Sāvatthiyaṃ kira ekasmiṃ kule mātāpitūnaṃ ekaputtako ahosi piyo manāpo.
It is said that in Sāvatthī, there was a family with one beloved and charming son.
Nghe nói, ở Sāvatthi, có một gia đình có một người con trai duy nhất, rất được cha mẹ yêu quý và hài lòng. Một ngày nọ, sau khi nghe các Tỳ-khưu được mời đến nhà thuyết pháp và tán thán, cậu bé muốn xuất gia và xin cha mẹ cho phép. Nhưng họ không đồng ý.
So ekadivasaṃ gehe nimantitānaṃ bhikkhūnaṃ anumodanaṃ karontānaṃ dhammakathaṃ sutvā pabbajitukāmo hutvā mātāpitaro pabbajjaṃ yāci.
One day, having heard the Dhamma talk given by the bhikkhus who were invited to their house for a meal, he desired to go forth and requested ordination from his parents.
Cậu bé nghĩ: “Mình sẽ ra ngoài xuất gia khi cha mẹ không để ý.”
Te nānujāniṃsu.
They did not permit him.
Họ không đồng ý.
Tassa etadahosi – ‘‘ahaṃ mātāpitūnaṃ apassantānaṃyeva bahi gantvā pabbajissāmī’’ti.
He thought, "I will go out and go forth while my parents are not watching."
Cậu bé nghĩ: “Mình sẽ ra ngoài xuất gia khi cha mẹ không để ý.”
Athassa pitā bahi nikkhamanto ‘‘imaṃ rakkheyyāsī’’ti mātaraṃ paṭicchāpesi, mātā bahi nikkhamantī pitaraṃ paṭicchāpesi.
Then, when his father went out, he entrusted him to his mother, saying, "Guard him." When his mother went out, she entrusted him to his father.
Rồi, khi cha cậu ra ngoài, ông dặn mẹ cậu: “Hãy trông chừng thằng bé này.” Khi mẹ cậu ra ngoài, bà dặn cha cậu.
Athassa ekadivasaṃ pitari bahi gate mātā ‘‘puttaṃ rakkhissāmī’’ti ekaṃ dvārabāhaṃ nissāya ekaṃ pādehi uppīḷetvā chamāya nisinnā suttaṃ kantati.
Then, one day, when his father had gone out, his mother, thinking "I will guard my son," sat on the ground leaning against a doorpost, pressing it with one foot, and spun thread.
Một ngày nọ, khi cha cậu đi vắng, mẹ cậu ngồi dưới đất, dựa vào một bên khung cửa, dùng một chân chặn lại, và kéo sợi, nghĩ: “Mình sẽ trông chừng con trai.”
So ‘‘imaṃ vañcetvā gamissāmī’’ti cintetvā, ‘‘amma, thokaṃ tāva apehi, sarīravalañjaṃ karissāmī’’ti vatvā tāya pāde samiñjite nikkhamitvā vegena vihāraṃ gantvā bhikkhū upasaṅkamitvā ‘‘pabbājetha maṃ, bhante’’ti yācitvā tesaṃ santike pabbaji.
He thought, "I will deceive her and go," and said, "Mother, please move aside for a moment, I need to relieve myself." When she drew in her feet, he went out quickly, went to the monastery, approached the bhikkhus, and requested, "Venerable sirs, ordain me." Having made this request, he went forth in their presence.
Cậu bé nghĩ: “Mình sẽ lừa mẹ rồi đi.” Cậu nói: “Mẹ ơi, xin mẹ tránh ra một chút, con muốn đi vệ sinh.” Khi bà co chân lại, cậu liền chạy nhanh đến tinh xá, đến gần các Tỳ-khưu và xin: “Bạch các Tỳ-khưu, xin hãy cho con xuất gia.” Sau đó, cậu xuất gia với họ.
Athassa pitā āgantvā mātaraṃ pucchi – ‘‘kahaṃ me putto’’ti?
Then his father came and asked his mother, "Where is my son?"
Rồi, cha cậu về và hỏi mẹ cậu: “Con trai tôi đâu?”
‘‘Sāmi, imasmiṃ padese ahosī’’ti.
"Master, he was in this spot," she said.
“Thưa ông, nó ở chỗ này đây.”
So ‘‘kahaṃ nu kho me putto’’ti olokento taṃ adisvā ‘‘vihāraṃ gato bhavissatī’’ti vihāraṃ gantvā puttaṃ pabbajitaṃ disvā kanditvā roditvā, ‘‘tāta, kiṃ maṃ nāsesī’’ti vatvā ‘‘mama putte pabbajite ahaṃ idāni gehe kiṃ karissāmī’’ti sayampi bhikkhū yācitvā pabbaji.
Looking around, thinking, "Where could my son be?" and not seeing him, he thought, "He must have gone to the monastery." He went to the monastery, saw his son ordained, cried and wept, and said, "My son, why have you ruined me?" Then, thinking, "If my son has gone forth, what will I do at home now?" he himself requested the bhikkhus and went forth.
Người cha ấy, khi tìm kiếm “Con trai ta ở đâu?” mà không thấy con, bèn nghĩ: “Chắc nó đã đến tịnh xá,” rồi đi đến tịnh xá. Thấy con đã xuất gia, ông than khóc, nói: “Con ơi, sao con lại hủy hoại cha thế này?” và nghĩ: “Con trai ta đã xuất gia rồi, bây giờ ta ở nhà còn làm gì nữa?” nên chính ông cũng khẩn cầu các Tỳ-kheo và xuất gia.
Athassa mātāpi ‘‘kiṃ nu kho me putto ca pati ca cirāyanti, kacci vihāraṃ gantvā pabbajitā’’ti te olokentī vihāraṃ gantvā ubhopi pabbajite disvā ‘‘imesaṃ pabbajitakāle mama gehena ko attho’’ti sayampi bhikkhuniupassayaṃ gantvā pabbaji.
Then his mother, thinking, "Why are my son and husband delayed for so long? Have they perhaps gone to the monastery and gone forth?" went to the monastery to look for them, and seeing both of them ordained, she thought, "What is the use of my home now that they have gone forth?" She herself went to the bhikkhunī monastery and went forth.
Sau đó, mẹ của người con trai ấy cũng nghĩ: “Con trai và chồng ta sao lâu thế, liệu họ có đến tịnh xá và xuất gia không?” Bà đi tìm họ, đến tịnh xá và thấy cả hai đều đã xuất gia. Bà nghĩ: “Khi họ đã xuất gia rồi thì nhà cửa còn có ý nghĩa gì với ta nữa?” nên chính bà cũng đến tịnh xá Ni và xuất gia.
Te pabbajitvāpi vinā bhavituṃ na sakkonti, vihārepi bhikkhuniupassayepi ekatova nisīditvā sallapantā divasaṃ vītināmenti.
Even after going forth, they could not bear to be separated. They would sit together and converse, whether in the bhikkhus' monastery or the bhikkhunīs' monastery, passing the day.
Dù đã xuất gia, họ vẫn không thể sống xa nhau, cả ở tịnh xá Tỳ-kheo và tịnh xá Ni, họ đều ngồi chung một chỗ nói chuyện, làm hết ngày.
Tena bhikkhūpi bhikkhūniyopi ubbāḷhā honti.
Because of this, both the bhikkhus and bhikkhunīs were troubled.
Vì thế, các Tỳ-kheo và các Tỳ-kheo-ni đều cảm thấy phiền nhiễu.
Athekadivasaṃ bhikkhū nesaṃ kiriyaṃ satthuṃ ārocesuṃ.
Then one day, the bhikkhus reported their conduct to the Teacher.
Rồi một ngày nọ, các Tỳ-kheo trình lên Đức Bổn Sư về hành vi của họ.
Satthā te pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tumhe evaṃ karothā’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte ‘‘kasmā evaṃ karotha?
The Teacher had them summoned and asked, "Is it true that you act in this way?" When they replied, "It is true," he asked, "Why do you act in this way?
Đức Bổn Sư cho gọi họ đến và hỏi: “Có thật là các con làm như vậy không?” Khi họ đáp: “Thật vậy, bạch Ngài,” Ngài hỏi: “Tại sao các con lại làm như vậy?
Na hi esa pabbajitānaṃ yogo’’ti.
This is not proper conduct for those who have gone forth."
Việc này không phù hợp với người xuất gia.”
‘‘Bhante, vinā bhavituṃ na sakkomā’’ti.
"Venerable Sir, we cannot bear to be separated," they said.
Họ đáp: “Bạch Ngài, chúng con không thể sống xa nhau.”
‘‘Pabbajitakālato paṭṭhāya evaṃ karaṇaṃ ayuttaṃ.
“From the time of ordination, such conduct is improper.
Đức Bổn Sư nói: “Làm như vậy sau khi đã xuất gia là không thích hợp.
Piyānañhi adassanaṃ, appiyānañca dassanaṃ dukkhameva.
For not seeing what is dear, and seeing what is not dear, is indeed suffering.
Vì không thấy người mình yêu thương, và thấy người mình không ưa thích, đều là khổ đau.
Tasmā sattesu ca saṅkhāresu ca kañci piyaṃ vā appiyaṃ vā kātuṃ na vaṭṭatī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
Therefore, one should not make anything dear or not dear towards beings or conditioned phenomena,” having said this, he spoke these verses –
Do đó, không nên tạo ra bất kỳ điều gì yêu thích hay không ưa thích đối với chúng sinh và các hành.” Nói vậy xong, Ngài thuyết những bài kệ sau –
Tattha ayogeti ayuñjitabbe ayonisomanasikāre.
Therein, ayoge means in what should not be yoked, in unwise attention.
Trong đó, ayoge (không nên đặt) là sự tác ý không như lý (ayoniso manasikāra) vào những điều không nên đặt.
Vesiyāgocarādibhedassa hi chabbidhassa agocarassa sevanaṃ idha ayonisomanasikāro nāma, tasmiṃ ayonisomanasikāre attānaṃ yuñjantoti attho.
For here, engaging in the six kinds of improper resorts, such as associating with courtesans, is called unwise attention; the meaning is, engaging oneself in that unwise attention.
Việc phục vụ sáu loại cảnh giới không thích hợp, như đi đến nhà kỹ nữ, v.v., ở đây được gọi là tác ý không như lý; ý là tự mình đặt mình vào sự tác ý không như lý đó.
Yogasminti tabbiparīte ca yonisomanasikāre ayuñjantoti attho.
Yogasmiṃ means not engaging in its opposite, wise attention.
Yogasmiṃ (vào chỗ nên đặt) có nghĩa là không đặt mình vào sự tác ý như lý, đối nghịch với điều trên.
Atthaṃ hitvāti pabbajitakālato paṭṭhāya adhisīlādisikkhattayaṃ attho nāma, taṃ atthaṃ hitvā.
Atthaṃ hitvā means abandoning the goal, which is the three trainings such as higher morality (adhisīla), from the time of ordination.
Atthaṃ hitvā (bỏ qua mục đích) có nghĩa là bỏ qua mục đích là ba học giới như Tăng thượng giới (adhisīla) v.v., kể từ khi xuất gia.
Piyaggāhīti pañcakāmaguṇasaṅkhātaṃ piyameva gaṇhanto.
Piyaggāhī means one who grasps only at what is dear, which is the five sense pleasures.
Piyaggāhī (bám víu vào điều yêu thích) có nghĩa là chỉ nắm giữ những điều yêu thích, tức là năm dục lạc.
Pihetattānuyoginanti tāya paṭipattiyā sāsanato cuto gihibhāvaṃ patvā pacchā ye attānuyogaṃ anuyuttā sīlādīni sampādetvā devamanussānaṃ santikā sakkāraṃ labhanti, tesaṃ piheti, ‘‘aho vatāhampi evarūpo assa’’nti icchatīti attho.
Pihetattānuyoginaṃ means, having fallen from the Dispensation due to that practice and having attained the state of a householder, he later envies those who are devoted to self-exertion, who, having perfected morality and other virtues, receive honor from devas and humans. The meaning is, he wishes, “Oh, if only I were like them!”
Pihetattānuyoginaṃ (khao khát những người chuyên tâm tự rèn luyện) có nghĩa là, do thực hành theo cách đó, người ấy bị đọa lạc khỏi giáo pháp, trở lại đời sống tại gia, và sau đó khao khát những người đã chuyên tâm tự rèn luyện, hoàn thành giới hạnh v.v., và nhận được sự tôn kính từ chư thiên và loài người. Ý là người ấy ước muốn: “Ôi, ước gì mình cũng được như vậy!”
Mā piyehīti piyehi sattehi vā saṅkhārehi vā kudācanaṃ ekakkhaṇepi na samāgaccheyya, tathā appiyehi.
Mā piyehi means one should never associate with dear beings or phenomena, not even for a single moment, and likewise with what is not dear.
Mā piyehi (đừng với người mình yêu) có nghĩa là đừng bao giờ, dù chỉ một khoảnh khắc, kết giao với chúng sinh hay các hành mình yêu thích, và cũng đừng với những điều mình không ưa thích.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Tại sao?
Piyā nañhi viyogavasena adassanaṃ appiyānañca upasaṅkamanavasena dassanaṃ nāma dukkhaṃ.
For not seeing what is dear, by way of separation, and seeing what is not dear, by way of encountering, is indeed suffering.
Vì không thấy những điều mình yêu thích do sự chia lìa, và thấy những điều mình không ưa thích do sự tiếp xúc, đều là khổ đau.
Tasmāti yasmā idaṃ ubhayampi dukkhaṃ, tasmā kañci sattaṃ vā saṅkhāraṃ vā piyaṃ nāma na kareyya.
Tasmā means, since both of these are suffering, therefore one should not make any being or phenomenon dear.
Tasmā (do đó) có nghĩa là, vì cả hai điều này đều là khổ, nên không nên tạo ra bất kỳ chúng sinh hay các hành nào là điều yêu thích.
Piyāpāyo hīti piyehi apāyo viyogo.
Piyāpāyo hi means separation from what is dear.
Piyāpāyo hi (vì sự chia lìa khỏi điều yêu thích) có nghĩa là sự chia lìa khỏi những điều yêu thích.
Pāpakoti lāmako.
Pāpako means base.
Pāpako (xấu xa) có nghĩa là thấp kém.
Ganthā tesaṃ na vijjantīti yesaṃ piyaṃ natthi, tesaṃ abhijjhākāyagantho pahīyati.
Ganthā tesaṃ na vijjanti means for those who have no dear, the bodily fetter of covetousness (abhijjhākāyagrantha) is abandoned.
Ganthā tesaṃ na vijjanti (không còn những ràng buộc với những ai) có nghĩa là, với những ai không có điều yêu thích, thì sự ràng buộc thân thể của tham lam (abhijjhākāyagantha) được đoạn trừ.
Yesaṃ appiyaṃ natthi, tesaṃ byāpādo kāyagantho.
For those who have no not dear, the bodily fetter of ill-will (byāpādakāyagrantha) is abandoned.
Với những ai không có điều không ưa thích, thì sự ràng buộc thân thể của sân hận (byāpādakāyagantha) được đoạn trừ.
Tesu pana dvīsu pahīnesu sesaganthā pahīnā honti.
When these two are abandoned, the remaining fetters are abandoned.
Khi hai điều này được đoạn trừ, các ràng buộc còn lại cũng được đoạn trừ.
Tasmā piyaṃ vā appiyaṃ vā na kattabbanti attho.
Therefore, the meaning is that one should not make anything dear or not dear.
Do đó, ý là không nên tạo ra điều yêu thích hay không ưa thích.
So hi attano putte kālakate puttasokābhibhūto āḷāhanaṃ gantvā rodati, puttasokaṃ sandhāretuṃ na sakkoti.
When his son died, overwhelmed by grief for his son, he went to the charnel ground and wept, unable to bear the sorrow for his son.
Khi con trai của ông qua đời, ông bị nỗi đau mất con dày vò, đến bãi hỏa táng mà khóc, không thể kìm nén được nỗi đau mất con.
Satthā paccūsakāle lokaṃ volokento tassa sotāpattimaggassūpanissayaṃ disvā piṇḍapātapaṭikkanto ekaṃ pacchāsamaṇaṃ gahetvā tassa gehadvāraṃ agamāsi.
At dawn, the Teacher, surveying the world, saw the condition for his attainment of the Stream-entry path. Having returned from his alms round, he took one attendant monk and went to the householder’s door.
Vào buổi sáng sớm, Đức Bổn Sư quán sát thế gian và thấy nhân duyên chứng đắc đạo Tu-đà-hoàn của người gia chủ ấy. Sau khi thọ thực xong, Ngài cùng một thị giả Tỳ-kheo đến cửa nhà ông.
So satthu āgatabhāvaṃ sutvā ‘‘mayā saddhiṃ paṭisanthāraṃ kātukāmo bhavissatī’’ti satthāraṃ pavesetvā gehamajjhe āsanaṃ paññāpetvā satthari nisinne āgantvā ekamantaṃ nisīdi.
The householder, hearing of the Teacher’s arrival, thought, “He must wish to converse with me,” and having invited the Teacher in, he prepared a seat in the middle of the house. When the Teacher was seated, he came and sat to one side.
Người gia chủ nghe tin Đức Bổn Sư đến, nghĩ: “Chắc Ngài muốn nói chuyện với ta,” bèn mời Đức Bổn Sư vào, sắp đặt chỗ ngồi giữa nhà. Khi Đức Bổn Sư đã ngồi, ông đến ngồi một bên.
Atha naṃ satthā ‘‘kiṃ nu kho, upāsaka, dukkhitosī’’ti pucchitvā tena puttaviyogadukkhe ārocite, ‘‘upāsaka, mā cintayi, idaṃ maraṇaṃ nāma na ekasmiṃyeva ṭhāne, na ca ekasseva hoti, yāvatā pana bhavuppatti nāma atthi, sabbasattānaṃ hotiyeva.
Then the Teacher asked him, “Why, householder, are you distressed?” When the householder related his suffering due to separation from his son, the Teacher said, “Householder, do not worry. This death does not occur in just one place, nor does it happen to just one person. As long as there is rebirth, it occurs to all beings.
Rồi Đức Bổn Sư hỏi ông: “Này cư sĩ, sao con lại đau khổ thế?” Khi ông trình bày về nỗi đau khổ vì mất con, Đức Bổn Sư nói: “Này cư sĩ, đừng lo lắng, cái chết này không chỉ xảy ra ở một nơi, cũng không chỉ xảy ra với một người. Chừng nào còn có sự tái sinh, thì tất cả chúng sinh đều phải trải qua cái chết.
Ekasaṅkhāropi nicco nāma natthi.
Not a single conditioned phenomenon is permanent.
Không có một hành nào là thường còn.
Tasmā ‘maraṇadhammaṃ mataṃ, bhijjanadhammaṃ bhinna’nti yoniso paccavekkhitabbaṃ, na socitabbaṃ.
Therefore, one should wisely reflect, ‘What is subject to death has died; what is subject to breaking has broken,’ and not grieve.
Do đó, cần phải quán chiếu như lý rằng ‘cái có bản chất chết thì đã chết, cái có bản chất hoại thì đã hoại,’ chứ không nên sầu muộn.
Porāṇapaṇḍitāpi hi puttassa matakāle ‘maraṇadhammaṃ mataṃ, bhijjanadhammaṃ bhinna’nti sokaṃ akatvā maraṇassatimeva bhāvayiṃsū’’ti vatvā, ‘‘bhante, ke evamakaṃsu, kadā ca akaṃsu, ācikkhatha me’’ti yācito tassatthassa pakāsanatthaṃ atītaṃ āharitvā –
“Indeed, the ancient wise ones, at the time of their son’s death, did not grieve, saying, ‘That which is subject to death has died; that which is subject to breaking has broken,’ but instead developed mindfulness of death.” When he had said this, and was asked, “Bhante, who did this, and when did they do it? Please tell me,” the Buddha brought forth a past event to explain the matter:
Ngay cả các bậc hiền triết thời xưa, khi con trai họ qua đời, cũng không sầu muộn mà chỉ tu tập niệm chết (maraṇassati), quán chiếu rằng ‘cái có bản chất chết thì đã chết, cái có bản chất hoại thì đã hoại.’” Khi được thỉnh cầu: “Bạch Ngài, ai đã làm như vậy, và khi nào họ làm như vậy, xin Ngài hãy kể cho con nghe,” để làm sáng tỏ vấn đề đó, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ –
Imaṃ pañcakanipāte uragajātakaṃ vitthāretvā ‘‘evaṃ pubbe paṇḍitā piyaputte kālakate yathā etarahi tvaṃ kammante vissajjetvā nirāhāro rodanto vicarasi, tathā avicaritvā maraṇassatibhāvanābalena sokaṃ akatvā āhāraṃ paribhuñjiṃsu, kammantañca adhiṭṭhahiṃsu.
Having elaborated on this Uragajātaka from the Pañcakanipāta, the Buddha said, “Thus, in the past, when their beloved sons died, the wise ones did not wander about grieving and starving as you do now, abandoning your work. Instead, by the power of developing mindfulness of death, they did not grieve, they ate their food, and they attended to their work.
Vì vậy, ta không sầu muộn về điều đó, người ấy đã đi theo con đường của mình.” (Jā. 1.5.19-20) – Đức Bổn Sư đã kể rộng Jātaka Uraga trong Pañcakanipāta (Tập Năm Pháp) như vậy, rồi nói: “Như vậy, các bậc hiền triết thời xưa, khi con trai yêu quý của họ qua đời, đã không lang thang khóc lóc, bỏ bê công việc, nhịn ăn như con bây giờ, mà nhờ sức mạnh tu tập niệm chết, họ không sầu muộn, vẫn dùng bữa và tiếp tục công việc.
Tasmā ‘piyaputto me kālakato’ti mā cintayi.
Therefore, do not think, ‘My beloved son has died.’
Do đó, đừng nghĩ rằng ‘con trai yêu quý của ta đã qua đời.’
Uppajjamāno hi soko vā bhayaṃ vā piyameva nissāya uppajjatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
For sorrow or fear, when they arise, arise dependent on what is dear.” Having said this, he uttered this verse:
Vì sầu muộn hay sợ hãi khi phát sinh, đều phát sinh từ điều yêu thích.” Nói vậy xong, Ngài thuyết bài kệ này –
Sā kira puttassa dhītaraṃ sudattaṃ nāma kumārikaṃ attano ṭhāne ṭhapetvā gehe bhikkhusaṅghassa veyyāvaccaṃ kāresi.
It is said that she placed her son’s daughter, a young girl named Sudattā, in her own stead and performed services for the Saṅgha of bhikkhus at home.
Bà Visākhā đã để cháu gái tên Sudattā, con của con trai bà, ở lại nhà để chăm sóc các Tỳ-kheo Tăng.
Sā aparena samayena kālamakāsi.
She passed away at a later time.
Sau một thời gian, cô bé qua đời.
Sā tassā sarīranikkhepaṃ kāretvā sokaṃ sandhāretuṃ asakkontī dukkhinī dummanā satthu santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
Visākhā, having arranged for the disposal of her body, was unable to suppress her grief; distressed and dejected, she went to the Teacher, paid homage, and sat down to one side.
Bà Visākhā đã lo việc chôn cất thi thể cô bé, nhưng không thể kìm nén được nỗi đau buồn, nên đau khổ, buồn bã, với khuôn mặt đẫm lệ, đến gặp Đức Bổn Sư, đảnh lễ và ngồi một bên.
Atha naṃ satthā ‘‘kiṃ nu kho tvaṃ, visākhe, dukkhinī dummanā assumukhā rodamānā nisinnā’’ti āha.
Then the Teacher said to her, “Visākhā, why are you sitting here distressed, dejected, with tears in your eyes, weeping?”
Rồi Đức Bổn Sư hỏi bà: “Này Visākhā, sao con lại đau khổ, buồn bã, với khuôn mặt đẫm lệ, đang ngồi khóc thế?”
Sā tamatthaṃ ārocetvā ‘‘piyā me, bhante, sā kumārikā vattasampannā, idāni tathārūpaṃ na passāmī’’ti āha.
She reported the matter and said, “Bhante, that young girl was dear to me and accomplished in her duties. Now I do not see one like her.”
Bà ấy đã trình bày sự việc đó và nói: “Bạch Thế Tôn, cô gái trẻ mà con yêu quý ấy rất mực đoan trang; giờ đây con không còn thấy người như vậy nữa.”
‘‘Kittakā pana, visākhe, sāvatthiyaṃ manussā’’ti?
“But Visākhā, how many people are there in Sāvatthī?”
“Này Visākhā, có bao nhiêu người ở Sāvatthī?”
‘‘Bhante, tumhehiyeva me kathitaṃ satta janakoṭiyo’’ti.
“Bhante, you yourself told me there are seven crores of people.”
“Bạch Thế Tôn, chính Thế Tôn đã nói với con rằng có bảy mươi triệu người.”
‘‘Sace panāyaṃ ettako jano tava nattāya sadiso bhaveyya, iccheyyāsi na’’nti?
“If, then, all these people were like your granddaughter, would you wish for that?”
“Nếu tất cả những người này đều giống như cháu gái của con, con có muốn điều đó không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
“Yes, Bhante,” she replied.
“Vâng, bạch Thế Tôn.”
‘‘Kati pana janā sāvatthiyaṃ devasikaṃ kālaṃ karontī’’ti?
“But how many people die daily in Sāvatthī?”
“Vậy thì, mỗi ngày có bao nhiêu người chết ở Sāvatthī?”
‘‘Bahū, bhante’’ti.
“Many, Bhante,” she said.
“Nhiều lắm, bạch Thế Tôn.”
‘‘Nanu evaṃ, bhante, tava asocanakālo na bhaveyya, rattindivaṃ rodantīyeva vicareyyāsī’’ti.
“If that were the case, Bhante, would it not be a time for you not to grieve, but to wander about weeping day and night?”
“Nếu vậy, bạch Thế Tôn, chẳng phải con sẽ không có lúc nào không sầu muộn, mà sẽ phải khóc than suốt ngày đêm sao?”
‘‘Hotu, bhante, ñātaṃ mayā’’ti.
“Let it be, Bhante, I understand,” she said.
“Được rồi, bạch Thế Tôn, con đã hiểu.”
Atha naṃ satthā ‘‘tena hi mā soci, soko vā bhayaṃ vā pematova jāyatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Then the Teacher said to her, “In that case, do not grieve. For sorrow or fear arises from affection alone,” and he uttered this verse:
Sau đó, Đức Bổn Sư nói với bà ấy: “Vậy thì đừng sầu muộn, vì sầu muộn hay sợ hãi đều sinh ra từ ái luyến (pema),” rồi Ngài đọc bài kệ này:
Te kira ekasmiṃ chaṇadivase aññamaññaṃ asadisehi alaṅkārehi alaṅkaritvā uyyānagamanatthāya nagarā nikkhamiṃsu.
It is said that on a certain festival day, they adorned themselves with unique ornaments and left the city to go to the park.
Vào một ngày lễ hội, các vị ấy đã trang điểm cho nhau bằng những trang sức độc đáo và rời thành phố để đi đến công viên.
Satthā piṇḍāya pavisanto te disvā bhikkhū āmantesi – ‘‘passatha, bhikkhave, licchavayo, yehi devā tāvatiṃsā na diṭṭhapubbā, te ime olokentū’’ti vatvā nagaraṃ pāvisi.
The Teacher, entering the city for alms, saw them and addressed the bhikkhus: “Bhikkhus, behold the Licchavīs! Those who have never seen the Tāvatiṃsa devas should look at these.” Having said this, he entered the city.
Đức Bổn Sư, khi vào thành phố khất thực, thấy họ liền gọi các Tỳ-khưu và nói: “Này các Tỳ-khưu, hãy nhìn các Licchavī. Những vị chư thiên ở cõi Ba mươi ba (Tāvatiṃsa) mà các ông chưa từng thấy, hãy nhìn những người này!” rồi Ngài vào thành phố.
Tepi uyyānaṃ gacchantā ekaṃ nagarasobhiniṃ itthiṃ ādāya gantvā taṃ nissāya issābhibhūtā aññamaññaṃ paharitvā lohitaṃ nadiṃ viya pavattayiṃsu.
Those Licchavi princes, going to the park, took a courtesan and, relying on her, overcome by envy, struck one another, causing blood to flow like a river.
Khi các vị ấy đi đến công viên, họ dẫn theo một người phụ nữ đẹp của thành phố, và vì ghen tuông mà đánh nhau, khiến máu chảy như sông.
Atha ne mañcenādāya ukkhipitvā āgamaṃsu.
Then they brought them, carrying them on beds.
Sau đó, họ phải khiêng nhau về trên cáng.
Satthāpi katabhattakicco nagarā nikkhami.
The Teacher, having finished his meal, also departed from the city.
Đức Bổn Sư, sau khi dùng bữa xong, cũng rời thành phố.
Bhikkhūpi licchavayo tathā nīyamāne disvā satthāraṃ āhaṃsu – ‘‘bhante, licchavirājāno pātova alaṅkatapaṭiyattā devā viya nagarā nikkhamitvā idāni ekaṃ itthiṃ nissāya imaṃ byasanaṃ pattā’’ti.
The bhikkhus, seeing the Licchavis being carried in such a state, said to the Teacher, "Venerable Sir, the Licchavi kings, having departed from the city early in the morning, adorned and prepared like devas, have now fallen into this calamity on account of one woman."
Các Tỳ-khưu thấy các Licchavī bị khiêng đi như vậy liền thưa với Đức Bổn Sư: “Bạch Thế Tôn, các vị vua Licchavī sáng sớm đã trang điểm lộng lẫy như chư thiên rời thành phố, nhưng giờ đây, vì một người phụ nữ mà phải chịu tai họa này.”
Satthā, ‘‘bhikkhave, soko vā bhayaṃ vā uppajjamānaṃ ratiṃ nissāya uppajjatiyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher, saying, "Bhikkhus, when sorrow or fear arises, it arises on account of delight," spoke this verse:
Đức Bổn Sư nói: “Này các Tỳ-khưu, sầu muộn hay sợ hãi khi phát sinh đều nương tựa vào hỷ lạc mà sinh ra,” rồi Ngài đọc bài kệ này:
So kira brahmalokā cutasatto sāvatthiyaṃ mahābhogakule nibbatto jātadivasato paṭṭhāya itthisamīpaṃ upagantuṃ na icchati, itthiyā gayhamāno rodati.
It is said that this being, having fallen from the Brahma-world, was reborn in a wealthy family in Sāvatthī. From the day of his birth, he did not wish to approach women, and when held by a woman, he would cry.
Người ta kể rằng, vị ấy là một chúng sinh đã tái sinh từ cõi Phạm thiên, sinh vào một gia đình giàu có ở Sāvatthī, từ ngày sinh ra đã không muốn đến gần phụ nữ, và khi được phụ nữ bế thì khóc.
Vatthacumbaṭakena naṃ gahetvā thaññaṃ pāyenti.
They would take him with a cloth cushion and make him drink milk.
Người ta phải bế vị ấy bằng một cuộn vải và cho bú sữa.
So vayappatto mātāpitūhi, ‘‘tāta, āvāhaṃ te karissāmā’’ti vutte ‘‘na me itthiyā attho’’ti paṭikkhipitvā punappunaṃ yāciyamāno pañcasate suvaṇṇakāre pakkosāpetvā rattasuvaṇṇanikkhasahassaṃ dāpetvā ativiya pāsādikaṃ ghanakoṭṭimaṃ itthirūpaṃ kāretvā puna mātāpitūhi, ‘‘tāta, tayi āvāhaṃ akaronte kulavaṃso na patiṭṭhahissati, kumārikaṃ te ānessāmā’’ti vutte ‘‘tena hi sace me evarūpaṃ kumārikaṃ ānessatha, karissāmi vo vacana’’nti taṃ suvaṇṇarūpakaṃ dasseti.
When he reached maturity, his parents said, "Dear son, we will arrange a marriage for you." He refused, saying, "I have no need for a woman." When repeatedly urged, he summoned five hundred goldsmiths, gave them a thousand nīkkhas of red gold, and had them make an exceedingly beautiful, solid gold female statue. Then, when his parents again said, "Dear son, if you do not marry, the family lineage will not be established; we will bring you a maiden," he showed them that golden statue, saying, "If you can bring me a maiden exactly like this, then I will obey your words."
Khi lớn lên, cha mẹ nói: “Này con, chúng ta sẽ cưới vợ cho con,” nhưng vị ấy từ chối: “Con không cần phụ nữ.” Khi bị cha mẹ nài nỉ nhiều lần, vị ấy đã cho gọi năm trăm thợ kim hoàn, đưa cho họ một ngàn đồng tiền vàng đỏ, và sai họ làm một bức tượng phụ nữ bằng vàng nguyên khối vô cùng xinh đẹp. Sau đó, khi cha mẹ lại nói: “Này con, nếu con không cưới vợ thì dòng dõi gia đình sẽ không được duy trì, chúng ta sẽ mang một cô gái đến cho con,” vị ấy liền chỉ bức tượng vàng đó và nói: “Nếu cha mẹ có thể mang đến một cô gái giống như vậy, con sẽ vâng lời cha mẹ.”
Athassa mātāpitaro abhiññāte brāhmaṇe pakkosāpetvā ‘‘amhākaṃ putto mahāpuñño, avassaṃ iminā saddhiṃ katapuññā kumārikā bhavissati, gacchatha imaṃ suvaṇṇarūpakaṃ gahetvā evarūpaṃ kumārikaṃ āharathā’’ti pahiṇiṃsu.
Then his parents summoned well-known brahmins and sent them, saying, "Our son is very meritorious; there will surely be a maiden who has performed merit with him. Go, take this golden statue, and bring such a maiden."
Thế là, cha mẹ vị ấy cho gọi các Bà-la-môn nổi tiếng và nói: “Con trai chúng ta là người có phước lớn, chắc chắn sẽ có một cô gái đã tạo phước cùng với nó. Hãy đi, mang bức tượng vàng này theo và tìm một cô gái như vậy về.”
Te ‘‘sādhū’’ti cārikaṃ carantā maddaraṭṭhe sāgalanagaraṃ gatā.
They, saying, "So be it," traveled about and arrived at Sāgala city in the Madda kingdom.
Các Bà-la-môn vâng lời, đi khắp nơi và đến thành phố Sāgala ở xứ Madda.
Tasmiñca nagare ekā soḷasavassuddesikā abhirūpā kumārikā ahosi, taṃ mātāpitaro sattabhūmikassa pāsādassūparimatale parivāsesuṃ.
In that city, there was a beautiful maiden, sixteen years of age, whom her parents kept on the uppermost floor of a seven-storied palace.
Tại thành phố đó, có một cô gái mười sáu tuổi, xinh đẹp tuyệt trần. Cha mẹ cô đã cho cô ở trên tầng cao nhất của một cung điện bảy tầng.
Tepi kho brāhmaṇā ‘‘sace idha evarūpā kumārikā bhavissati, imaṃ disvā ‘ayaṃ asukassa kulassa dhītā viya abhirūpā’ti vakkhantī’’ti taṃ suvaṇṇarūpakaṃ titthamagge ṭhapetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Those brahmins, thinking, "If there is such a maiden here, people will see this* and say, 'This is as beautiful as the daughter of such-and-such a family,'" placed the golden statue at the bathing-place and sat aside.
Các Bà-la-môn ấy nghĩ: “Nếu có một cô gái như vậy ở đây, khi thấy bức tượng này, người ta sẽ nói: ‘Cô này xinh đẹp như con gái của gia đình nọ’,” rồi họ đặt bức tượng vàng ở lối đi xuống bến nước và ngồi sang một bên.
Athassa kumārikāya dhātī taṃ kumārikaṃ nhāpetvā sayampi nhāyitukāmā hutvā titthaṃ āgatā taṃ rūpakaṃ disvā ‘‘dhītā me’’ti saññāya ‘‘dubbinītāsi, idānevāhaṃ nhāpetvā nikkhantā, tvaṃ mayā puretaraṃ idhāgatāsī’’ti hatthena paharitvā thaddhabhāvañceva nibbikāratañca ñatvā ‘‘ahaṃ me, dhītāti saññamakāsiṃ, kiṃ nāmeta’’nti āha.
Then, the maiden's nurse, having bathed the maiden and wishing to bathe herself, came to the bathing-place. Seeing the statue, she mistook it for her daughter and said, "You are ill-behaved! I just bathed you and came out, and you arrived here before me!" She struck it with her hand and, realizing its stiffness and unresponsiveness, said, "I mistook it for my daughter. What is this?"
Bấy giờ, nhũ mẫu của cô gái đó, sau khi tắm cho cô gái xong, tự mình cũng muốn tắm nên đi đến bến nước. Thấy bức tượng, bà tưởng là con gái mình liền nói: “Con thật hư đốn! Mẹ vừa tắm cho con xong và đi ra, mà con đã đến đây trước mẹ rồi!” Bà dùng tay đánh vào bức tượng, nhưng nhận thấy nó cứng đờ và không phản ứng gì, bà liền nói: “Ta đã lầm tưởng là con gái ta. Cái này là gì vậy?”
Atha naṃ te brāhmaṇā ‘‘evarūpā te, amma, dhītā’’ti pucchiṃsu.
Then those brahmins asked her, "Mother, do you have a daughter like this?"
Bấy giờ, các Bà-la-môn hỏi bà: “Này bà, con gái của bà có giống như vậy không?”
Ayaṃ mama dhītu santike kiṃ agghatīti?
"What is this golden statue worth compared to my daughter?"
“Bức tượng vàng này có giá trị gì so với con gái của tôi?”
Tena hi te dhītaraṃ amhākaṃ dassehīti.
"Then show us your daughter!"
“Vậy thì, xin bà hãy cho chúng tôi xem con gái của bà.”
Sā tehi saddhiṃ gehaṃ gantvā sāmikānaṃ ārocesi.
She went home with them and informed the parents.
Bà ấy cùng với các Bà-la-môn về nhà và trình bày sự việc với cha mẹ cô gái.
Te brāhmaṇehi saddhiṃ katapaṭisammodanā dhītaraṃ otāretvā heṭṭhāpāsāde suvaṇṇarūpakassa santike ṭhapesuṃ.
They, having exchanged pleasantries with the brahmins, brought the daughter down and placed her next to the golden statue in the lower palace.
Cha mẹ cô gái, sau khi vui vẻ trò chuyện với các Bà-la-môn, liền đưa con gái xuống và đặt cạnh bức tượng vàng ở tầng dưới của cung điện.
Suvaṇṇarūpakaṃ nippabhaṃ ahosi, kumārikā sappabhā ahosi.
The golden statue became lustreless, and the maiden became radiant.
Bức tượng vàng trở nên mờ nhạt, còn cô gái thì rạng rỡ.
Brāhmaṇā taṃ tesaṃ datvā kumārikaṃ paṭicchāpetvā gantvā anitthigandhakumārassa mātāpitūnaṃ ārocayiṃsu.
The brahmins gave the statue to them, received the maiden, and went to inform Anitthigandha Kumāra's parents.
Các Bà-la-môn trao bức tượng đó cho cha mẹ cô gái, rồi nhận cô gái và đi về, trình bày sự việc với cha mẹ của Hoàng tử Anitthigandha.
Te tuṭṭhamānasā ‘‘gacchatha, naṃ sīghaṃ ānethā’’ti mahantena sakkārena pahiṇiṃsu.
They, delighted in mind, sent them with great honor, saying, "Go, bring her quickly!"
Cha mẹ hoàng tử vui mừng nói: “Hãy đi, mau chóng mang cô ấy về!” rồi sai người đi với lễ vật lớn.
Kumāropi taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘kañcanarūpatopi kira abhirūpatarā dārikā atthī’’ti savanavaseneva sinehaṃ uppādetvā ‘‘sīghaṃ ānentū’’ti āha.
The young man, too, having heard that account, and hearing that "there is said to be a maiden more beautiful than a golden image," conceived affection by the mere hearing and said, "Bring her quickly!"
Hoàng tử, nghe tin đó, cũng nói: “Thì ra có một cô gái còn xinh đẹp hơn cả tượng vàng!” và ngay khi nghe tin, vị ấy đã nảy sinh tình yêu và nói: “Hãy mau chóng mang cô ấy về!”
Sāpi kho yānaṃ āropetvā ānīyamānā atisukhumālatāya yānugghātena samuppāditavātarogā antarāmaggeyeva kālamakāsi.
And she, being placed in a carriage and brought, due to her extreme delicacy, contracted a wind-disease from the jolting of the carriage and died right on the way.
Nhưng cô gái ấy, khi được đặt lên xe và đưa về, vì quá yếu ớt và mềm mại, đã mắc bệnh phong hàn do chấn động của xe và qua đời ngay trên đường.
Kumāropi ‘‘āgatā’’ti nirantaraṃ pucchati, tassa atisinehena pucchantassa sahasāva anārocetvā katipāhaṃ vikkhepaṃ katvā tamatthaṃ ārocayiṃsu.
The young man kept asking, "Has she arrived?" To him, who was asking with great affection, they did not inform him immediately, but after delaying for a few days, they told him the matter.
Hoàng tử không ngừng hỏi: “Đã đến chưa?” Vì vị ấy hỏi với tình yêu quá lớn, họ không dám báo tin ngay mà trì hoãn vài ngày rồi mới kể lại sự việc.
So ‘‘tathārūpāya nāma itthiyā saddhiṃ samāgamaṃ nālattha’’nti uppannadomanasso pabbatena viya sokadukkhena ajjhotthaṭo ahosi.
He, filled with sorrow, thinking, "I did not get to associate with such a woman," was overwhelmed by the suffering of grief as if by a mountain.
Vị ấy, vì đau khổ khi nghe tin: “Một người phụ nữ như vậy đã qua đời trên đường đi,” đã bị nỗi sầu muộn bao trùm như một ngọn núi.
Satthā tassūpanissayaṃ disvā piṇḍāya caranto taṃ gehadvāraṃ agamāsi.
The Teacher, seeing his potential, went to the door of that house while on his alms-round.
Đức Bổn Sư, thấy được căn duyên của vị ấy, đã đi khất thực và đến trước cửa nhà đó.
Athassa mātāpitaro satthāraṃ antogehaṃ pavesetvā sakkaccaṃ parivisiṃsu.
Then his parents invited the Teacher into the house and respectfully served him.
Sau đó, cha mẹ vị ấy mời Đức Bổn Sư vào nhà và cung kính cúng dường.
Satthā bhattakiccāvasāne ‘‘kahaṃ anitthigandhakumāro’’ti pucchi.
At the end of the meal, the Teacher asked, "Where is Prince Anitthigandha?"
Đức Bổn Sư, sau khi dùng bữa xong, hỏi: “Hoàng tử Anitthigandha đâu rồi?”
‘‘Eso, bhante, āhārūpacchedaṃ katvā antogabbhe nisinno’’ti.
"Venerable Sir, he has abstained from food and is sitting in the inner chamber."
“Bạch Thế Tôn, vị ấy đã bỏ ăn và đang ngồi trong phòng kín.”
‘‘Pakkosatha na’’nti.
"Summon him."
“Hãy gọi vị ấy ra đây.”
So āgantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
He came, paid homage to the Teacher, and sat down to one side.
Vị ấy đến, đảnh lễ Đức Bổn Sư và ngồi sang một bên.
Satthā ‘‘kiṃ nu kho, kumāra, balavasoko uppanno’’ti vutte, ‘‘āma, bhante, ‘evarūpā nāma itthī antarāmagge kālakatā’ti sutvā balavasoko uppanno, bhattampi me nacchādetī’’ti.
When the Teacher asked, "Is it true, young man, that a strong grief has arisen in you?" he replied, "Yes, Venerable Sir, having heard that 'such a woman died on the way,' a strong grief has arisen in me, and I have no desire for food."
Khi Đức Bổn Sư hỏi: “Này Hoàng tử, có phải con đang rất sầu muộn không?”, vị ấy đáp: “Vâng, bạch Thế Tôn, khi nghe tin ‘một người phụ nữ như vậy đã qua đời trên đường đi,’ con đã rất sầu muộn, đến nỗi con không muốn ăn cơm nữa.”
Atha naṃ satthā ‘‘jānāsi pana tvaṃ, kumāra, kiṃ te nissāya soko uppanno’’ti?
Then the Teacher asked him, "Do you know, young man, what caused your grief to arise?"
Bấy giờ, Đức Bổn Sư hỏi vị ấy: “Này Hoàng tử, con có biết sầu muộn của con sinh ra do đâu không?”
‘‘Na jānāmi, bhante’’ti.
"I do not know, Venerable Sir."
“Bạch Thế Tôn, con không biết.”
‘‘Kāmaṃ nissāya, kumāra, balavasoko uppanno, soko vā bhayaṃ vā kāmaṃ nissāya uppajjatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
"It is because of sensual pleasures, young man, that a strong grief has arisen; grief or fear arises because of sensual pleasures," saying this, he uttered this verse:
Đức Bổn Sư nói: “Này Hoàng tử, sầu muộn lớn của con sinh ra do dục lạc. Sầu muộn hay sợ hãi đều sinh ra do dục lạc,” rồi Ngài đọc bài kệ này:
So kira micchādiṭṭhiko ekadivasaṃ nadītīraṃ gantvā khettaṃ sodheti.
It is said that this brāhmaṇa, holding wrong views, went to the riverbank one day and cleared his field.
Nghe nói, một ngày nọ, vị Bà-la-môn tà kiến ấy đi đến bờ sông để dọn ruộng.
Satthā tassa upanissayasampattiṃ disvā tassa santikaṃ agamāsi.
The Teacher, seeing his potential for awakening, went to him.
Đức Bổn Sư thấy sự thành thục về nhân duyên (upanissayasampatti) của ông, nên Ngài đã đến chỗ ông.
So satthāraṃ disvāpi sāmīcikammaṃ akatvā tuṇhī ahosi.
Though he saw the Teacher, he did not pay homage but remained silent.
Dù thấy Đức Bổn Sư, ông ta vẫn không làm lễ cung kính mà giữ im lặng.
Atha naṃ satthā puretaraṃ ālapitvā, ‘‘brāhmaṇa, kiṃ karosī’’ti āha.
Then the Teacher addressed him first and said, "Brāhmaṇa, what are you doing?"
Bấy giờ, Đức Bổn Sư đã chủ động chào hỏi ông, nói: “Này Bà-la-môn, ông đang làm gì vậy?”
‘‘Khettaṃ, bho gotama, sodhemī’’ti.
"I am clearing the field, Venerable Gotama."
“Thưa Tôn giả Gotama, tôi đang dọn ruộng.”
Satthā ettakameva vatvā gato.
The Teacher said only this much and departed.
Đức Bổn Sư chỉ nói bấy nhiêu rồi ra đi.
Punadivasepi tassa khettaṃ kasituṃ āgatassa santikaṃ gantvā, ‘‘brāhmaṇa, kiṃ karosī’’ti pucchitvā ‘‘khettaṃ kasāmi, bho gotamā’’ti sutvā pakkāmi.
The next day, too, he went to the brāhmaṇa who had come to plough his field, asked, "Brāhmaṇa, what are you doing?" and having heard, "I am ploughing the field, Venerable Gotama," he departed.
Ngày hôm sau, Ngài lại đến chỗ ông ta đang cày ruộng, hỏi: “Này Bà-la-môn, ông đang làm gì vậy?” Nghe ông ta đáp: “Thưa Tôn giả Gotama, tôi đang cày ruộng,” Ngài liền ra đi.
Punadivasādīsupi tatheva gantvā pucchitvā, ‘‘bho gotama, khettaṃ vapāmi niddemi rakkhāmī’’ti sutvā pakkāmi.
On subsequent days, too, he went and asked in the same way, and having heard, "Venerable Gotama, I am sowing the field, weeding it, protecting it," he departed.
Vào những ngày sau đó, Ngài cũng đến hỏi như vậy, và khi nghe ông ta đáp: “Thưa Tôn giả Gotama, tôi đang gieo hạt, nhổ cỏ, bảo vệ ruộng,” Ngài liền ra đi.
Atha naṃ ekadivasaṃ brāhmaṇo āha – ‘‘bho gotama, tvaṃ mama khettasodhanadivasato paṭṭhāya āgato.
Then one day the brāhmaṇa said to him, "Venerable Gotama, you have been coming since the day I started clearing my field.
Rồi một ngày nọ, vị Bà-la-môn nói với Ngài: “Thưa Tôn giả Gotama, Ngài đã đến từ ngày tôi dọn ruộng.
Sace me sassaṃ sampajjissati, tuyhampi saṃvibhāgaṃ karissāmi, tuyhaṃ adatvā sayaṃ na khādissāmi, ito dāni paṭṭhāya tvaṃ mama sahāyo’’ti.
If my harvest is successful, I will share it with you; I will not eat it myself without giving you a portion. From now on, you are my friend."
Nếu mùa màng của tôi bội thu, tôi cũng sẽ chia sẻ với Ngài; tôi sẽ không tự ăn mà không cho Ngài. Từ nay, Ngài là bạn của tôi.”
Athassa aparena samayena sassaṃ sampajji, tassa ‘‘sampannaṃ me sassaṃ, sve dāni lāyāpessāmī’’ti lāyanatthaṃ kattabbakiccassa rattiṃ mahāmegho vassitvā sabbaṃ sassaṃ hari, khettaṃ tacchetvā ṭhapitasadisaṃ ahosi.
Then, at a later time, his harvest ripened. That night, after he had thought, "My harvest is ripe, I will have it reaped tomorrow," and made all arrangements for reaping, a great rain poured down and carried away all the crops, leaving the field as if it had been shaved clean.
Rồi một thời gian sau, mùa màng của ông ta bội thu. Ông ta nghĩ: “Mùa màng của mình đã bội thu, ngày mai mình sẽ cho người gặt.” Đêm đó, một trận mưa lớn đã đổ xuống và cuốn trôi toàn bộ mùa màng mà ông ta đã chuẩn bị để gặt, khiến ruộng lúa trông như đã bị cạo trọc.
Satthā pana paṭhamadivasaṃyeva ‘‘taṃ sassaṃ na sampajjissatī’’ti aññāsi.
However, the Teacher had known from the very first day that "that harvest will not be successful."
Tuy nhiên, Đức Bổn Sư đã biết ngay từ ngày đầu tiên rằng “mùa màng đó sẽ không bội thu.”
Brāhmaṇo pātova ‘‘khettaṃ olokessāmī’’ti gato tucchaṃ khettaṃ disvā uppannabalavasoko cintesi – ‘‘samaṇo gotamo mama khettasodhanakālato paṭṭhāya āgato, ahampi naṃ ‘imasmiṃ sasse nipphanne tuyhampi saṃvibhāgaṃ karissāmi, tuyhaṃ adatvā sayaṃ na khādissāmi, ito paṭṭhāya dāni tvaṃ mama sahāyo’ti avacaṃ.
Early in the morning, the brahmin went to "inspect the field," and seeing the empty field, he became greatly sorrowful and thought: "The ascetic Gotama has been coming since the day I cleared my field, and I said to him, 'When this crop is ripe, I will give you a share too; I will not eat it myself without giving you some. From now on, you are my friend.'"
Vị Bà-la-môn sáng sớm hôm sau đi xem ruộng, thấy ruộng trống rỗng, ông ta vô cùng sầu khổ và nghĩ: “Sa-môn Gotama đã đến từ ngày tôi dọn ruộng, và tôi đã nói với Ngài rằng: ‘Nếu mùa màng này bội thu, tôi cũng sẽ chia sẻ với Ngài; tôi sẽ không tự ăn mà không cho Ngài. Từ nay, Ngài là bạn của tôi.’
Sopi me manoratho matthakaṃ na pāpuṇī’’ti āhārūpacchedaṃ katvā mañcake nipajji.
"That wish of mine did not come to fruition." So, he abstained from food and lay down on his bed.
Ước nguyện đó của tôi đã không thành hiện thực.” Ông ta ngừng ăn và nằm trên giường.
Athassa satthā gehadvāraṃ agamāsi.
Then the Teacher went to his house door.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư đến trước cửa nhà ông ta.
So satthu āgamanaṃ sutvā ‘‘sahāyaṃ me ānetvā idha nisīdāpethā’’ti āha.
Hearing of the Teacher's arrival, he said, "Bring my friend and seat him here."
Nghe tin Đức Bổn Sư đến, ông ta nói: “Hãy đưa bạn tôi vào đây và mời Ngài ngồi.”
Parijano tathā akāsi.
His attendants did so.
Những người hầu đã làm theo.
Satthā nisīditvā ‘‘kahaṃ brāhmaṇo’’ti pucchitvā ‘‘gabbhe nipanno’’ti vutte ‘‘pakkosatha na’’nti pakkosāpetvā āgantvā ekamantaṃ nisinnaṃ āha ‘‘kiṃ, brāhmaṇā’’ti?
The Teacher sat down and asked, "Where is the brahmin?" When told, "He is lying in the inner room," he had him called. When the brahmin came and sat to one side, the Teacher asked, "What is it, brahmin?"
Đức Bổn Sư ngồi xuống, hỏi: “Bà-la-môn đâu?” Khi được cho biết: “Ông ấy đang nằm trong phòng,” Ngài liền bảo gọi ông ta ra. Khi ông ta đến và ngồi một bên, Ngài hỏi: “Này Bà-la-môn, có chuyện gì vậy?”
Bho gotama, tumhe mama khettasodhanadivasato paṭṭhāya āgatā, ahampi ‘‘sasse nipphanne tumhākaṃ saṃvibhāgaṃ karissāmī’’ti avacaṃ.
"Venerable Gotama, you have been coming since the day I cleared my field, and I said, 'When the crop is ripe, I will give you a share.'
“Thưa Tôn giả Gotama, Ngài đã đến từ ngày tôi dọn ruộng, và tôi đã nói rằng ‘Nếu mùa màng bội thu, tôi sẽ chia sẻ với Ngài.’
So me manoratho anipphanno, tena me soko uppanno, bhattampi me nacchādetīti.
That wish of mine has not come to fruition, so sorrow has arisen in me, and I have no desire for food."
Ước nguyện đó của tôi đã không thành, vì vậy tôi sinh sầu khổ, và tôi không muốn ăn.”
Atha naṃ satthā ‘‘jānāsi pana, brāhmaṇa, kiṃ te nissāya soko uppanno’’ti pucchitvā ‘‘na jānāmi, bho gotama, tvaṃ pana jānāsī’’ti vutte, ‘‘āma, brāhmaṇa, uppajjamāno soko vā bhayaṃ vā taṇhaṃ nissāya uppajjatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Then the Teacher asked him, "Do you know, brahmin, what your sorrow has arisen due to?" When the brahmin replied, "I do not know, Venerable Gotama, but you know," the Teacher said, "Yes, brahmin, sorrow or fear that arises, arises due to craving," and then spoke this verse:
Bấy giờ, Đức Bổn Sư hỏi ông ta: “Này Bà-la-môn, ông có biết sầu khổ của ông sinh khởi do đâu không?” Khi ông ta đáp: “Thưa Tôn giả Gotama, tôi không biết, nhưng Ngài thì biết,” Đức Bổn Sư nói: “Vâng, này Bà-la-môn, sầu khổ hay sợ hãi khi sinh khởi đều nương vào ái dục (taṇhā) mà sinh khởi,” rồi Ngài thuyết bài kệ này:
Ekadivasañhi satthā asītimahātherehi saddhiṃ pañcasatabhikkhuparivāro rājagahaṃ piṇḍāya pavisanto ekasmiṃ chaṇadivase pañcasate dārake pūvapacchiyo ukkhipāpetvā nagarā nikkhamma uyyānaṃ gacchante addasa.
One day, the Teacher, accompanied by eighty great elders and surrounded by five hundred bhikkhus, entered Rājagaha for alms. On a festival day, he saw five hundred boys carrying baskets of cakes, leaving the city and going to the park.
Một ngày nọ, Đức Bổn Sư, cùng với tám mươi vị Đại Trưởng Lão và được năm trăm Tỳ-kheo vây quanh, đang vào thành Rājagaha để khất thực thì thấy năm trăm thiếu niên đang mang những giỏ bánh đi ra khỏi thành để đến một khu vườn vào một ngày lễ hội.
Tepi satthāraṃ vanditvā pakkamiṃsu, te ekaṃ bhikkhumpi ‘‘pūvaṃ gaṇhathā’’ti na vadiṃsu.
They bowed to the Teacher and departed, but they did not invite any bhikkhu to "take a cake."
Họ đã đảnh lễ Đức Bổn Sư rồi bỏ đi, không mời một Tỳ-kheo nào nhận bánh.
Satthā tesaṃ gatakāle bhikkhū āha – ‘‘khādissatha, bhikkhave, pūve’’ti.
When they had gone, the Teacher said to the bhikkhus, "Will you eat cakes, bhikkhus?"
Khi họ đã đi, Đức Bổn Sư nói với các Tỳ-kheo: “Này các Tỳ-kheo, các ông có muốn ăn bánh không?”
‘‘Kahaṃ bhante, pūvā’’ti?
"Where are the cakes, Venerable Sir?"
“Bạch Thế Tôn, bánh ở đâu ạ?”
‘‘Kiṃ na passatha te dārake pūvapacchiyo ukkhipāpetvā atikkante’’ti?
"Do you not see those boys who passed by carrying baskets of cakes?"
“Các ông không thấy những thiếu niên đó mang những giỏ bánh đi qua sao?”
‘‘Bhante, evarūpā nāma dārakā kassaci pūvaṃ na dentī’’ti.
"Venerable Sir, such boys do not give cakes to anyone."
“Bạch Thế Tôn, những thiếu niên như vậy không bố thí bánh cho bất kỳ ai đâu ạ.”
‘‘Bhikkhave, kiñcāpi ete maṃ vā tumhe vā pūvehi na nimantayiṃsu, pūvasāmiko pana bhikkhu pacchato āgacchati, pūve khāditvāva gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
"Bhikkhus, even though they did not invite me or you with cakes, the owner of the cakes, a bhikkhu, is coming behind. It is proper to eat the cakes and then go."
“Này các Tỳ-kheo, mặc dù những thiếu niên này không mời Ta hay các ông dùng bánh, nhưng vị Tỳ-kheo chủ nhân của bánh đang đi phía sau. Các ông nên ăn bánh rồi mới đi.”
Buddhānañhi ekapuggalepi issā vā doso vā natthi, tasmā imaṃ vatvā bhikkhusaṅghaṃ ādāya ekasmiṃ rukkhamūle chāyāya nisīdi.
Indeed, Buddhas have no envy or ill-will towards any individual. Therefore, having said this, he took the Saṅgha of bhikkhus and sat in the shade at the foot of a tree.
Chư Phật không có sự đố kỵ hay ác ý đối với bất kỳ ai, vì vậy, sau khi nói điều này, Ngài dẫn Tăng đoàn đến ngồi dưới bóng cây.
Dārakā mahākassapattheraṃ pacchato āgacchantaṃ disvā uppannasinehā pītivegena paripuṇṇasarīrā hutvā pacchiyo otāretvā theraṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā pūve pacchīhi saddhiṃyeva ukkhipitvā ‘‘gaṇhatha, bhante’’ti theraṃ vadiṃsu.
Seeing the Mahākassapa Thera coming behind, the boys, filled with affection and their bodies overflowing with joy, put down their baskets, bowed to the Thera with the five-point prostration, and then, lifting the cakes together with the baskets, said to the Thera, "Please accept them, Venerable Sir."
Các thiếu niên thấy Đại Trưởng Lão Mahākassapa đang đi phía sau, liền sinh lòng yêu mến, thân thể tràn đầy niềm hoan hỷ. Họ hạ những giỏ bánh xuống, đảnh lễ vị Trưởng Lão bằng năm chi phần chạm đất, rồi cùng với những giỏ bánh, họ nâng bánh lên và nói với vị Trưởng Lão: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài nhận lấy.”
Atha ne thero āha – ‘‘esa satthā bhikkhusaṅghaṃ gahetvā rukkhamūle nisinno, tumhākaṃ deyyadhammaṃ ādāya gantvā bhikkhusaṅghassa saṃvibhāgaṃ karothā’’ti.
Then the Thera said to them, "The Teacher is sitting at the foot of a tree with the Saṅgha of bhikkhus. Take your offering and go share it with the Saṅgha of bhikkhus."
Bấy giờ, vị Trưởng Lão nói với họ: “Đức Bổn Sư đang ngồi dưới gốc cây cùng với Tăng đoàn. Các con hãy mang vật cúng dường của mình đến đó và chia sẻ cho Tăng đoàn.”
Te ‘‘sādhu, bhante’’ti nivattitvā therena saddhiṃyeva gantvā pūve datvā olokayamānā ekamante ṭhatvā paribhogāvasāne udakaṃ adaṃsu.
They said, "Very well, Venerable Sir," and returned. Going with the Thera, they offered the cakes, and watching, they stood to one side. At the end of the meal, they offered water.
Họ đáp: “Vâng, bạch Thế Tôn,” rồi quay lại, cùng với vị Trưởng Lão, họ đến dâng bánh. Sau khi dâng, họ đứng một bên quan sát và sau khi các Tỳ-kheo dùng xong, họ dâng nước.
Bhikkhū ujjhāyiṃsu ‘‘dārakehi mukholokanena bhikkhā dinnā, sammāsambuddhaṃ vā mahāthere vā pūvehi anāpucchitvā mahākassapattheraṃ disvā pacchīhi saddhiṃyeva ādāya āgamiṃsū’’ti.
The bhikkhus complained, "The boys gave alms by looking at faces; they did not ask the Perfectly Self-Enlightened One or the great elders about the cakes, but seeing Mahākassapa Thera, they brought them along with the baskets."
Các Tỳ-kheo đã phàn nàn: “Những thiếu niên này đã dâng thức ăn khất thực chỉ vì nhìn mặt, không hỏi ý kiến Đức Chánh Đẳng Giác hay các vị Đại Trưởng Lão về bánh, mà chỉ thấy Đại Trưởng Lão Mahākassapa là mang bánh đến cúng dường.”
Satthā tesaṃ kathaṃ sutvā, ‘‘bhikkhave, mama puttena mahākassapena sadiso bhikkhu devamanussānaṃ piyo hoti, te ca tassa catupaccayena pūjaṃ karontiyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher, having heard their talk, said, "Monks, a bhikkhu like my son Mahākassapa is dear to devas and humans, and they indeed offer him homage with the four requisites," and then spoke this verse:
Đức Bổn Sư nghe lời họ nói, liền đáp: “Này các Tỳ-kheo, một Tỳ-kheo như con trai Ta, Đại Trưởng Lão Mahākassapa, được chư thiên và loài người yêu quý, và họ luôn cúng dường cho Ngài bằng bốn vật dụng thiết yếu,” rồi Ngài thuyết bài kệ này:
Tattha sīladassanasampannanti catupārisuddhisīlena ceva maggaphalasampayuttena ca sammādassanena sampannaṃ.
Therein, sīladassanasampannaṃ means endowed with the fourfold purity of virtue and with right view connected with the paths and fruits.
Ở đây, sīladassanasampannaṃ (đầy đủ giới hạnh và chánh kiến) nghĩa là đầy đủ bốn loại giới thanh tịnh (catupārisuddhisīla) và chánh kiến liên hệ đến Đạo và Quả (maggaphalasampayutta sammādassana).
Dhammaṭṭhanti navavidhalokuttaradhamme ṭhitaṃ, sacchikatalokuttaradhammanti attho.
Dhammaṭṭhaṃ means established in the ninefold supramundane Dhamma; the meaning is, one who has realized the supramundane Dhamma.
Dhammaṭṭhaṃ (an trú trong Pháp) nghĩa là an trú trong chín loại Pháp siêu thế (navavidhalokuttaradhamma), tức là người đã chứng ngộ Pháp siêu thế.
Saccavedinanti catunnaṃ saccānaṃ soḷasahākārehi sacchikatattā saccañāṇena saccavedinaṃ.
Saccavedinaṃ means a knower of truth through the knowledge of truth, having realized the four truths in sixteen aspects.
Saccavedinaṃ (chứng ngộ chân lý) nghĩa là người đã chứng ngộ Tứ Diệu Đế bằng mười sáu phương diện của trí tuệ chân lý (saccañāṇa), do đã chứng ngộ Tứ Diệu Đế bằng mười sáu phương diện.
Attano kamma kubbānanti attano kammaṃ nāma tisso sikkhā, tā pūrayamānanti attho.
Attano kamma kubbānaṃ means one who performs one's own duty, which refers to the three trainings, meaning one who fulfills them.
Attano kamma kubbānaṃ (thực hành nghiệp của tự thân) nghĩa là nghiệp của tự thân là ba học giới (tisso sikkhā), tức là người đang hoàn thành ba học giới đó.
Taṃ janoti taṃ puggalaṃ lokiyamahājano piyaṃ karoti, daṭṭhukāmo vanditukāmo paccayena pūjetukāmo hotiyevāti attho.
Taṃ jano means the worldly populace holds that person dear; the meaning is, they desire to see him, to pay homage to him, and to honor him with requisites.
Taṃ jano (người đó được mọi người) nghĩa là người đó được đại chúng thế gian yêu quý, tức là họ muốn thấy, muốn đảnh lễ, và muốn cúng dường bằng vật dụng thiết yếu.
Ekadivasañhi taṃ theraṃ saddhivihārikā pucchiṃsu – ‘‘atthi pana vo, bhante, visesādhigamo’’ti.
One day, his co-residents asked that thera, "Venerable sir, do you have any special attainment?"
Một ngày nọ, các đệ tử đồng học đã hỏi vị Trưởng lão ấy: “Bạch Thế Tôn, ngài có chứng đắc đặc biệt nào không?”
Thero ‘‘anāgāmiphalaṃ nāma gahaṭṭhāpi pāpuṇanti, arahattaṃ pattakāleyeva tehi saddhiṃ kathessāmī’’ti harāyamāno kiñci akathetvāva kālakato suddhāvāsadevaloke nibbatti.
The thera, feeling ashamed, thinking, "The Anāgāmī fruit is attained even by householders; I will tell them only when I have attained Arahantship," passed away without saying anything and was reborn in the Suddhāvāsa deva realm.
Vị Trưởng lão ấy, vì xấu hổ mà nghĩ rằng: “Quả Bất Hoàn (Anāgāmiphala) thì ngay cả cư sĩ cũng có thể đạt được, chỉ khi nào chứng đắc A-la-hán quả ta mới nói với họ,” nên không nói gì cả, rồi viên tịch và tái sinh vào cõi trời Tịnh Cư (Suddhāvāsa).
Athassa saddhivihārikā roditvā paridevitvā satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā rodantāva ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Then his co-residents wept and lamented, went to the Teacher, paid homage to the Teacher, and sat down to one side, still weeping.
Sau đó, các đệ tử đồng học của ngài đã khóc than, rồi đến chỗ Đức Phật, đảnh lễ Đức Phật và ngồi xuống một bên, vẫn còn khóc.
Atha ne satthā ‘‘kiṃ, bhikkhave, rodathā’’ti āha.
Then the Teacher said to them, "Monks, why do you weep?"
Bấy giờ, Đức Phật hỏi họ: “Này các Tỳ-khưu, sao các con lại khóc?”
‘‘Upajjhāyo no, bhante, kālakato’’ti.
"Our preceptor, Venerable sir, has passed away."
Họ thưa: “Bạch Thế Tôn, Thầy tế độ của chúng con đã viên tịch.”
‘‘Hotu, bhikkhave, mā cintayittha, dhuvadhammo nāmeso’’ti?
"Let it be, monks, do not worry; this is an unchangeable Dhamma, is it not?"
Đức Phật bảo: “Này các Tỳ-khưu, thôi đừng lo lắng, đây là một pháp thường hằng.”
‘‘Āma, bhante, mayampi jānāma, apica mayaṃ upajjhāyaṃ visesādhigamaṃ pucchimhā, so kiñci akathetvāva kālakato, tenamha dukkhitā’’ti.
"Yes, Venerable sir, we also know that. But we asked our preceptor about his special attainment, and he passed away without telling us anything, so we are distressed."
“Bạch Thế Tôn, chúng con cũng biết điều đó, nhưng chúng con đã hỏi Thầy tế độ về sự chứng đắc đặc biệt, mà ngài đã viên tịch mà không nói gì cả, vì thế chúng con đau khổ.”
Satthā, ‘‘bhikkhave, mā cintayittha, upajjhāyena vo anāgāmiphalaṃ pattaṃ, so ‘gihīpetaṃ pāpuṇanti, arahattaṃ patvāva nesaṃ kathessāmī’ti harāyanto tumhākaṃ kiñci akathetvā kālaṃ katvā suddhāvāse nibbatto, assāsatha, bhikkhave, upajjhāyo vo kāmesu appaṭibaddhacittataṃ patto’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher said, "Monks, do not worry. Your preceptor had attained the Anāgāmī fruit. He, feeling ashamed, thinking, 'Householders also attain this; I will tell them only after attaining Arahantship,' passed away without telling you anything and was reborn in the Suddhāvāsa realm. Be comforted, monks, your preceptor had attained a mind unattached to sensual pleasures," and then spoke this verse:
Đức Phật bảo: “Này các Tỳ-khưu, đừng lo lắng. Thầy tế độ của các con đã chứng đắc quả Bất Hoàn. Ngài đã xấu hổ nghĩ rằng: ‘Ngay cả cư sĩ cũng đạt được quả này, chỉ khi nào đạt A-la-hán quả ta mới nói với họ,’ nên không nói gì với các con, rồi viên tịch và tái sinh vào cõi Tịnh Cư. Này các Tỳ-khưu, hãy an tâm, Thầy tế độ của các con đã đạt đến trạng thái tâm không còn bị ràng buộc bởi các dục lạc,” nói xong, Đức Phật đã thuyết bài kệ này:
Tattha chandajātoti kattukāmatāvasena jātachando ussāhapatto.
Therein, chandajāto means one in whom desire has arisen due to the wish to act, one who has attained enthusiasm.
Trong đó, chandajāto có nghĩa là dục lạc đã phát sinh do ý muốn làm, đã đạt được sự tinh tấn.
Anakkhāteti nibbāne.
Anakkhāte means in Nibbāna.
Anakkhāte có nghĩa là Niết-bàn.
Tañhi ‘‘asukena kataṃ vā nīlādīsu evarūpaṃ vā’’ti avattabbatāya anakkhātaṃ nāma.
For Nibbāna is called 'unrevealed' because it cannot be said "it was made by so-and-so" or "it is of such-and-such a form among blue, etc."
Niết-bàn được gọi là chưa được tuyên bố (anakkhāta) vì không thể nói rằng “nó được tạo ra bởi người này” hoặc “nó có hình dạng như thế này trong số các màu xanh lam, v.v.”
Manasā ca phuṭo siyāti heṭṭhimehi tīhi maggaphalacittehi phuṭo pūrito bhaveyya.
Manasā ca phuṭo siyā means he would be pervaded, filled, with the three lower path-and-fruit consciousnesses.
Manasā ca phuṭo siyā có nghĩa là tâm được thấm nhuần, được lấp đầy bởi ba tâm Đạo và Quả thấp hơn.
Appaṭibaddhacittoti anāgāmimaggavasena kāmesu appaṭibaddhacitto.
Appaṭibaddhacitto means one whose mind is unattached to sensual pleasures by way of the Anāgāmī path.
Appaṭibaddhacitto có nghĩa là tâm không bị ràng buộc bởi các dục lạc, do Đạo Bất Hoàn.
Uddhaṃsototi evarūpo bhikkhu avihesu nibbattitvā tato paṭṭhāya paṭisandhivasena akaniṭṭhaṃ gacchanto uddhaṃsototi vuccati, tādiso vo upajjhāyoti attho.
Uddhaṃsoto means such a bhikkhu, having been reborn in the Avihā realm, and from there proceeding to the Akaniṭṭha realm by way of rebirth, is called an 'Upstream-bound' (Uddhaṃsota); the meaning is, your preceptor was such a one.
Uddhaṃsoto có nghĩa là vị Tỳ-khưu như vậy, sau khi tái sinh vào cõi Vô Phiền (Aviha) và từ đó tiếp tục đi đến cõi Sắc Cứu Cánh (Akaniṭṭha) theo cách tái sinh, được gọi là Uddhaṃsota (người hướng thượng). Đó là ý nghĩa rằng Thầy tế độ của các con là người như vậy.
Bārāṇasiyaṃ kira saddhāsampannassa kulassa nandiyo nāma putto ahosi, so mātāpitūnaṃ anurūpo saddhāsampanno saṅghupaṭṭhāko ahosi.
It is said that in Bārāṇasī, there was a son named Nandiya in a family endowed with faith. He was endowed with faith, suitable for his parents, and a constant attendant of the Saṅgha.
Nghe nói, tại Bārāṇasī, có một người con trai tên là Nandiya, thuộc một gia đình có đức tin. Anh ta là một người có đức tin, phù hợp với cha mẹ, và là người phục vụ Tăng đoàn.
Athassa mātāpitaro vayappattakāle sammukhagehato mātuladhītaraṃ revatiṃ nāma ānetukāmā ahesuṃ.
Then, when he came of age, his parents wished to bring his maternal uncle's daughter, named Revatī, from the house opposite.
Đến tuổi trưởng thành, cha mẹ anh ta muốn cưới Revatī, con gái của cậu anh ta, từ nhà đối diện.
Sā pana assaddhā adānasīlā, nandiyo taṃ na icchi.
But she was faithless and not given to charity, so Nandiya did not want her.
Nhưng cô ấy là người không có đức tin, không thích bố thí, nên Nandiya không muốn cô ấy.
Athassa mātā revatiṃ āha – ‘‘amma, tvaṃ imasmiṃ gehe bhikkhusaṅghassa nisajjanaṭṭhānaṃ upalimpitvā āsanāni paññāpehi, ādhārake ṭhapehi, bhikkhūnaṃ āgatakāle pattaṃ gahetvā nisīdāpetvā dhammakaraṇena pānīyaṃ parissāvetvā bhuttakāle patte dhova, evaṃ me puttassa ārādhitā bhavissasī’’ti.
Then his mother said to Revatī, “My dear, in this house, you should plaster the sitting place for the community of bhikkhus, arrange seats, place bowl-stands, and when the bhikkhus arrive, take their bowls, let them sit, filter drinking water with a water-strainer, and when they have eaten, wash their bowls. Thus, you will be pleasing to my son.”
Bấy giờ, mẹ của Nandiya bảo Revatī: “Này con, con hãy quét dọn nơi Tăng đoàn ngồi trong nhà này, sắp đặt chỗ ngồi, đặt giá đỡ bình bát. Khi các Tỳ-khưu đến, hãy nhận bình bát, mời họ ngồi, lọc nước uống bằng cái lọc nước, và khi họ dùng bữa xong, hãy rửa bình bát. Nếu con làm như vậy, con sẽ được lòng con trai ta.”
Sā tathā akāsi.
She did so.
Cô ấy đã làm như vậy.
Atha naṃ ‘‘ovādakkhamā jātā’’ti puttassa ārocetvā tena sādhūti sampaṭicchite divasaṃ ṭhapetvā āvāhaṃ kariṃsu.
Then, having informed her son that she “had become amenable to advice,” and with his approval, they set a day and performed the wedding.
Sau đó, mẹ của Nandiya báo cho con trai rằng: “Cô ấy đã trở nên dễ bảo,” và khi Nandiya đồng ý, họ đã định ngày và tổ chức hôn lễ.
Atha naṃ nandiyo āha – ‘‘sace bhikkhusaṅghañca mātāpitaro ca me upaṭṭhahissasi, evaṃ imasmiṃ gehe vasituṃ labhissasi, appamattā hohī’’ti.
Then Nandiya said to her, “If you attend to the community of bhikkhus and to my parents, then you will be able to live in this house. Be diligent!”
Bấy giờ, Nandiya bảo cô ấy: “Nếu cô phục vụ Tăng đoàn và cha mẹ tôi, cô sẽ được phép sống trong nhà này. Hãy cẩn trọng!”
Sā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā katipāhaṃ saddhā viya hutvā bhattāraṃ upaṭṭhahantī dve putte vijāyi.
She assented, saying, “Very well,” and for a few days, acting as if she had faith, she attended to her husband and gave birth to two sons.
Cô ấy đáp “Vâng,” và sau vài ngày, cô ấy giả vờ có đức tin, phục vụ chồng và sinh được hai người con trai.
Nandiyassāpi mātāpitaro kālamakaṃsu, gehe sabbissariyaṃ tassāyeva ahosi.
Nandiya’s parents also passed away, and all authority in the house belonged to her.
Cha mẹ của Nandiya cũng qua đời, và mọi quyền hành trong nhà đều thuộc về cô ấy.
Nandiyopi mātāpitūnaṃ kālakiriyato paṭṭhāya mahādānapati hutvā bhikkhusaṅghassa dānaṃ paṭṭhapesi.
Nandiya, too, from the time of his parents’ passing, became a great benefactor and began offering alms to the community of bhikkhus.
Nandiya, từ khi cha mẹ qua đời, trở thành một đại thí chủ và bắt đầu cúng dường Tăng đoàn.
Kapaṇaddhikādīnampi gehadvāre pākavattaṃ paṭṭhapesi.
He also established a daily meal for the poor and wayfarers at his house gate.
Anh ta cũng thiết lập một khu bếp để phục vụ người nghèo và những người đi đường trước cửa nhà.
So aparabhāge satthu dhammadesanaṃ sutvā āvāsadāne ānisaṃsaṃ sallakkhetvā isipatane mahāvihāre catūhi gabbhehi paṭimaṇḍitaṃ catusālaṃ kāretvā mañcapīṭhādīni attharāpetvā taṃ āvāsaṃ niyyādento buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ datvā tathāgatassa dakkhiṇodakaṃ adāsi.
Later, having heard the Teacher’s discourse on the Dhamma, and having reflected on the benefits of offering a dwelling, he had a four-gabled hall, adorned with four chambers, built at the great monastery in Isipatana, had couches and chairs arranged, and then, dedicating that dwelling, he gave alms to the community of bhikkhus headed by the Buddha, and offered the water of dedication to the Tathāgata.
Sau đó, Nandiya nghe Đức Phật thuyết pháp, nhận ra lợi ích của việc cúng dường trú xứ, nên đã xây dựng một ngôi nhà bốn sảnh (catusāla) được trang trí bằng bốn phòng tại đại tinh xá ở Isipatana, cho trải giường và ghế, rồi cúng dường trú xứ đó cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, và đã rưới nước hồi hướng cho Đức Như Lai.
Satthu hatthe dakkhiṇodakapatiṭṭhānena saddhiṃyeva tāvatiṃsadevaloke sabbadisāsu dvādasayojaniko uddhaṃ yojanasatubbedho sattaratanamayo nārīgaṇasampanno dibbapāsādo uggacchi.
Immediately with the pouring of the water of dedication into the Teacher’s hand, a divine palace, twelve leagues in every direction, one hundred leagues high, made of seven precious gems, and filled with a host of celestial nymphs, arose in the Tāvatiṃsa divine realm.
Cùng với việc nước hồi hướng được rưới vào tay Đức Phật, một cung điện chư thiên bằng bảy loại báu, cao một trăm do-tuần và rộng mười hai do-tuần về mọi hướng, với các nhóm Apsara, đã hiện ra tại cõi trời Ba Mươi Ba (Tāvatiṃsa).
Athekadivase mahāmoggallānatthero devacārikaṃ gantvā tassa pāsādassa avidūre ṭhito attano santike āgate devaputte pucchi – ‘‘kasseso accharāgaṇaparivuto dibbapāsādo nibbatto’’ti.
Then one day, the Venerable Mahāmoggallāna, having gone on a tour of the divine realms, stood not far from that palace and asked the divine beings who came near him, “Whose is this divine palace, surrounded by a host of celestial nymphs, that has arisen?”
Bấy giờ, một ngày nọ, Trưởng lão Mahāmoggallāna đi du hành đến cõi trời, đứng gần cung điện đó và hỏi các thiên tử đến gần ngài: “Cung điện chư thiên này, được bao quanh bởi các nhóm Apsara, đã hiện ra là của ai?”
Athassa devaputtā vimānasāmikaṃ ācikkhantā āhaṃsu – ‘‘bhante, yena nandiyena nāma gahapatiputtena isipatane satthu vihāraṃ kāretvā dinno, tassatthāya etaṃ vimānaṃ nibbatta’’nti.
Then the divine beings, indicating the owner of the palace, said to him, “Venerable sir, this palace has arisen for Nandiya, the householder’s son, who had a monastery built and offered to the Teacher in Isipatana.”
Các thiên tử bèn chỉ người chủ của cung điện và thưa: “Bạch Thế Tôn, cung điện này đã hiện ra vì lợi ích của một cư sĩ tên là Nandiya, người đã xây dựng và cúng dường một tinh xá cho Đức Phật tại Isipatana.”
Accharāsaṅghopi naṃ disvā pāsādato orohitvā āha – ‘‘bhante, mayaṃ ‘nandiyassa paricārikā bhavissāmā’ti idha nibbattā, taṃ pana apassantī ativiya ukkaṇṭhitamhā, mattikapātiṃ bhinditvā suvaṇṇapātigahaṇaṃ viya manussasampattiṃ jahitvā dibbasampattigahaṇaṃ, idhāgamanatthāya naṃ vadeyyāthā’’ti.
The host of celestial nymphs also, seeing him, descended from the palace and said, “Venerable sir, we have been reborn here, thinking, ‘We shall be Nandiya’s attendants,’ but not seeing him, we are exceedingly longing. It is like breaking an earthen pot and taking a golden pot—abandoning human prosperity and taking divine prosperity. Please tell him to come here.”
Các nhóm Apsara cũng thấy ngài, bèn từ cung điện đi xuống và thưa: “Bạch Thế Tôn, chúng con đã tái sinh ở đây để trở thành người hầu của Nandiya, nhưng vì không thấy anh ấy, chúng con rất nhớ. Việc từ bỏ tài sản của con người để đạt được tài sản của chư thiên giống như việc đập vỡ một cái bát đất để nhận một cái bát vàng. Xin ngài hãy bảo anh ấy đến đây.”
Thero tato āgantvā satthāraṃ upasaṅkamitvā pucchi – ‘‘nibbattati nu kho, bhante, manussaloke ṭhitānaṃyeva katakalyāṇānaṃ dibbasampattī’’ti.
The Elder, having returned from there, approached the Teacher and asked, “Venerable sir, does divine prosperity indeed arise for those who have performed wholesome deeds while still in the human realm?”
Vị Trưởng lão ấy từ đó trở về, đến gần Đức Phật và hỏi: “Bạch Thế Tôn, tài sản của chư thiên có thực sự hiện ra cho những người đã làm việc thiện khi họ vẫn còn ở cõi người không?”
‘‘Moggallāna, nanu te devaloke nandiyassa nibbattā dibbasampatti sāmaṃ diṭṭhā, kasmā maṃ pucchasī’’ti.
“Moggallāna, have you not yourself seen the divine prosperity that has arisen for Nandiya in the divine realm? Why do you ask me?”
“Này Moggallāna, con đã tự mình thấy tài sản của chư thiên đã hiện ra cho Nandiya ở cõi trời rồi, sao con lại hỏi Ta?”
‘‘Evaṃ, bhante, nibbattatī’’ti.
“Yes, Venerable sir, it does arise.”
“Vâng, bạch Thế Tôn, nó đã hiện ra như vậy.”
Atha naṃ satthā ‘‘moggallānaṃ kiṃ nāmetaṃ kathesi.
Then the Teacher said to him, “Moggallāna, why did you say that?
Bấy giờ, Đức Phật hỏi ngài Moggallāna: “Sao con lại nói điều này?
Yathā hi cirappavuṭṭhaṃ puttaṃ vā bhātaraṃ vā vippavāsato āgacchantaṃ gāmadvāre ṭhito kocideva disvā vegena gehaṃ āgantvā ‘asuko nāma āgato’ti āroceyya, athassa ñātakā haṭṭhapahaṭṭhā vegena nikkhamitvā ‘āgatosi, tāta, arogosi, tātā’ti taṃ abhinandeyyuṃ, evameva idha katakalyāṇaṃ itthiṃ vā purisaṃ vā imaṃ lokaṃ jahitvā paralokaṃ gataṃ dasavidhaṃ dibbapaṇṇākāraṃ ādāya ‘ahaṃ purato, ahaṃ purato’ti paccuggantvā devatā abhinandantī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
Just as if someone standing at the village gate were to see a son or a brother returning from a long journey or absence, and quickly come home to announce, ‘So-and-so has arrived,’ and then his relatives, overjoyed, would quickly go out and greet him, saying, ‘You have come, dear one, are you well, dear one?’—even so, when a woman or man who has performed wholesome deeds here leaves this world and goes to the next, the devas, taking ten kinds of divine offerings, greet them, saying, ‘I first! I first!’” Having said this, he uttered these verses:
Như một người con hoặc anh em đã xa nhà lâu ngày, khi trở về từ nơi xa, một người nào đó đứng ở cổng làng thấy và nhanh chóng về nhà báo: ‘Người kia đã về,’ và sau đó bà con của người ấy vui mừng khôn xiết, nhanh chóng chạy ra ngoài và chào đón: ‘Con đã về rồi, con yêu, con khỏe không, con yêu?’ thì cũng vậy, khi một người nam hay nữ đã làm việc thiện rời bỏ thế giới này và đi đến thế giới bên kia, các vị chư thiên, mang theo mười loại lễ vật thiêng liêng, chào đón họ với câu: ‘Tôi trước, tôi trước!’ và vui mừng,” nói xong, Đức Phật đã thuyết những bài kệ này:
Tattha cirappavāsinti cirappavuṭṭhaṃ.
Therein, cirappavāsi means one who has been away for a long time.
Trong đó, cirappavāsiṃ có nghĩa là người đã xa nhà lâu ngày.
Dūrato sotthimāgatanti vaṇijjaṃ vā rājaporisaṃ vā katvā laddhalābhaṃ nipphannasampattiṃ anupaddavena dūraṭṭhānato āgataṃ.
Dūrato sotthimāgata means one who has returned from a distant place safely, having gained profit or completed an undertaking as a merchant or a royal official, and having achieved success without mishap.
Dūrato sotthimāgataṃ có nghĩa là người đã trở về từ một nơi xa xôi mà không gặp tai họa, sau khi đã đạt được lợi lộc và thành công trong việc buôn bán hoặc phục vụ vua chúa.
Ñātimittā suhajjā cāti kulasambandhavasena ñātī ca sandiṭṭhādibhāvena mittā ca suhadayabhāvena suhajjā ca.
Ñātimittā suhajjā ca means relatives by family connection, friends by acquaintance and so forth, and well-wishers by virtue of having a good heart.
Ñātimittā suhajjā ca có nghĩa là bà con theo mối quan hệ gia đình, bạn bè theo cách quen biết, và thân hữu theo cách có tấm lòng tốt.
Abhinandanti āgatanti naṃ disvā āgatanti vacanamattena vā añjalikaraṇamattena vā gehasampattaṃ pana nānappakārapaṇṇākārābhiharaṇavasena abhinandanti.
Abhinandanti āgata means, having seen him, they rejoice merely by saying "He has come!" or by merely performing the añjali gesture; but for one who has arrived home, they rejoice by offering various kinds of excellent gifts.
Abhinandanti āgataṃ có nghĩa là khi thấy người ấy, họ vui mừng chỉ bằng lời nói: “Đã về rồi!” hoặc chỉ bằng cách chắp tay. Còn đối với người đã về đến nhà, họ vui mừng bằng cách mang đến nhiều loại lễ vật khác nhau.
Tathevāti tenevākārena katapuññampi puggalaṃ imasmā lokā paralokaṃ gataṃ dibbaṃ āyuvaṇṇasukhayasaādhipateyyaṃ, dibbaṃ rūpasaddagandharasaphoṭṭhabbanti imaṃ dasavidhaṃ paṇṇākāraṃ ādāya mātāpituṭṭhāne ṭhitāni puññāni abhinandantāni paṭiggaṇhanti.
Tathevā means, in the same way, the merits, standing in the place of parents, rejoice and receive the person who has performed good deeds and gone from this world to the next, bringing ten kinds of gifts, namely: divine life, beauty, happiness, fame, sovereignty, and divine forms, sounds, smells, tastes, and tactile objects.
Cũng vậy, khi một người đã tạo công đức, từ thế giới này đi đến thế giới bên kia, các công đức của người ấy, đứng ở vị trí cha mẹ, lấy mười loại lễ vật này – tuổi thọ, sắc đẹp, hạnh phúc, danh tiếng, quyền lực của chư thiên, và các đối tượng sắc, thinh, hương, vị, xúc của chư thiên – mà vui mừng đón nhận.
Piyaṃ ñātīvāti idhaloke piyañātakaṃ āgataṃ sesañātakā viyāti attho.
Piyaṃ ñātīvā means, just as other relatives receive a dear relative who has arrived in this world; this is the meaning.
Piyañātīvā có nghĩa là giống như những người thân còn lại đón nhận người thân yêu đã trở về ở thế gian này.