Tadanantaraṃ therāpadānasaṅgahagāthāyo saṃvaṇṇetuṃ ‘‘atha therāpadānaṃ suṇāthā’’ti āha.
Thereupon, to comment on the summary verses of the Elders' Apadāna, he says, “Now listen to the Apadāna of the Elders.”
Sau đó, để giải thích các bài kệ tóm tắt Apadāna của các Trưởng lão, ngài nói “atha therāpadānaṃ suṇāthā” (này đây, hãy nghe Apadāna của các Trưởng lão).
Atha-apadāna-saddānamattho heṭṭhā vuttova.
The meaning of the words atha and apadāna has been stated below.
Ý nghĩa của các từ atha và apadāna đã được giải thích ở trên.
Ettha thera-saddo panāyaṃ kālathirapaññattināmadheyyajeṭṭhādīsu anekesu atthesu vattati.
Here, however, the word thera has many meanings, such as long-standing, steadfastness, conventional designation, name, and seniority.
Ở đây, từ thera được dùng với nhiều nghĩa khác nhau như tuổi tác, sự vững chắc, danh xưng, sự cao quý, v.v.
Tathā hi ‘‘therovassikāni pūtīni cuṇṇakajātānī’’tiādīsu (dī. ni. 2.379; ma. ni. 1.112) kāle, therovassikāni cirakālaṃ ovassikānīti attho.
For example, in "therovassikāni pūtīni cuṇṇakajātānī" (Dī. Ni. 2.379; Ma. Ni. 1.112) and so on, it refers to time, meaning long-aged; therovassikāni means having lasted for a long time.
Chẳng hạn, trong “therovassikāni pūtīni cuṇṇakajātānī” (Dī. Ni. 2.379; Ma. Ni. 1.112), kāla (thời gian), therovassikāni có nghĩa là đã lâu năm.
‘‘Theropi tāva mahā’’iccādīsu thire thirasīloti attho.
In "theropi tāva mahā" and so on, it refers to steadfastness, meaning one with steadfast virtue.
Trong “theropi tāva mahā” (ngay cả vị trưởng lão cũng vĩ đại), thira (vững chắc) có nghĩa là có giới hạnh vững chắc.
‘‘Therako ayamāyasmā mahallako’’tiādīsu paññattiyaṃ, lokapaññattimattoti attho.
In "therako ayamāyasmā mahallako" and so on, it refers to a conventional designation, meaning merely a worldly convention.
Trong các cách nói như ‘‘Vị Tôn giả này là một trưởng lão già’’, là một sự quy ước, nghĩa là chỉ là một quy ước thế gian.
‘‘Cundatthero phussatthero’’tiādīsu nāmadheyye, evaṃ katanāmoti attho.
In "Cundatthero Phussatthero" and so on, it refers to a name, meaning one so named.
Trong các cách nói như ‘‘Trưởng lão Cunda, trưởng lão Phussa’’, là một tên gọi, nghĩa là một tên được đặt như vậy.
‘‘Thero cāyaṃ kumāro mama puttesū’’tiādīsu jeṭṭhe, jeṭṭho kumāroti attho.
In "Thero cāyaṃ kumāro mama puttesu" and so on, it refers to seniority, meaning the senior prince.
Trong các cách nói như ‘‘Vị hoàng tử này là trưởng lão trong số các con của ta’’, là người lớn nhất, nghĩa là hoàng tử lớn nhất.
Idha panāyaṃ kāle ca thire ca vattati.
Here, however, it is used for both time and steadfastness.
Còn ở đây, từ này được dùng cho thời gian và sự kiên cố.
Tasmā ciraṃ kālaṃ ṭhitoti thero, thiratarasīlācāramaddavādiguṇābhiyutto vā theroti vuccati.
Therefore, one who has stood for a long time is called a thera, or one who is endowed with virtues such as very steadfast virtue, conduct, and gentleness, is called a thera.
Do đó, người đã an trú lâu dài được gọi là thera (trưởng lão), hoặc người thành tựu các đức tính như giới hạnh, oai nghi, sự nhu hòa kiên cố hơn được gọi là thera.
Thero ca thero ceti therā, therānaṃ apadānaṃ kāraṇaṃ therāpadānaṃ, taṃ therāpadānaṃ suṇāthāti sambandho.
Thera and thera are Therā. The Apadāna, the cause, of the Therā is Therāpadāna. It is connected thus: "Listen to that Therāpadāna."
Thera và thera là các therā (các trưởng lão), câu chuyện về các therā là therāpadānaṃ (Trưởng Lão Kệ), mối liên hệ là hãy lắng nghe therāpadānaṃ đó.
Himavantassa avidūre, lambako nāma pabbatotiādi āyasmato sāriputtattherassa apadānaṃ, tassāyasmato mahāmoggallānattherassa ca vatthu evaṃ veditabbaṃ –
Not far from the Himavanta, there was a mountain called Lambaka and so on, is the Apadāna of the Venerable Elder Sāriputta. The story of that Venerable one and of the Venerable Elder Mahāmoggallāna should be understood as follows:
Câu chuyện về Trưởng lão Xá Lợi Phất và Trưởng lão Mahāmoggallāna nên được hiểu như sau, bắt đầu từ câu ‘‘Không xa dãy Hy Mã Lạp Sơn, có ngọn núi tên Lambaka’’ v.v...
Atīte kira ito kappato satasahassakappādhike ekaasaṅkhyeyyamatthake āyasmā sāriputto brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā nāmena saradamāṇavo nāma ahosi.
In the past, one hundred thousand aeons and one asaṅkheyya ago, the Venerable Sāriputta was reborn in a great Brahmin family and was named Sarada, the Brahmin youth.
Thuở xưa, một trăm ngàn đại kiếp và một asaṅkhyeyya kiếp về trước, Tôn giả Xá Lợi Phất tái sinh vào một gia đình đại Bà la môn giàu có, tên là Sarada.
Mahāmoggallāno gahapatimahāsālakule nibbattitvā nāmena sirivaḍḍhanakuṭumbiko nāma ahosi.
Mahāmoggallāna was reborn in a great householder family and was named Siriwardhana, the householder.
Trưởng lão Mahāmoggallāna tái sinh vào một gia đình đại gia chủ giàu có, tên là Siriwaḍḍhana.
Te ubhopi sahapaṃsukīḷanasahāyā ahesuṃ.
Both of them were childhood friends, companions in playing in the dust.
Cả hai vị đều là bạn chơi cát cùng nhau.
Tesu saradamāṇavo pitu accayena kulasantakaṃ dhanaṃ paṭipajjitvā ekadivasaṃ rahogato cintesi – ‘‘imesaṃ sattānaṃ maraṇaṃ nāma ekantikaṃ, tasmā mayā ekaṃ pabbajjaṃ upagantvā vimokkhamaggo gavesitabbo’’ti sahāyaṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma, ahaṃ pabbajitukāmo.
Among them, Sarada, having taken possession of his family wealth after his father's death, one day, being alone, reflected: "The death of these beings is certain. Therefore, I should undertake a monastic life and seek the path to liberation." He approached his friend and said, "Friend, I wish to go forth. Can you go forth too?" When the friend said, "I cannot," Sarada said, "Very well, I shall go forth myself." He had the treasure vaults opened, gave great alms to the poor and needy, went to the foot of a mountain, and undertook the ascetic's going forth.
Trong số đó, Sarada sau khi cha mất, thừa kế tài sản gia đình, một ngày nọ, một mình suy nghĩ: ‘‘Cái chết của chúng sinh này là điều chắc chắn, do đó, ta phải xuất gia và tìm con đường giải thoát’’. Rồi đến gặp bạn và nói: ‘‘Này bạn, ta muốn xuất gia. Bạn có thể xuất gia không?’’. Khi người bạn nói ‘‘Không thể’’, Sarada nói: ‘‘Thôi được, ta sẽ tự mình xuất gia’’. Rồi mở các kho báu, bố thí rộng lớn cho người nghèo khó và những người cần giúp đỡ, sau đó đi đến chân núi và xuất gia theo lối sống của đạo sĩ.
Kiṃ tvaṃ pabbajituṃ sakkhissasī’’ti vatvā tena ‘‘na sakkhissāmī’’ti vutte ‘‘hotu ahameva pabbajissāmī’’ti ratanakoṭṭhāgārāni vivarāpetvā kapaṇaddhikādīnaṃ mahādānaṃ datvā pabbatapādaṃ gantvā isipabbajjaṃ pabbaji.
Seventy-four thousand Brahmin sons, who were his disciples, went forth after him.
Có bảy mươi bốn ngàn Bà la môn con đã xuất gia theo ngài.
Tassa pabbajitassa anupabbajjaṃ pabbajitā catusattatisahassamattā brāhmaṇaputtā ahesuṃ.
He developed the five supernormal powers and the eight attainments, and he also taught the kasiṇa practice to those ascetics.
Ngài đã thành tựu năm abhiññā (thắng trí) và tám samāpatti (thiền định), và cũng chỉ dạy phương pháp kasiṇa (biến xứ) cho các đạo sĩ đó.
So pañca abhiññāyo aṭṭha ca samāpattiyo nibbattetvā tesampi jaṭilānaṃ kasiṇaparikammaṃ ācikkhi.
They all developed the five supernormal powers and the eight attainments.
Tất cả họ đều thành tựu năm abhiññā và tám samāpatti.
Te sabbepi pañcābhiññā aṭṭha ca samāpattiyo nibbattisuṃ.
At that time, a Sammāsambuddha named Anomadassī appeared in the world, set in motion the excellent Wheel of Dhamma, and rescued beings from the great flood of saṃsāra. One day, wishing to show favor to the ascetic Sarada and his disciples, he took his bowl and robe alone, went through the air, and descended from the sky to the earth in front of the ascetic Sarada, so that the ascetic would know his Buddha-nature.
Tất cả họ đều thành tựu năm abhiññā và tám samāpatti.
Tena samayena anomadassī nāma sammāsambuddho loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko satte saṃsāramahoghato tāretvā ekadivasaṃ saradatāpasassa ca antevāsikānañca saṅgahaṃ kattukāmo eko adutiyo pattacīvaramādāya ākāsena gantvā ‘‘buddhabhāvaṃ me jānātū’’ti tāpasassa passantasseva ākāsato otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi.
The ascetic Sarada, having observed the marks of a Great Man on the Teacher's body, concluded, "This is indeed an Omniscient Buddha," rose to meet him, and offered a prepared seat.
Vào thời đó, một vị Chánh Đẳng Giác tên là Anomadassī xuất hiện trên thế gian, chuyển vận bánh xe Chánh Pháp tối thượng, cứu độ chúng sinh thoát khỏi đại nạn luân hồi. Một ngày nọ, Ngài muốn độ hóa đạo sĩ Sarada và các đệ tử của ông, nên một mình, không ai theo, mang y bát bay trên không trung. Để đạo sĩ biết Ngài là một vị Phật, Ngài hạ xuống từ không trung và đứng trên mặt đất ngay trước mắt đạo sĩ.
Saradatāpaso satthu sarīre mahāpurisalakkhaṇāni upadhāretvā ‘‘sabbaññubuddhoyevāya’’nti niṭṭhaṃ gantvā paccuggamanaṃ katvā āsanaṃ paññāpetvā adāsi.
The Blessed One sat on the prepared seat.
Đạo sĩ Sarada quan sát các tướng đại nhân trên thân của Đức Phật, xác định ‘‘Đây chắc chắn là một vị Phật Toàn Giác’’, rồi đi ra đón, sắp đặt chỗ ngồi và dâng lên.
Nisīdi bhagavā paññatte āsane.
The ascetic Sarada sat to one side near the Teacher.
Đức Thế Tôn an tọa trên chỗ ngồi đã được sắp đặt.
Saradatāpaso satthu santike ekamantaṃ nisīdi.
At that time, his seventy-four thousand ascetic disciples, having brought very exquisite and delicious fruits and roots, came and, seeing the Teacher, developed faith. They looked at the seating posture of their teacher and the Teacher, and said, "Teacher, we previously thought 'there is no one greater than you,' but this person, we think, is greater than you."
Đạo sĩ Sarada ngồi một bên gần Đức Phật.
Tasmiṃ samaye tassa antevāsikā catusattatisahassamattā jaṭilā paṇītapaṇītāni ojavantāni phalāphalāni gahetvā āgatā satthāraṃ disvā sañjātapasādā attano ācariyassa satthu ca nisinnākāraṃ oloketvā ‘‘ācariya, mayaṃ pubbe ‘tumhehi mahantataro koci natthī’ti maññāma, ayaṃ pana puriso tumhehi mahantataro maññe’’ti āhaṃsu.
At that time, his forty-seven thousand disciples, who were ascetics, came bringing very excellent and potent fruits. Seeing the Teacher, they became filled with faith. Observing the sitting posture of their own teacher and the Teacher, they said, "Teacher, we formerly thought that there was no one greater than you, but this person, we think, is greater than you."
Vào lúc đó, bảy mươi bốn ngàn đạo sĩ đệ tử của ông mang theo các loại trái cây ngon ngọt, đầy đủ hương vị đến. Khi thấy Đức Đạo Sư, họ sinh lòng tịnh tín, nhìn thấy cách thầy mình và Đức Đạo Sư đang ngồi, họ nói: ‘‘Thưa thầy, trước đây chúng con nghĩ rằng không ai vĩ đại hơn thầy, nhưng người này có lẽ vĩ đại hơn thầy’’.
Kiṃ vadetha, tātā, sāsapena saddhiṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhaṃ sineruṃ samaṃ kātuṃ icchatha, sabbaññubuddhena maṃ tulaṃ mā karitthāti.
"What are you saying, my dear ones? You wish to make Mount Sineru, eighty-four thousand yojanas high, equal to a mustard seed. Do not compare me with an Omniscient Buddha."
‘‘Các con nói gì vậy, các con muốn so sánh núi Sineru cao trăm ngàn yojana sáu mươi tám với hạt cải sao? Đừng so sánh ta với một vị Phật Toàn Giác’’.
Atha te tāpasā ācariyassa vacanaṃ sutvā ‘‘yāva mahā vatāyaṃ purisuttamo’’ti sabbeva pādesu nipatitvā satthāraṃ vandiṃsu.
Then, those ascetics, having heard their teacher's words, exclaimed, "Oh, how great indeed is this supreme man!" and all prostrated at his feet, paying homage to the Teacher.
Bấy giờ, các đạo sĩ nghe lời thầy mình nói, ‘‘Ôi, vị Nhân Trung Tôn này thật vĩ đại biết bao!’’ rồi tất cả đều quỳ xuống dưới chân và đảnh lễ Đức Đạo Sư.
Atha te ācariyo āha – ‘‘tātā, satthu anucchaviko no deyyadhammo natthi, satthā ca bhikkhācaravelāya idhāgato, handa, mayaṃ deyyadhammaṃ yathābalaṃ dassāma.
Then the teacher said to them, "My dear ones, we have no gift worthy of the Teacher. The Teacher has come here at the time for alms-round. Come, let us offer a gift according to our ability.
Bấy giờ, vị thầy nói với họ: ‘‘Này các con, chúng ta không có vật cúng dường nào xứng đáng với Đức Đạo Sư, và Đức Đạo Sư đã đến vào giờ khất thực. Nào, chúng ta hãy cúng dường tùy theo khả năng của mình.
Tumhehi yaṃ yaṃ paṇītaṃ phalāphalaṃ ābhataṃ, taṃ taṃ āharathā’’ti āharāpetvā hatthe dhovitvā sayaṃ tathāgatassa patte patiṭṭhāpesi.
Bring whatever choice fruits you have gathered," he said, and having had them brought, he washed his hands and personally placed them in the Tathāgata's bowl.
Những loại trái cây ngon ngọt mà các con đã mang đến, hãy mang ra đây’’. Sau khi các đệ tử mang ra, ông rửa tay và tự mình đặt vào bát của Đức Như Lai.
Satthārā phalāphale paṭiggahitamatte devatā dibbojaṃ pakkhipiṃsu.
As soon as the Teacher accepted the fruits, devas infused divine sustenance into them.
Ngay khi Đức Đạo Sư thọ nhận các loại trái cây, các chư thiên đã cho thêm hương vị thần diệu vào.
Tāpaso udakampi sayameva parissāvetvā adāsi.
The ascetic himself strained water and offered it.
Vị đạo sĩ cũng tự mình lọc nước và dâng lên.
Tato bhojanakiccaṃ niṭṭhāpetvā satthari nisinne sabbe antevāsike pakkosāpetvā satthu santike sāraṇīyaṃ kathaṃ kathento nisīdi.
After the meal was finished, and the Teacher was seated, he had all his pupils summoned and sat near the Teacher, engaging in a pleasant conversation.
Sau đó, hoàn thành việc dùng bữa, khi Đức Đạo Sư đã an tọa, ông gọi tất cả các đệ tử đến và ngồi nói chuyện thân mật với Đức Đạo Sư.
Satthā ‘‘dve aggasāvakā bhikkhusaṅghena saddhiṃ āgacchantū’’ti cintesi.
The Teacher thought, "Let the two chief disciples come with the Saṅgha of bhikkhus."
Đức Đạo Sư suy nghĩ: ‘‘Hai vị Thượng Thủ Thanh Văn hãy đến cùng với Tăng đoàn chư Tỳ-kheo’’.
Tāvadeva satasahassakhīṇāsavaparivārā aggasāvakā āgantvā bhagavantaṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
Immediately, the chief disciples, surrounded by a hundred thousand Arahants, arrived, paid homage to the Bhagavā, and stood respectfully at one side.
Ngay lập tức, hai vị Thượng Thủ Thanh Văn cùng với một trăm ngàn vị khīṇāsava (lậu tận) đã đến, đảnh lễ Đức Thế Tôn và đứng sang một bên.
Tato saradatāpaso antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, satthu bhikkhusaṅghassa ca pupphāsanena pūjā kātabbā, tasmā pupphāni āharathā’’ti.
Then the ascetic Sarada addressed his pupils, "My dear ones, an offering of flower-seats must be made to the Teacher and the Saṅgha of bhikkhus; therefore, bring flowers."
Bấy giờ, đạo sĩ Sarada gọi các đệ tử: ‘‘Này các con, cần phải cúng dường chỗ ngồi bằng hoa cho Đức Đạo Sư và Tăng đoàn chư Tỳ-kheo, do đó hãy mang hoa đến’’.
Te tāvadeva iddhiyā vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharitvā buddhassa yojanappamāṇaṃ pupphāsanaṃ paññāpesuṃ, ubhinnaṃ aggasāvakānaṃ tigāvutaṃ, sesabhikkhūnaṃ aḍḍhayojanikādibhedaṃ, saṅghanavakassa usabhamattaṃ paññāpesuṃ.
They immediately, through psychic power, brought flowers endowed with color and fragrance and arranged a flower-seat for the Buddha measuring a yojana, for the two chief disciples three gāvutas, and for the remaining bhikkhus varying sizes, from half a yojana down to an usabha for the newest bhikkhu in the Saṅgha.
Ngay lập tức, họ dùng thần thông mang đến những bông hoa có màu sắc và hương thơm tuyệt đẹp, sắp đặt một chỗ ngồi bằng hoa rộng một yojana cho Đức Phật, ba gāvuta cho hai vị Thượng Thủ Thanh Văn, và các loại ghế khác nhau như nửa yojana cho các Tỳ-kheo còn lại, và một usabha cho Tỳ-kheo mới nhất trong Tăng đoàn.
Evaṃ paññattesu āsanesu saradatāpaso tathāgatassa purato añjaliṃ paggayha ‘‘bhante, mayhaṃ anuggahatthāya imaṃ pupphāsanaṃ atiruhathā’’ti āha.
When the seats were thus arranged, the ascetic Sarada, raising his joined palms before the Tathāgata, said, "Bhante, for my favor, please ascend this flower-seat."
Khi các chỗ ngồi đã được sắp đặt như vậy, đạo sĩ Sarada chắp tay trước Đức Như Lai và nói: ‘‘Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài vì lòng từ bi mà ngự lên chỗ ngồi bằng hoa này’’.
Nisīdi bhagavā pupphāsane.
The Bhagavā sat on the flower-seat.
Đức Thế Tôn an tọa trên chỗ ngồi bằng hoa.
Satthari nisinne dve aggasāvakā sesabhikkhū ca attano attano pattāsane nisīdiṃsu.
When the Teacher was seated, the two chief disciples and the remaining bhikkhus also sat on their respective assigned seats.
Khi Đức Đạo Sư đã an tọa, hai vị Thượng Thủ Thanh Văn và các Tỳ-kheo còn lại cũng an tọa trên chỗ ngồi của riêng mình.
Satthā ‘‘tesaṃ mahapphalaṃ hotū’’ti nirodhaṃ samāpajji.
The Teacher entered the attainment of cessation (nirodha), wishing, "May this be of great fruit for them."
Đức Đạo Sư nhập nirodha (diệt tận định) để ‘‘họ được quả lớn’’.
Satthu samāpannabhāvaṃ ñatvā dve aggasāvakāpi sesabhikkhūpi nirodhaṃ samāpajjiṃsu.
Knowing that the Teacher had entered, the two chief disciples and the remaining bhikkhus also entered the attainment of cessation.
Biết Đức Đạo Sư đã nhập định, hai vị Thượng Thủ Thanh Văn và các Tỳ-kheo còn lại cũng nhập nirodha.
Tāpaso sattāhaṃ nirantaraṃ satthu pupphacchattaṃ dhārento aṭṭhāsi.
The ascetic continuously held the flower-umbrella over the Teacher for seven days.
Vị đạo sĩ đứng che lọng hoa cho Đức Đạo Sư liên tục trong bảy ngày.
Itare vanamūlaphalaṃ paribhuñjitvā sesakāle añjaliṃ paggayha aṭṭhaṃsu.
The others, having partaken of forest roots and fruits, stood with clasped hands during the remaining time.
Những người khác dùng rễ cây và trái cây rừng, trong thời gian còn lại thì chắp tay đứng.
Satthā sattāhassa accayena nirodhato vuṭṭhahitvā aggasāvakaṃ nisabhattheraṃ āmantesi – ‘‘tāpasānaṃ pupphāsanānumodanaṃ karohī’’ti.
After the lapse of seven days, the Teacher emerged from the attainment of cessation and addressed the chief disciple, Thera Nisabha, saying, "Perform the anumodanā for the ascetics' flower-seats."
Sau bảy ngày, Đức Đạo Sư xuất khỏi nirodha và gọi vị Thượng Thủ Thanh Văn Nisabha: ‘‘Hãy tùy hỷ chỗ ngồi bằng hoa của các đạo sĩ’’.
Thero sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā tesaṃ pupphāsanānumodanaṃ akāsi.
The Thera, abiding in the knowledge of a disciple's perfection, performed the anumodanā for their flower-seats.
Vị Trưởng lão đứng trong sāvakapāramīñāṇa (trí tuệ Ba-la-mật của Thanh Văn) và tùy hỷ chỗ ngồi bằng hoa của họ.
Tassa desanāvasāne satthā dutiyaṃ aggasāvakaṃ anomattheraṃ āmantesi – ‘‘tvampi imesaṃ dhammaṃ desehī’’ti.
At the conclusion of his discourse, the Teacher addressed the second chief disciple, Thera Anoma, saying, "You too, teach Dhamma to them."
Khi bài giảng của vị ấy kết thúc, Đức Đạo Sư gọi vị Thượng Thủ Thanh Văn thứ hai, Anoma: ‘‘Con cũng hãy thuyết pháp cho họ’’.
Sopi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ sammasitvā tesaṃ dhammaṃ kathesi.
He too, having contemplated the Tipiṭaka Buddha-word, taught Dhamma to them.
Vị ấy cũng quán xét Tam Tạng Phật Ngôn và thuyết pháp cho họ.
Dvinnampi desanāya dhammābhisamayo nāhosi.
Through the discourses of both, there was no comprehension of the Dhamma.
Qua bài giảng của cả hai vị, không có sự chứng ngộ Pháp nào xảy ra.
Atha satthā buddhavisaye ṭhatvā dhammadesanaṃ ārabhi.
Then the Teacher, abiding in the sphere of a Buddha, began to teach the Dhamma.
Bấy giờ, Đức Đạo Sư đứng trong cảnh giới của Phật và bắt đầu thuyết pháp.
Desanāvasāne ṭhapetvā saradatāpasaṃ avasesā sabbepi catusattatisahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
At the conclusion of the discourse, all seventy-four thousand ascetics, except for the ascetic Sarada, attained Arahantship.
Khi bài giảng kết thúc, ngoại trừ đạo sĩ Sarada, tất cả bảy mươi bốn ngàn đạo sĩ còn lại đều đạt được arahatta (A-la-hán quả).
Satthā te ‘‘etha bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi.
The Teacher extended his hand, saying, "Come, bhikkhus!"
Đức Đạo Sư đưa tay ra và nói: ‘‘Hãy đến, này các Tỳ-kheo’’.
Te tāvadeva antarahitatāpasavesā aṭṭhaparikkhāradharā saṭṭhivassikatthero viya ahesuṃ.
They immediately shed their ascetic attire and became like sixty-year-old Theras, clad in the eight requisites.
Ngay lập tức, họ biến mất hình dạng đạo sĩ, mang theo tám vật dụng của Tỳ-kheo, và trở thành những vị Trưởng lão như đã sáu mươi tuổi.
Saradatāpaso pana ‘‘aho vatāhampi ayaṃ nisabhatthero viya anāgate ekassa buddhassa sāvako bhaveyya’’nti desanākāle uppannaparivitakkatāya aññavihito hutvā maggaphalāni paṭivijjhituṃ nāsakkhi.
However, the ascetic Sarada, having been distracted by the thought that arose during the discourse—"Oh, if only I too could become a disciple of a future Buddha, like this Thera Nisabha!"—was unable to penetrate the paths and fruits.
Còn đạo sĩ Sarada, vì trong lúc nghe pháp đã có ý nghĩ khác, ‘‘Ôi, ước gì trong tương lai ta cũng có thể trở thành một vị đệ tử của một vị Phật như vị Trưởng lão Nisabha này’’, nên đã không thể chứng đắc các đạo quả.
Atha satthāraṃ vanditvā tathā paṇidhānaṃ akāsi.
Then, paying homage to the Teacher, he made that aspiration.
Bấy giờ, ông đảnh lễ Đức Đạo Sư và lập lời nguyện như vậy.
Satthā anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘ito kappasatasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā gotamassa nāma sammāsambuddhassa aggasāvako sāriputto nāma bhavissatī’’ti byākaritvā dhammakathaṃ vatvā bhikkhusaṅghaparivāro ākāsaṃ pakkhandi.
The Teacher, seeing that his aspiration would be fulfilled without hindrance, prophesied, "After one hundred thousand kappas and one asaṅkhyeyya, there will be a Perfectly Enlightened Buddha named Gotama, whose chief disciple will be named Sāriputta." Having made this prophecy and delivered a Dhamma talk, he ascended into the sky, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus.
Đức Đạo Sư thấy rằng lời nguyện của ông sẽ thành tựu mà không có chướng ngại, nên đã thọ ký: ‘‘Một asaṅkhyeyya và một trăm ngàn kiếp nữa, con sẽ trở thành vị Thượng Thủ Thanh Văn tên là Sāriputta của một vị Chánh Đẳng Giác tên là Gotama’’. Sau khi thuyết pháp, Ngài cùng với Tăng đoàn chư Tỳ-kheo bay lên không trung.
Saradatāpasopi sahāyassa sirivaḍḍhassa santikaṃ gantvā ‘‘samma, mayā anomadassissa bhagavato pādamūle anāgate uppajjanakassa gotamasammāsambuddhassa aggasāvakaṭṭhānaṃ patthitaṃ, tvampi tassa dutiyasāvakaṭṭhānaṃ patthehī’’ti.
The ascetic Sarada also went to his friend Sirivaḍḍha and said, "Friend, at the feet of Bhagavā Anomadassī, I have aspired to the position of chief disciple of the Perfectly Enlightened Buddha Gotama, who will arise in the future. You too should aspire to the position of his second disciple."
Ẩn sĩ Sarada cũng đi đến chỗ người bạn Sirivaḍḍha và nói: "Này bạn, tôi đã cầu nguyện địa vị Thượng Thủ Thanh Văn dưới chân Đức Thế Tôn Anomadassī cho Đức Gotama Chánh Đẳng Giác sẽ xuất hiện trong tương lai. Bạn cũng hãy cầu nguyện địa vị Nhị Thượng Thủ Thanh Văn của vị ấy đi."
Sirivaḍḍho taṃ upadesaṃ sutvā attano nivesanadvāre aṭṭhakarīsamattaṃ ṭhānaṃ samatalaṃ kāretvā lājapañcamāni pupphāni vikiritvā nīluppalacchadanaṃ maṇḍapaṃ kāretvā buddhāsanaṃ paññāpetvā bhikkhūnampi āsanāni paññāpetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ sajjetvā saradatāpasena satthāraṃ nimantāpetvā sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ mahārahehi vatthehi acchādetvā dutiyasāvakabhāvāya paṇidhānaṃ akāsi.
Sirivaḍḍha, having heard this instruction, leveled a plot of land the size of eight kari in front of his house, scattered puffed rice and flowers, erected a pavilion with a covering of blue water lilies, arranged a Buddha-seat and seats for the bhikkhus, prepared a grand offering and honor, invited the Teacher through the ascetic Sarada, offered a great alms-giving for seven days, clothed the Buddha and the Saṅgha of bhikkhus with magnificent robes, and made an aspiration for the second disciple's position.
Sirivaḍḍha nghe lời khuyên dạy đó, liền cho san bằng một khoảng đất rộng khoảng tám karīsa trước cửa nhà mình, rải hoa với cốm là thứ năm, dựng một ngôi nhà vòm có mái che bằng hoa sen xanh, sắp đặt chỗ ngồi cho Đức Phật và cả cho các vị tỳ khưu, chuẩn bị một sự cúng dường trọng thể, rồi nhờ ẩn sĩ Sarada thỉnh Đức Đạo Sư. Sau khi tổ chức đại thí cúng dường trong bảy ngày và dâng cúng y phục quý giá cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, ông đã phát nguyện trở thành Nhị Thượng Thủ Thanh Văn.
Satthā tassa anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā vuttanayena byākaritvā bhattānumodanaṃ katvā pakkāmi.
The Teacher, seeing that his aspiration would be fulfilled without hindrance, prophesied as mentioned, expressed his approval of the meal, and departed.
Đức Đạo Sư thấy rằng nguyện ước của ông sẽ thành tựu không chướng ngại, đã thọ ký theo cách đã nói, rồi sau khi tùy hỷ bữa ăn, Ngài rời đi.
Sirivaḍḍho haṭṭhapahaṭṭho yāvajīvaṃ kusalakammaṃ katvā dutiyacittavāre kāmāvacaradevaloke nibbatti.
Sirivaḍḍha, delighted, performed wholesome deeds throughout his life and was reborn in the kāmāvacara deva-world in his next thought-moment.
Sirivaḍḍha hoan hỷ, đã làm các nghiệp thiện suốt đời và tái sinh vào cõi trời dục giới trong tâm niệm thứ hai.
Saradatāpaso cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbatti.
The ascetic Sarada cultivated the four brahmavihāras and was reborn in the Brahmā-world.
Ẩn sĩ Sarada đã tu tập bốn pháp vô lượng tâm và tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Tato paṭṭhāya tesaṃ ubhinnampi antarā kammaṃ na kathitaṃ.
From that time onwards, no intermediate kamma of the two of them has been recounted.
Từ đó trở đi, nghiệp giữa hai vị ấy không được kể lại.
Amhākaṃ pana bhagavato uppattito puretarameva saradatāpaso rājagahassa avidūre upatissāgāme rūpasāriyā brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
But even before the arising of our Bhagavā, the ascetic Sarada conceived in the womb of the brahmin lady Rūpasārī in the village of Upatissa, not far from Rājagaha.
Tuy nhiên, trước khi Đức Thế Tôn của chúng ta xuất hiện, ẩn sĩ Sarada đã tái sinh vào bụng bà Phạm chí Rūpasārī ở làng Upatissa, không xa Rājagaha.
Taṃdivasamevassa sahāyopi rājagahasseva avidūre kolitagāme moggaliyā brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
On that very day, his friend also conceived in the womb of the brahmin lady Moggallī in the village of Kolita, also not far from Rājagaha.
Cũng trong ngày đó, người bạn của ông cũng tái sinh vào bụng bà Phạm chí Moggallī ở làng Kolita, không xa Rājagaha.
Tasmā moggallāno moggaliyā brāhmaṇiyā puttoti moggallāno.
Therefore, Moggallāna is Moggallāna because he is the son of the brahmin lady Moggallī.
Vì vậy, Moggallāna là con trai của bà Phạm chí Moggallī nên gọi là Moggallāna.
Moggaligottena jātoti vā moggallāno.
Or Moggallāna because he was born into the Moggali clan.
Hoặc vì sinh ra trong dòng họ Moggali nên gọi là Moggallāna.
Atha vā mātukumārikakāle tassā mātāpitūhi vuttaṃ – ‘‘mā uggali mā uggalī’’ti vacanamupādāya ‘‘muggalī’’ti nāmaṃ.
Alternatively, when she was a young girl, her parents said to her, "Mā uggali, mā uggalī" (Do not vomit, do not vomit), from which the name "Muggali" arose.
Hoặc nữa, khi mẹ của vị ấy còn là thiếu nữ, cha mẹ bà đã nói: "Đừng nổi giận, đừng nổi giận!" (mā uggali mā uggalī), từ lời nói đó mà có tên là "Muggali".
Tassā muggaliyā puttoti moggallāno.
He is Moggallāna because he is the son of that Muggali.
Con trai của bà Muggali đó là Moggallāna.
Atha vā sotāpattimaggādimaggassa lābhe ādāne paṭivijjhane alaṃ samatthoti moggallānoti.
Alternatively, Moggallāna because he was competent and capable in obtaining, acquiring, and penetrating the path of stream-entry and subsequent paths.
Hoặc nữa, Moggallāna là người có khả năng thành tựu, thấu hiểu, và đạt được các đạo lộ như đạo Sotāpatti.
Tāni kira dve kulāni yāva sattamā kulaparivaṭṭā ābaddhasahāyāneva.
Those two families, it is said, were firm friends for seven generations.
Hai gia đình đó, cho đến bảy đời, vẫn là những người bạn thân thiết.
Tesaṃ dvinnaṃ ekadivasameva gabbhaparihāramadaṃsu.
They both experienced the pregnancy development on the same day.
Cả hai vị đều có dấu hiệu mang thai cùng một ngày.
Dasamāsaccayena jātānampi tesaṃ chasaṭṭhi dhātiyo paṭṭhapesuṃ.
After ten months, when they were born, sixty-six nurses were assigned to them.
Sau mười tháng, khi các vị được sinh ra, họ đã cử sáu mươi sáu bà vú nuôi.
Nāmaggahaṇadivase rūpasārībrāhmaṇiyā puttassa upatissagāme jeṭṭhakulassa puttattā upatissoti nāmaṃ kariṃsu.
On the name-giving day, the son of the brahmin lady Rūpasārī was named Upatissa, because he was the son of the eldest family in Upatissa village.
Vào ngày đặt tên, con trai của bà Phạm chí Rūpasārī được đặt tên là Upatissa vì là con trai của gia đình trưởng ở làng Upatissa.
Itarassa kolitagāme jeṭṭhakulassa puttattā kolitoti nāmaṃ kariṃsu.
The other was named Kolita, because he was the son of the eldest family in Kolita village.
Người kia được đặt tên là Kolita vì là con trai của gia đình trưởng ở làng Kolita.
Te ubhopi mahatā parivārena vaḍḍhantā vuddhimanvāya sabbasippānaṃ pāraṃ agamaṃsu.
Both of them, growing up with a large retinue, came to master all arts and sciences.
Cả hai vị đều lớn lên với sự hộ trì lớn lao, và khi trưởng thành, họ đã tinh thông tất cả các nghề.
Athekadivasaṃ te rājagahe giraggasamajjaṃ passantā mahājanaṃ sannipatitaṃ disvā ñāṇassa paripākaṃ gatattā yoniso ummujjantā ‘‘sabbepime oraṃ vassasatāva maccumukhaṃ pavisantī’’ti saṃvegaṃ paṭilabhitvā ‘‘amhehi mokkhadhammo pariyesitabbo, tañca pariyesantehi ekā pabbajjā laddhuṃ vaṭṭatī’’ti nicchayaṃ katvā pañcamāṇavakasatehi saddhiṃ sañcayassa paribbājakassa santike pabbajiṃsu.
Then, one day, while observing the festival on the mountain peak in Rājagaha, they saw a large crowd gathered. Having attained maturity of knowledge, they emerged wisely, reflecting, "All these people, within a hundred years, enter the jaws of death." They experienced a sense of urgency, concluding, "We must seek the path to liberation, and in seeking it, we must obtain ordination." Thus, they went forth with five hundred young men under Sañcaya the wanderer.
Một ngày nọ, khi đang xem hội Giragga ở Rājagaha, thấy đại chúng tụ tập, do trí tuệ đã chín muồi, họ đã quán sát một cách như lý và nhận ra: "Tất cả những người này đều sẽ đi vào cửa tử trong vòng chưa đầy một trăm năm." Họ cảm thấy xúc động và quyết định: "Chúng ta phải tìm cầu pháp giải thoát, và để tìm cầu pháp đó, chúng ta nên xuất gia." Thế là, cùng với năm trăm thanh niên khác, họ đã xuất gia với Sañcaya Paribbājaka.
Tesaṃ pabbajitakālato paṭṭhāya sañcayo lābhaggayasaggappatto ahosi.
From the time of their ordination, Sañcaya attained the highest gain and fame.
Từ khi họ xuất gia, Sañcaya đã đạt được sự tôn kính và lợi lộc tối thượng.
Te katipāheneva sabbaṃ sañcayassa samayaṃ parimajjitvā tattha sāraṃ adisvā tato nibbijjitvā tattha tattha paṇḍitasammate samaṇabrāhmaṇe pañhaṃ pucchanti, te tehi puṭṭhā na sampādenti.
Within a few days, they thoroughly examined all of Sañcaya's doctrine, and seeing no essence in it, they became disillusioned. They then questioned various recluses and brahmins considered wise, but those questioned could not satisfy them.
Trong vài ngày, họ đã tinh thông tất cả giáo lý của Sañcaya, nhưng không tìm thấy cốt lõi ở đó. Họ chán nản, đi khắp nơi hỏi các Sa-môn, Bà-la-môn được coi là hiền trí, nhưng những người đó không thể trả lời các câu hỏi của họ.
Aññadatthu teyeva tesaṃ pañhaṃ vissajjenti.
On the contrary, they themselves answered the questions of those others.
Ngược lại, chính họ lại là người giải đáp các câu hỏi cho những người đó.
Evaṃ te mokkhaṃ pariyesantā katikaṃ akaṃsu – ‘‘amhesu yo paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so itarassa ārocetū’’ti.
Thus, seeking liberation, they made an agreement: "Whoever among us first attains the Deathless, let him inform the other."
Như vậy, trong khi tìm kiếm sự giải thoát, họ đã lập lời thề: "Ai trong chúng ta đạt được bất tử trước, người đó sẽ báo cho người kia biết."
Tena ca samayena amhākaṃ satthari paṭhamābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke anupubbena uruvelakassapādike sahassajaṭile dametvā rājagahe viharante ekadivasaṃ upatisso paribbājako paribbājakārāmaṃ gacchanto āyasmantaṃ assajittheraṃ rājagahe piṇḍāya carantaṃ disvā ‘‘na mayā evarūpo ākappasampanno pabbajito diṭṭhapubbo, santadhammena nāma ettha bhavitabba’’nti sañjātapasādo pañhaṃ pucchituṃ āyasmantaṃ udikkhanto piṭṭhito piṭṭhito anubandhi.
And at that time, our Teacher, having attained supreme enlightenment and set rolling the excellent Wheel of Dhamma, and having gradually tamed the thousand ascetics led by Uruvelakassapa, was dwelling in Rājagaha. One day, the wanderer Upatissa, while going to the wanderers' park, saw the Venerable Assaji Thera going for alms in Rājagaha. He thought, "I have never before seen a recluse so perfect in deportment; surely there must be a tranquil Dhamma here." Having conceived faith, he followed behind the Venerable One, looking out for an opportunity to ask a question.
Vào thời điểm đó, Đức Đạo Sư của chúng ta, sau khi đạt được Chánh Đẳng Giác đầu tiên và chuyển bánh xe Chánh Pháp, đã tuần tự chế ngự ngàn vị đạo sĩ bện tóc như Uruvelakassapa và đang trú ngụ tại Rājagaha. Một ngày nọ, du sĩ Upatissa, khi đang đi đến khu vườn của các du sĩ, thấy Tôn giả Assaji đang khất thực ở Rājagaha, liền nghĩ: "Ta chưa từng thấy một vị xuất gia nào có phong thái đoan trang như thế này. Chắc hẳn ở đây phải có một Pháp an tịnh." Với niềm tịnh tín khởi lên, ông đi theo sau Tôn giả, chờ đợi để hỏi.
Theropi laddhapiṇḍapāto paribhuñjituṃ patirūpaṃ okāsaṃ gato.
The Thera, having received alms, went to a suitable place to partake of them.
Tôn giả, sau khi nhận được vật thực khất thực, đã đi đến một nơi thích hợp để dùng bữa.
Paribbājako attano paribbājakapīṭhaṃ paññāpetvā adāsi.
The wanderer spread out his own wanderer's mat and offered it.
Du sĩ đã trải chỗ ngồi của du sĩ mình ra và dâng cúng.
Bhattakiccapariyosāne cassa attano kuṇḍikāya udakaṃ adāsi.
At the conclusion of the meal, he offered water from his own water-pot.
Sau khi dùng bữa xong, ông đã dâng nước từ bình của mình cho Tôn giả.
Evaṃ so ācariyavattaṃ katvā katabhattakiccena therena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā – ‘‘ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ dhammaṃ rocesī’’ti pucchi.
Having thus performed the duty of a student, and having exchanged greetings with the Thera who had finished his meal, he asked, "Who is your Teacher, and whose Dhamma do you profess?"
Như vậy, sau khi thực hiện bổn phận với bậc thầy, ông đã chào hỏi Tôn giả đã dùng bữa xong và hỏi: "Bậc Đạo Sư của Tôn giả là ai, và Tôn giả tin vào giáo pháp của ai?"
Thero sammāsambuddhaṃ apadisi.
The Thera pointed to the Perfectly Self-Enlightened One.
Tôn giả đã chỉ rõ Đức Chánh Đẳng Giác.
Puna tena ‘‘kiṃ vādī panāyasmato satthā’’ti puṭṭho ‘‘imassa sāsanassa gambhīrataṃ dassessāmī’’ti attano navakabhāvaṃ pavedetvā saṅkhepavasena cassa sāsanadhammaṃ kathento ‘‘ye dhammā hetuppabhavā’’ti (mahāva. 60; apa. thera 1.1.286) gāthamāha.
When asked again by him, "What does the Venerable One's Teacher proclaim?", the Thera, wishing to demonstrate the profundity of this teaching, revealed his novice status and, while briefly explaining the Dhamma of the teaching, recited the verse: "Of those phenomena that arise from a cause..."
Khi được hỏi lại: "Bậc Đạo Sư của Tôn giả chủ trương điều gì?", Tôn giả, muốn cho thấy sự sâu xa của giáo pháp này, đã bày tỏ sự non trẻ của mình và tóm tắt giáo pháp bằng cách đọc bài kệ: "Ye dhammā hetuppabhavā..."
Paribbājako paṭhamapadadvayameva sutvā sahassanayasampanne sotāpattimaggaphale patiṭṭhahi.
The wanderer, having heard only the first two lines of the verse, was established in the fruit of Stream-entry, which is endowed with a thousand insights.
Du sĩ chỉ nghe hai câu đầu đã an trú vào quả vị Sotāpatti, với một ngàn phương cách.
Itaraṃ padadvayaṃ sotāpannakāle niṭṭhāsi.
The other two lines were completed while he was a Stream-enterer.
Hai câu còn lại đã hoàn tất khi ông đã là một bậc Sotāpanna.
Gāthāpariyosāne pana sotāpanno hutvā uparivisese apavattante ‘‘bhavissati ettha kāraṇa’’nti sallakkhetvā theraṃ āha – ‘‘mā, bhante, upari dhammadesanaṃ vaḍḍhayittha, ettakameva alaṃ, kahaṃ amhākaṃ satthā vasatī’’ti?
However, at the conclusion of the verse, having become a Stream-enterer, and with no further special attainments arising, he reflected, "There must be a reason for this," and said to the Thera, "Venerable sir, do not extend the Dhamma discourse further; this much is sufficient. Where does our Teacher reside?"
Sau khi bài kệ kết thúc, ông đã là một bậc Sotāpanna, và vì các cấp bậc cao hơn không tiến triển, ông suy nghĩ: "Chắc hẳn có lý do ở đây," rồi nói với Tôn giả: "Bạch Tôn giả, xin đừng giảng pháp thêm nữa, bấy nhiêu đó là đủ rồi. Bậc Đạo Sư của chúng tôi đang ở đâu?"
‘‘Veḷuvane’’ti.
"In Veḷuvana."
"Ở Veḷuvana."
‘‘Bhante, tumhe purato gacchatha, ahaṃ mayhaṃ sahāyassa katapaṭiññaṃ mocetvā taṃ gahetvā āgamissāmī’’ti pañcapatiṭṭhitena vanditvā padakkhiṇaṃ katvā theraṃ uyyojetvā paribbājakārāmaṃ agamāsi.
"Venerable sir, you go first. I will fulfill my promise to my companion, take him, and come." Having bowed with the five-point prostration, circumambulated, and seen the Thera off, he went to the wanderers' park.
"Bạch Tôn giả, xin Tôn giả đi trước, con sẽ giải lời hứa với bạn của con, rồi dẫn bạn ấy đến." Sau khi đảnh lễ bằng năm chi, đi nhiễu hữu và từ biệt Tôn giả, ông đi đến khu vườn của các du sĩ.
Kolitaparibbājako taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā ‘‘mukhavaṇṇo na aññadivasesu viya addhānena amataṃ adhigataṃ bhavissatī’’ti tenevassa visesādhigamaṃ sambhāvetvā amatādhigamaṃ pucchi.
The wanderer Kolita, seeing him approaching from afar, thought, "His complexion is not as it usually is on other days; he must have attained the Deathless." Thus, inferring his special attainment, he asked about the attainment of the Deathless.
Du sĩ Kolita, thấy ông từ xa đi đến, đã nhận ra sự thành tựu đặc biệt của ông và hỏi về sự thành tựu bất tử, vì "sắc mặt của ông không giống như những ngày khác, chắc hẳn ông đã đạt được bất tử."
Sopissa ‘‘āvuso, amatamadhigata’’nti paṭijānitvā tameva gāthaṃ abhāsi.
He, in turn, acknowledged, "Friend, the Deathless has been attained," and recited the same verse.
Ông ta cũng xác nhận: "Này hiền hữu, tôi đã đạt được bất tử," rồi đọc lại bài kệ đó.
Gāthāpariyosāne kolito sotāpattiphale patiṭṭhahitvā āha – ‘‘kahaṃ no satthā’’ti?
At the conclusion of the verse, Kolita, having been established in the fruit of Stream-entry, asked, "Where is our Teacher?"
Sau khi bài kệ kết thúc, Kolita đã an trú vào quả vị Sotāpatti và hỏi: "Bậc Đạo Sư của chúng ta ở đâu?"
‘‘Veḷuvane’’ti.
"In Veḷuvana."
"Ở Veḷuvana."
‘‘Tena hi, āvuso, āyāma, satthāraṃ passissāmā’’ti.
"Then, friend, let us go and see the Teacher."
"Vậy thì, này hiền hữu, chúng ta hãy đi, chúng ta sẽ gặp Đức Đạo Sư."
Upatisso sabbakālampi ācariyapūjakova, tasmā sañcayassa satthu guṇe pakāsetvā tampi satthu santikaṃ netukāmo ahosi.
Upatissa was always devoted to his teacher, and therefore, wishing to proclaim the virtues of Sañcaya's teacher, he desired to lead him to the Teacher.
Upatissa luôn là người tôn kính bậc thầy, vì vậy ông muốn ca ngợi các đức tính của Đức Đạo Sư cho Sañcaya và dẫn ông ta đến gặp Đức Đạo Sư.
So lābhāsāpakato antevāsikabhāvaṃ anicchanto ‘‘na sakkomi cāṭi hutvā udakasiñcanaṃ hotu’’nti paṭikkhipi.
But Sañcaya, overcome by the desire for gain, did not wish to become a disciple, and refused, saying, "I cannot be a mere water-pot to pour water."
Vì bị lòng tham lợi lộc che lấp, Sañcaya không muốn trở thành đệ tử và từ chối: "Tôi không thể trở thành cái bình để đổ nước được."
Te anekehi kāraṇehi taṃ saññāpetuṃ asakkontā attano ovāde vattamānehi aḍḍhuteyyasatehi antevāsikehi saddhiṃ veḷuvanaṃ agamaṃsu.
Unable to persuade him with many reasons, they went to Veḷuvana with their two hundred and fifty disciples who followed their advice.
Họ không thể thuyết phục ông ta bằng nhiều lý do, nên đã cùng với hai trăm năm mươi đệ tử đang tuân theo lời khuyên của họ, đi đến Veḷuvana.
Satthā te dūratova āgacchante disvā ‘‘etaṃ me sāvakayugaṃ bhavissati, aggaṃ bhaddayuga’’nti vatvā tesaṃ parisāya cariyavasena dhammaṃ desetvā arahatte patiṭṭhāpetvā ehibhikkhubhāvena upasampadaṃ adāsi.
The Teacher, seeing them approaching from afar, said, "This will be my chief pair of disciples, an excellent and fortunate pair." And having taught the Dhamma according to the conduct of their assembly, established them in Arahantship, and conferred their ordination with the "Ehi Bhikkhu" formula.
Đức Đạo Sư thấy họ từ xa đi đến, nói: "Đây sẽ là cặp đệ tử của Ta, cặp tối thượng và tốt lành." Ngài đã thuyết pháp tùy theo căn cơ của hội chúng họ, giúp họ an trú vào quả vị A-la-hán, và ban cho họ sự thọ giới với lời "Ehi Bhikkhu."
Yathā tesaṃ evaṃ aggasāvakānampi iddhimayapattacīvaraṃ āgatameva.
Just as for them, so too for the chief disciples, robes and alms-bowls formed by psychic power appeared.
Cũng như họ, y bát thần thông cũng xuất hiện cho các Thượng Thủ Thanh Văn.
Uparimaggattayakiccaṃ pana na niṭṭhāsi.
However, the work of the three higher paths was not completed.
Tuy nhiên, việc thành tựu ba đạo quả cao hơn vẫn chưa hoàn tất.
Sāvakapāramīñāṇassa mahantatāya.
Due to the greatness of the disciples' pāramī-knowledge.
Vì sự vĩ đại của trí tuệ Ba-la-mật của các Thanh Văn.
Tesu āyasmā mahāmoggallāno pabbajitato sattame divase magadharaṭṭhe kallavālagāme samaṇadhammaṃ karonto thinamiddhe okkamante satthārā saṃvejito thinamiddhaṃ vinodetvā dhātukammaṭṭhānaṃ suṇanto eva uparimaggattayaṃ adhigantvā sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pāpuṇi.
Among them, the Venerable Mahāmoggallāna, on the seventh day after his ordination, while practicing the ascetic's duties in Kallavāla village in Magadha country, was admonished by the Teacher when sloth and torpor overcame him. Having dispelled sloth and torpor, and while listening to the meditation on the elements, he attained the three higher paths and reached the pinnacle of the knowledge of a disciple's perfection.
Trong số đó, Tôn giả Mahāmoggallāna, vào ngày thứ bảy sau khi xuất gia, khi đang thực hành pháp Sa-môn tại làng Kallavāla trong xứ Magadha, bị hôn trầm (thina-middha) xâm chiếm, được Đức Bổn Sư khuyến giáo, đã đoạn trừ hôn trầm, và trong khi lắng nghe pháp quán tưởng các yếu tố (dhātu-kammaṭṭhāna), đã chứng đắc ba đạo quả cao hơn và đạt đến đỉnh cao của Tuệ Giác Ba-la-mật của Bậc Thanh Văn (sāvakapāramīñāṇa).
Āyasmā sāriputto pabbajjāya addhamāsaṃ atikkamitvā satthārā saddhiṃ rājagahe sūkarakhataleṇe viharanto attano bhāgineyyassa dīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasuttante (ma. ni. 2.201 ādayo) desiyamāne desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā parassa vaḍḍhitaṃ bhattaṃ bhuñjanto viya sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pāpuṇi.
The Venerable Sāriputta, half a month after his ordination, while dwelling with the Teacher in the Sūkarakhata cave in Rājagaha, when the Discourse on the Full Understanding of Feelings was being taught to his nephew, the wanderer Dīghanakha, he directed his knowledge according to the teaching, and as if eating food offered to another, he reached the pinnacle of the knowledge of a disciple's perfection.
Tôn giả Sāriputta, sau khi xuất gia được nửa tháng, khi đang cư ngụ cùng Đức Bổn Sư tại hang Sūkarakhatā ở Rājagaha, trong lúc Đức Bổn Sư đang thuyết giảng kinh Vedanāpariggaha cho cháu trai của mình là du sĩ Dīghanakha, đã hướng trí tuệ theo lời thuyết giảng, và giống như người đang thọ dụng bữa ăn được dâng cúng thêm, đã đạt đến đỉnh cao của Tuệ Giác Ba-la-mật của Bậc Thanh Văn.
Iti dvinnaṃ aggasāvakānaṃ satthu samīpe eva sāvakapāramīñāṇaṃ matthakaṃ pattaṃ.
Thus, for both chief disciples, the pinnacle of the knowledge of a disciple's perfection was attained in the presence of the Teacher.
Như vậy, Tuệ Giác Ba-la-mật của Bậc Thanh Văn của hai vị Thượng Thủ Thanh Văn đã đạt đến đỉnh cao ngay bên cạnh Đức Bổn Sư.
Tattha himavantassāti himo assa atthīti himavā, tassa himavantassa avidūre samīpe, himālayapaṭibaddhavanehi attho.
My hermitage is well-made, a well-built leaf-hut."
Ở đây, himavantassa nghĩa là Himavā vì có tuyết (hima), avidūre nghĩa là gần, có nghĩa là trong khu rừng thuộc dãy Himalaya.
Lambako nāma pabbatoti evaṃnāmako paṃsumissakapabbato.
There, Himavantassa means "Himavā" (Himālaya) because it has snow (hima); avidūre means "near," implying the forests connected to the Himālaya.
Lambako nāma pabbato nghĩa là ngọn núi có tên như vậy, một ngọn núi pha lẫn đất.
Assamo sukato mayhanti tasmiṃ lambake pabbate mayhaṃ mamatthāya kato assamo araññavāso āsamantato samoti assamo.
Lambako nāma pabbato means a mountain of that name, mixed with earth.
Assamo sukato mayhaṃ nghĩa là tịnh xá (assama) được xây dựng cho tôi trên ngọn núi Lambaka đó, assama là nơi ở trong rừng, assama là nơi bình đẳng xung quanh.
Natthi paviṭṭhānaṃ samo parissamo etthāti vā assamo, so itthambhūto araññavāso suṭṭhu kato, rattiṭṭhānadivāṭṭhānakuṭimaṇḍapādivasena sundarenākārena katoti attho.
Assamo sukato mayhaṃ means "my hermitage" (araññavāsa) made for me on that Lambaka mountain, which is "assama" (equal on all sides) or "assama" (where there is no fatigue for those who enter). Such a wilderness dwelling is well-made, meaning it is beautifully constructed with night-quarters, day-quarters, huts, and pavilions.
Hoặc assama là nơi mà những người vào không có sự mệt mỏi (parissama) ngang bằng, nơi ở trong rừng như vậy được xây dựng tốt đẹp (suṭṭhu kato), có nghĩa là được xây dựng một cách đẹp đẽ với nơi ở ban đêm, nơi ở ban ngày, các túp lều và các sảnh đường.
Paṇṇasālāti usīrapabbajādīhi paṇṇehi chāditā nivasanapaṇṇasālāti attho.
Paṇṇasālā means a dwelling leaf-hut roofed with leaves such as usīra grass and other foliage.
Paṇṇasālā nghĩa là nhà lá được lợp bằng lá như cỏ hương bài (usīra) và cây pabbaja, tức là nhà lá để ở.
Tattha uttānakūlāti agambhīrā nadī.
Here, uttānakūlā means a shallow river.
Ở đây, uttānakūlā nghĩa là con sông không sâu.
Supatitthāti sundarapatitthā.
Supatitthā means having beautiful fords.
Supatitthā nghĩa là có bến tắm đẹp.
Manoramā manallīnā manāpā.
Manoramā means charming, delightful, pleasing.
Manoramā nghĩa là làm hài lòng tâm trí, dễ chịu.
Susuddhapulinākiṇṇāti suṭṭhu dhavalamuttādalasadisavālukākiṇṇā gahanībhūtāti attho.
Susuddhapulinākiṇṇā means thoroughly covered with sand resembling pure white pearls, that is, dense with it.
Susuddhapulinākiṇṇā nghĩa là rải rác cát trắng tinh khiết như ngọc trai và san hô, có nghĩa là dày đặc.
Sā itthambhūtā nadikā kunnadī mamassamaṃ mayhaṃ assamassa avidūre samīpe ahosīti attho.
That nadikā, a small river, being of such a nature, was not far from, that is, near my hermitage.
Con sông nhỏ (kunnadī) như vậy, nadikā đó mamassamaṃ nghĩa là không xa tịnh xá của tôi, có nghĩa là ở gần.
‘‘Assama’’nti ca sattamyatthe upayogavacananti veditabbaṃ.
And it should be understood that "assamaṃ" is used in the sense of the locative case.
Và ‘‘assama’’ nên được hiểu là từ chỉ vị trí trong nghĩa sở cách (sattamyattha).
Tattha asakkharāti ‘‘pulinākiṇṇā’’ti vuttattā asakkharā sakkharavirahitā.
Here, asakkharā means without gravel, free from pebbles, as it was said "strewn with sandbanks."
Ở đây, asakkharā nghĩa là không có sỏi đá, vì đã nói ‘‘rải rác cát’’, nên không có sỏi đá.
Apabbhārāti pabbhāravirahitā, agambhīrakūlāti attho.
Apabbhārā means without steep banks, that is, having shallow banks.
Apabbhārā nghĩa là không có bờ dốc, có nghĩa là bờ không sâu.
Sādu appaṭigandhikāti sādurasodakā duggandharahitā mayhaṃ assamapadaṃ sobhayantī nadikā khuddakanadī sandati pavattatīti attho.
Sādu appaṭigandhikā means having sweet-tasting water and no foul odor; the small river nadikā flows, adorning my hermitage.
Sādu appaṭigandhikā nghĩa là nước có vị ngọt, không có mùi khó chịu, con sông nhỏ (khuddakanadī) nadikā làm đẹp khu vực tịnh xá của tôi sandati chảy, có nghĩa là tiếp diễn.
Tattha gabbhaṃ gaṇhanti padumāti tadā tāpasena hutvā mama vasanasamaye ekacce padumā taḷākabbhantare makuḷapupphādayo gaṇhanti.
Here, gabbhaṃ gaṇhanti padumā means at that time, when I was living as an ascetic, some lotuses in the pond developed buds and flowers.
Ở đó, "hoa sen kết nụ" nghĩa là khi ấy, vào thời điểm tôi sống với thân phận ẩn sĩ, một số hoa sen trong ao kết nụ hoa, v.v.
Muḷāliyo padumamūlā niddhāvanti ito kaddamabbhantarato hatthidāṭhā viya gacchantīti attho.
Muḷāliyo, lotus roots, niddhāvanti spread out from within the mud like elephant tusks.
"Ngó sen" (muḷāliyo) là rễ sen "vươn dài" (niddhāvanti), nghĩa là chúng vươn ra từ trong bùn như ngà voi.
Pattapupphamākiṇṇā gahanībhūtā siṅghāṭiyo sobhayantīti attho.
The siṅghāṭi plants, dense with leaves and flowers, adorned it.
Nghĩa là, những cây củ ấu (siṅghāṭi) rậm rạp, đầy lá và hoa, làm cho ao thêm đẹp.
Tattha sīlavāti jhānasampayuttacatupārisuddhisīlasadisehi pañcahi sīlehi sampuṇṇoti attho.
Therein, virtuous means complete with the five virtues similar to the fourfold purity of virtue associated with jhāna.
Ở đó, "giới hạnh" (sīlavā) nghĩa là đầy đủ năm giới tương tự như giới tứ thanh tịnh đi kèm với thiền định.
Vatasampannoti ‘‘ito paṭṭhāya gharāvāsaṃ pañca kāmaguṇe vā na sevissāmī’’ti vatasamādānena sampanno.
Endowed with vows means complete with the undertaking of vows such as, “From now on, I will not indulge in household life or the five strands of sensual pleasure.”
"Giữ giới nguyện" (vatasampanno) nghĩa là đầy đủ với lời nguyện "từ nay tôi sẽ không sống đời gia đình hay hưởng thụ năm dục lạc".
Jhāyīti lakkhaṇūpanijjhānaārammaṇūpanijjhānehi jhāyī jhāyanasīlo.
A meditator means one who meditates, one whose nature is to meditate, through characteristic meditation and object meditation.
"Thiền định" (jhāyī) nghĩa là có thói quen thiền định bằng cách quán sát đặc tính (lakkhaṇūpanijjhāna) và quán sát đối tượng (ārammaṇūpanijjhāna).
Jhānaratoti etesu jhānesu rato allīno sadā sampuṇṇo.
Devoted to meditation means attached and devoted to these meditations, always complete.
"An trú trong thiền định" (jhānarato) nghĩa là gắn bó, bám víu vào những thiền định này, "luôn luôn" (sadā) đầy đủ.
Pañcābhiññābalappattoti iddhividhadibbasotaparacittavijānanapubbenivāsānussatidibbacakkhusaṅkhātāhi pañcahi abhiññāhi visesapaññāhi balasampanno, paripuṇṇoti attho.
Attained to the power of the five abhiññā means endowed with the power of the five special knowledges, namely: various psychic powers, divine ear, knowledge of others’ minds, recollection of past lives, and divine eye; complete.
"Đạt được năm thần thông" (pañcābhiññābalappatto) nghĩa là đầy đủ sức mạnh của năm thần thông, tức là trí tuệ đặc biệt, bao gồm thần túc thông, thiên nhĩ thông, tha tâm thông, túc mạng thông và thiên nhãn thông – đó là nghĩa.
Nāmena suruci nāma tāpaso hutvā viharāmīti sambandho.
The connection is that he dwelt as an ascetic named Suruci.
Tôi sống với tên là ẩn sĩ "Suruci" – đó là sự liên kết.
Tattha lakkhaṇeti lakkhaṇasatthe.
Here, lakkhaṇe means in the science of characteristics.
Trong đó, lakkhaṇe có nghĩa là trong tướng học.
Sabbalokiyānaṃ itthipurisānaṃ ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgatā dukkhitā bhavanti, imehi sukhitā bhavantī’’ti lakkhaṇaṃ jānāti.
He knows the characteristics of all worldly men and women, (such as) "those endowed with these characteristics become suffering, and those with these become happy".
Biết được tướng của tất cả nam nữ thế gian rằng: “Những người có đầy đủ những tướng này thì đau khổ, những người có đầy đủ những tướng này thì hạnh phúc.”
Tappakāsako gantho lakkhaṇaṃ, tasmiṃ lakkhaṇe ca.
The text that explains this is lakkhaṇa, and in that lakkhaṇa.
Bộ sách trình bày về tướng được gọi là tướng học, và trong tướng học đó.
Itihāseti ‘‘itiha āsa itiha āsā’’ti vuttavacanapaṭidīpake ganthe.
Itihāsa refers to a text that illuminates the words spoken as "thus it was, thus it was."
Itihāse có nghĩa là trong bộ sách trình bày những lời đã nói “itiha āsa itiha āsā” (đã là như vậy, đã là như vậy).
Lakkhaṇe ca itihāse ca pāramiṃ pariyosānaṃ gatāti sambandho.
The connection is that they attained the perfection (pāramī), the culmination, in both physiognomy and itihāsa.
Trong tướng học và lịch sử, gatā (đã đạt) pāramiṃ (sự hoàn hảo) tức là sự kết thúc – là sự liên kết.
Rukkhapabbatādīnaṃ nāmappakāsakaganthaṃ ‘‘nighaṇḍū’’ti vuccati.
A text that reveals the names of trees, mountains, and so forth, is called a "nighaṇḍu."
Bộ sách trình bày tên của cây cối, núi non v.v… được gọi là “nighaṇḍū” (từ điển).
Keṭūbheti kiriyākappavikappānaṃ kavīnaṃ upakārako gantho.
Keṭūbha is a text helpful to poets regarding actions, precepts, and alternatives.
Keṭūbhe là bộ sách hữu ích cho các thi sĩ về các loại hành động và lựa chọn.
Nighaṇḍuyā saha vattatīti sanighaṇḍu, keṭubhena saha vattatīti sakeṭubhaṃ, tasmiṃ sanighaṇḍusakeṭubhe vedattaye pāramiṃ gatāti sambandho.
"Sa-nighaṇḍu" means that which exists with a nighaṇḍu; "sa-keṭubha" means that which exists with a keṭūbha. The connection is that they attained perfection in the three Vedas, along with the nighaṇḍu and keṭūbha.
Cái gì có cùng với từ điển thì là sanighaṇḍu, cái gì có cùng với ngữ pháp thì là sakeṭubhaṃ, trong sanighaṇḍusakeṭubhe (cùng với từ điển và ngữ pháp), đã đạt đến sự hoàn hảo trong ba bộ Veda – là sự liên kết.
Padakāti nāmapadasamāsataddhitākhyātakitakādipadesu chekā.
Padakā refers to those skilled in terms such as nouns, compounds, derivatives, verbs, and participles.
Padakā có nghĩa là những người tài giỏi trong các từ như danh từ, từ ghép, taddhita, động từ, kitaka v.v…
Veyyākaraṇāni candapāṇinīyakalāpādibyākaraṇe chekā.
Veyyākaraṇāni refers to those skilled in grammars such as Candapāṇinīya and Kalāpa.
Veyyākaraṇāni có nghĩa là những người tài giỏi trong các ngữ pháp như Candapāṇinīya, Kalāpa v.v…
Sadhamme pāramiṃ gatāti attano dhamme brāhmaṇadhamme vedattaye pāramiṃ pariyosānaṃ gatā pattāti attho.
Attained perfection in the True Dhamma means they attained perfection, the culmination, in their own Dhamma, the brahminical Dhamma, the three Vedas.
Sadhamme pāramiṃ gatā có nghĩa là đã đạt đến sự hoàn hảo, sự kết thúc trong pháp của mình, trong pháp của Bà-la-môn, trong ba bộ Veda.
Tattha appicchāti appakenāpi yāpentā.
Here, of few desires means subsisting on little.
Trong đó, appicchā có nghĩa là sống đủ với một chút ít.
Nipakāti nepakkasaṅkhātāya paññāya samannāgatā.
Sagacious means endowed with sagacity, which is wisdom.
Nipakā có nghĩa là có đầy đủ trí tuệ được gọi là sự khôn ngoan.
Appāhārāti ekāhārā ekabhattikāti attho.
Moderate in food means taking only one meal, eating only once.
Appāhārā có nghĩa là ăn một bữa, ăn một lần trong ngày.
Alolupāti lolupataṇhāya appavattanakā.
Not greedy means not driven by the craving of greed.
Alolupā có nghĩa là không phát sinh sự tham lam.
Lābhālābhenāti lābhena alābhena ca santuṭṭhā somanassā ete mama sissā sadā niccakālaṃ maṃ parivārenti upaṭṭhahantīti attho.
The meaning is that these disciples of mine, content and joyful with gain and loss, always attend on me at all times.
Lābhālābhenā (với được và mất) tức là với được và mất, santuṭṭhā (hài lòng) tức là hoan hỷ, những đệ tử này của tôi sadā (luôn luôn) tức là mọi lúc, parivārenti (vây quanh) tức là hầu hạ tôi – là ý nghĩa.
Tattha jhāyīti lakkhaṇūpanijjhānaārammaṇūpanijjhānehi samannāgatā.
Here, meditators means endowed with the discernment of characteristics and the discernment of objects (of meditation).
Trong đó, jhāyī có nghĩa là có đầy đủ sự quán sát về tướng và sự quán sát về đối tượng.
Jhāyanasīlā vā.
Or, those who are accustomed to meditating.
Hoặc có thói quen thiền định.
Jhānaratāti tesu ca jhānesu ratā allīnā.
Devoted to meditation means fond of and attached to those meditations.
Jhānaratā có nghĩa là ưa thích, gắn bó với những thiền định đó.
Dhīrāti dhitisampannā.
Steadfast means endowed with firmness.
Dhīrā có nghĩa là có đầy đủ sự kiên định.
Santacittāti vūpasantamanā.
With tranquil minds means with minds calmed.
Santacittā có nghĩa là tâm đã lắng dịu.
Samāhitāti ekaggacittā.
Concentrated means with one-pointed minds.
Samāhitā có nghĩa là tâm nhất tâm.
Ākiñcaññanti nippalibodhabhāvaṃ.
Nothingness means the state of being free from all impediments.
Ākiñcaññaṃ có nghĩa là trạng thái không có chướng ngại.
Patthayantāti icchantā.
Desiring means wishing for.
Patthayantā có nghĩa là mong muốn.
Itthambhūtā me sissā sadā maṃ parivārentīti sambandho.
The connection is that such disciples of mine always attend on me.
Các đệ tử của tôi như vậy luôn vây quanh tôi – là sự liên kết.
Tattha abhiññāpāramippattāti pañcasu abhiññāsu pāramiṃ pariyosānaṃ pattā pūritāti attho.
Here, attained the perfection of supernormal powers means they have attained and fulfilled the perfection in the five supernormal powers.
Trong đó, abhiññāpāramippattā có nghĩa là đã đạt đến sự hoàn hảo, sự viên mãn trong năm thần thông.
Pettike gocare ratāti buddhānuññātāya aviññattiyā laddhe āhāre ratāti attho.
Devoted to the ancestral domain means devoted to food obtained through the unspoken consent approved by the Buddhas.
Pettike gocare ratā có nghĩa là ưa thích thức ăn nhận được qua sự không tuyên bố, được Đức Phật cho phép.
Antalikkhacarāti antalikkhena ākāsena gacchantā āgacchantā cāti attho.
Sky-farers means those who go and come through the sky, through space.
Antalikkhacarā có nghĩa là đi lại trên không trung, trên bầu trời.
Dhīrāti thirabhūtā sīhabyagghādiparissaye acchambhitasabhāvāti attho.
Steadfast means firm, fearless in the face of dangers from lions, tigers, and so forth.
Dhīrā có nghĩa là kiên cố, không sợ hãi trước những hiểm nguy như sư tử, hổ v.v…
Evaṃbhūtā mama tāpasā sadā maṃ parivārentīti attho.
The meaning is that such ascetics of mine always attend on me.
Các đạo sĩ của tôi như vậy luôn vây quanh tôi – là ý nghĩa.
Tattha cakkhādīsu chasu dvāresu rūpādīsu chasu ārammaṇesu saṃvutā pihitā paṭicchannā, rakkhitagopitadvārāti attho.
Here, restrained means closed off, covered, with guarded and protected sense-doors, in the six sense-doors such as the eye and in the six objects such as forms.
Trong đó, saṃvutā (đã phòng hộ) tức là đã đóng kín, đã che đậy, đã bảo vệ các căn môn như mắt v.v… trên sáu đối tượng như sắc v.v…, tức là các căn môn đã được bảo vệ, giữ gìn.
Anejā nittaṇhā rakkhitindriyā gopitacakkhādiindriyā asaṃsaṭṭhā ñātīhi gahaṭṭhehi amissībhūtāti attho.
Unshaken means without craving; with guarded faculties means with guarded eye and other faculties; unassociated means not mixed with relatives and householders.
Anejā (không dao động) tức là không có tham ái, rakkhitindriyā (các căn được bảo vệ) tức là các căn như mắt v.v… đã được giữ gìn, asaṃsaṭṭhā (không hòa trộn) tức là không hòa lẫn với bà con, với gia chủ.
Durāsadāti duṭṭhu āsadā, āsādetuṃ ghaṭṭetuṃ asakkuṇeyyā ayoggāti attho.
Unapproachable means difficult to assault, difficult to harm, unsuitable.
Durāsadā có nghĩa là khó tiếp cận, khó quấy rầy, không thích hợp.
Te itthambhūtā mama sissā tāpasā rajanīye rajjitabbe vatthusmiṃ na rajjanti rajjaṃ na uppādenti.
Such disciples of mine, the ascetics, are not impassioned; they do not give rise to passion regarding objects that are exciting, that are to be delighted in.
Các đệ tử đạo sĩ của tôi như vậy, đối với vật rajanīye (đáng nhiễm) tức là đáng bị nhiễm trước, na rajjanti (không nhiễm trước) tức là không phát sinh sự nhiễm trước.
Dussanīye dussitabbe dosaṃ uppādetuṃ yutte vatthumhi na dussare dosaṃ na karonti.
They are not angered; they do not produce anger regarding objects that are offensive, that are suitable for giving rise to anger.
Đối với vật dussanīye (đáng sân hận) tức là đáng phát sinh sân hận, na dussare (không sân hận) tức là không làm phát sinh sân hận.
Mohanīye mohituṃ yutte vatthumhi na muyhanti mohaṃ na karonti, paññāsampayuttā bhavantīti attho.
They are not deluded; they do not produce delusion regarding objects that are deluding, suitable for causing delusion; meaning, they are endowed with wisdom.
Đối với vật mohanīye (đáng mê muội) tức là đáng bị mê muội, na muyhanti (không mê muội) tức là không làm phát sinh sự mê muội, tức là có đầy đủ trí tuệ.
Tattha keci ekacce mama sissā aggipākī phalāphalapaṇṇādayo pacitvā khādanti, ekacce anaggī aggīhi apacitvā āmakameva khādanti, ekacce dantikā dantehiyeva tacaṃ uppāṭetvā khādanti.
Among them, some of my disciples who cook with fire cook and eat fruits, leaves, and so forth; some who do not use fire eat raw food only, without cooking with fire; and some, who use their teeth, tear off the skin with their teeth and eat.
Trong số đó, một số đệ tử của ta, những người aggipākī (ăn đồ nấu bằng lửa), nấu chín trái cây, lá cây v.v. rồi ăn; một số anaggī (không dùng lửa), không nấu bằng lửa mà ăn sống; một số dantikā (dùng răng), chỉ dùng răng lột vỏ rồi ăn.
Ekacce udukkhalikā udukkhalehi koṭṭetvā khādanti.
Some, who use a mortar, pound with mortars and eat.
Một số udukkhalikā (dùng cối giã), giã bằng cối rồi ăn.
Ekacce asmena koṭṭitā pāsāṇena koṭṭetvā khādanti.
Some, who pound with a stone, pound with a stone and eat.
Một số asmena koṭṭitā (nghiền bằng đá), nghiền bằng đá rồi ăn.
Ekacce sayaṃpatitaphalāhārāti sambandho.
The connection is that some subsist on naturally fallen fruits.
Một số là những người ăn quả rụng tự nhiên, đó là sự liên kết.
Tattha te durāsadā mama sissā kacchesu ubhayakacchesu ca hatthapādesu ca parūḷhā sañjātā, dīghanakhalomāti attho.
Among them, those disciples of mine, hard to overcome, have overgrown in their armpits (both armpits), hands, and feet, meaning they have long nails and body hair.
Trong số đó, các đệ tử khó ai sánh kịp của ta, ở kacchesu (nách) cả hai bên nách và tay chân parūḷhā (mọc dài), nghĩa là tóc, móng, lông dài.
Khurakammarahitattā amaṇḍitā apasādhitāti adhippāyo.
The intention is that they are unadorned and unkempt due to the absence of a barber's work.
Ý nghĩa là không được cắt tỉa, không được trang điểm vì không có thợ cạo.
Paṅkadantāti iṭṭhakacuṇṇakhīrapāsāṇacuṇṇādīhi dhavalamakatattā malaggahitadantāti attho.
With teeth stained with mud means their teeth are stained with grime, not having been whitened by brick powder, milk, stone powder, and so forth.
Paṅkadantā (răng bám bùn) nghĩa là răng bị bám bẩn vì không được làm trắng bằng bột gạch, sữa, bột đá v.v.
Rajassirāti telamakkhanādirahitattā dhūlīhi makkhitasīsāti attho.
With dusty heads means their heads are smeared with dust due to the absence of oiling and so forth.
Rajassirā (đầu bám bụi) nghĩa là đầu bị bám bụi vì không được thoa dầu v.v.
Gandhitā sīlagandhenāti jhānasamādhisamāpattīhi sampayuttasīlena samaṅgībhūtattā lokiyasīlagandhena sabbattha sugandhībhūtāti attho.
Scented with the fragrance of sīla means they are endowed with sīla connected with jhāna, samādhi, and samāpatti, and thus are fragrant everywhere with the worldly fragrance of sīla.
Gandhitā sīlagandhenā (hương thơm giới đức) nghĩa là tỏa hương thơm khắp nơi bằng hương giới đức thế gian vì đầy đủ giới đức đi kèm với thiền định, các thành tựu thiền định.
Mama sissā durāsadāti imehi vuttappakāraguṇehi samannāgatattā āsādetuṃ ghaṭṭetuṃ asakkuṇeyyā mama sissāti sambandho.
My disciples are hard to overcome is the connection, meaning my disciples, being endowed with these aforementioned qualities, are impossible to assail or harass.
Mama sissā durāsadā (đệ tử của ta khó ai sánh kịp) là sự liên kết, nghĩa là các đệ tử của ta không thể bị quấy rầy, không thể bị xúc phạm vì đầy đủ các phẩm chất được nói đến như vậy.
Tattha pātova sannipatitvāti sattamyatthe topaccayo, pātarāsakāleyeva mama santike rāsibhūtāti attho.
Among them, having gathered early in the morning: the suffix to is in the sense of the seventh case, meaning they gathered in a heap at my abode at breakfast time.
Trong số đó, pātova sannipatitvā (sáng sớm tụ họp), tiếp vĩ ngữ 'to' ở đây có nghĩa là 'vào lúc', nghĩa là tụ họp lại chỗ ta vào lúc ăn sáng.
Uggatāpanā pākaṭatapā patthaṭatapā jaṭilā jaṭādhārino tāpasā.
Intense asceticism means manifest asceticism, widespread asceticism. Matted-hair ascetics are ascetics wearing matted hair.
Uggatāpanā (có nhiệt lực cao) là những vị khổ hạnh có sự khổ hạnh rõ ràng, có sự khổ hạnh lan tỏa, những vị jaṭilā (tóc bện) là những đạo sĩ có tóc bện.
Lābhālābhaṃ pakittetvā khuddake ca mahante ca lābhe pākaṭe katvā tadā tasmiṃ kāle ambare ākāsatale gacchantīti sambandho.
Having declared their gains and losses means having made public their small and great gains. Then at that time, through the sky means they go in the firmament; this is the connection.
Lābhālābhaṃ pakittetvā (tuyên bố được mất) là công bố những được mất nhỏ và lớn, tadā (lúc đó) vào thời điểm đó, ambare (trên không trung) là sự liên kết, nghĩa là họ bay lên không trung.
192. Puna tesaṃyeva guṇe pakāsento etesaṃ pakkamantānantiādimāha.
192. Further proclaiming their qualities, he says, “As these depart…” and so forth.
192. Lại nữa, để tuyên bố những phẩm chất của chính họ, Ngài nói etesaṃ pakkamantāna (khi họ bay đi) v.v.
Tattha ākāse vā thale vā pakkamantānaṃ gacchantānaṃ etesaṃ tāpasānaṃ vākacīrajanito mahāsaddo pavattatīti attho.
Among them, as these ascetics depart in the sky or on land, a great sound arises from their bark-cloth garments; this is the meaning.
Trong số đó, khi những đạo sĩ etesaṃ (này) pakkamantānaṃ (bay đi) trên không trung hay trên mặt đất, nghĩa là tiếng động lớn do áo vỏ cây phát ra.
Muditā honti devatāti evaṃ mahāsaddaṃ pavattetvā gacchantānaṃ ajinacammasaddena santuṭṭhā ‘‘sādhu sādhu, ayyā’’ti somanassajātā devatā muditā santuṭṭhā hontīti sambandho.
The devas are delighted is the connection, meaning the devas, pleased by the sound of the animal skins as these ascetics depart making such a great sound, become joyful, saying, “Excellent, excellent, Venerable Ones!” and are delighted.
Muditā honti devatā (chư thiên hoan hỷ) là sự liên kết, nghĩa là chư thiên hoan hỷ, vui mừng, nói “Lành thay, lành thay, thưa các ngài!” khi những vị bay đi gây ra tiếng động lớn như vậy, hài lòng với tiếng da thú.
194. Puna tesamevānubhāvaṃ pakāsento pathavīkampakā etetiādimāha.
194. Further proclaiming their influence, he says, “These are earth-shakers…” and so forth.
194. Lại nữa, để tuyên bố uy lực của chính họ, Ngài nói pathavīkampakā ete (những vị này làm rung chuyển trái đất) v.v.
Tadā ete sabbattha icchācārā pathavīkampakā medanīsañcalanajātikā nabhacārino ākāsacārino.
At that time, these wanderers, free to roam everywhere, are earth-shakers, by nature capable of making the earth tremble; they are sky-wanderers, wanderers in the sky.
Lúc đó, ete (những vị này), những người đi lại tùy ý khắp nơi, pathavīkampakā (làm rung chuyển trái đất), có bản chất làm rung chuyển mặt đất, nabhacārino (đi trên không trung).
Uggatejāti uggatatejā patthaṭatejā duppasahā pasayha abhibhavitvā pavattituṃ asakkuṇeyyāti duppasahā.
Of great might means of great might, of widespread might. Hard to overcome means hard to overcome, impossible to overpower and subdue.
Uggatejā (có oai lực lớn) nghĩa là có oai lực cao, có oai lực lan tỏa, duppasahā (khó ai sánh kịp) nghĩa là khó ai sánh kịp vì không thể bị áp đảo, không thể bị chế ngự.
Sāgarova akhobhiyāti aññehi akhobhiyo anāluḷito sāgaro iva samuddo viya aññehi akhobhiyā kampetuṃ asakkuṇeyyā hontīti sambandho.
Like the ocean, unperturbed is the connection, meaning they are unperturbed, impossible for others to disturb, like the ocean, like the sea, impossible for others to agitate.
Sāgarova akhobhiyā (bất động như biển cả) là sự liên kết, nghĩa là họ bất động, không thể bị lay chuyển bởi người khác, giống như biển cả không bị quấy động, không bị khuấy đảo bởi người khác.
196. Te sabbe thomento mettāvihārinotiādimāha.
196. Praising all of them, he says, “Dwellers in mettā…” and so forth.
196. Khen ngợi tất cả họ, Ngài nói mettāvihārino (trú trong tâm từ) v.v.
Tattha ‘‘aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇā sattā sukhī hontū’’tiādinā sinehalakkhaṇāya mettāya pharitvā viharanti, attabhāvaṃ pavattentīti mettāvihārino ete mama sissāti attho.
Among them, dwellers in mettā: these are my disciples who abide, pervading with mettā, characterized by affection, with the thought, “May beings in immeasurable world-systems, immeasurable beings, be happy!” thus maintaining their existence; this is the meaning.
Trong số đó, mettāvihārino (trú trong tâm từ) nghĩa là các đệ tử của ta sống, duy trì thân thể bằng cách lan tỏa tâm từ có đặc tính yêu thương, nói rằng “Nguyện cho vô lượng chúng sinh trong vô lượng thế giới được hạnh phúc” v.v.
Sabbe te isayo sabbapāṇinaṃ sabbesaṃ sattānaṃ hitesī hitagavesakā.
All those sages are seekers of the welfare of all beings.
Tất cả các vị đạo sĩ đó sabbapāṇinaṃ (đối với tất cả chúng sinh) là hitesī (tìm cầu lợi ích), tìm cầu lợi ích cho tất cả chúng sinh.
Anattukkaṃsakā attānaṃ na ukkaṃsakā amānino kassaci kañci puggalaṃ na vambhenti nīcaṃ katvā na maññantīti attho.
Not exalting themselves means not exalting themselves, not being arrogant. They do not disparage anyone, meaning they do not look down upon any individual.
Anattukkaṃsakā (không tự đề cao) là những người không tự đề cao mình, không kiêu mạn, kassaci (đối với bất kỳ ai) nghĩa là không xem thường, không coi khinh bất kỳ người nào.
198. Tato attano ānubhāvassa dassanalesena pakāsento vijjādharātiādimāha.
198. Then, proclaiming his influence by a trace of its manifestation, he says, “Vijjādharā…” and so forth.
198. Rồi, để tuyên bố uy lực của mình một cách vắn tắt, Ngài nói vijjādharā (những người trì giữ thần chú) v.v.
Tattha mantasajjhāyādivijjādharā ca rukkhapabbatādīsu vasantā bhummadevatā ca bhūmaṭṭhathalaṭṭhā nāgā ca gandhabbadevā ca caṇḍā rakkhasā ca kumbhaṇḍā devā ca dānavā devā ca icchiticchitanimmānasamatthā garuḷā ca taṃ saraṃ upajīvantīti sambandho, tasmiṃ sare sarassa samīpe vasantīti attho.
Among them, Vijjādharas skilled in mystic spells and chants, and earth-dwelling devas dwelling on trees, mountains, etc., and Nāgas, and Gandhabba devas, and fierce Rakkhasas, and Kumbhaṇḍa devas, and Dānavas devas, and Garuḷas capable of creating whatever is wished for, subsist on that lake; this is the connection, meaning they dwell near that lake.
Trong số đó, những người trì giữ thần chú như tụng niệm thần chú v.v., và chư thiên trú trên cây, núi v.v., chư thiên ở cõi đất, nāgā (rồng), chư thiên gandhabba (càn thát bà), rakkhasā (la sát) hung dữ, chư thiên kumbhaṇḍā (cưu bàn trà), chư thiên dānavā (đà na), và garuḷā (kim sí điểu) có khả năng hóa hiện theo ý muốn, là sự liên kết, nghĩa là họ sống nhờ vào hồ đó, sống gần hồ đó.
207. Punapi attano guṇe pakāsento uppāte supine cāpītiādimāha.
207. Again, proclaiming his qualities, he says, “Also in portents and dreams…” and so forth.
207. Lại nữa, để tuyên bố phẩm chất của mình, Ngài nói uppāte supine cāpī (cả điềm báo và giấc mơ) v.v.
Tattha brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gatattā nakkhattapāṭhe ca chekattā ‘‘imassa rājakumārassa uppannanakkhattaṃ subhaṃ asubha’’nti uppātalakkhaṇe ca supine ca pavattiṃ pucchitena ‘‘idaṃ supinaṃ subhaṃ, idaṃ asubha’’nti supinanipphattikathane ca sabbesaṃ itthipurisānaṃ hatthapādalakkhaṇakathane ca suṭṭhu sikkhito sakalajambudīpe pavattamānaṃ mantapadaṃ lakkhaṇamantakoṭṭhāsaṃ sabbaṃ ahaṃ tadā mama tāpasakāle dhāremīti sambandho.
Among them, having attained proficiency in Brahmanic arts and being skilled in astrology, the connection is that at that time, during my ascetic period, I retained all the sections of incantations and characteristics, the entire body of spells prevalent throughout Jambudīpa, concerning the auspicious or inauspicious nature of a prince's birth stars (in portents), and in dreams, when asked about occurrences, stating, “This dream is auspicious, this is inauspicious” (in dream interpretation), and in describing the hand and foot characteristics of all men and women, being thoroughly trained.
Trong số đó, vì đã thành thạo các nghề của Bà la môn và giỏi về chiêm tinh học, ta đã giữ gìn tất cả các câu thần chú, phần thần chú về tướng tốt, tướng xấu, tất cả những gì đang diễn ra trên khắp Jambudīpa vào thời kỳ ta là đạo sĩ, khi được hỏi về sự kiện trong các điềm báo và giấc mơ, nói rằng “điềm báo của vị hoàng tử này là tốt hay xấu”, và nói về sự thành tựu của giấc mơ “giấc mơ này là tốt, giấc mơ này là xấu”, và nói về tướng tay chân của tất cả nam nữ, đó là sự liên kết.
208. Attano byākaraṇaṃ buddhaguṇapubbaṅgamaṃ pakāsento anomadassītiādimāha.
208. Proclaiming his prediction to be preceded by the Buddha's qualities, he says, “Anomadassī…” and so forth.
208. Để tuyên bố lời tiên tri của mình có phẩm chất Phật làm tiền đề, Ngài nói anomadassī (có cái thấy vô thượng) v.v.
Tattha na omakanti anomaṃ.
Among them, that which is not inferior is Anoma.
Trong số đó, không thấp kém là vô thượng (anoma).
Maṃsacakkhudibbacakkhusamantacakkhudhammacakkhubuddhacakkhūhi sabbasattānaṃ passanaṃ dassanaṃ nāma, anomaṃ dassanaṃ yassa bhagavato so bhagavā anomadassī.
The seeing of all beings with the physical eye, divine eye, eye of omniscience, eye of Dhamma, and eye of a Buddha is called vision; the Blessed One who has such faultless vision is the Anomadassī (One with Supreme Vision).
Sự thấy của tất cả chúng sinh bằng nhục nhãn, thiên nhãn, tuệ nhãn, pháp nhãn, Phật nhãn được gọi là thấy (dassana); Đức Thế Tôn có cái thấy vô thượng thì Ngài là anomadassī (có cái thấy vô thượng).
Bhāgyavantatādīhi kāraṇehi bhagavā lokassa jeṭṭhaseṭṭhattā lokajeṭṭho usabho nisabho āsabhoti tayo gavajeṭṭhakā.
By reasons such as being fortunate, the Blessed One is the Lokajeṭṭha (Foremost of the World) due to being the foremost and supreme of the world. There are three types of bull chiefs: usabha, nisabha, and āsabha.
Đức Thế Tôn bhagavā (có phước) vì những lý do như có phước báu v.v., lokajeṭṭho (tối thắng trong thế gian) vì là bậc tối tôn tối thượng của thế gian; usabha, nisabha, āsabha là ba loại bò tối thắng.
Tattha gavasatajeṭṭhako usabho, gavasahassajeṭṭhako nisabho, gavasatasahassajeṭṭhako āsabho, narānaṃ āsabho narāsabho paṭividdhasabbadhammo, sambuddho vivekakāmo ekībhāvaṃ icchanto himavantaṃ himālayapabbataṃ upāgamīti sambandho.
Among them, usabha is the chief of a hundred bulls, nisabha is the chief of a thousand bulls, and āsabha is the chief of a hundred thousand bulls. The Narāsabha (Chief of Men) is the one who has penetrated all phenomena, the Sambuddha (Perfectly Enlightened One), desiring solitude, wishing for seclusion, approached Himavanta, the Himālaya mountain – this is the connection.
Ở đây, con bò đực đầu đàn của một trăm con bò là usabha, con bò đực đầu đàn của một ngàn con bò là nisabha, con bò đực đầu đàn của một trăm ngàn con bò là āsabha. Bậc āsabha trong loài người là narāsabha, đã thấu triệt tất cả pháp, bậc Chánh Đẳng Giác mong cầu sự độc cư, muốn sự độc cư, đã đến Hy Mã Lạp Sơn (dãy núi Himalaya), đó là mối liên hệ.
218. Sayambhū sayameva bhūtā.
218. Sayambhū means self-existent.
218. Tự sinh (sayambhū) là tự mình sinh ra.
Amitodaya amitānaṃ aparimāṇānaṃ guṇānaṃ udaya uṭṭhānaṭṭhāna, idaṃ padadvayaṃ ālapanameva.
Amitodaya means the rise or origin of immeasurable, innumerable qualities. These two words are vocatives.
Vô lượng khởi nguyên (amitodaya) là nơi khởi nguyên, nơi phát sinh của vô lượng công đức không thể đếm được; hai từ này là lời hô gọi.
Imaṃ lokaṃ imaṃ sattalokaṃ saṃ suṭṭhu uddharasi saṃsārato uddharitvā nibbānathalaṃ pāpesīti attho.
You uplift this world, this realm of beings, well, meaning you deliver them from saṃsāra and lead them to the state of Nibbāna.
Ngài đã cứu vớt (uddharasi) thế gian này (imaṃ lokaṃ), tức là thế gian chúng sinh này, một cách tốt đẹp (saṃ), nghĩa là đã cứu vớt khỏi luân hồi và đưa đến cảnh giới Niết Bàn.
Te sabbe sattā tava dassanaṃ āgamma āgantvā kaṅkhāsotaṃ vicikicchāmahoghaṃ taranti atikkamantīti sambandho.
All those beings, having come to your sight, cross the great flood of doubt and perplexity – this is the connection.
Có mối liên hệ là tất cả chúng sinh ấy, sau khi đến (āgamma) thấy Ngài, vượt qua (taranti) dòng nghi ngờ, tức là dòng thác lớn của sự hoài nghi.
219. Bhagavantaṃ thomento tāpaso tuvaṃ satthātiādimāha.
219. Praising the Blessed One, the ascetic said, “ You are the Teacher,” and so on.
219. Vị đạo sĩ ca ngợi Đức Thế Tôn và nói: Ngài là Bậc Đạo Sư (tuvaṃ satthā) và những điều tương tự.
Tattha, bhante, sabbaññu tuvaṃ sadevakassa lokassa satthā ācariyo uttamaṭṭhena tvameva ketu ucco, sakalaloke pakāsanaṭṭhena tvameva dhajo, lokattaye uggatattā tvameva yūpo ussāpitathambhasadiso, pāṇinaṃ sabbasattānaṃ tvameva parāyaṇo uttamagamanīyaṭṭhānaṃ tvameva patiṭṭhā patiṭṭhaṭṭhānaṃ lokassa mohandhakāravidhamanato tvameva dīpo telapadīpo viya, dvipaduttamo dvipadānaṃ devabrahmamanussānaṃ uttamo seṭṭhoti sambandho.
In this, Venerable Sir, omniscient You are the Teacher of the world with its devas; in the supreme sense, You are the banner (ketu); in the sense of making known throughout the entire world, You are the flag; due to your eminence in the three worlds, You are the pillar (yūpo), like an erected pillar; of beings, of all beings, You are the refuge, the supreme destination; You are the support, the resting place; by dispelling the darkness of delusion from the world, You are the lamp, like an oil lamp; You are the Dvipaduttama, the supreme among bipeds (devas, brahmās, and humans) – this is the connection.
Trong đó, bạch Đức Thế Tôn, Ngài là Bậc Toàn Tri, là Bậc Đạo Sư (satthā) của thế gian cùng với chư thiên, theo nghĩa tối thượng Ngài chính là ngọn cờ (ketu) cao quý, theo nghĩa chiếu sáng khắp thế gian Ngài chính là lá cờ (dhajo), do vượt trội hơn ba cõi Ngài chính là trụ cột (yūpo) như cây cột được dựng lên, đối với chúng sinh (pāṇinaṃ) Ngài chính là nơi nương tựa (parāyaṇo) tối thượng, Ngài chính là chỗ dựa (patiṭṭhā), do xua tan bóng tối vô minh của thế gian Ngài chính là ngọn đèn (dīpo) như ngọn đèn dầu, Ngài là Bậc tối thượng trong loài hai chân (dvipaduttamo) tức là tối thượng trong chư thiên, Phạm thiên và loài người – có mối liên hệ như vậy.
223. Mahāsamudde udakanti caturāsītiyojanasahassagambhīre sāgare akhilaṃ udakañca, catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalaṃ akhilaṃ pathaviñca jahe jaheyya atikkameyya samaṃ kareyya buddhassa ñāṇaṃ upādāya gahetvā tuleyya samaṃ kareyya.
223. The water in the great ocean, meaning all the water in the ocean, eighty-four thousand leagues deep, and all the earth, which is two hundred forty thousand leagues thick, would yield or be surpassed and equalled if one were to compare it to the Buddha’s knowledge. Taking the Buddha’s knowledge into account, they would be made equal or measured against it.
223. Nước trong đại dương (mahāsamudde udakaṃ), tức là toàn bộ nước trong biển sâu tám vạn bốn ngàn dojana, và toàn bộ đất (akhilaṃ pathaviñca) dày hai trăm ngàn dojana cộng bốn mươi ngàn dojana, nếu lấy (upādāya) trí tuệ của Đức Phật để so sánh, thì chúng sẽ thua kém (jahe), tức là sẽ bị vượt qua, sẽ trở nên ngang bằng.
Upamāto upamāvasena na yujjare na yojeyyuṃ.
By way of comparison, they would not be equivalent.
Theo cách ví dụ (upamāto) thì chúng không tương xứng (na yujjare).
Ñāṇameva adhikanti attho.
Knowledge is superior – this is the meaning.
Nghĩa là trí tuệ vượt trội hơn.
224. Cakkhuma pañcahi cakkhūhi cakkhumanta, ālapanametaṃ.
224. Cakkhumā means one endowed with the five eyes; this is a vocative.
224. Bậc có mắt (cakkhuma), tức là bậc có mắt với năm loại mắt, đây là lời hô gọi.
Saha devehi pavattassa lokassa, bhummatthe sāmivacanaṃ.
Of the world that exists together with the devas; sāmivacana (genitive case) used in the sense of bhummattha (locative case).
Thuộc về thế gian cùng với chư thiên, đây là cách dùng sở thuộc ngữ trong nghĩa vị trí.
Sadevake lokasmiṃ antare yesaṃ yattakānaṃ sattānaṃ cittaṃ pavattati.
Within the world with its devas, the minds of all those beings exist.
Trong thế gian cùng chư thiên, của những ai (yesaṃ), tức là của bao nhiêu chúng sinh mà tâm của họ vận hành.
Ete tattakā sacittakā sattā tava ñāṇamhi antojālagatā ñāṇajālasmiṃ anto paviṭṭhāti sambandho, ñāṇajālena sabbasatte passasīti attho.
Those beings, as many as they are, are caught within the net of your knowledge; they have entered within the net of knowledge – this is the connection. It means you see all beings with the net of knowledge.
Có mối liên hệ là những (ete) chúng sinh có tâm ấy đều nằm trong lưới (antojālagatā) trí tuệ của Ngài, tức là đã đi vào trong lưới trí tuệ, nghĩa là Ngài thấy tất cả chúng sinh bằng lưới trí tuệ.
226. Tena tāpasena thomitākāraṃ pakāsentā dhammasaṅgāhakā therā imā gāthā thavitvānāti āhaṃsu.
226. The Dhamma compilers, the elders, revealing the manner in which he was praised by that ascetic, said, “ Having praised with these verses.”
226. Các vị Trưởng lão kết tập Pháp đã nói: Các vị ấy sau khi ca ngợi bằng những bài kệ này (imā gāthā thavitvānā), để trình bày cách thức vị đạo sĩ đã ca ngợi.
Tattha imā gāthāti ettakāhi gāthāhi thavitvāna thomanaṃ katvāna nāmena suruci nāma tāpaso sesaṭṭhakathāsu (a. ni. aṭṭha. 1.1.189-190; dha. pa. aṭṭha. 1.sāriputtattheravatthu) pana ‘‘saradamāṇavo’’ti āgato.
In this, these verses means having praised with this many verses, the ascetic named Suruci. However, in other commentaries (Aṅguttaranikāya Aṭṭhakathā 1.1.189-190; Dhammapada Aṭṭhakathā 1. Sāriputtattheravatthu), he is referred to as “Saradamāṇava.”
Trong đó, những bài kệ này (imā gāthā) là sau khi ca ngợi (thavitvāna) bằng bấy nhiêu bài kệ, vị đạo sĩ tên là Suruci, nhưng trong các bản Chú giải khác thì lại được ghi là ‘‘Saradamāṇavo’’.
So aṭṭhakathānayato pāṭhoyeva pamāṇaṃ, atha vā sundarā ruci ajjhāsayo nibbānālayo assāti suruci.
According to the commentary, the reading itself is authoritative. Alternatively, Suruci means one whose inclination or abode (ruci) is good (su), namely Nibbāna.
Theo phương pháp của Chú giải thì văn bản gốc là tiêu chuẩn, hoặc là người có ý chí tốt đẹp, có nơi nương tựa là Niết Bàn, nên gọi là Suruci.
Sarati gacchati indriyadamanāya pavattatīti sarado, iti dvayampi tasseva nāmaṃ.
He goes, he proceeds, he is active in taming the senses, hence Sarada. Thus, both are his names.
Người đi, vận hành để chế ngự các căn nên gọi là Sarada, vậy cả hai đều là tên của vị ấy.
So surucitāpaso ajinacammaṃ pattharitvāna pathaviyaṃ nisīdi, accāsannādayo cha nisajjadose vajjetvā sarado nisīdīti attho.
That ascetic Suruci spread a deerskin and sat on the ground. It means Sarada sat, avoiding the six faults of sitting, such as being too close.
Vị đạo sĩ Suruci ấy đã trải da nai và ngồi trên đất, nghĩa là Sarada đã ngồi tránh sáu lỗi của tư thế ngồi như quá gần v.v...
227. Tattha nisinno tāpaso tassa bhagavato ñāṇameva thomento cullāsītisahassānītiādimāha.
227. Seated there, that ascetic, praising only the knowledge of that Blessed One, said, “ Eighty-four thousand,” and so on.
227. Vị đạo sĩ ngồi ở đó, ca ngợi trí tuệ của Đức Thế Tôn và nói: Tám vạn bốn ngàn (cullāsītisahassānīti) và những điều tương tự.
Tattha cullāsītisahassānīti caturāsītisahassāni, girirājā merupabbatarājā, mahaṇṇave sāgare ajjhogāḷho adhiogāḷho paviṭṭho, tāvadeva tattakāni caturāsītisahassāni accuggato atiuggato idāni pavuccatīti sambandho.
In this, cullāsītisahassāni means eighty-four thousand. Girirājā is Mount Meru, the king of mountains. It is submerged or entered into the great ocean. It is said that it is elevated or extremely high by that much, eighty-four thousand – this is the connection.
Trong đó, tám vạn bốn ngàn (cullāsītisahassānīti) là tám mươi tư ngàn, vua núi (girirājā) là núi Meru, chìm sâu (ajjhogāḷho) trong đại dương (mahaṇṇave) là chìm sâu, đi vào, cũng bấy nhiêu (tāvadeva) tức là tám mươi tư ngàn, rất cao (accuggato) tức là rất cao, có mối liên hệ là bây giờ được nói đến.
231. Tamupameyyaṃ dassento tatheva hītiādimāha.
231. Showing that simile, he said, "Just as..." and so forth.
231. Để trình bày sự ví dụ đó, vị ấy nói: Cũng như vậy (tatheva hī) và những điều tương tự.
Tattha yathā udajā pāṇā antojālagatā honti, tatheva mahāvīra mahābodhiadhigamāya vīriyakara.
There, just as aquatic beings are caught within the net, so too, Great Hero, you who strive for the attainment of great awakening.
Trong đó, cũng như các sinh vật dưới nước nằm trong lưới, Đại Hùng (mahāvīra) là bậc đã nỗ lực để đạt được đại giác ngộ.
Ye keci puthu anekā titthiyā micchā titthakarā diṭṭhigahanapakkhandā diṭṭhisaṅkhātagahanaṃ paviṭṭhā parāmāsena sabhāvato parato āmasanalakkhaṇāya diṭṭhiyā mohitā pihitā santi.
Whatever numerous sectarians, those who uphold wrong views, are trapped in the thicket of views, obscured by views characterized by grasping at other* as their own nature, exist.
Có những nhiều (puthu) ngoại đạo (titthiyā) tà kiến khác nhau, đã rơi vào rừng rậm tà kiến (diṭṭhigahanapakkhandā), và bị mê hoặc (mohitā) bởi tà kiến có đặc tính chạm vào từ bên ngoài theo bản chất.
233. Evaṃ vuttathomanāvasāne bhagavato attano byākaraṇārabbhaṃ dassetuṃ bhagavā tamhi samayetiādimāha.
233. At the end of such praise, to show the occasion for the Blessed One's prophecy, he said, "The Blessed One at that time..." and so forth.
233. Khi lời ca ngợi như vậy kết thúc, để trình bày về việc Đức Thế Tôn bắt đầu tuyên bố về mình, Ngài nói: Đức Thế Tôn vào lúc ấy (bhagavā tamhi samaye) và những điều tương tự.
Tattha yasmiṃ samaye tāpaso bhagavantaṃ thomesi, tasmiṃ thomanāya pariyosānakāle saṅkhyātikkantaparivāratāya mahāyaso anomadassī bhagavā kilesamārādīnaṃ jitattā jino.
There, at the time when the ascetic praised the Blessed One, at the end of that praise, the Anomadassī Blessed One, of great fame due to his countless followers, was the Conqueror because he had conquered Māra and other defilements.
Trong thời điểm đó, vào lúc vị đạo sĩ kết thúc lời ca ngợi Đức Thế Tôn, Đức Thế Tôn Anomadassī (Vô Thượng Kiến) với đại uy danh, vì có quyến thuộc vô số, và vì đã chiến thắng phiền não, ma v.v., là bậc Chiến Thắng (Jina). Từ thiền định đã an trú (appitasamādhi) đứng dậy, Ngài nhìn toàn bộ Jambudīpa (Nam Thiệm Bộ Châu) bằng thiên nhãn, đó là sự liên kết.
Samādhimhā appitasamādhito vuṭṭhahitvā sakalajambudīpaṃ dibbacakkhunā olokesīti sambandho.
Having arisen from his concentration, from his jhāna, he surveyed the entire Jambudīpa with his divine eye; this is the connection.
Từ thiền định, đã xuất khỏi thiền định an chỉ và đã nhìn toàn bộ Jambudīpa bằng thiên nhãn, đó là mối liên hệ.
250. Pacchime bhavasampatteti byākaraṇaṃ dadamāno bhagavā āha.
250. "When his last existence is reached," the Blessed One said, giving the prophecy.
250. "Pacchime bhavasampatte" (Khi đạt được kiếp cuối cùng), Đức Thế Tôn nói khi ban lời thọ ký.
Tattha pacchime pariyosānabhūte bhave sampatte sati.
There, when his last existence, his final existence, is reached.
Trong đó, "pacchime" (kiếp cuối cùng) khi đạt đến kiếp cuối cùng.
Manussattaṃ manussajātiṃ gamissati, manussaloke uppajjissatīti attho.
He will attain human existence; he will be born in the human world; this is the meaning.
Sẽ đạt được (gamissati) thân người (manussattaṃ), nghĩa là sẽ tái sinh trong cõi người.
Rūpasāradhanasāravayasārakulasārabhogasārapuññasārādīhi sārehi sāravantatāya sārī nāma brāhmaṇī kucchinā dhārayissati.
A brāhmaṇī named Sārī, eminent due to the essence of form, wealth, age, family, possessions, merit, and so forth, will carry him in her womb.
Bà-la-môn nữ tên Sārī, người có giá trị vì vẻ đẹp, sự giàu có, tuổi trẻ, dòng dõi, tài sản, phước báu v.v., sẽ mang thai trong bụng.
254. ‘‘Sāriputtoti nāmena, hessati aggasāvako’’ti byākaraṇamadāsi, byākaraṇaṃ datvā taṃ thomento so bhagavā ayaṃ bhāgīrathītiādimāha.
254. He gave the prophecy, "His name will be Sāriputta, the chief disciple," and praising him, the Blessed One said, "This Bhāgīrathī..." and so forth.
254. Ngài đã ban lời thọ ký: "Sẽ có vị Thượng Thủ Đệ Tử tên Sāriputta", và sau khi ban lời thọ ký đó, để ca ngợi vị ấy, Đức Thế Tôn nói: "Ayaṃ bhāgīrathī" (Dòng sông Bhāgīrathī này) v.v. Trong số năm con sông lớn là Gaṅgā, Yamunā, Sarabhū, Mahī, Aciravatī, dòng sông Bhāgīrathī này là con sông Gaṅgā lớn đầu tiên, "himavantā pabhāvitā" (khởi nguồn từ Himavanta), từ Himavanta, khởi nguồn từ hồ Anotatta, "appayanti" (đến) đại dương (mahodadhiṃ), đến khối nước lớn, "appeti" (tiếp cận) đại dương (mahāsamuddaṃ) như thế nào, thì Sāriputta này cũng "sake tīsu visārado" (thành thạo trong ba lĩnh vực của mình), thành thạo trong ba bộ Veda đang thịnh hành trong gia tộc của mình, với trí tuệ không sai lầm, trí tuệ rộng lớn. Sau khi "paññāya pāramiṃ gantvā" (đạt đến sự hoàn hảo của trí tuệ) của trí tuệ đệ tử của mình, sẽ "tappayissati" (làm thỏa mãn) tất cả chúng sinh (pāṇine), nghĩa là sẽ làm cho họ được no đủ.
Gaṅgā, yamunā, sarabhū, mahī, aciravatīti imāsaṃ pañcannaṃ gaṅgānaṃ antare ayaṃ bhāgīrathī nāma paṭhamamahāgaṅgā himavantā pabhāvitā himavantato āgatā anotattadahato pabhavā, mahodadhiṃ mahāudakakkhandhaṃ appayanti pāpuṇanti, mahāsamuddaṃ mahāsāgaraṃ appeti upagacchati yathā, tathā eva ayaṃ sāriputto sake tīsu visārado attano kule pavattamānesu tīsu vedesu visārado apakkhalitañāṇo patthaṭañāṇo.
Just as this Bhāgīrathī, the first great Ganges, among these five Ganges rivers—Gangā, Yamunā, Sarabhū, Mahī, Aciravatī— flows forth from the Himavanta, originating from the Anotatta Lake, reaches the great mass of water, the great ocean, approaches the great ocean, so too will this Sāriputta, skilled in his three Vedas current in his family, possessing unwavering and pervasive knowledge.
Trong số năm con sông Gaṅgā này là Gaṅgā, Yamunā, Sarabhū, Mahī, Aciravatī, con sông Gaṅgā lớn đầu tiên tên là Bhāgīrathī này phát xuất từ Hy Mã Lạp Sơn, đến từ Hy Mã Lạp Sơn, có nguồn gốc từ hồ Anotatta, đổ vào đại dương (mahodadhiṃ), đến đại dương rộng lớn (mahāsamuddaṃ) như thế nào, thì Sāriputta này thông thạo ba (kinh Veda) của mình như vậy, thông thạo ba kinh Veda đang thịnh hành trong dòng dõi của mình, trí tuệ không sai lệch, trí tuệ rộng lớn.
Paññāya pāramiṃ gantvā attano sāvakañāṇassa pariyosānaṃ gantvā, pāṇine sabbasatte tappayissati santappessati suhittabhāvaṃ karissatīti attho.
Having gone to the perfection of wisdom, having reached the culmination of his disciple's knowledge, he will satisfy all beings; he will make them content; this is the meaning.
Đã đạt đến sự viên mãn của trí tuệ, đã đạt đến sự hoàn tất của trí tuệ bậc Thanh Văn của mình, sẽ làm cho chúng sinh (pāṇine) tất cả chúng sinh thỏa mãn (tappayissati), sẽ làm cho họ được no đủ, đó là ý nghĩa.
262. So evaṃ aggasāvakaṭṭhānaṃ patto sakyaputtena bhagavatā iṭṭhāniṭṭhesu akampiyasabhāvena pavattitaṃ pākaṭaṃ kataṃ dhammacakkaṃ saddhammaṃ anuvattessati avinassamānaṃ dhāressati.
He, having attained the position of chief disciple, will uphold the Dhamma, the Dhamma-wheel, that was set in motion and made manifest by the Sakyan-born Bhagavā with an unshakeable nature in pleasant and unpleasant matters, preserving it from perishing.
262. Vị ấy, đã đạt đến địa vị Thượng Thủ Đệ Tử như vậy, sẽ "anuvattessati" (tiếp tục duy trì) Chánh Pháp (dhammacakkaṃ) đã được Đức Phật, con trai của dòng Sakya, công bố, được thực hành với sự không lay chuyển trong những điều tốt và xấu. Sẽ "vassento" (làm mưa) những trận mưa giáo pháp (dhammavuṭṭhiyo), nghĩa là thuyết giảng, công bố, mở rộng, phân tích, làm rõ.
Dhammavuṭṭhiyo dhammadesanāsaṅkhātā vuṭṭhiyo vassento desento pakāsento vivaranto vibhajanto uttānīkaronto pavattissatīti attho.
This means he will cause 'showers of Dhamma,' which are teachings of Dhamma, to fall, by teaching, proclaiming, revealing, explaining, dissecting, and making clear.
Những trận mưa Pháp (dhammavuṭṭhiyo), tức là những trận mưa dưới hình thức thuyết Pháp, sẽ làm mưa (vassento) tức là sẽ thuyết giảng, sẽ tuyên bố, sẽ mở ra, sẽ phân tích, sẽ làm cho rõ ràng, đó là ý nghĩa.
264. Evaṃ so laddhabyākaraṇo somanassappatto pītisomanassavasena udānaṃ udānento aho me sukataṃ kammantiādimāha.
Thus, having received the prophecy and attained joy, he uttered an exclamation of joy and happiness, beginning with 'Oh, my good deed!'
264. Như vậy, vị ấy, đã nhận được lời thọ ký và tràn đầy hoan hỷ, đã nói lên lời cảm hứng với niềm vui và hoan hỷ: "Aho me sukataṃ kamma" (Ôi, nghiệp của tôi thật tốt đẹp) v.v.
Tattha ahoti vimhayatthe nipāto.
Therein, 'aho' is an interjection expressing wonder.
Trong đó, "aho" là một từ cảm thán biểu thị sự kinh ngạc.
Anomadassissa bhagavato satthuno garuno sukataṃ suṭṭhu kataṃ saddahitvā kataṃ kammaṃ puññakoṭṭhāsaṃ aho vimhayaṃ acinteyyānubhāvanti attho.
The meaning is: 'Oh, how wonderful and of inconceivable power is the meritorious deed, the portion of merit, that was well done, done with faith, for Bhagavā Anomadassī, the respected Teacher!'
"Sukataṃ" (đã làm tốt) nghiệp (kammaṃ), phần phước báu, được làm tốt, được làm với niềm tin, của Đức Thế Tôn Anomadassī, "satthuno" (bậc Đạo Sư) đáng kính, ôi thật kinh ngạc, có uy lực không thể nghĩ bàn, đó là ý nghĩa.
Yassa bhagavato ahaṃ kāraṃ puññasambhāraṃ katvā sabbattha sakalaguṇagaṇe pāramiṃ pariyosānaṃ gato paramaṃ koṭiṃ sampatto, so bhagavā aho vimhayoti sambandho.
The connection is: 'The Bhagavā for whom I performed meritorious actions and reached the culmination, the highest point, in all virtues – that Bhagavā is wonderful!'
"Yassa" (của Đức Thế Tôn nào) Ta đã làm công đức (kāraṃ), đã tích lũy phước báu, và đã "gato" (đạt đến) "pāramiṃ" (sự hoàn hảo) trong "sabbattha" (tất cả) các phẩm chất, đạt đến đỉnh cao tối thượng, Đức Thế Tôn đó thật kinh ngạc, đó là sự liên kết.
266. Attano eva vīriyaṃ pakāsento asaṅkhatantiādimāha.
Proclaiming his own energy, he spoke beginning with 'the unconditioned.'
266. Để công bố tinh tấn của chính mình, Ngài nói: "Asaṅkhataṃ" (Vô vi) v.v.
Tattha asaṅkhatanti na saṅkhataṃ, paccayehi samāgamma na katanti attho.
Therein, 'asaṅkhataṃ' means not conditioned, meaning not made by combining causes.
Trong đó, "asaṅkhataṃ" (vô vi) nghĩa là không phải hữu vi, không được tạo ra bởi sự kết hợp của các nhân duyên.
Taṃ asaṅkhataṃ nibbānaṃ kilesakālussiyābhāvena acalaṃ katasambhārānaṃ patiṭṭhaṭṭhena padaṃ gavesanto pariyesanto sabbe titthiye sakale titthakare diṭṭhuppādake puggale vicinaṃ upaparikkhanto esāhaṃ eso ahaṃ bhave kāmabhavādike bhave saṃsariṃ paribbhaminti sambandho.
The connection is: 'Searching for that unconditioned Nibbāna, which is unmoving due to the absence of the stain of defilements, and which is a foundation for those who have accomplished their accumulations, I, examining all sectarians, all originators of views, wandered through existences such as the kāma-bhava.'
"Gavesanto" (tìm kiếm) Niết Bàn vô vi đó, "acalaṃ" (bất động) vì không có sự hỗn loạn của phiền não, là nền tảng cho những ai đã tích lũy công đức, "vicinaṃ" (kiểm tra) tất cả các "titthiye" (ngoại đạo), những người tạo ra các tà kiến, "esāhaṃ" (Ta đây) đã "saṃsariṃ" (luân hồi) trong các cõi sinh tồn (bhave) như dục giới v.v., đó là sự liên kết.
285. Tato kathitākāraṃ dassento so me puṭṭhotiādimāha.
Then, showing the manner of his narration, he spoke beginning with 'So me puṭṭho.'
285. Sau đó, khi trình bày cách thuyết giảng, ngài đã nói câu bắt đầu bằng so me puṭṭho.
Tattha soti assajitthero, me mayā puṭṭho ‘‘sāsanaṃ kīdisa’’nti kathito sabbaṃ kathaṃ kathesi.
Therein, 'so' refers to Arahant Assaji, and 'me mayā puṭṭho' means "he, questioned by me 'What kind of teaching is it?'" told all.
Trong đó, so là Tôn giả Assaji. Me (tôi) puṭṭho (đã hỏi) “giáo pháp như thế nào?”, và ngài đã thuyết giảng toàn bộ câu chuyện.
Sabbaṃ sāsanaṃ satthagambhīratāya gambhīraṃ desanādhammapaṭivedhagambhīratāya gambhīraṃ paramatthasaccavibhāvitādivasena nipuṇaṃ padaṃ nibbānaṃ taṇhāsallassa hantāraṃ vināsakaraṃ sabbassa saṃsāradukkhassa apanudanaṃ khepanakaraṃ dhammanti sambandho.
The connection is: 'All the teaching is profound due to its profound meaning, profound due to its profound teaching of Dhamma and penetration, subtle, a state of Nibbāna, a destroyer of the dart of craving, a remover of all the suffering of saṃsāra, and a Dhamma due to its being elucidated by ultimate truths.'
Toàn bộ giáo pháp gambhīraṃ (sâu xa) do sự sâu xa của bậc Đạo Sư, gambhīraṃ (sâu xa) do sự sâu xa của pháp thuyết giảng và sự chứng đạt, nipuṇaṃ padaṃ (cảnh giới vi diệu) là Niết Bàn, hantāraṃ (người diệt trừ) mũi tên tham ái, apanudanaṃ (người loại bỏ) tất cả khổ đau luân hồi; đó là sự liên hệ.
286. Tena kathitākāraṃ dassento ye dhammātiādimāha.
Showing the manner of his narration, he spoke beginning with 'Ye dhammā.'
286. Khi trình bày cách ngài đã thuyết giảng, ngài đã nói câu bắt đầu bằng ye dhammā.
Hetuppabhavā hetuto kāraṇato uppannā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā, ye dhammā ye sappaccayā sabhāvadhammā santi saṃvijjanti upalabhantīti sambandho.
The connection is: 'Whatever phenomena, whatever causally conditioned phenomena, exist, are found, are obtainable, that have arisen, been born, become, originated, come into being from a cause, from a reason.'
Hetuppabhavā (phát sinh từ nhân): những pháp hữu vi, những pháp bản chất có điều kiện, ye dhammā (những pháp nào) tồn tại, hiện hữu, được nhận biết; đó là sự liên hệ.
Tesaṃ dhammānaṃ hetuṃ kāraṇaṃ tathāgato āha kathesi.
The Tathāgata spoke of the cause of those phenomena.
Tesaṃ (của những pháp đó), hetuṃ (nhân) đã được Đức Như Lai āha (thuyết giảng).
Tesañca yo nirodhoti tesaṃ hetudhammānaṃ yo nirodho nirujjhanasabhāvo, evaṃvādī mahāsamaṇoti sīlasamādhipaññādiguṇaparivāramahantatāya samitapāpattā viddhaṃsitapāpattā ca mahāsamaṇo bhagavā evaṃvādī hetuvūpasamanādivadanasīlo kathetāti attho.
The meaning is: 'And whatever is the cessation of those causal phenomena, the Bhagavā, the Mahāsamaṇa, is such a speaker, accustomed to speaking of the calming of causes, due to his greatness in virtues such as sīla, samādhi, and paññā, and due to having pacified evil and eradicated evil.'
Tesañca yo nirodho (và sự diệt trừ của những pháp đó), tức là sự diệt trừ của những pháp hữu nhân. Evaṃvādī mahāsamaṇo (Đại Sa-môn thuyết giảng như vậy): Đức Thế Tôn là Đại Sa-môn do sự vĩ đại của các đức tính như giới, định, tuệ, và do đã diệt trừ tội lỗi, Ngài là người có thói quen thuyết giảng về sự tịnh hóa nhân duyên; đó là ý nghĩa.
289. Eseva dhammo yaditāvadevāti sacepi ito uttariṃ natthi, ettakameva idaṃ sotāpattiphalameva pattabbaṃ.
'Even if that is all the Dhamma' means even if there is nothing more than this, this much is the Sotāpatti fruit to be attained.
289. Eseva dhammo yaditāvadevā có nghĩa là nếu không có gì cao hơn thế, thì chỉ cần chứng đạt quả Dự Lưu này thôi.
Tathā eso eva dhammoti attho.
Thus, that indeed is the Dhamma.
Cũng vậy, đó là giáo pháp; đó là ý nghĩa.
Paccabyatha paṭividdhatha tumhe asokaṃ padaṃ nibbānaṃ.
Penetrate, realize, the sorrowless state of Nibbāna.
Paccabyatha (hãy chứng đạt) các bạn padaṃ (cảnh giới) Niết Bàn vô ưu.
Amhehi nāma idaṃ padaṃ bahukehi kappanahutehi adiṭṭhameva abbhatītaṃ.
Indeed, this state has been unseen and bygone by us for many thousands of aeons.
Đối với chúng tôi, cảnh giới này đã chưa từng được thấy trong vô số kiếp.
293. Bho sahāya, pasannamukhanettāsi pasannehi sobhanehi daddallamānehi mukhanettehi samannāgato asi.
(Verse 293) "Friend, your face and eyes are serene"; you are endowed with serene, beautiful, radiant face and eyes.
293. Này bạn, pasannamukhanettāsi (bạn có khuôn mặt và đôi mắt trong sáng), bạn có khuôn mặt và đôi mắt trong sáng, rạng rỡ, xinh đẹp.
Munibhāvo iva te dissati paññāyati.
It appears as if you have become a sage.
Có vẻ như bạn dissati (hiện ra) như một bậc ẩn sĩ.
Itthambhūto tvaṃ amatādhigato amataṃ nibbānaṃ adhigato asi, kacci accutaṃ nibbāna padaṃ adhigato adhigacchīti pucchāmīti attho.
Being such, "you have attained the Deathless"; I ask if you have attained the imperishable state of Nibbāna.
Bạn như vậy, amatādhigato (đã chứng đạt bất tử), bạn đã chứng đạt Niết Bàn bất tử. Tôi hỏi, kacci accutaṃ padaṃ (có phải bạn đã chứng đạt cảnh giới bất biến) Niết Bàn không; đó là ý nghĩa.
299. Apariyositasaṅkappoti ‘‘anāgate ekassa buddhassa aggasāvako bhaveyya’’nti patthitapatthanāya koṭiṃ appattasaṅkappoti attho.
(Verse 299) "With uncompleted resolve" means a resolve that has not reached its culmination, referring to the aspiration "May I be the chief disciple of one Buddha in the future".
299. Apariyositasaṅkappo có nghĩa là ý định chưa đạt đến đỉnh cao của lời nguyện “mong rằng trong tương lai tôi sẽ là Thượng Thủ Thanh Văn của một vị Phật”.
Kutitthe agantabbamagge ahaṃ sañcariṃ paribbhamiṃ.
"I wandered" on a wrong path, a route not to be travelled.
Kutitthe (trên những con đường không nên đi), ahaṃ sañcariṃ (tôi đã lang thang).
Bhante gotama, lokajeṭṭha tava dassanaṃ āgamma patvā, mama saṅkappo mayhaṃ patthanā pūrito arahattamaggādhigamena sāvakapāramīñāṇassa pāpuṇanena paripuṇṇoti adhippāyo.
"By virtue of" seeing you, Venerable Gotama, the foremost of the world, "my resolve", my aspiration, "is fulfilled" by the attainment of the path of Arahantship and the accomplishment of the knowledge of a disciple's perfections.
Bạch Thế Tôn Gotama, bậc Tối Thắng trong thế gian, nhờ āgamma (chứng đạt) được thấy Ngài, mama saṅkappo (ý định của tôi), lời nguyện của tôi, pūrito (đã được viên mãn) nhờ chứng đạt đạo A-la-hán và đạt được trí tuệ Ba-la-mật của Thanh Văn; đó là ý nghĩa.
302. Vimuttipupphanti sabbakilesehi vimuccanato vimocanato vā vimutti arahattaphalavimuttisaṅkhātaṃ pupphaṃ esanto gavesento, tañca kho bhavasaṃsāramocanaṃ kāmabhavādibhavesu saṃsaraṇaṃ gamanaṃ bhavasaṃsāraṃ, tato mocanaṃ bhavasaṃsāramocanaṃ.
(Verse 302) "Seeking the flower of liberation", that which is liberation or frees from all defilements, the flower consisting of the liberation of Arahantship, and indeed, "the release from the round of existence", the wandering, going in existences such as the kāma-bhava, is the round of existence; release from that is the release from the round of existence.
302. Đang tìm kiếm hoa giải thoát (sự giải thoát khỏi tất cả phiền não, hay sự giải thoát quả vị A-la-hán được gọi là hoa), và điều đó là sự giải thoát khỏi luân hồi sinh tử (sự luân chuyển trong các cõi dục giới, sắc giới, vô sắc giới được gọi là luân hồi sinh tử; sự giải thoát khỏi điều đó là sự giải thoát khỏi luân hồi sinh tử).
Vimuttipupphalābhenāti vimuccanaṃ vimuccanti vā katasambhārā etāyāti vimutti, aggaphalaṃ.
"By the attainment of the flower of liberation": liberation means that by which those who have accumulated requisites are liberated; it is the highest fruit.
Với sự thành tựu hoa giải thoát (Sự giải thoát là điều mà những người đã tích lũy thiện nghiệp được giải thoát, hoặc nhờ đó họ được giải thoát; đó là quả vị tối thượng).
Pupphanti vikasanti veneyyā etenāti pupphaṃ.
It is a flower because through it trainees bloom.
Hoa là điều mà những người có khả năng được giáo hóa nhờ đó mà nở rộ.
Vimutti eva pupphaṃ vimuttipupphaṃ.
Liberation itself is the flower, the flower of liberation.
Giải thoát chính là hoa, đó là hoa giải thoát.
Labhanaṃ lābho, vimuttipupphassa lābho vimuttipupphalābho.
Attainment is gain; the gain of the flower of liberation is vimuttipupphalābho.
Sự đạt được là thành tựu; sự thành tựu hoa giải thoát là sự thành tựu hoa giải thoát.
Tena vimuttipupphalābhena adhigamanena sabbapāṇinaṃ sabbasatte tosemi somanassaṃ pāpemīti attho.
By that attainment of the flower of liberation, "I gladden" all beings, I bring them joy.
Với sự thành tựu hoa giải thoát đó, tôi làm hài lòng tất cả chúng sinh (tất cả hữu tình), nghĩa là tôi mang lại sự hoan hỷ cho họ.
315. Rukkhapabbataratanasattādayo dhāretīti dharaṇī, dharaṇiyaṃ ruhā sañjātā vaḍḍhitā cāti dharaṇīruhā rukkhā.
(Verse 315) That which holds the earth, mountains, jewels, and beings is the earth; born and grown on the earth are "plants", trees.
315. Cây là những vật sinh ra và phát triển trên đất, vì đất là nơi nâng đỡ cây cối, núi non, châu báu, chúng sinh, v.v.
Pathaviyaṃ patiṭṭhāya ruhanti vaḍḍhanti vuddhiṃ virūḷhiṃ āpajjanti.
"Rooted" in the earth, they grow and attain increase and proliferation.
Chúng phát triển (lớn lên), nảy mầm trên đất.
Vepullataṃ vipulabhāvaṃ paripūrabhāvaṃ pāpuṇanti, te rukkhā kamena phalaṃ dassayanti phaladhārino honti.
"They attain fullness", completeness; "those trees gradually bear fruit", they become fruit-bearing.
Đạt đến sự sung mãn (sự đầy đủ), những cây đó dần dần cho ra quả (trở thành cây có quả).
317-9. Punapi bhagavantameva thomento sindhu sarassatītiādimāha.
(Verses 317-9) Again, praising the Blessed One, he spoke, starting with "The Sindhu, Sarasvatī".
317-9. Lại ca ngợi Đức Thế Tôn, Ngài nói sông Sindhu và Sarasvatī v.v.
Tattha sindhuvādi nāma gaṅgā ca sarassatī nāma gaṅgā ca nandiyagaṅgā ca candabhāgāgaṅgā ca gaṅgā nāma gaṅgā ca yamunā nāma gaṅgā ca sarabhū nāma gaṅgā ca mahī nāma gaṅgā ca.
Here, Sindhu refers to the Gaṅgā; Sarasvatī refers to the Gaṅgā; Nandiyagaṅgā; Candabhāgāgaṅgā; Gaṅgā refers to the Gaṅgā; Yamunā refers to the Gaṅgā; Sarabhū refers to the Gaṅgā; Mahī refers to the Gaṅgā.
Trong đó, các sông Sindhu v.v. là sông Gangā, sông Sarasvatī, sông Nandiyagangā, sông Candabhāgāgangā, sông Gangā, sông Yamunā, sông Sarabhū, sông Mahī.
Sandamānānaṃ gacchantīnaṃ etāsaṃ gaṅgānaṃ sāgarova samuddo eva sampaṭicchati paṭiggaṇhāti dhāreti.
"As the ocean alone receives" and holds "these" flowing Gaṅgā rivers.
Biển tiếp nhận (thu nhận, chứa đựng) những con sông Gangā đang chảy đó như một đại dương.
Tadā etā sabbagaṅgā purimaṃ nāmaṃ sindhuvādigaṅgātyādikaṃ purimaṃ nāmapaññattivohāraṃ jahanti chaḍḍenti sāgaroteva sāgaro iti eva ñāyati pākaṭā bhavati yathā.
Then, all these Gaṅgā rivers "abandon their former names", such as Sindhu-Gaṅgā, and "are known" as the ocean alone.
Khi đó, tất cả những con sông Gangā này từ bỏ tên cũ (tên gọi và danh xưng cũ như sông Sindhu v.v.) và được biết đến chỉ là đại dương.
Tatheva tathā eva ime catubbaṇṇā khattiyabrāhmaṇavessasuddasaṅkhātā cattāro kulā tavantike tava antike samīpe pabbajitvā pattakāsāyacīvaradhārino paricarantā purimaṃ nāmaṃ khattiyādināmadheyyaṃ paññattivohāraṃ jahanti cajanti, buddhaputtāti buddhassa orasāti ñāyare pākaṭā bhaveyyuṃ.
Just as, in the same way, these four castes, namely, Khattiyas, Brāhmaṇas, Vessas, and Suddas—these four families—having gone forth into homelessness in your presence, and wearing saffron robes, serving, abandon their former names, the designations and conventional expressions like Khattiya and so on, and become known as "sons of the Buddha," true sons of the Buddha.
Cũng vậy, bốn giai cấp này (gồm Sát-đế-lợi, Bà-la-môn, Phệ-xá, Thủ-đà) sau khi xuất gia bên cạnh Ngài (gần Ngài), mặc y cà-sa và thực hành, từ bỏ tên cũ (tên gọi và danh xưng như Sát-đế-lợi v.v.), và được biết đến là con của Phật.
320-4. Cando candamaṇḍalo abbhā mahikā rajo dhumo rāhūti pañcahi upakkilesehi virahitattā vimalo vigatamalo nimmalo, ākāsadhātuyā ākāsagabbhe gacchaṃ gacchanto, sabbe tārakasamūhe ābhāya maddamāno loke atirocati daddallati yathā.
320-4. Just as the moon, the lunar orb, being free from the five defilements—clouds, mist, dust, smoke, and Rāhu—is spotless, free from defilement, pure, and moving in the element of space, in the expanse of the sky, outshines and illuminates all clusters of stars in the world with its light.
320-4. Mặt trăng, vì không có năm tạp nhiễm là mây, sương mù, bụi, khói, và Rahu, nên trong sạch (không có cấu uế, tinh khiết); khi di chuyển trong không gian, nó chiếu sáng hơn tất cả các vì sao, làm cho thế gian rực rỡ.
Tatheva tathā eva tvaṃ…pe….
Just as, in the same way, you…and so on….
Cũng vậy, Ngài... (văn tắt).
329-30. Rammake māseti kattikamāse ‘‘komudiyā cātumāsiniyā’’ti vuttattā.
329-30. Rammake māse means in the month of Kattika, as it is stated, "on the full moon night of Komudī in the four-month period."
329-30. Trong tháng Komudī (tháng Kattika), như đã nói "trong đêm rằm của tháng Komudī".
Vārijā padumapupphādayo bahū pupphā pupphanti vikasanti, taṃ māsaṃ taṃ kattikamāsaṃ nātivattanti vārijāti sambandho.
Many water-born flowers such as lotuses bloom; the connection is that water-born flowers do not surpass that month, that Kattika month.
Nhiều hoa sen v.v. nở hoa; sự liên kết là những hoa sen đó không vượt quá tháng đó, tức là tháng Kattika.
Samayo pupphanāya soti so kattikamāso pupphanāya vikasanāya samayo kāloti attho.
Samayo pupphanāya so means that Kattika month is the season, the time for blooming.
Tháng đó là thời điểm nở hoa; nghĩa là tháng Kattika là thời điểm để nở hoa.
Yathā pupphanti tatheva tvaṃ, sakyaputta, pupphito vikasito asi.
Just as they bloom, so too, you, Sakyaputta, are blooming, expanded.
Như hoa sen nở, cũng vậy, Ngài, con trai của dòng Sakya, đã nở hoa.
Pupphito te vimuttiyāti te tuyhaṃ sissā katasambhārā bhikkhū vimuttiyā arahattaphalañāṇena pupphito vikasito.
Pupphito te vimuttiyā means your disciples, bhikkhus who have accumulated wholesome conditions, are blooming, expanded, with the knowledge of arahatship, which is liberation.
Ngài đã nở hoa bằng sự giải thoát; nghĩa là các đệ tử của Ngài, những Tỳ-kheo đã tích lũy thiện nghiệp, đã nở hoa bằng trí tuệ quả vị A-la-hán, tức là sự giải thoát.
Yathā vārijaṃ padumaṃ pupphanasamayaṃ nātikkamati, tathā te sāsanaṃ ovādānusāsaniṃ nātivattanti nātikkamantīti attho.
Just as a water-born lotus does not miss its blooming season, so too, your teaching, your advice and instruction, they do not transgress.
Giống như hoa sen không vượt quá thời điểm nở hoa, cũng vậy, các đệ tử của Ngài không vượt quá giáo pháp và lời khuyên của Ngài.
333-4. Yathāpi selo himavāti himavā nāma selamayapabbato.
333-4. Yathāpi selo himavā means the Himavā, a mountain made of rock.
333-4. Như núi tuyết Himavā; Himavā là một ngọn núi đá.
Sabbapāṇinaṃ sabbesaṃ byādhitānaṃ sattānaṃ osadho osadhavanto sabbanāgānaṃ sabbaasurānaṃ sabbadevānañca ālayo agārabhūto yathā, tatheva tvaṃ, mahāvīra, sabbapāṇinaṃ jarābyādhimaraṇādīhi pamocanato osadho viya.
Just as it is a remedy for all beings, for all sick beings, and a dwelling place, a home, for all nāgas, all asuras, and all devas, in the same way, you, Great Hero, are like a remedy for all beings, freeing them from old age, sickness, death, and so on.
Như nó là thuốc chữa bệnh cho tất cả chúng sinh (tất cả chúng sinh bị bệnh) và là nơi trú ngụ cho tất cả loài rồng, tất cả A-tu-la và tất cả chư thiên, cũng vậy, Ngài, Đại Hùng, giống như thuốc chữa bệnh cho tất cả chúng sinh vì Ngài giải thoát họ khỏi bệnh tật, tuổi già và cái chết.
Yathā so himavā nāgādīnaṃ ālayo, tathā tevijjāya ca chaḷabhiññāya ca iddhiyā ca pāramiṃ pariyosānaṃ gatā pattā tuvaṃ nissāya vasantīti sambandho.
Just as that Himavā is a dwelling place for nāgas and others, in the same way, disciples who have reached the perfection of the three knowledges, the six supernormal powers, and psychic power, dwell relying on you.
Giống như Himavā là nơi trú ngụ của loài rồng v.v., cũng vậy, những người đã đạt đến sự viên mãn của tam minh, lục thông và thần thông đều nương tựa Ngài mà sống; đó là sự liên kết.
Heṭṭhā vā upari vā upamāupameyyavasena gāthānaṃ sambandhanayā suviññeyyāva.
The method of connecting the verses, by way of simile and what is compared, either below or above, is easily understood.
Cách liên kết các câu kệ theo phép so sánh và đối tượng so sánh, dù ở trên hay dưới, đều dễ hiểu.
342. Āsayānusayaṃ ñatvāti ettha āsayoti ajjhāsayo cariyā, anusayoti thāmagatakileso.
342. In āsayānusayaṃ ñatvā, āsaya means inclination, character, and anusaya means latent defilement that has reached firmness.
342. Sau khi biết khuynh hướng và tùy miên; ở đây, khuynh hướng là sở thích, tùy miên là phiền não tiềm ẩn.
‘‘Ayaṃ rāgacarito, ayaṃ dosacarito, ayaṃ mohacarito’’tiādinā āsayañca anusayaṃ kilesapavattiñca jānitvāti attho.
The meaning is, having known the inclination and the latent defilement—the arising of defilements—such as "this one has a lustful character, this one a hateful character, this one a deluded character."
Nghĩa là, sau khi biết khuynh hướng và sự diễn tiến của phiền não, như "người này có khuynh hướng tham, người này có khuynh hướng sân, người này có khuynh hướng si".
Indriyānaṃ balābalanti saddhindriyādīnaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ tikkhindriyo mudindriyo svākāro dvākāro suviññāpayo duviññāpayoti evaṃ balābalaṃ jānitvā.
Indriyānaṃ balābalaṃ means having known the strength and weakness of the five faculties such as the faculty of faith, understanding whether one has keen faculties or dull faculties, is easy to instruct or difficult to instruct.
Sức mạnh và yếu kém của các căn; sau khi biết sức mạnh và yếu kém của năm căn như tín căn (người có căn bén nhạy, người có căn chậm lụt, người dễ hiểu, người khó hiểu).
Bhabbābhabbe viditvānāti ‘‘mayā desitaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ ayaṃ puggalo bhabbo samattho, ayaṃ puggalo abhabbo’’ti viditvā paccakkhaṃ katvā, bhante, sabbaññu tvaṃ cātuddīpikamahāmegho viya dhammadesanāsīhanādena abhītanādena gajjasi sakalaṃ cakkavāḷaṃ ekaninnādaṃ karosi.
Bhabbābhabbe viditvānā means having known and directly perceived, "this person is capable, able to penetrate the Dhamma taught by me, this person is incapable"; venerable sir, Omniscient One, you roar with the lion's roar of Dhamma teaching, a fearless roar, like a great cloud over the four continents, making the entire world-system resonate with a single sound.
Sau khi biết người có khả năng và không có khả năng; sau khi biết và xác nhận rằng "người này có khả năng thấu hiểu giáo pháp tôi thuyết giảng, người này không có khả năng", bạch Thế Tôn, Ngài, bậc Toàn Giác, gầm vang (làm cho toàn bộ vũ trụ trở thành một âm vang) bằng tiếng rống sư tử của giáo pháp, tiếng rống không sợ hãi, như một đám mây lớn bao phủ bốn châu.
343-4. Cakkavāḷapariyantāti samantā cakkavāḷagabbhaṃ pūretvā parisā nisinnā bhaveyya.
343-4. Cakkavāḷapariyantā means that the assembly fills the entire world-system all around and sits.
343-4. Đến tận cùng vũ trụ; nghĩa là hội chúng ngồi chật kín khắp vũ trụ.
Te evaṃ nisinnā nānādiṭṭhī anekadassanagāhino vivadamānā dveḷhakajātā vivadanti, taṃ tesaṃ vimaticchedanāya dubuddhichindanatthāya sabbesaṃ sattānaṃ cittamaññāya cittācāraṃ ñatvā opammakusalo upamāupameyyesu dakkho tvaṃ, muni, ekaṃ pañhaṃ kathentova ekeneva pañhakathanena sakalacakkavāḷagabbhe nisinnānaṃ pāṇīnaṃ vimatiṃ saṃsayaṃ chindasi nikkaṅkhaṃ karotīti attho.
These, thus seated, are nānādiṭṭhī, holding various views, debating, becoming confused, disputing; and in order to cut off their doubt, to cut off their wrong understanding, having known the mental disposition of all beings, you, Muni, skilled in similes, by teaching a single question, cut off the doubt of beings seated in the entire world-system, making them free from perplexity.
Họ ngồi như vậy, nhiều tà kiến, chấp giữ nhiều lý thuyết, tranh cãi, trở nên hoài nghi và tranh luận. Để cắt đứt sự hoài nghi của họ, để chặt đứt sự ngu muội, hiểu được tâm ý của tất cả chúng sinh, biết được hành vi của tâm, ngài, bậc ẩn sĩ, thiện xảo về ví dụ, khéo léo trong việc dùng ví dụ và so sánh, chỉ bằng cách nói một vấn đề, chỉ bằng một lời giải đáp vấn đề, ngài cắt đứt sự hoài nghi, sự ngờ vực của những chúng sinh đang ngồi trong toàn bộ vũ trụ, có nghĩa là làm cho họ không còn nghi ngờ.
345. Upadisasadisehevāti ettha udakassa upari dissanti pākaṭā hontīti upadisā, sevālā.
345. In upadisasadisehevā, upadisā refers to moss, appearing clearly on the surface of water.
345. Ở đây, Upadisasadisehevāti, những gì hiện rõ trên mặt nước được gọi là upadisā, tức là rong rêu.
Upadisehi sadisā upadisasadisā, manussā.
Those similar to moss are upadisasadisā, human beings.
Những gì giống như rong rêu là upadisasadisā, tức là con người.
Yathā hi upadisā sevālā udakaṃ adissamānaṃ katvā tassupari pattharitvā ṭhitā honti, tathā vasudhā pathavī tehi upadisasadisehi eva manussehi nirantaraṃ pattharitvā ṭhitehi pūritā bhaveyya.
Just as moss spreads out and covers the water, making it unseen, so too, the earth is filled by these human beings, who are like moss, spread out everywhere.
Cũng như rong rêu che phủ mặt nước khiến nó không nhìn thấy được, trải rộng và tồn tại trên đó, thì đất đai này cũng sẽ được lấp đầy không ngừng bởi những con người giống như rong rêu đó, những người trải rộng và tồn tại trên đó.
Te sabbeva pathaviṃ pūretvā ṭhitā manussā pañjalikā sirasi añjaliṃ paggahitā kittayuṃ lokanāyakaṃ lokanāyakassa buddhassa guṇaṃ katheyyuṃ.
All these human beings, filling the earth and standing with joined hands on their heads, would praise the qualities of the World Leader, the Buddha.
Tất cả những con người đã lấp đầy trái đất đó, chắp tay nâng lên đầu, sẽ ca ngợi Bậc Lãnh Đạo Thế Gian (Lokanāyaka) tức là ca ngợi đức Phật.
346. Te sabbe devamanussā kappaṃ vā sakalaṃ kappaṃ kittayantā guṇaṃ kathentāpi nānāvaṇṇehi nānappakārehi guṇehi kittayuṃ.
346. All those devas and human beings, even if they praise for a whole eon, praise his qualities in various ways.
346. Họ, tất cả chư thiên và loài người, dù cho có ca ngợi trong một kiếp trọn vẹn, ca ngợi bằng nhiều phẩm chất khác nhau.
Tathāpi te sabbe parimetuṃ guṇapamāṇaṃ kathetuṃ na pappeyyuṃ na sampāpuṇeyyuṃ na sakkuṇeyyuṃ.
Even so, all of them would not be able to measure, to state the measure of his qualities; they would not reach it, they would not be able.
Dù vậy, tất cả họ cũng không thể đạt được, không thể hoàn thành, không thể đo lường được phẩm chất.
Appameyyo tathāgato sammāsambuddho aparimeyyo guṇātireko.
The Tathāgata, the Perfectly Enlightened One, is immeasurable, unsurpassed in qualities.
Đức Như Lai là vô lượng, Đức Chánh Đẳng Giác có phẩm chất vô lượng vượt trội.
Etena guṇamahantataṃ dīpeti.
By this, it illuminates the greatness of his qualities.
Điều này làm sáng tỏ sự vĩ đại của phẩm chất.
350. Vattemi jinasāsananti jinena bhāsitaṃ sakalaṃ piṭakattayaṃ vattemi pavattemi rakkhāmīti attho.
350. Vattemi jinasāsanaṃ means I uphold, I perpetuate, I protect the entire Tipiṭaka taught by the Conqueror.
350. Vattemi jinasāsanaṃ có nghĩa là tôi duy trì, tôi bảo vệ toàn bộ Tam Tạng do Đức Phật thuyết giảng.
Dhammasenāpatīti dhammena paññāya bhagavato catuparisasaṅkhātāya parisāya pati padhānoti dhammasenāpati.
Dhammasenāpatī means the Commander of the Dhamma, the chief of the Blessed One's assembly of four groups by means of Dhamma and wisdom.
Dhammasenāpatīti (Đại tướng Pháp) có nghĩa là người đứng đầu, là chủ của hội chúng gồm bốn chúng đệ tử của Đức Thế Tôn, bằng trí tuệ, bằng Pháp.
Sakyaputtassa bhagavato sāsane ajja imasmiṃ vattamānakāle cakkavattirañño jeṭṭhaputto viya sakalaṃ buddhasāsanaṃ pālemīti attho.
The meaning is, in the present time, in the teaching of the Blessed One, the Sakyaputta, I govern the entire Buddha's Dispensation like the eldest son of a wheel-turning monarch.
Trong giáo pháp của Đức Thích Ca Mâu Ni (Sakyaputta) hôm nay, trong thời hiện tại này, tôi bảo vệ toàn bộ Phật giáo như con trưởng của một vị Chuyển Luân Thánh Vương.
352-3. Attano saṃsāraparibbhamaṃ dassento yo koci manujo bhārantiādimāha.
352-3. Showing his own wandering in saṃsāra, he says, yo koci manujo bhāraṃ and so on.
352-3. Để chỉ ra sự lang thang trong luân hồi của mình, ngài đã nói yo koci manujo bhāraṃ (bất cứ người nào mang gánh nặng) v.v...
Yo koci manujo mānuso bhāraṃ sīsabhāraṃ matthake sīse ṭhapetvā dhāreyya vaheyya, sadā sabbakālaṃ so manujo tena bhārena dukkhito pīḷito atibhūto assa bhaveyya.
Whatever man, a human, would carry a burden, a head-burden, placed on his head, that man would always be afflicted by that burden, tormented, overwhelmed.
Bất cứ người nào (manujo) mang (dhāreyya) một gánh nặng (bhāraṃ) trên đầu (matthake) của mình, luôn luôn (sadā) người đó sẽ khổ đau (dukkhito) và bị áp bức bởi gánh nặng đó.
Bhāro bharitabhāro bharito atīva bhārito.
A burden is a heavy burden, loaded, exceedingly heavily burdened.
Gánh nặng là gánh nặng đã được chất đầy, đã được chất quá nhiều.
Tathā tena pakārena ahaṃ rāgaggidosaggimohaggisaṅkhātehi tīhi aggīhi ḍayhamāno, giriṃ uddharito yathā mahāmerupabbataṃ uddharitvā ukkhipitvā sīse ṭhapito bhavabhārena bhavasaṃsāruppattibhārena, bharito dukkhito bhavesu saṃsariṃ paribbhaminti sambandho.
Likewise, in that manner, I, burning with the three fires of lust, hatred, and delusion, as if having lifted up a mountain, having lifted up the great Meru mountain and placed it on my head with the burden of existence, the burden of arising in saṃsāra, loaded and afflicted, wandered in existences – thus is the connection.
Cũng vậy, theo cách đó, tôi bị thiêu đốt bởi ba ngọn lửa của tham, sân, si, như thể đã nhấc một ngọn núi (giriṃ uddharito yathā), nhấc và đặt ngọn núi Meru vĩ đại lên đầu, tôi khổ đau bởi gánh nặng của sự tồn tại (bhavabhārena), gánh nặng của sự sinh khởi trong luân hồi, và tôi đã lang thang (saṃsariṃ) trong các cõi tồn tại.
354. Oropito ca me bhāroti idāni pabbajitakālato paṭṭhāya so bhavabhāro mayā oropito nikkhitto.
354. My burden has been laid down: From the time of my ordination, that burden of existence has been laid down, set aside by me.
354. Oropito ca me bhāro (gánh nặng của tôi đã được đặt xuống) có nghĩa là từ khi xuất gia, gánh nặng của sự tồn tại đó đã được tôi đặt xuống, đã được loại bỏ.
Bhavā ugghāṭitā mayāti sabbe nava bhavā mayā viddhaṃsitā.
Existences have been uprooted by me: All nine existences have been destroyed by me.
Bhavā ugghāṭitā mayāti (các cõi tồn tại đã được tôi phá hủy) có nghĩa là tất cả chín cõi tồn tại đã được tôi phá hủy.
Sakyaputtassa bhagavato sāsane yaṃ karaṇīyaṃ kattabbaṃ maggapaṭipāṭiyā kilesaviddhaṃsanakammaṃ atthi, taṃ sabbaṃ mayā katanti attho.
Whatever is to be done in the teaching of the Blessed One, the Sakyan's son, that work of destroying defilements by the path practice, all of that has been done by me – that is the meaning.
Trong giáo pháp của Đức Thế Tôn Sakyaputta, những gì cần làm (karaṇīyaṃ), tức là công việc phá hủy phiền não theo con đường, tất cả đã được tôi thực hiện.
355. Puna attano visesaṃ dassento yāvatā buddhakhettamhītiādimāha.
355. Further, showing his distinction, he said, "As far as the Buddha-field..." and so on.
355. Để chỉ ra sự đặc biệt của mình, ngài nói yāvatā buddhakhettamhī (trong phạm vi Phật độ) v.v...
Tattha yāvatā yattake dasasahassacakkavāḷasaṅkhāte buddhakhette sakyapuṅgavaṃ sakyakulajeṭṭhakaṃ bhagavantaṃ ṭhapetvā avasesasattesu kocipi paññāya me mayā samo natthīti dīpeti.
There, yāvatā (as far as) indicates that in the entire Buddha-field, numbering ten thousand world-systems, apart from the Blessed One, the foremost of the Sakyans, there is no one among the remaining beings who is equal to me in wisdom.
Ở đây, yāvatā (trong phạm vi) có nghĩa là trong phạm vi Phật độ gồm mười ngàn thế giới, ngoại trừ Đức Thế Tôn, bậc tối thắng của dòng Thích Ca (sakyapuṅgavaṃ), không có ai khác trong số các chúng sinh có trí tuệ bằng tôi (me).
Tenāha – ‘‘ahaṃ aggomhi paññāya, sadiso me na vijjatī’’ti.
Therefore, he said: "I am foremost in wisdom, there is none equal to me."
Vì vậy, ngài nói: "Tôi là tối thượng về trí tuệ, không ai bằng tôi."
363. Idāni attano paññāya mahattataṃ pakāsento yadirūpinītiādimāha.
363. Now, proclaiming the greatness of his wisdom, he said, "If it were of form..." and so on.
363. Bây giờ, để tuyên bố sự vĩ đại của trí tuệ của mình, ngài nói yadirūpinī (nếu có hình tướng) v.v...
Evarūpā me mahatī paññā arūpinī samānā yadi rūpinī bhaveyya, tadā me mama paññā vasupatīnaṃ pathavissarānaṃ rājūnaṃ sameyya samā bhaveyyāti adhippāyo.
Such great wisdom of mine, being formless, if it were of form, then my wisdom would be equal to that of rulers, lords of the earth – this is the intention.
Ý nghĩa là, nếu trí tuệ vĩ đại vô hình của tôi mà có hình tướng, thì trí tuệ của tôi sẽ bằng (sameyya) với các vị chúa tể của đất đai (vasupatīnaṃ), tức là các vị vua.
Evaṃ attano paññāya mahattabhāvaṃ dassetvā tato pubbenivāsānussatiñāṇena pubbe kammaṃ saritvā anomadassissātiādimāha.
Having thus shown the greatness of his wisdom, then, remembering his past kamma with the knowledge of past existences, he said, "Of Anomadassī..." and so on.
Sau khi chỉ ra sự vĩ đại của trí tuệ của mình như vậy, rồi nhớ lại nghiệp đã tạo trong quá khứ bằng túc mạng trí, ngài nói anomadassissā (của Đức Phật Anomadassī) v.v...
Tattha anomadassissa bhagavato mayā katāya ñāṇathomanāya phalaṃ etaṃ mama paññāmahattanti attho.
There, the meaning is that this greatness of my wisdom is the fruit of the praise of knowledge offered by me to the Blessed One Anomadassī.
Ở đây, ý nghĩa là, đây là quả của sự ca ngợi trí tuệ mà tôi đã thực hiện đối với Đức Phật Anomadassī, tức là sự vĩ đại của trí tuệ của tôi.
364. Pavattitaṃ dhammacakkanti ettha cakka-saddo panāyaṃ ‘‘catucakkayāna’’ntiādīsu vāhane vattati.
364. In "The Dhamma-wheel has been set in motion", the word "cakka" (wheel) refers to a vehicle in phrases like "a four-wheeled carriage" and so on.
364. Ở đây, từ cakka (bánh xe) trong Pavattitaṃ Dhammacakkaṃ (Pháp luân đã được chuyển vận) được sử dụng để chỉ phương tiện vận chuyển trong các trường hợp như "catucakkayāna" (xe bốn bánh) v.v...
‘‘Pavattite ca pana bhagavatā dhammacakke’’tiādīsu (mahāva. 17; saṃ. ni. 5.1081) desanāyaṃ.
It refers to teaching in phrases like "When the Dhamma-wheel was set in motion by the Blessed One" and so on.
Trong các trường hợp như "Pavattite ca pana bhagavatā dhammacakke" (và khi Pháp luân đã được Đức Thế Tôn chuyển vận) v.v... (Mahāva. 17; Saṃ. Ni. 5.1081) để chỉ sự thuyết giảng.
‘‘Cakkaṃ vattaya sabbapāṇina’’ntiādīsu (jā. 1.7.149) dānamayapuññakiriyāyaṃ.
It refers to meritorious deeds of giving in phrases like "Set the wheel in motion for all beings" and so on.
Trong các trường hợp như "Cakkaṃ vattaya sabbapāṇinaṃ" (hãy chuyển vận bánh xe cho tất cả chúng sinh) v.v... (Jā. 1.7.149) để chỉ hành động tạo phước bằng bố thí.
‘‘Cakkaṃ vatteti ahoratta’’ntiādīsu iriyāpathe.
It refers to bodily postures in phrases like "The wheel turns day and night" and so on.
Trong các trường hợp như "Cakkaṃ vatteti ahorattaṃ" (chuyển vận bánh xe ngày đêm) v.v... để chỉ tư thế oai nghi.
‘‘Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’tiādīsu (jā. 1.1.104; 1.5.103) khuracakke ‘‘rājā cakkavattī cakkānubhāvena vattanako’’tiādīsu (itivu. 22; dī. ni. 1.258) ratanacakke.
It refers to a razor-wheel in phrases like "The wheel turns on the head of a man overcome by desire" and so on; and to the jewel-wheel in phrases like "The universal monarch is one who turns the wheel by the power of the wheel" and so on.
Trong các trường hợp như "Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake" (đối với người bị dục vọng đánh bại, bánh xe quay trên đầu) v.v... (Jā. 1.1.104; 1.5.103) để chỉ bánh xe dao cạo; trong các trường hợp như "Rājā cakkavattī cakkānubhāvena vattanako" (vua Chuyển Luân Thánh Vương là người chuyển vận bằng năng lực của bánh xe) v.v... (Itivu. 22; Dī. Ni. 1.258) để chỉ bánh xe báu.
Idha panāyaṃ desanāyaṃ.
Here, however, it refers to teaching.
Ở đây, nó được dùng để chỉ sự thuyết giảng.
Tādinā tādiguṇasamannāgatena sakyaputtena gotamasambuddhena pavattitaṃ desitaṃ piṭakattayasaṅkhātaṃ dhammacakkaṃ ahaṃ sammā aviparītena anuvattemi anugantvā vattemi, desemi desanaṃ karomi.
I rightly follow the Dhamma-wheel, which consists of the three Piṭakas, set in motion and taught by the Sakyan's son, Gotama Buddha, who is endowed with such qualities; I go after it and turn it, I teach, I make a teaching.
Tôi chuyển vận theo (anuvattemi) Pháp luân (dhammacakkaṃ) gồm Tam Tạng đã được chuyển vận (pavattitaṃ) tức là đã được thuyết giảng bởi Đức Phật Gotama, bậc tối thắng (Sakyaputtena) với những phẩm chất như vậy (tādinā), một cách chân chánh (sammā), không sai lệch; tôi thuyết giảng, tôi thực hiện việc thuyết giảng.
Idaṃ anuvattanaṃ desitassa anugantvā pacchā desanaṃ purimabuddhānaṃ katāya ñāṇathomanāya phalanti sambandho.
This following (of the Dhamma-wheel), this teaching after the taught, is the fruit of the praise of knowledge offered to the previous Buddhas – this is the connection.
Đây (idaṃ), sự chuyển vận theo, tức là việc thuyết giảng sau khi đã được thuyết giảng, là quả của sự ca ngợi trí tuệ đã thực hiện đối với các Đức Phật quá khứ.
365. Tato sappurisūpanissayayonisomanasikārādipuññaphalaṃ dassento mā me kadāci pāpicchotiādimāha.
365. Then, showing the fruit of wholesome deeds such as good friendships and proper attention, he said, "May no evil-wisher ever..." and so on.
365. Sau đó, để chỉ ra quả của phước báu như sự nương tựa vào bậc thiện nhân và tác ý như lý, ngài nói mā me kadāci pāpiccho (mong rằng tôi không bao giờ có ác ý) v.v...
Tattha pāpiccho lāmakāya icchāya samannāgato pāpacārī puggalo ca ṭhānanisajjādīsu vattapaṭivattakaraṇe kusīto ca jhānasamādhimaggabhāvanādīsu hīnavīriyo ca ganthadhuravipassanādhuravirahitattā appassuto ca ācariyupajjhāyādīsu ācāravirahitattā anācāro ca puggalo kadāci kāle katthaci ṭhāne me mayā saha sameto samāgato mā ahu mā bhavatūti sambandho.
There, pāpiccho (evil-wisher), a person endowed with evil desires, an evil-doer, and kusīto (lazy) in performing duties regarding standing and sitting, etc., and hīnavīriyo (of weak energy) in the cultivation of jhāna, samādhi, and the path, etc., and appassuto (of little learning) due to being devoid of the burden of texts and insight, and anācāro (of bad conduct) due to being devoid of proper conduct towards teachers and preceptors, etc., such a person may not ever, at any time, anywhere, in any place, meet with me – thus is the connection.
Ở đây, kẻ có ác dục là người có những ước muốn thấp hèn, là người hành ác; và là người lười biếng trong việc thực hiện các phận sự như đứng, ngồi, v.v.; và là người yếu kém tinh tấn trong việc tu tập thiền định, thiền chỉ, thiền quán; và là người ít học vì không có gánh nặng học hỏi (ganthadhura) và gánh nặng tuệ quán (vipassanādhura); và là người vô lễ vì không có oai nghi đối với các bậc thầy, bổn sư, v.v. – mong rằng người như vậy chớ bao giờ vào lúc nào đó, ở nơi nào đó hội ngộ với ta.
366. Bahussutoti pariyattipaṭivedhavasena duvidho bahussuto ca puggalo.
366. Bahussuto: A person of vast learning, twofold by way of scriptural knowledge (pariyatti) and penetrative knowledge (paṭivedha).
366. Người đa văn là người đa văn có hai loại theo pariyatti (giáo học) và paṭivedha (thực chứng).
Medhāvīti medhāya paññāya samannāgato ca.
Medhāvī: A person endowed with intelligence, wisdom.
Người có trí tuệ là người có trí tuệ (medhā) và tuệ (paññā).
Sīlesu susamāhitoti catupārisuddhisīlamaggasampayuttasīlaaṭṭhaṅguposathasīlādīsu suṭṭhu āhito ṭhapitacitto ca.
Sīlesu susamāhito: A person whose mind is well-established in the four pure moralities, the morality connected with the path, and the eight-limbed Uposatha morality, etc.
Người kiên cố trong giới luật là người có tâm kiên cố, đặt vững chắc trong các giới luật thanh tịnh bốn phần, giới luật liên hệ đến đạo, giới luật Bát quan trai, v.v.
Cetosamathānuyuttoti cittassa ekībhāvamanuyutto ca puggalo.
Cetosamathānuyutto: A person devoted to the one-pointedness of mind.
Người chuyên tâm an tịnh là người chuyên tâm vào sự nhất tâm của tâm.
Api muddhani tiṭṭhatu evarūpo puggalo mayhaṃ muddhani sirasi api tiṭṭhatūti attho.
Api muddhani tiṭṭhatu: May such a person stand even on my head – that is the meaning.
Dù có ở trên đỉnh đầu – người như vậy cũng có thể ở trên đỉnh đầu của ta; đó là ý nghĩa.
368-9. Yamahanti yaṃ assajittheraṃ ahaṃ paṭhamaṃ ādimhi disvā sotāpattimaggapaṭilābhena sakkāyadiṭṭhādīnaṃ kilesānaṃ pahīnattā vimalo malarahito ahuṃ ahosi, so assajitthero me mayhaṃ ācariyo lokuttaradhammasikkhāpako ahuṃ.
368-9. The one whom I, that is, Assaji Thera, first saw and thereby, through the attainment of the path of Stream-entry, became spotless, free from defilements such as personality view, he, that Assaji Thera, was my teacher, the instructor of supramundane Dhamma to me.
368-9. Người mà ta – Assaji Tỳ-kheo mà ta lần đầu tiên trông thấy, ta đã trong sạch, không còn cấu uế vì đã đoạn trừ các phiền não như tà kiến về thân (sakkāyadiṭṭhi), v.v., nhờ đạt được Sơ quả Tu-đà-hoàn; vị ấy – Assaji Tỳ-kheo là thầy của ta, là người chỉ dạy pháp siêu thế cho ta.
Ahaṃ tassa savanāya anusāsanena ajja dhammasenāpati ahuṃ.
Through his instruction, I became the Dhamma commander today.
Nhờ lời giáo huấn của Ngài, hôm nay ta đã trở thành Pháp tướng quân.
Sabbattha sabbesu guṇesu pāramiṃ patto pariyosānaṃ patto anāsavo nikkileso viharāmi.
I dwell without defilements, having reached the consummation in all virtues, having reached the end.
Ta sống ở khắp mọi nơi – trong tất cả các đức tính, đã đạt đến Ba-la-mật, đã đạt đến cứu cánh, không lậu hoặc, không phiền não.
374. Atthapaṭisambhidā, dhammapaṭisambhidā, niruttipaṭisambhidā, paṭibhānapaṭisambhidāti imā catasso paṭisambhidā ca, tāsaṃ bhedo paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.76; vibha. 718) vuttoyeva.
374. The four analytical knowledges (paṭisambhidā), namely, analytical knowledge of meaning (atthapaṭisambhidā), analytical knowledge of phenomena (dhammapaṭisambhidā), analytical knowledge of language (niruttipaṭisambhidā), and analytical knowledge of ready wit (paṭibhānapaṭisambhidā), and their distinctions, are explained in the Paṭisambhidāmagga.
374. Bốn tuệ phân tích này là: tuệ phân tích về ý nghĩa (atthapaṭisambhidā), tuệ phân tích về pháp (dhammapaṭisambhidā), tuệ phân tích về ngôn ngữ (niruttipaṭisambhidā), tuệ phân tích về biện tài (paṭibhānapaṭisambhidā); sự phân loại của chúng đã được nói trong Paṭisambhidāmagga (Paṭi. Ma. 1.76; Vibha. 718).
Catumaggacatuphalavasena vā rūpārūpajhānavasena vā aṭṭha vimokkhā saṃsāravimuccanadhammā ca iddhividhādayo cha abhiññāyo ca sacchikatā paccakkhaṃ katā.
The eight liberations (vimokkha), which are phenomena leading to liberation from saṃsāra, whether by way of the four paths and four fruits or by way of the rūpa and arūpa jhāna, and the six supernormal powers (abhiññā), such as the various psychic powers (iddhividha), were realized directly.
Tám giải thoát, tức là các pháp giải thoát khỏi luân hồi, theo nghĩa bốn đạo, bốn quả, hoặc theo nghĩa thiền sắc giới và vô sắc giới; và sáu thắng trí như thần thông, v.v., đã được chứng ngộ, đã được thực chứng.
Kataṃ buddhassa sāsananti buddhassa anusiṭṭhi ovādasaṅkhātaṃ sāsanaṃ kataṃ arahattamaggañāṇena nipphāditanti attho.
The Buddha’s teaching has been accomplished means that the teaching, consisting of the Buddha's instructions and admonitions, has been brought to completion (accomplished) through the knowledge of the Arahant path.
Giáo pháp của Đức Phật đã được thực hiện có nghĩa là giáo pháp của Đức Phật, tức là lời giáo huấn, lời khuyên dạy, đã được thực hiện, đã được hoàn thành bằng tuệ đạo A-la-hán.
Itthaṃ sudanti ettha itthanti nidassanatthe nipāto, iminā pakārenāti attho.
In Itthaṃ sudaṃ, the word itthaṃ is an indeclinable particle meaning 'thus' or 'in this manner', signifying 'in this way'.
Itthaṃ suda – ở đây, itthaṃ là một giới từ chỉ sự minh họa, có nghĩa là “theo cách này”.
Tena sakalasāriputtāpadānaṃ nidasseti.
Thereby, the entire account of the Elder Sāriputta's past deeds is indicated.
Nhờ đó, toàn bộ tiểu sử của Sāriputta được minh họa.
Sudanti padapūraṇe nipāto.
Sudaṃ is an indeclinable particle used for emphasis or as a filler word.
Suda là một giới từ bổ nghĩa.
Āyasmāti garugāravādhivacanaṃ.
Āyasmā is an address indicating respect and reverence.
Āyasmā là một từ tôn kính.
Sāriputtoti mātu nāmavasena katanāmadheyyo thero.
Sāriputto is the Elder named after his mother.
Sāriputta là vị Trưởng lão được đặt tên theo tên mẹ.
Imā gāthāyoti imā sakalā sāriputtattherāpadānagāthāyo abhāsi kathesi.
Imā gāthāyo means he spoke, he recited, these verses, the entire verses of the Elder Sāriputta’s Apadāna.
Những bài kệ này – những bài kệ toàn bộ tiểu sử của Trưởng lão Sāriputta này, Ngài đã nói, đã thuyết.
Itisaddo parisamāpanatthe nipāto, sakalaṃ sāriputtāpadānaṃ niṭṭhitanti attho.
The word iti is an indeclinable particle signifying conclusion, meaning the entire Sāriputta Apadāna is finished.
Từ iti là một giới từ chỉ sự kết thúc, có nghĩa là toàn bộ tiểu sử của Sāriputta đã hoàn tất.