Rājā kira pasenadi kosalo ekasmiṃ chaṇadivase alaṅkatapaṭiyattaṃ sabbasetaṃ ekaṃ puṇḍarīkaṃ nāma hatthiṃ abhiruyha mahantena rājānubhāvena nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti.
It is said that King Pasenadi of Kosala, on a certain festival day, adorned and prepared, mounted a completely white elephant named Puṇḍarīka, and circumambulated the city with great royal majesty.
Vào một ngày lễ, vua Pasenadi xứ Kosala, sau khi trang hoàng và chuẩn bị kỹ lưỡng, đã cưỡi một con voi trắng toàn thân tên là Puṇḍarīka, và với uy nghi vương giả vĩ đại, đã đi nhiễu quanh thành phố theo chiều kim đồng hồ.
Ussāraṇāya vattamānāya leḍḍudaṇḍādīhi pothiyamāno mahājano palāyanto gīvaṃ parivaṭṭetvāpi oloketiyeva.
As the crowd was being pushed aside, being beaten with clods and sticks, the great crowd fled, yet they kept turning their necks to look.
Trong khi việc dọn đường đang diễn ra, đám đông bị đánh bằng đá, gậy, v.v., đã bỏ chạy nhưng vẫn ngoảnh cổ lại nhìn.
Rājūnaṃ kira sudinnadānassetaṃ phalaṃ.
This, they say, is the fruit of the kings' well-given alms.
Đó là quả báo của việc bố thí rộng rãi của các vị vua.
Aññatarassāpi duggatapurisassa bhariyā sattabhūmikassa pāsādassa uparitale ṭhitā ekaṃ vātapānakavāṭaṃ vivaritvā rājānaṃ oloketvāva apagacchi.
The wife of a certain poor man, standing on the upper floor of a seven-storied palace, opened a window and departed after merely looking at the king.
Vợ của một người đàn ông nghèo nọ, đang đứng trên tầng cao nhất của một cung điện bảy tầng, đã mở một cửa sổ thông gió, nhìn nhà vua rồi bỏ đi.
Rañño puṇṇacando valāhakantaraṃ paviṭṭho viya upaṭṭhāsi.
To the king, she appeared like the full moon entering between the clouds.
Đối với nhà vua, cô ấy xuất hiện như trăng tròn ẩn sau đám mây.
So tassā paṭibaddhacitto hatthikkhandhato patanākārappatto viya hutvā khippaṃ nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā antepuraṃ pavisitvā ekaṃ vissāsakaṃ amaccaṃ āha – ‘‘asukaṭṭhāne te mayā olokitapāsādo diṭṭho’’ti?
His mind became infatuated with her, and as if on the verge of falling from the elephant's back, he quickly circumambulated the city, entered the inner palace, and asked a trusted minister, "Did you see the palace where I looked in that certain place?"
Vì tâm trí bị quyến luyến bởi cô ấy, nhà vua như thể sắp ngã khỏi lưng voi, đã nhanh chóng đi nhiễu quanh thành phố và vào hậu cung, rồi hỏi một vị đại thần thân tín: “Ngươi có thấy cung điện mà ta đã nhìn ở chỗ kia không?”
‘‘Āma, devā’’ti.
"Yes, Your Majesty," he replied.
“Thưa Đại vương, có ạ.”
‘‘Tatthekaṃ itthiṃ addasā’’ti?
"Did you see a woman there?"
“Ngươi có thấy một người phụ nữ ở đó không?”
‘‘Addasaṃ, devā’’ti.
"Yes, Your Majesty," he replied.
“Thưa Đại vương, có ạ.”
‘‘Gaccha, tassā sasāmikaasāmikabhāvaṃ jānāhī’’ti.
"Go, find out whether she has a husband or not."
“Hãy đi và tìm hiểu xem cô ấy có chồng hay chưa.”
So gantvā tassā sasāmikabhāvaṃ ñatvā āgantvā rañño ‘‘sasāmikā’’ti ārocesi.
He went, learned that she had a husband, returned, and reported to the king, "She has a husband."
Vị đại thần đó đi, biết được cô ấy đã có chồng, rồi trở về báo cho nhà vua: “Cô ấy đã có chồng, thưa Đại vương.”
Atha raññā ‘‘tena hi tassā sāmikaṃ pakkosāhī’’ti vutte so gantvā, ‘‘ehi, bho, rājā taṃ pakkosatī’’ti āha.
Then, when the king said, "Then summon her husband," he went and said, "Come, good man, the king summons you."
Sau đó, khi nhà vua nói: “Vậy thì hãy gọi chồng cô ấy đến,” vị đại thần đi và nói: “Này anh, hãy đến, nhà vua đang gọi anh đấy.”
So ‘‘bhariyaṃ me nissāya bhayena uppannena bhavitabba’’nti cintetvā rañño āṇaṃ paṭibāhituṃ asakkonto gantvā rājānaṃ vanditvā aṭṭhāsi.
Thinking, "It must be because of my wife that this fear has arisen," he was unable to defy the king's command, so he went, bowed to the king, and stood there.
Người đàn ông đó nghĩ: “Chắc là có điều gì đáng sợ xảy ra liên quan đến vợ mình,” và không thể từ chối lệnh của nhà vua, anh ta đã đi đến, đảnh lễ nhà vua và đứng đó.
Atha naṃ rājā ‘‘maṃ ito paṭṭhāya upaṭṭhāhī’’ti āha.
Then the king said to him, "Serve me from now on."
Khi đó, nhà vua nói với anh ta: “Từ nay trở đi, hãy phục vụ ta.”
‘‘Alaṃ, deva, ahaṃ attano kammaṃ katvā tumhākaṃ suṅkaṃ dadāmi, ghareyeva me jīvikā hotū’’ti.
"Enough, Your Majesty. I will perform my own work and pay taxes to you. Let my livelihood be at home."
“Thưa Đại vương, không cần đâu ạ. Thần sẽ làm công việc của mình và nộp thuế cho ngài. Xin cho thần được sống bằng nghề của mình ở nhà.”
‘‘Tava suṅkena mayhaṃ attho natthi, ajjato paṭṭhāya maṃ upaṭṭhāhī’’ti tassa phalakañca āvudhañca dāpesi.
"I have no need for your taxes. Serve me from today onwards," he said, and had a shield and a weapon given to him.
“Ta không cần thuế của ngươi. Từ hôm nay trở đi, hãy phục vụ ta.” Nhà vua đã cho anh ta một cái khiên và một vũ khí.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘kañcidevassa dosaṃ āropetvā ghātetvā bhariyaṃ gaṇhissāmī’’ti.
It was like this for him: "I will accuse him of some fault, have him killed, and take his wife."
Nhà vua đã nghĩ như thế này: “Ta sẽ gán cho hắn một tội nào đó, giết hắn đi rồi chiếm lấy vợ hắn.”
Atha naṃ so maraṇabhayabhīto appamatto hutvā upaṭṭhāsi.
Then, fearing death, he served diligently.
Khi đó, người đàn ông đó, vì sợ cái chết, đã trở nên cẩn trọng và phục vụ nhà vua.
Rājā tassa dosaṃ apassanto kāmapariḷāhe vaḍḍhante ‘‘ekamassa dosaṃ āropetvā rājāṇaṃ karissāmī’’ti pakkosāpetvā evamāha – ‘‘ambho ito yojanamatthake nadiyā asukaṭṭhānaṃ nāma gantvā sāyaṃ mama nhānavelāya kumuduppalāni ceva aruṇavatīmattikañca āhara.
The king, not finding any fault in him, and with his infatuation increasing, thought, "I will accuse him of some fault and issue a royal decree." He summoned the man and said, "Go to such and such a place in the river, about a yojana from here, and bring kumuduppala lotuses and aruṇavatī earth for my bath at sunset.
Nhà vua, không tìm thấy lỗi của anh ta, và khi dục vọng càng tăng, đã cho gọi anh ta đến và nói: “Ta sẽ gán cho hắn một lỗi nào đó để ban lệnh vua.” “Này anh, hãy đi đến một nơi nào đó cách đây một dặm, bên bờ sông, và mang về hoa sen (kumuduppala) và đất đỏ (aruṇavatīmattika) vào lúc ta tắm buổi chiều.
Sace tasmiṃ khaṇe nāgacchasi, āṇaṃ te karissāmī’’ti.
If you do not arrive at that time, I will issue a decree against you."
Nếu ngươi không về đúng lúc đó, ta sẽ ban lệnh cho ngươi.”
Sevako kira catūhipi dāsehi patikiṭṭhataro.
A servant is said to be inferior even to four slaves.
Người hầu còn tệ hơn cả bốn loại nô lệ.
Dhanakkītādayo hi dāsā ‘‘sīsaṃ me rujjati, piṭṭhi me rujjatī’’ti vatvā acchituṃ labhantiyeva.
For slaves bought with money can say, "My head aches, my back aches," and are allowed to stay.
Các nô lệ mua bằng tiền và những nô lệ khác vẫn có thể nói: “Tôi đau đầu, tôi đau lưng,” và được phép nghỉ ngơi.
Sevakassetaṃ natthi, āṇattakammaṃ kātumeva vaṭṭati.
But this is not the case for a servant; he must do the commanded task.
Người hầu thì không có điều đó, chỉ có thể làm công việc được giao.
Tasmā so ‘‘avassaṃ mayā gantabbaṃ, kumuduppalehi saddhiṃ aruṇavatīmattikā nāma nāgabhavane uppajjati, ahaṃ kuhiṃ labhissāmī’’ti cintento maraṇabhayabhīto vegena gehaṃ gantvā, ‘‘bhadde, niṭṭhitaṃ me bhatta’’nti āha.
Therefore, thinking, "I must certainly go, but aruṇavatī earth, along with kumuduppala lotuses, arises in the abode of nāgas. Where will I find it?" terrified by the fear of death, he quickly went home and said, "My dear, is my meal ready?"
Vì vậy, anh ta nghĩ: “Mình nhất định phải đi. Hoa sen (kumuduppala) và đất đỏ (aruṇavatīmattika) chỉ mọc ở cung điện Nāga. Làm sao mình có thể tìm được chúng?” Sợ hãi cái chết, anh ta vội vàng về nhà và hỏi: “Em yêu, cơm của anh đã xong chưa?”
‘‘Uddhanamatthake, sāmī’’ti.
"It's on the stove, my lord."
“Trên bếp lò, thưa chàng.”
So yāva bhattaṃ otarati, tāva sandhāretuṃ asakkonto uḷuṅkena kañjikaṃ harāpetvā yathāladdhena byañjanena saddhiṃ allameva bhattaṃ pacchiyaṃ opīḷetvā ādāya yojanikaṃ maggaṃ pakkhando, tassa gacchantasseva bhattaṃ pakkaṃ ahosi.
Unable to wait until the rice was cooked, he had some gruel taken out with a ladle, packed the still-wet rice with whatever side dish he had into a basket, and set off on the yojana-long journey. As he walked, the rice became cooked.
Không thể chờ đợi cho đến khi cơm chín, anh ta đã cho người múc nước cơm bằng muỗng, rồi cùng với thức ăn có sẵn, nhồi cơm còn ướt vào giỏ và lên đường đi một dặm. Trong khi anh ta đang đi, cơm đã chín.
So anucchiṭṭhaṃ katvāva thokaṃ bhattaṃ apanetvā bhuñjanto ekaṃ addhikaṃ disvā mayā apanetvā ṭhapitaṃ thokaṃ anucchiṭṭhaṃ bhattameva atthi gahetvā bhuñja sāmīti.
He set aside a small portion of pure, untouched rice, and as he ate, he saw a traveler and said, "Sir, there is a little untouched rice that I set aside. Take it and eat."
Anh ta đã ăn một ít cơm sạch sau khi bỏ ra một phần, và khi thấy một người bộ hành, anh ta nói: “Tôi có một ít cơm sạch đã bỏ ra đây, xin ngài hãy lấy mà ăn.”
So gaṇhitvā bhuñji.
The traveler took it and ate.
Người bộ hành đó đã lấy và ăn.
Itaropi bhuñjitvā ekaṃ bhattamuṭṭhiṃ udake khipitvā mukhaṃ vikkhāletvā mahantena saddena ‘‘imasmiṃ nadīpadese adhivatthā nāgā supaṇṇā devatā ca vacanaṃ me suṇantu, rājā mayhaṃ āṇaṃ kātukāmo ‘kumuduppalehi saddhiṃ aruṇavatīmattikaṃ āharā’ti maṃ āṇāpesi, addhikamanussassa ca me bhattaṃ dinnaṃ, taṃ sahassānisaṃsaṃ, udake macchānaṃ dinnaṃ, taṃ satānisaṃsaṃ.
The other man also ate, then threw a handful of rice into the water, rinsed his mouth, and loudly declared, "May the nāgas, supaṇṇas, and devas residing in this river region listen to my words! The king, wishing to issue a decree against me, commanded me to bring kumuduppala lotuses and aruṇavatī earth. I gave rice to a traveler, which brings a thousandfold merit. I gave rice to fish in the water, which brings a hundredfold merit.
Người đàn ông kia cũng ăn xong, rồi ném một nắm cơm xuống nước, rửa miệng sạch sẽ, và lớn tiếng nói: “Này các vị Nāga, Supaṇṇa và chư thiên đang ngự trị ở vùng sông này, xin hãy lắng nghe lời tôi! Nhà vua muốn ban lệnh cho tôi, đã ra lệnh cho tôi ‘hãy mang về hoa sen (kumuduppala) và đất đỏ (aruṇavatīmattika)’. Tôi cũng đã bố thí cơm cho người bộ hành, công đức đó có ngàn lợi ích. Tôi đã bố thí cơm cho cá dưới nước, công đức đó có trăm lợi ích.
Ettakaṃ puññaphalaṃ tumhākaṃ pattiṃ katvā dammi, mayhaṃ kumuduppalehi saddhiṃ aruṇavatīmattikaṃ āharathā’’ti tikkhattuṃ anussāvesi.
I dedicate this much merit to you; please bring me kumuduppala lotuses and aruṇavatī earth." He repeated this three times.
Tôi xin hồi hướng công đức này cho quý vị. Xin quý vị hãy mang về cho tôi hoa sen (kumuduppala) và đất đỏ (aruṇavatīmattika).” Anh ta đã lặp lại ba lần.
Tattha adhivattho nāgarājā taṃ saddaṃ sutvā mahallakavesena tassa santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ vadesī’’ti āha.
The nāga king residing there, hearing that sound, went to him in the guise of an old man and asked, "What are you saying?"
Vị Nāgarāja ngự trị ở đó, nghe thấy tiếng đó, đã hóa thành một ông lão, đi đến chỗ anh ta và hỏi: “Ngươi nói gì vậy?”
So punapi tatheva vatvā ‘‘mayhaṃ taṃ pattiṃ dehī’’ti vutte, ‘‘demī’’ti āha.
He repeated the same words. When asked, "Give me that share," he replied, "I will give it."
Anh ta lại nói y như vậy. Khi được hỏi: “Hãy cho ta phần công đức đó,” anh ta nói: “Tôi cho.”
Punapi ‘‘dehī’’ti vutte, ‘‘demi, sāmī’’ti āha.
When asked again, "Give it," he said, "I will give it, my lord."
Khi lại được hỏi: “Hãy cho ta,” anh ta nói: “Thưa ngài, tôi cho.”
Evaṃ so dve tayo vāre pattiṃ āharāpetvā kumuduppalehi saddhiṃ aruṇavatīmattikaṃ adāsi.
Thus, the old man had the merit transferred two or three times and then gave him the kumuduppala lotuses and aruṇavatī earth.
Cứ như vậy, ông lão đó đã cho anh ta hồi hướng công đức hai, ba lần, rồi trao cho anh ta hoa sen (kumuduppala) và đất đỏ (aruṇavatīmattika).
Rājā pana cintesi – ‘‘manussā nāma bahumāyā, sace so kenaci upāyena labheyya, kiccaṃ me na nipphajjeyyā’’ti.
The king, however, thought, "People are very cunning. If he obtains it by some means, my plan will not succeed."
Nhà vua thì nghĩ: “Loài người có nhiều mưu mẹo. Nếu hắn ta có thể tìm được bằng cách nào đó, thì việc của ta sẽ không thành công.”
So kālasseva dvāraṃ pidahāpetvā muddikaṃ attano santikaṃ āharāpesi.
So, he had the gate closed early and the key brought to him.
Vị ấy đã cho đóng cửa sớm và cho mang chìa khóa về cho mình.
Itaropi puriso rañño nhānavelāyamevāgantvā dvāraṃ alabhanto dvārapālaṃ pakkosetvā ‘‘dvāraṃ vivarā’’ti āha.
The other man also arrived at the very time of the king's bath, and finding the gate closed, he called out to the gatekeeper, "Open the gate!"
Người đàn ông kia cũng đến đúng lúc nhà vua tắm, nhưng không vào được cửa, anh ta đã gọi người gác cửa và nói: “Hãy mở cửa ra.”
‘‘Na sakkā vivarituṃ, rājā kālasseva muddikaṃ datvā rājagehaṃ āharāpesī’’ti.
"It cannot be opened. The king gave the key early and had it taken to the royal palace," he replied.
“Không thể mở được, nhà vua đã đóng ấn từ sớm và sai mang về hoàng cung rồi.”
So ‘‘rājadūto ahaṃ, dvāraṃ vivarā’’ti vatvāpi ‘‘dvāraṃ alabhanto natthi me idāni jīvitaṃ.
The man said, "I am a royal messenger. Open the gate!" But still unable to get the gate opened, he thought, "Now I have no life.
Người đó nói: “Ta là sứ giả của vua, hãy mở cửa!” nhưng không được mở cửa, bèn nghĩ: “Bây giờ ta không còn sống được nữa.
Kiṃ nu kho karissāmī’’ti cintetvā dvārassa upariummāre mattikāpiṇḍaṃ khipitvā tassūpari pupphāni laggetvā mahāsaddaṃ karonto, ‘‘ambho, nagaravāsino rañño mayā āṇattiyā gatabhāvaṃ jānātha, rājā maṃ akāraṇena vināsetukāmo’’ti tikkhattuṃ viravitvā ‘‘kattha nu kho gacchissāmī’’ti cintetvā ‘‘bhikkhū nāma muduhadayā, vihāraṃ gantvā nipajjissāmī’’ti sanniṭṭhānamakāsi.
Thinking, “What indeed shall I do?”, he threw a lump of clay onto the lintel above the door, fastened flowers to it, and making a great noise, he cried out three times, “Oh, citizens, know that I went by the king’s command! The king desires to destroy me without cause!” Then, thinking, “Where indeed shall I go?”, he resolved, “Monks are tender-hearted; I shall go to the monastery and lie down.”
Ta phải làm gì đây?” Sau khi suy nghĩ, anh ta ném một cục đất sét lên ngưỡng cửa phía trên, gắn hoa lên trên đó, và kêu lớn: “Này, hỡi cư dân thành phố! Hãy biết rằng ta đã đi theo lệnh của nhà vua, nhà vua muốn hủy hoại ta mà không có lý do!” Anh ta kêu lên ba lần, rồi nghĩ: “Ta phải đi đâu đây?” và quyết định: “Chư Tỳ-khưu có lòng từ bi, ta sẽ đến Tịnh xá và nằm nghỉ.”
Ime hi nāma sattā sukhitakāle bhikkhūnaṃ atthibhāvampi ajānitvā dukkhābhibhūtakāle vihāraṃ gantukāmā honti, tasmā sopi ‘‘me aññaṃ tāṇaṃ natthī’’ti vihāraṃ gantvā ekasmiṃ phāsukaṭṭhāne nipajji.
Indeed, these beings, not knowing of the existence of monks in times of happiness, desire to go to the monastery in times of distress. Therefore, he too, thinking, “I have no other refuge,” went to the monastery and lay down in a comfortable place.
Những chúng sinh này, khi an lạc thì không biết đến sự hiện hữu của chư Tỳ-khưu, nhưng khi bị khổ đau áp bức thì lại muốn đến Tịnh xá. Vì vậy, người đó cũng nghĩ: “Ta không có nơi nương tựa nào khác,” bèn đến Tịnh xá và nằm nghỉ ở một nơi thoải mái.
Atha raññopi taṃ rattiṃ niddaṃ alabhantassa taṃ itthiṃ anussarantassa kāmapariḷāho uppajji.
Then, that night, the king, unable to sleep and remembering that woman, was overcome by the heat of sensual desire.
Rồi nhà vua, trong đêm ấy, không ngủ được, nhớ đến người phụ nữ ấy, dục hỏa (kāmapariḷāho) nổi lên.
So cintesi – ‘‘vibhātakkhaṇeyeva taṃ purisaṃ ghātāpetvā taṃ itthiṃ ānessāmī’’ti.
He thought, “At dawn, I will have that man killed and bring that woman here.”
Nhà vua suy nghĩ – “Ngay khi trời vừa rạng sáng, ta sẽ sai giết người đàn ông ấy và đưa người phụ nữ ấy về.”
Tasmiṃ khaṇeyeva saṭṭhiyojanikāya lohakumbhiyā nibbattā cattāro purisā pakkuthitāya ukkhaliyā taṇḍulā viya samparivattakaṃ paccamānā tiṃsāya vassasahassehi heṭṭhimatalaṃ patvā aparehi tiṃsāya vassasahassehi puna mukhavaṭṭiyaṃ pāpuṇiṃsu.
At that very moment, four men reborn in the Iron Cauldron Hell, which was sixty leagues deep, were boiling, rolling around like rice in a simmering pot. After thirty thousand years, they reached the bottom, and after another thirty thousand years, they returned to the brim.
Ngay lúc đó, bốn người đàn ông sinh ra trong địa ngục Lohakumbhī (Lò Sắt) rộng sáu mươi dojana, đang bị luộc sôi sùng sục như gạo trong nồi cơm đang sôi, đã chìm xuống đáy sau ba mươi ngàn năm, rồi lại nổi lên miệng nồi sau ba mươi ngàn năm nữa.
Te sīsaṃ ukkhipitvā aññamaññaṃ oloketvā ekekaṃ gāthaṃ vattukāmā vattuṃ asakkontā ekekaṃ akkharaṃ vatvā parivattitvā lohakumbhimeva paviṭṭhā.
They lifted their heads, looked at each other, and, wishing to utter one verse each, but being unable to, they spoke one letter each before rolling back into the iron cauldron.
Họ ngẩng đầu lên, nhìn nhau, muốn nói một bài kệ nhưng không thể nói được, chỉ nói được mỗi người một chữ rồi lại chìm xuống lò sắt.
Rājā niddaṃ alabhanto majjhimayāmasamanantare taṃ saddaṃ sutvā bhīto utrastamānaso ‘‘kiṃ nu kho mayhaṃ jīvitantarāyo bhavissati, udāhu me aggamahesiyā, udāhu me rajjaṃ vinassissatī’’ti cintento sakalarattiṃ akkhīni nimīletuṃ nāsakkhi.
The king, unable to sleep, heard that sound immediately after midnight and was terrified, his mind agitated. Thinking, “Will danger befall my life, or my chief queen, or will my kingdom be destroyed?”, he was unable to close his eyes the whole night.
Vua không ngủ được, ngay sau nửa đêm, nghe tiếng động lớn ấy, sợ hãi, tâm trí hoảng loạn, suy nghĩ: “Chẳng lẽ mạng sống của ta sẽ gặp nguy hiểm, hay là hoàng hậu của ta, hay là vương quốc của ta sẽ bị hủy diệt?” và không thể chợp mắt suốt đêm.
So aruṇuggamanavelāya eva purohitaṃ pakkosāpetvā, ‘‘ācariya, mayā majjhimayāmasamanantare mahantā bheravasaddā sutā, ‘rajjassa vā aggamahesiyā vā mayhaṃ vā kassa antarāyo bhavissatī’ti na jānāmi, tena me tvaṃ pakkosāpito’’ti āha.
At dawn, he summoned his chaplain and said, “Teacher, I heard loud, terrifying sounds immediately after midnight. I do not know whether danger will befall the kingdom, the chief queen, or myself. That is why I summoned you.”
Đến lúc bình minh, nhà vua cho gọi vị đạo sĩ trưởng (purohita) đến và nói: “Thưa đạo sĩ, sau nửa đêm, ta đã nghe những tiếng động khủng khiếp. Ta không biết liệu tai họa sẽ giáng xuống vương quốc, hoàng hậu hay chính ta. Vì vậy, ta đã cho gọi đạo sĩ đến đây.”
Mahārāja, kiṃ te saddā sutāti?
“Great King, what sounds did you hear?”
“Tâu Đại vương, bệ hạ đã nghe những tiếng động gì?”
‘‘Ācariya, du-iti sa-iti na-iti so-itīti ime sadde assosiṃ, imesaṃ nipphattiṃ upadhārehī’’ti.
“Teacher, I heard these sounds: ‘Du’, ‘Sa’, ‘Na’, ‘So’. Please investigate their meaning.”
“Thưa đạo sĩ, ta đã nghe những tiếng ‘ Du’, ‘ Sa’, ‘ Na’, ‘ So’. Xin đạo sĩ hãy tìm hiểu ý nghĩa của những tiếng này.”
Brāhmaṇassa mahāandhakāraṃ paviṭṭhassa viya na kiñci paññāyati, ‘‘na jānāmī’’ti vutte ‘‘pana lābhasakkāro me parihāyissatī’’ti bhāyitvā ‘‘bhāriyaṃ, mahārājā’’ti āha.
To the Brahmin, nothing was clear, as if he had entered deep darkness. He thought, “If I say, ‘I don’t know,’ my gains and honors will diminish,” and fearing this, he said, “It is serious, Great King.”
Đối với vị Bà-la-môn, mọi thứ đều mờ mịt như người bước vào bóng tối dày đặc. Nhưng nếu nói “Tôi không biết,” thì sợ rằng “lợi lộc và sự tôn kính của ta sẽ bị suy giảm,” nên ông ta nói: “Tâu Đại vương, điều này thật nghiêm trọng!”
‘‘Kiṃ, ācariyā’’ti?
“What is it, teacher?”
“Thưa đạo sĩ, điều gì vậy?”
‘‘Jīvitantarāyo te paññāyatī’’ti.
“Danger to your life is evident.”
“Mạng sống của bệ hạ đang gặp nguy hiểm.”
So dviguṇaṃ bhīto, ‘‘ācariya, atthi kiñci pana paṭighātakāraṇa’’nti āha.
He became twice as terrified and said, “Teacher, is there any means of prevention?”
Vua sợ hãi gấp đôi, nói: “Thưa đạo sĩ, có cách nào để ngăn chặn không?”
‘‘Atthi, mahārāja, mā bhāyi, ahaṃ tayo vede jānāmī’’ti.
“There is, Great King, do not fear. I know the three Vedas.”
“Tâu Đại vương, có chứ, xin đừng sợ. Hạ thần thông thạo ba bộ Veda.”
‘‘Kiṃ pana laddhuṃ vaṭṭatī’’ti?
“What then is needed to obtain it?”
“Vậy thì cần phải có những gì?”
‘‘Sabbasatayaññaṃ yajitvā jīvitaṃ labhissasi, devā’’ti.
“By performing a sacrifice of a hundred of every kind, you will gain life, O King.”
“Tâu Đại vương, sau khi cúng tế đại lễ vật một trăm (sabbasatayañña), bệ hạ sẽ được sống.”
‘‘Kiṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti?
“What is needed to obtain it?”
“Cần phải có những gì?”
Hatthisataṃ assasataṃ usabhasataṃ dhenusataṃ ajasataṃ urabbhasataṃ kukkuṭasataṃ sūkarasataṃ dārakasataṃ dārikāsatanti evaṃ ekekaṃ pāṇajātiṃ sataṃ sataṃ katvā gaṇhāpento ‘‘sace migajātimeva gaṇhāpessāmi, ‘attano khādanīyameva gaṇhāpetī’ti vakkhantī’’ti hatthiassamanussepi gaṇhāpeti.
A hundred elephants, a hundred horses, a hundred bulls, a hundred milch cows, a hundred goats, a hundred sheep, a hundred chickens, a hundred pigs, a hundred boys, a hundred girls—thus, making each species a hundred, he had them seized, thinking, “If I only seize wild animals, they will say, ‘He only seizes what he eats,’” and so he had elephants, horses, and humans seized as well.
Ông ta yêu cầu bắt một trăm con voi, một trăm con ngựa, một trăm con bò đực, một trăm con bò cái, một trăm con dê, một trăm con cừu, một trăm con gà, một trăm con heo, một trăm bé trai, một trăm bé gái, cứ thế mỗi loại một trăm con. Ông ta nghĩ: “Nếu ta chỉ yêu cầu bắt các loài thú rừng, họ sẽ nói ‘Ông ta chỉ bắt những thứ để ăn thôi’,” nên ông ta cũng yêu cầu bắt cả voi, ngựa và người.
Rājā ‘‘mama jīvitameva mayhaṃ lābho’’ti cintetvā ‘‘sabbapāṇe sīghaṃ gaṇhathā’’ti āha.
The king, thinking, “My life itself is my gain,” said, “Seize all living beings quickly!”
Vua nghĩ: “Mạng sống của ta là lợi lộc của ta,” rồi nói: “Hãy nhanh chóng bắt tất cả các loài vật!”
Āṇattamanussā adhikataraṃ gaṇhiṃsu.
The commanded men seized even more.
Những người được ra lệnh đã bắt giữ nhiều hơn.
Vuttampi cetaṃ kosalasaṃyutte –
And it is said in the Kosala Saṃyutta:
Điều này cũng được nói trong Kosala Saṃyutta –
Mahājano attano attano puttadhītuñātīnaṃ atthāya paridevamāno mahāsaddamakāsi, mahāpathavīundriyanasaddo viya ahosi.
The great multitude made a loud noise, lamenting for their own sons, daughters, and relatives; it was like the sound of the great earth splitting apart.
Đại chúng than khóc vì con trai, con gái và bà con của mình, tạo ra một tiếng động lớn, giống như tiếng đất sụt lở.
Atha mallikā devī taṃ saddaṃ sutvā rañño santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ nu kho te, mahārāja, indriyāni apākatikāni, kilantarūpāni viya paññāyantī’’ti pucchi.
Then, Queen Mallikā, hearing that sound, went to the king and asked, “Why, Great King, do your faculties appear unnatural and weary?”
Bấy giờ, hoàng hậu Mallikā nghe tiếng động đó, đến chỗ nhà vua và hỏi: “Đại vương, sao các căn của ngài lại không bình thường, dường như trông rất mệt mỏi vậy?”
‘‘Kiṃ tuyhaṃ, mallike, tvaṃ mama kaṇṇamūlena āsivisampi gacchantaṃ na jānāsī’’ti?
“What is it to you, Mallikā? You would not even notice a venomous snake passing by my ear!”
“Mallikā, chuyện của nàng là gì vậy? Nàng không biết cả một con rắn độc đi ngang qua tai ta sao?”
‘‘Kiṃ panetaṃ, devā’’ti?
“What is it, O King?”
“Thưa Đại vương, chuyện gì vậy ạ?”
‘‘Rattibhāge me evarūpo nāma saddo suto, svāhaṃ purohitaṃ pucchitvā jīvitantarāyo te paññāyati, sabbasatayaññaṃ yajitvā jīvitaṃ labhissasī’’ti sutvā ‘‘mama jīvitameva mayhaṃ lābho’’ti ime pāṇe gaṇhāpesinti.
“At night, I heard such a sound, and when I asked the chaplain, he said, ‘Danger to your life is evident; by performing a sacrifice of a hundred of every kind, you will gain life.’ Hearing this, and thinking, ‘My life itself is my gain,’ I had these beings seized.”
“Vào ban đêm, ta đã nghe một tiếng động như vậy. Ta hỏi vị đạo sĩ trưởng lão, và được biết rằng: ‘Mạng sống của ngài đang gặp nguy hiểm, nếu ngài cúng tế một lễ tế bách vật toàn diện thì sẽ giữ được mạng sống.’ Nghe vậy, ta nghĩ: ‘Mạng sống của ta là lợi lộc của ta,’ nên đã ra lệnh bắt những sinh vật này.”
Mallikā devī, ‘‘andhabālosi, mahārāja, kiñcāpi mahābhakkhosi, anekasūpabyañjanavikatikaṃ doṇapākaṃ bhojanaṃ bhuñjasi, dvīsu raṭṭhesu rajjaṃ kāresi, paññā pana te mandā’’ti āha.
Queen Mallikā said, “You are blind and foolish, Great King. Although you are a great eater, you consume food of a basketful with various curries and dishes, and you rule over two kingdoms, yet your wisdom is meager.”
Hoàng hậu Mallikā nói: “Đại vương, ngài thật mù quáng và ngu dốt. Dù ngài là người ăn nhiều, thưởng thức những bữa ăn thịnh soạn với nhiều loại canh và món ăn phụ, và cai trị hai vương quốc, nhưng trí tuệ của ngài lại kém cỏi.”
‘‘Kasmā evaṃ vadesi, devī’’ti?
“Why do you say so, Queen?”
“Thưa Hoàng hậu, tại sao nàng lại nói như vậy?”
‘‘Kahaṃ tayā aññassa maraṇena aññassa jīvitalābho diṭṭhapubbo, andhabālassa brāhmaṇassa kathaṃ gahetvā kasmā mahājanassa upari dukkhaṃ khipasi, dhuravihāre sadevakassa lokassa aggapuggalo atītādīsu appaṭihatañāṇo satthā vasati, taṃ pucchitvā tassovādaṃ karohī’’ti vutte rājā sallahukehi yānehi mallikāya saddhiṃ vihāraṃ gantvā maraṇabhayatajjito kiñci vattuṃ asakkonto satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
“Where have you ever seen that by the death of one, another gains life? Why do you take the word of a blind and foolish Brahmin and inflict suffering upon the multitude? The Teacher, the foremost person in the world with its devas, whose knowledge is unobstructed in past and other times, resides in the monastery at the city gate. Ask him and follow his advice.” When this was said, the king, in light carriages, went to the monastery with Mallikā. Overcome by the fear of death, he could not say anything, so he saluted the Teacher and sat down to one side.
“Ở đâu mà ngài từng thấy việc người khác chết đi lại đem đến sự sống cho người khác? Tại sao lại tin theo lời của một vị bà-la-môn ngu muội, mù quáng mà gieo rắc khổ đau lên đại chúng? Tại ngôi tịnh xá ở cửa thành, có bậc Đạo Sư, bậc Tối Thượng của thế gian cùng với chư thiên, bậc có trí tuệ không bị ngăn ngại trong các thời quá khứ, v.v., đang ngự tại đó. Hãy đến hỏi Ngài và thực hành theo lời dạy của Ngài.” Khi được nói như vậy, nhà vua cùng với hoàng hậu Mallikā dùng xe ngựa nhẹ đi đến tịnh xá. Bị nỗi sợ chết uy hiếp, nhà vua không thể nói được lời nào, chỉ đảnh lễ bậc Đạo Sư rồi ngồi xuống một bên.
Atha naṃ satthā ‘‘handa kuto nu tvaṃ, mahārāja, āgacchasi divā divassā’’ti paṭhamataraṃ ālapi.
Then the Teacher first addressed him, “Well, Great King, from where do you come so early in the day?”
Bấy giờ, bậc Đạo Sư lên tiếng hỏi trước: “Này Đại vương, sao ngài lại đến đây vào giữa ban ngày thế này?”
So tuṇhīyeva nisīdi.
He remained silent.
Vua vẫn ngồi im lặng.
Tato mallikā bhagavato ārocesi – ‘‘bhante, raññā kira majjhimayāmasamanantare saddo suto.
Then Mallikā informed the Blessed One, “Bhante, the king heard a sound just after midnight.
Sau đó, hoàng hậu Mallikā bạch với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, nghe nói nhà vua đã nghe một âm thanh vào lúc quá nửa đêm.
Atha naṃ purohitassa ārocesi.
Then he informed the chaplain.
Rồi ngài đã kể lại cho vị tế sư.
Purohito ‘jīvitantarāyo te bhavissati, tassa paṭighātatthāya sabbasate pāṇe gahetvā tesaṃ galalohitena yaññe yajite jīvitaṃ labhissasī’ti āha.
The chaplain said, ‘Danger will befall your life; to avert it, you will gain life by seizing a hundred of every kind of animal and offering a sacrifice with their throat blood.’
Vị tế sư nói: ‘Tính mạng của ngài sẽ gặp nguy hiểm. Để ngăn chặn điều đó, hãy bắt mỗi loài một trăm sinh vật, dùng huyết ở cổ của chúng để tế lễ thì ngài sẽ được sống.’
Rājā pāṇe gaṇhāpesi, tenāyaṃ mayā idhānīto’’ti.
The king had the animals seized. Therefore, I have brought him here.”
Nhà vua đã cho bắt các sinh vật, vì thế con đã đưa ngài đến đây.”
‘‘Evaṃ kira, mahārājā’’ti?
“Is that so, Great King?”
“Có phải vậy không, Đại vương?”
‘‘Evaṃ, bhante’’ti.
“Yes, Bhante.”
“Dạ, bạch Thế Tôn.”
‘‘Kinti te saddo suto’’ti?
“How did you hear the sound?”
“Ngài đã nghe thấy âm thanh như thế nào?”
So attanā sutaniyāmeneva ācikkhi.
He recounted exactly as he had heard it.
Vua liền kể lại đúng như những gì mình đã nghe.
Tathāgatassa taṃ sutvāva ekobhāso ahosi.
Upon hearing that, a clear light shone forth for the Tathāgata.
Vừa nghe xong, Đức Như Lai liền tỏ tường mọi việc.
Atha naṃ sattā āha – ‘‘mā bhāyi, mahārāja, tava antarāyo natthi, pāpakammino satthā attano dukkhaṃ āvīkarontā evamāhaṃsū’’ti.
Then the Teacher said to him, “Do not fear, Great King, there is no danger to you. Those evil-doers, revealing their own suffering, spoke thus.”
Bấy giờ, bậc Đạo Sư nói với vua: “Đừng sợ, Đại vương, ngài không gặp nguy hiểm gì cả. Đó là do các chúng sinh có ác nghiệp đang biểu lộ nỗi khổ của mình mà nói như vậy.”
‘‘Kiṃ pana, bhante, tehi kata’’nti?
“But Bhante, what evil had they done?”
“Bạch Thế Tôn, họ đã làm gì ạ?”
Atha kho bhagavā tesaṃ kammaṃ ācikkhituṃ ‘‘tena hi, mahārāja, suṇāhī’’ti vatvā atītaṃ āhari –
Then the Blessed One, in order to explain their kamma, said, “In that case, Great King, listen,” and he related a past event—
Khi ấy, để giải thích về nghiệp của họ, Đức Thế Tôn nói: “Vậy thì, Đại vương, hãy lắng nghe,” rồi Ngài kể lại câu chuyện quá khứ:
Atīte vīsativassasahassāyukesu manussesu kassapo bhagavā loke uppajjitvā vīsatiyā khīṇāsavasahassehi saddhiṃ cārikaṃ caramāno bārāṇasimagamāsi.
In the past, when humans lived for twenty thousand years, Kassapa the Blessed One appeared in the world and, wandering with twenty thousand Arahants, went to Bārāṇasī.
Trong quá khứ, khi loài người có tuổi thọ hai mươi ngàn năm, Đức Thế Tôn Kassapa đã xuất hiện trên thế gian. Ngài du hành cùng với hai mươi ngàn vị A-la-hán và đã đến thành Bārāṇasī.
Bārāṇasivāsino dvepi tayopi bahutarāpi ekato hutvā āgantukadānaṃ pavattayiṃsu.
The residents of Bārāṇasī, two, three, or even more, gathered together and offered hospitality to the arriving guests.
Dân chúng thành Bārāṇasī, từng hai người, ba người, hoặc nhiều hơn, đã cùng nhau tổ chức cúng dường đến các vị khách Tăng.
Tadā bārāṇasiyaṃ cattālīsakoṭivibhavā cattāro seṭṭhiputtā sahāyakā ahesuṃ.
At that time, in Bārāṇasī, there were four merchant's sons who were friends, each possessing a fortune of forty crores.
Khi ấy, ở thành Bārāṇasī có bốn người con trai của các vị trưởng giả, là bạn bè của nhau, mỗi người sở hữu tài sản bốn mươi triệu.
Te mantayiṃsu – ‘‘amhākaṃ gehe bahudhanaṃ, tena kiṃ karomā’’ti?
They deliberated: "There is much wealth in our house; what shall we do with it?"
Họ bàn bạc rằng: “Trong nhà chúng ta có nhiều tài sản, chúng ta sẽ làm gì với nó đây?”
‘‘Evarūpe buddhe cārikaṃ caramāne dānaṃ dassāma, sīlaṃ rakkhissāma, pūjaṃ karissāmā’’ti ekopi avatvā tesu eko tāva evamāha – ‘‘tikhiṇasuraṃ pivantā madhuramaṃsaṃ khādantā vicarissāma, idaṃ amhākaṃ jīvitaphala’’nti.
Not one of them said, "When a Buddha of such nature wanders for alms, we will give alms, we will observe sīla, we will make offerings." Instead, one of them said, "We will wander about drinking strong liquor and eating sweet meat; this is the fruit of our life."
Không một ai nói: “Chúng ta sẽ bố thí cho những vị Phật như thế này khi các Ngài du hành, chúng ta sẽ giữ giới, chúng ta sẽ cúng dường,” mà một người trong số họ nói trước rằng: “Chúng ta sẽ du ngoạn, uống rượu mạnh và ăn thịt ngon ngọt, đây là thành quả của đời sống chúng ta.”
Aparopi evamāha – ‘‘devasikaṃ tivassikagandhasālibhattaṃ nānaggarasehi bhuñjantā vicarissāmā’’ti.
Another said, "We will wander about daily eating fragrant rice stored for three years, with various exquisite flavors."
Một người khác cũng nói: “Chúng ta sẽ du ngoạn, mỗi ngày ăn cơm gạo thơm ba năm tuổi với đủ loại món ngon thượng hạng.”
Aparopi evamāha – ‘‘nānappakāraṃ pūvakhajjakavikatiṃ pacāpetvā khādantā vicarissāmā’’ti.
Another said, "We will have various kinds of cakes and sweetmeats prepared and eat them as we wander."
Một người khác cũng nói: “Chúng ta sẽ du ngoạn, sai làm đủ loại bánh ngọt và thức ăn vặt rồi ăn.”
Aparopi evamāha – ‘‘sammā mayaṃ aññaṃ kiñci na karissāma, ‘dhanaṃ dassāmā’ti vutte anicchamānā itthī nāma natthi, tasmā dhanena palobhetvā pāradārikakammaṃ karissāmā’’ti.
Another said, "Friends, we will not do anything else. When it is said, 'We will give wealth,' there is no woman who is unwilling. Therefore, we will entice them with wealth and commit adultery."
Một người khác cũng nói: “Này các bạn, chúng ta sẽ không làm gì khác, khi nói ‘chúng ta sẽ cho tiền’ thì không có người phụ nữ nào không muốn, vì vậy chúng ta sẽ dùng tiền để dụ dỗ và phạm tội tà dâm.”
‘‘Sādhu, sādhū’’ti sabbeva tassa kathāya aṭṭhaṃsu.
"Excellent, excellent!" they all agreed with his words.
Tất cả đều tán thành lời nói của người ấy, nói: “Hay lắm, hay lắm!”
Te tato paṭṭhāya abhirūpānaṃ itthīnaṃ dhanaṃ pesetvā vīsativassasahassāni pāradārikakammaṃ katvā kālaṃ katvā avīciniraye nibbattā.
From that time onwards, they sent wealth to beautiful women, committed adultery for twenty thousand years, and after dying, were reborn in Avīci Niraya.
Từ đó về sau, họ gửi tiền cho những người phụ nữ xinh đẹp, phạm tội tà dâm trong hai mươi ngàn năm, rồi chết và tái sinh vào địa ngục Avīci.
Te ekaṃ buddhantaraṃ niraye paccitvā tattha kālaṃ katvā pakkāvasesena saṭṭhiyojanikāya lohakumbhiyā nibbattitvā tiṃsāya vassasahassehi heṭṭhimatalaṃ patvā punapi tiṃsāya vassasahassehi lohakumbhimukhaṃ patvā ekekaṃ gāthaṃ vattukāmā hutvā vattuṃ asakkontā ekekaṃ akkharaṃ vatvā puna parivattitvā, lohakumbhimeva paviṭṭhā.
After suffering in Niraya for one Buddha-interval, they died there, and due to the remaining karmic residue, were reborn in a sixty-yojana-high iron cauldron. After thirty thousand years, they reached the bottom, and after another thirty thousand years, they reached the mouth of the iron cauldron. Desiring to utter a stanza each, but being unable to, they each uttered a single syllable, then turned over and re-entered the iron cauldron.
Sau khi chịu khổ trong địa ngục suốt một thời kỳ giữa hai vị Phật (buddhantara), họ chết ở đó, và do nghiệp quả còn sót lại, họ tái sinh vào một cái nồi sắt lớn sáu mươi dojunā, chìm xuống đáy trong ba mươi ngàn năm, rồi lại nổi lên miệng nồi sắt trong ba mươi ngàn năm, và khi muốn nói một bài kệ, họ không thể nói được, chỉ nói được một chữ rồi lại bị lật úp và chìm vào nồi sắt.
‘‘Vadehi, mahārāja, paṭhamaṃ te kiṃ saddo nāma suto’’ti?
"Tell me, great king, what was the first sound you heard?"
“Đại vương, hãy nói, âm thanh đầu tiên mà ngài nghe được là gì?”
‘‘Du-iti, bhante’’ti.
"It was 'Du-', Venerable Sir," he replied.
“Bạch Thế Tôn, là ‘Du’.”
Satthā tena aparipuṇṇaṃ katvā vuttaṃ gāthaṃ paripuṇṇaṃ katvā dassento evamāha –
The Teacher, completing the stanza that had been imperfectly uttered by him, spoke thus:
Đức Thế Tôn, hoàn thiện bài kệ chưa đầy đủ do người ấy nói, đã nói như sau:
Raññā kira pasenadikosalena tassa saddassa sutakālato paṭṭhāya te heṭṭhā bhassanti eva, ajjāpi ekaṃ vassasahassaṃ nātikkamanti.
It is said that from the time King Pasenadi of Kosala heard that sound, those beings have been continuously falling downwards, and even today, a thousand years have not yet passed.
Nghe nói, từ khi vua Pasenadi của Kosala nghe được âm thanh đó, những chúng sinh ấy vẫn đang chìm xuống phía dưới, và cho đến ngày nay, một ngàn năm vẫn chưa trôi qua.
Rañño taṃ desanaṃ sutvā mahāsaṃvego uppajji.
Hearing that discourse, great agitation arose in the king.
Nghe bài pháp thoại đó, nhà vua vô cùng kinh hãi.
So ‘‘bhāriyaṃ vatidaṃ pāradārikakammaṃ nāma, ekaṃ kira buddhantaraṃ niraye paccitvā tato cutā saṭṭhiyojanikāya lohakumbhiyā nibbattitvā tattha saṭṭhivassasahassāni paccitvā evampi nesaṃ dukkhā muccanakālo na paññāyati, ahampi paradāre sinehaṃ katvā sabbarattiṃ niddaṃ na labhiṃ, idāni ito paṭṭhāya paradāre mānasaṃ na bandhissāmī’’ti cintetvā tathāgataṃ āha – ‘‘bhante, ajja me rattiyā dīghabhāvo ñāto’’ti.
He thought, "Indeed, this act of adultery is grave. It is said that after suffering in Niraya for one Buddha-interval, and then being reborn in a sixty-yojana-high iron cauldron, and suffering there for sixty thousand years, even so, the time for their release from suffering is not apparent. I, too, having developed affection for another's wife, could not sleep all night. From now on, I will not bind my mind to another's wife." Having thought this, he said to the Tathāgata, "Venerable Sir, today I have realized the length of the night."
Ngài nghĩ: “Tội tà dâm này thật nặng nề! Nghe nói, sau khi bị thiêu đốt trong địa ngục suốt một thời kỳ giữa hai vị Phật, rồi chết và tái sinh vào cái nồi sắt sáu mươi dojunā, chịu khổ ở đó suốt sáu mươi ngàn năm, mà vẫn chưa thấy thời điểm thoát khỏi khổ đau. Ta cũng vì luyến ái vợ người mà mất ngủ suốt đêm. Từ nay về sau, ta sẽ không còn vướng bận tâm trí vào vợ người nữa!” rồi thưa với Đức Như Lai: “Bạch Thế Tôn, hôm nay con mới biết đêm dài như thế nào.”
Sopi puriso tattheva nisinno taṃ kathaṃ sutvā ‘‘laddho me balavappaccayo’’ti satthāraṃ āha – ‘‘bhante, raññā tāva ajja rattiyā dīghabhāvo ñāto, ahaṃ pana hiyyo sayameva yojanassa dīghabhāvaṃ aññāsi’’nti.
That man, too, sitting right there and hearing that discourse, thought, "I have found a strong support!" and said to the Teacher, "Venerable Sir, the king has realized the length of the night today, but I myself realized the length of a yojana yesterday."
Người đàn ông kia, đang ngồi ở đó, nghe câu chuyện ấy, nghĩ: “Ta đã có được một nhân duyên mạnh mẽ,” rồi thưa với Đức Thế Tôn: “Bạch Thế Tôn, nhà vua hôm nay mới biết đêm dài như thế nào, còn con thì hôm qua đã tự mình biết được một dojunā dài như thế nào rồi.”
Satthā dvinnampi kathaṃ saṃsanditvā ‘‘ekaccassa ratti dīghā hoti, ekaccassa yojanaṃ dīghaṃ hoti, bālassa pana saṃsāro dīgho hotī’’ti vatvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher, having reconciled the accounts of both, saying, "For some, the night is long; for some, a yojana is long; but for the foolish, saṃsāra is long," taught the Dhamma, speaking this verse –
Đức Thế Tôn đối chiếu câu chuyện của cả hai, rồi nói: “Với một số người, đêm dài; với một số người, một dojunā dài; nhưng với kẻ ngu si, luân hồi dài,” và thuyết pháp, nói bài kệ này:
Tattha dīghāti ratti nāmesā tiyāmamattāva, jāgarantassa pana dīghā hoti, dviguṇatiguṇā viya hutvā khāyati.
Therein, long means that this night is only three watches long, but for one who is awake, it is long; it appears as if it were two or three times as long.
Trong đó, dīghā (dài): đêm này chỉ dài ba canh, nhưng với người thức tỉnh thì nó dài, dường như gấp đôi, gấp ba.
Tassā dīghabhāvaṃ attānaṃ maṅkuṇasaṅghassa bhattaṃ katvā yāva sūriyuggamanā samparivattakaṃ semāno mahākusītopi, subhojanaṃ bhuñjitvā sirisayane sayamāno kāmabhogīpi na jānāti, sabbarattiṃ pana padhānaṃ padahanto yogāvacaro ca, dhammakathaṃ kathento dhammakathiko ca, āsanasamīpe ṭhatvā dhammaṃ suṇanto ca, sīsarogādiphuṭṭho vā hatthapādacchedanādiṃ patto vā vedanābhibhūto ca, rattiṃ maggapaṭipanno addhiko ca jānāti.
Its long duration is not known by a great idler who, making himself food for a swarm of bedbugs, lies rolling about until sunrise, nor by a sensualist who, having eaten fine food, sleeps on a splendid couch; but it is known by a yogi striving in exertion all night, by a Dhamma speaker giving a Dhamma talk, by one listening to the Dhamma while standing near the seat, by one afflicted with a headache or other illness, or by one who has suffered the cutting off of hands or feet, overcome by pain, and by a traveler on the road at night.
Kẻ lười biếng, dù nằm lăn lóc làm mồi cho lũ rệp cho đến khi mặt trời mọc, hay kẻ hưởng thụ dục lạc, dù ăn món ngon và nằm trên giường sang trọng, cũng không biết được sự dài của đêm ấy. Nhưng hành giả tinh tấn suốt đêm, vị thuyết pháp đang thuyết pháp, người đang đứng gần chỗ ngồi nghe pháp, người bị bệnh đau đầu hoặc bị cắt tay chân, hoặc bị hành hạ bởi cảm thọ, và người lữ hành đi đường vào ban đêm, thì biết được.
Yojananti yojanampi catugāvutamattameva, santassa pana kilantassa dīghaṃ hoti, dviguṇatiguṇaṃ viya khāyati.
Yojana means that a yojana is only four gāvutas long, but for one who is weary, it is long; it appears as if it were two or three times as long.
Yojana (dojunā): một dojunā cũng chỉ dài bốn gāvuta, nhưng với người santassa (mệt mỏi) thì nó dīghaṃ (dài), dường như gấp đôi, gấp ba.
Sakaladivasañhi maggaṃ gantvā kilanto paṭipathaṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘purato gāmo kīvadūro’’ti pucchitvā ‘‘yojana’’nti vutte thokaṃ gantvā aparampi pucchitvā tenāpi ‘‘yojana’’nti vutte puna thokaṃ gantvā aparampi pucchati.
Indeed, a person who has walked all day and is weary, seeing someone coming from the opposite direction, asks, "How far is the village ahead?" and when told "a yojana," walks a little, then asks another, and when that one also says "a yojana," walks a little more and asks another.
Thật vậy, một người đã đi đường cả ngày và mệt mỏi, khi thấy người đi ngược chiều, hỏi: “Làng phía trước còn bao xa?” và được trả lời: “Một dojunā,” thì đi một đoạn ngắn lại hỏi người khác, và người ấy cũng nói: “Một dojunā,” rồi lại đi một đoạn ngắn lại hỏi người khác.
Sopi ‘‘yojana’’nti vadati.
That one also says, "a yojana."
Người ấy cũng nói: “Một dojunā.”
So pucchitapucchitā yojananteva vadanti, dīghaṃ vatidaṃ yojanaṃ, ekayojanaṃ dve tīṇi yojanāni viya maññeti.
Those who are asked keep saying "a yojana," and he thinks, "This yojana is indeed long; one yojana seems like two or three yojanas."
Những người được hỏi đều nói là một dojunā, nhưng dojunā này thật dài, người ấy nghĩ một dojunā như hai, ba dojunā.
Bālānanti idhalokaparalokatthaṃ pana ajānantānaṃ bālānaṃ saṃsāravaṭṭassa pariyantaṃ kātuṃ asakkontānaṃ yaṃ sattatiṃsabodhipakkhiyabhedaṃ saddhammaṃ ñatvā saṃsārassa antaṃ karonti, taṃ saddhammaṃ avijānataṃ saṃsāro dīgho nāma hoti.
For the foolish means for the foolish who do not know the welfare of this world and the next, who are unable to make an end to the cycle of saṃsāra, and who, having known the Saddhamma, which consists of the thirty-seven factors of enlightenment, put an end to saṃsāra, for those who do not know that Saddhamma, saṃsāra is long.
Bālāna (với kẻ ngu si): nhưng với những kẻ ngu si không biết lợi ích của thế giới này và thế giới sau, không thể chấm dứt vòng luân hồi, những người không biết saddhammaṃ (Chánh Pháp) bao gồm ba mươi bảy pháp trợ Bồ-đề, nhờ đó mà biết và chấm dứt luân hồi, thì saṃsāro dīgho (luân hồi dài) vậy.
So hi attano dhammatāya eva dīgho nāma.
For it is long by its very nature.
Thật vậy, luân hồi tự bản chất của nó đã dài rồi.
Vuttampi cetaṃ – ‘‘anamataggoyaṃ, bhikkhave, saṃsāro, pubbā koṭi na paññāyatī’’ti (saṃ. ni. 2.124).
And it has been said: "Beginningless is this saṃsāra, bhikkhus; a prior end is not discerned."
Cũng đã được nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, luân hồi này không có điểm khởi đầu, không thể biết được điểm bắt đầu.”
Bālānaṃ pana pariyantaṃ kātuṃ asakkontānaṃ atidīghoyevāti.
But for the foolish who are unable to make an end, it is indeed exceedingly long.
Nhưng với những kẻ ngu si không thể chấm dứt, thì nó càng vô cùng dài.
Rājā satthāraṃ vanditvā gacchantoyeva te satte bandhanā mocesi.
The king, having paid homage to the Teacher, released those beings from their bonds as he departed.
Nhà vua, sau khi đảnh lễ Đức Thế Tôn, trên đường trở về đã giải thoát những chúng sinh ấy khỏi xiềng xích.
Tattha itthipurisā bandhanā muttā sīsaṃ nhatvā sakāni gehāni gacchantā ‘‘ciraṃ jīvatu no, ayyā, mallikā devī, taṃ nissāya jīvitaṃ labhimhā’’ti mallikāya guṇakathaṃ kathayiṃsu.
There, the men and women, freed from their bonds, washed their heads and, as they went to their homes, spoke of Mallikā's virtues, saying, "Long live our lady, Queen Mallikā! Through her, we have gained our lives."
Ở đó, những người nam và nữ đã được giải thoát khỏi xiềng xích, sau khi gội đầu, họ đi về nhà mình, nói lời khen ngợi hoàng hậu Mallikā: “Cầu mong hoàng hậu Mallikā của chúng ta sống lâu, nhờ hoàng hậu mà chúng ta đã có được sự sống.”
Sāyanhasamaye bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘aho paṇḍitā vatāyaṃ, mallikā, attano paññaṃ nissāya ettakassa janassa jīvitadānaṃ adāsī’’ti.
In the evening, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Oh, how wise is this Mallikā! Through her own wisdom, she gave the gift of life to so many people!"
Vào buổi chiều, các Tỳ-khưu đã khởi xướng câu chuyện trong Pháp đường: “Ôi! Hoàng hậu Mallikā thật là một người thông thái, nhờ trí tuệ của mình mà bà đã ban sự sống cho biết bao nhiêu người.”
Satthā gandhakuṭiyaṃ nisinnova tesaṃ bhikkhūnaṃ kathaṃ sutvā gandhakuṭito nikkhamitvā dhammasabhaṃ pavisitvā paññatte āsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘na, bhikkhave, mallikā, idāneva attano paññaṃ nissāya mahājanassa jīvitadānaṃ deti, pubbepi adāsiyevā’’ti vatvā tamatthaṃ pakāsanto atītaṃ āhari –
The Teacher, sitting in the Perfumed Chamber, heard the bhikkhus' conversation, came out of the Perfumed Chamber, entered the Dhamma hall, and sat on the prepared seat. He asked, "Bhikkhus, what was the topic of your discussion just now?" When told, "It was about this," he said, "Bhikkhus, Mallikā does not give the gift of life to the multitude through her wisdom only now; she gave it in the past as well." Having said this, he revealed the matter by relating a past story –
Đức Thế Tôn, đang ngồi trong hương thất, nghe câu chuyện của các Tỳ-khưu, Ngài bước ra khỏi hương thất, đi vào Pháp đường, ngồi trên chỗ ngồi đã được sắp đặt, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi lại với câu chuyện gì?” Khi được trả lời: “Là câu chuyện này,” Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, hoàng hậu Mallikā không chỉ bây giờ mới nhờ trí tuệ của mình mà ban sự sống cho đại chúng, mà trước đây cũng đã từng ban rồi,” và để làm sáng tỏ ý nghĩa đó, Ngài kể lại câu chuyện quá khứ:
Atīte bārāṇasiyaṃ rañño putto ekaṃ nigrodharukkhaṃ upasaṅkamitvā tattha nibbattāya devatāya āyāci – ‘‘sāmi devarāja, imasmiṃ jambudīpe ekasatarājāno ekasataaggamahesiyo, sacāhaṃ pitu accayena rajjaṃ labhissāmī, etesaṃ galalohitena baliṃ karissāmī’’ti.
In the past, in Bārāṇasī, a king's son approached a banyan tree and made a request to the deity born there: "Lord Devarāja, in this Jambudīpa, there are one hundred and one kings and one hundred and one chief queens. If I obtain the kingship upon my father's demise, I will make an offering with their throat-blood."
Trong quá khứ, con trai của vua Bārāṇasī đã đến một cây banyan và cầu xin vị thần sinh ra ở đó rằng: "Thưa Thiên vương, trong Jambudīpa này có một trăm lẻ một vị vua và một trăm lẻ một vị hoàng hậu. Nếu con giành được vương quyền sau khi phụ vương băng hà, con sẽ dâng lễ vật bằng máu ở cổ họng của họ."
So pitari kālakate rajjaṃ patvā ‘‘devatāya me ānubhāvena rajjaṃ pattaṃ, balimassā karissāmī’’ti mahatiyā senāya nikkhamitvā ekaṃ rājānaṃ attano vase vattetvā tena saddhiṃ aparampi aparampīti sabbe rājāno attano vase katvā saddhiṃ aggamahesīhi ādāya gacchanto uggasenassa nāma sabbakaniṭṭhassa rañño dhammadinnā nāma aggamahesī garugabbhā, taṃ ohāya āgantvā ‘‘ettakajanaṃ visapānakaṃ pāyetvā māressāmī’’ti rukkhamūlaṃ sodhāpesi.
Upon his father's demise, having attained the kingship, he thought, "The kingdom has been attained by me through the power of the deity; I will make an offering to her." Thus, he set out with a great army, brought one king under his control, and then, with that king, brought another and another, until he had brought all the kings under his control, taking them along with their chief queens. While he was going, Dhammadinnā, the chief queen of the youngest king named Uggasena, was heavily pregnant. Leaving her behind, he came and had the root of the tree cleared, thinking, "I will make all these people drink poisoned liquor and kill them."
Sau khi phụ vương băng hà, vị thái tử ấy lên ngôi vua và nghĩ: "Ta đã giành được vương quyền nhờ uy lực của vị thần, ta sẽ dâng lễ vật cho ngài." Thế là, với một đội quân hùng hậu, ngài xuất chinh, chinh phục một vị vua, rồi cùng với vị vua đó lại chinh phục thêm các vị vua khác, cứ thế cho đến khi tất cả các vị vua đều bị khuất phục. Ngài dẫn theo các vị vua cùng với các vị hoàng hậu của họ. Hoàng hậu Dhammadinnā của vua Uggasena, vị vua trẻ nhất trong số đó, đang mang thai nặng, nên ngài bỏ lại nàng rồi quay về, nghĩ: "Ta sẽ cho những người này uống thuốc độc để giết họ." Ngài ra lệnh dọn dẹp gốc cây.
Devatā cintesi – ‘‘ayaṃ rājā ettake rājāno gaṇhanto ‘maṃ nissāya gahitā ime’ti cintetvā tesaṃ galalohitena mayhaṃ baliṃ kātukāmo, sace panāyaṃ ete ghātessati, jambudīpe rājavaṃso upacchijjissati, rukkhamūlepi, me asuci bhavissati, sakkhissāmi nu kho etaṃ nivāretu’’nti.
The deity thought, "This king, having captured so many kings, thinks, 'These have been captured through my assistance,' and intends to make an offering to me with their throat-blood. If he kills them, the royal lineage in Jambudīpa will be cut off, and my tree-root will become impure. Will I be able to stop him?"
Vị thần nghĩ: "Vị vua này, khi bắt được bấy nhiêu vị vua, nghĩ rằng 'Ta đã bắt được họ nhờ ta', và muốn dâng lễ vật cho ta bằng máu ở cổ họng của họ. Nếu ngài ấy giết những người này, dòng dõi hoàng tộc ở Jambudīpa sẽ bị tuyệt diệt, và gốc cây của ta cũng sẽ trở nên ô uế. Liệu ta có thể ngăn cản ngài ấy không?"
Sā upadhārentī ‘‘nāhaṃ sakkhissāmī’’ti ñatvā aññampi devataṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ ārocetvā ‘‘tvaṃ sakkhissasī’’ti āha.
Reflecting, she knew, "I will not be able to," and approaching another deity, she informed her of the matter and asked, "Will you be able to?"
Nàng suy xét rồi biết rằng: "Ta không thể." Nàng đến gặp một vị thần khác, kể lại sự việc và hỏi: "Ngươi có thể làm được không?"
Tāyapi paṭikkhittā aññampi aññampīti evaṃ sakalacakkavāḷadevatāyo upasaṅkamitvā tāhipi paṭikkhittā catunnaṃ mahārājūnaṃ santikaṃ gantvā ‘‘mayaṃ na sakkoma, amhākaṃ pana rājā amhehi puññena ca paññāya ca visiṭṭho, taṃ pucchā’’ti tehipi paṭikkhittakāle sakkaṃ upasaṅkamitvā tamatthaṃ ārocetvā, ‘‘deva, tumhesu appossukkataṃ āpannesu khattiyavaṃso upacchijjissati, tassa paṭisaraṇaṃ hothā’’ti āha.
Rejected by that deity too, she approached one deity after another, and after being rejected by all the deities of the entire cakkavāḷa, she went to the four Great Kings. They also rejected her, saying, "We cannot. However, our king is superior to us in merit and wisdom; ask him." At that time, being rejected by them too, she approached Sakka and informed him of the matter, saying, "Deva, if you remain indifferent, the royal lineage will be cut off. Be a refuge for it."
Bị vị thần đó từ chối, nàng lại đến gặp vị thần khác, rồi vị thần khác nữa, cứ thế đến tất cả các vị thần trong toàn cõi Luân Hồi (Cakkavāḷa), nhưng đều bị họ từ chối. Cuối cùng, nàng đến gặp Tứ Đại Thiên Vương (Mahārājā), và họ nói: "Chúng tôi không thể, nhưng vị vua của chúng tôi (Sakka) thì vượt trội hơn chúng tôi về công đức và trí tuệ, hãy hỏi ngài ấy." Sau khi bị họ từ chối, nàng đến gặp Sakka (Đế Thích), trình bày sự việc và nói: "Thưa Thiên chủ, nếu ngài thờ ơ, dòng dõi Sát-đế-lợi (Khattiya) sẽ bị tuyệt diệt. Xin ngài hãy là nơi nương tựa cho họ."
Sakko ‘‘ahampi naṃ paṭibāhituṃ na sakkhissāmi, upāyaṃ pana te vakkhāmī’’ti vatvā upāyaṃ ācikkhi – ‘‘gaccha, tvaṃ rañño passantasseva rattavatthaṃ nivāsetvā attano rukkhato nikkhamitvā gamanākāraṃ dassehi.
Sakka said, "I too will not be able to stop him, but I will tell you a method." Having said this, he explained the method: "Go, and while the king is watching, put on a red garment, emerge from your tree, and show that you are leaving.
Sakka nói: "Ta cũng không thể ngăn cản ngài ấy, nhưng ta sẽ chỉ cho ngươi một phương cách." Rồi ngài chỉ cách: "Hãy đi, ngươi hãy mặc y phục màu đỏ ngay trước mắt nhà vua, rồi bước ra khỏi cây của ngươi và tỏ vẻ như đang rời đi.
Atha taṃ rājā ‘devatā gacchati, nivattāpessāmi na’nti nānappakārena yācissati.
Then the king will plead with you in various ways, thinking, 'The deity is leaving; I will make her return.'
Khi đó, nhà vua sẽ nghĩ: 'Vị thần đang rời đi, ta sẽ giữ ngài ấy lại,' và sẽ cầu xin ngươi bằng nhiều cách khác nhau.
Atha naṃ vadeyyāsi ‘tvaṃ ekasatarājāno saddhiṃ aggamahesīhi ānetvā tesaṃ galalohitena baliṃ karissāmī’ti mayhaṃ āyācitvā uggasenassa rañño deviṃ ohāya āgato, nāhaṃ tādisassa musāvādassa baliṃ sampaṭicchāmī’’ti, ‘‘evaṃ kira vutte rājā taṃ āṇāpessati, sā rañño dhammaṃ desetvā ettakassa janassa jīvitadānaṃ dassatī’’ti.
Then you should say to him, 'You promised me an offering with the throat-blood of one hundred and one kings and their chief queens, but you came leaving behind the queen of King Uggasena. I do not accept an offering from such a liar.' When this is said, the king will summon her, and she will teach the Dhamma to the king and grant the gift of life to all those people."
Khi đó, ngươi hãy nói với ngài ấy: 'Ngài đã cầu xin ta rằng: "Ta sẽ dẫn một trăm lẻ một vị vua cùng với các hoàng hậu của họ đến, và sẽ dâng lễ vật cho ngài bằng máu ở cổ họng của họ," nhưng ngài đã bỏ lại hoàng hậu của vua Uggasena rồi đến đây. Ta không chấp nhận lễ vật của một kẻ nói dối như vậy.'" Ngài nói thêm: "Khi nói như vậy, nhà vua sẽ ra lệnh cho nàng (hoàng hậu Dhammadinnā) đến. Nàng sẽ thuyết pháp cho nhà vua và ban sự sống cho bấy nhiêu người."
Iminā kāraṇena sakko devatāya imaṃ upāyaṃ ācikkhi.
For this reason, Sakka explained this method to the deity.
Vì lý do này, Sakka đã chỉ phương cách này cho vị thần.
Devatā tathā akāsi.
The deity did so.
Vị thần đã làm theo như vậy.
Rājāpi taṃ āṇāpesi.
The king also summoned her.
Vị vua cũng ra lệnh cho nàng đến.
Sā āgantvā tesaṃ rājūnaṃ pariyante nisinnampi attano rājānameva vandi.
Having arrived, she bowed only to her own king, who was seated at the end of those kings.
Nàng đến và chỉ đảnh lễ vị vua của mình, dù ngài đang ngồi ở cuối hàng các vị vua.
Rājā ‘‘mayi sabbarājajeṭṭhake ṭhite sabbakaniṭṭhaṃ attano sāmikaṃ vandatī’’ti tassā kujjhi.
The king was angry with her, thinking, "While I, the eldest of all kings, am present, she bows to her own husband, the youngest of all."
Nhà vua tức giận với nàng và nói: "Ta là vị vua lớn nhất trong tất cả các vị vua, vậy mà nàng lại đảnh lễ vị phu quân trẻ nhất của mình!"
Atha naṃ sā āha – ‘‘kiṃ mayhaṃ tayi paṭibaddhaṃ, ayaṃ pana me sāmiko issariyassa dāyako, imaṃ avanditvā kasmā taṃ vandissāmī’’ti?
Then she said to him, "What connection do I have with you? This husband of mine is the giver of sovereignty. Why should I bow to you without bowing to him?"
Khi đó, nàng nói với ngài: "Ta có liên quan gì đến ngài đâu? Nhưng vị phu quân này của ta là người ban cho ta quyền lực. Tại sao ta lại phải đảnh lễ ngài mà không đảnh lễ người này?"
Rukkhadevatā passantasseva mahājanassa ‘‘evaṃ, bhadde, evaṃ, bhadde’’ti vatvā taṃ pupphamuṭṭhinā pūjesi.
The tree deity, in the presence of the great assembly, said, "Yes, good lady, yes, good lady," and honored her with a handful of flowers.
Vị thần cây, trước mắt đông đảo quần chúng, nói: "Này hiền nữ, đúng vậy, đúng vậy!" rồi dùng một nắm hoa cúng dường nàng.
Puna rājā āha – ‘‘sace maṃ na vandasi, mayhaṃ rajjasiridāyikaṃ evaṃ mahānubhāvaṃ devataṃ kasmā na vandasī’’ti?
Again, the king said, "If you do not bow to me, why do you not bow to such a powerful deity who grants me the glory of kingship?"
Lại nữa, nhà vua nói: "Nếu nàng không đảnh lễ ta, vậy tại sao nàng không đảnh lễ vị thần vĩ đại đã ban cho ta sự thịnh vượng của vương quốc?"
‘‘Mahārāja, tayā attano puññe ṭhatvā rājāno gahitā, na devatāya gahetvā dinnā’’ti.
"Great King, you captured the kings by relying on your own merit, not because the deity captured and gave them to you."
"Đại vương, ngài đã bắt các vị vua nhờ vào phước báu của chính mình, chứ không phải do vị thần bắt rồi ban cho ngài."
Punapi taṃ devatā ‘‘evaṃ, bhadde, evaṃ, bhadde’’ti vatvā tatheva pūjesi.
Again, the deity said, "Yes, good lady, yes, good lady," and honored her in the same way.
Lại nữa, vị thần cây nói: "Này hiền nữ, đúng vậy, đúng vậy!" rồi cúng dường nàng như trước.
Puna sā rājānaṃ āha – ‘‘tvaṃ ‘devatāya me ettakā rājāno gahetvā dinnā’ti vadesi, idāni te devatāya upari vāmapasse rukkho agginā daḍḍho, sā taṃ aggiṃ nibbāpetuṃ kasmā nāsakkhi, yadi evaṃ mahānubhāvā’’ti.
Then she said to the king, "You say, 'The deity captured and gave me so many kings.' Now, the tree to the left of your deity has been burned by fire. Why couldn't that deity extinguish the fire, if she is so powerful?"
Lại nữa, nàng nói với nhà vua: "Ngài nói rằng 'vị thần đã bắt bấy nhiêu vị vua rồi ban cho ta', nhưng bây giờ, ngay phía bên trái của vị thần đó, có một cái cây bị lửa thiêu cháy. Nếu vị thần đó vĩ đại như vậy, tại sao ngài ấy không thể dập tắt ngọn lửa đó?"
Punapi taṃ devatā ‘‘evaṃ, bhadde, evaṃ, bhadde’’ti vatvā tatheva pūjesi.
Again, the deity said, "Yes, good lady, yes, good lady," and honored her in the same way.
Lại nữa, vị thần cây nói: "Này hiền nữ, đúng vậy, đúng vậy!" rồi cúng dường nàng như trước.
Sā kathayamānā ṭhitā rodi ceva hasi ca.
As she spoke, she both wept and laughed.
Nàng vừa nói vừa khóc vừa cười.
Atha naṃ rājā ‘‘kiṃ ummattikāsī’’ti āha.
Then the king said to her, "Are you mad?"
Khi đó, nhà vua nói với nàng: "Nàng có bị điên không?"
‘‘Kasmā deva evaṃ vadesi’’?
"Why do you say so, Deva?
"Tại sao bệ hạ lại nói như vậy?"
‘‘Na mādisiyo ummattikā hontī’’ti.
Women like me are not mad."
"Những người như thiếp không thể bị điên."
Atha ‘‘naṃ kiṃ kāraṇā rodasi ceva hasasi cā’’ti?
Then, "For what reason do you both weep and laugh?"
"Vậy thì, vì lý do gì mà nàng vừa khóc vừa cười?"
‘‘Suṇāhi, mahārāja, ahañhi atīte kuladhītā hutvā patikule vasantī sāmikassa sahāyakaṃ pāhunakaṃ āgataṃ disvā tassa bhattaṃ pacitukāmā ‘maṃsaṃ āharā’ti dāsiyā kahāpaṇaṃ datvā tāya maṃsaṃ alabhitvā āgatāya ‘natthi maṃsa’nti vutte gehassa pacchimabhāge sayitāya eḷikāya sīsaṃ chinditvā bhattaṃ sampādesiṃ.
"Listen, great king. In the past, I was a daughter of a good family, living in my husband's house. Seeing a friend of my husband arrive as a guest, and wishing to cook a meal for him, I gave a kahāpaṇa to a maid and told her to bring meat. When she returned without meat, saying 'there is no meat,' I cut off the head of a ewe that was sleeping in the back part of the house and prepared the meal.
"Xin lắng nghe, Đại vương. Trong quá khứ, thiếp là một cô gái thuộc gia đình danh giá, sống ở nhà chồng. Khi thấy một người bạn của chồng đến làm khách, thiếp muốn nấu cơm cho anh ta. Thiếp đưa một đồng tiền cho người hầu gái để mua thịt, nhưng cô ta không mua được thịt và trở về nói rằng 'không có thịt'. Thế là, thiếp đã chặt đầu một con cừu đang nằm ở phía sau nhà để chuẩn bị bữa ăn.
Sāhaṃ ekissāya eḷikāya sīsaṃ chinditvā niraye paccitvā pakkāvasesena tassā lomagaṇanāya sīsacchedaṃ pāpuṇiṃ, ‘tvaṃ ettakaṃ janaṃ vadhitvā kadā dukkhā muccissasī’ti evamahaṃ tava dukkhaṃ anussarantī rodi’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
Having cut off the head of one ewe, I was cooked in hell, and as a remnant of that ripening, I received decapitation for the number of its hairs. 'When will you be freed from suffering, having killed so many people?' Thus, remembering your suffering, I wept," she said, and then spoke this verse:
Vì chặt đầu một con cừu, thiếp đã phải chịu khổ trong địa ngục, và sau khi thoát khỏi đó, do nghiệp báo còn sót lại, thiếp đã phải chịu cảnh bị chặt đầu tương ứng với số lông của con cừu đó. 'Ngài đã giết bấy nhiêu người, vậy khi nào ngài mới thoát khỏi khổ đau này?' Nghĩ đến nỗi khổ của ngài như vậy, thiếp đã khóc." Rồi nàng đọc kệ này:
Atha ‘‘kasmā tvaṃ hasasī’’ti?
Then, "Why do you laugh?"
Khi đó, nhà vua hỏi: "Vậy tại sao nàng lại cười?"
‘‘‘Etasmā dukkhā muttāmhī’ti tussitvā, mahārājā’’ti.
"Because I rejoiced, 'I am freed from this suffering,' O great king."
"Thưa Đại vương, thiếp vui mừng vì 'thiếp đã thoát khỏi nỗi khổ đó'."
Punapi taṃ devatā ‘‘evaṃ, bhadde, evaṃ, bhadde’’ti vatvā pupphamuṭṭhinā pūjesi.
Again, the deity said to her, "So it is, good lady, so it is, good lady," and honored her with a handful of flowers.
Lại nữa, vị thần cây nói: "Này hiền nữ, đúng vậy, đúng vậy!" rồi cúng dường nàng bằng một nắm hoa.
Rājā ‘‘aho me bhāriyaṃ kataṃ kammaṃ, ayaṃ kira ekaṃ eḷikaṃ vadhitvā niraye pakkāvasesena tassā lomagaṇanāya sīsacchedaṃ pāpuṇi, ahaṃ ettakaṃ janaṃ vadhitvā kadā sotthiṃ pāpuṇissāmī’’ti sabbe rājāno mocetvā attano mahallakatare vanditvā daharadaharānaṃ añjaliṃ paggayha sabbe khamāpetvā sakasakaṭṭhānameva pahiṇi.
The king thought: "Oh, what a grave evil deed I have committed! This queen, having killed one ewe, indeed suffered decapitation for the number of hairs on its body, due to the remaining portion of her deed in hell. When shall I, who have killed so many people, attain well-being?" Having released all the kings, he paid homage to those older than himself, raised his joined hands to the younger ones, and, having begged forgiveness from all, sent them back to their respective lands.
Nhà vua nghĩ: "Ôi, ta đã tạo nghiệp quá nặng. Nàng này chỉ giết một con cừu mà đã phải chịu khổ trong địa ngục, rồi sau đó bị chặt đầu tương ứng với số lông của nó. Ta đã giết bấy nhiêu người, khi nào ta mới đạt được sự an lạc?" Thế là, ngài phóng thích tất cả các vị vua, đảnh lễ những vị lớn tuổi hơn mình, chắp tay cầu xin những vị trẻ tuổi hơn, rồi xin lỗi tất cả và cho họ trở về vương quốc của mình.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, na idāneva, mallikā devī, attano paññaṃ nissāya mahājanassa jīvitadānaṃ deti, pubbepi adāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ samodhānesi – ‘‘tadā bārāṇasirājā pasenadi kosalo ahosi, dhammadinnā, devī mallikā, rukkhadevatā ahamevā’’ti.
The Teacher, having brought forth this Dhamma discourse, said: "Indeed, Bhikkhus, it is not only now that Queen Mallikā, relying on her wisdom, gives the gift of life to many; she did so in the past as well." Having thus connected the past story, he said: "At that time, the King of Bārāṇasī was Pasenadi Kosala, Dhammadinnā was Queen Mallikā, and the tree deity was I myself."
Đức Phật đã kể lại bài pháp này và nói: "Này các Tỳ-kheo, không phải chỉ bây giờ, hoàng hậu Mallikā mới dùng trí tuệ của mình để ban sự sống cho đông đảo quần chúng, mà trong quá khứ nàng cũng đã làm như vậy." Rồi Ngài kết nối câu chuyện quá khứ: "Khi đó, vị vua Bārāṇasī là vua Pasenadi Kosala, hoàng hậu Dhammadinnā là hoàng hậu Mallikā, và vị thần cây chính là Ta."
Evaṃ atītaṃ samodhānetvā puna dhammaṃ desento, ‘‘bhikkhave, pāṇātipāto nāma na kattabbayuttako.
Having thus connected the past, the Buddha further taught the Dhamma, saying, "Bhikkhus, the act of taking life (pāṇātipāto) is not something that should be done.
Sau khi kết nối câu chuyện quá khứ như vậy, Đức Phật lại thuyết pháp và nói: "Này các Tỳ-kheo, việc sát sinh không phải là điều nên làm.
Pāṇātipātino hi dīgharattaṃ socantī’’ti vatvā imā gāthā āha –
For those who take life grieve for a long time." Having said this, he uttered these verses:
Vì những kẻ sát sinh phải chịu khổ đau trong thời gian dài." Rồi Ngài đọc những câu kệ này:
Theraṃ kira rājagahaṃ nissāya pippaliguhāyaṃ vasantaṃ dve saddhivihārikā upaṭṭhahiṃsu.
It is said that two junior monks attended upon the Thera, who resided in Pippali Cave near Rājagaha.
Nghe nói, khi Trưởng lão đang cư ngụ tại động Pippali, gần Rājagaha, có hai đệ tử đã hầu hạ ngài.
Tesu eko sakkaccaṃ vattaṃ karoti, eko tena kataṃ kataṃ attanā kataṃ viya dassento mukhodakadantakaṭṭhānaṃ paṭiyāditabhāvaṃ ñatvā, ‘‘bhante, mukhodakadantakaṭṭhāni me paṭiyāditāni, mukhaṃ dhovathā’’ti vadati, pādadhovananhānādikālepi evameva vadati.
One of them performed his duties diligently, while the other, pretending that whatever was done by the first had been done by himself, would say, upon knowing that water for the face and tooth-sticks had been prepared, "Venerable Sir, water for the face and tooth-sticks have been prepared; please wash your face." He would say the same at the time of washing feet, bathing, and so on.
Trong số đó, một vị thực hành bổn phận một cách thành kính. Một vị khác, thấy bổn phận đã được vị kia thực hiện, lại làm như thể mình đã làm, và khi biết nước rửa mặt và cây xỉa răng đã được chuẩn bị, liền nói: “Bạch Đại đức, nước rửa mặt và cây xỉa răng của con đã được chuẩn bị rồi, xin Đại đức hãy rửa mặt.” Ngay cả vào lúc rửa chân, tắm rửa v.v., vị ấy cũng nói y như vậy.
Itaro cintesi – ‘‘ayaṃ niccakālaṃ mayā kataṃ kataṃ attanā kataṃ viya katvā dasseti, hotu, kattabbayuttakamassa karissāmī’’ti.
The other (diligent) monk thought, "This one always makes it seem as if whatever I have done, he himself has done. Let it be; I will do what needs to be done for him."
Vị kia suy nghĩ: “Vị này lúc nào cũng làm như thể mình đã làm những bổn phận mà ta đã làm. Thôi được, ta sẽ làm những gì thích hợp cho vị ấy.”
Tassa bhuñjitvā supantasseva nhānodakaṃ tāpetvā ekasmiṃ ghaṭe katvā piṭṭhikoṭṭhake ṭhapesi, udakatāpanabhājane pana nāḷimattaṃ udakaṃ sesetvā usumaṃ muñcantaṃ ṭhapesi.
While the other monk was sleeping after eating, he heated bath water, placed it in a pot, and put it behind the bathing house. In the water-heating vessel, he left just a nāli of water, emitting steam.
Khi vị ấy đã dùng bữa và đang ngủ, vị kia đun nước tắm, đổ vào một cái ghè và đặt ở phía sau nhà tắm. Trong nồi đun nước, vị ấy để lại một náḷi nước đang bốc hơi.
Taṃ itaro sāyanhasamaye pabujjhitvā usumaṃ nikkhantaṃ disvā ‘‘udakaṃ tāpetvā koṭṭhake ṭhapitaṃ bhavissatī’’ti vegena gantvā theraṃ vanditvā, ‘‘bhante, koṭṭhake udakaṃ ṭhapitaṃ, nhāyathā’’ti vatvā therena saddhiṃyeva koṭṭhakaṃ pāvisi.
The other monk, waking up in the evening, saw the steam escaping and thought, "The water must have been heated and placed in the bathing house." He quickly went, paid homage to the Thera, and said, "Venerable Sir, water has been placed in the bathing house; please bathe." He then entered the bathing house with the Thera.
Vị kia thức dậy vào buổi chiều, thấy hơi nước bốc lên, nghĩ: “Nước chắc đã được đun và đặt trong nhà tắm rồi,” liền vội vàng đi đến đảnh lễ vị Trưởng lão và nói: “Bạch Đại đức, nước đã được đặt trong nhà tắm, xin Đại đức hãy tắm.” Rồi vị ấy cùng với vị Trưởng lão vào nhà tắm.
Thero udakaṃ apassanto ‘‘kahaṃ udakaṃ, āvuso’’ti āha.
Seeing no water, the Thera said, "Where is the water, friend?"
Vị Trưởng lão không thấy nước, liền nói: “Này Hiền hữu, nước ở đâu?”
Daharo aggisālaṃ gantvā bhājane uḷuṅkaṃ otāretvā tucchabhāvaṃ ñatvā ‘‘passatha duṭṭhassa kammaṃ tucchabhājanaṃ uddhane āropetvā kuhiṃ gato, ahaṃ ‘koṭṭhake udaka’nti saññāya ārocesi’’nti ujjhāyanto ghaṭaṃ ādāya titthaṃ agamāsi.
The young monk went to the fire-hall, dipped a ladle into the vessel, and realizing it was empty, complained, "Look at the deed of this wicked one! He placed an empty vessel on the hearth and went off somewhere. I, thinking there was water in the bathing house, reported it." Thus grumbling, he took a pot and went to the watering place.
Vị tỳ-khưu trẻ đi đến phòng lửa, nhúng gáo vào nồi và biết là trống rỗng, liền càu nhàu: “Hãy xem hành động của kẻ xấu xa này! Đặt cái nồi trống không lên bếp rồi đi đâu mất. Ta đã báo rằng ‘có nước trong nhà tắm’ theo sự nhận biết của mình.” Vị ấy cầm ghè đi đến bến nước.
Itaropi piṭṭhikoṭṭhakato udakaṃ āharitvā koṭṭhake ṭhapesi.
The other monk then brought the water from behind the bathing house and placed it in the bathing house.
Vị kia cũng mang nước từ phía sau nhà tắm đến và đặt vào nhà tắm.
Thero cintesi – ‘‘ayaṃ daharo ‘udakaṃ me tāpetvā koṭṭhake ṭhapitaṃ, etha, bhante, nhāyathā’ti vatvā idāni ujjhāyanto ghaṭaṃ ādāya titthaṃ gacchati, kiṃ nu kho eta’’nti upadhārento ‘‘ettakaṃ kālaṃ esa daharo iminā kataṃ vattaṃ attanāva kataṃ viya pakāsetī’’ti ñatvā sāyaṃ āgantvā nisinnassa ovādamadāsi, ‘‘āvuso, bhikkhunā nāma ‘attanā katameva kata’nti vattuṃ vaṭṭati, no akataṃ, tvaṃ idāneva ‘koṭṭhake udakaṃ ṭhapitaṃ, nhāyatha, bhante’ti vatvā mayi pavisitvā ṭhite ghaṭaṃ ādāya ujjhāyanto gacchasi, pabbajitassa nāma evaṃ kātuṃ na vaṭṭatī’’ti.
The Thera thought, "This young monk, having said, 'Water has been heated and placed in the bathing house, Venerable Sir, please come and bathe,' now, after I have entered and stood there, takes a pot and goes off grumbling. What can this be?" Reflecting, he realized, "For all this time, this young monk has been presenting the duties performed by that other monk as if he himself had done them." So, in the evening, when the young monk came and sat down, the Thera advised him, "Friend, a bhikkhu should say only what he himself has done, not what he has not done. Just now you said, 'Water has been placed in the bathing house, Venerable Sir, please bathe,' and then, after I had entered and stood there, you took a pot and went off grumbling. It is not proper for one who has gone forth to act in this manner."
Vị Trưởng lão suy nghĩ: “Vị tỳ-khưu trẻ này nói ‘nước đã được đun và đặt trong nhà tắm, bạch Đại đức, xin hãy đến tắm,’ rồi khi ta đã vào và đứng đó, vị ấy lại cầm ghè đi đến bến nước mà càu nhàu. Chuyện gì vậy?” Khi quán xét, vị ấy biết: “Suốt thời gian qua, vị tỳ-khưu trẻ này đã công bố những bổn phận do vị kia làm như thể chính mình đã làm.” Buổi chiều, khi vị tỳ-khưu trẻ đến ngồi xuống, vị Trưởng lão liền khuyên bảo: “Này Hiền hữu, một tỳ-khưu chỉ nên nói ‘chính mình đã làm’ những gì mình thực sự làm, chứ không phải những gì mình chưa làm. Ngay lúc này, con đã nói ‘nước đã được đặt trong nhà tắm, bạch Đại đức, xin hãy tắm,’ nhưng khi ta đã vào và đứng đó, con lại cầm ghè đi mà càu nhàu. Một người xuất gia không nên làm như vậy.”
So ‘‘passatha therassa kammaṃ, udakamattakaṃ nāma nissāya maṃ evaṃ vadesī’’ti kujjhitvā punadivase therena saddhiṃ piṇḍāya na pāvisi.
Becoming angry, he said, "Look at the Thera's actions! Just for a little water, he speaks to me in this way!" The next day, he did not go for alms with the Thera.
Vị ấy nổi giận nói: “Hãy xem hành động của vị Trưởng lão! Chỉ vì một chút nước mà ngài lại nói với ta như vậy!” Ngày hôm sau, vị ấy không đi khất thực cùng với vị Trưởng lão.
Thero itarena saddhiṃ ekaṃ padesaṃ agamāsi.
The Thera went to a certain place with the other monk.
Vị Trưởng lão đi đến một nơi khác cùng với vị kia.
So tasmiṃ gate therassa upaṭṭhākakulaṃ gantvā ‘‘thero kahaṃ, bhante’’ti puṭṭho ‘‘therassa aphāsukaṃ jātaṃ, vihāreyeva nisinno’’ti āha.
When the Thera had gone, he went to the household that supported the Thera, and when asked, "Venerable Sir, where is the Thera?", he replied, "The Thera has fallen ill; he is staying in the monastery."
Khi vị Trưởng lão đã đi, vị tỳ-khưu trẻ đến gia đình hộ độ của vị Trưởng lão, khi được hỏi: “Bạch Đại đức, vị Trưởng lão ở đâu?” thì trả lời: “Vị Trưởng lão đã bị bệnh, ngài đang ngồi trong tịnh xá.”
‘‘Kiṃ pana, bhante, laddhuṃ vaṭṭatī’’ti?
"What kind of food, Venerable Sir, would be suitable to receive?"
“Bạch Đại đức, cần phải cúng dường món gì?”
‘‘Evarūpaṃ kira nāma āhāraṃ dethā’’ti vutte tena vuttaniyāmeneva sampādetvā adaṃsu.
When he said, "Please offer such and such food," they prepared it exactly as he described and gave it.
Khi được nói: “Hãy cúng dường loại thực phẩm như vậy,” họ liền chuẩn bị và cúng dường đúng theo lời vị ấy nói.
So antarāmaggeva taṃ bhattaṃ bhuñjitvā vihāraṃ gato.
He ate that food on the way and went back to the monastery.
Vị ấy dùng bữa đó ngay trên đường rồi trở về tịnh xá.
Theropi gataṭṭhāne mahantaṃ sukhumavatthaṃ labhitvā attanā saddhiṃ gatadaharassa adāsi.
The Thera, at the place he had gone to, received a large, fine cloth and gave it to the young monk who had accompanied him.
Vị Trưởng lão cũng nhận được một tấm vải mềm mại lớn ở nơi mình đã đi đến và tặng cho vị tỳ-khưu trẻ đã đi cùng mình.
So taṃ rajitvā attano nivāsanapārupanaṃ akāsi.
That monk dyed it and made it into his lower and upper robes.
Vị ấy nhuộm tấm vải đó và dùng làm y nội và y khoác của mình.
Thero punadivase taṃ upaṭṭhākakulaṃ gantvā, ‘‘bhante, ‘tumhākaṃ kira aphāsukaṃ jāta’nti amhehi daharena vuttaniyāmeneva paṭiyādetvā āhāro pesito, paribhuñjitvā vo phāsukaṃ jāta’’nti vutte tuṇhī ahosi.
The next day, the Thera went to that supporting family, and when they said, "Venerable Sir, we heard that you were unwell, so we had food prepared and sent as the young monk instructed. Did you consume it and feel better?", the Thera remained silent.
Ngày hôm sau, vị Trưởng lão đến gia đình hộ độ đó, khi được hỏi: “Bạch Đại đức, chúng con đã chuẩn bị và gửi thực phẩm theo lời vị tỳ-khưu trẻ nói rằng ‘Đại đức bị bệnh.’ Sau khi dùng bữa, Đại đức đã khỏe hơn chưa?” thì ngài im lặng.
Vihāraṃ pana gantvā taṃ daharaṃ vanditvā nisinnaṃ evamāha – ‘‘āvuso, tayā kira hiyyo, idaṃ nāma kataṃ, idaṃ pabbajitānaṃ na anucchavikaṃ, viññattiṃ katvā bhuñjituṃ na vaṭṭatī’’ti.
However, upon returning to the monastery, he paid homage to the young monk who was seated and said to him, "Friend, yesterday you did such and such. This is not suitable for ascetics. It is not proper to eat after making a request (viññatti)."
Khi trở về tịnh xá, ngài đảnh lễ và nói với vị tỳ-khưu trẻ đang ngồi: “Này Hiền hữu, nghe nói hôm qua con đã làm việc này. Việc này không thích hợp cho người xuất gia. Không nên thỉnh cầu rồi dùng bữa.”
So kujjhitvā there āghātaṃ bandhitvā ‘‘purimadivase udakamattaṃ nissāya maṃ musāvādiṃ katvā ajja attano upaṭṭhākakule bhattamuṭṭhiyā bhuttakāraṇā maṃ ‘viññattiṃ katvā bhuñjituṃ na vaṭṭatī’ti vadati, vatthampi tena attano upaṭṭhākasseva dinnaṃ, aho therassa bhāriyaṃ kammaṃ, jānissāmissa kattabbayuttaka’’nti punadivase there gāmaṃ pavisante sayaṃ vihāre ohīyitvā daṇḍaṃ gahetvā paribhogabhājanāni bhinditvā therassa paṇṇasālāya aggiṃ datvā yaṃ na jhāyati, taṃ muggarena paharanto bhinditvā nikkhamitvā palāto.
Becoming angry, he bore a grudge against the Thera and thought, "The day before yesterday, he made me out to be a liar just for a little water, and today, because I ate a handful of rice at his supporting household, he says to me, 'It is not proper to eat after making a request.' He even gave the cloth to his own attendant monk. Oh, what a grave deed of the Thera! I will teach him what is proper!" The next day, when the Thera entered the village, he himself stayed behind at the monastery, took a stick, smashed the usable vessels, set fire to the Thera's leaf-hut, and whatever did not burn, he broke by striking it with a club. Then he left and fled.
Vị ấy nổi giận, ôm lòng oán hận vị Trưởng lão, nghĩ: “Hôm trước, chỉ vì một chút nước mà ngài đã nói ta là kẻ nói dối, hôm nay lại vì ta đã dùng một nắm cơm trong gia đình hộ độ của ngài mà ngài nói ta ‘không nên thỉnh cầu rồi dùng bữa.’ Ngay cả tấm vải cũng do ngài tặng cho người hộ độ của mình. Ôi, hành động của vị Trưởng lão thật nặng nề! Ta sẽ biết cách làm những gì thích hợp cho ngài.” Ngày hôm sau, khi vị Trưởng lão vào làng, vị ấy tự mình ở lại tịnh xá, cầm gậy đập vỡ các vật dụng, đốt lửa vào tịnh thất lá của vị Trưởng lão, và những gì không cháy được thì dùng chùy đập vỡ, rồi bỏ đi mất.
So kālaṃ katvā avīcimahāniraye nibbatti.
Upon his demise, he was reborn in the Avīci Great Hell.
Vị ấy sau khi chết, đã tái sinh vào đại địa ngục Avīci.
Mahājano kathaṃ samuṭṭhāpesi – ‘‘therassa kira saddhivihāriko ovādamattaṃ asahanto kujjhitvā paṇṇasālaṃ jhāpetvā palāto’’ti.
The people started a conversation: "Indeed, the Thera's junior monk, unable to endure even a little admonition, became angry, burned down the leaf-hut, and fled."
Đại chúng bàn tán: “Nghe nói đệ tử của vị Trưởng lão, vì không chịu nổi một lời khuyên, đã nổi giận, đốt tịnh thất lá rồi bỏ trốn.”
Atheko bhikkhu aparabhāge rājagahā nikkhamitvā satthāraṃ daṭṭhukāmo jetavanaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā satthārā paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kuto āgatosī’’ti puṭṭho ‘‘rājagahato, bhante’’ti āha.
Then, sometime later, a bhikkhu departed from Rājagaha, desirous of seeing the Teacher. He went to Jetavana, paid homage to the Teacher, and after the Teacher had exchanged greetings, was asked, "Where have you come from?" He replied, "From Rājagaha, Venerable Sir."
Sau đó, một vị tỳ-khưu khác rời Rājagaha, muốn gặp Đức Thế Tôn, liền đến Jetavana, đảnh lễ Đức Thế Tôn. Khi Đức Thế Tôn chào hỏi và hỏi: “Con từ đâu đến?” thì vị ấy thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, con từ Rājagaha đến.”
‘‘Mama puttassa mahākassapassa khamanīya’’nti?
"Is my son Mahākassapa well?"
“Con của Ta, Mahākassapa, có khỏe không?”
‘‘Khamanīyaṃ, bhante, eko pana saddhivihāriko ovādamattena kujjhitvā paṇṇasālaṃ jhāpetvā palāto’’ti.
"He is well, Venerable Sir, but a certain junior monk, angry over a mere admonition, burned down his leaf-hut and fled."
“Bạch Đức Thế Tôn, ngài khỏe. Nhưng một đệ tử của ngài, vì một lời khuyên mà nổi giận, đốt tịnh thất lá rồi bỏ trốn.”
Satthā ‘‘na so idāneva ovādaṃ sutvā kujjhati, pubbepi kujjhiyeva.
The Teacher said, "He does not get angry now, having heard the instruction; he was angry in the past too.
Đức Thế Tôn nói: “Không phải chỉ bây giờ vị ấy mới nổi giận khi nghe lời khuyên, trước đây vị ấy cũng đã từng nổi giận.
Na idāneva kuṭiṃ dūseti, pubbepi dūsesiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari –
He does not defile the hut only now; he defiled it in the past too," and having said this, he related a past event:
Không phải chỉ bây giờ vị ấy mới phá hoại tịnh thất, trước đây vị ấy cũng đã từng phá hoại.” Rồi Đức Thế Tôn kể lại câu chuyện quá khứ:
Tattha caranti iriyāpathacāraṃ aggahetvā manasācāro veditabbo, kalyāṇamittaṃ pariyesantoti attho.
In this context, the word caraṃ should be understood as wandering mentally, not as physical movement, meaning one who is seeking a kalyāṇamitta.
Ở đây, từ caraṃ (đi) không nên hiểu là sự đi đứng của thân thể, mà phải hiểu là sự đi đứng của tâm, nghĩa là tìm kiếm bạn lành.
Seyyaṃ sadisamattanoti attano sīlasamādhipaññāguṇehi adhikataraṃ vā sadisaṃ vā na labheyya ce.
Seyyaṃ sadisamattano means, if one does not find one who is superior or equal to oneself in terms of virtuous qualities such as sīla, samādhi, and paññā.
Nếu không tìm được người ưu việt hơn hoặc bằng chính mình về các đức tính giới (sīla), định (samādhi), tuệ (paññā) của mình.
Ekacariyanti etesu hi seyyaṃ labhamāno sīlādīhi vaḍḍhati, sadisaṃ labhamāno na parihāyati, hīnena pana saddhiṃ ekato vasanto ekato saṃbhogaparibhogaṃ karonto sīlādīhi parihāyati.
Ekacariyaṃ: Among these, by obtaining a superior companion, one develops in sīla and so on; by obtaining an equal, one does not decline; but by living together with an inferior person, sharing enjoyments and provisions, one declines in sīla and so on.
Sống độc cư: Bởi vì, trong số những người này, nếu tìm được người ưu việt hơn, người ấy sẽ tăng trưởng các đức tính như giới; nếu tìm được người bằng mình, người ấy sẽ không suy giảm; nhưng nếu sống chung với người kém hơn, cùng hưởng thụ vật chất và pháp, người ấy sẽ suy giảm các đức tính như giới.
Tena vuttaṃ – ‘‘evarūpo puggalo na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo aññatra anuddayā aññatra anukampā’’ti (pu. pa. 121; a. ni. 3.26).
Therefore, it is said: "Such a person should not be associated with, should not be resorted to, should not be frequented, except out of compassion or pity."
Vì vậy, có lời dạy: “Người như vậy không nên gần gũi, không nên kết bạn, không nên thân cận, trừ khi vì lòng bi mẫn, trừ khi vì lòng trắc ẩn.”
Tasmā sace kāruññaṃ paṭicca ‘‘ayaṃ maṃ nissāya sīlādīhi vaḍḍhissatī’’ti tamhā puggalā kiñci apaccāsīsanto taṃ saṅgaṇhituṃ sakkoti, iccetaṃ kusalaṃ.
Therefore, if out of compassion one can gather such a person, thinking, "This one will develop in sīla and so on because of me," not expecting anything from that person, then this is wholesome.
Do đó, nếu vì lòng bi mẫn mà nghĩ rằng: “Người này sẽ tăng trưởng các đức tính như giới nhờ mình,” và không mong đợi bất cứ điều gì từ người ấy, nếu có thể giúp đỡ người ấy, thì điều đó là thiện lành.
No ce sakkoti, ekacariyaṃ daḷhaṃ kayirā ekībhāvameva thiraṃ katvā sabbairiyāpathesu ekakova vihareyya.
If one cannot, ekacariyaṃ daḷhaṃ kayirā means one should firmly establish solitude and dwell alone in all postures.
Nếu không thể, thì hãy kiên quyết sống độc cư, chỉ giữ vững sự độc cư và sống một mình trong mọi oai nghi.
Kiṃ kāraṇā?
What is the reason?
Vì lý do gì?
Natthi bāle sahāyatāti sahāyatā nāma cūḷasīlaṃ majjhimasīlaṃ mahāsīlaṃ dasa kathāvatthūni terasa dhutaṅgaguṇā vipassanāguṇā cattāro maggā cattāri phalāni tisso vijjā cha abhiññā.
Natthi bāle sahāyatā means that qualities of companionship, such as minor virtue, medium virtue, great virtue, the ten topics of discourse, the thirteen dhutaṅga qualities, vipassanā qualities, the four paths, the four fruits, the three knowledges, and the six higher knowledges,
Không có bạn bè với kẻ ngu: Tình bạn ở đây là tiểu giới (cūḷasīla), trung giới (majjhimasīla), đại giới (mahāsīla), mười đề tài đàm luận (kathāvatthūni), mười ba hạnh đầu đà (dhutaṅga), các đức tính tuệ quán (vipassanā), bốn đạo (magga), bốn quả (phala), ba minh (vijjā), sáu thắng trí (abhiññā).
Ayaṃ sahāyatāguṇo bālaṃ nissāya natthīti.
these qualities of companionship do not exist by relying on a fool.
Đức tính bạn bè này không thể có được nhờ kẻ ngu.
So aparena samayena attano pañca mahānidhiyo puttassa anācikkhitvā dhananissito maccheramalamalino kālaṃ katvā tasseva nagarassa ekasmiṃ dvāragāmake caṇḍālānaṃ kulasahassaṃ paṭivasati.
Later, without revealing his five great treasures to his son, he, clinging to wealth and stained by the defilement of avarice, passed away and was reborn in the womb of a female caṇḍāla in a thousand-family caṇḍāla village near the very same city.
Một thời gian sau, ông qua đời mà không tiết lộ năm kho tàng lớn của mình cho con trai, và vì bị ô uế bởi sự keo kiệt bám víu vào tài sản, ông tái sinh vào bụng một phụ nữ caṇḍāla trong một ngôi làng ở cổng thành đó, nơi có một ngàn gia đình caṇḍāla sinh sống.
Tatthekissā caṇḍāliyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
He took conception in the womb of a certain caṇḍāla woman there.
Ông đã thọ thai trong bụng một phụ nữ caṇḍāla.
Rājā tassa kālakiriyaṃ sutvā puttamassa mūlasiriṃ pakkosāpetvā seṭṭhiṭṭhāne ṭhapesi.
The king, hearing of his death, summoned his son Mūlasiri and appointed him to the position of millionaire.
Nghe tin ông qua đời, nhà vua đã triệu tập con trai ông là Mūlasiri và bổ nhiệm anh ta vào chức vị trưởng giả.
Tampi caṇḍālakulasahassaṃ ekatova bhatiyā kammaṃ katvā jīvamānaṃ tassa paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya neva bhatiṃ labhati, na yāpanamattato paraṃ bhattapiṇḍampi.
The thousand families of caṇḍālas, who lived by working together for hire, from the moment of his conception, received neither wages nor even a mouthful of food beyond what was barely sufficient.
Kể từ khi đứa bé kia thọ thai, một ngàn gia đình caṇḍāla đó, vốn sống bằng cách làm công cùng nhau, không còn nhận được tiền công, cũng như không có đủ một nắm cơm để duy trì sự sống.
Te ‘‘mayaṃ etarahi kammaṃ karontāpi piṇḍabhattampi na labhāma, amhākaṃ antare kāḷakaṇṇiyā bhavitabba’’nti dve koṭṭhāsā hutvā yāva tassa mātāpitaro visuṃ honti, tāva vibhajitvā ‘‘imasmiṃ kule kāḷakaṇṇī uppannā’’ti tassa mātaraṃ nīhariṃsu.
They said, "Even though we are working now, we do not receive even a mouthful of food; there must be an inauspicious one among us," and dividing themselves into two factions, they kept dividing until the child's parents became separate, and then, saying, "An inauspicious one has appeared in this family," they cast out his mother.
Họ nói: “Bây giờ chúng ta làm việc mà còn không có một nắm cơm, chắc chắn có một kẻ xui xẻo (kāḷakaṇṇī) trong chúng ta,” rồi chia thành hai nhóm, và sau đó, khi cha mẹ đứa bé tách ra, họ lại chia ra và nói: “Có một kẻ xui xẻo đã sinh ra trong gia đình này,” rồi đuổi mẹ đứa bé đi.
Sāpi yāvassā so kucchigato, tāva yāpanamattampi kicchena labhitvā puttaṃ vijāyi.
She, too, barely managed to sustain herself with great difficulty while he was in her womb, and then gave birth to the son.
Người mẹ ấy, trong suốt thời gian đứa bé còn trong bụng, đã rất khó khăn mới có đủ để duy trì sự sống, rồi sinh ra đứa con.
Tassa hatthā ca pādā ca akkhīni ca kaṇṇā ca nāsā ca mukhañca yathāṭhāne na ahesuṃ.
His hands, feet, eyes, ears, nose, and mouth were not in their proper places.
Tay, chân, mắt, tai, mũi và miệng của đứa bé đều không ở đúng vị trí.
So evarūpena aṅgavekallena samannāgato paṃsupisācako viya ativirūpo ahosi.
He was endowed with such bodily deformities, extremely ugly like a dust-demon.
Với những dị tật bẩm sinh như vậy, đứa bé trông rất xấu xí, giống như một con quỷ đất (paṃsupisācako).
Evaṃ santepi taṃ mātā na pariccaji.
Even so, his mother did not abandon him.
Dù vậy, người mẹ vẫn không bỏ rơi đứa bé.
Kucchiyaṃ vasitaputtasmiñhi sineho balavā hoti.
For indeed, affection for a son who has dwelt in the womb is strong.
Quả thật, tình yêu thương dành cho đứa con đã nằm trong bụng rất mạnh mẽ.
Sā taṃ kicchena posayamānā taṃ ādāya gatadivase kiñci alabhitvā gehe katvā sayameva gatadivase bhatiṃ labhati.
She, raising him with difficulty, took him with her, but on the days she went out, she received nothing. When she left him at home, she herself received wages on those days.
Người mẹ ấy, một mình nuôi con trong khó khăn, vào ngày đi làm mà không kiếm được gì, thì để con ở nhà và tự mình đi làm để kiếm tiền công.
Atha naṃ piṇḍāya caritvā jīvituṃ samatthakāle sā kapālakaṃ hatthe ṭhapetvā, ‘‘tāta, mayaṃ taṃ nissāya mahādukkhaṃ pattā, idāni na sakkomi taṃ posetuṃ, imasmiṃ nagare kapaṇaddhikādīnaṃ paṭiyattabhattāni atthi, tattha bhikkhāya caritvā jīvāhī’’ti taṃ vissajjesi.
Then, when he was old enough to beg for food and survive, she placed a small bowl in his hand and said, "My dear son, we have suffered greatly because of you. Now I cannot support you. In this city, there is food prepared for the poor, the destitute, and travelers. Go there to beg for food and live." Thus, she sent him away.
Sau đó, khi đứa bé đủ sức đi khất thực để sống, người mẹ đặt một cái bát nhỏ (kapālaka) vào tay nó và nói: “Con ơi, mẹ đã chịu nhiều khổ sở vì con, giờ mẹ không thể nuôi con được nữa. Trong thành phố này có những bữa ăn được chuẩn bị sẵn cho người nghèo, người khất thực, v.v., con hãy đến đó khất thực mà sống.” Rồi bà đuổi nó đi.
So gharapaṭipāṭiyā caranto ānandaseṭṭhikāle nivuttaṭṭhānaṃ gantvā jātissaro hutvā attano gehaṃ pāvisi.
He, going from house to house, arrived at the place where he had lived during his time as Ānanda the millionaire, and regaining his past memory, he entered his own house.
Đi khất thực theo từng nhà, nó đến nơi mình từng sống khi còn là trưởng giả Ānanda, và nhờ nhớ lại kiếp trước (jātissaro), nó bước vào nhà mình.
Tīsu pana dvārakoṭṭhakesu na koci sallakkhesi.
However, no one at the three gate-lodges recognized him.
Tuy nhiên, không ai trong ba cổng thành nhận ra nó.
Catutthe dvārakoṭṭhake mūlasiriseṭṭhino puttakā disvā ubbiggahadayā parodiṃsu.
In the fourth gate-tower, the sons of the Chief Merchant Mūlasiri, having seen him, cried with distressed hearts.
Tại cổng thành thứ tư, các con của trưởng giả Mūlasiri nhìn thấy nó, lòng hoảng sợ và bật khóc.
Atha naṃ seṭṭhipurisā ‘‘nikkhama kāḷakaṇṇī’’ti pothetvā nīharitvā saṅkāraṭṭhāne khipiṃsu.
Then the merchant's men, saying, "Get out, you inauspicious one!", beat him, drove him out, and threw him onto a rubbish heap.
Sau đó, những người hầu của trưởng giả đánh đập và đuổi nó ra ngoài, ném vào bãi rác, nói: “Cút đi, đồ xui xẻo!”
Satthā ānandattherena pacchāsamaṇena piṇḍāya caranto taṃ ṭhānaṃ patto theraṃ oloketvā tena puṭṭho taṃ pavattiṃ ācikkhi.
The Teacher, while wandering for alms with Venerable Ānanda as his attendant monk, arrived at that place, looked at the elder, and being asked by him, related that incident.
Đức Thế Tôn, cùng với Tôn giả Ānanda làm thị giả, đang đi khất thực thì đến nơi đó, nhìn Tôn giả và khi được hỏi, Ngài kể lại câu chuyện.
Thero mūlasiriṃ pakkosāpesi.
The Elder had Mūlasiri summoned.
Tôn giả đã cho gọi Mūlasiri.
Atha mahājanakāyo sannipati.
Then a great multitude gathered.
Sau đó, đại chúng tập hợp.
Satthā mūlasiriṃ āmantetvā ‘‘jānāsi eta’’nti pucchitvā ‘‘na jānāmī’’ti vutte, ‘‘pitā te ānandaseṭṭhī’’ti vatvā asaddahantaṃ ‘‘ānandaseṭṭhi puttassa te pañca mahānidhiyo ācikkhāhī’’ti ācikkhāpetvā saddahāpesi.
The Teacher, addressing Mūlasiri, asked, "Do you know this person?" When he replied, "I do not know him," the Teacher said, "Ānandaseṭṭhi is your father." When Mūlasiri did not believe, the Teacher made Ānandaseṭṭhi reveal the five great treasures to his son, thus making him believe.
Đức Thế Tôn gọi Mūlasiri và hỏi: “Ngươi có biết người này không?” Khi Mūlasiri trả lời: “Con không biết,” Ngài nói: “Người này là cha ngươi, trưởng giả Ānanda.” Khi Mūlasiri không tin, Ngài bảo trưởng giả Ānanda tiết lộ năm kho tàng lớn cho con trai, và khiến anh ta tin.
So satthāraṃ saraṇaṃ agamāsi.
He took refuge in the Teacher.
Anh ta đã quy y Đức Thế Tôn.
Tassa dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
To him, the Teacher, while expounding the Dhamma, spoke this verse—
Để thuyết pháp cho anh ta, Ngài đã nói bài kệ này:
Tassattho – puttā me atthi, dhanaṃ me atthi, iti bālo puttataṇhāya ceva dhanataṇhāya ca haññati vihaññati dukkhayati, ‘‘puttā me nassiṃsū’’ti vihaññati, ‘‘nassantī’’ti vihaññati, ‘‘nassissantī’’ti vihaññati.
The meaning of this* is: "I have sons, I have wealth," thus the fool is afflicted, is distressed, by craving for sons and craving for wealth. He grieves, "My sons perished," he grieves, "they are perishing," he grieves, "they will perish."
Ý nghĩa của bài kệ đó là: “ Ta có con, ta có tài sản,” kẻ ngu bị hành hạ, tự hành hạ mình bởi ái dục đối với con cái và ái dục đối với tài sản. Nó tự hành hạ mình khi nghĩ: “Con cái của ta đã mất,” nó tự hành hạ mình khi nghĩ: “Chúng đang mất,” nó tự hành hạ mình khi nghĩ: “Chúng sẽ mất.”
Dhanepi eseva nayo.
The same method applies to wealth.
Đối với tài sản cũng vậy.
Iti chahākārehi vihaññati.
Thus, he grieves in six ways.
Như vậy, nó bị hành hạ bởi sáu phương diện.
‘‘Putte posessāmī’’ti rattiñca divā ca thalajalapathādīsu nānappakārato vāyamantopi vihaññati, ‘‘dhanaṃ uppādessāmī’’ti kasivāṇijjādīni karontopi vihaññateva.
Even while striving in various ways, day and night, on land and water paths, saying, "I will support my sons," he grieves; even while doing farming, trade, and so forth, saying, "I will produce wealth," he certainly grieves.
Nó tự hành hạ mình khi ngày đêm cố gắng đủ mọi cách trên đất liền, dưới nước, v.v., để nghĩ: “Ta sẽ nuôi con”; nó cũng tự hành hạ mình khi làm nông nghiệp, buôn bán, v.v., để nghĩ: “Ta sẽ tạo ra tài sản.”
Evaṃ vihaññassa ca attā hi attano natthi tena vighātena dukkhitaṃ attānaṃ sukhitaṃ kātuṃ asakkontassa pavattiyampissa attā hi attano natthi, maraṇamañce nipannassa māraṇantikāhi vedanāhi aggijālāhi viya pariḍayhamānassa chijjamānesu sandhibandhanesu, bhijjamānesu aṭṭhisaṅghāṭesu nimīletvā paralokaṃ ummīletvā idhalokaṃ passantassāpi divase divase dvikkhattuṃ nhāpetvā tikkhattuṃ bhojetvā gandhamālādīhi alaṅkaritvā yāvajīvaṃ positopi sahāyabhāvena dukkhaparittāṇaṃ kātuṃ asamatthatāya attā hi attano natthi.
And even when thus grieving, one's self indeed does not belong to oneself because one is unable to make one’s self, afflicted by that distress, happy; indeed, one’s self does not belong to oneself even in this very existence. Even for one lying on the deathbed, being burned by mortal pains as if by flames of fire, with joints and bonds severing, with bone structures breaking apart, looking at the next world with closed eyes and this world with open eyes—even for such a person, though one has been nourished throughout life, bathed twice daily, fed thrice daily, adorned with perfumes and garlands, yet one is unable to provide relief from suffering as a helper, thus, one's self indeed does not belong to oneself.
Và đối với kẻ ngu bị hành hạ như vậy, thân này còn không phải của mình. Đối với người không thể làm cho thân mình thoát khỏi khổ đau do sự hành hạ đó, ngay cả trong kiếp hiện tại, thân này cũng không phải của mình. Ngay cả khi nằm trên giường chết, bị thiêu đốt bởi những cảm thọ cận tử như ngọn lửa, khi các khớp xương bị đứt lìa, khi các khối xương bị vỡ nát, ngay cả khi nhắm mắt nhìn thế giới bên kia và mở mắt nhìn thế giới này, dù đã được nuôi dưỡng suốt đời bằng cách tắm hai lần và ăn ba bữa mỗi ngày, được trang điểm bằng hương hoa, v.v., nhưng vì không thể giúp đỡ để giải thoát khỏi khổ đau, nên thân này cũng không phải của mình.
Kuto puttā kuto dhanaṃ puttā vā dhanaṃ vā tasmiṃ samaye kimeva karissanti, ānandaseṭṭhinopi kassaci kiñci adatvā puttassatthāya dhanaṃ saṇṭhapetvā pubbe vā maraṇamañce nipannassa, idāni vā imaṃ dukkhaṃ pattassa kuto puttā kuto dhanaṃ.
How then sons, how then wealth? What indeed will sons or wealth do at that time? Even for Ānandaseṭṭhi, who gave nothing to anyone, but accumulated wealth for his son, whether he was lying on his deathbed before, or is now experiencing this suffering, how then sons, how then wealth?
Làm sao có con, làm sao có tài sản? Con cái hay tài sản sẽ làm gì vào lúc đó? Ngay cả đối với trưởng giả Ānanda, người đã không cho ai bất cứ thứ gì, đã tích trữ tài sản cho con trai, khi ông nằm trên giường chết trước đây, hoặc khi ông đang chịu đựng khổ đau này bây giờ, thì con cái và tài sản có ý nghĩa gì?
Puttā vā dhanaṃ vā tasmiṃ samaye kiṃ dukkhaṃ hariṃsu, kiṃ vā sukhaṃ uppādayiṃsūti.
What suffering did sons or wealth remove for him at that time, or what happiness did they produce?
Con cái hay tài sản đã làm gì để loại bỏ khổ đau hay tạo ra hạnh phúc vào lúc đó?
Te kira dve sahāyakā dhammassavanatthāya gacchantena mahājanena saddhiṃ jetavanaṃ gantvā eko dhammakathaṃ assosi, eko attano gayhūpagaṃ olokesi.
It is said that two companions went to Jetavana with a great multitude of people who were going to listen to the Dhamma; one listened to the Dhamma talk, while the other looked for something to steal.
Nghe nói, hai người bạn cùng đi đến Jetavana với đám đông dân chúng để nghe Pháp. Một người lắng nghe pháp thoại, còn người kia thì nhìn xem có gì để lấy.
Tesu eko dhammaṃ suṇamāno sotāpattiphalaṃ pāpuṇi, itaro ekassa dussante baddhaṃ pañcamāsakamattaṃ labhi.
Among them, one, while listening to the Dhamma, attained the fruit of stream-entry; the other found five māsa coins tied in the corner of someone's robe.
Trong hai người, người nghe Pháp đã chứng đắc quả Tu-đà-hoàn, còn người kia thì lấy được năm đồng tiền māsaka buộc ở vạt áo của một người.
Tassa taṃ gehe pākabhattaṃ jātaṃ, itarassa gehe na paccati.
For him, that amount was enough for cooked food at his home, but for the other, nothing was cooked at his home.
Số tiền đó đã trở thành tiền mua gạo nấu cơm trong nhà anh ta, còn nhà người kia thì không có gì để nấu.
Atha naṃ sahāyakacoro attano bhariyāya saddhiṃ uppaṇḍayamāno ‘‘tvaṃ atipaṇḍitatāya attano gehe pākabhattamūlampi na nipphādesī’’ti āha.
Then the thieving companion, mocking him together with his wife, said, "Because of your excessive wisdom, you could not even procure the cost of cooked food at your own home."
Bấy giờ, người bạn trộm cắp cùng với vợ mình chế nhạo người kia rằng: “Anh vì quá thông thái nên đến cả tiền mua gạo nấu cơm trong nhà cũng không kiếm được.”
Itaro pana ‘‘bālabhāveneva vatāyaṃ attano paṇḍitabhāvaṃ maññatī’’ti taṃ pavattiṃ satthu ārocetuṃ ñātīhi saddhiṃ jetavanaṃ gantvā ārocesi.
The other, however, thinking, "Indeed, because of his foolishness, he considers himself wise," went to Jetavana with his relatives to report the incident to the Teacher, and he did so.
Người kia thì nghĩ: “Thật ra, anh ta vì ngu si mà tự cho mình là thông thái,” rồi cùng với bà con đến Jetavana để trình bày sự việc lên bậc Đạo Sư.
Satthā tassa dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher, while expounding the Dhamma to him, spoke this verse—
Bậc Đạo Sư, trong khi thuyết Pháp cho người ấy, đã nói lên kệ ngôn này:
Tattha yo bāloti yo andhabālo apaṇḍito samāno ‘‘bālo aha’’nti attano bālyaṃ bālabhāvaṃ maññati jānāti.
Therein, "Yo bālo" (Whoever is foolish) means: whoever, being a blind fool and unwise, thinks, "I am foolish," (i.e.,) knows his foolishness, his state of being foolish.
Trong đó, yo bālo (kẻ ngu nào) có nghĩa là người nào, dù là kẻ ngu si, mù quáng, không có trí tuệ, nhưng biết, nhận ra sự ngu dốt của mình rằng: “Ta là kẻ ngu.”
Tena soti tena kāraṇena so puggalo paṇḍito vāpi hoti paṇḍitasadiso vā.
"By that much is he wise" means: by that reason, that person is even wise, or is like a wise person.
Tena so (nhờ vậy người ấy) có nghĩa là do nguyên nhân đó, người ấy paṇḍito vāpi (cũng là người trí) hoặc giống như người có trí.
So hi ‘‘bālo aha’’nti jānamāno aññaṃ paṇḍitaṃ upasaṅkamanto payirupāsanto tena paṇḍitabhāvatthāya ovadiyamāno anusāsiyamāno taṃ ovādaṃ gaṇhitvā paṇḍito vā hoti paṇḍitataro vā.
For indeed, knowing, "I am foolish," approaching another wise person and serving him, being admonished and instructed by that person for the sake of becoming wise, he takes that admonition and becomes either wise or wiser.
Bởi vì người ấy, khi biết mình ngu, sẽ đến gần, thân cận với người có trí khác. Khi được người trí ấy giáo huấn, chỉ dạy để trở thành người có trí, người ấy sẽ tiếp thu lời dạy đó mà trở thành người có trí hoặc trí tuệ hơn.
Sa ve bāloti yo ca bālo samāno ‘‘ko añño mayā sadiso bahussuto vā dhammakathiko vā vinayadharo vā dhutaṅgadharo vā atthī’’ti evaṃ paṇḍitamānī hoti.
"He is truly called a fool" means: whoever, being foolish, thinks himself wise, saying, "Who else is like me, whether learned, a Dhamma speaker, a Vinaya holder, or an ascetic practices holder?"
Sa ve bālo (người ấy thật là kẻ ngu) có nghĩa là người nào, dù là kẻ ngu, lại tự mãn cho mình là người có trí rằng: “Có ai khác đa văn, hoặc là pháp sư, hoặc là người trì luật, hoặc là người giữ hạnh đầu-đà giống như ta chăng?”
So aññaṃ paṇḍitaṃ anupasaṅkamanto apayirupāsanto neva pariyattiṃ uggaṇhāti, na paṭipattiṃ pūreti, ekantabālabhāvameva pāpuṇāti.
Such a person, not approaching another wise person or serving him, neither learns the pariyatti nor fulfills the paṭipatti, and certainly attains only the state of extreme foolishness.
Người ấy không đến gần, không thân cận với người có trí khác, nên không học hỏi được pháp học, cũng không hoàn thiện được pháp hành, mà chỉ đạt đến tình trạng ngu si hoàn toàn.
So gaṇṭhibhedakacoro viya.
He is like the purse-snatching thief.
Người ấy giống như tên trộm rạch túi.
Tena vuttaṃ ‘‘sa ve ‘bālo’ti vuccatī’’ti.
Therefore it is said, "He is truly called a fool."
Vì vậy, có lời dạy rằng: “sa ve ‘bālo’ti vuccati” (người ấy thật được gọi là ‘kẻ ngu’).
So kira mahātheresu paṭikkantesu dhammasabhaṃ gantvā dhammāsane nisīdi.
It is said that when the Mahātheras had departed, he went to the Dhamma hall and sat on the Dhamma seat.
Nghe nói, sau khi các vị Đại Trưởng lão đã lui về, vị ấy đi đến pháp đường và ngồi lên pháp tòa.
Atha naṃ ekadivasaṃ āgantukā bhikkhū disvā ‘‘ayaṃ bahussuto mahāthero bhavissatī’’ti maññamānā khandhādipaṭisaṃyuttaṃ pañhaṃ pucchitvā kiñci ajānamānaṃ ‘‘ko eso, buddhehi saddhiṃ ekavihāre vasamāno khandhadhātuāyatanamattampi na jānātī’’ti garahitvā taṃ pavattiṃ tathāgatassa ārocesuṃ.
Then, one day, visiting monks, seeing him and thinking, "This will be a very learned Mahāthera," asked him a question related to the aggregates (khandhas) and so forth. When he knew nothing, they criticized him, saying, "Who is this person, who, though dwelling in the same monastery as the Buddhas, does not even know the mere aggregates, elements, and sense bases?" and reported that incident to the Tathāgata.
Một hôm, các vị tỳ-khưu khách Tăng thấy vị ấy và nghĩ rằng: “Vị này hẳn là một Đại Trưởng lão đa văn.” Họ bèn hỏi những câu hỏi liên quan đến uẩn, v.v., nhưng thấy vị ấy không biết gì cả. Họ liền quở trách rằng: “Vị này là ai mà sống chung một trú xứ với các Đức Phật mà ngay cả đến uẩn, xứ, giới cũng không biết?” rồi trình bày sự việc lên Đức Như Lai.
Satthā tesaṃ dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher, while expounding the Dhamma to them, spoke this verse—
Bậc Đạo Sư, trong khi thuyết Pháp cho họ, đã nói lên kệ ngôn này:
Tassattho – bālo nāmesa yāvajīvampi paṇḍitaṃ upasaṅkamanto payirupāsanto ‘‘idaṃ buddhavacanaṃ, ettakaṃ buddhavacana’’nti evaṃ pariyattidhammaṃ vā ‘‘ayaṃ cāro, ayaṃ vihāro, ayaṃ ācāro, ayaṃ gocaro, idaṃ sāvajjaṃ, idaṃ anavajjaṃ, idaṃ sevitabbaṃ, idaṃ na sevitabbaṃ, idaṃ paṭivijjhitabbaṃ, idaṃ sacchikātabba’’nti evaṃ paṭipattipaṭivedhadhammaṃ vā na jānāti.
The meaning of this* is: a fool, even if he attends upon a wise person throughout his life, does not know either the pariyatti Dhamma, such as "This is the Buddha's word, the Buddha's word is of such and such an extent," or the paṭipatti and paṭivedha Dhamma, such as "This is conduct, this is dwelling, this is practice, this is alms-resort, this is blameworthy, this is blameless, this should be practiced, this should not be practiced, this should be penetrated, this should be realized."
Nghĩa của kệ ngôn đó là: bālo (kẻ ngu) được gọi là người dù suốt đời đến gần, thân cận người có trí, nhưng không hiểu biết được pháp học, chẳng hạn như: “Đây là lời Phật dạy, lời Phật dạy có chừng ấy,” hoặc không hiểu biết được pháp hành và pháp chứng ngộ, chẳng hạn như: “Đây là cách đi, đây là cách ở, đây là cách hành xử, đây là nơi khất thực, đây là điều có tội, đây là điều không có tội, đây là điều nên thực hành, đây là điều không nên thực hành, đây là điều cần phải thấu triệt, đây là điều cần phải chứng ngộ.”
Yathā kiṃ?
Just like what?
Giống như cái gì?
Dabbī sūparasaṃ yathāti.
Just as a ladle does not know the taste of soup.
Dabbī sūparasaṃ yathā (Như muỗng với vị canh).
Yathā hi dabbī yāva parikkhayā nānappakārāya sūpavikatiyā samparivattamānāpi ‘‘idaṃ loṇikaṃ, idaṃ aloṇikaṃ, idaṃ tittakaṃ, idaṃ khārikaṃ, idaṃ kaṭukaṃ, idaṃ ambilaṃ, idaṃ anambilaṃ, idaṃ kasāva’’nti sūparasaṃ na jānāti, evameva bālo yāvajīvampi paṇḍitaṃ payirupāsamāno vuttappakāraṃ dhammaṃ na jānātīti.
Just as a ladle, though it may turn around and around in various kinds of savory dishes until they are finished, does not know the taste of the dish—whether it is salty, unsalty, bitter, pungent, acrid, sour, unsour, or astringent—even so, a fool, even if he attends upon a wise person his entire life, does not know the Dhamma of the aforementioned kind.
Ví như cái muỗng, dù được xoay đảo trong các loại canh khác nhau cho đến khi hư hỏng, cũng không biết được vị canh rằng: “Đây là mặn, đây là không mặn, đây là đắng, đây là lạt, đây là cay, đây là chua, đây là không chua, đây là chát.” Cũng vậy, kẻ ngu dù suốt đời thân cận người có trí, cũng không biết được Chánh pháp như đã nói trên.
Tesañhi bhagavā itthiṃ pariyesantānaṃ kappāsikavanasaṇḍe paṭhamaṃ dhammaṃ desesi.
Indeed, the Blessed One first preached the Dhamma to them when they were searching for a woman in a cotton-tree forest.
Chuyện là, Đức Thế Tôn đã thuyết Pháp lần đầu cho họ trong một khu rừng bông gòn, khi họ đang đi tìm một người phụ nữ.
Tadā te sabbeva ehibhikkhubhāvaṃ patvā iddhimayapattacīvaradharā hutvā terasa dhutaṅgāni samādāya vattamānā punapi dīghassa addhuno accayena satthāraṃ upasaṅkamitvā anamataggadhammadesanaṃ sutvā tasmiṃyeva āsane arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
At that time, all of them attained the state of 'Come, bhikkhu!', wore robes and alms-bowls created by psychic power, and, having undertaken the thirteen dhutaṅgas, continued their practice. Again, after a long period had passed, they approached the Teacher and, having heard the Anamatagga-Dhamma-Desanā, attained Arahantship on that very seat.
Khi ấy, tất cả họ đều đạt được trạng thái ehibhikkhu, trở thành những người mang y bát do thần thông tạo ra, và thực hành mười ba hạnh đầu-đà. Sau một thời gian dài, họ lại đến yết kiến bậc Đạo Sư, nghe bài pháp thoại Anamatagga và chứng đắc A-la-hán quả ngay tại chỗ ngồi.
Bhikkhū ‘‘aho vatimehi bhikkhūhi khippameva dhammo viññāto’’ti dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ.
The bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall, saying, "Oh, how quickly these bhikkhus understood the Dhamma!"
Các vị tỳ-khưu đã khởi lên câu chuyện trong pháp đường rằng: “Ôi, các vị tỳ-khưu này đã thấu hiểu Chánh pháp thật nhanh chóng!”
Satthā taṃ sutvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi ime tiṃsamattā sahāyakā dhuttā hutvā tuṇḍilajātake (jā. 1.6.88 ādayo) mahātuṇḍilassa dhammadesanaṃ sutvāpi khippameva dhammaṃ viññāya pañca sīlāni samādiyiṃsu, te teneva upanissayena etarahi nisinnāsaneyeva arahattaṃ pattā’’ti vatvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Hearing that, the Teacher said, "Bhikkhus, it is not only now; in the past too, these thirty companions, having been drunkards, even after hearing the Dhamma discourse of Mahātuṇḍila in the Tuṇḍila Jātaka, quickly understood the Dhamma and undertook the five precepts. It is by that same supporting condition that they have now attained Arahantship on the very seat where they were sitting." Having said this, and while delivering the Dhamma, he spoke this verse—
Bậc Đạo Sư nghe vậy liền dạy: “Này các tỳ-khưu, không chỉ bây giờ đâu, mà ngay cả trong quá khứ, ba mươi người bạn này, khi còn là những kẻ nghiện rượu, sau khi nghe pháp thoại của con heo chúa Tuṇḍila trong Tuṇḍilajātaka, cũng đã nhanh chóng hiểu ra Chánh pháp và thọ trì năm giới. Chính nhờ nhân duyên đó mà bây giờ họ đã chứng đắc A-la-hán quả ngay tại chỗ ngồi.” Nói xong, Ngài thuyết Pháp và đọc lên kệ ngôn này:
Tadā hi suppabuddhakuṭṭhi parisapariyante nisinno bhagavato dhammadesanaṃ sutvā sotāpattiphalaṃ patvā attanā paṭiladdhaguṇaṃ satthu ārocetukāmo parisamajjhe ogāhituṃ avisahanto mahājanassa satthāraṃ vanditvā anugantvā nivattanakāle vihāraṃ agamāsi.
At that time, Suppabuddha the leper, sitting at the edge of the assembly, heard the Blessed One's Dhamma discourse and attained the fruit of stream-entry. Desiring to inform the Teacher of the quality he had attained, but unable to enter the middle of the assembly, he honored the Teacher with the large crowd and followed him. As the Teacher turned back, Suppabuddha went to the monastery.
Khi ấy, người phong cùi Suppabuddha ngồi ở rìa hội chúng, nghe Đức Thế Tôn thuyết pháp, đã chứng đắc Sơ quả (Sotāpattiphala). Vì muốn trình bày phẩm hạnh đã đạt được của mình với Đức Bổn Sư, nhưng không dám chen vào giữa hội chúng, ông đã đảnh lễ Đức Bổn Sư, đi theo Ngài một đoạn, rồi khi Ngài quay lại, ông đi vào tinh xá.
Tasmiṃ khaṇe sakko devarājā ‘‘ayaṃ suppabuddhakuṭṭhi attano satthu sāsane paṭiladdhaguṇaṃ pākaṭaṃ kātukāmo’’ti ñatvā ‘‘vīmaṃsissāmi na’’nti gantvā ākāse ṭhitova etadavoca – ‘‘suppabuddha, tvaṃ manussadaliddo manussavarāko, ahaṃ te apariyantaṃ dhanaṃ dassāmi, ‘buddho na buddho, dhammo na dhammo, saṅgho na saṅgho, alaṃ me buddhena, alaṃ me dhammena, alaṃ me saṅghenā’ti vadehī’’ti.
At that moment, Sakka, king of devas, knowing that "this Suppabuddha the leper desires to make known the quality he has attained in his Teacher's Dispensation," thought, "I shall test him," and went and stood in the sky, saying, "Suppabuddha, you are a destitute and wretched human being. I will give you boundless wealth if you say, 'The Buddha is not the Buddha, the Dhamma is not the Dhamma, the Saṅgha is not the Saṅgha; enough with the Buddha, enough with the Dhamma, enough with the Saṅgha.'"
Vào lúc đó, Sakka, vua chư Thiên, biết rằng: “Người phong cùi Suppabuddha này muốn công bố phẩm hạnh đã đạt được trong giáo pháp của Đức Bổn Sư,” bèn nghĩ: “Ta sẽ thử thách ông ta,” rồi đến, đứng trên không trung và nói: “Này Suppabuddha, ông là một kẻ nghèo hèn, một người khốn khổ giữa loài người. Ta sẽ ban cho ông vô vàn tài sản. Hãy nói rằng: ‘Phật không phải là Phật, Pháp không phải là Pháp, Tăng không phải là Tăng. Phật đối với tôi chẳng ích gì, Pháp đối với tôi chẳng ích gì, Tăng đối với tôi chẳng ích gì!’”
Atha naṃ so āha – ‘‘kosi tva’’nti?
Then Suppabuddha asked him, "Who are you?"
Bấy giờ, ông ta hỏi lại: “Ngươi là ai?”
‘‘Ahaṃ sakko’’ti.
"I am Sakka," he replied.
“Ta là Sakka,” ông ta đáp.
Andhabāla, ahirika tvaṃ mayā saddhiṃ kathetuṃ na yuttarūpo, tvaṃ maṃ ‘‘duggato daliddo kapaṇo’’ti vadesi, nevāhaṃ duggato, na daliddo, sukhappatto ahamasmi mahaddhano –
"Blind fool! Shameless one! It is not proper for you to speak with me. You call me unfortunate, destitute, and wretched. I am neither unfortunate nor destitute; I am happy and greatly wealthy—
Này kẻ ngu si mù quáng, vô liêm sỉ! Ngươi không xứng đáng nói chuyện với ta. Ngươi gọi ta là ‘kẻ khốn cùng, nghèo hèn, đáng thương’, nhưng ta không khốn cùng, không nghèo hèn. Ta là người hưởng an lạc, có đại tài sản—
Imāni me sattavidhaariyadhanāni santi, yesañhi imāni satta dhanāni santi, na te buddhehi vā paccekabuddhehi vā ‘‘daliddā’’ti vuccantīti.
"I possess these seven kinds of noble wealth. Indeed, those who possess these seven riches are not called 'poor' by Buddhas or Paccekabuddhas."
Ta có bảy tài sản thánh này. Những ai có bảy tài sản này thì không bị chư Phật hay chư Độc Giác Phật gọi là ‘nghèo hèn’.
Sakko tassa kathaṃ sutvā taṃ antarāmagge ohāya satthu santikaṃ gantvā sabbaṃ taṃ vacanapaṭivacanaṃ ārocesi.
Sakka, hearing his words, left him in the middle of the road and went to the Teacher, reporting all the conversation.
Sakko nghe lời nói của ông ta, bỏ ông ta lại giữa đường rồi đến chỗ Thế Tôn, kể lại toàn bộ cuộc đối đáp đó.
Atha naṃ bhagavā āha – ‘‘na kho, sakka, sakkā tādisānaṃ satenapi sahassenapi suppabuddhakuṭṭhiṃ ‘buddho na buddho’ti vā, ‘dhammo na dhammo’ti vā, ‘saṅgho na saṅgho’ti vā kathāpetu’’nti.
Then the Blessed One said to him, "Indeed, Sakka, it is not possible for such as you, with a hundred or even a thousand, to make Suppabuddha the leper say, 'The Buddha is not the Buddha,' or 'The Dhamma is not the Dhamma,' or 'The Saṅgha is not the Saṅgha.'"
Bấy giờ, Thế Tôn nói với ông ta: “Này Sakka, không thể nào dùng một trăm hay một ngàn để khiến người bệnh phong Suppabuddha nói ‘Phật không phải Phật’, ‘Pháp không phải Pháp’, hay ‘Tăng không phải Tăng’.”
Suppabuddhopi kho kuṭṭhi satthu santikaṃ gantvā satthārā katapaṭisanthāro sammodamāno attanā paṭiladdhaguṇaṃ ārocetvā vuṭṭhāyāsanā pakkāmi.
Suppabuddha the leper also went to the Teacher, and having been greeted by the Teacher, he rejoiced, reported the quality he had attained, rose from his seat, and departed.
Người bệnh phong Suppabuddha cũng đến chỗ Thế Tôn, được Thế Tôn hỏi thăm, ông hoan hỷ kể lại những phẩm chất mình đã đạt được, rồi đứng dậy khỏi chỗ ngồi và ra đi.
Atha naṃ acirapakkantaṃ gāvī taruṇavacchā jīvitā voropesi.
Then, soon after he had left, a cow with a young calf took his life.
Sau khi ông đi không lâu, một con bò cái có nghé non đã cướp đi mạng sống của ông.
Sā kira ekā yakkhinī pukkusātikulaputtaṃ, bāhiyaṃ dārucīriyaṃ, tambadāṭhikacoraghātakaṃ, suppabuddhakuṭṭhinti imesaṃ catunnaṃ janānaṃ anekasate attabhāve gāvī hutvā jīvitā voropesi.
That cow, it is said, was once a female yakkha who, having taken the form of a cow, took the lives of these four individuals—Pukkusāti, the young man of good family; Bāhiya Dārucīriya; Tambadāṭhika, the thief-killer; and Suppabuddha the leper—over many hundreds of existences.
Con bò cái đó, được biết, là một nữ Dạ Xoa. Nó đã làm bò cái và cướp đi mạng sống của bốn người này trong hàng trăm kiếp khác nhau: thanh niên Pukkusāti, Bāhiya Dārucīriya, tên cướp Tambadāṭhika và người bệnh phong Suppabuddha.
Te kira atīte cattāro seṭṭhiputtā hutvā ekaṃ nagarasobhiniṃ gaṇikaṃ uyyānaṃ netvā divasaṃ sampattiṃ anubhavitvā sāyanhasamaye evaṃ sammantayiṃsu – ‘‘imasmiṃ ṭhāne añño natthi, imissā amhehi dinnaṃ kahāpaṇasahassañca sabbañca pasādhanabhaṇḍaṃ gahetvā imaṃ māretvā gacchāmā’’ti.
Indeed, in a past life, these four were sons of a wealthy man. They took a city courtesan to a park, enjoyed sensual pleasures for a day, and in the evening consulted among themselves, "There is no one else in this place. Let us take the thousand kahāpaṇas given by us to this woman, and all her ornaments, and then kill her and depart."
Được biết, trong quá khứ, bốn người này là con của các trưởng giả. Họ đã đưa một kỹ nữ danh tiếng của thành phố vào vườn, hưởng thụ lạc thú suốt cả ngày, rồi vào buổi chiều tối, họ bàn bạc với nhau: “Ở đây không có ai khác, chúng ta hãy lấy một ngàn đồng tiền vàng và tất cả đồ trang sức đã cho cô ta, rồi giết cô ta và đi thôi.”
Sā tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘ime nillajjā, mayā saddhiṃ abhiramitvā idāni maṃ māretukāmā, jānissāmi nesaṃ kattabbayuttaka’’nti tehi māriyamānā ‘‘ahaṃ yakkhinī hutvā yathā maṃ ete mārenti, evameva te māretuṃ samatthā bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
The courtesan, hearing their words, thought, "These shameless men, after enjoying themselves with me, now desire to kill me. I shall know what is to be done to them." As they were killing her, she made a wish, "May I become a female yakkha and be able to kill them just as they are killing me."
Kỹ nữ đó nghe lời họ nói, nghĩ: “Những kẻ này thật vô liêm sỉ, sau khi vui vẻ với ta, giờ lại muốn giết ta. Ta sẽ biết phải làm gì với chúng!” Khi bị họ giết, cô ta đã ước nguyện: “Cầu mong ta trở thành Dạ Xoa để có thể giết chúng như chúng đã giết ta!”
Tassa nissandena ime māresi.
As a result of that karma, she killed these men.
Do kết quả của nghiệp đó, cô ta đã giết những người này.
Sambahulā bhikkhū tassa kālakiriyaṃ bhagavato ārocetvā ‘‘tassa kā gati, kena ca kāraṇena kuṭṭhibhāvaṃ patto’’ti pucchiṃsu.
Many bhikkhus, having informed the Blessed One of his passing, asked, "What was his destiny, and for what reason did he become a leper?"
Nhiều Tỳ Khưu đã báo cáo với Thế Tôn về cái chết của ông ta và hỏi: “Ông ấy sẽ tái sinh vào cõi nào? Và vì lý do gì mà ông ấy mắc bệnh phong?”
Satthā sotāpattiphalaṃ patvā tassa tāvatiṃsabhavane uppannabhāvañca tagarasikhipaccekabuddhaṃ disvā niṭṭhubhitvā apasabyaṃ katvā dīgharattaṃ niraye paccitvā vipākāvasesena idāni kuṭṭhibhāvappattiñca byākaritvā, ‘‘bhikkhave, ime sattā attanāva attano kaṭukavipākakammaṃ karontā vicarantī’’ti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā uttari dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher explained that he had attained the fruit of stream-entry and was reborn in the Tāvatiṃsa realm, and that having seen the Paccekabuddha Tagarasikhi, spat, and shown disrespect, he had suffered in hell for a long time, and by the residual karma, he had now attained the state of a leper. Then, connecting the sequence of events and saying, "Bhikkhus, these beings, by their own actions, wander, performing karma with bitter results," he further preached the Dhamma, speaking this verse—
Thế Tôn đã giải thích rằng ông ấy đã đạt quả Dự Lưu và tái sinh vào cõi trời Ba Mươi Ba. Ngài cũng kể lại rằng ông ấy đã nhổ nước bọt và đi vòng ngược chiều kim đồng hồ quanh vị Độc Giác Phật Tagarasikhī, do đó đã bị đọa vào địa ngục trong một thời gian dài, và do phần còn lại của nghiệp báo, bây giờ ông ấy mắc bệnh phong. Sau khi kết nối câu chuyện, Thế Tôn tiếp tục thuyết Pháp và nói bài kệ này:
So kira sāvatthito avidūre ekaṃ khettaṃ kasati.
It is said that he was plowing a field not far from Sāvatthī.
Người nông dân này đang cày một cánh đồng không xa Sāvatthī.
Corā udakaniddhamanena nagaraṃ pavisitvā ekasmiṃ aḍḍhakule umaṅgaṃ bhinditvā bahuṃ hiraññasuvaṇṇaṃ gahetvā udakaniddhamaneneva nikkhamiṃsu.
Thieves entered the city through a water drain, broke into a wealthy house, took much gold and silver, and exited through the same water drain.
Những tên trộm đã lẻn vào thành phố qua đường cống thoát nước, đào một đường hầm vào nhà một gia đình giàu có, lấy đi nhiều vàng bạc rồi thoát ra ngoài cũng bằng đường cống thoát nước đó.
Eko coro te vañcetvā ekaṃ sahassatthavikaṃ ovaṭṭikāya katvā taṃ khettaṃ gantvā tehi saddhiṃ bhaṇḍaṃ bhājetvā ādāya gacchanto ovaṭṭikato patamānaṃ sahassatthavikaṃ na sallakkhesi.
One thief deceived them, made a purse containing a thousand (coins) in his waist-cloth, went to that field, divided the goods with them, and as he was leaving with his share, he did not notice the purse of a thousand falling from his waist-cloth.
Một tên trộm đã lừa đồng bọn, giấu một túi tiền một ngàn đồng trong thắt lưng, đi đến cánh đồng đó, chia của cải với chúng rồi bỏ đi. Hắn không để ý rằng túi tiền một ngàn đồng đã rơi ra khỏi thắt lưng.
Taṃ divasaṃ satthā paccūsasamaye lokaṃ volokento taṃ kassakaṃ attano ñāṇajālassa antopaviṭṭhaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho bhavissatī’’ti upadhārayamāno idaṃ addasa – ‘‘ayaṃ kassako pātova kasituṃ gamissati, bhaṇḍasāmikā corānaṃ anupadaṃ gantvā ovaṭṭikato patamānaṃ sahassatthavikaṃ disvā etaṃ gaṇhissanti, maṃ ṭhapetvā tassa añño sakkhī nāma na bhavissati, sotāpattimaggassa upanissayopissa atthi, tattha mayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
That day, the Teacher, surveying the world in the early morning, saw that farmer enter the net of his knowledge, and considering, "What will happen?" he saw this: "This farmer will go to plow early in the morning. The owners of the goods will follow the tracks of the thieves, see the purse of a thousand that fell from the waist-cloth, and seize this man. Apart from me, there will be no other witness for him. He also has the strong potential for the path of stream-entry. It is fitting for me to go there."
Sáng sớm hôm đó, Thế Tôn quán sát thế gian, thấy người nông dân này lọt vào lưới trí tuệ của mình. Ngài suy xét “Điều gì sẽ xảy ra?” và thấy rằng: “Người nông dân này sẽ đi cày sớm. Chủ của cải sẽ lần theo dấu vết của bọn trộm, thấy túi tiền một ngàn đồng rơi ra từ thắt lưng và sẽ bắt người nông dân này. Ngoài ta ra, sẽ không có ai làm chứng cho ông ta. Ông ta cũng có duyên lành để đạt đạo Dự Lưu. Ta nên đến đó.”
Sopi kassako pātova kasituṃ gato.
That farmer also went to plow early in the morning.
Người nông dân đó cũng đã đi cày từ sớm.
Satthā ānandattherena pacchāsamaṇena tattha agamāsi.
The Teacher went there with the Elder Ānanda as his attendant monk.
Thế Tôn cùng với Trưởng lão Ānanda đi theo sau đã đến đó.
Kassako satthāraṃ disvā gantvā bhagavantaṃ vanditvā puna kasituṃ ārabhi.
The farmer, seeing the Teacher, went and paid homage to the Bhagavā, then began to plow again.
Người nông dân thấy Thế Tôn, liền đến đảnh lễ Ngài rồi lại tiếp tục cày.
Satthā tena saddhiṃ kiñci avatvāva sahassatthavikāya patitaṭṭhānaṃ gantvā taṃ disvā ānandattheraṃ āha – ‘‘passa, ānanda, āsīviso’’ti.
The Teacher, without saying anything to him, went to the place where the purse of a thousand had fallen, saw it, and said to the Elder Ānanda, "Look, Ānanda, a venomous snake!"
Thế Tôn không nói gì với ông ta, đi đến chỗ túi tiền một ngàn đồng rơi xuống, thấy nó rồi nói với Trưởng lão Ānanda: “Này Ānanda, hãy xem, đó là một con rắn độc!”
‘‘Passāmi, bhante, ghoraviso’’ti.
"I see it, Venerable Sir, a deadly venomous snake!"
“Bạch Thế Tôn, con thấy rồi, đó là một con rắn cực độc!”
Kassako taṃ kathaṃ sutvā ‘‘mama velāya vā avelāya vā vicaraṇaṭṭhānametaṃ, āsīviso kirettha atthī’’ti cintetvā satthari ettakaṃ vatvā pakkante ‘‘māressāmi na’’nti patodalaṭṭhiṃ ādāya gato sahassabhaṇḍikaṃ disvā ‘‘imaṃ sandhāya satthārā kathitaṃ bhavissatī’’ti taṃ ādāya nivatto, abyattatāya ekamante ṭhapetvā paṃsunā paṭicchādetvā puna kasituṃ ārabhi.
The farmer, hearing that conversation, thought, "This is my place of movement, whether at the right time or not. It seems there is a venomous snake here." When the Teacher had departed after saying that much, he thought, "I will kill it," took his goad-stick, and went. Seeing the bundle of a thousand, he thought, "The Teacher must have spoken referring to this." He took it, and due to his lack of discernment, he placed it aside, covered it with dust, and began to plow again.
Người nông dân nghe lời nói đó, nghĩ: “Đây là nơi ta thường đi lại, dù đúng lúc hay không đúng lúc. Có lẽ có một con rắn độc ở đây.” Ông ta nghĩ vậy, và khi Thế Tôn đã đi sau khi nói chừng đó lời, ông ta cầm cây gậy chọc bò đi đến, định “Ta sẽ giết nó.” Khi thấy túi tiền một ngàn đồng, ông ta nghĩ: “Chắc Thế Tôn đã nói về cái này.” Ông ta nhặt túi tiền lên, quay lại, do thiếu hiểu biết, ông ta đặt nó sang một bên, phủ đất lên rồi lại tiếp tục cày.
Manussā ca vibhātāya rattiyā gehe corehi katakammaṃ disvā padānupadaṃ gacchantā taṃ khettaṃ gantvā tattha corehi bhaṇḍassa bhājitaṭṭhānaṃ disvā kassakassa padavalañjaṃ addasaṃsu.
And when day broke, the people, seeing the deed done by the thieves in the house, followed the footprints and went to that field. There they saw the place where the thieves had divided the goods and saw the footprints of the farmer.
Khi trời sáng, người dân thấy việc bọn trộm đã làm trong nhà, liền lần theo dấu vết đến cánh đồng đó. Ở đó, họ thấy chỗ bọn trộm đã chia của cải và thấy dấu chân của người nông dân.
Te tassa padānusārena gantvā thavikāya ṭhapitaṭṭhānaṃ disvā paṃsuṃ viyūhitvā thavikaṃ ādāya ‘‘tvaṃ gehaṃ vilumpitvā khettaṃ kasamāno viya vicarasī’’ti tajjetvā pothetvā netvā rañño dassayiṃsu.
Following his footprints, they went and saw the place where the bag was kept. They cleared away the dust, took the bag, and said, "You roam about as if plowing the field after having plundered the house!" Threatening and beating him, they took him and showed him to the king.
Họ lần theo dấu chân của ông ta, thấy chỗ túi tiền được đặt, bới đất lên, lấy túi tiền và quát mắng: “Ngươi đã cướp nhà rồi lại giả vờ đi cày!” Họ đánh đập ông ta rồi dẫn đến trình diện nhà vua.
Rājā taṃ pavattiṃ sutvā tassa vadhaṃ āṇāpesi.
The king, hearing that report, ordered his execution.
Nhà vua nghe chuyện đó, liền ra lệnh xử tử ông ta.
Rājapurisā taṃ pacchābāhaṃ bandhitvā kasāhi tāḷentā āghātanaṃ nayiṃsu.
The royal officers bound him with his arms behind his back, beat him with whips, and led him to the place of execution.
Các quan lính trói tay ông ta ra sau lưng, đánh bằng roi rồi dẫn đến pháp trường.
So kasāhi tāḷiyamāno aññaṃ kiñci avatvā ‘‘passānanda, āsīvisoti, passāmi bhagavā ghoraviso’’ti vadanto gacchati.
As he was being beaten with whips, he said nothing else, but went along saying, "Behold, Ānanda, a venomous snake! I behold, Blessed One, a deadly venomous snake!"
Khi bị đánh bằng roi, ông ta không nói lời nào khác ngoài việc lặp lại: “Này Ānanda, hãy xem, đó là một con rắn độc! Bạch Thế Tôn, con thấy rồi, đó là một con rắn cực độc!”
Atha naṃ rājapurisā ‘‘tvaṃ satthu ceva ānandattherassa ca kathaṃ kathesi, kiṃ nāmeta’’nti pucchitvā – ‘‘rājānaṃ daṭṭhuṃ labhamāno kathessāmī’’ti vutte rañño santikaṃ netvā rañño taṃ pavattiṃ kathayiṃsu.
Then the royal officers asked him, "You speak of the Master and of Venerable Ānanda; what is the meaning of this?" When he replied, "I will explain if I am allowed to see the king," they took him to the king and reported the matter to him.
Bấy giờ, các quan lính hỏi ông ta: “Ngươi nói chuyện của Thế Tôn và Trưởng lão Ānanda, việc này là sao?” Ông ta đáp: “Nếu được gặp nhà vua, ta sẽ kể.” Thế là họ dẫn ông ta đến chỗ nhà vua và kể lại câu chuyện.
Atha naṃ rājā ‘‘kasmā evaṃ kathesī’’ti pucchi.
Then the king asked him, "Why do you speak thus?"
Bấy giờ, nhà vua hỏi ông ta: “Tại sao ngươi lại nói như vậy?”
So ‘‘nāhaṃ, deva, coro’’ti vatvā kasanatthāya nikkhantakālato paṭṭhāya sabbaṃ taṃ pavattiṃ rañño ācikkhi.
He said, "Your Majesty, I am not a thief," and recounted the entire story to the king, from the time he set out to plow.
Ông ta đáp: “Tâu Đại vương, thần không phải là kẻ trộm.” Rồi ông ta kể lại toàn bộ câu chuyện cho nhà vua, từ lúc ông ta ra đi để cày ruộng.
Rājā tassa kathaṃ sutvā ‘‘ayaṃ bhaṇe loke aggapuggalaṃ satthāraṃ sakkhiṃ apadisati, na yuttaṃ etassa dosaṃ āropetuṃ, ahamettha kattabbaṃ jānissāmī’’ti taṃ ādāya sāyanhasamaye satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ pucchi – ‘‘bhagavā kacci tumhe ānandattherena saddhiṃ etassa kassakassa kasanaṭṭhānaṃ gatā’’ti?
The king, hearing his story, said, "Friends, this farmer refers to the Teacher, the foremost person in the world, as his witness. It is not right to accuse him of a fault. I will know what should be done in this matter." Taking the farmer, the king went to the Teacher in the evening and asked the Teacher, "Blessed One, did you and Venerable Ānanda go to this farmer's plowing place?"
Nhà vua nghe lời người nông dân nói,*: "Này các khanh, người này chỉ Đức Bổn Sư, bậc tối thượng trong thế gian, làm chứng. Không nên đổ lỗi cho người này. Ta sẽ biết điều phải làm trong việc này." Nói vậy, vua đưa người nông dân đến chỗ Đức Bổn Sư vào buổi chiều và hỏi Đức Bổn Sư: "Bạch Thế Tôn, có phải Thế Tôn cùng với Trưởng lão Ānanda đã đến chỗ cày của người nông dân này không?"
‘‘Āma, mahārājā’’ti.
"Yes, great king," was the reply.
"Vâng, Đại vương."
‘‘Kiṃ vo tattha diṭṭha’’nti?
"What did you see there?"
"Các ngài đã thấy gì ở đó?"
‘‘Sahassatthavikā, mahārājā’’ti.
"A bag of a thousand, great king."
"Một túi tiền ngàn đồng, Đại vương."
‘‘Disvā kiṃ avocutthā’’ti?
"Having seen it, what did you say?"
"Sau khi thấy, các ngài đã nói gì?"
‘‘Idaṃ nāma, mahārājā’’ti.
"This is such and such, great king."
"Đại vương, chúng tôi đã nói điều này."
‘‘Bhante, sacāyaṃ puriso tumhādisaṃ apadisaṃ nākarissa, na jīvitaṃ alabhissa, tumhehi pana kathitakathaṃ kathetvā tena jīvitaṃ laddha’’nti.
"Venerable Sir, if this man had not referred to one like you as a witness, he would not have saved his life. But by speaking the words spoken by you, he has gained his life."
"Bạch Thế Tôn, nếu người này không chỉ một vị như Thế Tôn làm chứng, thì đã không giữ được mạng sống. Nhưng nhờ nói lời của Thế Tôn, người ấy đã giữ được mạng sống."
Taṃ sutvā satthā ‘‘āma, mahārāja, ahampi ettakameva vatvā gato, paṇḍitena nāma yaṃ kammaṃ katvā pacchānutappaṃ hoti, taṃ na kattabba’’nti vatvā anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Hearing that, the Teacher said, "Yes, great king, I too went after saying just that much. A wise person should not do any deed that he would later regret," and connecting the narrative, he taught the Dhamma, uttering this verse:
Nghe vậy, Đức Bổn Sư nói: "Vâng, Đại vương, Ta cũng chỉ nói bấy nhiêu rồi đi. Người hiền trí không nên làm việc gì mà sau đó phải hối hận," rồi nối kết câu chuyện, thuyết pháp và nói bài kệ này:
So kira devasikaṃ bimbisārarājānaṃ pātova aṭṭhahi sumanapupphanāḷīhi upaṭṭhahanto aṭṭha kahāpaṇe labhati.
It is said that he would daily attend upon King Bimbisāra with eight baskets of jasmine flowers early in the morning and receive eight kahāpaṇas.
Nghe nói, người ấy mỗi ngày vào buổi sáng sớm, cúng dường vua Bimbisāra tám bó hoa lài (sumana) và nhận được tám đồng kahāpaṇa.
Athekadivasaṃ tasmiṃ pupphāni gahetvā nagaraṃ paviṭṭhamatte bhagavā mahābhikkhusaṅghaparivuto chabbaṇṇaraṃsiyo vissajjetvā mahatā buddhānubhāvena mahatiyā buddhalīḷāya nagaraṃ piṇḍāya pāvisi.
Then, one day, just as he had taken the flowers and entered the city, the Blessed One, surrounded by a great assembly of bhikkhus, emitting six-colored rays, entered the city for alms with great Buddha-power and great Buddha-grace.
Rồi một ngày nọ, ngay khi người ấy vừa mang hoa vào thành, Đức Thế Tôn, được vây quanh bởi đại chúng Tỳ-khưu, đã phóng ra sáu màu hào quang, với uy đức Phật vĩ đại và phong thái Phật uy nghiêm, bước vào thành để khất thực.
Bhagavā hi ekadā chabbaṇṇaraṃsiyo cīvarena paṭicchādetvā aññataro piṇḍapātiko viya carati tiṃsayojanamaggaṃ aṅgulimālassa paccuggamanaṃ gacchanto viya, ekadā chabbaṇṇaraṃsiyo vissajjetvā kapilavatthuppavesanādīsu viya.
For the Blessed One sometimes walked like an ordinary alms-gatherer, covering his six-colored rays with his robe, as when he went to meet Aṅgulimāla on a thirty-yojana road; and sometimes, as on the occasion of entering Kapilavatthu, he walked emitting six-colored rays.
Đức Thế Tôn, có lúc che sáu màu hào quang bằng y của mình, đi khất thực như một vị Tỳ-khưu bình thường, như khi Ngài đi ba mươi dojana đường để đón Angulimāla. Có lúc Ngài phóng ra sáu màu hào quang, như khi Ngài vào Kapilavatthu v.v.
Tasmimpi divase sarīrato chabbaṇṇaraṃsiyo vissajjento mahantena buddhānubhāvena mahatiyā buddhalīḷāya rājagahaṃ pāvisi.
On that very day, emitting six-colored rays from his body, with great Buddha-power and great Buddha-grace, he entered Rājagaha.
Vào ngày hôm đó, Ngài cũng phóng ra sáu màu hào quang từ thân mình, với uy đức Phật vĩ đại và phong thái Phật uy nghiêm, bước vào Rājagaha.
Mālākāro bhagavato ratanagghiyasadisaṃ attabhāvaṃ disvā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītānubyañjanasarīrasobhaggaṃ oloketvā pasannacitto ‘‘kiṃ nu kho satthu adhikāraṃ karomī’’ti cintetvā aññaṃ apassanto ‘‘imehi pupphehi bhagavantaṃ pūjessāmī’’ti cintetvā puna cintesi – ‘‘imāni rañño nibaddhaṃ upaṭṭhānapupphāni, rājā imāni alabhanto maṃ bandhāpeyya vā ghātāpeyya vā raṭṭhato vā pabbājeyya, kiṃ nu kho karomī’’ti?
The garland-maker, seeing the Bhagavā’s form, which was like a jewel-shrine, and observing the splendor of his body adorned with the thirty-two marks of a Great Man and the eighty minor characteristics, became delighted and thought: “What special service shall I render to the Master?” Finding nothing else, he thought: “I shall offer these flowers to the Bhagavā.” Then he reflected: “These are the king’s regular offering flowers. If the king does not get them, he might have me imprisoned, or executed, or banished from the country. What shall I do?”
Người làm vòng hoa thấy thân tướng của Đức Thế Tôn giống như một bảo tháp bằng ngọc, chiêm ngưỡng vẻ đẹp thân thể với ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại nhân và tám mươi tướng phụ, tâm hoan hỷ, tự nghĩ: "Ta nên làm gì để cúng dường Đức Bổn Sư?" Không thấy điều gì khác, người ấy nghĩ: "Ta sẽ cúng dường Đức Thế Tôn bằng những bông hoa này." Rồi lại nghĩ: "Đây là những bông hoa thường xuyên cúng dường nhà vua. Nếu nhà vua không nhận được chúng, ngài có thể ra lệnh bắt ta hoặc giết ta, hoặc trục xuất ta khỏi đất nước. Ta nên làm gì đây?"
Athassa etadahosi ‘‘rājā maṃ ghātetu vā bandhāpetu vā raṭṭhato pabbājetu vā, so hi mayhaṃ dadamānopi imasmiṃ attabhāve jīvitamattaṃ dhanaṃ dadeyya, satthupūjā pana me anekāsu kappakoṭīsu alaṃ hitāya ceva sukhāya cā’’ti attano jīvitaṃ tathāgatassa pariccaji.
Then it occurred to him: “Let the king execute me, or imprison me, or banish me from the country. Even if he gives me something, he would only give me wealth that is enough to sustain life in this existence. But this offering to the Master is sufficient for my welfare and happiness for many tens of millions of eons.” Thus, he sacrificed his life for the Tathāgata.
Rồi người ấy nghĩ rằng: "Dù nhà vua có giết ta, bắt ta, hay trục xuất ta khỏi đất nước, thì ngài cũng chỉ ban cho ta một chút tài sản đủ để sống trong kiếp này. Nhưng sự cúng dường Đức Bổn Sư này sẽ mang lại lợi ích và hạnh phúc cho ta trong vô số kiếp." Vậy là người ấy đã hiến dâng mạng sống của mình cho Đức Như Lai.
So ‘‘yāva me pasannaṃ cittaṃ na patikuṭati, taṃ tāvadeva pūjaṃ karissāmī’’ti haṭṭhatuṭṭho udaggudaggo satthāraṃ pūjesi.
He, overjoyed and exceedingly elated, thinking, “I will make the offering as long as my mind remains clear and does not waver,” then offered to the Teacher.
Người ấy nghĩ: "Chừng nào tâm ta còn hoan hỷ, ta sẽ cúng dường ngay lập tức." Với tâm hoan hỷ, vui mừng tột độ, người ấy đã cúng dường Đức Bổn Sư.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Paṭhamaṃ tāva dveva pupphamuṭṭhiyo tathāgatassa upari khipi, tā uparimatthake vitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu.
First, he threw just two handfuls of flowers above the Tathāgata, and they remained suspended above his head like a canopy.
Trước hết, người ấy ném hai nắm hoa lên trên Đức Như Lai, chúng trở thành một tán lọng phía trên đỉnh đầu và đứng yên.
Aparā dve muṭṭhiyo khipi, tā dakkhiṇahatthapassena mālāpaṭacchannena otaritvā aṭṭhaṃsu.
He threw two more handfuls, and they descended by his right side, forming a garland-covering, and remained suspended.
Người ấy ném thêm hai nắm hoa khác, chúng phủ xuống bên phải như một dải hoa và đứng yên.
Aparā dve muṭṭhiyo khipi, tā piṭṭhipassena otaritvā tatheva aṭṭhaṃsu.
He threw two more handfuls, and they descended by his back side and remained suspended in the same manner.
Người ấy ném thêm hai nắm hoa khác, chúng phủ xuống phía sau và cũng đứng yên như vậy.
Aparā dve muṭṭhiyo khipi, tā vāmahatthapassena otaritvā tatheva aṭṭhaṃsu.
He threw two more handfuls, and they descended by his left side and remained suspended in the same manner.
Người ấy ném thêm hai nắm hoa khác, chúng phủ xuống bên trái và cũng đứng yên như vậy.
Evaṃ aṭṭha nāḷiyo aṭṭha muṭṭhiyo hutvā catūsu ṭhānesu tathāgataṃ parikkhipiṃsu.
Thus, eight measures (nāḷiyo) and eight handfuls of flowers encircled the Tathāgata at the four places.
Như vậy, tám bó hoa, tức tám nắm hoa, đã vây quanh Đức Như Lai ở bốn phía.
Purato gamanadvāramattameva ahosi.
Only a passage in front remained open for walking.
Chỉ còn một khoảng trống vừa đủ để đi ở phía trước.
Pupphānaṃ vaṇṭāni anto ahesuṃ, pattāni bahimukhāni.
The flower stems were inward, and the petals faced outward.
Cuống hoa hướng vào trong, cánh hoa hướng ra ngoài.
Bhagavā rajatapattaparikkhitto viya hutvā pāyāsi.
The Bhagavā walked as if he were encased in silver plates.
Đức Thế Tôn đi như thể được bao bọc bởi những tấm bạc.
Pupphāni acittakānipi sacittakaṃ nissāya sacittakāni viya abhijjitvā apatitvā satthārā saddhiṃyeva gacchanti, ṭhitaṭhitaṭṭhāne tiṭṭhanti.
Though inanimate, the flowers, relying on the animate being, seemed animate, and they neither withered nor fell, but went along with the Teacher and remained suspended wherever he stopped.
Dù hoa là vật vô tri, nhưng nhờ nương vào bậc hữu tri, chúng như có tri giác, không bị tàn úa, không rơi xuống, mà đi theo Đức Bổn Sư và đứng yên ở bất cứ nơi nào Ngài dừng lại.
Satthu sarīrato satasahassavijjulatā viya raṃsiyo nikkhamiṃsu.
From the Teacher’s body, rays emanated like a hundred thousand streaks of lightning.
Từ thân Đức Bổn Sư phóng ra những tia hào quang như hàng trăm ngàn tia chớp.
Purato ca pacchato ca dakkhiṇato ca vāmato ca sīsamatthakato ca nirantaraṃ nikkhantaraṃsīsu ekāpi sammukhasammukhaṭṭhāneneva apalāyitvā sabbāpi satthāraṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā taruṇatālakkhandhappamāṇā hutvā purato eva dhāvanti.
Of the continuously emanating rays from front and back, right and left, and from the crown of his head, not a single one flew away from its front-facing position, but all circumambulated the Teacher three times, became the size of young palm tree trunks, and then sped forward.
Các tia hào quang liên tục phóng ra từ phía trước, phía sau, bên phải, bên trái và từ đỉnh đầu, không một tia nào bay đi khỏi vị trí đối diện, tất cả đều nhiễu ba vòng quanh Đức Bổn Sư, rồi trở nên lớn bằng thân cây thốt nốt non và chạy về phía trước.
Sakalanagaraṃ saṅkhubhi.
The entire city was stirred.
Cả thành phố náo động.
Antonagare nava koṭiyo, bahinagare nava koṭiyoti aṭṭhārasasu koṭīsu ekopi puriso vā itthī vā bhikkhaṃ gahetvā anikkhanto nāma natthi.
There was no man or woman, among the eighteen crores of people (nine crores within the city and nine crores outside), who had taken alms and not gone out to see.
Trong thành có chín mươi triệu, ngoài thành có chín mươi triệu, tổng cộng mười tám mươi triệu người, không một ai, dù nam hay nữ, không ra ngoài để xem khất thực.
Mahājano sīhanādaṃ nadanto celukkhepasahassāni karonto satthu puratova gacchati.
The great multitude, roaring like lions and waving thousands of clothes, followed just in front of the Teacher.
Đại chúng reo hò như tiếng sư tử, tung hàng ngàn chiếc khăn lên và đi ngay phía trước Đức Bổn Sư.
Satthāpi mālākārassa guṇaṃ pākaṭaṃ kātuṃ tigāvutappamāṇe nagare bhericaraṇamaggeneva acari.
The Teacher, too, wishing to make known the garland-maker’s merit, walked through the city, which was three gāvutas in extent, along the drum-procession road.
Đức Bổn Sư cũng đi trên con đường mà trống được đánh trong thành phố rộng ba dojana để làm nổi bật công đức của người làm vòng hoa.
Mālākārassa sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya pītiyā paripūri.
The garland-maker’s entire body was filled with fivefold joy.
Toàn thân người làm vòng hoa tràn ngập năm loại hỷ lạc.
So thokaññeva tathāgatena saddhiṃ caritvā manosilārase nimuggo viya buddharasmīnaṃ anto paviṭṭho satthāraṃ thometvā vanditvā tucchapacchimeva gahetvā gehaṃ agamāsi.
He walked a short distance with the Tathāgata, and as if immersed in red arsenic solution, he entered within the Buddha’s rays. After praising and venerating the Teacher, he took his empty basket and went home.
Người ấy đi cùng Đức Như Lai một đoạn ngắn, rồi như chìm vào dung dịch đá đỏ, đi vào trong hào quang của Đức Phật, tán thán và đảnh lễ Đức Bổn Sư, rồi chỉ mang theo chiếc giỏ rỗng trở về nhà.
Atha naṃ bhariyā pucchi ‘‘kahaṃ pupphānī’’ti?
Then his wife asked him, “Where are the flowers?”
Rồi vợ người ấy hỏi: "Hoa đâu rồi?"
‘‘Satthā me pūjito’’ti.
“I offered them to the Teacher,” he replied.
"Ta đã cúng dường Đức Bổn Sư."
‘‘Rañño dāni kiṃ karissasī’’ti?
“What will you do about the king now?”
"Vậy bây giờ ngươi sẽ làm gì cho nhà vua?"
‘‘Rājā maṃ ghātetu vā raṭṭhato vā nīharatu, ahaṃ jīvitaṃ pariccajitvā satthāraṃ pūjesiṃ, sabbapupphāni aṭṭha muṭṭhiyova ahesuṃ, evarūpā nāma pūjā jātā.
“Let the king kill me or banish me from the country. I sacrificed my life and offered to the Teacher. All the flowers were only eight handfuls, but such an offering has occurred.
"Dù nhà vua có giết ta hay trục xuất ta khỏi đất nước, ta đã hiến dâng mạng sống để cúng dường Đức Bổn Sư. Tất cả các bông hoa chỉ là tám nắm hoa, nhưng sự cúng dường như vậy đã diễn ra.
Mahājano ukkuṭṭhisahassāni karonto satthārā saddhiṃ carati, yo esa mahājanassa ukkuṭṭhisaddo, tasmiṃ ṭhāne eso’’ti.
The great multitude is following the Teacher, making thousands of acclamations. That sound of acclamation from the great multitude is at that very place.”
Đại chúng reo hò hàng ngàn tiếng và đi cùng Đức Bổn Sư, tiếng reo hò của đại chúng ấy chính là ở chỗ đó."
Athassa bhariyā andhabālatāya evarūpe pāṭihāriye pasādaṃ nāma ajanetvā taṃ akkositvā paribhāsitvā ‘‘rājāno nāma caṇḍā, sakiṃ kuddhā hatthapādādicchedanena bahumpi anatthaṃ karonti, tayā katakammena mayhampi anattho siyā’’ti putte ādāya rājakulaṃ gantvā raññā pakkositvā ‘‘kiṃ eta’’nti pucchitā āha – ‘‘mama sāmiko tumhākaṃ upaṭṭhānapupphehi satthāraṃ pūjetvā tucchahattho gharaṃ āgantvā ‘kahaṃ pupphānī’ti mayā puṭṭho idaṃ nāma vadesi, ahaṃ taṃ paribhāsitvā ‘rājāno nāma caṇḍā, sakiṃ kuddhā hatthapādādicchedanena bahumpi anatthaṃ karonti, tayā katakammena mayhampi anattho siyā’ti taṃ chaḍḍetvā idhāgatā, tena kataṃ kammaṃ sukataṃ vā hotu, dukkaṭaṃ vā, tassevetaṃ, mayā tassa chaḍḍitabhāvaṃ jānāhi, devā’’ti.
Then his wife, being foolish and blind, generated no faith in such a miracle. She scolded him and rebuked him, saying, “Kings are fierce; once angered, they cause much harm by cutting off hands, feet, and so forth. Harm might come to me also because of the deed you have done.” Taking her children, she went to the royal palace. When the king called her and asked, “What is this?”, she replied, “My husband offered your worship flowers to the Teacher. He came home empty-handed, and when I asked him, ‘Where are the flowers?’, he said this and that. I rebuked him, saying, ‘Kings are fierce; once angered, they cause much harm by cutting off hands, feet, and so forth. Harm might come to me also because of the deed you have done.’ So I abandoned him and came here. Whether the deed he has done is good or bad, it is his affair. Please know, Your Majesty, that I have abandoned him.”
Rồi vợ người ấy, vì ngu muội, không phát sinh niềm tin vào phép lạ như vậy, mà mắng chửi và đe dọa người ấy: "Các vị vua thì hung bạo, một khi nổi giận, họ có thể gây ra nhiều tai họa như chặt tay chân. Với việc làm của ngươi, tai họa cũng có thể đến với ta." Nói vậy, người ấy dắt con đến hoàng cung. Khi được nhà vua gọi đến và hỏi: "Chuyện gì vậy?", người ấy tâu: "Chồng con đã dùng hoa cúng dường bệ hạ để cúng dường Đức Bổn Sư, rồi về nhà tay không. Khi con hỏi 'Hoa đâu?', hắn đã nói như vậy. Con đã mắng chửi hắn và nói 'Các vị vua thì hung bạo, một khi nổi giận, họ có thể gây ra nhiều tai họa như chặt tay chân. Với việc làm của ngươi, tai họa cũng có thể đến với ta.' Rồi con bỏ hắn mà đến đây, Đại vương. Việc làm của hắn, dù tốt hay xấu, là của hắn. Xin bệ hạ biết rằng con đã bỏ hắn."
Rājā paṭhamadassaneneva sotāpattiphalaṃ patto saddho pasanno ariyasāvako cintesi – ‘‘aho ayaṃ itthī andhabālā, evarūpe guṇe pasādaṃ na uppādesī’’ti.
The king, who had attained the fruit of stream-entry at his first sight of the Buddha, was full of faith and devotion, a noble disciple. He thought, “Alas, this woman is foolish and blind; she does not generate faith in such qualities.”
Nhà vua, một Thánh đệ tử có đức tin và lòng tịnh tín, đã đạt quả Tu-đà-hoàn ngay từ cái nhìn đầu tiên, suy nghĩ: "Ôi, người phụ nữ này thật ngu muội, đã không phát sinh lòng tịnh tín đối với phẩm hạnh cao quý như vậy."
So kuddho viya hutvā, ‘‘amma, kiṃ vadesi, mayhaṃ upaṭṭhānapupphehi tena pūjā katā’’ti?
So, acting as if he were angry, he said, “Mother, what are you saying? He made an offering with my worship flowers?”
Vị vua ấy giả vờ tức giận, nói: "Này cô, cô nói gì vậy, ông ấy đã cúng dường bằng những bông hoa tôi mang đến ư?"
‘‘Āma, devā’’ti.
“Yes, Your Majesty,” she replied.
"Thưa Đại vương, vâng."
‘‘Bhaddakaṃ te kataṃ taṃ chaḍḍentiyā, mama pupphehi pūjākārassa ahaṃ kattabbayuttakaṃ jānissāmī’’ti taṃ uyyojetvā vegena satthu santikaṃ gantvā vanditvā satthārā saddhiṃyeva vicari.
“You did well to abandon him! I will know what is fitting to do for one who makes an offering with my flowers.” Having sent her away, he quickly went to the Teacher, paid homage, and then walked with the Teacher.
"Cô vứt bỏ ông ta là tốt rồi, ta sẽ biết phải làm gì với người đã dùng hoa của ta để cúng dường." Nói vậy, nhà vua đuổi cô ta đi, rồi nhanh chóng đến chỗ Đức Thế Tôn, đảnh lễ và cùng Đức Thế Tôn đi.
Satthā rañño cittappasādaṃ ñatvā bhericaraṇavīthiyā nagaraṃ caritvā rañño gharadvāraṃ agamāsi.
The Teacher, knowing the king’s clear faith, walked through the city along the drum-procession street and arrived at the king’s house-door.
Đức Thế Tôn, biết được lòng tịnh tín của nhà vua, đã đi vào thành qua con đường có tiếng trống vang dội và đến cửa nhà vua.
Rājā pattaṃ gahetvā satthāraṃ gehaṃ pavesetukāmo ahosi.
The king took the bowl, wishing to invite the Teacher into the house.
Nhà vua cầm bát, muốn mời Đức Thế Tôn vào nhà.
Satthā pana rājaṅgaṇeyeva nisīdanākāraṃ dassesi.
However, the Teacher indicated a desire to sit in the royal courtyard itself.
Nhưng Đức Thế Tôn lại ra dấu hiệu muốn ngồi ngay tại sân vua.
Rājā taṃ ñatvā ‘‘sīghaṃ maṇḍapaṃ karothā’’ti taṅkhaṇaññeva maṇḍapaṃ kārāpesi.
The king, understanding this, immediately gave the command, “Quickly erect a pavilion!” and had a pavilion built at that very moment.
Nhà vua hiểu ý, liền ra lệnh: "Hãy mau dựng một cái rạp!", và ngay lập tức cho dựng một cái rạp.
Nisīdi satthā saddhiṃ bhikkhusaṅghena.
The Teacher sat down with the Saṅgha of bhikkhus.
Đức Thế Tôn cùng Tăng đoàn chư Tỳ-khưu an tọa.
Kasmā pana satthā rājagehaṃ na pāvisi?
But why did the Teacher not enter the king’s palace?
Vì sao Đức Thế Tôn không vào nhà vua?
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘sacāhaṃ anto pavisitvā nisīdeyyaṃ, mahājano maṃ daṭṭhuṃ na labheyya, mālākārassa guṇo pākaṭo na bhaveyya, rājaṅgaṇe pana maṃ nisinnaṃ mahājano daṭṭhuṃ labhissati, mālākārassa guṇo pākaṭo bhavissatī’’ti.
It was because he thought, “If I were to enter and sit inside, the great multitude would not be able to see me, and the garland-maker’s merit would not become known. But if I sit in the royal courtyard, the great multitude will be able to see me, and the garland-maker’s merit will become known.”
Được biết, Ngài đã nghĩ như vầy: "Nếu ta vào trong và an tọa, đại chúng sẽ không thể chiêm ngưỡng ta, công đức của người bán hoa sẽ không được hiển lộ. Nhưng nếu ta an tọa tại sân vua, đại chúng sẽ có thể chiêm ngưỡng ta, và công đức của người bán hoa sẽ được hiển lộ."
Guṇavantānañhi guṇaṃ buddhā eva pākaṭaṃ kātuṃ sakkonti, avasesajano guṇavantānaṃ guṇaṃ kathento maccharāyati.
Indeed, only Buddhas can make known the virtues of meritorious ones; other people, when speaking of the virtues of meritorious ones, become envious.
Quả thật, chỉ có chư Phật mới có thể làm hiển lộ công đức của những bậc có công đức, còn những người khác khi nói về công đức của những bậc có công đức thì lại sinh lòng ganh tị.
Cattāro pupphapaṭā catuddisaṃ aṭṭhaṃsu.
Four flower-canopies stood in the four directions.
Bốn tấm màn hoa được dựng lên ở bốn phương.
Mahājano satthāraṃ parivāresi.
The great multitude surrounded the Teacher.
Đại chúng vây quanh Đức Thế Tôn.
Rājā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ paṇītenāhārena parivisi.
The king served the Bhikkhu-Saṅgha, with the Buddha at its head, with excellent food.
Nhà vua đã cúng dường Tăng đoàn, đứng đầu là Đức Phật, bằng những món ăn thượng vị.
Satthā bhattakiccāvasāne anumodanaṃ katvā purimanayeneva catūhi pupphapaṭehi parikkhitto sīhanādaṃ nadanto mahājanena parivuto vihāraṃ agamāsi.
After the meal, the Teacher gave a discourse of appreciation. Then, encircled by the four flower-canopies as before, roaring like a lion and surrounded by the great multitude, he went to the monastery.
Sau khi dùng bữa xong, Đức Thế Tôn thuyết pháp tùy hỷ, rồi được bao quanh bởi bốn tấm màn hoa như trước, Ngài cất tiếng rống sư tử, được đại chúng vây quanh, và trở về Tịnh xá.
Rājā satthāraṃ anugantvā nivatto mālākāraṃ pakkosāpetvā ‘‘mama āharitapupphehi kinti katvā satthāraṃ pūjesī’’ti pucchi.
The king, having followed the Teacher and returned, sent for the garland-maker and asked, "How did you honor the Teacher with the flowers I brought?"
Nhà vua tiễn Đức Thế Tôn xong trở về, cho gọi người bán hoa đến và hỏi: "Ngươi đã làm gì để cúng dường Đức Thế Tôn bằng những bông hoa ta mang đến?"
Mālākāro ‘‘rājā maṃ ghātetu vā raṭṭhato vā pabbājetūti jīvitaṃ pariccajitvā pūjesiṃ devā’’ti āha.
The garland-maker said, "O King, I paid homage, sacrificing my life, thinking, 'Let the king kill me or banish me from the country!'"
Người bán hoa thưa: "Thưa Đại vương, tôi đã cúng dường Ngài với tâm nguyện hiến dâng cả mạng sống, dù nhà vua có giết tôi hay trục xuất tôi khỏi đất nước."
Rājā ‘‘tvaṃ mahāpuriso nāmā’’ti vatvā aṭṭha hatthī ca asse ca dāse ca dāsiyo ca mahāpasādhanāni ca aṭṭha kahāpaṇasahassāni ca rājakulato nīharitvā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitā aṭṭha nāriyo ca aṭṭha gāmavare cāti idaṃ sabbaṭṭhakaṃ nāma dānaṃ adāsi.
The king said, "You are indeed a great man," and bringing forth from the royal household eight elephants, eight horses, eight male servants, eight female servants, eight great ornaments, eight thousand kahāpaṇas, eight women adorned with all ornaments, and eight excellent villages—he gave this gift known as "all eight-fold".
Nhà vua nói: "Ngươi đúng là một bậc đại trượng phu!" Rồi ngài ban tặng một "sabbaṭṭhaka" (tám món quà), gồm tám con voi, tám con ngựa, tám nô lệ nam, tám nô lệ nữ, tám bộ trang sức lộng lẫy, tám ngàn đồng tiền vàng, tám người phụ nữ được trang điểm lộng lẫy bằng mọi thứ trang sức, và tám ngôi làng tốt nhất, tất cả được lấy từ hoàng gia.
Āha.
" he said.
Ngài đã nói như vậy.
Satthu pana vihāraṃ gantvā gandhakuṭipavisanakāle tāni pupphāni dvārakoṭṭhake patiṃsu.
When the Teacher went to the monastery and entered the Perfumed Chamber (Gandhakuṭi), those flowers fell at the entrance portal.
Khi Đức Thế Tôn trở về Tịnh xá và bước vào Hương thất, những bông hoa ấy đã rơi xuống ngưỡng cửa.
Sāyanhasamaye bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘aho acchariyaṃ mālākārassa kammaṃ, dharamānakabuddhassa jīvitaṃ pariccajitvā pupphapūjaṃ katvā taṅkhaṇaññeva sabbaṭṭhakaṃ nāma labhatī’’ti.
In the evening, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall: "Oh, how wondrous is the garland-maker's deed! Having offered a flower-offering, sacrificing his life to the living Buddha, he immediately received the 'all eight-fold' gift!"
Vào buổi chiều, các Tỳ-khưu đã khởi xướng một cuộc đàm luận trong Pháp đường: "Ôi, thật kỳ diệu là nghiệp của người bán hoa! Sau khi cúng dường hoa cho Đức Phật hiện tiền bằng cách hiến dâng cả mạng sống, người ấy đã ngay lập tức nhận được tám món quà (sabbaṭṭhaka)."
Satthā gandhakuṭito nikkhamitvā tiṇṇaṃ gamanānaṃ aññatarena gamanena dhammasabhaṃ gantvā buddhāsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘āma, bhikkhave, yassa kammassa katattā pacchānutappaṃ na hoti, anussaritānussaritakkhaṇe somanassameva uppajjati, evarūpaṃ kammaṃ kattabbamevā’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher came out from the Perfumed Chamber, went to the Dhamma hall by one of the three gaits, sat on the Buddha's seat, and asked, "Bhikkhus, what is the topic of your assembly now?" When told, "This is it, venerable sir," he said, "Yes, bhikkhus, the deed that, when done, one does not regret later, and when recollected again and again, joy itself arises; such a deed should definitely be done!" Thus connecting the discourse, he recited this verse:
Đức Thế Tôn bước ra khỏi Hương thất, đi đến Pháp đường bằng một trong ba cách đi, an tọa trên Phật tòa và hỏi: "Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì vậy?" Khi được trả lời: "Về chuyện này, bạch Thế Tôn," Ngài nói: "Này các Tỳ-khưu, vâng, nghiệp nào đã làm mà sau này không hối tiếc, mỗi khi nhớ lại thì chỉ sinh tâm hoan hỷ, thì nghiệp như vậy nên làm." Sau khi liên kết câu chuyện, Ngài đã thuyết Pháp và nói bài kệ này:
Sā kira padumuttarabuddhassa pādamūle patthanaṃ paṭṭhapetvā kappasatasahassaṃ puññāni kurumānā devesu ca manussesu ca saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde devalokato cavitvā sāvatthiyaṃ seṭṭhikule paṭisandhiṃ gaṇhi.
It is said that she made an aspiration at the feet of Padumuttara Buddha, and for one hundred thousand eons, accumulating merits, she wandered through abodes of gods and humans, and in this Buddha-era, she fell from the deva-world and was reborn into a merchant family in Sāvatthī.
Được biết, sau khi lập nguyện dưới chân Đức Phật Padumuttara, bà đã tích lũy công đức trong một trăm ngàn đại kiếp, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, bà đã tái sinh vào một gia đình trưởng giả ở Sāvatthī, sau khi chết từ cõi trời.
Nīluppalagabbhasamānavaṇṇatāya cassā uppalavaṇṇātveva nāmaṃ akaṃsu.
Because her complexion was like the heart of a blue lotus, they named her Uppalavaṇṇā.
Vì sắc đẹp của bà giống như màu của hoa sen xanh (nīluppala), nên người ta đặt tên cho bà là Uppalavaṇṇā.
Athassā vayappattakāle sakalajambudīpe rājāno ca seṭṭhino ca seṭṭhissa santikaṃ sāsanaṃ pahiṇiṃsu – ‘‘dhītaraṃ amhākaṃ detū’’ti.
Then, when she reached maturity, kings and merchants from all over Jambudīpa sent messages to the merchant, "Give us your daughter."
Khi bà đến tuổi trưởng thành, các vị vua và trưởng giả từ khắp Jambudīpa đã gửi sứ giả đến trưởng giả cha bà, yêu cầu: "Xin hãy gả con gái cho chúng tôi."
Apahiṇanto nāma nāhosi.
There was no one who did not send a message.
Không có ai không gửi sứ giả.
Tato seṭṭhi cintesi – ‘‘ahaṃ sabbesaṃ manaṃ gahetuṃ na sakkhissāmi, upāyaṃ panekaṃ karissāmī’’ti dhītaraṃ pakkosāpetvā, ‘‘amma, pabbajituṃ sakkhissasī’’ti āha.
So the merchant thought, "I will not be able to satisfy everyone. I will devise a plan," and sending for his daughter, he said, "Mother, can you go forth into homelessness?"
Do đó, vị trưởng giả suy nghĩ: "Ta không thể làm hài lòng tất cả mọi người, ta sẽ dùng một phương cách." Rồi ông gọi con gái đến và nói: "Này con, con có thể xuất gia không?"
Tassā pacchimabhavikattā taṃ vacanaṃ sīse āsittaṃ satapākatelaṃ viya ahosi.
Because it was her last existence, that word was like a hundred-times refined oil poured on her head.
Vì đây là kiếp cuối cùng của bà, lời nói ấy đối với bà như dầu trăm lần lọc được đổ lên đầu.
Tasmā pitaraṃ ‘‘pabbajissāmi, tātā’’ti āha.
Therefore, she said to her father, "Father, I will go forth."
Vì vậy, bà nói với cha: "Thưa cha, con sẽ xuất gia."
So tassā mahantaṃ sakkāraṃ katvā bhikkhunīupassayaṃ netvā pabbājesi.
He arranged a grand ceremony for her, took her to the bhikkhunīs' dwelling, and had her ordained.
Vị trưởng giả đã làm một lễ trọng thể cho bà, đưa bà đến tịnh xá của các Tỳ-khưu ni và cho bà xuất gia.
Tassā acirapabbajitāya eva uposathāgāre kālavāro pāpuṇi.
Not long after her ordination, her turn came for the uposatha hall.
Không lâu sau khi xuất gia, đến lượt bà phải thực hiện nghi lễ Uposatha trong Uposathāgāra (Pháp đường Uposatha).
Sā dīpaṃ jāletvā uposathāgāraṃ sammajjitvā dīpasikhāya nimittaṃ gaṇhitvā ṭhitāva punappunaṃ olokayamānā tejokasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ nibbattetvā tameva pādakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇi saddhiṃ paṭisambhidāhi ceva abhiññāhi ca.
She lit a lamp, swept the uposatha hall, and, taking the flame of the lamp as a meditation object, repeatedly gazed at it while standing. She developed the Jhāna of the fire-kasina, and making that her basis, she attained Arahantship together with the analytical knowledges and supernormal powers.
Bà thắp đèn, quét dọn Uposathāgāra, rồi đứng lấy tướng từ ngọn lửa đèn, bà quán sát đi quán sát lại, phát sinh thiền định với đề mục hỏa biến xứ (tejokasiṇa), lấy chính thiền định đó làm nền tảng, bà đã đạt A-la-hán cùng với các phân tích tuệ (paṭisambhidā) và các thần thông (abhiññā).
Sā aparena samayena janapadacārikaṃ caritvā paccāgantvā andhavanaṃ pāvisi.
Later, after traveling through the country, she returned and entered the Andhavana forest.
Một thời gian sau, bà đi du hành khắp các vùng quê, rồi trở về và vào rừng Andhavana.
Tadā bhikkhunīnaṃ araññavāso appaṭikkhitto hoti.
At that time, dwelling in the forest was not yet prohibited for bhikkhunīs.
Khi đó, việc chư Tỳ-khưu ni trú ngụ trong rừng chưa bị cấm.
Athassā tattha kuṭikaṃ katvā mañcakaṃ paññāpetvā sāṇiyā parikkhipiṃsu.
There, they built a hut for her, arranged a couch, and enclosed it with a curtain.
Tại đó, người ta đã dựng cho bà một cái cốc nhỏ, đặt một cái giường và che chắn bằng một tấm vải.
Sā sāvatthiyaṃ piṇḍāya pavisitvā nikkhami.
She went for alms into Sāvatthī and came out.
Bà đã vào Sāvatthī để khất thực rồi trở ra.
Mātulaputto panassā nandamāṇavo nāma gihikālato paṭṭhāya paṭibaddhacitto.
Her maternal cousin, a young man named Nanda, had been infatuated with her since her lay life.
Cháu trai của bà, tên là Nandamāṇava, đã có tâm ý vướng mắc với bà từ khi còn là cư sĩ.
So tassā āgatabhāvaṃ sutvā theriyā āgamanato puretarameva andhavanaṃ gantvā taṃ kuṭikaṃ pavisitvā heṭṭhāmañcake nilīno theriyā āgantvā kuṭikaṃ pavisitvā dvāraṃ pidhāya mañcake nisinnamattāya bahi ātapato āgatattā cakkhupathe andhakāre avigateyeva heṭṭhāmañcakato nikkhamitvā mañcakaṃ abhiruyha ‘‘mā nassi bāla, mā nassi bālā’’ti theriyā vāriyamānoyeva abhibhavitvā attanā patthitakammaṃ katvā pāyāsi.
Having heard of her arrival, he went to the Andhavana forest even before the elder nun's arrival, entered her hut, and hid under the couch. As soon as the elder nun arrived, entered the hut, closed the door, and sat on the couch, while it was still dark to her eyes due to coming in from the bright sunlight, he emerged from under the couch, climbed onto the couch, and despite the elder nun crying out, "Don't ruin it, fool! Don't ruin it, fool!" he overpowered her and, having done what he desired, departed.
Người ấy nghe tin bà đã về, liền đến Andhavana trước khi Trưởng lão ni về, vào cái cốc đó, ẩn nấp dưới gầm giường. Ngay khi Trưởng lão ni về, vào cốc, đóng cửa và vừa ngồi xuống giường, vì từ ngoài nắng nóng vào nên mắt chưa quen với bóng tối, người ấy liền chui ra từ dưới gầm giường, leo lên giường, và mặc dù Trưởng lão ni đã ngăn cản: "Này kẻ ngu muội, đừng hủy hoại! Này kẻ ngu muội, đừng hủy hoại!", người ấy vẫn cưỡng bức và thực hiện hành vi mình mong muốn rồi bỏ đi.
Athassa aguṇaṃ dhāretuṃ asakkontī viya mahāpathavī dvedhā bhijji.
Then, as if unable to bear his evil deed, the great earth split in two.
Rồi, như thể không thể chịu đựng được tội lỗi của y, đại địa nứt ra làm đôi.
So pathaviṃ paviṭṭho gantvā mahāavīcimhi eva nibbatti.
He, having entered the earth, was reborn directly in the Mahā Avīci hell.
Y đi vào lòng đất và tái sinh ngay trong địa ngục Đại Avīci.
Therīpi tamatthaṃ bhikkhunīnaṃ ārocesi.
The elder nun also reported this matter to the bhikkhunīs.
Vị Tỳ-khưu-ni Trưởng lão cũng thuật lại sự việc đó cho các tỳ-khưu-ni.
Bhikkhuniyo bhikkhūnaṃ etamatthaṃ ārocesuṃ.
The bhikkhunīs reported this matter to the bhikkhus.
Các tỳ-khưu-ni thuật lại sự việc đó cho các tỳ-khưu.
Bhikkhū bhagavato ārocayiṃsu.
The bhikkhus reported it to the Bhagavā.
Các tỳ-khưu thuật lại cho Đức Thế Tôn.
Taṃ sutvā satthā bhikkhū āmantetvā, ‘‘bhikkhave, bhikkhubhikkhūnī upāsakaupāsikāsu yo koci bālo pāpakammaṃ karonto madhusakkharādīsu kiñci deva madhurarasaṃ khādamāno puriso viya tuṭṭhahaṭṭho udaggudaggo viya karotī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
Having heard that, the Teacher addressed the bhikkhus, "Bhikkhus, if any foolish person among bhikkhus, bhikkhunīs, male lay followers, or female lay followers, while doing an evil deed, acts joyfully and exuberantly, like a man who delights in eating some sweet food like honey, sugar, and so forth," thus connecting the discourse and preaching the Dhamma, he recited this verse:
Nghe vậy, Bậc Đạo Sư gọi các tỳ-khưu và nói, “Này các tỳ-khưu, bất cứ kẻ ngu si nào trong số các tỳ-khưu, tỳ-khưu-ni, cận sự nam, cận sự nữ, khi làm việc ác, thì giống như một người đang ăn một món ăn ngọt như mật ong hay đường, cảm thấy vui sướng, hớn hở, phấn khởi tột độ,” rồi liên kết câu chuyện và thuyết Pháp, Ngài nói bài kệ này –
Tattha madhuvāti bālassa hi pāpaṃ akusalakammaṃ karontassa taṃ kammaṃ madhu viya madhurarasaṃ viya iṭṭhaṃ kantaṃ manāpaṃ viya upaṭṭhāti.
Therein, "madhuvā" means that when a fool does an evil, unwholesome deed, that deed appears to him like honey, like a sweet taste, like something desirable, lovely, and pleasing.
Trong đó, madhuvā (mật ngọt) nghĩa là: Đối với kẻ ngu si, khi làm việc ác, hành động bất thiện ấy hiện ra như mật ngọt, như vị ngọt ngào, như điều mong muốn, như điều đáng yêu, như điều vừa ý.
Iti naṃ so madhuṃva maññati.
Thus, he regards it as honey.
Vì vậy, y nghĩ nó như mật ngọt.
Yāvāti yattakaṃ kālaṃ.
"Yāvā" means for as long a time.
Yāvā (cho đến khi) nghĩa là: chừng nào.
Pāpaṃ na paccatīti diṭṭhadhamme vā samparāye vā vipākaṃ na deti, tāva naṃ evaṃ maññati.
"Pāpaṃ na paccatī" means for as long as it does not yield its result, either in this visible existence or in the next, for that long he regards it thus.
Pāpaṃ na paccati (ác nghiệp chưa chín muồi) nghĩa là: chừng nào ác nghiệp chưa cho quả báo, hoặc trong đời này hoặc đời sau, thì y nghĩ như vậy.
Yadā cāti yadā panassa diṭṭhadhamme vā vividhā kammakāraṇā kayiramānassa, samparāye vā nirayādīsu mahādukkhaṃ anubhavantassa taṃ pāpaṃ paccati, atha so bālo dukkhaṃ nigacchati vindati paṭilabhatīti.
When that foolish person, while various tortures are being inflicted upon him in this very life, or while he is experiencing great suffering in hell and other lower realms in the future existence, that evil deed ripens, then that foolish person experiences suffering, finds it, and obtains it.
Yadā cā (nhưng khi) nghĩa là: khi ác nghiệp ấy chín muồi, hoặc khi y phải chịu đựng nhiều hình phạt khác nhau trong đời này, hoặc khi y phải chịu đựng khổ đau lớn trong các cõi địa ngục, v.v., trong đời sau, thì kẻ ngu si ấy phải chịu đựng, trải nghiệm, và nhận lấy khổ đau.
Aparena pana samayena dhammasabhāyaṃ mahājano kathaṃ samuṭṭhāpesi ‘‘khīṇāsavāpi maññe kāmasukhaṃ sādiyanti, kāmaṃ sevanti, kiṃ na sevissanti, na hi ete koḷāparukkhā, na ca vammikā allamaṃsasarīrāva, tasmā etepi kāmasukhaṃ sādiyanti, kāmaṃ sevantī’’ti.
Then, on another occasion, the great multitude in the Dhamma hall raised a discussion: “Arahants, I suppose, also partake of sensual pleasure, they indulge in sensuality. Why would they not indulge? Indeed, these are not withered trees, nor are they anthills; they are living bodies of flesh. Therefore, they too partake of sensual pleasure and indulge in sensuality.”
Rồi vào một thời điểm khác, trong Pháp đường, đại chúng đã khởi lên cuộc đàm luận rằng: “Chắc hẳn các bậc A-la-hán cũng hưởng thụ lạc thú dục lạc, cũng thực hành dục lạc; sao họ lại không thực hành chứ? Họ đâu phải là cây đa, cũng đâu phải là gò mối, mà là những thân thể bằng thịt tươi, vì vậy họ cũng hưởng thụ lạc thú dục lạc, cũng thực hành dục lạc.”
Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘na, bhikkhave, khīṇāsavā kāmasukhaṃ sādiyanti, na kāmaṃ sevanti.
When the Teacher arrived and asked, “On what topic, monks, are you now gathered together?” and they replied, “On this particular topic,” the Teacher said, “Monks, Arahants do not partake of sensual pleasure, nor do they indulge in sensuality.
Bậc Đạo Sư đến và hỏi, “Này các tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì vậy?” Khi được trả lời, “Về chuyện này, thưa Ngài,” Ngài nói, “Này các tỳ-khưu, các bậc A-la-hán không hưởng thụ lạc thú dục lạc, không thực hành dục lạc.
Yathā hi padumapatte patitaṃ udakabindu, na vilimpati, na saṇṭhāti, vinivattetvā patateva, yathā ca āragge sāsapo na vilimpati, na saṇṭhāti, vinivattetvā patateva, evaṃ khīṇāsavassa citte duvidhopi kāmo na vilimpati, na saṇṭhātī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ brāhmaṇavagge gāthamāha –
Just as a drop of water fallen on a lotus leaf does not cling or settle, but merely rolls off and falls, and just as a mustard seed on the point of an awl does not cling or settle, but merely rolls off and falls, even so, in the mind of an Arahant, both types of sensuality do not cling or settle.” Having thus connected the discourse, the Teacher, while expounding the Dhamma, spoke this verse in the Brāhmaṇa Vagga:
Thật vậy, giống như giọt nước rơi trên lá sen, không dính bẩn, không đọng lại, mà lăn xuống; và giống như hạt cải trên đầu kim, không dính bẩn, không đọng lại, mà lăn xuống, thì cũng vậy, trong tâm của bậc A-la-hán, cả hai loại dục lạc đều không dính bẩn, không đọng lại,” rồi liên kết câu chuyện và thuyết Pháp, Ngài nói bài kệ này trong phẩm Bà-la-môn –
Imissā attho brāhmaṇavaggeyeva āvi bhavissati.
The meaning of this will become clear in the Brāhmaṇa Vagga itself.
Ý nghĩa của bài kệ này sẽ được làm rõ trong phẩm Bà-la-môn.
Satthā pana rājānaṃ pasenadikosalaṃ pakkosāpetvā, ‘‘mahārāja, imasmiṃ sāsane yatheva kulaputtā, evaṃ kuladhītaropi mahantaṃ ñātigaṇañca bhogakkhandhañca pahāya pabbajitvā araññe viharanti.
The Teacher then had King Pasenadi of Kosala summoned and said, “Great King, in this Dispensation, just as sons of good families, so too daughters of good families, having abandoned a large circle of relatives and a mass of wealth, go forth and dwell in the wilderness.
Bậc Đạo Sư đã cho triệu kiến Vua Pasenadi của Kosala và nói, “Đại Vương, trong Giáo Pháp này, cũng như các thiện nam tử, các thiện nữ tử cũng từ bỏ gia đình và tài sản lớn, xuất gia và sống trong rừng.
Tā evaṃ viharamānā rāgarattā pāpapuggalā omānātimānavasena viheṭhentipi, brahmacariyantarāyampi pāpenti, tasmā bhikkhunisaṅghassa antonagare vasanaṭṭhānaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
As they dwell thus, wicked individuals, inflamed by lust, out of arrogance and excessive pride, harass them and cause hindrances to their holy life. Therefore, it is proper to establish a dwelling place for the community of bhikkhunīs within the city.”
Khi họ sống như vậy, những kẻ xấu xa bị dục vọng chi phối có thể quấy rối họ bằng cách khinh miệt và kiêu ngạo, thậm chí còn gây trở ngại cho đời sống Phạm hạnh của họ. Vì vậy, cần phải xây dựng một nơi ở cho Tăng đoàn tỳ-khưu-ni trong nội thành.”
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā nagarassa ekapasse bhikkhunisaṅghassa vasanaṭṭhānaṃ kārāpesi.
The King assented, saying, “Very well,” and had a dwelling place for the community of bhikkhunīs built on one side of the city.
Đức Vua chấp thuận và cho xây dựng một nơi ở cho Tăng đoàn tỳ-khưu-ni ở một bên thành phố.
Tato paṭṭhāya bhikkhuniyo antogāmeyeva vasantīti.
From that time onwards, the bhikkhunīs dwelled within the village itself.
Từ đó trở đi, các tỳ-khưu-ni sống trong làng.
Atīte kira kassapasammāsambuddhakāle gāmavāsī eko kuṭumbiko ekassa therassa vihāraṃ katvā taṃ tattha viharantaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahi.
It is said that in the past, during the time of Kassapa Sammāsambuddha, a certain householder living in a village built a monastery for a certain Thera and attended to him with the four requisites while he dwelled there.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Kassapa Chánh Đẳng Giác trong quá khứ, một gia chủ ở làng đã xây dựng một tinh xá cho một vị Trưởng lão và cúng dường bốn vật dụng thiết yếu cho Ngài khi Ngài cư ngụ ở đó.
Thero tassa gehe nibaddhaṃ bhuñjati.
The Thera regularly took his meal at that house.
Vị Trưởng lão thường xuyên thọ thực tại nhà của gia chủ.
Atheko khīṇāsavo bhikkhu divā piṇḍāya caranto tassa gehadvāraṃ pāpuṇi.
Then, one day, an Arahant bhikkhu, while wandering for alms, reached the doorway of that house.
Rồi một vị tỳ-khưu A-la-hán, khi đi khất thực vào ban ngày, đã đến cửa nhà của gia chủ đó.
Kuṭumbiko taṃ disvā tassa iriyāpathe pasanno gehaṃ pavesetvā sakkaccaṃ paṇītena bhojanena parivisitvā, ‘‘bhante, imaṃ sāṭakaṃ rajitvā nivāseyyāthā’’ti mahantaṃ sāṭakaṃ datvā, ‘‘bhante, kesā vo dīghā, tumhākaṃ kesoropanatthāya nhāpitaṃ ānessāmi, sayanatthāya ca vo mañcakaṃ gāhāpetvā āgamissāmī’’ti āha.
Seeing him, the householder was pleased with his deportment, invited him into the house, reverently served him with excellent food, and said, “Venerable sir, please dye this robe and wear it.” Having given a large robe, he said, “Venerable sir, your hair is long; I will bring a barber to shave your hair, and I will have a bed brought for you to sleep on and then return.”
Gia chủ thấy Ngài, hoan hỷ với oai nghi của Ngài, mời Ngài vào nhà, cung kính cúng dường những món ăn thượng vị, rồi nói, “Bạch Ngài, xin Ngài hãy nhuộm và mặc tấm y này.” Sau khi dâng một tấm y lớn, gia chủ nói thêm, “Bạch Ngài, tóc của Ngài đã dài, con sẽ mời thợ cắt tóc đến để cạo tóc cho Ngài; và con sẽ cho mang một chiếc giường đến để Ngài nghỉ ngơi.”
Nibaddhaṃ gehe bhuñjanto kulūpako bhikkhu taṃ tassa sakkāraṃ disvā cittaṃ pasādetuṃ nāsakkhi, ‘‘ayaṃ taṃ muhuttaṃ diṭṭhakassa evarūpaṃ sakkāraṃ karoti, nibaddhaṃ gehe bhuñjantassa pana mayhaṃ na karotī’’ti cintetvā vihāraṃ agamāsi.
The resident bhikkhu, who regularly ate at the house, seeing this honor shown to the visiting monk, could not calm his mind. He thought, “This householder shows such honor to a monk he has seen for just a moment, but he does not do so for me, who eats at his house regularly,” and he went to the monastery.
Vị tỳ-khưu quen thuộc, thường xuyên thọ thực tại nhà đó, khi thấy sự cúng dường đó, đã không thể giữ được tâm hoan hỷ, nghĩ rằng, “Người này chỉ mới thấy Ngài trong chốc lát mà đã cúng dường như vậy, còn ta, người thường xuyên thọ thực tại nhà này, lại không được cúng dường như thế,” rồi trở về tinh xá.
Itaropi teneva saddhiṃ gantvā kuṭumbikena dinnasāṭakaṃ rajitvā nivāsesi.
The other bhikkhu also went with him, dyed the robe given by the householder, and wore it.
Vị tỳ-khưu kia cũng đi cùng với gia chủ, nhuộm và mặc tấm y mà gia chủ đã dâng.
Kuṭambikopi nhāpitaṃ ādāya gantvā therassa kese ohārāpetvā mañcakaṃ attharāpetvā, ‘‘bhante, imasmiṃyeva mañcake sayathā’’ti vatvā dvepi there svātanāya nimantetvā pakkāmi.
The householder also took a barber, went there, had the Thera’s hair shaved, had a bed spread, and said, “Venerable sir, please sleep on this very bed,” and having invited both Theras for the next day, he departed.
Gia chủ cũng mời thợ cắt tóc đến, cho cạo tóc cho vị Trưởng lão, rồi cho trải giường, nói, “Bạch Ngài, xin Ngài hãy nghỉ ngơi trên chiếc giường này,” và mời cả hai vị Trưởng lão cho ngày hôm sau rồi ra về.
Nevāsiko tassa taṃ sakkāraṃ kayiramānaṃ adhivāsetuṃ nāsakkhi.
The resident bhikkhu could not tolerate such honor being shown to the visiting Thera.
Vị tỳ-khưu quen thuộc không thể chịu đựng được sự cúng dường đó dành cho Ngài.
Athassa so sāyaṃ therassa nipannaṭṭhānaṃ gantvā catūhākārehi theraṃ akkosi, ‘‘āvuso, āgantuka kuṭumbikassa te gehe bhattaṃ bhuñjanato varataraṃ mīḷhaṃ khādituṃ, kuṭumbikena ānītanhāpitena kesohārāpanato varataraṃ tālaṭṭhikena kese luñcāpetuṃ.
Then, in the evening, he went to where the Thera was lying down and abused him in four ways: “Friend, visiting monk, it is better to eat excrement than to eat food at the house of that householder; it is better to have your hair plucked out with a palm-fruit shell than to have it shaved by the barber brought by the householder;
Rồi vào buổi tối, vị ấy đến chỗ vị Trưởng lão đang nằm và mắng nhiếc Ngài bằng bốn cách, “Này hiền giả khách tăng, ăn phân còn tốt hơn là thọ thực tại nhà của gia chủ; nhổ tóc bằng hạt cọ còn tốt hơn là để thợ cắt tóc do gia chủ mời đến cạo tóc.
Kuṭumbikena dinnasāṭakanivāsanato varataraṃ naggena vicarituṃ, kuṭumbikena ābhatamañcake nipajjanato varataraṃ bhūmiyaṃ nipajjitu’’nti.
It is better to wander naked than to wear the robe given by the householder; it is better to sleep on the ground than to sleep on the bed brought by the householder.”
Đi lang thang trần truồng còn tốt hơn là mặc tấm y do gia chủ dâng; nằm trên đất còn tốt hơn là nằm trên chiếc giường do gia chủ mang đến.”
Theropi ‘‘mā esa bālo maṃ nissāya nassī’’ti nimantanaṃ anādiyitvā pātova uṭṭhāya yathāsukhaṃ agamāsi.
The Thera, thinking, “Let not this foolish person perish because of me,” disregarded the invitation, rose early in the morning, and went wherever he pleased.
Vị Trưởng lão cũng nghĩ, “Đừng để kẻ ngu si này bị hủy hoại vì ta,” nên không chấp nhận lời mời, sáng sớm hôm sau Ngài đã rời đi một cách thoải mái.
Nevāsikopi pātova vihāre kattabbavattaṃ katvā bhikkhācāravelāya ‘‘idānipi āgantuko niddāyati, ghaṇḍikasaddena pabujjheyyā’’ti saññāya nakhapiṭṭheneva ghaṇḍiṃ paharitvā gāmaṃ piṇḍāya pāvisi.
The resident bhikkhu also performed the duties to be done in the monastery early in the morning, and at the time for alms-round, thinking, “Now the visiting monk is still sleeping, he might wake up at the sound of the bell,” he struck the bell with his fingernail and entered the village for alms.
Vị tỳ-khưu quen thuộc cũng sáng sớm làm các phận sự trong tinh xá, đến giờ khất thực, nghĩ, “Bây giờ vị khách tăng vẫn còn ngủ, chắc sẽ thức dậy vì tiếng chuông,” nên chỉ dùng móng tay gõ chuông rồi vào làng khất thực.
Kuṭumbikopi sakkāraṃ katvā therānaṃ āgamanamaggaṃ olokento nevāsikaṃ disvā, ‘‘bhante, thero kuhi’’nti pucchi.
The householder, having prepared the offering, was looking out for the path of the Theras and, seeing the resident bhikkhu, asked, “Venerable sir, where is the Thera?”
Gia chủ cũng đã chuẩn bị vật cúng dường, đang ngóng trông con đường các vị Trưởng lão sẽ đến, thì thấy vị tỳ-khưu quen thuộc, bèn hỏi, “Bạch Ngài, vị Trưởng lão kia ở đâu?”
Atha naṃ nevāsiko ‘‘mā, āvuso, kiñci avaca, tuyhaṃ kulūpako hiyyo, tava nikkhantavelāya ovarakaṃ pavisitvā niddaṃ okkanto pātova uṭṭhāya mama vihārasammajjanasaddampi pānīyaghaṭaparibhojanīyaghaṭesu udakasiñcanasaddampi ghaṇḍikasaddampi karontassa na jānātī’’ti āha.
Then the resident bhikkhu said to him, “Oh householder, say nothing! That resident monk of yours went into his room yesterday when you left, fell asleep, and even when I rose early in the morning and made the sound of sweeping the monastery, the sound of pouring water into the drinking and washing pots, and the sound of the bell, he did not know it.”
Rồi vị tỳ-khưu quen thuộc nói với gia chủ, “Này thí chủ, đừng nói gì cả, vị tỳ-khưu quen thuộc của ông hôm qua, khi ông đi vắng, đã vào phòng và ngủ thiếp đi, sáng sớm thức dậy, Ngài không hề biết tiếng ta quét dọn tinh xá, tiếng ta rót nước vào bình uống và bình dùng, hay tiếng chuông.”
Kuṭumbiko cintesi – ‘‘tādisāya iriyāpathasampattiyā samannāgatassa me ayyassa yāva imamhā kālā niddāyanaṃ nāma natthi, maṃ pana tassa sakkāraṃ karontaṃ disvā addhā iminā bhadantena kiñci vuttaṃ bhavissatī’’ti.
The householder thought, “My noble master, endowed with such perfect deportment, never sleeps until this hour. But seeing me honoring him, this venerable one must have said something.”
Gia chủ nghĩ – “Một vị Tôn giả có oai nghi hoàn hảo như vậy thì không thể nào ngủ đến giờ này, chắc chắn là vị hiền giả này đã nói điều gì đó khi thấy ta cúng dường Ngài.”
So attano paṇḍitabhāvena taṃ sakkaccaṃ bhojetvā tassa pattaṃ sādhukaṃ dhovitvā nānaggarasabhojanassa pūretvā, ‘‘bhante, sace me ayyaṃ passeyyātha, imamassa piṇḍapātaṃ dadeyyāthā’’ti āha.
So, with his wisdom, he reverently fed the resident bhikkhu, thoroughly washed his bowl, filled it with various excellent and delicious foods, and said, “Venerable sir, if you should see my noble master, please give him this alms-food.”
Với trí tuệ của mình, gia chủ đã cung kính cúng dường vị tỳ-khưu quen thuộc, rửa sạch bát của Ngài, rồi đổ đầy những món ăn có nhiều hương vị thượng vị vào, và nói, “Bạch Ngài, nếu Ngài gặp vị Tôn giả của con, xin hãy dâng bát cơm này cho Ngài.”
Itaro taṃ gahetvāva cintesi – ‘‘sace so evarūpaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjissati, imasmiṃyeva ṭhāne paluddho bhavissatī’’ti antarāmagge taṃ piṇḍapātaṃ chaḍḍetvā therassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā taṃ tattha olokento na addasa.
The other bhikkhu, having taken it, thought, “If he eats such alms-food, he will become attached to this very place,” and he threw the alms-food away on the road. Then he went to the Thera’s dwelling place, looked for him there, but did not see him.
Vị tỳ-khưu kia vừa nhận lấy liền nghĩ – “Nếu Ngài thọ thực bát cơm thượng vị như vậy, Ngài sẽ bị dính mắc ngay tại chỗ này,” rồi vứt bỏ bát cơm đó giữa đường, đi đến chỗ ở của vị Trưởng lão, nhưng tìm kiếm Ngài ở đó mà không thấy.
Atha naṃ ettakassa kammassa katattā vīsativassasahassāni katopi samaṇadhammo rakkhituṃ nāsakkhi.
Then, because of having done such a deed, even the ascetic practice performed for twenty thousand years could not protect him.
Rồi, do đã tạo nghiệp ác như vậy, dù đã thực hành samaṇadhamma (pháp Sa-môn) trong hai mươi ngàn năm, vị ấy cũng không thể tự bảo vệ.
Āyupariyosāne pana kālaṃ katvā avīcimhi nibbattitvā ekaṃ buddhantaraṃ mahādukkhaṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare ekasmiṃ bahvannapāne kulaghare nibbatti.
At the end of his life, having died, he was reborn in Avīci hell and suffered great pain for one Buddhantara. In this Buddha-dispensation, he was reborn in Rājagaha in a wealthy family with abundant food and drink.
Tuy nhiên, khi hết tuổi thọ, vị ấy chết, tái sinh vào địa ngục Avīci, chịu đại khổ trong suốt một buddhantara (khoảng thời gian giữa hai Đức Phật), rồi trong thời Đức Phật này xuất hiện, vị ấy tái sinh vào một gia đình giàu có ở thành Rājagaha.
So padasā gamanakālato paṭṭhāya neva sayane sayituṃ, na bhattaṃ bhuñjituṃ icchati, attano sarīravalañjameva khādati.
From the time he could walk, he neither wished to sleep in a bed nor to eat cooked food; he would eat only his own bodily waste.
Từ khi biết đi bằng chân, người ấy không muốn nằm trên giường hay ăn cơm, mà chỉ ăn chất thải của chính mình.
‘‘Bālatāya ajānanto karotī’’ti taṃ posayiṃsu.
Thinking, “He does it out of childish ignorance,” they raised him.
Họ nuôi dưỡng người ấy, nghĩ rằng: “Do còn nhỏ dại nên nó không biết mà làm vậy.”
Mahallakakālepi vatthaṃ nivāsetuṃ na icchati, naggova vicarati, bhūmiyaṃ sayati, attano sarīravalañjameva khādati.
Even when grown up, he did not want to wear clothes; he wandered about naked, slept on the ground, and ate only his own body's waste.
Khi lớn lên, người ấy cũng không muốn mặc quần áo, cứ trần truồng đi lại, nằm trên đất, và chỉ ăn chất thải của chính mình.
Athassa mātāpitaro ‘‘nāyaṃ kulagharassa anucchaviko, kevalaṃ alajjanako ājīvakānaṃ esa anucchaviko’’ti tesaṃ santikaṃ netvā ‘‘imaṃ dārakaṃ pabbājethā’’ti adaṃsu.
Then his parents, thinking, "This child is not suitable for a respectable household; he is utterly shameless and suitable for the Ājīvakas," took him to them and said, "Ordain this child," and gave him to them.
Rồi cha mẹ người ấy nghĩ: “Đứa trẻ này không thích hợp với gia đình, nó chỉ là một kẻ vô liêm sỉ, thích hợp với các ājīvaka (khỏa thân ngoại đạo)”, nên họ dẫn người ấy đến chỗ các ājīvaka và nói: “Xin quý vị hãy cho đứa trẻ này xuất gia.”
Atha naṃ te pabbājesuṃ.
Then they ordained him.
Rồi các vị ấy cho người ấy xuất gia.
Pabbājentā ca pana galappamāṇe āvāṭe ṭhapetvā dvinnaṃ aṃsakūṭānaṃ upariṃ padarāni datvā tesaṃ upari nisīditvā tālaṭṭhikhaṇḍena kese luñciṃsu.
When ordaining him, they placed him in a pit up to his neck, placed planks over his two shoulders, sat on them, and plucked out his hair with a piece of palm-fruit stone.
Khi cho xuất gia, họ đặt người ấy vào một cái hố sâu ngang cổ, đặt những tấm ván lên hai vai, rồi ngồi lên đó và nhổ tóc người ấy bằng mảnh hạt thốt nốt.
Atha ne tassa mātāpitaro svātanāya nimantetvā pakkamiṃsu.
Then his parents invited the Ājīvakas for the next day and left.
Rồi cha mẹ người ấy mời các vị ấy dùng bữa vào ngày hôm sau và ra về.
Punadivase ājīvakā ‘‘ehi, gāmaṃ pavisissāmā’’ti taṃ vadiṃsu.
The next day, the Ājīvakas said to him, "Come, let us enter the village."
Ngày hôm sau, các ājīvaka nói với người ấy: “Này, hãy đi, chúng ta sẽ vào làng.”
So ‘‘gacchatha tumhe, ahaṃ idheva bhavissāmī’’ti na icchi.
He did not want to, saying, "You go, I will stay right here."
Người ấy không muốn, nói: “Các vị cứ đi đi, tôi sẽ ở lại đây thôi.”
Atha naṃ punappunaṃ vatvā anicchamānaṃ ohāya agamaṃsu.
Then, after speaking to him repeatedly, they left him, as he was unwilling to go.
Rồi các vị ấy nói đi nói lại nhiều lần nhưng người ấy vẫn không muốn, nên họ bỏ lại và đi.
Sopi tesaṃ gatabhāvaṃ ñatvā vaccakuṭiyā padaraṃ vivaritvā oruyha ubhohi hatthehi ālopaṃ ālopaṃ katvā gūthaṃ khādi.
He, knowing they had gone, opened the plank of the latrine, descended, and, making mouthfuls with both hands, ate excrement.
Người ấy cũng biết họ đã đi, liền mở tấm ván của nhà vệ sinh, trèo xuống, dùng hai tay xúc từng nắm phân và ăn.
Ājīvakā tassa antogāmato āhāraṃ pahiṇiṃsu.
The Ājīvakas sent food to him from inside the village.
Các ājīvaka gửi thức ăn từ trong làng đến cho người ấy.
Tampi na icchi.
He did not desire that either.
Người ấy cũng không muốn.
Punappunaṃ vuccamānopi ‘‘na me iminā attho.
Even when told repeatedly, he said, "I have no need for this.
Dù được nói đi nói lại nhiều lần, người ấy vẫn nói: “Tôi không cần cái này.
Laddho me āhāro’’ti āha.
I have received my food."
Tôi đã có thức ăn rồi.”
‘‘Kahaṃ laddho’’ti?
"Where did you receive it?"
“Đã có ở đâu?”
‘‘Idheva laddho’’ti.
"I received it right here."
“Đã có ở ngay đây.”
Evaṃ dutiye tatiye catutthepi divase tehi bahumpi vuccamāno ‘‘ahaṃ idheva bhavissāmī’’ti gāmaṃ gantuṃ na icchi.
Thus, on the second, third, and fourth days, though repeatedly urged by them, he did not want to go to the village, saying, "I will stay right here."
Như vậy, vào ngày thứ hai, thứ ba, thứ tư, dù họ nói rất nhiều, người ấy vẫn không muốn vào làng, nói: “Tôi sẽ ở lại đây thôi.”
Ājīvakā ‘‘ayaṃ divase divase neva gāmaṃ pavisituṃ icchati, na amhehi pahitāhāraṃ āharituṃ icchati, ‘idheva me laddho’ti vadati, kiṃ nu kho karoti, pariggaṇhissāma na’’nti gāmaṃ pavisantā ekaṃ dve jane tassa pariggaṇhanatthaṃ ohāya gamiṃsu.
The Ājīvakas thought, "This one neither wants to enter the village day after day, nor does he want to take the food sent by us. He says, 'I have received it right here.' What could he be doing? We will investigate him." So, as they entered the village, they left one or two people behind to investigate him.
Các ājīvaka nghĩ: “Người này ngày nào cũng không muốn vào làng, không muốn nhận thức ăn do chúng ta gửi đến, lại còn nói ‘tôi đã có ở ngay đây’. Chắc là nó làm gì đó, chúng ta hãy tìm hiểu xem sao.” Rồi khi vào làng, họ để lại một hoặc hai người để theo dõi người ấy và đi tiếp.
Te pacchato gacchantā viya hutvā nilīyiṃsu.
They pretended to go behind them but then hid.
Những người đó giả vờ đi phía sau rồi ẩn nấp.
Sopi tesaṃ gatabhāvaṃ ñatvā purimanayeneva vaccakuṭiṃ oruyha gūthaṃ khādi.
He, knowing that they had gone, descended into the latrine in the same manner as before and ate excrement.
Người ấy cũng biết họ đã đi, liền trèo xuống nhà vệ sinh theo cách cũ và ăn phân.
Itare tassa kiriyaṃ disvā ājīvakānaṃ ārocayiṃsu.
The others, seeing his action, reported it to the Ājīvakas.
Những người kia thấy hành động của người ấy liền báo cho các ājīvaka.
Taṃ sutvā ājīvakā ‘‘aho bhāriyaṃ kammaṃ, sace samaṇassa gotamassa sāvakā jāneyyuṃ, ‘ājīvakā gūthaṃ khādamānā vicarantī’ti amhākaṃ akittiṃ pakāseyyuṃ, nāyaṃ amhākaṃ anucchaviko’’ti taṃ attano santikā nīhariṃsu.
Hearing that, the Ājīvakas said, "Oh, what a grave act! If the disciples of Ascetic Gotama were to know, they would spread our ill repute, saying, 'The Ājīvakas wander about eating excrement.' This one is not suitable for us," and they expelled him from their presence.
Nghe vậy, các ājīvaka nói: “Ôi chao, nghiệp nặng nề quá! Nếu các đệ tử của Sa-môn Gotama biết được, họ sẽ loan truyền tiếng xấu của chúng ta rằng ‘các ājīvaka sống bằng cách ăn phân’. Người này không thích hợp với chúng ta.” Rồi họ đuổi người ấy ra khỏi chỗ mình.
So tehi nīharito mahājanassa uccārakaraṇaṭṭhāne pattharito eko piṭṭhipāsāṇo atthi.
After he was expelled by them, there was a rock slab spread out in the place where people defecated.
Có một tảng đá phẳng được đặt ở nơi đại tiện của mọi người, nơi người ấy bị các vị kia đuổi ra.
Tasmiṃ mahantaṃ soṇḍi, piṭṭhipāsāṇaṃ nissāya mahājanassa uccārakaraṇaṭṭhānaṃ.
On it was a large cesspool, and near the rock slab was the place where people defecated.
Ở đó có một cái máng lớn trên tảng đá phẳng, cạnh nơi đại tiện của mọi người.
So tattha gantvā rattiṃ gūthaṃ khāditvā mahājanassa sarīravalañjanatthāya āgamanakāle ekena hatthena pāsāṇassa ekaṃ antaṃ olubbha ekaṃ pādaṃ ukkhipitvā jaṇṇuke ṭhapetvā uddhaṃvātābhimukho mukhaṃ vivaritvā tiṭṭhati.
He went there, ate excrement at night, and when people came to relieve themselves, he would lean one hand on an edge of the rock, lift one foot, place it on his knee, open his mouth facing the wind, and stand there.
Người ấy đến đó, ban đêm ăn phân, rồi khi mọi người đến để đại tiện, người ấy dùng một tay vịn vào một đầu tảng đá, nhấc một chân lên đặt vào đầu gối, há miệng hướng về phía gió trên cao, và đứng.
Mahājano taṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā, ‘‘bhante, kasmā ayyo mukhaṃ vivaritvā ṭhito’’ti pucchati.
People, seeing him, would approach and bow down, asking, "Venerable Sir, why are you standing with your mouth open?"
Mọi người thấy người ấy liền đến gần, đảnh lễ và hỏi: “Bạch ngài, vì sao ngài lại há miệng đứng vậy?”
‘‘Ahaṃ vātabhakkho, añño me āhāro natthī’’ti.
He would say, "I feed on air; I have no other food."
“Tôi ăn gió, tôi không có thức ăn nào khác.”
Atha ‘‘kasmā ekaṃ pādaṃ jaṇṇuke katvā ṭhitosi, bhante’’ti?
Then they would ask, "Venerable Sir, why are you standing with one foot on your knee?"
“Vậy, bạch ngài, vì sao ngài lại đứng với một chân đặt trên đầu gối?”
‘‘Ahaṃ uggatapo ghoratapo, mayā dvīhi pādehi akkantā pathavī kampati, tasmā ekaṃ pādaṃ ukkhipitvā jaṇṇuke ṭhapetvā ṭhitomhi.
"I am one of extreme asceticism, of harsh asceticism. The earth trembles when I tread with both feet. Therefore, I stand with one foot lifted and placed on my knee.
“Tôi là người tu khổ hạnh bậc cao, người tu khổ hạnh khắc nghiệt; khi tôi đặt hai chân xuống, đất sẽ rung chuyển, vì vậy tôi nhấc một chân lên và đặt vào đầu gối mà đứng.
Ahañhi rattindivaṃ ṭhitakova vītināmemi, na nisīdāmi, na nipajjāmī’’ti.
For I spend day and night standing; I do not sit, nor do I lie down."
Tôi đứng suốt ngày đêm, không ngồi, không nằm.”
Manussā nāma yebhuyyena vacanamattameva saddahanti, tasmā ‘‘aho acchariyaṃ, evarūpāpi nāma tapassino honti, na no evarūpā diṭṭhapubbā’’ti yebhuyyena aṅgamagadhavāsino saṅkhubhitvā upasaṅkamitvā māse māse mahantaṃ sakkāraṃ abhiharanti.
People, for the most part, believe mere words. Therefore, exclaiming, "Oh, how wonderful! There are indeed such ascetics, we have never seen such before," the inhabitants of Anga and Magadha, for the most part, became agitated and approached him, offering great honors month after month.
Con người phần lớn chỉ tin vào lời nói, vì vậy họ nói: “Ôi thật kỳ diệu, lại có những bậc tu khổ hạnh như vậy, chúng ta chưa từng thấy ai như vậy trước đây!” Rồi phần lớn cư dân vùng Aṅga và Magadha đều xôn xao, đến gần và cúng dường trọng hậu mỗi tháng.
So ‘‘ahaṃ vātameva bhakkhāmi, na aññaṃ āhāraṃ.
He would say, "I eat only air, no other food.
Người ấy nói: “Tôi chỉ ăn gió, không ăn thức ăn nào khác.
Aññañhi me khādantassa tapo nassatī’’ti tehi abhihaṭaṃ na kiñci icchati.
If I were to eat anything else, my asceticism would be destroyed," and he would not accept anything brought by them.
Nếu ăn thức ăn khác thì sự tu khổ hạnh của tôi sẽ bị hủy hoại.” Người ấy không muốn bất cứ thứ gì do họ cúng dường.
Manussā ‘‘mā no, bhante, nāsetha, tumhādisena ghoratapena paribhoge kate amhākaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattatī’’ti punappunaṃ yācanti.
The people would repeatedly plead, "Venerable Sir, do not destroy us! If such a one of harsh asceticism as yourself partakes of it, it will lead to our welfare and happiness for a long time."
Mọi người lại van xin: “Bạch ngài, xin đừng hủy hoại chúng con, khi một bậc tu khổ hạnh khắc nghiệt như ngài thọ dụng, điều đó sẽ mang lại lợi ích và an lạc lâu dài cho chúng con.”
Tassa añño āhāro na ruccati.
Other food did not appeal to him.
Người ấy không thích thức ăn nào khác.
Mahājanassa pana yācanāya pīḷito tehi ābhatāni sappiphāṇitādīni kusaggena jivhagge ṭhapetvā ‘‘gacchatha, alaṃ vo ettakaṃ hitāya sukhāya cā’’ti uyyojesi.
However, being pressed by the people's pleas, he would place the butter, treacle, and other such foods they brought on the tip of his tongue with a blade of kusa grass, and dismiss them, saying, "Go, this much is enough for your welfare and happiness."
Tuy nhiên, do bị thúc ép bởi lời thỉnh cầu của mọi người, người ấy dùng đầu ngọn cỏ đặt bơ sữa, mật đường, v.v. do họ mang đến lên đầu lưỡi, rồi tiễn họ đi, nói: “Các vị hãy đi đi, chừng đó là đủ cho lợi ích và an lạc của các vị rồi.”
Evaṃ so pañcapaññāsa vassāni naggo gūthaṃ khādanto kese luñcanto bhūmiyaṃ sayamāno vītināmesi.
Thus, he spent fifty-five years naked, eating excrement, plucking out his hair, and sleeping on the ground.
Như vậy, người ấy đã trải qua năm mươi lăm năm trần truồng, ăn phân, nhổ tóc, và nằm trên đất.
Buddhānampi kho paccūsakāle lokavolokanaṃ avijahitameva hoti.
Indeed, for the Buddhas, observing the world at dawn is never forsaken.
Các Đức Phật cũng không bao giờ bỏ qua việc quán sát thế gian vào buổi sáng sớm.
Tasmā ekadivasaṃ bhagavato paccūsasamaye lokaṃ volokentassa ayaṃ jambukājīvako ñāṇajālassa anto paññāyi.
Thus, one day at dawn, as the Blessed One surveyed the world, this Jambuka the Ājīvaka appeared within the net of his knowledge.
Vì vậy, một ngày nọ, khi Thế Tôn quán sát thế gian vào buổi sáng sớm, vị ājīvaka Jambuka này hiện ra trong lưới trí tuệ của Ngài.
Satthā ‘‘kiṃ nu kho bhavissatī’’ti āvajjetvā tassa saha paṭisambhidāhi arahattassūpanissayaṃ disvā ‘‘ahaṃ etaṃ ādiṃ katvā ekaṃ gāthaṃ bhāsissāmi, gāthāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissati.
The Teacher pondered, "What will come to pass?" and seeing the strong potential for Arahantship with the analytical knowledges in him, he thought, "Beginning with him, I will recite a verse. At the end of the verse, eighty-four thousand beings will attain realization of the Dhamma.
Bậc Đạo Sư suy xét: “Điều gì sẽ xảy ra đây?” Rồi Ngài thấy được nhân duyên sâu xa để chứng đắc A-la-hán cùng với các paṭisambhidā (tứ vô ngại giải) của người ấy, và nghĩ: “Ta sẽ nói một bài kệ lấy người này làm khởi điểm, và khi bài kệ kết thúc, tám mươi bốn ngàn chúng sinh sẽ chứng ngộ Pháp.
Imaṃ kulaputtaṃ nissāya mahājano sotthibhāvaṃ pāpuṇissatī’’ti ñatvā punadivase rājagahe piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto ānandattheraṃ āmantesi – ‘‘ānanda, jambukājīvakassa santikaṃ gamissāmī’’ti.
Through this young man of good family, many people will attain well-being." Knowing this, the next day, after collecting alms in Rājagaha and returning from his alms-round, he addressed the Elder Ānanda, "Ānanda, I will go to Jambuka the Ājīvaka."
Nhờ vị thiện nam tử này, đại chúng sẽ đạt được sự an lành.” Biết vậy, ngày hôm sau, Ngài đi khất thực ở Rājagaha, sau khi trở về từ chuyến khất thực, Ngài gọi Trưởng lão Ānanda và nói: “Này Ānanda, chúng ta sẽ đến chỗ ājīvaka Jambuka.”
‘‘Bhante, kiṃ tumheyeva gamissathā’’ti?
"Venerable Sir, will you go alone?"
“Bạch Thế Tôn, chỉ một mình Ngài sẽ đi thôi sao?”
‘‘Āma, ahamevā’’ti evaṃ vatvā satthā vaḍḍhamānakacchāyāya tassa santikaṃ pāyāsi.
"Yes, I alone will," so saying, the Teacher set out towards him when the shadows lengthened.
“Phải, chỉ một mình Ta thôi.” Nói vậy, Bậc Đạo Sư đi đến chỗ người ấy vào lúc bóng chiều đang dài dần (buổi chiều).
Devatā cintayiṃsu – ‘‘satthā sāyaṃ jambukājīvakassa santikaṃ gacchati, so ca jegucche uccārapassāvadantakaṭṭhakiliṭṭhe piṭṭhipāsāṇe vasati, devaṃ vassāpetuṃ vaṭṭatī’’ti attano ānubhāvena taṃ muhuttaṃyeva devaṃ vassāpesuṃ.
The devas thought, "The Teacher is going to Jambuka the Ājīvaka this evening, and he lives on a rock slab defiled with abominable urine, feces, and tooth-sticks. It is proper to make it rain." With their power, they made it rain that very moment.
Các vị thiên nhân nghĩ: “Bậc Đạo Sư sẽ đến chỗ ājīvaka Jambuka vào buổi chiều, mà người ấy lại sống trên một tảng đá phẳng đầy chất thải, nước tiểu, và cặn răng dơ bẩn. Chúng ta nên làm cho trời mưa.” Rồi với uy lực của mình, họ làm cho trời mưa ngay lập tức.
Piṭṭhipāsāṇo suci nimmalo ahosi.
The rock slab became pure and clean.
Tảng đá phẳng trở nên sạch sẽ và tinh khiết.
Athassa upari pañcavaṇṇaṃ pupphavassaṃ vassāpesuṃ.
Then, they caused a shower of five-colored flowers to fall upon it.
Rồi họ làm mưa hoa năm màu trên tảng đá đó.
Satthā sāyaṃ jambukājīvakassa santikaṃ gantvā ‘‘jambukā’’ti saddamakāsi.
The Teacher went to Jambuka the Ājīvaka in the evening and called out, "Jambuka!"
Thế Tôn đến chỗ ājīvaka Jambuka vào buổi chiều và gọi: “Này Jambuka!”
Jambuko ‘‘ko nu kho esa, dujjano maṃ jambukavādena vadatī’’ti cintetvā ‘‘ko eso’’ti āha.
Jambuka thought, "Who is this rude person who calls me by the name Jambuka?" and said, "Who is that?"
Jambuka nghĩ: “Kẻ nào dám gọi ta là Jambuka, một kẻ xấu xa như vậy?” Rồi người ấy hỏi: “Ai đó?”
‘‘Ahaṃ samaṇo’’ti.
"I am a recluse."
“Ta là Sa-môn.”
‘‘Kiṃ mahāsamaṇā’’ti?
"What, Great Ascetic?"
“Sa-môn vĩ đại sao?”
‘‘Ajja me ekarattiṃ idha vasanaṭṭhānaṃ dehī’’ti.
"Grant me a place to stay here for one night today."
“Hôm nay, hãy cho Ta một chỗ ở lại một đêm.”
‘‘Natthi, mahāsamaṇa, imasmiṃ ṭhāne vasanaṭṭhāna’’nti.
"There is no place to stay here, Great Ascetic."
“Bạch Sa-môn vĩ đại, ở chỗ này không có chỗ ở.”
‘‘Jambuka, mā evaṃ kari, ekarattiṃ me vasanaṭṭhānaṃ dehi, pabbajitā nāma pabbajitaṃ patthenti, manussā manussaṃ, pasavo pasava’’nti.
"Jambuka, do not do this. Grant me a place to stay for one night. Recluses, indeed, seek recluses; humans seek humans; animals seek animals."
“Này Jambuka, đừng làm vậy, hãy cho Ta một chỗ ở lại một đêm. Những người xuất gia thì mong cầu người xuất gia, con người thì mong cầu con người, loài vật thì mong cầu loài vật.”
‘‘Kiṃ pana tvaṃ pabbajito’’ti?
"But are you a recluse?"
“Ngài là người xuất gia sao?”
‘‘Āma, pabbajitomhī’’ti.
"Yes, I am a recluse."
“Phải, Ta là người xuất gia.”
‘‘Sace tvaṃ pabbajito, kahaṃ te lābukaṃ, kahaṃ dhūmakaṭacchuko, kahaṃ yaññasuttaka’’nti?
"If you are a recluse, where is your gourd? Where is your fire-stick? Where is your sacred thread?"
“Nếu ngài là người xuất gia, vậy bầu đựng nước của ngài ở đâu, cái muỗng than của ngài ở đâu, sợi dây cúng tế của ngài ở đâu?”
‘‘‘Atthetaṃ mayhaṃ, visuṃ visuṃ pana gahetvā vicaraṇaṃ dukkha’nti abbhantareneva gahetvā carāmī’’ti.
"These are with me, but it is troublesome to carry them separately, so I carry them within myself."
“Những vật đó Ta có, nhưng mang theo riêng lẻ thì khó khăn, nên Ta mang theo trong nội tâm (thân) mà đi.”
So ‘‘carissasi tvaṃ etaṃ aggaṇhitvā’’ti kujjhi.
He became angry, thinking, "You wander about without carrying these!"
Người ấy nổi giận, nói: “Ngươi đi lại mà không mang theo những thứ đó sao?”
Atha naṃ satthā āha – ‘‘hotu, jambuka, mā kujjha, vasanaṭṭhānaṃ me ācikkhā’’ti.
Then the Teacher said to him: "Let it be, Jambuka, do not be angry, tell me a dwelling place."
Rồi Thế Tôn nói với người ấy: “Thôi Jambuka, đừng giận dữ, hãy chỉ cho Ta chỗ ở.”
‘‘Natthi, mahāsamaṇa, ettha vasanaṭṭhāna’’nti.
"Great recluse, there is no dwelling place here," he said.
“Bạch Sa-môn vĩ đại, ở đây không có chỗ ở.”
Satthā tassa vasanaṭṭhānato avidūre ekaṃ pabbhāraṃ atthi, taṃ niddisanto ‘‘etasmiṃ pabbhāre ko vasatī’’ti āha.
The Teacher, pointing to a certain cave not far from his dwelling place, said, "Who lives in this cave?"
Đức Bổn Sư chỉ vào một hang động gần nơi ở của Jambuka và hỏi: "Ai ở trong hang động này?"
‘‘Natthi koci, mahāsamaṇā’’ti.
"No one, great recluse," he said.
"Bạch Đại Sa-môn, không có ai cả."
‘‘Tena hi etaṃ mayhaṃ dehī’’ti.
"Then give it to me."
"Vậy thì hãy dâng hang động này cho Ta."
‘‘Tvaññeva jāna, mahāsamaṇā’’ti.
"You yourself know, great recluse."
"Bạch Đại Sa-môn, chính Ngài hãy biết."
Satthā pabbhāre nisīdanaṃ paññāpetvā nisīdi.
The Teacher spread a seat in the cave and sat down.
Đức Bổn Sư trải tọa cụ trong hang động rồi ngồi xuống.
Paṭhamayāme cattāro mahārājāno catuddisaṃ ekobhāsaṃ karontā satthu upaṭṭhānaṃ āgamiṃsu.
In the first watch of the night, the four Great Kings came, making the four directions shine with a single radiance, to attend upon the Teacher.
Vào canh đầu, bốn vị Đại Thiên Vương từ bốn phương đến hầu hạ Đức Bổn Sư, làm cho bốn phương đều sáng rực.
Jambuko obhāsaṃ disvā ‘‘ko obhāso nāmeso’’ti cintesi.
Jambuka saw the radiance and wondered, "What is this radiance?"
Jambuka thấy ánh sáng, suy nghĩ: "Ánh sáng này là gì vậy?"
Majjhimayāme sakko devarājā āgami.
In the middle watch of the night, Sakka, the king of devas, came.
Vào canh giữa, Sakka, vua chư Thiên, đến.
Jambuko tampi disvā ‘‘ko nāmeso’’ti cintesi.
Jambuka saw him too and wondered, "Who is this?"
Jambuka cũng thấy vị ấy và suy nghĩ: "Vị này là ai vậy?"
Pacchimayāme ekāya aṅguliyā ekaṃ, dvīhi dve, dasahi dasa cakkavāḷāni obhāsetuṃ samattho mahābrahmā sakalaṃ araññaṃ ekobhāsaṃ karonto āgami.
In the last watch of the night, Mahābrahmā, who was capable of illuminating one world-system with one finger, two with two, and ten with ten, came making the entire forest shine with a single radiance.
Vào canh cuối, Đại Phạm Thiên, vị có khả năng làm sáng rực một thế giới với một ngón tay, hai thế giới với hai ngón tay, mười thế giới với mười ngón tay, đến, làm cho toàn bộ khu rừng sáng rực.
Jambuko tampi disvā ‘‘ko nu kho eso’’ti cintetvā pātova satthu santikaṃ gantvā paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ ṭhito satthāraṃ pucchi – ‘‘mahāsamaṇa, tumhākaṃ santikaṃ catasso disā obhāsento ke āgatā’’ti?
Jambuka saw him too and thought, "Who can that be?" Early in the morning, he went to the Teacher, exchanged greetings, stood to one side, and asked the Teacher, "Great recluse, who were those that came to you, illuminating the four directions?"
Jambuka thấy vị ấy và suy nghĩ: "Vị này là ai vậy?" Sáng sớm, ông đến chỗ Đức Bổn Sư, chào hỏi rồi đứng sang một bên và hỏi Đức Bổn Sư: "Bạch Đại Sa-môn, những ai đã đến chỗ Ngài, làm sáng rực bốn phương vậy?"
‘‘Cattāro mahārājāno’’ti.
"The four Great Kings," he said.
"Đó là bốn vị Đại Thiên Vương."
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?"
"Vì lý do gì?"
‘‘Maṃ upaṭṭhātu’’nti.
"To attend upon me."
"Để hầu hạ Ta."
‘‘Kiṃ pana tvaṃ catūhi mahārājehi uttaritaro’’ti?
"Are you superior to the four Great Kings?"
"Vậy Ngài có cao quý hơn bốn vị Đại Thiên Vương không?"
‘‘Āma, jambuka, mahārājūnampi atirājā’’ti.
"Yes, Jambuka, I am the supreme ruler even for the Great Kings."
"Phải, Jambuka, Ta là vua của các vị Đại Thiên Vương."
‘‘Majjhimayāme pana ko āgato’’ti?
"And who came in the middle watch of the night?"
"Vậy ai đã đến vào canh giữa?"
‘‘Sakko devarājā, jambukā’’ti.
"Sakka, the king of devas, Jambuka," he said.
"Đó là Sakka, vua chư Thiên, Jambuka."
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?"
"Vì lý do gì?"
‘‘Maṃ upaṭṭhātumevā’’ti.
"Indeed, to attend upon me."
"Cũng để hầu hạ Ta."
‘‘Kiṃ pana tvaṃ sakkadevarājatopi uttaritaro’’ti?
"Are you superior even to Sakka, the king of devas?"
"Vậy Ngài có cao quý hơn cả Sakka, vua chư Thiên không?"
‘‘Āma, jambuka, sakkatopi uttaritaromhi, eso pana mayhaṃ gilānupaṭṭhāko kappiyakārakasāmaṇerasadiso’’ti.
"Yes, Jambuka, I am superior even to Sakka; he is like a novice attendant, one who performs suitable duties for me when I am sick."
"Phải, Jambuka, Ta cao quý hơn cả Sakka. Vị ấy giống như một sa-di hầu bệnh, làm các việc thích hợp cho Ta."
‘‘Pacchimayāme sakalaṃ araññaṃ obhāsetvā ko āgato’’ti?
"And who came in the last watch of the night, illuminating the entire forest?"
"Vậy ai đã đến vào canh cuối, làm sáng rực cả khu rừng?"
‘‘Yaṃ loke brāhmaṇādayo khipitvā pakkhalitvā ‘namo mahābrahmuno’ti vadanti, so eva mahābrahmā’’ti.
"He is indeed that Mahābrahmā, whom brahmins and others in the world, when they stumble or fall, proclaim, 'Homage to Mahābrahmā!'"
"Đó chính là Đại Phạm Thiên mà các Bà-la-môn và những người khác trên thế gian thường ca ngợi, tán thán: 'Kính lễ Đại Phạm Thiên!'"
‘‘Kiṃ pana tvaṃ mahābrahmatopi uttaritaro’’ti?
"Are you superior even to Mahābrahmā?"
"Vậy Ngài có cao quý hơn cả Đại Phạm Thiên không?"
‘‘Āma, jambuka, ahañhi brahmunāpi atibrahmā’’ti.
"Yes, Jambuka, I am indeed a greater Brahmā than Brahmā himself."
"Phải, Jambuka, Ta là Phạm Thiên tối thượng hơn cả Phạm Thiên."
‘‘Acchariyosi tvaṃ, mahāsamaṇa, mayhaṃ pana pañca paññāsa vassāni idha vasantassa etesu ekopi maṃ upaṭṭhātuṃ nāgatapubbo.
"You are indeed wonderful, great recluse! While I have lived here for fifty-five years, not one of them has ever come to attend upon me.
"Bạch Đại Sa-môn, Ngài thật kỳ diệu! Tôi đã sống ở đây năm mươi lăm năm rồi, nhưng chưa từng có một vị nào trong số họ đến hầu hạ tôi.
Ahañhi ettakaṃ addhānaṃ vātabhakkho hutvā ṭhitakova vītināmesiṃ, na tāva te mayhaṃ upaṭṭhānaṃ āgatapubbā’’ti.
I have spent all that time just standing, consuming only air, yet they never came to attend upon me."
Tôi đã trải qua ngần ấy thời gian chỉ ăn gió và đứng thẳng, chưa từng có ai trong số họ đến hầu hạ tôi trước đây."
Atha naṃ satthā āha – jambuka, tvaṃ lokasmiṃ andhabālaṃ mahājanaṃ vañcayamāno mampi vañcetukāmo jāto, nanu tvaṃ pañcapaññāsa vassāni gūthameva khādi, bhūmiyaṃyeva nipajji, naggo hutvā vicari, tālaṭṭhikhaṇḍena kese luñci.
Then the Teacher said to him, "Jambuka, you, who have been deceiving the blind and foolish multitude in the world, have now become desirous of deceiving me too. Did you not eat only excrement for fifty-five years, sleep only on the ground, wander naked, and pluck out your hair with a palm-stalk fragment?
Bấy giờ, Đức Bổn Sư nói với Jambuka: "Này Jambuka, ngươi đã lừa dối đại chúng ngu si trên thế gian, và giờ muốn lừa dối cả Ta. Chẳng phải ngươi đã ăn phân suốt năm mươi lăm năm, chỉ nằm trên đất, đi lại trần truồng, và nhổ tóc bằng mảnh vỏ hạt cây thốt nốt sao?
Atha ca pana lokaṃ vañcento ‘‘ahaṃ vātabhakkho, ekapādena tiṭṭhāmi, na nisīdāmi, na nipajjāmī’’ti vadesi, ‘‘mamampi vañcetukāmosi pubbepi tvaṃ pāpikaṃ lāmikaṃ diṭṭhiṃ nissāya ettakaṃ kālaṃ gūthabhakkho bhūmisayo naggo vicaranto tālaṭṭhikhaṇḍena kesaluñcanaṃ patto, idānipi pāpikaṃ lāmikaṃ diṭṭhimeva gaṇhāsī’’ti.
Yet, deceiving the world, you say, 'I consume air, I stand on one foot, I do not sit, I do not lie down.' Do you also desire to deceive me? In the past too, adhering to a wicked, base view, you spent such a long time eating excrement, sleeping on the ground, wandering naked, and plucking out your hair with a palm-stalk fragment. Even now you hold to that same wicked, base view."
Thế mà ngươi lại lừa dối thế gian, nói rằng: 'Ta chỉ ăn gió, đứng bằng một chân, không ngồi, không nằm.' Ngươi còn muốn lừa dối cả Ta. Trước đây, ngươi đã phải ăn phân, nằm đất, đi trần truồng, và nhổ tóc bằng mảnh vỏ hạt cây thốt nốt suốt ngần ấy thời gian vì tà kiến xấu xa và thấp kém của mình. Giờ đây, ngươi vẫn giữ tà kiến xấu xa và thấp kém đó sao?"
‘‘Kiṃ pana mayā kataṃ, mahāsamaṇā’’ti?
"But what have I done, great recluse?"
"Bạch Đại Sa-môn, tôi đã làm gì vậy?"
Athassa satthā pubbe katakammaṃ ācikkhi.
Then the Teacher revealed to him his past actions.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư kể lại nghiệp đã làm của Jambuka trong quá khứ.
Tassa satthari kathenteyeva saṃvego uppajji, hirottappaṃ upaṭṭhitaṃ, so ukkuṭiko nisīdi.
As the Teacher was speaking, an urgent sense of spiritual urgency (saṃvega) arose in him, and shame and dread (hirottappa) were established. He sat down on his haunches.
Trong khi Đức Bổn Sư đang thuyết giảng, Jambuka khởi lên sự xúc động, hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi hiện hữu, ông ngồi xổm xuống.
Athassa satthā udakasāṭikaṃ khipitvā adāsi.
Then the Teacher threw a bathing-cloth to him.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư ném cho ông một tấm y tắm.
So taṃ nivāsetvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
He put it on, worshipped the Teacher, and sat down to one side.
Ông mặc y tắm đó, đảnh lễ Đức Bổn Sư rồi ngồi sang một bên.
Satthāpissa anupubbiṃ kathaṃ kathetvā dhammaṃ desesi.
The Teacher then taught him the Dhamma, giving a progressive discourse.
Đức Bổn Sư cũng thuyết giảng pháp tuần tự cho ông.
So desanāvasāne saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā satthāraṃ vanditvā uṭṭhāyāsanā pabbajjañca upasampadañca yāci.
At the conclusion of the discourse, he attained arahantship together with the Analytical Knowledges (paṭisambhidā), worshipped the Teacher, rose from his seat, and requested admission to the monastic life (pabbajjā) and full ordination (upasampadā).
Sau khi bài pháp kết thúc, ông đạt được quả A-la-hán cùng với các Tứ Vô Ngại Giải, đảnh lễ Đức Bổn Sư, đứng dậy khỏi chỗ ngồi và cầu xin xuất gia, thọ Cụ túc giới.
Ettāvatā tassa purimakammaṃ parikkhīṇaṃ.
With this, his past karma was exhausted.
Đến đây, nghiệp quá khứ của ông đã chấm dứt.
Ayañhi khīṇāsavamahātheraṃ catūhi akkosehi akkositvā yāvāyaṃ mahāpathavī tigāvutādhikaṃ yojanaṃ ussannā, tāva avīcimhi paccitvā tattha pakkāvasesena pañcapaññāsa vassāni imaṃ vippakāraṃ patto.
Indeed, this Jambuka, after reviling an Arahant Elder with four kinds of abuse, ripened in Avīci hell for as long as this great earth is raised by a yojana and three leagues, and as a remainder of that ripening, he underwent this distortion for fifty-five years.
Jambuka này đã từng mắng chửi một vị Đại Trưởng Lão đã diệt tận các lậu hoặc bằng bốn lời chửi rủa, và đã phải chịu quả báo trong địa ngục Avīci sâu một dojana và ba gāvuta, sau đó, với phần còn lại của nghiệp báo đã chín muồi, ông đã phải chịu khổ sở như thế này trong năm mươi lăm năm.
Tenassa taṃ kammaṃ khīṇaṃ.
Thus, that karma of his was exhausted.
Do đó, nghiệp đó của ông đã chấm dứt.
Vīsati pana vassasahassāni iminā katassa samaṇadhammassa phalaṃ nāsetuṃ na sakkā.
However, the fruit of the ascetic practice performed by him for twenty thousand years could not be destroyed.
Tuy nhiên, quả của pháp Sa-môn mà ông đã tu tập trong hai mươi ngàn năm thì không thể bị hủy hoại.
Tasmā satthā dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā ‘‘ehi, bhikkhu, cara brahmacariyaṃ sammā dukkhassa antakiriyāyā’’ti āha.
Therefore, the Teacher extended his right hand and said, "Come, bhikkhu, lead the holy life for the complete ending of suffering."
Vì vậy, Đức Bổn Sư đưa tay phải ra và nói: "Này Tỳ-khưu, hãy đến, hãy sống Phạm hạnh một cách chân chánh để chấm dứt khổ đau."
Tāvadevassa gihiliṅgaṃ antaradhāyi aṭṭhaparikkhāradharo saṭṭhivassikamahāthero viya ahosi.
Immediately, his lay attire disappeared, and he became like an Elder of sixty years, possessing the eight requisites.
Ngay lúc đó, tướng mạo cư sĩ của ông biến mất, ông trở thành một vị Đại Trưởng Lão sáu mươi hạ lạp, mang đủ tám món đồ dùng của một Tỳ-khưu.
Aṅgamagadhavāsīnaṃ tassa sakkāraṃ gahetvā āgatadivaso kiresa, tasmā ubhayaraṭṭhavāsino sakkāraṃ gahetvā āgatā tathāgataṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho amhākaṃ ayyo jambuko mahā, udāhu samaṇo gotamo’’ti cintetvā ‘‘sace samaṇo gotamo mahā bhaveyya, ayaṃ samaṇassa gotamassa santikaṃ gaccheyya, jambukājīvakassa pana mahantatāya samaṇo gotamo imassa santikaṃ āgato’’ti cintayiṃsu.
It was said that this was the day the residents of Aṅga and Magadha had come bringing offerings for him. Therefore, the residents of both kingdoms, having come with offerings, saw the Tathāgata and pondered, "Which one is greater, our Venerable Jambuka, or recluse Gotama?" And they thought, "If recluse Gotama were great, this Jambuka would go to recluse Gotama; but due to the greatness of Jambuka the ascetic, recluse Gotama has come to him."
Hôm đó, được biết là ngày mà cư dân xứ Aṅga và Magadha mang lễ vật đến cúng dường Jambuka. Vì vậy, cư dân hai xứ ấy đã mang lễ vật đến, khi thấy Đức Như Lai, họ suy nghĩ: "Không biết vị Thánh Jambuka của chúng ta vĩ đại hơn, hay Sa-môn Gotama vĩ đại hơn?" Rồi họ lại nghĩ: "Nếu Sa-môn Gotama vĩ đại, thì vị Thánh Jambuka này sẽ đến chỗ Sa-môn Gotama. Nhưng vì Jambuka Ājīvaka vĩ đại, nên Sa-môn Gotama mới đến chỗ vị ấy."
Satthā mahājanassa parivitakkaṃ ñatvā, ‘‘jambuka, tava upaṭṭhākānaṃ kaṅkhaṃ chindāhī’’ti āha, so ‘‘ahampi, bhante, ettakameva paccāsīsāmī’’ti vatvā catutthajjhānaṃ samāpajjitvā uṭṭhāya tālappamāṇaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā ‘‘satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmī’’ti vatvā oruyha vanditvā puna dvitālamattaṃ titālamattanti evaṃ sattatālamattaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā oruyha attano sāvakabhāvaṃ jānāpesi.
The Teacher, knowing the thoughts of the multitude, said, "Jambuka, dispel the doubt of your supporters." He replied, "Indeed, Venerable Sir, I too have hoped for this much," and entering the fourth jhāna, he rose up into the sky to the height of a palm tree, and saying, "Venerable Sir, the Blessed One is my Teacher; I am his disciple," he descended, worshipped, and then ascended again to a height of two palm trees, then three palm trees, and so on, up to seven palm trees, then descended and made known his discipleship.
Đức Bổn Sư biết được suy nghĩ của đại chúng, liền nói: "Này Jambuka, hãy giải tỏa nghi ngờ cho các đệ tử của ngươi." Ông Jambuka đáp: "Bạch Thế Tôn, con cũng mong đợi điều này!" Nói xong, ông nhập Tứ thiền, rồi xuất thiền, bay lên không trung cao bằng một cây thốt nốt, rồi nói: "Bạch Thế Tôn, Đức Thế Tôn là Bổn Sư của con, con là đệ tử của Ngài!" Sau đó, ông hạ xuống, đảnh lễ, rồi lại bay lên không trung cao bằng hai cây thốt nốt, ba cây thốt nốt, cứ thế cho đến bảy cây thốt nốt, rồi hạ xuống, biểu lộ thân phận đệ tử của mình.
Taṃ disvā mahājano ‘‘aho buddhā nāma acchariyā anopamaguṇā’’ti cintesi.
Seeing that, the multitude thought, "Oh, the Buddhas are indeed wonderful, of incomparable virtues!"
Thấy vậy, đại chúng suy nghĩ: "Ôi, các vị Phật thật kỳ diệu, có những đức tính vô song!"
Satthā mahājanena saddhiṃ kathento evamāha – ‘‘ayaṃ ettakaṃ kālaṃ tumhehi ābhataṃ sakkāraṃ kusaggena jivhagge ṭhapetvā ‘tapacaraṇaṃ pūremī’ti idha nivuṭṭho, sacepi iminā upāyena vassasataṃ tapacaraṇaṃ pūreyya, yā cassa idāni kālaṃ vā bhattaṃ vā kukkuccāyitvā abhuñjantassa bhattacchedanakusalacetanā, tassā taṃ tapacaraṇaṃ soḷasiṃ kalampi na agghatī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
The Teacher, conversing with the multitude, spoke thus: "This one has resided here for all this time, placing the offerings brought by you on the tip of his tongue with a blade of kusa grass, saying, 'I am fulfilling ascetic practice.' Even if he were to fulfill ascetic practice for a hundred years in this manner, that ascetic practice would not be worth a sixteenth part of the wholesome volition of cutting off food that he had now, when he was in doubt about the proper time or food, and did not eat it." Connecting this teaching, the Teacher delivered the Dhamma and uttered this verse:
Đức Bổn Sư nói chuyện với đại chúng như sau: "Vị này đã sống ở đây suốt thời gian qua, đặt lễ vật mà quý vị mang đến trên đầu lưỡi bằng ngọn cỏ, nói rằng 'Tôi đang hoàn thành khổ hạnh.' Dù cho vị ấy có hoàn thành khổ hạnh bằng cách này trong một trăm năm, thì thiện nghiệp cắt bỏ bữa ăn của vị ấy, khi vị ấy không ăn vì nghi ngờ về thời gian hay bữa ăn, cũng không đáng giá bằng một phần mười sáu của khổ hạnh đó." Sau khi kết nối câu chuyện, Đức Bổn Sư thuyết pháp và nói lên bài kệ này:
Tassattho – sace bālo apariññātadhammo sīlādiguṇā paribāhiro titthāyatane pabbajito ‘‘tapacaraṇaṃ pūressāmī’’ti māse māse patte kusaggena bhojanaṃ bhuñjanto vassasataṃ bhuñjeyya bhojanaṃ.
The meaning of this is: If a fool (bālo), one who has not fully comprehended the Dhamma, who is devoid of virtues like sīla, and who has gone forth into a wrong path, thinking, "I will fulfill ascetic practice," were to eat food, month after month, with a blade of kusa grass for a hundred years, yet, he is not worth a sixteenth part of those who have discerned the Dhamma (na so saṅkhātadhammānaṃ, kalaṃ agghati soḷasi)"; those who have discerned the Dhamma are called those whose Dhamma has been known and weighed.
Ý nghĩa của bài kệ này là: Nếu một kẻ ngu, chưa thấu hiểu Pháp, không có các đức hạnh như giới, xuất gia theo tà đạo với ý nghĩ "Ta sẽ hoàn thành khổ hạnh," và cứ thế tháng này qua tháng khác, ăn thức ăn bằng ngọn cỏ, dù có ăn như vậy suốt một trăm năm.
Na so saṅkhātadhammānaṃ, kalaṃ agghati soḷasinti saṅkhātadhammā vuccanti ñātadhammā tulitadhammā.
Among these individuals, a stream-enterer (sotāpanno) is one who has fully understood the Four Noble Truths, at the lowest end, while an arahant (khīṇāsavo) is one who has fully understood the Four Noble Truths, at the highest end. That fool is not worth even a sixteenth part of those who have fully understood the Dhamma. This is a discourse based on individuals (puggalādhiṭṭhānā). However, in this verse, the following meaning based on the Dhamma (dhammādhiṭṭhānā) should be understood: even if that fool fulfills ascetic practice for a hundred years, the volition he has is not worth a sixteenth part of the wholesome volition of cutting off food, which arises in those who have understood the Dhamma and do not eat food at the wrong time or with doubt.
"Na so saṅkhātadhammānaṃ, kalaṃ agghati soḷasi"nti (Điều đó không đáng giá bằng một phần mười sáu của những người đã thấu hiểu Pháp) - saṅkhātadhammā được gọi là những người đã biết Pháp, đã cân nhắc Pháp.
Tesu heṭṭhimakoṭiyā sotāpanno saṅkhātadhammo, uparimakoṭiyā khīṇāsavo.
Among those, a Stream-Enterer (sotāpanna) is a saṅkhātadhamma at the lower extreme, and an Arahant (khīṇāsava) is at the upper extreme.
Trong số đó, vị Nhập Lưu ở cấp thấp nhất là saṅkhātadhammā, và vị A-la-hán ở cấp cao nhất.
Imesaṃ saṅkhātadhammānaṃ so bālo kalaṃ na agghati soḷasinti puggalādhiṭṭhānā desanā.
"That fool is not worth a sixteenth part of these saṅkhātadhammas"—this is a teaching based on individuals ( puggalādhiṭṭhānā desanā).
Kẻ ngu đó không đáng giá bằng một phần mười sáu của những saṅkhātadhammā này - đây là lời thuyết giảng dựa trên cá nhân.
Ayaṃ panettha attho – yā cassa tathā tapacaraṇaṃ pūrentassa vassasataṃ cetanā yā ca saṅkhātadhammānaṃ kālaṃ vā bhattaṃ vā kukkuccāyitvā abhuñjantānaṃ ekā bhattacchedanakusalacetanā, tassā cetanāya sā tāva dīgharattaṃ pavattacetanā soḷasiṃ kalaṃ na agghati.
This is the meaning here: The volition (cetanā) of that fool, who practices asceticism (tapacaraṇa) in such a way for a hundred years, and the single volition of wholesome action (kusalacetanā) of the saṅkhātadhammas who refrain from eating at the wrong time or at a mealtime, being anxious (kukkuccāyitvā)—that long-standing volition of the fool is not worth a sixteenth part of that (wholesome) volition.
Ý nghĩa ở đây là: Thiện nghiệp của kẻ ngu đó khi tu tập khổ hạnh suốt một trăm năm, và một thiện nghiệp cắt bỏ bữa ăn của những saṅkhātadhammā không ăn vì nghi ngờ về thời gian hay bữa ăn, thì thiện nghiệp kéo dài đó của kẻ ngu không đáng giá bằng một phần mười sáu của thiện nghiệp cắt bỏ bữa ăn đó.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ tassā saṅkhātadhammānaṃ cetanāya phalaṃ, taṃ soḷasa koṭṭhāse katvā tato ekekaṃ puna soḷasa soḷasa koṭṭhāse katvā tato ekassa koṭṭhāsassa yaṃ phalaṃ, tadeva tassa bālassa tapacaraṇato mahapphalataranti.
This is what is meant: If the fruit of the volition of those saṅkhātadhammas is divided into sixteen parts, and then each of those parts is again divided into sixteen parts, then the fruit of one of those parts is more greatly fruitful than the ascetic practice of that fool.
Điều này có nghĩa là: Quả của thiện nghiệp của những saṅkhātadhammā, nếu chia thành mười sáu phần, rồi mỗi phần lại chia thành mười sáu phần nữa, thì quả của một phần nhỏ đó còn có đại quả hơn cả khổ hạnh của kẻ ngu đó.
Ekasmiñhi divase jaṭilasahassassa abbhantaro āyasmā lakkhaṇatthero ca mahāmoggallānatthero ca ‘‘rājagahe piṇḍāya carissāmā’’ti gijjhakūṭato otaranti.
Indeed, one day, among the thousand ascetics, Venerable Lakkhaṇa Thera and Venerable Mahāmoggallāna Thera were descending from Gijjhakūṭa, intending to go on alms-round in Rājagaha.
Một ngày nọ, Trưởng lão Lakkhaṇa và Trưởng lão Mahāmoggallāna, trong số một ngàn vị ẩn sĩ tóc bện, đang từ núi Gijjhakūṭa đi xuống với ý định khất thực ở Rājagaha.
Tesu āyasmā mahāmoggallānatthero ekaṃ ahipetaṃ disvā sitaṃ pātvākāsi.
Among them, Venerable Mahāmoggallāna Thera smiled upon seeing a snake-petā.
Trong số đó, Trưởng lão Mahāmoggallāna nhìn thấy một con ahipeta và mỉm cười.
Atha naṃ lakkhaṇatthero ‘‘kasmā, āvuso, sitaṃ pātukarosī’’ti sitakāraṇaṃ pucchi.
Then Lakkhaṇa Thera asked him the reason for his smile, "Why, friend, do you smile?"
Bấy giờ, Trưởng lão Lakkhaṇa hỏi Ngài, "Thưa Đại đức, vì sao Đại đức lại mỉm cười?" và hỏi lý do mỉm cười.
‘‘Akālo, āvuso lakkhaṇa, imassa pañhassa, bhagavato santike maṃ puccheyyāsī’’ti thero āha.
The elder said, "This is not the time, friend Lakkhaṇa, for this question; you should ask me in the presence of the Blessed One."
Trưởng lão nói, "Thưa Đại đức Lakkhaṇa, đây không phải lúc cho câu hỏi này, Đại đức hãy hỏi tôi trước mặt Đức Thế Tôn."
Tesu rājagahe piṇḍāya caritvā bhagavato santikaṃ gantvā nisinnesu lakkhaṇatthero pucchi, ‘‘āvuso, moggallānaṃ tvaṃ gijjhakūṭā otaranto sitaṃ pātukaritvā mayā sitakāraṇaṃ puṭṭho ‘bhagavato santike maṃ puccheyyāsī’ti avaca, kathehi idāni taṃ kāraṇa’’nti.
When they had gone on alms-round in Rājagaha and, having gone to the Blessed One, had sat down, Lakkhaṇa Thera asked, "Friend Moggallāna, when you were descending from Gijjhakūṭa, you smiled, and when I asked you the reason for your smile, you said, 'You should ask me in the presence of the Blessed One.' Please tell me that reason now."
Sau khi khất thực ở Rājagaha, các vị Trưởng lão đến chỗ Đức Thế Tôn và ngồi xuống, Trưởng lão Lakkhaṇa hỏi, "Thưa Đại đức Moggallāna, khi Đại đức từ núi Gijjhakūṭa đi xuống, Đại đức đã mỉm cười, và khi tôi hỏi lý do mỉm cười, Đại đức đã nói, 'Thưa Đại đức, hãy hỏi tôi trước mặt Đức Thế Tôn.' Bây giờ, xin Đại đức hãy kể lý do đó."
Thero āha – ‘‘ahaṃ, āvuso, ekaṃ petaṃ disvā sitaṃ pātvākāsiṃ.
The elder said, "Friend, I smiled upon seeing a certain petā.
Trưởng lão nói, "Thưa Đại đức, tôi đã nhìn thấy một con ngạ quỷ và mỉm cười.
Tassa evarūpo attabhāvo – manussasīsaṃ viya assa sīsaṃ, ahissa viya seso attabhāvo, ahipeto nāmesa pamāṇato pañcavīsatiyojaniko, tassa sīsato uṭṭhitā aggijālā yāva naṅguṭṭhā gacchanti, naṅguṭṭhato uṭṭhitā aggijālā yāva sīsā, majjhesīsato uṭṭhitā dve passāni gacchanti, dvīhi passehi uṭṭhitā majjhe otarantī’’ti.
Its form was such that its head was like a human head, and the rest of its body was like that of a snake. This snake-petā was twenty-five yojanas in size. Flames of fire rising from its head reached its tail, and flames rising from its tail reached its head. Flames rising from the middle of its head went to both sides, and flames rising from both sides descended to the middle."
Thân thể của nó như thế này: đầu của nó giống như đầu người, phần còn lại của thân thể giống như rắn. Con ahipeta này có kích thước hai mươi lăm dojana. Những ngọn lửa bốc lên từ đầu nó cháy đến tận đuôi, những ngọn lửa bốc lên từ đuôi cháy đến tận đầu, những ngọn lửa bốc lên từ giữa đầu cháy sang hai bên, và những ngọn lửa bốc lên từ hai bên lại chìm xuống giữa."
Dvinnaṃyeva kira petānaṃ attabhāvo pañcavīsatiyojaniko, avasesānaṃ tigāvutappamāṇo.
Indeed, only two petās have a body twenty-five yojanas in size; the bodies of the rest are three gāvutas in size.
Nghe nói, chỉ có thân thể của hai con ngạ quỷ là hai mươi lăm dojana, còn các con ngạ quỷ khác chỉ có kích thước ba gāvuta.
Imassa ceva ahipetassa kākapetassa ca pañcavīsatiyojaniko.
This snake-petā and the crow-petā (kākapetassa) are twenty-five yojanas in size.
Chỉ có con ahipeta này và con kākapeta (ngạ quỷ quạ) là hai mươi lăm dojana.
Tesu ayaṃ tāva ahipeto.
Among these, this is the snake-petā.
Trong số đó, đây là con ahipeta.
Kākapetampi mahāmoggallāno gijjhakūṭamatthake paccamānaṃ disvā tassa pubbakammaṃ pucchanto imaṃ gāthamāha –
Mahāmoggallāna, having seen the crow-petā being cooked atop Gijjhakūṭa, asked about its past kamma, uttering this verse:
Trưởng lão Mahāmoggallāna cũng nhìn thấy con kākapeta đang bị thiêu đốt trên đỉnh núi Gijjhakūṭa, và hỏi về nghiệp quá khứ của nó, Ngài đã nói bài kệ này:
Gāthaṃ vatvā āha – ‘‘bhante, kassapabuddhakāle sambahulā bhikkhū gāmaṃ piṇḍāya pavisiṃsu,.
Having spoken the verse, it said, "Venerable sir, during the time of Kassapa Buddha, many bhikkhus entered a village for alms.
Nói bài kệ xong, nó nói, "Bạch Đại đức, vào thời Đức Phật Kassapa, nhiều Tỳ-kheo đã vào làng khất thực.
Manussā there disvā sampiyāyamānā āsanasālāyaṃ nisīdāpetvā pāde dhovitvā telaṃ makkhetvā yāguṃ pāyetvā khajjakaṃ datvā piṇḍapātakālaṃ āgamayamānā dhammaṃ suṇantā nisīdiṃsu.
The people, seeing the elders, delighted exceedingly, made them sit in the assembly hall, washed their feet, anointed them with oil, offered them gruel, gave them solid food, and sat listening to the Dhamma while awaiting the mealtime.
Người dân nhìn thấy các vị Trưởng lão, rất hoan hỷ, mời các vị ngồi vào chánh điện, rửa chân, xoa dầu, cúng dường cháo, dâng thức ăn nhẹ, rồi ngồi nghe Pháp trong khi chờ đến giờ thọ thực.
Dhammakathāvasāne therānaṃ patte ādāya attano attano gehā nānaggarasabhojanassa pūretvā āhariṃsu.
At the end of the Dhamma talk, they took the bowls of the elders, filled them with various exquisite foods from their own homes, and brought them.
Sau khi bài pháp kết thúc, họ lấy bát của các vị Trưởng lão, mang về nhà mình, đổ đầy các món ăn ngon và mang trở lại.
Tadā ahaṃ kāko hutvā āsanasālāya chadanapiṭṭhe nilīno taṃ disvā ekena gahitapattato tikkhattuṃ mukhaṃ pūrento tayo kabaḷe aggahesiṃ.
At that time, I, having become a crow, was hidden on the roof of the assembly hall, and seeing that food, I took three morsels, filling my mouth three times from a bowl held by one person.
Lúc đó, tôi là một con quạ, ẩn mình trên mái chánh điện, nhìn thấy cảnh đó, tôi đã lấy ba miếng cơm từ bát của một người đang cầm, ba lần làm đầy miệng mình.
Taṃ pana bhattaṃ neva saṅghassa santakaṃ, na saṅghassa niyametvā dinnaṃ, na bhikkhūhi gahitāvasesakaṃ.
However, that food was neither owned by the Saṅgha, nor designated for the Saṅgha, nor was it the leftover taken by the bhikkhus.
Nhưng thức ăn đó không phải là tài sản của Tăng chúng, cũng không phải là thứ đã được quy định dâng cho Tăng chúng, hay là phần còn lại sau khi các Tỳ-kheo đã thọ thực.
Attano attano gehaṃ netvā manussehi bhuñjitabbakaṃ, kevalaṃ saṅghaṃ uddissa abhihaṭamattameva.
It was food that the people were to take to their respective homes and eat; it was merely food brought specifically for the Saṅgha.
Đó là thức ăn mà người dân mang về nhà mình để ăn, chỉ là thức ăn được mang đến với ý định dâng cho Tăng chúng.
Tato mayā tayo kabaḷā gahitā, ettakaṃ me pubbakammaṃ.
Therefore, three morsels were taken by me. This is my past kamma.
Vì thế, tôi đã lấy ba miếng cơm, đó là nghiệp quá khứ của tôi.
Svāhaṃ kālaṃ katvā tassa kammassa vipākena avīcimhi paccitvā tattha pakkāvasesena idāni gijjhakūṭe kākapeto hutvā nibbatto imaṃ dukkhaṃ paccānubhomī’’ti.
I died and, due to the ripening of that kamma, was cooked in Avīci. With the remaining fruit of that kamma, I am now born as a crow-petā in Gijjhakūṭa, experiencing this suffering."
Sau khi chết, do quả báo của nghiệp đó, tôi đã bị thiêu đốt trong địa ngục Avīci, và do phần còn lại của quả báo bị thiêu đốt đó, bây giờ tôi tái sinh thành kākapeta (ngạ quỷ quạ) trên núi Gijjhakūṭa và đang chịu đựng khổ đau này."
Idaṃ kākapetassa vatthu.
This is the story of the crow-petā.
Đây là câu chuyện về kākapeta.
Idha pana thero ‘‘ahipetaṃ disvā sitaṃ pātvākāsi’’nti āha.
But here, the elder said, "I smiled upon seeing the snake-petā."
Tuy nhiên, ở đây, Trưởng lão đã nói, "Tôi đã nhìn thấy một ahipeta và mỉm cười."
Athassa satthā sakkhī hutvāpi uṭṭhāya ‘‘saccaṃ, bhikkhave, moggallāno āha.
Then the Teacher, being a witness to him, rose and said, "Indeed, bhikkhus, Moggallāna speaks the truth.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư, dù là nhân chứng, cũng đứng dậy và nói, "Này các Tỳ-kheo, Moggallāna nói đúng.
Mayāpesa sambodhipattadivaseyeva diṭṭho, apicāhaṃ ‘ye me vacanaṃ na saddaheyyuṃ, tesaṃ ahitāya bhaveyyā’ti parānuddayāya na kathesi’’nti āha.
I also saw this very (petā) on the day I attained perfect enlightenment. However, out of compassion for others, I did not speak of it, thinking that it would be to their disadvantage if they did not believe my words."
Ta cũng đã nhìn thấy nó ngay trong ngày đạt được Chánh Đẳng Giác, nhưng vì lòng thương xót người khác, sợ rằng 'những ai không tin lời ta, điều đó sẽ gây hại cho họ', nên ta đã không nói."
Lakkhaṇasaṃyuttepi (saṃ. ni. 2.202 ādayo) hi mahāmoggallānena diṭṭhakāleyeva satthā tassa sakkhī hutvā vinītavatthūni kathesi, idampi tena tatheva kathitaṃ.
Indeed, even in the Lakkhaṇa Saṃyutta, the Teacher, being a witness, taught the stories of the disciplined beings (vinītavatthūni) at the very time Mahāmoggallāna saw them, and this (story) was also told by him in the same way.
Thật vậy, trong Lakkhaṇasaṃyutta (Saṃ. Ni. 2.202 trở đi), Đức Bổn Sư đã làm chứng cho Trưởng lão Mahāmoggallāna ngay khi Ngài nhìn thấy, và đã thuyết các câu chuyện về sự thuần hóa; câu chuyện này cũng được thuyết theo cách tương tự.
Taṃ sutvā bhikkhū tassa pubbakammaṃ pucchiṃsu.
Having heard that, the bhikkhus asked about its past kamma.
Nghe vậy, các Tỳ-kheo đã hỏi về nghiệp quá khứ của con ngạ quỷ đó.
Satthāpi tesaṃ kathesi –
The Teacher also told them:
Đức Bổn Sư cũng đã kể cho họ nghe:
Atīte kira bārāṇasiṃ nissāya nadītīre paccekabuddhassa paṇṇasālaṃ kariṃsu.
It is said that in the past, a leaf-hut was built for a Paccekabuddha on a riverbank near Bārāṇasī.
Nghe nói, trong quá khứ, gần Bārāṇasī, bên bờ sông, người ta đã xây một tịnh xá lá cho một vị Paccekabuddha.
So tattha viharanto nibaddhaṃ nagare piṇḍāya carati.
While dwelling there, he regularly went on alms-round in the city.
Vị ấy trú ở đó và thường xuyên vào thành khất thực.
Nāgarāpi sāyaṃpātaṃ gandhapupphādihatthā paccekabuddhassūpaṭṭhānaṃ gacchanti.
The city dwellers also came to attend to the Paccekabuddha in the evenings and mornings, with perfumes and flowers in their hands.
Người dân trong thành cũng sáng tối mang hương hoa đến để cúng dường vị Paccekabuddha.
Eko bārāṇasivāsī puriso taṃ maggaṃ nissāya khettaṃ kasi.
A man dwelling in Bārāṇasī cultivated a field near that path.
Một người nông dân sống ở Bārāṇasī đã cày ruộng gần con đường đó.
Mahājano sāyaṃpātaṃ paccekabuddhassūpaṭṭhānaṃ gacchanto taṃ khettaṃ maddanto gacchati.
The great multitude, going to attend to the Paccekabuddha in the evenings and mornings, trampled that field.
Đám đông người dân đi cúng dường vị Paccekabuddha sáng tối đã giẫm đạp lên ruộng của ông ta.
Kassako ca ‘‘mā me khettaṃ maddathā’’ti vārentopi vāretuṃ nāsakkhi.
And the farmer, though trying to stop them, saying, "Do not trample my field," could not stop them.
Người nông dân dù cố gắng ngăn cản, nhưng không thể ngăn được.
Athassa etadahosi – ‘‘sace imasmiṃ ṭhāne paccekabuddhassa paṇṇasālā na bhaveyya, na me khettaṃ maddeyyu’’nti.
Then it occurred to him, "If there were no leaf-hut for the Paccekabuddha in this place, they would not trample my field."
Bấy giờ, ông ta nghĩ, "Nếu không có tịnh xá lá của vị Paccekabuddha ở đây, họ sẽ không giẫm đạp lên ruộng của ta."
So paccekabuddhassa piṇḍāya paviṭṭhakāle paribhogabhājanāni bhinditvā paṇṇasālaṃ jhāpesi.
So, when the Paccekabuddha had entered for alms, he broke the utensils and set fire to the leaf-hut.
Khi vị Paccekabuddha vào thành khất thực, ông ta đã đập vỡ các vật dụng sinh hoạt và đốt cháy tịnh xá lá.
Paccekabuddho taṃ jhāmaṃ disvā yathāsukhaṃ pakkāmi.
The Paccekabuddha, seeing that it was burned, went away to a place of his liking.
Vị Paccekabuddha nhìn thấy tịnh xá bị cháy, liền an nhiên rời đi.
Mahājano gandhamālaṃ ādāya āgato jhāmapaṇṇasālaṃ disvā ‘‘kahaṃ nu kho no ayyo gato’’ti āha.
The great multitude, who had come with perfumes and garlands, seeing the burned leaf-hut, said, "Where has our noble one gone?"
Đám đông người dân mang hương hoa đến, thấy tịnh xá lá bị cháy, liền nói, "Vị Tôn giả của chúng ta đã đi đâu rồi?"
Sopi mahājaneneva saddhiṃ gato mahājanamajjhe ṭhitakova evamāha – ‘‘mayā tassa paṇṇasālā jhāpitā’’ti.
That farmer also, having gone with the great multitude, stood in the midst of the multitude and said, "I burned his leaf-hut."
Người nông dân đó cũng đi cùng đám đông, đứng giữa đám đông và nói, "Ta đã đốt tịnh xá của vị ấy."
Atha naṃ ‘‘gaṇhatha, imaṃ pāpimaṃ nissāya mayaṃ paccekabuddhaṃ daṭṭhuṃ na labhimhā’’ti daṇḍādīhi pothetvā jīvitakkhayaṃ pāpesuṃ.
Then the people, saying, "Seize this wicked man! Because of him, we could not see the Paccekabuddha," beat him with sticks and other weapons, and brought about his death.
Bấy giờ, người dân nói, "Hãy bắt tên ác nhân này! Vì hắn mà chúng ta không được thấy vị Paccekabuddha nữa," rồi họ dùng gậy gộc đánh đập ông ta đến chết.
So avīcimhi nibbattitvā yāvāyaṃ mahāpathavī yojanamattaṃ ussannā, tāva niraye paccitvā pakkāvasesena gijjhakūṭe ahipeto hutvā nibbatti.
That farmer was reborn in Avīci, and having been cooked in hell for a period as long as this great earth is one yojana thick, with the remaining fruit of that kamma, he was reborn as a snake-petā in Gijjhakūṭa.
Sau khi chết, ông ta tái sinh vào địa ngục Avīci, bị thiêu đốt ở đó cho đến khi mặt đất này cao một dojana, và do phần còn lại của quả báo bị thiêu đốt đó, ông ta tái sinh thành ahipeta trên núi Gijjhakūṭa.
Satthā idaṃ tassa pubbakammaṃ kathetvā, ‘‘bhikkhave, pāpakammaṃ nāmetaṃ khīrasadisaṃ, yathā khīraṃ duyhamānameva na pariṇamati.
The Teacher, having related this past deed of that (petā), said, "Monks, this evil deed is like milk. Just as milk, even while being milked, does not change its nature,
Đức Bổn Sư kể xong nghiệp quá khứ của nó, rồi nói, "Này các Tỳ-kheo, ác nghiệp giống như sữa tươi, sữa tươi vừa vắt ra không lập tức đông lại.
Tathā kammaṃ kayiramānameva na vipaccati.
so too, an evil deed, even while being done, does not ripen immediately.
Cũng vậy, nghiệp vừa làm ra không lập tức trổ quả.
Yadā pana vipaccati, tadā evarūpena dukkhena socatī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
But when it ripens, then one grieves with such suffering." Thus, connecting the sequence, the Teacher uttered this verse while teaching the Dhamma –
Nhưng khi nó trổ quả, lúc đó kẻ ngu phải chịu khổ đau như thế này và than khóc." Ngài kết nối câu chuyện và thuyết pháp bằng bài kệ này:
Tattha sajjukhīraṃ vāti taṃ khaṇaṃyeva dhenuyā thanehi nikkhantaṃ abbhuṇhaṃ khīraṃ na muccati na pariṇamati.
There, sajjukhīraṃ vā means fresh milk, just drawn from the udder of a cow, does not immediately sour or change its nature.
Trong đó, sajjukhīraṃ vā (như sữa tươi) có nghĩa là sữa vừa vắt ra từ vú bò ngay lúc đó, còn ấm nóng, không lập tức thay đổi, không biến chất.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā idaṃ sajjukhīraṃ taṃ khaṇaññeva na muccati na pariṇamati na pakatiṃ vijahati.
This means: just as this fresh milk does not immediately sour, does not change its nature, does not abandon its original state then and there,
Điều này có nghĩa là: Cũng như sữa tươi này không lập tức thay đổi, không biến chất, không từ bỏ bản chất tự nhiên của nó ngay lúc đó.
Yasmiṃ pana bhājane duhitvā gahitaṃ yāva tattha takkādiambilaṃ na pakkhipati, yāva dadhibhājanādikaṃ ambilabhājanaṃ na pāpuṇāti, tāva pakatiṃ avijahitvā pacchā jahati, evameva pāpakammampi kariyamānameva na vipaccati.
but remains in its original state until acidic liquid like buttermilk is added to the vessel into which it was milked, or until it reaches an acidic vessel such as a curd pot, and only afterwards changes its nature; even so, an evil deed does not ripen as soon as it is done.
Nhưng khi nó được vắt vào một cái bát, chừng nào chưa cho chất chua như nước dấm vào, chừng nào chưa chạm vào bát sữa chua hay các vật chứa chất chua khác, thì nó vẫn giữ nguyên bản chất, sau đó mới thay đổi. Cũng vậy, ác nghiệp vừa làm ra không lập tức trổ quả.
Yadi vipacceyya, na koci pāpakammaṃ kātuṃ visaheyya.
If it were to ripen immediately, no one would dare to commit an evil deed.
Nếu nó trổ quả ngay lập tức, thì không ai dám làm ác nghiệp.
Yāva pana kusalābhinibbattā khandhā dharanti, tāva naṃ te rakkhanti.
As long as the aggregates born of wholesome kamma persist, they protect it.
Chừng nào các uẩn được sinh ra từ nghiệp thiện còn tồn tại, chừng đó chúng bảo vệ nó (không cho trổ quả).
Tesaṃ bhedā apāye nibbattakkhandhesu vipaccati, vipaccamānañca ḍahantaṃ bālamanveti.‘‘Kiṃ viyā’’ti? ‘‘Bhasmacchannova pāvako’’ti.
Upon their dissolution, it ripens in the aggregates born in the woeful states. And when ripening, it follows the fool, burning. "How so?" "Like fire covered by ashes."
Khi chúng tan rã, nó sẽ trổ quả trong các uẩn được sinh ra ở cõi khổ. Và khi trổ quả, nó theo kẻ ngu mà thiêu đốt. "Giống như cái gì?" "Như ngọn lửa bị tro che lấp."
Yathā hi chārikāya paṭicchanno vītaccitaṅgāro akkantopi chārikāya paṭicchannattā na tāva ḍahati, chārikaṃ pana tāpetvā cammādīnaṃ ḍahanavasena yāva matthaluṅgā ḍahanto gacchati, evameva pāpakammampi yena kataṃ hoti, taṃ bālaṃ dutiye vā tatiye vā attabhāve nirayādīsu nibbattaṃ ḍahantaṃ anugacchatīti.
For just as a charcoal ember covered by ashes, though trodden upon, does not burn immediately due to being covered by ashes, but after heating the ashes, it continues burning by incinerating leather and other things, even to the very brain; even so, the evil deed follows that fool in the second or third existence, burning him when reborn in hell and other woeful states.
Thật vậy, như một cục than hồng không còn ngọn lửa, bị tro che phủ, dù bị dẫm lên nhưng vì bị tro che phủ nên chưa cháy, nhưng sau đó, làm nóng tro, nó sẽ cháy và thiêu đốt da thịt cho đến tận não, nghiệp ác cũng vậy, kẻ ngu si đã tạo ra nó, thì nó sẽ theo thiêu đốt kẻ ngu si đó khi tái sinh vào cõi địa ngục hoặc các cõi khác trong kiếp thứ hai hoặc thứ ba.
Purimanayeneva hi mahāmoggallānatthero lakkhaṇattherena saddhiṃ gijjhakūṭā orohanto aññatarasmiṃ padese sitaṃ pātvākāsi.
Indeed, in the same manner as before, Venerable Mahāmoggallāna, descending from Gijjhakūṭa with Venerable Lakkhaṇa, showed a smile in a certain place.
Theo cách thức trước đây, Đại Trưởng lão Mahāmoggallāna, cùng với Trưởng lão Lakkhaṇa, khi đang đi xuống từ Gijjhakūṭa, đã mỉm cười ở một nơi nào đó.
Therena sitakāraṇaṃ puṭṭho ‘‘bhagavato santike maṃ puccheyyāsī’’ti vatvā piṇḍāya caritvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā nisinnakāle puna puṭṭho āha – ‘‘ahaṃ, āvuso, ekaṃ petaṃ addasaṃ tigāvutappamāṇena attabhāvena, tassa saṭṭhi ayakūṭasahassāni ādittāni sampajjalitāni uparimatthake patitvā patitvā uṭṭhahanti sīsaṃ bhindanti, bhinnaṃ bhinnaṃ puna samuṭṭhahati, iminā attabhāvena mayā evarūpo attabhāvo na diṭṭhapubbo, ahaṃ taṃ disvā sitaṃ pātvākāsi’’nti.
When asked by the Elder about the cause of his smile, he said, "You should ask me about it in the presence of the Blessed One." Having gone for alms and then approached the Teacher, having bowed down and sat down, when asked again by the Elder, he said, "Friend, I saw a petā with a body three gavutas in height. Sixty thousand iron spikes, blazing and thoroughly aflame, kept falling down on his head, splitting his skull. And each skull, though split, regenerated again. Never before have I seen such an existence with this present body. Seeing it, I showed a smile."
Khi Trưởng lão Lakkhaṇa hỏi về nguyên nhân mỉm cười, Ngài nói: "Hãy hỏi ta khi ở gần Đức Thế Tôn." Sau khi đi khất thực và đến gần Đức Bổn Sư, đảnh lễ và ngồi xuống, khi được hỏi lại, Ngài nói: "Bạch Đại đức, con đã thấy một ngạ quỷ có thân hình cao ba do tuần, trên đỉnh đầu nó có sáu mươi ngàn cây đinh sắt cháy đỏ rực, thiêu đốt xung quanh, rơi xuống và đâm vỡ đầu nó, đầu vỡ rồi lại mọc lên. Con chưa từng thấy một thân hình như vậy trong kiếp này. Khi thấy nó, con đã mỉm cười."
Petavatthusmiñhi –
For in the Petavatthu it is said:
Trong Petavatthu, có câu:
Imameva petaṃ sandhāya vuttaṃ.
This refers to that very same petā.
Câu này được nói để chỉ chính ngạ quỷ đó.
Satthā therassa kathaṃ sutvāva, ‘‘bhikkhave, mayāpesa satto bodhimaṇḍe nisinneneva diṭṭho ‘ye ca pana me vacanaṃ na saddaheyyuṃ, tesaṃ ahitāya bhaveyyā’ti paresaṃ anukampāya na kathesiṃ, idāni pana moggallānassa sakkhī hutvā kathemī’’ti āha.
The Teacher, upon hearing the Elder's words, said, "Monks, I too saw this being while seated at the Bodhimaṇḍa, but I did not speak of it out of compassion for others, thinking, 'Lest it be for their harm if they do not believe my words.' But now, with Moggallāna as a witness, I shall speak of it."
Khi Đức Bổn Sư nghe lời của Trưởng lão, Ngài nói: "Này các Tỳ-khưu, Như Lai cũng đã thấy chúng sinh này khi đang ngồi dưới cội Bồ-đề, nhưng vì lòng từ bi đối với người khác, Như Lai đã không nói ra, vì sợ rằng 'những ai không tin lời Như Lai thì sẽ gặp bất lợi.' Bây giờ, Như Lai sẽ nói ra với Moggallāna làm chứng."
Taṃ sutvā bhikkhū tassa pubbakammaṃ pucchiṃsu.
Hearing that, the monks asked about that petā's past deed.
Nghe vậy, các Tỳ-khưu hỏi về nghiệp quá khứ của ngạ quỷ đó.
Satthāpi nesaṃ kathesi –
And the Teacher told them:
Đức Bổn Sư cũng kể cho họ nghe:
Atīte kira bārāṇasiyaṃ sāḷittakasippe nipphattiṃ patto eko pīṭhasappi ahosi.
It is said that in the past, in Bārāṇasī, there was a lame man who had perfected the art of throwing pebbles.
Thuở xưa, tại Bārāṇasī, có một người què tên Pīṭhasappi, đã thành thạo nghề bắn đá.
So nagaradvāre ekassa vaṭarukkhassa heṭṭhā nisinno sakkharāni khipitvā tassa paṇṇāni chindanto ‘‘hatthirūpakaṃ no dassehi, assarūpakaṃ no dassehī’’ti gāmadārakehi vuccamāno icchiticchitāni rūpāni dassetvā tesaṃ santikā khādanīyādīni labhati.
He would sit under a banyan tree at the city gate, throwing pebbles and severing its leaves. When the village children asked him, "Show us an elephant figure, show us a horse figure," he would display whatever figures they desired and receive food and other things from them.
Anh ta ngồi dưới gốc cây đa ở cổng thành, ném đá cắt lá cây. Khi các trẻ em trong làng nói: "Hãy cho chúng tôi xem hình voi, hãy cho chúng tôi xem hình ngựa," anh ta sẽ tạo ra các hình ảnh mà chúng muốn và nhận được thức ăn từ chúng.
Athekadivasaṃ rājā uyyānaṃ gacchanto taṃ padesaṃ pāpuṇi.
Then, one day, the king, going to the park, arrived at that spot.
Một ngày nọ, nhà vua đi dạo trong vườn thượng uyển và đến nơi đó.
Dārakā pīṭhasappiṃ pārohantare katvā palāyiṃsu.
The children fled, leaving the lame man hidden among the roots of the tree.
Các trẻ em đã đặt Pīṭhasappi giữa các rễ cây và bỏ chạy.
Rañño ṭhitamajjhanhike rukkhamūlaṃ paviṭṭhassa chiddāvachiddacchāyā sarīraṃ phari.
As the sun reached its zenith, the fragmented shade of the tree covered the king's body.
Khi nhà vua đứng giữa trưa, bóng cây lốm đốm rơi lên người Ngài.
So ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti uddhaṃ olokento rukkhapaṇṇesu hatthirūpakādīni disvā ‘‘kassetaṃ kamma’’nti pucchitvā ‘‘pīṭhasappino’’ti sutvā taṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘mayhaṃ purohito atimukharo appamattakepi vutte bahuṃ bhaṇanto maṃ upaddaveti, sakkhissasi tassa mukhe nāḷimattā ajalaṇḍikā khipitu’’nti?
Looking up, wondering "What is this?", he saw the elephant figures and so forth on the tree leaves, and asked, "Whose work is this?" Hearing "It's the lame man's," he had him summoned and said, "My chaplain is too talkative; even when little is said, he speaks much and troubles me. Can you throw a nāḷi-measure of goat droppings into his mouth?"
Ngài nhìn lên và thấy hình voi, ngựa trên lá cây, liền hỏi: "Đây là công việc của ai?" Khi nghe nói "của Pīṭhasappi," Ngài cho gọi anh ta đến và nói:
‘‘Sakkhissāmi, deva.
"Yes, Your Majesty.
"Vị đạo sĩ của ta quá lắm lời, nói nhiều dù chỉ là chuyện nhỏ, làm phiền ta. Ngươi có thể ném một ống đầy phân dê vào miệng ông ta không?"
Ajalaṇḍikā āharāpetvā purohitena saddhiṃ tumhe antosāṇiyaṃ nisīdatha, ahamettha kattabbaṃ jānissāmī’’ti.
Have the goat droppings brought, and you and the chaplain sit within a curtain. I will know what needs to be done there."
"Tâu Đại vương, thần có thể làm được.
Atha rājā tathā kāresi.
Then the king did so.
Xin hãy cho mang phân dê đến, và Đại vương cùng vị đạo sĩ hãy ngồi trong màn che. Thần sẽ biết phải làm gì."
Itaro kattariyaggena sāṇiyā chiddaṃ katvā purohitassa raññā saddhiṃ kathentassa mukhe vivaṭamatte ekekaṃ ajalaṇḍikaṃ khipi.
The other (the lame man), having made a hole in the curtain with the tip of a pair of scissors, threw one goat dropping at a time into the chaplain's mouth as soon as he opened it while conversing with the king.
Thế là nhà vua đã làm như vậy. Người què kia dùng đầu kéo cắt một lỗ trên màn, và khi vị đạo sĩ đang nói chuyện với nhà vua vừa mở miệng, anh ta ném từng viên phân dê vào.
Purohito mukhaṃ paviṭṭhaṃ paviṭṭhaṃ gili.
The chaplain swallowed each one that entered his mouth.
Vị đạo sĩ nuốt hết những viên phân dê rơi vào miệng.
Pīṭhasappī khīṇāsu ajalaṇḍikāsu sāṇiṃ cālesi.
When the goat droppings were exhausted, the lame man shook the curtain.
Khi phân dê hết, Pīṭhasappi lắc màn.
Rājā tāya saññāya ajalaṇḍikānaṃ khīṇabhāvaṃ ñatvā āha – ‘‘ācariya, ahaṃ tumhehi saddhiṃ kathento kathaṃ nittharituṃ na sakkhissāmi, tumhe atimukharatāya nāḷimattā ajalaṇḍikā gilantāpi tuṇhībhāvaṃ nāpajjathā’’ti.
The king, understanding that the goat droppings were finished by that signal, said, "Teacher, when conversing with you, I am unable to finish my speech. Even after swallowing a nāḷi-measure of goat droppings, you do not become silent."
Nhà vua nhận ra phân dê đã hết qua dấu hiệu đó và nói: "Thưa đạo sĩ, ta nói chuyện với ông mà không thể kết thúc được. Dù ông nuốt cả một ống phân dê vì quá lắm lời, ông vẫn không chịu im lặng."
Brāhmaṇo maṅguubhāvaṃ āpajjitvā tato paṭṭhāya mukhaṃ vivaritvā raññā saddhiṃ sallapituṃ nasakkhi.
The brahmin was embarrassed and from that time onwards could not open his mouth to converse with the king.
Vị Bà-la-môn cảm thấy xấu hổ và từ đó về sau không thể mở miệng nói chuyện với nhà vua nữa.
Rājā pīṭhasappiguṇaṃ anussaritvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘taṃ nissāya me sukhaṃ laddha’’nti tuṭṭho tassa sabbaṭṭhakaṃ nāma dhanaṃ datvā nagarassa catūsu disāsu cattāro varagāme adāsi.
The king, remembering the lame man's skill, was pleased and had him summoned, saying, "Happiness has been gained by me thanks to you." He gave him wealth called 'sabbaṭṭhaka' (all-eight) and four excellent villages in the four directions of the city.
Nhà vua nhớ đến tài năng của Pīṭhasappi, cho gọi anh ta đến, và vui mừng nói: "Nhờ ngươi mà ta đã có được sự an lạc." Ngài ban cho anh ta tài sản gọi là Sabbaṭṭhaka và bốn ngôi làng tốt nhất ở bốn hướng của thành phố.
Tamatthaṃ viditvā rañño atthadhammānusāsako amacco imaṃ gāthamāha –
Knowing this matter, the minister who advised the king on welfare and Dhamma spoke this verse –
Biết được điều đó, vị quan cố vấn về lợi ích và Chánh pháp của nhà vua đã nói bài kệ này:
So pana amacco tena samayena ayameva bhagavā ahosi.
That minister at that time was none other than this Blessed One himself.
Bốn ngôi làng ở bốn hướng đã được ban tặng."
Atheko puriso pīṭhasappinā laddhasampattiṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ nāma pīṭhasappī hutvā imaṃ sippaṃ nissāya mahāsampattiṃ patto, mayāpetaṃ sikkhituṃ vaṭṭatī’’ti.
Then a certain man, seeing the prosperity gained by the lame man, thought, "This lame man, by relying on this skill, has attained great prosperity. It is fitting that I too learn this skill."
Vị quan đó vào thời điểm đó chính là Đức Thế Tôn này.
So taṃ upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘idaṃ me, ācariya, sippaṃ dethā’’ti āha.
He approached him, bowed down, and said, "Teacher, please give me this skill."
Sau đó, một người đàn ông thấy sự giàu có mà Pīṭhasappi đã đạt được, liền nghĩ: "Người què này nhờ nghề này mà đạt được tài sản lớn, mình cũng nên học nghề này."
‘‘Na sakkā, tāta, dātu’’nti.
"It is not possible to give it, my dear."
Anh ta đến gặp Pīṭhasappi, đảnh lễ và nói: "Thưa Sư phụ, xin hãy truyền nghề này cho con."
So tena paṭikkhitto ‘‘hotu, ārādhessāmi na’’nti tassa hatthapādaparikammādīni karonto cirassaṃ taṃ ārādhetvā punappunaṃ yāci, pīṭhasappī ‘‘ayaṃ me ativiya upakāro’’ti taṃ paṭibāhituṃ asakkonto sippaṃ sikkhāpetvā ‘‘nipphannaṃ te, tāta, sippaṃ, idāni kiṃ karissasī’’ti āha.
So, being refused by him,* thought, "Let it be. I will please him," and by rendering services for his hands and feet, he pleased him after a long time and begged him again and again. The cripple, unable to refuse him, thinking, "This one is extremely helpful to me," taught him the skill and said, "Son, your skill is perfected. Now, what will you do?"
"Này con, không thể truyền được." Anh ta bị từ chối, liền nghĩ: "Thôi được, mình sẽ làm cho ông ta hài lòng." Anh ta phục vụ Pīṭhasappi bằng cách xoa bóp tay chân và các việc khác. Sau một thời gian dài, anh ta làm cho Pīṭhasappi hài lòng và liên tục cầu xin. Pīṭhasappi không thể từ chối vì nghĩ: "Người này đã giúp đỡ ta rất nhiều," nên đã dạy nghề cho anh ta và nói: "Này con, nghề của con đã thành thạo rồi, bây giờ con sẽ làm gì?"
‘‘Bahi gantvā sippaṃ vīmaṃsissāmī’’ti.
"I will go outside and test my skill."
"Con sẽ ra ngoài và thử nghề."
‘‘Kiṃ karissasī’’ti?
"What will you do?"
"Con sẽ làm gì?"
‘‘Gāviṃ vā manussaṃ vā paharitvā māressāmī’’ti.
"I will strike and kill either a cow or a person."
"Con sẽ ném đá giết bò hoặc người."
‘‘Tātā, gāviṃ mārentassa sataṃ daṇḍo hoti manussaṃ mārentassa sahassaṃ, tvaṃ saputtadāropi taṃ nittharituṃ na sakkhissasi, mā vinassa, yamhi pahaṭe daṇḍo natthi, tādisaṃ nimātāpitikaṃ kañci upadhārehī’’ti.
"Son, the fine for killing a cow is a hundred, and for killing a person, a thousand. Even you, with your wife and children, will not be able to overcome that. Do not destroy yourself. Find someone without parents on whom there is no penalty for striking."
"Này con, giết bò thì bị phạt một trăm, giết người thì bị phạt một ngàn. Con dù có vợ con cũng không thể chịu nổi hình phạt đó đâu. Đừng tự hủy hoại mình. Hãy tìm một người nào đó không có cha mẹ, ném đá vào họ sẽ không bị phạt."
So ‘‘sādhū’’ti sakkharā ucchaṅge katvā tādisaṃ upadhārayamāno vicaranto gāviṃ disvā ‘‘ayaṃ sasāmikā’’ti paharituṃ na visahi, manussaṃ disvā ‘‘ayaṃ samātāpitiko’’ti paharituṃ na visati.
He said, "Very well," and taking pebbles in his lap, he wandered, searching for such a person. Seeing a cow, he could not bring himself to strike it, thinking, "This cow has an owner." Seeing a person, he could not bring himself to strike him, thinking, "This person has parents."
Anh ta nói "Vâng" và nhặt đá vào vạt áo. Khi đi tìm một người như vậy, anh ta thấy một con bò nhưng nghĩ "con bò này có chủ" nên không dám ném. Anh ta thấy một người nhưng nghĩ "người này có cha mẹ" nên không dám ném.
Tena samayena sunetto nāma paccekabuddho taṃ nagaraṃ nissāya paṇṇasālāya viharati.
At that time, a Paccekabuddha named Sunetta was dwelling in a leaf-hut near that city.
Vào thời đó, có một vị Paccekabuddha tên Sunetta đang trú ngụ trong một túp lều lá gần thành phố đó.
So taṃ piṇḍāya pavisantaṃ nagaradvārantare disvā ‘‘ayaṃ nimātāpitiko, imasmiṃ pahaṭe daṇḍo natthi, imaṃ paharitvā sippaṃ vīmaṃsissāmī’’ti paccekabuddhassa dakkhiṇakaṇṇasotaṃ sandhāya sakkharaṃ khipi.
Seeing him entering the city for alms between the city gates,* thought, "This one has no parents. There is no penalty for striking him. I will strike him and test my skill," and aiming at the Paccekabuddha's right ear canal, he threw a pebble.
Người đàn ông đó thấy vị Paccekabuddha đang đi vào thành để khất thực, liền nghĩ: "Người này không có cha mẹ, ném đá vào ông ta sẽ không bị phạt. Mình sẽ ném đá vào ông ta để thử nghề." Thế là anh ta nhắm vào tai phải của vị Paccekabuddha và ném một viên đá.
Sā dakkhiṇakaṇṇasotena pavisitvā vāmena nikkhami, dukkhā vedanā uppajji.
It entered through the right ear canal and exited through the left, and a painful sensation arose.
Viên đá đi vào tai phải và đi ra tai trái, gây ra một cảm giác đau đớn.
Paccekabuddho bhikkhāya carituṃ nāsakkhi, ākāsena paṇṇasālaṃ gantvā parinibbāyi.
The Paccekabuddha was unable to go for alms. He went to his leaf-hut through the air and attained parinibbāna.
Vị Paccekabuddha không thể tiếp tục khất thực, Ngài bay về túp lều lá và nhập Niết-bàn.
Manussā paccekabuddhe anāgacchante ‘‘kiñci aphāsukaṃ bhavissatī’’ti cintetvā tattha gantvā taṃ parinibbutaṃ disvā rodiṃsu parideviṃsu.
When the people saw that the Paccekabuddha had not returned, they thought, "Something might be wrong," and going there, they saw him, who had attained parinibbāna, and wept and lamented.
Khi mọi người thấy vị Paccekabuddha không trở lại, họ nghĩ: "Chắc có điều gì không ổn." Họ đến túp lều lá, thấy Ngài đã nhập Niết-bàn, liền khóc lóc than vãn.
Sopi mahājanaṃ gacchantaṃ disvā tattha gantvā paccekabuddhaṃ sañjānitvā ‘‘ayaṃ piṇḍāya pavisanto dvārantare mama sammukhībhūto, ahaṃ attano sippaṃ vīmaṃsanto imaṃ pahari’’nti āha.
He too, seeing the large crowd departing, went there and, recognizing the Paccekabuddha, said, "This one, when entering for alms, came before me between the gates. I struck him while testing my skill."
Người đàn ông đó cũng thấy đám đông đang đi đến, liền đến đó, nhận ra vị Paccekabuddha và nói: "Vị Paccekabuddha này khi đi khất thực đã ở trước mặt tôi ở cổng thành. Tôi đã ném đá vào Ngài để thử nghề của mình."
Manussā ‘‘iminā kira pāpakena paccekabuddho pahaṭo, gaṇhatha gaṇhathā’’ti pothetvā tattheva naṃ jīvitakkhayaṃ pāpesuṃ.
The people exclaimed, "Indeed, the Paccekabuddha was struck by this wicked one! Seize him, seize him!" They beat him and put him to death right there.
Mọi người nói: "Kẻ ác này đã ném đá vào vị Paccekabuddha! Bắt lấy hắn! Bắt lấy hắn!" Họ đánh đập anh ta và kết liễu mạng sống anh ta ngay tại đó.
So avīcimhi nibbattitvā yāvāyaṃ mahāpathavī yojanamattaṃ ussannā, tāva paccitvā vipākāvasesena gijjhakūṭamatthake saṭṭhikūṭapeto hutvā nibbatti.
He was reborn in Avīci hell, burned there until this great earth rose a yojana high, and due to the remaining Kammic result, he was reborn as a sixty-pinnacled Preta on the summit of Gijjhakūṭa.
Anh ta tái sinh vào địa ngục Avīci, chịu khổ cho đến khi đại địa này cao một do tuần, sau đó, do nghiệp báo còn sót lại, anh ta tái sinh thành ngạ quỷ Saṭṭhikūṭapeta trên đỉnh núi Gijjhakūṭa.
Satthā tassa imaṃ pubbakammaṃ kathetvā, ‘‘bhikkhave, bālassa nāma sippaṃ vā issariyaṃ vā uppajjamānaṃ anatthāya uppajjati.
The Teacher, having recounted this past deed of his, said, "Bhikkhus, when skill or power arises in a fool, it arises for his harm.
Đức Bổn Sư đã kể về nghiệp quá khứ này của người ngạ quỷ ấy,*: “Này các Tỳ-khưu, khi một kẻ ngu si có được nghệ thuật hay quyền lực, thì nó sinh ra chỉ để gây hại.
Bālo hi sippaṃ vā issariyaṃ vā labhitvā attano anatthameva karotī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha.
For a fool, having gained skill or power, only brings harm to himself." Thus connecting the incidents, the Teacher taught the Dhamma and spoke this verse:
Thật vậy, kẻ ngu si khi có được nghệ thuật hay quyền lực, chỉ làm điều bất lợi cho chính mình.” Sau khi nối kết câu chuyện, Đức Bổn Sư đã thuyết Pháp và nói bài kệ này:
Tattha yāvadevāti avadhiparicchedanatthe nipāto.
Here, yāvadeva is a particle signifying a limit or boundary.
Trong đó, yāvadevā có nghĩa là một từ hạn định chỉ sự giới hạn.
Ñattanti jānanasabhāvo.
Ñattaṃ means the nature of knowing.
Ñatta có nghĩa là bản chất của sự hiểu biết.
Yaṃ sippaṃ jānāti, yamhi vā issariye yase sampattiyañca ṭhito janena ñāyati, pākaṭo paññāto hoti, tassetaṃ nāmaṃ.
It is a name for the skill one knows, or for the authority, fame, or prosperity by which one is known and becomes conspicuous and renowned among people.
Nó là tên gọi của nghệ thuật mà người ấy biết, hoặc của quyền lực, danh tiếng, tài sản mà người ấy nắm giữ và được mọi người biết đến, trở nên hiển nhiên, được công nhận.
Sippaṃ vā hi issariyādibhāvo vā bālassa anatthāyeva jāyati.
Indeed, skill or the state of authority, etc., arises in a fool only for his harm.
Thật vậy, nghệ thuật hay địa vị quyền lực, v.v., của kẻ ngu si chỉ sinh ra để gây hại.
Taṃ nissāya so attano anatthameva karoti.
Relying on that, he only causes harm to himself.
Dựa vào đó, người ấy chỉ làm điều bất lợi cho chính mình.
Hantīti vināseti.
Hantī means destroys.
Hantī có nghĩa là hủy diệt.
Sukkaṃsanti kusalakoṭṭhāsaṃ, bālassa hi sippaṃ vā issariyaṃ vā uppajjamānaṃ kusalakoṭṭhāsaṃ ghātentameva uppajjati.
Sukkaṃsaṃ means the portion of wholesome Kamma. For a fool, when skill or power arises, it arises only by destroying his portion of wholesome Kamma.
Sukkaṃsa có nghĩa là phần thiện, thật vậy, khi nghệ thuật hay quyền lực của kẻ ngu si sinh khởi, nó sinh khởi để hủy hoại phần thiện.
Muddhanti paññāyetaṃ nāmaṃ.
Muddhaṃ is a name for wisdom.
Muddha là tên gọi của trí tuệ.
Vipātayanti viddhaṃsayamānaṃ.
Vipātaya means shattering.
Vipātaya có nghĩa là làm suy yếu.
Tassa hi taṃ sukkaṃsaṃ hanantaṃ paññāsaṅkhātaṃ muddhaṃ vipātentaṃ viddhaṃsentameva hantīti.
For it destroys his portion of wholesome Kamma only by shattering and annihilating his wisdom, which is called Muddhaṃ.
Thật vậy, nó hủy diệt phần thiện của người ấy, làm suy yếu trí tuệ được gọi là muddha.
Macchikāsaṇḍanagarasmiñhi citto nāma gahapati pañcavaggiyānaṃ abbhantaraṃ mahānāmattheraṃ nāma piṇḍāya caramānaṃ disvā tassa iriyāpathe pasīditvā pattaṃ ādāya gehaṃ pavesetvā bhojetvā bhattakiccāvasāne dhammakathaṃ suṇanto sotāpattiphalaṃ patvā acalasaddho hutvā ambāṭakavanaṃ nāma attano uyyānaṃ saṅghārāmaṃ kattukāmo therassa hatthe udakaṃ pātetvā niyyādesi.
In the city of Macchikāsaṇḍa, a householder named Citta saw Thera Mahānāma, who was among the group of five bhikkhus, going for alms. Pleased with his demeanor, Citta took his bowl, led him home, fed him, and at the end of the meal, while listening to the Dhamma talk, he attained the fruit of Sotāpatti and became unwavering in faith. Desiring to establish his own park, named Ambāṭakavana, as a monastic dwelling for the Saṅgha, he poured water into the Thera’s hands and dedicated it.
Thật vậy, tại thành phố Macchikāsaṇḍa, gia chủ Citta đã nhìn thấy Trưởng lão Mahānāma, một trong nhóm năm vị, đang đi khất thực. Gia chủ Citta đã hoan hỷ với oai nghi của vị ấy, bưng bát mời vào nhà dâng cúng thức ăn. Sau bữa ăn, nghe Pháp, gia chủ đã chứng đắc quả Dự Lưu, trở thành người có niềm tin bất động. Với mong muốn xây dựng một tu viện cho Tăng đoàn trong khu vườn của mình tên là Ambāṭakavana, gia chủ đã rót nước vào tay vị Trưởng lão và dâng cúng.
Tasmiṃ khaṇe ‘‘patiṭṭhitaṃ buddhasāsana’’nti udakapariyantaṃ katvā mahāpathavī kampi.
At that moment, thinking, "The Buddha's Dispensation is established," the great earth quaked up to the water's edge.
Vào khoảnh khắc đó, đại địa đã rung chuyển, như một dấu hiệu rằng “Giáo Pháp của Đức Phật đã được thiết lập vững chắc”.
Mahāseṭṭhi uyyāne mahāvihāraṃ kāretvā sabbadisāhi āgatānaṃ bhikkhūnaṃ vivaṭadvāro ahosi.
The great householder built a magnificent monastery in the park and kept its doors open to bhikkhus arriving from all directions.
Đại trưởng giả đã xây dựng một đại tu viện trong khu vườn và mở cửa chào đón các Tỳ-khưu từ mọi phương.
Macchikāsaṇḍe sudhammatthero nāma nevāsiko ahosi.
There was a resident bhikkhu named Thera Sudhamma in Macchikāsaṇḍa.
Tại Macchikāsaṇḍa, có một vị Trưởng lão tên là Sudhamma, là vị Tỳ-khưu thường trú.
Aparena samayena cittassa guṇakathaṃ sutvā dve aggasāvakā tassa saṅgahaṃ kattukāmā macchikāsaṇḍaṃ agamaṃsu.
On another occasion, having heard about Citta's virtues, the two Chief Disciples, wishing to show him favor, went to Macchikāsaṇḍa.
Một thời gian sau, nghe kể về phẩm hạnh của gia chủ Citta, hai vị Đại Thinh Văn muốn hỗ trợ gia chủ nên đã đến Macchikāsaṇḍa.
Citto gahapati tesaṃ āgamanaṃ sutvā aḍḍhayojanamaggaṃ paccuggantvā te ādāya attano vihāraṃ pavesetvā āgantukavattaṃ katvā, ‘‘bhante, thokaṃ dhammakathaṃ sotukāmomhī’’ti dhammasenāpatiṃ yāci.
Householder Citta, hearing of their arrival, went out a half-yojana to meet them, escorted them into his monastery, performed the duties for arriving guests, and then requested the Dhammasenāpati (Chief of the Dhamma Army, i.e., Sāriputta), "Venerable sir, we would like to hear a short Dhamma talk."
Gia chủ Citta nghe tin các vị đến, đã đi đón các vị cách nửa do-tu-na, rồi thỉnh các vị vào tu viện của mình, thực hiện nghi thức tiếp đón khách tăng, rồi thưa với Pháp sư Thích Ca Mâu Ni (Đức Sariputta): “Bạch Thế Tôn, con muốn nghe một chút Pháp.”
Atha naṃ thero, ‘‘upāsaka, addhānena āgatāmhā kilantarūpā.
Then the Thera said to him, "Lay follower, we have come a long way and are weary.
Bấy giờ, vị Trưởng lão nói với gia chủ: “Này cư sĩ, chúng tôi đã đi một chặng đường dài nên thân thể mệt mỏi.
Apica thokaṃ suṇāhī’’ti tassa dhammaṃ kathesi.
However, listen to a little." He then taught him the Dhamma.
Tuy nhiên, hãy nghe một chút Pháp.” Rồi vị ấy đã thuyết Pháp cho gia chủ.
So therassa dhammaṃ suṇantova anāgāmiphalaṃ pāpuṇi.
While listening to the Thera's Dhamma, he attained the fruit of Anāgāmi.
Khi đang nghe Pháp của vị Trưởng lão, gia chủ đã chứng đắc quả Bất Hoàn.
So dve aggasāvake vanditvā, ‘‘bhante, sve bhikkhusahassena saddhiṃ mama gehe bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantetvā pacchā nevāsikaṃ sudhammattheraṃ ‘‘tumhepi, bhante, sve therehi saddhiṃ āgaccheyyāthā’’ti nimantesi.
He paid homage to the two Chief Disciples and invited them, "Venerable sirs, please accept alms at my house tomorrow with a thousand bhikkhus." Afterwards, he invited the resident Thera Sudhamma, saying, "Venerable sir, you too should come tomorrow with the Theras."
Gia chủ đã đảnh lễ hai vị Đại Thinh Văn và thỉnh: “Bạch chư Tôn giả, ngày mai xin chư Tôn giả cùng với một ngàn vị Tỳ-khưu đến thọ thực tại nhà con.” Sau đó, gia chủ thỉnh vị Trưởng lão thường trú Sudhamma: “Bạch Thế Tôn, ngày mai xin ngài cũng đến cùng với các vị Trưởng lão.”
So ‘‘ayaṃ maṃ pacchā nimantetī’’ti kuddho paṭikkhipitvā punappunaṃ yāciyamānopi paṭikkhipi eva.
The Thera, angered by being invited last, refused, and even though he was begged repeatedly, he still refused.
Vị ấy đã từ chối vì tức giận, nghĩ rằng: “Người này mời ta sau cùng!” Dù được thỉnh cầu nhiều lần, vị ấy vẫn từ chối.
Upāsako ‘‘paññāyissatha, bhante’’ti pakkamitvā punadivase attano nivesane mahādānaṃ sajjesi.
The lay follower said, "Venerable sir, it will become apparent," and departed. The next day, he prepared a great offering in his residence.
Cư sĩ nói: “Bạch Thế Tôn, điều đó sẽ được làm rõ.” Rồi gia chủ ra về, vào ngày hôm sau đã chuẩn bị một đại lễ cúng dường tại nhà mình.
Sudhammattheropi paccūsakāleyeva ‘‘kīdiso nu kho gahapatinā aggasāvakānaṃ sakkāro sajjito, sve gantvā passissāmī’’ti cintetvā pātova pattacīvaraṃ ādāya tassa gehaṃ agamāsi.
Thera Sudhamma also, very early in the morning, thought, "What kind of offering has the householder prepared for the Chief Disciples? I will go and see tomorrow," and taking his bowl and robe, he went to the house of the householder.
Trưởng lão Sudhamma cũng vào sáng sớm đã nghĩ: “Gia chủ đã chuẩn bị lễ cúng dường cho các vị Đại Thinh Văn như thế nào? Ngày mai ta sẽ đến xem.” Rồi vị ấy đã mang y bát đến nhà gia chủ vào buổi sáng.
So gahapatinā ‘‘nisīdatha, bhante’’ti vuccamānopi ‘‘nāhaṃ nisīdāmi, piṇḍāya carissāmī’’ti vatvā aggasāvakānaṃ paṭiyāditaṃ sakkāraṃ oloketvā gahapatiṃ jātiyā ghaṭṭetukāmo ‘‘uḷāro te, gahapati, sakkāro, apicettha ekaññeva natthī’’ti āha.
Even though the householder said, "Please be seated, Venerable sir," he replied, "I will not sit. I will go for alms." He looked at the offering prepared for the Chief Disciples and, wishing to insult the householder on account of his birth, said, "Householder, your offering is excellent, but there is one thing missing here."
Dù được gia chủ nói: “Bạch Thế Tôn, xin ngài an tọa,” nhưng vị ấy nói: “Ta không ngồi đâu, ta sẽ đi khất thực.” Sau khi xem lễ cúng dường đã được chuẩn bị cho các vị Đại Thinh Văn, với ý muốn xúc phạm gia chủ về dòng dõi, vị ấy nói: “Này gia chủ, lễ cúng dường của ông thật cao quý, nhưng ở đây chỉ thiếu một thứ.”
‘‘Kiṃ, bhante’’ti?
"What is it, Venerable sir?"
“Bạch Thế Tôn, thiếu gì ạ?”
‘‘Tilasaṃguḷikā, gahapatī’’ti vatvā gahapatinā kākopamāya apasādito kujjhitvā ‘‘eso te, gahapati, āvāso, pakkamissāmaha’’nti vatvā yāvatatiyaṃ vāriyamānopi pakkamitvā satthu santikaṃ gantvā cittena ca attanā ca vuttavacanaṃ ārocesi.
Saying, "Householder, it is a sesame cake," and being reproached by the householder with the simile of a crow, he became angry and said, "Householder, this is your dwelling, I shall depart." Even though he was restrained three times, he departed, went to the Teacher, and reported the words spoken by Citta the householder and by himself.
“Này gia chủ, thiếu bánh mè.” Sau khi nói vậy, vị ấy bị gia chủ chỉ trích bằng ví dụ về con quạ, liền tức giận nói: “Này gia chủ, đây là tu viện của ông, ta sẽ rời đi.” Dù bị ngăn cản đến ba lần, vị ấy vẫn rời đi, đến chỗ Đức Bổn Sư và kể lại những lời đã nói bởi gia chủ Citta và chính mình.
Satthā ‘‘tayā upāsako saddho pasanno hīnena khuṃsito’’ti tasseva dosaṃ āropetvā paṭisāraṇīyakammaṃ kārāpetvā ‘‘gaccha, cittagahapatiṃ khamāpehī’’ti pesesi.
The Teacher, imputing the fault to him alone, saying, "You have reviled a faithful and devoted lay follower with lowly words," had him perform the act of reconciliation ( paṭisāraṇīyakamma), and sent him, saying, "Go, ask Citta the householder for forgiveness."
Đức Bổn Sư đã đổ lỗi cho chính vị ấy, nói: “Ông đã xúc phạm một cư sĩ có niềm tin và hoan hỷ bằng những lời lẽ thấp hèn,” và đã ra lệnh thực hiện hành động sám hối (paṭisāraṇīyakamma), rồi sai vị ấy: “Hãy đi, xin lỗi gia chủ Citta.”
So tattha gantvā, ‘‘gahapati, mayhameva so doso, khamāhi me’’ti vatvāpi ‘‘nāhaṃ khamāmī’’ti tena paṭikkhitto maṅkubhūto taṃ khamāpetuṃ nāsakkhi.
He went there and, even after saying, "Householder, that fault was mine, forgive me," he was rejected by the householder who said, "I will not forgive you," and thus, feeling humiliated, he could not make him forgive.
Vị ấy đến đó, dù đã nói: “Này gia chủ, đó là lỗi của con, xin gia chủ tha thứ cho con,” nhưng bị gia chủ từ chối, nói: “Tôi không tha thứ.” Vị ấy cảm thấy xấu hổ và không thể khiến gia chủ tha thứ.
Punadeva satthu santikaṃ paccāgamāsi.
He returned to the Teacher again.
Vị ấy lại trở về chỗ Đức Bổn Sư.
Satthā ‘‘nāssa upāsako khamissatī’’ti jānantopi ‘‘mānathaddho esa, tiṃsayojanaṃ tāva maggaṃ gantvā paccāgacchatū’’ti khamanūpāyaṃ anācikkhitvāva uyyojesi.
Although the Teacher knew, "The lay follower will not forgive him," he thought, "This one is stiff with conceit; let him first travel thirty yojanas and then return." Thus, without explaining the method of forgiveness, he sent him away.
Đức Bổn Sư, dù biết rằng “cư sĩ sẽ không tha thứ cho vị ấy,” nhưng Ngài vẫn sai vị ấy đi mà không chỉ dẫn cách thức xin lỗi, nói: “Vị này kiêu mạn, hãy để vị ấy đi ba mươi do-tu-na rồi quay lại trước đã.”
Athassa punāgatakāle nihatamānassa anudūtaṃ datvā ‘‘gaccha, iminā saddhiṃ gantvā upāsakaṃ khamāpehī’’ti vatvā ‘‘samaṇena nāma ‘mayhaṃ vihāro, mayhaṃ nivāsaṭṭhānaṃ, mayhaṃ upāsako, mayhaṃ upāsikā’ti mānaṃ vā issaṃ vā kātuṃ na vaṭṭati.
Then, upon his return, with his conceit humbled, the Teacher gave him a companion monk and said, "Go, go with this one and make the lay follower forgive you." He then connected the discourse and taught the Dhamma, saying, "A recluse should not harbor conceit or envy, thinking, 'This is my monastery, my dwelling place, my lay follower, my laywoman.'
Sau đó, khi vị ấy trở lại với sự kiêu mạn đã bị đánh bại, Đức Bổn Sư đã cử một vị Tỳ-khưu đi cùng, nói: “Hãy đi, cùng với vị này đến xin lỗi cư sĩ.” Rồi Ngài nói: “Một vị Sa-môn không nên có sự kiêu mạn hay đố kỵ, nghĩ rằng: ‘Đây là tu viện của ta, đây là chỗ ở của ta, đây là cư sĩ của ta, đây là cư sĩ nữ của ta.’
Evaṃ karontassa hi icchāmānādayo kilesā vaḍḍhantī’’ti anusandhiṃ ghaṭṭetvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –
For one who acts thus, defilements such as craving and conceit increase," and he spoke these verses:
Thật vậy, khi làm như vậy, các phiền não như tham ái, kiêu mạn, v.v., sẽ gia tăng.” Sau khi nối kết câu chuyện, Đức Bổn Sư đã thuyết Pháp và nói những bài kệ này –
Tattha asantanti yo bālo bhikkhu avijjamānaṃ sambhāvanaṃ iccheyya, ‘‘assaddhova samāno ‘saddhoti maṃ jano jānātū’ti icchatī’’ti.
Therein, asantaṃ means that the foolish bhikkhu desires honor that does not exist for him, thinking, "Though faithless, he desires that people should know him as 'faithful'."
Trong đó, asantaṃ có nghĩa là vị Tỳ-khưu ngu si nào mong muốn được tôn trọng khi không có phẩm chất,* “dù không có đức tin, người ấy vẫn mong muốn mọi người biết mình là người có đức tin.”
Pāpicchatāniddese (vibha. 851) vuttanayeneva bālo ‘‘asaddho dussīlo appassuto appavivitto kusīto anupaṭṭhitassati asamāhito duppañño akhīṇāsavova samāno ‘aho vata maṃ jano ayaṃ saddho, sīlavā, bahussuto, pavivitto, āraddhavīriyo, upaṭṭhitassati, samāhito, paññavā, khīṇāsavo’ti jāneyyā’’ti idaṃ asantasambhāvanaṃ icchati.
Just as stated in the explanation of evil desires ( pāpicchatāniddese), the foolish bhikkhu, though faithless, immoral, unlearned, not secluded from companions and defilements, lazy, with unestablished mindfulness, with an unsettled mind, unwise, and not having destroyed the cankers, desires this non-existent honor, thinking, "Oh, if only people would know me as 'faithful, virtuous, learned, secluded, energetic, with established mindfulness, composed, wise, and one whose cankers are destroyed'!"
Theo cách đã nói trong phần giải thích về Pāpicchatā (Vibha. 851), kẻ ngu si mong muốn được tôn trọng khi không có phẩm chất này: “Dù mình là người không có đức tin, không có giới hạnh, ít học, không sống độc cư, biếng nhác, không có niệm tỉnh giác, không định tâm, không có trí tuệ, chưa đoạn tận lậu hoặc, nhưng mong muốn mọi người biết mình là ‘người có đức tin, có giới hạnh, đa văn, sống độc cư, tinh tấn, có niệm tỉnh giác, định tâm, có trí tuệ, đã đoạn tận lậu hoặc’ – ôi, thật tốt biết bao!”
Purekkhāranti parivāraṃ.
Purekkhāraṃ means a retinue.
Purekkhāra có nghĩa là đoàn tùy tùng.
‘‘Aho vata maṃ sakalavihāre bhikkhū parivāretvā pañhaṃ pucchantā vihareyyu’’nti evaṃ icchācāre ṭhatvā purekkhārañca bhikkhūsu icchati.
He desires a retinue among bhikkhus, standing in the way of craving, thinking, "Oh, if only bhikkhus throughout the entire monastery would surround me and dwell asking questions!"
Kẻ ấy đứng trên sự tham ái, mong muốn có đoàn tùy tùng trong Tăng đoàn,*: “Ôi, thật tốt biết bao nếu các Tỳ-khưu trong toàn bộ tu viện vây quanh ta và hỏi các câu hỏi!”
Āvāsesūti saṅghikesu ca āvāsesu yāni vihāramajjhe paṇītasenāsanāni, tāni attano sandiṭṭhasambhattādīnaṃ bhikkhūnaṃ ‘‘tumhe idha vasathā’’ti vicārento sayampi varataraṃ senāsanaṃ palibodhento, sesānaṃ āgantukabhikkhūnaṃ paccantimāni lāmakasenāsanāni ceva amanussapariggahitāni ca ‘‘tumhe idha vasathā’’ti vicārento āvāsesu issariyaṃ icchati.
Āvāsesu means that in the monastic dwellings, which are the property of the Saṅgha, he desires authority, arranging the excellent lodgings in the middle of the monastery for bhikkhus who are his acquaintances and companions, saying, "You should dwell here," and himself clinging to a superior lodging, while arranging the outlying, inferior lodgings and those occupied by non-humans for visiting bhikkhus, saying, "You should dwell here."
Āvāsesu có nghĩa là trong các tu viện của Tăng đoàn, kẻ ấy mong muốn có quyền lực trong các tu viện, bằng cách sắp xếp các chỗ ở tốt nhất trong tu viện cho các Tỳ-khưu quen biết hoặc thân cận của mình, nói: “Các vị hãy ở đây.” Bản thân kẻ ấy cũng chiếm giữ chỗ ở tốt hơn, và sắp xếp các chỗ ở xa xôi, kém chất lượng hoặc bị phi nhân chiếm giữ cho các Tỳ-khưu khách, nói: “Các vị hãy ở đây.”
Pūjā parakulesu cāti neva mātāpitūnaṃ na ñātakānaṃ paresuyeva kulesu ‘‘aho vatime mayhameva dadeyyuṃ, na aññesa’’nti evaṃ catuppaccayehi pūjaṃ icchati.
Pūjā parakulesu ca means that he desires offerings of the four requisites from other families, not from his parents or relatives, thinking, "Oh, if only these people would give to me alone, and not to others!"
Pūjā parakulesu ca có nghĩa là kẻ ấy mong muốn được cúng dường tứ vật dụng từ các gia đình khác, không phải từ cha mẹ hay họ hàng,*: “Ôi, thật tốt biết bao nếu những người này chỉ cúng dường cho ta, không cúng dường cho người khác!”
Mameva kata maññantūti yassa ca bālassa ‘‘yaṃkiñci vihāre uposathāgārādikaraṇavasena kataṃ navakammaṃ, taṃ sabbaṃ amhākaṃ therena katanti evaṃ gihī ca pabbajitā ca ubhopi mameva nissāya kataṃ parikammaṃ niṭṭhitaṃ maññantū’’ti saṅkappo uppajjati.
Mameva kataṃ maññantu means that a foolish bhikkhu develops the thought, "Whatever new construction, such as an Uposatha hall, is done in the monastery, let both householders and renunciants think that all of it was completed through my efforts alone."
Mameva kata maññantū (Họ hãy nghĩ là do chính tôi đã làm) nghĩa là: Trong tâm của kẻ ngu ấy khởi lên ý nghĩ rằng: “Tất cả những công việc xây dựng mới mẻ đã được thực hiện trong tinh xá, như việc xây dựng nhà Uposatha, v.v., tất cả những điều đó đều do vị Trưởng lão của chúng ta làm. Cả cư sĩ và người xuất gia, cả hai đều hãy nghĩ rằng công việc đã hoàn thành là nhờ vào chính tôi.”
Mamevātivasā assūti ‘‘gihī ca pabbajitā ca sabbepi mameva vase vattantu, sakaṭagoṇavāsipharasuādīni vā laddhabbāni hontu, antamaso yāgumattampi tāpetvā pivanādīni vā, evarūpesu kiccākiccesu khuddakamahantesu karaṇīyesu kismiñci ekakiccepi mameva vase vattantu, mameva āpucchitvā karontū’’ti saṅkappo uppajjati.
Mamevātivasā assu means that he develops the thought, "Let all householders and renunciants be subject to my will alone. Let them obtain carts, oxen, axes, and adzes, or even for minor matters like heating and drinking porridge, let them be subject to my will alone in all their duties, small or great; let them do things only after consulting me."
Mamevātivasā assūti (Họ hãy nằm dưới quyền của chính tôi) nghĩa là: Khởi lên ý nghĩ rằng: “Cả cư sĩ và người xuất gia, tất cả đều hãy nằm dưới quyền của chính tôi. Dù là xe bò, rìu, búa, v.v., cần phải lấy, hay thậm chí chỉ là việc đun cháo để uống, v.v., trong tất cả những việc lớn nhỏ cần làm, dù chỉ là một việc nhỏ, họ cũng hãy nằm dưới quyền của chính tôi, hãy hỏi ý tôi rồi mới làm.”
Iti bālassāti yassa bālassa sā ca icchā ayañca evarūpo saṅkappo uppajjati, tassa neva vipassanā, na maggaphalāni vaḍḍhanti.
Iti bālassāti: For that foolish person, in whom such an evil desire and such a thought arise, neither insight (vipassanā) nor the paths and fruits (maggaphalāni) increase.
Iti bālassāti (Như vậy, đối với kẻ ngu) nghĩa là: Đối với kẻ ngu mà ý muốn ấy và ý nghĩ như vậy khởi lên, thì cả thiền quán (vipassanā) lẫn các đạo quả (maggaphala) đều không tăng trưởng.
Kevalaṃ panassa candodaye samuddassa udakaṃ viya chasu dvāresu uppajjamānā taṇhā ceva navavidhamāno ca vaḍḍhatīti.
But for that foolish monk, only craving (taṇhā) and the nine kinds of conceit (navavidhamāno), arising at the six sense doors, increase, just as the ocean's water rises at moonrise.
Chỉ có lòng tham ái (taṇhā) và chín loại kiêu mạn (navavidhamāna) khởi lên ở sáu căn môn của người ấy tăng trưởng, giống như nước biển dâng lên khi trăng tròn.
Sudhammattheropi imaṃ ovādaṃ sutvā satthāraṃ vanditvā uṭṭhāyāsanā padakkhiṇaṃ katvā tena anudūtena bhikkhunā saddhiṃ gantvā upāsakassa cakkhupathe āpattiṃ paṭikaritvā upāsakaṃ khamāpesi.
Thera Sudhamma, too, having heard this admonition, paid homage to the Teacher, rose from his seat, circumambulated him, and went with that accompanying bhikkhu to the devotee, made his offense manifest in the devotee's presence, and asked the devotee for forgiveness.
Trưởng lão Sudhamma cũng nghe lời khuyên này, đảnh lễ Đức Bổn Sư, đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đi nhiễu hữu, rồi cùng với vị Tỳ-khưu sứ giả ấy đi đến, sửa đổi lỗi lầm trước mặt vị cư sĩ, và xin vị cư sĩ tha thứ.
So upāsakena ‘‘khamāmahaṃ, bhante, sace mayhaṃ doso atthi, khamatha me’’ti paṭikhamāpito satthārā dinne ovāde ṭhatvā katipāheneva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
Being asked for forgiveness by the devotee, who said, "Venerable sir, I forgive you; if I have any fault, please forgive me," he remained steadfast in the Teacher's advice and attained Arahantship with the analytical knowledges (paṭisambhidā) within a few days.
Vị cư sĩ đã tha thứ cho ông, nói: “Bạch Đại đức, con xin tha thứ. Nếu con có lỗi, xin Đại đức cũng tha thứ cho con.” Trưởng lão Sudhamma, sau khi được tha thứ, đã an trú trong lời khuyên của Đức Bổn Sư và chỉ trong vài ngày đã chứng đắc A-la-hán quả cùng với các tuệ phân tích (paṭisambhidā).
Upāsakopi cintesi – ‘‘mayā satthāraṃ adisvāva sotāpattiphalaṃ pattaṃ, adisvā eva anāgāmiphale patiṭṭhito, satthāraṃ me daṭṭhuṃ vaṭṭatī’’ti.
The devotee also thought, "I have attained the fruit of stream-entry without seeing the Teacher, and I have become established in the fruit of non-returning (anāgāmiphala) without seeing him; it is fitting for me to see the Teacher."
Vị cư sĩ cũng suy nghĩ: “Ta đã chứng đắc quả Dự lưu mà chưa từng thấy Đức Bổn Sư, và đã an trú trong quả Bất hoàn (Anāgāmiphala) mà cũng chưa từng thấy Ngài. Ta nên đi để được chiêm bái Đức Bổn Sư.”
So tilataṇḍulasappiphāṇitavatthacchādanādīhi paripūrāni pañca sakaṭasatāni yojāpetvā ‘‘satthāraṃ daṭṭhukāmā āgacchantu, piṇḍapātādīhi na kilamissantī’’ti bhikkhusaṅghassa ārocāpetvā bhikkhunīsaṅghassāpi upāsakānampi upāsikānampi ārocāpesi.
So, he had five hundred carts filled with sesame, rice, ghee, treacle, clothes, and other provisions, and announced to the Saṅgha of bhikkhus, "Those who wish to see the Teacher, please come; you will not be troubled by alms-food and other necessities." He also made the announcement to the Saṅgha of bhikkhunīs, male devotees, and female devotees.
Ông đã chuẩn bị năm trăm xe bò đầy đủ các vật phẩm như mè, gạo, bơ, mật, y phục, v.v., rồi thông báo cho Tăng đoàn Tỳ-khưu: “Những ai muốn chiêm bái Đức Bổn Sư, xin hãy đến. Các vị sẽ không bị mệt mỏi vì việc khất thực, v.v.” Ông cũng thông báo cho Tăng đoàn Tỳ-khưu-ni, các nam cư sĩ và các nữ cư sĩ.
Tena saddhiṃ pañcasatā pañcasatā bhikkhū ca bhikkhuniyo ca upāsakā ca upāsikāyo ca nikkhamiṃsu.
Five hundred bhikkhus, bhikkhunīs, male devotees, and female devotees, each group of five hundred, set out with him.
Cùng với ông, năm trăm Tỳ-khưu, năm trăm Tỳ-khưu-ni, năm trăm nam cư sĩ và năm trăm nữ cư sĩ đã khởi hành.
So tesañceva attano parisāya cāti tiṇṇaṃ janasahassānaṃ yathā tiṃsayojane magge yāgubhattādīhi kiñci vekallaṃ na hoti, tathā saṃvidahi.
He arranged for his own retinue and theirs, a total of three thousand people, so that there would be no lack of gruel, rice, and other provisions along the thirty-yojana journey.
Ông đã sắp xếp sao cho ba ngàn người, bao gồm các vị ấy và đoàn tùy tùng của mình, không bị thiếu thốn bất cứ thứ gì như cháo, cơm, v.v., trên quãng đường ba mươi dojana.
Tassa pana nikkhantabhāvaṃ ñatvā yojane yojane devatā khandhāvāraṃ bandhitvā dibbehi yāgukhajjakabhattapānakādīhi taṃ mahājanaṃ upaṭṭhahiṃsu, kassaci kenaci vekallaṃ na hoti.
When the devas learned of his departure, they set up encampments at every yojana and served that great multitude with divine gruel, hard food, rice, drinks, and other provisions, so that no one lacked anything.
Biết được ông đã khởi hành, chư Thiên đã dựng trại ở mỗi dojana và cúng dường đại chúng ấy bằng các món ăn, thức uống thần diệu như cháo, đồ ăn nhẹ, cơm, nước uống, v.v. Không ai bị thiếu thốn bất cứ thứ gì.
Evaṃ devatāhi upaṭṭhiyamāno devasikaṃ yojanaṃ gacchanto māsena sāvatthiṃ pāpuṇi, pañca sakaṭasatāni yathāpūritāneva ahesuṃ.
Thus, being served by the devas, he traveled one yojana daily and reached Sāvatthī in a month, with his five hundred carts still fully loaded.
Cứ như vậy, được chư Thiên cúng dường, mỗi ngày đi một dojana, ông đã đến Sāvatthī trong một tháng, và năm trăm xe bò vẫn còn đầy nguyên như cũ.
Devatāhi ceva manussehi ca abhihaṭaṃ paṇṇākāraṃ vissajjentova agamāsi.
He continued his journey, distributing the offerings brought by both devas and humans.
Ông đã đi đường, chỉ phân phát những lễ vật do chư Thiên và loài người mang đến.
Satthā ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, ajja vaḍḍhamānakacchāyāya citto gahapati pañcahi upāsakasatehi parivuto āgantvā maṃ vandissatī’’ti.
The Teacher said to Thera Ānanda, "Ānanda, today, when the shadow lengthens, Citta the householder, surrounded by five hundred devotees, will come and pay homage to me."
Đức Bổn Sư nói với Trưởng lão Ānanda: “Này Ānanda, hôm nay, vào lúc bóng chiều tà, cư sĩ Citta, được năm trăm nam cư sĩ vây quanh, sẽ đến đảnh lễ Ta.”
‘‘Kiṃ pana, bhante, tassa tumhākaṃ vandanakāle kiñci pāṭihāriyaṃ bhavissatī’’ti?
"Venerable sir, will there be any miracle when he pays homage to you?"
“Bạch Đức Thế Tôn, có phép lạ nào xảy ra khi ông ấy đảnh lễ Ngài không?”
‘‘Bhavissati, ānandā’’ti.
"Yes, Ānanda, there will be."
“Có, Ānanda,” Ngài đáp.
‘‘Kiṃ, bhante’’ti?
"What, Venerable sir?"
“Bạch Đức Thế Tôn, phép lạ gì ạ?”
Tassa āgantvā ‘‘maṃ vandanakāle rājamānena aṭṭhakarīsamatte padese jaṇṇukamattena odhinā pañcavaṇṇānaṃ dibbapupphānaṃ ghanavassaṃ vassissatī’’ti.
"When he comes and pays homage to me, a dense rain of five-colored divine flowers will fall to the height of the knees over an area of eight karīsas as measured by kings."
“Khi ông ấy đến đảnh lễ Ta, một trận mưa hoa trời năm màu sẽ rơi dày đặc, cao đến đầu gối, trên một khu vực rộng tám karīsa, rực rỡ sáng chói.”
Taṃ kathaṃ sutvā nagaravāsino ‘‘evaṃ mahāpuñño kira citto nāma gahapati āgantvā ajja satthāraṃ vandissati, evarūpaṃ kira pāṭihāriyaṃ bhavissati, mayampi taṃ mahāpuññaṃ daṭṭhuṃ labhissāmā’’ti paṇṇākāraṃ ādāya maggassa ubhosu passesu aṭṭhaṃsu.
Having heard that statement, the townspeople thought, "It is said that Citta the householder, a man of great merit, will come today to pay homage to the Teacher, and such a miracle will occur. We too shall be able to see that man of great merit." So they took offerings and stood on both sides of the road.
Nghe câu chuyện đó, dân chúng trong thành nói: “Nghe nói cư sĩ Citta, một người có phước báu lớn như vậy, sẽ đến đảnh lễ Đức Bổn Sư hôm nay. Nghe nói một phép lạ như vậy sẽ xảy ra. Chúng ta cũng sẽ được thấy vị đại phước báu ấy,” rồi họ mang lễ vật đến đứng hai bên đường.
Vihārasamīpe āgatakāle pañca bhikkhusatāni paṭhamaṃ āgamiṃsu.
When he approached the monastery, five hundred bhikkhus came first.
Khi đến gần tinh xá, năm trăm Tỳ-khưu đã đến trước.
Citto gahapati, ‘‘ammā, tumhe pacchato āgacchathā’’ti mahāupāsikāyo ṭhapetvā pañcahi upāsakasatehi parivuto satthu santikaṃ agamāsi.
Citta the householder said, "Mothers, you come behind," and leaving the great female devotees, he went to the Teacher, surrounded by five hundred male devotees.
Cư sĩ Citta, sau khi để lại các đại nữ cư sĩ, nói: “Các bà, hãy đi theo sau,” rồi cùng với năm trăm nam cư sĩ vây quanh, đi đến chỗ Đức Bổn Sư.
Buddhānaṃ sammukhaṭṭhāne pana ṭhitā vā nisinnā vā ito vā etto vā na honti, buddhavīthiyā dvīsu passesu niccalāva tiṭṭhanti.
Those who are standing or sitting in front of the Buddhas, or moving from here to there, do not do so; they stand motionless on both sides of the Buddha's path.
Tuy nhiên, những người đứng hoặc ngồi trước mặt chư Phật không di chuyển qua lại, mà đứng yên bất động ở hai bên con đường dẫn đến Đức Phật.
Citto gahapati mahantaṃ buddhavīthiṃ okkami.
Citta the householder entered the great Buddha's path.
Cư sĩ Citta bước vào con đường lớn dẫn đến Đức Phật.
Tīṇi phalāni pattena ariyasāvakena olokitolokitaṭṭhānaṃ kampi.
The place where the noble disciple, who had attained the three fruits, looked and looked, trembled.
Nơi nào vị Thánh đệ tử đã chứng đắc ba quả ấy nhìn đến, nơi đó đều rung chuyển.
‘‘Eso kira citto gahapatī’’ti mahājano olokesi.
The great multitude looked and said, "That is Citta the householder!"
Đại chúng nhìn và nói: “Kia là cư sĩ Citta đó!”
So satthāraṃ upasaṅkamitvā chabbaṇṇānaṃ buddharasmīnaṃ anto pavisitvā dvīsu gopphakesu satthu pāde gahetvā vandi.
He approached the Teacher, entered within the six-colored Buddha-rays, took hold of the Teacher's feet at both ankles, and paid homage.
Ông đến gần Đức Bổn Sư, đi vào giữa sáu sắc hào quang của Đức Phật, rồi nắm lấy chân Ngài ở hai mắt cá và đảnh lễ.
Taṃ khaṇaññeva vuttappakāraṃ pupphavassaṃ vassi, sādhukārasahassāni pavattayiṃsu.
At that very moment, the aforementioned rain of flowers fell, and thousands of shouts of "Sādhu!" arose.
Ngay lúc đó, trận mưa hoa như đã nói trên đã rơi xuống, và hàng ngàn tiếng hoan hô (sādhukāra) đã vang lên.
So ekamāsaṃ satthu santike vasi, vasamāno ca sakalaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ vihāreyeva nisīdāpetvā mahādānaṃ adāsi, attanā saddhiṃ āgatepi antovihāreyeva katvā paṭijaggi.
He dwelt for one month in the presence of the Teacher. While dwelling there, he had the entire Sangha of bhikkhus, with the Buddha at its head, sit down in the monastery itself and gave a great offering. He also kept those who had come with him within the monastery itself and attended to them.
Ông đã ở lại bên Đức Bổn Sư một tháng. Trong thời gian ở đó, ông đã mời toàn thể Tăng đoàn Tỳ-khưu do Đức Phật đứng đầu ngồi trong tinh xá và cúng dường đại thí (mahādāna). Ông cũng chăm sóc những người đã đến cùng mình, cho họ ở trong tinh xá.
Ekadivasampi attano sakaṭesu kiñci gahetabbaṃ nāhosi, devamanussehi ābhatapaṇṇākāreneva dānaṃ adāsi, sabbakiccāni akāsi.
Not even for a single day was there anything to be taken from his own carts; he gave offerings only with the gifts brought by devas and humans, and performed all duties.
Không một ngày nào ông cần phải lấy bất cứ thứ gì từ xe của mình; ông chỉ cúng dường bằng những lễ vật do chư Thiên và loài người mang đến, và đã hoàn thành mọi công việc.
So satthāraṃ vanditvā āha – ‘‘bhante, ahaṃ ‘tumhākaṃ dānaṃ dassāmī’ti āgacchanto māsaṃ antarāmagge ahosiṃ.
He bowed to the Teacher and said, ‘‘Venerable Sir, I spent a month on the way, coming with the intention of giving you an offering.
Ông đảnh lễ Đức Bổn Sư và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, con đã đi một tháng trên đường để đến đây cúng dường Ngài.
Idheva me māso vītivatto, mayā ābhataṃ paṇṇākāraṃ kiñci gahetuṃ na labhāmi, ettakaṃ kālaṃ devamanussehi ābhatapaṇṇākāreneva dānaṃ adāsiṃ, sohaṃ sacepi idha saṃvaccharaṃ vasissāmi, neva mama deyyadhammaṃ dātuṃ labhissāmi.
Here, too, a month has passed for me, and I cannot take any of the gifts I brought. All this time I have given offerings only with the gifts brought by devas and humans. Even if I were to stay here for a year, I would not be able to give my own offerings.
Một tháng đã trôi qua ngay tại đây, con không thể lấy bất cứ lễ vật nào con đã mang đến. Trong suốt thời gian này, con đã cúng dường bằng những lễ vật do chư Thiên và loài người mang đến. Nếu con ở đây một năm, con cũng sẽ không thể cúng dường những vật phẩm đáng cúng dường của mình.
Ahaṃ sakaṭāni otāretvā gantuṃ icchāmi, paṭisāmanaṭṭhānaṃ me ārocāpethā’’ti.
I wish to unload my carts and depart. Please let me know the place for unloading.’’
Con muốn dỡ hàng hóa khỏi các cỗ xe và ra về, xin hãy chỉ cho con nơi để cất giữ.”
Satthā ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, upāsakassa ekaṃ padesaṃ tucchaṃ kāretvā dehī’’ti.
The Teacher said to Venerable Ānanda, ‘‘Ānanda, clear a space for the lay follower and give it to him.’’
Bậc Đạo Sư bảo trưởng lão Ānanda: “Này Ānanda, hãy dọn dẹp một nơi cho trống rồi giao cho người cận sự nam.”
Thero tathā akāsi.
The Elder did so.
Vị trưởng lão đã làm như vậy.
Kappiyabhūmi (mahāva. 295) kira cittassa gahapatino anuññātā.
It is said that a permissible plot (kappiyabhūmi) was granted to Cittagahapati.
Nghe nói, một khu đất kappiyabhūmi (đất hợp lệ) đã được cho phép dành cho gia chủ Citta.
Upāsakopi attanā saddhiṃ āgatehi tīhi janasahassehi saddhiṃ tucchasakaṭehi puna maggaṃ paṭipajji.
The lay follower, too, set out again on the road with his empty carts, accompanied by the three thousand people who had come with him.
Vị cận sự nam cùng với ba ngàn người đi theo mình, lại lên đường với những cỗ xe trống không.
Devamanussā uṭṭhāya, ‘‘ayya, tayā tucchasakaṭehi gamanakammaṃ kata’’nti sattahi ratanehi sakaṭāni pūrayiṃsu.
Devas and humans arose and, saying, ‘‘Sir, you have undertaken the journey with empty carts,’’ filled the carts with seven kinds of jewels.
Chư thiên và loài người đứng dậy, nói rằng: “Thưa ngài, ngài đã làm việc ra về với những cỗ xe trống không,” rồi chất đầy các cỗ xe bằng bảy loại báu vật.
So attano ābhatapaṇṇākāreneva mahājanaṃ paṭijagganto agamāsi.
He continued his journey, attending to the great multitude with the gifts he had brought.
Vị ấy vừa đi vừa chăm lo cho đại chúng bằng chính những vật phẩm cúng dường được mang đến cho mình.
Ānandatthero satthāraṃ vanditvā āha – ‘‘bhante, tumhākaṃ santikaṃ āgacchantopi māsena āgato, idhāpi māsameva vuṭṭho, ettakaṃ kālaṃ devamanussehi abhihaṭapaṇṇākāreneva mahāvadānaṃ adāsi, idāni pañca sakaṭasatāni tucchāni katvā māseneva kira gamissati, devamanussā panassa uṭṭhāya, ‘ayya, tayā tucchasakaṭehi gamanakammaṃ kata’nti pañca sakaṭasatāni sattaratanehi pūrayiṃsu.
Venerable Ānanda bowed to the Teacher and said, ‘‘Venerable Sir, he came to you in a month, and he stayed here for a month. All this time he gave a great offering only with the gifts brought by devas and humans. Now, it is said, he will depart in a month, having emptied five hundred carts. Moreover, devas and humans arose and, saying, ‘Sir, you have undertaken the journey with empty carts,’ filled the five hundred carts with seven kinds of jewels.
Trưởng lão Ānanda đảnh lễ Bậc Đạo Sư rồi bạch rằng: “Bạch Thế Tôn, khi đến gần Ngài, ông ấy cũng đã mất một tháng; ở đây ông ấy cũng đã ở lại đúng một tháng, trong suốt thời gian ấy, ông đã thực hiện đại thí bằng chính những vật phẩm cúng dường do chư thiên và loài người mang đến. Bây giờ, sau khi làm cho năm trăm cỗ xe trở nên trống không, nghe nói ông ấy sẽ ra về trong một tháng. Nhưng chư thiên và loài người đã đứng dậy và nói: ‘Thưa ngài, ngài đã làm việc ra về với những cỗ xe trống không,’ rồi chất đầy năm trăm cỗ xe bằng bảy loại báu vật.
So puna attano ābhatapaṇṇākāreneva kira mahājanaṃ paṭijagganto gamissatī’’ti.
It is said that he will again attend to the great multitude with the gifts he has brought.’’
Nghe nói, ông ấy sẽ lại vừa đi vừa chăm lo cho đại chúng bằng chính những vật phẩm cúng dường được mang đến cho mình.”
‘‘Kiṃ pana, bhante, etassa tumhākaṃ santikaṃ āgacchantassevāyaṃ sakkāro uppajjati, udāhu aññattha gacchantassāpi uppajjatī’’ti?
‘‘Venerable Sir, does this honor arise for him only when he comes to you, or does it arise even when he goes elsewhere?’’
“Bạch Thế Tôn, sự cúng dường này chỉ phát sinh cho ông ấy khi đến gần Ngài, hay cũng phát sinh khi đi đến nơi khác?”
‘‘Ānanda, mama santikaṃ āgacchantassāpi aññattha gacchantassāpi etassa uppajjateva.
‘‘Ānanda, it arises for him both when he comes to me and when he goes elsewhere.
“Này Ānanda, dù đến gần ta hay đi đến nơi khác, sự cúng dường này vẫn phát sinh cho ông ấy.
Ayañhi upāsako saddho pasanno sampannasīlo, evarūpo puggalo yaṃ yaṃ padesaṃ bhajati, tattha tatthevassa lābhasakkāro nibbattatī’’ti vatvā satthā imaṃ pakiṇṇakavagge gāthamāha –
This lay follower is endowed with faith, confidence, and perfect virtue. Such a person, wherever he goes, receives gains and honor there.’’ Having said this, the Teacher spoke this verse in the Miscellaneous Chapter:
Bởi vì người cận sự nam này có đức tin, có lòng tịnh tín, có giới hạnh viên mãn. Một người như vậy đi đến nơi nào, thì tài lợi và sự cúng dường liền phát sinh ở chính nơi đó,” nói xong, Bậc Đạo Sư đã nói lên kệ ngôn này trong Phẩm Tạp Lục:
Ānanda, ayaṃ padumuttarassa bhagavato pādamūle katābhinīhāro kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā kassapabuddhakāle migaluddakakule nibbatto vuddhimanvāya ekadivasaṃ deve vassante migānaṃ māraṇattāya sattiṃ ādāya araññaṃ gantvā mige olokento ekasmiṃ akaṭapabbhāre sasīsaṃ pārupitvā ekaṃ bhikkhuṃ nisinnaṃ disvā ‘‘eko, ayyo, samaṇadhammaṃ karonto nisinno bhavissati, bhattamassa āharissāmī’’ti vegena gehaṃ gantvā ekasmiṃ uddhane hiyyo, ābhatamaṃsaṃ, ekasmiṃ bhattaṃ pacāpetvā aññe piṇḍapātacārike bhikkhū disvā tesampi patte ādāya paññattāsane nisīdāpetvā bhikkhaṃ sampādetvā, ‘‘ayye, parivisathā’’ti aññaṃ āṇāpetvā taṃ bhattaṃ puṭake pakkhipitvā ādāya gacchanto antarāmagge nānāpupphāni ocinitvā pattapuṭe katvā therassa nisinnaṭṭhānaṃ gantvā ‘‘mayhaṃ, bhante, saṅgahaṃ karothā’’ti vatvā pattaṃ ādāya pūretvā therassa hatthe ṭhapetvā tehi pupphehi pūjaṃ katvā ‘‘yathā me ayaṃ rasapiṇḍapāto pupphapūjāya saddhiṃ cittaṃ tosesi, evaṃ nibbattanibbattaṭṭhāne paṇṇākārasahassāni ādāya āgantvā mayhaṃ cittaṃ tosentu, pañcavaṇṇakusumavassañca vassatū’’ti patthanaṃ paṭṭhapesi.
O Ānanda! This householder Citta, having made a special aspiration at the feet of the Blessed One Padumuttara, and having wandered through saṃsāra among devas and humans for one hundred thousand aeons, was born into a family of deer hunters in the time of Kassapa Buddha. Having grown up, one day, when it was raining, he took a spear to kill deer and went to the forest. While looking for deer, he saw a bhikkhu sitting, fully covered with his head, in an unmade mountain cave (or natural cave). He thought, “This venerable one must be sitting practicing the ascetic's way. I will bring alms food for him.” He quickly went home and had meat, which had been brought the day before, cooked in one hearth, and rice cooked in another. Seeing other bhikkhus who were wandering for alms, he took their bowls, seated them on prepared seats, and provided alms food. He then instructed another person, “Venerable sirs, serve them.” He put that rice into a packet and, while going, gathered various flowers along the way, made them into leaf-packets, and went to where the Elder was sitting. He said, “Venerable sir, please favor me.” He took the bowl, filled it, placed it in the Elder’s hand, and offered those flowers. He then made this aspiration: “Just as this delicious alms food, together with the flower offering, delighted my mind, so too, in every existence where I am reborn, may thousands of gifts come and delight my mind, and may a rain of five-colored flowers fall!”
Này Ānanda, người này đã lập chí nguyện dưới chân Đức Thế Tôn Padumuttara, sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người một trăm ngàn kiếp, vào thời Đức Phật Kassapa, đã tái sinh trong một gia đình thợ săn nai. Khi trưởng thành, một hôm, trong lúc trời mưa, ông mang theo một ngọn lao vào rừng để giết nai. Trong khi tìm kiếm nai, ông thấy một vị tỳ khưu đang ngồi trùm kín cả đầu trong một hang núi tự nhiên. Ông nghĩ: “Một vị tôn giả đang ngồi hành sa-môn pháp, ta sẽ mang vật thực đến cho ngài.” Ông nhanh chóng về nhà, sai người nấu thịt mang về từ hôm trước trên một bếp lò, và nấu cơm trên một bếp lò khác. Thấy các vị tỳ khưu khác đang đi khất thực, ông cũng lấy bát của các vị ấy, mời họ ngồi vào chỗ đã dọn sẵn, chuẩn bị vật thực rồi sai người khác: “Này các ngài, hãy phục vụ đi.” Sau đó, ông gói cơm vào một cái túi, mang đi. Dọc đường, ông hái nhiều loại hoa, cho vào một cái túi lá, rồi đến nơi vị trưởng lão đang ngồi, nói rằng: “Bạch ngài, xin hãy nhận sự giúp đỡ của con.” Ông lấy bát, đổ đầy vật thực, đặt vào tay vị trưởng lão, rồi cúng dường bằng những bông hoa ấy và phát nguyện: “Như vật thực ngon lành này cùng với việc cúng dường hoa làm cho tâm con hoan hỷ, mong rằng ở mỗi nơi con tái sinh, hàng ngàn lễ vật sẽ được mang đến làm cho tâm con hoan hỷ, và mong rằng mưa hoa năm màu sẽ rơi xuống.”
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbatti, nibbattaṭṭhāne jaṇṇukamattena odhinā dibbapupphavassaṃ vassi.
Having performed wholesome deeds throughout his life, he was reborn in the deva realm. In every place he was reborn, a rain of divine flowers fell to the height of his knees.
Người ấy làm việc thiện cho đến trọn đời rồi tái sinh ở cõi trời. Tại nơi tái sinh, một trận mưa hoa trời đã rơi xuống, dày đến đầu gối.
Idānipissa jātadivase ceva idha ca āgatassa pupphavassavassanañca paṇṇākārābhihāro ca sattahi ratanehi sakaṭapūraṇañca tasseva kammassa nissandoti.
Now too, on the day of his birth and when he came here, the falling of flower rain, the bringing of gifts, and the filling of carts with seven kinds of jewels are all the result of that very same kamma.
Và bây giờ, vào ngày ông ấy sinh ra và khi ông ấy đến đây, việc mưa hoa rơi, việc dâng cúng lễ vật, và việc chất đầy các cỗ xe bằng bảy loại báu vật chính là kết quả của nghiệp ấy.
Sāriputtattherasa kira pitu vaṅgantabrāhmaṇassa sahāyako mahāsenabrāhmaṇo nāma rājagahe vasati.
It is said that a brahmin named Mahāsena, a friend of the brahmin Vaṅganta, the father of the Elder Sāriputta, lived in Rājagaha.
Nghe nói, tại Rājagaha có một vị bà-la-môn tên là Mahāsena, là bạn của bà-la-môn Vaṅganta, thân phụ của trưởng lão Sāriputta.
Sāriputtatthero ekadivasaṃ piṇḍāya caranto tasmiṃ anukampāya tassa gehadvāraṃ agamāsi.
One day, the Elder Sāriputta, while on his alms round, out of compassion for him, went to the door of his house.
Một hôm, trưởng lão Sāriputta đang đi khất thực, vì lòng bi mẫn đối với vị ấy, ngài đã đến cổng nhà của ông ta.
So pana parikkhīṇavibhavo daliddo.
But that brahmin was poor, his wealth exhausted.
Nhưng vị ấy đã khánh kiệt tài sản, trở nên nghèo khó.
So ‘‘mama putto mayhaṃ gehadvāraṃ piṇḍāya carituṃ āgato bhavissati, ahañcamhi duggato, mayhaṃ duggatabhāvaṃ na jānāti maññe, natthi me koci deyyadhammo’’ti therassa sammukhā bhavituṃ asakkonto nilīyi.
Thinking, “My son must have come to my house door for alms, but I am wretched. He probably doesn’t know my wretched state. I have nothing to give,” he was unable to face the Elder and hid himself.
Ông ta nghĩ: “Con trai ta có lẽ đã đến cổng nhà ta để khất thực, nhưng ta lại nghèo túng. Có lẽ nó không biết tình cảnh nghèo khó của ta, ta không có vật gì để cúng dường cả.” Không thể đối mặt với vị trưởng lão, ông ta đã lẩn trốn.
Thero aparampi divasaṃ agamāsi, brāhmaṇo tatheva nilīyi.
The Elder came another day, and the brahmin again hid himself in the same way.
Vào một ngày khác, vị trưởng lão lại đến, vị bà-la-môn cũng lẩn trốn như vậy.
‘‘Kiñcideva labhitvā dassāmī’’ti cintentopi nālabhi.
Though he thought, “I will give something after I obtain it,” he could not obtain anything.
Mặc dù nghĩ: “Ta sẽ tìm một thứ gì đó để dâng cúng,” nhưng ông vẫn không tìm được gì.
Athekadivasaṃ ekasmiṃ brāhmaṇavācake thūlasāṭakena saddhiṃ pāyasapātiṃ labhitvā ādāya gehaṃ gantvāva theraṃ anussari, ‘‘imaṃ piṇḍapātaṃ mayā therassa dātuṃ vaṭṭatī’’ti.
Then, one day, having obtained a bowl of milk-rice along with a thick cloth at a brahmin recitation ceremony, he went home and immediately remembered the Elder, thinking, “This alms food should be given by me to the Elder.”
Rồi một hôm, tại một buổi lễ đọc kinh của các bà-la-môn, ông nhận được một tấm vải dày cùng với một bát cháo sữa, mang về nhà và liền nhớ đến vị trưởng lão: “Ta nên dâng vật thực này cho trưởng lão.”
Theropi taṃ khaṇaṃ jhānaṃ samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya taṃ brāhmaṇaṃ disvā ‘‘brāhmaṇo deyyadhammaṃ labhitvā mama āgamanaṃ paccāsīsati, mayā tattha gantuṃ vaṭṭatī’’ti saṅghāṭiṃ pārupitvā pattaṃ ādāya tassa gehadvāre ṭhitameva attānaṃ dassesi.
At that moment, the Elder, having entered jhāna and risen from that attainment, saw the brahmin and thought, “The brahmin has obtained something to give and is awaiting my arrival. I should go there.” So, he put on his outer robe, took his bowl, and showed himself standing right at the brahmin’s house door.
Vị trưởng lão cũng vào lúc đó, sau khi nhập thiền và xuất thiền, thấy vị bà-la-môn và nghĩ: “Vị bà-la-môn đã nhận được vật phẩm cúng dường và đang mong chờ ta đến, ta nên đến đó.” Ngài đắp y tăng-già-lê, cầm bát và hiện thân đang đứng ở cổng nhà của ông ta.
Brāhmaṇo theraṃ disvāva cittaṃ pasīdi.
As soon as the brahmin saw the Elder, his mind became clear.
Vị bà-la-môn vừa thấy vị trưởng lão, tâm liền tịnh tín.
Atha naṃ upasaṅkamitvā vanditvā paṭisanthāraṃ katvā antogehe nisīdāpetvā pāyasapātiṃ gahetvā therassa patte ākiri.
Then, he approached him, paid homage, exchanged greetings, seated him inside the house, took the bowl of milk-rice, and poured it into the Elder’s bowl.
Bấy giờ, ông đến gần, đảnh lễ, chào hỏi rồi mời ngài vào trong nhà ngồi. Ông lấy bát cháo sữa và đổ vào bát của vị trưởng lão.
Thero upaḍḍhaṃ sampaṭicchitvā hatthena pattaṃ pidahi.
The Elder accepted half and covered the bowl with his hand.
Vị trưởng lão nhận một nửa rồi lấy tay đậy bát lại.
Atha naṃ brāhmaṇo āha – ‘‘bhante, ekapaṭivīsamattova ayaṃ pāyaso, paralokasaṅgahaṃ me karotha, mā idhalokasaṅgahaṃ, niravasesameva dātukāmomhī’’ti sabbaṃ ākiri.
Then the brahmin said to him, “Venerable sir, this milk-rice is only enough for one person. Please assist me for the next world, not for this world. I wish to give it all without remainder.” And he poured it all in.
Bấy giờ, vị bà-la-môn thưa với ngài: “Bạch ngài, phần cháo này chỉ đủ cho một người, xin ngài hãy giúp con cho đời sau, đừng giúp cho đời này. Con muốn cúng dường tất cả không còn sót lại,” rồi đổ hết phần còn lại.
Thero tattheva paribhuñji.
The Elder ate it right there.
Vị trưởng lão đã thọ thực ngay tại đó.
Athassa bhattakiccapariyosāne tampi sāṭakaṃ datvā vanditvā evamāha – ‘‘bhante, ahampi tumhehi diṭṭhadhammameva pāpuṇeyya’’nti.
Then, at the conclusion of his meal, the brahmin also gave that cloth, paid homage, and said this: “Venerable sir, may I too attain the Dhamma seen by you.”
Khi ngài thọ thực xong, ông cũng dâng cúng tấm vải đó, đảnh lễ và thưa rằng: “Bạch ngài, mong rằng con cũng sẽ chứng đắc được pháp mà ngài đã thấy.”
Thero ‘‘evaṃ hotu brāhmaṇā’’ti tassa anumodanaṃ katvā uṭṭhāyāsanā pakkamanto anupubbena cārikaṃ caranto jetavanaṃ agamāsi.
The Elder, saying "So be it, brahmin!", having given his appreciation, rose from his seat and departed, journeying gradually until he reached Jetavana.
Vị trưởng lão nói: “Mong được như vậy, này bà-la-môn,” rồi tùy hỷ cho ông, đứng dậy khỏi chỗ ngồi và rời đi. Ngài du hành tuần tự và đến Jetavana.
‘‘Duggatakāle dinnadānaṃ pana ativiya tosetī’’ti brāhmaṇopi taṃ dānaṃ datvā pasannacitto somanassajāto there adhimattaṃ sinehamakāsi.
"Indeed, a gift given in a time of hardship brings immense satisfaction," thus the brahmin, having given that gift, with a gladdened mind and filled with joy, developed exceeding affection for the Elder.
“Việc bố thí trong lúc nghèo khó quả thực mang lại sự hoan hỷ vô cùng,” vị bà-la-môn sau khi cúng dường như vậy, tâm tịnh tín, sinh lòng hoan hỷ, và có tình cảm sâu sắc đối với vị trưởng lão.
So there sineheneva kālaṃ katvā sāvatthiyaṃ therassūpaṭṭhākakule paṭisandhiṃ gaṇhi.
That brahmin, having passed away with that very affection for the Elder, was reborn in Sāvatthī, in the family of the Elder's attendant.
Do tình cảm với vị trưởng lão, sau khi qua đời, ông đã tái sinh trong một gia đình hộ độ của vị trưởng lão ở Sāvatthī.
Taṃkhaṇeyeva panassa mātā ‘‘kucchiyaṃ me gabbho patiṭṭhito’’ti ñatvā sāmikassa ārocesi.
At that very moment, his mother, knowing "A child has been conceived in my womb," informed her husband.
Ngay lúc đó, mẹ của ông biết rằng: “Ta đã có thai trong bụng,” và báo cho chồng biết.
So tassā gabbhaparihāraṃ adāsi.
He provided care for her pregnancy.
Người chồng đã chăm sóc cho bào thai của bà.
Tassā accuṇhaatisītaatiambilādiparibhogaṃ vajjetvā sukhena gabbhaṃ parihariyamānāya evarūpo dohaḷo uppajji ‘‘aho vatāhaṃ sāriputtattherappamukhāni pañca bhikkhusatāni nimantetvā gehe nisīdāpetvā asambhinnakhīrapāyasaṃ datvā sayampi kāsāyavatthāni paridahitvā suvaṇṇasarakaṃ ādāya āsanapariyante nisīditvā ettakānaṃ bhikkhūnaṃ ucchiṭṭhapāyasaṃ paribhuñjeyya’’nti.
While her pregnancy was being comfortably managed, avoiding consumption of excessively hot, cold, or sour foods, she developed a craving of this kind: "Oh, if only I could invite five hundred bhikkhus led by the Elder Sāriputta, seat them in my house, offer them milk-rice (pāyasa) made with unmixed milk, and then I myself, dressed in saffron robes, taking a golden bowl, sit at the edge of their seats and partake of their leftover milk-rice!"
Trong khi bà đang mang thai một cách an ổn, tránh dùng những thứ quá nóng, quá lạnh, quá chua, v.v., một cơn dohaḷa (thèm muốn khi mang thai) như sau đã khởi lên: “Ôi, giá như ta có thể thỉnh mời năm trăm vị tỳ khưu do trưởng lão Sāriputta dẫn đầu, mời các ngài ngồi trong nhà, dâng cúng cháo sữa nguyên chất, và chính mình cũng mặc y cà-sa, cầm một cái bát vàng, ngồi ở cuối hàng ghế và được ăn phần cháo sữa còn lại của các vị tỳ khưu ấy.”
Tassā kira so kāsāyavatthaparidahane dohaḷo kucchiyaṃ puttassa buddhasāsane pabbajjāya pubbanimittaṃ ahosi.
This craving of hers to wear saffron robes was indeed a premonition of her son's ordination in the Buddha's dispensation.
Nghe nói, cơn dohaḷa muốn mặc y cà-sa của bà là điềm báo trước về việc xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật của đứa con trong bụng bà.
Athassā ñātakā ‘‘dhammiko no dhītāya dohaḷo’’ti sāriputtattheraṃ saṅghattheraṃ katvā pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ asambhinnakhīrapāyasaṃ adaṃsu.
Then her relatives, saying "Our daughter's craving is righteous," made the Elder Sāriputta the chief of the Sangha and offered milk-rice made with unmixed milk to five hundred bhikkhus.
Bấy giờ, thân quyến của cô ấy nói: “Đây là một sự thèm muốn hợp pháp của con gái chúng ta,” rồi mời Trưởng lão Sāriputta làm Trưởng lão Tăng (Saṅghatthera), và cúng dường năm trăm Tỳ-khưu món cháo sữa đặc (asambhinnakhīrapāyasaṃ).
Sāpi ekaṃ kāsāvaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā suvaṇṇasarakaṃ gahetvā āsanapariyante nisinnā ucchiṭṭhapāyasaṃ paribhuñji, dohaḷo paṭippassambhi.
She herself, wearing one saffron robe and wrapping another, took a golden bowl and sat at the edge of the seats, partaking of the leftover milk-rice, and her craving subsided.
Bà ấy cũng mặc một tấm y màu vàng nghệ, khoác một tấm khác, cầm chén vàng, ngồi ở mép chỗ ngồi và ăn món sữa gạo thừa; cơn thèm đã lắng xuống.
Tassā yāva gabbhavuṭṭhānā antarantarā katamaṅgalesupi, dasamāsaccayena puttaṃ vijātāya katamaṅgalesupi sāriputtattherappamukhānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ appodakamadhupāyasameva adaṃsu.
From that time until the delivery of the child, and also at the ceremonies performed after the child was born at the completion of ten months, they offered only sweet milk-rice without water to the five hundred bhikkhus led by the Elder Sāriputta.
Cho đến khi thai động, trong các lễ nghi đã cử hành, và cả trong các lễ nghi khi bà sinh con sau mười tháng, họ chỉ cúng dường món sữa gạo mật không nước cho năm trăm vị tỳ khưu do Trưởng lão Sāriputta đứng đầu.
Pubbe kiresa dārakena brāhmaṇakāle dinnapāyasassa nissando.
This was, it is said, the result of the milk-rice offered by the child when he was a brahmin in a previous existence.
Quả thật, đây là quả báo của món sữa gạo mà đứa bé này đã cúng dường khi còn là một Bà-la-môn trong kiếp trước.
Jātamaṅgaladivase pana taṃ dārakaṃ pātova nhāpetvā maṇḍetvā sirisayane satasahassagghanikassa kambalassa upari nipajjāpesuṃ.
On the day of the birth ceremony, they bathed and adorned the child in the morning and laid him on a splendid couch upon a blanket worth one hundred thousand.
Vào ngày lễ đặt tên, họ tắm rửa cho đứa bé vào buổi sáng sớm, trang điểm cho nó, và đặt nó nằm trên một tấm chăn quý giá trị một trăm ngàn đồng trên chiếc giường sang trọng.
So tattha nipannakova theraṃ oloketvā ‘‘ayaṃ me pubbācariyo, mayā theraṃ nissāya ayaṃ sampatti laddhā, mayā imassa ekaṃ pariccāgaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti sikkhāpadagahaṇatthāya ānīyamāno taṃ kambalaṃ cūḷaṅguliyā veṭhetvā aggahesi.
Lying there, he looked at the Elder and thought, "This is my former teacher; through him, I have gained this prosperity. I ought to make an offering to him." As he was being brought forward to receive the precepts, he wrapped the blanket around his little finger and grasped it.
Nằm đó, nó nhìn Trưởng lão và nghĩ: “Vị này là vị thầy cũ của ta. Nhờ Trưởng lão mà ta đã đạt được sự thịnh vượng này. Ta nên cúng dường một vật gì đó cho ngài.” Khi được đưa đến để thọ giới, nó quấn tấm chăn bằng ngón tay út và giữ lấy.
Athassa ‘‘aṅguliyaṃ kambalo laggo’’ti te taṃ harituṃ ārabhiṃsu.
Then, saying, "The blanket is stuck to his finger," they tried to remove it.
Bấy giờ, họ bắt đầu kéo tấm chăn ra khỏi ngón tay nó, nói: “Tấm chăn bị vướng vào ngón tay.”
So parodi.
He cried.
Nó khóc.
Ñātakā ‘‘apetha, mā dārakaṃ rodāpethā’’ti kambaleneva saddhiṃ ānayiṃsu.
His relatives said, "Move away, do not make the child cry," and brought him along with the blanket.
Người thân nói: “Hãy tránh ra, đừng để đứa bé khóc!” và mang nó đến cùng với tấm chăn.
So theraṃ vandanakāle kambalato aṅguliṃ apakaḍḍhitvā kambalaṃ therassa pādamūle pātesi.
When he paid homage to the Elder, he pulled his finger from the blanket and dropped the blanket at the Elder's feet.
Khi đảnh lễ Trưởng lão, nó rút ngón tay ra khỏi tấm chăn và đặt tấm chăn dưới chân Trưởng lão.
Ñātakā ‘‘daharakumārena ajānitvā kata’’nti avatvā ‘‘puttena no dinnaṃ, pariccattameva hotu, bhante’’ti vatvā, ‘‘bhante, satasahassagghanikena kambalena pūjākārakassa tumhākaṃ dāsassa sikkhāpadāni dethā’’ti āhaṃsu.
His relatives did not say, "It was done unknowingly by a young child," but instead said, "Venerable Sir, our son has given it; let it be an offering. Venerable Sir, please give the precepts to your servant who has made an offering with a blanket worth one hundred thousand."
Người thân không nói: “Đứa bé còn nhỏ không biết gì,” mà nói: “Bạch Ngài, con của chúng con đã dâng cúng, xin hãy xem như đã được cúng dường. Bạch Ngài, xin Ngài hãy ban giới cho đứa con trai của chúng con, người đã cúng dường tấm chăn giá trị một trăm ngàn đồng cho Ngài.”
‘‘Ko nāmo ayaṃ dārako’’ti?
"What is this child's name?"
“Đứa bé này tên gì?”
‘‘Bhante, ayyena samānanāmako, tisso nāmesa bhavissatī’’ti.
"Venerable Sir, his name will be the same as yours; he will be named Tissa."
“Bạch Ngài, tên nó sẽ giống tên Ngài, nó sẽ là Tissa.”
Thero kira gihikāle upatissamāṇavo nāma ahosi.
The Elder, it is said, was named Upatissa the brahmin youth during his lay life.
Trưởng lão khi còn là cư sĩ tên là Upatissa.
Mātāpissa cintesi – ‘‘na mayā puttassa ajjhāsayo bhinditabbo’’ti.
And his mother thought, "I must not thwart my son's aspiration."
Cha mẹ nó cũng nghĩ: “Chúng ta không nên làm trái ý muốn của con.”
Evaṃ dārakassa nāmakaraṇamaṅgalaṃ katvā puna tassa āhāraparibhogamaṅgalepi puna tassa kaṇṇavijjhanamaṅgalepi dussagahaṇamaṅgalepi cūḷākappanamaṅgalepi sāriputtattherappamukhānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ appodakamadhupāyasameva adaṃsu.
Thus, after performing the child's naming ceremony, and again at his first feeding ceremony, and again at his ear-piercing ceremony, and at his robe-receiving ceremony, and at his topknot-dressing ceremony, they offered only sweet milk-rice without water to the five hundred bhikkhus led by the Elder Sāriputta.
Cứ như vậy, sau khi cử hành lễ đặt tên cho đứa bé, rồi trong lễ ăn uống của nó, trong lễ xỏ lỗ tai của nó, trong lễ nhận y phục của nó, trong lễ cạo tóc của nó, họ cũng chỉ cúng dường món sữa gạo mật không nước cho năm trăm vị tỳ khưu do Trưởng lão Sāriputta đứng đầu.
Dārako vuddhimanvāya sattavassikakāle mātaraṃ āha – ‘‘amma, therassa santike pabbajissāmī’’ti.
The child grew up, and at the age of seven, he said to his mother, "Mother, I will go forth under the Elder."
Khi đứa bé lớn lên, đến năm bảy tuổi, nó nói với mẹ: “Mẹ ơi, con muốn xuất gia với Trưởng lão.”
‘‘Sādhu, tāta, pubbevāhaṃ ‘na mayā puttassa ajjhāsayo bhinditabbo’ti manaṃ akāsiṃ, pabbaja, puttā’’ti theraṃ nimantāpetvā tassa āgatassa bhikkhañca datvā, ‘‘bhante, tumhākaṃ dāso ‘pabbajissāmī’ti vadati, imaṃ ādāya sāyaṃ vihāraṃ āgamissāmā’’ti theraṃ uyyojetvā sāyanhasamaye mahantena sakkārasammānena puttaṃ ādāya vihāraṃ gantvā therassa niyyādesi.
“Very well, my dear son. I had already resolved, ‘I should not thwart my son’s inclination.’ Go forth, my son!” Having thus spoken, she invited the Elder, and after offering alms to him upon his arrival, she said, “Venerable Sir, your servant says he wishes to go forth. We will take him and come to the monastery this evening.” Having thus sent the Elder away, in the evening, with great offerings and respect, she took her son to the monastery and entrusted him to the Elder.
“Tốt lắm, con trai, mẹ đã nghĩ từ trước rằng ‘mình không nên làm trái ý muốn của con,’ vậy thì con hãy xuất gia, con trai.” Sau đó, bà thỉnh Trưởng lão đến, cúng dường vật thực cho ngài khi ngài đến, rồi nói: “Bạch Ngài, đứa con trai của chúng con muốn xuất gia. Chúng con sẽ mang nó đến tịnh xá vào buổi chiều.” Sau khi tiễn Trưởng lão, bà dẫn con trai đến tịnh xá vào buổi chiều với sự tôn kính lớn lao và giao phó nó cho Trưởng lão.
Thero tena saddhiṃ kathesi – ‘‘tissa, pabbajjā nāma dukkarā, uṇhena atthe sati sītaṃ labhati, sītena atthe sati uṇhaṃ labhati, pabbajitā kicchena jīvanti, tvañca sukhedhito’’ti.
The Elder spoke with him: “Tissa, going forth is difficult. When one desires warmth, one receives cold; when one desires cold, one receives warmth. Those who have gone forth live with difficulty, and you have been raised in comfort.”
Trưởng lão nói với nó: “Này Tissa, đời sống xuất gia là khó khăn. Khi cần ấm thì gặp lạnh, khi cần lạnh thì gặp ấm. Người xuất gia sống một cách khó nhọc, còn con thì đã được nuôi dưỡng trong sự sung sướng.”
‘‘Bhante, ahaṃ tumhehi vuttaniyāmeneva sabbaṃ kātuṃ sakkhissāmī’’ti.
“Venerable Sir, I will be able to do everything exactly as you have instructed.”
“Bạch Ngài, con có thể làm mọi thứ theo cách mà Ngài đã dạy.”
Thero ‘‘sādhū’’ti vatvā tassa paṭikūlamanasikāravasena tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā taṃ pabbājesi.
The Elder, saying “Very well,” taught him the tacapañcakakammaṭṭhānaṃ (meditation on the five skin-related parts) by way of contemplating repulsiveness, and then ordained him.
Trưởng lão nói “Tốt lắm” rồi dạy cho nó đề mục thiền quán thân năm phần (tacapañcakakammaṭṭhāna) theo cách quán bất tịnh, và cho nó xuất gia.
Sakalampi hi dvattiṃsākāraṃ kathetuṃ vaṭṭatiyeva.
Indeed, it is proper to teach all thirty-two bodily parts.
Thật vậy, việc giảng dạy toàn bộ ba mươi hai thể trược là điều nên làm.
Sabbaṃ kathetuṃ asakkontena pana tacapañcakakammaṭṭhānaṃ kathetabbameva.
But for one unable to teach all, the tacapañcakakammaṭṭhānaṃ must certainly be taught.
Nếu không thể giảng dạy toàn bộ, thì đề mục thiền quán thân năm phần nhất định phải được giảng dạy.
Idañhi kammaṭṭhānaṃ sabbabuddhānaṃ avijahitameva.
For this meditation subject is never abandoned by any Buddha.
Vì đề mục thiền quán này không bao giờ bị các vị Phật bỏ qua.
Kesādīsu ekekakoṭṭhāsesu arahattaṃ pattānaṃ bhikkhūnampi bhikkhunīnampi upāsakānampi upāsikānampi paricchedo natthi.
There is no limit to the bhikkhus, bhikkhunis, laymen, and laywomen who attained Arahantship through contemplating each of the bodily parts, starting with hair.
Không có giới hạn về số lượng tỳ khưu, tỳ khưu ni, cận sự nam và cận sự nữ đã đạt A-la-hán quả nhờ quán từng phần trong các phần như tóc, v.v.
Abyattā bhikkhū pana pabbajentā arahattassūpanissayaṃ nāsenti.
However, undiscerning bhikkhus, when ordaining, destroy the proximate cause for Arahantship.
Tuy nhiên, các vị tỳ khưu thiếu trí tuệ khi xuất gia thì làm mất đi duyên lành để đạt A-la-hán quả.
Tasmā thero kammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā pabbājetvā dasasu sīlesu patiṭṭhāpesi.
Therefore, the Elder taught the meditation subject, ordained him, and established him in the ten precepts.
Vì vậy, Trưởng lão đã giảng dạy đề mục thiền quán và cho nó xuất gia, rồi thiết lập nó trên mười giới.
Mātāpitaro puttassa pabbajitasakkāraṃ karontā sattāhaṃ vihāreyeva buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa appodakamadhupāyasameva adaṃsu.
His parents, performing the ordination ceremony for their son, offered only milk-rice with little water for seven days at the monastery to the Saṅgha led by the Buddha.
Cha mẹ, khi làm lễ xuất gia cho con trai, đã cúng dường món sữa gạo mật không nước cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu trong suốt bảy ngày ngay tại tịnh xá.
Bhikkhūpi ‘‘nibaddhaṃ appodakamadhupāyasaṃ paribhuñjituṃ na sakkomā’’ti ujjhāyiṃsu.
The bhikkhus also complained, “We cannot continuously consume milk-rice with little water.”
Các vị tỳ khưu cũng than phiền: “Chúng tôi không thể ăn món sữa gạo mật không nước mãi được.”
Tassapi mātāpitaro sattame divase sāyaṃ gehaṃ agamaṃsu.
On the seventh day, in the evening, his parents returned home.
Cha mẹ của vị Sāmaṇera đó cũng trở về nhà vào buổi chiều ngày thứ bảy.
Sāmaṇero aṭṭhame divase bhikkhūhi saddhiṃ piṇḍāya pāvisi.
On the eighth day, the novice went for alms with the bhikkhus.
Vị Sāmaṇera vào ngày thứ tám đã đi khất thực cùng với các vị tỳ khưu.
Sāvatthivāsino ‘‘sāmaṇero kira ajja piṇḍāya pavisissati, sakkāramassa karissāmā’’ti pañcahi sāṭakasatehi cumbaṭakāni katvā pañca piṇḍapātasatāni sajjetvā ādāya paṭipathe ṭhatvā adaṃsu, punadivase vihārassa upavanaṃ āgantvā adaṃsu.
The residents of Sāvatthī, thinking, “It is said that the novice will go for alms today; we will pay him homage,” made five hundred head-pads from five hundred robes, prepared five hundred alms-bowls, and stood on the road to offer them. The next day, they came to the monastery's grove and offered them.
Dân chúng ở Sāvatthī nói: “Nghe nói Sāmaṇera sẽ đi khất thực hôm nay, chúng ta sẽ cúng dường cho ngài.” Họ làm năm trăm cái đệm đầu từ năm trăm tấm vải, chuẩn bị năm trăm phần cơm cúng dường, đứng dọc đường và dâng cúng. Ngày hôm sau, họ đến khu vườn của tịnh xá và dâng cúng.
Evaṃ sāmaṇero dvīheva divasehi sāṭakasahassehi saddhiṃ piṇḍapātasahassaṃ labhitvā bhikkhusaṅghassa dāpesi.
Thus, in just two days, the novice received a thousand alms-bowls along with a thousand robes and had them offered to the Saṅgha.
Như vậy, trong hai ngày, vị Sāmaṇera đã nhận được một ngàn phần cơm cúng dường cùng với một ngàn tấm vải và đã dâng cúng cho Tăng đoàn.
Brāhmaṇakāle dinnathūlasāṭakassa kiresa nissando.
It is said that this was the result of a thick robe offered during the time of the brahmin.
Quả thật, đây là quả báo của tấm vải thô đã cúng dường khi còn là một Bà-la-môn.
Athassa bhikkhū ‘‘piṇḍapātadāyakatisso’’ti nāmaṃ kariṃsu.
Then the bhikkhus named him “Piṇḍapātadāyaka Tissa” (Tissa, the Giver of Alms-food).
Sau đó, các vị tỳ khưu đặt tên cho ngài là “Tissa người cúng dường cơm khất thực” (Piṇḍapātadāyaka Tissa).
Punekadivasaṃ sāmaṇero sītakāle vihāracārikaṃ caranto bhikkhū tattha tattha aggisālādīsu visibbente disvā āha – ‘‘kiṃ, bhante, visibbentā nisinnātthā’’ti?
One day, in the cold season, the novice was walking around the monastery and saw bhikkhus warming themselves here and there in fire-halls and so on. He asked, “Venerable Sirs, why are you sitting warming yourselves?”
Một ngày khác, vào mùa đông, vị Sāmaṇera đi dạo trong tịnh xá, thấy các vị tỳ khưu đang sưởi ấm ở các phòng lửa, v.v., liền hỏi: “Bạch Ngài, tại sao Ngài lại ngồi sưởi ấm?”
‘‘Sītaṃ no pīḷeti sāmaṇero’’ti.
“The cold afflicts us, novice.”
“Lạnh quá, Sāmaṇera.”
‘‘Bhante, sītakāle nāma kambalaṃ pārupituṃ vaṭṭati.
“Venerable Sirs, in the cold season, it is proper to wear a blanket.
“Bạch Ngài, vào mùa đông, nên đắp chăn.
So hi sītaṃ paṭibāhituṃ samattho’’ti.
It is capable of warding off the cold.”
Nó có khả năng chống lại cái lạnh.”
Sāmaṇera ‘‘tvaṃ mahāpuñño kambalaṃ labheyyāsi, amhākaṃ kuto kambalo’’ti.
“Novice, you, being greatly meritorious, might obtain a blanket, but where would we get a blanket?”
“Này Sāmaṇera, con là người có nhiều phước báu nên có thể nhận được chăn, còn chúng tôi thì lấy chăn ở đâu ra?”
‘‘Tena hi, bhante, kambalatthikā mayā saddhiṃ āgacchantū’’ti sakalavihāre ārocāpesi.
“Then, Venerable Sirs, those who desire blankets should come with me,” he announced throughout the entire monastery.
“Vậy thì, bạch Ngài, những ai cần chăn hãy đi cùng con.” Ngài thông báo khắp tịnh xá.
Atha bhikkhū ‘‘sāmaṇerena saddhiṃ gantvā kambalaṃ āharissāmā’’ti sattavassikasāmaṇeraṃ nissāya sahassamattā bhikkhū nikkhamiṃsu.
Then a thousand bhikkhus, relying on the seven-year-old novice, set out, thinking, “We will go with the novice and bring blankets.”
Bấy giờ, các vị tỳ khưu nói: “Chúng ta sẽ đi cùng Sāmaṇera và mang chăn về.” Một ngàn vị tỳ khưu đã ra đi nhờ vị Sāmaṇera bảy tuổi đó.
So ‘‘ettakānaṃ bhikkhūnaṃ kuto kambalaṃ labhissāmī’’ti cittampi anuppādetvā te ādāya nagarābhimukho pāyāsi.
He did not even conceive the thought, “Where will I obtain blankets for so many bhikkhus?” and led them towards the city.
Ngài không hề nghĩ: “Làm sao mình có thể tìm được chăn cho nhiều vị tỳ khưu như vậy?” và dẫn họ đi về phía thành phố.
Sudinnassa hi dānassa evarūpo ānubhāvo hoti.
Such is the power of a well-offered gift.
Thật vậy, sự cúng dường đúng đắn có sức mạnh như vậy.
So bahinagareyeva gharapaṭipāṭiyā caranto pañca kambalasatāni labhitvā antonagaraṃ pāvisi.
While walking house to house just outside the city, he obtained five hundred blankets and entered the inner city.
Ngài đi khất thực từng nhà ngay bên ngoài thành phố, nhận được năm trăm tấm chăn rồi vào trong thành phố.
Manussā ito cito ca kambale āharanti.
People brought blankets from here and there.
Người dân từ khắp nơi mang chăn đến.
Eko pana puriso āpaṇadvārena āgacchanto pañca kambalasatāni pasāretvā nisinnaṃ ekaṃ āpaṇikaṃ disvā āha – ‘‘ambho, eko sāmaṇero kambale saṃharanto āgacchati, tava kambale paṭicchādehī’’ti?
However, a certain man, coming through the market gate, saw a merchant sitting with five hundred blankets spread out and said, “Hey, a novice is coming collecting blankets; hide your blankets!”
Một người đàn ông đang đi qua cổng chợ, thấy một người bán hàng đang ngồi trải năm trăm tấm chăn, liền nói: “Này anh, có một vị Sāmaṇera đang đến thu thập chăn, anh hãy che giấu chăn của mình đi!”
‘‘Kiṃ pana so dinnake gaṇhāti, udāhu adinnake’’ti?
“Does he take what is given, or what is not given?”
“Vị ấy lấy những cái đã được cúng dường, hay những cái chưa được cúng dường?”
‘‘Dinnake gaṇhātī’’ti.
“He takes what is given.”
“Vị ấy lấy những cái đã được cúng dường.”
‘‘Evaṃ sante sace icchāmi, dassāmi, no ce, na dassāmi, gaccha tva’’nti uyyojesi.
‘‘If I wish to give, I will give; if not, I will not give. Go away!’’ Thus he dismissed him.
“Nếu vậy, nếu tôi muốn, tôi sẽ cho, nếu không, tôi sẽ không cho, anh đi đi!” Người đó đuổi anh ta đi.
Maccharino hi andhabālā evarūpesu dānaṃ dadamānesu maccharāyitvā asadisadānaṃ disvā maccharāyanto kāḷo (dha. pa. 177) viya niraye nibbattanti.
Indeed, miserly, foolish people, being envious when such people give donations, and seeing an incomparable donation, being envious like Kāla, are reborn in hell.
Thật vậy, những người keo kiệt, ngu dốt, khi thấy người khác cúng dường rộng rãi như vậy mà vẫn keo kiệt, thì sau khi thấy sự cúng dường vô song, họ keo kiệt như Kāḷa và tái sinh vào địa ngục.
Āpaṇiko cintesi – ‘‘ayaṃ puriso attano dhammatāya āgacchamāno ‘tava kambale paṭicchādehī’ti maṃ āha.
The merchant thought: ‘‘This man, coming in his usual way, told me, ‘Cover your blankets.’
Người bán hàng nghĩ: “Người đàn ông này đến theo bản tính của mình và nói với tôi: ‘Hãy che giấu chăn của anh đi.’
‘Sacepi so dinnakaṃ gaṇhā’ti, ahaṃ pana ‘mama santakaṃ sace icchāmi, dassāmi, no ce, na dassāmī’ti avacaṃ, diṭṭhakaṃ pana adentassa lajjā uppajjati, attano santakaṃ paṭicchādentassa doso natthi, imesu pañcakambalasatesu dve kambalāni satasahassagghanikāni, imāneva paṭicchādetuṃ vaṭṭatī’’ti.
Even if he takes what is given, I said, ‘If I wish to give what is mine, I will give; if not, I will not give.’ But shame arises for one who does not give what is seen. There is no fault in covering one’s own property. Among these five hundred blankets, two blankets are worth one hundred thousand. It is proper to cover these very ones.’’
Mặc dù vị Sāmaṇera đó lấy những thứ đã được cúng dường, nhưng tôi đã nói: ‘Nếu tôi muốn, tôi sẽ cho cái của tôi, nếu không, tôi sẽ không cho.’ Tuy nhiên, người không cho cái mình đã thấy thì sẽ cảm thấy xấu hổ, còn người che giấu cái của mình thì không có lỗi. Trong năm trăm tấm chăn này, có hai tấm chăn giá trị một trăm ngàn đồng. Chỉ nên che giấu những tấm này thôi.”
Dvepi kambale dasāya dasaṃ sambandhitvā tesaṃ antare pakkhipitvā paṭicchādesi.
He tied the two blankets with tassels, placed them inside the others, and covered them.
Ông ta cột hai tấm chăn bằng dây tua rua, rồi giấu chúng vào giữa các tấm chăn khác.
Sāmaṇeropi bhikkhusahassena saddhiṃ taṃ padesaṃ pāpuṇi.
The Sāmaṇera also arrived at that place with a thousand bhikkhus.
Vị Sāmaṇera cùng với một ngàn vị tỳ khưu đã đến nơi đó.
Āpaṇikassa sāmaṇeraṃ disvāva puttasineho uppajji, sakalasarīraṃ sinehena paripuṇṇaṃ ahosi.
As soon as the merchant saw the Sāmaṇera, paternal affection arose in him; his whole body was filled with affection.
Khi người bán hàng vừa nhìn thấy vị sa-di, tình thương con liền khởi lên, toàn thân ông tràn đầy tình thương.
So cintesi – ‘‘tiṭṭhatu kambalāni, imaṃ disvā hadayamaṃsampi dātuṃ yutta’’nti.
He thought: ‘‘Let the blankets be; seeing him, it is proper to give even the flesh of my heart.’’
Ông ấy nghĩ rằng: "Hãy cứ để những tấm chăn đó, nhìn thấy vị này thì ngay cả thịt tim cũng đáng để dâng cúng."
Te dvepi kambale nīharitvā sāmaṇerassa pādamūle ṭhapetvā vanditvā, ‘‘bhante, tayā diṭṭhadhammassa bhāgī assa’’nti avaca.
He took out those two blankets, placed them at the Sāmaṇera’s feet, bowed, and said, ‘‘Venerable Sir, may you be a partaker of the Dhamma you have realized.’’
Ông ấy liền lấy hai tấm chăn ra, đặt dưới chân vị sa-di, đảnh lễ rồi thưa: "Bạch Đại đức, xin cho con được chia sẻ Pháp đã chứng ngộ của Đại đức."
Sopissa ‘‘evaṃ hotū’’ti anumodanaṃ akāsi.
The Sāmaṇera also gave his approval, saying, ‘‘So be it.’’
Vị sa-di cũng đã tùy hỷ cho ông ấy rằng: "Mong sao được như vậy."
Sāmaṇero antonagarepi pañca kambalasatāni labhi.
The Sāmaṇera also received five hundred blankets inside the city.
Vị sa-di đã nhận được năm trăm tấm chăn ngay trong nội thành.
Evaṃ ekadivasaṃyeva kambalasahassaṃ labhitvā bhikkhusahassassa adāsi.
Thus, on that single day, he received a thousand blankets and gave them to the thousand bhikkhus.
Như vậy, chỉ trong một ngày, vị ấy đã nhận được một ngàn tấm chăn và đã dâng cúng cho một ngàn vị Tỳ-khưu.
Athassa kambaladāyakatissattheroti nāmaṃ kariṃsu.
Then they named him Kambaladāyakatissa Thera.
Sau đó, họ đã đặt tên cho vị ấy là Tỳ-khưu Tissa Dâng Chăn (Kambaladāyaka Tissa Thera).
Evaṃ nāmakaraṇadivase dinnakambalo sattavassikakāle kambalasahassabhāvaṃ pāpuṇi.
Thus, the blanket given on the day of his naming reached the value of a thousand blankets when he was seven years old.
Như vậy, tấm chăn đã được dâng cúng vào ngày đặt tên đã trở thành một ngàn tấm chăn khi vị ấy được bảy tuổi.
Buddhasāsanañhi ṭhapetvā natthaññaṃ taṃ ṭhānaṃ, yattha appaṃ dinnaṃ bahuṃ hoti, bahuṃ dinnaṃ bahutaraṃ.
Indeed, apart from the Buddha’s Dispensation, there is no other place where a little given becomes much, and much given becomes even more.
Thật vậy, ngoài Giáo Pháp của Đức Phật (Buddhasāsana) ra, không có nơi nào khác mà bố thí ít lại được nhiều, bố thí nhiều lại được nhiều hơn nữa.
Tenāha bhagavā –
Therefore, the Blessed One said:
Vì thế, Đức Thế Tôn đã dạy:
Evaṃ sāmaṇero ekakambalassa nissandena sattavassikova kambalasahassaṃ labhi.
Thus, the Sāmaṇera, through the result of one blanket, received a thousand blankets when he was only seven years old.
Như vậy, vị sa-di đã nhận được một ngàn tấm chăn nhờ quả báo của một tấm chăn, khi vị ấy mới chỉ bảy tuổi.
Tassa jetavane viharantassa abhikkhaṇaṃ ñātidāyakā santikaṃ āgantvā kathāsallāpaṃ karonti.
While he was residing in Jetavana, his relatives and supporters frequently came to him and conversed.
Khi vị ấy đang an trú tại Jetavana, các thân quyến và thí chủ thường xuyên đến thăm và trò chuyện.
So cintesi – ‘‘mayā idha vasantena ñātidāyakesu āgantvā kathentesu akathetumpi na sakkā, etehi saddhiṃ kathāpapañcena attano patiṭṭhaṃ kātuṃ na sakkā, yaṃnūnāhaṃ satthu santike kammaṭṭhānaṃ uggaṇhitvā araññaṃ paviseyya’’nti.
He thought: ‘‘While I reside here, when relatives and supporters come and speak, it is not possible for me not to speak in return. It is not possible to establish myself with prolonged conversation with them. What if I were to receive a meditation subject from the Teacher and enter the forest?’’
Vị ấy nghĩ: "Nếu ta ở đây, khi các thân quyến và thí chủ đến nói chuyện, ta không thể không nói chuyện với họ. Với sự lan man trong lời nói với họ, ta không thể thiết lập sự an trú cho chính mình. Sao ta không thọ nhận đề mục thiền (kammaṭṭhāna) từ Đức Bổn Sư rồi vào rừng?"
So satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā upajjhāyaṃ vanditvā pattacīvaramādāya vihārā nikkhamitvā ‘‘sace āsannaṭṭhāne vasissāmi, ñātakā maṃ pakkosissantī’’ti vīsati yojanasataṃ maggaṃ agamāsi.
He approached the Teacher, bowed, had a meditation subject taught to him up to Arahantship, bowed to his Upajjhāya, took his bowl and robes, left the monastery, and thought, ‘‘If I stay nearby, my relatives will call me.’’ So he traveled a hundred yojanas.
Vị ấy đến gặp Đức Bổn Sư, đảnh lễ, thỉnh Đức Bổn Sư thuyết giảng đề mục thiền cho đến A-ra-hán quả, rồi đảnh lễ vị Upajjhāya (Thầy tế độ), mang theo y bát, rời khỏi tu viện và đi một quãng đường một trăm hai mươi do-tuần (yojana), nghĩ rằng: "Nếu ta ở gần đây, các thân quyến sẽ gọi ta trở lại."
Athekena gāmadvārena gacchanto ekaṃ mahallakapurisaṃ disvā pucchi – ‘‘kiṃ nu kho, mahāupāsaka, imasmiṃ padese vasantānaṃ āraññakavihāro atthī’’ti?
Then, as he was passing through a certain village gate, he saw an old man and asked, ‘‘Mahāupāsaka, is there a forest monastery for those who reside in this region?’’
Sau đó, khi đi qua một cổng làng, vị ấy thấy một người đàn ông lớn tuổi và hỏi: "Này Đại Upāsaka, ở vùng này có tu viện rừng (āraññakavihāra) nào không?"
‘‘Atthi, bhante’’ti.
‘‘Yes, Venerable Sir,’’ he replied.
"Bạch Đại đức, có ạ."
‘‘Tena hi me maggaṃ ācikkhāhī’’ti.
‘‘Then show me the way,’’ he said.
"Vậy thì xin hãy chỉ đường cho tôi."
Mahallakaupāsakassa pana taṃ disvāva puttasineho udapādi.
Paternal affection arose in the old Upāsaka as soon as he saw him.
Tuy nhiên, khi vị Upāsaka lớn tuổi vừa nhìn thấy vị sa-di, tình thương con liền khởi lên.
Athassa tattheva ṭhito anācikkhitvā ‘‘ehi, bhante, ācikkhissāmi te’’ti gahetvā agamāsi.
Then, instead of showing him the way right there, he took him, saying, ‘‘Come, Venerable Sir, I will show you,’’ and went with him.
Vì thế, ông ấy không chỉ đường ngay tại chỗ mà nói: "Bạch Đại đức, xin hãy đi theo con, con sẽ chỉ đường cho Đại đức," rồi dẫn vị ấy đi.
Sāmaṇero tena saddhiṃ gacchanto antarāmagge nānāpupphaphalapaṭimaṇḍite rukkhapabbatapadese disvā ‘‘ayaṃ, upāsaka, kiṃ padeso nāma, ayaṃ upāsaka kiṃ padeso nāmā’’ti pucchi.
As the Sāmaṇera walked with him, he saw various places with trees and mountains adorned with diverse flowers and fruits along the way and asked, ‘‘Upāsaka, what is this place called? Upāsaka, what is this place called?’’
Khi vị sa-di đi cùng ông ấy, trên đường đi, vị ấy thấy những khu vực cây cối và núi non được trang điểm bằng nhiều loại hoa quả khác nhau, liền hỏi: "Này Upāsaka, nơi này tên là gì? Này Upāsaka, nơi này tên là gì?"
Sopissa tesaṃ nāmāni ācikkhanto āraññakavihāraṃ patvā ‘‘idaṃ, bhante, phāsukaṭṭhānaṃ, idheva vasāhī’’ti vatvā, ‘‘bhante, ko nāmo tva’’nti nāmaṃ pucchitvā ‘‘ahaṃ vanavāsītisso nāma upāsakā’’ti vutte, ‘‘sve amhākaṃ gāme bhikkhāya carituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā nivattitvā antogāmameva gato.
The Upāsaka, telling him their names, arrived at the forest monastery and said, ‘‘Venerable Sir, this is a comfortable place; please reside here.’’ Then, asking his name, ‘‘Venerable Sir, what is your name?’’ and being told, ‘‘Upāsaka, I am called Vanavāsī Tissa,’’ he said, ‘‘Tomorrow, it is proper for you to go for alms in our village,’’ and then returned to the village.
Vị Upāsaka ấy đã chỉ tên những nơi đó cho vị sa-di, rồi đến một tu viện rừng và nói: "Bạch Đại đức, đây là một nơi thuận tiện, xin Đại đức hãy an trú tại đây." Sau khi hỏi tên: "Bạch Đại đức, Đại đức tên là gì?", và được trả lời: "Này Upāsaka, tôi tên là Vanavāsī Tissa," ông ấy nói: "Ngày mai, xin Đại đức hãy vào làng chúng con để khất thực," rồi quay trở lại làng.
‘‘Vanavāsītisso nāma vihāraṃ āgato, tassa yāgubhattādīni paṭiyādethā’’ti manussānaṃ ārocesi.
“The novice named Vanavāsītissa has arrived at the monastery. Prepare gruel, meals, and so forth for him,” he informed the people.
Ông ấy đã thông báo cho dân làng rằng: "Vị sa-di tên Vanavāsī Tissa đã đến tu viện, xin hãy chuẩn bị cháo, cơm và các thứ khác cho vị ấy."
Sāmaṇero paṭhamameva tisso nāma hutvā tato piṇḍapātadāyakatisso kambaladāyakatisso vanavāsītissoti tīṇi nāmāni labhitvā sattavassabbhantare cattāri nāmāni labhi.
The novice, having first been named Tissa, then received three more names: Piṇḍapātadāyaka Tissa, Kambaladāyaka Tissa, and Vanavāsītissa, thus acquiring four names within seven years.
Vị sa-di, ban đầu chỉ có tên là Tissa, sau đó đã nhận thêm ba cái tên là Piṇḍapātadāyaka Tissa (Tissa Bố Thí Cơm Khất Thực), Kambaladāyaka Tissa (Tissa Bố Thí Chăn), và Vanavāsī Tissa (Tissa Trú Rừng), tổng cộng là bốn cái tên trong vòng bảy năm.
So punadivase pātova taṃ gāmaṃ piṇḍāya pāvisi.
On the following day, he entered that village for alms early in the morning.
Vào ngày hôm sau, vị ấy đã vào làng khất thực từ sáng sớm.
Manussā bhikkhaṃ datvā vandiṃsu.
The people offered alms and paid homage.
Mọi người đã dâng cúng vật thực và đảnh lễ.
Sāmaṇero ‘‘sukhitā hotha, dukkhā muccathā’’ti āha.
The novice said, “May you be happy, may you be free from suffering.”
Vị sa-di nói: "Mong các vị được hạnh phúc, mong các vị thoát khỏi khổ đau."
Ekamanussopi tassa bhikkhaṃ datvā puna gehaṃ gantuṃ nāsakkhi, sabbeva olokentā aṭṭhaṃsu.
Not a single person who offered him alms was able to return home; they all stood watching.
Không một người nào trong số họ có thể trở về nhà sau khi dâng cúng vật thực cho vị ấy, tất cả đều đứng nhìn.
Sopi attano yāpanamattameva gaṇhi.
He, too, took only what was sufficient for his sustenance.
Vị ấy chỉ nhận đủ lượng để duy trì sự sống của mình.
Sakalagāmavāsino tassa pādamūle urena nipajjitvā, ‘‘bhante, tumhesu imaṃ temāsaṃ idha vasantesu mayaṃ tīṇi saraṇāni gahetvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāya māsassa aṭṭha uposathakammāni upavasissāma, idha vasanatthāya no paṭiññaṃ dethā’’ti.
All the villagers prostrated themselves at his feet, saying, “Venerable sir, if you reside here for these three months of Vassa, we will take the three refuges, establish ourselves in the five precepts, and observe the eight Uposatha practices each month. Please give us your promise to reside here.”
Tất cả dân làng đã quỳ lạy dưới chân vị ấy, thưa rằng: "Bạch Đại đức, nếu Đại đức an trú tại đây trong ba tháng mùa mưa này, chúng con sẽ thọ trì Tam Quy và giữ gìn Ngũ Giới, và sẽ giữ tám giới Uposatha mỗi tháng. Xin Đại đức hãy hứa với chúng con sẽ an trú tại đây."
So upakāraṃ sallakkhetvā tesaṃ paṭiññaṃ datvā nibaddhaṃ tattheva piṇḍapātacāraṃ cari.
Recognizing their kindness, he gave them his promise and regularly went on his alms round in that very village.
Vị ấy đã nhận thấy sự hữu ích và đã hứa với họ, rồi thường xuyên khất thực tại đó.
Vanditavanditakkhaṇe ca ‘‘sukhitā hotha, dukkhā muccathā’’ti padadvayameva kathetvā pakkāmi.
Each time he was paid homage, he would only say the two words, “May you be happy, may you be free from suffering,” and then depart.
Mỗi khi được đảnh lễ, vị ấy chỉ nói hai câu: "Mong các vị được hạnh phúc, mong các vị thoát khỏi khổ đau," rồi rời đi.
So tatthevapaṭhamamāsañca dutiyamāsañca vītināmetvā tatiyamāse gacchante saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
He spent the first month and the second month there, and as the third month progressed, he attained Arahantship together with the paṭisambhidās.
Vị ấy đã trải qua tháng đầu tiên và tháng thứ hai tại đó, và khi tháng thứ ba trôi qua, vị ấy đã chứng đắc A-ra-hán quả cùng với các Paṭisambhidā (Thắng trí phân tích).
Athassa pavāretvā vuṭṭhavassakāle upajjhāyo satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā āha – ‘‘ahaṃ, bhante, tissasāmaṇerassa santikaṃ gacchāmī’’ti.
Then, after the Pavāraṇā ceremony and the end of the Rains-retreat, his preceptor approached the Teacher, paid homage, and said, “Venerable sir, I am going to see the novice Tissa.”
Sau đó, vào mùa mưa kết thúc, sau khi làm lễ Pavāraṇā, vị Upajjhāya của vị ấy đã đến gặp Đức Bổn Sư, đảnh lễ và thưa: "Bạch Thế Tôn, con sẽ đến thăm Sa-di Tissa."
‘‘Gaccha, sāriputtā’’ti.
“Go, Sāriputta,”* said.
"Hãy đi đi, Sāriputta," Đức Thế Tôn phán.
So attano parivāre pañcasate bhikkhū ādāya pakkanto, ‘‘āvuso moggallāna, ahaṃ tissasāmaṇerassa santikaṃ gacchāmī’’ti āha.
So he departed, taking his retinue of five hundred bhikkhus, and said, “Friend Moggallāna, I am going to see the novice Tissa.”
Vị ấy đã mang theo năm trăm Tỳ-khưu tùy tùng và khởi hành. "Này hiền giả Moggallāna, tôi sẽ đến thăm Sa-di Tissa," vị ấy nói.
Mahāmoggallānatthero ‘‘ahampi, āvuso, gacchāmī’’ti pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ nikkhami.
The Elder Mahāmoggallāna said, “I too, friend, will go,” and set out with five hundred bhikkhus.
Trưởng lão Mahāmoggallāna đã nói: "Này hiền giả, tôi cũng sẽ đi," rồi cùng với năm trăm Tỳ-khưu khởi hành.
Etenupāyena mahākassapatthero anuruddhatthero upālitthero puṇṇattheroti sabbe mahāsāvakā pañcahi pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ nikkhamiṃsu.
In this way, the Elder Mahākassapa, the Elder Anuruddha, the Elder Upāli, the Elder Puṇṇa, and all the great disciples set out, each with five hundred bhikkhus.
Bằng cách này, tất cả các Đại đệ tử (Mahāsāvaka) như Trưởng lão Mahākassapa, Trưởng lão Anuruddha, Trưởng lão Upāli, Trưởng lão Puṇṇa, v.v., đều đã khởi hành cùng với năm trăm Tỳ-khưu tùy tùng của mình.
Sabbepi mahāsāvakānaṃ parivārā cattālīsa bhikkhusahassāni ahesuṃ.
The retinues of all the great disciples amounted to forty thousand bhikkhus.
Tổng cộng có bốn mươi ngàn Tỳ-khưu là tùy tùng của tất cả các Đại đệ tử.
Te vīsatiyojanasataṃ maggaṃ gantvā gocaragāmaṃ sampattā.
They traveled a distance of one hundred and twenty yojanas and reached the alms-village.
Họ đã đi một quãng đường một trăm hai mươi do-tuần và đến làng khất thực (gocaragāma).
Sāmaṇerassa nibaddhūpaṭṭhāko upāsako dvāreyeva disvā paccuggantvā vandi.
The novice’s regular supporter, the lay follower, saw them right at the gate, went forth to meet them, and paid homage.
Vị Upāsaka thường xuyên phục vụ vị sa-di đã nhìn thấy họ ngay tại cổng và đi ra đón, rồi đảnh lễ.
Atha naṃ sāriputtatthero pucchi – ‘‘atthi nu kho, upāsaka, imasmiṃ padese āraññakavihāro’’ti?
Then the Elder Sāriputta asked him, “Lay follower, is there a forest monastery in this region?”
Sau đó, Trưởng lão Sāriputta hỏi ông ấy: "Này Upāsaka, ở vùng này có tu viện rừng nào không?"
‘‘Atthi, bhante’’ti.
“Yes, Venerable sir,” he replied.
"Bạch Đại đức, có ạ."
‘‘Sabhikkhuko, abhikkhuko’’ti?
“Is it inhabited by bhikkhus or not?”
"Có Tỳ-khưu ở đó không, hay không có Tỳ-khưu?"
‘‘Sabhikkhuko, bhante’’ti.
“It is inhabited by bhikkhus, Venerable sir,” he replied.
"Bạch Đại đức, có Tỳ-khưu ở đó ạ."
‘‘Ko nāmo tattha vasatī’’ti?
“What is the name of the one residing there?”
"Vị ấy tên là gì?"
‘‘Vanavāsītisso, bhante’’ti.
“Vanavāsītissa, Venerable sir,” he replied.
"Bạch Đại đức, là Vanavāsī Tissa ạ."
‘‘Tena hi maggaṃ no ācikkhā’’ti.
“Then show us the way,”* said.
"Vậy thì xin hãy chỉ đường cho chúng tôi."
‘‘Ke tumhe, bhante’’ti?
“Who are you, Venerable sirs?” he asked.
"Bạch Đại đức, các vị là ai ạ?"
‘‘Mayaṃ sāmaṇerassa santikaṃ āgatā’’ti.
“We have come to see the novice,”* said.
"Chúng tôi là những vị đã đến thăm vị sa-di."
Upāsako oloketvā dhammasenāpatiṃ ādiṃ katvā sabbepi mahāsāvake sañjānitvā nirantaraṃ pītiyā phuṭṭhasarīro hutvā ‘‘tiṭṭhatha tāva, bhante’’ti vegena gāmaṃ pavisitvā ‘‘ete, ayyā, sāriputtattheraṃ ādiṃ katvā asīti mahāsāvakā attano attano parivārehi saddhiṃ sāmaṇerassa santikaṃ āgatā, mañcapīṭhapaccattharaṇadīpatelādīni gahetvā vegena nikkhamathā’’ti ugghosesi.
The lay follower looked and recognized all the great disciples, beginning with the General of the Dhamma, and his body was continuously pervaded with joy. He said, “Please wait a moment, Venerable sirs,” and quickly entered the village, proclaiming, “These noble ones, beginning with the Elder Sāriputta, are the eighty great disciples who have come to see the novice with their respective retinues. Take beds, chairs, coverings, lamps, oil, and so forth, and come out quickly!”
Vị Upāsaka nhìn và nhận ra tất cả các Đại đệ tử, bắt đầu từ Pháp tướng quân (Dhammasenāpati), toàn thân tràn đầy niềm hỷ lạc không ngừng, liền nói: "Bạch Đại đức, xin các vị hãy đợi một chút," rồi nhanh chóng vào làng và hô lớn: "Này các Ngài, các Đại đệ tử, bắt đầu từ Trưởng lão Sāriputta, tám mươi vị Đại đệ tử cùng với tùy tùng của mình đã đến thăm vị sa-di. Hãy nhanh chóng mang theo giường, ghế, nệm, đèn dầu và các thứ khác rồi đi ra!"
Manussā ‘‘tāvadeva mañcādīni gahetvā therānaṃ padānupadikā hutvā therehi saddhiṃyeva vihāraṃ pavisiṃsu.
The people immediately took beds and other necessities, followed in the footsteps of the Elders, and entered the monastery together with the Elders.
Mọi người liền mang theo giường và các vật dụng khác, theo dấu chân của các Trưởng lão, và cùng với các Trưởng lão đi vào tu viện.
Sāmaṇero bhikkhusaṅghaṃ sañjānitvā katipayānaṃ mahātherānaṃ pattacīvarāni paṭiggahetvā vattamakāsi.
The novice recognized the assembly of bhikkhus and, receiving the bowls and robes of some of the great Elders, performed his duties.
Vị sa-di đã nhận ra Tăng đoàn, liền nhận y bát của một vài vị Đại Trưởng lão và làm bổn phận.
Tassa therānaṃ vasanaṭṭhānaṃ saṃvidahantassa pattacīvaraṃ paṭisāmentasseva andhakāro jātā’’ti.
While he was arranging lodging for the Elders and putting away their bowls and robes, darkness fell.
Trong khi vị ấy đang sắp xếp chỗ ở cho các Trưởng lão và cất giữ y bát, trời đã tối.
Sāriputtatthero upāsake āha – ‘‘gacchatha, upāsakā, tumhākaṃ andhakāro jāto’’ti.
The Elder Sāriputta said to the lay followers, “Go, lay followers, it has become dark for you.”
Trưởng lão Sāriputta nói với các Upāsaka: "Này các Upāsaka, các vị hãy về đi, trời đã tối rồi."
‘‘Bhante, ajja dhammassavanadivaso, na mayaṃ gamissāma, dhammaṃ suṇissāma, ito pubbe dhammassavanampi natthī’’ti.
“Venerable sir, today is a day for listening to the Dhamma. We will not go. We will listen to the Dhamma. Before today, there was no opportunity to listen to the Dhamma.”
"Bạch Đại đức, hôm nay là ngày nghe Pháp, chúng con sẽ không về đâu. Chúng con sẽ nghe Pháp, trước đây chúng con chưa từng được nghe Pháp."
‘‘Tena hi, sāmaṇera, dīpaṃ jāletvā dhammassavanassa kālaṃ ghosehī’’ti.
“In that case, novice, light a lamp and announce the time for listening to the Dhamma.”
"Vậy thì, này sa-di, hãy thắp đèn và báo hiệu giờ nghe Pháp."
So tathā akāsi.
He did so.
Vị ấy đã làm như vậy.
Atha naṃ thero āha – ‘‘tissa tava upaṭṭhākā ‘dhammaṃ sotukāmāmhā’ti vadanti, kathehi tesaṃ dhamma’’nti.
Then the elder said to him, "Tissa, your lay supporters say, 'We wish to hear the Dhamma.' Teach them the Dhamma."
Sau đó, Trưởng lão nói với vị ấy: "Tissa, các thí chủ của con nói rằng họ muốn nghe Pháp, hãy thuyết Pháp cho họ đi."
Upāsakā ekappahāreneva uṭṭhāya, ‘‘bhante, amhākaṃ ayyo ‘sukhitā hotha, dukkhā muccathā’ti imāni dve padāni ṭhapetvā aññaṃ dhammakathaṃ na jānāti, amhākaṃ aññaṃ dhammakathikaṃ dethā’’ti vadiṃsu.
The lay supporters, rising at once, said, "Venerable sir, our master knows no other Dhamma discourse apart from these two phrases: 'May you be happy, may you be free from suffering.' Please give us another Dhamma teacher."
Các cận sự nam đồng loạt đứng dậy và thưa rằng: "Bạch Ngài, vị Tôn giả của chúng con chỉ biết hai câu này: 'Mong quý vị được an lạc, mong quý vị thoát khỏi khổ đau', ngoài ra không biết bài pháp thoại nào khác. Xin hãy ban cho chúng con một vị thuyết pháp khác."
‘‘Sāmaṇero pana arahattaṃ patvāpi neva tesaṃ dhammakathaṃ kathesī’’ti.
"Yet the sāmaṇera, even after attaining Arahantship, did not teach them the Dhamma."
"Nhưng vị Sa-di, dù đã đạt A-la-hán, vẫn không thuyết pháp cho họ."
Tadā pana naṃ upajjhāyo, ‘‘sāmaṇera, kathaṃ pana sukhitā honti, ‘kathaṃ pana dukkhā muccantī’ti imesaṃ no dvinnaṃ padānaṃ atthaṃ kathehī’’ti āha.
Then his preceptor said to him, "Sāmaṇera, how do they become happy, and how are they freed from suffering? Explain the meaning of these two phrases to us."
Lúc đó, vị Upajjhāya (Thầy tế độ) của Sa-di nói: "Này Sa-di, làm thế nào để được an lạc, làm thế nào để thoát khỏi khổ đau? Con hãy giải thích ý nghĩa của hai câu này cho chúng ta."
So ‘‘sādhu, bhante’’ti cittabījaniṃ gahetvā dhammāsanaṃ āruyha pañcahi nikāyehi atthañca kāraṇañca ākaḍḍhitvā ghanavassaṃ vassanto cātuddīpakamahāmegho viya khandhadhātuāyatanabodhipakkhiyadhamme vibhajanto arahattakūṭena dhammakathaṃ kathetvā, ‘‘bhante, evaṃ arahattappattassa sukhaṃ hoti, arahattaṃ pattoyeva dukkhā muccati, sesajanā jātidukkhādīhi ceva nirayadukkhādīhi ca na parimuccantī’’ti āha.
He said, "Yes, Venerable sir," and taking the fan, he ascended the Dhamma seat. Drawing out the meaning and reasons from the five Nikāyas, he expounded the Dhamma, like a great rain cloud showering heavy rain over the four continents, analyzing the aggregates (khandha), elements (dhātu), sense bases (āyatana), and factors of enlightenment (bodhipakkhiyadhammā), concluding with Arahantship. He said, "Venerable sir, thus is the happiness of one who has attained Arahantship. Only one who has attained Arahantship is freed from suffering. Other people are not freed from the suffering of birth and so forth, nor from the suffering of hell and so forth."
Vị ấy (Sa-di) thưa: "Bạch Ngài, tốt lành thay!" rồi cầm quạt tay lên, ngồi lên pháp tòa, trích dẫn ý nghĩa và lý do từ năm bộ Nikāya, thuyết một bài pháp thoại đạt đến đỉnh A-la-hán, như đám mây lớn bao trùm bốn châu lục đổ mưa lớn, phân tích các pháp uẩn (khandha), giới (dhātu), xứ (āyatana) và Bồ-đề phần (bodhipakkhiyadhammā), rồi nói: "Bạch Ngài, một người đạt đến A-la-hán như vậy sẽ có được an lạc, và chỉ khi đạt A-la-hán mới thoát khỏi khổ đau. Những người còn lại không thoát khỏi khổ đau của sinh, lão, bệnh, tử và khổ đau của các cõi địa ngục."
‘‘Sādhu, sāmaṇera, sukathito te paṭibhāṇo, idāni sarabhaññaṃ bhaṇāhī’’ti.
"Well said, sāmaṇera, your impromptu discourse is excellent. Now recite the sarabhañña."
"Tốt lành thay, Sa-di! Khả năng biện tài của con thật tuyệt vời. Bây giờ con hãy đọc Sarabhañña (bài kệ tụng)."
So sarabhaññampi bhaṇi.
So he recited the sarabhañña as well.
Vị ấy cũng đọc Sarabhañña.
Aruṇe uggacchante sāmaṇerassa upaṭṭhākamanussā dve bhāgā ahesuṃ.
As dawn broke, the sāmaṇera's lay supporters were divided into two groups.
Khi bình minh ló dạng, những người hộ độ của vị Sa-di được chia thành hai nhóm.
Ekacce ‘‘na vata no ito pubbe evarūpo kakkhaḷo diṭṭhapubbo.
Some were angry, saying, "Indeed, we have never seen such a harsh person before.
Một số người phẫn nộ nói: "Trước đây chúng ta chưa từng thấy một người nào tàn nhẫn như vậy.
Kathañhi nāma evarūpaṃ dhammakathaṃ jānanto ettakaṃ kālaṃ mātāpituṭṭhāne ṭhatvā upaṭṭhahantānaṃ manussānaṃ ekampi dhammapadaṃ na kathesī’’ti kujjhiṃsu.
How could he, knowing such a Dhamma discourse, not teach a single Dhamma phrase to people who had attended to him for so long, treating him like their parents?"
Tại sao một người biết pháp thoại như vậy lại không thuyết dù chỉ một câu pháp cho những người đã hộ độ mình như cha mẹ trong suốt thời gian dài như vậy?"
Ekacce ‘‘lābhā vata no, ye mayaṃ evarūpaṃ bhadantaṃ guṇaṃ vā aguṇaṃ vā ajānantāpi upaṭṭhahimha, idāni ca panassa santike dhammaṃ sotuṃ labhimhā’’ti tussiṃsu.
Others rejoiced, saying, "Indeed, it is our gain that we attended to such a venerable one, even without knowing his qualities or lack thereof, and now we have been able to hear the Dhamma from him."
Một số người khác thì hoan hỷ nói: "Thật là may mắn cho chúng ta, những người đã hộ độ vị Tôn giả như vậy mà không biết công đức hay lỗi lầm của Ngài, và bây giờ chúng ta được nghe pháp từ Ngài."
Sammāsambuddhopi taṃ divasaṃ paccūsasamaye lokaṃ volokento vanavāsītissassa upaṭṭhāke attano ñāṇajālassa anto paviṭṭhe disvā ‘‘kiṃ nu kho bhavissatī’’ti āvajjento imamatthaṃ upadhāresi ‘‘vanavāsītissasāmaṇerassa upaṭṭhākā ekacce tuṭṭhā, ekacce kuddhā, mayhaṃ puttassa pana sāmaṇerassa kuddhā nirayabhāgino bhavissanti, gantabbameva tattha mayā, mayi gate sabbepi te sāmaṇere mettacittaṃ katvā dukkhā muccissantī’’ti.
That day, the Perfectly Enlightened One, observing the world at dawn, saw the lay supporters of Vanavāsī Tissa enter the net of his knowledge. Reflecting, "What will happen?" he discerned this matter: "Some of the lay supporters of the sāmaṇera Vanavāsī Tissa are pleased, while others are angry. Those who are angry with my son, the sāmaṇera, will be destined for hell. I must go there. When I go, all of them will develop a mind of loving-kindness towards the sāmaṇera and will be freed from suffering."
Đức Sammāsambuddha (Chánh Đẳng Giác) cũng vào buổi sáng hôm đó, khi quán xét thế gian, thấy những người hộ độ của Sa-di Vanavāsī Tissa nằm trong lưới trí tuệ của Ngài. Ngài suy xét: "Điều gì sẽ xảy ra đây?" và nhận ra ý nghĩa này: "Một số người hộ độ của Sa-di Vanavāsī Tissa thì hoan hỷ, một số thì phẫn nộ. Những người phẫn nộ với Sa-di, con trai của Ta, sẽ rơi vào địa ngục. Ta phải đến đó. Khi Ta đến, tất cả họ sẽ phát tâm từ bi đối với Sa-di và sẽ thoát khỏi khổ đau."
Tepi manussā bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā gāmaṃ gantvā maṇḍapaṃ kāretvā yāgubhattādīni sampādetvā āsanāni paññāpetvā saṅghassa āgamanamaggaṃ olokentā nisīdiṃsu.
Those people invited the Saṅgha, went to the village, erected a pavilion, prepared gruel, rice, and other provisions, arranged seats, and sat down, looking out for the arrival of the Saṅgha.
Những người ấy cũng thỉnh chư Tăng, rồi đi vào làng, dựng một hội trường, chuẩn bị cháo, cơm và các món ăn khác, sắp đặt chỗ ngồi, rồi ngồi chờ đoàn Tăng đến.
Bhikkhūpi sarīrapaṭijagganaṃ katvā bhikkhācāravelāya gāmaṃ piṇḍāya pavisantā sāmaṇeraṃ pucchiṃsu – ‘‘kiṃ, tissa, tvaṃ amhehi saddhiṃ gamissasi, udāhu pacchā’’ti?
The bhikkhus, having attended to their bodily needs, entered the village for alms and asked the sāmaṇera, "Tissa, will you go with us, or later?"
Chư Tỳ-khưu cũng đã chỉnh trang thân thể và khi đến giờ khất thực, họ đi vào làng và hỏi Sa-di: "Này Tissa, con sẽ đi cùng chúng ta hay đi sau?"
‘‘Mama gamanavelāyameva gamissāmi, gacchatha tumhe, bhante’’ti.
"I will go at my own time of going. Please go, Venerable sirs."
"Bạch Ngài, con sẽ đi vào giờ của con, xin chư Tăng cứ đi trước."
Bhikkhū pattacīvaramādāya pavisiṃsu.
The bhikkhus took their bowls and robes and entered.
Chư Tỳ-khưu cầm bát và y vào làng.
Satthā jetavanasmiṃyeva cīvaraṃ pārupitvā pattamādāya ekacittakkhaṇeneva gantvā bhikkhūnaṃ purato ṭhitameva attānaṃ dassesi.
The Teacher, having put on his robe and taken his bowl right there in Jetavana, went in a single moment of thought and appeared standing before the bhikkhus.
Đức Bổn Sư, ngay tại Jetavana, đắp y, cầm bát, và chỉ trong một sát-na tâm đã đến và hiện thân trước chư Tỳ-khưu.
‘‘Sammāsambuddho āgato’’ti sakalagāmo saṅkhubhitvā ekakolāhalo ahosi.
"The Perfectly Enlightened One has arrived!" the entire village became agitated and there was a great clamor.
"Đức Sammāsambuddha đã đến!" Cả làng xôn xao, náo động.
Manussā udaggacittā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā yāguṃ datvā khajjakaṃ adaṃsu.
The people, with joyful hearts, seated the Saṅgha headed by the Buddha, offered gruel, and then offered solid food.
Người dân với tâm hoan hỷ, mời chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu ngồi xuống, dâng cháo và các món ăn.
Sāmaṇero bhatte aniṭṭhiteyeva antogāmaṃ pāvisi.
The sāmaṇera entered the village while the meal was not yet finished.
Vị Sa-di vào trong làng khi bữa ăn chưa kết thúc.
Gāmavāsino nīharitvā tassa sakkaccaṃ bhikkhaṃ adaṃsu.
The villagers brought out and respectfully offered him alms.
Dân làng mang thức ăn ra và dâng cúng cho vị ấy một cách kính cẩn.
So yāpanamattaṃ gahetvā satthu santikaṃ gantvā pattaṃ upanāmesi.
He took just enough for sustenance, went to the Teacher, and presented his bowl.
Vị ấy chỉ lấy đủ dùng, rồi đến chỗ Đức Bổn Sư và dâng bát.
Satthā ‘‘āhara, tissā’’ti hatthaṃ pasāretvā pattaṃ gahetvā ‘‘passa, sāriputta, tava sāmaṇerassa patta’’nti therassa dassesi.
The Teacher, saying, "Bring it, Tissa," extended his hand, took the bowl, and showing it to the elder, said, "Look, Sāriputta, at your sāmaṇera's bowl."
Đức Bổn Sư nói: "Này Tissa, hãy mang đến đây!" rồi đưa tay ra, cầm bát và nói với Trưởng lão: "Này Sāriputta, hãy xem bát của Sa-di con."
Thero satthu hatthato pattaṃ gahetvā sāmaṇerassa datvā ‘‘gaccha, attano pattaṭṭhāne nisīditvā bhattakiccaṃ karohī’’ti āha.
The elder took the bowl from the Teacher's hand, gave it to the sāmaṇera, and said, "Go, sit in your usual place and attend to your meal."
Trưởng lão cầm bát từ tay Đức Bổn Sư, trao cho Sa-di và nói: "Con hãy đi, ngồi vào chỗ của con và làm công việc ăn uống."
Gāmavāsino buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā satthāraṃ vanditvā anumodanaṃ yāciṃsu.
The villagers, having attended to the Sangha of bhikkhus headed by the Buddha, saluted the Teacher and requested an anumodanā.
Dân làng đã cúng dường chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu, rồi đảnh lễ Đức Bổn Sư và thỉnh Ngài ban lời tùy hỷ.
Satthā anumodanaṃ karonto evamāha – ‘‘lābhā vata vo upāsakā, ye tumhe attano kulūpakaṃ sāmaṇeraṃ nissāya sāriputtaṃ moggallānaṃ kassapaṃ anuruddhanti asītimahāsāvake dassanāya labhatha, ahampi tumhākaṃ kulūpakameva nissāya āgato, buddhadassanampi vo imaṃ nissāyeva laddhaṃ, lābhā vo, suladdhaṃ vo’’ti.
The Teacher, giving the anumodanā, spoke thus: "Indeed, it is a gain for you, lay followers, that relying on your resident sāmaṇera, you have obtained the sight of the eighty great disciples such as Sāriputta, Moggallāna, Kassapa, and Anuruddha. I too have come relying on your resident sāmaṇera. The sight of the Buddha, too, you have obtained solely by relying on this sāmaṇera. It is a gain for you, a well-obtained gain for you."
Đức Bổn Sư ban lời tùy hỷ và nói như sau: "Thật là may mắn cho quý cận sự nam, vì nhờ có vị Sa-di là người thân cận của gia đình quý vị mà quý vị được thấy tám mươi vị Đại Thanh văn như Sāriputta, Moggallāna, Kassapa, Anuruddha. Ta cũng đến đây vì vị Sa-di là người thân cận của gia đình quý vị. Quý vị được thấy Đức Phật cũng là nhờ vị ấy. Thật là may mắn cho quý vị, thật là được lợi lớn cho quý vị."
Manussā cintayiṃsu – ‘‘aho amhākaṃ lābhā, buddhānañceva bhikkhusaṅghassa ca ārādhanasamatthaṃ amhākaṃ ayyaṃ dassanāya labhāma, deyyadhammañcassa dātuṃ labhāmā’’ti sāmaṇerassa kuddhā manussā tussiṃsu.
The people thought: "Oh, what a gain for us! We obtain the sight of our venerable one who is capable of pleasing the Buddhas and the Bhikkhu-Sangha, and we are able to offer him gifts." Thus, the people who had been angry with the sāmaṇera were pleased.
Mọi người suy nghĩ: "Ôi, thật may mắn cho chúng ta, được thấy vị Tôn giả của chúng ta có khả năng làm hài lòng Đức Phật và Tăng đoàn, và chúng ta cũng được dâng cúng vật phẩm cho Ngài." Những người đã phẫn nộ với Sa-di đều hoan hỷ.
Tuṭṭhā manussā bhiyyosomattāya pasīdiṃsu.
The pleased people became even more devoted.
Những người đã hoan hỷ thì càng thêm tịnh tín.
Anumodanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu.
At the end of the anumodanā, many attained the fruits of stream-entry and so forth.
Sau lời tùy hỷ, nhiều người đã chứng đắc quả Tu-đà-hoàn và các quả vị khác.
Satthā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
The Teacher rose from his seat and departed.
Đức Bổn Sư đứng dậy rời khỏi chỗ ngồi.
Manussā satthāraṃ anugantvā vanditvā nivattiṃsu.
The people followed the Teacher, saluted him, and returned.
Mọi người đi theo Đức Bổn Sư, đảnh lễ rồi trở về.
Satthā sāmaṇerena saddhiṃ samadhurena gacchanto, ‘‘sāmaṇera, ayaṃ padeso konāmo, ayaṃ padeso konāmo’’ti pubbe tassa upāsakena dassitapadese pucchanto agamāsi.
The Teacher, walking alongside the sāmaṇera, asked about the places that the lay follower had previously shown him, saying, "Sāmaṇera, what is the name of this place? What is the name of that place?" and so he went.
Đức Bổn Sư cùng đi với Sa-di, hỏi về những nơi mà vị cận sự nam đã chỉ cho Sa-di trước đây: "Này Sa-di, chỗ này tên gì, chỗ kia tên gì?"
Sāmaṇeropi, ‘‘bhante, ayaṃ itthannāmo, ayaṃ itthannāmo’’ti ācikkhamānova agamāsi.
The sāmaṇera also went along, explaining, "Venerable Sir, this is such and such a place, and that is such and such a place."
Vị Sa-di cũng vừa đi vừa thưa: "Bạch Ngài, chỗ này tên là..., chỗ kia tên là..."
Satthā tassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā pabbatamatthakaṃ abhiruhi.
The Teacher went to the sāmaṇera's dwelling place and ascended the mountaintop.
Đức Bổn Sư đến nơi Sa-di ở và lên đỉnh núi.
Tattha ṭhitānaṃ pana mahāsamuddo paññāyati.
From there, the great ocean was visible to those standing.
Từ trên đỉnh núi đó, đại dương hiện ra.
Satthā sāmaṇeraṃ pucchi – ‘‘tissa, pabbatamatthake ṭhito ito cito ca oloketvā kiṃ passasī’’ti?
The Teacher asked the sāmaṇera, "Tissa, what do you see looking around from the mountaintop?"
Đức Bổn Sư hỏi Sa-di: "Này Tissa, đứng trên đỉnh núi này, con nhìn quanh thấy gì?"
‘‘Mahāsamuddaṃ, bhante’’ti.
"The great ocean, Venerable Sir," he replied.
"Bạch Ngài, con thấy đại dương."
‘‘Mahāsamuddaṃ disvā kiṃ cintesī’’ti?
"What do you think when you see the great ocean?"
"Thấy đại dương rồi con nghĩ gì?"
‘‘Mama dukkhitakāle rodantassa catūhi mahāsamuddehi atirekatarena assunā bhavitabbanti idaṃ, bhante, cintesi’’nti.
"Venerable Sir, I think that when I cried in my time of suffering, my tears must have been more abundant than the water of the four great oceans."
"Bạch Ngài, con nghĩ rằng nước mắt của con khi đau khổ khóc lóc còn nhiều hơn nước của bốn đại dương cộng lại."
‘‘Sādhu sādhu, tissa, evametaṃ.
"Excellent, excellent, Tissa, it is so.
"Lành thay, lành thay, Tissa! Đúng là như vậy.
Ekekassa hi sattassa dukkhitakāle paggharitaassūni catūhi mahāsamuddehi atirekatarānevā’’ti.
Indeed, for each being, the tears shed in their time of suffering are more abundant than the water of the four great oceans."
Nước mắt tuôn chảy của mỗi chúng sinh khi đau khổ còn nhiều hơn nước của bốn đại dương."
Idañca pana vatvā imaṃ gāthamāha –
And having said this, he uttered this verse:
Nói xong điều này, Ngài thuyết bài kệ sau:
Atha naṃ puna pucchi – ‘‘tissa, kahaṃ vasasī’’ti?
Then he asked him again, "Tissa, where do you dwell?"
Rồi Ngài lại hỏi vị ấy: "Này Tissa, con ở đâu?"
‘‘Imasmiṃ pabbhāre, bhante’’ti.
"In this mountain cave, Venerable Sir," he replied.
"Bạch Ngài, con ở hang núi này."
‘‘Tattha pana vasanto kiṃ cintesī’’ti?
"And what do you think while dwelling there?"
"Ở đó con nghĩ gì?"
‘‘Mayā marantena imasmiṃ ṭhāne katassa sarīranikkhepassa paricchedo ‘natthī’ti cintesiṃ, bhante’’ti.
"Venerable Sir, I thought that there is no limit to the disposal of my body in this place when I die."
"Bạch Ngài, con nghĩ rằng không có giới hạn cho việc chôn cất thân thể của con tại nơi này khi con chết."
‘‘Sādhu sādhu, tissa, evametaṃ.
"Excellent, excellent, Tissa, it is so.
"Lành thay, lành thay, Tissa! Đúng là như vậy.
Imesañhi sattānaṃ pathaviyaṃ nipajjitvā amataṭṭhānaṃ nāma natthī’’ti vatvā –
Indeed, for these beings, there is no place on earth where they lie down and do not die," he said, and then recited –
Thật vậy, không có nơi nào trên trái đất mà những chúng sinh này nằm xuống mà không phải chết," rồi Ngài nói:
Ānandatthero kira vīsavassasatikakāle āyusaṅkhāraṃ olokento parikkhīṇabhāvaṃ ñatvā ‘‘ito sattame divase parinibbāyissāmī’’ti ārocesi.
It is said that Venerable Ānanda, at the age of one hundred and twenty, observing the exhaustion of his life-span, knew that he would attain Parinibbāna on the seventh day from then, and he announced it.
Nghe nói, Trưởng lão Ānanda, khi thọ 120 tuổi, quán xét thọ hành của mình và biết rằng nó đã cạn kiệt, liền tuyên bố: "Ta sẽ nhập Niết-bàn vào ngày thứ bảy kể từ hôm nay."
Taṃ pavattiṃ sutvā rohiṇīnadiyā ubhayatīravāsikesu manussesu orimatīravāsikā ‘‘mayaṃ therassa bahūpakārā, amhākaṃ santike parinibbāyissatī’’ti vadiṃsu.
Hearing this news, among the people dwelling on both banks of the Rohiṇī River, those on this bank said, "We have been of great service to the Elder; he will attain Parinibbāna near us."
Khi nghe tin đó, những người dân sống ở hai bên bờ sông Rohiṇī, những người sống ở bờ bên này nói: “Chúng tôi đã có nhiều công đức với vị Trưởng lão, ngài sẽ nhập Niết Bàn tại chỗ của chúng tôi.”
Paratīravāsikāpi ‘‘mayaṃ therassa bahūpakārā, amhākaṃ santike parinibbāyissatī’’ti vadiṃsu.
Those on the other bank also said, "We have been of great service to the Elder; he will attain Parinibbāna near us."
Những người sống ở bờ bên kia cũng nói: “Chúng tôi đã có nhiều công đức với vị Trưởng lão, ngài sẽ nhập Niết Bàn tại chỗ của chúng tôi.”
Thero tesaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘ubhayatīravāsino mayhaṃ upakārā, ime nāma anupakārāti na sakkā vattuṃ, sacāhaṃ orimatīre parinibbāyissāmi, paratīravāsino dhātugahaṇatthaṃ tehi saddhiṃ kalahaṃ karissanti.
The Elder, hearing their words, thought, "The people on both banks have been helpful to me; it cannot be said that these are not helpful. If I were to attain Parinibbāna on this bank, the people on the other bank would quarrel with them for the relics.
Vị Trưởng lão nghe lời họ nói và nghĩ: “Cả những người sống ở hai bên bờ đều có công đức với ta, không thể nói rằng những người này không có công đức. Nếu ta nhập Niết Bàn ở bờ bên này, những người sống ở bờ bên kia sẽ tranh chấp với họ để lấy xá lợi.”
Sace paratīre parinibbāyissāmi, orimatīravāsinopi tathā karissanti, kalaho uppajjamānopi maṃ nissāyeva uppajjissati, vūpasamamānopi maṃ nissāyeva vūpasamissatī’’ti cintetvā ‘‘orimatīravāsinopi mayhaṃ upakārā, paratīravāsinopi mayhaṃ upakārā, anupakārāpi nāma natthi, orimatīravāsino orimatīreyeva sannipatantu, paratīravāsinopi paratīreyevā’’ti āha.
“If I attain parinibbāna on the other bank, the residents of this bank will also act likewise; even if a quarrel arises, it will arise solely on account of me, and even if it subsides, it will subside solely on account of me.” Having thought thus, he said, “The residents of this bank are helpful to me, and the residents of the other bank are also helpful to me; there are no unhelpful ones. Let the residents of this bank assemble on this bank only, and the residents of the other bank on the other bank only.”
Nếu ta nhập Niết-bàn ở bờ bên kia, những người dân ở bờ bên này cũng sẽ làm như vậy (gây tranh chấp). Ngay cả khi tranh chấp phát sinh, nó cũng sẽ phát sinh do ta mà thôi; ngay cả khi tranh chấp lắng xuống, nó cũng sẽ lắng xuống do ta mà thôi.” Nghĩ như vậy, ngài nói: “Những người dân ở bờ bên này cũng là những người có ơn với ta, những người dân ở bờ bên kia cũng là những người có ơn với ta. Không có ai là người không có ơn cả. Những người dân ở bờ bên này hãy tập trung ngay tại bờ bên này, và những người dân ở bờ bên kia cũng vậy, hãy tập trung ngay tại bờ bên kia.”
Tato sattame divase majjhenadiyā sattatālappamāṇe ākāse pallaṅkena nisīditvā mahājanassa dhammaṃ kathetvā ‘‘mama sarīraṃ majjhe bhijjitvā eko bhāgo orimatīre patatu, eko bhāgo paratīre’’ti adhiṭṭhāya yathānisinnova tejodhātuṃ samāpajji, jālā uṭṭhahiṃsu.
Then, on the seventh day, seated cross-legged in the middle of the river, seven palm-trees high in the sky, he taught the Dhamma to the great assembly. Having resolved, “Let my body split in the middle, and one part fall on this bank, and one part on the other bank,” just as he was seated, he entered the fire-element absorption, and flames arose.
Sau đó, vào ngày thứ bảy, ngài ngồi kiết già trên không trung giữa dòng sông, cao bằng bảy cây thốt nốt, thuyết pháp cho đại chúng. Sau khi adhiṭṭhāya (phát nguyện) rằng: “Thân ta hãy tách đôi ở giữa, một phần rơi xuống bờ bên này, một phần rơi xuống bờ bên kia”, ngài nhập tejodhātuṃ (thiền định hỏa giới) ngay trong tư thế ngồi đó, và ngọn lửa bùng lên.
Sarīraṃ majjhe bhijjitvā eko bhāgo orimatīre pati, eko bhāgo paratīre.
His body split in the middle, and one part fell on this bank, and one part on the other bank.
Thân ngài tách đôi ở giữa, một phần rơi xuống bờ bên này, một phần rơi xuống bờ bên kia.
Tato mahājano paridevi, pathaviundriyanasaddo viya ārodanasaddo ahosi.
Then the great assembly lamented; the sound of weeping was like the sound of the earth collapsing.
Sau đó, đại chúng than khóc, tiếng khóc than vang lên như tiếng đất trời sụp đổ.
Satthu parinibbāne ārodanasaddatopi kāruññataro ahosi.
It was more pitiable than the sound of weeping at the passing of the Teacher.
Tiếng khóc than khi Đức Bổn Sư nhập Niết-bàn còn kāruññataro (thương xót hơn).
Manussā cattāro māse rodantā paridevantā ‘‘satthu pattacīvaraggāhake tiṭṭhante satthu ṭhitakālo viya no ahosi, idāni no satthā parinibbuto’’ti vippalapantā viravantā vicariṃsūti.
For four months, people wandered about, weeping and lamenting, crying out, “While the Master’s bowl and robe attendant was still present, it was as if our Master was still alive. Now our Master has attained parinibbāna.”
Suốt bốn tháng, mọi người khóc than, than vãn: “Khi Đức Bổn Sư còn hiện diện, với vị cầm bát y là ngài Ānanda, chúng ta cảm thấy như Đức Bổn Sư vẫn còn tại thế. Giờ đây, Đức Bổn Sư của chúng ta đã nhập Niết-bàn rồi!” Họ cứ thế than vãn, kêu gào và đi lại.
Puna satthā sāmaṇeraṃ pucchi – ‘‘tissa, imasmiṃ vanasaṇḍe dīpiādīnaṃ saddena bhāyasi, na bhāyasī’’ti?
Again, the Teacher asked the novice, “Tissa, are you afraid of the sounds of leopards and other animals in this forest grove, or are you not afraid?”
Rồi Đức Bổn Sư hỏi vị Sāmaṇera: “Tissa, con có sợ tiếng hổ báo trong khu rừng này không, hay con không sợ?”
‘‘Na bhāyāmi bhagavā, apica kho pana me etesaṃ saddaṃ sutvā vanarati nāma uppajjatī’’ti vatvā saṭṭhimattāhi gāthāhi vanavaṇṇanaṃ nāma kathesi.
“I am not afraid, Venerable Sir. Rather, hearing their sounds, a delight in the forest arises in me,” he said, and then recited a description of the forest in sixty verses.
Vị Sāmaṇera đáp: “Bạch Đức Thế Tôn, con không sợ. Hơn nữa, khi nghe tiếng của chúng, con lại cảm thấy niềm vui thích ở rừng.” Nói xong, ngài đã kể sáu mươi bài kệ mô tả vẻ đẹp của khu rừng.
Atha naṃ satthā ‘‘tissā’’ti āmantesi.
Then the Teacher addressed him, “Tissa.”
Sau đó, Đức Bổn Sư gọi ngài: “Tissa!”
‘‘Kiṃ, bhante’’ti?
“What is it, Venerable Sir?”
“Bạch Đức Thế Tôn, có việc gì ạ?”
‘‘Mayaṃ gacchāma, tvaṃ gamissasi, nivattissasī’’ti.
“We are going. Will you come along, or will you turn back?”
“Chúng ta đi đây, con sẽ đi theo hay con sẽ quay về?”
‘‘Mayhaṃ upajjhāye maṃ ādāya gacchante gamissāmi, nivattente nivattissāmi, bhante’’ti.
“Venerable Sir, if my preceptor takes me along, I will go; if he wishes me to turn back, I will turn back.”
“Bạch Đức Thế Tôn, nếu thầy tế độ của con đi, con sẽ đi. Nếu thầy tế độ của con quay về, con sẽ quay về.”
Satthā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pakkāmi.
The Teacher departed with the Saṅgha of bhikkhus.
Đức Bổn Sư cùng Tăng đoàn đã rời đi.
Sāmaṇerassa pana nivattitumeva ajjhāsayo, thero taṃ ñatvā ‘‘tissa, sace nivattitukāmo, nivattā’’ti āha.
However, the novice’s inclination was to turn back. The Elder, knowing this, said, “Tissa, if you wish to turn back, then turn back.”
Tuy nhiên, vị Sāmaṇera có ý muốn quay về. Vị Trưởng lão biết ý đó nên nói: “Tissa, nếu con muốn quay về, thì hãy quay về đi.”
So satthārañca bhikkhusaṅghañca vanditvā nivatti.
He paid homage to the Teacher and the Saṅgha of bhikkhus, and turned back.
Vị ấy đã đảnh lễ Đức Bổn Sư và Tăng đoàn rồi quay về.
Satthā jetavanameva agamāsi.
The Teacher went to Jetavana.
Đức Bổn Sư đã đến Jetavana.
Bhikkhūnaṃ dhammasabhāyaṃ kathā udapādi – ‘‘aho vata vanavāsītissasāmaṇero dukkaraṃ karoti, paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāyassa ñātakā sattasu maṅgalesu pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ appodakamadhupāyasameva adaṃsu, pabbajitakāle antovihāre buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa satta divasāni appodakamadhupāyasameva adaṃsu.
In the Dhamma hall, a discussion arose among the bhikkhus: “Oh, how difficult is the deed performed by the novice Tissa, the forest dweller! From the time of his conception, his relatives gave unmixed milk-rice to five hundred bhikkhus at seven auspicious occasions. At the time of his ordination, for seven days, they gave unmixed milk-rice to the Saṅgha of bhikkhus, headed by the Buddha, within the monastery.
Trong Pháp đường của các Tỳ-khưu, cuộc đàm luận đã phát sinh: “Ôi! Vị Sāmaṇera Tissa sống trong rừng thật khó làm. Kể từ khi thọ thai, thân quyến của ngài đã cúng dường cháo sữa không pha nước cho năm trăm vị Tỳ-khưu trong bảy lễ hội. Khi ngài xuất gia, ngài đã cúng dường cháo sữa không pha nước cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu trong bảy ngày tại nội vi tịnh xá.
Pabbajitvā aṭṭhame divase antogāmaṃ pavisanto dvīheva divasehi sāṭakasahassena saddhiṃ piṇḍapātasahassaṃ labhi, punekadivasaṃ kambalasahassaṃ labhi.
On the eighth day after his ordination, upon entering the village, he received a thousand robes along with a thousand alms-foods in just two days. Then, on another day, he received a thousand blankets.
Sau khi xuất gia, vào ngày thứ tám, khi đi vào trong làng, chỉ trong hai ngày, Tissa đã nhận được một ngàn y phục cùng với một ngàn bát cơm cúng dường, và vào một ngày khác, đã nhận được một ngàn tấm chăn.
Itissa idha vasanakāle mahālābhasakkāro uppajji, idāni evarūpaṃ lābhasakkāraṃ chaḍḍetvā araññaṃ pavisitvā missakāhārena yāpeti, dukkarakārako vata tissasāmaṇero’’ti.
Thus, while he was residing here, great gain and honor arose for him. Now, abandoning such gain and honor, he has entered the forest and sustains himself with mixed food. Indeed, the novice Tissa is one who performs difficult deeds!”
Ôi! Thật đáng kinh ngạc! Như vậy, trong thời gian cư trú ở đây, sự cúng dường và lợi lộc lớn đã phát sinh cho vị Sa-di đó. Bây giờ, sau khi từ bỏ lợi lộc và sự cúng dường như vậy, Tissa đã vào rừng và sống với thức ăn hỗn tạp. Sa-di Tissa thật sự đã làm một việc khó làm!”
Satthā āgantvā, ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘āma, bhikkhave, lābhūpanisā nāmesā aññā, nibbānagāminī paṭipadā aññā.
The Teacher came and asked, “Bhikkhus, what discourse are you engaged in now?” When they replied, “This one, Venerable Sir,” the Teacher said, “Indeed, bhikkhus, the means to gain is one thing, and the path leading to Nibbāna is another.
Đức Bổn Sư đến hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn luận về chuyện gì vậy?” Khi được trả lời: “Về chuyện này, bạch Thế Tôn,” Ngài nói: “Đúng vậy, này các Tỳ-khưu, con đường đưa đến lợi lộc là một, con đường đưa đến Nibbāna là một.
‘Evaṃ lābhaṃ labhissāmī’ti hi āraññikādidhutaṅgasamādānavasena lābhūpanisaṃ rakkhantassa bhikkhuno cattāro apāyā vivaṭadvārā eva tiṭṭhanti, nibbānagāminiyā pana paṭipadāya uppannaṃ lābhasakkāraṃ pahāya araññaṃ pavisitvā ghaṭento vāyamanto arahattaṃ gaṇhātī’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –
For a bhikkhu who, thinking ‘I shall obtain such gain,’ maintains the means to gain by undertaking dhutaṅga practices like forest dwelling, the four lower realms remain with open doors. But a bhikkhu who abandons the gain and honor that arises on the path leading to Nibbāna, enters the forest, and strives with effort, attains Arahantship.” Having connected the discourse thus, he taught the Dhamma, reciting this verse:
Thật vậy, đối với Tỳ-khưu giữ gìn con đường đưa đến lợi lộc bằng cách thọ trì các pháp đầu đà như hạnh ở rừng với ý nghĩ ‘Ta sẽ nhận được lợi lộc như vậy,’ bốn đường ác vẫn luôn mở cửa. Còn đối với Tỳ-khưu từ bỏ lợi lộc và sự cúng dường phát sinh trên con đường đưa đến Nibbāna, vào rừng, tinh tấn nỗ lực, thì sẽ chứng đắc A-la-hán quả.” Sau khi kết nối câu chuyện, Đức Bổn Sư thuyết Pháp và nói bài kệ này –
Tattha aññā hi lābhūpanisā, aññā nibbānagāminīti lābhūpanisā nāmesā aññā eva, aññā nibbānagāminī paṭipadā.
Therein, “Different indeed is the means to gain, different is the path leading to Nibbāna” means that this means to gain is indeed different, and the path leading to Nibbāna is different.
Không nên hoan hỷ với sự cúng dường, mà nên tăng trưởng sự viễn ly.”
Lābhuppādakena hi bhikkhunā thokaṃ akusalakammaṃ kātuṃ vaṭṭati, kāyavaṅkādīni kātabbāni honti.
Indeed, for a bhikkhu who seeks gain, it is fitting to perform a little unwholesome action; bodily distortions and the like must be done.
Trong đó, “Một là con đường đưa đến lợi lộc, một là con đường đưa đến Nibbāna” có nghĩa là, con đường đưa đến lợi lộc này là một loại khác, và con đường đưa đến Nibbāna là một loại khác.
Yasmiñhi kāle kāyavaṅkādīsu kiñci karoti, tadā lābho uppajjati.
For when one performs any bodily distortion or the like, then gain arises.
Thật vậy, một Tỳ-khưu muốn tạo ra lợi lộc thì nên làm một chút ác nghiệp, nên làm những điều như thân uốn cong (không chân thật).
Pāyasapātiyañhi vaṅkaṃ akatvā ujukameva hatthaṃ otāretvā ukkhipantassa hattho makkhitamattakova hoti, vaṅkaṃ katvā otāretvā ukkhipantassa pana pāyasapiṇḍaṃ uddharantova nikkhamati, evaṃ kāyavaṅkādīni karaṇakāleyeva lābho uppajjati.
For when one does not bend the hand in a bowl of rice porridge, but lowers it straight and lifts it out, the hand is merely smeared. But when one bends it, lowers it, and lifts it out, a lump of rice porridge comes out with it. In this way, gain arises only at the time of performing bodily distortions and the like.
Thật vậy, khi làm một điều gì đó như thân uốn cong, lợi lộc sẽ phát sinh. Ví dụ, khi người ta thò tay thẳng vào bát cháo sữa mà không uốn cong rồi múc lên, tay chỉ bị dính một chút cháo. Nhưng khi uốn cong tay rồi thò vào múc lên, thì sẽ lấy được một cục cháo sữa. Cũng vậy, lợi lộc chỉ phát sinh khi làm những điều như thân uốn cong.
Ayaṃ adhammikā lābhūpanissā nāma.
This is called unrighteous gain-producing means (adhammikā lābhūpanissā).
Đây gọi là sự tùy thuộc vào lợi lộc phi Pháp (bất thiện).
Upadhisampadā cīvaradhāraṇaṃ bāhusaccaṃ parivāro araññavāsoti evarūpehi pana kāraṇehi uppanno lābho dhammiko nāma hoti.
However, gain that arises from causes such as perfection of physical appearance (upadhisampadā), wearing robes (cīvaradhāraṇaṃ), great learning (bāhusaccaṃ), retinue (parivāro), and dwelling in the forest (araññavāsa) is called righteous.
Còn lợi lộc phát sinh do các nguyên nhân như sự đầy đủ về hình tướng (upadhi), thọ trì y phấn tảo, đa văn, có quyến thuộc, hay sống ở rừng, thì được gọi là lợi lộc hợp Pháp.
Nibbānagāminiṃ paṭipadaṃ pūrentena pana bhikkhunā kāyavaṅkādīni pahātabbāni.
But a bhikkhu who is fulfilling the path leading to Nibbāna must abandon bodily distortions and the like.
Tuy nhiên, Tỳ-khưu đang hoàn thành con đường đưa đến Nibbāna thì phải từ bỏ những điều như thân uốn cong.
Anandheneva andhena viya, amūgeneva mūgena viya, abadhireneva badhirena viya bhavituṃ vaṭṭati.
It is fitting to be as if one were blind, though not blind; as if dumb, though not dumb; as if deaf, though not deaf.
Phải là người không mù lòa nhưng như người mù, không câm nhưng như người câm, không điếc nhưng như người điếc.
Asaṭhena amāyena bhavituṃ vaṭṭati.
It is fitting to be without deceit and without fraud.
Phải là người không gian xảo, không lừa dối.
Evametanti etaṃ lābhuppādanaṃ paṭipadañca nibbānagāminiṃ paṭipadañca evaṃ ñatvā sabbesaṃ saṅkhatāsaṅkhatadhammānaṃ bujjhanaṭṭhena buddhassa savanante jātaṭṭhena ovādānusāsaniṃ vā savanaṭṭhena sāvako bhikkhu adhammikaṃ catupaccayasakkāraṃ nābhinandeyya, na ceva dhammikaṃ paṭikkoseyya, kāyavivekādikaṃ vivekaṃ anubrūhaye.
Thus, knowing this means of producing gain and the path leading to Nibbāna, the disciple bhikkhu of the Buddha—who is so called because he understands all conditioned and unconditioned phenomena, or because he was born at the end of hearing the Dhamma, or because he is one who listens to advice and instruction—should not delight in unrighteous offerings and honors (catupaccayasakkāra), nor should he reject righteous ones, but should cultivate seclusion (viveka) such as bodily seclusion.
Như vậy, sau khi biết rõ con đường đưa đến lợi lộc này và con đường đưa đến Niết Bàn này, thì đệ tử Tỳ-khưu của Đức Phật – người được gọi là Phật vì Ngài đã giác ngộ tất cả các pháp hữu vi và vô vi, và được gọi là đệ tử vì đã sinh ra trong dòng dõi Thánh nhân sau khi lắng nghe giáo pháp của Ngài, hoặc vì đã lắng nghe lời khuyên dạy và huấn thị của Ngài – không nên hoan hỷ với sự cúng dường tứ vật dụng phi pháp, cũng không nên khước từ sự cúng dường hợp pháp, mà nên phát triển sự viễn ly như thân viễn ly (kāyaviveka) v.v.
Tattha kāyavivekoti kāyassa ekībhāvo.
Here, bodily seclusion means the state of being alone in body.
Trong đó, thân viễn ly (kāyaviveka) là sự độc cư của thân.
Cittavivekoti aṭṭha samāpattiyo.
Mental seclusion means the eight attainments (samāpattiyo).
Tâm viễn ly (cittaviveka) là tám cấp độ thiền chứng (samāpatti).
Upadhivivekoti nibbānaṃ.
Seclusion from the bases of existence (upadhiviveko) means Nibbāna.
Phiền não viễn ly (upadhiviveka) là Niết Bàn.
Tesu kāyaviveko gaṇasaṅgaṇikaṃ vinodeti, cittaviveko kilesasaṅgaṇikaṃ vinodeti, upadhiviveko saṅkhārasaṅgaṇikaṃ vinodeti.
Among these, bodily seclusion removes association with groups, mental seclusion removes association with defilements, and seclusion from the bases of existence removes association with formations (saṅkhāra).
Trong số đó, thân viễn ly loại bỏ sự tụ tập, tâm viễn ly loại bỏ sự tụ tập của phiền não, phiền não viễn ly loại bỏ sự tụ tập của các hành (saṅkhāra).
Kāyaviveko cittavivekassa paccayo hoti, cittaviveko upadhivivekassa paccayo hoti.
Bodily seclusion is a condition for mental seclusion, and mental seclusion is a condition for seclusion from the bases of existence.
Thân viễn ly là nhân duyên cho tâm viễn ly, tâm viễn ly là nhân duyên cho phiền não viễn ly.
Vuttampihetaṃ –
It has also been said:
Điều này cũng đã được nói: