Tatrāyaṃ anupubbikathā – amhākañhi satthā ito kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake amaravatiyā nāma nagare sumedho nāma brāhmaṇakumāro hutvā sabbasippesu nipphattiṃ patvā mātāpitūnaṃ accayena anekakoṭisaṅkhyaṃ dhanaṃ pariccajitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā himavante vasanto jhānābhiññā nibbattetvā ākāsena gacchanto dīpaṅkaradasabalassa sudassanavihārato rammavatīnagaraṃ pavisanatthāya maggaṃ sodhayamānaṃ janaṃ disvā sayampi ekaṃ padesaṃ gahetvā maggaṃ sodheti.
Here is the progressive story: Our Teacher, having been the Brahmin youth named Sumedha in the city called Amaravatī at the culmination of four incalculable aeons and a hundred thousand aeons, attained proficiency in all arts. After the demise of his parents, he renounced countless crores of wealth and took up the ascetic life, dwelling in the Himalayas. Having developed jhāna and supernormal powers (abhiññā), he traveled through the air. Seeing people clearing a path for Dīpaṅkara, the Ten-Powered Buddha, to enter the city of Rammavatī from Sudassana Vihāra, he himself took a section and cleared the path.
Đây là câu chuyện tuần tự về việc đó: Đức Bổn Sư của chúng ta, cách đây bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, đã là một vị thái tử Bà-la-môn tên Sumedha ở thành phố Amaravatī. Ngài đã thành thạo tất cả các nghề thủ công, sau khi cha mẹ qua đời, Ngài đã từ bỏ hàng trăm ngàn vạn tài sản, xuất gia làm ẩn sĩ, sống ở dãy Hy Mã Lạp Sơn, phát triển các thiền định và thần thông. Khi Ngài đi trên không trung, thấy mọi người đang dọn đường để Đức Phật Dīpaṅkara (Đức Thập Lực) đi từ tu viện Sudassana vào thành phố Rammavatī, Ngài cũng tự mình nhận một đoạn đường để dọn dẹp.
Tasmiṃ asodhiteyeva āgatassa satthuno attānaṃ setuṃ katvā kalale ajinacammaṃ attharitvā ‘‘satthā sasāvakasaṅgho kalalaṃ anakkamitvā maṃ akkamanto gacchatū’’ti nipanno.
Before that path was even cleared, when the Teacher arrived, Sumedha laid himself down, making his body a bridge over the mud, spreading a deer skin, and requesting, "May the Teacher, together with his assembly of disciples, cross over me without stepping in the mud."
Khi con đường chưa được dọn xong, Đức Bổn Sư đã đến. Ngài liền biến mình thành một cây cầu, trải da cọp đen xuống bùn, và nằm xuống, thưa: “Xin Đức Bổn Sư cùng với Tăng đoàn đệ tử hãy bước qua con mà không dẫm lên bùn.”
Satthārā taṃ disvāva ‘‘buddhaṅkuro esa, anāgate kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ pariyosāne gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti byākato.
Seeing him, the Teacher immediately declared, "This is a Buddha-seed; at the end of four incalculable aeons and a hundred thousand aeons in the future, he will become a Buddha named Gotama."
Chỉ vừa thấy Ngài, Đức Bổn Sư đã thọ ký: “Đây là một vị Phật tương lai, vào cuối bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp trong tương lai, vị ấy sẽ trở thành Đức Phật Gotama.”
Tassa satthuno aparabhāge ‘‘koṇḍañño maṅgalo sumano revato sobhito anomadassī padumo nārado padumuttaro sumedho sujāto piyadassī atthadassī dhammadassī siddhattho tisso phusso vipassī sikhī vessabhū kakusandho koṇāgamano kassapo’’ti lokaṃ obhāsetvā uppannānaṃ imesampi tevīsatiyā buddhānaṃ santike laddhabyākaraṇo, ‘‘dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyo’’ti samattiṃsa pāramiyo pūretvā vessantarattabhāve ṭhito pathavikampanāni mahādānāni datvā puttadāraṃ pariccajitvā āyupariyosāne tusitapure nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā dasa sahassacakkavāḷadevatāhi sannipatitvā –
After that Teacher, having received a prophecy from these twenty-three Buddhas who appeared illuminating the world—namely, Koṇḍañña, Maṅgala, Sumana, Revata, Sobhita, Anomadassī, Paduma, Nārada, Padumuttara, Sumedha, Sujāta, Piyadassī, Atthadassī, Dhammadassī, Siddhattha, Tissa, Phussa, Vipassī, Sikhī, Vessabhū, Kakusandha, Koṇāgamana, and Kassapa—and having fulfilled the thirty Pāramīs, consisting of the ten Pāramīs, ten Upapāramīs, and ten Paramatthapāramīs, he stood in the existence of Vessantara, gave great gifts that made the earth tremble, renounced his children and wife, and at the end of his life, was reborn in Tusita heaven. Having resided there for his full lifespan, the devas of ten thousand world-systems gathered and—
Sau vị Thế Tôn ấy, ngài đã được thọ ký nơi hai mươi ba vị Phật khác là Koṇḍañña, Maṅgala, Sumana, Revata, Sobhita, Anomadassī, Paduma, Nārada, Padumuttara, Sumedha, Sujāta, Piyadassī, Atthadassī, Dhammadassī, Siddhattha, Tissa, Phussa, Vipassī, Sikhī, Vessabhū, Kakusandha, Koṇāgamana, và Kassapa, những bậc đã xuất hiện làm rạng ngời thế gian. Sau khi hoàn mãn ba mươi pāramī gồm “mười pāramī, mười upapāramī, và mười paramatthapāramī”, khi ở trong kiếp Vessantara, ngài đã thực hiện những đại thí làm rung chuyển mặt đất, đã từ bỏ vợ con. Khi hết tuổi thọ, ngài tái sanh ở cõi trời Tusita. Sau khi sống ở đó cho đến hết tuổi thọ, chư thiên từ mười ngàn thế giới-chuyển-luân đã hội tụ và thỉnh cầu:
Kisāgotamiyā nāma pitucchādhītāya bhāsitaṃ imaṃ gāthaṃ sutvā, ‘‘ahaṃ imāya nibbutapadaṃ sāvito’’ti muttāhāraṃ omuñcitvā tassā pesetvā attano bhavanaṃ pavisitvā sirisayane nisinno niddopagatānaṃ nāṭakitthīnaṃ vippakāraṃ disvā nibbinnahadayo channaṃ uṭṭhāpetvā kaṇḍakaṃ āharāpetvā taṃ āruyha channasahāyo dasasahassacakkavāḷadevatāhi parivuto mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā anomānadītīre pabbajitvā anukkamena rājagahaṃ gantvā tattha piṇḍāya caritvā paṇḍavapabbatapabbhāre nisinno magadharaññā rajjena nimantiyamāno taṃ paṭikkhipitvā sabbaññutaṃ patvā attano vijitaṃ āgamanatthāya tena gahitapaṭiñño āḷārañca udakañca upasaṅkamitvā tesaṃ santike adhigatavisesaṃ analaṅkaritvā chabbassāni mahāpadhānaṃ padahitvā visākhapuṇṇamadivase pātova sujātāya dinnapāyasaṃ paribhuñjitvā nerañjarāya nadiyā suvaṇṇapātiṃ pavāhetvā nerañjarāya nadiyā tīre mahāvanasaṇḍe nānāsamāpattīhi divasabhāgaṃ vītināmetvā sāyanhasamaye sottiyena dinnaṃ tiṇaṃ gahetvā kāḷena nāgarājena abhitthutaguṇo bodhimaṇḍaṃ āruyha tiṇāni santharitvā ‘‘na tāvimaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi, yāva me anupādāya āsavehi cittaṃ na muccissatī’’ti paṭiññaṃ katvā puratthābhimukho nisīditvā sūriye anatthaṅgamiteyeva mārabalaṃ vidhamitvā paṭhamayāme pubbenivāsañāṇaṃ, majjhimayāme cutūpapātañāṇaṃ patvā pacchimayāmāvasāne paccayākāre ñāṇaṃ otāretvā aruṇuggamane dasabalacatuvesārajjādisabbaguṇapaṭimaṇḍitaṃ sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā sattasattāhaṃ bodhimaṇḍe vītināmetvā aṭṭhame sattāhe ajapālanigrodhamūle nisinno dhammagambhīratāpaccavekkhaṇena appossukkataṃ āpajjamāno dasasahassacakkavāḷamahābrahmaparivārena sahampatibrahmunā āyācitadhammadesano buddhacakkhunā lokaṃ voloketvā brahmuno ajjhesanaṃ adhivāsetvā, ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti olokento āḷārudakānaṃ kālakatabhāvaṃ ñatvā pañcavaggiyānaṃ bhikkhūnaṃ bahūpakārataṃ anussaritvā uṭṭhāyāsanā kāsipuraṃ gacchanto antarāmagge upakena saddhiṃ mantetvā āsāḷhipuṇṇamadivase isipatane migadāye pañcavaggiyānaṃ vasanaṭṭhānaṃ patvā te ananucchavikena samudācārena samudācarante saññāpetvā aññātakoṇḍaññappamukhe aṭṭhārasa brahmakoṭiyo amatapānaṃ pāyento dhammacakkaṃ pavattetvā pavattitavaradhammacakko pañcamiyaṃ pakkhassa sabbepi te bhikkhū arahatte patiṭṭhāpetvā taṃ divasameva yasakulaputtassa upanissayasampattiṃ disvā taṃ rattibhāge nibbinditvā gehaṃ pahāya nikkhantaṃ disvā, ‘‘ehi yasā’’ti pakkositvā tasmiṃyeva rattibhāge sotāpattiphalaṃ pāpetvā punadivase arahattaṃ pāpetvā aparepi tassa sahāyake catupaṇṇāsa jane ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā arahattaṃ pāpesi.
Having heard this verse spoken by Kisāgotamī, the daughter of his paternal aunt, thinking, "I have been made to hear the path to Nibbāna by her," he removed his pearl necklace and sent it to her. He then entered his palace, sat on his splendid couch, and seeing the unseemly state of the sleeping dancing women, his heart was filled with weariness. He roused Channa, had the horse Kaṇṭaka brought, and mounted it. Accompanied by Channa, surrounded by devas from ten thousand world-systems, he performed the Great Renunciation. Having renounced the world on the bank of the Anomā River, he gradually proceeded to Rājagaha. There, after going for alms, he sat in the Pandava mountain cave. When invited by the king of Magadha to take over the kingdom, he refused it. Having attained omniscience, and having given a promise to the king to return to his dominion, he approached Āḷāra and Udaka, but found their attained attainments insufficient. He then exerted the Great Endeavor for six years. On the full moon day of Vesākha, in the early morning, he partook of the milk-rice offered by Sujātā. He then floated his golden bowl in the Nerañjarā River. On the bank of the Nerañjarā River, in a large forest grove, he spent the day in various meditative attainments. In the evening, he took the grass offered by Sotthiya, and praised by the nāga king Kāḷa for his virtues, he ascended the Bodhimaṇḍa. Spreading the grass, he made a vow, "I will not break this cross-legged posture until my mind is liberated from the asavas without clinging." He sat facing east, and even before the sun set, he vanquished Māra's army. In the first watch of the night, he attained the knowledge of past lives (pubbenivāsañāṇa). In the middle watch, he attained the knowledge of the passing away and reappearance of beings (cutūpapātañāṇa). At the end of the last watch, he directed his knowledge to the Dependent Origination (paccayākāra). At dawn, he fully awakened to omniscience (sabbaññutaññāṇa), adorned with all virtues such as the ten powers (dasabala) and the four confidences (catuvesārajja). He spent seven weeks at the Bodhimaṇḍa. In the eighth week, while sitting at the foot of the Ajapāla Banyan tree, he became disinclined to teach due to contemplating the profoundness of the Dhamma. Then, Sahampati Brahmā, surrounded by Mahābrahmās from ten thousand world-systems, respectfully requested him to teach the Dhamma. He surveyed the world with his Buddha-eye, accepted Brahmā's invitation, and deliberated, "To whom should I first teach the Dhamma?" Knowing that Āḷāra and Udaka had passed away, he remembered the great help of the group of five bhikkhus. Rising from his seat, he traveled to Kāsipura. On the way, he conversed with Upaka. On the full moon day of Āsāḷha, he arrived at the dwelling place of the group of five bhikkhus in Isipatana Migadāya. He admonished them when they addressed him disrespectfully. He then set in motion the Wheel of Dhamma, offering the nectar of the Dhamma to eighteen koṭis of Brahmās, led by Aññātakondañña. Having set in motion the excellent Wheel of Dhamma, on the fifth day of the waning moon, he established all those bhikkhus in Arahantship. On that very day, seeing the maturity of the requisites of the young man Yasa, he saw him leave home in weariness during the night. He called out, "Come, Yasa!" and in that same night, led him to the fruit of Stream-entry. The next day, he led him to Arahantship. He also ordained fifty-four of Yasa's companions with the "Ehi Bhikkhu" ordination and led them to Arahantship.
Khi nghe bài kệ này do người con gái của cô ruột tên là Kisāgotamī nói, ngài nghĩ: “Nàng đã cho ta nghe được từ ‘tịch tịnh’ (nibbuta).” Ngài bèn cởi chuỗi ngọc trai gửi cho nàng, rồi vào cung điện của mình. Khi đang ngồi trên giường báu, ngài thấy tình trạng lôi thôi của các vũ nữ đang ngủ say, và sanh lòng chán ngán. Ngài cho đánh thức Channa, bảo dắt con ngựa Kaṇḍaka đến, rồi leo lên ngựa. Cùng với Channa làm bạn đồng hành, được chư thiên từ mười ngàn thế giới-chuyển-luân vây quanh, ngài thực hiện cuộc đại-xuất-gia. Ngài xuất gia bên bờ sông Anomā, rồi tuần tự đi đến Rājagaha. Sau khi đi khất thực ở đó, ngài ngồi trên sườn núi Paṇḍava. Khi được vua xứ Magadha mời hưởng vương vị, ngài đã từ chối, và vị vua ấy đã nhận lời hứa rằng sau khi ngài chứng đắc Toàn-giác-trí, ngài sẽ trở lại vương quốc của mình. Ngài đến gặp Āḷāra và Udaka, nhưng không hài lòng với sở đắc đặc biệt nơi họ. Sau sáu năm khổ hạnh, vào ngày rằm tháng Visākha, buổi sáng sớm, ngài thọ dụng món cháo sữa do Sujātā dâng cúng, rồi thả chiếc bát vàng trôi trên sông Nerañjarā. Ngài trải qua ban ngày trong các tầng thiền định khác nhau tại một khu rừng lớn bên bờ sông Nerañjarā. Vào buổi chiều, ngài nhận cỏ từ người Bà-la-môn Sotthiya. Được long vương Kāla tán thán công đức, ngài đi đến Bồ-đề-đoàn, trải cỏ ra và phát nguyện: “Ta sẽ không rời khỏi thế ngồi kiết-già này cho đến khi tâm ta được giải thoát khỏi các lậu hoặc, không còn chấp thủ.” Ngài ngồi quay mặt về hướng đông. Ngay cả trước khi mặt trời lặn, ngài đã phá tan ma quân. Vào canh đầu, ngài chứng Túc-mạng-minh; vào canh giữa, ngài chứng Sanh-tử-minh. Vào cuối canh cuối, ngài đưa trí tuệ vào Duyên-khởi. Vào lúc rạng đông, ngài chứng ngộ Toàn-giác-trí, được trang hoàng bởi tất cả các công đức như mười lực, bốn vô-úy. Sau khi trải qua bảy tuần lễ tại Bồ-đề-đoàn, vào tuần thứ tám, khi đang ngồi dưới gốc cây bàng Ajapāla, do quán xét tính thâm sâu của Giáo pháp, ngài đã trở nên ít nhiệt tâm thuyết pháp. Được Sahampati Mahābrahmā cùng với tùy tùng là các vị đại Phạm thiên từ mười ngàn thế giới-chuyển-luân thỉnh cầu thuyết pháp, ngài nhìn khắp thế gian bằng Phật-nhãn và chấp nhận lời thỉnh cầu của Phạm thiên. Ngài suy xét: “Ta nên thuyết pháp cho ai trước tiên?” Khi biết rằng Āḷāra và Udaka đã qua đời, ngài nhớ lại sự giúp đỡ to lớn của nhóm năm vị tỳ-khưu. Ngài đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đi đến thành Kāsī. Trên đường, ngài nói chuyện với Upaka. Vào ngày rằm tháng Āsāḷhi, ngài đến nơi ở của nhóm năm vị tại Migadāya ở Isipatana. Khi họ chào đón ngài bằng cách xưng hô không thích hợp, ngài đã làm cho họ hiểu ra. Ngài chuyển Pháp-luân, cho mười tám koṭi Phạm thiên do Aññāta Koṇḍañña dẫn đầu uống vị cam-lộ. Sau khi đã chuyển bánh xe Pháp cao thượng, vào ngày mùng năm của hạ tuần, ngài đã an lập tất cả các vị tỳ-khưu ấy vào quả vị A-la-hán. Cũng trong ngày hôm đó, ngài thấy được sự đầy đủ về nhân duyên của thiện gia nam tử Yasa. Khi thấy người ấy vào ban đêm, vì chán ngán mà từ bỏ gia đình ra đi, ngài đã gọi: “Hãy đến đây, Yasa!” Ngay trong đêm đó, ngài đã giúp người ấy chứng đắc quả Tu-đà-hoàn, và vào ngày hôm sau, chứng đắc quả A-la-hán. Ngài cũng đã cho năm mươi bốn người bạn khác của Yasa xuất gia bằng phép xuất gia ehi-bhikkhu và giúp họ chứng đắc quả A-la-hán.
Evaṃ loke ekasaṭṭhiyā arahantesu jātesu vuṭṭhavasso pavāretvā, ‘‘caratha, bhikkhave, cārika’’nti saṭṭhi bhikkhū disāsu pesetvā sayaṃ uruvelaṃ gacchanto antarāmagge kappāsikavanasaṇḍe tiṃsa jane bhaddavaggiyakumāre vinesi.
Thus, when there were sixty-one Arahants in the world, having completed the Rains Retreat and performed the Pavāraṇā, he sent sixty bhikkhus in different directions, saying, "Go forth, bhikkhus, and wander for the welfare of many." While he himself was proceeding to Uruvelā, he disciplined thirty Bhaddavaggī princes in a cotton-tree forest along the way.
Như vậy, khi có sáu mươi mốt vị A-la-hán trên đời, sau khi đã an cư mùa mưa và làm lễ pavāretvā, ngài đã gửi sáu mươi vị tỳ-khưu đi các hướng với lời dạy: “Này các tỳ-khưu, hãy du hành.” Chính ngài, khi đang trên đường đến Uruvelā, đã giáo hóa ba mươi vị thiện gia nam tử Bhaddavaggiya trong một khu rừng bông gòn trên đường đi.
Tesu sabbapacchimako sotāpanno sabbuttamo anāgāmī ahosi.
Among them, the very last attained Stream-entry, and the foremost attained Non-returning.
Trong số họ, người cuối cùng nhất đã là bậc Dự Lưu, người cao tột nhất đã là bậc Bất Lai.
Te sabbepi ehibhikkhubhāveneva pabbājetvā disāsu pesetvā sayaṃ uruvelaṃ gantvā aḍḍhuḍḍhāni pāṭihāriyasahassāni dassetvā uruvelakassapādayo sahassajaṭilaparivāre tebhātikajaṭile vinetvā ehibhikkhubhāveneva pabbājetvā gayāsīse nisīdāpetvā ādittapariyāyadesanāya (mahāva. 54; saṃ. ni. 4.28) arahatte patiṭṭhāpetvā tena arahantasahassena parivuto ‘‘bimbisārarañño dinnaṃ paṭiññaṃ mocessāmī’’ti rājagahanagarūpacāre laṭṭhivanuyyānaṃ gantvā, ‘‘satthā kira āgato’’ti sutvā dvādasanahutehi brāhmaṇagahapatikehi saddhiṃ āgatassa rañño madhuradhammakathaṃ kathento rājānaṃ ekādasahi nahutehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā ekanahutaṃ saraṇesu patiṭṭhāpetvā punadivase sakkena devarājena māṇavakavaṇṇaṃ gahetvā abhitthutaguṇo rājagahanagaraṃ pavisitvā rājanivesane katabhattakicco veḷuvanārāmaṃ paṭiggahetvā tattheva vāsaṃ kappesi.
Having ordained all of them with the formula "Come, monk!" and sent them to various directions, he himself went to Uruvelā, displayed three and a half thousand miracles, disciplined the three Kassapa brothers, Uruvelakassapa and others, who were accompanied by a thousand ascetics, ordained them with the formula "Come, monk!", seated them at Gayāsīsa, and established them in arahantship through the Ādittapariyāya Sutta (Discourse on Burning). Accompanied by these thousand arahants, thinking, "I will fulfill the promise made to King Bimbisāra," he went to the Laṭṭhivana pleasure grove near Rājagaha. Hearing that "the Teacher has arrived," King Bimbisāra came with twelve myriads of brahmins and householders. The Buddha then delivered a sweet Dhamma talk to the king, establishing him and eleven myriads in the fruit of stream-entry, and one myriad in the refuges. The next day, after Sakka, the king of devas, had praised his virtues by assuming the form of a young man, the Buddha entered the city of Rājagaha, performed his meal duties at the royal palace, accepted the Veḷuvana monastery, and resided there.
Sau khi cho tất cả họ xuất gia bằng cách thức ehibhikkhu, rồi phái đi các phương, chính Ngài đi đến Uruvelā, thể hiện ba ngàn năm trăm phép thần thông, nhiếp phục ba anh em đạo sĩ bện tóc, đứng đầu là Uruvelakassapa, cùng với một ngàn đạo sĩ bện tóc tùy tùng, cho họ xuất gia bằng cách thức ehibhikkhu, rồi cho ngồi tại Gayāsīsa, và an lập họ vào quả vị A-la-hán bằng bài thuyết giảng Ādittapariyāya. Sau đó, được một ngàn vị A-la-hán ấy vây quanh, với ý nghĩ: “Ta sẽ hoàn thành lời hứa đã ban cho vua Bimbisāra,” Ngài đã đi đến khu vườn Laṭṭhivana ở ngoại ô thành Rājagaha. Khi nghe tin “Bậc Đạo Sư đã đến,” nhà vua cùng với mười hai nahuta (120,000) Bà-la-môn và gia chủ đã đến. Trong khi thuyết một bài pháp thoại ngọt ngào cho nhà vua, Ngài đã an lập nhà vua cùng với mười một nahuta (110,000) người vào quả Dự Lưu, và an lập một nahuta (10,000) người vào các pháp quy y. Ngày hôm sau, được vua trời Sakka, trong hình dạng một thanh niên, ca ngợi công đức, Ngài vào thành Rājagaha, dùng vật thực tại cung điện, nhận lấy tu viện Veḷuvana, và an trú tại đó.
Tattha naṃ sāriputtamoggallānā upasaṅkamiṃsu.
There, Sāriputta and Moggallāna approached him.
Tại đó, Sāriputta và Moggallāna đã đến yết kiến Ngài.
Tatrāyaṃ anupubbikathā – anuppanneyeva hi buddhe rājagahato avidūre upatissagāmo kolitagāmoti dve brāhmaṇagāmā ahesuṃ.
Here is the progressive story: Even before the Buddha arose, there were two brahmin villages not far from Rājagaha, named Upatissagāma and Kolitagāma.
Về việc này, đây là câu chuyện tuần tự – Ngay cả trước khi Đức Phật xuất hiện, không xa thành Rājagaha, có hai ngôi làng Bà-la-môn tên là Upatissagāma và Kolitagāma.
Tesu upatissagāme sāriyā nāma brāhmaṇiyā gabbhassa patiṭṭhitadivaseyeva kolitagāme moggaliyā nāma brāhmaṇiyāpi gabbho patiṭṭhāsi.
On the very day a pregnancy was established in the brahmin lady named Sāri in Upatissagāma, a pregnancy was also established in the brahmin lady named Moggali in Kolitagāma.
Trong số đó, tại làng Upatissa, vào đúng ngày bà Sāriyā, một nữ Bà-la-môn, mang thai, thì tại làng Kolita, bà Moggalī, một nữ Bà-la-môn, cũng mang thai.
Tāni kira dvepi kulāni yāva sattamā kulaparivaṭṭā ābaddhapaṭibaddhasahāyakāneva ahesuṃ, tāsaṃ dvinnampi ekadivasameva gabbhaparihāraṃ adaṃsu.
It is said that these two families had been bound by ties of friendship for seven generations, and care for their pregnancies was provided on the same day for both of them.
Hai gia đình ấy, cho đến bảy đời, vẫn luôn là bạn bè thân thiết gắn bó với nhau. Cả hai bà mẹ đều được chăm sóc thai kỳ cùng một ngày.
Tā ubhopi dasamāsacceyena putte vijāyiṃsu.
Both of them gave birth to sons after ten months.
Cả hai bà đều sinh con trai sau mười tháng.
Nāmaggahaṇadivase sāriyā brāhmaṇiyā puttassa upatissagāmake jeṭṭhakulassa puttattā upatissoti nāmaṃ kariṃsu, itarassa kolitagāme jeṭṭhakulassa puttattā kolitoti nāmaṃ kariṃsu.
On the naming day, the son of the brahmin lady Sāri was named Upatissa because he was the son of the chief family in Upatissagāmaka, and the other was named Kolita because he was the son of the chief family in Kolitagāma.
Vào ngày đặt tên, con trai của nữ Bà-la-môn Sāriyā được đặt tên là Upatissa vì là con trai của gia đình trưởng làng Upatissa; còn đứa trẻ kia được đặt tên là Kolita vì là con trai của gia đình trưởng làng Kolita.
Te ubhopi vuḍḍhimanvāya sabbasippānaṃ pāraṃ agamaṃsu.
Both of them, having grown up, mastered all arts.
Cả hai người đều trưởng thành và tinh thông tất cả các nghề.
Upatissamāṇavassa kīḷanatthāya nadiṃ vā uyyānaṃ vā gamanakāle pañca suvaṇṇasivikasatāni parivārāni honti, kolitamāṇavassa pañca ājaññayuttarathasatāni.
When the young Upatissa went to a river or a park for recreation, he was accompanied by five hundred golden palanquins; the young Kolita by five hundred chariots drawn by thoroughbred horses.
Khi thanh niên Upatissa đi đến sông hoặc vườn để vui chơi, có năm trăm cỗ kiệu vàng vây quanh; còn thanh niên Kolita thì có năm trăm cỗ xe ngựa thuần chủng.
Dvepi janā pañcapañcamāṇavakasataparivārā honti.
Both individuals were accompanied by five hundred young men each.
Cả hai người đều có năm trăm thanh niên theo hầu.
Rājagahe ca anusaṃvaccharaṃ giraggasamajjo nāma ahosi.
And in Rājagaha, there was an annual festival called Giraggasamajja.
Và hàng năm, tại Rājagaha có một lễ hội tên là Giragga-samajja.
Tesaṃ dvinnampi ekaṭṭhāneyeva mañcaṃ bandhanti.
For both of them, a couch was set up in the same place.
Cả hai người đều được dựng một chiếc ghế ngồi tại cùng một chỗ.
Dvepi ekato nisīditvā samajjaṃ passantā hasitabbaṭṭhāne hasanti, saṃvegaṭṭhāne saṃvejenti, dāyaṃ dātuṃ yuttaṭṭhāne dāyaṃ denti.
Both would sit together and watch the festival, laughing at what was laughable, feeling emotion at what was emotional, and giving gifts where gifts were due.
Cả hai cùng ngồi xem lễ hội, cười khi có chuyện đáng cười, xúc động khi có chuyện đáng xúc động, và bố thí khi có dịp bố thí.
Tesaṃ imināva niyāmena ekadivasaṃ samajjaṃ passantānaṃ paripākagatattā ñāṇassa purimadivasesu viya hasitabbaṭṭhāne hāso vā saṃvegaṭṭhāne saṃvego vā dātuṃ yuttaṭṭhāne dānaṃ vā nāhosi.
As they were watching the festival in this manner one day, due to the maturity of their wisdom, there was no laughter at what was laughable, no emotion at what was emotional, and no giving of gifts at what was due for gifts, as there had been on previous days.
Cứ theo cách này, một ngày nọ, khi đang xem lễ hội, do trí tuệ đã chín muồi, họ không còn cười khi có chuyện đáng cười, không còn xúc động khi có chuyện đáng xúc động, và không còn bố thí khi có dịp bố thí như những ngày trước nữa.
Dvepi pana janā evaṃ cintayiṃsu – ‘‘kimettha oloketabbaṃ atthi, sabbepime appatte vassasate appaṇṇattikabhāvaṃ gamissanti, amhehi pana ekaṃ mokkhadhammaṃ pariyesituṃ vaṭṭatī’’ti ārammaṇaṃ gahetvā nisīdiṃsu.
Both individuals then thought, "What is there to see here? All these people will pass into non-existence before reaching a hundred years. We, however, should seek a liberating Dhamma." With this thought as their object, they sat there.
Cả hai người đều suy nghĩ như vầy: “Có gì đáng để xem ở đây đâu? Tất cả những người này, chưa đầy một trăm tuổi, sẽ đi đến chỗ không còn danh xưng. Còn chúng ta thì nên tìm cầu một Pháp giải thoát.” Với ý nghĩ đó, họ ngồi xuống.
Tato kolito upatissaṃ āha – ‘‘samma upatissa, na tvaṃ aññesu divasesu viya haṭṭhapahaṭṭho, idāni anattamanadhātukosi, kiṃ te sallakkhita’’nti?
Then Kolita said to Upatissa, "Friend Upatissa, you are not as cheerful and joyful as on other days. Now you are displeased. What have you observed?"
Sau đó, Kolita hỏi Upatissa: “Này bạn Upatissa, bạn không vui vẻ như những ngày khác, bây giờ bạn đang không hài lòng, bạn đã nhận thấy điều gì vậy?”
‘‘Samma kolita, etesaṃ volokane sāro natthi, niratthakametaṃ, attano mokkhadhammaṃ gavesituṃ vaṭṭatī’’ti idaṃ cintayanto nisinnomhi.
"Friend Kolita, there is no essence in observing these things; it is meaningless. I am sitting here thinking that we should seek our own liberating Dhamma."
“Này bạn Kolita, việc xem những thứ này không có cốt lõi, nó vô ích. Chúng ta nên tìm cầu Pháp giải thoát cho chính mình.” Ta đang ngồi suy nghĩ điều này.
Tvaṃ pana kasmā anattamanosīti?
"But why are you displeased?"
Còn bạn thì sao mà không hài lòng?
Sopi tatheva āha.
He also said the same thing.
Anh ấy cũng nói tương tự.
Athassa attanā saddhiṃ ekajjhāsayataṃ ñatvā upatisso āha – ‘‘amhākaṃ ubhinnampi sucintikaṃ, mokkhadhammaṃ pana gavesantehi ekā pabbajjā laddhuṃ vaṭṭati.
Then, knowing that Kolita shared the same aspiration as himself, Upatissa said, "Our thoughts are both well-conceived. However, those seeking the liberating Dhamma should undertake a monastic life.
Sau khi biết rằng Kolita có cùng ý định với mình, Upatissa nói: “Cả hai chúng ta đều đã suy nghĩ đúng đắn. Nhưng những người tìm cầu Pháp giải thoát thì nên xuất gia.
Kassa santike pabbajāmā’’ti?
With whom shall we go forth?"
Chúng ta nên xuất gia với ai đây?”
Tena kho pana samayena sañcayo nāma paribbājako rājagahe paṭivasati mahatiyā paribbājakaparisāya saddhiṃ.
At that time, a wandering ascetic named Sañcaya resided in Rājagaha with a large company of ascetics.
Vào thời đó, có một du sĩ tên là Sañcaya đang cư trú tại Rājagaha cùng với một đoàn du sĩ đông đảo.
Te ‘‘tassa santike pabbajissāmā’’ti pañcamāṇavakasatāni ‘‘sivikāyo ca rathe ca gahetvā gacchathā’’ti uyyojetvā ekāya sivikāya ekena rathena gantvā sañcayassa santike pabbajiṃsu.
Thinking, "We will go forth under him," they sent away the five hundred young men, saying, "Take the palanquins and carriages and go back!" Then they went forth under Sañcaya, traveling by one palanquin and one carriage.
Cả hai người nghĩ: “Chúng ta sẽ xuất gia với vị ấy,” rồi bảo năm trăm thanh niên: “Các con hãy mang kiệu và xe về đi,” rồi tự mình đi bằng một chiếc kiệu và một cỗ xe đến chỗ Sañcaya và xuất gia.
Tesaṃ pabbajitakālato paṭṭhāya sañcayo atirekalābhaggayasaggappatto ahosi.
From the time of their going forth, Sañcaya attained extraordinary gains and fame.
Từ khi họ xuất gia, Sañcaya đã đạt được lợi lộc và danh tiếng vượt trội.
Te katipāheneva sabbaṃ sañcayassa samayaṃ parimadditvā, ‘‘ācariya, tumhākaṃ jānanasamayo ettakova, udāhu uttarimpi atthī’’ti pucchiṃsu.
Within a few days, having thoroughly mastered all of Sañcaya's doctrine, they asked, "Teacher, is this the extent of your knowledge, or is there more?"
Sau vài ngày, họ đã thông suốt tất cả giáo lý của Sañcaya, và hỏi: “Thưa thầy, giáo lý của thầy chỉ có bấy nhiêu thôi, hay còn có điều gì cao hơn nữa không?”
‘‘Ettakova sabbaṃ tumhehi ñāta’’nti vutte cintayiṃsu – ‘‘evaṃ sati imassa santike brahmacariyavāso niratthako, mayaṃ yaṃ mokkhadhammaṃ gavesituṃ nikkhantā, so imassa santike uppādetuṃ na sakkā, mahā kho pana jambudīpo, gāmanigamarājadhāniyo carantā addhā mokkhadhammadesakaṃ kañci ācariyaṃ labhissāmā’’ti.
When he replied, "This is all; you have learned everything," they thought, "If that is the case, living the holy life under him is pointless. The liberating Dhamma we set out to seek cannot be found with him. Jambudīpa is vast; surely, by wandering through villages, towns, and royal capitals, we shall find some teacher who proclaims the liberating Dhamma."
Khi được trả lời: “Chỉ có bấy nhiêu thôi, tất cả các con đã biết hết rồi,” họ liền suy nghĩ: “Nếu vậy, việc sống phạm hạnh với vị này là vô ích. Pháp giải thoát mà chúng ta đã ra đi tìm cầu thì không thể đạt được ở nơi vị này. Xứ Jambudīpa này thật rộng lớn, khi đi qua các làng mạc, thị trấn và kinh đô, chắc chắn chúng ta sẽ tìm được một vị thầy thuyết giảng Pháp giải thoát.”
Tato paṭṭhāya, ‘‘yattha yattha paṇḍitā samaṇabrāhmaṇā atthī’’ti vadanti, tattha tattha gantvā sākacchaṃ karonti.
From that time onwards, wherever they heard that there were wise ascetics and brahmins, they went there and engaged in discussion.
Từ đó trở đi, bất cứ nơi nào nghe nói có các Sa-môn, Bà-la-môn hiền trí, họ đều đến đó để thảo luận.
Tehi puṭṭhaṃ pañhaṃ aññe kathetuṃ na sakkonti, te pana tesaṃ pañhaṃ vissajjenti.
Others could not answer the questions posed by them, but they could answer the questions of others.
Những người khác không thể trả lời các câu hỏi mà họ đặt ra, nhưng họ lại có thể giải đáp các câu hỏi của những người khác.
Evaṃ sakalajambudīpaṃ pariggaṇhitvā nivattitvā sakaṭṭhānameva āgantvā, ‘‘samma kolita, amhesu yo paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so itarassa ārocetū’’ti katikaṃ akaṃsuṃ.
Having thus traversed the entire Jambudīpa, they returned to their own place and made an agreement: "Friend Kolita, whichever of us first realizes the Deathless, he shall inform the other."
Sau khi đi khắp xứ Jambudīpa và trở về nơi của mình, họ đã lập lời ước: “Này bạn Kolita, trong hai chúng ta, ai chứng ngộ Niết-bàn trước thì hãy báo cho người kia biết.”
Evaṃ tesu katikaṃ katvā viharantesu satthā vuttānukkamena rājagahaṃ patvā veḷuvanaṃ paṭiggahetvā veḷuvane viharati.
While they were living with this agreement, the Teacher, in due course, arrived at Rājagaha, accepted Veḷuvana, and resided there.
Khi họ đang sống với lời ước như vậy, Đức Đạo Sư, theo thứ tự đã nói, đã đến Rājagaha, nhận tinh xá Veḷuvana và cư trú tại đó.
Tadā ‘‘caratha, bhikkhave, cārikaṃ bahujanahitāyā’’ti ratanattayaguṇapakāsanatthaṃ uyyojitānaṃ ekasaṭṭhiyā arahantānaṃ antare pañcavaggiyānaṃ abbhantaro assajitthero paṭinivattitvā rājagahaṃ āgato, punadivase pātova pattacīvaramādāya rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi.
At that time, among the sixty-one arahants dispatched with the exhortation, "Go forth, bhikkhus, and wander for the welfare of many people," to proclaim the virtues of the Triple Gem, Assaji Thera, one of the group of five, had returned to Rājagaha and entered Rājagaha for alms early the next day, taking his bowl and robes.
Vào lúc ấy, Tôn giả Assaji, một trong năm vị Tỳ-khưu nhóm Ngũ Trần, là một trong sáu mươi mốt vị A-la-hán được Đức Phật sai đi “hãy du hành vì lợi ích của số đông,” để tuyên bố phẩm hạnh của Ba Ngôi Báu, đã trở về Rājagaha. Vào sáng hôm sau, Ngài mang bát và y vào Rājagaha để khất thực.
Tasmiṃ samaye upatissaparibbājakopi pātova bhattakiccaṃ katvā paribbājakārāmaṃ gacchanto theraṃ disvā cintesi – ‘‘mayā evarūpo pabbajito nāma na diṭṭhapubboyeva, ye loke arahanto vā arahattamaggaṃ vā samāpannā, ayaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ aññataro, yaṃnūnāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā puccheyyaṃ – ‘kaṃsi tvaṃ, āvuso, uddissa pabbajito, ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ dhammaṃ rocesī’’’ti?
At that moment, Upatissa the wanderer, having finished his meal early in the morning and on his way to the wanderers' park, saw the Thera and thought, "I have never before seen an ascetic like this. This bhikkhu must be one of those in the world who are arahants or have attained the path to arahantship. What if I were to approach this bhikkhu and ask him, 'For whose sake, friend, have you gone forth? Who is your Teacher? Whose Dhamma do you approve of?'"
Vào lúc đó, du sĩ Upatissa, sau khi dùng bữa sáng sớm và đang đi đến tịnh xá của du sĩ, thấy vị Trưởng lão liền suy nghĩ: “Ta chưa từng thấy một vị xuất gia nào như thế này. Vị này chắc hẳn là một trong số những vị A-la-hán hoặc những vị đã chứng đạt đạo A-la-hán trên thế gian. Ước gì ta đến gần vị Tỳ-khưu này và hỏi: ‘Này Hiền giả, ngài xuất gia vì ai? Ai là thầy của ngài? Và ngài ưa thích Pháp của ai?’”
Athassa etadahosi – ‘‘akālo kho imaṃ bhikkhuṃ pañhaṃ pucchituṃ, antaragharaṃ paviṭṭho piṇḍāya carati, yaṃnūnāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandheyyaṃ, atthikehi upaññātaṃ magga’’nti.
Then it occurred to him, "This is not the time to ask this bhikkhu questions; he has entered the village and is wandering for alms. What if I were to follow closely behind this bhikkhu? This is a path known to those who seek."
Rồi anh ta lại nghĩ: “Không phải lúc để hỏi vị Tỳ-khưu này. Ngài đã vào làng để khất thực. Ước gì ta đi theo sau lưng vị Tỳ-khưu này. Đó là con đường mà những người tìm cầu đã biết.”
So theraṃ laddhapiṇḍapātaṃ aññataraṃ okāsaṃ gacchantaṃ disvā nisīditukāmatañcassa ñatvā attano paribbājakapīṭhakaṃ paññāpetvā adāsi, so bhattakiccapariyosānepissa attano kuṇḍikāya udakaṃ adāsi.
Seeing the Thera, who had received his alms, going to a certain place, and knowing his desire to sit down, he spread out his own wanderer's mat and offered it to him. After the Thera had finished his meal, he also offered him water from his own water-pot.
Thấy vị Trưởng lão đã nhận được vật thực và đang đi đến một nơi khác, và biết rằng Ngài muốn ngồi xuống, anh ta liền trải chiếc ghế du sĩ của mình ra và dâng lên. Sau khi vị Trưởng lão dùng bữa xong, anh ta cũng dâng nước từ bình của mình.
Evaṃ vutte thero – ‘‘ye dhammā hetuppabhavā’’ti (mahāva. 60; apa. thera 1.1.286) gāthamāha.
When this was said, the elder recited the verse: "Those phenomena that arise from a cause..."
Khi được nói như vậy, vị Trưởng lão đã thuyết giảng bài kệ: “Ye dhammā hetuppabhavā…”
Paribbājako paṭhamapadadvayameva sutvā sahassanayapaṭimaṇḍite sotāpattiphale patiṭṭhahi, itaraṃ padadvayaṃ sotāpannakāle niṭṭhāpesi.
The wanderer, having heard only the first two lines, became established in the fruit of stream-entry, adorned with a thousand insights; he completed the other two lines when he was a stream-enterer.
Du sĩ, chỉ vừa nghe hai câu đầu của bài kệ, đã chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpatti-phala) được tô điểm bằng ngàn phương pháp. Anh ta đã hoàn tất hai câu còn lại khi đã là bậc Dự Lưu.
So sotāpanno hutvā uparivisese appavattante ‘‘bhavissati ettha kāraṇa’’nti sallakkhetvā theraṃ āha – ‘‘bhante, mā upari dhammadesanaṃ vaḍḍhayittha, ettakameva hotu, kuhiṃ amhākaṃ satthā vasatī’’ti?
Having become a stream-enterer, and seeing that no higher attainments were occurring, he reflected, "There must be a reason for this," and said to the elder: "Venerable sir, do not extend the Dhamma discourse further; let this much be enough. Where does our Teacher reside?"
Khi đã là bậc Dự Lưu, và không có sự tiến triển cao hơn, anh ta nhận ra: “Chắc chắn có lý do ở đây,” rồi hỏi vị Trưởng lão: “Bạch Đại đức, xin ngài đừng thuyết giảng Pháp thêm nữa, chỉ bấy nhiêu thôi. Đức Đạo Sư của chúng con đang ở đâu?”
‘‘Veḷuvane, āvuso’’ti.
"In Veḷuvana, friend," he replied.
“Tại Veḷuvana, này Hiền giả.”
‘‘Tena hi, bhante, tumhe purato yātha, mayhaṃ eko sahāyako atthi, amhehi ca aññamaññaṃ katikā katā ‘amhesu yo amataṃ paṭhamaṃ adhigacchati, so itarassa ārocetū’ti.
"In that case, venerable sir, you go ahead. I have a companion, and we made a pact with each other: 'Whichever of us first attains the Deathless, he shall inform the other.'
“Thế thì, bạch Thế Tôn, quý vị hãy đi trước. Con có một người bạn, và chúng con đã lập lời hứa với nhau rằng: ‘Trong chúng ta, ai đạt được Niết Bàn trước, người đó hãy báo cho người kia biết.’
Ahaṃ taṃ paṭiññaṃ mocetvā sahāyakaṃ gahetvā tumhākaṃ gatamaggeneva satthu santikaṃ āgamissāmīti pañcapatiṭṭhitena therassa pādesu nipatitvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā theraṃ uyyojetvā paribbājakārāmābhimukho agamāsi’’.
I will fulfill that promise, take my companion, and come to the Teacher by the same path you have taken." Having said this, he prostrated at the elder's feet with five-point reverence, circumambulated him three times, bade the elder farewell, and went towards the wanderers' park.
Con sẽ giải tỏa lời hứa đó, rồi dẫn bạn con đi theo con đường quý vị đã đi để đến yết kiến Đức Bổn Sư.” Nói vậy, ông cúi mình năm vóc sát đất dưới chân vị Trưởng lão, đảnh lễ ba vòng, tiễn Trưởng lão rồi đi về hướng tu viện của các du sĩ.
Atha kho kolitaparibbājako taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā, ‘‘ajja mayhaṃ sahāyakassa mukhavaṇṇo na aññadivasesu viya, addhā tena amataṃ adhigataṃ bhavissatī’’ti amatādhigamaṃ pucchi.
Then, when Kolita the wanderer saw him approaching from afar, he thought, "Today my companion's facial complexion is not as it usually is; surely he must have attained the Deathless," and he asked about the attainment of the Deathless.
Bấy giờ, du sĩ Kolita nhìn thấy ông từ đằng xa liền nghĩ: “Hôm nay, sắc diện của bạn ta không giống như những ngày khác, chắc chắn bạn ấy đã đạt được Niết Bàn.” Rồi ông hỏi về sự chứng đắc Niết Bàn.
Sopissa ‘‘āmāvuso, amataṃ adhigata’’nti paṭijānitvā tameva gāthaṃ abhāsi.
He replied, "Yes, friend, the Deathless has been attained," and recited that same verse to him.
Ông kia cũng đáp: “Vâng, thưa hiền giả, tôi đã đạt được Niết Bàn,” rồi thuật lại bài kệ ấy.
Gāthāpariyosāne kolito sotāpattiphale patiṭṭhahitvā āha – ‘‘kuhiṃ kira, samma, amhākaṃ satthā vasatī’’ti?
At the end of the verses, Kolita, having attained the fruit of stream-entry, asked, "Where, friend, does our Teacher dwell, pray?"
Khi bài kệ chấm dứt, Kolita đã an trú vào quả Dự Lưu (Sotāpatti) và nói: “Thưa hiền giả, Đức Bổn Sư của chúng ta hiện đang trú ngụ ở đâu?”
‘‘Veḷuvane kira, samma, evaṃ no ācariyena assajittherena kathita’’nti.
"In Veḷuvana, friend, our teacher, the Venerable Assaji, has thus stated."
“Thưa hiền giả, Đức Bổn Sư đang trú ngụ tại Veḷuvana (Trúc Lâm). Trưởng lão Assaji, vị thầy của chúng ta, đã nói như vậy.”
‘‘Tena hi, samma, āyāma, satthāraṃ passissāmā’’ti.
"Then, friend, let us go and see the Teacher."
“Thế thì, thưa hiền giả, chúng ta hãy đi yết kiến Đức Bổn Sư.”
Sāriputtatthero ca nāmesa sadāpi ācariyapūjakova, tasmā sahāyaṃ evamāha – ‘‘samma, amhehi adhigataṃ amataṃ amhākaṃ ācariyassa sañcayaparibbājakassāpi kathessāma, bujjhamāno paṭivijjhissati, appaṭivijjhanto amhākaṃ saddahitvā satthu, santikaṃ gamissati, buddhānaṃ desanaṃ sutvā maggaphalapaṭivedhaṃ karissatī’’ti.
Now, the Venerable Sāriputta was always one who honoured his teachers, therefore he spoke to his companion thus: "Friend, we shall tell the Undying we have attained to our teacher, Sañcaya the Wanderer. If he understands, he will penetrate it; if he does not penetrate it, he will trust us and go to the Teacher, and having heard the teaching of the Buddhas, he will achieve penetration of the path and fruits."
Và Trưởng lão Sāriputta vốn luôn tôn kính thầy mình, vì vậy ông nói với bạn mình rằng: “Thưa hiền giả, chúng ta hãy báo cho thầy Sañcaya, vị thầy của chúng ta, về Niết Bàn mà chúng ta đã đạt được. Nếu thầy hiểu, thầy sẽ chứng ngộ. Nếu thầy không chứng ngộ, thầy sẽ tin tưởng chúng ta và đến yết kiến Đức Bổn Sư, nghe giáo pháp của chư Phật và chứng đắc các Đạo Quả (Magga-Phala).”
Tato dvepi janā sañcayassa santikaṃ agamaṃsu.
Thereupon, both of them went to Sañcaya.
Sau đó, cả hai vị đều đến yết kiến Sañcaya.
Sañcayo te disvāva – ‘‘kiṃ, tātā, koci vo amatamaggadesako laddho’’ti pucchi.
As soon as Sañcaya saw them, he asked, "Sons, have you found anyone who teaches the path to the Deathless?"
Sañcaya vừa nhìn thấy họ liền hỏi: “Này các con, có phải các con đã tìm được ai đó chỉ dẫn con đường Niết Bàn không?”
‘‘Āma, ācariya, laddho, buddho loke uppanno, dhammo loke uppanno, saṅgho loke uppanno, tumhe tucche asāre vicaratha, tasmā etha, satthu santikaṃ gamissāmā’’ti.
"Yes, teacher, we have found one. A Buddha has arisen in the world, the Dhamma has arisen in the world, the Saṅgha has arisen in the world. You wander in emptiness and futility. Therefore, come, let us go to the Teacher."
“Vâng, thưa thầy, chúng con đã tìm được. Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian, Giáo Pháp đã xuất hiện trên thế gian, Tăng đoàn đã xuất hiện trên thế gian. Thầy đang lang thang trong những điều trống rỗng, vô ích. Vì vậy, xin thầy hãy đến, chúng ta sẽ đến yết kiến Đức Bổn Sư.”
‘‘Gacchatha tumhe, nāhaṃ sakkhissāmī’’ti.
"You go, I cannot."
“Các con cứ đi, ta không thể đi được.”
‘‘Kiṃ kāraṇāhi’’?
"For what reason?"
“Vì lý do gì ạ?”
‘‘Ahaṃ mahājanassa ācariyo hutvā vicariṃ, vicarantassa me antevāsikavāso cāṭiyā udañcanabhāvappatti viya hoti, na sakkhissāmahaṃ antevāsikavāsaṃ vasitu’’nti.
"I have lived as a teacher to a great many people. For me, living as a disciple would be like a large water-pot becoming a small dipper. I cannot live as a disciple."
“Ta đã từng là thầy của đại chúng, và việc ta sống như một đệ tử bây giờ giống như việc một cái chum lớn trở thành cái gáo múc nước. Ta không thể sống như một đệ tử được.”
‘‘Mā evaṃ karittha, ācariyā’’ti.
"Please do not act this way, teacher!"
“Thưa thầy, xin thầy đừng làm như vậy.”
‘‘Hotu, tātā, gacchatha tumhe, nāhaṃ sakkhissāmī’’ti.
"Enough, sons, you go; I cannot."
“Thôi được rồi, này các con, các con cứ đi, ta không thể đi được.”
Ācariya, loke buddhassa uppannakālato paṭṭhāya mahājano gandhamālādihattho gantvā tameva pūjessati, mayampi tattheva gamissāma.
"Teacher, from the time a Buddha arises in the world, people go with perfumes and garlands in hand and worship only him. We too will go there.
“Thưa thầy, kể từ khi Đức Phật xuất hiện trên thế gian, đại chúng sẽ mang hương hoa và các thứ khác đến cúng dường Ngài. Chúng con cũng sẽ đến đó.
‘‘Tumhe kiṃ karissathā’’ti?
What will you do?"
Thầy sẽ làm gì ạ?”
‘‘Tātā, kiṃ nu kho imasmiṃ loke dandhā bahū, udāhu paṇḍitā’’ti.
"Sons, are there many dull-witted people in this world, or are there many wise ones?"
“Này các con, trong thế gian này, người ngu nhiều hay người trí nhiều?”
‘‘Dandhā, ācariya, bahū, paṇḍitā ca nāma katipayā eva hontī’’ti.
"There are many dull-witted people, teacher; wise ones are but a few."
“Thưa thầy, người ngu thì nhiều, còn người trí thì chỉ có một vài người mà thôi.”
‘‘Tena hi, tātā, paṇḍitā paṇḍitassa samaṇassa gotamassa santikaṃ gamissanti, dandhā dandhassa mama santikaṃ āgamissanti, gacchatha tumhe, nāhaṃ gamissāmī’’ti.
"Then, sons, the wise ones will go to the wise recluse Gotama, and the dull-witted ones will come to me, the dull-witted one. You go, I will not go."
“Thế thì, này các con, những người trí sẽ đến với vị Sa-môn Gotama có trí tuệ, còn những người ngu sẽ đến với ta, kẻ ngu dốt. Các con cứ đi, ta không đi đâu cả.”
Te ‘‘paññāyissatha tumhe, ācariyā’’ti pakkamiṃsu.
Saying, "You will see, teacher," they departed.
Họ nói: “Thưa thầy, thầy sẽ rõ thôi,” rồi rời đi.
Tesu gacchantesu sañcayassa parisā bhijji, tasmiṃ khaṇe ārāmo tuccho ahosi.
As they left, Sañcaya's assembly broke up. At that moment, his monastery became empty.
Khi họ rời đi, hội chúng của Sañcaya tan rã. Ngay lúc đó, tu viện trở nên trống rỗng.
So tucchaṃ ārāmaṃ disvā uṇhaṃ lohitaṃ chaḍḍesi.
Seeing the empty monastery, he vomited hot blood.
Ông nhìn thấy tu viện trống rỗng liền thổ huyết nóng.
Tehipi saddhiṃ gacchantesu pañcasu paribbājakasatesu sañcayassa aḍḍhateyyasatāni nivattiṃsu, atha kho te attano antevāsikehi aḍḍhateyyehi paribbājakasatehi saddhiṃ veḷuvanaṃ agamaṃsu.
Among the five hundred wanderers who went with them, two hundred and fifty returned to Sañcaya. Then, the two, with their two hundred and fifty disciples, went to Veḷuvana.
Trong số năm trăm du sĩ đi cùng họ, hai trăm rưỡi vị đã quay lại với Sañcaya. Sau đó, hai vị cùng với hai trăm rưỡi đệ tử của mình đã đến Veḷuvana.
Atha nesaṃ parisāya caritavasena satthā dhammadesanaṃ vaḍḍhesi.
Then, according to the temperaments of their retinue, the Teacher continued his Dhamma discourse.
Sau đó, Đức Bổn Sư đã mở rộng bài pháp tùy theo căn cơ của hội chúng.
Ṭhapetvā dve aggasāvake avasesā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, aggasāvakānaṃ pana uparimaggattayakiccaṃ na niṭṭhāsi.
Except for the two Chief Disciples, the rest attained Arahantship. However, the task of the three higher paths was not completed for the Chief Disciples.
Trừ hai vị Đại đệ tử, những vị còn lại đều chứng đắc A-la-hán. Tuy nhiên, công việc chứng đắc ba Đạo Quả cao hơn của các Đại đệ tử vẫn chưa hoàn tất.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Sāvakapāramiñāṇassa mahantatāya.
Due to the greatness of their disciple-perfection knowledge.
Vì sự vĩ đại của trí tuệ Ba-la-mật của các đệ tử.
Athāyasmā mahāmoggallāno pabbajitadivasato sattame divase magadharaṭṭhe kallavālagāmakaṃ upanissāya viharanto thinamiddhe okkamante satthārā saṃvejito thinamiddhaṃ vinodetvā tathāgatena dinnaṃ dhātukammaṭṭhānaṃ suṇantova uparimaggattayakiccaṃ niṭṭhāpetvā sāvakapāramiñāṇassa matthakaṃ patto.
Then, on the seventh day from his ordination, the Venerable Mahāmoggallāna, dwelling near the village of Kallavāla in Magadha, when sloth and torpor arose, was stirred by the Teacher. Having dispelled sloth and torpor, he attained the pinnacle of disciple-perfection knowledge, completing the task of the three higher paths while listening to the Dhamma meditation object given by the Tathāgata.
Sau đó, Đại đức Mahāmoggallāna, vào ngày thứ bảy sau khi xuất gia, đang trú ngụ gần làng Kallavāla trong xứ Magadha. Khi hôn trầm thụy miên (thīna-middha) ập đến, Ngài được Đức Bổn Sư sách tấn, liền loại bỏ hôn trầm thụy miên, và ngay khi nghe đề mục thiền quán về các yếu tố (dhātu kammaṭṭhāna) do Đức Như Lai ban cho, Ngài đã hoàn tất công việc chứng đắc ba Đạo Quả cao hơn và đạt đến đỉnh cao của trí tuệ Ba-la-mật của đệ tử.
Sāriputtattheropi pabbajitadivasato aḍḍhamāsaṃ atikkamitvā satthārā saddhiṃ tameva rājagahaṃ upanissāya sūkarakhataleṇe viharanto attano bhāgineyyassa dīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasuttante desiyamāne suttānusārena ñāṇaṃ pesetvā parassa vaḍḍhitabhattaṃ paribhuñjanto viya sāvakapāramiñāṇassa matthakaṃ patto.
The Venerable Sāriputta, too, a fortnight after his ordination day, dwelling with the Teacher near the same Rājagaha, in the Sūkarakhatalena, attained the pinnacle of disciple-perfection knowledge by sending forth his knowledge in accordance with the Sutta while the Vedanāpariggaha Sutta was being taught to his nephew, Dīghanakha the Wanderer, just as one would consume food prepared by another.
Trưởng lão Sāriputta cũng sau nửa tháng kể từ ngày xuất gia, đang trú ngụ tại hang Sūkarakhata gần Rājagaha cùng với Đức Bổn Sư. Khi Đức Bổn Sư thuyết giảng kinh Vedanāpariggaha cho cháu trai của Ngài là du sĩ Dīghanakha, Ngài đã hướng trí tuệ của mình theo lời kinh và đạt đến đỉnh cao của trí tuệ Ba-la-mật của đệ tử, giống như người đang ăn bữa cơm đã được chuẩn bị sẵn cho người khác.
Nanu cāyasmā mahāpañño, atha kasmā mahāmoggallānato ciratarena sāvakapāramiñāṇaṃ pāpuṇīti?
Was not the Venerable Sāriputta greatly wise? Why then did he attain disciple-perfection knowledge later than the Venerable Mahāmoggallāna?
Đại đức Sāriputta chẳng phải là bậc đại trí tuệ sao? Vậy tại sao Ngài lại chứng đắc trí tuệ Ba-la-mật của đệ tử muộn hơn Đại đức Mahāmoggallāna?
Parikammamahantatāya.
Due to the greatness of his preparatory work.
Vì sự vĩ đại của sự chuẩn bị (parikamma).
Yathā hi duggatamanussā yattha katthaci gantukāmā khippameva nikkhamanti, rājūnaṃ pana hatthivāhanakappanādiṃ mahantaṃ parikammaṃ laddhuṃ vaṭṭati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
Just as poor people, wishing to go anywhere, depart quickly, but kings must undertake extensive preparations such as readying elephant mounts, so too should this be understood.
Giống như những người nghèo muốn đi đâu thì nhanh chóng lên đường, còn các vị vua thì cần phải có sự chuẩn bị lớn lao như trang bị voi, xe, v.v. Điều này cũng nên được hiểu tương tự như vậy.
Taṃ divasaññeva pana satthā vaḍḍhamānakacchāyāya veḷuvane sāvakasannipātaṃ katvā dvinnaṃ therānaṃ aggasāvakaṭṭhānaṃ datvā pātimokkhaṃ uddisi.
On that very day, the Teacher, having made an assembly of disciples in Veḷuvana at the time of the lengthening shadows, conferred the rank of Chief Disciple upon the two elders and recited the Pātimokkha.
Ngay trong ngày đó, Đức Bổn Sư đã triệu tập một hội nghị Tăng chúng tại Veḷuvana vào lúc bóng chiều đang dài ra, ban chức vị Đại đệ tử cho hai vị Trưởng lão và đọc Pātimokkha.
Bhikkhū ujjhāyiṃsu – ‘‘satthā mukholokanena bhikkhaṃ deti, aggasāvakaṭṭhānaṃ dadantena nāma paṭhamaṃ pabbajitānaṃ pañcavaggiyānaṃ dātuṃ vaṭṭati, ete anolokentena yasatherappamukhānaṃ pañcapaṇṇāsabhikkhūnaṃ dātuṃ vaṭṭati, ete anolokentena bhaddavaggiyānaṃ tiṃsajanānaṃ, ete anolokentena uruvelakassapādīnaṃ tebhātikānaṃ, ete pana ettake mahāthere pahāya sabbapacchā pabbajitānaṃ aggasāvakaṭṭhānaṃ dadantena mukhaṃ oloketvā dinna’’nti.
The bhikkhus murmured, "The Teacher gives alms with partiality. When conferring the rank of Chief Disciple, it should have been given first to the Group of Five who were ordained earliest. If not them, it should have been given to the fifty-five bhikkhus headed by the Venerable Yasa. If not them, it should have been given to the thirty Bhaddavaggiyas. If not them, it should have been given to the three Kassapa brothers headed by Uruvelakassapa. But disregarding so many great elders, he has given the rank of Chief Disciple to those who were ordained last, showing partiality."
Các Tỳ-khưu xầm xì: “Đức Bổn Sư ban chức vị theo sự yêu thích cá nhân. Khi ban chức vị Đại đệ tử, đáng lẽ phải ban cho nhóm năm Tỳ-khưu đã xuất gia đầu tiên. Nếu không phải họ, thì đáng lẽ phải ban cho năm mươi lăm Tỳ-khưu đứng đầu là Trưởng lão Yasa. Nếu không phải họ, thì đáng lẽ phải ban cho ba mươi vị thuộc nhóm Bhaddavaggī. Nếu không phải họ, thì đáng lẽ phải ban cho ba anh em Uruvelakassapa và các vị khác. Nhưng Ngài lại bỏ qua những vị Đại Trưởng lão này mà ban chức vị Đại đệ tử cho những vị xuất gia sau cùng, điều này rõ ràng là ban theo sự yêu thích cá nhân.”
Satthā, ‘‘kiṃ kathetha, bhikkhave’’ti pucchitvā, ‘‘idaṃ nāmā’’ti vutte ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, mukhaṃ oloketvā bhikkhaṃ demi, etesaṃ pana attanā attanā patthitapatthitameva demi.
The Teacher asked, "What are you talking about, bhikkhus?" When told, "This is what we are saying," he said, "Bhikkhus, I do not give alms with partiality. I give each of them precisely what they aspired to for themselves.
Đức Bổn Sư hỏi: “Này các Tỳ-khưu, các con đang nói gì vậy?” Khi được bạch rằng “Đó là điều này,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, Ta không ban chức vị theo sự yêu thích cá nhân. Mà Ta ban cho họ những gì mà mỗi người tự mình mong ước.
Aññātakoṇḍañño hi ekasmiṃ sasse nava vāre aggasassadānaṃ dadanto aggasāvakaṭṭhānaṃ patthetvā nādāsi, aggadhammaṃ pana arahattaṃ sabbapaṭhamaṃ paṭivijjhituṃ patthetvā adāsī’’ti.
Indeed, Aññātakondañña, when giving the offering of the best rice nine times in one season, did not aspire to the rank of Chief Disciple; rather, he aspired to first penetrate the highest Dhamma, Arahantship, and he gave accordingly."
Trưởng lão Aññātakoṇḍañña, khi dâng cúng lúa đầu mùa chín lần trong một vụ mùa, đã không mong ước chức vị Đại đệ tử, mà Ngài đã mong ước chứng ngộ Giáo Pháp tối thượng, tức A-la-hán Quả, trước tiên trong tất cả mọi người, và Ngài đã dâng cúng.”
‘‘Kadā pana bhagavā’’ti?
"When, Blessed One?"
“Bạch Đức Thế Tôn, khi nào vậy ạ?”
‘‘Suṇissatha, bhikkhave’’ti.
"You shall hear, bhikkhus,"
“Này các Tỳ-khưu, các con có muốn nghe không?”
‘‘Āma, bhante’’ti, bhagavā atītaṃ āhari –
"Yes, Venerable sir," they replied, and the Blessed One recounted the past—
“Vâng, bạch Đức Thế Tôn,” Ngài liền kể lại câu chuyện quá khứ:
Bhikkhave, ito ekanavutikappe vipassī nāma bhagavā loke udapādi.
"Bhikkhus, ninety-one aeons ago, the Blessed One Vipassī arose in the world.
Này các Tỳ-khưu, cách đây chín mươi mốt kiếp, Đức Thế Tôn tên là Vipassī đã xuất hiện trên thế gian.
Tadā mahākāḷo cūḷakāḷoti dvebhātikā kuṭumbikā mahantaṃ sālikkhettaṃ vapāpesuṃ.
At that time, two brothers, householders named Mahākāḷa and Cūḷakāḷa, had a large rice field cultivated.
Khi đó, có hai anh em phú hộ tên là Mahākāḷa và Cūḷakāḷa đã gieo trồng một cánh đồng lúa sāli rộng lớn.
Athekadivasaṃ cūḷakāḷo sālikkhettaṃ gantvā ekaṃ sāligabbhaṃ phāletvā khādi, taṃ atimadhuraṃ ahosi.
One day, Cūḷakāḷa went to the rice field, broke open a rice grain, and ate it. It was exceedingly sweet.
Một ngày nọ, Cūḷakāḷa đi đến cánh đồng lúa sāli, bóc một hạt lúa sāli non ra ăn, và thấy nó rất ngọt.
So buddhappamukhassa saṅghassa sāligabbhadānaṃ dātukāmo hutvā jeṭṭhabhātikaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhātika, sāligabbhaṃ phāletvā buddhānaṃ anucchavikaṃ katvā pacāpetvā dānaṃ demā’’ti āha.
So, desiring to offer an alms-giving of rice-embryos to the Saṅgha led by the Buddha, he approached his elder brother and said, "Brother, let us extract the rice-embryos, prepare them appropriately for the Buddhas, cook them, and offer an alms-giving."
Ông ấy, muốn dâng cúng dường sữa gạo cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, đã đến gặp người anh cả của mình và nói: “Anh ơi, chúng ta hãy tách sữa gạo ra, làm cho phù hợp với các Đức Phật, nấu chín rồi dâng cúng dường.”
‘‘Kiṃ vadesi, tāta, sāligabbhaṃ phāletvā dānaṃ nāma neva atīte bhūtapubbaṃ, na anāgatepi bhavissati, mā sassaṃ nāsayī’’ti; vuttopi so punappunaṃ yāciyeva.
"What are you saying, dear brother? An alms-giving by extracting rice-embryos has never happened in the past, nor will it happen in the future. Do not destroy the crop!" Even though he was told this, he pleaded again and again.
“Em nói gì vậy, em trai? Việc tách sữa gạo ra để dâng cúng dường chưa từng xảy ra trong quá khứ, và cũng sẽ không xảy ra trong tương lai. Đừng làm hư hại mùa màng!” Mặc dù đã được nói như vậy, ông ấy vẫn hết lần này đến lần khác thỉnh cầu.
Atha naṃ bhātā, ‘‘tena hi sālikkhettaṃ dve koṭṭhāse katvā mama koṭṭhāsaṃ anāmasitvā attano koṭṭhāse khette yaṃ icchasi, taṃ karohī’’ti āha.
Then his brother said to him, "In that case, divide the rice-field into two portions, and without touching my portion, do whatever you wish in your own portion of the field."
Bấy giờ, người anh nói với ông ấy: “Nếu vậy, hãy chia ruộng lúa thành hai phần, đừng đụng đến phần của anh, em muốn làm gì trên phần ruộng của em thì làm.”
So ‘‘sādhū’’ti khettaṃ vibhajitvā bahū manusse hatthakammaṃ yācitvā sāligabbhaṃ phāletvā nirudakena khīrena pacāpetvā sappimadhusakkharādīhi yojetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ datvā bhattakiccapariyosāne – ‘‘idaṃ, bhante, mama aggadānaṃ aggadhammassa sabbapaṭhamaṃ paṭivedhāya saṃvattatū’’ti āha.
He said "Very well," divided the field, requested many people for help, extracted the rice-embryos, had them cooked with unmixed milk, mixed them with ghee, honey, sugar, and other ingredients, gave the alms-giving to the Saṅgha led by the Buddha, and at the end of the meal, he said, "Venerable Sir, may this foremost offering of mine conduce to the first penetration of the supreme Dhamma for all."
Ông ấy nói “Lành thay!” rồi chia ruộng, nhờ nhiều người giúp sức, tách sữa gạo, nấu với sữa không pha nước, trộn với bơ, mật ong, đường, v.v., rồi dâng cúng dường cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu. Sau khi việc dùng bữa kết thúc, ông ấy nói: “Bạch Thế Tôn, nguyện cho sự cúng dường tối thượng này của con dẫn đến việc chứng đắc Pháp tối thượng đầu tiên cho tất cả.”
Satthā ‘‘evaṃ hotū’’ti anumodanamakāsi.
The Teacher gave his approval, saying, "May it be so."
Đức Thế Tôn đã tùy hỷ: “Nguyện cho điều đó thành tựu.”
‘‘Yasakulaputtappamukhā pañcapaññāsa janā kiṃ kammaṃ kariṃsu, bhante’’ti?
"Venerable Sir, what deeds did the fifty-five persons led by the noble son Yasa perform?"
“Bạch Thế Tôn, năm mươi lăm người, đứng đầu là thiện nam tử Yasa, đã làm những việc gì?”
‘‘Etepi ekassa buddhassa santike arahattaṃ patthentā bahuṃ puññakammaṃ katvā aparabhāge anuppanne buddhe sahāyakā hutvā vaggabandhanena puññāni karontā anāthamatasarīrāni paṭijaggantā vicariṃsu.
"These also, aspiring to Arahantship in the presence of a past Buddha, performed much meritorious deeds, and later, when no Buddha had yet arisen, they became friends, performed meritorious deeds collectively, and wandered about caring for the helpless dead bodies.
“Những vị này cũng vậy, đã nguyện cầu quả vị A-la-hán nơi một Đức Phật trong quá khứ, đã tạo nhiều công đức, và sau đó, khi Đức Phật chưa xuất hiện, họ trở thành bạn bè, lập nhóm cùng nhau làm việc thiện, chăm sóc những thi thể vô chủ.
Te ekadivasaṃ sagabbhaṃ itthiṃ kālakataṃ disvā, ‘jhāpessāmā’ti susānaṃ hariṃsu.
One day they saw a pregnant woman who had died, and saying, 'We will cremate her,' they carried her to the charnel ground.
Một ngày nọ, họ thấy một phụ nữ mang thai đã chết, liền nói: ‘Chúng ta hãy hỏa táng,’ rồi khiêng đến nghĩa địa.
Tesu pañca jane ‘tumhe jhāpethā’ti susāne ṭhapetvā sesā gāmaṃ paviṭṭhā.
Among them, five men were left at the charnel ground with the instruction, 'You cremate her,' while the rest entered the village.
Trong số đó, năm người được giữ lại ở nghĩa địa để hỏa táng, số còn lại thì vào làng.
Yasadārako taṃ matasarīraṃ sūlehi vijjhitvā parivattetvā parivattetvā jhāpento asubhasaññaṃ paṭilabhi, itaresampi catunnaṃ janānaṃ – ‘passatha, bho, imaṃ sarīraṃ tattha tattha viddhaṃsitacammaṃ, kabaragorūpaṃ viya asuciṃ duggandhaṃ paṭikūla’nti dassesi.
The youth Yasa, as he pierced that dead body with spikes and turned it over and over to cremate it, acquired the perception of foulness (asubha-saññā). He also showed it to the other four men, saying, 'Friends, look at this body, with its skin torn and scattered here and there, like a spotted cow, impure, foul-smelling, repulsive.'
Yasa, người con trai, đã dùng cọc đâm vào thi thể đã chết ấy, lật đi lật lại để hỏa táng, và đã chứng đắc asubhasaññā (tưởng về sự bất tịnh). Ông ấy cũng chỉ cho bốn người bạn khác: ‘Này các bạn, hãy nhìn thi thể này, da thịt bị hủy hoại khắp nơi, dơ bẩn, hôi thối, ghê tởm như một con bò đực loang lổ.’
Tepi tattha asubhasaññaṃ paṭilabhiṃsu.
They too acquired the perception of foulness there.
Bốn người đó cũng chứng đắc asubhasaññā nơi thi thể ấy.
Te pañcapi janā gāmaṃ gantvā sesasahāyakānaṃ kathayiṃsu.
Those five men went to the village and told their remaining friends.
Năm người đó đi vào làng và kể lại cho những người bạn còn lại.
Yaso pana dārako gehaṃ gantvā mātāpitūnañca bhariyāya ca kathesi.
But the youth Yasa went home and told his parents and his wife.
Còn Yasa, người con trai, về nhà và kể lại cho cha mẹ và vợ mình.
Te sabbepi asubhaṃ bhāvayiṃsu.
All of them cultivated the meditation on foulness (asubha).
Tất cả họ đều tu tập asubha (bất tịnh).
Idametesaṃ pubbakammaṃ.
This was their past action.
Đây là nghiệp quá khứ của họ.
Teneva yasassa itthāgāre susānasaññā uppajji, tāya ca upanissayasampattiyā sabbesampi visesādhigamo nibbatti.
It was for this reason that the perception of a charnel ground arose in Yasa's women's quarters, and by that excellent supporting cause, the attainment of special insight arose for all of them.
Chính vì thế mà Yasa đã có tưởng về nghĩa địa trong hậu cung của mình, và nhờ sự thành tựu của duyên lành ấy, tất cả họ đều đạt được những thành tựu đặc biệt.
Evaṃ imepi attanā patthitameva labhiṃsu.
Thus, these too obtained what they had aspired for themselves.
Như vậy, những vị này cũng đã đạt được điều mà họ đã nguyện cầu.
Nāhaṃ mukhaṃ oloketvā dammī’’ti.
I do not give by looking at faces."
Ta không phải là người ban cho dựa vào sự ưu ái.”
‘‘Uruvelakassapādayo pana kiṃ kammaṃ kariṃsu, bhante’’ti?
"Venerable Sir, what deeds did Uruvelakassapa and others perform?"
“Bạch Thế Tôn, vậy Uruvelakassapa và các vị khác đã làm những việc gì?”
‘‘Tepi arahattameva patthetvā puññāni kariṃsu.
"They too performed meritorious deeds aspiring to Arahantship.
“Những vị ấy cũng đã nguyện cầu quả vị A-la-hán và đã tạo công đức.
Ito hi dvenavutikappe tisso phussoti dve buddhā uppajjiṃsu.
Indeed, ninety-two eons ago, two Buddhas, Tissa and Phussa, arose.
Thật vậy, chín mươi hai kiếp về trước, hai Đức Phật đã xuất hiện, đó là Đức Phật Tissa và Đức Phật Phussa.
Phussabuddhassa mahindo nāma rājā pitā ahosi.
King Mahinda was the father of Phussa Buddha.
Vua Mahinda là cha của Đức Phật Phussa.
Tasmiṃ pana sambodhiṃ patte rañño kaniṭṭhaputto paṭhamaaggasāvako purohitaputto dutiyaaggasāvako ahosi.
When that Buddha attained enlightenment, the king's youngest son became the first chief disciple, and the purohita's son became the second chief disciple.
Khi Đức Phật ấy đạt được giác ngộ, con trai út của nhà vua trở thành Đại đệ tử thứ nhất, và con trai của vị quan tư tế trở thành Đại đệ tử thứ hai.
Rājā satthu santikaṃ gantvā – ‘jeṭṭhaputto me buddho, kaniṭṭhaputto paṭhamaaggasāvako, purohitaputto dutiyaaggasāvako’ti te oloketvā, ‘mameva buddho, mameva dhammo, mameva saṅgho, namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassā’ti tikkhattuṃ udānaṃ udānetvā satthu pādamūle nipajjitvā, ‘bhante, idāni me navutivassasahassaparimāṇassa āyuno koṭiyaṃ nisīditvā niddāyanakālo viya aññesaṃ gehadvāraṃ agantvā yāvāhaṃ jīvāmi, tāva me cattāro paccaye adhivāsethā’ti paṭiññaṃ gahetvā nibaddhaṃ buddhupaṭṭhānaṃ karoti.
The king went to the Teacher and, seeing them—'My eldest son is the Buddha, my youngest son is the first chief disciple, the purohita's son is the second chief disciple'—he uttered an udāna three times: 'My Buddha, my Dhamma, my Saṅgha, homage to that Blessed One, Arahant, Perfectly Self-Enlightened One!' Then, prostrating at the feet of the Teacher, he took a vow, saying, 'Venerable Sir, now, at the end of my life of ninety thousand years, it is like a time for me to fall asleep. Therefore, without going to the door of any other, may you accept the four requisites from me for as long as I live.' He then regularly served the Buddha.
Nhà vua đến gặp Đức Thế Tôn, nhìn Đức Phật và Đại đệ tử thứ nhất, Đại đệ tử thứ hai, rồi nghĩ: ‘Con trai cả của ta là Phật, con trai út của ta là Đại đệ tử thứ nhất, con trai của quan tư tế là Đại đệ tử thứ hai.’ Ông ấy ba lần thốt lên lời cảm hứng: ‘Chỉ có Phật của ta, chỉ có Pháp của ta, chỉ có Tăng của ta. Con xin đảnh lễ Đức Thế Tôn A-la-hán, Chánh Đẳng Giác ấy!’ Rồi ông quỳ dưới chân Đức Thế Tôn và nói: ‘Bạch Thế Tôn, bây giờ là lúc con nghỉ ngơi, như là lúc ngủ, ở tuổi thọ chín mươi ngàn năm của con. Do đó, xin Đức Thế Tôn chấp nhận bốn vật dụng cúng dường của con chừng nào con còn sống, xin đừng đến cửa nhà ai khác.’ Sau khi nhận được lời hứa, ông ấy thường xuyên cúng dường Đức Phật.
Rañño pana aparepi tato puttā ahesuṃ.
The king also had other sons.
Nhà vua còn có ba người con khác.
Tesu jeṭṭhassa pañca yodhasatāni parivārāni, majjhimassa tīṇi, kaniṭṭhassa dve.
Among them, the eldest had a retinue of five hundred warriors, the middle one three hundred, and the youngest two hundred.
Trong số đó, người con cả có năm trăm chiến binh tùy tùng, người con giữa có ba trăm, và người con út có hai trăm.
Te ‘mayampi bhātikaṃ bhojessāmā’ti pitaraṃ okāsaṃ yācitvā alabhamānā punappunaṃ yācantāpi alabhitvā paccante kupite tassa vūpasamanatthāya pesitā paccantaṃ vūpasametvā pitu santikaṃ āgamiṃsu.
They, saying 'We too will offer alms to our brother,' requested permission from their father, but not obtaining it, they requested again and again, but still not obtaining it, they were sent to quell a rebellion on the frontier, and having quelled the frontier disturbance, they returned to their father.
Họ nói: ‘Chúng con cũng sẽ cúng dường anh trai của mình.’ Họ xin phép cha nhưng không được, rồi lại xin đi xin lại nhiều lần vẫn không được. Sau đó, khi vùng biên giới nổi loạn, họ được cử đi dẹp loạn. Sau khi dẹp yên vùng biên giới, họ trở về gặp cha.
Atha ne pitā āliṅgitvā sīse cumbitvā, ‘varaṃ vo, tātā, dammī’ti āha.
Then their father embraced them, kissed their heads, and said, 'My dear sons, I grant you a wish.'
Bấy giờ, người cha ôm lấy họ, hôn lên đầu họ và nói: ‘Này các con, ta sẽ ban cho các con một điều ước.’
‘‘Te ‘sādhu devā’ti varaṃ gahitakaṃ katvā puna katipāhaccayena pitarā ‘gaṇhatha, tātā, vara’nti vuttā, ‘‘deva, amhākaṃ aññena kenaci attho natthi, ito paṭṭhāya mayaṃ bhātikaṃ bhojessāma, imaṃ no varaṃ dehī’’ti āhaṃsu.
They said, "Yes, Your Majesty," and taking the wish as granted, after a few days, when their father said, "My dear sons, take your wish," they replied, "Your Majesty, we have no need of anything else. From now on, we will offer alms to our brother; grant us this wish."
Họ nói: ‘Lành thay, thưa bệ hạ!’ Sau khi nhận lời hứa, vài ngày sau, khi người cha nói: ‘Này các con, hãy nhận điều ước đi,’ họ liền thưa: ‘Thưa bệ hạ, chúng con không cần bất cứ điều gì khác. Từ nay trở đi, chúng con sẽ cúng dường anh trai của chúng con. Xin bệ hạ ban cho chúng con điều ước này.’
‘Na demi, tātā’ti.
"I will not give it, my sons," (said the king).
‘Ta không ban cho đâu, các con!’
‘Niccakālaṃ adento satta saṃvaccharāni detha, devā’ti.
"Your Majesty, if you do not give it permanently, then give it for seven years," (they said).
‘Thưa bệ hạ, nếu không ban cho mãi mãi, xin hãy ban cho bảy năm.’
‘Na demi, tātā’ti.
"I will not give it, my sons," (said the king).
‘Ta không ban cho đâu, các con!’
‘Tena hi cha pañca cattāri tīṇi dve ekaṃ saṃvaccharaṃ detha, devā’ti.
"In that case, Your Majesty, give it for six, five, four, three, two, or one year," (they said).
‘Nếu vậy, thưa bệ hạ, xin hãy ban cho sáu, năm, bốn, ba, hai, hoặc một năm.’
‘Na demi, tātā’ti.
"I will not give it, my sons," (said the king).
‘Ta không ban cho đâu, các con!’
‘Tena hi, deva, satta māse dethā’ti.
"In that case, Your Majesty, give it for seven months," (they said).
‘Nếu vậy, thưa bệ hạ, xin hãy ban cho bảy tháng.’
‘Cha māse pañca māse cattāro māse tayo māse detha, devā’ti.
"Give it for six months, five months, four months, or three months, Your Majesty," (they said).
‘Thưa bệ hạ, xin hãy ban cho sáu tháng, năm tháng, bốn tháng, ba tháng.’
‘Na demi, tātā’ti.
"I will not give it, my sons," (said the king).
‘Ta không ban cho đâu, các con!’
‘Hotu, deva, ekekassa no ekekaṃ māsaṃ katvā tayo māse dethā’ti.
‘Let it be, O king, give us three months, one month for each of us,’ they said.
‘Thôi được, thưa bệ hạ, xin hãy ban cho ba tháng, mỗi người chúng con một tháng.’
‘Sādhu, tātā, tena hi tayo māse bhojethā’ti āha.
‘Very well, my sons, then you may feed them for three months,’ he said.
‘Tốt lắm, các con, nếu vậy hãy cúng dường ba tháng,’ ông nói.
Te tuṭṭhā rājānaṃ vanditvā sakaṭṭhānameva gatā.
They, pleased, paid homage to the king and returned to their own place.
Họ vui mừng đảnh lễ nhà vua rồi trở về chỗ của mình.
Tesaṃ pana tiṇṇampi ekova koṭṭhāgāriko, ekova āyuttako, tassa dvādasanahutā purisaparivārā.
For those three, there was only one storekeeper and one administrator, and he had a retinue of one hundred and twenty thousand men.
Ba người con đó có chung một quản kho và một người quản lý, người này có mười hai vạn tùy tùng.
Te te pakkosāpetvā, ‘mayaṃ imaṃ temāsaṃ dasa sīlāni gahetvā dve kāsāvāni nivāsetvā satthārā sahavāsaṃ vasissāma, tumhe ettakaṃ nāma dānavattaṃ gahetvā devasikaṃ navutisahassānaṃ bhikkhūnaṃ yodhasahassassa ca sabbaṃ khādanīyabhojanīyaṃ pavatteyyātha.
They summoned them and said, ‘For these three months, we will observe the ten precepts, wear two saffron robes, and live in companionship with the Teacher. You, taking this amount of alms-duty, should provide all food and drink daily for ninety thousand bhikkhus and one thousand warriors.
Họ cho gọi những người đó đến và nói: ‘Trong ba tháng này, chúng ta sẽ giữ mười giới, mặc hai y kāṣāya, và sống cùng với Đức Thế Tôn. Còn các ngươi, hãy nhận lấy việc cúng dường này và hàng ngày cung cấp tất cả các loại thức ăn, đồ uống cho chín mươi ngàn Tỳ-khưu và một ngàn chiến binh.
Mayañhi ito paṭṭhāya na kiñci vakkhāmā’ti vadiṃsu.
For from now on, we will say nothing.’
"Từ nay trở đi, chúng tôi sẽ không nói gì nữa," họ nói.
‘‘Te tayopi janā parivārasahassaṃ gahetvā dasa sīlāni samādāya kāsāyavatthāni nivāsetvā vihāreyeva vasiṃsu.
Those three people, taking a retinue of one thousand, undertook the ten precepts, wore saffron robes, and resided in the monastery itself.
Cả ba người đó, dẫn theo một ngàn tùy tùng, đã thọ trì mười giới (dasa sīlāni), mặc y phục màu vàng nghệ (kāsāyavatthāni) và sống trong tu viện.
Koṭṭhāgāriko ca āyuttako ca ekato hutvā tiṇṇaṃ bhātikānaṃ koṭṭhāgārehi vārena vārena dānavattaṃ gahetvā dānaṃ denti, kammakārānaṃ pana puttā yāgubhattādīnaṃ atthāya rodanti.
The storekeeper and the administrator united and, taking the alms-duty from the treasuries of the three brothers in turn, offered alms, but the children of the workers cried for porridge, rice, and so forth.
Người quản kho và người quản lý, hợp sức lại, lần lượt lấy phần vật phẩm cúng dường từ các kho của ba anh em và dâng cúng. Còn con cái của những người làm công thì khóc đòi cháo, cơm và các thứ khác.
Te tesaṃ bhikkhusaṅghe anāgateyeva yāgubhattādīni denti.
They gave them porridge, rice, and so forth even before the Sangha arrived.
Những người làm công đó đã dâng cháo, cơm và các thứ khác cho con cái của họ ngay cả trước khi Tăng đoàn đến.
Bhikkhusaṅghassa bhattakiccāvasāne kiñci atirekaṃ na bhūtapubbaṃ.
After the meal of the Bhikkhu Saṅgha, nothing extra was ever left over.
Sau khi Tăng đoàn hoàn tất việc thọ thực, chưa bao giờ có bất cứ thứ gì thừa lại.
Te ‘aparabhāge dārakānaṃ demā’ti attanāpi gahetvā khādiṃsu.
They thought, ‘We will give it to the children later,’ and took and ate it themselves.
Họ nghĩ: "Về sau chúng ta sẽ cho bọn trẻ," và tự mình lấy ăn.
Manuññaṃ āhāraṃ disvā adhivāsetuṃ nāsakkhiṃsu.
Seeing the delicious food, they could not restrain themselves.
Khi thấy món ăn ngon, họ không thể nhịn được.
Te pana caturāsītisahassā ahesuṃ.
There were eighty-four thousand of them.
Những người làm công đó có tám vạn bốn ngàn người.
Te saṅghassa dinnadānavattaṃ khāditvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā pettivisaye nibbattiṃsu.
They, having consumed the alms-duty given to the Saṅgha, after the breaking up of the body, after death, were reborn in the realm of the departed (petas).
Họ đã ăn phần vật phẩm cúng dường cho Tăng đoàn, và sau khi thân hoại mạng chung, họ tái sinh vào cảnh giới ngạ quỷ (pettivisaya).
Tebhātikā pana purisasahassena saddhiṃ kālaṃ katvā devaloke nibbattitvā devalokā manussalokaṃ, manussalokā devalokaṃ saṃsarantā dvenavutikappe khepesuṃ.
The three brothers, however, having died together with a thousand men, were reborn in the deva world, and transmigrating from the deva world to the human world, and from the human world to the deva world, they spent ninety-two kappas.
Còn ba anh em đó, cùng với một ngàn người, sau khi chết đã tái sinh vào cõi trời, rồi từ cõi trời đến cõi người, từ cõi người đến cõi trời, luân hồi như vậy trong chín mươi hai đại kiếp (dvenavutikappe).
‘Evaṃ te tayo bhātaro arahattaṃ patthentā tadā kalyāṇakammaṃ kariṃsu.
‘Thus, those three brothers, aspiring to Arahantship, performed wholesome deeds at that time.
"Như vậy, ba anh em đó, mong cầu A-la-hán quả, đã thực hiện nghiệp lành vào thời điểm đó.
Te attanā patthitameva labhiṃsu.
They attained exactly what they aspired for.
Họ đã đạt được điều mà họ mong cầu.
Nāhaṃ mukhaṃ oloketvā dammī’’’ti.
I do not give looking at faces.’
Ta không ban tặng dựa vào vẻ bề ngoài."
Tadā pana tesaṃ āyuttako bimbisāro rājā ahosi, koṭṭhāgāriko visākho upāsako.
At that time, the administrator was King Bimbisāra, and the storekeeper was Visākha the lay follower.
Vào thời điểm đó, người quản lý của họ là vua Bimbisāra, và người quản kho là cư sĩ Visākha.
Tayo rājakumārā tayo jaṭilā ahesuṃ.
The three princes were the three ascetics with matted hair (jaṭilā).
Ba vị hoàng tử là ba vị đạo sĩ khổ hạnh (jaṭilā).
Tesaṃ kammakārā tadā petesu nibbattitvā sugatiduggativasena saṃsarantā imasmiṃ kappe cattāri buddhantarāni petalokeyeva nibbattiṃsu.
Their workers, reborn among the petas at that time, transmigrating between happy and unhappy destinies, were reborn in the peta-world for four Buddha-intervals in this kappa.
Những người làm công của họ, vào thời điểm đó, đã tái sinh làm ngạ quỷ, và luân hồi qua các cảnh giới thiện và ác, trong kiếp này đã tái sinh vào cõi ngạ quỷ trong suốt bốn khoảng thời gian giữa các vị Phật (buddhantarāni).
Te imasmiṃ kappe sabbapaṭhamaṃ uppannaṃ cattālīsavassasahassāyukaṃ kakusandhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘amhākaṃ āhāraṃ labhanakālaṃ ācikkhathā’’ti pucchiṃsu.
In this kappa, they approached the Lord Kakusandha, who appeared first and whose lifespan was forty thousand years, and asked, ‘‘Please tell us the time when we will receive food.’’
Trong kiếp này, họ đã đến gần Đức Thế Tôn Kakusandha, vị Phật đầu tiên xuất hiện với tuổi thọ bốn mươi ngàn năm, và hỏi: "Xin Ngài hãy chỉ cho chúng con thời điểm chúng con có thể nhận được thức ăn."
So ‘‘mama tāva kāle na labhissatha, mama pacchato mahāpathaviyā yojanamattaṃ abhiruḷhāya koṇāgamano nāma buddho uppajjissati, taṃ puccheyyāthā’’ti āha.
He said, ‘‘You will not receive it in my time. After me, when the great earth has risen by one yojana, a Buddha named Koṇāgamana will appear. You should ask him.’’
Ngài nói: "Trong thời của Ta, các ngươi sẽ không nhận được. Sau Ta, khi mặt đất đã nổi lên một yojana, một vị Phật tên là Koṇāgamana sẽ xuất hiện. Các ngươi hãy hỏi Ngài."
Te tattakaṃ kālaṃ khepetvā tasmiṃ uppanne taṃ pucchiṃsu.
They spent that much time, and when he appeared, they asked him.
Họ đã trải qua thời gian đó, và khi vị Phật đó xuất hiện, họ đã hỏi Ngài.
Sopi ‘‘mama kāle na labhissatha, mama pacchato mahāpathaviyā yojanamattaṃ abhiruḷhāya kassapo nāma buddho uppajjissati, taṃ puccheyyāthā’’ti āha.
He also said, ‘‘You will not receive it in my time. After me, when the great earth has risen by one yojana, a Buddha named Kassapa will appear. You should ask him.’’
Ngài cũng nói: "Trong thời của Ta, các ngươi sẽ không nhận được. Sau Ta, khi mặt đất đã nổi lên một yojana, một vị Phật tên là Kassapa sẽ xuất hiện. Các ngươi hãy hỏi Ngài."
Te tattakaṃ kālaṃ khepetvā tasmiṃ uppanne taṃ pucchiṃsu.
They spent that much time, and when he appeared, they asked him.
Họ đã trải qua thời gian đó, và khi vị Phật đó xuất hiện, họ đã hỏi Ngài.
Sopi ‘‘mama kāle na labhissatha, mama pana pacchato mahāpathaviyā yojanamattaṃ abhiruḷhāya gotamo nāma buddho uppajjissati, tadā tumhākaṃ ñātako bimbisāro nāma rājā bhavissati, so satthu dānaṃ datvā tumhākaṃ pattiṃ pāpessati, tadā labhissathā’’ti āha.
He also said, ‘‘You will not receive it in my time. But after me, when the great earth has risen by one yojana, a Buddha named Gotama will appear. At that time, your relative, a king named Bimbisāra, will exist. He will give alms to the Teacher and bestow merit (patti) upon you; then you will receive it.’’
Ngài cũng nói: "Trong thời của Ta, các ngươi sẽ không nhận được. Nhưng sau Ta, khi mặt đất đã nổi lên một yojana, một vị Phật tên là Gotama sẽ xuất hiện. Vào thời điểm đó, một người bà con của các ngươi tên là vua Bimbisāra sẽ có mặt. Vị ấy sẽ dâng cúng dường cho Đức Đạo Sư và hồi hướng phước báu cho các ngươi. Khi đó, các ngươi sẽ nhận được."
Tesaṃ ekaṃ buddhantaraṃ svedivasasadisaṃ ahosi.
For them, one Buddha-interval was like the next day.
Đối với họ, một khoảng thời gian giữa các vị Phật dường như chỉ là một ngày hôm sau.
Te tathāgate uppanne bimbisāraraññā paṭhamadivasaṃ dāne dinne pattiṃ alabhitvā rattibhāge bheravasaddaṃ katvā rañño attānaṃ dassayiṃsu.
When the Tathāgata appeared, and King Bimbisāra offered alms on the first day, they did not receive the merit. So, during the night, they made a terrifying sound and revealed themselves to the king.
Khi Đức Như Lai xuất hiện, vào ngày đầu tiên vua Bimbisāra dâng cúng dường, họ không nhận được phước báu, nên vào ban đêm họ tạo ra tiếng động khủng khiếp và hiện thân cho nhà vua thấy.
So punadivase veḷuvanaṃ gantvā tathāgatassa taṃ pavattiṃ ārocesi.
The next day, he went to Veḷuvana and reported that incident to the Tathāgata.
Ngày hôm sau, nhà vua đến Veluvana và kể lại sự việc đó cho Đức Như Lai.
Satthā, ‘‘mahārāja, ito dvenavutikappamatthake phussabuddhakāle ete tava ñātakā, bhikkhusaṅghassa dinnadānavattaṃ khāditvā petaloke nibbattitvā saṃsarantā kakusandhādayo buddhe pucchitvā tehi idañcidañca vuttā ettakaṃ kālaṃ tava dānaṃ paccāsīsamānā hiyyo tayā dāne dinne pattiṃ alabhamānā evamakaṃsū’’ti āha.
The Teacher said, ‘‘Great king, ninety-two kappas ago, during the time of Phussa Buddha, these were your relatives. Having consumed the alms-duty given to the Bhikkhu Saṅgha, they were reborn in the peta-world and, while transmigrating, asked the Buddhas Kakusandha and others. Having been told this and that by them, they waited for your alms for so long. Yesterday, when you gave alms, they did not receive the merit, and so they acted in this way.’’
Đức Đạo Sư nói: "Đại vương, cách đây chín mươi hai đại kiếp, vào thời Đức Phật Phussa, những người này là bà con của Đại vương. Sau khi ăn phần vật phẩm cúng dường cho Tăng đoàn, họ đã tái sinh vào cõi ngạ quỷ và luân hồi. Họ đã hỏi các vị Phật Kakusandha và những vị khác, và được các vị ấy nói điều này điều nọ. Họ đã chờ đợi sự cúng dường của Đại vương suốt thời gian đó, và khi Đại vương dâng cúng dường ngày hôm qua mà không hồi hướng phước báu cho họ, họ đã làm như vậy."
‘‘Kiṃ pana, bhante, idānipi dinne labhissantī’’ti?
‘‘But, venerable sir, if given now, will they receive it?’’
"Bạch Thế Tôn, nếu bây giờ con dâng cúng, họ có nhận được không?"
‘‘Āma, mahārājā’’ti.
‘‘Yes, great king,’’ he said.
"Vâng, Đại vương."
Rājā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā punadivase mahādānaṃ datvā, ‘‘bhante, ito tesaṃ petānaṃ dibbaannapānaṃ sampajjatū’’ti pattiṃ adāsi, tesaṃ tatheva nibbatti.
The king invited the Bhikkhu Saṅgha led by the Buddha, offered a great alms-giving the next day, and bestowed merit saying, ‘‘Venerable sir, may divine food and drink arise from this for those petas.’’ And indeed, it happened just so for them.
Nhà vua đã thỉnh Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, và ngày hôm sau đã dâng một đại lễ cúng dường, rồi hồi hướng: "Bạch Thế Tôn, từ đây xin cho thức ăn và đồ uống của chư thiên được thành tựu cho những ngạ quỷ đó." Quả nhiên, điều đó đã thành tựu cho họ.
Punadivase naggā hutvā attānaṃ dassesuṃ.
The next day, they showed themselves naked.
Ngày hôm sau, họ hiện thân trần truồng.
Rājā ‘‘ajja, bhante, naggā hutvā attānaṃ dassesu’’nti ārocesi.
The king reported, ‘‘Venerable sir, today they showed themselves naked.’’
Nhà vua thưa: "Bạch Thế Tôn, hôm nay họ hiện thân trần truồng."
‘‘Vatthāni te na dinnāni, mahārājā’’ti.
‘‘Clothing has not been given to them, great king,’’ he said.
"Đại vương, y phục chưa được dâng cúng cho họ."
Rājāpi punadivase buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa cīvaradānaṃ datvā, ‘‘ito tesaṃ petānaṃ dibbavatthāni hontū’’ti pāpesi.
The king also, the next day, offered a robe-donation to the Bhikkhu Saṅgha led by the Buddha, and sent merit saying, ‘‘May divine clothing arise from this for those petas.’’
Ngày hôm sau, nhà vua lại dâng cúng y phục cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, và hồi hướng: "Xin cho y phục của chư thiên được thành tựu cho những ngạ quỷ đó."
Taṅkhaṇaññeva tesaṃ dibbavatthāni uppajjiṃsu.
Immediately at that moment, divine clothing appeared for them.
Ngay lập tức, y phục của chư thiên đã xuất hiện cho họ.
Te petattabhāvaṃ vijahitvā dibbattabhāve saṇṭhahiṃsu.
They abandoned their peta-existence and established themselves in a divine existence.
Họ đã từ bỏ thân ngạ quỷ và an trú trong thân chư thiên.
Satthā anumodanaṃ karonto ‘‘tirokuṭṭesu tiṭṭhantī’’tiādinā (khu. pā. 7.1; pe. va. 14) tirokuṭṭānumodanaṃ akāsi.
The Teacher, performing the anumodanā, made the Tirokuṭa-anumodanā, starting with ‘‘Tirokuṭṭesu tiṭṭhantī’’ and so forth.
Khi Đức Đạo Sư tán thán công đức, Ngài đã đọc bài kinh hồi hướng cho ngạ quỷ (tirokuṭṭānumodanaṃ) bắt đầu bằng câu "Tirokuṭṭesu tiṭṭhanti" (Khuddakapāṭha 7.1; Petavatthu 14).
Anumodanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi.
At the end of the anumodanā, there was an awakening to the Dhamma for eighty-four thousand beings.
Khi bài kinh tán thán công đức kết thúc, tám vạn bốn ngàn chúng sinh đã chứng ngộ Chánh pháp (dhammābhisamayo).
Iti satthā tebhātikajaṭilānaṃ vatthuṃ kathetvā imampi dhammadesanaṃ āhari.
Thus, the Teacher recounted the story of the three ascetic brothers (jaṭilā) and delivered this Dhamma discourse as well.
Như vậy, Đức Đạo Sư đã kể câu chuyện về ba vị đạo sĩ khổ hạnh anh em và thuyết giảng bài pháp này.
Aggasāvakā pana, ‘‘bhante, kiṃ kariṃsū’’ti?
The chief disciples then asked, ‘‘Venerable sir, what did they do?’’
Các vị Đại Thanh Văn hỏi: "Bạch Thế Tôn, các Ngài đã làm gì?"
‘‘Aggasāvakabhāvāya patthanaṃ kariṃsu’’.
‘‘They made an aspiration for the state of chief disciple.’’
"Các Ngài đã phát nguyện đạt đến địa vị Đại Thanh Văn."
Ito kappasatasahassādhikassa hi kappānaṃ asaṅkhyeyyassa matthake sāriputto brāhmaṇamahāsālakule nibbatti, nāmena saradamāṇavo nāma ahosi.
Indeed, at the top of an incalculable number of kappas, more than one hundred thousand kappas ago, Sāriputta was born into a wealthy brāhmaṇa family. His name was Saradamāṇava.
Thật vậy, cách đây một trăm ngàn kiếp và một A-tăng-kỳ kiếp, Sāriputta đã tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn đại phú, tên là thanh niên Sarada.
Moggallāno gahapatimahāsālakule nibbatti, nāmena sirivaḍḍhanakuṭumbiko nāma ahosi.
Moggallāna was born into a wealthy householder family. His name was Sirivaḍḍhanakuṭumbika.
Moggallāna đã tái sinh vào một gia đình gia chủ đại phú, tên là Sirivaḍḍhanakuṭumbika.
Te ubhopi sahapaṃsukīḷakā sahāyakā ahesuṃ.
Both of them were childhood friends who played with dust together.
Cả hai vị đều là bạn bè cùng chơi trò chơi cát.
Tesu saradamāṇavo pitu accayena kusalantakaṃ mahādhanaṃ paṭipajjitvā ekadivasaṃ rahogato cintesi – ‘‘ahaṃ idhalokattabhāvameva jānāmi, no paralokattabhāvaṃ.
Among them, Saradamāṇava, after the death of his father, took possession of a great wealth belonging to the family and, one day, contemplating in solitude, thought – ‘‘I know only this earthly existence, but not the existence in the next world.
Trong số đó, thanh niên Sarada, sau khi cha qua đời, đã nhận được một khối tài sản lớn của gia đình. Một ngày nọ, ông suy tư một mình: "Ta chỉ biết thân phận ở đời này, chứ không biết thân phận ở đời sau.
Jātasattānañca maraṇaṃ nāma dhuvaṃ, mayā ekaṃ pabbajjaṃ pabbajitvā mokkhadhammagavesanaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
And death is certain for those who are born. It is fitting for me to go forth into homelessness (pabbajjā) and seek the path to liberation (mokkhadhamma).’’
Cái chết là điều chắc chắn đối với những chúng sinh đã sinh ra. Ta nên xuất gia và tìm cầu Chánh pháp giải thoát."
So sahāyakaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘samma sirivaḍḍhana, ahaṃ pabbajitvā mokkhadhammaṃ gavesissāmi, tvaṃ mayā saddhiṃ pabbajituṃ sakkhissasi, na sakkhissasī’’ti?
He approached his friend and said, ‘‘Friend Sirivaḍḍhana, I will go forth and seek the Dhamma of liberation. Will you be able to go forth with me, or not?’’
Ông đến gặp người bạn và nói: "Này bạn Sirivaḍḍhana, ta sẽ xuất gia để tìm cầu Chánh pháp giải thoát. Bạn có thể xuất gia cùng ta không, hay không thể?"
‘‘Na sakkhissāmi, samma, tvaṃyeva pabbajāhī’’ti.
‘‘I will not be able, friend; you go forth yourself,’’ he said.
"Này bạn, ta không thể. Bạn hãy xuất gia đi."
So cintesi – ‘‘paralokaṃ gacchanto sahāye vā ñātimitte vā gahetvā gato nāma natthi, attanā kataṃ attanova hotī’’ti.
He thought, ‘‘No one has ever gone to the next world taking friends or relatives with them. What one has done, is for oneself alone.’’
Ông suy nghĩ: "Khi đi đến đời sau, không ai mang theo bạn bè hay bà con quyến thuộc. Việc mình làm thì chỉ thuộc về chính mình."
Tato ratanakoṭṭhāgāraṃ vivarāpetvā kapaṇaddhikavaṇibbakayācakānaṃ mahādānaṃ datvā pabbatapādaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbaji.
Thereupon, he had the treasure vault opened, gave a great alms-giving to the poor, travelers, and beggars, then entered the foot of a mountain and embraced the ascetic life.
Sau đó, ông cho mở kho báu, bố thí lớn cho những người nghèo khổ, khách lữ hành, kẻ buôn bán và người xin ăn, rồi vào chân núi, xuất gia làm đạo sĩ.
Tassa eko dve tayoti evaṃ anupabbajjaṃ pabbajitā catusattatisahassamattā jaṭilā ahesuṃ.
In this way, following his ordination—one, two, three—seventy-four thousand ascetics became ordained.
Có bảy vạn bốn ngàn vị đạo sĩ khổ hạnh đã xuất gia theo ông, một người, hai người, ba người, cứ thế.
So pañca abhiññā, aṭṭha ca samāpattiyo nibbattetvā tesaṃ jaṭilānaṃ kasiṇaparikammaṃ ācikkhi.
He, having developed the five higher knowledges (abhiññā) and the eight attainments (samāpattiyo), taught those ascetics the preliminary work for kasiṇa meditation.
Ông đã chứng đắc năm thần thông (abhiññā) và tám thiền định (samāpattiyo), rồi chỉ dạy phương pháp tu tập kasiṇa cho các vị đạo sĩ khổ hạnh đó.
Tepi sabbe pañca abhiññā aṭṭha ca samāpattiyo nibbattesuṃ.
All those ascetics also developed the five higher knowledges (abhiññā) and the eight attainments (samāpattiyo).
Tất cả các vị ấy cũng đã chứng đắc năm thần thông và tám thiền định.
Tena samayena anomadassī nāma sammāsambuddho loke udapādi.
At that time, a Perfectly Self-Enlightened Buddha named Anomadassī appeared in the world.
Vào thời đó, một vị Chánh Đẳng Giác tên là Anomadassī đã xuất hiện trên thế gian.
Nagaraṃ candavatī nāma ahosi, pitā yasavā nāma khattiyo, mātā yasodharā nāma devī, bodhi ajjunarukkho, nisabho ca anomo ca dve aggasāvakā, varuṇo nāma upaṭṭhāko, sundarā ca sumanā ca dve aggasāvikā ahesuṃ.
The city was named Candavatī, his father was a Khattiya named Yasavā, his mother was a queen named Yasodharā, his Bodhi tree was the Arjuna tree, Nisabha and Anoma were the two chief disciples, a monk named Varuṇa was the attendant, and Sundarā and Sumanā were the two chief female disciples.
Thành phố tên là Candavatī, cha là vị vua dòng Sát-đế-lợi tên Yasavā, mẹ là hoàng hậu tên Yasodharā, cây Bồ-đề là cây Arjunarukkha, hai vị Đại Thanh Văn là Nisabha và Anoma, thị giả là Tỳ-khưu Varuna, hai vị Đại Thanh Văn Ni là Sundarā và Sumanā.
Āyu vassasatasahassaṃ ahosi, sarīraṃ aṭṭhapaññāsahatthubbedhaṃ, sarīrappabhā dvādasayojanaṃ phari, bhikkhusatasahassaparivāro ahosi.
His lifespan was one hundred thousand years, his body was fifty-eight cubits tall, the radiance of his body spread for twelve yojanas, and he was accompanied by one hundred thousand bhikkhus.
Tuổi thọ của Ngài là một trăm ngàn năm, thân Ngài cao năm mươi tám cánh tay, hào quang thân Ngài tỏa rộng mười hai yojana, và Ngài có một trăm ngàn Tỳ-khưu làm quyến thuộc.
So ekadivasaṃ paccūsakāle mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya lokaṃ volokento saradatāpasaṃ disvā, ‘‘ajja mayhaṃ saradatāpasassaṃ santikaṃ gatapaccayena dhammadesanā ca mahatī bhavissati, so ca aggasāvakaṭṭhānaṃ patthessati, tassa sahāyako sirivaḍḍhanakuṭumbiko dutiyasāvakaṭṭhānaṃ, desanāpariyosāne cassa parivārā catusattatisahassamattā jaṭilā arahattaṃ pāpuṇissanti, mayā tattha gantuṃ vaṭṭatī’’ti attano pattacīvaramādāya aññaṃ kañci anāmantetvā sīho viya ekacaro hutvā saradatāpasassa antevāsikesu phalāphalatthāya gatesu ‘‘buddhabhāvaṃ me jānātū’’ti adhiṭṭhahitvā passantasseva saradatāpasassa ākāsato otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi.
One day, in the early morning, he rose from the attainment of great compassion, surveyed the world, and seeing the ascetic Sarada, he thought, “Today, by my going to the ascetic Sarada, there will be a great Dharma discourse, and he will aspire to the position of chief disciple. His friend, the householder Sirivaḍḍhana, will aspire to the position of second disciple. At the end of the discourse, his retinue of seventy-four thousand ascetics will attain arahantship. It is fitting for me to go there.” So, taking his bowl and robes, without addressing anyone else, he went forth alone like a lion. While Sarada’s disciples were away collecting fruits and roots, he resolved, “Let him know my Buddha-nature!” and descended from the sky, landing on the earth right before the ascetic Sarada’s eyes.
Vị ấy, vào một ngày nọ, lúc rạng đông, sau khi xuất khỏi đại bi nhập định, trong khi quán xét thế gian, đã thấy đạo sĩ Sarada, và nghĩ rằng: “Hôm nay, do duyên Ta đến chỗ đạo sĩ Sarada, sẽ có một bài pháp thoại vĩ đại, và vị ấy sẽ phát nguyện địa vị Thượng thủ Thinh văn, còn người bạn của vị ấy là gia chủ Sirivaḍḍhana sẽ phát nguyện địa vị Đệ nhị Thinh văn, và vào cuối bài pháp thoại, bảy mươi bốn ngàn đạo sĩ bện tóc tùy tùng của vị ấy sẽ chứng đắc A-la-hán quả. Ta nên đến đó.” Ngài bèn tự mình mang y bát, không gọi bất cứ ai khác, độc hành như một con sư tử. Khi các đệ tử của đạo sĩ Sarada đã đi tìm trái cây, Ngài đã chú nguyện: “Mong rằng ông ấy biết được Phật tánh của ta,” rồi từ hư không hạ xuống và đứng trên mặt đất ngay trước mắt đạo sĩ Sarada đang nhìn.
Saradatāpaso buddhānubhāvañceva sarīranipphattiñcassa disvā lakkhaṇamante sammasitvā ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato nāma agāramajjhe vasanto rājā hoti cakkavattī, pabbajanto loke vivaṭṭacchado sabbaññubuddho hoti.
The ascetic Sarada, seeing the Buddha’s power and the perfection of his body, pondered the marks of a great man and thought, “One endowed with these marks, if he remains in a household life, becomes a Wheel-turning Monarch; if he renounces the world, he becomes a Fully Enlightened Buddha, one whose coverings have been removed. This person is undoubtedly a Buddha.”
Đạo sĩ Sarada, khi thấy được uy lực của Đức Phật và sự toàn hảo thân tướng của Ngài, đã suy xét trong tướng pháp và biết rằng: “Người nào có đủ các tướng này, nếu sống trong nhà thì làm vua Chuyển luân, nếu xuất gia thì trong đời trở thành bậc Toàn Giác vén mở màn che.
Ayaṃ puriso nissaṃsayaṃ buddho’’ti jānitvā paccuggamanaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā aggāsanaṃ paññāpetvā adāsi.
Having understood this, he went forth to greet him, paid homage with the five-point prostration, and offered him the choicest seat.
Vị này chắc chắn là một vị Phật.” Sau khi biết vậy, ông ra nghênh đón, đảnh lễ bằng năm thể, rồi dọn một chỗ ngồi cao quý và dâng lên.
Nisīdi bhagavā paññatte aggāsane.
The Blessed One sat down on the choicest seat that had been prepared.
Đức Thế Tôn đã ngự trên chỗ ngồi cao quý đã được dọn sẵn.
Saradatāpasopi attano anucchavikaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi.
The ascetic Sarada also took a seat appropriate for himself and sat to one side.
Đạo sĩ Sarada cũng lấy một chỗ ngồi thích hợp cho mình rồi ngồi xuống một bên.
Tasmiṃ samaye catusattatisahassajaṭilā paṇītapaṇītāni ojavantāni phalāphalāni gahetvā ācariyassa santikaṃ sampattā buddhānañceva ācariyassa ca nisinnāsanaṃ oloketvā āhaṃsu – ‘‘ācariya, mayaṃ ‘imasmiṃ loke tumhehi mahantataro natthī’ti vicarāma, ayaṃ pana puriso tumhehi mahantataro maññe’’ti?
At that time, the seventy-four thousand ascetics arrived at their teacher’s abode, bringing very choice and nutritious fruits and roots. Looking at the seats occupied by the Buddhas and their teacher, they said, “Teacher, we used to wander thinking, ‘There is no one greater than you in this world.’ But we think this person is greater than you, isn’t he?”
Vào lúc ấy, bảy mươi bốn ngàn đạo sĩ bện tóc, mang theo những loại trái cây hảo hạng, bổ dưỡng, đã đến chỗ vị thầy của mình. Khi nhìn thấy chỗ ngồi của Đức Phật và vị thầy, họ nói: “Thưa thầy, chúng con vẫn nghĩ rằng trong thế gian này không có ai vĩ đại hơn thầy, nhưng dường như vị này còn vĩ đại hơn cả thầy?”
‘‘Tātā, kiṃ vadetha, sāsapena saddhiṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhaṃ sineruṃ samaṃ kātuṃ icchatha, sabbaññubuddhena saddhiṃ mamaṃ upamaṃ mā karittha puttakā’’ti.
“My dear children, what are you saying? Do you wish to make Mount Sineru, which is one hundred and sixty-eight thousand yojanas high, equal to a mustard seed? My children, do not compare me with a Fully Enlightened Buddha!”
“Này các con, các con nói gì vậy? Các con muốn so sánh ngọn núi Sineru cao một trăm sáu mươi tám ngàn do-tuần với một hạt cải sao? Này các con, đừng so sánh ta với một vị Phật Toàn Giác.”
Atha te tāpasā, ‘‘sacāyaṃ ittarasatto abhavissa, amhākaṃ ācariyo na evarūpaṃ upamaṃ āharissa, yāva mahā vatāyaṃ puriso’’ti sabbeva pādesu nipatitvā sirasā vandiṃsu.
Then those ascetics thought, “If this person were an ordinary being, our teacher would not make such a comparison. How truly great this person must be!” And all of them fell at his feet and paid homage with their heads.
Bấy giờ, các vị đạo sĩ ấy nghĩ rằng: “Nếu vị này là một chúng sinh tầm thường, thầy của chúng ta đã không đưa ra một ví dụ như vậy. Vị này quả thật vĩ đại biết bao!” rồi tất cả đều cúi mình dưới chân Ngài và dùng đầu đảnh lễ.
Atha ne ācariyo āha – ‘‘tātā, amhākaṃ buddhānaṃ anucchaviko deyyadhammo natthi, satthā ca bhikkhācāravelāyaṃ idhāgato, mayaṃ yathāsatti yathābalaṃ deyyadhammaṃ dassāma, tumhe yaṃ yaṃ paṇītaṃ phalāphalaṃ, taṃ taṃ āharathā’’ti āharāpetvā hatthe dhovitvā sayaṃ tathāgatassa patte patiṭṭhāpesi.
Then their teacher said to them, “My children, we have no suitable offering for the Buddhas, and the Teacher has arrived here at alms-round time. We will make an offering according to our ability and strength. You, bring whatever exquisite fruits and roots you have found.” Having had them brought, he washed his hands and personally placed them in the Tathāgata’s bowl.
Bấy giờ, vị thầy nói với họ: “Này các con, chúng ta không có vật cúng dường nào xứng đáng với các Đức Phật, và Bậc Đạo Sư đã đến đây vào giờ khất thực. Chúng ta sẽ cúng dường vật phẩm tùy theo khả năng và sức lực của mình. Các con hãy mang đến những loại trái cây hảo hạng.” Sau khi cho họ mang đến, ông rửa tay và tự mình đặt vào bát của Như Lai.
Satthārā phalāphale paṭiggahitamatte devatā dibbojaṃ pakkhipiṃsu.
As soon as the fruits and roots were received by the Teacher, devas added divine nourishment.
Ngay khi Bậc Đạo Sư nhận lấy trái cây, chư thiên đã bỏ thêm vị trời vào.
So tāpaso udakampi sayameva parissāvetvā adāsi.
That ascetic himself filtered water and offered it.
Vị đạo sĩ ấy cũng tự mình lọc nước rồi dâng lên.
Tato bhattakiccaṃ katvā nisinne satthari sabbe antevāsike pakkositvā satthu santike sāraṇīyakathaṃ kathento nisīdi.
After that, having completed the meal, while the Teacher was seated, he called all his disciples and sat discoursing with words of remembrance in the Teacher’s presence.
Sau đó, khi Bậc Đạo Sư đã dùng xong bữa và đang ngồi, ông gọi tất cả các đệ tử đến, rồi ngồi nói lời thăm hỏi thân mật gần Bậc Đạo Sư.
Satthā ‘‘dve aggasāvakā bhikkhusaṅghena saddhiṃ āgacchantū’’ti cintesi.
The Teacher thought, “Let the two chief disciples come with the Saṅgha of bhikkhus.”
Bậc Đạo Sư nghĩ: “Mong rằng hai vị Thượng thủ Thinh văn cùng với Tăng chúng sẽ đến đây.”
Te satthu cittaṃ ñatvā satasahassakhīṇāsavaparivārā āgantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
Knowing the Teacher’s mind, they came, accompanied by one hundred thousand Arahants, paid homage to the Teacher, and stood to one side.
Hai vị ấy, biết được tâm của Bậc Đạo Sư, cùng với một trăm ngàn vị lậu tận hoặc tùy tùng, đã đến đảnh lễ Bậc Đạo Sư rồi đứng sang một bên.
Tato saradatāpaso antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, buddhānaṃ nisinnāsanampi nīcaṃ, samaṇasatasahassānampi āsanaṃ natthi, ajja tumhehi uḷāraṃ buddhasakkāraṃ kātuṃ vaṭṭati, pabbatapādato vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharathā’’ti.
Then the ascetic Sarada addressed his disciples, “My children, the seat of the Buddhas is low, and there are no seats for one hundred thousand recluses. Today, you should make a magnificent offering to the Buddha. Bring flowers abundant in color and fragrance from the foot of the mountain.”
Sau đó, đạo sĩ Sarada gọi các đệ tử của mình: “Này các con, chỗ ngồi của Đức Phật thì thấp, và cũng không có chỗ ngồi cho một trăm ngàn vị sa-môn. Hôm nay, các con phải thực hiện một sự cúng dường vĩ đại đến Đức Phật. Hãy mang hoa có sắc và hương từ chân núi về đây.”
Kathanakālo papañco viya hoti, iddhimato pana iddhivisayo acinteyyoti muhuttamatteneva te tāpasā vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharitvā buddhānaṃ yojanappamāṇaṃ pupphāsanaṃ paññāpesuṃ.
The time of speech is like an elaborate description, but the scope of an accomplished person’s power is inconceivable. So, in just a moment, those ascetics brought flowers abundant in color and fragrance and prepared a flower-seat of one yojana for the Buddhas.
Thời gian kể lại có vẻ dài dòng, nhưng cảnh giới thần thông của người có thần thông là không thể nghĩ bàn. Chỉ trong khoảnh khắc, các vị đạo sĩ ấy đã mang về những bông hoa có sắc và hương, rồi dọn một tòa ngồi bằng hoa rộng một do-tuần cho Đức Phật.
Ubhinnaṃ aggasāvakānaṃ tigāvutaṃ, sesabhikkhūnaṃ aḍḍhayojanikādibhedaṃ, saṅghanavakassa usabhamattaṃ ahosi.
For both chief disciples, it was three gāvutas, and for the remaining bhikkhus, it varied, starting from half a yojana, down to one usabha for the newest monk in the Saṅgha.
Cho hai vị Thượng thủ Thinh văn là ba gāvuta, cho các vị tỳ-khưu còn lại thì có sự phân chia như nửa do-tuần, và cho vị tỳ-khưu mới nhất trong Tăng đoàn là một usabha.
‘‘Kathaṃ ekasmiṃ assamapade tāva mahantāni āsanāni paññattānī’’ti na cintetabbaṃ.
One should not ponder, “How can such large seats be prepared in a single hermitage?”
Không nên suy nghĩ: “Làm thế nào mà những chỗ ngồi lớn như vậy lại có thể được sắp đặt trong một khu tịnh thất?”
Iddhivisayo hesa.
For this is the domain of psychic power.
Bởi đây là cảnh giới của thần thông.
Evaṃ paññattesu āsanesu saradatāpaso tathāgatassa purato añjaliṃ paggayha ṭhito, ‘‘bhante, mayhaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya imaṃ pupphāsanaṃ abhiruhathā’’ti āha.
When the seats were thus prepared, the ascetic Sarada stood before the Tathāgata with clasped hands and said, “Venerable Sir, please ascend this flower-seat for my long-lasting welfare and happiness.”
Khi các chỗ ngồi đã được dọn như vậy, đạo sĩ Sarada đứng trước Như Lai, chắp tay và nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy ngự lên tòa hoa này vì lợi ích và hạnh phúc lâu dài cho con.”
Tena vuttaṃ –
Therefore, it was said:
Vì thế, có lời rằng:
Evaṃ nisinne satthari dve aggasāvakā sesabhikkhū ca attano attano pattāsane nisīdiṃsu.
When the Teacher was thus seated, the two chief disciples and the remaining bhikkhus sat on their respective seats.
Khi Bậc Đạo Sư đã ngự như vậy, hai vị Thượng thủ Thinh văn và các vị tỳ-khưu còn lại cũng ngồi vào chỗ của mình.
Saradatāpaso mahantaṃ pupphacchattaṃ gahetvā tathāgatassa matthake dhārento aṭṭhāsi.
The ascetic Sarada stood, holding a large flower-umbrella over the Tathāgata’s head.
Đạo sĩ Sarada cầm một chiếc lọng hoa lớn, đứng che trên đầu Như Lai.
Satthā ‘‘jaṭilānaṃ ayaṃ sakkāro mahapphalo hotū’’ti nirodhasamāpattiṃ samāpajji.
The Teacher thought, “May this homage of the ascetics be of great fruit,” and entered the attainment of cessation (nirodhasamāpatti).
Bậc Đạo Sư, với ý nghĩ “Mong rằng sự cúng dường này của các đạo sĩ bện tóc sẽ có quả lớn,” đã nhập diệt tận định.
Satthu samāpattiṃ samāpannabhāvaṃ ñatvā dve aggasāvakāpi sesabhikkhūpi samāpattiṃ samāpajjiṃsu.
Knowing that the Teacher had entered the attainment, the two chief disciples and the remaining bhikkhus also entered the attainment.
Biết rằng Bậc Đạo Sư đã nhập định, hai vị Thượng thủ Thinh văn và các vị tỳ-khưu còn lại cũng nhập định.
Tathāgate sattāhaṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisinne antevāsikā bhikkhācārakāle sampatte vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñjitvā sesakāle buddhānaṃ añjaliṃ paggayha tiṭṭhanti.
While the Tathāgata remained seated, having entered the attainment of cessation for seven days, the disciples, when it was time for the alms-round, partook of forest roots, fruits, and berries, and for the rest of the time, stood with clasped hands before the Buddhas.
Khi Như Lai đã ngồi nhập diệt tận định suốt bảy ngày, các đệ tử, khi đến giờ khất thực, đã dùng rễ cây và trái cây trong rừng, còn thời gian còn lại thì đứng chắp tay hướng về Đức Phật.
Saradatāpaso pana bhikkhācārampi agantvā pupphacchattaṃ dhārayamānova sattāhaṃ pītisukhena vītināmesi.
However, the ascetic Sarada did not even go for alms, but spent the seven days in the joy of rapture (pītisukhena), holding the flower-umbrella.
Còn đạo sĩ Sarada, không đi khất thực, đã trải qua bảy ngày trong hỷ lạc khi đang cầm chiếc lọng hoa.
Satthā nirodhato vuṭṭhāya dakkhiṇapasse nisinnaṃ paṭhamaaggasāvakaṃ nisabhattheraṃ āmantesi – ‘‘nisabha, sakkārakārakānaṃ tāpasānaṃ pupphāsanānumodanaṃ karohī’’ti.
The Teacher arose from cessation and addressed the first chief disciple, the Elder Nisabha, who was seated on his right side: “Nisabha, give the anumodanā for the flower-seat to the honoring ascetics.”
Bậc Đạo Sư, sau khi xuất khỏi diệt định, đã gọi vị Thượng thủ Thinh văn thứ nhất, Trưởng lão Nisabha, đang ngồi bên phải: “Này Nisabha, hãy tùy hỷ tòa hoa cho các đạo sĩ đã cúng dường.”
Thero cakkavattirañño santikā paṭiladdhamahālābho mahāyodho viya tuṭṭhamānaso sāvakapāramiñāṇe ṭhatvā pupphāsanānumodanaṃ ārabhi.
The Elder, with a delighted mind, like a great warrior who has received a great reward from a Wheel-turning king, stood in his knowledge of a disciple’s perfections and began the anumodanā for the flower-seat.
Vị Trưởng lão, với tâm hoan hỷ như một vị đại tướng nhận được phần thưởng lớn từ vua Chuyển luân, đã đứng trên trí tuệ ba-la-mật của thinh văn và bắt đầu tùy hỷ tòa hoa.
Tassa desanāvasāne dutiyasāvakaṃ āmantesi – ‘‘tvampi bhikkhu dhammaṃ desehī’’ti.
At the end of his discourse, he addressed the second chief disciple: “You too, monk, teach the Dhamma.”
Khi bài thuyết giảng của vị ấy kết thúc, Ngài gọi vị Đệ nhị Thinh văn: “Này tỳ-khưu, con cũng hãy thuyết pháp.”
Anomatthero tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ sammasitvā dhammaṃ kathesi.
Thera Anoma, having reflected upon the Buddha's teaching comprising the Tipiṭaka, taught the Dhamma.
Trưởng lão Anoma, sau khi suy xét lời Phật dạy là Tam Tạng, đã thuyết Pháp.
Dvinnaṃ aggasāvakānaṃ desanāya ekassāpi abhisamayo nāhosi.
Due to the discourses of the two chief disciples, there was no penetration (of the Dhamma) for even a single ascetic.
Do bài thuyết pháp của hai vị Thượng thủ Thinh văn, không một vị nào chứng ngộ.
Atha satthā aparimāṇe buddhavisaye ṭhatvā dhammadesanaṃ ārabhi.
Then the Teacher, abiding in the immeasurable domain of a Buddha, began his Dhamma discourse.
Bấy giờ, bậc Đạo Sư an trú trong Phật cảnh vô lượng và bắt đầu thuyết Pháp.
Desanāpariyosāne ṭhapetvā saradatāpasaṃ sabbepi catusattatisahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, satthā ‘‘etha, bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi.
At the conclusion of the discourse, all seventy-four thousand ascetics, except for the ascetic Sarada, attained Arahatta. The Teacher extended his hand, saying: “Come, monks!”
Khi kết thúc bài pháp, ngoại trừ đạo sĩ Sarada, tất cả bảy mươi bốn ngàn vị bện tóc đều đắc quả A-la-hán. Bậc Đạo Sư duỗi tay ra và nói: "Hãy đến đây, các Tỳ-khưu".
Tesaṃ tāvadeva kesamassūni antaradhāyiṃsu, aṭṭhaparikkhārā kāye paṭimukkāva ahesuṃ.
Instantly, their hair and beards vanished, and the eight requisites appeared donned upon their bodies.
Ngay lập tức, tóc và râu của họ biến mất, và tám vật dụng đã được mặc sẵn trên thân họ.
Saradatāpaso ‘‘kasmā arahattaṃ na patto’’ti?
“Why did the ascetic Sarada not attain Arahatta?”
Vì sao đạo sĩ Sarada không đắc quả A-la-hán?
Vikkhittacittattā.
Because his mind was distracted.
Vì tâm bị phân tán.
So kira buddhānaṃ dutiyāsane nisīditvā sāvakapāramiñāṇe ṭhatvā dhammaṃ desayato aggasāvakassa dhammadesanaṃ sotuṃ āraddhakālato paṭṭhāya, ‘‘aho vatāhampi anāgate uppajjanakabuddhassa sāsane iminā sāvakena paṭiladdhadhuraṃ labheyya’’nti cittaṃ uppādesi.
It is said that from the moment he began listening to the Dhamma discourse of the chief disciple, who was seated in the Buddha’s second seat and expounding the Dhamma while abiding in the knowledge of a disciple’s perfections, he conceived the thought: “Oh, how wonderful it would be if I too, in the dispensation of a future Buddha, could obtain the responsibility attained by this disciple!”
Chuyện kể rằng, từ lúc bắt đầu nghe pháp của vị Thượng thủ Thinh văn, người đang ngồi ở vị trí thứ hai của chư Phật và thuyết pháp với trí tuệ Thinh văn Ba-la-mật, vị ấy đã khởi lên tâm niệm rằng: "Ôi, mong sao trong tương lai, trong giáo pháp của một vị Phật sẽ xuất hiện, ta cũng sẽ nhận được trọng trách mà vị Thinh văn này đã nhận."
So tena parivitakkena maggaphalapaṭivedhaṃ kātuṃ nāsakkhi.
Through that reflection, he was unable to penetrate the path and its fruits.
Do suy tầm ấy, ông đã không thể chứng ngộ Đạo và Quả.
Tathāgataṃ pana vanditvā sammukhe ṭhatvā āha – ‘‘bhante, tumhākaṃ anantarāsane nisinno bhikkhu tumhākaṃ sāsane ko nāma hotī’’ti?
He, however, bowed to the Tathāgata, stood before him, and asked: “Venerable Sir, who is this monk seated in the seat next to you in your dispensation?”
Vị ấy đảnh lễ Như Lai, đứng trước mặt và bạch rằng: "Bạch Thế Tôn, vị Tỳ-khưu ngồi ở vị trí kế cận Ngài là ai trong giáo pháp của Ngài vậy?"
‘‘Mayā pavattitaṃ dhammacakkaṃ anupavattento sāvakapāramiñāṇassa koṭippatto soḷasa paññā paṭivijjhitvā ṭhito mayhaṃ sāsane aggasāvako nisabho nāma eso’’ti.
“This is my chief disciple, Nisabha by name, who having perfected the knowledge of a disciple to its highest point and having penetrated the sixteen insights, rolls forth the Dhamma-wheel that I have set in motion.”
"Vị này là người chuyển tiếp bánh xe Pháp do ta đã chuyển, đã đạt đến đỉnh cao của trí tuệ Thinh văn Ba-la-mật, đã thấu triệt mười sáu loại trí tuệ, trong giáo pháp của ta, vị ấy là Thượng thủ Thinh văn tên là Nisabha."
‘‘Bhante, yvāyaṃ mayā sattāhaṃ pupphacchattaṃ dhārentena sakkāro kato, ahaṃ imassa phalena aññaṃ sakkattaṃ vā brahmattaṃ vā na patthemi, anāgate pana ayaṃ nisabhatthero viya ekassa buddhassa aggasāvako bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsinti.
“Venerable Sir, as for the honour I rendered by holding the flower canopy for seven days, I do not wish for any other status, neither that of an Indra nor a Brahmā, as a result of this. Rather, I pray that in the future, I may be the chief disciple of a Buddha, just like this Thera Nisabha,” he made a wish.
“Bạch Thế Tôn, sự cúng dường mà con đã thực hiện trong bảy ngày, che lọng hoa, con không cầu mong quả báo của nó là trở thành chư Thiên hay Phạm Thiên. Nhưng con cầu mong rằng trong tương lai, con sẽ trở thành vị Thượng thủ đệ tử của một Đức Phật, giống như Tôn giả Nisabha này vậy.” Ông đã thực hiện lời nguyện này.
Satthā ‘‘samajjhissati nu kho imassa purisassa patthanā’’ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā olokento kappasatasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā samijjhanabhāvaṃ addasa.
The Teacher, reflecting, “Will this man’s wish be fulfilled?” sent forth his knowledge of the future and saw that it would be fulfilled after one hundred thousand kappas and one asaṅkhyeyya had passed.
Đức Bổn Sư, sau khi quán xét bằng Anāgataṃsañāṇa (trí tuệ về tương lai) để xem lời nguyện của người đàn ông này có thành tựu không, đã thấy rằng nó sẽ thành tựu sau khi trải qua một A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp.
Disvāna saradatāpasaṃ āha – ‘‘na te ayaṃ patthanā moghā bhavissati, anāgate pana kappasatasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa mātā mahāmāyā nāma devī bhavissati, pitā suddhodano nāma mahārājā, putto rāhulo nāma, upaṭṭhāko ānando nāma, dutiyaaggasāvako moggallāno nāma, tvaṃ panassa paṭhamaaggasāvako dhammasenāpati sāriputto nāma bhavissasī’’ti.
Having seen this, he said to the ascetic Sarada: “This wish of yours will not be in vain. In the future, after one hundred thousand kappas and one asaṅkhyeyya have passed, a Buddha named Gotama will arise. His mother will be Queen Mahāmāyā, his father King Suddhodana, his son Rāhula, his attendant Ānanda, and his second chief disciple Moggallāna. You, however, will be his first chief disciple, the Dhamma-commander Sāriputta by name.”
Sau khi thấy vậy, Ngài nói với đạo sĩ Sarada: “Lời nguyện này của ông sẽ không vô ích. Trong tương lai, sau khi trải qua một A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, sẽ có một Đức Phật tên là Gotama xuất hiện. Mẹ của Ngài sẽ là Hoàng hậu Mahāmāyā, cha Ngài là Đại vương Suddhodana, con trai Ngài là Rāhula, thị giả Ngài là Ānanda, vị Thượng thủ đệ tử thứ hai là Moggallāna, còn ông sẽ là vị Thượng thủ đệ tử đầu tiên, Pháp tướng Sāriputta của Ngài.”
Evaṃ tāpasaṃ byākaritvā dhammakathaṃ kathetvā bhikkhusaṅghaparivuto ākāsaṃ pakkhandi.
Thus, having prophesied to the ascetic and delivered a Dhamma talk, he ascended into the sky, surrounded by the assembly of monks.
Sau khi tiên đoán cho đạo sĩ như vậy và thuyết giảng giáo pháp, Ngài cùng với Tăng đoàn bay lên không trung.
Saradatāpasopi antevāsikattherānaṃ santikaṃ gantvā sahāyakassa sirivaḍḍhanakuṭumbikassa sāsanaṃ pesesi, ‘‘bhante, mama sahāyakassa vadetha, sahāyakena te saradatāpasena anomadassībuddhassa pādamūle anāgate uppajjanakassa gotamabuddhassa sāsane paṭhamaaggasāvakaṭṭhānaṃ patthitaṃ, tvaṃ dutiyaaggasāvakaṭṭhānaṃ patthehī’’ti.
The ascetic Sarada also went to his disciple-elders and sent a message to his friend, the householder Sirivaḍḍhana: “Venerable sirs, tell my friend that his friend, the ascetic Sarada, at the feet of Anomadassī Buddha, has wished for the position of first chief disciple in the dispensation of the future Buddha Gotama. You should wish for the position of second chief disciple.”
Đạo sĩ Sarada cũng đi đến chỗ các vị trưởng lão đệ tử của mình và gửi lời nhắn đến người bạn là gia chủ Sirivaḍḍhana, nói rằng: “Thưa các ngài, hãy nói với bạn của tôi rằng đạo sĩ Sarada, bạn của ông ấy, đã cầu nguyện tại chân Đức Phật Anomadassī để được làm vị Thượng thủ đệ tử đầu tiên trong giáo pháp của Đức Phật Gotama sẽ xuất hiện trong tương lai. Ông cũng hãy cầu nguyện để được làm vị Thượng thủ đệ tử thứ hai.”
Evañca pana vatvā therehi puretarameva ekapassena gantvā sirivaḍḍhanassa nivesanadvāre aṭṭhāsi.
Having said this, he went by another path, ahead of the elders, and stood at the entrance of Sirivaḍḍhana’s house.
Nói như vậy xong, ông đi một lối khác, nhanh hơn các vị trưởng lão, và đứng ở cổng nhà của Sirivaḍḍhana.
Sirivaḍḍhano ‘‘cirassaṃ vata me ayyo āgato’’ti āsane nisīdāpetvā attanā nīcāsane nisinno, ‘‘antevāsikaparisā pana vo, bhante, na paññāyatī’’ti pucchi.
Sirivaḍḍhana exclaimed, “Oh, it has been a long time since my venerable master has arrived!” and, seating him on a chair, sat himself on a lower seat and asked, “Venerable Sir, is your assembly of disciples not visible?”
Sirivaḍḍhana nói: “Ôi, đã lâu lắm rồi Ngài mới đến!” rồi mời ông ngồi lên ghế, còn mình thì ngồi xuống ghế thấp hơn, và hỏi: “Bạch Ngài, tại sao con không thấy đoàn đệ tử của Ngài?”
‘‘Āma, samma, amhākaṃ assamaṃ anomadassī buddho āgato, mayaṃ tassa attano balena sakkāraṃ akarimhā, satthā sabbesaṃ dhammaṃ desesi, desanāpariyosāne ṭhapetvā maṃ sesā arahattaṃ patvā pabbajiṃsu.
“Yes, friend, the Buddha Anomadassī came to our hermitage. We made offerings to him with our own strength. The Teacher taught the Dhamma to all. At the end of the discourse, all the other ascetics, except for me, attained Arahatta and went forth into homelessness.
“Này bạn, đúng vậy, Đức Phật Anomadassī đã đến tu viện của chúng tôi. Chúng tôi đã cúng dường Ngài bằng khả năng của mình. Đức Bổn Sư đã thuyết pháp cho tất cả chúng tôi. Cuối buổi thuyết pháp, tất cả các đạo sĩ khác, trừ tôi, đều đạt A-la-hán và xuất gia.
Ahaṃ satthu paṭhamaaggasāvakaṃ nisabhattheraṃ disvā anāgate uppajjanakassa gotamabuddhassa nāma sāsane paṭhamaaggasāvakaṭṭhānaṃ patthesiṃ, tvampi tassa sāsane dutiyaaggasāvakaṭṭhānaṃ patthehī’’ti.
Upon seeing the Teacher’s first chief disciple, Thera Nisabha, I wished for the position of first chief disciple in the dispensation of the future Buddha named Gotama. You too should wish for the position of second chief disciple in his dispensation.”
Tôi thấy vị Thượng thủ đệ tử đầu tiên của Đức Bổn Sư là Tôn giả Nisabha, và tôi đã cầu nguyện để được làm vị Thượng thủ đệ tử đầu tiên trong giáo pháp của Đức Phật Gotama sẽ xuất hiện trong tương lai. Bạn cũng hãy cầu nguyện để được làm vị Thượng thủ đệ tử thứ hai trong giáo pháp của Ngài.”
‘‘Mayhaṃ buddhehi saddhiṃ paricayo natthi, bhante’’ti.
“Venerable Sir, I have no familiarity with Buddhas.”
“Bạch Ngài, con không quen biết với các Đức Phật.”
‘‘Buddhehi saddhiṃ kathanaṃ mayhaṃ bhāro hotu, tvaṃ mahantaṃ sakkāraṃ sajjehī’’ti.
“Let the conversation with the Buddhas be my responsibility. You prepare a great offering.”
“Việc nói chuyện với các Đức Phật hãy để tôi lo. Bạn hãy chuẩn bị một lễ cúng dường lớn.”
Sirivaḍḍhano tassa vacanaṃ sutvā attano nivesanadvāre rājamānena aṭṭhakarīsamattaṃ ṭhānaṃ samatalaṃ kāretvā vālukaṃ okirāpetvā lājapañcamānipupphāni vikirāpetvā nīluppalacchadanaṃ maṇḍapaṃ kāretvā buddhāsanaṃ paññāpetvā sesabhikkhūnampi āsanāni paṭiyādetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ sajjetvā buddhānaṃ nimantanatthāya saradatāpasassa saññaṃ adāsi.
Sirivaḍḍhana, hearing his words, had a place equivalent to eight karīsas leveled at the entrance of his house, strewn with sand, scattered with popped rice and flowers (as the fifth element), and a pavilion constructed with blue lotuses as its roof. He prepared a Buddha-seat and seats for the other monks, making a grand offering and showing reverence. He then gave a sign to the ascetic Sarada to invite the Buddhas.
Sirivaḍḍhana, nghe lời ông nói, đã san bằng một khu đất rộng tám karīsa trước cổng nhà mình, rải cát, rải hoa ngũ sắc (lājapañcamāni pupphāni), dựng một túp lều che bằng hoa sen xanh, sắp đặt Phật tọa và các chỗ ngồi cho các Tỳ-kheo còn lại, chuẩn bị một lễ cúng dường lớn và ra hiệu cho đạo sĩ Sarada để thỉnh chư Phật.
Tāpaso buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā tassa nivesanaṃ agamāsi.
The ascetic, taking the assembly of monks headed by the Buddha, went to Sirivaḍḍhana’s house.
Đạo sĩ dẫn Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu đến nhà của Sirivaḍḍhana.
Sirivaḍḍhanopi paccuggamanaṃ katvā tathāgatassa hatthato pattaṃ gahetvā maṇḍapaṃ pavesetvā paññattāsanesu nisinnassa buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dakkhiṇodakaṃ datvā paṇītena bhojanena parivisitvā bhattakiccapariyosāne buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ mahārahehi vatthehi acchādetvā, ‘‘bhante, nāyaṃ ārabbho appamattakaṭṭhānatthāya, imināva niyāmena sattāhaṃ anukampaṃ karothā’’ti āha.
Sirivaḍḍhana also went forth to meet them, took the bowl from the Tathāgata’s hand, escorted him into the pavilion, poured water of dedication to the assembly of monks headed by the Buddha who were seated on the prepared seats, served them with exquisite food, and at the end of the meal, clothed the assembly of monks headed by the Buddha with valuable robes. He then said: “Venerable Sir, this endeavour is not for a small position. Please extend your compassion for seven days in the same manner.”
Sirivaḍḍhana cũng ra đón, nhận bát từ tay Đức Như Lai, dẫn Ngài vào lều, dâng nước cúng dường lên Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu đang ngồi trên các chỗ đã sắp đặt, cúng dường thức ăn ngon, và sau khi việc cúng dường bữa ăn kết thúc, ông dâng cúng Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu những bộ y phục quý giá, rồi thưa: “Bạch Thế Tôn, sự khởi đầu này không phải vì một địa vị nhỏ bé. Xin Ngài hãy tiếp tục ban ân sủng theo cách này trong bảy ngày.”
Satthā adhivāsesi.
The Teacher consented.
Đức Bổn Sư đã chấp thuận.
So teneva niyāmena sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā bhagavantaṃ vanditvā añjaliṃ paggayha ṭhito āha – ‘‘bhante, mama sahāyo saradatāpaso yassa satthussa paṭhamaaggasāvako bhaveyya’’nti patthesi, ahampi ‘‘tasseva dutiyaaggasāvako bhaveyya’’nti patthemīti.
Thus, he continued the great almsgiving for seven days in the same manner. After bowing to the Fortunate One, he stood with clasped hands and said: “Venerable Sir, my friend, the ascetic Sarada, wished to be the first chief disciple of whichever Teacher. I too wish to be his second chief disciple.”
Ông đã thực hiện đại thí trong bảy ngày theo cách đó, rồi đảnh lễ Đức Thế Tôn, chắp tay đứng và thưa: “Bạch Thế Tôn, bạn của con là đạo sĩ Sarada đã cầu nguyện để trở thành vị Thượng thủ đệ tử đầu tiên của Đức Bổn Sư mà Ngài ấy đã cầu nguyện, con cũng cầu nguyện để trở thành vị Thượng thủ đệ tử thứ hai của chính Đức Bổn Sư ấy.”
Evaṃ vutte dve aggasāvakā bhagavantaṃ vanditvā, ‘‘bhante, mayaṃ agāriyabhūtā samānā giraggasamajjaṃ dassanāya gatā’’ti yāva assajittherassa santikā sotāpattiphalapaṭivedhā sabbaṃ paccuppannavatthuṃ kathetvā, ‘‘te mayaṃ, bhante, ācariyassa sañcayassa santikaṃ gantvā taṃ tumhākaṃ pādamūle ānetukāmā tassa laddhiyā nissārabhāvaṃ kathetvā idhāgamane ānisaṃsaṃ kathayimhā.
When this was said, the two chief disciples bowed to the Fortunate One and recounted the entire current event, from their being householders going to the festival on the mountaintop up to their penetration of the fruit of stream-entry from Thera Assaji. They continued: “Venerable Sir, we went to our teacher Sañjaya, intending to bring him to your feet, and explained the worthlessness of his doctrine and the benefit of coming here.
Khi được nói như vậy, hai vị Thượng thủ đệ tử đảnh lễ Đức Thế Tôn và kể lại toàn bộ câu chuyện hiện tại, từ việc “Bạch Thế Tôn, chúng con là những người cư sĩ, đã đi xem lễ hội trên đỉnh núi,” cho đến việc chứng đắc quả Dự lưu tại chỗ Tôn giả Assaji, và nói: “Bạch Thế Tôn, chúng con đã đến chỗ thầy Sañcaya của chúng con, và muốn đưa ông ấy đến dưới chân Ngài. Chúng con đã nói về sự vô ích của giáo pháp của ông ấy và lợi ích của việc đến đây.
So idāni mayhaṃ antevāsikavāso nāma cāṭiyā udañcanabhāvappattisadiso, na sakkhissāmi antevāsivāsaṃ vasitu’’nti vatvā, ‘‘ācariya, idāni mahājano gandhamālādihattho gantvā satthārameva pūjessati, tumhe kathaṃ bhavissathā’’ti vutte ‘‘kiṃ pana imasmiṃ loke paṇḍitā bahū, udāhu dandhā’’ti?
So he said: "Now, my dwelling as a disciple would be like a large water-pot becoming a small dipper; I will not be able to dwell as a disciple." When asked, "Teacher, now the great multitude, with perfumes and garlands in hand, will go and honor the Teacher alone. What will become of you?" he replied, "Are there many wise people in this world, or foolish ones?"
Ông ấy liền nói: ‘Này các thầy, việc sống như một đệ tử của ta bây giờ giống như việc một cái thùng lớn trở thành một cái gáo nước. Ta sẽ không thể sống như một đệ tử.’ Khi chúng con hỏi: ‘Thưa thầy, bây giờ đại chúng sẽ mang hương hoa đến cúng dường Đức Bổn Sư. Thầy sẽ ra sao?’ ông ấy hỏi lại: ‘Trong thế gian này, người trí nhiều hay người ngu nhiều?’
‘‘Dandhā’’ti kathite ‘‘tena hi paṇḍitā paṇḍitassa samaṇassa gotamassa santikaṃ gamissanti, dandhā dandhassa mama santikaṃ āgamissanti, gacchatha tumhe’’ti vatvā ‘‘āgantuṃ na icchi, bhante’’ti.
When it was said, "Foolish ones," he responded, "Then the wise will go to the wise recluse Gotama, and the foolish will come to me, the foolish one. You may go." Having said this, he did not wish to come, venerable sirs.
Khi chúng con trả lời: ‘Người ngu nhiều,’ ông ấy nói: ‘Vậy thì người trí sẽ đến chỗ Sa-môn Gotama trí tuệ, còn người ngu sẽ đến chỗ ta, người ngu. Các thầy cứ đi đi.’ Nói vậy xong, ông ấy không muốn đến, bạch Thế Tôn.”
Taṃ sutvā satthā, ‘‘bhikkhave, sañcayo attano micchādiṭṭhitāya asāraṃ sāroti, sārañca asāroti gaṇhi.
Hearing that, the Teacher said, "Monks, Sañcaya, due to his wrong view, perceived the unessential as essential, and the essential as unessential.
Nghe vậy, Đức Bổn Sư nói: “Này các Tỳ-kheo, Sañcaya đã chấp nhận cái vô giá trị là giá trị, và cái giá trị là vô giá trị, do tà kiến của chính mình.
Tumhe pana attano paṇḍitatāya sārañca sārato, asārañca asārato ñatvā asāraṃ pahāya sārameva gaṇhitthā’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
But you, due to your wisdom, have known the essential as essential and the unessential as unessential, and having abandoned the unessential, have taken up only the essential," and then he spoke these verses:
Còn các con, do trí tuệ của chính mình, đã biết cái giá trị là giá trị, và cái vô giá trị là vô giá trị, nên đã từ bỏ cái vô giá trị và chỉ chấp nhận cái giá trị,” rồi Ngài thuyết các kệ này –
Tattha asāre sāramatinoti cattāro paccayā, dasavatthukā micchādiṭṭhi, tassā upanissayabhūtā dhammadesanāti ayaṃ asāro nāma, tasmiṃ sāradiṭṭhinoti attho.
Therein, asāre sāramatino means that the four requisites, the ten-fold wrong view, and the teaching of Dhamma that serves as its strong condition—this is called unessential. In that, they have the view of essential. This is the meaning.
Trong đó, asāre sāramatino (nhận thấy giá trị trong điều vô giá trị) nghĩa là: bốn vật dụng, tà kiến mười điều, và giáo pháp là nguyên nhân mạnh mẽ của tà kiến đó – đây gọi là vô giá trị (asāra). Ý nói, họ có quan điểm về giá trị trong đó.
Sāre cāsāradassinoti dasavatthukā sammādiṭṭhi, tassā upanissayabhūtā dhammadesanāti ayaṃ sāro nāma, tasmiṃ ‘‘nāyaṃ sāro’’ti asāradassino.
Sāre cāsāradassino means that the ten-fold right view, and the teaching of Dhamma that serves as its strong condition—this is called essential. In that (essential right view and its conducive Dhamma), they see 'This is not essential,' thus seeing it as unessential.
Sāre cāsāradassino (thấy vô giá trị trong điều có giá trị) nghĩa là: chánh kiến mười điều, và giáo pháp là nguyên nhân mạnh mẽ của chánh kiến đó – đây gọi là giá trị (sāra). Ý nói, họ thấy “đây không phải là giá trị” trong đó, tức là thấy vô giá trị.
Te sāranti te pana taṃ micchādiṭṭhiggahaṇaṃ gahetvā ṭhitā kāmavitakkādīnaṃ vasena micchāsaṅkappagocarā hutvā sīlasāraṃ, samādhisāraṃ, paññāsāraṃ, vimuttisāraṃ, vimuttiñāṇadassanasāraṃ, ‘‘paramatthasāraṃ, nibbānañca nādhigaccha’’nti.
Te sāraṃ means that those foolish people, holding that grasp of wrong view, becoming entangled in wrong thoughts such as sensual thoughts, do not attain the essential of morality, the essential of concentration, the essential of wisdom, the essential of liberation, the essential of knowledge and vision of liberation, the ultimate essential, and Nibbāna.
Te sāraṃ nādhigacchanti (họ không đạt được giá trị): Những người đó, chấp giữ tà kiến ấy, trở thành những người có đối tượng là tà tư duy do các tư duy dục (kāmavitakka) v.v., không đạt được giá trị giới (sīlasāra), giá trị định (samādhisāra), giá trị tuệ (paññāsāra), giá trị giải thoát (vimuttisāra), giá trị giải thoát tri kiến (vimuttiñāṇadassanasāra), giá trị tối thượng (paramatthasāra), và Nibbāna.
Sārañcāti tameva sīlasārādisāraṃ ‘‘sāro nāmāya’’nti, vuttappakārañca asāraṃ ‘‘asāro aya’’nti ñatvā.
Sārañcāti means knowing that same essential, such as the essential of morality, as 'This is essential,' and knowing the aforementioned unessential, such as the four requisites, wrong view, and the teaching that causes it, as 'This is unessential.'
Sārañca (và giá trị): Nghĩa là, biết rằng giá trị giới v.v. đó là “đây là giá trị,” và biết rằng điều vô giá trị đã được nói trên là “đây là vô giá trị.”
Te sāranti te paṇḍitā evaṃ sammādassanaṃ gahetvā ṭhitā nekkhammasaṅkappādīnaṃ vasena sammāsaṅkappagocarā hutvā taṃ vuttappakāraṃ sāraṃ adhigacchantīti.
Te sāraṃ means that those wise people, holding such right vision, becoming entangled in right thoughts such as thoughts of renunciation, attain that essential of the aforementioned kind.
Te sāranti: Các bậc trí giả đó, sau khi đã thấu triệt chánh kiến theo cách đã nói, và đã trở thành những người có phạm vi tư duy là chánh tư duy, như là xuất ly tư duy (nekkhammasaṅkappa), v.v., thì họ đạt được cái tinh túy đã được nói đến đó.
Satthā hi pavattitavaradhammacakko rājagahaṃ gantvā veḷuvane viharanto – ‘‘puttaṃ me ānetvā dassethā’’ti suddhodanamahārājena pesitānaṃ sahassasahassaparivārānaṃ dasannaṃ dūtānaṃ sabbapacchato gantvā arahattappattena kāḷudāyittherena gamanakālaṃ ñatvā maggavaṇṇaṃ vaṇṇetvā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto kapilapuraṃ nīto ñātisamāgame pokkharavassaṃ atthuppattiṃ katvā vessantarajātakaṃ (jā. 2.22.1655 ādayo) kathetvā punadivase piṇḍāya paviṭṭho, ‘‘uttiṭṭhe nappamajjeyyā’’ti (dha. pa. 168) gāthāya pitaraṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā, ‘‘dhammañcare’’ti (dha. pa. 169) gāthāya mahāpajāpatiṃ sotāpattiphale, rājānañca sakadāgāmiphale patiṭṭhāpesi.
Indeed, the Teacher, having set in motion the excellent Wheel of Dhamma, went to Rājagaha and resided in Veḷuvana. When King Suddhodana sent ten messengers, each accompanied by a thousand attendants, saying, "Bring my son and show him to me," Venerable Kāḷudāyi, who had attained Arahantship, went last among all the messengers. Knowing the time for the journey, he described the beauty of the path, and accompanied by twenty thousand Arahants, he was led to Kapilavatthu. At the gathering of relatives, he caused the incident of the lotus-petal rain to arise and related the Vessantara Jātaka. The next day, having gone for alms, he established his father in the fruit of stream-entry with the verse, "One should not be negligent when one has arisen," and his great foster-mother in the fruit of stream-entry and the king in the fruit of once-returning with the verse, "One should practice Dhamma."
Thật vậy, sau khi chuyển Pháp luân tối thượng, Đức Bổn Sư đã đến Rājagaha và trú ngụ tại Veḷuvana. Khi vua Suddhodana đại đế sai mười sứ giả, mỗi người có một ngàn tùy tùng, đến thỉnh Ngài, thì Trưởng lão Kāḷudāyi, người đã đạt A-la-hán quả, đã đi sau cùng trong số các sứ giả đó. Sau khi biết thời điểm thích hợp để đi, ngài đã ca ngợi vẻ đẹp của con đường và thỉnh Đức Bổn Sư đến Kapilapura với hai mươi ngàn vị A-la-hán tháp tùng. Trong buổi hội ngộ với quyến thuộc, Ngài đã tạo ra sự kiện mưa hoa sen và thuyết giảng Vessantara Jātaka. Ngày hôm sau, Ngài vào thành khất thực, và với bài kệ “uttiṭṭhe nappamajjeyyā”ti, Ngài đã an lập phụ hoàng vào Sơ quả (Sotāpatti). Với bài kệ “dhammañcare”ti, Ngài đã an lập Mahāpajāpati vào Sơ quả (Sotāpatti) và an lập phụ hoàng vào Nhị quả (Sakadāgāmi).
Bhattakiccāvasāne pana rāhulamātuguṇakathaṃ nissāya candakinnarījātakaṃ (jā. 1.14.18 ādayo) kathetvā tato tatiyadivase nandakumārassa abhisekagehappavesanavivāhamaṅgalesu pavattamānesu piṇḍāya pavisitvā nandakumārassa hatthe pattaṃ datvā maṅgalaṃ vatvā uṭṭhāyāsanā pakkamanto nandakumārassa hatthato pattaṃ na gaṇhi.
At the conclusion of the meal, relying on the praise of Rāhula's mother, he related the Candakinnarī Jātaka. Then, on the third day after that, while the anointing, house-entry, and marriage ceremonies of Prince Nanda were taking place, the Teacher entered for alms, placed his bowl in Prince Nanda's hand, spoke words of blessing, and rose from his seat, but did not take the bowl from Prince Nanda's hand.
Sau bữa ăn, nhân dịp kể về đức hạnh của mẹ Rāhula, Ngài đã thuyết giảng Candakinnarī Jātaka. Ba ngày sau đó, trong khi các nghi lễ đăng quang, vào cung và kết hôn của hoàng tử Nanda đang diễn ra, Đức Bổn Sư đã vào thành khất thực, đặt bát vào tay hoàng tử Nanda, nói lời chúc phúc và rời khỏi chỗ ngồi. Ngài đã không nhận lại cái bát từ tay hoàng tử Nanda.
Sopi tathāgatagāravena ‘‘pattaṃ vo, bhante, gaṇhathā’’ti vattuṃ nāsakkhi.
Out of reverence for the Tathāgata, the prince was unable to say, "Venerable sir, please take your bowl."
Hoàng tử đó, vì lòng kính trọng Đức Như Lai, đã không thể nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài nhận bát của con.”
Evaṃ pana cintesi – ‘‘sopānasīse pattaṃ gaṇhissatī’’ti.
He thought thus: "He will take the bowl at the top of the stairs."
Hoàng tử đã nghĩ như thế này: “Ngài sẽ nhận bát ở đầu cầu thang.”
Satthā tasmimpi ṭhāne na gaṇhi.
The Teacher did not take it even at that spot.
Đức Bổn Sư đã không nhận bát ở chỗ đó.
Itaro ‘‘sopānapādamūle gaṇhissatī’’ti cintesi.
The other thought, "He will take it at the foot of the stairs."
Hoàng tử kia đã nghĩ: “Ngài sẽ nhận bát ở chân cầu thang.”
Satthā tatthāpi na gaṇhi.
The Teacher did not take it even there.
Đức Bổn Sư cũng không nhận bát ở chỗ đó.
Itaro ‘‘rājaṅgaṇe gaṇhissatī’’ti cintesi.
The other thought, "He will take it in the royal courtyard."
Hoàng tử kia đã nghĩ: “Ngài sẽ nhận bát ở sân cung điện.”
Satthā tatthāpi na gaṇhi.
The Teacher did not take it even there.
Đức Bổn Sư cũng không nhận bát ở chỗ đó.
Kumāro nivattitukāmo aruciyā gacchanto satthugāravena ‘‘pattaṃ gaṇhathā’’ti vattuṃ na sakkoti.
The prince, wanting to return but walking reluctantly, was unable to say, "Please take the bowl," out of reverence for the Teacher.
Hoàng tử, muốn quay lại nhưng không muốn đi, vì lòng kính trọng Đức Bổn Sư, đã không thể nói: “Xin Ngài nhận bát.”
‘‘Idha gaṇhissati, ettha gaṇhissatī’’ti cintento gacchati.
He kept thinking, "He will take it here, he will take it there," as he went along.
Hoàng tử cứ đi, nghĩ rằng: “Ngài sẽ nhận ở đây, Ngài sẽ nhận ở chỗ này.”
Tasmiṃ khaṇe aññā itthiyo taṃ disvā janapadakalyāṇiyā ācikkhiṃsu – ‘‘ayye, bhagavā nandakumāraṃ gahetvā gato, tumhehi taṃ vinā karissatī’’ti.
At that moment, other women saw him and told the Janapadakalyāṇī (princess): "Lady, the Blessed One has taken Prince Nanda away; He will separate you from him."
Vào lúc đó, những người phụ nữ khác thấy hoàng tử và nói với Janapadakalyāṇī: “Này phu nhân, Đức Thế Tôn đã đưa hoàng tử Nanda đi, Ngài sẽ khiến phu nhân phải xa cách hoàng tử đó.”
Sā udakabindūhi paggharanteheva aḍḍhullikhitehi kesehi vegena gantvā, ‘‘tuvaṭaṃ kho, ayyaputta, āgaccheyyāsī’’ti āha.
She, with water drops streaming down and her hair half-done, went quickly and said, "My lord, please return quickly!"
Nàng, với mái tóc còn đang búi dở và những giọt nước mắt tuôn rơi, đã vội vàng đến và nói: “Này hoàng tử, xin hãy mau trở về!”
Taṃ tassā vacanaṃ tassa hadaye tiriyaṃ patitvā viya ṭhitaṃ.
Her words struck him athwart his heart, as it were, and remained there.
Lời nói đó của nàng đã như xuyên ngang trái tim của hoàng tử.
Satthāpissa hatthato pattaṃ aggaṇhitvāva taṃ vihāraṃ netvā, ‘‘pabbajissasi nandā’’tiāha.
The Teacher, still not taking the bowl from his hand, led him to the monastery and asked, "Will you go forth, Nanda?"
Đức Bổn Sư, không nhận lại cái bát từ tay hoàng tử, đã đưa hoàng tử đến tu viện và nói: “Nanda, con sẽ xuất gia chứ?”
So buddhagāravena ‘‘na pabbajissāmī’’ti avatvā, ‘‘āma, pabbajissāmī’’ti āha.
Out of reverence for the Buddha, he did not say, "I will not go forth," but rather, "Yes, I will go forth."
Hoàng tử đó, vì lòng kính trọng Đức Phật, đã không nói: “Con sẽ không xuất gia”, mà nói: “Vâng, con sẽ xuất gia.”
Satthā ‘‘tena hi nandaṃ pabbājethā’’ti āha.
The Teacher then said, "In that case, let Nanda be ordained."
Đức Bổn Sư nói: “Vậy thì hãy cho Nanda xuất gia.”
Satthā kapilapuraṃ gantvā tatiyadivase nandaṃ pabbājesi.
The Teacher, having gone to Kapilavatthu, ordained Nanda on the third day.
Đức Bổn Sư đã đến Kapilapura và vào ngày thứ ba đã cho Nanda xuất gia.
Sattame divase rāhulamātā kumāraṃ alaṅkaritvā bhagavato santikaṃ pesesi – ‘‘passa, tāta, etaṃ vīsatisahassasamaṇaparivutaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ brahmarūpivaṇṇaṃ samaṇaṃ, ayaṃ te pitā, etassa mahantā nidhikumbhiyo ahesuṃ.
On the seventh day, Rāhula's mother adorned the prince and sent him to the Blessed One, saying, "Son, look at this recluse, accompanied by twenty thousand recluses, with a golden hue, having the appearance of Brahmā. This is your father. He used to have great treasure jars.
Vào ngày thứ bảy, mẹ của Rāhula đã trang điểm cho hoàng tử và sai hoàng tử đến gặp Đức Thế Tôn, nói: “Này con trai, hãy nhìn vị Sa-môn này, Ngài được hai mươi ngàn vị Sa-môn vây quanh, có màu da vàng như vàng ròng, có vẻ đẹp như Phạm thiên. Ngài là cha của con. Ngài có những kho báu lớn. Từ khi Ngài xuất gia, chúng ta không còn thấy chúng nữa. Con hãy đi và thỉnh cầu gia tài của Ngài – ‘Thưa phụ hoàng, con là hoàng tử, con sẽ trở thành Chuyển Luân Vương sau khi đăng quang, con cần tài sản, xin phụ hoàng hãy cho con tài sản. Vì người con là chủ của tài sản của cha.’”
Tyāssa nikkhamanato paṭṭhāya na passāma, gaccha naṃ dāyajjaṃ yācassu – ‘ahaṃ, tāta, kumāro, abhisekaṃ patvā cakkavattī bhavissāmi, dhanena me attho, dhanaṃ me dehi.
Since his departure, we have not seen them. Go and ask him for your inheritance: 'Father, I am a prince, and having received the anointing, I will become a universal monarch. I need wealth, please give me wealth.
Nissaya: (kiṃ: အဘယ်သို့ပြော၍တောင်းရမည်နည်း?) ‘tāta: ခမည်းတော်! ahaṃ: ကျွန်တော်သည်။ kumāro: မင်းသားပါတည်း။ abhisekaṃ: အဘိသိက်ရေစင်သို့။ patvā: ရောက်၍။* cakkavattī: စကြာမင်းသည်။ bhavissāmi: ဖြစ်လိမ့်မည်။ (ဖြစ်လိုပါ၏)။ me: အား။ dhanena: ဥစ္စာဖြင့်။ attho: အလိုရှိပါ၏။ me: အား။ dhanaṃ: ကို။ dehi: ပေးတော်မူပါ။
Sāmiko hi putto pitusantakassā’’’ti.
For a son is the owner of his father's property.'"
hi: တောင်းသင့်၏။ putto: သားတော်သည်။ pitu: ခမည်းတော်၏။ santakassa: ဥစ္စာ၏။ sāmiko: အရှင်ပါတည်း။' iti: ဤသို့ပြော၍။ (yācasu: လော။) iti: ဤသို့မှာ၍ စေလွတ်ပြီ။*
Kumāro bhagavato santikaṃ gantvāva pitusinehaṃ paṭilabhitvā haṭṭhacitto ‘‘sukhā te, samaṇa, chāyā’’ti vatvā aññampi bahuṃ attano anurūpaṃ vadanto aṭṭhāsi.
The prince, upon arriving at the Blessed One's presence, immediately felt paternal affection, and with a joyful heart, he said, "Your shadow, recluse, is pleasant," and spoke many other appropriate words.
Hoàng tử vừa đến chỗ Đức Thế Tôn liền nhận được tình thương của cha, tâm hoan hỷ nói: “Bạch Sa-môn, bóng râm của Ngài thật an lạc,” và nói nhiều lời khác phù hợp với mình rồi đứng đó.
Bhagavā katabhattakicco anumodanaṃ katvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
The Blessed One, having finished his meal, offered words of blessing and rose from his seat and departed.
Đức Thế Tôn sau khi dùng bữa xong, đã tùy hỷ và rời khỏi chỗ ngồi.
Kumāropi ‘‘dāyajjaṃ me, samaṇa, dehi, dāyajjaṃ me, samaṇa, dehī’’ti bhagavantaṃ anubandhi.
The prince also followed the Blessed One, repeating, "Recluse, give me my inheritance! Recluse, give me my inheritance!"
Hoàng tử cũng đi theo Đức Thế Tôn, nói: “Bạch Sa-môn, xin hãy cho con gia tài, bạch Sa-môn, xin hãy cho con gia tài.”
Bhagavāpi kumāraṃ na nivattāpesi.
The Blessed One did not make the prince turn back.
Đức Thế Tôn cũng không bảo hoàng tử quay lại.
Parijanopi bhagavatā saddhiṃ gacchantaṃ nivattetuṃ nāsakkhi.
The attendants also could not make the prince turn back as he followed the Blessed One.
Các tùy tùng cũng không thể bảo hoàng tử đang đi cùng Đức Thế Tôn quay lại.
Iti so bhagavatā saddhiṃ ārāmameva agamāsi.
Thus, he went to the monastery with the Blessed One.
Thế là, hoàng tử đó đã đi theo Đức Thế Tôn về thẳng tu viện.
Tato bhagavā cintesi – ‘‘yaṃ ayaṃ pitusantakaṃ dhanaṃ icchati, taṃ vaṭṭānugataṃ savighātaṃ, handassa bodhitale paṭiladdhaṃ sattavidhaṃ ariyadhanaṃ demi, lokuttaradāyajjassa naṃ sāmikaṃ karomī’’ti.
Then the Blessed One thought, "The wealth this prince desires, which belongs to his father, is involved in the round of existence and causes affliction. Let me give him the seven kinds of noble wealth attained at the foot of the Bodhi tree. I will make him the owner of the supramundane inheritance."
Sau đó, Đức Thế Tôn đã suy nghĩ: “Tài sản của cha mà hoàng tử này mong muốn là tài sản thuộc về vòng luân hồi, có sự phiền não. Vậy ta hãy ban cho nó bảy loại tài sản cao quý đã đạt được dưới cội Bồ-đề, ta sẽ khiến nó trở thành chủ nhân của di sản siêu thế.”
Atha kho bhagavā āyasmantaṃ sāriputtaṃ āmantesi – ‘‘tena hi tvaṃ, sāriputta, rāhulakumāraṃ pabbājehī’’ti.
Then the Blessed One addressed Venerable Sāriputta: “Therefore, Sāriputta, ordain Prince Rāhula.”
Rồi Đức Thế Tôn gọi Tôn giả Sāriputta và nói: “Vậy thì, Sāriputta, con hãy cho hoàng tử Rāhula xuất gia.”
Thero kumāraṃ pabbājesi.
The elder ordained the prince.
Trưởng lão đã cho hoàng tử xuất gia.
Pabbajite ca pana kumāre rañño adhimattaṃ dukkhaṃ uppajji.
When the prince was ordained, the king became exceedingly distressed.
Sau khi hoàng tử xuất gia, nỗi đau khổ vô cùng lớn đã phát sinh trong lòng nhà vua.
Taṃ adhivāsetuṃ asakkonto bhagavato nivedetvā, ‘‘sādhu, bhante, ayyā, mātāpitūhi ananuññātaṃ puttaṃ na pabbājeyyu’’nti varaṃ yāci.
Unable to bear it, he informed the Blessed One and requested a boon: “Venerable Sir, may the noble ones not ordain a son whose parents have not given permission.”
Không thể chịu đựng được điều đó, nhà vua đã trình bày với Đức Thế Tôn và thỉnh cầu một ân huệ: “Bạch Thế Tôn, xin các vị Tôn giả đừng cho người con nào xuất gia mà chưa được cha mẹ cho phép.”
Bhagavā tassa taṃ varaṃ datvā punekadivasaṃ rājanivesane katapātarāso ekamantaṃ nisinnena raññā, ‘‘bhante, tumhākaṃ dukkarakārikakāle ekā devatā maṃ upasaṅkamitvā, ‘putto te kālakato’ti āha.
The Blessed One, having granted him that boon, on another day, after partaking of his morning meal in the royal palace, while the king was seated to one side, said: “Venerable Sir, during the time you were practicing austerities, a certain deity approached me and said, ‘Your son has passed away.’
Đức Thế Tôn đã ban ân huệ đó cho nhà vua. Một ngày khác, sau khi dùng bữa sáng tại cung điện, nhà vua ngồi một bên và nói: “Bạch Thế Tôn, vào thời điểm Ngài thực hành khổ hạnh, một vị thiên đã đến gặp con và nói: ‘Con của ngài đã qua đời.’
Ahaṃ tassā vacanaṃ asaddahanto ‘na mayhaṃ putto bodhiṃ appatvā kālaṃ karotī’ti paṭikkhipi’’nti vutte – ‘‘idāni kiṃ saddahissatha, pubbepi aṭṭhikāni dassetvā, ‘putto te mato’ti vutte na saddahitvā’’ti imissā atthuppattiyā mahādhammapālajātakaṃ (jā. 1.10.92 ādayo) kathesi.
Not believing her words, I rejected them, saying, ‘My son will not pass away without attaining enlightenment.’” Upon this being said, the Blessed One asked: “Why do you believe it now, when even before, upon being shown bones and told, ‘Your son is dead,’ you did not believe?” With this occasion, he related the Mahādhammapāla Jātaka.
Con đã không tin lời vị thiên đó và đã bác bỏ, nói: ‘Con của ta sẽ không chết khi chưa đạt được giác ngộ (bodhi).’” Khi được nói như vậy, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng Mahādhammapāla Jātaka với sự kiện này: “Bây giờ các vị sẽ tin ư? Trước đây, khi xương cốt giả được trưng ra và nói: ‘Con của ngài đã chết,’ các vị đã không tin.”
Gāthāpariyosāne rājā anāgāmiphale patiṭṭhahi.
At the end of the verses, the king was established in the fruit of non-returning (Anāgāmi-phala).
Khi bài kệ kết thúc, nhà vua đã an lập vào Bất Hoàn quả (Anāgāmi).
Iti bhagavā pitaraṃ tīsu phalesu patiṭṭhāpetvā bhikkhusaṅghaparivuto punadeva rājagahaṃ gantvā tato anāthapiṇḍikena sāvatthiṃ āgamanatthāya gahitapaṭiñño niṭṭhite jetavane vihāre tattha gantvā vāsaṃ kappesi.
Thus the Blessed One, having established his father in the three fruits (of Stream-entry, Once-returning, and Non-returning), surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, went again to Rājagaha, and from there, having accepted Anāthapiṇḍika’s invitation to come to Sāvatthī, resided in the Jetavana monastery after its completion.
Thế là, Đức Thế Tôn đã an lập phụ hoàng vào ba quả vị, rồi cùng với chúng Tỳ-kheo, Ngài lại đến Rājagaha. Từ đó, Ngài đã nhận lời hứa của Anāthapiṇḍika sẽ đến Sāvatthī. Sau khi tu viện Jetavana hoàn thành, Ngài đã đến đó và an cư.
Evaṃ satthari jetavane viharante āyasmā nando ukkaṇṭhitvā bhikkhūnaṃ etamatthaṃ ārocesi – ‘‘anabhirato ahaṃ, āvuso, brahmacariyaṃ carāmi, na sakkomi brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī’’ti.
While the Teacher was residing in Jetavana, Venerable Nanda became discontented and informed the bhikkhus of this matter: “Friends, I am not leading the holy life with delight; I am unable to sustain the holy life; I shall renounce the training and return to a lower state.”
Khi Đức Bổn Sư đang trú ngụ tại Jetavana như vậy, Tôn giả Nanda cảm thấy chán nản và đã trình bày sự việc này với các Tỳ-kheo: “Này các hiền giả, tôi sống đời Phạm hạnh mà không hoan hỷ, tôi không thể duy trì đời Phạm hạnh, tôi sẽ từ bỏ giới học và quay về đời sống thấp kém.”
Bhagavā taṃ pavattiṃ sutvā āyasmantaṃ nandaṃ pakkosāpetvā etadavoca – ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, nanda, sambahulānaṃ bhikkhūnaṃ evaṃ ārocesi – ‘anabhirato, āvuso, brahmacariyaṃ carāmi, na sakkomi brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī’’’ti?
The Blessed One, hearing of this, summoned Venerable Nanda and asked him: “Is it true, Nanda, that you informed many bhikkhus thus: ‘Friends, I am not leading the holy life with delight; I am unable to sustain the holy life; I shall renounce the training and return to a lower state’?”
Đức Thế Tôn nghe được sự việc đó, đã cho gọi Tôn giả Nanda đến và nói: “Này Nanda, có thật là con đã trình bày với nhiều Tỳ-kheo rằng: ‘Này các hiền giả, tôi sống đời Phạm hạnh mà không hoan hỷ, tôi không thể duy trì đời Phạm hạnh, tôi sẽ từ bỏ giới học và quay về đời sống thấp kém’ phải không?”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti.
“Yes, Venerable Sir,” he replied.
“Bạch Thế Tôn, đúng vậy.”
‘‘Kissa pana tvaṃ, nanda, anabhirato brahmacariyaṃ carasi, na sakkosi brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissasī’’ti?
“Why then, Nanda, are you not leading the holy life with delight, unable to sustain the holy life, and intend to renounce the training and return to a lower state?”
“Này Nanda, tại sao con lại sống đời Phạm hạnh mà không hoan hỷ, không thể duy trì đời Phạm hạnh, và sẽ từ bỏ giới học để quay về đời sống thấp kém?”
‘‘Sākiyānī maṃ, bhante, janapadakalyāṇī gharā nikkhamantassa aḍḍhullikhitehi kesehi apaloketvā maṃ etadavoca – ‘tuvaṭaṃ kho, ayyaputta, āgaccheyyāsī’ti, so kho ahaṃ, bhante, taṃ anussaramāno anabhirato brahmacariyaṃ carāmi, na sakkomi brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissāmī’’ti.
“Venerable Sir, the Sākiyan princess, the most beautiful woman in the land, as I was leaving the house, looked at me with her hair half-combed and said, ‘Come back quickly, noble sir!’ Remembering her, Venerable Sir, I am not leading the holy life with delight; I am unable to sustain the holy life; I shall renounce the training and return to a lower state.”
“Bạch Thế Tôn, nàng Janapadakalyāṇī, người phụ nữ Sākiyānī, khi con rời khỏi nhà, đã nhìn con với mái tóc còn đang búi dở và nói: ‘Này hoàng tử, xin hãy mau trở về!’ Bạch Thế Tôn, con cứ nhớ đến lời nói đó của nàng nên con sống đời Phạm hạnh mà không hoan hỷ, con không thể duy trì đời Phạm hạnh, con sẽ từ bỏ giới học và quay về đời sống thấp kém.”
Atha kho bhagavā āyasmantaṃ nandaṃ bāhāyaṃ gahetvā iddhibalena tāvatiṃsadevalokaṃ ānento antarāmagge ekasmiṃ jhāmakkhette jhāmakhāṇuke nisinnaṃ chinnakaṇṇanāsanaṅguṭṭhaṃ ekaṃ paluṭṭhamakkaṭiṃ dassetvā tāvatiṃsabhavane sakkassa devarañño upaṭṭhānaṃ āgatāni kakuṭapādāni pañca accharāsatāni dassesi.
Then the Blessed One, taking Venerable Nanda by the arm and leading him by his psychic power to the Tāvatiṃsa deva-world, showed him on the way a burnt monkey, with its ears, nose, and tail cut off, seated on a burnt tree-stump in a burnt field, and then showed him five hundred accharā with pigeon-feet, who had come to attend upon Sakka, the king of devas, in the Tāvatiṃsa realm.
Rồi Thế Tôn, nắm tay Tôn giả Nanda, dùng thần thông đưa đến cõi trời Ba Mươi Ba (Tāvatiṃsa). Trên đường đi, Ngài chỉ cho Nanda thấy một con khỉ cái bị cụt tai, cụt mũi, cụt đuôi, bị cháy xém, đang ngồi trên một gốc cây cháy trong một cánh đồng bị cháy. Rồi Ngài chỉ cho Nanda thấy năm trăm thiên nữ có chân như chân chim bồ câu (kakuṭapādāni), đang đến hầu hạ Sakka, vua chư thiên, trong cõi trời Ba Mươi Ba.
Kakuṭapādānīti rattavaṇṇatāya pārevatapādasadisapādāni.
Pigeon-feet means having feet like those of pigeons due to their red color.
Kakuṭapādāni có nghĩa là có chân giống như chân chim bồ câu vì màu đỏ của chúng.
Dassetvā ca panāha – ‘‘taṃ kiṃ maññasi, nanda, katamā nu kho abhirūpatarā vā dassanīyatarā vā pāsādikatarā vā sākiyānī vā janapadakalyāṇī, imāni vā pañca accharāsatāni kakuṭapādānī’’ti?
Having shown them, he then asked: “What do you think, Nanda? Which is more beautiful, more pleasant to behold, or more charming: the Sākiyan princess, the most beautiful woman in the land, or these five hundred accharā with pigeon-feet?”
Sau khi chỉ cho thấy, Ngài hỏi: “Này Nanda, ông nghĩ thế nào? Trong số công chúa Sakya, người đẹp nhất vùng (janapadakalyāṇī), và năm trăm thiên nữ có chân như chân chim bồ câu này, ai là người xinh đẹp hơn, đáng nhìn hơn, và duyên dáng hơn?”
Taṃ sutvā āha – ‘‘seyyathāpi sā, bhante, chinnakaṇṇanāsanaṅguṭṭhā paluṭṭhamakkaṭī, evameva kho, bhante, sākiyānī janapadakalyāṇī, imesaṃ pañcannaṃ accharāsatānaṃ upanidhāya saṅkhyampi na upeti, kalampi na upeti, kalabhāgampi na upeti.
Hearing this, he replied: “Just as that burnt monkey with its ears, nose, and tail cut off cannot be compared, nor does it reach a fraction, nor even a sixteenth part, nor a sixteenth of a sixteenth part when compared to the Sākiyan princess, the most beautiful woman in the land, so too, Venerable Sir, the Sākiyan princess, the most beautiful woman in the land, when compared to these five hundred accharā, does not come into calculation, nor comparison, nor a fraction of comparison.
Nghe vậy, Nanda thưa: “Bạch Thế Tôn, công chúa Sakya, người đẹp nhất vùng, so với năm trăm thiên nữ này, không thể sánh bằng về số lượng, không thể sánh bằng về phần nhỏ nhất, cũng không thể sánh bằng về một phần nhỏ của phần nhỏ nhất, giống như con khỉ cái bị cụt tai, cụt mũi, cụt đuôi, bị cháy xém kia.
Atha kho imāneva pañca accharāsatāni abhirūpatarāni ceva dassanīyatarāni ca pāsādikatarāni cā’’ti.
Rather, these five hundred accharā are more beautiful, more pleasant to behold, and more charming.”
Chỉ có năm trăm thiên nữ này là xinh đẹp hơn, đáng nhìn hơn và duyên dáng hơn.”
‘‘Abhirama, nanda, abhirama, nanda, ahaṃ te pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādāna’’nti.
“Take delight, Nanda! Take delight, Nanda! I guarantee you the attainment of the five hundred accharā with pigeon-feet.”
“Hãy hoan hỷ, Nanda, hãy hoan hỷ, Nanda. Ta sẽ bảo đảm cho ông được năm trăm thiên nữ có chân như chân chim bồ câu đó.”
‘‘Sace me, bhante bhagavā, pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādānaṃ, abhiramissāmahaṃ, bhante, bhagavati brahmacariye’’ti.
“If, Venerable Blessed One, you guarantee me the attainment of the five hundred accharā with pigeon-feet, then, Venerable Blessed One, I shall take delight in the holy life.”
“Bạch Thế Tôn, nếu Thế Tôn bảo đảm cho con được năm trăm thiên nữ có chân như chân chim bồ câu đó, thì bạch Thế Tôn, con sẽ hoan hỷ tu phạm hạnh trong Giáo Pháp của Ngài.”
Atha kho bhagavā āyasmantaṃ nandaṃ gahetvā tattha antarahito jetavaneyeva pāturahosi.
Then the Blessed One, taking Venerable Nanda, disappeared from there and reappeared in Jetavana itself.
Rồi Thế Tôn, nắm tay Tôn giả Nanda, biến mất khỏi đó và xuất hiện ở Jetavana.
Assosuṃ kho bhikkhū, ‘‘āyasmā kira nando bhagavato bhātā mātucchāputto accharānaṃ hetu brahmacariyaṃ carati.
The bhikkhus heard, “It seems Venerable Nanda, the Blessed One’s brother, son of his mother’s sister, is leading the holy life for the sake of accharā.
Các Tỳ-kheo nghe rằng: “Nghe nói Tôn giả Nanda, em trai cùng mẹ khác cha của Thế Tôn, đang tu phạm hạnh vì các thiên nữ.
Bhagavā kirassa pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādāna’’nti.
It seems the Blessed One has guaranteed him the attainment of five hundred accharā with pigeon-feet.”
Nghe nói Thế Tôn đã bảo đảm cho ông ấy được năm trăm thiên nữ có chân như chân chim bồ câu.”
Atha kho āyasmato nandassa sahāyakā bhikkhū āyasmantaṃ nandaṃ bhatakavādena ca upakkitakavādena ca samudācaranti, ‘‘bhatako kirāyasmā nando, upakkitako kirāyasmā nando, accharānaṃ hetu brahmacariyaṃ carati.
Then the bhikkhu companions of Venerable Nanda addressed him with words of hireling and words of barterer: “It seems Venerable Nanda is a hireling, it seems Venerable Nanda is a barterer, for he is leading the holy life for the sake of accharā.
Rồi các Tỳ-kheo bạn của Tôn giả Nanda đã gọi Tôn giả Nanda bằng những lời lẽ như “người làm công ăn lương” và “người mua chuộc”, nói rằng: “Nghe nói Tôn giả Nanda là người làm công ăn lương, nghe nói Tôn giả Nanda là người mua chuộc, đang tu phạm hạnh vì các thiên nữ.
Bhagavā kirassa pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādāna’’nti.
It seems the Blessed One has guaranteed him the attainment of five hundred accharā with pigeon-feet.”
Nghe nói Thế Tôn đã bảo đảm cho ông ấy được năm trăm thiên nữ có chân như chân chim bồ câu.”
Atha kho āyasmā nando sahāyakānaṃ bhikkhūnaṃ bhatakavādena ca upakkitakavādena ca aṭṭiyamāno harāyamāno jigucchamāno eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto na cirasseva yassatthāya kulaputtā sammadeva agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti, tadanuttaraṃ brahmacariyapariyosānaṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihāsi, ‘‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’’ti abbhaññāsi.
Then Venerable Nanda, being annoyed, ashamed, and disgusted by the words of hireling and barterer from his bhikkhu companions, living alone, secluded, diligent, ardent, and resolute, before long, attained and abided in that unsurpassed culmination of the holy life—for the sake of which noble sons rightly go forth from home into homelessness—having realized it for himself with direct knowledge in this very life, and he understood: “Birth is destroyed, the holy life has been lived, what was to be done has been done, there is no more for this state of being.”
Rồi Tôn giả Nanda, cảm thấy bị xúc phạm, xấu hổ và ghê tởm bởi những lời lẽ như “người làm công ăn lương” và “người mua chuộc” của các Tỳ-kheo bạn, đã sống một mình, xa lánh, không phóng dật, tinh cần, và tự mình nỗ lực. Chẳng bao lâu sau, Ngài đã tự mình chứng ngộ, chứng đạt và an trú trong tâm giải thoát và tuệ giải thoát vô lậu ngay trong hiện tại, vì mục đích tối thượng của đời sống phạm hạnh mà các thiện nam tử xuất gia từ bỏ gia đình để đạt được. Ngài biết rằng: “Sự tái sinh đã tận, phạm hạnh đã thành, việc cần làm đã làm, không còn tái sinh nữa.”
Aññataro ca kho panāyasmā nando arahataṃ ahosi.
And Venerable Nanda became one of the Arahants.
Và Tôn giả Nanda trở thành một trong các vị A-la-hán.
Athekā devatā rattibhāge sakalaṃ jetavanaṃ obhāsetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ārocesi – ‘‘āyasmā, bhante, nando bhagavato bhātā mātucchāputto āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’’ti.
Then a certain deity, illuminating the entire Jetavana in the latter part of the night, approached the Teacher, paid homage, and informed him: “Venerable Sir, Venerable Nanda, the Blessed One’s brother, son of his mother’s sister, through the destruction of the Taints, has realized for himself with direct knowledge and abides in the taintless liberation of mind and liberation by wisdom in this very life.”
Rồi một vị thiên nhân, vào ban đêm, chiếu sáng toàn bộ Jetavana, đến gần Đức Đạo Sư, đảnh lễ và báo cáo: “Bạch Thế Tôn, Tôn giả Nanda, em trai cùng mẹ khác cha của Thế Tôn, nhờ sự diệt trừ các lậu hoặc, đã tự mình chứng ngộ, chứng đạt và an trú trong tâm giải thoát và tuệ giải thoát vô lậu ngay trong hiện tại.”
Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādi ‘‘nando āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’’ti.
Knowledge also arose in the Blessed One: “Nanda, through the destruction of the Taints, has realized for himself with direct knowledge and abides in the taintless liberation of mind and liberation by wisdom in this very life.”
Trí tuệ của Thế Tôn cũng khởi lên rằng: “Nanda, nhờ sự diệt trừ các lậu hoặc, đã tự mình chứng ngộ, chứng đạt và an trú trong tâm giải thoát và tuệ giải thoát vô lậu ngay trong hiện tại.”
Sopāyasmā nando tassā rattiyā accayena bhagavantaṃ upasaṅkamitvā vanditvā etadavoca – ‘‘yaṃ me, bhante, bhagavā pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādānaṃ, muñcāmahaṃ, bhante, bhagavantaṃ etasmā paṭissavā’’ti.
Then Venerable Nanda, when that night had passed, approached the Blessed One, paid homage, and said: “Venerable Sir, I release the Blessed One from that guarantee which the Blessed One gave me for the attainment of five hundred accharā with pigeon-feet.”
Rồi Tôn giả Nanda đó, sau đêm đó, đến gần Thế Tôn, đảnh lễ và thưa: “Bạch Thế Tôn, con xin giải thoát Thế Tôn khỏi lời hứa đó, lời hứa mà Thế Tôn đã bảo đảm cho con được năm trăm thiên nữ có chân như chân chim bồ câu.”
‘‘Mayāpi kho te, nanda, cetasā ceto paricca vidito ‘nando āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’ti.
“I too, Nanda, had discerned your mind with my mind: ‘Nanda, through the destruction of the Taints, has realized for himself with direct knowledge and abides in the taintless liberation of mind and liberation by wisdom in this very life.’
“Này Nanda, Ta cũng đã dùng tâm của Ta để biết tâm của ông rằng: ‘Nanda, nhờ sự diệt trừ các lậu hoặc, đã tự mình chứng ngộ, chứng đạt và an trú trong tâm giải thoát và tuệ giải thoát vô lậu ngay trong hiện tại.’
Devatāpi me etamatthaṃ ārocesi – ‘āyasmā, bhante, nando āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’ti.
A devatā also reported this matter to me: ‘Venerable Nanda, bhante, having himself realized and attained the liberation of mind and liberation by wisdom, free from the asavas due to the destruction of the asavas, dwells therein.’
Vị thiên nhân cũng đã báo cáo cho Ta việc này rằng: ‘Bạch Thế Tôn, Tôn giả Nanda, nhờ sự diệt trừ các lậu hoặc, đã tự mình chứng ngộ, chứng đạt và an trú trong tâm giải thoát và tuệ giải thoát vô lậu ngay trong hiện tại.’
Yadeva kho te, nanda, anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, athāhaṃ mutto etasmā paṭissavā’’ti.
“Indeed, Nanda, when your mind is liberated from the asavas, without grasping, then I am freed from that promise.”
Này Nanda, khi tâm của ông đã giải thoát khỏi các lậu hoặc mà không còn chấp thủ, thì Ta cũng đã được giải thoát khỏi lời hứa đó.”
Atha kho bhagavā etamatthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi –
Then, having understood this matter, the Blessed One uttered this Udāna on that occasion:
Rồi Thế Tôn, sau khi biết rõ việc này, vào lúc đó, đã thốt lên lời cảm hứng này:
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasivāsī kappaṭo nāma vāṇijo ahosi.
Once upon a time, when Brahmadatta was reigning in Bārāṇasī, there was a merchant named Kappaṭa living in Bārāṇasī.
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, có một thương gia tên là Kappaṭa sống ở Bārāṇasī.
Tasseko gadrabho kumbhabhāraṃ vahati, ekadivasena satta yojanāni gacchati.
He had a donkey that carried a kumbha-load (a large measure of weight) and could travel seven yojanas in a single day.
Ông ta có một con lừa chở hàng hóa nặng một chum, đi được bảy do-tuần trong một ngày.
So ekasmiṃ samaye gadrabhabhārakehi saddhiṃ takkasilaṃ gantvā yāva bhaṇḍassa vissajjanaṃ, tāva gadrabhaṃ carituṃ vissajjesi.
On one occasion, he went to Takkasilā with his donkey-loads and released the donkey to graze until the goods were sold.
Một lần nọ, ông ta cùng với những con lừa chở hàng đến Takkasila và thả con lừa ra cho nó ăn cỏ trong khi chờ bán hàng.
Athassa so gadrabho parikhāpiṭṭhe caramāno ekaṃ gadrabhiṃ disvā upasaṅkami.
Then, while grazing by the moat, his donkey saw a female donkey and approached her.
Rồi con lừa của ông ấy, khi đang đi dạo quanh bờ hào, nhìn thấy một con lừa cái và đến gần.
Sā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karontī āha – ‘‘kuto āgatosī’’ti?
She, engaging in conversation with him, asked, “Where have you come from?”
Nó làm quen với con lừa đực và hỏi: “Ngươi từ đâu đến?”
‘‘Bārāṇasito’’ti.
“From Bārāṇasī.”
“Từ Bārāṇasī.”
‘‘Kena kammenā’’ti?
“For what business?”
“Vì công việc gì?”
‘‘Vāṇijjakammenā’’ti.
“For trading.”
“Vì công việc buôn bán.”
‘‘Kittakaṃ bhāraṃ vahasī’’ti?
“How much burden do you carry?”
“Ngươi thồ bao nhiêu gánh?”
‘‘Kumbhabhāra’’nti?
“A kumbha-load.”
“Một gánh chum.”
‘‘Ettakaṃ bhāraṃ vahanto kati yojanāni gacchasī’’ti?
“Carrying such a burden, how many yojanas do you travel?”
“Thồ gánh nặng như vậy, ngươi đi bao nhiêu dojana?”
‘‘Satta yojanānī’’ti.
“Seven yojanas.”
“Bảy dojana.”
‘‘Gatagataṭṭhāne te kāci pādaparikammapiṭṭhiparikammakarā atthī’’ti?
“Do you have anyone at each place you visit to massage your feet and back?”
“Ở mỗi nơi ngươi đến, có ai xoa bóp chân và lưng cho ngươi không?”
‘‘Natthī’’ti.
“No.”
“Không có.”
‘‘Evaṃ sante mahādukkhaṃ nāma anubhosī’’ti?
“If that is the case, then you certainly experience great suffering!”
“Nếu vậy, ngươi chắc chắn phải chịu đựng nỗi khổ lớn lao.”
‘‘Kiñcāpi hi tiracchānagatānaṃ pādaparikammādikārakā nāma natthi, kāmasaṃyojanaghaṭṭanatthāya pana evarūpaṃ kathaṃ kathesi’’?
“Although there are no foot-massagers or such for animals, she spoke such words to incite him with the fetter of sensual desire.”
“Mặc dù loài súc sanh không có người xoa bóp chân cẳng, v.v., nhưng tại sao ngươi lại nói những lời như vậy để khơi dậy sự ràng buộc của dục vọng?”
So tassā kathāya ukkaṇṭhi.
The donkey became discontented by her words.
Con lừa đực cảm thấy chán nản với lời nói của nó.
Kappaṭopi bhaṇḍaṃ vissajjetvā tassa santikaṃ āgantvā – ‘‘ehi, tāta, gamissāmā’’ti āha.
Kappaṭa, having sold his goods, came to him and said, “Come, my son, let us go!”
Thương gia Kappaṭa cũng đã bán hết hàng hóa, đến gần con lừa và nói: “Này con, chúng ta hãy đi thôi.”
‘‘Gacchatha tumhe, nāhaṃ gamissāmī’’ti.
“You go; I will not go!”
“Các ông cứ đi đi, tôi sẽ không đi đâu.”
Atha naṃ punappunaṃ yācitvā, ‘‘anicchantaṃ paribhāsetvā naṃ nessāmī’’ti cintetvā gāthamāha –
Then, having begged him again and again, he thought, “I will scold him since he is unwilling and take him along,” and spoke this verse:
Rồi ông ta van nài nó hết lần này đến lần khác, và nghĩ: “Mình sẽ mắng nó rồi dẫn nó đi,” bèn nói bài kệ:
So kira pañcapaṇṇāsa vassāni sūkare vadhitvā khādanto ca vikkiṇanto ca jīvikaṃ kappesi.
For fifty-five years, he sustained his life by slaughtering and selling pigs.
Người ta nói rằng, ông ta đã sống bằng nghề giết và ăn thịt, cũng như bán thịt heo trong năm mươi lăm năm. Vào mùa đói kém, ông ta mang thóc bằng xe bò đến các vùng quê, mua heo con ở làng với giá một hoặc hai nàḷi, chất đầy xe bò rồi trở về. Ông ta rào một chỗ ở sân sau như một chuồng bò, gieo thức ăn cho chúng tại đó. Khi chúng lớn lên nhờ ăn đủ loại cỏ và phân, ông ta muốn giết con nào thì buộc chặt con đó vào cọc để nó không thể cử động. Để thịt thân thể sưng phồng và dày lên, ông ta dùng chày vuông đập nát, rồi khi biết thịt đã dày, ông ta mở miệng heo, đặt một cây gậy vào giữa, và đổ nước nóng sôi sùng sục từ nồi sắt vào miệng nó.
Chātakāle sakaṭena vīhiṃ ādāya janapadaṃ gantvā ekanāḷidvenāḷimattena gāmasūkarapotake kiṇitvā sakaṭaṃ pūretvā āgantvā pacchānivesane vajaṃ viya ekaṃ ṭhānaṃ parikkhipitvā tattheva tesaṃ nivāpaṃ ropetvā, tesu nānāgacche ca sarīramalañca khāditvā vaḍḍhitesu yaṃ yaṃ māretukāmo hoti, taṃ taṃ āḷāne niccalaṃ bandhitvā sarīramaṃsassa uddhumāyitvā bahalabhāvatthaṃ caturassamuggarena pothetvā, ‘‘bahalamaṃso jāto’’ti ñatvā mukhaṃ vivaritvā antare daṇḍakaṃ datvā lohathāliyā pakkuthitaṃ uṇhodakaṃ mukhe āsiñcati.
In times of famine, taking rice paddy by cart, he would go to the countryside, buy village piglings for a single or a double measure of paddy, fill his cart, return home, enclose a place behind his house like a cattle pen, and there raise them by feeding them various grasses and their own bodily waste. When he wished to kill any one of them, he would tie it immovably to a post, then beat it with a four-sided club to make its flesh swell and become thick. Knowing that its flesh had become thick, he would open its mouth, insert a stick, and pour hot water boiled in an iron pot into its mouth.
Người ta nói rằng, ông ta đã sống bằng nghề giết và ăn thịt, cũng như bán thịt heo trong năm mươi lăm năm. Vào mùa đói kém, ông ta mang thóc bằng xe bò đến các vùng quê, mua heo con ở làng với giá một hoặc hai nàḷi, chất đầy xe bò rồi trở về. Ông ta rào một chỗ ở sân sau như một chuồng bò, gieo thức ăn cho chúng tại đó. Khi chúng lớn lên nhờ ăn đủ loại cỏ và phân, ông ta muốn giết con nào thì buộc chặt con đó vào cọc để nó không thể cử động. Để thịt thân thể sưng phồng và dày lên, ông ta dùng chày vuông đập nát, rồi khi biết thịt đã dày, ông ta mở miệng heo, đặt một cây gậy vào giữa, và đổ nước nóng sôi sùng sục từ nồi sắt vào miệng nó.
Taṃ kucchiṃ pavisitvā pakkuthitaṃ karīsaṃ ādāya adhobhāgena nikkhamati, yāva thokampi karīsaṃ atthi, tāva āvilaṃ hutvā nikkhamati, suddhe udare acchaṃ anāvilaṃ hutvā nikkhamati.
That hot water would enter its belly, mix with the boiling excrement, and exit through the lower part of its body. As long as there was even a little excrement, it would exit turbidly; when the belly was clean, it would exit clear and unturbid.
Nước đó đi vào bụng, mang theo phân đã sôi sục và thoát ra từ phía dưới. Chừng nào còn một chút phân, nó vẫn đục và chảy ra. Khi bụng sạch, nó trong suốt và không đục chảy ra.
Athassa avasesaṃ udakaṃ piṭṭhiyaṃ āsiñcati.
Then he would pour the remaining water onto its back.
Sau đó, ông ta đổ phần nước còn lại lên lưng nó.
Taṃ kāḷacammaṃ uppāṭetvā gacchati.
That water would make the black hide detach and come off.
Nước đó làm bong lớp da đen.
Tato tiṇukkāya lomāni jhāpetvā tikhiṇena asinā sīsaṃ chindati.
Thereafter, he would burn off the bristles with a bundle of grass and sever the head with a sharp sword.
Rồi ông ta dùng bó cỏ khô đốt lông, và dùng dao sắc chặt đầu.
Paggharaṇataṃ lohitaṃ bhājanena paṭiggahetvā maṃsaṃ lohitena madditvā pacitvā puttadāramajjhe nisinno khāditvā sesaṃ vikkiṇāti.
Catching the flowing blood in a vessel, he would knead the meat with the blood, cook it, and sitting amidst his children and wife, eat some and sell the rest.
Ông ta hứng máu chảy vào một cái bát, nhào thịt với máu, nấu chín, rồi ngồi giữa vợ con ăn. Phần còn lại thì bán.
Tassa imināva niyāmena jīvikaṃ kappentassa pañcapaṇṇāsa vassāni atikkantāni.
Thus, fifty-five years passed while he earned his living by this very method.
Với cách sống như vậy, ông ta đã trải qua năm mươi lăm năm.
Tathāgate dhuravihāre vasante ekadivasampi pupphamuṭṭhimattena pūjā vā kaṭacchumattaṃ bhikkhadānaṃ vā aññaṃ vā kiñci puññaṃ nāma nāhosi.
During the time the Tathāgata resided in the city monastery, not even for a single day was there an offering of a handful of flowers, or a spoonful of alms food, or any other kind of merit.
Khi Đức Như Lai đang trú tại tu viện chính, ông ta chưa từng cúng dường dù chỉ một nắm hoa, hoặc một muỗng cơm cúng dường cho chư Tỳ-kheo, hay bất kỳ công đức nào khác.
Athassa sarīre rogo uppajji, jīvantasseva avīcimahānirayasantāpo upaṭṭhahi.
Then, a disease arose in his body, and the life-force of his existence declined; while he was still alive, the torment of the Avīci great hell arose.
Rồi một căn bệnh phát sinh trong thân thể ông ta. Ngay khi còn sống, sự đau khổ của đại địa ngục Avīci đã hiện ra.
Avīcisantāpo nāma yojanasate ṭhatvā olokentassa akkhīnaṃ bhijjanasamattho pariḷāho hoti.
The torment of Avīci is a burning heat capable of bursting the eyes of one who looks at it from a distance of a hundred yojanas.
Sự đau khổ của Avīci là một sự thiêu đốt mạnh đến mức có thể làm vỡ mắt của người nhìn từ khoảng cách một trăm dojana.
Vuttampi cetaṃ –
And it has been said:
Và điều này cũng đã được nói:
Nāgasenattherena panassa pākatikaggisantāpato adhimattatāya ayaṃ upamā vuttā – ‘‘yathā, mahārāja, kūṭāgāramatto pāsāṇopi nerayikaggimhi pakkhitto khaṇena vilayaṃ gacchati, nibbattasattā panettha kammabalena mātukucchigatā viya na vilīyantī’’ti (mi. pa. 2.4.6).
Moreover, in comparison to an ordinary fire, venerable Nāgasena Thera gave this simile to illustrate its extreme intensity: “Just as, great king, even a rock the size of a peaked house, when thrown into the hell-fire, dissolves instantly, yet the beings reborn there do not disintegrate, by the power of their kamma, just like embryos in a mother's womb.”
Trưởng lão Nāgasena đã đưa ra ví dụ này về sự vượt trội của ngọn lửa Avīci so với lửa bình thường: “Thưa Đại vương, ngay cả một tảng đá lớn bằng một ngôi nhà có mái nhọn, khi ném vào lửa địa ngục, sẽ tan biến trong chốc lát. Nhưng những chúng sinh tái sinh ở đó, nhờ sức mạnh của nghiệp, không tan biến như những chúng sinh trong bụng mẹ.”
Tassa tasmiṃ santāpe upaṭṭhite kammasarikkhako ākāro uppajji.
When that torment arose in him, an appearance similar to his kamma manifested.
Khi sự đau khổ đó hiện ra, một biểu hiện tương tự như nghiệp đã xảy ra với ông ta.
Gehamajjheyeva sūkararavaṃ ravitvā jaṇṇukehi vicaranto puratthimavatthumpi pacchimavatthumpi gacchati.
Right in the middle of his house, he would make pig-like noises and move about on his knees, going to both the eastern and western parts of the house.
Ngay giữa nhà, ông ta kêu tiếng heo, rồi bò bằng đầu gối, đi từ phía đông sang phía tây của ngôi nhà.
Athassa gehamānusakā taṃ daḷhaṃ gahetvā mukhaṃ pidahanti.
Then, the people of his household would firmly seize him and cover his mouth.
Rồi những người trong nhà ông ta nắm chặt ông ta và bịt miệng lại.
Kammavipāko nāma na sakkā kenaci paṭibāhituṃ.
The result of kamma, indeed, cannot be averted by anyone.
Quả báo của nghiệp không thể bị ngăn cản bởi bất cứ ai.
So viravantova ito cito ca vicarati.
So, while crying out, he moved about here and there.
Ông ta cứ kêu la và đi lại khắp nơi.
Samantā sattasu gharesu manussā niddaṃ na labhanti.
In the seven surrounding houses, people could not sleep.
Những người trong bảy ngôi nhà xung quanh không thể ngủ được.
Maraṇabhayena tajjitassa pana bahinikkhamanaṃ nivāretuṃ asakkonto sabbo gehajano yathā antoṭhito bahi vicarituṃ na sakkoti, tathā gehadvārāni thaketvā bahigehaṃ parivāretvā rakkhanto acchati.
Unable to prevent his going out, as he was terrified by the fear of death, all the householders enclosed the house doors and surrounded the exterior of the house, guarding it so that the one inside could not go out.
Vì không thể ngăn cản ông ta ra ngoài do sợ chết, tất cả mọi người trong nhà đã đóng chặt cửa nhà và bao vây bên ngoài để canh giữ, để ông ta không thể đi ra ngoài từ bên trong.
Itaro antogeheyeva nirayasantāpena viravanto ito cito ca vicarati.
The other, still inside the house, cried out due to the torment of hell and wandered here and there.
Còn ông ta, ở trong nhà, cứ kêu la vì sự đau khổ của địa ngục và đi lại khắp nơi.
Evaṃ sattadivasāni vicaritvā aṭṭhame divase kālaṃ katvā avīcimahāniraye nibbatti.
Having wandered thus for seven days, on the eighth day he passed away and was reborn in the Avīci great hell.
Cứ như vậy, sau bảy ngày đi lại, vào ngày thứ tám, ông ta qua đời và tái sinh vào đại địa ngục Avīci.
Avīcimahānirayo devadūtasuttena (ma. ni. 3.261 ādayo; a. ni. 3.36) vaṇṇetabboti.
The Avīci great hell should be described with the Devadūta Sutta.
Đại địa ngục Avīci cần được mô tả chi tiết theo Kinh Devadūta.
Bhikkhū tassa gharadvārena gacchantā taṃ saddaṃ sutvā, ‘‘sūkarasaddo’’ti saññino hutvā vihāraṃ gantvā satthu santike nisinnā evamāhaṃsu – ‘‘bhante, cundasūkaritassa gehadvāraṃ pidahitvā sūkarānaṃ māriyamānānaṃ ajja sattamo divaso, gehe kāci maṅgalakiriyā bhavissati maññe.
Monks, passing by his house door, heard that sound, and thinking it was the sound of pigs, went to the monastery and, sitting near the Teacher, said: “Venerable Sir, it has been seven days today since Cundasūkarika closed his house door, and pigs are being killed. We think there must be some auspicious ceremony in the house. Killing so many pigs, Venerable Sir, he does not have even a trace of loving-kindness or compassion. Indeed, we have never seen such a harsh and cruel being before.”
Các Tỳ-kheo đi ngang qua cửa nhà ông ta, nghe thấy tiếng động đó, nghĩ rằng đó là tiếng heo, rồi đến tu viện và ngồi trước Đức Thế Tôn, thưa rằng: “Bạch Đức Thế Tôn, hôm nay là ngày thứ bảy kể từ khi cửa nhà của Cunda người mổ heo bị đóng lại và heo bị giết. Con nghĩ chắc có một lễ hội nào đó trong nhà ông ta.”
Ettake nāma, bhante, sūkare mārentassa ekampi mettacittaṃ vā kāruññaṃ vā natthi, na vata no evarūpo kakkhaḷo pharuso satto diṭṭhapubbo’’ti.
"Venerable sir, he who kills so many pigs has not even a single thought of loving-kindness or compassion. Indeed, we have never before seen such a harsh, cruel being."
Bạch Thế Tôn, người giết nhiều heo như vậy không có chút tâm từ hay lòng bi mẫn nào cả. Chúng con thật sự chưa từng thấy một chúng sanh nào tàn nhẫn và hung ác đến thế!
Satthā – ‘‘na, bhikkhave, so ime sattadivase sūkare māreti, kammasarikkhakaṃ panassa vipākaṃ udapādi, jīvantasseva avīcimahānirayasantāpo upaṭṭhāsi.
The Teacher said: “Monks, he has not been killing pigs these seven days. Rather, a result similar to his kamma arose for him; the torment of the Avīci great hell manifested while he was still alive.
Đức Bổn Sư (Đức Phật) nói: "Này các Tỳ-khưu, người ấy không phải đã giết heo trong bảy ngày này. Mà là quả báo tương xứng với nghiệp của người ấy đã hiện khởi. Ngay khi còn sống, sự thống khổ của đại địa ngục Avīci đã hiện hữu cho người ấy.
So tena santāpena satta divasāni sūkararavaṃ ravanto antonivesane vicaritvā ajja kālaṃ katvā avīcimhi nibbatto’’ti vatvā, ‘‘bhante, idha loke evaṃ socitvā puna gantvā socanaṭṭhāneyeva nibbatto’’ti vutte, ‘‘āma, bhikkhave, pamattā nāma gahaṭṭhā vā hontu pabbajitā vā, ubhayattha socantiyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Having cried out with pig-like noises for seven days within his dwelling due to that torment, he passed away today and was reborn in Avīci.” When it was said, “Venerable Sir, having grieved thus in this world, he was again reborn in a place of grief,” the Teacher said, “Yes, monks, negligent householders or renunciants, they both grieve in both existences,” and then spoke this verse:
Do sự thống khổ đó, người ấy đã rống lên tiếng heo suốt bảy ngày trong nhà, rồi hôm nay chết và tái sanh vào địa ngục Avīci." Khi được hỏi: "Bạch Thế Tôn, ở đời này người ấy đã đau khổ như vậy, rồi lại đi tái sanh vào chính nơi đau khổ sao?", Đức Bổn Sư đáp: "Đúng vậy, này các Tỳ-khưu, những người phóng dật, dù là cư sĩ hay xuất gia, đều đau khổ ở cả hai nơi (hiện tại và vị lai)", rồi Ngài nói bài kệ này:
Sāvatthiyaṃ kira pañcasatā dhammikaupāsakā nāma ahesuṃ.
It is said that in Sāvatthī, there were five hundred lay disciples named Dhammika Upāsakas.
Nghe nói, tại Sāvatthī có năm trăm cư sĩ tên là Dhammika.
Tesu ekekassa pañca pañca upāsakasatāni parivārā.
Each of them had a retinue of five hundred lay disciples.
Mỗi vị trong số họ có năm trăm cư sĩ làm quyến thuộc.
Yo tesaṃ jeṭṭhako, tassa satta puttā satta dhītaro.
The eldest among them had seven sons and seven daughters.
Người lớn tuổi nhất trong số họ có bảy người con trai và bảy người con gái.
Tesu ekekassa ekekā salākayāgu salākabhattaṃ pakkhikabhattaṃ nimantanabhattaṃ uposathikabhattaṃ āgantukabhattaṃ saṅghabhattaṃ vassāvāsikaṃ ahosi.
Each of these (fourteen children) had an assigned gruel (salākayāgu), an assigned meal (salākabhatta), a fortnightly meal, an invited meal, an Uposatha meal, a meal for visitors, a meal for the Saṅgha, and a Vassa-residence offering.
Mỗi người con trong số họ có một phần cháo phiếu, một phần cơm phiếu, một phần cơm nửa tháng, một phần cơm cúng dường, một phần cơm ngày trai giới, một phần cơm cho khách đến, một phần cơm cho Tăng đoàn, và một phần vật phẩm an cư mùa mưa.
Tepi sabbeva anujātaputtā nāma ahesuṃ.
All of them were indeed dutiful children.
Tất cả họ đều là những người con xứng đáng (anujātaputtā).
Iti cuddasannaṃ puttānaṃ bhariyāya upāsakassāti soḷasa salākayāguādīni pavattanti.
Thus, sixteen types of offerings, starting with salākayāgu, were continuously provided by the fourteen children, the wife, and the upāsaka himself.
Như vậy, mười bốn người con, vợ và cư sĩ Dhammika, tổng cộng mười sáu người, đều có các phần cháo phiếu, v.v., được duy trì.
Iti so saputtadāro sīlavā kalyāṇadhammo dānasaṃvibhāgarato ahosi.
Thus, he, with his children and wife, was virtuous, of good conduct, and delighted in giving and sharing.
Như vậy, ông cùng con cái và vợ là người giữ giới, có thiện pháp, và hoan hỷ trong việc bố thí và chia sẻ.
Athassa aparabhāge rogo uppajji, āyusaṅkhāro parihāyi.
Thereafter, a disease arose in him, and his life-span declined.
Sau đó, ông bị bệnh, và tuổi thọ của ông suy giảm.
So dhammaṃ sotukāmo ‘‘aṭṭha vā me soḷasa vā bhikkhū pesethā’’ti satthu santikaṃ pahiṇi.
Wishing to hear the Dhamma, he sent a message to the Teacher: “Please send me eight or sixteen monks.”
Ông muốn nghe pháp, nên sai người đến Đức Bổn Sư thỉnh: "Xin hãy cử tám hay mười sáu vị Tỳ-khưu đến cho con".
Satthā pesesi.
The Teacher sent them.
Đức Bổn Sư đã cử đi.
Te gantvā tassa mañcaṃ parivāretvā paññattesu āsanesu nisinnā.
They went and sat on the prepared seats, surrounding his bed.
Các vị ấy đến, vây quanh giường của ông, và ngồi xuống những chỗ đã được sắp đặt.
‘‘Bhante, ayyānaṃ me dassanaṃ dullabhaṃ bhavissati, dubbalomhi, ekaṃ me suttaṃ sajjhāyathā’’ti vutte ‘‘kataraṃ suttaṃ sotukāmo upāsakā’’ti?
"Venerable sirs, my sight of the Venerables will be rare; I am weak. Please recite one Sutta for me." When this was said,* "Upāsaka, which Sutta do you wish to hear?"
Khi ông nói: "Bạch Thế Tôn, con khó có thể gặp lại các Ngài, con đang yếu lắm, xin các Ngài hãy đọc tụng một bài kinh cho con nghe", các Tỳ-khưu hỏi: "Này cư sĩ, ông muốn nghe bài kinh nào?"
‘‘Sabbabuddhānaṃ avijahitaṃ satipaṭṭhānasutta’’nti vutte – ‘‘ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā’’ti (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106) suttantaṃ paṭṭhapesuṃ.
When he said, "The Satipaṭṭhāna Sutta, which all Buddhas have never abandoned," they began the Sutta, saying, "This is the one-way path, monks, for the purification of beings."
Khi ông nói: "Bài kinh Satipaṭṭhāna (Tứ Niệm Xứ) mà tất cả chư Phật đều không từ bỏ", các vị ấy bắt đầu đọc tụng bài kinh: "Này các Tỳ-khưu, đây là con đường độc nhất để chúng sanh được thanh tịnh..."
Tasmiṃ khaṇe chahi devalokehi sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā sahassasindhavayuttā diyaḍḍhayojanasatikā cha rathā āgamiṃsu.
At that moment, six chariots, adorned with all ornaments, drawn by a thousand Sindhu horses, and one hundred and fifty yojanas in size, arrived from the six deva-worlds.
Vào khoảnh khắc đó, sáu cỗ xe, được trang hoàng lộng lẫy với mọi thứ trang sức, được kéo bởi một ngàn ngựa Sindhu, và dài một trăm rưỡi dojana, đã đến từ sáu cõi trời.
Tesu ṭhitā devatā ‘‘amhākaṃ devalokaṃ nessāma, amhākaṃ devalokaṃ nessāma, ambho mattikabhājanaṃ bhinditvā suvaṇṇabhājanaṃ gaṇhanto viya amhākaṃ devaloke abhiramituṃ idha nibbattāhi, amhākaṃ devaloke abhiramituṃ idha nibbattāhī’’ti vadiṃsu.
The devatā standing in them said, "We will take you to our deva-world! We will take you to our deva-world! O friend, be reborn here to delight in our deva-world, just as one who smashes an earthen pot takes a golden pot! Be reborn here to delight in our deva-world!"
Các vị thiên nhân đứng trên những cỗ xe đó nói: "Chúng tôi sẽ đưa ông đến cõi trời của chúng tôi, chúng tôi sẽ đưa ông đến cõi trời của chúng tôi! Này người tốt, hãy tái sanh ở đây để hoan hỷ trong cõi trời của chúng tôi, như người đập vỡ bình đất để lấy bình vàng! Hãy tái sanh ở đây để hoan hỷ trong cõi trời của chúng tôi!"
Upāsako dhammassavanantarāyaṃ anicchanto – ‘‘āgametha āgamethā’’ti āha.
The Upāsaka, not wishing for an interruption to the Dhamma discourse, said, "Wait, wait!"
Cư sĩ Dhammika, không muốn làm gián đoạn việc nghe pháp, nói: "Xin hãy chờ một chút, hãy chờ một chút!"
Bhikkhū ‘‘amhe vāretī’’ti saññāya tuṇhī ahesuṃ.
The bhikkhus, thinking "He is stopping us," remained silent.
Các Tỳ-khưu, nghĩ rằng ông đang ngăn cản mình, liền giữ im lặng.
Athassa puttadhītaro ‘‘amhākaṃ pitā pubbe dhammassavanena atitto ahosi, idāni pana bhikkhū pakkosāpetvā sajjhāyaṃ kāretvā sayameva vāreti, maraṇassa abhāyanakasatto nāma natthī’’ti viraviṃsu.
Then his sons and daughters cried out, "Our father was formerly unsatisfied with listening to the Dhamma, but now, after having invited the bhikkhus and had them recite, he himself stops them. There is no being who is unafraid of death!"
Sau đó, các con của ông khóc than: "Cha của chúng con trước đây không bao giờ chán nghe pháp, nhưng bây giờ lại mời các Tỳ-khưu đến để đọc tụng, rồi lại tự mình ngăn cản. Chắc hẳn không có chúng sanh nào không sợ chết!"
Bhikkhū ‘‘idāni anokāso’’ti uṭṭhāyāsanā pakkamiṃsu.
The bhikkhus, thinking, "Now is not the time," rose from their seats and departed.
Các Tỳ-khưu nghĩ: "Bây giờ không phải lúc", rồi đứng dậy rời khỏi chỗ ngồi.
Upāsako thokaṃ vītināmetvā satiṃ paṭilabhitvā putte pucchi – ‘‘kasmā kandathā’’ti?
After a short while, the Upāsaka regained his mindfulness and asked his children, "Why are you crying?"
Cư sĩ Dhammika đợi một lát, rồi lấy lại ý thức và hỏi các con: "Tại sao các con khóc?"
‘‘Tāta, tumhe bhikkhū pakkosāpetvā dhammaṃ suṇantā sayameva vārayittha, atha mayaṃ ‘maraṇassa abhāyanakasatto nāma natthī’ti kandimhā’’ti.
"Father, you invited the bhikkhus and listened to the Dhamma, but then you yourself stopped them. So we cried, thinking, 'There is no being who is unafraid of death!'"
"Thưa cha, cha đã mời các Tỳ-khưu đến nghe pháp, nhưng rồi cha lại tự mình ngăn cản. Thế là chúng con nghĩ 'không có chúng sanh nào không sợ chết' và đã khóc than."
‘‘Ayyā pana kuhi’’nti?
"Where are the Venerables now?"
"Vậy các Ngài ở đâu?"
‘‘‘Anokāso’ti uṭṭhāyāsanā pakkantā, tātā’’ti.
"Father, they rose from their seats and departed, thinking, 'It is not the right time.'"
"Thưa cha, các Ngài đã đứng dậy rời khỏi chỗ ngồi, nghĩ rằng 'bây giờ không phải lúc'."
‘‘Nāhaṃ, ayyehi saddhiṃ kathemī’’ti vutte ‘‘atha kena saddhiṃ kathethā’’ti.
When he said, "I was not speaking with the Venerables," they asked, "Then with whom were you speaking?"
Khi ông nói: "Ta không nói chuyện với các Ngài", các con hỏi: "Vậy cha nói chuyện với ai?"
‘‘Chahi devalokehi devatā cha rathe alaṅkaritvā ādāya ākāse ṭhatvā ‘amhāhi devaloke abhirama, amhākaṃ devaloke abhiramā’ti saddaṃ karonti, tāhi saddhiṃ kathemī’’ti.
"The devatā from the six deva-worlds, having adorned six chariots and brought them, stood in the sky and made sounds, saying, 'Delight in our deva-world, delight in our deva-world!' I was speaking with them."
"Các vị thiên nhân từ sáu cõi trời đã trang hoàng sáu cỗ xe và mang đến, đứng trên không trung và nói: 'Hãy hoan hỷ trong cõi trời của chúng tôi, hãy hoan hỷ trong cõi trời của chúng tôi!' Ta đang nói chuyện với họ."
‘‘Kuhiṃ, tāta, rathā, na mayaṃ passāmā’’ti?
"Father, where are the chariots? We do not see them."
"Thưa cha, các cỗ xe ở đâu? Chúng con không thấy."
‘‘Atthi pana mayhaṃ ganthitāni pupphānī’’ti?
"Do I have any strung flowers?"
"Vậy ta có những bông hoa đã được kết thành chuỗi không?"
‘‘Atthi, tātā’’ti.
"Yes, father," they replied.
"Có, thưa cha."
‘‘Kataro devaloko ramaṇīyo’’ti?
"Which deva-world is delightful?"
"Cõi trời nào là nơi đáng hoan hỷ?"
‘‘Sabbabodhisattānaṃ buddhamātāpitūnañca vasitaṭṭhānaṃ tusitabhavanaṃ ramaṇīyaṃ, tātā’’ti.
"Tusita Bhavana is delightful, father, the dwelling place of all Bodhisattas and the mothers and fathers of Buddhas."
"Thưa cha, cõi trời Tusita là nơi đáng hoan hỷ, là nơi cư ngụ của tất cả chư Bồ-tát và cha mẹ của chư Phật."
‘‘Tena hi ‘tusitabhavanato āgatarathe laggatū’ti pupphadāmaṃ khipathā’’ti.
"In that case, throw the flower garland so that it fastens to the chariot that came from Tusita Bhavana!"
"Vậy thì, hãy ném chuỗi hoa lên cỗ xe đến từ cõi trời Tusita!"
Te khipiṃsu.
They threw it.
Họ ném lên.
Taṃ rathadhure laggitvā ākāse olambi.
It fastened to the front of the chariot and hung down in the sky.
Chuỗi hoa mắc vào đầu cỗ xe và lơ lửng trên không trung.
Mahājano tadeva passati, rathaṃ na passati.
The great assembly saw only that garland, but not the chariot.
Đại chúng chỉ thấy chuỗi hoa đó, mà không thấy cỗ xe.
Upāsako ‘‘passathetaṃ pupphadāma’’nti vatvā, ‘‘āma, passāmā’’ti vutte – ‘‘etaṃ tusitabhavanato āgatarathe olambati, ahaṃ tusitabhavanaṃ gacchāmi, tumhe mā cintayittha, mama santike nibbattitukāmā hutvā mayā kataniyāmeneva puññāni karothā’’ti vatvā kālaṃ katvā rathe patiṭṭhāsi.
The Upāsaka, saying, "Do you see this flower garland?" and when they replied, "Yes, we see it," he said, "This hangs from the chariot that came from Tusita Bhavana. I am going to Tusita Bhavana. Do not worry. If you wish to be reborn near me, perform merits according to the method I have prescribed." Having said this, he passed away and became established in the chariot.
Cư sĩ Dhammika nói: "Các con có thấy chuỗi hoa đó không?", khi được đáp: "Vâng, chúng con thấy", ông nói tiếp: "Chuỗi hoa này đang lơ lửng trên cỗ xe đến từ cõi trời Tusita. Ta sẽ đi đến cõi trời Tusita. Các con đừng lo lắng. Nếu các con muốn tái sanh gần ta, hãy làm các việc phước thiện theo cách mà ta đã làm." Nói xong, ông qua đời và an vị trên cỗ xe.
Tāvadevassa tigāvutappamāṇo saṭṭhisakaṭabhārālaṅkārapaṭimaṇḍito attabhāvo nibbatti, accharāsahassaṃ parivāresi, pañcavīsatiyojanikaṃ kanakavimānaṃ pāturahosi.
Immediately, his celestial body, three gāvutas in height, adorned with ornaments weighing sixty cartloads, was born; a thousand celestial nymphs attended him, and a golden palace twenty-five yojanas in extent appeared.
Ngay lúc đó, thân tướng của ông hiện ra cao ba gāvuta, được trang hoàng lộng lẫy bằng những trang sức nặng sáu mươi xe bò, và một ngàn thiên nữ vây quanh. Một cung điện vàng rộng hai mươi lăm dojana hiện ra.
Tepi bhikkhū vihāraṃ anuppatte satthā pucchi – ‘‘sutā, bhikkhave, upāsakena dhammadesanā’’ti?
When those bhikkhus reached the monastery, the Teacher asked, "Monks, did the Upāsaka hear the Dhamma discourse?"
Khi các Tỳ-khưu trở về Tịnh xá, Đức Bổn Sư hỏi: "Này các Tỳ-khưu, cư sĩ có nghe bài pháp không?"
‘‘Āma, bhante, antarāyeva pana ‘āgamethā’ti vāresi.
"Yes, Venerable Sir, but he stopped us midway, saying, 'Wait!'"
"Bạch Thế Tôn, có. Nhưng ông ấy đã ngăn cản chúng con giữa chừng bằng cách nói 'xin hãy chờ một chút'."
Athassa puttadhītaro kandiṃsu.
"Then his sons and daughters cried."
"Sau đó, các con của ông ấy đã khóc."
Mayaṃ ‘idāni anokāso’ti uṭṭhāyāsanā nikkhantā’’ti.
"We rose from our seats and departed, thinking, 'Now is not the time.'"
"Chúng con nghĩ 'bây giờ không phải lúc' nên đã đứng dậy rời khỏi chỗ ngồi."
‘‘Na so, bhikkhave, tumhehi saddhiṃ kathesi, chahi devalokehi devatā cha rathe alaṅkaritvā āharitvā taṃ upāsakaṃ pakkosiṃsu.
"Monks, he was not speaking with you. The devatā from the six deva-worlds, having adorned six chariots and brought them, invited that Upāsaka."
"Này các Tỳ-khưu, ông ấy không nói chuyện với các con. Các vị thiên nhân từ sáu cõi trời đã trang hoàng sáu cỗ xe và mang đến, mời cư sĩ ấy."
So dhammadesanāya antarāyaṃ anicchanto tāhi saddhiṃ kathesī’’ti.
"He, not wishing for an interruption to the Dhamma discourse, spoke with them."
"Ông ấy, không muốn làm gián đoạn bài pháp, đã nói chuyện với các vị thiên nhân đó."
‘‘Evaṃ, bhante’’ti.
"Is that so, Venerable Sir?"
"Thưa Thế Tôn, là như vậy sao?"
‘‘Evaṃ, bhikkhave’’ti.
"Yes, monks."
"Đúng vậy, này các Tỳ-khưu."
‘‘Idāni kuhiṃ nibbatto’’ti?
"Where is he reborn now?"
"Bây giờ ông ấy tái sanh ở đâu?"
‘‘Tusitabhavane, bhikkhave’’ti.
"In Tusita Bhavana, monks."
"Ở cõi trời Tusita, này các Tỳ-khưu."
‘‘Bhante, idāni idha ñātimajjhe modamāno vicaritvā idāneva gantvā puna modanaṭṭhāneyeva nibbatto’’ti.
"Venerable Sir, having delighted among his relatives in this life, he has now gone and is reborn in a place of delight again."
"Bạch Thế Tôn, bây giờ ông ấy đã hoan hỷ giữa thân quyến ở đời này, rồi ngay lập tức đi tái sanh vào chính nơi hoan hỷ sao?"
‘‘Āma, bhikkhave, appamattā hi gahaṭṭhā vā pabbajitā vā sabbattha modantiyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
"Yes, monks, for householders or ascetics who are diligent always delight everywhere," and having said this, he spoke this verse:
"Đúng vậy, này các Tỳ-khưu, những người không phóng dật, dù là cư sĩ hay xuất gia, đều hoan hỷ ở khắp mọi nơi (cả hai đời)", rồi Ngài nói bài kệ này:
Devadattassa vatthu pabbajitakālato paṭṭhāya yāva pathavippavesanā devadattaṃ ārabbha bhāsitāni sabbāni jātakāni vitthāretvā kathitaṃ.
The story of Devadatta, from the time of his ordination until his engulfment by the earth, recounts all the Jātakas spoken concerning Devadatta in detail.
Câu chuyện về Devadatta đã được kể chi tiết, bao gồm tất cả các bản Jātaka được thuyết liên quan đến Devadatta, từ lúc xuất gia cho đến khi bị đất nuốt chửng.
Ayaṃ panettha saṅkhepo – satthari anupiyaṃ nāma mallānaṃ nigamo atthi.
This is a summary here: There is a market town of the Mallas named Anupiya.
Đây là tóm tắt câu chuyện:
Taṃ nissāya anupiyambavane viharanteyeva tathāgatassa lakkhaṇapaṭiggahaṇadivaseyeva asītisahassehi ñātikulehi ‘‘rājā vā hotu, buddho vā, khattiyaparivārova vicarissatī’’ti asītisahassaputtā paṭiññātā.
While the Tathāgata was dwelling in Anupiya Mango Grove near it, on the very day of the reception of the signs (of a Great Man), eighty thousand princes from eighty thousand noble families had declared, "Whether he becomes a king or a Buddha, he will wander with a retinue of Khattiyas."
Có một thị trấn của dân Mallā tên là Anupiya. Khi Đức Như Lai đang trú ngụ tại khu rừng xoài Anupiya, vào chính ngày các Bà-la-môn nhận diện các tướng tốt của Ngài, tám vạn vị vương tử từ tám vạn gia đình thân quyến đã thề nguyện: “Dù Ngài có trở thành vua hay Phật, Ngài sẽ du hành với đoàn tùy tùng là các Sát-đế-lợi.”
Tesu yebhuyyena pabbajitesu bhaddiyaṃ nāma rājānaṃ, anuruddhaṃ, ānandaṃ, bhaguṃ, kimilaṃ, devadattanti ime cha sakye apabbajante disvā, ‘‘mayaṃ attano putte pabbājema, ime cha sakyā na ñātakā maññe, kasmā na pabbajantī’’ti?
When the majority of these had gone forth into homelessness, they saw these six Sakyan princes – King Bhaddiya, Anuruddha, Ānanda, Bhagu, Kimila, and Devadatta – not going forth, and asked, "We have sent our sons forth; these six Sakyans, I suppose, are not our relatives. Why do they not go forth?"
Khi hầu hết các vị vương tử này đã xuất gia, và thấy sáu vị Sakya này – vua Bhaddiya, Anuruddha, Ānanda, Bhagu, Kimila và Devadatta – chưa xuất gia, người ta bắt đầu bàn tán: “Chúng ta cho con cái xuất gia, nhưng sáu vị Sakya này, có lẽ họ không phải là bà con sao? Tại sao họ không xuất gia?”
Kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ.
They raised a discussion.
Họ đã khởi lên câu chuyện như vậy.
Atha kho mahānāmo sakyo anuruddhaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘tāta, amhākaṃ kulā pabbajito natthi, tvaṃ vā pabbaja, ahaṃ vā pabbajissāmī’’ti āha.
Then Mahānāma the Sakyan approached Anuruddha and said, "Dear brother, no one from our family has gone forth. Either you go forth, or I will go forth."
Bấy giờ, Mahānāma Sakya đến gặp Anuruddha và nói: “Này con, trong dòng tộc chúng ta chưa có ai xuất gia. Con hãy xuất gia, hoặc ta sẽ xuất gia.”
So pana sukhumālo hoti sampannabhogo, ‘‘natthī’’ti vacanampi tena na sutapubbaṃ.
Now, he was delicate and possessed of abundant wealth; he had never before heard the word "nothing."
Anuruddha là người yếu ớt, có đầy đủ tài sản; chàng chưa từng nghe từ “không” bao giờ.
Ekadivasañhi tesu chasu khattiyesu guḷakīḷaṃ kīḷantesu anuruddho pūvena parājito pūvatthāya pahiṇi, athassa mātā pūve sajjetvā pahiṇi.
One day, while those six princes were playing a ball game, Anuruddha was defeated in pastries and sent for pastries. Then his mother prepared pastries and sent them.
Một ngày nọ, khi sáu vị Sát-đế-lợi này đang chơi trò ném bi, Anuruddha thua vì bánh và sai người đi lấy bánh. Mẹ chàng đã làm bánh và gửi đi.
Te khāditvā puna kīḷiṃsu.
They ate them and played again.
Họ ăn xong lại chơi tiếp.
Punappunaṃ tasseva parājayo hoti.
Again and again, only he was defeated.
Anuruddha liên tục thua.
Mātā panassa pahite pahite tikkhattuṃ pūve pahiṇitvā catutthavāre ‘‘pūvā natthī’’ti pahiṇi.
His mother, having sent pastries three times for each messenger sent, on the fourth occasion sent a message, "There are no pastries."
Mẹ chàng, sau khi gửi bánh ba lần cho mỗi lần yêu cầu, đến lần thứ tư thì sai người báo: “Không có bánh.”
So ‘‘natthī’’ti vacanassa asukapubbattā ‘‘esāpekā pūvavikati bhavissatī’’ti maññamāno ‘‘natthipūvaṃ me āharathā’’ti pesesi.
Since he had never heard the word "natthi" (non-existent) before, he thought, "This must be a type of cake," and sent a message, "Bring me a 'natthi' cake."
Vì chưa từng nghe từ “không” bao giờ, chàng nghĩ: “Đây chắc là một loại bánh đặc biệt nào đó,” nên sai người đi nói: “Hãy mang cho tôi cái bánh ‘không có’.”
Mātā panassa ‘‘natthipūvaṃ kira, ayye, dethā’’ti vutte, ‘‘mama puttena ‘natthī’ti padaṃ na sutapubbaṃ, iminā pana upāyena naṃ etamatthaṃ jānāpessāmī’’ti tucchaṃ suvaṇṇapātiṃ aññāya suvaṇṇapātiyā paṭikujjitvā pesesi.
When his mother was told, "Please give him a 'natthi' cake, lady," she thought, "My son has never heard the word 'natthi.' I will make him understand this matter by this means," and sent an empty golden bowl, covering it with another golden bowl.
Mẹ chàng, khi được báo: “Thưa bà, họ nói hãy đưa cái bánh ‘không có’,” bà nghĩ: “Con trai ta chưa từng nghe từ ‘không’ bao giờ. Bằng cách này, ta sẽ làm cho nó hiểu điều này.” Thế là, bà lấy một cái bát vàng rỗng, úp một cái bát vàng khác lên rồi gửi đi.
Nagarapariggāhikā devatā cintesuṃ – ‘‘anuruddhasakyena annabhārakāle attano bhāgabhattaṃ upariṭṭhapaccekabuddhassa datvā ‘‘‘natthī’ti me vacanassa savanaṃ mā hotu, bhojanuppattiṭṭhānajānanaṃ mā ‘hotū’ti patthanā katā, sacāyaṃ tucchapātiṃ passissati, devasamāgamaṃ pavisituṃ na labhissāma, sīsampi no sattadhā phaleyyā’’ti.
The deities guarding the city reflected, "Prince Anuruddha Sakya, when he was a slave named Annabhāra, offered his share of food to the Paccekabuddha Upariṭṭha and made the aspiration, 'May I never hear the word "natthi." May I never know the place where food originates.' If he sees this empty bowl, we will not be able to enter the assembly of deities, and our heads might split into seven pieces."
Chư thiên hộ vệ thành phố suy nghĩ: “Khi Anuruddha Sakya còn là nô lệ Annabhāra, chàng đã dâng phần cơm của mình cho Đức Độc Giác Phật Upariṭṭha và phát nguyện: ‘Cầu mong con không bao giờ nghe từ “không”, và cầu mong con không bao giờ biết được nguồn gốc của thức ăn.’ Nếu chàng thấy cái bát rỗng này, chúng ta sẽ không thể vào hội của chư thiên, và đầu chúng ta có thể vỡ thành bảy mảnh.”
Atha naṃ pātiṃ dibbapūvehi puṇṇaṃ akaṃsu.
Then they filled the bowl with divine cakes.
Rồi họ làm đầy cái bát ấy bằng bánh của chư thiên.
Kassā guḷamaṇḍale ṭhapetvā ugghāṭitamattāya pūvagandho sakalanagare chādetvā ṭhito.
As soon as the bowl was placed on the gaming circle and uncovered, the fragrance of the cakes pervaded the entire city.
Ngay khi cái bát được đặt vào vòng tròn chơi bi và mở ra, mùi thơm của bánh đã lan tỏa khắp thành phố.
Pūvakhaṇḍaṃ mukhe ṭhapitamattameva sattarasaharaṇīsahassāni anuphari.
As soon as a piece of cake was put in his mouth, its flavor spread through seventy-seven thousand taste-bearing nerves.
Chỉ cần một miếng bánh được đặt vào miệng, nó đã lan tỏa khắp bảy ngàn mạch thần kinh vị giác.
So cintesi – ‘‘nāhaṃ mātu piyo, ettakaṃ me kālaṃ imaṃ natthipūvaṃ nāma na paci, ito paṭṭhāya aññaṃ pūvaṃ nāma na khādissāmī’’ti, so gehaṃ gantvāva mātaraṃ pucchi – ‘‘amma, tumhākaṃ ahaṃ piyo, appiyo’’ti?
He thought, "My mother does not love me; for so long she has not cooked this 'natthi' cake for me. From now on, I will not eat any other cake." So, going home, he asked his mother, "Mother, do you love me or not?"
Chàng suy nghĩ: “Ta không phải là người mẹ yêu quý. Suốt bấy lâu nay, mẹ chưa từng làm món ‘bánh không có’ này cho ta. Từ nay trở đi, ta sẽ không ăn bất kỳ loại bánh nào khác.” Thế là, sau khi về nhà, chàng hỏi mẹ: “Mẹ ơi, mẹ yêu con hay không yêu con?”
‘‘Tāta, ekakkhino akkhi viya ca hadayaṃ viya ca ativiya piyo me ahosī’’ti.
"My dear son, you are as dear to me as an eye to a one-eyed person, and as a heart."
Bà nói: “Con yêu, con đã vô cùng yêu quý đối với mẹ, như con mắt đối với người một mắt, và như trái tim vậy.”
‘‘Atha kasmā ettakaṃ kālaṃ mayhaṃ natthi pūvaṃ na pacittha, ammā’’ti?
"Then why, Mother, for so long have you not cooked 'natthi' cake for me?"
“Vậy thì, thưa mẹ, tại sao mẹ không làm món ‘bánh không có’ cho con suốt thời gian qua?”
Sā cūḷūpaṭṭhākaṃ pucchi – ‘‘atthi kiñci pātiyaṃ, tātā’’ti?
She asked the young attendant, "Is there anything in the bowl, my dear?"
Bà hỏi người hầu trẻ: “Này con, trong cái bát vàng có gì không?”
‘‘Paripuṇṇā, ayye, pāti pūvehi, evarūpā pūvā nāma me na diṭṭhapubbā’’ti ārocesi.
"Lady, the bowl is full of cakes; I have never seen such cakes before," he reported.
Chàng báo cáo: “Thưa bà, cái bát vàng đầy bánh. Con chưa từng thấy loại bánh như vậy bao giờ.”
Sā cintesi – ‘‘mayhaṃ putto puññavā katābhinīhāro bhavissati, devatāhi pātiṃ pūretvā pūvā pahitā bhavissantī’’ti.
She thought, "My son must be meritorious and have made a great aspiration; the cakes must have been sent by deities, who filled the bowl."
Bà nghĩ: “Con trai ta chắc hẳn là người có phước báu và đã từng phát nguyện đặc biệt trong quá khứ. Chắc hẳn chư thiên đã làm đầy bát và gửi bánh đến.”
‘‘Atha naṃ putto, amma, ito paṭṭhāyāhaṃ aññaṃ pūvaṃ nāma na khādissāmi, natthipūvameva paceyyāsī’’ti.
Then her son said, "Mother, from now on I will not eat any other cake; please cook only 'natthi' cake."
Rồi con trai bà nói với bà: “Mẹ ơi, từ nay trở đi, con sẽ không ăn bất kỳ loại bánh nào khác. Xin mẹ chỉ làm món ‘bánh không có’ cho con thôi.”
Sāpissa tato paṭṭhāya ‘‘pūvaṃ khāditukāmomhī’’ti vutte tucchapātimeva aññāya pātiyā paṭikucchitvā pesesi.
From then on, whenever he said, "I wish to eat cake," she would send him an empty bowl, covered with another bowl.
Từ đó trở đi, mỗi khi Anuruddha nói: “Con muốn ăn bánh,” mẹ chàng lại úp một cái bát rỗng bằng một cái bát khác rồi gửi đi.
Yāva agāramajjhe vasi, tāvassa devatāva pūve pahiṇiṃsu.
As long as he lived in the house, deities would send him cakes.
Chừng nào chàng còn sống trong nhà, chư thiên vẫn luôn gửi bánh đến cho vị hoàng tử Anuruddha ấy.
So ettakampi ajānanto pabbajjaṃ nāma kiṃ jānissati?
Since he did not know even this much, how would he know what going forth (pabbajjā) was?
Vì chàng còn không biết đến chừng đó, thì làm sao chàng có thể biết được sự xuất gia là gì?
Tasmā ‘‘kā esā pabbajjā nāmā’’ti bhātaraṃ pucchitvā ‘‘ohāritakesamassunā kāsāyanivatthena kaṭṭhattharake vā bidalamañcake vā nipajjitvā piṇḍāya carantena viharitabbaṃ.
Therefore, he asked his brother, "What is this going forth?" When told, "One must shave off one's hair and beard, wear saffron robes, lie down on a wooden bed or a bamboo mat, and wander for alms. This is called going forth,"
Do đó, sau khi hỏi anh trai mình: “Thế nào là xuất gia?”, chàng được bảo: “Phải cạo bỏ râu tóc, mặc y vàng, nằm trên giường gỗ hoặc giường tre, và đi khất thực. Đó gọi là xuất gia.”
Esā pabbajjā nāmā’’ti vutte, ‘‘bhātika, ahaṃ sukhumālo.
he said, "Brother, I am delicate.
Khi được bảo: “Đó gọi là xuất gia,” chàng nói: “Anh ơi, em là người yếu ớt.
Nāhaṃ sakkhissāmi pabbajitu’’nti āha.
I cannot go forth."
Em sẽ không thể xuất gia được,” chàng nói.
‘‘Tena hi, tāta, kammantaṃ uggahetvā gharāvāsaṃ vasa.
"Then, dear son, learn a trade and live a household life.
“Vậy thì, con yêu, hãy học một nghề và ở lại đời sống gia đình.
Na hi sakkā amhesu ekena apabbajitu’’nti.
Indeed, it is not possible for one of us not to go forth."
Thật vậy, không thể nào một trong hai chúng ta không xuất gia được.”
Atha naṃ ‘‘ko esa kammanto nāmā’’ti pucchi.
Then he asked, "What is this trade?"
Rồi chàng hỏi: “Cái gọi là công việc này là gì?”
‘‘Bhattuṭṭhānaṭṭhānampi ajānanto kulaputto kammantaṃ nāma kiṃ jānissatī’’ti?
"How could a young man who does not even know the origin of food know what a trade is?"
“Làm sao một người con trai dòng dõi cao quý, mà ngay cả nơi cơm gạo được tạo ra cũng không biết, lại có thể biết được công việc là gì?”
Ekadivasañhi tiṇṇaṃ khattiyānaṃ kathā udapādi – ‘‘bhattaṃ nāma kuhiṃ uṭṭhahatī’’ti?
One day, a discussion arose among the three Sakyan princes: "Where does food originate?"
Một ngày nọ, một cuộc thảo luận nảy sinh giữa ba vị hoàng tử dòng Sát-đế-lợi: “Cơm gạo được tạo ra từ đâu?”
Kimilo āha – ‘‘koṭṭhe uṭṭhahatī’’ti.
Kimbila said, "It originates in the granary."
Kimila nói: “Nó được tạo ra trong kho thóc.”
Atha naṃ bhaddiyo ‘‘tvaṃ bhattassa uṭṭhānaṭṭhānaṃ na jānāsi, bhattaṃ nāma ukkhaliyaṃ uṭṭhahatī’’ti āha.
Then Bhaddiya said to him, "You do not know the origin of food; food originates in the cooking pot."
Rồi Bhaddiya nói với Kimila: “Ngươi không biết nơi cơm gạo được tạo ra. Cơm gạo được tạo ra trong nồi.”
Anuruddho ‘‘tumhe dvepi na jānātha, bhattaṃ nāma ratanamakuḷāya suvaṇṇapātiyaṃ uṭṭhahatī’’ti āha.
Anuruddha said, "You two do not know; food originates in a golden bowl adorned with jewels."
Anuruddha nói: “Cả hai anh đều không biết. Cơm gạo được tạo ra trong cái bát vàng có nắp đậy trang sức bằng ngọc quý như một núp hoa.”
Tesu kira ekadivasaṃ kimilo koṭṭhato vīhī otāriyamāne disvā, ‘‘ete koṭṭheyeva jātā’’ti saññī ahosi.
It is said that one day Kimbila, seeing rice being poured from the granary, thought, "These rice grains are born in the granary itself."
Tương truyền, trong số ba vị hoàng tử đó, một ngày nọ Kimila, khi thấy lúa được lấy ra từ kho thóc, đã nhận thức rằng: “Những hạt lúa này chỉ sinh ra trong kho thóc.”
Bhaddiyo ekadivasaṃ ukkhalito bhattaṃ vaḍḍhiyamānaṃ disvā ‘‘ukkhaliyaññeva uppanna’’nti saññī ahosi.
One day Bhaddiya, seeing rice being served from the cooking pot, thought, "Rice is produced in the cooking pot itself."
Tương truyền, một ngày nọ Bhaddiya, khi thấy cơm được xới ra từ nồi, đã nhận thức rằng: “Nó chỉ sinh ra trong nồi.”
Anuruddhena pana neva vīhī koṭṭentā, na bhattaṃ pacantā, na vaḍḍhentā diṭṭhapubbā, vaḍḍhetvā pana purato ṭhapitameva passati.
Anuruddha, however, had never seen rice being pounded, food being cooked, or food being served; he only saw it placed before him after it had been served.
Nhưng Anuruddha chưa từng thấy ai giã lúa, nấu cơm, hay xới cơm. Chàng chỉ thấy cơm đã được xới sẵn và đặt trước mặt.
So bhuñjitukāmakāle ‘‘bhattaṃ pātiyaṃ uṭṭhahatī’’ti saññamakāsi.
So, when he wished to eat, he thought, "Food originates in the bowl."
Tương truyền, vào lúc chàng muốn ăn, vị hoàng tử Anuruddha ấy đã hình thành nhận thức rằng: “Cơm gạo được tạo ra trong cái bát vàng.”
Evaṃ tayopi te bhattuṭṭhānaṭṭhānaṃ na jānanti.
Thus, all three of them did not know the origin of food.
Như vậy, cả ba vị hoàng tử đó đều không biết nơi cơm gạo được tạo ra.
Tenāyaṃ ‘‘ko esa kammanto nāmā’’ti pucchitvā, ‘‘paṭhamaṃ khettaṃ kasāpetabba’’ntiādikaṃ saṃvacchare saṃvacchare kattabbaṃ kiccaṃ sutvā, ‘‘kadā kammantānaṃ anto paññāyissati, kadā mayaṃ appossukkā bhoge bhuñjissāmā’’ti vatvā kammantānaṃ apariyantatāya akkhātāya ‘‘tena hi tvaññeva gharāvāsaṃ vasa, na mayhaṃ etenattho’’ti mātaraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘anujānāhi maṃ, amma, pabbajissāmī’’ti vatvā tāya nānappakārehi tikkhattuṃ paṭikkhipitvā, ‘‘sace te sahāyako bhaddiyarājā pabbajissati, tena saddhiṃ pabbajāhī’’ti vutte taṃ upasaṅkamitvā, ‘‘mama kho, samma, pabbajjā tava paṭibaddhā’’ti vatvā taṃ nānappakārehi saññāpetvā sattame divase attanā saddhiṃ pabbajanatthāya paṭiññaṃ gaṇhi.
Therefore, when Anuruddha asked, "What is this 'trade'?" and heard of the duties to be performed year after year, starting with "First, one must have the field ploughed," he said, "When will there be an end to trades? When will we be able to enjoy wealth without worry?" When the endless nature of trades was explained, he said, "Then you yourself live the household life; I have no need of this," and approaching his mother, he said, "Mother, permit me, I will go forth." After she had refused him three times in various ways, she said, "If your friend King Bhaddiya goes forth, then you may go forth with him." So he approached King Bhaddiya, saying, "My going forth, friend, depends on you," and persuaded him in various ways, obtaining his promise to go forth with him on the seventh day.
Vì vậy, Anuruddha này, sau khi hỏi: “Cái gọi là công việc này là gì?”, và nghe về những công việc phải làm năm này qua năm khác, như “Trước tiên, phải cày ruộng,” chàng nói: “Khi nào thì công việc này mới kết thúc? Khi nào chúng ta mới có thể vô tư hưởng thụ tài sản?” Khi sự vô tận của các công việc được giải thích cho chàng, chàng nói: “Nếu vậy, thì anh, anh cả, hãy ở lại đời sống gia đình. Em không có mục đích gì với điều này.” Nói vậy xong, chàng đến gặp mẹ và nói: “Mẹ ơi, xin mẹ cho phép con, con sẽ xuất gia.” Sau khi bà từ chối chàng ba lần bằng nhiều cách khác nhau, bà nói: “Nếu bạn của con, vua Bhaddiya, xuất gia, thì con có thể xuất gia cùng với ông ấy.” Rồi chàng đến gặp vua Bhaddiya và nói: “Bạn ơi, việc xuất gia của tôi có liên quan đến bạn.” Sau khi thuyết phục ông ấy bằng nhiều cách khác nhau, vào ngày thứ bảy, chàng đã nhận được lời hứa từ ông ấy sẽ xuất gia cùng mình.
Tato bhaddiyo sakyarājā anuruddho ānando bhagu kimilo devadattoti ime cha khattiyā upālikappakasattamā devā viya dibbasampattiṃ sattāhaṃ sampattiṃ anubhavitvā uyyānaṃ gacchantā viya caturaṅginiyā senāya nikkhamitvā paravisayaṃ patvā rājāṇāya senaṃ nivattāpetvā paravisayaṃ okkamiṃsu.
Thereafter, King Bhaddiya Sakya, Anuruddha, Ananda, Bhagu, Kimbila, and Devadatta—these six Sakyan princes, with Upāli the barber as the seventh—enjoyed divine bliss for seven days as if they were gods, then set out with a four-fold army as if going to a pleasure garden, reached another kingdom, and, having sent the army back by royal command, entered that other territory.
Sau đó, sáu vị vương tử dòng Sát-đế-lỵ là Bhaddiya, Anuruddha, Ānanda, Bhagu, Kimila và Devadatta, cùng với người thợ cạo Upāli là người thứ bảy, đã hưởng thụ sự giàu sang trong bảy ngày như chư thiên hưởng thụ thiên sản. Họ ra đi với bốn binh chủng như thể đi đến vườn thượng uyển. Khi đến lãnh thổ của nước khác, họ ra lệnh cho quân đội quay về rồi tiến vào lãnh thổ nước láng giềng.
Tattha cha khattiyā attano attano ābharaṇāni omuñcitvā bhaṇḍikaṃ katvā, ‘‘handa bhaṇe, upāli, nivattassu, alaṃ te ettakaṃ jīvikāyā’’ti tassa adaṃsu.
There, the six princes took off their respective ornaments, made them into a bundle, and gave it to Upāli, saying, "Here, Upāli, return. This much is enough for your livelihood."
Tại đó, sáu vị vương tử cởi bỏ trang sức của mình, gói lại thành một bọc và trao cho Upāli, nói rằng: "Này Upāli, hãy quay về đi. Bấy nhiêu đây đủ cho ngươi sinh sống rồi."
So tesaṃ pādamūle parivattitvā paridevitvā tesaṃ āṇaṃ atikkamituṃ asakkonto uṭṭhāya taṃ gahetvā nivatti.
He rolled at their feet, lamented, and being unable to disobey their command, he rose, took the bundle, and returned.
Người ấy lăn mình dưới chân họ, khóc lóc thảm thiết, nhưng không thể trái lệnh, bèn đứng dậy cầm lấy gói đồ và quay trở về.
Tesaṃ dvidhā jātakāle, vanaṃ ārodanappattaṃ viya pathavīkampamānākārappattā viya ahosi.
At the moment of their separation, the forest seemed to cry out, and the earth seemed to tremble.
Vào lúc họ chia tay, khu rừng dường như vang lên tiếng khóc than, và mặt đất dường như rung chuyển.
Upāli kappakopi thokaṃ gantvā nivattitvā ‘‘caṇḍā kho sākiyā, ‘iminā kumārā nippātitā’ti ghāteyyumpi maṃ.
Upāli the barber, after going a little distance, turned back, thinking, "The Sakyans are fierce. They might kill me, saying, 'This man made the princes leave.' These Sakyan princes, having abandoned such wealth, threw away these invaluable ornaments like a lump of spittle and went forth; how much more should I?"
Người thợ cạo Upāli đi được một đoạn rồi quay lại suy nghĩ: "Dòng họ Sākya thật hung dữ, họ có thể giết ta vì cho rằng ‘chính kẻ này đã khiến các vương tử ra đi’.
Ime hi nāma sakyakumārā evarūpaṃ sampattiṃ pahāya imāni anagghāni ābharaṇāni kheḷapiṇḍaṃ viya chaḍḍetvā pabbajissanti, kimaṅgaṃ panāha’’nti bhaṇḍikaṃ omuñcitvā tāni ābharaṇāni rukkhe laggetvā ‘‘atthikā gaṇhantū’’ti vatvā tesaṃ santikaṃ gantvā tehi ‘‘kasmā nivattosī’’ti puṭṭho tamatthaṃ ārocesi.
He untied the bundle, hung the ornaments on a tree, saying, "Let those who wish take them," and went to the princes. When asked by them, "Why have you returned?" he reported the matter.
Các vương tử dòng Sākya này còn từ bỏ sự giàu sang như vậy, vứt bỏ những trang sức vô giá này như vứt một cục đờm để xuất gia, huống chi là ta." Nghĩ vậy, người ấy cởi gói đồ, treo những món trang sức lên một cành cây và nói: "Ai muốn thì cứ lấy," rồi quay lại chỗ các vương tử. Khi được hỏi tại sao lại quay về, người ấy đã kể lại sự việc.
Atha naṃ te ādāya satthu santikaṃ gantvā, ‘‘mayaṃ, bhante, sākiyā nāma mānanissitā, ayaṃ amhākaṃ dīgharattaṃ paricārako, imaṃ paṭhamataraṃ pabbājetha, mayamassa abhivādanādīni karissāma, evaṃ no māno nimmānāyissatī’’ti vatvā taṃ paṭhamataraṃ pabbājetvā pacchā sayaṃ pabbajiṃsu.
Then, taking Upāli with them, they went to the Teacher and said, "Venerable Sir, we Sakyans are proud. This man has served us for a long time. Please ordain him first; we will pay him homage and so on. In this way, our pride will be vanquished." So, they first ordained Upāli, and afterwards they themselves went forth.
Bấy giờ, họ dẫn người ấy đến gặp bậc Đạo Sư và bạch rằng: "Bạch Thế Tôn, chúng con là người dòng Sākya, vốn có nhiều ngã mạn. Người này đã phục vụ chúng con từ lâu. Xin hãy cho người này xuất gia trước, chúng con sẽ đảnh lễ và làm các phận sự khác đối với vị ấy. Như vậy, ngã mạn của chúng con sẽ được dẹp bỏ." Sau khi thỉnh cầu như vậy, họ đã cho Upāli xuất gia trước, rồi sau đó chính họ cũng xuất gia.
Tesu āyasmā bhaddiyo teneva antaravassena tevijjo ahosi.
Among them, Venerable Bhaddiya attained the three knowledges during that very rainy season.
Trong số họ, Tôn giả Bhaddiya đã đắc Tam Minh ngay trong mùa an cư năm ấy.
Āyasmā anuruddho dibbacakkhuko hutvā pacchā mahāvitakkasuttaṃ (a. ni. 8.30) sutvā arahattaṃ pāpuṇi.
Venerable Anuruddha, having gained the divine eye, afterwards attained Arahantship after hearing the Mahāvitakka Sutta.
Tôn giả Anuruddha, sau khi có được thiên nhãn, về sau đã nghe Kinh Mahāvitakka và đắc quả A-la-hán.
Āyasmā ānando sotāpattiphale patiṭṭhahi.
Venerable Ānanda was established in the fruit of stream-entry.
Tôn giả Ānanda đã an trú trong quả Tu-đà-hoàn.
Bhagutthero ca kimilatthero ca aparabhāge vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Venerable Bhagū and Venerable Kimila, later developed vipassanā and attained Arahantship.
Trưởng lão Bhagu và Trưởng lão Kimila về sau đã phát triển thiền quán và đắc quả A-la-hán.
Devadatto pothujjanikaṃ iddhiṃ patto.
Devadatta attained mundane psychic power (pothujjanika iddhi).
Devadatta đã đắc được thần thông của hàng phàm phu.
Aparabhāge satthari kosambiyaṃ viharante sasāvakasaṅghassa tathāgatassa mahanto lābhasakkāro nibbatti.
Later, while the Teacher was residing in Kosambī, great gains and honor arose for the Tathāgata with his assembly of disciples.
Về sau, khi bậc Đạo Sư đang trú tại Kosambī, Như Lai cùng Tăng đoàn Thinh văn đã nhận được rất nhiều lợi lộc và danh vọng.
Vatthabhesajjādihatthā manussā vihāraṃ pavisitvā ‘‘kuhiṃ satthā, kuhiṃ sāriputtatthero, kuhiṃ mahāmoggallānatthero, kuhiṃ mahākassapatthero, kuhiṃ bhaddiyatthero, kuhiṃ anuruddhatthero, kuhiṃ ānandatthero, kuhiṃ bhagutthero, kuhiṃ kimilatthero’’ti asītimahāsāvakānaṃ nisinnaṭṭhānaṃ olokentā vicaranti.
People, with robes, medicines, and other offerings in hand, would enter the monastery, asking, “Where is the Teacher? Where is Venerable Sāriputta? Where is Venerable Mahāmoggallāna? Where is Venerable Mahākassapa? Where is Venerable Bhaddiya? Where is Venerable Anuruddha? Where is Venerable Ānanda? Where is Venerable Bhagū? Where is Venerable Kimila?” and they would wander around looking for the seats of the eighty great disciples.
Dân chúng tay cầm vật phẩm như y phục, thuốc men... đi vào tu viện và đi quanh tìm kiếm, hỏi rằng: "Bậc Đạo Sư ở đâu? Trưởng lão Sāriputta ở đâu? Trưởng lão Mahāmoggallāna ở đâu? Trưởng lão Mahākassapa ở đâu? Trưởng lão Bhaddiya ở đâu? Trưởng lão Anuruddha ở đâu? Trưởng lão Ānanda ở đâu? Trưởng lão Bhagu ở đâu? Trưởng lão Kimila ở đâu?", tìm kiếm nơi ngồi của tám mươi vị Đại Thinh văn.
‘‘Devadattatthero kuhiṃ nisinno vā, ṭhito vā’’ti pucchanto nāma natthi.
No one asked, “Where is Venerable Devadatta sitting or standing?”
Tuyệt nhiên không có ai hỏi: "Trưởng lão Devadatta đang ngồi hay đứng ở đâu?"
So cintesi – ‘‘ahampi etehi saddhiññeva pabbajito, etepi khattiyapabbajitā, ahampi khattiyapabbajito, lābhasakkārahatthā manussā eteyeva pariyesanti, mama nāmaṃ gahetāpi natthi.
He thought, “I, too, renounced with them. They are also Khattiya renunciants, and I am also a Khattiya renunciant. Yet, people bearing gains and honor seek only them; no one even mentions my name.
Vị ấy suy nghĩ: "Ta cũng đã xuất gia cùng với những người này, họ cũng là người dòng Sát-đế-lỵ xuất gia, ta cũng là người dòng Sát-đế-lỵ xuất gia. Dân chúng tay cầm lợi lộc và danh vọng chỉ tìm kiếm họ, còn tên của ta thì không một ai nhắc đến.
Kena nu kho saddhiṃ ekato hutvā kaṃ pasādetvā mama lābhasakkāraṃ nibbatteyya’’nti.
With whom should I associate, whom should I please, to bring about my own gains and honor?”
Ta nên kết hợp với ai, làm cho ai tín nhiệm để tạo ra lợi lộc và danh vọng cho mình đây?"
Athassa etadahosi – ‘‘ayaṃ kho rājā bimbisāro paṭhamadassaneneva ekādasahi nahutehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhito, na sakkā etena saddhiṃ ekato bhavituṃ, kosalaraññāpi saddhiṃ na sakkā bhavituṃ.
Then it occurred to him: “Indeed, King Bimbisāra was established in the fruit of stream-entry with one hundred and ten thousand (followers) at his very first sight. It is not possible to associate with him. It is also not possible to associate with the king of Kosala.
Rồi vị ấy nghĩ rằng: "Vua Bimbisāra này đã an trú trong quả Tu-đà-hoàn cùng với mười một vạn người ngay từ lần gặp đầu tiên, không thể kết hợp với vị này được. Với vua xứ Kosala cũng không thể được.
Ayaṃ kho pana rañño putto ajātasattu kumāro kassaci guṇadose na jānāti, etena saddhiṃ ekato bhavissāmī’’ti.
But this Prince Ajātasattu, the king’s son, does not discern anyone’s virtues or faults. I will associate with him.”
Còn vương tử Ajātasattu, con của nhà vua, thì không biết được phẩm hạnh hay lỗi lầm của bất kỳ ai, ta sẽ kết hợp với người này."
So kosambito rājagahaṃ gantvā kumārakavaṇṇaṃ abhinimminitvā cattāro āsīvise catūsu hatthapādesu ekaṃ gīvāya pilandhitvā ekaṃ sīse cumbaṭakaṃ katvā ekaṃ ekaṃsaṃ karitvā imāya ahimekhalāya ākāsato oruyha ajātasattussa ucchaṅge nisīditvā tena bhītena ‘‘kosi tva’’nti vutte ‘‘ahaṃ devadatto’’ti vatvā tassa bhayavinodanatthaṃ taṃ attabhāvaṃ paṭisaṃharitvā saṅghāṭipattacīvaradharo purato ṭhatvā taṃ pasādetvā lābhasakkāraṃ nibbattesi.
So, he went from Kosambī to Rājagaha, transformed himself into the appearance of a young prince, adorned his four limbs with four poisonous snakes, coiled one around his neck, made one a diadem on his head, and placed another on his shoulder as a shoulder-sash, and then descended from the sky by means of this snake-belt, and sat on Ajātasattu’s lap. When the frightened prince asked, “Who are you?”, he said, “I am Devadatta.” To dispel the prince’s fear, he withdrew that form and stood before him clad in robes, bowl, and outer robe, thereby winning his favor and securing gains and honor for himself.
Vị ấy từ Kosambī đến Rājagaha, hóa thân thành một cậu bé, quấn bốn con rắn độc vào bốn tay chân, một con vào cổ, một con làm thành vòng trên đầu, và một con vắt qua vai. Với chiếc đai rắn này, vị ấy từ trên trời bay xuống và ngồi vào lòng của Ajātasattu. Khi vương tử sợ hãi hỏi: "Ngươi là ai?", vị ấy đáp: "Ta là Devadatta." Để làm vương tử hết sợ, vị ấy thu lại hóa thân đó, hiện ra với hình tướng mang y, bát, Tăng-già-lê đứng trước mặt, làm cho vương tử tín nhiệm và từ đó tạo ra lợi lộc và danh vọng.
So lābhasakkārābhibhūto ‘‘ahaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmī’’ti pāpakaṃ cittaṃ uppādetvā saha cittuppādena iddhito parihāyitvā satthāraṃ veḷuvanavihāre sarājikāya parisāya dhammaṃ desentaṃ vanditvā uṭṭhāyāsanā añjaliṃ paggayha – ‘‘bhagavā, bhante, etarahi jiṇṇo vuḍḍho mahallako, appossukko diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyuñjatu, ahaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmi, niyyādetha me bhikkhusaṅgha’’nti vatvā satthārā kheḷāsakavādena apasādetvā paṭikkhitto anattamano imaṃ paṭhamaṃ tathāgate āghātaṃ bandhitvā pakkāmi.
Overcome by these gains and honor, he conceived an evil thought, “I will take charge of the Saṅgha of bhikkhus.” With the arising of that thought, he fell away from his psychic powers. He approached the Teacher, who was teaching the Dhamma to an assembly including the king in the Veḷuvana monastery, paid homage, rose from his seat, and raising his hands in Añjali, said, “Venerable Bhagavā, lord, is now old, advanced in years, aged. May he live at ease, free from worry, enjoying a pleasant abiding in this present life. I will take charge of the Saṅgha of bhikkhus. Hand over the Saṅgha of bhikkhus to me.” Having said this, and being rejected by the Teacher with the reprimand, “You are like spittle,” he departed displeased, having thus conceived the first resentment towards the Tathāgata.
Bị lợi lộc và danh vọng chi phối, vị ấy khởi lên ý nghĩ xấu xa: "Ta sẽ quản lý Tăng đoàn." Cùng với sự khởi lên của ý nghĩ đó, vị ấy liền mất đi thần thông. Vị ấy đến đảnh lễ bậc Đạo Sư khi Ngài đang thuyết pháp cho hội chúng có vua chúa tại tu viện Veḷuvana, rồi từ chỗ ngồi đứng dậy, chắp tay bạch rằng: "Bạch Thế Tôn, nay Thế Tôn đã già yếu, cao tuổi, xin hãy ít bận tâm và an hưởng lạc trú trong hiện tại. Con sẽ quản lý Tăng đoàn, xin hãy giao Tăng đoàn lại cho con." Bị bậc Đạo Sư quở trách và từ chối bằng lời lẽ ví như kẻ ăn đồ khạc nhổ, vị ấy không hài lòng, mang mối hận thù đầu tiên này đối với Như Lai rồi bỏ đi.
Athassa bhagavā rājagahe pakāsanīyakammaṃ kāresi.
Then the Bhagavā proclaimed an act of publicity concerning him in Rājagaha.
Bấy giờ, Đức Thế Tôn đã cho thi hành Pakāsanīyakamma (Nghiệp công bố) đối với vị ấy tại Rājagaha.
So ‘‘pariccatto dāni ahaṃ samaṇena gotamena, idānissa anatthaṃ karissāmī’’ti ajātasattuṃ upasaṅkamitvā, ‘‘pubbe kho, kumāra, manussā dīghāyukā, etarahi appāyukā.
He thought, “Now I am abandoned by the recluse Gotama. Now I will cause him harm.” He approached Ajātasattu and said, “Formerly, prince, people were long-lived; now they are short-lived.
Vị ấy nghĩ: "Nay ta đã bị Sa-môn Gotama từ bỏ, giờ ta sẽ làm điều bất lợi cho ông ta." Rồi vị ấy đến gặp Ajātasattu và nói: "Thưa vương tử, xưa kia con người sống lâu, nay thì sống ngắn.
Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ tvaṃ kumārova samāno kālaṃ kareyyāsi, tena hi tvaṃ, kumāra, pitaraṃ hantvā rājā hohi, ahaṃ bhagavantaṃ hantvā buddho bhavissāmī’’ti vatvā tasmiṃ rajje patiṭṭhite tathāgatassa vadhāya purise payojetvā tesu sotāpattiphalaṃ patvā nivattesu sayaṃ gijjhakūṭapabbataṃ abhiruhitvā, ‘‘ahameva samaṇaṃ gotamaṃ jīvitā voropessāmī’’ti silaṃ pavijjhitvā ruhiruppādakakammaṃ katvā imināpi upāyena māretuṃ asakkonto puna nāḷāgiriṃ vissajjāpesi.
Indeed, it is possible that you, while still a prince, might pass away. Therefore, prince, kill your father and become king. I will kill the Bhagavā and become a Buddha.” After Ajātasattu was established in the kingship, Devadatta arranged for men to assassinate the Tathāgata. When these men attained the fruit of stream-entry and returned, Devadatta himself ascended Vulture Peak Mountain and, thinking, “I myself will take the life of the recluse Gotama,” hurled a rock, causing the act of drawing blood from the Buddha. Unable to kill him even by this means, he again set loose the elephant Nāḷāgiri.
Có thể lắm, vương tử sẽ qua đời khi còn trẻ. Vì vậy, thưa vương tử, hãy giết cha và lên làm vua, còn tôi sẽ giết Thế Tôn và trở thành Phật." Sau khi Ajātasattu lên ngôi, Devadatta đã sai người đi giết Như Lai. Khi những người đó đắc quả Tu-đà-hoàn và quay về, chính y đã trèo lên núi Gijjhakūṭa, nghĩ rằng: "Chính ta sẽ đoạt mạng Sa-môn Gotama," rồi lăn một tảng đá xuống, gây ra nghiệp làm chảy máu (chân Phật). Khi không thể giết được bằng cách này, y lại sai thả voi Nāḷāgiri ra.
Tasmiṃ āgacchante ānandatthero attano jīvitaṃ satthu pariccajitvā purato aṭṭhāsi.
As it was approaching, Venerable Ānanda stood in front of the Teacher, sacrificing his own life.
Khi con voi ấy đang lao tới, Trưởng lão Ānanda đã hy sinh mạng sống của mình cho bậc Đạo Sư và đứng chắn phía trước.
Satthā nāgaṃ dametvā nagarā nikkhamitvā vihāraṃ gantvā anekasahassehi upāsakehi abhihaṭaṃ mahādānaṃ paribhuñjitvā tasmiṃ divase sannipatitānaṃ aṭṭhārasakoṭisaṅkhātānaṃ rājagahavāsīnaṃ anupubbiṃ kathaṃ kathetvā caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamaye jāte ‘‘aho āyasmā ānando mahāguṇo, tathārūpe nāma hatthināge āgacchante attano jīvitaṃ pariccajitvā satthu puratova aṭṭhāsī’’ti therassa guṇakathaṃ sutvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa mamatthāya jīvitaṃ pariccajiyevā’’ti vatvā bhikkhūhi yācito cūḷahaṃsa (jā. 1.15.133 ādayo; 2.21.1 ādayo) – mahāhaṃsa (jā. 2.21.89 ādayo) – kakkaṭakajātakāni (jā. 1.3.49 ādayo) kathesi.
The Teacher subdued the elephant, left the city, went to the monastery, partook of the great offering brought by many thousands of lay disciples, and on that day, preached a progressive discourse to the eighteen koṭi residents of Rājagaha who had gathered. When Dhamma-realization occurred for eighty-four thousand beings, and having heard the praise of the elder, “Oh, Venerable Ānanda is endowed with great qualities! When such a fierce elephant was approaching, he sacrificed his own life and stood right in front of the Teacher,” the Teacher said, “Bhikkhus, it is not only now; in former times too, he sacrificed his life for my sake,” and being requested by the bhikkhus, he related the Cūḷahaṃsa, Mahāhaṃsa, and Kakkaṭaka Jātakas.
Đức Đạo Sư đã điều phục con voi, ra khỏi thành, đến tu viện, thọ dụng đại thí do hàng ngàn cư sĩ mang đến. Vào ngày đó, Ngài đã thuyết bài pháp tuần tự cho mười tám crore cư dân Rājagaha đã tụ hội, khi tám vạn bốn ngàn chúng sinh đã chứng ngộ Pháp. Sau khi nghe lời tán thán công đức của Trưởng lão rằng: "Ôi, Tôn giả Ānanda thật có đại công đức, khi con voi chúa như vậy đang đến, ngài đã xả bỏ mạng sống của mình mà đứng ngay trước Đức Đạo Sư!", Ngài nói: "Này các Tỳ-khưu, không phải chỉ bây giờ, mà trước kia ngài ấy cũng đã xả bỏ mạng sống vì Ta." Sau khi được các Tỳ-khưu thỉnh cầu, Ngài đã kể các câu chuyện Jātaka Cūḷahaṃsa, Mahāhaṃsa và Kakkaṭaka.
Devadattassāpi kammaṃ neva pākaṭaṃ, tathā rañño mārāpitattā, na vadhakānaṃ payojitattā na silāya paviddhattā pākaṭaṃ ahosi, yathā nāḷāgirihatthino vissajjitattā.
Devadatta’s evil deed was not as evident by having the king killed, nor by arranging for assassins, nor by hurling the rock, as it was by setting loose the Nāḷāgiri elephant.
Tội ác của Devadatta đã không lộ rõ khi vua bị sát hại, hay khi những kẻ sát nhân được thuê, hay khi tảng đá bị lăn xuống, nhưng nó đã lộ rõ khi con voi Nāḷāgiri được thả ra.
Tadā hi mahājano ‘‘rājāpi devadatteneva mārāpito, vadhakopi payojito, silāpi apaviddhā.
For at that time, the great multitude murmured, “Even the king was caused to be killed by Devadatta, and assassins were arranged, and a rock was hurled.
Vào lúc đó, đại chúng đã kêu la rằng: "Vua cũng bị Devadatta sai người giết, những kẻ sát nhân cũng do hắn thuê, tảng đá cũng do hắn lăn xuống.
Idāni pana tena nāḷāgiri vissajjāpito, evarūpaṃ nāma pāpakaṃ gahetvā rājā vicaratī’’ti kolāhalamakāsi.
But now he has had Nāḷāgiri set loose! The king associates with such an evil person!”
Nhưng bây giờ, hắn đã sai thả con Nāḷāgiri, và vua (Ajātasattu) lại đi cùng với một kẻ ác như vậy!"
Rājā mahājanassa kathaṃ sutvā pañca thālipākasatāni nīharāpetvā na puna tassūpaṭṭhānaṃ agamāsi, nāgarāpissa kulaṃ upagatassa bhikkhāmattampi na adaṃsu.
The king, hearing the people’s talk, ordered five hundred meal-pots to be removed and no longer visited Devadatta. The townspeople also did not give even a handful of alms to Devadatta when he came to their homes.
Vua nghe lời dân chúng nói, đã sai dẹp bỏ năm trăm nồi cơm và không còn đến hầu hạ Devadatta nữa. Dân chúng trong thành cũng không bố thí dù chỉ một chút cơm cho Devadatta khi hắn đến nhà.
So parihīnalābhasakkāro kohaññena jīvitukāmo satthāraṃ upasaṅkamitvā pañca vatthūni yācitvā bhagavato ‘‘alaṃ, devadatta, yo icchati, so āraññako hotū’’ti paṭikkhitto kassāvuso, vacanaṃ sobhanaṃ, kiṃ tathāgatassa udāhu mama, ahañhi ukkaṭṭhavasena evaṃ vadāmi, ‘‘sādhu, bhante, bhikkhū yāvajīvaṃ āraññakā assu, piṇḍapātikā, paṃsukūlikā, rukkhamūlikā, macchamaṃsaṃ na khādeyyu’’nti.
Having thus lost gains and honor, and wishing to live by deceitful means, he approached the Teacher and requested five rules of practice. When the Bhagavā rejected him, saying, “Enough, Devadatta, let whoever wishes to be a forest dweller, be one,” he said, “Friends, whose word is proper? Is it the Tathāgata’s or mine? I speak thus from the perspective of the highest principles: ‘It would be good, venerable sir, if bhikkhus were forest dwellers for life, alms-eaters, rag-robe wearers, tree-root dwellers, and would not eat fish or meat.’
Devadatta đó, vì lợi lộc và sự cung kính suy giảm, mong muốn duy trì sự sống bằng cách gian trá, đã đến Đức Bổn Sư, thỉnh cầu năm điều khoản. Sau khi bị Đức Thế Tôn từ chối rằng: “Này Devadatta, không nên! Vị Tỳ-khưu nào muốn sống ở rừng thì hãy sống ở rừng,” Devadatta liền nói: “Này các hiền giả, lời nói của ai là tốt đẹp? Lời của Như Lai hay của tôi? Tôi đây chính là người nói những điều cao thượng như thế này: ‘Bạch Thế Tôn, thật tốt lành nếu các Tỳ-khưu sống ở rừng trọn đời, hành hạnh khất thực, mặc y phấn tảo, sống dưới gốc cây, và không ăn cá thịt.’”
‘‘Yo dukkhā muccitukāmo, so mayā saddhiṃ āgacchatū’’ti vatvā pakkāmi.
Whoever wishes to be freed from suffering, let him come with me.” And he departed.
Nói rằng: “Ai muốn thoát khổ thì hãy đi theo tôi,” rồi bỏ đi.
Tassa vacanaṃ sutvā ekacce navakapabbajitā mandabuddhino ‘‘kalyāṇaṃ devadatto āha, etena saddhiṃ vicarissāmā’’ti tena saddhiṃ ekato ahesuṃ.
Hearing his words, some newly ordained bhikkhus of dull intellect, thinking, “Devadatta speaks well; we will wander with him,” associated with him.
Nghe lời ấy, một số Tỳ-khưu mới xuất gia, trí tuệ còn yếu kém, liền nghĩ: “Devadatta nói lời tốt lành, chúng ta sẽ đi cùng với người này,” và họ đã đi theo Devadatta.
Iti so pañcasatehi bhikkhūhi saddhiṃ tehi pañcahi vatthūhi lūkhappasannaṃ janaṃ saññāpento kulesu viññāpetvā viññāpetvā bhuñjanto saṅghabhedāya parakkami.
Thus, with five hundred bhikkhus, and by these five practices, he persuaded people who were pleased with ascetic practices, and going from family to family, begging and eating, he strove to create a schism in the Saṅgha.
Thế là, Devadatta cùng với năm trăm Tỳ-khưu, dùng năm điều khoản ấy để thuyết phục những người hoan hỷ với lối sống khắc khổ, rồi lần lượt đi đến các gia đình để thỉnh thực và ăn uống, nỗ lực chia rẽ Tăng-già.
So bhagavatā, ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, devadatta, saṅghabhedāya parakkamasi cakkabhedāyā’’ti puṭṭho ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti vatvā, ‘‘garuko kho, devadatta, saṅghabhedo’’tiādīhi ovaditopi satthu vacanaṃ anādiyitvā pakkanto āyasmantaṃ ānandaṃ rājagahe piṇḍāya carantaṃ disvā, ‘‘ajjatagge dānāhaṃ, āvuso ānanda, aññatreva bhagavatā, aññatra, bhikkhusaṅghā uposathaṃ karissāmi, saṅghakammaṃ karissāmī’’ti āha.
Devadatta, when asked by the Blessed One, "Is it true, Devadatta, that you are striving to break up the Saṅgha, to break up the Wheel?" replied, "It is true, Blessed One." Even though he was admonished with words like, "Grave indeed, Devadatta, is the breaking up of the Saṅgha," he disregarded the Teacher's words and departed. Seeing Venerable Ānanda collecting alms in Rājagaha, he said, "From today onwards, friend Ānanda, I shall perform the Uposatha and Saṅgha-kamma apart from the Blessed One and apart from the Saṅgha of bhikkhus."
Khi Đức Thế Tôn hỏi: “Này Devadatta, có thật ngươi đang nỗ lực chia rẽ Tăng-già, chia rẽ Pháp luân không?”, Devadatta đáp: “Bạch Thế Tôn, thật vậy.” Mặc dù đã được Đức Thế Tôn khuyên dạy bằng những lời như: “Này Devadatta, việc chia rẽ Tăng-già là một trọng tội,” nhưng Devadatta vẫn không nghe lời Đức Bổn Sư mà bỏ đi. Khi thấy Tôn giả Ānanda đang đi khất thực ở Rājagaha, Devadatta nói: “Này Hiền giả Ānanda, kể từ hôm nay, tôi sẽ tự mình làm lễ Uposatha và các Tăng-sự khác, không cần Đức Thế Tôn và Tăng đoàn nữa.”
Thero tamatthaṃ bhagavato ārocesi.
The elder reported this matter to the Blessed One.
Vị Trưởng lão (Ānanda) đã trình bày sự việc ấy lên Đức Thế Tôn.
Taṃ viditvā satthā uppannadhammasaṃvego hutvā, ‘‘devadatto sadevakassa lokassa anatthanissitaṃ attano avīcimhi paccanakakammaṃ karotī’’ti vitakketvā –
Knowing this, the Teacher, filled with profound spiritual urgency, reflected, "Devadatta is performing an act of enmity that leads to the detriment of the world with its devas, an act that will ripen in Avīci hell," and then—
Biết được điều đó, Đức Bổn Sư khởi lên sự xúc động sâu sắc về Pháp, suy nghĩ rằng: “Devadatta đang tạo nghiệp phản nghịch cho chính mình, dẫn đến sự bất lợi cho toàn cõi thế giới có chư thiên, và sẽ đọa vào địa ngục Avīci,” rồi Ngài đã nói bài kệ này:
Atha kho devadatto uposathadivase attano parisāya saddhiṃ ekamantaṃ nisīditvā, ‘‘yassimāni pañca vatthūni khamanti, so salākaṃ gaṇhatū’’ti vatvā pañcasatehi vajjiputtakehi navakehi appakataññūhi salākāya gahitāya saṅghaṃ bhinditvā te bhikkhū ādāya gayāsīsaṃ agamāsi.
Then, on the Uposatha day, Devadatta sat apart with his assembly and said, "Whoever approves of these five points, let him take a voting-stick." When the voting-sticks were taken by five hundred Vajji-sons, who were new and ignorant, he split the Saṅgha and, taking those bhikkhus, went to Gayāsīsa.
Sau đó, vào ngày Uposatha, Devadatta ngồi một bên với hội chúng của mình, nói: “Ai chấp nhận năm điều khoản này thì hãy nhận phiếu bầu.” Khi năm trăm Tỳ-khưu Vajjiputta, những người trẻ tuổi và thiếu hiểu biết về giới luật đã được chế định, nhận phiếu bầu, Devadatta liền chia rẽ Tăng-già, dẫn các Tỳ-khưu đó đến Gayāsīsa.
Tassa tattha gatabhāvaṃ sutvā satthā tesaṃ bhikkhūnaṃ ānayanatthāya dve aggasāvake pesesi.
Hearing of his departure there, the Teacher sent the two chief disciples to bring those bhikkhus back.
Nghe tin Devadatta đã đến đó, Đức Bổn Sư đã phái hai vị Đại Thinh Văn để đưa các Tỳ-khưu ấy trở về.
Te tattha gantvā ādesanāpāṭihāriyānusāsaniyā ceva iddhipāṭihāriyānusāsaniyā ca anusāsantā te amataṃ pāyetvā ādāya ākāsena āgamiṃsu.
They went there and, instructing them with the teaching of the miracle of instruction and the teaching of the miracle of psychic power, they made them drink the Deathless and, taking them, returned through the air.
Hai vị ấy đến đó, bằng sự giáo hóa thần thông (ādesanāpāṭihāriya) và giáo hóa bằng phép thần thông (iddhipāṭihāriya), đã giáo hóa các Tỳ-khưu đó, khiến họ nếm được vị cam lồ, rồi đưa họ trở về bằng đường không.
Kokālikopi kho ‘‘uṭṭhehi, āvuso devadatta, nītā te bhikkhū sāriputtamoggallānehi, nanu tvaṃ mayā vutto ‘mā, āvuso, sāriputtamoggallāne vissāsī’ti.
Kokālika also said, "Get up, friend Devadatta! Those bhikkhus have been taken by Sāriputta and Moggallāna. Did I not tell you, 'Friend, do not trust Sāriputta and Moggallāna'?"
Kokālika cũng nói: “Này Hiền giả Devadatta, hãy đứng dậy! Các Tỳ-khưu của ông đã bị Sāriputta và Moggallāna đưa đi rồi. Chẳng phải tôi đã từng nói với ông rằng: ‘Này Hiền giả, đừng tin tưởng Sāriputta và Moggallāna’ sao? Sāriputta và Moggallāna là những người có ý muốn xấu xa, họ đã bị chi phối bởi những ý muốn xấu xa đó.” Nói xong, Kokālika dùng đầu gối đánh vào giữa ngực Devadatta, khiến máu nóng trào ra từ miệng Devadatta ngay tại chỗ.
Pāpicchā sāriputtamoggallānā, pāpikānaṃ icchānaṃ vasaṃ gatā’’ti vatvā jaṇṇukena hadayamajjhe pahari, tassa tattheva uṇhaṃ lohitaṃ mukhato uggañchi.
"Sāriputta and Moggallāna have evil desires, they have fallen under the sway of evil desires," he said, and struck him in the middle of the chest with his knee. Immediately, hot blood gushed from his mouth.
Ngay tại chỗ đó, máu nóng trào ra từ miệng Devadatta.
Āyasmantaṃ pana sāriputtaṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ ākāsena āgacchantaṃ disvā bhikkhū āhaṃsu – ‘‘bhante, āyasmā sāriputto gamanakāle attadutiyo gato, idāni mahāparivāro āgacchanto sobhatī’’ti.
But seeing the Venerable Sāriputta coming through the air, surrounded by the assembly of bhikkhus, the bhikkhus said, "Venerable Sir, when Venerable Sāriputta departed, he went with only one companion, but now, coming with a great retinue, he looks splendid."
Khi thấy Tôn giả Sāriputta cùng với Tăng đoàn Tỳ-khưu đang bay trên không trở về, các Tỳ-khưu đã nói: “Bạch Thế Tôn, Tôn giả Sāriputta khi đi chỉ có một mình, nhưng bây giờ trở về với đại chúng đông đảo, thật là trang nghiêm!”
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva sāriputto sobhati, pubbe tiracchānayoniyaṃ nibbattakālepi mayhaṃ putto mama santikaṃ āgacchanto sobhiyevā’’ti vatvā –
The Teacher said, "Bhikkhus, it is not only now that Sāriputta looks splendid; even in the past, when he was reborn in an animal realm, my son, coming to me, always looked splendid," and he spoke thus:
Đức Bổn Sư nói: “Này các Tỳ-khưu, không chỉ bây giờ Sāriputta mới trang nghiêm. Trước kia, khi sinh ra trong loài súc sanh, con trai của Ta cũng đã luôn trang nghiêm khi đến với Ta.” Rồi Ngài kể Jātaka này:
‘‘Dassetha me bhagavanta’’nti punappunaṃ yāci.
He repeatedly pleaded, "Show me the Blessed One."
Devadatta đã cầu xin lặp đi lặp lại: “Hãy cho tôi gặp Đức Thế Tôn.”
Atha naṃ te mañcakenādāya nikkhamiṃsu.
Then they carried him out on a stretcher.
Thế là, các đệ tử đã khiêng Devadatta trên một cái cáng và rời đi.
Tassa āgamanaṃ sutvā bhikkhū satthu ārocesuṃ – ‘‘bhante, devadatto kira tumhākaṃ dassanatthāya āgacchatī’’ti.
Having heard of his arrival, the bhikkhus reported to the Teacher: ‘Venerable Sir, Devadatta is said to be coming to see you.’
Nghe tin Devadatta đến, các Tỳ-khưu đã trình lên Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, nghe nói Devadatta đang đến để được yết kiến Ngài.”
‘‘Na, bhikkhave, so tenattabhāvena maṃ passituṃ labhissatī’’ti.
‘Bhikkhus, he will not be able to see me with that existence.’
“Này các Tỳ-khưu, người ấy sẽ không thể gặp Ta với thân phận đó đâu.”
Devadatto kira pañcannaṃ vatthūnaṃ āyācitakālato paṭṭhāya puna buddhaṃ daṭṭhuṃ na labhati, ayaṃ dhammatā.
It is said that Devadatta, from the time he requested the five points, could no longer see the Buddha; this is a natural law.
Nghe nói, Devadatta, kể từ khi thỉnh cầu năm điều khoản, đã không còn được gặp Đức Phật nữa. Đó là một quy luật tự nhiên.
‘‘Asukaṭṭhānañca asukaṭṭhānañca āgato, bhante’’ti.
‘Venerable Sir, he has arrived at such and such a place, and such and such a place.’
“Bạch Thế Tôn, người ấy đã đến chỗ này và chỗ kia rồi.”
‘‘Yaṃ icchati, taṃ karotu, na so maṃ passituṃ labhissatī’’ti.
‘Let him do what he wishes; he will not be able to see me.’
“Nó muốn gì thì cứ làm, nó sẽ không thể thấy Ta được.”
‘‘Bhante, ito yojanamattaṃ āgato, aḍḍhayojanaṃ, gāvutaṃ, jetavanapokkharaṇīsamīpaṃ āgato, bhante’’ti.
‘Venerable Sir, he has come a yojana from here, half a yojana, a gāvuta, he has arrived near the Jetavana pond, Venerable Sir.’
“Bạch Thế Tôn, nó đã đi một dojana từ đây, nửa dojana, một gāvuta, đã đến gần hồ Jeta-vana, bạch Thế Tôn.”
‘‘Sacepi antojetavanaṃ pavisati, neva maṃ passituṃ labhissatī’’ti.
‘Even if he enters the Jetavana, he will not be able to see me.’
“Dù nó có vào bên trong Jeta-vana, nó cũng sẽ không thể thấy Ta được.”
Devadattaṃ gahetvā āgatā jetavanapokkharaṇītīre mañcaṃ otāretvā pokkharaṇiṃ nhāyituṃ otariṃsu.
Those who had brought Devadatta lowered his couch by the Jetavana pond and descended into the pond to bathe.
Các đệ tử đã mang Devadatta đến, đặt cáng xuống bên bờ hồ Jeta-vana và xuống hồ để tắm.
Devadattopi kho mañcato vuṭṭhāya ubho pāde bhūmiyaṃ ṭhapetvā nisīdi.
Devadatta also rose from the couch, placed both feet on the ground, and sat down.
Devadatta cũng từ trên cáng đứng dậy, đặt cả hai chân xuống đất rồi ngồi xuống.
Pādā pathaviṃ pavisiṃsu.
His feet sank into the earth.
Hai chân của nó chìm vào đất.
So anukkamena yāva gopphakā, yāva jaṇṇukā, yāva kaṭito, yāva thanato, yāva gīvato pavisitvā hanukaṭṭhikassa bhūmiyaṃ paviṭṭhakāle –
He gradually sank in up to his ankles, up to his knees, up to his waist, up to his chest, up to his neck, and when his jawbone sank into the earth—
Nó dần dần chìm xuống đến mắt cá chân, đến đầu gối, đến hông, đến ngực, đến cổ, và khi xương hàm của nó chìm vào đất –
Imaṃ gāthamāha.
He uttered this verse.
Nó đã nói bài kệ này.
Idaṃ kira ṭhānaṃ disvā tathāgato devadattaṃ pabbājesi.
It is said that the Tathāgata, seeing this situation, ordained Devadatta.
Đức Như Lai đã thấy cảnh tượng này và cho Devadatta xuất gia.
Sace hi na so pabbajissa, gihī hutvā kammañca bhāriyaṃ akarissa, āyatiṃ bhavanissaraṇapaccayaṃ kātuṃ na sakkhissa, pabbajitvā ca pana kiñcāpi kammaṃ bhāriyaṃ karissati, āyatiṃ bhavanissaraṇapaccayaṃ kātuṃ sakkhissatīti taṃ satthā pabbājesi.
For if he had not gone forth, he would have remained a householder and performed grave deeds, and would not have been able to create a condition for liberation from existence in the future; but having gone forth, even if he were to perform grave deeds, he would be able to create a condition for liberation from existence in the future. Seeing this, the Teacher ordained him.
Bởi vì nếu nó không xuất gia, nó sẽ làm những ác nghiệp nặng nề khi còn là cư sĩ, và sẽ không thể tạo duyên để thoát khỏi vòng luân hồi trong tương lai; nhưng sau khi xuất gia, dù nó có làm ác nghiệp nặng nề, nó vẫn có thể tạo duyên để thoát khỏi vòng luân hồi trong tương lai, vì vậy Đức Đạo Sư đã cho nó xuất gia.
So hi ito satasahassakappamatthake aṭṭhissaro nāma paccekabuddho bhavissati, so pathaviṃ pavisitvā avīcimhi nibbatti.
Indeed, at the end of a hundred thousand aeons from now, he will become a Paccekabuddha named Aṭṭhissara. Having sunk into the earth, he was reborn in Avīci hell.
Trong một trăm ngàn kiếp về sau, nó sẽ trở thành một vị Phật Độc Giác tên là Aṭṭhissara, nhưng sau khi chìm vào đất, nó đã tái sinh vào địa ngục Avīci.
Niccale buddhe aparajjhabhāvena pana niccalova hutvā paccatūti yojanasatike anto avīcimhi yojanasatubbedhamevassa sarīraṃ nibbatti.
And because of his offense against the unshakeable Buddha, his body was reborn unshakeable, one hundred yojanas high, within Avīci hell, which is one hundred yojanas in extent.
Vì đã phạm tội với Đức Phật bất động, nó đã tái sinh trong địa ngục Avīci rộng một trăm dojana với thân thể cao một trăm dojana, bất động ở đó để chịu khổ.
Sīsaṃ yāva kaṇṇasakkhalito upari ayakapallaṃ pāvisi, pādā yāva gopphakā heṭṭhā ayapathaviyaṃ paviṭṭhā, mahātālakkhandhaparimāṇaṃ ayasūlaṃ pacchimabhittito nikkhamitvā piṭṭhimajjhaṃ bhinditvā urena nikkhamitvā purimabhittiṃ pāvisi, aparaṃ dakkhiṇabhittito nikkhamitvā dakkhiṇapassaṃ bhinditvā vāmapassena nikkhamitvā uttarabhittiṃ pāvisi, aparaṃ upari kapallato nikkhamitvā matthakaṃ bhinditvā adhobhāgena nikkhamitvā ayapathaviṃ pāvisi.
His head sank into the iron cauldron from the ear cavities upwards, his feet sank into the iron earth below up to the ankles. A great iron stake, the size of a large palm trunk, emerged from the back wall, pierced the middle of his back, exited through his chest, and entered the front wall. Another emerged from the right wall, pierced his right side, exited through his left side, and entered the north wall. Another emerged from the iron cauldron above, pierced his skull, exited below, and entered the iron earth.
Đầu của nó chìm vào chảo sắt phía trên đến tận lỗ tai; chân của nó chìm vào nền đất sắt phía dưới đến tận mắt cá chân; một cây đinh sắt lớn như thân cây thốt nốt đâm xuyên từ bức tường phía sau, xuyên qua giữa lưng, đâm ra phía trước ngực và xuyên vào bức tường phía trước; một cây đinh khác đâm xuyên từ bức tường phía nam, xuyên qua hông phải, đâm ra phía hông trái và xuyên vào bức tường phía bắc; một cây đinh khác đâm xuyên từ chảo sắt phía trên, xuyên qua đỉnh đầu, đâm ra phía dưới và xuyên vào nền đất sắt.
Evaṃ so tattha niccalova pacci.
Thus, he was cooked there, unmoving.
Như vậy, nó chịu khổ ở đó một cách bất động.
Sāvatthiyañhi devasikaṃ anāthapiṇḍikassa gehe dve bhikkhūsahassāni bhuñjanti, tathā visākhāya mahāupāsikāya.
Indeed, in Sāvatthī, two thousand bhikkhus ate daily at Anāthapiṇḍika's house, and likewise at the house of the great laywoman Visākhā.
Tại Sāvatthī, mỗi ngày có hai ngàn Tỳ-khưu thọ thực tại nhà của Anāthapiṇḍika, và cũng tương tự tại nhà của đại Ưu-bà-di Visākhā.
Sāvatthiyaṃ yo yo dānaṃ dātukāmo hoti, so so tesaṃ ubhinnaṃ okāsaṃ labhitvāva karoti.
In Sāvatthī, whoever wished to give alms would do so only after obtaining permission from those two.
Bất cứ ai ở Sāvatthī muốn bố thí đều phải có được sự cho phép của hai vị này mới thực hiện.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
‘‘Tumhākaṃ dānaggaṃ anāthapiṇḍiko vā visākhā vā āgatā’’ti pucchitvā, ‘‘nāgatā’’ti vutte satasahassaṃ vissajjetvā katadānampi ‘‘kiṃ dānaṃ nāmeta’’nti garahanti.
Because if they asked, "Have Anāthapiṇḍika or Visākhā come to your alms-hall?" and were told, "They have not come," they would criticize even an offering made by spending a hundred thousand, saying, "What kind of alms is that?"
Nếu hỏi: “Anāthapiṇḍika hay Visākhā đã đến nơi cúng dường của quý vị chưa?”, và khi được trả lời: “Chưa đến”, thì dù đã bố thí một trăm ngàn đồng, người ta vẫn chê bai: “Cái bố thí gì thế này?”
Ubhopi hi te bhikkhusaṅghassa ruciñca anucchavikakiccāni ca ativiya jānanti, tesu vicārentesu bhikkhū cittarūpaṃ bhuñjanti.
For both of them knew very well the wishes of the Saṅgha of bhikkhus and what was suitable for them; when they managed affairs, the bhikkhus ate as they pleased.
Cả hai vị đó đều rất am hiểu về sở thích và các việc cần làm phù hợp cho Tăng đoàn, và khi họ sắp xếp, các Tỳ-khưu thọ thực một cách thoải mái.
Tasmā sabbe dānaṃ dātukāmā te gahetvāva gacchanti.
Therefore, all who wished to give alms would take them along.
Vì vậy, tất cả những ai muốn bố thí đều phải mời họ đi cùng.
Iti te attano attano ghare bhikkhū parivisituṃ na labhanti.
Thus, they could not serve the bhikkhus in their own homes.
Do đó, họ không thể tự mình phục vụ các Tỳ-khưu tại nhà riêng.
Tato visākhā, ‘‘ko nu kho mama ṭhāne ṭhatvā bhikkhusaṅghaṃ parivisissatī’’ti upadhārentī puttassa dhītaraṃ disvā taṃ attano ṭhāne ṭhapesi.
Then Visākhā, reflecting, "Who will serve the Saṅgha of bhikkhus in my place?" saw her son's daughter and appointed her in her place.
Thế là, Visākhā suy nghĩ: “Ai sẽ thay mình phục vụ Tăng đoàn đây?”, rồi thấy con gái của con trai mình, bà đã đặt cô bé vào vị trí của mình.
Sā tassā nivesane bhikkhusaṅghaṃ parivisati.
She served the Saṅgha of bhikkhus in her residence.
Cô bé đó đã phục vụ Tăng đoàn tại nhà bà.
Anāthapiṇḍikopi mahāsubhaddaṃ nāma jeṭṭhadhītaraṃ ṭhapesi.
Anāthapiṇḍika also appointed his eldest daughter, named Mahāsubhaddā.
Anāthapiṇḍika cũng đã đặt người con gái lớn của mình tên là Mahāsubhaddā vào vị trí đó.
Sā bhikkhūnaṃ veyyāvaccaṃ karontī dhammaṃ suṇantī sotāpannā hutvā patikulaṃ agamāsi.
She, while performing duties for the bhikkhus and listening to the Dhamma, became a stream-entrant (sotāpannā) and went to her husband's family.
Cô ấy đã làm công việc đó, lắng nghe Pháp, chứng đắc Tu-đà-hoàn quả rồi về nhà chồng.
Tato cūḷasubhaddaṃ ṭhapesi.
After that, he appointed Cūḷasubhaddā.
Sau đó, ông đặt Cūḷasubhaddā vào vị trí đó.
Sāpi tatheva karontī sotāpannā hutvā patikulaṃ gatā.
She too, doing likewise, became a stream-entrant (sotāpannā) and went to her husband's family.
Cô ấy cũng làm như vậy, chứng đắc Tu-đà-hoàn quả rồi về nhà chồng.
Atha sumanadeviṃ nāma kaniṭṭhadhītaraṃ ṭhapesi.
Then he appointed his youngest daughter, named Sumanādevī.
Sau đó, ông đã đặt tên con gái út là Sumanadevī.
Sā pana dhammaṃ sutvā sakadāgāmiphalaṃ patvā kumārikāva hutvā tathārūpena aphāsukena āturā āhārupacchedaṃ katvā pitaraṃ daṭṭhukāmā hutvā pakkosāpesi.
Having listened to the Dhamma, Sumanādevī attained the fruit of once-returning (sakadāgāmiphala), and being a maiden, she became afflicted by an illness typical of maidens, stopped taking food, and wishing to see her father, sent for him.
Nàng nghe Pháp, đạt được quả Sakadāgāmī, và dù vẫn còn là một thiếu nữ, nàng bị bệnh nặng do một căn bệnh không dễ chịu, ngừng ăn uống, và muốn gặp cha nên đã cho người gọi ông.
So ekasmiṃ dānagge tassā sāsanaṃ sutvāva āgantvā, ‘‘kiṃ, amma sumane’’ti āha.
He, hearing her message while at a great alms-giving hall, came and said, "What is it, dear Sumanā?"
Ông (Anāthapiṇḍika) đang ở một đại sảnh cúng dường, vừa nghe tin của nàng liền đến và hỏi: "Gì vậy, con gái Sumanā?"
Sāpi naṃ āha – ‘‘kiṃ, tāta kaniṭṭhabhātikā’’ti?
She, in turn, said to him, "What is it, dear younger brother?"
Nàng cũng nói với ông: "Gì vậy, cha, em trai?"
‘‘Vilapasi ammā’’ti?
"Are you rambling, dear?"
"Con đang mê sảng đó, con gái?"
‘‘Na vilapāmi, kaniṭṭhabhātikā’’ti.
"No, I am not rambling, younger brother."
"Không mê sảng đâu, em trai."
‘‘Bhāyasi, ammā’’ti?
"Are you afraid, dear?"
"Con sợ hãi đó, con gái?"
‘‘Na bhāyāmi, kaniṭṭhabhātikā’’ti.
"No, I am not afraid, younger brother."
"Không sợ hãi đâu, em trai."
Ettakaṃ vatvāyeva pana sā kālamakāsi.
Having said only this much, she passed away.
Vừa nói xong bấy nhiêu, nàng qua đời.
So sotāpannopi samāno seṭṭhidhītari uppannasokaṃ adhivāsetuṃ asakkonto dhītu sarīrakiccaṃ kāretvā rodanto satthu santikaṃ gantvā, ‘‘kiṃ, gahapati, dukkhī dummano assumukho rodamāno āgatosī’’ti vutte, ‘‘dhītā me, bhante, sumanadevī kālakatā’’ti āha.
Although he was a stream-entrant (sotāpanna), being unable to endure the sorrow that arose for his chief daughter, he performed his daughter's funeral rites and, weeping, went to the Teacher. When asked, "Why have you come, householder, sorrowful, dejected, with tear-stained face, weeping?" he replied, "My daughter, Sumanādevī, Bhante, has passed away."
Dù là một vị Sotāpanna, ông không thể chịu đựng được nỗi buồn đau khi con gái trưởng qua đời, nên sau khi lo liệu tang lễ cho con gái, ông khóc lóc đến chỗ Đức Phật và khi được hỏi: "Này gia chủ, sao ông lại đau khổ, buồn bã, mặt đẫm lệ và khóc lóc đến đây?", ông thưa: "Bạch Đức Thế Tôn, con gái con, Sumanadevī, đã qua đời."
‘‘Atha kasmā socasi, nanu sabbesaṃ ekaṃsikaṃ maraṇa’’nti?
"Then why do you grieve? Is not death certain for all beings?"
"Vậy sao ông lại buồn, chẳng phải cái chết là điều chắc chắn cho tất cả chúng sinh sao?"
‘‘Jānāmetaṃ, bhante, evarūpā nāma me hiriottappasampannā dhītā, sā maraṇakāle satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkontī vilapamānā matā, tena me anappakaṃ domanassaṃ uppajjatī’’ti.
"I know that, Bhante. But such a daughter of mine, endowed with modesty and moral dread (hiri-ottappa), was unable to establish mindfulness at the time of death and died while rambling. Therefore, a great sadness arises in me."
"Bạch Đức Thế Tôn, con biết điều đó. Nhưng con gái con là người có lòng hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi như vậy, mà khi chết lại không thể an trú chánh niệm, đã mê sảng mà chết, vì thế nỗi buồn không nhỏ đã sinh khởi trong con."
‘‘Kiṃ pana tāya kathitaṃ mahāseṭṭhī’’ti?
"But what did she say, great householder?"
"Này đại gia chủ, con gái ông đã nói gì?"
‘‘Ahaṃ taṃ, bhante, ‘amma, sumane’ti āmantesiṃ.
"I, Bhante, addressed her as 'Dear Sumanā.'
"Bạch Đức Thế Tôn, con đã gọi nàng là 'Con gái Sumanā'."
Atha maṃ āha – ‘kiṃ, tāta, kaniṭṭhabhātikā’ti?
Then she said to me, 'What is it, dear younger brother?'
"Rồi nàng nói với con: 'Gì vậy, cha, em trai?'"
‘Vilapasi, ammā’ti?
'Are you rambling, dear?'
"'Con đang mê sảng đó, con gái?'"
‘Na vilapāmi, kaniṭṭhabhātikā’ti.
'I am not rambling, younger brother.'
"'Không mê sảng đâu, em trai'."
‘Bhāyasi, ammā’ti?
'Are you afraid, dear?'
"'Con sợ hãi đó, con gái?'"
‘Na bhāyāmi kaniṭṭhabhātikā’ti.
'I am not afraid, younger brother.'
"'Không sợ hãi đâu, em trai'."
Ettakaṃ vatvā kālamakāsī’’ti.
Having said only this much, she passed away."
"Vừa nói xong bấy nhiêu, nàng qua đời."
Atha naṃ bhagavā āha – ‘‘na te mahāseṭṭhi dhītā vilapatī’’ti.
Then the Blessed One said to him, "Your daughter, great householder, was not rambling."
Khi đó, Đức Thế Tôn nói với ông: "Này đại gia chủ, con gái ông không hề mê sảng."
‘‘Atha kasmā bhante evamāhā’’ti?
"Then why, Bhante, did she speak thus?"
"Bạch Đức Thế Tôn, vậy sao nàng lại nói như thế?"
‘‘Kaniṭṭhattāyeva.
"It was because she was junior.
"Chỉ vì nàng nhỏ tuổi hơn thôi.
Dhītā hi te, gahapati, maggaphalehi tayā mahallikā.
Indeed, your daughter, householder, was senior to you in terms of paths and fruits.
Này gia chủ, con gái ông lớn tuổi hơn ông về các đạo và quả.
Tvañhi sotāpanno, dhītā pana te sakadāgāminī.
For you are a stream-entrant (sotāpanna), but your daughter was a once-returner (sakadāgāmī).
Vì ông là một vị Sotāpanna, còn con gái ông là một vị Sakadāgāmī.
Sā maggaphalehi tayā mahallikattā taṃ evamāhā’’ti.
Because she was senior to you in terms of paths and fruits, she spoke to you thus."
Vì nàng lớn tuổi hơn ông về các đạo và quả, nên nàng đã nói với ông như vậy."
‘‘Evaṃ, bhante’’ti?
"Is that so, Bhante?"
"Bạch Đức Thế Tôn, có phải như vậy không?"
‘‘Evaṃ, gahapatī’’ti.
"It is so, householder."
"Đúng vậy, này gia chủ."
‘‘Idāni kuhiṃ nibbattā, bhante’’ti?
"Where has she been reborn now, Bhante?"
"Bạch Đức Thế Tôn, bây giờ nàng đã tái sinh ở đâu?"
‘‘Tusitabhavane, gahapatī’’ti.
"In the Tusita heaven, householder."
"Ở cõi trời Tusita, này gia chủ."
‘‘Bhante, mama dhītā idha ñātakānaṃ antare nandamānā vicaritvā ito gantvāpi nandanaṭṭhāneyeva nibbattā’’ti.
"Bhante, my daughter delighted among her relatives here, and having departed from here, she has been reborn in a place of delight (nandanaṭṭhāna) itself."
"Bạch Đức Thế Tôn, con gái con ở đây đã vui vẻ giữa bà con quyến thuộc, và sau khi rời bỏ cõi này, nàng cũng đã tái sinh ở một nơi đầy niềm vui."
Atha naṃ satthā ‘‘āma, gahapati, appamattā nāma gahaṭṭhā vā pabbajitā vā idha loke ca paraloke ca nandantiyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Then the Teacher said to him, "Yes, householder, the heedful, whether lay or monastic, indeed delight in this world and in the next world," and spoke this verse:
Khi đó, Đức Đạo Sư nói: "Đúng vậy, này gia chủ, những người không phóng dật, dù là cư sĩ hay xuất gia, đều vui vẻ ở cả đời này và đời sau", rồi Ngài thuyết bài kệ này:
Sāvatthivāsino hi dve kulaputtā sahāyakā vihāraṃ gantvā satthu dhammadesanaṃ sutvā kāme pahāya sāsane uraṃ datvā pabbajitvā pañca vassāni ācariyupajjhāyānaṃ santike vasitvā satthāraṃ upasaṅkamitvā sāsane dhuraṃ pucchitvā vipassanādhurañca ganthadhurañca vitthārato sutvā eko tāva ‘‘ahaṃ, bhante, mahallakakāle pabbajito na sakkhissāmi ganthadhuraṃ pūretuṃ, vipassanādhuraṃ pana pūressāmī’’ti yāva arahattā vipassanādhuraṃ kathāpetvā ghaṭento vāyamanto saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
Indeed, two friends, sons of good families residing in Sāvatthī, went to the monastery, heard the Dhamma discourse of the Teacher, renounced sensual pleasures, devoted themselves to the Dispensation, and dwelt with their teachers and preceptors for five years. They then approached the Teacher and inquired about the duties in the Dispensation. After hearing in detail about both the duty of insight (vipassanādhura) and the duty of study (ganthadhura), one of them said, "Bhante, I entered the monastic life in old age, so I will not be able to fulfill the duty of study; but I will fulfill the duty of insight." Having thus been taught the duty of insight up to arahantship, he exerted himself diligently and attained arahantship along with the four analytical knowledges (paṭisambhidā).
Hai thiện nam tử bạn bè sống ở Sāvatthī đã đến tịnh xá, nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp, từ bỏ dục lạc, dấn thân vào giáo pháp, xuất gia, và sống năm năm dưới sự hướng dẫn của các vị thầy và thầy tế độ. Sau đó, họ đến gặp Đức Đạo Sư, hỏi về gánh nặng trong giáo pháp, và nghe Ngài giải thích chi tiết về gánh nặng thiền quán (vipassanādhura) và gánh nặng học tập (ganthadhura). Một vị tỳ-khưu thưa: "Bạch Đức Thế Tôn, con đã xuất gia khi tuổi đã cao, con sẽ không thể hoàn thành gánh nặng học tập, nhưng con sẽ hoàn thành gánh nặng thiền quán." Sau khi được Đức Phật chỉ dạy về gánh nặng thiền quán cho đến quả A-la-hán, vị ấy đã nỗ lực và tinh tấn, đạt được quả A-la-hán cùng với Tứ Vô Ngại Giải (paṭisambhidā).
Itaro pana ‘‘ahaṃ ganthadhuraṃ pūressāmī’’ti anukkamena tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhitvā gatagataṭṭhāne dhammaṃ katheti, sarabhaññaṃ bhaṇati, pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ dhammaṃ vācento vicarati.
The other one said, "I will fulfill the duty of study," and in due course, he memorized the Tipiṭaka, the Buddha's word, taught the Dhamma wherever he went, recited with chanting, and traveled about teaching the Dhamma to five hundred bhikkhus.
Vị tỳ-khưu kia thì thưa: "Con sẽ hoàn thành gánh nặng học tập." Dần dần, vị ấy đã học thuộc lòng toàn bộ Tam Tạng Phật Ngôn, thuyết pháp ở khắp mọi nơi, ngâm vịnh các bài kinh, và đi khắp nơi giảng dạy Pháp cho năm trăm vị tỳ-khưu.
Aṭṭhārasannaṃ mahāgaṇānaṃ ācariyo ahosi.
He became the teacher of eighteen great groups.
Vị ấy trở thành thầy của mười tám đại chúng.
Bhikkhū satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā itarassa therassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā tassa ovāde ṭhatvā arahattaṃ patvā theraṃ vanditvā, ‘‘satthāraṃ daṭṭhukāmamhā’’ti vadanti.
The bhikkhus, having received a meditation subject (kammaṭṭhāna) from the Teacher, went to the dwelling place of the other elder (the meditation practitioner), stayed in his guidance, attained arahantship, and saluting the elder, said, "We wish to see the Teacher."
Các vị tỳ-khưu sau khi nhận đề mục thiền quán từ Đức Đạo Sư, đến chỗ vị Trưởng lão kia (vị tỳ-khưu thiền quán), an trú trong lời khuyên của vị ấy, đạt được quả A-la-hán, rồi đảnh lễ vị Trưởng lão và thưa: "Chúng con muốn gặp Đức Đạo Sư."
Thero ‘‘gacchatha, āvuso, mama vacanena satthāraṃ vanditvā asīti mahāthere vandatha, sahāyakattherampi me ‘amhākaṃ ācariyo tumhe vandatī’ti vadathā’’ti peseti.
The elder sent them, saying, "Go, friends, and by my word, salute the Teacher and salute the eighty great elders. Also tell my friend elder, 'Our teacher salutes you.'"
Vị Trưởng lão ấy (vị tỳ-khưu thiền quán) bảo: "Này chư Hiền, hãy đi, và nhân danh ta mà đảnh lễ Đức Đạo Sư và tám mươi vị Đại Trưởng lão. Cũng hãy nói với vị Trưởng lão bạn của ta (vị tỳ-khưu học tập) rằng 'Thầy của chúng con đảnh lễ Ngài'."
Te bhikkhū vihāraṃ gantvā satthārañceva asīti mahāthere ca vanditvā ganthikattherassa santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, amhākaṃ ācariyo tumhe vandatī’’ti vadanti.
Those bhikkhus went to the monastery, saluted the Teacher and the eighty great elders, and then went to the dwelling place of the elder of study (ganthikatthera) and said, "Bhante, our teacher salutes you."
Các vị tỳ-khưu ấy đến tịnh xá, đảnh lễ Đức Đạo Sư và tám mươi vị Đại Trưởng lão, rồi đến chỗ vị Trưởng lão học tập và thưa: "Bạch Đức Thế Tôn, thầy của chúng con đảnh lễ Ngài."
Itarena ca ‘‘ko nāma so’’ti vutte, ‘‘tumhākaṃ sahāyakabhikkhu, bhante’’ti vadanti.
When the other elder (of study) asked, "Who is he?" they replied, "He is your friend-bhikkhu, Bhante."
Khi vị kia (vị Trưởng lão học tập) hỏi: "Ai vậy?", các vị ấy thưa: "Bạch Đức Thế Tôn, đó là vị tỳ-khưu bạn của Ngài."
Evaṃ there punappunaṃ sāsanaṃ pahiṇante so bhikkhu thokaṃ kālaṃ sahitvā aparabhāge sahituṃ asakkonto ‘‘amhākaṃ ācariyo tumhe vandatī’’ti vutte, ‘‘ko eso’’ti vatvā ‘‘tumhākaṃ sahāyakabhikkhū’’ti vutte, ‘‘kiṃ pana tumhehi tassa santike uggahitaṃ, kiṃ dīghanikāyādīsu aññataro nikāyo, kiṃ tīsu piṭakesu ekaṃ piṭaka’’nti vatvā ‘‘catuppadikampi gāthaṃ na jānāti, paṃsukūlaṃ gahetvā pabbajitakāleyeva araññaṃ paviṭṭho, bahū vata antevāsike labhi, tassa āgatakāle mayā pañhaṃ pucchituṃ vaṭṭatī’’ti cintesi.
When the elder (of insight) repeatedly sent such messages, the bhikkhu (of study) endured for a short time, but afterwards, being unable to endure, when they said, "Our teacher salutes you," he said, "Who is this?" And when they replied, "He is your bhikkhu friend," he said, "What did you learn from him? Was it any of the Nikāyas such as the Dīghanikāya? Was it one of the three Piṭakas?" And then he thought, "He doesn't even know a four-lined verse. He entered the forest right after his ordination, having taken rag-robes. Indeed, he has gained many pupils. When he comes, I ought to question him."
Khi vị Trưởng lão ấy (vị tỳ-khưu thiền quán) liên tục gửi lời nhắn như vậy, vị tỳ-khưu kia (vị tỳ-khưu học tập) đã chịu đựng một thời gian ngắn, nhưng sau đó không thể chịu đựng được nữa. Khi được thưa: "Thầy của chúng con đảnh lễ Ngài", vị ấy hỏi: "Ai vậy?", và khi được thưa: "Vị tỳ-khưu bạn của Ngài", vị ấy nói: "Các ông đã học được gì từ vị ấy? Có phải một trong các Nikāya như Dīgha Nikāya, hay một trong ba tạng Piṭaka không?" Rồi vị ấy nói: "Vị ấy không biết cả một bài kệ bốn câu. Vị ấy đã vào rừng ngay khi xuất gia với y phấn tảo. Than ôi, vị ấy đã có rất nhiều đệ tử. Khi vị ấy đến, ta phải hỏi một số câu hỏi."
Atha aparabhāge thero satthāraṃ daṭṭhuṃ āgato.
Then, later, the elder (of insight) came to see the Teacher.
Sau đó, một thời gian sau, vị Trưởng lão (vị tỳ-khưu thiền quán) đến để yết kiến Đức Đạo Sư.
Sahāyakassa therassa santike pattacīvaraṃ ṭhapetvā gantvā satthārañceva asīti mahāthere ca vanditvā sahāyakassa vasanaṭṭhānaṃ paccāgami.
He left his bowl and robe with his friend elder (of study), went and saluted the Teacher and the eighty great elders, and then returned to his friend's dwelling place.
Vị ấy để bát và y của mình ở chỗ vị Trưởng lão bạn, rồi đi đảnh lễ Đức Đạo Sư và tám mươi vị Đại Trưởng lão, sau đó trở về chỗ ở của vị bạn.
Athassa so vattaṃ kāretvā samappamāṇaṃ āsanaṃ gahetvā, ‘‘pañhaṃ pucchissāmī’’ti nisīdi.
Then that bhikkhu performed the service for him, took a seat of equal size, and sat down, thinking, "I will ask a question."
Khi đó, vị kia (vị tỳ-khưu học tập) đã làm bổn phận cho vị ấy, rồi lấy một chỗ ngồi tương xứng và ngồi xuống, nghĩ: "Ta sẽ hỏi một câu hỏi."
Tasmiṃ khaṇe satthā ‘‘esa evarūpaṃ mama puttaṃ viheṭhetvā niraye nibbatteyyā’’ti tasmiṃ anukampāya vihāracārikaṃ caranto viya tesaṃ nisinnaṭṭhānaṃ gantvā paññattavarabuddhāsane nisīdi.
At that moment, the Teacher, seeing that "this monk, having harassed my son, would be reborn in hell," out of compassion for him, as if touring the monastery, went to the place where they were sitting and sat on the excellent Buddha-seat that had been prepared.
Ngay lúc đó, Đức Đạo Sư, vì lòng từ bi đối với vị tỳ-khưu kia (vị tỳ-khưu học tập) vì nghĩ rằng: "Vị tỳ-khưu này sẽ tái sinh vào địa ngục sau khi quấy rầy con trai của ta như vậy", đã đến chỗ họ đang ngồi như thể đang đi tuần tra các tịnh xá, và ngồi xuống trên chỗ ngồi cao quý của Đức Phật đã được sắp đặt.
Tattha tattha nisīdantā hi bhikkhū buddhāsanaṃ paññāpetvāva nisīdanti.
Indeed, monks sitting here and there would sit only after preparing a Buddha-seat.
Thật vậy, các vị tỳ-khưu ngồi ở bất cứ đâu đều phải sắp đặt chỗ ngồi của Đức Phật trước khi ngồi.
Tena satthā pakatipaññatteyeva āsane nisīdi.
Therefore, the Teacher sat on the seat that was already prepared.
Vì vậy, Đức Đạo Sư đã ngồi trên chỗ ngồi đã được sắp đặt sẵn.
Nisajja kho pana ganthikabhikkhuṃ paṭhamajjhāne pañhaṃ pucchitvā tasmiṃ akathite dutiyajjhānaṃ ādiṃ katvā aṭṭhasupi samāpattīsu rūpārūpesu ca pañhaṃ pucchi.
Having sat down, he asked the Ganthika bhikkhu a question about the first jhāna, and when it was not answered, he then asked questions about the eight attainments, beginning with the second jhāna, and about the rūpa and arūpa jhānas.
Sau khi ngồi xuống, Đức Phật đã hỏi vị tỳ-khưu học tập một câu hỏi về Sơ Thiền (paṭhamajjhāna), và khi vị ấy không trả lời được, Ngài đã hỏi các câu hỏi về Tứ Thiền (dutiya-jhāna) cho đến tất cả tám Định (samāpatti) và các pháp hữu sắc và vô sắc.
Ganthikatthero ekampi kathetuṃ nāsakkhi.
Ganthikatthero was unable to answer even one.
Vị Trưởng lão học tập không thể trả lời được một câu nào.
Itaro taṃ sabbaṃ kathesi.
The other answered all of them.
Vị kia (vị tỳ-khưu thiền quán) đã trả lời tất cả.
Atha naṃ sotāpattimagge pañhaṃ pucchi.
Then he asked him a question about the path of Stream-entry (Sotāpattimagga).
Khi đó, Đức Phật đã hỏi vị ấy một câu hỏi về đạo Sotāpatti.
Ganthikatthero kathetuṃ nāsakkhi.
Ganthikatthero was unable to answer.
Vị Trưởng lão học tập không thể trả lời được.
Tato khīṇāsavattheraṃ pucchi.
Then he asked the Arahant Thera.
Sau đó, Ngài hỏi vị Trưởng lão đã diệt tận các lậu hoặc (khīṇāsavatthera).
Thero kathesi.
The Thera answered.
Vị Trưởng lão đã trả lời.
Satthā ‘‘sādhu sādhu, bhikkhū’’ti abhinanditvā sesamaggesupi paṭipāṭiyā pañhaṃ pucchi.
The Teacher, exclaiming, ‘‘Excellent, excellent, bhikkhus!’’ then asked questions in sequence about the remaining paths.
Đức Đạo Sư đã hoan hỷ nói: "Lành thay, lành thay, này các tỳ-khưu!" và tiếp tục hỏi các câu hỏi về các đạo còn lại theo thứ tự.
Ganthiko ekampi kathetuṃ nāsakkhi, khīṇāsavo pucchitaṃ pucchitaṃ kathesi.
Ganthiko was unable to answer even one, but the Arahant answered every question asked.
Vị Tỳ-khưu học giả không thể trả lời dù chỉ một câu hỏi, còn vị Tỳ-khưu lậu tận (khīṇāsavo) thì trả lời tất cả những gì được hỏi.
Satthā catūsupi ṭhānesu tassa sādhukāraṃ adāsi.
The Teacher gave his approval in all four instances.
Bậc Đạo Sư đã tán thán (sādhukāra) Ngài trong cả bốn trường hợp.
Taṃ sutvā bhummadeve ādiṃ katvā yāva brahmalokā sabbā devatā ceva nāgasupaṇṇā ca sādhukāraṃ adaṃsu.
Hearing that, all the deities, from the earth-dwelling devas up to the Brahma-world, as well as nāgas and supaṇṇas, gave their approval.
Nghe vậy, tất cả chư thiên, từ chư thiên trú trên đất cho đến các cõi Phạm thiên, cùng với các loài Nāga và Supaṇṇa, đều đồng thanh tán thán.
Taṃ sādhukāraṃ sutvā tassa antevāsikā ceva saddhivihārino ca satthāraṃ ujjhāyiṃsu – ‘‘kiṃ nāmetaṃ satthārā kataṃ, kiñci ajānantassa mahallakattherassa catūsu ṭhānesu sādhukāraṃ adāsi, amhākaṃ panācariyassa sabbapariyattidharassa pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ pāmokkhassa pasaṃsāmattampi na karī’’ti.
Hearing that acclamation, the Ganthika Thera’s pupils and fellow celibates complained to the Teacher: ‘‘What is this that the Teacher has done? He gave his approval in four instances to an old thera who knows nothing, but did not even offer a word of praise to our teacher, who is learned in all the Pāli texts and is the leader of five hundred bhikkhus!’’
Nghe tiếng tán thán ấy, các đệ tử và đồng phạm hạnh của vị Tỳ-khưu học giả đã phàn nàn với Bậc Đạo Sư: “Bậc Đạo Sư đã làm gì vậy? Ngài đã tán thán vị Trưởng lão già cả chẳng biết gì trong cả bốn trường hợp, còn đối với vị Giáo thọ sư của chúng con, bậc trì giữ toàn bộ Tam tạng, vị đứng đầu của năm trăm Tỳ-khưu, Ngài lại không hề khen ngợi dù chỉ một lời!”
Atha ne satthā ‘‘kiṃ nāmetaṃ, bhikkhave, kathethā’’ti pucchitvā tasmiṃ atthe ārocite, ‘‘bhikkhave, tumhākaṃ ācariyo mama sāsane bhatiyā gāvo rakkhaṇasadiso, mayhaṃ pana putto yathāruciyā pañca gorase paribhuñjanakasāmisadiso’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
Then the Teacher asked them, ‘‘Bhikkhus, what is this that you are saying?’’ And when the matter was reported to him, he said, ‘‘Bhikkhus, your teacher is like a cowherd who guards my cows for hire, but my son is like the owner who enjoys the five products of the cow as he wishes,’’ and spoke these verses:
Khi ấy, Bậc Đạo Sư hỏi họ: “Này các Tỳ-khưu, các con đang nói gì vậy?” Sau khi được trình bày sự việc, Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, vị Giáo thọ sư của các con giống như người chăn bò thuê trong giáo pháp của Ta, còn con trai của Ta thì giống như chủ bò được tùy ý thưởng thức năm loại sữa.” Rồi Ngài đọc những câu kệ này:
Tattha saṃhitanti tepiṭakassa buddhavacanassetaṃ nāmaṃ.
Therein, Saṃhita is a name for the Tipiṭaka, the Buddha's word.
Ở đây, saṃhitaṃ là tên gọi của Phật ngôn Tam tạng.
Taṃ ācariye upasaṅkamitvā uggaṇhitvā bahumpi paresaṃ bhāsamāno vācento taṃ dhammaṃ sutvā yaṃ kārakena puggalena kattabbaṃ, takkaro na hoti.
Even if one has learned much of it by approaching a teacher and then recites or teaches it to others, if one does not act according to that Dhamma, which should be practiced by one who practices, one does not do so.
Dù đã đến gần các vị thầy để học và nói (bhāsamāno) hoặc giảng (vācento) nhiều về Phật ngôn Tam tạng đó cho người khác, nhưng nếu người ấy không thực hành những gì cần làm sau khi nghe pháp đó, không thực hành chánh tư duy (yonisomanasikāra) về vô thường, v.v., dù chỉ bằng một cái vỗ cánh của con gà, thì người ấy không phải là người thực hành.
Kukkuṭassa pakkhapaharaṇamattampi aniccādivasena yonisomanasikāraṃ nappavatteti.
One does not even generate proper attention (yonisomanasikāra) in terms of impermanence (anicca) and so on, even for the duration of a chicken's wing flap.
Dù chỉ bằng một cái vỗ cánh của con gà, người ấy cũng không thực hành chánh tư duy (yonisomanasikāra) về vô thường, v.v.
Eso yathā nāma divasaṃ bhatiyā gāvo rakkhanto gopo pātova niravasesaṃ sampaṭicchitvā sāyaṃ gahetvā sāmikānaṃ niyyādetvā divasabhatimattaṃ gaṇhāti, yathāruciyā pana pañca gorase paribhuñjituṃ na labhati, evameva kevalaṃ antevāsikānaṃ santikā vattapaṭivattakaraṇamattassa bhāgī hoti, sāmaññassa pana bhāgī na hoti.
This person is like a cowherd who, guarding cows for hire all day, receives all of them in the morning, and in the evening, takes them and delivers them to their owners, receiving only his daily wage, but does not get to enjoy the five products of the cow as he wishes. Just so, he only shares in receiving service and attendance from his pupils, but does not share in the ascetic life (sāmañña).
Người này giống như người chăn bò thuê, suốt ngày chăn bò, sáng sớm nhận đủ bò, chiều tối giao lại cho chủ, chỉ nhận tiền công một ngày, không được tùy ý thưởng thức năm loại sữa. Cũng vậy, vị ấy chỉ được hưởng phần chăm sóc và phục vụ từ các đệ tử, nhưng không được hưởng quả vị Sa-môn (sāmañña).
Yathā pana gopālakena niyyāditānaṃ gunnaṃ gorasaṃ sāmikāva paribhuñjanti, tathā tena kathitaṃ dhammaṃ sutvā kārakapuggalā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjitvā keci paṭhamajjhānādīni pāpuṇanti, keci vipassanaṃ vaḍḍhetvā maggaphalāni pāpuṇanti, goṇasāmikā gorasasseva sāmaññassa bhāgino honti.
However, just as the owners of the cows delivered by the cowherd enjoy the cow's products, so too, those who practice, having heard the Dhamma taught by him, practice as instructed, and some attain the first jhāna and so on, while others cultivate vipassanā and attain the paths and fruits. Like the owners of the cows who partake of the cow's products, they become sharers in the ascetic life.
Tuy nhiên, giống như chủ bò được thưởng thức sữa từ những con bò mà người chăn đã giao lại, các cá nhân thực hành, sau khi nghe pháp được vị ấy thuyết giảng, thực hành theo lời dạy, một số đạt được Sơ thiền, v.v., một số khác phát triển tuệ quán (vipassanā) và đạt được các đạo quả (maggaphala). Giống như chủ bò hưởng sữa, họ được hưởng quả vị Sa-môn (sāmañña) của đạo quả.
Tattha appampī ceti thokaṃ ekavaggadvivaggamattampi.
Therein, appampi ce means just a little, such as one or two sections.
Ở đây, appampī ce có nghĩa là dù ít, chỉ một hoặc hai phẩm.
Dhammassa hoti anudhammacārīti atthamaññāya dhammamaññāya navalokuttaradhammassa anurūpaṃ dhammaṃ pubbabhāgapaṭipadāsaṅkhātaṃ catupārisuddhisīladhutaṅgaasubhakammaṭṭhānādibhedaṃ caranto anudhammacārī hoti.
"Dhammassa hoti anudhammacārī" means, understanding the meaning or the benefit, and understanding the Pāli or the cause, one who practices the Dhamma suitable for the nine supramundane Dhammas, that is, the practice of the preliminary stage, which consists of the fourfold purity of sīla, dhutaṅgas, asubha-kammaṭṭhāna, and so on, becomes one who practices in conformity with the Dhamma (anudhammacārī).
Dhammassa hoti anudhammacārī nghĩa là người ấy thực hành pháp phù hợp với Cửu thượng thế pháp (navalokuttaradhamma), hiểu nghĩa và hiểu lời pháp, thực hành con đường sơ khởi (pubbabhāgapaṭipadā) bao gồm Tứ thanh tịnh giới (catupārisuddhisīla), các pháp đầu đà (dhutaṅga), các đề mục bất tịnh (asubhakammaṭṭhāna), v.v., thì trở thành người sống thuận pháp.
So ‘‘ajja ajjevā’’ti paṭivedhaṃ ākaṅkhanto vicarati.
That person, practicing the preliminary stage, yearns for penetration, thinking, "May I penetrate it today, even today," and wanders about.
Vị ấy sống với mong muốn thâm nhập (paṭivedha) chân lý “ngay hôm nay, ngay hôm nay!”
So imāya sammāpaṭipattiyā rāgañca dosañca pahāya mohaṃ sammā hetunā nayena parijānitabbe dhamme parijānanto tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavimuttīnaṃ vasena suvimuttacitto, anupādiyāno idha vā huraṃ vāti idhalokaparalokapariyāpannā vā ajjhattikabāhirā vā khandhāyatanadhātuyo catūhi upādānehi anupādiyanto mahākhīṇāsavo maggasaṅkhātassa sāmaññassa vasena āgatassa phalasāmaññassa ceva pañcaasekkhadhammakkhandhassa ca bhāgavā hotīti ratanakūṭena viya agārassa arahattena desanāya kūṭaṃ gaṇhīti.
That person, by this right practice, abandoning lust, hatred, and delusion, and discerning the truths that should be discerned rightly by reason and method, becomes one whose mind is well-liberated by means of liberation through suppression, liberation through eradication, liberation through tranquilization, and liberation through escape. "Anupādiyāno idha vā huraṃ vā" means, not clinging to the aggregates, sense bases, and elements pertaining to this world or the next, or to internal or external aggregates, sense bases, and elements, by means of the four clingings, that great Arahant becomes a partaker of the fruit of recluseship, which comes by way of the path of recluseship, and of the five qualities of the Asekha. Thus, just as a house is crowned with a jeweled pinnacle, so the teaching is crowned with Arahantship.
Nhờ sự thực hành đúng đắn này, vị ấy đoạn trừ tham, sân và si, chánh trí (sammappajāno) hiểu rõ các pháp cần được hiểu bằng lý do và phương pháp đúng đắn, tâm được giải thoát hoàn toàn (suvimuttacitto) nhờ các loại giải thoát (vimutti) như tadaṅgavimutti, vikkhambhanavimutti, samucchedavimutti, paṭippassaddhivimutti và nissaraṇavimutti. Anupādiyāno idha vā huraṃ vā nghĩa là vị A-la-hán vĩ đại không chấp thủ các uẩn (khandhā), xứ (āyatana), giới (dhātu) thuộc về đời này hay đời sau, hoặc thuộc nội phần hay ngoại phần, bằng bốn loại chấp thủ (upādāna). Vị ấy được hưởng quả vị Sa-môn (phalasāmañña) đến từ quả vị Sa-môn (sāmañña) gọi là đạo (magga), và năm uẩn pháp vô học (pañcaasekkhadhammakkhandha), như việc đặt chóp đỉnh bằng ngọc quý lên ngôi nhà, Ngài đã đặt chóp đỉnh của giáo pháp bằng quả vị A-la-hán.