacher’s word and immediately, by his psychic power, went to that village and stood in the air at the lion-panel window of that palace, well-robed and well-clad, like a jewel image.
Trưởng lão đáp: “Bạch Thế Tôn, lành thay!” Ngài chấp nhận lời của Đức Bổn Sư, ngay lập tức dùng thần thông đến ngôi làng đó, đứng lơ lửng trên không trung ở cửa sổ sư tử của cung điện, như một pho tượng ngọc quý, trong tư thế y phục chỉnh tề.
Mahāseṭṭhino theraṃ disvāva hadayamaṃsaṃ kampi.
As soon as the great rich man saw the Thera, his heart trembled.
Vị đại trưởng giả vừa thấy Trưởng lão thì tim đập thình thịch.
So ahaṃ evarūpānaṃyeva dassanabhayena imaṃ ṭhānamāgato, ayañca bhikkhu ākāsenāgantvā vātapānadvāre ṭhitoti.
“I came to this place precisely out of fear of being seen by such people, and this monk has come through the air and is standing at the window!”
Ông ta nghĩ: “Ta đến nơi này vì sợ bị những người như thế này nhìn thấy, mà vị Tỳ-kheo này lại từ trên không trung đến đứng ở cửa sổ.”
So gahetabbagahaṇaṃ apassanto aggimhi pakkhittaloṇasakkharā viya dosena taṭataṭāyanto evamāha – ‘‘samaṇa, ākāse ṭhatvāpi kiṃ labhissasi, ākāse apade padaṃ dassetvā caṅkamantopi neva labhissasī’’ti.
Unable to find any way to deal with him, he hissed with anger like salt crystals thrown into a fire and said: “Ascetic, what will you gain by standing in the air? Even if you walk in the air, leaving no footprint, you will gain nothing!”
Không thấy có cách nào để đuổi đi, ông ta tức giận sôi sục như muối và đường bị ném vào lửa, nói: “Này Sa-môn, đứng trên không trung thì được gì? Dù có đi kinh hành trên không trung không dấu vết cũng chẳng được gì đâu!”
Thero tasmiṃ eva ṭhāne aparāparaṃ caṅkami.
The Thera walked back and forth in that very spot.
Trưởng lão liền đi kinh hành tới lui ngay tại chỗ đó.
Seṭṭhi ‘‘caṅkamanto kiṃ labhissasi, ākāse pallaṅkena nisīdantopi na labhissasiyevā’’ti āha.
The rich man said: “What will you gain by walking? Even if you sit cross-legged in the air, you will gain nothing!”
Trưởng giả nói: “Đi kinh hành thì được gì? Ngồi kiết già trên không trung cũng chẳng được gì đâu!”
Thero pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi.
The Thera sat cross-legged.
Trưởng lão liền xếp chân kiết già ngồi.
Atha naṃ ‘‘ākāse nisinno kiṃ labhissasi, āgantvā vātapānassa ummāre ṭhitopi na labhissasī’’ti āha.
Then he said to him: “What will you gain by sitting in the air? Even if you come and stand on the window sill, you will gain nothing!”
Bấy giờ, ông ta nói: “Ngồi trên không trung thì được gì? Đến đứng ở ngưỡng cửa sổ cũng chẳng được gì đâu!”
Thero ummāre ṭhito.
The Thera stood on the sill.
Trưởng lão liền đứng ở ngưỡng cửa.
‘‘Ummāre ṭhitopi kiṃ labhissasi, dhūmāyantopi na labhissasi evā’’ti āha.
“What will you gain by standing on the sill? Even if you emit smoke, you will gain nothing!” he said.
Ông ta nói: “Đứng ở ngưỡng cửa cũng được gì? Dù có bốc khói cũng chẳng được gì đâu!”
Theropi dhūmāyi.
The Thera also emitted smoke.
Trưởng lão liền bốc khói.
Sakalapāsādo ekadhūmo ahosi.
The entire palace became filled with a single cloud of smoke.
Toàn bộ cung điện đều bốc khói.
Seṭṭhino akkhīnaṃ sūciyā vijjhanakālo viya ahosi, gehajjhāyanabhayena pana ‘‘tvaṃ pajjalantopi na labhissasī’’ti avatvā ‘‘ayaṃ samaṇo suṭṭhu laggo, aladdhā na gamissati, ekamassa pūvaṃ dāpessāmī’’ti bhariyaṃ āha – ‘‘bhadde ekaṃ khuddakapūvaṃ pacitvā samaṇassa datvā uyyojehi na’’nti.
It was as if the rich man’s eyes were being pricked with needles, but out of fear that the house would catch fire, he did not say, “Even if you blaze, you will gain nothing,” but instead thought, “This ascetic is very persistent; he will not leave without getting something. I will have one cake given to him.” So he said to his wife: “My dear, cook one small cake, give it to the ascetic, and send him away.”
Đối với trưởng giả, lúc đó như bị kim châm vào mắt. Nhưng vì sợ cung điện bị cháy, ông ta không nói: “Dù ông có bốc cháy cũng chẳng được gì đâu!” mà nói: “Vị Sa-môn này thật cố chấp, không được thì sẽ không đi. Ta sẽ cho ông ta một cái bánh.” Rồi ông ta nói với vợ: “Này hiền thê, hãy làm một cái bánh nhỏ, đưa cho vị Sa-môn rồi tiễn ông ta đi.”
Sā thokaṃ eva piṭṭhaṃ kapallapātiyaṃ pakkhipi, mahāpūvo hutvā sakalapātiṃ pūretvā uddhumāto hutvā aṭṭhāsi.
She put only a little flour into the pan, but it became a large cake, filled the entire pan, and swelled up.
Bà ta chỉ cho một ít bột vào chảo, nhưng cái bánh trở nên to lớn, đầy cả chảo và phồng lên.
Seṭṭhi taṃ disvā ‘‘bahuṃ tayā piṭṭhaṃ gahitaṃ bhavissatī’’ti sayameva dabbikaṇṇena thokaṃ piṭṭhaṃ gahetvā pakkhipi, pūvo purimapūvato mahantataro jāto.
Seeing that, the rich man thought, “You must have taken a lot of flour,” and he himself took a little flour with the tip of a ladle and put it in. The cake became even larger than the previous one.
Trưởng giả thấy vậy, nghĩ: “Chắc bà đã lấy nhiều bột,” rồi tự mình dùng đầu vá lấy một ít bột cho vào. Cái bánh lại càng to hơn cái bánh trước.
Evaṃ yaṃ yaṃ pacati, so so mahantamahantova hoti.
Thus, whatever he cooked, it became larger and larger.
Cứ thế, mỗi cái bánh ông ta làm ra đều trở nên to lớn hơn.
So nibbinno bhariyaṃ āha – ‘‘bhadde, imassa ekaṃ pūvaṃ dehī’’ti.
Disgusted, he said to his wife: “My dear, give him one cake.”
Ông ta chán nản, nói với vợ: “Này hiền thê, hãy đưa cho vị này một cái bánh.”
Tassā pacchito ekaṃ pūvaṃ gaṇhantiyā sabbe ekābaddhā allīyiṃsu.
As she tried to take one cake from the basket, all the cakes stuck together.
Khi bà ta lấy một cái bánh từ trong giỏ, tất cả các cái bánh đều dính chặt vào nhau.
Sā seṭṭhiṃ āha – ‘‘sāmi, sabbe pūvā ekato laggā, visuṃ kātuṃ na sakkomī’’ti.
She said to the rich man: “Master, all the cakes are stuck together; I cannot separate them.”
Bà ta nói với trưởng giả: “Thưa chủ nhân, tất cả các cái bánh đều dính vào nhau, con không thể tách rời chúng ra được.”
‘‘Ahaṃ karissāmī’’ti sopi kātuṃ nāsakkhi.
“I will do it,” he said, but he also could not separate them.
“Để ta làm,” ông ta nói, nhưng ông ta cũng không thể tách ra được.
Ubhopi janā koṭiyaṃ gahetvā kaḍḍhantāpi viyojetuṃ nāsakkhiṃsu eva.
Both of them, even pulling at the edge, could not separate them.
Cả hai vợ chồng dù nắm lấy mép bánh mà kéo cũng không thể tách rời chúng ra được.
Athassa pūvehi saddhiṃ vāyamantasseva sarīrato sedā mucciṃsu, pipāsā upacchijji.
Then, as he struggled with the cakes, sweat broke out from his body, and his thirst subsided.
Bấy giờ, khi ông ta đang vật lộn với những cái bánh, mồ hôi từ người ông ta chảy ra, và cơn khát của ông ta cũng biến mất.
Tato bhariyaṃ āha – ‘‘bhadde, na me pūvehi attho, pacchiyā saddhiṃyeva imassa dehī’’ti.
Thereupon he said to his wife: “My dear, I have no use for these cakes. Give them to him with the basket itself.”
Sau đó, ông ta nói với vợ: “Này hiền thê, ta không cần những cái bánh này nữa, hãy đưa cả cái giỏ cho vị này đi.”
Sā pacchiṃ ādāya theraṃ upasaṅkamitvā adāsi.
She took the basket, approached the Thera, and gave it to him.
Bà ta liền cầm cái giỏ đến gần Trưởng lão và dâng lên.
Thero ubhinnampi dhammaṃ desesi, tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇaṃ kathesi, ‘‘atthi dinnaṃ, atthi yiṭṭha’’nti dinnadānādīnaṃ phalaṃ gaganatale puṇṇacandaṃ viya dassesi.
The Thera taught the Dhamma to both of them, spoke of the virtues of the Three Jewels, and revealed the fruit of giving and other acts of generosity, like a full moon in the sky.
Trưởng lão đã thuyết pháp cho cả hai vợ chồng, nói về phẩm hạnh của Tam Bảo, và chỉ cho họ thấy quả báo của việc bố thí và cúng dường, như vầng trăng tròn trên bầu trời.
Taṃ sutvā pasannacitto hutvā seṭṭhi ‘‘bhante, āgantvā imasmiṃ pallaṅke nisīditvā paribhuñjathā’’ti āha.
Having heard that, the rich man, with a delighted mind, said: “Venerable Sir, please come and sit on this couch and partake of the meal.”
Nghe vậy, trưởng giả tâm sinh hoan hỷ, nói: “Bạch Đại đức, xin ngài hãy đến ngồi trên ghế này và thọ thực.”
Thero, ‘‘mahāseṭṭhi, sammāsambuddho ‘pūve khādissāmī’ti pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ vihāre nisinno, tumhākaṃ ruciyā sati ahaṃ vo nessāmi, seṭṭhibhariyaṃ pūve ca khīrādīni ca gaṇhāpetha, satthu santikaṃ gamissāmā’’ti āha.
The Thera said: “Great rich man, the Perfectly Self-Enlightened One is sitting in the monastery with five hundred monks, saying, ‘I will eat cakes.’ If it pleases you, I will take you. Have the rich man’s wife take the cakes and the milk, etc., and we will go to the Teacher.”
Trưởng lão nói: “Này đại trưởng giả, Đức Chánh Đẳng Giác đang ngự tại tinh xá cùng với năm trăm Tỳ-kheo, nói rằng ‘Ta sẽ dùng bánh kapallaka.’ Nếu ông có lòng muốn, ta sẽ đưa ông đi. Hãy bảo vợ ông lấy bánh kapallaka, sữa và các thứ khác, chúng ta sẽ đến chỗ Đức Bổn Sư.”
‘‘Kahaṃ pana, bhante, etarahi satthā’’ti?
"Where, Venerable Sir, is the Teacher now?"
“Bạch Đại đức, hiện giờ Đức Bổn Sư đang ở đâu?”
‘‘Ito pañcacattālīsayojanamatthake jetavanavihāre, mahāseṭṭhī’’ti.
"Forty-five yojanas from here, at the Jetavana Monastery, great merchant."
“Này đại trưởng giả, Đức Bổn Sư đang ở tinh xá Jetavana, cách đây bốn mươi lăm dojana.”
‘‘Bhante, kālaṃ anatikkamitvā ettakaṃ addhānaṃ kathaṃ gamissāmā’’ti.
"Venerable Sir, how shall we travel such a distance without exceeding the mealtime?"
“Bạch Đại đức, làm sao chúng con có thể đi một quãng đường xa như vậy mà không quá giờ thọ thực?”
‘‘Mahāseṭṭhi, tumhākaṃ ruciyā sati ahaṃ vo attano iddhibalena nessāmi, tumhākaṃ pāsāde sopānasīsaṃ attano ṭhāne eva bhavissati, sopānapariyosānaṃ pana vo jetavanadvārakoṭṭhake bhavissati, uparipāsādā heṭṭhāpāsādaṃ otaraṇakālamatteneva jetavanaṃ nessāmī’’ti.
"Great merchant, if you wish, I will take you by my psychic power. The top of the staircase of your palace will remain in its place, but the bottom of the staircase will be at the gatehouse of Jetavana. I will take you to Jetavana in the time it takes to descend from the upper palace to the lower palace."
“Này đại trưởng giả, nếu ông có lòng muốn, ta sẽ đưa ông đi bằng thần lực của ta. Đầu cầu thang của cung điện ông sẽ vẫn ở vị trí cũ, nhưng cuối cầu thang sẽ ở cổng Jetavana. Ta sẽ đưa ông đến Jetavana chỉ trong khoảng thời gian ông đi từ tầng trên xuống tầng dưới của cung điện.”
So ‘‘sādhu, bhante’’ti sampaṭicchi.
He agreed, saying, "Very well, Venerable Sir."
Ông ta đáp: “Bạch Đại đức, lành thay!”
Thero sopānasīsaṃ tattheva katvā ‘‘sopānapādamūlaṃ jetavanadvārakoṭṭhake hotū’’ti adhiṭṭhāsi.
The Elder fixed the top of the staircase in its place and resolved, "Let the foot of the staircase be at the gatehouse of Jetavana."
Trưởng lão liền đặt đầu cầu thang ở đó và nguyện rằng: “Chân cầu thang hãy ở cổng Jetavana.”
Tatheva ahosi.
And so it was.
Và quả nhiên là như vậy.
Iti thero seṭṭhiñca seṭṭhibhariyañca uparipāsādā heṭṭhāpāsādaṃ otaraṇakālato khippataraṃ jetavanaṃ sampāpesi.
Thus, the Elder brought the merchant and his wife to Jetavana faster than the time it takes to descend from the upper palace to the lower palace.
Thế là, Trưởng lão đã đưa trưởng giả và vợ ông ta đến Jetavana nhanh hơn cả thời gian họ đi từ tầng trên xuống tầng dưới của cung điện.
Te ubhopi satthāraṃ upasaṅkamitvā kālaṃ ārocesuṃ.
Both of them approached the Teacher and announced the mealtime.
Cả hai vợ chồng đều đến gặp Đức Bổn Sư và báo giờ thọ thực.
Satthā bhattaggaṃ pavisitvā paññattavarabuddhāsane nisīdi saddhiṃ bhikkhusaṅghena.
The Teacher entered the dining hall and sat on the excellent Buddha-seat that had been prepared, together with the community of bhikkhus.
Đức Bổn Sư vào phòng ăn và ngồi trên pháp tòa cao quý đã được sắp đặt cùng với Tăng đoàn.
Mahāseṭṭhi buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dakkhiṇodakaṃ adāsi.
The great merchant offered the water of dedication to the community of bhikkhus headed by the Buddha.
Đại trưởng giả đã dâng nước cúng dường cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu.
Bhariyāpissa tathāgatassa patte pūvaṃ patiṭṭhāpesi.
His wife placed cakes in the Tathāgata's bowl.
Vợ ông ta cũng đã đặt bánh vào bát của Đức Như Lai.
Satthā attano yāpanamattaṃ gaṇhi, pañcasatā bhikkhūpi yāpanamattaṃ gaṇhiṃsu.
The Teacher took a sufficient amount for sustenance, and the five hundred bhikkhus also took a sufficient amount for sustenance.
Đức Bổn Sư đã thọ nhận vừa đủ cho mình, và năm trăm Tỳ-kheo cũng đã thọ nhận vừa đủ.
Seṭṭhi khīrasappimadhusakkharādīni dadamāno na khayaṃ agamāsi.
As the merchant offered milk, ghee, honey, sugar, and other items, they did not diminish.
Trưởng giả cứ dâng sữa, bơ, mật ong, đường… mà không hề cạn.
Satthā pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ bhattakiccaṃ niṭṭhāpesi.
The Teacher finished the meal with the five hundred bhikkhus.
Đức Bổn Sư cùng với năm trăm Tỳ-kheo đã hoàn tất bữa ăn.
Mahāseṭṭhipi saddhiṃ bhariyāya yāvadatthaṃ khādi.
The great rich man, together with his wife, ate to their heart's content.
Đại trưởng giả cùng với vợ cũng đã ăn no đủ.
Pūvānaṃ pariyosānameva na paññāyati.
The end of the cakes was not apparent at all.
Những cái bánh vẫn không thấy hết.
Sakalavihāre bhikkhūnañca vighāsādānañca dinnesupi pariyanto na paññāyateva.
Even after being distributed to the bhikkhus and those who consume leftovers throughout the entire monastery, the end was still not apparent.
Dù đã được phân phát cho các Tỳ-kheo và những người ăn thừa trong toàn bộ tinh xá, số bánh vẫn không thấy cạn.
‘‘Bhante, pūvā parikkhayaṃ na gacchantī’’ti bhagavato ārocesuṃ.
They reported to the Blessed One, "Venerable Sir, the cakes are not running out."
Họ bạch với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, những cái bánh không hết.”
‘‘Tena hi jetavanadvārakoṭṭhake chaḍḍethā’’ti.
"Then throw them at the gatehouse of Jetavana," (the Blessed One) said.
“Vậy thì hãy đổ chúng ở cổng Jetavana,” Đức Bổn Sư nói.
Atha ne dvārakoṭṭhakassa avidūre pabbhāraṭṭhāne chaḍḍayiṃsu.
Then they threw those cakes near the gatehouse, in a sloping area.
Thế là, họ đã đổ chúng ở một khu vực dốc gần cổng tinh xá.
Yāvajjatanāpi taṃ ṭhānaṃ kapallakapūvapabbhāranteva paññāyati.
Even to this day, that place is known as the Kapallakappūvapabbhāra (Slope of the Plate-Cakes).
Cho đến tận ngày nay, nơi đó vẫn được gọi là Kapallakapūvapabbhāra (Đống Bánh Kapallaka).
Mahāseṭṭhi saha bhariyāya bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
The great rich man, together with his wife, approached the Blessed One, paid homage, and stood to one side.
Đại trưởng giả cùng với vợ đến gần Đức Thế Tôn, đảnh lễ rồi đứng sang một bên.
Bhagavā anumodanamakāsi.
The Blessed One gave an anumodana (words of appreciation).
Đức Thế Tôn đã ban lời tùy hỷ.
Anumodanāvasāne ubhopi sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ vanditvā dvārakoṭṭhake sopānaṃ āruyha attano pāsādeyeva patiṭṭhahiṃsu.
At the conclusion of the anumodana, both established themselves in the fruit of stream-entry, paid homage to the Teacher, and ascending the staircase at the gatehouse, settled in their own palace.
Sau khi tùy hỷ xong, cả hai vợ chồng đều an trú vào quả vị Dự Lưu, đảnh lễ Đức Bổn Sư, rồi bước lên cầu thang ở cổng tinh xá và trở về cung điện của mình.
Tato paṭṭhāya seṭṭhi asītikoṭidhanaṃ buddhasāsaneyeva vikkiri.
From then on, the rich man spent eighty crores of wealth in the Buddha's dispensation.
Từ đó trở đi, trưởng giả đã bố thí tám mươi crore tài sản vào giáo pháp của Đức Phật.
Punadivase sāyanhasamaye dhammasabhāyaṃ sannisinnā bhikkhū ‘‘passathāvuso, mahāmoggallānattherassa ānubhāvaṃ, anupahacca nāma saddhaṃ, anupahacca bhoge macchariyaseṭṭhiṃ muhutteneva dametvā nibbisevanaṃ katvā pūve gāhāpetvā jetavanaṃ ānetvā satthu sammukhaṃ katvā sotāpattiphale patiṭṭhāpesi, aho mahānubhāvo thero’’ti therassa guṇaṃ kathentā nisīdiṃsu.
On the following day, in the evening, the bhikkhus, seated together in the Dhamma hall, spoke: "Friends, behold the power of Mahāmoggallāna Thera! Without harming faith, without harming wealth, he tamed the miserly rich man in an instant, made him generous, had the cakes brought to Jetavana, presented them before the Teacher, and established him in the fruit of stream-entry. How mighty in power is the Thera!" They sat conversing, extolling the Thera's virtues.
Vào buổi chiều ngày hôm sau, các Tỳ-kheo đang ngồi tụ họp trong Pháp đường, nói chuyện với nhau: “Này chư Hiền, hãy xem thần lực của Đại Trưởng lão Mahāmoggallāna! Không làm tổn hại đến niềm tin, không làm hao phí tài sản, ngài đã điều phục trưởng giả keo kiệt chỉ trong chốc lát, khiến ông ta không còn tham lam, bảo ông ta mang bánh đến Jetavana, trình diện Đức Bổn Sư, và an trú vào quả vị Dự Lưu. Ôi, Trưởng lão thật có thần lực vĩ đại!” Họ ngồi ca ngợi phẩm hạnh của Trưởng lão.
Satthā dibbāya sotadhātuyā kathaṃ sutvā āgantvā, ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā, ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, kuladamakena nāma bhikkhunā anupahacca saddhaṃ, anupahacca bhoge, kulaṃ akilametvā aviheṭhetvā pupphato reṇuṃ gaṇhantena bhamarena viya upasaṅkamitvā buddhaguṇaṃ jānāpetabbaṃ, tādiso mama putto moggallāno’’ti theraṃ pasaṃsitvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher, hearing their conversation with His divine ear-element, approached and asked, "Bhikkhus, what conversation were you engaged in just now, seated together?" When told, "This, Venerable Sir," He said, "Bhikkhus, a bhikkhu who tames families should approach them without harming their faith or their wealth, without tiring or tormenting the families, just as a bee gathers pollen from a flower. He should make them understand the virtues of the Buddha. Such is My son, Moggallāna." Praising the Thera, the Teacher then uttered this verse:
Đức Bổn Sư, sau khi nghe câu chuyện bằng thiên nhĩ, Ngài đến và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn luận về chuyện gì?” Khi được trả lời: “Là chuyện này, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, một Tỳ-khưu có thể thuần hóa gia đình (cúng dường) nên đến gần họ như con ong lấy phấn hoa mà không làm hại màu sắc và hương thơm, không làm suy giảm tín tâm, không làm tổn hại tài sản, không làm gia đình mệt mỏi hay phiền não, và làm cho họ biết đến các đức tính của Phật. Moggallāna, con của Ta, là một người như vậy.” Sau khi tán thán vị Trưởng lão, Ngài đã nói bài kệ này:
Tattha bhamaroti yā kāci madhukarajāti.
Therein, bee means any species of honey-making bee.
Lấy vị rồi bay đi, khất thực tại làng mạc, đó là ý nghĩa của từ này.
Pupphanti pupphārāme caranto pupphañca vaṇṇañca gandhañca aheṭhayanto avināsento vicaratīti attho.
Flower means, while wandering in a flower garden, it wanders without harming or destroying the flower, its color, or its fragrance—this is the meaning.
Pupphanti (hoa) có nghĩa là con ong đi trong vườn hoa mà không làm hại hay phá hoại hoa, màu sắc và hương thơm của hoa.
Paletīti evaṃ caritvā yāvadatthaṃ rasaṃ pivitvā aparampi madhukaraṇatthāya ādāya paleti, so evaṃ vanagahanaṃ ajjhogāhetvā ekasmiṃ rukkhasusire taṃ rajamissakaṃ rasaṃ ṭhapetvā anupubbena madhurarasaṃ madhuṃ karoti, na tassa pupphārāme vicaritapaccayā pupphaṃ vā vaṇṇagandhaṃ vāssa vigacchati, atha kho sabbaṃ pākatikameva hoti.
Goes away means, having wandered thus, having drunk nectar as much as it desired, it takes more for making honey and goes away. Having entered such a dense forest, it deposits that nectar mixed with pollen in a hollow of a tree, and gradually transforms the sweet nectar into honey. The flower, its color, or fragrance are not diminished due to its wandering in the flower garden; rather, everything remains natural.
Paletīti (bay đi) có nghĩa là sau khi đi như vậy, uống mật hoa đủ no, nó lại lấy thêm mật để làm mật ong rồi bay đi. Con ong đó đi sâu vào rừng, đặt mật hoa lẫn phấn hoa vào một lỗ hổng trong thân cây, dần dần biến mật hoa ngọt thành mật ong. Việc con ong đi trong vườn hoa không làm hoa mất đi màu sắc hay hương thơm; trái lại, mọi thứ vẫn tự nhiên như cũ.
Evaṃ gāme munī careti evaṃ sekhāsekhabhedo anāgāriyamuni kulapaṭipāṭiyā gāme bhikkhaṃ gaṇhanto vicaratīti attho.
So should a sage wander in the village means, in this manner, an houseless sage, distinguished as a learner (sekha) or one beyond learning (asekha), wanders in the village, receiving alms in due order of families—this is the meaning.
Evaṃ gāme munī care (Như vậy, bậc đạo sĩ nên đi trong làng) có nghĩa là bậc đạo sĩ không gia đình, thuộc loại hữu học và vô học, nên đi khất thực trong làng theo thứ tự các nhà.
Na hi tassa gāme caraṇapaccayā kulānaṃ saddhāhāni vā bhogahāni vā honti.
Indeed, due to his wandering in the village, there is no loss of faith or loss of wealth for the families.
Thật vậy, việc vị đạo sĩ đi trong làng không làm giảm sút tín tâm hay tài sản của các gia đình.
Saddhāpi bhogāpi pākatikāva honti.
Both faith and wealth remain natural.
Tín tâm và tài sản đều vẫn nguyên vẹn.
Evaṃ caritvā ca pana nikkhamitvā sekhamuni tāva bahigāme udakaphāsukaṭṭhāne saṅghāṭiṃ paññāpetvā nisinno akkhabhañjanavaṇapaṭicchādanaputtamaṃsūpamādivasena paccavekkhanto piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathārūpaṃ vanasaṇḍaṃ anupavisitvā ajjhattikakammaṭṭhānaṃ sammasanto cattāro magge, cattāri ca sāmaññaphalāni hatthagatāneva karoti.
Having wandered thus and departed from the village, a learner sage, for his part, spreads his outer robe in a place convenient for water outside the village, and seated there, he partakes of his almsfood, reflecting upon it by means of similes such as the axle-greasing, the covering for a wound, and the son's flesh. Then, entering such a forest grove, he contemplates the internal meditation subject, thereby making the four paths and four fruits of recluseship as if grasped by hand.
Sau khi đi khất thực như vậy và rời khỏi làng, vị đạo sĩ hữu học trải tấm y संघाटी (saṅghāṭi) của mình ở một nơi có nước tiện lợi bên ngoài làng, ngồi xuống, quán xét vật thực khất thực theo các ví dụ như xe nghiền trục, thuốc đắp vết thương, thịt con trai, v.v., rồi thọ dụng. Sau đó, vị ấy đi vào một khu rừng như vậy, quán xét đề mục thiền nội quán, và đạt được bốn đạo và bốn quả Sa-môn như thể chúng nằm trong tầm tay.
Asekhamuni pana diṭṭhadhammasukhavihāramanuyuñjati.
An arahant sage, however, dedicates himself to a pleasant abiding in this very life.
Còn vị đạo sĩ vô học thì chuyên tâm vào an trú hạnh phúc ngay trong hiện tại (diṭṭhadhammasukhavihāra).
Ayamassa bhamarena saddhiṃ madhukaraṇasarikkhatā veditabbā.
This similarity between him and a bee in honey-making should be understood.
Đây là sự tương đồng giữa vị ấy với con ong làm mật ong cần được biết đến.
Idha pana khīṇāsavova adhippeto.
Here, however, an Arahant is intended.
Tuy nhiên, ở đây, ý muốn nói đến vị A-la-hán.
Sāvatthiyaṃ kirekā gahapatānī puttaṭṭhāne ṭhapetvā pāveyyaṃ nāma ājīvakaṃ paṭijaggi.
It is said that in Sāvatthī, a certain housewife, regarding an Ajīvaka named Pāvayya as her son, looked after him.
Nghe nói, tại Sāvatthī, có một nữ gia chủ đã chăm sóc một du sĩ tên Pāveyyaka như con trai của mình.
Tassānantaragharesu manussā satthu dhammadesanaṃ sutvā āgantvā, ‘‘aho acchariyā buddhānaṃ dhammadesanā’’ti nānappakārehi buddhaguṇe vaṇṇenti.
People in the neighboring houses, having heard the Teacher's Dhamma discourse, came and praised the Buddha's virtues in various ways, saying, "Oh, how wonderful is the Buddhas' Dhamma discourse!"
Những người ở các nhà lân cận, sau khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, đã đến và tán thán các đức tính của Đức Phật bằng nhiều cách khác nhau, nói rằng: “Ôi, bài thuyết pháp của Đức Phật thật kỳ diệu!”
Sā buddhānaṃ guṇakathaṃ sutvā vihāraṃ gantvā dhammaṃ sotukāmā ājīvakassa etamatthaṃ kathetvā, ‘‘gacchissāmi ahaṃ buddhasantikaṃ, ayyā’’ti āha.
Having heard the conversation about the Buddha's virtues, she wished to go to the monastery to listen to the Dhamma, so she told this to the Ajīvaka, saying, "Venerable Sir, I will go to the Buddha's presence."
Nghe những lời tán thán về Đức Phật, bà muốn đến tinh xá để nghe pháp. Bà đã kể chuyện này cho du sĩ và nói: “Thưa Tôn giả, con sẽ đến chỗ Đức Phật.”
So ‘‘mā gacchāhī’’ti nivāretvā taṃ punappunaṃ yācamānampi nivāresi eva.
He forbade her, saying, "Do not go!" and even though she pleaded repeatedly, he still forbade her.
Du sĩ ngăn bà lại: “Đừng đi!” Mặc dù bà cứ van nài hết lần này đến lần khác, ông ta vẫn cứ ngăn cản.
Sā ‘‘ayaṃ mama vihāraṃ gantvā dhammaṃ sotuṃ na deti, satthāraṃ nimantetvā idheva dhammaṃ suṇissāmī’’ti sāyanhasamaye puttaṃ pakkositvā, ‘‘gaccha, tāta, svātanāya satthāraṃ nimantehī’’ti pesesi.
She thought, "This one does not let me go to the monastery to listen to the Dhamma. I will invite the Teacher and listen to the Dhamma right here." So, in the evening, she called her son and sent him, saying, "Go, my son, and invite the Teacher for tomorrow."
Bà nghĩ: “Ông ta không cho mình đến tinh xá nghe pháp. Mình sẽ thỉnh Đức Bổn Sư đến đây và nghe pháp tại nhà.” Vào buổi chiều, bà gọi con trai lại và sai: “Con trai, con hãy đi thỉnh Đức Bổn Sư cho ngày mai.”
So gacchanto paṭhamataraṃ ājīvakassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā taṃ vanditvā nisīdi.
As he went, he first went to the Ajīvaka's dwelling place, paid homage to him, and sat down.
Khi đi, cậu bé đến chỗ ở của du sĩ trước, đảnh lễ ông ta rồi ngồi xuống.
Atha naṃ so ‘‘kahaṃ gacchasī’’ti āha.
Then (the Ajīvaka) asked him, "Where are you going?"
Lúc đó, du sĩ hỏi cậu bé: “Con đi đâu vậy?”
‘‘Mātu vacanena satthāraṃ nimantetuṃ gacchāmī’’ti āha.
He replied, "By my mother's word, I am going to invite the Teacher."
Cậu bé trả lời: “Con đi thỉnh Đức Bổn Sư theo lời mẹ con.”
‘‘Mā tassa santikaṃ gacchāhī’’ti.
"(Do not go) to his presence," (the Ajīvaka said).
“Đừng đến chỗ Ngài!”
‘‘Alaṃ, ayya, mama mātu bhāyāmi, gacchissāmaha’’nti.
"Enough, Venerable Sir, I fear my mother; I will go," (the son replied).
“Thưa Tôn giả, không được đâu ạ, con sợ mẹ con, con phải đi thôi.”
‘‘Etassa katasakkāraṃ ubhopi khādissāma, mā gacchāhī’’ti.
"Then we both will eat the offerings made for him; do not go!" (the Ajīvaka said).
“Chúng ta sẽ cùng ăn vật cúng dường đã chuẩn bị cho Ngài, con đừng đi!”
‘‘Alaṃ, ayya, mātā me tajjessatī’’ti.
"Enough, Venerable Sir, my mother will scold me," (the son replied).
“Thưa Tôn giả, không được đâu ạ, mẹ con sẽ la mắng con.”
Tena hi gaccha, gantvā pana nimantetvā, ‘‘amhākaṃ gehaṃ asukaṭṭhāne vā asukavīthiyaṃ vā asukamaggena vā gantabba’’nti mā ācikkhi.
"Then go, but after inviting him, do not tell him, 'Our house is at such-and-such a place, or on such-and-such a street, or can be reached by such-and-such a road.'
“Vậy thì con cứ đi đi, nhưng sau khi thỉnh xong, đừng nói: ‘Nhà chúng tôi ở chỗ này, hay ở con đường này, hay phải đi bằng con đường này.’”
‘‘Santike ṭhito viya aññena maggena gacchanto viya palāyitvā ehī’’ti.
Come back as if you were standing nearby, or as if you were going by another road, fleeing," (the Ajīvaka instructed).
“Hãy làm như đang đứng gần đó rồi đi bằng một con đường khác, sau đó chạy về đây!”
So ājīvakassa vacanaṃ sutvā satthu santikaṃ gantvā nimantetvā ājīvakena vuttaniyāmeneva sabbaṃ katvā tassa santikaṃ gantvā, ‘‘kiṃ te kata’’nti puṭṭho, ‘‘sabbaṃ kataṃ, ayyā’’ti āha.
The son, having heard the Ajīvaka's words, went to the Teacher's presence, invited Him, and did everything exactly as instructed by the Ajīvaka. Then he went to the Ajīvaka, who asked, "What did you do?" He replied, "Everything is done, Venerable Sir."
Nghe lời du sĩ, cậu bé đến chỗ Đức Bổn Sư, thỉnh Ngài, và làm mọi thứ đúng theo lời du sĩ đã dặn. Sau đó, cậu bé đến chỗ du sĩ, khi được hỏi: “Con đã làm gì rồi?”, cậu bé trả lời: “Con đã làm xong hết rồi, thưa Tôn giả.”
‘‘Bhaddakaṃ te kataṃ, tassa sakkāraṃ ubhopi khādissāmā’’ti vatvā punadivase ājīvako pātova taṃ gehaṃ agamāsi.
"You did well. We both will partake of his offerings," (the Ajīvaka) said, and on the following day, the Ajīvaka went to that house early in the morning.
“Con đã làm tốt lắm, chúng ta sẽ cùng ăn vật cúng dường đó.” Nói xong, sáng hôm sau, du sĩ đã đến nhà đó từ sớm.
Taṃ gahetvā pacchāgabbhe nisīdāpesuṃ.
They took him and seated him in the back room.
Họ dẫn ông ta vào và mời ngồi ở phòng sau.
Paṭivissakamanussā taṃ gehaṃ allagomayena upalimpitvā lājapañcamāni pupphāni vikiritvā satthu nisīdanatthāya mahārahaṃ āsanaṃ paññāpesuṃ.
The neighboring people plastered the house with fresh cow dung, scattered flowers with parched grain as the fifth offering, and prepared a valuable seat for the Teacher to sit upon.
Những người hàng xóm đã trát nhà bằng phân bò tươi, rải hoa ngũ sắc và sắp đặt một chỗ ngồi sang trọng cho Đức Bổn Sư.
Buddhehi saddhiṃ aparicitamanussā hi āsanapaññattiṃ na jānanti, buddhānañca maggadesakena kiccaṃ nāma natthi, bodhimūle dasasahassisokadhātuṃ kampetvā sambodhiṃ pattadivaseyeva hi nesaṃ ‘‘ayaṃ maggo nirayaṃ gacchati, ayaṃ tiracchānayoniṃ, ayaṃ pettivisayaṃ, ayaṃ manussalokaṃ, ayaṃ devalokaṃ, ayaṃ amatamahānibbāna’’nti sabbe maggā āvibhūtā.
Indeed, people unfamiliar with the Buddhas do not know how to arrange seats, and the Buddhas have no need for a guide. For on the very day they attained perfect enlightenment, shaking the ten-thousand-world system at the foot of the Bodhi tree, all paths became manifest to them: 'This path leads to hell, this to the animal realm, this to the realm of hungry ghosts, this to the human world, this to the deva world, this to the deathless great Nibbāna.'
Thật vậy, những người không quen biết Đức Phật thì không biết cách sắp xếp chỗ ngồi. Và Đức Phật cũng không cần người dẫn đường, vì ngay trong ngày Ngài chứng đắc Chánh Đẳng Giác dưới cội Bồ-đề, làm rung chuyển mười ngàn thế giới, tất cả các con đường đều đã hiện rõ cho Ngài: “Con đường này dẫn đến địa ngục, con đường này dẫn đến loài súc sinh, con đường này dẫn đến loài ngạ quỷ, con đường này dẫn đến thế giới loài người, con đường này dẫn đến cõi trời, con đường này dẫn đến Niết-bàn bất tử vĩ đại.”
Gāmanigamādīnaṃ pana magge vattabbameva natthi.
As for the paths to villages and towns, there is no need to speak of them.
Huống chi các con đường trong làng mạc, thị trấn, v.v., thì không cần phải nói đến.
Tasmā satthā pātova pattacīvaramādāya mahāupāsikāya gehadvāraṃ gato.
Therefore, the Teacher, early in the morning, took his bowl and robes and went to the great female lay follower's house door.
Do đó, Đức Bổn Sư đã mang bát và y đến cửa nhà của nữ đại thí chủ ngay từ sáng sớm.
Sā gehā nikkhamitvā satthāraṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā antonivesanaṃ pavesetvā āsane nisīdāpetvā dakkhiṇodakaṃ datvā paṇītena khādanīyena bhojanīyena parivisi.
She came out of the house, paid homage to the Teacher with the five-point prostration, led him into the inner residence, seated him on a mat, offered water of dedication, and served him with excellent hard and soft foods.
Bà ra khỏi nhà, đảnh lễ Đức Bổn Sư bằng ngũ thể đầu địa, mời Ngài vào trong nhà, sắp Ngài ngồi vào chỗ, dâng nước cúng dường, rồi cúng dường Ngài bằng các món ăn và thức uống thượng vị.
Upāsikā katabhattakiccassa satthuno anumodanaṃ kāretukāmā pattaṃ gaṇhi.
The female lay follower, wishing to have the Teacher, who had finished his meal, recite an anumodanā, took the bowl.
Nữ cư sĩ muốn Đức Bổn Sư ban lời tùy hỷ sau khi Ngài đã dùng bữa, nên bà cầm bát.
Satthā madhurassarena anumodanadhammakathaṃ ārabhi.
The Teacher began a Dhamma talk of anumodanā in a sweet voice.
Đức Bổn Sư bắt đầu thuyết pháp tùy hỷ với giọng nói ngọt ngào.
Upāsikā ‘‘sādhu, sādhū’’ti sādhukāraṃ dadamānā dhammaṃ suṇi.
The female lay follower listened to the Dhamma, repeatedly exclaiming, "Excellent! Excellent!"
Nữ cư sĩ nghe pháp, liên tục tán thán: “Lành thay! Lành thay!”
Ājīvakopi pacchāgabbhe nisinnova tassā sādhukāraṃ datvā dhammaṃ suṇantiyā saddaṃ sutvā sandhāretuṃ nāsakkhi.
The Ājīvaka, sitting in the back room, heard her exclaiming "Excellent!" and listening to the Dhamma, could not restrain himself.
Du sĩ cũng đang ngồi ở phòng sau, nghe tiếng bà tán thán và nghe pháp, không thể kiềm chế được lòng mình.
‘‘Na idānesā mayha’’nti nikkhamitvā ‘‘naṭṭhāsi kāḷakaṇṇi, etassa evaṃ sakkāraṃ karotī’’ti nānappakārena upāsikañca satthārañca akkosanto palāyi.
Thinking, "She is no longer mine," he went out and fled, reviling the female lay follower and the Teacher in various ways, saying, "You are ruined, you wretch! You honor him like this!"
Ông ta nghĩ: “Bây giờ bà ta không còn là của mình nữa rồi!” Rồi ông ta đi ra, mắng nhiếc nữ cư sĩ và Đức Bổn Sư bằng nhiều lời lẽ khác nhau: “Đồ đen đủi! Đồ hư hỏng! Bà lại cúng dường Ngài như thế này!” Rồi ông ta bỏ chạy.
Upāsikā tassa kathāya lajjitā aññathattaṃ gataṃ cittaṃ desanānusārena ñāṇaṃ pesetuṃ nāsakkhi.
The female lay follower, ashamed by his words, was unable to direct her mind, which had become disturbed, towards the teaching with wisdom.
Nữ cư sĩ cảm thấy xấu hổ vì lời nói của ông ta, tâm trí bà trở nên xao động, không thể hướng trí tuệ theo lời thuyết pháp được nữa.
Atha naṃ satthā ‘‘kiṃ upāsike cittaṃ desanānugataṃ kātuṃ na sakkosī’’ti?
Then the Teacher asked her, "Female lay follower, why are you unable to make your mind follow the teaching?"
Bấy giờ, Đức Bổn Sư hỏi bà: “Này nữ cư sĩ, bà không thể khiến tâm mình hòa nhập với lời thuyết pháp sao?”
‘‘Bhante, etassa me kathāya cittaṃ aññathattaṃ upagata’’nti.
"Venerable Sir, my mind has become disturbed because of his words."
“Bạch Thế Tôn, vì lời nói của ông ta mà tâm con đã trở nên xao động.”
Satthā ‘‘evarūpassa visabhāgajanassa kathitaṃ kathaṃ nāma āvajjituṃ na vaṭṭati, evarūpaṃ asamannāharitvā attano katākatameva oloketuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher said, "One should not pay attention to the words spoken by such a disagreeable person. Instead of paying attention to such things, one should only examine one's own deeds, whether done or not done," and then uttered this verse:
Đức Bổn Sư nói: “Những lời nói của người không cùng quan điểm như vậy không đáng để suy xét. Thay vì suy xét những lời nói như vậy, người ta nên tự quán chiếu những gì mình đã làm và chưa làm.” Nói xong, Ngài đã thuyết bài kệ này:
Tattha na paresaṃ vilomānīti paresaṃ vilomāni pharusāni mammacchedakavacanāni na manasikātabbāni.
Therein, 'na paresaṃ vilomāni' means that one should not pay attention to the opposing, harsh, and cutting words of others.
Ở đây, không phải là những lời nói trái ý người khác nghĩa là không nên để tâm đến những lời nói trái ý, thô tục, cắt đứt tình cảm của người khác.
Na paresaṃ katākatanti ‘‘asuko upāsako assaddho appasanno, nāpissa gehe kaṭacchubhikkhādīni diyyanti, na salākabhattādīni, na cīvarādipaccayadānaṃ etassa atthi, tathā asukā upāsikā assaddhā appasannā, nāpissā gehe kaṭacchubhikkhādīni diyyanti, na salākabhattādīni, na cīvarādipaccayadānaṃ etissā atthi, tathā asuko bhikkhu assaddho appasanno, nāpi upajjhāyavattaṃ karoti, na ācariyavattaṃ, na āgantukavattaṃ, na gamikavattaṃ, na cetiyaṅgaṇavattaṃ, na uposathāgāravattaṃ, na bhojanasālāvattaṃ, na jantāgharavattādīni, nāpissa kiñci dhutaṅgaṃ atthi, na bhāvanārāmatāya ussāhamattampī’’ti evaṃ paresaṃ katākataṃ nāma na oloketabbaṃ.
Not others’ deeds, done or undone means one should not look at the deeds, done or undone, of others in this way: ‘That lay follower is faithless and unappreciative; no spoonfuls of alms-food or the like are given in his house, no ticket-meals or the like, nor does he have donations of robes and other requisites. Likewise, that lay follower (female) is faithless and unappreciative; no spoonfuls of alms-food or the like are given in her house, no ticket-meals or the like, nor does she have donations of robes and other requisites. Likewise, that bhikkhu is faithless and unappreciative; he does not perform the duties for his preceptor, nor for his teacher, nor for visiting bhikkhus, nor for departing bhikkhus, nor for the cetiya grounds, nor for the Uposatha hall, nor for the refectory, nor for the hot-water house duties and the like. He has no dhutaṅga practice whatsoever, nor even the slightest effort in delighting in meditation.’
Không phải là những việc người khác đã làm hay chưa làm nghĩa là không nên để ý đến việc người khác đã làm hay chưa làm, chẳng hạn như: “Vị cận sự nam kia không có đức tin, không có tịnh tín, không hề cúng dường dù chỉ một muỗng cơm, không có các bữa ăn theo phiếu, không có sự cúng dường y phục và các vật dụng khác; vị cận sự nữ kia cũng vậy, không có đức tin, không có tịnh tín, không hề cúng dường dù chỉ một muỗng cơm, không có các bữa ăn theo phiếu, không có sự cúng dường y phục và các vật dụng khác; vị Tỳ-khưu kia không có đức tin, không có tịnh tín, không thực hành bổn phận đối với Hòa thượng, không thực hành bổn phận đối với A-xà-lê, không thực hành bổn phận đối với khách tăng, không thực hành bổn phận đối với tăng lữ đi xa, không thực hành bổn phận đối với sân tháp, không thực hành bổn phận đối với trai đường, không thực hành bổn phận đối với phòng tắm hơi, v.v., cũng không có bất kỳ hạnh đầu đà nào, thậm chí không có chút tinh tấn nào trong việc an trú vào thiền định.”
Attanova avekkheyyāti ‘‘kathaṃ bhūtassa me rattindivā vītivattantīti pabbajitena abhiṇhaṃ paccavekkhitabba’’nti (a. ni. 10.48) imaṃ ovādaṃ anussaranto saddhāpabbajito kulaputto ‘‘kiṃ nu kho ahaṃ ‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’ti tilakkhaṇaṃ āropetvā yoge kammaṃ kātuṃ sakkhiṃ, nāsakkhi’’nti evaṃ attano katākatāni olokeyyāti.
But one’s own should be examined means that a young man who has gone forth out of faith, remembering this advice—‘How are my days and nights passing?’—should examine his own deeds, done or undone, in this way: ‘Have I been able to apply the three characteristics of impermanence, suffering, and non-self, and engage in practice, or have I not been able?’
Chỉ nên quán xét chính mình nghĩa là một người con thiện tín đã xuất gia, ghi nhớ lời giáo huấn này: “Đêm ngày của ta trôi qua như thế nào?” (A. X. 10.48), nên quán xét những việc mình đã làm hay chưa làm, như: “Ta đã có thể áp dụng ba pháp ấn ‘vô thường, khổ, vô ngã’ vào việc thực hành thiền định hay chưa?”
Sāvatthiyañhi chattapāṇi nāma upāsako tipiṭakadharo anāgāmī.
Indeed, in Sāvatthī, there was a lay follower named Chattapāṇi, who was a Tipiṭakadhara and an Anāgāmī.
Tại Sāvatthī, có một cận sự nam tên là Chattapāṇi, một vị Anāgāmī thông thạo Tam Tạng.
So pātova uposathiko hutvā satthu upaṭṭhānaṃ agamāsi.
Early in the morning, having observed the Uposatha, he went to attend upon the Teacher.
Vào buổi sáng, ông giữ giới uposatha và đến hầu Đức Bổn Sư.
Anāgāmiariyasāvakānañhi samādānavasena uposathakammaṃ nāma natthi, maggeneva tesaṃ brahmacariyañca ekabhattikañca āgataṃ.
For noble disciples who are Anāgāmī, there is no Uposatha observance in the sense of undertaking it, for their celibacy and eating only one meal have come about with the path itself.
Đối với các bậc Thánh đệ tử Anāgāmī, việc giữ giới uposatha theo cách thọ trì là không có, vì Phạm hạnh và việc chỉ ăn một bữa đã đến với họ cùng với Đạo (magga).
Tenevāha – ‘‘ghaṭikāro kho, mahārāja, kumbhakāro ekabhattiko brahmacārī sīlavā kalyāṇadhammo’’ti (ma. ni. 2.288).
Therefore it is said: “Ghaṭikāra, the potter, O great king, eats only one meal, is a celibate, virtuous, and of good conduct.”
Chính vì thế mà kinh nói: “Này Đại vương, người thợ gốm Ghaṭikāra chỉ ăn một bữa, sống Phạm hạnh, giữ giới, có thiện pháp.”
Evaṃ anāgāmino pakatiyāva ekabhattikā ca brahmacārino ca honti.
Thus, Anāgāmīs are naturally those who eat one meal and are celibate.
Như vậy, các vị Anāgāmī tự nhiên đã là những người chỉ ăn một bữa và sống Phạm hạnh.
Sopi tatheva uposathiko hutvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā dhammakathaṃ suṇanto nisīdi.
He too, having observed the Uposatha in that manner, approached the Teacher, paid homage, and sat listening to the Dhamma talk.
Ông ấy cũng giữ giới uposatha như vậy, đến gần Đức Bổn Sư, đảnh lễ và ngồi nghe pháp thoại.
Tasmiṃ samaye rājā pasenadi kosalo satthu upaṭṭhānaṃ agamāsi.
At that time, King Pasenadi of Kosala came to attend upon the Teacher.
Vào lúc đó, vua Pasenadi xứ Kosala cũng đến hầu Đức Bổn Sư.
Chattapāṇi upāsako taṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘uṭṭhātabbaṃ nu kho, no’’ti cintetvā – ‘‘ahaṃ aggarājassa santike nisinno, tassa me padesarājānaṃ disvā uṭṭhātuṃ na yuttaṃ, rājā kho pana me anuṭṭhahantassa kujjhissati, etasmiṃ kujjhantepi neva uṭṭhahissāmi.
The lay follower Chattapāṇi, seeing him approaching, thought, “Should I rise or not?” and then thought, “I am sitting in the presence of the supreme king (the Buddha). It is not proper for me to rise upon seeing a provincial king. However, the king will be angry if I do not rise. Even if he gets angry, I will not rise.
Cận sự nam Chattapāṇi thấy vua đến, suy nghĩ: “Ta có nên đứng dậy hay không?” rồi quyết định: “Ta đang ngồi trước vị Đại vương tối thượng (Đức Phật), không nên đứng dậy khi thấy một vị tiểu vương. Tuy nhiên, nhà vua có thể giận ta nếu ta không đứng dậy. Dù vua có giận, ta cũng sẽ không đứng dậy.
Rājānaṃ disvā uṭṭhahantena hi rājā garukato hoti, no satthā, tasmā neva uṭṭhahissāmī’’ti na uṭṭhahi.
For by rising upon seeing the king, the king is honored, not the Teacher. Therefore, I will not rise.” So, he did not rise.
Vì nếu đứng dậy khi thấy vua, thì vua được tôn trọng, chứ không phải Đức Bổn Sư. Vì vậy, ta sẽ không đứng dậy.”
Paṇḍitapurisā nāma garutarānaṃ santike nisīditvā anuṭṭhahantaṃ disvā na kujjhanti.
Wise men do not get angry when they see someone not rising while sitting in the presence of those more worthy of respect.
Những người trí tuệ không giận khi thấy người khác không đứng dậy khi đang ngồi trước những người đáng kính hơn.
Rājā pana taṃ anuṭṭhahantaṃ disvā kupitamānaso satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
But the king, seeing him not rise, became angry in mind, paid homage to the Teacher, and sat down to one side.
Nhưng nhà vua, thấy ông ấy không đứng dậy, tâm sinh giận dữ, đảnh lễ Đức Bổn Sư và ngồi sang một bên.
Satthā kupitabhāvaṃ ñatvā, ‘‘mahārāja, ayaṃ chattapāṇi upāsako paṇḍito diṭṭhadhammo tipiṭakadharo atthānatthakusalo’’ti upāsakassa guṇaṃ kathesi.
The Teacher, knowing his anger, said, “Great King, this lay follower Chattapāṇi is wise, one who has seen the Dhamma, a Tipiṭakadhara, skilled in what is beneficial and what is not.” Thus, he spoke of the lay follower’s virtues.
Đức Bổn Sư biết vua đang giận, liền nói về đức hạnh của cận sự nam: “Đại vương, cận sự nam Chattapāṇi này là người trí tuệ, đã thấy pháp, thông thạo Tam Tạng, tinh thông về lợi ích và bất lợi.”
Rañño tassa guṇakathaṃ suṇantasseva cittaṃ mudukaṃ jātaṃ.
As the king listened to the praise of his virtues, his mind became soft.
Khi vua nghe lời khen ngợi đức hạnh của ông ấy, tâm liền trở nên dịu lại.
Athekadivasaṃ rājā uparipāsāde ṭhito chattapāṇiṃ upāsakaṃ katabhattakiccaṃ chattamādāya upāhanamāruyha rājaṅgaṇena gacchantaṃ disvā pakkosāpesi.
Then, one day, the king, standing on the upper palace, saw the lay follower Chattapāṇi, who had finished his meal, carrying an umbrella and wearing sandals, walking through the royal courtyard, and sent for him.
Một ngày nọ, nhà vua đang đứng trên lầu cao của cung điện, thấy cận sự nam Chattapāṇi đã dùng bữa xong, đang cầm dù và mang dép đi qua sân điện, liền cho người gọi ông ấy đến.
So chattupāhanaṃ apanetvā rājānamupasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
He removed his umbrella and sandals, approached the king, paid homage, and stood to one side.
Ông ấy bỏ dù và cởi dép, đến gần vua, đảnh lễ và đứng sang một bên.
Atha naṃ rājā āha – ‘‘bho upāsaka, kinte chattupāhanaṃ apanīta’’nti.
Then the king asked him, “Lay follower, why did you remove your umbrella and sandals?”
Bấy giờ, nhà vua hỏi ông: “Này cận sự nam, sao ông lại bỏ dù và cởi dép?”
‘‘‘Rājā pakkosatī’ti sutvā apanetvā āgatomhī’’ti.
“Having heard, ‘The king is calling,’ I came after removing them,” he replied.
“Thần nghe nói ‘Đức vua gọi’, nên bỏ dù và cởi dép rồi đến đây, thưa Đại vương.”
‘‘Ajja amhākaṃ rājabhāvo tumhehi ñāto bhavissatī’’ti.
“Today, you will know our kingship,” said the king.
“Hôm nay chắc ông đã biết được vương quyền của chúng ta rồi.”
‘‘Sadāpi mayaṃ, deva, tumhākaṃ rājabhāvaṃ jānāmā’’ti.
“Indeed, Your Majesty, we always know your kingship,” he replied.
“Thưa Đại vương, chúng thần luôn biết được vương quyền của ngài.”
‘‘Yadi evaṃ kasmā purimadivase satthu santike nisinno maṃ disvā na uṭṭhahī’’ti?
“If that is so, why did you not rise when you saw me, while you were sitting near the Teacher on the previous day?”
“Nếu vậy, tại sao hôm trước, khi đang ngồi cạnh Đức Bổn Sư, ông thấy ta mà không đứng dậy?”
‘‘Mahārāja, ahaṃ aggarājassa santike nisinno, padesarājānaṃ disvā uṭṭhahanto satthari agāravaṃ pavedeyyaṃ, tasmā na uṭṭhahi’’nti.
“Great King, I was sitting near the chief king. If I had risen upon seeing a provincial king, I would have shown disrespect towards the Teacher. Therefore, I did not rise.”
“Thưa Đại vương, thần đang ngồi trước vị Đại vương tối thượng (Đức Phật), nếu đứng dậy khi thấy một vị tiểu vương, thần sẽ thể hiện sự bất kính đối với Đức Bổn Sư. Vì vậy, thần đã không đứng dậy.”
‘‘Hotu, bho, tiṭṭhatetaṃ’’.
“Very well, good sir, let that matter be.”
“Thôi được, việc đó cứ để yên.”
‘‘Tumhe kira diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ atthānatthānaṃ kusalā tipiṭakadharā amhākaṃ antepure dhammaṃ vācethā’’ti.
“I hear that you are skilled in what is beneficial and unbeneficial in this life and the next, and that you are a master of the Tipiṭaka. Would you teach the Dhamma in our royal palace?”
“Nghe nói ông là người thông thạo về lợi ích và bất lợi trong đời này và đời sau, là người thọ trì Tam Tạng. Xin ông hãy thuyết pháp trong nội cung của chúng ta.”
‘‘Na sakkomi, devā’’ti.
“I am unable to, Your Majesty.”
“Thưa Đại vương, thần không thể.”
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
“For what reason?”
“Vì lý do gì?”
‘‘Rājagehaṃ nāma mahāsāvajjaṃ, duyuttasuyuttakāni garukānettha, devā’’ti.
“A royal palace is fraught with great dangers. Both proper and improper conduct are serious matters there, Your Majesty.”
“Thưa Đại vương, cung điện hoàng gia là nơi có nhiều lỗi lầm lớn, những việc làm đúng hay sai ở đó đều rất quan trọng.”
‘‘Mā evaṃ vadetha, ‘purimadivase maṃ disvā na uṭṭhitomhī’ti mā kukkuccaṃ karothā’’ti.
“Do not speak thus. Do not feel remorse, thinking, ‘I did not rise when I saw him on the previous day.’”
“Đừng nói vậy, đừng lo lắng về việc ‘hôm trước ta đã không đứng dậy khi thấy ngài’.”
‘‘Deva, gihīnaṃ vicaraṇaṭṭhānaṃ nāma mahāsāvajjaṃ, ekaṃ pabbajitaṃ pakkosāpetvā dhammaṃ vācāpethā’’ti.
“Your Majesty, the dwelling place of householders is fraught with great dangers. Please invite another bhikkhu to teach the Dhamma.”
“Thưa Đại vương, nơi cư trú của người tại gia có nhiều lỗi lầm lớn. Xin hãy thỉnh một vị Tỳ-khưu đến để thuyết pháp.”
Rājā ‘‘sādhu, bho, gacchatha tumhe’’ti taṃ uyyojetvā satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ yāci, ‘‘bhante, mallikā ca devī vāsabhakhattiyā ca dhammaṃ pariyāpuṇissāmāti vadanti, pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ nibaddhaṃ mama gehaṃ gantvā tāsaṃ dhammaṃ uddisathā’’ti.
The king said, “Very well, good sir, you may go,” and having dismissed him, went to the Teacher and requested, “Venerable Sir, Queen Mallikā and Queen Vāsabhakhattiyā say they wish to learn the Dhamma. Please go to my house regularly with five hundred bhikkhus and teach them the Dhamma.”
Nhà vua nói: “Được rồi, ông hãy đi đi,” rồi tiễn ông ấy, sau đó đến chỗ Đức Bổn Sư và thỉnh cầu: “Bạch Thế Tôn, Hoàng hậu Mallikā và Hoàng hậu Vāsabhakhattiyā nói rằng họ muốn học pháp. Xin Ngài cùng với năm trăm vị Tỳ-khưu thường xuyên đến nhà con để giảng pháp cho họ.”
‘‘Buddhānaṃ nibaddhaṃ ekaṭṭhānagamanaṃ nāma natthi, mahārājā’’ti.
“It is not the custom for Buddhas to go to one place regularly, Great King.”
“Này Đại vương, các vị Phật không có việc thường xuyên đến một nơi duy nhất.”
‘‘Tena hi, bhante, aññaṃ ekaṃ bhikkhuṃ dethā’’ti.
“In that case, Venerable Sir, please give us another bhikkhu.”
“Vậy thì, bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy cử một vị Tỳ-khưu khác.”
Satthā ānandattherassa bhāramakāsi.
The Teacher entrusted the task to Venerable Ānanda Thera.
Đức Bổn Sư giao trách nhiệm cho Đại đức Ānanda.
Thero nibaddhaṃ gantvā tāsaṃ uddesaṃ uddisati.
The Thera went regularly and taught them the recitation.
Đại đức Ānanda thường xuyên đến và giảng pháp cho các vị hoàng hậu.
Tāsu mallikā sakkaccaṃ gahetvā sajjhāyitvā uddesaṃ paṭicchāpesi.
Among them, Mallikā took it seriously, recited it, and was able to master the recitation.
Trong số đó, Hoàng hậu Mallikā đã chăm chú học hỏi, tụng đọc và có thể ghi nhớ bài giảng.
Vāsabhakhattiyā pana neva sakkaccaṃ gaṇhāti, na sajjhāyati, na uddesaṃ paṭicchāpetuṃ sakkoti.
Vāsabhakhattiyā, however, neither took it seriously, nor recited it, nor was she able to master the recitation.
Còn Hoàng hậu Vāsabhakhattiyā thì không chăm chú học hỏi, không tụng đọc, và không thể ghi nhớ bài giảng.
Athekadivasaṃ satthā theraṃ pucchi – ‘‘kimānanda, upāsikā dhammaṃ pariyāpuṇantī’’ti?
Then one day, the Teacher asked the Thera, “Ānanda, are the female lay disciples learning the Dhamma?”
Một ngày nọ, Đức Bổn Sư hỏi Đại đức: “Này Ānanda, các cận sự nữ có học pháp không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
“Yes, Venerable Sir,” he replied.
“Bạch Thế Tôn, có ạ.”
‘‘Kā sakkaccaṃ gaṇhātī’’ti?
“Who is taking it seriously?”
“Ai là người chăm chú học hỏi?”
‘‘Mallikā, bhante, sakkaccaṃ gaṇhāti, sakkaccaṃ sajjhāyati, sakkaccaṃ uddesaṃ paṭicchāpetuṃ sakkoti.
“Mallikā, Venerable Sir, takes it seriously, recites it seriously, and is able to master the recitation seriously.
“Bạch Thế Tôn, Hoàng hậu Mallikā chăm chú học hỏi, chăm chú tụng đọc, và có thể chăm chú ghi nhớ bài giảng.
Tumhākaṃ pana ñātidhītā neva sakkaccaṃ gaṇhāti, na sajjhāyati, na uddesaṃ paṭicchāpetuṃ sakkotī’’ti.
But your relative’s daughter neither takes it seriously, nor recites it, nor is she able to master the recitation.”
Còn con gái của dòng tộc Ngài thì không chăm chú học hỏi, không tụng đọc, và không thể ghi nhớ bài giảng.”
Satthā therassa vacanaṃ sutvā, ‘‘ānanda, mayā kathitadhammo nāma sakkaccamasuṇantassa aggaṇhantassa asajjhāyantassa adesentassa vaṇṇasampannaṃ agandhakapupphaṃ viya aphalo hoti, sakkaccaṃ pana savanādīni karontassa mahapphalo hoti mahānisaṃso’’ti vatvā imā dve gāthā abhāsi –
Having heard the Thera’s words, the Teacher said, “Ānanda, the Dhamma taught by me is fruitless for one who does not listen attentively, does not learn, does not recite, and does not teach, like a beautiful flower without fragrance. But for one who performs listening and so forth attentively, it is greatly fruitful and greatly beneficial,” and then he uttered these two verses:
Đức Bổn Sư nghe lời của Đại đức, liền nói: “Này Ānanda, giáo pháp do Ta thuyết giảng, đối với người không chăm chú lắng nghe, không học hỏi, không tụng đọc, không thuyết giảng, thì vô ích như một đóa hoa có màu sắc đẹp nhưng không có hương thơm. Còn đối với người chăm chú lắng nghe, v.v., thì sẽ mang lại đại lợi ích, đại quả báo.” Nói xong, Ngài thuyết hai bài kệ này:
Tattha ruciranti sobhanaṃ.
Therein, ruciraṃ means beautiful.
“Như đóa hoa tươi đẹp,
Vaṇṇavantanti vaṇṇasaṇṭhānasampannaṃ, agandhakanti gandhavirahitaṃ pālibhaddakagirikaṇṇikajayasumanādibhedaṃ.
Vaṇṇavantaṃ means endowed with color and form; agandhakaṃ means devoid of fragrance, such as the pālibhaddaka, girikaṇṇikā, and jayasumanā flowers.
Có sắc lại có hương,
Evaṃ subhāsitā vācāti subhāsitā vācā nāma tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ.
Evaṃ subhāsitā vācā means the well-spoken word, which is the Tipiṭaka Buddha-word.
Cũng vậy, lời pháp lành,
Taṃ vaṇṇasaṇṭhānasampannaṃ agandhakapupphasadisaṃ.
That is like a beautiful flower without fragrance.
Kẻ có hành có quả.”
Yathā pana agandhakapupphaṃ yo naṃ dhāreti, tassa sarīre gandhaṃ na pharati, evaṃ etampi yo naṃ sakkaccaṃ savanādīhi na samācarati, tassa sakkaccaṃ asamācarantassa yaṃ tattha kattabbaṃ, taṃ akubbato sutagandhañca vācāgandhañca paṭipattigandhañca na āvahati aphalā hoti.
Just as a flower without fragrance does not spread its scent on the body of one who wears it, so too, this*, for one who does not practice it properly through listening and so forth, for one who does not do what should be done in it, it does not bring the fragrance of learning, the fragrance of speech, or the fragrance of practice; it is fruitless.
Cũng như một bông hoa không hương, người nào mang nó thì hương không lan tỏa khắp thân thể của người ấy, cũng vậy, nếu ai không thực hành giáo pháp này một cách cẩn trọng bằng cách lắng nghe và các hành động khác, thì đối với người không thực hành cẩn trọng ấy, việc cần làm ở đó mà không làm, sẽ không mang lại hương thơm của sự nghe, hương thơm của lời nói, và hương thơm của sự thực hành; nó trở nên vô ích.
Tena vuttaṃ – ‘‘evaṃ subhāsitā vācā, aphalā hoti akubbato’’ti.
Therefore, it was said: “Even so, a well-spoken word is fruitless for one who does not act accordingly.”
Do đó đã nói rằng: “Lời nói thiện xảo như vậy, trở nên vô ích đối với người không thực hành.”
Sagandhakanti campakanīluppalādibhedaṃ.
Sagandhakaṃ means such as the campaka and nīluppala flowers.
Sagandhakanti (có hương thơm) có nghĩa là các loại hoa như Campaka, sen xanh, v.v.
Evanti yathā taṃ pupphaṃ dhārentassa sarīre gandho pharati, evaṃ tepiṭakabuddhavacanasaṅkhātā subhāsitā vācāpi.
Evaṃ means, just as that flower spreads its fragrance on the body of one who wears it, so too is the well-spoken word, which is the Tipiṭaka Buddha-word.
Evanti (cũng vậy) có nghĩa là, cũng như hương thơm lan tỏa khắp thân thể của người mang bông hoa ấy, lời nói thiện xảo được gọi là Phật ngôn Tam Tạng cũng vậy.
Kubbatoti yo sakkaccaṃ savanādīhi tattha kattabbaṃ karoti, sā assa puggalassa saphalā hoti, sutagandhavācāgandhapaṭipattigandhānaṃ āvahanato mahapphalā hoti, mahānisaṃsāti attho.
Kubbato means: the person who diligently performs what should be done there through listening and so on, for that person, it is fruitful; it brings great fruit and great benefit because it carries the fragrance of hearing, the fragrance of speaking, and the fragrance of practice. This is the meaning.
Kubbatoti (đối với người thực hành) có nghĩa là, người nào thực hành những gì cần làm một cách cẩn trọng bằng cách lắng nghe và các hành động khác, thì giáo pháp ấy sẽ có kết quả cho người ấy; nó mang lại nhiều kết quả lớn, nhiều lợi ích lớn vì nó mang lại hương thơm của sự nghe, hương thơm của lời nói và hương thơm của sự thực hành.
Tasmiñca samaye meṇḍako, gahapati, tasmiṃ nagare pañcannaṃ mahāpuññānaṃ jeṭṭhako hutvā seṭṭhiṭṭhānaṃ karoti.
At that time, Meṇḍaka, the householder, was the chief among the five great meritorious individuals in that city and held the position of financier.
Vào thời điểm đó, gia chủ Meṇḍaka là người đứng đầu trong năm vị đại phước đức tại thành phố ấy và giữ chức vị trưởng giả.
Pañca mahāpuññā nāma meṇḍako seṭṭhi, candapadumā nāma tasseva jeṭṭhakabhariyā, tasseva jeṭṭhakaputto dhanañcayo nāma, tassa bhariyā sumanadevī nāma, meṇḍakaseṭṭhino dāso puṇṇo nāmāti.
The five great meritorious individuals were Meṇḍaka the financier, Candapadumā, his chief wife, Dhanañcaya, his chief son, Sumanadevī, Dhanañcaya's wife, and Puṇṇa, Meṇḍaka the financier's slave.
Năm vị đại phước đức là trưởng giả Meṇḍaka, phu nhân trưởng của ông tên Candapadumā, con trai trưởng của ông tên Dhanañcaya, phu nhân của Dhanañcaya tên Sumanadevī, và người nô lệ của trưởng giả Meṇḍaka tên Puṇṇa.
Na kevalañca meṇḍakaseṭṭhiyeva, bimbisārarañño pana vijite pañca amitabhogā nāma ahesuṃ – jotiko, jaṭilo, meṇḍako, puṇṇako, kākavaliyoti.
Not only Meṇḍaka the financier, but in the kingdom of King Bimbisāra, there were five individuals of immeasurable wealth—Jotika, Jaṭila, Meṇḍaka, Puṇṇaka, and Kāka-valiya.
Không chỉ có trưởng giả Meṇḍaka, mà trong lãnh thổ của vua Bimbisāra còn có năm vị có tài sản vô lượng là Jotika, Jaṭila, Meṇḍaka, Puṇṇaka và Kākaḷiya.
Tesu ayaṃ meṇḍakaseṭṭhi dasabalassa attano nagaraṃ sampattabhāvaṃ ñatvā puttassa dhanañcayaseṭṭhino dhītaraṃ visākhaṃ dārikaṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘amma, tuyhampi maṅgalaṃ, amhākampi maṅgalaṃ, tava parivārehi pañcahi dārikāsatehi saddhiṃ pañca rathasatāni āruyha pañcahi dāsisatehi parivutā dasabalassa paccuggamanaṃ karohī’’ti.
Among them, Meṇḍaka the financier, knowing that the Ten-Powered One had arrived in his city, summoned his granddaughter, the maiden Visākhā, daughter of Dhanañcaya the financier, and said, "My dear, it is an auspicious occasion for you and also for us. You, accompanied by five hundred maidens, riding in five hundred chariots, and attended by five hundred slave women, should go forth to meet the Ten-Powered One."
Trong số đó, trưởng giả Meṇḍaka này, khi biết Đức Thập Lực đã đến thành phố của mình, đã gọi con gái của trưởng giả Dhanañcaya là thiếu nữ Visākhā và nói: “Này con, đây là điều may mắn cho con và cũng là điều may mắn cho chúng ta. Con hãy cùng với năm trăm thiếu nữ tùy tùng, lên năm trăm cỗ xe, được năm trăm tỳ nữ vây quanh, đi nghênh đón Đức Thập Lực.”
Sā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā tathā akāsi.
She replied, "Very well," and did so.
Nàng đáp “Lành thay!” và đã làm như vậy.
Kāraṇākāraṇesu pana kusalattā yāvatikā yānassa bhūmi, yānena gantvā yānā paccorohitvā pattikāva satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Being skilled in what was appropriate and inappropriate, she traveled by carriage as far as the ground permitted, then alighted from the carriage and went on foot to the Teacher, paid homage, and stood to one side.
Vì nàng khéo léo trong việc phân biệt điều nên làm và không nên làm, nàng đã đi bằng xe đến đoạn đường có thể đi được, rồi xuống xe và đi bộ đến gặp Đức Thế Tôn, đảnh lễ và đứng sang một bên.
Athassā cariyāvasena satthā dhammaṃ desesi.
Then the Teacher taught the Dhamma to her according to her disposition.
Sau đó, Đức Thế Tôn đã thuyết pháp cho nàng tùy theo căn cơ của nàng.
Sā desanāvasāne pañcahi dārikāsatehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhahi.
At the end of the discourse, she, along with five hundred maidens, became established in the fruit of stream-entry.
Khi bài thuyết pháp kết thúc, nàng cùng với năm trăm thiếu nữ đã an trú vào quả Dự Lưu.
Meṇḍakaseṭṭhipi kho satthāramupasaṅkamitvā dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāya svātanāya nimantetvā punadivase attano nivesane paṇītena khādanīyena bhojanīyena buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā eteneva upāyena aḍḍhamāsaṃ mahādānamadāsi.
Meṇḍaka the financier also approached the Teacher, listened to the Dhamma talk, became established in the fruit of stream-entry, invited the Buddha and the assembly of bhikkhus for the next day, and on the following day, served them with delicious hard and soft food in his own residence. In this manner, he gave great alms for half a month.
Trưởng giả Meṇḍaka cũng đến gặp Đức Thế Tôn, nghe pháp và an trú vào quả Dự Lưu, rồi thỉnh Ngài cho ngày hôm sau. Ngày hôm sau, tại tư gia của mình, ông đã cúng dường Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu với thức ăn và đồ uống thượng vị, và bằng cách này, ông đã bố thí đại thí trong nửa tháng.
Satthā bhaddiyanagare yathābhirantaṃ viharitvā pakkāmi.
The Teacher, having stayed in Bhaddiya city as long as he wished, departed.
Đức Thế Tôn đã trú tại thành Bhaddiya tùy theo ý muốn của Ngài rồi rời đi.
Tena kho pana samayena bimbisāro ca pasenadi kosalo ca aññamaññaṃ bhaginipatikā honti.
At that time, King Bimbisāra and King Pasenadi of Kosala were brothers-in-law to each other.
Vào thời điểm đó, vua Bimbisāra và vua Pasenadi xứ Kosala là anh em rể của nhau.
Athekadivasaṃ kosalarājā cintesi – ‘‘bimbisārassa vijite pañca amitabhogā mahāpuññā vasanti, mayhaṃ vijite ekopi tādiso natthi, yaṃnūnāhaṃ bimbisārassa santikaṃ gantvā ekaṃ mahāpuññaṃ yāceyya’’nti.
Then one day, the King of Kosala thought, "In Bimbisāra's kingdom, there dwell five great meritorious individuals of immeasurable wealth, but there is not even one such person in my kingdom. What if I were to go to Bimbisāra and ask for one great meritorious person?"
Một ngày nọ, vua Kosala suy nghĩ: “Trong lãnh thổ của Bimbisāra có năm vị đại phước đức có tài sản vô lượng sinh sống, còn trong lãnh thổ của ta không có một ai như vậy. Sao ta không đến chỗ Bimbisāra để xin một vị đại phước đức?”
So tattha gantvā raññā katapaṭisanthāro ‘‘kiṃ kāraṇā āgatosī’’ti puṭṭho ‘‘‘tumhākaṃ vijite pañca amitabhogā mahāpuññā vasanti, tato ekaṃ gahetvā gamissāmī’ti āgatomhi, tesu me ekaṃ dethā’’ti āha.
So, having gone there and having been welcomed by the king, he was asked, ‘‘For what reason have you come?’’ and he said, ‘‘I have come thinking, ‘Five exceedingly wealthy, greatly meritorious individuals reside in your kingdom; I will take one of them and go.’ Give me one of them.’’
Ông đến đó, được nhà vua tiếp đón ân cần, khi được hỏi “Ngài đến vì lý do gì?”, ông đáp: “Tôi đến đây để dẫn một vị trưởng giả giàu có từ năm vị đại phước đức trong lãnh thổ của ngài về. Xin ngài hãy ban cho tôi một vị trong số họ.”
‘‘Mahākulāni amhehi cāletuṃ na sakkā’’ti āha.
The king replied, ‘‘We cannot remove great families.’’
Vua Bimbisāra đáp: “Chúng tôi không thể di chuyển các gia đình quý tộc lớn.”
‘‘Ahaṃ aladdhā na gamissāmī’’ti āha.
He said, ‘‘I will not leave without having obtained one.’’
Vua Kosala nói: “Tôi sẽ không về nếu không được gì.”
Rājā amaccehi saddhiṃ mantetvā ‘‘jotikādīnaṃ mahākulānaṃ cālanaṃ nāma mahāpathaviyā cālanasadisaṃ, meṇḍakamahāseṭṭhissa putto dhanañcayaseṭṭhi nāma atthi, tena saddhiṃ mantetvā paṭivacanaṃ te dassāmī’’ti vatvā taṃ pakkosāpetvā, tāta, kosalarājā ‘‘‘ekaṃ dhanaseṭṭhiṃ gahetvā gamissāmī’ti vadati, tvaṃ tena saddhiṃ gacchāhī’’ti.
The king, having consulted with his ministers, said, ‘‘To remove great families like Jotika and others is like moving the great earth. There is a treasurer named Dhanañjaya, the son of the great treasurer Meṇḍaka. I will consult with him and give you a reply,’’ and having summoned him, said, ‘‘My dear, the King of Kosala says, ‘I will take a rich treasurer and go.’ You should go with him.’’
Vua Bimbisāra bàn bạc với các quan đại thần và nói: “Việc di chuyển các gia đình quý tộc lớn như Jotika và những người khác cũng giống như việc di chuyển cả trái đất. Có một người con trai của đại trưởng giả Meṇḍaka tên là trưởng giả Dhanañcaya. Ta sẽ bàn bạc với ông ấy rồi sẽ trả lời cho ngài.” Nói xong, vua cho gọi trưởng giả Dhanañcaya đến và nói: “Này con, vua Kosala nói rằng ông ấy sẽ dẫn một vị trưởng giả giàu có về. Con hãy đi cùng ông ấy.”
‘‘Tumhesu pahiṇantesu gamissāmi, devā’’ti.
‘‘If you send me, Your Majesty, I will go.’’
Trưởng giả Dhanañcaya thưa: “Thưa Đại vương, nếu ngài phái đi, tôi sẽ đi.”
‘‘Tena hi parivacchaṃ katvā gaccha, tātā’’ti.
‘‘Then, my dear, go after making preparations.’’
Vua nói: “Vậy thì con hãy chuẩn bị rồi đi, này con.”
So attano kattabbayuttakamakāsi.
He then performed his necessary duties.
Ông đã làm những gì cần làm.
Rājāpissa mahantaṃ sakkāraṃ katvā, ‘‘imaṃ ādāya gacchathā’’ti pasenadirājānaṃ uyyojesi.
The king also showed him great respect and dismissed King Pasenadi, saying, ‘‘Take this one and go.’’
Vua Bimbisāra cũng đã ban tặng cho ông một sự kính trọng lớn và tiễn vua Pasenadi đi, nói: “Hãy đưa vị này đi.”
So taṃ ādāya sabbattha ekarattivāsena gacchanto ekaṃ phāsukaṭṭhānaṃ patvā nivāsaṃ gaṇhi, atha naṃ dhanañcayaseṭṭhi pucchi – ‘‘idaṃ kassa vijita’’nti?
He took him and, traveling everywhere with a one-night stay, reached a pleasant place and settled down. Then Dhanañjaya asked him, ‘‘Whose territory is this?’’
Vua Pasenadi đưa ông đi, mỗi đêm dừng lại một nơi trên suốt chặng đường, đến một nơi thuận tiện thì dừng lại. Sau đó, trưởng giả Dhanañcaya hỏi vua: “Đây là lãnh thổ của ai?”
‘‘Mayhaṃ, seṭṭhī’’ti.
‘‘It is mine, treasurer,’’ he replied.
Vua đáp: “Của tôi, thưa trưởng giả.”
‘‘Kīva dūro ito sāvatthī’’ti?
‘‘How far is Sāvatthī from here?’’
“Sāvatthī cách đây bao xa?”
‘‘Sattayojanamatthake’’ti.
‘‘About seven yojanas away.’’
“Cách bảy do tuần.”
‘‘Antonagaraṃ sambādhaṃ, amhākaṃ parijano mahanto, sace rocetha, idheva vaseyyāma, devā’’ti.
‘‘The inner city is crowded, and our retinue is large. If you approve, Your Majesty, we would like to stay right here.’’
Trưởng giả Dhanañcaya nói: “Thưa Đại vương, nội thành chật hẹp, gia quyến của chúng tôi đông đảo. Nếu ngài chấp thuận, chúng tôi xin ở lại ngay tại đây.”
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tasmiṃ ṭhāne nagaraṃ māpetvā tassa datvā agamāsi.
The king assented, ‘‘So be it,’’ and having built a city in that place, gave it to him and departed.
Vua đáp “Lành thay!” và chấp thuận, cho xây dựng một thành phố tại nơi đó, ban cho trưởng giả Dhanañcaya rồi tiếp tục đi.
Tasmiṃ padese sayaṃ vasanaṭṭhānassa gahitattā nagarassa sāketantveva nāmaṃ ahosi.
As he himself had taken up residence in that locality, the city came to be named Sāketa.
Vì tự mình đã chọn nơi đó làm chỗ ở, thành phố ấy được đặt tên là Sāketa.
Sāvatthiyampi kho migāraseṭṭhino putto puṇṇavaḍḍhanakumāro nāma vayappatto ahosi.
In Sāvatthī, too, Puṇṇavaḍḍhana, the son of the treasurer Migāra, had come of age.
Tại Sāvatthī cũng có một hoàng tử tên Puṇṇavaḍḍhana, con trai của trưởng giả Migāra, đã đến tuổi trưởng thành.
Atha naṃ mātāpitaro vadiṃsu – ‘‘tāta, tava ruccanaṭṭhāne ekaṃ dārikaṃ upadhārehī’’ti.
Then his parents said to him, ‘‘Son, look for a maiden in a place you like.’’
Sau đó, cha mẹ chàng nói: “Này con, hãy tìm một thiếu nữ ở nơi con ưng ý.”
‘‘‘Mayhaṃ evarūpāya bhariyāya kiccaṃ natthī’ti, putta, mā evaṃ kari, kulaṃ nāma aputtakaṃ na tiṭṭhatī’’ti.
‘‘Son, do not say, ‘I have no need for such a wife.’ A family does not remain without offspring.’’
Chàng nói: “Con không cần một người vợ như vậy.” Cha mẹ nói: “Này con, đừng làm như vậy, một gia đình không có con sẽ không thể duy trì được.”
So punappunaṃ vuccamāno ‘‘tena hi pañcakalyāṇasamannāgataṃ dārikaṃ labhamāno tumhākaṃ vacanaṃ karissāmī’’ti āha.
Being told repeatedly, he said, ‘‘Then, if I can find a maiden endowed with the five beauties, I will do as you say.’’
Khi được khuyên đi khuyên lại, chàng nói: “Vậy thì, nếu con tìm được một thiếu nữ có đủ năm vẻ đẹp, con sẽ nghe lời cha mẹ.”
‘‘Kāni panetāni pañca kalyāṇāni nāma, tātā’’ti.
‘‘And what, my dear, are these five beauties?’’
“Này con, năm vẻ đẹp ấy là gì?”
Kesakalyāṇaṃ, maṃsakalyāṇaṃ, aṭṭhikalyāṇaṃ, chavikalyāṇaṃ, vayakalyāṇanti.
Hair beauty, flesh beauty, bone beauty, skin beauty, and youth beauty.
Đó là vẻ đẹp của tóc, vẻ đẹp của thịt, vẻ đẹp của xương, vẻ đẹp của da, và vẻ đẹp của tuổi tác.
Mahāpuññāya hi itthiyā kesā morakalāpasadisā hutvā muñcitvā vissaṭṭhā nivāsanantaṃ paharitvā nivattitvā uddhaggā tiṭṭhanti, idaṃ kesakalyāṇaṃ nāma, dantāvaraṇaṃ bimbaphalasadisaṃ vaṇṇasampannaṃ samaṃ suphusitaṃ hoti, idaṃ maṃsakalyāṇaṃ nāma, dantā sukkā samā aviraḷā ussāpetvā ṭhapitavajirapanti viya samacchinnasaṅkhapanti viya ca sobhanti, idaṃ aṭṭhikalyāṇaṃ nāma, kāḷiyā cuṇṇakādīhi avilitto eva chavivaṇṇo siniddho nīluppaladāmasadiso hoti, odātāya ca kaṇikārapupphadāmasadiso hoti, idaṃ chavikalyāṇaṃ nāma, dasakkhattuṃ vijātāpi kho pana sakiṃ vijātā viya avigatayobbanāyeva hoti, idaṃ vayakalyāṇaṃ nāma hoti.
Indeed, for a greatly meritorious woman, her hair, like a peacock's tail, when unloosened and let down, touches the hem of her undergarment, then turns back and stands erect, this is called hair beauty. Her lips are like ripe bimba fruits, beautiful in color, even and well-formed; this is called flesh beauty. Her teeth are white, even, and close-set, shining like a row of diamonds set up or a line of evenly cut conch shells; this is called bone beauty. The skin color of a dark-skinned woman, without any ointments or powders, is smooth and glistening like a garland of blue water lilies; and that of a fair-skinned woman is like a garland of karṇikāra flowers; this is called skin beauty. Even after giving birth ten times, she appears as if she had given birth only once, her youth undiminished; this is called youth beauty.
Thật vậy, đối với một phụ nữ có đại phước đức, tóc của nàng giống như chùm lông công, khi buông xõa thì chạm đến gấu váy, rồi cuộn lại và dựng đứng lên. Đây gọi là vẻ đẹp của tóc. Môi của nàng có màu sắc đẹp, đều đặn và khép kín như quả Bimba. Đây gọi là vẻ đẹp của thịt. Răng của nàng trắng đều, không thưa, sáng lấp lánh như một hàng kim cương được sắp đặt hoặc như một hàng vỏ ốc được cắt đều. Đây gọi là vẻ đẹp của xương. Đối với phụ nữ da đen, màu da của nàng mịn màng, giống như một chuỗi hoa sen xanh, không cần thoa phấn hay các loại bột khác. Đối với phụ nữ da trắng, màu da của nàng giống như một chuỗi hoa Kaṇikāra. Đây gọi là vẻ đẹp của da. Dù đã sinh con mười lần, nàng vẫn giữ được vẻ trẻ trung như mới sinh một lần. Đây gọi là vẻ đẹp của tuổi tác.
Athassa mātāpitaro aṭṭhuttarasatabrāhmaṇe nimantetvā bhojetvā ‘‘pañcakalyāṇasamannāgatā itthiyo nāma hontī’’ti pucchiṃsu.
Then his parents invited one hundred and eight brahmins, fed them, and asked, ‘‘Are there really women endowed with the five beauties?’’
Sau đó, cha mẹ của chàng đã mời một trăm lẻ tám vị Bà la môn, cúng dường thức ăn và hỏi: “Có những phụ nữ nào có đủ năm vẻ đẹp không?”
‘‘Āma, hontī’’ti.
‘‘Yes, there are,’’ they replied.
“Vâng, có ạ.”
‘‘Tena hi evarūpaṃ dārikaṃ pariyesituṃ aṭṭha janā gacchantū’’ti bahuṃ dhanaṃ datvā ‘‘āgatakāle vo kattabbaṃ jānissāma, gacchatha, evarūpaṃ dārikaṃ pariyesatha, diṭṭhakāle ca imaṃ pilandhanaṃ dadeyyāthā’’ti satasahassagghanikaṃ suvaṇṇamālaṃ datvā uyyojesuṃ.
‘‘Then let eight people go and search for such a maiden,’’ they said, giving them much wealth, and added, ‘‘When you return, we will know what is to be done for you. Go forth and search for such a maiden, and when you find her, give her this ornament,’’ and they dispatched them, giving them a gold garland worth one hundred thousand pieces.
“Vậy thì, tám người hãy đi tìm một cô gái như thế này!” Sau khi ban nhiều tiền, họ dặn dò: “Khi các con trở về, chúng ta sẽ biết phải làm gì. Hãy đi và tìm một cô gái như thế này, và khi tìm thấy, hãy trao cho nàng món trang sức này.” Nói xong, họ trao cho họ một vòng hoa vàng trị giá một trăm ngàn và tiễn đi.
Te mahantamahantāni nagarāni gantvā pariyesamānā pañcakalyāṇasamannāgataṃ dārikaṃ adisvā nivattitvā āgacchantā vivaṭanakkhattadivase sāketaṃ anuppattā – ‘‘ajja amhākaṃ kammaṃ nipphajjissatī’’ti cintayiṃsu.
Searching in very large cities, they did not find a maiden endowed with the five beauties. As they were returning, they arrived in Sāketa on the day of the Vivaṭanakkhatta festival and thought, ‘‘Today our task will be accomplished.’’
Họ đi đến nhiều thành phố lớn, tìm kiếm nhưng không thấy một cô gái nào có đủ năm vẻ đẹp, nên quay trở về. Đến ngày hội sao Vivaṭanakkhata, họ đến Sāketa và nghĩ: “Hôm nay công việc của chúng ta sẽ thành công.”
Tasmiṃ pana nagare anusaṃvaccharaṃ vivaṭanakkhattaṃ nāma hoti.
For in that city, there was an annual festival called Vivaṭanakkhatta.
Ở thành phố đó, lễ hội sao Vivaṭanakkhata được tổ chức hằng năm.
Tadā bahi anikkhamanakulānipi parivārena saddhiṃ gehā nikkhamitvā appaṭicchannena sarīrena padasāva nadītīraṃ gacchanti.
On that occasion, even families who usually did not go out would leave their homes with their retinues, traveling on foot with their bodies uncovered, to the riverbank.
Vào dịp đó, ngay cả những gia đình không thường ra ngoài cũng rời nhà cùng với tùy tùng, đi bộ đến bờ sông với thân thể không che đậy (không dùng xe cộ).
Tasmiṃ divase khattiyamahāsālādīnaṃ puttāpi ‘‘attano samānajātikaṃ manāpaṃ kuladārikaṃ disvā mālāguḷena parikkhipissāmā’’ti taṃ taṃ maggaṃ nissāya tiṭṭhanti.
On that day, sons of warrior chiefs and great families also stood by various roads, intending to throw a garland at any agreeable maiden of their own caste whom they saw.
Vào ngày đó, con trai của các dòng dõi cao quý như Sát-đế-lợi và đại gia cũng đứng dọc các con đường, với ý nghĩ: “Chúng ta sẽ thấy một cô gái quý tộc xinh đẹp cùng đẳng cấp và sẽ ném vòng hoa cho nàng.”
Tepi kho brāhmaṇā nadītīre ekaṃ sālaṃ pavisitvā aṭṭhaṃsu.
Those brahmins also entered a hall on the riverbank and stood there.
Những vị Bà-la-môn đó cũng vào một hội trường bên bờ sông và đứng đó.
‘‘Tasmiṃ khaṇe visākhā pannarasasoḷasavassuddesikā hutvā sabbābharaṇapaṭimaṇḍitā pañcahi kumārikāsatehi parivutā nadiṃ gantvā nhāyissāmī’’ti taṃ padesaṃ pattā, atha kho megho uṭṭhahitvā pāvassi.
At that moment, Visākhā, aged fifteen or sixteen, adorned with all ornaments, accompanied by five hundred maidens, arrived at that place intending to go to the river and bathe. Then a cloud arose and rained.
Vào lúc đó, Visākhā, khoảng mười lăm, mười sáu tuổi, được trang sức đầy đủ, cùng với năm trăm thiếu nữ đi đến bờ sông để tắm. Bỗng nhiên, mây kéo đến và trời đổ mưa.
Pañcasatā kumārikāyo vegena gantvā sālaṃ pavisiṃsu.
The five hundred maidens quickly entered the hall.
Năm trăm thiếu nữ vội vã chạy vào hội trường.
Brāhmaṇā olokentā tāsu ekampi pañcakalyāṇasamannāgataṃ na passiṃsu.
The brahmins looked at them but did not see a single one among them who was endowed with the five beauties.
Các vị Bà-la-môn nhìn họ nhưng không thấy một ai có đủ năm vẻ đẹp.
Atha visākhā pakatigamaneneva sālaṃ pāvisi, vatthābharaṇāni temiṃsu.
Then Visākhā entered the hall at her usual pace; her clothes and ornaments became wet.
Sau đó, Visākhā bước vào hội trường với dáng đi bình thường, y phục và trang sức của nàng bị ướt sũng.
Brāhmaṇā tassā cattāri kalyāṇāni disvā dante passitukāmā ‘‘alasajātikā amhākaṃ dhītā, etissā sāmiko kañjikamattampi na labhissati maññe’’ti aññamaññaṃ kathayiṃsu.
The brahmins, seeing her four beauties, and wishing to see her teeth, said to each other, ‘‘Our daughter is naturally lazy. Her husband will probably not even get a bit of gruel.’’
Các vị Bà-la-môn thấy bốn vẻ đẹp của nàng, muốn nhìn răng của nàng, nên nói với nhau: “Con gái của chúng ta lười biếng quá, có lẽ chồng của nàng sẽ không được một chút cháo nào.”
Atha ne visākhā āha – ‘‘kaṃ vadetha tumhe’’ti?
Then Visākhā said to them, ‘‘Whom are you speaking about?’’
Bấy giờ, Visākhā hỏi họ: “Các ông đang nói về ai vậy?”
‘‘Taṃ kathema, ammā’’ti.
‘‘We are speaking about you, dear girl,’’ they replied.
“Chúng tôi đang nói về con đó, thưa cô bé.”
Madhuro hi tassā saddo kaṃsatāḷasaro viya niccharati.
Indeed, her voice was sweet, flowing like the sound of a bronze cymbal.
Quả thật, giọng nói của nàng ngọt ngào như tiếng chuông đồng.
Atha ne puna madhurasaddena ‘‘kiṃ kāraṇā bhaṇathā’’ti pucchi.
Then she again asked them with a sweet voice, ‘‘Why do you say that?’’
Bấy giờ, nàng lại hỏi họ bằng giọng nói ngọt ngào: “Vì lý do gì mà các ông nói vậy?”
‘‘Tava parivāritthiyo vatthālaṅkāre atemetvā vegena sālaṃ paviṭṭhā, tuyhaṃ ettakaṃ ṭhānaṃ vegena āgamanamattampi natthi, vatthābharaṇāni temetvā āgatāsi.
‘‘Your attendant maidens entered the hall quickly without getting their clothes and ornaments wet, but you did not even manage to come quickly to this place, and you arrived with your clothes and ornaments wet.
“Các thiếu nữ tùy tùng của con đã vội vã chạy vào hội trường mà không để y phục và trang sức bị ướt, còn con thì không hề vội vã đến mức đó, đã để y phục và trang sức bị ướt rồi mới đến.
Tasmā kathema, ammā’’ti.
Therefore, we say this, dear girl.’’
Vì vậy, chúng tôi nói vậy đó, thưa cô bé.”
‘‘Tātā, evaṃ mā vadetha, ahaṃ etāhi balavatarā, kāraṇaṃ pana sallakkhetvā javena nāgatāmhī’’ti.
‘‘Dear sirs, do not speak thus. I am stronger than them, but I did not come quickly because I considered a reason.’’
“Thưa các bác, đừng nói như vậy. Con mạnh hơn các cô ấy, nhưng con đã không vội vã vì con đã suy xét một lý do.”
‘‘Kiṃ, ammā’’ti?
‘‘What reason, dear girl?’’
“Lý do gì vậy, thưa cô bé?”
‘‘Tātā, cattāro janā javamānā na sobhanti, aparampi kāraṇaṃ atthī’’ti.
‘‘Dear sirs, four types of people do not look graceful when moving quickly. And there is another reason as well.’’
“Thưa các bác, bốn hạng người khi vội vã thì không đẹp. Lại còn có một lý do khác nữa.”
‘‘Katame cattāro janā javamānā na sobhanti, ammā’’ti?
‘‘Who are these four types of people who do not look graceful when moving quickly, dear girl?’’
“Bốn hạng người nào khi vội vã thì không đẹp vậy, thưa cô bé?”
Tātā, abhisittarājā tāva sabbābharaṇapaṭimaṇḍito kacchaṃ bandhitvā rājaṅgaṇe javamāno na sobhati, ‘‘kiṃ ayaṃ rājā gahapatiko viya dhāvatī’’ti aññadatthu garahaṃ labhati, saṇikaṃ gacchantova sobhati.
‘‘Dear sirs, first, an anointed king, adorned with all ornaments, with his waist girded, does not look graceful when running in the royal courtyard. Rather, he is blamed, ‘Why does this king run like a householder?’ He looks graceful only when walking slowly.
“Thưa các bác, một vị vua đã làm lễ quán đảnh, được trang sức đầy đủ, thắt đai lưng, khi vội vã trong sân điện thì không đẹp. Ngài sẽ bị chê trách rằng: ‘Tại sao vị vua này lại chạy như một gia chủ?’ Ngài chỉ đẹp khi đi chậm rãi.
Rañño maṅgalahatthīpi alaṅkato javamāno na sobhati, vāraṇalīḷāya gacchantova sobhati.
The king’s royal elephant, though adorned, does not look graceful when moving quickly; it looks graceful only when walking with the stately gait of an elephant.
Voi của vua, được trang sức, khi vội vã cũng không đẹp. Nó chỉ đẹp khi đi theo dáng vẻ uy nghi của voi.
Pabbajito javamāno na sobhati, ‘‘kiṃ ayaṃ samaṇo gihī viya dhāvatī’’ti kevalaṃ garahameva labhati, samitagamanena pana sobhati.
A recluse does not look graceful when moving quickly; he only incurs blame, ‘Why does this ascetic run like a layperson?’ He looks graceful with a composed gait.
Một người xuất gia khi vội vã thì không đẹp. Người ấy chỉ nhận được sự chê trách rằng: ‘Tại sao vị sa-môn này lại chạy như một cư sĩ?’ Người ấy chỉ đẹp khi đi đứng đoan trang.
Itthī javamānā na sobhati, ‘‘kiṃ esā itthī puriso viya dhāvatī’’ti garahitabbāva hoti, ‘‘ime cattāro janā javamānā na sobhanti, tātā’’ti.
A woman does not look beautiful when running swiftly; ‘Why does this woman run like a man?’ she is indeed to be blamed. ‘These four people do not look beautiful when running swiftly, dears.’
Một người phụ nữ khi vội vã thì không đẹp. Nàng sẽ bị chê trách rằng: ‘Tại sao người phụ nữ này lại chạy như một người đàn ông?’ Thưa các bác, bốn hạng người này khi vội vã thì không đẹp.”
‘‘Katamaṃ pana aparaṃ kāraṇaṃ, ammā’’ti?
‘What is the other reason, Mother?’
“Vậy còn lý do khác là gì, thưa cô bé?”
‘‘Tātā, mātāpitaro nāma dhītaraṃ aṅgapaccaṅgāni saṇṭhāpetvā posenti.
‘Dears, parents indeed raise their daughters, arranging their major and minor limbs.
“Thưa các bác, cha mẹ nuôi dưỡng con gái, sắp xếp từng bộ phận cơ thể cho nàng.
Mayañhi vikkiṇeyyabhaṇḍaṃ nāma, amhe parakulapesanatthāya posenti.
We are indeed an item for sale; they raise us for the purpose of sending us to another family.
Chúng con là hàng hóa để bán, họ nuôi dưỡng chúng con để gả vào nhà người khác.
Sace javamānānaṃ nivatthadussakaṇṇe vā akkamitvā bhūmiyaṃ vā pakkhalitvā patitakāle hattho vā pādo vā bhijjeyya, kulasseva bhāro bhaveyya, pasādhanabhaṇḍaṃ pana me temetvā sussissati.
If, while running, I were to trip on the hem of my garment or stumble on the ground and fall, and a hand or foot were to break, it would be a burden to the family. Furthermore, my ornaments would get wet and dry out.
Nếu khi vội vã, vạt áo bị vướng chân hoặc bị trượt ngã xuống đất, tay hoặc chân bị gãy, thì đó sẽ là gánh nặng cho gia đình. Còn đồ trang sức của con nếu bị ướt thì sẽ khô thôi.
Imaṃ kāraṇaṃ sallakkhetvā na dhāvitāmhi, tātā’’ti.
Considering this reason, dears, I did not run swiftly.’
Thưa các bác, con đã suy xét lý do này nên đã không chạy.”
Brāhmaṇā tassā kathanakāle dantasampattiṃ disvā ‘‘evarūpā no dantasampatti diṭṭhapubbā’’ti tassā sādhukāraṃ datvā, ‘‘amma, tuyhamevesā anucchavikā’’ti vatvā taṃ suvaṇṇamālaṃ pilandhayiṃsu.
When the brahmins saw her beautiful teeth as she spoke, they exclaimed, ‘Such perfect teeth we have never seen before!’ They applauded her, saying, ‘Mother, this is truly fitting for you,’ and adorned her with the golden garland.
Khi Visākhā nói, các vị Bà-la-môn thấy được vẻ đẹp của hàm răng nàng và nói: “Chúng tôi chưa từng thấy hàm răng đẹp như vậy trước đây.” Họ tán thán nàng và nói: “Vòng hoa này chỉ xứng với con thôi, thưa cô bé.” Rồi họ đeo vòng hoa vàng đó cho nàng.
Atha ne pucchi – ‘‘kataranagarato āgatāttha, tātā’’ti?
Then she asked them, ‘Dears, from which city have you come?’
Bấy giờ, nàng hỏi họ: “Các bác đến từ thành phố nào vậy?”
‘‘Sāvatthito, ammā’’ti.
‘From Sāvatthī, Mother.’
“Từ Sāvatthī, thưa cô bé.”
‘‘Seṭṭhikulaṃ kataraṃ nāmā’’ti?
‘What is the name of the merchant family?’
“Gia đình trưởng giả tên là gì?”
‘‘Migāraseṭṭhi nāma, ammā’’ti.
‘The family of Migāra the merchant, Mother.’
“Tên là Migāraseṭṭhi, thưa cô bé.”
‘‘Ayyaputto ko nāmā’’ti?
‘What is the name of the master’s son?’
“Công tử tên là gì?”
‘‘Puṇṇavaḍḍhanakumāro nāma, ammā’’ti.
‘Prince Puṇṇavaḍḍhana, Mother.’
“Tên là Puṇṇavaḍḍhanakumāra, thưa cô bé.”
Sā ‘‘samānajātikaṃ no kula’’nti adhivāsetvā pitu sāsanaṃ pahiṇi ‘‘amhākaṃ rathaṃ pesetū’’ti.
She, assenting that ‘our families are of equal standing,’ sent a message to her father, ‘Please send our carriage.’
Nàng chấp thuận vì “gia đình đó cùng đẳng cấp với chúng ta,” rồi gửi tin nhắn cho cha: “Xin hãy gửi xe ngựa của chúng con.”
Kiñcāpi hi sā āgamanakāle padasā āgatā, suvaṇṇamālāya pana pilandhanakālato paṭṭhāya tathā gantuṃ na labhati, issaradārikā rathādīhi gacchanti, itarā pakatiyānakaṃ vā abhiruhanti, chattaṃ vā tālapaṇṇaṃ vā upari karonti, tasmimpi asati nivatthasāṭakassa dasantaṃ ukkhipitvā aṃse khipantā gacchanti eva.
Although she had come on foot, after being adorned with the golden garland, she could not go back in the same manner. Daughters of high status travel by carriages and so forth. Other women either ride ordinary vehicles or hold an umbrella or palm leaf over themselves, and failing that, they would lift the hem of their skirt and throw it over their shoulder as they go.
Mặc dù khi đến nàng đi bộ, nhưng từ khi được đeo vòng hoa vàng, nàng không thể đi như vậy nữa. Con gái của các gia đình quyền quý đi bằng xe ngựa, v.v., còn những người khác thì đi xe bình thường, hoặc che ô hay lá cọ trên đầu. Nếu không có những thứ đó, họ vén vạt áo lên vai mà đi.
Tassā pana pitā pañca rathasatāni pesesi.
Her father, however, sent five hundred carriages.
Cha nàng đã gửi năm trăm cỗ xe ngựa.
Sā saparivārā rathaṃ āruyha gatā.
She ascended a carriage with her entourage and departed.
Nàng cùng tùy tùng lên xe và đi.
Brāhmaṇāpi ekatova agamaṃsu.
The brahmins also went along with them.
Các vị Bà-la-môn cũng đi cùng.
Atha ne seṭṭhi pucchi – ‘‘kuto āgatātthā’’ti?
Then the merchant asked them, ‘From where have you come?’
Bấy giờ, trưởng giả hỏi họ: “Các ông từ đâu đến vậy?”
‘‘Sāvatthito mahāseṭṭhī’’ti.
‘From Sāvatthī, great merchant.’
“Từ Sāvatthī, thưa đại trưởng giả.”
‘‘Seṭṭhi kataro nāmā’’ti?
‘What is the name of the merchant?’
“Trưởng giả tên là gì?”
‘‘Migāraseṭṭhi nāmā’’ti.
‘Migāra the merchant.’
“Tên là Migāraseṭṭhi.”
‘‘Putto ko nāmā’’ti?
‘What is the name of his son?’
“Con trai tên là gì?”
‘‘Puṇṇavaḍḍhanakumāro nāma mahāseṭṭhī’’ti.
‘Prince Puṇṇavaḍḍhana, great merchant.’
“Tên là Puṇṇavaḍḍhanakumāra, thưa đại trưởng giả.”
‘‘Dhanaṃ kittaka’’nti?
‘How much wealth?’
“Tài sản bao nhiêu?”
‘‘Cattālīsakoṭiyo mahāseṭṭhī’’ti.
‘Forty crores, great merchant.’
“Bốn mươi crore, thưa đại trưởng giả.”
‘‘Dhanaṃ tāva amhākaṃ dhanaṃ upādāya kākaṇikamattaṃ, dārikāya pana ārakkhamattāya laddhakālato paṭṭhāya kiṃ aññena kāraṇenā’’ti adhivāsesi.
He assented, thinking, ‘His wealth is but a trifle compared to ours, but since the girl has been received simply for protection, what other reason is there (to refuse)?’
Ông chấp thuận và nói: “Tài sản của họ chỉ bằng một phần nhỏ so với tài sản của chúng ta, nhưng từ khi có được cô gái để bảo vệ, còn lý do gì khác nữa?”
So tesaṃ sakkāraṃ katvā ekāhadvīhaṃ vasāpetvā uyyojesi.
He honored them, made them stay for a day or two, and then sent them off.
Ông đã tiếp đãi họ chu đáo, cho họ ở lại một hai ngày rồi tiễn họ về.
Te sāvatthiṃ gantvā migāraseṭṭhissa ‘‘laddhā no dārikā’’ti ārocayiṃsu.
They went to Sāvatthī and informed Migāra the merchant, ‘We have obtained a girl.’
Họ đến Sāvatthī và báo cho trưởng giả Migāra: “Chúng tôi đã tìm được cô gái.”
‘‘Kassa dhītā’’ti?
‘Whose daughter?’
“Con gái của ai?”
‘‘Dhanañcayaseṭṭhino’’ti.
‘Dhanañcaya the merchant’s.’
“Của trưởng giả Dhanañcaya.”
So ‘‘mahākulassa me dārikā laddhā, khippameva naṃ ānetuṃ vaṭṭatī’’ti tattha gamanatthaṃ rañño ārocesi.
He thought, ‘I have obtained a girl from a great family; it is fitting to bring her quickly,’ and informed the king of his intention to go there.
Ông nghĩ: “Ta đã tìm được con gái của một gia đình cao quý, cần phải nhanh chóng đưa nàng về.” Rồi ông tâu với vua về việc đi đến đó.
Rājā ‘‘‘mahākulaṃ etaṃ mayā bimbisārassa santikā ānetvā sākete nivesitaṃ, tassa sammānaṃ kātuṃ vaṭṭatī’ti ahampi āgamissāmī’’ti āha, so ‘‘sādhu, devā’’ti vatvā dhanañcayaseṭṭhino sāsanaṃ pesesi – ‘‘mayi āgacchante rājāpi āgamissati, mahantaṃ rājabalaṃ ettakassa janassa kattabbayuttakaṃ kātuṃ sakkhissasi, na sakkhissasī’’ti?
The king said, ‘This great family was brought by me from Bimbisāra and settled in Sāketa; it is fitting to honor them. I too shall come.’ So, he (Migāra the merchant) said, ‘Very well, Your Majesty,’ and sent a message to Dhanañcaya the merchant: ‘When I come, the king will also come, and the royal army will be large. Will you be able to provide what is fitting for such a multitude of people, or not?’
Vua nói: “‘Gia đình cao quý này do ta đưa từ chỗ vua Bimbisāra đến và định cư ở Sāketa, cần phải tôn kính họ.’ Ta cũng sẽ đến.” Trưởng giả nói: “Tâu Đại vương, tốt lắm.” Rồi ông gửi tin nhắn cho trưởng giả Dhanañcaya: “Khi ta đến, nhà vua cũng sẽ đến. Ngài có thể lo liệu được cho một lực lượng quân đội lớn như vậy không?”
Itaropi ‘‘sacepi dasa rājāno āgacchanti, āgacchantū’’ti paṭisāsanaṃ pesesi.
The other (Dhanañcaya) sent a return message, ‘Even if ten kings come, let them come.’
Vị trưởng giả kia cũng gửi tin nhắn trả lời: “Ngay cả khi mười vị vua đến, cứ để họ đến.”
Migāraseṭṭhi tāva mahante nagare gehagopakamattaṃ ṭhapetvā sesajanaṃ ādāya gantvā aḍḍhayojanamatte ṭhāne ṭhatvā ‘‘āgatāmhā’’ti sāsanaṃ pahiṇi.
Migāra the merchant, leaving only a house-guardian in the great city, took the rest of the people and went, stopping at a place half a Yojana away, and sent a message saying, ‘We have arrived.’
Trưởng giả Migāra để lại một số người trông coi nhà cửa trong thành phố lớn, rồi dẫn những người còn lại đi. Ông dừng lại ở một nơi cách đó nửa do-tu-na và gửi tin nhắn: “Chúng tôi đã đến.”
Dhanañcayaseṭṭhi bahupaṇṇākāraṃ pesetvā dhītarā saddhiṃ mantesi, ‘‘amma, sasuro kira te kosalaraññā saddhiṃ āgato, tassa kataraṃ gehaṃ paṭijaggitabbaṃ, rañño kataraṃ, uparājādīnaṃ katarānī’’ti?
Dhanañcaya the merchant sent many gifts and consulted with his daughter, ‘Mother, your father-in-law has come with the King of Kosala. Which house should be prepared for him, which for the king, and which for the vice-regents and others?’
Trưởng giả Dhanañcaya gửi nhiều lễ vật và hỏi con gái: “Con gái yêu, hình như cha chồng của con đã đến cùng với vua Kosala. Cần phải chuẩn bị căn nhà nào cho cha chồng con, căn nhà nào cho vua, và những căn nhà nào cho các thái tử, v.v.?”
Paṇḍitā seṭṭhidhītā vajiraggatikhiṇañāṇā kappasatasahassaṃ patthitapatthanā abhinīhārasampannā ‘‘sasurassa me asukagehaṃ paṭijaggatha, rañño asukagehaṃ, uparājādīnaṃ asukānī’’ti saṃvidahitvā dāsakammakare pakkosāpetvā ‘‘ettakā rañño kattabbakiccaṃ karotha, ettakā uparājādīnaṃ, hatthiassādayopi tumheyeva paṭijaggatha, assabandhādayopi āgantvā maṅgalachaṇaṃ anubhavissantī’’ti saṃvidahi.
The wise merchant’s daughter, possessing knowledge as sharp as a diamond point, and endowed with the perfections of aspirations cultivated over a hundred thousand aeons, arranged, ‘Prepare this house for my father-in-law, that house for the king, and these houses for the vice-regents and others.’ She then summoned the servants and workers and directed them, ‘Let this many attend to the king’s needs, and this many to the vice-regents’ and others’. You yourselves also look after the elephants, horses, and so forth; the grooms and others will also come and partake in the auspicious festivities.’
Nàng trưởng giả nữ thông tuệ, có trí tuệ sắc bén như mũi kim cương, người đã lập nguyện trong một trăm ngàn kiếp và thành tựu viên mãn lời phát nguyện, đã sắp đặt rằng: “Hãy dọn dẹp nhà này cho nhạc phụ của tôi, nhà kia cho đức vua, và những nhà nọ cho phó vương cùng các vị khác.” Sau đó, nàng cho gọi các tôi tớ và người làm công đến rồi phân công: “Bao nhiêu người hãy lo công việc cho đức vua, bao nhiêu người lo cho phó vương và các vị khác. Voi, ngựa, v.v... cũng chính các ngươi hãy chăm sóc. Những người quản ngựa và các người khác khi đến sẽ được dự lễ hội vui vẻ.”
‘‘Kiṃ kāraṇā’’?
‘For what reason?’
“Vì lý do gì?”
‘‘‘Mayaṃ visākhāya maṅgalaṭṭhānaṃ gantvā na kiñci labhimha, assarakkhaṇādīni karontā sukhaṃ na vicarimhā’ti keci vattuṃ mā labhiṃsū’’ti.
‘So that none may say, “We went to Visākhā’s auspicious ceremony and gained nothing; we did not enjoy ourselves while looking after horses and so forth.”’
“Để không ai có thể nói rằng: ‘Chúng tôi đến dự lễ của Visākhā mà chẳng nhận được gì, phải lo chăm sóc ngựa nên không được vui chơi thoải mái’.”
Taṃ divasameva visākhāya pitā pañcasate suvaṇṇakāre pakkosāpetvā ‘‘dhītu me mahālatāpasādhanaṃ nāma karothā’’ti rattasuvaṇṇassa nikkhasahassaṃ, tadanurūpāni ca rajatamaṇimuttāpavāḷavajirādīni dāpesi.
On that very day, Visākhā’s father summoned five hundred goldsmiths and said, ‘Make a Mahālatāpasādhana (great creeper ornament) for my daughter.’ He gave them a thousand nikkhas of red gold, and corresponding silver, gems, pearls, coral, diamonds, and other jewels.
Cũng trong ngày hôm đó, cha của Visākhā cho gọi năm trăm thợ vàng đến và nói: “Hãy làm cho con gái ta món trang sức tên là mahālatāpasādhana,” rồi ông cấp cho họ một ngàn nिक्ख vàng ròng, cùng với bạc, ngọc, trân châu, san hô, kim cương và các loại bảo vật khác tương xứng.
Rājā katipāhaṃ vasitvāva dhanañcayaseṭṭhissa sāsanaṃ pahiṇi ‘‘na sakkā seṭṭhinā amhākaṃ ciraṃ posanaṃ nāma kātuṃ, dāni dārikāya gamanakālaṃ jānātū’’ti.
After staying for a few days, the king sent a message to Dhanañcaya the merchant, ‘The merchant cannot continue to host us for a long time; now, let him know the time for the girl’s departure.’
Sau khi ở lại vài ngày, đức vua gửi tin cho trưởng giả Dhanañcaya: “Vị trưởng giả không thể nào nuôi chúng tôi lâu được, nay xin hãy định ngày cho cô gái lên đường.”
Sopi rañño sāsanaṃ pesesi – ‘‘idāni vassakālo āgato, na sakkā catumāsaṃ vicarituṃ, tumhākaṃ balakāyassa yaṃ yaṃ laddhuṃ vaṭṭati, sabbaṃ taṃ mama bhāro, mayā pesitakāle devo gamissatī’’ti.
He (Dhanañcaya) also sent a message to the king, ‘Now the rainy season has arrived; it is not possible to travel for four months. Whatever your army needs, all that is my responsibility. Your Majesty will depart when I send word.’
Vị trưởng giả cũng gửi tin lại cho đức vua: “Hiện nay đã vào mùa mưa, không thể đi lại trong bốn tháng. Mọi thứ cần thiết cho quân đội của ngài, tất cả đều là trách nhiệm của tôi. Khi nào tôi gửi tin, lúc đó đức vua sẽ lên đường.”
Tato paṭṭhāya sāketanagaraṃ niccanakkhattaṃ viya ahosi.
From that time on, the city of Sāketa was like a permanent festival.
Từ đó trở đi, thành Sāketa lúc nào cũng như có lễ hội thường xuyên.
Rājānaṃ ādiṃ katvā sabbesaṃ mālāgandhavatthādīni paṭiyattāneva honti.
From the king downwards, garlands, perfumes, garments, and other necessities were always prepared for everyone.
Tất cả mọi người, từ đức vua trở xuống, đều luôn được chuẩn bị sẵn sàng vòng hoa, hương liệu, y phục và các thứ khác.
Tato te janā cintayiṃsu – ‘‘seṭṭhi amhākameva sakkāraṃ karotī’’ti, evaṃ tayo māsā atikkantā, pasādhanaṃ pana tāva na niṭṭhāti.
Then those people thought, ‘The merchant is honoring only us.’ Thus, three months passed, but the ornament was still not finished.
Do đó, những người dân ấy nghĩ rằng: “Vị trưởng giả chỉ khoản đãi riêng chúng ta thôi.” Cứ như thế, ba tháng đã trôi qua, nhưng món trang sức vẫn chưa hoàn thành.
Kammantādhiṭṭhāyakā āgantvā seṭṭhino ārocesuṃ – ‘‘aññaṃ asantaṃ nāma natthi, balakāyassa pana bhattapacanadārūni nappahontī’’ti.
The supervisors of the work came and reported to the merchant, ‘Nothing else is lacking, but there is not enough firewood for cooking meals for the army.’
Những người giám sát công việc đến báo cho vị trưởng giả: “Những thứ khác không thiếu gì, nhưng củi để nấu cơm cho quân đội thì không đủ.”
‘‘Gacchatha, tātā, imasmiṃ nagare parijiṇṇā hatthisālādayo ceva parijiṇṇakāni ca gehāni gahetvā pacathā’’ti.
‘Go, dears, in this city, take the dilapidated elephant stalls and other old houses and use them for cooking.’
“Này các con, hãy đi lấy những chuồng voi cũ nát và những ngôi nhà cũ trong thành này mà nấu.”
Evaṃ pacantānampi aḍḍhamāso atikkanto.
Even while they were cooking in this manner, another half month passed.
Ngay cả khi nấu như vậy, nửa tháng nữa lại trôi qua.
Tato punapi ‘‘dārūni natthī’’ti ārocayiṃsu.
Then, again, they reported, ‘There is no firewood.’
Sau đó, họ lại báo rằng: “Củi đã hết.”
‘‘Imasmiṃ kāle na sakkā dārūni laddhuṃ, dussakoṭṭhāgārāni vivaritvā thūlasāṭakehi vaṭṭiyo katvā telacāṭīsu temetvā bhattaṃ pacathā’’ti.
‘At this time, it is not possible to get firewood. Open the cloth storerooms, make wicks from thick garments, soak them in oil pots, and cook the meals.’
“Vào thời điểm này không thể kiếm được củi. Hãy mở các kho chứa vải, lấy những tấm vải dày cuộn thành bấc, nhúng vào các vại dầu rồi nấu cơm.”
Te aḍḍhamāsaṃ tathā akaṃsu.
They did so for half a month.
Họ đã làm như vậy trong nửa tháng.
Evaṃ cattāro māsā atikkantā, pasādhanampi niṭṭhitaṃ.
Thus, four months passed, and the ornament was also finished.
Cứ như thế, bốn tháng đã trôi qua, và món trang sức cũng đã hoàn thành.
Tasmiṃ pasādhane catasso vajiranāḷiyo upayogaṃ agamaṃsu, muttānaṃ ekādasa nāḷiyo, pavāḷassa bāvīsati nāḷiyo, maṇīnaṃ tettiṃsa nāḷiyo.
In that ornament, four nāḷis of diamonds were used, eleven nāḷis of pearls, twenty-two nāḷis of coral, and thirty-three nāḷis of gems.
Trong món trang sức đó, người ta đã dùng bốn nāḷi kim cương, mười một nāḷi trân châu, hai mươi hai nāḷi san hô, và ba mươi ba nāḷi ngọc.
Iti etehi ca aññehi ca ratanehi niṭṭhānaṃ agamāsi.
Thus, it was completed with these and other jewels.
Như vậy, món trang sức đã được hoàn thành với những bảo vật này và các loại bảo vật khác.
Asuttamayaṃ pasādhanaṃ rajatena suttakiccaṃ kariṃsu.
For the ornament, which was not made of thread, they fashioned the thread-work out of silver.
Món trang sức này không dùng chỉ, người ta dùng bạc để làm công việc của sợi chỉ.
Taṃ sīse paṭimukkaṃ pādapiṭṭhiṃ gacchati.
That ornament, fastened on the head, reached down to the feet.
Khi đội lên đầu, nó rủ xuống đến mu bàn chân.
Tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne muddikā yojetvā katā suvaṇṇamayā gaṇṭhikā honti, rajatamayā pāsakā, matthakamajjhe ekā muddikā, dvīsu kaṇṇapiṭṭhīsu dve, galavāṭake ekā, dvīsu jattūsu dve, dvīsu kapparesu dve, dvīsu kaṭipassesu dveti.
In each of those places, there were golden clasps (or buttons) made by joining ornamental grooves, and silver loops (or buttonholes). At the center of the head, there was one ornamental groove; on the two ears, two; on the hollow of the throat, one; on the two shoulders, two; on the two elbows, two; and on the two sides of the waist, two.
Ở mỗi vị trí, người ta gắn các vòng khuyên; các nút được làm bằng vàng, các khuy được làm bằng bạc. Giữa đỉnh đầu có một vòng khuyên, hai bên tai có hai, ở hõm cổ có một, trên hai xương đòn có hai, trên hai khuỷu tay có hai, và hai bên hông có hai.
Tasmiṃ kho pana pasādhane ekaṃ moraṃ kariṃsu, tassa dakkhiṇapakkhe rattasuvaṇṇamayāni pañca pattasatāni ahesuṃ, vāmapakkhe pañca pattasatāni, tuṇḍaṃ pavāḷamayaṃ, akkhīni maṇimayāni, tathā gīvā ca piñchāni ca, pattanāḷiyo rajatamayā, tathā jaṅghāyo.
Furthermore, in that adornment, they made one peacock. On its right wing, there were five hundred feathers made of red gold; on its left wing, five hundred feathers. Its beak was made of coral, and its eyes were made of jewels, as were its neck and tail-feathers. The quills of the feathers were made of silver, as were its shanks.
Trên món trang sức đó, người ta làm một con công. Cánh bên phải của nó có năm trăm chiếc lông bằng vàng ròng, cánh bên trái cũng có năm trăm chiếc lông. Mỏ làm bằng san hô, mắt làm bằng ngọc, cổ và đuôi cũng vậy. Các ống lông làm bằng bạc, và chân cũng vậy.
So visākhāya matthakamajjhe pabbatakūṭe ṭhatvā naccanamayūro viya khāyati.
That peacock, standing at the crown of Visākhā's head like a mountain peak, appeared as a dancing peacock.
Con công ấy trông như một con công đang múa, đứng trên đỉnh núi giữa đầu của Visākhā.
Pattanāḷisahassassa saddo dibbasaṅgītaṃ viya pañcaṅgikatūriyaghoso viya ca pavattati.
The sound of a thousand quills of feathers was like divine music and like the sound of a five-instrument orchestra.
Âm thanh của một ngàn ống lông vang lên như nhạc trời, như tiếng của dàn nhạc ngũ âm.
Santikaṃ upagatāyeva tassā amorabhāvaṃ jānanti.
Only those who approached her closely knew that it was not a real peacock.
Chỉ những người đến gần mới biết đó không phải là con công thật.
Pasādhanaṃ navakoṭiagghanakaṃ ahosi, satasahassaṃ hatthakammamūlaṃ dīyittha.
The adornment was worth nine crores, and a hundred thousand (coins) were given for the craftsmanship.
Món trang sức trị giá chín mươi triệu, và tiền công là một trăm ngàn.
‘‘Kissa pana nissandena tāyetaṃ pasādhanaṃ laddha’’nti?
"By the fruit of what merit, then, did she obtain this adornment?"
“Nhờ kết quả của việc gì mà bà ấy có được món trang sức đó?”
Sā kira kassapasammāsambuddhakāle vīsatiyā bhikkhusahassānaṃ cīvarasāṭakaṃ datvā suttampi sūciyopi rajanampi attano santakameva adāsi.
It is said that in the time of Kassapa Sammāsambuddha, after giving robes to twenty thousand bhikkhus, she gave her own thread, needles, and dye.
Vào thời Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa, bà đã cúng dường vải y cho hai mươi ngàn vị Tỳ khưu, và cả chỉ, kim, thuốc nhuộm cũng đều là của bà cúng dường.
Tassa cīvaradānassa nissandena imaṃ mahālatāpasādhanaṃ labhi.
By the fruit of that offering of robes, she obtained this great creeper adornment (Mahālatāpasādhana).
Nhờ kết quả của việc cúng dường y đó mà bà đã nhận được món trang sức Mahālatā này.
Itthīnañhi cīvaradānaṃ mahālatāpasādhanabhaṇḍena matthakaṃ pappoti, purisānaṃ iddhimayapattacīvarenāti.
Indeed, the offering of robes by women reaches its peak with the Mahālatāpasādhana jewel, and for men, with a bowl and robe created by psychic power.
Quả thật, việc cúng dường y của người nữ đạt đến đỉnh cao với món trang sức Mahālatā, còn của người nam là với y bát do thần thông hóa hiện.
Evaṃ mahāseṭṭhi catūhi māsehi dhītu parivacchaṃ katvā tassā deyyadhammaṃ dadamāno kahāpaṇapūrāni pañca sakaṭasatāni adāsi, suvaṇṇabhājanapūrāni pañca, rajatabhājanapūrāni pañca, tambabhājanapūrāni pañca, pattuṇṇavatthakoseyyavatthapūrāni pañca, sappipūrāni pañca, telapūrāni pañca, sālitaṇḍulapūrāni pañca, naṅgalaphālādiupakaraṇapūrāni pañcasakaṭasatāni adāsi.
Thus, the great merchant, having made provisions for his daughter for four months, gave her wealth as a dowry: five hundred carts full of kahāpaṇas, five hundred full of golden vessels, five hundred full of silver vessels, five hundred full of copper vessels, five hundred full of Pattuṇṇa and silk cloths, five hundred full of ghee, five hundred full of oil, five hundred full of sālī rice, and five hundred carts full of implements such as ploughshares.
Như vậy, vị đại trưởng giả đã chuẩn bị của hồi môn cho con gái trong bốn tháng, và khi trao của hồi môn cho nàng, ông đã cho năm trăm cỗ xe đầy kahāpaṇa, năm trăm cỗ xe đầy đồ dùng bằng vàng, năm trăm cỗ xe đầy đồ dùng bằng bạc, năm trăm cỗ xe đầy đồ dùng bằng đồng, năm trăm cỗ xe đầy vải pattuṇṇa và vải koseyya, năm trăm cỗ xe đầy bơ lỏng, năm trăm cỗ xe đầy dầu, năm trăm cỗ xe đầy gạo sālī, và năm trăm cỗ xe đầy các dụng cụ như cày, lưỡi cày.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘mama dhītu gataṭṭhāne ‘asukena nāma me attho’ti mā parassa gehadvāraṃ pahiṇī’’ti.
Indeed, this was his thought: "When my daughter goes to her new home, may she not have to send someone to another's house saying, 'I need such and such a thing.'"
Nghe nói ông đã nghĩ rằng: “Khi con gái ta đến nơi ở mới, mong rằng nó sẽ không phải sai người đến cửa nhà người khác để nói ‘Tôi cần thứ này’.”
Tasmā sabbūpakaraṇāni dāpesi.
Therefore, he gave her all necessary provisions.
Vì vậy, ông đã cho tất cả các loại dụng cụ.
Ekekasmiṃ rathe sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā tisso tisso vaṇṇadāsiyo ṭhapetvā pañca rathasatāni adāsi.
He gave five hundred carriages, each adorned with three beautiful maidservants fully decorated with all ornaments.
Trên mỗi cỗ xe, ông đặt ba nữ tỳ xinh đẹp được trang điểm lộng lẫy, và đã cho năm trăm cỗ xe như vậy.
‘‘Etaṃ nhāpentiyo bhojentiyo alaṅkarontiyo vicarathā’’ti diyaḍḍhasahassaparicārikāyo adāsi.
He gave fifteen hundred attendants, saying, "Go about bathing, feeding, and adorning this daughter."
Ông đã cho một ngàn năm trăm nữ tỳ, dặn rằng: “Các ngươi hãy hầu hạ, tắm rửa, cho ăn và trang điểm cho cô ấy.”
Athassa etadahosi – ‘‘mama dhītu gāvo dassāmī’’ti.
Then he thought, "I will give my daughter cows."
Sau đó, ông nghĩ rằng: “Ta sẽ cho con gái ta bò.”
So purise āṇāpesi – ‘‘gacchatha bhaṇe cūḷavajassa dvāraṃ vivaritvā tīsu gāvutesu tisso bheriyo gahetvā tiṭṭhatha, puthulato usabhamatte ṭhāne ubhosu passesu tiṭṭhatha.
He commanded his men: "Go, open the gate of the small cow pen, take three drums, and stand at a distance of three gāvutas. Stand on both sides in a space as wide as a bull.
Ông ra lệnh cho những người đàn ông: “Này các con, hãy đi mở cổng chuồng bò nhỏ, rồi đứng ở ba khoảng cách gāvuta, mỗi nơi cầm một cái trống. Hãy đứng ở hai bên trong một không gian rộng bằng một usabha.”
Gāvīnaṃ tato paraṃ gantuṃ mā adattha.
Do not let the cows go beyond that.
“Đừng để đàn bò đi xa hơn nữa.”
Evaṃ ṭhitakāle bherisaññaṃ kareyyāthā’’ti.
When you are standing thus, make a drum signal."
“Khi đã đứng như vậy, hãy ra hiệu bằng trống.”
Te tathā akaṃsu.
They did so.
Họ đã làm theo như vậy.
Te gāvīnaṃ vajato nikkhamitvā gāvutaṃ gatakāle bherisaññaṃ akaṃsu, puna aḍḍhayojanaṃ gatakāle akaṃsu.
As the cows came out of the pen and went one gāvuta, they made a drum signal; again, when they went half a yojana, they made a signal.
Khi đàn bò ra khỏi chuồng và đi được một gāvuta, họ ra hiệu bằng trống; khi đi được nửa yojana, họ lại ra hiệu.
Punapi tigāvutaṃ gatakāle bherisaññaṃ akaṃsu, puthulato gamanañca nivāresuṃ.
Again, when they went three gāvutas, they made a drum signal and stopped their further movement widthwise.
Khi đi được ba gāvuta, họ lại ra hiệu bằng trống và ngăn không cho chúng đi tiếp theo chiều rộng.
Evaṃ dīghato tigāvute, puthulato usabhamatte ṭhāne gāviyo aññamaññaṃ nighaṃsantiyo aṭṭhaṃsu.
Thus, in a length of three gāvutas and a width of one bull, the cows stood pressing against each other.
Như vậy, trong một không gian dài ba gāvuta, rộng một usabha, những con bò cái đứng chen chúc nhau.
Mahāseṭṭhi ‘‘mama dhītu ettakā gāvo alaṃ, dvāraṃ pidahathā’’ti vajadvāraṃ pidahāpesi.
The great merchant said, "This many cows are enough for my daughter; close the gate!" and had the pen gate closed.
Đại phú hộ nói: “Bấy nhiêu bò cho con gái ta là đủ rồi, hãy đóng cửa lại,” rồi cho người đóng cửa chuồng bò.
Dvārasmiṃ pidahite visākhāya puññabalena balavagāvo ca dhenuyo ca uppatitvā uppatitvā nikkhamiṃsu.
When the gate was closed, by the power of Visākhā's merit, strong cows and heifers leaped out, one after another.
Khi cửa đã đóng, nhờ phước lực của Visākhā, những con bò đực khỏe mạnh và bò cái sữa cứ nhảy qua, nhảy qua mà ra ngoài.
Manussānaṃ vārentānaṃ vārentānameva saṭṭhisahassā balavagāvo ca saṭṭhisahassā dhenuyo ca nikkhantā, tattakā balavavacchā tāsaṃ dhenūnaṃ usabhā uppatitvā anubandhā ahesuṃ.
Even as the men tried to stop them, sixty thousand strong cows and sixty thousand heifers came out; and an equal number of strong calves and bulls followed those heifers by leaping.
Trong khi mọi người đang cố ngăn cản, sáu mươi ngàn con bò đực khỏe mạnh và sáu mươi ngàn con bò cái sữa đã đi ra; bấy nhiêu con bê khỏe mạnh và bò đực giống của những con bò cái sữa ấy cũng nhảy qua đi theo.
‘‘Kissa pana nissandena evaṃ gāvo gatā’’ti?
"By the fruit of what merit did the cows go out like this?"
“Do kết quả của việc gì mà những con bò lại đi như vậy?”
Nivārentānaṃ nivārentānaṃ dinnadānassa.
It was by the merit of the gift given even while being stopped.
Là do sự bố thí đã được dâng cúng trong khi người ta đang ngăn cản.
Sā kira kassapasammāsambuddhakāle kikissa rañño sattannaṃ dhītānaṃ kaniṭṭhā saṅghadāsī nāma hutvā vīsatiyā bhikkhusahassānaṃ pañcagorasadānaṃ dadamānā therānañca daharānañca sāmaṇerānañca pattaṃ pidahitvā, ‘‘alaṃ, ala’’nti nivārentānampi ‘‘idaṃ madhuraṃ, idaṃ manāpa’’nti adāsi.
Indeed, in the time of Kassapa Sammāsambuddha, she, named Saṅghadāsī, the youngest of King Kiki's seven daughters, offered the five kinds of milk products to twenty thousand bhikkhus, and even when the elders, young bhikkhus, and novices closed their bowls and said, "Enough, enough!" she insisted, "This is sweet, this is delightful!" and gave it.
Tương truyền, vào thời Đức Chánh Đẳng Giác Kassapa, nàng là Saṅghadāsī, con gái út trong bảy người con gái của vua Kiki, khi đang dâng cúng năm loại sản phẩm từ sữa cho hai mươi ngàn vị tỳ-khưu, dù các vị trưởng lão, các vị trẻ và các vị sa-di đã đậy bát lại và ngăn cản rằng: “Đủ rồi, đủ rồi,” nàng vẫn dâng cúng và nói: “Món này ngọt, món này ngon.”
Evaṃ tassa nissandena vāriyamānāpi gāvo nikkhamiṃsu.
Thus, by the fruit of that merit, the cows came out even though they were being stopped.
Như vậy, do kết quả của việc ấy, những con bò vẫn đi ra dù bị ngăn cản.
Seṭṭhinā ettakassa dhanassa dinnakāle seṭṭhibhariyā āha – ‘‘tumhehi mayhaṃ dhītu sabbaṃ saṃvidahitaṃ, veyyāvaccakarā pana dāsadāsiyo na saṃvidahitā, kiṃ kāraṇā’’ti?
When the merchant had given such a vast amount of wealth, the merchant's wife asked, "You have arranged everything for my daughter, but why have you not arranged for the servants and maidservants?"
Khi vị phú hộ đã cho đi một lượng tài sản lớn như vậy, vợ của ông nói: “Ông đã sắp đặt mọi thứ cho con gái tôi, nhưng lại chưa sắp đặt những người hầu nam và nữ phục vụ, tại sao vậy?”
‘‘Mama dhītari sasinehanissinehānaṃ jānanatthaṃ.
"It is so that I may know those who are affectionate and those who are not towards my daughter.
“Để biết được ai thương, ai không thương con gái ta.”
Ahañhi tāya saddhiṃ āgacchamānake gīvāya gahetvā na pahiṇāmi, yānaṃ āruyha gamanakāleyeva etāya saddhiṃ gantukāmā gacchantu, mā agantukāmāti vakkhāmī’’ti āha.
For I will not send those who do not wish to go with her by holding them by the neck; I will say: 'Let those who wish to go with her, go with her when she ascends the carriage, and let those who do not wish to go, not go!'"
“Ta sẽ không nắm cổ những người không muốn đi cùng con bé mà bắt họ đi. Chỉ những ai muốn đi cùng con bé thì hãy lên xe mà đi, còn những ai không muốn đi thì đừng đi!” Ông nói vậy.
Imaṃ dasavidhaṃ ovādaṃ datvā punadivase sabbā seniyo sannipātetvā rājasenāya majjhe aṭṭha kuṭumbike pāṭibhoge gahetvā, ‘‘sace me gataṭṭhāne dhītu doso uppajjati, tumhehi sodhetabbo’’ti vatvā navakoṭiagghanakena mahālatāpasādhanena dhītaraṃ pasādhetvā nhānacuṇṇamūlakaṃ catupaṇṇāsakoṭidhanaṃ datvā yānaṃ āropetvā sāketassa sāmantā attano santakesu anurādhapuramattesu cuddasasu bhattagāmesu bheriṃ carāpesi – ‘‘mama dhītarā saddhiṃ gantukāmā gacchantū’’ti.
Having given this tenfold advice, on the next day, he gathered all the military forces, took eight householders as sureties amidst the king's army, and said, "If any fault arises concerning my daughter where she goes, you must rectify it." After saying this, he adorned his daughter with the Mahālatāpasādhana worth nine crores, gave wealth of fifty-four crores for bathing powder and other necessities, and had her ascend a carriage. Then he had drums beaten in his fourteen revenue villages, which were of the size of Anurādhapura, bordering Sāketa, proclaiming, "Let those who wish to go with my daughter, go!"
Sau khi ban mười lời khuyên này, vào ngày hôm sau, ông triệu tập tất cả các tướng lĩnh, chọn tám gia chủ làm người bảo lãnh giữa quân đội hoàng gia, và nói: “Nếu con gái ta có lỗi lầm ở nơi nó đến, các ông phải giải quyết.” Sau đó, ông trang sức cho con gái bằng bộ trang sức dây leo lớn trị giá chín mươi triệu, cho nàng năm mươi bốn triệu tiền bột tắm và các thứ khác, rồi cho nàng lên xe. Ông ra lệnh đánh trống ở mười bốn ngôi làng thuộc sở hữu của mình ở ngoại ô Sāketa, có diện tích bằng Anurādhapura, rằng: “Ai muốn đi cùng con gái ta thì hãy đi!”
Te saddaṃ sutvāva – ‘‘amhākaṃ ayyāya gamanakāle kiṃ amhākaṃ idhā’’ti cuddasa gāmakā kiñci asesetvā nikkhamiṃsu?
As soon as they heard the sound, the inhabitants of the fourteen villages said, "What good is it for us to stay here when our mistress is departing?" and left without leaving anyone behind.
Nghe tiếng trống, mười bốn ngôi làng đều tự hỏi: “Khi bà chủ của chúng ta đi, chúng ta ở đây làm gì?” và tất cả đều ra đi mà không bỏ sót một ai.
Dhanañcayaseṭṭhipi rañño ca migāraseṭṭhino ca sakkāraṃ katvā thokaṃ anugantvā tehi saddhiṃ dhītaraṃ uyyojesi.
Dhanañcaya, the merchant, also paid respects to the king and Migāra, the merchant, accompanied them for a short distance, and then sent off his daughter with them.
Trưởng giả Dhanañcaya cũng đã tỏ lòng tôn kính đối với vua và trưởng giả Migāra, rồi đi theo một đoạn ngắn, sau đó tiễn con gái cùng với họ.
Migāraseṭṭhipi sabbapacchato yānake nisīditvā gacchanto balakāyaṃ disvā, ‘‘ke nāmete’’ti pucchi.
Migāra, the merchant, also, seated in the very last carriage, saw the large group of people and asked, "Who are these?"
Trưởng giả Migāra cũng ngồi trên chiếc xe cuối cùng, đang đi thì thấy một đoàn người, liền hỏi: “Những người này là ai?”
‘‘Suṇisāya vo veyyāvaccakarā dāsidāsā’’ti.
"These are your daughter-in-law's servants and maidservants who perform tasks."
“Đó là các nô tỳ, nô lệ phục vụ con dâu của ngài.”
‘‘Ettake ko posessa’’ti?
"Who will support so many?"
“Ai sẽ nuôi ngần ấy người?”
‘‘Pothetvā te palāpetha, apalāyante ito daṇḍaṃ karothā’’ti.
"Beat them and make them run away! If they don't run away, punish them from here!"
“Hãy đánh đuổi chúng đi! Nếu chúng không chạy, hãy trừng phạt chúng tại đây!”
Visākhā pana ‘‘apetha, mā vāretha, balameva balassa bhattaṃ dassatī’’ti āha.
But Visākhā said, "Go away, do not stop them! The multitude itself will provide food for the multitude."
Visākhā liền nói: “Hãy tránh ra, đừng ngăn cản! Đoàn người sẽ tự nuôi sống đoàn người!”
Seṭṭhi evaṃ vuttepi, ‘‘amma, natthi amhākaṃ etehi attho, ko ete posessatī’’ti leḍḍudaṇḍādīhi pothetvā palāpetvā sesake ‘‘alaṃ amhākaṃ ettakehī’’ti gahetvā pāyāsi.
Even though Visākhā spoke thus, the financier said, "Daughter, we have no need of these people. Who will support them?" and had them beaten with sticks and stones and driven away. He then said, "Enough of these for us," and taking the remaining ones, he departed.
Mặc dù Visākhā nói vậy, vị trưởng giả vẫn nói: “Con ơi, chúng ta không cần những người này, ai sẽ nuôi chúng?” Rồi ông sai người dùng gạch đá và gậy gộc đánh đuổi họ, sau đó giữ lại số người còn lại và nói: “Chúng ta đủ ngần ấy người rồi,” rồi tiếp tục lên đường.
Atha visākhā sāvatthinagaradvāraṃ sampattakāle cintesi – ‘‘paṭicchannayānasmiṃ nu kho nisīditvā pavisissāmi, udāhu rathe ṭhatvā’’ti.
Then, when Visākhā arrived at the gate of Sāvatthī city, she thought, "Shall I enter seated in a covered carriage, or standing in a chariot?"
Khi Visākhā đến cổng thành Sāvatthī, nàng suy nghĩ: “Mình nên vào bằng xe kín hay đứng trên xe?”
Athassā etadahosi – ‘‘paṭicchannayānena me pavisantiyā mahālatāpasādhanassa viseso na paññāyissatī’’ti.
Then it occurred to her, "If I enter in a covered carriage, the special beauty of my great creeper ornament will not be apparent."
Rồi nàng nghĩ: “Nếu mình vào bằng xe kín, vẻ đẹp của bộ trang sức dây leo lớn sẽ không được nhìn thấy.”
Sā sakalanagarassa attānaṃ dassentī rathe ṭhatvā nagaraṃ pāvisi.
So, wishing to show herself to the entire city, she entered the city standing in a chariot.
Thế là, nàng đứng trên xe, cho toàn thể dân thành chiêm ngưỡng mình, rồi đi vào thành.
Sāvatthivāsino visākhāya sampattiṃ disvā, ‘‘esā kira visākhā nāma, evarūpā ayaṃ sampatti etissāva anucchavikā’’ti āhaṃsu.
The residents of Sāvatthī, seeing Visākhā's prosperity, said, "This is indeed Visākhā, and such prosperity is truly fitting for her."
Dân chúng Sāvatthī thấy sự thịnh vượng của Visākhā liền nói: “Đây là Visākhā, quả thật sự thịnh vượng như vậy rất xứng đáng với nàng!”
Iti sā mahāsampattiyā seṭṭhino gehaṃ pāvisi.
Thus, she entered the treasurer's house with great splendor.
Thế là, nàng với sự thịnh vượng lớn lao đã vào nhà của vị trưởng giả.
Gatadivase cassā sakalanagaravāsino ‘‘amhākaṃ dhanañcayaseṭṭhi attano nagaraṃ sampattānaṃ mahāsakkāraṃ akāsī’’ti yathāsatti yathābalaṃ paṇṇākāraṃ pahiṇiṃsu.
And on the day she arrived, all the townspeople, thinking, "Our treasurer Dhanañcaya has shown great honor to those who have come to his town," sent presents according to their ability and strength.
Vào ngày nàng đến, toàn thể dân thành đã gửi lễ vật tùy theo khả năng và sức lực của mình, nghĩ rằng: “Trưởng giả Dhanañcaya của chúng ta đã tổ chức một buổi lễ trọng đại cho những người đến thành của ông.”
Visākhā pahitapahitaṃ paṇṇākāraṃ tasmiṃyeva nagare aññamaññesu kulesu sabbatthakameva dāpesi.
Visākhā had all the presents that were sent distributed among various families in that very town, ensuring everyone received something.
Visākhā đã cho phân phát tất cả các lễ vật đã gửi đến cho các gia đình khác nhau trong chính thành phố đó.
Iti sā ‘‘idaṃ mayhaṃ mātu detha, idaṃ mayhaṃ pitu detha, idaṃ mayhaṃ bhātu detha, idaṃ mayhaṃ bhaginiyā dethā’’ti tesaṃ tesaṃ vayānurūpaṃ piyavacanaṃ vatvā paṇṇākāraṃ pesentī sakalanagaravāsino ñātake viya akāsi.
Thus, she, sending presents with kind words appropriate to their age, saying, "Give this to my mother, give this to my father, give this to my brother, give this to my sister," made all the townspeople as if they were her own relatives.
Thế là, nàng nói những lời lẽ thân ái phù hợp với tuổi tác của từng người, như: “Cái này đưa cho mẹ tôi, cái này đưa cho cha tôi, cái này đưa cho anh tôi, cái này đưa cho chị (em) tôi,” và gửi lễ vật, khiến toàn thể dân thành coi nàng như người thân.
Athassā rattibhāgasamanantare ājaññavaḷavāya gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi.
Then, immediately after nightfall, an excellent mare gave birth.
Sau đó, ngay sau nửa đêm, một con ngựa cái dòng dõi quý tộc của nàng đã chuyển dạ.
Sā dāsīhi daṇḍadīpikā gāhāpetvā tattha gantvā vaḷavaṃ uṇhodakena nhāpetvā telena makkhāpetvā attano vasanaṭṭhānameva agamāsi.
She had the female servants carry torches, went there, had the mare bathed with warm water and anointed with oil, and then returned to her own dwelling place.
Nàng sai các nữ tỳ cầm đuốc, đến đó, tắm cho ngựa cái bằng nước ấm, xoa dầu cho nó, rồi trở về chỗ ở của mình.
Migāraseṭṭhipi puttassa āvāhamaṅgalaṃ karonto dhuravihāre vasantampi tathāgataṃ amanasikaritvā dīgharattaṃ naggasamaṇakesu patiṭṭhitena pemena codiyamāno ‘‘mayhaṃ ayyānampi sakkāraṃ karissāmī’’ti ekadivasaṃ anekasatesu navabhājanesu nirudakapāyāsaṃ pacāpetvā pañcasate acelake nimantāpetvā antogehaṃ pavesetvā, ‘‘āgacchatu me suṇisā, arahante vandatū’’ti visākhāya sāsanaṃ pahiṇi.
Migāraseṭṭhi, while performing his son's wedding ceremony, disregarded the Tathāgata, even though he was residing in the monastery at the city's edge. Driven by a long-standing affection established with the naked ascetics, he thought, "I will also honor my lords." So, one day, he had milk-rice without water cooked in hundreds of new pots, invited five hundred naked ascetics, brought them inside the house, and sent a message to Visākhā: "My daughter-in-law, come and pay homage to the Arahants."
Trưởng giả Migāra, khi tổ chức lễ cưới cho con trai, đã không để tâm đến Đức Như Lai đang trú ngụ tại tịnh xá chính, mà bị thúc đẩy bởi lòng yêu mến đã lâu đối với các đạo sĩ lõa thể. Một ngày nọ, ông nghĩ: “Ta sẽ cúng dường các vị thầy của ta,” liền sai nấu cháo sữa không nước trong hàng trăm chiếc nồi mới, thỉnh năm trăm vị đạo sĩ lõa thể vào trong nhà, rồi sai người nhắn Visākhā: “Con dâu của ta hãy đến đây, hãy đảnh lễ các bậc A-la-hán!”
Sā ‘‘arahanto’’ti vacanaṃ sutvā sotāpannā ariyasāvikā haṭṭhatuṭṭhā hutvā tesaṃ bhojanaṭṭhānaṃ āgantvā te oloketvā, ‘‘evarūpā hirottappavirahitā arahantā nāma na honti, kasmā maṃ sasuro pakkosāpesī’’ti, ‘‘dhī, dhī’’ti seṭṭhiṃ garahitvā attano vasanaṭṭhānameva gatā.
Upon hearing the word "Arahants," that noble disciple, a stream-entrant, became joyful and delighted. She came to their dining place, looked at them, and said, "Such persons, devoid of shame and moral dread, are not Arahants. Why did my father-in-law summon me?" Saying, "Fie, fie!" she reproached the treasurer and returned to her own dwelling place.
Nghe từ “A-la-hán,” vị thánh đệ tử Visākhā, một bậc Dự Lưu, vui mừng khôn xiết, đến nơi ăn uống của họ. Nàng nhìn họ và nói: “Những người không có hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi như thế này không thể là A-la-hán. Tại sao cha chồng lại gọi con đến?” Nàng mắng vị trưởng giả: “Đáng ghê tởm! Đáng ghê tởm!” rồi trở về chỗ ở của mình.
Acelakā taṃ disvā sabbe ekappahāreneva seṭṭhiṃ garahiṃsu – ‘‘kiṃ tvaṃ, gahapati, aññaṃ nālattha, samaṇassa gotamassa sāvikaṃ mahākāḷakaṇṇiṃ idha pavesesi, vegena naṃ imasmā gehā nikkaḍḍhāpehī’’ti.
Seeing her, all the naked ascetics immediately reproached the treasurer, saying, "Householder, could you not find anyone else? You brought this great inauspicious woman, a disciple of the ascetic Gotama, into this house. Quickly, have her expelled from this house!"
Các đạo sĩ lõa thể thấy nàng liền đồng loạt mắng vị trưởng giả: “Này gia chủ, ông không tìm được ai khác sao mà lại cho một người đệ tử của Sa-môn Gotama, một kẻ đại bất hạnh, vào đây? Hãy mau chóng đuổi nó ra khỏi nhà này!”
So ‘‘na sakkā mayā imesaṃ vacanamatteneva nikkaḍḍhāpetuṃ, mahākulassa sā dhītā’’ti cintetvā, ‘‘ayyā, daharā nāma jānitvā vā ajānitvā vā kareyyuṃ, tumhe tuṇhī hothā’’ti te uyyojetvā sayaṃ mahārahe āsane nisīditvā suvaṇṇapātiyaṃ nirudakaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñji.
He thought, "I cannot expel her merely by their words; she is the daughter of a great family." So, he said, "Sirs, young people may act, whether knowingly or unknowingly. Please be silent." He dismissed them and then sat on a magnificent seat, eating the waterless honey-rice from a golden bowl.
Ông nghĩ: “Ta không thể đuổi nàng chỉ vì lời nói của họ, nàng là con gái của một gia đình quyền quý,” liền nói: “Thưa các ngài, những người trẻ tuổi có thể làm điều gì đó dù biết hay không biết, xin các ngài hãy im lặng!” Ông tiễn họ đi, rồi tự mình ngồi trên chiếc ghế quý giá, dùng cháo sữa không nước trong bát vàng.
Tasmiṃ samaye eko piṇḍapātikatthero piṇḍāya caranto taṃ nivesanaṃ pāvisi.
At that time, a thera who was accustomed to going on alms-round entered that house.
Lúc đó, một vị Trưởng lão khất thực đang đi khất thực thì vào nhà đó.
Visākhā sasuraṃ bījayamānā ṭhitā taṃ disvā ‘‘sasurassa ācikkhituṃ ayutta’’nti yathā so theraṃ passati, evaṃ apagantvā aṭṭhāsi.
Visākhā, standing and fanning her father-in-law, saw him. Thinking, "It is improper to inform my father-in-law," she moved away so that he would see the thera, and stood there.
Visākhā đang đứng quạt cho cha chồng, thấy vị Trưởng lão, liền nghĩ: “Không nên nói cho cha chồng biết,” rồi tránh sang một bên để ông thấy vị Trưởng lão.
So pana bālo theraṃ disvāpi apassanto viya hutvā adhomukho bhuñjateva.
But that foolish man, even though he saw the thera, acted as if he did not see him, and continued eating with his face down.
Nhưng ông cha chồng ngu dốt kia, dù thấy vị Trưởng lão, vẫn giả vờ như không thấy, cúi mặt xuống mà ăn.
Visākhā ‘‘theraṃ disvāpi me sasuro saññaṃ na karotī’’ti ñatvā, ‘‘aticchatha, bhante, mayhaṃ sasuro purāṇaṃ khādatī’’ti āha.
Visākhā, realizing, "My father-in-law does not acknowledge the thera even after seeing him," said, "Pass on, Venerable Sir, my father-in-law is eating something old."
Visākhā biết rằng: “Cha chồng ta dù thấy vị Trưởng lão cũng không nhận ra,” liền nói: “Bạch Đại đức, xin ngài hãy đi tiếp. Cha chồng con đang ăn đồ cũ.”
So nigaṇṭhehi kathitakāle adhivāsetvāpi ‘‘purāṇaṃ khādatī’’ti vuttakkhaṇeyeva hatthaṃ apanetvā, ‘‘imaṃ pāyāsaṃ ito nīharatha, etaṃ imasmā gehā nikkaḍḍhatha, ayaṃ maṃ evarūpe maṅgalakāle asucikhādakaṃ nāma karotī’’ti āha.
He, who had endured when the Nigaṇṭhas spoke, immediately withdrew his hand the moment she said, "He is eating something old," and exclaimed, "Take this milk-rice out of here! Expel this woman from this house! She makes me out to be an eater of impurities at such an auspicious time!"
Vị trưởng giả kia, dù đã nhẫn nhịn khi các đạo sĩ lõa thể nói, nhưng ngay khi nghe nói: “Đang ăn đồ cũ,” liền rút tay lại và nói: “Hãy mang cháo sữa này ra khỏi đây! Hãy đuổi con Visākhā này ra khỏi nhà này! Nó đã gọi ta là kẻ ăn đồ dơ bẩn vào lúc lễ lạt như thế này!”
Tasmiṃ kho pana nivesane sabbepi dāsakammakarā visākhāya santakāva, ko naṃ hatthe vā pāde vā gaṇhissati, mukhena kathetuṃ samatthopi natthi.
However, all the servants and laborers in that house belonged to Visākhā. Who would seize her by the hands or feet? There was no one even capable of speaking to her.
Tuy nhiên, trong nhà đó, tất cả nô tỳ và người làm đều là của Visākhā, ai sẽ nắm tay hay chân nàng? Không một ai dám mở miệng nói.
Visākhā sasurassa kathaṃ sutvā āha – ‘‘tāta, na ettakeneva mayaṃ nikkhamāma, nāhaṃ tumhehi udakatitthato kumbhadāsī viya ānītā, dharamānakamātāpitūnaṃ dhītaro nāma na ettakeneva nikkhamanti, eteneva me kāraṇena pitā idhāgamanakāle aṭṭha kuṭumbike pakkosāpetvā ‘sace me dhītu doso uppajjati, sodheyyāthā’ti vatvā maṃ tesaṃ hatthe ṭhapesi, te pakkosāpetvā mayhaṃ dosādosaṃ sodhāpethā’’ti.
Visākhā, having heard her father-in-law's words, said: "Father, we do not leave for just this much. I was not brought by you like a kumbhadāsī from a water-landing. Daughters of living parents do not leave for just this much. For this very reason, when my father came here, he had eight householders summoned and, saying, 'If a fault arises in my daughter, you should clear it,' he placed me in their hands. Have them summoned and let them clear my fault or non-fault."
Visākhā nghe lời cha chồng, liền nói: “Thưa cha, chúng con sẽ không ra đi dễ dàng như vậy. Con không phải là người được cha mang về từ bến nước như một nô tỳ mang bình. Con gái của cha mẹ còn sống không ra đi dễ dàng như vậy. Chính vì lý do này mà khi con đến đây, cha con đã gọi tám gia chủ đến và nói: ‘Nếu con gái tôi có lỗi lầm, xin các ông hãy giải quyết,’ rồi giao con cho họ. Xin cha hãy gọi họ đến và để họ phân xử lỗi lầm của con.”
Seṭṭhi ‘‘kalyāṇaṃ esā kathetī’’ti aṭṭha kuṭumbike pakkosāpetvā, ‘‘ayaṃ dārikā maṅgalakāle nisīditvā suvaṇṇapātiyaṃ nirudakapāyāsaṃ paribhuñjantaṃ maṃ ‘asucikhādako’ti vadatī’’ti āha, ‘‘imissā dosaṃ āropetvā imaṃ gehato nikkaḍḍhathā’’ti.
The rich man, thinking, "She speaks well," had the eight householders summoned and said, "This girl, sitting at an auspicious time, calls me 'eater of impurities' while I am eating milk-rice without water from a golden bowl. Charge her with this fault and expel her from the house."
Vị trưởng giả nghĩ: “Cô bé này nói đúng,” liền gọi tám gia chủ đến và nói: “Cô bé này đã gọi ta là ‘kẻ ăn đồ dơ bẩn’ khi ta đang ngồi ăn cháo sữa không nước trong bát vàng vào lúc lễ lạt. Hãy kết tội nàng và đuổi nàng ra khỏi nhà này!”
‘‘Evaṃ kira, ammā’’ti.
"Is that so, mother?"
“Thưa bà chủ, có phải vậy không?”
Nāhaṃ evaṃ vadāmi, ekasmiṃ pana piṇḍapātikatthere gharadvāre ṭhite sasuro me appodakaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjanto taṃ na manasikaroti, ahaṃ ‘‘mayhaṃ sasuro imasmiṃ attabhāve puññaṃ na karoti, purāṇapuññameva khādatī’’ti cintetvā, ‘‘aticchatha, bhante, mayhaṃ sasuro purāṇaṃ khādatī’’ti avacaṃ, ‘‘ettha me ko doso’’ti?
"I did not say that. But when a certain piṇḍapātika thera stood at the house door, my father-in-law was eating honey-milk-rice with little water and paid no attention to him. I, thinking, 'My father-in-law does not make merit in this existence; he only consumes old merit,' said, 'Please pass by, Venerable Sir, my father-in-law is consuming old merit.' What fault is there in me for this?"
Tôi không nói như vậy. Nhưng khi một vị Trưởng lão khất thực đứng trước cửa nhà, cha chồng tôi đang ăn món cháo sữa không nước đã không chú ý đến Ngài. Tôi nghĩ: “Cha chồng tôi trong kiếp sống này không tạo phước, chỉ ăn phước cũ thôi,” rồi tôi nói: “Bạch Đại đức, xin hãy đi đi, cha chồng con đang ăn phước cũ.” Trong việc này, tôi có lỗi gì chăng?
‘‘Ayya, idha doso natthi, amhākaṃ dhītā yuttaṃ katheti, tvaṃ kasmā kujjhasī’’ti?
"Noble sir, there is no fault here. Our daughter speaks what is proper. Why are you angry?"
“Thưa ông chủ, ở đây không có lỗi gì cả. Con gái chúng tôi nói lời hợp lẽ, tại sao ông lại giận dữ?”
‘‘Ayyā, esa tāva doso mā hotu, ayaṃ pana ekadivasaṃ majjhimayāme dāsīparivutā pacchāgehaṃ agamāsī’’ti.
"Sirs, let that not be a fault for now. But one day, this girl went to the back of the house in the middle watch of the night, surrounded by slave women."
“Thưa các ông, lỗi đó hãy tạm gác lại. Nhưng một ngày nọ, cô ta đã đi đến phía sau nhà vào giữa đêm, có các nữ tỳ đi theo.”
‘‘Evaṃ kira, ammā’’ti.
"Is that so, mother?"
“Thật vậy sao, con gái?”
‘‘Tātā, nāhaṃ aññena kāraṇena gatā, imasmiṃ pana gehe ājāneyyavaḷavāya vijātāya saññampi akatvā nisīdituṃ nāma ayutta’’nti daṇḍadīpikā gāhāpetvā uṇhodakādīnipi gāhāpetvā dāsīhi saddhiṃ gantvā vaḷavāya vijātaparihāraṃ kārāpesiṃ, ‘‘ettha me ko doso’’ti?
"Fathers, I did not go for any other reason. But it is improper to sit without even noticing when a thoroughbred mare gives birth in this house." So, I had torchbearers brought, and also hot water and other things brought, and went with the slave women to arrange for the care of the mare after giving birth. What fault is there in me for this?"
“Thưa cha, con không đi vì lý do nào khác. Nhưng trong nhà này, khi một con ngựa cái dòng dõi quý tộc sinh con, việc ngồi yên mà không quan tâm là điều không hợp lý.” Nghĩ vậy, con đã sai người cầm đèn đuốc, sai người mang nước nóng và các thứ khác, rồi cùng các nữ tỳ đi đến chăm sóc con ngựa cái vừa sinh. Trong việc này, con có lỗi gì chăng?
‘‘Ayya, idha doso natthi, amhākaṃ dhītā tava gehe dāsīhipi akattabbayuttakaṃ kammaṃ karoti, tvaṃ kiṃ ettha dosaṃ passasī’’ti?
"Noble sir, there is no fault here. Our daughter does work in your house that even slave women should not do. What fault do you see in this?"
“Thưa ông chủ, ở đây không có lỗi gì cả. Con gái chúng tôi đã làm một việc hợp lý mà ngay cả các nữ tỳ trong nhà ông cũng không làm. Ông thấy lỗi gì trong việc này?”
Ayyā, idhāpi tāva doso mā hotu, imissā pana pitā idhāgamanakāle imaṃ ovadanto guyhe paṭicchanne dasa ovāde adāsi, tesaṃ atthaṃ na jānāmi, tesaṃ me atthaṃ kathetu.
"Sirs, let there be no fault here for now. But when her father came here, he advised her with ten secret, hidden admonitions. I do not know their meaning. Please tell me their meaning."
“Thưa các ông chủ, lỗi đó hãy tạm gác lại. Nhưng khi cha của cô ta đến đây, ông ấy đã khuyên răn cô ta mười lời khuyên kín đáo, che giấu. Tôi không hiểu ý nghĩa của chúng. Xin các ông hãy giải thích ý nghĩa của chúng cho tôi.”
Imissā pana pitā ‘‘antoaggi bahi na nīharitabbo’’ti āha, ‘‘sakkā nu kho amhehi ubhato paṭivissakagehānaṃ aggiṃ adatvā vasitu’’nti?
But her father said, “The fire inside should not be carried outside.”* “Is it possible for us to live without giving fire to the houses of our neighbors on both sides?”
Cha của cô ta đã nói: “Lửa trong nhà không được mang ra ngoài.” “Lẽ nào chúng tôi có thể sống mà không cho lửa cho những nhà hàng xóm hai bên?”
‘‘Evaṃ kira, ammā’’ti.
“Indeed, dear,”*.
“Thật vậy sao, con gái?”
‘‘Tātā, mayhaṃ pitā na etaṃ sandhāya kathesi.
“My child, my father did not speak with this in mind.
“Thưa cha, cha con không nói đến điều đó.
Idaṃ pana sandhāya kathesi – ‘amma, tava sassusasurasāmikānaṃ aguṇaṃ disvā bahi tasmiṃ tasmiṃ gehe ṭhatvā mā kathesi.
But he spoke with this in mind—‘My dear, having seen the faults of your parents-in-law and husband, do not speak about them while staying in those various houses outside.
Mà cha con nói đến điều này: ‘Này con, khi con thấy lỗi lầm của cha chồng, mẹ chồng, và chồng con, đừng nói ra ngoài ở nhà này nhà nọ.
Evarūpo hi aggisadiso aggi nāma natthī’’’ti.
For there is no fire similar to such a fire.’”
Thật vậy, không có ngọn lửa nào giống như ngọn lửa ấy.’”
Ayyā, etaṃ tāva evaṃ hotu, imissā pana pitā ‘‘bāhirato aggi na anto pavesetabbo’’ti āha, ‘‘kiṃ sakkā amhehi anto aggimhi nibbute bāhirato aggiṃ anāharitu’’nti?
“Aunt, let that be so. But her father said, ‘Fire from outside should not be brought inside.’* ‘When the fire inside our house is extinguished, how can we avoid bringing fire from outside?’”
“Thưa các ông chủ, điều đó hãy tạm gác lại. Nhưng cha của cô ta đã nói: “Lửa từ bên ngoài không được mang vào trong nhà.” “Lẽ nào chúng tôi có thể không mang lửa từ bên ngoài vào khi lửa trong nhà đã tắt?”
‘‘Evaṃ kira, ammā’’ti.
“Indeed, dear,”*.
“Thật vậy sao, con gái?”
Tātā, mayhaṃ pitā na etaṃ sandhāya kathesi, idaṃ pana sandhāya kathesi – sace paṭivissakagehesu itthiyo vā purisā vā sassusasurasāmikānaṃ aguṇaṃ kathenti, tehi kathitaṃ āharitvā ‘‘asuko nāma tumhākaṃ evañca evañca aguṇaṃ kathetī’’ti puna mā katheyyāsi.
“My child, my father did not speak with this in mind; he spoke with this in mind—‘If women or men in neighboring houses speak ill of your parents-in-law and husband, do not bring what they have said and repeat it, saying, “So-and-so said such and such ill of you.”’
“Thưa cha, cha con không nói đến điều đó. Mà cha con nói đến điều này: Nếu có những người phụ nữ hoặc đàn ông ở nhà hàng xóm nói xấu cha chồng, mẹ chồng, và chồng con, con đừng mang lời họ nói về rồi nói lại rằng: ‘Người kia nói xấu các ông bà như thế này thế kia.’
‘‘Etena hi agginā sadiso aggi nāma natthī’’ti.
For there is no fire similar to that fire.”
Thật vậy, không có ngọn lửa nào giống như ngọn lửa ấy.”
Evaṃ imasmimpi kāraṇe sā niddosāva ahosi.
Thus, in this matter too, she was blameless.
Như vậy, trong trường hợp này, cô ấy cũng vô tội.
Yathā ca ettha, evaṃ sesesupi.
And as it was here, so it was in the remaining matters.
Và như ở đây, cũng vậy đối với các lời khuyên còn lại.
Atha naṃ kuṭumbikā ‘‘kiṃ seṭṭhi aññopi amhākaṃ dhītu doso atthī’’ti pucchiṃsu.
Then Visākhā’s parents asked him, “Householder, is there any other fault of our daughter?”
Bấy giờ, các gia chủ hỏi ông phú hộ: “Thưa ông phú hộ, con gái chúng tôi còn có lỗi nào khác không?”
‘‘Natthi, ayyā’’ti.
“No, respected ones,” he replied.
“Không có, thưa các ông.”
‘‘Atha kasmā naṃ niddosaṃ akāraṇena gehā nikkaḍḍhāpesī’’ti evaṃ vutte visākhā āha – ‘‘tātā, kiñcāpi mayhaṃ sasurassa vacanena paṭhamameva gamanaṃ na yuttaṃ, pitā pana me āgamanakāle mama dosasodhanatthāya maṃ tumhākaṃ hatthe ṭhapesi, tumhehi ca me niddosabhāvo ñāto, idāni ca mayhaṃ gantuṃ yutta’’nti dāsidāse ‘‘yānādīhi sajjāpethā’’ti āṇāpesi.
“Then why did you, without reason, have her driven out of the house as blameless?” When this was said, Visākhā said, “Father, although it was not proper for me to leave earlier at my father-in-law’s word, my father, when coming here, placed me in your hands to clear my name. And you have now known my blamelessness; therefore, it is now fitting for me to go.” She then commanded her servants to prepare the vehicles and so forth.
“Vậy tại sao ông lại vô cớ đuổi cô ấy ra khỏi nhà khi cô ấy vô tội?” Khi được hỏi như vậy, Visākhā nói: “Thưa cha, dù việc con đi ngay từ đầu theo lời cha chồng là không hợp lý, nhưng cha con khi đến đây đã giao phó con cho các cha mẹ để thanh minh lỗi lầm của con. Các cha mẹ cũng đã biết con vô tội. Bây giờ, con nên đi.” Rồi cô ra lệnh cho các nô tỳ: “Hãy chuẩn bị xe cộ và các thứ khác.”
Atha naṃ seṭṭhi kuṭumbike gahetvā ‘‘amma, mayā ajānitvāva kathitaṃ, khamāhi me’’ti āha.
Then the householder, taking her parents, said to her, “Mother, I spoke out of ignorance; please forgive me.”
Bấy giờ, ông phú hộ nắm tay các gia chủ và nói với Visākhā: “Con gái, cha đã nói mà không biết, xin con hãy tha thứ cho cha.”
‘‘Tāta, tumhākaṃ khamitabbaṃ tāva khamāmi, ahaṃ pana buddhasāsane aveccappasannassa kulassa dhītā, na mayaṃ vinā bhikkhusaṅghena vattāma, sace mama ruciyā bhikkhusaṅghaṃ paṭijaggituṃ labhāmi, vasissāmī’’ti.
“Father, I do forgive what should be forgiven. However, I am the daughter of a family with unshakable faith in the Buddha’s Dispensation. We cannot exist without the Saṅgha of bhikkhus. If I am allowed to attend to the Saṅgha of bhikkhus as I please, then I will stay.”
“Thưa cha, con sẽ tha thứ cho cha những gì đáng tha thứ. Nhưng con là con gái của một gia đình có niềm tin vững chắc vào giáo pháp của Đức Phật. Chúng con không thể sống mà không có Tăng đoàn. Nếu con được phép chăm sóc Tăng đoàn theo ý muốn của con, con sẽ ở lại.”
‘‘Amma, tvaṃ yathāruciyā tava samaṇe paṭijaggā’’ti āha.
“Mother, you may attend to your ascetics as you please,” he said.
“Con gái, con hãy chăm sóc các Sa-môn của con theo ý muốn của con,” ông nói.
Visākhā dasabalaṃ nimantāpetvā punadivase nivesanaṃ pavesesi.
Visākhā invited the Ten-Powered One and brought him into the house the next day.
Visākhā đã thỉnh Đức Thập Lực (Đức Phật) và vào ngày hôm sau, Ngài đã đến nhà cô.
Naggasamaṇāpi satthu migāraseṭṭhino gehaṃ gamanabhāvaṃ sutvā gantvā gehaṃ parivāretvā nisīdiṃsu.
The naked ascetics, having heard that the Teacher was going to Migāra the householder’s house, also went and sat surrounding the house.
Các đạo sĩ lõa thể (Nigrantha) cũng nghe tin Đức Thế Tôn sẽ đến nhà phú hộ Migāra, nên họ đã đến bao vây ngôi nhà và ngồi đó.
Visākhā dakkhiṇodakaṃ datvā ‘‘sabbo sakkāro paṭiyādito, sasuro me āgantvā dasabalaṃ parivisatū’’ti sāsanaṃ pesesi.
Visākhā offered the water of dedication and sent a message, saying, “My father-in-law should come and serve the Ten-Powered One.”
Visākhā đã dâng nước cúng dường và sai người nhắn tin: “Mọi sự chuẩn bị cúng dường đã hoàn tất, xin cha chồng con hãy đến phục vụ Đức Thập Lực.”
Atha naṃ gantukāmaṃ ājīvakā ‘‘mā kho tvaṃ, gahapati, samaṇassa gotamassa santikaṃ gacchā’’ti nivāresuṃ.
Then, as he wished to go, the Ājīvakas stopped him, saying, “Householder, do not go to the ascetic Gotama.”
Bấy giờ, khi ông phú hộ muốn đi, các Ājīvaka đã ngăn cản ông: “Này gia chủ, ông đừng đến chỗ Sa-môn Gotama.”
So ‘‘suṇhā me sayameva parivisatū’’ti sāsanaṃ pahiṇi.
So he sent a message saying, “My daughter-in-law herself should serve them.”
Ông liền nhắn tin lại: “Xin con dâu của ta hãy tự mình phục vụ.”
Sā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā niṭṭhite bhattakicce puna sāsanaṃ pesesi – ‘‘sasuro me āgantvā dhammakathaṃ suṇātū’’ti.
After she had served the Saṅgha of bhikkhus, headed by the Buddha, and the meal was finished, she again sent a message: “My father-in-law should come and listen to the Dhamma talk.”
Sau khi Visākhā đã phục vụ Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu và bữa ăn đã hoàn tất, cô lại sai người nhắn tin: “Xin cha chồng con hãy đến nghe pháp.”
Atha naṃ ‘‘idāni agamanaṃ nāma ativiya ayutta’’nti dhammaṃ sotukāmatāya gacchantaṃ puna te āhaṃsu – ‘‘tena hi samaṇassa gotamassa dhammaṃ suṇanto bahisāṇiyā nisīditvā suṇāhī’’ti.
Then, as he was about to go, thinking, “Now it is utterly improper not to go,” and wishing to listen to the Dhamma, those* again told him, “If so, listen to the ascetic Gotama’s Dhamma while sitting outside the curtain.”
Bấy giờ, khi ông phú hộ muốn đi nghe pháp vì nghĩ rằng “Bây giờ mà không đi thì thật là không hợp lý,” các đạo sĩ đó lại nói: “Nếu vậy, khi nghe pháp của Sa-môn Gotama, ông hãy ngồi bên ngoài tấm màn mà nghe.”
Puretaramevassa gantvā sāṇiṃ parikkhipiṃsu.
They had already gone ahead and erected a curtain around him.
Trước đó, họ đã đi và căng tấm màn bao quanh.
So gantvā bahisāṇiyaṃ nisīdi.
He went and sat outside the curtain.
Ông phú hộ đến và ngồi bên ngoài tấm màn.
Satthā ‘‘tvaṃ bahisāṇiyaṃ vā nisīda, parakuṭṭe vā parasele vā paracakkavāḷe vā pana nisīda, ahaṃ buddho nāma sakkomi taṃ mama saddaṃ sāvetu’’nti mahājambuṃ khandhe gahetvā cālento viya amatavassaṃ vassento viya ca dhammaṃ desetuṃ anupubbiṃ kathaṃ ārabhi.
The Teacher, intending to make his voice heard to him, whether he sat outside the curtain, or in another house, or on another mountain, or in another world-system, began a gradual discourse, as if shaking a great rose-apple tree by its trunk, and as if raining down the nectar.
Đức Thế Tôn, như thể đang nắm thân cây đại Jambu mà lay động, như thể đang rưới mưa cam lồ, đã bắt đầu thuyết pháp theo thứ lớp, với ý nghĩ: “Dù ông có ngồi bên ngoài tấm màn, hay ngồi sau bức tường, sau ngọn núi, hay thậm chí ở một cõi vũ trụ khác, Ta là một vị Phật, có khả năng làm cho ông nghe được tiếng của Ta.”
Sammāsambuddhe ca pana dhammaṃ desente purato ṭhitāpi pacchato ṭhitāpi cakkavāḷasataṃ cakkavāḷasahassaṃ atikkamitvā ṭhitāpi akaniṭṭhabhavane ṭhitāpi ‘‘satthā mamaññeva oloketi, mayhameva dhammaṃ desetī’’ti vadanti.
When the Perfectly Enlightened One was teaching the Dhamma, those standing in front, those standing behind, those standing beyond a hundred or a thousand world-systems, and even those in the Akaniṭṭha heaven, all said, “The Teacher looks only at me, he teaches the Dhamma only to me.”
Và khi Đức Chánh Đẳng Giác thuyết pháp, những người đứng phía trước, đứng phía sau, đứng cách xa hàng trăm ngàn cõi vũ trụ, hay đứng ở cõi Akaniṭṭha, đều nói: “Đức Thế Tôn chỉ nhìn riêng tôi, chỉ thuyết pháp cho riêng tôi.”
Satthā hi taṃ taṃ olokento viya tena tena saddhiṃ sallapanto viya ca ahosi.
Indeed, the Teacher appeared as if looking at each one and conversing with each one.
Thật vậy, Đức Thế Tôn như thể đang nhìn từng người, như thể đang trò chuyện với từng người.
Candasamā kira buddhā.
The Buddhas are indeed like the moon.
Các vị Phật quả thật giống như mặt trăng.
Yathā cando gaganamajjhe ṭhito ‘‘mayhaṃ upari cando, mayhaṃ upari cando’’ti sabbasattānaṃ khāyati, evameva yattha katthaci ṭhitānaṃ abhimukhe ṭhitā viya khāyanti.
Just as the moon, being in the middle of the sky, appears to all beings as, “The moon is above me, the moon is above me,” even so, the Buddhas appear to those standing anywhere as if they are standing directly in front of them.
Như mặt trăng đứng giữa hư không, hiện ra cho tất cả chúng sinh thấy rằng: “Mặt trăng ở trên tôi, mặt trăng ở trên tôi”, thì cũng vậy, các vị Phật hiện ra như đang đứng đối diện với những ai đang đứng ở bất cứ nơi nào.
Idaṃ kira tesaṃ alaṅkatasīsaṃ chinditvā añjitaakkhīni uppāṭetvā hadayamaṃsaṃ uppāṭetvā parassa dāsatthāya jālisadise putte kaṇhājināsadisā dhītaro maddisadisā pajāpatiyo pariccajitvā dinnadānassa phalaṃ.
This, they say, is the fruit of the donation made by them after cutting off their adorned heads, plucking out their collyrium-anointed eyes, tearing out their heart-flesh, and sacrificing sons like Jālī, daughters like Kaṇhājinā, and wives like Maddī, for the servitude of others.
Quả báo của sự bố thí đã được thực hiện bằng cách hi sinh cái đầu đã được trang sức, nhổ bỏ đôi mắt đã được tô vẽ, móc tim ra, từ bỏ những người con giống như hoàng tử Jāli, những người con gái giống như công chúa Kaṇhājinā, và những người vợ giống như hoàng hậu Maddī để làm nô lệ cho người khác, chính là điều này.
Migāraseṭṭhipi kho tathāgate dhammadesanaṃ vinivattente bahisāṇiyaṃ nisinnova sahassa nayapaṭimaṇḍite sotāpattiphale patiṭṭhāya acalāya saddhāya samannāgato tīsu ratanesu nikkaṅkho hutvā sāṇikaṇṇaṃ ukkhipitvā āgantvā suṇhāya thanaṃ mukhena gahetvā, ‘‘tvaṃ me ajjato paṭṭhāya mātā’’ti taṃ mātuṭṭhāne ṭhapesi.
Even Migāraseṭṭhi, while the Tathāgata was concluding his discourse, remained seated outside the curtain. Having established himself in the fruit of stream-entry (sotāpattiphala), adorned with a thousand insights, and endowed with unshakeable faith, being free from doubt in the Three Jewels, he lifted the edge of the curtain, came forward, took his daughter-in-law's breast in his mouth, and said, "From today onwards, you are my mother." Thus, he placed her in the position of a mother.
Và trưởng giả Migāra, khi Đức Như Lai kết thúc bài Pháp, đã ngồi bên ngoài tấm màn, an trú vào quả Tu-đà-hoàn (sotāpattiphala) được trang hoàng bằng một ngàn phương cách, với niềm tin bất động, không còn nghi ngờ gì về Tam Bảo, đã vén góc màn đi vào, lấy ngực của con dâu bằng miệng, và nói: “Từ nay trở đi, con là mẹ của ta”, rồi đặt nàng vào vị trí của một người mẹ.
Tato paṭṭhāya migāramātā nāma jātā.
From then onwards, she became known as Migāramātā.
Từ đó, nàng được gọi là Migāramātā (Mẹ của Migāra).
Pacchābhāge puttaṃ labhitvāpi migārotissa nāmamakāsi.
Later, even after having a son, he named him Migāra.
Sau này, khi sinh con, nàng cũng đặt tên con là Migāra.
Mahāseṭṭhi suṇhāya thanaṃ vissajjetvā gantvā bhagavato dvīsu pādesu sirasā nipatitvā pāde pāṇīhi ca parisambāhanto mukhena ca paricumbanto ‘‘migāro ahaṃ, bhante, migāro ahaṃ, bhante’’ti tikkhattuṃ nāmaṃ sāvetvā, ‘‘ahaṃ, bhante, ettakaṃ kālaṃ yattha nāma dvinnaṃ mahapphalanti na jānāmi, idāni ca me suṇisaṃ nissāya ñātaṃ, sabbā apāyadukkhā muttomhi, suṇisā me imaṃ gehaṃ āgacchantī mama atthāya hitāya sukhāya āgatā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The great merchant released his daughter-in-law's breast, went and bowed his head at the feet of the Blessed One, massaged His feet with his hands, and kissed them with his mouth. Repeating his name thrice, "I am Migāra, Venerable Sir, I am Migāra, Venerable Sir," he then said, "Venerable Sir, for such a long time I did not know where great fruit is to be found. Now, due to my daughter-in-law, I have come to know it. I am freed from all suffering in the lower realms. My daughter-in-law, in coming to this house, has come for my welfare, for my benefit, for my happiness," and uttered this verse:
Đại trưởng giả Migāra, sau khi buông ngực con dâu ra, đi đến, cúi đầu đảnh lễ dưới hai chân của Đức Thế Tôn, dùng tay xoa bóp và dùng miệng hôn chân Ngài, ba lần xưng tên: “Bạch Đức Thế Tôn, con là Migāra, bạch Đức Thế Tôn, con là Migāra”, rồi nói: “Bạch Đức Thế Tôn, bấy lâu nay con không biết bố thí cho ai thì được quả báo lớn, nhưng bây giờ nhờ có con dâu mà con đã biết. Con đã thoát khỏi mọi khổ đau trong các cõi đọa xứ. Con dâu của con đến ngôi nhà này là vì lợi ích, vì hạnh phúc, vì an lạc cho con”, rồi đọc bài kệ này:
Visākhā punadivasatthāyapi satthāraṃ nimantesi.
Visākhā invited the Teacher for the next day as well.
Visākhā đã thỉnh Đức Đạo Sư cho ngày hôm sau.
Athassā punadivasepi sassu sotāpattiphalaṃ pattā.
Then, on the following day too, her mother-in-law attained the fruit of stream-entry (sotāpattiphala).
Và vào ngày hôm sau, mẹ chồng của nàng cũng chứng đắc quả Tu-đà-hoàn.
Tato paṭṭhāya taṃ gehaṃ sāsanassa vivaṭadvāraṃ ahosi.
From then onwards, that house became an open door for the Dispensation.
Từ đó, ngôi nhà ấy trở thành cánh cửa mở rộng cho Giáo Pháp.
Tato seṭṭhi cintesi – ‘‘bahūpakārā me suṇisā pasannākāramassā karissāmi, etissā bhāriyaṃ pasādhanaṃ niccakālaṃ pasādhetuṃ na sakkā, sallahukamassā divā ca ratto ca sabbairiyāpathesu pasādhanayoggaṃ pasādhanaṃ kāressāmī’’ti satasahassagghanakaṃ ghanamaṭṭhakaṃ nāma pasādhanaṃ kāretvā tasmiṃ niṭṭhite buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā sakkaccaṃ bhojetvā visākhaṃ soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhāpetvā satthu sammukhe ṭhapetvā pasādhetvā satthāraṃ vandāpesi.
Then the merchant thought, “My daughter-in-law is of great help to me; I will show her my gratitude. It is not possible for her to wear such heavy ornaments at all times, so I will have a light ornament made for her, suitable for wearing day and night, in all postures.” He then had an ornament called ‘Ghanamaṭṭhaka’, worth one hundred thousand, made. When it was finished, he invited the Sangha led by the Buddha, respectfully offered them food, bathed Visākhā with sixteen pots of scented water, adorned her, placed her before the Teacher, and had her pay homage to the Teacher.
Sau đó, trưởng giả suy nghĩ: “Con dâu ta có nhiều ân đức, ta sẽ làm một việc gì đó để bày tỏ lòng biết ơn đối với nó. Trang sức quý giá này của nó không thể đeo thường xuyên được, ta sẽ làm cho nó một bộ trang sức nhẹ nhàng, phù hợp để đeo cả ngày lẫn đêm, trong mọi oai nghi”. Thế là ông đã làm một bộ trang sức tên là Ghanamaṭṭhaka trị giá một trăm ngàn (tiền). Khi bộ trang sức hoàn thành, ông thỉnh Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, thành kính cúng dường bữa ăn, rồi cho Visākhā tắm bằng mười sáu bình nước thơm, đặt nàng trước Đức Đạo Sư, trang sức cho nàng và bảo nàng lễ bái Đức Đạo Sư.
Satthā anumodanaṃ katvā vihārameva gato.
The Teacher gave an appreciative discourse (anumodanā) and returned to the monastery.
Đức Đạo Sư đã tùy hỷ và trở về Tịnh xá.
Visākhāpi tato paṭṭhāya dānādīni puññāni karontī satthu santikā aṭṭha vare (mahāva. 350) labhitvā gaganatale candalekhā viya paññāyamānā puttadhītāhi vuḍḍhiṃ pāpuṇi.
From then onwards, Visākhā, performing deeds of merit such as giving alms, received the eight boons from the Teacher and prospered with sons and daughters, appearing like the crescent moon in the sky.
Visākhā cũng từ đó thực hành các công đức như bố thí, nhận được tám điều ước từ Đức Đạo Sư, và phát triển con cháu như vầng trăng trên bầu trời.
Tassā kira dasa puttā dasa dhītaro ca ahesuṃ.
She is said to have had ten sons and ten daughters.
Nàng có mười người con trai và mười người con gái.
Tesu ekekassa dasa dasa puttā dasa dasa dhītaro ahesuṃ.
Each of them had ten sons and ten daughters.
Mỗi người trong số họ lại có mười người con trai và mười người con gái.
Tesu tesupi ekekassa dasa dasa puttā dasa dasa dhītaro cāti evamassā puttanattapanattasantānavasena pavattāni vīsādhikāni cattāri satāni aṭṭha ca pāṇasahassāni ahesuṃ.
And each of these also had ten sons and ten daughters; thus, her lineage of children, grandchildren, and great-grandchildren amounted to eight thousand four hundred and twenty living individuals.
Và mỗi người trong số những người con cháu đó lại có mười người con trai và mười người con gái. Cứ như vậy, dòng dõi con cháu của nàng tổng cộng có bốn trăm hai mươi người cháu và tám ngàn người chắt.
Tenāhu porāṇā –
That is why the ancients said:
Vì thế, các bậc cổ nhân đã nói:
Āyu vīsavassasataṃ ahosi, sīse ekampi palitaṃ nāma nāhosi, niccaṃ soḷasavassuddesikā viya ahosi.
Her lifespan was one hundred and twenty years, and there was not a single grey hair on her head; she always appeared as if she were sixteen years old.
Nàng sống thọ một trăm hai mươi tuổi, trên đầu không có một sợi tóc bạc nào, lúc nào cũng như một thiếu nữ mười sáu tuổi.
Taṃ puttanattapanattaparivāraṃ vihāraṃ gacchantiṃ disvā, ‘‘katamā ettha visākhā’’ti paripucchitāro honti?
Seeing her going to the monastery surrounded by her children, grandchildren, and great-grandchildren, people would ask, “Which one here is Visākhā?”
Khi thấy nàng đi đến Tịnh xá với đoàn tùy tùng gồm con, cháu, chắt, người ta thường hỏi: “Visākhā ở đâu trong số này?”
Ye naṃ gacchantiṃ passanti, ‘‘idāni thokaṃ gacchatu, gacchamānāva no, ayyā sobhatī’’ti, cintenti.
Those who saw her walking would think, “Let her walk a little longer; our Lady looks beautiful only when she is walking.”
Những ai thấy nàng đang đi, liền nghĩ: “Bây giờ hãy để bà ấy đi thêm một chút nữa, bà ấy trông thật đẹp khi đang đi.”
Ye naṃ ṭhitaṃ nisinnaṃ nipannaṃ passanti, ‘‘idāni thokaṃ nipajjatu, nipannāva no, ayyā, sobhatī’’ti cintenti.
Those who saw her standing, sitting, or lying down would think, “Let her lie down a little longer; our Lady looks beautiful only when she is lying down.”
Những ai thấy nàng đang đứng, đang ngồi, đang nằm, liền nghĩ: “Bây giờ hãy để bà ấy nằm thêm một chút nữa, bà ấy trông thật đẹp khi đang nằm.”
Iti sā ‘‘catūsu iriyāpathesu asukairiyāpathena nāma na sobhatī’’ti vattabbā na hoti.
Thus, it could not be said that she was not beautiful in any of the four postures.
Vì vậy, không thể nói rằng nàng không đẹp trong oai nghi nào trong bốn oai nghi.
Pañcannaṃ kho pana hatthīnaṃ balaṃ dhāreti.
Moreover, she possessed the strength of five elephants.
Hơn nữa, nàng có sức mạnh của năm con voi.
Rājā ‘‘visākhā kira pañcannaṃ hatthīnaṃ balaṃ dhāretī’’ti sutvā tassā vihāraṃ gantvā dhammaṃ sutvā āgamanavelāya thāmaṃ vīmaṃsitukāmo hatthiṃ vissajjāpesi, so soṇḍaṃ ukkhipitvā visākhābhimukho agamāsi.
When the king heard that “Visākhā possesses the strength of five elephants,” he went to her monastery, listened to the Dhamma, and on her way back, wishing to test her strength, he had an elephant released; it lifted its trunk and advanced towards Visākhā.
Nhà vua nghe nói: “Visākhā có sức mạnh của năm con voi”, liền đến Tịnh xá của nàng, nghe Pháp xong, khi nàng trở về, nhà vua muốn thử sức mạnh của nàng, liền cho thả một con voi. Con voi ấy vươn vòi lên và tiến thẳng về phía Visākhā.
Tassā parivāritthiyo pañcasatā ekaccā palāyiṃsu, ekaccā na parissajjitvā ‘‘kiṃ ida’’nti vutte – ‘‘rājā kira te, ayye, balaṃ vīmaṃsitukāmo hatthiṃ vissajjāpesī’’ti vadiṃsu.
Among her five hundred attendant women, some fled, while others, clinging to her, asked, “What is this?” They were told, “The king, Lady, wishes to test your strength, so he has had an elephant released.”
Trong số năm trăm người phụ nữ tùy tùng của nàng, một số bỏ chạy, một số không bỏ chạy nhưng ôm chầm lấy nàng và hỏi: “Chuyện gì thế này?” Nàng đáp: “Thưa các cô, nhà vua muốn thử sức mạnh của tôi nên đã cho thả voi.”
Visākhā imaṃ disvā, ‘‘kiṃ palāyitena, kathaṃ nu kho taṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā, ‘‘sace taṃ daḷhaṃ gaṇhissāmi, vinasseyyā’’ti dvīhi aṅgulīhi soṇḍāya gahetvā paṭipaṇāmesi.
Visākhā, seeing this, thought, “What is the point of fleeing? How shall I take hold of it?” She then thought, “If I hold it firmly, it might be destroyed.” So she took hold of its trunk with two fingers and pushed it back.
Visākhā thấy vậy, nghĩ: “Chạy trốn thì có ích gì? Làm sao mình có thể bắt được nó đây?” Nàng nghĩ: “Nếu mình bắt nó chặt quá, nó sẽ bị thương”, rồi dùng hai ngón tay nắm lấy vòi voi và đẩy lùi nó lại.
Hatthī attānaṃ sandhāretvā ṭhātuṃ nāsakkhi, rājaṅgaṇe ukkuṭiko hutvā patito.
The elephant was unable to maintain its stance and fell down on its knees in the royal courtyard.
Con voi không thể giữ vững mình được, liền quỵ xuống trên sân điện và ngã vật ra.
Mahājano sādhukāraṃ adāsi.
The great multitude cheered.
Đại chúng tán thán.
Sāpi saparivārā sotthinā gehaṃ agamāsi.
She, along with her entourage, safely returned home.
Nàng cùng đoàn tùy tùng an toàn trở về nhà.
Tena kho pana samayena sāvatthiyaṃ visākhā migāramātā bahuputtā hoti bahunattā arogaputtā aroganattā abhimaṅgalasammatā, tāvatakesu puttanattesu ekopi antarā maraṇaṃ patto nāma nāhosi.
At that time, Visākhā Migāramātā in Sāvatthī had many children, many grandchildren, healthy children, healthy grandchildren, and was considered most auspicious; not a single one of her children or grandchildren of that number had died prematurely.
Vào thời điểm ấy, tại Sāvatthī, Visākhā Migāramātā có nhiều con, nhiều cháu, con cháu khỏe mạnh, được xem là người rất may mắn; trong số bao nhiêu con cháu đó, không một ai chết yểu giữa chừng.
Sāvatthivāsino maṅgalesu chaṇesu visākhaṃ paṭhamaṃ nimantetvā bhojenti.
The residents of Sāvatthī would first invite Visākhā to their festivals and celebrations and offer her food.
Cư dân Sāvatthī thường thỉnh Visākhā đầu tiên trong các lễ hội và cúng dường bữa ăn.
Athekasmiṃ ussavadivase mahājane maṇḍitapasādhite dhammassavanāya vihāraṃ gacchante visākhāpi nimantitaṭṭhāne bhuñjitvā mahālatāpasādhanaṃ pasādhetvā mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā ābharaṇāni omuñcitvā uttarāsaṅgena bhaṇḍikaṃ bandhitvā dāsiyā adāsi.
Then, on one festival day, when many people, adorned and ready, were going to the monastery to listen to the Dhamma, Visākhā also, after eating at the invited place, adorned herself with the Mahālatā-ornament, and went to the monastery with the great multitude. There, she removed her ornaments, tied them into a bundle with her upper robe, and gave them to her maid.
Rồi vào một ngày lễ hội nọ, khi đại chúng đã trang sức lộng lẫy và chuẩn bị đi đến Tịnh xá để nghe Pháp, Visākhā cũng đã dùng bữa tại nơi được thỉnh, rồi đeo bộ trang sức Mahālatāpasādhana, cùng với đại chúng đi đến Tịnh xá, tháo trang sức ra, dùng tấm y khoác ngoài gói lại thành một bọc và giao cho người hầu gái.
Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
Concerning this, it is said:
Điều này đã được nói đến:
Sā kira vihāraṃ gacchantī cintesi – ‘‘evarūpaṃ mahagghaṃ pasādhanaṃ sīse paṭimukkaṃ yāva pādapiṭṭhiṃ alaṅkāraṃ alaṅkaritvā vihāraṃ pavisituṃ ayutta’’nti naṃ omuñcitvā bhaṇḍikaṃ katvā attano puññeneva nibbattāya pañcahatthithāmadharāya dāsiyā hatthe adāsi.
It is said that as she was going to the monastery, she thought, “It is inappropriate to enter the monastery wearing such a costly ornament, adorned from head to foot.” So, she removed it, made it into a bundle, and gave it to her maid, who, by Visākhā’s own merit, possessed the strength of five elephants.
Khi đi đến Tịnh xá, nàng nghĩ: “Không thích hợp chút nào khi đi vào Tịnh xá mà đeo một bộ trang sức quý giá như thế này, trang sức từ đầu đến tận gót chân”. Nàng tháo nó ra, gói lại thành một bọc và giao cho người hầu gái, người có sức mạnh của năm con voi, được sinh ra nhờ phước báu của chính nàng.
Sā eva kira taṃ gaṇhituṃ sakkoti.
Only that maid could carry it.
Chỉ có người hầu gái ấy mới có thể cầm được nó.
Tena naṃ āha – ‘‘amma, imaṃ pasādhanaṃ gaṇha, satthusantikā nivattanakāle pasādhessāmi na’’nti.
Therefore, she told her, "Mother, take this ornament. I will wear it again when I return from the Teacher's presence."
Vì vậy, nàng nói với người hầu gái: “Này con, hãy cầm lấy bộ trang sức này, khi trở về từ Đức Đạo Sư, ta sẽ đeo nó.”
Taṃ pana datvā ghanamaṭṭhakaṃ pasādhanaṃ pasādhetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ assosi, dhammassavanāvasāne bhagavantaṃ vanditvā uṭṭhāya pakkāmi.
Having given it, she put on the Ghanamaṭṭhaka ornament, approached the Teacher, and listened to the Dhamma. At the conclusion of the discourse, she paid homage to the Blessed One, rose, and departed.
Sau khi giao nó đi, nàng đeo bộ trang sức Ghanamaṭṭhaka và đến gặp Đức Đạo Sư để nghe Pháp. Sau khi nghe Pháp xong, nàng đảnh lễ Đức Thế Tôn, đứng dậy và rời đi.
Sāpissā dāsī taṃ pasādhanaṃ pamuṭṭhā.
But her maid forgot that ornament.
Người hầu gái của nàng đã quên bộ trang sức đó.
Dhammaṃ sutvā pana pakkantāya parisāya sace kiñci pamuṭṭhaṃ hoti, taṃ ānandatthero paṭisāmeti.
If anything was forgotten by the assembly after they departed from listening to the Dhamma, Venerable Ānanda would collect it.
Nếu có bất cứ thứ gì bị bỏ quên bởi hội chúng đã rời đi sau khi nghe Pháp, Tôn giả Ānanda sẽ thu dọn nó.
Iti so taṃ divasaṃ mahālatāpasādhanaṃ disvā satthu ārocesi – ‘‘bhante, visākhā pasādhanaṃ pamussitvā gatā’’ti.
So, on that day, seeing the Mahālatā-ornament, he reported to the Teacher, "Venerable Sir, Visākhā has forgotten her ornament and gone."
Vì vậy, vào ngày hôm đó, Ngài thấy bộ trang sức Mahālatāpasādhana và báo cáo với Đức Đạo Sư: “Bạch Đức Thế Tôn, Visākhā đã quên bộ trang sức và đi rồi.”
‘‘Ekamantaṃ ṭhapehi, ānandā’’ti.
"Put it aside, Ānanda."
“Này Ānanda, hãy đặt nó sang một bên.”
Thero taṃ ukkhipitvā sopānapasse laggetvā ṭhapesi.
The Elder, having lifted it, placed it hanging by the side of the staircase.
Tôn giả đã nhấc nó lên và treo nó ở bên cạnh cầu thang.
Visākhāpi suppiyāya saddhiṃ ‘‘āgantukagamikagilānādīnaṃ kattabbayuttakaṃ jānissāmī’’ti antovihāre vicari.
Visākhā, along with Suppiyā, walked inside the monastery, thinking, “We shall ascertain what is suitable to be done for arriving guests, departing monks, the sick, and so on.”
Visākhā cùng với Suppiyā đi dạo trong khuôn viên tu viện, nghĩ rằng: “Ta sẽ tìm hiểu những việc cần làm cho các vị tăng sĩ khách, tăng sĩ đi đường, tăng sĩ bệnh, v.v.”
Tā pana upāsikāyo antovihāre disvā sappimadhutelādīhi atthikā pakatiyāva daharā ca sāmaṇerā ca thālakādīni gahetvā upasaṅkamanti.
Seeing those female lay devotees inside the monastery, young monks and novices, who usually desired ghee, honey, oil, and so forth, approached them with bowls and other vessels.
Khi các vị nữ cư sĩ ấy đi trong tu viện, các vị tỳ khưu trẻ và sa-di, vốn cần bơ, mật, dầu, v.v., theo thông lệ, liền cầm bát đĩa đến gần.
Tasmimpi divase tatheva kariṃsu.
On that very day, they did the same.
Vào ngày hôm đó, họ cũng làm như vậy.
Athekaṃ gilānaṃ bhikkhuṃ disvā suppiyā (mahāva. 280) ‘‘kenattho ayyassā’’ti pucchitvā ‘‘paṭicchādanīyenā’’ti vutte hotu, ayya, pesessāmīti dutiyadivase kappiyamaṃsaṃ alabhantī attano ūrumaṃsena kattabbakiccaṃ katvā puna satthari pasādena pākatikasarīrāva ahosi.
Then, seeing a sick bhikkhu, Suppiyā asked, “What does the venerable one need?” When it was said, “Something to cover oneself with,” she replied, “May it be so, venerable sir, I will send it.” On the second day, being unable to find suitable meat, she performed the necessary act with the flesh of her own thigh, and again, by the Buddha's grace, she became whole as before.
Sau đó, Suppiyā thấy một tỳ khưu bệnh, hỏi: “Bạch Đại đức, Đại đức cần gì?” Khi được trả lời: “Cần thức ăn bổ dưỡng”, Suppiyā nói: “Được thôi, bạch Đại đức, con sẽ gửi đến.” Ngày hôm sau, không tìm được thịt thích hợp, bà đã dùng thịt đùi của mình để làm món ăn cần thiết, và sau đó, nhờ lòng tịnh tín đối với Đức Bổn Sư, thân thể bà trở lại bình thường.
Visākhāpi gilāne ca dahare ca sāmaṇere ca oloketvā aññena dvārena nikkhamitvā vihārūpacāre ṭhitā, ‘‘amma, pasādhanaṃ āhara pasādhessāmī’’ti āha.
Visākhā, having looked at the sick, the young monks, and the novices, exited through another door and stood in the monastery precincts, saying, “Mother, bring my adornment, I shall adorn myself.”
Visākhā cũng nhìn các vị tỳ khưu bệnh, các vị tỳ khưu trẻ và sa-di, rồi đi ra bằng một cửa khác, đứng ở sân tu viện và nói: “Này con, hãy mang đồ trang sức đến, mẹ sẽ trang điểm.”
Tasmiṃ khaṇe sā dāsī pamussitvā nikkhantabhāvaṃ ñatvā, ‘‘ayye, pamuṭṭhāmhī’’ti āha.
At that moment, the maid, realizing that she had forgotten it when leaving, said, “Lady, I have forgotten it.”
Lúc đó, người hầu gái ấy biết mình đã quên đồ trang sức khi đi ra, liền nói: “Thưa bà, con đã quên mất.”
‘‘Tena hi gantvā gaṇhitvā ehi, sace pana mayhaṃ ayyena ānandattherena ukkhipitvā aññasmiṃ ṭhāne ṭhapitaṃ hoti, mā āhareyyāsi, ayyasseva taṃ mayā pariccatta’’nti.
“Then go and fetch it. But if my revered Venerable Ānanda has picked it up and placed it elsewhere, do not bring it, for I have relinquished it to the venerable one.”
Visākhā nói: “Vậy thì con hãy đi lấy về. Nhưng nếu đồ trang sức của ta đã được Đại đức Ānanda nhặt lên và đặt ở một chỗ khác, thì con đừng mang về, ta đã dâng cúng nó cho Đại đức rồi.”
Jānāti kira sā ‘‘kulamanussānaṃ pamuṭṭhabhaṇḍakaṃ thero paṭisāmetī’’ti; tasmā evamāha.
She knew that "the Elder safeguards lost items belonging to noble families"; therefore, she spoke thus.
Bà biết rằng: “Trưởng lão thường cất giữ những vật bị bỏ quên của các gia đình cư sĩ”; vì vậy bà nói như thế.
Theropi taṃ dāsiṃ disvāva ‘‘kimatthaṃ āgatāsī’’ti pucchitvā, ‘‘ayyāya me pasādhanaṃ pamussitvā āgatāmhī’’ti vutte, ‘‘etasmiṃ me sopānapasse ṭhapitaṃ, gaccha naṃ gaṇhāhī’’ti āha.
The Elder, seeing that maid, immediately asked, “Why have you come?” When she replied, “My Lady has forgotten her adornment, and I have come for it,” he said, “It has been placed here by the side of the staircase; go and take it.”
Trưởng lão vừa thấy người hầu gái ấy liền hỏi: “Con đến đây làm gì?” Khi được trả lời: “Con đến vì đã quên đồ trang sức của bà chủ con”, Trưởng lão nói: “Nó được đặt ở cạnh cầu thang này, con hãy đi mà lấy.”
Sā, ‘‘ayya, tumhākaṃ hatthena āmaṭṭhabhaṇḍakaṃ mayhaṃ ayyāya anāhāriyaṃ kata’’nti vatvā tucchahatthāva gantvā, ‘‘kiṃ, ammā’’ti visākhāya puṭṭhā tamatthaṃ ārocesi.
She said, “Venerable sir, the item touched by your hand has been made unsuitable for my Lady to take,” and then returned empty-handed. When asked by Visākhā, “What, mother?” she reported the matter.
Người hầu gái ấy nói: “Bạch Đại đức, đồ vật mà tay Đại đức đã chạm vào thì bà chủ con không thể mang về được.” Nói xong, cô ta tay không trở về. Khi Visākhā hỏi: “Sao vậy con?”, cô ta kể lại sự việc.
‘‘Amma, nāhaṃ mama ayyena āmaṭṭhabhaṇḍaṃ pilandhissāmi, pariccattaṃ mayā.
“Mother, I will not wear an item touched by my revered one; I have relinquished it.
Visākhā nói: “Này con, ta sẽ không đeo đồ trang sức mà Đại đức của ta đã chạm vào. Ta đã dâng cúng nó rồi.
Ayyānaṃ pana paṭijaggituṃ dukkhaṃ, taṃ vissajjetvā kappiyabhaṇḍaṃ upanessāmi, gaccha, taṃ āharāhī’’ti.
However, it is difficult for the venerables to care for it, so I will sell it and offer suitable items. Go, bring it.”
Nhưng các Đại đức khó mà bảo quản được nó, vậy ta sẽ bán nó đi và dâng cúng một vật thích hợp khác. Con hãy đi mang nó về.”
Sā gantvā āhari.
She went and brought it.
Cô ta đi và mang về.
Visākhā taṃ apilandhitvāva kammāre pakkosāpetvā agghāpesi.
Visākhā, without wearing it, summoned goldsmiths and had it appraised.
Visākhā không đeo đồ trang sức đó mà cho gọi các thợ kim hoàn đến để định giá.
Tehi ‘‘nava koṭiyo agghati, hatthakārāpaṇiyaṃ panassa satasahassa’’nti vutte pasādhanaṃ yāne ṭhapāpetvā ‘‘tena hi taṃ vikkiṇathā’’ti āha.
When they said, “It is worth nine crores, and its craftsmanship alone is worth one hundred thousand,” she had the adornment placed in a carriage and said, “Then sell it.”
Khi họ nói: “Nó trị giá chín mươi triệu (koṭi), và tiền công chế tác là một trăm ngàn (satasahassa)”, Visākhā cho đặt đồ trang sức lên xe và nói: “Vậy thì hãy bán nó đi.”
Bhattakaṃ dhanaṃ datvā gaṇhiṃtu na koci sakkhissati.
No one could afford to buy it, giving such a price.
Không ai có thể mua được nó với số tiền đó.
Tañhi pasādhanaṃ pasādhetuṃ anucchavikā itthiyo nāma dullabhā.
Indeed, women suitable to wear such a great creeper-adornment were rare.
Thật vậy, rất khó tìm được những người phụ nữ xứng đáng để đeo đồ trang sức đó.
Pathavimaṇḍalasmiñhi tissova itthiyo mahālatāpasādhanaṃ labhiṃsu visākhā mahāupāsikā, bandhulamallasenāpatissa bhariyā, mallikā, bārāṇasīseṭṭhino dhītāti.
For, on this earth, only three women obtained the great creeper-adornment: Visākhā, the great female lay devotee; Mallikā, the wife of General Bandhula Malla; and the daughter of the Barāṇasī financier.
Trên cõi đất này, chỉ có ba người phụ nữ đã nhận được bộ trang sức dây leo lớn (mahālatāpasādhana) là: đại cư sĩ Visākhā, Mallikā – vợ của tướng quân Bandhula Malla, và con gái của vị trưởng giả ở Bārāṇasī.
Tasmā visākhā sayameva tassa mūlaṃ datvā satasahassādhikā nava koṭiyo sakaṭe āropetvā vihāraṃ netvā satthāraṃ vanditvā, ‘‘bhante, mayhaṃ ayyena ānandattherena mama pasādhanaṃ hatthena āmaṭṭhaṃ, tena āmaṭṭhakālato paṭṭhāya na sakkā taṃ mayā pilandhituṃ.
Therefore, Visākhā herself paid its price, an amount exceeding nine crores by one hundred thousand, loaded it onto a cart, took it to the monastery, venerated the Teacher, and said, “Venerable sir, my adornment was touched by my revered Venerable Ānanda; from the time it was touched, I am unable to wear it.
Vì vậy, Visākhā tự mình trả tiền cho bộ trang sức đó, chất chín mươi triệu và một trăm ngàn lên xe, rồi mang đến tu viện, đảnh lễ Đức Bổn Sư và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, đồ trang sức của con đã được Đại đức Ānanda chạm vào bằng tay. Kể từ khi Đại đức chạm vào, con không thể đeo nó được nữa.
Taṃ pana vissajjetvā kappiyaṃ upanessāmīti vikkiṇāpentī aññaṃ taṃ gaṇhituṃ samatthaṃ adisvā ahameva tassa mūlaṃ gāhāpetvā āgatā, catūsu paccayesu katarapaccayena upanessāmi, bhante’’ti.
But, having intended to sell it and offer something suitable, when I could not find anyone else capable of purchasing it, I myself paid its price and have come. Venerable sir, by which of the four requisites shall I offer it?”
Nhưng con đã bán nó đi để dâng cúng một vật thích hợp. Vì không thấy ai có thể mua được nó, chính con đã trả tiền cho nó và mang đến đây. Bạch Đức Thế Tôn, con nên dâng cúng nó dưới hình thức vật dụng nào trong bốn loại vật dụng (tứ vật dụng)?”
Pācīnadvāre saṅghassa vasanaṭṭhānaṃ kātuṃ te yuttaṃ visākheti ‘‘yuttaṃ, bhante’’ti visākhā tuṭṭhamānasā navakoṭīhi bhūmimeva gaṇhi.
“It is suitable, Visākhā, to construct a dwelling place for the Saṅgha near the eastern gate.” “It is suitable, venerable sir,” Visākhā, with a joyful mind, purchased the land itself with nine crores.
Đức Bổn Sư nói: “Này Visākhā, con nên xây dựng chỗ ở cho Tăng đoàn ở cổng phía đông.” Visākhā hoan hỷ nói: “Bạch Đức Thế Tôn, thật thích hợp!” Rồi bà dùng chín mươi triệu để mua đất.
Aparāhi navakoṭīhi vihāraṃ kātuṃ ārabhi.
With another nine crores, she began to construct the monastery.
Bà bắt đầu xây dựng tu viện bằng chín mươi triệu khác.
Athekadivasaṃ satthā paccūsasamaye lokaṃ volokento devalokā cavitvā bhaddiyanagare seṭṭhikule nibbattassa bhaddiyassa nāma seṭṭhiputtassa upanissayasampattiṃ disvā anāthapiṇḍikassa gehe bhattakiccaṃ katvā uttaradvārābhimukho ahosi.
Then, one day, the Teacher, surveying the world in the early morning, saw the potential for enlightenment in Bhaddiya, the son of a financier, who had been reborn in a financier's family in Bhaddiya city after passing away from the deva world. Having taken His meal at Anāthapiṇḍika’s house, He turned towards the northern gate.
Một ngày nọ, vào lúc bình minh, Đức Bổn Sư quán sát thế gian, thấy được sự đầy đủ về duyên lành của Bhaddiya, con trai của vị trưởng giả tên Bhaddiya, người đã từ cõi trời giáng sinh trong gia đình trưởng giả ở thành Bhaddiya. Sau khi thọ thực tại nhà Anāthapiṇḍika, Ngài hướng về phía cổng bắc.
Pakatiyā hi satthā visākhāya gehe bhikkhaṃ gaṇhitvā dakkhiṇadvārena nikkhamitvā jetavane vasati.
Normally, the Teacher, after receiving alms at Visākhā’s house, would exit through the southern gate and reside in Jetavana.
Theo thông lệ, Đức Bổn Sư thọ thực tại nhà Visākhā, rồi ra bằng cổng nam và ngự tại Jetavana.
Anāthapiṇḍikassa gehe bhikkhaṃ gahetvā pācīnadvārena nikkhamitvā pubbārāme vasati.
After receiving alms at Anāthapiṇḍika’s house, He would exit through the eastern gate and reside in Pubbārāma.
Thọ thực tại nhà Anāthapiṇḍika, Ngài ra bằng cổng đông và ngự tại Pubbārāma.
Uttaradvāraṃ sandhāya gacchantaṃyeva bhagavantaṃ disvā, ‘‘cārikaṃ pakkamissatī’’ti jānanti.
When the Blessed One was seen proceeding towards the northern gate, people knew that He “would depart on a tour.”
Khi thấy Đức Thế Tôn đi về phía cổng bắc, mọi người biết rằng Ngài sẽ đi du hóa.
Visākhāpi taṃ divasaṃ ‘‘satthā uttaradvārābhimukho gato’’ti sutvā vegena gantvā vanditvā āha – ‘‘cārikaṃ gantukāmattha, bhante’’ti?
Visākhā also, hearing that day that “the Teacher has gone towards the northern gate,” quickly went, paid homage, and asked, “Venerable sir, are you desirous of going on a tour?”
Visākhā cũng nghe tin “Đức Bổn Sư đã đi về phía cổng bắc” vào ngày đó, liền vội vã đến đảnh lễ và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, Ngài có ý định đi du hóa sao?”
‘‘Āma, visākhe’’ti.
“Yes, Visākhā.”
“Phải, này Visākhā,” Đức Bổn Sư đáp.
‘‘Bhante, ettakaṃ dhanaṃ pariccajitvā tumhākaṃ vihāraṃ kāremi, nivattatha, bhante’’ti.
“Venerable sir, I am constructing a monastery for you, having relinquished such a vast amount of wealth. Please turn back, venerable sir.”
“Bạch Đức Thế Tôn, con đang xây dựng tu viện cho Ngài bằng cách hiến cúng số tiền lớn như vậy, xin Ngài hãy quay lại, bạch Đức Thế Tôn!”
‘‘Anivattagamanaṃ idaṃ visākhe’’ti.
“This going, Visākhā, is an irreversible going.”
“Này Visākhā, đây là một chuyến đi không trở lại.”
Sā ‘‘addhā hetusampannaṃ kañci passissati bhagavā’’ti cintetvā, ‘‘tena hi, bhante, mayhaṃ katākatavijānanakaṃ ekaṃ bhikkhuṃ nivattetvā gacchathā’’ti āha.
She thought, “Surely the Blessed One will see someone endowed with a suitable cause (for enlightenment),” and said, “In that case, venerable sir, please go, leaving one bhikkhu behind for me to know what is done and what is not done.”
Visākhā nghĩ: “Chắc chắn Đức Thế Tôn sẽ gặp một người nào đó có duyên lành.” Rồi bà thưa: “Vậy thì, bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài hãy để lại một vị tỳ khưu có thể biết được việc đã làm và chưa làm (việc cần làm) cho con, rồi Ngài hãy đi.”
‘‘Yaṃ ruccasi, tassa pattaṃ gaṇha visākhe’’ti āha.
He said, “Visākhā, take the bowl of whomever you prefer.”
Đức Bổn Sư nói: “Này Visākhā, con muốn vị nào, hãy cầm bát của vị ấy.”
Sā kiñcāpi ānandattheraṃ piyāyati, ‘‘mahāmoggallānatthero iddhimā, etaṃ me nissāya kammaṃ lahuṃ nipphajjissatī’’ti pana cintetvā therassa pattaṃ gaṇhi.
Although she loved Venerable Ānanda, she thought, “Venerable Mahāmoggallāna is endowed with psychic power; through him, my work will be quickly completed,” and she took the Elder’s bowl.
Mặc dù Visākhā yêu quý Đại đức Ānanda, nhưng bà nghĩ: “Đại đức Mahāmoggallāna có thần thông, nhờ Ngài mà công việc của ta sẽ sớm hoàn thành.” Vì vậy, bà đã cầm bát của Đại đức Mahāmoggallāna.
Thero satthāraṃ olokesi.
The Elder looked at the Teacher.
Đại đức nhìn Đức Bổn Sư.
Satthā ‘‘tava parivāre pañcasate bhikkhū gahetvā nivatta moggallānā’’ti āha.
The Teacher said, “Moggallāna, take five hundred bhikkhus from your retinue and turn back.”
Đức Bổn Sư nói: “Này Moggallāna, con hãy dẫn năm trăm tỳ khưu tùy tùng của con quay lại.”
So tathā akāsi.
He did so.
Ngài đã làm như vậy.
Tassānubhāvena paññāsasaṭṭhiyojanānipi rukkhatthāya ca pāsāṇatthāya ca gatā manussā mahante mahante rukkhe ca pāsāṇe ca gahetvā taṃ divasameva āgacchanti, neva sakaṭe rukkhapāsāṇe āropentā kilamanti, na akkho bhijjati.
By his psychic power, people who had gone fifty or sixty yojanas away to fetch trees and stones would return on that very day with huge trees and enormous stones; they neither tired while loading the trees and stones onto carts, nor did the axles break.
Nhờ thần thông của Ngài, những người đã đi xa năm mươi, sáu mươi dojana để tìm cây và đá, đều mang những cây và đá lớn về ngay trong ngày đó, họ không hề mệt mỏi khi chất cây và đá lên xe, và trục xe cũng không bị gãy.
Na cirasseva dvebhūmikaṃ pāsādaṃ kariṃsu.
In a short time, they constructed a two-storied mansion.
Chẳng bao lâu sau, họ đã xây dựng một cung điện hai tầng.
Heṭṭhābhūmiyaṃ pañca gabbhasatāni, uparibhūmiyaṃ pañca gabbhasatānīti gabbhasahassapaṭimaṇḍito pāsādo ahosi.
The mansion was adorned with a thousand rooms: five hundred rooms on the lower floor and five hundred rooms on the upper floor.
Cung điện đó có một ngàn phòng, với năm trăm phòng ở tầng dưới và năm trăm phòng ở tầng trên.
Aṭṭhakarīse parisuddhe bhūmibhāge pāsādaṃ kārāpesi, ‘‘suddhapāsādo pana na sobhatī’’ti taṃ parivāretvā pañca padhānavettagehasatāni, pañca cūḷapāsādasatāni, pañca dīghamāḷakasatāni kārāpesi.
She had the mansion constructed on a perfectly clean piece of land, measuring eight karīsas. Thinking, “A pure mansion alone is not beautiful,” she had it surrounded by five hundred meditation-reed houses, five hundred small mansions, and five hundred long corridors.
Bà đã cho xây dựng cung điện trên một khu đất sạch sẽ rộng tám karīsa. Nghĩ rằng: “Một mình cung điện không thì không đẹp”, bà đã cho xây dựng bao quanh nó năm trăm ngôi nhà thiền bằng mây, năm trăm cung điện nhỏ, và năm trăm hành lang dài.
Atha satthā navahi māsehi cārikaṃ caritvā puna sāvatthiṃ agamāsi.
Then the Teacher, having toured for nine months, returned to Sāvatthī.
Sau đó, Đức Bổn Sư đã đi du hóa trong chín tháng, rồi trở lại Sāvatthī.
Visākhāyapi pāsāde kammaṃ navahi māsehi niṭṭhitaṃ.
Visākhā’s work on the mansion was also completed in nine months.
Công việc xây dựng cung điện của Visākhā cũng hoàn thành trong chín tháng.
Pāsādakūṭaṃ ghanakoṭṭitarattasuvaṇṇeneva saṭṭhiudakaghaṭagaṇhanakaṃ kārāpesi.
She had the pinnacle of the mansion made entirely of densely hammered red gold, capable of holding sixty water pots.
Bà đã cho làm chóp cung điện bằng vàng đỏ được đúc đặc, có thể chứa sáu mươi chum nước.
‘‘Satthā jetavanavihāraṃ gacchatī’’ti ca sutvā paccuggamanaṃ katvā satthāraṃ attano vihāraṃ netvā paṭiññaṃ gaṇhi, ‘‘bhante, imaṃ catumāsaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā idheva vasatha, pāsādamahaṃ karissāmī’’ti.
Hearing that “the Teacher is going to Jetavana monastery,” she went forth to meet Him, brought the Teacher to her monastery, and made a request: “Venerable sir, for these four months, please reside here with the Saṅgha of bhikkhus; I will perform the mansion-offering ceremony.”
Nghe tin “Đức Bổn Sư sẽ đến tu viện Jetavana”, bà đã đi đón và thỉnh Đức Bổn Sư đến tu viện của mình, rồi nhận lời hứa: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài hãy dẫn Tăng đoàn ngự tại đây trong bốn tháng này, con sẽ tổ chức lễ cúng dường cung điện.”
Satthā adhivāsesi.
The Teacher assented.
Đức Bổn Sư đã chấp thuận.
Sā tato paṭṭhāya buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa vihāre eva dānaṃ deti.
From that time onwards, she offered alms to the Saṅgha of bhikkhus, headed by the Buddha, only at that monastery.
Từ đó trở đi, bà chỉ cúng dường cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu tại tu viện.
Athassā ekā sahāyikā satasahassagghanakaṃ ekaṃ vatthaṃ ādāya āgantvā, ‘‘sahāyike ahaṃ imaṃ vatthaṃ tava pāsāde bhūmattharaṇasaṅkhepena attharitukāmā, attharaṇaṭṭhānaṃ me ācikkhathā’’ti āha.
Then, one of her friends came, taking a cloth worth one hundred thousand (coins), and said, "Friend, I wish to spread this cloth in your mansion as a ground covering. Please tell me where to spread it."
Sau đó, một người bạn của bà mang một tấm vải trị giá một trăm ngàn đến và nói: “Này bạn, tôi muốn trải tấm vải này làm thảm sàn trong cung điện của bạn. Hãy chỉ cho tôi chỗ để trải.”
‘‘Sādhu sahāyike, sace tyāhaṃ ‘okāso natthī’ti vakkhāmi, tvaṃ ‘me okāsaṃ adātukāmā’ti maññissasi, sayameva pāsādassa dve bhūmiyo gabbhasahassañca oloketvā attharaṇaṭṭhānaṃ jānāhī’’ti āha.
"Friend, if I tell you that there is no space, you will think, 'She does not wish to give me space.' Therefore, you yourself may look at the two floors and the thousand rooms of the mansion and know the place to spread it."
Visākhā nói: “Được thôi, này bạn. Nếu tôi nói với bạn rằng ‘không có chỗ’, bạn sẽ nghĩ rằng ‘tôi không muốn cho bạn chỗ’. Bạn hãy tự mình xem hai tầng và một ngàn phòng của cung điện mà tìm chỗ trải đi.”
Sā satasahassagghanakaṃ vatthaṃ gahetvā tattha tattha vicarantī tato appataramūlaṃ vatthaṃ adisvā ‘‘nāhaṃ imasmiṃ pāsāde puññabhāgaṃ labhāmī’’ti domanassappattā ekasmiṃ ṭhāne rodantī aṭṭhāsi.
Taking the cloth worth one hundred thousand, she wandered here and there, and not seeing any cloth of lesser value than that, she became disheartened, thinking, "I will not acquire any merit in this mansion," and stood weeping in one place.
Người bạn ấy cầm tấm vải trị giá một trăm ngàn đi khắp nơi, nhưng không tìm thấy tấm vải nào có giá trị thấp hơn tấm vải của mình. Cô ta buồn bã nghĩ: “Tôi sẽ không có phần phước đức trong cung điện này.” Rồi cô ta đứng khóc ở một chỗ.
Atha naṃ ānandatthero disvā, ‘‘kasmā rodasī’’ti pucchi.
Then Venerable Ānanda saw her and asked, "Why are you weeping?"
Khi ấy, Trưởng lão Ānanda thấy nàng, bèn hỏi: “Vì sao con khóc?”
Sā tamatthaṃ ārocesi.
She reported the matter.
Nàng trình bày sự việc ấy.
Thero ‘‘mā cintayi, ahaṃ te attharaṇaṭṭhānaṃ ācikkhissāmī’’ti vatvā, ‘‘sopānapādamūle pādadhovanaṭṭhāne imaṃ pādapuñchanakaṃ katvā attharāhi, bhikkhū pāde dhovitvā paṭhamaṃ ettha pādaṃ puñchitvā anto pavisissanti, evaṃ te mahapphalaṃ bhavissatī’’ti āha.
The Elder said, "Do not worry, I will tell you where to spread it," and continued, "Spread this cloth at the foot of the stairs, at the place for washing feet, as a foot-wiping cloth. The bhikkhus, after washing their feet, will first wipe their feet here and then enter inside. In this way, it will bring great fruit to you."
Trưởng lão nói: “Đừng lo, ta sẽ chỉ cho con chỗ để trải,” rồi nói tiếp: “Hãy lấy tấm thảm chùi chân này trải ở chỗ rửa chân dưới chân cầu thang, các vị tỳ-khưu sau khi rửa chân sẽ chùi chân vào đây trước rồi mới vào trong, như vậy con sẽ được quả lớn.”
Visākhāya kiretaṃ asallakkhitaṭṭhānaṃ.
Indeed, that was a spot overlooked by Visākhā.
Tương truyền, đây là nơi mà Visākhā đã không để ý đến.
Visākhā cattāro māse antovihāre buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ adāsi, avasānadivase bhikkhusaṅghassa cīvarasāṭake adāsi.
Visākhā gave alms to the Saṅgha led by the Buddha within the Vihāra for four months. On the final day, she gave robes and cloths to the Bhikkhu Saṅgha.
Visākhā đã dâng cúng vật thực cho Tăng chúng do Đức Phật dẫn đầu trong tu viện suốt bốn tháng, vào ngày cuối cùng, nàng đã dâng cúng y phục cho Tăng chúng.
Saṅghanavakena laddhacīvarasāṭakā sahassagghanakā honti.
The cloths received by a newly ordained bhikkhu were worth a thousand (coins).
Những tấm y phục mà vị tỳ-khưu hạ lạp thấp nhất nhận được cũng trị giá một ngàn.
Sabbesaṃ pattāni pūretvā bhesajjaṃ adāsi.
She filled the bowls of all (the bhikkhus) and gave medicines.
Nàng đã đổ đầy bát của tất cả các vị và dâng cúng thuốc men.
Dānapariccāge nava koṭiyo agamaṃsu.
Nine crores were spent on the offering of alms.
Trong việc bố thí, chín koṭi đã được chi ra.
Iti vihārassa bhūmiggahaṇe nava koṭiyo, vihārassa kārāpane nava, vihāramahe navāti sabbāpi sattavīsati koṭiyo sā buddhasāsane pariccaji.
Thus, nine crores for the acquisition of the Vihāra's land, nine for the construction of the Vihāra, and nine for the Vihāra celebration, totaling twenty-seven crores, she donated to the Buddha's dispensation.
Như vậy, chín koṭi cho việc mua đất xây tu viện, chín koṭi cho việc xây dựng tu viện, và chín koṭi cho lễ khánh thành tu viện, tổng cộng nàng đã cúng dường hai mươi bảy koṭi cho Phật giáo.
Itthibhāve ṭhatvā micchādiṭṭhikassa gehe vasamānāya evarūpo mahāpariccāgo nāma aññissā natthi.
No other woman, while remaining in the female state and dwelling in the house of one with wrong view, has made such a great donation.
Không có người phụ nữ nào khác, trong thân phận nữ nhân và sống trong nhà của người theo tà kiến, lại có được sự cúng dường vĩ đại như vậy.
Sā vihāramahassa niṭṭhitadivase vaḍḍhamānakacchāyāya puttanattapanattaparivutā ‘‘yaṃ yaṃ mayā pubbe patthitaṃ, sabbameva matthakaṃ patta’’nti pāsādaṃ anupariyāyantī pañcahi gāthāhi madhurasaddena imaṃ udānaṃ udānesi –
On the day the Vihāra festival concluded, in the growing shade, surrounded by her children, grandchildren, and great-grandchildren, she circumambulated the mansion, singing this Udāna in a sweet voice with five verses:—
Vào ngày lễ khánh thành tu viện, khi bóng chiều đang ngả dài, được con cháu chắt bao quanh, nàng vừa đi vòng quanh lâu đài vừa thốt lên lời cảm hứng này bằng năm bài kệ với giọng nói ngọt ngào: “Những gì ta đã nguyện ước trước đây, tất cả đều đã thành tựu viên mãn.”
Bhikkhū tassā saddaṃ sutvā satthu ārocayiṃsu – ‘‘bhante, amhehi ettake addhāne visākhāya gāyanaṃ nāma na diṭṭhapubbaṃ, sā ajja puttanattapanattaparivutā gāyamānā pāsādaṃ anupariyāyati, kiṃ nu khvassā pittaṃ vā kupitaṃ, udāhu ummattikā jātā’’ti?
The bhikkhus, hearing her voice, reported to the Master, "Venerable Sir, we have never before seen Visākhā singing during all this time. Today, surrounded by her children, grandchildren, and great-grandchildren, she is singing and circumambulating the mansion. Has her bile become agitated, or has she gone mad?"
Các vị tỳ-khưu nghe tiếng của nàng, bèn bạch với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, trong suốt thời gian qua, chúng con chưa từng thấy Visākhā ca hát, hôm nay nàng được con cháu chắt bao quanh, vừa đi vòng quanh lâu đài vừa ca hát, có phải mật của nàng bị rối loạn, hay nàng đã hóa điên chăng?”
Satthā ‘‘na, bhikkhave, mayhaṃ dhītā gāyati, attano panassā ajjhāsayo paripuṇṇo, sā ‘patthitapatthanā me matthakaṃ pattā’ti tuṭṭhamānasā udānaṃ udānentī vicaratī’’ti vatvā ‘‘kadā pana, bhante, tāya patthanā patthitā’’ti?
The Master said, "No, bhikkhus, my daughter is not singing. Rather, her aspiration has been fulfilled, and with a joyful mind, she is exclaiming an Udāna, thinking, 'My desired aspiration has reached its culmination.'" Then, when asked, "Venerable Sir, when did she make that aspiration?"
Đức Thế Tôn dạy: “Này các tỳ-khưu, con gái của ta không ca hát, nhưng tâm nguyện của nàng đã được viên mãn, nàng đi lại với tâm hoan hỷ, thốt lên lời cảm hứng rằng ‘Nguyện ước của ta đã thành tựu viên mãn’.” Khi ấy, các vị tỳ-khưu hỏi: “Bạch Thế Tôn, nàng đã phát nguyện từ khi nào?”
‘‘Suṇissatha, bhikkhave’’ti.
"You shall hear, bhikkhus."
“Này các tỳ-khưu, các ông có muốn nghe không?”
‘‘Suṇissāma, bhante’’ti vutte atītaṃ āhari –
When they said, "We shall hear, Venerable Sir," he recounted the past:—
Khi được trả lời: “Bạch Thế Tôn, chúng con muốn nghe,” Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ:
‘‘Atīte, bhikkhave, ito kappasatasahassamatthake padumuttaro nāma buddho loke nibbatti.
"In the past, bhikkhus, one hundred thousand aeons ago from now, a Buddha named Padumuttara appeared in the world.
“Này các tỳ-khưu, trong quá khứ, cách đây một trăm ngàn kiếp, một vị Phật tên là Padumuttara đã xuất hiện trên thế gian.
Tassa vassasatasahassaṃ āyu ahosi, khīṇāsavānaṃ satasahassaparivāro, nagaraṃ haṃsavatī nāma, pitā sunando nāma rājā, mātā sujātā nāma devī, tassa aggaupaṭṭhāyikā ekā upāsikā aṭṭha vare yācitvā mātuṭṭhāne ṭhatvā satthāraṃ catūhi paccayehi paṭijaggantī sāyaṃpātaṃ upaṭṭhānaṃ gacchati.
His lifespan was one hundred thousand years, and he was attended by one hundred thousand Arahants. The city was called Haṃsavatī, his father was King Sunanda, and his mother was Queen Sujātā. A laywoman, the chief female attendant of that Buddha, having requested eight boons, served the Master with the four requisites, acting as a mother, and went for service morning and evening.
Ngài có tuổi thọ một trăm ngàn năm, được một trăm ngàn vị A-la-hán vây quanh, kinh thành tên là Haṃsavatī, vua cha tên là Sunanda, hoàng hậu mẹ tên là Sujātā. Vị nữ thí chủ hàng đầu của Ngài là một nữ cư sĩ, sau khi xin được tám điều ước, đã đứng vào vị trí của một người mẹ, chăm sóc Đức Thế Tôn bằng bốn món vật dụng, và đến hầu cận Ngài vào buổi sáng và buổi chiều.
Tassā ekā sahāyikā tāya saddhiṃ vihāraṃ nibaddhaṃ gacchati.
One of her friends regularly went to the Vihāra with her.
Một người bạn của bà thường xuyên cùng bà đến tu viện.
Sā tassā satthārā saddhiṃ vissāsena kathanañca vallabhabhāvañca disvā, ‘kiṃ nu kho katvā evaṃ buddhānaṃ vallatā hotī’ti cintetvā satthāraṃ pucchi – ‘bhante, esā itthī tumhākaṃ kiṃ hotī’’’ti?
Seeing her friend's familiar conversation with the Master and her beloved status, that friend thought, 'What must one do to be so dear to the Buddhas?' and asked the Master, 'Venerable Sir, who is this woman to you?'"
Người bạn này thấy bà trò chuyện thân mật với Đức Thế Tôn và được Ngài yêu mến, bèn suy nghĩ: ‘Làm thế nào để được các Đức Phật yêu mến như vậy?’ rồi hỏi Đức Thế Tôn: ‘Bạch Thế Tôn, người phụ nữ này là gì của Ngài?’”
‘‘Upaṭṭhāyikānaṃ aggā’’ti.
"She is the foremost among female attendants."
“Là người đứng đầu trong các nữ thí chủ.”
‘‘Bhante, kiṃ katvā upaṭṭhāyikānaṃ aggā hotī’’ti?
"Venerable Sir, what did she do to become the foremost among female attendants?"
“Bạch Thế Tôn, làm thế nào để trở thành người đứng đầu trong các nữ thí chủ?”
‘‘Kappasatasahassaṃ patthanaṃ patthetvā’’ti.
"She aspired to it for one hundred thousand aeons."
“Bằng cách phát nguyện trong một trăm ngàn kiếp.”
‘‘Idāni patthetvā laddhuṃ sakkā, bhante’’ti.
"Is it possible to attain it by aspiring now, Venerable Sir?"
“Bạch Thế Tôn, bây giờ phát nguyện có thể đạt được không?”
‘‘Āma, sakkā’’ti.
"Yes, it is possible."
“Này, có thể.”
‘‘Tena hi, bhante, bhikkhusatasahassena saddhiṃ sattāhaṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti āha.
"Then, Venerable Sir, please accept alms from me for seven days, together with one hundred thousand bhikkhus," she said.
“Nếu vậy, bạch Thế Tôn, xin Ngài cùng với một trăm ngàn vị tỳ-khưu hãy nhận vật thực của con trong bảy ngày.”
Satthā adhivāsesi.
The Master consented.
Đức Thế Tôn đã nhận lời.
Sā sattāhaṃ dānaṃ datvā osānadivase cīvarasāṭake datvā satthāraṃ vanditvā pādamūle nipajjitvā, ‘‘bhante, nāhaṃ imassa dānassa phalena devissariyādīnaṃ aññataraṃ patthemi, tumhādisassa panekassa buddhassa santike aṭṭha vare labhitvā mātuṭṭhāne ṭhatvā catūhi paccayehi paṭijaggituṃ samatthānaṃ aggā bhaveyya’’nti patthanaṃ paṭṭhapesi.
After giving alms for seven days, on the final day, she offered robes and cloths, bowed to the Master, and lay down at his feet, saying, "Venerable Sir, I do not aspire to any of the divine realms or lordships as a result of this offering. Rather, I wish to be the foremost among those who are able to serve a Buddha such as yourself with the four requisites, having received eight boons from him, and acting as a mother."
Nàng đã dâng cúng trong bảy ngày, vào ngày cuối cùng, sau khi dâng cúng y phục, nàng đảnh lễ Đức Thế Tôn, nằm phủ phục dưới chân Ngài và phát nguyện: “Bạch Thế Tôn, con không nguyện cầu bất cứ điều gì như quyền lực của thiên nữ v.v... bằng quả của sự bố thí này, nhưng nguyện rằng, trong sự hiện diện của một vị Phật như Ngài, con sẽ được nhận tám điều ước, đứng vào vị trí của một người mẹ, và trở thành người đứng đầu trong số những người có khả năng chăm sóc bằng bốn món vật dụng.”
Satthā ‘‘samijjhissati nu kho imissā patthanā’’ti anāgataṃ āvajjento kappasatasahassaṃ oloketvā ‘‘kappasatasahassapariyosāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tadā tvaṃ visākhā nāma upāsikā hutvā tassa santike aṭṭha vare labhitvā mātuṭṭhāne ṭhatvā catūhi paccayehi paṭijaggantīnaṃ upaṭṭhāyikānaṃ aggā bhavissasī’’ti āha.
The Master, reflecting on the future to see if her aspiration would be fulfilled, looked one hundred thousand aeons ahead and said, "At the end of one hundred thousand aeons, a Buddha named Gotama will arise. At that time, you, as a laywoman named Visākhā, having received eight boons from him, will become the foremost among female attendants who serve with the four requisites, acting as a mother."
Đức Thế Tôn, khi quán xét tương lai xem “Nguyện ước của người này có thành tựu không?”, đã nhìn thấy một trăm ngàn kiếp và nói: “Vào cuối một trăm ngàn kiếp, một vị Phật tên là Gotama sẽ xuất hiện, khi ấy, con sẽ là một nữ cư sĩ tên là Visākhā, nhận được tám điều ước từ Ngài, đứng vào vị trí của một người mẹ, và trở thành người đứng đầu trong số các nữ thí chủ chăm sóc bằng bốn món vật dụng.”
Tassā sā sampatti sveva laddhabbā viya ahosi.
To her, that attainment seemed as if it would be received the very next day.
Đối với nàng, sự thành tựu ấy dường như có thể đạt được ngay ngày mai.
Sā yāvatāyukaṃ puññaṃ katvā tato cutā devaloke nibbattitvā devamanussesu saṃsarantī kassapasammāsambuddhakāle kikissa kāsirañño sattannaṃ dhītānaṃ kaniṭṭhā saṅghadāsī nāma hutvā parakulaṃ agantvā tāhi jeṭṭhabhaginīhi saddhiṃ dīgharattaṃ dānādīni puññāni katvā kassapasammāsambuddhassa pādamūlepi ‘‘anāgate tumhādisassa buddhassa mātuṭṭhāne ṭhatvā catupaccayadāyikānaṃ aggā bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
She performed wholesome deeds throughout her life, and after passing away from there, she was reborn in the divine realms, wandering through celestial and human existences. During the time of Kassapa Sammāsambuddha, she was born as Saṅghadāsī, the youngest of the seven daughters of King Kiki of Kasi. Not entering a secular household, she performed acts of merit such as donations for a long time with her elder sisters, and at the feet of Kassapa Sammāsambuddha, she also made the aspiration, "May I be the foremost among those who offer the four requisites, acting as a mother, to a Buddha such as yourself in the future."
Nàng đã làm phước cho đến hết tuổi thọ, sau khi từ đó mệnh chung, nàng tái sinh trong cõi trời, và trong khi luân hồi giữa cõi trời và cõi người, vào thời Đức Chánh Đẳng Giác Kassapa, nàng là Saṅghadāsī, con gái út trong bảy người con gái của vua Kiki xứ Kāsī, không về nhà chồng, cùng với các chị của mình, đã làm các công đức như bố thí trong một thời gian dài, và cũng đã phát nguyện dưới chân Đức Chánh Đẳng Giác Kassapa rằng: “Trong tương lai, nguyện con sẽ đứng vào vị trí của một người mẹ của một vị Phật như Ngài, và trở thành người đứng đầu trong số những người dâng cúng bốn món vật dụng.”
Sā tato paṭṭhāya pana devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ attabhāve meṇḍakaseṭṭhiputtassa dhanañcayaseṭṭhino dhītā hutvā nibbattā.
From then on, she wandered through divine and human existences and was born in this present existence as the daughter of Dhanañcaya Seṭṭhi, the son of Meṇḍaka Seṭṭhi.
Từ đó về sau, nàng luân hồi giữa cõi trời và cõi người, và trong kiếp này, nàng tái sinh làm con gái của phú hộ Dhanañjaya, con trai của phú hộ Meṇḍaka.
Mayhaṃ sāsane bahūni puññāni akāsi.
She performed many meritorious deeds in my dispensation.
Nàng đã làm nhiều công đức trong giáo pháp của ta.
Iti kho, bhikkhave, ‘‘na mayhaṃ dhītā gāyati, patthitapatthanāya pana nipphattiṃ disvā udānaṃ udānetī’’ti vatvā satthā dhammaṃ desento, ‘‘bhikkhave, yathā nāma cheko mālākāro nānāpupphānaṃ mahantaṃ rāsiṃ katvā nānappakāre mālāguṇe karoti, evameva visākhāya nānappakārāni puññāni kātuṃ cittaṃ namatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Thus, bhikkhus, having said, "My daughter is not singing, but having seen the fulfillment of her cherished wish, she is uttering an udāna," the Teacher, expounding the Dhamma, said, "Bhikkhus, just as a skillful garland-maker, having made a large heap of various flowers, fashions various kinds of garlands, even so, Visākhā's mind inclines to perform various kinds of meritorious deeds," and then spoke this verse:
Này các Tỳ khưu, do đó, sau khi nói rằng: “Con gái của ta không hát, mà là thốt lên lời cảm hứng khi thấy sự thành tựu của điều đã mong mỏi”, Bậc Đạo Sư, trong khi thuyết Pháp, đã nói rằng: “Này các Tỳ khưu, ví như người kết tràng hoa khéo léo, sau khi gom thành một đống lớn các loại hoa, làm ra nhiều loại vòng hoa; cũng vậy, tâm của Visākhā hướng về việc làm các loại phước thiện khác nhau”, rồi Ngài nói lên kệ ngôn này –
Tattha puppharāsimhāti nānappakārānaṃ pupphānaṃ rāsimhā.
Therein, puppharāsimhā means "from a heap of various kinds of flowers."
Trong đó, puppharāsimhā (từ một đống hoa) nghĩa là từ một đống các loại hoa khác nhau.
Kayirāti kareyya.
Kayirā means "should make."
Kayirā (có thể làm) nghĩa là nên làm.
Mālāguṇe bahūti ekato vaṇṭikamālādibhedā nānappakārā mālāvikatiyo.
Mālāguṇe bahū means "many kinds of flower arrangements, such as garlands with stems on one side."
Mālāguṇe bahū (nhiều vòng hoa) là những loại vòng hoa khác nhau, được phân loại thành vòng hoa có cuống, v.v...
Maccenāti maritabbasabhāvatāya ‘‘macco’’ti laddhanāmena sattena cīvaradānādibhedaṃ bahuṃ kusalaṃ kattabbaṃ.
Maccenā means "by a being who has obtained the name 'mortal' due to the nature of being subject to death, much merit consisting of robe-offerings and so on, should be performed."
Maccena (bởi chúng sanh) là bởi chúng sanh có tên gọi là “macco” do bản chất phải chết, bahuṃ kusalaṃ kattabbaṃ (cần phải làm nhiều điều thiện) được phân loại thành việc cúng dường y, v.v...
Tattha puppharāsiggahaṇaṃ bahupupphadassanatthaṃ.
Therein, the mention of "heap of flowers" is for showing many flowers.
Ở đây, việc đề cập đến đống hoa là để chỉ ra có nhiều hoa.
Sace hi appāni pupphāni honti, mālākāro ca cheko neva bahū mālāguṇe kātuṃ sakkoti, acheko pana appesu bahūsupi pupphesu na sakkotiyeva.
For if there are few flowers, even a skillful garland-maker cannot make many garlands, and an unskillful one cannot make them even with few or many flowers.
Vì nếu có ít hoa, dù người kết tràng hoa có khéo léo cũng không thể làm được nhiều vòng hoa, còn người không khéo léo thì dù hoa ít hay nhiều cũng đều không thể làm được.
Bahūsu pana pupphesu sati cheko mālākāro dakkho kusalo bahū mālāguṇe karoti, evameva sace ekaccassa saddhā mandā hoti, bhogā ca bahū saṃvijjanti, neva sakkoti bahūni kusalāni kātuṃ, mandāya ca pana saddhāya mandesu ca pana bhogesu na sakkoti.
But when there are many flowers, a skillful, clever, and expert garland-maker makes many garlands. Similarly, if someone's faith is weak, and they have many possessions, they cannot perform many meritorious deeds; nor can they, if their faith is weak and their possessions are few.
Nhưng khi có nhiều hoa, người kết tràng hoa khéo léo, tài giỏi, thành thạo sẽ làm được nhiều vòng hoa; cũng vậy, nếu một người nào đó có đức tin yếu kém, dù tài sản có nhiều, cũng không thể làm được nhiều điều thiện, và với đức tin yếu kém cùng tài sản ít ỏi thì lại càng không thể.
Uḷārāya ca pana saddhāya mandesu ca bhogesu na sakkotiyeva.
And even with strong faith but few possessions, they cannot.
Và với đức tin cao thượng nhưng tài sản ít ỏi thì cũng không thể làm được.
Uḷārāya ca pana saddhāya uḷāresu ca bhogesu sati sakkoti.
But with strong faith and abundant possessions, they can.
Nhưng khi có đức tin cao thượng và tài sản dồi dào thì có thể làm được.
Tathārūpā ca visākhā upāsikā.
And Visākhā the lay follower was such a person.
Và nữ cư sĩ Visākhā là người như vậy.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘yathāpi…pe… kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti.
Referring to that, it was said: "Just as... much good should be done."
Nhắm đến bà, điều này đã được nói lên – “Cũng như từ... v.v... cần phải làm nhiều điều thiện.”
Thero kira sāyanhasamaye paṭisallīno cintesi – ‘‘bhagavatā mūlagandho, sāragandho, pupphagandhoti tayo uttamagandhā vuttā, tesaṃ anuvātameva gandho gacchati, no paṭivātaṃ.
It is said that the Elder, while in seclusion in the evening, reflected: "The Blessed One has spoken of three excellent scents: root-scent, heartwood-scent, and flower-scent. The scent of these goes only with the wind, not against the wind.
Được biết, vào buổi chiều, khi đang độc cư, Trưởng lão đã suy nghĩ: “Đức Thế Tôn đã nói về ba loại hương thơm cao quý là hương rễ, hương lõi cây và hương hoa; hương của chúng chỉ bay xuôi gió, không bay ngược gió.
Atthi nu kho taṃ gandhajātaṃ, yassa paṭivātampi gandho gacchatī’’ti.
Is there, then, any kind of scent whose fragrance goes even against the wind?"
Vậy có loại hương nào mà hương thơm của nó có thể bay cả ngược gió không?”
Athassa etadahosi – ‘‘kiṃ mayhaṃ attanā vinicchitena, satthāraṃyeva pucchissāmī’’ti.
Then it occurred to him: "What good is it for me to decide on my own? I will ask the Teacher himself."
Khi ấy, ngài đã nghĩ rằng: “Ta tự mình quyết định thì có ích gì, ta nên hỏi chính Bậc Đạo Sư.”
So satthāraṃ upasaṅkamitvā pucchi.
So he approached the Teacher and asked.
Ngài đã đến gặp Bậc Đạo Sư và hỏi.
Tena vuttaṃ –
It was said:
Do đó, có lời chép rằng –
‘‘Tīṇimāni, bhante, gandhajātāni, yesaṃ anuvātameva gandho gacchati, no paṭivātaṃ.
"There are these three kinds of scents, Venerable Sir, whose fragrance goes only with the wind, not against the wind.
“Bạch Thế Tôn, có ba loại hương này, hương của chúng chỉ bay xuôi gió, không bay ngược gió.
Katamāni tīṇi?
Which three?
Ba loại đó là gì?
Mūlagandho, sāragandho, pupphagandho, imāni kho, bhante, tīṇi gandhajātāni.
Root-scent, heartwood-scent, and flower-scent. These, Venerable Sir, are the three kinds of scents.
Hương rễ, hương lõi cây, hương hoa; bạch Thế Tôn, đây là ba loại hương.
Yesaṃ anuvātameva gandho gacchati, no paṭivātaṃ.
Whose fragrance goes only with the wind, not against the wind.
Hương của chúng chỉ bay xuôi gió, không bay ngược gió.
Atthi nu kho, bhante, kiñci gandhajātaṃ yassa anuvātampi gandho gacchati, paṭivātampi gandho gacchati, anuvātapaṭivātampi gandho gacchatī’’ti?
Is there, Venerable Sir, any kind of scent whose fragrance goes with the wind, against the wind, and both with and against the wind?"
Bạch Thế Tôn, vậy có loại hương nào mà hương của nó bay được cả xuôi gió, bay được cả ngược gió, và bay được cả xuôi lẫn ngược gió không?”
(A. ni. 3.80)
(A. ni. 3.80)
(A. ni. 3.80)
‘‘Idhānanda, yasmiṃ gāme vā nigame vā itthī vā puriso vā buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti, dhammaṃ saraṇaṃ gato hoti, saṅghaṃ saraṇaṃ gato hoti, pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesumicchācārā paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti, sīlavā hoti kalyāṇadhammo, vigatamalamaccherena cetasā agāraṃ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇi vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato.
"Here, Ānanda, in whatever village or town, a woman or a man has gone for refuge to the Buddha, has gone for refuge to the Dhamma, has gone for refuge to the Saṅgha; abstains from taking life, abstains from taking what is not given, abstains from sexual misconduct, abstains from false speech, abstains from intoxicating drinks and drugs which are the basis for heedlessness; is virtuous and of good character; dwells at home with a mind free from the stain of stinginess, open-handed, pure-handed, delighting in relinquishment, responsive to requests, delighting in the distribution of gifts.
“Này Ānanda, ở đây, trong làng hay thị trấn nào có người nữ hay người nam đã quy y Phật, đã quy y Pháp, đã quy y Tăng, đã từ bỏ sát sanh, đã từ bỏ lấy của không cho, đã từ bỏ tà hạnh trong các dục, đã từ bỏ nói dối, đã từ bỏ việc uống rượu men, rượu nấu và các chất say gây dể duôi, là người có giới, có thiện pháp, sống tại gia với tâm không còn bẩn nhơ của sự bỏn xẻn, xả thí rộng rãi, tay luôn sẵn sàng, vui thích trong việc buông xả, xứng đáng để được cầu xin, vui thích trong việc bố thí và chia sẻ.
Tattha na pupphagandhoti tāvatiṃsabhavane paricchattakarukkho āyāmato ca vitthārato ca yojanasatiko, tassa pupphānaṃ ābhā paññāsa yojanāni gacchati, gandho yojanasataṃ, sopi anuvātameva gacchati, paṭivātaṃ pana aṭṭhaṅgulamattampi gantuṃ na sakkoti, evarūpopi na pupphagandho paṭivātameti.
There, not the scent of flowers means that in the Tāvatiṃsa realm, the Pāricchattaka tree is one hundred yojanas in length and breadth. The radiance of its flowers extends fifty yojanas, and its scent one hundred yojanas. That scent, too, travels only downwind. Upwind, it cannot travel even half an inch. Even such a flower scent does not go against the wind.
Trong đó, na pupphagandho (hương hoa không) có nghĩa là: ở cõi trời Ba Mươi Ba, cây Pāricchattaka có chiều cao và chiều rộng một trăm do-tuần, ánh sáng từ hoa của nó lan xa năm mươi do-tuần, hương thơm lan xa một trăm do-tuần, nhưng nó cũng chỉ bay xuôi gió, còn ngược gió thì không thể bay đi dù chỉ nửa lóng tay. Ngay cả hương hoa như vậy cũng không bay ngược gió.
Candananti candanagandho.
Sandalwood means the scent of sandalwood.
Candanaṃ (chiên-đàn) là hương chiên-đàn.
Tagaramallikā vāti imesampi gandho eva adhippeto.
Or tagara and jasmine means that the scent of these is also intended.
Tagaramallikā vā (tagara hay lài) ở đây cũng chỉ đến hương thơm của chúng.
Sāragandhānaṃ aggassa hi lohitacandanassāpi tagarassapi mallikāyapi anuvātameva vāyati, no paṭivātaṃ.
Indeed, even the scent of red sandalwood, tagara, and jasmine, which are supreme among essential fragrances, blows only downwind, not upwind.
Vì ngay cả hương của gỗ chiên-đàn đỏ, loại hương lõi cây cao quý nhất, hương của tagara và hoa lài cũng chỉ bay xuôi gió, không bay ngược gió.
Satañca gandhoti sappurisānaṃ pana buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ sīlagandho paṭivātameti.
But the scent of the virtuous means that the scent of virtue of good people—Buddhas, Paccekabuddhas, and disciples—goes against the wind.
Satañca gandho (nhưng hương của bậc chân nhân) nghĩa là hương giới của các bậc thiện trí là chư Phật, chư Phật Độc Giác và chư Thinh Văn thì bay ngược gió.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì sao?
Sabbā disā sappuriso pavāyati yasmā pana sappuriso sīlagandhena sabbāpi disā ajjhottharitvāva gacchati, tasmā ‘‘tassa gandho na paṭivātametī’’ti na vattabbo.
A good person wafts in all directions because a good person pervades all directions with the scent of virtue. Therefore, it should not be said, "His scent does not go against the wind."
Sabbā disā sappuriso pavāyati (Bậc thiện trí tỏa hương khắp mọi phương) bởi vì bậc thiện trí lan tỏa hương giới của mình bao trùm khắp mọi phương, do đó không thể nói rằng “hương của người ấy không bay ngược gió”.
Tena vuttaṃ ‘‘paṭivātametī’’ti.
Hence, it was said, "it goes against the wind."
Vì vậy, có lời nói rằng “bay ngược gió”.
Vassikīti jātisumanā.
Vassikī means jasmine.
Vassikī là hoa lài.
Etesanti imesaṃ candanādīnaṃ gandhajātānaṃ gandhato sīlavantānaṃ sappurisānaṃ sīlagandhova anuttaro asadiso apaṭibhāgoti.
Among these: The fragrance of virtue of good people who are endowed with morality is superior, unequalled, and unparalleled compared to the fragrance of these fragrant substances such as sandalwood and others.
Etesaṃ (trong các loại ấy) có nghĩa là, so với hương của các loại hương như chiên-đàn, v.v..., hương giới của các bậc thiện trí có giới đức là vô thượng, không gì sánh bằng, không có đối thủ.
Ekasmiñhi divase thero sattāhaccayena nirodhā vuṭṭhāya ‘‘rājagahe sapadānaṃ piṇḍāya carissāmī’’ti nikkhami.
One day, the Elder, having emerged from the attainment of cessation after seven days, set out, thinking, "I will go for alms in Rājagaha, in continuous sequence."
Vào một ngày nọ, Trưởng lão sau khi xuất khỏi Diệt tận định sau bảy ngày, đã ra đi với ý định “ta sẽ đi khất thực theo thứ tự từng nhà ở Rājagaha”.
Tasmiṃ pana samaye sakkassa devarañño paricārikā kakuṭapādiniyo pañcasatā accharāyo ‘‘therassa piṇḍapātaṃ dassāmā’’ti ussāhajātā pañca piṇḍapātasatāni sajjetvā ādāya antarāmagge ṭhatvā, ‘‘bhante, imaṃ piṇḍapātaṃ gaṇhatha, saṅgahaṃ no karothā’’ti vadiṃsu.
At that time, five hundred celestial nymphs, attendants of Sakka, king of devas, filled with enthusiasm to offer alms to the Elder, prepared five hundred alms-offerings, took them, stood on the road, and said, "Venerable sir, please accept these alms; grant us your favour."
Vào lúc đó, năm trăm vị tiên nữ Kakuṭapādini, thị nữ của Sakka, vua chư Thiên, với lòng nhiệt thành rằng: “Chúng tôi sẽ cúng dường vật thực cho vị Trưởng lão,” đã chuẩn bị năm trăm phần vật thực, mang theo, đứng giữa đường và thưa: “Thưa Tôn giả, xin hãy nhận vật thực này, xin hãy làm ân huệ cho chúng tôi.”
‘‘Gacchatha tumhe, ahaṃ duggatānaṃ saṅgahaṃ karissāmī’’ti.
He said, "You may go; I will give favour to the poor."
“Các cô hãy đi đi, Ta sẽ làm ân huệ cho những người khốn khổ.”
‘‘Bhante, mā no nāsetha, saṅgahaṃ no karothā’’ti.
"Venerable sir, do not destroy us; grant us your favour."
“Thưa Tôn giả, xin đừng hủy hoại chúng tôi, xin hãy làm ân huệ cho chúng tôi.”
Thero ñatvā puna paṭikkhipitvā punapi apagantuṃ anicchamānā yācantiyo ‘‘attano pamāṇaṃ na jānātha, apagacchathā’’ti accharaṃ pahari.
The Elder, knowing this, refused again, and when they, unwilling to depart again, continued to plead, he snapped his fingers and said, "You do not know your own measure; go away!"
Vị Trưởng lão biết vậy, lại từ chối, và khi các vị tiên nữ không muốn rời đi mà cứ van nài, Ngài đã búng ngón tay vào một vị tiên nữ mà nói: “Các cô không biết giới hạn của mình sao, hãy đi đi!”
Tā therassa accharasaddaṃ sutvā santhambhitvā sammukhā ṭhātuṃ asakkontiyo palāyitvā devalokameva gantvā, sakkena ‘‘kahaṃ gatātthā’’ti puṭṭhā, ‘‘‘samāpattito vuṭṭhitassa therassa piṇḍapātaṃ dassāmā’ti gatāmhā, devā’’ti.
Hearing the Elder's finger-snap, they froze, unable to stand before him, fled back to the deva realm, and when asked by Sakka, "Where have you been?", they replied, "Lord, we went to offer alms to the Elder who had emerged from his attainment."
Nghe tiếng búng ngón tay của vị Trưởng lão, các vị tiên nữ đó cứng đờ người, không thể đứng trước mặt Ngài, bèn bỏ chạy về cõi trời. Khi được Sakka hỏi: “Các cô đã đi đâu?”, họ thưa: “Thưa Thiên chủ, chúng tôi đã đi với ý định ‘sẽ cúng dường vật thực cho vị Trưởng lão vừa xuất khỏi định.’”
‘‘Dinno pana vā’’ti?
"Were they offered?" he asked.
“Đã cúng dường chưa?”
‘‘Gaṇhituṃ na icchatī’’ti.
"He did not wish to accept them," they replied.
“Ngài không muốn nhận.”
‘‘Kiṃ kathesī’’ti?
"What did he say?" he asked.
“Ngài đã nói gì?”
‘‘‘Duggatānaṃ saṅgahaṃ karissāmī’ti āha, devā’’ti.
"He said, 'I will grant favour to the poor,' Lord," they replied.
“Thưa Thiên chủ, Ngài nói: ‘Ta sẽ làm ân huệ cho những người khốn khổ.’”
‘‘Tumhe kenākārena gatā’’ti.
"In what manner did you go?" he asked.
“Các cô đã đi bằng cách nào?”
‘‘Imināva, devā’’ti.
"In this very manner, Lord," they replied.
“Thưa Thiên chủ, chính bằng cách này.”
Sakko ‘‘tumhādisiyo therassa piṇḍapātaṃ kiṃ dassantī’’ti sayaṃ dātukāmo hutvā, jarājiṇṇo mahallako khaṇḍadanto palitakeso otaggasarīro mahallakatanta vāyo hutvā sujampi devadhītaraṃ tathārūpameva mahallikaṃ katvā ekaṃ pesakāravīthiṃ māpetvā tantaṃ pasārento acchi.
Sakka, thinking "What can such as you offer to the Elder?", desired to offer alms himself. So he transformed himself into an old, decrepit weaver with broken teeth, grey hair, and a stooped body, and also transformed Sujā, the deva maiden, into a similarly old woman. He then created a street of weavers, spread out a loom, and waited.
Sakka nghĩ: “Những người như các cô làm sao có thể cúng dường vật thực cho vị Trưởng lão?” và muốn tự mình cúng dường, bèn hóa thành một ông lão già nua, răng sứt, tóc bạc, thân thể tiều tụy, làm nghề dệt vải già nua. Ông cũng hóa Sujā, con gái của chư Thiên, thành một bà lão tương tự, tạo ra một con đường của thợ dệt và ngồi giăng sợi.
Theropi ‘‘duggatānaṃ saṅgahaṃ karissāmī’’ti nagarābhimukho gacchanto bahinagare eva taṃ vīthiṃ disvā olokento dve jane addasa.
The Elder, too, thinking "I will grant favour to the poor," went towards the city and, seeing that street just outside the city, looked and saw two people.
Vị Trưởng lão cũng nghĩ: “Ta sẽ làm ân huệ cho những người khốn khổ,” và đi về phía thành phố. Ngài thấy con đường đó ở ngoại ô thành phố, nhìn kỹ và thấy hai người.
Tasmiṃ khaṇe sakko tantaṃ pasāreti, sujā tasaraṃ vaṭṭeti.
At that moment, Sakka was spreading the warp, and Sujā was winding the shuttle.
Vào lúc đó, Sakka đang giăng sợi chỉ, Sujā đang cuộn con thoi.
Thero cintesi – ‘‘ime mahallakakālepi kammaṃ karontiyeva imasmiṃ nagare imehi duggatatarā natthi maññe, imehi dinnaṃ uḷuṅkamattampi sākamattampi gahetvā imesaṃ saṅgahaṃ karissāmī’’ti.
The Elder thought: "These people are working even in old age. I think there are no people poorer than these in this city. I will accept even a spoonful of food or a bit of vegetables given by them and grant them favour."
Vị Trưởng lão suy nghĩ: “Ngay cả khi đã già, những người này vẫn phải làm việc. Chắc là trong thành phố này không có ai nghèo hơn họ. Ta sẽ nhận lấy dù chỉ một muỗng cơm hay một chút rau mà họ cúng dường, và sẽ giúp đỡ họ.”
So tesaṃ gehābhimukho ahosi.
So he headed towards their house.
Ngài liền hướng về phía nhà họ.
Sakko taṃ āgacchantaṃ disvā sujaṃ āha – ‘‘bhadde, mayhaṃ ayyo ito āgacchati, tvaṃ apassantī viya tuṇhī hutvā nisīda, khaṇena theraṃ vañcetvā piṇḍapātaṃ dassāmā’’ti.
Sakka, seeing him approach, said to Sujā, "Dear, the Venerable is coming this way. Sit quietly as if you don't see him. In a moment, we will deceive the Elder and offer alms."
Sakka thấy ngài đang đến, bèn nói với Sujā: “Này hiền thê, vị Tôn giả của ta đang đến đây. Nàng hãy ngồi yên như không thấy gì, một lát nữa chúng ta sẽ lừa vị Trưởng lão rồi cúng dường thức ăn khất thực.”
Thero āgantvā gehadvāre aṭṭhāsi.
The Elder arrived and stood at the house door.
Vị Trưởng lão đến đứng trước cửa nhà.
Tepi apassantā viya attano kammameva karontā thokaṃ āgamiṃsu.
They, too, continued their work as if they did not see him, and waited for a while.
Hai người họ cũng như không thấy gì, vẫn làm công việc của mình một lúc.
Atha sakko ‘‘gehadvāre eko thero viya ṭhito, upadhārehi tāvā’’ti āha.
Then Sakka said, "There is someone like an Elder standing at the house door; do observe him."
Bấy giờ Sakka nói: “Có một vị Trưởng lão đang đứng trước cửa nhà, nàng hãy đi xem thử đi!”
‘‘Gantvā upadhāretha, sāmī’’ti.
"Go and observe, master," she replied.
“Thưa chủ nhân, hãy đi xem thử đi!”
So gehā nikkhamitvā theraṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā ubhohi hatthehi jaṇṇukāni olambitvā nitthunanto uṭṭhāya ‘‘kataro thero nu kho ayyo’’ti thokaṃ osakkitvā ‘‘akkhīni me dhūmāyantī’’ti vatvā nalāṭe hatthaṃ ṭhapetvā uddhaṃ oloketvā ‘‘aho dukkhaṃ, ayyo no mahākassapatthero cirassaṃ me kuṭidvāraṃ āgato, atthi nu kho kiñci gehe’’ti āha.
He came out of the house, bowed to the Elder with the five-point prostration, clasped his knees with both hands, groaned, stood up, and saying "Which Elder is this, venerable sir?", he stepped back a little and said, "My eyes are misty," then placed his hand on his forehead, looked up, and exclaimed, "Oh, what suffering! Our Venerable Mahākassapa has come to my hut door after a long time. Is there anything at home?"
Ông ta bước ra khỏi nhà, đảnh lễ vị Trưởng lão bằng năm chi chạm đất, rồi dùng hai tay chống gối, rên rỉ đứng dậy và hỏi: “Thưa Tôn giả, vị Trưởng lão nào đây?” Rồi lùi lại một chút, nói: “Mắt tôi đang khói mờ,” vừa nói vừa đặt tay lên trán, nhìn lên trên và nói: “Ôi đau khổ thay! Tôn giả Mahākassapa của chúng tôi đã lâu lắm rồi mới đến cửa nhà tôi. Trong nhà có gì không?”
Sujā thokaṃ ākulaṃ viya hutvā ‘‘atthi, sāmī’’ti paṭivacanaṃ adāsi.
Sujā, acting somewhat flustered, replied, "There is, master."
Sujā có vẻ hơi bối rối, đáp lại: “Có, thưa chủ nhân.”
Sakko, ‘‘bhante, lūkhaṃ vā paṇītaṃ vāti acintetvā saṅgahaṃ no karothā’’ti pattaṃ gaṇhi.
Sakka took the bowl, saying, "Venerable sir, do not think of it as coarse or fine, but grant us your favour."
Sakka nói: “Bạch Tôn giả, xin ngài đừng bận tâm là thô hay ngon, mà hãy nhận sự cúng dường của chúng tôi.” Rồi ông ta cầm lấy bát.
Thero ‘‘etehi dinnaṃ sākaṃ vā hotu kuṇḍakamuṭṭhi vā, saṅgahaṃ nesaṃ karissāmī’’ti pattaṃ adāsi.
The Elder gave his bowl, thinking, "Whether it's vegetables or a handful of broken rice given by them, I will grant them favour."
Vị Trưởng lão nghĩ: “Dù là rau hay nắm cơm tấm mà họ cúng dường, ta cũng sẽ nhận để giúp đỡ họ.” Rồi ngài đưa bát ra.
So antogharaṃ pavisitvā ghaṭiodanaṃ nāma ghaṭiyā uddharitvā pattaṃ pūretvā therassa hatthe ṭhapesi.
He went inside the house, took a special divine rice called Ghaṭi-odana from a pot, filled the bowl, and placed it in the Elder's hands.
Ông ta vào trong nhà, lấy một loại cơm gọi là ghaṭiodana từ trong nồi ra, đổ đầy bát và đặt vào tay vị Trưởng lão.
So ahosi piṇḍapāto anekasūpabyañjano, sakalaṃ rājagahanagaraṃ gandhena ajjhotthari.
That alms-offering was accompanied by many curries and condiments, and its fragrance permeated the entire city of Rājagaha.
Món thức ăn khất thực đó có nhiều loại canh và món ăn phụ, hương thơm lan tỏa khắp thành Rājagaha.
Tadā thero cintesi – ‘‘ayaṃ puriso appesakkho, piṇḍapāto mahesakkho, sakkassa bhojanasadiso, ko nu kho eso’’ti.
Then the Elder thought, "This man has little power, but the alms-offering has great power, similar to Sakka's food. Who could this be?"
Lúc đó, vị Trưởng lão nghĩ: “Người này có uy lực nhỏ, nhưng món thức ăn khất thực này có uy lực lớn, giống như thức ăn của chư Thiên. Ai đây?”
Atha naṃ ‘‘sakko’’ti ñatvā āha – ‘‘bhāriyaṃ te kammaṃ kataṃ duggatānaṃ sampattiṃ vilumpantena, ajja mayhaṃ dānaṃ datvā kocideva duggato senāpatiṭṭhānaṃ vā seṭṭhiṭṭhānaṃ vā labheyyā’’ti.
Then, recognizing him as Sakka, he said, "You have done a grave deed by depriving the poor of their prosperity. If I had given alms today, some poor person might have attained the position of a general or a wealthy man."
Rồi ngài biết đó là Sakka, bèn nói: “Này Kosiya, ngươi đã làm một việc nặng nề khi tước đoạt tài sản của những người nghèo khó. Hôm nay, sau khi cúng dường cho ta, một người nghèo nào đó có thể đạt được địa vị tướng quân hay địa vị trưởng giả.”
‘‘Mayā duggatataro natthi, bhante’’ti.
"There is no one poorer than me, Venerable sir," he said.
“Bạch Tôn giả, không ai nghèo hơn con đâu.”
‘‘Kiṃ kāraṇā tvaṃ duggato devaloke rajjasiriṃ anubhavanto’’ti?
"Why are you poor, while you are enjoying the royal glory in the deva realm?" he asked.
“Tại sao ngươi lại nghèo khó trong khi đang hưởng thụ vinh quang vương quyền ở cõi trời?”
‘‘Bhante, evaṃ nāmetaṃ, mayā pana anuppanne buddhe kalyāṇakammaṃ kataṃ, buddhuppāde vattamāne kalyāṇakammaṃ katvā cūḷarathadevaputto mahārathadevaputto anekavaṇṇadevaputtoti ime tayo samānadevaputtā mama āsannaṭṭhāne nibbattā, mayā tejavantatarā.
"Venerable sir, it is as you say. However, I performed good deeds when no Buddha had arisen. Now that a Buddha has arisen, after performing good deeds, the devaputtas named Cūḷaratha, Mahāratha, and Anekavaṇṇa, these three similar devaputtas, were born near me. They are more powerful than me.
“Bạch Tôn giả, điều đó đúng như vậy. Nhưng con đã làm việc thiện khi Đức Phật chưa xuất hiện. Sau khi Đức Phật xuất hiện, con đã làm việc thiện, và ba vị Thiên tử đồng đẳng là Cūḷarathadevaputta, Mahārathadevaputta và Anekavaṇṇadevaputta đã tái sinh gần con, họ có uy lực mạnh hơn con.
Ahañhi tesu devaputtesu ‘nakkhattaṃ kīḷissāmā’ti paricārikāyo gahetvā antaravīthiṃ otiṇṇesu palāyitvā gehaṃ pavisāmi.
Indeed, when those devaputtas go down the middle of the street with their attendants, saying 'We will play the festival of the stars,' I flee and enter my house.
Khi các Thiên tử đó dẫn các Thiên nữ tùy tùng xuống giữa đường phố để vui chơi lễ hội, con phải bỏ chạy về nhà.
Tesañhi sarīrato tejo mama sarīraṃ ottharati, mama sarīrato tejo tesaṃ sarīraṃ na ottharati, ‘ko mayā duggatataro, bhante’ti.
For the radiance from their bodies overpowers my body, but the radiance from my body does not overpower their bodies. 'Who is poorer than me, Venerable sir?'" he said.
Vì hào quang từ thân họ bao trùm thân con, nhưng hào quang từ thân con không bao trùm thân họ. Bạch Tôn giả, ai nghèo hơn con nữa?”
‘Evaṃ santepi ito paṭṭhāya mayhaṃ mā evaṃ vañcetvā dānamadāsī’’’ti.
"Even so, from now on, do not deceive me and give alms," he said.
“Dù vậy, từ nay trở đi, đừng lừa dối ta mà cúng dường nữa.”
‘‘Vañcetvā tumhākaṃ dāne dinne mayhaṃ kusalaṃ atthi, na atthī’’ti?
"If alms are given to you through deception, is there merit for me or not?" he asked.
“Nếu cúng dường cho ngài bằng cách lừa dối, con có được phước báu không, hay không có?”
‘‘Atthāvuso’’ti.
"There is, friend," he replied.
“Này hiền giả, có.”
‘‘Evaṃ sante kusalakammakaraṇaṃ nāma mayhaṃ bhāro, bhante’’ti.
"If that is so, then performing meritorious deeds is my responsibility, Venerable sir," he replied.
“Nếu vậy, việc làm các thiện nghiệp là trách nhiệm của con, bạch Tôn giả.”
So evaṃ vatvā theraṃ vanditvā sujaṃ gahetvā theraṃ padakkhiṇaṃ katvā vehāsaṃ abbhuggantvā ‘‘aho dānaṃ paramadānaṃ kassape suppatiṭṭhita’’nti udānaṃ udānesi.
Having said this, Sakka bowed to the Elder, took Sujā, circumambulated the Elder, ascended into the sky, and uttered this solemn utterance: "Oh, what a gift! The supreme gift is well-established in Kassapa!"
Nói xong, ông ta đảnh lễ vị Trưởng lão, dẫn Sujā, đi nhiễu hữu vị Trưởng lão, rồi bay lên không trung và thốt lên lời cảm hứng: “Ôi, sự bố thí tối thượng! Được thiết lập vững chắc nơi Kassapa!”
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì vậy, đã được nói rằng:
‘‘Ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe.
"At one time, the Blessed One was dwelling in Rājagaha, in Veḷuvana, the Squirrels' Feeding Ground.
“Một thời, Đức Thế Tôn trú tại Rājagaha, trong khu rừng Veluvana, tại nơi cho sóc ăn Kalandakanivāpa.
Tena kho pana samayena āyasmā mahākassapo pippaliguhāyaṃ viharati, sattāhaṃ ekapallaṅkena nisinno hoti aññataraṃ samādhiṃ samāpajjitvā.
Now at that time, Venerable Mahākassapa was dwelling in Pippali Cave, having sat for seven days in a single posture, having entered a certain absorption.
Lúc đó, Tôn giả Mahākassapa đang trú tại hang Pippali, ngài đã ngồi một thế kiết già trong bảy ngày, nhập vào một thiền định nào đó.
Atha kho āyasmā mahākassapo tassa sattāhassa accayena tamhā samādhimhā vuṭṭhāsi.
Then, after the passing of those seven days, Venerable Mahākassapa emerged from that absorption.
Sau bảy ngày đó, Tôn giả Mahākassapa đã xuất khỏi thiền định ấy.
Atha kho āyasmato mahākassapassa tamhā samādhimhā vuṭṭhitassa etadahosi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ rājagahaṃ piṇḍāya paviseyya’’nti.
Then, as Venerable Mahākassapa emerged from that absorption, this thought occurred to him: "What if I were to enter Rājagaha for alms?"
Sau khi xuất khỏi thiền định đó, Tôn giả Mahākassapa đã nghĩ: ‘Hay là ta nên vào Rājagaha để khất thực?’
‘‘Tena kho pana samayena sakko devānamindo āyasmato mahākassapassa piṇḍapātaṃ dātukāmo hoti.
At that time, Sakka, the king of devas, wished to offer almsfood to Venerable Mahākassapa.
Lúc đó, Sakka, vua của chư Thiên, muốn cúng dường thức ăn khất thực cho Tôn giả Mahākassapa.
Pesakāravaṇṇaṃ abhinimminitvā tantaṃ vināti, sujā asurakaññā tasaraṃ pūreti.
Having transformed himself into the guise of a weaver, he pretended to weave, and Sujā, the asura maiden, pretended to fill the shuttle.
Ông ta hóa hiện thành một người thợ dệt, đang dệt vải, còn Sujā, Thiên nữ A-tu-la, đang cuộn con thoi.
Atha kho āyasmā mahākassapo rājagahe sapadānaṃ piṇḍāya caramāno yena sakkassa devānamindassa nivesanaṃ tenupasaṅkami, addasā kho sakko devānamindo āyasmantaṃ mahākassapaṃ dūratova āgacchantaṃ, disvā gharā nikkhamitvā paccuggantvā hatthato pattaṃ gahetvā gharaṃ pavisitvā ghaṭiyā odanaṃ uddharitvā pattaṃ pūretvā āyasmato mahākassapassa adāsi.
Then Venerable Mahākassapa, while wandering for alms in Rājagaha from house to house, approached the dwelling of Sakka, the king of devas. Sakka, the king of devas, saw Venerable Mahākassapa approaching from afar, and seeing him, came out of the house, went to meet him, took the bowl from his hand, entered the house, took out rice from the pot, filled the bowl, and offered it to Venerable Mahākassapa.
Bấy giờ, Tôn giả Mahākassapa, khi đang khất thực tuần tự ở Rājagaha, đã đến nơi ở của Sakka, vua của chư Thiên. Sakka, vua của chư Thiên, đã thấy Tôn giả Mahākassapa từ xa đang đến. Thấy vậy, ông ta ra khỏi nhà, đi đón, cầm lấy bát từ tay ngài, vào nhà, lấy cơm từ trong nồi ra, đổ đầy bát và cúng dường cho Tôn giả Mahākassapa.
So ahosi piṇḍapāto anekasūpo anekabyañjano anekarasabyañjano.
That almsfood had many soups, many curries, and many delicious curries.
Thức ăn khất thực đó có nhiều loại canh, nhiều món ăn phụ, nhiều hương vị.
Atha kho āyasmato mahākassapassa etadahosi – ‘ko nu kho ayaṃ satto, yassāyaṃ evarūpo iddhānubhāvo’ti.
Then Venerable Mahākassapa thought: ‘Who is this being, possessing such powerful psychic abilities?’
Bấy giờ, Tôn giả Mahākassapa đã nghĩ: ‘Chúng sinh nào đây, mà có uy lực thần thông như thế này?’
Atha kho āyasmato mahākassapassa etadahosi – ‘sakko kho ayaṃ devānamindo’ti viditvā sakkaṃ devānamindaṃ etadavoca – ‘kataṃ kho te idaṃ, kosiya, mā punapi evarūpamakāsī’’’ti.
Then Venerable Mahākassapa, knowing that it was Sakka, the king of devas, said to Sakka, the king of devas: ‘You have done this, Kosiya; do not do such a thing again.’
Bấy giờ, Tôn giả Mahākassapa đã biết: ‘Đây chính là Sakka, vua của chư Thiên.’ Rồi ngài nói với Sakka, vua của chư Thiên: ‘Này Kosiya, ngươi đã làm việc này. Đừng bao giờ làm việc như thế này nữa!’
‘‘Amhākampi, bhante kassapa, puññena attho, amhākampi puññena karaṇīya’’nti.
‘Venerable Kassapa, we too are in need of merit; we too have business with merit.’
“Bạch Tôn giả Kassapa, chúng con cũng cần phước báu, chúng con cũng có việc cần làm với phước báu.”
Atha kho bhagavā vihāre ṭhito eva tassa taṃ saddaṃ sutvā bhikkhū āmantetvā – ‘‘passatha, bhikkhave, sakkaṃ devānamindaṃ udānaṃ udānetvā ākāsena gacchanta’’nti āha.
Then the Blessed One, while staying in the monastery, heard that sound and, addressing the bhikkhus, said: ‘Bhikkhus, do you see Sakka, the king of devas, uttering an exclamation and departing through the air?’
Bấy giờ, Đức Thế Tôn đang đứng trong tu viện, nghe tiếng nói đó, bèn gọi các Tỳ-khưu và nói: “Này các Tỳ-khưu, các ông có thấy Sakka, vua của chư Thiên, đang bay trên không trung sau khi thốt lên lời cảm hứng không?”
‘‘Kiṃ pana tena kataṃ, bhante’’ti?
‘What has he done, Venerable Sir?’
“Bạch Đức Thế Tôn, ông ta đã làm gì ạ?”
‘‘Vañcetvā tena mayhaṃ puttassa kassapassa piṇḍapāto dinno, taṃ datvā tuṭṭhamānaso udānaṃ udānento gacchatī’’ti.
‘He deceived my son Kassapa and offered him almsfood. Having given it, with a delighted mind, he is departing while uttering an exclamation.’
“Ông ta đã lừa dối để cúng dường thức ăn khất thực cho Kassapa, con của ta. Sau khi cúng dường, với tâm hoan hỷ, ông ta đang bay đi và thốt lên lời cảm hứng.”
‘‘Therassa piṇḍapātaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti kathaṃ, bhante, tena ñātanti.
‘Venerable Sir, how did he know that it was proper to offer almsfood to the Elder?’
“Bạch Đức Thế Tôn, làm sao ông ta biết rằng nên cúng dường thức ăn khất thực cho vị Trưởng lão?”
‘‘Bhikkhave, mama puttena sadisaṃ nāma piṇḍapātikaṃ devāpi manussāpi pihayantīti vatvā sayampi udānaṃ udāne’’si.
‘Bhikkhus, having said that devas and humans desire a recipient of alms like my son,’ he himself uttered an exclamation.
“Này các Tỳ-khưu, chư Thiên và loài người đều mong muốn một vị khất thực như con của ta.” Nói xong, chính Đức Thế Tôn cũng thốt lên lời cảm hứng.
Sutte pana etthakameva āgataṃ –
However, in the Sutta, only this much is stated—
Tuy nhiên, trong kinh chỉ có đoạn này:
So hi āyasmā isigilipasse kāḷasilāyaṃ viharanto appamatto ātāpī pahitatto sāmāyikaṃ cetovimuttiṃ phusitvā ekassa anussāyikassa rogassa vasena tato parihāyi.
That Venerable one, residing in Kāḷasilā near Isigili, being diligent, ardent, and resolute, attained temporary liberation of mind (samāyika cetovimutti), but then fell away from it due to a chronic illness.
Thật vậy, Tôn giả ấy trú tại Kāḷasilā, gần núi Isigili, không phóng dật, tinh tấn, đã đạt được tâm giải thoát tạm thời (sāmāyika cetovimutti), nhưng sau đó lại bị thoái thất khỏi trạng thái ấy do một căn bệnh kinh niên.
So dutiyampi tatiyampi chakkhattuṃ jhānaṃ nibbattetvā parihīno, sattame vāre uppādetvā cintesi – ‘‘ahaṃ chakkhattuṃ jhānā parihīno, parihīnajjhānassa kho pana aniyatā gati, idāneva satthaṃ āharissāmī’’ti kesoropanasatthakaṃ gahetvā galanāḷiṃ chindituṃ pañcake nipajji.
He attained jhāna a second, third, and six times, and fell away. The seventh time, having developed jhāna, he thought: ‘I have fallen away from jhāna six times. The destiny of one whose jhāna has fallen away is uncertain. I shall now take up the knife’—and taking a razor for shaving hair, he lay down on a small couch to cut his throat.
Lần thứ hai, thứ ba, cho đến sáu lần, Ngài đã chứng đắc thiền định rồi lại bị thoái thất. Đến lần thứ bảy, sau khi chứng đắc thiền định, Ngài suy nghĩ: “Ta đã thoái thất thiền định sáu lần rồi. Quả thật, số phận của người thoái thất thiền định là bất định. Ngay bây giờ, ta sẽ dùng dao.” Ngài cầm dao cạo tóc, nằm xuống chiếc giường nhỏ với ý định cắt cổ họng.
Māro tassa cittaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ bhikkhu satthaṃ āharitukāmo, satthaṃ āharantā kho pana jīvite nirapekkhā honti, te vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattampi pāpuṇanti, sacāhaṃ etaṃ vāressāmi, na me vacanaṃ karissati, satthāraṃ vārāpessāmī’’ti aññātakavesena satthāraṃ upasaṅkamitvā evamāha –
Māra, knowing his thought, considered: ‘This bhikkhu wishes to take up the knife. Those who take up the knife are heedless of life; they establish vipassanā and can even attain Arahantship. If I stop him, he will not obey me; I shall make the Teacher stop him.’ Thus reflecting, in an unknown guise, he approached the Teacher and spoke thus—
Māra biết được ý nghĩ của Ngài và nghĩ: “Vị Tỳ-khưu này muốn dùng dao. Những người dùng dao không còn bận tâm đến mạng sống. Họ có thể phát triển thiền quán và đạt đến A-la-hán quả. Nếu ta ngăn cản Ngài, Ngài sẽ không nghe lời ta. Ta sẽ nhờ Đức Bổn Sư ngăn cản.” Rồi Māra, dưới hình dạng không quen biết, đến gặp Đức Bổn Sư và nói:
Atha kho bhagavā sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ therassa satthaṃ āharitvā nipannaṭṭhānaṃ agamāsi.
Then the Blessed One, accompanied by many bhikkhus, went to the place where the Elder had taken up the knife and lay down.
Sau đó, Đức Thế Tôn cùng với nhiều Tỳ-khưu đi đến nơi Trưởng Lão đã nằm sau khi dùng dao.
Tasmiṃ khaṇe māro pāpimā ‘‘kattha nu kho imassa paṭisandhiviññāṇaṃ patiṭṭhita’’nti dhūmarāsi viya timirapuñjo viya ca hutvā sabbadisāsu therassa viññāṇaṃ samanvesati.
At that moment, Māra the Evil One, thinking ‘where might this rebirth-consciousness be established?’ searched for the Elder’s consciousness in all directions, like a cloud of smoke or a mass of darkness.
Vào khoảnh khắc đó, Māra độc ác nghĩ: “Thức tái sinh của vị ấy đã an trú ở đâu?” và như một đám khói, như một khối bóng tối, hắn tìm kiếm thức của Trưởng Lão khắp mọi hướng.
Bhagavā taṃ dhūmatimirabhāvaṃ bhikkhūnaṃ dassetvā ‘‘eso kho, bhikkhave, māro pāpimā godhikassa kulaputtassa viññāṇaṃ samanvesati ‘kattha godhikassa kulaputtassa viññāṇaṃ patiṭṭhita’nti.
The Blessed One, showing that smoky darkness to the bhikkhus, said: ‘Bhikkhus, that Māra the Evil One is searching for the consciousness of Godhika, the noble son, thinking “where is the consciousness of Godhika, the noble son, established?”
Đức Thế Tôn cho các Tỳ-khưu thấy trạng thái khói và bóng tối đó, rồi nói: “Này các Tỳ-khưu, đó là Māra độc ác đang tìm kiếm thức của thiện nam tử Godhika, ‘Thức của thiện nam tử Godhika đã an trú ở đâu?’.
Apatiṭṭhitena ca, bhikkhave, viññāṇena godhiko kulaputto parinibbuto’’ti āha.
And Godhika, the noble son, bhikkhus, has attained parinibbāna with unestablished consciousness.’
Này các Tỳ-khưu, thiện nam tử Godhika đã Niết-bàn với thức không còn an trú nữa.”
Māropi tassa viññāṇaṭṭhānaṃ daṭṭhuṃ asakkonto kumārakavaṇṇo hutvā beluvapaṇḍuvīṇaṃ ādāya satthāraṃ upasaṅkamitvā pucchi –
Māra, being unable to see the abiding place of his (Godhika's) consciousness, assumed the form of a young boy, took a lute the color of a ripe beluva fruit, approached the Teacher, and asked:
Māra cũng không thể thấy nơi an trú của thức ấy, liền hóa thành một cậu bé, cầm cây đàn dây màu vàng nhạt (beluvapaṇḍuvīṇaṃ), đến gần Đức Bổn Sư và hỏi:
Tattha tesanti yathā appatiṭṭhitena viññāṇena godhiko kulaputto parinibbuto, ye ca evaṃ parinibbāyanti, tesaṃ sampannasīlānanti paripuṇṇasīlānaṃ.
There, tesaṃ refers to those individuals like the noble son Godhika, who became utterly unbound with unsupported consciousness, and those who become utterly unbound in this manner. sampannasīlānaṃ means "perfected in virtue."
Trong đó, tesaṃ (của những người ấy) là của những người đã Niết-bàn như thiện nam tử Godhika với thức không an trú, và của những người Niết-bàn như vậy. Sampannasīlānaṃ có nghĩa là của những người có giới hạnh viên mãn.
Appamādavihārinanti satiavippavāsasaṅkhātena appamādena viharantānaṃ.
Appamādavihārinaṃ means "dwelling in heedfulness," which is to say, dwelling with mindfulness that is not interrupted.
Appamādavihārinaṃ có nghĩa là của những người sống với sự không phóng dật, tức là không rời xa niệm.
Sammadaññā vimuttānanti hetunā ñāyena kāraṇena jānitvā ‘‘tadaṅgavimuttiyā, vikkhambhanavimuttiyā, samucchedavimuttiyā, paṭippassaddhivimuttiyā, nissaraṇavimuttiyā’’ti imāhi pañcahi vimuttīhi vimuttānaṃ.
Sammadaññā vimuttānaṃ means "liberated by right understanding" due to proper reason and method; liberated by these five kinds of liberation: tadaṅgavimutti, vikkhambhanavimutti, samucchedavimutti, paṭippassaddhivimutti, and nissaraṇavimutti.
Sammadaññā vimuttānaṃ có nghĩa là của những người đã biết rõ bằng lý do, bằng phương pháp đúng đắn, bằng nguyên nhân, và đã giải thoát bằng năm loại giải thoát này: giải thoát từng phần (tadaṅgavimutti), giải thoát bằng trấn áp (vikkhambhanavimutti), giải thoát bằng đoạn tận (samucchedavimutti), giải thoát bằng an tịnh (paṭippassaddhivimutti), và giải thoát bằng xuất ly (nissaraṇavimutti).
Māro maggaṃ na vindatīti evarūpānaṃ mahākhīṇāsavānaṃ sabbathāmena maggantopi māro gatamaggaṃ na vindati na labhati na passatīti.
Māro maggaṃ na vindatī means Māra cannot find, attain, or see the path traveled by such great Arahants, even if he searches with all his might.
Māro maggaṃ na vindati có nghĩa là Māra, dù có tìm kiếm bằng mọi sức lực, cũng không thể tìm thấy, không thể đạt được, không thể nhìn thấy con đường đã đi của những bậc A-la-hán vĩ đại như vậy.
Sāvatthiyañhi sirigutto ca garahadinno cāti dve sahāyakā ahesuṃ.
Indeed, in Sāvatthī, there were two friends, Sirigutta and Garahadinna.
Ở Sāvatthī có hai người bạn là Sirigutta và Garahadinna.
Tesu sirigutto upāsako buddhasāvako, garahadinno nigaṇṭhasāvako.
Among them, Sirigutta was a lay follower, a disciple of the Buddha, while Garahadinna was a Nigaṇṭha disciple.
Trong số đó, Sirigutta là một cận sự nam, đệ tử của Đức Phật, còn Garahadinna là một đệ tử của Ni-kiền-tử.
Taṃ nigaṇṭhā abhikkhaṇaṃ evaṃ vadanti – ‘‘tava sahāyakaṃ siriguttaṃ ‘kiṃ tvaṃ samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamasi, tassa santike kiṃ labhissasī’ti vatvā yathā amhe upasaṅkamitvā amhākañca deyyadhammaṃ dassati, kiṃ evaṃ ovadituṃ na vaṭṭatī’’ti.
The Nigaṇṭhas constantly said to Garahadinna: "Why don't you advise your friend Sirigutta, saying, 'Why do you approach the ascetic Gotama? What will you gain from him? Why don't you come to us, masters, and give offerings to us?' so that he approaches us and gives offerings to us?"
Các Ni-kiền-tử thường xuyên nói với Garahadinna rằng: “Tại sao ngươi không khuyên bạn của ngươi, Sirigutta, rằng ‘Tại sao ngươi lại đến gặp Sa-môn Gotama? Ngươi sẽ nhận được gì từ Ngài ấy?’ để y đến gặp chúng ta và cúng dường cho chúng ta?”
Garahadinno tesaṃ vacanaṃ sutvā abhikkhaṇaṃ gantvā ṭhitanisinnaṭṭhānādīsu siriguttaṃ evaṃ ovadati – ‘‘samma, kiṃ te samaṇena gotamena, taṃ upasaṅkamitvā kiṃ labhissasi, kiṃ te mama, ayye, upasaṅkamitvā tesaṃ dānaṃ dātuṃ na vaṭṭatī’’ti?
Hearing their words, Garahadinna constantly went and advised Sirigutta in various places, whether he was standing or sitting: "Friend, what do you have to do with the ascetic Gotama? What will you gain by approaching him? Why don't you come to my masters and give offerings to them?"
Garahadinna nghe lời họ, thường xuyên đến và khuyên Sirigutta ở những nơi y đứng, ngồi, v.v., rằng: “Này bạn, Sa-môn Gotama có ích gì cho bạn? Bạn sẽ nhận được gì khi đến gặp Ngài ấy? Tại sao bạn không đến gặp các bậc thầy của tôi và cúng dường cho họ?”
Sirigutto tassa kathaṃ sutvāpi bahū divase tuṇhī hutvā nibbijjitvā ekadivasaṃ, ‘‘samma, tvaṃ abhikkhaṇaṃ āgantvā maṃ ṭhitaṭṭhānādīsu evaṃ vadesi, ‘samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamitvā kiṃ labhissasi, mama, ayye, upasaṅkamitvā tesaṃ dānaṃ dehī’ti, kathehi tāva me, tava, ayyā, kiṃ jānantī’’ti?
Even after hearing his words, Sirigutta remained silent for many days, but one day, feeling annoyed, he said: "Friend, you constantly come and tell me in various places, 'What will you gain by approaching the ascetic Gotama? Come to my masters and give them offerings.' Tell me now, what do your masters know?"
Sirigutta, dù đã nghe lời ấy nhiều ngày, vẫn giữ im lặng. Một ngày nọ, y cảm thấy chán nản và nói: “Này bạn, bạn thường xuyên đến và nói với tôi ở những nơi tôi đứng, v.v., rằng ‘Sa-môn Gotama có ích gì cho bạn? Bạn sẽ nhận được gì khi đến gặp Ngài ấy? Hãy đến gặp các bậc thầy của tôi và cúng dường cho họ.’ Vậy hãy nói cho tôi biết, các bậc thầy của bạn biết những gì?”
‘‘‘Aho, sāmi, mā evaṃ vada, mama ayyānaṃ aññātaṃ nāma natthi, sabbaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ sabbaṃ kāyavacīmanokammaṃ idaṃ bhavissati, idaṃ na bhavissatī’ti sabbaṃ bhabbābhabbaṃ jānantī’’ti?
"Oh, master, do not speak thus! My masters know everything unknown. They know all past, future, and present actions of body, speech, and mind—everything that will happen and everything that will not happen."
“Thưa chủ nhân, ôi, xin đừng nói như vậy. Không có điều gì mà các bậc thầy của tôi không biết. Họ biết tất cả quá khứ, vị lai và hiện tại; tất cả các hành động thân, khẩu, ý; ‘điều này sẽ xảy ra, điều này sẽ không xảy ra’ – họ biết tất cả những gì có thể xảy ra và không thể xảy ra.”
‘‘Evaṃ vadesī’’ti.
"You say so?"
“Bạn nói vậy à?”
‘‘Āma, vademī’’ti.
"Yes, I do," he replied.
“Thưa vâng, tôi nói vậy.”
‘‘Yadi evaṃ, atibhāriyaṃ te kataṃ, ettakaṃ kālaṃ mayhaṃ etamatthaṃ anācikkhantena, ajja mayā ayyānaṃ ñāṇānubhāvo ñāto, gaccha, samma, ayye, mama vacanena nimantehī’’ti.
"If that is so, you have done a great disservice by not telling me this matter for so long. Today, I have come to know the power of my masters' knowledge. Go, friend, and invite my masters with my words."
“Nếu vậy, ông đã làm một việc rất trọng đại khi không nói cho tôi biết điều này suốt bấy lâu. Hôm nay tôi đã biết được năng lực trí tuệ của các Ngài. Này bạn, hãy đi thỉnh các Ngài bằng lời của tôi.”
So nigaṇṭhānaṃ santikaṃ gantvā te vanditvā ‘‘mayhaṃ sahāyako sirigutto svātanāya tumhe nimantetī’’ti āha.
So he went to the Nigaṇṭhas, saluted them, and said: "My friend Sirigutta invites you for tomorrow."
Ông ta đến chỗ các Nigaṇṭha, đảnh lễ họ rồi nói: “Bạn của tôi là Sirigutta thỉnh các Ngài đến vào ngày mai.”
‘‘Siriguttena sāmaṃ tvaṃ vutto’’ti?
"Sirigutta himself told you?"
“Sirigutta tự mình nói với ông sao?”
‘‘Āma, ayyā’’ti.
"Yes, masters," he replied.
“Thưa vâng, các Ngài.”
Te haṭṭhatuṭṭhā hutvā ‘‘nipphannaṃ no kiccaṃ, siriguttassa amhesu pasannakālato paṭṭhāya kā nāma sampatti amhākaṃ na bhavissatī’’ti vadiṃsu.
They were delighted and said: "Our task is accomplished. What kind of prosperity will not be ours from the time Sirigutta becomes devoted to us?"
Họ vui mừng khôn xiết và nói: “Việc của chúng ta đã thành công! Từ khi Sirigutta có niềm tin nơi chúng ta, còn phước báu nào mà chúng ta sẽ không có được nữa?”
Siriguttassāpi mahantaṃ nivesanaṃ.
Sirigutta also had a large mansion.
Nhà của Sirigutta cũng rất lớn.
So tasmiṃ dvinnaṃ gehānaṃ antare ubhato dīghaṃ āvāṭaṃ khaṇāpetvā gūthakalalassa pūrāpesi.
In that house, between two buildings, he had a long trench dug on both sides and filled it with mud and excrement.
Ở giữa hai căn nhà, ông cho đào một cái hố dài ở hai phía, rồi cho đổ đầy bùn phân vào đó.
Bahiāvāṭe dvīsu pariyantesu khāṇuke koṭṭāpetvā tesu rajjuyo bandhāpetvā āsanānaṃ purimapāde āvāṭassa purimapasse ṭhapāpetvā pacchimapāde rajjukesu ṭhapāpesi.
Outside the trench, he had stakes driven into the ground at both ends, ropes tied to them, and the front legs of the seats placed on the front edge of the trench, while the back legs were placed on the ropes.
Ở hai đầu phía ngoài hố, ông cho đóng cọc, buộc dây vào đó, rồi đặt các chân trước của ghế ngồi ở phía trước hố, và các chân sau lên dây.
‘‘Evaṃ nisinnakāle evaṃ avaṃsirā patissantī’’ti maññamāno yathā āvāṭo na paññāyati, evaṃ āsanānaṃ upari paccattharaṇāni dāpesi.
Thinking, "When they sit like this, they will fall headfirst into it," he had coverings placed over the seats so that the trench would not be visible.
Nghĩ rằng: “Khi ngồi như vậy, họ sẽ rơi đầu xuống,” ông cho trải thảm lên ghế sao cho cái hố không bị lộ ra.
Mahantā mahantā cāṭiyo ṭhapāpetvā kadalipaṇṇehi ca setapilotikāhi ca mukhāni bandhāpetvā tā tucchā eva gehassa pacchimabhāge bahi yāgubhattasitthasappitelamadhuphāṇitapūvacuṇṇamakkhitā katvā ṭhapāpesi.
He had large pots placed, their mouths tied with banana leaves and white cloths, and these empty pots, smeared with gruel, rice, ghee, oil, honey, treacle, and flour cakes, were placed outside, in the western part of the house.
Ông cho đặt những cái nồi lớn, bịt miệng bằng lá chuối và vải trắng, rồi để trống rỗng ở phía sau nhà, bên ngoài, đã được bôi trét cháo, cơm, bơ sữa, dầu, mật ong, đường phèn, và bột bánh.
Garahadinno pātova tassa gharaṃ vegena gantvā, ‘‘ayyānaṃ sakkāro sajjito’’ti pucchi.
Garahadinna quickly went to his house early in the morning and asked, "Are the preparations for the masters ready?"
Garahadinna sáng sớm vội vã đến nhà ông ta, hỏi: “Đã chuẩn bị lễ vật cho các Ngài chưa?”
‘‘Āma, samma, sajjito’’ti.
"Yes, friend, they are ready," he replied.
“Thưa vâng, bạn, đã chuẩn bị rồi.”
‘‘Kahaṃ pana eso’’ti.
"Where are they?"
“Vậy nó ở đâu?”
‘‘Etāsu ettikāsu cāṭīsu yāgu, ettikāsu bhattaṃ, ettikāsu sappiphāṇitapūvādīni pūritāni, āsanāni paññattānī’’ti.
"In these many pots, gruel is filled; in these, rice; in these, ghee, treacle, cakes, and so on. The seats are arranged."
“Cháo đã được đổ đầy vào từng ấy cái nồi, cơm vào từng ấy cái nồi, và bơ sữa, đường phèn, bánh ngọt, v.v., đã được đổ đầy vào từng ấy cái nồi. Chỗ ngồi cũng đã được sắp đặt.”
So ‘‘sādhū’’ti vatvā gato tassa gatakāle pañcasatā nigaṇṭhā āgamiṃsu.
He said, "Good," and left. When he had gone, five hundred Nigaṇṭhas arrived.
Ông ta nói “Tốt!” rồi đi. Khi ông ta đi rồi, năm trăm Nigaṇṭha đến.
Sirigutto gehā nikkhamitvā pañcapatiṭṭhitena nigaṇṭhe vanditvā tesaṃ purato añjaliṃ paggayha ṭhito evaṃ cintesi – ‘‘tumhe kira atītādibhedaṃ sabbaṃ jānātha, evaṃ tumhākaṃ upaṭṭhākena mayhaṃ kathitaṃ.
Sirigutta came out of the house, paid homage to the Nigaṇṭhas with his five-point prostration, and stood before them with clasped hands, thinking thus: "It is said that you know everything, including past, future, and present. My attendant told me so.
Sirigutta bước ra khỏi nhà, đảnh lễ các Nigaṇṭha bằng năm điểm chạm đất, rồi đứng chắp tay trước mặt họ và suy nghĩ: “Các Ngài được cho là biết tất cả mọi thứ, bao gồm quá khứ, v.v. Kẻ hầu cận của các Ngài đã nói với tôi như vậy.
Sace sabbaṃ tumhe jānātha, mayhaṃ gehaṃ mā pavisittha.
If you know everything, do not enter my house.
Nếu các Ngài biết tất cả, thì đừng vào nhà tôi.
Mama gehaṃ paviṭṭhānañhi vo neva yāgu atthi, na bhattādīni.
For those of you who enter my house, there is neither gruel nor rice or other food.
Vì đối với những ai đã vào nhà tôi, không có cháo, cũng không có cơm, v.v.
Sace ajānitvā pavisissatha, gūthaāvāṭe vo pātetvā pothessāmī’’ti evaṃ cintetvā purisānaṃ saññaṃ adāsi.
If you enter unknowingly, I will make you fall into the pit of excrement and beat you." Having thought this, he gave a sign to his servants.
Nếu các Ngài vào mà không biết, tôi sẽ cho các Ngài rơi vào hố phân và đánh đập các Ngài.” Nghĩ vậy, ông ra hiệu cho người nhà.
Evaṃ tesaṃ nisīdanabhāvaṃ ñatvā pacchimapasse ṭhatvā āsanānaṃ upari paccattharaṇāni apaneyyātha, mā tāni asucinā makkhayiṃsūti.
Having known their intention to sit, stand at the back and remove the coverings from the seats, so that they do not get soiled with impurity.
Ông ta nghĩ: “Khi họ ngồi xuống như vậy,” rồi đứng ở phía sau, nói: “Hãy lấy những tấm thảm trên ghế ra, đừng để chúng bị vấy bẩn bởi chất ô uế.”
Atha nigaṇṭhe ‘‘ito etha, bhante’’ti āha.
Then he said to the Nigaṇṭhas, "Come here, masters."
Rồi ông nói với các Nigaṇṭha: “Xin mời, các Ngài, hãy đến đây.”
Nigaṇṭhā pavisitvā paññattāsanesu nisīdituṃ ārabhiṃsu.
The Nigaṇṭhas entered and began to sit on the prepared seats.
Các Nigaṇṭha bước vào và bắt đầu ngồi xuống những chỗ đã được sắp đặt.
Atha ne manussā vadiṃsu – ‘‘āgametha, bhante, mā tāva nisīdathā’’ti.
Then the people said to them, "Wait, masters, do not sit yet."
Rồi những người hầu nói với họ: “Xin đợi một chút, các Ngài, đừng ngồi vội.”
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Amhākaṃ gehaṃ paviṭṭhānaṃ ayyānaṃ vattaṃ ñatvā nisīdituṃ vaṭṭatī’’ti.
"It is proper to sit down after knowing the custom of the venerable ones who have entered our house."
“Các Ngài đã vào nhà chúng tôi, nên cần phải biết quy tắc rồi mới ngồi.”
‘‘Kiṃ kātuṃ vaṭṭati, āvuso’’ti?
"What is proper to do, sirs?"
“Thưa các hiền giả, cần phải làm gì?”
‘‘Attano attano pattāsanamūlesu ṭhatvā sabbepi ekappahāreneva nisīdituṃ vaṭṭatī’’ti.
"Having stood at the base of their respective seats, it is proper for all of them to sit down at once."
“Tất cả các Ngài cần phải đứng ở chỗ ngồi của mình và ngồi xuống cùng một lúc.”
Idaṃ kirassa adhippāyo – ‘‘ekasmiṃ āvāṭe patite ‘mā, āvuso, avasesā āsane nisīdantū’ti vattuṃ mā labhatū’’ti.
This, it is said, was his intention: "When one falls into a pit, let them not be able to say, 'Sirs, let the others not sit on the seat!'"
Điều này là ý định của ông ta – “Khi một người rơi vào hố, đừng để những người còn lại nói: ‘Này các hiền giả, đừng ngồi xuống ghế nữa!’”
Te ‘‘sādhū’’ti vatvā ‘‘imehi kathitakathaṃ amhehi kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintayiṃsu.
They said, "Good," and thought, "We ought to do what these people have said."
Họ nói “Tốt!” và nghĩ: “Chúng ta phải làm theo lời những người này nói.”
Atha sabbe attano attano pattāsanamūle paṭipāṭiyā aṭṭhaṃsu.
Then all of them stood in order at the base of their respective seats.
Rồi tất cả họ đứng theo thứ tự ở chỗ ngồi của mình.
Atha ne, ‘‘bhante, khippaṃ ekappahāreneva nisīdathā’’ti vatvā tesaṃ nisinnabhāvaṃ ñatvā āsanānaṃ upari paccattharaṇāni nīhariṃsu.
Then, saying to them, "Venerable sirs, sit down quickly, all at once," and knowing that they had sat down, they removed the coverings from the seats.
Rồi ông ta nói với họ: “Các Ngài, hãy nhanh chóng ngồi xuống cùng một lúc!” Biết họ đã ngồi, ông ta cho lấy các tấm thảm trên ghế ra.
Nigaṇṭhā ekappahāreneva nisinnā, rajjūnaṃ upari ṭhapitā āsanapādā bhaṭṭhā, nigaṇṭhā avaṃsirā āvāṭe patiṃsu.
The Nigaṇṭhas sat down all at once, the feet of the seats placed on the ropes gave way, and the Nigaṇṭhas fell headfirst into the pits.
Các Nigaṇṭha đồng loạt ngồi xuống, các chân ghế đặt trên dây bị trượt, và các Nigaṇṭha rơi đầu xuống hố.
Sirigutto tesu patitesu dvāraṃ pidahitvā te uttiṇṇuttiṇṇe ‘‘atītānāgatapaccuppannaṃ kasmā na jānāthā’’ti daṇḍehi pāthetvā ‘‘ettakaṃ etesaṃ vaṭṭissatī’’ti dvāraṃ vivarāpesi.
When they had fallen, Sirigutta closed the door and, as they kept trying to climb out, he beat them with sticks, saying, "Why do you not know the past, future, and present?" Then, saying, "This much will suffice for them," he had the door opened.
Khi họ đã rơi xuống, Sirigutta đóng cửa lại, rồi đánh đập những người cố trèo lên và hỏi: “Tại sao các Ngài không biết quá khứ, vị lai và hiện tại?” Ông ta nói: “Bấy nhiêu là đủ cho họ rồi,” rồi cho mở cửa.
Te nikkhamitvā palāyituṃ ārabhiṃsu.
They came out and began to flee.
Họ bước ra và bắt đầu bỏ chạy.
Gamanamagge pana tesaṃ sudhāparikammakataṃ bhūmiṃ picchilaṃ kārāpesi.
Along their path, however, he had the plastered ground made slippery.
Trên đường đi của họ, ông ta đã cho làm cho con đường tráng vữa trở nên trơn trượt.
Te tattha asaṇṭhahitvā patite patite puna pothāpetvā ‘‘alaṃ ettakaṃ tumhāka’’nti uyyojesi.
As they kept falling, unable to gain their footing there, he had them beaten again and again, and dismissed them saying, "This is enough for you."
Họ không thể đứng vững ở đó, cứ ngã xuống lại bị đánh đập lần nữa, rồi ông ta nói: “Bấy nhiêu là đủ cho các ông rồi!” và tiễn họ đi.
Te ‘‘nāsitamhā tayā, nāsitamhā tayā’’ti kandantā upaṭṭhākassa gehadvāraṃ agamaṃsu.
Crying out, "We are ruined by you, we are ruined by you," they went to the house door of their supporter.
Họ kêu la: “Chúng tôi bị ông hủy hoại rồi! Chúng tôi bị ông hủy hoại rồi!” và đến cửa nhà của người hộ độ.
Garahadinno taṃ vippakāraṃ disvā kuddho ‘‘nāsitamhi siriguttena, hatthaṃ pasāretvā vandantānaṃ sadevake loke yathāruciyā dātuṃ samatthe nāma puññakkhettabhūte mama, ayye, pothāpetvā byasanaṃ pāpesī’’ti rājakulaṃ gantvā tassa kahāpaṇasahassaṃ daṇḍaṃ kāresi.
Garahadinna, seeing that mischief, became angry and said, "I am ruined by Sirigutta! He has caused disaster by having my venerable ones beaten, who are like excellent fields of merit, capable of giving whatever is desired by those who prostrate with outstretched hands in the world with its devas." Thus saying, he went to the royal court and had a fine of a thousand kahāpaṇas imposed on Sirigutta.
Garahadinna thấy sự việc bất thường đó, tức giận nói: “Tôi bị Sirigutta hủy hoại rồi! Ông ta đã đánh đập và gây tai họa cho các Ngài, những bậc đáng được cúng dường, là ruộng phước có khả năng ban tặng mọi thứ tùy theo ý muốn trong thế giới chư thiên và loài người!” Rồi ông ta đến cung vua và khiến Sirigutta bị phạt một ngàn đồng kahāpaṇa.
Athassa rājā sāsanaṃ pesesi.
Then the king sent a message to Sirigutta.
Rồi nhà vua gửi thư triệu ông ta.
So gantvā rājānaṃ vanditvā, ‘‘deva, upaparikkhitvā daṇḍaṃ gaṇhatha, mā anupaparikkhitvā’’ti āha.
He went and, having paid homage to the king, said, "Your Majesty, impose a fine after examination, not without examination."
Ông ta đến đảnh lễ nhà vua và nói: “Tâu Đại vương, xin hãy xem xét kỹ rồi hãy xử phạt, đừng xử phạt mà không xem xét.”
‘‘Upaparikkhitvā gaṇhissāmī’’ti.
"I will impose it after examination," (said the king).
“Trẫm sẽ xem xét rồi xử phạt.”
‘‘Sādhu, devā’’ti.
"Very well, Your Majesty," (he replied).
“Tâu Đại vương, tốt lắm.”
‘‘Tena hi gaṇhāhī’’ti.
"Then proceed," (said the king).
“Vậy thì hãy nói đi.”
Deva, mayhaṃ sahāyako nigaṇṭhasāvako maṃ upasaṅkamitvā ṭhitanisinnaṭṭhānādīsu abhiṇhaṃ evaṃ vadesi – ‘‘samma, kiṃ te samaṇena gotamena, taṃ upasaṅkamitvā kiṃ labhissasī’’ti idaṃ ādiṃ katvā sirigutto sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘deva, sace imasmiṃ kāraṇe daṇḍaṃ gahetuṃ yuttaṃ, gaṇhathā’’ti.
"Your Majesty, my friend, a follower of the Nigaṇṭhas, used to constantly approach me and say such things as, 'Friend, what have you to do with the ascetic Gotama? What will you gain by approaching him?'" Having recounted the entire incident starting from this, Sirigutta said, "Your Majesty, if it is proper to impose a fine in this matter, then impose it."
“Tâu Đại vương, bạn của tôi, một đệ tử Nigaṇṭha, đã đến gặp tôi và thường xuyên nói như thế này ở những nơi tôi đứng hay ngồi: ‘Này bạn, ông có được gì với Sa-môn Gotama? Ông sẽ nhận được gì khi đến gặp Ngài?’ Bắt đầu từ đó, Sirigutta kể lại toàn bộ câu chuyện và nói: ‘Tâu Đại vương, nếu việc xử phạt trong trường hợp này là hợp lý, xin hãy xử phạt.’”
Rājā garahadinnaṃ oloketvā ‘‘saccaṃ kira te evaṃ vutta’’nti āha.
The king looked at Garahadinna and said, "Is it true that you said this?"
Nhà vua nhìn Garahadinna và nói: “Có thật là ông đã nói như vậy không?”
‘‘Saccaṃ, devā’’ti.
"It is true, Your Majesty."
“Tâu Đại vương, thật vậy.”
Tvaṃ ettakampi ajānante satthāroti gahetvā vicaranto ‘‘sabbaṃ jānantī’’ti kiṃ kāraṇā tathāgatasāvakassa kathesi.
"How could you consider those who do not even know this much as teachers and, associating with them, say to a disciple of the Tathāgata, 'They know everything'?"
“Ông đi theo những vị thầy không biết cả điều này, lại cho rằng họ biết tất cả, vậy tại sao ông lại nói với một đệ tử của Như Lai như vậy?”
‘‘Tayā āropitadaṇḍo tuyhameva hotū’’ti evaṃ sveva daṇḍaṃ pāpito, tasseva kulūpakā pothetvā nīhaṭā.
"Let the fine you imposed be yours alone." Thus, he himself was fined, and his family's supporters were beaten and driven out.
“Hình phạt mà ông đã áp đặt, hãy để nó thuộc về chính ông!” Như vậy, chính ông ta đã bị phạt, và những người thân cận của ông ta đã bị đánh đập và trục xuất.
So taṃ kujjhitvā tato paṭṭhāya aḍḍhamāsamattampi siriguttena saddhiṃ akathetvā cintesi – ‘‘evaṃ vicarituṃ mayhaṃ ayuttaṃ, etassa kulūpakānampi mayā byasanaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti siriguttaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘sahāya siriguttā’’ti.
Becoming angry at that, he did not speak with Sirigutta for about half a month, then he thought, "It is improper for me to behave like this. I ought to cause trouble for his household supporters as well." So he approached Sirigutta and said, "Friend Sirigutta."
Garahadinna giận dữ với Sirigutta, từ đó trở đi không nói chuyện với Sirigutta trong khoảng nửa tháng, rồi suy nghĩ: “Ta không nên sống như thế này, ta phải gây tai họa cho cả những người thân cận của Sirigutta.” Ông ta đến gặp Sirigutta và nói: “Này bạn Sirigutta!”
‘‘Kiṃ, sammā’’ti?
"What is it, friend?"
“Sao vậy, bạn?”
‘‘Ñātisuhajjānaṃ nāma kalahopi hoti vivādopi, kiṃ tvaṃ kiñci na kathesi, kasmā evaṃ karosī’’ti?
"Among relatives and friends, there are disputes and disagreements. Why do you say nothing? Why do you act like this?"
“Giữa những người thân thiết, bạn bè, cũng có lúc cãi vã, tranh chấp. Tại sao bạn không nói gì cả? Tại sao bạn lại làm như vậy?”
‘‘Samma, tava mayā saddhiṃ akathanato na kathemī’’ti.
"Friend, I do not speak because you do not speak with me."
“Này bạn, vì bạn không nói chuyện với tôi nên tôi cũng không nói.”
‘‘Yaṃ, samma, kataṃ, katameva taṃ na mayaṃ mettiṃ bhindissāmā’’ti.
"Friend, what is done is done; we shall not break our friendship."
“Này bạn, chuyện đã rồi thì thôi, chúng ta đừng phá vỡ tình bạn.”
Tato paṭṭhāya ubhopi ekaṭṭhāne tiṭṭhanti nisīdanti.
From then on, both stood and sat together in the same place.
Từ đó trở đi, cả hai đều đứng và ngồi cùng một chỗ.
Athekadivasaṃ sirigutto garahadinnaṃ āha – ‘‘kiṃ te nigaṇṭhehi, te upasaṅkamitvā kiṃ labhissasi, mama satthāraṃ upasaṅkamituṃ vā ayyānaṃ dānaṃ dātuṃ vā kiṃ te na vaṭṭatī’’ti?
Then, one day, Sirigutta said to Garahadinna, "What have you to do with the Nigaṇṭhas? What will you gain by approaching them? Is it not proper for you to approach my Teacher or to give alms to the venerable ones?"
Rồi một hôm, Sirigutta nói với Garahadinna: “Ông có được gì với các Nigaṇṭha? Ông sẽ nhận được gì khi đến gặp họ? Tại sao ông không đến gặp vị Đạo sư của tôi hoặc cúng dường cho các Ngài?”
Sopi etameva paccāsīsati, tenassa kaṇḍuvanaṭṭhāne nakhena vilekhitaṃ viya ahosi.
He too longed for this very thing, so it was as if a scratching hand had touched an itchy spot.
Ông ta cũng đang mong chờ điều này, nên lời nói đó giống như dùng móng tay gãi đúng chỗ ngứa của ông ta.
So, ‘‘sirigutta, tava satthā kiṃ jānātī’’ti pucchi.
He asked, "Sirigutta, what does your Teacher know?"
Ông ta hỏi: “Sirigutta, vị Đạo sư của bạn biết gì?”
‘‘Ambho, mā evaṃ vada, satthu me ajānitabbaṃ nāma natthi, atītādibhedaṃ sabbaṃ jānāti, soḷasahākārehi sattānaṃ cittaṃ paricchindatī’’ti.
"Friend, do not speak thus! There is nothing my Teacher does not know; He knows all that pertains to the past, and so on, and He discerns the minds of beings in sixteen ways."
“Này bạn, đừng nói như vậy! Không có gì mà vị Đạo sư của tôi không biết. Ngài biết tất cả mọi thứ, bao gồm quá khứ, v.v. Ngài thấu rõ tâm chúng sinh bằng mười sáu phương diện.”
‘‘Ahaṃ evaṃ na jānāmi, kasmā mayhaṃ ettakaṃ kālaṃ na kathesi, tena hi tvaṃ gaccha, tava satthāraṃ svātanāya nimantehi, bhojessāmi, pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mama bhikkhaṃ gaṇhituṃ vadehī’’ti.
"I did not know this! Why did you not tell me for so long? In that case, you go and invite your Teacher for tomorrow; I will offer food. Tell Him to accept alms from me with five hundred bhikkhus."
“Tôi không biết điều này. Tại sao bạn không nói cho tôi biết suốt bấy lâu? Vậy thì bạn hãy đi, thỉnh vị Đạo sư của bạn đến vào ngày mai. Tôi sẽ cúng dường bữa ăn. Hãy nói Ngài nhận bữa khất thực của tôi cùng với năm trăm Tỳ-kheo.”
Sirigutto satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā evamāha – ‘‘bhante, mama sahāyako garahadinno tumhe nimantāpeti, pañcahi kira bhikkhusatehi saddhiṃ sve tassa bhikkhaṃ gaṇhatha, purimadivase kho pana tassa kulūpakānaṃ mayā idaṃ nāma kataṃ, mayā katassa paṭikaraṇampi na jānāmi, tumhākaṃ suddhacittena bhikkhaṃ dātukāmatampi na jānāmi, āvajjetvā yuttaṃ ce, adhivāsetha.
Sirigutta approached the Teacher, paid homage, and said, "Venerable Sir, my friend Garahadinna invites You. He asks You to accept alms from him tomorrow with five hundred bhikkhus, it is said. However, the day before yesterday, I did such-and-such to his household supporters. I do not know how to counteract what I did, nor do I know if he wishes to offer alms with a pure mind. If, upon reflection, it is proper, then accept the invitation.
Sirigutta đến gần Đức Đạo Sư, đảnh lễ và thưa rằng: “Bạch Ngài, bạn con là Garahadinna thỉnh Ngài, xin Ngài và năm trăm Tỳ-khưu hãy thọ nhận vật thực của ông ấy vào ngày mai. Nhưng này, vào ngày hôm trước, con đã làm điều này cho những người thân cận của ông ấy (những Ni-kiền-tử). Con không biết liệu ông ấy có muốn trả thù việc con đã làm hay không, và con cũng không biết liệu ông ấy có ý muốn cúng dường vật thực cho Ngài với tâm thanh tịnh hay không. Nếu xét thấy phù hợp, xin Ngài hãy chấp thuận.
No ce, mā adhivāsayitthā’’ti.
If not, please do not accept it."
Nếu không phù hợp, xin Ngài đừng chấp thuận.”
Satthā ‘‘kiṃ nu kho so amhākaṃ kātu kāmo’’ti āvajjetvā addasa ‘‘dvinnaṃ gehānaṃ antare mahantaṃ āvāṭaṃ khaṇāpetvā asītisakaṭamattāni khadiradārūni āharāpetvā pūrāpetvā aggiṃ datvā amhe aṅgāraāvāṭe pātetvā niggaṇhitukāmo’’ti.
The Teacher reflected, "What does he intend to do to us?" and saw that "he intends to have a large pit dug between the two houses, eighty cartloads of acacia wood brought and filled in, then set on fire, and then to cast us into the pit of embers and overpower us."
Đức Đạo Sư quán xét: “Không biết ông ta muốn làm gì chúng ta?” Ngài thấy rằng: “Ông ta muốn đào một cái hố lớn giữa hai ngôi nhà, mang về tám mươi xe củi cây Khadira, chất đầy vào đó, châm lửa, rồi ném chúng ta vào hố than hồng để tiêu diệt.”
Puna āvajjesi – ‘‘kiṃ nu kho tattha gatapaccayā attho atthi, natthī’’ti.
Again He reflected, "Is there any benefit in going there, or not?"
Ngài lại quán xét: “Không biết đi đến đó có lợi ích gì không, hay không có lợi ích gì?”
Tato idaṃ addasa – ‘‘ahaṃ aṅgāraāvāṭe pādaṃ pasāressāmi, taṃ paṭicchādetvā ṭhapitakilañjaṃ antaradhāyissati, aṅgārakāsuṃ bhinditvā cakkamattaṃ mahāpadumaṃ uṭṭhahissati, athāhaṃ padumakaṇṇikā akkamanto āsane nisīdissāmi, pañcasatā bhikkhūpi tatheva gantvā nisīdissanti, mahājano sannipatissati, ahaṃ tasmiṃ samāgame dvīhi gāthāhi anumodanaṃ karissāmi, anumodanapariyosāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissati, sirigutto ca garahadinno ca sotāpannā bhavissanti, attano ca dhanarāsiṃ sāsane vikirissanti, imaṃ kulaputtaṃ nissāya mayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti bhikkhaṃ adhivāsesi.
Then He saw this: "I will extend my foot into the pit of embers; the mat placed to cover it will disappear; a great lotus the size of a cartwheel will rise, splitting the pit of embers. Then I will step onto the lotus pericarp and sit on the seat. The five hundred bhikkhus will also go and sit down in the same way. A large crowd will gather. In that assembly, I will give anumodana with two stanzas. At the end of the anumodana, eighty-four thousand beings will attain realization of the Dhamma. Sirigutta and Garahadinna will become sotāpannas. They will also scatter their wealth for the Sāsana. It is proper for me to go, relying on this good son." Thus, He accepted the alms-invitation.
Rồi Ngài thấy điều này: “Ta sẽ duỗi chân vào hố than hồng, tấm thảm che phủ sẽ biến mất, hố than hồng sẽ nứt ra và những đóa sen lớn bằng bánh xe sẽ mọc lên. Rồi ta sẽ bước lên đài sen và ngồi vào chỗ ngồi. Năm trăm Tỳ-khưu cũng sẽ đi đến và ngồi như vậy. Đại chúng sẽ tụ họp. Ta sẽ tùy hỷ bằng hai bài kệ trong buổi hội đó. Khi lời tùy hỷ kết thúc, tám vạn bốn ngàn chúng sanh sẽ chứng ngộ Pháp. Sirigutta và Garahadinna sẽ trở thành bậc Dự Lưu (Sotāpanna), và họ sẽ bố thí tài sản của mình cho Giáo Pháp. Ta nên đi vì vị thiện nam tử này.” Thế là Ngài chấp thuận lời thỉnh.
Sirigutto gantvā satthu adhivāsanaṃ garahadinnassa ārocetvā ‘‘lokajeṭṭhassa sakkāraṃ karohī’’ti āha.
Sirigutta went and informed Garahadinna of the Teacher's acceptance, saying, "Pay homage to the Foremost of the World."
Sirigutta đi báo cho Garahadinna về sự chấp thuận của Đức Đạo Sư và nói: “Hãy chuẩn bị sự cúng dường cho bậc tối thượng của thế gian.”
Garahadinno ‘‘idānissa kattabbayuttakaṃ jānissāmī’’ti dvinnaṃ gehānaṃ antare mahantaṃ āvāṭaṃ khaṇāpetvā asītisakaṭamattāni khadiradārūni āharāpetvā pūrāpetvā aggiṃ datvā khadiraṅgārarāsīnaṃ yojāpetvā sabbarattiṃ dhamāpetvā khadiraṅgārarāsiṃ kārāpetvā āvāṭamatthake rukkhapadarāni ṭhapāpetvā kilañjena paṭicchādetvā gomayena limpāpetvā ekena passena dubbaladaṇḍake attharitvā gamanamaggaṃ kāresi, ‘‘evaṃ akkantaakkantakāle daṇḍakesu bhaggesu parivaṭṭetvā aṅgārakāsuyaṃ patissantī’’ti maññamāno gehapacchābhāge siriguttena ṭhapitaniyāmeneva cāṭiyo ṭhapāpesi, āsanānipi tatheva paññāpesi.
Garahadinna, thinking, "Now I will know what should be done for him," had a large pit dug between the two houses, filled it with eighty cartloads of acacia wood, set it on fire, and had the acacia charcoal pile fanned all night to create a heap of acacia charcoal. He then had wooden planks placed over the pit, covered them with a mat, plastered them with cow dung, and laid weak sticks on one side to make a path. Thinking, "When they step on it, the sticks will break, and they will fall into the charcoal pit," he also had jars placed and seats arranged in the back part of the house, exactly as Sirigutta had instructed.
Garahadinna nghĩ: “Bây giờ ta sẽ biết điều gì nên làm cho ông ta,” rồi cho đào một cái hố lớn giữa hai ngôi nhà, mang về tám mươi xe củi cây Khadira, chất đầy vào đó, châm lửa, cho đốt cháy thành đống than Khadira suốt đêm, rồi cho làm một đống than Khadira. Trên miệng hố, ông ta cho đặt những tấm ván gỗ, che phủ bằng chiếu, rồi trát phân bò lên. Một bên, ông ta cho trải những cây gậy yếu ớt để làm lối đi, nghĩ rằng: “Khi họ bước lên, những cây gậy sẽ gãy, họ sẽ lăn xuống hố than hồng.” Ông ta cũng cho đặt các nồi và sắp xếp chỗ ngồi ở phía sau nhà theo đúng cách mà Sirigutta đã chỉ định.
Sirigutto pātova tassa gehaṃ gantvā ‘‘kato te, samma, sakkāro’’ti āha.
Sirigutta went to his house early in the morning and asked, "Friend, is your offering ready?"
Sirigutta sáng sớm hôm sau đến nhà ông ta và hỏi: “Này bạn, sự cúng dường của bạn đã xong chưa?”
‘‘Āma, sammā’’ti.
"Yes, friend," he replied.
“Vâng, bạn ạ,”
‘‘Kahaṃ pana so’’ti?
"Where is it?"
“Vậy nó ở đâu?”
‘‘Ehi, passāmā’’ti sabbaṃ siriguttena dassitanayeneva dassesi.
"Come, let's see," he said, and showed everything exactly as Sirigutta had demonstrated.
“Hãy đến, chúng ta sẽ xem,” ông ta cho Sirigutta xem mọi thứ đúng như cách đã được chỉ dẫn.
Sirigutto ‘‘sādhu, sammā’’ti āha.
Sirigutta said, "Excellent, friend."
Sirigutta nói: “Tốt lắm, bạn ạ.”
Mahājano sannipati.
A great crowd gathered.
Đại chúng tụ họp.
Micchādiṭṭhikena hi nimantite mahanto sannipāto ahosi.
Indeed, when one of wrong view extended an invitation, a large assembly occurred.
Thật vậy, khi một người có tà kiến thỉnh mời, một cuộc tụ họp lớn đã diễn ra.
Micchādiṭṭhikāpi ‘‘samaṇassa gotamassa vippakāraṃ passissāmā’’ti sannipatanti, sammādiṭṭhikāpi ‘‘ajja satthā mahādhammadesanaṃ desessati, buddhavisayaṃ buddhalīlaṃ upadhāressāmā’’ti sannipatanti.
Those of wrong view gathered, saying, "We shall see the disgrace of the ascetic Gotama," and those of right view gathered, saying, "Today the Teacher will deliver a great Dhamma discourse; we shall observe the Buddha's domain and the Buddha's majestic conduct."
Những người có tà kiến tụ họp để “xem sự thất bại của Sa-môn Gotama,” còn những người có chánh kiến tụ họp để “hôm nay Đức Đạo Sư sẽ thuyết một bài Pháp vĩ đại, chúng ta sẽ quan sát cảnh giới của Phật, oai nghi của Phật.”
Punadivase satthā pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ garahadinnassa gehadvāraṃ agamāsi.
The next day, the Teacher, accompanied by five hundred bhikkhus, went to Garahadinna's house door.
Ngày hôm sau, Đức Đạo Sư cùng năm trăm Tỳ-khưu đi đến cửa nhà Garahadinna.
So gehā nikkhamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā purato añjaliṃ paggayha ṭhito cintesi – ‘‘bhante, ‘tumhe kira atītādibhedaṃ sabbaṃ jānātha, sattānaṃ soḷasahākārehi cittaṃ paricchindathā’ti evaṃ tumhākaṃ upaṭṭhākena mayhaṃ kathitaṃ.
He came out of the house, paid homage with the five-point prostration, and stood with clasped hands in front, thinking, "Venerable Sir, your attendant told me that you know all distinctions of the past and so on, and that you discern the minds of beings in sixteen ways.
Ông ta bước ra khỏi nhà, đảnh lễ với năm chi chạm đất, chắp tay đứng trước mặt và nghĩ: “Bạch Ngài, người hầu của Ngài đã nói với con rằng ‘Ngài biết tất cả những gì thuộc về quá khứ, v.v., và Ngài có thể phân biệt tâm của chúng sanh bằng mười sáu cách.’
Sace jānātha, mayhaṃ gehaṃ mā pavisittha.
If you know, do not enter my house.
Nếu Ngài biết, xin đừng vào nhà con.
Paviṭṭhānañhi vo neva yāgu atthi, na bhattādīni, sabbe kho pana tumhe aṅgārakāsuyaṃ pātetvā niggaṇhissāmī’’ti.
For those of you who enter, there is neither gruel nor rice and so on; indeed, I will make all of you fall into the charcoal pit and crush you."
Vì những ai đã vào sẽ không có cháo hay vật thực nào khác, con sẽ ném tất cả quý Ngài vào hố than hồng và tiêu diệt.”
Evaṃ cintetvā satthu pattaṃ gahetvā ‘‘ito etha bhagavā’’ti vatvā, ‘‘bhante, amhākaṃ gehaṃ āgatānaṃ vattaṃ ñatvā āgantuṃ vaṭṭatī’’ti āha.
Thinking thus, he took the Teacher's bowl and said, "Come this way, Blessed One," then added, "Venerable Sir, it is proper for those who come to our house to know the custom and then come."
Nghĩ như vậy, ông ta cầm bát của Đức Đạo Sư và nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy đi lối này,” rồi nói thêm: “Bạch Ngài, những ai đến nhà chúng con, cần phải biết nghi thức rồi mới vào.”
‘‘Kiṃ kātuṃ vaṭṭati, āvuso’’ti?
"What is proper to do, friend?"
“Này hiền giả, cần phải làm gì?”
‘‘Ekekassa pavisitvā purato gantvā nisinnakāle pacchā aññena āgantuṃ vaṭṭatī’’ti.
"It is proper for each one to enter, go forward, and sit down, and then for another to come after."
“Mỗi vị phải vào một mình, khi vị đi trước đã ngồi xuống, thì vị khác mới được vào sau.”
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘purato gacchantaṃ aṅgārakāsuyaṃ patitaṃ disvā avasesā na āgacchissanti, ekekameva pātetvā niggaṇhissāmī’’ti.
His intention was this: "When they see the one going first fall into the charcoal pit, the rest will not come; I will make them fall one by one and crush them."
Ông ta nghĩ như vậy: “Khi thấy vị đi trước rơi vào hố than hồng, những vị còn lại sẽ không đến. Ta sẽ ném từng vị một và tiêu diệt họ.”
Satthā ‘‘sādhū’’ti vatvā ekakova pāyāsi.
The Teacher said, "Very well," and proceeded alone.
Đức Đạo Sư nói: “Tốt,” rồi đi một mình.
Garahadinno aṅgārakāsuṃ patvā apasakkitvā ṭhito ‘‘purato yātha, bhante’’ti āha.
Garahadinna, having reached the charcoal pit, stepped back and stood there, saying, "Go forward, Venerable Sir."
Garahadinna đến hố than hồng, lùi lại và đứng đó, nói: “Bạch Ngài, xin Ngài đi trước.”
Atha satthā aṅgārakāsumatthake pādaṃ pasāresi, kilañjaṃ antaradhāyi, aṅgārakāsuṃ bhinditvā cakkamattāni padumāni uṭṭhahiṃsu.
Then the Teacher extended His foot over the charcoal pit; the mat disappeared, and lotuses the size of cartwheels emerged, breaking through the charcoal pit.
Rồi Đức Đạo Sư duỗi chân lên miệng hố than hồng, tấm chiếu biến mất, hố than hồng nứt ra và những đóa sen lớn bằng bánh xe mọc lên.
Satthā padumakaṇṇikā akkamanto gantvā paññatte buddhāsane nisīdi, bhikkhūpi tatheva gantvā nisīdiṃsu.
The Teacher, treading on the lotus stamens, went and sat on the prepared Buddha-seat. The bhikkhus also went and sat down in the same way.
Đức Đạo Sư bước lên đài sen và ngồi vào chỗ ngồi dành cho Phật, các Tỳ-khưu cũng đi đến và ngồi như vậy.
Garahadinnassa kāyato ḍāho uṭṭhahi.
A burning sensation arose from Garahadinna's body.
Một cơn nóng bừng bốc lên từ thân Garahadinna.
So vegena gantvā siriguttaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘sāmi, me tāṇaṃ hohī’’ti āha.
So he quickly went to Sirigutta, approached him, and said, "Master, be my refuge!"
Ông ta vội vàng đến gặp Sirigutta và nói: “Thưa chủ nhân, xin hãy là nơi nương tựa cho con!”
‘‘Kiṃ eta’’nti?
"What is this?"
“Chuyện gì vậy?”
‘‘Pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ gehe yāgu vā bhattādīni vā natthi, kiṃ nu kho karomī’’ti?
"There is no gruel or rice and other food for the five hundred bhikkhus in the house. What indeed shall I do?"
“Trong nhà không có cháo hay vật thực nào cho năm trăm Tỳ-khưu, con phải làm gì đây?”
‘‘Kiṃ pana tayā kata’’nti āha.
He said, "What then have you done?"
Sirigutta hỏi: “Vậy bạn đã làm gì?”
Ahaṃ dvinnaṃ gehānaṃ antare mahantaṃ āvāṭaṃ aṅgārassa pūraṃ kāresiṃ – ‘‘tattha pātetvā niggaṇhissāmī’’ti.
"I made a large pit full of charcoal between two houses—'I will throw them in there and suppress them,' I thought.
“Con đã đào một cái hố lớn giữa hai ngôi nhà và đổ đầy than vào đó – ‘Con sẽ ném họ vào đó và tiêu diệt.’”
‘‘Atha naṃ bhinditvā mahāpadumāni uṭṭhahiṃsu.
Then, breaking it open, great lotuses arose.
“Rồi nó nứt ra và những đóa sen lớn mọc lên.
Sabbe padumakaṇṇikā akkamitvā gantvā paññattāsanesu nisinnā, idāni kiṃ karomi, sāmī’’ti?
All of them trod on the lotus stamens, went, and sat on the prepared seats. Now what shall I do, Master?"
Tất cả đều bước lên đài sen và ngồi vào chỗ đã sắp đặt. Bây giờ con phải làm gì, thưa chủ nhân?”
Nanu tvaṃ idāneva mayhaṃ ‘‘‘ettikā cāṭiyo, ettikā yāgu, ettakāni sattādīnī’ti dassesī’’ti.
"Did you not just now show me, 'There are so many pots, so much gruel, so much rice and other food'?"
“Chẳng phải bạn vừa mới nói với tôi rằng ‘có bấy nhiêu nồi, bấy nhiêu cháo, bấy nhiêu vật thực’ sao?”
‘‘Musā taṃ, sāmi, tucchāva cāṭiyo’’ti.
"That is false, Master, the pots are empty."
“Thưa chủ nhân, đó là lời nói dối, các nồi đều trống rỗng.”
Hotu, ‘‘gaccha, tāsu cāṭīsu yāguādīni olokehī’’ti.
"Let it be. Go and look at the gruel and other food in those pots."
“Thôi được, hãy đi và xem cháo và các vật thực trong những nồi đó đi.”
Taṃ khaṇaññeva tena yāsu cāṭīsu ‘‘yāgū’’ti vuttaṃ, tā yāguyā pūrayiṃsu, yāsu ‘‘bhattādīnī’’ti vuttaṃ, tā bhattādīnaṃ paripuṇṇāva ahesuṃ.
At that very moment, the pots he had said contained "gruel" filled with gruel, and those he had said contained "rice and other food" became full of rice and other food.
Ngay lúc đó, những nồi mà ông ta nói là “cháo” thì đầy cháo, và những nồi mà ông ta nói là “vật thực” thì đầy vật thực.
Taṃ sampattiṃ disvāva garahadinnassa sarīraṃ pītipāmojjena paripūritaṃ, cittaṃ pasannaṃ.
Seeing that abundance, Garahadinna's body was filled with joy and delight, and his mind became clear.
Chỉ cần thấy sự sung túc đó, thân thể Garahadinna tràn đầy hỷ lạc, tâm ông ta trở nên thanh tịnh.
So sakkaccaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā katabhattakiccassa satthuno anumodanaṃ kāretukāmo pattaṃ gaṇhi.
He respectfully served the Sangha, headed by the Buddha, and wishing for the Teacher, who had finished his meal, to give anumodana, he took the bowl.
Ông ta cung kính phục vụ Tăng chúng do Đức Phật dẫn đầu, và sau khi Đức Đạo Sư đã dùng bữa xong, ông ta muốn Ngài tùy hỷ, nên cầm bát.
Satthā anumodanaṃ karonto ‘‘ime sattā paññācakkhuno abhāveneva mama sāvakānaṃ buddhasāsanassa guṇaṃ na jānanti.
The Teacher, giving anumodana, said, "These beings, due to the absence of the eye of wisdom, do not know the virtues of my disciples and the Buddha's dispensation.
Khi Đức Đạo Sư tùy hỷ, Ngài nói: “Những chúng sanh này không biết phẩm hạnh của các đệ tử của Ta và của Giáo Pháp của Đức Phật, chính vì không có Tuệ nhãn.
Paññācakkhuvirahitā hi andhā nāma, paññavanto sacakkhukā nāmā’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
Indeed, those devoid of the eye of wisdom are blind, and those with wisdom are said to have eyes." Having said this, he uttered these verses—
Thật vậy, những người thiếu Tuệ nhãn được gọi là mù, còn những người có trí tuệ được gọi là có mắt,” rồi Ngài thuyết những bài kệ này –
Tattha saṅkāradhānasminti saṅkāraṭhānasmiṃ, kacavararāsimhīti attho.
Therein, saṅkāradhānasmiṃ means in a place of rubbish, that is, in a heap of refuse.
Ở đây, saṅkāradhānasmiṃ có nghĩa là tại nơi chứa rác, tức là đống rác.
Ujjhitasmiṃ mahāpatheti mahāmagge chaḍḍitasmiṃ.
Ujjhitasmiṃ mahāpathe means discarded on the great road.
Ujjhitasmiṃ mahāpathe có nghĩa là bị vứt bỏ trên đường lớn.
Sucigandhanti surabhigandhaṃ.
Sucigandhaṃ means of sweet scent.
Sucigandhaṃ có nghĩa là hương thơm ngát.
Mano ettha ramatīti manoramaṃ.
That in which the mind delights is manoramaṃ.
Tâm hoan hỷ ở đó nên gọi là manoramaṃ.
Saṅkārabhūtesūti saṅkāramiva bhūtesu.
Saṅkārabhūtesu means among beings who are like rubbish.
Saṅkārabhūtesu có nghĩa là những chúng sanh như đống rác.
Puthujjaneti puthūnaṃ kilesānaṃ jananato evaṃladdhanāme lokiyamahājane.
Puthujjane means among ordinary people in the world, who are so named because they give rise to many defilements.
Puthujjane có nghĩa là đại chúng thế gian, những người có tên gọi như vậy vì sinh ra nhiều phiền não.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā nāma mahāpathe chaḍḍite saṅkārarāsimhi asucijegucchiyapaṭikūlepi sucigandhaṃ padumaṃ jāyetha, taṃ rājarājamahāmattādīnaṃ manoramaṃ piyaṃ manāpaṃ uparimatthake patiṭṭhānārahameva bhaveyya, evameva saṅkārabhūtesupi puthujjanesu jāto nippaññassa mahājanassa acakkhukassa antare nibbattopi attano paññābalena kāmesu ādīnavaṃ, nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā nikkhamitvā pabbajito pabbajjāmattenapi, kato uttariṃ sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanāni ārādhetvāpi atirocati.
This is said: Just as a lotus, pure-scented and delightful to kings, great ministers, and others, might grow in a heap of rubbish, which is impure, loathsome, and repulsive, discarded on the highway, and would be worthy of being placed on the very top; even so, a disciple of the Perfectly Self-Enlightened One, though born among ordinary people who are like rubbish, and who are ignorant and without the eye of wisdom, shines forth by the power of his wisdom, having seen the danger in sensual pleasures and the benefit in renunciation. Having gone forth and become a bhikkhu, even by the mere fact of his going forth, or having attained further virtue, concentration, wisdom, liberation, and knowledge and vision of liberation, he excels.
Điều này có nghĩa là: Giống như một đóa sen thơm sạch có thể mọc lên từ đống rác bẩn thỉu, ghê tởm, đáng chê bai bị vứt bỏ bên đường lớn, đóa sen ấy đáng được đặt trên đỉnh đầu, làm hài lòng, được yêu thích và ưa chuộng bởi các vị vua, đại thần và những người khác; cũng vậy, một người sinh ra giữa những phàm nhân như đống rác rưởi, giữa những người đại chúng vô trí, không có nhãn lực, nhưng nhờ sức mạnh trí tuệ của mình, thấy được sự nguy hiểm trong các dục lạc và lợi ích trong sự xuất ly, đã xuất gia và trở thành một tu sĩ. Vị ấy vượt trội hơn tất cả, không chỉ nhờ sự xuất gia, mà còn nhờ việc đạt được các giới, định, tuệ, giải thoát và giải thoát tri kiến.
Sammāsambuddhasāvako hi khīṇāsavo bhikkhu andhabhūte puthujjane atikkamitvā rocati virocati sobhatīti.
Indeed, an Arahant bhikkhu, a disciple of the Perfectly Self-Enlightened One, surpasses and shines forth among ordinary people who are blind.
Một vị Tỳ-khưu A-la-hán, đệ tử của Đức Chánh Đẳng Giác, vượt lên trên những phàm nhân mù quáng, tỏa sáng, rực rỡ và đẹp đẽ.
Desanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
At the end of the discourse, the realization of the Dhamma occurred for eighty-four thousand beings.
Khi bài thuyết pháp kết thúc, tám vạn bốn ngàn chúng sinh đã chứng ngộ Pháp.
Garahadinno ca sirigutto ca sotāpattiphalaṃ pāpuṇiṃsu.
Garahadinna and Sirigutta attained the fruit of stream-entry.
Garahadinna và Sirigutta đã đạt được quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti).
Te sabbaṃ attano dhanaṃ buddhasāsane vippakiriṃsu.
They scattered all their wealth in the Buddha's dispensation.
Họ đã phân phát tất cả tài sản của mình cho Giáo pháp của Đức Phật.
Satthā uṭṭhāyāsanā vihāramagamāsi.
The Teacher rose from his seat and went to the monastery.
Đức Bổn Sư đứng dậy khỏi chỗ ngồi và đi về tịnh xá.
Bhikkhū sāyanhasamaye dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘aho acchariyā buddhaguṇā nāma, tathārūpaṃ nāma khadiraṅgārarāsiṃ bhinditvā padumāni uṭṭhahiṃsū’’ti.
In the evening, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Oh, how wonderful are the virtues of the Buddha! Lotuses arose, breaking through such a heap of acacia charcoal!"
Vào buổi chiều, các Tỳ-khưu đã khởi xướng một cuộc đàm luận trong pháp đường: “Ôi, các đức tính của Đức Phật thật kỳ diệu! Hoa sen đã mọc lên từ một đống than củi như vậy!”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā, ‘‘imāya nāmā’’ti vutte – ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, yaṃ mama etarahi buddhabhūtassa aṅgārarāsimhā padumāni uṭṭhitāni, aparipakke ñāṇe vattamānassa bodhisattabhūtassapi me uṭṭhahiṃsū’’ti vatvā, ‘‘kadā, bhante, ācikkhatha no’’ti yācito atītaṃ āharitvā –
Having come, the Teacher asked, ‘‘Bhikkhus, what is the topic of your discussion now?’’ When they replied, ‘‘It is about this,’’ he said, ‘‘Bhikkhus, it is not astonishing that lotuses arose from a heap of embers now that I am enlightened; they also arose for me when I was a Bodhisatta, when my knowledge was not yet mature.’’ When he was requested, ‘‘When was that, Venerable Sir? Please tell us,’’ he recounted a past event:—
Đức Bổn Sư đến và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các con đang ngồi đàm luận về chuyện gì?” Khi được trả lời: “Về chuyện này, bạch Đức Thế Tôn,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, việc hoa sen mọc lên từ đống than củi khi Ta đã thành Phật bây giờ không có gì lạ. Ngay cả khi Ta còn là Bồ-tát, trí tuệ chưa viên mãn, chúng cũng đã mọc lên.” Khi được thỉnh cầu: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài kể cho chúng con nghe khi nào,” Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ: