Sāvatthiyaṃ kira pañcasatā kulaputtā ‘‘evaṃ imā appamādavihāriniyo bhavissantī’’ti attano attano bhariyāyo visākhaṃ mahāupāsikaṃ sampaṭicchāpesuṃ.
It is said that in Sāvatthī, five hundred men from good families entrusted their respective wives to the great lay-disciple Visākhā, thinking, "In this way, they will live with diligence."
Đức Phật đã thuyết bài pháp này, bắt đầu bằng câu “Ko nu hāso kimānando” (Có gì là vui, có gì là hoan hỷ), khi Ngài cư ngụ tại Jetavana, liên quan đến những người bạn của nữ cư sĩ Visākhā.
Tā uyyānaṃ vā vihāraṃ vā gacchantiyo tāya saddhiṃyeva gacchanti.
When they went to the park or to the monastery, they would go only with her.
Tại Sāvatthī, có năm trăm gia chủ đã giao vợ mình cho nữ cư sĩ lớn Visākhā, với ý nghĩ “Như vậy, những người này sẽ sống không phóng dật”.
Tā ekasmiṃ kāle ‘‘sattāhaṃ surāchaṇo bhavissatī’’ti chaṇe saṅghuṭṭhe attano attano sāmikānaṃ suraṃ paṭiyādesuṃ.
On one occasion, when a drinking festival was announced, "There will be a seven-day drinking festival," they prepared liquor for their respective husbands.
Khi họ đi đến vườn hoặc đến Tịnh xá, họ luôn đi cùng với Visākhā.
Te sattāhaṃ surāchaṇaṃ kīḷitvā aṭṭhame divase kammantabheriyā nikkhantāya kammante agamaṃsu.
The men celebrated the drinking festival for seven days, and on the eighth day, when the work drum was sounded, they went to their workplaces.
Một lần, khi lễ hội rượu được công bố là sẽ kéo dài bảy ngày, họ đã chuẩn bị rượu cho chồng mình.
Tāpi itthiyo ‘‘mayaṃ sāmikānaṃ sammukhā suraṃ pātuṃ na labhimhā, avasesā surā ca atthi, idaṃ yathā te na jānanti, tathā pivissāmā’’ti visākhāya santikaṃ gantvā ‘‘icchāma, ayye, uyyānaṃ daṭṭhu’’nti vatvā ‘‘sādhu, ammā, tena hi kattabbakiccāni katvā nikkhamathā’’ti vutte tāya saddhiṃ gantvā paṭicchannākārena suraṃ nīharāpetvā uyyāne pivitvā mattā vicariṃsu.
Those women also thought, "We did not get to drink liquor in the presence of our husbands, and there is leftover liquor. We will drink it in such a way that they do not find out." They went to Visākhā and said, "Venerable lady, we wish to see the park." When she replied, "Very well, my dears, then finish your duties and come out," they went with her, had the liquor brought in a concealed manner, drank it in the park, and wandered about intoxicated.
Sau khi vui chơi lễ hội rượu suốt bảy ngày, vào ngày thứ tám, khi tiếng trống báo hiệu công việc vang lên, họ đã đi làm.
Visākhāpi ‘‘ayuttaṃ imāhi kataṃ, idāni maṃ ‘samaṇassa gotamassa sāvikā visākhā suraṃ pivitvā vicaratī’ti titthiyāpi garahissantī’’ti cintetvā tā itthiyo āha – ‘‘ammā ayuttaṃ vo kataṃ, mamapi ayaso uppādito, sāmikāpi vo kujjhissanti, idāni kiṃ karissathā’’ti.
Visākhā thought, "What these women have done is improper. Now even the heretics will censure me, saying, 'Visākhā, the disciple of the ascetic Gotama, wanders about drinking liquor.'" She then said to those women, "My dears, what you have done is improper. You have brought me dishonor, and your husbands will be angry with you. Now what will you do?"
Những người phụ nữ ấy nghĩ: “Chúng ta không được uống rượu trước mặt chồng. Còn lại một ít rượu, chúng ta sẽ uống sao cho họ không biết.” Thế là họ đến chỗ Visākhā và nói: “Bạch chị, chúng con muốn đi thăm vườn.” Khi Visākhā nói: “Được thôi, các con, vậy thì hãy làm xong việc cần làm rồi hãy đi”, họ cùng Visākhā đi đến vườn, lén lút mang rượu ra, rồi uống say sưa và đi lang thang trong vườn.
Gilānālayaṃ dassayissāma, ayyeti.
"We will feign sickness, venerable lady."
Visākhā nghĩ: “Việc làm của những người này thật không phù hợp. Bây giờ, ngay cả những người ngoại đạo cũng sẽ chỉ trích ta rằng ‘Visākhā, đệ tử của Sa-môn Gotama, đã uống rượu say sưa và đi lang thang’.” Thế là Visākhā nói với những người phụ nữ ấy: “Này các con, việc các con làm thật không phù hợp. Các con đã gây tai tiếng cho ta. Chồng các con cũng sẽ giận dữ. Bây giờ các con sẽ làm gì đây?”
Tena hi paññāyissatha sakena kammenāti.
"In that case, you will be known by your own deeds."
Họ đáp: “Bạch chị, chúng con sẽ giả vờ bị bệnh.”
Tā gehaṃ gantvā gilānālayaṃ kariṃsu.
They went home and feigned sickness.
Visākhā nói: “Vậy thì các con sẽ bị lộ bởi hành động của chính mình.”
Atha tāsaṃ sāmikā ‘‘itthannāmā ca itthannāmā ca kaha’’nti pucchitvā ‘‘gilānā’’ti sutvā ‘‘addhā etāhi avasesasurā pītā bhavissantī’’ti sallakkhetvā tā pothetvā anayabyasanaṃ pāpesuṃ.
Then their husbands asked, "Where are so-and-so and so-and-so?" and upon hearing "They are sick," they realized, "Surely they must have drunk the leftover liquor." They beat them and brought them to ruin and disaster.
Họ về nhà và giả vờ bị bệnh.
Tā aparasmimpi chaṇavāre tatheva suraṃ pivitukāmā visākhaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘ayye, uyyānaṃ no nehī’’ti vatvā ‘‘pubbepi me tumhehi ayaso uppādito, gacchatha, na vo ahaṃ nessāmī’’ti tāya paṭikkhittā ‘‘idāni evaṃ na karissāmā’’ti sammantayitvā puna taṃ upasaṅkamitvā āhaṃsu, ‘‘ayye, buddhapūjaṃ kātukāmāmhā, vihāraṃ no nehī’’ti.
On another festival occasion, wanting to drink liquor just as before, they approached Visākhā and said, "Venerable lady, take us to the park." When she refused them, saying, "Previously you brought me dishonor. Go, I will not take you," they consulted together, "This time we will not do so," and approaching her again, they said, "Venerable lady, we wish to make an offering to the Buddha. Take us to the monastery."
Sau đó, chồng của họ hỏi: “Cô A và cô B ở đâu?” Khi nghe nói “bị bệnh”, họ nhận ra: “Chắc chắn những người này đã uống hết rượu còn lại.” Thế là họ đánh đập những người phụ nữ ấy và gây ra tai họa cho họ.
Idāni ammā yujjati, gacchatha, parivacchaṃ karothāti.
"Now, my dears, it is proper. Go and make preparations."
Vào một dịp lễ hội khác, những người phụ nữ ấy lại muốn uống rượu, nên đến gặp Visākhā và nói: “Bạch chị, xin chị hãy đưa chúng con đi thăm vườn.” Nhưng Visākhā từ chối họ, nói: “Trước đây các con đã gây tai tiếng cho ta rồi, hãy đi đi, ta sẽ không đưa các con đi đâu cả.” Sau đó, họ bàn bạc với nhau: “Lần này chúng ta sẽ không làm như vậy nữa.” Rồi họ lại đến gặp Visākhā và nói: “Bạch chị, chúng con muốn cúng dường Đức Phật, xin chị hãy đưa chúng con đến Tịnh xá.”
Tā caṅkoṭakehi gandhamālādīni gāhāpetvā surāpuṇṇe muṭṭhivārake hatthehi olambetvā mahāpaṭe pārupitvā visākhaṃ upasaṅkamitvā tāya saddhiṃ vihāraṃ pavisamānā ekamantaṃ gantvā muṭṭhivārakeheva suraṃ pivitvā vārake chaḍḍetvā dhammasabhāyaṃ satthu purato nisīdiṃsu.
They had perfumes, garlands, and other things carried in baskets, and holding flasks full of liquor in their hands, they draped themselves in large outer garments, approached Visākhā, and while entering the monastery with her, they went to one side, drank the liquor from the flasks, threw the flasks away, and sat before the Teacher in the Dhamma hall.
Visākhā nói: “Bây giờ thì được đó, các con. Hãy đi đi, hãy làm các việc chuẩn bị.” Thế là những người phụ nữ ấy sai người mang theo hương hoa và các vật cúng dường khác trong những giỏ nhỏ, rồi tự tay cầm những bình rượu đầy, quấn những tấm vải lớn lên người, đến gặp Visākhā. Khi cùng Visākhā bước vào Tịnh xá, họ đi đến một chỗ kín đáo, uống rượu từ những bình rượu ấy, rồi vứt bỏ những bình rỗng và ngồi trước Đức Phật trong Pháp đường.
Visākhā ‘‘imāsaṃ, bhante, dhammaṃ kathethā’’ti āha.
Visākhā said, "Venerable sir, please teach the Dhamma to these women."
Visākhā nói: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài hãy thuyết pháp cho những người này.”
Tāpi madavegena kampamānasarīrā ‘‘iccāma, gāyāmā’’ti cittaṃ uppādesuṃ.
But they, with their bodies trembling from the force of intoxication, gave rise to the thought, "We want to sing, we want to dance."
Những người phụ nữ ấy, với thân thể run rẩy vì hơi men, đã nảy sinh ý nghĩ “Chúng ta muốn nhảy múa và ca hát”.
Athekā mārakāyikā devatā ‘‘imāsaṃ sarīre adhimuccitvā samaṇassa gotamassa purato vippakāraṃ dassessāmī’’ti cintetvā tāsaṃ sarīre adhimucci.
Then a certain deity of Māra's host thought, "I will possess their bodies and display improper behavior in front of the ascetic Gotama," and possessed their bodies.
Lúc đó, một vị thiên nữ thuộc quân đoàn Ma vương nghĩ: “Ta sẽ nhập vào thân thể những người này và thể hiện sự bất kính trước mặt Sa-môn Gotama.” Thế là vị thiên nữ ấy nhập vào thân thể của họ.
Tāsu ekaccā satthu purato pāṇiṃ paharitvā hasituṃ, ekaccā naccituṃ ārabhiṃsu.
Among them, some began to clap their hands and laugh in front of the Teacher, while others began to dance.
Trong số đó, một số bắt đầu vỗ tay và cười trước mặt Đức Phật, một số khác bắt đầu nhảy múa.
Satthā ‘‘kiṃ ida’’nti āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘na idāni mārakāyikānaṃ otāraṃ labhituṃ dassāmi.
The Teacher, reflecting, "What is this?" understood the reason and thought, "I will not now give an opportunity for the host of Māra to gain a foothold.
Đức Phật quán xét “Chuyện gì đây?”, khi biết nguyên nhân, Ngài nghĩ: “Bây giờ Ta sẽ không cho phép các vị thiên nhân thuộc quân đoàn Ma vương có cơ hội. Ta đã không hoàn thành các Ba-la-mật suốt thời gian dài như vậy chỉ để cho các vị thiên nhân thuộc quân đoàn Ma vương có cơ hội.”
Na hi mayā ettakaṃ kālaṃ pāramiyo pūrentena mārakāyikānaṃ otāralābhatthāya pūritā’’ti tā saṃvejetuṃ bhamukalomato rasmiyo vissajjesi, tāvadeva andhakāratimisā ahosi.
Indeed, I did not fulfill the perfections for such a long time for the purpose of Māra's host gaining a foothold." To instill a sense of urgency in them, he emitted rays of light from the hair between his eyebrows, and at that very moment, there was pitch-black darkness.
Vì vậy, để làm cho những người phụ nữ ấy sợ hãi, Ngài phóng ra những tia sáng từ lông mày dưới, ngay lập tức một màn đêm tối tăm dày đặc bao trùm.
Tā bhītā ahesuṃ maraṇabhayatajjitā.
They became frightened, terrified by the fear of death.
Những người phụ nữ ấy trở nên sợ hãi, kinh hoàng vì nỗi sợ chết.
Tena tāsaṃ kucchiyaṃ surā jīri.
By that, the liquor in their stomachs was digested.
Do đó, rượu trong bụng họ đã tiêu hóa.
Satthā nisinnapallaṅke antarahito sinerumuddhani ṭhatvā uṇṇālomato rasmiṃ vissajjesi, taṅkhaṇaṃyeva candasahassuggamanaṃ viya ahosi.
The Teacher, having vanished from the seat where he was sitting, stood on the peak of Mount Sineru and emitted a ray from the uṇṇā-loma. At that very moment, it was as if a thousand moons had risen.
Đức Phật biến mất khỏi tòa ngồi của mình, đứng trên đỉnh núi Sineru và phóng ra tia sáng từ sợi lông giữa hai lông mày (uṇṇāloma), ngay lập tức mọi thứ trở nên sáng rực như một ngàn mặt trăng mọc lên.
Atha satthā tā itthiyo āmantetvā ‘‘tumhehi mama santikaṃ āgacchamānāhi pamattāhi āgantuṃ na vaṭṭati.
Then the Teacher, addressing those women, said, “It is not proper for you to come to my presence heedlessly.
Sau đó, Đức Phật gọi những người phụ nữ ấy và nói: “Khi các con đến chỗ Ta, các con không nên đến một cách phóng dật.
Tumhākañhi pamādeneva mārakāyikā devatā otāraṃ labhitvā tumhe hasādīnaṃ akaraṇaṭṭhāne hasādīni kārāpesi, idāni tumhehi rāgādīnaṃ aggīnaṃ nibbāpanatthāya ussāhaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
It was only because of your heedlessness that a mārakāyika devatā found an opportunity and made you do things like laughing in a place where such things should not be done. Now it is proper for you to make an effort to extinguish the fires of passion and so on.” Having said this, he spoke this verse:
Chính vì sự xao lãng của các con mà chư thiên thuộc quyến thuộc của Māra đã có cơ hội khiến các con cười đùa và làm những điều không nên làm. Giờ đây, các con nên nỗ lực để dập tắt những ngọn lửa tham ái (rāga) và các phiền não khác.” Sau khi nói như vậy, Ngài đã thuyết kệ này:
Satthā tāsaṃ acalasaddhāya patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā sinerumatthakā otaritvā buddhāsane nisīdi.
The Teacher, knowing that they were established in unshakable faith, descended from the peak of Mount Sineru and sat down on the Buddha-seat.
Đức Bổn Sư, biết rằng họ đã an trú trong niềm tin bất động, liền từ đỉnh núi Sineru hạ xuống và ngồi trên Phật tòa.
Atha naṃ visākhā āha – ‘‘bhante, surā nāmesā pāpikā.
Then Visākhā said to him, “Venerable sir, this thing called liquor is evil.
Bấy giờ, Visākhā thưa với Ngài: “Bạch Đức Thế Tôn, rượu này thật là độc ác.
Evarūpā hi nāma imā itthiyo tumhādisassa buddhassa purato nisīditvā iriyāpathamattampi saṇṭhāpetuṃ asakkontiyo uṭṭhāya pāṇiṃ paharitvā hasanagītanaccādīni ārabhiṃsū’’ti.
Indeed, these women, of such a nature, sitting before a Buddha like you, were unable to maintain even their posture, and getting up, they clapped their hands and began laughing, singing, dancing, and so on.”
Chính những người phụ nữ như thế này, khi ngồi trước một vị Phật như Ngài, đã không thể giữ được chút oai nghi nào, mà đứng dậy vỗ tay, cười đùa, ca hát, nhảy múa và làm những điều tương tự.”
Satthā ‘‘āma, visākhe, pāpikā eva esā surā nāma.
The Teacher said, “Yes, Visākhā, this thing called liquor is indeed evil.
Đức Bổn Sư nói: “Phải, Visākhā, rượu này thật là độc ác.
Etañhi nissāya aneke sattā anayabyasanaṃ pattā’’ti vatvā ‘‘kadā panesā, bhante, uppannā’’ti vutte tassā uppattiṃ vitthārena kathetuṃ atītaṃ āharitvā kumbhajātakaṃ (jā. 1.16.33 ādayo) kathesīti.
Relying on it, many beings have met with misfortune and ruin.” When asked, “Venerable sir, when did it originate?” he, in order to relate its origin in detail, brought forth a story from the past and told the Kumbha Jātaka.
Chính vì nương tựa vào nó mà vô số chúng sinh đã rơi vào cảnh khốn cùng và tai họa.” Sau khi nói như vậy, và khi được hỏi: “Bạch Đức Thế Tôn, rượu này xuất hiện từ khi nào?”, Ngài đã kể lại câu chuyện quá khứ một cách chi tiết để giải thích nguồn gốc của nó, thuyết giảng về Kumbhajātaka.
Gāthāpariyosāne sotāpattiphalaṃ pāpuṇi.
at the conclusion of the verse, she attained the fruit of stream-entry.
Khi bài kệ kết thúc, nàng đã chứng đắc quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti).
Ayamettha saṅkhepo, vitthārakathā pana kodhavagge anumodanagāthāvaṇṇanāyameva āvibhavissati.
This is the summary here; the detailed story will become clear in the commentary on the blessing-verse in the Kodhavagga.
Đây là tóm tắt câu chuyện; phần kể chi tiết sẽ được trình bày trong phần chú giải bài kệ tùy hỷ trong Kodhavagga.
Evaṃ sotāpattiphalaṃ pattā pana sirimā dasabalaṃ nimantetvā punadivase mahādānaṃ datvā saṅghassa aṭṭhakabhattaṃ nibaddhaṃ dāpesi.
Having thus attained the fruit of stream-entry, Sirimā invited the Ten-Powered One and on the next day gave a great offering, and had a regular aṭṭhakabhatta offered to the Saṅgha.
Sau khi chứng đắc quả vị Nhập Lưu như vậy, Sirimā đã thỉnh Đức Thập Lực và vào ngày hôm sau, đã cúng dường một đại thí rồi thiết lập việc cúng dường bữa ăn thường xuyên (aṭṭhakabhatta) cho Tăng đoàn.
Ādito paṭṭhāya nibaddhaṃ aṭṭha bhikkhū gehaṃ gacchanti.
From the beginning, eight bhikkhus went to her house regularly.
Từ đó trở đi, tám vị Tỳ-khưu thường xuyên đến nhà nàng.
‘‘Sappiṃ gaṇhatha, khīraṃ gaṇhathā’’tiādīni vatvā tesaṃ patte pūreti.
Saying things like, “Take some ghee, take some milk,” she would fill their bowls.
Nàng nói: “Hãy nhận bơ sữa, hãy nhận sữa tươi!” và làm đầy bát của họ.
Ekena laddhaṃ tiṇṇampi catunnampi pahoti.
What was received by one was sufficient for three or even four.
Phần cúng dường mà một vị nhận được đủ cho ba hoặc bốn vị.
Devasikaṃ soḷasakahāpaṇaparibbayena piṇḍapāto dīyati.
Daily, alms-food was given at an expense of sixteen kahāpaṇas.
Mỗi ngày, thức ăn khất thực được cúng dường với chi phí mười sáu đồng kahāpaṇa.
Athekadivasaṃ eko bhikkhu tassā gehe aṭṭhakabhattaṃ bhuñjitvā tiyojanamatthake ekaṃ vihāraṃ agamāsi.
Then one day, a certain bhikkhu, after eating the aṭṭhakabhatta at her house, went to a monastery three yojanas away.
Rồi một ngày nọ, một vị Tỳ-khưu đã dùng bữa ăn thường xuyên (aṭṭhakabhatta) tại nhà nàng, sau đó đi đến một tịnh xá cách đó ba do-tuần.
Atha naṃ sāyaṃ therupaṭṭhāne nisinnaṃ pucchiṃsu – ‘‘āvuso, kahaṃ bhikkhaṃ gahetvā āgatosī’’ti.
Then, as he was sitting in attendance on the elder in the evening, they asked him, “Friend, where did you get your alms-food before coming here?”
Bấy giờ, vào buổi tối, khi vị ấy đang ngồi tại nơi các Trưởng lão thường lui tới, họ hỏi: “Thưa Đại đức, ngài đã đi khất thực ở đâu mà về vậy?”
Sirimāya aṭṭhakabhattaṃ me bhuttanti.
“I ate Sirimā’s aṭṭhakabhatta.”
“Tôi đã dùng bữa ăn thường xuyên (aṭṭhakabhatta) của Sirimā.”
Manāpaṃ katvā deti, āvusoti.
“Does she prepare it delightfully, friend?”
“Thưa Đại đức, nàng cúng dường thức ăn ngon miệng phải không?”
‘‘Na sakkā tassā bhattaṃ vaṇṇetuṃ, ativiya paṇītaṃ katvā deti, ekena laddhaṃ tiṇṇampi catunnampi pahoti, tassā pana deyyadhammatopi dassanameva uttaritaraṃ.
“It is not possible to describe her alms-food; she prepares it to be extremely exquisite. What is received by one is sufficient for three or even four. But even more excellent than her offering is the sight of her.”
“Không thể nào diễn tả được món ăn của nàng, nàng cúng dường những món rất ngon, phần của một vị đủ cho ba hoặc bốn vị. Hơn nữa, việc được nhìn thấy nàng còn quý giá hơn cả những vật cúng dường của nàng.
Sā hi itthī evarūpā ca evarūpā cā’’ti tassā guṇe vaṇṇesi.
"Indeed, that woman is of such and such a nature," he said, praising her virtues.
Nàng là một người phụ nữ như thế này, và như thế này nữa,” vị ấy đã tán thán những phẩm chất của nàng.
Atheko bhikkhu tassā guṇakathaṃ sutvā adassaneneva sinehaṃ uppādetvā ‘‘mayā gantvā taṃ daṭṭhuṃ vaṭṭatī’’ti attano vassaggaṃ kathetvā taṃ bhikkhuṃ ṭhitikaṃ pucchitvā ‘‘sve, āvuso, tasmiṃ gehe tvaṃ saṅghatthero hutvā aṭṭhakabhattaṃ labhissasī’’ti sutvā taṅkhaṇaññeva pattacīvaraṃ ādāya pakkantopi pātova aruṇe uggate salākaggaṃ pavisitvā ṭhito saṅghatthero hutvā tassā gehe aṭṭhakabhattaṃ labhi.
Then a certain bhikkhu, hearing his praise of her virtues, developed affection without even seeing her and thought, "It is proper for me to go and see her." After stating his own seniority in the Order and asking that bhikkhu about the order of seniority, he heard, "Tomorrow, friend, you will be the Saṅghatthera in that house and will receive the aṭṭhakabhatta." Upon hearing this, he immediately took his bowl and robe and departed. Early in the morning, when the dawn broke, he entered the ticket-hall, stood there, and being the Saṅghatthera, he received the aṭṭhakabhatta at her house.
Bấy giờ, một vị Tỳ-khưu khác, nghe lời tán thán về phẩm chất của nàng, liền nảy sinh tình cảm dù chưa từng gặp mặt, và nghĩ: “Mình phải đi gặp nàng.” Vị ấy đã nói về số năm xuất gia của mình, hỏi vị Tỳ-khưu kia về thứ bậc trong Tăng đoàn, và khi nghe: “Thưa Đại đức, ngày mai ngài sẽ là Trưởng lão Tăng đoàn và sẽ nhận bữa ăn thường xuyên (aṭṭhakabhatta) tại nhà đó,” thì ngay lập tức, vị ấy mang y bát đi. Sáng sớm, khi bình minh vừa ló dạng, vị ấy đã vào phòng phát phiếu và đứng đó, trở thành Trưởng lão Tăng đoàn và nhận bữa ăn thường xuyên tại nhà nàng.
Yo pana bhikkhu hiyyo bhuñjitvā pakkāmi, tassa gatavelāyameva assā sarīre rogo uppajji.
As for the bhikkhu who had eaten and departed the day before, just at the time he left, an illness arose in her body.
Còn vị Tỳ-khưu đã dùng bữa hôm qua và ra về thì đúng lúc vị ấy đi, bệnh tật phát sinh trong thân thể nàng.
Tasmā sā ābharaṇāni omuñcitvā nipajji.
Therefore, she took off her ornaments and lay down.
Vì vậy, nàng tháo bỏ trang sức và nằm nghỉ.
Athassā dāsiyo aṭṭhakabhattaṃ labhitvā āgate bhikkhū disvā ārocesuṃ.
Then her female servants, having received the aṭṭhakabhatta, saw the bhikkhus who had arrived and informed her.
Bấy giờ, các người hầu của nàng, thấy các Tỳ-khưu đến để nhận bữa ăn thường xuyên (aṭṭhakabhatta), liền báo cho nàng biết.
Sā sahatthā patte gahetvā nisīdāpetuṃ vā parivisituṃ vā asakkontī dāsiyo āṇāpesi – ‘‘ammā patte gahetvā, ayye, nisīdāpetvā yāguṃ pāyetvā khajjakaṃ datvā bhattavelāya patte pūretvā dethā’’ti.
She, being unable to take the bowls with her own hands, seat them, or serve them, commanded her female servants, "My dears, take their bowls, seat the venerable ones, serve them gruel, give them hard food, and at mealtime, fill their bowls and give it to them."
Nàng, vì không thể tự tay cầm bát để mời ngồi hay cúng dường, bèn ra lệnh cho các người hầu: “Này các con, hãy cầm bát, mời các Đại đức ngồi, cúng dường cháo, rồi cúng dường đồ ăn nhẹ, và đến giờ ăn thì làm đầy bát thức ăn cho các ngài.”
Tā ‘‘sādhu, ayye’’ti bhikkhū pavesetvā yāguṃ pāyetvā khajjakaṃ datvā bhattavelāya bhattassa patte pūretvā tassā ārocayiṃsu.
They replied, "Very well, lady," and after ushering the bhikkhus in, serving them gruel, and giving them hard food, at mealtime they filled their bowls with rice and informed her.
Họ vâng lời: “Vâng, thưa chủ mẫu,” rồi mời các Tỳ-khưu vào, cúng dường cháo, đồ ăn nhẹ, và đến giờ ăn thì làm đầy bát thức ăn, rồi báo cho nàng biết.
Sā ‘‘maṃ pariggahetvā netha, ayye, vandissāmī’’ti vatvā tāhi pariggahetvā bhikkhūnaṃ santikaṃ nītā vedhamānena sarīrena bhikkhū vandi.
She said, "Support me and lead me, I will pay homage to the venerable ones." Supported by them, she was led to the presence of the bhikkhus and paid homage with a trembling body.
Nàng nói: “Này các con, hãy đỡ ta đi, ta sẽ đảnh lễ các Đại đức.” Được các người hầu đỡ đến gần các Tỳ-khưu, nàng đã đảnh lễ các vị với thân thể run rẩy.
So bhikkhu taṃ oloketvā cintesi – ‘‘gilānāya tāva evarūpā ayaṃ etissā rūpasobhā, arogakāle pana sabbābharaṇapaṭimaṇḍitāya imissā kīdisī rūpasampattī’’ti.
That bhikkhu looked at her and thought: "Even while ill, such is the beauty of her form. When she is healthy and adorned with all her ornaments, what must the perfection of her beauty be like?"
Vị Tỳ-khưu đó nhìn nàng và suy nghĩ: “Khi bệnh tật mà vẻ đẹp của nàng đã như thế này, thì khi khỏe mạnh, được trang điểm đầy đủ, sự hoàn hảo về sắc đẹp của nàng sẽ như thế nào đây?”
Athassa anekavassakoṭisannicito kileso samudācari, so aññāṇī hutvā bhattaṃ bhuñjituṃ asakkonto pattamādāya vihāraṃ gantvā pattaṃ pidhāya ekamante ṭhapetvā cīvaraṃ pattharitvā nipajji.
Then the defilement that had accumulated for many crores of years arose in him. Being ignorant, he was unable to eat his meal. Taking his bowl, he went to the monastery, covered the bowl, placed it in a corner, spread out his robe, and lay down.
Bấy giờ, phiền não đã tích lũy từ vô số kiếp của vị ấy trỗi dậy mạnh mẽ. Vị ấy trở nên mê muội, không thể dùng bữa, bèn cầm bát trở về tịnh xá, đậy bát lại, đặt sang một bên, trải y ra rồi nằm xuống.
Atha naṃ eko sahāyako bhikkhu yācantopi bhojetuṃ nāsakkhi.
Then a companion bhikkhu, though he pleaded with him, was unable to make him eat.
Bấy giờ, một vị Tỳ-khưu bạn bè dù đã khuyên nhủ cũng không thể khiến vị ấy dùng bữa.
So chinnabhatto ahosi.
He went without food.
Vị ấy đã nhịn ăn.
Taṃ divasameva sāyanhasamaye sirimā kālamakāsi.
That very day, in the evening, Sirimā passed away.
Ngay trong ngày đó, vào buổi chiều, Sirimā qua đời.
Rājā satthu sāsanaṃ pesesi – ‘‘bhante, jīvakassa kaniṭṭhabhaginī, sirimā, kālamakāsī’’ti.
The king sent a message to the Teacher: "Venerable sir, Jīvaka's younger sister, Sirimā, has passed away."
Đức vua đã gửi sứ giả đến Đức Bổn Sư báo tin: “Bạch Đức Thế Tôn, em gái út của Jīvaka, Sirimā, đã qua đời.”
Satthā taṃ sutvā rañño sāsanaṃ pahiṇi ‘‘sirimāya jhāpanakiccaṃ natthi, āmakasusāne taṃ yathā kākasunakhādayo na khādanti, tathā nipajjāpetvā rakkhāpethā’’ti.
The Teacher, having heard this, sent a message to the king: "There is no need for Sirimā's cremation. Have her laid down in the charnel ground in such a way that crows, dogs, and the like do not devour her, and have her guarded."
Đức Bổn Sư nghe vậy, liền gửi lời nhắn cho đức vua: “Không cần làm lễ hỏa táng cho Sirimā. Hãy đặt thi thể nàng ở nghĩa địa hoang dã và canh giữ để quạ, chó và các loài vật khác không ăn được.”
Rājāpi tathā akāsi.
The king did so.
Đức vua cũng làm theo như vậy.
Paṭipāṭiyā tayo divasā atikkantā, catutthe divase sarīraṃ uddhumāyi, navahi vaṇamukhehi puḷavā pagghariṃsu, sakalasarīraṃ bhinnaṃ sālibhattacāṭi viya ahosi.
Three days passed in succession. On the fourth day, the body became bloated, and worms oozed from the nine wound-orifices. The entire body became like a broken pot of cooked rice.
Ba ngày trôi qua liên tiếp, đến ngày thứ tư, thi thể sưng phồng, giòi bọ tuôn ra từ chín lỗ vết thương, toàn thân nát bấy như nồi cơm gạo lứt bị vỡ.
Rājā nagare bheriṃ carāpesi – ‘‘ṭhapetvā geharakkhake dārake sirimāya dassanatthaṃ anāgacchantānaṃ aṭṭha kahāpaṇāni daṇḍo’’ti.
The king had a drum beaten in the city: "Except for children guarding the houses, there will be a fine of eight kahāpaṇas for those who do not come to see Sirimā."
Đức vua cho đánh trống khắp thành phố, ra lệnh: “Trừ những đứa trẻ và người giữ nhà, ai không đến xem Sirimā sẽ bị phạt tám đồng kahāpaṇa.”
Satthu santi kañca pesesi – ‘‘buddhappamukho kira bhikkhusaṅgho sirimāya dassanatthaṃ āgacchatū’’ti.
And he sent a message to the Teacher: "Let the Saṅgha of bhikkhus, headed by the Buddha, please come to see Sirimā."
Ngài cũng gửi sứ giả đến Đức Bổn Sư, thỉnh: “Xin Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu hãy đến xem Sirimā.”
Satthā bhikkhūnaṃ ārocesi – ‘‘sirimāya dassanatthaṃ gamissāmā’’ti.
The Teacher announced to the bhikkhus: "We will go to see Sirimā."
Đức Bổn Sư báo cho các Tỳ-khưu biết: “Chúng ta sẽ đi xem Sirimā.”
Sopi daharabhikkhu cattāro divase kassaci vacanaṃ aggahetvā chinnabhattova nipajji.
That young bhikkhu, for four days, not heeding anyone's words, lay down without food.
Vị Tỳ-khưu trẻ đó, suốt bốn ngày không nghe lời ai, đã nhịn ăn và nằm yên.
Patte bhattaṃ pūtikaṃ jātaṃ, patte malaṃ uṭṭhahi.
The food in his bowl became putrid, and mold grew on the bowl.
Thức ăn trong bát đã thối rửa, và dòi bọ đã xuất hiện trong bát.
Atha naṃ so sahāyako bhikkhu upasaṅkamitvā, ‘‘āvuso, satthā sirimāya dassanatthaṃ gacchatī’’ti āha.
Then his companion bhikkhu approached him and said, "Friend, the Teacher is going to see Sirimā."
Bấy giờ, vị Tỳ-khưu bạn bè đó đến gần vị ấy và nói: “Thưa Đại đức, Đức Bổn Sư đang đi xem Sirimā.”
So tathā chātajjhattopi ‘‘sirimā’’ti vuttapadeyeva sahasā uṭṭhahitvā ‘‘kiṃ bhaṇasī’’ti āha.
Though he was afflicted by hunger, at the mere mention of the word "Sirimā," he suddenly got up and said, "What did you say?"
Dù đang rất đói, vị ấy vừa nghe từ “Sirimā” liền vội vàng đứng dậy và hỏi: “Ngài nói gì vậy?”
‘‘Satthā sirimaṃ daṭṭhuṃ gacchati, tvampi gamissasī’’ti vutte, ‘‘āma, gamissāmī’’ti bhattaṃ chaḍḍetvā pattaṃ dhovitvā thavikāya pakkhipitvā bhikkhusaṅghena saddhiṃ agamāsi.
When told, "The Teacher is going to see Sirimā, will you also go?" he said, "Yes, I will go." He threw away the food, washed his bowl, put it in its bag, and went with the Saṅgha of bhikkhus.
Khi được hỏi: “Đức Bổn Sư đang đi xem Sirimā, ngài cũng sẽ đi chứ?”, vị ấy đáp: “Vâng, tôi sẽ đi!”, rồi đổ bỏ thức ăn, rửa bát, cho vào túi và cùng với Tăng đoàn đi theo.
Satthā bhikkhusaṅghaparivuto ekapasse aṭṭhāsi, bhikkhunisaṅghopi rājaparisāpi upāsakaparisāpi upāsikāparisāpi ekekapasse aṭṭhaṃsu.
The Teacher, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, stood on one side. The community of bhikkhunīs, the king's retinue, the assembly of laymen, and the assembly of laywomen also stood on their respective sides.
Đức Bổn Sư, được Tăng đoàn Tỳ-kheo vây quanh, đứng ở một bên. Tăng đoàn Tỳ-kheo-ni, hội chúng của vua, hội chúng cư sĩ nam và hội chúng cư sĩ nữ cũng đều đứng mỗi bên một.
Satthā rājānaṃ pucchi – ‘‘kā esā, mahārājo’’ti.
The Teacher asked the king: "Who is this, great king?"
Đức Bổn Sư hỏi vua: ‘‘Đại vương, đây là ai vậy?’’
Bhante, jīvakassa bhaginī, sirimā, nāmāti.
"Venerable sir, she is Jīvaka's sister, named Sirimā."
‘‘Bạch Đức Thế Tôn, đây là em gái của Jīvaka, tên là Sirimā.’’
Sirimā, esāti.
"Is this Sirimā?"
‘‘Đây là Sirimā ư?’’
Āma, bhanteti.
"Yes, venerable sir."
‘‘Vâng, bạch Đức Thế Tôn.’’
Tena hi nagare bheriṃ carāpehi ‘‘sahassaṃ datvā sirimaṃ gaṇhantū’’ti.
"Well then, have a drum beaten in the city, proclaiming: 'Let them take Sirimā for a thousand!'"
‘‘Vậy thì, hãy cho người đánh trống trong thành rằng: ‘Ai muốn có Sirimā thì hãy trả một ngàn đồng!’”
Rājā tathā kāresi.
The king had it done so.
Vua đã làm như vậy.
Ekopi ‘ha’nti vā ‘hu’nti vā vadanto nāma nāhosi.
There was not a single person who said, "I will," or "Let her be mine."
Không một ai nói ‘Tôi muốn’ hay ‘Tôi sẽ lấy’.
Rājā satthu ārocesi – ‘‘na gaṇhanti, bhante’’ti.
The king informed the Teacher, "No one will take her, venerable sir."
Vua tâu với Đức Bổn Sư: ‘‘Bạch Đức Thế Tôn, không ai lấy cả.’’
Tena hi, mahārāja, agghaṃ ohārehīti.
"In that case, great king, lower the price."
‘‘Vậy thì, Đại vương, hãy hạ giá xuống.’’
Rājā ‘‘pañcasatāni datvā gaṇhantū’’ti bheriṃ carāpetvā kañci gaṇhanakaṃ adisvā ‘‘aḍḍhateyyāni satāni, dve satāni, sataṃ, paṇṇāsaṃ, pañcavīsati kahāpaṇe, dasa kahāpaṇe, pañca kahāpaṇe, ekaṃ kahāpaṇaṃ aḍḍhaṃ, pādaṃ, māsakaṃ, kākaṇikaṃ datvā sirimaṃ gaṇhantū’’ti bheriṃ carāpesi.
The king had the drum beaten, proclaiming, "Let them take her for five hundred," but seeing no one who would take her, he had the drum beaten proclaiming, "Let them take Sirimā for two hundred and fifty, two hundred, one hundred, fifty, twenty-five kahāpaṇas, ten kahāpaṇas, five kahāpaṇas, one kahāpaṇa, half a kahāpaṇa, a quarter, a māsaka, or a kākaṇika."
Vua cho người đánh trống rằng: ‘‘Ai muốn có Sirimā thì hãy trả năm trăm đồng!’’ nhưng không thấy ai muốn lấy, rồi lại cho người đánh trống rằng: ‘‘Ai muốn có Sirimā thì hãy trả hai trăm năm mươi đồng, hai trăm đồng, một trăm đồng, năm mươi đồng, hai mươi lăm đồng kahāpaṇa, mười đồng kahāpaṇa, năm đồng kahāpaṇa, một đồng kahāpaṇa, nửa đồng, một phần tư đồng, một māsaka, một kākaṇika!’’
Koci taṃ na icchi.
No one wanted her.
Không ai muốn cô ấy.
‘‘Mudhāpi gaṇhantū’’ti bheriṃ carāpesi.
He had the drum beaten, proclaiming, "Let them take her even for free."
Vua lại cho người đánh trống rằng: ‘‘Ai muốn thì cứ lấy miễn phí!’’
‘Ha’nti vā ‘hu’nti vā vadanto nāma nāhosi.
There was not a single person who said, "I will," or "Let it be."
Không một ai nói ‘Tôi muốn’ hay ‘Tôi sẽ lấy’.
Rājā ‘‘mudhāpi, bhante, gaṇhanto nāma natthī’’ti āha.
The king said, "Venerable sir, there is no one who will take her even for free."
Vua nói: ‘‘Bạch Đức Thế Tôn, không ai muốn lấy miễn phí cả.’’
Satthā ‘‘passatha, bhikkhave, mahājanassa piyaṃ mātugāmaṃ, imasmiṃyeva nagare sahassaṃ datvā pubbe ekadivasaṃ labhiṃsu, idāni mudhā gaṇhantopi natthi, evarūpaṃ nāma rūpaṃ khayavayappattaṃ, passatha, bhikkhave, āturaṃ attabhāva’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher said, "Behold, monks, this woman so dear to the multitude. Formerly, in this very city, they obtained her for one day by paying a thousand, but now there is no one who will take her even for free. Such a form has reached decay and destruction. Behold, monks, this ailing personality-group," and he spoke this verse:
Đức Bổn Sư nói: ‘‘Này các Tỳ-kheo, hãy nhìn người phụ nữ được đại chúng yêu mến này. Trước đây, trong chính thành phố này, người ta đã trả một ngàn đồng để có được cô ấy trong một ngày. Giờ đây, không ai muốn lấy cô ấy miễn phí. Này các Tỳ-kheo, hãy nhìn sắc thân như vậy, một thân thể bệnh tật, đã đến lúc suy tàn và hoại diệt,’’ rồi Ngài nói bài kệ này:
Tattha cittakatanti katacittaṃ, vatthābharaṇamālālattakādīhi vicittanti attho.
Therein, decorated means made decorated; the meaning is that it is made variegated with clothing, ornaments, garlands, cosmetics, and so on.
Trong đó, cittakataṃ nghĩa là được trang điểm, tức là được trang hoàng lộng lẫy bằng y phục, trang sức, vòng hoa, son phấn, v.v.
Bimbanti dīghādiyuttaṭṭhānesu dīghādīhi aṅgapaccaṅgehi saṇṭhitaṃ attabhāvaṃ.
Image means the personality-group, well-formed with major and minor limbs of various lengths and so on in their appropriate places.
Bimbaṃ nghĩa là thân thể được cấu tạo bởi các chi và tiểu chi, dài ở những nơi cần dài, v.v.
Arukāyanti navannaṃ vaṇamukhānaṃ vasena arubhūtaṃ kāyaṃ.
A heap of sores means a body that is like a sore, on account of the nine wound-openings.
Arukāyaṃ nghĩa là một thân thể như vết thương do có chín lỗ xuất tiết.
Samussitanti tīhi aṭṭhisatehi samussitaṃ.
Propped up means propped up by three hundred bones.
Samussitaṃ nghĩa là được dựng lên bởi ba trăm xương.
Āturanti sabbakālaṃ iriyāpathādīhi pariharitabbatāya niccagilānaṃ.
Ailing means constantly sick, because of the need to be maintained at all times by the postures and so on.
Āturaṃ nghĩa là luôn luôn bệnh tật, vì phải được chăm sóc bằng các oai nghi, v.v.
Bahusaṅkappanti mahājanena bahudhā saṅkappitaṃ.
Much thought of means variously thought of by the multitude.
Bahusaṅkappaṃ nghĩa là được đại chúng suy nghĩ theo nhiều cách.
Yassa natthi dhuvaṃ ṭhitīti yassa dhuvabhāvo vā ṭhitibhāvo vā natthi, ekantena bhedanavikiraṇaviddhaṃsanadhammamevetaṃ, imaṃ passathāti attho.
For which there is no lasting stability means that for which there is no state of permanence or state of stability. It is exclusively of a nature to break, scatter, and be destroyed. The meaning is: behold this.
Yassa natthi dhuvaṃ ṭhitīti nghĩa là thân thể này không có sự bền vững hay sự trường tồn, nó chắc chắn là một pháp bị phân tán, tan rã và hủy hoại. Ý nghĩa là: hãy nhìn thân thể này.
Therī kira vīsavassasatikā jātiyā piṇḍāya caritvā laddhapiṇḍapātā antaravīthiyaṃ ekaṃ bhikkhuṃ disvā piṇḍapātena āpucchitvā tassa apaṭikkhipitvā gaṇhantassa sabbaṃ datvā nirāhārā ahosi.
It is said that the elder nun, being one hundred and twenty years of age, went for alms, and having received alms-food, saw a certain bhikkhu in the middle of the street. Having invited him with the alms-food, she gave all of it to him when he accepted without refusing, and she was left without food.
Tương truyền, Trưởng lão ni, một trăm hai mươi tuổi, sau khi đi khất thực và nhận được thức ăn, đã nhìn thấy một Tỳ-kheo trên đường. Bà hỏi xin phép cúng dường thức ăn cho vị ấy, và khi vị Tỳ-kheo không từ chối mà nhận lấy, bà đã cúng dường tất cả, rồi bà nhịn đói. Tương tự, vào ngày thứ hai và thứ ba, bà cũng cúng dường thức ăn cho cùng vị Tỳ-kheo đó tại cùng một chỗ, rồi bà nhịn đói. Đến ngày thứ tư, khi đang đi khất thực, bà thấy Đức Bổn Sư ở một chỗ chật hẹp. Khi lùi lại, bà vô tình giẫm lên vạt y của mình đang buông thõng, không thể đứng vững nên bà bị ngã.
Evaṃ dutiyepi tatiyepi divase tasseva bhikkhuno tasmiṃyeva ṭhāne bhattaṃ datvā nirāhārā ahosi, catutthe divase pana piṇḍāya carantī ekasmiṃ sambādhaṭṭhāne satthāraṃ disvā paṭikkamantī olambantaṃ attano cīvarakaṇṇaṃ akkamitvā saṇṭhātuṃ asakkontī parivattitvā pati.
Likewise, on the second and third days, she gave her food to that same bhikkhu in that very same place and was left without food. Then, on the fourth day, while going for alms, she saw the Teacher in a narrow place. As she was stepping back, she trod on the hanging corner of her own robe, and being unable to stand, she turned over and fell.
Cứ như vậy, vào ngày thứ hai và thứ ba, vị Tỳ-khưu-ni đó đã cúng dường thức ăn cho cùng vị Tỳ-khưu đó tại cùng một nơi và không ăn gì. Đến ngày thứ tư, khi đang đi khất thực, bà nhìn thấy Đức Thế Tôn tại một chỗ chật hẹp. Khi lùi lại, bà dẫm phải vạt y của mình đang buông thõng, không thể đứng vững nên ngã lăn ra.
Satthā tassā santikaṃ gantvā, ‘‘bhagini, parijiṇṇo te attabhāvo na cirasseva bhijjissatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher went to her and said, "Sister, your personality-group is worn out; it will break apart before long," and he spoke this verse:
Đức Bổn Sư đến gần bà và nói: ‘‘Này em, thân thể của em đã già yếu, sẽ tan rã không bao lâu nữa,’’ rồi Ngài nói bài kệ này:
Pañcasatā kira bhikkhū satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññaṃ pavisitvā ghaṭentā vāyamantā jhānaṃ nibbattetvā ‘‘kilesānaṃ asamudācārena pabbajitakiccaṃ no nipphannaṃ, attanā paṭiladdhaguṇaṃ satthu ārocessāmā’’ti āgamiṃsu.
It is said that five hundred monks, having received a meditation subject from the Teacher, entered the forest. While striving and making an effort, they produced jhāna and thought, “Since the defilements do not arise, our task of renunciation is accomplished. We will inform the Teacher of the quality we have attained,” and so they came.
Tương truyền, năm trăm Tỳ-kheo đã nhận đề mục thiền từ Đức Bổn Sư, rồi vào rừng tinh tấn tu tập và chứng đắc thiền định. Họ nghĩ: ‘‘Công việc xuất gia của chúng ta đã hoàn thành vì các phiền não không còn khởi lên nữa. Chúng ta sẽ báo cáo những phẩm chất đã đạt được cho Đức Bổn Sư.’’ Thế là họ trở về. Khi họ vừa đến cổng ngoài, Đức Bổn Sư đã nói với Trưởng lão Ānanda: ‘‘Này Ānanda, các Tỳ-kheo này không có việc gì phải vào gặp Ta. Hãy bảo họ đến nghĩa địa tươi, rồi từ đó trở về gặp Ta.’’
Satthā tesaṃ bahidvārakoṭṭhakaṃ pattakāleyeva ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, etesaṃ bhikkhūnaṃ pavisitvā mayā diṭṭhena kammaṃ natthi, āmakasusānaṃ gantvā tato āgantvā maṃ passantū’’ti.
Just as they reached the outer gatehouse, the Teacher said to the Elder Ānanda, “Ānanda, there is no need for these monks to enter and see me. Let them go to the charnel ground for uncremated bodies, and after coming back from there, let them see me.”
Trưởng lão Ānanda đã đến và báo cáo điều đó cho họ.
Thero gantvā tesaṃ tamatthaṃ ārocesi.
The elder went and informed them of this matter.
Họ không nói: ‘‘Nghĩa địa tươi thì có ích gì cho chúng ta?’’ mà nghĩ: ‘‘Đức Phật, bậc có tầm nhìn xa, chắc hẳn đã thấy được lý do,’’ rồi họ đến nghĩa địa tươi. Ở đó, khi nhìn thấy các xác chết, họ đã nhận thức được sự ghê tởm đối với những xác chết đã bị bỏ lại một hoặc hai ngày. Ngay lúc đó, họ lại khởi lên tham ái đối với những thân thể còn tươi mới vừa được bỏ xuống. Ngay lúc đó, họ nhận ra mình vẫn còn phiền não.
Te ‘‘kiṃ amhākaṃ āmakasusānenā’’ti avatvāva ‘‘dīghadassinā buddhena kāraṇaṃ diṭṭhaṃ bhavissatī’’ti āmakasusānaṃ gantvā tattha kuṇapāni passantā ekāhadvīhapatitesu kuṇapesu āghātaṃ paṭilabhitvā taṃ khaṇaṃ patitesu allasarīresu rāgaṃ uppādayiṃsu, tasmiṃ khaṇe attano sakilesabhāvaṃ jāniṃsu.
Without saying, “What use is the charnel ground to us?” they thought, “The far-seeing Buddha must have seen a reason.” They went to the charnel ground, and while looking at the corpses there, they perceived the sign of a skeleton in the corpses that had been cast there for one or two days, and they generated lust for the fresh bodies that had just been cast there at that moment. At that instant, they knew their own state of being defiled.
Đức Bổn Sư, khi đang ngồi trong hương thất, đã phóng hào quang và nói như thể đang nói trực tiếp với các Tỳ-kheo đó: ‘‘Này các Tỳ-kheo, thấy một đống xương như vậy mà khởi lên tham ái và hoan hỷ thì thật không thích hợp cho các con,’’ rồi Ngài nói bài kệ này:
Satthā gandhakuṭiyaṃ nisinnova obhāsaṃ pharitvā tesaṃ bhikkhūnaṃ sammukhe kathento viya ‘‘nappatirūpaṃ nu kho, bhikkhave, tumhākaṃ evarūpaṃ aṭṭhisaṅghātaṃ disvā rāgaratiṃ uppādetu’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
The Teacher, while sitting in the fragrant chamber, projected a ray of light and, as if speaking in the presence of those monks, said, “Monks, is it not unbecoming for you, having seen such a heap of bones, to give rise to the delight of lust?” and spoke this verse:
Đức Thế Tôn, ngồi trong hương thất, đã tỏa hào quang và như đang nói trước mặt các Tỳ-khưu đó: "Này các Tỳ-khưu, thật không thích hợp cho các ông khi nhìn thấy một đống xương như vậy mà khởi lên sự say đắm dục lạc," nói xong, Ngài thuyết bài kệ này:
Sā kira ekadivasaṃ cintesi – ‘‘mayhaṃ jeṭṭhabhātiko rajjasiriṃ pahāya pabbajitvā loke aggapuggalo buddho jāto, puttopissa rāhulakumāro pabbajito, bhattāpi me pabbajito, mātāpi me pabbajitā, ahampi ettake ñātijane pabbajite gehe kiṃ karissāmi, pabbajissāmā’’ti.
It is said that one day she thought: “My elder brother, having abandoned the splendors of kingship and gone forth, has become the Buddha, the foremost person in the world. His son, Prince Rāhula, has also gone forth. My husband has also gone forth. My mother has also gone forth. With so many of my relatives having gone forth, what shall I do at home? I shall go forth.”
Tương truyền, một ngày nọ, bà suy nghĩ: ‘‘Anh trai của ta đã từ bỏ vương quyền để xuất gia, trở thành Đức Phật, bậc tối thượng trong thế gian. Con trai của Ngài là Rāhula cũng đã xuất gia. Chồng ta cũng đã xuất gia. Mẹ ta cũng đã xuất gia. Khi nhiều người thân như vậy đã xuất gia, ta ở nhà thì làm gì? Ta cũng sẽ xuất gia.’’
Sā bhikkhunupassayaṃ gantvā pabbaji ñātisineheneva, no saddhāya, abhirūpatāya pana rūpanandāti paññāyi.
She went to the nunnery and went forth out of affection for her relatives, not out of faith. Due to her great beauty, she became known as Rūpanandā.
Thế là bà đến tu viện Tỳ-kheo-ni và xuất gia, chỉ vì tình thân chứ không phải vì đức tin. Tuy nhiên, do vẻ đẹp tuyệt trần của mình, bà được biết đến với tên Rūpanandā.
‘‘Satthā kira ‘rūpaṃ aniccaṃ dukkhaṃ anattā, vedanā… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ aniccaṃ dukkhaṃ anattā’ti vadetī’’ti sutvā sā evaṃ dassanīye pāsādike mamapi rūpe dosaṃ katheyyāti satthu sammukhībhāvaṃ na gacchati.
Having heard that the Teacher says, “Form is impermanent, suffering, not-self; feeling… perception… formations… consciousness is impermanent, suffering, not-self,” she thought, “He might speak of faults even in my form, which is so lovely and pleasing,” and so she did not go into the Teacher’s presence.
Nghe rằng Đức Bổn Sư thuyết giảng rằng: ‘Sắc là vô thường, khổ, vô ngã; thọ… tưởng… hành… thức là vô thường, khổ, vô ngã’, cô ấy nghĩ: ‘Ngài có thể nói lỗi về sắc đẹp của ta, vốn đáng chiêm ngưỡng và thanh tịnh như vậy’, nên không dám đến diện kiến Đức Bổn Sư.
Sāvatthivāsino pātova dānaṃ datvā samādinnuposathā suddhuttarāsaṅgā gandhamālādihatthā sāyanhasamaye jetavane sannipatitvā dhammaṃ suṇanti.
The residents of Sāvatthī, having given alms in the morning and undertaken the Uposatha, wearing clean upper garments and with hands holding perfumes, garlands, and so on, would gather at Jetavana in the evening to listen to the Dhamma.
Cư dân Sāvatthī, sau khi dâng cúng dường vào buổi sáng, thọ trì giới Uposatha, mặc y trắng tinh khiết, tay cầm hương hoa và các vật phẩm khác, tập trung tại Jetavana vào buổi chiều để nghe Pháp.
Bhikkhunisaṅghopi satthu dhammadesanāya uppannacchando vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇāti.
The community of nuns, too, with a desire for the Teacher’s Dhamma discourse, would go to the monastery and listen to the Dhamma.
Tăng đoàn Tỳ-khưu-ni cũng phát tâm thiện chí đối với lời thuyết pháp của Đức Bổn Sư, đến tinh xá để nghe Pháp.
Dhammaṃ sutvā nagaraṃ pavisanto satthu guṇakathaṃ kathentova pavisati.
After listening to the Dhamma, when entering the city, they would enter while speaking of the Teacher’s virtues.
Sau khi nghe Pháp, họ vừa đi vào thành vừa tán thán công đức của Đức Bổn Sư.
Catuppamāṇike hi lokasannivāse appakāva te sattā, yesaṃ tathāgataṃ passantānaṃ pasādo na uppajjati.
Indeed, in this world of beings with four standards of appreciation, few are those in whom confidence does not arise upon seeing the Tathāgata.
Trong thế gian bốn hạng người này, quả thật có rất ít chúng sinh không phát sinh niềm tịnh tín khi chiêm ngưỡng Đức Như Lai.
Rūpappamāṇikāpi hi tathāgatassa lakkhaṇānubyañjanapaṭimaṇḍitaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ disvā pasīdanti, ghosappamāṇikāpi anekāni jātisatāni nissāya pavattaṃ satthu guṇaghosañceva aṭṭhaṅgasamannāgataṃ dhammadesanāghosañca sutvā pasīdanti, lūkhappamāṇikāpissa cīvarādilūkhataṃ paṭicca pasīdanti, dhammappamāṇikāpi ‘‘evarūpaṃ dasabalassa sīlaṃ, evarūpo samādhi, evarūpā paññā, bhagavā sīlādīhi guṇehi asamo appaṭipuggalo’’ti pasīdanti.
Indeed, those who esteem form feel confidence upon seeing the Tathāgata's golden-hued body, adorned with the major and minor marks; those who esteem sound feel confidence upon hearing the proclamation of the Teacher's virtues, which has been ongoing for many hundreds of births, and the sound of the Dhamma teaching endowed with eight characteristics; those who esteem austerity feel confidence on account of his austerity regarding robes and so forth; and those who esteem the Dhamma feel confidence, thinking, “Such is the virtue of the one with Ten Powers, such is his concentration, such is his wisdom. The Blessed One is unequalled and without a peer in regard to qualities such as virtue.”
Những người trọng sắc đẹp cũng hoan hỷ khi thấy thân vàng của Đức Như Lai, được trang hoàng bằng các tướng tốt và tùy tướng; những người trọng âm thanh cũng hoan hỷ khi nghe tiếng tán thán công đức của Đức Bổn Sư, vốn đã được tích lũy qua hàng trăm ngàn kiếp, và tiếng thuyết pháp có tám chi phần; những người trọng hạnh khổ hạnh cũng hoan hỷ vì sự giản dị trong y phục và các vật dụng khác của Ngài; những người trọng Pháp cũng hoan hỷ khi nghĩ: “Giới của Đức Thập Lực là như thế này, định là như thế này, tuệ là như thế này; Đức Thế Tôn là vô song, là bậc không ai sánh kịp về các công đức như giới, v.v.”.
Tesaṃ tathāgatassa guṇaṃ kathentānaṃ mukhaṃ nappahoti.
The mouths of those who speak of the Tathāgata’s virtues are not sufficient.
Miệng của những người tán thán công đức của Đức Như Lai không đủ để nói hết.
Rūpanandā bhikkhunīnañceva upāsikānañca santikā tathāgatassa guṇakathaṃ sutvā cintesi – ‘‘ativiya me bhātikassa vaṇṇaṃ kathentiyeva.
Having heard the talk on the Tathāgata’s virtues from the bhikkhunīs and female lay disciples, Rūpanandā thought: “They speak excessively of my brother’s excellent qualities.
Tỳ-khưu-ni Rūpanandā nghe lời tán thán công đức của Đức Như Lai từ các Tỳ-khưu-ni và cư sĩ nữ, liền suy nghĩ: “Họ cứ tán thán vẻ đẹp của anh ta quá mức.
Ekadivasampi me rūpe dosaṃ kathento kittakaṃ kathessati.
If for even one day he were to speak of the faults in my physical form, how much would he say?
Nếu anh ta có nói lỗi về sắc đẹp của ta dù chỉ một ngày, thì anh ta sẽ nói bao nhiêu đây?”
Yaṃnūnāhaṃ bhikkhunīhi saddhiṃ gantvā attānaṃ adassetvāva tathāgataṃ passitvā dhammamassa suṇitvā āgaccheyya’’nti.
What if I were to go with the bhikkhunīs, see the Tathāgata without showing myself, listen to his Dhamma, and then return?”
“Vậy thì, ta hãy cùng các Tỳ-khưu-ni đến, không để lộ thân mình, chiêm ngưỡng Đức Như Lai, nghe Pháp của Ngài rồi trở về.”
Sā ‘‘ahampi ajja dhammassavanaṃ gamissāmī’’ti bhikkhunīnaṃ ārocesi.
She informed the bhikkhunīs, “Today, I too will go to hear the Dhamma.”
Cô ấy báo cho các Tỳ-khưu-ni biết: “Hôm nay tôi cũng sẽ đi nghe Pháp.”
Bhikkhuniyo ‘‘cirassaṃ vata rūpanandāya satthu upaṭṭhānaṃ gantukāmatā uppannā, ajja satthā imaṃ nissāya vicitradhammadesanaṃ nānānayaṃ desessatī’’ti tuṭṭhamānasā taṃ ādāya nikkhamiṃsu.
The bhikkhunīs, with delighted minds, took her and set out, thinking, “It has been a long time indeed since the desire to go attend upon the Teacher has arisen in Rūpanandā. Today, on account of her, the Teacher will deliver a varied Dhamma discourse with various methods.”
Các Tỳ-khưu-ni hoan hỷ nghĩ: “Thật là lâu rồi Rūpanandā mới có ý muốn đến hầu hạ Đức Bổn Sư. Hôm nay, Đức Bổn Sư sẽ thuyết một bài Pháp đa dạng, nhiều phương pháp nhờ cô ấy.” Rồi họ dẫn cô ấy đi.
Sā nikkhantakālato paṭṭhāya ‘‘ahaṃ attānaṃ neva dassessāmī’’ti cintesi.
From the time she set out, she thought, “I will not show myself.”
Từ khi khởi hành, cô ấy đã nghĩ: “Ta sẽ không để lộ thân mình.”
Satthā ‘‘ajja rūpanandā mayhaṃ upaṭṭhānaṃ āgamissati, kīdisī nu kho tassā dhammadesanā sappāyā’’ti cintetvā ‘‘rūpagarukā esā attabhāve balavasinehā, kaṇṭakena kaṇṭakuddharaṇaṃ viya rūpenevassā rūpamadanimmadanaṃ sappāya’’nti sanniṭṭhānaṃ katvā tassā vihāraṃ pavisanasamaye ekaṃ pana abhirūpaṃ itthiṃ soḷasavassuddesikaṃ rattavatthanivatthaṃ sabbābharaṇapaṭimaṇḍitaṃ bījaniṃ gahetvā attano santike ṭhatvā bījayamānaṃ iddhibalena abhinimmini.
The Teacher, thinking, “Today Rūpanandā will come to attend upon me. What kind of Dhamma discourse would be suitable for her?” made the conclusion, “She esteems physical form and has a strong attachment to her own body. Just as a thorn is removed with a thorn, it is suitable to subdue her intoxication with physical form by means of physical form itself.” Then, at the time of her entering the monastery, he created by his psychic power a very beautiful woman, about sixteen years of age, dressed in a red garment, adorned with all ornaments, holding a fan and fanning him while standing in his presence.
Đức Bổn Sư nghĩ: “Hôm nay Rūpanandā sẽ đến hầu ta. Bài thuyết pháp nào sẽ phù hợp với cô ấy?” Sau khi quyết định: “Cô ấy rất coi trọng sắc đẹp, rất say đắm thân mình. Giống như dùng gai để nhổ gai, việc dùng sắc đẹp để dập tắt sự kiêu mạn về sắc đẹp sẽ là phù hợp với cô ấy,” Ngài dùng thần thông hóa hiện ra một người phụ nữ xinh đẹp tuyệt trần, khoảng mười sáu tuổi, mặc y phục màu đỏ, trang sức đầy mình, cầm quạt đứng bên cạnh Ngài và quạt cho Ngài, đúng lúc Rūpanandā bước vào tinh xá.
Taṃ kho pana itthiṃ satthā ceva passati rūpanandā ca.
Only the Teacher and Rūpanandā saw that woman.
Chỉ có Đức Bổn Sư và Rūpanandā thấy người phụ nữ đó.
Sā bhikkhunīhi saddhiṃ vihāraṃ pavisitvā bhikkhunīnaṃ piṭṭhipasse ṭhatvā pañcapatiṭṭhitena satthāraṃ vanditvā bhikkhunīnaṃ antare nisinnā pādantato paṭṭhāya satthāraṃ olokentī lakkhaṇavicittaṃ anubyañjanasamujjalaṃ byāmappabhāparikkhittaṃ satthu sarīraṃ disvā puṇṇacandasassirikaṃ mukhaṃ olokentī samīpe ṭhitaṃ itthirūpaṃ addasa.
She entered the monastery with the bhikkhunīs, stood behind them, paid homage to the Teacher with the five-point prostration, and sat down among the bhikkhunīs. Looking at the Teacher from the soles of his feet upwards, she saw the Teacher’s body, exquisite with the major marks, radiant with the minor marks, and surrounded by a fathom-wide aura. As she gazed at his face, which had the splendor of the full moon, she saw the female form standing nearby.
Cô ấy cùng các Tỳ-khưu-ni bước vào tinh xá, đứng phía sau các Tỳ-khưu-ni, đảnh lễ Đức Bổn Sư bằng ngũ thể đầu địa, rồi ngồi giữa các Tỳ-khưu-ni. Khi nhìn Đức Bổn Sư từ chân lên, thấy thân của Ngài được trang hoàng bằng các tướng tốt, rực rỡ bởi các tùy tướng, được bao quanh bởi hào quang một sải tay, và chiêm ngưỡng khuôn mặt rạng rỡ như trăng rằm, cô ấy thấy người phụ nữ đứng gần đó.
Sā taṃ oloketvā attabhāvaṃ olokentī suvaṇṇarājahaṃsiyā purato kākīsadisaṃ attānaṃ avamaññi.
Looking at her and then looking at her own body, she considered herself to be like a female crow in front of a golden royal goose.
Cô ấy nhìn người phụ nữ đó, rồi nhìn lại thân mình, cảm thấy mình thấp kém như một con quạ trước một con thiên nga vàng.
Iddhimayarūpaṃ diṭṭhakālato paṭṭhāyeva hi tassā akkhīni bhamiṃsu.
Indeed, from the moment she saw the magically created form, her eyes were captivated.
Ngay từ khi nhìn thấy hình ảnh do thần thông biến hóa, đôi mắt của cô ấy đã quay cuồng.
Sā ‘‘aho imissā kesā sobhanā, aho nalāṭaṃ sobhana’’nti sabbesaṃ sārīrappadesānaṃ rūpasiriyā samākaḍḍhitacittā tasmiṃ rūpe balavasinehā ahosi.
Thinking, “Oh, how beautiful her hair is! Oh, how beautiful her forehead is!” her mind was completely drawn by the glorious beauty of all her bodily parts, and she developed a strong affection for that form.
Cô ấy nghĩ: “Ôi, mái tóc của người này thật đẹp! Ôi, vầng trán của người này thật đẹp!” Tâm cô ấy bị cuốn hút bởi vẻ đẹp của tất cả các bộ phận cơ thể của người phụ nữ đó, và cô ấy trở nên rất say đắm hình ảnh đó.
Satthā tassā tattha abhiratiṃ ñatvā dhammaṃ desentova taṃ rūpaṃ soḷasavassuddesikabhāvaṃ atikkamitvā vīsativassuddesikaṃ katvā dassesi.
The Teacher, knowing her delight in it, while continuing to teach the Dhamma, made that form pass beyond the state of being about sixteen years of age and showed it as being about twenty years of age.
Đức Bổn Sư biết cô ấy quá say đắm vào đó, nên khi thuyết Pháp, Ngài biến hóa hình ảnh người phụ nữ đó từ mười sáu tuổi thành hai mươi tuổi.
Rūpanandā oloketvā ‘‘na vatidaṃ rūpaṃ purimasadisa’’nti thokaṃ virattacittā ahosi.
Rūpanandā looked and, thinking, “This form is not like before,” her mind became slightly dispassionate.
Rūpanandā nhìn thấy và nghĩ: “Hình ảnh này không còn như trước nữa,” và tâm cô ấy hơi nhàm chán.
Satthā anukkameneva tassā itthiyā sakiṃ vijātavaṇṇaṃ majjhimitthivaṇṇaṃ jarājiṇṇamahallikitthivaṇṇañca dassesi.
The Teacher then successively showed that woman in the form of one who has given birth once, in the form of a middle-aged woman, and in the form of a decrepit old woman.
Đức Bổn Sư dần dần biến hóa người phụ nữ đó thành hình ảnh một phụ nữ đã sinh con một lần, một phụ nữ trung niên, và một phụ nữ già nua, tiều tụy.
Sāpi anupubbeneva ‘‘idampi antarahitaṃ, idampi antarahita’’nti jarājiṇṇakāle taṃ virajjamānā khaṇḍadantiṃ palitasiraṃ obhaggaṃ gopānasivaṅkaṃ daṇḍaparāyaṇaṃ pavedhamānaṃ disvā ativiya virajji.
She too, in due course, thinking, “This has vanished, this too has vanished,” became dispassionate. Seeing her in the state of old age and decay—with broken teeth, white hair, a bent back crooked like a roof-rafter, dependent on a staff, and trembling—she became extremely dispassionate.
Rūpanandā cũng dần dần thấy: “Cái này cũng biến mất, cái kia cũng biến mất.” Khi thấy người phụ nữ đó trong tình trạng già nua, răng gãy, tóc bạc, lưng còng như mái nhà bị sụp, run rẩy, phải chống gậy, cô ấy càng trở nên nhàm chán.
Atha satthā taṃ byādhinā abhibhūtaṃ katvā dassesi.
Then the Teacher showed her as being overcome by sickness.
Rồi Đức Bổn Sư biến hóa người phụ nữ đó thành một người bị bệnh tật hành hạ.
Sā taṅkhaṇaññeva daṇḍañca tālavaṇṭañca chaḍḍetvā mahāviravaṃ viravamānā bhūmiyaṃ patitvā sake muttakarīse nimuggā aparāparaṃ parivatti.
In that very moment, she dropped the staff and the palm-leaf fan, and crying out with a loud wail, she fell to the ground, rolling back and forth, submerged in her own urine and excrement.
Ngay lập tức, người phụ nữ đó vứt gậy và quạt, la hét thảm thiết, ngã xuống đất, chìm trong phân và nước tiểu của mình, lăn lộn qua lại.
Rūpanandā tampi disvā ativiya virajji.
Seeing this, Rūpanandā became extremely dispassionate.
Rūpanandā thấy vậy càng trở nên nhàm chán.
Satthāpi tassā itthiyā maraṇaṃ dassesi.
The Teacher also showed the death of that woman.
Đức Bổn Sư cũng biến hóa cái chết của người phụ nữ đó.
Sā taṅkhaṇaṃyeva uddhumātakabhāvaṃ āpajji, navahi vaṇamukhehi pubbavaṭṭiyo ceva puḷavā ca pagghariṃsu, kākādayo sannipatitvā vilumpiṃsu.
At that very moment, she became bloated. From the nine orifices, sacs of pus and maggots flowed out. Crows and other creatures gathered and tore at her.
Ngay lập tức, người phụ nữ đó trở thành một xác chết sưng phồng, từ chín lỗ vết thương chảy ra mủ và dòi, quạ và các loài chim khác tụ tập lại để rỉa xác.
Rūpanandāpi taṃ oloketvā ‘‘ayaṃ itthī imasmiṃyeva ṭhāne jaraṃ pattā, byādhiṃ pattā, maraṇaṃ pattā, imassāpi me attabhāvassa evameva jarābyādhimaraṇāni āgamissantī’’ti attabhāvaṃ aniccato passi.
Rūpanandā, too, looking at her, saw her own existence as impermanent, thinking, “This woman, right in this very place, reached old age, reached sickness, reached death. In just the same way, old age, sickness, and death will come to this existence of mine.”
Rūpanandā cũng nhìn thấy điều đó và nghĩ: “Người phụ nữ này đã già đi, bệnh tật và chết ngay tại chỗ này. Thân thể của ta cũng sẽ phải trải qua sự già nua, bệnh tật và cái chết như vậy,” và cô ấy quán chiếu thân mình là vô thường.
Aniccato diṭṭhattā eva pana dukkhato anattato diṭṭhoyeva hoti.
Because it was seen as impermanent, it was indeed seen as suffering and as not-self.
Vì đã quán chiếu là vô thường, nên cũng quán chiếu là khổ và vô ngã.
Athassā tayo bhavā ādittā gehā viya gīvāya baddhakuṇapaṃ viya ca upaṭṭhahiṃsu, kammaṭṭhānābhimukhaṃ cittaṃ pakkhandi.
Then the three states of existence appeared to her like a blazing house and like a corpse tied to her neck, and her mind plunged towards the meditation subject.
Rồi ba cõi tái sinh hiện ra trước mắt cô ấy như những ngôi nhà đang cháy, như một xác chết bị buộc vào cổ, và tâm cô ấy hướng về đề mục thiền quán.
Satthā tāya aniccato diṭṭhabhāvaṃ ñatvā ‘‘sakkhissati nu kho sayameva attano patiṭṭhaṃ kātu’’nti olokento ‘‘na sakkhissati, bahiddhā paccayaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā tassā sappāyavasena dhammaṃ desento āha –
The Teacher, knowing that she had seen impermanence, considered, “Will she be able to establish a refuge for herself on her own?” Seeing that “She will not be able,” and thinking, “It is proper for her to receive an external condition,” he spoke while teaching the Dhamma in a way suitable for her:
Đức Bổn Sư biết cô ấy đã quán chiếu là vô thường, liền xem xét: “Cô ấy có thể tự mình làm chỗ nương tựa được không?” Ngài nghĩ: “Cô ấy không thể, cần phải có nhân duyên bên ngoài,” rồi Ngài thuyết Pháp phù hợp với cô ấy:
Sā kira ekadivasaṃ nhānakoṭṭhakaṃ paviṭṭhā mukhaṃ dhovitvā onatasarīrā jaṅghaṃ dhovituṃ ārabhi.
It is said that one day she entered the bathhouse, and after washing her face, she began to wash her legs with her body bent over.
Một ngày nọ, nàng bước vào phòng tắm, rửa mặt xong, cúi người xuống để rửa chân.
Tāya ca saddhiṃyeva paviṭṭho eko vallabhasunakho atthi.
And there was a favorite dog that had entered together with her.
Có một con chó cưng đã vào cùng với nàng.
So taṃ tathā onataṃ disvā asaddhammasanthavaṃ kātuṃ ārabhi.
Seeing her bent over like that, it began to engage in improper intimacy.
Thấy nàng cúi người như vậy, con chó bắt đầu giao cấu bất tịnh.
Sā phassaṃ sādiyantī aṭṭhāsi.
She stood there, consenting to the contact.
Nàng đứng yên, tận hưởng sự tiếp xúc.
Rājāpi uparipāsāde vātapānena olokento taṃ disvā tato āgatakāle ‘‘nassa, vasali, kasmā evarūpamakāsī’’ti āha.
The king, too, looking from a window in the upper palace, saw it, and when she came from there, he said, “Be gone, you wretch! Why did you do such a thing?”
Đức vua, đang nhìn qua cửa sổ trên lầu cao, thấy vậy và khi nàng trở ra, Ngài nói: "Biến đi, đồ tiện nữ! Tại sao ngươi lại làm điều như vậy?"
Kiṃ mayā kataṃ, devāti.
“What have I done, Your Majesty?”
"Tâu Đại vương, thần đã làm gì ạ?"
Sunakhena saddhiṃ santhavoti.
“Intimacy with a dog.”
"Ngươi đã giao cấu với con chó."
Natthetaṃ, devāti.
“That is not so, Your Majesty.”
"Tâu Đại vương, không có chuyện đó ạ."
Mayā sāmaṃ diṭṭhaṃ, nāhaṃ tava saddahissāmi, nassa, vasalīti.
“I saw it myself. I will not believe you. Be gone, you wretch!”
"Ta tự mình đã thấy, ta sẽ không tin ngươi đâu, biến đi, đồ tiện nữ!"
‘‘Mahārāja, yo koci imaṃ koṭṭhakaṃ paviṭṭho iminā vātapānena olokentassa ekova dvidhā paññāyatī’’ti abhūtaṃ kathesi.
“Great King, whoever enters this chamber appears as two to one looking through this window,” she said, speaking an untruth.
Nàng nói dối: "Tâu Đại vương, bất cứ ai vào phòng này, khi nhìn qua cửa sổ này, một người sẽ hiện ra thành hai."
Deva, sace me saddahasi, etaṃ koṭṭhakaṃ pavisa, ahaṃ taṃ iminā vātapānena olokessāmīti.
“Your Majesty, if you believe me, enter this chamber, and I will look at you through this window.”
"Tâu Đại vương, nếu Ngài không tin thần, xin Ngài hãy vào phòng này, thần sẽ nhìn Ngài qua cửa sổ này."
Rājā mūḷhadhātuko tassā vacanaṃ saddahitvā koṭṭhakaṃ pāvisi.
The king, being of a foolish nature, believed her word and entered the chamber.
Đức vua, vì trí tuệ kém cỏi, đã tin lời nàng và bước vào phòng tắm.
Sāpi kho devī vātapāne ṭhatvā olokentī ‘‘andhabāla, mahārāja, kiṃ nāmetaṃ, ajikāya saddhiṃ santhavaṃ karosī’’ti āha.
Then that queen, standing at the window and looking, said, "O utterly foolish great king, what is this? You are being intimate with a she-goat."
Vị Hoàng hậu ấy đứng ở cửa sổ nhìn vào và nói: "Đại vương ngu muội, điều này là gì vậy? Ngài đang giao cấu với một con dê cái!"
‘‘Nāhaṃ, bhadde, evarūpaṃ karomī’’ti ca vuttepi ‘‘mayā sāmaṃ diṭṭhaṃ, nāhaṃ tava saddahissāmī’’ti āha.
And even when he said, "Good lady, I am not doing such a thing," she replied, "I saw it myself; I will not believe you."
Mặc dù Đức vua nói: "Này hiền thê, ta không làm điều như vậy," nàng vẫn nói: "Thần tự mình đã thấy, thần sẽ không tin Ngài đâu."
Taṃ sutvā rājā ‘‘addhā imaṃ koṭṭhakaṃ paviṭṭho ekova dvidhā paññāyatī’’ti saddahi.
Hearing that, the king believed, "Surely, one who has entered this chamber appears as two."
Nghe vậy, Đức vua tin rằng: "Quả thật, ai vào phòng này, một người sẽ hiện ra thành hai."
Mallikā cintesi – ‘‘ayaṃ rājā andhabālatāya mayā vañcito, pāpaṃ me kataṃ, ayañca me abhūtena abbhācikkhito, idaṃ me kammaṃ satthāpi jānissati, dve aggasāvakāpi asīti mahāsāvakāpi jānissanti, aho vata me bhāriyaṃ kammaṃ kata’’nti.
Mallikā thought: "This king has been deceived by me because of his utter foolishness. I have done an evil deed, and I have falsely accused him. The Teacher will know of this deed of mine, the two chief disciples will know, and the eighty great disciples will know. Oh, what a heavy deed I have done."
Hoàng hậu Mallikā suy nghĩ: "Đức vua này đã bị ta lừa dối vì sự ngu muội của Ngài. Ta đã làm một điều ác. Và Ngài đã bị ta vu khống một cách sai trái. Việc làm này của ta, Đức Thế Tôn cũng sẽ biết, hai vị Đại đệ tử cũng sẽ biết, và tám mươi vị Đại Thanh văn cũng sẽ biết. Ôi, việc làm này của ta thật nặng nề!"
Ayaṃ kira rañño asadisadāne sahāyikā ahosi.
It is said that she was a helper in the king's peerless great offering.
Nàng ấy từng là bạn đồng hành của Đức vua trong việc cúng dường vô song.
Tattha ca ekadivasaṃ katapariccāgo dhanassa cuddasakoṭiagghanako ahosi.
And there, the offerings made on one day were worth fourteen crores of wealth.
Và một ngày nọ, sự cúng dường đã thực hiện có giá trị mười bốn crore tài sản.
Tathāgatassa setacchattaṃ nisīdanapallaṅko ādhārako pādapīṭhanti imāni pana cattāri anagghāneva ahesuṃ.
However, these four items—the white parasol for the Tathāgata, the seating couch, the bowl-stand, and the footstool—were indeed priceless.
Bốn vật phẩm này — chiếc lọng trắng của Đức Như Lai, chiếc ghế ngồi, cái giá đỡ bình bát, và cái ghế rửa chân — thực sự là vô giá.
Sā maraṇakāle evarūpaṃ mahāpariccāgaṃ nānussaritvā tadeva pāpakammaṃ anussarantī kālaṃ katvā avīcimhi nibbatti.
At the time of her death, not recollecting such a great offering, but recollecting only that evil deed, she passed away and was reborn in Avīci.
Vào lúc lâm chung, nàng không nhớ đến sự cúng dường lớn lao như vậy, mà chỉ nhớ đến hành động ác nghiệp ấy, nên sau khi chết, nàng tái sinh vào địa ngục Avīci.
Rañño pana sā ativiya piyā ahosi.
But she was exceedingly dear to the king.
Hoàng hậu ấy rất được Đức vua yêu quý.
So balavasokābhibhūto tassā sarīrakiccaṃ kāretvā ‘‘nibbattaṭṭhānamassā pucchissāmī’’ti satthu santikaṃ agamāsi.
Overcome by intense grief, he had her funeral rites performed and went to the Teacher, thinking, "I will ask about her place of rebirth."
Đức vua, bị nỗi buồn sâu sắc chế ngự, đã lo liệu việc tang lễ cho nàng và đến gặp Đức Thế Tôn để hỏi về nơi tái sinh của nàng.
Satthā yathā so āgatakāraṇaṃ na sarati, tathā akāsi.
The Teacher acted in such a way that he would not remember the reason for his visit.
Đức Thế Tôn đã khiến Ngài không nhớ lý do mình đến.
So satthu santike sāraṇīyadhammakathaṃ sutvā gehaṃ paviṭṭhakāle saritvā ‘‘ahaṃ bhaṇe mallikāya nibbattaṭṭhānaṃ pucchissāmīti satthu santikaṃ gantvā pamuṭṭho, sve puna pucchissāmī’’ti punadivasepi agamāsi.
Having heard a talk on memorable Dhamma in the Teacher's presence, he remembered upon entering his home and thought, "Sirs, I went to the Teacher to ask about Mallikā's place of rebirth, but I forgot. I will ask again tomorrow." And so, he went again the next day.
Sau khi nghe Đức Thế Tôn thuyết pháp về những điều đáng ghi nhớ, khi về đến nhà, Ngài nhớ lại và nói: "Này các bạn, ta định hỏi Đức Thế Tôn về nơi tái sinh của Mallikā, nhưng khi đến chỗ Ngài, ta lại quên mất. Ngày mai ta sẽ hỏi lại." Và Ngài lại đến vào ngày hôm sau.
Satthāpi paṭipāṭiyā satta divasāni yathā so na sarati, tathā akāsi.
The Teacher also, for seven consecutive days, acted in such a way that he would not remember.
Đức Thế Tôn cũng đã khiến Ngài không nhớ trong suốt bảy ngày liên tiếp.
Sāpi sattāhameva niraye paccitvā aṭṭhame divase tato cutā tusitabhavane nibbatti.
She, too, having been tormented in hell for just seven days, on the eighth day, passed away from there and was reborn in the Tusita realm.
Hoàng hậu ấy cũng đã chịu khổ trong địa ngục suốt bảy ngày, và vào ngày thứ tám, nàng chết từ đó và tái sinh vào cõi trời Tusita.
Kasmā panassa satthā asaraṇabhāvaṃ akāsīti?
But why did the Teacher cause him to be unable to remember?
Tại sao Đức Thế Tôn lại khiến Ngài không nhớ?
Sā kira tassa ativiya piyā ahosi manāpā, tasmā tassā niraye nibbattabhāvaṃ sutvā ‘‘sace evarūpā saddhāsampannā niraye nibbattā, dānaṃ datvā kiṃ karissāmī’’ti micchādiṭṭhiṃ gahetvā pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ gehe pavattaṃ niccabhattaṃ harāpetvā niraye nibbatteyya, tenassa satthā sattāhaṃ asaraṇabhāvaṃ katvā aṭṭhame divase piṇḍāya caranto sayameva rājakuladvāraṃ agamāsi.
She was, it is said, exceedingly dear and pleasing to him. Therefore, upon hearing of her rebirth in hell, he might have adopted the wrong view, thinking, "If such a faithful person is reborn in hell, what is the use of giving alms?" and, having discontinued the perpetual alms-food provided at his house for five hundred bhikkhus, he would have been reborn in hell. For this reason, the Teacher made him unable to remember for seven days, and on the eighth day, while wandering for alms, he himself went to the gate of the royal palace.
Hoàng hậu ấy rất được Đức vua yêu quý và hài lòng. Vì vậy, nếu Ngài nghe tin nàng tái sinh vào địa ngục, Ngài có thể đã nghĩ: "Nếu một người có đức tin như vậy mà tái sinh vào địa ngục, thì ta cúng dường để làm gì?", rồi chấp giữ tà kiến, hủy bỏ bữa ăn thường xuyên được cúng dường cho năm trăm Tỳ-kheo tại nhà mình, và tái sinh vào địa ngục. Vì lý do đó, Đức Thế Tôn đã khiến Ngài không nhớ trong bảy ngày, và vào ngày thứ tám, khi đi khất thực, Ngài đích thân đến cổng hoàng cung.
Rājā ‘‘satthā āgato’’ti sutvā nikkhamitvā pattaṃ ādāya pāsādaṃ abhiruhituṃ ārabhi.
The king, hearing, "The Teacher has come," went out, took the bowl, and began to ascend to the palace.
Đức vua, nghe tin "Đức Thế Tôn đã đến", liền ra đón, nhận bình bát và bắt đầu leo lên cung điện.
Satthā pana rathasālāya nisīdituṃ ākāraṃ dassesi.
The Teacher, however, made a sign that he wished to sit in the chariot shed.
Nhưng Đức Thế Tôn đã ra dấu muốn ngồi trong nhà xe ngựa.
Rājā satthāraṃ tattheva nisīdāpetvā yāgukhajjakena paṭimānetvā vanditvā nisinnova ahaṃ, bhante, mallikāya deviyā nibbattaṭṭhānaṃ pucchissāmīti gantvā pamuṭṭho, kattha nu kho sā, bhante, nibbattāti.
The king had the Teacher seated right there, honored him with gruel and solid food, and while still seated after paying homage, said, "Venerable sir, I came to ask about the place of rebirth of Queen Mallikā, but I forgot. Where, venerable sir, has she been reborn?"
Đức vua đã thỉnh Đức Thế Tôn ngồi tại đó, cúng dường cháo và đồ ăn nhẹ, rồi đảnh lễ và ngồi xuống. Ngài nói: "Bạch Thế Tôn, con đã đến để hỏi về nơi tái sinh của Hoàng hậu Mallikā nhưng đã quên mất. Bạch Thế Tôn, nàng đã tái sinh ở đâu ạ?"
Tusitabhavane, mahārājāti, bhante, tāya tusitabhavane anibbattantiyā ko añño nibbattissati, bhante, natthi tāya sadisā itthī.
"In the Tusita realm, great king." "Venerable sir, if she were not to be reborn in the Tusita realm, who else would be? Venerable sir, there is no woman like her.
"Tâu Đại vương, nàng đã tái sinh ở cõi trời Tusita." "Bạch Thế Tôn, nếu nàng không tái sinh ở cõi trời Tusita, thì ai khác có thể tái sinh ở đó chứ? Bạch Thế Tôn, không có người phụ nữ nào sánh bằng nàng.
Tassā hi nisinnaṭṭhānādīsu ‘‘sve tathāgatassa idaṃ dassāmi, idaṃ karissāmī’’ti dānasaṃvidhānaṃ ṭhapetvā aññaṃ kiccameva natthi, bhante, tassā paralokaṃ gatakālato paṭṭhāya sarīraṃ me na vahatīti.
Indeed, venerable sir, in her places of sitting and so on, apart from arranging her donations, thinking, 'Tomorrow I will give this to the Tathāgata, I will do this,' she had no other business. Venerable sir, from the time she passed on to the next world, my body has felt unbearable."
Khi nàng ngồi hay đứng, nàng không có việc gì khác ngoài việc sắp xếp cúng dường, nghĩ: 'Ngày mai ta sẽ cúng dường cái này cho Đức Như Lai, ta sẽ làm cái này.' Bạch Thế Tôn, từ khi nàng qua đời, thân con không còn sức lực nữa."
Atha naṃ satthā ‘‘mā cintayi, mahārāja, sabbesaṃ dhuvadhammo aya’’nti vatvā ‘‘ayaṃ, mahārāja, ratho kassā’’ti pucchi.
Then the Teacher said to him, "Do not worry, great king. This is the fixed nature for all beings." Then he asked, "Great king, whose chariot is this?"
Rồi Đức Thế Tôn nói với Ngài: "Đại vương, đừng lo lắng, đây là quy luật vĩnh cửu cho tất cả mọi người," và hỏi: "Đại vương, cỗ xe này của ai?"
Taṃ sutvā rājā sirasmiṃ añjaliṃ patiṭṭhāpetvā ‘‘pitāmahassa me, bhante’’ti āha.
Hearing this, the king placed his joined hands on his head and said, "It is my grandfather's, venerable sir."
Nghe vậy, Đức vua chắp tay lên đầu và nói: "Bạch Thế Tôn, của ông nội con ạ."
‘‘Ayaṃ kassā’’ti?
"Whose is this one?"
"Cỗ xe này của ai?"
‘‘Pitu me, bhante’’ti.
"It is my father's, venerable sir."
"Bạch Thế Tôn, của cha con ạ."
‘‘Ayaṃ pana ratho kassā’’ti?
"And whose chariot is this one?"
"Thế cỗ xe này của ai?"
‘‘Mama, bhante’’ti.
"It is mine, venerable sir."
"Bạch Thế Tôn, của con ạ."
Evaṃ vutte satthā, ‘‘mahārāja, tava pitāmahassa ratho tenevākārena tava pitu rathaṃ na pāpuṇi, tava pitu ratho tava rathaṃ na pāpuṇi, evarūpassa nāma kaṭṭhakaliṅgarassāpi jarā āgacchati, kimaṅgaṃ pana attabhāvassa.
When this was said, the Teacher spoke: "Great King, your grandfather's chariot, in that very state, did not become your father's chariot; your father's chariot did not become your chariot. Even a wooden frame of such a nature comes to decay; what then of this bodily existence?
Khi được hỏi như vậy, Đức Thế Tôn nói: "Đại vương, cỗ xe của ông nội Ngài không còn giữ được hình dáng như cỗ xe của cha Ngài, và cỗ xe của cha Ngài cũng không còn giữ được hình dáng như cỗ xe của Ngài. Ngay cả một khúc gỗ như vậy cũng phải chịu sự già nua, huống chi là thân thể này.
Mahārāja, sappurisadhammasseva hi jarā natthi, sattā pana ajīrakā nāma natthī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Great King, it is only the Dhamma of good people that does not decay; but as for beings, there are none who do not decay." Having said this, he spoke this verse:
Đại vương, chỉ có Pháp của bậc chân nhân là không già nua, còn không có chúng sinh nào là không già nua cả," rồi Ngài nói kệ này:
So kira maṅgalaṃ karontānaṃ gehaṃ gantvā ‘‘tirokuṭṭesu tiṭṭhantī’’tiādinā (khu. pā. 7.1; pe. va. 14) nayena avamaṅgalaṃ katheti, avamaṅgalaṃ karontānaṃ gehaṃ gantvā tirokuṭṭādīsu kathetabbesu ‘‘dānañca dhammacariyā cā’’tiādinā (khu. pā. 5.7; su. ni. 266) nayena maṅgalagāthā vā ‘‘yaṃ kiñci vittaṃ idha vā huraṃ vā’’ti ratanasuttaṃ (khu. pā. 6.3; su. ni. 226) vā katheti.
It is said that he, upon going to the house of those performing an auspicious ceremony, would recite something inauspicious in the manner of "Tirokuṭṭesu tiṭṭhanti," etc. And upon going to the house of those performing an inauspicious ceremony, where verses like the Tirokuṭṭa should be recited, he would recite auspicious verses in the manner of "Dānañca dhammacariyā cā," etc., or the Ratanasutta, "Yaṃ kiñci vittaṃ idha vā huraṃ vā."
Vị ấy, sau khi đến nhà những người đang làm lễ cát tường, đã thuyết những điều bất cát tường theo cách bắt đầu bằng câu ‘tirokuṭṭesu tiṭṭhantī’ (Khp 7.1; Pv 14). Sau khi đến nhà những người đang làm điều bất cát tường, thay vì thuyết những điều cần thuyết về ‘tirokuṭṭa’ và những điều tương tự, vị ấy lại thuyết những kệ cát tường theo cách bắt đầu bằng câu ‘dānañca dhammacariyā cā’ (Khp 5.7; Sn 266) hoặc thuyết kinh Ratana (Khp 6.3; Sn 226) bắt đầu bằng câu ‘yaṃ kiñci vittaṃ idha vā huraṃ vā’.
Evaṃ tesu tesu ṭhānesu ‘‘aññaṃ kathessāmī’’ti aññaṃ kathentopi ‘‘aññaṃ kathemī’’ti na jānāti.
Thus, in these various situations, though reciting something different while intending to recite something else, he did not know, "I am reciting something different."
Như vậy, dù thuyết điều khác tại những nơi khác nhau, vị ấy cũng không biết rằng mình đang thuyết điều khác.
Bhikkhū tassa kathaṃ sutvā satthu ārocesuṃ – ‘‘kiṃ, bhante, lāḷudāyissa maṅgalāmaṅgalaṭṭhānesu gamanena, aññasmiṃ kathetabbe aññameva kathetī’’ti.
The monks, having heard his recitation, reported it to the Teacher: "Venerable sir, why is it that when Lāḷudāyī goes to places of auspicious and inauspicious ceremonies, he recites one thing when another should be recited?"
Các Tỳ-kheo nghe lời của vị Tỳ-kheo ấy, bèn bạch lên Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, vì sao Tỳ-kheo Lāḷudāyī khi đến những nơi có điềm lành hay điềm dữ, đáng lẽ phải nói một điều lại nói một điều khác?”
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idānevesa evaṃ katheti, pubbepi aññasmiṃ kathetabbe aññameva kathesī’’ti vatvā atītaṃ āhari –
The Teacher said, "Monks, it is not only now that he recites in this way; in the past, too, he recited one thing when another should have been recited," and he related a story from the past.
Đức Thế Tôn nói: “Này các Tỳ-kheo, không phải chỉ bây giờ vị ấy mới nói như vậy, mà ngay cả trong quá khứ, đáng lẽ phải nói một điều lại nói một điều khác”, rồi kể lại câu chuyện quá khứ –
Atīte kira bārāṇasiyaṃ aggidattassa nāma brāhmaṇassa putto somadattakumāro nāma rājānaṃ upaṭṭhahi.
It is said that in the past, in Bārāṇasī, the son of a brahmin named Aggidatta, a young man named Somadatta, attended upon the king.
Thuở xưa, tại Bārāṇasī, có một hoàng tử tên là Somadatta, con của một Bà-la-môn tên Aggidatta, phục vụ nhà vua.
So raññā piyo ahosi manāpo.
He was dear and pleasing to the king.
Hoàng tử ấy được nhà vua yêu quý và hài lòng.
Brāhmaṇo pana kasikammaṃ nissāya jīvati.
The brahmin, however, lived by means of agriculture.
Bà-la-môn kia sống bằng nghề nông.
Tassa dveyeva goṇā ahesuṃ.
He had only two oxen.
Ông ta chỉ có hai con bò.
Tesu eko mato.
Of them, one died.
Trong số đó, một con đã chết.
Brāhmaṇo puttaṃ āha – ‘‘tāta, somadatta, rājānaṃ me yācitvā ekaṃ goṇaṃ āharā’’ti.
The brahmin said to his son, "Dear Somadatta, ask the king for an ox for me and bring it here."
Bà-la-môn nói với con trai: “Này con, Somadatta, con hãy xin nhà vua một con bò mang về cho cha.”
Somadatto ‘‘sacāhaṃ rājānaṃ yācissāmi, lahubhāvo me paññāyissatī’’ti cintetvā ‘‘tumheyeva, tāta, rājānaṃ yācathā’’ti vatvā ‘‘tena hi, tāta, maṃ gahetvā yāhī’’ti vutto cintesi – ‘‘ayaṃ brāhmaṇo dandhapañño abhikkamādivacanamattampi na jānāti, aññasmiṃ vattabbe aññameva vadati, sikkhāpetvā pana naṃ nessāmī’’ti.
Somadatta, thinking, "If I ask the king, my humble status will be revealed," said, "Father, you yourself should ask the king." When his father then said, "In that case, dear son, take me with you and go," he thought, "This brahmin is slow-witted; he does not even know the simple words for 'approach' and so on. When one thing should be said, he says another. I will train him and then take him."
Somadatta nghĩ: “Nếu con xin nhà vua, sự nhẹ dạ của con sẽ bị lộ”, rồi nói: “Thưa cha, cha hãy tự mình xin nhà vua.” Khi được cha nói: “Vậy thì, con trai, hãy dẫn cha đi”, Somadatta suy nghĩ: “Vị Bà-la-môn này trí tuệ chậm chạp, ngay cả những lời nói về tiến thoái cũng không biết, đáng lẽ nói một điều lại nói một điều khác. Ta sẽ dạy dỗ ông ấy rồi dẫn đi.”
So taṃ ādāya bīraṇatthambhakaṃ nāma susānaṃ gantvā tiṇakalāpe bandhitvā ‘‘ayaṃ rājā, ayaṃ uparājā, ayaṃ senāpatī’’ti nāmāni katvā paṭipāṭiyā pitu dassetvā ‘‘tumhehi rājakulaṃ gantvā evaṃ abhikkamitabbaṃ, evaṃ paṭikkamitabbaṃ, evaṃ nāma rājā vattabbo, evaṃ nāma uparājā, rājānaṃ pana upasaṅkamitvā ‘jayatu bhavaṃ, mahārājā’ti vatvā evaṃ ṭhatvā imaṃ gāthaṃ vatvā goṇaṃ yāceyyāthā’’ti gāthaṃ uggaṇhāpesi –
So he took him and went to a charnel ground named Bīraṇatthambhaka, tied bundles of grass, and giving them names like "This is the king," "This is the viceroy," "This is the commander-in-chief," he showed them to his father in order. He then taught him a verse, saying, "When you go to the royal court, you should approach like this, and retreat like this. You should address the king in this way, and the viceroy in this way. As for the king, after approaching him and saying, 'May you be victorious, Great King,' you should stand thus and, reciting this verse, ask for an ox."
Vậy là, chàng dẫn cha đến một nghĩa địa tên Bīraṇatthambhaka, buộc các bó cỏ lại, đặt tên là “Đây là vua, đây là phó vương, đây là tướng quân”, rồi tuần tự chỉ cho cha xem và nói: “Cha phải đến hoàng cung như thế này, phải tiến như thế này, phải lùi như thế này, phải xưng hô với vua như thế này, với phó vương như thế này. Khi đến gần nhà vua, cha hãy nói ‘Đại vương vạn tuế!’ rồi đứng như thế này, nói bài kệ này và xin bò.” Chàng dạy cha học bài kệ:
Tattha appassutāyanti ekassa vā dvinnaṃ vā paṇṇāsakānaṃ.
Therein, this person of little learning means that due to the absence of one or two collections of fifty suttas,
Trong đó, appassutāyaṃ (người ít học) là người chỉ biết một hoặc hai tập (paṇṇāsaka).
Atha vā pana vaggānaṃ sabbantimena paricchedena ekassa vā dvinnaṃ vā suttantānaṃ vāpi abhāvena appassuto ayaṃ.
or, by the lowest measure, of one or two suttantas from the collections of fifteen vaggas, this person is one of little learning.
Hoặc, theo cách phân loại cuối cùng của các phẩm (vagga), người này ít học vì không biết một hoặc hai bài kinh (suttanta).
Kammaṭṭhānaṃ pana uggahetvā anuyuñjanto bahussutova.
However, one who has taken up a meditation subject and is practicing it is indeed one of much learning.
Tuy nhiên, người học và thực hành thiền định (kammaṭṭhāna) thì là người đa văn (bahussuta).
Balibaddova jīratīti yathā hi balibaddo jīramāno vaḍḍhamāno neva mātu, na pitu, na sesañātakānaṃ atthāya vaḍḍhati, atha kho niratthakameva jīrati, evamevaṃ ayampi na upajjhāyavattaṃ karoti, na ācariyavattaṃ, na āgantukavattādīni, na bhāvanārāmataṃ anuyuñjati, niratthakameva jīrati, maṃsāni tassa vaḍḍhantīti yathā balibaddassa ‘‘yuganaṅgalādīni vahituṃ asamattho eso’’ti araññe vissaṭṭhassa tattheva vicarantassa khādantassa pivantassa maṃsāni vaḍḍhanti, evameva imassāpi upajjhāyādīhi vissaṭṭhassa saṅghaṃ nissāya cattāro paccaye labhitvā uddhavirecanādīni katvā kāyaṃ posentassa maṃsāni vaḍḍhanti, thūlasarīro hutvā vicarati.
Grows old like an ox: Just as an ox, as it grows old and develops, does not develop for the benefit of its mother, its father, or its other relatives, but rather grows old uselessly; in the same way, this person does not perform the duties towards his preceptor, nor the duties towards his teacher, nor the duties towards newcomers and so on, nor does he apply himself to the delight of meditation; he grows old uselessly. His flesh increases: Just as the flesh of an ox increases when, being unable to pull a yoke, plough, and so on, it is released into the forest and wanders there, eating and drinking; in the same way, for this person, having been released by his preceptor and others, and having obtained the four requisites by depending on the Saṅgha, his flesh increases as he nourishes his body by taking emetics, purgatives, and so on; he goes about with a corpulent body.
Balibaddova jīratīti (giống như bò đực già đi): Giống như một con bò đực khi già đi, lớn lên, không vì lợi ích của mẹ, của cha, hay của những người thân khác mà lớn lên, mà chỉ già đi một cách vô ích; cũng vậy, người này không thực hiện bổn phận với thầy tế độ (upajjhāya), không thực hiện bổn phận với thầy giáo thọ (ācariya), không thực hiện các bổn phận với khách tăng, v.v., không chuyên tâm vào sự an trú trong thiền định (bhāvanārāmatā), mà chỉ già đi một cách vô ích. Maṃsāni tassa vaḍḍhantīti (thịt của nó tăng lên): Giống như thịt của một con bò đực bị thả vào rừng, vì bị cho là “không thể kéo cày, ách, v.v.”, nó cứ lang thang, ăn uống và thịt của nó tăng lên; cũng vậy, thịt của vị Tỳ-kheo này, khi bị thầy tế độ, v.v. bỏ mặc, nương vào Tăng-già mà nhận được bốn vật dụng (paccaya), thực hiện các việc như nôn mửa, xổ ruột, v.v. để nuôi dưỡng thân thể, cũng tăng lên, trở thành người có thân hình to lớn mà đi lại.
Paññā tassāti lokiyalokuttarā panassa paññā ekaṅgulamattāpi na vaḍḍhati, araññe pana gacchalatādīni viya cha dvārāni nissāya taṇhā ceva navavidhamāno ca vaḍḍhatīti attho.
His wisdom: But his mundane and supramundane wisdom does not increase even by a finger's breadth. The meaning is that, just like the bushes and creepers in the forest, craving and the nine kinds of conceit, which are dependent on the six sense doors, do increase.
Paññā tassā (trí tuệ của nó): Trí tuệ thế gian và siêu thế của người ấy na vaḍḍhati (không tăng trưởng) dù chỉ một tấc. Ngược lại, nương vào sáu căn môn, tham ái (taṇhā) và chín loại kiêu mạn (māna) lại tăng trưởng, giống như các bụi cây, dây leo trong rừng vậy. Đó là ý nghĩa.
Tattha gahakāraṃ gavesantoti ahaṃ imassa attabhāvasaṅkhātassa gehassa kārakaṃ taṇhāvaḍḍhakiṃ gavesanto yena ñāṇena sakkā taṃ daṭṭhuṃ, tassa bodhiñāṇassatthāya dīpaṅkarapādamūle katābhinīhāro ettakaṃ kālaṃ anekajātisaṃsāraṃ anekajātisatasahassasaṅkhātaṃ imaṃ saṃsāravaṭṭaṃ anibbisaṃ taṃ ñāṇaṃ avindanto alabhantoyeva sandhāvissaṃ saṃsariṃ, aparāparaṃ anuvicarinti attho.
Therein, seeking the house-builder means: I, seeking the craving-carpenter, the maker of this house which is the personality-group, having made an aspiration at the feet of Dīpaṅkara for the sake of that knowledge of enlightenment by which it is possible to see him, for this long a time, through the round of many births, through this wheel of saṃsāra reckoned as many hundreds of thousands of births, not finding, not discovering, not obtaining that knowledge, have wandered, I have transmigrated. The meaning is, I have wandered from one existence to another.
Trong đó, gahakāraṃ gavesanto (tìm kiếm người xây nhà) có nghĩa là: Ta, tìm kiếm người thợ mộc tham ái, kẻ xây dựng ngôi nhà gọi là thân này, đã phát nguyện dưới chân Đức Phật Dīpaṅkara để đạt được trí tuệ Bồ-đề mà nhờ đó có thể thấy được kẻ ấy. Trong suốt thời gian đó, Ta đã anekajātisaṃsāraṃ (lang thang qua nhiều kiếp luân hồi), tức là vòng luân hồi gồm hàng trăm ngàn kiếp sống, anibbisaṃ (không tìm thấy), tức là chưa đạt được trí tuệ đó, mà chỉ sandhāvissaṃ (lang thang), tức là tiếp tục luân chuyển từ kiếp này sang kiếp khác. Đó là ý nghĩa.
Dukkhā jāti punappunanti idaṃ gahakārakagavesanassa kāraṇavacanaṃ.
Birth again and again is suffering: this is a statement of the reason for seeking the house-builder.
Dukkhā jāti punappunaṃ (sự tái sinh lặp đi lặp lại thật đau khổ) là lời nói về nguyên nhân của việc tìm kiếm người xây nhà.
Yasmā jarābyādhimaraṇamissitāya jāti nāmesā punappunaṃ upagantuṃ dukkhā, na ca sā tasmiṃ adiṭṭhe nivattati.
Because this thing called birth, being mixed with aging, sickness, and death, is suffering to undergo again and again, and it does not cease as long as that one is not seen.
Vì sự tái sinh này, vốn gắn liền với già, bệnh, chết, là đau khổ khi phải lặp đi lặp lại, và nó không chấm dứt khi kẻ ấy chưa được thấy.
Tasmā taṃ gavesanto sandhāvissanti attho.
Therefore, the meaning is, seeking him, I have wandered.
Do đó, Ta đã lang thang để tìm kiếm kẻ ấy. Đó là ý nghĩa.
Diṭṭhosīti sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhantena mayā idāni diṭṭhosi.
You are seen: now you are seen by me as I have penetrated the knowledge of omniscience.
Diṭṭhosīti (ngươi đã bị Ta thấy): Ngươi đã bị Ta thấy bây giờ, khi Ta đã thâm nhập vào trí tuệ Toàn Giác.
Puna gehanti puna imasmiṃ saṃsāravaṭṭe attabhāvasaṅkhātaṃ mama gehaṃ na kāhasi.
A house again: again in this wheel of saṃsāra, my house which is the personality-group, you will not build.
Puna gehaṃ (ngôi nhà nữa): Ngươi sẽ na kāhasi (không xây dựng) ngôi nhà của Ta, tức là thân này, trong vòng luân hồi này nữa.
Sabbā te phāsukā bhaggāti tava sabbā avasesā kilesaphāsukā mayā bhaggā.
All your rafters are broken: all your remaining defilement-rafters have been broken by me.
Sabbā te phāsukā bhaggā (tất cả các xà ngang của ngươi đã bị bẻ gãy): Tất cả các xà ngang phiền não còn lại của ngươi đã bị Ta bẻ gãy.
Gahakūṭaṃ visaṅkhatanti imassa tayā katassa attabhāvagehassa avijjāsaṅkhātaṃ kaṇṇikamaṇḍalampi mayā viddhaṃsitaṃ.
The ridge-pole is shattered: the ridge-pole pinnacle, which is ignorance, of this personality-group-house built by you, has also been destroyed by me.
Gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ – Mái nhà của thân thể do ngươi tạo ra, tức là vòng đỉnh mái là vô minh, cũng đã bị Ta phá hủy.
Visaṅkhāragataṃ cittanti idāni mama cittaṃ visaṅkhāraṃ nibbānaṃ ārammaṇakaraṇavasena gataṃ anupaviṭṭhaṃ.
The mind has reached the unconditioned: now my mind has reached, has entered, the unconditioned, Nibbāna, by way of making it an object.
Visaṅkhāragataṃ cittaṃ – Giờ đây, tâm của Ta đã đi vào, đã nhập vào Niết Bàn, tức là cái không bị tạo tác, bằng cách lấy nó làm đối tượng.
Taṇhānaṃ khayamajjhagāti taṇhānaṃ khayasaṅkhātaṃ arahattaṃ adhigatosmīti.
The end of cravings it has attained: I have attained Arahantship, which is the destruction of cravings.
Taṇhānaṃ khayamajjhagā – Ta đã đạt đến A-la-hán quả, tức là sự diệt tận của các ái dục.
So kira bārāṇasiyaṃ asītikoṭivibhave kule nibbatti.
It is said that he was born in Bārāṇasī into a family with a fortune of eighty crores.
Người ấy được sinh ra trong một gia đình có tám mươi triệu tài sản ở Bārāṇasī.
Athassa mātāpitaro cintesuṃ – ‘‘amhākaṃ kule mahābhogakkhandho, puttassa no hatthe ṭhapetvā yathāsukhaṃ paribhogaṃ karissāma, aññena kammena kiccaṃ natthī’’ti.
Then his parents thought, “There is a great mass of wealth in our family. We will place it in our son’s hands and enjoy it as we please; there is no need for any other work.”
Bấy giờ, cha mẹ của người ấy suy nghĩ: “Trong gia đình chúng ta có khối tài sản lớn, chúng ta sẽ đặt nó vào tay con trai mình và hưởng thụ tùy thích. Không cần làm công việc gì khác.”
Taṃ naccagītavāditamattameva sikkhāpesuṃ.
They had him trained only in dancing, singing, and instrumental music.
Họ chỉ dạy người ấy ca hát, nhảy múa và chơi nhạc.
Tasmiṃyeva nagare aññasmiṃ asītikoṭivibhave kule ekā dhītāpi nibbatti.
In that same city, a daughter was also born into another family with a fortune of eighty crores.
Trong cùng thành phố ấy, một cô con gái cũng được sinh ra trong một gia đình khác có tám mươi triệu tài sản.
Tassāpi mātāpitaro tatheva cintetvā taṃ naccagītavāditamattameva sikkhāpesuṃ.
Her parents, thinking in the same way, had her trained only in dancing, singing, and instrumental music.
Cha mẹ cô ấy cũng suy nghĩ tương tự và chỉ dạy cô ấy ca hát, nhảy múa và chơi nhạc.
Tesaṃ vayappattānaṃ āvāhavivāho ahosi.
When they came of age, their marriage took place.
Khi họ đến tuổi trưởng thành, một cuộc hôn nhân đã diễn ra.
Atha nesaṃ aparabhāge mātāpitaro kālamakaṃsu.
Then, later on, their parents passed away.
Sau đó, cha mẹ của họ qua đời.
Dveasītikoṭidhanaṃ ekasmiṃyeva gehe ahosi.
A fortune of one hundred and sixty crores was in one single house.
Hai lần tám mươi triệu tài sản nằm trong cùng một ngôi nhà.
Seṭṭhiputto divasassa tikkhattuṃ rañño upaṭṭhānaṃ gacchati.
The merchant’s son went to attend on the king three times a day.
Con trai của trưởng giả đi hầu vua ba lần một ngày.
Atha tasmiṃ nagare dhuttā cintesuṃ – ‘‘sacāyaṃ seṭṭhiputto surāsoṇḍo bhavissati, amhākaṃ phāsukaṃ bhavissati, uggaṇhāpema naṃ surāsoṇḍabhāva’’nti.
Then, the rogues in that city thought, “If this merchant’s son becomes a drunkard, it will be to our advantage. Let’s get him addicted to drinking.”
Bấy giờ, những kẻ du đãng trong thành suy nghĩ: “Nếu con trai của trưởng giả này trở thành kẻ nghiện rượu, thì sẽ thuận tiện cho chúng ta. Hãy dạy hắn nghiện rượu.”
Te suraṃ ādāya khajjakamaṃse ceva loṇasakkharā ca dussante bandhitvā mūlakande gahetvā tassa rājakulato āgacchantassa maggaṃ olokayamānā nisīditvā taṃ āgacchantaṃ disvā suraṃ pivitvā loṇasakkharaṃ mukhe khipitvā mūlakandaṃ ḍaṃsitvā ‘‘vassasataṃ jīva sāmi, seṭṭhiputta, taṃ nissāya mayaṃ khādanapivanasamatthā bhaveyyāmā’’ti āhaṃsu.
Taking liquor, and tying up snacks of meat and lumps of salt and sugar in the corner of their cloths, and taking roots and tubers, they sat watching the road for him as he came from the royal palace. Seeing him coming, they drank the liquor, put the lumps of salt and sugar in their mouths, bit into the roots and tubers, and said, “May you live a hundred years, master, son of a merchant! Through you, may we be able to eat and drink.”
Chúng mang rượu, thịt khô và muối kết thành cục trong một mảnh vải, lấy củ rễ, rồi ngồi chờ con trai của trưởng giả trở về từ hoàng cung. Khi thấy người ấy đến, chúng uống rượu, bỏ muối vào miệng, cắn củ rễ và nói: “Xin ngài sống trăm tuổi, thưa trưởng giả con! Nhờ có ngài mà chúng tôi có thể ăn uống.”
So tesaṃ vacanaṃ sutvā pacchato āgacchantaṃ cūḷūpaṭṭhākaṃ pucchi – ‘‘kiṃ ete pivantī’’ti.
Hearing their words, he asked his young attendant who was following behind, “What are they drinking?”
Người ấy nghe lời chúng nói, bèn hỏi người thị giả nhỏ đi sau: “Chúng đang uống gì vậy?”
Ekaṃ pānakaṃ, sāmīti.
“A kind of beverage, master.”
“Thưa chủ, đó là một loại đồ uống.”
Manāpajātikaṃ etanti.
“Is it a pleasant sort of thing?”
“Thứ này thật dễ chịu!”
Sāmi, imasmiṃ jīvaloke iminā sadisaṃ pātabbayuttakaṃ nāma natthīti.
“Master, in this living world, there is nothing fit to be drunk that is like this.”
“Thưa chủ, trên đời này không có thứ đồ uống nào sánh bằng thứ này.”
So ‘‘evaṃ sante mayāpi pātuṃ vaṭṭatī’’ti thokaṃ thokaṃ āharāpetvā pivati.
He said, “If that’s so, I should drink it too,” and having a little brought, he drank.
Người ấy nghĩ: “Nếu vậy, ta cũng nên uống,” bèn sai mang đến một ít rồi uống.
Athassa nacirasseva te dhuttā pivanabhāvaṃ ñatvā taṃ parivārayiṃsu.
Then, before long, those rogues, knowing that he had taken to drinking, surrounded him.
Chẳng bao lâu sau, những kẻ du đãng ấy biết người ấy đã bắt đầu uống, liền vây quanh người ấy.
Gacchante kāle parivāro mahā ahosi.
As time went on, his retinue became large.
Thời gian trôi qua, đoàn tùy tùng trở nên đông đảo.
So satenapi satadvayenapi suraṃ āharāpetvā pivanto iminā anukkameneva nisinnaṭṭhānādīsu kahāpaṇarāsiṃ ṭhapetvā suraṃ pivanto ‘‘iminā mālā āharatha, iminā gandhe, ayaṃ jano jute cheko, ayaṃ nacce, ayaṃ gīte, ayaṃ vādite.
That rich man's son, having liquor brought for a hundred or two hundred (coins) and drinking it, would, in this manner, place piles of kahāpaṇas at his sitting places and elsewhere, and as he drank the liquor, he would say, "Bring garlands with this, perfumes with this. This person is skilled in dancing, this one in singing, this one in playing instruments.
Người ấy, mang rượu đến uống với một trăm hoặc hai trăm (đồng tiền), dần dần đặt một đống tiền xu ở chỗ ngồi và những nơi khác, vừa uống rượu vừa nói: “Hãy mang hoa bằng cái này, mang hương bằng cái này. Người này giỏi cờ bạc, người này giỏi nhảy múa, người này giỏi ca hát, người này giỏi chơi nhạc.
Imassa sahassaṃ detha, imassa dve sahassānī’’ti evaṃ vikiranto nacirasseva attano santakaṃ asītikoṭidhanaṃ khepetvā ‘‘khīṇaṃ te, sāmi, dhana’’nti vutte kiṃ bhariyāya me santakaṃ natthīti.
Give a thousand to this one, two thousand to this one." Thus scattering (his wealth), he quickly squandered his own eighty crores of wealth. When it was said, "Master, your wealth is exhausted," he asked, "Is there none of my wife's wealth?"
Hãy cho người này một ngàn, cho người kia hai ngàn.” Cứ thế, người ấy phân phát tiền, chẳng bao lâu đã tiêu hết tám mươi triệu tài sản của mình. Khi được hỏi: “Thưa chủ, tiền của ngài đã hết rồi,” người ấy đáp: “Chẳng lẽ vợ tôi không có tài sản sao?”
Atthi, sāmīti.
"Yes, master," (they replied).
“Thưa chủ, có ạ.”
Tena hi taṃ āharathāti.
"Then bring it," (he said).
“Vậy thì hãy mang nó đến.”
Tampi tatheva khepetvā anupubbena khettaārāmuyyānayoggādikampi antamaso bhājanabhaṇḍakampi attharaṇapāvuraṇanisīdanampi sabbaṃ attano santakaṃ vikkiṇitvā khādi.
Having squandered that too in the same way, he gradually sold all his possessions—fields, parks, gardens, vehicles, and so on, down to his dishes, utensils, carpets, cloaks, and seats—and consumed them.
Người ấy cũng tiêu hết số tài sản đó tương tự, rồi dần dần bán hết ruộng vườn, công viên, xe cộ, thậm chí cả bát đĩa, chăn màn, chiếu gối, tất cả tài sản của mình để ăn uống.
Atha naṃ mahallakakāle yehissa kulasantakaṃ gehaṃ vikkiṇitvā gahitaṃ, te taṃ gehā nīhariṃsu.
Then, in his old age, those who had bought his family's house expelled him from it.
Sau đó, khi người ấy đã già, những người đã mua ngôi nhà thuộc về gia đình người ấy đã đuổi người ấy ra khỏi nhà.
So bhariyaṃ ādāya parajanassa gehabhittiṃ nissāya vasanto kapālakhaṇḍaṃ ādāya bhikkhāya caritvā janassa ucchiṭṭhakaṃ bhuñjituṃ ārabhi.
Taking his wife, he lived leaning against the wall of another's house, and taking a potsherd, he began to go begging and eat the leftovers of others.
Người ấy cùng vợ nương tựa vào tường nhà người khác, cầm một mảnh bát vỡ đi khất thực và bắt đầu ăn thức ăn thừa của người ta.
Atha naṃ ekadivasaṃ āsanasālāya dvāre ṭhatvā daharasāmaṇerehi diyyamānaṃ ucchiṭṭhakabhojanaṃ paṭiggaṇhantaṃ disvā satthā sitaṃ pātvākāsi.
Then, one day, the Teacher, seeing him standing at the door of the assembly hall, receiving leftover food given by young novices, smiled.
Một hôm, Đức Thế Tôn thấy người ấy đang đứng ở cửa sảnh ăn, nhận thức ăn thừa do các sa-di trẻ ban cho, liền mỉm cười.
Atha naṃ ānandatthero sitakāraṇaṃ pucchi.
Then, the Elder Ānanda asked him the reason for his smile.
Bấy giờ, Trưởng lão Ānanda hỏi Ngài về nguyên nhân nụ cười.
Satthā sitakāraṇaṃ kathento ‘‘passānanda, imaṃ mahādhanaseṭṭhiputtaṃ imasmiṃ nagare dveasītikoṭidhanaṃ khepetvā bhariyaṃ ādāya bhikkhāya carantaṃ.
Explaining the reason for his smile, the Teacher said, "See, Ānanda, this son of a great wealthy merchant, who, having squandered eighty crores of wealth in this city, now wanders begging with his wife.
Đức Thế Tôn nói về nguyên nhân nụ cười: “Này Ānanda, hãy nhìn con trai của trưởng giả Mahādhana này, đã tiêu hết hai lần tám mươi triệu tài sản trong thành phố này, rồi cùng vợ đi khất thực.
Sace hi ayaṃ paṭhamavaye bhoge akhepetvā kammante payojayissa, imasmiṃyeva nagare aggaseṭṭhi abhavissa.
If he had not squandered his wealth in his youth and had engaged in business, he would have become the chief merchant in this very city.
Nếu người này đã không tiêu hết tài sản và đã làm việc chăm chỉ trong tuổi thanh xuân, thì người ấy đã trở thành trưởng giả đứng đầu trong chính thành phố này.
Sace pana nikkhamitvā pabbajissa, arahattaṃ pāpuṇissa, bhariyāpissa anāgāmiphale patiṭṭhahissa.
If he had gone forth and renounced, he would have attained Arahantship, and his wife would have been established in the fruit of Anāgāmi.
Nếu người ấy đã xuất gia, thì đã đạt được A-la-hán quả, và vợ người ấy cũng đã an trú vào quả Vô Hoàn.
Sace majjhimavaye bhoge akhepetvā kammante payojayissa, dutiyaseṭṭhi abhavissa, nikkhamitvā pabbajanto anāgāmī abhavissa.
If he had not squandered his wealth in middle age and had engaged in business, he would have become the second merchant; if he had gone forth and renounced, he would have become an Anāgāmī.
Nếu người ấy đã không tiêu hết tài sản và đã làm việc chăm chỉ trong tuổi trung niên, thì người ấy đã trở thành trưởng giả thứ hai, và nếu xuất gia, thì đã trở thành bậc Vô Hoàn.
Bhariyāpissa sakadāgāmiphale patiṭṭhahissa.
His wife would also have been established in the fruit of Sakadāgāmi.
Vợ người ấy cũng đã an trú vào quả Nhất Lai.
Sace pacchimavaye bhoge akhepetvā kammante payojayissa, tatiyaseṭṭhi abhavissa, nikkhamitvā pabbajantopi sakadāgāmī abhavissa, bhariyāpissa sotāpattiphale patiṭṭhahissa.
If he had not squandered his wealth in old age and had engaged in business, he would have become the third merchant; even if he had gone forth and renounced, he would have become a Sakadāgāmī, and his wife would have been established in the fruit of Sotāpatti.
Nếu người ấy đã không tiêu hết tài sản và đã làm việc chăm chỉ trong tuổi già, thì người ấy đã trở thành trưởng giả thứ ba, và nếu xuất gia, thì cũng đã trở thành bậc Nhất Lai, và vợ người ấy cũng đã an trú vào quả Dự Lưu.
Idāni panesa gihibhogatopi parihīno sāmaññatopi.
But now, he is deprived of both household wealth and the ascetic life.
Giờ đây, người ấy đã mất cả tài sản thế tục lẫn Sa-môn hạnh.
Parihāyitvā ca pana sukkhapallale koñcasakuṇo viya jāto’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
Having fallen, he has become like an old crane in a dried-up pond," and having said this, he uttered these verses—
Sau khi sa sút, người ấy đã trở thành như con sếu già trong vũng cạn,” rồi Ngài thuyết những kệ này:
Tattha acaritvāti brahmacariyavāsaṃ avasitvā.
Therein, acaritvā means: having not completed the holy life.
Trong đó, acaritvā có nghĩa là không sống đời Phạm hạnh.
Yobbaneti anuppanne vā bhoge uppādetuṃ uppanne vā bhoge rakkhituṃ samatthakāle dhanampi alabhitvā.
Yobbane means: in the time capable of producing wealth not yet arisen, or protecting wealth already arisen; having not gained wealth.
Yobbane có nghĩa là không có tài sản trong thời điểm có khả năng tạo ra tài sản chưa có hoặc bảo vệ tài sản đã có.
Khīṇamaccheti te evarūpā bālā udakassa abhāvā khīṇamacche pallale parikkhīṇapattā jiṇṇakoñcā viya avajhāyanti.
Khīṇamacche means: such foolish people, due to the absence of water, pine away like old cranes with withered wings in a pond devoid of fish.
Khīṇamacche có nghĩa là những kẻ ngu dại như vậy than thở như những con sếu già có cánh đã rụng trong vũng cạn pallale không còn cá, do không có nước.
Idaṃ vuttaṃ hoti – pallale udakassa abhāvo viya hi imesaṃ vasanaṭṭhānassa abhāvo, macchānaṃ khīṇabhāvo viya imesaṃ bhogānaṃ abhāvo, khīṇapattānaṃ koñcānaṃ uppatitvā gamanābhāvo viya imesaṃ idāni jalathalapathādīhi bhoge saṇṭhāpetuṃ asamatthabhāvo.
This is what is meant: just as there is no water in the pond, so there is no dwelling place for these (people); just as the fish are exhausted, so their wealth is exhausted; just as cranes with withered wings cannot fly away, so these (people) are now unable to establish wealth through water, land, or other means.
Điều này có nghĩa là: việc không có chỗ ở của họ giống như việc không có nước trong vũng cạn; việc không có tài sản của họ giống như việc cá đã cạn kiệt; việc họ không thể tạo ra tài sản bằng đường thủy, đường bộ, v.v. bây giờ giống như việc những con sếu có cánh đã rụng không thể bay đi.
Tasmā te khīṇapattā koñcā viya ettheva bajjhitvā avajhāyantīti.
Therefore, they are bound and pine away like those cranes with withered wings.
Do đó, họ bị mắc kẹt ở đó và than thở như những con sếu có cánh đã rụng.
Cāpātikhīṇāvāti cāpato atikhīṇā, cāpā vinimuttāti attho.
Cāpātikhīṇāvā means: exhausted from the bow, meaning released from the bow.
Cāpātikhīṇāvā có nghĩa là đã hết đà từ cung, tức là những mũi tên đã thoát khỏi cung.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā cāpā vinimuttā sarā yathāvegaṃ gantvā patitā, taṃ gahetvā ukkhipante asati tattheva upacikānaṃ bhattaṃ honti, evaṃ imepi tayo vaye atikkantā idāni attānaṃ uddharituṃ asamatthatāya maraṇaṃ upagamissanti.
This is what is meant: just as arrows released from a bow travel with their full force and then fall, and if there is no one to pick them up, they become food for ants right there, so too these (people), having passed through the three stages of life, will now reach death due to their inability to uplift themselves.
Điều này có nghĩa là: giống như những mũi tên đã thoát khỏi cung, sau khi bay hết đà thì rơi xuống, và nếu không có ai nhặt lên, chúng sẽ trở thành thức ăn cho kiến, thì những người này, sau khi đã trải qua ba tuổi đời, giờ đây không thể tự vực dậy và sẽ đi đến cái chết.
Tena vuttaṃ – ‘‘senti cāpātikhīṇāvā’’ti.
Therefore, it is said: "They lie like arrows shot from a bow."
Do đó, đã nói: “senti cāpātikhīṇāvā.”
Purāṇāni anutthunanti ‘‘iti amhehi khāditaṃ iti pīta’’nti pubbe katāni khāditapivitanaccagītavāditādīni anutthunantā socantā anusocantā sentīti.
"Purāṇāni anutthunanti" means, "Thus, we have eaten this, thus we have drunk this"—lamenting, grieving, and sorrowing over past deeds such as eating, drinking, dancing, singing, and playing musical instruments, they lie down.
Purāṇāni anutthuna có nghĩa là họ than thở, đau buồn, và tiếc nuối về những gì đã làm trước đây như ăn uống, nhảy múa, ca hát, chơi nhạc, v.v., nói rằng: “Chúng tôi đã ăn cái này, chúng tôi đã uống cái kia.”