Yathācārī yathāsatotiādikā āyasmato sāriputtattherassa gāthā.
The verses of Venerable Sāriputta Thera begin with "How one acts, how one is mindful."
Bài kệ của Tôn giả Sāriputta bắt đầu bằng câu Yathācārī yathāsato (Người sống như thế nào, người có chánh niệm như thế nào).
Tassa āyasmato mahāmoggallānattherassa ca vatthu evaṃ veditabbaṃ – atīte ito satasahassakappādhike asaṅkhyeyyamatthake āyasmā sāriputto brāhmaṇamahāsālakule nibbatti, nāmena saradamāṇavo nāma ahosi.
The story of that Venerable One and Venerable Mahāmoggallāna Thera should be known thus: in the past, an immeasurable period exceeding one hundred thousand aeons ago, Venerable Sāriputta was born into the family of a great Brahmin householder; his name was Sarada Māṇava.
Câu chuyện về Tôn giả ấy và Tôn giả Mahāmoggallāna cần được biết như sau: Trong quá khứ, cách đây một trăm ngàn đại kiếp và một A-tăng-kỳ kiếp, Tôn giả Sāriputta tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn đại phú, tên là Sarada.
Mahāmoggallāno gahapatimahāsālakule nibbatti, nāmena sirivaḍḍhakuṭumbiko nāma ahosi.
Mahāmoggallāna was born into the family of a great householder; his name was Sirivaḍḍha Kuṭumbika.
Tôn giả Mahāmoggallāna tái sinh vào một gia đình gia chủ đại phú, tên là Sirivaḍḍha Kuṭumbika.
Te ubhopi sahapaṃsukīḷakasahāyā ahesuṃ.
Both of them were childhood friends who played in the sand together.
Cả hai đều là bạn bè từ thuở ấu thơ, cùng chơi đùa với cát.
Tesu saradamāṇavo pitu accayena kulasantakaṃ dhanaṃ paṭipajjitvā ekadivasaṃ rahogato cintesi – ‘‘imesaṃ sattānaṃ maraṇaṃ nāma ekantikaṃ, tasmā mayā ekaṃ pabbajjaṃ upagantvā mokkhamaggo gavesitabbo’’ti sahāyaṃ upasaṅkamitvā, samma, ahaṃ pabbajitukāmo, kiṃ tvaṃ pabbajituṃ sakkhissasī’’ti vatvā tena ‘‘na sakkhissāmī’’ti vutte ‘‘hotu ahameva pabbajissāmī’’ti ratanakoṭṭhāgārāni vivarāpetvā kapaṇaddhikādīnaṃ mahādānaṃ datvā pabbatapādaṃ gantvā isipabbajjaṃ pabbaji.
Among them, Sarada Māṇava, upon his father's death, took possession of the family wealth. One day, he reflected in solitude: "Death is inevitable for these beings; therefore, I must go forth and seek the path to liberation." He approached his friend and said, "Friend, I wish to go forth; will you be able to go forth?" When the friend said, "I cannot," he replied, "Very well, I shall go forth alone." He then had his treasuries opened, gave great alms to the poor and needy, and went to the foot of a mountain to renounce the world as a sage.
Trong số đó, Sarada sau khi cha qua đời, đã tiếp quản tài sản gia đình. Một ngày nọ, ông suy nghĩ một mình: “Cái chết là điều chắc chắn đối với tất cả chúng sinh. Vì vậy, ta phải xuất gia để tìm kiếm con đường giải thoát.” Ông đến gặp người bạn của mình và nói: “Này bạn, tôi muốn xuất gia. Bạn có thể xuất gia không?” Khi người bạn trả lời: “Tôi không thể,” ông nói: “Thôi được, tôi sẽ xuất gia.” Sau đó, ông cho mở các kho báu, bố thí lớn cho những người nghèo khổ và những người hành khất, rồi đi đến chân núi và xuất gia theo lối tu khổ hạnh của đạo sĩ.
Tassa pabbajjaṃ anupabbajitā catusattatisahassamattā brāhmaṇaputtā ahesuṃ.
Forty-seven thousand Brahmin sons followed him in his renunciation.
Bảy mươi bốn ngàn con trai Bà-la-môn đã xuất gia theo ông.
So pañca abhiññāyo aṭṭha ca samāpattiyo nibbattetvā tesampi jaṭilānaṃ kasiṇaparikammaṃ ācikkhi.
He attained the five abhiññā and the eight attainments, and he also taught the kasiṇa meditation practice to those ascetics.
Ông đã đạt được năm thần thông (abhiññā) và tám thiền chứng (samāpatti), và cũng đã chỉ dạy phương pháp tu tập kasiṇa cho các đạo sĩ có tóc bện (jaṭila) ấy.
Tepi sabbe pañcābhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattesuṃ.
They all also attained the five abhiññā and the eight attainments.
Tất cả họ cũng đã đạt được năm thần thông và tám thiền chứng.
Tena samayena anomadassī nāma sammāsambuddho loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko satte saṃsāramahoghato tāretvā ekadivasaṃ ‘‘saradatāpasassa ca antevāsikānañca saṅgahaṃ karissāmī’’ti eko adutiyo pattacīvaramādāya ākāsena gantvā ‘‘buddhabhāvaṃ me jānātū’’ti tāpasassa passantasseva ākāsato otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi.
At that time, a Perfectly Self-Awakened Buddha named Anomadassī, having arisen in the world, having set the excellent Wheel of Dhamma in motion, and having saved beings from the great flood of saṃsāra, one day, thinking, "I will extend my favor to the ascetic Sarada and his disciples," took his bowl and robes, went through the air alone and unassisted, and descended from the sky right before the ascetic's eyes, intending, "Let him know my Buddha-nature," and stood on the ground.
Vào thời điểm đó, một vị Chánh Đẳng Giác tên là Anomadassī đã xuất hiện trên thế gian, chuyển bánh xe Pháp thù thắng, cứu độ chúng sinh khỏi dòng lũ luân hồi. Một ngày nọ, Ngài suy nghĩ: “Ta sẽ giúp đỡ đạo sĩ Sarada và các đệ tử của ông.” Ngài một mình, không có ai đi cùng, mang bát và y, bay trên không trung. Để đạo sĩ biết Ngài là Phật, Ngài hạ xuống từ không trung và đứng trên mặt đất ngay trước mắt đạo sĩ.
Saradatāpaso satthu sarīre mahāpurisalakkhaṇāni upadhāretvā ‘‘sabbaññubuddhoyevāya’’nti niṭṭhaṃ gantvā paccuggamanaṃ katvā āsanaṃ paññāpetvā adāsi.
The ascetic Sarada, having observed the marks of a Great Man on the Teacher's body, concluded, "This is indeed a Perfectly Self-Awakened Buddha," and having gone forth to meet him, he arranged a seat and offered it.
Đạo sĩ Sarada đã quan sát các tướng đại nhân trên thân của Đức Thế Tôn, rồi đi đến kết luận: “Đây chính là một vị Phật Toàn Giác.” Ông đã đi ra đón, sắp đặt chỗ ngồi và dâng lên Ngài.
Nisīdi bhagavā paññatte āsane.
The Blessed One sat down on the arranged seat.
Đức Thế Tôn ngồi trên chỗ đã được sắp đặt.
Saradatāpaso satthu santike ekamantaṃ nisīdi.
The ascetic Sarada sat down respectfully to one side near the Teacher.
Đạo sĩ Sarada ngồi một bên gần Đức Thế Tôn.
Tasmiṃ samaye tassa antevāsikā catusattatisahassamattā jaṭilā paṇītapaṇītāni ojavantāni phalāphalāni gahetvā āgatā satthāraṃ disvā sañjātappasādā attano ācariyassa ca satthu ca nisinnākāraṃ oloketvā, ‘‘ācariya, mayaṃ pubbe ‘tumhehi mahantataro koci natthī’ti vicarāma, ayaṃ pana puriso tumhehi mahantataro maññe’’ti āhaṃsu.
At that time, his seventy-four thousand ascetic disciples, having brought excellent and flavorful fruits, and having seen the Teacher, developed profound faith. Observing their own teacher and the Teacher seated, they asked, "Teacher, we used to believe that there was no one greater than you. But this person, we think, is greater than you."
Vào lúc đó, bảy mươi bốn ngàn đệ tử có tóc bện của ông đã đến, mang theo những loại trái cây ngon và bổ dưỡng. Khi thấy Đức Thế Tôn, họ phát sinh niềm tin trong sáng. Quan sát cách ngồi của thầy mình và Đức Thế Tôn, họ nói: “Thưa thầy, trước đây chúng con nghĩ rằng không ai vĩ đại hơn thầy. Nhưng có lẽ vị này vĩ đại hơn thầy.”
‘‘Kiṃ vadetha, tātā?
"What are you saying, my children?
“Các con nói gì vậy, các con thân yêu?
Sāsapena saddhiṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhaṃ sineruṃ samaṃ kātuṃ icchatha?
Do you wish to make Mount Sineru, which is one hundred and sixty-eight thousand yojanas high, equal to a mustard seed?
Các con muốn so sánh núi Sineru cao một trăm sáu mươi tám ngàn yojana với một hạt cải sao?
Sabbaññubuddhena maṃ tulyaṃ mā karitthā’’ti.
Do not equate me with the Perfectly Self-Awakened Buddha!"
Đừng so sánh ta với một vị Phật Toàn Giác!”
Atha te tāpasā ācariyassa vacanaṃ sutvā ‘‘yāva mahā vatāyaṃ purisuttamo’’ti sabbeva pādesu nipatitvā satthāraṃ vandiṃsu.
Then those ascetics, having heard their teacher's words, exclaimed, "How truly great this Supreme Man is!" and all bowed down at his feet, paying homage to the Teacher.
Khi nghe lời thầy nói, các đạo sĩ ấy đều nghĩ: “Ôi, vị đại nhân này thật vĩ đại biết bao!” Tất cả đều phủ phục dưới chân Đức Thế Tôn và đảnh lễ Ngài.
Atha te ācariyo āha – ‘‘tātā, satthu anucchaviko no deyyadhammo natthi, satthā ca bhikkhācāravelāya idhāgato, handa mayaṃ deyyadhammaṃ yathābalaṃ dassāma.
Then their teacher said, "My children, we have no suitable offering for the Teacher, and the Teacher has come here at the time for alms-round. Come, let us offer what we can. Bring forth whatever excellent fruits you have brought." Having had them brought, he washed his hands and personally placed them in the Tathāgata's bowl.
Sau đó, vị thầy nói với các đệ tử: “Các con thân yêu, chúng ta không có vật cúng dường nào xứng đáng với Đức Thế Tôn. Đức Thế Tôn đã đến đây vào giờ khất thực. Nào, chúng ta hãy cúng dường những gì có thể.
Tumhehi yaṃ yaṃ paṇītaṃ phalāphalaṃ ābhataṃ, taṃ taṃ āharathā’’ti āharāpetvā hatthe dhovitvā sayaṃ tathāgatassa patte patiṭṭhāpesi.
"Whatever exquisite fruits and vegetables you have brought, bring them," he said, and having them brought, he washed his hands and placed them in the Tathāgata's bowl himself.
Hãy mang đến tất cả những loại trái cây ngon mà các con đã hái.” Sau khi cho mang đến, ông rửa tay và tự mình đặt vào bát của Đức Như Lai.
Satthārā ca phalāphale paṭiggaṇhitamatte devatā dibbojaṃ pakkhipiṃsu.
As soon as the fruits were accepted by the Teacher, devas infused them with divine essence.
Ngay khi Đức Thế Tôn nhận trái cây, các chư thiên đã bỏ vào đó thần vị (dibbojaṃ).
Tāpaso udakampi sayameva parissāvetvā adāsi.
The ascetic himself strained the water and offered it.
Đạo sĩ cũng tự mình lọc nước và dâng lên.
Tato bhojanakiccaṃ niṭṭhāpetvā satthari nisinne sabbe antevāsike pakkositvā satthu santike sāraṇīyaṃ kathaṃ kathento nisīdi.
After that, having completed the meal, and with the Teacher seated, he called all his disciples and sat down, engaging in a Dhamma talk suitable for recollection in the presence of the Teacher.
Sau đó, khi việc dùng bữa đã hoàn tất và Đức Thế Tôn đã ngồi, ông gọi tất cả các đệ tử và ngồi nói chuyện với Đức Thế Tôn về những điều đáng ghi nhớ.
Satthā ‘‘dve aggasāvakā bhikkhusaṅghena saddhiṃ āgacchantū’’ti cintesi.
The Teacher thought, "Let the two chief disciples come with the Saṅgha of bhikkhus."
Đức Thế Tôn suy nghĩ: “Hai vị Thượng thủ đệ tử hãy đến cùng với Tăng đoàn.”
Te satthu cittaṃ ñatvā tāvadeva satasahassakhīṇāsavaparivārā aggasāvakā āgantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
Knowing the Teacher's thought, the two chief disciples, accompanied by one hundred thousand Arahants, immediately came, paid homage to the Teacher, and stood to one side.
Hai vị ấy, hiểu được ý nghĩ của Đức Thế Tôn, ngay lập tức đến cùng với một trăm ngàn vị A-la-hán, đảnh lễ Đức Thế Tôn và đứng một bên.
Tato saradatāpaso antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, satthu bhikkhusaṅghassa ca pupphāsanena pūjā kātabbā, tasmā pupphāni āharathā’’ti.
Then the ascetic Sarada addressed his disciples, saying, "My children, an offering of flower-seats must be made to the Teacher and the Saṅgha of bhikkhus. Therefore, bring flowers."
Sau đó, đạo sĩ Sarada gọi các đệ tử: “Các con thân yêu, cần phải cúng dường Đức Thế Tôn và Tăng đoàn bằng tòa sen hoa. Vì vậy, hãy mang hoa đến.”
Te tāvadeva iddhiyā vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharitvā buddhassa yojanappamāṇaṃ pupphāsanaṃ paññāpesuṃ, ubhinnaṃ aggasāvakānaṃ tigāvutaṃ, sesabhikkhūnaṃ aḍḍhayojanikādibhedaṃ, saṅghanavakassa usabhamattaṃ paññāpesuṃ.
They immediately brought flowers endowed with beautiful colors and fragrances through their psychic power and arranged a flower-seat one yojana in extent for the Buddha, three gāvutas for the two chief disciples, and varying sizes, starting from half a yojana, for the remaining bhikkhus, and one usabha for the newest member of the Saṅgha.
Ngay lập tức, họ dùng thần thông mang đến những bông hoa có màu sắc và hương thơm tuyệt đẹp, rồi sắp đặt một tòa sen hoa rộng một yojana cho Đức Phật, ba gāvuta cho hai vị Thượng thủ đệ tử, và các loại khác nhau như nửa yojana cho các vị Tỳ-khưu còn lại, và một usabha cho vị Tỳ-khưu mới nhất trong Tăng đoàn.
Evaṃ tesaṃ paññattesu āsanesu saradatāpaso tathāgatassa purato añjaliṃ paggayha ṭhito – ‘‘bhante, mayhaṃ anuggahatthāya imaṃ pupphāsanaṃ abhiruhathā’’ti āha.
When the seats were thus arranged, the ascetic Sarada stood before the Tathāgata with clasped hands and said, "Blessed One, for my benefit, please ascend this flower-seat."
Khi những chỗ ngồi ấy đã được sắp đặt như vậy, đạo sĩ Sarada đứng trước Đức Như Lai, chắp tay và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, vì lòng thương xót chúng con, xin Ngài hãy ngự lên tòa sen hoa này.”
Nisīdi bhagavā pupphāsane.
The Blessed One sat down on the flower-seat.
Đức Thế Tôn ngồi trên tòa sen hoa.
Satthari nisinne dve aggasāvakā sesabhikkhū ca attano attano pattāsane nisīdiṃsu.
When the Teacher was seated, the two chief disciples and the remaining bhikkhus sat on their respective seats.
Khi Đức Thế Tôn đã ngồi, hai vị Thượng thủ đệ tử và các vị Tỳ-khưu còn lại cũng ngồi vào chỗ ngồi của mình.
Satthā ‘‘tesaṃ mahapphalaṃ hotū’’ti nirodhaṃ samāpajji.
The Teacher, desiring great fruit for them, entered into the attainment of cessation (nirodha samāpatti).
Đức Thế Tôn suy nghĩ: “Nguyện cho điều này mang lại quả báo lớn cho họ,” rồi nhập Diệt Thọ Tưởng Định (nirodha-samāpatti).
Satthu samāpannabhāvaṃ ñatvā dve aggasāvakāpi sesabhikkhūpi nirodhaṃ samāpajjiṃsu.
Knowing that the Teacher had entered the attainment, the two chief disciples and the remaining bhikkhus also entered into the attainment of cessation.
Khi biết Đức Thế Tôn đã nhập định, hai vị Thượng thủ đệ tử và các vị Tỳ-khưu còn lại cũng nhập Diệt Thọ Tưởng Định.
Tāpaso sattāhaṃ nirantaraṃ pupphacchattaṃ dhārento aṭṭhāsi.
The ascetic continuously held a flower-umbrella for seven days.
Đạo sĩ đã đứng liên tục bảy ngày, che lọng hoa cho Đức Thế Tôn.
Itare pana vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñjitvā sesakāle añjaliṃ paggayha aṭṭhaṃsu.
The others, however, partook of forest roots and fruits, and for the rest of the time, they stood with clasped hands.
Còn những đạo sĩ khác thì ăn rễ cây và trái cây rừng, và trong thời gian còn lại thì chắp tay đứng.
Satthā sattāhassa accayena nirodhato vuṭṭhāya aggasāvakaṃ nisabhattheraṃ āmantesi – ‘‘tāpasānaṃ pupphāsanānumodanaṃ karohī’’ti.
After seven days, the Teacher emerged from the attainment of cessation and addressed his chief disciple, the Elder Nisabha, saying, "Recite the anumodanā for the flower-seat of the ascetics."
Sau bảy ngày, Đức Thế Tôn xuất định và gọi vị Thượng thủ đệ tử Nisabha: “Hãy tùy hỷ công đức tòa sen hoa của các đạo sĩ.”
Thero sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā tesaṃ pupphāsanānumodanaṃ akāsi.
The Elder, abiding in the knowledge of a disciple's perfection, recited the anumodanā for their flower-seat.
Vị Trưởng lão, đứng trên trí tuệ Bậc Thanh Văn (sāvakapāramīñāṇa), đã tùy hỷ công đức tòa sen hoa của họ.
Tassa desanāvasāne satthā dutiyaṃ aggasāvakaṃ anomattheraṃ āmantesi – ‘‘tvampi imesaṃ dhammaṃ desehī’’ti.
At the conclusion of his discourse, the Teacher addressed the second chief disciple, the Elder Anoma, saying, "You too, teach Dhamma to these."
Khi bài pháp của Ngài kết thúc, Đức Thế Tôn gọi vị Thượng thủ đệ tử thứ hai, Trưởng lão Anoma, và nói: “Con cũng hãy thuyết pháp cho họ.”
Sopi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ sammasitvā tesaṃ dhammaṃ kathesi.
He also, having contemplated the Tipiṭaka of the Buddha's teaching, taught Dhamma to them.
Vị ấy cũng đã quán xét lời Phật dạy trong Tam Tạng (Tepiṭaka Buddhavacana) và thuyết pháp cho họ.
Dvinnampi desanāya ekassapi dhammābhisamayo nāhosi.
Not a single one attained comprehension of the Dhamma through the discourses of either of them.
Tuy nhiên, sau cả hai bài thuyết pháp, không một ai trong số họ đạt được sự chứng ngộ Pháp (dhammābhisamaya).
Atha satthā buddhavisaye ṭhatvā dhammadesanaṃ ārabhi.
Then the Teacher, abiding in the domain of a Buddha, began to teach the Dhamma.
Sau đó, Đức Thế Tôn, đứng trên phạm vi của một vị Phật, bắt đầu thuyết pháp.
Desanāvasāne ṭhapetvā saradatāpasaṃ avasesā sabbepi catusattatisahassamattā jaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
At the conclusion of the discourse, all seventy-four thousand ascetics, except the ascetic Sarada, attained Arahantship.
Khi bài thuyết pháp kết thúc, tất cả bảy mươi bốn ngàn đạo sĩ còn lại, trừ đạo sĩ Sarada, đều đạt được quả vị A-la-hán.
Satthā ‘‘etha, bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi.
The Teacher stretched out his hand, saying, "Come, bhikkhus!"
Đức Thế Tôn duỗi tay và nói: “Hãy đến, các Tỳ-khưu!”
Te tāvadeva antarahitatāpasavesā aṭṭhaparikkhāravaradharā saṭṭhivassikattherā viya ahesuṃ.
They immediately shed their ascetic guise, becoming like Elders of sixty years, endowed with the excellent eight requisites.
Ngay lập tức, họ biến mất hình dạng đạo sĩ, trở thành những vị Trưởng lão sáu mươi tuổi, mang đầy đủ tám vật dụng của Tỳ-khưu.
Saradatāpaso pana ‘‘aho vatāhampi ayaṃ nisabhatthero viya anāgate ekassa buddhassa aggasāvako bhaveyya’’nti satthu desanākāle uppannaparivitakkatāya aññavihito hutvā maggaphalāni paṭivijjhituṃ nāsakkhi.
However, the ascetic Sarada, due to a thought that arose during the Teacher's discourse—"Oh, if only I too could be a chief disciple of a future Buddha, like this Elder Nisabha"—became distracted and could not penetrate the paths and fruits (magga-phala).
Còn đạo sĩ Sarada, trong lúc Đức Thế Tôn thuyết pháp, đã suy nghĩ: “Ôi, ước gì trong tương lai ta cũng sẽ là một Thượng thủ đệ tử của một vị Phật, giống như Trưởng lão Nisabha này.” Vì tâm trí bị phân tán bởi ý nghĩ đó, ông đã không thể chứng đắc các đạo quả.
Atha tathāgataṃ vanditvā tathā paṇidhānaṃ akāsi.
Then, having paid homage to the Tathāgata, he made that aspiration.
Sau đó, ông đảnh lễ Đức Như Lai và phát nguyện như vậy.
Satthāpissa anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā – ‘‘ito tvaṃ kappasatasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā gotamassa nāma sammāsambuddhassa aggasāvako sāriputto nāma bhavissasī’’ti byākaritvā dhammakathaṃ vatvā bhikkhusaṅghaparivuto ākāsaṃ pakkhandi.
The Teacher, perceiving that his aspiration would be fulfilled without hindrance, prophesied, "After one asaṅkheyya and one hundred thousand kappas from now, you will be the chief disciple named Sāriputta of the Perfectly Self-Awakened Buddha named Gotama." Having thus prophesied and spoken a Dhamma talk, he ascended into the sky, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus.
Đức Bổn Sư, thấy lời nguyện của vị ấy sẽ thành tựu không chướng ngại, đã thọ ký rằng: “Từ kiếp này, sau khi vượt qua một A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, ngươi sẽ trở thành vị Thượng thủ đệ tử tên Sāriputta của Đức Chánh Đẳng Giác Gotama”, rồi thuyết pháp, và cùng với Tăng đoàn tùy tùng bay lên không trung.
Sirivaḍḍho taṃ upadesaṃ sutvā attano nivesanadvāre aṭṭhakarīsamattaṃ ṭhānaṃ samatalaṃ kāretvā lājapañcamāni pupphāni vikiritvā nīluppalacchadanaṃ maṇḍapaṃ kāretvā buddhāsanaṃ paññāpetvā bhikkhūnampi āsanāni paññāpetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ sajjetvā, saradatāpasena satthāraṃ nimantāpetvā sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā, buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ mahārahehi vatthehi acchādetvā, dutiyasāvakabhāvāya paṇidhānaṃ akāsi.
Sirivaḍḍha, having heard that advice, had a space of eight karīsas made level at the entrance of his dwelling, scattered puffed rice and flowers as the fifth offering, erected a pavilion with a canopy of blue water lilies, arranged a Buddha-seat and seats for the bhikkhus. Having prepared a great respectful offering, he invited the Teacher through the ascetic Sarada, carried out a great alms-giving for seven days, clothed the Saṅgha of bhikkhus headed by the Buddha with splendid robes, and made the aspiration to be the second chief disciple.
Sirivaḍḍha nghe lời khuyên ấy, liền san bằng một khoảng đất rộng tám karīsa trước cổng nhà mình, rải hoa năm thứ (trong đó có bỏng rang), dựng một ngôi lều che bằng hoa súng xanh, sắp đặt Phật tọa và các chỗ ngồi cho chư Tỳ-khưu, rồi chuẩn bị một sự cúng dường trọng thể. Sau đó, ông nhờ đạo sĩ Sarada thỉnh Đức Bổn Sư, cúng dường đại thí trong bảy ngày, cúng dường y phục cao quý cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, và phát nguyện đạt đến địa vị đệ tử thứ hai.
Satthāpissa anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā vuttanayena byākaritvā bhattānumodanaṃ katvā pakkāmi.
The Teacher, perceiving that his aspiration would also be fulfilled without hindrance, prophesied in the manner described, recited the anumodanā after the meal, and departed.
Đức Bổn Sư, thấy lời nguyện của vị ấy sẽ thành tựu không chướng ngại, đã thọ ký như đã nói, rồi thuyết pháp tùy hỷ trai tăng và rời đi.
Sirivaḍḍho haṭṭhapahaṭṭho yāvajīvaṃ kusalakammaṃ katvā dutiyacittavāre kāmāvacaradevaloke nibbatti.
Sirivaḍḍha, overjoyed, performed meritorious deeds throughout his life and was reborn in the divine realm of Kāmaloka at the second thought moment.
Sirivaḍḍha, hoan hỷ và vui mừng, đã thực hiện các thiện nghiệp suốt đời, và tái sinh vào cõi trời dục giới trong khoảnh khắc tâm thứ hai.
Saradatāpaso cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbatti.
The ascetic Sarada, having developed the four brahmavihāras, was reborn in the Brahma world.
Đạo sĩ Sarada đã tu tập bốn pháp vô lượng tâm (brahmavihāra) và tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Tato paṭṭhāya nesaṃ ubhinnampi antarākammaṃ na kathitaṃ.
From then on, their intermediate actions have not been recounted.
Từ đó trở đi, không có lời kể về nghiệp chướng giữa hai vị ấy.
Amhākaṃ pana bhagavato uppattito puretarameva saradatāpaso rājagahassa avidūre upatissagāme rūpasāriyā brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
Before the arising of our Blessed One, the ascetic Sarada took conception in the womb of the brahmin lady Rūpasārī in Upatissagāma, not far from Rājagaha.
Tuy nhiên, trước khi Đức Thế Tôn của chúng ta xuất hiện, đạo sĩ Sarada đã tái sinh vào thai của bà Bà-la-môn Rūpasārī ở làng Upatissa, không xa Rājagaha.
Taṃdivasamevassa sahāyopi rājagahasseva avidūre kolitagāme moggaliyā brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
On that very day, his companion also took conception in the womb of the brahmin lady Moggallī in Kolitagāma, not far from Rājagaha.
Cũng trong ngày đó, người bạn của ông cũng tái sinh vào thai của bà Bà-la-môn Moggallī ở làng Kolita, không xa Rājagaha.
Tāni kira dvepi kulāni yāva sattamā kulaparivaṭṭā ābaddhapaṭibaddhasahāyakāneva.
Indeed, those two families had been bound by friendship for seven generations.
Hai gia đình này đã là bạn bè thân thiết liên kết với nhau qua bảy đời.
Tesaṃ dvinnaṃ ekadivasameva gabbhaparihāramadaṃsu.
The care of their pregnancies was given to both of them on the same day.
Họ đều mang thai cùng một ngày.
Dasamāsaccayena jātānampi tesaṃ chasaṭṭhi dhātiyo upaṭṭhāpesuṃ, nāmaggahaṇadivase rūpasāribrāhmaṇiyā puttassa upatissagāme jeṭṭhakulassa puttattā upatissoti nāmaṃ akaṃsu.
After ten months, when they were born, sixty-six nurses were assigned to them. On the day of naming, the son of the brahmin lady Rūpasārī was named Upatissa because he was the son of the elder family in Upatissagāma.
Sau mười tháng, khi hai vị ấy được sinh ra, sáu mươi sáu bà vú được cử đến chăm sóc. Vào ngày đặt tên, con trai của bà Bà-la-môn Rūpasārī được đặt tên là Upatissa vì là con trai của gia đình trưởng làng Upatissa.
Itarassa kolitagāme jeṭṭhakulassa puttattā kolitoti nāmaṃ akaṃsu.
The other was named Kolita because he was the son of the elder family in Kolitagāma.
Vị kia được đặt tên là Kolita vì là con trai của gia đình trưởng làng Kolita.
Te ubhopi mahatā parivārena vaḍḍhantā vuddhimanvāya sabbasippānaṃ pāraṃ agamaṃsu.
Both of them grew up with a large retinue, and in their maturity, they mastered all arts.
Cả hai vị ấy lớn lên trong sự bao bọc của đông đảo quyến thuộc, và khi trưởng thành, họ đã thành thạo tất cả các ngành nghề.
Athekadivasaṃ te rājagahe giraggasamajjaṃ passantā mahājanaṃ sannipatitaṃ disvā ñāṇassa paripākagatattā yoniso ummujjantā ‘‘sabbepime oraṃ vassasatānaṃ maccumukhe patissantī’’ti saṃvegaṃ paṭilabhitvā ‘‘amhehi mokkhadhammo pariyesitabbo, tañca pariyesantehi ekaṃ pabbajjaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti nicchayaṃ katvā pañcahi māṇavakasatehi saddhiṃ sañcayassa paribbājakassa santike pabbajiṃsu.
Then one day, seeing the large assembly gathered at the Giragga Festival in Rājagaha, their knowledge having matured, they reflected wisely, "All these people will fall into the jaws of death within a hundred years." Having attained a sense of urgency, they resolved, "We must seek the path to liberation, and in seeking it, we must gain a spiritual life." So, together with five hundred young men, they went forth with Sañcaya the wanderer.
Một ngày nọ, khi đang xem lễ hội trên đỉnh đồi ở Rājagaha, thấy đám đông tụ tập, với trí tuệ đã chín muồi, họ quán chiếu một cách khôn ngoan rằng: "Tất cả những người này sẽ rơi vào miệng tử thần trong vòng một trăm năm." Họ cảm thấy xúc động và quyết định: "Chúng ta phải tìm kiếm pháp giải thoát, và để tìm kiếm nó, chúng ta phải xuất gia." Thế là, cùng với năm trăm thanh niên, họ xuất gia theo đạo sĩ du sĩ Sañcaya.
Tesaṃ pabbajitakālato paṭṭhāya sañcayo lābhaggayasaggappatto ahosi.
From the time of their going forth, Sañcaya attained great gain and respect.
Từ khi họ xuất gia, đạo sĩ Sañcaya đã đạt được danh tiếng và lợi lộc lớn.
Te katipāheneva sabbaṃ sañcayassa samayaṃ pariggaṇhitvā tattha sāraṃ adisvā tato nikkhamitvā tattha tattha te te paṇḍitasammate samaṇabrāhmaṇe pañhaṃ pucchanti, te tehi puṭṭhā neva sampāyanti, aññadatthu teyeva tesaṃ pañhaṃ vissajjenti.
In a few days, they grasped all of Sañcaya's doctrine, and finding no essence in it, they left. They questioned various ascetics and brahmins who were considered wise, but when questioned, these teachers could not respond. On the contrary, Upatissa and Kolita themselves answered their questions.
Chỉ trong vài ngày, họ đã nắm vững tất cả giáo lý của Sañcaya, nhưng không tìm thấy cốt lõi ở đó, nên họ rời đi và hỏi các vấn đề với các Sa-môn và Bà-la-môn được coi là hiền triết ở khắp mọi nơi. Khi được hỏi, những vị kia không thể trả lời, trái lại, chính hai vị ấy lại giải đáp các vấn đề cho họ.
Evaṃ te mokkhaṃ pariyesantā katikaṃ akaṃsu – ‘‘amhesu yo paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so itarassa ārocetū’’ti.
Thus, as they sought liberation, they made an agreement: "Whoever first attains the Deathless (Nibbāna) shall inform the other."
Cứ như thế, trong khi tìm kiếm sự giải thoát, họ đã lập lời thề: "Ai trong chúng ta chứng đắc pháp bất tử trước, người đó sẽ báo cho người kia biết."
Tena ca samayena amhākaṃ satthari paṭhamābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke anupubbena uruvelakassapādike sahassajaṭile dametvā rājagahe viharante ekadivasaṃ upatisso paribbājako paribbājakārāmaṃ gacchanto āyasmantaṃ assajittheraṃ rājagahe piṇḍāya carantaṃ disvā ‘‘na mayā evarūpo ākappasampanno pabbajito diṭṭhapubbo, santadhammena nāma ettha bhavitabba’’nti sañjātappasādo pañhaṃ pucchituṃ āyasmantaṃ udikkhanto piṭṭhito piṭṭhito anubandhi.
At that time, when our Teacher, having attained supreme enlightenment, was residing in Rājagaha after gradually setting in motion the excellent Wheel of Dhamma and subduing the thousand matted-hair ascetics headed by Uruvelakassapa, one day the wanderer Upatissa, while going to the wanderers' hermitage, saw the Venerable Assaji Thera on alms-round in Rājagaha. He thought, "I have never seen such a bhikkhu with such excellent deportment. Surely, there must be a tranquil Dhamma with him." Filled with profound confidence, he followed Assaji Thera from behind, watching for an opportunity to ask questions.
Vào thời điểm đó, Đức Bổn Sư của chúng ta, sau khi chứng đắc Chánh Đẳng Giác đầu tiên và chuyển Pháp luân cao quý, tuần tự thuần hóa ngàn vị đạo sĩ tóc bện như Uruvela Kassapa, và đang trú ngụ tại Rājagaha. Một ngày nọ, đạo sĩ du sĩ Upatissa, khi đang đi đến trú xứ của các du sĩ, thấy Tôn giả Assaji đang khất thực ở Rājagaha. Ông nghĩ: "Ta chưa từng thấy một vị xuất gia nào có phong thái trang nghiêm như vậy. Chắc hẳn có một pháp an tịnh nơi vị này." Với niềm tịnh tín phát sinh, ông theo sau Tôn giả, chờ đợi để hỏi những vấn đề.
Theropi laddhapiṇḍapāto paribhuñjituṃ patirūpaṃ okāsaṃ gato.
The Elder, having received his alms food, went to a suitable place to partake of it.
Tôn giả, sau khi nhận được vật thực khất thực, đã đến một nơi thích hợp để thọ dụng.
Paribbājako attano paribbājakapīṭhaṃ paññāpetvā adāsi.
The wanderer spread his own wanderer's mat and offered it.
Vị du sĩ đã trải tòa ngồi của mình và dâng lên.
Bhattakiccapariyosāne cassa attano kuṇḍikāya udakaṃ adāsi.
And at the end of the meal, he offered the Elder water from his own water strainer.
Sau khi Tôn giả dùng bữa xong, vị du sĩ đã dâng nước từ bình của mình.
Evaṃ so ācariyavattaṃ katvā katabhattakiccena therena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ dhammaṃ rocesī’’ti pucchi.
Having thus performed the duties of a disciple, he conversed with the Elder, who had finished his meal, and asked, "Who is your Teacher, friend, and whose Dhamma do you approve of?"
Sau khi thực hiện bổn phận của một đệ tử như vậy, vị du sĩ đã chào hỏi Tôn giả đã dùng bữa xong và hỏi: "Thầy của ngài là ai? Ngài tán thành giáo pháp của ai?"
Thero sammāsambuddhaṃ apadisi.
The Elder pointed to the Perfectly Enlightened One.
Tôn giả đã chỉ ra Đức Chánh Đẳng Giác.
Puna tena ‘‘kiṃvādī panāyasmato satthā’’ti puṭṭho ‘‘imassa sāsanassa gambhīrataṃ dassessāmī’’ti attano navakabhāvaṃ pavedetvā saṅkhepavasena cassa sāsanadhammaṃ kathento ‘‘ye dhammā hetuppabhavā’’ti (mahāva. 60; apa. thera 1.1.286; peṭako. 9) gāthamāha.
When further asked by him, "What are the teachings of your Teacher, venerable sir?" the Elder, wishing to demonstrate the profundity of this Teaching, revealed his own newcomer status and then, expounding the Teaching's Dhamma in brief, recited the verse: "Those phenomena that arise from a cause…"
Khi được hỏi lại: "Giáo lý của thầy ngài là gì?", Tôn giả, để thể hiện sự sâu sắc của giáo pháp này, đã nói về việc mình còn là người mới và tóm tắt giáo pháp bằng cách đọc bài kệ: "Ye dhammā hetuppabhavā..."
Paribbājako paṭhamapadadvayameva sutvā sahassanayasampanne sotāpattiphale patiṭṭhāsi, itaraṃ padadvayaṃ sotāpannakāle niṭṭhāsi.
The wanderer, hearing just the first two lines, became established in the fruition of stream-entry, which is complete with a thousand insights; the other two lines were completed at the time of becoming a stream-enterer.
Vị du sĩ, chỉ vừa nghe hai câu đầu của bài kệ, đã an trú vào quả vị Nhập Lưu với hàng ngàn phương diện trí tuệ. Hai câu còn lại được hoàn tất khi ông đã là một bậc Nhập Lưu.
Gāthāpariyosāne pana sotāpanno hutvā upari visese appavattente ‘‘bhavissati ettha kāraṇa’’nti sallakkhetvā theraṃ āha – ‘‘mā, bhante, upari dhammadesanaṃ vaḍḍhayittha, ettakameva hotu, kahaṃ amhākaṃ satthā vasatī’’ti?
However, at the end of the verse, having become a stream-enterer, and with no further special attainment arising, he reflected, "There must be a reason for this," and said to the Elder, "Venerable sir, do not elaborate further on the Dhamma. Let this much suffice. Where does our Teacher reside?"
Tuy nhiên, khi bài kệ kết thúc, ông đã là một bậc Nhập Lưu nhưng không có sự tiến bộ hơn nữa, ông suy nghĩ: "Chắc hẳn có lý do ở đây," và nói với Tôn giả: "Bạch Đại đức, xin ngài đừng thuyết pháp thêm nữa, bấy nhiêu là đủ rồi. Đức Bổn Sư của chúng ta đang ở đâu?"
‘‘Veḷuvane’’ti.
"In Veḷuvana."
"Ở Veluvana (Trúc Lâm)."
‘‘Bhante, tumhe purato gacchatha, ahaṃ mayhaṃ sahāyakassa katapaṭiññaṃ mocetvā taṃ gahetvā āgamissāmī’’ti pañcapatiṭṭhitena vanditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā theraṃ uyyojetvā paribbājakārāmaṃ agamāsi.
"Venerable sir, you go ahead. I will release my promise to my companion, take him, and come." Having bowed with the five-point prostration, circumambulated him three times, and dismissed the Elder, he went to the wanderers' hermitage.
"Bạch Đại đức, ngài hãy đi trước, con sẽ giải lời hứa với bạn con, rồi dẫn bạn ấy đến." Sau khi đảnh lễ với năm chi chạm đất và nhiễu quanh ba vòng, ông tiễn Tôn giả và đi đến trú xứ của các du sĩ.
Kolitaparibbājako taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā ‘‘mukhavaṇṇo na aññadivasesu viya, addhānena amataṃ adhigataṃ bhavissatī’’ti tenevassa visesādhigamaṃ sambhāvetvā amatādhigamaṃ pucchi.
The wanderer Kolita, seeing him approaching from afar, thought, "His complexion is not as it usually is on other days. Surely, he must have attained the Deathless." He therefore inferred his special attainment and asked about the attainment of the Deathless.
Đạo sĩ du sĩ Kolita, thấy Upatissa từ xa đi đến, nghĩ: "Sắc mặt của bạn không giống những ngày khác, chắc hẳn bạn đã chứng đắc pháp bất tử." Với sự kỳ vọng về sự chứng đắc đặc biệt này, ông hỏi về pháp bất tử.
Sopissa ‘‘āmāvuso, amataṃ adhigata’’nti paṭijānitvā tameva gāthaṃ abhāsi.
Upatissa replied, "Yes, friend, the Deathless has been attained," and recited the same verse.
Upatissa cũng xác nhận: "Đúng vậy, bạn hiền, ta đã chứng đắc pháp bất tử," rồi đọc lại bài kệ đó.
Gāthāpariyosāne kolito sotāpattiphale patiṭṭhahitvā āha – ‘‘kahaṃ no satthā’’ti?
At the end of the verse, Kolita became established in the fruition of stream-entry and asked, "Where is our Teacher?"
Khi bài kệ kết thúc, Kolita an trú vào quả vị Nhập Lưu và hỏi: "Đức Bổn Sư của chúng ta ở đâu?"
‘‘Veḷuvane’’ti.
"In Veḷuvana."
"Ở Veluvana (Trúc Lâm)."
‘‘Tena hi, āvuso, āyāma, satthāraṃ passissāmā’’ti.
"In that case, friend, let us go and see the Teacher."
"Vậy thì, bạn hiền, chúng ta hãy đi, chúng ta sẽ diện kiến Đức Bổn Sư."
Upatisso sabbakālampi ācariyapūjakova, tasmā sañcayassa santikaṃ gantvā satthu guṇe pakāsetvā tampi satthu santikaṃ netukāmo ahosi.
Upatissa was always respectful of his teacher, so he went to Sañcaya, praised the qualities of the Teacher, and wished to lead Sañcaya to the Teacher as well.
Upatissa luôn là người tôn kính thầy, vì vậy ông muốn đến gặp Sañcaya để ca ngợi phẩm hạnh của Đức Bổn Sư và dẫn Sañcaya đến gặp Ngài.
So lābhāsāpakato antevāsikabhāvaṃ anicchanto ‘‘na sakkomi cāṭi hutvā udakasiñcanaṃ hotu’’nti paṭikkhipi.
But Sañcaya, corrupted by greed for gain, did not wish to become a disciple and refused, saying, "I cannot become a small pot of water."
Sañcaya, vì tham lam lợi lộc, không muốn làm đệ tử, từ chối: "Ta không thể trở thành cái bình để đổ nước."
Te anekehi kāraṇehi taṃ saññāpetuṃ asakkontā attano ovāde vattamānehi aḍḍhateyyasatehi antevāsikehi saddhiṃ veḷuvanaṃ agamaṃsu.
Being unable to convince him with many reasons, they went to Veḷuvana with two hundred and fifty disciples who followed their advice.
Không thể thuyết phục Sañcaya bằng nhiều lý do, hai vị ấy cùng với hai trăm năm mươi đệ tử vẫn tuân theo lời khuyên của mình, đi đến Veluvana.
Satthā te dūratova āgacchante disvā ‘‘etaṃ me sāvakayugaṃ bhavissati aggaṃ bhaddayuga’’nti vatvā tesaṃ parisāya cariyavasena dhammaṃ desetvā arahatte patiṭṭhāpetvā ehibhikkhubhāvena upasampadaṃ adāsi.
The Teacher, seeing them approaching from afar, said, "This pair of disciples will be my foremost excellent pair." He then taught the Dhamma according to the conduct of their assembly, established them in Arahantship, and gave them the upasampadā ordination with the phrase "Ehi Bhikkhu" (Come, monk).
Đức Bổn Sư, thấy họ từ xa đi đến, nói: "Đây sẽ là cặp đệ tử Thượng thủ cao quý của Ta," rồi thuyết pháp tùy theo căn cơ của hội chúng, giúp họ an trú vào quả vị A-la-hán và trao giới Tỳ-khưu bằng lời "Ehi Bhikkhu".
Yathā tesaṃ, evaṃ aggasāvakānampi iddhimayapattacīvaraṃ āgatameva.
Just as for them, so too for the Chief Disciples, their robes and alms-bowl appeared miraculously.
Cũng như các vị ấy, y bát thần thông cũng hiện ra cho các vị Thượng thủ đệ tử.
Uparimaggattayakiccaṃ pana na niṭṭhāti.
However, the work for the three higher paths was not yet complete.
Tuy nhiên, công việc của ba đạo lộ cao hơn vẫn chưa hoàn tất.
Sāvakapāramīñāṇassa mahantatāya.
Due to the immensity of the disciples' perfection-knowledge (sāvakapāramīñāṇa).
Vì trí tuệ Ba-la-mật của các đệ tử rất vĩ đại.
Tesu āyasmā mahāmoggallāno pabbajitadivasato sattame divase magadharaṭṭhe kallavālagāme samaṇadhammaṃ karonto thinamiddhe okkante satthārā saṃvejito thinamiddhaṃ vinodetvā dhātukammaṭṭhānaṃ (a. ni. 7.61) suṇanto eva uparimaggattayaṃ adhigantvā sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pāpuṇi.
Among them, the Venerable Mahāmoggallāna, on the seventh day after his ordination, while practicing the monastic life in Kallavālagāma in Magadha, when sloth and torpor arose, was roused by the Teacher. Having dispelled sloth and torpor, while listening to the Dhātukammaṭṭhāna, he attained the three higher paths and reached the culmination of a disciple's perfection-knowledge.
Trong số đó, Tôn giả Mahāmoggallāna, vào ngày thứ bảy sau khi xuất gia, tại làng Kallavāla trong xứ Magadha, khi đang thực hành hạnh Sa-môn, bị sự hôn trầm thụy miên xâm chiếm. Đức Thế Tôn đã cảnh tỉnh ngài, khiến ngài đoạn trừ hôn trầm thụy miên, và khi nghe về Dhātukammaṭṭhāna (Ni. 7.61), ngài đã chứng đắc ba đạo quả cao hơn và đạt đến đỉnh cao của Tuệ giác Bậc Thanh Văn.
Āyasmā sāriputto pabbajitadivasato aḍḍhamāsaṃ atikkamitvā satthārā saddhiṃ rājagahe sūkarakhataleṇe viharanto attano bhāgineyyassa dīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasuttante (ma. ni. 2.201 ādayo) desiyamāne desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā parassa vaḍḍhitaṃ bhattaṃ bhuñjanto viya sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pāpuṇi.
The Venerable Sāriputta, half a month after his ordination, while residing with the Teacher in the Sūkarakhataleṇa in Rājagaha, when the Vedanāpariggaha Sutta was being taught to his nephew, Dīghanakha the wanderer, directed his knowledge in accordance with the teaching, and like one partaking of food that had swelled, he reached the culmination of a disciple's perfection-knowledge.
Tôn giả Sāriputta, sau nửa tháng xuất gia, khi đang trú tại hang Sūkarakhata ở Rājagaha cùng với Đức Thế Tôn, trong lúc Đức Thế Tôn đang thuyết giảng kinh Vedanāpariggaha (Ma. Ni. 2.201 và các kinh khác) cho người cháu của ngài là du sĩ Dīghanakha, ngài đã hướng trí tuệ theo lời giảng, và như người ăn bữa cơm đã được chuẩn bị sẵn của người khác, ngài đã đạt đến đỉnh cao của Tuệ giác Bậc Thanh Văn.
Iti dvinnampi aggasāvakānaṃ satthu samīpe eva sāvakapāramīñāṇaṃ matthakaṃ pattaṃ.
Thus, for both Chief Disciples, the disciple's perfection-knowledge culminated in the presence of the Teacher himself.
Như vậy, cả hai vị Đại Thanh Văn đều đạt đến đỉnh cao của Tuệ giác Bậc Thanh Văn ngay tại chỗ Đức Thế Tôn.
Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.1.141-374) –
Therefore, it is said in the Apadāna:
Do đó, trong Apadāna (Apa. Thera 1.1.141-374) có nói:
Aparabhāge pana satthā jetavanamahāvihāre ariyagaṇamajjhe nisinno attano sāvake tena tena guṇavisesena etadagge ṭhapento – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto’’ti (a. ni. 1.188-189) theraṃ mahāpaññabhāvena etadagge ṭhapesi.
Later, the Teacher, sitting among the assembly of noble ones in the Jetavana great monastery, placed his disciples in foremost positions for their respective special qualities, saying: “Bhikkhus, among my bhikkhu disciples who are great in wisdom, foremost is Sāriputta” (a. ni. 1.188-189). Thus, he placed the Elder in the foremost position for his great wisdom.
Sau đó, Đức Đạo Sư, khi đang ngồi giữa hội chúng A-la-hán tại Đại Tịnh Xá Jetavana, đã tôn vinh các đệ tử của mình với những phẩm chất đặc biệt, tuyên bố: “Này các Tỳ-kheo, trong số các đệ tử Tỳ-kheo của Ta, những người có đại trí tuệ, Tôn giả Sāriputta là bậc tối thượng.” (A.N. 1.188-189) Ngài đã tôn vinh Tôn giả là bậc tối thượng về đại trí tuệ.
So evaṃ sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ patvā dhammasenāpatiṭṭhāne patiṭṭhahitvā sattahitaṃ karonto ekadivasaṃ sabrahmacārīnaṃ attano cariyavibhāvanamukhena aññaṃ byākaronto –
Having thus reached the pinnacle of disciple-perfection knowledge, and established in the position of Dhamma General, while working for the welfare of beings, one day, revealing his own conduct, he further declared to his fellow practitioners:
Như vậy, Tôn giả, sau khi đạt đến đỉnh cao của trí tuệ đệ tử (sāvakapāramīñāṇa) và an trú trong vị trí Pháp tướng quân (dhammasenāpati), đã làm lợi ích cho chúng sinh. Một ngày nọ, Tôn giả đã giải thích về quả vị A-la-hán cho các bạn đồng phạm hạnh thông qua việc làm rõ hành vi của chính mình:
Tattha yathācārīti yathā kāyādīhi saṃyato, saṃvuto hutvā carati viharati, yathācaraṇasīloti vā yathācārī, sīlasampannoti attho.
Herein, yathācārī means as one conducts oneself, as one dwells, restrained and composed with respect to body, etc., or one whose habit is such conduct; the meaning is endowed with virtue.
Trong đó, yathācārī có nghĩa là: như đã được chế ngự bởi thân v.v., đã được phòng hộ, sống và hành xử như vậy, hoặc có thói quen hành xử như vậy, nghĩa là người có giới hạnh đầy đủ.
Yathāsatoti yathāsanto.
Yathāsato means as one is calm.
Yathāsato có nghĩa là: như bậc hiền thiện.
Gāthāsukhatthañhi anunāsikalopaṃ katvā niddeso kato, santo viya, ariyehi nibbisesoti attho.
Indeed, for the sake of the verse's meter, the elision of the nasal sound was made in the designation, meaning that a 'saint' is, as it were, without distinction from the noble ones.
Để tiện cho việc làm kệ, đã bỏ phụ âm mũi khi trình bày, nghĩa là như bậc hiền thiện, không khác biệt với các bậc Thánh.
Satīmāti paramāya satiyā samannāgato.
Satīmā (mindful) means endowed with utmost mindfulness.
Satīmā có nghĩa là: người đầy đủ chánh niệm tối thượng.
Yatasaṅkappajjhāyīti sabbaso micchāsaṅkappaṃ pahāya nekkhammasaṅkappādivasena saṃyatasaṅkappo hutvā ārammaṇūpanijjhānena lakkhaṇūpanijjhānena ca jhāyanasīlo.
Yatasaṅkappajjhāyī (one who meditates with restrained thoughts) means one who, having entirely abandoned wrong thoughts and having his thoughts restrained through thoughts of renunciation and so on, is accustomed to meditate by means of absorption on the object and absorption on the characteristics.
Yatasaṅkappajjhāyī có nghĩa là: người đã hoàn toàn từ bỏ tà tư duy, có tư duy được chế ngự theo hướng xuất ly v.v., và có thói quen thiền định bằng cách quán chiếu đối tượng (ārammaṇūpanijjhāna) và quán chiếu đặc tính (lakkhaṇūpanijjhāna).
Appamattoti tasmiṃyeva yathācāribhāve yatasaṅkappo hutvā jhāyanena ca pamādarahito sabbattha suppatiṭṭhitasatisampajañño.
Appamatto (diligent) means one who, having his thoughts restrained in that very way of conduct and by meditating, is free from heedlessness, and whose mindfulness and clear comprehension are well-established everywhere.
Appamatto có nghĩa là: người không phóng dật trong hành trạng như vậy, có tư duy được chế ngự và thiền định, đầy đủ chánh niệm và tỉnh giác được an lập vững chắc ở mọi nơi.
Ajjhattaratoti gocarajjhatte kammaṭṭhānabhāvanāya abhirato.
Ajjhattarato (delighting inwardly) means one who delights in developing the meditation subject, which is an internal field of practice.
Ajjhattarato có nghĩa là: người vui thích trong sự tu tập đề mục thiền định (kammaṭṭhāna bhāvanā) ở nội giới.
Samāhitattoti tāya eva bhāvanāya ekaggacitto.
Samāhitatto (with a concentrated mind) means one whose mind is one-pointed through that very development.
Samāhitatto có nghĩa là: người có tâm an định nhờ sự tu tập ấy.
Ekoti asahāyo gaṇasaṃsaggaṃ, kilesasaṃsaggañca pahāya kāyavivekaṃ, cittavivekañca paribrūhayanto.
Eko (alone) means one who, companionless, has abandoned association with groups and defilements, and who cultivates physical seclusion and mental seclusion.
Eko có nghĩa là: người không có bạn đồng hành, từ bỏ sự giao du với chúng và sự giao du với phiền não, phát triển sự độc cư về thân và độc cư về tâm.
Santusitoti paccayasantosena ca bhāvanārāmasantosena ca sammadeva tusito tuṭṭho.
Santusito (content) means one who is thoroughly pleased and satisfied both by contentment with requisites and by contentment with the delight in meditation.
Santusito có nghĩa là: người hoàn toàn hài lòng và thỏa mãn với sự hài lòng về vật chất và sự hài lòng về niềm vui tu tập.
Bhāvanāya hi uparūpari visesaṃ āvahantiyā uḷāraṃ pītipāmojjaṃ uppajjati, matthakaṃ pattāya pana vattabbameva natthi.
Indeed, with meditation bringing increasingly higher distinctions, a sublime joy and exhilaration arise; and when it reaches its culmination, there is simply nothing to be said.
Quả thật, khi sự tu tập tiến bộ lên từng bậc, niềm hoan hỷ và hân hoan lớn lao sẽ phát sinh; khi đạt đến đỉnh cao thì không cần phải nói nữa.
Tamāhu bhikkhunti taṃ evarūpaṃ puggalaṃ sikkhattayapāripūriyā bhayaṃ ikkhanatāya bhinnakilesatāya ca bhikkhūti vadanti.
Tamāhu bhikkhu (Him they call a bhikkhu) means they call such a person a bhikkhu due to his fulfillment of the three trainings, his seeing of danger, and his defilements being shattered.
Tamāhu bhikkhun có nghĩa là: người như vậy được gọi là Tỳ-khưu vì đã hoàn thành ba học pháp và đã diệt trừ phiền não.
Idāni yathāvuttasantosadvaye paccayasantosaṃ tāva dassento ‘‘allaṃ sukkhaṃ vā’’tiādimāha.
Now, wishing to first show contentment with requisites among the two types of contentment mentioned, he said "allaṃ sukkhaṃ vā" (wet or dry food) and so on.
Bây giờ, để trình bày sự hài lòng về vật chất trong hai loại hài lòng đã nói, Đức Phật đã nói “allaṃ sukkhaṃ vā” v.v.
Tattha allanti sappiādiupasekena tintaṃ siniddhaṃ.
Therein, allaṃ (wet) means moist and smooth from being soaked with ghee and so on.
Trong đó, allaṃ có nghĩa là: ẩm ướt, trơn tru do được thêm bơ v.v.
Sukkhanti tadabhāvena lūkhaṃ.
Sukkhaṃ (dry) means coarse due to the absence of such things.
Sukkhaṃ có nghĩa là: khô khan, thô ráp do không có những thứ ấy.
Vā-saddo aniyamattho, allaṃ vā sukkhaṃ vāti.
The word vā (or) signifies indefiniteness, meaning either wet or dry.
Từ vā có nghĩa là: không cố định, ẩm ướt hay khô khan.
Bāḷhanti ativiya.
Bāḷhaṃ (greatly) means exceedingly.
Bāḷhaṃ có nghĩa là: quá mức.
Suhitoti dhāto na siyāti attho.
Suhito (satiated) means that craving should not arise.
Suhito có nghĩa là: không nên no đủ.
Kathaṃ pana siyāti āha ‘‘ūnūdaro mitāhāro’’ti paṇītaṃ lūkhaṃ vāpi bhojanaṃ bhuñjanto bhikkhu yāvadatthaṃ abhuñjitvā ūnūdaro sallahukudaro, tato eva mitāhāro parimitabhojano aṭṭhaṅgasamannāgataṃ āhāraṃ āharanto tattha mattaññutāya paccavekkhaṇasatiyā ca sato hutvā paribbaje vihareyya.
How, then, should it not arise? He said, "ūnūdaro mitāhāro" (with a stomach not full, with measured food): a bhikkhu, eating food, whether choice or coarse, should not eat as much as he desires, but with his stomach not full, having a light stomach, and for that very reason eating measured food, partaking of food endowed with eight factors, should remain mindful through knowledge of moderation and mindfulness of reflection, and wander (live).
Làm sao lại như vậy? Đức Phật nói: “ūnūdaro mitāhāro” (bụng trống, ăn uống chừng mực), nghĩa là vị Tỳ-khưu khi thọ dụng thức ăn, dù là cao lương mỹ vị hay thô sơ, không nên ăn cho đến khi no đủ, mà nên để bụng trống, bụng nhẹ nhàng, do đó ăn uống chừng mực, thọ dụng thức ăn tám phần, và sato (tỉnh giác) với sự biết đủ và niệm quán xét, paribbaje (sống) như vậy.
Yathā pana ūnūdaro mitāhāro ca nāma hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘cattāro’’tiādi vuttaṃ.
To show how one has a not-full stomach and measured food, "cattāro" (four) and so on was said.
Để trình bày làm thế nào để bụng trống và ăn uống chừng mực, Đức Phật đã nói “cattāro” v.v.
Tattha abhutvāti cattāro vā pañca vā ālope kabaḷe abhuñjitvā tattakassa āhārassa okāsaṃ ṭhapetvā pānīyaṃ piveyya.
Therein, abhutvā (without eating) means without eating four or five ālopā (mouthfuls), leaving space for that much food, one should drink water.
Trong đó, abhutvā có nghĩa là: không ăn bốn hoặc năm ālope (miếng cơm), mà để lại khoảng trống cho lượng thức ăn đó rồi uống nước.
Ayañhi āhāre sallahukavutti.
This, indeed, is a light mode of living in regard to food.
Đây là cách hành xử nhẹ nhàng trong việc ăn uống.
Nibbānañhi pesitacittassa bhikkhuno phāsuvihārāya jhānādīnaṃ adhigamayogyatāya sukhavihārāya alaṃ pariyattanti attho.
For a bhikkhu whose mind is directed to Nibbāna, it is enough for comfortable abiding, sufficient for the attainment of jhāna and so on, for a pleasant abiding.
Niết-bàn thật sự là đủ cho một Tỳ-kheo có tâm hướng đến, để sống an lạc (phāsuvihārāya), để sống hạnh phúc với khả năng đạt được các thiền định, v.v. (alaṃ) là ý nghĩa.
Iminā kucchiparihāriyaṃ piṇḍapātaṃ vadanto piṇḍapāte itarītarasantosaṃ dasseti.
By this, while speaking of alms-food for the sustenance of the body, he shows contentment with any kind of alms-food.
Với điều này, khi nói về món ăn khất thực nuôi dưỡng thân thể, Ngài thể hiện sự tùy hỷ (itarītarasantosa) đối với món ăn khất thực.
‘‘Bhutvānā’’ti vā pāṭho, so catupañcālopamattenāpi āhārena sarīraṃ yāpetuṃ samatthassa ativiya thirapakatikassa puggalassa vasena vutto siyā, uttaragāthāhipi saṃsandati eva appakasseva cīvarassa senāsanassa ca vakkhamānattā.
Or the reading may be "bhutvānā" (having eaten), which might be said in reference to a person of exceedingly stable nature who is able to sustain his body with only four or five mouthfuls of food; it also harmonizes with the subsequent verses, as little clothing and lodging will be spoken of.
Hoặc có bản đọc là “Bhutvānā”, bản này có thể được nói đến cho một người có bản chất rất kiên cố, có khả năng duy trì thân thể chỉ với bốn, năm miếng ăn; điều này cũng phù hợp với các bài kệ sau, vì sẽ nói về y phục và chỗ ở ít ỏi.
Kappiyanti yaṃ kappiyakappiyānulomesu khomādīsu aññataranti attho.
Kappiyaṃ (suitable) means any of those permissible and suitable cloths such as linen, and so on.
Kappiyanti có nghĩa là bất kỳ loại vải nào trong số các loại vải hợp lệ như vải lanh, v.v.
Tañce chādetīti kappiyaṃ cīvaraṃ samānaṃ chādetabbaṃ ṭhānaṃ chādeti ce, satthārā anuññātajātiyaṃ santaṃ heṭṭhimantena anuññātapamāṇayuttaṃ ce hotīti attho.
Tañce chādetī (If it covers) means if that permissible robe covers the part that should be covered, if it is of the kind permitted by the Teacher, and if it has the minimum permitted dimensions.
Tañce chādetīti có nghĩa là nếu y phục hợp lệ đó che đậy được phần cần che đậy, và nếu nó thuộc loại được Đức Phật cho phép, với kích thước tối thiểu được cho phép.
Idamatthikanti idaṃ payojanatthaṃ satthārā vuttapayojanatthaṃ yāvadeva sītādipaṭighātanatthañceva hirīkopīnapaṭicchādanatthañcāti attho.
Idamatthikaṃ (for this purpose) means for this purpose, for the purpose stated by the Teacher, that is, for the purpose of warding off cold and so on, and for covering shame and the private parts.
Idamatthikanti có nghĩa là vì mục đích này, vì mục đích được Đức Phật nói đến, chỉ để ngăn chặn lạnh lẽo, v.v., và để che đậy sự xấu hổ và bộ phận kín.
Etena kāyaparihāriyaṃ cīvaraṃ tattha itarītarasantosañca vadati.
By this, he speaks of a robe for the sustenance of the body, and contentment with any kind of robe.
Với điều này, Ngài nói về y phục để che thân và sự tùy hỷ đối với y phục đó.
Pallaṅkena nisinnassāti pallaṅkaṃ vuccati samantato ūrubaddhāsanaṃ, tena nisinnassa, tisandhipallaṅkaṃ ābhujitvā nisinnassāti attho.
Pallaṅkena nisinnassā (for one sitting cross-legged): Pallaṅka is said to be the posture of binding the thighs all around; thus, for one sitting in that way, meaning for one sitting with the three-jointed cross-legged posture folded.
Pallaṅkena nisinnassāti “Pallaṅka” được gọi là tư thế kiết già (ūrubaddhāsanaṃ) toàn thân; tức là ngồi kiết già, ngồi xếp chân theo tư thế ba khớp.
Jaṇṇuke nābhivassatīti yassaṃ kuṭiyaṃ tathā nisinnassa deve vassante jaṇṇukadvayaṃ vassodakena na temiyati, ettakampi sabbapariyantasenāsanaṃ, sakkā hi tattha nisīditvā atthakāmarūpena kulaputtena sadatthaṃ nipphādetuṃ.
Jaṇṇuke nābhivassatī (does not get the knees wet): for a bhikkhu sitting in such a hut, when it rains, his two knees do not get wet with rainwater. Even this much is a lodging of the lowest possible kind. For a young man desirous of benefit, it is indeed possible to accomplish his own welfare by sitting there.
Jaṇṇuke nābhivassatīti trong tịnh xá mà khi vị ấy ngồi như vậy, trời mưa mà hai đầu gối không bị ướt bởi nước mưa, thì đó là chỗ ở tối thiểu nhất; vì một thiện nam tử có ý muốn đạt được mục đích có thể ngồi ở đó và hoàn thành mục đích của mình.
Tenāha ‘‘alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno’’ti.
Therefore, he said, "alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno" (enough for the comfortable abiding of a bhikkhu with a resolute mind).
Vì vậy, Ngài nói: ‘‘alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno’’ (đủ cho sự sống an lạc của một Tỳ-kheo có tâm tinh tấn).
Evaṃ thero imāhi catūhi gāthāhi ye te bhikkhū mahicchā asantuṭṭhā, tesaṃ paramukkaṃsagataṃ sallekhaovādaṃ pakāsetvā idāni vedanāmukhena bhāvanārāmasantosaṃ dassento ‘‘yo sukha’’ntiādimāha.
In this way, the Elder, with these four verses, having proclaimed a teaching on austerity that reached the highest excellence for those bhikkhus who were of great desires and discontented, now, through the aspect of feeling, wishing to show contentment with the delight in meditation, he said "yo sukhaṃ" (who sees pleasure) and so on.
Như vậy, với bốn bài kệ này, Trưởng lão đã tuyên bố lời khuyên về sự khắc kỷ tối thượng cho những Tỳ-kheo có nhiều dục vọng và không biết đủ; bây giờ, Ngài nói ‘‘yo sukha’’ntiādimāha (người nào hạnh phúc, v.v.) để thể hiện sự tùy hỷ trong việc tu tập dựa trên cảm thọ.
Tattha sukhanti sukhavedanaṃ.
Therein, sukhaṃ (pleasure) refers to pleasant feeling.
Trong đó, sukhanti là thọ lạc (sukhavedanaṃ).
Dukkhatoti vipariṇāmadukkhato.
Dukkhato (as suffering) means as suffering due to change.
Dukkhatoti là do khổ biến hoại (vipariṇāmadukkhato).
Addāti addasa, vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya yathābhūtaṃ yo apassīti attho.
Addā (saw) means he saw; that is, who saw reality with insight-wisdom accompanied by path-wisdom.
Addāti là đã thấy, có nghĩa là người nào đã thấy như thật bằng tuệ minh sát kết hợp với tuệ đạo.
Sukhavedanā hi paribhogakāle assādiyamānāpi visamissaṃ viya bhojanaṃ vipariṇāmakāle dukkhāyeva hoti.
Indeed, pleasant feeling, even when enjoyed at the time of consumption, like poisoned food, becomes suffering at the time of its change.
Thọ lạc, dù được hưởng thụ trong lúc thọ dụng, nhưng trong lúc biến hoại, nó vẫn là khổ, giống như thức ăn trộn thuốc độc.
Tenettha dukkhānupassanaṃ dasseti.
Therefore, he here shows the contemplation of suffering.
Do đó, ở đây Ngài thể hiện sự quán khổ.
Dukkhamaddakkhi sallatoti dukkhavedanaṃ yo sallanti passi.
Dukkhamaddakkhi sallato (he saw suffering as a dart) means who saw painful feeling as a dart.
Dukkhamaddakkhi sallatoti là người nào đã thấy thọ khổ như một mũi tên.
Dukkhavedanā hi yathā sallaṃ sarīraṃ anupavisantampi anupavisitvā ṭhitampi uddhariyamānampi pīḷanameva janeti, evaṃ uppajjamānāpi ṭhitippattāpi bhijjamānāpi vibādhatiyevāti.
Indeed, just as a dart, even when it enters the body, or when it has entered and remains, or when it is being extracted, causes only pain, so too, painful feeling, whether arising, standing, or breaking up, only causes affliction.
Thọ khổ, giống như một mũi tên dù đâm vào thân thể, dù đã đâm vào và nằm yên, hay dù bị rút ra, đều gây ra sự đau đớn; cũng vậy, thọ khổ dù phát sinh, dù đạt đến trạng thái tồn tại, hay dù hoại diệt, đều gây ra sự khó chịu.
Etenettha dukkhānupassanaṃyeva ukkaṃsetvā vadati, tena ca ‘‘yaṃ dukkhaṃ tadanattā’’ti (saṃ. ni. 3.15) vacanato vedanādvaye attattaniyagāhaṃ viniveṭheti.
By this, he emphasizes the contemplation of suffering here, and by that, through the statement "what is suffering is not-self" (Saṃyutta Nikāya 3.15), he removes the misconception of self or what belongs to self in both feelings.
Với điều này, ở đây Ngài nhấn mạnh sự quán khổ, và với điều đó, Ngài loại bỏ sự chấp thủ ngã và ngã sở đối với hai loại cảm thọ, theo lời dạy ‘‘cái gì là khổ, cái đó là vô ngã’’.
Ubhayantarenāti ubhayesaṃ antare, sukhadukkhavedanānaṃ majjhabhūte adukkhamasukheti attho.
Ubhayantarenā (between both) means in the middle of both, referring to neither-pleasant-nor-painful feeling.
Ubhayantarenāti là ở giữa hai điều đó, có nghĩa là ở giữa hai cảm thọ lạc và khổ, tức là cảm thọ không khổ không lạc.
Nāhosīti yathābhūtāvabodhane attattaniyābhinivesanaṃ ahosi.
Nāhosī (was not) means there was no clinging to self or what belongs to self in the understanding of reality.
Nāhosīti là không có sự chấp thủ ngã và ngã sở trong việc hiểu biết như thật.
Kena lokasmi kiṃ siyāti evaṃ vedanāmukhena pañcapi upādānakkhandhe parijānitvā tappaṭibaddhaṃ sakalakilesajālaṃ samucchinditvā ṭhito kena nāma kilesena lokasmiṃ baddho, devatādīsu kiṃ vā āyati siyā, aññadatthu chinnabandhano apaññattikova siyāti adhippāyo.
Kena lokasmi kiṃ siyā (by whom could there be what in the world?) means: such a person who, having fully understood the five aggregates of clinging through the aspect of feeling and having uprooted the entire net of defilements bound to them, stands firm—by what defilement could he be bound in the world (among beings), or what could become of him in the future among gods and so on? The intention is that he would be one whose bonds are severed and who is un-designatable.
Kena lokasmi kiṃ siyāti có nghĩa là một người đã hiểu rõ năm uẩn chấp thủ thông qua các cảm thọ như vậy, và đã đoạn trừ toàn bộ mạng lưới phiền não liên quan đến chúng, thì bị ràng buộc bởi phiền não nào trong thế gian này, hoặc điều gì sẽ xảy ra trong tương lai đối với chư thiên, v.v.? Ý nghĩa là người đó đã đoạn trừ mọi ràng buộc và trở nên không thể được xác định.
Idāni micchāpaṭipanne puggale garahanto sammāpaṭipanne pasaṃsanto ‘‘mā me’’tiādikā catasso gāthā abhāsi.
Now, criticizing the one who has gone astray and praising the one who has practiced rightly, he uttered these four verses beginning with "mā me" (let not be mine).
Bây giờ, Trưởng lão đã nói bốn bài kệ ‘‘mā me’’ntiādi (chớ cho tôi, v.v.) để khiển trách những người thực hành sai và ca ngợi những người thực hành đúng.
Tattha mā me kadāci pāpicchoti yo asantaguṇasambhāvanicchāya pāpiccho, samaṇadhamme ussāhābhāvena kusīto, tatoyeva hīnavīriyo, saccapaṭiccasamuppādādipaṭisaṃyuttassa sutassa abhāvena appassuto, ovādānusāsanīsu ādarābhāvena anādaro, tādiso atihīnapuggalo mama santike kadācipi mā hotu.
Therein, mā me kadāci pāpiccho (let not a person of evil wishes ever be mine): let not such an extremely inferior person, who is of evil wishes due to his desire to conceive of non-existent qualities, lazy due to his lack of enthusiasm for the monastic life, and for that very reason of weak energy, unlearned due to the absence of teaching connected with the truth and dependent origination and so on, disrespectful due to his lack of regard for advice and instruction—let him never be near me.
Trong đó, mā me kadāci pāpicchoti có nghĩa là người nào có dục vọng xấu xa vì muốn được khen ngợi bằng những phẩm chất không có, kusīto (lười biếng) vì thiếu nỗ lực trong Pháp của Sa-môn, hīnavīriyo (thiếu tinh tấn) cũng vì lý do đó, appassuto (ít học) vì thiếu kiến thức liên quan đến Tứ Diệu Đế, Duyên Khởi, v.v., anādaro (không tôn trọng) vì thiếu sự tôn trọng đối với lời khuyên và giáo huấn, một người thấp kém như vậy chớ bao giờ ở gần tôi.
Kena lokasmi kiṃ siyāti lokasmiṃ sattanikāye tassa tādisassa puggalassa kena ovādena kiṃ bhavitabbaṃ, kena vā katena kiṃ siyā, niratthakamevāti attho.
Kena lokasmi kiṃ siyā (by whom could there be what in the world?) means: by what advice or by what action could anything become of such a person in the world (among beings)? It means it would be meaningless.
Kena lokasmi kiṃ siyāti có nghĩa là trong thế gian này, trong chúng sinh, người đó, một người như vậy, có thể trở thành gì bằng lời khuyên nào, hoặc điều gì sẽ xảy ra nếu làm điều gì? Ý nghĩa là vô ích.
Athekadivasaṃ thero attano kaniṭṭhabhātikassa revatattherassa kaṇṭakanicitakhadirarukkhasañchanne nirudakakantāre vāsaṃ disvā taṃ pasaṃsanto ‘‘gāme vā’’tiādikā dve gāthā abhāsi.
Then, one day, the Elder, seeing the dwelling of his younger brother, Elder Revata, in a waterless wilderness covered with thorny acacia trees, praised him and spoke the two verses beginning with "In the village or..."
Rồi một ngày nọ, Trưởng lão thấy em trai mình là Trưởng lão Revata sống trong một khu rừng hoang vắng không có nước, bị che phủ bởi những cây keo đầy gai, và Ngài đã ca ngợi vị ấy bằng hai bài kệ ‘‘gāme vā’’ntiādi (trong làng, v.v.).
Tattha gāme vāti kiñcāpi arahanto gāmante kāyavivekaṃ na labhanti, cittavivekaṃ pana labhanteva.
Therein, in the village or: Although Arahants do not achieve physical seclusion (kāyaviveka) at the village boundary, they certainly achieve mental seclusion (cittaviveka).
Trong đó, gāme vāti có nghĩa là mặc dù các bậc A-la-hán không đạt được sự độc cư thân ở gần làng, nhưng họ vẫn đạt được sự độc cư tâm.
Tesañhi dibbapaṭibhāgānipi ārammaṇāni cittaṃ cāletuṃ na sakkonti, tasmā gāme vā hotu araññādīsu aññataraṃ vā, yattha arahanto viharanti, taṃ bhūmirāmaṇeyyakanti so bhūmippadeso ramaṇīyo evāti attho.
Indeed, not even divine objects can disturb their minds. Therefore, whether it be in a village or in a forest or any other place, wherever Arahants dwell, that ground is delightful—this is the meaning.
Thật vậy, ngay cả những đối tượng thần thánh cũng không thể làm lay chuyển tâm của các vị ấy; do đó, dù ở trong làng hay bất kỳ nơi nào trong rừng, v.v., yattha arahanto viharanti, taṃ bhūmirāmaṇeyyakanti (nơi các bậc A-la-hán cư ngụ, vùng đất đó thật sự là một nơi đáng yêu) là ý nghĩa.
Araññānīti supupphitatarusaṇḍamaṇḍitāni vimalasalilāsayasampannāni araññāni ramaṇīyānīti sambandho.
Forests: The connection is that forests adorned with thickets of fully blossomed trees and endowed with pure water reservoirs are delightful.
Araññānīti có nghĩa là những khu rừng được trang trí bằng những cụm cây nở hoa rực rỡ và có những hồ nước trong xanh thật đáng yêu.
Yatthāti yesu araññesu vikasitesu viya ramamānesu kāmapakkhiko kāmagavesako jano na ramati.
Where: In which forests, or among the forests that seem to bloom and delight, the jano (person) who is inclined to sensual pleasures and seeks sensual pleasures does not delight.
Yatthāti có nghĩa là ở những khu rừng đó, nơi mà jano (người phàm) tìm kiếm dục lạc, không hoan hỷ như những bông hoa nở rộ.
Vītarāgāti vigatarāgā pana khīṇāsavā bhamaramadhukarā viya padumavanesu tathārūpesu araññesu ramissantīti.
The passionless: But the vītarāgā (passionless) ones, the Arahants, will delight in such forests, just like bees and bumblebees in lotus groves.
Vītarāgāti có nghĩa là những bậc đã ly tham, tức là các vị lậu tận, sẽ hoan hỷ trong những khu rừng như vậy, giống như ong và ong mật trong rừng sen.
Na te kāmagavesinoti yasmā te vītarāgā kāmagavesino na hontīti attho.
They are not seekers of sensual pleasures: This means that those vītarāgā are not seekers of sensual pleasures.
Na te kāmagavesinoti có nghĩa là vì các vị đã ly tham không phải là những người tìm kiếm dục lạc.
Puna thero rādhaṃ nāma duggatabrāhmaṇaṃ anukampāya pabbājetvā, upasampādetvā tameva pacchāsamaṇaṃ katvā vicaranto ekadivasaṃ tassa ca subbacabhāvena tussitvā ovādaṃ dento ‘‘nidhīnaṃvā’’tiādimāha.
Again, the Elder, out of compassion for a poor brāhmaṇa named Rādha, ordained him, gave him the higher ordination, and, taking him as his attendant bhikkhu, traveled about. One day, pleased by Rādha's obedience, he gave him advice, saying, "Like one who reveals treasures" and so forth.
Sau đó, Trưởng lão, vì lòng từ bi đối với một Bà-la-môn nghèo tên là Rādha, đã cho ông xuất gia, thọ Cụ túc giới, và sau đó đi cùng ông làm thị giả; một ngày nọ, Ngài hài lòng với sự dễ bảo của ông và đã khuyên dạy ông bằng lời ‘‘nidhīnaṃvā’’ntiādi (như kho báu, v.v.).
Tattha nidhīnaṃvāti tattha tattha nidahitvā ṭhapitānaṃ hiraññasuvaṇṇādipūrānaṃ nidhikumbhīnaṃ.
Therein, like one who reveals treasures: Like the pots filled with gold, silver, and so forth, hidden and stored in various places.
Trong đó, nidhīnaṃvāti có nghĩa là những hũ kho báu chứa đầy vàng bạc, v.v., được cất giấu ở khắp nơi.
Pavattāranti kicchajīvike duggatamanusse anukampaṃ katvā ‘‘ehi te sukhena jīvituṃ upāyaṃ dassessāmī’’ti nidhiṭṭhānaṃ netvā hatthaṃ pasāretvā ‘‘imaṃ gahetvā sukhaṃ jīvāhī’’ti ācikkhitāraṃ viya.
One who reveals: Like one who, out of compassion for poor people living in hardship, says, "Come, I will show you a way to live happily," then leads them to the treasure site, extends his hand, and tells them, "Take this and live happily."
Pavattāranti giống như người đã vì lòng từ bi đối với những người nghèo khó, sống chật vật, nói rằng: ‘‘Hãy đến đây, tôi sẽ chỉ cho bạn cách sống hạnh phúc’’, rồi dẫn họ đến nơi cất giấu kho báu, đưa tay ra và nói: ‘‘Hãy lấy cái này và sống hạnh phúc’’.
Vajjadassinanti dve vajjadassino – ‘‘iminā naṃ asāruppena vā khalitena vā saṅghamajjhe niggaṇhissāmī’’ti randhagavesako ca, aññātaṃ ñāpetukāmo ñātaṃ assādento sīlādivuddhikāmatāya taṃ taṃ vajjaṃ olokento ullumpanasabhāvasaṇṭhito cāti, ayaṃ idha adhippeto.
One who points out faults: There are two kinds of fault-finders: one who seeks flaws with the thought, "I will criticize him in the presence of the Saṅgha for this improper conduct or lapse," and one who, desiring the growth of sīla and other virtues, looks for specific faults to make known what is unknown, or to relish what is known, and whose nature is to uplift; this latter is the one intended here.
Vajjadassina (người thấy lỗi) có hai loại người thấy lỗi: một là người tìm kiếm sơ hở với ý nghĩ “Ta sẽ quở trách người này giữa Tăng đoàn vì sự không phù hợp hoặc lỗi lầm này”; và hai là người có ý định làm cho điều chưa biết trở nên được biết, hoặc vui mừng về điều đã biết, mong muốn sự tăng trưởng về giới (sīla) và các đức hạnh khác, quan sát những lỗi lầm đó, và có bản chất muốn cứu vớt (khỏi vòng luân hồi). Đây là ý nghĩa được đề cập ở đây.
Yathā hi duggatamanusso ‘‘imaṃ nidhiṃ gaṇhāhī’’ti niggayhamānopi nidhidassane kopaṃ na karoti, pamuditova hoti, evaṃ evarūpesu puggalesu asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ācikkhante kopo na kātabbo, tuṭṭhacitteneva bhavitabbaṃ, ‘‘bhante, punapi maṃ evarūpaṃ vadeyyāthā’’ti pavāretabbameva.
Just as a poor person, even when told somewhat harshly, "Take this treasure!", does not become angry at the sight of the treasure, but is rather delighted, so too, when such individuals point out improper conduct or lapses, one should not become angry, but should be delighted, and should always invite them, saying, "Venerable sir, please tell me again such things."
Thật vậy, giống như một người nghèo khổ dù bị ép buộc “Hãy lấy kho báu này” cũng không tức giận khi thấy kho báu, mà chỉ vui mừng. Tương tự, khi thấy điều không phù hợp hoặc lỗi lầm ở những người như vậy và được chỉ ra, không nên tức giận, mà nên vui vẻ và thưa rằng: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy nói cho con biết những điều như vậy nữa.”
Niggayhavādinti yo vajjaṃ disvā ayaṃ me saddhivihāriko, antevāsiko, upakārakoti acintetvā vajjānurūpaṃ tajjento paṇāmento daṇḍakammaṃ karonto sikkhāpeti, ayaṃ niggayhavādī nāma sammāsambuddho viya.
One who admonishes strongly: The person who, seeing a fault, does not think, "This is my fellow-dweller, my resident pupil, my helper," but instead warns, expels, or imposes disciplinary action according to the fault, thereby instructing, is called one who admonishes strongly (niggayhavādī), like the Perfectly Enlightened One.
Niggayhavādī (người quở trách) là người khi thấy lỗi lầm, không nghĩ “Đây là đệ tử cùng học với ta, đệ tử nội trú của ta, người giúp đỡ ta”, mà tùy theo lỗi lầm mà đe dọa, trục xuất, thi hành hình phạt, và dạy dỗ. Người này được gọi là niggayhavādī, giống như Đức Sammāsambuddha.
Vuttañhetaṃ – ‘‘niggayha niggayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi; pavayha pavayha, ānanda, vakkhāmi.
For it was said: "Having rebuked, having rebuked, Ānanda, I shall speak; having uplifted, having uplifted, Ānanda, I shall speak.
Điều này đã được nói rằng: “Này Ānanda, Ta sẽ quở trách, quở trách. Này Ānanda, Ta sẽ nâng đỡ, nâng đỡ.
Yo sāro so ṭhassatī’’ti (ma. ni. 3.196).
What is essential will remain."
Cái gì là tinh túy, cái đó sẽ còn lại.”
Medhāvinti dhammojapaññāya samannāgataṃ.
Wise (medhāvī): One endowed with wisdom from the Dhamma.
Medhāvī (người có trí tuệ) là người được trang bị trí tuệ về năng lực của Pháp (dhammojapaññā).
Tādisanti evarūpaṃ paṇḍitaṃ.
Such a one: Such a wise person.
Tādisa (người như vậy) là một người hiền trí như vậy.
Bhajeti payirupāseyya.
Should associate with: Should attend upon.
Bhaje (nên thân cận) có nghĩa là nên thân cận, phục vụ.
Tādisañhi ācariyaṃ bhajamānassa antevāsikassa seyyo hoti, na pāpiyo, vuḍḍhiyeva hoti, no parihānīti attho.
For a pupil who associates with such a teacher experiences benefit, not harm; there is growth, not decline—this is the meaning.
Thật vậy, đệ tử nào thân cận một vị thầy như vậy sẽ được lợi ích chứ không bị tổn hại, chỉ có sự tăng trưởng chứ không có sự suy giảm. Đó là ý nghĩa.
Athekadā assajipunabbasukehi kīṭāgirismiṃ āvāse dūsite satthārā āṇatto attano parisāya mahāmoggallānena ca saddhiṃ tattha gato dhammasenāpati assajipunabbasukesu ovādaṃ anādiyantesu imaṃ gāthamāha.
Then, on one occasion, when the bhikkhus Assaji and Punabbasu had corrupted the dwelling place at Kīṭāgiri, the Dhamma-commander, instructed by the Teacher, went there with his retinue and Mahāmoggallāna, and when Assaji and Punabbasu did not heed the advice, he spoke this verse.
Một lần nọ, khi các Tỳ-kheo Assaji và Punabbasu làm ô uế trú xứ Kīṭāgiri, Đức Pháp Quân (Dhammasenāpati) Sāriputta, theo lệnh của Đức Bổn Sư, đã đến đó cùng với hội chúng của mình và Đại Mục-kiền-liên. Khi các Tỳ-kheo Assaji và Punabbasu không chịu nghe lời khuyên, ngài đã nói bài kệ này.
Tattha ovadeyyāti ovādaṃ anusiṭṭhiṃ dadeyya.
Therein, should advise (ovadeyya): Should give advice or instruction.
Trong đó, ovadeyyā (nên khuyên bảo) có nghĩa là nên ban lời khuyên, lời chỉ dạy.
Anusāseyyāti tasseva pariyāyavacanaṃ.
Should admonish (anusāseyya): This is a synonymous term for the same.
Anusāseyyā (nên giáo huấn) là một từ đồng nghĩa với từ đó.
Atha vā uppanne vatthusmiṃ vadanto ovadati nāma, anuppanne ‘‘ayasopi te siyā’’tiādiṃ anāgataṃ uddissa vadanto anusāsati nāma.
Alternatively, one who speaks about an existing matter is called one who advises. One who speaks about a future matter, such as, "This might also be for you," referring to something that has not yet occurred, is called one who admonishes.
Hoặc, khi một sự việc đã xảy ra mà nói thì gọi là ovadati (khuyên bảo); khi nói về một điều chưa xảy ra, như “Điều này cũng có thể xảy ra với ngươi,” thì gọi là anusāsati (giáo huấn).
Sammukhā vadanto vā ovadati nāma, parammukhā dūtaṃ, sāsanaṃ vā pesetvā vadanto anusāsati nāma.
Or, one who speaks in person is called one who advises. One who sends a messenger or a message and speaks indirectly is called one who admonishes.
Hoặc, nói trực tiếp thì gọi là ovadati (khuyên bảo); nói gián tiếp bằng cách gửi sứ giả hoặc thông điệp thì gọi là anusāsati (giáo huấn).
Sakiṃ vadanto vā ovadati nāma, punappunaṃ vadanto anusāsati nāma.
Or, one who speaks once is called one who advises. One who speaks again and again is called one who admonishes.
Hoặc, nói một lần thì gọi là ovadati (khuyên bảo); nói lặp đi lặp lại thì gọi là anusāsati (giáo huấn).
Asabbhā cāti akusalā dhammā ca nivāraye, kusale dhamme ca patiṭṭhāpeyyāti attho.
And evil (asabbhā): This means, he should restrain from unwholesome states and establish in wholesome states.
Asabbhā cā (và những điều bất thiện) có nghĩa là nên ngăn chặn những pháp bất thiện và thiết lập những pháp thiện.
Satañhi soti evarūpo puggalo sādhūnaṃ piyo hoti.
For he is of the good (sataṃ hi so): Such a person is dear to the good.
Satañhi so (người như vậy được người thiện yêu mến) có nghĩa là người như vậy được những người tốt yêu mến.
Ye pana asantā asappurisā vitiṇṇaparalokā āmisacakkhukā jīvikatthāya pabbajitā, tesaṃ so ovādako anusāsako ‘‘na tvaṃ amhākaṃ upajjhāyo, na ācariyo, kasmā amhe vadasī’’ti evaṃ mukhasattīhi vijjhantānaṃ appiyo hotīti.
But those who are not good, who are ignoble persons, who have abandoned the next world, whose eyes are fixed on material gain, and who have gone forth for a livelihood, to them, such an adviser and admonisher is disliked, as they pierce him with verbal barbs, saying, "You are not our preceptor, nor our teacher, why do you speak to us?"
Còn những người bất thiện, những kẻ ác, những người không vượt qua được thế giới bên kia, những người có con mắt tham ái, những người xuất gia vì miếng cơm manh áo, thì người khuyên bảo, giáo huấn họ sẽ bị ghét bỏ bởi những kẻ đâm chọc bằng lời nói như: “Ngươi không phải là thầy tế độ của chúng tôi, không phải là thầy dạy của chúng tôi, tại sao lại nói với chúng tôi?”
‘‘Yaṃ ārabbha satthā dhammaṃ deseti, so eva upanissayasampanno’’ti bhikkhūsu kathāya samuṭṭhitāya ‘‘nayidameta’’nti dassento ‘‘aññassā’’ti gāthamāha.
When the talk arose among the bhikkhus, "The one for whom the Teacher teaches the Dhamma is indeed endowed with the supporting condition (upanissaya)," the Elder, showing "This is not so," spoke the verse "For another's sake".
Khi câu chuyện nổi lên giữa các Tỳ-kheo rằng “Đức Bổn Sư thuyết Pháp cho ai thì người đó có duyên lành (upanissayasampanna)”, để chỉ ra rằng “Điều này không phải như vậy”, ngài đã nói bài kệ “Aññassā” (Người khác).
Tattha aññassāti attano bhāgineyyaṃ dīghanakhaparibbājakaṃ sandhāyāha.
Therein, for another's sake (aññassā): This refers to his nephew, the wanderer Dīghanakha.
Trong đó, aññassā (người khác) là nói đến người cháu của mình, du sĩ Dīghanakha.
Tassa hi satthārā vedanāpariggahasutte (ma. ni. 2.205-206) desiyamāne ayaṃ mahāthero bhāvanāmagge adhigantvā sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ patto.
For it was while the Teacher was teaching the discourse on the Comprehension of Feelings (Vedanāpariggaha Sutta) that this Mahāthera attained the culmination of the knowledge of the disciple's perfections by reaching the path of development.
Khi Đức Bổn Sư thuyết giảng kinh Vedanāpariggaha, vị Đại Trưởng lão này đã đạt được các con đường tu tập và đạt đến đỉnh cao của trí tuệ bậc Thanh văn (sāvakapāramīñāṇa).
Sotamodhesimatthikoti satthāraṃ bījayamāno ṭhito atthiko hutvā sussūsanto sotaṃ odahiṃ.
Being desirous, I gave ear: I listened with attention, being desirous and eager, revering the Teacher.
Sotamodhesimatthiko (Tôi đã lắng tai nghe với lòng mong cầu) có nghĩa là tôi đã lắng tai nghe với lòng mong cầu, với tư cách là một người khao khát, trong khi quạt cho Đức Bổn Sư.
Taṃ me amoghaṃ savananti taṃ tathā sutaṃ savanaṃ mayhaṃ amoghaṃ avañjhaṃ ahosi, aggasāvakena pattabbaṃ sampattīnaṃ avassayo ahosi.
That hearing of mine was not in vain: That hearing, heard in such a way, was not in vain for me; it was the basis for the attainments to be reached by a chief disciple.
Taṃ me amoghaṃ savana (sự lắng nghe đó của tôi không vô ích) có nghĩa là sự lắng nghe đó của tôi không vô ích, không uổng phí, nó là chỗ dựa cho những thành tựu mà một vị đại đệ tử nên đạt được.
Tenāha ‘‘vimuttomhī’’tiādi.
Therefore, it was said: "I am liberated" and so forth.
Do đó, ngài nói “vimuttomhī” (Tôi đã giải thoát) và tiếp theo.
Tattha neva pubbenivāsāyāti attano paresañca pubbenivāsajānanañāṇatthāya, paṇidhī me neva vijjatīti yojanā.
Therein, not for the sake of past lives: My aspiration does not exist for the sake of knowing my own or others' past lives—this is the connection.
Trong đó, neva pubbenivāsāyā (không phải vì túc mạng trí) có nghĩa là sự mong cầu của tôi không tồn tại vì trí tuệ biết các tiền kiếp của bản thân và người khác. Đó là cách kết nối câu.
Parikammakaraṇavasena tadatthaṃ cittapaṇidhānamattampi nevatthi neva ahosīti attho.
This means that there was no, nor had there ever been, even a mere mental aspiration or preliminary exertion for that purpose.
Có nghĩa là ngay cả sự mong cầu tâm ý vì mục đích đó, theo cách thực hành chuẩn bị, cũng không có và chưa từng có.
Cetopariyāyāti cetopariyañāṇassa.
Cetopariyāyā means for the knowledge of penetrating others' minds (cetopariyañāṇa).
Cetopariyāyā (vì tha tâm thông) là vì trí tuệ tha tâm thông (cetopariyañāṇa).
Iddhiyāti iddhividhañāṇassa.
Iddhiyā means for the knowledge of various psychic powers (iddhividhañāṇa).
Iddhiyā (vì thần thông) là vì trí tuệ thần thông biến hóa (iddhividhañāṇa).
Cutiyā upapattiyāti, sattānaṃ cutiyā upapattiyā ca jānanañāṇāya cutūpapātañāṇatthāya.
Cutiyā upapattiyā means for the knowledge of the passing away and rebirth of beings, for the sake of the cutūpapātañāṇa.
Cutiyā upapattiyā (vì sự chết và tái sinh) là vì trí tuệ biết sự chết và tái sinh của chúng sinh, vì trí tuệ thiên nhãn thông (cutūpapātañāṇa).
Sotadhātuvisuddhiyāti dibbasotañāṇassa.
Sotadhātuvisuddhiyā means for the divine ear knowledge (dibbasotañāṇa).
Sotadhātuvisuddhiyā (vì sự thanh tịnh của nhĩ giới) là vì trí tuệ thiên nhĩ thông (dibbasotañāṇa).
Paṇidhī me na vijjatīti imesaṃ abhiññāvisesānaṃ atthāya parikammavasena cittassa paṇidhi cittābhinīhāro me natthi nāhosīti attho.
Paṇidhī me na vijjatī means, for the sake of these specific supernormal knowledges (abhiññā-visesa), there is no, nor has there ever been, a mental aspiration or a striving of mind on my part, by way of preliminary exertion.
Paṇidhī me na vijjatī (sự mong cầu của tôi không tồn tại) có nghĩa là sự mong cầu của tâm ý, sự nguyện ước của tâm ý, theo cách thực hành chuẩn bị, vì những đặc biệt thần thông này, không có và chưa từng có đối với tôi.
Sabbaññuguṇā viya hi buddhānaṃ aggamaggādhigameneva sāvakānaṃ sabbe sāvakaguṇā hatthagatā honti, na tesaṃ adhigamāya visuṃ parikammakaraṇakiccaṃ atthīti.
Indeed, just as the qualities of omniscience (sabbaññuguṇa) of the Buddhas become entirely attainable for them upon the attainment of the highest path, so too do all the qualities of a disciple become attainable for disciples upon the attainment of the highest path; there is no need for them to perform separate preliminary work for their attainment.
Thật vậy, giống như những phẩm chất toàn giác của các Đức Phật, tất cả những phẩm chất của các vị Thanh văn đều nằm trong tầm tay của các vị Thanh văn chỉ bằng cách đạt được con đường tối thượng (arahatta-magga), không cần phải thực hành chuẩn bị riêng biệt để đạt được chúng.
Rukkhamūlantiādikā tisso gāthā kapotakandarāyaṃ viharantassa yakkhena pahatakāle samāpattibalena attano nibbikāratādīpanavasena vuttā.
The three verses beginning with Rukkhamūlaṃ were spoken to demonstrate the Elder's imperturbability through the power of his attainments, at the time he was struck by a yakkha while dwelling in the Kapotakandara cave.
Ba bài kệ bắt đầu bằng Rukkhamūla (Gốc cây) được nói khi vị Trưởng lão đang trú ngụ tại hang Kapotakandara và bị một dạ xoa tấn công, nhằm thể hiện sự không lay chuyển của ngài nhờ sức mạnh của thiền định (samāpatti).
Tattha muṇḍoti na voropitakeso.
In this context, muṇḍo means one whose hair has been shaved.
Trong đó, muṇḍo (đầu trọc) là người không cạo tóc.
Saṅghāṭipārutoti saṅghāṭiṃ pārupitvā nisinno.
Saṅghāṭipāruto means one who is seated, having wrapped himself in the outer robe (saṅghāṭi).
Saṅghāṭipāruto (đắp y saṅghāṭi) là người ngồi đắp y saṅghāṭi.
‘‘Saṅghāṭiyā supāruto’’ti ca paṭhanti.
Some also recite: "Saṅghāṭiyā supāruto" (well-wrapped in the outer robe).
Cũng có bản đọc là “Saṅghāṭiyā supāruto” (đắp y saṅghāṭi rất tốt).
Paññāya uttamo theroti thero hutvā paññāya uttamo, sāvakesu paññāya seṭṭhoti attho.
Paññāya uttamo thero means, being an Elder, he is supreme in wisdom; that is, he is foremost in wisdom among the disciples.
Paññāya uttamo thero (vị Trưởng lão tối thượng về trí tuệ) có nghĩa là vị Trưởng lão là người tối thượng về trí tuệ, là người xuất sắc nhất về trí tuệ trong số các đệ tử.
Jhāyatīti ārammaṇūpanijjhānena lakkhaṇūpanijjhānena ca jhāyati, bahulaṃ samāpattivihārena viharatīti attho.
Jhāyatī means he meditates through both object-fixation meditation (ārammaṇūpanijjhāna) and characteristic-fixation meditation (lakkhaṇūpanijjhāna); it means he dwells frequently in the dwelling of attainments (samāpatti-vihāra).
Jhāyatī (thiền định) có nghĩa là thiền định bằng cách quán sát đối tượng (ārammaṇūpanijjhāna) và quán sát đặc tính (lakkhaṇūpanijjhāna), tức là thường xuyên an trú trong các trạng thái thiền định (samāpatti-vihāra).
Athekadivasaṃ therassa asatiyā nivāsanakaṇṇe olambante aññataro sāmaṇero, ‘‘bhante, parimaṇḍalaṃ nivāsetabba’’nti āha.
Then, one day, due to the Elder's inadvertence, a corner of his lower robe was hanging down, and a certain novice said, "Venerable sir, the lower robe should be worn evenly."
Một ngày nọ, khi một góc y của vị Trưởng lão bị buông thõng do sự bất cẩn, một vị sa-di đã thưa: “Bạch Thế Tôn, y nên được mặc cho tròn trịa.”
Taṃ sutvā ‘‘bhaddaṃ tayā suṭṭhu vutta’’nti sirasā viya sampaṭicchanto tāvadeva thokaṃ apakkamitvā parimaṇḍalaṃ nivāsetvā ‘‘mādisānaṃ ayampi dosoyevā’’ti dassento ‘‘anaṅgaṇassā’’ti gāthamāha.
Hearing that, he accepted it as if bowing his head, saying, "Well said by you, good one!" Immediately, he moved a little, adjusted his lower robe evenly, and, showing that "even this is a fault for those like me," he spoke the verse "Anaṅgaṇassa".
Nghe vậy, ngài như thể chấp nhận bằng đầu, nói: “Lành thay, ngươi nói rất đúng”, rồi lập tức đi sang một bên một chút, mặc y cho tròn trịa, và để chỉ ra rằng “Đây cũng là một lỗi lầm đối với những người như ta”, ngài đã nói bài kệ “Anaṅgaṇassā” (Người không có vết nhơ).
Puna maraṇe jīvite ca attano samacittataṃ dassento ‘‘nābhinandāmī’’tiādinā dve gāthā vatvā paresaṃ dhammaṃ kathento ‘‘ubhayena mida’’ntiādinā gāthādvayamāha.
Then, again, showing his equanimity towards death and life, he spoke the two verses beginning with "Nābhinandāmī"; and while teaching the Dhamma to others, he spoke the two verses beginning with "Ubhayena mida".
Sau đó, để thể hiện sự bình thản của mình đối với cái chết và sự sống, ngài đã nói hai bài kệ bắt đầu bằng “Nābhinandāmī” (Tôi không hoan hỷ), rồi khi thuyết pháp cho người khác, ngài đã nói hai bài kệ bắt đầu bằng “Ubhayena mida” (Điều này bằng cả hai).
Tattha ubhayenāti ubhayesu, ubhosu kālesūti attho.
In this context, ubhayenā means in both, in both circumstances.
Trong đó, ubhayenā (bằng cả hai) có nghĩa là trong cả hai, trong cả hai thời điểm.
Midanti ma-kāro padasandhikaro.
Mida — the letter 'm' here serves as a euphonic conjunct between words.
Mida (điều này) – chữ ‘ma’ là để nối âm.
Idaṃ maraṇameva, maraṇaṃ attheva nāma, amaraṇaṃ nāma natthi.
This is certainly death; death indeed exists, there is no such thing as non-death.
Đây chính là cái chết, cái chết chắc chắn tồn tại, không có cái gì gọi là bất tử.
Kesu ubhosu kālesūti āha ‘‘pacchā vā pure vā’’ti majjhimavayassa pacchā vā jarājiṇṇakāle pure vā daharakāle maraṇameva maraṇaṃ ekantikameva.
Regarding "in which two circumstances," he said, "pacchā vā pure vā": whether later in old age, after middle age, or earlier in youth, death is certain.
Hỏi: Trong cả hai thời điểm nào? Đáp: “pacchā vā pure vā” (dù sau hay trước), tức là dù sau tuổi trung niên, khi đã già yếu, hay trước, khi còn trẻ, cái chết là điều tất yếu.
Tasmā paṭipajjatha sammā paṭipattiṃ pūretha vippaṭipajjitvā mā vinassatha apāyesu mahādukkhaṃ mānubhavatha.
Therefore, paṭipajjatha (practice rightly), fulfill right conduct; do not go astray, mā vinassatha (do not be ruined), do not experience great suffering in the lower realms.
Vì vậy, paṭipajjatha (hãy thực hành) – hãy hoàn thành sự thực hành đúng đắn, đừng làm sai lệch mà mā vinassatha (đừng bị hủy hoại), đừng chịu đựng khổ đau lớn trong các cõi ác.
Khaṇo vo mā upaccagāti aṭṭhahi akkhaṇehi vivajjito ayaṃ navamo khaṇo mā tumhe atikkamīti attho.
Khaṇo vo mā upaccagā means, may this ninth auspicious moment, free from the eight inauspicious moments, not pass you by.
Khaṇo vo mā upaccagā (đừng để khoảnh khắc trôi qua) có nghĩa là đừng để khoảnh khắc thứ chín này, không bị tám khoảnh khắc bất lợi ngăn cản, trôi qua các ngươi.
Athekadivasaṃ āyasmantaṃ mahākoṭṭhikaṃ disvā tassa guṇaṃ pakāsento ‘‘upasanto’’tiādinā tisso gāthā abhāsi.
Then, one day, seeing the Venerable Mahākoṭṭhika, and proclaiming his virtues, he spoke the three verses beginning with "Upasanto".
Một ngày nọ, thấy Tôn giả Mahākoṭṭhika, ngài đã nói ba bài kệ bắt đầu bằng “Upasanto” (Người an tịnh) để ca ngợi phẩm hạnh của vị ấy.
Tattha anuddesikavasena ‘‘dhunātī’’ti vuttamevatthaṃ puna therasannissitaṃ katvā vadanto ‘‘appāsī’’tiādimāha.
In this context, what was said as "dhunātī" in an unspecified manner, he said again, placing it in relation to the Elder, starting with "appāsī".
Trong đó, ý nghĩa đã được nói là “dhunātī” (quét sạch) theo cách tổng quát, sau đó để liên hệ với vị Trưởng lão, ngài nói “appāsī” và tiếp theo.
Tattha appāsīti adhunā pahāsīti attho.
Here, appāsī means "has now abandoned."
Trong đó, appāsī (đã từ bỏ) có nghĩa là đã từ bỏ, đã đoạn trừ.
Anāyāsoti aparissamo, kilesadukkharahitoti attho.
Anāyāso means "without toil," "free from the suffering of defilements."
Anāyāso (không mệt mỏi) có nghĩa là không mệt mỏi, không có khổ đau phiền não.
Vippasanno anāviloti vippasanno asaddhiyādīnaṃ abhāvena suṭṭhu pasannacitto anāvilasaṅkappatāya anāvilo.
Vippasanno anāvilo means "very clear-minded" due to the absence of lack of faith and the like, and "unagitated" due to pure thoughts.
Vippasanno anāvilo có nghĩa là, vippasanno (trong sạch hoàn toàn) vì không có sự vô tín, v.v., nên tâm rất thanh tịnh; anāvilo (không vẩn đục) vì ý định không vẩn đục.
Na vissaseti gāthā devadattaṃ saddahitvā tassa diṭṭhiṃ rocetvā ṭhite vajjiputtake ārabbha vuttā.
The verse Na vissase was spoken concerning the Vajjiputta monks who trusted Devadatta and approved of his views.
Kệ Na vissase được thuyết giảng liên quan đến các Tỳ-kheo dòng Vajji đã tin tưởng Devadatta và tán thành quan điểm của hắn.
Tattha na vissaseti vissaṭṭho na bhaveyya, na saddaheyyāti attho.
In this context, na vissase means "one should not be familiar," "one should not trust."
Ở đây, na vissase có nghĩa là không nên quá thân mật, không nên tin tưởng.
Ekatiyesūti ekaccesu anavaṭṭhitasabhāvesu puthujjanesu.
Ekatiyesū means among some ordinary individuals (puthujjana) whose nature is unstable.
Ekatiyesū có nghĩa là đối với một số phàm nhân có bản chất không ổn định.
Evanti yathā tumhe ‘‘devadatto sammā paṭipanno’’ti vissāsaṃ āpajjittha, evaṃ.
Evaṃ means just as you put your trust in Devadatta, thinking, "Devadatta practices rightly," so too.
Evaṃ có nghĩa là giống như các ngươi đã tin tưởng rằng “Devadatta thực hành đúng đắn”, thì cũng vậy.
Agārisūti gahaṭṭhesu.
Agārisū means among householders.
Agārisū có nghĩa là đối với các cư sĩ.
Sādhūpi hutvānāti yasmā puthujjanabhāvo nāma assapiṭṭhe ṭhapitakumbhaṇḍaṃ viya thusarāsimhi nikhātakhāṇukaṃ viya ca anavaṭṭhito, tasmā ekacce ādito sādhū hutvā ṭhitāpi pacchā asādhū honti.
Sādhūpi hutvānā means because the state of being an ordinary individual is unstable, like a pumpkin placed on a horse's back or a stump stuck in a heap of chaff; therefore, some, who were virtuous at first, later become non-virtuous.
Sādhūpi hutvānā có nghĩa là, vì bản chất của phàm nhân là không ổn định, giống như một quả bí đặt trên lưng ngựa hoặc một cọc gỗ đóng trong đống trấu, nên một số người ban đầu là thiện nhưng sau đó trở thành bất thiện.
Yathā devadatto pubbe sīlasampanno abhiññāsamāpattilābhī hutvā lābhasakkārapakato idāni parihīnaviseso chinnapakkhakāko viya āpāyiko jāto.
Just as Devadatta, who was formerly virtuous and had attained psychic powers and meditative absorptions, later became corrupted by gain and honor, and now, having lost his special qualities, has become destined for the lower realms, like a crow with broken wings.
Giống như Devadatta, trước đây có giới hạnh đầy đủ và đạt được các thần thông và thiền định, nhưng sau đó bị lợi lộc và sự cung kính làm hư hỏng, giờ đây đã mất đi các phẩm chất đặc biệt và trở thành kẻ đọa lạc như con quạ gãy cánh.
Tasmā tādiso diṭṭhamattena ‘‘sādhū’’ti na vissāsitabbo.
Therefore, such a person should not be trusted as "virtuous" merely upon seeing them.
Vì vậy, không nên tin tưởng một người như vậy là thiện chỉ vì thấy vẻ bề ngoài.
Ekacce pana kalyāṇamittasaṃsaggābhāvena ādito asādhū hutvāpi pacchā kalyāṇasaṃsaggena sādhū hontiyeva, tasmā devadattasadise sādhupatirūpe ‘‘sādhū’’ti na vissāseyyāti attho.
However, some, who were initially non-virtuous due to lack of association with good friends, later become virtuous through association with good people; therefore, one should not trust those who only appear virtuous, like Devadatta, as being genuinely "virtuous."
Tuy nhiên, một số người ban đầu là bất thiện do không có bạn lành, nhưng sau đó trở thành thiện nhờ kết giao với bạn lành. Vì vậy, không nên tin tưởng những kẻ giả mạo là thiện như Devadatta là thiện.
Yesaṃ kāmacchandādayo cittupakkilesā avigatā, te asādhū.
Those whose defilements of mind, such as sensual desire, have not disappeared are not virtuous.
Những ai mà các ô nhiễm tâm như dục ái, v.v., chưa được đoạn trừ, thì họ là bất thiện. Để chỉ ra rằng những ai đã đoạn trừ chúng thì là thiện, Đức Phật đã thuyết kệ Kāmacchando và sau đó thuyết hai kệ Yassa sakkariyamānassā để chỉ ra đặc tính của người thiện đã đạt đến sự siêu việt, không còn là điều bình thường.
Yesaṃ te vigatā, te sādhūti dassetuṃ ‘‘kāmacchando’’ti gāthaṃ vatvā asādhāraṇato ukkaṃsagataṃ sādhulakkhaṇaṃ dassetuṃ ‘‘yassa sakkariyamānassā’’tiādinā gāthādvayaṃ vuttaṃ.
To show that those whose defilements have disappeared are virtuous, he spoke the verse "Kāmacchando", and to show the extraordinary characteristic of a virtuous person, which is not common to all, he spoke the two verses beginning with "Yassa sakkariyamānassā".
Những ai mà các ô nhiễm tâm như dục ái, v.v., chưa được đoạn trừ, thì họ là bất thiện. Để chỉ ra rằng những ai đã đoạn trừ chúng thì là thiện, Đức Phật đã thuyết kệ Kāmacchando và sau đó thuyết hai kệ Yassa sakkariyamānassā để chỉ ra đặc tính của người thiện đã đạt đến sự siêu việt, không còn là điều bình thường.
Asādhāraṇato pana ukkaṃsagataṃ taṃ dassetuṃ satthāraṃ attānañca udāharanto ‘‘mahāsamuddo’’tiādikā gāthā abhāsi.
But to show that extraordinary characteristic, which is not common, he spoke the verses beginning with "Mahāsamuddo", using the Teacher and himself as examples.
Để chỉ ra đặc tính siêu việt đó một cách phi thường, Đức Bổn Sư đã thuyết các kệ bắt đầu bằng Mahāsamuddo, lấy chính Ngài làm ví dụ.
Tattha mahāsamuddoti ayaṃ mahāsamuddo, mahāpathavī selo pabbato, puratthimādibhedato anilo ca attano acetanābhāvena iṭṭhāniṭṭhaṃ sahanti, na paṭisaṅkhānabalena, satthā pana yassā arahattuppattiyā vasena uttame tādibhāve ṭhito iṭṭhādīsu sabbattha samo nibbikāro, tassā satthu varavimuttiyā aggaphalavimuttiyā te mahāsamuddādayo upamāya upamābhāvena na yujjanti kalabhāgampi na upentīti attho.
In this context, mahāsamuddo means this great ocean, this great earth, this selo (rock) mountain, and the wind, differentiated as eastern, etc., being inanimate, endure what is pleasant and unpleasant, not by the power of reflection. But as for the Teacher, by whose attainment of Arahantship he stood in the highest state of equanimity, being equal and unperturbed in all pleasant and unpleasant things, those great oceans and the like na yujjanti (are not comparable) to that satthu varavimuttiyā (supreme liberation of the Teacher), not even to a sixteenth part of it.
Ở đây, mahāsamuddo có nghĩa là đại dương này, đại địa này, selo là núi, và gió theo các hướng đông, v.v., do bản chất vô tri của chúng mà chịu đựng điều tốt và điều xấu, không phải bằng sức mạnh của sự suy xét. Nhưng Đức Bổn Sư, do sự chứng đắc A-la-hán mà đạt đến trạng thái Tādi tối thượng, bình đẳng và không biến đổi trước mọi điều tốt và xấu, thì các đại dương, v.v., không thể so sánh được với satthu varavimuttiyā (sự giải thoát tối thượng của Đức Bổn Sư), tức là sự giải thoát quả A-la-hán, dù chỉ một phần nhỏ bé.
Cakkānuvattakoti satthārā vattitassa dhammacakkassa anuvattako.
Cakkānuvattako means one who follows the Dhamma-wheel set in motion by the Teacher.
Cakkānuvattako có nghĩa là người tiếp nối Pháp luân do Đức Bổn Sư đã chuyển.
Theroti asekkhehi sīlakkhandhādīhi samannāgamena thero.
Thero means an Elder by being endowed with the sīlakkhandha (aggregate of virtue) and other aggregates of the trainee and beyond training.
Thero có nghĩa là một Trưởng lão, do được đầy đủ các uẩn giới, v.v., của bậc vô học.
Mahāñāṇīti mahāpañño.
Mahāñāṇī means greatly wise.
Mahāñāṇī có nghĩa là bậc đại trí.
Samāhitoti upacārappanāsamādhinā anuttarasamādhinā ca samāhito.
Samāhito means composed by both access concentration (upacāra-samādhi) and absorption concentration (appanā-samādhi), and by unsurpassed concentration.
Samāhito có nghĩa là bậc đã an định tâm bằng định cận hành, định an chỉ và vô thượng định.
Paṭhavāpaggisamānoti iṭṭhādiārammaṇasannipāte nibbikāratāya pathaviyā āpena agginā ca sadisavuttiko.
Paṭhavāpaggisamāno means acting like earth, water, and fire, being unperturbed when encountering pleasant and unpleasant objects.
Paṭhavāpaggisamāno có nghĩa là người có hành xử giống như đất, nước và lửa, không biến đổi khi đối diện với các đối tượng dễ chịu, v.v.
Tenāha ‘‘na rajjati na dussatī’’ti.
Therefore, it is said: "na rajjati na dussatī" (does not cling, does not hate).
Vì thế, Đức Phật đã nói: na rajjati na dussatī (không tham đắm, không sân hận).
Paññāpāramitaṃ pattoti sāvakañāṇassa pāramiṃ pārakoṭiṃ patto.
Paññāpāramitaṃ patto means one who has reached the ultimate limit, the pinnacle, of a disciple's knowledge.
Paññāpāramitaṃ patto có nghĩa là người đã đạt đến đỉnh cao của trí tuệ Thanh văn.
Mahābuddhīti mahāputhuhāsajavanatikkhanibbedhikabhāvappattāya mahatiyā buddhiyā paññāya samannāgato.
Mahābuddhī means endowed with great wisdom (paññā) that has reached the state of great, extensive, joyful, swift, keen, and penetrating insight (buddhi).
Mahābuddhī có nghĩa là người được đầy đủ đại trí tuệ, đã đạt đến trạng thái trí tuệ rộng lớn, nhanh nhạy, sắc bén và thấu triệt.
Mahāmatīti dhammanvayaveditasaṅkhātāya mahatiyā nayaggāhamatiyā samannāgato.
Mahāmatī means endowed with great intellect that is able to grasp the method, described as penetrating knowledge in accordance with the Dhamma.
Mahāmatī có nghĩa là người được đầy đủ đại trí tuệ, tức là trí tuệ thấu hiểu quy luật Pháp.
Ye hi te catubbidhā, soḷasavidhā, catucattālīsavidhā, tesattatividhā ca paññappabhedā.
And those divisions of wisdom are fourfold, sixteenfold, forty-fourfold, and seventy-threefold.
Có bốn loại, mười sáu loại, bốn mươi bốn loại và bảy mươi ba loại phân biệt trí tuệ.
Tesaṃ sabbaso anavasesānaṃ adhigatattā mahāpaññatā divisesayogato ca ayaṃ mahāthero sātisayaṃ ‘‘mahābuddhī’’ti vattabbataṃ arahati.
Because he has attained all of these divisions of wisdom without remainder, and because of his association with extraordinary great wisdom and other special qualities, this Mahāthera is supremely worthy of being called “Mahābuddhī.”
Vì đã đạt được tất cả các phân loại trí tuệ đó một cách trọn vẹn và không còn sót lại, và vì được kết hợp với các phẩm chất đặc biệt của đại trí tuệ, nên Đại Trưởng lão này xứng đáng được gọi là Mahābuddhī (Đại Trí) một cách đặc biệt.
Yathāha bhagavā –
As the Blessed One said:
Như Đức Thế Tôn đã nói –
‘‘Paṇḍito, bhikkhave, sāriputto; mahāpañño, bhikkhave, sāriputto; puthupañño, bhikkhave, sāriputto; hāsapañño, bhikkhave, sāriputto; javanapañño, bhikkhave, sāriputto; tikkhapañño, bhikkhave, sāriputto; nibbedhikapañño, bhikkhave, sāriputto’’tiādi (ma. ni. 3.93).
“Sāriputta, monks, is wise; Sāriputta, monks, has great wisdom; Sāriputta, monks, has broad wisdom; Sāriputta, monks, has joyful wisdom; Sāriputta, monks, has swift wisdom; Sāriputta, monks, has keen wisdom; Sāriputta, monks, has penetrating wisdom,” and so on.
“Này các Tỳ-kheo, Sāriputta là bậc hiền trí; này các Tỳ-kheo, Sāriputta là bậc đại trí; này các Tỳ-kheo, Sāriputta là bậc quảng trí; này các Tỳ-kheo, Sāriputta là bậc hỷ trí; này các Tỳ-kheo, Sāriputta là bậc tấn trí; này các Tỳ-kheo, Sāriputta là bậc lợi trí; này các Tỳ-kheo, Sāriputta là bậc thâm nhập trí” (Trung Bộ Kinh 3.93).
‘‘Katamā mahāpaññā?
“What is great wisdom?
“Thế nào là đại trí tuệ?
Mahante atthe pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante dhamme pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantā niruttiyo pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantāni paṭibhānāni pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante sīlakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante samādhikkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante paññākkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante vimuttikkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante vimuttiñāṇadassanakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantāni ṭhānāṭṭhānāni pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantā vihārasamāpattiyo pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantāni ariyasaccāni pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante satipaṭṭhāne pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante sammappadhāne pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante iddhipāde pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantāni indriyāni pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantāni balāni pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante bojjhaṅge pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahante ariyamagge pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantāni sāmaññaphalāni pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantā abhiññāyo pariggaṇhātīti mahāpaññā, mahantaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ pariggaṇhātīti mahāpaññā.
It comprehends great meanings, thus it is great wisdom; it comprehends great Dhammas, thus it is great wisdom; it comprehends great enunciations, thus it is great wisdom; it comprehends great insights, thus it is great wisdom; it comprehends great aggregates of morality, thus it is great wisdom; it comprehends great aggregates of concentration, thus it is great wisdom; it comprehends great aggregates of wisdom, thus it is great wisdom; it comprehends great aggregates of liberation, thus it is great wisdom; it comprehends great aggregates of knowledge and vision of liberation, thus it is great wisdom; it comprehends great possibilities and impossibilities, thus it is great wisdom; it comprehends great meditative attainments, thus it is great wisdom; it comprehends great Noble Truths, thus it is great wisdom; it comprehends great establishments of mindfulness, thus it is great wisdom; it comprehends great right strivings, thus it is great wisdom; it comprehends great bases of psychic power, thus it is great wisdom; it comprehends great faculties, thus it is great wisdom; it comprehends great powers, thus it is great wisdom; it comprehends great factors of enlightenment, thus it is great wisdom; it comprehends great Noble Paths, thus it is great wisdom; it comprehends great fruits of recluseship, thus it is great wisdom; it comprehends great higher knowledges, thus it is great wisdom; it comprehends the great ultimate goal, Nibbāna, thus it is great wisdom.
Đại trí tuệ là nắm giữ những ý nghĩa lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những Pháp lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những lời diễn đạt lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những biện tài lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những uẩn giới lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những uẩn định lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những uẩn tuệ lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những uẩn giải thoát lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những uẩn giải thoát tri kiến lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những trường hợp có thể và không thể lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những thành tựu an trú lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những chân lý cao quý lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những niệm xứ lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những chánh tinh tấn lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những thần túc lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những căn lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những lực lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những giác chi lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những thánh đạo lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những Sa-môn quả lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ những thắng trí lớn lao; đại trí tuệ là nắm giữ Niết Bàn tối thượng.
‘‘Katamā puthupaññā?
“What is broad wisdom?
“Thế nào là quảng trí?
Puthunānākhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānādhātūsu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāāyatanesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāpaṭiccasamuppādesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāsuññatamanupalabbhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāatthesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānādhammesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāniruttīsu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāpaṭibhānesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāsīlakkhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāsamādhikkhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāpaññākkhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāvimuttikkhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāvimuttiñāṇadassanakkhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāṭhānāṭṭhānesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāvihārasamāpattīsu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāariyasaccesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāsatipaṭṭhānesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāsammappadhānesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāiddhipādesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāindriyesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānābalesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānābojjhaṅgesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāariyamaggesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāsāmaññaphalesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthunānāabhiññāsu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā, puthujjanasādhāraṇe dhamme atikkamma paramatthe nibbāne ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā.
Knowledge arises in various different aggregates, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different elements, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different sense bases, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different dependent originations, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different emptinesses not found, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different meanings, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different Dhammas, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different enunciations, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different insights, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different aggregates of morality, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different aggregates of concentration, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different aggregates of wisdom, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different aggregates of liberation, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different aggregates of knowledge and vision of liberation, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different possibilities and impossibilities, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different meditative attainments, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different Noble Truths, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different establishments of mindfulness, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different right strivings, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different bases of psychic power, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different faculties, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different powers, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different factors of enlightenment, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different Noble Paths, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different fruits of recluseship, thus it is broad wisdom; knowledge arises in various different higher knowledges, thus it is broad wisdom; knowledge arises in the ultimate Nibbāna, transcending qualities common to ordinary people, thus it is broad wisdom.
Trí tuệ phát sinh trong các uẩn khác nhau là puthupaññā (trí tuệ rộng lớn); trí tuệ phát sinh trong các giới khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các xứ khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các duyên khởi khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong việc không nắm giữ các suññatā (tánh không) khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các ý nghĩa khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các pháp khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các nirottī (ngôn ngữ, cách diễn đạt) khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các paṭibhāna (biện tài) khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các giới uẩn khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các định uẩn khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các tuệ uẩn khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các giải thoát uẩn khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các giải thoát tri kiến uẩn khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các chỗ hợp lý và không hợp lý khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các thiền định an trú khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các Thánh đế khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các niệm xứ khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các chánh cần khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các thần túc khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các căn khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các lực khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các giác chi khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các Thánh đạo khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các Sa-môn quả khác nhau là puthupaññā; trí tuệ phát sinh trong các thắng trí khác nhau là puthupaññā; trí tuệ vượt qua các pháp thông thường của phàm phu và phát sinh trong Nibbāna (Niết Bàn) tối thượng là puthupaññā.
‘‘Katamā hāsapaññā?
“What is joyful wisdom?
“Thế nào là hāsapaññā (trí tuệ hoan hỷ)?
Idhekacco hāsabahulo vedabahulo tuṭṭhibahulo pāmojjabahulo sīlāni paripūretīti hāsapaññā, hāsabahulo…pe… pāmojjabahulo indriyasaṃvaraṃ paripūretīti hāsapaññā, hāsabahulo…pe… pāmojjabahulo bhojane mattaññutaṃ paripūretīti hāsapaññā, hāsabahulo…pe… pāmojjabahulo jāgariyānuyogaṃ paripūretīti hāsapaññā, hāsabahulo…pe… pāmojjabahulo sīlakkhandhaṃ…pe… samādhikkhandhaṃ, paññākkhandhaṃ, vimuttikkhandhaṃ, vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūretīti…pe… paṭivijjhatīti.
Here, a certain individual, abundant in joy, abundant in happiness, abundant in contentment, abundant in gladness, perfects morality, thus it is joyful wisdom; abundant in joy...pe... abundant in gladness, perfects restraint of the faculties, thus it is joyful wisdom; abundant in joy...pe... abundant in gladness, perfects moderation in eating, thus it is joyful wisdom; abundant in joy...pe... abundant in gladness, perfects devotion to wakefulness, thus it is joyful wisdom; abundant in joy...pe... abundant in gladness, perfects the aggregate of morality...pe... the aggregate of concentration, the aggregate of wisdom, the aggregate of liberation, the aggregate of knowledge and vision of liberation...pe... penetrates them.
Ở đây, một người nào đó tràn đầy hoan hỷ, tràn đầy niềm vui, tràn đầy sự thỏa mãn, tràn đầy sự hân hoan, hoàn thành các giới hạnh là hāsapaññā; tràn đầy hoan hỷ…pe… tràn đầy sự hân hoan, hoàn thành sự phòng hộ các căn là hāsapaññā; tràn đầy hoan hỷ…pe… tràn đầy sự hân hoan, hoàn thành sự biết đủ trong ăn uống là hāsapaññā; tràn đầy hoan hỷ…pe… tràn đầy sự hân hoan, hoàn thành sự chuyên cần tỉnh thức là hāsapaññā; tràn đầy hoan hỷ…pe… tràn đầy sự hân hoan, hoàn thành giới uẩn…pe… định uẩn, tuệ uẩn, giải thoát uẩn, giải thoát tri kiến uẩn…pe… thấu hiểu.
Vihārasamāpattiyo paripūretīti, ariyasaccāni paṭivijjhatīti, satipaṭṭhāne bhāvetīti, sammappadhāne bhāvetīti, iddhipāde bhāvetīti, indriyāni bhāvetīti, balāni bhāvetīti, bojjhaṅge bhāvetīti, ariyamaggaṃ bhāvetīti…pe… sāmaññaphalāni sacchikarotīti hāsapaññā, hāsabahulo vedabahulo tuṭṭhibahulo pāmojjabahulo abhiññāyo paṭivijjhatīti hāsapaññā; hāsabahulo vedabahulo tuṭṭhibahulo pāmojjabahulo paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikarotīti hāsapaññā.
He perfects meditative attainments, thus it is joyful wisdom; he penetrates the Noble Truths, thus it is joyful wisdom; he develops the establishments of mindfulness, thus it is joyful wisdom; he develops the right strivings, thus it is joyful wisdom; he develops the bases of psychic power, thus it is joyful wisdom; he develops the faculties, thus it is joyful wisdom; he develops the powers, thus it is joyful wisdom; he develops the factors of enlightenment, thus it is joyful wisdom; he develops the Noble Path...pe... he realizes the fruits of recluseship, thus it is joyful wisdom; abundant in joy, abundant in happiness, abundant in contentment, abundant in gladness, he penetrates higher knowledges, thus it is joyful wisdom; abundant in joy, abundant in happiness, abundant in contentment, abundant in gladness, he realizes the ultimate Nibbāna, thus it is joyful wisdom.
Hoàn thành các thiền định an trú, thấu hiểu các Thánh đế, tu tập các niệm xứ, tu tập các chánh cần, tu tập các thần túc, tu tập các căn, tu tập các lực, tu tập các giác chi, tu tập Thánh đạo…pe… chứng đạt các Sa-môn quả là hāsapaññā; tràn đầy hoan hỷ, tràn đầy niềm vui, tràn đầy sự thỏa mãn, tràn đầy sự hân hoan, thấu hiểu các thắng trí là hāsapaññā; tràn đầy hoan hỷ, tràn đầy niềm vui, tràn đầy sự thỏa mãn, tràn đầy sự hân hoan, chứng đạt Nibbāna (Niết Bàn) tối thượng là hāsapaññā.
‘‘Katamā javanapaññā?
“What is swift wisdom?
“Thế nào là javanapaññā (trí tuệ nhanh nhạy)?
Yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ…pe… yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ rūpaṃ aniccato khippaṃ javatīti javanapaññā, dukkhato khippaṃ javatīti javanapaññā, anattato khippaṃ javatīti javanapaññā; yā kāci vedanā…pe… yaṃ kiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ…pe… sabbaṃ viññāṇaṃ aniccato khippaṃ javatīti javanapaññā, dukkhato khippaṃ javatīti javanapaññā, anattato khippaṃ javatīti javanapaññā.
Whatever form, past, future, or present...pe... far or near, all form swiftly discerns impermanence, thus it is swift wisdom; swiftly discerns suffering, thus it is swift wisdom; swiftly discerns not-self, thus it is swift wisdom; whatever feeling...pe... whatever consciousness, past, future, or present...pe... all consciousness swiftly discerns impermanence, thus it is swift wisdom; swiftly discerns suffering, thus it is swift wisdom; swiftly discerns not-self, thus it is swift wisdom.
Bất cứ sắc nào thuộc quá khứ, vị lai, hiện tại…pe… dù xa hay gần, tất cả sắc đều nhanh chóng vận hành theo nghĩa vô thường là javanapaññā; nhanh chóng vận hành theo nghĩa khổ là javanapaññā; nhanh chóng vận hành theo nghĩa vô ngã là javanapaññā; bất cứ thọ nào…pe… bất cứ thức nào thuộc quá khứ, vị lai, hiện tại…pe… tất cả thức đều nhanh chóng vận hành theo nghĩa vô thường là javanapaññā; nhanh chóng vận hành theo nghĩa khổ là javanapaññā; nhanh chóng vận hành theo nghĩa vô ngã là javanapaññā.
Cakkhu…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ, aniccato khippaṃ javatīti javanapaññā, dukkhato khippaṃ javatīti javanapaññā, anattato khippaṃ javatīti javanapaññā.
The eye...pe... old age and death, past, future, or present, swiftly discerns impermanence, thus it is swift wisdom; swiftly discerns suffering, thus it is swift wisdom; swiftly discerns not-self, thus it is swift wisdom.
Mắt…pe… già chết thuộc quá khứ, vị lai, hiện tại, nhanh chóng vận hành theo nghĩa vô thường là javanapaññā; nhanh chóng vận hành theo nghĩa khổ là javanapaññā; nhanh chóng vận hành theo nghĩa vô ngã là javanapaññā.
‘‘Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena, dukkhaṃ bhayaṭṭhena, anattā asārakaṭṭhenāti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā rūpanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā…pe… vedanā…pe… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ… cakkhu…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena, dukkhaṃ bhayaṭṭhena, anattā asārakaṭṭhenāti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā jarāmaraṇanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā.
“Form, past, future, and present, is impermanent in the sense of destruction, suffering in the sense of danger, and non-self in the sense of being insubstantial. Having weighed, traversed, made clear, and made evident these truths, one swiftly proceeds to Nibbāna, the cessation of form—this is 'javanapaññā' (swift wisdom). ...pe... Feeling...pe... Perception... Volitional formations... Consciousness... Eye...pe... Old age-and-death, past, future, and present, is impermanent in the sense of destruction, suffering in the sense of danger, and non-self in the sense of being insubstantial. Having weighed, traversed, made clear, and made evident these truths, one swiftly proceeds to Nibbāna, the cessation of old age-and-death—this is 'javanapaññā' (swift wisdom).
Sau khi cân nhắc, thấu triệt, làm rõ và làm hiển lộ rằng sắc thuộc quá khứ, vị lai, hiện tại là vô thường theo nghĩa hoại diệt, là khổ theo nghĩa đáng sợ, là vô ngã theo nghĩa không có cốt lõi, trí tuệ nhanh chóng vận hành đến sự diệt trừ sắc là Nibbāna (Niết Bàn) là javanapaññā…pe… thọ…pe… tưởng… hành… thức… mắt…pe… già chết thuộc quá khứ, vị lai, hiện tại là vô thường theo nghĩa hoại diệt, là khổ theo nghĩa đáng sợ, là vô ngã theo nghĩa không có cốt lõi, trí tuệ nhanh chóng vận hành đến sự diệt trừ già chết là Nibbāna (Niết Bàn) là javanapaññā.
‘‘Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā rūpanirodhe khippaṃ javatīti javanapaññā.
“Form, past, future, and present, is impermanent, conditioned, dependently arisen, subject to destruction, subject to decay, subject to dispassion, subject to cessation. Having weighed, traversed, made clear, and made evident these truths, one swiftly proceeds to the cessation of form—this is 'javanapaññā' (swift wisdom).
Sau khi cân nhắc, thấu triệt, làm rõ và làm hiển lộ rằng sắc thuộc quá khứ, vị lai, hiện tại là vô thường, hữu vi, duyên khởi, có bản chất hoại diệt, bản chất biến mất, bản chất ly tham, bản chất đoạn diệt, trí tuệ nhanh chóng vận hành đến sự diệt trừ sắc là javanapaññā.
Vedanā…pe… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ… cakkhu…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā jarāmaraṇanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā.
Feeling...pe... Perception... Volitional formations... Consciousness... Eye...pe... Old age-and-death, past, future, and present, is impermanent, conditioned, dependently arisen, subject to destruction, subject to decay, subject to dispassion, subject to cessation. Having weighed, traversed, made clear, and made evident these truths, one swiftly proceeds to Nibbāna, the cessation of old age-and-death—this is 'javanapaññā' (swift wisdom).
Thọ…pe… tưởng… hành… thức… mắt…pe… già chết thuộc quá khứ, vị lai, hiện tại là vô thường, hữu vi, duyên khởi, có bản chất hoại diệt, bản chất biến mất, bản chất ly tham, bản chất đoạn diệt, trí tuệ nhanh chóng vận hành đến sự diệt trừ già chết là Nibbāna (Niết Bàn) là javanapaññā.
‘‘Katamā tikkhapaññā?
“What is 'tikkhapaññā' (sharp wisdom)?
“Thế nào là tikkhapaññā (trí tuệ bén nhạy)?
Khippaṃ kilese chindatīti tikkhapaññā, uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāseti pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gametīti tikkhapaññā; uppannaṃ byāpādavitakkaṃ nādhivāseti pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gametīti tikkhapaññā; uppannaṃ vihiṃsāvitakkaṃ nādhivāseti…pe… uppannuppanne pāpake akusale dhamme nādhivāseti pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gametīti tikkhapaññā; uppannaṃ rāgaṃ nādhivāseti pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gametīti tikkhapaññā; uppannaṃ dosaṃ…pe… uppannaṃ mohaṃ… uppannaṃ kodhaṃ… uppannaṃ upanāhaṃ… makkhaṃ… paḷāsaṃ… issaṃ… macchariyaṃ… māyaṃ… sāṭheyyaṃ… thambhaṃ… sārambhaṃ… mānaṃ… atimānaṃ… madaṃ… pamādaṃ… sabbe kilese… sabbe duccarite… sabbe abhisaṅkhāre…pe… sabbe bhavagāmikamme nādhivāseti pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gametīti tikkhapaññā.
It is 'tikkhapaññā' because it swiftly cuts off defilements. It is 'tikkhapaññā' because it does not tolerate, abandons, dispels, puts an end to, and brings to naught any arisen thought of sensuality; it does not tolerate, abandons, dispels, puts an end to, and brings to naught any arisen thought of ill-will; it does not tolerate any arisen thought of harm...pe... it does not tolerate, abandons, dispels, puts an end to, and brings to naught any unwholesome states of mind that arise; it does not tolerate, abandons, dispels, puts an end to, and brings to naught any arisen lust; it does not tolerate any arisen hatred...pe... any arisen delusion... any arisen anger... any arisen resentment... contempt... dominance... envy... avarice... deceit... treachery... obstinacy... arrogance... conceit... excessive pride... intoxication... heedlessness... all defilements... all evil conduct... all formations...pe... all kamma leading to rebirth. Having done so, it is 'tikkhapaññā'.
Nhanh chóng đoạn trừ các phiền não là tikkhapaññā; không chấp nhận, từ bỏ, xua tan, tiêu diệt và làm cho biến mất các dục tầm đã khởi lên là tikkhapaññā; không chấp nhận, từ bỏ, xua tan, tiêu diệt và làm cho biến mất các sân tầm đã khởi lên là tikkhapaññā; không chấp nhận các hại tầm đã khởi lên…pe… không chấp nhận, từ bỏ, xua tan, tiêu diệt và làm cho biến mất các pháp bất thiện, ác pháp đã khởi lên là tikkhapaññā; không chấp nhận, từ bỏ, xua tan, tiêu diệt và làm cho biến mất tham đã khởi lên là tikkhapaññā; không chấp nhận sân đã khởi lên…pe… không chấp nhận si đã khởi lên… không chấp nhận sân hận đã khởi lên… không chấp nhận oán hận đã khởi lên… khinh mạn… ganh tỵ… keo kiệt… lừa dối… giả dối… cứng đầu… ngạo mạn… kiêu căng… phóng dật… tất cả các phiền não… tất cả các ác hạnh… tất cả các hành hữu…pe… tất cả các nghiệp dẫn đến tái sinh là tikkhapaññā.
Ekasmiṃ āsane cattāro ca ariyamaggā, cattāri sāmaññaphalāni, catasso paṭisambhidāyo, cha abhiññāyo adhigatā honti sacchikatā phassitā paññāyāti tikkhapaññā.
At one sitting, the four Noble Paths, the four fruits of recluseship, the four analytical knowledges (paṭisambhidā), and the six supernormal powers (abhiññā) are attained, realized, and experienced by wisdom—this is 'tikkhapaññā'.
Trên cùng một chỗ ngồi, bốn Thánh đạo, bốn Sa-môn quả, bốn phân tích trí, sáu thắng trí đã được thành tựu, đã được chứng đắc, đã được cảm nhận bằng trí tuệ là tikkhapaññā.
‘‘Katamā nibbedhikapaññā?
“What is 'nibbedhikapaññā' (penetrative wisdom)?
“Thế nào là nibbedhikapaññā (trí tuệ thâm nhập)?
Idhekacco sabbasaṅkhāresu ubbegabahulo hoti uttāsabahulo ukkaṇṭhanabahulo aratibahulo anabhiratibahulo bahimukho na ramati sabbasaṅkhāresu, anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ lobhakkhandhaṃ nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā, anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ dosakkhandhaṃ nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā, anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ mohakkhandhaṃ nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā; anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ kodhaṃ…pe… upanāhaṃ…pe… sabbe bhavagāmikamme nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā’’ti (paṭi. ma. 3.6-7).
Here, a certain individual is exceedingly agitated, exceedingly terrified, exceedingly disgusted, exceedingly discontented, exceedingly dissatisfied with all conditioned phenomena. Being outward-looking, they find no delight in all conditioned phenomena. They penetrate and break open the previously unpenetrated, unbreached aggregate of greed—this is 'nibbedhikapaññā'. They penetrate and break open the previously unpenetrated, unbreached aggregate of hatred—this is 'nibbedhikapaññā'. They penetrate and break open the previously unpenetrated, unbreached aggregate of delusion—this is 'nibbedhikapaññā'. They penetrate and break open the previously unpenetrated, unbreached anger...pe... resentment...pe... and all kamma leading to rebirth—this is 'nibbedhikapaññā'.”
Ở đây, một người nào đó tràn đầy sự kinh hoàng, tràn đầy sự sợ hãi, tràn đầy sự chán ghét, tràn đầy sự bất mãn, tràn đầy sự không hoan hỷ đối với tất cả các hành, không hoan hỷ trong tất cả các hành; trí tuệ thâm nhập và đoạn trừ uẩn tham chưa từng bị thâm nhập, chưa từng bị đoạn trừ là nibbedhikapaññā; trí tuệ thâm nhập và đoạn trừ uẩn sân chưa từng bị thâm nhập, chưa từng bị đoạn trừ là nibbedhikapaññā; trí tuệ thâm nhập và đoạn trừ uẩn si chưa từng bị thâm nhập, chưa từng bị đoạn trừ là nibbedhikapaññā; trí tuệ thâm nhập và đoạn trừ sân hận chưa từng bị thâm nhập…pe… oán hận…pe… tất cả các nghiệp dẫn đến tái sinh chưa từng bị thâm nhập, chưa từng bị đoạn trừ là nibbedhikapaññā.”
‘‘Idha, bhikkhave, sāriputto vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati.
“Here, monks, Sāriputta, quite secluded from sensual pleasures...pe... enters and abides in the first jhāna.
Này các Tỳ-khưu, ở đây, Sāriputta, ly dục…pe… chứng và an trú thiền thứ nhất.
Ye ca paṭhame jhāne dhammā vitakko ca…pe… cittekaggatā ca phasso vedanā saññā cetanā cittaṃ chando adhimokkho vīriyaṃ sati upekkhā manasikāro, tyāssa dhammā anupadavavatthitā honti, tyāssa dhammā viditā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaṃ gacchanti.
And those states (dhammā) that are in the first jhāna—thought (vitakka) and...pe... one-pointedness of mind (cittekaggatā), contact (phasso), feeling (vedanā), perception (saññā), volition (cetanā), mind (cittaṃ), zeal (chando), decision (adhimokkho), energy (vīriyaṃ), mindfulness (sati), equanimity (upekkhā), and attention (manasikāro)—these states are analyzed by him step by step; these states arise known to him, they persist known to him, they vanish known to him.
Và những pháp nào trong thiền thứ nhất, đó là tầm (vitakka)…pe… và nhất tâm (cittekaggatā), xúc (phassa), thọ (vedanā), tưởng (saññā), tư (cetanā), tâm (citta), dục (chanda), thắng giải (adhimokkha), tinh tấn (vīriya), niệm (sati), xả (upekkhā), tác ý (manasikāra) — những pháp ấy được vị ấy phân biệt từng bước, những pháp ấy được vị ấy biết khi khởi lên, được biết khi hiện hữu, được biết khi diệt đi.
So evaṃ pajānāti ‘evaṃ kira me dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’ti.
Thus he understands: ‘Indeed, these states of mine, not having been, come into being; having been, they cease.’
Vị ấy quán triệt như sau: ‘Thật vậy, các pháp này không có rồi sinh khởi, có rồi biến mất.’
So tesu dhammesu anupāyo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaṃyutto vimariyādīkatena cetasā viharati.
And he dwells unafflicted by, not attached to, not bound by, liberated from, disassociated from, and with a mind free of limits regarding those states.
Vị ấy an trú trong các pháp ấy mà không chấp thủ, không dính mắc, không nương tựa, không bị ràng buộc, được giải thoát, được ly hệ, với tâm không giới hạn.
So ‘atthi uttari nissaraṇa’nti pajānāti.
He understands: ‘There is a further escape.’
Vị ấy biết: ‘Có sự giải thoát cao hơn.’
Tabbahulīkārā atthitvevassa hoti.
Through frequently dwelling in this, it exists for him.
Và do thường xuyên thực hành điều đó, vị ấy biết có sự giải thoát.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, sāriputto vitakkavicārānaṃ vūpasamā…pe… dutiyaṃ jhānaṃ… tatiyaṃ jhānaṃ… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati.
“Again, monks, Sāriputta, with the subsiding of applied thought and sustained thought...pe... enters and abides in the second jhāna... the third jhāna... the fourth jhāna.
Lại nữa, này các Tỳ-khưu, Sāriputta, với sự an tịnh của tầm và tứ…pe… chứng và an trú thiền thứ hai… thiền thứ ba… thiền thứ tư.
Ākāsānañcāyatanaṃ… viññāṇañcāyatanaṃ… ākiñcaññāyatanaṃ… sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati.
Transcending the dimension of infinite space... the dimension of infinite consciousness... the dimension of nothingness... completely transcending the dimension of nothingness, he enters and abides in the dimension of neither-perception-nor-non-perception.
Với sự vượt qua hoàn toàn các tưởng về sắc…pe… chứng và an trú không vô biên xứ… thức vô biên xứ… vô sở hữu xứ… hoàn toàn vượt qua vô sở hữu xứ, chứng và an trú phi tưởng phi phi tưởng xứ.
So tāya samāpattiyā sato vuṭṭhahati, so tāya samāpattiyā sato vuṭṭhahitvā ye dhammā atītā niruddhā vipariṇatā, te dhamme samanupassati ‘‘evaṃ kira me dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti.
He emerges mindfully from that attainment. Having emerged mindfully from that attainment, he reviews those states that are past, ceased, gone, and transformed: ‘Indeed, these states of mine, not having been, come into being; having been, they cease.’
Vị ấy tỉnh giác xuất khỏi định ấy, tỉnh giác xuất khỏi định ấy, vị ấy quán sát những pháp đã qua, đã diệt, đã biến đổi: ‘Thật vậy, các pháp này không có rồi sinh khởi, có rồi biến mất.’
So tesu dhammesu anupāyo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaṃyutto vimariyādīkatena cetasā viharati.
And he dwells unafflicted by, not attached to, not bound by, liberated from, disassociated from, and with a mind free of limits regarding those states.
Vị ấy an trú trong các pháp ấy mà không chấp thủ, không dính mắc, không nương tựa, không bị ràng buộc, được giải thoát, được ly hệ, với tâm không giới hạn.
So ‘atthi uttari nissaraṇa’nti pajānāti.
He understands: ‘There is a further escape.’
Vị ấy biết: ‘Có sự giải thoát cao hơn.’
Tabbahulīkārā atthitvevassa hoti.
Through frequently dwelling in this, it exists for him.
Và do thường xuyên thực hành điều đó, vị ấy biết có sự giải thoát.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, sāriputto sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati.
“Again, monks, Sāriputta, completely transcending the dimension of neither-perception-nor-non-perception, enters and abides in the cessation of perception and feeling.
Lại nữa, này các Tỳ-khưu, Sāriputta, hoàn toàn vượt qua phi tưởng phi phi tưởng xứ, chứng và an trú diệt thọ tưởng định.
Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti.
And having seen with wisdom, his taints (āsavā) are destroyed.
Và do thấy bằng trí tuệ, các lậu hoặc của vị ấy được diệt tận.
So tāya samāpattiyā sato vuṭṭhahati, so tāya samāpattiyā sato vuṭṭhahitvā ye dhammā atītā niruddhā vipariṇatā, te dhamme samanupassati ‘evaṃ kira me dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’ti.
He emerges mindfully from that attainment. Having emerged mindfully from that attainment, he reviews those states that are past, ceased, gone, and transformed: ‘Indeed, these states of mine, not having been, come into being; having been, they cease.’
Vị ấy tỉnh giác xuất khỏi định ấy, tỉnh giác xuất khỏi định ấy, vị ấy quán sát những pháp đã qua, đã diệt, đã biến đổi: ‘Thật vậy, các pháp này không có rồi sinh khởi, có rồi biến mất.’
So tesu dhammesu anupāyo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaṃyutto vimariyādīkatena cetasā viharati, so ‘natthi uttari nissaraṇa’nti pajānāti.
And he dwells unafflicted by, not attached to, not bound by, liberated from, disassociated from, and with a mind free of limits regarding those states. He understands: ‘There is no further escape.’
Vị ấy an trú trong các pháp ấy mà không chấp thủ, không dính mắc, không nương tựa, không bị ràng buộc, được giải thoát, được ly hệ, với tâm không giới hạn. Vị ấy biết: ‘Không có sự giải thoát cao hơn.’
Tabbahulīkārā natthitvevassa hoti.
Through frequently dwelling in this, it does not exist for him.
Và do thường xuyên thực hành điều đó, vị ấy biết không có sự giải thoát.
‘‘Yaṃ kho taṃ, bhikkhave, sammā vadamāno vadeyya ‘vasippatto pāramippatto ariyasmiṃ sīlasmiṃ, vasippatto pāramippatto ariyasmiṃ samādhismiṃ, vasippatto pāramippatto ariyāya paññāya, vasippatto pāramippatto ariyāya vimuttiyā’ti.
“If, monks, one were to rightly say of someone, ‘He is master, attained to the perfection of noble virtue, master, attained to the perfection of noble concentration, master, attained to the perfection of noble wisdom, master, attained to the perfection of noble liberation,’
Này các Tỳ-khưu, nếu có ai muốn nói đúng, thì nên nói: ‘Vị ấy đã đạt đến sự thành thạo, đạt đến sự hoàn hảo trong giới hạnh cao quý; đã đạt đến sự thành thạo, đạt đến sự hoàn hảo trong định cao quý; đã đạt đến sự thành thạo, đạt đến sự hoàn hảo trong trí tuệ cao quý; đã đạt đến sự thành thạo, đạt đến sự hoàn hảo trong giải thoát cao quý.’
Sāriputtamevetaṃ sammā vadamāno vadeyyā’’ti (ma. ni. 3.93-97).
it is of Sāriputta that one would rightly say this.”
Nếu nói về Sāriputta, thì nói như vậy là đúng.”
Evaṃ mahāputhuhāsajavanatikkhanibbedhikabhāvappattāya mahatiyā buddhiyā samannāgatattā thero mahābuddhīti attho.
Thus, because he was endowed with great wisdom, having attained the state of great, extensive, joyful, swift, sharp, and penetrating insight, the Elder is called Mahābuddhī (Greatly Wise One) – this is the meaning.
Như vậy, ý nghĩa là vị Trưởng lão được gọi là “Mahābuddhī” (bậc đại trí) vì đã đạt đến trạng thái có trí tuệ vĩ đại, sắc bén, thấu suốt, nhanh nhẹn, sâu sắc như đã nói ở trên.
Dhammanvayaveditā panassa sampasādanīyasuttena (dī. ni. 3.141 ādayo) dīpetabbā.
His knowledge of the proper sequence of the Dhamma, however, should be explained by means of the Sampasādanīya Sutta.
Việc ngài thông hiểu Pháp lý (dhammanvayaveditā) cần được làm rõ qua kinh Sampasādanīya.
Tattha hi sabbaññutaññāṇasadiso therassa nayaggāho vutto.
For there, the Elder's grasp of the method (nayaggāho) is said to be similar to the Omniscience Knowledge.
Ở đó, sự nắm bắt phương pháp của vị Trưởng lão được nói là tương tự như Tuệ Toàn Tri (sabbaññutaññāṇa).
Ajaḷo jaḷasamānoti sāvakesu paññāya ukkaṃsagatattā sabbathāpi ajaḷo samāno paramappicchatāya attānaṃ ajānantaṃ viya katvā, dassanena jaḷasadiso mandasarikkho kilesapariḷāhābhāvena nibbuto sītibhūto sadā carati niccaṃ viharatīti attho.
The phrase “Ajaḷo jaḷasamāno” means that, though he was in every way not dull (ajaḷo) due to his supreme wisdom among disciples, he behaved as if he did not know himself, owing to his extreme fewness of wishes. He was like one who is dull (jaḷasadiso), appearing unperceptive, but being extinguished (nibbuto) and cooled (sītibhūto) due to the absence of the fever of defilements, he always lives (sadā carati) – this is the meaning.
Ajaḷo jaḷasamāno (không ngu dốt nhưng giống như ngu dốt): Vì trí tuệ vượt trội hơn các đệ tử, nên ngài hoàn toàn không ngu dốt. Tuy nhiên, do lòng ít ham muốn tột độ, ngài hành xử như thể không biết mình, giống như một người ngu dốt khi nhìn vào, giống như một người chậm chạp; do không có sự phiền não của các phiền não, ngài nibbuto (đã tịch tịnh), đã trở nên mát mẻ, và sadā carati (luôn luôn hành xử), tức là thường xuyên an trú. Đó là ý nghĩa.