Ekasmiñhi samaye ānandatthero ekaṃ pilotikakhaṇḍanivatthaṃ kapālaṃ ādāya bhikkhāya carantaṃ dārakaṃ disvā ‘‘kiṃ te evaṃ vicaritvā jīvanato pabbajjā na uttaritarā’’ti vatvā, ‘‘bhante, ko maṃ pabbājessatī’’ti vutte ‘‘ahaṃ pabbājessāmī’’ti taṃ ādāya gantvā sahatthā nhāpetvā kammaṭṭhānaṃ datvā pabbājesi.
For on one occasion, the Elder Ānanda saw a boy wearing a piece of rag, carrying a potsherd, and wandering for alms. He said, “Is not the going forth more excellent for you than living by wandering about like this?” When the boy said, “Venerable sir, who will give me the going forth?” he replied, “I will give you the going forth.” Taking him along, he bathed him with his own hands, gave him a meditation subject, and gave him the going forth.
Một thời, Trưởng lão Ānanda thấy một chú bé mặc một mảnh vải rách rưới, tay cầm bát sành đi khất thực, liền hỏi: “Con sống như thế này thì chẳng phải xuất gia sẽ tốt hơn sao?” Khi chú bé đáp: “Bạch Đại đức, ai sẽ cho con xuất gia?”, Trưởng lão nói: “Ta sẽ cho con xuất gia.” Rồi Ngài đưa chú bé đi, tự tay tắm rửa cho, ban cho đề mục thiền định và cho xuất gia.
Tañca pana nivatthapilotikakhaṇḍaṃ pasāretvā olokento parissāvanakaraṇamattampi gayhūpagaṃ kañci padesaṃ adisvā kapālena saddhiṃ ekissā rukkhasākhāya ṭhapesi.
And spreading out that piece of worn-out cloth and looking at it, not seeing any part that could be taken, even enough to make a water strainer, he placed it on a tree branch together with the potsherd.
Trưởng lão trải mảnh vải rách mà chú bé đã mặc ra xem xét, không thấy chỗ nào có thể dùng để làm lọc nước, nên Ngài đặt nó cùng với cái bát sành lên một cành cây.
So pabbajitvā laddhūpasampado buddhānaṃ uppannalābhasakkāraṃ paribhuñjamāno mahagghāni cīvarāni acchādetvā vicaranto thūlasarīro hutvā ukkaṇṭhitvā ‘‘kiṃ me janassa saddhādeyyaṃ nivāsetvā vicaraṇena, attano pilotikameva nivāsessāmī’’ti taṃ ṭhānaṃ gantvā pilotikaṃ gahetvā ‘‘ahirika nillajja evarūpānaṃ vatthānaṃ acchādanaṭṭhānaṃ pahāya imaṃ pilotikakhaṇḍaṃ nivāsetvā kapālahattho bhikkhāya carituṃ gacchasī’’ti taṃ ārammaṇaṃ katvā attanāva attānaṃ ovadi, ovadantasseva panassa cittaṃ sannisīdi.
Having gone forth and received the higher ordination, while partaking of the gains and honor that arose for the Buddhas and wandering about wearing costly robes, he became stout-bodied and grew discontented, thinking, "What is the use for me of wandering about wearing what was given in faith by the people? I will wear my own worn-out cloth." He went to that place, took the worn-out cloth, and making it the object of his attention, he admonished himself, saying, "O shameless one, O impudent one! Having abandoned the wearing of such robes, you are going to wander for alms with a potsherd in hand, wearing this piece of worn-out cloth." And as he was admonishing himself, his mind settled down.
Sau khi xuất gia và thọ Cụ túc giới, vị ấy thọ dụng những vật cúng dường và lợi lộc phát sinh cho chư Phật, mặc những y phục đắt tiền, đi lại khắp nơi, thân thể trở nên mập mạp. Vị ấy cảm thấy chán nản và nghĩ: “Ta mặc những y phục do lòng tin của người khác cúng dường mà đi lại như thế này thì có ích gì? Ta sẽ mặc lại mảnh vải rách của mình.” Rồi vị ấy đi đến chỗ đó, lấy mảnh vải rách, và tự quở trách mình, lấy mảnh vải đó làm đối tượng: “Này kẻ vô liêm sỉ, không biết xấu hổ! Ngươi đã từ bỏ chỗ mặc những loại y phục như thế này mà lại mặc mảnh vải rách này, tay cầm bát sành đi khất thực sao?” Trong khi tự quở trách như vậy, tâm của vị ấy trở nên an tịnh.
So taṃ pilotikaṃ tattheva paṭisāmetvā nivattitvā vihārameva gato.
He put that worn-out cloth away right there, turned back, and went to the monastery.
Vị ấy cất mảnh vải rách ở ngay đó, quay trở về tịnh xá.
So katipāhaccayena punapi ukkaṇṭhitvā tatheva vatvā nivatti, punapi tathevāti.
After a few days, he became discontented again, spoke in the same way, and turned back; and again in the same way.
Vài ngày sau, vị ấy lại cảm thấy chán nản, lại nói như vậy và quay về; rồi lại như vậy nữa.
Taṃ evaṃ aparāparaṃ vicarantaṃ disvā bhikkhū ‘‘kahaṃ, āvuso, gacchasī’’ti pucchanti.
Seeing him wandering back and forth like this, the monks asked, "Where are you going, friend?"
Thấy vị ấy đi đi lại lại như vậy, các Tỳ-khưu hỏi: “Này Hiền giả, Hiền giả đi đâu vậy?”
So ‘‘ācariyassa santikaṃ gacchāmāvuso’’ti vatvā eteneva nīhārena attano pilotikakhaṇḍameva ārammaṇaṃ katvā attānaṃ nisedhetvā katipāheneva arahattaṃ pāpuṇi.
He said, "I am going to my teacher, friends," and in this very manner, making his own piece of worn-out cloth the object of his attention, he restrained himself and in just a few days attained arahantship.
Vị ấy đáp: “Này chư Hiền, tôi đi đến chỗ của vị thầy.” Cứ như vậy, vị ấy lấy chính mảnh vải rách của mình làm đối tượng để tự ngăn cản bản thân, và chỉ trong vài ngày đã đạt được A-la-hán quả.
Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘kiṃ, āvuso, na dāni ācariyassa santikaṃ gacchasi, nanu ayaṃ te vicaraṇamaggo’’ti.
The monks said, "Friend, why do you not go to your teacher now? Is this not the path you used to travel?"
Các Tỳ-khưu nói: “Này Hiền giả, sao bây giờ Hiền giả không đi đến chỗ của vị thầy nữa? Chẳng phải đó là con đường Hiền giả thường đi sao?”
Āvuso, ācariyena saddhiṃ saṃsagge sati gatomhi, idāni pana me chinno saṃsaggo, tenassa santikaṃ na gacchāmīti.
"Friends, when there was an association with the teacher, I went. But now my association is severed, therefore I do not go to him."
“Này chư Hiền, khi còn vướng mắc với vị thầy, tôi đã đi. Bây giờ sự vướng mắc của tôi đã chấm dứt, nên tôi không đi đến chỗ của vị ấy nữa.”
Bhikkhū tathāgatassa ārocesuṃ – ‘‘bhante, pilotikatthero aññaṃ byākarotī’’ti.
The monks reported to the Tathāgata, "Venerable sir, the elder Pilotika is declaring final knowledge."
Các Tỳ-khưu trình lên Đức Như Lai: “Bạch Đức Thế Tôn, Trưởng lão Pilotika đã tuyên bố điều khác.”
Kimāha, bhikkhaveti?
"What did he say, monks?"
“Này các Tỳ-khưu, vị ấy nói gì?”
Idaṃ nāma, bhanteti.
"Such and such, venerable sir."
“Bạch Đức Thế Tôn, vị ấy nói điều này.”
Taṃ sutvā satthā ‘‘āma, bhikkhave, mama putto saṃsagge sati ācariyassa santikaṃ gato, idāni panassa saṃsaggo chinno, attanāva attānaṃ nisedhetvā arahattaṃ patto’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –
Hearing that, the Teacher said, "Yes, monks. When there was an association, my son went to his teacher. But now his association is severed; having restrained himself by himself, he has attained arahantship," and he spoke these verses:
Nghe vậy, Đức Bổn Sư nói: “Đúng vậy, này các Tỳ-khưu, con ta đã đi đến chỗ của vị thầy khi còn vướng mắc. Bây giờ sự vướng mắc của vị ấy đã chấm dứt. Vị ấy đã tự ngăn cản bản thân và đạt được A-la-hán quả.” Rồi Ngài thuyết những câu kệ sau:
Atītasmiñhi bārāṇasiseṭṭhino gandhakumāro nāma putto ahosi.
In the past, there was a son named Gandhakumāra to a treasurer in Bārāṇasī.
Thật vậy, vào thời quá khứ, trưởng giả Bārāṇasī có một người con trai tên là Gandhakumāra.
Rājā tassa pitari kālakate taṃ pakkosāpetvā samassāsetvā mahantena sakkārena tasseva seṭṭhiṭṭhānaṃ adāsi.
The king, when his father passed away, had him summoned, consoled him, and with great honor, gave him the position of seṭṭhī.
Khi cha của người ấy qua đời, nhà vua đã cho gọi người ấy đến, an ủi và ban cho người ấy chức vị trưởng giả với sự tôn trọng lớn.
So tato paṭṭhāya gandhaseṭṭhīti paññāyi.
From that time onwards, he became known as Gandhaseṭṭhī.
Từ đó về sau, người ấy được biết đến với tên gọi trưởng giả Gandha (Gandhaseṭṭhī).
Athassa bhaṇḍāgāriko dhanagabbhadvāraṃ vivaritvā, ‘‘sāmi, idaṃ te ettakaṃ pitu dhanaṃ, ettakaṃ pitāmahādīna’’nti nīharitvā dassesi.
Then his treasurer opened the door to the treasury and, taking out the wealth, showed it to him, saying, "Master, this much is your father's wealth, and this much belongs to your grandfathers and others."
Bấy giờ, người giữ kho của người ấy mở cửa kho báu, lấy ra và chỉ cho người ấy thấy: “Thưa chủ nhân, số tài sản này là của cha ngài, số này là của ông nội, v.v.”
So taṃ dhanarāsiṃ oloketvā āha – ‘‘kiṃ pana te imaṃ dhanaṃ gahetvā na gamiṃsū’’ti.
He looked at that heap of wealth and said, "Why did they not take this wealth with them?"
Người ấy nhìn đống tài sản và nói: “Vậy cha và ông nội của ta đã không mang theo tài sản này khi ra đi sao?”
‘‘Sāmi, dhanaṃ gahetvā gatā nāma natthi.
"Master, no one has gone taking wealth with them.
“Thưa chủ nhân, không có ai mang theo tài sản khi ra đi cả.
Attanā kataṃ kusalākusalameva hi ādāya sattā gacchantī’’ti.
Indeed, beings go taking only the good and bad deeds they have done."
Chúng sanh chỉ mang theo những thiện nghiệp và bất thiện nghiệp mà mình đã tạo ra thôi.”
So cintesi – ‘‘te bālatāya dhanaṃ saṇṭhāpetvā pahāya gatā, ahaṃ panetaṃ gahetvāva gamissāmī’’ti.
He thought, "They, being foolish, accumulated wealth and left it behind; but I will go taking it with me."
Người ấy suy nghĩ: “Cha và ông nội ta đã ngu dại mà để lại tài sản rồi ra đi. Còn ta, ta sẽ mang theo tài sản này mà đi.”
Evaṃ pana cintento ‘‘dānaṃ vā dassāmi, pūjaṃ vā karissāmī’’ti acintetvā ‘‘idaṃ sabbaṃ khāditvāva gamissāmī’’ti cintesi.
However, thinking thus, he did not consider, "I will give donations or perform offerings," but thought, "I will go only after consuming all of this."
Tuy nhiên, khi suy nghĩ như vậy, người ấy không nghĩ “Ta sẽ bố thí hay cúng dường”, mà lại nghĩ: “Ta sẽ ăn hết tất cả những thứ này rồi mới đi.”
So satasahassaṃ vissajjetvā phalikamayaṃ nhānakoṭṭhakaṃ kāresi, satasahassaṃ datvā phalikamayameva nhānaphalakaṃ, satasahassaṃ datvā nisīdanapallaṅkaṃ, satasahassaṃ datvā bhojanapātiṃ, satasahassameva datvā bhojanaṭṭhāne maṇḍapaṃ kārāpesi, satasahassaṃ datvā bhojanapātiyā āsittakūpadhānaṃ kāresi, satasahasseneva gehe sīhapañjaraṃ saṇṭhāpesi, attano pātarāsatthāya sahassaṃ adāsi, sāyamāsatthāyapi sahassameva.
He spent one hundred thousand to build a crystal bathing house, gave one hundred thousand for a crystal bathing plank, one hundred thousand for a sitting couch, one hundred thousand for a meal bowl, and one hundred thousand to have a pavilion built in the dining area. He gave one hundred thousand to make a stand for the meal bowl, and with one hundred thousand, he had a lion-cage window installed in his house. He gave one thousand for his breakfast and one thousand for his dinner.
Người ấy đã chi một trăm ngàn để xây một phòng tắm bằng pha lê, chi một trăm ngàn để làm một bệ tắm bằng pha lê, chi một trăm ngàn để làm một chiếc ghế ngồi, chi một trăm ngàn để làm một cái bát ăn, chi một trăm ngàn để xây một cái lều ăn uống, chi một trăm ngàn để làm một cái giá đỡ bát ăn, và chi một trăm ngàn để lắp một cửa sổ hình sư tử trong nhà. Người ấy chi một ngàn cho bữa sáng của mình, và một ngàn cho bữa tối.
Puṇṇamadivase pana bhojanatthāya satasahassaṃ dāpesi, taṃ bhattaṃ bhuñjanadivase satasahassaṃ vissajjetvā nagaraṃ alaṅkaritvā bheriṃ carāpesi – ‘‘gandhaseṭṭhissa kira bhattabhuñjanākāraṃ olokentū’’ti.
On the full moon day, he gave one hundred thousand for a meal. On the day he was to eat that meal, he spent one hundred thousand, decorated the city, and had a drum beaten, announcing, "Let everyone come to see Gandhaseṭṭhī's manner of eating!"
Vào ngày trăng tròn, người ấy đã chi một trăm ngàn cho bữa ăn. Vào ngày ăn bữa đó, người ấy đã chi một trăm ngàn, trang hoàng thành phố và cho đánh trống báo hiệu: “Hãy đến xem cách trưởng giả Gandha dùng bữa!”
Mahājano mañcātimañce bandhitvā sannipati.
The great multitude gathered, having erected scaffoldings upon scaffoldings.
Đại chúng đã buộc những chiếc giường chồng lên nhau và tụ tập lại.
Sopi satasahassagghanake nhānakoṭṭhake satasahassagghanake phalake nisīditvā soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhatvā taṃ sīhapañjaraṃ vivaritvā tasmiṃ pallaṅke nisīdi.
He sat in his bathing house, worth one hundred thousand, on a plank worth one hundred thousand, bathed with sixteen pots of scented water, opened that lion-cage window, and sat on that couch.
Người ấy cũng ngồi trên chiếc bệ trị giá một trăm ngàn trong phòng tắm trị giá một trăm ngàn, tắm bằng mười sáu bình nước thơm, rồi mở cửa sổ hình sư tử và ngồi trên chiếc ghế đó.
Athassa tasmiṃ āsittakūpadhāne taṃ pātiṃ ṭhapetvā satasahassagghanakaṃ bhojanaṃ vaḍḍhesuṃ.
Then, placing his meal bowl on that stand, they served him food worth one hundred thousand.
Rồi người ta đặt bát cơm đó lên bàn ăn của ông ấy và múc cơm trị giá một trăm ngàn (đồng) vào.
So nāṭakaparivuto evarūpāya sampattiyā taṃ bhojanaṃ bhuñjati.
Surrounded by dancers, he ate that meal with such splendor.
Ông ấy, được các vũ công vây quanh, ăn bữa cơm đó với sự thịnh vượng như vậy.
Aparena samayena eko gāmikamanusso attano paribbayāharaṇatthaṃ dāruādīni yānake pakkhipitvā nagaraṃ gantvā sahāyakassa gehe nivāsaṃ gaṇhi.
On another occasion, a villager, to procure provisions for himself, loaded wood and other things onto a cart, went to the city, and stayed at a friend's house.
Một thời gian sau, một người dân làng, để kiếm sống, đã chất củi và những thứ khác lên xe, đi đến thành phố và trú ngụ tại nhà một người bạn.
Tadā pana puṇṇamadivaso hoti.
At that time, it was a full moon day.
Lúc đó là ngày trăng tròn.
‘‘Gandhaseṭṭhino bhuñjanalīḷaṃ olokentū’’ti nagare bheriṃ carāpesi.
A drum was beaten in the city, announcing, "Come and see Gandhaseṭṭhī's manner of eating!"
Người ta đánh trống trong thành phố rằng: “Hãy đến xem cách ăn uống xa hoa của trưởng giả Gandha!”
Atha naṃ sahāyako āha – ‘‘samma, gandhaseṭṭhino te bhuñjanalīḷaṃ diṭṭhapubba’’nti.
Then his friend said to him, "Friend, have you ever seen Gandhaseṭṭhī's manner of eating?"
Khi đó, người bạn hỏi ông ta: “Này bạn, bạn đã từng thấy cách ăn uống xa hoa của trưởng giả Gandha chưa?”
‘‘Na diṭṭhapubbaṃ, sammā’’ti.
"No, friend, I have not."
“Chưa từng thấy, này bạn.”
‘‘Tena hi ehi, gacchāma, ayaṃ nagare bherī carati, etassa mahāsampattiṃ passāmā’’ti nagaravāsī janapadavāsiṃ gahetvā agamāsi.
"Then come, let's go. A drum is being beaten in the city; let's see his great splendor." So the city dweller took the villager and went.
“Vậy thì, này bạn, hãy đến, chúng ta sẽ đi, trống đang được đánh trong thành phố, chúng ta sẽ xem sự thịnh v vượng lớn lao của ông ấy,” người bạn thành phố nói và dẫn người bạn dân làng đi.
Mahājanopi mañcātimañce abhiruhitvā passati.
The great multitude also ascended the scaffoldings and watched.
Đông đảo quần chúng cũng leo lên các tầng ghế cao để xem.
Gāmavāsī bhattagandhaṃ ghāyitvāva nagaravāsiṃ āha – ‘‘mayhaṃ etāya pātiyā bhattapiṇḍe pipāsā jātā’’ti.
The villager, merely smelling the aroma of the food, said to the city dweller, "I have a craving for a morsel of food from that bowl."
Người dân làng, vừa ngửi mùi cơm, liền nói với người bạn thành phố: “Tôi thèm một nắm cơm trong cái bát đó.”
Samma, mā etaṃ patthayi, na sakkā laddhunti.
"Friend, do not wish for that; it cannot be obtained."
“Này bạn, đừng mong ước điều đó, không thể có được đâu.”
Samma, alabhanto na jīvissāmīti.
"Friend, if I do not get it, I will not live."
“Này bạn, nếu không có được, tôi sẽ không sống nổi.”
So taṃ paṭibāhituṃ asakkonto parisapariyante ṭhatvā ‘‘paṇamāmi te, sāmī’’ti tikkhattuṃ mahāsaddaṃ nicchāretvā ‘‘ko eso’’ti vutte ahaṃ, sāmīti.
Unable to restrain him, he stood at the edge of the assembly and loudly exclaimed three times, "I bow to you, master!" When asked, "Who is that?" he replied, "It is I, master."
Người bạn không thể ngăn cản ông ta, bèn đứng ở rìa đám đông, ba lần lớn tiếng hô lên: “Tôi xin đảnh lễ ngài, thưa Chủ!” Khi được hỏi: “Ai đó?” (Ông ta đáp): “Là tôi, thưa Chủ!”
‘‘Kimeta’’nti.
"What is it?"
“Chuyện gì vậy?”
‘‘Ayaṃ eko gāmavāsī tumhākaṃ pātiyaṃ bhattapiṇḍe pipāsaṃ upādesi, ekaṃ bhattapiṇḍaṃ dāpethā’’ti.
"This villager has developed a craving for a morsel of food from your bowl; please give him a morsel of food."
“Có một người dân làng này đã phát sinh lòng thèm muốn một nắm cơm trong bát của ngài, xin ngài hãy cho ông ấy một nắm cơm.”
‘‘Na sakkā laddhu’’nti.
"It cannot be obtained."
“Không thể có được đâu.”
‘‘Kiṃ, samma, sutaṃ te’’ti?
"What, friend, did you hear?"
“Này bạn, bạn đã nghe chưa?”
‘‘Sutaṃ me, apica labhanto jīvissāmi, alabhantassa me maraṇaṃ bhavissatī’’ti.
"I heard, but if I obtain it, I will live; if I do not obtain it, death will be mine."
“Tôi đã nghe, nhưng nếu có được thì tôi sẽ sống, nếu không có được thì tôi sẽ chết.”
So punapi viravi – ‘‘ayaṃ kira, sāmi, alabhanto marissati, jīvitamassa dethā’’ti.
He cried out again, "This man, master, will die if he does not get it; give him his life!"
Người bạn lại kêu lên: “Thưa Chủ, người này nếu không có được sẽ chết, xin ngài hãy ban cho ông ấy sự sống!”
Ambho bhattapiṇḍo nāma satampi agghati, satadvayampi agghati.
My good man, a lump of rice is worth a hundred, it is worth two hundred.
“Này bạn, một nắm cơm có thể trị giá một trăm, thậm chí hai trăm đồng.
Yo yo yācati, tassa tassa dadamāno ahaṃ kiṃ bhuñjissāmīti?
If I give to whoever asks, what will I eat?
Nếu tôi cho tất cả những ai xin, thì tôi sẽ ăn gì đây?”
Sāmi, ayaṃ alabhanto marissati, jīvitamassa dethāti.
Master, if this man does not get it, he will die. Please grant him his life.
“Thưa Chủ, người này nếu không có được sẽ chết, xin ngài hãy ban cho ông ấy sự sống!”
Na sakkāva mudhā laddhuṃ, yadi pana alabhanto na jīvati, tīṇi saṃvaccharāni mama gehe bhatiṃ karotu, evamassa bhattapātiṃ dāpessāmīti.
It cannot be gotten for free. If, however, he cannot live without getting it, let him work for wages in my house for three years. In that case, I will have the bowl of rice given to him.
“Không thể có được miễn phí đâu. Nếu ông ta không sống được khi không có, hãy để ông ta làm công cho tôi ba năm, như vậy tôi sẽ cho ông ta bát cơm đó.”
Gāmavāsī taṃ sutvā ‘‘evaṃ hotu, sammā’’ti sahāyakaṃ vatvā puttadāraṃ pahāya ‘‘bhattapātiatthāya tīṇi saṃvaccharāni bhatiṃ karissāmī’’ti seṭṭhissa gehaṃ pāvisi.
Hearing this, the villager said to his companion, "So be it, friend," and leaving his wife and children, he entered the treasurer's house, saying, "I will work for wages for three years for the sake of a bowl of rice."
Người dân làng nghe vậy, nói với người bạn: “Được thôi, này bạn,” rồi bỏ vợ con lại, nói: “Tôi sẽ làm công ba năm vì bát cơm đó,” và đi vào nhà của trưởng giả.
So bhatiṃ karonto sabbakiccāni sakkaccaṃ akāsi.
While working for wages, he performed all his duties respectfully.
Ông ta làm công và thực hiện mọi công việc một cách siêng năng.
Gehe vā araññe vā rattiṃ vā divā vā sabbāni kattabbakammāni katāneva paññāyiṃsu.
Whether in the house or in the forest, whether at night or during the day, all the tasks that needed to be done were seen to be completed.
Dù ở nhà hay trong rừng, dù ngày hay đêm, tất cả các công việc cần làm đều được hoàn thành một cách rõ ràng.
‘‘Bhattabhatiko’’ti ca vutte sakalanagarepi paññāyi.
And when he was called "Bhattabhatiko," he became known throughout the entire city.
Ông ta được biết đến trong toàn thành phố với cái tên “Người làm công vì bát cơm” (Bhattabhatika).
Athassa divase paripuṇṇe bhattaveyyāvaṭiko ‘‘bhattabhatikassa, sāmi, divaso puṇṇo, dukkaraṃ tena kataṃ tīṇi saṃvaccharāni bhatiṃ karontena, ekampi kammaṃ na kopitapubba’’nti āha.
Then, when his days were fulfilled, the food attendant said, "Master, Bhattabhatiko's days are complete. A difficult thing was done by him, working for wages for three years. Not a single task was ever neglected."
Khi thời hạn của ông ta đã mãn, người quản lý bữa ăn nói: “Thưa Chủ, thời hạn của Bhattabhatika đã mãn. Ông ấy đã làm một việc khó khăn khi làm công ba năm, chưa từng làm hỏng một công việc nào.”
Athassa seṭṭhi attano sāyapātarāsatthāya dve sahassāni, tassa pātarāsatthāya sahassanti tīṇi sahassāni dāpetvā āha – ‘‘ajja mayhaṃ kattabbaṃ parihāraṃ tasseva karothā’’ti.
Then the treasurer had three thousand given to him—two thousand for his own evening and morning meals, and one thousand for the man's morning meal—and said: "Today, perform for him the service that is to be done for me."
Khi đó, trưởng giả cho ông ấy hai ngàn (đồng) cho bữa tối và bữa sáng của mình, và một ngàn (đồng) cho bữa sáng của người đó, tổng cộng là ba ngàn (đồng), rồi nói: “Hôm nay, những gì tôi phải làm, hãy làm cho người đó.”
Vatvā ca pana ṭhapetvā ekaṃ cintāmaṇiṃ nāma piyabhariyaṃ avasesajanampi ‘‘ajja tameva parivārethā’’ti vatvā sabbasampattiṃ tassa niyyādesi.
And having said this, setting aside only his beloved wife named Cintāmaṇi, he said to the rest of the people, "Today, attend only to him," and handed over all his wealth to him.
Sau khi nói vậy, ông ấy chỉ giữ lại người vợ yêu quý tên Cintāmaṇī, còn tất cả những người khác thì nói: “Hôm nay, hãy vây quanh người đó,” rồi trao toàn bộ tài sản cho người đó.
So seṭṭhino nhānodakena tasseva koṭṭhake tasmiṃ phalake nisinno nhatvā tasseva nivāsanasāṭake nivāsetvā tasseva pallaṅke nisīdi.
He, sitting on that very plank in the treasurer's bathing chamber, bathed with the treasurer's bathing water, dressed in the treasurer's lower garments, and sat on the treasurer's couch.
Bhattabhatika ngồi trên tấm ván trong phòng tắm của trưởng giả, tắm bằng nước tắm của trưởng giả, mặc y phục của trưởng giả và ngồi trên ghế bành của trưởng giả.
Seṭṭhipi nagare bheriṃ carāpesi – ‘‘bhattabhatiko gandhaseṭṭhissa gehe tīṇi saṃvaccharāni bhatiṃ katvā pātiṃ labhi, tassa bhuñjanasampattiṃ olokentū’’ti.
The treasurer also had a drum beaten in the city: "Bhattabhatiko, having worked for wages in the house of Gandhaseṭṭhi for three years, has received a bowl. Come and see the splendor of his meal!"
Trưởng giả cũng đánh trống trong thành phố: “Bhattabhatika đã làm công ba năm trong nhà trưởng giả Gandha và đã nhận được bát cơm. Hãy đến xem sự thịnh vượng trong bữa ăn của ông ấy!”
Mahājano mañcātimañce abhiruhitvā passati, gāmavāsissa olokitolokitaṭṭhānaṃ kampanākārappattaṃ ahosi.
The great crowd, climbing onto tiered couches, watched. Every place the villager looked at seemed to be trembling.
Đông đảo quần chúng leo lên các tầng ghế cao để xem, và nơi nào người dân làng nhìn đến, nơi đó rung động.
Nāṭakā parivāretvā aṭṭhasuṃ, tassa purato bhattapātiṃ vaḍḍhetvā ṭhapayiṃsu.
Dancers surrounded him and stood by. They served and placed the bowl of rice before him.
Các vũ công vây quanh đứng đó, và đặt bát cơm trước mặt ông ta.
Athassa hatthadhovanavelāya gandhamādane eko paccekabuddho sattame divase samāpattito vuṭṭhāya ‘‘kattha nu kho ajja bhikkhācāratthāya gacchāmī’’ti upadhārento bhattabhatikaṃ addasa.
Then, at the time for him to wash his hands, a certain Paccekabuddha on Mount Gandhamādana, having emerged from attainment on the seventh day and considering, "Where shall I go for alms today?" saw Bhattabhatiko.
Khi đó, vào lúc ông ta rửa tay, tại núi Gandhamādana, một vị Độc Giác Phật đã xuất khỏi thiền định vào ngày thứ bảy, và khi quán xét: “Hôm nay mình sẽ đi khất thực ở đâu đây?” thì Ngài thấy Bhattabhatika.
Atha so ‘‘ayaṃ tīṇi saṃvaccharāni bhatiṃ katvā bhattapātiṃ labhi, atthi nu kho etassa saddhā, natthī’’ti upadhārento ‘‘atthī’’ti ñatvā ‘‘saddhāpi ekacce saṅgahaṃ kātuṃ na sakkonti, sakkhissati nu kho me saṅgahaṃ kātu’’nti cintetvā ‘‘sakkhissati ceva mama ca saṅgahakaraṇaṃ nissāya mahāsampattiṃ labhissatī’’ti ñatvā cīvaraṃ pārupitvā pattamādāya vehāsaṃ abbhuggantvā parisantarena gantvā tassa purato ṭhitameva attānaṃ dassesi.
Then he thought, "This man, having worked for wages for three years, has received a bowl of rice. Does he have faith or not?" Investigating, he knew, "He has." "But some, even with faith, are not able to make an offering. Will he be able to make an offering to me?" he considered. Knowing, "He will be able, and by making an offering to me, he will obtain great wealth," he donned his robe, took his bowl, rose into the air, went through the midst of the assembly, and showed himself standing before the man.
Khi đó, Ngài quán xét: “Người này đã làm công ba năm và nhận được bát cơm. Người này có đức tin không, hay không có?” Khi biết là “có,” Ngài lại nghĩ: “Ngay cả những người có đức tin cũng không thể giúp đỡ một số người. Liệu người này có thể giúp đỡ mình không?” Rồi Ngài biết: “Người này có thể làm được, và nhờ sự giúp đỡ của mình, người này sẽ đạt được sự thịnh vượng lớn lao,” rồi Ngài đắp y, cầm bát, bay lên không trung, đi qua giữa đám đông và tự hiện ra đứng trước mặt ông ta.
So paccekabuddhaṃ disvā cintesi – ‘‘ahaṃ pubbe adinnabhāvena ekissā bhattapātiyā atthāya tīṇi saṃvaccharāni paragehe bhatiṃ akāsiṃ, idāni me idaṃ bhattaṃ ekaṃ rattindivaṃ rakkheyya, sace pana naṃ ayyassa dassāmi, anekānipi kappakoṭisahassāni rakkhissati, ayyasseva naṃ dassāmī’’ti.
Seeing the Paccekabuddha, he thought: "In the past, because of not having given, I worked for wages in another's house for three years for the sake of a single bowl of rice. Now, this rice would sustain me for one day and night. But if I give it to the venerable one, it will sustain me for many hundreds of thousands of koṭis of kappas. I will give it to the venerable one."
Bhattabhatika thấy vị Độc Giác Phật, liền nghĩ: “Trước đây, vì không bố thí, tôi đã phải làm công ba năm trong nhà người khác chỉ vì một bát cơm. Bây giờ, bát cơm này chỉ có thể nuôi sống tôi một ngày đêm. Nhưng nếu tôi cúng dường cho Đại Đức, nó sẽ bảo vệ tôi trong vô số ngàn kiếp. Tôi sẽ cúng dường cho Đại Đức.”
So tīṇi saṃvaccharāni bhatiṃ katvā laddhabhattapātito ekapiṇḍampi mukhe aṭṭhapetvā taṇhaṃ vinodetvā sayameva pātiṃ ukkhipitvā paccekabuddhassa santikaṃ gantvā pātiṃ aññassa hatthe datvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā pātiṃ vāmahatthena gahetvā dakkhiṇahatthena tassa patte bhattaṃ ākiri.
Without putting even a single lump of rice from the bowl he had obtained after working for wages for three years into his mouth to quench his craving, he himself lifted the bowl, went to the Paccekabuddha, gave the bowl into another's hands, paid homage with the five points of contact, took the bowl with his left hand, and with his right hand poured the rice into the Paccekabuddha's alms-bowl.
Ông ta, sau khi làm công ba năm và nhận được bát cơm, không đặt một nắm cơm nào vào miệng, dập tắt lòng tham, tự mình nâng bát lên, đi đến chỗ vị Độc Giác Phật, trao bát cho người khác, đảnh lễ bằng năm điểm chạm đất, rồi cầm bát bằng tay trái và múc cơm vào bát của Ngài bằng tay phải.
Paccekabuddho bhattassa upaḍḍhasesakāle pattaṃ hatthena pidahi.
When half of the rice remained, the Paccekabuddha covered his bowl with his hand.
Vị Độc Giác Phật dùng tay che bát lại khi cơm còn một nửa.
Atha naṃ so āha – ‘‘bhante, ekova paṭiviso na sakkā dvidhā kātuṃ, mā maṃ idhalokena saṅgaṇhatha, paralokena saṅgahameva karotha, sāvasesaṃ akatvā niravasesameva dassāmī’’ti.
Then he said to him, "Venerable sir, a single portion cannot be made into two. Do not support me with this present world; support me only with the next world. Without leaving a remainder, I will give it without any remainder."
Khi đó, Bhattabhatika nói với Ngài: “Bạch Đại Đức, một phần duy nhất không thể chia làm hai. Xin ngài đừng giúp đỡ con ở đời này, mà chỉ giúp đỡ con ở đời sau. Con sẽ cúng dường tất cả mà không giữ lại chút nào.”
Attano hi thokampi anavasesetvā dinnaṃ niravasesadānaṃ nāma, taṃ mahapphalaṃ hoti.
Indeed, a gift given without leaving even a little for oneself is called a gift without remainder, and it is of great fruit.
Thật vậy, bố thí không giữ lại chút gì cho mình được gọi là bố thí trọn vẹn, và điều đó mang lại quả báo lớn.
So tathā karonto sabbaṃ datvā puna vanditvā āha – ‘‘bhante, ekaṃ bhattapātiṃ nissāya tīṇi saṃvaccharāni me paragehe bhatiṃ karontena dukkhaṃ anubhūtaṃ, idāni me nibbattanibbattaṭṭhāne sukhameva hotu, tumhehi diṭṭhadhammasseva bhāgī assa’’nti.
Acting in that way, he gave everything, and paying homage again, he said, "Venerable sir, on account of a single bowl of rice, I have experienced suffering for three years, working for wages in another's house. Now, may there be only happiness for me in whatever place I am reborn. May I be a sharer in the Dhamma you have seen."
Ông ta làm như vậy, cúng dường tất cả, rồi lại đảnh lễ và nói: “Bạch Đại Đức, vì một bát cơm mà con đã chịu khổ ba năm làm công trong nhà người khác. Bây giờ, ở bất cứ nơi nào con tái sinh, nguyện cho con chỉ được an lạc. Nguyện cho con được chia sẻ Pháp mà ngài đã chứng ngộ.”
Paccekabuddho ‘‘evaṃ hotu, cintāmaṇi viya te sabbakāmadado manosaṅkappā puṇṇacando viya pūrentū’’ti anumodanaṃ karonto –
The Paccekabuddha, giving his blessing by saying, "So be it. May your every wish be fulfilled like a wish-fulfilling gem, may all your aspirations be fulfilled like the full moon," said:
Vị Độc Giác Phật chúc lành: “Nguyện cho điều đó thành hiện thực! Nguyện cho mọi ước muốn trong tâm con được viên mãn như viên ngọc Cintāmaṇī ban mọi điều mong ước, như vầng trăng tròn,” Ngài nói lời tùy hỷ:
Mahājanopi naṃ passantova aṭṭhāsi.
The great crowd also stood there, watching him.
Đông đảo quần chúng cũng đứng nhìn Ngài.
So tattha gantvā taṃ piṇḍapātaṃ pañcasatānaṃ paccekabuddhānaṃ vibhajitvā adāsi.
Having gone there, he divided that alms-food and gave it to five hundred Paccekabuddhas.
Ngài đến đó và chia phần cơm cúng dường đó cho năm trăm vị Độc Giác Phật.
Sabbe attano pahonakaṃ gaṇhiṃsu.
All took what was sufficient for them.
Tất cả đều nhận đủ phần của mình.
‘‘Appo piṇḍapāto kathaṃ pahosī’’ti na cintetabbaṃ.
One should not think, "How could so little alms-food be sufficient?"
Không nên nghĩ: “Một phần cơm nhỏ như vậy làm sao đủ?”
Cattāri hi acinteyyāni (a. ni. 4.77) vuttāni, tatrāyaṃ paccekabuddhavisayoti.
For four unconjecturables have been spoken of, and among them, this is the domain of the Paccekabuddhas.
Thật vậy, bốn điều không thể nghĩ bàn đã được nói đến, và đây là một trong số đó, thuộc về phạm vi của các vị Độc Giác Phật.
Mahājano paccekabuddhānaṃ piṇḍapātaṃ vibhajitvā diyyamānaṃ disvā sādhukārasahassāni pavattesi, asanisatanipākasaddo viya ahosi.
When the great crowd saw the alms-food being divided and given to the Paccekabuddhas, they raised thousands of cries of "Sādhu," and it was like the sound of a hundred thunderclaps.
Đại chúng thấy các vị Độc Giác Phật được chia phần cơm cúng dường, liền hô vang hàng ngàn tiếng “Sādhu,” âm thanh đó giống như tiếng sấm sét dội xuống hàng trăm lần.
Taṃ sutvā gandhaseṭṭhi cintesi – ‘‘bhattabhatiko mayā dinnasampattiṃ dhāretuṃ nāsakkhi maññe, tenāyaṃ mahājano parihāsaṃ karonto sannipatito nadatī’’ti.
Hearing this, the Gandha seṭṭhi thought, "I suppose the hired laborer was not able to manage the wealth I gave him. That is why this great crowd has gathered and is shouting in ridicule."
Nghe vậy, trưởng giả Gandha nghĩ: “Chắc người làm công không giữ được tài sản mà ta đã ban cho, nên đám đông này tụ tập chế giễu và la hét.”
So tappavattijānanatthaṃ manusse pesesi.
He sent men to find out what was happening.
Ông liền sai người đi dò la sự việc.
Te āgantvā ‘‘sampattidhārakā nāma, sāmi, evaṃ hontū’’ti vatvā taṃ pavattiṃ ārocesuṃ.
They came and reported the event, saying, "Master, may those who manage wealth be just like him!"
Họ trở về và thuật lại sự việc, nói: “Thưa chủ nhân, những người giữ tài sản phải như vậy!”
Seṭṭhi taṃ sutvāva pañcavaṇṇāya pītiyā phuṭṭhasarīro hutvā ‘‘aho dukkaraṃ tena kataṃ, ahaṃ ettakaṃ kālaṃ evarūpāya sampattiyā ṭhito kiñci dātuṃ nāsakkhi’’nti taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tayā idaṃ nāma kata’’nti pucchitvā ‘‘āma, sāmī’’ti vutte, ‘‘handa, sahassaṃ gahetvā tava dāne mayhampi pattiṃ dehī’’ti āha.
As soon as the seṭṭhi heard this, his body was suffused with the five kinds of joy, and he thought, "Oh, what a difficult thing he has done! I, while established in such wealth for so long, was not able to give anything." He had the man summoned and, after asking, "Is it true that you did this thing?" and being told, "Yes, master," he said, "Here, take a thousand and give me a share in your merit."
Trưởng giả vừa nghe xong, toàn thân tràn ngập năm sắc hỷ, thốt lên: “Ôi! Việc anh ta làm thật khó khăn! Ta đã sống với tài sản như thế này suốt bao nhiêu lâu mà chẳng thể bố thí được gì.” Ông cho gọi người làm công đến, hỏi: “Có thật là anh đã làm việc này không?” Khi được trả lời: “Vâng, thưa chủ nhân,” ông nói: “Này, hãy nhận một ngàn đồng và chia phần phước bố thí của anh cho ta nữa.”
So tathā akāsi.
He did so.
Người làm công đã làm như vậy.
Seṭṭhipissa sabbaṃ attano santakaṃ majjhe bhinditvā adāsi.
The seṭṭhi also divided all his own property in the middle and gave it to him.
Trưởng giả cũng chia đôi tất cả tài sản của mình và ban cho người làm công.
Catasso hi sampadā nāma – vatthusampadā, paccayasampadā, cetanāsampadā, guṇātirekasampadāti.
There are, indeed, four kinds of accomplishment: accomplishment of the object, accomplishment of the requisites, accomplishment of the volition, and accomplishment of superior qualities.
Có bốn sự viên mãn (sampadā) là: vatthusampadā (viên mãn về đối tượng), paccayasampadā (viên mãn về vật phẩm), cetanāsampadā (viên mãn về ý định), và guṇātirekasampadā (viên mãn về phẩm chất vượt trội).
Tattha nirodhasamāpattiraho arahā vā anāgāmī vā dakkhiṇeyyo vatthusampadā nāma.
Therein, a worthy recipient who is an Arahant or an Anāgāmī, fit for the attainment of cessation, is called the accomplishment of the object.
Trong đó, một vị A-la-hán (arahā) hoặc A-na-hàm (anāgāmī) vừa xuất khỏi nirodhasamāpatti (diệt tận định) là đối tượng đáng cúng dường, gọi là vatthusampadā.
Paccayānaṃ dhammena samena uppatti paccayasampadā nāma.
The arising of requisites righteously and justly is called the accomplishment of the requisites.
Việc vật phẩm được tạo ra một cách hợp pháp và công bằng gọi là paccayasampadā.
Dānato pubbe dānakāle pacchā bhāgeti tīsu kālesu cetanāya somanassasahagatañāṇasampayuttabhāvo cetanāsampadā nāma.
The state of volition being associated with knowledge and accompanied by joy at the three times—before giving, at the time of giving, and afterwards—is called the accomplishment of the volition.
Ý định (cetanā) thanh tịnh đi kèm với hỷ lạc và trí tuệ trong ba thời điểm: trước khi bố thí, trong khi bố thí, và sau khi bố thí, gọi là cetanāsampadā.
Dakkhiṇeyyassa samāpattito vuṭṭhitabhāvo guṇātirekasampadā nāmāti.
The state of the worthy recipient having just arisen from the attainment is called the accomplishment of superior qualities.
Việc đối tượng đáng cúng dường vừa xuất khỏi nirodhasamāpatti gọi là guṇātirekasampadā.
Imassa ca khīṇāsavo paccekabuddho dakkhiṇeyyā, bhatiṃ katvā laddhabhāvena paccayo dhammato uppanno, tīsu kālesu parisuddhā cetanā, samāpattito vuṭṭhitamatto paccekabuddho guṇātirekoti catassopi sampadā nipphannā.
For this man, the worthy recipient was a Paccekabuddha who had extinguished the taints; the requisite arose righteously from what was earned by his labor; his volition was pure at the three times; and the Paccekabuddha, having just arisen from the attainment, was of superior quality. Thus, all four accomplishments were fulfilled.
Trong trường hợp này, vị Độc Giác Phật (Paccekabuddha) đã diệt tận lậu hoặc (khīṇāsavo) là đối tượng đáng cúng dường; vật phẩm được tạo ra một cách hợp pháp do làm công; ý định thanh tịnh trong ba thời điểm; và vị Độc Giác Phật vừa xuất khỏi nirodhasamāpatti là phẩm chất vượt trội. Do đó, cả bốn sự viên mãn đều hoàn thành.
Etāsaṃ ānubhāvena diṭṭheva dhamme mahāsampattiṃ pāpuṇanti.
Through the power of these, they attain great prosperity in this very life.
Nhờ năng lực của những sự viên mãn này, người ta đạt được tài sản lớn ngay trong đời này.
Tasmā so seṭṭhino santikā sampattiṃ labhi.
Therefore, he received prosperity from the seṭṭhi.
Vì vậy, người làm công đã nhận được tài sản từ trưởng giả.
Aparabhāge ca rājāpi iminā katakammaṃ sutvā taṃ pakkosāpetvā sahassaṃ datvā pattiṃ gahetvā tuṭṭhamānaso mahantaṃ bhogakkhandhaṃ datvā seṭṭhiṭṭhānaṃ adāsi.
Later, the king also, having heard of the deed done by this man, had him summoned, gave him a thousand, took a share of the merit, and with a pleased mind, gave him a great mass of wealth and bestowed upon him the position of a seṭṭhi.
Sau đó, nhà vua cũng nghe về việc làm của người này, cho gọi anh ta đến, ban cho một ngàn đồng và nhận phần phước, rồi với tâm hoan hỷ, ban cho anh ta một khối tài sản lớn và chức vị trưởng giả.
Bhattabhatikaseṭṭhītissa nāmaṃ akāsi.
He gave him the name Bhattabhatika-seṭṭhi.
Ông được đặt tên là Trưởng giả Bhattabhatika.
So gandhaseṭṭhinā saddhiṃ sahāyo hutvā ekato khādanto pivanto yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto devaloke nibbattitvā ekaṃ buddhantaraṃ dibbasampattiṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ sāriputtattherassūpaṭṭhākakule paṭisandhiṃ gaṇhi.
Having become a friend of the perfume merchant, eating and drinking together, he lived out his lifespan, and after passing away from there, he was reborn in the world of the devas. For one Buddha-interval, he experienced divine bliss, and in this Buddha-era, he took conception in Sāvatthī in the family of an attendant of the Elder Sāriputta.
Ông trở thành bạn của trưởng giả Gandha, cùng nhau ăn uống, sống hết tuổi thọ, rồi mệnh chung tái sinh vào cõi trời. Sau khi hưởng thụ tài sản chư thiên trong một khoảng giữa hai Đức Phật (buddhantara), trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, ông tái sinh vào gia đình hộ độ của Trưởng lão Sāriputta tại Sāvatthī.
Athassa mātā laddhagabbhaparihārā katipāhaccayena ‘‘aho vatāhaṃ pañcasatehi bhikkhūhi saddhiṃ sāriputtattherassa satarasabhojanaṃ datvā kāsāyavatthanivatthā suvaṇṇasarakaṃ ādāya āsanapariyante nisinnā tesaṃ bhikkhūnaṃ ucchiṭṭhāvasesakaṃ paribhuñjeyya’’nti dohaḷinī hutvā tatheva katvā dohaḷaṃ paṭivinodesi.
Then, after a few days, his mother, having received the care due to her pregnancy, developed a craving, thinking, "Oh, that I might give a meal of many flavors to the Elder Sāriputta along with five hundred bhikkhus, and that I, wearing a saffron-colored cloth and holding a golden bowl, might sit at the edge of the seats and partake of the leftovers from those bhikkhus!" Having done just so, she satisfied her craving.
Sau đó, mẹ của đứa bé, sau khi mang thai được vài ngày, cảm thấy thèm ăn (dohaḷinī) và ước nguyện: “Ôi! Ước gì tôi được cúng dường một bữa ăn với bảy loại hương vị cho Trưởng lão Sāriputta cùng năm trăm vị Tỳ-khưu, rồi mặc y cà-sa, cầm bát vàng, ngồi ở mép chỗ ngồi và dùng thức ăn thừa của các vị Tỳ-khưu đó!” Bà đã thực hiện y như vậy để thỏa mãn cơn thèm ăn của mình.
Sā sesamaṅgalesupi tathārūpameva dānaṃ datvā puttaṃ vijāyitvā nāmaggahaṇadivase ‘‘puttassa me, bhante, sikkhāpadāni dethā’’ti theraṃ āha.
She gave the same kind of offering at other ceremonies as well, and after giving birth to her son, on the day of his naming ceremony, she said to the Elder, "Venerable sir, please give the training precepts to my son."
Trong các lễ nghi khác, bà cũng bố thí tương tự, rồi sinh con. Vào ngày đặt tên, bà thưa với Trưởng lão: “Bạch Ngài, xin Ngài ban giới luật cho con trai của con.”
Thero ‘‘kimassa nāma’’nti pucchi.
The Elder asked, "What is his name?"
Trưởng lão hỏi: “Tên của nó là gì?”
‘‘Bhante, puttassa me paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya imasmiṃ gehe kassaci dukkhaṃ nāma na bhūtapubbaṃ, tenevassa sukhakumāroti nāmaṃ bhavissatī’’ti vutte tadevassa nāmaṃ gahetvā sikkhāpadāni adāsi.
When it was said, "Venerable sir, from the time of my son's conception, no suffering whatsoever has ever occurred to anyone in this house; for that reason, his name shall be Sukhakumāra," he took that very name for him and gave him the training precepts.
Khi bà trả lời: “Bạch Ngài, từ khi con trai con thọ thai, trong nhà này chưa từng có ai phải chịu khổ sở. Vì vậy, tên của nó sẽ là Sukhakumāra (Đứa bé Hạnh phúc),” Trưởng lão đã đặt tên cho đứa bé là Sukhakumāra và ban giới luật.
Tadā evañcassa mātu ‘‘nāhaṃ mama puttassa ajjhāsayaṃ bhindissāmī’’ti cittaṃ uppajji.
At that time, the thought arose in his mother's mind, "I will not thwart my son's inclination."
Khi đó, mẹ của cậu bé phát sinh ý nghĩ: “Ta sẽ không làm trái ý nguyện của con trai mình.”
Sā tassa kaṇṇavijjhanamaṅgalādīsupi tatheva dānaṃ adāsi.
She gave the same kind of offering at his ear-piercing ceremony and so forth.
Bà cũng bố thí tương tự trong các lễ nghi khác như lễ xỏ lỗ tai.
Kumāropi sattavassikakāle ‘‘icchāmahaṃ, amma, therassa santike pabbajitu’’nti āha.
When the boy was seven years old, he said, "Mother, I wish to go forth in the presence of the Elder."
Khi lên bảy tuổi, cậu bé nói: “Mẹ ơi, con muốn xuất gia với Trưởng lão.”
Sā ‘‘sādhu, tāta, nāhaṃ tava ajjhāsayaṃ bhindissāmī’’ti theraṃ nimantetvā bhojetvā, ‘‘bhante, putto me pabbajituṃ icchati, imāhaṃ sāyanhasamaye vihāraṃ ānessāmī’’ti theraṃ uyyojetvā ñātake sannipātetvā ‘‘puttassa me gihikāle kattabbaṃ kiccaṃ ajjeva karissāmā’’ti vatvā puttaṃ alaṅkaritvā mahantena sirisobhaggena vihāraṃ netvā therassa niyyādesi.
She said, "Very well, dear son, I will not thwart your inclination." She invited the Elder and offered him a meal, saying, "Venerable sir, my son wishes to go forth. I will bring him to the monastery this evening." After sending the Elder off, she gathered her relatives and said, "Whatever needs to be done for my son during his time as a layman, we will do today." She adorned her son and, with great splendor and magnificence, took him to the monastery and entrusted him to the Elder.
Bà nói: “Tốt lắm, con yêu, mẹ sẽ không làm trái ý nguyện của con.” Rồi bà thỉnh Trưởng lão đến cúng dường bữa ăn, và thưa: “Bạch Ngài, con trai con muốn xuất gia. Con sẽ đưa nó đến tịnh xá vào buổi chiều.” Sau đó, bà tiễn Trưởng lão về, tập hợp bà con lại và nói: “Chúng ta hãy làm những việc cần làm cho con trai tôi khi nó còn ở tại gia ngay hôm nay.” Bà trang điểm cho con trai, rồi với vẻ đẹp lộng lẫy, đưa cậu bé đến tịnh xá và giao phó cho Trưởng lão.
Theropi taṃ, ‘‘tāta, pabbajjā nāma dukkarā, sakkhissasi abhiramitu’’nti vatvā ‘‘karissāmi vo, bhante, ovāda’’nti vutte kammaṭṭhānaṃ datvā pabbājesi.
The Elder, too, said to him, "Dear son, the going forth is difficult. Will you be able to delight in it?" When the boy replied, "I will follow your instruction, venerable sir," the Elder gave him a meditation subject and ordained him.
Trưởng lão nói với cậu bé: “Này con, xuất gia là một việc khó khăn, con có thể hoan hỷ sống được không?” Khi cậu bé đáp: “Bạch Ngài, con sẽ vâng lời Ngài,” Trưởng lão đã ban đề mục thiền và cho cậu bé xuất gia.
Mātāpitaropissa pabbajjāya sakkāraṃ karontā antovihāreyeva sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa satarasabhojanaṃ datvā sāyaṃ attano gehaṃ agamaṃsu.
His parents, making an offering for his ordination, gave a meal of many flavors to the community of bhikkhus headed by the Buddha for seven days right within the monastery, and in the evening, they went to their own home.
Cha mẹ của cậu bé, muốn cúng dường cho việc xuất gia của con, đã cúng dường bữa ăn với bảy loại hương vị cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu trong bảy ngày ngay tại tịnh xá, rồi buổi tối họ trở về nhà.
Aṭṭhame divase sāriputtatthero bhikkhusaṅghe gāmaṃ paviṭṭhe vihāre kattabbakiccaṃ katvā sāmaṇeraṃ pattacīvaraṃ gāhāpetvā gāmaṃ piṇḍāya pāvisi.
On the eighth day, when the community of bhikkhus had entered the village, the Elder Sāriputta, having done the necessary duties in the monastery, had the novice take his bowl and robe and entered the village for alms.
Vào ngày thứ tám, khi Tăng đoàn đã vào làng khất thực, Trưởng lão Sāriputta đã làm những việc cần làm trong tịnh xá, rồi sai vị Sa-di mang bát và y, và vào làng khất thực.
Sāmaṇero antarāmagge mātikādīni disvā paṇḍitasāmaṇero viya pucchi.
On the way, the novice saw water channels and so on, and asked about them, just like the wise novice Paṇḍita.
Trên đường đi, vị Sa-di thấy các mương nước và các thứ khác, liền hỏi như một vị Sa-di thông thái.
Theropi tassa tatheva byākāsi.
The Elder, too, explained it to him in the same way.
Trưởng lão cũng giải thích cho cậu bé y như vậy.
Sāmaṇero tāni kāraṇāni sutvā ‘‘sace tumhe attano pattacīvaraṃ gaṇheyyātha, ahaṃ nivatteyya’’nti vatvā therena tassa ajjhāsayaṃ abhinditvā, ‘‘sāmaṇera, dehi mama pattacīvara’’nti pattacīvare gahite theraṃ vanditvā nivattamāno, ‘‘bhante, mayhaṃ āhāraṃ āharamāno satarasabhojanaṃ āhareyyāthā’’ti āha.
Having heard those reasons, the novice said, "If you would take your own bowl and robe, I would like to turn back." The Elder, not thwarting his inclination, said, "Novice, give me my bowl and robe." When he had taken the bowl and robe, the novice paid homage to the Elder and, as he was turning back, said, "Venerable sir, when you bring my food, please bring a meal of many flavors."
Vị Sa-di nghe những điều đó, liền nói: “Nếu Ngài tự mang bát và y của mình, con sẽ quay về.” Khi Trưởng lão không làm trái ý nguyện của cậu bé, nói: “Sa-di, hãy đưa bát và y của ta đây,” và nhận lấy bát và y, vị Sa-di đảnh lễ Trưởng lão rồi quay về, nói: “Bạch Ngài, khi Ngài mang thức ăn cho con, xin hãy mang thức ăn với bảy loại hương vị.”
Kuto taṃ labhissāmīti?
"From where will I get that?"
“Ta sẽ lấy nó ở đâu?”
Attano puññena alabhanto mama puññena labhissatha, bhanteti.
"If you do not get it through your own merit, you will get it through my merit, venerable sir."
“Nếu Ngài không thể có được bằng phước báu của mình, bạch Ngài, Ngài sẽ có được bằng phước báu của con.”
Athassa thero kuñcikaṃ datvā gāmaṃ piṇḍāya pāvisi.
Then the Elder gave him the key and entered the village for alms.
Khi đó, Trưởng lão đưa chìa khóa cho cậu bé rồi vào làng khất thực.
Sopi vihāraṃ āgantvā therassa gabbhaṃ vivaritvā pavisitvā dvāraṃ pidhāya attano kāye ñāṇaṃ otāretvā nisīdi.
He, too, having come to the monastery, opened and entered the Elder's cell, closed the door, and sat down, directing his knowledge onto his own body.
Vị Sa-di cũng trở về tịnh xá, mở phòng của Trưởng lão, bước vào, đóng cửa lại, rồi ngồi xuống, quán chiếu trí tuệ vào thân mình.
Tassa guṇatejena sakkassa āsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.
By the power of his virtues, Sakka's seat showed signs of heat.
Do uy lực phẩm hạnh của cậu bé, ngai vàng của Sakka (Đế Thích) đã hiển thị sự nóng bức.
Sakko ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti olokento sāmaṇeraṃ disvā ‘‘sukhasāmaṇero attano upajjhāyassa pattacīvaraṃ datvā ‘samaṇadhammaṃ karissāmī’ti nivatto, mayā tattha gantuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā cattāro mahārāje pakkosāpetvā ‘‘gacchatha, tātā, vihārassūpavane dussaddake sakuṇe palāpethā’’ti uyyojesi.
Sakka, looking to see, "What could this be?" saw the novice and thought, "The novice Sukha has given his preceptor's bowl and robe and turned back, thinking, 'I will practice the ascetic's duties.' It is proper for me to go there." He summoned the Four Great Kings and sent them, saying, "Go, sirs, and drive away the noisy birds in the grove near the monastery."
Sakka nhìn xem: “Cái gì vậy?” và thấy vị Sa-di, liền nghĩ: “Sa-di Sukha đã trả lại bát và y cho vị Upajjhāya (Thầy tế độ) của mình và quay về để thực hành Sa-môn pháp. Ta nên đến đó.” Rồi ông cho gọi bốn vị Đại Thiên Vương (Mahārāja) đến, sai: “Này các con, hãy đi đến khu vườn gần tịnh xá và xua đuổi những con chim ồn ào đi.”
Te tathā katvā sāmantā ārakkhaṃ gaṇhiṃsu.
They did so and stood guard all around.
Họ đã làm như vậy và canh gác xung quanh.
Candimasūriye ‘‘attano vimānāni gahetvā tiṭṭhathā’’ti āṇāpesi.
He commanded the moon and sun deities, "Hold your mansions and stand still."
Ông ra lệnh cho thần Mặt Trăng và thần Mặt Trời: “Hãy giữ lại cung điện của mình.”
Tepi tathā kariṃsu.
They also did so.
Họ cũng đã làm như vậy.
Sayampi āviñchanaṭṭhāne ārakkhaṃ gaṇhi.
He himself also stood guard at the entrance.
Chính ông cũng canh gác ở chỗ kéo cửa.
Vihāro sannisinno niravo ahosi.
The monastery became settled and soundless.
Tịnh xá trở nên yên tĩnh và không có tiếng động.
Sāmaṇero ekaggacittena vipassanaṃ vaḍḍhetvā tīṇi maggaphalāni pāpuṇi.
The novice, with a one-pointed mind, developed insight and attained the three paths and fruits.
Vị Sa-di với tâm chuyên nhất đã phát triển thiền quán và đạt được ba đạo quả (maggaphalāni).
Thero ‘‘sāmaṇerena ‘satarasabhojanaṃ āhareyyāthā’ti vuttaṃ, kassa nu kho ghare sakkā laddhu’’nti olokento ekaṃ ajjhāsayasampannaṃ upaṭṭhākatulaṃ disvā tattha gantvā, ‘‘bhante, sādhu vo kataṃ ajja idhāgacchantehī’’ti tehi tuṭṭhamānasehi pattaṃ gahetvā nisīdāpetvā yāgukhajjakaṃ datvā yāva bhattakālaṃ dhammakathaṃ yācito tesaṃ sāraṇīyadhammakathaṃ kathetvā kālaṃ sallakkhetvā desanaṃ niṭṭhāpesi.
The elder, thinking, "The novice said, 'You should bring food with a hundred flavors.' In whose house can it be obtained?" saw a family of supporters endowed with good intention, and went there. They, with delighted minds, said, "Venerable sir, it is good that you have come here today." Taking his bowl and having him seated, they gave him rice-gruel and hard food. When he was requested to give a Dhamma talk until the mealtime, he gave them a talk on the Dhamma that should be remembered. Noticing the time, he concluded the discourse.
Trưởng lão nghĩ: “Vị Sa-di đã nói ‘xin hãy mang thức ăn với bảy loại hương vị về,’ vậy có thể tìm được ở nhà ai đây?” Ngài nhìn thấy một gia đình hộ độ có ý nguyện thanh tịnh (ajjhāsayasampannaṃ), liền đến đó. Khi họ nói: “Bạch Ngài, hôm nay Ngài đến đây thật tốt lành,” họ nhận lấy bát của Ngài, mời Ngài ngồi, cúng dường cháo và thức ăn nhẹ. Khi được thỉnh cầu thuyết pháp cho đến giờ ăn, Ngài đã thuyết pháp về những giáo lý đáng ghi nhớ cho họ, rồi nhận ra thời gian và kết thúc bài giảng.
Athassa satarasabhojanaṃ datvā taṃ ādāya gantukāmaṃ theraṃ disvā ‘‘bhuñjatha, bhante, aparampi te dassāmā’’ti theraṃ bhojetvā puna pattapūraṃ adaṃsu.
Then, having given him food with a hundred flavors, they saw the elder was about to leave with it and said, "Venerable sir, please eat. We will give you more." After feeding the elder, they again gave him a bowlful.
Sau đó, họ cúng dường bữa ăn với bảy loại hương vị. Thấy Trưởng lão muốn mang thức ăn đó đi, họ nói: “Bạch Ngài, xin Ngài dùng bữa, chúng con sẽ cúng dường thêm cho Ngài.” Họ cúng dường Ngài, rồi lại cúng dường thêm một bát đầy.
Thero taṃ ādāya ‘‘sāmaṇero me chāto’’ti turitaturito vihāraṃ pāyāsi.
The elder, taking it, thought, "My novice must be hungry," and proceeded to the monastery very quickly.
Trưởng lão nhận lấy thức ăn đó, nghĩ: “Vị Sa-di của ta chắc đang đói,” rồi vội vã trở về tịnh xá.
Taṃ divasaṃ satthā pātova nikkhamitvā gandhakuṭiyaṃ nisinnova āvajjesi – ‘‘ajja sukhasāmaṇero upajjhāyassa pattacīvaraṃ datvā ‘samaṇadhammaṃ karissāmī’ti nivatto, nipphannaṃ nu kho tassa kicca’’nti.
On that day, the Teacher, having gone out early in the morning, reflected while seated in the fragrant chamber: "Today, the novice Sukha, after giving the bowl and robes to his preceptor, returned, saying, 'I will practice the ascetic's duties.' Has his task been accomplished or not?"
Vào ngày đó, Đức Phật sớm tinh mơ xuất hành, ngồi tại hương thất và quán xét: “Hôm nay, Sadi Sukha đã dâng y bát cho vị Upajjhāya và trở về với ý nghĩ ‘ta sẽ thực hành pháp Sa-môn’. Việc của Sadi ấy đã thành tựu chưa?”
So tiṇṇaṃyeva maggaphalānaṃ pattabhāvaṃ disvā uttaripi upadhārento ‘‘sakkhissatāyaṃ ajja arahattaṃ pāpuṇituṃ, sāriputto pana ‘sāmaṇero me chāto’ti vegena bhattaṃ ādāya nikkhamati, sace imasmiṃ arahattaṃ appatte bhattaṃ āharissati, imassa antarāyo bhavissati, mayā gantvā dvārakoṭṭhake ārakkhaṃ gaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā gandhakuṭito nikkhamitvā dvārakoṭṭhake ṭhatvā ārakkhaṃ gaṇhi.
Seeing that he had attained the three paths and fruits, he investigated further and thought: "Today he will be able to attain Arahantship. But Sāriputta is coming quickly with the food, thinking, 'My novice is hungry.' If he brings the food before this one attains Arahantship, it will be an obstacle for him. I should go and stand guard at the gateway." Thinking thus, he came out of the fragrant chamber, stood at the gateway, and took up his guard.
Ngài thấy rằng Sadi ấy đã chứng đắc ba Thánh đạo quả, và tiếp tục quán xét: “Sadi này hôm nay có thể chứng đắc A-la-hán quả. Nhưng Tôn giả Sāriputta đang vội vã mang cơm đi vì nghĩ ‘Sadi của ta đói rồi’. Nếu Tôn giả mang cơm đến trước khi Sadi này chứng đắc A-la-hán quả, thì sẽ có chướng ngại cho Sadi này. Ta nên đến đứng canh ở cổng.” Suy nghĩ như vậy, Ngài rời hương thất, đứng ở cổng và canh giữ.
Theropi bhattaṃ āhari.
The elder also brought the food.
Vị Trưởng lão cũng mang cơm đến.
Atha naṃ heṭṭhā vuttanayeneva cattāro pañhe pucchi.
Then He asked him the four questions in the same way as mentioned before.
Sau đó, Đức Phật hỏi Tôn giả bốn câu hỏi theo cách đã nêu ở dưới.
Pañhavissajjanāvasāne sāmaṇero arahattaṃ pāpuṇi.
At the conclusion of the question-and-answer session, the novice attained Arahantship.
Khi kết thúc việc giải đáp các câu hỏi, Sadi ấy đã chứng đắc A-la-hán quả.
Satthā theraṃ āmantetvā ‘‘gaccha, sāriputta, sāmaṇerassa te bhattaṃ dehī’’ti āha.
The Teacher addressed the elder and said, "Go, Sāriputta, give the food to your novice."
Đức Phật gọi vị Trưởng lão và nói: “Này Sāriputta, hãy đi, mang cơm cho Sadi của con.”
Thero gantvā dvāraṃ ākoṭesi.
The elder went and knocked on the door.
Vị Trưởng lão đi đến gõ cửa.
Sāmaṇeropi nikkhamitvā upajjhāyassa vattaṃ katvā ‘‘bhattakiccaṃ karohī’’ti vutte therassa bhattena anatthikabhāvaṃ ñatvā sattavassikakumāro taṅkhaṇaññeva arahattaṃ patto nīcāsanaṭṭhānaṃ paccavekkhanto bhattakiccaṃ katvā pattaṃ dhovi.
The novice also came out, performed his duties for his preceptor, and when told, "Do your meal duties," he, knowing the elder had no need for the food, the seven-year-old boy who had just attained Arahantship that very moment, reflecting on a low seat, performed his meal duties and washed the bowl.
Sadi ấy cũng bước ra, làm phận sự đối với vị Upajjhāya. Khi được bảo “Hãy dùng bữa đi”, biết rằng vị Trưởng lão không cần cơm, Sadi bảy tuổi ấy, người vừa chứng đắc A-la-hán quả ngay lúc đó, đã dùng bữa sau khi quán xét chỗ ngồi thấp, rồi rửa bát.
Tasmiṃ kāle cattāro mahārājāno ārakkhaṃ vissajjesuṃ.
At that time, the Four Great Kings released their guard.
Lúc đó, bốn vị Đại Thiên vương đã giải tán việc canh gác.
Candimasūriyāpi vimānāni muñciṃsu.
The moon and sun deities also released their mansions.
Các vị thiên tử Mặt trăng và Mặt trời cũng đã rời khỏi cung điện của mình.
Sakkopi āviñchanaṭṭhāne ārakkhaṃ vissajjesi.
Sakka also released his guard at the entrance.
Đức Sakka cũng đã giải tán việc canh gác ở chỗ kéo cửa.
Sūriyo nabhamajjhaṃ atikkantoyeva paññāyi.
The sun appeared as if it had just passed the middle of the sky.
Mặt trời đã vượt qua giữa bầu trời.
Bhikkhū ‘‘sāyanho paññāyati, sāmaṇerena ca idāneva bhattakiccaṃ kataṃ, kiṃ nu kho ajja pubbaṇho balavā jāto, sāyanho mando’’ti vadiṃsu.
The monks said, "It appears to be evening, yet the novice has only just finished his meal. What could it be? Has the morning become long today, and the evening short?"
Các Tỳ-kheo nói: “Đã đến chiều rồi, mà Sadi mới dùng bữa xong. Chẳng lẽ hôm nay buổi sáng mạnh mẽ (dài) còn buổi chiều yếu ớt (ngắn) sao?”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā, ‘‘bhante, ajja pubbaṇho balavā jāto, sāyanho mando, sāmaṇerena ca idāneva bhattakiccaṃ kataṃ, atha ca pana sūriyo nabhamajjhaṃ atikkantoyeva paññāyatī’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, evamevaṃ hoti puññavantānaṃ samaṇadhammakaraṇakāle.
The Teacher came and asked, "Monks, for the sake of what talk are you now gathered together?" When they said, "Venerable sir, today the morning has become long and the evening short. The novice has only just finished his meal, and yet the sun appears as if it has just passed the middle of the sky," He replied, "Monks, it is just so at the time when meritorious ones practice the ascetic's duties.
Đức Phật đến và hỏi: “Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang tụ tập nói chuyện gì vậy?” Khi các Tỳ-kheo thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, hôm nay buổi sáng mạnh mẽ (dài), buổi chiều yếu ớt (ngắn), Sadi mới dùng bữa xong, vậy mà mặt trời đã vượt qua giữa bầu trời rồi”, Đức Phật nói: “Này các Tỳ-kheo, đối với những người có phước đức khi thực hành pháp Sa-môn thì sự việc thường là như vậy.
Ajja hi cattāro mahārājāno sāmantā ārakkhaṃ gaṇhiṃsu, candimasūriyā vimānāni gahetvā aṭṭhaṃsu, sakko āviñchanake ārakkhaṃ gaṇhi, ahampi dvārakoṭṭhake ārakkhaṃ gaṇhiṃ, ajja sukhasāmaṇero mātikāya udakaṃ harante, usukāre usuṃ ujuṃ karonte, tacchake cakkādīni karonte disvā attānaṃ dametvā arahattaṃ patto’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Today, the Four Great Kings stood guard all around, the moon and sun deities stood holding their mansions, Sakka stood guard at the entrance, and I too stood guard at the gateway. Today, the novice Sukha, having seen those drawing water through a channel, fletchers straightening an arrow, and carpenters making wheels and so on, tamed himself and attained Arahantship." After saying this, he spoke this verse:
Thật vậy, hôm nay bốn vị Đại Thiên vương đã canh gác xung quanh, các vị thiên tử Mặt trăng và Mặt trời đã giữ cung điện của mình và đứng yên, Đức Sakka đã canh gác ở chỗ kéo cửa, và Ta cũng đã canh gác ở cổng. Hôm nay, Sadi Sukha đã nhìn thấy những người dẫn nước bằng mương, những người thợ làm tên uốn thẳng mũi tên, những người thợ mộc uốn gỗ làm bánh xe và các vật khác, rồi tự điều phục mình và chứng đắc A-la-hán quả.” Nói xong, Ngài thuyết bài kệ này: