Niruttidīpanī

5883

Aādipaccayarāsi

Collection of Suffixes beginning with A

Tập hợp các hậu tố aādi

5884

Atha a, aṇa, ghaka, ghaṇapaccayantā vuccante.

Now, the suffixes a, aṇa, ghaka, ghaṇa are discussed.

Kế đó, các từ kết thúc bằng hậu tố a, aṇa, ghaka, ghaṇa được nói đến.

5885

783. Bhāvakārakesvaghaṇaghaka^* .

783. Bhāvakārakesvaghaṇaghaka.

783. Bhāvakārakesvaghaṇaghaka^*.

5886

Bhāve chasu kārakesu ca kriyatthā paraṃ a, ghaṇa, ghakapaccayā honti kammādimhi vā akammādimhi vā.

The suffixes a, ghaṇa, ghaka occur after a verb-root in the sense of 'being' and in the six cases (kārakas), whether it begins with an object or not, or whether it is transitive or intransitive.

Trong ý nghĩa của trạng thái (bhāva) và sáu yếu tố (kāraka), các hậu tố a, ghaṇa, ghaka xuất hiện sau một động từ, dù là trong trường hợp có đối tượng (kamma) v.v... hay không có đối tượng v.v...

5887

784. Kvacaṇa.

5888

Kammupapadamhā kriyatthā paraṃ kattari eva kvaci aṇa hoti.

Sometimes the suffix aṇa occurs after a verb-root, preceded by an object, only in the sense of an agent.

Đôi khi, hậu tố aṇa xuất hiện sau một động từ khi có một danh từ làm đối tượng (kammupapada), chỉ trong ý nghĩa chủ thể (kattari).

5889

A, aṇa, ghaka, ghaṇa.

5890

Amhi tāva –

Firstly, in the case of a:

Trước hết, trong trường hợp của a –

5891

Aggaṃ jānātīti aggañño, vaṃsaṃ jānātīti vaṃsañño, magge tiṭṭhatīti maggaṭṭho-puriso, maggaṭṭhā-itthī, maggaṭṭhaṃ-ñāṇaṃ.

One who knows the supreme is aggañño; one who knows the lineage is vaṃsañño; one who stands on the path is maggaṭṭho (man), maggaṭṭhā (woman), maggaṭṭhaṃ (knowledge).

Biết điều tối thượng (aggaṃ jānāti) nên là aggañña (người biết điều tối thượng); biết dòng dõi (vaṃsaṃ jānāti) nên là vaṃsañña (người biết dòng dõi); đứng trên con đường (magge tiṭṭhati) nên là maggaṭṭha – người đàn ông, maggaṭṭhā – phụ nữ, maggaṭṭhaṃ – trí tuệ.

Evaṃ phalaṭṭho, thalaṭṭho, jalaṭṭho, pabbataṭṭho, bhūmaṭṭho.

Similarly, phalaṭṭho (one who has attained the fruit), thalaṭṭho (one who stands on land), jalaṭṭho (one who stands on water), pabbataṭṭho (one who stands on a mountain), bhūmaṭṭho (one who stands on the ground).

Tương tự, phalaṭṭha (đứng ở quả), thalaṭṭha (đứng trên đất liền), jalaṭṭha (đứng trong nước), pabbataṭṭha (đứng trên núi), bhūmaṭṭha (đứng trên đất).

5892

Go vuccati ñāṇaṃ saddo ca, gavaṃ tāyati rakkhatīti gottaṃ, parito bhayaṃ tāyati rakkhatīti parittaṃ, annaṃ detīti annado.

Go means knowledge and sound; one who protects (tāyati) cows (gavaṃ) is gottaṃ; one who protects (tāyati) from fear all around (parito bhayaṃ) is parittaṃ; one who gives food is annado.

Go được gọi là trí tuệ và âm thanh; bảo vệ dòng dõi (gavaṃ tāyati rakkhati) nên là gotta (dòng dõi); bảo vệ khỏi mọi sợ hãi (parito bhayaṃ tāyati rakkhati) nên là paritta (sự bảo vệ); cho thức ăn (annaṃ deti) nên là annada (người cho thức ăn).

Evaṃ vatthado, vaṇṇado, yānado, sukhado, dīpado, cakkhudo, dāyaṃ ādadātīti dāyādo, pāraṃ gantuṃ detīti pārado-raso.

Similarly, vatthado (giver of clothes), vaṇṇado (giver of beauty), yānado (giver of vehicles), sukhado (giver of happiness), dīpado (two-footed), cakkhudo (giver of eyes); one who receives (ādadāti) an inheritance (dāyaṃ) is dāyādo; a juice that gives (detīti) passage (pāraṃ gantuṃ) is pārado.

Tương tự, vatthada (người cho y phục), vaṇṇada (người cho sắc đẹp), yānada (người cho xe cộ), sukhada (người cho hạnh phúc), dīpada (người cho ánh sáng), cakkhuda (người cho mắt); nhận thừa kế (dāyaṃ ādadāti) nên là dāyāda (người thừa kế); cho phép đi đến bờ bên kia (pāraṃ gantuṃ deti) nên là pārada – chất lỏng.

5893

Annaṃ dadātīti annadado, dvittaṃ pubbassa rasso ca.

One who gives food is annadado, with doubling and shortening of the preceding vowel.

Cho thức ăn (annaṃ dadāti) nên là annadada, với sự lặp đôi (dvitta) và rút ngắn nguyên âm (rassa) của âm tiết trước.

5894

Purindado, mahāvuttinā purasadde assa ittaṃ bindāgamo ca.

Purindado (Indra, giver of cities), with i for a in pura and the insertion of ṃ by the mahāvutti rule.

Purindada, với sự biến đổi thành i và sự thêm bindāgama (ṃ) cho từ pura theo quy tắc mahāvutti.

5895

Sabbaṃ dadātīti sabbadado, saccaṃ sandhetīti saccasandho, janaṃ sandhetīti janasandho.

One who gives everything is sabbadado; one who binds truth is saccasandho; one who binds people is janasandho.

Cho tất cả (sabbaṃ dadāti) nên là sabbadada; kết nối sự thật (saccaṃ sandheti) nên là saccasandha; kết nối mọi người (janaṃ sandheti) nên là janasandha.

5896

Kaku vuccati guṇarāsi, kakuṃ sandhetīti kakusandho, gāvopāti rakkhatīti gopo-puriso, gopassa bhariyā gopī.

Kaku means a heap of virtues; one who binds virtues is kakusandho; one who protects (pāti) cows is gopo (man); the wife of a gopa is gopī.

Kaku được gọi là khối đức hạnh (guṇarāsi); kết nối khối đức hạnh (kakuṃ sandheti) nên là kakusandha; bảo vệ bò (gāvo pāti rakkhati) nên là gopa – người đàn ông; vợ của gopa là gopī.

5897

Kassaṃ vuccati khettaṃ, kassaṃ pāti rakkhatīti kassapo.

Kassa means a field; one who protects (pāti) fields is kassapo.

Kassa được gọi là cánh đồng (khetta); bảo vệ cánh đồng (kassaṃ pāti rakkhati) nên là kassapa.

5898

Bhū vuccati pathavī, bhuṃ pāti rakkhatīti bhūpo.

Bhū means earth; one who protects (pāti) the earth is bhūpo.

Bhū được gọi là trái đất (pathavī); bảo vệ trái đất (bhuṃ pāti rakkhati) nên là bhūpa.

Evaṃ bhūmipo.

Similarly, bhūmipo.

Tương tự, bhūmipa.

5899

Pādena mūlena pathavīrasaṃ āporasañca pivatīti pādapo, suṭṭhu bhāti dibbatīti subho, na mamāyatīti amamo, dve anatthe lāti gaṇhātīti bālo, bahuṃ lāti gaṇhātīti bahulo, rāhu viya lāti gaṇhātīti rāhulo, ādīnaṃ

That which drinks (pivatīti) the essence of the earth and the essence of water through its roots (mūlena) and feet (pādena) is pādapo (a tree); that which shines (bhāti) well (suṭṭhu) and plays (dibbatīti) is subho (beautiful); one who does not cling (na mamāyatīti) is amamo (unselfish); one who grasps (lāti gaṇhātīti) two disadvantages (anatthe) is bālo (foolish); one who grasps much (bahuṃ lāti gaṇhātīti) is bahulo (abundant); one who grasps (lāti gaṇhātīti) like Rāhu is rāhulo; in the sense of disadvantages (ādīnaṃ)

Uống nhựa đất và nhựa nước bằng rễ (pādena mūlena pathavīrasaṃ āporasañca pivati) nên là pādapa (cây); chiếu sáng rực rỡ (suṭṭhu bhāti dibbati) nên là subha (tốt đẹp); không có sự sở hữu (na mamāyati) nên là amama (không sở hữu); nắm giữ hai điều vô ích (dve anatthe lāti gaṇhāti) nên là bāla (kẻ ngu); nắm giữ nhiều (bahuṃ lāti gaṇhāti) nên là bahula (nhiều); nắm giữ như Rāhu (rāhu viya lāti gaṇhāti) nên là Rāhula; v.v...

5900

Dukkhaṃ vāti bandhatītiādīnavo, aṇṇaṃ udakarāsiṃ vāti bandhatīti aṇṇavo iccādi.

That which binds (vāti bandhatīti) suffering is ādīnavo (disadvantage); that which binds (vāti bandhatīti) the mass of water (aṇṇaṃ udakarāsiṃ) is aṇṇavo (ocean), and so on.

Đau khổ trói buộc (dukkhaṃ vāti bandhati) nên là ādīnava (sự nguy hiểm); khối nước trói buộc (aṇṇaṃ udakarāsiṃ vāti bandhati) nên là aṇṇava (đại dương) v.v...

5901

Aṇamhi –

In the case of aṇa:

Trong trường hợp của aṇa –

5902

785. Āssāṇāpimhi yuka.

5903

Ṇāpivajjite ṇānubandhe paccaye pare ādantassa dhātussa ante yuka hoti, yāgamoti attho.

When a suffix with the anubandha ṇa (excluding ṇāpi) follows, yuka occurs at the end of a verb-root ending in ā; this means the insertion of ya.

Khi một hậu tố có ṇ-nối (ṇānubandha) mà không phải là ṇāpi theo sau, thì yuka xuất hiện ở cuối gốc động từ kết thúc bằng ā, nghĩa là yāgama.

5904

Ñātabbo bujjhitabboti ñāyo-yutti, ñāyati amataṃ padaṃ etenāti ñāyo-ariyamaggo, paṭicca tiṭṭhatīti patiṭṭhāyo, dātabboti dāyo-āmisadāyo, dhammadāyo, khīraṃ pivatīti khīrapāyo, dhaññaṃ minātīti dhaññamāyo, vāti gacchatīti vāyo iccādi.

That which should be known and understood is ñāyo (reasoning); that by which the deathless state is known is ñāyo (noble path); that which stands in reliance is patiṭṭhāyo (foundation); that which should be given is dāyo (material offering), dhammadāyo (Dhamma offering); one who drinks milk is khīrapāyo; one who measures grain is dhaññamāyo; that which goes is vāyo (wind), and so on.

Nên được biết, nên được hiểu (ñātabbo bujjhitabbo) nên là ñāya – sự hợp lý; con đường bất tử được biết đến nhờ điều này (ñāyati amataṃ padaṃ etenāti) nên là ñāya – con đường cao quý; đứng dựa vào (paṭicca tiṭṭhati) nên là patiṭṭhāya; nên được cho (dātabbo) nên là dāya – sự bố thí vật chất, sự bố thí Dhamma; uống sữa (khīraṃ pivati) nên là khīrapāya; đo lường ngũ cốc (dhaññaṃ mināti) nên là dhaññamāya; đi (vāti) nên là vāya (gió) v.v...

5905

Ivaṇṇesu amhi tāva –

Firstly, in the case of a for verb-roots ending in i:

Trong trường hợp của a đối với các nguyên âm i –

5906

Eti pavattatīti āyo, sametīti samayo, veti vinassatīti vayo-mandādi, vigamanaṃ vinassanaṃ vayo-bhaṅgo, udayanaṃ udayo, samudayanaṃ samudayo, samudeti phalaṃ etenāti vā samudayo, aticca ayanaṃ pavattanaṃ accayo, paṭicca phalaṃ eti etasmāti paccayo, kiṇanaṃ kayo, vikkiṇanaṃ vikkayo, khīyanaṃ khayo, khīyanti etthāti vā khayo, rāgassa khayo rāgakkhayo, cayanaṃ cayo, ācayo, uccayo, samuccayo, upacayo, dhammaṃ vicinanti etenāti dhammavicayo, jayanaṃ jayo, vijayo, parājayo, niyyati etenāti nayo-vidhi, vineti ettha, etenāti vā vinayo, sukhena netabbo ñātabboti sunayo, dukkhena netabbo ñātabboti dunnayo, pātabboti payo-jalaṃ khīrañca.

That which proceeds is āyo (income); that which comes together is samayo (time/season); that which perishes is vayo (age/decay); the act of perishing is vayo (dissolution); the act of rising is udayo (arising); the act of coming together is samudayo (origin); or samudayo is that from which fruit arises; the act of proceeding past is accayo (transgression); paccayo is that from which an effect arises in reliance; the act of buying is kayo (purchase); the act of selling is vikkayo (sale); the act of waning is khayo (destruction); or khayo is where things wane; the destruction of passion is rāgakkhayo; the act of accumulating is cayo (accumulation), ācayo, uccayo, samuccayo, upacayo; that by which the Dhamma is discerned is dhammavicayo; the act of conquering is jayo (victory), vijayo, parājayo (defeat); that by which one is led is nayo (method); that in which or by which one is disciplined is vinayo (discipline); that which is easily led or known is sunayo (easy method); that which is difficult to lead or know is dunnayo (difficult method); that which should be drunk is payo (water and milk).

Đi, tiếp diễn (eti pavattati) nên là āya (sự đến); cùng đi (sameti) nên là samaya (thời gian, dịp); đi đến sự hủy diệt (veti vinassati) nên là vaya – sự suy yếu v.v...; sự ra đi, sự hủy diệt nên là vaya – sự tan rã; sự xuất hiện nên là udaya; sự cùng xuất hiện nên là samudaya, hoặc quả xuất hiện từ điều này (samudeti phalaṃ etenāti) nên là samudaya; sự vượt qua, sự tiếp diễn nên là accaya (sự vi phạm); quả xuất hiện từ điều này (paṭicca phalaṃ eti etasmāti) nên là paccaya (duyên); sự mua nên là kaya; sự bán nên là vikaya; sự tiêu hao nên là khaya, hoặc nơi tiêu hao (khīyanti etthāti vā) nên là khaya; sự tiêu hao của tham ái nên là rāgakkhaya; sự tích lũy nên là caya, ācaya, uccaya, samuccaya, upacaya; Dhamma được phân tích nhờ điều này (dhammaṃ vicinanti etenāti) nên là dhammavicaya; sự chiến thắng nên là jaya, vijaya, parājaya; được dẫn dắt nhờ điều này (niyyati etenāti) nên là naya – phương pháp; dẫn dắt ở đây, hoặc nhờ điều này (vinetti ettha, etenāti vā) nên là vinaya; dễ dàng dẫn dắt, nên được biết (sukhena netabbo ñātabbo) nên là sunaya; khó dẫn dắt, nên được biết (dukkhena netabbo ñātabbo) nên là dunnaya; nên được uống (pātabbo) nên là paya – nước và sữa.

5907

Ri-kampane, niccaṃ rayanti phandanti dukkhappattā sattā etthāti nirayo, allīyanaṃ ālayo, niliyanaṃ nilayo, sayanaṃ sayo, bhuso senti etthāti āsayo, ajjhāsayo, visesena senti etthāti visayo, nissāya naṃ seti pavattati etthāti nissayo, upanissayo, anusetīti anusayo iccādi.

Ri-verb means to tremble; nirayo is where beings, afflicted by suffering, constantly tremble and quake; the act of clinging is ālayo (attachment); the act of hiding is nilayo (nest); the act of lying is sayo (bed); āsayo is where one lies much; ajjhāsayo (intention); visayo is where one lies especially; nissayo is where one lies or proceeds in dependence; upanissayo (strong dependence); anusayo (latent tendency), and so on.

Ri – trong ý nghĩa rung động; các chúng sinh đau khổ luôn rung động, run rẩy ở đây (niccaṃ rayanti phandanti dukkhappattā sattā etthāti) nên là niraya (địa ngục); sự bám víu nên là ālayo (chỗ ở); sự ẩn náu nên là nilaya (chỗ ẩn náu); sự nằm nên là saya; nằm nhiều ở đây (bhuso senti etthāti) nên là āsaya (ý định), ajjhāsaya (khuynh hướng); nằm đặc biệt ở đây (visesena senti etthāti) nên là visaya (đối tượng); dựa vào điều đó, nằm và tiếp diễn ở đây (nissāya naṃ seti pavattati etthāti) nên là nissaya (sự nương tựa); upanissaya (sự nương tựa mạnh mẽ); nằm theo sau (anusetīti) nên là anusaya (tiềm ẩn tùy miên) v.v...

5908

Aṇamhi –

In the case of aṇa:

Trong trường hợp của aṇa –

5909

Ayanaṃ vaḍḍhanaṃ āyo, āyamhā apeto apāyo, āyena upeto upāyo, samudeti etthāti samudāyo, samaveti etthāti samavāyo, pariyāyo, vipariyāyo, netabboti nāyo^* , nīyati etenāti vā nāyo, bhūmiyaṃ setīti bhūmisāyo iccādi.

The act of going forth, growth, is āyo (income); apāyo is separated from āyo; upāyo is associated with āyo; samudāyo is where it arises; samavāyo is where it converges; pariyāyo (turn/mode); vipariyāyo (reverse mode); that which should be led is nāyo (method); or nāyo is that by which one is led; one who lies on the ground is bhūmisāyo, and so on.

Sự tăng trưởng nên là āya (thu nhập); đi xa khỏi āya nên là apāya (khổ cảnh); có āya nên là upāya (phương tiện); xuất hiện ở đây (samudeti etthāti) nên là samudāya (nguyên nhân); cùng tồn tại ở đây (samaveti etthāti) nên là samavāya (sự kết hợp); pariyāya (phương cách); vipariyāya (sự đảo ngược); nên được dẫn dắt (netabbo) nên là nāya^*; hoặc được dẫn dắt nhờ điều này (nīyati etenāti vā) nên là nāya; nằm trên đất (bhūmiyaṃ seti) nên là bhūmisāya v.v...

5910

Uvaṇṇesu amhi tāva –

Firstly, in the case of a for verb-roots ending in u:

Trước hết, trong trường hợp của a đối với các nguyên âm u –

5911

Cavanaṃ cavo, javanaṃ javo, abhitthavanaṃ abhitthavo, bhusaṃ davati hiṃsatīti upaddavo, sandhavanaṃ sandhavo, mittabhāvena sandhavo mittasandhavo, bhavatīti bhāvo, vibhavanaṃ vibhavo, sambhavanaṃ sambhavo, sambhavati etasmāti vā sambhavo, adhibhavanaṃ adhibhavo, abhibhavo, paribhavo, parābhavanaṃ vinassanaṃ parābhavo, ravatīti ravo-saddo, lunanaṃ lavo, pasavatīti passāvo, āsavatīti āsavo, paṭimukhaṃ savanaṃ paṭissavo iccādi.

The act of moving is cavo; the act of rushing is javo; the act of praising is abhitthavo; that which injures (hiṃsatīti) much (bhusaṃ davati) is upaddavo (calamity); the act of wandering is sandhavo; mittasandhavo is wandering with friends; that which exists is bhāvo (state); the act of being separate is vibhavo (fortune/lack of being); the act of arising together is sambhavo (origin); or sambhavo is that from which it arises; the act of overpowering is adhibhavo (conquest), abhibhavo, paribhavo (contempt); parābhavo is the act of perishing or ruin; that which sounds is ravo (sound); the act of cutting is lavo (a cutting); that which is produced is passāvo (urine); that which flows into is āsavo (influx); paṭissavo is the act of flowing towards or consenting, and so on.

Sự di chuyển nên là cava; sự nhanh nhẹn nên là java; sự ca ngợi nên là abhitthava; sự hủy hoại mạnh mẽ (bhusaṃ davati hiṃsati) nên là upaddava (tai họa); sự chạy quanh nên là sandhava; sự chạy quanh trong tình bạn nên là mittasandhava; tồn tại (bhavatīti) nên là bhāva (trạng thái); sự phát triển nên là vibhava; sự cùng tồn tại nên là sambhava, hoặc tồn tại từ điều này (sambhavati etasmāti vā) nên là sambhava; sự vượt qua nên là adhibhava, abhibhava, paribhava; sự hủy hoại nên là parābhava; phát ra âm thanh (ravatīti) nên là rava – âm thanh; sự cắt nên là lava; sự bài tiết nên là passāva; sự chảy ra nên là āsava; sự chảy ra đối diện nên là paṭissava (lời hứa) v.v...

5912

Aṇamhi –

In the case of aṇa:

Trong trường hợp của aṇa –

5913

Bhavanaṃ bhāvo, bhavanti sadda, buddhiyo etenāti bhāvo, sāliṃ lunātīti sālilāvo, kucchitena savati sandatīti kasāvo iccādi.

The act of being is bhāvo (state); bhāvo is that by which sounds and thoughts arise; one who cuts rice is sālilāvo; that which flows or drips with corruption is kasāvo (impurity/stain), and so on.

Sự tồn tại nên là bhāva; các từ và trí tuệ tồn tại nhờ điều này (bhavanti sadda, buddhiyo etenāti) nên là bhāva; cắt lúa (sāliṃ lunāti) nên là sālilāva; chảy ra một cách đáng ghê tởm (kucchitena savati sandatīti) nên là kasāva (màu vàng nghệ, sự ô nhiễm) v.v...

5914

Edantesu aṇamhi –

In the case of aṇa for verb-roots ending in e:

Trong trường hợp của aṇa đối với các nguyên âm kết thúc bằng e –

5915

Mahāvuttinā essa āyattaṃ, mantaṃ ajjhetīti mantajjhāyo, vajjāvajjaṃ upecca jhāyatīti upajjhāyo-thero, upajjhāyinītherī.

By the mahāvutti rule, e becomes āya; one who studies (ajjhetīti) a mantra is mantajjhāyo; upajjhāyo (preceptor) is one who meditates (jhāyatīti) on what is right and wrong (vajjāvajjaṃ upecca); upajjhāyinītherī (female preceptor).

Theo quy tắc mahāvutti, e biến thành āya; học thuộc lòng thần chú (mantaṃ ajjheti) nên là mantajjhāya; xem xét điều đúng và sai (vajjāvajjaṃ upecca jhāyati) nên là upajjhāya – vị trưởng lão, upajjhāyinī – vị trưởng lão ni.

5916

De-pālane, attani nilīnaṃ dayati rakkhatīti dāyo, migadāyo, tantaṃ vāyatīti tantavāyo.

De-verb means to protect; dāyo is one who protects (dayati rakkhatīti) what is hidden within oneself; migadāyo (deer park); one who weaves (vāyatīti) thread is tantavāyo (weaver).

De – trong ý nghĩa bảo vệ; bảo vệ những gì ẩn chứa trong bản thân (attani nilīnaṃ dayati rakkhati) nên là dāya (khu rừng); khu rừng hươu (migadāya); dệt vải (tantaṃ vāyati) nên là tantavāya (thợ dệt).

5917

Vhe-avhāne, vhīyatīti vhayo-nāmaṃ, rassattaṃ, āpubbo avhayo iccādi.

Vhe-verb means to call; vhayo (name) is that which is called (vhīyati), with shortening of the vowel; āvayo is preceded by ā, and so on.

Vhe – trong ý nghĩa gọi; được gọi (vhīyati) nên là vhaya – tên, với sự rút ngắn nguyên âm (rassatta); ā-tiền tố nên là āvhaya v.v...

5918

Anekabyañjanesu amhi tāva –

Firstly, in the case of a for polysyllabic verb-roots:

Trước hết, trong trường hợp của a đối với các phụ âm kép –

5919

Kamanaṃ kamo, pakkamo, abhikkamo, paṭikkamo, caṅkamati etthāti caṅkamo, hitaṃ karotīti hitakkaro, dukkhena kātabboti dukkaro-attho, dukkarā-paṭipadā, dukkaraṃ-kammaṃ, sukhena kātabboti sukaro, īsaṃ kātabboti īsakkaro, dīpaṃ karotīti dīpaṅkaro, aluttasamāso.

The act of going is kamo (order); pakkamo (progress); abhikkamo (advance); paṭikkamo (retreat); caṅkamo is where one paces back and forth; hitakkaro is one who does good; dukkaro (difficult) is an act that should be done with difficulty (man); dukkarā (difficult) is a practice that is difficult (woman); dukkaraṃ (difficult) is an action that is difficult (neuter); sukaro (easy) is an act that should be done with ease; īsakkaro (somewhat difficult) is an act that should be done with some difficulty; dīpaṅkaro (a Buddha) is one who makes a lamp, an aluttasamāsa compound.

Sự đi nên là kama, pakkama, abhikkama, paṭikkama; nơi đi đi lại lại (caṅkamati etthāti) nên là caṅkama (chỗ kinh hành); làm điều lợi ích (hitaṃ karoti) nên là hitakkara (người làm điều lợi ích); nên được làm một cách khó khăn (dukkhena kātabbo) nên là dukkara – điều khó, dukkarā – hành trình khó khăn, dukkaraṃ – hành động khó khăn; nên được làm một cách dễ dàng (sukhena kātabbo) nên là sukara; nên được làm một cách dễ dàng (īsaṃ kātabbo) nên là īsakkara; làm hòn đảo (dīpaṃ karoti) nên là dīpaṅkara (người làm hòn đảo), đây là aluttasamāsa (hợp chất không biến đổi).

5920

Āgacchatīti āgamo, āgamanaṃ vā āgamo, saṅgamanaṃ saṅgamo, samāgamo, paggaṇhanaṃ paggaho, saṅgaṇhanaṃ saṅgaho, saṅgayhanti ettha, etenāti vā saṅgaho, anuggaho, paṭiggaho, gāvo caranti etthāti gocaro, kāme avacaratīti kāmāvacaro, uraṃ chādetīti uracchado, jirati etenāti jaro, vessaṃ taratīti vessantaro, aluttasamāso.

That which comes is āgamo (arrival); or āgamo is the act of coming; saṅgamo (confluence); samāgamo (meeting); paggaho (support); saṅgaho (collection); or saṅgaho is where or by which things are collected; anuggaho (favour); paṭiggaho (acceptance); gocaro is where cows graze; kāmāvacaro is one who frequents sensual pleasures; uracchado is that which covers the chest; jaro is that by which one grows old; vessantaro (a Bodhisatta) is one who crosses over the ocean (vessaṃ taratīti), an aluttasamāsa compound.

Đến (āgacchati) nên là āgama, hoặc sự đến nên là āgama; sự cùng đến nên là saṅgama, samāgama; sự nắm giữ nên là paggaha; sự cùng nắm giữ nên là saṅgaha; nơi nắm giữ, hoặc nhờ điều này (saṅgayhanti ettha, etenāti vā) nên là saṅgaha; sự ủng hộ nên là anuggaha; sự chấp nhận nên là paṭiggaha; bò đi lại ở đây (gāvo caranti etthāti) nên là gocara (phạm vi); đi lại trong dục vọng (kāme avacaratīti) nên là kāmāvacara; che ngực (uraṃ chādetīti) nên là uracchada (áo che ngực); lão hóa nhờ điều này (jirati etenāti) nên là jara (sự già nua); vượt qua Vessa (vessaṃ tarati) nên là vessantara (Vessantara), đây là aluttasamāsa.

5921

Rathe attharatīti rathattharo, assattharo, ariṃ dametīti arindamo, bhagaṃ darati bhindatīti bhagandaro, yugaṃ ravi’ndudvayaṃ dhāretīti yugandharo, dhammaṃ dhāretīti dhammadharo, pajjateti padaṃ, sikkhā eva padaṃ sikkhāpadaṃ, sukhena bharitabboti subharo, dukkhena bharitabboti dubbharo, na maratīti amaro-devo, niyamanaṃ niyamo, saṃyamanaṃ saṃyamo, sirasmiṃ ruhatīti siroruho, sukhena labbhatīti sulabho, dukkhena labbhatīti dullabho, saṃvaritabboti saṃvaro, vuccatīti vaco, subbaco, dubbaco, vāriṃ vahatīti vārivaho, sarati gacchatīti saro, manaṃ haratīti manoharo iccādi.

One who spreads out on a chariot is rathattharo (chariot-cushion); assattharo (horse-blanket); one who tames enemies is arindamo (tamer of enemies); one who tears apart or pierces the bhaga is bhagandaro (fistula); one who bears the pair of the sun and moon (as a yoke) is yugandharo; one who upholds the Dhamma is dhammadharo (Dhamma-upholder); that which is trodden is padaṃ (foot, step, word); the training itself is the step, sikkhāpadaṃ (precept); that which is easily borne is subharo (easy to support); that which is difficult to bear is dubbharo (difficult to support); one who does not die is amaro-a deity; restraining is niyamo (restraint); complete restraining is saṃyamo (self-control); that which grows on the head is siroruho (hair); that which is easily obtained is sulabho (easy to get); that which is difficult to obtain is dullabho (difficult to get); that which should be restrained is saṃvaro (restraint); that which is spoken is vaco (speech); subbaco (easy to speak to); dubbaco (difficult to speak to); one who carries water is vārivaho (water-carrier); that which flows or goes is saro (lake); that which enchants the mind is manoharo (charming), and so forth.

Trải trên xe gọi là rathatthara (tấm trải xe), assatthara (tấm trải ngựa). Chế ngự kẻ thù gọi là arindama (người chế ngự kẻ thù). Làm rách, làm vỡ cái bhaga gọi là bhagandara (bệnh rò hậu môn). Giữ hai mặt trời và mặt trăng gọi là yugandhara (núi Yugandhara). Giữ Dhamma gọi là dhammadhara (người giữ Dhamma). Được biết đến là pada (bước, từ). Sự học hỏi chính là pada gọi là sikkhāpada (giới luật). Dễ nuôi dưỡng gọi là subhara (dễ nuôi). Khó nuôi dưỡng gọi là dubbhara (khó nuôi). Không chết gọi là amara (vị trời). Sự điều phục là niyama (quy tắc). Sự tự chế là saṃyama (tự chế). Mọc trên đầu gọi là siroruha (tóc). Dễ đạt được gọi là sulabha (dễ đạt). Khó đạt được gọi là dullabha (khó đạt). Cần phải phòng hộ là saṃvara (phòng hộ). Được nói ra là vaco (lời nói), subbaco (dễ nói), dubbaco (khó nói). Mang nước gọi là vārivaha (mây). Chảy, đi gọi là sara (hồ). Hấp dẫn tâm trí gọi là manohara (hấp dẫn, đẹp lòng), v.v.

5922

Aṇamhi –

In (the suffix) aṇa—

Đối với tiếp vĩ ngữ aṇa –

5923

Kamu-icchā, kantīsu, kāmetīti kāmo, kāmīyatīti vā kāmo, atthaṃ kāmetīti atthakāmo, karaṇaṃ kāro, pakāro, ākāro, vikāro, upakāro, apakāro, kumbhaṃ karotīti kumbhakāro, rathakāro, mālakāro, saṅkharaṇaṃ saṅkhāro, saṅkharīyatīti vā saṅkhāro, saṅkharotīti vā saṅkhāro, parikkhāro, purakkhāro, gacchanti pavattanti kāmā etthāti gāmo, gaṇhātīti gāho, pattaṃ gaṇhātīti pattagāho, rasmiṃ gaṇhātīti rasmigāho, vicaraṇaṃ vicāro, upecca caratīti upacāro, gāmaṃ upecca caratīti gāmūpacāro, jirati hirī bhijjati etenāti jāro, kicchena taritabboti kantāro, mahāvuttinā kicchassa kattaṃ, bindāgamo, vāḷakantāro, yakkhakantāro, attharaṇaṃ atthāro, kathinassa atthāro kathinatthāro, darati bhindati kulavibhāgaṃ gacchati etena janenāti dāro, kuṃ pathaviṃ dāretīti kudāro, rassa lo, kudālo.

Desire, wishing, in pleasures; 'one desires' is kāma; or 'that which is desired' is kāma. 'One desires benefit' is atthakāma. 'Action' is kāra. Pakāra (manner), ākāra (appearance), vikāra (change), upakāra (help), apakāra (harm). 'One who makes a pot' is kumbhakāra. Rathakāra (chariot-maker), mālakāra (garland-maker). 'Preparation' is saṅkhāra; or 'that which is prepared' is saṅkhāra; or 'that which prepares' is saṅkhāra. Parikkhāra (requisites), purakkhāra (veneration). 'Desires go forth, proceed therein' is gāma (village). 'One grasps' is gāha (grasping). 'One grasps a bowl' is pattagāha. 'One grasps the reins' is rasmigāha. 'Pondering' is vicāra (sustained thought). 'One approaches and moves' is upacāra (approach). 'One approaches and moves near a village' is gāmūpacāra. 'It wastes away, decays, breaks down by this' is jāra (decay). 'That which is to be crossed with difficulty' is kantāra (wilderness). Due to mahāvutti, kiccha becomes kattaṃ; bindāgama (insertion of bindu). Vāḷakantāra (wilderness of wild beasts), yakkhakantāra (wilderness of yakkhas). 'Spreading out' is atthāra. 'Spreading out of the kathina robe' is kathinatthāra. 'It tears, breaks, or one goes through family divisions by this person' is dāra (wife). 'It tears the earth (kuṃ pathaviṃ)' is kudāra; the short 'o' (lo), kudāla (spade).

Kamu – dục vọng, sự yêu thích. Ham muốn gọi là kāma (dục). Hoặc được ham muốn gọi là kāma (dục). Ham muốn lợi ích gọi là atthakāma (ham muốn lợi ích). Sự làm là kāra (sự làm), pakāra (loại), ākāra (hình thức), vikāra (biến dạng), upakāra (giúp đỡ), apakāra (làm hại). Làm chum gọi là kumbhakāra (thợ gốm). Rathakāra (thợ xe). Mālakāra (người làm vòng hoa). Sự sửa soạn là saṅkhāra (hành). Hoặc được sửa soạn là saṅkhāra (hành). Hoặc sửa soạn là saṅkhāra (hành). Parikkhāra (vật dụng). Purakkhāra (sự tôn trọng). Các dục vọng đi, diễn ra ở đây gọi là gāma (làng). Nắm giữ gọi là gāha (sự nắm giữ). Nắm giữ lá gọi là pattagāha (sự nắm giữ lá). Nắm giữ tia sáng gọi là rasmigāha (sự nắm giữ tia sáng). Sự đi lại là vicāra (sự suy xét). Đi đến gần gọi là upacāra (sự tiếp cận). Đi đến gần làng gọi là gāmūpacāra (sự tiếp cận làng). Bị mòn, bị phá vỡ bởi điều này gọi là jāra (sự già cỗi). Khó vượt qua gọi là kantāra (rừng hoang). Theo nghĩa rộng là sự khó khăn. Sự thêm bindu. Vāḷakantāra (rừng hoang đầy thú dữ). Yakkhakantāra (rừng hoang đầy dạ xoa). Sự trải là atthāra (tấm trải). Tấm trải kathina gọi là kathinatthāra (tấm trải kathina). Làm rách, phá vỡ, đi đến sự phân chia dòng dõi bởi người này gọi là dāra (vợ). Làm rách đất gọi là kudāra (cái cuốc). r chuyển thành l, kudāla (cái cuốc).

5924

Bhuso kriyaṃ dhāretīti ādhāro, pattādhāro, paṭisandhāraṇaṃ paṭisandhāro, pajjati etenāti pādo, uppajjanaṃ uppādo, paṭicca samuppajjanaṃ paṭiccasamuppādo, bharitabbo vahitabboti bhāro, sambharīyati sannicīyatīti sambhāro, bodhisambhāro, dabbasambhāro, māretīti māro, kilesamāro, khandhamāro, maccumāro, niyāmetīti niyāmo, dhammaniyāmo, kammaniyāmo, ārūhatīti āroho, rukkhaṃ ārūhatīti rukkhāroho, hatthāroho, assāroho, rathāroho, labbhatīti lābho, paṭilābho, nivaraṇaṃ nivāro, parivāretīti parivāro, vahatīti vāho, āvāho, vivāho, sarati addhānaṃ pavattatīti sāro, virūpena paṭisaraṇaṃ punappunaṃ cintanaṃ vippaṭisāro, paharaṇaṃ pahāro, āhāro, nīhāro, vihāro, abhihāro, parihāro.

'It holds much action' is ādhāra (support). Pattādhāra (bowl-stand). 'Reception' is paṭisandhāra. 'One proceeds by this' is pāda (foot). 'Arising' is uppāda (origin). 'Conditional arising' is paṭiccasamuppāda. 'That which is to be borne, to be carried' is bhāra (burden). 'It is collected, accumulated' is sambhāra (accumulated provisions). Bodhisambhāra (provisions for enlightenment), dabbasambhāra (material provisions). 'One kills' is māra. Kilesamāra (māra of defilements), khandhamāra (māra of aggregates), maccumāra (māra of death). 'One establishes' is niyāma (rule, order). Dhammaniyāma (order of phenomena), kammaniyāma (order of kamma). 'One ascends' is āroha (ascending). 'One who ascends a tree' is rukkhāroha. Hatthāroha (elephant-rider), assāroha (horse-rider), rathāroha (chariot-rider). 'It is obtained' is lābha (gain). Paṭilābha (acquisition). 'Hindrance' is nivāra. 'One surrounds' is parivāra (retinue). 'One carries' is vāha (carrying). Āvāha (marriage for a daughter), vivāha (marriage for a son). 'It proceeds, continues through time' is sāra (essence). 'Recollecting wrongly, repeatedly thinking' is vippaṭisāra (regret). 'Striking' is pahāra (blow). Āhāra (food), nīhāra (removal), vihāra (dwelling), abhihāra (offering), parihāra (care, protection).

Giữ một hành động lớn gọi là ādhāra (nền tảng, vật chứa). Pattādhāra (vật chứa bát). Sự tiếp đón là paṭisandhāra (sự tiếp đón). Được biết đến bởi điều này gọi là pāda (chân, bước). Sự phát sinh là uppāda (sự phát sinh). Sự phát sinh có duyên gọi là paṭiccasamuppāda (duyên khởi). Cần phải mang, cần phải gánh vác gọi là bhāra (gánh nặng). Được tích trữ, được thu gom gọi là sambhāra (vật liệu, tư lương). Bodhisambhāra (ba-la-mật của Bồ-tát). Dabbasambhāra (vật liệu). Giết hại gọi là māra (ma vương). Kilesamāra (ma phiền não). Khandhamāra (ma uẩn). Maccumāra (ma chết chóc). Điều chế gọi là niyāma (quy tắc). Dhammaniyāma (pháp quy). Kammaniyāma (nghiệp quy). Leo lên gọi là āroha (sự leo lên). Leo cây gọi là rukkhāroha (người leo cây). Hatthāroha (người cưỡi voi). Assāroha (người cưỡi ngựa). Rathāroha (người cưỡi xe). Được đạt gọi là lābha (lợi ích). Paṭilābha (sự đạt được). Sự ngăn chặn là nivāra (sự ngăn chặn). Bao vây gọi là parivāra (người tùy tùng). Mang vác gọi là vāha (sự mang vác). Āvāha (hôn lễ). Vivāha (hôn nhân). Đi, tiếp tục con đường gọi là sāra (tinh túy). Sự hồi tưởng sai lầm, sự suy nghĩ lặp đi lặp lại là vippaṭisāra (sự hối hận). Sự đánh là pahāra (cú đánh). Āhāra (thức ăn). Nīhāra (sự lấy ra). Vihāra (tu viện). Abhihāra (sự mang đến). Parihāra (sự tránh né).

5925

786. Hanassa ghāto ṇānubandhe^* .

786. For han, ghāta when followed by the suffix ṇa.

786. Hanassa ghāto ṇānubandhe.

5926

Ṇānubandhe paccaye pare hanassa ghāto hoti.

When a suffix beginning with ṇa follows, han becomes ghāta.

Khi tiếp vĩ ngữ có ṇa là dấu hiệu theo sau, han trở thành ghāta.

5927

Hananaṃ ghāto, vihaññanaṃ vighāto, upahananaṃ upaghāto, paṭihananaṃ paṭighāto.

'Killing' is ghāta. 'Destroying' is vighāta. 'Assaulting' is upaghāta. 'Striking back' is paṭighāta.

Sự giết hại là ghāta (sự giết hại). Sự giết hại đặc biệt là vighāta (sự phá hoại). Sự giết hại gần là upaghāta (sự làm hại). Sự giết hại chống lại là paṭighāta (sự phản kháng).

5928

Ghakapaccaye vuddhi natthi, ‘manānaṃ niggahīta’nti dhātvānubandhassapi nassa niggahītaṃ vagganto ca, ‘kagā cajānaṃ ghānubandhe’ti ghānubandhe paccaye pare dhātvantānañca, jānaṃ ka, gā honti, nipaccatīti nipako.

In the ghaka suffix, there is no vowel lengthening. Also, according to 'for mana (etc.) niggahīta', the n of the root-ending becomes niggahīta or a nasal consonant of the class. And according to 'for ka, gā, ca, jā when followed by ghā suffixes', the final letters of the roots, jā, become ka or gā when followed by a ghā suffix. 'That which is cooked' is nipaka (skilful).

Trong tiếp vĩ ngữ gha không có sự tăng âm. ‘manānaṃ niggahīta’nti (đối với ma, na, biến thành niggahīta) và n của gốc từ cũng biến thành niggahīta và âm cuối của varga. ‘kagā cajānaṃ ghānubandhe’ti (đối với ka, ga, ca, ja, khi gha có dấu hiệu theo sau) khi tiếp vĩ ngữ có gha là dấu hiệu theo sau, các âm cuối của gốc từ và ja biến thành ka, ga. Được nấu chín là nipaka (khéo léo).

5929

Bhanja-bhijjane vibhāge ca, bhañjanaṃ bhaṅgo, vibhajjanaṃ vibhaṅgo, vibhajīyanti dhammā ettha, etenāti vā vibhaṅgo, khandhavibhaṅgo, dhātuvibhaṅgo.

Bhanja - for breaking, dividing. 'Breaking' is bhaṅga. 'Dividing' is vibhaṅga. 'Phenomena are divided therein or by this' is vibhaṅga. Khandhavibhaṅga (analysis of aggregates), dhātuvibhaṅga (analysis of elements).

Bhanja – sự phá vỡ và sự phân chia. Sự phá vỡ là bhaṅga (sự phá vỡ). Sự phân chia là vibhaṅga (sự phân tích). Hoặc các pháp được phân chia ở đây, bởi điều này gọi là vibhaṅga (sự phân tích). Khandhavibhaṅga (sự phân tích các uẩn). Dhātuvibhaṅga (sự phân tích các giới).

5930

Ranja-rāge, rañjanaṃ raṅgo, rañjanti sattā etthāti raṅgo.

Ranja - for coloring. 'Coloring' is raṅga. 'Beings are colored therein' is raṅga (color).

Ranja – sự say đắm. Sự làm say đắm là raṅga (màu sắc). Các chúng sinh bị say đắm ở đây gọi là raṅga (sân khấu).

5931

Sanja-saṅge, sañjanaṃ saṅgo, pasajjanaṃ lagganaṃ pasaṅgo, āsajjatīti āsaṅgo, uttari āsaṅgo uttarāsaṅgo.

Sanja - for clinging. 'Clinging' is saṅga. 'Excessive clinging, attachment' is pasaṅga. 'One attaches' is āsaṅga. 'Further attachment' is uttarāsaṅga.

Sanja – sự dính mắc. Sự dính mắc là saṅga (sự dính mắc). Sự dính mắc sâu sắc là pasaṅga (sự dính mắc). Sự dính mắc là āsaṅga (sự dính mắc). Sự dính mắc thêm là uttarāsaṅga (y tăng-già-lê).

5932

Saja-sajjane, atisajjanaṃ sambodhanaṃ atisaggo, gassa dvittaṃ.

Saja - for clinging. 'Excessive clinging, binding' is atisagga. Duplication of 'g'.

Saja – sự dính mắc. Sự dính mắc quá mức, sự xưng hô là atisagga (sự ban cho). g được gấp đôi.

5933

Nissajjanaṃ nissaggo, paṭinissaggo, vissajjanaṃ vissaggo, saṃsajjanaṃ missīkaraṇaṃ saṃsaggo, yujjati etthāti yugaṃ, kaliyugaṃ, sakaṭayugaṃ, pitāmahayugaṃ, nitudanaṃ nitudo, panudanaṃ panudo, uddhaṃ bhijjatīti ubbhido, kovidatīti kovido, pakārena kujjhatīti pakudho, bujjhatīti budho-paṇḍito, muyhatīti momūho, loluppatīti loluppo, ādidvittaṃ ottañca iccādi.

'Abandoning' is nissagga. Paṭinissagga (renunciation). 'Releasing' is vissagga. 'Mixing, mingling' is saṃsagga. 'One is yoked therein' is yuga (yoke, age). Kaliyuga (dark age), sakaṭayuga (cart yoke), pitāmahayuga (age of grandfathers). 'Inciting' is nituda (inciter). 'Expelling' is panuda (expeller). 'It breaks upward' is ubbhida (breaking forth). 'One is skilled' is kovida (expert). 'One is angry in a particular way' is pakudha (angry). 'One awakens' is budha (awakened one, wise). 'One is greatly deluded' is momūha (greatly deluded). 'One is greatly greedy' is loluppa (greatly greedy). Beginning with doubling, and 'o' (vowel change), and so on.

Sự từ bỏ là nissagga (sự từ bỏ). Paṭinissagga (sự từ bỏ lại). Vissagga (sự phân phát). Sự trộn lẫn là saṃsagga (sự giao thiệp). Được kết hợp ở đây gọi là yuga (ách, thời đại). Kaliyuga (thời đại Kali). Sakaṭayuga (ách xe). Pitāmahayuga (thời đại của ông nội). Sự thúc đẩy là nituda (sự thúc đẩy). Sự xua đuổi là panuda (sự xua đuổi). Bị phá vỡ lên trên gọi là ubbhida (nảy mầm). Biết rõ gọi là kovida (người có kinh nghiệm). Nổi giận đặc biệt gọi là pakudha (sự nổi giận). Tỉnh thức gọi là budha (người trí). Bị mê muội gọi là momūha (rất mê muội). Rất tham lam gọi là loluppa (rất tham lam). Âm đầu được gấp đôi và o, v.v.

5934

Ghaṇapaccaye-pacanaṃ pāko, paccatīti vā pāko, vipāko, viviccanaṃ viveko, siñcanaṃ seko, abhiseko, socanaṃ soko, cajanaṃ cāgo, bhajanaṃ bhāgo, bhuñjanaṃ bhogo, saha bhogo sambhogo, paribhogo, ābhujanaṃ ābhogo, obhujanaṃ obhogo.

In the ghaṇa suffix: 'Cooking' is pāka. Or 'that which is cooked' is pāka. Vipāka (result). 'Separating' is viveka (discrimination). 'Sprinkling' is seka (sprinkling). Abhiseka (consecration). 'Mourning' is soka (sorrow). 'Abandoning' is cāga (renunciation). 'Dividing' is bhāga (part). 'Enjoying' is bhoga (enjoyment). 'Together with enjoyment' is sambhoga. Paribhoga (consumption). 'Grasping' is ābhoga (comprehension). 'Stooping' is obhoga (stooping).

Trong tiếp vĩ ngữ ghaṇa – sự nấu chín là pāka (sự chín). Hoặc được nấu chín là pāka (sự chín). Vipāka (quả dị thục). Sự phân biệt là viveka (sự viễn ly). Sự tưới là seka (sự tưới). Abhiseka (lễ quán đảnh). Sự sầu muộn là soka (sự sầu muộn). Sự từ bỏ là cāga (sự bố thí). Sự phân chia là bhāga (phần). Sự hưởng thụ là bhoga (sự hưởng thụ). Sự hưởng thụ cùng nhau là sambhoga (sự hưởng thụ chung). Paribhoga (sự hưởng thụ). Sự ôm ấp là ābhoga (sự chú ý). Sự ôm ấp là obhoga (sự ôm ấp).

5935

Yaja-pūjāyaṃ, yajanaṃ yāgo, āmisayāgo, dhammayāgo, yujjanaṃ yogo, payogo, āyogo, viyogo, anuyogo, upayujjitabboti upayogo, lujjatīti loko, mahāvuttinā gassa kattaṃ, kāmaloko, rūpaloko, saṃvijjanaṃ saṃvego iccādi.

Yaja - for worship. 'Worshipping' is yāga (sacrifice). Āmisayāga (material sacrifice), dhammayāga (Dharma sacrifice). 'Yoking' is yoga. Payoga (application), āyoga (application), viyoga (separation), anuyoga (questioning), 'that which should be applied' is upayoga (use). 'It is cut off' is loka (world). Due to mahāvutti, ga becomes ka. Kāmaloka (sensual world), rūpaloka (form world). 'Agitating' is saṃvega (sense of urgency), and so on.

Yaja – sự cúng dường. Sự cúng dường là yāga (sự cúng dường). Āmisayāga (sự cúng dường vật chất). Dhammayāga (sự cúng dường Pháp). Sự kết hợp là yoga (sự kết hợp). Payoga (sự áp dụng). Āyoga (sự cố gắng). Viyoga (sự chia lìa). Anuyoga (sự truy hỏi). Cần phải áp dụng là upayoga (sự sử dụng). Bị phá hủy là loka (thế gian). Theo nghĩa rộng là g biến thành k. Kāmaloka (dục giới). Rūpaloka (sắc giới). Sự rung động là saṃvega (sự xúc động), v.v.

5936

787. Anaghaṇasvāparīhi ḷo^* .

787. ḷa for ana, ghaṇa, and parī (prefix).

787. Anaghaṇasvāparīhi ḷo.

5937

Ā, parīhi parassa dahassa ḷo hoti ana, ghaṇapaccayesu.

When ana and ghaṇa suffixes follow, daha which is preceded by ā or parī becomes ḷa.

Khi tiếp vĩ ngữ ana, ghaṇa theo sau, dah của pari trở thành ḷa.

5938

Paridayhanaṃ pariḷāho, ‘dahassa dassa ḍo’ti vikappena ḍādeso, dayhanaṃ ḍāho, dāho vā.

'Burning completely' is pariḷāha. According to 'for daha, da becomes ḍa optionally', ḍādesa (substitution of ḍa). 'Burning' is ḍāha, or dāha.

Sự cháy xung quanh là pariḷāha (sự cháy xung quanh). Theo lựa chọn, dah biến thành ḍā. Sự cháy là ḍāha (sự cháy), hoặc dāha (sự cháy).

5939

Iti aādipaccayarāsi.

Thus ends the section on suffixes beginning with 'a'.

Như vậy là nhóm tiếp vĩ ngữ a, ā, v.v.

5940

Anapaccayarāsi

Section on Ana Suffixes

Nhóm tiếp vĩ ngữ ana

5941

Atha anapaccayantā vuccante.

Now suffixes ending in ana are declared.

Bây giờ, các từ tận cùng bằng tiếp vĩ ngữ ana được nói đến.

5942

788. Ano.

788. Ana.

788. Ana.

5943

Bhāve ca chasu kārakesu ca kriyatthā anapaccayo hoti, ādantesu parassaralopo, alope yāgamo.

The suffix ana occurs in the sense of 'state of being' and in the six cases of agents, and for the purpose of action. When preceded by a vowel at the end of the root, the preceding vowel is dropped; if not dropped, ya is inserted.

Tiếp vĩ ngữ ana xảy ra ở bhāva (trạng thái) và sáu kāraka (cách) và kriyattha (mục đích của hành động). Đối với các âm tận cùng bằng nguyên âm, nguyên âm trước bị lược bỏ. Nếu không lược bỏ, y được thêm vào.

5944

Akkhāyate akkhānaṃ, akkhāyati etenāti vā akkhānaṃ, dhammassa akkhānanti dhammakkhānaṃ, paṭisaṅkhāyati pajānāti etenāti paṭisaṅkhānaṃ, saha gāyanaṃ saṅgāyanaṃ, saha gāyanti sajjhāyanti etthāti vā saṅgāyanaṃ, ñāyate ñāṇaṃ, jānātīti vā ñāṇaṃ, jānanti etenāti vā ñāṇaṃ, paññāyatīti paññāṇaṃ, vijānātīti viññāṇaṃ, saññāṇaṃ, nassa ṇattaṃ.

'It is explained' is akkhāna (explanation); or 'it is explained by this' is akkhāna. 'Explanation of the Dhamma' is dhammakkhāna. 'One discerns, comprehends by this' is paṭisaṅkhāna (reflection). 'Singing together' is saṅgāyana (recitation); or 'they sing together, recite together therein' is saṅgāyana. 'It is known' is ñāṇa (knowledge); or 'one knows' is ñāṇa; or 'one knows by this' is ñāṇa. 'It is discerned' is paññāṇa (discernment). 'One distinguishes' is viññāṇa (consciousness). Saññāṇa (perception). 'n' becomes 'ṇ'.

Được giải thích là akkhāna (sự giải thích). Hoặc được giải thích bởi điều này là akkhāna (sự giải thích). Sự giải thích Dhamma là dhammakkhāna (sự giải thích Dhamma). Được nhận thức, biết rõ bởi điều này là paṭisaṅkhāna (sự nhận thức). Sự tụng niệm cùng nhau là saṅgāyana (kết tập). Hoặc được tụng niệm, học hỏi cùng nhau ở đây là saṅgāyana (kết tập). Được biết là ñāṇa (trí tuệ). Hoặc biết là ñāṇa (trí tuệ). Hoặc biết bởi điều này là ñāṇa (trí tuệ). Được nhận biết là paññāṇa (sự nhận biết). Biết rõ là viññāṇa (thức). Saññāṇa (tưởng). n biến thành ṇa.

5945

Kārite-ñāpanaṃ, paññāpanaṃ, viññāpanaṃ, saññāpanaṃ.

In the causative: 'Causing to know' is ñāpana. Paññāpana (causing to discern), viññāpana (causing to distinguish), saññāpana (causing to perceive).

Trong kārita (thể sai khiến) – ñāpana (sự làm cho biết). Paññāpana (sự làm cho nhận biết). Viññāpana (sự làm cho biết rõ). Saññāpana (sự làm cho tưởng).

5946

Jānanaṃ, pajānanaṃ, vijānanaṃ, sañjānanaṃ, pubbassaralopo, ṭhīyate ṭhānaṃ, tiṭṭhati etthāti vā ṭhānaṃ.

'Knowing' is jānana. Pajānana (discerning), vijānana (distinguishing), sañjānana (perceiving). The preceding vowel is dropped. 'It is stood' is ṭhāna (place); or 'one stands therein' is ṭhāna.

Sự biết là jānana (sự biết). Pajānana (sự nhận biết). Vijānana (sự biết rõ). Sañjānana (sự nhận biết). Nguyên âm trước bị lược bỏ. Được đứng là ṭhāna (chỗ). Hoặc đứng ở đây là ṭhāna (chỗ).

5947

Kārite-ṭhāpanaṃ, patiṭṭhāpanaṃ.

In the causative: ṭhāpana (establishing), patiṭṭhāpana (establishing firmly).

Trong kārita (thể sai khiến) – ṭhāpana (sự đặt). Patiṭṭhāpana (sự thiết lập).

5948

Tāyati rakkhatīti tāṇaṃ, parittāṇaṃ, nassa ṇattaṃ.

'One protects, guards' is tāṇa (protection). Parittāṇa (protection, refuge). 'n' becomes 'ṇ'.

Bảo vệ, che chở là tāṇa (sự che chở). Parittāṇa (sự bảo vệ). n biến thành ṇa.

5949

Avatthāyati etthāti avatthānaṃ, dīyate dānaṃ, diyyati etenāti vā dānaṃ, sammā padīyati assāti sampadānaṃ, apecca ādadāti etasmāti apādānaṃ.

'One exists therein' is avatthāna (state, condition). 'It is given' is dāna (giving); or 'it is given by this' is dāna. 'It is properly given to him' is sampadāna (bestowal). 'One takes from this' is apādāna (source).

Được thiết lập ở đây là avatthāna (sự thiết lập). Được cho là dāna (sự bố thí). Hoặc được cho bởi điều này là dāna (sự bố thí). Được cho đúng cách là sampadāna (sự cho). Lấy đi từ điều này là apādāna (cách xuất xứ).

5950

Kārite-dāpanaṃ, samādapanaṃ.

In the causative: dāpana (causing to give), samādapana (causing to undertake).

Trong kārita (thể sai khiến) – dāpana (sự làm cho cho). Samādapana (sự làm cho chấp nhận).

5951

Padahīyate padhānaṃ, padahanti etenāti vā padhānaṃ, ādhānaṃ, vidhānaṃ, nidhānaṃ, sannidhānaṃ.

'It is exerted' is padhāna (exertion); or 'one exerts by this' is padhāna. Ādhāna (placing), vidhāna (arrangement), nidhāna (treasure), sannidhāna (proximity).

Được đặt là padhāna (sự tinh tấn). Hoặc tinh tấn bởi điều này là padhāna (sự tinh tấn). Ādhāna (sự đặt). Vidhāna (sự sắp đặt). Nidhāna (kho tàng). Sannidhāna (sự đặt gần).

5952

Kārite-sannidhāpanaṃ.

In the causative: sannidhāpana (causing to place nearby).

Trong kārita (thể sai khiến) – sannidhāpana (sự làm cho đặt gần).

5953

Pānaṃ, paṭibhānaṃ, māṇaṃ, pamāṇaṃ, upamāṇaṃ, parimāṇaṃ, nassa ṇattaṃ.

Pāna (drinking). Paṭibhāna (ready wit). Māṇa (pride). Pamāṇa (measure). Upamāṇa (comparison). Parimāṇa (limit). 'n' becomes 'ṇ'.

Sự uống là pāna (sự uống). Paṭibhāna (sự ứng đối). Māṇa (sự đo lường). Pamāṇa (sự đo lường). Upamāṇa (sự so sánh). Parimāṇa (số lượng). n biến thành ṇa.

5954

Yāyati etenāti yānaṃ, uyyānaṃ, niyyānaṃ, vāyanti bhavābhavaṃ gacchanti etenāti vānaṃ, natthi vānaṃ etthāti nibbānaṃ, nibbāyanti etthāti vā nibbānaṃ.

'One goes by this' is yāna (vehicle). Uyyāna (garden). Niyyāna (way out, going forth). 'They weave, go from existence to existence by this' is vāna (weaving, craving). 'There is no craving therein' is Nibbāna; or 'they are extinguished therein' is Nibbāna.

Đi bằng cái này gọi là yāna (phương tiện), uyyāna (công viên), niyyāna (sự thoát ly). Đi đến các cõi hữu và vô hữu bằng cái này gọi là vāna (rừng, dục vọng). Không có vāna ở đây gọi là nibbāna (Niết Bàn), hoặc nơi các phiền não được tịch diệt gọi là nibbāna.

5955

Kārite-nibbāpanaṃ.

In the causative: nibbāpana (extinguishing).

Trong thể sai khiến: nibbāpana (sự làm cho tịch diệt).

5956

Avasānaṃ, osānaṃ, pariyosānaṃ, pahānaṃ, parihānaṃ.

Avasāna (end), osāna (end), pariyosāna (conclusion). Pahāna (abandoning), parihāna (decline).

Avasāna (sự kết thúc), osāna (sự kết thúc), pariyosāna (sự chấm dứt hoàn toàn), pahāna (sự từ bỏ), parihāna (sự suy giảm).

5957

Kārite-hāpanaṃ, parihāpanaṃ.

In the causative: hāpana (causing to abandon), parihāpana (causing to decline).

Trong thể sai khiến: hāpana (sự làm cho mất mát), parihāpana (sự làm cho suy giảm).

5958

Ivaṇṇesu-ayanaṃ vikkayanaṃ, vikkiṇanaṃ, khayanaṃ, khiyanaṃ, khiyyanaṃ, iya, iyyādeso, cayanaṃ, cinanaṃ, ācinanaṃ, vicinanaṃ, jayanaṃ, vijayanaṃ, līyanti etthāti leṇaṃ, nassa ṇattaṃ.

In i-ending roots: Ayana (going), vikkayana (selling), vikkiṇana (selling). Khayana (decaying), khiyana (decaying), khiyyana (decaying). Iya, iyyādesa (substitution of iya, iyyā). Cayana (piling up), cinana (gathering), ācinana (accumulating), vicinana (collecting). Jayana (conquering), vijayana (victory). 'They cling therein' is leṇa (cave). 'n' becomes 'ṇ'.

Trong các từ có nguyên âm ‘i’: ayana (sự buôn bán), vikkayana (sự buôn bán), vikkiṇana (sự buôn bán), khayana (sự tiêu hoại), khiyana (sự tiêu hoại), khiyyana (sự tiêu hoại). ‘iya’ và ‘iyyā’ được thay thế. Cayana (sự tích lũy), cinana (sự tích lũy), ācinana (sự tích lũy), vicinana (sự lựa chọn), jayana (sự chiến thắng), vijayana (sự chiến thắng). Nơi trú ẩn gọi là leṇa (hang động), chữ ‘n’ biến thành ‘ṇ’.

5959

Paṭisallīyanti etthāti paṭisallānaṃ, issa āttaṃ.

They seclude themselves therein' is paṭisallāna (seclusion). 'i' becomes 'ā'.

Nơi ẩn cư gọi là paṭisallāna, nguyên âm ‘i’ biến thành ‘ā’.

Seti etthāti senaṃ, sayanaṃ.

One lies therein' is sena (bed), sayana (bed).

Nơi nằm gọi là sena (giường), sayana (giường).

5960

Kārite-sayāpanaṃ iccādi.

In the causative: sayāpana (causing to lie down), and so on.

Trong thể sai khiến: sayāpana, v.v.

5961

Uvaṇṇesu-cavanaṃ, javanaṃ, abhitthavanaṃ, dhunanaṃ, viddhunanaṃ, niddhunanaṃ, bhavanaṃ, abhibhavanaṃ, lavanaṃ, lunanaṃ, savanaṃ, pasavanaṃ iccādi.

In u-ending roots: Cavana (falling), javana (speeding), abhitthavana (praising), dhunana (shaking), viddhunana (shaking off), niddhunana (shaking off completely). Bhavana (becoming), abhibhavana (overcoming). Lavana (cutting), lunana (cutting). Savana (flowing), pasavana (emission), and so on.

Trong các từ có nguyên âm ‘u’: cavana (sự hoại diệt), javana (sự nhanh nhẹn), abhitthavana (sự tán thán), dhunana (sự xua đuổi), viddhunana (sự xua đuổi), niddhunana (sự xua đuổi), bhavana (sự hiện hữu), abhibhavana (sự chế ngự), lavana (sự cắt hái), lunana (sự cắt hái), savana (sự chảy ra), pasavana (sự chảy ra), v.v.

5962

Edantesu-ajjhenaṃ, ajjhāyanaṃ, apacāyanaṃ, jhāyate jhānaṃ, jhāyati etenāti vā jhānaṃ, paṭhamajjhānaṃ, dutiyajjhānaṃ, ujjhānaṃ, nijjhānaṃ, abhijjhānaṃ, sālilāyanaṃ, cīvaravāyanaṃ, gilāyatīti gilāno iccādi.

In words ending in 'e': studying, recitation, reverence; jhāna is meditated, or that by which one meditates is jhāna; first jhāna, second jhāna; blame, contemplation, covetousness; bathing, weaving robes; one who is sick is a sick person, and so on.

Trong các từ có nguyên âm ‘e’: ajjhāna (sự học hỏi), ajjhāyana (sự học hỏi), apacāyana (sự tôn kính). Thiền định được gọi là jhāna, hoặc nơi thiền định được gọi là jhāna. Paṭhamajjhāna (sơ thiền), dutiyajjhāna (nhị thiền), ujjhāna (sự chê bai), nijjhāna (sự suy tư), abhijjhāna (sự tham lam). Sālilāyana (sự chảy của nước), cīvaravāyana (sự dệt y). Người bệnh được gọi là gilāna, v.v.

5963

‘Rā nassa ṇo’ti suttena rakāramhā parassa nassa ṇo, kāraṇaṃ, adhikarīyati etthāti adhikaraṇaṃ, saṅkharaṇaṃ, abhisaṅkharaṇaṃ.

By the rule ‘Rā nassa ṇo’, the ‘n’ following ‘ra’ becomes ‘ṇa’: kāraṇa (cause, instrument), adhikaraṇa (locus, case) since something is done in it, saṅkharaṇa (preparation), abhisaṅkharaṇa (formation).

Theo quy tắc ‘Rā nassa ṇo’, chữ ‘n’ sau chữ ‘r’ biến thành ‘ṇ’. Kāraṇa (nguyên nhân). Nơi mà sự việc được thực hiện gọi là adhikaraṇa (sự kiện, cơ sở). Saṅkharaṇa (sự chuẩn bị), abhisaṅkharaṇa (sự chuẩn bị).

5964

Kārite-kārāpanaṃ.

In the causative: kārāpana (causing to do).

Trong thể sai khiến: kārāpana (sự sai khiến).

5965

Ākiraṇaṃ, vikkiraṇaṃ, caraṇaṃ, jiraṇaṃ, taraṇaṃ, kaṅkhāvitaraṇaṃ, attharaṇaṃ, āgantvā dahanti ettha matasarīranti āḷahanaṃsusānaṃ, dassa ḷo.

Scattering, dispersing; wandering, decaying; crossing, overcoming doubt; covering; the cremation ground where dead bodies are burned after having arrived, (here) the ‘d’ becomes ‘ḷ’.

Ākiraṇa (sự rải), vikkiraṇa (sự phân tán), caraṇa (sự đi), jiraṇa (sự già cỗi), taraṇa (sự vượt qua), kaṅkhāvitaraṇa (sự vượt qua nghi ngờ), attharaṇa (sự trải ra). Nơi mà người ta thiêu xác chết sau khi mang đến gọi là āḷahana (nghĩa địa), chữ ‘d’ biến thành ‘ḷ’.

5966

Passīyate passanaṃ, dassanaṃ, suṭṭhu passatīti sudassanorājā, suṭṭhu passitabbanti sudassanaṃ-devanagaraṃ, sandassanaṃ, nidassanaṃ, dhāraṇaṃ, uddhāraṇaṃ, niddhāraṇaṃ, ādidīgho.

Seeing is seen; seeing, beholding; the king who sees well is Sudassana; the city of devas that should be seen well is Sudassana; showing, indicating; holding, uplifting, determining; the initial vowel is long.

Sự thấy được gọi là passana, dassana. Vị vua thấy rõ được gọi là Sudassana. Thành trời được thấy rõ được gọi là Sudassana. Sandassana (sự chỉ bày), nidassana (sự chỉ bày). Dhāraṇa (sự giữ gìn), uddhāraṇa (sự nhổ lên), niddhāraṇa (sự xác định). Nguyên âm đầu kéo dài.

5967

Pūraṇaṃ, paripūraṇaṃ, pharaṇaṃ, vippharaṇaṃ.

Filling, completely filling; pervading, widely pervading.

Pūraṇa (sự làm đầy), paripūraṇa (sự làm đầy hoàn toàn), pharaṇa (sự tràn ngập), vippharaṇa (sự tràn ngập).

5968

Kārite-māraṇaṃ.

In the causative: māraṇa (killing).

Trong thể sai khiến: māraṇa (sự giết chết).

5969

Nivāraṇaṃ, saraṇaṃ, nissaraṇaṃ, haraṇaṃ, āharaṇaṃ, nīharaṇaṃ iccādi.

Hindrance, refuge, escape; carrying, bringing, taking out, and so on.

Nivāraṇa (sự ngăn cản), saraṇa (sự nương tựa), nissaraṇa (sự thoát ly), haraṇa (sự mang đi), āharaṇa (sự mang đến), nīharaṇa (sự mang ra), v.v.

5970

Sāmaññavidhānattā saddattha, kujjhanattha, calanatthadhātūhi ruca, juta, vaḍḍhādidhātūhi ca tassīlādīsu ano hoti, ghosati sīlenāti ghosano, ghosati dhammenāti ghosano, ghosati sādhukārenāti ghosano, kodhano, dūsano, padūsano, kopano, calano, phandano, kampano, maṇḍano, bhūsano, vibhūsano, rocano, virocano, verocano, jotano, ujjotano, vaḍḍhano, karoti sīlenāti karaṇo.

Due to the general rule, the suffix ‘ano’ occurs in the sense of 'one who habitually...' with roots like saddattha (to sound), kujjhanattha (to be angry), calanattha (to move), and with roots like ruca (to like), juta (to shine), vaḍḍha (to grow), etc.: one who habitually sounds is ghosano (a sounder), one who sounds by means of Dhamma is ghosano, one who sounds with applause is ghosano; one who is angry, one who pollutes, one who corrupts, one who becomes angry, one who moves, one who trembles, one who shakes, one who decorates, one who adorns, one who beautifies, one who delights, one who shines, one who illuminates, one who grows, one who habitually acts is karaṇo (a doer).

Do quy tắc chung, hậu tố ‘ano’ được thêm vào các căn từ có nghĩa là ‘tiếng động’, ‘giận dữ’, ‘chuyển động’ và các căn từ như ‘ruca’, ‘juta’, ‘vaḍḍha’, v.v., trong các trường hợp như ‘có thói quen’, v.v. Người có thói quen phát ra tiếng gọi là ghosana. Người phát ra tiếng bằng Pháp gọi là ghosana. Người phát ra tiếng bằng sự tán thán gọi là ghosana. Kodhano (người hay giận), dūsano (người làm hư hỏng), padūsano (người làm hư hỏng), kopano (người hay giận), calano (người hay di chuyển), phandano (người hay rung động), kampano (người hay rung động), maṇḍano (người trang sức), bhūsano (người trang sức), vibhūsano (người trang sức), rocano (người làm cho sáng), virocano (người làm cho sáng), verocano (người làm cho sáng), jotano (người làm cho sáng), ujjotano (người làm cho sáng), vaḍḍhano (người làm cho tăng trưởng). Người có thói quen làm gọi là karaṇa.

Rāgo nimittakaraṇo, doso nimittakaraṇo, moho nimittakaraṇo^* iccādi.

Greed is the maker of signs, hatred is the maker of signs, delusion is the maker of signs (Saṃ. Ni. 4.349), and so on.

Tham ái là nhân tạo ra tướng, sân hận là nhân tạo ra tướng, si mê là nhân tạo ra tướng, v.v.

5971

789. Karā ṇano.

789. From kar, the suffix ṇano.

789. Karā ṇano.

5972

Karamhā kattari ṇānubandho ano hoti.

From the root ‘kar’ (to do), the suffix ‘ano’ with the anubandha ‘ṇa’ occurs in the sense of an agent.

Hậu tố ‘ano’ với chữ ‘ṇ’ làm phụ âm nối được thêm vào căn ‘kara’ trong ý nghĩa chủ động.

5973

Karoti attano phalanti kāraṇaṃ.

That which brings forth its own fruit is kāraṇa (cause, instrument).

Cái gì tự làm ra quả của mình gọi là kāraṇa (nguyên nhân).

5974

790. Hāto vīhikālesu.

790. From hā in the sense of rice (vīhi) and time (kāla).

790. Hāto vīhikālesu.

5975

Vīhismiṃ kāle ca vattabbe hādhātumhā kattari ṇānubandho ano hoti.

When speaking of ‘vīhi’ (rice) and ‘kāla’ (time), the suffix ‘ano’ with the anubandha ‘ṇa’ occurs from the root ‘hā’ (to abandon, to pass) in the sense of an agent.

Hậu tố ‘ano’ với chữ ‘ṇ’ làm phụ âm nối được thêm vào căn ‘hā’ trong ý nghĩa chủ động khi nói về ‘lúa’ và ‘thời gian’.

5976

Hāpetīti hāyano, vīhiviseso vassañca.

That which passes is hāyano, a kind of rice and also a year.

Cái gì làm cho mất đi gọi là hāyana (sự mất mát), một loại lúa đặc biệt và cũng là năm.

‘‘Kuñjaraṃ saṭṭhihāyana’’nti ettha vassaṃ hāyananti vuccati.

In ‘‘A sixty-year-old elephant,’’ ‘vāssaṃ’ (year) is called ‘hāyana’.

Trong câu ‘‘Kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ’’ (voi sáu mươi tuổi), ‘vassaṃ’ (năm) được gọi là hāyana.

5977

Iti anapaccayarāsi.

Thus ends the section on the suffix ‘ana’.

Như vậy là phần hậu tố ‘ana’.

5978

Akapaccayarāsi

Section on the suffix ‘aka’

Phần hậu tố ‘aka’

5979

Atha akapaccayantā vuccante.

Now words ending with the suffix ‘aka’ are declared.

Bây giờ sẽ nói về các từ tận cùng bằng hậu tố ‘aka’.

5980

791. Āsīsāyamako^* .

791. ‘aka’ in the sense of wishing.

791. Āsīsāyamako.

5981

Āsīsā vuccati patthanā, āsīsāyaṃ gamyamānāyaṃ ako hoti kattari.

Āsīsā means wishing; when wishing is implied, ‘aka’ occurs in the sense of an agent.

Āsīsā có nghĩa là sự mong ước. Khi ý nghĩa ‘mong ước’ được truyền tải, hậu tố ‘aka’ được thêm vào trong ý nghĩa chủ động.

5982

Jīvatūti jīvako, nandatūti nandako.

May he live: jīvaka (one who lives); may he rejoice: nandaka (one who rejoices).

Mong cho sống được gọi là jīvaka, mong cho vui mừng được gọi là nandaka.

‘‘Jinabuddhi, dhanabhūti, bhūto, dhammadinno, vaḍḍhamāno’’ti ete saddā aññathā sijjhanti, jino imaṃ bujjhatūti jinabuddhi, dhanaṃ etassa bhavati vaḍḍhatīti dhanabhūti, bhavati vaḍḍhatīti bhūto, dhammena dinno dhammadinno, yathā devadatto, brahmadatto, vaḍḍhatīti vaḍḍhamānoti.

These words ‘Jinabuddhi’, ‘Dhanabhūti’, ‘Bhūta’, ‘Dhammadinna’, ‘Vaḍḍhamāna’ are formed in other ways: May the Victor discern this is Jinabuddhi; wealth comes to him and grows is Dhanabhūti; he comes into being and grows is Bhūta; given by Dhamma is Dhammadinna, like Devadatta, Brahmadatta; he grows is Vaḍḍhamāna.

Các từ ‘‘Jinabuddhi, dhanabhūti, bhūto, dhammadinno, vaḍḍhamāno’’ được hình thành theo cách khác: Jinabuddhi (trí tuệ của Đức Phật) là ‘Đức Phật này hãy giác ngộ’; Dhanabhūti (sự giàu có) là ‘cái này có tài sản, tăng trưởng’; Bhūto (đã trở thành) là ‘trở thành, tăng trưởng’; Dhammadinno (được Pháp ban cho) là ‘được ban cho bởi Pháp’, giống như Devadatta, Brahmadatta; Vaḍḍhamāno (đang tăng trưởng) là ‘đang tăng trưởng’.

5983

‘Kattari ltuṇakā’ti ṇako, so ca sāmaññavidhānattā arahe sattiyaṃ sīle dhamme sādhukāre ca sijjhati, akkhāyatīti akkhāyako, ‘āssāṇāpimhi yuka’iti yāgamo, akkhātuṃ arahati, sakkoti, akkhānamassa sīlaṃ, dhammo, akkhānaṃ sakkaccaṃ karotīti attho.

By the rule ‘Kattari ltuṇakā’, the suffix ‘aka’ with the anubandha ‘ṇa’ occurs in the sense of an agent, and because of the general rule, it is also formed in the senses of ‘worthy’, ‘able’, ‘habitual’, ‘due to Dhamma’, and ‘with proper action’: one who announces is akkhāyako; by the rule ‘Āssāṇāpimhi yuka’, the augment ‘ya’ is inserted; he is worthy to announce, he is able; announcing is his habit, his Dhamma; the meaning is that he acts diligently in announcing.

Hậu tố ‘ṇaka’ được thêm vào theo quy tắc ‘Kattari ltuṇakā’. Do quy tắc chung, hậu tố này được hình thành trong các ý nghĩa ‘xứng đáng’, ‘có khả năng’, ‘thói quen’, ‘Pháp’ và ‘tán thán’. Cái gì được nói đến gọi là akkhāyaka. ‘āssāṇāpimhi yuka’ có nghĩa là chữ ‘y’ được thêm vào. Xứng đáng để nói, có khả năng nói, sự nói là thói quen của người đó, là Pháp của người đó, có nghĩa là người đó nói một cách cẩn trọng.

Kālattayepi sijjhati, pubbepi akkhāsi, ajjapi akkhāti, pacchāpi akkhāyissatīti attho.

It is formed in all three times: he announced in the past, he announces today, he will announce in the future.

Nó cũng được hình thành trong cả ba thời: đã nói trong quá khứ, đang nói trong hiện tại, và sẽ nói trong tương lai.

Evaṃ sesesu sāmaññavidhīsu yathārahaṃ veditabbo.

Similarly, in other general rules, it should be understood as appropriate.

Tương tự, trong các quy tắc chung còn lại, cần hiểu một cách thích hợp.

5984

Itthiyaṃ-‘adhātussa ke…’ti suttena akassa assa ittaṃ, akkhāyikā-itthī, akkhāyakaṃ-kulaṃ, saṅgāyako, jānātīti jānako.

In the feminine, by the rule ‘adhātussa ke…’, the ‘a’ of ‘aka’ becomes ‘i’: akkhāyikā (a female announcer); akkhāyakaṃ (a family of announcers); saṅgāyako (one who recites together); jānātīti jānako (one who knows).

Trong giống cái, theo quy tắc ‘adhātussa ke…’, nguyên âm ‘a’ của ‘aka’ biến thành ‘i’: akkhāyikā (người phụ nữ kể chuyện), akkhāyakaṃ (gia đình kể chuyện). Saṅgāyako (người tụng kinh). Người biết gọi là jānaka.

5985

Vikaraṇapaccayato paraṃ nāgame sati vikaraṇassa rasso, jānanako, ājānanako, vijānanako, sañjānanako.

When the augment ‘na’ follows the vikaraṇa suffix, the vikaraṇa becomes short: jānanako (one who knows), ājānanako (one who comprehends), vijānanako (one who discerns), sañjānanako (one who recognizes).

Khi có chữ ‘n’ làm phụ âm nối sau hậu tố vikaraṇa, nguyên âm của vikaraṇa bị rút ngắn: jānanaka, ājānanaka, vijānanaka, sañjānanaka.

5986

Kārite-ñāpetīti ñāpako, viññāpako, saññāpako.

In the causative: ñāpetīti ñāpako (one who makes known), viññāpako (one who informs), saññāpako (one who makes understand).

Trong thể sai khiến: Người làm cho biết gọi là ñāpaka, viññāpaka, saññāpaka.

5987

Nāgame-ñāpanako, viññāpanako, saññāpanako, adhiṭṭhātīti adhiṭṭhāyako, adhiṭṭhāpetīti adhiṭṭhāpako, detīti dāyako, dāpetīti dāpako.

With the augment ‘na’: ñāpanako (one who makes known), viññāpanako (one who informs), saññāpanako (one who makes understand); adhiṭṭhātīti adhiṭṭhāyako (one who resolves); adhiṭṭhāpetīti adhiṭṭhāpako (one who causes to resolve); detīti dāyako (one who gives); dāpetīti dāpako (one who causes to give).

Khi có chữ ‘n’ làm phụ âm nối: ñāpanaka, viññāpanaka, saññāpanaka. Người quyết định gọi là adhiṭṭhāyaka. Người làm cho quyết định gọi là adhiṭṭhāpaka. Người cho gọi là dāyaka. Người làm cho cho gọi là dāpaka.

5988

Ṇāpimhi yāgamo natthi, samādapetīti samādapako, ubhayattha rasso.

There is no ‘ya’ augment with ‘ṇāpi’: samādapetīti samādapako (one who causes to undertake), the vowel is short in both cases.

Trong ‘ṇāpi’, không có chữ ‘y’ làm phụ âm nối. Người làm cho chấp nhận gọi là samādapaka. Cả hai trường hợp đều rút ngắn nguyên âm.

Vidhetīti vidhāyako, pajahatīti pajahāyako, avahiyyatīti ohiyako, āssa ittaṃ iccādi.

Vidhetīti vidhāyako (one who arranges); pajahatīti pajahāyako (one who abandons); avahiyyatīti ohiyako (one who is left behind); the ‘a’ becomes ‘i’, and so on.

Người sắp đặt gọi là vidhāyaka. Người từ bỏ gọi là pajahāyaka. Người bị bỏ rơi gọi là ohiyaka. Nguyên âm ‘ā’ biến thành ‘i’, v.v.

5989

Ivaṇṇesu-ajjhetīti ajjhāyako, mantaṃ ajjhetīti mantajjhāyako, kiṇātīti kāyako, kiṇāpetīti kāyāpako, ācinātīti ācinako, vicinako, parājayatīti pārājiko, alopo, puggalo, parājetīti pārājiko, alopo kāritalopo ca, dhammo, bhāyāpetīti bhayānako, nāgamo ādirasso ca.

In words with 'i' vowel: ajjhetīti ajjhāyako (one who studies); mantaṃ ajjhetīti mantajjhāyako (one who recites spells); kiṇātīti kāyako (one who buys); kiṇāpetīti kāyāpako (one who causes to buy); ācinātīti ācinako (one who accumulates); vicinako (one who discerns); parājayatīti pārājiko (one who is defeated), loss of ‘a’; (a) person; parājetīti pārājiko (one who defeats), loss of ‘a’ and loss of causative suffix; (a) Dhamma; bhāyāpetīti bhayānako (one who causes fear, terrifying), augment ‘na’ and initial vowel shortening.

Trong các từ có nguyên âm ‘i’: Người học hỏi gọi là ajjhāyaka. Người học thuộc lòng chú thuật gọi là mantajjhāyaka. Người mua gọi là kāyaka. Người làm cho mua gọi là kāyāpaka. Người tích lũy gọi là ācinaka. Người lựa chọn gọi là vicinaka. Người bị đánh bại gọi là pārājika (người), chữ ‘a’ bị lược bỏ. Người đánh bại gọi là pārājika (Pháp), chữ ‘a’ và ‘kārita’ bị lược bỏ. Người làm cho sợ hãi gọi là bhayānaka, chữ ‘n’ làm phụ âm nối và nguyên âm đầu rút ngắn.

5990

Bhūmiyaṃ setīti bhūmisāyako, sayāpetīti sayāpako, pāhetīti pahiṇako iccādi.

Bhūmiyaṃ setīti bhūmisāyako (one who sleeps on the ground); sayāpetīti sayāpako (one who causes to sleep); pāhetīti pahiṇako (one who sends), and so on.

Người nằm trên đất gọi là bhūmisāyaka. Người làm cho nằm gọi là sayāpaka. Người gửi đi gọi là pahiṇaka, v.v.

5991

Uvaṇṇesu-punāti sodhetīti pāvako-aggi, bhavatīti bhāvako, vibhāvetīti vibhāvako, lunātīti lāvako, suṇātīti sāvako-puriso, sāvikā-itthī, juhotīti hāvako iccādi.

In words with 'u' vowel: punāti sodhetīti pāvako (one who purifies) — fire; bhavatīti bhāvako (one who develops); vibhāvetīti vibhāvako (one who clarifies); lunātīti lāvako (one who cuts); suṇātīti sāvako (one who hears) — a man; sāvikā — a woman; juhotīti hāvako (one who offers sacrifice), and so on.

Trong các từ có nguyên âm ‘u’: Người thanh lọc gọi là pāvaka (lửa). Người hiện hữu gọi là bhāvaka. Người làm cho rõ ràng gọi là vibhāvaka. Người cắt hái gọi là lāvaka. Người nghe gọi là sāvaka (người nam), sāvikā (người nữ). Người cúng dường gọi là hāvaka, v.v.

5992

Apa-pāpuṇane, pāpetīti pāpako, sampāpetīti sampāpako, upāsatīti upāsako-puriso, upāsikā-itthī, upāsakaṃ-kulaṃ, karotīti kārako, kārikā, kārakaṃ, upakārako, kāretīti kārāpako, saṅkharotīti saṅkhārako, abhisaṅkhārako, khipatīti khipako, ukkhipako, nikkhipako, khepako, ukkhepako, nikkhepako, nāgamekhipanako.

From apa (to obtain): pāpuṇane (in the sense of obtaining); pāpetīti pāpako (one who obtains, evil); sampāpetīti sampāpako (one who achieves); upāsatīti upāsako (one who attends, worships) — a man; upāsikā — a woman; upāsakaṃ — a family; karotīti kārako (one who acts, makes); kārikā; kārakaṃ; upakārako (one who helps); kāretīti kārāpako (one who causes to act); saṅkharotīti saṅkhārako (one who forms); abhisaṅkhārako (one who elaborately forms); khipatīti khipako (one who throws); ukkhipako (one who raises); nikkhipako (one who puts down); khepako (one who throws); ukkhepako (one who raises); nikkhepako (one who puts down); with the augment ‘na’: khipanako.

Apa-pāpuṇane (đến, đạt được). Người làm cho đến gọi là pāpaka. Người làm cho đến hoàn toàn gọi là sampāpaka. Người phụng sự gọi là upāsaka (người nam), upāsikā (người nữ), upāsakaṃ (gia đình). Người làm gọi là kāraka, kārikā, kārakaṃ. Người giúp đỡ gọi là upakāraka. Người làm cho làm gọi là kārāpaka. Người chuẩn bị gọi là saṅkhāraka, abhisaṅkhāraka. Người ném gọi là khipaka, ukkhipaka, nikkhipaka, khepaka, ukkhepaka, nikkhepaka. Khi có chữ ‘n’ làm phụ âm nối: khipanaka.

5993

Gaṇhātīti gāhako, gaṇhāpetīti gāhāpako.

Gaṇhātīti gāhako (one who grasps); gaṇhāpetīti gāhāpako (one who causes to grasp).

Người nắm giữ gọi là gāhaka. Người làm cho nắm giữ gọi là gāhāpaka.

Evaṃ gopako, pādamūle caratīti pādacārako, pupphaṃ ocināyatīti ocināyako, edanto dhātu.

Similarly, gopako (one who guards); pādamūle caratīti pādacārako (one who walks at the foot); pupphaṃ ocināyatīti ocināyako (one who gathers flowers) — an 'e'-ending root.

Tương tự: gopaka (người bảo vệ). Người đi dưới chân gọi là pādacāraka. Người hái hoa gọi là ocināyaka, căn từ tận cùng bằng ‘e’.

5994

Chindatīti chedako, chindako, chedāpetīti chedāpako, chindāpako, janetīti janako-puriso, janikāmātā, janakaṃ-kammaṃ, kāritalopo.

Chindatīti chedako (one who cuts); chindako (one who cuts); chedāpetīti chedāpako (one who causes to cut); chindāpako (one who causes to cut); janetīti janako (one who begets) — a man; janikā — mother; janakaṃ — action; causative suffix is dropped.

Người cắt gọi là chedaka, chindaka. Người làm cho cắt gọi là chedāpaka, chindāpaka. Người sinh ra gọi là janaka (người nam), janikā (người mẹ), janakaṃ (hành động). Chữ ‘kārita’ bị lược bỏ.

5995

Jhāpa-dāhe, jhāpetīti jhāpako.

From jhāpa (to burn): jhāpetīti jhāpako (one who burns).

Jhāpa-dāhe (đốt). Người đốt gọi là jhāpaka.

5996

Ñapa-paññāpane, paññapetīti paññāpako.

From ñapa (to make known): paññapetīti paññāpako (one who makes known).

Ñapa-paññāpane (làm cho biết). Người làm cho biết gọi là paññāpaka.

5997

Ṭhāpa-ṭhāne, patiṭṭhāpetīti patiṭṭhāpako.

From ṭhāpa (to stand): patiṭṭhāpetīti patiṭṭhāpako (one who establishes).

Ṭhāpa-ṭhāne (đặt). Người làm cho thiết lập gọi là patiṭṭhāpaka.

5998

Ṇāpa-pesane, āṇāpetīti āṇāpako, tudatīti tudako, santussatīti santussako, visesena passatīti vipassako, sandassetīti sandassako, dūsetīti dūsako, ādidīgho.

From ṇāpa (to send): āṇāpetīti āṇāpako (one who commands); tudatīti tudako (one who pierces); santussatīti santussako (one who is content); visesena passatīti vipassako (one who clearly sees); sandassetīti sandassako (one who shows); dūsetīti dūsako (one who corrupts); the initial vowel is long.

Ṇāpa-pesane (sai khiến). Người sai khiến gọi là āṇāpaka. Người đâm gọi là tudaka. Người mãn nguyện gọi là santussaka. Người thấy một cách đặc biệt gọi là vipassaka. Người chỉ bày gọi là sandassaka. Người làm hư hỏng gọi là dūsaka. Nguyên âm đầu kéo dài.

5999

Pacatīti pācako, pācetīti pācāpako, āpādetīti āpādako, nipphādako, sampādako, paṭipajjako, paṭipādako, pūretīti pūrako, garupantattā na vuddhi.

Pacatīti pācako (one who cooks); pācetīti pācāpako (one who causes to cook); āpādetīti āpādako (one who obtains); nipphādako (one who produces); sampādako (one who achieves); paṭipajjako (one who practices); paṭipādako (one who guides); pūretīti pūrako (one who fills); no lengthening due to the heavy preceding syllable.

Người nấu là pācako (người nấu), người khiến nấu là pācāpako (người khiến nấu), người tạo ra là āpādako (người tạo ra), nipphādako (người hoàn thành), sampādako (người thực hiện), paṭipajjako (người thực hành), paṭipādako (người dẫn dắt), người làm đầy là pūrako (người làm đầy), không có sự kéo dài nguyên âm vì là âm tiết nhẹ.

6000

Phusatīti phusako, tudādittā na vuddhi.

Phusatīti phusako (one who touches); no lengthening as it belongs to the 'tudādi' group.

Người chạm là phusako (người chạm), không có sự kéo dài nguyên âm vì thuộc nhóm Tudādi.

6001

Bhājetīti bhājako, bhindatīti bhindako, bhedako, kārabhedako, bhuñjatīti bhuñjako, bhojako, gāmabhojako, bujjhatīti bujjhako, bodhako, maratīti miyyako, māretīti mārako, muñcatīti muñcako, mocako, yācatīti yācako, yajatīti yājako, yuñjatīti yuñjako, anuyuñjako, yojako, payojako, yujjhatīti yujjhako, yodhako, rundhatīti rundhako, avarodhako, vacatīti vācako, ovadatīti ovādako, ovajjako, vīṇaṃ vādetīti vīṇāvādako, bherivādako, garuṃ abhivādetīti abhivādako, vidatijānātīti vedako, vindati paṭilabhatīti vindako, anuvijjati vicāretīti anuvijjako, paṭisaṃvedetīti paṭisaṃvedako, vijjhatīti vedhako, aṭṭhiṃ vijjhatīti aṭṭhivedhako, pattaṃ vijjhatīti pattavedhako.

‘Bhājeti’ (divides) makes bhājaka (divider); ‘bhindati’ (breaks) makes bhindaka, bhedaka (breaker); kārabhedaka (prison-breaker); ‘bhuñjati’ (eats/enjoys) makes bhuñjaka, bhojaka (eater/enjoyer); gāmabhojaka (village enjoyer); ‘bujjhati’ (awakens) makes bujjhaka, bodhaka (awakener/instructor); ‘marati’ (dies) makes miyyaka (one who dies); ‘māreti’ (kills) makes māraka (killer); ‘muñcati’ (releases) makes muñcaka, mocaka (releaser); ‘yācati’ (begs) makes yācaka (beggar); ‘yajati’ (sacrifices) makes yājaka (sacrificer); ‘yuñjati’ (applies oneself) makes yuñjaka, anuyuñjaka, yojaka, payojaka (applier/engager/director); ‘yujjhati’ (fights) makes yujjhaka, yodhaka (fighter/warrior); ‘rundhati’ (obstructs) makes rundhaka, avarodhaka (obstructor/blocker); ‘vacati’ (speaks) makes vācaka (speaker/reciter); ‘ovadati’ (admonishes) makes ovādaka, ovajjaka (admonisher); ‘vīṇaṃ vādeti’ (plays a lute) makes vīṇāvādaka (lute player); bherivādaka (drum player); ‘garuṃ abhivādeti’ (greets a teacher) makes abhivādaka (greeter); ‘vidati jānāti’ (knows clearly) makes vedaka (knower/feeler); ‘vindati paṭilabhati’ (finds/obtains) makes vindaka (finder/gainer); ‘anuvijjati vicāreti’ (investigates/examines) makes anuvijjaka (investigator); ‘paṭisaṃvedeti’ (experiences) makes paṭisaṃvedaka (experiencer); ‘vijjhati’ (pierces) makes vedhaka (piercer); ‘aṭṭhiṃ vijjhati’ (pierces a bone) makes aṭṭhivedhaka (bone piercer); ‘pattaṃ vijjhati’ (pierces a leaf) makes pattavedhaka (leaf piercer).

Bhājetī (chia) thì là bhājaka (người chia); bhindati (phá) thì là bhindaka (người phá), bhedaka (người phá), kārabhedaka (người phá ngục); bhuñjati (thọ hưởng) thì là bhuñjaka (người thọ hưởng), bhojaka (người thọ hưởng), gāmabhojaka (người thọ hưởng làng); bujjhati (giác ngộ) thì là bujjhaka (người giác ngộ), bodhaka (người giác ngộ); marati (chết) thì là miyyaka (người chết); māreti (giết) thì là māraka (người giết); muñcati (giải thoát) thì là muñcaka (người giải thoát), mocaka (người giải thoát); yācati (cầu xin) thì là yācaka (người cầu xin); yajati (cúng dường) thì là yājaka (người cúng dường); yuñjati (kết hợp) thì là yuñjaka (người kết hợp), anuyuñjaka (người kết hợp), yojaka (người kết hợp), payojaka (người kết hợp); yujjhati (chiến đấu) thì là yujjhaka (người chiến đấu), yodhaka (người chiến đấu); rundhati (ngăn chặn) thì là rundhaka (người ngăn chặn), avarodhaka (người ngăn chặn); vacati (nói) thì là vācaka (người nói); ovadati (khuyên bảo) thì là ovādaka (người khuyên bảo), ovajjaka (người khuyên bảo); vīṇaṃ vādeti (chơi đàn vīṇā) thì là vīṇāvādaka (người chơi đàn vīṇā); bherivādaka (người chơi trống); garuṃ abhivādeti (đảnh lễ bậc tôn kính) thì là abhivādaka (người đảnh lễ); vidati jānāti (biết) thì là vedaka (người biết); vindati paṭilabhati (đạt được) thì là vindaka (người đạt được); anuvijjati vicāreti (tìm hiểu, suy xét) thì là anuvijjaka (người tìm hiểu); paṭisaṃvedeti (kinh nghiệm) thì là paṭisaṃvedaka (người kinh nghiệm); vijjhati (đâm, xuyên) thì là vedhaka (người đâm, xuyên); aṭṭhiṃ vijjhati (đâm xương) thì là aṭṭhivedhaka (người đâm xương); pattaṃ vijjhati (đâm lá) thì là pattavedhaka (người đâm lá).

6002

Bahulādhikārā kammepi dissati, antare vāsīyati nivāsīyatīti antaravāsako, pasīdatīti pasīdako, pasādako vā, dīpappasādako, udakappasādako, sibbatīti sibbako, sevatīti sevako, hanatīti ghātako, gāvo hanatīti goghātako, hanassa ghāto.

Due to the predominance of the sense of agency, it is also seen in the sense of object (kamma): ‘antaravāsaka’ because it is worn within (antare vāsīyati nivāsīyati); ‘pasīdaka’ or ‘pasādaka’ because it clarifies (pasīdati); dīpappasādaka (lamp clarifier), udakappasādaka (water clarifier); ‘sibbaka’ because it sews (sibbati); ‘sevaka’ because it serves (sevati); ‘ghātaka’ because it kills (hanati); ‘goghātaka’ because it kills cows (gāvo hanati); ghāta (killing) of han.

Do sự ưu tiên cho số nhiều, nó cũng được thấy trong nghĩa bị động (kamma): antaravāsaka (y nội) vì antaravāsīyati (được mặc ở bên trong) hoặc nivāsīyati (được mặc); pasīdati (tịnh tín) thì là pasīdaka (người tịnh tín), hoặc pasādaka (người làm cho tịnh tín), dīpappasādako (người làm cho ngọn đèn sáng), udakappasādako (người làm cho nước trong); sibbati (may) thì là sibbaka (thợ may); sevati (phụng sự) thì là sevaka (người phụng sự); hanati (giết) thì là ghātako (người giết); gāvo hanati (giết bò) thì là goghātako (người giết bò); ghāta (sự giết) của hanati.

Haratīti hārako.

‘Hāraka’ because it carries (harati).

Harati (mang đi) thì là hāraka (người mang đi).

6003

Kamme – ‘‘pādehi paharīyatīti pādapahārako’’ti vuttiyaṃ vuttaṃ.

In the sense of object – it is said in the utterance: ‘‘pādapahāraka’’ because it is struck by feet (pādehi paharīyati).

Trong nghĩa bị động (kamma) – như đã nói trong câu: “‘pādapahārako’ (sự đánh bằng chân) vì ‘pādehi paharīyati’ (được đánh bằng chân).”

Titikkhatīti titikkhako, tikicchatīti tikicchako, vīmaṃsatīti vīmaṃsako, bubhukkhatīti bubhukkhako, pabbatāyatīti pabbatāyako iccādi.

‘Titikkhaka’ because it endures (titikkhati); ‘tikicchaka’ because it heals (tikicchatī); ‘vīmaṃsaka’ because it investigates (vīmaṃsati); ‘bubhukkhaka’ because it hungers (bubhukkhati); ‘pabbatāyaka’ because it acts like a mountain (pabbatāyati), and so on.

Titikkhati (nhẫn nại) thì là titikkhaka (người nhẫn nại); tikicchati (chữa bệnh) thì là tikicchaka (người chữa bệnh); vīmaṃsati (khảo sát) thì là vīmaṃsaka (người khảo sát); bubhukkhati (đói) thì là bubhukkhaka (người đói); pabbatāyati (trở thành núi) thì là pabbatāyaka (người trở thành núi), v.v.

6004

Iti akapaccayarāsi.

Thus ends the section on the ‘aka’ suffix.

Như vậy là phần hậu tố aka.

6005

Ivaṇṇantarūparāsi

Section on the ‘i’ vowel form

Phần các dạng tận cùng bằng nguyên âm i

6006

Atha ivaṇṇantarūpāni vuccante.

Now, forms ending in the ‘i’ vowel are explained.

Bây giờ, các dạng tận cùng bằng nguyên âm i sẽ được nói đến.

6007

792. Dādhātvi^* .

792. Dādhātvi.

792. Dādhātvi^* .

6008

Dā, dhāhi bhāvakārakesu ipaccayo hoti.

The suffix ‘i’ occurs after the roots ‘dā’ and ‘dhā’ in the senses of abstract noun (bhāva) and agent (kāraka).

Hậu tố i được thêm vào các gốc dā và dhā trong nghĩa hành động (bhāva) và chủ thể (kāraka).

6009

Paṭhamaṃ cittena ādīyatītiādi, taṇhādiṭṭhīhi upādīyatīti upādi, khandhupādi, kilesupādi, vidhānaṃ vidhi, vidhiyyati etenāti vidhi, nidhiyyatīti nidhi, sandhiyate sandhi, abhisandhi, paṭisandhi, sannidahanaṃ sannidhi, samādhānaṃ samādhi, samādahanti etenāti samādhi, paṇidahanaṃ paṇidhi, odhi, avadhi, upanidhi, paṭinidhi, udakaṃ dahati tiṭṭhati etthāti udadhi, mahanto udadhi mahodadhi, vālāni dahanti tiṭṭhanti etthāti vāladhi.

‘Ādi’ because it is first taken by the mind; ‘upādi’ because it is grasped by craving and views; khandhupādi (grasping of aggregates); kilesupādi (grasping of defilements); ‘vidhi’ (arrangement) is vidhi; ‘vidhi’ because it is arranged by this; ‘nidhi’ because it is deposited; ‘sandhi’ is sandhi (junction); abhisandhi (relinking); paṭisandhi (rebirth-linking); ‘sannidhi’ (proximity/deposit) is sannidahana; ‘samādhi’ (concentration) is samādhāna; ‘samādhi’ because it is concentrated by this; ‘paṇidhi’ (aspiration) is paṇidahana; odhi (limit/boundary); avadhi (limit); upanidhi (deposit); paṭinidhi (representative); ‘udadhi’ (ocean) because water is held and stands therein (udakaṃ dahati tiṭṭhati ettha); mahodadhi (great ocean) is a great udadhi; ‘vāladhi’ (tail) because hairs are held and stand therein (vālāni dahanti tiṭṭhanti ettha).

Những gì được tâm ban đầu chấp thủ (ādīyati) thì là ādi (sự chấp thủ); những gì được chấp thủ (upādīyati) bởi tham ái và tà kiến thì là upādi (sự chấp thủ), khandhupādi (sự chấp thủ các uẩn), kilesupādi (sự chấp thủ các phiền não); vidhāna (sự sắp đặt) là vidhi (phương pháp); vidhi là cái mà nhờ đó (etenāti) được sắp đặt (vidhiyyati); nidhi (kho tàng) vì được tích trữ (nidhiyyatīti); sandhi (sự nối kết) vì được nối kết (sandhiyate), abhisandhi (sự nối kết), paṭisandhi (sự tái tục); sannidahana (sự tích trữ) là sannidhi (sự tích trữ); samādhāna (sự định tâm) là samādhi (định); samādhi là cái mà nhờ đó (etenāti) người ta định tâm (samādahanti); paṇidahana (sự ước nguyện) là paṇidhi (ước nguyện); odhi (giới hạn), avadhi (giới hạn), upanidhi (sự ký thác), paṭinidhi (sự ký thác); udadhi (đại dương) là nơi mà nước (udakaṃ) đứng yên (dahati tiṭṭhati); mahodadhi (đại dương lớn) là đại dương lớn (mahanto udadhi); vāladhi (đuôi) là nơi mà lông (vālāni) đứng yên (dahanti tiṭṭhanti).

6010

793. Ikitī sarūpe^* .

793. Ikitī sarūpe.

793. Ikitī sarūpe^* .

6011

Dhātūnaṃ sutisaṅkhāte sarūpe vattabbe kriyatthā paraṃ i, ki, tipaccayā honti.

The suffixes ‘i’, ‘ki’, and ‘ti’ occur after roots to denote their bare form (sutisaṅkhāte sarūpe), subsequent to their action-sense (kriyatthā paraṃ).

Khi nói về hình thái (sarūpa) của các gốc từ, tức là âm của chúng, các hậu tố i, ki, ti được thêm vào sau động từ (kriyatthā).

6012

Avaṇṇupantehi i, gami, paci iccādi.

‘I’ occurs after roots ending in ‘a’, such as gami, paci, and so on.

Với những từ tận cùng bằng nguyên âm a (avaṇṇupanta), là i, ví dụ: gami, paci, v.v.

6013

Uvaṇṇupantehi ki, budhi, rudhi iccādi.

‘Ki’ occurs after roots ending in ‘u’, such as budhi, rudhi, and so on.

Với những từ tận cùng bằng nguyên âm u (uvaṇṇupanta), là ki, ví dụ: budhi, rudhi, v.v.

6014

Kehiciti, karotissa, atthissa iccādi.

‘Ti’ occurs by some authorities, as in karotissa, atthissa, and so on.

Với một số từ (kehiciti), là ti, ví dụ: karotissa, atthissa, v.v.

6015

794. Sīlābhikkhaññāvassakesu ṇī^* .

794. Sīlābhikkhaññāvassakesu ṇī.

794. Sīlābhikkhaññāvassakesu ṇī^* .

6016

Sīlaṃ vuccati pakaticariyā, abhikkhaṇameva abhikkhaññaṃ, punappunakriyā, āyatiṃ avassaṃbhāvī avassakaṃ nāma, sīlaggahaṇena dhamma, sādhukārāpi saṅgayhanti, etesu sīlādīsu kriyāvisesesu gamyamānesu kattari ṇī hoti.

‘Sīla’ means natural conduct (pakaticariyā); ‘abhikkhañña’ means repeated action (abhikkhaṇameva abhikkhaññaṃ), doing repeatedly (punappunakriyā); ‘avassaka’ means that which will inevitably happen in the future (āyatiṃ avassaṃbhāvī). By taking ‘sīla’, dhamma (righteousness) and sādhukāra (approbation) are also included. When these specific actions like ‘sīla’ are implied, the suffix ‘ṇī’ occurs in the sense of agent (kattari).

Sīla (giới) được gọi là hành vi tự nhiên; abhikkhañña (thường xuyên) là sự lặp đi lặp lại hành động; avassaka (tất yếu) là điều chắc chắn sẽ xảy ra trong tương lai. Khi đề cập đến sīla, dhamma (pháp) và sādhukāra (sự tán thán) cũng được bao gồm. Trong các trường hợp đặc biệt về hành động như sīla, v.v., khi được biểu thị, hậu tố ṇī được thêm vào ở chủ thể (kattari).

Ādantesu ‘āssāṇāpimhi yuka’iti yāgamo.

For roots ending in ‘ā’, ‘y’ is inserted by the rule ‘āssāṇāpimhi yuka’.

Ở những từ tận cùng bằng nguyên âm dài (ādanta), y được thêm vào theo quy tắc ‘āssāṇāpimhi yuka’.

6017

Akkhāyatīti akkhāyī, akkhāyanasīlo, akkhāyanadhammo, akkhāne sakkaccakāritā yuttoti attho.

‘Akkhāyī’ (expounder) because he expounds (akkhāyati); he has the habit of expounding (akkhāyanasīlo), or the nature of expounding (akkhāyanadhammo). The meaning is that he is dedicated to and skillful in expounding.

Akkhāyī (người thuyết giảng) vì akkhāyati (thuyết giảng), akkhāyanasīlo (có thói quen thuyết giảng), akkhāyanadhammo (có pháp thuyết giảng), nghĩa là sự thực hành cẩn trọng trong việc thuyết giảng là phù hợp.

Kālattayepi sijjhati sāmaññavidhānattā.

It is applicable in all three times due to being a general rule.

Do quy định chung, nó thành tựu trong cả ba thời.

6018

Avassakaṃ pana anāgatameva, dhammakkhāyī-puriso, dhammakkhāyinī-itthī, dhammakkhāyi-kulaṃ, gītaṃ abhiṇhaṃ gāyatīti gītagāyī, kappaṃ avassaṃ ṭhāssatīti kappaṭṭhāyī, saṃvaṭṭamānaṃ asaṅkhyeyyaṃ ṭhāssatīti saṃvaṭṭaṭṭhāyī.

However, ‘avassaka’ only refers to the future. Dhammakkhāyī-purisa (man who expounds Dhamma); dhammakkhāyinī-itthī (woman who expounds Dhamma); dhammakkhāyi-kula (family that expounds Dhamma); ‘gītagāyī’ (singer of songs) because he constantly sings songs (gītaṃ abhiṇhaṃ gāyati); ‘kappaṭṭhāyī’ (one who endures for an eon) because he will certainly endure for an eon (kappaṃ avassaṃ ṭhāssati); ‘saṃvaṭṭaṭṭhāyī’ (one who endures through a contracting eon) because he will endure through a contracting asaṅkhyeyya.

Tuy nhiên, avassaka (tất yếu) chỉ là tương lai. Dhammakkhāyī-puriso (người đàn ông thuyết giảng Pháp), dhammakkhāyinī-itthī (người phụ nữ thuyết giảng Pháp), dhammakkhāyi-kulaṃ (gia đình thuyết giảng Pháp); gītagāyī (người ca hát) vì gītaṃ abhiṇhaṃ gāyati (thường xuyên ca hát); kappaṭṭhāyī (người trụ lại một kiếp) vì kappaṃ avassaṃ ṭhāssati (chắc chắn sẽ trụ lại một kiếp); saṃvaṭṭaṭṭhāyī (người trụ lại một a-tăng-kì kiếp hoại) vì saṃvaṭṭamānaṃ asaṅkhyeyyaṃ ṭhāssati (chắc chắn sẽ trụ lại một a-tăng-kì kiếp hoại).

Evaṃ vivaṭṭaṭṭhāyī.

Similarly, vivaṭṭaṭṭhāyī (one who endures through an expanding eon).

Tương tự, vivaṭṭaṭṭhāyī (người trụ lại một a-tăng-kì kiếp thành).

6019

Adinnaṃ ādadāti sīlenāti adinnādāyī.

‘Adinnādāyī’ (taker of what is not given) because he takes what is not given habitually (adinnaṃ ādadāti sīlena).

Adinnādāyī (người lấy của không cho) vì adinnaṃ ādadāti sīlena (có thói quen lấy của không cho).

Tathā dinnameva ādadātīti dinnādāyī, annaṃ dadāti sīlenāti annadāyī.

Similarly, ‘dinnādāyī’ (taker of what is given) because he takes what is given; ‘annadāyī’ (giver of food) because he gives food habitually (annaṃ dadāti sīlena).

Tương tự, dinnādāyī (người lấy của đã cho) vì dinnameva ādadāti (chỉ lấy của đã cho); annadāyī (người cho thức ăn) vì annaṃ dadāti sīlena (có thói quen cho thức ăn).

6020

Dā-suppane.

The root ‘dā’ in the sense of giving (suppane).

Dā-suppane (Dā-ngủ).

Niddāyanasīlo niddāyī, majjaṃ pivanasīlo majjapāyī, majjaṃ abhiṇhaṃ pivatīti majjapāyī, sīghaṃ yāyanasīlo sīghayāyī, sasaṅkhārena sappayogena avassaṃ parinibbāyissatīti sasaṅkhāraparinibbāyī.

‘Niddāyī’ (sleeper) because he habitually sleeps (niddāyanasīlo); ‘majjapāyī’ (drinker of intoxicants) because he habitually drinks intoxicants (majjaṃ pivanasīlo), or because he constantly drinks intoxicants (majjaṃ abhiṇhaṃ pivati); ‘sīghayāyī’ (fast traveler) because he habitually travels fast (sīghaṃ yāyanasīlo); ‘sasaṅkhāraparinibbāyī’ (one who attains Nibbāna with effort) because he will certainly attain Nibbāna with effort and exertion (sasaṅkhārena sappayogena avassaṃ parinibbāyissati).

Niddāyī (người hay ngủ) vì niddāyanasīlo (có thói quen ngủ); majjapāyī (người uống rượu) vì majjaṃ pivanasīlo (có thói quen uống rượu); majjapāyī (người uống rượu) vì majjaṃ abhiṇhaṃ pivati (thường xuyên uống rượu); sīghayāyī (người đi nhanh) vì sīghaṃ yāyanasīlo (có thói quen đi nhanh); sasaṅkhāraparinibbāyī (người nhập Niết Bàn hữu hành) vì sasaṅkhārena sappayogena avassaṃ parinibbāyissati (chắc chắn sẽ nhập Niết Bàn với sự nỗ lực và tác ý).

Tathā asaṅkhāraparinibbāyī, āyukappassa antare vemajjhe avassaṃ parinibbāyissatīti antarāparinibbāyī, āyukappapariyosānaṃ upahacca avassaṃ parinibbāyissatīti upahaccaparinibbāyī iccādi.

Similarly, asaṅkhāraparinibbāyī (one who attains Nibbāna without effort); ‘antarāparinibbāyī’ (one who attains Nibbāna midway) because he will certainly attain Nibbāna within the midpoint of his lifespan (āyukappassa antare vemajjhe avassaṃ parinibbāyissati); ‘upahaccaparinibbāyī’ (one who attains Nibbāna close to the end) because he will certainly attain Nibbāna by affecting the end of his lifespan (āyukappapariyosānaṃ upahacca avassaṃ parinibbāyissati), and so on.

Tương tự, asaṅkhāraparinibbāyī (người nhập Niết Bàn vô hành); antarāparinibbāyī (người nhập Niết Bàn giữa chừng) vì āyukappassa antare vemajjhe avassaṃ parinibbāyissati (chắc chắn sẽ nhập Niết Bàn giữa khoảng thời gian của tuổi thọ); upahaccaparinibbāyī (người nhập Niết Bàn gần cuối) vì āyukappapariyosānaṃ upahacca avassaṃ parinibbāyissati (chắc chắn sẽ nhập Niết Bàn gần cuối tuổi thọ), v.v.

6021

Ivaṇṇesu-mantaṃ niccakālaṃ ajjhāyatīti mantajjhāyī, dhammajjhāyī, dhaññaṃ niccakālaṃ vikkiṇātīti dhaññavikkāyī, bhāyanasīlo bhāyī, bhūmiyaṃ sayanasīlo, bhūmiyaṃ vā niccakālaṃ sayatīti bhūmisāyī, kaṇṭake apassayanasīlo kaṇṭakāpassayī iccādi.

Among those with the ‘i’ vowel: ‘mantajjhāyī’ (reciter of mantras) because he constantly recites mantras (mantaṃ niccakālaṃ ajjhāyati); dhammajjhāyī (reciter of Dhamma); ‘dhaññavikkāyī’ (seller of grain) because he constantly sells grain (dhaññaṃ niccakālaṃ vikkiṇāti); ‘bhāyī’ (fearer) because he habitually fears (bhāyanasīlo); ‘bhūmisāyī’ (one who sleeps on the ground) because he habitually sleeps on the ground, or constantly sleeps on the ground (bhūmiyaṃ sayanasīlo, bhūmiyaṃ vā niccakālaṃ sayati); ‘kaṇṭakāpassayī’ (one who rests on thorns) because he habitually rests on thorns (kaṇṭake apassayanasīlo), and so on.

Trong các từ tận cùng bằng nguyên âm i (ivaṇṇesu) – mantajjhāyī (người tụng chú) vì mantaṃ niccakālaṃ ajjhāyati (luôn luôn tụng chú); dhammajjhāyī (người tụng Pháp); dhaññavikkāyī (người bán ngũ cốc) vì dhaññaṃ niccakālaṃ vikkiṇāti (luôn luôn bán ngũ cốc); bhāyī (người sợ hãi) vì bhāyanasīlo (có thói quen sợ hãi); bhūmisāyī (người nằm trên đất) vì bhūmiyaṃ sayanasīlo (có thói quen nằm trên đất), hoặc bhūmiyaṃ vā niccakālaṃ sayati (luôn luôn nằm trên đất); kaṇṭakāpassayī (người nằm trên gai) vì kaṇṭake apassayanasīlo (có thói quen nằm trên gai), v.v.

6022

Edantāpi idha vattabbā, uddhaṃ vaḍḍhanasīlo udāyī, vuddhesu apacāyanasīlo vuddhāpacāyī.

Those ending in ‘e’ should also be mentioned here: ‘udāyī’ (one who rises) because he habitually grows upwards (uddhaṃ vaḍḍhanasīlo); ‘vuddhāpacāyī’ (reverer of elders) because he habitually reveres elders (vuddhesu apacāyanasīlo).

Những từ tận cùng bằng nguyên âm e (edanta) cũng nên được nói đến ở đây: udāyī (người lớn lên) vì uddhaṃ vaḍḍhanasīlo (có thói quen lớn lên); vuddhāpacāyī (người cung kính người lớn tuổi) vì vuddhesu apacāyanasīlo (có thói quen cung kính người lớn tuổi).

Evaṃ jeṭṭhāpacāyī, jhāyanasīlo, jhāyanadhammo, jhāyane sakkaccakriyāyuttoti jhāyī, niccakālaṃ jhāyatīti vā jhāyī, pajjhāyī, ujjhāyī, nijjhāyī, abhijjhāyī, bhāyanasīlo bhāyī, tiṇaṃ abhiṇhaṃ lāyatīti tiṇalāyī, tantaṃ niccakālaṃ vāyatīti tantavāyī, palāyanasīlo palāyī, na palāyī apalāyī iccādi.

Similarly, jeṭṭhāpacāyī (reverer of seniors); ‘jhāyī’ (meditator) because he habitually meditates, or has the nature of meditation, or is dedicated to meditation (jhāyanasīlo, jhāyanadhammo, jhāyane sakkaccakriyāyutto); or ‘jhāyī’ because he constantly meditates (niccakālaṃ jhāyati); pajjhāyī (one who meditates deeply); ujjhāyī (one who meditates intently); nijjhāyī (one who meditates profoundly); abhijjhāyī (one who meditates earnestly); ‘bhāyī’ (fearer) because he habitually fears (bhāyanasīlo); ‘tiṇalāyī’ (grass cutter) because he constantly cuts grass (tiṇaṃ abhiṇhaṃ lāyati); ‘tantavāyī’ (weaver) because he constantly weaves cloth (tantaṃ niccakālaṃ vāyati); ‘palāyī’ (fugitive) because he habitually flees (palāyanasīlo); ‘apalāyī’ (non-fugitive) because he does not flee (na palāyī), and so on.

Tương tự, jeṭṭhāpacāyī (người cung kính người lớn); jhāyī (người thiền định) vì jhāyanasīlo (có thói quen thiền định), jhāyanadhammo (có pháp thiền định), nghĩa là sự thực hành cẩn trọng trong thiền định là phù hợp; hoặc jhāyī vì niccakālaṃ jhāyati (luôn luôn thiền định); pajjhāyī (người thiền định); ujjhāyī (người thiền định); nijjhāyī (người thiền định); abhijjhāyī (người thiền định); bhāyī (người sợ hãi) vì bhāyanasīlo (có thói quen sợ hãi); tiṇalāyī (người cắt cỏ) vì tiṇaṃ abhiṇhaṃ lāyati (thường xuyên cắt cỏ); tantavāyī (thợ dệt) vì tantaṃ niccakālaṃ vāyati (luôn luôn dệt vải); palāyī (người bỏ chạy) vì palāyanasīlo (có thói quen bỏ chạy); apalāyī (người không bỏ chạy) vì na palāyī (không bỏ chạy), v.v.

6023

Uvaṇṇesu-yathābhūtaṃ atthaṃ vibhāvanasīlo vibhāvīpuriso, vibhāvinī-itthī, āyatiṃ avassaṃ bhavissatīti bhāvī, sāliṃ lunāti sīlenāti sālilāvī iccādi.

Among those with the ‘u’ vowel: ‘vibhāvīpurisa’ (man who clarifies) because he habitually clarifies the meaning as it is (yathābhūtaṃ atthaṃ vibhāvanasīlo); vibhāvinī-itthī (woman who clarifies); ‘bhāvī’ (future/imminent) because it will certainly be in the future (āyatiṃ avassaṃ bhavissatī); ‘sālilāvī’ (harvester of rice) because he habitually harvests rice (sāliṃ lunāti sīlena), and so on.

Trong các từ tận cùng bằng nguyên âm u (uvaṇṇesu) – vibhāvīpuriso (người đàn ông phân tích rõ ràng) vì yathābhūtaṃ atthaṃ vibhāvanasīlo (có thói quen phân tích rõ ràng ý nghĩa đúng như thật); vibhāvinī-itthī (người phụ nữ phân tích rõ ràng); bhāvī (điều sẽ xảy ra) vì āyatiṃ avassaṃ bhavissati (chắc chắn sẽ xảy ra trong tương lai); sālilāvī (người gặt lúa) vì sāliṃ lunāti sīlena (có thói quen gặt lúa), v.v.

6024

Byāpanasīlo byāpī, kāmeti icchati sīlenāti kāmī, dhammakāmī, atthakāmī, karaṇasīlo kārī, pāpakārī, puññakārī.

‘Byāpī’ (pervader/troubler) because he habitually pervades or troubles (byāpanasīlo); ‘kāmī’ (desirer) because he habitually desires or wishes (kāmeti icchati sīlena); dhammakāmī (desirer of Dhamma); atthakāmī (desirer of welfare); ‘kārī’ (doer) because he habitually acts (karaṇasīlo); pāpakārī (doer of evil); puññakārī (doer of merit).

Byāpī (người lan tỏa) vì byāpanasīlo (có thói quen lan tỏa); kāmī (người mong muốn) vì kāmeti icchati sīlena (có thói quen mong muốn); dhammakāmī (người mong muốn Pháp); atthakāmī (người mong muốn lợi ích); kārī (người làm) vì karaṇasīlo (có thói quen làm); pāpakārī (người làm điều ác); puññakārī (người làm điều thiện).

6025

Avassaṃ āgamissatīti āgāmī.

‘Āgāmī’ (one who comes) because he will certainly come (avassaṃ āgamissatī).

Āgāmī (người sẽ đến) vì avassaṃ āgamissati (chắc chắn sẽ đến).

Rassatte-āgaminīratti, āgaminī-puṇṇamāsī, ācayaṃ vaṭṭaṃ gacchati sīlenāti ācayagāmī, apacayaṃ vivaṭṭaṃ gacchati sīlenāti apacayagāmī, sakiṃ avassaṃ āgamissatīti sakadāgāmī.

With shortening: āgaminī-ratti (approaching night), āgaminī-puṇṇamāsī (approaching full moon); ‘ācayagāmī’ (one who progresses in accumulation) because he habitually goes towards accumulation and the round of rebirths (ācayaṃ vaṭṭaṃ gacchati sīlena); ‘apacayagāmī’ (one who progresses in diminution) because he habitually goes towards diminution and freedom from rebirth (apacayaṃ vivaṭṭaṃ gacchati sīlena); ‘sakadāgāmī’ (Once-Returner) because he will certainly come back once (sakiṃ avassaṃ āgamissatī).

Ở dạng nguyên âm ngắn (rassatte) – āgaminīratti (đêm sắp đến), āgaminī-puṇṇamāsī (đêm trăng tròn sắp đến); ācayagāmī (người đi đến sự tích lũy) vì ācayaṃ vaṭṭaṃ gacchati sīlena (có thói quen đi đến sự tích lũy, tức luân hồi); apacayagāmī (người đi đến sự tiêu trừ) vì apacayaṃ vivaṭṭaṃ gacchati sīlena (có thói quen đi đến sự tiêu trừ, tức Niết Bàn); sakadāgāmī (Bậc Nhất Lai) vì sakiṃ avassaṃ āgamissati (chắc chắn sẽ đến một lần nữa).

Tathā na āgamissatīti anāgāmī.

Similarly, anāgāmī (Non-Returner) because he will not come back (na āgamissatī).

Tương tự, anāgāmī (Bậc Bất Lai) vì na āgamissati (sẽ không đến).

6026

Ādhānaṃ vuccati daḷhaṭṭhiti, ādhānaṃ katvā gahaṇasīlo ādhānagāhī, daḷhagāhī, dhammaṃ carati sīlenāti dhammacārī, brahmaṃ seṭṭhaṃ carati sīlenāti brahmacārī.

‘Ādhāna’ means firm establishment (daḷhaṭṭhiti); ‘ādhānagāhī’ (one who firmly grasps) because he habitually grasps by making a firm establishment; daḷhagāhī (firm grasper); ‘dhammacārī’ (one who practices Dhamma) because he habitually practices Dhamma (dhammaṃ carati sīlena); ‘brahmacārī’ (one who practices the holy life) because he habitually practices the noble, supreme life (brahmaṃ seṭṭhaṃ carati sīlena).

Ādhāna (sự kiên cố) được gọi là daḷhaṭṭhiti (sự đứng vững chắc); ādhānagāhī (người chấp thủ kiên cố) vì ādhānaṃ katvā gahaṇasīlo (có thói quen chấp thủ một cách kiên cố); daḷhagāhī (người chấp thủ vững chắc); dhammacārī (người hành Pháp) vì dhammaṃ carati sīlena (có thói quen hành Pháp); brahmacārī (người hành Phạm hạnh) vì brahmaṃ seṭṭhaṃ carati sīlena (có thói quen hành Phạm hạnh cao thượng).

6027

Apicettha dhammo nāma kulācāradhammo, taṃ dhammaṃ carāmīti daḷhaṃ gaṇhitvā yāva na vijahati, tāva avītikkamanaṭṭhena dhammaṃ carati sīlenāti dhammacārī nāma.

Moreover, here ‘dhamma’ refers to the custom of the family (kulācāradhammo). He is called ‘dhammacārī’ because, having firmly grasped, "I practice this dhamma," he does not abandon it, thus not transgressing it (avītikkamanaṭṭhena dhammaṃ carati sīlena).

Hơn nữa, ở đây, dhamma (pháp) có nghĩa là kulācāradhamma (pháp tục lệ của gia đình). Dhammacārī (người hành Pháp) là người kiên quyết chấp giữ (daḷhaṃ gaṇhitvā) rằng “tôi sẽ hành pháp đó” và không từ bỏ (na vijahati) chừng nào chưa vi phạm (avītikkamanaṭṭhena) pháp đó.

Tathācaranto ca antarāvītikkamanīyavatthusamāyoge sati taṃ dhammaṃ apatamānaṃ katvā dhārento saṃvaraṇaṭṭhena dhammaṃ carati dhammenāti dhammacārī nāma, tathādhārento ca taṃ dhammaṃ attukkaṃsana, paravambhanādīhi pāpadhammehi anupakkiliṭṭhañca appicchatādīhi santaguṇehi supariyodātañca karonto pariyodāpanaṭṭhena dhammaṃ carati sādhukārenāti dhammacārī nāma.

And while practicing thus, if there arises a situation where transgression is possible, he is called ‘dhammacārī’ because he upholds that dhamma by making it unblemished (apatamānaṃ katvā dhārento), thereby guarding it (saṃvaraṇaṭṭhena dhammaṃ carati dhammenāti). And while upholding it thus, he is called ‘dhammacārī’ because he purifies that dhamma by not defiling it with evil qualities such as self-exaltation and disparagement of others (attukkaṃsana, paravambhanādīhi pāpadhammehi anupakkiliṭṭhañca), and by thoroughly cleansing it with virtuous qualities such as contentment (appicchatādīhi santaguṇehi supariyodātañca karonto pariyodāpanaṭṭhena dhammaṃ carati sādhukārenāti).

Người hành xử như vậy, khi có cơ hội vi phạm, giữ gìn Pháp ấy không để rơi rớt, hành Pháp bằng cách tiết chế, nên gọi là bậc hành Pháp (dhammacārī). Người giữ gìn Pháp ấy như vậy, không bị ô nhiễm bởi các pháp ác như tự tán thán, chê bai người khác, v.v., và làm cho Pháp ấy hoàn toàn thanh tịnh với các đức tính an tịnh như thiểu dục, v.v., hành Pháp bằng cách thanh lọc, nên gọi là bậc hành Pháp (dhammacārī).

6028

Brahmaṃ vuccati tato seṭṭhataraṃ sikkhāpadasīlaṃ, tampi gaṇhitvā avijahanto antarā ca apatamānaṃ katvā dhārento anupakkiliṭṭhaṃ supariyodātañca karonto tividhena atthena brahmacārī nāma, samādāna, sampatta, samucchedaviratīnaṃ vasena viyojetuṃ vaṭṭati, yo pana gaṇhanto tathā na dhāreti, dhārento vā upakkiliṭṭhaṃ karoti, so ekadesena atthena brahmacārī nāma.

"Brahma" refers to a code of conduct (sikkhāpada-sīla) superior to that; having also undertaken it, not abandoning it, and not letting it fall in between, maintaining it unstained and perfectly pure, one is called a brahmacārī in a threefold sense. It is appropriate to analyze this by way of abstention through undertaking, accomplishment, and complete eradication. But one who, having undertaken it, does not maintain it thus, or maintaining it, makes it stained, he is called a brahmacārī in a partial sense.

Phạm hạnh (brahma) được gọi là giới luật cao thượng hơn thế. Người nắm giữ giới luật ấy không từ bỏ, và giữ gìn nó không để rơi rớt, không bị ô nhiễm và hoàn toàn thanh tịnh, nên gọi là bậc hành Phạm hạnh (brahmacārī) theo ba nghĩa. Có thể tách biệt theo các khía cạnh của sự giữ gìn (samādāna), sự thành tựu (sampatta) và sự đoạn diệt (samuccheda) các sự từ bỏ. Còn người nắm giữ mà không giữ gìn như vậy, hoặc giữ gìn mà làm cho nó bị ô nhiễm, thì chỉ là bậc hành Phạm hạnh theo một phần nghĩa.

6029

Yo pana tividhena atthena mutto hutvā kadāci taṃ dhammaṃ carati, tassa caraṇakriyā tassīlakriyā na hoti, so dhammacārīti na vuccati, etenupāyena sesesu pāpa, kalyāṇabhūtesu tassīlapadesu atthavibhāgo veditabbo.

But one who, having been freed from the threefold sense, practices that Dhamma occasionally, his practice is not a customary practice (tassīlakriyā); he is not called a dhammacārī. By this method, the analysis of meaning regarding other customary practices (tassīlapada) that are unwholesome or wholesome should be understood.

Còn người đã thoát khỏi ba nghĩa ấy mà đôi khi hành Pháp ấy, thì hành động ấy không phải là hành động của giới ấy, người ấy không được gọi là bậc hành Pháp (dhammacārī). Bằng phương pháp này, ý nghĩa của các từ chỉ giới trong các pháp thiện và ác còn lại cần được hiểu.

6030

Brahmacārinī-itthī, visesena dassanasīlo vipassī, atthadassī, dhammadassī, piyadassī, sudassī, dussanasīlo dussīmāro, dhāraṇasīlo dhārī, iṇadhārī, chattadhārī, bhusaṃ nahanasīlo upanāhī, pariniṭṭhitapaccayekadesattā āyatiṃ avassaṃ uppajjissatīti uppādī, uppādino dhammā^* .

"Brahmacārinī" is a woman. Specifically, one whose nature is to see is a vipassī, one who sees the meaning is an atthadassī, one who sees the Dhamma is a dhammadassī, one who sees what is dear is a piyadassī, one who sees well is a sudassī. One whose nature is to harm is a dussī, Māra. One whose nature is to hold is a dhārī, iṇadhārī (debt-holder), chattadhārī (umbrella-holder). One whose nature is to tie tightly is an upanāhī. Due to being a partial cause of the fruition, that which will certainly arise in the future is uppādī (that which arises). Uppādino dhammā.

Brahmacārinī-itthī (nữ hành Phạm hạnh), đặc biệt là người có thói quen thấy: vipassī (người quán), atthadassī (người thấy ý nghĩa), dhammadassī (người thấy Pháp), piyadassī (người thấy điều đáng yêu), sudassī (người thấy rõ); người có thói quen làm hại: dussīmāro (Ma vương có thói quen làm hại); người có thói quen nắm giữ: dhārī (người nắm giữ), iṇadhārī (người mắc nợ), chattadhārī (người cầm lọng); người có thói quen kết chặt: upanāhī (người kết oán); do là một phần của nhân quả đã hoàn tất, nên chắc chắn sẽ phát sinh trong tương lai: uppādī (người phát sinh), uppādino dhammā^*.

6031

Bhara-dhāraṇe, mālaṃ niccakālaṃ bharatīti mālabhārī, bhājanasīlo bhājī, uṇhaṃ bhuñjanasīlo uṇhabhojī, attānaṃ maññati sīlenāti attamānī, attānaṃ paṇḍitaṃ maññatīti paṇḍitamānī, labhanasīlo lābhī, vacanasīlo vācī.

"Bhara" means to hold. One who always holds a garland is a mālabhārī. One whose nature is to divide is a bhājī. One whose nature is to eat hot food is a uṇhabhojī. One who thinks of oneself by one's sīla is an attamānī. One who thinks of oneself as wise is a paṇḍitamānī. One whose nature is to gain is a lābhī. One whose nature is to speak is a vācī.

Bhara-dhāraṇe (bhara-nắm giữ): người thường xuyên nắm giữ vòng hoa nên gọi là mālabhārī (người mang vòng hoa); người có thói quen chia sẻ: bhājī (người chia sẻ); người có thói quen ăn nóng: uṇhabhojī (người ăn nóng); người có thói quen tự cho mình là: attamānī (người tự mãn); người có thói quen tự cho mình là thông thái: paṇḍitamānī (người tự cho mình là học giả); người có thói quen đạt được: lābhī (người có lợi lộc); người có thói quen nói: vācī (người nói).

Evaṃ vādī, atthavādī, dhammavādī, yuttavādī, muttavādī, vibhajjavādī, niccaṃ vasatīti vāsī, gāmavāsī, nagaravāsī, bhāraṃ vahanasīlo bhāravāhī, dhammaṃ paññaṃ anusarati anugacchatīti dhammānusārī.

Thus: one who speaks (such), one who speaks of meaning (atthavādī), one who speaks of Dhamma (dhammavādī), one who speaks rightly (yuttavādī), one who speaks freely (muttavādī), one who speaks analytically (vibhajjavādī). One who constantly dwells is a vāsī; a gāmavāsī (village dweller), nagaravāsī (city dweller). One whose nature is to carry a burden is a bhāravāhī. One who follows Dhamma or wisdom is a dhammānusārī.

Người nói như vậy: evaṃ vādī; người nói đúng ý nghĩa: atthavādī; người nói đúng Pháp: dhammavādī; người nói đúng lẽ phải: yuttavādī; người nói giải thoát: muttavādī; người phân tích: vibhajjavādī; người thường trú: vāsī (người trú ngụ); người ở làng: gāmavāsī; người ở thành phố: nagaravāsī; người có thói quen gánh vác gánh nặng: bhāravāhī; người thường xuyên theo dõi Pháp và tuệ: dhammānusārī.

Evaṃ saddhānusārī, virūpaṃ pāpapakkhaṃ paṭimukhaṃ abhiṇhaṃ sarati cintetīti vippaṭisārī, pāṇaṃ hanati sīlenāti pāṇaghātī, hanassa ghāto.

Thus: a saddhānusārī (faith-follower). One who repeatedly recollects or reflects on the ugly, unwholesome aspect directly is a vippaṭisārī. One who kills living beings by nature is a pāṇaghātī; "ghāta" is from "hana."

Tương tự, saddhānusārī (người theo dõi niềm tin); người thường xuyên nhớ nghĩ về phe ác, đối nghịch: vippaṭisārī (người hối hận); người có thói quen sát hại sinh vật: pāṇaghātī (kẻ sát sinh); ghāto là từ gốc của hanassa (sát hại).

6032

Haritabbaṃ sabbaṃ harati sīlenāti hārahārī iccādi.

One who takes by nature everything that should be taken is a hārahārī, and so on.

Người có thói quen mang tất cả những gì cần mang: hārahārī, v.v.

6033

‘Kagā cajāna’nti suttavibhattiyā aghānubandhepi cajānaṃ kagādeso, samaṃ vipācetīti samavepākī-udaraggi, samavepākinī-gahaṇī, upadhi phalaṃ vipaccatīti upadhivepākinī, socanasīlo sokī, sokinī-pajā, mutto hutvā cajanasīlo muttacāgī, saṃvibhājanasīlo saṃvibhāgī, kāmasukhaṃ bhuñjanasīlo kāmabhogī, visuṃ avibhattaṃ bhogaṃ bhuñjanasīlo apaṭivibhattabhogī, yuñjanasīlo yogī iccādi.

By the suttavibhatti 'Kagā cajāna', 'kaga' replaces 'ca' and 'ja' even in the absence of a suffix. "Samavepākī" (of equal digestion) is the stomach fire. "Samavepākinī" is the digestive faculty. "Upadhivepākinī" is that in which the upadhi (substratum of existence) ripens as a fruit. One whose nature is to grieve is a sokī. "Sokinī" is offspring. One whose nature is to abandon after being freed is a muttacāgī. One whose nature is to share is a saṃvibhāgī. One whose nature is to enjoy sense pleasures is a kāmabhogī. One whose nature is to enjoy undivided wealth is an apaṭivibhattabhogī. One whose nature is to endeavor is a yogī, and so on.

Theo sự phân loại của ngữ pháp ‘Kagā cajānaṃ’, khi không có hậu tố ghā, thì cajānaṃ chuyển thành kagā. Samavepākī (người tiêu hóa đều) – lửa bụng; samavepākinī (người tiêu hóa đều) – ruột già; upadhivepākinī (người tiêu hóa sự chấp thủ) – sự chấp thủ chín quả; người có thói quen sầu muộn: sokī (người sầu muộn); sokinī-pajā (dân chúng sầu muộn); người đã giải thoát và có thói quen từ bỏ: muttacāgī (người từ bỏ sự giải thoát); người có thói quen phân chia: saṃvibhāgī (người phân chia); người có thói quen hưởng thụ dục lạc: kāmabhogī (người hưởng dục); người có thói quen hưởng thụ tài sản không chia sẻ: apaṭivibhattabhogī (người hưởng tài sản không chia sẻ); người có thói quen thực hành yoga: yogī, v.v.

6034

795. Āvī^* .

795. Āvī.

795. Āvī^*.

6035

Āvī hoti kattari.

'Āvī' occurs in the agent sense.

Āvī xuất hiện ở chủ cách.

6036

Bhayaṃ dassanasīlo bhayadassāvī.

One whose nature is to see fear is a bhayadassāvī.

Người có thói quen thấy sự sợ hãi: bhayadassāvī.

6037

Iti ivaṇṇantarūparāsi.

Thus ends the section on words ending in ‘i’.

Như vậy là phần Ivaṇṇantarūparāsi đã xong.

6038

Uvaṇṇantarūparāsi

Section on words ending in ‘u’

Uvaṇṇantarūparāsi

6039

796. Bhaṅgu bhīrū bhāsu assavā.

796. Bhaṅgu, bhīrū, bhāsu, assavā.

796. Bhaṅgu bhīrū bhāsu assavā.

6040

Ete saddā mahāvuttinā sīlādīsu nipaccante.

These words are used as nipāta in the sense of sīla (nature) and so on, according to the great commentary.

Những từ này được hình thành trong các ý nghĩa như thói quen, v.v., theo ngữ pháp Mahāvutti.

6041

Bhanja-vināse, pabhañjanasīlo pabhaṅgu-saṅkhatadhammo.

"Bhanja" means to destroy. "Pabhaṅgu" (perishable) refers to a conditioned phenomenon, one whose nature is to break down.

Bhanja-vināse (bhanja-hủy diệt): người có thói quen hủy diệt: pabhaṅgu (pháp hữu vi).

6042

Bhī-bhaye, bhāyanasīlo bhīrū.

"Bhī" means fear. "Bhīrū" (fearful) is one whose nature is to be afraid.

Bhī-bhaye (bhī-sợ hãi): người có thói quen sợ hãi: bhīrū (người nhút nhát).

6043

Bhā-dittiyaṃ, obhāsanasīlo bhāsu-pabhā, jeṭṭhavacanaṃ ādarena suṇāti sīlenāti assavo-putto, assavābhariyā.

"Bhā" means to shine. "Bhāsu" (shining) is one whose nature is to illuminate, referring to radiance. "Assavo" (obedient son) is one whose nature is to respectfully listen to the words of elders. "Assavā" is an obedient wife.

Bhā-dittiyaṃ (bhā-chiếu sáng): người có thói quen chiếu sáng: bhāsu (ánh sáng); người có thói quen lắng nghe lời của người lớn tuổi với lòng tôn kính: assavo (con trai); assavābhariyā (vợ hiền).

6044

797. Vidā kū^* .

797. Vidā kū.

797. Vidā kū^*.

6045

Vidamhā kū hoti kattari.

'Kū' comes after 'vid' in the agent sense.

Kū xuất hiện từ Vidā ở chủ cách.

6046

Vidati sīlenāti vidū, lokavidū, paracittavidū.

"Vidū" (knower) is one who knows by nature, as in lokavidū (knower of the world), paracittavidū (knower of others' minds).

Người có thói quen biết: vidū (người biết), lokavidū (người biết thế gian), paracittavidū (người biết tâm người khác).

Itthiyaṃ paracittavidunī.

In the feminine, paracittavidunī.

Ở giống cái: paracittavidunī (người nữ biết tâm người khác).

6047

798. Vito ñāto^* .

798. Vito ñāto.

798. Vito ñāto^*.

6048

Vipubbā ñāto kū hoti kattari.

'Kū' comes after 'ñā' preceded by 'vi' in the agent sense.

Kū xuất hiện từ ñāto sau tiền tố Vi ở chủ cách.

6049

Vijānanasīlo viññū.

"Viññū" (discerning) is one whose nature is to discern.

Người có thói quen hiểu biết: viññū (người có trí tuệ).

6050

799. Kammā^* .

799. Kammā.

799. Kammā^*.

6051

Kammupapadā ñāto kū hoti kattari.

'Kū' comes after 'ñā' when 'kamma' is an upapada, in the agent sense.

Kū xuất hiện từ ñāto sau tiền tố Kam ở chủ cách.

6052

Sabbaṃ jānāti sīlenāti sabbaññū, rattaññū, atthaññū, dhammaññū, kālaññū, samayaññū.

"Sabbaññū" (all-knowing) is one who knows everything by nature. Also rattaññū (knower of the night), atthaññū (knower of meaning), dhammaññū (knower of Dhamma), kālaññū (knower of time), samayaññū (knower of occasion).

Người có thói quen biết tất cả: sabbaññū (người toàn tri), rattaññū (người biết đêm), atthaññū (người biết ý nghĩa), dhammaññū (người biết Pháp), kālaññū (người biết thời gian), samayaññū (người biết thời cơ).

6053

780. Gamā rū^* .

780. Gamā rū.

780. Gamā rū^*.

6054

Kammupapadā gamamhā rū hoti kattari.

'Rū' comes after 'gam' when 'kamma' is an upapada, in the agent sense.

Rū xuất hiện từ gamā sau tiền tố Kam ở chủ cách.

‘Rānubandhentasarādissā’ti sabbadhātvantalopo.

By 'Rānubandhentasarādissā', the final letter of all roots is elided.

‘Rānubandhentasarādissā’ là sự lược bỏ tất cả các phụ âm cuối gốc.

6055

Pāraṃ gacchati sīlenāti pāragū, vedaṃ vuccati aggamaggañāṇaṃ, vedaṃ gacchatīti vedagū, addhānaṃ gacchatīti addhagū.

"Pāragū" (gone to the other shore) is one who goes to the other shore by nature. "Veda" is said to be the knowledge of the supreme path; "vedagū" (knower of the Vedas/knowledge) is one who goes to the Veda. "Addhagū" (traveler) is one who travels the path.

Người có thói quen đi đến bờ bên kia: pāragū (người đến bờ bên kia); veda được gọi là trí tuệ đạo tối thượng, người đi đến veda: vedagū (người đạt được veda); người đi đường xa: addhagū (người đi đường).

6056

Iti uvaṇṇantarūparāsi.

Thus ends the section on words ending in ‘u’.

Như vậy là phần Uvaṇṇantarūparāsi đã xong.

6057

Itthiliṅgarūparāsi

Section on feminine forms

Itthiliṅgarūparāsi

6058

Atha itthiliṅgarūpāni vuccante.

Now feminine forms are stated.

Bây giờ, các từ giống cái được nói đến.

6059

801. Itthiyamaṇatikayakayā ca^* .

801. Itthiyamaṇatikayakayā ca.

801. Itthiyamaṇatikayakayā ca^*.

6060

Itthiliṅge vattabbe bhāvakārakesu a, ṇa,ti, ka, yaka, yapaccayā ca ano ca hoti.

When the feminine gender is to be expressed, the suffixes 'a', 'ṇa', 'ti', 'ka', 'yaka', and 'ya' occur in the sense of bhāva (state) and kāraka (agent), and also 'ana'.

Khi nói về giống cái, các hậu tố a, ṇa, ti, ka, yaka, ya và ano cũng xuất hiện trong ý nghĩa chủ thể và hành động.

6061

Ka, a, ṇa, yaka, ya, anaiccetehi ‘itthiyamatvā’ti āpaccayo.

From 'ka', 'a', 'ṇa', 'yaka', 'ya', 'ana', the ā-suffix comes by 'itthiyamatvā'.

Từ ka, a, ṇa, yaka, ya, ana, hậu tố ā xuất hiện theo ‘itthiyamatvā’.

6062

Kamhi tāva-attani nisinnaṃ gūhati saṃvaratīti guhā, attānaṃ vā paraṃ vā dūsetīti dūsā-dhuttitthī.

First, for 'ka': "Guhā" (cave) is that which conceals or protects what is placed within itself. "Dūsā" (a wicked woman) is one who harms herself or others.

Trong trường hợp ka: guhā (hang động) vì nó che giấu và bảo vệ những gì nằm bên trong; dūsā (người nữ hư hỏng) vì nó làm ô uế chính mình hoặc người khác.

6063

Muda-hāse, modanaṃ mudā, pamudā, sujjhati etāyāti sudhā, vasuṃ ratanaṃ dhāretīti vasudhā iccādi.

For "muda" (to rejoice): "Mudā" (joy), "pamudā" (great joy) is rejoicing. "Sudhā" (nectar) is that by which one is purified. "Vasudhā" (earth) is that which holds wealth and jewels, and so on.

Muda-hāse (muda-cười): modanaṃ (sự vui mừng) là mudā, pamudā; sudhā (vôi) vì được làm sạch bằng nó; vasudhā (đất) vì nó nắm giữ các báu vật, v.v.

6064

Amhi-saṅkhāyanti etāyāti saṅkhā.

For 'a': "Saṅkhā" (computation) is that by which one computes.

Trong trường hợp aṃ: saṅkhā (sự tính toán) vì được tính toán bằng nó.

Tathā saṅkhyā, pajānātīti paññā, ājānātīti aññā, sañjānātīti saññā, sañjānanti etāyāti vā saññā, sañjānanaṃ vā saññā, abhijānanaṃ abhiññā, paṭijānanaṃ paṭiññā, paricchijja jānanaṃ pariññā, paṭicca tiṭṭhati etthāti patiṭṭhā.

Similarly, "saṅkhyā" (number). "Paññā" (wisdom) is that by which one fully knows. "Aññā" (higher knowledge) is that by which one knows thoroughly. "Saññā" (perception) is that by which one perceives, or perception itself. "Abhiññā" (supernormal knowledge) is special knowing. "Paṭiññā" (acknowledgment) is acknowledging. "Pariññā" (full understanding) is knowing by delimiting. "Paṭiṭṭhā" (foundation) is that in which one stands, dependent on. (Also, 'patiṭṭhāti' from 'ṭhā', to stand).

Tương tự, saṅkhyā (số đếm); paññā (trí tuệ) vì nó biết rõ; aññā (sự hiểu biết) vì nó biết; saññā (tưởng) vì nó nhận biết, hoặc saññā vì nó nhận biết bằng nó, hoặc saññā là sự nhận biết; abhiññā (thắng trí) là sự biết rõ; paṭiññā (lời hứa) là sự cam kết; pariññā (sự hiểu biết trọn vẹn) là sự hiểu biết thấu đáo; patiṭṭhā (nền tảng) vì nó tồn tại ở đó như một giới hạn.

6065

Thā-ṭhāne, avadhibhāvena ṭhāti tiṭṭhatīti avatthā, upādīyatīti upādā-paññatti, aññamaññaṃ upecca nissāya ca dhiyyatīti upanidhā-paññattiyeva, saddahanaṃ saddhā, saddahanti etāyāti vā saddhā, visiṭṭhaṃ katvā attānaṃ dahanti etāyāti vidhā-māno, bhāti dibbatīti bhā-nakkhattaṃ, pabhā, ābhā, nibhā, upamīyate upamā.

From "ṭhā" (to stand): "Avasthā" (condition) is that which stands as a limit. "Upādā" (designation) is that which is grasped or adopted, a designation. "Upanidhā" (comparison) is also a designation, that which is placed by approaching or depending on each other. "Saddhā" (faith) is believing, or that by which one believes. "Vidhā" (conceit) is that by which one specially thinks of oneself. "Bhā" (radiance) from "bhā" (to shine) or "dib" (to shine) is a constellation, radiance, light, splendor. "Upamā" (simile) is that which is compared.

Thā-ṭhāne (thā-đứng): avatthā (trạng thái) vì nó đứng vững như một giới hạn; upādā (sự chấp thủ) là sự khái niệm vì nó được chấp thủ; upanidhā (sự so sánh) là sự khái niệm vì nó dựa vào và được đặt cạnh nhau; saddhā (niềm tin) là sự tin tưởng, hoặc saddhā vì người ta tin tưởng bằng nó; vidhā (kiêu mạn) là sự kiêu mạn vì người ta tự cho mình là đặc biệt bằng nó; bhā (ánh sáng) là chòm sao vì nó chiếu sáng, pabhā, ābhā, nibhā; upamā (ví dụ) vì nó được so sánh.

6066

Jhe-cintāyaṃ, pajjhāyanaṃ pajjhā, vajjāvajjaṃ upajjhāyati pekkhatīti upajjhā, abhimukhaṃ jhāyanaṃ abhijjhā.

From "jhe" (to ponder): "Pajjhā" (meditation) is meditating. "Upajjhā" (reflection) is reflecting upon and examining what is right and wrong. "Abhijjhā" (covetousness) is longing towards something.

Jhe-cintāyaṃ (jhe-suy nghĩ): pajjhā (sự suy tư); upajjhā (sự quan sát) vì nó quan sát và xem xét điều đúng sai; abhijjhā (tham lam) là sự suy nghĩ hướng về.

6067

Āsa-patthanāyaṃ, āsīsanaṃ āsā, paccāsīsanaṃ paccāsā.

From "āsa" (to wish): "Āsā" (hope) is wishing. "Paccāsā" (expectation) is wishing in return.

Āsa-patthanāyaṃ (āsa-mong muốn): āsā (hy vọng) là sự mong muốn; paccāsā (sự mong đợi) là sự mong đợi trở lại.

6068

Āsa-upavesane, acchanaṃ acchā.

From "āsa" (to sit): "Acchā" (sitting) is sitting.

Āsa-upavesane (āsa-ngồi): acchā (sự ngồi) là sự ngồi.

6069

Ikkha-dassana’ṅkesu, apekkhanaṃ apekkhā, upekkhanaṃ upekkhā, upaparikkhanaṃ upaparikkhā, icchanaṃ icchā, byāpituṃ icchā vicchā.

From "ikkha" (to see/look): "Apekkhā" (concern) is looking forward to. "Upekkhā" (equanimity) is looking on. "Upaparikkhā" (examination) is careful examination. "Icchā" (desire) is wishing. "Vicchā" (desire to spread) is wishing to spread.

Ikkha-dassana’ṅkesu (ikkha-thấy, nhìn): apekhā (sự mong đợi) là sự mong đợi; upekkhā (xả) là sự thờ ơ; uparikkhā (sự xem xét kỹ lưỡng) là sự xem xét kỹ lưỡng; icchā (mong muốn) là sự mong muốn; vicchā (sự mong muốn lan tỏa) là sự mong muốn lan tỏa.

6070

Issa-ussuyyiye, issanaṃ issā.

From "issa" (to envy): "Issā" (envy) is envying.

Issa-ussuyyiye (issa-đố kỵ): issā (đố kỵ) là sự đố kỵ.

6071

Īha-byāpāre, īhanaṃ īhā.

From "īha" (to strive): "Īhā" (striving) is striving.

Īha-byāpāre (īha-nỗ lực): īhā (sự nỗ lực) là sự nỗ lực.

6072

Uchi-ucche, ucchanaṃ ucchā.

From "uchi" (to remove): "Ucchā" (removal) is removal.

Uchi-ucche (uchi-cắt đứt): ucchā (sự cắt đứt) là sự cắt đứt.

6073

Ela-kampane, elayatīti elā-doso.

From "ela" (to tremble): "Elā" (fault/blemish) is that which causes trembling.

Ela-kampane (ela-rung động): elā (lỗi lầm) vì nó làm rung động.

6074

Oja-thambhane tejane ca, ojeti taṃsamaṅgine satte saṅkhāre ca samupatthambhati samuttejetīti vā ojā.

From "oja" (to strengthen/stimulate): "Ojā" (nutriment/vitality) is that which strengthens or stimulates beings and phenomena possessing it.

Oja-thambhane tejane ca (oja-củng cố, làm sắc bén): ojā (sức sống) vì nó củng cố và làm sắc bén các chúng sinh và các pháp hữu vi có cùng bản chất.

6075

Kala-saṅkhyāne, kalīyatīti kalā, khamanaṃ khamā, gajjanti etāyāti gadā, girīyati kathīyatīti girā-vācā, ghaṭīyati saṅghaṭīyati etthāti ghaṭā-yūtho, bhuso cāreti paricāretīti accharā-devī, mahāvuttinā cassa cho, jaṭatīti jaṭā, antojaṭā bahijaṭā^* , jiyyanti etāyāti jarā, jiraṇaṃ vā jarā, āpajjati ajjhāpajjatīti āpadā, sampajjanaṃ sampadā, uparibhāvaṃ suṭṭhu pajjanti pāpuṇanti etāyāti upasampadā, paṭipajjanaṃ paṭipadā, paṭipajjanti uparivisesaṃ etāyāti vā paṭipadā, sukhappaṭipadā, dukkhappaṭipadā, paṭisaṃbhijjanti atthādīsu ñāṇappabhedaṃ gacchanti etāyāti paṭisambhidā, atthapaṭisambhidā, dhammapaṭisambhidā, niruttipaṭisambhidā, paṭibhānapaṭisambhidā.

In counting time, kalā is what is counted. Forbearance is khamā. Gadā is that by which one roars. Girā (speech) is that which is uttered or spoken. Ghaṭā (a multitude) is that in which things are gathered or assembled. Accharā (a celestial nymph) is one who moves or serves abundantly. And by the rule for mahāvutti, 'c' becomes 'ch'. Jaṭā (tangle) is that which is tangled. Inner tangle, outer tangle. Jarā (old age) is that by which one decays, or jarā is decaying. Āpadā (misfortune) is what one falls into or incurs. Success is sampadā. Upasampadā (higher ordination) is that by which one successfully attains or reaches a superior state. Paṭipadā (path) is practicing, or paṭipadā is that by which one practices a superior distinction. Pleasant practice, painful practice. Paṭisambhidā (analytic insight) is that by which one breaks down into various kinds of knowledge regarding meaning, etc. Insight into meaning, insight into Dhamma, insight into language, insight into expression.

Trong ý nghĩa tính toán (kala): Cái được tính toán gọi là kalā (phần, chi tiết). Sự nhẫn nại là khamā (nhẫn nại, khoan dung). Cái mà người ta kêu la bằng đó gọi là gadā (bệnh tật, tai họa). Cái được nói, được kể gọi là girā (lời nói, tiếng nói). Cái mà người ta tụ tập, tập hợp ở đó gọi là ghaṭā (đám đông, nhóm). Vị nữ thần thường xuyên di chuyển, phục vụ gọi là accharā (tiên nữ). Với mahāvutti, ca và ssa trở thành cho. Cái bị rối gọi là jaṭā (mớ rối, bện). Rối bên trong, rối bên ngoài. Cái mà do đó người ta bị suy yếu gọi là jarā (sự lão hóa, già yếu), hoặc sự già yếu là jarā. Cái mà người ta rơi vào, mắc phải gọi là āpadā (tai họa). Sự thành tựu là sampadā (thành tựu, thịnh vượng). Cái mà người ta đạt được, đạt đến trạng thái cao thượng một cách tốt đẹp gọi là upasampadā (sự thọ giới Tỳ-kheo). Sự thực hành là paṭipadā (con đường thực hành), hoặc cái mà người ta thực hành để đạt đến sự đặc biệt cao thượng gọi là paṭipadā. Sukhappaṭipadā (con đường thực hành an lạc), dukkhappaṭipadā (con đường thực hành khổ đau). Cái mà do đó người ta đạt được sự phân biệt trí tuệ về các ý nghĩa, v.v., gọi là paṭisambhidā (phân tích). Attapaṭisambhidā (phân tích ý nghĩa), dhammapaṭisambhidā (phân tích giáo pháp), niruttipaṭisambhidā (phân tích ngôn ngữ), paṭibhānapaṭisambhidā (phân tích biện tài).

6076

Bhikkha-yācane, bhikkhīyateti bhikkhā.

In begging, bhikkhā is that which is begged.

Trong ý nghĩa khất thực (bhikkha-yācane): Cái được khất thực gọi là bhikkhā (vật thực khất thực).

6077

Sikkha-ghaṭane, sikkhanaṃ sikkhā, sikkhanti ghaṭenti sekkhā janā etthāti sikkhā, adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā iccādi.

In training/striving, sikkhā is training, or sikkhā is that in which trainees strive and exert themselves; for example, the training in higher morality, the training in higher mind, the training in higher wisdom, and so on.

Trong ý nghĩa học hỏi, tinh tấn (sikkha-ghaṭane): Sự học hỏi là sikkhā (sự học). Cái mà những người hữu học (sekkhā) học hỏi, tinh tấn trong đó gọi là sikkhā. Adhisīlasikkhā (giới học), adhicittasikkhā (định học), adhipaññāsikkhā (tuệ học), v.v.

6078

Titikkhanaṃ titikkhā, vīmaṃsanaṃ vīmaṃsā, tikicchanaṃ tikicchā, vigatā tikicchā etissāti vicikicchā, bhottuṃ icchā bubhukkhā, bubhokkhā vā, ghasituṃ icchā jighacchā, pātuṃ paribhuñjituṃ icchā pipāsā, harituṃ icchā jigīsā, vijetuṃ icchā vijigīsā, hantuṃ icchā jighaṃsā iccādi.

Patience is titikkhā. Investigation is vīmaṃsā. Treatment is tikicchā. Vicikicchā (doubt) is that in which treatment is absent. The wish to eat is bubhukkhā, or bubhokkhā. The wish to devour is jighacchā. The wish to drink and consume is pipāsā. The wish to carry off is jigīsā. The wish to conquer is vijigīsā. The wish to kill is jighaṃsā, and so on.

Sự nhẫn chịu là titikkhā (nhẫn chịu). Sự khảo sát là vīmaṃsā (khảo sát). Sự chữa trị là tikicchā (chữa trị). Cái mà sự chữa trị đã biến mất khỏi đó gọi là vicikicchā (hoài nghi). Ý muốn ăn là bubhukkhā, hoặc bubhokkhā (đói). Ý muốn nuốt là jighacchā (đói). Ý muốn uống, thọ dụng là pipāsā (khát). Ý muốn mang đi là jigīsā (muốn chiến thắng). Ý muốn chiến thắng là vijigīsā (muốn chiến thắng). Ý muốn giết là jighaṃsā (muốn giết), v.v.

6079

Ṇamhi-ara-gatiyaṃ, arati sīghaṃ vijjhamānā gacchatīti ārāvedhako, karonti nānākammakāraṇāyo etthāti kārā-addu, jiyyanti etāyāti jārā, tarati sīghataraṃ gacchatīti tārā, bhāsanti etāyāti bhāsā, dhāreti sīghaṃ vahatīti dhārā, khaggadhārā, vuṭṭhidhārā, mayati vividhākāraṃ gacchati etāyāti māyā, likhīyate lekhā, vuccateti vācā, harati manoramaṃ pavattetīti hārā-muttāvali iccādi.

In the root ṇa for going swiftly, ārāvedhako (a piercing archer) is one who goes quickly, piercing. Kārā (prison) is that in which various actions and punishments are carried out. Jārā (a paramour) is that by which one decays. Tārā (a star) is that which goes swiftly. Bhāsā (language) is that by which one speaks. Dhārā (a stream/edge) is that which bears or flows swiftly, e.g., the edge of a sword, a rain shower. Māyā (deceit) is that by which one goes in various ways. Lekhā (a line/writing) is what is written. Vācā (speech) is what is said. Hārā (a necklace of pearls) is that which carries or causes what is charming to exist, and so on.

Trong ý nghĩa đi (ṇamhi-ara-gatiyaṃ): Người bắn cung, người đi nhanh, xuyên thấu nhanh gọi là ārāvedhako (người bắn xuyên). Cái mà người ta thực hiện các công việc khác nhau trong đó gọi là kārā (nhà tù, ngục). Cái mà do đó người ta bị suy yếu gọi là jārā (sự suy yếu). Cái đi nhanh hơn gọi là tārā (ngôi sao). Cái mà người ta nói bằng đó gọi là bhāsā (ngôn ngữ). Cái giữ, mang nhanh gọi là dhārā (dòng chảy, lưỡi bén). Lưỡi kiếm (khaggadhārā), dòng mưa (vuṭṭhidhārā). Cái mà do đó người ta đi theo nhiều cách khác nhau gọi là māyā (ảo ảnh, huyễn thuật). Cái được viết là lekhā (chữ viết, thư). Cái được nói là vācā (lời nói). Cái mang đi, làm cho tâm vui thích gọi là hārā (chuỗi ngọc), v.v.

6080

Yakpaccaye-saha kathanaṃ sākacchā, tathanaṃ tacchā, nipajjanaṃ nipajjā, vidati jānātīti vijjā, vidanti jānanti etāyāti vā vijjā, vijjāpaṭipakkhā avijjā, nisajjanaṃ nisajjā.

With the yak suffix: speaking together is sākacchā. Carving is tacchā. Lying down is nipajjā. Vijjā (knowledge) is what one knows, or vijjā is that by which one knows. Avijjā (ignorance) is the opposite of vijjā. Sitting down is nisajjā.

Với tiếp vĩ ngữ yak: Sự cùng nói chuyện là sākacchā (đàm thoại). Sự đúng đắn là tacchā (sự thật). Sự nằm là nipajjā (sự nằm). Cái biết, hiểu rõ gọi là vijjā (minh, hiểu biết). Hoặc cái mà do đó người ta biết, hiểu rõ gọi là vijjā. Đối nghịch với vijjā là avijjā (vô minh). Sự ngồi là nisajjā (sự ngồi).

6081

Idha-ijjhane, samijjhanaṃ samijjhā.

In the root idha for thriving: thriving well is samijjhā.

Trong ý nghĩa thành tựu (idha-ijjhane): Sự thành tựu là samijjhā (thành tựu).

6082

Sidha-nipphattiyaṃ, sijjhanaṃ sijjhā iccādi.

In the root sidha for accomplishing: accomplishment is sijjhā, and so on.

Trong ý nghĩa hoàn thành (sidha-nipphattiyaṃ): Sự hoàn thành là sijjhā (hoàn thành), v.v.

6083

Yamhi-maja-saṃsuddhiyaṃ, sammajjanaṃ sammajjā, apecca vajanaṃ gamanaṃ pabbajjā, caraṇaṃ cariyā, paricaraṇaṃ pāricariyā, ‘ūbyañjanassā’ti īāgamo rasso ca.

With the yam suffix, in maja for cleansing: sweeping is sammajjā. Going forth is pabbajjā. Conduct is cariyā. Serving is pāricariyā. For 'ūbyañjana', there is the augment ī and shortening.

Với tiếp vĩ ngữ yamhi: Trong ý nghĩa thanh tịnh (maja-saṃsuddhiyaṃ): Sự quét dọn là sammajjā (sự quét dọn). Sự đi, rời bỏ là pabbajjā (sự xuất gia). Sự hành trì là cariyā (sự hành trì). Sự phục vụ là pāricariyā (sự phục vụ). Theo quy tắc ‘ūbyañjanassā’ti, ī được thêm vào và nguyên âm ngắn lại.

6084

Jāgara-niddakkhaye, jāgaraṇaṃ jāgariyā, seti etthāti seyyā, dvittaṃ.

In jāgara for dispelling sleep: waking is jāgariyā. Seyyā (a bed) is that on which one lies down; reduplication occurs.

Trong ý nghĩa tiêu trừ giấc ngủ (jāgara-niddakkhaye): Sự thức tỉnh là jāgariyā (sự thức tỉnh). Cái mà người ta nằm trên đó gọi là seyyā (giường, sự nằm). Nhân đôi.

6085

Anamhi-saha gāyanti sajjhāyanti etthāti saṅgāyanā, ṭhāpīyate patiṭṭhīyate patiṭṭhānā, pāpīyate pāpanā, sampāpanā, parisamāpanā, upāsīyate upāsanā, payirūpāsanā, esīyate esanā, pariyesanā, kāmesanā, bhavesanā, brahmacariyesanā, chejjabhejjādikassa kammassa karaṇaṃ kammakāraṇā, ādivuddhi, dvattiṃsa kammakāraṇā.

With the anam suffix: singing together or chanting together is saṅgāyanā. Establishing or setting up is patiṭṭhānā. Causing to reach is pāpanā, sampāpanā, parisamāpanā. Serving is upāsanā, payirūpāsanā. Seeking is esanā, pariyesanā, the search for sensual pleasures, the search for existence, the search for the holy life. Performing the action of cutting, breaking, etc., is kammakāraṇā. Initial lengthening. Thirty-two kammakāraṇās.

Với tiếp vĩ ngữ anamhi: Cái mà người ta cùng ca hát, tụng niệm trong đó gọi là saṅgāyanā (kiết tập). Cái được đặt, được thiết lập là patiṭṭhānā (nền tảng, sự thiết lập). Sự đạt được là pāpanā (sự đạt được). Sự đạt được hoàn toàn là sampāpanā. Sự hoàn thành là parisamāpanā. Sự phụng sự là upāsanā (sự phụng sự). Sự phụng sự gần gũi là payirūpāsanā. Sự tìm kiếm là esanā (sự tìm kiếm). Sự tìm kiếm khắp nơi là pariyesanā. Sự tìm kiếm dục lạc (kāmesanā), sự tìm kiếm sự hiện hữu (bhavesanā), sự tìm kiếm phạm hạnh (brahmacariyesanā). Sự thực hiện các hành động như cắt, phá, v.v., là kammakāraṇā (sự hành động). Nguyên âm đầu được kéo dài. Ba mươi hai hành động (kammakāraṇā).

6086

Citi-cetāyaṃ, cetenti sampayuttā dhammā etāyāti cetanā, cintīyate cintanā, ṭhapīyate ṭhapanā, dīpīyate dīpanā, vipassanti etāyāti vipassanā, sandassīyate sandassanā, desīyate desanā, desīyati etāyāti vā desanā, patthīyate patthanā, pharīyate pharaṇā, phusīyate phusanā, bhāvīyate bhāvanā, vibhāvanā, sambhāvanā, mantīyate mantanā, nimantanā, āmantanā, punappunaṃ modanti etāyāti anumodanā, yācīyate yācanā, ādarena yācanā āyācanā, yojīyate yojanā.

In citi for thinking: cetanā (volition) is that by which associated phenomena think. Thinking is cintanā. Placing is ṭhapanā. Illuminating is dīpanā. Vipassanā (insight) is that by which one discerns. Showing is sandassanā. Teaching is desanā, or desanā is that by which one teaches. Wishing is patthanā. Spreading is pharaṇā. Touching is phusanā. Developing is bhāvanā, vibhāvanā, sambhāvanā. Consulting is mantanā, nimantanā, āmantanā. Anumodanā (rejoicing in merits) is that by which one rejoices again and again. Begging is yācanā. Begging with respect is āyācanā. Joining is yojanā.

Trong ý nghĩa suy nghĩ (citi-cetāyaṃ): Các pháp tương ưng tác ý gọi là cetanā (tư tâm sở). Sự suy nghĩ là cintanā (sự suy nghĩ). Sự đặt để là ṭhapanā (sự đặt để). Sự làm sáng tỏ là dīpanā (sự làm sáng tỏ). Cái mà do đó người ta quán thấy gọi là vipassanā (tuệ quán). Sự chỉ bày là sandassanā (sự chỉ bày). Sự giảng dạy là desanā (sự giảng dạy). Hoặc cái mà do đó người ta giảng dạy gọi là desanā. Sự cầu nguyện là patthanā (sự cầu nguyện). Sự lan tỏa là pharaṇā (sự lan tỏa). Sự xúc chạm là phusanā (sự xúc chạm). Sự phát triển là bhāvanā (sự tu tập). Sự phân tích là vibhāvanā. Sự có thể xảy ra là sambhāvanā. Sự tham vấn là mantanā (sự tham vấn). Sự thỉnh mời là nimantanā (sự thỉnh mời). Sự mời gọi là āmantanā (sự mời gọi). Cái mà do đó người ta vui mừng lặp đi lặp lại gọi là anumodanā (sự tùy hỷ). Sự cầu xin là yācanā (sự cầu xin). Sự cầu xin với lòng kính trọng là āyācanā (sự cầu xin). Sự kết nối là yojanā (sự kết nối).

6087

Raca-vidhāne, racīyate racanā, āracanā, viracanā.

In raca for arranging: arranging is racanā, āracanā, viracanā.

Trong ý nghĩa sắp xếp (raca-vidhāne): Sự sắp xếp là racanā (sự sắp xếp). Sự sắp xếp ban đầu là āracanā. Sự sắp xếp khác biệt là viracanā.

6088

Vaṭṭa-vaṭṭane, āvaṭṭanā, vivaṭṭanā, vedīyate vedanā.

In vaṭṭa for revolving: revolving is āvaṭṭanā, vivaṭṭanā. Experiencing is vedanā.

Trong ý nghĩa xoay chuyển (vaṭṭa-vaṭṭane): Sự xoay chuyển là āvaṭṭanā. Sự thoát ly là vivaṭṭanā. Sự cảm nhận là vedanā (thọ).

6089

Vara-icchāyaṃ, pavārīyate icchāpīyate pavāraṇā, vāsīyate vāsanā, āsīsīyate āsīsanā, hiṃsīyate hiṃsanā iccādi.

In vara for wishing: pavāraṇā (invitation/request) is what is wished for or desired. Perfuming is vāsanā. Blessing is āsīsanā. Harming is hiṃsanā, and so on.

Trong ý nghĩa mong muốn (vara-icchāyaṃ): Cái được mời gọi, được mong muốn gọi là pavāraṇā (sự tự tứ). Sự ám ảnh là vāsanā (tập khí). Sự chúc phúc là āsīsanā (sự chúc phúc). Sự làm hại là hiṃsanā (sự làm hại), v.v.

6090

Timhi-bahulādhikārā anitthiyampiti hoti, gāyanaṃ gīti, saha gāyanaṃ saṅgīti, duggīti, anugīti, ayaṃ amhākaṃ abbhantarimoti ñāyatīti ñāti, jānanaṃ ñatti, dvittaṃ, ṭhānaṃ ṭhiti.

In timhi, due to the dominance of frequency, it can also be neuter: singing is gīti. Singing together is saṅgīti. Bad singing is duggīti. Following song is anugīti. Ñāti (a kinsman) is known to be "ours, internal." Knowing is ñatti; reduplication. Standing is ṭhiti.

Trong ý nghĩa timhi: Do sự phổ biến, nó cũng có thể là giống trung. Sự ca hát là gīti (bài ca). Sự cùng ca hát là saṅgīti (kiết tập). Bài ca xấu là duggīti. Bài ca theo sau là anugīti. Cái được biết là “đây là của chúng ta, bên trong” gọi là ñāti (người thân). Sự hiểu biết là ñatti (sự tuyên bố). Nhân đôi. Sự đứng là ṭhiti (sự đứng vững).

6091

Dā-avakhaṇḍane, dīyati etāyāti datti, dvittaṃ, dhāretīti dhāti, dahanaṃ akampanaṃ dhīti, samādahanaṃ samādhīti, mahāvuttinā āssaṃ īttaṃ, dvitte dhassa dattaṃ rasso ca, dīdhiti-raṃsi.

In dā for cutting off: datti (a gift) is that by which something is given; reduplication. Dhāti (a nurse) is one who holds. Holding without shaking is dhīti (wisdom). Firm holding is samādhīti (concentration). By the rule for mahāvutti, 'ā' becomes 'ī', and in reduplication, 'dha' becomes 'da' and is shortened. Dīdhiti is a ray of light.

Trong ý nghĩa cắt đứt (dā-avakhaṇḍane): Cái được cho gọi là datti (sự cho). Nhân đôi. Cái giữ gìn gọi là dhāti (người nuôi dưỡng). Sự thiêu đốt, sự không lay chuyển là dhīti (trí tuệ, quyết tâm). Sự định tâm là samādhīti (định). Với mahāvutti, ā trở thành ī. Khi nhân đôi, dha trở thành datta và nguyên âm ngắn lại. Dīdhiti (tia sáng).

6092

Nibbāyanaṃ nibbuti, āssa uttaṃ, saha ayanaṃ samiti, eti āgacchatīti īti-upaddavo, vicinanaṃ viciti, vijayanaṃ vijiti, nīyati ñāyati etāyāti nīti, lokanīti, dhammanīti, saddanīti, bhavaṃ netīti bhavanetti, vuddhi dvittañca, saddhammanetti, pinayatīti pīti, bhāyanaṃ bhīti, cavanaṃ cuti, javanaṃ juti, thavanaṃ thuti, abhitthuti, pavanaṃ pūti, bhavanaṃ bhūti, suṭṭhu bhavatīti subhūti, vibhavanaṃ vibhūti, suṭṭhu munanaṃ bandhanaṃ sammuti, savanaṃ suti, suyyateti vā suti, pasuti, upasuti, hūyateti huti, ānetvā hutabbāti āhuti, cāyanaṃ pūjanaṃ citi, dvitte-citti, apaciti, essa attaṃ, nijjhāyanaṃ nijjhatti.

Extinction is nibbuti; 'ā' becomes 'u'. Coming together is samiti. Īti (calamity) is what comes, what arrives. Discerning is viciti. Conquering is vijiti. Nīti (guidance) is that by which one is led or known, e.g., worldly guidance, Dhamma guidance, grammatical guidance. Bhavanetti (the guide to existence) is what leads to existence; lengthening and reduplication occur. Saddhammanetti (the guide to the true Dhamma). Delighting is pīti (joy). Fearing is bhīti (fear). Passing away is cuti. Speed is juti (luster). Praising is thuti. Great praise is abhitthuti. Purifying is pūti (foulness). Being is bhūti (prosperity). Subhūti is good being. Manifesting is vibhūti (power). Well-thinking/binding is sammuti (convention). Hearing is suti, or suti is what is heard. Production is pasuti. Nearby hearing is upasuti. What is offered is huti. Āhuti (oblation) is what is to be offered after bringing it. Honoring/worshiping is citi; in reduplication, citti; reverence is apaciti. 'e' becomes 'a'. Contemplation is nijjhātti.

Sự tịch diệt là nibbuti (Niết-bàn). ā trở thành u. Sự cùng đi là samiti (hội chúng). Cái đến, xuất hiện gọi là īti (tai họa). Sự lựa chọn là viciti (sự lựa chọn). Sự chiến thắng là vijiti (sự chiến thắng). Cái được dẫn dắt, được biết gọi là nīti (chính sách, đạo đức). Lokanīti (đạo đức thế gian), dhammanīti (đạo đức giáo pháp), saddanīti (ngữ pháp). Cái dẫn đến sự hiện hữu gọi là bhavanetti (sợi dây của sự hiện hữu). Kéo dài và nhân đôi. Saddhammanetti (sợi dây của Chánh pháp). Cái làm cho vui thích gọi là pīti (hỷ). Sự sợ hãi là bhīti (sự sợ hãi). Sự di chuyển là cuti (sự chết, chuyển kiếp). Sự nhanh nhẹn là juti (sự rực rỡ). Sự ca ngợi là thuti (sự ca ngợi). Sự tán thán là abhitthuti. Sự thanh tịnh là pūti (sự thối rữa, sự thanh tịnh). Sự hiện hữu là bhūti (sự hiện hữu, sự thịnh vượng). Cái hiện hữu tốt đẹp gọi là subhūti (sự thịnh vượng). Sự phân biệt là vibhūti (sự vinh quang). Sự đồng ý, sự ràng buộc tốt đẹp gọi là sammuti (quy ước). Sự lắng nghe là suti (sự lắng nghe). Hoặc cái được nghe gọi là suti. Sự sinh sản là pasuti. Sự lắng nghe gần là upasuti. Cái được dâng cúng gọi là huti (sự dâng cúng). Cái được mang đến để dâng cúng gọi là āhuti (sự dâng cúng). Sự tích lũy, sự tôn kính là citi (sự tích lũy). Khi nhân đôi là citti (tâm). Sự tôn kính là apaciti. essa trở thành attaṃ. Sự quán sát là nijjhātti (sự quán sát).

6093

Mahāvuttinā takāre karassa kuttaṃ, kriyā kutti, sarakutti, itthikuttaṃ, purisakuttaṃ, janetīti janetti, īāgamassa ettaṃ, bandhīyateti bandhati, pajjatīti patti, padāti vā, īāgamassa āttaṃ, vasanti etthāti vasati-gehaṃ, vasanaṃ vā vasati iccādi.

By the rule for mahāvutti, in 'takāra', 'kara' becomes 'kutta'. Kutti (doing) is action, for example, 'sarakutti', 'itthikuttaṃ', 'purisakuttaṃ'. Janetti (one who generates) is one who generates; the augment ī becomes e. Bandhati (a fetter) is what is bound. Patti (attainment) is what is attained, or from padāti. The augment ī becomes ā. Vasati (a dwelling) is where one dwells, or vasati is dwelling, and so on.

Với mahāvutti, ta trở thành ku trong kara. Hành động là kutti (hành động). Sarakutti (hành động của âm thanh). Itthikuttaṃ (hành động của phụ nữ). Purisakuttaṃ (hành động của đàn ông). Cái sinh ra gọi là janetti (người mẹ). īāgama trở thành ettaṃ. Cái bị trói buộc gọi là bandhati (sự trói buộc). Cái đạt được gọi là patti (sự đạt được). Hoặc padāti. īāgama trở thành āttaṃ. Cái mà người ta sống trong đó gọi là vasati (nhà ở). Hoặc sự sống là vasati, v.v.

6094

802. Jāhāhi ni.

802. Jāhāhi ni.

802. Jāhāhi ni.

6095

Etehi ni hoti.

From these, ni occurs.

Từ những từ này, ni được thêm vào.

6096

Jā-hāniyaṃ, jiyyate jāni, dhanajāni, bhogajāni, mahantī jāni assāti mahājāniyo, hiyyate hāni, vaṇṇahāni, balahāni, āyuhāni, avahāni, parihāni.

In jā for loss: jāni (loss) is what is lost, e.g., loss of wealth, loss of possessions. Mahājāniyo is one who has great loss. In hā for abandoning: hāni (loss) is what is abandoned, e.g., loss of beauty, loss of strength, loss of life, avahāni, parihāni.

Trong ý nghĩa suy giảm (jā-hāniyaṃ): Cái bị suy yếu là jāni (sự suy giảm). Sự suy giảm tài sản (dhanajāni), sự suy giảm của cải (bhogajāni). Người có sự suy giảm lớn gọi là mahājāniyo. Cái bị suy giảm là hāni (sự suy giảm). Sự suy giảm sắc đẹp (vaṇṇahāni), sự suy giảm sức mạnh (balahāni), sự suy giảm tuổi thọ (āyuhāni), sự suy giảm (avahāni), sự suy giảm hoàn toàn (parihāni).

6097

803. Karā ririyo^* .

803. Karā ririyo.

803. Karā ririyo.

6098

Karamhā itthiyaṃ ririyo hoti.

From kara, ririyo occurs in the feminine gender.

Từ kara, ririyo được thêm vào ở giống cái.

6099

Karīyate kiriyā, nipātanena kriyāti sijjhati.

Kiriyā (action) is what is done. By omission, kriyā is established.

Cái được thực hiện là kiriyā (hành động). Bằng cách rút gọn, nó trở thành kriyā.

6100

Iti itthiliṅgarūparāsi.

Thus ends the section on feminine forms.

Như vậy là phần tổng hợp các hình thái giống cái.

6101

Rīrikkhādipaccayarāsi

Section on `rīrikkhādi` suffixes

Tổng hợp các tiếp vĩ ngữ rī, rikkha, v.v.

6102

804. Samānaññabhavantayāditūpamānā disā kamme rīrikkhakā^* .

804. Samānaññabhavantayāditūpamānā disā kamme rīrikkhakā.

804. Samānaññabhavantayāditūpamānā disā kamme rīrikkhakā.

6103

Samāno ca añño ca bhavanto ca yādi ca etehi upamānabhūtehi paraṃ disamhā kammerī ca rikkho ca ko cāti ete paccayā honti, rī, rikkhesu ‘rānubandhentasarādissā’ti suttena disassa antassarādīnaṃ lopo, kānubandho avuddhattho, ‘rīrikkhakesu’iccādīhi samāsasuttehi pubbapadānaṃ rūpaṃ sādhetabbaṃ.

From dis in the sense of 'action', following samāna, añña, bhavanta, and yādi, when these are used for comparison, the suffixes rī, rikkha, and ka occur. In rī and rikkha, by the rule 'rānubandhentasarādissā', the final vowel and initial 's' of dis are dropped. The k anubandha indicates no lengthening. By compound rules like 'rīrikkhakesu', the form of the preceding words should be established.

Từ dis sau các từ samāna (tương tự), añña (khác), bhavanta (ngài), và yādi (những từ bắt đầu bằng ya), khi chúng được dùng như các ví dụ, các tiếp vĩ ngữ rī, rikkha, và ka được thêm vào trong ý nghĩa đối cách. Với rī và rikkha, nguyên âm cuối và âm đầu của dis bị lược bỏ theo quy tắc ‘rānubandhentasarādissā’. Tiếp vĩ ngữ ka có ý nghĩa không kéo dài nguyên âm. Hình thái của các tiền tố được hình thành bằng các quy tắc hợp từ như ‘rīrikkhakesu’, v.v.

6104

Ya, ta, eta, ima, kiṃ, tumha, amha, bhavanta, samāna, añña.

Ya, ta, eta, ima, kiṃ, tumha, amha, bhavanta, samāna, añña.

Ya, ta, eta, ima, kiṃ, tumha, amha, bhavanta, samāna, añña.

6105

Yo viya dissatīti yādī, yādikkho, yādiso, yaṃ viya naṃ passantīti yādī, ye viya dissantīti yādino, itthiyaṃ-yā viya dissatīti yādinī, yādikkhā, yādikkhī, yādisā, yādisī, yā viya dissantīti yādiniyo, yādikkhāyo, yādikkhiyo, yādisāyo, yādisiyo.

What sort of person appears? It is 'yādī,' 'yādikkho,' 'yādiso.' As what sort of person they see him, it is 'yādī.' As what sort of people they appear, it is 'yādino.' In the feminine, what sort of woman appears? It is 'yādinī,' 'yādikkhā,' 'yādikkhī,' 'yādisā,' 'yādisī.' As what sort of women they appear, it is 'yādiniyo,' 'yādikkhāyo,' 'yādikkhiyo,' 'yādisāyo,' 'yādisiyo.'

Cái gì xuất hiện như vậy là yādī, yādikkho, yādiso; người ta thấy nó như thế nào là yādī; những cái gì xuất hiện như vậy là yādino. Trong giống cái, cái gì xuất hiện như vậy là yādinī, yādikkhā, yādikkhī, yādisā, yādisī; những cái gì xuất hiện như vậy là yādiniyo, yādikkhāyo, yādikkhiyo, yādisāyo, yādisiyo.

Evaṃ sesesupi.

Similarly in the remaining (cases).

Tương tự cho các trường hợp còn lại.

6106

So viya dissatīti tādī, tādikkho, tādiso.

He appears like that, it is 'tādī,' 'tādikkho,' 'tādiso.'

Cái đó xuất hiện như vậy là tādī, tādikkho, tādiso.

6107

Eso viya dissatīti edī, edikkho, ediso, etādī, etādikkho, etādiso vā.

This one appears like this, it is 'edī,' 'edikkho,' 'ediso,' or 'etādī,' 'etādikkho,' 'etādiso.'

Cái này xuất hiện như vậy là edī, edikkho, ediso, hoặc etādī, etādikkho, etādiso.

6108

Ayaṃ viya dissatīti īdī, īdikkho, īdiso.

This one appears like this, it is 'īdī,' 'īdikkho,' 'īdiso.'

Cái này xuất hiện như vậy là īdī, īdikkho, īdiso.

6109

Ko viya dissatīti kīdī, kīdikkho, kīdiso.

Who appears like what? It is 'kīdī,' 'kīdikkho,' 'kīdiso.'

Cái gì xuất hiện như vậy là kīdī, kīdikkho, kīdiso.

6110

Tvaṃ viya dissatīti tādī, tādikkho, tādiso.

You appear like that, it is 'tādī,' 'tādikkho,' 'tādiso.'

Ngươi xuất hiện như vậy là tādī, tādikkho, tādiso.

6111

Ahaṃ viya dissatīti mādī, mādikkho, mādiso.

I appear like that, it is 'mādī,' 'mādikkho,' 'mādiso.'

Ta xuất hiện như vậy là mādī, mādikkho, mādiso.

6112

Bahutte pana tumhe viya dissantīti tumhādī, tumhādikkho, tumhādiso.

However, in the plural, you (plural) appear like that, it is 'tumhādī,' 'tumhādikkho,' 'tumhādiso.'

Trong số nhiều, các ngươi xuất hiện như vậy là tumhādī, tumhādikkho, tumhādiso.

6113

Amhe viya dissantīti amhādī, amhādikkho, amhādiso.

We appear like that, it is 'amhādī,' 'amhādikkho,' 'amhādiso.'

Chúng ta xuất hiện như vậy là amhādī, amhādikkho, amhādiso.

6114

Bhavaṃ viya dissatīti bhavādī, bhavādikkho, bhavādiso.

Your honor appears like that, it is 'bhavādī,' 'bhavādikkho,' 'bhavādiso.'

Ngài xuất hiện như vậy là bhavādī, bhavādikkho, bhavādiso.

6115

Samāno viya dissatīti sadī, sadikkho, sadiso.

He appears similar, it is 'sadī,' 'sadikkho,' 'sadiso.'

Giống nhau xuất hiện như vậy là sadī, sadikkho, sadiso.

6116

Añño viya dissatīti aññādī, aññādikkho, aññādiso.

He appears different, it is 'aññādī,' 'aññādikkho,' 'aññādiso.'

Khác xuất hiện như vậy là aññādī, aññādikkho, aññādiso.

6117

Itthiyaṃ-yā viya dissatīti yādisā-itthī, yādisī-itthī.

In the feminine, what sort of woman appears? It is 'yādisā-itthī,' 'yādisī-itthī.'

Trong giống cái, cái gì xuất hiện như vậy là yādisā-itthī, yādisī-itthī.

Tādisā-itthī, tādisī-itthī iccādi.

And so on, 'tādisā-itthī,' 'tādisī-itthī.'

Tādisā-itthī, tādisī-itthī, v.v.

6118

805. Vamādīhi thu^* .

805. From vamādi, thu .

805. Vamādīhi thu^* .

6119

Vamādīhi bhāvakārakesu thu hoti.

From vamādi roots, thu occurs in the sense of state or agent.

Thu được thêm vào sau vamādi trong bhāva và kāraka.

6120

Vamīyateti vamathu, davīyateti davathu iccādi.

It is vomited, hence 'vamathu' (vomit); it is burned, hence 'davathu' (burning), and so on.

Cái gì bị nôn ra là vamathu; cái gì bị đốt cháy là davathu, v.v.

6121

806. Kvi^* .

806. Kvi .

806. Kvi^* .

6122

Bhāvakārakesu kvi hoti.

Kvi occurs in the sense of state or agent.

Kvi được thêm vào trong bhāva và kāraka.

6123

807. Kvissa^* .

807. Of Kvi, disappearance .

807. Kvissa^* .

6124

Kvissa lopo hoti.

There is elision of kvi.

Kvissa bị lược bỏ.

6125

Ivaṇṇesu tāva-bhuso cayati vaḍḍhatīti acci, dvittaṃ rassattañca, vividhena cayati vaḍḍhatīti vīci, pañca māre jinātīti māraji, bhaddaṃ jinātīti bhaddaji.

In words ending in -i, 'acci' (flame) means it gathers abundantly; doubling and shortening (of vowel) occur. 'Vīci' (wave) means it gathers in various ways. 'Māraji' (conqueror of Māra) means one who conquers the five Māras. 'Bhaddaji' (conqueror of good) means one who conquers what is auspicious.

Trước hết, trong các từ tận cùng bằng nguyên âm i: cái gì tích tụ nhiều lên, tăng trưởng là acci (lửa); có sự lặp đôi và nguyên âm ngắn. Cái gì tích tụ, tăng trưởng theo nhiều cách là vīci (sóng). Người chinh phục năm ma vương là māraji. Người chinh phục điều tốt lành là bhaddaji.

Evaṃ puṇṇaji, gāmaṃ samūhaṃ netīti gāmaṇī, nassa ṇattaṃ.

Similarly 'puṇṇaji' (full conqueror). 'Gāmaṇī' (village leader) means one who leads a village or a multitude; the 'n' becomes 'ṇ.'

Tương tự, puṇṇaji. Người dẫn dắt làng, một nhóm người là gāmaṇī; n biến thành ṇ.

Senaṃ netīti senānī iccādi.

'Senānī' (army leader) means one who leads an army, and so on.

Người dẫn dắt quân đội là senānī, v.v.

6126

Uvaṇṇesu-māreti cāveti cāti maccu, mahāvuttinā rassa pararūpattaṃ, vividhena javati sīghaṃ pharatīti vijju, bhavanti etthāti bhū-bhūmi, pabhavati issaraṃ karotīti pabhū, vibhavanaṃ vibhū, abhibhavatīti abhibhū, sayaṃ bhavatīti sayambhū, gottaṃ abhibhavatīti gottabhū, gotrabhū iccādi.

In words ending in -u, 'maccu' (death) means it drives away (life); by the great rule, shortening and subsequent assimilation occur. 'Vijju' (lightning) means it moves swiftly in various ways. 'Bhū' (earth) means things exist here. 'Pabhū' (lord) means one who has power. 'Vibhū' (sovereign) means powerful. 'Abhibhū' (overcomer) means one who overcomes. 'Sayambhū' (self-existent) means one who exists by oneself. 'Gottabhū' (one who has attained the lineage), 'gotrabhū,' and so on.

Trong các từ tận cùng bằng nguyên âm u: cái gì làm cho chết, làm cho chuyển động là maccu (cái chết); có sự rút gọn nguyên âm và sự đồng hóa nguyên âm sau theo quy tắc mahāvutti. Cái gì di chuyển nhanh chóng, lan tỏa nhanh chóng theo nhiều cách là vijju (tia chớp). Những gì tồn tại ở đây là bhū (đất). Cái gì phát sinh, tạo ra quyền lực là pabhū (chúa tể). Sự xuất hiện là vibhū. Cái gì chiến thắng là abhibhū. Cái gì tự sinh ra là sayambhū. Cái gì vượt qua dòng dõi là gottabhū, gotrabhū, v.v.

6127

Byañjanantesu –

In words ending in consonants –

Trong các từ tận cùng bằng phụ âm –

6128

808. Kvimhi lopontabyañjanassa^* .

808. In kvi, elision of the final consonant .

808. Kvimhi lopontabyañjanassa^* .

6129

Dhātūnaṃ antabyañjanassa lopo hoti kvimhi.

The final consonant of roots is elided when kvi is affixed.

Phụ âm cuối của các căn bị lược bỏ khi có kvi.

6130

Antaṃ karotīti antako, nandaṃ karotīti nandako, jīvaṃ karotīti jīvako, cittaṃ vicittaṃ karotīti cittako, sukhena khamitabbanti sukhaṃ, dukkhena khamitabbanti dukkhaṃ, parito khaññateti parikkhā, saṃ attānaṃ khanatīti saṅkho, na gacchatīti ago-nago, sīsaṃ upagacchatīti sīsūpago.

'Antako' (destroyer) means one who makes an end. 'Nandako' (delighter) means one who brings joy. 'Jīvako' (healer) means one who gives life. 'Cittako' (painter) means one who makes things varied. 'Sukhaṃ' (happiness) means that which should be endured with ease. 'Dukkhaṃ' (suffering) means that which should be endured with difficulty. 'Parikkhā' (paraphernalia) means that which is dug around. 'Saṅkho' (conch) means one who digs oneself out. 'Ago' (mountain), 'nago' (mountain) means that which does not move. 'Sīsūpago' (head-covering) means that which goes to the head.

Cái gì kết thúc là antako. Cái gì tạo ra niềm vui là nandako. Cái gì tạo ra sự sống là jīvako. Cái gì tạo ra tâm đa dạng là cittako. Cái gì đáng chịu đựng một cách dễ chịu là sukhaṃ (hạnh phúc). Cái gì đáng chịu đựng một cách khó khăn là dukkhaṃ (khổ đau). Cái gì bị đào bới xung quanh là parikkhā (hào). Cái gì tự đào bới là saṅkho (vỏ ốc). Cái gì không đi là ago, nago (núi). Cái gì đi lên đầu là sīsūpago.

Evaṃ gīvūpago, ninnaṭṭhānaṃ gacchatīti ninnagā-nadī, turaṃ sīghaṃ gacchatīti turaṅgo, majjhe bindāgamo.

Similarly 'gīvūpago' (neck-covering). 'Ninnagā' (river), 'nadī' (river) means that which goes to low places. 'Turaṅgo' (horse) means that which goes swiftly; an insertion of 'ṃ' in the middle.

Tương tự, gīvūpago. Cái gì đi đến nơi thấp là ninnagā (sông). Cái gì đi nhanh chóng là turaṅgo; có sự thêm bindu ở giữa.

6131

Bhujena kuṭilena gacchatīti bhujago, urena gacchatīti urago, khena ākāsena gacchatīti khago, vehāse gacchatīti vihago, mahāvuttinā vehāsassa vihādeso.

'Bhujago' (snake) means that which goes crookedly with its body. 'Urago' (snake) means that which goes with its breast. 'Khago' (bird) means that which goes in the sky. 'Vihago' (bird) means that which goes in the air; by the great rule, 'vehāsa' is replaced by 'vihā.'

Cái gì đi bằng cách uốn lượn (bằng cánh tay) là bhujago (rắn). Cái gì đi bằng ngực là urago (rắn). Cái gì đi trên không gian là khago (chim). Cái gì đi trên không trung là vihago (chim); theo quy tắc mahāvutti, vehāsa biến thành vihā.

6132

‘‘Go gacchati, gāvo gacchantī’’tiādīsu pana ‘‘gocaro, godhano, gottaṃ, gotrabhū’’tiādīsu ca kvimhi antabyañjanalope kvilope ca kate mahāvuttinā upantassa ottaṃ katvā goiti pakatirūpaṃ veditabbaṃ, balaṃ gaṇīyati etthāti balaggaṃ, bhattaṃ gaṇhanti etthāti bhattaggaṃ.

In "go gacchati" (the ox goes), "gāvo gacchantī" (the oxen go), and so on, and in "gocaro" (pasture), "godhano" (cattle wealth), "gottaṃ" (lineage), "gotrabhū" (one who has attained the lineage), and so on, after the elision of the final consonant and the elision of kvi, by the great rule, the penultimate vowel being made 'o' is to be understood as the natural form 'go.' 'Balaggaṃ' (best part of the army) means that where strength is counted. 'Bhattaggaṃ' (refectory) means that where food is received.

Tuy nhiên, trong các từ như ‘‘go gacchati, gāvo gacchantī’’ (bò đi, những con bò đi), và ‘‘gocaro, godhano, gottaṃ, gotrabhū’’ (đồng cỏ, của cải bò, dòng dõi, người thuộc dòng dõi), sau khi phụ âm cuối bị lược bỏ và kvi bị lược bỏ, nguyên âm áp chót biến thành o theo quy tắc mahāvutti, và dạng gốc go được hiểu. Nơi mà sức mạnh được tập hợp là balaggaṃ. Nơi mà thức ăn được nhận là bhattaggaṃ.

Evaṃ salākaggaṃ, uposathaggaṃ.

Similarly 'salākaggaṃ' (vote hall), 'uposathaggaṃ' (Uposatha hall).

Tương tự, salākaggaṃ, uposathaggaṃ.

6133

Kammena jāyatīti kammajo.

'Kammajo' (karma-born) means one who is born by karma.

Cái gì sinh ra do nghiệp là kammajo.

Evaṃ cittajo, utujo, attani jātoti atrajo, pubbe jāto pubbajo, pacchā jāto anujo, saha jāyatīti sahajo, thale jāyatīti thalajaṃ.

Similarly 'cittajo' (mind-born), 'utujo' (season-born). 'Atrajo' (son) means one born from oneself. 'Pubbajo' (ancestor) means one born before. 'Anujo' (younger brother) means one born after. 'Sahajo' (innate) means that which is born together. 'Thalajaṃ' (land-born) means that which is born on land.

Tương tự, cittajo (sinh ra từ tâm), utujo (sinh ra từ thời tiết). Cái gì sinh ra trong tự thân là atrajo. Cái gì sinh ra trước là pubbajo. Cái gì sinh ra sau là anujo. Cái gì sinh ra cùng lúc là sahajo. Cái gì sinh ra trên đất là thalajaṃ.

Evaṃ dakajaṃ, vārijaṃ, ambujaṃ.

Similarly 'dakajaṃ' (water-born), 'vārijaṃ' (water-born), 'ambujaṃ' (water-born).

Tương tự, dakajaṃ (sinh ra từ nước), vārijaṃ (sinh ra từ nước), ambujaṃ (sinh ra từ nước).

Aṇḍe jāyatīti aṇḍajo, dvikkhattuṃ jāyatīti dvijo, saha bhāsanti etthāti sabhā, kuñje ramatīti kuñjaro iccādi.

'Aṇḍajo' (egg-born) means that which is born from an egg. 'Dvijo' (twice-born) means that which is born twice. 'Sabhā' (assembly) means that where people speak together. 'Kuñjaro' (elephant) means one who delights in thickets, and so on.

Cái gì sinh ra từ trứng là aṇḍajo. Cái gì sinh ra hai lần là dvijo. Nơi mà mọi người cùng nói chuyện là sabhā. Cái gì vui chơi trong bụi cây là kuñjaro, v.v.

6134

809. Kvimhi gho paripaccāsamohi^* .

809. In kvi, 'gho' after pari, pati, ā, saṃ, o .

809. Kvimhi gho paripaccāsamohi^* .

6135

Pari ca pati ca ā ca sañca o ca etehi parassa hanassa gho hoti kvimhi.

After 'pari,' 'pati,' 'ā,' 'saṃ,' and 'o,' the 'han' (root) becomes 'gho' when kvi is affixed.

Sau pari, pati, ā, saṃ và o, han biến thành gho khi có kvi.

6136

Parihaññatīti paligho, rassa lattaṃ.

'Paligho' (bolt) means that which is struck around; 'r' becomes 'l.'

Cái gì bị đánh xung quanh là paligho (chốt cửa); r biến thành l.

Patihanatīti paṭigho, tassa ṭattaṃ.

'Paṭigho' (aversion) means that which strikes back; 't' becomes 'ṭ.'

Cái gì đánh trả là paṭigho (sự xung đột); t biến thành ṭ.

Bhuso hanati bādhatīti aghaṃ-dukkhaṃ pāpañca, visesena bhuso hanatīti byaggho, diṭṭhi, sīlasāmaññena saṃhatoti saṅgho-samūho, devasaṅgho, brahmasaṅgho, migasaṅgho, ohanati adhobhāgaṃ katvā māretīti ogho, kilesogho, saṃsārogho, udakogho.

'Aghaṃ' (suffering, evil) means that which strikes or impedes greatly. 'Byaggho' (tiger) means that which strikes vehemently and vigorously. 'Saṅgho' (community, multitude) means that which is joined together by right view and moral conduct; community of deities, community of Brahmās, community of animals. 'Ogho' (flood) means that which strikes down or brings down to a lower state; flood of defilements, flood of saṃsāra, flood of water.

Cái gì đánh đập, gây hại nhiều là aghaṃ (khổ đau và ác nghiệp). Cái gì đánh đập nhiều một cách đặc biệt là byaggho (hổ). Cái gì được tập hợp bằng chánh kiến và giới hạnh là saṅgho (tăng đoàn, nhóm); devasaṅgho (nhóm chư thiên), brahmasaṅgho (nhóm Phạm thiên), migasaṅgho (nhóm thú). Cái gì đánh đập, giết chết bằng cách dìm xuống là ogho (lũ lụt); kilesogho (lũ lụt phiền não), saṃsārogho (lũ lụt luân hồi), udakogho (lũ lụt nước).

6137

Suttavibhattiyā aññatopi gho hoti, mātaraṃ hanatīti mātugho.

In the Suttavibhaṅga, 'gho' also occurs from other (roots): 'mātugho' (matricide) means one who kills one's mother.

Theo Suttavibhatti, gho cũng được thêm vào từ các từ khác: người giết mẹ là mātugho.

Evaṃ pitugho iccādi.

Similarly 'pitugho' (parricide), and so on.

Tương tự, pitugho (người giết cha), v.v.

6138

810. Ṇvādayo^* .

810. The ṇuādi (suffixes) .

810. Ṇvādayo^* .

6139

Kriyatthā bhāvakārakesu ṇuādayo honti, upari vuccamāno sabbo ṇvādikaṇḍo imassa suttassa niddeso hoti, tasmā idha kiñcimattaṃ vuccate.

For the purpose of action, ṇuādi (suffixes) occur in the sense of state or agent. The entire section on ṇuādi (suffixes) that will be mentioned later is an explanation of this Sutta; therefore, only a small part is mentioned here.

Ṇuādi được thêm vào trong bhāva và kāraka của kriyattha; toàn bộ phần ṇvādikaṇḍa được đề cập ở trên là sự giải thích của quy tắc này, do đó ở đây chỉ đề cập một phần nhỏ.

6140

Karotīti kāru-sippī, ayati vaḍḍhatīti āyu, ayanti vaḍḍhanti sattā etenāti vā āyu-jīvitaṃ, sobhāvisesaṃ rahanti jahanti canda, sūriyā etenāti rāhu-asurindo, hitasukhaṃ sādhetīti sādhu-sappuriso, vāyatīti vāyuvāto iccādi.

'Kāru' (craftsman) means one who does; 'āyu' (life-span) means it extends or grows; or 'āyu' (life-span) means that by which beings extend or grow. 'Rāhu' (Asura chief) means that by which the moon and sun abandon their distinctive radiance. 'Sādhu' (good person) means one who accomplishes welfare and happiness. 'Vāyu' (wind) means it blows, and so on.

Người làm là kāru (thợ thủ công). Cái gì kéo dài, tăng trưởng là āyu (tuổi thọ). Hoặc, cái gì làm cho chúng sinh kéo dài, tăng trưởng sự sống là āyu (sự sống). Nơi mà mặt trăng và mặt trời từ bỏ (rahanti) vẻ đẹp đặc biệt là rāhu (vua A-tu-la). Người thực hiện điều lợi ích và hạnh phúc là sādhu (người tốt). Cái gì thổi là vāyu (gió), v.v.

6141

Iti rīrikkhādipaccayarāsi.

Thus ends the collection of suffixes like rīri.

Như vậy là phần tập hợp các hậu tố rīrikkhādi.

6142

Pakatirūparāsi niṭṭhito.

The section on natural forms is completed.

Phần tập hợp các dạng gốc đã hoàn tất.

6143

Iti niruttidīpaniyā nāma moggallānadīpaniyā

Thus, in the Niruttidīpanī, also called Moggallānadīpanī,

Như vậy là trong Niruttidīpanī, tức Moggallānadīpanī,

6144

Tabbādikaṇḍo nāma kitakaṇḍo niṭṭhito.

the Kitakaṇḍa named Tabbādikaṇḍa is completed.

phần kitakaṇḍa tên là Tabbādikaṇḍa đã hoàn tất.

Table of Contents

Aādipaccayarāsi

Collection of Suffixes beginning with A

Tập hợp các hậu tố aādi

Anapaccayarāsi

Section on Ana Suffixes

Nhóm tiếp vĩ ngữ ana

Akapaccayarāsi

Section on the suffix ‘aka’

Phần hậu tố ‘aka’

Ivaṇṇantarūparāsi

Section on the ‘i’ vowel form

Phần các dạng tận cùng bằng nguyên âm i

Uvaṇṇantarūparāsi

Section on words ending in ‘u’

Uvaṇṇantarūparāsi

Itthiliṅgarūparāsi

Section on feminine forms

Itthiliṅgarūparāsi

Rīrikkhādipaccayarāsi

Section on rīrikkhādi suffixes

Tổng hợp các tiếp vĩ ngữ rī, rikkha, v.v.

Settings

Section on `rīrikkhādi` suffixes