Yathā vanaṃ cittalataṃ pabhāsatīti cittalatāvimānaṃ.
The Cittalatā Vimāna is “As the Cittalatā forest shines forth”.
Cung điện Cittalatā là (câu chuyện bắt đầu bằng) " Như khu rừng Cittalatā tỏa sáng".
Tassa kā uppatti?
What is its origin?
Nguồn gốc của nó là gì?
Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane.
The Blessed One was dwelling at Sāvatthī, in Jeta's Grove.
Đức Thế Tôn trú tại Jetavana, gần Sāvatthī.
Tena samayena sāvatthiyaṃ aññataro upāsako daliddo appabhogo paresaṃ kammaṃ katvā jīvati.
At that time, a certain lay follower in Sāvatthī was poor, of little means, and lived by working for others.
Vào thời đó, tại Sāvatthī, có một thiện nam tín nữ nghèo khổ, ít tài sản, sống bằng cách làm công cho người khác.
So saddho pasanno jiṇṇe vuḍḍhe mātāpitaro posento ‘‘itthiyo nāma patikule ṭhitā issariyaṃ karonti, sassusasurānaṃ manāpacāriniyo dullabhā’’ti mātāpitūnaṃ cittadukkhaṃ pariharanto dārapariggahaṃ akatvā sayameva ne upaṭṭhahati, sīlāni rakkhati, uposathaṃ upavasati, yathāvibhavaṃ dānāni deti.
He was faithful and confident, supporting his aged and old parents, and, reflecting that "women, established in their husband's family, exert authority, and those who act agreeably to mothers-in-law and fathers-in-law are rare," he avoided taking a wife and solely attended to them, observed the precepts, kept the Uposatha, and gave alms according to his means.
Người ấy có lòng tin, thanh tịnh, phụng dưỡng cha mẹ già yếu. Người ấy nghĩ rằng: "Phụ nữ khi ở nhà chồng thường nắm quyền, nhưng khó tìm được người làm hài lòng cha mẹ chồng", nên để tránh làm cha mẹ buồn lòng, người ấy không lập gia đình mà tự mình phụng dưỡng cha mẹ, giữ gìn giới luật, giữ ngày Uposatha, và bố thí tài vật tùy theo khả năng.
So aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃsesu dvādasayojanike vimāne nibbatti.
After some time, he passed away and was reborn among the Tāvatiṃsa devas in a twelve-yojana mansion.
Sau đó, người ấy qua đời và tái sinh ở cõi trời Tāvatiṃsa, trong một cung điện rộng mười hai dojana.
Taṃ āyasmā mahāmoggallāno heṭṭhā vuttanayena gantvā katakammaṃ imāhi gāthāhi paṭipucchi –
The Venerable Mahāmoggallāna, having gone there in the manner mentioned below, questioned him about the kamma he had performed with these verses—
Tôn giả Mahāmoggallāna, theo cách đã nói ở trên, đi đến đó và hỏi về nghiệp đã tạo của vị ấy bằng những câu kệ này:
Yathā vanaṃ nandanaṃ pabhāsatīti nandanavimānaṃ.
The Nandana Vimāna is “As the Nandana forest shines forth”.
Cung điện Nandana là (câu chuyện bắt đầu bằng) " Như khu rừng Nandana tỏa sáng".
Tassa kā uppatti?
What is its origin?
Nguồn gốc của nó là gì?
Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane.
The Blessed One was dwelling at Sāvatthī, in Jeta's Grove.
Đức Thế Tôn trú tại Jetavana, gần Sāvatthī.
Tena samayena sāvatthiyaṃ aññataro upāsakotiādi sabbaṃ anantaravimānasadisaṃ.
At that time, a certain lay follower in Sāvatthī, etc. All is similar to the immediately preceding vimāna.
Vào thời đó, tại Sāvatthī, có một thiện nam tín nữ, v.v., tất cả đều giống như câu chuyện cung điện trước.
Ayaṃ pana dārapariggahaṃ katvā mātāpitaro posesīti ayameva viseso.
However, this lay follower, having taken a wife, supported his parents; this alone is the difference.
Tuy nhiên, điểm khác biệt là vị này đã lập gia đình và phụng dưỡng cha mẹ.
Uccamidaṃ maṇithūṇaṃ vimānanti maṇithūṇavimānaṃ.
The Maṇithūṇa Vimāna is “This high gem-pillar mansion”.
Cung điện Maṇithūṇa là (câu chuyện bắt đầu bằng) " Cung điện Maṇithūṇa này cao vút".
Tassa kā uppatti?
What is its origin?
Nguồn gốc của nó là gì?
Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane.
The Blessed One was dwelling near Sāvatthī, in Jeta's Grove.
Đức Thế Tôn trú tại Jetavana, gần Sāvatthī.
Tena samayena sambahulā therā bhikkhū araññāyatane viharanti.
At that time, many elder bhikkhus were dwelling in a forest retreat.
Vào thời đó, nhiều vị Tỳ-khưu trưởng lão đang trú tại một khu rừng.
Tesaṃ gāmaṃ piṇḍāya gamanamagge eko upāsako visamaṃ samaṃ karoti, kaṇṭake nīharati, gacchagumbe apaneti, udakakāle mātikāsu setuṃ bandhati, vivanaṭṭhānesu chāyārukkhe ropeti, jalāsayesu mattikaṃ uddharitvā te puthulagambhīre karoti, titthe sampādeti, yathāvibhavaṃ dānaṃ deti, sīlaṃ rakkhati.
On their alms-round path to the village, a certain lay follower leveled uneven ground, removed thorns, cleared thickets of small trees, built bridges over ditches in the rainy season, planted shade trees in open areas, removed earth from reservoirs to make them wide and deep, prepared bathing places, gave alms according to his means, and observed sīla.
Trên đường vào làng khất thực của các vị ấy, có một thiện nam tín nữ đã san bằng những chỗ ghồ ghề, nhổ gai, dọn dẹp bụi rậm, đắp đập trên các kênh đào vào mùa nước, trồng cây bóng mát ở những nơi trống trải, nạo vét đất ở các hồ chứa nước để làm chúng rộng và sâu hơn, xây dựng các bến nước, bố thí tùy theo khả năng, và giữ giới.
So aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃsesu dvādasayojanike kanakavimāne nibbatti.
Later, after dying, he was reborn in the Tāvatiṃsa realm in a golden mansion twelve yojanas in extent.
Sau đó, người ấy qua đời và tái sinh ở cõi trời Tāvatiṃsa, trong một cung điện vàng rộng mười hai dojana.
Taṃ āyasmā mahāmoggallānatthero upasaṅkamitvā imāhi gāthāhi paṭipucchi –
Ayasmā Mahāmoggallāna the Elder approached him and questioned him with these verses:
Tôn giả Mahāmoggallāna đã đến gần vị ấy và hỏi về nghiệp đã tạo bằng những câu kệ này:
Sovaṇṇamaye pabbatasminti suvaṇṇavimānaṃ.
Sovaṇṇamaye pabbatasmiṃ refers to the Golden Mansion.
Cung điện Suvaṇṇa là (câu chuyện bắt đầu bằng) " Trên ngọn núi vàng".
Tassa kā uppatti?
What was its origin?
Nguồn gốc của nó là gì?
Bhagavā andhakavinde viharati.
The Blessed One was dwelling in Andhakavinda.
Đức Thế Tôn trú tại Andhakavinda.
Tena samayena aññataro upāsako saddho pasanno vibhavasampanno tassa gāmassa avidūre aññatarasmiṃ muṇḍakapabbate sabbākārasampannaṃ bhagavato vasanānucchavikaṃ gandhakuṭiṃ kāretvā tattha bhagavantaṃ vasāpento sakkaccaṃ upaṭṭhahi, sayañca niccasīle patiṭṭhito suvisuddhasīlasaṃvaro hutvā kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane nibbatti.
At that time, a certain lay follower, faithful, devout, and wealthy, had a Perfumed Chamber built not far from that village, on a certain bare hill, suitable for the Blessed One's dwelling, complete in all aspects. He respectfully attended the Blessed One, residing there, and himself, established in constant precepts and endowed with perfectly pure sīla, after dying, was reborn in the Tāvatiṃsa realm.
Vào thời đó, một thiện nam tín nữ có lòng tin, thanh tịnh, giàu có, đã xây dựng một Gandhakuti hoàn hảo, thích hợp cho Đức Thế Tôn trú ngụ, trên một ngọn núi Muṇḍaka gần làng ấy. Vị ấy đã thành kính phụng dưỡng Đức Thế Tôn ở đó, và tự mình giữ gìn giới luật thanh tịnh tuyệt đối, sau đó qua đời và tái sinh ở cõi trời Tāvatiṃsa.
Tassa kammānubhāvasaṃsūcakaṃ nānāratanaraṃsijālasamujjalaṃ vicittavedikāparikkhittaṃ vividhavipulālaṅkāropasobhitaṃ suvibhattabhittitthambhasopānaṃ ārāmaramaṇīyakaṃ kañcanapabbatamuddhani vimānaṃ uppajji.
Due to the power of his kamma, a mansion arose for him on the summit of a golden mountain, gleaming with a network of rays from various jewels, surrounded by a wondrous balustrade, adorned with diverse and ample decorations, with well-defined walls, pillars, and staircases, and delightful with gardens.
Do năng lực của nghiệp ấy, một cung điện lộng lẫy, rực rỡ với mạng lưới ánh sáng từ nhiều loại châu báu, được bao quanh bởi những lan can tinh xảo, trang trí với nhiều đồ trang sức phong phú và tuyệt đẹp, có tường, cột và cầu thang được phân chia rõ ràng, với những khu vườn xinh đẹp, đã xuất hiện trên đỉnh núi vàng.
Taṃ āyasmā mahāmoggallāno devacārikaṃ caranto disvā imāhi gāthāhi paṭipucchi –
Ayasmā Mahāmoggallāna, while traveling among the devas, saw him and questioned him with these verses:
Tôn giả Mahāmoggallāna, khi du hành đến cõi trời, đã nhìn thấy cung điện ấy và hỏi về nghiệp đã tạo bằng những câu kệ này:
1135. Sabbe veḷuriyāmayāti sabbe thambhā veḷuriyamaṇimayā.
1135. Sabbe veḷuriyāmayā means all the pillars are made of lapis lazuli gems.
1135. Sabbe veḷuriyāmayā (tất cả đều bằng ngọc bích) có nghĩa là tất cả các cột đều làm bằng ngọc bích.
Tattha pana ekamekāya aṃsiyāti aṭṭhaṃsesu thambhesu ekamekasmiṃ aṃsabhāge.
And there, ekamekāya aṃsiyā means on each facet of the octagonal pillars.
Ở đó, ekamekāya aṃsiyā (trên mỗi cạnh) có nghĩa là trên mỗi cạnh của các cột có tám cạnh.
Ratanā satta nimmitāti sattaratanakammanimmitā, ekeko aṃso sattaratanamayoti attho.
Ratanā satta nimmitā means crafted with seven jewels; the meaning is, each facet consists of seven jewels.
Ratanā satta nimmitā (bảy loại ngọc được tạo tác) có nghĩa là được tạo tác từ bảy loại ngọc quý; mỗi cạnh được làm từ bảy loại ngọc quý, đó là ý nghĩa.
1136. ‘‘Veḷūriyasuvaṇṇassā’’tiādinā nānāratanāni dasseti.
1136. With “Veḷūriyasuvaṇṇassā” and so on, various jewels are shown.
1136. Với “Veḷūriyasuvaṇṇassā” (bằng ngọc bích và vàng), v.v., trình bày các loại ngọc quý khác nhau.
Tattha veḷūriyasuvaṇṇassāti veḷuriyena ca suvaṇṇena ca nimmitā, citrāti vā yojanā.
There, veḷūriyasuvaṇṇassā means made of lapis lazuli and gold, or else, the meaning is wondrous.
Ở đây, veḷūriyasuvaṇṇassā (bằng ngọc bích và vàng) có nghĩa là được làm từ ngọc bích và vàng, hoặc có thể hiểu là được trang trí.
Karaṇatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ.
For this is the genitive case used in the sense of the instrumental case.
Vì đây là từ sở hữu cách mang nghĩa công cụ.
Phalikā rūpiyassa cāti etthāpi eseva nayo.
The same rule applies to phalikā rūpiyassa ca.
Phalikā rūpiyassa cā (và pha lê, bạc) cũng theo cách giải thích tương tự.
Masāragallamuttāhīti kabaramaṇīhi.
Masāragallamuttāhi means with variegated gems.
Masāragallamuttāhī (với ngọc trai masāragalla) có nghĩa là với các loại ngọc đốm.
Lohitaṅgamaṇīhi cāti rattamaṇīhi.
Lohitaṅgamaṇīhi ca means with red jewels.
Lohitaṅgamaṇīhi cā (và với ngọc đỏ) có nghĩa là với các loại hồng ngọc.
1137. Na tatthuddhaṃsatī rajoti maṇimayabhūmikattā na tasmiṃ vimāne rajo uggacchati.
1137. Na tatthuddhaṃsatī rajo means due to the ground being made of jewels, no dust rises in that mansion.
1137. Na tatthuddhaṃsatī rajo (bụi không bay lên ở đó) có nghĩa là bụi không bay lên trong cung điện đó vì nền đất được làm bằng ngọc.
Gopānasīgaṇāti gopānasīsamūhā.
Gopānasīgaṇā means groups of eaves-rafters.
Gopānasīgaṇā (các nhóm rường cột) có nghĩa là các nhóm rường cột.
Pītāti pītavaṇṇā, suvaṇṇamayā ceva phussarāgādimaṇimayā cāti attho.
Pītā means yellow-colored; the meaning is, they are made of gold and also of gems like phussarāga.
Pītā (màu vàng) có nghĩa là màu vàng, tức là được làm bằng vàng và các loại ngọc như phussarāga, v.v.
Kūṭaṃ dhārentīti sattaratanamayaṃ kaṇṇikaṃ dhārenti.
Kūṭaṃ dhārentī means they support the seven-jeweled pinnacle.
Kūṭaṃ dhārentī (mang đỉnh nhọn) có nghĩa là mang đỉnh nhọn làm bằng bảy loại ngọc.
1138-9. Nānāratanagabbhehīti nānāratanamayehi ovarakehi.
1138-9. Nānāratanagabbhehi means with chambers made of various jewels.
1138-9. Nānāratanagabbhehī (với các phòng làm bằng nhiều loại ngọc) có nghĩa là với các căn phòng làm bằng nhiều loại ngọc quý.
Vediyāti vedikā.
Vediyā means balustrades.
Vediyā (lan can) có nghĩa là lan can.
Catassoti catūsu disāsu catasso.
Catasso means four, four in the four directions.
Catasso (bốn) có nghĩa là bốn ở bốn hướng.
Tenāha ‘‘samantā caturo disā’’ti.
Therefore, he said, “samantā caturo disā” (all four directions).
Vì vậy, nói “samantā caturo disā” (bốn hướng xung quanh).
1143. Sehi pāṇibhīti kāyasāraṃ puññaṃ pasavanto attano pāṇīhi taṃ taṃ kiccaṃ karonto vihāraṃ satthu kāresinti yojanā.
1143. Sehi pāṇibhī is to be construed as: generating wholesome kamma through his own body, and performing various tasks with his own hands, he had a dwelling made for the Teacher.
1143. Sehi pāṇibhī (bằng chính tay mình) có nghĩa là tạo ra phước báu cốt lõi của thân, tự tay làm các việc đó để xây dựng tịnh xá cho Đức Phật, đó là cách kết nối.
Atha vā sehi pāṇibhīti tattha andhakavindasmiṃ gandhañca mālañca paccayañca vilepanañca pūjāvasena.
Alternatively, sehi pāṇibhī here means in Andhakavinda, as an offering of fragrances, garlands, requisites, and unguents.
Hoặc sehi pāṇibhī (bằng chính tay mình) có nghĩa là ở Andhakavinda đó, cúng dường hương, hoa, vật phẩm và thuốc thoa.
Yathā kathaṃ?
How so?
Bằng cách nào?
Vihārañca vippasannena cetasā satthuno adāsiṃ pūjesiṃ niyyādesiṃ cāti evamettha yojanā veditabbā.
It should be understood that the construction here is: "I offered/worshipped/dedicated a dwelling to the Teacher with a supremely clear mind."
Ở đây, cần hiểu cách kết nối là: “Tôi đã cúng dường tịnh xá cho Đức Phật với tâm ý thanh tịnh, tôi đã tôn kính, tôi đã dâng tặng.”
1144. Tenāti tena yathāvuttena puññakammena kāraṇabhūtena.
1144. Tena means by that aforementioned meritorious action as the cause.
1144. Tenā (do đó) có nghĩa là do nghiệp thiện đã nói trên làm nhân.
Mayhanti mayā.
Mayhaṃ means by me.
Mayhaṃ (của tôi) có nghĩa là bởi tôi.
Idanti idaṃ puññaphalaṃ, idaṃ vā dibbaṃ ādhipateyyaṃ.
Idaṃ means this fruit of merit, or this divine sovereignty.
Idaṃ (điều này) có nghĩa là quả báo của phước báu này, hoặc là quyền uy thần thánh này.
Tenāha ‘‘vasaṃ vattemī’’ti.
Therefore, he said, “vasaṃ vattemi” (I exercise my will).
Vì vậy, nói “vasaṃ vattemī” (tôi làm chủ).
Evaṃ devatāya attano puññakamme āvikate thero saparivārassa tassa devaputtassa dhammaṃ desetvā bhagavato tamatthaṃ nivedesi.
Having thus revealed the devatā’s meritorious deed, the Elder taught the Dhamma to that devaputta with his retinue and then reported the matter to the Blessed One.
Như vậy, sau khi vị thiên nhân bày tỏ nghiệp thiện của mình, vị trưởng lão đã thuyết pháp cho vị thiên tử cùng đoàn tùy tùng của ông, rồi trình bày sự việc đó lên Đức Thế Tôn.
Bhagavā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desesi.
The Blessed One made that occurrence the basis for teaching the Dhamma to the assembled multitude.
Đức Thế Tôn đã lấy sự kiện đó làm khởi điểm để thuyết pháp cho hội chúng hiện diện.
Sā desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
That discourse was beneficial for the great multitude.
Bài thuyết pháp đó đã mang lại lợi ích cho đại chúng.
Uccamidaṃ maṇithūṇanti ambavimānaṃ.
“Uccamidaṃ Maṇithūṇaṃ” is the Mango Mansion story.
Uccamidaṃ maṇithūṇaṃ (cung điện cột ngọc cao này) là cung điện Ambavimāna.
Tassa kā uppatti?
What is its origin?
Sự kiện khởi nguồn của nó là gì?
Bhagavā rājagahe viharati veḷuvane.
The Blessed One was residing in Veḷuvana in Rājagaha.
Đức Thế Tôn đang trú ngụ tại Veḷuvana ở Rājagaha.
Tena samayena rājagahe aññataro duggatapuriso paresaṃ bhattavetanabhato hutvā ambavanaṃ rakkhati.
At that time, a certain poor man in Rājagaha, working for wages and food for others, was guarding a mango grove.
Vào thời đó, một người đàn ông nghèo ở Rājagaha làm thuê để kiếm cơm, canh giữ một vườn xoài.
So ekadivasaṃ āyasmantaṃ sāriputtaṃ gimhasamaye sūriyātapasantatte uṇhavālikānippīḷite vipphandamānamarīcijālavitthate bhūmippadese tassa ambārāmassa avidūrena maggena sedāgatena gattena gacchantaṃ disvā sañjātagāravabahumāno upasaṅkamitvā evamāha ‘‘mahā ayaṃ, bhante, ghammapariḷāho, ativiya parissantarūpo viya dissati, sādhu, bhante, ayyo imaṃ ambārāmaṃ pavisitvā muhuttaṃ vissamitvā addhānaparissamaṃ paṭivinodetvā gacchatha anukampaṃ upādāyā’’ti.
One day, during the hot season, seeing Venerable Sāriputta walking along a path not far from that mango orchard, with his body covered in sweat, in a sun-baked area of hot sand, filled with shimmering mirages, he, filled with respect and reverence, approached him and said: “Venerable sir, this heat is intense; you appear exceedingly weary. Please, Venerable sir, out of compassion, enter this mango orchard, rest for a moment, alleviate the fatigue of your journey, and then proceed.”
Một ngày nọ, vào mùa hè, khi mặt trời gay gắt, cát nóng bỏng, và những làn sóng ảo ảnh chập chờn lan tỏa khắp mặt đất, ông thấy Tôn giả Sāriputta đang đi trên con đường gần vườn xoài ấy, thân thể đẫm mồ hôi. Với lòng kính trọng và quý mến sâu sắc, ông đến gần và thưa: “Bạch Đại đức, cái nóng mùa hè này thật gay gắt, Đại đức trông có vẻ rất mệt mỏi. Kính xin Đại đức, vì lòng từ bi, hãy vào vườn xoài này nghỉ ngơi một lát, xua tan mệt mỏi trên đường rồi hãy tiếp tục hành trình.”
Thero visesato tassa cittappasādaṃ paribrūhetukāmo taṃ ārāmaṃ pavisitvā aññatarassa ambarukkhassa mūle nisīdi.
Wishing especially to enhance the man’s mental clarity, the Elder entered that orchard and sat at the foot of a certain mango tree.
Vị Trưởng lão, muốn đặc biệt làm tăng trưởng tịnh tín của người đàn ông đó, đã vào vườn và ngồi dưới gốc một cây xoài.
Puna so puriso āha ‘‘sace, bhante, nhāyitukāmattha, ahaṃ ito kūpato udakaṃ uddharitvā tumhe nhāpessāmi, pānīyañca dassāmī’’ti.
Again, that man said: “If, Venerable sir, you wish to bathe, I will draw water from this well and bathe you, and I will also give you drinking water.”
Sau đó, người đàn ông lại thưa: “Bạch Đại đức, nếu Đại đức muốn tắm, con sẽ múc nước từ giếng này để tắm cho Đại đức, và con cũng sẽ dâng nước uống.”
Theropi adhivāsesi tuṇhībhāvena.
The Elder assented by his silence.
Vị Trưởng lão im lặng chấp thuận.
So kūpato udakaṃ uddharitvā parissāvetvā theraṃ nhāpesi, nhāpetvā ca hatthapāde dhovitvā nisinnassa pānīyaṃ upanesi.
The man drew water from the well, filtered it, and bathed the Elder; after bathing him, he washed his hands and feet and offered drinking water to him as he sat.
Người đàn ông múc nước từ giếng, lọc sạch, rồi tắm cho vị Trưởng lão. Sau khi tắm xong, ông rửa tay chân và dâng nước uống cho vị Trưởng lão đang ngồi.
Thero pānīyaṃ pivitvā paṭippassaddhadaratho tassa purisassa udakadāne ceva nhāpane ca anumodanaṃ vatvā pakkāmi.
The Elder, having drunk the water and with his fatigue allayed, spoke words of appreciation for the man’s offering of water and bathing, and then departed.
Vị Trưởng lão uống nước, thấy thân thể đã hết mệt mỏi, liền tán thán công đức của người đàn ông về việc dâng nước uống và tắm rửa, rồi rời đi.
Atha so puriso ‘‘ghammābhitattassa vata therassa ghammapariḷāhaṃ paṭippassambhesiṃ, bahuṃ vata mayā puññaṃ pasuta’’nti uḷārapītisomanassaṃ paṭisaṃvedesi.
Then that man experienced a sublime joy and happiness, thinking: “Indeed, I have cooled the heat and weariness of the Elder, who was afflicted by the heat. I have certainly accumulated much merit.”
Sau đó, người đàn ông cảm thấy niềm hoan hỷ và hân hoan lớn lao, tự nhủ: “Mình đã làm dịu đi cái nóng bức của vị Trưởng lão đang chịu đựng cái nóng. Mình đã tích lũy được rất nhiều công đức!”
So aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃsesu uppajji.
Later, having passed away, he was reborn among the Tāvatiṃsa devas.
Sau đó, ông qua đời và tái sinh vào cõi trời Tāvatiṃsa.
Taṃ āyasmā mahāmoggallāno upasaṅkamitvā imāhi gāthāhi katapuññaṃ pucchi.
Venerable Mahāmoggallāna approached him and questioned him about his past meritorious deed with these stanzas.
Tôn giả Mahāmoggallāna đến gần ông và hỏi về nghiệp thiện đã làm bằng những bài kệ sau:
1151. Tattha gimhānaṃ pacchime māseti āsāḷhimāse.
1151. Therein, gimhānaṃ pacchime māse means in the month of Āsāḷha.
1151. Ở đây, gimhānaṃ pacchime māse (vào tháng cuối cùng của mùa hè) có nghĩa là vào tháng Āsāḷha.
Patapanteti ativiya dippante, sabbaso uṇhaṃ vissajjenteti attho.
Patapante means blazing intensely, that is, emitting heat everywhere.
Patapante (đang thiêu đốt) có nghĩa là đang tỏa sáng rực rỡ, tức là đang tỏa ra hơi nóng khắp nơi.
Divaṅkareti divākare, ayameva vā pāṭho.
Divaṅkare means divākare, or this reading itself is correct.
Divaṅkare (người tạo ra ban ngày) có nghĩa là mặt trời, hoặc đây là cách đọc đúng.
Asiñcatīti siñcati, -kāro nipātamattaṃ, siñcati ambarukkhamūlesu dhuvaṃ jalasekaṃ karotīti attho.
Asiñcati means siñcati, the ‘a’ prefix is merely a particle, meaning he constantly watered the mango tree roots. This is the meaning.
Asiñcatī (tưới) có nghĩa là tưới, âm tiết -ka là một giới từ, tức là thường xuyên tưới nước vào gốc cây xoài.
‘‘Asiñcathā’’ti ca pāṭho, siñcitthāti attho.
Also, the reading is “asiñcathā,” meaning you watered. This is the meaning.
Cũng có cách đọc là “Asiñcathā”, có nghĩa là đã tưới.
‘‘Asiñcaha’’nti ca paṭhanti, paresaṃ bhatako poso hutvā tadā ambārāmaṃ asiñciṃ ahanti attho.
Some also read “asiñcahaṃ,” meaning, “I, being a wage-worker for others, then watered the mango orchard.” This is the meaning.
Cũng có người đọc là “Asiñcahaṃ”, có nghĩa là tôi đã làm người làm thuê cho người khác, và khi đó tôi đã tưới nước cho vườn xoài.
1152. Tenāti yena disābhāgena so ambārāmo, tena agamā agañchi.
1152. Tenā means by that direction where that mango orchard was, he went. He went by that path.
1152. Tenā (do đó) có nghĩa là ngài đã đi đến hướng có vườn xoài đó.
Akilantova cetasāti cetodukkhassa maggeneva pahīnattā cetasā akilantopi samāno kilanturūpo kāyena tena maggena agamāti yojanā.
Akilantova cetasā means, although his mind was not weary, because mental suffering was eliminated by the path itself, yet his body appeared weary, he went by that path. This is the construction.
Akilantova cetasā (tâm không mệt mỏi) có nghĩa là vì sự đau khổ trong tâm đã được loại bỏ hoàn toàn bằng con đường, nên dù tâm không mệt mỏi, nhưng thân thể mệt mỏi, ngài đã đi trên con đường đó, đó là cách kết nối.
1156. Itīti evaṃ ‘‘ambo ca sitto, samaṇo ca nhāpito, mayā ca puññaṃ pasutaṃ anappakaṃ, ekeneva payogena tividhopi attho sādhito’’ti iminākārena pavattāya pītiyā so puriso attano sabbaṃ kāyaṃ pharati, nirantaraṃ phuṭaṃ karotīti yojanā.
1156. Itī means, in this manner, "The mango tree was watered, and the recluse was bathed, and not a small amount of merit was accumulated by me; by a single effort, three kinds of benefit have been accomplished." With such joy arising in this way, that man pharati (pervades) attano sabbaṃ kāyaṃ (his entire body), that is, he makes it continuously pervaded. This is the construction.
1156. Itī (Thế là) theo cách này, với niềm hoan hỷ phát sinh như vậy—"Cây xoài đã được tưới, Sa-môn đã được tắm, tôi cũng đã tích lũy công đức không ít, chỉ với một nỗ lực mà ba loại lợi ích đã được thành tựu"—người đàn ông đó tràn ngập khắp toàn thân của mình, tức là làm cho toàn thân liên tục tràn đầy, đó là cách giải thích.
Atītatthe cetaṃ vattamānavacanaṃ, pharīti attho.
And this verb in the present tense refers to the past tense, meaning he pervaded. This is the meaning.
Và từ này là hiện tại thì có nghĩa quá khứ, tức là đã tràn ngập.
Disvāna devaṃ paṭipucchi bhikkhūti gopālavimānaṃ.
“Disvāna devaṃ paṭipucchi bhikkhū” is the Cowherd’s Mansion story.
Disvāna devaṃ paṭipucchi bhikkhū (Tỳ-kheo thấy vị trời bèn hỏi lại) là Thiên Cung Người Chăn Bò.
Tassa kā uppatti?
What is its origin?
Sự phát sinh của nó là gì?
Bhagavā rājagahe viharati veḷuvane.
The Blessed One was residing in Veḷuvana in Rājagaha.
Đức Thế Tôn trú tại Rājagaha (Vương Xá), trong rừng tre Veluvana.
Tena samayena rājagahavāsī aññataro gopālako pātarāsatthāya pilotikāya puṭabaddhaṃ kummāsaṃ gahetvā nagarato nikkhamitvā gāvīnaṃ caraṇaṭṭhānabhūtaṃ gocarabhūmiṃ sampāpuṇi.
At that time, a certain cowherd living in Rājagaha, taking a bundle of rice gruel wrapped in old cloth for his morning meal, left the city and reached the pasture land where the cows grazed.
Vào thời điểm đó, một người chăn bò sống ở Rājagaha, mang theo một gói bánh kummāsa (bánh bột) buộc trong một mảnh vải cũ để ăn sáng, rời thành phố và đến đồng cỏ nơi bò thường ăn.
Taṃ āyasmā mahāmoggallāno ‘‘ayaṃ idāneva kālaṃ karissati, mayhañca kummāsaṃ datvā tāvatiṃsesu uppajjissatī’’ti ca ñatvā tassa samīpaṃ agamāsi.
Venerable Mahāmoggallāna, knowing that “this cowherd will pass away soon and, after offering me rice gruel, will be reborn in the Tāvatiṃsa realm,” approached him.
Tôn giả Mahāmoggallāna (Mục Kiền Liên) biết rằng: "Người này sẽ chết ngay bây giờ, và sau khi cúng dường bánh kummāsa cho ta, anh ta sẽ tái sinh ở cõi Tāvatiṃsa (Đao Lợi)", liền đến gần anh ta.
So velaṃ oloketvā therassa kummāsaṃ dātukāmo ahosi.
The cowherd, seeing the time, wished to offer rice gruel to the Elder.
Người chăn bò đó nhìn thời gian và muốn cúng dường bánh kummāsa cho vị Trưởng lão.
Tena ca samayena gāviyo māsakkhettaṃ pavisanti.
At that very moment, the cows entered a bean field.
Vào lúc đó, những con bò đang đi vào ruộng đậu.
Atha so gopālo cintesi ‘‘kiṃ nu kho therassa kummāsaṃ dadeyyaṃ, udāhu gāviyo māsakkhettato nīhareyya’’nti.
Then that cowherd thought: “Should I offer the rice gruel to the Elder, or should I remove the cows from the bean field?”
Thế là người chăn bò đó suy nghĩ: "Mình nên cúng dường bánh kummāsa cho vị Trưởng lão, hay nên đuổi bò ra khỏi ruộng đậu đây?"
Athassa etadahosi ‘‘māsasāmikā maṃ yaṃ icchanti, taṃ karontu, there pana gate kummāsadānantarāyo me siyā, handāhaṃ paṭhamaṃ ayyassa kummāsaṃ dassāmī’’ti taṃ therassa upanesi.
Then this thought occurred to him: "Let the owners of the bean field do what they wish with me. But if the Elder departs, there might be an obstruction to my offering the rice gruel. Come now, I will first offer the rice gruel to the noble one." Having thus thought, he presented it to the Elder.
Sau đó, ý nghĩ này nảy ra trong anh ta: "Chủ ruộng đậu muốn làm gì thì cứ làm, nhưng nếu vị Trưởng lão đã đi rồi, việc cúng dường bánh kummāsa của mình có thể bị gián đoạn. Tốt hơn hết là mình nên cúng dường bánh kummāsa cho Ngài trước tiên." Thế là anh ta dâng bánh đó cho vị Trưởng lão.
Paṭiggahesi thero anukampaṃ upādāya.
The Elder accepted it out of compassion.
Vị Trưởng lão nhận lấy với lòng từ bi.
Atha naṃ gāviyo nivattetuṃ parissayaṃ anoloketvā vegena upadhāvantaṃ pādena phuṭṭho āsīviso ḍaṃsi.
Then, as he ran swiftly to turn back the cows, without noticing the danger, a swift-poisoned serpent that had been stepped on by his foot, bit him.
Sau đó, khi anh ta vội vã chạy đi để đuổi những con bò mà không để ý đến nguy hiểm, một con rắn độc đã chạm vào chân và cắn anh ta.
Theropi taṃ anukampamāno taṃ kummāsaṃ paribhuñjituṃ ārabhi.
The Elder, out of compassion for him, began to partake of that rice gruel.
Vị Trưởng lão cũng vì lòng từ bi đối với anh ta mà bắt đầu thọ dụng bánh kummāsa đó.
Gopālakopi gāviyo nivattetvā āgato theraṃ kummāsaṃ paribhuñjantaṃ disvā pasannacitto uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedento nisīdi.
The cowherd, having turned back the cows, returned and, seeing the Elder partaking of the rice gruel, sat down with a mind filled with devotion, experiencing great joy and happiness.
Người chăn bò đó, sau khi đuổi bò về, thấy vị Trưởng lão đang thọ dụng bánh kummāsa, liền ngồi xuống với tâm hoan hỷ, cảm nhận niềm hỷ lạc lớn lao.
Tāvadevassa sakalasarīraṃ visaṃ ajjhotthari.
At that very moment, the poison spread throughout his entire body.
Ngay lúc đó, chất độc đã bao trùm toàn bộ cơ thể anh ta.
Muhuttameva vege muddhapatte kālamakāsi, kālakato ca tāvatiṃsesu dvādasayojanike kanakavimāne nibbatti.
Within a moment, as the poison reached his head, he passed away. Having passed away, he was reborn in the Tāvatiṃsa realm, in a golden celestial mansion twelve yojanas in extent.
Chỉ trong chốc lát, khi chất độc lên đến đỉnh đầu, anh ta đã chết, và sau khi chết, anh ta tái sinh trong một thiên cung vàng mười hai dojana ở cõi Tāvatiṃsa.
Taṃ āyasmā mahāmoggallāno disvā imāhi gāthāhi paṭipucchi –
Venerable Mahā Moggallāna saw him and questioned him with these verses:
Tôn giả Mahāmoggallāna thấy vậy bèn hỏi lại bằng những bài kệ này:
1159. Tattha devanti gopāladevaputtaṃ.
1159. In that*, deva refers to the devaputta Gopāla.
1159. Trong đó, devaṃ (vị trời) là chỉ vị thiên tử người chăn bò.
Bhikkhūti āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ sandhāya satthā vadati.
Bhikkhu—the Teacher spoke this term referring to Venerable Mahā Moggallāna.
Bhikkhū (Tỳ-kheo) là Đức Đạo Sư nói để chỉ Tôn giả Mahāmoggallāna.
So hi sabbaso bhinnakilesatāya bhikkhu.
For he is a bhikkhu by virtue of having completely destroyed defilements.
Vì ngài là Tỳ-kheo do đã đoạn trừ hoàn toàn các phiền não.
Vimānassa bahukālāvaṭṭhāyitāya kappaṭṭhitikatāya eva vā ‘‘ciraṭṭhitike’’ti vuttaṃ, ‘‘ciraṭṭhitika’’ntipi keci paṭhanti.
The word ‘‘ciraṭṭhitike’’ (long-abiding) is said because the celestial mansion endures for a long time, or because it endures for an eon. Some read it as ‘‘ciraṭṭhitikaṃ’’.
Hoặc vì thiên cung tồn tại trong một thời gian dài, tồn tại lâu như một kiếp, nên được gọi là "ciraṭṭhitike" (tồn tại lâu dài). Một số người đọc là "ciraṭṭhitikaṃ" (tồn tại lâu dài).
Tañhi ‘‘deva’’nti iminā sambandhitabbaṃ.
That (word) should be connected with ‘‘deva’’.
Điều đó phải được liên kết với "devaṃ" (vị trời).
Sopi hi saṭṭhisatasahassādhikā tisso vassakoṭiyo tattha avaṭṭhānato ‘‘ciraṭṭhitike’’ti vattabbataṃ labhati.
For he (the devaputta) attains the state of being called ‘‘ciraṭṭhitike’’ because of his existence there for three crores and sixty hundred thousand years.
Vì vị trời đó đã trú ngụ ở đó ba mươi triệu sáu trăm ngàn năm, nên ngài được gọi là "ciraṭṭhitike" (tồn tại lâu dài).
Yathāpi candimāti yathā candimā devaputto kantasītalamanoharakiraṇajālasamujjale attano dibbe vimānamhi virocati, evaṃ virocamānanti vacanasesā.
Yathāpi candimā (like the moon) means that just as the devaputta Candimā shines in his divine mansion, radiant with pleasing, cool, and charming rays, so too was he shining—this is the remaining meaning.
Yathāpi candimā (như trăng sáng) là phần còn lại của câu nói: "như vị thiên tử mặt trăng chiếu sáng trong thiên cung của mình, rực rỡ với những chùm tia sáng dễ chịu, mát mẻ và quyến rũ, thì vị trời đó cũng chiếu sáng như vậy."
1165. Dvayajjāti dvayaṃ ajja etarahi kiccaṃ kātabbaṃ.
1165. Dvayajjā means two things must be done today, at this present time.
1165. Dvayajjā (hai việc hôm nay) có nghĩa là hôm nay có hai việc phải làm.
Ubhayañca kāriyanti vuttassevatthassa pariyāyavacanaṃ.
Ubhayañca kāriyaṃ is a synonymous expression for the same meaning that was stated.
Ubhayañca kāriyaṃ (và cả hai đều phải làm) là một từ đồng nghĩa với ý nghĩa đã nói.
Saññanti dhammasaññaṃ.
Sañña means Dhamma perception.
Saññaṃ (nhận thức) có nghĩa là nhận thức về Dhamma.
Tenāha ‘‘yoniso’’ti paṭiladdhāti paṭilabhitvā.
Therefore, it says ‘‘yoniso’’ (properly). Paṭiladdhā means having obtained.
Vì vậy, ngài nói "yoniso" (đúng đắn). Paṭiladdhā (đã nhận được) có nghĩa là đã nhận được.
Khipinti paniggāhāpanavasena hatthe khipiṃ.
Khipiṃ means I cast it into his hand, in the manner of making it accepted.
Khipiṃ (tôi đã ném) có nghĩa là tôi đã ném vào tay theo cách khiến ngài nhận lấy.
Anantakanti nantakaṃ kummāsaṃ pakkhipitvā bandhitvā ṭhapitaṃ pilotikaṃ.
Anantakaṃ refers to the piece of cloth in which the rice gruel (kummāsa) was wrapped and kept after being placed inside and tied.
Anantakaṃ (gói bánh) là mảnh vải cũ được buộc lại sau khi cho bánh kummāsa vào.
A-kāro cettha nipātamattaṃ.
And here, the prefix ‘a-’ is merely a particle.
Ở đây, chữ "a" chỉ là một tiểu từ.
1166. Soti so ahaṃ.
1166. So means that I.
1166. So (người đó) có nghĩa là tôi.
Turitoti turito sambhamanto.
Turito means hurrying, bustling.
Turito (vội vã) có nghĩa là vội vàng, hấp tấp.
Avāsarinti upagacchi, pāvisiṃ vā.
Avāsariṃ means I went towards, or I entered.
Avāsariṃ (tôi đã đến) có nghĩa là tôi đã đến, hoặc tôi đã vào.
Purā ayaṃ bhañjati yassidaṃ dhananti yassa khettasāmikassa idaṃ māsasassaṃ dhanaṃ, taṃ ayaṃ gogaṇo bhañjati purā tassa bhañjanato, āmaddanato puretaramevāti attho.
Purā ayaṃ bhañjati yassidaṃ dhanaṃ means "before this herd of cows destroys this wealth, which is the bean crop belonging to the field owner"—the meaning is "even before its destruction, its trampling."
Purā ayaṃ bhañjati yassidaṃ dhanaṃ (trước khi chúng phá hoại tài sản này) có nghĩa là trước khi đàn bò này phá hoại tài sản là cây đậu của chủ ruộng, tức là trước khi chúng giẫm nát, đó là ý nghĩa.
Tatoti tattha.
Tato means there.
Tato (ở đó) có nghĩa là ở đó.
Turitassa me satoti sambhamantassa me samānassa, sahasā gamanena magge kaṇhasappaṃ anoloketvā gatassāti adhippāyo.
Turitassa me sato means "to me who was hurrying," the intention is "to me who went without looking at the black snake on the path due to rushing."
Turitassa me sato (khi tôi đang vội vã) có nghĩa là khi tôi đang vội vã, ý nghĩa là tôi đã đi mà không nhìn thấy con rắn đen trên đường do đi vội vàng.
1167. Aṭṭomhi dukkhena pīḷitoti tena āsīvisaḍaṃsanena aṭṭo aṭṭito upadduto maraṇadukkhena bādhito bhavāmi.
1167. Aṭṭomhi dukkhena pīḷito means "I was distressed, afflicted, tormented by the suffering of death due to that snakebite."
1167. Aṭṭomhi dukkhena pīḷito (Tôi đau đớn, bị khổ não dày vò) có nghĩa là tôi bị đau đớn, bị tai họa, bị khổ não dày vò bởi cái đau chết chóc do vết cắn của con rắn độc đó.
Ahāsīti ajjhohari, paribhuñjīti attho.
Ahāsī means consumed, the meaning is partook.
Ahāsī (Ngài đã thọ dụng) có nghĩa là ngài đã ăn, đã thọ dụng, đó là ý nghĩa.
Tato cuto kālakatomhi devatāti tato manussattabhāvato cuto maraṇakālappattiyā, tattha vā āyusaṅkhārassa khepanasaṅkhātassa kālassa katattā kālakato, tadanantarameva ca amhi devatā devattabhāvappattiyā devatā homīti attho.
Tato cuto kālakatomhi devatā means "having fallen from that human state due to the arrival of the time of death, or having performed the act of death, which is the exhaustion of the life-span, there, I became a deva immediately after, attaining the state of a deva."
Tato cuto kālakatomhi devatā có nghĩa là: từ trạng thái làm người ấy, sau khi chết, do đã đến thời điểm chết, hoặc do đã hoàn thành thời gian được gọi là sự chấm dứt của thọ hành, nên đã chết, và ngay sau đó tôi trở thành một vị trời, nghĩa là tôi đạt được trạng thái của chư thiên.
Puṇṇamāse yathā candoti kaṇḍakavimānaṃ.
Puṇṇamāse yathā cando (as the moon on a full moon day)—this is the Kaṇḍaka Vimāna.
Puṇṇamāse yathā cando là về Kaṇḍakavimāna.
Tassa kā uppatti?
What was its origin?
Sự việc ấy phát sinh như thế nào?
Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane.
The Blessed One was dwelling in Sāvatthī, in Jeta's Grove.
Đức Thế Tôn đang trú tại Sāvatthī, trong Jetavana.
Tena ca samayena āyasmā mahāmoggallāno heṭṭhā vuttanayeneva devacārikaṃ caranto tāvatiṃsabhavanaṃ gato.
At that time, Venerable Mahā Moggallāna, touring the abodes of devas as described previously, went to the Tāvatiṃsa realm.
Vào thời điểm đó, Tôn giả Mahāmoggallāna, theo cách đã nói ở trên, đi chu du cõi trời và đã đến cõi Tam Thập Tam Thiên.
Tasmiṃ khaṇe kaṇḍako devaputto sakabhavanato nikkhamitvā dibbayānaṃ abhiruhitvā mahantena parivārena mahatiyā deviddhiyā uyyānaṃ gacchanto āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ disvā sañjātagāravabahumāno sahasā yānato oruyha theraṃ upasaṅkamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā sirasmiṃ añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi.
At that moment, the devaputta Kaṇḍaka, having left his celestial abode, ascended a divine vehicle, and while proceeding to the park with a great retinue and great divine power, saw the Venerable Mahāmoggallāna. Filled with great reverence and respect, he swiftly dismounted from his vehicle, approached the Elder, paid homage with the five-point prostration, and stood with clasped hands raised to his head.
Vào khoảnh khắc đó, thiên tử Kaṇḍaka, rời khỏi cung điện của mình, cưỡi cỗ xe trời, với đoàn tùy tùng đông đảo và thần thông vĩ đại, đang đi đến khu vườn thì nhìn thấy Tôn giả Mahāmoggallāna. Lòng tràn đầy kính trọng và tôn sùng, ngài vội vàng xuống xe, đến gần vị Trưởng lão, đảnh lễ bằng năm chi chạm đất, chắp tay lên đầu và đứng đó.
Atha naṃ thero –
Then the Elder (spoke) to him—
Bấy giờ, vị Trưởng lão hỏi ngài –
Sopi attanā katakammaṃ kathesi.
So he too recounted the deed he had done. This devaputta, in his immediately preceding existence, was Kaṇḍaka, the king of horses, born together with our Bodhisatta. When the Bodhisatta renounced the world and mounted him, he carried the Great Being across three yojana within the remainder of that night and brought him to the bank of the Anoma River. Then, when the Great Being had taken the bowl and robes offered by the Mahābrahmā Ghaṭikāra after the sun had risen, had gone forth, and had dismissed Channa with instructions to return to Kapilavatthu, Kaṇḍaka, with a heart heavy with affection, licked the feet of the Great Being with his tongue, and with eyes pure with faith, gazed at him as far as his line of sight extended. When the Lord of the World had passed beyond the range of sight, he thought, “Indeed, I carried such a World-Leader, a Great Being. My body has truly borne fruit!” With a mind thus pleased, and unable to endure the pain of separation due to the long-standing affection, he was impelled by the natural law concerning future divine bliss and, having passed away, was reborn in the Tāvatiṃsa realm. It is with reference to this that it was said, “As the moon on a full moon night... etc. ...I was in Kapilavatthu.”
Vị thiên tử ấy cũng đã kể về nghiệp mà mình đã làm.
Ayañhi anantare attabhāve amhākaṃ bodhisattena sahajāto kaṇḍako assarājā ahosi.
Indeed, in the immediately preceding existence, this deva was Kaṇḍaka, the king of horses, born together with our Bodhisatta.
Vị thiên tử này, trong kiếp sống ngay trước đó, là Kaṇḍaka, vị vua ngựa đồng sinh với Bồ-tát của chúng ta.
So abhinikkhamanasamaye abhiruḷho teneva rattāvasesena tīṇi rajjāni mahāpurisaṃ atikkamāpetvā anomānadītīraṃ sampāpesi.
When the Bodhisatta renounced the world, the horse, mounted by him, carried the Great Being for three leagues in the remaining part of that night, bringing him to the bank of the Anomā River.
Khi Bồ-tát xuất gia, ngài đã cưỡi lên con ngựa ấy, và trong phần còn lại của đêm đó, con ngựa đã đưa vị Đại Nhân vượt qua ba vương quốc và đến bờ sông Anomā.
Atha so mahāsattena sūriye uggate ghaṭikāramahābrahmunā upanītāni pattacīvarāni gahetvā pabbajitvā channena saddhiṃ kapilavatthuṃ uddissa vissajjito.
Then, when the sun had risen, the Great Being took the bowl and robes offered by Ghaṭikāra Mahābrahmā, went forth, and sent Channa back to Kapilavatthu.
Bấy giờ, khi mặt trời mọc, vị Đại Nhân đã nhận y bát do Đại Phạm Thiên Ghaṭikāra dâng cúng, rồi xuất gia, sau đó ngài đã cho Channa và con ngựa trở về Kapilavatthu.
Sinehabhārikena hadayena mahāpurisassa pāde attano jivhāya lehitvā pasādasommāni akkhīni ummīletvā yāva dassanapathā olokento dassanūpacāraṃ pana atikkante lokanāthe ‘‘evaṃvidhaṃ nāma lokagganāyakaṃ mahāpurisaṃ ahaṃ vahiṃ, saphalaṃ vata me sarīraṃ ahosī’’ti pasannamānaso hutvā puna cirakālaṃ saṅgatassa pemassa vasena viyogadukkhaṃ asahanto bhāviniyā dibbasampattiyā vasena dhammatāya codiyamāno kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane nibbatti.
With a heart heavy with affection, he licked the Great Being's feet with his tongue, opened his eyes, which were clear and serene with faith, and looked on as far as the eye could see. When the Lord of the World had passed beyond the range of sight, he thought, "I carried such a supreme leader of the world, a Great Being; truly, my body has borne fruit!" Filled with faith, and unable to endure the sorrow of separation from the beloved one with whom he had been associated for a long time, and urged by the natural course of future divine bliss, he passed away and was reborn in the Tāvatiṃsa heaven.
Với trái tim nặng trĩu tình cảm, con ngựa đã liếm chân vị Đại Nhân bằng lưỡi của mình, mở đôi mắt trong sáng đầy tín tâm, nhìn theo ngài cho đến khi khuất tầm mắt. Khi vị Loka Nātha đã khuất khỏi tầm nhìn, nó nghĩ: “Ta đã cõng một vị Đại Nhân, một bậc Lãnh Đạo tối thượng của thế gian như vậy, quả thật thân thể ta đã có ý nghĩa!” Với tâm hoan hỷ như vậy, nhưng vì không thể chịu đựng được nỗi đau chia ly do tình cảm gắn bó lâu dài, và được thúc đẩy bởi quy luật tự nhiên của sự tái sinh vào cõi trời sắp tới, nó đã chết và tái sinh vào cõi Tam Thập Tam Thiên.
Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘puṇṇamāse yathā cando…pe… ahaṃ kapilavatthusmi’’ntiādi.
It is with reference to this that it is said, "As the moon on a full moon night…pe… I am in Kapilavatthu."
Vì lẽ đó, đã nói rằng: “Puṇṇamāse yathā cando… (như mặt trăng vào đêm rằm)… ahaṃ Kapilavatthusmi” (tôi ở Kapilavatthu) v.v.
1171. Tattha puṇṇamāseti puṇṇamāsiyaṃ sukkapakkhe pannarasiyaṃ.
Therein, puṇṇamāse means on the full moon day, on the fifteenth day of the waxing moon fortnight.
1171. Trong đó, puṇṇamāse có nghĩa là vào ngày rằm, ngày mười lăm của nửa tháng sáng.
Tārakādhipatīti tārakānaṃ adhipati.
Tārakādhipatī means the chief of the stars.
Tārakādhipatī có nghĩa là vua của các vì sao.
Sasīti sasalañchanavā.
Sasī means possessing the mark of a hare.
Sasī có nghĩa là có dấu hiệu của con thỏ.
‘‘Tārakādhipa dissatī’’ti keci paṭhanti, tesaṃ tārakādhipāti avibhattikaniddeso, tārakānaṃ adhipo hutvā dissati anupariyāti cāti yojanā kātabbā.
Some read, “Tārakādhipa dissati.” For them, tārakādhipa is a nominative noun used without inflection, and the construction should be, “being the chief of the stars, he appears and circles around.”
Một số người đọc là “Tārakādhipa dissati”, đối với họ, tārakādhipa là một danh từ không có biến cách, và cần phải kết nối ý nghĩa là “trở thành vua của các vì sao và hiện ra, đi vòng quanh”.
1172. Dibbaṃ devapuramhi cāti devapurasmimpi dibbaṃ.
Dibbaṃ devapuramhi ca means divine even in the city of devas.
1172. Dibbaṃ devapuramhi cā có nghĩa là thần diệu ngay cả trong thành phố của chư thiên.
Yathā manussānaṃ ṭhānato devapuraṃ uttamaṃ, evaṃ devapurato cāpi idaṃ tava vimānaṃ uttamanti dasseti.
It shows that just as the city of devas is superior to the human realm, so too your mansion is superior even to the city of devas.
Điều này cho thấy rằng, giống như thành phố của chư thiên vượt trội hơn nơi ở của loài người, cung điện của ngài cũng vượt trội hơn cả thành phố của chư thiên.
Tenāha ‘‘atirocati vaṇṇena, udayantova raṃsimā’’ti, uggacchanto sūriyo viyāti attho.
Therefore, it says, “atirocati vaṇṇena, udayantova raṃsimā”, meaning, like the rising sun.
Vì vậy, đã nói: “atirocati vaṇṇena, udayantova raṃsimā”, có nghĩa là như mặt trời đang mọc.
1177-8. Tassāti tassā pokkharaṇiyā.
Tassā means of that lotus pond.
1177-8. Tassā có nghĩa là của hồ sen ấy.
Vanagumbāti uyyāne supupphagacche sandhāya vadati.
Vanagumbā refers to flowering thickets in the park.
Vanagumbā ở đây chỉ những bụi cây hoa đẹp trong khu vườn.
Devarājaṃvāti sakkaṃ viya.
Devarājaṃvā means like Sakka.
Devarājaṃvā có nghĩa là như Sakka.
Upatiṭṭhantīti upaṭṭhānaṃ karonti.
Upatiṭṭhanti means they attend.
Upatiṭṭhantī có nghĩa là họ hầu hạ.
1180. Bherisaṅkhamudiṅgāhīti liṅgavipallāsena vuttaṃ, bherīhi ca saṅkhehi ca mudiṅgehi cāti yojanā.
Bherisaṅkhamudiṅgāhi is stated with a change of gender (from feminine to masculine), meaning with drums, conchs, and mudiṅgas—this is the construction to be made.
1180. Bherisaṅkhamudiṅgāhī được nói với sự đảo ngược giới tính (liṅgavipallāsa), có nghĩa là bằng trống lớn, tù và và mudiṅga.
Ratisampannoti dibbāya ratiyā samaṅgībhūto.
Ratisampanno means endowed with divine delight.
Ratisampanno (hoan hỷ đầy đủ) nghĩa là đầy đủ sự hoan hỷ của chư thiên.
Naccagīte suvāditeti nacce ca gīte ca sundare vādite ca, naccane ca gāyane ca sundare vādite ca hetubhūte.
Naccagīte suvādite means "at dances, songs, and beautiful music," or "due to dances, songs, and beautiful music."
Naccagīte suvādite (trong múa hát và âm nhạc tuyệt vời) nghĩa là do sự múa, hát và âm nhạc tuyệt vời làm nhân.
Nimittatthe hi etaṃ bhummaṃ, pavattiteti vā vacanaseso.
Indeed, this locative case is used in the sense of a sign or cause, or the remaining phrase is "it occurred."
Thật vậy, đây là cách dùng locative case (bhummaṃ) với nghĩa là nguyên nhân (nimittatthe), hoặc là phần còn lại của câu (vacanaseso) là “đã diễn ra” (pavattiteti).
1181. Dibbā te vividhā rūpāti devalokapariyāpannā nānappakārā cakkhuviññeyyā rūpā tuyhaṃ adhippetā yathādhippetā manoramā vijjantīti kiriyāpadaṃ ānetvā yojetabbaṃ.
1181. Dibbā te vividhā rūpā means "various divine forms, perceptible by the eye, belonging to the deva realm, desired by you, and delightful, exist for you." The verb "exist" should be brought in and connected.
1181. Dibbā te vividhā rūpā (các sắc tướng chư thiên đa dạng của ngươi) nghĩa là cần thêm động từ và sắp xếp câu: “Các sắc tướng đa dạng, khả kiến bằng mắt thường, thuộc về cõi trời, như ý ngươi muốn, và làm hài lòng tâm trí, hiện hữu đối với ngươi.”
Dibbā saddātiādīsupi eseva nayo.
The same method applies to dibbā saddā and so on.
Đối với Dibbā saddā (các âm thanh chư thiên) và các từ khác cũng theo cách tương tự.
1186. Aḍḍharattāyanti aḍḍharattiyaṃ, majjhimayāmasamayeti attho.
1186. Aḍḍharattāya means "at midnight," or "at the middle watch of the night."
1186. Aḍḍharattāya (vào nửa đêm) nghĩa là vào lúc nửa đêm, tức là vào thời điểm canh giữa.
Bodhāya mabhinikkhamīti ma-kāro padasandhikaro, abhisambodhiatthaṃ mahābhinikkhamanaṃ nikkhamīti attho.
Bodhāya mabhinikkhamī: the letter 'ma' serves as a connector between words. The meaning is "he went forth for the sake of supreme enlightenment, a great renunciation."
Bodhāya mabhinikkhamī (đã xuất gia vì giác ngộ), chữ “ma” là từ nối giữa các từ (padasandhikaro), nghĩa là Ngài đã xuất gia Đại Từ Bỏ (mahābhinikkhamanaṃ) vì mục đích Chánh Đẳng Giác (abhisambodhiatthaṃ).
Mudūhi pāṇīhīti muduhatthataṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ vadati.
Mudūhi pāṇīhi refers to the mark of a Great Being, having soft hands.
Mudūhi pāṇīhi (với đôi tay mềm mại) nói về tướng đại nhân là có bàn tay mềm mại.
Jālitambanakhehīti jālavantehi abhilohitanakhehi.
Jālitambanakhehi means "with webbed and reddish-copper nails."
Jālitambanakhehī (với móng tay đỏ tươi có màng lưới) nghĩa là với móng tay đỏ tươi có màng lưới.
Tena jālahatthataṃ mahāpurisalakkhaṇaṃ tambanakhataṃ anubyañjanañca dasseti.
This shows the major mark of a Great Being, having webbed hands, and the minor mark of having reddish-copper nails.
Điều đó cho thấy tướng đại nhân là có bàn tay có màng lưới và tướng phụ là móng tay đỏ tươi.
1187. Satthi nāma jaṅghā, idha pana satthino āsannaṭṭhānabhūto ūruppadeso ‘‘satthī’’ti vutto.
1187. Satthi means the thigh; here, however, the region of the thigh, which is close to the thigh, is called satthi.
1187. Satthi (đùi) là cẳng chân, nhưng ở đây, vùng đùi gần cẳng chân được gọi là “satthi”.
Ākoṭayitvānāti appoṭhetvā.
Ākoṭayitvānā means "having patted."
Ākoṭayitvānā (sau khi vỗ) nghĩa là sau khi vỗ nhẹ.
‘‘Vaha sammā’’ti cabravīti ‘‘samma kaṇḍaka, ajjekarattiṃ maṃ vaha, mayhaṃ opavuyhaṃ hohī’’ti ca kathesi.
"Vaha sammā"ti cabravī means "O Kaṇḍaka, carry me for this one night; be my bearer."
“Vaha sammā”ti cabravī (và nói “Kaṇḍaka thân mến, hãy chở ta”) nghĩa là Ngài nói: “Kaṇḍaka thân mến, hãy chở ta đêm nay, hãy là phương tiện để ta cưỡi.”
Vahane pana payojanaṃ tadā mahāsattena dassitaṃ vadanto ‘‘ahaṃ lokaṃ tārayissaṃ, patto sambodhimuttama’’nti āha.
Speaking of the purpose of carrying, which the Great Being indicated at that time, he said, "I shall ferry the world across, having attained the supreme enlightenment."
Khi nói về mục đích của việc chở, Đại Bồ Tát lúc đó đã nói: “Ahaṃ lokaṃ tārayissaṃ, patto sambodhimuttama” (Ta sẽ giải thoát thế gian, đã đạt đến giác ngộ tối thượng).
Tena ‘‘ahaṃ uttamaṃ anuttaraṃ sammāsambodhiṃ patto adhigato hutvā sadevakaṃ lokaṃ saṃsāramahoghato tārayissāmi, tasmā nayidaṃ gamanaṃ yaṃkiñcīti cinteyyāsī’’ti gamane payojanassa anuttarabhāvaṃ dasseti.
By this, he shows the unsurpassed nature of the purpose of going, saying, "Having attained and realized the supreme, unsurpassed perfect enlightenment, I shall ferry the world, with its devas, across the great flood of saṃsāra; therefore, do not think that this journey is insignificant."
Điều đó cho thấy mục đích của việc đi là tối thượng, “Ta sẽ đạt được Chánh Đẳng Giác vô thượng, tối thượng, và sau khi đạt được, ta sẽ giải thoát thế gian cùng với chư thiên khỏi biển luân hồi sâu thẳm; vì vậy, ngươi đừng nghĩ rằng chuyến đi này là tầm thường.”
1188-9. Hāsoti tuṭṭhi.
1188-9. Hāso means "delight."
1188-9. Hāso (sự vui mừng) nghĩa là sự hài lòng.
Vipuloti mahāuḷāro.
Vipulo means "great, immense."
Vipulo (rộng lớn) nghĩa là vĩ đại và bao la.
Abhisīsinti āsisiṃ icchiṃ sampaṭicchiṃ.
Abhisīsiṃ means "I wished, I accepted."
Abhisīsiṃ (ta đã mong muốn) nghĩa là ta đã mong muốn, đã chấp nhận.
Abhirūḷhañca maṃ ñatvā, sakyaputtaṃ mahāyasanti patthaṭavipulayasaṃ sakyarājaputtaṃ mahāsattaṃ maṃ abhiruyha nisinnaṃ jānitvā.
‘ Knowing me, the Sakya prince, of great renown, mounted’ means knowing me, the Bodhisatta, the Sakya prince, of widespread and great fame, to be mounted and seated.
Abhirūḷhañca maṃ ñatvā, sakyaputtaṃ mahāyasaṃ (và biết ta, con trai của dòng Sakya, người có danh tiếng lớn, đã cưỡi lên) nghĩa là biết ta, Đại Bồ Tát, con trai của vua Sakya, người có danh tiếng rộng lớn, đã cưỡi lên.
Vahissanti nesiṃ.
‘ Vahissa’ means I carried them.
Vahissaṃ (ta sẽ chở) nghĩa là ta đã chở.
1190-91. Paresanti pararājūnaṃ.
1190-91. ‘ Paresa’ means of other kings.
1190-91. Paresaṃ (của người khác) nghĩa là của các vị vua khác.
Vijitanti desaṃ pararajjaṃ.
‘ Vijita’ means a foreign land, a realm of others.
Vijitaṃ (vùng đất đã bị chinh phục) nghĩa là vùng đất của các vương quốc khác.
Ohāyāti vissajjitvā.
‘ Ohāyā’ means having released.
Ohāyā (sau khi bỏ lại) nghĩa là sau khi từ bỏ.
Apakkamīti apakkamituṃ ārabhi.
‘ Apakkamī’ means he began to depart.
Apakkamī (đã rời đi) nghĩa là bắt đầu rời đi.
‘‘Paribbajī’’ti ca paṭhanti.
Some also recite ‘Paribbajī’ (renounced).
Một số người đọc là “Paribbajī” (đã xuất gia).
Parilehisanti parito lehiṃ.
‘ Parilehisa’ means I licked all around.
Parilehisaṃ (ta sẽ liếm khắp) nghĩa là ta đã liếm khắp.
Udikkhisanti olokesiṃ.
‘ Udikkhisa’ means I looked.
Udikkhisaṃ (ta sẽ nhìn) nghĩa là ta đã nhìn.
1192-3. Garukābādhanti garukaṃ bāḷhaṃ ābādhaṃ, maraṇantikaṃ dukkhanti attho.
1192-3. ‘ Garukābādha’ means a severe, intense affliction; the meaning is suffering leading to death.
1192-3. Garukābādhaṃ (bệnh nặng) nghĩa là bệnh nặng và nghiêm trọng, tức là đau khổ đến chết.
Tenāha ‘‘khippaṃ me maraṇaṃ ahū’’ti.
Therefore, it is said, ‘ My death occurred swiftly’.
Vì vậy, Ngài nói: “khippaṃ me maraṇaṃ ahū” (ta đã nhanh chóng chết).
So hi anekāsu jātīsu mahāsattena daḷhabhattiko hutvā āgato, tasmā viyogadukkhaṃ sahituṃ nāsakkhi, ‘‘sammāsambodhiṃ adhigantuṃ nikkhanto’’ti pana sutvā nirāmisaṃ uḷāraṃ pītisomanassañca uppajji, tena maraṇānantaraṃ tāvatiṃsesu nibbatti, uḷārā cassa dibbasampattiyo pāturahesuṃ.
For in many existences, he had come, having firm devotion to the Bodhisatta; therefore, he could not bear the suffering of separation. But having heard, ‘He has gone forth to attain perfect enlightenment,’ a sublime, non-sensual joy and happiness arose in him. Thus, immediately after death, he was reborn in Tāvatiṃsa, and magnificent divine attainments manifested for him.
Thật vậy, chú ngựa đó đã có lòng trung thành kiên cố với Đại Bồ Tát qua nhiều kiếp, vì vậy nó không thể chịu đựng được nỗi đau chia ly. Tuy nhiên, khi nghe rằng Ngài đã xuất gia để đạt đến Chánh Đẳng Giác, một niềm hoan hỷ và hỷ lạc cao cả, không dính mắc đã phát sinh, và do đó, sau khi chết, nó đã tái sanh vào cõi Tam Thập Tam Thiên, và các phước báu chư thiên vĩ đại đã hiện hữu cho nó.
Tena vuttaṃ ‘‘tasseva ānubhāvenā’’ti, ṭhānagatassa pasādamayapuññassa balena.
Therefore, it is said, ‘ By that very power’—by the power of the meritorious deed born of devotion, which had reached its fruition.
Vì vậy, đã nói “tasseva ānubhāvenā” (do năng lực của chính điều đó), nghĩa là do sức mạnh của công đức phát sinh từ sự thanh tịnh ở nơi đó.
Devo devapuramhivāti tāvatiṃsabhavane sakko devarājā viya.
‘ Like a god in the city of gods’ means like Sakka, the king of gods, in the Tāvatiṃsa realm.
Devo devapuramhivā (vị trời trong thành của chư thiên) nghĩa là như Sakka, vua chư thiên, trong cõi Tam Thập Tam Thiên.
1194. Yañca me ahuvā hāso, saddaṃ sutvāna bodhiyāti ‘‘patto sambodhimuttama’’nti paṭhamataraṃ bodhisaddaṃ sutvā tadā mayhaṃ hāso ahu, yaṃ hāsassa bhavanaṃ sussanaṃ, teneva kusalamūlena teneva kusalabījena phusissanti phusissāmi pāpuṇissāmi.
1194. ‘ And the joy that was mine, having heard the word of enlightenment’ means, having first heard the word of enlightenment, ‘He has attained supreme enlightenment,’ joy arose in me at that time; that very arising of joy, that delight, ‘ by that very root of merit,’ by that very seed of merit, ‘ I shall attain’ means I shall reach, I shall obtain.
1194. Yañca me ahuvā hāso, saddaṃ sutvāna bodhiyā (và sự vui mừng đã đến với ta khi nghe tiếng giác ngộ) nghĩa là khi lần đầu tiên nghe tiếng “giác ngộ” rằng “đã đạt được giác ngộ tối thượng”, sự vui mừng đã đến với ta; sự hiện hữu của sự vui mừng đó, sự hài lòng đó, teneva kusalamūlena (chính nhờ căn lành đó), chính nhờ hạt giống thiện nghiệp đó, phusissaṃ (ta sẽ chạm đến) nghĩa là ta sẽ đạt được.
1195. Evaṃ devaputto yathādhigatāya anāgatāya bhavasampattiyā kāraṇabhūtaṃ attano kusalakammaṃ kathento idāni attanā bhagavato santikaṃ gantukāmopi puretaraṃ therena satthu vandanaṃ pesento ‘‘sace’’ti gāthamāha.
1195. Thus, the devaputta, recounting his meritorious deed which was the cause of his future attainment of existence, now, though desirous of going to the Blessed One himself, first sent his salutations to the Teacher through the Elder, saying the verse ‘ Sace’ (If).
1195. Vị thiên tử, sau khi kể về nghiệp thiện của mình là nguyên nhân của sự thành tựu cõi trời đã đạt được và sẽ đến trong tương lai, giờ đây, dù muốn tự mình đến gặp Đức Phật, nhưng trước tiên, muốn sai vị Trưởng lão đến đảnh lễ Đức Đạo Sư, nên đã nói kệ “Sace” (Nếu).
Tattha sace gaccheyyāsīti yadi gamissasi.
Therein, ‘ Sace gaccheyyāsī’ means if you go.
Trong đó, sace gaccheyyāsī (nếu Ngài đi) nghĩa là nếu Ngài sẽ đi.
‘‘Sace gacchasī’’ti keci paṭhanti, so evattho.
Some recite ‘Sace gacchasī’; the meaning is the same.
Một số người đọc là “Sace gacchasī” (nếu Ngài đi), nghĩa cũng vậy.
Mamāpi naṃ vacanenāti na kevalaṃ tava sabhāveneva, atha kho mamāpi vacanena bhagavantaṃ.
‘ And by my word’ means not merely by your own nature, but also by my word, to the Blessed One.
Mamāpi naṃ vacanenā (và cũng bằng lời của con) nghĩa là không chỉ bằng bản chất của Ngài, mà còn bằng lời của con, hãy* Đức Thế Tôn.
Vajjāsīti vadeyyāsi, mamāpi sirasā vandananti yojanā.
‘ Vajjāsī’ means you should speak; the construction is ‘and my salutation with the head’.
Vajjāsī (Ngài hãy nói) nghĩa là “Ngài hãy nói lời đảnh lễ bằng đầu của con.” Đó là cách sắp xếp câu.
1196. Yadipi dāni vandanañca pesemi, pesetvā eva pana na tiṭṭhāmīti dassento āha ‘‘ahampi daṭṭhuṃ gacchissaṃ, jinaṃ appaṭipuggala’’nti.
1196. Although I send salutations now, I do not merely remain after sending them, intending to show this, he said, ‘ I too shall go to see the Victor, the incomparable one’.
1196. Dù bây giờ tôi sai lời đảnh lễ, nhưng tôi sẽ không chỉ đứng yên sau khi sai lời đảnh lễ, vị thiên tử nói: “Ahampi daṭṭhuṃ gacchissaṃ, jinaṃ appaṭipuggalaṃ” (Con cũng sẽ đi để thấy Đấng Chiến Thắng vô song).
Gamane pana daḷhataraṃ kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘dullabhaṃ dassanaṃ hoti, lokanāthāna tādina’’nti āha.
To show a stronger reason for going, he said, ‘ Rare is the sight of such World-Protectors’.
Để chỉ ra một lý do mạnh mẽ hơn cho việc đi, Ngài nói: “dullabhaṃ dassanaṃ hoti, lokanāthāna tādinaṃ” (Thật khó để thấy những bậc Hộ Thế như vậy).
1197. Tattha sutvā giraṃ cakkhumatoti pañcahi cakkhūhi cakkhumato sammāsambuddhassa vacanaṃ sutvā.
1197. Therein, ‘ Having heard the word of the One with eyes’ means having heard the word of the Perfectly Enlightened One, who has the five eyes (cakkhu).
1197. Trong đó, sutvā giraṃ cakkhumato (nghe lời của bậc có mắt) nghĩa là nghe lời của Đức Chánh Đẳng Giác, bậc có mắt với năm loại mắt.
Dhammacakkhunti sotāpattimaggaṃ.
‘ Dhammacakkhu’ means the Sotāpatti-magga.
Dhammacakkhuṃ (pháp nhãn) nghĩa là đạo Tu-đà-hoàn (sotāpattimaggaṃ).
Visodhayīti adhigacchi.
‘ Visodhayī’ means he attained.
Visodhayī (đã thanh tịnh) nghĩa là đã đạt được.
Adhigamoyeva hi tassa visodhanaṃ.
Indeed, its attainment is its purification.
Thật vậy, việc đạt được đó chính là sự thanh tịnh của nó.
1198. Visodhetvā diṭṭhigatanti diṭṭhigataṃ samugghātetvā.
1198. ‘ Having purified wrong view’ means having eradicated wrong view.
1198. Visodhetvā diṭṭhigataṃ (sau khi thanh tịnh tà kiến) nghĩa là sau khi nhổ tận gốc tà kiến.
Vicikicchaṃ vatāni cāti soḷasavatthukaṃ aṭṭhavatthukañca vicikicchañca ‘‘sīlabbatehi suddhī’’ti pavattanakasīlabbataparāmāse ca visodhayīti yojanā.
‘ And doubt and observances’ is to be construed as: he purified doubt, which has sixteen or eight bases, and the clinging to rules and observances that arises with the thought, ‘Purity is through rules and observances’.
Vicikicchaṃ vatāni cā (và nghi ngờ cùng các giới cấm) nghĩa là đã thanh tịnh nghi ngờ có mười sáu hoặc tám căn cứ, và sự chấp thủ giới cấm (sīlabbataparāmāsa) phát sinh từ ý nghĩ “sự thanh tịnh là do giới cấm”. Đó là cách sắp xếp câu.
Tattha hi saha pariyāyehi tathā pavattā parāmāsā ‘‘vatānī’’ti vuttaṃ.
For there, the clingings that arise in that way, along with their modes, are called ‘observances’.
Trong đó, những chấp thủ phát sinh như vậy cùng với các phương tiện được gọi là “vatāni” (các giới cấm).
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is as explained.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
Anekavaṇṇaṃ darasokanāsananti anekavaṇṇavimānaṃ.
‘ Anekavaṇṇaṃ darasokanāsana’ refers to the Anekavaṇṇa Vimāna.
Anekavaṇṇaṃ darasokanāsanaṃ (Anekavaṇṇa, tiêu trừ sợ hãi và sầu muộn) là Anekavaṇṇavimāna (Thiên cung Anekavaṇṇa).
Tassa kā uppatti?
What was its origin?
Sự phát sinh của nó là gì?
Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane.
The Blessed One was dwelling in Sāvatthī, at Jetavana.
Đức Thế Tôn đang trú tại Sāvatthī, trong Jetavana.
Tena samayena āyasmā mahāmoggallāno heṭṭhā vuttanayena devacārikaṃ caranto tāvatiṃsabhavanaṃ agamāsi.
At that time, Venerable Mahāmoggallāna, while wandering among the devas as explained below, went to the Tāvatiṃsa realm.
Vào thời điểm đó, Tôn giả Mahāmoggallāna, khi du hành đến cõi trời theo cách đã nói ở trên, đã đến cõi Tam Thập Tam Thiên.
Atha naṃ anekavaṇṇo devaputto disvā sañjātagāravabahumāno upasaṅkamitvā añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi.
Then, the devaputta Anekavaṇṇa saw him, and filled with reverence and respect, approached him, raised his joined hands, and stood.
Sau đó, thiên tử Anekavaṇṇa nhìn thấy Ngài, với lòng tôn kính và quý trọng đã phát sinh, liền đến gần, chắp tay và đứng.
Thero –
The Elder:
Vị Trưởng lão (Mahāmoggallāna) —
Ito kira tiṃsakappasahasse sumedho nāma sammāsambuddho loke uppajjitvā sadevakaṃ lokaṃ ekobhāsaṃ katvā katabuddhakicco parinibbuto, manussehi ca bhagavato dhātuṃ gahetvā ratanacetiye kate aññataro puriso satthu sāsane pabbajitvā satta vassāni brahmacariyaṃ caritvā anavaṭṭhitacittatāya kukkuccako hutvā uppabbaji.
It is said that thirty thousand aeons ago, a Perfectly Self-Enlightened One named Sumedha appeared in the world, illuminated the world with its devas, and having accomplished his Buddha-deeds, attained Parinibbāna. When people had taken the relics of the Fortunate One and built a jewel stupa, a certain man, having gone forth into the Teacher's Dispensation, practiced the holy life for seven years, then, due to his unstable mind, became scrupulous and disrobed.
Nghe nói rằng, ba mươi ngàn đại kiếp về trước, một vị Chánh Đẳng Giác tên là Sumedha đã xuất hiện trên thế gian, đã chiếu sáng cả thế giới cùng với chư thiên, đã hoàn thành Phật sự và nhập Niết Bàn. Sau khi các nhân loại đã thâu nhận Xá-lợi của Đức Thế Tôn và xây dựng bảo tháp bằng ngọc quý, một người đàn ông đã xuất gia trong giáo pháp của Đức Đạo Sư, sống Phạm hạnh bảy năm. Do tâm không kiên định, người ấy trở nên hối hận và hoàn tục.
Uppabbajito ca saṃvegabahulatāya dhammacchandavantatāya ca cetiyaṅgaṇe sammajjanaparibhaṇḍādīni karonto niccasīlauposathasīlāni rakkhanto dhammaṃ suṇanto aññe ca puññakiriyāya samādapento vicari.
Even after disrobing, being abundant in a sense of urgency and desiring the Dhamma, he swept and prepared the Cetiya grounds, observed the permanent sīla and Uposatha sīla, listened to the Dhamma, and encouraged others to perform meritorious deeds.
Sau khi hoàn tục, do có nhiều sự xúc động và lòng khao khát Pháp, người ấy đã đi lại, quét dọn sân tháp, làm các công việc phục vụ khác, giữ gìn giới thường nhật và giới Bố-tát, nghe Pháp, và khuyến khích những người khác làm các việc phước thiện.
So āyupariyosāne kālakato tāvatiṃsesu nibbatti.
At the end of his life, having passed away, he was reborn in Tāvatiṃsa.
Khi thọ mạng chấm dứt, người ấy qua đời và tái sanh vào cõi trời Tāvatiṃsa.
So puññakammassa uḷārabhāvena mahesakkho mahānubhāvo sakkādīhi devatāhi sakkatapūjito hutvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde tasseva kammassa vipākāvasesena tāvatiṃsabhavane nibbatti, ‘‘anekavaṇṇo’’ti naṃ devatā sañjāniṃsu.
Due to the abundance of his meritorious deeds, he became mighty and greatly powerful, honored and revered by Sakka and other devas. Having remained there for his lifespan, he passed away from there and wandered repeatedly among devas and humans. In this present Buddha-dispensation, due to the remaining results of that very deed, he was reborn in the Tāvatiṃsa realm. The devas knew him as "Anekavaṇṇa."
Do sự vĩ đại của nghiệp phước thiện, người ấy trở thành một vị thiên tử có uy lực lớn, được chư thiên như Sakka (Đế Thích) tôn kính và cúng dường. Sau khi sống ở đó cho đến hết tuổi thọ, vị ấy chuyển kiếp và tái sanh liên tục trong cõi trời và cõi người. Trong thời Đức Phật hiện tại, do phần còn lại của nghiệp đó, vị ấy tái sanh vào cõi trời Tāvatiṃsa. Chư thiên đã gọi vị ấy là “Anekavaṇṇa” (Đa Sắc).
Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘atha naṃ anekavaṇṇo devaputto…pe… na tassa puññassa khayampi ajjhaganti kathesī’’ti.
It is with reference to this that it is said: "Then the deva named Anekavaṇṇa... (continues to) ...nor have I reached the end of that merit," he related.
Điều này được nói đến trong câu: “Rồi vị thiên tử Anekavaṇṇa…pe… công đức đó vẫn chưa cạn kiệt.”
1199. Tattha anekavaṇṇanti nīlapītādivasena vividhavaṇṇatāya anantaravimānādīnaṃ vividhasaṇṭhānatāya ca nānāvidhavaṇṇaṃ.
1199. Therein, Anekavaṇṇa means of varied colors, such as blue, yellow, etc., due to having various colors, and also of various forms, due to the various structures of the adjacent celestial mansions and so on.
1199. Ở đây, Anekavaṇṇa có nghĩa là có nhiều màu sắc khác nhau như xanh, vàng, v.v., và có nhiều hình dạng khác nhau của các lâu đài, v.v.
Darasokanāsananti sītalabhāvena darathapariḷāhānaṃ vinodanato manuññatāya dassanīyatāya ca sokassa anokāsato darasokanāsanaṃ.
Darasokanāsana means dispelling anguish and sorrow, as it removes the pain and feverish heat due to its coolness, and dispels sorrow due to its pleasantness and loveliness, leaving no room for it.
Darasokanāsana có nghĩa là diệt trừ sự phiền não và khổ đau do tính mát mẻ, và diệt trừ sầu muộn do tính dễ chịu và đáng chiêm ngưỡng, không cho sầu muộn có cơ hội.
Anekacittanti nānāvidhacittarūpaṃ.
Anekacitta means having various wonderful forms.
Anekacitta có nghĩa là có nhiều hình ảnh khác nhau.
Sunimmito bhūtapatīvāti tāvatiṃsakāyikopi uḷāradibbabhogatāya sunimmitadevarājā viya modasi tussasi abhiramasi.
Sunimmito bhūtapatīvā means, even though you belong to the Tāvatiṃsa realm, due to your abundant divine enjoyments, you rejoice, are pleased, and delight like the deva king Sunimmita.
Sunimmito bhūtapatīvā có nghĩa là, dù là một vị thiên tử trong cõi Tāvatiṃsa, nhưng do có phước báu thần diệu vĩ đại, ngài hoan hỷ, vui sướng và hưởng thụ như một vị thiên vương Sunimitta.
1200. Samassamoti samo eva hutvā samo, nibbariyāyena sadiso te tuyhaṃ natthi, kuto pana kena kāraṇena uttari adhiko ko nāma siyā.
1200. Samassamo means being equal, precisely equal. There is none equal to you without qualification; how, then, could there be anyone superior?
1200. Samassamo có nghĩa là không có ai ngang bằng với ngài, không có ai tương đương với ngài một cách tuyệt đối. Vậy thì, làm sao có thể có ai vượt trội hơn ngài được?
Kena pana samatā uttaritaratā cāti āha ‘‘yasena puññena ca iddhiyā cā’’ti.
By what, then, is this equality and superiority achieved? He said: "by renown, by merit, and by power."
Vậy thì, do đâu mà có sự ngang bằng và sự vượt trội? Vị ấy nói: ‘‘yasena puññena ca iddhiyā cā’’ (do danh tiếng, phước báu và thần thông).
Tattha yasenāti parivārena.
Therein, yasena means by retinues.
Trong đó, yasena có nghĩa là do tùy tùng.
Iddhiyāti ānubhāvena.
Iddhiyā means by majesty.
Iddhiyā có nghĩa là do uy lực.
Yasenāti vā issariyena, iddhiyāti deviddhiyā.
Or yasena means by sovereignty, iddhiyā means by divine power.
Hoặc yasena có nghĩa là do quyền lực, iddhiyā có nghĩa là do thần thông của chư thiên.
Yasenāti vā vibhavasampattiyā, iddhiyāti yathicchi tassa kāmaguṇassa ijjhanena.
Or yasena means by prosperity and wealth, iddhiyā means by the fulfillment of desired sensual pleasures.
Hoặc yasena có nghĩa là do sự thịnh vượng và tài sản, iddhiyā có nghĩa là do sự thành tựu của những dục lạc mà vị ấy mong muốn.
Yasenāti vā kittighosena, iddhiyāti samiddhiyā.
Or yasena means by fame, iddhiyā means by success.
Hoặc yasena có nghĩa là do tiếng tăm lừng lẫy, iddhiyā có nghĩa là do sự thành công.
Puññenāti tattha tattha vuttāvasiṭṭhapuññaphalena, puññakammeneva vā.
Puññenā means by the remaining fruits of merit mentioned here and there, or simply by the meritorious deed itself.
Puññena có nghĩa là do quả phước thiện còn lại đã được nói đến ở đây và ở đó, hoặc chỉ do nghiệp phước thiện.
‘‘Sabbe ca devā’’ti sāmaññato gahitamatthaṃ ‘‘tidasagaṇā’’ti iminā visesetvā vuttaṃ.
"Sabbe ca devā" (all devas) is a general statement, further specified by "tidasagaṇā" (the assembly of Tāvatiṃsa devas).
‘‘Sabbe ca devā’’ (tất cả chư thiên) là một ý nghĩa được nêu ra một cách chung chung, rồi được làm rõ hơn bằng từ ‘‘tidasagaṇā’’ (chư thiên Tāvatiṃsa).
Ekaccassa paccekaṃ nipaccakāraṃ karontāpi pamuditā na karonti, na evametassa.
Even when paying individual homage to some, they do not do so with delight; it is not so in this case.
Một số người, dù có làm lễ kính trọng riêng biệt cho một ai đó, nhưng không làm với niềm hoan hỷ, nhưng đối với vị này thì không như vậy.
Etassa pana pamuditāpi karontiyevāti dassetuṃ ‘‘sameccā’’ti vuttaṃ.
To show that in this case, even when delighted, they still render homage, the word "sameccā" is used.
Để chỉ ra rằng đối với vị này, ngay cả khi họ hoan hỷ, họ vẫn làm lễ kính trọng, nên từ ‘‘sameccā’’ (tập hợp lại) đã được nói đến.
Taṃ tanti taṃ tvaṃ.
Taṃ ta is that you.
Taṃ taṃ có nghĩa là taṃ tvaṃ (ngươi).
Sasiṃva devāti yathā nāma sukkapakkhapāṭipadiyaṃ dissamānaṃ sasiṃ candaṃ manussā devā ca ādarajātā namassanti, evaṃ taṃ sabbepi tidasagaṇā namassantīti attho.
Sasiṃva devā means, just as humans and devas respectfully venerate the moon, the "sasi" (hare-marked moon), which appears on the first day of the waxing half of the month, so too do all the Tāvatiṃsa devas venerate you. This is the meaning.
Sasiṃva devā có nghĩa là, giống như mặt trăng được nhìn thấy vào ngày đầu tiên của nửa sáng (sukkapakkhapāṭipadiyaṃ), con người và chư thiên đều tôn kính với lòng kính trọng, thì tất cả chư thiên Tāvatiṃsa cũng tôn kính ngươi như vậy. Đó là ý nghĩa.
1203. Bhadanteti theraṃ gāravabahumānena samudācarati.
1203. Bhadante – with great reverence and respect, he addresses the Elder.
1203. Bhadante (Bạch Đại Đức) là cách xưng hô với vị trưởng lão bằng sự tôn kính và ngưỡng mộ.
Ahuvāsinti ahosiṃ.
Ahuvāsinti – I was.
Ahuvāsiṃ có nghĩa là tôi đã là.
Pubbeti purimajātiyaṃ.
Pubbe – in a former existence.
Pubbe có nghĩa là trong kiếp trước.
Sumedhanāmassa jinassa sāvakoti sumedhoti evaṃ pākaṭanāmassa sammāsambuddassa sāsane pabbajitabhāvena sāvako.
Sumedhanāmassa jinassa sāvako – a disciple of the Perfectly Self-Enlightened One known by the name Sumedha, by virtue of having gone forth in his Dispensation.
Sumedhanāmassa jinassa sāvako có nghĩa là đệ tử của Đức Chánh Đẳng Giác tên Sumedha, do đã xuất gia trong giáo pháp của Ngài.
Puthūjjanoti anariyo.
Puthūjjano – a common person, not an Ariya.
Puthūjjano có nghĩa là phàm nhân (không phải bậc Thánh).
Tatthāpi saccānaṃ anubodhamattassāpi abhāvena ananubodho.
And even then, due to the absence of even a mere realization of the truths, he was ananubodho (unenlightened).
Ngay cả ở đó, do không có dù chỉ một chút sự giác ngộ các chân lý, nên được gọi là ananubodho (không giác ngộ).
So satta vassāni paribbajissahanti so ahaṃ satta saṃvaccharāni pabbajjāguṇamattena vicariṃ, uttarimanussadhammaṃ nādhigacchinti adhippāyo.
So satta vassāni paribbajissaha – that is, I lived for seven years merely by the virtue of the going forth, meaning I did not attain any superhuman Dhamma.
So satta vassāni paribbajissaha (Tôi đã sống đời xuất gia bảy năm) có nghĩa là, tôi đã sống đời xuất gia chỉ với phẩm hạnh của một người xuất gia trong bảy năm, ý muốn nói là tôi đã không đạt được các pháp siêu nhân.
1204. Ratanuccayanti maṇikanakādiratanehi uccitaṃ ussitaratanacetiyaṃ.
1204. Ratanuccayaṃ means a tall jewel cetiya built high with jewels such as gems and gold.
1204. Ratanuccaya có nghĩa là một bảo tháp bằng ngọc quý được xây dựng cao với các loại ngọc như kim cương, vàng, v.v.
Hemajālena channanti samantato upari ca kañcanajālena paṭicchāditaṃ.
Hemajālena channaṃ means covered all around and above with a golden net.
Hemajālena channa có nghĩa là được che phủ hoàn toàn bằng lưới vàng ở khắp mọi phía và phía trên.
Vanditvāti pañcapatiṭṭhitena tattha tattha paṇāmaṃ katvā.
Vanditvā means having performed obeisance in various places with the fivefold prostration.
Vanditvā có nghĩa là đã lạy (paṇāmaṃ) ở khắp nơi với năm điểm chạm đất.
Thūpasmiṃ manaṃ pasādayinti ‘‘sabbaññuguṇādhiṭṭhānāya vata dhātuyā ayaṃ thūpo’’ti thūpasmiṃ cittaṃ pasādesiṃ.
Thūpasmiṃ manaṃ pasādayi means I made my mind serene in the stupa, thinking, "This stupa is indeed the foundation for the Omniscient One's virtues, for His relics."
Thūpasmiṃ manaṃ pasādayi có nghĩa là đã làm cho tâm trong sạch đối với bảo tháp, rằng: “Ôi! Bảo tháp này là nơi nương tựa của Xá-lợi với các phẩm chất của bậc Toàn Giác.”
1205. Na māsi dānanti me mayā kataṃ dānaṃ nāsi nāhosi.
1205. Na māsi dānaṃ means no alms-giving was performed by me.
1205. Na māsi dānaṃ có nghĩa là không có sự bố thí nào được tôi thực hiện.
Kasmā pana?
Why was that?
Tại sao vậy?
Na ca metthi dātunti me mama pariggahabhūtaṃ dānaṃ dātuṃ na atthi, na kiñci deyyavatthu vijjati, pare ca kho satte tattha dāne samādapesiṃ.
Na ca metthi dātuṃ means I had no alms-giving, no offering that I possessed, nothing to give. But I samādapesiṃ (encouraged) pare ca kho (others) in tattha (that) giving.
Na ca metthi dātuṃ có nghĩa là tôi không có bất cứ vật gì thuộc sở hữu của tôi để bố thí, không có vật gì để dâng cúng. Pare ca kho (nhưng tôi đã khuyến khích) satte (chúng sanh) tattha (trong) dāne (sự bố thí) samādapesiṃ (làm điều đó).
‘‘Paresañca tattha samādapesi’’nti ca paṭhanti, tattha paresanti upayogatthe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ.
Some also read "Paresañca tattha samādapesiṃ" (And I encouraged others there). In that case, paresaṃ should be understood as a genitive case used in the sense of the accusative.
Cũng có bản đọc là ‘‘Paresañca tattha samādapesiṃ’’, trong đó paresaṃ nên được hiểu là sở hữu cách có nghĩa là đối tượng.
Pūjetha nantiādi samādapanākāradassanaṃ, taṃ dhātunti yojanā.
Pūjetha naṃ etc. shows the manner of encouraging; it should be construed as "Worship that relic."
Pūjetha naṃ và các từ khác là để chỉ ra cách khuyến khích, nên được hiểu là “Hãy cúng dường Xá-lợi đó.”
Evaṃ kirāti kira-saddo anussavattho.
Evaṃ kirā – the word kira indicates hearsay.
Evaṃ kirā – từ kira ở đây có nghĩa là “nghe nói”.
Alaṅkato maṭṭhakuṇḍalīti maṭṭhakuṇḍalīvimānaṃ.
Alaṅkato Maṭṭhakuṇḍalī refers to the Maṭṭhakuṇḍalī Vimāna.
Alaṅkato Maṭṭhakuṇḍalī (trang sức Maṭṭhakuṇḍalī) là tên của lâu đài Maṭṭhakuṇḍalī.
Tassa kā uppatti?
What was its origin?
Sự khởi nguyên của nó là gì?
Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane.
The Blessed One was dwelling at Sāvatthī, in Jeta's Grove.
Đức Thế Tôn đang trú ngụ tại Jetavana, gần Sāvatthī.
Tena samayena sāvatthivāsī eko brāhmaṇo addho mahaddhano mahābhogo assaddho appasanno micchādiṭṭhiko kassaci kiñci na deti, adānato eva ‘‘adinnapubbako’’ti paññāyittha.
At that time, a certain brahmin residing in Sāvatthī was wealthy, rich in possessions, and greatly prosperous, but he was faithless, unconvinced, held wrong views, and gave nothing to anyone. Due to his not giving, he was known as "Adinnapubbaka" (one who had never given).
Vào thời điểm đó, có một Bà-la-môn giàu có, đại phú, nhiều tài sản, sống ở Sāvatthī, không có đức tin, không có niềm tịnh tín, có tà kiến, và không bố thí bất cứ thứ gì cho bất cứ ai. Do không bố thí, ông ta được biết đến với tên “Adinnapubbaka” (người chưa từng bố thí).
So micchādiṭṭhibhāvena ca luddhabhāvena ca tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā daṭṭhumpi na icchati.
Due to his wrong views and avarice, he did not even wish to see the Tathāgata or a disciple of the Tathāgata.
Do có tà kiến và tính tham lam, ông ta không muốn gặp Đức Như Lai hay các đệ tử của Đức Như Lai.
Maṭṭhakuṇḍalaṃ nāma attano puttañca sikkhāpesi ‘‘tāta, tayā samaṇo gotamo tassa sāvakā ca na upasaṅkamitabbā na daṭṭhabbā’’ti.
He also instructed his son, Maṭṭhakuṇḍala by name, saying: “Dear son, you must not approach or see the ascetic Gotama and his disciples.”
Ông ta cũng dạy dỗ con trai mình tên là Maṭṭhakuṇḍala rằng: “Con ơi, con không được đến gần hay gặp gỡ Sa-môn Gotama và các đệ tử của ông ấy.”
Sopi tathā akāsi.
And he did accordingly.
Người con cũng làm theo như vậy.
Athassa putto gilāno ahosi, brāhmaṇo dhanakkhayabhayena bhesajjaṃ na kāresi, roge pana vaḍḍhiteva vejje pakkositvā dassesi.
Later, his son fell ill. The brahmin, fearing financial loss, did not provide medicine. However, when the illness worsened, he called doctors and showed his son to them.
Sau đó, người con bị bệnh. Bà-la-môn không chữa bệnh vì sợ tốn tiền. Khi bệnh nặng hơn, ông ta mới gọi các thầy thuốc đến xem.
Vejjā tassa sarīraṃ oloketvā ‘‘atekiccho’’ti taṃ ñatvā apakkamiṃsu.
The doctors, examining his body, recognized that it was an incurable case and departed.
Các thầy thuốc xem xét thân thể của người con, biết rằng bệnh không thể chữa được, và bỏ đi.
Brāhmaṇo ‘‘putte abbhantare mate nīharaṇaṃ dukkha’’nti puttaṃ bahidvārakoṭṭhake nipajjāpesi.
The brahmin thought, “It will be difficult to carry my son out if he dies inside,” so he had his son lie down outside the gateway.
Bà-la-môn nghĩ: “Nếu con chết trong nhà, việc đưa xác ra ngoài sẽ khó khăn,” nên đã đặt con nằm ở cổng ngoài.
Bhagavā rattiyā paccūsasamaye mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya lokaṃ volokento addasa maṭṭhakuṇḍalīmāṇavaṃ khīṇāyukaṃ tadaheva cavanadhammaṃ, nirayasaṃvattanikañcassa kammaṃ katokāsaṃ.
At dawn, the Blessed One rose from the attainment of great compassion, surveyed the world, and saw the youth Maṭṭhakuṇḍali, whose life was nearing its end and who was destined to pass away that very day, and whose kamma, leading to rebirth in hell, had created the opportunity for ripening. He thought,
Vào lúc rạng đông, Đức Thế Tôn xuất khỏi đại bi định và quán sát thế gian, thấy thanh niên Maṭṭhakuṇḍalī sắp hết tuổi thọ, sẽ chết ngay trong ngày đó, và nghiệp dẫn đến địa ngục của cậu ta đã chín muồi.
‘‘Sace panāhaṃ tattha gamissāmi, so mayi cittaṃ pasādetvā devaloke nibbattitvā pitaraṃ āḷāhane rodamānaṃ upagantvā saṃvejessati, evaṃ so ca tassa pitā ca mama santikaṃ āgamissati, mahājanakāyo sannipatissati tattha mayā dhamme desite mahādhammābhisamayo bhavissatī’’ti evaṃ pana ñatvā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ sāvatthiṃ piṇḍāya paviṭṭho maṭṭhakuṇḍalīmāṇavassa pitu gehasamīpe ṭhatvā chabbaṇṇabuddharaṃsiyo vissajjesi.
“If I go there, he will develop faith in me and be reborn in the deva world. He will then approach his father, who is weeping in the charnel ground, and stir him to spiritual emotion. Thus, both he and his father will come to me, a great multitude of people will gather, and when I teach the Dhamma there, there will be a great realization of the Dhamma.” Having understood this, in the forenoon, he dressed himself, took his bowl and robe, and entered Sāvatthī for alms with a large assembly of bhikkhus. Standing near the house of Maṭṭhakuṇḍali’s father, he emitted rays of six-colored Buddha-light.
Đức Thế Tôn thấy rằng: “Nếu ta đến đó, người thanh niên ấy sẽ tịnh tín nơi ta, rồi tái sanh vào cõi trời. Sau đó, vị thiên tử ấy sẽ đến bên người cha đang khóc than ở bãi hỏa táng mà thức tỉnh ông ta. Như vậy, cả thiên tử ấy và người cha đều sẽ đến với ta, một đại chúng sẽ tụ hội, và khi ta thuyết pháp ở đó, sẽ có một sự chứng ngộ Giáo Pháp vĩ đại.” Sau khi biết rõ điều này, vào buổi sáng, Ngài đắp y, mang bát và y, cùng với một đại chúng Tỳ-kheo, đi vào Sāvatthī để khất thực. Ngài đứng gần nhà của cha Maṭṭhakuṇḍalī và phóng ra sáu vầng hào quang Phật.
Tā disvā māṇavo ‘‘kimeta’’nti ito cito ca vilokento addasa bhagavantaṃ dantaṃ guttaṃ santindriyaṃ dvattiṃsāya mahāpurisalakkhaṇehi asītiyā anubyañjanehi byāmappabhāya ketumālāya ca vijjotamānaṃ anupamāya buddhasiriyā acinteyyena buddhānubhāvena virocamānaṃ.
Seeing these, the youth, wondering “What is this?”, looked this way and that and saw the Blessed One, restrained, protected, with calmed faculties, shining with the thirty-two marks of a Great Man, the eighty minor characteristics, a fathom-wide aura, and a banner-like halo, radiating with unparalleled Buddha-splendor and inconceivable Buddha-power.
Thấy vậy, người thanh niên nhìn quanh đây đó hỏi: “Cái gì thế này?” và nhìn thấy Đức Thế Tôn, bậc đã được điều phục, đã được bảo hộ, có các căn đã tịnh lặng, rực rỡ với ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại nhân, tám mươi tướng phụ, hào quang một tầm và vầng hào quang chói sáng như ngọn cờ, chói lọi với uy đức Phật vô song và oai lực Phật không thể nghĩ bàn.
Disvā tassa etadahosi ‘‘buddho nu kho bhagavā idhānuppatto, yassāyaṃ rūpasampadā attano tejasā sūriyampi abhibhavati, kantabhāvena candimaṃ, upasantabhāvena sabbepi samaṇabrāhmaṇe, upasamena nāma ettheva bhavitabbaṃ, ayameva ca maññe imasmiṃ loke aggapuggalo, mameva ca anukampāya idhānuppatto’’ti buddhārammaṇāya pītiyā nirantaraṃ phuṭasarīro anappakaṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedento pasannacitto añjaliṃ paggayha nipajji.
Upon seeing him, he thought: "Is the Blessed One, the Buddha, who possesses this perfect form that surpasses even the sun with its radiance, the moon with its beauty, and all ascetics and brahmins with its tranquility, really here? Indeed, tranquility must reside here. I think he is the foremost being in this world, and he has come here out of compassion for me." His body was pervaded by joy directed towards the Buddha, and experiencing immense rapture and gladness, with a serene mind, he clasped his hands in salutation and lay down.
Sau khi thấy Ngài, người thanh niên nghĩ: “Chắc hẳn Đức Phật đã đến đây, vì vẻ đẹp hình thể này vượt qua cả mặt trời bằng oai lực của chính mình, vượt qua mặt trăng bằng vẻ khả ái, và vượt qua tất cả các Sa-môn, Bà-la-môn bằng sự an tịnh. Sự an tịnh chắc chắn phải ở đây. Và ta nghĩ rằng đây chính là bậc tối thượng trong thế gian này, và Ngài đã đến đây vì lòng từ bi đối với riêng ta.” Với niềm hoan hỷ lấy Đức Phật làm đối tượng, toàn thân anh ta tràn ngập niềm hoan hỷ và hân hoan vô lượng, với tâm tịnh tín, anh ta chắp tay rồi nằm xuống.
Taṃ disvā bhagavā ‘‘alaṃ imassa ettakena saggūpapattiyā’’ti pakkāmi.
Seeing this, the Blessed One thought, "This is enough for him to attain rebirth in heaven," and departed.
Thấy vậy, Đức Thế Tôn nghĩ: “Chừng đó là đủ cho người này để tái sanh vào cõi trời,” rồi Ngài rời đi.
Sopi taṃ pītisomanassaṃ avijahantova kālaṃ katvā tāvatiṃsesu dvādasayojanike vimāne nibbatti.
Without abandoning that joy and gladness, he passed away and was reborn in a twelve-yojana palace in Tāvatiṃsa.
Người thanh niên ấy, không từ bỏ niềm hoan hỷ và hân hoan đó, đã mệnh chung và tái sanh vào cõi trời Tāvatiṃsa trong một cung điện rộng mười hai dojun.
Pitā panassa sarīrasakkāraṃ karitvā dutiyadivase paccūsavelāyaṃ āḷāhanaṃ gantvā ‘‘hā hā maṭṭhakuṇḍali, hā hā maṭṭhakuṇḍalī’’ti paridevamāno āḷāhanaṃ anuparikkamanto rodati.
His father, having performed the funeral rites, went to the charnel ground early the next morning and wept, lamenting, "Alas, alas, Maṭṭhakuṇḍali! Alas, alas, Maṭṭhakuṇḍali!" as he wandered around the charnel ground.
Người cha của anh ta đã hỏa táng thi thể và vào ngày thứ hai, lúc rạng đông, ông đến bãi hỏa táng, khóc than: “Ôi Maṭṭhakuṇḍalī, ôi Maṭṭhakuṇḍalī!” và đi vòng quanh bãi hỏa táng mà khóc.
Devaputto attano vibhavasampattiṃ oloketvā ‘‘kuto nu kho ahaṃ idhāgato kiñca kammaṃ katvā’’ti upadhārento attano purimattabhāvaṃ ñatvā tattha ca maraṇakāle bhagavati pavattitaṃ cittappasādaṃ manoharaṃ añjalikaraṇamattaṃ disvā ‘‘aho mahānubhāvā buddhā bhagavanto’’ti sātisayaṃ tathāgate sañjātappasādabahumāno ‘‘adinnapubbakabrāhmaṇo nu kho kiṃ karotī’’ti upadhārento āḷāhane rodamānaṃ disvā ‘‘ayaṃ mayhaṃ pubbe bhesajjamattampi akatvā idāni niratthakaṃ āḷāhane rodati, handa naṃ saṃvejetvā kusale patiṭṭhāpessāmī’’ti devalokato āgantvā maṭṭhakuṇḍalīrūpena rodamāno ‘‘hā hā canda, hā hā sūriyā’’ti bāhā paggayha kandanto pitu samīpe aṭṭhāsi.
The devaputta, surveying his own magnificent splendor, pondered, "Whence have I come here, and what deed did I perform?" Knowing his past existence and recalling the moment of serene faith in the Blessed One—a mere gesture of salutation—at the time of his death, he thought, "Oh, how powerful are the Buddhas, the Blessed Ones!" Filled with extraordinary faith and reverence for the Tathāgata, he further pondered, "What is the brahmin Adinnapubbaka doing?" Seeing him weeping in the charnel ground, he thought, "This father of mine, who did not even provide medicine for me before, is now uselessly weeping in the charnel ground. Let me stir him to spiritual emotion and establish him in wholesome deeds." Coming down from the deva world in the form of Maṭṭhakuṇḍali, he wept, crying out, "Alas, alas, moon! Alas, alas, sun!" and stood near his father, raising his arms.
Vị thiên tử nhìn thấy sự giàu sang của mình và tự hỏi: “Ta từ đâu đến đây, và đã tạo nghiệp gì mà được như vậy?” Khi quán xét, anh ta biết được kiếp sống trước của mình, và thấy rằng vào lúc lâm chung, anh ta đã có tâm tịnh tín đối với Đức Phật và chỉ chắp tay một cách đẹp đẽ. Anh ta nghĩ: “Ôi! Chư Phật, chư Thế Tôn thật có đại oai lực!” Với lòng tịnh tín và tôn kính đặc biệt đối với Như Lai, anh ta tự hỏi: “Bà-la-môn Adinnapubbaka đang làm gì?” Khi thấy ông ta đang khóc ở bãi hỏa táng, anh ta nghĩ: “Người cha Bà-la-môn này trước đây không hề cho ta một chút thuốc men nào, mà bây giờ lại vô ích khóc lóc ở bãi hỏa táng. Nào, ta sẽ thức tỉnh ông ta và khiến ông ta an trú vào thiện pháp.” Rồi anh ta từ cõi trời đến, trong hình dạng của Maṭṭhakuṇḍalī, khóc lóc và kêu lên: “Ôi mặt trăng! Ôi mặt trời!” giơ hai tay lên và đứng gần người cha.
Atha naṃ brāhmaṇo ‘‘ayaṃ maṭṭhakuṇḍalī āgato’’ti cintetvā gāthāya ajjhabhāsi –
Then the brahmin, thinking, "This is Maṭṭhakuṇḍali who has come," addressed him with a verse:
Bấy giờ, Bà-la-môn nghĩ: “Maṭṭhakuṇḍalī đã trở về!” rồi ông ta nói lên bài kệ:
Tattha alaṅkatoti vibhūsito.
There, alaṅkato means adorned.
Trong bài kệ đó, alaṅkato có nghĩa là được trang sức.
Maṭṭhakuṇḍalīti sarīrappadesassa aghaṃsanatthaṃ mālālatādayo adassetvā maṭṭhākāreneva katakuṇḍalo.
Maṭṭhakuṇḍalī means having polished earrings, or having earrings made in a smooth style, without displaying garlands or creepers, so as not to rub against the body.
Maṭṭhakuṇḍalī có nghĩa là người đeo khuyên tai được làm nhẵn bóng mà không có hoa văn dây leo, v.v., để không làm tổn thương vùng thân thể.
Atha vā maṭṭhakuṇḍalīti visuddhakuṇḍalo, tāpetvā jātihiṅgulikāya majjitvā dhovitvā sūkaralomena majjitakuṇḍaloti attho.
Alternatively, maṭṭhakuṇḍalī means having clean earrings; that is, earrings that have been heated, polished with pure cinnabar, washed, and polished with hog bristles.
Hoặc Maṭṭhakuṇḍalī có nghĩa là người đeo khuyên tai tinh khiết, tức là khuyên tai được nung nóng, đánh bóng bằng chu sa tự nhiên, rửa sạch và đánh bóng bằng lông heo.
Māladhārīti mālaṃ dhārento, piḷandhitamāloti attho.
Māladhārī means wearing garlands, or adorned with garlands.
Māladhārī có nghĩa là người đeo vòng hoa, tức là người đã đội vòng hoa.
Haricandanussadoti rattacandanena sabbaso anulittagatto.
Haricandanussado means having his body completely smeared with red sandalwood.
Haricandanussado có nghĩa là người có toàn thân được xoa bằng gỗ đàn hương đỏ.
Kinti pucchāvacanaṃ.
Kiṃ is an interrogative word.
Kiṃ là từ nghi vấn.
Dukkhitoti dukkhappatto.
Dukkhito means afflicted with suffering.
Dukkhito có nghĩa là người đang chịu khổ.
Kiṃdukkhitoti vā ekameva padaṃ, kena dukkhena dukkhitoti attho.
Or kiṃdukkhito is a single word, meaning "with what suffering are you afflicted?"
Hoặc kiṃdukkhito là một từ duy nhất, có nghĩa là “ngươi đang chịu khổ vì loại khổ nào?”
Taṃ sutvā māṇavo ‘‘ayaṃ puttassa bhesajjaṃ akatvā puttapatirūpakaṃ maṃ disvā rodanto ‘suvaṇṇādimayaṃ rathacakkaṃ karomī’ti vadati, hotu niggaṇhissāmi na’’nti cintetvā ‘‘kīva mahantaṃ me cakkayugaṃ karissasī’’ti vatvā ‘‘yāva mahantaṃ ākaṅkhasī’’ti vutte ‘‘candimasūriyehi me attho, te me dehī’’ti yācanto –
Hearing that, the youth thought, "This one, who did not provide medicine for his son, seeing me, who resembles his son, weeps and says, 'I will make a chariot wheel of gold, etc.' So be it, I shall humble him." He then said, "How large a pair of wheels will you make for me?" When the brahmin replied, "As large as you desire," he asked, "I want the moon and the sun; give them to me," requesting:
Nghe vậy, người thanh niên nghĩ: “Người này, không chữa bệnh cho con mình, mà bây giờ thấy ta giống như con mình thì khóc lóc và nói: ‘Ta sẽ làm bánh xe bằng vàng, v.v.’ Thôi được, ta sẽ khiển trách ông ta.” Rồi anh ta nói: “Ông sẽ làm cho ta đôi bánh xe lớn chừng nào?” Khi được hỏi: “Ngươi muốn lớn chừng nào?” anh ta nói: “Ta muốn mặt trăng và mặt trời, hãy cho ta chúng,” và cầu xin:
1208-10. Tattha rathapañjaroti rathūpatthaṃ.
In those verses, rathapañjaro means the body of the carriage.
1208-10. Trong đó, rathapañjaro có nghĩa là khung xe.
Na vindāmīti na labhāmi.
Na vindāmī means ‘do not obtain’.
Na vindāmi có nghĩa là ta không có được.
Bhaddamāṇavāti ālapanaṃ.
Bhaddamāṇavā is a vocative address.
Bhaddamāṇava là một lời gọi.
Paṭipādayāmīti sampādetvā dadāmi, mā cakkayugābhāvena jīvitaṃ jahīti adhippāyo.
Paṭipādayāmī means ‘I shall bring it to completion and give it’; the intention is: “do not give up your life due to the absence of a pair of wheels.”
Paṭipādayāmi có nghĩa là ta sẽ làm cho đầy đủ và trao cho ngươi, ý là: “Đừng từ bỏ mạng sống vì thiếu đôi bánh xe.”
Ubhayettha dissareti ubhopi ettha candasūriyā ākāse dissanti.
Ubhayettha dissare means ‘both of them, the moon and the sun, are seen in the sky’.
Ubhayettha dissare có nghĩa là cả hai mặt trăng và mặt trời đều được thấy trên bầu trời.
Ya-kāro padasandhikaro, ubhaye etthāti vā padavibhāgo.
The particle ya forms a euphonic conjunction; or, the division of words is “ubhayā ettha”.
Chữ ya là từ nối các từ, hoặc phân tích từ là ubhaye ettha.
1212. Gamanāgamananti divase divase ogamanuggamanavasena candasūriyānaṃ gamanaṃ āgamanañca dissati.
Gamanāgamanaṃ means that the going and coming of the moon and the sun are seen day by day, in terms of their setting and rising.
1212. Gamanāgamanaṃ có nghĩa là sự đi và đến của mặt trăng và mặt trời, tức là sự mọc và lặn được thấy mỗi ngày.
‘‘Gamanogamana’’ntipi pāḷi, uggamanaṃ ogamanañcāti attho.
“Gamanogamana” is also a reading; the meaning is ‘rising and setting’.
Cũng có bản Pāḷi là gamanogamanaṃ, có nghĩa là sự mọc và sự lặn.
Vaṇṇadhātūti sītibhāvavisiṭṭhā kantabhāvabhāsurā, uṇhabhāvavisiṭṭhā tikkhabhāvabhāsurā ca vaṇṇanibhā.
Vaṇṇadhātu means the lustrous color, distinguished by coolness and pleasing radiance (for the moon), and distinguished by heat and sharp brilliance (for the sun).
Vaṇṇadhātu có nghĩa là ánh sáng và sắc thái rực rỡ bởi vẻ đẹp khả ái và đặc tính mát mẻ, và ánh sáng và sắc thái rực rỡ bởi vẻ sắc bén và đặc tính nóng bức.
Ubhayatthāti cande sūriye cāti dvīsupi vaṇṇadhātu dissatīti yojetabbaṃ.
Ubhayatthā should be construed as ‘the color element is seen in both, that is, in the moon and in the sun’.
Ubhayatthā nên được hiểu là yếu tố màu sắc được thấy ở cả hai nơi, tức là mặt trăng và mặt trời.
Vīthiyāti pavattanavīthiyaṃ ākāse, nāgavīthiyādivīthiyaṃ vā.
Vīthiyā means in the path of motion in the sky, or in the paths such as the Nāga-path.
Vīthiyā có nghĩa là trên con đường vận hành, tức là trên bầu trời, hoặc trên con đường như Nāgavīthi, v.v.
‘‘Ubhayetthā’’tipi pāṭho, ubhaye etthāti padavisandhi.
“Ubhayetthā” is also a reading; “ubhayā ettha” is the disjoining of the words.
Cũng có bản đọc là ubhayetthā, phân tích từ là ubhaye ettha.
Bālyataroti bālataro atisayena bālo.
Bālyataro means very foolish, excessively foolish.
Bālyataro có nghĩa là ngu si hơn, cực kỳ ngu si.
1213. Imaṃ pana kathaṃ sutvā ‘‘alabbhanīyavatthuṃ vatāhaṃ patthetvā kevalaṃ sokagginā ḍayhāmi, kiṃ me niratthakena anayabyasanenā’’ti paṭisaṅkhāne aṭṭhāsi.
However, having heard this discourse, he reflected: “Indeed, I am wishing for something unobtainable and merely burning with the fire of sorrow. What good is this useless calamity to me?” and he stood in reflection.
1213. Nghe câu chuyện này, ông ta quán xét: “Ta đã mong cầu một điều không thể đạt được và chỉ bị thiêu đốt bởi ngọn lửa sầu khổ. Sự tai ương vô ích này có ích gì cho ta?”
Atha devaputto maṭṭhakuṇḍalīrūpaṃ paṭisaṃharitvā attano dibbarūpeneva aṭṭhāsi.
Then the devaputta, having withdrawn the form of Maṭṭhakuṇḍalī, stood in his own divine form.
Rồi vị thiên tử thu lại hình dạng Maṭṭhakuṇḍalī và đứng trong hình dạng thiên giới của mình.
Brāhmaṇo pana taṃ anoloketvā māṇavavohāreneva voharanto ‘‘saccaṃ kho vadesi māṇavā’’tiādimāha.
But the brahmin, without looking at him, continued to address him with the term “youth,” saying, “Indeed, you speak the truth, O youth!” and so on.
Tuy nhiên, vị Bà-la-môn không nhìn vị ấy mà vẫn gọi bằng cách gọi một thanh niên, nói: “Này thanh niên, ngươi nói thật đấy” và những câu tương tự.
Tattha candaṃ viya dārako rudanti candaṃ abhipatthayaṃ rudanto dārako viyāti attho.
There, candaṃ viya dārako ruda means ‘like a child crying, longing for the moon’.
Trong đó, candaṃ viya dārako rudaṃ nghĩa là như một đứa trẻ khóc vì mong muốn mặt trăng.
Kālakatābhipatthayinti kālakataṃ abhipatthayiṃ.
Kālakatābhipatthayiṃ means ‘I longed for one who has passed away’.
Kālakatābhipatthayiṃ nghĩa là tôi đã mong muốn người đã chết.
‘‘Abhipatthaya’’ntipi pāṭho.
“Abhipatthayaṃ” is also a reading.
Cũng có bản đọc là “abhipatthayaṃ”.
1220-21. Tattha ābādhikoti ābādhasamaṅgī.
There, ābādhiko means ‘afflicted with illness’.
1220-21. Ở đây, “ābādhiko” có nghĩa là: bị bệnh tật.
Dukkhitoti teneva ābādhikabhāvena jātadukkho.
Dukkhito means ‘suffering due to that very affliction’.
“Dukkhito” có nghĩa là: đau khổ do chính bệnh tật đó.
Gilānoti gilāyamānoti attho.
Gilāno means ‘being sick’.
“Gilāno” có nghĩa là: đang ốm yếu.
Āturarūpoti dukkhavedanābhitunnakāyo.
Āturarūpo means ‘one whose body is pierced by painful feelings’.
“Āturarūpo” có nghĩa là: thân thể bị khổ thọ dày vò.
Vigatarajanti vigatarāgādirajaṃ.
Vigatarajaṃ means ‘free from the defilement of lust, etc.’.
“Vigatarajaṃ” có nghĩa là: đã thoát khỏi các phiền não như tham ái.
Vitiṇṇakaṅkhanti sabbaso saṃsayānaṃ samucchinnattā tiṇṇavicikicchaṃ.
Vitiṇṇakaṅkhaṃ means ‘one who has crossed over doubt, as all uncertainties are utterly cut off’.
“Vitiṇṇakaṅkhaṃ” có nghĩa là: đã vượt qua mọi nghi ngờ do đã đoạn trừ hoàn toàn mọi hoài nghi.
Anomapaññanti paripuṇṇapaññaṃ, sabbaññunti attho.
Anomapaññaṃ means ‘endowed with perfect wisdom’; the meaning is ‘omniscient’.
“Anomapaññaṃ” có nghĩa là: có trí tuệ viên mãn, tức là bậc Toàn Giác.
Akarinti akāsiṃ.
Akariṃ means ‘I did’.
“Akariṃ” có nghĩa là: đã làm.
Tāhanti taṃ ahaṃ.
Tāhaṃ means ‘that I’.
“Tāhaṃ” có nghĩa là: ta đó.
Tattha anabhiṇhappavattitāya accharaṃ paharituṃ yogganti acchariyaṃ, abhūtapubbatāya abbhutaṃ.
There, acchariyaṃ means ‘fit to snap one’s fingers at due to its infrequent occurrence’; abbhutaṃ means ‘unprecedented’.
Ở đây, “acchariyaṃ” (kỳ diệu) là điều đáng vỗ tay vì không thường xuyên xảy ra, “abbhutaṃ” (hy hữu) là điều chưa từng có.
Ubhayenapi vimhayāvahataṃyeva dassetvā ‘‘ahampi muditamano pasannacitto, ajjeva buddhaṃ saraṇaṃ vajāmī’’ti āha.
Having thus shown by both terms that it causes wonder, he said, “I too, with a joyful mind and purified heart, will go for refuge to the Buddha this very day!”.
Sau khi bày tỏ sự kinh ngạc bằng cả hai từ, ngài nói: “Ta cũng với tâm hoan hỷ, tịnh tín, ngay hôm nay sẽ quy y Đức Phật.”
1223. Tattha tathevāti yathā pasannacitto ‘‘sammāsambuddho bhagavā’’ti buddhaṃ saraṇaṃ vajesi, tatheva ‘‘svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti pasannacitto dhammañca saṅghañca saraṇaṃ vajāhi.
There, tathevā means: just as, with a purified heart, you go for refuge to the Buddha, saying “the Blessed One is a Perfectly Self-Enlightened One,” so too, with a purified heart, go for refuge to the Dhamma, saying “the Dhamma is well-expounded,” and to the Saṅgha, saying “the Saṅgha is well-practicing”.
1223. Trong đó, tathevā (cũng vậy) có nghĩa là: như với tâm hoan hỷ, ông đã quy y Phật, nói rằng: “Đức Thế Tôn là bậc Chánh Đẳng Giác”, thì cũng vậy, với tâm hoan hỷ, hãy quy y Pháp, nói rằng: “Pháp đã được thuyết giảng khéo léo”, và quy y Tăng, nói rằng: “Tăng đoàn đã thực hành đúng đắn”.
Yathā vā pasannacitto ratanattayaṃ saraṇaṃ vajesi, tatheva ‘‘ayaṃ ekaṃsato diṭṭheva dhamme abhisamparāyañca hitasukhāvaho’’ti pasannacitto sikkhāya adhisīlasikkhāya padāni koṭṭhāsabhūtāni adhicittaadhipaññāsikkhāya vā upāyabhūtāni pañcasīlāni avikopanato ca asaṃkilissanato ca akhaṇḍaphullāni samādiyassu, samādāya vattassūti attho.
Or, just as you went for refuge to the Triple Gem with a purified heart, so too, with a purified heart, saying “this is unequivocally conducive to welfare and happiness in this very life and in the life to come,” sikkhāya means of the training in higher morality, padāni means the parts thereof, or of the training in higher mind and higher wisdom, the means thereof; samādiyassu means undertake the five precepts, which are akhaṇḍaphullāni, unbroken and complete, by not violating them and by not defiling them; the meaning is ‘undertake and practice them’.
Hoặc như với tâm hoan hỷ, ông đã quy y Tam Bảo, thì cũng vậy, với tâm hoan hỷ, hãy thọ trì (samādiyassu) năm giới, là những phần của giới học (adhisīlasikkhā) hoặc là phương tiện cho tâm học (adhicittasikkhā) và tuệ học (adhipaññāsikkhā), không bị sứt mẻ (akhaṇḍaphullāni) do không vi phạm và không bị ô nhiễm. Nghĩa là, hãy thọ trì và thực hành.
Tato devaputto ‘‘kataṃ mayā brāhmaṇassa kattabbayuttakaṃ, idāni sayameva bhagavantaṃ upasaṅkamissatī’’ti tattheva antaradhāyi.
Then the devaputta, thinking, “I have done what was proper to be done for the brahmin; now he will approach the Blessed One himself,” disappeared right there.
Sau đó, vị thiên tử nghĩ: “Ta đã làm xong việc cần làm cho vị Bà-la-môn. Bây giờ, ông ấy sẽ tự mình đến gặp Đức Thế Tôn,” rồi biến mất ngay tại đó.
Brāhmaṇopi kho bhagavati sañjātapasādabahumāno devatāya ca codiyamāno ‘‘samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamissāmī’’ti vihārābhimukho gacchati.
The brahmin, filled with faith and respect for the Blessed One, and urged by the deity, went towards the monastery, thinking, “I shall approach the ascetic Gotama.”
Vị Bà-la-môn, với lòng tin và sự tôn kính sâu sắc đối với Đức Thế Tôn, lại được vị thiên nhân thúc giục, liền nghĩ: “Ta sẽ đến gặp Sa-môn Gotama,” và hướng về tinh xá.
Taṃ disvā mahājano ‘‘ayaṃ brāhmaṇo ettakaṃ kālaṃ tathāgataṃ anupasaṅkamitvā ajja puttasokena upasaṅkamati, kīdisī nu kho dhammadesanā bhavissatī’’ti taṃ anubandhi.
Seeing him, the great multitude thought: "This brahmin, who for so long did not approach the Tathāgata, now approaches Him because of his sorrow for his son. What kind of Dhamma discourse will it be?" Thus thinking, they followed him.
Thấy vậy, đại chúng theo sau ông, nghĩ: “Vị Bà-la-môn này đã không đến gặp Đức Như Lai trong suốt thời gian qua, nhưng hôm nay, vì nỗi đau mất con, ông ấy lại đến. Bài pháp nào sẽ được thuyết giảng đây?”
Brāhmaṇo bhagavantaṃ upasaṅkamitvā paṭisanthāraṃ katvā evamāha ‘‘sakkā nu kho bho gotama kiñci dānaṃ adatvā sīlaṃ vā arakkhitvā kevalaṃ tumhesu pasādamattena sagge nibbattitu’’nti.
Having approached the Fortunate One and exchanged greetings, the brahmin said this: "Is it possible, good Gotama, to be reborn in heaven by merely having faith in you, without having given any offering or observed any precepts?"
Vị Bà-la-môn đến gặp Đức Thế Tôn, sau khi chào hỏi, liền nói: “Thưa Tôn giả Gotama, liệu có thể tái sinh lên cõi trời mà không cần bố thí hay giữ giới, chỉ với lòng tin vào Ngài không?”
‘‘Nanu, brāhmaṇa, ajja paccūsavelāyaṃ maṭṭhakuṇḍalinā devaputtena attano devalokūpapattikāraṇaṃ tuyhaṃ kathika’’nti bhagavā avoca.
"Brahmin, didn't the devaputta Maṭṭhakuṇḍalī tell you the reason for his rebirth in the deva-world early this morning?" the Fortunate One asked.
Đức Thế Tôn nói: “Này Bà-la-môn, chẳng phải sáng sớm nay, vị thiên tử Maṭṭhakuṇḍalī đã kể cho ông nghe về nguyên nhân tái sinh của mình vào cõi trời sao?”
Tasmiṃ khaṇe maṭṭhakuṇḍalīdevaputto saha vimānena āgantvā dissamānarūpo vimānato oruyha bhagavantaṃ abhivādetvā añjaliṃ paggayha ekamantaṃ aṭṭhāsi.
At that moment, the devaputta Maṭṭhakuṇḍalī, appearing in visible form with his celestial mansion, descended from the mansion, paid homage to the Fortunate One, and stood to one side with cupped hands.
Ngay lúc đó, vị thiên tử Maṭṭhakuṇḍalī cùng với thiên cung của mình hiện ra, từ thiên cung bước xuống, đảnh lễ Đức Thế Tôn, chắp tay và đứng sang một bên.
Atha bhagavā tassaṃ parisati tena devaputtena katasucaritaṃ kathetvā parisāya cittakallataṃ ñatvā sāmukkaṃsikaṃ dhammadesanaṃ akāsi.
Then, the Fortunate One recounted the good deeds performed by that devaputta in that assembly, and perceiving the readiness of the assembly's minds, He delivered a special discourse of His own.
Khi ấy, Thế Tôn, trong hội chúng ấy, sau khi kể lại thiện hạnh do vị thiên tử ấy đã làm, và biết được tâm của hội chúng đã sẵn sàng, Ngài đã thuyết bài pháp tự thân (sāmukkaṃsikaṃ dhammadesanaṃ).
Desanāpariyosāne devaputto ca brāhmaṇo ca sannipatitaparisā cāti caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosīti.
At the conclusion of the discourse, the devaputta, the brahmin, and the assembled multitude, that is, eighty-four thousand beings, attained comprehension of the Dhamma.
Khi bài pháp kết thúc, vị thiên tử, vị Bà-la-môn và hội chúng tập hợp, tất cả tám vạn bốn ngàn chúng sinh đã chứng ngộ Chánh pháp.
Suṇotha yakkhassa ca vāṇijāna cāti serīsakavimānaṃ.
“Hearken, both of the yakkha and the merchants” refers to the Serīsaka Vimāna.
“ Hãy lắng nghe về dạ-xoa và các thương nhân” — đây là Thiên cung Serīsaka.
Tassa kā uppatti?
What was its origin?
Sự khởi nguyên của nó là gì?
Bhagavati parinibbute āyasmā kumārakassapo pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ setabyanagaraṃ sampatto.
After the Fortunate One had passed into parinibbāna, the Venerable Kumārakassapa arrived in the city of Setabyā with five hundred bhikkhus.
Sau khi Thế Tôn nhập Niết bàn, Tôn giả Kumārakassapa cùng với năm trăm vị Tỳ-khưu đã đến thành Setabyā.
Tattha pāyāsirājaññaṃ attano santikaṃ upagataṃ viparītaggāhato vivecetvā sammādassane patiṭṭhāpesi.
There, he freed King Pāyāsi, who had come to him, from his perverted view and established him in right understanding.
Tại đó, Ngài đã giúp vua Pāyāsi, người đã đến với Ngài, thoát khỏi tà kiến và an trú vào chánh kiến.
So tato paṭṭhāya puññapasuto hutvā samaṇabrāhmaṇānaṃ dānaṃ dento tattha akataparicayatāya asakkaccaṃ dānaṃ datvā aparabhāge kālaṃ katvā cātumahārājikabhavane suññe serīsake vimāne nibbatti.
From that time onwards, being devoted to meritorious deeds, he gave alms to recluses and brahmins, but because he was unaccustomed to such acts, he gave alms without respect; later, after passing away, he was reborn in a deserted Serīsaka mansion in the realm of the Cātumahārājika devas.
Từ đó trở đi, vị ấy đã nhiệt tâm làm phước, dâng cúng dường cho các Sa-môn và Bà-la-môn. Vì không quen thuộc với việc cúng dường đó, vị ấy đã cúng dường một cách thiếu tôn kính, sau đó qua đời và tái sinh vào một thiên cung Serīsaka trống rỗng trong cõi Tứ Đại Thiên Vương.
Atīte kira kassapassa bhagavato kāle eko khīṇāsavatthero aññatarasmiṃ gāme piṇḍāya caritvā bahigāme devasikaṃ ekasmiṃ padese bhattakiccaṃ akāsi.
It is said that in the past, during the time of Kassapa Buddha, a certain Arahant Thera, after collecting alms-food in a certain village, would take his meal daily in a specific place outside the village.
Nghe nói, vào thời của Thế Tôn Kassapa trong quá khứ, một vị Trưởng lão A-la-hán đã đi khất thực ở một ngôi làng nọ, và hàng ngày Ngài dùng bữa ở một nơi bên ngoài làng.
Taṃ disvā eko gopālako ‘‘ayyo sūriyātapena kilamatī’’ti pasannacitto catūhi sirīsathambhehi sākhāmaṇḍapaṃ katvā adāsi, maṇḍapassa samīpe sirīsarukkhaṃ ropesīti ca vadanti.
Seeing him, a cowherd, with a mind full of faith, thought, "The noble one is troubled by the sun's heat," and made a leafy pavilion with four Sirīsa posts and offered it. It is also said that he planted a Sirīsa tree near the pavilion.
Thấy vậy, một người chăn bò, với tâm hoan hỷ, nghĩ rằng: “Vị Tôn giả này đang mệt mỏi vì nắng nóng,” đã dựng một lều lá bằng bốn trụ cây sirīsa và dâng cúng. Người ta cũng nói rằng ông ta đã trồng một cây sirīsa gần lều đó.
So kālaṃ katvā teneva puññakammena cātumahārājikesu nibbatti, tassa purimakammassa sūcakaṃ vimānadvāre sirīsavanaṃ nibbatti vaṇṇagandhasampannehi pupphehi sabbakālaṃ upasobhamānaṃ, tena taṃ vimānaṃ ‘‘serīsaka’’nti paññāyittha.
After passing away, through that very meritorious deed, he was reborn among the Cātumahārājika devas. As an indicator of his former kamma, a Sirīsa grove, adorned at all times with flowers perfect in color and fragrance, arose at the gate of his mansion, and because of this, that mansion became known as "Serīsaka."
Sau khi chết, do chính nghiệp công đức đó, ông ta đã tái sinh vào cõi Tứ Đại Thiên Vương. Một khu rừng sirīsa hiện ra ở cổng thiên cung của ông, biểu thị nghiệp quá khứ của ông, luôn rực rỡ với những bông hoa đầy màu sắc và hương thơm. Do đó, thiên cung ấy được biết đến với tên gọi “Serīsaka.”
So ca devaputto ekaṃ buddhantaraṃ devesu ceva manussesu ca saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde yasattherassa catūsu vimalādīsu gihisahāyesu gavampati nāma hutvā bhagavato dhammadesanāya arahatte patiṭṭhito pubbāciṇṇavasena taṃ suññavimānaṃ disvā abhiṇhaṃ divāvihāraṃ gacchati.
And that devaputta, having transmigrated among devas and humans for one Buddha-interval, in the present arising of a Buddha, became a person named Gavampati, one of the four lay friends of the Venerable Yasa, such as Vimala. Having attained arahantship through the Fortunate One's Dhamma discourse, he would frequently go for a day-residence in that deserted mansion, according to his former custom.
Vị thiên tử đó, sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người suốt một thời kỳ giữa hai Đức Phật, vào thời Đức Phật hiện tại, đã tái sinh làm Gavampati, một trong bốn người bạn cư sĩ của Trưởng lão Yasa, như Vimala và những người khác. Sau khi chứng đắc A-la-hán quả nhờ pháp thoại của Thế Tôn, do thói quen từ kiếp trước, ông thường xuyên đến trú ngụ vào ban ngày tại thiên cung hoang vắng đó.
So aparabhāge pāyāsidevaputtaṃ tattha disvā ‘‘kosi tvaṃ, āvuso’’ti pucchitvā tena ‘‘ahaṃ, bhante, pāyāsirājañño idhūpapanno’’ti vutte ‘‘nanu tvaṃ micchādiṭṭhiko viparītadassano kathamidhūpapanno’’ti āha.
Later, seeing the devaputta Pāyāsi there, he asked, "Who are you, friend?" When Pāyāsi replied, "Venerable sir, I am King Pāyāsi, reborn here," Gavampati said, "Weren't you a holder of wrong view, one with perverted vision? How then are you reborn here?"
Sau đó, một thời gian sau, khi thấy thiên tử Pāyāsi ở đó, ông hỏi: “Này hiền hữu, ngươi là ai?” Khi được vị ấy đáp: “Bạch Đại đức, tôi là vương tử Pāyāsi, đã tái sinh ở đây,” ông nói: “Chẳng phải ngươi là người có tà kiến, có cái thấy sai lệch sao? Làm sao ngươi lại tái sinh ở đây?”
Atha naṃ pāyāsidevaputto ‘‘ayyenamhi kumārakassapattherena micchādassanato vivecito, puññakiriyānaṃ asakkaccakāritāya pana suññe vimāne nibbatto.
Then, the devaputta Pāyāsi said to him, "Venerable sir, I was freed from wrong view by the Venerable Kumārakassapa Thera, but because I performed meritorious deeds without reverence, I was reborn in a deserted mansion.
Bấy giờ, thiên tử Pāyāsi đáp rằng: “Bạch Đại đức, tôi đã được Trưởng lão Kumārakassapa giải thoát khỏi tà kiến, nhưng vì đã thực hành các việc phước thiện một cách thiếu cung kính, nên tôi đã tái sinh vào một thiên cung hoang vắng.
Sādhu, bhante, manussalokaṃ gatakāle mama parijanassa ārocetha ‘pāyāsirājañño asakkaccaṃ dānaṃ datvā suññaṃ serīsakavimānaṃ upapanno, tumhe pana sakkaccaṃ puññāni katvā tatrūpapattiyā cittaṃ paṇidahathā’’ti.
"Please, Venerable sir, when you go to the human world, inform my attendants: 'King Pāyāsi, having given alms without reverence, has been reborn in the deserted Serīsaka mansion. You, however, should perform meritorious deeds with reverence and aspire to rebirth there.'"
Bạch Đại đức, xin ngài vui lòng khi trở về cõi người, hãy báo cho quyến thuộc của tôi biết rằng: ‘Vương tử Pāyāsi đã bố thí một cách thiếu cung kính, nên đã tái sinh vào thiên cung Serīsaka hoang vắng. Còn các người, hãy thực hành các việc phước thiện một cách cung kính và phát nguyện tái sinh ở đó.’”
Thero tassānukampāya tathā akāsi.
Out of compassion for him, the Thera did so.
Vị Trưởng lão, vì lòng từ bi đối với vị ấy, đã làm như vậy.
Tepi therassa vacanaṃ sutvā tathā cittaṃ paṇidhāya puññāni katvā serīsake vimāne nibbattiṃsu.
And they, having heard the Thera's words, likewise set their minds to it and, having performed meritorious deeds, were reborn in the Serīsaka mansion.
Những người đó cũng, sau khi nghe lời của Trưởng lão, đã phát nguyện và thực hành các việc phước thiện, rồi tái sinh vào thiên cung Serīsaka.
Serīsakadevaputtaṃ pana vessavaṇamahārājā marubhūmiyaṃ chāyūdakarahite magge maggapaṭipannānaṃ manussānaṃ amanussaparipantha mocanatthaṃ maggarakkhakaṃ ṭhapesi.
As for the Serīsaka devaputta, King Vessavaṇa Mahārāja stationed him as a protector of the path in the desert region, a route devoid of shade and water, for the purpose of freeing people traveling along that path from dangers posed by non-human beings.
Vua Trời Vessavaṇa đã đặt thiên tử Serīsaka làm người bảo vệ đường đi trong sa mạc, nơi không có bóng mát và nước, để giải thoát những người lữ hành khỏi sự quấy nhiễu của phi nhân.
Atha aparena samayena aṅgamagadhavāsino vāṇijā sakaṭasahassaṃ bhaṇḍassa pūretvā sindhusovīradesaṃ gacchantā marukantāre divā uṇhabhayena maggaṃ appaṭipajjitvā rattiṃ nakkhattasaññāya maggaṃ paṭipajjiṃsu.
Then, at a later time, merchants residing in Aṅga and Magadha, having loaded a thousand carts with goods, set out for the Sindhu-Sovīra country. Fearing the heat during the day in the desert wilderness, they did not travel then, but journeyed at night, navigating by the stars.
Sau đó, một thời gian khác, các thương nhân từ Aṅga và Magadha, chất đầy một ngàn cỗ xe hàng hóa, đang trên đường đến xứ Sindhu-Sovīra. Trong sa mạc, vì sợ nóng, họ không đi vào ban ngày mà đi vào ban đêm theo dấu các vì sao.
Te maggamūḷhā hutvā aññaṃ disaṃ agamaṃsu.
They became lost and went in a different direction.
Họ đã lạc đường và đi sang một hướng khác.
Tesaṃ antare eko upāsako ahosi saddho pasanno sīlasampanno arahattappattiyā upanissayasampanno mātāpitūnaṃ upaṭṭhānatthaṃ vaṇijjāya gato.
Among them was a devout and faithful Upāsaka, endowed with sīla, and possessed of the prerequisites for attaining arahantship, who had gone on a business trip to support his parents.
Trong số họ có một cận sự nam có đức tin, có tâm hoan hỷ, đầy đủ giới hạnh, và đầy đủ duyên lành để chứng đắc A-la-hán quả, đã đi buôn để phụng dưỡng cha mẹ.
Taṃ anuggaṇhanto serīsakadevaputto saha vimānena attānaṃ dassesi.
The Serīsaka devaputta, wishing to favor him, revealed himself together with his celestial mansion.
Thiên tử Serīsaka, muốn giúp đỡ người cận sự nam đó, đã hiện thân cùng với thiên cung của mình.
Dassetvā ca pana ‘‘kasmā tumhe imaṃ chāyūdakarahitaṃ vālukākantāraṃ paṭipannā’’ti pucchi.
Having revealed himself, he asked, "Why have you come into this sandy wilderness, devoid of shade and water?"
Sau khi hiện thân, vị ấy hỏi: “Tại sao các người lại đi vào sa mạc cát này, nơi không có bóng mát và nước?”
Te cassa tattha attano āgatappakāraṃ kathesuṃ, tadatthadīpanā devaputtassa vāṇijānañca vacanapaṭivacanagāthā honti.
And they explained to him how they had arrived there. The verses of dialogue between the devaputta and the merchants clarify this matter.
Họ đã kể cho vị ấy nghe về cách họ đến đó. Những bài kệ đối đáp giữa thiên tử và các thương nhân là để làm sáng tỏ ý nghĩa đó.
Ādito pana dve gāthā tāsaṃ sambandhadassanatthaṃ dhammasaṅgāhakehi ṭhapitā –
Furthermore, the first two verses were inserted by the Dhamma reciters to show the connection between them:
Ban đầu, hai bài kệ được các vị kết tập Chánh pháp đặt vào để chỉ ra mối liên hệ của chúng:
1228-9. Tattha suṇothāti savanāṇattikavacanaṃ.
1228-9. There, suṇotha is a vocative of command to listen.
1228-9. Ở đây, suṇotha là một lời kêu gọi lắng nghe.
Yaṃ mayaṃ idāni bhaṇāma, taṃ suṇothāti.
"Listen to what we are now saying," is the meaning.
Điều mà chúng tôi sắp nói, hãy lắng nghe.
Yakkhassāti devassa.
Yakkhassā means of the deva.
Yakkhassā là của vị trời.
Devo hi manussānaṃ ekaccānaṃ devānañca pūjanīyabhāvato ‘‘yakkho’’ti vuccati.
Indeed, a deva is called "yakkha" because of being worthy of veneration by some humans and devas.
Vị trời được gọi là “yakkha” vì đáng được một số loài người và chư thiên tôn kính.
Apica sakkopi cattāro mahārājānopi vessavaṇapārisajjāpi purisopi ‘‘yakkho’’ti vuccati.
Moreover, Sakka (Indra), the Four Great Kings, Vessavaṇa's retinue, and even a person are called "yakkha."
Hơn nữa, Sakka, bốn vị Đại Thiên Vương, tùy tùng của Vessavaṇa, và cả người phàm cũng được gọi là “yakkha.”
Tathā hi ‘‘atibāḷhaṃ kho ayaṃ yakkho pamatto viharati, yaṃnūnāhaṃ imaṃ yakkhaṃ saṃvejeyya’’ntiādīsu (ma. ni. 1.393) sakko ‘‘yakkho’’ti vutto.
Thus, in passages like "This yakkha lives excessively heedless; surely I should stir this yakkha," Sakka is called "yakkha."
Chẳng hạn, trong đoạn “Thật vậy, vị yakkha này sống quá phóng dật, ta sẽ khiến vị yakkha này kinh sợ,” v.v., Sakka được gọi là “yakkha.”
‘‘Cattāro yakkhā khaggahatthā’’tiādīsu mahārājāno.
In passages like "Four yakkhas with swords in hand," the Great Kings are referred to.
Trong đoạn “Bốn vị yakkha cầm kiếm,” v.v., là các vị Đại Thiên Vương.
‘‘Santi hi, bhante, uḷārā yakkhā bhagavato appasannā’’tiādīsu (dī. ni. 3.276) vessavaṇapārisajjā.
In passages like "Venerable sir, there are noble yakkhas who are displeased with the Fortunate One," Vessavaṇa's retinue are referred to.
Trong đoạn “Bạch Thế Tôn, có những vị yakkha cao quý không hoan hỷ với Thế Tôn,” v.v., là tùy tùng của Vessavaṇa.
‘‘Ettāvatā yakkhassa suddhī’’tiādīsu (su. ni. 482) puriso.
In passages like "To this extent is the purity of the yakkha," a person is called "yakkha."
Trong đoạn “Sự thanh tịnh của yakkha chỉ đến mức này,” v.v., là người phàm.
Idha pana vessavaṇapārisajjo adhippeto.
Here, however, a member of Vessavaṇa's retinue is intended.
Ở đây, ý muốn nói đến tùy tùng của Vessavaṇa.
Vāṇijāna cāti gāthābandhasukhatthaṃ anunāsikalopaṃ katvā vuttaṃ.
Vāṇijāna cā is spoken with the elision of the anusvāra for the sake of metric convenience in the verse.
Vāṇijāna cā được nói với sự lược bỏ nguyên âm mũi để thuận tiện cho việc kết cấu bài kệ.
Samāgamoti samodhānaṃ.
Samāgamo means a meeting.
Samāgamo là sự hội ngộ.
Yatthāti yasmiṃ vaṇṇupathe.
Yatthā means in which sandy track.
Yatthā là tại con đường cát nào.
Tadāti tasmiṃ maggamūḷhā hutvā gamanakāle.
Tadā means at that time of travel, when they were lost on the path.
Tadā là vào thời điểm họ lạc đường và đang đi.
Itaritarena cāpīti itarītarañcāpi, idaṃ yathāti iminā yojetabbaṃ.
Itaritarena cāpī is itarītarañcāpi (that which is between each other); this should be connected with yathā.
Itaritarena cāpī là itarītarañcāpi, điều này phải được kết nối với yathā.
Ayañhettha attho – serīsakadevaputtassa vāṇijānañca tadā yattha samāgamo ahosi, taṃ suṇotha, yathā vāpi tehi aññamaññaṃ subhāsitaṃ sulapitaṃ kathaṃ pavattitaṃ, tañca sabbe ohitacittā suṇāthāti.
This is the meaning here: Listen to where Serīsaka devaputta and the merchants met at that time, and listen, all of you with attentive minds, to the well-spoken and well-uttered discourse that occurred between them.
Ý nghĩa ở đây là: Hãy lắng nghe cuộc gặp gỡ giữa thiên tử Serīsaka và các thương nhân đã xảy ra vào thời đó, và tất cả hãy lắng nghe với tâm chú ý về cuộc đối thoại thiện xảo mà họ đã trao đổi với nhau.
Bhummānanti bhummadevānaṃ.
Bhummānaṃ means, of the earth-dwelling devas.
Bhummāna là của chư thiên sống trên đất (bhummadeva).
1230. Tattha vaṅketi saṃsayaṭṭhāne.
1230. There, vaṅke means, a doubtful place.
1230. Ở đây, vaṅke nghĩa là nơi nghi ngờ.
Yattha paviṭṭhānaṃ ‘‘jīvissāma nu kho, marissāma nu kho’’ti jīvite saṃsayo hoti, tādise araññe.
Araññe: in such a wilderness where those who have entered doubt their lives, thinking, "Shall we live, or shall we die?"
Trong khu rừng mà khi bước vào, người ta nghi ngờ về sự sống của mình, rằng “chúng ta sẽ sống hay sẽ chết”, trong khu rừng như vậy.
Amanussaṭṭhāneti amanussānaṃ pisācādīnaṃ sañcaraṇaṭṭhāne, manussānaṃ vā agocaraṭṭhāne.
Amanussaṭṭhāne means, a place where non-humans like pisācas roam, or a place inaccessible to humans.
Amanussaṭṭhāne nghĩa là nơi lui tới của phi nhân như quỷ sứ, hoặc nơi không có người lui tới.
Kantāreti nirudake iriṇe, kaṃ tārenti nayanti etthāti hi kantāro, udakaṃ gahetvā taritabbaṭṭhānaṃ.
Kantāre means, a waterless desert. Indeed, it is called a desert (kantāro) because people carry water and cross it, meaning a place where one must carry water to cross.
Kantāre nghĩa là con đường khô cằn không nước. Vì “kaṃ tārenti nayanti ettha” (họ mang nước đi qua đây) nên gọi là kantāra, tức là nơi phải mang nước để vượt qua.
Tenāha ‘‘appodake’’ti.
Therefore, he says ‘‘appodake’’.
Do đó, nói “appodake” (ít nước).
Appa-saddo hettha abhāvattho ‘‘appiccho appanigghoso’’tiādīsu (a. ni. 8.23; cūḷava. 456) viya.
Here, the word appa- signifies absence, as in ‘‘appiccho appanigghoso’’ and so on.
Ở đây, từ appa có nghĩa là không có, giống như trong các trường hợp “appiccho appanigghoso” (ít dục vọng, ít tiếng ồn), v.v.
Vaṇṇupathassa majjheti vālukākantāramajjheti attho.
Vaṇṇupathassa majjhe means, in the middle of a sandy desert, this is the meaning.
Vaṇṇupathassa majjhe có nghĩa là giữa sa mạc cát.
Vaṅkaṃbhayāti vaṅkehi bhītā.
Vaṅkaṃbhayā means, fearful of crows.
Vaṅkaṃbhayā nghĩa là sợ hãi những khúc quanh.
Vaṅkehi bhayaṃ etesanti ‘‘vaṅkabhayā’’ti vattabbe gāthāsukhatthaṃ sānunāsikaṃ katvā ‘‘vaṅkaṃbhayā’’ti vuttaṃ.
Instead of saying ‘‘vaṅkabhayā’’ (having fear from crows), for the sake of verse-comfort, it is said ‘‘vaṅkaṃbhayā’’ by adding a nasal sound.
Đáng lẽ phải nói “vaṅkabhayā” (sự sợ hãi do những khúc quanh), nhưng để thuận tiện cho bài kệ, đã thêm nguyên âm mũi thành “vaṅkaṃbhayā.”
Idañca vālukākantārapavesanato pubbe tesaṃ uppannabhayaṃ sandhāya vuttaṃ.
This refers to the fear that arose in them before entering the sandy desert.
Điều này được nói để chỉ sự sợ hãi đã phát sinh trong họ trước khi đi vào sa mạc cát.
Naṭṭhamanāti maggasativippavāsena naṭṭhamānasā, maggamūḷhāti attho.
Naṭṭhamanā means, those whose minds are lost due to being far from the path of mindfulness, meaning deluded about the path.
Naṭṭhamanā nghĩa là tâm trí bị lạc lối do mất phương hướng, tức là lạc đường.
Manussāti tesaṃ ālapanaṃ.
Manussā is an address to them.
Manussā là lời kêu gọi họ.
1231. Idhāti imasmiṃ marukantāre.
1231. Idha means, in this sandy desert.
1231. Idhā là trong sa mạc khô cằn này.
Phalāti ambajambutālanāḷikerādiphalāni na santīti yojanā.
Phalā means, fruits such as mangoes, rose-apples, palms, and coconuts are not present, this is the connection.
Phalā có nghĩa là không có các loại trái cây như xoài, jambu, thốt nốt, dừa, v.v.
Mūlamayā cāti mūlāniyeva mūlamayā, vallikandādīni sandhāya vadati.
Mūlamayā cā means, roots themselves are mūlamayā; it refers to tubers and other root-vegetables.
Mūlamayā cā nghĩa là các loại rễ cây, chỉ các loại củ và rễ cây leo.
Upādānaṃ natthīti kiñcāpi kiñci bhakkhaṃ natthi, upādānaṃ vā indhanaṃ, aggissa indhanamattampi natthi, kuto kena kāraṇena idha marukantāre bhakkho siyāti attho.
Upādānaṃ natthi means, even if there is no food whatsoever, or no fuel for fire, not even a bit of fuel for fire exists, for what reason could there be food in this sandy desert? This is the meaning.
Upādānaṃ natthi có nghĩa là không có bất kỳ loại thức ăn nào. Hoặc upādānaṃ là củi, không có cả củi để đốt lửa, vậy làm sao có thức ăn ở sa mạc khô cằn này? Đó là ý nghĩa.
Yaṃ pana atthi tattha, taṃ dassetuṃ ‘‘aññatra paṃsūhī’’tiādi vuttaṃ.
What is present there, however, is stated by ‘‘aññatra paṃsūhi’’ and so on, to show it.
Để chỉ ra những gì có ở đó, đã nói “aññatra paṃsūhi” (ngoài cát bụi), v.v.
1232. Ujjaṅgalanti jaṅgalaṃ vuccati lūkhadhūsaro anudako bhūmippadeso, taṃ pana ṭhānaṃ jaṅgalatopi ukkaṃsena jaṅgalanti āha ‘‘ujjaṅgala’’nti.
1232. Ujjaṅgalaṃ: Jaṅgala refers to a rough, dry, waterless land. But that place is even more barren than a barren land, therefore it is called ‘‘ujjaṅgalaṃ’’.
1232. Ujjaṅgala có nghĩa là một vùng đất khô cằn, hoang vu, không có nước. Nơi đó còn hoang vu hơn cả một vùng đất hoang vu, nên mới nói là “ujjaṅgala”.
Tenāha ‘‘tattamivaṃ kapāla’’nti, tattaṃ ayokapālasadisanti attho.
Therefore, it says ‘‘tattamivaṃ kapālaṃ’’, meaning it is like a heated iron pan.
Vì thế, câu “tattamivaṃ kapālaṃ” có nghĩa là “giống như một cái chảo sắt nóng bỏng”.
Gāthāsukhatthañcettha sānunāsikaṃ katvā vuttaṃ, tattamivaicceva daṭṭhabbaṃ.
And here, for the sake of verse-comfort, it is stated with a nasal sound; it should be understood simply as tattamiva.
Ở đây, để dễ đọc kệ, chữ được thêm âm mũi, nhưng nên hiểu là tattamiva.
Anāyasanti natthi ettha āyo sukhanti anāyaṃ, tato eva jīvitaṃ sīyati vināsetīti anāyasaṃ.
Anāyasaṃ means, there is no comfort (āya) here, hence it is anāya; for that very reason, it destroys (sīyati) life, hence anāyasaṃ.
Anāyasa có nghĩa là “không có sự an vui” (nāyo sukhaṃ) ở đây, do đó là anāya. Vì vậy, nó hủy hoại sự sống. Do đó là anāyasa.
Atha vā na āyasanti anāyasaṃ.
Or, it is not of iron (na āyasaṃ), hence anāyasaṃ.
Hoặc là, không có sắt (āyasaṃ), nên là anāyasaṃ.
Paralokenāti narakena tulyaṃ.
Paralokenā means, similar to hell.
Paralokenā có nghĩa là “tương tự như địa ngục”.
Narakañhi sattānaṃ ekantānatthatāya parabhūto paṭisattubhūto lokoti visesato ‘‘paraloko’’ti vuccati, samantato ayomayattā āyasañca, idaṃ pana tadabhāvato anāyasaṃ, mahato dukkhassa uppattiṭṭhānatāya paralokasadisanti dasseti, ‘‘anassaya’’nti ca keci paṭhanti, sukhassa appatiṭṭhānabhūtanti attho.
Indeed, hell is specifically called ‘‘paraloka’’ because it is an enemy (parabhūto paṭisattubhūto) world to beings, leading to their absolute ruin. It is also called āyasaṃ due to being made of iron all around. This place, however, is anāyasaṃ due to the absence of that, thus it shows it is similar to the other world as it is a place for the arising of great suffering. Some also read ‘‘anassayaṃ’’, meaning it is not a place of comfort.
Quả thật, địa ngục được gọi đặc biệt là “thế giới khác” (paraloka) vì nó hoàn toàn bất lợi cho chúng sinh, là một thế giới đối nghịch, thù địch. Nó cũng là āyasaṃ vì được làm hoàn toàn bằng sắt. Tuy nhiên, nơi này là anāyasaṃ vì không có điều đó. Điều này cho thấy nó tương tự như địa ngục vì là nơi phát sinh của khổ đau lớn. Một số người đọc là “anassaya”, có nghĩa là “không phải là nơi nương tựa của hạnh phúc”.
Luddānamāvāsamidaṃ purāṇanti idaṃ ṭhānaṃ cirakālato paṭṭhāya luddānaṃ dāruṇānaṃ pisācādīnaṃ āvāsabhūtaṃ.
Luddānamāvāsamidaṃ purāṇaṃ means, this place has been a dwelling for fierce pisācas and similar beings from ancient times.
Luddānamāvāsamidaṃ purāṇaṃ có nghĩa là “nơi này từ lâu đã là chỗ ở của những kẻ tàn bạo, những loài phi nhân như dạ-xoa.”
Abhisattarūpoti ‘‘evaṃ lūkho ghorākāro hotū’’ti porāṇehi isīhi sapitasadiso, dinnasapo viyāti attho.
Abhisattarūpo means, as if cursed by ancient sages saying, ‘‘Let it be so rough and frightful in appearance,’’ meaning as if a curse had been given.
Abhisattarūpo có nghĩa là “giống như bị các đạo sĩ cổ xưa nguyền rủa rằng ‘hãy trở nên khô cằn và đáng sợ như vậy’”, tức là như bị ban lời nguyền.
1233. Kena vaṇṇenāti kena kāraṇena.
1233. Kena vaṇṇenā means, for what reason.
1233. Kena vaṇṇenā có nghĩa là “do nguyên nhân nào?”
Kimāsamānāti kiṃ paccāsīsantā.
Kimāsamānā means, expecting what.
Kimāsamānā có nghĩa là “mong cầu điều gì?”
Hīti nipātamattaṃ.
Hī is merely a particle.
Hī chỉ là một tiểu từ.
‘‘Padesampī’’ti ca paṭhanti, imampi nāma padesanti attho.
Some also read ‘‘padesampī’’, meaning even this place.
Họ cũng đọc là ‘‘Padesampi’’ (đến xứ này), ý nghĩa là đến xứ này.
Sahasā sameccāti sahasā ādīnavānisaṃse avicāretvā samavāyena anupaviṭṭhā sappaviṭṭhā.
Sahasā sameccā means, anupaviṭṭhā (entered) suddenly, without considering the dangers and benefits, by coming together.
Sahasā sameccā có nghĩa là, không suy xét về hiểm họa và lợi ích, do sự trùng hợp mà anupaviṭṭhā (xâm nhập), tức là đã đi vào.
Lobhā bhayā atha vā kenaci anatthakāmena palobhitā lobhato kenaci amanussādinā paripātitā bhayā vā.
Lobhā bhayā atha vā: either enticed by some malevolent being out of greed, or fallen due to some non-human being out of fear.
Lobhā bhayā atha vā (do tham lam, do sợ hãi, hoặc) bị ai đó có ý đồ bất lợi dụ dỗ do tham lam, hoặc bị ai đó như phi nhân truy đuổi do sợ hãi.
Atha vā sampamūḷhāti maggavippanaṭṭhā imaṃ padesaṃ anupaviṭṭhāti yojanā.
Or, sampamūḷhā means, being lost on the path, you have entered this place, this is the connection.
Hoặc sampamūḷhā (mê muội), tức là lạc đường mà đã đi vào xứ này, đó là cách liên kết.
1234. Tattha magadhesu aṅgesu ca satthavāhāti magadharaṭṭhe ca aṅgaraṭṭhe ca jātā saṃvaḍḍhā taṃnivāsino satthe satthassa ca vāhanakā satthakā ceva satthasāmikā ca.
1234. There, magadhesu aṅgesu ca satthavāhā means, those who were born and grew up in the Magadha and Aṅga kingdoms, inhabitants thereof, caravan-drivers and caravan-masters who transported caravans.
Chúng tôi mong cầu một cuộc sống tốt đẹp hơn từ đó, sau khi thấy ngài, chúng tôi vui mừng, hoan hỷ và phấn khởi.”
Paṇiyanti bhaṇḍaṃ.
Paṇiyaṃ means, goods.
Ở đó, magadhesu aṅgesu ca satthavāhā có nghĩa là những người sinh ra, lớn lên và cư trú ở xứ Magadha và xứ Aṅga, những người lái xe và chủ đoàn thương nhân.
Teti te mayaṃ.
Te means, we, those (merchants).
Paṇiyaṃ là hàng hóa.
Yāmaseti gacchāma.
Yāmase means, we go.
Te có nghĩa là chúng tôi.
Sindhusovīrabhūminti sindhudesaṃ sovīradesañca.
Sindhusovīrabhūmiṃ means, to the country of Sindhu and the country of Sovīra.
Yāmase có nghĩa là chúng tôi đi.
Uddayanti ānisaṃsaṃ atirekalābhaṃ.
Uddayaṃ means, benefit, additional profit.
Sindhusovīrabhūmiṃ có nghĩa là xứ Sindhu và xứ Sovīra.
1235. Anadhivāsayantāti adhivāsetuṃ asakkontā.
1235. Anadhivāsayantā means, unable to endure.
Uddayaṃ có nghĩa là lợi ích, lợi nhuận tăng thêm.
Yoggānukampanti goṇādīnaṃ sattānaṃ anuggahaṃ.
Yoggānukampaṃ means, compassion for beings like oxen.
1235. Anadhivāsayantā có nghĩa là không thể chịu đựng được.
Etena vegenāti iminā javena, yena tava dassanato pubbe āyāma āgatamha.
Etena vegena means, with this speed, by which we came before seeing you.
Yoggānukampaṃ có nghĩa là sự ưu ái đối với các loài vật như bò.
Rattiṃ maggaṃ paṭipannāti rattiyaṃ maggaṃ paṭipannā.
Rattiṃ maggaṃ paṭipannā means, we traveled the path at night.
Etena vegenā có nghĩa là với tốc độ này, mà chúng tôi đã đến trước khi thấy ngài.
Vikāleti akāle avelāyaṃ.
Vikāle means, at an unsuitable time, out of season.
Rattiṃ maggaṃ paṭipannā có nghĩa là đã đi trên đường vào ban đêm.
1236. Duppayātāti duṭṭhu payātā apathe gatā, tato eva aparaddhamaggā.
1236. Duppayātā means, having journeyed badly, having gone off the path, and for that very reason, aparaddhamaggā.
Vikāle có nghĩa là không đúng lúc, không đúng thời điểm.
Andhākulā ti andhā viya ākulā, maggajānanasamatthassa paññācakkhuno abhāvena andhā, tato eva ākulā, vippanaṭṭhā ca maggasammūḷhatāya.
Andhākulā means, bewildered like the blind; blind due to the absence of the eye of wisdom capable of knowing the path, and for that very reason, bewildered; and vippanaṭṭhā due to being deluded about the path.
1236. Duppayātā có nghĩa là đã đi sai, đã đi vào đường không đúng, và do đó aparaddhamaggā (lạc đường).
Disanti gantabbadisaṃ, yassaṃ disāyaṃ sindhusovīradeso, taṃ disaṃ.
Disaṃ means, the direction to be traveled, the direction in which the Sindhu-Sovīra country lies, that direction.
Andhākulā có nghĩa là rối loạn như người mù, mù vì không có tuệ nhãn có khả năng nhận biết đường, và do đó rối loạn, và vippanaṭṭhā (lạc lối) do mê muội về đường đi.
Pamūḷhacittāti disāsaṃsayasumūḷhacittā.
Pamūḷhacittā means, minds utterly deluded by uncertainty of direction.
Disaṃ có nghĩa là phương hướng cần đến, phương hướng mà xứ Sindhu-Sovīra nằm ở đó.
1237. Tavañcāti tuvañca.
1237. Tavañcā means, and you.
Pamūḷhacittā có nghĩa là tâm trí hoàn toàn mê muội do nghi ngờ về phương hướng.
Yakkhāti ālapanaṃ.
Yakkha is an address.
1237. Tavañcā có nghĩa là và ngài.
Tatuttariṃ jīvitamāsamānāti yo ‘‘ito paraṃ amhākaṃ jīvitaṃ natthī’’ti jīvitasaṃsayo uppanno, idāni tato uttarimpi jīvitaṃ āsīsantā.
Tatuttariṃ jīvitamāsamānā: that is, having had a doubt about life, thinking, "After this, there is no life for us," now desiring life even beyond that.
Yakkhā là tiếng gọi.
Disvāti dassanahetu.
Disvā: due to seeing.
Tatuttariṃ jīvitamāsamānā có nghĩa là, sự nghi ngờ về mạng sống đã phát sinh rằng "từ nay trở đi, chúng tôi không còn mạng sống nữa", bây giờ chúng tôi mong cầu một mạng sống tốt đẹp hơn từ đó.
Patītāti pahaṭṭhā.
Patītā: delighted.
Patītā nghĩa là hoan hỷ.
Sumanāti somanassappattā.
Sumanā: joyful.
Sumanā nghĩa là đạt được sự hoan hỷ.
Udaggāti udaggāya pītiyā udaggacittā.
Udaggā: with elated minds due to surging joy.
Udaggā nghĩa là tâm phấn khởi do sự hỷ lạc dâng trào.
Tassattho – pāraṃ samuddassāti samuddassa paratīraṃ, imañca īdisaṃ, vaṇṇuṃ vaṇṇupathaṃ vettalatā bandhitvā ācaritabbato vettācaraṃ maggaṃ, saṅkuke khāṇuke koṭṭetvā gantabbato saṅkupathaṃ maggaṃ, nadiyo pana candabhāgādikā, pabbatānañca visamappadesāti evaṃ duggā puthuddisā bhoganimittaṃ gacchatha, evaṃ gacchantā ca pakkhandiyāna pakkhanditvā anupavisitvā, paresaṃ rājūnaṃ vijitaṃ tattha verajjake videsavāsike manusse pekkhamānā gacchatha, evaṃbhūtehi vo tumhehi yaṃ sutaṃ vā atha vā diṭṭhaṃ vā accherakaṃ acchariyaṃ, taṃ vo santike tātā vāṇijā suṇomāti attano vimānassa acchariyabhāvaṃ tehi kathāpetukāmo pucchati.
The meaning of this is: pāraṃ samuddassā means to the other shore of the ocean; imañca means such a, vaṇṇuṃ means to the desert path; vettācaraṃ maggaṃ means a path to be traversed by tying creepers; saṅkupathaṃ maggaṃ means a path to be traversed by driving in stakes and stumps; nadiyo pana means rivers such as the Candabhāgā; pabbatānañca means uneven mountain regions; thus, duggā puthuddisā means difficult, various regions; gacchatha means you go for the sake of wealth. And going thus, pakkhandiyāna means having entered, having penetrated; paresaṃ rājūnaṃ vijitaṃ means the conquered land of other kings; tattha verajjake mānuse pekkhamānā means observing people living in foreign countries there, you go. Thus, vo means by you, who have arrived in such a state; yaṃ sutaṃ vā atha vā diṭṭhaṃ vā accherakaṃ means whatever wonderful thing you have heard or seen; taṃ vo santike tātā vāṇijā suṇomā means "we, dear merchants, will hear that wonderful thing from you." The devaputta asks this, wishing them to describe the wondrous nature of his own vimāna.
Những gì các con đã nghe hoặc đã thấy, điều kỳ diệu đó chúng ta hãy nghe từ các con, hỡi các con!”
1240-2. Tattha kumārāti paṭhamavaye ṭhitattā devaputtaṃ ālapati.
1240-2. There, kumārā addresses the devaputta as "prince" because he is in his prime. Sabbaṃ refers to the devaputta and his associated vimāna. Pokkharañño means ponds.
1240-2. Ở đây, kumārā có nghĩa là gọi vị thiên tử vì đang ở tuổi thiếu niên.
Sabbanti devaputtaṃ tassa vimānapaṭibaddhañca sandhāya vadati.
Satamussitāse means a hundred cubits high. Silāpavāḷassa means "of rock crystal and coral," that is, made of rock crystal and made of coral; this is the meaning. Āyataṃsā means having long shafts. Or, alternatively, they are long and have eight, sixteen, thirty-two, etc., facets.
Sabba được nói đến để chỉ vị thiên tử và sự giàu sang gắn liền với cung điện của vị ấy.
Pokkharaññoti pokkharaṇiyo.
Pokkharañño means lotus ponds.
Pokkharañño là các ao sen.
Satamussitāseti sataratanubbedhā.
Satamussitāse means one hundred cubits high.
Satamussitāse là cao một trăm tầm.
Silāpavāḷassāti silāya pavāḷassa ca, silāmayā pavāḷamayāti attho.
Silāpavāḷassā means of crystal and coral, that is, made of crystal and made of coral.
Silāpavāḷassā là bằng đá và san hô, nghĩa là làm bằng đá và làm bằng san hô.
Āyataṃsāti dīghaṃsā.
Āyataṃsā means having long facets.
Āyataṃsā là có các cạnh dài.
Atha vā āyatā hutvā aṭṭhasoḷasadvattiṃsādiaṃsavanto.
Or, being long, they have eight, sixteen, thirty-two, and so on, facets.
Hoặc, chúng dài và có tám, mười sáu, ba mươi hai, v.v. cạnh.
1242. Tesūparīti tesaṃ thambhānaṃ upari.
1242. Tesūparī means above those pillars.
1242. Tesūparī là phía trên những cây cột đó.
Sādhumidanti sundaraṃ idaṃ tava vimānaṃ.
Sādhumidaṃ means this vimāna of yours is beautiful.
Sādhumidaṃ là cung điện của bạn thật đẹp.
Ratanantaranti ratanantaravantaṃ, bhittithambhasopānādīsu nānāvidhehi aññehi ratanehi yuttaṃ.
Ratanantaraṃ means having various jewels, adorned with various other jewels in its walls, pillars, stairs, and so on.
Ratanantaraṃ là có nhiều loại đá quý, được trang trí bằng các loại đá quý khác nhau trên tường, cột, cầu thang, v.v.
Kañcanavedimissanti suvaṇṇamayāya vedikāya sahitaṃ parikkhittaṃ.
Kañcanavedimissaṃ means surrounded by a golden railing.
Kañcanavedimissaṃ là được bao quanh bởi một lan can bằng vàng.
Tapanīyapaṭṭehi ca sādhuchannanti tapanīyamayehi anekaratanamayehi ca chadanehi tattha tattha suṭṭhu chāditaṃ.
Tapanīyapaṭṭehi ca sādhuchannaṃ means well-covered here and there with golden and many jeweled roofs.
Tapanīyapaṭṭehi ca sādhuchannaṃ là được che phủ tốt ở khắp nơi bằng các mái che bằng vàng và nhiều loại đá quý.
1244. Jambonaduttattamidanti idaṃ tava vimānaṃ yebhuyyena uttattajambunadabhāsuraṃ.
1244. Jambonaduttattamidaṃ means this vimāna of yours mostly shines like refined jambunada gold.
1244. Jambonaduttattamidaṃ là cung điện của bạn chủ yếu sáng rực như vàng jambonada đã được tinh luyện.
Sumaṭṭho pāsādasopānaphalūpapannoti tassa ca so so padeso sumaṭṭho suṭṭhu majjito, tehi tehi anantarapāsādehi sopānavisesehi ramaṇīyehi phalakehi ca yutto.
Sumaṭṭho pāsādasopānaphalūpapanno means each part of it is well-polished and adorned with various palaces, special staircases, and delightful planks.
Sumaṭṭho pāsādasopānaphalūpapanno là từng phần của cung điện đó được đánh bóng kỹ lưỡng, được trang bị các cung điện liền kề, các loại cầu thang đặc biệt và các tấm ván đẹp đẽ.
Daḷhoti thiro.
Daḷho means firm.
Daḷho là vững chắc.
Vaggūti abhirūpo samuggato.
Vaggū means very beautiful and well-raised.
Vaggū là đẹp đẽ và cao lớn.
Susaṅgatoti suṭṭhu saṅgatāvayavo aññamaññānurūpapāsādāvayavo.
Susaṅgato means having well-fitted parts, with palace parts harmonious with each other.
Susaṅgato là các bộ phận được kết nối tốt, các bộ phận của cung điện phù hợp với nhau.
Atīva nijjhānakhamoti pabhassarabhāvepi ativiya olokanakkhamo.
Atīva nijjhānakhamo means, despite its brilliance, it is very suitable for viewing.
Atīva nijjhānakhamo là rất đáng chiêm ngưỡng ngay cả khi nó sáng chói.
Manuññoti manoramo.
Manuñño means delightful.
Manuñño là đẹp lòng.
1245. Ratanantarasminti ratanamaye, ratanabhūte vā sārabhūte vimānassa abbhantare.
1245. Ratanantarasmiṃ means inside the jeweled, or jewel-like, or excellent, vimāna.
1245. Ratanantarasmiṃ là bên trong cung điện quý giá, hoặc là một cung điện quý báu, tinh túy.
Bahuannapānanti pesalaṃ pahūtaṃ annañca pānañca vijjati, upalabbhatīti adhippāyo.
Bahuannapānaṃ means there is much agreeable food and drink; the intention is that it is obtainable.
Bahuannapānaṃ có nghĩa là có nhiều thức ăn và đồ uống ngon và phong phú.
Murajaālambaratūriyaghuṭṭhoti mudiṅgānaṃ ālambarānaṃ avasiṭṭhatūriyānañca saddehi niccaghosito.
Murajaālambaratūriyaghuṭṭho means constantly resounding with the sounds of mudiṅgas, ālambaras, and other musical instruments.
Murajaālambaratūriyaghuṭṭho là luôn vang lên tiếng trống muraja, ālambara và các nhạc cụ khác.
Abhivanditosīti namassito, thomito vā asi.
Abhivanditosī means you have been saluted or praised.
Abhivanditosī là bạn được tôn kính hoặc được ca ngợi.
Tenāha ‘‘thūtivandanāyā’’ti.
Therefore, he said, ‘‘thūtivandanāyā’’.
Vì vậy, nói rằng ‘‘thūtivandanāyā’’.
1247. Āsīti asi bhavasi.
1247. Āsī means are you?
1247. Āsī là bạn là.
Devindoti sakko devarājā.
Devindo means Sakka, the king of devas.
Devindo là Sakka, vua của chư thiên.
Manussabhūtoti manussesu bhūto manussajātiko.
Manussabhūto means born among humans, a human being.
Manussabhūto có nghĩa là sinh ra trong loài người, là một người thực sự.
Yakkhoti devādibhāvaṃ pucchitvāpi yakkhabhāvaṃ āsaṅkantā vadanti.
Yakkho means they ask about the state of a deva and so on, but also speak with doubt about the state of a yakkha.
Yakkha có nghĩa là, sau khi đã hỏi về trạng thái của chư thiên và các loài khác, họ vẫn nghi ngờ về trạng thái của một yakkha (quỷ thần), nên họ nói như vậy.
Tattha ahamhī yakkhoti ahaṃ yakkho amhi.
There, ahamhi yakkho means I am a yakkha.
Trong đó, ahamhi yakkho có nghĩa là ta là một yakkha.
Kantāriyoti ārakkhaṇatthaṃ kantāre niyutto.
Kantāriyo means appointed to the desert for protection.
Kantāriyo có nghĩa là được giao nhiệm vụ ở vùng hoang mạc để bảo vệ.
Guttoti gopako.
Gutto means a guardian.
Gutto có nghĩa là người canh gác.
Tenāha ‘‘abhipālayāmī’’ti.
Therefore, he said, ‘‘abhipālayāmī’’.
Vì thế, vị ấy nói ‘‘abhipālayāmi’’ (ta bảo vệ).
Tattha adhiccaladdhanti adhiccasamuppattikaṃ, yadicchakaṃ laddhanti attho.
There, adhiccaladdhaṃ means arisen by chance, obtained by whim.
Trong đó, adhiccaladdhaṃ có nghĩa là phát sinh một cách ngẫu nhiên, tức là có được một cách tùy ý.
Pariṇāmajaṃ teti niyatisaṅgatibhāvapariṇataṃ, kālapariṇataṃ vā.
Pariṇāmajaṃ te means transformed by your nature or ripened by time.
Pariṇāmajaṃ te có nghĩa là do sự biến chuyển của định mệnh và sự kết hợp, hoặc do sự biến chuyển của thời gian.
Sayaṃkatanti tayā sayameva kataṃ, deviddhiyā tayā sayameva nibbattitanti attho.
Sayaṃkataṃ means made by yourself, that is, created by yourself through divine power.
Sayaṃkataṃ có nghĩa là do chính ông tạo ra, tức là do thần thông của ông mà tự mình tạo ra.
Udāhu devehi dinnanti tayā ārādhitehi devehi pasādavasena nissaṭṭhaṃ.
Udāhu devehi dinnaṃ means bestowed by devas whom you pleased, out of their favor.
Udāhu devehi dinnaṃ có nghĩa là do chư thiên mà ông đã làm hài lòng ban tặng vì lòng hoan hỷ.
Gāthamāhaṃsu.
they asked in a verse.
Họ đã nói câu kệ.
Tattha sammūḷharūpovāti sokavasena sabbaso mūḷhasabhāvo viya.
Therein, sammūḷharūpova means as if completely bewildered due to sorrow.
Trong đó, sammūḷharūpovā là dường như hoàn toàn bối rối do sầu muộn.
Janoti devajano.
Jano means the divine retinue.
Jano là chúng thiên nhân.
Asmiṃ muhutteti imasmiṃ muhuttamatte.
Asmiṃ muhutte means at this very moment.
Asmiṃ muhutte là trong khoảnh khắc này.
Kalalīkatoti kalalaṃ viya kato, kalalanissitaudakībhūto viya āviloti adhippāyo.
Kalalīkato means made like mud, the intention is 'turbid as if water mixed with mud'.
Kalalīkato là như bị vấy bùn, ý nghĩa là như nước bị vấy đục do bùn.
Janassimassa tuyhañcāti imassa tava parijanassa tuyhañca.
Janassimassa tuyhañcā means for your retinue and for you.
Janassimassa tuyhañcā là cho quyến thuộc này của ngươi và cho chính ngươi.
Appaccayoti domanassaṃ.
Appaccayo means dejection.
Appaccayo là sự không hài lòng (domanassa).
1256. Tattha sirīsavanāti sirīsavipinato.
1256. Therein, sirīsavanā means from the sirīsa grove.
1256. Trong đó, sirīsavanā là từ khu rừng cây Sirīsa.
Tātāti vāṇije ālapati.
Tātā is an address to the merchants.
Tātā là gọi các thương nhân.
Ime tumhākaṃ mayhañca paccakkhabhūtā dibbā gandhā surabhī ativiya sugandhāyeva samantato pavanti pavāyanti.
These divine, fragrant aromas, being extremely fragrant and visible to you and me, emanate from all around.
Những làn hương trời dibbā gandhā surabhī này, hiện hữu rõ ràng trước mắt các bạn và ta, là những mùi hương cực kỳ thơm ngát, và chúng tỏa ra khắp nơi.
Te dibbā gandhā evaṃ vāyantā imaṃ vimānaṃ sampavāyanti sammadeva gandhaṃ gāhāpenti, na kevalaṃ sampavāyanameva, atha kho attano pabhāya tamampi nihanti.
These divine aromas, thus emanating, pervade this mansion well with fragrance; not only do they pervade, but they also dispel darkness with their light.
Những làn hương trời ấy, khi tỏa ra như vậy, sampavāyanti imaṃ vimānaṃ làm cho thiên cung này ngập tràn hương thơm một cách hoàn hảo, không chỉ tỏa hương mà còn xua tan bóng tối bằng ánh sáng của chính chúng.
Tenāha ‘‘divā ca ratto ca tamaṃ nihantvā’’ti.
Therefore, he said, “dispelling darkness both day and night.”
Do đó, đã nói: ‘‘ngày và đêm diệt trừ bóng tối’’.
1260-61. Imesanti sirīsānaṃ.
1260-61. Imesaṃ means of the sirīsa trees.
1260-61. Imesaṃ là của những cây sirīsa (cây keo).
Sipāṭikāti phalakuṭṭhilikā.
Sipāṭikā means the fruit pod.
Sipāṭikā là vỏ quả.
Phalatīti paccitvā vaṇṭato muccati, puṭabhedaṃ vā patvā sissati.
Phalatī means it ripens and detaches from the stem, or it bursts open and hangs (from the stem).
Phalatī nghĩa là chín rồi rụng khỏi cuống, hoặc vỡ vỏ rồi khô héo trên cuống.
Mānussakaṃ vassasataṃ atītanti yasmā vassasatassa accayena imassa sirīsassa sipāṭikā phalati, ayañca phalitā, tasmā mayhaṃ mānussakaṃ vassasataṃ atītaṃ.
Mānussakaṃ vassasataṃ atītaṃ means: since the sipāṭikā of this sirīsa tree ripens after the passage of a hundred years, and this (sipāṭikā) has ripened, therefore a human century has passed for me.
Mānussakaṃ vassasataṃ atītaṃ (một trăm năm của loài người đã qua) nghĩa là: vì sau một trăm năm thì vỏ quả của cây sirīsa này rụng, và vỏ quả này đã rụng rồi, nên một trăm năm của loài người đã qua đối với ta.
Yadagge yato paṭṭhāya, kāyamhi idha imasmiṃ devanikāye upapanno nibbatto.
Yadagge means from which time, kāyamhi idha means in this divine realm, upapanno means reborn.
Yadagge (kể từ khi), yato paṭṭhāya (từ đó trở đi), kāyamhi idha (trong thân này) imasmiṃ devanikāye (trong cõi chư thiên này) upapanno (đã tái sanh), nibbatto (đã xuất hiện).
Mayhañca devagaṇanāya pañca vassasatāni āyu, tasmā khīyati me āyūti sokavasena sampamūḷhoti dasseti.
And my lifespan, according to divine reckoning, is five hundred years; therefore, my life is nearing its end, which causes him to be utterly distraught due to sorrow, as he indicates.
Và tuổi thọ của ta, theo cách tính của chư thiên, là năm trăm năm, do đó tuổi thọ của ta đang cạn dần. Như vậy, vị ấy bày tỏ sự mê muội do sầu khổ.
Tenāha ‘‘disvānahaṃ vassasatāni pañca…pe… teneva sokena pamucchitosmī’’ti.
Therefore, he said, “Having seen that, for five hundred years…pe…it is because of that sorrow that I am utterly distraught.”
Vì vậy, vị ấy nói: ‘‘disvānahaṃ vassasatāni pañca…pe… teneva sokena pamucchitosmī’’ (Ta đã thấy năm trăm năm…pe… và vì sầu khổ đó mà ta mê muội).
Gāthamāha.
He spoke this verse.
Vị ấy nói lên bài kệ.
Tattha anucchavinti anucchavikaṃ, tumhākameva taṃ yuttarūpaṃ.
Therein, anucchaviṃ means suitable, that is indeed proper for you.
Trong đó, anucchaviṃ nghĩa là thích hợp, điều đó là đúng đắn đối với các ngươi.
Ovadiyañca metanti me mayhaṃ tumhehi ovadiyaṃ ovādavasena vattabbametaṃ.
Ovadiyañca metaṃ means this is advice to be given to me by you, in the form of advice.
Ovadiyañca metaṃ nghĩa là điều này là lời khuyên dành cho ta, điều này cần được nói ra như một lời khuyên từ các ngươi.
Yaṃ yasmā, maṃ mayhaṃ, tumhe ‘‘kathaṃ nu soceyya’’ntiādinā peyyavācaṃ piyavacanaṃ vadetha. Yaṃ vā peyyavācāya vadanaṃ kathanaṃ, taṃ tumhākameva anucchavikanti yojanā.
Yaṃ means because, maṃ means to me, tumhe means you, with phrases like “how could one grieve,” peyyavācaṃ means kind words, vadetha means you speak. Or, the speaking of kind words is indeed fitting for you – this is the connection.
Yaṃ (vì) maṃ (ta) tumhe (các ngươi) peyyavācaṃ (lời thân ái) vadetha (nói). Hoặc, việc nói lời thân ái đó là thích hợp với các ngươi. Đây là cách kết nối.
Atha vā yaṃ yasmā tumhe peyyavācaṃ vadetha, tasmā anucchavikaṃ ovadiyañca ovaditabbaṃ ovādānurūpaṃ kātabbañca me mayā kataṃ, kiṃ pana tanti āha ‘‘tumhe ca kho tātā’’tiādi.
Alternatively, because you speak kind words, therefore, suitable advice and what is to be done according to advice has been done by me. What is that? Thus he says, “And you, my friends” and so on.
Hoặc, vì các ngươi nói lời thân ái, nên điều thích hợp và đáng khuyên bảo (ovadiyañca) đã được ta thực hiện, điều gì vậy? Vị ấy nói: ‘‘tumhe ca kho tātā’’ (hỡi các con) và tiếp theo.
Tattha mayānuguttāti imasmiṃ amanussapariggahe marukantāre yāva kantārātikkamā mayā anuguttā rakkhitā, yenicchakaṃ yathārucitena, sotthiṃ khemena, paletha gacchathāti attho.
Therein, mayānuguttā means guarded by me in this perilous desert infested by non-humans, until you pass the desert; yenicchakaṃ means as you desire, sotthiṃ means safely, paletha means go—this is the meaning.
Trong đó, mayānuguttā (được ta bảo vệ) nghĩa là: trong sa mạc hoang vắng đầy phi nhân này, các ngươi đã được ta bảo vệ cho đến khi vượt qua sa mạc; yenicchakaṃ (theo ý muốn) nghĩa là theo ý thích; sotthiṃ (bình an) nghĩa là an toàn; paletha (hãy đi) nghĩa là hãy đi. Đó là ý nghĩa.
Gāthamāhaṃsu.
They uttered these verses.
Họ nói lên bài kệ.
Tattha yathāpayogāti idāni katapaṭiññānurūpapayogā.
There, yathāpayogā means: now, having made an effort in accordance with the pledge made.
Trong đó, yathāpayogā nghĩa là: với sự nỗ lực phù hợp với lời hứa đã được thực hiện bây giờ.
Paripuṇṇacāgāti samattacāgā, uḷārassa mahassa pariyattapariccāgā.
Paripuṇṇacāgā means: having complete generosity, having sufficient offering for a grand festival.
Paripuṇṇacāgā nghĩa là: với sự bố thí hoàn toàn, với sự bố thí đầy đủ cho một lễ hội lớn lao.
Mahanti ussavapūjaṃ.
Maha means: a festival offering.
Mahaṃ nghĩa là: lễ hội cúng dường.
Gāthamāha.
He uttered this verse.
Vị ấy nói lên bài kệ.
Tattha yaṃ vadethāti yaṃ tumhe khemena sindhusovīradesapattiṃ tattha ca vipulaṃ uddayaṃ lābhaṃ paccāsīsantā ‘‘gantvā maya’’ntiādīni vadatha.
There, yaṃ vadetha means: that which you say, expecting a safe journey to the Sindhu-Sovīra country and abundant profit there, as in “having gone, we” and so on.
Trong đó, yaṃ vadethā (những gì các ngươi nói) nghĩa là: những gì các ngươi nói khi mong muốn sự an toàn đến xứ Sindhu-Sovīra và đạt được lợi lộc dồi dào ở đó, bắt đầu bằng ‘‘gantvā mayaṃ’’ (chúng tôi sẽ đi).
Sabbaṃ taṃ vo tumhākaṃ tatheva bhavissati, tattha nikkaṅkhā hotha, tumhe pana ito paṭṭhāya pāpāni kammāni pāṇātipātādīni vivajjayātha parivajjetha.
Sabbaṃ taṃ vo means: all that will indeed happen to you, be free from doubt about it; but from now on, pāpāni kammāni (evil deeds), such as killing living beings, vivajjayātha (avoid).
Sabbaṃ (tất cả) điều đó vo (cho các ngươi) sẽ thành hiện thực như vậy, hãy không nghi ngờ về điều đó. Còn các ngươi, từ bây giờ trở đi, pāpāni kammāni (những hành động xấu xa) như sát sanh, v.v., vivajjayātha (hãy tránh xa).
Dhammānuyoganti dānādikusaladhammassa anuyuñjanaṃ.
Dhammānuyoga means: diligent practice of wholesome Dhamma such as generosity.
Dhammānuyogaṃ nghĩa là: sự thực hành liên tục các thiện pháp như bố thí, v.v.
Adhiṭṭhahāthāti anusikkhatha idaṃ serīsakamahanti dasseti.
Adhiṭṭhahāthā means: practice diligently, and this is what is meant by the Serīsaka festival.
Adhiṭṭhahāthā (hãy kiên định) nghĩa là: hãy thực hành điều này thường xuyên. Vị ấy chỉ ra rằng đây là lễ hội Serīsaka.
1266. Tattha saṅgheti sattasamūhe.
1266. There, saṅghe means: among the assembly of beings.
1266. Trong đó, saṅghe (trong nhóm) nghĩa là: trong nhóm chúng sanh.
Vicakkhaṇoti tattha tattha kattabbatāya kusalo.
Vicakkhaṇo means: skilled in what is to be done in various situations.
Vicakkhaṇo (sáng suốt) nghĩa là: khéo léo trong việc cần làm ở từng nơi.
Santusitoti santuṭṭho.
Santusito means: contented.
Santusito (biết đủ) nghĩa là: người dễ bằng lòng.
Mutīmāti kammassakatañāṇādinā idhalokaparalokahitānaṃ munanato mutimā.
Mutīmā means: mindful, due to his discernment of what is beneficial in this world and the next, through knowledge of kamma and its results, and so on.
Mutīmā (có trí tuệ) nghĩa là: có trí tuệ vì biết rõ lợi ích của đời này và đời sau bằng trí tuệ về nghiệp và quả, v.v.
1268. Sappatissoti patissayo garuṭṭhāniyesu nivātavuttikattā soraccaṃ, saha patissenāti sappatisso.
1268. Sappatisso means: deferential, having humility towards those who are worthy of respect, being gentle; it refers to one who is with deference.
1268. Sappatisso (lễ phép) nghĩa là: có sự tôn kính, có sự khiêm tốn trong cách cư xử đối với những người đáng kính, có sự hiền hòa, nên là sappatisso (cùng với sự tôn kính).
Adhisīleti upāsakena rakkhitabbaadhisīlasikkhāya.
Adhisīle means: in the higher morality to be observed by an Upāsaka.
Adhisīle (trong giới hạnh cao quý) nghĩa là: trong giới học cao quý mà cận sự nam cần giữ gìn.
Ariyavuttīti parisuddhavutti.
Ariyavuttī means: having a pure livelihood.
Ariyavuttī (nếp sống cao quý) nghĩa là: có nếp sống thanh tịnh.
1270. Lesakappenāti kappiyalesena.
1270. Lesakappenā means: by proper hint or artifice.
1270. Lesakappenāti (bằng cách giả vờ) nghĩa là: bằng cách giả vờ phù hợp.
Na ca vohareyyāti māyāsāṭheyyavasena vacanaṃ na nicchāreyya.
Na ca vohareyyā means: he would not utter words out of deceit or cunning.
Na ca vohareyyā (không nói năng) nghĩa là: không nói lời nào với ý định lừa dối hay xảo trá.
Dhamme ṭhito kinti labhetha dukkhanti evaṃ vuttanayena dhamme ṭhito dhammacārī samacārī kinti kena pakārena dukkhaṃ labhetha pāpuṇeyya.
Dhamme ṭhito kinti labhetha dukkha means: how could one who acts righteously, who lives by the Dhamma, as described, in what manner, attain suffering?
Dhamme ṭhito kinti labhetha dukkhaṃ (kiên định trong Pháp, làm sao có thể gặp khổ đau?) nghĩa là: một người đã kiên định trong Pháp, một người hành Pháp, một người sống đúng đắn theo cách đã nói như vậy, làm sao, bằng cách nào, có thể gặp khổ đau?
1271. Taṃkāraṇāti tannimittaṃ tassa upāsakassa hetu.
1271. Taṃkāraṇā means: for that reason, on account of that Upāsaka.
1271. Taṃkāraṇā (vì lý do đó) nghĩa là: vì nguyên nhân đó, vì vị cận sự nam đó.
Pātukatomhi attanāti sayameva tumhākaṃ ahaṃ pāturahosiṃ.
Pātukatomhi attanā means: I have appeared to you myself.
Pātukatomhi attanā (ta đã tự hiện ra) nghĩa là: chính ta đã hiện ra cho các ngươi.
‘‘Attāna’’ntipi pāṭho, mama attānaṃ tumhākaṃ pātvākāsinti attho.
“Attāna” is also a reading, meaning: I have revealed myself to you.
Cũng có bản đọc là ‘‘attānaṃ’’, nghĩa là ta đã hiện thân ta cho các ngươi.
Tasmāti yasmā ahaṃ dhammaṃ apacāyamāno taṃ rakkhanto tumhepi rakkhāmi, tasmā dhammaṃ passatha dhammameva caritabbaṃ katvā oloketha.
Tasmā means: since I, honoring the Dhamma, protect it and also protect you, therefore dhammaṃ passatha, regard the Dhamma as the only path to be followed.
Tasmā (vì vậy) nghĩa là: vì ta tôn kính Pháp, bảo vệ Pháp và cũng bảo vệ các ngươi, nên dhammaṃ passatha (hãy quán xét Pháp) nghĩa là hãy xem Pháp như điều cần thực hành.
Aññatra teniha bhasmī bhavethāti tena upāsakena vinā ce āgatā, imasmiṃ marukantāre anāthā appaṭisaraṇā bhasmabhāvaṃ gaccheyyātha.
Aññatra teniha bhasmī bhavethā means: if you had come without that Upāsaka, you would have been utterly destroyed, helpless and without refuge, in this desert wilderness.
Aññatra teniha bhasmī bhavethā (nếu không có người ấy, các ngươi đã hóa thành tro bụi ở đây) nghĩa là: nếu các ngươi đến mà không có vị cận sự nam đó, các ngươi sẽ trở thành vô chủ, không nơi nương tựa, và sẽ hóa thành tro bụi trong sa mạc này.
Khippamānenāti evaṃ khippantena vambhantena pīḷantena.
Khippamānenā means: by thus being abandoned, disdained, oppressed.
Khippamānenā (bằng cách nhanh chóng) nghĩa là: bằng cách bị áp bức, bị sỉ nhục, bị hành hạ như vậy.
Lahunti sukaraṃ.
Lahu means: easily.
Lahuṃ (dễ dàng) nghĩa là: dễ dàng.
Parenāti adhikaṃ, aññena vā.
Parenā means: excessively, or by another.
Parenā (bởi người khác) nghĩa là: hơn thế nữa, hoặc bởi một điều khác.
Tasmā sukho have sappurisena saṅgamoti.
Therefore, sukho have sappurisena saṅgamo means: “Indeed, the company of good people is pleasant.”
Vì vậy, sukho have sappurisena saṅgamo (sự giao du với người thiện trí là một điều hạnh phúc).
So hi khantisoracce niviṭṭho kenaci kiñci vuttopi na paṭippharatīti adhippāyo.
For he, established in patience and gentleness, does not retort even if someone says something to him; this is the intention.
Ý nghĩa là: vị ấy kiên định trong nhẫn nại và hiền hòa, dù bị ai nói gì cũng không phản ứng lại.
Gāthamāhaṃsu.
They uttered these verses.
Họ đã nói bài kệ đó.
Tattha kiṃ nāma soti nāmato so jantu satto ko nāma.
There, kiṃ nāma so means: what is that person's name by appellation?
Trong đó, kiṃ nāma so (người đó tên gì) có nghĩa là chúng sinh đó tên gì.
Kiñca karoti kammanti kasivaṇijjādīsu kīdisaṃ kammaṃ karoti.
Kiñca karoti kamma means: what kind of work does he do among farming, trading, and so on?
Kiñca karoti kamma (và làm nghề gì) có nghĩa là người đó làm nghề gì trong số nghề nông, buôn bán, v.v.
Kiṃ nāmadheyyanti mātāpitūhi kataṃ pana ‘‘tisso phusso’’tiādīsu tassa kiṃ nāmadheyyaṃ, ‘‘bhaggavo bhāradvājo’’tiādīsu kiṃ vā tassa gottaṃ.
Kiṃ nāmadheyya means: what is his name given by his parents, among "Tissa, Phussa," and so on, or what is his clan among "Bhaggava, Bhāradvāja," and so on?
Kiṃ nāmadheyya (tên gọi là gì) có nghĩa là tên mà cha mẹ đặt cho người đó là gì trong số Tissa, Phussa, v.v., hoặc dòng họ của người đó là gì trong số Bhaggava, Bhāradvāja, v.v.
Yassa tuvaṃ pihesīti yaṃ tuvaṃ piyāyasi.
Yassa tuvaṃ pihesī means: whom you love.
Yassa tuvaṃ pihesī (người mà ông yêu mến) có nghĩa là người mà ông quý mến.
Āha.
He spoke.
Trong đó, kappako có nghĩa là thợ cắt tóc.
Tattha kappakoti nhāpito.
There, kappako means: a barber.
Sambhava-nāmadheyyo có nghĩa là tên Sambhava.
Sambhavanāmadheyyoti sambhavoti evaṃnāmo.
Sambhavanāmadheyyo means: Sambhava is his name.
Kocchaphalūpajīvī có nghĩa là người sống nhờ vào nghề cắt tóc và buôn bán trái cây.
Kocchaphalūpajīvīti kocchañca phalañca upanissāya jīvanako.
Kocchaphalūpajīvī means: one who lives by relying on instruments for hair and fruits.
Trong đó, koccha có nghĩa là dụng cụ cạo tóc để tạo kiểu tóc dài, v.v.
Tattha kocchaṃ nāma āḷakādisaṇṭhāpanatthaṃ kesādīnaṃ ullikhanasādhanaṃ.
There, koccha refers to an instrument for scraping hair, etc., for arranging long hair, etc.
Pesiyo có nghĩa là người được sai khiến, người làm công việc nhỏ nhặt.
Pesiyo pesanakārako veyyāvaccakaro.
Pesiyo means: a messenger, one who does services.
Bấy giờ, các thương nhân nhận ra người đó và nói:
1276. Tattha ahaṃ pureti ahaṃ purimaṃ ahaṃ purimanti ahamahaṃkarāti attho.
1276. Therein, ahaṃ pure means ‘I first, I first,’ signifying that they vied with each other, saying ‘I first, I first.’
Trong đó, ahaṃ pure có nghĩa là “tôi trước, tôi trước”, tức là họ tranh giành nhau nói “tôi trước, tôi trước”.
‘‘Te tattha sabbevā’’ti vatvā puna ‘‘sabbeva te’’ti vacanaṃ ‘‘sabbeva te yathā vimānassa āruhane ussukkajātā ahesuṃ, tathā sabbeva taṃ āruhiṃsu, na kassaci āruhane antarāyo ahosī’’ti dassanatthaṃ vuttaṃ.
The phrase “Te tattha sabbevā” and then again “sabbeva te” is stated to show that just as all of them were eager to ascend the mansion, so too did all of them ascend it, and no obstacle arose for anyone in their ascent.
Việc nói “Te tattha sabbevā” (Tất cả họ ở đó) rồi lại nói “sabbeva te” (tất cả họ) là để chỉ rằng “tất cả họ đều hăm hở leo lên thiên cung, và tất cả họ đều đã leo lên, không ai gặp trở ngại khi leo lên”.
Masakkasāraṃ viya vāsavassāti ‘‘masakkasāra’’nti ca tāvatiṃsabhavanaṃ vuccati, sabbaṃ vā devabhavanaṃ, idha pana sakkabhavanaṃ veditabbaṃ.
In masakkasāraṃ viya vāsavassā: the term “masakkasāra” is used for the Tāvatiṃsa realm, or generally for any divine realm. Here, it should be understood as Sakka’s abode.
Trong câu Masakkasāraṃ viya vāsavassā (như cung điện của Vāsava được làm bằng Masakkasāra) thì “masakkasāra” được gọi là cung điện Tāvatiṃsa, hoặc nói chung là bất kỳ cung điện chư thiên nào; nhưng ở đây nên hiểu là cung điện của Sakka.
Tenāha ‘‘masakkasāraṃ viya vāsavassā’’ti.
Therefore, it is said: “like Vāsava’s Masakkasāra.”
Vì vậy, đã nói “Masakkasāraṃ viya vāsavassā”.
1277-8. Atha te vāṇijā vimānaṃ passitvā pasannacittā tassa devaputtassa ovāde ṭhatvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāya tassa ānubhāvena sotthinā icchitaṃ desaṃ agamaṃsu.
1277-8. Then, those merchants, seeing the mansion, with joyful hearts, having established themselves in the refuges and precepts according to the instructions of that devaputta, by his power, journeyed safely to their desired destination.
Bấy giờ, các thương nhân sau khi thấy thiên cung, với tâm thanh tịnh, đã tuân theo lời khuyên của vị thiên tử đó, nương tựa vào Tam quy và các giới, và nhờ thần lực của vị ấy, họ đã bình an đến được nơi mình mong muốn.
Tena vuttaṃ ‘‘te tattha sabbevā’’tiādi.
Therefore, it is said, “Te tattha sabbevā” and so on.
Vì vậy, đã nói “te tattha sabbevā” (tất cả họ ở đó), v.v.
Tattha anumato pakkāmi sattho yakkhiddhiyā punappunaṃ anumodamānoti yojanā.
Therein, the construction is: the caravan departed, encouraged by the Yakkha, repeatedly rejoicing.
Trong đó, cách nối câu là: đoàn lữ hành đã ra đi, được chấp thuận bởi dạ xoa, hoan hỷ nhiều lần bởi thần lực của dạ xoa.
Kena pana anumatoti?
By whom, then, was it encouraged?
Vậy ai đã chấp thuận?
Yakkhenāti pākaṭoyamattho.
By the Yakkha—this meaning is clear.
Rõ ràng là dạ xoa.
1279. Yathāpayogāti yathāajjhāsayaṃ katapayogā.
1279. Yathāpayogā means having made efforts according to their inclination.
1279. Yathāpayogā (với sự nỗ lực phù hợp) có nghĩa là đã nỗ lực theo ý nguyện của mình.
Paripuṇṇalābhāti samiddhalābhā.
Paripuṇṇalābhā means having abundant gains.
Paripuṇṇalābhā (đạt được lợi lộc đầy đủ) có nghĩa là đạt được lợi lộc dồi dào.
Akkhatanti anupaddutaṃ pāṭaliputtaṃ.
Akkhataṃ refers to Pāṭaliputta, which was undisturbed.
Akkhata (an toàn) có nghĩa là Pāṭaliputta không bị tai họa.
Akkhatanti vā anābādhaṃ anuppīḷaṃ, anantarāyenāti attho.
Or, akkhataṃ means unimpaired, unmolested, without hindrance.
Hoặc akkhata có nghĩa là không bệnh tật, không bị áp bức, tức là không có trở ngại.
1280. Saṅgharanti sakaṃ gehaṃ.
1280. Saṅgharaṃ means their own homes.
1280. Saṅghara có nghĩa là nhà của mình.
Sotthivantoti sotthibhāvena yuttā khemino.
Sotthivanto means endowed with well-being, safe.
Sotthivanto (bình an) có nghĩa là được sự bình an, không nguy hiểm.
Ānandītiādīhi catūhi padehi somanassitabhāvameva vadati.
With these four terms, ānandī and so on, it speaks only of their state of joy.
Bốn từ ānandī, v.v., chỉ nói lên trạng thái hoan hỷ.
Serīsakaṃ te pariveṇaṃ māpayiṃsūti kataññutāya ṭhatvā paṭissavamocanatthañca devaputtassa nāmena serīsakaṃ nāma paricchedavasena veṇiyato pekkhitabbato pariveṇaṃ pāsādakūṭāgārarattiṭṭhānādisampannaṃ pākāraparikkhittaṃ dvārakoṭṭhakayuttaṃ āvāsaṃ akaṃsu.
Serīsakaṃ te pariveṇaṃ māpayiṃsū: Out of gratitude, and to fulfill their promise, they constructed a dwelling named Serīsaka in the name of the devaputta, enclosed by a wall and equipped with gateways, adorned with mansions, pinnacled houses, and night-lodgings, suitable for viewing like a fenced enclosure.
Serīsakaṃ te pariveṇaṃ māpayiṃsū (Họ đã xây dựng một tu viện tên Serīsaka) có nghĩa là, để tỏ lòng biết ơn và thực hiện lời hứa, họ đã xây dựng một khu vực được bao quanh bởi tường rào, có cổng chính, với các tòa nhà như cung điện, tháp nhọn, nơi nghỉ đêm, v.v., và được gọi là Serīsaka theo tên của vị thiên tử, một khu vực được thiết kế để có thể nhìn thấy như một vành đai.
1281. Etādisāti edisī, evaṃ anatthapaṭibāhinī atthasādhikā ca.
1281. Etādisā means such, so hindering of harm and bringing benefit.
1281. Etādisā (như vậy) có nghĩa là như thế này, ngăn chặn điều bất lợi và mang lại lợi ích.
Mahatthikāti mahāpayojanā mahānisaṃsā.
Mahatthikā means having great purpose, yielding great results.
Mahatthikā (có lợi ích lớn lao) có nghĩa là có mục đích lớn, có quả báo lớn.
Dhammaguṇānanti aviparītaguṇānaṃ.
Dhammaguṇānaṃ means the unperverted qualities of the Dhamma.
Dhammaguṇānaṃ (các phẩm chất của Pháp) có nghĩa là các phẩm chất không sai lệch.
Ekassa sattassa hitatthaṃ sabbeva sattā sabbe eva te satthapariyāpannā sattā, sukhitā sukhappattā khemappattā ahesuṃ.
For the welfare of one being, all beings—all those beings included in the caravan— ahesuṃ became happy, attained security.
Ekassa (một) chúng sinh, vì lợi ích của một cận sự nam, sabbeva sattā (tất cả chúng sinh), tức là tất cả những chúng sinh trong đoàn lữ hành đó, sukhitā (được hạnh phúc), đạt được hạnh phúc, đạt được sự an toàn, ahesuṃ (đã trở thành).
Sambhavo pana upāsako pāyāsissa devaputtassa tesañca vāṇijānaṃ vacanapaṭivacanavasena pavattaṃ gāthābandhaṃ sutaniyāmeneva uggahetvā therānaṃ ārocesi.
The lay follower Sambhava, having understood the versified discourse that occurred through the exchange between the devaputta Payāsi and those merchants exactly as he heard it, reported it to the Elders.
Cận sự nam Sambhava đã ghi nhớ bài kệ đối đáp giữa thiên tử Pāyāsi và các thương nhân theo đúng như những gì đã nghe, rồi trình báo cho các vị trưởng lão.
Pāyāsidevaputto āyasmato sambhavattherassa kathesīti apare.
Others say that devaputta Payāsi related it to Venerable Sambhava Thera.
Một số người khác nói rằng thiên tử Pāyāsi đã kể lại cho Trưởng lão Sambhava.
Taṃ yasattherappamukhā mahātherā dutiyasaṅgītiyaṃ saṅgahaṃ āropesuṃ.
The great Elders, led by Yasa Thera, included that (discourse) in the collection at the Second Council.
Các vị Đại Trưởng lão, đứng đầu là Trưởng lão Yasa, đã đưa câu chuyện đó vào kết tập lần thứ hai.
Sambhavo pana upāsako mātāpitūnaṃ accayena pabbajitvā arahatte patiṭṭhāsi.
The lay follower Sambhava, after the passing of his parents, went forth and became established in arahantship.
Còn cận sự nam Sambhava, sau khi cha mẹ qua đời, đã xuất gia và chứng đắc A-la-hán quả.
Uccamidaṃ maṇithūṇaṃ vimānanti sunikkhittavimānaṃ.
Uccamidaṃ maṇithūṇaṃ vimānaṃ (This lofty mansion with jeweled pillars) is the Sunikkhitta Vimāna.
Uccamidaṃ maṇithūṇaṃ vimāna (Thiên cung này cao vút với cột ngọc) là Sunikkhitta-vimāna.
Tassa kā uppatti?
What was its origin?
Nguồn gốc của nó là gì?
Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane.
The Blessed One was residing in Sāvatthī, at Jetavana.
Đức Thế Tôn đang trú tại Sāvatthī, trong rừng Jetavana.
Tena samayena āyasmā mahāmoggallāno heṭṭhā vuttanayeneva devacārikaṃ caranto tāvatiṃsabhavanaṃ upagato.
At that time, Venerable Mahāmoggallāna, journeying among the devas in the manner described below, went to the Tāvatiṃsa realm.
Vào lúc đó, Tôn giả Mahāmoggallāna, đang du hành đến các cõi trời như đã nói ở trên, đã đến cõi Tāvatiṃsa.
Tasmiñca khaṇe aññataro devaputto attano vimānadvāre ṭhito āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ disvā sañjātagāravabahumāno upasaṅkamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi.
At that moment, a certain devaputta, standing at the door of his mansion, saw Venerable Mahāmoggallāna, and filled with reverence and respect, approached him, saluted him with the five-point prostration, and stood with clasped hands.
Vào khoảnh khắc đó, một vị thiên tử đang đứng ở cổng thiên cung của mình, thấy Tôn giả Mahāmoggallāna, liền khởi tâm kính trọng và tôn kính, tiến đến gần, đảnh lễ bằng năm chi, chắp tay đứng đó.
So kira atīte kassapasammāsambuddhe parinibbute tassa sarīradhātuyo pakkhipitvā yojanike kanakathūpe ca kate catasso parisā kālena kālaṃ upasaṅkamitvā gandhapupphadhūpādīhi cetiye pūjaṃ karonti, tattha aññataro upāsako aññesu pupphapūjaṃ katvā gatesu tehi pūjitaṭṭhāne dunnikkhittāni pupphāni disvā tattheva tāni sammadeva ṭhapento sannivesavasena dassanīyaṃ pāsādikaṃ vibhattivisesayuttaṃ pupphapūjaṃ akāsi.
It is said that in a past existence, when Kassapa Sammāsambuddha had attained Parinibbāna, and a golden stūpa a yojana high had been erected, enshrining his bodily relics, the four assemblies would periodically approach and offer perfumes, flowers, incense, and so forth at the cetiya. There, a certain lay follower, after others had offered flowers and departed, saw the flowers left untidily at the place of offering. He then arranged them neatly, creating a beautiful, pleasing, and artistically arranged flower offering.
Người ta kể rằng, trong quá khứ, khi Đức Phật Chánh Đẳng Chánh Giác Kassapa đã nhập Niết Bàn, sau khi xá lợi của Ngài được đặt vào một tháp vàng cao một dojana, bốn hội chúng thường xuyên đến cúng dường tháp bằng hương, hoa, khói, v.v. Một cận sự nam trong số đó, sau khi thấy những bông hoa bị đặt lộn xộn ở nơi người khác đã cúng dường, đã sắp xếp lại chúng một cách đẹp đẽ, tạo thành một lễ cúng hoa trang nghiêm, hài hòa và đặc biệt.
Katvā ca pana etaṃ ārammaṇaṃ gaṇhanto satthu guṇe anussaritvā pasannacitto taṃ puññaṃ hadaye ṭhapesi.
Having done so, he took that as his object of meditation, recollected the qualities of the Teacher, and with a joyful mind, enshrined that merit in his heart.
Sau khi làm như vậy, ông đã lấy đó làm đối tượng quán niệm, hồi tưởng các phẩm chất của Đức Phật, với tâm thanh tịnh, ông đã ghi nhớ công đức đó trong lòng.
So aparabhāge kālaṃ katvā tasseva kammassa ānubhāvena tāvatiṃsabhavane dvādasayojanike kanakavimāne nibbatti, mahānubhāvo mahā cassa parivāro ahosi.
Later, after passing away, by the power of that very kamma, he was reborn in a golden mansion twelve yojanas in extent in the Tāvatiṃsa realm, possessing great power and a large retinue.
Sau đó, vị cận sự nam ấy chết đi, nhờ oai lực của chính nghiệp thiện ấy, được tái sanh trong một cung điện vàng ròng rộng mười hai do-tuần ở cõi trời Tāvatiṃsa, có đại oai lực và đại tùy tùng.
Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘tasmiñca khaṇe aññataro devaputto…pe… aṭṭhāsī’’ti.
Referring to that, it is said, “At that moment, a certain devaputta… stood.”
Liên quan đến điều ấy, đã được nói: “Vào khoảnh khắc ấy, một vị thiên tử khác…pe… đứng đó.”
Atha naṃ āyasmā mahāmoggallāno yathāladdhasampattikittanamukhena katasucaritakammaṃ imāhi gāthāhi pucchi –
Then, Venerable Mahāmoggallāna questioned him about the wholesome kamma he had performed, by extolling the happiness he had attained, with these verses:
Rồi Tôn giả Mahāmoggallāna, thông qua việc tán thán những thành tựu đã đạt được, đã hỏi vị ấy về nghiệp thiện đã làm bằng những câu kệ sau:
1287. Tattha dunnikkhittaṃ mālanti cetiye pūjākaraṇaṭṭhāne nirantaraṭṭhapanādinā racanāvisesena aṭṭhapetvā yathānikkhittatāya na suṭṭhu nikkhittaṃ, vātena vā paharitvā dunnikkhittaṃ pupphaṃ.
1287. Here, dunnikkhittaṃ mālaṃ means a flower that was not well placed, being left as it was placed, not made attractive by special arrangement through continuous placement etc. at the place of offering in the cetiya, or a flower poorly placed, having been struck by the wind.
1287. Trong đó, dunnikkhittaṃ mālaṃ có nghĩa là một bông hoa không được đặt đúng cách, hoặc do gió thổi bay, không được sắp xếp đẹp mắt ở nơi cúng dường tại bảo tháp, không được đặt liên tục hay sắp xếp đặc biệt.
Sunikkhipitvāti suṭṭhu nikkhipitvā racanāvisesena dassanīyaṃ pāsādikaṃ katvā nikkhipiya.
Sunikkhipitvā means having placed it well, having made it beautiful and pleasing to the eye by special arrangement, and placed it.
Sunikkhipitvā có nghĩa là đặt một cách đẹp mắt và trang nghiêm bằng cách sắp xếp đặc biệt.
Patiṭṭhapetvāti vibhattivisesādivasena pupphaṃ patiṭṭhāpetvā.
Patiṭṭhapetvā means having established the flower by way of special grammatical forms.
Patiṭṭhapetvā có nghĩa là đặt bông hoa theo cách phân loại đặc biệt.
Taṃ vā pupphaṃ nikkhipanto satthu cetiyaṃ uddissa mama santāne kusaladhammaṃ patiṭṭhāpetvāti evaṃ ettha attho daṭṭhabbo.
Alternatively, the meaning here should be understood as: by placing that flower, having established wholesome dhamma in my continuum, dedicating it to the Buddha’s cetiya.
Hoặc, khi đặt bông hoa đó, ý nghĩa ở đây nên được hiểu là: “Tôi đặt bông hoa này để cúng dường bảo tháp của Đức Phật và thiết lập pháp thiện trong dòng tâm thức của tôi.”
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is as already stated.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
Evaṃ devaputtena attano sucaritakamme pakāsite thero tassa dhammaṃ desetvā āgantvā bhagavato tamatthaṃ nivedesi.
When the devaputta thus revealed his good conduct, the elder taught him the Dhamma, and returning, reported the matter to the Bhagavā.
Khi thiên tử đã công bố nghiệp thiện của mình như vậy, Trưởng lão đã thuyết pháp cho vị ấy, rồi trở về và trình bày sự việc ấy với Đức Thế Tôn.
Bhagavā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattamahājanassa dhammaṃ desesi.
The Bhagavā made that an occasion and taught the Dhamma to the assembled multitude.
Đức Thế Tôn đã lấy sự việc ấy làm duyên khởi và thuyết pháp cho đại chúng đang tụ tập.
Desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
The discourse was beneficial to the great multitude.
Bài pháp ấy đã mang lại lợi ích cho đại chúng.