Sāvatthiyaṃ kireko upāsako dhammena samena agāraṃ ajjhāvasati.
It is said that in Sāvatthī, a certain lay follower lived in a household righteously and fairly.
Nghe nói, có một cư sĩ ở Sāvatthī sống đời gia đình một cách đúng Pháp và công bằng.
So pabbajitukāmo hutvā ekadivasaṃ bhariyāya saddhiṃ nisīditvā sukhakathaṃ kathento āha – ‘‘bhadde, icchāmahaṃ pabbajitu’’nti.
Desiring to go forth, one day he sat with his wife and, conversing pleasantly, said, "My dear, I wish to go forth."
Một ngày nọ, ông muốn xuất gia, ngồi với vợ và nói chuyện vui vẻ, ông nói: “Này hiền thê, tôi muốn xuất gia.”
‘‘Tena hi, sāmi, āgamehi tāva, yāvāhaṃ kucchigataṃ dārakaṃ vijāyāmī’’ti.
"In that case, my lord, wait until I give birth to the child in my womb."
“Nếu vậy, thưa phu quân, xin hãy đợi cho đến khi con trong bụng tôi được sinh ra.”
So āgametvā dārakassa padasā gamanakāle puna taṃ āpucchitvā ‘‘āgamehi tāva, sāmi, yāvāyaṃ vayappatto hotī’’ti vutte ‘‘kiṃ me imāya apalokitāya vā anapalokitāya vā, attano dukkhanissaraṇaṃ karissāmī’’ti nikkhamitvā pabbaji.
He waited, and when the child was able to walk on its own feet, he again asked her permission. When she said, "Wait, my lord, until he reaches maturity," he thought, "What good is it to me whether I ask her permission or not? I will work for my own liberation from suffering," and he left home and went forth.
Ông đợi, và khi đứa bé đã biết đi, ông lại hỏi ý vợ, nhưng khi bà nói: “Xin hãy đợi, thưa phu quân, cho đến khi đứa bé này đến tuổi trưởng thành,” ông nghĩ: “Việc được vợ cho phép hay không cho phép thì có ích gì cho ta? Ta sẽ tự mình tìm đường thoát khỏi khổ đau,” rồi ông rời nhà và xuất gia.
So kammaṭṭhānaṃ gahetvā ghaṭento vāyamanto attano pabbajitakiccaṃ niṭṭhapetvā tesaṃ dassanatthāya puna sāvatthiṃ gantvā puttassa dhammakathaṃ kathesi.
Having taken up a meditation subject, he strove and exerted himself, completed his duty as a bhikkhu, and then returned to Sāvatthī to see them and taught the Dhamma to his son.
Ông đã nhận đề mục thiền (kammaṭṭhāna), tinh tấn nỗ lực, hoàn thành phận sự của một người xuất gia, rồi quay lại Sāvatthī để thăm con và thuyết Pháp cho con nghe.
Sopi nikkhamitvā pabbaji, pabbajitvā ca pana na cirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
That son also went forth and became a monk, and having become a monk, he attained Arahantship not long after.
Người con cũng rời nhà và xuất gia, và không lâu sau đó đã chứng đắc quả vị A-la-hán.
Purāṇadutiyikāpissa ‘‘yesaṃ atthāya ahaṃ gharāvāse vaseyyaṃ, te ubhopi pabbajitā, idāni me kiṃ gharāvāsena, pabbajissāmī’’ti nikkhamitvā pabbaji, pabbajitvā ca pana na cirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
And his former wife, thinking, “For whose sake I would dwell in a household life, those two have both gone forth. Now what is the use of household life for me? I will go forth,” also went forth and became a nun, and having become a nun, she attained Arahantship not long after.
Người vợ cũ của ông cũng nghĩ: “Những người mà ta đã sống đời gia đình vì họ, cả hai đều đã xuất gia. Bây giờ ta còn ở nhà làm gì nữa? Ta sẽ xuất gia!” rồi bà rời nhà và xuất gia, và không lâu sau đó cũng chứng đắc quả vị A-la-hán.
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, dhammikaupāsako attano dhamme patiṭṭhitattā nikkhamitvā pabbajitvā arahattaṃ patto puttadārassāpi patiṭṭhā jāto’’ti.
Then, one day in the Dhamma hall, the bhikkhus raised a discussion: “Friends, the lay follower Dhammika, being established in his own Dhamma, went forth and became a monk, and attained Arahantship; he also became a support for his son and wife.”
Rồi một ngày nọ, trong Pháp đường, các vị Tỳ-kheo đã khởi lên một cuộc đàm luận: “Này chư Hiền, cư sĩ Dhammika, vì đã an trú trong Pháp của mình, đã rời nhà xuất gia và chứng đắc quả vị A-la-hán, và đã trở thành chỗ nương tựa cho cả con cái và vợ.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘imāya nāmā’’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, paṇḍitena nāma neva attahetu, na parahetu samiddhi icchitabbā, dhammikeneva pana dhammapaṭisaraṇena bhavitabba’’nti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what is the topic of your discussion as you are sitting together now?” When they replied, “This is it, Venerable Sir,” he said, “Bhikkhus, a wise person should not desire prosperity for their own sake nor for the sake of others through unrighteous means; rather, one should be righteous and take refuge in the Dhamma alone,” thus connecting the discourse, he taught the Dhamma and uttered this verse:
Đức Thế Tôn đến, hỏi: “Này các Tỳ-kheo, bây giờ các ông đang ngồi nói chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Chuyện này,” Ngài nói: “Này các Tỳ-kheo, bậc hiền trí không nên mong cầu sự thịnh vượng vì bản thân hay vì người khác; mà chỉ nên là người nương tựa vào Pháp, sống đúng Pháp,” rồi Ngài kết nối câu chuyện và thuyết Pháp, đọc bài kệ này –
Tattha na attahetūti paṇḍito nāma attahetu vā parahetu vā pāpaṃ na karoti.
Therein, ‘neither for one’s own sake’ means that a wise person does not commit evil for their own sake or for the sake of others.
Trong đó, na attahetū (không vì tự lợi) có nghĩa là một người hiền trí không làm điều ác vì bản thân hay vì người khác.
Na puttamiccheti puttaṃ vā dhanaṃ vā raṭṭhaṃ vā pāpakammena na iccheyya, etānipi icchato pāpakammaṃ na karotiyevāti attho.
‘One should not desire sons’ means one should not desire sons, wealth, or a kingdom through evil deeds; the meaning is that even desiring these, one does not commit evil deeds.
Na puttamicche (không mong cầu con cái) có nghĩa là không nên mong cầu con cái, tài sản, hay quốc gia bằng hành vi xấu ác; ngay cả khi mong cầu những điều này, người ấy cũng không làm điều ác. Đó là ý nghĩa.
Samiddhimattanoti yā attano samiddhi, tampi adhammena na iccheyya,samiddhikāraṇāpi pāpaṃ na karotīti attho. Sa sīlavāti yo evarūpo puggalo, so eva sīlavā ca paññavā ca dhammikoca siyā, na aññoti attho.
‘Prosperity for oneself’ means that whatever prosperity one has, one should not desire it through unrighteous means; the meaning is that one does not commit evil even for the sake of prosperity. ‘Such a one is virtuous’ means that such a person alone is virtuous, wise, and righteous, and no other.
Samiddhimattano (sự thịnh vượng của bản thân) có nghĩa là sự thịnh vượng mà mình có, điều đó cũng adhammena na iccheyya (không mong cầu bằng phi pháp), tức là không làm điều ác vì sự thịnh vượng. Sa sīlavā (người có giới hạnh) có nghĩa là người như vậy mới là người có giới hạnh, có trí tuệ và có Pháp, chứ không phải người khác. Đó là ý nghĩa.
Sāvatthiyaṃ kira ekavīthivāsino manussā samaggā hutvā gaṇabandhena dānaṃ datvā sabbarattiṃ dhammassavanaṃ kāresuṃ, sabbarattiṃ pana dhammaṃ sotuṃ nāsakkhiṃsu.
It is said that in Sāvatthī, people living on one street, being united, gave alms collectively and arranged for Dhamma listening throughout the night, but they could not listen to the Dhamma for the entire night.
Người ta kể rằng, tại Sāvatthī, những người sống trên cùng một con đường đã hòa hợp, cùng nhau tổ chức cúng dường và sắp xếp nghe Pháp suốt đêm, nhưng họ không thể nghe Pháp suốt đêm.
Ekacce kāmaratinissitā hutvā, puna gehameva gatā, ekacce dosanissitā hutvā, ekacce mānanissitā hutvā, ekacce thinamiddhasamaṅgino hutvā tattheva nisīditvā pacalāyantā sotuṃ nāsakkhiṃsu.
Some, clinging to sensual pleasure, went back home; some, clinging to hatred; some, clinging to conceit; and some, afflicted with sloth and torpor, sat there nodding off and could not listen.
Một số người bị ràng buộc bởi sự say đắm dục lạc, đã trở về nhà; một số người bị ràng buộc bởi sân hận; một số người bị ràng buộc bởi kiêu mạn; một số người bị ràng buộc bởi hôn trầm và thụy miên, đã ngồi ngay tại đó mà ngủ gật, không thể nghe Pháp.
Punadivase bhikkhū taṃ pavattiṃ ñatvā dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ.
The next day, the bhikkhus, having learned of this incident, raised a discussion in the Dhamma hall.
Ngày hôm sau, các Tỳ-khưu biết được sự việc đó và bắt đầu bàn tán trong Pháp đường.
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, imā sattā nāma yebhuyyena bhavanissitā, bhavesu eva laggā viharanti, pāragāmino nāma appakā’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imā gāthā āha –
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what is the topic of your discussion as you are sitting together now?” When they replied, “This is it, Venerable Sir,” he said, “Bhikkhus, these beings, for the most part, cling to existence; they dwell entangled in existences. Few are those who cross over to the other shore,” thus connecting the discourse, he taught the Dhamma and uttered these verses:
Đức Bổn Sư đến hỏi: "Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn chuyện gì vậy?" Khi được trả lời: "Thưa Ngài, chúng con đang bàn chuyện này," Ngài nói: "Này các Tỳ-khưu, những chúng sinh này phần lớn bị ràng buộc vào các cõi hữu, họ sống bám víu vào các cõi hữu. Những người đạt đến bờ bên kia thì thật ít ỏi." Sau khi kết nối câu chuyện, Ngài thuyết Pháp và nói những câu kệ sau:
Tattha appakāti thokā na bahū.
Therein, ‘few’ means few, not many.
Trong đó, appakā (ít ỏi) có nghĩa là số ít, không nhiều.
Pāragāminoti nibbānapāragāmino.
‘Those who cross over to the other shore’ means those who cross over to the other shore of Nibbāna.
Pāragāmino (những người đến bờ bên kia) có nghĩa là những người đến bờ Niết Bàn.
Athāyaṃ itarā pajāti yā panāyaṃ avasesā pajā sakkāyadiṭṭhitīrameva anudhāvati, ayameva bahutarāti attho.
‘But this other populace’ means that this remaining populace runs only along the shore of sakkāya-diṭṭhi; the meaning is that this populace is much more numerous.
Athāyaṃ itarā pajā (còn quần chúng còn lại) có nghĩa là quần chúng còn lại chỉ anudhāvati (chạy theo) bờ này, tức là bờ của tà kiến thân kiến (sakkāyadiṭṭhi). Số này đông hơn. Đó là ý nghĩa.
Sammadakkhāteti sammā akkhāte sukathite.
‘Well-expounded’ means well-expounded, well-taught.
Sammadakkhāte (được thuyết giảng đúng đắn) có nghĩa là được thuyết giảng đúng đắn, được nói một cách tốt đẹp.
Dhammeti desanādhamme.
‘In the Dhamma’ means in the Dhamma of the discourse.
Dhamme (trong Pháp) có nghĩa là trong Pháp được thuyết giảng.
Dhammānuvattinoti taṃ dhammaṃ sutvā tadanucchavikaṃ paṭipadaṃ pūretvā maggaphalasacchikaraṇena dhammānuvattino.
‘Practice in accordance with the Dhamma’ means having heard that Dhamma, fulfilling the practice appropriate to it, and realizing the path and fruition, they practice in accordance with the Dhamma.
Dhammānuvattino (những người tu tập đúng Pháp) có nghĩa là những người sau khi nghe Pháp đó, thực hành con đường phù hợp với Pháp đó, và chứng đắc đạo quả, là những người tu tập đúng Pháp.
Pāramessantīti te evarūpā janā nibbānapāraṃ gamissanti.
‘Will reach the other shore’ means such people will reach the other shore of Nibbāna.
Pāramessantī (sẽ đến bờ bên kia) có nghĩa là những người như vậy sẽ đến bờ Niết Bàn.
Maccudheyyanti kilesamārasaṅkhātassa maccussa nivāsaṭṭhānabhūtaṃ tebhūmikavaṭṭaṃ.
‘The realm of Death’ means the three-fold saṃsāra, which is the dwelling place of Death, i.e., the defilement-Māra.
Maccudheyyaṃ (cõi Ma vương) có nghĩa là cõi luân hồi ba giới, là nơi cư ngụ của tử thần, tức là Ma phiền não (kilesamāra).
Suduttaranti ye janā dhammānuvattino, te etaṃ suduttaraṃ duratikkamaṃ māradheyyaṃ taritvā atikkamitvā nibbānapāraṃ gamissantīti attho.
Suduttara means that those people who practice the Dhamma, having crossed this very difficult, hard-to-overcome domain of Māra, will reach the other shore of Nibbāna.
Suduttara (rất khó vượt qua) có nghĩa là những người tu tập đúng Pháp sẽ vượt qua cõi Ma vương rất khó vượt qua, rất khó thoát khỏi đó, và sẽ đến bờ Niết Bàn. Đó là ý nghĩa.
Kosalaraṭṭhe kira pañcasatā bhikkhū vassaṃ vasitvā vuṭṭhavassā ‘‘satthāraṃ passissāmā’’ti jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
It is said that five hundred monks in Kosala country, having spent the Rains retreat, and having completed the Rains, went to Jetavana saying, "We will see the Teacher," and after paying homage to the Teacher, sat down to one side.
Người ta kể rằng, năm trăm Tỳ-khưu ở xứ Kosala đã an cư mùa mưa xong, sau khi mãn hạ, họ nói: "Chúng ta sẽ đến chiêm bái Đức Bổn Sư," rồi đến Jetavana, đảnh lễ Đức Bổn Sư và ngồi sang một bên.
Satthā tesaṃ cariyapaṭipakkhaṃ nisāmetvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –
The Teacher, having observed their opposing dispositions, taught the Dhamma, uttering these verses:
Đức Bổn Sư đã quán sát hành trạng đối lập của họ, rồi thuyết Pháp và nói những câu kệ sau:
Tattha kaṇhaṃ dhammanti kāyaducaritādibhedaṃ akusalaṃ dhammaṃ vippahāya jahitvā.
There, kaṇhaṃ dhamma means unwholesome Dhamma, such as bodily misconduct, vippahāya means having abandoned it.
Trong đó, kaṇhaṃ dhammaṃ (pháp đen tối) có nghĩa là pháp bất thiện như ác hạnh thân, sau khi vippahāya (từ bỏ).
Sukkaṃ bhāvethāti paṇḍito bhikkhu abhinikkhamanato paṭṭhāya yāva arahattamaggā kāyasucaritādibhedaṃ sukkaṃ dhammaṃ bhāveyya.
Sukkaṃ bhāvethā means that a paṇḍito (wise) monk should cultivate the bright Dhamma, such as bodily good conduct, from the time of his renunciation up to the path of Arahantship.
Sukkaṃ bhāvetha (hãy tu tập pháp trắng) có nghĩa là Tỳ-khưu hiền trí hãy tu tập pháp trắng như thiện hạnh thân, từ khi xuất gia cho đến khi đạt đến đạo A-la-hán.
Kathaṃ?
How?
Bằng cách nào?
Okā anokamāgammāti okaṃ vuccati ālayo, anokaṃ vuccati anālayo, ālayato nikkhamitvā anālayasaṅkhātaṃ nibbānaṃ paṭicca ārabbha taṃ patthayamāno bhāveyyāti attho.
Okā anokamāgammā means that oka is called attachment (ālaya), anoka is called non-attachment; having departed from attachment, aspiring to Nibbāna, which is called non-attachment, he should cultivate it, this is the meaning.
Okā anokamāgamma (từ nơi có sự ràng buộc, hãy đến nơi không có sự ràng buộc) có nghĩa là oka được gọi là sự ràng buộc (ālayo), anoka được gọi là không có sự ràng buộc (anālayo); tức là thoát khỏi sự ràng buộc, nương tựa vào Niết Bàn, tức là nơi không có sự ràng buộc, mong cầu Niết Bàn mà tu tập. Đó là ý nghĩa.
Tatrābhiratimiccheyyāti yasmiṃ anālayasaṅkhāte viveke nibbāne imehi sattehi durabhiramaṃ, tatra abhiratiṃ iccheyya.
Tatrābhiratimiccheyyā means that in that seclusion, Nibbāna, which is called non-attachment, where it is difficult for beings to delight, one should desire delight there.
Tatrābhiratimiccheyya (ở đó, hãy mong cầu sự hoan hỷ) có nghĩa là hãy mong cầu sự hoan hỷ trong sự độc cư, tức là Niết Bàn, nơi mà các chúng sinh này khó có thể hoan hỷ.
Hitvā kāmeti vatthukāmakilesakāme hitvā akiñcano hutvā viveke abhiratiṃ iccheyyāti attho.
Hitvā kāme means having abandoned material sensual pleasures and defilement sensual pleasures, becoming akiñcano (without possessions), one should desire delight in seclusion, this is the meaning.
Hitvā kāme (từ bỏ dục lạc) có nghĩa là từ bỏ các dục lạc vật chất và dục lạc phiền não, trở thành akiñcano (không còn sở hữu), và mong cầu sự hoan hỷ trong sự độc cư. Đó là ý nghĩa.
Cittaklesehīti pañcahi nīvaraṇehi, attānaṃ pariyodapeyya vodāpeyya, parisodheyyāti attho.
Cittaklesehi means from the five hindrances, attānaṃ pariyodapeyya means one should purify oneself, cleanse oneself, this is the meaning.
Cittaklesehi (khỏi các cấu uế của tâm) có nghĩa là khỏi năm triền cái, attānaṃ pariyodapeyya (hãy thanh lọc bản thân), tức là hãy làm cho tâm thanh tịnh, trong sạch. Đó là ý nghĩa.
Sambodhiyaṅgesūti sambojjhaṅgesu.
Sambodhiyaṅgesu means in the factors of awakening (sambojjhaṅga).
Sambodhiyaṅgesu (trong các chi phần giác ngộ) có nghĩa là trong các chi phần giác ngộ (sambojjhaṅgesu).
Sammā cittaṃ subhāvitanti hetunā nayena cittaṃ suṭṭhu bhāvitaṃ vaḍḍhitaṃ.
Sammā cittaṃ subhāvitaṃ means the mind is well-developed, well-cultivated, by reason and method.
Sammā cittaṃ subhāvitaṃ (tâm đã được tu tập đúng đắn) có nghĩa là tâm đã được tu tập tốt đẹp, được phát triển tốt đẹp bằng lý do và phương pháp.
Ādānapaṭinissaggeti ādānaṃ vuccati gahaṇaṃ, tassa paṭinissaggasaṅkhāte aggahaṇe catūhi upādānehi kiñci anupādiyitvā ye ratāti attho.
Ādānapaṭinissagge means ādāna is called grasping; in the non-grasping, which is called the relinquishing of that grasping, not clinging to anything with the four clingings, ye ratā means those who delight, this is the meaning.
Ādānapaṭinissagge (trong sự từ bỏ chấp thủ) có nghĩa là ādāna được gọi là sự nắm giữ (gahaṇaṃ); paṭinissagga là sự từ bỏ, tức là không nắm giữ bất cứ điều gì bằng bốn loại chấp thủ, tức là những ai hoan hỷ trong sự không nắm giữ. Đó là ý nghĩa.
Jutimantoti ānubhāvavanto, arahattamaggañāṇajutiyā khandhādibhede dhamme jotetvā ṭhitāti attho.
Jutimanto means endowed with power, standing radiant with the light of the Arahantship path-knowledge in the Dhamma, which is divided into aggregates and so forth, this is the meaning.
Jutimanto (rạng rỡ) có nghĩa là có oai lực, tức là những bậc đã soi sáng các pháp như ngũ uẩn bằng ánh sáng của trí tuệ đạo A-la-hán và an trú trong đó. Đó là ý nghĩa.
Te loketi imasmiṃ khandhādiloke parinibbutā nāma arahattapattito paṭṭhāya kilesavaṭṭassa khepitattā saupādisesena, carimacittanirodhena khandhavaṭṭassa khepitattā anupādisesena cāti dvīhi parinibbānehi parinibbutā, anupādāno viya padīpo apaṇṇattikabhāvaṃ gatāti attho.
Te loke means in this world of aggregates and so forth, parinibbutā means those who are completely unburdened by the two kinds of Nibbāna: with remainder of clinging (saupādisesa), having exhausted the cycle of defilements from the attainment of Arahantship; and without remainder of clinging (anupādisesa), having exhausted the cycle of aggregates by the cessation of the final consciousness, meaning they have reached a state of unidentifiability like a lamp without fuel, this is the meaning.
Te loke (họ trong thế gian này) có nghĩa là những người đó đã parinibbutā (hoàn toàn Niết Bàn) trong thế gian này (tức là thế gian của ngũ uẩn) bằng hai loại Niết Bàn: Niết Bàn hữu dư y (sau khi diệt trừ vòng luân hồi phiền não) và Niết Bàn vô dư y (sau khi diệt trừ vòng luân hồi ngũ uẩn bằng sự diệt tận của tâm cuối cùng), giống như ngọn đèn không còn nhiên liệu, đã đạt đến trạng thái không còn được gọi tên. Đó là ý nghĩa.