Apadāna-aṭṭhakathā

890

1. Buddhavaggo

1. The Buddha Chapter

1. Phẩm Phật

891

Abbhantaranidānavaṇṇanā

Description of the Interior Introduction

Giải thích Abbhantaranidāna (Lời Tựa Bên Trong)

892

5.

893

‘‘Atha buddhāpadānāni, suṇātha suddhamānasā;

“Now, with purified minds, listen to the Apadānas of the Buddhas;

“Này những người có tâm trong sạch, hãy lắng nghe các Apadāna của chư Phật;

894

Tiṃsapāramisampuṇṇā, dhammarājā asaṅkhiyā’’ti–

The Dhamma-kings, perfected in the thirty Pāramīs, are countless.”

Chư Pháp Vương vô số, đã viên mãn ba mươi Pāramī.”

895

Ettha athāti adhikārantarūpadassanatthe nipātapadaṃ, vibhattiyuttāyuttanipātadvayesu vibhattiyuttanipātapadaṃ.

Here, the word atha is a particle signifying the showing of an additional or subsequent meaning. Among the two types of particles—those with case-endings and those without—it is a particle with a case-ending.

Ở đây, từ atha là một trạng từ chỉ sự trình bày một chủ đề khác, một trạng từ có biến cách trong số hai loại trạng từ có biến cách và không biến cách.

Atha vā –

Or alternatively –

Hoặc là –

896

‘‘Adhikāre maṅgale ceva, nipphannatthevadhāraṇe;

“In the sense of authority, auspiciousness, accomplished meaning, and determination (exclusion);

“Trong ý nghĩa chủ đề, cát tường, thành tựu, quyết định,

897

Anantarepagamane, atha-saddo pavattati’’.

And in immediate succession or departure, the word ‘atha’ occurs.”

Kế tiếp và chấm dứt, từ atha được sử dụng.”

898

Tathā hi –

Indeed, thus –

Thật vậy –

899

‘‘Adhikiccaṃ adhiṭṭhānaṃ, adhiatthaṃ vibhāsati;

“That which is principal, a firm resolve, that which illuminates the meaning of the highest;

“Chủ đề, sự thiết lập, ý nghĩa cao cả được giải thích;

900

Seṭṭhajeṭṭhakabhāvena, adhikāro vidhīyate’’ti–

In the sense of being pre-eminent and foremost, authority is established” –

Với tư cách là bậc tối thượng, chủ đề được quy định.”

901

Vuttattā buddhānaṃ samattiṃsapāramidhammānaṃ adhikiccato, seṭṭhajeṭṭhato adhikāraṭṭhena atha-saddena yuttamapadānānīti.

As it has been stated, because of the principality of the Buddhas, who possess the complete thirty Pāramīs, and because of their pre-eminence and supremacy, the Apadānas are appropriately termed with the word atha in the sense of authority.

Vì đã được nói như vậy, các Apadāna phù hợp với từ atha theo nghĩa là chủ đề, vì liên quan đến chư Phật, những bậc có ba mươi pháp Pāramī, và vì là bậc tối thượng.

Tividhabodhisattānaṃ pūjāmaṅgalasabhāvato ‘‘pūjā ca pūjaneyyānaṃ, etaṃ maṅgalamuttama’’nti vacanato (khu. pā. 5.3; su. ni. 262) maṅgalaṭṭhena atha-saddena yuttamapadānānīti.

Because of the auspicious nature of the veneration of the three types of Bodhisattas, in accordance with the saying, “Veneration of those worthy of veneration—this is the highest auspiciousness,” the Apadānas are appropriately termed with the word atha in the sense of auspiciousness.

Các Apadāna phù hợp với từ atha theo nghĩa cát tường, vì có tính chất cúng dường cát tường của ba loại Bồ-tát, theo câu: “Cúng dường những bậc đáng cúng dường, đó là điều cát tường tối thượng.”

Buddhādīnaṃ bhagavantānaṃ sampattikiccassa arahattamaggena nipphannato nipphannaṭṭhena atha-saddena yuttamapadānānīti.

Because the task of achieving the accomplishments of the Buddhas and other Bhagavants is brought to completion by the path of Arahantship, the Apadānas are appropriately termed with the word atha in the sense of accomplishment.

Các Apadāna phù hợp với từ atha theo nghĩa thành tựu, vì công việc thành tựu của chư Phật và chư Thế Tôn đã được hoàn thành bằng đạo quả A-la-hán.

Buddhādīnaṃ arahattamaggādikusalato aññakusalānaṃ abhāvato avadhāraṇaṭṭhena nivāraṇaṭṭhena atha-saddena yuttamapadānānīti.

Because there are no other wholesome deeds for the Buddhas and others besides the path of Arahantship, the Apadānas are appropriately termed with the word atha in the sense of determination or exclusion.

Các Apadāna phù hợp với từ atha theo nghĩa quyết định (và ngăn chặn), vì không có các thiện pháp khác ngoài các thiện pháp như đạo quả A-la-hán của chư Phật.

Khuddakapāṭhasaṅgahānantaraṃ saṅgahitanti anantaraṭṭhena atha-saddena yuttamapadānānīti.

Because they are compiled immediately after the Khuddakapāṭha collection, the Apadānas are appropriately termed with the word atha in the sense of immediate succession.

Các Apadāna phù hợp với từ atha theo nghĩa kế tiếp, vì được tập hợp sau khi tập hợp Khuddakapāṭha.

Ito khuddakapāṭhato paṭṭhāyāti apagamanaṭṭhena atha-saddena yuttamapadānānīti.

Because they commence from this Khuddakapāṭha, the Apadānas are appropriately termed with the word atha in the sense of departure.

Các Apadāna phù hợp với từ atha theo nghĩa chấm dứt, vì bắt đầu từ Khuddakapāṭha này.

902

Buddhoti ettha bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho, sabbaññutāya buddho, sabbadassāvitāya buddho, anaññaneyyatāya buddho, visavitāya buddho, khīṇāsavasaṅkhātena buddho, nirupakkilesasaṅkhātena buddho, pabbajjāsaṅkhātena buddho, adutiyaṭṭhena buddho, taṇhāpahānaṭṭhena buddho, ekāyanamaggaṃ gatoti buddho, eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti buddho, abuddhivihatattā buddhipaṭilābhā buddho, buddhi buddhaṃ bodhoti anatthantarametaṃ.

Regarding Buddha: One who has awakened to the truths is a Buddha. One who awakens beings is a Buddha. One who possesses omniscience is a Buddha. One who possesses all-perceiving vision is a Buddha. One who cannot be led by another is a Buddha. One who is utterly pure is a Buddha. One who is called 'destroyer of defilements' is a Buddha. One who is called 'without defilements' is a Buddha. One who has gone forth is a Buddha. One who is peerless is a Buddha. One who has abandoned craving is a Buddha. One who has gone on the sole path is a Buddha. One who has fully awakened to the unsurpassed perfect self-awakening alone is a Buddha. One who has attained awakening, being undeluded, is a Buddha. The understanding of the Buddha is not different from awakening.

Ở đây, Buddha (Phật) có nghĩa là: đã giác ngộ các sự thật nên là Phật; đã làm cho chúng sinh giác ngộ nên là Phật; là Phật vì có Nhất thiết trí; là Phật vì có khả năng thấy tất cả; là Phật vì không ai có thể dẫn dắt Ngài; là Phật vì đã tịnh hóa; là Phật vì đã tận diệt các lậu hoặc; là Phật vì đã không còn các phiền não; là Phật vì đã xuất gia; là Phật vì không có ai thứ hai; là Phật vì đã đoạn trừ tham ái; là Phật vì đã đi trên con đường độc nhất; là Phật vì đã tự mình giác ngộ Vô thượng Chánh Đẳng Chánh Giác; là Phật vì đã thoát khỏi vô minh và thành tựu trí tuệ; trí tuệ làm cho Phật giác ngộ, đây không phải là một ý nghĩa khác.

Yathā nīlādivaṇṇayogato paṭo ‘‘nīlo paṭo, ratto paṭo’’ti vuccati, evaṃ buddhaguṇayogato buddho.

Just as a cloth is called "blue cloth" or "red cloth" because of its association with blue or other colors, so too is one called a Buddha because of the association with the qualities of a Buddha.

Giống như một tấm vải được gọi là “tấm vải xanh, tấm vải đỏ” do có màu xanh, đỏ, v.v., tương tự, Ngài là Phật do có các phẩm chất của một vị Phật.

Atha vā ‘‘bodhi’’vuccati catūsu maggesu ñāṇaṃ, tena ñāṇena sakaladiyaḍḍhasahassakilesārigaṇe khepetvā nibbānādhigamanato ñāṇaṃ ‘‘bodhī’’ti vuccati.

Or alternatively, "bodhi" is said to be the knowledge of the four paths. Because one attains Nibbāna by eradicating the multitude of hostile defilements, numbering one and a half thousand, with that knowledge, that knowledge is called "bodhi."

Hoặc là, “bodhi” (giác ngộ) được gọi là trí tuệ trong bốn đạo, trí tuệ đó được gọi là “bodhi” vì đã diệt trừ toàn bộ một ngàn rưỡi quân địch phiền não và đạt đến Niết-bàn.

Tena sampayutto samaṅgīpuggalo buddho.

The individual endowed and connected with that knowledge is a Buddha.

Người hữu tình có đầy đủ trí tuệ đó là Phật.

Teneva ñāṇena paccekabuddhopi sabbakilese khepetvā nibbānamadhigacchati.

Even a Paccekabuddha eradicates all defilements and attains Nibbāna with that same knowledge.

Chư Phật Độc Giác cũng diệt trừ tất cả phiền não và đạt đến Niết-bàn bằng trí tuệ đó.

Buddhānaṃ pana catūsu asaṅkhyeyyesu kappasatasahassesu ca pāramiyo pūretvā bodhiñāṇassādhigatattā ca indriyaparopariyattañāṇamahākaruṇāsamāpattiñāṇayamakapāṭihīrañāṇasabbaññutaññāṇa- anāvaraṇaāsayānusayādiasādhāraṇañāṇānaṃ samadhigatattā ca ekāyapi dhammadesanāya asaṅkhyeyyāsattanikāye dhammāmataṃ pāyetvā nibbānassa pāpanato ca tadeva ñāṇaṃ buddhānamevādhikabhāvato tesameva sambuddhānaṃ apadānaṃ kāraṇaṃ buddhāpadānaṃ.

However, because the Buddhas fulfilled the Pāramīs over four Asaṅkhyeyyas and a hundred thousand aeons and attained Bodhi-knowledge, and because they attained unique knowledges such as the knowledge of the maturity and immaturity of faculties, the knowledge of great compassion, the knowledge of the Twin Miracle, omniscience, and unobstructed knowledge of latent tendencies, etc., and because they enable countless beings to drink the deathless Dhamma and reach Nibbāna through even a single Dhamma discourse, that same knowledge, being pre-eminent only in the Buddhas, makes their achievements the subject of Buddhāpadāna.

Tuy nhiên, vì chư Phật đã viên mãn các Pāramī trong bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp để đạt được trí tuệ giác ngộ, và vì đã thành tựu các trí tuệ phi thường như trí tuệ phân biệt căn tánh chúng sinh, trí tuệ nhập Đại Bi định, trí tuệ song thần thông, Nhất thiết trí, và trí tuệ vô ngại về khuynh hướng và tùy miên, v.v., và vì đã làm cho vô số chúng sinh uống cam lồ Dhamma và đạt đến Niết-bàn chỉ bằng một bài pháp thoại, nên trí tuệ đó chỉ thuộc về chư Phật với tính chất vượt trội. Do đó, Buddhāpadāna (Apadāna của chư Phật) là nguyên nhân (của sự giác ngộ) của chính chư Phật Chánh Đẳng Chánh Giác.

Tañhi duvidhaṃ kusalākusalavasena.

This (Apadāna) is of two kinds: wholesome and unwholesome.

Quả thật, điều đó có hai loại: thiện và bất thiện.

Paccekabuddhā pana na tathā kātuṃ samatthā, annādipaccayadāyakānaṃ saṅgahaṃ karontāpi –

Paccekabuddhas, however, are not capable of doing so. Even when accepting offerings of food and other requisites, they –

Chư Phật Độc Giác không có khả năng làm như vậy, dù họ có chấp nhận sự cúng dường thực phẩm, v.v. và ban phước:

903

‘‘Icchitaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, khippameva samijjhatu;

“May that which you wish, that which you aspire for, swiftly succeed;

“Điều con mong ước, điều con khát khao, sẽ sớm thành tựu;

904

Pūrentu cittasaṅkappā, cando pannaraso yathā.

May your aspirations be fulfilled, like the moon on the full-moon day.

Nguyện ước trong tâm con sẽ viên mãn, như trăng rằm.”

905

‘‘Icchitaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, khippameva samijjhatu;

“May that which you wish, that which you aspire for, swiftly succeed;

“Điều con mong ước, điều con khát khao, sẽ sớm thành tựu;

906

Pūrentu cittasaṅkappā, maṇi jotiraso yathā’’ti.(dī. ni. aṭṭha. 2.95 pubbūpanissayasampattikathā; a. ni. aṭṭha. 1.1.192; dha. pa. aṭṭha. 1.sāmāvatīvatthu) –

May your aspirations be fulfilled, like a wish-fulfilling gem.” –

Nguyện ước trong tâm con sẽ viên mãn, như viên ngọc sáng chói.”

907

Imāhi dvīhiyeva gāthāhi dhammaṃ desenti.

Preach the Dhamma with only these two verses.

Chỉ với hai bài kệ này, các vị thuyết pháp.

Desentāpi asaṅkhyeyyasattanikāye bodhetuṃ na sakkuṇanti, tasmā na sabbaññubuddhasadisā hutvā pāṭiekkaṃ visuṃ buddhāti paccekabuddhā.

Even while preaching, they cannot enlighten countless beings; therefore, they are not like the Omniscient Buddhas, but are individually called Buddhas, hence Paccekabuddhas.

Dù thuyết pháp, các vị không thể giác ngộ vô số chúng sinh, vì vậy, không giống như các vị Toàn Giác Phật, các vị là những vị Phật riêng lẻ, độc lập, nên gọi là Độc Giác Phật (Paccekabuddha).

Tesaṃ apadānaṃ kāraṇaṃ paccekabuddhāpadānaṃ.

Their achievements are the subject of Paccekabuddhāpadāna.

Câu chuyện nhân duyên của các vị ấy là Paccekabuddhāpadāna (Thánh tích Độc Giác Phật).

908

Ciraṃ ṭhitāti therā.

Those who have endured for a long time are called Therās.

Các vị đã tồn tại lâu dài, nên gọi là Trưởng lão (Thera).

Atha vā thiratarasīlācāramaddavādiguṇehi yuttāti therā.

Or alternatively, those endowed with stable qualities such as strong virtue, conduct, and gentleness are Therās.

Hoặc là, các vị được trang bị các đức tính như giới hạnh vững chắc hơn, oai nghi, sự mềm mỏng, v.v., nên gọi là Trưởng lão (Thera).

Atha vā thiravarasīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanaguṇehi yuttāti therā.

Or alternatively, those endowed with the qualities of firm and excellent virtue, concentration, wisdom, liberation, and the knowledge and vision of liberation are Therās.

Hoặc là, các vị được trang bị các đức tính như giới, định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến vững chắc và thù thắng, nên gọi là Trưởng lão (Thera).

Atha vā thiratarasaṅkhātapaṇītānuttarasantinibbānamadhigatāti therā, therānaṃ apadānāni therāpadānāni.

Or alternatively, those who have attained the supremely tranquil and excellent Nibbāna are Therās. The achievements of Therās are Therāpadāna.

Hoặc là, các vị đã chứng đắc Niết Bàn an tịnh, tối thượng, vô thượng, được gọi là vững chắc hơn, nên gọi là Trưởng lão (Thera). Các câu chuyện nhân duyên của các Trưởng lão là Therāpadānāni (Thánh tích Trưởng lão).

Tathā tādiguṇehi yuttāti therī, therīnaṃ apadānāni therīpadānāni.

Similarly, those endowed with such qualities are Therīs. The achievements of Therīs are Therīpadāna.

Tương tự, các vị được trang bị các đức tính như vậy là Trưởng lão Ni (Therī). Các câu chuyện nhân duyên của các Trưởng lão Ni là Therīpadānāni (Thánh tích Trưởng lão Ni).

Tesu buddhāpadāne pañceva apadānāni, pañceva suttantā.

Among these, in the Buddhāpadāna, there are five Apadānas and five Suttantas.

Trong số đó, trong Buddhāpadāna có năm câu chuyện nhân duyên, và năm bài kinh.

Tenāhu porāṇā –

Hence the ancients said –

Vì vậy, các bậc cổ nhân đã nói:

909

‘‘Pañceva apadānāni, pañca suttāni yassa ca;

“Where there are five Apadānas, and also five Suttas;

“Năm câu chuyện nhân duyên,

910

Idaṃ buddhāpadānanti, paṭhamaṃ anulomato’’ti.

This is the Buddhāpadāna, the first in order.”

Và năm bài kinh, đó là Buddhāpadāna, thứ nhất theo thứ tự.”

911

Paccekabuddhāpadānepi pañceva apadānāni, pañceva suttantā.

In the Paccekabuddhāpadāna too, there are five Apadānas and five Suttantas.

Trong Paccekabuddhāpadāna cũng có năm câu chuyện nhân duyên, và năm bài kinh.

Tenāhu porāṇā –

Hence the ancients said –

Vì vậy, các bậc cổ nhân đã nói:

912

‘‘Pañceva apadānāni, pañca suttāni yassa ca;

“Where there are five Apadānas, and also five Suttas;

“Năm câu chuyện nhân duyên,

913

Idaṃ paccekabuddhāpadānanti, dutiyaṃ anulomato’’ti.

This is the Paccekabuddhāpadāna, the second in order.”

Và năm bài kinh, đó là Paccekabuddhāpadāna, thứ hai theo thứ tự.”

914

Therāpadānesu dasādhikapañcasatāpadānāni, vaggato ekapaññāsa vaggā.

In the Therāpadāna, there are five hundred and ten Apadānas, comprising fifty-one sections.

Trong Therāpadāna có năm trăm mười câu chuyện nhân duyên, và năm mươi mốt phẩm.

Tenāhu porāṇā –

Hence the ancients said –

Vì vậy, các bậc cổ nhân đã nói:

915

‘‘Pañcasatadasapadānāni, ekapaññāsa vaggato;

“Five hundred and ten Apadānas, in fifty-one sections;

“Năm trăm mười câu chuyện nhân duyên,

916

Idaṃ therāpadānanti, tatiyaṃ anulomato’’ti.

This is the Therāpadāna, the third in order.”

Và năm mươi mốt phẩm, đó là Therāpadāna, thứ ba theo thứ tự.”

917

Therīapadānesu cattālīsaṃ apadānāni, vaggato caturo vaggā.

In the Therīpadāna, there are forty Apadānas, comprising four sections.

Trong Therīapadāna có bốn mươi câu chuyện nhân duyên, và bốn phẩm.

Tenāhu porāṇā –

Hence the ancients said –

Vì vậy, các bậc cổ nhân đã nói:

918

‘‘Cattālīsaṃpadānāni, catuvaggāni yassa ca;

“Where there are forty Apadānas, and four sections;

“Bốn mươi câu chuyện nhân duyên,

919

Idaṃ therīpadānanti, catutthaṃ anulomato’’ti.

This is the Therīpadāna, the fourth in order.”

Và bốn phẩm, đó là Therīapadāna, thứ tư theo thứ tự.”

920

Apadānanti ettha apadāna-saddo kāraṇagahaṇaapagamanapaṭipāṭiakkosanādīsu dissati.

Here, the word Apadāna appears in the senses of cause, acquisition, departure, sequence, and accusation.

Ở đây, từ Apadāna được thấy trong các nghĩa như nguyên nhân, sự thâu nhận, sự từ bỏ, sự tuần tự, sự quở trách, v.v.

Tathā hi esa ‘‘khattiyānaṃ apadānaṃ, brāhmaṇānaṃ apadāna’’ntiādīsu kāraṇe dissati, khattiyānaṃ kāraṇaṃ brāhmaṇānaṃ kāraṇanti attho.

Thus, it appears in the sense of cause in phrases like "the Apadāna of Khattiyas, the Apadāna of Brāhmaṇas," meaning the cause of Khattiyas, the cause of Brāhmaṇas.

Thật vậy, từ này được thấy trong nghĩa nguyên nhân trong các cụm từ như “khattiyānaṃ apadānaṃ, brāhmaṇānaṃ apadānaṃ” (nguyên nhân của dòng Sát đế lỵ, nguyên nhân của dòng Bà la môn), có nghĩa là nguyên nhân của dòng Sát đế lỵ, nguyên nhân của dòng Bà la môn.

‘‘Upāsakānaṃ apadāna’’ntiādīsu gahaṇe dissati, saṃsuṭṭhu gahaṇanti attho.

It appears in the sense of acquisition in phrases like "the Apadāna of Upāsakas," meaning proper acquisition.

Được thấy trong nghĩa thâu nhận trong các cụm từ như “upāsakānaṃ apadānaṃ” (sự thâu nhận của các cư sĩ), có nghĩa là sự thâu nhận một cách đúng đắn.

‘‘Vāṇijānaṃ apadānaṃ, suddānaṃ apadāna’’ntiādīsu apagamane dissati, tato tato tesaṃ apagamananti attho.

It appears in the sense of departure in phrases like "the Apadāna of merchants, the Apadāna of Suddhas," meaning their departure from this or that.

Được thấy trong nghĩa từ bỏ trong các cụm từ như “vāṇijānaṃ apadānaṃ, suddānaṃ apadānaṃ” (sự từ bỏ của các thương nhân, sự từ bỏ của các người Sudda), có nghĩa là sự từ bỏ của họ từ đó từ đó.

‘‘Piṇḍapātiko bhikkhu sapadānacāravasena piṇḍāya caratī’’tiādīsu paṭipāṭiyā dissati, gharapaṭipāṭiyā caratīti attho.

It appears in the sense of sequence in phrases like "a alms-round monk wanders for alms in sequence," meaning he wanders in sequence from house to house.

Được thấy trong nghĩa tuần tự trong các cụm từ như “Piṇḍapātiko bhikkhu sapadānacāravasena piṇḍāya caratī” (Tỳ khưu khất thực đi khất thực theo thứ tự từng nhà), có nghĩa là đi theo thứ tự từng nhà.

‘‘Apagatā ime sāmaññā, apagatā ime brahmaññāti apadānetī’’tiādīsu akkosane dissati, akkosati paribhāsatīti attho.

It appears in the sense of accusation in phrases like "they accuse: 'these are devoid of recluseship, these are devoid of brahminhood'," meaning they accuse or revile.

Được thấy trong nghĩa quở trách trong các cụm từ như “Apagatā ime sāmaññā, apagatā ime brahmaññāti apadānetī” (Họ đã từ bỏ Sa môn hạnh, họ đã từ bỏ Phạm hạnh, nên bị quở trách), có nghĩa là quở trách, phỉ báng.

Idha pana kāraṇe dissati.

Here, however, it appears in the sense of cause.

Tuy nhiên, ở đây nó được thấy trong nghĩa nguyên nhân.

Tasmā buddhānaṃ apadānāni buddhāpadāni, buddhakāraṇānīti attho.

Therefore, the Apadānas of the Buddhas are Buddhāpadānas, meaning the causes of the Buddhas.

Vì vậy, apadāna của các vị Phật là Buddhāpadāna, có nghĩa là các nguyên nhân của Phật.

Gaṅgāvālukūpamānaṃ anekesaṃ buddhānaṃ dānapāramitādisamattiṃsapāramitā kāraṇanti daṭṭhabbaṃ.

It should be understood that the thirty Pāramīs, such as the Pāramī of giving, of countless Buddhas, comparable to the sands of the Ganges, are the cause.

Nên hiểu rằng các Ba-la-mật như bố thí Ba-la-mật, v.v., ba mươi Ba-la-mật viên mãn của vô số chư Phật nhiều như cát sông Hằng là nguyên nhân.

Atha adhikārādīsu yuttaapadānāni suddhamānasā suṇāthāti sambandho.

Or, the connection is: "Listen to the Apadānas, appropriately used in the senses of authority and so forth, with purified minds."

Vậy thì, xin các vị có tâm thanh tịnh hãy lắng nghe các câu chuyện nhân duyên phù hợp với quyền năng, v.v., đó là sự liên kết.

921

Tattha suddhamānasāti arahattamaggañāṇena diyaḍḍhakilesasahassaṃ khepetvā ṭhitattā suddhamānasā parisuddhacittā suddhahadayā pañcasatā khīṇāsavā imasmiṃ dhammasabhāye sannisinnā suṇātha, ohitasotā manasi karothāti attho.

Therein, suddhamānasā means that being established through having eliminated one and a half thousand defilements by the knowledge of the Arahant Path, they are pure-minded, of pure heart, pure-hearted, five hundred Arahants seated together in this assembly hall of Dhamma, listen, pay attention, and apply your minds. This is the meaning.

Trong đó, suddhamānasā có nghĩa là, vì đã diệt trừ một ngàn rưỡi phiền não bằng trí tuệ đạo quả A-la-hán, nên tâm thanh tịnh, ý thanh tịnh, trái tim thanh tịnh. Năm trăm vị Tỳ khưu lậu tận đang tụ họp trong pháp hội này, hãy lắng nghe, hãy chú tâm ghi nhớ.

922

Ettha pana ‘‘apadānānī’’ti avatvā paccekabuddhāpadānatherāpadānatherīapadānesu vijjamānesupi ‘‘atha buddhāpadānānī’’ti vacanaṃ khandhayamakaāyatanadhātusaccasaṅkhāraanusayayamakesu vijjamānesupi padhānavasena ādivasena ca ‘‘mūlayamaka’’nti vacanaṃ viya, terasasaṅghādisesadveaniyatatiṃsanissaggiyesu vijjamānesupi padhānavasena ādivasena ca ‘‘pārājikakaṇḍo’’ti vacanaṃ viya ca idhāpi padhānavasena ādivasena ca vuttanti daṭṭhabbaṃ.

Here, however, it should be understood that the phrase "then the Apadānas of the Buddhas" (buddhāpadānāni), instead of just "Apadānas" (apadānāni), even though there are Apadānas of Paccekabuddhas, Apadānas of Bhikkhus, and Apadānas of Bhikkhunis, is stated primarily and principally, just as the phrase "Mūlayamaka" is used primarily and principally among the Yamakas on aggregates, sense bases, elements, truths, formations, and underlying tendencies, and just as the phrase "Pārājika Section" is used primarily and principally among the thirteen Saṅghādisesas, the two Aniyatas, and the thirty Nissaggiyas.

Tuy nhiên, ở đây, thay vì nói “apadānāni” mà lại nói “atha buddhāpadānānī” dù có Paccekabuddhāpadāna, Therāpadāna, Therīapadāna, cũng giống như việc nói “Mūlayamaka” (Song đối căn bản) dù có Khandhayamaka, Āyatanayamaka, Dhātuyamaka, Saccayamaka, Saṅkhārayamaka, Anusayayamaka, theo nghĩa chính yếu và đứng đầu; và cũng giống như việc nói “Pārājikakaṇḍo” (Phẩm Ba-la-di) dù có mười ba Tăng tàn, hai Bất định pháp, ba mươi Xả đọa, theo nghĩa chính yếu và đứng đầu. Nên hiểu rằng ở đây cũng được nói theo nghĩa chính yếu và đứng đầu.

923

‘‘Sammāsambuddhāpadānānī’’ti vattabbe ‘‘vaṇṇāgamo…pe… pañcavidhaṃ nirutta’’nti niruttinayena vā ‘‘tesu vuddhilopāgamavikāraviparītādesā cā’’ti suttena vā tatiyatthavācakassa sammātinipātapadassa, sayaṃsaddatthavācakassa sa-ntiupasaggapadassa ca lopaṃ katvā kitantavācībuddhasaddameva gahetvā gāthābandhasukhatthaṃ ‘‘buddhāpadānānī’’ti vuttaṃ.

Instead of saying "Sammāsambuddhāpadānāni," by the rule of etymology, "vaṇṇāgamo...pe... pañcavidhaṃ niruttaṃ" or by the rule "tesu vuddhilopāgamavikāraviparītādesā ca," the particle sammā, which signifies the third meaning, and the prefix sa-, which denotes self, have been dropped, taking only the agent noun "buddha" to facilitate the versification, it is stated as "Buddhāpadānāni."

Lẽ ra phải nói “Sammāsambuddhāpadānānī” nhưng để thuận tiện cho việc kết thành kệ ngôn, theo quy tắc ngữ pháp “vaṇṇāgamo…pe… pañcavidhaṃ nirutta” hoặc theo quy tắc “tesu vuddhilopāgamavikāraviparītādesā cā”, đã lược bỏ giới từ sammā chỉ nghĩa thứ ba, và tiền tố sa chỉ nghĩa tự thân, chỉ giữ lại từ “Buddha” là một từ gốc, nên nói “Buddhāpadānānī”.

Tasmā sammāsambuddhāpadānānīti attho.

Therefore, the meaning is the Apadānas of the Perfectly Enlightened Buddhas.

Vì vậy, có nghĩa là Sammāsambuddhāpadānānī (Thánh tích của các vị Chánh Đẳng Giác).

924

Iti visuddhajanavilāsiniyā apadāna-aṭṭhakathāya

Thus concludes the description of the Internal Introduction

Như vậy, phần giải thích Nidāna nội bộ

925

Abbhantaranidānavaṇṇanā niṭṭhitā.

in the Apadāna Commentary, named Visuddhajanavilāsinī.

trong Apadāna-aṭṭhakathā Visuddhajanavilāsinī đã hoàn tất.

926

1. Buddhaapadānavaṇṇanā

1. Description of the Buddha Apadāna

1. Giải thích Buddhāpadāna

927

Idāni abbhantaranidānānantaraṃ apadānaṭṭhakathaṃ kathetukāmo –

Now, wishing to narrate the Apadāna Commentary after the Internal Introduction, the author says:

Bây giờ, sau Nidāna nội bộ, muốn giải thích Apadāna Aṭṭhakathā, nên nói:

928

‘‘Sapadānaṃ apadānaṃ, vicitranayadesanaṃ;

“The Apadāna with its narratives,

“Apadāna với các câu chuyện nhân duyên,

929

Yaṃ khuddakanikāyasmiṃ, saṅgāyiṃsu mahesayo;

which the great sages recited in the Khuddakanikāya,

Là một bài thuyết giảng đa dạng về phương pháp,

930

Tassa dāni anuppatto, atthasaṃvaṇṇanākkamo’’ti.

its turn has now come for its meaning to be expounded.”

Mà các bậc Đại Hiền đã kết tập trong Khuddakanikāya; bây giờ đã đến lúc giải thích ý nghĩa của nó.”

931

Tattha yaṃ apadānaṃ tāva ‘‘sakalaṃ buddhavacanaṃ ekavimuttirasa’’nti vuttattā ekarase saṅgahaṃ gacchati, dhammavinayavasena dvidhāsaṅgahe dhamme saṅgahaṃ gacchati, paṭhamamajjhimapacchimabuddhavacanesu majjhimabuddhavacane saṅgahaṃ gacchati, vinayābhidhammasuttantapiṭakesu suttantapiṭake saṅgahaṃ gacchati, dīghanikāyamajjhimasaṃyuttaaṅguttarakhuddakanikāyesu pañcasu khuddakanikāye saṅgahaṃ gacchati, suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallanti navasu sāsanaṅgesu gāthāya saṅgahitaṃ.

Therein, the Apadāna, since it is said that "all the Buddha's words have one taste of liberation," falls into the category of a single taste; it falls into the category of Dhamma in the twofold classification of Dhamma and Vinaya; among the Buddha's words of the first, middle, and last periods, it falls into the category of the middle period's Buddha's words; among the Vinaya, Abhidhamma, and Suttanta Piṭakas, it falls into the category of the Suttanta Piṭaka; among the five Nikāyas—Dīghanikāya, Majjhimanikāya, Saṃyuttanikāya, Aṅguttaranikāya, and Khuddakanikāya—it falls into the Khuddakanikāya; and among the nine divisions of the Sāsana—Sutta, Geyya, Veyyākaraṇa, Gāthā, Udāna, Itivuttaka, Jātaka, Abbhutadhamma, and Vedalla—it is contained within Gāthā.

Trong đó, Apadāna được bao gồm trong một vị giải thoát duy nhất, vì đã nói “toàn bộ lời Phật dạy là một vị giải thoát”. Được bao gồm trong Pháp (Dhamma) của sự phân loại hai phần theo Pháp và Luật. Được bao gồm trong lời Phật dạy trung gian của lời Phật dạy sơ, trung, hậu. Được bao gồm trong Tạng Kinh (Suttantapiṭaka) của các Tạng Luật, Vi Diệu Pháp, Kinh. Được bao gồm trong Khuddakanikāya của năm bộ Dīghanikāya, Majjhimanikāya, Saṃyuttanikāya, Aṅguttaranikāya, Khuddakanikāya. Được kết tập trong Gāthā (Kệ ngôn) của chín chi phần giáo pháp: Sutta, Geyya, Veyyākaraṇa, Gāthā, Udāna, Itivuttaka, Jātaka, Abbhutadhamma, Vedalla.

932

‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dvesahassāni bhikkhuto;

"Eighty-two thousand I received from the Buddha,

“Tôi đã thâu nhận tám mươi hai từ Đức Phật,

933

Caturāsītisahassāni, yeme dhammā pavattino’’ti–

Two thousand from the bhikkhus;

Hai ngàn từ các Tỳ khưu;

934

Evaṃ vuttacaturāsītisahassadhammakkhandhesu katipayadhammakkhandhasaṅgahitaṃ hotīti.

These eighty-four thousand Dhamma-sections have arisen."

Tám mươi bốn ngàn pháp uẩn, đó là các pháp đã được truyền bá.”

935

Idāni taṃ apadānaṃ dassento ‘‘tiṃsapāramisampuṇṇā, dhammarājā asaṅkhiyā’’ti āha.

Thus, it consists of a few Dhamma-sections out of the eighty-four thousand Dhamma-sections mentioned in this manner. Now, showing that Apadāna, he says, "tiṃsapāramisampuṇṇā, dhammarājā asaṅkhiyā."

Bây giờ, để trình bày Apadāna đó, Ngài nói: “tiṃsapāramisampuṇṇā, dhammarājā asaṅkhiyā” (Các vị Pháp vương vô số, viên mãn ba mươi Ba-la-mật).

Tattha dasapāramitāva pacchimamajjhimukkaṭṭhavasena dasapāramīdasaupapāramīdasaparamatthapāramīnaṃ vasena samattiṃsapāramī.

Therein, the ten Pāramitās are the thirty Pāramitās, consisting of the ten Pāramitās, ten Upapāramitās, and ten Paramatthapāramitās, according to the lower, middle, and higher degrees.

Trong đó, mười Ba-la-mật, theo cấp độ thấp nhất, trung bình và cao nhất, là ba mươi Ba-la-mật, tức là mười Ba-la-mật, mười Upapāramī (Thứ Ba-la-mật), mười Paramatthapāramī (Chân đế Ba-la-mật).

Tāhi saṃsuṭṭhu puṇṇā sampuṇṇā samannāgatā samaṅgībhūtā ajjhāpannā saṃyuttāti tiṃsapāramisampuṇṇā.

Filled with these, perfectly fulfilled, endowed, complete, immersed, connected are the tiṃsapāramisampuṇṇā (perfectly fulfilled with thirty Pāramitās).

Những vị đã được viên mãn một cách đúng đắn, đầy đủ, được trang bị, được sở hữu, đã đạt được, đã liên kết với những Ba-la-mật đó, nên gọi là tiṃsapāramisampuṇṇā (viên mãn ba mươi Ba-la-mật).

Sakalalokattayavāsine sattanikāye mettākaruṇāmuditāupekkhāsaṅkhātāhi catūhi brahmavihārasamāpattīhi vā phalasamāpattivihārena vā ekacittabhāvena attano ca kāye rañjenti allīyāpentīti rājāno, dhammena rājāno dhammarājā, itthambhūtā buddhā.

They delight and cling to their own bodies in a state of one-mindedness through the four Brahmavihāra attainments, namely, loving-kindness, compassion, altruistic joy, and equanimity, or through the abiding in the attainment of Fruition, thus they are kings. Kings by Dhamma are dhammarājā (kings of Dhamma); such Buddhas.

Các vị làm cho chúng sinh trong ba cõi thế gian yêu thích và gắn bó với thân mình bằng bốn Phạm trú thiền định là Từ, Bi, Hỷ, Xả, hoặc bằng sự an trú trong quả thiền định, bằng sự nhất tâm, nên gọi là rājāno (vua). Các vị là vua bằng Pháp, nên gọi là dhammarājā (Pháp vương). Những vị Phật như vậy.

Dasasataṃ sahassaṃ dasasahassaṃ satasahassaṃ dasasatasahassaṃ koṭi pakoṭi koṭippakoṭi nahutaṃ ninnahutaṃ akkhobhiṇi bindu abbudaṃ nirabbudaṃ ahahaṃ ababaṃ aṭaṭaṃ sogandhikaṃ uppalaṃ kumudaṃ puṇḍarikaṃ padumaṃ kathānaṃ mahākathānaṃ asaṅkhyeyyānaṃ vasena asaṅkhiyā saṅkhārahitā dhammarājāno atītā vigatā niruddhā abbhatthaṃ gatāti adhippāyo.

A thousand, ten thousand, a hundred thousand, a million, ten million, a hundred million, a koṭi, a pakoti, a koṭippakoti, a nahuta, a ninnahuta, an akkhobhiṇi, a bindu, an abbuda, a nirabbuda, an ahaha, an ababa, an aṭaṭa, a sogandhika, an uppala, a kumuda, a puṇḍarīka, a paduma, a kathāna, a mahākathāna—in terms of these innumerable numbers, asaṅkhiyā (innumerable) are the kings of Dhamma who are past, gone, ceased, and have attained extinction. This is the intention.

Theo số lượng mười, một trăm, một ngàn, mười ngàn, một trăm ngàn, một triệu, mười triệu, một trăm triệu, nahuta, ninnahuta, akkhobhiṇī, bindu, abbuda, nirabbuda, ahaha, ababa, aṭaṭa, sogandhika, uppala, kumuda, puṇḍarika, paduma, kathāna, mahākathāna, các vị Pháp vương asaṅkhiyā (vô số), không thể đếm được, đã qua đi, đã diệt trừ, đã biến mất, đã đi đến nơi không còn nữa, đó là ý nghĩa.

936

6. Tesu atītabuddhesu katādhikārañca attanā bodhisattabhūtena cakkavattiraññā hutvā katasambhārañca ānandattherena puṭṭho bhagavā ‘‘sambodhiṃ buddhaseṭṭhāna’’ntiādimāha.

6. The Blessed One, being questioned by Venerable Ānanda, regarding his deeds and the accumulations made by him as a Bodhisatta, as a universal monarch, among those past Buddhas, said, "sambodhiṃ buddhaseṭṭhāna" and so on.

6. Trong số các vị Phật quá khứ ấy, Đức Thế Tôn, được Tôn giả Ānanda hỏi về những việc Ngài đã làm khi còn là Bồ tát, khi làm Chuyển Luân Vương, và những việc đã tích lũy, Ngài đã nói: “sambodhiṃ buddhaseṭṭhānaṃ” (Sự giác ngộ của các bậc Phật tối thượng), v.v.

Bho ānanda, mama apadānaṃ suṇohīti adhippāyo.

O Ānanda, listen to my Apadāna. This is the intention.

Này Ānanda, hãy lắng nghe câu chuyện nhân duyên của Ta, đó là ý nghĩa.

Ānanda, ahaṃ pubbe bodhisambhārapūraṇakāle cakkavattirājā hutvā seṭṭhānaṃ pasaṭṭhānaṃ paṭividdhacatusaccānaṃ buddhānaṃ sambodhiṃ catusaccamaggañāṇaṃ sabbaññutaññāṇaṃ vā sirasā abhivādayeti sambandho.

Ānanda, previously, when I was fulfilling the accumulations for enlightenment, having been a universal monarch, I reverenced with my head the perfect enlightenment (sambodhi), the knowledge of the four Noble Truths or omniscience, of the Buddhas who are supreme, excellent, and have penetrated the four Noble Truths. This is the connection.

Ānanda, Ta, trước đây, khi đang viên mãn các tư lương giác ngộ, đã làm Chuyển Luân Vương và đã đảnh lễ bằng đầu sự giác ngộ, tức là trí tuệ đạo Tứ Thánh Đế, hoặc trí tuệ Toàn Giác của các bậc Phật tối thượng, đáng tán thán, đã thấu hiểu Tứ Thánh Đế, đó là sự liên kết.

Sasaṅghe sāvakasaṅghasahite lokanāyake lokajeṭṭhe buddhe dasahi aṅgulīhi ubhohi hatthapuṭehi namassitvā vanditvā sirasā sīsena abhivādaye ādarena thomanaṃ katvā paṇāmaṃ karomīti attho.

Having paid homage with ten fingers, with both cupped hands, to the lokanāyake (leaders of the world), the supreme Buddhas, sasaṅghe (together with the Sangha of disciples), I abhivādaye (reverence) with my sirasā (head), meaning I perform obeisance with respectful praise.

Sasaṅghe nghĩa là cùng với Tăng đoàn đệ tử. Lokanāyake nghĩa là bậc lãnh đạo thế gian, tức Đức Phật. Namassitvā nghĩa là đảnh lễ bằng mười ngón tay, hai lòng bàn tay chắp lại. Sirasā nghĩa là bằng đầu. Abhivādaye nghĩa là tôi xin làm lễ bái với sự tôn kính.

937

7. Yāvatā buddhakhettesūti dasasahassacakkavāḷesu buddhakhettesu, ākāsaṭṭhā ākāsagatā, bhūmaṭṭhā bhūmitalagatā, veḷuriyādayo satta ratanā asaṅkhiyā saṅkhārahitā, yāvatā yattakā, vijjanti.

7. Yāvatā buddhakhettesu (as far as the Buddha-fields) means in ten thousand world-systems, in the Buddha-fields. Ākāsaṭṭhā (abiding in the sky) means those in the sky, bhūmaṭṭhā (abiding on the ground) means those on the ground. The seven ratanā (gems), such as lapis lazuli, are asaṅkhiyā (innumerable), yāvatā (as many as) vijjanti (exist).

7. Yāvatā buddhakhettesu nghĩa là trong các cõi Phật trải rộng mười ngàn thế giới. Ākāsaṭṭhā nghĩa là những vị ở trên không. Bhūmaṭṭhā nghĩa là những vị ở dưới đất. Bảy báu như ngọc lưu ly, ratanā asaṅkhiyā nghĩa là vô số. Yāvatā nghĩa là bao nhiêu. Vijjanti nghĩa là hiện hữu.

Tāni sabbāni manasā cittena samāhare, saṃ suṭṭhu cittena adhiṭṭhahitvā āharissāmīti attho, mama pāsādassa sāmantā rāsiṃ karomīti attho.

All of them I shall manasā samāhare (gather mentally), meaning I shall firmly bring them to mind. This means I shall heap them around my palace.

Tất cả những thứ ấy, manasā nghĩa là bằng tâm. Samāhare nghĩa là tôi sẽ thâu tóm, tức là tôi sẽ an trí chúng vào tâm một cách tốt đẹp, và tôi sẽ gom chúng lại xung quanh cung điện của tôi.

938

8. Tattha rūpiyabhūmiyanti tasmiṃ anekabhūmimhi pāsāde rūpiyamayaṃ rajatamayaṃ bhūmiṃ nimmitanti attho.

8. Tattha rūpiyabhūmiyaṃ (there on the silver ground) means that on that multi-storied palace, a ground made of silver, made of white metal, was created.

8. Tattha rūpiyabhūmiyaṃ nghĩa là trong cung điện có nhiều tầng ấy, tôi đã tạo ra một tầng bằng bạc.

Ahaṃ ratanamayaṃ sattahi ratanehi nimmitaṃ anekasatabhūmikaṃ pāsādaṃ ubbiddhaṃ uggataṃ nabhamuggataṃ ākāse jotamānaṃ māpayinti attho.

Ahaṃ ratanamayaṃ (I, a jeweled) palace, made of seven kinds of gems, with many hundreds of stories, ubbiddhaṃ (lofty), high, nabhamuggataṃ (risen into the sky), shining in the sky, māpayiṃ (caused to be built). This is the meaning.

Ahaṃ ratanamayaṃ nghĩa là tôi đã tạo ra một cung điện bằng bảy báu, có hàng trăm tầng, ubbiddhaṃ nghĩa là cao vút. Nabhamuggataṃ nghĩa là tỏa sáng trên không trung. Māpayi nghĩa là đã tạo.

939

9. Tameva pāsādaṃ vaṇṇento ‘‘vicittathambha’’ntyādimāha.

9. Describing that very palace, he says, "vicittathambha" and so on.

9. Để miêu tả cung điện ấy, đoạn văn bắt đầu bằng “vicittathambha”.

Vicittehi anekehi masāragallādivaṇṇehi thambhehi ussāpitaṃ sukataṃ suṭṭhu kataṃ lakkhaṇayuttaṃ ārohapariṇāhavasena suṭṭhu vibhattaṃ anekakoṭisatagghanatoraṇanimmitattā mahārahaṃ.

Erected with vicittehi (diverse) pillars of many colors like masāragalla, it is sukataṃ (well-made), excellently made, possessing auspicious marks, and vibhattaṃ (well-proportioned) in terms of height and circumference; it is mahārahaṃ (very valuable) because it is adorned with many hundreds of thousands of crores of arches and gateways.

Được dựng lên bằng các trụ cột đa dạng với nhiều màu sắc như mã não, sukataṃ nghĩa là được làm rất tốt, phù hợp với các đặc điểm. Vibhattaṃ nghĩa là được phân chia rất tốt theo chiều cao và chiều rộng. Mahārahaṃ nghĩa là rất đáng giá vì được trang trí bằng hàng trăm ngàn cổng vòm.

Punapi kiṃ visiṭṭhaṃ?

Again, what is its distinction?

Lại còn đặc biệt như thế nào nữa?

Kanakamayasaṅghāṭaṃ suvaṇṇehi katatulāsaṅghāṭavalayehi yuttaṃ, tattha ussāpitakontehi ca chattehi ca maṇḍitaṃ sobhitaṃ pāsādanti sambandho.

It is adorned with kanakamayasaṅghāṭaṃ (golden crossbeams), equipped with crossbeams and rings made of gold, and also beautified with erected spears and umbrellas. This is the connection to the palace.

Kanakamayasaṅghāṭaṃ nghĩa là có các vòng rầm và xà ngang bằng vàng. Và được maṇḍitaṃ nghĩa là trang hoàng bằng các ngọn cờ và lọng được dựng lên ở đó. (Đây là mối liên hệ với cung điện).

940

10. Punapi pāsādasseva sobhaṃ vaṇṇento ‘‘paṭhamā veḷuriyā bhūmī’’tyādimāha.

10. Again, describing the splendor of the palace, he says, "paṭhamā veḷuriyā bhūmī" and so on.

10. Lại nữa, để miêu tả vẻ đẹp của cung điện, đoạn văn bắt đầu bằng “paṭhamā veḷuriyā bhūmī”.

Tassa anekasatabhūmipāsādassa subhā iṭṭhā kantā manāpā abbhasamā valāhakapaṭalasadisā vimalā nimmalā veḷuriyamaṇimayā nīlavaṇṇā paṭhamā bhūmi ahosīti attho.

The subhā (beautiful), desirable, lovely, pleasing, abbhasamā (cloud-like) or similar to a layer of clouds, vimalā (spotless), pure, made of lapis lazuli gems, blue in color, paṭhamā bhūmi (first floor) of that multi-storied palace was. This is the meaning.

Subhā nghĩa là tốt đẹp, đáng yêu, vừa ý. Abbhasamā nghĩa là giống như đám mây. Vimalā nghĩa là trong sạch. Tầng đầu tiên của cung điện có hàng trăm tầng ấy là paṭhamā bhūmi nghĩa là tầng đầu tiên, được làm bằng ngọc lưu ly màu xanh lam.

Jalajanaḷinapadumehi ākiṇṇā samaṅgībhūtā varāya uttamāya kañcanabhūmiyā suvaṇṇabhūmiyāva sobhatīti attho.

It was ākiṇṇā (filled) with water-lilies, lotuses, and red lotuses, and it shone like the supreme, excellent kañcanabhūmiyā (golden ground). This is the meaning.

Ākiṇṇā nghĩa là đầy ắp các loại hoa sen. Và được kañcanabhūmiyā nghĩa là trang hoàng bằng nền vàng tốt đẹp nhất.

941

11. Tasseva pāsādassa kāci bhūmi pavāḷaṃsā pavāḷakoṭṭhāsā pavāḷavaṇṇā, kāci bhūmi lohitakā lohitavaṇṇā, kāci bhūmi subhā manoharā indagopakavaṇṇābhā rasmiyo niccharamānā, kāci bhūmi dasa disā obhāsatīti attho.

11. Of that very palace, some parts of its ground are coral-hued, coral-coloured; some parts are red, red-coloured; some parts are beautiful, charming, resembling the colour of the Indagopaka insect, emitting rays; some parts illuminate the ten directions—such is the meaning.

11. Kāci bhūmi pavāḷaṃsā nghĩa là có tầng của cung điện ấy có các phần bằng san hô, có màu san hô. Kāci bhūmi lohitakā nghĩa là có tầng có màu đỏ. Kāci bhūmi subhā nghĩa là có tầng đẹp đẽ, indagopakavaṇṇābhā nghĩa là có màu sắc giống như con ve sầu đỏ, phát ra những tia sáng. Kāci bhūmi dasa disā obhāsatī nghĩa là có tầng chiếu sáng mười phương.

942

12. Tasmiṃyeva pāsāde niyyūhā niggatapamukhasālā ca suvibhattā suṭṭhu vibhattā koṭṭhāsato visuṃ visuṃ katā sīhapañjarā sīhadvārā ca.

12. In that very palace, projecting galleries and well-divided lion-windows are distinctly separated into sections.

12. Trong cung điện ấy, niyyūhā nghĩa là các sảnh chính nhô ra, suvibhattā nghĩa là được phân chia rõ ràng, tách biệt từng phần. Sīhapañjarā nghĩa là các cửa sổ sư tử.

Caturo vedikāti catūhi vedikāvalayehi jālakavāṭehi ca manoramā manaallīyanakā gandhāveḷā gandhadāmā ca olambantīti attho.

And four railings, charming and captivating with four ornamental railings and latticed windows, and fragrant garlands hang down—such is the meaning.

Caturo vedikā nghĩa là bốn lan can, các cửa chấn song. Manoramā nghĩa là làm say đắm lòng người. Gandhāveḷā nghĩa là các chuỗi hoa thơm đang rủ xuống.

943

13. Tasmiṃyeva pāsāde sattaratanabhūsitā sattaratanehi sobhitā kūṭāgārā.

13. In that very palace are pavilions adorned with the seven kinds of jewels.

13. Trong cung điện ấy, các tòa nhà mái nhọn sattaratanabhūsitā nghĩa là được trang hoàng bằng bảy báu.

Kiṃ bhūtā?

Of what kind?

Chúng như thế nào?

Nīlā nīlavaṇṇā, pītā pītavaṇṇā suvaṇṇavaṇṇā, lohitakā lohitakavaṇṇā rattavaṇṇā, odātā odātavaṇṇā setavaṇṇā, suddhakāḷakā amissakāḷavaṇṇā, kūṭāgāravarūpetā kūṭāgāravarehi kaṇṇikakūṭāgāravarehi upeto samannāgato so pāsādoti attho.

Blue, yellow (golden), red, white, pure black—that palace is endowed with excellent pavilions, with excellent pointed-roof pavilions—such is the meaning.

Nīlā nghĩa là màu xanh lam. Pītā nghĩa là màu vàng, màu vàng kim. Lohitakā nghĩa là màu đỏ. Odātā nghĩa là màu trắng. Suddhakāḷakā nghĩa là màu đen tuyền. Kūṭāgāravarūpetā nghĩa là cung điện ấy được trang bị những tòa nhà mái nhọn tốt nhất, những tòa nhà mái nhọn có chóp nhọn.

944

14. Tasmiṃyeva pāsāde olokamayā uddhammukhā padumā supupphitā padumā sobhanti, sīhabyagghādīhi vāḷamigagaṇehi ca haṃsakoñcamayūrādipakkhisamūhehi ca sobhito so pāsādoti attho.

14. In that very palace, upward-facing lotuses are in full bloom and shine; that palace is adorned with groups of wild animals like lions and tigers, and flocks of birds like geese, cranes, and peacocks—such is the meaning.

14. Trong cung điện ấy, olokamayā nghĩa là các hoa sen nở rộ hướng lên trên đang tỏa sáng. Cung điện ấy sobhito nghĩa là được trang hoàng bằng các loài thú dữ như sư tử, cọp, và các loài chim như thiên nga, sếu, công.

Atiucco hutvā nabhamuggatattā nakkhattatārakāhi ākiṇṇo candasūrehi candasūriyarūpehi ca maṇḍito so pāsādoti attho.

Being very high and having risen into the sky, that palace is studded with constellations and stars, and adorned with figures of the sun and moon—such is the meaning.

Vì rất cao, vươn tới bầu trời, nên cung điện ấy maṇḍito nghĩa là được trang hoàng bằng các vì sao và tinh tú, và bằng các hình ảnh mặt trăng và mặt trời.

945

15. So eva cakkavattissa pāsādo hemajālena suvaṇṇajālena sañchannā, soṇṇakiṅkaṇikāyuto suvaṇṇakiṅkaṇikajālehi yuto samannāgatoti attho.

15. That same palace of the Wheel-turning Monarch is covered with a golden net, and endowed with golden bells—such is the meaning.

15. Cung điện của vị Chuyển Luân Vương ấy hemajālena nghĩa là được bao phủ bằng lưới vàng. Soṇṇakiṅkaṇikāyuto nghĩa là được trang bị các lưới chuông vàng.

Manoramā manallīyanakā soṇṇamālā suvaṇṇapupphapantiyo vātavegena vātappahārena kūjanti saddaṃ karontīti attho.

Charming golden flower garlands chime in the force of the wind—such is the meaning.

Manoramā nghĩa là làm say đắm lòng người. Soṇṇamālā nghĩa là các chuỗi hoa vàng. Vātavegena nghĩa là do sức gió. Kūjanti nghĩa là phát ra âm thanh.

946

16. Mañjeṭṭhakaṃ mañjiṭṭhavaṇṇaṃ, lohitakaṃ lohitavaṇṇaṃ, pītakaṃ pītavaṇṇaṃ, haripiñjaraṃ jambonadasuvaṇṇavaṇṇaṃ pañjaravaṇṇañca dhajaṃ nānāraṅgehi anekehi vaṇṇehi, sampītaṃ rañjitaṃ dhajaṃ, ussitaṃ tasmiṃ pāsāde ussāpitaṃ.

16. A flag of madder red, red, yellow, and golden-yellow (jambonada gold coloured with a cage colour), dyed with various colours, and raised in that palace.

16. Mañjeṭṭhakaṃ nghĩa là màu đỏ sẫm. Lohitakaṃ nghĩa là màu đỏ. Pītakaṃ nghĩa là màu vàng. Haripiñjaraṃ nghĩa là màu vàng kim và màu vàng cam. Cờ được nānāraṅgehi nghĩa là nhuộm bằng nhiều màu sắc. Sampītaṃ nghĩa là được nhuộm. Cờ được ussitaṃ nghĩa là dựng lên trong cung điện ấy.

Dhajamālinīti liṅgavipallāsavasena vuttaṃ, dhajamālāyutto so pāsādoti attho.

"Dhajamālinī" is stated due to a gender inversion; it means that palace is adorned with garlands of flags—such is the meaning.

Dhajamālinī là cách nói do sự đảo ngữ về giống. Cung điện ấy có các chuỗi cờ.

947

17. Tasmiṃ pāsāde attharaṇādayo vaṇṇento ‘‘na naṃ bahū’’tyādimāha.

17. Describing the furnishings and so forth in that palace, he says, "There is nothing that is not found there," and so forth.

17. Để miêu tả các loại thảm trải trong cung điện ấy, đoạn văn bắt đầu bằng “na naṃ bahū”.

Tattha naṃ pāsādaṃ bahūhi avijjamānaṃ nāma natthīti attho, nānāsayanavicittā anekehi attharaṇehi vicittā sobhitā mañcapīṭhādisayanā anekasatā anekasatasaṅkhyā, kiṃ bhūtā?

In this, "there is nothing that is not found in that palace"—such is the meaning. Various couches and seats adorned with diverse furnishings are of many hundreds.

Trong đó, naṃ nghĩa là cung điện ấy. Bahū nghĩa là không có gì là không có. Nānāsayanavicittā nghĩa là các loại giường và ghế ngồi được trang hoàng bằng nhiều loại thảm. Anekasatā nghĩa là có hàng trăm. Chúng như thế nào?

Phalikā phalikamaṇimayā phalikāhi katā, rajatāmayā rajatehi katā, maṇimayā nīlamaṇīhi katā, lohitaṅgā rattajātimaṇīhi katā, masāragallamayā kabaravaṇṇamaṇīhi katā, saṇhakāsikasanthatā saṇhehi sukhumehi kāsikavatthehi atthatā.

Of what kind? Made of crystal, made of silver, made of jewels (sapphires), made of red gems, made of speckled gems, and spread with fine Kāsī cloths.

Phalikā nghĩa là làm bằng ngọc pha lê. Rajatāmayā nghĩa là làm bằng bạc. Maṇimayā nghĩa là làm bằng ngọc lam. Lohitaṅgā nghĩa là làm bằng ngọc hồng ngọc. Masāragallamayā nghĩa là làm bằng ngọc mã não. Saṇhakāsikasanthatā nghĩa là được trải bằng các loại vải Kasi mịn màng.

948

18. Pāvurāti pāvuraṇā.

18. "Covers" means coverings.

18. Pāvurā nghĩa là các loại chăn đắp.

Kīdisā?

Of what kind?

Chúng như thế nào?

Kambalā lomasuttehi katā, dukūlā dukūlapaṭehi katā, cīnā cīnapaṭehi katā, pattuṇṇā pattuṇṇadese jātapaṭehi katā, paṇḍu paṇḍuvaṇṇā, vicittattharaṇaṃ anekehi attharaṇehi pāvuraṇehi ca vicittaṃ, sabbaṃ sayanaṃ, manasā cittena, ahaṃ paññapesinti attho.

Made of wool, made of fine silk, made of Chinese silk, made of fabrics from the Paṭṭuṇṇa region, and pale-coloured. All the various coverings and beds, I designed with my mind—such is the meaning.

Kambalā nghĩa là làm bằng sợi len. Dukūlā nghĩa là làm bằng vải dukūla. Cīnā nghĩa là làm bằng vải Tàu. Pattuṇṇā nghĩa là làm bằng vải dệt ở vùng Pattuṇṇa. Paṇḍu nghĩa là màu vàng nhạt. Vicittattharaṇaṃ nghĩa là được trang hoàng bằng nhiều loại thảm và chăn đắp. Sabbaṃ nghĩa là tất cả các loại giường. Manasā nghĩa là bằng tâm. Ahaṃ paññapesi nghĩa là tôi đã sắp đặt.

949

19. Tadeva pāsādaṃ vaṇṇento ‘‘tāsu tāsveva bhūmīsū’’tiādimāha.

19. Describing that same palace, he says, "On those very grounds," and so forth.

19. Để miêu tả cung điện ấy, đoạn văn bắt đầu bằng “tāsu tāsveva bhūmīsu”.

Tattha ratanakūṭalaṅkatanti ratanamayakūṭehi ratanakaṇṇikāhi alaṅkataṃ sobhitanti attho.

In this, "adorned with jewel-topped pavilions" means adorned and beautified with jewel-pavilion spires—such is the meaning.

Trong đó, ratanakūṭalaṅkataṃ nghĩa là được trang hoàng bằng các chóp nhọn bằng báu, các chóp nhọn bằng ngọc báu.

Maṇiverocanā ukkāti verocanamaṇīhi rattamaṇīhi katā, ukkā daṇḍapadīpā.

"Torches of resplendent gems" means made of resplendent (ruby) gems; "torches" are staff lamps.

Maṇiverocanā ukkā nghĩa là các ngọn đèn cầm tay được làm bằng ngọc verocana, ngọc hồng ngọc. Ukkā nghĩa là các ngọn đèn cầm tay.

Dhārayantā sutiṭṭhareti ākāse suṭṭhu dhārayantā gaṇhantā anekasatajanā suṭṭhu tiṭṭhantīti attho.

"Holding steadily" means many hundreds of people holding them steadily in the sky stood firmly—such is the meaning.

Dhārayantā sutiṭṭhare nghĩa là hàng trăm người giữ chúng trên không trung một cách vững chắc.

950

20. Puna tadeva pāsādaṃ vaṇṇento ‘‘sobhanti esikāthambhā’’tiādimāha.

20. Again, describing that same palace, he says, "The ornamental pillars shine brightly," and so forth.

20. Lại nữa, để miêu tả cung điện ấy, đoạn văn bắt đầu bằng “sobhanti esikāthambhā”.

Tattha esikāthambhā nāma nagaradvāre sobhanatthāya nikhātā thambhā, subhā iṭṭhā, kañcanatoraṇā suvaṇṇamayā, jambonadā jambonadasuvaṇṇamayā ca, sāramayā khadirarukkhasāramayā ca rajatamayā ca toraṇā sobhanti, esikā ca toraṇā ca taṃ pāsādaṃ sobhayantīti attho.

In this, "ornamental pillars" are pillars erected for adornment at the city gate; they are beautiful, pleasing, made of golden arches, made of jambonada gold, and also made of khadira wood, and made of silver arches shine; the pillars and arches adorn that palace—such is the meaning.

Trong đó, esikāthambhā nghĩa là các cột trụ được chôn ở cửa thành để trang trí. Subhā nghĩa là tốt đẹp. Kañcanatoraṇā nghĩa là các cổng vòm bằng vàng. Jambonadā nghĩa là các cổng vòm bằng vàng Jambonada. Sāramayā nghĩa là các cổng vòm bằng gỗ khadirarukkha. Rajatamayā nghĩa là các cổng vòm bằng bạc đang tỏa sáng. Các cột trụ và cổng vòm đang làm đẹp cung điện ấy.

951

21. Tasmiṃ pāsāde suvibhattā anekā sandhī kavāṭehi ca aggaḷehi ca cittitā sobhitā sandhiparikkhepā sobhayantīti attho, ubhatoti tassa pāsādassa ubhosu passesu, puṇṇaghaṭā anekehi padumehi anekehi ca uppalehi, saṃyutā puṇṇā taṃ pāsādaṃ sobhayantīti attho.

21. In that palace, many well-defined joints are adorned with doors and bolts, the joint enclosures are beautiful—such is the meaning. "On both sides" means on both sides of that palace, "full pitchers" adorned with many lotuses and many water lilies, filled, adorn that palace—such is the meaning.

21. Trong cung điện ấy, suvibhattā anekā sandhī nghĩa là nhiều khe hở được phân chia rõ ràng, được cittitā nghĩa là trang trí bằng các cánh cửa và chốt cửa đang làm đẹp các phần khe hở. Ubhato nghĩa là ở cả hai bên của cung điện ấy. Puṇṇaghaṭā nghĩa là các bình đầy nước, đầy ắp nhiều loại hoa sen và hoa súng đang làm đẹp cung điện ấy.

952

22-23. Evaṃ pāsādassa sobhaṃ vaṇṇetvā ratanamayaṃ pāsādañca sakkārasammānañca pakāsento ‘‘atīte sabbabuddhe cā’’tiādimāha.

22-23. Having thus described the beauty of the palace and proclaiming the jewel palace and the veneration and honor, he says, "In the past, all Buddhas," and so forth.

22-23. Sau khi miêu tả vẻ đẹp của cung điện như vậy, đoạn văn bắt đầu bằng “atīte sabbabuddhe cā” để nói về cung điện bằng báu và sự cúng dường, tôn kính.

Tattha atīteti atikkante vigate kāle jāte bhūte, sasaṅghe sāvakasamūhasahite, sabbe lokanāyake buddhe sabhāvena pakativaṇṇena rūpena saṇṭhānena ca, sasāvake sāvakasahite, buddhe nimminitvā yena dvārena pāsādo pavisitabbo hoti, tena dvārena pavisitvā sasāvakā sabbe buddhā sabbasoṇṇamaye sakalasuvaṇṇamaye, pīṭhe nisinnā ariyamaṇḍalā ariyasamūhā ahesunti attho.

In this, "in the past" means in a time that has gone by, elapsed, occurred, come into being; "together with their Sangha," together with their assembly of disciples, "all world-leaders," the Buddhas, with their natural form and appearance, "together with their disciples," having created the Buddhas together with their disciples, entered through the door through which the palace was to be entered, and all the Buddhas with their disciples sat on seats made entirely of gold; they were an assembly of noble ones—such is the meaning.

Trong đó, atīte có nghĩa là đã qua, đã trôi đi, đã xảy ra, đã hiện hữu; sasaṅghe là cùng với hội chúng đệ tử; sabbe lokanāyake là tất cả các vị Phật, với sắc tướng tự nhiên và hình dáng; sasāvake là cùng với các đệ tử; buddhe nimminitvā là đã hóa hiện các vị Phật. Cửa nào mà cung điện phải được đi vào, tena dvārena pavisitvā là đã đi vào bằng cửa đó, sasāvakā sabbe buddhā là tất cả các vị Phật cùng với các đệ tử, sabbasoṇṇamaye là hoàn toàn bằng vàng, pīṭhe nisinnā là ngồi trên các ghế, ariyamaṇḍalā là các hội chúng bậc Thánh đã hiện hữu – đó là ý nghĩa.

953

24-25. Etarahi vattamāne kāle anuttarā uttaravirahitā ye ca buddhā atthi saṃvijjanti, te ca paccekabuddhe anekasate sayambhū sayameva bhūte aññācariyarahite, aparājite khandhakilesābhisaṅkhāramaccudevaputtamārehi aparājite, jayamāpanne santappesinti attho.

24-25. "Now," in the present time, "those supreme Buddhas" who exist, and "many hundreds of self-become Paccekabuddhas" who exist without teachers, "undefeated" by the Māras of aggregates, defilements, formations, death, and divine sons, having achieved victory, I pleased them.

24-25. Etarahi có nghĩa là trong thời hiện tại, anuttarā là vô thượng, không có gì hơn, và ye buddhā atthi là những vị Phật nào đang hiện hữu, những vị ấy và paccekabuddhe anekasate sayambhū là hàng trăm vị Phật Độc Giác tự thân giác ngộ, không có vị thầy nào khác, aparājite là không bị đánh bại bởi các Ma vương về uẩn, phiền não, hành, tử và thiên tử, những vị ấy đã chiến thắng, đã được thỏa mãn – đó là ý nghĩa.

Bhavanaṃ mayhaṃ pāsādaṃ atītakāle ca vattamānakāle ca, sabbe buddhā samāruhuṃ saṃ suṭṭhu āruhiṃsūti attho.

"All Buddhas ascended my palace" in the past and in the present—such is the meaning.

Bhavanaṃ là cung điện của ta, trong thời quá khứ và trong thời hiện tại, sabbe buddhā samāruhuṃ có nghĩa là tất cả các vị Phật đã an trú một cách hoàn hảo.

954

26. Ye dibbā divi bhavā dibbā devaloke jātā, ye ca bahū kapparukkhā atthi.

26. "Those divine" (born in the heavens), and "many Kalpa trees" that exist.

26. Ye dibbā là những cây kapparukkha (cây như ý) nào thuộc về chư thiên, sinh ra ở cõi trời, và ye bahū kapparukkhā atthi là những cây kapparukkha nào đang hiện hữu.

Ye ca mānusā manusse jātā ye ca bahū kapparukkhā atthi, tato sabbaṃ dussaṃ samāhantvā saṃ suṭṭhu āharitvā tecīvarāni kāretvā te paccekabuddhe ticīvarehi acchādemīti sambandho.

And "those human" (born among humans) and many Kalpa trees that exist—from there, "having gathered all cloths" and made the triple robes, "I clothe those Paccekabuddhas" with the triple robes—such is the connection.

Và ye ca mānusā là những cây kapparukkha nào sinh ra ở cõi người, và những cây kapparukkha nào đang hiện hữu, từ đó sabbaṃ dussaṃ samāhantvā là đã thu thập tất cả y phục một cách hoàn hảo, đã làm ba y và ta acchādemī là đã đắp ba y ấy cho các vị Phật Độc Giác – đó là sự liên kết.

955

27. Evaṃ ticīvarehi acchādetvā pārupāpetvā tesaṃ nisinnānaṃ paccekabuddhānaṃ sampannaṃ madhuraṃ khajjaṃ khāditabbaṃ pūvādi kiñci, madhuraṃ bhojjaṃ bhuñjitabbaṃ āhārañca, madhuraṃ sāyanīyaṃ lehanīyañca, sampannaṃ madhuraṃ pivitabbaṃ aṭṭhapānañca, bhojanaṃ bhuñjitabbaṃ āhārañca, subhe sundare maṇimaye selamaye patte saṃ suṭṭhu pūretvā adāsiṃ paṭiggahāpesinti attho.

27. Thus, having covered them with the triple robes and made them wear them, for those sitting Paccekabuddhas, I filled beautiful, jewel-laden bowls with delicious chewable food, such as cakes, delicious edible food, delicious lickable food, delicious drinkable eight kinds of drinks, and delicious eatable food, and offered them.

27. Sau khi đắp ba y như vậy, đã cho đắp y, ta đã sampannaṃ là ngọt ngào, khajjaṃ là bất cứ món ăn vặt nào như bánh ngọt, và bhojjaṃ là món ăn chính ngọt ngào, và sāyanīyaṃ là món liếm ngọt ngào, và sampannaṃ là thức uống ngọt ngào, tám loại nước trái cây, và bhojanaṃ là món ăn chính, ta đã saṃ pūretvā adāsiṃ là đã đổ đầy một cách hoàn hảo vào các bát subhe maṇimaye là đẹp đẽ bằng ngọc quý, và đã dâng cúng – đó là ý nghĩa.

956

28. Sabbe te ariyamaṇḍalā sabbe te ariyasamūhā, dibbacakkhu samā hutvā maṭṭhāti dibbacakkhusamaṅgino hutvā maṭṭhā kilesehi rahitattā siliṭṭhā sobhamānā cīvarasaṃyutā ticīvarehi samaṅgībhūtā madhurasakkharāhi ca telena ca madhuphāṇitehi ca paramannena uttamena annena ca mayā tappitā appitā paripūritā ahesunti attho.

28. "All those noble assemblies," meaning all those groups of noble ones, having become endowed with the divine eye, were pure, being free from defilements, radiant, "endowed with robes," meaning equipped with the triple robes, and were "satisfied" by me with supreme food, rich with sweet sugar, oil, and honey-syrup.

28. Sabbe te ariyamaṇḍalā là tất cả các hội chúng bậc Thánh ấy, dibbacakkhu samā hutvā maṭṭhā có nghĩa là sau khi có thiên nhãn, maṭṭhā là trong sạch, không còn phiền não, sáng chói, cīvarasaṃyutā là có đầy đủ ba y, và paramannena là với thức ăn cao cấp gồm đường ngọt, dầu, mật ong và đường thốt nốt, ta đã tappitā là đã dâng cúng, đã làm cho đầy đủ – đó là ý nghĩa.

957

29. Te evaṃ santappitā ariyamaṇḍalā ratanagabbhaṃ sattahi ratanehi nimmitagabbhaṃ gehaṃ, pavisitvā guhāsayā guhāyaṃ sayamānā, kesarīva kesarasīhā iva, mahārahamhi sayane anagghe mañce, sīhaseyyamakappayuṃ yathā sīho migarājā dakkhiṇapassena sayanto pāde pādaṃ accādhāya dakkhiṇahatthaṃ sīsūpadhānaṃ katvā vāmahatthaṃ ujukaṃ ṭhapetvā vāladhiṃ antarasatthiyaṃ katvā niccalo sayati, evaṃ seyyaṃ kappayuṃ kariṃsūti attho.

29. Those noble assemblies, thus satisfied, entered the "jewel-womb," a chamber built of seven kinds of jewels, and "lying in the cave," like lion-kings, "assumed the lion's posture" on a priceless couch, just as a lion, king of beasts, lies motionless on its right side, placing one paw over the other, making its right paw a pillow for its head, extending its left paw straight, and tucking its tail between its thighs.

29. Các hội chúng bậc Thánh đã được thỏa mãn như vậy, ratanagabbhaṃ là ngôi nhà có nội thất được làm bằng bảy loại ngọc, pavisitvā guhāsayā là sau khi đi vào, nằm trong hang, kesarīva như những con sư tử có bờm, mahārahamhi sayane là trên chiếc giường vô giá, sīhaseyyamakappayuṃ có nghĩa là đã thực hiện tư thế nằm sư tử, như vua chúa loài thú sư tử nằm nghiêng bên phải, đặt chân này lên chân kia, đặt tay phải làm gối đầu, duỗi thẳng tay trái, đặt đuôi vào giữa hai đùi và nằm bất động, các vị ấy đã thực hiện tư thế nằm như vậy – đó là ý nghĩa.

958

30. Te evaṃ sīhaseyyaṃ kappetvā sampajānā satisampajaññasampannā.

30. Having thus assumed the lion's posture, they were "fully aware," endowed with mindfulness and clear comprehension.

30. Sau khi thực hiện tư thế nằm sư tử như vậy, các vị ấy sampajānā là có đầy đủ chánh niệm và tỉnh giác.

Samuṭṭhāya saṃ suṭṭhu uṭṭhahitvā sayane pallaṅkamābhujuṃ ūrubaddhāsanaṃ kariṃsūti attho.

"Rising up well" from their resting place, "they assumed the cross-legged posture" on the couch.

Samuṭṭhāya là sau khi đứng dậy một cách hoàn hảo, sayane pallaṅkamābhujuṃ có nghĩa là đã ngồi kiết già trên giường.

959

31. Gocaraṃ sabbabuddhānanti sabbesaṃ atītānāgatānaṃ buddhānaṃ gocaraṃ ārammaṇabhūtaṃ jhānaratisamappitā jhānaratiyā saṃ suṭṭhu appitā samaṅgībhūtā ahesunti attho, aññe dhammāni desentīti tesu paccekabuddhesu aññe ekacce dhamme desenti, aññe ekacce iddhiyā paṭhamādijjhānakīḷāya kīḷanti ramanti.

31. "Engaged in the delight of jhāna," which is "the domain of all Buddhas," meaning the object of all past and future Buddhas, they were well-endowed with the delight of jhāna. "Some expounded doctrines," meaning among those Paccekabuddhas, some expounded doctrines, while "others" delighted in the "play of psychic power," the sport of the first jhāna and so forth.

31. Gocaraṃ sabbabuddhānaṃ có nghĩa là cảnh giới, đối tượng của tất cả các vị Phật trong quá khứ và vị lai, jhānaratisamappitā có nghĩa là đã hoàn toàn an trú trong niềm vui thiền định; aññe dhammāni desentī có nghĩa là trong số các vị Phật Độc Giác ấy, một số vị thuyết giảng các pháp, aññe là một số vị iddhiyā là với sự vui thích thiền định sơ thiền, v.v., kīḷanti là vui chơi, giải trí.

960

32. Aññe ekacce abhiññā pañca abhiññāyo vasibhāvitā vasīkariṃsu, pañcasu abhiññāsu āvajjanasamāpajjanavuṭṭhānaadhiṭṭhānapaccavekkhaṇasaṅkhātāhi pañcavasitāhi vasībhāvaṃ itā gatā pattā abhiññāyo, appenti samāpajjanti.

32. "Others" mastered the "five higher knowledges" (abhiññā), meaning the higher knowledges attained mastery through the five skills pertaining to them: reflecting, entering, emerging, resolving, and reviewing. They "entered into" these abhiññā.

32. Aññe là một số vị abhiññā là đã làm chủ năm thắng trí, các thắng trí đã đạt đến sự làm chủ thông qua năm sự làm chủ bao gồm quán tưởng, nhập, xuất, quyết định và quán xét; các vị ấy appenti là nhập.

Aññe ekacce anekasahassiyo vikubbanāni ekopi hutvā bahudhā hoti, bahudhāpi hutvā eko hotīti evamādīni iddhivikubbanāni vikubbanti karontīti attho.

"Others" performed "numerous thousands of transformations," such as being one and becoming many, or being many and becoming one, and so forth, these various displays of psychic power.

Aññe là một số vị anekasahassiyo vikubbanāni là thực hiện các phép biến hóa thần thông như một người biến thành nhiều người, nhiều người biến thành một người, v.v., vikubbanti có nghĩa là thực hiện.

961

33. Buddhāpi buddheti evaṃ sannipatitesu paccekabuddhesu sabbaññutaññāṇassa visayaṃ ārammaṇabhūtaṃ pañhaṃ buddhā buddhe pucchantīti attho.

33. "Buddhas questioned Buddhas," meaning among the Paccekabuddhas thus assembled, Buddhas questioned other Buddhas on a problem that is "the domain" and object of omniscient knowledge.

33. Buddhāpi buddhe có nghĩa là trong số các vị Phật Độc Giác đã hội họp như vậy, các vị Phật pucchantī là hỏi các vị Phật về một vấn đề là visayaṃ là đối tượng của tuệ toàn tri – đó là ý nghĩa.

Te buddhā atthagambhīratāya gambhīraṃ nipuṇaṃ sukhumaṃ, ṭhānaṃ kāraṇaṃ, paññāya vinibujjhare visesena niravasesato bujjhanti.

Those Buddhas comprehended with wisdom the "profound" and subtle "point," the cause, thoroughly and completely, due to its depth of meaning.

Các vị Phật ấy paññāya vinibujjhare là hiểu rõ một cách đặc biệt và không sót về gambhīraṃ là sâu xa và nipuṇaṃ là vi tế, ṭhānaṃ là nguyên nhân, do sự sâu xa của ý nghĩa.

962

34. Tadā mama pāsāde sannipatitā sāvakāpi buddhe pañhaṃ pucchanti, buddhā sāvake sisse pañhaṃ pucchanti, te buddhā ca sāvakā ca aññamaññaṃ pañhaṃ pucchitvā aññamaññaṃ byākaronti vissajjenti.

34. At that time, "disciples" assembled in my palace also "questioned Buddhas," and "Buddhas questioned disciples." Those Buddhas and disciples, "having questioned each other," "answered each other."

34. Lúc đó, các sāvakā là đệ tử đã hội họp trong cung điện của ta cũng buddhe là hỏi các vị Phật về một vấn đề, các vị Phật sāvake là hỏi các đệ tử về một vấn đề, te là các vị Phật và các đệ tử aññamaññaṃ pucchitvā là sau khi hỏi nhau, aññamaññaṃ byākaronti là trả lời nhau.

963

35. Puna te sabbe ekato dassento ‘‘buddhā paccekabuddhā cā’’tiādimāha.

35. Further, showing all of them together, he said, "Buddhas and Paccekabuddhas," and so forth.

35. Kế đó, để chỉ ra tất cả các vị ấy cùng nhau, ngài nói ‘‘buddhā paccekabuddhā cā’’tiādimāha (các vị Phật và Phật Độc Giác, v.v.).

Tattha buddhā sammāsambuddhā, paccekabuddhā ca sāvakā ca sissā paricārakā nissitakā ete sabbe, sakāya sakāya ratiyā ramamānā sallīnā mama pāsāde abhiramantīti attho.

Therein, "Buddhas" are Sammāsambuddhas, and "Paccekabuddhas and disciples," dependents, all these, "delighting in their own delight," being secluded, "rejoiced in my palace."

Trong đó, buddhā là các vị Chánh Đẳng Giác, và paccekabuddhā là các vị Phật Độc Giác, và sāvakā là các đệ tử, paricārakā là những người tùy thuộc, tất cả những vị này, sakāya ratiyā là vui thích trong sự vui thích của riêng mình, an trú, pāsāde abhiramantī có nghĩa là vui vẻ trong cung điện của ta.

964

36. Evaṃ tasmiṃ vejayantapāsāde paccekabuddhānaṃ ācārasampattiṃ dassetvā idāni attano ānubhāvaṃ dassento so tilokavijayo cakkavattirājā ‘‘chattā tiṭṭhantu ratanā’’tiādimāha.

36. Thus, having shown the perfection of conduct of the Paccekabuddhas in that Vejayanta palace, now displaying his own power, that world-conquering Wheel-turning monarch said, "May jeweled parasols stand," and so forth.

36. Sau khi chỉ ra sự thành tựu về oai nghi của các vị Phật Độc Giác trong cung điện Vijaya như vậy, bây giờ để chỉ ra oai lực của mình, vị Chuyển Luân Vương chinh phục ba cõi ấy nói ‘‘chattā tiṭṭhantu ratanā’’tiādimāha (các lọng ngọc quý hãy đứng yên, v.v.).

Tattha ratanā sattaratanamayā, chattā kañcanāveḷapantikā suvaṇṇajālehi olambitā tiṭṭhantu.

Therein, "jeweled" means made of the seven kinds of jewels. "May parasols adorned with golden fringes stand."

Trong đó, ratanā là làm bằng bảy loại ngọc, chattā kañcanāveḷapantikā là các lọng có treo mạng vàng tiṭṭhantu là hãy đứng yên.

Muttājālaparikkhittā muttājālehi parivāritā, sabbe chattā mama matthake muddhani, dhārentūti cintitamatteyeva chattā pātubhūtā hontīti attho.

"Encircled with pearl nets," all the parasols, upon merely being thought of, "may they appear" over my "head."

Muttājālaparikkhittā là được bao quanh bởi mạng lưới ngọc trai, sabbe là tất cả các lọng hãy dhārentū là giữ trên matthake là đỉnh đầu của ta – có nghĩa là chỉ cần nghĩ đến là các lọng sẽ hiện ra.

965

37. Soṇṇatārakacittitā suvaṇṇatārakāhi daddallamānā celavitānā bhavantu nibbattantu.

37. "May canopies of cloth become" manifest, "decorated with golden stars," gleaming with golden stars.

37. Soṇṇatārakacittitā là được trang trí bằng các ngôi sao vàng lấp lánh, celavitānā bhavantu là hãy trở thành các màn vải.

Vicittā anekavaṇṇā, malyavitatā pupphapatthaṭā, sabbe anekavitānā, matthake nisīdanaṭṭhānassa uparibhāge dhārentūti attho.

"Variegated," of many colors, "spread with garlands," strewn with flowers, "all" these various canopies, "may they uphold" over the "head," meaning above the sitting place.

Vicittā là nhiều màu sắc, malyavitatā là được trải hoa, sabbe là tất cả các màn vải, matthake là ở phía trên chỗ ngồi, dhārentū là hãy giữ yên – đó là ý nghĩa.

966

38-40. Malyadāmehi anekasugandhapupphadāmehi vitatā parikiṇṇā, gandhadāmehi candanakuṅkumatagarādisugandhadāmehi, sobhitā pokkharaṇīti sambandho.

38-40. "Spread with flower garlands," encompassed by many fragrant flower garlands, "adorned with perfume garlands," with fragrant garlands of sandalwood, saffron, and aloe wood, refers to a pond.

38-40. Malyadāmehi là được bao phủ bởi các vòng hoa thơm ngát, gandhadāmehi là được trang trí bằng các vòng hương thơm như gỗ đàn hương, nghệ tây, trầm hương, v.v., sobhitā là hồ nước được trang trí – đó là sự liên kết.

Dussadāmehi pattuṇṇacīnādianagghadussadāmehi, parikiṇṇā sattaratanadāmehi bhūsitā alaṅkatā pokkharaṇī, pupphābhikiṇṇā campakasaḷalasogandhikādisugandhapupphehi abhikiṇṇā suṭṭhu vicittā sobhitā.

"Encompassed by cloth garlands," adorned and embellished with priceless cloth garlands of fine wool and silk, "strewn with flowers," beautifully variegated and adorned with fragrant flowers such as campaka, salala, and sogandhika.

Dussadāmehi là được bao quanh bởi các vòng vải quý giá như vải bông, vải len, vải Trung Quốc, v.v., parikiṇṇā là hồ nước được trang trí bằng các vòng ngọc quý, pupphābhikiṇṇā là được trang trí đẹp đẽ bằng các loài hoa thơm ngát như hoa lài, hoa sen, hoa súng, v.v.

Punarapi kiṃ bhūtā pokkharaṇī?

Moreover, what kind of pond?

Hồ nước lại còn như thế nào nữa?

Surabhigandhasugandhehi bhūsitā vāsitā.

Adorned and scented with sweet-smelling fragrances.

Được trang trí và ướp hương bằng các loại hương thơm ngát.

Samantato gandhapañcaṅgulalaṅkatā pañcahi aṅgulehi limpitagandhehi alaṅkatā, hemacchadanachāditā suvaṇṇachadanehi suvaṇṇavitānehi chāditā, pāsādassa cātuddisā pokkharaṇiyo padumehi ca uppalehi ca suṭṭhu santhatā patthaṭā suvaṇṇarūpe suvaṇṇavaṇṇā, khāyantu, padmareṇurajuggatā padumareṇūhi dhūlīhi ca ākiṇṇā pokkharaṇiyo sobhantūti attho.

Adorned all around "with five-fingered scented applications," with perfumes smeared with five fingers, "covered with golden coverings," covered with golden canopies. The ponds on "all four sides" of the palace were well-covered and strewn with lotuses and water lilies, golden in color. "May they appear," and may the ponds "stirred with lotus pollen dust" shine.

Xung quanh gandhapañcaṅgulalaṅkatā là được trang trí bằng các dấu năm ngón tay được bôi hương, hemacchadanachāditā là được che phủ bằng các tấm che bằng vàng, các màn che bằng vàng, các hồ nước cātuddisā là ở bốn phía của cung điện, được trải đầy hoa sen và hoa súng, có màu vàng như vàng, khāyantu là hãy hiện ra, padmareṇurajuggatā là các hồ nước được rắc đầy bụi phấn sen hãy trở nên đẹp đẽ – đó là ý nghĩa.

967

41. Mama vejayanta pāsādassa samantato pādapā campakādayo rukkhā sabbe pupphantu ete puppharukkhā.

41. "All the trees" around my Vejayanta "palace," such as campaka, these flowering trees, "may they all blossom."

41. Samantato pādapā là các cây như là cây lài, v.v., xung quanh cung điện Vijaya của ta, sabbe pupphantu là tất cả các cây hoa này hãy nở hoa.

Sayameva pupphā muñcitvā vigaḷitvā gantvā bhavanaṃ okiruṃ, okiṇṇā pāsādassa upari karontūti attho.

"Dropping their flowers" spontaneously, "and going," may they fall upon the palace.

Tự chúng, hoa nở rụng xuống, bay đến cung điện và rải lên, ý nói là làm cho chúng rải lên trên lầu đài.

968

42. Tattha tasmiṃ mama vejayantapāsāde sikhino mayūrā naccantū, dibbahaṃsā devatāhaṃsā, pakūjare saddaṃ karontu, karavīkā ca madhurasaddā kokilā gāyantu gītavākyaṃ karontu, apare anuttā ca dijasaṅghā pakkhino samūhā pāsādassa samantato madhuraravaṃ ravantūti attho.

42. "There," in my Vejayanta palace, "may peacocks dance," "may divine swans sing," "and cuckoos," with their sweet voices, "may they sing," uttering melodic phrases. And other "flocks of birds," meaning groups of birds, "may they utter sweet sounds" all around the palace.

42. Tại đó, trên lầu đài Vejayanta của ta, những con công sẽ múa, những con thiên nga thần sẽ hót, và những con chim karavīka có tiếng hót ngọt ngào sẽ ca hát, và các loài chim khác, tức là các bầy chim, sẽ hót những tiếng hót ngọt ngào xung quanh lầu đài.

969

43. Pāsādassa samantako sabbā ātatavitatādayo bheriyo vajjantu haññantu, sabbā tā anekatantiyo vīṇā rasantu saddaṃ karontu, sabbā anekappakārā saṅgītiyo pāsādassa samantato vattantu pavattantu gāyantūti attho.

43. Let all the stretched and extended, etc., drums around the palace sound (be struck); let all those viṇās with many strings resound (make sound); let all various kinds of musical performances around the palace proceed (be sung), is the meaning.

43. Xung quanh lầu đài, tất cả các loại trống như ātatavitatādayo sẽ được đánh, tất cả các loại vīṇā với nhiều dây sẽ vang lên, tất cả các loại âm nhạc sẽ được biểu diễn, ý nói là sẽ được ca hát, xung quanh lầu đài.

970

44-5. Yāvatā yattake ṭhāne buddhakhettamhi dasasahassicakkavāḷe tato pare cakkavāḷe, jotisampannā pabhāsampannā acchinnā mahantā samantato ratanāmayā sattahi ratanehi katā khacitā soṇṇapallaṅkā suvaṇṇapallaṅkā tiṭṭhantu, pāsādassa samantato dīparukkhā padīpadhāraṇā telarukkhā jalantu, padīpehi pajjalantu, dasasahassiparamparā dasasahassīnaṃ paramparā dasasahassiyo ekapajjotā ekapadīpā viya bhavantu ujjotantūti attho.

44-5. As far as (in whatever place) the Buddha-field (the ten-thousand world-systems) and in the world-systems beyond that, let brilliant (full of light), unbroken, great, all-around, gem-made (made and inlaid with seven gems) golden couches (gold couches) stand; let lamp-trees (lamp-holders, oil-trees) around the palace blaze (blaze with lamps); let ten thousand successions (successions of ten thousand, ten thousand world-systems) become (shine) like a single light, is the meaning.

44-5. Trong bao nhiêu cõi Phật, tức là trong một vạn thế giới, và các thế giới xa hơn nữa, sẽ có những chiếc ngai vàng bằng vàng, rực rỡ ánh sáng, không gián đoạn, to lớn, làm bằng thất bảo, khảm nạm khắp nơi, và những cây đèn dầu sẽ cháy sáng xung quanh lầu đài, tức là sẽ được thắp sáng bằng đèn, và một vạn thế giới sẽ trở thành một ngọn đèn, tức là sẽ tỏa sáng.

971

46. Naccagītesu chekā gaṇikā naccitthiyo ca lāsikā mukhena saddakārikā ca pāsādassa samantato naccantu, accharāgaṇā devitthisamūhā naccantu, nānāraṅgā anekavaṇṇā nānāraṅgamaṇḍalā pāsādassa samantato naccantu, padissantu pākaṭā hontūti attho.

46. Let the skilled courtesans (dancing women) in dancing and singing, and the female dancers (those making sounds with their mouths), dance around the palace; let groups of celestial nymphs dance; let diverse-colored (many-colored, many-colored circular formations) dance around the palace; let them appear (become manifest), is the meaning.

46. Những nữ vũ công thành thạo trong ca múa và những người ca hát sẽ múa xung quanh lầu đài, các nhóm tiên nữ sẽ múa, những vòng tròn nhiều màu sắc, tức là nhiều màu sắc khác nhau, sẽ múa xung quanh lầu đài, và sẽ hiển lộ, ý nói là sẽ trở nên rõ ràng.

972

47. Tadā ahaṃ tilokavijayo nāma cakkavattirājā hutvā sakalacakkavāḷe dumagge rukkhagge pabbatagge himavantacakkavāḷapabbatādīnaṃ agge sinerūpabbatamuddhani ca sabbaṭṭhānesu vicittaṃ anekavaṇṇavicittaṃ pañcavaṇṇikaṃ nīlapītādipañcavaṇṇaṃ sabbaṃ dhajaṃ ussāpemīti attho.

47. At that time, having become a Cakkavatti king named Tilokavijaya, I hoist all banners, multicolored (of various colors) and five-colored (blue, yellow, etc., five colors), on treetops, on mountaintops (on the tops of Himālaya, Cakkavāḷa, etc. mountains, and on the summit of Mount Sineru), and in all places throughout the entire world-system, is the meaning.

47. Khi đó, ta, vị Chuyển Luân Vương tên Tilokavijaya, sẽ dựng lên khắp nơi trên toàn cõi thế giới, trên ngọn cây, trên đỉnh núi, tức là trên đỉnh núi tuyết và các đỉnh núi thế giới khác, và trên đỉnh núi Sineru, tất cả các loại cờ đa sắc, tức là cờ năm màu như xanh, vàng, v.v.

973

48. Narā lokantarā narā ca nāgalokato nāgā ca devalokato gandhabbā ca devā ca sabbe upentu upagacchantu, te narādayo namassantā mama namakkāraṃ karontā pañjalikā katahatthapuṭā mama vejayantaṃ pāsādaṃ parivārayunti attho.

48. Let men (men from the intermediate world), and nāgas from the nāga world, and gandhabbas from the deva world, and devas all approach; let those men, etc., saluting me (making obeisance to me), with clasped hands (with hands pressed together), surround the palace of my Vaijayanta, is the meaning.

48. Người từ các thế giới khác, và chư Nāga từ cõi Nāga, và chư Gandhabba từ cõi trời, và chư thiên, tất cả sẽ đến, và họ, tức là người và các loài khác, sẽ đảnh lễ ta, chắp tay và vây quanh lầu đài Vejayanta của ta.

974

49. Evaṃ so tilokavijayo cakkavattirājā pāsādassa ca attano ca ānubhāvaṃ vaṇṇetvā idāni attanā sampattikatapuññaphalaṃ samādapento ‘‘yaṃ kiñci kusalaṃ kamma’’ntiādimāha.

49. Thus, that Cakkavatti king Tilokavijaya, having described the splendor of the palace and himself, now exhorting the fruit of merit he accumulated, says, “Whatever wholesome kamma”, etc.

49. Sau khi ca ngợi uy lực của lầu đài và của chính mình như vậy, vị Chuyển Luân Vương Tilokavijaya bây giờ khuyên nhủ về quả phúc đã thành tựu của mình bằng cách nói: “Bất cứ thiện nghiệp nào…” và tiếp theo.

Yaṃ kiñci kusalakammasaṅkhātaṃ kiriyaṃ kattabbaṃ atthi, taṃ sabbaṃ mama mayā kāyena vā vācāya vā manasā vā tīhi dvārehi kataṃ tidase sukataṃ suṭṭhu kataṃ, tāvatiṃsabhavane uppajjanārahaṃ katanti attho.

Whatever wholesome action called kamma is to be done, all of that by me (by myself) was done well (excellently done) with body, or speech, or mind (through the three doors), worthy of arising in the Tāvatiṃsa realm, is the meaning.

Bất cứ thiện nghiệp nào cần phải làm, tất cả những điều đó đã được ta thực hiện bằng thân, khẩu, ý, tức là qua ba cửa, đã được thực hiện tốt đẹp cho cõi trời, ý nói là đã được thực hiện xứng đáng để tái sinh vào cõi trời Đao Lợi.

975

50. Puna samādapento ‘‘ye sattā saññino’’tiādimāha.

50. Again, exhorting, he says, “Whatever beings are conscious,” etc.

50. Lại khuyên nhủ bằng cách nói: “Những chúng sinh có tưởng…” và tiếp theo.

Tattha ye sattā manussā vā devā vā brahmāno vā saññino saññāsahitā atthi, ye ca sattā asaññino saññārahitā asaññā sattā santi, te sabbe sattā mayhaṃ mayā kataṃ puññaphalaṃ, bhāgī bhavantu puññavantā hontūti attho.

Therein, whatever beings, be they humans, devas, or Brahmās, are conscious (possessed of perception), and whatever beings are unconscious (devoid of perception, unconscious beings) exist, let all those beings be sharers (be meritorious) of the fruit of merit done by me, is the meaning.

Trong đó, những chúng sinh nào, dù là người, chư thiên hay chư Phạm thiên, có tưởng, tức là có nhận thức, và những chúng sinh nào không có tưởng, tức là những chúng sinh không có nhận thức, tất cả những chúng sinh đó sẽ được chia sẻ quả phúc mà ta đã làm, tức là sẽ trở thành những người có phúc.

976

51. Punapi samādapento bodhisatto ‘‘yesaṃ kata’’ntiādimāha.

51. Again, exhorting, the Bodhisatta says, “To whom it has been done,” etc.

51. Lại nữa, Bồ Tát khuyên nhủ bằng cách nói: “Những ai đã làm…” và tiếp theo.

Mayā kataṃ puññaṃ yehi naranāgagandhabbadevehi suviditaṃ ñātaṃ, tesaṃ mayā dinnaṃ puññaphalaṃ, tasmiṃ mayā kate puññe dinnabhāvaṃ ye narādayo na jānanti, devā gantvā tesaṃ taṃ nivedayuṃ ārocayunti attho.

To those men, nāgas, gandhabbas, and devas by whom the merit done by me was well known, to them the fruit of merit given by me; those men, etc., who do not know the fact of it being given in that merit done by me, let devas go and declare it to them, is the meaning.

Phúc lành mà ta đã làm, những người, Nāga, Gandhabba, chư thiên nào đã biết rõ, những người nào không biết việc chia sẻ quả phúc mà ta đã bố thí, chư thiên sẽ đi và báo cho họ biết điều đó.

977

52. Sabbalokamhi ye sattā āhāranissitā jīvanti, te sabbe sattā manuññaṃ bhojanaṃ sabbaṃ mama cetasā mama cittena labhantu, mama puññiddhiyā labhantūti attho.

52. Whatever beings in all the world live dependent on food, let all those beings receive all pleasant food by my thought (by my mind), let them receive it by the power of my merit, is the meaning.

52. Trong tất cả các thế giới, những chúng sinh nào sống nương tựa vào thức ăn, tất cả những chúng sinh đó sẽ nhận được tất cả thức ăn ngon lành bằng tâm ý của ta, ý nói là sẽ nhận được bằng thần thông phúc đức của ta.

978

53. Manasā pasannena cittena yaṃ dānaṃ mayā dinnaṃ tasmiṃ dāne cittena pasādaṃ āvahiṃ uppādesiṃ.

53. I generated delight in the gift given by me with a gladdened mind (with a gladdened thought).

53. Với tâm hoan hỷ, ta đã bố thí, và ta đã phát khởi sự hoan hỷ trong tâm đối với sự bố thí đó.

Sabbasambuddhā ca paccekā paṭiekkā jinasāvakā ca mayā cakkavattiraññā pūjitā.

And all Buddhas, Paccekabuddhas, and disciples of the Victor were worshipped by me, the Cakkavatti king.

Tất cả chư Phật toàn giác, chư Phật Độc Giác và các đệ tử của Đức Phật đã được ta, vị Chuyển Luân Vương, cúng dường.

979

54. Sukatena tena kammena saddahitvā katena kusalakammena, cetanāpaṇidhīhi ca cittena katapatthanāhi ca, mānusaṃ dehaṃ manussasarīraṃ, jahitvā chaḍḍetvā, ahaṃ tāvatiṃsaṃ devalokaṃ agacchiṃ agamāsiṃ, suttappabuddho viya tattha uppajjinti attho.

54. By that well-done kamma (by that meritorious action done with faith), and by aspirations of thought (by aspirations made with the mind), abandoning (casting off) the human body (human form), I went to Tāvatiṃsa (the deva realm), I went (arose there as if awaking from sleep), is the meaning.

54. Với thiện nghiệp đã làm đó, tức là với thiện nghiệp đã làm với niềm tin, và với những lời nguyện trong tâm, ta đã từ bỏ thân người, tức là đã bỏ thân người, và ta đã đi đến cõi trời Đao Lợi, ý nói là ta đã tái sinh ở đó như người thức dậy sau giấc ngủ.

980

55. Tato tilokavijayo cakkavattirājā kālaṅkato, tato paṭṭhāya āgate duve bhave dve jātiyo pajānāmi devatte devattabhāve mānuse manussattabhāve ca, tato jātidvayato aññaṃ gatiṃ aññaṃ upapattiṃ na jānāmi na passāmi, manasā cittena patthanāphalaṃ patthitapatthanāphalanti attho.

55. Then, the Cakkavatti king Tilokavijaya passed away; from that time onward, I know two existences (two births) that have come: in devahood (the state of being a deva) and in humanity (the state of being a human); I do not know (do not see) any other destination (any other rebirth) than these two births; it is the fruit of aspirations (the fruit of longed-for aspirations) by mind, is the meaning.

55. Sau đó, Chuyển Luân Vương Tilokavijaya đã qua đời, và kể từ đó, ta biết hai kiếp đã đến, kiếp chư thiên và kiếp người, và ta không biết một cảnh giới nào khác ngoài hai kiếp đó, ý nói là đó là quả của lời nguyện trong tâm.

981

56. Devānaṃ adhiko homīti yadi devesu jāto, āyuvaṇṇabalatejehi devānaṃ adhiko jeṭṭho seṭṭho ahosinti attho.

56. I am superior to devas: if born among devas, I was superior, elder, and foremost among devas in terms of lifespan, complexion, strength, and glory, is the meaning.

56. “Ta trở thành người vượt trội hơn chư thiên,” ý nói là nếu sinh ra trong cõi chư thiên, ta trở thành người vượt trội, cao cả, tối thượng hơn chư thiên về tuổi thọ, sắc đẹp, sức mạnh và uy đức.

Yadi manussesu jāto, manujādhipo manussānaṃ adhipati issaro bhavāmi, tathā rājabhūto abhirūpena rūpasampattiyā ca lakkhaṇena ārohapariṇāhādilakkhaṇena ca sampanno sampuṇṇo uppannuppanna bhave paññāya paramatthajānanapaññāya asamo samarahito, mayā sadiso koci natthīti attho.

If born among humans, I become a lord of men (ruler of humans); likewise, having become a king, endowed (complete) with beauty (perfection of form) and characteristics (characteristics such as height and circumference), unequaled (without equal) in wisdom (wisdom knowing ultimate reality) in every existence in which I arise; there is no one like me, is the meaning.

Nếu sinh ra trong cõi người, ta trở thành chúa tể loài người, tức là người cai trị, và như vậy, khi trở thành vua, ta đầy đủ về hình dáng, tức là về sự giàu có của sắc đẹp, và về các tướng tốt như chiều cao và sự cân đối, và trong mỗi kiếp sinh ra, ta không ai sánh bằng về trí tuệ, tức là trí tuệ thấu hiểu chân lý tối hậu, ý nói là không có ai giống như ta.

982

57. Mayā katapuññasambhārena puññaphalena uppannuppannabhave seṭṭhaṃ pasaṭṭhaṃ madhuraṃ vividhaṃ anekappakāraṃ bhojanañca anappakaṃ bahusatta ratanañca vividhāni, anekappakārāni pattuṇṇakoseyyādi vatthāni ca nabhā ākāsato maṃ mama santikaṃ khippaṃ sīghaṃ upenti upagacchanti.

57. By the accumulation of merit made by me, and by the fruit of merit, in every existence in which I arise, excellent (praised), sweet, varied (many kinds of) food, and abundant (many) jewels, and various kinds of clothes (made of cotton, wool, silk, etc.), from the sky quickly approach (come) me (to my presence).

57. Với sự tích lũy công đức và quả phúc mà ta đã làm, trong mỗi kiếp sinh ra, thức ăn ngon lành, cao quý, ngọt ngào, đa dạng, và vô số châu báu, và các loại y phục đa dạng như tơ lụa, v.v., từ trên trời nhanh chóng đến với ta.

983

58-66. Pathabyā pathaviyā pabbate ca ākāse ca udake ca vane ca yaṃ yaṃ yattha yattha hatthaṃ pasāremi nikkhipāmi, tato tato dibbā bhakkhā dibbā āhārā maṃ mama santikaṃ upenti upagacchanti, pātubhavantīti attho.

58-66. Whatever place on earth, and on mountains, and in the sky, and in water, and in forests I extend my hand (place my hand), from there divine foods approach (come to my presence, manifest) me, is the meaning.

58-66. Trên đất, trên núi, trên không, trong nước, trong rừng, bất cứ nơi nào ta đưa tay ra, từ đó, thức ăn thần thánh đến với ta, ý nói là hiện ra.

Tathā yathākkamaṃ sabbe ratanā.

Similarly, in order, all jewels.

Cũng vậy, theo thứ tự, tất cả các loại châu báu.

Sabbe candanādayo gandhā.

All perfumes such as sandalwood.

Tất cả các loại hương như gỗ đàn hương, v.v.

Sabbe yānā vāhanā.

All vehicles.

Tất cả các loại xe cộ.

Sabbe campakanāgapunnāgādayo mālā pupphā.

All garlands (flowers) such as campaka, nāga, punnāga.

Tất cả các loại hoa như champaka, nāga, punnāga, v.v.

Sabbe alaṅkārā ābharaṇā.

All ornaments.

Tất cả các loại trang sức.

Sabbā dibbakaññā.

All divine maidens.

Tất cả các tiên nữ.

Sabbe madhusakkharā.

All honey-sugar.

Tất cả mật ong và đường.

Sabbe pūpādayo khajjā khāditabbā maṃ mama santikaṃ upenti upagacchanti.

All edibles (things to be eaten) such as cakes approach me (come to my presence).

Tất cả các loại bánh ngọt và thức ăn khác đến với ta.

984

67-68. Sambodhivarapattiyāti uttamacatumaggañāṇapattiyā pāpuṇanatthāya.

67-68. For the attainment of perfect enlightenment means for the attainment of the supreme fourfold path knowledge.

67-68. “Để đạt được quả vị giác ngộ tối thượng,” ý nói là để đạt được trí tuệ Tứ Thánh Đạo tối thượng.

Mayā yaṃ uttamadānaṃ kataṃ pūritaṃ, tena uttamadānena selasaṅkhātaṃ pabbataṃ sakalaṃ ekaninnādaṃ karonto bahalaṃ giraṃ puthulaṃ ghosaṃ gajjento, sadevakaṃ lokaṃ sakalaṃ manussadevalokaṃ hāsayanto somanassappattaṃ karonto loke sakalalokattaye vivaṭṭacchado buddho ahaṃ bhavāmīti attho.

The meaning is: with that supreme donation, which was fulfilled by me, making the entire mountain called Sela resound as one, roaring a vast sound, a mighty voice, delighting the entire world, including devas and humans, making them attain joy, I will be a Buddha in the world, the entire three worlds, with the veil removed.

Dāna tối thượng mà tôi đã thực hiện và hoàn mãn, nhờ dāna tối thượng ấy, khi khiến toàn bộ núi đá vang vọng một tiếng, gầm lên một tiếng nói lớn, một âm thanh rộng khắp, khiến toàn bộ thế gian có chư thiên, tức thế gian loài người và chư thiên, được hoan hỷ, đạt đến sự vui mừng, trong thế gian (cả ba cõi) tôi là Đức Phật đã mở màn che chướng, đó là ý nghĩa.

985

69. Disā dasavidhā loketi cakkavāḷaloke dasavidhā dasakoṭṭhāsā disā honti, tattha koṭṭhāse yāyato yāyantassa gacchantassa antakaṃ natthīti attho, cakkavattikāle tasmiṃ mayā gatagataṭṭhāne disābhāge vā buddhakhettā buddhavisayā asaṅkhiyā saṅkhārahitā.

69. In the world, the ten directions means there are ten kinds, ten divisions of directions in the Cakkavāḷa world. In those divisions, the meaning is that there is no end for one who travels, for one who goes. In the time of a Cakkavatti, in that place where I went, or in the direction, there are countless Buddha-fields, without number.

69. Các phương mười loại trong thế gian nghĩa là trong thế giới cakkavāḷa (luân vũ), có mười loại, mười phần phương hướng; trong phần ấy, đối với người đi (yāyato), tức là người đang đi, không có điểm cuối, đó là ý nghĩa. Vào thời cakkavatti (chuyển luân vương), trong đó, ở những nơi tôi đã đi qua, hoặc ở các phương hướng, phật độ (buddhakhettā), tức là lãnh địa của chư Phật, vô số (asaṅkhiyā), không thể đếm được.

986

70. Pabhā pakittitāti tadā cakkavattirājakāle mayhaṃ pabhā cakkaratanamaṇiratanādīnaṃ pabhā ālokā yamakā yugaḷayugaḷā hutvā raṃsivāhanā raṃsiṃ muñcamānā pakittitā pākaṭā, etthantare dasasahassicakkavāḷantare raṃsijālaṃ raṃsisamūhaṃ, āloko vipulo bahutaro bhave ahosīti attho.

70. My radiance was proclaimed means that at that time, in the time of a Cakkavatti king, my radiance, the light of the Cakka-gem, Maṇi-gem, etc., became twin-like, in pairs, and radiant, emitting rays, it was proclaimed, made manifest. In this interval, within the ten-thousand Cakkavāḷas, a net of rays, a multitude of rays, abundant light was much more, so is the meaning.

70. Ánh sáng được tuyên bố nghĩa là vào thời cakkavatti (chuyển luân vương) đó, ánh sáng của tôi, tức ánh sáng của bánh xe báu, ngọc báu, v.v., song đôi (yamakā) thành từng cặp, mang theo tia sáng (raṃsivāhanā), phóng ra các tia sáng, được tuyên bố (pakittitā), tức là hiển lộ. Trong khoảng này, trong khoảng mười ngàn cakkavāḷa (luân vũ), mạng lưới tia sáng (raṃsijālaṃ), tức là tập hợp các tia sáng, ánh sáng rộng lớn (āloko vipulo) rất nhiều, đã hiện hữu (bhave), đó là ý nghĩa.

987

71. Ettake lokadhātumhīti dasasahassicakkavāḷesu sabbe janā maṃ passantu dakkhantūti attho.

71. In this many world-systems means may all beings see me in the ten-thousand Cakkavāḷas, so is the meaning.

71. Trong thế giới chừng ấy nghĩa là trong mười ngàn cakkavāḷa (luân vũ), tất cả mọi người hãy thấy tôi (maṃ passantu), đó là ý nghĩa.

Sabbe devā yāva brahmanivesanā yāva brahmalokā maṃ anuvattantu anukūlā bhavantu.

May all devas, up to the abode of Brahmā, up to the Brahmā-world, follow me, become favorable.

Tất cả chư thiên cho đến nơi cư ngụ của Phạm thiên (yāva brahmanivesanā), tức cho đến cõi Phạm thiên, hãy thuận theo tôi (maṃ anuvattantu), tức hãy hòa hợp.

988

72. Visiṭṭhamadhunādenāti visaṭṭhena madhurena nādena, amatabherimāhaninti amatabheriṃ devadundubhiṃ pahariṃ, etthantare etasmiṃ dasasahassicakkavāḷabbhantare sabbe janā mana madhuraṃ giraṃ saddaṃ suṇantu manasi karontu.

72. With an excellent sweet sound means with a distinct sweet sound, I struck the drum of immortality, I struck the drum of devas, the drum of immortality. In this interval, within these ten-thousand Cakkavāḷas, may all beings hear my sweet voice, may they pay attention, so is the meaning.

72. Với âm thanh ngọt ngào đặc biệt (visiṭṭhamadhunādenā) nghĩa là với âm thanh ngọt ngào rõ ràng, tôi đã đánh trống bất tử (amatabherimāhaniṃ), tức đã đánh trống chư thiên. Trong khoảng này, trong khoảng mười ngàn cakkavāḷa (luân vũ) này, tất cả mọi người hãy nghe tiếng nói ngọt ngào (madhuraṃ giraṃ) của tôi, hãy ghi nhớ trong tâm.

989

73. Dhammameghena vassante dhammadesanāmayena nādena tabbohāraparamatthagambhīramadhurasukhumatthavasse vassante vassamāne sammāsambuddhānubhāvena sabbe bhikkhubhikkhunīādayo anāsavā nikkilesā hontu bhavantu.

73. When the Dhamma-cloud rains means when it rains with a sound like a Dhamma-teaching, raining profound, sweet, subtle meanings of conventional and ultimate truth, through the power of a Sammāsambuddha, may all bhikkhus, bhikkhunīs, etc., be taintless, free from defilements.

73. Khi mưa Pháp vũ (dhammameghena vassante), tức khi mưa Pháp, tức là tiếng nói thuyết Pháp, mưa xuống những ý nghĩa sâu sắc, ngọt ngào và vi tế của pháp chân đế và pháp quy ước, nhờ uy lực của chư vị Sammāsambuddha (Chánh Đẳng Giác), tất cả các Tỳ-kheo, Tỳ-kheo-ni, v.v., hãy vô lậu (anāsavā), tức không còn phiền não.

Yettha pacchimakā sattāti ettha etesu rāsibhūtesu catūsu parisasattesu ye sattā pacchimakā guṇavasena heṭṭhimakā, te sabbe sotāpannā bhavantūti adhippāyo.

And those beings who are last means among these beings of the four assemblies gathered together, those beings who are last, who are lowest in terms of qualities, the intention is that all of them become stream-enterers.

Những chúng sanh cuối cùng ở đây (yettha pacchimakā sattā) nghĩa là ở đây, trong những chúng sanh thuộc bốn hội chúng đã tập hợp này, những chúng sanh nào là cuối cùng (pacchimakā), tức là thấp kém về phẩm hạnh, tất cả họ hãy trở thành bậc Dự Lưu (sotāpannā bhavantu), đó là ý nghĩa.

990

74. Tadā tilokavijayacakkavattirājakāle dātabbakaṃ dātabbayuttakaṃ, dānaṃ katvā, asesato nissesena, sīlaṃ sīlapāramiṃ, pūretvā nekkhamme nekkhammapāramitāya, pāramiṃ koṭiṃ patvā, uttamaṃ sambodhiṃ catumaggañāṇaṃ, patto bhavāmi bhaveyyaṃ.

74. Then, during the reign of the Universal Monarch, the conqueror of the three worlds, having given what should be given, having completely fulfilled the perfection of morality, having reached the culmination of the perfection of renunciation, I would attain supreme enlightenment (the knowledge of the four paths).

74. Khi ấy, vào thời cakkavatti (chuyển luân vương) chiến thắng ba cõi, sau khi đã thực hiện dāna (bố thí) đáng cho (dātabbakaṃ), tức là đáng được cho, hoàn toàn (asesato), tức không còn sót lại, sau khi đã hoàn mãn (pūretvā) giới (sīlaṃ), tức pāramī (ba-la-mật) giới, sau khi đã đạt đến tột cùng (pāramiṃ) trong xuất ly (nekkhamme), tức pāramī xuất ly, tôi sẽ đạt được (patto) Chánh Giác tối thượng (uttamaṃ sambodhiṃ), tức Tứ Đạo Trí, đó là ý nghĩa.

991

75. Paṇḍite paññavante medhāvino paripucchitvā ‘‘kiṃ, bhante, kattabbaṃ?

75. Having extensively questioned the wise, intelligent, and sagacious ones, saying, "Venerable sirs, what should be done?

75. Sau khi hỏi (paripucchitvā) những người hiền trí (paṇḍite), tức những người có trí tuệ, thông minh: “Bạch chư Tôn giả, nên làm gì?

Kiṃ na kattabbaṃ?

What should not be done?

Không nên làm gì?

Kiṃ kusalaṃ?

What is wholesome?

Điều gì là thiện?

Kiṃ akusalaṃ?

What is unwholesome?

Điều gì là bất thiện?

Kiṃ katvā saggamokkhadvayassa bhāgī hotī’’ti pucchitvā, evaṃ paññāpāramiṃ pūretvāti attho.

By doing what does one become a partaker of both heaven and liberation?"—having asked thus, it means having fulfilled the perfection of wisdom.

Làm gì thì được phần của hai quả trời và Niết Bàn?” sau khi hỏi như vậy, nghĩa là sau khi hoàn mãn pāramī trí tuệ.

Katvā vīriyamuttamanti uttamaṃ seṭṭhaṃ ṭhānanisajjādīsu avicchinnaṃ vīriyaṃ katvā, vīriyapāramiṃ pūretvāti attho.

"Having exerted supreme effort" means having made supreme, excellent, uninterrupted effort in standing, sitting, etc., meaning having fulfilled the perfection of effort.

Sau khi thực hiện tinh tấn tối thượng (katvā vīriyamuttamaṃ) nghĩa là sau khi thực hiện tinh tấn tối thượng, thù thắng, không gián đoạn trong việc đứng, ngồi, v.v., nghĩa là sau khi hoàn mãn pāramī tinh tấn.

Sakalaviruddhajanehi kataanādarādhivāsanā khantiyā pāramiṃ koṭiṃ gantvā khantipāramiṃ pūretvā uttamaṃ sambodhiṃ uttamaṃ sambuddhattaṃ patto bhavāmi bhaveyyaṃ.

Having reached the culmination of the perfection of patience, which is the endurance of disrespect from all hostile people, having fulfilled the perfection of patience, I would attain supreme enlightenment, supreme Buddhahood.

Sau khi đi đến (gantvā) tột cùng của nhẫn nhục (khantiyā pāramiṃ), tức sự nhẫn nhục chịu đựng sự khinh miệt do những người đối nghịch gây ra, nghĩa là sau khi hoàn mãn pāramī nhẫn nhục, tôi sẽ đạt được (patto) Chánh Giác tối thượng (uttamaṃ sambodhiṃ), tức quả vị Chánh Đẳng Giác tối thượng, đó là ý nghĩa.

992

76. Katvā daḷhamadhiṭṭhānanti ‘‘mama sarīrajīvitesu vinassantesupi puññakammato na viramissāmī’’ti acalavasena daḷhaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ katvā ‘‘sīse chijjamānepi musāvādaṃ na kathessāmī’’ti saccapāramitāya koṭiṃ pūriya pūretvā ‘‘sabbe sattā sukhī averā’’tiādinā mettāpāramitāya koṭiṃ patvā uttamaṃ sambodhiṃ pattoti attho.

76. "Having made a firm determination" means having made a strong perfection of determination, unwavering, saying, "Even if my body and life perish, I will not cease from meritorious deeds." Having fulfilled the culmination of the perfection of truth, saying, "Even if my head is cut off, I will not speak falsely." Having reached the culmination of the perfection of loving-kindness, saying, "May all beings be happy and free from enmity," it means having attained supreme enlightenment.

76. Sau khi lập kiên cố sự quyết định (katvā daḷhamadhiṭṭhānaṃ) nghĩa là sau khi lập pāramī quyết định kiên cố bất động rằng “dù thân mạng tôi có bị hủy hoại, tôi cũng sẽ không từ bỏ thiện nghiệp”, sau khi hoàn mãn (pūriya) pāramī chân thật đến tột cùng rằng “dù đầu có bị chặt, tôi cũng sẽ không nói lời dối trá”, sau khi đạt đến tột cùng của pāramī từ bi rằng “nguyện cho tất cả chúng sanh được an lạc, không oán thù”, v.v., tôi sẽ đạt được Chánh Giác tối thượng (uttamaṃ sambodhiṃ patto), đó là ý nghĩa.

993

77. Sajīvakājīvakavatthūnaṃ lābhe ca tesaṃ alābhe ca kāyikacetasika sukhe ceva tathā dukkhe ca sādarajanehi kate, sammāne ceva omāne, ca sabbattha samako samānamānaso upekkhāpāramiṃ pūretvā uttamaṃ sambodhiṃ patto pāpuṇeyyanti attho.

77. In gains and losses of animate and inanimate objects, in bodily and mental happiness and suffering caused by respectful people, and in honor and dishonor, being equal everywhere, meaning having fulfilled the perfection of equanimity, one would attain supreme enlightenment.

77. Trong lợi lộc (lābhe) và không lợi lộc (alābhe) của các vật phẩm có sinh mạng và không sinh mạng, trong khổ (dukkhe) và lạc (sukhe) về thân và tâm do những người thân ái gây ra, trong tôn trọng (sammāne) và khinh miệt, ở mọi nơi đều bình đẳng (ca sabbattha samako), tức có tâm bình đẳng, sau khi hoàn mãn pāramī xả, tôi sẽ đạt được Chánh Giác tối thượng (uttamaṃ sambodhiṃ patto), đó là ý nghĩa.

994

78. Kosajjaṃ kusītabhāvaṃ, bhayato bhayavasena ‘‘apāyadukkhabhāgī’’ti disvā ñatvā akosajjaṃ akusītabhāvaṃ alīnavuttiṃ, vīriyaṃ khemato khemavasena ‘‘nibbānagāmī’’ti disvā ñatvā āraddhavīriyā hotha bhavatha.

78. Seeing laziness as a danger, knowing it leads to the suffering of the lower realms, and seeing non-laziness, an unflagging attitude, as security, knowing it leads to Nibbāna, be resolute in effort.

78. Thấy sự lười biếng (kosajjaṃ), tức trạng thái biếng nhác, là đáng sợ (bhayato), tức do sự đáng sợ, biết rằng “sẽ là phần của khổ cảnh đọa xứ”, sau khi thấy (disvā) sự không lười biếng, tức trạng thái không biếng nhác, không chán nản, là sự an toàn (khemato) của tinh tấn, tức do sự an toàn, biết rằng “dẫn đến Niết Bàn”, hãy tinh tấn (āraddhavīriyā hotha), tức hãy thực hiện tinh tấn.

Esā buddhānusāsanī esā buddhānaṃ anusiṭṭhi.

This is the instruction of the Buddhas.

Đây là lời giáo huấn của chư Phật (esā buddhānusāsanī).

995

79. Vivādaṃ bhayato disvāti vivādaṃ kalahaṃ bhayato disvā ‘‘apāyabhāgī’’ti disvā ñatvā avivādaṃ vivādato viramaṇaṃ ‘‘nibbānappattī’’ti, khemato disvā ñatvā samaggā ekaggacittā sakhilā siliṭṭhā mettāya dhuragatāya sobhamānā hothāti attho.

79. "Seeing contention as a danger" means seeing contention, quarrels, as a danger, knowing it leads to the lower realms, and seeing non-contention, refraining from contention, as security, knowing it leads to Nibbāna, be united in mind, amiable, and adorned with foremost loving-kindness.

79. Thấy tranh cãi là đáng sợ (vivādaṃ bhayato disvā) nghĩa là sau khi thấy tranh cãi, tức sự cãi vã, là đáng sợ, biết rằng “sẽ là phần của đọa xứ”, sau khi thấy (disvā) sự không tranh cãi (avivādaṃ), tức sự từ bỏ tranh cãi, “là đạt đến Niết Bàn”, là sự an toàn (khemato), hãy hòa hợp (samaggā), tức có tâm nhất trí, thân thiện (sakhilā), tức gắn bó, được tôn trọng nhờ lòng từ, đó là ý nghĩa.

Esā kathā mantanā udīraṇā buddhānaṃ anusāsanī ovādadānaṃ.

This discourse, counsel, and utterance is the instruction and advice of the Buddhas.

Đây (esā), tức lời nói, lời khuyên, lời tuyên bố này, là lời giáo huấn (anusāsanī) của chư Phật, tức sự ban lời khuyên.

996

80. Pamādaṃ ṭhānanisajjādīsu sativippavāsena viharaṇaṃ bhayato ‘‘nibbattanibbattaṭṭhānesu dukkhitadurūpaappannapānatādisaṃvattanakaṃ apāyādigamanañcā’’ti disvā ñatvā, appamādaṃ sabbakiriyāsu satiyā viharaṇaṃ, khemato vaḍḍhito ‘‘nibbānasampāpuṇana’’nti disvā paccakkhato ñatvā aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhīti aṭṭhaavayavaṃ sammāsambodhiyā maggaṃ adhigamūpāyaṃ bhāvetha vaḍḍhetha manasi karotha, esā kathā bhāsanā udīraṇā buddhānusāsanī buddhānaṃ anusiṭṭhīti attho.

80. Seeing heedlessness, dwelling with loss of mindfulness in standing, sitting, etc., as a danger, knowing it leads to suffering, misfortune, and lack of food and drink in every rebirth, and to the lower realms, etc., and seeing heedfulness, dwelling with mindfulness in all activities, as security, knowing it leads to the attainment of Nibbāna, develop the Noble Eightfold Path—right view, right intention, right speech, right action, right livelihood, right effort, right mindfulness, right concentration—the eight-membered path, the means to attain perfect enlightenment; cultivate it, contemplate it. This discourse, teaching, and utterance is the instruction of the Buddhas.

80. Thấy sự phóng dật (pamādaṃ), tức sự sống trong sự lãng quên chánh niệm khi đứng, ngồi, v.v., là đáng sợ (bhayato), biết rằng “sẽ dẫn đến khổ cảnh, không có thức ăn, nước uống đầy đủ ở những nơi tái sanh, và đi đến các cõi đọa xứ”, sau khi thấy (disvā) sự không phóng dật (appamādaṃ), tức sự sống với chánh niệm trong mọi hành động, là sự an toàn (khemato), tức sự tăng trưởng, biết rõ rằng “sẽ đạt đến Niết Bàn”, hãy tu tập (bhāvetha) Bát Chánh Đạo (aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ), tức con đường có tám chi phần: chánh kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định, là phương tiện để đạt đến Chánh Đẳng Giác, hãy phát triển, ghi nhớ trong tâm. Đây (esā), tức lời nói, lời thuyết giảng, lời tuyên bố này, là lời giáo huấn của chư Phật (buddhānusāsanī), đó là ý nghĩa.

997

81. Samāgatā bahū buddhāti anekasatasahassasaṅkhyā paccekabuddhā samāgatā rāsibhūtā, sabbaso sabbappakārena arahantā ca khīṇāsavā anekasatasahassā samāgatā rāsibhūtā.

81. "Many Buddhas have assembled" means hundreds of thousands of Paccekabuddhas have assembled and gathered, and hundreds of thousands of Arahants, those with defilements destroyed, have completely assembled and gathered.

81. Nhiều vị Phật đã hội tụ (samāgatā bahū buddhā) nghĩa là vô số vị Phật Độc Giác đã hội tụ, tập hợp. Hoàn toàn (sabbaso) chư A-la-hán (arahantā), tức chư vị đã đoạn tận lậu hoặc, vô số vị đã hội tụ, tập hợp.

Tasmā te buddhe ca arahante ca vandamāne vandanārahe namassatha aṅgapaccaṅganamakkārena namassatha vandatha.

Therefore, pay homage to those Buddhas and Arahants, who are worthy of veneration, with prostration of body and limbs.

Vì vậy, hãy cúng dường (namassatha), tức cúng dường bằng cách đảnh lễ bằng các chi phần thân thể, chư Phật và chư A-la-hán (arahante) đáng được cúng dường.

998

82. Evaṃ iminā mayā vuttappakārena acintiyā cintetuṃ asakkuṇeyyā, buddhā, buddhadhammāti buddhehi desitā cattāro satipaṭṭhānā…pe… aṭṭhaṅgiko maggo, pañcakkhandhā, hetupaccayo ārammaṇapaccayotiādayo dhammā, buddhānaṃ vā sabhāvā acintiyā cintetuṃ asakkuṇeyyā, acintiye cintāvisayātikkante pasannānaṃ devamanussānaṃ vipāko devamanussasampattinibbānasampattisaṅkhāto cintetuṃ asakkuṇeyyo saṅkhyātikkanto hoti bhavati.

82. Thus, in this manner as stated by me, inconceivable are the Buddhas, beyond thought; Buddha-dhamma, meaning the four foundations of mindfulness, etc., the Noble Eightfold Path, the five aggregates, dependent origination, conditionality, and other such dhammas taught by the Buddhas, or the very nature of Buddhas, are inconceivable, beyond thought. For devas and humans who have faith in that inconceivable which transcends the realm of thought, the result (vipāka), which consists of the attainment of deva and human prosperity and Nibbāna-prosperity, is inconceivable, beyond reckoning.

82. Như vậy (evaṃ), theo cách tôi đã nói, chư Phật (buddhā) là bất tư nghì (acintiyā), không thể suy nghĩ được. Pháp của chư Phật (buddhadhammā), tức Tứ Niệm Xứ... (v.v.)... Bát Chánh Đạo, Ngũ Uẩn, nhân duyên, cảnh duyên, v.v., hoặc bản chất của chư Phật là bất tư nghì, không thể suy nghĩ được. Quả báo (vipāko) của những người tín tâm (pasannānaṃ) vào những điều bất tư nghì (acintiye), tức vượt ngoài phạm vi suy nghĩ, tức là chư thiên và loài người, quả báo ấy, tức sự giàu sang của chư thiên, loài người và Niết Bàn, là bất tư nghì, vượt ngoài sự đếm được, hiện hữu (hoti), đó là ý nghĩa.

999

Iti ettāvatā ca yathā addhānagāmino ‘‘maggaṃ no ācikkhā’’ti puṭṭhena ‘‘vāmaṃ muñcitvā dakkhiṇaṃ gaṇhathā’’ti vutte tena maggena gāmanigamarājadhānīsu kattabbakiccaṃ niṭṭhāpetvā puna muñcitena aparena vāmamaggena gatāpi gāmanigamādīsu kattabbakiccaṃ niṭṭhāpenti, evameva buddhāpadānaṃ kusalāpadānavasena niṭṭhāpetvā tadeva akusalāpadānavasena vitthāretuṃ idaṃ pañhakammaṃ –

Thus, to this extent, just as travellers, when asked "Show us the way," and told "Leave the left and take the right," complete their tasks in towns, villages, and royal capitals by that path, and then, having left it, go by another left path and also complete their tasks in towns, villages, and so on; in the same way, having completed the Buddha's past stories (apadāna) in terms of wholesome actions, this question-and-answer section is introduced to elaborate on them in terms of unwholesome actions:

Như vậy, cho đến đây, giống như một người lữ hành hỏi: “Xin chỉ đường cho chúng tôi!”, và được trả lời: “Hãy bỏ đường bên trái, đi đường bên phải!”, sau khi hoàn thành công việc cần làm ở làng mạc, thị trấn, kinh đô bằng con đường ấy, rồi lại đi bằng con đường bên trái đã bị bỏ hoặc một con đường khác, họ cũng hoàn thành công việc cần làm ở làng mạc, thị trấn, v.v. Cũng vậy, sau khi hoàn thành Phật Sử theo khía cạnh nghiệp thiện, để mở rộng chính điều đó theo khía cạnh nghiệp bất thiện, đây là câu hỏi:

1000

‘‘Dukkarañca abbhakkhānaṃ, abbhakkhānaṃ punāparaṃ;

"A great hardship, and then a great calumny;

“Lời vu khống khó làm, và một lời vu khống khác nữa;

1001

Abbhakkhānaṃ silāvedho, sakalikāpi ca vedanā.

The calumny of the stone splinter, and the suffering of the splintering.

Sự vu khống, đá đâm, và cảm thọ từ mảnh đá.

1002

‘‘Nāḷāgiri sattacchedo, sīsadukkhaṃ yavakhādanaṃ;

"Nāḷāgiri's seven cuts, the headache of eating barley;

‘‘Bảy lần bị voi Nāḷāgiri tấn công, bệnh đau đầu, ăn lúa mạch;

1003

Piṭṭhidukkhamatīsāro, ime akusalakāraṇā’’ti.

Backache, dysentery—these are causes of unwholesome deeds."

Bệnh đau lưng, bệnh kiết lỵ, đây là những nguyên nhân bất thiện.’’

1004

Attha paṭhamapañhe – dukkaranti chabbassāni dukkarakārikā.

Concerning the first question— great hardship (dukkaraṃ): the six years of severe ascetic practices.

Trong câu hỏi đầu tiên – khó làm là sáu năm thực hành khổ hạnh.

Atīte kassapasammāsambuddhakāle bodhisatto jotipālo nāma brāhmaṇamāṇavo hutvā nibbatto brāhmaṇajātivasena sāsane appasanno tassa bhagavato pilotikakammanissandena ‘‘kassapo bhagavā’’ti sutvā ‘‘kuto muṇḍakassa samaṇassa bodhi, bodhi paramadullabhā’’ti āha.

In the past, during the time of Kassapa Sammāsambuddha, the Bodhisatta was reborn as a Brahmin student named Jotipalo. Because of his Brahmin birth, he was not pleased with the Dispensation. Due to the result of his action of casting a piece of rag, upon hearing "Kassapa, the Blessed One," he said, "How can a shaven-headed recluse attain enlightenment? Enlightenment is exceedingly difficult to achieve."

Trong quá khứ, vào thời Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa, Bồ tát tái sinh làm một thanh niên Bà-la-môn tên là Jotipāla, do dòng dõi Bà-la-môn nên không có lòng tin nơi giáo pháp. Do kết quả của nghiệp ném mảnh vải của Đức Thế Tôn ấy, khi nghe ‘‘Đức Kassapa là Thế Tôn’’, ông đã nói ‘‘Đạo quả giác ngộ từ đâu mà có cho một Sa-môn đầu trọc? Đạo quả giác ngộ vô cùng khó đạt được’’.

So tena kammanissandena anekajātisatesu narakādidukkhamanubhavitvā tasseva bhagavato anantaraṃ teneva laddhabyākaraṇena kammena jātisaṃsāraṃ khepetvā pariyosāne vessantarattabhāvaṃ patvā tato cuto tusitabhavane nibbatto.

Due to the result of that kamma, he experienced suffering in hells and other unfortunate realms for many hundreds of thousands of existences. After that very Buddha, by that same kamma for which he received a prediction, he ended his cycle of birth and rebirth. Finally, he attained the state of Vessantara, and after passing away from there, he was reborn in the Tusita heaven.

Do kết quả của nghiệp ấy, ông đã trải qua khổ đau trong hàng trăm ngàn kiếp ở các cảnh giới địa ngục, v.v., và sau đó, ngay sau Đức Thế Tôn ấy, nhờ nghiệp đã được thọ ký, ông đã chấm dứt luân hồi sinh tử. Cuối cùng, ông đạt đến thân Vessantara, rồi từ đó mạng chung và tái sinh vào cõi trời Tusita.

Devatāyācanena tato cavitvā sakyakule nibbatto ñāṇassa paripākattā sakalajambudīparajjaṃ pahāya anomānadītīre sunisitenāsinā samakuṭakesakalāpaṃ chinditvā brahmunā ānīte iddhimaye kappassa saṇṭhānakāle padumagabbhe nibbatte aṭṭha parikkhāre paṭiggahetvā pabbajitvā bodhiñāṇadassanassa tāva aparipakkattā buddhabhāvāya maggāmaggaṃ ajānitvā chabbassāni uruvelajanapade ekāhāraekālopaekapuggalaekamaggaekāsanabhojanavasena aṭṭhicammanahārusesaṃ nimmaṃsarudhirapetarūpasadisasarīro padhānasutte (su. ni. 427 ādayo) vuttanayeneva padhānaṃ mahāvīriyaṃ dukkarakārikaṃ akāsi.

Having passed away from there at the request of the devas, he was reborn in the Sakyan clan. Due to the maturity of his wisdom, he renounced the kingship of the entire Jambudīpa. On the bank of the Anoma River, he cut off his topknot of hair with a sharp sword. He then received the eight requisites which were brought by Brahmā, having appeared in a lotus bud at the time when the kappa was being formed by iddhi. Having gone forth, because his wisdom and vision of enlightenment were not yet mature, and not knowing the right path from the wrong path for Buddhahood, he performed severe ascetic practices (dukkarakārika), great striving (mahāvīriya) for six years in the Uruvela region, as described in the Pādhāna Sutta by eating one meal, one morsel, one person, one path, one sitting at a meal, so that only bones, skin, and sinews remained, resembling a gaunt, bloodless ghost.

Do lời thỉnh cầu của chư thiên, từ cõi trời ấy ông mạng chung và tái sinh vào dòng họ Sakya. Do trí tuệ đã chín muồi, ông từ bỏ toàn bộ vương quốc Jambudīpa, dùng thanh kiếm sắc bén cắt đi búi tóc cùng vương miện trên bờ sông Anomā, thọ nhận tám vật dụng cần thiết do Phạm thiên mang đến, được hình thành trong nhụy hoa sen vào lúc thế giới được thiết lập bằng thần thông. Sau khi xuất gia, do trí tuệ giác ngộ chưa chín muồi, chưa biết con đường đúng sai để thành Phật, ông đã thực hành khổ hạnh với đại tinh tấn trong sáu năm ở xứ Uruvelā, chỉ ăn một bữa, một nắm, một người, một con đường, một chỗ ngồi, một bữa ăn, khiến thân thể chỉ còn xương, da, gân, giống như một hình hài của ngạ quỷ không thịt không máu, như đã được đề cập trong kinh Padhāna (Sutta Nipāta 427 trở đi).

So imaṃ dukkarakārikaṃ ‘‘sambodhiyā maggaṃ na hotī’’ti cintetvā gāmanigamarājadhānīsu paṇītāhāraṃ paribhuñjitvā pīṇindriyo paripuṇṇadvattiṃsamahāpurisalakkhaṇo kamena bodhimaṇḍamupagantvā pañca māre jinitvā buddho jātoti.

Thinking that this severe ascetic practice was "not the path to perfect enlightenment," he partook of excellent food in towns, villages, and royal capitals, becoming robust and endowed with the thirty-two marks of a Great Man. Gradually, he approached the Bodhi-maṇḍa, defeated the five Māras, and became a Buddha.

Sau khi suy nghĩ ‘‘Sự thực hành khổ hạnh này không phải là con đường dẫn đến giác ngộ’’, ông đã thọ dụng những thức ăn ngon ở các làng mạc, thị trấn và kinh đô, trở nên đầy đủ các căn, với ba mươi hai tướng đại nhân. Dần dần, ông đến Bồ đề đạo tràng, chiến thắng năm ma vương và thành Phật.

1005

‘‘Avacāhaṃ jotipālo, sugataṃ kassapaṃ tadā;

"I, Jotipalo, then said to the Fortunate One, Kassapa:

‘‘Khi ấy, tôi, Jotipāla, đã nói với Đức Kassapa Thiện Thệ:

1006

Kuto nu bodhi muṇḍassa, bodhi paramadullabhā.

How can a shaven-headed one attain enlightenment? Enlightenment is exceedingly difficult to achieve.

‘Đạo quả giác ngộ từ đâu mà có cho một Sa-môn đầu trọc? Đạo quả giác ngộ vô cùng khó đạt được’.

1007

‘‘Tena kammavipākena, acariṃ dukkaraṃ bahuṃ;

"By the result of that kamma, I practiced severe asceticism greatly;

‘‘Do quả báo của nghiệp ấy, tôi đã thực hành nhiều khổ hạnh;

1008

Chabbassānuruvelāyaṃ, tato bodhimapāpuṇiṃ.

For six years in Uruvela, thereafter I attained enlightenment.

Sáu năm ở Uruvelā, sau đó tôi đạt được giác ngộ.

1009

‘‘Nāhaṃ etena maggena, pāpuṇiṃ bodhimuttamaṃ;

"I did not attain supreme enlightenment by that path;

‘‘Tôi đã không đạt được giác ngộ tối thượng bằng con đường ấy;

1010

Kummaggena gavesissaṃ, pubbakammena vārito.

I sought it by a wrong path, hindered by past kamma.

Tôi đã tìm kiếm bằng con đường sai lầm, bị ngăn cản bởi nghiệp cũ.

1011

‘‘Puññapāpaparikkhīṇo, sabbasantāpavajjito;

"One whose merits and demerits are exhausted, free from all torment;

‘‘Đã diệt hết phước và tội, thoát khỏi mọi phiền não;

1012

Asoko anupāyāso, nibbāyissamanāsavo’’ti.(apa. thera 1.39.92-95);

Sorrowless, without distress, I will attain Nibbāna, taintless."

Không sầu muộn, không khổ đau, tôi sẽ nhập Niết bàn, không còn lậu hoặc.’’ (Apadāna, Trưởng lão 1.39.92-95)

1013

Dutiyapañhe – abbhakkhānanti abhi akkhānaṃ paribhāsanaṃ.

Concerning the second question— calumny (abbhakkhānaṃ): abuse or slander.

Trong câu hỏi thứ hai – abbhakkhāna là sự vu khống, sự phỉ báng.

Atīte kira bodhisatto suddakule jāto apākaṭo appasiddho munāḷi nāma dhutto hutvā paṭivasati.

In the past, it is said, the Bodhisatta was born in a low family, unnoticed and unknown, living as a rogue named Muṇāli.

Thuở xưa, Bồ tát tái sinh vào một gia đình thanh tịnh, sống ẩn dật, không nổi tiếng, làm một kẻ lừa đảo tên là Munāḷi.

Tadā mahiddhiko mahānubhāvo surabhi nāma paccekabuddho kenaci karaṇīyena tassa samīpaṭṭhānaṃ pāpuṇi.

At that time, a Paccekabuddha named Surabhi, mighty and greatly powerful, arrived at his vicinity for some purpose.

Khi ấy, vị Phật Độc Giác tên là Surabhi, có đại thần thông và đại uy lực, vì một việc gì đó đã đến gần chỗ ông ta.

So taṃ disvāva ‘‘dussīlo pāpadhammo ayaṃ samaṇo’’tiādinā abbhācikkhi.

As soon as he saw him, he slandered him, saying, "This recluse is immoral and wicked," and so on.

Vừa thấy vị ấy, ông ta đã vu khống rằng ‘‘Sa-môn này là kẻ ác giới, có ác pháp’’, v.v.

So tena akusalanissandena narakādīsu anekavassasahassāni dukkhamanubhavitvā imasmiṃ pacchimattabhāve yadā titthiyā paṭhamataraṃ bhagavato tusitabhavane vasanasamaye ca pākaṭā hutvā sakalajanaṃ vañcetvā dvāsaṭṭhidiṭṭhiyo dīpetvā vicaranti, tadā tusitapurā cavitvā sakyarājakule nibbattitvā kamena buddho jāto.

Due to the result of that unwholesome kamma, he suffered in hells and other realms for many thousands of years. In this final existence, when the sectarians first became prominent, at the time the Blessed One was residing in Tusita heaven, deceiving all people and proclaiming sixty-two wrong views, the Bodhisatta passed away from Tusitapura and was reborn in the Sakyan royal family. Gradually, he became a Buddha.

Do kết quả của nghiệp bất thiện ấy, ông đã phải chịu khổ đau trong hàng ngàn năm ở các cảnh giới địa ngục, v.v. Trong kiếp cuối cùng này, khi các ngoại đạo lần đầu tiên xuất hiện và nổi tiếng vào thời Đức Thế Tôn còn ở cõi trời Tusita, lừa dối toàn thể chúng sinh, truyền bá sáu mươi hai tà kiến, thì khi ấy, Đức Phật đã mạng chung từ cõi trời Tusita và tái sinh vào dòng họ Sakya, dần dần thành Phật.

Titthiyā sūriyuggamane khajjopanakā viya vihatalābhasakkārā bhagavati āghātaṃ bandhitvā vicaranti.

The sectarians, whose gains and honours were destroyed like fireflies at sunrise, harboured resentment towards the Blessed One and went about.

Các ngoại đạo, như đom đóm khi mặt trời mọc, bị mất lợi lộc và sự tôn kính, ôm lòng oán hận Đức Thế Tôn và đi khắp nơi.

Tasmiṃ samaye rājagahaseṭṭhi gaṅgāya jālaṃ bandhitvā kīḷanto rattacandanaghaṭikaṃ disvā amhākaṃ gehe candanāni bahūni, imaṃ bhamaṃ āropetvā tena bhamakārehi pattaṃ likhāpetvā veḷuparamparāya laggetvā ‘‘ye imaṃ pattaṃ iddhiyā āgantvā gaṇhanti, tesaṃ bhattiko bhavissāmī’’ti bheriṃ carāpesi.

At that time, a wealthy man of Rājagaha, while playing with a net in the Gaṅgā, saw a red sandalwood bowl. Thinking, "We have plenty of sandalwood in our house," he had a pole erected, attached the bowl to it with a bamboo series, had a leaf inscribed, and announced by drumbeat, "We will be devoted to anyone who comes by iddhi and takes this bowl."

Vào thời điểm đó, một phú hộ ở Rājagaha, khi đang giăng lưới trên sông Hằng để giải trí, đã nhìn thấy một chiếc bát gỗ đàn hương đỏ. Ông nghĩ: ‘‘Trong nhà chúng ta có nhiều gỗ đàn hương rồi. Hãy treo chiếc bát này lên một cái sào, viết một lá thư lên đó, và buộc nó vào một cây tre dài. Sau đó, hãy cho người đánh trống loan báo rằng ‘Chúng tôi sẽ cúng dường thức ăn cho bất cứ ai dùng thần thông đến lấy chiếc bát này’.’’

1014

Tadā titthiyā ‘‘naṭṭhamhā dāni naṭṭhamhā dānī’’ti mantetvā nigaṇṭho nāṭaputto sakaparisaṃ evamāha – ‘‘ahaṃ veḷusamīpaṃ gantvā ākāse ullaṅganākāraṃ karomi, ‘tumhe chavadārumayaṃ pattaṃ paṭicca mā iddhiṃ karothā’ti maṃ khandhe gahetvā vārethā’’ti, te tathā gantvā tathā akaṃsu.

At that time, the sectarians consulted among themselves, saying, "We are ruined now, we are ruined now!" The Nigaṇṭha Nāṭaputta said to his followers, "I will go near the bamboo and pretend to leap into the sky. You should stop me by holding me by the shoulders, saying, 'Do not perform psychic power for the sake of a bowl made of mere wood!'" They went and did so.

Khi ấy, các ngoại đạo bàn bạc: ‘‘Chúng ta đã mất hết rồi, đã mất hết rồi!’’ Ni-kiền-tử Nāṭaputta nói với hội chúng của mình: ‘‘Ta sẽ đến gần cây tre và giả vờ nhảy lên không trung. Các ngươi hãy đỡ ta lên vai và ngăn cản ta, nói rằng ‘Đừng dùng thần thông để lấy chiếc bát gỗ mục này!’’’ Họ đã đến và làm đúng như vậy.

1015

Tadā piṇḍolabhāradvājo ca moggallāno ca tigāvute selapabbatamatthake ṭhatvā piṇḍapātagaṇhanatthāya cīvaraṃ pārupantā taṃ kolāhalaṃ suṇiṃsu.

At that time, Piṇḍolabhāradvāja and Moggallāna, standing on top of a three-gāvuta-high rocky mountain, were putting on their robes to go for alms when they heard that commotion.

Khi ấy, Tôn giả Piṇḍola Bhāradvāja và Tôn giả Moggallāna đang đứng trên đỉnh núi Selā, cách ba do-tuần, khoác y để đi khất thực, đã nghe thấy tiếng ồn ào đó.

Tesu moggallāno piṇḍolabhāradvājaṃ ‘‘tvaṃ ākāsena gantvā taṃ pattaṃ gaṇhāhī’’ti āha.

Among them, Moggallāna told Piṇḍolabhāradvāja, "You go by air and take that bowl."

Trong số đó, Tôn giả Moggallāna nói với Tôn giả Piṇḍola Bhāradvāja: ‘‘Ông hãy đi trên không trung và lấy chiếc bát đó.’’

So ‘‘bhante, tumheyeva bhagavatā iddhimantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapitā, tumheva gaṇhathā’’ti āha.

He said, "Venerable sir, you have been designated by the Blessed One as foremost among those with psychic power; you yourself should take it."

Vị ấy đáp: ‘‘Bạch Thế Tôn, chính Ngài đã đặt con vào vị trí đứng đầu trong số những người có thần thông, chính Ngài hãy lấy đi.’’

Tathāpi ‘‘mayā āṇatto tvameva gaṇhāhī’’ti āṇatto attanā ṭhitaṃ tigāvutaṃ selapabbataṃ pādatale laggetvā ukkhaliyā pidhānaṃ viya sakalarājagahanagaraṃ chādesi, tadā nagaravāsino phaḷikapabbate āvutaṃ rattasuttamiva taṃ theraṃ passitvā ‘‘bhante bhāradvāja, amhe rakkhathā’’ti ugghosayiṃsu, bhītā suppādīni sīse akaṃsu.

Even so, being commanded, "I have ordered you, you must take it!" he took the three-gāvuta-high rocky mountain on which he stood, attached it to his sole, and covered the entire city of Rājagaha as if with the lid of a cooking pot. At that time, the townspeople, seeing that elder like a red thread woven into a crystal mountain, exclaimed, "Venerable Bhāradvāja, protect us!" Frightened, they put their sleep-inducing herbs on their heads.

Mặc dù vậy, khi được lệnh ‘‘Ta đã ra lệnh, chính ông hãy lấy đi’’, Tôn giả Piṇḍola Bhāradvāja đã dùng chân nâng ngọn núi Selā cao ba do-tuần nơi mình đang đứng, che phủ toàn bộ thành Rājagaha như nắp nồi. Khi ấy, cư dân thành phố nhìn thấy vị Trưởng lão như một sợi chỉ đỏ được bao phủ bởi một ngọn núi pha lê, đã kêu lên ‘‘Bạch Trưởng lão Bhāradvāja, xin hãy bảo vệ chúng con!’’ Họ sợ hãi và đội các vật dụng lên đầu.

Tadā thero taṃ pabbataṃ ṭhitaṭṭhāne vissajjetvā iddhiyā gantvā taṃ pattaṃ aggahesi, tadā nagaravāsino mahākolāhalamakaṃsu.

Then the elder released that mountain at its original place, went by psychic power, and took that bowl. At that time, the townspeople made a great uproar.

Khi ấy, vị Trưởng lão đặt ngọn núi trở lại vị trí cũ, dùng thần thông bay đi và lấy chiếc bát. Lúc đó, cư dân thành phố đã tạo ra một tiếng ồn lớn.

1016

Bhagavā veḷuvanārāme nisinno taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ eso saddo’’ti ānandaṃ pucchi.

The Blessed One, seated in the Veḷuvana Arama, heard that sound and asked Ānanda, "What is that sound?"

Đức Thế Tôn đang ngự ở tu viện Veḷuvana, nghe tiếng động đó, hỏi Tôn giả Ānanda: ‘‘Tiếng động gì vậy?’’

‘‘Bhāradvājena, bhante, pattassa gahitattā santuṭṭhā nagaravāsino ukkuṭṭhisaddamakaṃsū’’ti āha.

Ānanda replied, "Venerable sir, the townspeople are delighted because Bhāradvāja has taken the bowl, and they are making a joyful shout."

Tôn giả Ānanda đáp: ‘‘Bạch Thế Tôn, do Tôn giả Bhāradvāja đã lấy được chiếc bát, các cư dân thành phố hoan hỷ reo hò.’’

Tadā bhagavā āyatiṃ parūpavādamocanatthaṃ taṃ pattaṃ āharāpetvā bhedāpetvā añjanupapisanaṃ katvā bhikkhūnaṃ dāpesi, dāpetvā ca pana ‘‘na, bhikkhave, iddhivikubbanā kātabbā, yo kareyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 252 thokaṃ visadisaṃ) sikkhāpadaṃ paññāpesi.

Then the Fortunate One, to prevent future criticism, had that bowl brought, broken, ground into collyrium, and given to the bhikkhus. After giving it, he laid down a training rule: "Monks, miraculous displays should not be performed. Whoever performs one commits an offense of wrong-doing (dukkata)."

Khi ấy, Đức Thế Tôn, để ngăn chặn sự chỉ trích của người khác trong tương lai, đã sai mang chiếc bát đến, đập vỡ, nghiền nát thành bột than chì và phân phát cho các Tỳ-kheo. Sau khi phân phát, Ngài đã chế định học giới: ‘‘Này các Tỳ-kheo, không được biểu diễn thần thông. Ai làm vậy sẽ phạm tội dukkaṭa.’’ (Cūḷavagga 252, hơi khác)

1017

Tato titthiyā ‘‘samaṇena kira gotamena sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, te jīvitahetupi taṃ nātikkamanti, mayaṃ iddhipāṭihāriyaṃ karissāmā’’ti tattha tattha rāsibhūtā kolāhalamakaṃsu.

Thereupon, the sectarians, gathering in various places, made a clamor, saying: "It seems that the recluse Gotama has laid down a training rule for his disciples, and they do not transgress it even for the sake of life. We shall perform a miracle!"

Sau đó, các ngoại đạo nghe nói ‘‘Sa-môn Gotama đã chế định học giới cho các đệ tử, họ không vi phạm học giới đó dù vì mạng sống. Chúng ta sẽ biểu diễn thần thông’’, và họ tụ tập ở khắp nơi, gây ồn ào.

Atha rājā bimbisāro taṃ sutvā bhagavato santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisinno bhagavantamevamāha – ‘‘titthiyā, bhante, ‘iddhipāṭihāriyaṃ karissāmā’ti ugghosentī’’ti.

Then King Bimbisāra, hearing that, went to the Fortunate One, paid homage, and sat down to one side. He said to the Fortunate One: "Venerable sir, the sectarians are proclaiming, 'We shall perform a miracle!'"

Khi ấy, vua Bimbisāra nghe tin đó, đến chỗ Đức Thế Tôn, đảnh lễ và ngồi xuống một bên, bạch Đức Thế Tôn rằng: ‘‘Bạch Thế Tôn, các ngoại đạo đang tuyên bố sẽ biểu diễn thần thông.’’

‘‘Ahampi, mahārāja, karissāmī’’ti.

"I, too, great king, shall perform one," (said the Fortunate One).

‘‘Đại vương, Ta cũng sẽ làm vậy.’’

‘‘Nanu, bhante, bhagavatā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññatta’’nti.

"But, Venerable sir, has not the Fortunate One laid down a training rule for his disciples?"

‘‘Bạch Thế Tôn, chẳng phải Đức Thế Tôn đã chế định học giới cho các đệ tử sao?’’

‘‘Tameva, mahārāja, pucchissāmi, tavuyyāne ambaphalādīni khādantānaṃ ‘ettako daṇḍo’ti daṇḍaṃ ṭhapento tavāpi ekato katvā ṭhapesī’’ti.

"I shall ask you that very thing, great king: When you establish a penalty for those who eat mangoes and other fruits in your park, saying 'Such and such is the fine,' do you also include yourself in that?"

‘‘Đại vương, Ta sẽ hỏi Đại vương điều này: Khi Đại vương quy định mức phạt cho những người ăn trái cây trong vườn của Đại vương, Đại vương có áp dụng mức phạt đó cho chính mình không?’’

‘‘Na mayhaṃ, bhante, daṇḍo’’ti.

"Not for me, Venerable sir, is there a penalty."

‘‘Bạch Thế Tôn, không có mức phạt nào cho con.’’

‘‘Evaṃ, mahārāja, na mayhaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ atthī’’ti.

"Even so, great king, there is no training rule laid down for me."

‘‘Cũng vậy, Đại vương, không có học giới nào được chế định cho Ta.’’

‘‘Kattha, bhante, pāṭihāriyaṃ bhavissatī’’ti?

"Where, Venerable sir, will the miracle take place?"

‘‘Bạch Thế Tôn, phép lạ sẽ được thực hiện ở đâu?’’

‘‘Sāvatthiyā samīpe kaṇḍambarukkhamūle, mahārājā’’ti.

"At the foot of the Mango-tree near Sāvatthī, great king."

‘‘Đại vương, dưới gốc cây Kaṇḍamba gần Sāvatthī.’’

‘‘Sādhu, bhante, taṃ passissāmā’’ti.

"Good, Venerable sir, we shall witness that."

‘‘Tốt lắm, bạch Thế Tôn, chúng con sẽ đến xem.’’

Tato titthiyā ‘‘kaṇḍambarukkhamūle kira pāṭihāriyaṃ bhavissatī’’ti sutvā nagarassa sāmantā ambarukkhe chedāpesuṃ, nāgarā mahāaṅgaṇaṭṭhāne mañcātimañcaṃ aṭṭādayo bandhiṃsu, sakalajambudīpavāsino rāsibhūtā puratthimadisāyameva dvādasayojanāni pharitvā aṭṭhaṃsu.

Then the sectarians, hearing "The miracle will take place at the foot of the Mango-tree," had the mango trees around the city cut down. The townspeople erected scaffoldings and grandstands in the large open space. Residents from all over Jambudīpa gathered, extending twelve yojanas in the eastern direction alone, and stood there.

Sau đó, các ngoại đạo nghe nói ‘‘Phép lạ sẽ được thực hiện dưới gốc cây Kaṇḍamba’’, liền chặt hết các cây xoài xung quanh thành phố. Cư dân thành phố dựng các giàn giáo và khán đài chồng chất lên nhau ở một khoảng đất rộng. Toàn thể cư dân Jambudīpa tụ tập, trải dài mười hai do-tuần về phía đông.

Sesadisāsupi tadanurūpenākārena sannipatiṃsu.

In the other directions too, they assembled in a similar manner.

Ở các hướng khác cũng tụ tập theo cách tương tự.

1018

Bhagavāpi kāle sampatte āsāḷhipuṇṇamāsiyaṃ pātova kattabbakiccaṃ niṭṭhāpetvā taṃ ṭhānaṃ gantvā nisīdi.

The Fortunate One, when the time arrived, on the full moon day of Āsāḷha, having finished his morning duties, went to that place and sat down.

Đức Thế Tôn cũng, khi thời điểm đến vào ngày trăng tròn tháng Āsāḷha, đã hoàn tất các việc cần làm vào buổi sáng, rồi đi đến chỗ đó và ngồi xuống.

Tasmiṃ khaṇe kaṇḍo nāma uyyānapālo kipillikapuṭe supakkaṃ ambaphalaṃ disvā ‘‘sacāhaṃ imaṃ rañño dadeyyaṃ, kahāpaṇādisāraṃ labheyyaṃ, bhagavato upanāmite pana idhalokaparalokesu sampatti bhavissatī’’ti bhagavato upanāmesi.

At that moment, an orchard keeper named Kaṇḍa saw a perfectly ripe mango fruit in an ant-hill and thought, "If I give this to the king, I might receive kahāpaṇas or other valuables. But if I offer it to the Fortunate One, I will attain prosperity in this world and the next." So, he presented it to the Fortunate One.

Vào lúc đó, người giữ vườn tên Kaṇḍa, thấy một quả xoài chín mọng trong một tổ kiến, đã nghĩ: “Nếu ta dâng quả này cho vua, ta sẽ nhận được giá trị bằng tiền vàng (kahāpaṇa) và những thứ tương tự; nhưng nếu dâng lên Đức Thế Tôn, thì sẽ có sự thành tựu (phước báu) ở đời này và đời sau,” rồi ông đã dâng quả đó lên Đức Thế Tôn.

Bhagavā taṃ paṭiggahetvā ānandattheraṃ āṇāpesi – ‘‘imaṃ phalaṃ madditvā pānaṃ dehī’’ti.

The Fortunate One accepted it and instructed Venerable Ānanda, "Press this fruit and give me the drink."

Đức Thế Tôn nhận lấy quả đó và ra lệnh cho Tôn giả Ānanda: “Hãy ép quả này lấy nước và dâng lên Ta.”

Thero tathā akāsi.

The elder did so.

Vị Tôn giả đã làm như vậy.

Bhagavā ambarasaṃ pivitvā ambaṭṭhiṃ uyyānapālassa datvā ‘‘imaṃ ropehī’’ti āha.

The Fortunate One, having drunk the mango juice, gave the mango stone to the orchard keeper and said, "Plant this."

Đức Thế Tôn uống nước xoài xong, trao hạt xoài cho người giữ vườn và nói: “Hãy trồng cái này.”

So vālukaṃ viyūhitvā taṃ ropesi, ānandatthero kuṇḍikāya udakaṃ āsiñci.

He cleared away the sand and planted it; Venerable Ānanda poured water from a jar.

Ông ta gạt cát sang một bên và trồng nó, Tôn giả Ānanda tưới nước bằng một cái bình.

Tasmiṃ khaṇe ambaṅkuro uṭṭhahitvā mahājanassa passantasseva sākhāviṭapapupphaphalapallavabharito paññāyittha.

At that moment, a mango sprout emerged and appeared, laden with branches, twigs, flowers, fruits, and young leaves, as the great multitude watched.

Ngay lúc đó, một mầm xoài nhú lên và, ngay trước mắt đại chúng, hiện ra đầy cành, nhánh, hoa, quả và lá non.

Patitaṃ ambaphalaṃ khādantā sakalajambudīpavāsino khayaṃ pāpetuṃ nāsakkhiṃsu.

The residents of all Jambudīpa, eating the fallen mango fruits, could not exhaust them.

Cư dân khắp toàn cõi Diêm Phù Đề ăn những quả xoài rụng xuống mà không thể làm cho chúng cạn kiệt.

1019

Atha bhagavā puratthimacakkavāḷato yāva pacchimacakkavāḷaṃ, tāva imasmiṃ cakkavāḷe mahāmerumuddhani ratanacaṅkamaṃ māpetvā anekaparisāhi sīhanādaṃ nadāpento dhammapadaṭṭhakathāyaṃ vuttanayena mahāiddhipāṭihāriyaṃ katvā titthiye madditvā te vippakāraṃ pāpetvā pāṭihīrāvasāne purimabuddhāciṇṇavasena tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā tattha vassaṃvuṭṭho nirantaraṃ temāsaṃ abhidhammaṃ desetvā mātuppamukhānaṃ anekadevatānaṃ sotāpattimaggādhigamanaṃ katvā, vuṭṭhavasso devorohanaṃ katvā anekadevabrahmagaṇaparivuto saṅkassapuradvāraṃ oruyha lokānuggahaṃ akāsi.

Then the Fortunate One, having created a jewel promenade from the eastern cosmos to the western cosmos, on the summit of Mount Meru in this cosmos, caused many assemblies to roar like lions and performed the great Twin Miracle as described in the Dhammapadaṭṭhakathā. He crushed the sectarians, bringing them to ruin. At the conclusion of the miracle, following the custom of previous Buddhas, he went to the Tāvatiṃsa heaven, spent the Rains there, and continuously taught the Abhidhamma for three months, enabling many deities, headed by his mother, to attain the stream-entry path. After the Rains retreat, he descended from the heavens, accompanied by many hosts of devas and brahmās, alighting at the gate of Saṅkassa city, thereby benefiting the world.

Sau đó, Đức Thế Tôn, từ cõi luân hồi phía đông đến cõi luân hồi phía tây, đã tạo ra một con đường kinh hành bằng ngọc trên đỉnh núi Meru vĩ đại trong cõi luân hồi này, khiến vô số hội chúng rống lên tiếng rống sư tử, thực hiện đại thần thông như đã nói trong Dhammapadaṭṭhakathā, đánh bại các ngoại đạo, khiến họ phải chịu thất bại, và sau khi thần thông kết thúc, theo truyền thống của các vị Phật quá khứ, Ngài đã đến cõi trời Ba Mươi Ba, an cư kiết hạ ở đó, liên tục thuyết Abhidhamma trong ba tháng, khiến vô số chư thiên, đứng đầu là mẹ Ngài, đạt đến đạo quả Nhập Lưu, rồi sau khi mãn hạ, Ngài đã giáng trần, được vô số chư thiên và Phạm thiên vây quanh, giáng xuống cổng thành Saṅkassa và làm lợi ích cho thế gian.

Tadā bhagavato lābhasakkāro jambudīpamajjhottharamāno pañcamahāgaṅgā viya ahosi.

At that time, the honor and offerings to the Fortunate One spread throughout Jambudīpa like the five great Gaṅgā rivers.

Vào lúc đó, sự lợi lộc và cung kính dành cho Đức Thế Tôn tràn ngập khắp Diêm Phù Đề, giống như năm dòng sông Hằng vĩ đại.

1020

Atha titthiyā parihīnalābhasakkārā dukkhī dummanā pattakkhandhā adhomukhā nisīdiṃsu.

Then the sectarians, having lost honor and offerings, sat down distressed, dejected, with slumped shoulders and downcast faces.

Bấy giờ, các ngoại đạo, vì lợi lộc và cung kính bị suy giảm, đã ngồi xuống trong đau khổ, u sầu, vai rũ xuống, mặt cúi gằm.

Tadā tesaṃ upāsikā ciñcamāṇavikā nāma ativiya rūpaggappattā te tathā nisinne disvā ‘‘kiṃ, bhante, evaṃdukkhī dummanā nisinnā’’ti pucchi.

At that time, their female lay follower, named Ciñcāmāṇavikā, who was exceedingly beautiful, saw them sitting thus and asked, "Venerable sirs, why are you sitting so distressed and dejected?"

Lúc đó, một nữ cư sĩ của họ tên là Ciñcamāṇavikā, người có nhan sắc tuyệt đẹp, thấy họ ngồi như vậy, liền hỏi: “Thưa các ngài, sao các ngài lại ngồi buồn bã, u sầu như vậy?”

‘‘Kiṃ pana tvaṃ, bhagini, appossukkāsī’’ti?

"Sister, why are you so unconcerned?"

“Này em gái, sao em lại thờ ơ như vậy?”

‘‘Kiṃ, bhante’’ti?

"What is it, Venerable sirs?"

“Thưa các ngài, sao ạ?”

‘‘Bhagini, samaṇassa gotamassa uppādakālato paṭṭhāya mayaṃ hatalābhasakkārā, nagaravāsino amhe na kiñci maññantī’’ti.

"Sister, ever since the recluse Gotama arose, we have been deprived of honor and offerings; the townspeople do not regard us as anything."

“Này em gái, kể từ khi Sa-môn Gotama xuất hiện, chúng ta đã mất hết lợi lộc và cung kính, cư dân thành phố không còn coi trọng chúng ta nữa.”

‘‘Mayā ettha kiṃ kātabba’’nti?

"What should I do about this?"

“Tôi phải làm gì trong việc này?”

‘‘Tayā samaṇassa gotamassa avaṇṇaṃ uppādetuṃ vaṭṭatī’’ti.

"You should bring disrepute to the recluse Gotama."

“Em phải làm mất danh tiếng của Sa-môn Gotama.”

Sā ‘‘na mayhaṃ bhāro’’ti vatvā tattha ussāhaṃ karontī vikāle jetavanavihāraṃ gantvā titthiyānaṃ upassaye vasitvā pāto nagaravāsīnaṃ gandhādīni gahetvā bhagavantaṃ vandanatthāya gamanasamaye jetavanā viya nikkhantā, ‘‘kattha sayitā’’ti puṭṭhā ‘‘kiṃ tumhākaṃ mama sayitaṭṭhānenā’’ti vatvā pakkāmi.

She, saying "It is not a burden to me," then exerted herself. In the evening, she went to the Jetavana monastery, stayed in the lodging of the sectarians, and in the morning, taking perfumes and other things for the townspeople, she emerged from Jetavana as if she had been there to pay homage to the Fortunate One. When asked "Where did you sleep?", she said "What concern is it of yours where I slept?" and departed.

Nàng nói: “Việc đó không khó đối với tôi,” rồi nỗ lực thực hiện, vào buổi chiều, nàng đi đến Tịnh xá Jetavana, ở lại khu nhà của các ngoại đạo, rồi sáng hôm sau, nàng cầm theo hương liệu và các thứ khác, xuất hiện như thể vừa từ Jetavana đi ra vào lúc dân chúng đi đảnh lễ Đức Thế Tôn, khi được hỏi: “Ngủ ở đâu vậy?” nàng nói: “Chỗ tôi ngủ thì liên quan gì đến các ông?” rồi bỏ đi.

Sā kamena gacchante kāle pucchitā ‘‘samaṇenāhaṃ gotamena ekagandhakuṭiyaṃ sayitvā nikkhantā’’ti āha.

As time went on, when she was asked, she said, "I slept in the same perfumed chamber with the recluse Gotama and emerged."

Dần dần, khi thời gian trôi qua, khi được hỏi, nàng nói: “Tôi đã ngủ chung một hương thất với Sa-môn Gotama rồi đi ra.”

Taṃ bālaputhujjanā saddahiṃsu, paṇḍitā sotāpannādayo na saddahiṃsu.

Foolish ordinary people believed her, but the wise, such as stream-enterers, did not believe her.

Những kẻ phàm phu ngu dốt đã tin lời đó, còn những người trí tuệ như bậc Nhập Lưu thì không tin.

Ekadivasaṃ sā dārumaṇḍalaṃ udare bandhitvā upari rattapaṭaṃ paridahitvā gantvā sarājikāya parisāya dhammadesanatthāya nisinnaṃ bhagavantaṃ evamāha – ‘‘bho samaṇa, tvaṃ dhammaṃ desesi, tuyhaṃ paṭicca uppannadārakagabbhiniyā mayhaṃ lasuṇamaricādīni na vicāresī’’ti?

One day, she tied a wooden disc to her belly and wore a red cloth over it. Going there, she addressed the Fortunate One, who was seated to teach the Dhamma to an assembly that included the king, saying: "Oh recluse, you preach the Dhamma, but you do not provide garlic, chillies, and other necessities for me, who is pregnant with a child conceived by you!"

Một ngày nọ, nàng buộc một miếng gỗ tròn vào bụng, khoác một tấm vải đỏ bên ngoài, rồi đi đến chỗ Đức Thế Tôn đang ngồi thuyết pháp trước hội chúng có cả vua, và nói: “Này Sa-môn, ông thuyết pháp, còn tôi, người đang mang thai đứa con của ông, lại không được ông quan tâm đến tỏi, ớt và những thứ khác!”

‘‘Tathābhāvaṃ, bhagini, tvañceva pajānāsi, ahañcā’’ti.

"Such a thing, sister, only you and I know."

“Này em gái, việc đó như thế nào thì chỉ em và Ta biết.”

Sā ‘‘evameva methunasaṃsaggasamayaṃ dveyeva jānanti, na aññe’’ti āha.

She said, "Indeed, only two people know the time of sexual union, no others."

Nàng nói: “Đúng vậy, thời điểm giao hợp chỉ có hai người biết, không ai khác.”

1021

Tasmiṃ khaṇe sakkassa paṇḍukambalasilāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi.

At that moment, Sakka's Pāṇḍukambala stone seat showed signs of heat.

Ngay lúc đó, tảng đá Pandukambala của Đế Thích hiện ra hơi nóng.

Sakko āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā dve devaputte āṇāpesi – ‘‘tumhesu eko mūsikavaṇṇaṃ māpetvā tassā dārumaṇḍalassa bandhanaṃ chindatu, eko vātamaṇḍalaṃ samuṭṭhāpetvā pārutapaṭaṃ uddhaṃ khipatū’’ti.

Sakka, reflecting, understood the reason and commanded two devaputtas: "Let one of you assume the form of a mouse and gnaw through the string holding her wooden disc. Let the other raise a whirlwind and throw her outer garment upwards."

Đế Thích quán xét và biết được nguyên nhân đó, liền ra lệnh cho hai vị thiên tử: “Một trong hai ngươi hãy hóa thành con chuột và cắn đứt sợi dây buộc miếng gỗ tròn của nàng ta, còn một người hãy tạo ra một luồng gió mạnh và thổi bay tấm vải đang khoác của nàng ta lên cao.”

Te gantvā tathā akaṃsu.

They went and did so.

Họ đi đến và làm như vậy.

Dārumaṇḍalaṃ patamānaṃ tassā pādapiṭṭhiṃ bhindi.

The wooden disc fell and broke the top of her foot.

Miếng gỗ tròn rơi xuống làm gãy mu bàn chân của nàng ta.

Dhammasabhāyaṃ sannipatitā puthujjanā sabbe ‘‘are, duṭṭhacori, tvaṃ evarūpassa lokattayasāmino evarūpaṃ abbhakkhānaṃ akāsī’’ti uṭṭhahitvā ekekamuṭṭhipahāraṃ datvā sabhāya nīhariṃsu, dassanātikkantāya pathavī vivaramadāsi.

All the ordinary people assembled in the Dhamma hall rose up and cried, "Oh, you wicked thief! You made such an accusation against the Lord of the three worlds!" They each struck her with a fist and dragged her out of the hall. The earth, refusing her sight, opened up.

Tất cả những người phàm phu đang tụ họp trong pháp đường đều đứng dậy và nói: “Này, đồ trộm cắp độc ác, ngươi đã vu khống một cách ghê tởm như vậy đối với vị Chủ nhân của ba cõi như thế này!” rồi mỗi người đánh một nắm đấm và đuổi nàng ra khỏi pháp đường, mặt đất nứt ra khi nàng khuất khỏi tầm nhìn.

Tasmiṃ khaṇe avīcito jālā uṭṭhahitvā kuladattikena rattakambaleneva taṃ acchādetvā avīcimhi pakkhipi, bhagavato lābhasakkāro atirekataro ahosi.

At that moment, flames shot up from Avīci, enveloped her in a red blanket, and cast her into Avīci. The honor and offerings to the Fortunate One became even greater.

Ngay lúc đó, ngọn lửa từ địa ngục Avīci bốc lên, dùng tấm chăn đỏ như một món quà gia truyền, bao phủ nàng ta và ném vào Avīci, còn lợi lộc và cung kính dành cho Đức Thế Tôn càng thêm dồi dào.

Tena vuttaṃ –

Therefore it is said:

Vì thế đã nói:

1022

‘‘Sabbābhibhussa buddhassa, nando nāmāsi sāvako;

"To the Buddha, conqueror of all, there was a disciple named Nanda;

“Nando là đệ tử của Đức Phật, bậc chinh phục tất cả;

1023

Taṃ abbhakkhāya niraye, ciraṃ saṃsaritaṃ mayā.

Having slandered him, I wandered for a long time in hell.

Ta đã vu khống ngài, và đã luân hồi lâu dài trong địa ngục.

1024

‘‘Dasavassasahassāni, niraye saṃsariṃ ciraṃ;

"For ten thousand years I wandered for a long time in hell;

Mười ngàn năm, ta đã luân hồi lâu dài trong địa ngục;

1025

Manussabhāvaṃ laddhāhaṃ, abbhakkhānaṃ bahuṃ labhiṃ.

Having attained human existence, I received much slander.

Khi được làm người, ta đã phải chịu nhiều lời vu khống.

1026

‘‘Tena kammāvasesena, ciñcamāṇavikā mamaṃ;

"Due to the residual effect of that kamma, Ciñcāmāṇavikā;

Do tàn dư của nghiệp đó,

1027

Abbhācikkhi abhūtena, janakāyassa aggato’’ti.(apa. thera 1.39.70-72);

Falsely accused me in front of the multitude of people."

Ciñcamāṇavikā đã vu khống ta bằng lời lẽ không đúng sự thật trước mặt đại chúng.”

1028

Tatiyapañhe – abbhakkhānanti abhi akkhānaṃ akkosanaṃ.

In the third question, abbhakkhāna means intense accusation, reviling.

Trong câu hỏi thứ ba: abbhakkhāna có nghĩa là vu khống, phỉ báng.

Atīte kira bodhisatto apākaṭajātiyaṃ uppanno munāḷi nāma dhutto hutvā dujjanasaṃsaggabalena surabhiṃ nāma paccekabuddhaṃ ‘‘dussīlo pāpadhammo ayaṃ bhikkhū’’ti akkosi.

It is said that in the past, the Bodhisatta, having been born into an obscure family, became a rogue named Munāḷi, and through the power of associating with wicked people, slandered a Paccekabuddha named Surabhi, saying, "This bhikkhu is immoral and wicked."

Thuở xưa, Bồ Tát, sinh ra trong một dòng dõi không nổi tiếng, là một kẻ lừa đảo tên Munāḷi, do ảnh hưởng của kẻ ác, đã phỉ báng vị Phật Độc Giác tên Surabhi rằng: “Vị tỳ khưu này là kẻ ác giới, có pháp bất thiện.”

So tena akusalena vacīkammena bahūni vassasahassāni niraye paccitvā imasmiṃ pacchimattabhāve dasapāramitāsaṃsiddhibalena buddho jāto lābhaggayasaggappatto ahosi.

Due to that unwholesome verbal kamma, he suffered in hell for many thousands of years, and in this last existence, by the power of the perfection of the ten pāramīs, he became a Buddha, attaining the highest gain and fame.

Do ác nghiệp khẩu đó, ngài đã chịu khổ trong địa ngục hàng ngàn năm, và trong kiếp cuối cùng này, nhờ sức mạnh thành tựu mười ba-la-mật, ngài đã thành Phật, đạt đến tột đỉnh của lợi lộc và danh tiếng.

Puna titthiyā ussāhajātā – ‘‘kathaṃ nu kho samaṇassa gotamassa ayasaṃ uppādessāmā’’ti dukkhī dummanā nisīdiṃsu.

Again, the sectarians, becoming zealous, sat down in distress and sorrow, thinking, "How can we bring disrepute upon the ascetic Gotama?"

Một lần nữa, các ngoại đạo, đầy nỗ lực, ngồi xuống trong đau khổ, u sầu và nghĩ: “Làm thế nào chúng ta có thể làm mất danh tiếng của Sa-môn Gotama?”

Tadā sundarī nāmekā paribbājikā te upasaṅkamitvā vanditvā ṭhitā tuṇhībhūte kiñci avadante disvā ‘‘kiṃ mayhaṃ doso’’ti pucchi.

Then, a female wanderer named Sundarī approached them, paid homage, and stood there. Seeing them silent and saying nothing, she asked, "What is my fault?"

Lúc đó, một nữ du sĩ tên Sundarī đến gần họ, đảnh lễ và đứng đó, khi thấy họ im lặng không nói gì, nàng hỏi: “Tôi có lỗi gì sao?”

‘‘Samaṇena gotamena amhe viheṭhiyamāne tvaṃ appossukkā viharissasi, idaṃ tava doso’’ti.

"Your fault is that you remain unconcerned while we are being tormented by the ascetic Gotama."

“Sa-môn Gotama đang quấy nhiễu chúng ta, mà cô lại thờ ơ, đó là lỗi của cô.”

‘‘Evamahaṃ tattha kiṃ karissāmī’’ti?

"So, what can I do there?"

“Vậy tôi sẽ làm gì ở đó?”

‘‘Tvaṃ samaṇassa gotamassa avaṇṇaṃ uppādetuṃ sakkhissasī’’ti?

"Can you bring disrepute upon the ascetic Gotama?"

“Cô có thể làm mất danh tiếng của Sa-môn Gotama không?”

‘‘Sakkhissāmi, ayyā’’ti vatvā tato paṭṭhāya vuttanayena diṭṭhadiṭṭhānaṃ ‘‘samaṇena gotamena ekagandhakuṭiyaṃ sayitvā nikkhantā’’ti vatvā akkosati paribhāsati.

"Yes, sirs," she said, and from then on, in the manner described, she slandered and reviled anyone she saw, saying, "I came out after sleeping in the same perfumed chamber with the ascetic Gotama."

Nàng nói: “Tôi có thể, thưa các ngài,” rồi từ đó trở đi, nàng nói với bất cứ ai nàng gặp, theo cách đã nói: “Tôi đã ngủ chung một hương thất với Sa-môn Gotama rồi đi ra,” và nàng đã phỉ báng, lăng mạ Ngài.

Titthiyāpi ‘‘passatha, bho, samaṇassa gotamassa kamma’’nti akkosanti paribhāsanti.

The sectarians also slandered and reviled, saying, "Behold, sirs, the ascetic Gotama's deed!"

Các ngoại đạo cũng nói: “Này các ông, hãy xem nghiệp của Sa-môn Gotama!” và họ đã phỉ báng, lăng mạ Ngài.

Vuttañhetaṃ –

It is said:

Điều này đã được nói:

1029

‘‘Munāḷi nāmahaṃ dhutto, pubbe aññāsu jātisu;

"I was a rogue named Munāḷi, in other births of the past;

“Ta là kẻ lừa đảo tên Munāḷi, trong những kiếp quá khứ,

1030

Paccekabuddhaṃ surabhiṃ, abbhācikkhiṃ adūsakaṃ.

I slandered Surabhi, a Paccekabuddha, who was faultless.

Ta đã vu khống vị Phật Độc Giác Surabhi, bậc vô tội.

1031

‘‘Tena kammavipākena, niraye saṃsariṃ ciraṃ;

"Due to the ripening of that kamma, I wandered in hell for a long time;

Do quả báo của nghiệp đó, ta đã luân hồi lâu dài trong địa ngục;

1032

Bahū vassasahassāni, dukkhaṃ vedesi vedanaṃ.

For many thousands of years, I experienced suffering and pain.

Hàng ngàn năm, ta đã chịu đựng đau khổ.

1033

‘‘Tena kammāvasesena, idha pacchimake bhave;

"Due to the residual effect of that kamma, in this last existence,

Do tàn dư của nghiệp đó, trong kiếp cuối cùng này,

1034

Abbhakkhānaṃ mayā laddhaṃ, sundarikāya kāraṇā’’ti.(apa. thera 1.39.67-69);

I received slander because of Sundarī."

Ta đã phải chịu lời vu khống vì Sundarī.”

1035

Catutthapañhe – abbhakkhānaṃ abhi visesena akkosanaṃ paribhāsanaṃ.

In the fifth question, abbhakkhāna means intensely slandering and reviling.

Trong câu hỏi thứ tư: abbhakkhāna có nghĩa là đặc biệt vu khống, phỉ báng.

Atīte kira bodhisatto brāhmaṇakule uppanno bahussuto bahūhi sakkato pūjito tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā himavante vanamūlaphalāhāro bahumāṇave mante vācento vāsaṃ kappesi.

It is said that in the past, the Bodhisatta, born into a Brahmin family, was highly learned, respected, and honored by many. He took up the ascetic life, and dwelling in the Himalayas, subsisting on forest roots and fruits, he taught mantras to many young pupils.

Thuở xưa, Bồ Tát, sinh ra trong một gia đình Bà La Môn, là người học rộng, được nhiều người kính trọng và cúng dường, đã xuất gia làm đạo sĩ, sống trong rừng Himavanta, ăn rễ cây và trái cây rừng, dạy các bài chú cho nhiều đệ tử.

Eko pañcābhiññāaṭṭhasamāpattilābhī tāpaso tassa santikaṃ agamāsi.

An ascetic, who had attained the five supernormal powers (pañcābhiññā) and the eight attainments (aṭṭhasamāpatti), came to him.

Một đạo sĩ có được năm thắng trí và tám định đã đến chỗ ngài.

So taṃ disvāva issāpakato taṃ adūsakaṃ isiṃ ‘‘kāmabhogī kuhako ayaṃ isī’’ti abbhācikkhi, attano sisse ca āha – ‘‘ayaṃ isi evarūpo anācārako’’ti.

Upon seeing him, the Bodhisatta, consumed by envy, slandered that faultless sage, saying, "This sage is a sensualist and a deceiver," and told his own disciples, "This sage is immoral."

Vừa thấy người đó, bị ganh tị thúc đẩy, ông ta đã phỉ báng vị đạo sĩ vô tội đó rằng: “Vị đạo sĩ này là kẻ hưởng thụ dục lạc, kẻ lừa dối,” và nói với các đệ tử của mình: “Vị đạo sĩ này là kẻ vô đạo đức như vậy.”

Tepi tatheva akkosiṃsu paribhāsiṃsu.

They too slandered and reviled in the same way.

Họ cũng đã mắng chửi, phỉ báng y như vậy.

So tena akusalakammavipākena vassasahassāni niraye dukkhamanubhavitvā imasmiṃ pacchimattabhāve buddho hutvā lābhaggayasaggappatto ākāse puṇṇacando viya pākaṭo jāto.

Due to the ripening of that unwholesome kamma, he suffered in hell for thousands of years, and in this last existence, he became a Buddha, attaining the highest gain and fame, appearing as prominent as the full moon in the sky.

Do quả báo của nghiệp bất thiện đó, ông ta đã chịu khổ trong địa ngục hàng ngàn năm, rồi trong kiếp cuối cùng này, trở thành một vị Phật, đạt được sự tối thượng về lợi lộc và danh tiếng, hiển lộ như vầng trăng tròn trên bầu trời.

Tatheva titthiyā abbhakkhānenapi asantuṭṭhā punapi sundariyā abbhakkhānaṃ kāretvā surādhutte pakkosāpetvā lañjaṃ datvā ‘‘tumhe sundariṃ māretvā jetavanadvārasamīpe mālākacavarena chādethā’’ti āṇāpesuṃ.

Still not content with slander, the sectarians again arranged for Sundarī to be slandered. They summoned drunkards, gave them bribes, and commanded, "You must kill Sundarī and cover her with rubbish near the gate of Jetavana."

Cũng vậy, các ngoại đạo không thỏa mãn với lời buộc tội, lại sắp đặt lời buộc tội Sundarī một lần nữa, triệu tập những kẻ say rượu, hối lộ cho chúng và ra lệnh: “Các ngươi hãy giết Sundarī và che giấu bằng đống hoa và rác gần cổng Jetavana.”

Te tathā kariṃsu.

They did as they were told.

Chúng đã làm như vậy.

Tato titthiyā ‘‘sundariṃ na passāmā’’ti rañño ārocesuṃ.

Then the sectarians reported to the king, "We do not see Sundarī."

Sau đó, các ngoại đạo đã báo với nhà vua rằng: “Chúng tôi không thấy Sundarī.”

Rājā ‘‘pariyesathā’’ti āha.

The king said, "Search for her."

Nhà vua nói: “Hãy tìm kiếm!”

Te attanā pātitaṭṭhānato gahetvā mañcakaṃ āropetvā rañño dassetvā ‘‘passatha, bho, samaṇassa gotamassa sāvakānaṃ kamma’’nti bhagavato bhikkhusaṅghassa ca sakalanagare avaṇṇaṃ ugghosentā vicariṃsu.

They retrieved her from where they had buried her, placed her on a litter, showed her to the king, and went about proclaiming throughout the entire city, "Behold, sirs, the deed of the ascetic Gotama's disciples!" thus bringing disrepute upon the Blessed One and the Sangha of bhikkhus.

Chúng đã lấy thi thể từ nơi mình đã vứt, đặt lên cáng, cho nhà vua xem và đi khắp thành phố hô hoán những lời phỉ báng Đức Thế Tôn và Tăng đoàn: “Thưa chư vị, hãy xem hành động của các đệ tử Sa-môn Gotama!”

Sundariṃ āmakasusāne aṭṭake ṭhapesuṃ.

They placed Sundarī on a scaffold in the charnel ground.

Chúng đã đặt thi thể Sundarī trên giàn ở nghĩa địa.

Rājā ‘‘sundarimārake pariyesathā’’ti āṇāpesi.

The king commanded, "Search for Sundarī's murderers."

Nhà vua ra lệnh: “Hãy tìm kiếm những kẻ đã giết Sundarī!”

Tadā dhuttā suraṃ pivitvā ‘‘tvaṃ sundariṃ māresi, tvaṃ māresī’’ti kalahaṃ kariṃsu.

Then the drunkards, having consumed liquor, started quarreling, saying, "You killed Sundarī! No, you killed her!"

Lúc đó, những kẻ say rượu đã uống rượu và cãi nhau: “Ngươi đã giết Sundarī! Ngươi đã giết!”

Rājapurisā te dhutte gahetvā rañño dassesuṃ.

The king's men apprehended those drunkards and presented them to the king.

Các quan quân đã bắt những kẻ say rượu đó và dẫn đến trước nhà vua.

Rājā ‘‘kiṃ, bhaṇe, tumhehi sundarī māritā’’ti?

The king asked, "Tell me, did you kill Sundarī?"

Nhà vua hỏi: “Này các ngươi, có phải các ngươi đã giết Sundarī không?”

‘‘Āma, devā’’ti.

"Yes, Your Majesty," they replied.

“Vâng, thưa bệ hạ!”

‘‘Kehi āṇattā’’ti?

"By whose command?"

“Do ai ra lệnh?”

‘‘Titthiyehi, devā’’ti.

"By the sectarians, Your Majesty."

“Do các ngoại đạo, thưa bệ hạ!”

Rājā titthiye āharāpetvā bandhāpetvā ‘‘gacchatha, bhaṇe, ‘buddhassa avaṇṇatthāya amhehi sayameva sundarī mārāpitā, bhagavā tassa sāvakā ca akārakā’ti ugghosathā’’ti āha.

The king had the sectarians brought and bound, then ordered, "Go, sirs, and proclaim: 'We ourselves caused Sundarī to be killed to bring disrepute upon the Buddha; the Blessed One and his disciples are innocent.'"

Nhà vua đã cho bắt các ngoại đạo, trói chúng lại và nói: “Này các ngươi, hãy đi hô hoán rằng: ‘Để phỉ báng Đức Phật, chính chúng tôi đã sai giết Sundarī; Đức Thế Tôn và các đệ tử của Ngài không làm gì cả’.”

Te tathā akaṃsu.

They did so.

Chúng đã làm như vậy.

Sakalanagaravāsino nikkaṅkhā ahesuṃ.

All the residents of the city became free from doubt.

Toàn thể dân chúng trong thành phố đều không còn nghi ngờ gì nữa.

Rājā titthiye ca dhutte ca mārāpetvā chaḍḍāpeti.

The king had the sectarians and the drunkards killed and discarded.

Nhà vua đã cho giết và vứt bỏ cả các ngoại đạo lẫn những kẻ say rượu.

Tato bhagavato bhiyyosomattāya lābhasakkāro vaḍḍhi.

Thereupon, the gain and honor for the Blessed One increased even more.

Từ đó, lợi lộc và sự cung kính đối với Đức Thế Tôn càng tăng trưởng hơn nữa.

Tena vuttaṃ –

Therefore, it is said:

Vì vậy đã nói:

1036

‘‘Brāhmaṇo sutavā āsiṃ, ahaṃ sakkatapūjito;

"I was a Brahmin, learned, respected, and honored;

“Xưa ta là một Bà-la-môn học rộng, được kính trọng và cúng dường;

1037

Mahāvane pañcasate, mante vācemi māṇave.

In the great forest, I taught mantras to five hundred pupils.

Trong khu rừng lớn, ta đã dạy năm trăm thanh niên các thần chú.

1038

‘‘Tatthāgato isi bhīmo, pañcābhiñño mahiddhiko;

"To that place came a formidable sage, endowed with five supernormal powers and great psychic potency;

Khi đó, một vị đạo sĩ đáng kính, có năm thần thông, với đại thần lực, đã đến;

1039

Tañcāhaṃ āgataṃ disvā, abbhācikkhiṃ adūsakaṃ.

Seeing him arrive, I slandered that faultless one.

Và khi ta thấy vị ấy đến, ta đã phỉ báng vị đạo sĩ vô tội ấy.

1040

‘‘Tatohaṃ avacaṃ sisse, kāmabhogī ayaṃ isi;

"Then I told my disciples, 'This sage is a sensualist';

Rồi ta nói với các đệ tử: ‘Vị đạo sĩ này là kẻ hưởng thụ dục lạc’;

1041

Mayhampi bhāsamānassa, anumodiṃsu māṇavā.

As I spoke, the pupils approved.

Khi ta nói, các thanh niên cũng đã đồng tình.

1042

‘‘Tato māṇavakā sabbe, bhikkhamānaṃ kule kule;

"Then all the pupils, begging from house to house,

Rồi tất cả các thanh niên, khi khất thực từ nhà này sang nhà khác;

1043

Mahājanassa āhaṃsu, kāmabhogī ayaṃ isi.

Told the great multitude, 'This sage is a sensualist.'

Đã nói với đại chúng: ‘Vị đạo sĩ này là kẻ hưởng thụ dục lạc’.

1044

‘‘Tena kammavipākena, pañcabhikkhusatā ime;

"Due to the ripening of that kamma, these five hundred bhikkhus,

Do quả báo của nghiệp đó, năm trăm Tỳ-kheo này;

1045

Abbhakkhānaṃ labhuṃ sabbe, sundarikāya kāraṇā’’ti.(apa. thera 1.39.73-77);

All received slander because of Sundarī."

Tất cả đều bị buộc tội vì chuyện của Sundarī.”

1046

Pañcame pañhe – silāvedhoti āhatacitto silaṃ pavijjhi.

In the fifth question, silāvedho means with a disturbed mind, he threw a rock.

Trong câu hỏi thứ năm – silāvedho (viên đá xuyên thủng) là việc tâm bị tổn thương đã ném đá.

Atīte kira bodhisatto ca kaniṭṭhabhātā ca ekapituputtā ahesuṃ.

It is said that in the past, the Bodhisatta and his younger brother were sons of the same father.

Thuở xa xưa, Bồ-tát và em trai là con cùng cha.

Te pitu accayena dāse paṭicca kalahaṃ karontā aññamaññaṃ viruddhā ahesuṃ.

After their father's death, they quarreled over slaves and became hostile to each other.

Sau khi cha mất, họ đã cãi vã vì những người nô lệ và trở nên thù địch với nhau.

Bodhisatto attano balavabhāvena kaniṭṭhabhātaraṃ ajjhottharitvā tassupari pāsāṇaṃ pavijjhesi.

The Bodhisatta, being stronger, overpowered his younger brother and threw a rock at him.

Bồ-tát, do sức mạnh của mình, đã áp đảo em trai và ném một tảng đá xuống người em.

So tena kammavipākena narakādīsu anekavassasahassāni dukkhamanubhavitvā imasmiṃ pacchimattabhāve buddho jāto.

Due to the ripening of that kamma, he experienced suffering in hell and other realms for many thousands of years, and in this last existence, he became a Buddha.

Do quả báo của nghiệp đó, Ngài đã chịu khổ trong địa ngục và các cảnh giới khác hàng ngàn năm, rồi trong kiếp cuối cùng này, đã trở thành một vị Phật.

Devadatto rāhulakumārassa mātulo pubbe serivāṇijakāle bodhisattena saddhiṃ vāṇijo ahosi, te ekaṃ paṭṭanagāmaṃ patvā ‘‘tvaṃ ekavīthiṃ gaṇhāhi, ahampi ekavīthiṃ gaṇhāmī’’ti dvepi paviṭṭhā.

Devadatta, Rāhula's maternal uncle, was a merchant with the Bodhisatta in a past life, during the time of the Serivaṇija. They arrived at a port town and, saying, "You take one street, and I will take one street," both entered.

Devadatta là cậu của Hoàng tử Rāhula, trước kia, vào thời Serivāṇija, ông ta là một thương gia cùng với Bồ-tát. Họ đến một làng cảng và nói: “Ngươi hãy đi một con đường, ta cũng đi một con đường,” rồi cả hai cùng vào.

Tesu devadattassa paviṭṭhavīthiyaṃ jiṇṇaseṭṭhibhariyā ca nattā ca dveyeva ahesuṃ, tesaṃ mahantaṃ suvaṇṇathālakaṃ malaggahitaṃ bhājanantare ṭhapitaṃ hoti, taṃ suvaṇṇathālakabhāvaṃ ajānantī ‘‘imaṃ thālakaṃ gahetvā piḷandhanaṃ dethā’’ti āha.

In the street Devadatta entered, there were only an old chief's wife and her granddaughter. They had a large golden bowl, stained and kept among other vessels. Not knowing it was a golden bowl, she said, "Take this bowl and give us some ornaments."

Trong số đó, trên con đường mà Devadatta đi vào, chỉ có một bà trưởng giả già và cháu gái của bà. Họ có một cái đĩa vàng lớn bị hoen ố, được đặt trong một cái chén. Bà không biết đó là đĩa vàng nên nói: “Hãy lấy cái đĩa này và cho một món đồ trang sức.”

So taṃ gahetvā sūciyā lekhaṃ kaḍḍhitvā suvaṇṇathālakabhāvaṃ ñatvā ‘‘thokaṃ datvā gaṇhissāmī’’ti cintetvā gato.

He took it, scratched it with a needle, realized it was a golden bowl, and thinking, "I will take it by giving only a little," he left.

Ông ta lấy nó, dùng kim khắc một vết để biết đó là đĩa vàng, rồi nghĩ: “Ta sẽ lấy nó với một chút tiền,” và bỏ đi.

Atha bodhisattaṃ dvārasamīpaṃ āgataṃ disvā ‘‘nattā, ayye, mayhaṃ kacchapuṭaṃ piḷandhanaṃ dethā’’ti.

Then, seeing the Bodhisatta approach the doorway, (the granddaughter said,) "Grandmother, please give me ornaments for my waistband."

Sau đó, khi thấy Bồ-tát đến gần cửa, cháu gái nói: “Bà ơi, hãy cho con một món đồ trang sức để bỏ vào túi.”

Sā taṃ pakkosāpetvā nisīdāpetvā taṃ thālakaṃ datvā ‘‘imaṃ gahetvā mayhaṃ nattāya kacchapuṭaṃ piḷandhanaṃ dethā’’ti.

She summoned him, made him sit down, and giving him the bowl, said, "Take this and give my granddaughter some ornaments for her waistband."

Bà gọi Bồ-tát vào, mời ngồi, rồi đưa cái đĩa đó và nói: “Hãy lấy cái này và cho cháu gái tôi một món đồ trang sức để bỏ vào túi.”

Bodhisatto taṃ gahetvā suvaṇṇathālakabhāvaṃ ñatvā ‘‘tena vañcitā’’ti ñatvā attano pasibbakāya ṭhapitaaṭṭhakahāpaṇe avasesabhaṇḍañca datvā kacchapuṭaṃ piḷandhanaṃ kumārikāya hatthe piḷandhāpetvā agamāsi.

The Bodhisatta, taking it, recognized it as a golden plate. Knowing, "I have been deceived by him," he gave the eight kahāpaṇas he had placed in his purse, along with the remaining goods, and had the pouch tied to the girl's hand, then departed.

Bồ-tát lấy nó, biết đó là đĩa vàng, và biết rằng bà đã bị Devadatta lừa dối. Ngài đã đưa tám đồng tiền vàng và những món hàng khác mà Ngài đã để trong túi của mình, rồi đeo một món đồ trang sức vào tay cô bé và rời đi.

So vāṇijo punāgantvā pucchi.

That merchant, returning again, asked.

Vị thương gia kia quay lại hỏi.

‘‘Tāta, tvaṃ na gaṇhittha, mayhaṃ putto idañcidañca datvā taṃ gahetvā gato’’ti.

"My dear, you did not take it. My son gave this and that, took it, and went away."

“Này con, con đã không lấy nó, con trai ta đã đưa cái này cái kia rồi lấy nó đi rồi.”

So taṃ sutvāva hadayena phālitena viya dhāvitvā anubandhi.

Hearing that, he ran as if his heart were broken, and pursued him.

Nghe vậy, ông ta như bị vỡ tim, chạy đuổi theo.

Bodhisatto nāvaṃ āruyha pakkhandi.

The Bodhisatta boarded a ship and set sail.

Bồ-tát đã lên thuyền và rời đi.

So ‘‘tiṭṭha, mā palāyi mā palāyī’’ti vatvā ‘‘nibbattanibbattabhave taṃ nāsetuṃ samattho bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.

He, saying, "Stop, do not flee, do not flee!" made a wish: "May I be able to destroy him in every existence he is born into."

Ông ta nói: “Dừng lại! Đừng chạy! Đừng chạy!” và đã lập nguyện: “Mong ta có thể hủy diệt ngươi trong tất cả các kiếp tái sinh.”

1047

So patthanāvasena anekesu jātisatasahassesu aññamaññaṃ viheṭhetvā imasmiṃ attabhāve sakyakule nibbattitvā kamena bhagavati sabbaññutaṃ patvā rājagahe viharante anuruddhādīhi saddhiṃ bhagavato santikaṃ gantvā pabbajitvā jhānalābhī hutvā pākaṭo bhagavantaṃ varaṃ yāci – ‘‘bhante, sabbo bhikkhusaṅgho piṇḍapātikādīni terasa dhutaṅgāni samādiyatu, sakalo bhikkhusaṅgho mama bhāro hotū’’ti.

Through the power of that wish, having tormented each other for hundreds of thousands of existences, in this present life, he was born into the Sakyan clan. Eventually, when the Blessed One had attained omniscience and was residing in Rājagaha, he went to the Blessed One with Anuruddha and others, ordained, became an attainder of jhāna, and openly requested a boon from the Blessed One: "Venerable Sir, may the entire community of bhikkhus undertake the thirteen dhutaṅgas, such as the practice of gathering alms food. May the entire community of bhikkhus be my responsibility."

Do nguyện ước đó, trong hàng trăm ngàn kiếp tái sinh, họ đã làm hại lẫn nhau. Trong kiếp này, sinh ra trong dòng tộc Sakya, dần dần Đức Thế Tôn đạt được Nhất thiết trí. Khi Ngài đang trú ngụ ở Rājagaha, Devadatta cùng với Anuruddha và những vị khác đã đến gặp Đức Thế Tôn, xuất gia, đạt được các tầng thiền định và trở nên nổi tiếng. Ông ta đã xin Đức Thế Tôn một điều: “Bạch Đức Thế Tôn, mong toàn thể Tăng đoàn thực hành mười ba pháp đầu đà như hạnh khất thực, mong toàn thể Tăng đoàn là gánh nặng của con.”

Bhagavā na anujāni.

The Blessed One did not consent.

Đức Thế Tôn đã không chấp thuận.

Devadatto veraṃ bandhitvā parihīnajjhāno bhagavantaṃ māretukāmo ekadivasaṃ vebhārapabbatapāde ṭhitassa bhagavato upari ṭhito pabbatakūṭaṃ paviddhesi.

Devadatta, having harbored resentment and lost his jhāna, desiring to kill the Blessed One, one day, standing above the Blessed One who was at the foot of Mount Vebhāra, hurled a rock pinnacle down.

Devadatta, ôm mối thù, bị mất thiền định, muốn giết Đức Thế Tôn. Một ngày nọ, ông ta đứng trên đỉnh núi Veḷhāra và ném một tảng đá lớn xuống Đức Thế Tôn đang đứng dưới chân núi.

Bhagavato ānubhāvena aparo pabbatakūṭo taṃ patamānaṃ sampaṭicchi.

By the power of the Blessed One, another rock pinnacle intercepted it as it fell.

Do uy lực của Đức Thế Tôn, một tảng đá khác đã chặn tảng đá đang rơi.

Tesaṃ ghaṭṭanena uṭṭhitā papaṭikā āgantvā bhagavato pādapiṭṭhiyaṃ pahari.

A splinter that arose from their collision came and struck the back of the Blessed One's foot.

Một mảnh đá văng ra từ sự va chạm đó đã bay đến và trúng vào mu bàn chân của Đức Thế Tôn.

Tena vuttaṃ –

Therefore it was said:

Vì vậy đã nói:

1048

‘‘Vemātubhātaraṃ pubbe, dhanahetu haniṃ ahaṃ;

"In the past, for the sake of wealth, I slew my step-brother;

“Xưa ta đã giết người anh em cùng cha khác mẹ vì tiền;

1049

Pakkhipiṃ giriduggasmiṃ, silāya ca apiṃsayiṃ.

I cast him into a mountain chasm and crushed him with a rock.

Ta đã ném vào hẻm núi và dùng đá đè nát.

1050

‘‘Tena kammavipākena, devadatto silaṃ khipi;

"Due to the ripening of that kamma, Devadatta hurled a rock;

Do quả báo của nghiệp đó, Devadatta đã ném đá;

1051

Aṅguṭṭhaṃ piṃsayī pāde, mama pāsāṇasakkharā’’ti.(apa. thera 1.39.78-79);

A fragment of stone crushed my big toe on my foot."

Mảnh đá đã đè nát ngón chân cái của ta.”

1052

Chaṭṭhapañhe – sakalikāvedhoti sakalikāya ghaṭṭanaṃ.

In the sixth question: sakalikāvedho means being struck by a splinter.

Trong câu hỏi thứ sáu – sakalikāvedho (mảnh đá xuyên thủng) là sự va chạm của mảnh đá.

Atīte kira bodhisatto ekasmiṃ kule nibbatto daharakāle mahāvīthiyaṃ kīḷamāno vīthiyaṃ piṇḍāya caramānaṃ paccekabuddhaṃ disvā ‘‘ayaṃ muṇḍako samaṇo kuhiṃ gacchatī’’ti pāsāṇasakalikaṃ gahetvā tassa pādapiṭṭhiyaṃ khipi.

It is said that in the past, the Bodhisatta, born into a certain family, while playing in the main street as a child, saw a Paccekabuddha walking for alms. Taking a stone splinter, he hurled it at the back of his foot, saying, "Where is this shaven monk going?"

Thuở xa xưa, Bồ-tát sinh ra trong một gia đình. Khi còn nhỏ, đang chơi trên đường lớn, Ngài thấy một vị Độc Giác Phật đang khất thực trên đường và nghĩ: “Kẻ trọc đầu này từ đâu đến?” rồi lấy một mảnh đá ném vào mu bàn chân của vị ấy.

Pādapiṭṭhicammaṃ chinditvā ruhiraṃ nikkhami.

The skin on the back of the foot was cut, and blood flowed out.

Da mu bàn chân bị rách, máu chảy ra.

So tena pāpakammena anekavassasahassāni niraye mahādukkhaṃ anubhavitvā buddhabhūtopi kammapilotikavasena pādapiṭṭhiyaṃ pāsāṇasakalikaghaṭṭanena ruhiruppādaṃ labhi.

Due to that evil deed, he suffered great pain in hell for many thousands of years. Even after becoming a Buddha, due to the residual kamma, he experienced a wound on the back of his foot from being struck by a stone splinter, causing blood to flow.

Do nghiệp ác đó, Ngài đã chịu khổ lớn trong địa ngục hàng ngàn năm. Dù đã thành Phật, do sự chi phối của nghiệp báo, Ngài vẫn bị mảnh đá va vào mu bàn chân và chảy máu.

Tena vuttaṃ –

Therefore it was said:

Vì vậy đã nói:

1053

‘‘Purehaṃ dārako hutvā, kīḷamāno mahāpathe;

"In the past, as a child, I was playing on the high road;

“Xưa ta là một đứa trẻ, đang chơi trên đường lớn;

1054

Paccekabuddhaṃ disvāna, magge sakalikaṃ khipiṃ.

Seeing a Paccekabuddha, I hurled a splinter onto the path.

Thấy một vị Độc Giác Phật, ta đã ném mảnh đá trên đường.

1055

‘‘Tena kammavipākena, idha pacchimake bhave;

"Due to the ripening of that kamma, in this last existence,

Do quả báo của nghiệp đó, trong kiếp cuối cùng này;

1056

Vadhatthaṃ maṃ devadatto, abhimāre payyojayī’’ti.(apa. thera 1.39.80-81);

Devadatta incited an attack to kill me."

Devadatta đã xúi giục để giết hại ta.”

1057

Sattamapañhe – nāḷāgirīti dhanapālako hatthī māraṇatthāya pesito.

In the seventh question: nāḷāgiri refers to the elephant Dhanapālaka, sent to kill.

Trong câu hỏi thứ bảy – nāḷāgirī (voi Nāḷāgiri) là việc con voi Dhanapālaka được sai đến để giết hại.

Atīte kira bodhisatto hatthigopako hutvā nibbatto hatthiṃ āruyha vicaramāno mahāpathe paccekabuddhaṃ disvā ‘‘kuto āgacchati ayaṃ muṇḍako’’ti āhatacitto khilajāto hatthinā āsādesi.

It is said that in the past, the Bodhisatta was born as an elephant keeper. While riding an elephant and roaming on the main road, he saw a Paccekabuddha. With an agitated mind and filled with malice, he had the elephant charge him, saying, "Where does this shaven-headed one come from?"

Thuở xa xưa, Bồ-tát sinh ra làm người giữ voi. Khi cưỡi voi đi trên đường lớn, Ngài thấy một vị Độc Giác Phật và nghĩ: “Kẻ trọc đầu này từ đâu đến?” Tâm bị tổn thương, Ngài đã xúi giục con voi tấn công vị ấy.

So tena kammena apāyesu anekavassasahassāni dukkhaṃ anubhavitvā pacchimattabhāve buddho jāto.

Due to that kamma, he suffered in the lower realms for many thousands of years, and in his last existence, he became a Buddha.

Do nghiệp đó, Ngài đã chịu khổ trong các cõi đọa xứ suốt nhiều ngàn năm, và trong kiếp sống cuối cùng này, Ngài đã thành Phật.

Devadatto ajātasatturājānaṃ sahāyaṃ katvā ‘‘tvaṃ, mahārāja, pitaraṃ ghātetvā rājā hohi, ahaṃ buddhaṃ māretvā buddho bhavissāmī’’ti saññāpetvā ekadivasaṃ rañño anuññātāya hatthisālaṃ gantvā – ‘‘sve tumhe nāḷāgiriṃ soḷasasurāghaṭe pāyetvā bhagavato piṇḍāya caraṇavelāyaṃ pesethā’’ti hatthigopake āṇāpesi.

Devadatta, making King Ajātasattu his accomplice, persuaded him, "You, great king, kill your father and become king; I will kill the Buddha and become a Buddha." One day, with the king's permission, he went to the elephant stable and commanded the elephant keepers: "Tomorrow, make Nāḷāgiri drink sixteen pots of liquor, and then release him when the Blessed One is going for alms."

Devadatta kết thân với Vua Ajātasattu, thuyết phục: “Đại vương, hãy giết cha để làm vua; ta sẽ giết Phật để làm Phật.” Một ngày nọ, được vua cho phép, Devadatta đi đến chuồng voi và ra lệnh cho những người coi voi: “Ngày mai, các ngươi hãy cho voi Nāḷāgiri uống mười sáu vò rượu và thả nó ra vào lúc Đức Thế Tôn đi khất thực.”

Sakalanagaraṃ mahākolāhalaṃ ahosi, ‘‘buddhanāgena hatthināgassa yuddhaṃ passissāmā’’ti ubhato rājavīthiyaṃ mañcātimañcaṃ bandhitvā pātova sannipatiṃsu.

The entire city was in a great uproar. "We shall see the battle between the Buddha-nāga and the elephant-nāga!" they exclaimed, setting up rows of platforms along both sides of the royal road and gathering early in the morning.

Cả thành phố náo động lớn. “Chúng ta sẽ xem trận chiến giữa Phật-tượng và voi-tượng,” họ nói, và dựng các giàn giáo chồng chất lên nhau dọc hai bên đường vua, tụ tập từ sáng sớm.

Bhagavāpi katasarīrapaṭijaggano bhikkhusaṅghaparivuto rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi.

The Blessed One, having prepared himself, entered Rājagaha for alms, surrounded by the community of bhikkhus.

Đức Thế Tôn, sau khi đã tắm rửa, cùng với chúng Tỳ-kheo đi vào Rājagaha để khất thực.

Tasmiṃ khaṇe vuttaniyāmeneva nāḷāgiriṃ vissajjesuṃ.

At that moment, Nāḷāgiri was released exactly as instructed.

Ngay lúc đó, họ thả voi Nāḷāgiri ra đúng như đã định.

So vīthicaccarādayo vidhamento āgacchati.

He came, destroying streets and crossroads.

Nó đến, phá hoại các con đường và quảng trường.

Tadā ekā itthī dārakaṃ gahetvā vīthito vīthiṃ gacchati, hatthī taṃ itthiṃ disvā anubandhi.

At that time, a woman was walking from street to street with a child. The elephant saw that woman and pursued her.

Lúc ấy, một người phụ nữ đang đi từ đường này sang đường khác, bế một đứa bé. Con voi thấy người phụ nữ đó liền đuổi theo.

Bhagavā ‘‘nāḷāgiri, na taṃ hanatthāya pesito, idhāgacchāhī’’ti āha.

The Blessed One said, "Nāḷāgiri, you were not sent to kill. Come here!"

Đức Thế Tôn nói: “Nāḷāgiri, ngươi không được phái đến để giết người đó, hãy đến đây!”

So taṃ saddaṃ sutvā bhagavantābhimukho dhāvi.

Hearing that sound, he ran towards the Blessed One.

Nghe tiếng đó, nó chạy về phía Đức Thế Tôn.

Bhagavā aparimāṇesu cakkavāḷesu anantasattesu pharaṇārahaṃ mettaṃ ekasmiṃyeva nāḷāgirimhi phari.

The Blessed One pervaded Nāḷāgiri alone with immeasurable mettā, suitable to pervade countless beings in infinite world-systems.

Đức Thế Tôn trải tâm từ vô lượng, có khả năng lan tỏa đến vô số chúng sanh trong vô biên vũ trụ, chỉ riêng đến Nāḷāgiri.

So bhagavato mettāya phuṭo nibbhayo hutvā bhagavato pādamūle nipati.

He, touched by the Blessed One's mettā, became fearless and fell at the Blessed One's feet.

Được tâm từ của Đức Thế Tôn chạm đến, nó trở nên không sợ hãi và quỳ xuống dưới chân Đức Thế Tôn.

Bhagavā tassa matthake hatthaṃ ṭhapesi.

The Blessed One placed his hand on its head.

Đức Thế Tôn đặt tay lên đầu nó.

Tadā devabrahmādayo acchariyabbhutajātacittā pupphaparāgādīhi pūjesuṃ.

Then devas, Brahmās, and others, with minds filled with wonder and amazement, worshipped with flowers, perfumes, and so forth.

Lúc đó, chư thiên và Phạm thiên, với tâm kinh ngạc và hoan hỷ, đã cúng dường bằng hoa và phấn hoa.

Sakalanagare jaṇṇukamattā dhanarāsayo ahesuṃ.

Heaps of treasure, knee-deep, appeared throughout the city.

Cả thành phố ngập đầy của cải cao đến đầu gối.

Rājā ‘‘pacchimadvāre dhanāni nagaravāsīnaṃ hontu, puratthimadvāre dhanāni rājabhaṇḍāgāre hontū’’ti bheriṃ carāpesi.

The king had a drum beaten, announcing, "Let the wealth at the western gate belong to the city dwellers, and the wealth at the eastern gate to the royal treasury."

Nhà vua cho người rao trống: “Của cải ở cổng phía tây sẽ thuộc về dân thành, của cải ở cổng phía đông sẽ thuộc về kho bạc của nhà vua.”

Sabbe tathā kariṃsu.

Everyone acted accordingly.

Tất cả đều làm như vậy.

Tadā nāḷāgiri dhanapālo nāma ahosi.

Then Nāḷāgiri became known as Dhanapāla (guardian of wealth).

Lúc đó, Nāḷāgiri trở thành Dhanapāla (Người bảo vệ của cải).

Bhagavā veḷuvanārāmaṃ agamāsi.

The Blessed One went to the Veḷuvana Arama.

Đức Thế Tôn đi đến Tịnh xá Veḷuvana.

Tena vuttaṃ –

Therefore it was said:

Vì thế, đã nói rằng:

1058

‘‘Hatthāroho pure āsiṃ, paccekamunimuttamaṃ;

"I was an elephant driver in the past, and a supreme Paccekamuni,

“Trước kia ta là người cưỡi voi,

1059

Piṇḍāya vicarantaṃ taṃ, āsādesiṃ gajenahaṃ.

Who was walking for alms, I assailed with an elephant.

Ta đã tấn công vị Độc Giác Phật tối thượng đang đi khất thực bằng voi.”

1060

‘‘Tena kammavipākena, bhanto nāḷāgirī gajo;

"Due to the ripening of that kamma, the maddened elephant Nāḷāgiri,

“Do nghiệp báo đó,

1061

Giribbaje puravare, dāruṇo samupāgamī’’ti.(apa. thera 1.39.82-83);

In the royal city of Giribbaja, came fiercely upon me."

Ta đã trở thành voi Nāḷāgiri hung dữ trong thành phố Giribbaja.”

1062

Aṭṭhamapañhe – satthacchedoti satthena gaṇḍaphālanaṃ kuṭhārāya satthena chedo.

In the eighth question: satthacchedo means the incision of a tumor with a knife, or cutting with an axe.

Trong câu hỏi thứ tám – satthacchedo có nghĩa là vết thương do dao, vết cắt bằng dao hoặc rìu.

Atīte kira bodhisatto paccantadese rājā ahosi.

It is said that in the past, the Bodhisatta was a king in a border region.

Thuở xưa, Bồ-tát là một vị vua ở vùng biên giới.

So dujjanasaṃsaggavasena paccantadese vāsavasena ca dhutto sāhasiko ekadivasaṃ khaggahattho pattikova nagare vicaranto nirāparādhe jane khaggena phālento agamāsi.

Through association with evil people and dwelling in a border region, he became a rogue and a ruffian. One day, he walked through the city like a soldier, sword in hand, slashing innocent people with his sword.

Do kết giao với kẻ xấu và sống ở vùng biên giới, Ngài trở nên hung bạo và liều lĩnh. Một ngày nọ, Ngài cầm gươm đi lang thang trong thành phố như một tên cướp, chém những người vô tội bằng gươm.

So tena pāpakammavipākena bahūni vassasahassāni niraye paccitvā tiracchānādīsu dukkhamanubhavitvā pakkāvasesena pacchimattabhāve buddhabhūtopi heṭṭhā vuttanayena devadattena khittapāsāṇasakkhalikapahārena uṭṭhitagaṇḍo ahosi.

Due to the ripening of that evil kamma, he was tormented in hell for many thousands of years, suffered in animal realms and so forth. As a remnant of that kamma, even after becoming a Buddha in his last existence, he developed a tumor from the strike of the stone splinter thrown by Devadatta, as mentioned above.

Do quả báo của ác nghiệp đó, Ngài đã bị đọa địa ngục nhiều ngàn năm, chịu khổ trong các cảnh giới súc sanh và các cõi khác. Do nghiệp báo còn sót lại, trong kiếp sống cuối cùng này, dù đã thành Phật, Ngài vẫn bị thương ở chân do mảnh đá mà Devadatta ném, như đã nói ở trên.

Jīvako mettacittena taṃ gaṇḍaṃ phālesi.

Jīvaka incised that tumor with a mind of mettā.

Jīvaka đã rạch vết thương đó với tâm từ.

Vericittassa devadattassa ruhiruppādakammaṃ anantarikaṃ ahosi, mettacittassa jīvakassa gaṇḍaphālanaṃ puññameva ahosi.

Devadatta's act of drawing blood, driven by enmity, became an anantarika-kamma, but Jīvaka's incision of the tumor, driven by mettā, became a meritorious deed.

Hành động gây chảy máu của Devadatta với tâm thù hận là một nghiệp vô gián. Hành động rạch vết thương của Jīvaka với tâm từ là một phước đức.

Tena vuttaṃ –

Therefore it was said:

Vì thế, đã nói rằng:

1063

‘‘Rājāhaṃ pattiko āsiṃ, sattiyā purise haniṃ;

"I was a king on foot, and slew men with a spear;

“Ta đã là một vị vua đi bộ, đã dùng giáo đâm người.

1064

Tena kammavipākena, niraye paccisaṃ bhusaṃ.

Due to the ripening of that kamma, I was sorely tormented in hell.

Do quả báo của nghiệp đó, ta đã chịu khổ dữ dội trong địa ngục.

1065

‘‘Kammuno tassa sesena, idāni sakalaṃ mama;

"From the remnant of that kamma, now on my foot,

“Do nghiệp báo còn sót lại,

1066

Pāde chaviṃ pakappesi, na hi kammaṃ vinassatī’’ti.(apa. thera 1.39.84-85);

The skin was lacerated. Indeed, kamma is not destroyed."

Giờ đây, toàn bộ da ở chân ta đã bị thương. Nghiệp không bao giờ mất đi.”

1067

Navame pañhe – ‘‘sīsadukkhanti sīsābādho sīsavedanā.

In the ninth question: "sīsadukkha" means a head ailment, a pain in the head.

Trong câu hỏi thứ chín – sīsadukkha có nghĩa là bệnh ở đầu, đau đầu.

Atīte kira bodhisatto kevaṭṭagāme kevaṭṭo hutvā nibbatti.

In the past, it is said, the Bodhisatta was born as a fisherman in a fisherman's village.

Thuở xưa, Bồ-tát sinh ra trong một làng chài, làm một người đánh cá.

So ekadivasaṃ kevaṭṭapurisehi saddhiṃ macchamāraṇaṭṭhānaṃ gantvā macche mārente disvā tattha somanassaṃ uppādesi, sahagatāpi tatheva somanassaṃ uppādayiṃsu.

One day, he went with other fishermen to a place where fish were killed, and seeing them killing fish, he felt delight there; those who accompanied him also felt delight in the same way.

Một ngày nọ, Ngài cùng những người đánh cá khác đi đến nơi đánh bắt cá, thấy họ giết cá và phát sinh tâm hoan hỷ. Những người đi cùng Ngài cũng phát sinh tâm hoan hỷ tương tự.

So tena akusalakammena caturāpāye dukkhamanubhavitvā imasmiṃ pacchimattabhāve tehi purisehi saddhiṃ sakyarājakule nibbattitvā kamena buddhattaṃ pattopi sayaṃ sīsābādhaṃ paccanubhosi.

By that unwholesome kamma, having experienced suffering in the four lower realms, he was born in the Sakyan royal family in this final existence along with those men, and even after gradually attaining Buddhahood, he himself experienced a headache.

Do ác nghiệp đó, Ngài đã chịu khổ trong bốn cõi đọa xứ. Trong kiếp sống cuối cùng này, Ngài cùng những người đó sinh ra trong dòng dõi Sākyā và dần đạt đến Phật quả, nhưng Ngài vẫn phải trải qua cơn đau đầu.

Te ca sakyarājāno dhammapadaṭṭhakathāyaṃ (dha. pa. aṭṭha. 1.viḍaḍūbhavatthu) vuttanayena viḍaḍūbhasaṅgāme sabbe vināsaṃ pāpuṇiṃsu.

And those Sakyan kings, as stated in the Dhammapada Commentary, all met their destruction in the battle with Viḍaḍūbha.

Và những vị vua Sākyā đó đều bị tiêu diệt trong trận chiến với Viḍaḍūbha, như đã nói trong Dhammapadaṭṭhakathā.

Tena vuttaṃ –

Therefore, it was said:

Vì thế, đã nói rằng:

1068

‘‘Ahaṃ kevaṭṭagāmasmiṃ, ahuṃ kevaṭṭadārako;

“In the village of fishermen, I was a fisherman's child;

“Ta đã là một cậu bé đánh cá trong làng chài.

1069

Macchake ghātite disvā, janayiṃ somanassakaṃ.

Seeing fish being killed, I felt delight.

Thấy cá bị giết, ta đã phát sinh tâm hoan hỷ.

1070

‘‘Tena kammavipākena, sīsadukkhaṃ ahū mama;

“Due to the ripening of that kamma, I had a headache;

“Do quả báo của nghiệp đó, ta đã bị đau đầu.

1071

Sabbe sakkā ca haññiṃsu, yadā hani viṭaṭūbho’’ti.(apa. thera 1.39.86-87);

All Sakyans were slain, when Viṭaṭūbha killed them.”

Tất cả người Sākyā đều bị giết khi Viṭaṭūbha tấn công.”

1072

Dasamapañhe – yavakhādananti verañjāyaṃ yavataṇḍulakhādanaṃ.

In the tenth question: Eating barley refers to eating barley grains in Verañjā.

Trong câu hỏi thứ mười – yavakhādana có nghĩa là ăn lúa mạch ở Verañjā.

Atīte kira bodhisatto aññatarasmiṃ kule nibbatto jātivasena ca andhabālabhāvena ca phussassa bhagavato sāvake madhurannapāne sālibhojanādayo ca bhuñjamāne disvā ‘‘are muṇḍakasamaṇā, yavaṃ khādatha, mā sālibhojanaṃ bhuñjathā’’ti akkosi.

In the past, it is said, the Bodhisatta, born into a certain family, due to his birth and being a foolish child, saw the disciples of Phussa Bhagavā eating sweet foods and beverages, such as rice-meals, and reviled them, saying, "Hey, shaven ascetics! Eat barley, do not eat rice-meals!"

Thuở xưa, Bồ-tát sinh ra trong một gia đình nọ, do bản chất và sự ngu dốt, đã thấy các đệ tử của Đức Phật Phussa đang dùng các món ăn ngon, đồ uống ngọt, và gạo lúa, liền mắng: “Này các Sa-môn đầu trọc, hãy ăn lúa mạch đi, đừng ăn gạo lúa!”

So tena akusalakammavipākena anekavassasahassāni caturāpāye dukkhamanubhavitvā imasmiṃ pacchimattabhāve kamena buddhattaṃ patvā lokasaṅgahaṃ karonto gāmanigamarājadhānīsu caritvā ekasmiṃ samaye verañjabrāhmaṇagāmasamīpe sākhāviṭapasampannaṃ pucimandarukkhamūlaṃ pāpuṇi.

By the ripening of that unwholesome kamma, having experienced suffering in the four lower realms for many thousands of years, in this final existence, he gradually attained Buddhahood, and while performing welfare for the world, he traveled through villages, towns, and royal capitals, and on one occasion, arrived at the foot of a Pucimanda tree, rich with branches and twigs, near the brahmin village of Verañjā.

Do quả báo của ác nghiệp đó, Ngài đã chịu khổ trong bốn cõi đọa xứ suốt nhiều ngàn năm. Trong kiếp sống cuối cùng này, Ngài dần đạt đến Phật quả, thực hành lợi ích cho thế gian, đi khắp các làng mạc, thị trấn và kinh đô. Một thời gian nọ, Ngài đến dưới gốc cây Pucimanda có nhiều cành lá, gần làng của Bà-la-môn Verañjā.

Verañjabrāhmaṇo bhagavantaṃ upasaṅkamitvā anekapariyāyena bhagavantaṃ jinituṃ asakkonto sotāpanno hutvā ‘‘bhante, idheva vassaṃ upagantuṃ vaṭṭatī’’ti ārocesi.

The Verañjā brahmin approached the Bhagavā, and being unable to defeat the Bhagavā by many means, he became a sotāpanna and announced, "Venerable Sir, it would be proper to take up residence here for the rainy season."

Bà-la-môn Verañjā đến gặp Đức Thế Tôn, không thể thắng được Ngài bằng nhiều cách, liền trở thành một bậc Dự lưu và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài an cư kiết hạ tại đây.”

Bhagavā tuṇhībhāvena adhivāsesi.

The Bhagavā assented by remaining silent.

Đức Thế Tôn im lặng chấp thuận.

Atha punadivasato paṭṭhāya māro pāpimā sakalaverañjabrāhmaṇagāmavāsīnaṃ mārāvaṭṭanaṃ akāsi.

Then, from the next day onwards, Māra the Evil One caused a māra-obstruction for all the residents of the Verañjā brahmin village.

Sau đó, từ ngày hôm sau, Māra ác ma đã gây chướng ngại cho tất cả dân làng Bà-la-môn Verañjā.

Piṇḍāya paviṭṭhassa bhagavato mārāvaṭṭanavasena ekopi kaṭacchubhikkhāmattaṃ dātā nāhosi.

Due to the māra-obstruction, when the Bhagavā entered for alms, there was not a single giver of even a ladleful of alms.

Do chướng ngại của Māra, không một ai dâng cúng dù chỉ một muỗng đồ ăn cho Đức Thế Tôn khi Ngài đi khất thực.

Bhagavā tucchapattova bhikkhusaṅghaparivuto punāgañchi.

The Bhagavā returned with his bowl empty, surrounded by the assembly of bhikkhus.

Đức Thế Tôn cùng với chúng Tỳ-kheo trở về với bát không.

Tasmiṃ evaṃ āgate tattheva nivuṭṭhā assavāṇijā taṃ divasaṃ dānaṃ datvā tato paṭṭhāya bhagavantaṃ pañcasatabhikkhuparivāraṃ nimantetvā pañcannaṃ assasatānaṃ bhattato vibhāgaṃ katvā yavaṃ koṭṭetvā bhikkhūnaṃ pattesu pakkhipiṃsu.

When he had thus returned, the horse traders who were staying there gave alms that day, and from then on, invited the Bhagavā with five hundred bhikkhus, divided the food of five hundred horses, pounded barley, and put it into the bowls of the bhikkhus.

Khi Ngài đến đó, những thương nhân buôn ngựa đang cư trú tại đó, sau khi cúng dường vào ngày hôm đó, từ đó trở đi, họ mời Đức Thế Tôn cùng năm trăm Tỳ-kheo. Họ chia phần thức ăn của năm trăm con ngựa, giã lúa mạch và bỏ vào bát của các Tỳ-kheo.

Sakalassa sahassacakkavāḷadevatā sujātāya pāyāsapacanadivase viya dibbojaṃ pakkhipiṃsu.

All the deities of the thousandfold world system infused divine essence, as on the day Sujātā cooked the milk-rice.

Chư thiên của toàn bộ một ngàn thế giới đã bỏ vào đó thần lực, giống như ngày Sujātā nấu món sữa gạo.

Bhagavā paribhuñji, evaṃ temāsaṃ yavaṃ paribhuñji.

The Bhagavā consumed it; thus, he consumed barley for three months.

Đức Thế Tôn đã dùng bữa. Cứ thế, Ngài dùng lúa mạch trong ba tháng.

Temāsaccayena mārāvaṭṭane vigate pavāraṇādivase verañjo brāhmaṇo saritvā mahāsaṃvegappatto buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā vanditvā khamāpesi.

After three months, when the māra-obstruction ceased, on the day of Pavāraṇā, the Verañjā brahmin remembered, and filled with great spiritual urgency, he offered a great alms-giving to the assembly of bhikkhus headed by the Buddha, paid homage, and begged forgiveness.

Sau ba tháng, khi chướng ngại của Māra đã tan biến, vào ngày Pavāraṇā, Bà-la-môn Verañjā nhớ lại, vô cùng xúc động, đã dâng đại thí cho Đức Phật và chúng Tỳ-kheo, rồi đảnh lễ và xin lỗi.

Tena vuttaṃ –

Therefore, it was said:

Vì thế, đã nói rằng:

1073

‘‘Phussassāhaṃ pāvacane, sāvake paribhāsayiṃ;

“In the dispensation of Phussa, I reviled the disciples;

“Trong giáo pháp của Đức Phật Phussa, ta đã phỉ báng các đệ tử:

1074

Yavaṃ khādatha bhuñjatha, mā ca bhuñjatha sālayo.

‘Eat and consume barley, and do not eat rice-meals.’

‘Hãy ăn lúa mạch đi, đừng ăn gạo lúa.’

1075

‘‘Tena kammavipākena, temāsaṃ khāditaṃ yavaṃ;

“Due to the ripening of that kamma, I consumed barley for three months;

“Do quả báo của nghiệp đó, ta đã ăn lúa mạch trong ba tháng.

1076

Nimantito brāhmaṇena, verañjāyaṃ vasiṃ tadā’’ti.(apa. thera 1.39.88-89);

Invited by the brahmin, I resided in Verañjā at that time.”

Khi đó, ta đã được Bà-la-môn mời và cư trú tại Verañjā.”

1077

Ekādasamapañhe – piṭṭhidukkhanti piṭṭhiābādho.

In the eleventh question: Backache refers to a pain in the back.

Trong câu hỏi thứ mười một – piṭṭhidukkha có nghĩa là bệnh ở lưng.

Atīte kira bodhisatto gahapatikule nibbatto thāmasampanno kiñci rassadhātuko ahosi.

In the past, it is said, the Bodhisatta was born into a householder's family, endowed with strength, though somewhat short in stature.

Thuở xưa, Bồ-tát sinh ra trong một gia đình gia chủ, có sức mạnh nhưng hơi thấp bé.

Tena samayena eko mallayuddhayodho sakalajambudīpe gāmanigamarājadhānīsu mallayuddhe vattamāne purise pātetvā jayappatto kamena bodhisattassa vasananagaraṃ patvā tasmimpi jane pātetvā gantumāraddho.

At that time, a wrestler, who had been victorious in wrestling matches throughout the entire Jambudīpa, in villages, towns, and royal capitals, overthrowing men, gradually arrived at the city where the Bodhisatta lived, and having overthrown the people there too, he began to leave.

Vào thời đó, một võ sĩ đấu vật đã đi khắp các làng mạc, thị trấn và kinh đô trên toàn Jambudīpa, đánh bại các đối thủ trong các trận đấu vật và giành chiến thắng. Dần dần, anh ta đến thành phố nơi Bồ-tát cư trú, và sau khi đánh bại mọi người ở đó, anh ta bắt đầu rời đi.

Tadā bodhisatto ‘‘mayhaṃ vasanaṭṭhāne esa jayaṃ patvā gacchatī’’ti tattha nagaramaṇḍalamāgamma appoṭetvā āgaccha mayā saddhiṃ yujjhitvā gacchāti.

Then the Bodhisatta, thinking, "He is victorious in my dwelling place and is leaving," approached the city center, clapped his hands, and said, "Come, fight with me and then leave."

Khi ấy, Bồ Tát nói: “Kẻ này chiến thắng rồi bỏ đi khỏi nơi ta ở.” Ngài đi đến giữa quảng trường thành phố, vỗ tay và nói: “Hãy đến đây, chiến đấu với ta rồi hãy đi!”

So hasitvā ‘‘ahaṃ mahante purise pātesiṃ, ayaṃ rassadhātuko vāmanako mama ekahatthassāpi nappahotī’’ti appoṭetvā naditvā āgacchi.

He laughed and, clapping his hands and shouting, said, "I have overthrown great men; this short, dwarfish fellow is not even a match for one of my hands," and approached.

Kẻ kia cười và nói: “Ta đã đánh bại những người đàn ông to lớn. Kẻ lùn bé nhỏ này không đủ sức cho một tay của ta nữa.” Hắn vỗ tay, gầm lên và tiến đến.

Te ubhopi aññamaññaṃ hatthaṃ parāmasiṃsu, bodhisatto taṃ ukkhipitvā ākāse bhamitvā bhūmiyaṃ pātento khandhaṭṭhiṃ bhinditvā pātesi.

Both of them grappled with each other, and the Bodhisatta lifted him, spun him in the air, and threw him to the ground, breaking his shoulder bone as he fell.

Cả hai người nắm tay nhau. Bồ Tát nhấc hắn lên, xoay tròn trên không trung, rồi ném xuống đất, làm gãy xương vai của hắn.

Sakalanagaravāsino ukkuṭṭhiṃ karontā appoṭetvā vatthābharaṇādīhi bodhisattaṃ pūjesuṃ.

All the townspeople shouted in applause, clapped their hands, and honored the Bodhisatta with clothes, ornaments, and other gifts.

Toàn thể cư dân thành phố reo hò, vỗ tay và cúng dường Bồ Tát bằng y phục, trang sức, v.v.

Bodhisatto taṃ mallayodhaṃ ujuṃ sayāpetvā khandhaṭṭhiṃ ujukaṃ katvā ‘‘gaccha ito paṭṭhāya evarūpaṃ mā karosī’’ti vatvā uyyojesi.

The Bodhisatta laid that wrestler straight, straightened his shoulder bone, and dismissed him, saying, "Go, and from now on, do not do such a thing."

Bồ Tát đặt người võ sĩ đó nằm thẳng lại, nắn xương vai cho thẳng, rồi nói: “Hãy đi đi! Từ nay đừng làm như vậy nữa,” và tiễn hắn đi.

So tena kammavipākena nibbattanibbattabhave sarīrasīsādi dukkhamanubhavitvā imasmiṃ pacchimattabhāve buddhabhūtopi piṭṭhirujādidukkhamanubhosi.

By the ripening of that kamma, in every existence he was born into, he experienced suffering such as pain in his body and head, and in this final existence, even after becoming a Buddha, he experienced suffering such as backache.

Do nghiệp báo ấy, trong những kiếp tái sinh, Ngài đã phải chịu đựng khổ đau về thân thể, đầu, v.v., và trong kiếp cuối cùng này, dù đã thành Phật, Ngài vẫn phải chịu đựng khổ đau như đau lưng.

Tasmā kadāci piṭṭhidukkhe uppanne sāriputtamoggallāne ‘‘ito paṭṭhāya dhammaṃ desethā’’ti vatvā sayaṃ sugatacīvaraṃ paññāpetvā sayati, kammapilotikaṃ nāma buddhamapi na muñcati.

Therefore, whenever backache arose, he would say to Sāriputta and Moggallāna, "From now on, teach the Dhamma," and then, having arranged the Sugata's robe, he would lie down; for kamma, like a debt, does not abandon even the Buddha.

Vì vậy, khi đôi khi bị đau lưng, Ngài bảo Xá-lợi-phất và Mục-kiền-liên: “Từ nay hãy thuyết Pháp,” rồi tự trải y Tối Thắng và nằm nghỉ. Ngay cả Đức Phật cũng không thoát khỏi sự chi phối của nghiệp báo.

Vuttañhetaṃ –

For it was said:

Điều này đã được nói:

1078

‘‘Nibbuddhe vattamānamhi, mallaputtaṃ niheṭhayiṃ;

“When Nibbuddha was alive, I struck down a wrestler's son;

“Khi Phật còn tại thế, ta đã đánh bại một võ sĩ;

1079

Tena kammavipākena, piṭṭhidukkhaṃ ahū mamā’’ti.(apa. thera 1.39.90);

Due to the ripening of that kamma, I had backache.”

Do nghiệp báo ấy, ta đã bị đau lưng.”

1080

Dvādasamapañhe – atisāroti lohitapakkhandikāvirecanaṃ.

In the twelfth question: Dysentery refers to bloody dysentery and purging.

Trong câu hỏi thứ mười hai – Atisāra nghĩa là tiêu chảy ra máu.

Atīte kira bodhisatto gahapatikule nibbatto vejjakammena jīvikaṃ kappesi.

In the past, it is said, the Bodhisatta was born into a householder's family and earned his livelihood through the medical profession.

Trong quá khứ, Bồ Tát tái sinh vào một gia đình gia chủ và sống bằng nghề y.

So ekaṃ seṭṭhiputtaṃ rogena vicchitaṃ tikicchanto bhesajjaṃ katvā tikicchitvā tassa deyyadhammadāne pamādamāgamma aparaṃ osadhaṃ datvā vamanavirecanaṃ akāsi.

He was treating a merchant's son who was afflicted with a disease, and after preparing medicine and treating him, he neglected the gift that was due to be given to him, and administered another medicine, causing vomiting and purging.

Ngài chữa trị cho một con trai của một vị trưởng giả bị bệnh, đã điều chế thuốc và chữa khỏi. Nhưng do sơ suất trong việc cúng dường, Ngài đã cho một loại thuốc khác, gây ra nôn mửa và tiêu chảy.

Seṭṭhi bahudhanaṃ adāsi.

The merchant gave a large sum of money.

Vị trưởng giả đã cúng dường rất nhiều tiền.

So tena kammavipākena nibbattanibbattabhave lohitapakkhandikābādhena vicchito ahosi.

By the ripening of that kamma, in every existence he was born into, he was afflicted with bloody dysentery.

Do nghiệp báo ấy, trong những kiếp tái sinh, Ngài đã bị bệnh tiêu chảy ra máu.

Imasmimpi pacchimattabhāve parinibbānasamaye cundena kammāraputtena pacitasūkaramaddavassa sakalacakkavāḷadevatāhi pakkhittadibbojena āhārena saha bhuttakkhaṇe lohitapakkhandikāvirecanaṃ ahosi.

In this final existence too, at the time of Parinibbāna, at the moment he ate the Sūkaramaddava prepared by Cunda the smith's son, mixed with divine essence infused by the deities of the entire cosmos, he suffered bloody dysentery and purging.

Trong kiếp cuối cùng này, vào thời điểm nhập Vô Dư Niết Bàn, khi thọ thực món sūkaramaddava do Cunda, con của người thợ rèn, nấu cùng với thức ăn thần diệu do chư thiên khắp toàn cõi luân vũ thêm vào, đã có bệnh kiết lỵ ra máu.

Koṭisatasahassānaṃ hatthīnaṃ balaṃ khayamagamāsi.

The strength of hundreds of thousands of crores of elephants vanished.

Sức mạnh của hàng trăm ngàn vạn con voi đã suy yếu.

Bhagavā visākhapuṇṇamāyaṃ kusinārāyaṃ parinibbānatthāya gacchanto anekesu ṭhānesu nisīdanto pipāsito pānīyaṃ pivitvā mahādukkhena kusināraṃ patvā paccūsasamaye parinibbāyi.

The Bhagavā, going to Kusinārā to attain Parinibbāna on the Visākha full moon day, sat in many places, and being thirsty, drank water, and with great suffering, reached Kusinārā and attained Parinibbāna at dawn.

Đức Thế Tôn, khi đi đến Kusinārā để nhập Vô Dư Niết Bàn vào ngày trăng tròn Visākha, đã ngồi nghỉ ở nhiều nơi, uống nước khi khát, và với đại khổ, Ngài đã đến Kusinārā và nhập Vô Dư Niết Bàn vào lúc rạng đông.

Kammapilotikaṃ evarūpaṃ lokattayasāmimpi na vijahati.

Kamma, like a debt, does not forsake even the lord of the three worlds.

Sự trói buộc của nghiệp quả như vậy cũng không buông tha cả bậc Chủ Tể ba cõi.

Tena vuttaṃ –

Therefore, it was said:

Do đó đã được nói:

1081

‘‘Tikicchako ahaṃ āsiṃ, seṭṭhiputtaṃ virecayiṃ;

“I was a physician, I purged a merchant's son;

“Ta đã là một thầy thuốc, đã cho con trai của vị trưởng giả uống thuốc xổ;

1082

Tena kammavipākena, hoti pakkhandikā mamāti.

Due to the ripening of that kamma, I had dysentery.”

Do quả báo của nghiệp đó, bệnh kiết lỵ đã xảy đến cho ta.”

1083

‘‘Evaṃ jino viyākāsi, bhikkhusaṅghassa aggato;

“Thus, the Victor declared, before the assembly of bhikkhus;

“Như vậy, bậc Chiến Thắng đã giải thích trước Tăng chúng;

1084

Sabbābhiññābalappatto, anotatte mahāsare’’ti.(apa. thera 1.39.91, 96);

Endowed with all the powers of higher knowledge, at the great Anotatta lake.”

Đấng đã đạt được tất cả thần thông lực, tại hồ lớn Anotatta.”

1085

Evaṃ paṭiññātapañhānaṃ, mātikāṭhapanavasena akusalāpadānaṃ samattaṃ nāma hotīti vuttaṃ itthaṃ sudanti itthaṃ iminā pakārena heṭṭhā vuttanayena.

Thus, for those whose questions have been declared, it is stated that the section on demeritorious deeds is completed by way of setting up the matrix. It is said, " Thus indeed" (itthaṃ sudaṃ); "itthaṃ" means in this manner, in the way mentioned below.

Việc các vấn đề đã được tuyên bố như vậy, tức là sự kết thúc của các nghiệp bất thiện theo cách đặt ra các đề mục, được nói là itthaṃ sudaṃ (như vậy đã được nghe), itthaṃ (như vậy) là theo cách đã nói ở dưới.

Sudanti nipāto padapūraṇatthe āgato.

The particle "sudaṃ" is used here for the purpose of filling out the phrase.

Sudanti là một giới từ được dùng để bổ sung cho từ.

Bhagavā bhāgyasampanno pūritapāramimahāsatto –

The Blessed One is endowed with good fortune, the Great Being who has fulfilled the perfections—

Bhagavā (Đức Thế Tôn) là bậc đầy đủ phước báu, vị Đại Bồ Tát đã viên mãn các pāramī:

1086

‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

“He is fortunate, he has broken, he is endowed, and he is distinguished by virtues;

“Là bậc có phước báu, đã phá tan, đã kết hợp, đã phân chia các phước báu;

1087

Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti–

He has eaten, he has relinquished rebirths, therefore he is the Blessed One in existences”—

Đã thọ hưởng, đã chấm dứt sự đi lại trong các cõi hữu, do đó Ngài là Bhagavā.”

1088

Evamādiguṇayutto devātidevo sakkātisakko brahmātibrahmā buddhātibuddho so mahākāruṇiko bhagavā attano buddhacariyaṃ buddhakāraṇaṃ sambhāvayamāno pākaṭaṃ kurumāno buddhāpadāniyaṃ nāma buddhakāraṇapakāsakaṃ nāma dhammapariyāyaṃ dhammadesanaṃ suttaṃ abhāsittha kathesīti.

The Lord, that supremely compassionate Buddha, the god of gods, the Indra of Indras, the Brahmā of Brahmās, the Buddha of Buddhas, endowed with these and other qualities, making manifest His Buddhacariya (conduct for Buddhahood), spoke a Dhamma-discourse (dhammapariyāya) called Buddhāpadāniyaṃ (declaration of the Buddha's past deeds), which makes manifest the causes of Buddhahood.

Đức Thế Tôn, bậc đại bi, bậc đầy đủ các đức tính như vậy, là bậc trời trong các vị trời, vua trong các vị vua, Phạm thiên trong các vị Phạm thiên, Phật trong các vị Phật, sambhāvayamāno (tuyên bố, làm cho hiển lộ) attano buddhacariyaṃ (hạnh Phật của mình), abhāsittha (đã thuyết) dhammapariyāyaṃ (bài pháp, kinh) nāma buddhāpadāniyaṃ (có tên là Phật Apadāna), tức là bài pháp làm hiển lộ nhân duyên thành Phật.

1089

Iti visuddhajanavilāsiniyā apadāna-aṭṭhakathāya

Thus concludes the description of the Buddha's Apadāna

Như vậy, trong bộ Chú Giải Apadāna Visuddhajanavilāsinī

1090

Buddhaapadānasaṃvaṇṇanā samattā.

in the Visuddhajanavilāsinī, the Apadāna Aṭṭhakathā.

Phần giải thích về Phật Apadāna đã hoàn tất.

1091

2.Paccekabuddhaapadānavaṇṇanā

2. Description of the Paccekabuddha Apadāna

2. Giải thích về Paccekabuddha Apadāna

1092

Tato anantaraṃ apadānaṃ saṅgāyanto ‘‘paccekabuddhāpadānaṃ, āvuso ānanda, bhagavatā kattha paññatta’’nti puṭṭho ‘‘atha paccekabuddhāpadānaṃ suṇāthā’’ti āha.

Next, when asked, "Friends, Ānanda, where was the Paccekabuddha Apadāna taught by the Blessed One?" by someone reciting the Apadāna, he said, " Now listen to the Paccekabuddha Apadāna."

Sau đó, khi tụng đọc Apadāna, được hỏi: “Thưa Tôn giả Ānanda, Paccekabuddha Apadāna đã được Đức Thế Tôn tuyên bố ở đâu?”, vị đó đã nói: “Vậy hãy lắng nghe Paccekabuddha Apadāna.”

Tesaṃ apadānattho heṭṭhā vuttoyeva.

The meaning of their Apadāna has already been explained below.

Ý nghĩa của Apadāna của các vị ấy đã được nói ở dưới.

1093

83. ‘‘Suṇāthā’’ti vuttapadaṃ uppattinibbattivasena pakāsento ‘‘tathāgataṃ jetavane vasanta’’ntiādimāha.

83. Explaining the word "suṇāthā" (listen) in terms of its origin and meaning, he said, " While the Tathāgata was residing in Jetavana," and so forth.

83. Từ “Suṇāthā” (hãy lắng nghe) đã nói, để làm hiển lộ theo cách phát sinh, đã nói: “Tathāgata đang trú tại Jetavana” v.v.

Tattha jetakumārassa nāmavasena tathāsaññite vihāre catūhi iriyāpathavihārehi dibbabrahmaariyavihārehi vā vasantaṃ viharantaṃ yathā purimakā vipassiādayo buddhā samattiṃsapāramiyo pūretvā āgatā, tathā amhākampi bhagavā āgatoti tathāgato.

Therein, residing (vasantaṃ) in the monastery so named after Prince Jeta, dwelling with the four postures or with the divine, Brahma, and noble abidings; just as previous Buddhas like Vipassī and others arrived after fulfilling thirty perfections, so too our Blessed One has arrived—thus, He is the Tathāggata.

Ở đó, vasantaṃ (đang trú) là đang an trú trong tu viện được gọi tên như vậy theo tên của hoàng tử Jeta, với bốn oai nghi hoặc với các Phạm trú và Thánh trú. Tathāgata (Như Lai) là vì Đức Thế Tôn của chúng ta đã đến như các vị Phật trước đó như Vipassī v.v. đã viên mãn ba mươi pāramī rồi đến.

Taṃ tathāgataṃ jetavane vasantanti sambandho.

The connection is: the Tathāgata residing in Jetavana.

Mối liên hệ là "Đức Như Lai ấy đang ngự tại Jetavana".

Vedehamunīti vedeharaṭṭhe jātā vedehī, vedehiyā putto vedehiputto.

Vedehamunī (the sage of Videha) means that Vedehī was born in the Vedeha country, and the son of Vedehī is Vedehiputta.

Vedehamunī (Vị ẩn sĩ Vedeha) nghĩa là Vedehī là người sinh ra ở xứ Vedeha, con trai của Vedehī là Vedehiputta.

Monaṃ vuccati ñāṇaṃ, tena ito gato pavattoti muni.

Mona refers to wisdom, and one who has gone forth by means of it is a Muni.

Mona (sự tịch tịnh) được gọi là ñāṇa (trí tuệ). Người đã đạt đến điều đó được gọi là muni (ẩn sĩ).

Vedehiputto ca so muni ceti ‘‘vedehiputtamunī’’ti vattabbe ‘‘vaṇṇāgamo’’tiādinā niruttinayena i-kārassa attaṃ putta-saddassa ca lopaṃ katvā ‘‘vedehamunī’’ti vuttaṃ.

Although it should be "Vedehiputtamunī" (the sage, son of Vedehī) for "Vedehī's son and that sage," by the rule of etymology such as "vaṇṇāgamo" (addition of a letter), the 'i' vowel is changed to 'a' and the word 'putta' is omitted, thus it is stated as " Vedehamunī."

Lẽ ra phải nói là "Vedehiputtamunī" (ẩn sĩ Vedehiputta), nhưng theo quy tắc ngữ pháp như "vaṇṇāgamo" (sự thêm âm), âm "i" đã được đổi thành "a" và từ "putta" đã bị lược bỏ, nên đã nói là "Vedehamunī".

‘‘Etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ satimantānaṃ dhitimantānaṃ gatimantānaṃ bahussutānaṃ upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) etadagge ṭhapito āyasmā ānando nataṅgo namanakāyaṅgo añjaliko hutvā ‘‘bhante, paccekabuddhā nāma kīdisā hontī’’ti apucchīti sambandho.

The connection is that the Venerable Ānanda, who was designated foremost among the bhikkhus, the Buddha's disciples, as stated: "Among my bhikkhu disciples, those who are mindful, resolute, swift of understanding, learned, and attendants, Ānanda is foremost" (A.N. 1.219-223), becoming nataṅgo (with bent body), with joined palms, asked: "Venerable sir, what kind of beings are Paccekabuddhas?"

Mối liên hệ là Tôn giả Ānanda, người đã được xếp vào hàng tối thắng trong số các đệ tử của Đức Phật về chánh niệm, kiên trì, trí tuệ và đa văn, như đã nói: "Này các Tỳ-kheo, trong số các Tỳ-kheo đệ tử của Ta, người có chánh niệm, kiên trì, trí tuệ, đa văn và là thị giả tối thắng chính là Ānanda" (A.N. 1.219-223), với thân hình cúi xuống, chắp tay, đã hỏi rằng: "Bạch Đức Thế Tôn, những vị Độc Giác Phật là những người như thế nào?"

Te paccekabuddhā kehi hetubhi kehi kāraṇehi bhavanti uppajjanti.

By what reasons (hetubhi) do those Paccekabuddhas arise?

Các vị Độc Giác Phật ấy do những nhân duyên nào mà sinh khởi?

Vīrāti bhagavantaṃ ālapati.

" Vīrā" is an address to the Blessed One.

Vīra (Bậc Anh Hùng) là cách xưng hô với Đức Thế Tôn.

1094

84-85. Tato paraṃ vissajjitākāraṃ dassento ‘‘tadāha sabbaññuvaro mahesī’’tiādimāha.

84-85. Next, showing the manner of the answer, he said, " Then the Supreme Omniscient, the Great Sage, said," and so forth.

84-85. Sau đó, để trình bày cách trả lời, Đức Phật đã nói: "Khi ấy, bậc Toàn Giác tối thượng, bậc Đại Ẩn sĩ đã nói".

Sabbaṃ atītādibhedaṃ hatthāmalakaṃ viya jānātīti sabbaññū, sabbaññū ca so varo uttamo ceti sabbaññuvaro.

He knows all that belongs to the past, etc., as if it were an amalaka fruit in his hand—thus, he is Omniscient. And since he is Omniscient and supreme, he is Sabbaññuvaro (the Supreme Omniscient).

Vị nào biết tất cả quá khứ, v.v., như trái xoài trong lòng bàn tay, vị ấy là Toàn Giác. Vị ấy là Toàn Giác và là bậc tối thượng, nên gọi là Sabbaññuvaro (Toàn Giác tối thượng).

Mahantaṃ sīlakkhandhaṃ, samādhikkhandhaṃ, paññākkhandhaṃ, vimuttikkhandhaṃ, mahantaṃ vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ esati gavesatīti mahesi.

He seeks and strives for the great aggregate of morality, the aggregate of concentration, the aggregate of wisdom, the aggregate of liberation, and the great aggregate of knowledge and vision of liberation—thus, he is Mahesī (the Great Seeker or Great Sage).

Vị nào tìm cầu, truy tìm các uẩn giới đức lớn, uẩn giới định lớn, uẩn giới tuệ lớn, uẩn giới giải thoát lớn, uẩn giới giải thoát tri kiến lớn, vị ấy là Mahesī (Đại Ẩn sĩ).

Ānandabhaddaṃ madhurena sarena tadā tasmiṃ pucchitakāle āha kathesīti sambandho.

The connection is: he then spoke to Ānandabhadda in a sweet voice at that time of questioning.

Mối liên hệ là khi ấy, Đức Phật đã nói với Ānandabhadda (Ānanda hiền thiện) bằng giọng nói dịu dàng.

Bho ānanda, ye paccekabuddhā pubbabuddhesu pubbesu atītabuddhesu katādhikārā katapuññasambhārā jinasāsanesu aladdhamokkhā appattanibbānā.

O Ānanda, those Paccekabuddhas who have done meritorious deeds (katādhikārā) in the previous Buddhas (pubbabuddhesu), and have not attained liberation (aladdhamokkhā) from the cycle of existence in the dispensations of the Conquerors (jinasāsanesu)—

Này Ānanda, những ai là các vị Độc Giác Phật, những người đã tạo công đức trong thời chư Phật quá khứ, chưa đạt giải thoát (chưa chứng Niết-bàn) trong các giáo pháp của chư Phật.

Te sabbe paccekabuddhā dhīrā idha imasmiṃ loke saṃvegamukhena ekapuggalaṃ padhānaṃ katvā paccekabuddhā jātāti attho.

All those resolute ones (dhīrā) in this world (idha) are born as Paccekabuddhas by means of spiritual urgency (saṃvegamukhena), taking one person as primary; this is the meaning.

Tất cả những vị Độc Giác Phật ấy, những bậc trí tuệ, đã sinh ra làm Độc Giác Phật ở đời này qua con đường giác ngộ (saṃvega), tức là lấy một người làm trọng tâm.

Sutikkhapaññā suṭṭhu tikkhapaññā.

Sutikkhapaññā means possessing very keen wisdom.

Sutikkhapaññā (trí tuệ rất sắc bén) là trí tuệ cực kỳ sắc bén.

Vināpi buddhehi buddhānaṃ ovādānusāsanīhi rahitā api.

Even without Buddhas (vināpi buddhehi), meaning without the admonition and instruction of Buddhas—

Ngay cả khi không có chư Phật (vināpi buddhehi) tức là không có lời khuyên dạy và hướng dẫn của chư Phật.

Parittakenapi appamattakenapi ārammaṇena paccekabodhiṃ paṭiekkaṃ bodhiṃ sammāsambuddhānantaraṃ bodhiṃ anupāpuṇanti paṭivijjhanti.

They attain Paccekabodhi (paccekabodhiṃ), individual enlightenment, enlightenment subsequent to that of a Sammāsambuddha, even with a very small (parittakenapi) object (ārammaṇena), meaning they comprehend it.

Chỉ với một đối tượng (ārammaṇena) rất nhỏ (parittakenapi) cũng chứng đạt Độc Giác Bồ-đề (paccekabodhiṃ), tức là sự giác ngộ riêng biệt, sự giác ngộ sau chư Chánh Đẳng Giác.

1095

86. Sabbamhi lokamhi sakalasmiṃ lokattaye mamaṃ ṭhapetvā maṃ vihāya pacekabuddhehi samova sadiso eva natthi, tesaṃ mahāmunīnaṃ paccekabuddhānaṃ imaṃ vaṇṇaṃ imaṃ guṇaṃ padesamattaṃ saṅkhepamattaṃ ahaṃ tumhākaṃ sādhu sādhukaṃ vakkhāmi kathessāmīti attho.

86. In this entire world (sabbamhi lokamhi), apart from me (mamaṃ ṭhapetvā), there is no one equal to Paccekabuddhas; this virtue (vaṇṇaṃ), this quality, a mere portion (padesamattaṃ) of it, of those Great Sages (mahāmunīnaṃ), the Paccekabuddhas, I shall (ahaṃ) tell you (tumhākaṃ) well (sādhu), truly; this is the meaning.

86. Mối liên hệ là: Trong tất cả thế gian, ngoại trừ Ta, không có ai ngang bằng hay giống như các vị Độc Giác Phật ấy. Ta sẽ nói cho các con nghe một phần nhỏ (padesamattaṃ) phẩm chất này, tức là đức tính này, một cách tốt đẹp (sādhu) của các vị Đại Ẩn sĩ (Độc Giác Phật) ấy.

1096

87. Anācariyakā hutvā sayameva buddhānaṃ attanāva paṭividdhānaṃ isīnaṃ antare mahāisīnaṃ madhūvakhuddaṃ khuddakamadhupaṭalaṃ iva sādhūni madhurāni vākyāni udānavacanāni anuttaraṃ uttaravirahitaṃ bhesajaṃ osadhaṃ nibbānaṃ patthayantā icchantā sabbe tumhe supasannacittā suppasannamanā suṇātha manasi karothāti attho.

87. Becoming without a teacher (anācariyakā), seeking (patthayantā) by themselves (sayameva) the Buddhas (buddhānaṃ), meaning those sages who have realized it by themselves, and the supreme (anuttaraṃ) medicine (bhesajaṃ), Nibbāna, amidst the great sages (mahāisīnaṃ madhūvakhuddaṃ), like a small honey-comb, and sweet words (sādhūni vākyāni), verses of udāna, all of you with thoroughly joyful minds (supasannacittā) listen (suṇātha), pay attention; this is the meaning.

87. Ý nghĩa là: Các vị đã không có thầy, tự mình giác ngộ giữa các vị ẩn sĩ đã tự mình thấu triệt, như một tổ ong nhỏ của các đại ẩn sĩ, như một tổ ong nhỏ, những lời tốt đẹp ngọt ngào, những lời cảm hứng (udānavacanāni), mong cầu phương thuốc (osadhaṃ) Niết Bàn vô thượng không gì hơn, tất cả các bạn với tâm ý hoàn toàn thanh tịnh, hãy lắng nghe và ghi nhớ trong tâm.

1097

88-89. Paccekabuddhānaṃ samāgatānanti rāsibhūtānaṃ uppannānaṃ paccekabuddhānaṃ.

88-89. Of the assembled Paccekabuddhas (Paccekabuddhānaṃ samāgatānaṃ), meaning Paccekabuddhas who have arisen in great numbers.

88-89. Các vị Độc Giác Phật đã tập hợp có nghĩa là các vị Độc Giác Phật đã xuất hiện, tụ họp thành một khối.

Ariṭṭho, upariṭṭho, tagarasikhi, yasassī, sudassano, piyadassī, gandhāro, piṇḍolo, upāsabho, nitho, tatho, sutavā, bhāvitatto, sumbho, subho, methulo, aṭṭhamo, sumedho, anīgho, sudāṭho, hiṅgu, hiṅgo, dvejālino, aṭṭhako, kosalo, subāhu, upanemiso, nemiso, santacitto, sacco, tatho, virajo, paṇḍito, kālo, upakālo, vijito, jito, aṅgo, paṅgo, guttijjito, passī, jahī, upadhiṃ, dukkhamūlaṃ, aparājito, sarabhaṅgo, lomahaṃso, uccaṅgamāyo, asito, anāsavo, manomayo, mānacchido, bandhumā, tadādhimutto, vimalo, ketumā, kotumbaraṅgo, mātaṅgo, ariyo, accuto, accutagāmi, byāmako, sumaṅgalo, dibbilo cātiādīnaṃ paccekabuddhasatānaṃ yāni apadānāni paramparaṃ paccekaṃ byākaraṇāni yo ca ādīnavo yañca virāgavatthuṃ anallīyanakāraṇaṃ yathā ca yena kāraṇena bodhiṃ anupāpuṇiṃsu catumaggañāṇaṃ paccakkhaṃ kariṃsu.

Ariṭṭha, Upariṭṭha, Tagarasikhī, Yasassī, Sudassana, Piyadassī, Gandhāra, Piṇḍola, Upāsabha, Nītha, Tatha, Sutavā, Bhāvitatta, Sumbha, Subha, Methula, Aṭṭhama, Sumedha, Anīgha, Sudāṭha, Hiṅgu, Hiṅga, Dvejālī, Aṭṭhaka, Kosala, Subāhu, Upanemisa, Nemisa, Santacitta, Sacca, Tatha, Viraja, Paṇḍita, Kāla, Upakāla, Vijita, Jita, Aṅga, Paṅga, Guttijita, Passī, Jahī, Upadhi, Dukkhamūla, Aparājita, Sarabhaṅga, Lomahaṃsa, Uccaṅgamāya, Asita, Anāsava, Manomaya, Mānacchida, Bandhumā, Tadādhimutta, Vimala, Ketumā, Kotumbaraṅga, Mātaṅga, Ariya, Accuta, Accutagāmi, Byāmaka, Sumaṅgala, Dibbila, etc.— the accounts (apadānāni) of hundreds of Paccekabuddhas, the individual (paramparaṃ) explanations (byākaraṇāni), what disadvantages (ādīnavo) there are, and what the basis of dispassion (virāgavatthuṃ) is (the cause of non-attachment), and how (yathā ca) they attained enlightenment (bodhiṃ anupāpuṇiṃsu), meaning they realized the knowledge of the four paths.

Ariṭṭha, Upariṭṭha, Tagarasikhī, Yasassī, Sudassana, Piyadassī, Gandhāra, Piṇḍola, Upāsabha, Nītha, Tatha, Sutavā, Bhāvitatta, Sumbha, Subha, Methula, Aṭṭhama, Sumedha, Anīgha, Sudāṭha, Hiṅgu, Hiṅgo, Dvejālī, Aṭṭhaka, Kosala, Subāhu, Upanemisa, Nemisa, Santacitta, Sacca, Tatha, Viraja, Paṇḍita, Kāḷa, Upakāḷa, Vijita, Jita, Aṅga, Paṅga, Guttijita, Passī, Jahī, Upadhiṃ, Dukkhamūlaṃ, Aparājita, Sarabhaṅga, Lomahaṃsa, Uccaṅgamāya, Asita, Anāsava, Manomaya, Mānacchida, Bandhumā, Tadādhimutta, Vimala, Ketumā, Kotumbaraṅga, Mātaṅga, Ariya, Accuta, Accutagāmī, Byāmaka, Sumaṅgala, Dibbila, v.v., của hàng trăm vị Độc Giác Phật này, những câu chuyện về cuộc đời (apadāna) từng vị (paramparaṃ), những lời tuyên bố (byākaraṇāni), những mối hiểm nguy (ādīnava) và những yếu tố dẫn đến ly tham (virāgavatthu) (anallīyanakāraṇaṃ), và cách thức mà nhờ đó các vị đã đạt được giác ngộ (catumaggañāṇaṃ paccakkhaṃ kariṃsu) (tứ đạo trí).

Sarāgavatthusūti suṭṭhu allīyitabbavatthūsu vatthukāmakilesakāmesu virāgasaññī virattasaññavanto rattamhi lokamhi allīyanasabhāvaloke viratacittā anallīyanamanā hitvā papañceti rāgo papañcaṃ doso papañcaṃ sabbakilesā papañcāti papañcasaṅkhāte kilese hitvā jiya phanditānīti phanditāni dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni jinitvā tatheva tena kāraṇena evaṃ bodhiṃ anupāpuṇiṃsu paccekabodhiñāṇaṃ paccakkhaṃ kariṃsūti attho.

In matters of attachment (Sarāgavatthusū), meaning in objects that are deeply clingable, in sensual desires of objects and defilements, they were perceiving dispassion (virāgasaññī), possessing the perception of being unattached. In the world that is full of attachment (rattamhi lokamhi), in the world whose nature is to cling, their minds were unattached (viratacittā). Having abandoned defilements (hitvā papañce), meaning defilements designated as proliferation—passion is proliferation, aversion is proliferation, all defilements are proliferation—and having conquered agitations (jiya phanditānī), meaning the sixty-two wrong views, in that very manner (tatheva), for that very reason, they attained enlightenment (bodhiṃ anupāpuṇiṃsu), meaning they realized Paccekabodhi knowledge; this is the meaning.

Trong các yếu tố có tham ái (sarāgavatthusū) nghĩa là trong các yếu tố đáng bám víu, dục lạc của đối tượng và dục lạc của phiền não, với tâm ly tham (virāgasaññī), với tâm ý ly tham, trong thế gian đầy tham ái (rattamhi lokamhi), trong thế gian có bản chất bám víu, với tâm ý ly tham (viratacittā), với tâm không bám víu, đã từ bỏ các hý luận (hitvā papañce) nghĩa là đã từ bỏ các phiền não được gọi là hý luận, như tham là hý luận, sân là hý luận, tất cả các phiền não là hý luận, đã chiến thắng các dao động (jiya phanditānī) nghĩa là đã chiến thắng sáu mươi hai tà kiến được gọi là dao động, cũng vậy (tatheva) nghĩa là vì lý do đó, các vị đã đạt được giác ngộ (bodhiṃ anupāpuṇiṃsu) nghĩa là đã chứng đắc trí tuệ Độc Giác Phật. Đó là ý nghĩa.

1098

90-91. Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍanti tajjanaphālanavadhabandhanaṃ nidhāya ṭhapetvā tesaṃ sabbasattānaṃ antare aññataraṃ kañci eka mpi sattaṃ aviheṭhayaṃ aviheṭhayanto adukkhāpento mettena cittena ‘‘sabbe sattā sukhitā hontū’’ti mettāsahagatena cetasā hitānukampī hitena anukampanasabhāvo.

90-91. "Having laid down the rod against all beings" means having laid aside and deposited threats, striking, killing, and binding; "not harming" any single one of "those" all beings, not causing them suffering; "with a mind of loving-kindness" – with a mind accompanied by loving-kindness, thinking "May all beings be happy" – "sympathetic to their welfare" means having a nature sympathetic to their welfare.

90-91. Đặt gậy xuống đối với tất cả chúng sinh (Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ) nghĩa là đã đặt xuống, đã bỏ đi sự đe dọa, đánh đập, giết hại và trói buộc, không làm hại (aviheṭhayaṃ) dù chỉ một (aññataraṃ kañci ekaṃpi) chúng sinh nào trong số đó (tesaṃ), không làm đau khổ, với tâm từ (mettena cittena) với tâm từ bi “mong tất cả chúng sinh được an vui”, thương xót vì lợi ích (hitānukampī), có bản chất thương xót vì lợi ích.

Atha vā sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍanti sabbesūti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ.

Or alternatively, "having laid down the rod against all beings" – "all" means all completely, in every way, entirely, without remainder, without exception; this is a word that encompasses everything.

Hoặc là, đặt gậy xuống đối với tất cả chúng sinh (sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ) nghĩa là đối với tất cả (sabbesū) là lời nói bao hàm tất cả, hoàn toàn, không sót, không còn gì.

Bhūtesūti bhūtā vuccanti tasā ca thāvarā ca.

"Beings" refers to both the trembling and the steadfast.

Chúng sinh (bhūtesū) được gọi là chúng sinh bao gồm cả loài di động (tasā) và loài bất động (thāvarā).

Yesaṃ tasiṇā taṇhā appahīnā, yesañca bhayabheravā appahīnā, te tasā.

Those whose craving (tasiṇā, taṇhā) is not abandoned, and whose fears and terrors are not abandoned, they are the trembling.

Những ai chưa đoạn trừ khát ái (tasiṇā taṇhā), và những ai chưa đoạn trừ sợ hãi và kinh hoàng, thì đó là loài di động (tasā).

Kiṃ kāraṇā vuccanti tasā?

For what reason are they called the trembling?

Vì sao được gọi là loài di động (tasā)?

Tasanti uttasanti paritasanti bhāyanti santāsaṃ āpajjanti, taṃ kāraṇā vuccanti tasā.

They tremble, they are terrified, they are greatly alarmed, they are afraid, they fall into terror; for that reason, they are called the trembling.

Vì chúng run rẩy (tasanti), hoảng sợ (uttasanti), rất sợ hãi (paritasanti), khiếp sợ (bhāyanti), rơi vào sự kinh hoàng (santāsaṃ āpajjanti), vì lý do đó được gọi là loài di động (tasā).

Yesaṃ tasiṇā taṇhā pahīnā, yesañca bhayabheravā pahīnā, te thāvarā.

Those whose craving (tasiṇā, taṇhā) is abandoned, and whose fears and terrors are abandoned, they are the steadfast.

Những ai đã đoạn trừ khát ái (tasiṇā taṇhā), và những ai đã đoạn trừ sợ hãi và kinh hoàng, thì đó là loài bất động (thāvarā).

Kiṃ kāraṇā vuccanti thāvarā?

For what reason are they called the steadfast?

Vì sao được gọi là loài bất động (thāvarā)?

Thiranti na tasanti na uttasanti na paritasanti na bhāyanti na santāsaṃ āpajjanti, taṃ kāraṇā vuccanti thāvarā.

They are firm; they do not tremble, are not terrified, are not greatly alarmed, are not afraid, and do not fall into terror; for that reason, they are called the steadfast.

Vì chúng kiên cố (thiranti), không run rẩy (na tasanti), không hoảng sợ (na uttasanti), không rất sợ hãi (na paritasanti), không khiếp sợ (na bhāyanti), không rơi vào sự kinh hoàng (na santāsaṃ āpajjanti), vì lý do đó được gọi là loài bất động (thāvarā).

1099

Tayo daṇḍā – kāyadaṇḍo, vacīdaṇḍo, manodaṇḍoti.

There are three rods: the bodily rod, the verbal rod, and the mental rod.

Có ba loại gậy (daṇḍa) – gậy thân (kāyadaṇḍo), gậy khẩu (vacīdaṇḍo), gậy ý (manodaṇḍo).

Tividhaṃ kāyaduccaritaṃ kāyadaṇḍo, catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ vacīdaṇḍo, tividhaṃ manoduccaritaṃ manodaṇḍo.

Three kinds of bodily misconduct are the bodily rod; four kinds of verbal misconduct are the verbal rod; three kinds of mental misconduct are the mental rod.

Ba loại ác hạnh thân là gậy thân, bốn loại ác hạnh khẩu là gậy khẩu, ba loại ác hạnh ý là gậy ý.

Sabbesu sakalesu bhūtesu sattesu taṃ tividhaṃ daṇḍaṃ nidhāya nidahitvā oropayitvā samoropayitvā nikkhipitvā paṭippassambhetvā hiṃsanatthaṃ agahetvāti sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ.

"Having laid down the rod against all beings" means having laid down, deposited, put away, completely put away, relinquished, calmed down, and not taken up that three-fold rod against any living being among all beings.

Đặt gậy xuống đối với tất cả chúng sinh (sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ) nghĩa là đã đặt xuống, đã bỏ đi, đã gạt bỏ, đã loại bỏ, đã làm lắng dịu ba loại gậy đó đối với tất cả chúng sinh, không cầm lấy để làm hại.

Aviheṭhayaṃ aññatarampi tesanti ekamekampi sattaṃ pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā anduyā vā rajjuyā vā aviheṭhayanto, sabbepi satte pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā anduyā vā rajjuyā vā aviheṭhayaṃ aviheṭhayanto aññatarampi tesaṃ.

"Not harming any of them" means not harming even a single being with hand, clod, stick, weapon, rope, or string; not harming any of them, all beings, with hand, clod, stick, weapon, rope, or string.

Không làm hại dù chỉ một trong số đó (aviheṭhayaṃ aññatarampi tesaṃ) nghĩa là không làm hại dù chỉ một chúng sinh bằng tay, bằng cục đất, bằng gậy, bằng vũ khí, bằng dây thừng, hoặc bằng dây buộc; không làm hại tất cả chúng sinh bằng tay, bằng cục đất, bằng gậy, bằng vũ khí, bằng dây thừng, hoặc bằng dây buộc; không làm hại dù chỉ một trong số đó.

Na puttamiccheyya kuto sahāyanti nāti paṭikkhepo.

"One should not desire a son, much less a companion" – "not" is a negative particle.

Không mong cầu con cái, huống chi bạn bè (Na puttamiccheyya kuto sahāyaṃ) nghĩa là nā là phủ định.

Puttanti cattāro puttā atrajo putto, khettajo, dinnako, antevāsiko putto.

"Son" refers to four types of sons: the naturally born son, the son of the field, the adopted son, and the pupil son.

Con cái (puttaṃ) có bốn loại con cái: con ruột (atrajo putto), con nuôi (khettajo), con được cho (dinnako), con đệ tử (antevāsiko putto).

Sahāyanti sahāyo vuccati yena saha āgamanaṃ phāsu, gamanaṃ phāsu, ṭhānaṃ phāsu, nisajjā phāsu, ālapanaṃ phāsu, sallapanaṃ phāsu, samullapanaṃ phāsu.

"Companion" refers to one with whom going, coming, standing, sitting, conversing, chatting, and discussing are comfortable.

Bạn bè (sahāyaṃ) được gọi là bạn bè là người mà việc đi lại, việc đứng, việc ngồi, việc nằm, việc nói chuyện, việc trò chuyện, việc trao đổi đều thuận tiện.

Na puttamiccheyya kuto sahāyanti puttampi na iccheyya na sādiyeyya na pattheyya na pihayeyya nābhijappeyya, kuto mittaṃ vā sandiṭṭhaṃ vā sambhattaṃ vā sahāyaṃ vā iccheyya sādiyeyya pattheyya pihayeyya abhijappeyyāti na puttamiccheyya kuto sahāyaṃ.

"One should not desire a son, much less a companion" means one should not desire, welcome, long for, yearn for, or covet a son, much less desire, welcome, long for, yearn for, or covet a friend, acquaintance, intimate, or companion.

Không mong cầu con cái, huống chi bạn bè (Na puttamiccheyya kuto sahāyaṃ) nghĩa là không mong cầu, không chấp nhận, không ao ước, không khao khát, không thèm muốn con cái, huống chi bạn bè, người quen, người thân, hay bạn đồng hành. Đó là ý nghĩa của không mong cầu con cái, huống chi bạn bè.

Eko care khaggavisāṇakappoti so paccekasambuddho pabbajjāsaṅkhātena eko, adutiyaṭṭhena eko, taṇhāya pahānaṭṭhena eko, ekantavītarāgoti eko, ekantavītadosoti eko, ekantavītamohoti eko, ekantanikkilesoti eko, ekāyanamaggaṃ gatoti eko, eko anuttaraṃ paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti eko.

"One should wander alone like a rhinoceros horn" – that Paccekabuddha is "alone" in the sense of renunciation, "alone" in the sense of having no second, "alone" in the sense of having abandoned craving, "alone" in the sense of being utterly dispassionate, "alone" in the sense of being utterly free from hatred, "alone" in the sense of being utterly free from delusion, "alone" in the sense of being utterly free from defilements, "alone" in the sense of having gone on the one-way path, "alone" in the sense of having fully awakened to the unsurpassed solitary enlightenment.

Độc hành như sừng tê giác (Eko care khaggavisāṇakappo) nghĩa là vị Độc Giác Phật đó là một mình theo nghĩa xuất gia, là một mình theo nghĩa không có người thứ hai, là một mình theo nghĩa đã đoạn trừ tham ái, là một mình theo nghĩa hoàn toàn ly tham, là một mình theo nghĩa hoàn toàn ly sân, là một mình theo nghĩa hoàn toàn ly si, là một mình theo nghĩa hoàn toàn không phiền não, là một mình theo nghĩa đã đi con đường độc nhất, là một mình theo nghĩa đã tự giác ngộ Vô Thượng Chánh Đẳng Giác Độc Giác.

1100

Kathaṃ so paccekasambuddho pabbajjāsaṅkhātena eko?

How is that Paccekabuddha "alone" in the sense of renunciation?

Vị Độc Giác Phật đó là một mình theo nghĩa xuất gia như thế nào?

So hi paccekasambuddho sabbaṃ gharāvāsapalibodhaṃ chinditvā, puttadārapalibodhaṃ chinditvā, ñātipalibodhaṃ, mittāmaccapalibodhaṃ, sannidhipalibodhaṃ chinditvā kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā nikkhamma anagāriyaṃ pabbajitvā akiñcanabhāvaṃ upagantvā ekova carati viharati iriyati vattati pāleti yapeti yāpetīti evaṃ so paccekasambuddho pabbajjāsaṅkhātena eko.

That Paccekabuddha, having cut off all household ties, having cut off ties to sons and wives, having cut off ties to relatives, friends, and ministers, having cut off ties to accumulations, having shaved off hair and beard, having donned saffron robes, having gone forth from home into homelessness, having attained a state of having nothing, wanders, dwells, moves, behaves, lives, and maintains himself alone. In this way, that Paccekabuddha is "alone" in the sense of renunciation.

Vì vị Độc Giác Phật đó đã đoạn trừ tất cả chướng ngại của đời sống gia đình, đã đoạn trừ chướng ngại con cái và vợ, đã đoạn trừ chướng ngại thân quyến, chướng ngại bạn bè và người thân, chướng ngại tích trữ, đã cạo bỏ râu tóc, mặc y cà sa, rời bỏ gia đình, xuất gia sống không nhà, trở thành người không sở hữu, sống độc hành, cư trú, đi lại, hành xử, duy trì, duy trì cuộc sống. Như vậy, vị Độc Giác Phật đó là một mình theo nghĩa xuất gia.

1101

Kathaṃ so paccekasambuddho adutiyaṭṭhena eko?

How is that Paccekabuddha "alone" in the sense of having no second?

Vị Độc Giác Phật đó là một mình theo nghĩa không có người thứ hai như thế nào?

So evaṃ pabbajito samāno eko araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevati appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhasseyyakāni paṭisallānasāruppāni.

Having thus gone forth, he alone resorts to secluded forest and wilderness dwellings, which are quiet, free from noise, devoid of people, suitable for human solitude, and conducive to seclusion.

Vị ấy, sau khi xuất gia như vậy, một mình sống trong rừng, nơi hoang vắng, chỗ ở hẻo lánh, ít tiếng động, ít ồn ào, vắng người, thích hợp cho sự độc cư.

So eko tiṭṭhati, eko gacchati, eko nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko paṭikkamati, eko raho nisīdati, eko caṅkamati, eko carati viharati iriyati vattati pāleti yapeti yāpetīti evaṃ so adutiyaṭṭhena eko.

He stands alone, walks alone, sits alone, lies down alone, enters a village for alms alone, returns alone, sits in seclusion alone, walks alone, wanders, dwells, moves, behaves, lives, and maintains himself alone. In this way, he is "alone" in the sense of having no second.

Vị ấy một mình đứng, một mình đi, một mình ngồi, một mình nằm, một mình vào làng khất thực, một mình trở về, một mình ngồi yên tĩnh, một mình đi kinh hành, một mình sống, cư trú, đi lại, hành xử, duy trì, duy trì cuộc sống. Như vậy, vị ấy là một mình theo nghĩa không có người thứ hai.

1102

Kathaṃ so paccekasambuddho taṇhāya pahānaṭṭhena eko?

How is that Paccekabuddha "alone" in the sense of having abandoned craving?

Vị Độc Giác Phật đó là một mình theo nghĩa đã đoạn trừ tham ái như thế nào?

So eko adutiyo appamatto ātāpī pahitatto viharanto mahāpadhānaṃ padahanto māraṃ sasenakaṃ namuciṃ kaṇhaṃ pamattabandhuṃ vidhametvā ca taṇhājāliniṃ visaritaṃ visattikaṃ pajahi vinodesi byantiṃ akāsi anabhāvaṃ gamesi.

Living alone, without a second, diligent, ardent, and resolute, striving with great effort, having vanquished Māra with his army, Namuci, the Evil One, the kinsman of the heedless, he abandoned, dispelled, made an end of, and brought to naught the widespread, entangled, clinging net of craving.

Vị ấy, một mình không có người thứ hai, không phóng dật, tinh cần, chuyên tâm sống, nỗ lực đại tinh tấn, đã phá tan Ma vương cùng với quân đội của nó, Namuci, Kṛṣṇa, kẻ thân cận của sự phóng dật, và đã từ bỏ, đã loại trừ, đã tiêu diệt, đã làm cho tham ái như mạng lưới, lan rộng, bám víu trở thành không còn.

1103

‘‘Taṇhādutiyo puriso, dīghamaddhāna saṃsaraṃ;

"A person whose companion is craving, wanders for a long time in saṃsāra;

“Người đàn ông có tham ái làm bạn đồng hành, luân hồi trong một thời gian dài;

1104

Itthabhāvaññathābhāvaṃ, saṃsāraṃ nātivattati.

He does not transcend saṃsāra, existing now in this state, now in another state.

Không vượt qua được luân hồi, lúc thì là thế này, lúc thì là thế khác.

1105

‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, taṇhaṃ dukkhassa sambhavaṃ;

"Having understood this danger, and that craving is the origin of suffering,

“Biết được mối hiểm nguy này, tham ái là nguồn gốc của khổ đau;

1106

Vītataṇho anādāno, sato bhikkhu paribbaje’’ti.(itivu. 15, 105; mahāni. 191) –

A bhikkhu, free from craving, unattached, mindful, should wander." –

Vị tỳ khưu đã ly tham, không chấp thủ, chánh niệm, hãy du hành.”

1107

Evaṃ so paccekasambuddho taṇhāya pahānaṭṭhena eko.

In this way, that Paccekabuddha is "alone" in the sense of having abandoned craving.

Như vậy, vị Độc Giác Phật đó là một mình theo nghĩa đã đoạn trừ tham ái.

1108

Kathaṃ so paccekasambuddho ekantavītarāgoti eko?

How is that Paccekabuddha "alone" in the sense of being utterly dispassionate?

Vị Độc Giác Phật đó là một mình theo nghĩa hoàn toàn ly tham như thế nào?

Rāgassa pahīnattā ekantavītarāgoti eko, dosassa pahīnattā ekantavītadosoti eko, mohassa pahīnattā ekantavītamohoti eko, kilesānaṃ pahīnattā ekantanikkilesoti eko, evaṃ so paccekasambuddho ekantavītarāgoti eko.

He is "alone" in the sense of being utterly dispassionate due to the abandonment of lust; he is "alone" in the sense of being utterly free from hatred due to the abandonment of hatred; he is "alone" in the sense of being utterly free from delusion due to the abandonment of delusion; he is "alone" in the sense of being utterly free from defilements due to the abandonment of defilements. In this way, that Paccekabuddha is "alone" in the sense of being utterly dispassionate.

Một vị là hoàn toàn không tham vì đã đoạn trừ tham; một vị là hoàn toàn không sân vì đã đoạn trừ sân; một vị là hoàn toàn không si vì đã đoạn trừ si; một vị là hoàn toàn không phiền não vì đã đoạn trừ các phiền não. Như vậy, vị Độc Giác Phật ấy là hoàn toàn không tham.

1109

Kathaṃ so paccekasambuddho ekāyanamaggaṃ gatoti eko?

How is that Paccekabuddha "alone" in the sense of having gone on the one-way path?

Một vị Độc Giác Phật ấy đã đi con đường độc nhất (ekāyanamagga) như thế nào?

Ekāyanamaggo vuccati cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo.

The one-way path refers to the four foundations of mindfulness, the four right efforts, the four bases of psychic power, the five spiritual faculties, the five powers, the seven factors of enlightenment, and the Noble Eightfold Path.

Con đường độc nhất được gọi là bốn niệm xứ (satipaṭṭhāna), bốn chánh cần (sammappadhāna), bốn thần túc (iddhipāda), năm căn (indriya), năm lực (bala), bảy chi phần giác ngộ (bojjhaṅga), Bát Chánh Đạo (ariyo aṭṭhaṅgiko maggo).

1110

‘‘Ekāyanaṃ jātikhayantadassī, maggaṃ pajānāti hitānukampī;

"The compassionate one who sees the end of birth knows the one-way path;

“Vị thấy sự diệt tận của sinh tử, vị từ bi vì lợi ích chúng sinh, biết con đường độc nhất;

1111

Etena maggena tariṃsu pubbe, tarissanti ye ca taranti ogha’’nti.(saṃ. ni. 5.384; mahāni. 191) –

By this path, those in the past crossed over, and those who cross over and will cross over the flood." –

Với con đường này, những vị trước đây đã vượt qua, và những vị đang vượt qua, sẽ vượt qua dòng lũ.”

1112

Evaṃ so ekāyanamaggaṃ gatoti eko.

In this way, he is "alone" in the sense of having gone on the one-way path.

Như vậy, vị ấy đã đi con đường độc nhất.

1113

Kathaṃ so paccekasambuddho eko anuttaraṃ paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti eko?

How is that Paccekabuddha "alone" in the sense of having fully awakened to the unsurpassed solitary enlightenment?

Một vị Độc Giác Phật ấy đã tự mình giác ngộ Chánh Đẳng Giác Độc Giác vô thượng như thế nào?

Bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇaṃ (mahāni. 191; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121).

Bodhi refers to knowledge regarding the four paths.

Giác ngộ (bodhi) được gọi là trí tuệ trong bốn đạo.

Paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi.

It is wisdom, the faculty of wisdom, the power of wisdom, the enlightenment factor of discrimination of phenomena, investigation, insight, and right view.

Trí tuệ (paññā), tuệ căn (paññindriya), tuệ lực (paññābala), trạch pháp giác chi (dhammavicayasambojjhaṅga), sự khảo sát (vīmaṃsā), tuệ quán (vipassanā), chánh kiến (sammādiṭṭhi).

So paccekasambuddho tena paccekabodhiñāṇena ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti bujjhi, ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti bujjhi, ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti bujjhi.

That Paccekabuddha, with that knowledge of solitary enlightenment, understood "all conditioned phenomena are impermanent," understood "all conditioned phenomena are suffering," and understood "all phenomena are not self."

Vị Độc Giác Phật ấy, với trí tuệ Độc Giác ấy, đã giác ngộ rằng: “Tất cả các hành là vô thường”; đã giác ngộ rằng: “Tất cả các hành là khổ”; đã giác ngộ rằng: “Tất cả các pháp là vô ngã”.

‘‘Avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti bujjhi, ‘‘saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti bujjhi, ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti bujjhi, ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti bujjhi, ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti bujjhi, ‘‘phassapaccayā vedanā’’ti bujjhi, ‘‘vedanāpaccayā taṇhā’’ti bujjhi, ‘‘taṇhāpaccayā upādāna’’nti bujjhi, ‘‘upādānapaccayā bhavo’’ti bujjhi, ‘‘bhavapaccayā jātī’’ti bujjhi, ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti bujjhi.

He understood: “Conditioned by ignorance are volitional formations”; he understood: “Conditioned by volitional formations is consciousness”; he understood: “Conditioned by consciousness are mind-and-matter”; he understood: “Conditioned by mind-and-matter are the six sense bases”; he understood: “Conditioned by the six sense bases is contact”; he understood: “Conditioned by contact is feeling”; he understood: “Conditioned by feeling is craving”; he understood: “Conditioned by craving is clinging”; he understood: “Conditioned by clinging is becoming”; he understood: “Conditioned by becoming is birth”; he understood: “Conditioned by birth is old age and death.”

Đã giác ngộ rằng: “Do vô minh duyên hành”; đã giác ngộ rằng: “Do hành duyên thức”; đã giác ngộ rằng: “Do thức duyên danh sắc”; đã giác ngộ rằng: “Do danh sắc duyên sáu xứ”; đã giác ngộ rằng: “Do sáu xứ duyên xúc”; đã giác ngộ rằng: “Do xúc duyên thọ”; đã giác ngộ rằng: “Do thọ duyên ái”; đã giác ngộ rằng: “Do ái duyên thủ”; đã giác ngộ rằng: “Do thủ duyên hữu”; đã giác ngộ rằng: “Do hữu duyên sinh”; đã giác ngộ rằng: “Do sinh duyên già chết”.

‘‘Avijjānirodhā saṅkhāranirodho’’ti bujjhi, ‘‘saṅkhāranirodhā viññāṇanirodho’’ti bujjhi…pe… ‘‘bhavanirodhā jātinirodho’’ti bujjhi, ‘‘jātinirodhā jarāmaraṇanirodho’’ti bujjhi.

He understood: “With the cessation of ignorance, volitional formations cease”; he understood: “With the cessation of volitional formations, consciousness ceases”…and so on…he understood: “With the cessation of becoming, birth ceases”; he understood: “With the cessation of birth, old age and death cease.”

Đã giác ngộ rằng: “Do vô minh diệt nên hành diệt”; đã giác ngộ rằng: “Do hành diệt nên thức diệt”… (lược)… “Do hữu diệt nên sinh diệt”; đã giác ngộ rằng: “Do sinh diệt nên già chết diệt”.

‘‘Idaṃ dukkha’’nti bujjhi, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti bujjhi, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti bujjhi, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminipaṭipadā’’ti bujjhi.

He understood: “This is suffering”; he understood: “This is the origin of suffering”; he understood: “This is the cessation of suffering”; he understood: “This is the path leading to the cessation of suffering.”

Đã giác ngộ rằng: “Đây là khổ”; đã giác ngộ rằng: “Đây là khổ tập”; đã giác ngộ rằng: “Đây là khổ diệt”; đã giác ngộ rằng: “Đây là con đường đưa đến khổ diệt”.

‘‘Ime āsavā’’ti bujjhi, ‘‘ayaṃ āsavasamudayo’’ti bujjhi…pe… ‘‘paṭipadā’’ti bujjhi, ‘‘ime dhammā abhiññeyyā’’ti bujjhi, ‘‘ime dhammā pahātabbā’’ti bujjhi, ‘‘ime dhammā sacchikātabbā’’ti bujjhi, ‘‘ime dhammā bhāvetabbā’’ti bujjhi.

He understood: “These are the cankers (āsavā)”; he understood: “This is the origin of the cankers”…and so on…he understood: “the path”; he understood: “These phenomena are to be fully understood”; he understood: “These phenomena are to be abandoned”; he understood: “These phenomena are to be realized”; he understood: “These phenomena are to be developed.”

Đã giác ngộ rằng: “Đây là các lậu hoặc (āsava)”; đã giác ngộ rằng: “Đây là lậu hoặc tập”… (lược)… “con đường (diệt lậu hoặc)”; đã giác ngộ rằng: “Các pháp này cần phải thắng tri”; đã giác ngộ rằng: “Các pháp này cần phải đoạn trừ”; đã giác ngộ rằng: “Các pháp này cần phải chứng đạt”; đã giác ngộ rằng: “Các pháp này cần phải tu tập”.

Channaṃ phassāyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca bujjhi, pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ samudayañca…pe… nissaraṇañca bujjhi, catunnaṃ mahābhūtānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca bujjhi, ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti bujjhi.

He understood the origin and passing away, the gratification, the danger, and the escape in regard to the six sense bases for contact; he understood the origin…and so on…the escape in regard to the five clinging-aggregates; he understood the origin and passing away, the gratification, the danger, and the escape in regard to the four great primary elements; he understood: “Whatever is subject to arising, all that is subject to cessation.”

Vị ấy đã thấu hiểu sự tập khởi, sự diệt tận, vị ngọt, sự nguy hiểm và sự xuất ly của sáu xứ xúc; đã thấu hiểu sự tập khởi…pe… sự xuất ly của năm uẩn chấp thủ; đã thấu hiểu sự tập khởi, sự diệt tận, vị ngọt, sự nguy hiểm và sự xuất ly của bốn đại yếu tố; đã thấu hiểu rằng: ‘‘Phàm cái gì có tính chất tập khởi, tất cả cái đó có tính chất diệt tận.’’

1114

Atha vā yaṃ bujjhitabbaṃ anubujjhitabbaṃ paṭibujjhitabbaṃ sambujjhitabbaṃ adhigantabbaṃ phassitabbaṃ sacchikātabbaṃ, sabbaṃ taṃ tena paccekabodhiñāṇena bujjhi anubujjhi paṭibujjhi sambujjhi adhigañchi phassesi sacchākāsīti, evaṃ so paccekasambuddho eko anuttaraṃ paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti eko.

Or rather, whatever was to be understood (bujjhitabbaṃ), to be fully understood (anubujjhitabbaṃ), to be thoroughly understood (paṭibujjhitabbaṃ), to be completely understood (sambujjhitabbaṃ), to be attained (adhigantabbaṃ), to be touched (phassitabbaṃ), to be realized (sacchikātabbaṃ), all that he understood, fully understood, thoroughly understood, completely understood, attained, touched, realized with that Paccekabodhi knowledge. Thus, that Paccekabuddha, being one, completely awakened to the unsurpassed Paccekasambodhi, is ‘one’.

Hoặc là, phàm cái gì cần được thấu hiểu, cần được hiểu biết đầy đủ, cần được giác ngộ, cần được giác ngộ hoàn toàn, cần được chứng đắc, cần được cảm thọ, cần được hiện thực hóa, tất cả cái đó vị ấy đã thấu hiểu, đã hiểu biết đầy đủ, đã giác ngộ, đã giác ngộ hoàn toàn, đã chứng đắc, đã cảm thọ, đã hiện thực hóa bằng tuệ giác Bồ-đề Duyên Giác ấy. Như vậy, Duyên Giác ấy là một vị đã tự mình giác ngộ Bồ-đề Duyên Giác vô thượng, nên gọi là “một mình”.

1115

Careti aṭṭha cariyāyo (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) – iriyāpathacariyā, āyatanacariyā, saticariyā, samādhicariyā, ñāṇacariyā, maggacariyā, patticariyā, lokatthacariyā.

Care (travels/conducts oneself) refers to eight kinds of conduct – conduct of postures, conduct of sense bases, conduct of mindfulness, conduct of concentration, conduct of knowledge, conduct of the path, conduct of attainment, and conduct for the welfare of the world.

Care (hành) có tám hạnh (Cūḷaniddesa, Khaggavisāṇasuttaniddesa 121) – hạnh oai nghi, hạnh xứ, hạnh niệm, hạnh định, hạnh trí, hạnh đạo, hạnh thành tựu, hạnh lợi ích thế gian.

Iriyāpathacariyāti catūsu iriyāpathesu, āyatanacariyāti chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu, saticariyāti catūsu satipaṭṭhānesu, samādhicariyāti catūsu jhānesu, ñāṇacariyāti catūsu ariyasaccesu, maggacariyāti catūsu ariyamaggesu, patticariyāti catūsu sāmaññaphalesu, lokatthacariyāti tathāgatesu arahantesu sammāsambuddhesu, padesato paccekasambuddhesu, padesato sāvakesu.

Conduct of postures refers to the four postures; conduct of sense bases refers to the six internal and external sense bases; conduct of mindfulness refers to the four foundations of mindfulness; conduct of concentration refers to the four jhānas; conduct of knowledge refers to the four Noble Truths; conduct of the path refers to the four Noble Paths; conduct of attainment refers to the four fruits of recluseship; conduct for the welfare of the world refers to the Tathāgatas, Arahants, Sammāsambuddhas, and in part to Paccekabuddhas, and in part to disciples (sāvakas).

Hạnh oai nghi là trong bốn oai nghi; hạnh xứ là trong sáu xứ nội và ngoại; hạnh niệm là trong bốn niệm xứ; hạnh định là trong bốn thiền; hạnh trí là trong bốn Thánh đế; hạnh đạo là trong bốn Thánh đạo; hạnh thành tựu là trong bốn Sa-môn quả; hạnh lợi ích thế gian là nơi các Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, một phần nơi các Duyên Giác, một phần nơi các Thanh văn.

1116

Iriyāpathacariyā ca paṇidhisampannānaṃ, āyatanacariyā ca indriyesu guttadvārānaṃ, saticariyā ca appamādavihārīnaṃ, samādhicariyā ca adhicittamanuyuttānaṃ, ñāṇacariyā ca buddhisampannānaṃ, maggacariyā ca sammāpaṭipannānaṃ, patticariyā ca adhigataphalānaṃ, lokatthacariyā ca tathāgatānaṃ arahantānaṃ sammāsambuddhānaṃ, padesato paccekasambuddhānaṃ, padesato sāvakānaṃ.

The conduct of postures is for those complete in aspirations; the conduct of sense bases is for those whose sense doors are guarded; the conduct of mindfulness is for those who abide diligently; the conduct of concentration is for those devoted to higher thought; the conduct of knowledge is for those endowed with wisdom; the conduct of the path is for those who practice rightly; the conduct of attainment is for those who have realized the fruits; the conduct for the welfare of the world is for the Tathāgatas, Arahants, Sammāsambuddhas, and in part for Paccekabuddhas, and in part for disciples.

Hạnh oai nghi là của những vị đầy đủ nguyện; hạnh xứ là của những vị hộ trì các căn; hạnh niệm là của những vị sống không phóng dật; hạnh định là của những vị chuyên tâm vào tăng thượng tâm; hạnh trí là của những vị đầy đủ trí tuệ; hạnh đạo là của những vị hành trì chân chánh; hạnh thành tựu là của những vị đã chứng đắc quả; hạnh lợi ích thế gian là của các Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, một phần nơi các Duyên Giác, một phần nơi các Thanh văn.

Imā aṭṭha cariyāyo.

These are the eight kinds of conduct.

Đây là tám hạnh.

1117

Aparāpi aṭṭha cariyāyo – adhimuccanto saddhāya carati, paggaṇhanto vīriyena carati, upaṭṭhapento satiyā carati, avikkhepaṃ karonto samādhinā carati, pajānanto paññāya carati, vijānanto viññāṇacariyāya carati, evaṃ paṭipannassa kusalā dhammā āyatananti āyatanacariyāya carati.

Furthermore, there are eight kinds of conduct: firmly resolving, one conducts oneself with faith; exerting effort, one conducts oneself with energy; establishing, one conducts oneself with mindfulness; making undistracted, one conducts oneself with concentration; understanding, one conducts oneself with wisdom; discerning, one conducts oneself with the conduct of consciousness; for one who practices thus, wholesome phenomena are a base, hence one conducts oneself with the conduct of a base.

Tám hạnh khác nữa: Quyết định tin tưởng nên hành trì bằng đức tin; tinh tấn nên hành trì bằng nỗ lực; thiết lập nên hành trì bằng niệm; không phóng dật nên hành trì bằng định; hiểu biết rõ ràng nên hành trì bằng tuệ; phân biệt rõ ràng nên hành trì bằng hạnh thức; các pháp thiện của người hành trì như vậy là xứ nên hành trì bằng hạnh xứ.

Evaṃ paṭipanno visesamadhigacchatīti visesacariyāya carati.

One who practices thus attains distinction, hence one conducts oneself with the conduct of distinction.

Người hành trì như vậy chứng đắc sự thù thắng nên hành trì bằng hạnh thù thắng.

Imā aṭṭha cariyāyo.

These are the eight kinds of conduct.

Đây là tám hạnh.

1118

Aparāpi aṭṭha cariyāyo – dassanacariyā ca sammādiṭṭhiyā, abhiniropanacariyā ca sammāsaṅkappassa, pariggahacariyā ca sammāvācāya, samuṭṭhānacariyā ca sammākammantassa, vodānacariyā ca sammāājīvassa, paggahacariyā ca sammāvāyāmassa, upaṭṭhānacariyā ca sammāsatiyā, avikkhepacariyā ca sammāsamādhissa.

Furthermore, there are eight kinds of conduct: the conduct of seeing with right view; the conduct of applying with right thought; the conduct of comprehending with right speech; the conduct of originating with right action; the conduct of purification with right livelihood; the conduct of exertion with right effort; the conduct of establishing with right mindfulness; the conduct of undistractedness with right concentration.

Còn có tám hạnh khác: hạnh thấy đúng của chánh kiến, hạnh đặt tâm đúng của chánh tư duy, hạnh nắm giữ đúng của chánh ngữ, hạnh khởi lên đúng của chánh nghiệp, hạnh thanh tịnh đúng của chánh mạng, hạnh nỗ lực đúng của chánh tinh tấn, hạnh an trú đúng của chánh niệm, và hạnh không tán loạn đúng của chánh định.

Imā aṭṭha cariyāyo.

These are the eight kinds of conduct.

Đây là tám hạnh.

1119

Khaggavisāṇakappoti yathā khaggassa nāma visāṇaṃ ekameva hoti, adutiyaṃ, evameva so paccekasambuddho takkappo tassadiso tappaṭibhāgo.

Khaggavisāṇakappo (like a rhinoceros horn) means just as a rhinoceros has but one horn, not a second, so too is that Paccekabuddha, like that, similar to that, comparable to that.

Giống như sừng tê ngưu (Khaggavisāṇakappo) nghĩa là, ví như sừng của con tê ngưu chỉ có một, không có cái thứ hai, cũng vậy, vị Độc Giác Phật ấy giống như thế, tương tự như thế, tương đương như thế.

Yathā atiloṇaṃ vuccati loṇakappo, atitittakaṃ vuccati tittakappo, atimadhuraṃ vuccati madhurakappo, atiuṇhaṃ vuccati aggikappo, atisītaṃ vuccati himakappo, mahāudakakkhandho vuccati samuddakappo, mahābhiññābalappatto sāvako vuccati satthukappoti.

Just as something very salty is called "salt-like," something very bitter is called "bitter-like," something very sweet is called "sweet-like," something very hot is called "fire-like," something very cold is called "ice-like," a great mass of water is called "ocean-like," a disciple who has attained great supernormal powers is called "Teacher-like."

Ví như khi rất mặn thì được gọi là giống như muối (loṇakappo), khi rất đắng thì được gọi là giống như đắng (tittakappo), khi rất ngọt thì được gọi là giống như ngọt (madhurakappo), khi rất nóng thì được gọi là giống như lửa (aggikappo), khi rất lạnh thì được gọi là giống như băng (himakappo), khối nước lớn thì được gọi là giống như biển (samuddakappo), vị Thính Chúng đã đạt được đại thần thông lực thì được gọi là giống như Bậc Đạo Sư (satthukappo).

Evameva so paccekasambuddho khaggavisāṇakappo, khaggavisāṇasadiso khaggavisāṇapaṭibhāgo eko adutiyo muttabandhano sammā loke carati viharati iriyati vattati pāleti yapeti yāpetīti eko care khaggavisāṇakappo.

In the same way, that Paccekabuddha is like a rhinoceros horn, similar to a rhinoceros horn, comparable to a rhinoceros horn, one, without a second, released from bonds, rightly travels, dwells, moves, acts, maintains, passes time, leads his life in the world, therefore it is said: "Eko care khaggavisāṇakappo" (one travels like a rhinoceros horn).

Cũng vậy, vị Độc Giác Phật ấy giống như sừng tê ngưu, tương tự sừng tê ngưu, tương đương sừng tê ngưu, một mình không có cái thứ hai, đã thoát khỏi mọi ràng buộc, sống đúng đắn, an trú, hành động, sinh hoạt, duy trì, tiếp tục cuộc sống một cách đúng đắn ở đời, nên nói là “một mình sống giống như sừng tê ngưu”.

Tenāhu paccekasambuddhā –

Therefore, the Paccekabuddhas said:

Do đó, các vị Độc Giác Phật đã nói:

1120

‘‘Sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ, aviheṭhayaṃ aññatarampi tesaṃ;

“Having laid down the stick for all beings, harming none of them;

“Đã đặt gậy xuống trên tất cả chúng sinh, không làm hại bất kỳ ai trong số đó;

1121

Na puttamiccheyya kuto sahāyaṃ, eko care khaggavisāṇakappo.

One should not desire a son, how much less a companion? Travel alone like a rhinoceros horn.

Chớ mong con cái, huống chi bạn bè, một mình hãy sống giống như sừng tê ngưu.

1122

‘‘Saṃsaggajātassa bhavanti snehā, snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahoti;

Attachment leads to affection; sorrow arises from affection;

Khi đã kết giao thì phát sinh quyến luyến, từ quyến luyến này khổ đau phát sinh;

1123

Ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno; Eko care khaggavisāṇakappo.

Seeing the danger born of affection; travel alone like a rhinoceros horn.

Thấy mối nguy hiểm do quyến luyến sinh ra, một mình hãy sống giống như sừng tê ngưu.

1124

‘‘Mitte suhajje anukampamāno, hāpeti atthaṃ paṭibaddhacitto;

Compassion for friends and loved ones causes one whose mind is bound to neglect his aim;

Thương xót bạn bè, người thân, tâm bị ràng buộc, thì đánh mất mục đích;

1125

Etaṃ bhayaṃ santhave pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Seeing this danger in intimacy, travel alone like a rhinoceros horn.

Thấy mối nguy hiểm này trong sự thân mật, một mình hãy sống giống như sừng tê ngưu.

1126

‘‘Vaṃso visālova yathā visatto, puttesu dāresu ca yā apekkhā;

As a bamboo entangled, so is the desire for sons and wives;

Ví như tre bị vướng víu bởi sự quyến luyến đối với con cái và vợ con;

1127

Vaṃse kaḷīrova asajjamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Like a new shoot unattached to the bamboo clump, travel alone like a rhinoceros horn.

Không vướng víu như tre trong bụi tre, một mình hãy sống giống như sừng tê ngưu.

1128

‘‘Migo araññamhi yathā abaddho, yenicchakaṃ gacchati gocarāya;

As a deer in the forest, unhindered, goes wherever it wishes for pasture;

Ví như con nai trong rừng không bị ràng buộc, đi kiếm ăn theo ý muốn;

1129

Viññū naro seritaṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

A wise person, seeing freedom, travel alone like a rhinoceros horn.

Người có trí thấy sự tự do, một mình hãy sống giống như sừng tê ngưu.

1130

‘‘Āmantanā hoti sahāyamajjhe, vāse ca ṭhāne gamane cārikāya;

There are invitations amidst companions, in dwelling, standing, going, and wandering;

Trong số bạn bè có sự mời gọi, trong việc ở, đứng, đi và du hành;

1131

Anabhijjhitaṃ seritaṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Seeing the un-coveted freedom, travel alone like a rhinoceros horn.

Quán sát sự tự do không tham luyến, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1132

‘‘Khiḍḍā ratī hoti sahāyamajjhe, puttesu pemaṃ vipulañca hoti;

There is play and delight amidst companions, and great love for children;

Vui chơi, giải trí có giữa bạn bè, tình yêu thương con cái cũng rộng lớn;

1133

Piyavippayogaṃ vijigucchamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Disgusted by separation from loved ones, travel alone like a rhinoceros horn.

Ghê tởm sự chia ly với người thân yêu, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1134

‘‘Cātuddiso appaṭigho ca hoti, santussamāno itarītarena;

He is unhindered in all four directions, content with whatever he gets;

Ở bốn phương không chướng ngại, biết đủ với bất cứ thứ gì;

1135

Parissayānaṃ sahitā achambhī, eko care khaggavisāṇakappo.

Enduring dangers undaunted, travel alone like a rhinoceros horn.

Chịu đựng hiểm nguy không sợ hãi, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1136

‘‘Dussaṅgahā pabbajitāpi eke, atho gahaṭṭhā gharamāvasantā;

Some renunciants are difficult to manage, as are householders living in a home;

Một số người xuất gia khó hòa hợp, cũng như gia chủ sống ở nhà;

1137

Appossukko paraputtesu hutvā, eko care khaggavisāṇakappo.

Having no concern for others' children, travel alone like a rhinoceros horn.

Không bận tâm đến con cái người khác, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1138

‘‘Oropayitvā gihibyañjanāni, sañchinnapatto yathā koviḷāro;

Having cast off the signs of a householder, like a koviḷāra tree whose leaves have fallen;

Buông bỏ trang sức gia chủ, như cây koviḷāra rụng hết lá;

1139

Chetvāna vīro gihibandhanāni, eko care khaggavisāṇakappo.

The hero, having cut off the bonds of a householder, travel alone like a rhinoceros horn.”

Vị anh hùng đã chặt đứt mọi ràng buộc gia đình, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1140

‘‘Sace labhetha nipakaṃ sahāyaṃ, saddhiṃ caraṃ sādhuvihāridhīraṃ;

‘‘If one could find a prudent companion, a virtuous and wise one to walk with;

Nếu tìm được một người bạn khôn ngoan, sống cùng, tu tập tốt, thông thái;

1141

Abhibhuyya sabbāni parissayāni, careyya tenattamano satīmā.

Overcoming all dangers, one should walk with him, joyful and mindful.

Vượt qua mọi hiểm nguy, hãy sống với người ấy trong niềm hoan hỷ và chánh niệm.

1142

‘‘No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ, saddhiṃ caraṃ sādhuvihāridhīraṃ;

‘‘If one could not find a prudent companion, a virtuous and wise one to walk with;

Nếu không tìm được một người bạn khôn ngoan, sống cùng, tu tập tốt, thông thái;

1143

Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya, eko care mātaṅgaraññeva nāgo.

Like a king who abandons a conquered realm, one should walk alone, like an elephant in the Mātanga forest.

Như một vị vua từ bỏ vương quốc đã chinh phục, hãy sống một mình như voi ma-tăng trong rừng.

1144

‘‘Addhā pasaṃsāma sahāyasampadaṃ, seṭṭhā samā sevitabbā sahāyā;

‘‘Indeed, we praise the blessing of companionship; companions who are excellent should be associated with;

Quả thật, chúng ta ca ngợi sự có bạn, những người bạn tốt nhất nên được kết giao;

1145

Ete aladdhā anavajjabhojī, eko care khaggavisāṇakappo.

Failing to find such, one should walk alone, blameless in sustenance, like a rhinoceros horn.

Không tìm được những người ấy, vị ăn uống không lỗi lầm, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1146

‘‘Disvā suvaṇṇassa pabhassarāni, kammāraputtena suniṭṭhitāni;

‘‘Having seen the shining golden ornaments, well-finished by a goldsmith,

Thấy những chiếc vòng vàng sáng chói, được người thợ kim hoàn chế tác tinh xảo;

1147

Saṅghaṭṭamānāni duve bhujasmiṃ, eko care khaggavisāṇakappo.

Rubbing against each other on the arm, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Hai chiếc cọ xát vào nhau trên cánh tay, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1148

‘‘Evaṃ dutīyena sahā mamassa, vācābhilāpo abhisajjanā vā;

‘‘Thus, with a companion, there would be for me, speech and quarrels;

Cũng vậy, khi có người bạn đồng hành, sẽ có lời nói qua lại hay sự cãi vã;

1149

Etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Foreseeing this danger in the future, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Thấy mối nguy hiểm này trong tương lai, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1150

‘‘Kāmā hi citrā madhurā manoramā, virūparūpena mathenti cittaṃ;

‘‘Indeed, desires are variegated, sweet, and delightful; they agitate the mind with diverse forms;

Các dục quả thật muôn màu, ngọt ngào, khả ái, chúng khuấy động tâm trí với nhiều hình tướng;

1151

Ādīnavaṃ kāmaguṇesu disvā, eko care khaggavisāṇakappo.

Having seen the drawback in sensual pleasures, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Thấy mối nguy hại trong các dục, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1152

‘‘Ītī ca gaṇḍo ca upaddavo ca, rogo ca sallañca bhayañca metaṃ;

‘‘This is indeed calamity, a sore, an affliction, a disease, a dart, and a danger;

Đó là tai họa, là ung nhọt, là phiền não, là bệnh tật, là mũi tên, là sợ hãi;

1153

Etaṃ bhayaṃ kāmaguṇesu disvā, eko care khaggavisāṇakappo.

Having seen this danger in sensual pleasures, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Thấy mối nguy hiểm này trong các dục, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1154

‘‘Sītañca uṇhañca khudaṃ pipāsaṃ, vātātape ḍaṃsasarīsape ca;

‘‘Cold and heat, hunger and thirst, winds, sun, stinging insects, and serpents;

Lạnh và nóng, đói và khát, gió và nắng, côn trùng và rắn rết;

1155

Sabbānipetāni abhibbhavitvā, eko care khaggavisāṇakappo.

Having overcome all these, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Vượt qua tất cả những điều này, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1156

‘‘Nāgova yūthāni vivajjayitvā, sañjātakhandho padumī uḷāro;

‘‘Like an elephant, having abandoned its herd, with powerful shoulders, magnificent, and with lotus-like ears;

Như voi rời bỏ bầy đàn, thân hình vạm vỡ, oai vệ, có ngà;

1157

Yathābhirantaṃ viharaṃ araññe, eko care khaggavisāṇakappo.

Dwelling in the forest as it pleases, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Tùy ý sống trong rừng, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1158

‘‘Aṭṭhānataṃ saṅgaṇikāratassa, yaṃ phassaye sāmayikaṃ vimuttiṃ;

‘‘It is impossible for one fond of company to experience temporary liberation;

Thật không thể nào mà người sống trong hội chúng lại có thể chạm đến sự giải thoát nhất thời;

1159

Ādiccabandhussa vaco nisamma, eko care khaggavisāṇakappo.

Having heard the word of the Kinsman of the Sun, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Nghe lời của Đức Phật, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1160

‘‘Diṭṭhīvisūkāni upātivatto, patto niyāmaṃ paṭiladdhamaggo;

‘‘Having transcended the entanglements of views, having attained the Path, having received the Way;

Vượt qua mọi tà kiến, đã đạt đến sự chắc chắn, đã tìm thấy con đường;

1161

Uppannañāṇomhi anaññaneyyo, eko care khaggavisāṇakappo.

Having arisen in knowledge, not to be led by others, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Trí tuệ đã phát sinh, không còn cần ai dẫn dắt, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1162

‘‘Nillolupo nikkuho nippipāso, nimmakkha niddhantakasāvamoho;

‘‘Without greed, without deceit, without craving, without hypocrisy, with defilements and delusion thoroughly purged;

Không tham lam, không lừa dối, không khát ái, không xảo trá, đã tẩy sạch mọi cấu uế và si mê;

1163

Nirāsayo sabbaloke bhavitvā, eko care khaggavisāṇakappo.

Having no attachments in the entire world, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Không nương tựa vào bất cứ điều gì trong thế gian, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1164

‘‘Pāpaṃ sahāyaṃ parivajjayetha, anatthadassiṃ visame niviṭṭhaṃ;

‘‘One should avoid a bad companion, who sees no benefit, established in unrighteousness;

Hãy tránh xa bạn bè xấu, kẻ chỉ thấy điều bất lợi, kẻ sống trong sự bất chính;

1165

Sayaṃ na seve pasutaṃ pamattaṃ, eko care khaggavisāṇakappo.

One should not associate with one who is addicted and negligent; one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Đừng kết giao với kẻ lười biếng, phóng dật, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1166

‘‘Bahussutaṃ dhammadharaṃ bhajetha, mittaṃ uḷāraṃ paṭibhānavantaṃ;

‘‘One should associate with one who is learned, a Dhamma-bearer, a noble friend, and sagacious;

Hãy gần gũi người đa văn, giữ gìn Pháp, người bạn cao thượng, có trí tuệ;

1167

Aññāya atthāni vineyya kaṅkhaṃ, eko care khaggavisāṇakappo.

Having understood the purposes, having dispelled doubts, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Hiểu rõ các mục đích, loại bỏ mọi nghi ngờ, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1168

‘‘Khiḍḍaṃ ratiṃ kāmasukhañca loke, analaṅkaritvā anapekkhamāno;

‘‘Amusements, pleasures, and sensual delights in the world, not adorning, not longing for;

Không trang sức, không mong cầu sự vui chơi, giải trí, dục lạc trong thế gian;

1169

Vibhūsaṭṭhānā virato saccavādī, eko care khaggavisāṇakappo.

Having ceased from places of adornment, a speaker of truth, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Từ bỏ nơi trang sức, nói lời chân thật, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1170

‘‘Puttañca dāraṃ pitarañca mātaraṃ, dhanāni dhaññāni ca bandhavāni;

‘‘Sons and wives, fathers and mothers, riches, grains, and relatives;

Con cái và vợ, cha và mẹ, của cải và ngũ cốc, cùng bà con thân thuộc;

1171

Hitvāna kāmāni yathodhikāni, eko care khaggavisāṇakappo.

Having abandoned desires, as far as they extend, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Từ bỏ các dục vọng theo mức độ của chúng, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1172

‘‘Saṅgo eso parittamettha sokhyaṃ, appassādo dukkhamevettha bhiyyo;

‘‘This is an attachment, with little joy here; with little gratification, there is more suffering here;

Đó là sự ràng buộc, trong đó có ít hạnh phúc, ít vị ngọt, chỉ có nhiều khổ đau;

1173

Gaḷo eso iti ñatvā matimā, eko care khaggavisāṇakappo.

Knowing this to be a hook, the wise one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Biết rằng đó là một cái bẫy, người trí tuệ, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1174

‘‘Sandālayitvāna saṃyojanāni, jālaṃva bhetvā salilambucārī,

‘‘Having shattered the fetters, like a fish breaking a net in water,

Phá tan mọi kiết sử, như cá phá lưới trong nước,

1175

Aggīva daḍḍhaṃ anivattamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Like a fire that has burnt, not turning back, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Như lửa đã cháy không quay lại, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1176

‘‘Okkhittacakkhū na ca pādalolo, guttindriyo rakkhitamānasāno;

‘‘With downcast eyes, not restless in step, with guarded senses, with mind protected;

Mắt nhìn xuống, không tham lam về thức ăn, các căn được phòng hộ, tâm được giữ gìn;

1177

Anavassuto apariḍayhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Without influxes, without burning, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Không bị ô nhiễm, không bị thiêu đốt, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1178

‘‘Ohārayitvā gihibyañjanāni, sañchannapatto yathā pārichatto;

‘‘Having abandoned the marks of a householder, like a Pāricchattaka tree whose leaves are shed;

Buông bỏ trang sức gia chủ, như cây pārichatta rụng hết lá;

1179

Kāsāyavattho abhinikkhamitvā, eko care khaggavisāṇakappo.

Having put on the saffron robe and gone forth, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Mặc y cà-sa, đã xuất gia, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1180

‘‘Rasesu gedhaṃ akaraṃ alolo, anaññaposī sapadānacārī;

‘‘Not greedy for flavors, not fickle, not depending on others for support, walking for alms in due order;

Không tham lam các vị, không tham lam, không nuôi dưỡng ai khác, đi khất thực từng nhà;

1181

Kule kule appaṭibaddhacitto, eko care khaggavisāṇakappo.

With mind unattached to any family, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Tâm không dính mắc vào bất cứ gia đình nào, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1182

‘‘Pahāya pañcāvaraṇāni cetaso, upakkilese byapanujja sabbe;

‘‘Having abandoned the five hindrances of the mind, having removed all defilements;

Từ bỏ năm triền cái trong tâm, loại bỏ tất cả mọi phiền não;

1183

Anissito chejja sinehadosaṃ, eko care khaggavisāṇakappo.

Independent, having cut off affection and hatred, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Không nương tựa, chặt đứt mọi ái luyến và lỗi lầm, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1184

‘‘Vipiṭṭhikatvāna sukhañca dukkhaṃ, pubbeva somanassadomanassaṃ;

‘‘Having turned one’s back on both pleasure and pain, and formerly on joy and sorrow;

Đã quay lưng lại với cả khổ và lạc, cả hỷ và ưu trước đây;

1185

Laddhānupekkhaṃ samathaṃ visuddhaṃ, eko care khaggavisāṇakappo.

Having attained pure equanimity and calm, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Đã đạt được xả, sự an tịnh thuần khiết, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1186

‘‘Āraddhavīriyo paramatthapattiyā, alīnacitto akusītavutti;

‘‘With energy aroused for the attainment of the highest goal, with unshrinking mind, without indolence;

Tinh tấn để đạt được mục đích tối thượng, tâm không chùn bước, không lười biếng;

1187

Daḷhanikkamo thāmabalūpapanno, eko care khaggavisāṇakappo.

With firm endeavor, endowed with strength and power, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Quyết tâm vững chắc, tràn đầy sức mạnh và nghị lực, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1188

‘‘Paṭisallānaṃ jhānamariñcamāno, dhammesu niccaṃ anudhammacārī;

‘‘Not abandoning seclusion and jhāna, constantly practicing in accordance with the Dhamma;

Không từ bỏ sự độc cư và thiền định, luôn sống thuận theo Pháp;

1189

Ādīnavaṃ sammasitā bhavesu, eko care khaggavisāṇakappo.

Reflecting on the danger in existences, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Quán xét mối nguy hại trong các cõi hữu, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1190

‘‘Taṇhakkhayaṃ patthayamappamatto, aneḷamūgo sutavā satīmā;

‘‘Desiring the destruction of craving, diligent, not foolish, learned, mindful;

Mong cầu sự diệt trừ khát ái, không phóng dật, không ngu si, đa văn, chánh niệm;

1191

Saṅkhātadhammo niyato padhānavā, eko care khaggavisāṇakappo.

One who has discerned the Dhamma, resolute, striving, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Hiểu rõ các pháp, quyết tâm, tinh tấn, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1192

‘‘Sīhova saddesu asantasanto, vātova jālamhi asajjamāno;

‘‘Like a lion, not startled by sounds, like the wind, not entangled in a net;

Như sư tử không sợ hãi tiếng động, như gió không vướng mắc vào lưới;

1193

Padumaṃva toyena alimpamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Like a lotus, not soiled by water, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Như hoa sen không bị nước làm ô nhiễm, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1194

‘‘Sīho yathā dāṭhabalī pasayha, rājā migānaṃ abhibhuyya cārī;

‘‘As a lion, strong-toothed, forcefully, a king of beasts, walks overpowering;

Như sư tử với sức mạnh răng nanh, hùng dũng, vua của loài thú;

1195

Sevetha pantāni senāsanāni, eko care khaggavisāṇakappo.

So one should frequent secluded abodes, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Hãy tìm đến những chỗ ở vắng vẻ, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1196

‘‘Mettaṃ upekkhaṃ karuṇaṃ vimuttiṃ, āsevamāno muditañca kāle;

‘‘Practicing mettā, upekkhā, karuṇā, and vimutti, and muditā in due time;

Tu tập từ bi, xả, hỷ và tùy hỷ đúng lúc;

1197

Sabbena lokena avirujjhamāno, eko care khaggavisāṇakappo.

Not opposing anyone in the entire world, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Không đối nghịch với bất cứ ai trong thế gian, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1198

‘‘Rāgañca dosañca pahāya mohaṃ, sandālayitvāna saṃyojanāni;

‘‘Having abandoned lust, hatred, and delusion, having shattered the fetters;

Từ bỏ tham, sân và si, phá tan mọi kiết sử;

1199

Asantasaṃ jīvitasaṅkhayamhi, eko care khaggavisāṇakappo.

Not trembling at the destruction of life, one should walk alone, like a rhinoceros horn.

Không sợ hãi trước sự tận cùng của sinh mạng, hãy sống một mình như sừng tê giác.

1200

‘‘Bhajanti sevanti ca kāraṇatthā, nikkāraṇā dullabhā ajja mittā;

‘‘They associate and serve for a purpose; friends without a purpose are rare today;

Người ta kết bạn và phục vụ vì lợi ích, ngày nay hiếm có bạn bè không vì lợi ích;

1201

Attatthapaññā asucīmanussā, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

People with self-interested wisdom, impure; one should walk alone, like a rhinoceros horn.’’

Những người chỉ nghĩ đến lợi ích bản thân là những người không trong sạch, hãy sống một mình như sừng tê giác.”

1202

Tattha sabbesu bhūtesūti khaggavisāṇapaccekabuddhāpadānasuttaṃ.

Therein, sabbesu bhūtesu is the Khaggavisāṇa Paccekabuddha Apadāna Sutta.

Trong đó, sabbesu bhūtesū là kinh Khaggavisāṇapaccekabuddhāpadāna.

Kā uppatti?

What is the origin?

Sự khởi nguyên là gì?

Sabbasuttānaṃ catubbidhā uppatti – attajjhāsayato, parajjhāsayato, aṭṭhuppattito, pucchāvasitoti.

All suttas have a fourfold origin: from one's own inclination, from another's inclination, from a specific event, and from a question.

Tất cả các kinh đều có bốn loại khởi nguyên: do ý muốn của chính mình, do ý muốn của người khác, do sự kiện phát sinh, do câu hỏi.

Tattha khaggavisāṇasuttassa avisesena pucchāvasito uppatti.

Of these, the Khaggavisāṇa Sutta's origin is generally from a question.

Trong đó, kinh Khaggavisāṇa khởi nguyên do câu hỏi một cách tổng quát.

Visesena pana yasmā ettha kāci gāthā tena tena paccekabuddhena puṭṭhena vuttā, kāci apuṭṭhena attanā adhigatamagganayānurūpaṃ udānaṃyeva udānentena, tasmā kāyaci gāthāya pucchāvasito, kāyaci attajjhāsayato uppatti.

Specifically, however, since some verses here were uttered by Paccekabuddhas when questioned, and some by them unprompted, simply as an udāna corresponding to the path they had realized, therefore, some verses have their origin in a question, and some in their own inclination.

Tuy nhiên, một cách đặc biệt, vì một số kệ ở đây được nói ra khi Đức Phật Độc Giác ấy được hỏi, một số khác do chính Ngài tự phát ra lời cảm hứng (udāna) phù hợp với con đường đã chứng đắc mà không cần hỏi, nên một số kệ khởi nguyên do câu hỏi, một số khác do ý muốn của chính mình.

Tattha yā ayaṃ avisesena pucchāvasito uppatti, sā ādito pabhuti evaṃ veditabbā –

Of these, the origin from a question in general should be understood as follows from the beginning:

Trong đó, sự khởi nguyên do câu hỏi một cách tổng quát này cần được hiểu như sau, từ đầu:

1203

Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati.

At one time, the Blessed One was dwelling in Sāvatthī.

Một thời, Đức Thế Tôn trú tại Sāvatthī.

Atha kho āyasmato ānandassa rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi – ‘‘buddhānaṃ patthanā ca abhinīhāro ca dissati, tathā sāvakānaṃ, paccekabuddhānaṃ na dissati, yaṃnūnāhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā puccheyya’’nti?

Then, as Venerable Ānanda was alone in seclusion, this thought arose in his mind: ‘‘The aspiration and firm resolve of Buddhas are evident, and similarly for disciples, but not for Paccekabuddhas. What if I were to approach the Blessed One and ask?’’

Khi ấy, Tôn giả Ānanda đang độc cư, tịnh thất, ý nghĩ này khởi lên trong tâm: “Sự phát nguyện và kiên định của các vị Phật và các vị đệ tử đều được thấy rõ, nhưng của các vị Phật Độc Giác thì không thấy. Vậy ta nên đến hỏi Đức Thế Tôn chăng?”

So paṭisallānā vuṭṭhito bhagavantaṃ upasaṅkamitvā yathākkamena etamatthaṃ pucchi.

Having risen from seclusion, he approached the Blessed One and asked this matter in due course.

Sau khi rời khỏi tịnh thất, Ngài đến gặp Đức Thế Tôn và tuần tự hỏi về vấn đề này.

Athassa bhagavā pubbayogāvacarasuttaṃ abhāsi –

Then the Blessed One delivered the Pubbayogāvacara Sutta to him:

Sau đó, Đức Thế Tôn đã thuyết kinh Pubbayogāvacara cho Ngài:

1204

‘‘Pañcime, ānanda, ānisaṃsā pubbayogāvacare diṭṭheva dhamme paṭikacceva aññaṃ ārādheti.

‘‘There are these five benefits, Ānanda, for one who practices earlier austerities: in this very life, one attains perfect knowledge quickly.

“Này Ānanda, có năm lợi ích của việc tu tập trong quá khứ: ngay trong hiện tại, người ấy chứng đắc A-la-hán quả trước tiên.

No ce diṭṭheva dhamme paṭikacceva aññaṃ ārādheti, atha maraṇakāle aññaṃ ārādheti.

If one does not attain perfect knowledge quickly in this very life, then one attains perfect knowledge at the time of death.

Nếu không chứng đắc A-la-hán quả ngay trong hiện tại, thì chứng đắc vào lúc lâm chung.

Atha devaputto samāno aññaṃ ārādheti.

Then, being a devaputta, one attains perfect knowledge.

Nếu không, thì khi là một vị thiên tử, người ấy chứng đắc A-la-hán quả.

Atha buddhānaṃ sammukhībhāve khippābhiñño hoti.

Then, in the presence of Buddhas, one becomes quick in deep knowledge.

Nếu không, thì khi gặp các vị Phật, người ấy nhanh chóng chứng ngộ.

Atha pacchime kāle paccekasambuddho hotī’’ti.

Then, in the last age, one becomes a Paccekasambuddha.’’

Nếu không, thì vào thời kỳ cuối cùng, người ấy trở thành một vị Phật Độc Giác.”

1205

Evaṃ vatvā puna āha –

Having said this, he said again:

Nói xong, Ngài lại nói:

1206

‘‘Paccekasambuddhā nāma, ānanda, abhinīhārasampannā pubbayogāvacarā honti, tasmā paccekabuddhabuddhasāvakānaṃ sabbesaṃ patthanā ca abhinīhāro ca icchitabbo’’ti.

"Paccekasambuddhas, Ānanda, are endowed with aspiration and have practiced in previous existences; therefore, the aspiration and resolve of all Paccekabuddhas and Buddha-disciples should be desired."

‘‘Này Ānanda, các vị Độc Giác Phật (Paccekasambuddha) có đầy đủ sự phát nguyện (abhinīhāra) và đã từng tu tập trong quá khứ (pubbayogāvacara). Do đó, sự phát nguyện và sự mong cầu của tất cả các vị Độc Giác Phật và Thanh văn Phật đều đáng được mong muốn.’’

1207

So āha – ‘‘buddhānaṃ, bhante, patthanā kīva ciraṃ vaṭṭatī’’ti.

He said, "Bhante, for how long does the aspiration of Buddhas persist?"

Vị ấy hỏi: ‘‘Bạch Thế Tôn, sự phát nguyện của các vị Phật kéo dài bao lâu?’’

Buddhānaṃ, ānanda, heṭṭhimaparicchedena cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca, majjhimaparicchedena aṭṭha asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca, uparimaparicchedena soḷasa asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca.

For Buddhas, Ānanda, the lowest limit is four asaṅkheyya and one hundred thousand kappas, the middle limit is eight asaṅkheyya and one hundred thousand kappas, and the highest limit is sixteen asaṅkheyya and one hundred thousand kappas.

Này Ānanda, sự phát nguyện của các vị Phật, theo mức thấp nhất là bốn a-tăng-kỳ (asaṅkhyeyya) và một trăm ngàn đại kiếp (kappasatasahassa); theo mức trung bình là tám a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp; theo mức cao nhất là mười sáu a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp.

Ete ca bhedā paññādhikasaddhādhikavīriyādhikānaṃ vasena ñātabbā.

And these distinctions should be understood according to those who are predominated by wisdom, faith, or energy.

Và những sự phân biệt này cần được hiểu theo ba loại: bậc Trí tuệ ưu việt (paññādhika), bậc Tín tâm ưu việt (saddhādhika) và bậc Tinh tấn ưu việt (vīriyādhika).

Paññādhikānañhi saddhā mandā hoti, paññā tikkhā.

For those predominated by wisdom, faith is weak, but wisdom is keen.

Đối với bậc Trí tuệ ưu việt, tín tâm yếu kém, nhưng trí tuệ sắc bén.

Saddhādhikānaṃ paññā majjhimā hoti, saddhā tikkhā.

For those predominated by faith, wisdom is moderate, but faith is keen.

Đối với bậc Tín tâm ưu việt, trí tuệ trung bình, nhưng tín tâm sắc bén.

Vīriyādhikānaṃ saddhā paññā mandā hoti, vīriyaṃ tikkhanti.

For those predominated by energy, faith and wisdom are weak, but energy is keen.

Đối với bậc Tinh tấn ưu việt, tín tâm và trí tuệ yếu kém, nhưng tinh tấn sắc bén.

Appatvā pana cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca divase divase vessantaradānasadisaṃ dānaṃ dentopi tadanurūpe sīlādipāramidhamme ācinantopi antarā buddho bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.

However, without reaching four asaṅkheyya and one hundred thousand kappas, even if one gives gifts like Vessantara's daily, and accumulates corresponding virtues and other Pāramī qualities, it is not possible that one will become a Buddha in between.

Nếu chưa đạt đến bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, dù mỗi ngày bố thí những món quà tương tự như sự bố thí của Vessantara, và tích lũy các pháp Ba-la-mật (pāramī) như giới (sīla) v.v. tương ứng, thì việc trở thành Phật giữa chừng là điều không thể xảy ra.

Kasmā?

Why?

Tại sao?

Ñāṇaṃ gabbhaṃ na gaṇhāti, vepullaṃ nāpajjati, paripākaṃ na gacchatīti.

Because wisdom does not conceive, does not develop, does not reach maturity.

Trí tuệ không thành hình, không phát triển, không chín muồi.

Yathā nāma timāsacatumāsapañcamāsaccayena nipphajjanakaṃ sassaṃ taṃ taṃ kālaṃ appatvā divase divase satakkhattuṃ sahassakkhattuṃ keḷāyantopi udakena siñcantopi antarā pakkhena vā māsena vā nipphādessatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.

Just as a crop that is produced after three, four, or five months, even if one cultivates it a hundred or a thousand times daily and waters it, it is not possible that it will be produced in between, in a fortnight or a month, without reaching its proper time.

Giống như một loại cây trồng cần ba, bốn, năm tháng mới thu hoạch được, nếu chưa đến thời điểm đó, dù mỗi ngày tưới nước hàng trăm, hàng ngàn lần, thì việc thu hoạch giữa chừng trong một nửa tháng hay một tháng là điều không thể xảy ra.

Kasmā?

Why?

Tại sao?

Sassaṃ gabbhaṃ na gaṇhāti, vepullaṃ nāpajjati, paripākaṃ na gacchatīti.

Because the crop does not conceive, does not develop, does not reach maturity.

Hạt giống không thành hình, không phát triển, không chín muồi.

Evamevaṃ appatvā cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca antarā buddho bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.

Similarly, without reaching four asaṅkheyya and one hundred thousand kappas, it is not possible that one will become a Buddha in between.

Cũng vậy, nếu chưa đạt đến bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, thì việc trở thành Phật giữa chừng là điều không thể xảy ra.

Tasmā yathāvuttameva kālaṃ pāramipūraṇaṃ kātabbaṃ ñāṇaparipākatthāya.

Therefore, the Pāramī must be fulfilled for the aforementioned period for the maturation of wisdom.

Do đó, việc viên mãn các Ba-la-mật phải được thực hiện trong khoảng thời gian đã nêu, để trí tuệ được chín muồi.

Ettakenāpi ca kālena buddhattaṃ patthayato abhinīhārakaraṇe aṭṭha sampattiyo icchitabbā.

And even with this much time, for one aspiring to Buddhahood, eight accomplishments should be desired at the time of making the aspiration.

Ngay cả với khoảng thời gian này, một vị mong cầu Phật quả khi phát nguyện (abhinīhāra) cần có tám điều kiện thuận lợi.

Ayañhi –

For this is said:

Vì điều này –

1208

‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;

"Human existence, perfection of gender, a cause, seeing the Teacher;

‘‘Thân người, giới tính viên mãn, nhân duyên, được gặp Bậc Đạo Sư;

1209

Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;

Renunciation, perfection of qualities, a commitment, and aspiration;

Xuất gia, phẩm chất viên mãn, sự cống hiến và ý muốn;

1210

Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhati’’.(bu. vaṃ. 2.59);

By the convergence of these eight factors, the aspiration is fulfilled."

Khi tám pháp này hội đủ, sự phát nguyện sẽ thành tựu.’’

1211

Abhinīhāroti mūlapaṇidhānassetaṃ adhivacanaṃ.

Abhinīhāro is a designation for the initial resolve.

Phát nguyện (Abhinīhāra) là từ đồng nghĩa với sự phát nguyện ban đầu (mūlapaṇidhāna).

Tattha manussattanti manussajāti.

Therein, manussattaṃ means human birth.

Trong đó, thân người (manussattaṃ) là loài người.

Aññatra hi manussajātiyā avasesajātīsu devajātiyampi ṭhitassa paṇidhi na ijjhati, tattha ṭhitena pana buddhattaṃ patthayantena dānādīni puññakammāni katvā manussattaṃyeva patthetabbaṃ, tattha ṭhatvā paṇidhi kātabbo.

For a resolve does not succeed for one in any other existence apart from human existence, even for one in a divine existence; but one who, while in such an existence, aspires to Buddhahood, should perform meritorious deeds such as giving and aspire only to human existence, and while in that existence, make the resolve.

Ngoài loài người, ở các loài khác, ngay cả khi ở cõi trời, sự phát nguyện cũng không thành tựu. Do đó, một vị mong cầu Phật quả khi ở cõi đó phải thực hiện các phước nghiệp như bố thí v.v. và chỉ nên mong cầu được sinh làm người, rồi khi ở đó mới phát nguyện.

Evañhi samijjhati.

Only then does it succeed.

Như vậy thì sẽ thành tựu.

Liṅgasampattīti purisabhāvo.

Liṅgasampattī means male gender.

Giới tính viên mãn (liṅgasampatti) là thân nam.

Mātugāmanapuṃsakaubhatobyañjanakānañhi manussajātiyaṃ ṭhitānampi paṇidhi na ijjhati.

For the resolve of women, eunuchs, and hermaphrodites, even if they are in human existence, does not succeed.

Vì đối với phụ nữ, người vô tính, người lưỡng tính, dù sinh ra trong loài người, sự phát nguyện cũng không thành tựu.

Tattha ṭhitena pana buddhattaṃ patthentena dānādīni puññakammāni katvā purisabhāvoyeva patthetabbo, tattha ṭhatvā paṇidhi kātabbo.

However, one who, while in such an existence, aspires to Buddhahood, should perform meritorious deeds such as giving and aspire only to male gender, and while in that existence, make the resolve.

Do đó, một vị mong cầu Phật quả khi ở đó phải thực hiện các phước nghiệp như bố thí v.v. và chỉ nên mong cầu được thân nam, rồi khi ở đó mới phát nguyện.

Evañhi samijjhati.

Only then does it succeed.

Như vậy thì sẽ thành tựu.

Hetūti arahattassa upanissayasampatti.

Hetū means the accomplishment of the proximate cause for Arahantship.

Nhân duyên (hetu) là sự đầy đủ các nhân duyên gần (upanissayasampatti) để đạt A-la-hán (arahatta).

Yo hi tasmiṃ attabhāve vāyamanto arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho, tassa paṇidhi samijjhati, no itarassa yathā sumedhapaṇḍitassa.

For one who, striving in that very existence, is capable of attaining Arahantship, his resolve succeeds, not for others, like the wise Sumedha.

Ai trong kiếp sống đó nỗ lực và có khả năng đạt A-la-hán, sự phát nguyện của vị ấy sẽ thành tựu, không phải của người khác, như trường hợp của Đại sĩ Sumedha.

So hi dīpaṅkarapādamūle pabbajitvā tenattabhāvena arahattaṃ pāpuṇituṃ samattho ahosi.

For he, having renounced at the feet of Dīpaṅkara, was capable of attaining Arahantship in that very existence.

Ngài đã xuất gia dưới chân Phật Dīpaṅkara và có khả năng đạt A-la-hán trong kiếp sống đó.

Satthāradassananti buddhānaṃ sammukhādassanaṃ.

Satthāradassanaṃ means seeing the Buddhas face to face.

Được gặp Bậc Đạo Sư (satthāradassana) là được gặp trực tiếp các vị Phật.

Evañhi ijjhati, no aññathā yathā sumedhapaṇḍitassa.

Only then does it succeed, not otherwise, like the wise Sumedha.

Như vậy thì sẽ thành tựu, không phải cách khác, như trường hợp của Đại sĩ Sumedha.

So hi dīpaṅkaraṃ sammukhā disvā paṇidhiṃ akāsi.

For he made his resolve after seeing Dīpaṅkara face to face.

Ngài đã phát nguyện sau khi trực tiếp gặp Đức Phật Dīpaṅkara.

Pabbajjāti anagāriyabhāvo.

Pabbajjā means the state of homelessness.

Xuất gia (pabbajjā) là sống không gia đình.

So ca kho sāsane vā kammavādikiriyavāditāpasaparibbājakanikāye vā vaṭṭati yathā sumedhapaṇḍitassa.

And this is valid either within the Dispensation or among the groups of Kamma-theorists, action-theorists, ascetics, or wanderers, like the wise Sumedha.

Điều này có thể xảy ra trong Giáo pháp (sāsana), hoặc trong các nhóm tu sĩ, ẩn sĩ, du sĩ tin vào nghiệp và hành động, như trường hợp của Đại sĩ Sumedha.

So hi sumedho nāma tāpaso hutvā paṇidhiṃ akāsi.

For he, named Sumedha, having become an ascetic, made his resolve.

Ngài Sumedha đã phát nguyện khi là một ẩn sĩ.

Guṇasampattīti jhānādiguṇapaṭilābho.

Guṇasampattī means the attainment of qualities such as jhāna.

Phẩm chất viên mãn (guṇasampatti) là sự chứng đắc các phẩm chất như thiền định (jhāna) v.v.

Pabbajitassapi hi guṇasampannasseva ijjhati, no itarassa yathā sumedhapaṇḍitassa.

For even for one who has renounced, it succeeds only if one is endowed with qualities, not otherwise, like the wise Sumedha.

Ngay cả khi đã xuất gia, chỉ khi phẩm chất viên mãn thì sự phát nguyện mới thành tựu, không phải của người khác, như trường hợp của Đại sĩ Sumedha.

So hi pañcābhiñño ca aṭṭhasamāpattilābhī ca hutvā paṇidhesi.

For he, having attained the five abhiññā and the eight attainments, made his resolve.

Ngài đã phát nguyện khi đã chứng đắc năm thắng trí (pañcābhiññā) và tám thiền chứng (aṭṭhasamāpatti).

Adhikāroti adhikakāro, pariccāgoti attho.

Adhikāro means adhikakāro, which is to say, sacrifice.

Sự cống hiến (adhikāro) là sự cống hiến lớn lao, có nghĩa là sự hy sinh.

Jīvitādipariccāgañhi katvā paṇidahatoyeva ijjhati, no itarassa yathā sumedhapaṇḍitassa.

Indeed, only by making sacrifices of life and so forth, and then making a resolution, does it succeed, not for others, just as it did for Sumedha Paṇita.

Chỉ khi đã hy sinh sinh mạng v.v. và phát nguyện thì mới thành tựu, không phải của người khác, như trường hợp của Đại sĩ Sumedha.

So hi –

For he—

Ngài đã –

1212

‘‘Akkamitvāna maṃ buddho, saha sissehi gacchatu;

“Let the Buddha, together with his disciples, step over me;

‘‘Xin Đức Phật cùng các đệ tử hãy bước qua tôi;

1213

Mā naṃ kalale akkamittha, hitāya me bhavissatī’’ti.(bu. vaṃ. 2.53);

Let them not step in the mud, it will be for my benefit.”

Đừng để Ngài bước vào bùn lầy, điều đó sẽ lợi ích cho tôi.’’

1214

Evaṃ attapariccāgaṃ katvā paṇidhesi.

Thus, having made a self-sacrifice, he made a resolution.

Như vậy, Ngài đã hy sinh bản thân và phát nguyện.

Chandatāti kattukamyatā.

Chandatā means the desire to act.

Ý muốn (chandatā) là sự mong muốn thực hiện.

Sā yassa balavatī hoti, tassa ijjhati paṇidhi.

For whom that is strong, for him the resolution succeeds.

Sự phát nguyện của ai có ý muốn mạnh mẽ thì sẽ thành tựu.

Sā ca sace koci vadeyya ‘‘ko cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca niraye paccitvā buddhattaṃ icchatī’’ti.

And if someone were to say, “Who desires Buddhahood after suffering in hell for four asaṅkhyeyyas and a hundred thousand kappas?”

Và nếu có ai nói: ‘‘Ai muốn đạt Phật quả sau khi chịu khổ trong địa ngục bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp?’’

Taṃ sutvā yo ‘‘aha’’nti vattuṃ ussahati, tassa balavatīti veditabbā.

It should be known that for him who, upon hearing that, dares to say “I,” it is strong.

Nghe vậy, ai dám nói ‘‘Tôi’’, thì ý muốn của người đó được xem là mạnh mẽ.

Tathā yadi koci vadeyya ‘‘ko sakalacakkavāḷaṃ vītaccikānaṃ aṅgārānaṃ pūraṃ akkamitvā buddhattaṃ icchati, ko sakalacakkavāḷaṃ sattisūlehi ākiṇṇaṃ akkamanto atikkamitvā buddhattaṃ icchati, ko sakalacakkavāḷaṃ samatittikaṃ udakapuṇṇaṃ uttaritvā buddhattaṃ icchati, ko sakalacakkavāḷaṃ nirantaraṃ veḷugumbasañchannaṃ maddanto atikkamitvā buddhattaṃ icchatī’’ti, taṃ sutvā yo ‘‘aha’’nti vattuṃ ussahati, tassa balavatīti veditabbā.

Similarly, if someone were to say, “Who desires Buddhahood by stepping over a whole world-system full of glowing embers, who desires Buddhahood by stepping over a whole world-system strewn with spears and stakes, who desires Buddhahood by crossing over a whole world-system filled to the brim with water, who desires Buddhahood by crushing and traversing a whole world-system densely covered with bamboo groves?” it should be known that for him who, upon hearing that, dares to say “I,” it is strong.

Cũng vậy, nếu có ai nói: ‘‘Ai muốn đạt Phật quả bằng cách bước qua toàn bộ vũ trụ đầy than hồng rực lửa? Ai muốn đạt Phật quả bằng cách bước qua toàn bộ vũ trụ đầy giáo mác? Ai muốn đạt Phật quả bằng cách vượt qua toàn bộ vũ trụ đầy nước ngang bằng? Ai muốn đạt Phật quả bằng cách giẫm đạp và vượt qua toàn bộ vũ trụ dày đặc bụi tre?’’ Nghe vậy, ai dám nói ‘‘Tôi’’, thì ý muốn của người đó được xem là mạnh mẽ.

Evarūpena ca kattukamyatāchandena samannāgato sumedhapaṇḍito paṇidhesīti.

And Sumedha Paṇita made his resolution endowed with such a desire to act.

Đại sĩ Sumedha đã phát nguyện với ý muốn thực hiện như vậy.

1215

Evaṃ samiddhābhinīhāro ca bodhisatto imāni aṭṭhārasa abhabbaṭṭhānāni na upeti.

A Bodhisatta, whose aspiration is thus fulfilled, does not encounter these eighteen impossible states.

Một vị Bồ-tát (Bodhisatta) với sự phát nguyện thành tựu như vậy sẽ không rơi vào mười tám trạng thái không thể xảy ra này.

So hi tato pabhuti na jaccandho hoti na jaccapadhiro, na ummattako, na eḷamugo, na pīṭhasappi, na milakkhesu uppajjati, na dāsiyā kucchimhi nibbattati, na niyatamicchādiṭṭhiko hoti, nāssa liṅgaṃ parivattati, na pañcānantariyakammāni karoti, na kuṭṭhī hoti, na tiracchānayoniyaṃ vaṭṭakato pacchimattabhāvo hatthito adhikattabhāvo hoti, na khuppipāsikanijjhāmataṇhikapetesu uppajjati, na kālakañcikāsuresu, na avīciniraye, na lokantarikesu uppajjati.

From that time onwards, he is not born blind, nor born deaf, nor insane, nor dumb, nor a cripple, nor is he born among barbarians, nor does he take rebirth in the womb of a slave woman, nor is he of fixed wrong view, nor does his gender change, nor does he commit the five heinous crimes, nor is he a leper, nor is his last existence as a quail in the animal realm, nor his highest existence as an elephant, nor is he born among hungry ghosts who are always famished and consumed by thirst, nor among the Kālakañcika asuras, nor in the Avīci hell, nor in the inter-world hells.

Từ đó trở đi, vị ấy không sinh ra mù bẩm sinh, không điếc bẩm sinh, không điên loạn, không câm ngọng, không bò lê, không sinh vào xứ man di, không sinh vào bụng người nô lệ, không có tà kiến cố định, giới tính không thay đổi, không phạm năm tội vô gián, không bị bệnh phong cùi, không sinh vào loài súc sinh mà kiếp cuối cùng là chim cút hoặc kiếp cao hơn là voi, không sinh vào loài ngạ quỷ đói khát, gầy mòn vì khát, không sinh vào loài A-tu-la Kālakāñcika, không sinh vào địa ngục Avīci, không sinh vào các thế giới trung gian (lokantarika).

Kāmāvacaresu pana na māro hoti, rūpāvacaresu na asaññībhave, na suddhāvāsesu uppajjati, na arūpabhavesu, na aññaṃ cakkavāḷaṃ saṅkamati.

In the sense-sphere realms, he is not Māra; in the fine-material realms, he is not a non-percipient being; he is not born in the Pure Abodes; nor in the immaterial realms; nor does he transmigrate to another world-system.

Trong cõi Dục giới (Kāmāvacara), vị ấy không trở thành Māra; trong cõi Sắc giới (Rūpāvacara), không trở thành vô tưởng hữu (asaññībhava); không sinh vào Tịnh Cư Thiên (Suddhāvāsa); không sinh vào cõi Vô sắc giới (Arūpabhava); không chuyển sinh sang vũ trụ khác.

1216

Yā cimā ussāho ca ummaṅgo ca avatthānañca hitacariyā cāti catasso buddhabhūmiyo, tāhi samannāgato hoti.

And he is endowed with these four Buddha-qualities: energy, wisdom, determination, and welfare-practice.

Vị ấy có đầy đủ bốn địa vị Phật (buddhabhūmi) này: sự nỗ lực (ussāha), sự hiểu biết sâu sắc (ummaṅga), sự kiên định (avatthāna) và sự hành động vì lợi ích (hitacariyā).

Tattha –

Here—

Trong đó –

1217

‘‘Ussāho vīriyaṃ vuttaṃ, ummaṅgo paññā pavuccati;

“Energy is called vīriya, wisdom is called paññā;

‘‘Nỗ lực được gọi là tinh tấn (vīriya), hiểu biết sâu sắc được gọi là trí tuệ (paññā);

1218

Avatthānaṃ adhiṭṭhānaṃ, hitacariyā mettābhāvanā’’ti–

Determination is adhiṭṭhāna, welfare-practice is the cultivation of loving-kindness”—

Kiên định là sự quyết tâm (adhiṭṭhāna), hành động vì lợi ích là sự tu tập lòng từ (mettābhāvanā).’’

1219

Veditabbā.

It should be understood.

Cần được hiểu như vậy.

Ye ca ime nekkhammajjhāsayo, pavivekajjhāsayo, alobhajjhāsayo, adosajjhāsayo, amohajjhāsayo, nissaraṇajjhāsayoti cha ajjhāsayā bodhiparipākāya saṃvattanti, yehi samannāgatattā nekkhammajjhāsayā ca bodhisattā kāmesu dosadassāvino, pavivekajjhāsayā ca bodhisattā saṅgaṇikāya dosadassāvino, alobhajjhāsayā ca bodhisattā lobhe dosadassāvino, adosajjhāsayā ca bodhisattā dose dosadassāvino, amohajjhāsayā ca bodhisattā mohe dosadassāvino, nissaraṇajjhāsayā ca bodhisattā sabbabhavesu dosadassāvinoti vuccanti, tehi ca samannāgato hoti.

And these six dispositions—the disposition for renunciation, the disposition for seclusion, the disposition for non-greed, the disposition for non-hatred, the disposition for non-delusion, and the disposition for escape—contribute to the ripening of enlightenment (bodhi). Possessing these, Bodhisattas are said to see danger in sensual pleasures due to the disposition for renunciation; they see danger in social gatherings due to the disposition for seclusion; they see danger in greed due to the disposition for non-greed; they see danger in hatred due to the disposition for non-hatred; they see danger in delusion due to the disposition for non-delusion; and they see danger in all existences due to the disposition for escape. He is endowed with these.

Và vị ấy cũng có đầy đủ sáu khuynh hướng (ajjhāsaya) này, vốn dẫn đến sự chín muồi của Bồ-đề (bodhiparipāka): khuynh hướng ly dục (nekkhammajjhāsaya), khuynh hướng độc cư (pavivekajjhāsaya), khuynh hướng vô tham (alobhajjhāsaya), khuynh hướng vô sân (adosajjhāsaya), khuynh hướng vô si (amohajjhāsaya), và khuynh hướng xuất ly (nissaraṇajjhāsaya). Nhờ có những khuynh hướng này, các vị Bồ-tát có khuynh hướng ly dục được gọi là thấy lỗi lầm trong các dục vọng; các vị Bồ-tát có khuynh hướng độc cư được gọi là thấy lỗi lầm trong sự tụ tập; các vị Bồ-tát có khuynh hướng vô tham được gọi là thấy lỗi lầm trong tham lam; các vị Bồ-tát có khuynh hướng vô sân được gọi là thấy lỗi lầm trong sân hận; các vị Bồ-tát có khuynh hướng vô si được gọi là thấy lỗi lầm trong si mê; và các vị Bồ-tát có khuynh hướng xuất ly được gọi là thấy lỗi lầm trong tất cả các cõi hữu.

1220

Paccekabuddhānaṃ pana kīva ciraṃ patthanā vaṭṭatīti?

Now, for how long should Paccekabuddhas make their aspiration?

Còn đối với các vị Độc Giác Phật thì sự phát nguyện thích hợp trong bao lâu?

Paccekabuddhānaṃ dve asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca, tato oraṃ na sakkā, pubbe vuttanayenevettha kāraṇaṃ veditabbaṃ.

For Paccekabuddhas, it is two asaṅkhyeyyas and one hundred thousand aeons. Less than that is not possible. The reason for this should be understood in the manner previously stated.

Đối với các vị Độc Giác Phật là hai a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp; không thể ít hơn thế. Lý do ở đây cần được hiểu theo cách đã nói trước đó.

Ettakenāpi ca kālena paccekabuddhattaṃ patthayato abhinīhārakaraṇe pañca sampattiyo icchitabbā.

Even with this much time, one who aspires to Paccekabuddhahood must wish for five accomplishments when making the determination (abhinīhāra).

Và ngay cả trong khoảng thời gian đó, đối với người phát nguyện thành Độc Giác Phật, khi thực hiện sự kiên định (abhinīhāra), năm điều kiện viên mãn cần được mong muốn.

Tesañhi –

For these are:

Thật vậy, đối với các vị ấy –

1221

‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, vigatāsavadassanaṃ;

"Human existence, perfection of faculties, seeing one free from defilements;

“Thân người, giới tính viên mãn, thấy bậc đã diệt trừ lậu hoặc;

1222

Adhikāro ca chandatā, ete abhinīhārakāraṇā’’.

Merit and aspiration—these are the conditions for determination (abhinīhāra)."

Sự ưu việt và ý muốn, đây là các điều kiện của sự kiên định.”

1223

Tattha vigatāsavadassananti buddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ yassa kassaci dassananti attho.

Here, seeing one free from defilements means seeing any of the Buddhas, Paccekabuddhas, or Buddha's disciples.

Trong đó, thấy bậc đã diệt trừ lậu hoặc có nghĩa là thấy bất cứ ai trong số các vị Phật, Độc Giác Phật, hoặc Thanh Văn Phật.

Sesaṃ vuttanayameva.

The rest is in the manner previously stated.

Phần còn lại cũng theo cách đã nói.

1224

Atha ‘‘sāvakānaṃ patthanā kittakaṃ vaṭṭatī’’ti?

Then, "How long should disciples make their aspiration?"

Vậy “sự phát nguyện của các Thanh Văn thích hợp trong bao lâu?”

Dvinnaṃ aggasāvakānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappasatasahassañca, asītimahāsāvakānaṃ kappasatasahassameva.

For the two chief disciples, one asaṅkhyeyya and one hundred thousand aeons; for the eighty great disciples, just one hundred thousand aeons.

Đối với hai vị Thượng Thủ Thanh Văn là một a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp; đối với tám mươi vị Đại Thanh Văn chỉ là một trăm ngàn đại kiếp.

Tathā buddhassa mātāpitūnaṃ upaṭṭhākassa puttassa cāti, tato oraṃ na sakkā, tattha kāraṇaṃ vuttanayameva.

Likewise for the Buddha's parents, attendant, and son. Less than that is not possible. The reason for this is as previously stated.

Cũng vậy, đối với cha mẹ, thị giả, và con của Đức Phật, không thể ít hơn thế. Lý do ở đây cũng theo cách đã nói.

Imesaṃ pana sabbesampi adhikāro ca chandatāti dvaṅgasamannāgatoyeva abhinīhāro hoti.

For all of these, the determination (abhinīhāra) is endowed with two factors: merit and aspiration.

Nhưng đối với tất cả những vị này, sự kiên định chỉ có hai yếu tố: sự ưu việt và ý muốn.

1225

Evaṃ imāya patthanāya iminā ca abhinīhārena yathāvuttappabhedaṃ kālaṃ pāramiyo pūretvā buddhā loke uppajjantā khattiyakule vā brāhmaṇakule vā uppajjanti, paccekabuddhā khattiyabrāhmaṇagahapatikulānaṃ aññatarasmiṃ, aggasāvakā pana buddhā viya khattiyabrāhmaṇakulesveva.

Thus, having fulfilled the perfections (pāramī) for the period of time specified above through this aspiration and determination, Buddhas, when they appear in the world, are born into a Khattiya family or a Brāhmaṇa family. Paccekabuddhas are born into any of the Khattiya, Brāhmaṇa, or householder families. The chief disciples, however, like the Buddhas, are born only into Khattiya or Brāhmaṇa families.

Như vậy, với sự phát nguyện này và sự kiên định này, sau khi hoàn thành các Ba-la-mật trong khoảng thời gian đã nói, các vị Phật khi xuất hiện trên thế gian thì xuất hiện trong dòng dõi Sát-đế-lợi hoặc Bà-la-môn. Các vị Độc Giác Phật thì xuất hiện trong một trong các dòng dõi Sát-đế-lợi, Bà-la-môn, hoặc gia chủ. Còn các vị Thượng Thủ Thanh Văn thì cũng như các vị Phật, xuất hiện trong các dòng dõi Sát-đế-lợi và Bà-la-môn.

Sabbabuddhā saṃvaṭṭamāne kappe na uppajjanti, vivaṭṭamāne kappe uppajjanti, tathā paccekabuddhā.

All Buddhas do not arise in an evolving aeon (saṃvaṭṭamāna kappa) but arise in a devolving aeon (vivaṭṭamāna kappa). The same applies to Paccekabuddhas.

Tất cả các vị Phật không xuất hiện trong kiếp hoại (saṃvaṭṭamāna kappa), mà xuất hiện trong kiếp thành (vivaṭṭamāna kappa). Các vị Độc Giác Phật cũng vậy.

Te pana buddhānaṃ uppajjanakāle na uppajjanti.

However, they do not arise at the time when Buddhas arise.

Tuy nhiên, các vị ấy không xuất hiện vào thời điểm các vị Phật xuất hiện.

Buddhā sayañca bujjhanti, pare ca bodhenti.

Buddhas enlighten themselves and enlighten others.

Các vị Phật tự mình giác ngộ và làm cho người khác giác ngộ.

Paccekabuddhā sayameva bujjhanti, na pare bodhenti.

Paccekabuddhas enlighten themselves but do not enlighten others.

Các vị Độc Giác Phật tự mình giác ngộ, nhưng không làm cho người khác giác ngộ.

Attharasameva paṭivijjhanti, na dhammarasaṃ.

They comprehend the meaning (attharasa) but not the Dhamma (dhammarasa).

Các vị ấy chỉ thấu hiểu ý nghĩa (attharasa), chứ không thấu hiểu pháp nghĩa (dhammarasa).

Na hi te lokuttaradhammaṃ paññattiṃ āropetvā desetuṃ sakkonti, mūgena diṭṭhasupino viya vanacarakena nagare sāyitabyañjanaraso viya ca nesaṃ dhammābhisamayo hoti.

Indeed, they cannot express and teach the supramundane Dhamma through concepts. Their comprehension of the Dhamma is like a dream seen by a mute person, or like the taste of a seasoned dish experienced by a forest dweller in a city.

Thật vậy, các vị ấy không thể đặt pháp siêu thế vào trong khái niệm để thuyết giảng. Sự chứng ngộ giáo pháp của các vị ấy giống như giấc mơ của người câm, hoặc như hương vị món ăn mà người sống trong rừng đã nếm trong thành phố.

Sabbaṃ iddhisamāpattipaṭisambhidāpabhedaṃ pāpuṇanti.

They attain all kinds of psychic powers (iddhi), attainments, and analytical knowledge (paṭisambhidā).

Các vị ấy đạt được tất cả các loại thần thông, nhập định, và phân tích.

Guṇavisiṭṭhatāya buddhānaṃ heṭṭhā sāvakānaṃ upari honti, na aññe pabbājetvā ābhisamācārikaṃ sikkhāpenti, ‘‘cittasallekho kātabbo, vosānaṃ nāpajjitabba’’nti iminā uddesena uposathaṃ karonti, ajja uposathoti vacanamattena vā, uposathaṃ karontā ca gandhamādane mañjūsakarukkhamūle ratanamāḷe sannipatitvā karontīti.

In terms of superiority of qualities, they are below the Buddhas and above the disciples. They do not ordain others or instruct them in the customary conduct (ābhisamācārikaṃ sikkhā). They observe the Uposatha with the instruction, "Mental defilement must be cleansed, one should not fall into error," or simply by saying, "Today is Uposatha." And when observing Uposatha, they gather at the jeweled hall at the foot of the Mañjūsaka tree in Gandhamādana.

Do sự siêu việt về phẩm chất, các vị ấy ở dưới các vị Phật và trên các vị Thanh Văn. Các vị ấy không xuất gia cho người khác và không dạy giới luật căn bản (ābhisamācārikaṃ sikkhāpenti). Các vị ấy thực hiện lễ Bố-tát (Uposatha) với mục đích “cần phải gột rửa tâm, không nên rơi vào sự suy đồi,” hoặc chỉ bằng lời nói “hôm nay là ngày Bố-tát.” Và khi thực hiện lễ Bố-tát, các vị ấy tập hợp tại gốc cây Manjūsaka, tại cung điện ngọc trên núi Gandhamādana.

Evaṃ bhagavā āyasmato ānandassa paccekabuddhānaṃ sabbākāraparipūraṃ patthanañca abhinīhārañca kathetvā idāni imāya patthanāya iminā ca abhinīhārena samudāgate te te paccekabuddhe kathetuṃ ‘‘sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍa’’ntiādinā nayena imaṃ khaggavisāṇasuttaṃ abhāsi.

Thus, having recounted to Venerable Ānanda the full aspiration and determination of Paccekabuddhas in all their aspects, the Blessed One then delivered this Khaggavisāṇa Sutta, beginning with " Laying down the rod in all beings" and so forth, to describe those Paccekabuddhas who arise through such aspiration and determination.

Như vậy, Đức Thế Tôn đã kể cho Tôn giả Ānanda về sự phát nguyện và sự kiên định hoàn hảo của các vị Độc Giác Phật về mọi phương diện, và bây giờ để kể về những vị Độc Giác Phật đã thành tựu nhờ sự phát nguyện và sự kiên định này, Ngài đã thuyết bài kinh Tê Giác (Khaggavisāṇa Sutta) theo cách bắt đầu bằng “đã đặt cây gậy xuống tất cả chúng sinh”.

Ayaṃ tāva avisesena pucchāvasito khaggavisāṇasuttassa uppatti.

This is, for now, the general account of the origin of the Khaggavisāṇa Sutta, which concludes the inquiry.

Đây là sự khởi nguyên của kinh Tê Giác, kết thúc với câu hỏi chung.

1226

Idāni visesena vattabbā.

Now it must be stated specifically.

Bây giờ cần phải nói rõ hơn.

Tattha imissā tāva gāthāya evaṃ uppatti veditabbā – ayaṃ kira paccekabuddho paccekabodhisattabhūmiṃ ogāhanto dve asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca pāramiyo pūretvā kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā āraññiko hutvā gatapaccāgatavattaṃ pūrento samaṇadhammaṃ akāsi.

Here, the origin of this verse should be understood thus: It is said that a certain Paccekabuddha, having entered the Paccekabodhisatta stage, fulfilled the perfections (pāramī) for two asaṅkhyeyyas and one hundred thousand aeons. Having gone forth in the dispensation of the Blessed One Kassapa, he became a forest dweller and practiced the ascetic life, fulfilling the "going forth and coming back" practice (gatapaccāgatavatta).

Trong đó, sự khởi nguyên của bài kệ này cần được hiểu như sau: vị Độc Giác Phật này, khi bước vào địa vị Bồ-tát Độc Giác, đã hoàn thành các Ba-la-mật trong hai a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp. Sau đó, Ngài xuất gia trong giáo pháp của Đức Thế Tôn Kassapa, trở thành một vị tu sĩ rừng, và thực hành pháp Sa-môn bằng cách hoàn thành hạnh đi và về (gatapaccāgatavatta).

Etaṃ kira vattaṃ aparipūretvā paccekabodhiṃ pāpuṇanto nāma natthi.

Indeed, no one attains Paccekabodhi without fulfilling this practice.

Thật vậy, không có ai đạt được Độc Giác Bồ-đề mà không hoàn thành hạnh này.

Kiṃ panetaṃ gatapaccāgatavattaṃ nāma?

But what is this gatapaccāgatavatta?

Vậy hạnh đi và về này là gì?

Haraṇapaccāharaṇanti.

It is "taking and bringing back."

Là đi và về.

Taṃ yathā vibhūtaṃ hoti, tathā kathessāma.

We shall explain how it is manifested.

Chúng tôi sẽ giải thích nó một cách chi tiết.

1227

Idha ekacco bhikkhu harati na paccāharati, ekacco paccāharati na harati, ekacco neva harati na paccāharati, ekacco harati ca paccāharati ca.

Here, some monks "take" but do not "bring back"; some "bring back" but do not "take"; some neither "take" nor "bring back"; and some both "take" and "bring back."

Ở đây, một số Tỳ-kheo đi nhưng không về, một số về nhưng không đi, một số không đi cũng không về, một số vừa đi vừa về.

Tattha yo bhikkhu pageva vuṭṭhāya cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇavattaṃ katvā bodhirukkhe udakaṃ āsiñcitvā pānīyaghaṭaṃ pūretvā pānīyamāḷe ṭhapetvā ācariyavattaṃ upajjhāyavattaṃ katvā dveasīti khandhakavattāni ca cuddasa mahāvattāni samādāya vattati.

Among these, a monk who rises early, performs the duties of the cetiya enclosure and Bodhi-tree enclosure, pours water on the Bodhi tree, fills the water jar, places it in the water stand, performs the duties for his teacher and preceptor, and undertakes and practices the eighty-two khandhaka duties and the fourteen great duties.

Trong đó, vị Tỳ-kheo nào thức dậy sớm, làm các phận sự tại sân tháp và sân Bồ-đề, tưới nước cho cây Bồ-đề, đổ đầy bình nước uống và đặt ở nhà nước uống, làm các phận sự của thầy A-xà-lê và thầy Y-chỉ, và thực hành hai mươi tám phận sự căn bản cùng mười bốn đại phận sự.

So sarīraparikammaṃ katvā senāsanaṃ pavisitvā yāva bhikkhācāravelā, tāva vivittāsane vītināmetvā velaṃ ñatvā nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā uttarāsaṅgaṃ katvā saṅghāṭiṃ khandhe karitvā pattaṃ aṃse ālaggetvā kammaṭṭhānaṃ manasi karonto cetiyaṅgaṇaṃ gantvā cetiyañca bodhiñca vanditvā gāmasamīpe cīvaraṃ pārupitvā pattaṃ ādāya gāmaṃ piṇḍāya pavisati.

He, after attending to his bodily needs, enters his lodging and spends the time in a secluded seat until alms-round time. Knowing the time, he puts on his lower robe, fastens his waist-band, puts on his outer robe, places his saṅghāṭi on his shoulder, slings his bowl over his shoulder, and, focusing on his meditation subject (kammaṭṭhāna), goes to the cetiya enclosure, salutes the cetiya and the Bodhi tree. Near the village, he puts on his robes and, taking his bowl, enters the village for alms.

Vị ấy sau khi làm vệ sinh thân thể, vào chỗ ở, an trú trong chỗ vắng vẻ cho đến giờ đi khất thực. Khi biết giờ, vị ấy mặc y, thắt dây lưng, đắp y vai trái, vắt y tăng-già-lê lên vai, đeo bát lên vai, tâm niệm đề mục thiền định, đi đến sân tháp, đảnh lễ tháp và cây Bồ-đề. Gần làng, vị ấy đắp y và mang bát vào làng khất thực.

Evaṃ paviṭṭho ca lābhī bhikkhu puññavā upāsakehi sakkato garukato upaṭṭhākakule vā paṭikkamanasālāyaṃ vā paṭikkamitvā upāsakehi taṃ taṃ pañhaṃ pucchiyamāno tesaṃ pañhavissajjanena dhammadesanāvikkhepena ca taṃ manasikāraṃ chaḍḍetvā nikkhamati.

Such a monk, who is fortunate and meritorious, revered and respected by the lay devotees, having retired to a supporter's home or a refectory, is questioned by the lay devotees on various matters. Due to answering their questions and being distracted by Dhamma talks, he abandons his mental focus (manasikāra) and departs.

Vị Tỳ-kheo có lợi lộc, có phước báu, được các cư sĩ tôn kính, trọng vọng, sau khi vào làng, trở về tại nhà thí chủ hoặc tại sảnh đường nghỉ ngơi. Khi được các cư sĩ hỏi đủ loại câu hỏi, vị ấy bỏ qua sự tác ý thiền định của mình do việc giải đáp các câu hỏi và thuyết pháp, rồi rời đi.

Vihāraṃ āgatopi bhikkhūhi pañhaṃ puṭṭho katheti, dhammaṃ bhaṇati, taṃ taṃ byāpārañca āpajjati.

Even after returning to the monastery, he answers questions asked by monks, recites the Dhamma, and engages in various activities.

Khi về đến Tịnh xá, vị ấy cũng được các Tỳ-kheo hỏi câu hỏi, vị ấy trả lời, thuyết pháp, và làm đủ mọi việc.

Pacchābhattampi purimayāmampi majjhimayāmampi evaṃ bhikkhūhi saddhiṃ papañcetvā kāyaduṭṭhullābhibhūto pacchimayāmepi sayati, neva kammaṭṭhānaṃ manasi karoti.

Afternoon, first watch, and middle watch—he converses with monks in this way. Overwhelmed by bodily indolence, he even sleeps during the last watch, never focusing on his meditation subject (kammaṭṭhāna).

Ngay cả sau bữa ăn, trong canh đầu và canh giữa, vị ấy cũng giao thiệp với các Tỳ-kheo như vậy, bị sự nặng nề của thân chi phối, nên trong canh cuối cũng ngủ, không tác ý đề mục thiền định.

Ayaṃ vuccati ‘‘harati na paccāharatī’’ti.

This one is called "one who takes but does not bring back."

Vị này được gọi là “đi nhưng không về”.

1228

Yo pana byādhibahulo hoti, bhuttāhāro paccūsasamaye na sammā pariṇamati.

However, one who is frequently ill, whose food eaten in the early morning is not properly digested.

Còn vị nào hay bệnh, thức ăn đã dùng vào sáng sớm không tiêu hóa tốt.

Pageva vuṭṭhāya yathāvuttaṃ vattaṃ kātuṃ na sakkoti kammaṭṭhānaṃ vā manasi kātuṃ, aññadatthu yāguṃ vā khajjakaṃ vā bhesajjaṃ vā bhattaṃ vā patthayamāno kālasseva pattacīvaramādāya gāmaṃ pavisati.

He cannot rise early and perform the aforementioned duties or focus on his meditation subject. Instead, desiring porridge, snacks, medicine, or food, he takes his bowl and robe and enters the village early.

Vị ấy không thể thức dậy sớm để làm các phận sự đã nói hoặc tác ý đề mục thiền định. Thay vào đó, vị ấy muốn cháo, đồ ăn nhẹ, thuốc men hoặc thức ăn, nên sớm mang bát y vào làng.

Tattha yāguṃ vā khajjakaṃ vā bhesajjaṃ vā bhattaṃ vā laddhā pattaṃ nīharitvā bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā paññattāsane nisinno kammaṭṭhānaṃ manasi karitvā visesaṃ patvā vā apatvā vā vihāraṃ āgantvā teneva manasikārena viharati.

There, having received porridge, snacks, medicine, or food, he takes out his bowl, finishes his meal, and sitting on a designated seat, focuses on his meditation subject. Whether he attains distinction or not, he returns to the monastery and dwells with that same mental focus.

Ở đó, sau khi nhận được cháo, đồ ăn nhẹ, thuốc men hoặc thức ăn, vị ấy mang bát ra, hoàn tất việc ăn uống, ngồi trên chỗ đã sắp đặt, tác ý đề mục thiền định, và dù đạt được sự đặc biệt hay không, vị ấy trở về Tịnh xá và an trú với sự tác ý đó.

Ayaṃ vuccati ‘‘paccāharati na haratī’’ti.

This is called "bringing back, not carrying away."

Vị này được gọi là “về nhưng không đi”.

Edisā hi bhikkhū yāguṃ pivitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā buddhasāsane arahattaṃ pattā gaṇanapathaṃ vītivattā, sīhaḷadīpeyeva tesu tesu gāmesu āsanasālāyaṃ taṃ āsanaṃ natthi, yattha bhikkhū nisinnā yāguṃ pivitvā arahattaṃ appattā.

Indeed, such bhikkhus, after drinking gruel, developed vipassanā and attained arahantship in the Buddha's dispensation, surpassing all count. In various villages throughout Sri Lanka, there is no such seat in a refectory where bhikkhus, after sitting and drinking gruel, did not attain arahantship.

Thật vậy, những Tỳ-kheo như vậy, sau khi uống cháo, đã phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán trong giáo pháp của Đức Phật, vượt qua mọi sự tính toán. Ngay tại đảo Tích Lan, trong các làng khác nhau, không có chỗ ngồi nào trong sảnh đường nơi các Tỳ-kheo ngồi uống cháo mà không đạt được A-la-hán.

1229

Yo pana pamādavihārī hoti nikkhittadhuro, sabbavattāni bhinditvā pañcavidhacetokhilavinibandhanabaddhacitto viharanto kammaṭṭhānamanasikāramananuyutto gāmaṃ piṇḍāya pavisitvā gihīhi saddhiṃ kathāpapañcena papañcito tucchakova nikkhamati.

But whoever dwells in heedlessness, having laid down his burden, breaking all observances, with his mind bound by the five kinds of mental barrenness and hindrances, not devoted to meditation on his kammaṭṭhāna, enters the village for alms, becomes entangled in worldly talk with householders, and departs empty-handed.

Còn vị nào sống phóng dật, bỏ bê trách nhiệm, phá bỏ tất cả các phận sự, tâm bị trói buộc bởi năm chướng ngại tâm, sống không chuyên tâm vào sự tác ý đề mục thiền định, vào làng khất thực, giao thiệp với các cư sĩ bằng những câu chuyện phù phiếm, rồi ra về tay không.

Ayaṃ vuccati ‘‘neva harati na paccāharatī’’ti.

This one is called "neither carrying away nor bringing back."

Vị này được gọi là “không đi cũng không về”.

1230

Yo pana pageva vuṭṭhāya purimanayeneva sabbavattāni paripūretvā yāva bhikkhācāravelā, tāva pallaṅkaṃ ābhujitvā kammaṭṭhānaṃ manasi karoti.

But whoever rises early and, in the same manner as before, completes all observances, then sits cross-legged and attends to his kammaṭṭhāna until the time for alms-round.

Còn vị nào thức dậy sớm, hoàn thành tất cả các phận sự theo cách đã nói trước đó, và ngồi kiết già, tác ý đề mục thiền định cho đến giờ khất thực.

Kammaṭṭhānaṃ nāma duvidhaṃ – sabbatthakañca pārihāriyañca.

Kammaṭṭhāna is of two kinds: sabbatthaka (universal) and pārihāriya (personal).

Đề mục thiền định có hai loại: phổ biến (sabbatthaka) và đặc biệt (pārihāriya).

Tattha sabbatthakaṃ nāma mettā ca maraṇānussati ca.

Among these, sabbatthaka refers to mettā (loving-kindness) and maraṇānussati (recollection of death).

Trong đó, phổ biến là từ bi và niệm chết.

Tañhi sabbattha atthayitabbaṃ icchitabbanti ‘‘sabbatthaka’’nti vuccati.

This is called "sabbatthaka" because it should be desired and sought everywhere.

Vì điều đó cần được mong muốn ở khắp mọi nơi, nên nó được gọi là “phổ biến”.

Mettā nāma āvāsādīsu sabbattha icchitabbā.

Mettā, indeed, should be desired everywhere, for example, in one's dwelling.

Từ bi cần được mong muốn ở khắp mọi nơi, như trong chỗ ở.

Āvāsesu hi mettāvihārī bhikkhu sabrahmacārīnaṃ piyo hoti manāpo, tena phāsu asaṅghaṭṭho viharati.

A bhikkhu dwelling in mettā in his dwelling is dear and pleasing to his fellow bhikkhus; he lives comfortably and without conflict.

Thật vậy, vị Tỳ-kheo trú trong từ bi ở chỗ ở thì được các bạn đồng phạm hạnh yêu mến, dễ chịu, và sống an ổn không bị va chạm.

Devatāsu mettāvihārī devatāhi rakkhitagopito sukhaṃ viharati.

A bhikkhu dwelling in mettā towards devas is guarded and protected by devas and lives happily.

Người sống với tâm từ đối với chư thiên, được chư thiên bảo vệ, che chở, sống an lạc.

Rājarājamahāmattādīsu mettāvihārī tehi mamāyito sukhaṃ viharati.

A bhikkhu dwelling in mettā towards kings, high officials, and so on, is cherished by them and lives happily.

Người sống với tâm từ đối với vua chúa, đại thần, v.v., được họ yêu mến, sống an lạc.

Gāmanigamādīsu mettāvihārī sabbattha bhikkhācariyādīsu manussehi sakkato garukato sukhaṃ viharati.

A bhikkhu dwelling in mettā in villages, market towns, and so on, is respected and revered by people in all matters, such as alms-round, and lives happily.

Người sống với tâm từ đối với làng mạc, thị trấn, v.v., được mọi người tôn trọng, kính nể trong mọi việc khất thực, v.v., sống an lạc.

Maraṇānussatibhāvanāya jīvitanikantiṃ pahāya appamatto viharati.

By cultivating maraṇānussati, one abandons attachment to life and dwells heedfully.

Nhờ tu tập niệm chết, từ bỏ sự quyến luyến cuộc sống, sống không phóng dật.

1231

Yaṃ pana sadā pariharitabbaṃ cariyānukūlena gahitaṃ.

That which should always be kept in mind and adopted according to one's temperament,

Còn điều cần phải luôn gìn giữ, được chọn lựa phù hợp với hạnh nghiệp.

Taṃ dasāsubhakasiṇānussatīsu aññataraṃ, catudhātuvavatthānameva vā, taṃ sadā pariharitabbato rakkhitabbato bhāvetabbato ca ‘‘pārihāriya’’nti vuccati, mūlakammaṭṭhānantipi tadeva.

that is one of the ten asubha-kasiṇas or recollections, or indeed, the analysis of the four elements. That is called "pārihāriya" because it should always be kept in mind, guarded, and cultivated; it is also the primary kammaṭṭhāna.

Đó là một trong mười đề mục bất tịnh, mười biến xứ, mười tùy niệm, hoặc chỉ là sự phân biệt bốn đại. Điều đó được gọi là “pārihāriya” (đề mục tùy thân) vì phải luôn gìn giữ, bảo vệ và tu tập; đó cũng là đề mục căn bản.

Atthakāmā hi kulaputtā sāsane pabbajitvā dasapi vīsampi tiṃsampi cattālīsampi paññāsampi satampi ekato vasantā katikavattaṃ katvā viharanti – ‘‘āvuso, tumhe na iṇaṭṭā na bhayaṭṭā na jīvikāpakatā pabbajitā, dukkhā muccitukāmā panettha pabbajitā.

Indeed, sons of good families who desire welfare, having gone forth in the dispensation, even if ten, twenty, thirty, forty, fifty, or a hundred live together, make an agreement and dwell thus: "Friends, you have not gone forth because of debt, or fear, or for a livelihood; you have gone forth here desiring to be free from suffering.

Thật vậy, các thiện gia nam tử vì lợi ích mà xuất gia trong giáo pháp, hai mươi, ba mươi, bốn mươi, năm mươi, một trăm vị cùng sống chung, lập lời ước nguyện mà sống – “Này các hiền giả, các vị xuất gia không phải vì nợ nần, không phải vì sợ hãi, không phải vì mất sinh kế, mà các vị xuất gia ở đây vì muốn thoát khỏi khổ đau.

Tasmā gamane uppannakilese gamaneyeva niggaṇhatha, ṭhāne, nisajjāya, sayane uppannakilese sayaneyeva niggaṇhathā’’ti.

Therefore, suppress defilements that arise while walking, right when walking; suppress defilements that arise while standing, sitting, or lying down, right when lying down."

Do đó, hãy chế ngự các phiền não phát sinh khi đi, ngay trong khi đi; hãy chế ngự các phiền não phát sinh khi đứng, khi ngồi, khi nằm, ngay trong khi nằm.”

1232

Te evaṃ katikavattaṃ katvā bhikkhācāraṃ gacchantā aḍḍhausabhausabhaaḍḍhagāvutagāvutantaresu pāsāṇā honti, tāya saññāya kammaṭṭhānaṃ manasikarontāva gacchanti.

Having made such an agreement, as they go for alms, there are stones at intervals of half a usabha, a usabha, half a gāvuta, or a gāvuta. With that mindfulness, they go, continuously attending to their kammaṭṭhāna.

Sau khi lập lời ước nguyện như vậy, họ đi khất thực, khi đến những khoảng cách nửa dặm, một dặm, nửa do tuần, một do tuần, họ trở thành những tảng đá, chỉ chú tâm vào đề mục thiền quán mà đi.

Sace kassaci gamane kileso uppajjati, so tattheva naṃ niggaṇhāti.

If a defilement arises in anyone while walking, he suppresses it right there.

Nếu phiền não phát sinh nơi ai đó trong khi đi, vị ấy liền chế ngự nó ngay tại đó.

Tathā asakkonto tiṭṭhati, athassa pacchato āgacchantopi tiṭṭhati.

If he cannot do so, he stands, and then the one coming behind him also stands.

Nếu không thể làm được như vậy, vị ấy dừng lại, và vị đi sau cũng dừng lại.

So ‘‘ayaṃ bhikkhu tuyhaṃ uppannaṃ vitakkaṃ jānāti, ananucchavikaṃ te eta’’nti attānaṃ paṭicodetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā tattheva ariyabhūmiṃ okkamati.

He, reproaching himself, thinking, "This bhikkhu knows the thought that has arisen in you; this is not fitting for you," develops vipassanā and steps onto the Aryan stage right there.

Vị ấy tự trách mình rằng: “Vị tỳ khưu này biết được tư duy đã phát sinh nơi ngươi, điều này không thích hợp với ngươi,” rồi tăng cường thiền quán và đạt đến thánh vị ngay tại đó.

Tathā asakkonto nisīdati.

If he cannot do so, he sits down.

Nếu không thể làm được như vậy, vị ấy ngồi xuống.

Athassa pacchato āgacchantopi nisīdatīti.

And then the one coming behind him also sits down.

Và vị đi sau cũng ngồi xuống.

Soyeva nayo ariyabhūmiṃ okkamituṃ asakkontopi taṃ kilesaṃ vikkhambhetvā kammaṭṭhānaṃ manasikarontova gacchati, na kammaṭṭhānavippayuttena cittena pādaṃ uddharati.

Even if he cannot step onto the Aryan stage, he suppresses that defilement and continues walking, attending to his kammaṭṭhāna, not lifting his foot with a mind disjoined from kammaṭṭhāna.

Cũng theo cách đó, dù không thể đạt đến thánh vị, vị ấy cũng chế ngự phiền não đó, chỉ chú tâm vào đề mục thiền quán mà đi, không nhấc chân với tâm không liên hệ đến đề mục thiền quán.

Uddharati ce, paṭinivattitvā purimapadeseyeva tiṭṭhati.

If he does lift it, he turns back and stands at the previous spot.

Nếu có nhấc chân, vị ấy quay lại và dừng ngay tại chỗ cũ.

Ālindakavāsī mahāphussadevatthero viya.

Like Thera Mahāphussadeva of Ālindaka.

Như Đại Trưởng Lão Phussadeva trú tại Ālindaka.

1233

So kira ekūnavīsativassāni gatapaccāgatavattaṃ pūrento evaṃ vihāsi.

It is said that he lived thus, fulfilling the practice of coming and going for nineteen years.

Nghe nói, ngài đã sống như vậy, hoàn thành hạnh đi tới đi lui trong mười chín năm.

Manussāpi sudaṃ antarāmagge kasantā ca vapantā ca maddantā ca kammāni karontā ca theraṃ tathā gacchantaṃ disvā ‘‘ayaṃ thero punappunaṃ nivattitvā gacchati, kiṃ nu kho maggamūḷho, udāhu kiñci pamuṭṭho’’ti samullapanti.

People too, while plowing, sowing, harrowing, and doing work on the path, seeing the thera walking like that, would say, "This thera keeps turning back again and again; has he lost his way, or has he forgotten something?"

Người dân trên đường, trong khi cày cấy, gieo trồng, đập lúa, và làm các công việc khác, thấy vị trưởng lão đi như vậy, họ bàn tán: “Vị trưởng lão này cứ đi tới đi lui, có lẽ ngài bị lạc đường, hay có điều gì đó bị bỏ quên chăng?”

So taṃ anādiyitvā kammaṭṭhānayuttena citteneva samaṇadhammaṃ karonto vīsativassabbhantare arahattaṃ pāpuṇi.

Disregarding them, he practiced the ascetic's way with a mind devoted to kammaṭṭhāna, and within twenty years, he attained arahantship.

Ngài không bận tâm điều đó, chỉ thực hành hạnh sa-môn với tâm chú tâm vào đề mục thiền quán, và đạt được A-la-hán quả trong vòng hai mươi năm.

Arahattapattadivaseyevassa caṅkamanakoṭiyaṃ adhivatthā devatā aṅgulīhi dīpaṃ ujjāletvā aṭṭhāsi, cattāropi mahārājāno sakko ca devānamindo brahmā ca sahampati upaṭṭhānaṃ āgamiṃsu.

On the very day he attained arahantship, the devatā dwelling at the end of his walking path lit a lamp with her fingers and stood there, and the four Great Kings, Sakka the King of Devas, and Brahmā Sahampati came to attend upon him.

Ngay trong ngày ngài đạt A-la-hán quả, chư thiên trú tại đầu đường kinh hành của ngài đã thắp đèn bằng ngón tay và đứng đó, bốn vị Đại Thiên Vương, vua trời Sakka, và Phạm thiên Sahampati đều đến hầu hạ.

Tañca obhāsaṃ disvā vanavāsī mahātissatthero taṃ dutiyadivase pucchi – ‘‘rattibhāge āyasmato santike obhāso ahosi, kiṃ so’’ti?

Seeing that light, Thera Mahātissa of Vanavāsa asked him the next day, "There was a light near Your Reverence during the night; what was that?"

Thấy ánh sáng đó, Đại Trưởng Lão Mahātissa trú ở rừng đã hỏi ngài vào ngày hôm sau – “Thưa Tôn giả, ban đêm có ánh sáng ở chỗ Tôn giả, đó là gì vậy?”

Thero vikkhepaṃ karonto ‘‘obhāso nāma dīpobhāsopi hoti maṇiobhāsopī’’ti evamādimāha.

The thera, deflecting, spoke thus: "A light can be a lamp-light or a jewel-light," and so on.

Vị trưởng lão lảng tránh câu hỏi, nói rằng: “Ánh sáng thì có thể là ánh sáng của đèn, cũng có thể là ánh sáng của ngọc,” v.v.

So ‘‘paṭicchādetha tumhe’’ti nibaddho ‘‘āmā’’ti paṭijānitvā ārocesi.

When pressed, "You are hiding something," he admitted, "Yes," and reported it.

Khi bị hỏi dồn: “Ngài hãy che giấu đi,” ngài đã thừa nhận “Vâng” và kể lại.

1234

Kāḷavallimaṇḍapavāsī mahānāgatthero viya ca.

And like Thera Mahānāga of Kāḷavallimaṇḍapa.

Và như Đại Trưởng Lão Nāga trú tại Kāḷavallimaṇḍapa.

Sopi kira gatapaccāgatavattaṃ pūrento ‘‘paṭhamaṃ tāva bhagavato mahāpadhānaṃ pūjessāmī’’ti satta vassāni ṭhānacaṅkamameva adhiṭṭhāsi, puna soḷasa vassāni gatapaccāgatavattaṃ pūretvā arahattaṃ pāpuṇi.

It is said that he also, fulfilling the practice of coming and going, first resolved to honor the Great Exertion of the Blessed One, and for seven years, he maintained only standing and walking meditation; then, after fulfilling the practice of coming and going for sixteen years, he attained arahantship.

Nghe nói, ngài cũng hoàn thành hạnh đi tới đi lui, thệ nguyện rằng: “Trước tiên, tôi sẽ cúng dường đại tinh tấn của Đức Thế Tôn,” và ngài đã giữ hạnh đứng và kinh hành trong bảy năm, sau đó hoàn thành hạnh đi tới đi lui trong mười sáu năm và đạt được A-la-hán quả.

Evaṃ kammaṭṭhānamanuyuttacitteneva pādaṃ uddharanto vippayuttena cittena uddhaṭe paṭinivattanto gāmasamīpaṃ gantvā ‘‘gāvī nu kho pabbajito nu kho’’ti āsaṅkanīyappadese ṭhatvā saṅghāṭiṃ pārupitvā pattaṃ gahetvā gāmadvāraṃ patvā kacchakantarato udakaṃ gahetvā gaṇḍūsaṃ katvā gāmaṃ pavisati ‘‘bhikkhaṃ vā dātuṃ vandituṃ vā upagate manusse ‘dīghāyukā hothā’ti vacanamattenāpi mā me kammaṭṭhānavikkhepo ahosī’’ti.

Walking thus, with a mind devoted to kammaṭṭhāna, turning back if he lifted his foot with a mind disjoined from it, he would go near the village, stand in a place where he might be mistaken for a cow or a renunciant, put on his outer robe, take his bowl, reach the village gate, take water from a hollow, rinse his mouth, and then enter the village, thinking, "Let no disturbance to my kammaṭṭhāna occur even by merely saying 'May you live long' to people who come to give alms or pay respects."

Như vậy, khi nhấc chân với tâm chú tâm vào đề mục thiền quán, và quay lại nếu nhấc chân với tâm không liên hệ, ngài đi đến gần làng, đứng ở chỗ có thể bị nghi ngờ là “đây là bò hay là người xuất gia?” rồi đắp y saṅghāṭi, cầm bát, đến cổng làng, lấy nước từ khe suối súc miệng, rồi vào làng, nghĩ rằng: “Dù có người đến cúng dường hay đảnh lễ, chỉ bằng lời nói ‘Chúc sống lâu’ cũng đừng để đề mục thiền quán của ta bị xao lãng.”

Sace pana naṃ ‘‘ajja, bhante, kiṃ sattamī, udāhu aṭṭhamī’’ti divasaṃ pucchanti, udakaṃ gilitvā āroceti.

If they ask him, "Today, Venerable Sir, is it the seventh or the eighth?" he swallows water and replies.

Nhưng nếu họ hỏi: “Bạch Đại đức, hôm nay là ngày gì, mùng bảy hay mùng tám?”, ngài nuốt nước rồi báo cho họ biết.

Sace divasapucchakā na honti, nikkhamanavelāyaṃ gāmadvāre niṭṭhubhitvāva yāti.

If there are no questioners about the day, he simply spits at the village gate when leaving and goes.

Nếu không có ai hỏi ngày, khi ra về, ngài nhổ nước bọt ở cổng làng rồi đi.

1235

Sīhaḷadīpe kalambatitthavihāre vassūpagatā paññāsa bhikkhū viya ca.

And like fifty bhikkhus who resided for the Rains in Kalambatitthavihāra in Sri Lanka.

Và như năm mươi vị tỳ khưu an cư tại Kalambatittha-vihāra ở đảo Sīhaḷa.

Te kira vassūpanāyikauposathadivase katikavattaṃ akaṃsu – ‘‘arahattaṃ appatvā na aññamaññaṃ ālapissāmā’’ti.

It is said that on the Uposatha day of the Rains entry, they made an agreement: "We will not speak to each other until we attain arahantship."

Nghe nói, vào ngày Bố-tát nhập hạ, họ đã lập lời ước nguyện – “Nếu chưa đạt A-la-hán quả, chúng ta sẽ không nói chuyện với nhau.”

Gāmañca piṇḍāya pavisantā gāmadvāre udakagaṇḍūsaṃ katvā pavisiṃsu, divase pucchite udakaṃ gilitvā ārocesuṃ, apucchite gāmadvāre niṭṭhubhitvā vihāraṃ āgamaṃsu.

Entering the village for alms, they would rinse their mouths with water at the village gate before entering; if asked about the day, they would swallow water and reply; if not asked, they would spit at the village gate and return to the monastery.

Khi vào làng khất thực, họ súc miệng bằng nước ở cổng làng rồi vào. Khi được hỏi ngày, họ nuốt nước rồi báo cho biết. Nếu không được hỏi, họ nhổ nước bọt ở cổng làng rồi về tịnh xá.

Tattha manussā niṭṭhubhanaṭṭhānaṃ disvā jāniṃsu – ‘‘ajja eko āgato, ajja dve’’ti.

Seeing the spitting spots there, people knew, "Today one came, today two came."

Thấy chỗ nhổ nước bọt, người dân biết được – “Hôm nay một vị đến, hôm nay hai vị đến.”

Evañca cintesuṃ – ‘‘kiṃ nu kho ete amheheva saddhiṃ na sallapanti, udāhu aññamaññampi, yadi aññamaññampi na sallapanti, addhā vivādajātā bhavissanti, handa nesaṃ aññamaññaṃ khamāpessāmā’’ti.

And they thought, "Why do they not speak with us, or even among themselves? If they do not speak among themselves, they must surely be in dispute; come, let us reconcile them with each other."

Và họ nghĩ: “Tại sao các vị ấy không nói chuyện với chúng ta, hay cũng không nói chuyện với nhau? Nếu không nói chuyện với nhau, chắc chắn họ đã cãi vã. Chúng ta hãy làm cho họ hòa giải với nhau.”

Sabbe vihāraṃ agamaṃsu.

All of them went to the monastery.

Tất cả đều đến tịnh xá.

Tattha paññāsāya bhikkhūsu vassaṃ upagatesu dve bhikkhū ekokāse nāddasaṃsu.

There, when fifty bhikkhus had entered the Rains retreat, two bhikkhus could not be found in one place.

Trong số năm mươi vị tỳ khưu an cư tại đó, họ không thấy hai vị tỳ khưu ở cùng một chỗ.

Tato tesu yo cakkhumā puriso, so evamāha – ‘‘na, bho, kalahakārakānaṃ vasanokāso īdiso hoti, susammaṭṭhaṃ cetiyaṅgaṇaṃ bodhiyaṅgaṇaṃ, sunikkhittā sammajjaniyo, sūpaṭṭhapitaṃ pānīyaparibhojanīya’’nti, te tato nivattā.

Then, among them, the wise man said thus: "This, sirs, is not the dwelling place of quarrelsome people; the cetiya enclosure and the Bodhi tree enclosure are well-swept, the brooms are neatly placed, and water for drinking and washing is well-provided." So, they returned from there.

Khi đó, một người có mắt trong số họ nói: “Này các ngài, nơi ở của những người gây gổ không phải như thế này. Sân tháp và sân bồ-đề được quét dọn sạch sẽ, chổi được đặt gọn gàng, nước uống và nước dùng được sắp đặt chu đáo.” Từ đó, họ quay về.

Tepi bhikkhū antovasseyeva vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā mahāpavāraṇāya visuddhipavāraṇaṃ pavāresuṃ.

And those bhikkhus, having developed vipassanā within that very Rains retreat, attained arahantship and offered the 'purification invitation' at the great Pavāraṇā.

Các vị tỳ khưu ấy cũng đã tăng cường thiền quán ngay trong mùa an cư, đạt được A-la-hán quả, và đã làm lễ Tự Tứ thanh tịnh vào ngày Đại Tự Tứ.

1236

Evaṃ kāḷavallimaṇḍapavāsī mahānāgatthero viya kalambatitthavihāre vassūpagatā bhikkhū viya ca kammaṭṭhānayutteneva cittena pādaṃ uddharanto gāmasamīpaṃ gantvā udakagaṇḍūsaṃ katvā vīthiyo sallakkhetvā yattha surāsoṇḍadhuttādayo kalahakārakā caṇḍahatthiassādayo vā natthi, taṃ vīthiṃ paṭipajjati.

Thus, like Mahānāga Thera residing in Kāḷavallimaṇḍapa, and like the bhikkhus who entered the Rains retreat at Kalambatittha Vihāra, lifting his foot with a mind intent on kammaṭṭhāna, he goes near the village, takes a mouthful of water, observes the streets, and enters that street where there are no drunkards, rogues, quarrelsome people, or wild elephants and horses.

Như Đại Trưởng Lão Nāga trú tại Kāḷavallimaṇḍapa và các vị tỳ khưu an cư tại Kalambatittha-vihāra, khi nhấc chân với tâm chú tâm vào đề mục thiền quán, đến gần làng, súc miệng bằng nước, quan sát các con đường, và đi vào con đường nào không có những kẻ say sưa, du đãng, gây gổ, hay voi ngựa hung dữ.

Tattha ca piṇḍāya caranto na turitaturito javena gacchati, javanapiṇḍapātikadhutaṅgaṃ nāma natthi, visamabhūmibhāgappattaṃ pana udakabharitasakaṭamiva niccalo hutvā gacchati.

And while walking for alms there, he does not go quickly and hastily with speed, for there is no dhutaṅga called 'hasty alms-gatherer'; instead, he goes motionlessly like a cart full of water on uneven ground.

Ở đó, khi đi khất thực, ngài không đi nhanh vội vã, vì không có hạnh đầu đà đi khất thực nhanh. Ngài đi như một chiếc xe bò đầy nước trên đoạn đường gồ ghề, không lay động.

Anugharaṃ paviṭṭho ca dātukāmaṃ vā adātukāmaṃ vā sallakkhetuṃ tadanurūpaṃ kālaṃ āgamento bhikkhaṃ gahetvā patirūpe okāse nisīditvā kammaṭṭhānaṃ manasikaronto āhāre paṭikkūlasaññaṃ upaṭṭhapetvā akkhabbhañjanavaṇālepanaputtamaṃsūpamāvasena paccavekkhanto aṭṭhaṅgasamannāgataṃ āhāraṃ āhāreti neva davāya na madāya…pe… bhuttāvī ca udakakiccaṃ katvā muhuttaṃ bhattakilamathaṃ vinodetvā yathā purebhattaṃ, evaṃ pacchābhattaṃ, purimayāmaṃ pacchimayāmañca kammaṭṭhānaṃ manasi karoti.

Having entered each house, he waits for an appropriate time to discern whether people are willing to give or not, then takes alms, sits in a suitable place, attends to kammaṭṭhāna, establishes the perception of repulsiveness in food, and reflects on it by way of the simile of eye-ointment, wound-salve, and son's flesh, and then partakes of food endowed with eight qualities, not for sport, not for intoxication… (rest omitted by original text) … Having eaten, and having performed the water-duty, he dispels the fatigue of the meal for a moment, and just as before the meal, so too after the meal, in the first watch and the last watch, he attends to kammaṭṭhāna.

Khi vào từng nhà, ngài dành thời gian thích hợp để quan sát xem người ta có muốn cúng dường hay không, rồi nhận thức ăn, ngồi ở chỗ thích hợp, chú tâm vào đề mục thiền quán, thiết lập tưởng ghê tởm đối với thức ăn, quán xét thức ăn theo ví dụ thuốc bôi mắt, thuốc bôi vết thương, thịt con trai, v.v., và thọ dụng thức ăn có tám chi phần, không phải để vui đùa, không phải để say sưa… (tóm tắt)… Sau khi ăn, ngài làm các việc liên quan đến nước, nghỉ ngơi một lát để xua tan sự mệt mỏi sau bữa ăn, rồi như trước bữa ăn, sau bữa ăn, trong canh đầu và canh cuối, ngài chú tâm vào đề mục thiền quán.

Ayaṃ vuccati ‘‘harati ca paccāharati cā’’ti.

This is called "carrying forth and bringing back."

Đây được gọi là “đi tới và đi lui”.

Evametaṃ haraṇapaccāharaṇaṃ gatapaccāgatavattanti vuccati.

This 'carrying forth and bringing back' is called the 'practice of going and returning'.

Việc đi tới đi lui này được gọi là hạnh đi tới đi lui (gatapaccāgatavatta).

1237

Etaṃ pūrento yadi upanissayasampanno hoti, paṭhamavaye eva arahattaṃ pāpuṇāti.

If one who fulfils this is endowed with sufficient supporting conditions, one attains arahantship in the first stage of life.

Nếu hoàn thành hạnh này và có đầy đủ nhân duyên, vị ấy sẽ đạt A-la-hán quả ngay trong tuổi thanh xuân.

No ce paṭhamavaye pāpuṇāti, atha majjhimavaye pāpuṇāti.

If one does not attain it in the first stage of life, then one attains it in the middle stage of life.

Nếu không thành tựu trong tuổi trẻ, thì thành tựu trong tuổi trung niên.

No ce majjhimavaye pāpuṇāti, atha maraṇasamaye pāpuṇāti.

If one does not attain it in the middle stage of life, then one attains it at the time of death.

Nếu không thành tựu trong tuổi trung niên, thì thành tựu vào lúc lâm chung.

No ce maraṇasamaye pāpuṇāti, atha devaputto hutvā pāpuṇāti.

If one does not attain it at the time of death, then one attains it after becoming a deva.

Nếu không thành tựu vào lúc lâm chung, thì thành tựu khi trở thành một thiên tử.

No ce devaputto hutvā pāpuṇāti, atha paccekasambuddho hutvā parinibbāti.

If one does not attain it after becoming a deva, then one attains Parinibbāna as a Paccekabuddha.

Nếu không thành tựu khi trở thành một thiên tử, thì trở thành một vị Phật Độc Giác (Paccekabuddha) và nhập Niết Bàn.

No ce paccekasambuddho hutvā parinibbāti, atha buddhānaṃ sammukhībhāve khippābhiñño hoti seyyathāpi thero bāhiyo, mahāpañño vā hoti seyyathāpi thero sāriputtoti.

If one does not attain Parinibbāna as a Paccekabuddha, then in the presence of Buddhas, one becomes swift in supernormal powers, like the Elder Bāhiya, or one becomes greatly wise, like the Elder Sāriputta.

Nếu không trở thành một vị Phật Độc Giác và nhập Niết Bàn, thì khi đối diện với các vị Phật, sẽ nhanh chóng chứng ngộ (khippābhiñño) như Trưởng lão Bāhiya, hoặc trở thành bậc đại trí tuệ như Trưởng lão Sāriputta.

1238

Ayaṃ pana paccekabodhisatto kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā āraññiko hutvā vīsati vassasahassāni etaṃ gatapaccāgatavattaṃ pūretvā kālaṃ katvā kāmāvacaradevaloke uppajji.

This Paccekabodhisatta, having gone forth into the Dispensation of Kassapa Bhagavā, became a forest-dweller and, having fulfilled this 'practice of going and returning' for twenty thousand years, passed away and was reborn in the Kāmāvacara deva-world.

Vị Bồ tát Độc Giác này, sau khi xuất gia trong giáo pháp của Đức Thế Tôn Kassapa, trở thành một vị ẩn sĩ trong rừng, hoàn thành hạnh "đi rồi trở lại" (gatapaccāgatavatta) này trong hai mươi ngàn năm, rồi mệnh chung và tái sinh vào cõi trời Dục giới.

Tato cavitvā bārāṇasirañño aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ aggahesi.

Having passed away from there, he took conception in the womb of the chief queen of the king of Bārāṇasī.

Từ đó, vị ấy thác sinh và thọ thai trong bụng của vị Hoàng hậu chính của vua Bārāṇasī.

Kusalā itthiyo tadaheva gabbhasaṇṭhānaṃ jānanti.

Skilled women know the formation of the embryo immediately.

Những phụ nữ khéo léo biết được sự hình thành của bào thai ngay lập tức.

Sā ca tāsaṃ aññatarā, tasmā esāpi taṃ gabbhapatiṭṭhānaṃ rañño nivedesi.

And she was one of them; therefore, she also informed the king of that conception.

Bà ấy là một trong số những người đó, vì vậy bà đã báo cáo việc thọ thai đó cho nhà vua.

Dhammatā esā, yaṃ puññavante satte gabbhe uppanne mātugāmo gabbhaparihāraṃ labhati.

It is a natural law that when meritorious beings are conceived in the womb, the mother receives special care for the pregnancy.

Đó là lẽ thường, khi một chúng sinh có phước đức thọ thai, người mẹ sẽ được chăm sóc thai kỳ.

Tasmā rājā tassā gabbhaparihāraṃ adāsi.

Therefore, the king provided her with special care for the pregnancy.

Vì vậy, nhà vua đã ban sự chăm sóc thai kỳ cho bà.

Sā tato pabhuti nāccuṇhaṃ kiñci ajjhoharituṃ labhati, nātisītaṃ nāccambilaṃ nātiloṇaṃ nātikaṭukaṃ nātitittakaṃ.

From then on, she was not allowed to consume anything too hot, nor too cold, nor too sour, nor too salty, nor too pungent, nor too bitter.

Từ đó trở đi, bà không được ăn bất cứ thứ gì quá nóng, quá lạnh, quá chua, quá mặn, quá cay hoặc quá đắng.

Accuṇhe hi mātarā ajjhohaṭe gabbhassa lohakumbhivāso viya hoti, atisīte lokantarikavāso viya, accambilaloṇakaṭukatittakesu bhuttesu satthena phāletvā ambilādīhi sittāni viya dārakassa aṅgāni tibbavedanāni honti.

For if the mother consumes something too hot, it is like a dwelling in a pot of molten lead for the embryo; if too cold, it is like dwelling in a Lokantarika hell; when too sour, salty, pungent, or bitter foods are eaten, the child's limbs suffer intense pain, as if cut with a knife and drenched with sour liquid, etc.

Vì nếu người mẹ ăn quá nóng, bào thai sẽ như ở trong vạc dầu; nếu quá lạnh, sẽ như ở trong địa ngục Lokantarika; nếu ăn quá chua, mặn, cay, đắng, các bộ phận của đứa bé sẽ đau đớn dữ dội như bị dao xẻ và rưới axit.

Aticaṅkamanaṭṭhānanisajjasayanatopi naṃ nivārenti ‘‘kucchigatassa sañcalanadukkhaṃ mā ahosī’’ti.

They also prevented her from excessive walking, standing, sitting, and lying down, thinking, "May the suffering of movement not arise for the one in the womb."

Họ cũng ngăn bà đi lại, ngồi, nằm quá nhiều, nói rằng: "Đừng để bào thai phải chịu sự khó chịu do di chuyển."

Mudukattharaṇatthatāya bhūmiyā caṅkamanādīni mattāya kātuṃ labhati, vaṇṇagandhādisampannaṃ sāduṃ sappāyaṃ annapānaṃ bhuñjituṃ labhati.

She was allowed to walk and so forth on soft bedding on the ground in moderation, and she was allowed to partake of delicious and wholesome food and drink endowed with good colour, fragrance, etc.

Bà được phép đi lại và làm các hoạt động khác một cách vừa phải trên nền trải đệm mềm, và được ăn uống những món ăn thức uống có màu sắc, hương vị, ngon miệng và phù hợp.

Pariggahetvāva naṃ caṅkamāpenti nisīdāpenti vuṭṭhāpenti.

They made her walk, sit, and stand by supporting her.

Họ đỡ bà khi đi, khi ngồi và khi đứng dậy.

1239

Sā evaṃ parihariyamānā gabbhaparipākakāle sūtigharaṃ pavisitvā paccūsasamaye puttaṃ vijāyi pakkatelamadditamanosilāpiṇḍisadisaṃ dhaññapuññalakkhaṇūpetaṃ.

Thus cared for, at the time of the full development of the pregnancy, she entered the lying-in chamber and at dawn gave birth to a son, resembling a lump of red arsenic smeared with ripe oil, and endowed with the marks of accumulated merit.

Được chăm sóc như vậy, khi thai kỳ chín muồi, bà vào phòng sinh và vào lúc rạng đông đã sinh một người con trai, giống như một khối chu sa đã được xoa dầu, mang những tướng tốt của người có phước đức.

Tato naṃ pañcamadivase alaṅkatapaṭiyattaṃ rañño dassesuṃ, rājā tuṭṭho chasaṭṭhiyā dhātīhi upaṭṭhāpesi.

Then, on the fifth day, they showed him, adorned and ready, to the king. The king, delighted, had him attended to by sixty-six nurses.

Vào ngày thứ năm, họ trình đứa bé đã được trang hoàng lộng lẫy cho nhà vua, nhà vua vui mừng và cho sáu mươi sáu nhũ mẫu chăm sóc.

So sabbasampattīhi vaḍḍhamāno nacirasseva viññutaṃ pāpuṇi.

He grew up amidst all prosperity and soon attained understanding.

Đứa bé lớn lên trong mọi sự sung túc và chẳng bao lâu đã đạt đến tuổi trưởng thành.

Soḷasavassuddesikaṃ naṃ rājā rajjena abhisiñci, vividhanāṭakāhi ca upaṭṭhāpesi.

When he was sixteen years old, the king consecrated him with the kingship and had him attended to by various actresses.

Khi đứa bé mười sáu tuổi, nhà vua đã làm lễ đăng quang cho đứa bé lên ngôi, và cho các đoàn vũ công khác nhau phục vụ.

Abhisitto rājaputto rajjaṃ kāresi nāmena brahmadatto, sakalajambudīpe vīsatiyā nagarasahassesu.

The consecrated prince reigned as king named Brahmadatta, over twenty thousand cities throughout the entire Jambudīpa.

Hoàng tử sau khi đăng quang đã trị vì vương quốc với tên Brahmadatta, trên hai mươi ngàn thành phố khắp toàn bộ Jambudīpa.

Jambudīpe kira pubbe caturāsīti nagarasatasahassāni ahesuṃ, tāni parihāyantāni saṭṭhi ahesuṃ, tato parihāyantāni cattālīsaṃ, sabbaparihāyanakāle pana vīsatisahassāni honti.

It is said that in Jambudīpa, there were formerly eighty-four hundred thousand cities; these declined to sixty, then further declined to forty, and in the time of the greatest decline, there were twenty thousand.

Người ta nói rằng Jambudīpa trước đây có tám mươi bốn vạn thành phố, rồi giảm xuống còn sáu mươi ngàn, rồi giảm xuống còn bốn mươi ngàn, và vào thời kỳ suy tàn nhất thì có hai mươi ngàn.

Ayañca brahmadatto sabbaparihāyanakāle uppajji, tenassa vīsati nagarasahassāni ahesuṃ vīsati pāsādasahassāni, vīsati hatthisahassāni, vīsati assasahassāni, vīsati rathasahassāni, vīsati pattisahassāni, vīsati itthisahassāni orodhā ca nāṭakitthiyo ca, vīsati amaccasahassāni.

And this Brahmadatta appeared in the time of the greatest decline, thus he had twenty thousand cities, twenty thousand palaces, twenty thousand elephants, twenty thousand horses, twenty thousand chariots, twenty thousand foot soldiers, twenty thousand women, including royal consorts and actresses, and twenty thousand ministers.

Vị Brahmadatta này sinh ra vào thời kỳ suy tàn nhất, vì vậy ông có hai mươi ngàn thành phố, hai mươi ngàn cung điện, hai mươi ngàn voi, hai mươi ngàn ngựa, hai mươi ngàn xe, hai mươi ngàn bộ binh, hai mươi ngàn phụ nữ bao gồm cả phi tần và vũ nữ, và hai mươi ngàn quan đại thần.

1240

So mahārajjaṃ kārayamānoyeva kasiṇaparikammaṃ katvā pañca abhiññāyo, aṭṭha samāpattiyo ca nibbattesi.

While ruling a great kingdom, he performed kasiṇa practice and produced the five abhiññā and eight samāpatti.

Trong khi trị vì vương quốc rộng lớn, ông đã thực hành kasiṇa (biến xứ) và phát sinh năm thắng trí (abhiññā) và tám thiền chứng (samāpatti).

Yasmā pana abhisittaraññā nāma avassaṃ aṭṭakaraṇe nisīditabbaṃ, tasmā ekadivasaṃ pageva pātarāsaṃ bhuñjitvā vinicchayaṭṭhāne nisīdi.

Since a consecrated king must necessarily sit in court, one day he had his breakfast early in the morning and sat in the judgment hall.

Vì một vị vua đã đăng quang nhất định phải ngồi ở tòa án, nên một ngày nọ, ông ăn sáng sớm và ngồi vào nơi xét xử.

Tattha uccāsaddamahāsaddaṃ akaṃsu, so ‘‘ayaṃ saddo samāpattiyā upakkileso’’ti pāsādatalaṃ abhiruhitvā ‘‘samāpattiṃ appemī’’ti nisinno nāsakkhi appetuṃ rajjavikkhepena samāpatti parihīnā.

There, they made loud and great noises. He thought, "This noise is an impediment to samāpatti," ascended to the palace terrace, and sat down intending to "enter samāpatti," but he could not enter it; the samāpatti had declined due to the distractions of kingship.

Ở đó, có tiếng ồn ào lớn, ông nghĩ: "Tiếng ồn này là chướng ngại cho thiền chứng," rồi lên tầng cung điện, ngồi xuống và nói: "Ta sẽ nhập thiền chứng." Nhưng ông không thể nhập thiền được vì sự xao lãng của việc trị vì vương quốc, thiền chứng đã bị suy giảm.

Tato cintesi – ‘‘kiṃ rajjaṃ varaṃ, udāhu samaṇadhammo’’ti?

Then he thought: "Which is better, kingship or the renunciant's life?"

Sau đó, ông suy nghĩ: "Cái nào tốt hơn, vương quốc hay pháp Sa-môn?"

Tato ‘‘rajjasukhaṃ parittaṃ anekādīnavaṃ, samaṇadhammasukhaṃ pana vipulaṃ anekānisaṃsaṃ uttamapurisehi sevitañcā’’ti ñatvā aññataraṃ amaccaṃ āṇāpesi ‘‘imaṃ rajjaṃ dhammena samena anusāsa, mā kho adhammakāraṃ kāresī’’ti sabbaṃ tassa niyyātetvā pāsādaṃ abhiruhitvā samāpattisukhena vītināmesi, na koci upasaṅkamituṃ labhati aññatra mukhadhovanadantakaṭṭhadāyakabhattanīhārakādīhi.

Then, knowing that "the happiness of kingship is slight and has many drawbacks, but the happiness of the renunciant's life is vast, has many benefits, and is practiced by supreme individuals," he commanded a certain minister, "Govern this kingdom righteously and fairly, and do not cause unrighteous deeds to be done," then entrusted everything to him, ascended the palace, and spent his time in the happiness of samāpatti. No one was allowed to approach him except those who brought water for washing his face, tooth-sticks, and food.

Sau đó, ông biết rằng "hạnh phúc vương quyền là ít ỏi, có nhiều tai họa; còn hạnh phúc của pháp Sa-môn thì rộng lớn, có nhiều lợi ích và được các bậc thượng nhân phụng sự," rồi ông ra lệnh cho một vị quan đại thần: "Hãy cai trị vương quốc này một cách công bằng và chính đáng, đừng làm điều phi pháp," rồi giao phó mọi việc cho vị ấy, ông lên cung điện và sống trong hạnh phúc thiền chứng, không ai được phép đến gần ngoại trừ những người dâng nước rửa mặt, cây xỉa răng và mang thức ăn.

1241

Tato addhamāsamatte vītikkante mahesī pucchi – ‘‘rājā uyyānagamanabaladassananāṭakādīsu katthaci na dissati, kuhiṃ gato’’ti?

After about half a month had passed, the queen asked, "The king is not seen anywhere, in garden excursions, military displays, or theatrical performances; where has he gone?"

Sau khoảng nửa tháng trôi qua, hoàng hậu hỏi: "Nhà vua không thấy đâu cả trong các buổi đi dạo vườn, xem quân đội, các buổi biểu diễn kịch, v.v. Nhà vua đi đâu rồi?"

Tassā tamatthaṃ ārocesuṃ.

They informed her of that matter.

Họ đã báo cáo sự việc đó cho bà.

Sā amaccassa pāhesi – ‘‘rajje paṭicchite ahampi paṭicchitā homi, etu mayā saddhiṃ saṃvāsaṃ kappetū’’ti.

She sent a message to the minister: ‘‘Since the kingdom has been accepted, I too have been accepted. Come, let us live together.’’

Bà sai người đến gặp vị đại thần: "Nếu ngài đã nhận vương quốc, thì tôi cũng đã được nhận. Hãy đến và sống chung với tôi."

So ubho kaṇṇe thaketvā ‘‘asavanīyameta’’nti paṭikkhipi.

He covered both ears and rejected it, saying, ‘‘This is not to be heard.’’

Vị ấy bịt cả hai tai lại và từ chối, nói: "Điều này không thể nghe được."

Sā punapi dvattikkhattuṃ pesetvā anicchamānaṃ santajjāpesi ‘‘yadi na karosi, ṭhānāpi taṃ cāvemi.

She sent a message again two or three times and threatened him, who was unwilling: ‘‘If you do not do it, I will remove you from your position.

Bà lại sai người đến hai ba lần, và khi vị ấy không chịu, bà đe dọa: "Nếu ngươi không làm, ta sẽ cách chức ngươi.

Jīvitāpi taṃ voropemī’’ti.

I will even take your life.’’

Ta cũng sẽ tước đoạt mạng sống của ngươi."

So bhīto ‘‘mātugāmo nāma daḷhanicchayo, kadāci evampi kārāpeyyā’’ti.

He, being afraid, thought: ‘‘A woman is indeed resolute; she might even cause this to be done.’’

Vị ấy sợ hãi nghĩ: "Phụ nữ là người có ý chí kiên định, có khi họ sẽ làm thật."

Ekadivasaṃ raho gantvā tāya saddhiṃ sirisayane saṃvāsaṃ kappesi.

One day, he went secretly and lived with her on the royal couch.

Một ngày nọ, ông lén lút đến và sống chung với bà trên giường ngự.

Sā puññavatī sukhasamphassā, so tassā samphassarāgena ratto tattha abhikkhaṇaṃ saṅkitasaṅkitova agamāsi.

She was meritorious and pleasant to touch. He, infatuated by the pleasure of her touch, frequently went there, though hesitantly.

Bà là người có phước đức, có sự tiếp xúc dễ chịu, và ông bị mê đắm bởi sự tiếp xúc của bà, nên thường xuyên đến đó một cách dè dặt.

Anukkamena attano gharasāmiko viya nibbisaṅko pavisitumāraddho.

Gradually, he began to enter without apprehension, as if he were the master of the house.

Dần dần, ông bắt đầu vào ra một cách tự nhiên như thể là chủ nhà.

1242

Tato rājamanussā taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ.

Then the king’s men reported that matter to the king.

Sau đó, các người của nhà vua đã báo cáo sự việc đó cho nhà vua.

Rājā na saddahati.

The king did not believe it.

Nhà vua không tin.

Dutiyampi tatiyampi ārocesuṃ, tato rājā nilīno sayameva disvā sabbe amacce sannipātāpetvā ārocesi.

They reported it a second and a third time. Then the king, hiding, saw it for himself, assembled all the ministers, and reported it.

Họ báo cáo lần thứ hai và thứ ba, sau đó nhà vua lén lút tự mình chứng kiến, rồi triệu tập tất cả các quan đại thần và báo cáo.

Te ‘‘ayaṃ rājāparādhiko hatthacchedaṃ arahati, pādacchedaṃ arahatī’’ti yāva sūle uttāsanaṃ, tāva sabbakammakāraṇāni niddisiṃsu.

They pointed out all punishments, from cutting off hands and feet to impaling on a stake, saying, ‘‘This man has offended the king; he deserves to have his hands cut off, he deserves to have his feet cut off.’’

Các vị ấy nói: "Người này đã phạm tội với nhà vua, đáng bị chặt tay, đáng bị chặt chân," và đã liệt kê tất cả các hình phạt từ đóng cọc đến tra tấn.

Rājā ‘‘etassa vadhabandhanatāḷane mayhaṃ vihiṃsā uppajjeyya, jīvitā voropane pāṇātipāto bhaveyya, dhanaharaṇe adinnādānaṃ bhaveyya, alaṃ evarūpehi katehi, imaṃ mama rajjā nikkaḍḍhathā’’ti āha.

The king said: ‘‘Violence would arise for me in punishing, binding, or beating him; taking his life would be pāṇātipāta; taking his wealth would be adinnādāna. Enough of such deeds. Remove him from my kingdom.’’

Nhà vua nói: "Nếu giết, trói, đánh người này, ta sẽ bị tổn hại; nếu tước đoạt mạng sống, sẽ phạm tội sát sinh; nếu lấy tài sản, sẽ phạm tội trộm cắp. Thôi đủ rồi với những hành động như vậy, hãy trục xuất người này khỏi vương quốc của ta."

Amaccā taṃ nibbisayaṃ akaṃsu.

The ministers stripped him of his domain.

Các quan đại thần đã trục xuất ông ta khỏi vương quốc.

So attano dhanasārañca puttadārañca gahetvā paravisayaṃ agamāsi.

He took his wealth and his wife and children and went to another country.

Ông ta mang theo tài sản và vợ con của mình đến một vương quốc khác.

Tattha rājā sutvā ‘‘kiṃ āgatosī’’ti pucchi.

There, the king heard and asked, ‘‘Why have you come?’’

Ở đó, nhà vua nghe tin và hỏi: "Ngươi đến đây làm gì?"

‘‘Deva, icchāmi taṃ upaṭṭhātu’’nti.

‘‘Your Majesty, I wish to serve you.’’

"Tâu Đại vương, thần muốn phụng sự ngài."

So taṃ sampaṭicchi.

He accepted him.

Vị vua đó đã chấp nhận ông ta.

Amacco katipāhaccayena laddhavissāso taṃ rājānaṃ etadavoca – ‘‘mahārāja, amakkhikaṃ madhuṃ passāmi, taṃ khādanto natthī’’ti.

After a few days, the minister, having gained trust, said to that king: ‘‘Great King, I see honey without flies, but there is no one eating it.’’

Vài ngày sau, vị đại thần đã được lòng tin của nhà vua đó và nói: "Tâu Đại vương, thần thấy mật không có ong, nhưng không có ai ăn nó."

Rājā ‘‘kiṃ etaṃ uppaṇḍetukāmo bhaṇatī’’ti na suṇāti.

The king did not listen, thinking, ‘‘What is he saying? Does he want to insult me?’’

Nhà vua không nghe, nghĩ: "Người này muốn chế giễu ta chăng?"

So antaraṃ labhitvā punapi suṭṭhutaraṃ vaṇṇetvā avoca.

He found an opportunity and praised it again even better, and said.

Ông ta tìm được cơ hội và lại ca ngợi rõ ràng hơn.

Rājā ‘‘kiṃ eta’’nti pucchi.

The king asked, ‘‘What is it?’’

Nhà vua hỏi: "Cái gì vậy?"

‘‘Bārāṇasirajjaṃ, devā’’ti.

‘‘The kingdom of Bārāṇasī, Your Majesty.’’

"Là vương quốc Bārāṇasī, tâu Đại vương."

Rājā ‘‘kiṃ maṃ netvā māretukāmosī’’ti āha.

The king said, ‘‘Do you want to lead me there and kill me?’’

Nhà vua nói: "Ngươi muốn đưa ta đi giết chăng?"

So ‘‘mā, deva, evaṃ avaca, yadi na saddahasi, manusse pesehī’’ti.

He said, ‘‘Do not speak thus, Your Majesty. If you do not believe, send men.’’

Ông ta nói: "Tâu Đại vương, xin đừng nói vậy. Nếu ngài không tin, hãy sai người đi."

So manusse pesesi.

So he sent men.

Vị vua đó đã sai người đi.

Te gantvā gopuraṃ khaṇitvā rañño sayanaghare uṭṭhahiṃsu.

They went, dug under the gate, and emerged in the king’s sleeping chamber.

Họ đi đến, đào xuyên qua cổng thành và xuất hiện trong phòng ngủ của nhà vua.

1243

Rājā disvā ‘‘kissa āgatatthā’’ti pucchi.

The king saw them and asked, ‘‘Why have you come?’’

Nhà vua nhìn thấy và hỏi: "Các ngươi đến đây làm gì?"

‘‘Corā mayaṃ, mahārājā’’ti.

‘‘We are thieves, Great King,’’ they replied.

"Chúng tôi là trộm, tâu Đại vương."

Rājā tesaṃ dhanaṃ dāpetvā ‘‘mā puna evaṃ akatthā’’ti ovaditvā vissajjesi.

The king had money given to them, advised them, ‘‘Do not do this again,’’ and released them.

Nhà vua cho họ tiền, khuyên nhủ: "Đừng làm như vậy nữa," rồi thả họ ra.

Te āgantvā tassa rañño ārocesuṃ.

They returned and reported to their king.

Họ trở về và báo cáo cho vị vua đó.

So punapi dvattikkhattuṃ tatheva vīmaṃsitvā ‘‘sīlavā rājā’’ti caturaṅginiṃ senaṃ sannayhitvā sīmantare ekaṃ nagaraṃ upagamma tattha amaccassa pāhesi ‘‘nagaraṃ vā me dehi, yuddhaṃ vā’’ti.

He, having investigated in the same way two or three more times, thought, ‘‘The king is virtuous,’’ assembled a fourfold army, approached a city on the border, and sent a message to the minister there: ‘‘Give me the city, or war.’’

Vị ấy lại hai ba lần tìm hiểu như vậy, (và nghĩ rằng) "Vị vua này có giới hạnh", rồi tập hợp quân đội bốn binh chủng, đến một thành phố ở biên giới, và gửi sứ giả đến vị quan ở đó (nói rằng): "Hãy giao thành phố cho ta, hoặc là chiến tranh."

So brahmadattassa rañño tamatthaṃ ārocāpesi – ‘‘āṇāpetu, deva, ‘kiṃ yujjhāmi, udāhu nagaraṃ demī’’’ti.

The minister reported that matter to King Brahmadatta: ‘‘Your Majesty, please command, ‘Should I fight, or should I give the city?’’’

Vị ấy báo cáo sự việc đó cho vua Brahmadatta (rằng): "Bệ hạ hãy ra lệnh, 'Tôi nên chiến đấu, hay là giao thành phố?'"

Rājā ‘‘na yujjhitabbaṃ, nagaraṃ datvā idhāgacchā’’ti pesesi.

The king sent a message: ‘‘Do not fight; give the city and come here.’’

Vua gửi lệnh (nói rằng): "Không nên chiến đấu, hãy giao thành phố rồi đến đây."

So tathā akāsi.

He did so.

Vị ấy đã làm như vậy.

Paṭirājāpi taṃ nagaraṃ gahetvā avasesanagaresupi tatheva dūtaṃ pesesi.

The rival king also took that city and sent a messenger to the remaining cities in the same way.

Vị vua đối địch cũng chiếm lấy thành phố đó rồi gửi sứ giả đến các thành phố còn lại theo cách tương tự.

Tepi amaccā tatheva brahmadattassa ārocetvā tena ‘‘na yujjhitabbaṃ, idhāgantabba’’nti vuttā bārāṇasiṃ āgamaṃsu.

Those ministers also reported to Brahmadatta in the same way, and being told by him, ‘‘Do not fight; come here,’’ they came to Bārāṇasī.

Các vị quan đó cũng báo cáo cho vua Brahmadatta như vậy, và được vua nói rằng: "Không nên chiến đấu, hãy đến đây", nên họ đã đến Bārāṇasī.

1244

Tato amaccā brahmadattaṃ āhaṃsu – ‘‘mahārāja, tena saha yujjhamā’’ti.

Then the ministers said to Brahmadatta: ‘‘Great King, let us fight with him.’’

Sau đó, các vị quan nói với vua Brahmadatta: "Đại vương, hãy chiến đấu với vị ấy!"

Rājā ‘‘mama pāṇātipāto bhavissatī’’ti vāresi.

The king refused, saying, ‘‘Pāṇātipāta would be mine.’’

Vua ngăn cản (nói rằng): "Ta sẽ phạm tội sát sinh."

Amaccā ‘‘mayaṃ, mahārāja, taṃ jīvaggāhaṃ gahetvā idheva ānessāmā’’ti nānāupāyehi rājānaṃ saññāpetvā ‘‘ehi, mahārājā’’ti gantumāraddhā.

The ministers appeased the king by various means, saying, ‘‘Great King, we will take him alive and bring him here,’’ and then began to go, saying, ‘‘Come, Great King.’’

Các vị quan (nói rằng): "Đại vương, chúng tôi sẽ bắt sống vị ấy và mang về đây", rồi dùng nhiều cách khác nhau để thuyết phục vua, (nói rằng) "Xin mời, Đại vương", và bắt đầu lên đường.

Rājā ‘‘sace sattamāraṇappaharaṇavilumpanakammaṃ na karotha, gacchāmī’’ti bhaṇati.

The king said, ‘‘If you do not commit acts of killing, striking, or plundering, I will go.’’

Vua nói: "Nếu các ngươi không làm các hành động giết hại, đánh đập, cướp bóc, thì ta sẽ đi."

Amaccā ‘‘na, deva, karoma, bhayaṃ dassetvā palāpemā’’ti caturaṅginiṃ senaṃ sannayhitvā ghaṭesu dīpe pakkhipitvā rattiṃ gacchiṃsu.

The ministers said, ‘‘No, Your Majesty, we will not. We will scare them and make them flee,’’ and having assembled a fourfold army, they put lamps in pots and went by night.

Các vị quan (nói rằng): "Thưa Bệ hạ, chúng tôi sẽ không làm, chúng tôi chỉ dọa cho vị ấy bỏ chạy thôi", rồi tập hợp quân đội bốn binh chủng, cho đèn vào các chum, và đi trong đêm.

Paṭirājā taṃ divasaṃ bārāṇasisamīpe nagaraṃ gahetvā idāni kinti rattiṃ sannāhaṃ mocāpetvā pamatto niddaṃ okkami saddhiṃ balakāyena.

That day, the rival king, having taken the city near Bārāṇasī, now, thinking what to do, had his armor removed for the night and fell asleep negligently with his army.

Vua đối địch hôm đó đã chiếm được một thành phố gần Bārāṇasī, và bây giờ (nghĩ rằng) "sẽ làm gì đây?", rồi cởi bỏ áo giáp vào ban đêm và ngủ quên cùng với toàn bộ binh lính.

Tato amaccā brahmadattarājānaṃ ādāya paṭirañño khandhāvāraṃ gantvā sabbaghaṭehi dīpe nīharāpetvā ekapajjotaṃ katvā ukkuṭṭhiṃ akaṃsu.

Then the ministers, taking King Brahmadatta, went to the rival king’s camp, brought out lamps from all the pots, made a single light, and gave a shout of triumph.

Sau đó, các vị quan dẫn vua Brahmadatta đến doanh trại của vua đối địch, cho rút tất cả đèn ra khỏi các chum, tạo thành một ánh sáng duy nhất, rồi hô vang.

Paṭirañño amacco mahābalakāyaṃ disvā bhīto attano rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘uṭṭhehi amakkhikaṃ madhuṃ khādāhī’’ti mahāsaddaṃ akāsi.

The rival king’s minister, seeing the great army, was terrified, approached his king, and cried out loudly, ‘‘Wake up and eat the honey without flies!’’

Vị quan của vua đối địch thấy đại quân thì sợ hãi, đến gần vua của mình và hô lớn: "Hãy thức dậy, hãy ăn mật không ruồi!"

Tathā dutiyopi tatiyopi.

The second and third times likewise.

Vị thứ hai cũng vậy, vị thứ ba cũng vậy.

Paṭirājā tena saddena paṭibujjhitvā bhayaṃ santāsaṃ āpajji.

The rival king, awakened by that sound, was struck with fear and terror.

Vua đối địch thức dậy bởi tiếng ồn đó và trở nên sợ hãi, hoảng loạn.

Ukkuṭṭhisatāni pavattiṃsu.

Hundreds of shouts of triumph resounded.

Hàng trăm tiếng hô vang lên.

So ‘‘paravacanaṃ saddahitvā amittahatthaṃ pattomhī’’ti sabbarattiṃ taṃ taṃ vippalapitvā dutiyadivase ‘‘dhammiko rājā, uparodhaṃ na kareyya gantvā khamāpemī’’ti cintetvā rājānaṃ upasaṅkamitvā jaṇṇukehi patiṭṭhahitvā ‘‘khama, mahārāja, mayhaṃ aparādha’’nti āha.

He lamented throughout the night, saying, ‘‘Having believed another’s words, I have fallen into the hands of an enemy,’’ and on the second day, thinking, ‘‘He is a righteous king; he would not oppress. I will go and seek his forgiveness,’’ he approached the king, knelt down, and said, ‘‘Forgive my offense, Great King.’’

Vị ấy (nghĩ rằng): "Ta đã tin lời người khác và rơi vào tay kẻ thù", rồi than vãn suốt đêm, và sáng hôm sau (nghĩ rằng): "Vị vua ấy là người có đạo đức, sẽ không làm hại ta, ta sẽ đến xin lỗi", rồi đến gần vua, quỳ gối và nói: "Đại vương, xin hãy tha thứ lỗi lầm của tôi."

Rājā taṃ ovaditvā ‘‘uṭṭhehi, khamāmi te’’ti āha.

The king advised him and said, ‘‘Arise, I forgive you.’’

Vua khuyên răn vị ấy rồi nói: "Hãy đứng dậy, ta tha thứ cho ngươi."

So raññā evaṃ vuttamatteyeva paramassāsappatto ahosi.

As soon as the king had spoken thus, he was greatly reassured.

Ngay khi vua nói như vậy, vị ấy cảm thấy vô cùng an ủi.

Bārāṇasirañño samīpeyeva janapade rajjaṃ labhi.

He obtained a kingdom in a district near the King of Bārāṇasī.

Vị ấy được ban cho một vương quốc trong vùng lân cận của vua Bārāṇasī.

Te aññamaññaṃ sahāyakā ahesuṃ.

They became friends with each other.

Họ trở thành bạn bè của nhau.

1245

Atha brahmadatto dvepi senā sammodamānā ekato ṭhitā disvā ‘‘mamevekassa cittānurakkhaṇāya asmiṃ mahājanakāye khuddakamakkhikāya pivanamattampi lohitabindu na uppannaṃ, aho sādhu, aho suṭṭhu, sabbe sattā sukhitā hontu, averā hontu, abyāpajjā hontū’’ti mettājhānaṃ uppādetvā tadeva pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasitvā paccekabodhiñāṇaṃ sacchikatvā sayambhutaṃ pāpuṇi.

Then Brahmadatta, seeing both armies in harmony, standing together, thought, ‘‘Not even a drop of blood, as much as a tiny fly would drink, has arisen among this great populace for the sake of protecting my single mind. Oh, how good, oh, how excellent! May all beings be happy, free from enmity, free from ill-will!’’ and having aroused mettā-jhāna, and making that his basis, he contemplated the conditioned phenomena, realized paccekabodhi-ñāṇa, and attained self-enlightenment.

Sau đó, vua Brahmadatta thấy hai đội quân hòa thuận đứng cùng nhau, (nghĩ rằng): "Chỉ vì bảo vệ tâm ý của riêng ta mà trong đại chúng này, không một giọt máu nào của dù chỉ một con ruồi nhỏ bị đổ ra. Ôi tốt lành thay, ôi tuyệt vời thay! Mong tất cả chúng sinh được an vui, không thù hận, không bị hại", rồi phát khởi thiền từ bi, lấy đó làm nền tảng, quán xét các hành, chứng đắc trí tuệ Độc Giác Bồ Đề, và đạt được sự tự giác ngộ.

Taṃ maggaphalasukhena sukhitaṃ hatthikkhandhe nisinnaṃ amaccā paṇipātaṃ katvā āhaṃsu – ‘‘yānakālo, mahārāja, vijitabalakāyassa sakkāro kātabbo, parājitabalakāyassa bhattaparibbayo dātabbo’’ti.

As he was happy with the bliss of the path and fruit, seated on the elephant’s back, the ministers bowed down and said to him, ‘‘It is time to depart, Great King. The victorious army should be honored, and the defeated army should be given provisions.’’

Khi vị ấy đang an vui với lạc của đạo quả, ngồi trên lưng voi, các vị quan đảnh lễ và nói: "Đại vương, đã đến lúc lên đường, cần phải ban thưởng cho quân đội chiến thắng, và cấp dưỡng cho quân đội bại trận."

So āha – ‘‘nāhaṃ, bhaṇe, rājā, paccekabuddho nāmāha’’nti.

He said, ‘‘Friends, I am not a king; I am a Paccekabuddha.’’

Vị ấy nói: "Này các ngươi, ta không phải là vua, ta là một vị Độc Giác Phật."

‘‘Kiṃ devo bhaṇati, na edisā paccekabuddhā hontī’’ti.

‘‘What is Your Majesty saying? Paccekabuddhas are not like this.’’

"Bệ hạ nói gì vậy? Độc Giác Phật không phải như vậy."

‘‘Kīdisā, bhaṇe, paccekabuddhā’’ti?

‘‘What are Paccekabuddhas like, friends?’’

"Này các ngươi, Độc Giác Phật là như thế nào?"

‘‘Paccekabuddhā nāma dvaṅgulakesamassū aṭṭhaparikkhārayuttā bhavantī’’ti.

‘‘Paccekabuddhas have hair and beard two finger-breadths long, and are endowed with the eight requisites.’’

"(Họ nói): "Độc Giác Phật là những vị có tóc và râu dài hai ngón tay, và có đủ tám vật dụng của một vị tu sĩ."

So dakkhiṇahatthena sīsaṃ parāmasi, tāvadeva gihiliṅgaṃ antaradhāyi, pabbajitaveso pāturahosi.

He touched his head with his right hand, and immediately his lay-attire vanished, and the ascetic’s garb appeared.

Vị ấy chạm tay phải lên đầu, ngay lập tức tướng gia chủ biến mất, và tướng xuất gia hiện ra.

Dvaṅgulakesamassu aṭṭhaparikkhārasamannāgato vassasatikattherasadiso ahosi.

He had hair and beard two finger-breadths long, was endowed with the eight requisites, and resembled an elder of a hundred years.

Với tóc và râu dài hai ngón tay, đầy đủ tám vật dụng, vị ấy giống như một vị trưởng lão đã sống một trăm năm.

So catutthajjhānaṃ samāpajjitvā hatthikkhandhato vehāsaṃ abbhuggantvā padumapupphe nisīdi.

He entered the fourth jhāna, ascended into the air from the elephant’s back, and sat on a lotus flower.

Vị ấy nhập Tứ Thiền, bay lên không trung từ lưng voi, và ngồi trên một bông sen.

Amaccā vanditvā ‘‘kiṃ, bhante, kammaṭṭhānaṃ, kathaṃ adhigatosī’’ti pucchiṃsu.

The ministers paid homage and asked, ‘‘Venerable Sir, what was your meditation subject? How did you attain it?’’

Các vị quan đảnh lễ và hỏi: "Thưa Tôn giả, pháp hành là gì, làm thế nào ngài đã chứng đắc?"

So yato assa mettājhānakammaṭṭhānaṃ ahosi, tañca vipassanaṃ vipassitvā adhigato, tasmā tamatthaṃ dassento udānagāthañca byākaraṇagāthañca imaṃyeva gāthaṃ abhāsi ‘‘sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍa’’nti.

Since for him the meditation subject was mettā-jhāna, and he attained it by insight, therefore, showing that meaning, he spoke this verse itself, which is both an udāna verse and an explanatory verse: "Having laid down the stick towards all beings."

Vì pháp hành của vị ấy là thiền từ bi, và vị ấy đã chứng đắc sau khi quán xét tuệ quán, nên để chỉ rõ điều đó, vị ấy đã nói lên bài kệ cảm hứng (udānagāthā) và bài kệ giải thích (byākaraṇagāthā) này: "đã đặt gậy xuống đối với tất cả chúng sinh".

1246

Tattha sabbesūti anavasesesu.

Here, towards all means without exception.

Trong đó, sabbesu (đối với tất cả) có nghĩa là không bỏ sót.

Bhūtesūti sattesu.

Towards beings means towards living beings.

Bhūtesu (đối với chúng sinh) có nghĩa là đối với các loài hữu tình.

Ayamettha saṅkhepo, vitthāraṃ pana ratanasuttavaṇṇanāyaṃ vakkhāma.

This is a summary here; the detailed explanation, however, we will give in the Ratanasutta Commentary.

Đây là tóm tắt, phần chi tiết sẽ được giải thích trong chú giải kinh Ratana.

Nidhāyāti nikkhipitvā.

Having laid down means having put away.

Nidhāya (đã đặt xuống) có nghĩa là đã bỏ xuống.

Daṇḍanti kāyavacīmanodaṇḍaṃ, kāyaduccaritādīnametaṃ adhivacanaṃ.

Stick refers to the stick of body, speech, and mind; this is a designation for bodily misconduct and so forth.

Daṇḍa (gậy) là gậy thân, khẩu, ý; đây là tên gọi khác của ác hạnh thân, v.v.

Kāyaduccaritañhi daṇḍayatīti daṇḍaṃ, bādheti anayabyasanaṃ pāpetīti vuttaṃ hoti.

For bodily misconduct is a "stick" because it punishes; it is said to oppress and lead to ruin and disaster.

Ác hạnh thân được gọi là daṇḍa vì nó đánh đập (daṇḍayati), có nghĩa là nó làm hại, đưa đến khổ đau và bất hạnh.

Evaṃ vacīduccaritaṃ manoduccaritañca.

Similarly, misconduct of speech and misconduct of mind.

Ác hạnh khẩu và ác hạnh ý cũng vậy.

Paharaṇadaṇḍo eva vā daṇḍo, taṃ nidhāyātipi vuttaṃ hoti.

Or else, a stick for striking is indeed a stick; having laid that down is also said.

Hoặc daṇḍa là gậy dùng để đánh đập, cũng có nghĩa là đã đặt nó xuống.

Aviheṭhayanti aviheṭhayanto.

Without harming means not harming.

Aviheṭhayaṃ (không làm hại) có nghĩa là không gây tổn hại.

Aññatarampīti yaṃkiñci ekampi.

Even a single one means even any one.

Aññatarampi (dù chỉ một) có nghĩa là bất kỳ một ai.

Tesanti tesaṃ sabbabhūtānaṃ.

Them means all those beings.

Tesaṃ (của những người ấy) có nghĩa là của tất cả chúng sinh đó.

Na puttamiccheyyāti atrajo, khettajo, dinnako, antevāsikoti imesu catūsu puttesu yaṃkiñci puttaṃ na iccheyya.

One should not desire a son means one should not desire any son among these four types: one born of oneself, one born of the field, one adopted, or one who is a pupil.

Na puttamiccheyyā (không mong cầu con cái) có nghĩa là không mong cầu bất kỳ người con nào trong bốn loại con này: con do mình sinh ra, con do vợ sinh ra, con nuôi, và đệ tử.

Kuto sahāyanti sahāyaṃ pana iccheyyāti kuto eva etaṃ.

How then a companion? This means how then should one desire a companion?

Kuto sahāya (huống chi bạn bè) có nghĩa là làm sao lại mong cầu bạn bè?

1247

Ekoti pabbajjāsaṅkhātena eko, adutiyaṭṭhena eko, taṇhāya pahānaṭṭhena eko, ekantavigatakilesoti eko, eko paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti eko.

Alone means alone in the sense of renunciation, alone in the sense of being without a second, alone in the sense of abandoning craving, alone in the sense of being utterly devoid of defilements, alone in the sense of being one who has awakened to paccekabodhi.

Eko (một mình) có nghĩa là một mình theo nghĩa xuất gia, một mình theo nghĩa không có người thứ hai, một mình theo nghĩa đã đoạn trừ tham ái, một mình theo nghĩa đã hoàn toàn thoát ly phiền não, một mình theo nghĩa đã tự mình giác ngộ Độc Giác Bồ Đề.

Samaṇasahassassāpi hi majjhe vattamāno gihisaṃyojanassa chinnattā eko, evaṃ pabbajjāsaṅkhātena eko.

Even though he may be in the midst of a thousand ascetics, he is alone because the fetters of a householder have been cut; thus, alone in the sense of renunciation.

Ngay cả khi ở giữa hàng ngàn sa-môn, vị ấy vẫn là một mình vì đã cắt đứt các kiết sử gia đình, như vậy là một mình theo nghĩa xuất gia.

Eko tiṭṭhati, eko gacchati, eko nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko iriyati vattatīti evaṃ adutiyaṭṭhena eko.

He stands alone, he walks alone, he sits alone, he lies down alone, he moves and acts alone; thus, alone in the sense of being without a second.

Một mình đứng, một mình đi, một mình ngồi, một mình nằm, một mình oai nghi hành động, như vậy là một mình theo nghĩa không có người thứ hai.

1248

‘‘Taṇhādutiyo puriso, dīghamaddhānasaṃsaraṃ;

‘‘A person with craving as his companion, wanders long through saṃsāra;

"Người có tham ái làm bạn đồng hành, luân hồi trong thời gian dài;

1249

Itthabhāvaññathābhāvaṃ, saṃsāraṃ nātivattati.

He does not transcend saṃsāra, whether in this state or another.

Không vượt qua được luân hồi, trong trạng thái này hay trạng thái khác.

1250

‘‘Etamādīnavaṃ ñatvā, taṇhaṃ dukkhassa sambhavaṃ;

‘‘Having understood this danger, that craving is the source of suffering;

Biết được sự nguy hiểm này, tham ái là nguồn gốc của khổ đau;

1251

Vītataṇho anādāno, sato bhikkhu paribbaje’’ti.(itivu. 15, 105; mahāni. 191; cūḷani.pārāyanānugītigāthāniddesa 107) –

A bhikkhu, free from craving and grasping, mindful, should wander forth.’’

Vị tỳ khưu không tham ái, không chấp thủ, có chánh niệm, nên sống đời du hành."

1252

Evaṃ taṇhāpahānaṭṭhena eko.

Thus, alone in the sense of abandoning craving.

Như vậy là một mình theo nghĩa đã đoạn trừ tham ái.

Sabbakilesāssa pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammāti evaṃ ekantavigatakilesoti eko.

All his defilements are abandoned, uprooted, made like a palm tree stump, brought to non-existence, and are of a nature not to arise in the future; thus, alone in the sense of being utterly devoid of defilements.

Tất cả phiền não của vị ấy đã được đoạn trừ, nhổ tận gốc, làm cho như cây thốt nốt bị chặt, không còn tồn tại, không thể phát sinh trong tương lai, như vậy là một mình theo nghĩa đã hoàn toàn thoát ly phiền não.

Anācariyako hutvā sayambhū sāmaṃyeva paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti evaṃ eko paccekasambodhiṃ abhisambuddhoti eko.

Having become self-awakened without a teacher, he himself awakened to paccekabodhi; thus, alone in the sense of being one who has awakened to paccekabodhi.

Không có thầy, tự mình giác ngộ Độc Giác Bồ Đề, như vậy là một mình theo nghĩa đã tự mình giác ngộ Độc Giác Bồ Đề.

1253

Careti yā imā aṭṭha cariyāyo.

Should wander refers to these eight modes of conduct (cariyā).

Care (hành) là tám loại hành này.

Seyyathidaṃ – paṇidhisampannānaṃ catūsu iriyāpathesu iriyāpathacariyā, indriyesu guttadvārānaṃ chasu ajjhattikāyatanesu āyatanacariyā, appamādavihārīnaṃ catūsu satipaṭṭhānesu saticariyā, adhicittamanuyuttānaṃ catūsu jhānesu samādhicariyā, buddhisampannānaṃ catūsu ariyasaccesu ñāṇacariyā, sammāpaṭipannānaṃ catūsu ariyasaccesu maggacariyā, adhigatapphalānaṃ catūsu sāmaññaphalesu patticariyā, tiṇṇaṃ buddhānaṃ sabbasattesu lokatthacariyā, tattha padesato paccekabuddhabuddhasāvakānanti.

Namely: for those endowed with aspirations, the conduct of postures (iriyāpathacariya) in the four postures; for those with guarded sense doors, the conduct of sense bases (āyatanacariya) in the six internal sense bases; for those dwelling in heedfulness, the conduct of mindfulness (saticariya) in the four establishments of mindfulness; for those devoted to higher mind, the conduct of concentration (samādhicariya) in the four jhānas; for those endowed with wisdom, the conduct of knowledge (ñāṇacariya) in the four noble truths; for those practicing rightly, the conduct of the path (maggacariya) in the four noble truths; for those who have attained fruits, the conduct of attainment (patticariya) in the four fruits of recluseship; for the three Buddhas, the conduct of benefiting the world (lokatthacariya) towards all beings—here, specifically for Paccekabuddhas and disciples of the Buddha.

Đó là: hành oai nghi (iriyāpathacariyā) trong bốn oai nghi đối với những vị có nguyện ước đầy đủ; hành xứ (āyatanacariyā) trong sáu nội xứ đối với những vị có cửa căn được hộ trì; hành niệm (saticariyā) trong bốn niệm xứ đối với những vị sống không phóng dật; hành định (samādhicariyā) trong bốn thiền đối với những vị chuyên tâm vào tăng thượng tâm; hành trí (ñāṇacariyā) trong bốn Thánh đế đối với những vị có trí tuệ đầy đủ; hành đạo (maggacariyā) trong bốn Thánh đế đối với những vị thực hành đúng đắn; hành quả (patticariyā) trong bốn Sa-môn quả đối với những vị đã chứng đắc quả; hành lợi ích thế gian (lokatthacariyā) đối với tất cả chúng sinh của ba loại Phật, trong đó là của Độc Giác Phật và các vị Thanh văn Phật.

Yathāha – ‘‘cariyāti aṭṭha cariyāyo iriyāpathacariyā’’ti (paṭi. ma. 1.197; 3.28) vitthāro.

As it is said: "Conduct means the eight modes of conduct: the conduct of postures" and so on, in detail.

Như đã nói: "Hành (cariyā) là tám loại hành, hành oai nghi" (Paṭi. Ma. 1.197; 3.28) và phần giải thích chi tiết.

Tāhi cariyāhi samannāgato bhaveyyāti attho.

The meaning is that he should be endowed with these modes of conduct.

Có nghĩa là vị ấy nên có đầy đủ những loại hành đó.

Atha vā yā imā adhimuccanto saddhāya carati, paggaṇhanto vīriyena carati, upaṭṭhahanto satiyā carati, avikkhitto samādhinā carati, pajānanto paññāya carati, vijānanto viññāṇena carati, evaṃ paṭipannassa kusalā dhammā āyatantīti āyatanacariyāya carati, evaṃ paṭipanno visesaṃ adhigacchatīti visesacariyāya caratīti (paṭi. ma. 1.197; 3.28) evaṃ aparāpi aṭṭha cariyāyo vuttā, tāhipi samannāgato bhaveyyāti attho.

Alternatively, these other eight modes of conduct are stated: one who, inclining, wanders by faith; one who, exerting, wanders by energy; one who, maintaining, wanders by mindfulness; one who, undistracted, wanders by concentration; one who, discerning, wanders by wisdom; one who, knowing, wanders by consciousness; for one practicing thus, wholesome states extend, thus he wanders by the conduct of extension (āyatanacariya); one practicing thus attains distinction, thus he wanders by the conduct of distinction (visesacariya). The meaning is that he should also be endowed with these.

Hoặc, người nào hành trì với đức tin kiên định, hành trì với tinh tấn nỗ lực, hành trì với niệm tỉnh giác, hành trì với định không tán loạn, hành trì với tuệ thấu hiểu, hành trì với thức nhận biết, thì đối với người thực hành như vậy, các pháp thiện lành phát triển; do đó, người ấy hành trì với sự hành trì của sự phát triển (āyatanacariyā). Người thực hành như vậy đạt được sự thù thắng; do đó, người ấy hành trì với sự hành trì của sự thù thắng (visesacariyā). Như vậy, tám sự hành trì (cariyā) khác cũng đã được nói đến, nghĩa là người ấy nên thành tựu cả những điều đó.

Khaggavisāṇakappoti ettha khaggavisāṇaṃ nāma khaggamigasiṅgaṃ.

Regarding like a rhinoceros horn, "rhinoceros horn" refers to the horn of a rhinoceros.

Ở đây, Khaggavisāṇakappo có nghĩa là khaggavisāṇa, tức là sừng tê giác (khaggamiga).

Kappa-saddassa atthaṃ vitthārato maṅgalasuttavaṇṇanāyaṃ pakāsayissāma, idha panāyaṃ ‘‘satthukappena vata, bho, kira sāvakena saddhiṃ mantayamānā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.260) viya paṭibhāgo veditabbo.

We will explain the meaning of the word kappa in detail in the Maṅgalasutta Commentary; here, however, it should be understood as a comparison, as in such expressions as "Indeed, sirs, it is as if a disciple is like the Teacher when conversing" and so forth.

Chúng tôi sẽ trình bày chi tiết ý nghĩa của từ kappa trong phần chú giải kinh Maṅgala. Ở đây, nó nên được hiểu là sự tương đồng, như trong các câu như “Thật vậy, thưa ngài, khi nói chuyện với một đệ tử giống như một vị Đạo Sư” (Ma. Ni. 1.260).

Khaggavisāṇakappoti khaggavisāṇasadisoti vuttaṃ hoti.

"Like a rhinoceros horn" is said to mean similar to a rhinoceros horn.

Khaggavisāṇakappo có nghĩa là giống như sừng tê giác.

Ayaṃ tāvettha padato atthavaṇṇanā.

This is the word-by-word explanation of the meaning here.

Đây là phần chú giải ý nghĩa theo từ ngữ.

1254

Adhippāyānusandhito pana evaṃ veditabbo – yvāyaṃ vuttappakāro daṇḍo bhūtesu pavattiyamāno ahito hoti, taṃ tesu appavattanena tappaṭipakkhabhūtāya mettāya parahitūpasaṃhārena ca sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ, nihitadaṇḍattā eva ca yathā anihitadaṇḍā sattā bhūtāni daṇḍena vā satthena vā pāṇinā vā leḍḍunā vā viheṭhayanti, tathā aviheṭhayaṃ, aññatarampi tesaṃ imaṃ mettākammaṭṭhānamāgamma yadeva tattha vedanāgataṃ saññāsaṅkhāraviññāṇagataṃ tañca tadanusāreneva tadaññañca saṅkhāragataṃ vipassitvā imaṃ paccekabodhiṃ adhigatomhīti ayaṃ tāva adhippāyo.

However, from the connection of intent, it should be understood thus: the aforementioned stick, when applied to beings, is detrimental; having laid down that stick towards all beings by not applying it to them, and by bringing benefit to others through its opposite, mettā, and because he has laid down the stick, just as beings who have not laid down the stick harm other beings with a stick, a weapon, a hand, or a clod of earth, so he, not harming even a single one of them, having realized by insight, based on this mettā meditation subject, whatever feeling, perception, mental formation, or consciousness is there, and other mental formations according to that, that "I have attained this paccekabodhi"—this is the intent.

Tuy nhiên, theo ý nghĩa và sự liên kết, nên hiểu như sau: Cái gậy đã nói ở trên, khi được sử dụng đối với các chúng sinh, sẽ gây hại. Bằng cách không sử dụng nó đối với họ, và bằng cách mang lại lợi ích cho người khác thông qua lòng từ bi, là đối nghịch với điều đó, người ấy đặt cái gậy xuống đối với tất cả chúng sinh. Và vì đã đặt cái gậy xuống, giống như những chúng sinh không đặt cái gậy xuống làm hại các loài hữu tình bằng gậy, vũ khí, tay, hoặc cục đất, thì người ấy không làm hại. Và một trong số họ, nhờ vào đề mục thiền từ bi này, đã quán sát những gì thuộc về cảm thọ, những gì thuộc về tưởng, hành, thức trong đó, và cả những gì thuộc về hành khác theo đó, rồi đạt được quả vị Bồ-đề Duyên Giác này. Đây là ý nghĩa.

1255

Ayaṃ pana anusandhi – evaṃ vutte te amaccā āhaṃsu – ‘‘idāni, bhante, kuhiṃ gacchathā’’ti?

Now, this is the connection: when this was said, those ministers asked, "Now, venerable sir, where do you go?"

Và đây là sự liên kết: Khi nói như vậy, các vị quan hỏi: “Bạch ngài, bây giờ ngài đi đâu?”

Tato tena ‘‘pubbe paccekabuddhā kattha vasantī’’ti āvajjetvā ñatvā ‘‘gandhamādanapabbate’’ti vutte puna āhaṃsu – ‘‘amhe dāni, bhante, pajahatha na icchathā’’ti.

Thereupon, he reflected on and knew "Where did Paccekabuddhas dwell in the past?" and when he said "On Gandhamādana Mountain," they asked again, "Venerable sir, do you now abandon us, do you not want us?"

Rồi vị ấy suy nghĩ “Các vị Duyên Giác trước đây sống ở đâu?” và sau khi biết, khi nói “Trên núi Gandhamādana”, họ lại hỏi: “Bạch ngài, bây giờ ngài bỏ chúng con, không muốn chúng con sao?”

Atha paccekasambuddho āha ‘‘na puttamiccheyyā’’ti sabbaṃ.

Then the Paccekabuddha said all of "one should not desire a son."

Rồi vị Duyên Giác nói tất cả, “Không nên mong cầu con cái”.

Tatrādhippāyo – ahaṃ idāni atrajādīsu yaṃkiñci puttampi na iccheyyaṃ, kuto pana tumhādisaṃ sahāyaṃ.

The intent here is: I do not now desire even any son, whether born of myself or otherwise; how then a companion like yourselves?

Ý nghĩa ở đây là: Bây giờ tôi không mong cầu bất cứ thứ gì, kể cả con cái, huống chi là một người bạn như các ông.

Tasmā tumhesupi yo mayā saddhiṃ gantuṃ mādiso vā hotuṃ icchati, so eko care khaggavisāṇakappo.

Therefore, whoever among you wishes to go with me or to be like me, let him wander alone like a rhinoceros horn.

Vì vậy, trong số các ông, ai muốn đi cùng tôi hoặc muốn trở thành người như tôi, người ấy hãy sống độc hành như sừng tê giác.

Atha vā tehi ‘‘amhe dāni, bhante, pajahatha na icchathā’’ti vutte so paccekasambuddho ‘‘na puttamiccheyya kuto sahāya’’nti vatvā attano yathāvuttenatthena ekacariyāya guṇaṃ disvā pamudito pītisomanassajāto imaṃ udānaṃ udānesi – ‘‘eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

Alternatively, when they said, "Venerable sir, do you now abandon us, do you not want us?", that Paccekabuddha, after saying "one should not desire a son, how then a companion?", and seeing the virtue in wandering alone in the sense he had explained, was delighted and filled with joy and happiness, and he uttered this udāna: "One should wander alone like a rhinoceros horn."

Hoặc, khi họ hỏi “Bạch ngài, bây giờ ngài bỏ chúng con, không muốn chúng con sao?”, vị Duyên Giác ấy đã nói “Không nên mong cầu con cái, huống chi là bạn bè”, rồi thấy được lợi ích của việc độc hành theo ý nghĩa đã nói, vị ấy hoan hỷ, tràn đầy hỷ lạc, và thốt lên lời cảm hứng này: “Hãy sống độc hành như sừng tê giác.”

Evaṃ vatvā pekkhamānasseva mahājanassa ākāse uppatitvā gandhamādanaṃ agamāsi.

Having said this, as the great assembly looked on, he rose into the air and went to Gandhamādana.

Nói như vậy, trong khi đại chúng đang nhìn, vị ấy bay lên không trung và đến Gandhamādana.

1256

Gandhamādano nāma himavati cūḷakāḷapabbataṃ mahākāḷapabbataṃ nāgapaliveṭhanaṃ candagabbhaṃ sūriyagabbhaṃ suvaṇṇapassaṃ himavantapabbatanti satta pabbate atikkamma hoti.

Gandhamādana is beyond the seven mountains in the Himalayas: Cūḷakāḷapabbata, Mahākāḷapabbata, Nāgapaliveṭhana, Candagabbha, Sūriyagabbha, Suvaṇṇapassa, and Himavantapabbata.

Gandhamādana là một ngọn núi nằm sau bảy ngọn núi khác trong dãy Hy Mã Lạp Sơn: Cūḷakāḷapabbata, Mahākāḷapabbata, Nāgapaliveṭhana, Candagabbha, Sūriyagabbha, Suvaṇṇapassa, và Himavantapabbata.

Tattha nandamūlakaṃ nāma pabbhāraṃ paccekabuddhānaṃ vasanokāso, tisso ca guhāyo – suvaṇṇaguhā, maṇiguhā, rajataguhāti.

There, a cave called Nandamūlaka is the dwelling place of Paccekabuddhas, and there are three caves: Suvaṇṇaguhā, Maṇiguhā, and Rajataguhā.

Ở đó, có một hang động tên là Nandamūlaka, là nơi ở của các vị Duyên Giác, và ba hang động khác: Suvaṇṇaguhā (Hang Vàng), Maṇiguhā (Hang Ngọc), và Rajataguhā (Hang Bạc).

Tattha maṇiguhādvāre mañjūsako nāma rukkho yojanaṃ ubbedhena, yojanaṃ vitthārena.

At the entrance of Maṇiguhā, there is a tree named Mañjūsaka, a yojana in height and a yojana in width.

Tại cửa Hang Ngọc, có một cây tên là Mañjūsaka, cao một dojana và rộng một dojana.

So yattakāni udake vā thale vā pupphāni, sabbāni tāni pupphayati, visesena paccekabuddhāgamanadivase.

He makes all the flowers, whether in water or on land, blossom, especially on the day of the Paccekabuddhas' arrival.

Cây này nở tất cả các loại hoa, cả dưới nước lẫn trên cạn, đặc biệt là vào ngày các vị Duyên Giác đến.

Tassūparito sabbaratanamāḷo hoti.

Above it is a pavilion made of all jewels.

Phía trên nó là một mái vòm làm bằng tất cả các loại ngọc quý.

Tattha sammajjanakavāto kacavaraṃ chaḍḍeti, samakaraṇavāto sabbaratanamayavālukaṃ samaṃ karoti, siñcanakavāto anotattadahato ānetvā udakaṃ siñcati, sugandhakaraṇavāto himavantato sabbesaṃ sugandharukkhānaṃ gandhe āneti, ocinakavāto pupphāni ocinitvā pāteti, santharakavāto sabbattha santharati.

There, the sweeping wind discards rubbish; the leveling wind smooths out the jewel-sand; the sprinkling wind brings water from Anotatta Lake and sprinkles it; the perfuming wind brings the scents of all fragrant trees from the Himalayas; the gathering wind plucks flowers and makes them fall; the scattering wind scatters them everywhere.

Ở đó, gió quét dọn rác rưởi, gió san bằng làm phẳng cát bằng tất cả các loại ngọc quý, gió tưới nước mang nước từ hồ Anotatta đến, gió tạo hương thơm mang hương thơm của tất cả các loại cây thơm từ Hy Mã Lạp Sơn đến, gió hái hoa làm hoa rơi xuống, gió trải hoa khắp nơi.

Sadā supaññattāneva cettha āsanāni honti, yesu paccekabuddhuppādadivase, uposathadivase ca sabbe paccekabuddhā sannipatitvā nisīdanti.

Seats are always well-arranged there, upon which all Paccekabuddhas gather and sit on the day of a Paccekabuddha's arising and on Uposatha days.

Ở đây luôn có những chỗ ngồi được sắp đặt sẵn, nơi mà vào ngày các vị Duyên Giác xuất hiện và vào ngày Bố-tát, tất cả các vị Duyên Giác tụ họp và ngồi xuống.

Ayaṃ tattha pakati.

This is the custom there.

Đó là thông lệ ở đó.

Ayaṃ paccekabuddho tattha gantvā paññattāsane nisīdati.

This Paccekabuddha goes there and sits on the prepared seat.

Vị Duyên Giác này đến đó và ngồi trên chỗ ngồi đã được sắp đặt.

Tato sace tasmiṃ kāle aññepi paccekabuddhā saṃvijjanti, tepi taṅkhaṇeyeva sannipatitvā paññattāsanesu nisīdanti.

Then, if other Paccekabuddhas are present at that time, they too gather immediately and sit on the prepared seats.

Sau đó, nếu vào thời điểm đó có những vị Duyên Giác khác, họ cũng tức thì tụ họp và ngồi trên những chỗ ngồi đã được sắp đặt.

Nisīditvā ca kiñcideva samāpattiṃ samāpajjitvā vuṭṭhahanti.

Having sat, they enter into some attainment, and then emerge from it.

Sau khi ngồi xuống, họ nhập vào một trạng thái định nào đó rồi xuất định.

Tato saṅghatthero adhunāgatapaccekabuddhaṃ sabbesaṃ anumodanatthāya ‘‘kathamadhigata’’nti evaṃ kammaṭṭhānaṃ pucchati, tadāpi so tameva attano udānabyākaraṇagāthaṃ bhāsati.

Then the elder of the Saṅgha asks the newly arrived Paccekabuddha about his meditation subject, saying, "How did you attain it?" for the appreciation of all, and then too, he recites that same verse of his solemn utterance.

Rồi vị Trưởng lão Tăng hỏi vị Duyên Giác mới đến về đề mục thiền của vị ấy, nói “Ngài đã chứng đắc như thế nào?”, để tất cả cùng hoan hỷ. Khi đó, vị ấy cũng nói lại bài kệ Udāna tự mình đã tuyên bố.

Puna bhagavāpi āyasmatā ānandena puṭṭho tameva gāthaṃ bhāsati.

Again, when the Blessed One is questioned by Venerable Ānanda, he also recites that same verse.

Sau đó, Đức Thế Tôn, khi được Tôn giả Ānanda hỏi, cũng nói lại bài kệ đó.

Ānandopi saṅgītiyanti evaṃ ekekā gāthā paccekasambodhiabhisambuddhaṭṭhāne, mañjūsakamāḷe, ānandena pucchitakāle, saṅgītiyanti catukkhattuṃ bhāsitā hotīti.

Ānanda also recounts in the Saṅgīti that thus, each verse was spoken four times: at the place of awakening to Paccekasambodhi, in the Mañjūsaka pavilion, at the time of being questioned by Ānanda, and in the Saṅgīti.

Và Ānanda cũng tụng lại trong kỳ kết tập. Như vậy, mỗi bài kệ đã được nói bốn lần: tại nơi chứng đắc Bồ-đề Duyên Giác, tại mái vòm Mañjūsaka, vào lúc Ānanda hỏi, và trong kỳ kết tập.

1257

Paṭhamagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the first verse is concluded.

Hoàn thành phần chú giải bài kệ thứ nhất.

1258

92. Saṃsaggajātassāti gāthā kā uppatti?

92. What is the origin of the verse Saṃsaggajātassa (For one born of association...)?

92. Bài kệ Saṃsaggajātassā có sự khởi nguyên như thế nào?

Ayampi paccekabodhisatto kassapassa bhagavato sāsane vīsati vassasahassāni purimanayeneva samaṇadhammaṃ karonto kasiṇaparikammaṃ katvā paṭhamaṃ jhānaṃ nibbattetvā nāmarūpaṃ vavatthapetvā lakkhaṇasammasanaṃ katvā ariyamaggaṃ anadhigamma brahmaloke nibbatti.

This Paccekabodhisatta, also in the Dispensation of Kassapa Buddha, performing the ascetic practice for twenty thousand years in the aforementioned manner, having done kasiṇa practice, generated the first jhāna, discerned nāmarūpa, contemplated the characteristics, but without attaining the Noble Path, was reborn in the Brahma world.

Vị Bồ-tát Duyên Giác này cũng vậy, trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa, đã thực hành pháp Sa-môn trong hai mươi ngàn năm theo cách thức đã nói trước đó, thực hiện thiền chỉ (kasiṇa), chứng đắc sơ thiền, phân biệt danh sắc, quán sát các đặc tính, nhưng chưa đạt được Thánh đạo, nên tái sinh vào cõi Phạm thiên.

So tato cuto bārāṇasirañño aggamahesiyā kucchimhi uppajjitvā purimanayeneva vaḍḍhamāno yato pabhuti ‘‘ayaṃ itthī, ayaṃ puriso’’ti visesaṃ aññāsi.

Having passed away from there, he was reborn in the womb of the chief queen of the king of Bārāṇasī. He grew up in the same manner as before, and from the time he distinguished "this is a woman, this is a man,"

Từ đó, sau khi mệnh chung, vị ấy tái sinh vào bụng của vị hoàng hậu chính của vua Bārāṇasī, và lớn lên theo cách thức đã nói trước đó. Kể từ khi vị ấy phân biệt được “đây là nữ, đây là nam”,

Tadupādāya itthīnaṃ hatthe na ramati, ucchādananhāpanamaṇḍanādimattampi na sādiyati.

from then on, he found no pleasure in the hands of women, nor did he accept even the slightest bit of anointing, bathing, or adorning.

Từ đó trở đi, vị ấy không vui thích trong vòng tay phụ nữ, không chấp nhận dù chỉ là việc xoa bóp, tắm rửa, trang điểm.

Taṃ purisā eva posenti.

Men alone nourished him.

Chỉ có đàn ông mới nuôi dưỡng vị ấy.

Thaññapāyanakāle dhātiyo kañcukaṃ paṭimuñcitvā purisavesena thaññaṃ pāyenti.

During breastfeeding, wet nurses would don a bodice and feed him milk in the guise of men.

Khi bú sữa mẹ, các nhũ mẫu mặc áo khoác và cho bú sữa trong trang phục nam giới.

So itthīnaṃ gandhaṃ ghāyitvā saddaṃ vā sutvā rodati, viññutaṃ pattopi itthiyo passituṃ na icchati.

He would cry upon smelling a woman's scent or hearing her voice, and even when he reached maturity, he did not wish to see women.

Vị ấy khóc khi ngửi thấy mùi phụ nữ hoặc nghe thấy tiếng phụ nữ, và ngay cả khi đã khôn lớn, vị ấy cũng không muốn nhìn phụ nữ.

Tena taṃ anitthigandhotveva sañjāniṃsu.

Therefore, they recognized him as " Anitthigandha" (one without the scent of women).

Vì vậy, người ta gọi vị ấy là Anitthigandho (người không có mùi phụ nữ).

1259

Tasmiṃ soḷasavassuddesike jāte rājā ‘‘kulavaṃsaṃ saṇṭhapessāmī’’ti nānākulehi tassa anurūpā kaññāyo ānetvā aññataraṃ amaccaṃ āṇāpesi ‘‘kumāraṃ ramāpehī’’ti.

When he was sixteen years old, the king, wishing to "establish the royal lineage," brought suitable maidens from various families and commanded a certain minister, "Amuse the prince!"

Khi vị ấy được mười sáu tuổi, nhà vua muốn “thiết lập dòng dõi hoàng tộc”, nên đã đưa đến những thiếu nữ phù hợp từ nhiều gia đình khác nhau và ra lệnh cho một vị quan “hãy làm cho hoàng tử vui vẻ”.

Amacco upāyena taṃ ramāpetukāmo tassa avidūre sāṇipākāraṃ parikkhipāpetvā nāṭakāni payojāpesi.

The minister, wishing to amuse him by stratagem, had a cloth enclosure erected near him and staged dramatic performances.

Vị quan, muốn làm cho vị ấy vui vẻ bằng một phương cách, đã cho dựng một bức tường vải gần vị ấy và tổ chức các buổi biểu diễn kịch.

Kumāro gītavāditasaddaṃ sutvā ‘‘kasseso saddo’’ti āha.

The prince, hearing the sound of singing and music, asked, "Whose sound is this?"

Hoàng tử nghe tiếng ca hát và nhạc cụ, hỏi “Tiếng gì vậy?”.

Amacco ‘‘taveso, deva, nāṭakitthīnaṃ saddo, puññavantānaṃ īdisāni nāṭakāni honti.

The minister replied, "This is yours, Your Majesty, the sound of actresses. Such performances are for the meritorious. Be pleased, Your Majesty, for you are greatly meritorious."

Vị quan tâu: “Thưa Đại vương, đó là tiếng của các nữ diễn viên kịch của ngài. Những buổi biểu diễn kịch như vậy chỉ dành cho những người có phước báu.

Abhirama, deva, mahāpuññosi tva’’nti āha.

“Rejoice, O deva, you are one of great merit,” he said.

Xin Đại vương hãy vui vẻ, ngài là người có đại phước báu.”

Kumāro amaccaṃ daṇḍena tāḷāpetvā nikkaḍḍhāpesi.

The prince had the minister beaten with a stick and expelled.

Hoàng tử đã cho đánh đập và đuổi vị quan đi.

So rañño ārocesi.

He reported this to the king.

Vị ấy tâu lại với nhà vua.

Rājā kumārassa mātarā saha gantvā kumāraṃ khamāpetvā puna amaccaṃ āṇāpesi.

The king, going with the prince's mother, appeased the prince and again commanded the minister.

Nhà vua cùng hoàng hậu đến xin lỗi hoàng tử, rồi lại ra lệnh cho vị quan.

Kumāro tehi atinippīḷiyamāno seṭṭhasuvaṇṇaṃ datvā suvaṇṇakāre āṇāpesi ‘‘sundaraṃ itthirūpaṃ karothā’’ti.

Being greatly pressed by them, the prince gave excellent gold and commanded the goldsmiths, "Make a beautiful image of a woman!"

Hoàng tử, bị họ thúc ép quá mức, đã đưa vàng tốt và ra lệnh cho thợ kim hoàn “hãy làm một bức tượng phụ nữ thật đẹp”.

Te vissakammunā nimmitasadisaṃ sabbālaṅkāravibhūsitaṃ itthirūpaṃ karitvā dassesuṃ.

They made an image of a woman, adorned with all ornaments, resembling one created by Vis'sakamma, and showed it to him.

Họ đã làm một bức tượng phụ nữ được trang trí bằng tất cả các loại trang sức, giống như được thần Viśvakamma tạo ra, và trình lên.

Kumāro disvā vimhayena sīsaṃ cāletvā mātāpitūnaṃ pesesi – ‘‘yadi īdisiṃ itthiṃ labhissāmi, gaṇhissāmī’’ti.

The prince, seeing it, shook his head in wonder and sent word to his parents, "If I can obtain such a woman, I will marry her."

Hoàng tử nhìn thấy, lắc đầu kinh ngạc và gửi đến cha mẹ: “Nếu con có thể có một người phụ nữ như thế này, con sẽ lấy.”

Mātāpitaro ‘‘amhākaṃ putto mahāpuñño, avassaṃ tena saha katapuññā kāci dārikā loke uppannā bhavissatī’’ti taṃ suvaṇṇarūpaṃ rathaṃ āropetvā amaccānaṃ appesuṃ – ‘‘gacchatha, īdisiṃ dārikaṃ gavesathā’’ti.

His parents, thinking, "Our son is greatly meritorious; surely some girl who has done meritorious deeds with him must have been born in the world," placed that golden image on a chariot and gave it to the ministers, saying, "Go, search for such a girl!"

Cha mẹ (của chàng) nói: “Con trai chúng ta là người có đại phước, chắc chắn phải có một cô gái nào đó đã tạo phước cùng với nó sinh ra trên đời,” rồi đặt bức tượng vàng lên xe và giao cho các quan đại thần, nói: “Hãy đi, tìm kiếm một cô gái như thế này.”

Te taṃ gahetvā soḷasamahājanapade vicarantā taṃ taṃ gāmaṃ gantvā udakatitthādīsu yattha yattha janasamūhaṃ passanti, tattha tattha devataṃ viya suvaṇṇarūpaṃ ṭhapetvā nānāpupphavatthālaṅkārehi pūjaṃ katvā vitānaṃ bandhitvā ekamantaṃ tiṭṭhanti ‘‘yadi kenaci evarūpā diṭṭhapubbā bhavissati, so kathaṃ samuṭṭhāpessatī’’ti?

Taking it, they traveled through the sixteen great provinces, going to various villages, and wherever they saw gatherings of people at bathing places or other spots, they placed the golden image as if it were a deity, offered it various flowers, clothes, and ornaments, erected a canopy, and stood aside, wondering, "If anyone has seen such a figure before, how will they react?"

Họ mang bức tượng đó đi khắp mười sáu đại xứ, đến từng làng, và ở những nơi có đám đông dân chúng như bến nước, họ đặt bức tượng vàng như một vị thần, cúng dường bằng đủ loại hoa, vải và trang sức, căng màn che, rồi đứng sang một bên, chờ xem “nếu có ai đó đã từng thấy một người như thế này, thì người đó sẽ nói gì?”

Etenupāyena aññatra maddaraṭṭhā sabbajanapade āhiṇḍitvā taṃ ‘‘khuddakaraṭṭha’’nti avamaññamānā tattha paṭhamaṃ agantvā nivattiṃsu.

By this means, having traveled through all provinces except the Madda country, they scorned it as a "small country," did not go there first, and turned back.

Bằng cách này, họ đã đi khắp các xứ trừ xứ Madda, rồi coi thường xứ đó là “xứ nhỏ” nên không đến đó trước mà quay về.

1260

Tato nesaṃ etadahosi – ‘‘maddaraṭṭhampi tāva gacchāma, mā no bārāṇasiṃ paviṭṭhepi rājā puna pesesī’’ti maddaraṭṭhe sāgalanagaraṃ agamaṃsu.

Then it occurred to them, "Let us go to the Madda country for now, lest the king send us again even after we have entered Bārāṇasī." So they went to the city of Sāgala in the Madda country.

Sau đó, họ nghĩ: “Chúng ta hãy đến xứ Madda trước, kẻo vua lại sai chúng ta đi nữa khi chúng ta đã vào Bārāṇasī,” rồi họ đến thành phố Sāgala ở xứ Madda.

Sāgalanagare ca maddavo nāma rājā.

In the city of Sāgala, there was a king named Maddava.

Ở thành phố Sāgala có một vị vua tên là Maddava.

Tassa dhītā soḷasavassuddesikā abhirūpā ahosi.

His daughter was sixteen years old and exceedingly beautiful.

Con gái của ông ta mười sáu tuổi, rất xinh đẹp.

Tassā vaṇṇadāsiyo nhānodakatthāya titthaṃ gacchanti.

Her slave girls, who attended to her beauty, were going to the bathing place for water.

Các tỳ nữ của cô ấy đi đến bến nước để lấy nước tắm.

Tattha amaccehi ṭhapitaṃ taṃ suvaṇṇarūpaṃ dūratova disvā ‘‘amhe udakatthāya pesetvā rājaputtī sayameva āgatā’’ti bhaṇantiyo samīpaṃ gantvā ‘‘nāyaṃ sāminī, amhākaṃ sāminī ito abhirūpatarā’’ti āhaṃsu.

There, they saw the golden image placed by the ministers from afar and exclaimed, "The princess herself has come, having sent us for water!" They went closer and said, "This is not our mistress; our mistress is more beautiful than this!"

Ở đó, họ nhìn thấy bức tượng vàng do các quan đại thần đặt từ xa, và nói: “Chúng ta được sai đi lấy nước, mà công chúa lại tự mình đến,” rồi đến gần và nói: “Đây không phải là chủ nhân của chúng ta, chủ nhân của chúng ta còn xinh đẹp hơn thế này.”

Amaccā taṃ sutvā rājānaṃ upasaṅkamitvā anurūpena nayena dārikaṃ yāciṃsu.

The ministers, hearing this, approached the king and, in a suitable manner, asked for the girl.

Các quan đại thần nghe vậy, đến gặp vua và cầu hôn cô gái một cách phù hợp.

Sopi adāsi.

He gave her away.

Vua cũng đồng ý gả.

Te bārāṇasirañño pāhesuṃ – ‘‘laddhā, deva, kumārikā, sāmaṃ āgacchatha, udāhu amheva ānemā’’ti.

They sent word to the king of Bārāṇasī, "Your Majesty, the maiden has been found. Will you come yourself, or shall we bring her?"

Họ gửi tin về cho vua Bārāṇasī: “Thưa Đại vương, đã tìm được công chúa, xin Đại vương tự mình đến, hay chúng thần sẽ đưa cô ấy về?”

So ‘‘mayi āgacchante janapadapīḷā bhavissati, tumheva naṃ ānethā’’ti pesesi.

He sent back, "If I come, there will be distress to the populace. You yourselves bring her."

Vua gửi lời rằng: “Nếu ta đến, dân chúng sẽ bị phiền hà, các ngươi hãy đưa cô ấy về.”

1261

Amaccāpi dārikaṃ gahetvā nagarā nikkhamitvā kumārassa pāhesuṃ – ‘‘laddhā suvaṇṇarūpasadisā kumārikā’’ti.

The ministers, taking the maiden, departed from the city and sent word to the prince, "A maiden resembling the golden image has been found!"

Các quan đại thần cũng đưa cô gái ra khỏi thành phố và gửi tin cho hoàng tử: “Đã tìm được công chúa giống như bức tượng vàng.”

Kumāro sutvāva rāgena abhibhūto paṭhamajjhānā parihāyi.

As soon as the prince heard this, overcome by passion, he fell from the first jhāna.

Hoàng tử vừa nghe tin đã bị tham ái chế ngự, và mất đi sơ thiền.

So dūtaparamparāya pesesi – ‘‘sīghaṃ ānetha, sīghaṃ ānethā’’ti.

He sent messages repeatedly, "Bring her quickly! Bring her quickly!"

Chàng gửi sứ giả liên tục: “Hãy đưa về nhanh, hãy đưa về nhanh!”

Te sabbattha ekarattivāsena bārāṇasiṃ patvā bahinagare ṭhitā rañño pesesuṃ – ‘‘ajjeva pavisitabbaṃ, no’’ti.

They reached Bārāṇasī by traveling one night in each place, and stopping outside the city, they sent word to the king, "Should we enter today, or not?"

Họ đi mỗi đêm một chặng đường, đến Bārāṇasī và dừng lại bên ngoài thành, rồi gửi tin cho vua: “Hôm nay có nên vào không?”

Rājā ‘‘seṭṭhakulā ānītā dārikā, maṅgalakiriyaṃ katvā mahāsakkārena pavesessāma, uyyānaṃ tāva naṃ nethā’’ti āha.

The king said, "The maiden has been brought from a noble family. We will perform an auspicious ceremony and bring her in with great honor. For now, take her to the park."

Vua nói: “Đây là cô gái được đưa về từ dòng dõi cao quý, chúng ta sẽ làm lễ cát tường và đưa cô ấy vào với đại lễ nghi, trước hết hãy đưa cô ấy đến khu vườn.”

Te tathā akaṃsu.

They did so.

Họ đã làm như vậy.

Sā accantasukhumālā kumārikā yānugghāṭena ubbāḷhā addhānaparissamena uppannavātarogā milātamālā viya hutvā rattibhāge kālamakāsi.

That extremely delicate maiden, exhausted by the jolting of the carriage and afflicted by a wind-disease due to the fatigue of the journey, became like a withered garland and died during the night.

Cô công chúa vốn cực kỳ yếu ớt, vì bị xóc nảy trên xe và mắc bệnh phong hàn do mệt mỏi trên đường đi, đã héo tàn như một vòng hoa và qua đời vào ban đêm.

Amaccā ‘‘sakkārā paribhaṭṭhamhā’’ti parideviṃsu.

The ministers lamented, "We have been deprived of honor!"

Các quan đại thần than khóc: “Chúng ta đã mất đi sự tôn kính.”

Rājā ca nāgarā ca ‘‘kulavaṃso vinaṭṭho’’ti parideviṃsu.

Both the king and the citizens lamented, "The royal lineage is destroyed!"

Vua và dân chúng than khóc: “Dòng dõi hoàng tộc đã bị hủy hoại.”

Sakalanagaraṃ kolāhalaṃ ahosi.

The entire city was in an uproar.

Cả thành phố trở nên hỗn loạn.

Kumārassa sutamatteyeva mahāsoko udapādi.

Great sorrow arose in the prince at the mere news.

Hoàng tử vừa nghe tin đã phát sinh đại sầu khổ.

1262

Tato kumāro sokassa mūlaṃ khanituṃ āraddho.

Then the prince began to dig up the root of sorrow.

Sau đó, hoàng tử bắt đầu tìm cách nhổ tận gốc nỗi sầu khổ.

So evaṃ cintesi – ‘‘ayaṃ soko nāma na ajātassa hoti, jātassa pana hoti.

He thought thus: "This sorrow, indeed, does not arise for one who is not born, but for one who is born.

Chàng suy nghĩ như sau: “Nỗi sầu khổ này không phải do không sinh, mà là do đã sinh.

Tasmā jātiṃ paṭicca soko.

Therefore, sorrow arises dependent on birth.

Vì vậy, sầu khổ do duyên sinh.

Jāti pana kiṃ paṭiccāti?

But on what does birth depend?

Vậy sinh do duyên gì?”

Bhavaṃ paṭicca jātī’’ti.

Birth depends on becoming (bhava)."

“Sinh do duyên hữu.”

Evaṃ pubbabhāvanānubhāvena yoniso manasikaronto anulomapaṭilomaṃ paṭiccasamuppādaṃ disvā puna anulomañca saṅkhāre sammasanto tattheva nisinno paccekasambodhiṃ sacchākāsi.

Thus, by the power of his previous spiritual development, discerningly reflecting, seeing the dependent origination (paṭiccasamuppāda) in direct and reverse order, and again contemplating the formations (saṅkhāras) in direct order, he attained paccekabodhi right there as he sat.

Cứ thế, nhờ năng lực tu tập trước đây, chàng tác ý một cách như lý, quán thấy duyên khởi thuận và nghịch, rồi lại quán xét các hành thuận chiều, và ngay tại đó, chàng chứng đắc Bồ-đề Duyên Giác.

Amaccā taṃ maggaphalasukhena sukhitaṃ santindriyaṃ santamānasaṃ nisinnaṃ disvā paṇipātaṃ katvā āhaṃsu – ‘‘mā soci, deva, mahanto jambudīpo, aññaṃ tato sundarataraṃ kaññaṃ ānessāmā’’ti.

When the ministers saw him sitting, blissful with the happiness of the path and fruit, with calmed faculties and a tranquil mind, they bowed down and said: "Do not grieve, lord; Jambudīpa is vast, we will bring another maiden more beautiful than her."

Các quan đại thần thấy chàng đang an trú trong niềm an lạc của đạo quả, với các căn tịch tịnh, tâm an tịnh, liền đảnh lễ và nói: “Thưa Đại vương, xin đừng sầu khổ, xứ Jambudīpa rộng lớn, chúng thần sẽ đưa về một công chúa khác xinh đẹp hơn cô ấy.”

So āha – ‘‘na socāmi, nissoko paccekabuddho aha’’nti.

He said: "I do not grieve; I am sorrowless, a Paccekabuddha."

Chàng nói: “Ta không sầu khổ, ta là một vị Duyên Giác không sầu khổ.”

Ito paraṃ sabbaṃ vuttapurimagāthāsadisameva ṭhapetvā gāthāvaṇṇanaṃ.

Hereafter, everything is similar to the previous verse, except for the commentary on the verse.

Từ đây trở đi, mọi điều đều giống như những câu kệ đã nói trước đây, trừ phần giải thích kệ.

1263

Gāthāvaṇṇanā pana evaṃ veditabbā – saṃsaggajātassāti jātasaṃsaggassa.

The commentary on the verse, however, should be understood thus: saṃsaggajātassā means "for one born of contact."

Tuy nhiên, phần giải thích kệ cần được hiểu như sau: saṃsaggajātassā có nghĩa là của người đã sinh ra do sự tiếp xúc.

Tattha dassanasavanakāyasamullapanasambhogasaṃsaggavasena pañcavidho saṃsaggo.

Therein, contact (saṃsagga) is of five kinds: contact by seeing, by hearing, by bodily touch, by mutual conversation, and by enjoyment.

Ở đây, có năm loại tiếp xúc: tiếp xúc do thấy, do nghe, do đụng chạm thân thể, do trò chuyện, và do hưởng thụ.

Tattha aññamaññaṃ disvā cakkhuviññāṇavīthivasena uppannarāgo dassanasaṃsaggo nāma.

Among these, the defilement that arises through the course of eye-consciousness from seeing each other is called dassanasaṃsagga (contact by seeing).

Ở đây, tham ái phát sinh do thấy nhau qua lộ trình nhãn thức được gọi là tiếp xúc do thấy.

Tattha sīhaḷadīpe kāḷadīghavāpī gāme piṇḍāya carantaṃ kalyāṇavihāravāsidīghabhāṇakadaharabhikkhuṃ disvā paṭibaddhacittā kenaci upāyena taṃ alabhitvā kālaṅkatā kuṭumbiyadhītā ca tassā nivāsanacoḷakhaṇḍaṃ disvā ‘‘evarūpaṃ vatthaṃ dhāriniyā nāma saddhiṃ saṃvāsaṃ nālabhi’’nti phalitahadayo kālaṅkato.

In this regard, in the island of Sihala, in the village of Kāḷadīghavāpī, there was a young monk residing in Kalyāṇavihāra, who was a reciter of long suttas. A householder's daughter, whose mind became attached upon seeing him while he was on his alms round, died after failing to obtain him by any means; and a young monk, seeing a piece of her lower garment, died with a broken heart, thinking, "I have not been able to live together with one who wore such a cloth."

Ở đây, một cô gái con nhà phú hộ ở làng Kāḷadīghavāpī trên đảo Sīhaḷa, sau khi thấy một vị tỳ khưu trẻ tên Dīghabhāṇaka ở Kalyāṇavihāra đi khất thực, tâm bị vướng mắc, không thể có được vị ấy bằng bất cứ cách nào, rồi qua đời; và vị tỳ khưu trẻ đó, sau khi thấy một mảnh vải của cô ấy, đã nói: “Ta không thể chung sống với người mặc loại vải như thế này,” rồi trái tim tan nát mà qua đời.

So eva daharo ca nidassanaṃ.

Both that young monk and the householder's daughter are examples.

Cả vị tỳ khưu trẻ đó và cô gái đều là ví dụ.

1264

Parehi pana kathiyamānaṃ rūpādisampattiṃ attanā vā hasitalapitagītasaddaṃ sutvā sotaviññāṇavīthivasena uppannarāgo savanasaṃsaggo nāma.

And the defilement that arises through the course of ear-consciousness from hearing of another's beauty, etc., as spoken of by others, or from hearing sounds of laughter, lamentation, or singing by oneself, is called savanasaṃsagga (contact by hearing).

Tham ái phát sinh do nghe người khác kể về sắc đẹp, v.v., hoặc tự mình nghe tiếng cười, tiếng nói, tiếng hát, qua lộ trình nhĩ thức được gọi là tiếp xúc do nghe.

Tatrāpi girigāmavāsikammāradhītāya pañcahi kumārikāhi saddhiṃ padumassaraṃ gantvā nhatvā mālaṃ āropetvā uccāsaddena gāyantiyā saddaṃ sutvā ākāsena gacchanto kāmarāgena visesā parihāyitvā byasanaṃ patto pañcaggaḷaleṇavāsī tissadaharo nidassanaṃ.

In this regard, the young monk Tissa, residing in Pañcaggaḷaleṇa, who was going through the sky, became attached by sensual passion upon hearing the sound of a blacksmith's daughter from Girigāma, who, after going to a lotus pond with five maidens, bathed, adorned herself with a garland, and sang in a loud voice; he lost his special attainments and fell into misfortune.

Ở đây cũng có ví dụ về vị tỳ khưu trẻ Tissa ở Pañcaggaḷaleṇa, người đang bay trên không, nghe tiếng hát lớn của con gái người thợ rèn ở làng Girigāma cùng với năm cô gái khác, sau khi tắm và đeo vòng hoa ở hồ sen, đã bị tham ái đặc biệt chế ngự và rơi vào tai họa.

1265

Aññamaññaṃ aṅgaparāmasanena uppannarāgo kāyasaṃsaggo nāma.

The defilement that arises from touching each other's limbs is called kāyasaṃsagga (contact by bodily touch).

Tham ái phát sinh do đụng chạm thân thể nhau được gọi là tiếp xúc do thân.

Dhammabhāsanadaharabhikkhu ca rājadhītā cettha nidassanaṃ.

Here, the young monk who preached the Dhamma and the king's daughter are examples.

Vị tỳ khưu trẻ thuyết pháp và công chúa là ví dụ ở đây.

Mahāvihāre kira daharabhikkhu dhammaṃ bhāsati.

It is said that in the Mahāvihāra, a young monk was preaching the Dhamma.

Nghe nói, có một vị tỳ khưu trẻ thuyết pháp ở Mahāvihāra.

Tattha mahājano āgato, rājāpi aggamahesiyā rājadhītāya ca saddhiṃ agamāsi.

Many people had come there, and the king also came with his chief queen and daughter.

Ở đó, đông đảo dân chúng đến, vua cũng đến cùng với hoàng hậu và công chúa.

Tato rājadhītāya tassa rūpañca sarañca āgamma balavarāgo uppanno, tassa daharassāpi.

Then, strong defilement arose in the king's daughter due to his appearance and voice, and also in that young monk.

Sau đó, công chúa đã phát sinh tham ái mãnh liệt do sắc đẹp và giọng nói của vị ấy, và vị tỳ khưu trẻ đó cũng vậy.

Taṃ disvā rājā sallakkhetvā sāṇipākārena parikkhipāpesi.

Seeing this, the king realized it and had a cloth screen placed around them.

Thấy vậy, vua nhận ra và sai người bao quanh bằng bức tường vải.

Te aññamaññaṃ parāmasitvā āliṅgiṃsu.

They touched and embraced each other.

Họ đã đụng chạm và ôm nhau.

Puna sāṇipākāraṃ apanetvā passantā dvepi kālaṅkateyeva addasaṃsūti.

Then, upon removing the cloth screen and looking, both were seen to have died.

Khi bức tường vải được gỡ bỏ và nhìn vào, người ta thấy cả hai đều đã qua đời.

1266

Aññamaññaṃ ālapanasamullapanavasena uppannarāgo pana samullapanasaṃsaggo nāma.

Furthermore, the defilement that arises through mutual greeting and conversation is called samullapanasaṃsagga (contact by mutual conversation).

Tham ái phát sinh do trò chuyện, nói chuyện với nhau được gọi là tiếp xúc do trò chuyện.

Bhikkhu bhikkhunīhi saddhiṃ paribhogakaraṇe uppannarāgo sambhogasaṃsaggo nāma.

The defilement that arises from a monk engaging in enjoyment with nuns is called sambhogasaṃsagga (contact by enjoyment).

Tham ái phát sinh khi tỳ khưu và tỳ khưu ni cùng hưởng thụ được gọi là tiếp xúc do hưởng thụ.

Dvīsupi etesu pārājikappatto bhikkhu ca bhikkhunī ca nidassanaṃ.

In both these cases, a monk and a nun who incur a pārājika offense are examples.

Trong cả hai trường hợp này, tỳ khưu và tỳ khưu ni phạm tội Pārājika là ví dụ.

Maricavaṭṭināmamahāvihāramahe kira duṭṭhagāmaṇiabhayarājā mahādānaṃ paṭiyādetvā ubhatosaṅghaṃ parivisati.

It is said that at the festival of the Mahāvihāra named Maricavaṭṭi, King Duṭṭhagāmaṇī Abhaya prepared a great alms-giving and served both sanghas.

Nghe nói, trong lễ hội Mahāvihāra tên Maricavaṭṭi, vua Duṭṭhagāmaṇī Abhaya đã chuẩn bị đại thí và cúng dường cả hai Tăng đoàn.

Tattha uṇhayāguyā dinnāya saṅghanavakasāmaṇerī anādhārakassa saṅghanavakassa sāmaṇerassa dantavalayaṃ datvā samullapanamakāsi.

There, when hot gruel was served, a novice nun, giving her tooth-cleaner to a novice monk who had none, engaged in mutual conversation.

Ở đó, khi cháo nóng được dâng, một Sa-di ni mới nhập Tăng đoàn đã đưa vòng tay cho một Sa-di mới nhập Tăng đoàn không có chỗ dựa, và họ đã trò chuyện.

Te ubhopi upasampajjitvā saṭṭhivassā hutvā paratīraṃ gatā aññamaññaṃ samullapanena pubbasaññaṃ paṭilabhitvā tāvadeva sañjātasinehā sikkhāpadaṃ vītikkamitvā pārājikā ahesunti.

Both of them, having received upasampadā and being sixty years old, went to the other side (of the river); through mutual conversation, they regained their former memory, and immediately, with love arising, they violated the training rule and became pārājika.

Cả hai đều đã thọ giới Tỳ khưu và Tỳ khưu ni, sau sáu mươi năm, khi đến bờ bên kia, do trò chuyện với nhau, họ nhớ lại ký ức cũ, và ngay lập tức phát sinh tình cảm, rồi vượt qua giới luật và phạm tội Pārājika.

Evaṃ pañcavidhe saṃsagge yena kenaci saṃsaggena jātasaṃsaggassa bhavati sneho, purimarāgapaccayo balavarāgo uppajjati.

Thus, in these five kinds of contact, for one born of contact through any contact, love arises (bhavati sneho); strong defilement, which is the cause of previous passion, arises.

Như vậy, trong năm loại tiếp xúc, do bất kỳ loại tiếp xúc nào mà người đã sinh ra do tiếp xúc có tình cảm, tham ái mãnh liệt, là nhân duyên của tham ái trước đó, phát sinh.

Tato snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahoti tameva snehaṃ anugacchantaṃ sandiṭṭhikasamparāyikaṃ sokaparidevādinānappakārakaṃ idaṃ dukkhaṃ pahoti pabhavati jāyati.

From that, this suffering follows love (snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahoti); this suffering, following that very love, such as sorrow, lamentation, etc., of various kinds, both in this life and the next, arises, springs forth, and is born.

Từ đó, nỗi khổ này phát sinh do tình cảm, nỗi khổ này, bao gồm sầu khổ, than vãn, v.v., thuộc hiện tại và tương lai, đi theo tình cảm đó, phát sinh, khởi lên, sinh ra.

1267

Apare ‘‘ārammaṇe cittassa vossaggo saṃsaggo’’ti bhaṇanti.

Others say, "Contact is the mind's abandoning itself to an object."

Những người khác nói: “Sự buông bỏ tâm vào đối tượng là tiếp xúc.”

Tato sneho, snehadukkhamidanti.

From that comes love, and this suffering follows love.

Từ đó có tình cảm, và nỗi khổ do tình cảm này.

Evamatthappabhedaṃ imaṃ aḍḍhagāthaṃ vatvā so paccekabuddho āha – ‘‘svāyaṃ yamidaṃ snehanvayaṃ sokādidukkhaṃ pahoti, tameva snehaṃ anugatassa dukkhassa mūlaṃ khananto paccekabodhiṃ adhigato’’ti.

Having thus spoken this half-verse explaining the meaning, that Paccekabuddha said, "This sorrow, etc., that arises following love (snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahoti) – by digging up the root of that suffering which follows love, I have attained paccekabodhi."

Sau khi nói nửa câu kệ này với nhiều ý nghĩa như vậy, vị Duyên Giác đó nói: “Ta đã chứng đắc Bồ-đề Duyên Giác bằng cách nhổ tận gốc nỗi khổ, tức là nỗi khổ do sầu khổ, v.v., phát sinh do tình cảm này, và nỗi khổ đi theo tình cảm đó.”

1268

Evaṃ vutte te amaccā āhaṃsu – ‘‘amhehi dāni, bhante, kiṃ kattabba’’nti?

When this was said, those ministers asked, "Now, venerable sir, what should we do?"

Khi được nói như vậy, các quan đại thần nói: “Bạch Đại đức, bây giờ chúng con phải làm gì?”

Tato so āha – ‘‘tumhe vā aññataro vā imamhā dukkhā muccitukāmo, so sabbopi ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo’’ti.

Then he said, "Whether you or any other desires to be liberated from this suffering, all such should, seeing the danger born of love, wander alone like a rhinoceros horn (ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno, eko care khaggavisāṇakappo)."

Sau đó, vị ấy nói: “Chư vị hoặc bất kỳ ai khác mong muốn thoát khỏi khổ đau này, người ấy, tất cả, thấy rõ mối nguy hiểm sinh ra từ ái luyến, hãy sống một mình như sừng tê giác.”

Ettha ca yaṃ taṃ ‘‘snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahotī’’ti vuttaṃ, tadeva sandhāya ‘‘ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno’’ti idaṃ vuttanti veditabbaṃ.

Here, what was said as "this suffering follows love" (snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahotī) should be understood as referring to "seeing the danger born of love" (ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno).

Ở đây, điều đã được nói là “khổ đau này phát sinh từ ái luyến”, chính điều đó được đề cập đến khi nói “thấy rõ mối nguy hiểm sinh ra từ ái luyến” như đã được biết.

Atha vā yathāvuttena saṃsaggena ‘saṃsaggajātassa bhavati sneho, snehanvayaṃ dukkhamidaṃ pahoti’, evaṃ yathābhūtaṃ ādīnavaṃ snehajaṃ pekkhamāno ahamadhigatoti evaṃ sambandhitvā catutthapādo pubbe vuttanayeneva snehavasena vuttoti veditabbo.

Alternatively, it should be understood that "love arises for one born of contact, and this suffering follows love" due to contact as described; thus, seeing the danger born of love as it truly is, "I attained" — connecting it this way, the fourth line is to be understood as spoken in the sense of love, as mentioned previously.

Hoặc, với sự giao du đã nói ở trên, ‘ái luyến sinh ra cho người có giao du, khổ đau này phát sinh từ ái luyến’, như vậy, thấy rõ mối nguy hiểm sinh ra từ ái luyến như thực, tôi đã đạt được điều đó. Như vậy, câu thứ tư cần được hiểu là đã được nói theo cách đã trình bày trước đây, theo nghĩa của ái luyến.

Tato paraṃ sabbaṃ purimagāthāya vuttasadisamevāti.

After that, everything is similar to what was said in the previous verse.

Từ đó trở đi, tất cả đều tương tự như đã nói trong kệ ngôn trước.

1269

Saṃsaggagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Saṃsagga verse is concluded.

Phần giải thích kệ ngôn về sự giao du đã hoàn tất.

1270

93. Mitte suhajjeti kā uppatti?

93. Mitte suhajje (Friends, well-wishers) – what is its origin?

93. Mitte suhajje (Bạn bè, thân hữu) – sự phát sinh là gì?

Ayaṃ paccekabodhisatto purimagāthāya vuttanayeneva uppajjitvā bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kārento paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā ‘‘kiṃ samaṇadhammo varo, rajjaṃ vara’’nti vīmaṃsitvā amaccānaṃ rajjaṃ niyyātetvā samaṇadhammaṃ akāsi.

This Paccekabodhisatta, having arisen in the same way as described in the previous verse, while ruling in Bārāṇasī, developed the first jhāna and, pondering "which is superior, the ascetic life or kingship," entrusted the kingdom to his ministers and adopted the ascetic life.

Vị Độc Giác Bồ Tát này, đã phát sinh theo cách đã nói trong kệ ngôn trước, khi trị vì vương quốc Bārāṇasī, đã thành tựu sơ thiền và tự vấn: “Pháp Sa-môn là tối thượng hay vương quốc là tối thượng?” Sau khi suy xét, ngài đã trao lại vương quốc cho các vị đại thần và thực hành pháp Sa-môn.

Amaccā ‘‘dhammena samena karothā’’ti vuttāpi lañjaṃ gahetvā adhammena karonti.

Even though the ministers were told to "govern righteously and fairly," they took bribes and governed unrighteously.

Dù đã được dặn “hãy hành xử công bằng và chính trực”, các vị đại thần vẫn nhận hối lộ và hành xử bất công.

Te lañjaṃ gahetvā sāmike parājayantā ekadā aññataraṃ rājavallabhaṃ parājesuṃ.

Taking bribes, they defeated owners (in lawsuits), and one day they defeated a certain royal favorite.

Một lần nọ, họ nhận hối lộ và đã làm hại một vị quan thân cận của nhà vua.

So rañño bhattakārakehi saddhiṃ pavisitvā sabbaṃ ārocesi.

He entered with the king's cooks and reported everything.

Vị quan đó cùng với những người nấu ăn của nhà vua đã vào và trình bày tất cả.

Rājā dutiyadivase sayaṃ vinicchayaṭṭhānaṃ agamāsi.

The next day, the king himself went to the court of justice.

Ngày hôm sau, nhà vua đích thân đến nơi xét xử.

Tato mahājanā – ‘‘amaccā, deva, sāmike asāmike karontī’’ti uccāsaddaṃ karontā mahāyuddhaṃ viya akaṃsu.

Then the great multitude made a loud clamor, as if it were a great battle, saying, "The ministers, O lord, make owners non-owners!"

Khi đó, dân chúng hô lớn: “Thưa Đại vương, các đại thần đang biến người có chủ thành người không chủ!” Họ tạo ra một trận ồn ào như một cuộc chiến lớn.

Atha rājā vinicchayaṭṭhānā vuṭṭhāya pāsādaṃ abhiruhitvā samāpattiṃ appetuṃ nisinno.

Then the king, rising from the court of justice, ascended the palace and sat down to enter jhāna.

Sau đó, nhà vua rời khỏi nơi xét xử, lên cung điện và ngồi xuống để nhập định.

Tena saddena vikkhittacitto na sakkoti appetuṃ.

With his mind distracted by that noise, he could not enter jhāna.

Với tiếng ồn đó, tâm ngài bị xao nhãng và không thể nhập định được.

So ‘‘kiṃ me rajjena, samaṇadhammo vara’’nti rajjasukhaṃ pahāya puna samāpattiṃ nibbattetvā pubbe vuttanayeneva vipassitvā paccekasambodhiṃ sacchākāsi.

Thinking, "What is this kingship to me? The ascetic life is superior," he abandoned the pleasure of kingship, and again developing jhāna, he attained paccekabodhi through vipassanā, as previously described.

Ngài nghĩ: “Vương quốc này có ích gì cho ta? Pháp Sa-môn là tối thượng!” Ngài từ bỏ hạnh phúc vương quyền, lại thành tựu thiền định, rồi quán chiếu theo cách đã nói trước đây, và chứng đắc Độc Giác Bồ Đề.

Kammaṭṭhānañca pucchito imaṃ gāthaṃ abhāsi.

When asked about his meditation object (kammaṭṭhāna), he spoke this verse.

Khi được hỏi về đề mục thiền định, ngài đã nói kệ ngôn này.

1271

Tattha mettāyanavasena mittā.

Therein, mittā (friends) are those who are kind (mettāyanavasena).

Trong đó, những người có lòng từ ái được gọi là bạn bè (mittā).

Suhadayabhāvena suhajjā.

Suhajjā (well-wishers) are those who are good-hearted.

Những người có tấm lòng tốt được gọi là thân hữu (suhajjā).

Keci ekantahitakāmatāya mittāva honti na suhajjā.

Some are friends only because they desire their own benefit, not genuine well-wishers.

Một số người chỉ là bạn bè vì họ chỉ muốn điều tốt lành tuyệt đối, nhưng không phải là thân hữu.

Keci gamanāgamanaṭṭhānanisajjāsamullāpādīsu, hadayasukhajananena suhajjāva honti, na mittā.

Some are genuine well-wishers only because they gladden the heart in going, coming, standing, sitting, conversing, and so on, but are not friends (in seeking benefit).

Một số người chỉ là thân hữu vì họ mang lại niềm vui cho trái tim trong việc đi lại, ngồi xuống, nói chuyện, v.v., nhưng không phải là bạn bè.

Keci tadubhayavasena suhajjā ceva mittā ca honti.

Some are both well-wishers and friends in both ways.

Một số người vừa là thân hữu vừa là bạn bè theo cả hai cách.

Te duvidhā agāriyā ca anagāriyā ca.

They are of two kinds: householders and homeless ones.

Họ có hai loại: cư sĩ và xuất gia.

Tattha agāriyā tividhā honti upakāro samānasukhadukkho anukampakoti.

Among these, householders are of three kinds: a benefactor, one who shares joy and sorrow, and a compassionate one.

Trong đó, cư sĩ có ba loại: người giúp đỡ, người cùng chia sẻ vui buồn, và người có lòng thương xót.

Anagāriyā visesena atthakkhāyino eva.

Homeless ones are especially those who point out the good.

Người xuất gia đặc biệt chỉ là người chỉ rõ lợi ích.

Te catūhi aṅgehi samannāgatā honti.

They are endowed with four qualities.

Họ có bốn yếu tố.

Yathāha –

As it is said:

Như đã nói:

1272

‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi upakāro mitto suhado veditabbo.

‘‘Householder’s son, a benefactor friend, a well-wisher, should be understood by four characteristics.

“Này gia chủ tử, một người bạn thân hữu giúp đỡ được biết đến qua bốn điểm:

Pamattaṃ rakkhati, pamattassa sāpateyyaṃ rakkhati, bhītassa saraṇaṃ hoti, uppannesu kiccakaraṇīyesu taddiguṇaṃ bhogaṃ anuppadeti’’ (dī. ni. 3.261).

He guards one who is heedless, he guards the wealth of one who is heedless, he is a refuge to one who is afraid, and he provides double wealth for tasks that arise.’’

Bảo vệ người lơ đễnh, bảo vệ tài sản của người lơ đễnh, là nơi nương tựa cho người sợ hãi, và cung cấp gấp đôi tài sản khi có việc cần làm phát sinh.”

1273

Tathā –

And:

Cũng vậy:

1274

‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi samānasukhadukkho mitto suhado veditabbo.

‘‘Householder’s son, a friend who shares joy and sorrow, a well-wisher, should be understood by four characteristics.

“Này gia chủ tử, một người bạn thân hữu cùng chia sẻ vui buồn được biết đến qua bốn điểm:

Guyhamassa ācikkhati, guyhamassa parigūhati, āpadāsu na vijahati, jīvitaṃpissa atthāya pariccattaṃ hoti’’ (dī. ni. 3.262).

He reveals his secrets, he conceals your secrets, he does not abandon in times of adversity, and even his life is given up for your sake.’’

Kể những điều bí mật của mình, che giấu những điều bí mật của người khác, không bỏ rơi khi gặp hoạn nạn, và sẵn sàng hy sinh cả mạng sống vì lợi ích của người khác.”

1275

Tathā –

And:

Cũng vậy:

1276

‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi anukampako mitto suhado veditabbo.

‘‘Householder’s son, a compassionate friend, a well-wisher, should be understood by four characteristics.

“Này gia chủ tử, một người bạn thân hữu có lòng thương xót được biết đến qua bốn điểm:

Abhavenassa na nandati, bhavenassa nandati, avaṇṇaṃ bhaṇamānaṃ nivāreti, vaṇṇaṃ bhaṇamānaṃ pasaṃsati’’ (dī. ni. 3.264).

He does not rejoice in your misfortune, he rejoices in your prosperity, he restrains one who speaks ill of you, and he praises one who speaks well of you.’’

Không vui khi người khác suy tàn, vui mừng khi người khác thịnh vượng, ngăn cản người nói lời phỉ báng, và khen ngợi người nói lời tán dương.”

1277

Tathā –

And:

Cũng vậy:

1278

‘‘Catūhi kho, gahapatiputta, ṭhānehi atthakkhāyī mittā suhado veditabbo.

‘‘Householder’s son, a friend who points out the good, a well-wisher, should be understood by four characteristics.

“Này gia chủ tử, một người bạn thân hữu chỉ rõ lợi ích được biết đến qua bốn điểm:

Pāpā nivāreti, kalyāṇe niveseti, assutaṃ sāveti, saggassa maggaṃ ācikkhatī’’ti (dī. ni. 3.263).

He restrains from evil, he encourages to good, he makes one hear what has not been heard, and he points out the path to heaven.’’

Ngăn cản điều ác, khuyến khích điều lành, dạy những điều chưa từng nghe, và chỉ con đường đến thiên giới.”

1279

Tesvidha agāriyā adhippetā, atthato pana sabbepi yujjanti.

Here, householders are intended, but in essence, all of them apply.

Ở đây, những cư sĩ được đề cập, nhưng trên thực tế, tất cả đều phù hợp.

Te mitte suhajje anukampamānoti anudayamāno, tesaṃ sukhaṃ upasaṃharitukāmo dukkhaṃ apaharitukāmo ca.

Mitte suhajje anukampamāno means feeling compassion, desiring to bring them happiness and remove their suffering.

Mitte suhajje anukampamāno (thương xót bạn bè, thân hữu) có nghĩa là có lòng trắc ẩn, mong muốn mang lại hạnh phúc và loại bỏ khổ đau cho họ.

1280

Hāpeti atthanti diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthavasena tividhaṃ, tathā attatthaparatthaubhayatthavasenāpi tividhaṃ atthaṃ laddhavināsanena aladdhānuppādanenāti dvidhāpi hāpeti vināseti.

Hāpeti atthaṃ means to diminish wealth, which is threefold: pertaining to this world, the next world, and ultimate truth; and also threefold: one's own benefit, others' benefit, and the benefit of both. It means diminishing in two ways: by destroying what has been gained and by failing to produce what has not been gained.

Hāpeti attha (làm mất đi lợi ích) – lợi ích có ba loại: lợi ích hiện tại (diṭṭhadhammika), lợi ích tương lai (samparāyika), và lợi ích tối thượng (paramattha). Cũng có ba loại: lợi ích cho bản thân (attattha), lợi ích cho người khác (parattha), và lợi ích cho cả hai (ubhayattha). Làm mất đi lợi ích có hai cách: phá hủy những gì đã đạt được và không tạo ra những gì chưa đạt được.

Paṭibaddhacittoti ‘‘ahaṃ imaṃ vinā na jīvāmi, esa me gati, esa me parāyaṇa’’nti evaṃ attānaṃ nīce ṭhāne ṭhapentopi paṭibaddhacitto hoti.

Paṭibaddhacitto means one whose mind is bound, as in thinking, "I cannot live without him, he is my refuge, he is my ultimate goal," thus placing oneself in a low position.

Paṭibaddhacitto (tâm bị ràng buộc) – “Tôi không thể sống thiếu người này, người này là nơi nương tựa của tôi, người này là nơi quy y của tôi.” Ngay cả khi tự đặt mình vào vị trí thấp kém như vậy, người đó vẫn có tâm bị ràng buộc.

‘‘Ime maṃ vinā na jīvanti, ahaṃ tesaṃ gati, ahaṃ tesaṃ parāyaṇa’’nti evaṃ attānaṃ ucce ṭhāne ṭhapentopi paṭibaddhacitto hoti.

One whose mind is bound also means thinking, "They cannot live without me, I am their refuge, I am their ultimate goal," thus placing oneself in a high position.

“Những người này không thể sống thiếu tôi, tôi là nơi nương tựa của họ, tôi là nơi quy y của họ.” Ngay cả khi tự đặt mình vào vị trí cao như vậy, người đó vẫn có tâm bị ràng buộc.

Idha pana evaṃ paṭibaddhacitto adhippeto.

Here, one whose mind is bound in this latter sense is intended.

Ở đây, tâm bị ràng buộc theo cách này được đề cập.

Etaṃ bhayanti etaṃ atthahāpanabhayaṃ, attano samāpattihāniṃ sandhāyāha.

Etaṃ bhayaṃ (this fear) refers to this fear of diminishing wealth, meaning the loss of one's own attainments.

Etaṃ bhayaṃ (mối nguy hiểm này) – mối nguy hiểm mất đi lợi ích này, ngài nói ám chỉ sự suy thoái thiền định của chính mình.

Santhaveti tividho santhavo taṇhādiṭṭhimittasanthavavasena.

Santhave refers to connection, which is threefold: connection born of craving, connection born of wrong view, and connection with friends.

Santhave (trong sự giao du) – sự giao du có ba loại: giao du do tham ái (taṇhā), giao du do tà kiến (diṭṭhi), và giao du do bạn bè (mitta).

Tattha aṭṭhasatapabhedāpi taṇhā taṇhāsanthavo, dvāsaṭṭhibhedāpi diṭṭhi diṭṭhisanthavo, paṭibaddhacittatāya mittānukampanā mittasanthavo.

Among these, craving, with its one hundred and eight classifications, is the connection born of craving; wrong view, with its sixty-two classifications, is the connection born of wrong view; and compassion for friends due to a bound mind is the connection with friends.

Trong đó, tham ái với 108 loại là giao du do tham ái, tà kiến với 62 loại là giao du do tà kiến, và lòng thương xót bạn bè do tâm bị ràng buộc là giao du do bạn bè.

Tesu so idha adhippeto.

Among these, the latter is intended here.

Trong số đó, loại này được đề cập ở đây.

Tena hissa samāpatti parihīnā.

By this, his attainment was diminished.

Vì vậy, thiền định của ngài đã suy thoái.

Tenāha – ‘‘etaṃ bhayaṃ santhave pekkhamāno ahaṃ adhigato’’ti.

Therefore, he said, "Realizing this danger in connection, I have attained."

Vì vậy, ngài nói: “Tôi đã đạt được điều này khi thấy rõ mối nguy hiểm này trong sự giao du.”

Sesaṃ vuttasadisamevāti.

The rest is similar to what has been stated.

Phần còn lại tương tự như đã nói.

1281

Mittasuhajjagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Verses on Friends and Well-wishers is concluded.

Phần giải thích kệ ngôn về bạn bè và thân hữu đã hoàn tất.

1282

94. Vaṃso visāloti kā uppatti?

94. Vaṃso visālo (A bamboo grove, vast): What is its origin?

94. Vaṃso visālo (Dòng dõi rộng lớn) – sự phát sinh là gì?

Pubbe kira kassapassa bhagavato sāsane tayo paccekabodhisattā pabbajitvā vīsati vassasahassāni gatapaccāgatavattaṃ pūretvā devaloke uppannā.

It is said that formerly, during the Dispensation of Kassapa Bhagavā, three Paccekabodhisattas, having gone forth as monastics, completed the practice of coming and going for twenty thousand years and were reborn in the deva world.

Trước đây, trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa, ba vị Độc Giác Bồ Tát đã xuất gia, hoàn thành hạnh nguyện đi và về trong hai mươi ngàn năm, rồi tái sinh vào cõi trời.

Tato cavitvā tesaṃ jeṭṭhako bārāṇasirājakule nibbatto, itare dve paccantarājakulesu.

After passing away from there, the eldest was reborn in the royal family of Bārāṇasī, and the other two in royal families of border regions.

Sau khi mạng chung từ đó, vị lớn nhất trong số họ tái sinh vào hoàng tộc ở Bārāṇasī, hai vị còn lại tái sinh vào các hoàng tộc ở vùng biên giới.

Te ubhopi kammaṭṭhānaṃ uggahetvā rajjaṃ pahāya pabbajitvā anukkamena paccekabuddhā hutvā nandamūlakapabbhāre vasantā ekadivasaṃ samāpattito vuṭṭhāya ‘‘mayaṃ kiṃ kammaṃ katvā imaṃ lokuttarasukhaṃ anuppattā’’ti āvajjetvā paccavekkhamānā kassapabuddhakāle attano attano cariyaṃ addasaṃsu.

Both of them, having learned a meditation subject, abandoned the kingdom, went forth, and in due course became Paccekabuddhas, residing in the Nandamūlaka rock-cave. One day, rising from their attainment, they reflected, "What kamma did we perform to attain this supramundane happiness?" and reviewing, they saw their respective practices during the time of Kassapa Buddha.

Cả hai vị này đều học đề mục thiền định, từ bỏ vương quyền và xuất gia, rồi tuần tự trở thành Độc Giác Phật và trú tại hang Nanda Mūlaka. Một ngày nọ, sau khi xuất định, họ tự quán xét: “Chúng ta đã thực hiện nghiệp gì mà đạt được hạnh phúc siêu thế này?” Khi quán xét, họ đã thấy được hành trạng của mình trong thời Đức Phật Kassapa.

Tato ‘‘tatiyo kuhi’’nti āvajjentā bārāṇasirajjaṃ kārentaṃ disvā tassa guṇe saritvā ‘‘so pakatiyāva appicchatādiguṇasamannāgato hoti, amhākaṃyeva ovādako vattā vacanakkhamo pāpagarahī, handa, naṃ ārammaṇaṃ dassetvā ārocemā’’ti okāsaṃ gavesantā taṃ ekadivasaṃ sabbālaṅkāravibhūsitaṃ uyyānaṃ gacchantaṃ disvā ākāsenāgantvā uyyānadvāre veḷugumbamūle aṭṭhaṃsu.

Then, reflecting, "Where is the third one?" they saw him ruling the kingdom of Bārāṇasī. Remembering his virtues, they thought, "He is naturally endowed with qualities like fewness of wishes. He is truly one who gives advice, speaks kindly, is patient with words, and criticizes evil. Let us show him an object (of meditation) and inform him." Seeking an opportunity, they saw him one day going to the park, adorned with all ornaments. They came through the air and stood at the root of a bamboo thicket at the park gate.

Sau đó, khi tự vấn: “Vị thứ ba ở đâu?”, họ thấy vị ấy đang trị vì vương quốc Bārāṇasī. Họ nhớ lại những đức tính của vị ấy và nghĩ: “Vị ấy vốn dĩ có những đức tính như ít dục, v.v., là người chỉ dạy cho chúng ta, là người biết nói lời khuyên, là người chịu lắng nghe lời khuyên, là người khiển trách điều ác. Nào, chúng ta hãy chỉ cho vị ấy một đối tượng (thiền định) và báo cho vị ấy biết.” Khi tìm kiếm cơ hội, họ thấy vị ấy một ngày nọ đang đi đến công viên với đầy đủ trang sức. Họ bay đến từ trên không và đứng dưới gốc bụi tre ở cổng công viên.

Mahājano atitto rājadassanena rājānaṃ ulloketi.

The large crowd, not sated with seeing the king, looked at the king.

Đám đông dân chúng, chưa thỏa mãn khi nhìn thấy nhà vua, vẫn nhìn chằm chằm vào ngài.

Tato rājā ‘‘atthi nu kho koci mama dassane byāpāraṃ na karotī’’ti olokento paccekabuddhe addakkhi.

Then the king, looking to see "Is there anyone who does not attend to my sight?", saw the Paccekabuddhas.

Khi đó, nhà vua nhìn quanh và nghĩ: “Có ai không chú ý đến việc nhìn thấy ta không?” Ngài thấy các vị Độc Giác Phật.

Saha dassaneneva cassa tesu sineho uppajji.

Immediately upon seeing them, affection arose in him.

Ngay khi nhìn thấy, lòng yêu mến đã phát sinh trong ngài đối với họ.

So hatthikkhandhā oruyha santena ācārena upasaṅkamitvā ‘‘bhante, kiṃ nāma tumhe’’ti pucchi.

He dismounted from the elephant's back, approached them with gentle manners, and asked, "Venerable sirs, what is your name?"

Ngài xuống khỏi lưng voi, với phong thái nhã nhặn, đến gần và hỏi: “Thưa Tôn giả, quý vị tên là gì?”

Te ‘‘mayaṃ, mahārāja, asajjamānā nāmā’’ti āhaṃsu.

They said, "We are called Asajjamānā, great king."

Các vị ấy nói: “Thưa Đại vương, chúng tôi tên là Asaṃsajjāmānā (không dính mắc).”

‘‘Bhante, asajjamānāti etassa ko attho’’ti?

"Venerable sirs, what is the meaning of Asajjamānā?"

“Thưa Tôn giả, ý nghĩa của Asaṃsajjāmānā là gì?”

‘‘Alagganattho, mahārājā’’ti.

"It means 'unattached,' great king."

“Nghĩa là không dính mắc, thưa Đại vương.”

Tato veḷugumbaṃ dassetvā āhaṃsu – ‘‘seyyathāpi, mahārāja, imaṃ veḷugumbaṃ sabbaso mūlakhandhasākhānusākhāhi saṃsibbitvā ṭhitaṃ asihattho puriso mūle chetvā āviñchanto na sakkuṇeyya uddharituṃ, evameva tvaṃ anto ca bahi ca jaṭāya jaṭito āsattavisatto tattha vilaggo.

Then, pointing to the bamboo thicket, they said, "Just as, great king, this bamboo thicket is entangled everywhere with its roots, trunk, branches, and sub-branches, and an unskilled person, cutting it at the root and pulling, would not be able to uproot it; even so, you are entangled, bound, and stuck with inner and outer entanglements.

Sau đó, họ chỉ vào bụi tre và nói: “Thưa Đại vương, ví như bụi tre này, toàn bộ rễ, thân, cành và nhánh phụ đều đan xen vào nhau, một người đàn ông có sức mạnh không thể nhổ nó lên nếu chặt ở gốc và kéo ra. Cũng vậy, Đại vương, ngài bị vướng mắc, dính chặt vào trong và ngoài như một mớ bòng bong.”

Seyyathāpi vā panassa vemajjhagatopi ayaṃ vaṃsakaḷīro asañjātasākhattā kenaci alaggova ṭhito, sakkā ca pana agge vā mūle vā chetvā uddharituṃ, evameva mayaṃ katthaci asajjamānā sabbā disā gacchāmā’’ti tāvadeva catutthajjhānaṃ samāpajjitvā passato eva rañño ākāsena nandamūlakapabbhāraṃ agamaṃsu.

Or, just as this bamboo sprout in the middle, because its branches have not yet grown, stands unattached to anything, and it is possible to cut it at the top or at the root and uproot it; even so, we, unattached anywhere, go in all directions." Thereupon, they entered the fourth jhāna and, while the king was still watching, went through the air to the Nandamūlaka rock-cave.

Giống như một cây tre non này, dù ở giữa (rừng tre), nhưng vì chưa mọc cành nên không bám vào bất cứ thứ gì, có thể chặt ở ngọn hoặc ở gốc mà nhổ lên được, cũng vậy, chúng tôi không vướng mắc vào bất cứ điều gì, đi khắp mọi phương hướng.” Nói xong, các vị ấy liền nhập Tứ thiền và bay lên không trung, đi đến động Nandamūlaka ngay trước mắt nhà vua.

Tato rājā cintesi – ‘‘kadā nu kho ahampi evaṃ asajjamāno bhaveyya’’nti tattheva ṭhito vipassanto paccekabodhiṃ sacchākāsi.

Then the king thought, "When shall I too become thus unattached?" Standing right there, he practiced insight and realized Paccekabodhi.

Từ đó, nhà vua suy nghĩ – “Khi nào ta cũng có thể không vướng mắc như vậy?” – Ngài đứng yên tại chỗ đó, quán chiếu và chứng đắc quả vị Độc Giác Phật.

Purimanayeneva kammaṭṭhānaṃ pucchito imaṃ gāthaṃ abhāsi.

When asked about the meditation subject in the aforementioned manner, he spoke this verse.

Khi được hỏi về đề mục thiền định theo cách cũ, Ngài đã nói bài kệ này.

1283

Tattha vaṃsoti veḷu.

Therein, vaṃso means bamboo.

Trong đó, vaṃsa nghĩa là tre.

Visāloti vitthiṇṇo.

Visālo means vast.

Visāla nghĩa là rộng lớn.

Va-kāro avadhāraṇattho, eva-kāro vā ayaṃ, sandhivasena ettha e-kāro naṭṭhā.

The particle va indicates emphasis; or it is the particle eva, with the 'e' lost due to sandhi.

Tiếp vĩ ngữ va có nghĩa là nhấn mạnh, hoặc đây là tiếp vĩ ngữ eva, do hòa âm mà chữ e bị mất ở đây.

Tassa parapadena sambandho.

Its connection is with the following word.

Nó liên kết với từ tiếp theo.

Taṃ pacchā yojessāma.

We will apply it later.

Chúng ta sẽ ghép nó sau.

Yathāti paṭibhāge.

Yathā means in the same way.

Yathā nghĩa là tương tự.

Visattoti laggo jaṭito saṃsibbito.

Visatto means attached, entangled, intertwined.

Visatta nghĩa là bám víu, vướng mắc, dính chặt.

Puttesu dāresu cāti puttadhītubhariyāsu.

Puttesu dāresu cā means in sons, daughters, and wives.

Puttesu dāresu cā nghĩa là nơi con trai, con gái và vợ.

Yā apekkhāti yā taṇhā yo sineho.

Yā apekkhā means that craving, that affection.

Yā apekkhā nghĩa là sự tham ái, sự quyến luyến.

Vaṃsakkaḷīrova asajjamānoti vaṃsakaḷīro viya alaggamāno.

Vaṃsakkaḷīrova asajjamāno means unattached like a bamboo sprout.

Vaṃsakkaḷīrova asajjamāno nghĩa là không vướng mắc như cây tre non.

Kiṃ vuttaṃ hoti?

What is said?

Ý nghĩa là gì?

Yathā vaṃso visālo visatto eva hoti, puttesu dāresu ca yā apekkhā, sāpi evaṃ tāni vatthūni, saṃsibbitvā ṭhitattā visattā eva.

Just as a vast bamboo grove is indeed entangled, so too the longing for sons and wives is likewise entangled with those objects, being intertwined.

Như cây tre lớn rộng rãi, nó bám víu (vào đất), sự quyến luyến đối với con cái và vợ cũng vậy, nó bám víu vào các đối tượng đó, do sự dính chặt mà trở nên vướng mắc.

Svāhaṃ tāya apekkhāya apekkhavā visālo vaṃso viya visattoti evaṃ apekkhāya ādīnavaṃ disvā taṃ apekkhaṃ maggañāṇena chindanto ayaṃ vaṃsakaḷīrova rūpādīsu vā lābhādīsu vā kāmabhavādīsu vā diṭṭhādīsu vā taṇhāmānadiṭṭhivasena asajjamāno paccekabodhiṃ adhigatoti.

So, seeing the danger in that attachment, in that attachment, like a widely spread bamboo, and cutting off that attachment with the knowledge of the path, this Paccekabuddha, like a bamboo shoot, attained Paccekabodhi by not clinging to forms and so on, or gains and so on, or sense-existence and so on, or views and so on, by way of craving, conceit, and views.

“Ta, vì có sự quyến luyến đó, đã bị vướng mắc như cây tre lớn bị bám víu.” Khi thấy sự nguy hại của sự quyến luyến như vậy, ta đã cắt đứt sự quyến luyến đó bằng tuệ đạo, và như cây tre non này, ta không vướng mắc vào sắc pháp, lợi lộc, các cõi dục, các tà kiến, v.v., do tham ái, kiêu mạn và tà kiến, và đã chứng đắc quả vị Độc Giác Phật.

Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.

The rest should be understood in the same manner as before.

Phần còn lại nên được hiểu theo cách cũ.

1284

Vaṃsakkaḷīragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Vaṃsakkaḷīra verse is concluded.

Hoàn thành phần chú giải bài kệ Vaṃsakkaḷīra.

1285

95. Migo araññamhīti kā uppatti?

95. Migo araññamhī (The deer in the forest)—what is its origin?

95. Migo araññamhī (Con nai trong rừng) – Câu chuyện khởi nguyên là gì?

Eko kira bhikkhu kassapassa bhagavato sāsane yogāvacaro kālaṃ katvā bārāṇasiyaṃ seṭṭhikule uppanno aḍḍhe mahaddhane mahābhoge.

It is said that a certain monk, a meditator in the Dispensation of Kassapa Bhagavā, passed away and was reborn in a wealthy, affluent, and prosperous merchant family in Bārāṇasī.

Nghe nói, một vị tỳ khưu tu tập trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa, sau khi qua đời, đã tái sinh vào một gia đình trưởng giả giàu có, nhiều tài sản ở Bārāṇasī.

So subhago ahosi, tato paradāriko hutvā kālaṅkato niraye nibbatto tattha paccitvā pakkāvasesena seṭṭhibhariyāya kucchimhi itthī hutvā paṭisandhiṃ gaṇhi.

He was handsome, then became an adulterer, and after passing away, was reborn in hell; having suffered there, by the remaining result, he took rebirth as a female in the womb of a merchant’s wife.

Ông ta rất đẹp trai, sau đó trở thành người ngoại tình, khi chết thì tái sinh vào địa ngục, chịu khổ ở đó, và sau khi mãn nghiệp còn sót lại, ông ta tái sinh làm con gái trong bụng vợ của một trưởng giả.

Nirayato āgatānaṃ sattānaṃ gattāni uṇhāni honti.

The bodies of beings who come from hell are hot.

Thân thể của những chúng sinh từ địa ngục trở về thường nóng bỏng.

Tena seṭṭhibhariyā ḍayhamānena udarena kicchena kasirena taṃ gabbhaṃ dhāretvā kālena dārikaṃ vijāyi.

Therefore, the merchant’s wife, with a burning abdomen, with great difficulty and hardship, carried that fetus and in due course gave birth to a daughter.

Vì vậy, vợ của trưởng giả đã mang thai đứa bé đó với cái bụng nóng rát, rất khó khăn và vất vả, rồi đến kỳ sinh ra một bé gái.

Sā jātadivasato pabhuti mātāpitūnaṃ sesabandhuparijanānañca dessā ahosi.

From the day of her birth, she was disliked by her parents and other relatives and attendants.

Ngay từ ngày sinh ra, cô bé đã bị cha mẹ và những người thân khác ghét bỏ.

Vayappattā ca yamhi kule dinnā, tatthāpi sāmikasassusasurānaṃ dessāva ahosi appiyā amanāpā.

And when she reached maturity and was given in marriage, there too she was disliked, unpleasant, and disagreeable to her husband, mother-in-law, and father-in-law.

Khi đến tuổi trưởng thành, cô bé được gả vào một gia đình, ở đó cô cũng bị chồng, mẹ chồng và cha chồng ghét bỏ, không được yêu mến.

Atha nakkhatte ghosite seṭṭhiputto tāya saddhiṃ kīḷituṃ anicchanto vesiṃ ānetvā kīḷati.

Then, when the festival was announced, the rich man's son, not wishing to play with her, brought a courtesan and played.

Khi lễ hội được công bố, con trai của trưởng giả không muốn chơi với cô ấy, mà lại đưa một kỹ nữ về chơi.

Sā taṃ dāsīnaṃ santikā sutvā seṭṭhiputtaṃ upasaṅkamitvā nānappakārehi anunayitvā ca āha – ‘‘ayyaputta, itthī nāma sacepi dasannaṃ rājūnaṃ kaniṭṭhā hoti, cakkavattino vā dhītā, tathāpi sāmikassa pesanakarā hoti.

She, having heard that from the maids, approached the rich man's son and, having pleaded with him in various ways, said, "My dear son, a woman, even if she is the youngest sister of ten kings, or the daughter of a universal monarch, is still a servant to her husband.

Cô ấy nghe điều đó từ các nữ tỳ, liền đến gặp con trai trưởng giả, dùng nhiều lời lẽ khuyên nhủ rồi nói: “Thưa công tử, một người phụ nữ, dù là em gái của mười vị vua, hay là con gái của một vị Chuyển Luân Vương, cũng phải vâng lời chồng.

Sāmike anālapante sūle āropitā viya dukkhaṃ paṭisaṃvedeti.

If her husband does not speak to her, she experiences suffering as if impaled on a stake.

Nếu chồng không nói chuyện, cô ấy đau khổ như bị đóng cọc.

Sace ahaṃ anuggahārahā anuggahetabbā, no ce, vissajjetabbā.

If I am worthy of favor, I should be favored; if not, I should be released.

Nếu con được hưởng ân huệ thì hãy ban ân huệ, nếu không thì hãy cho con đi.

Attano ñātikulaṃ gamissāmī’’ti.

I will go to my own family's home."

Con sẽ về nhà cha mẹ ruột của con.”

Seṭṭhiputto – ‘‘hotu, bhadde, mā soci kīḷanasajjā hohi, nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti āha.

The rich man's son said, "Very well, good lady, do not grieve. Be ready to play; we will celebrate the festival."

Con trai trưởng giả nói: “Được rồi, hiền thê, đừng buồn, hãy chuẩn bị chơi lễ hội, chúng ta sẽ chơi lễ hội.”

Seṭṭhidhītā tāvattakena sallāpamattena ussāhajātā ‘‘sve nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti bahuṃ khajjabhojjaṃ paṭiyādeti.

The rich man's daughter, filled with enthusiasm by that brief conversation, prepared much food and drink, thinking, "Tomorrow we will celebrate the festival."

Con gái trưởng giả, chỉ với lời nói chuyện đó, liền phấn khởi, nghĩ rằng “Ngày mai mình sẽ chơi lễ hội,” và chuẩn bị rất nhiều đồ ăn thức uống.

Seṭṭhiputto dutiyadivase anārocetvāva kīḷanaṭṭhānaṃ gato.

On the second day, the rich man's son went to the playing ground without informing her.

Ngày hôm sau, con trai trưởng giả đã đi đến chỗ chơi mà không báo trước.

Sā ‘‘idāni pesessati, idāni pesessatī’’ti maggaṃ olokentī nisinnā ussūraṃ disvā manusse pesesi.

She sat watching the road, thinking, "Now he will send for me, now he will send for me," and seeing the sun high in the sky, she sent people.

Cô ấy ngồi đợi, nhìn đường, nghĩ rằng “Bây giờ chàng sẽ sai người đến, bây giờ chàng sẽ sai người đến,” khi thấy mặt trời đã lên cao, cô liền sai người đi tìm.

Te paccāgantvā ‘‘seṭṭhiputto gato’’ti ārocesuṃ.

They returned and reported, "The rich man's son has gone."

Họ trở về và báo: “Con trai trưởng giả đã đi rồi.”

Sā taṃ sabbaṃ paṭiyāditaṃ ādāya yānaṃ abhiruhitvā uyyānaṃ gantuṃ āraddhā.

She took all that she had prepared, ascended a carriage, and began to go to the park.

Cô ấy liền mang tất cả những gì đã chuẩn bị, lên xe và bắt đầu đi đến khu vườn.

1286

Atha nandamūlakapabbhāre paccekasambuddho sattame divase nirodhā vuṭṭhāya nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā anotattadahe mukhaṃ dhovitvā ‘‘kattha ajja bhikkhaṃ carissāmā’’ti āvajjento taṃ seṭṭhidhītaraṃ disvā ‘‘mayi imissā saddhākāraṃ kāretvā taṃ kammaṃ parikkhayaṃ gamissatī’’ti ñatvā pabbhārasamīpe saṭṭhiyojanamanosilātale ṭhatvā pattacīvaramādāya abhiññāpādakaṃ jhānaṃ samāpajjitvā ākāsenāgantvā tassā paṭipathe oruyha bārāṇasiṃ abhimukho agamāsi.

Then, a Paccekabuddha, having emerged from nirodha on the seventh day in the Nandamūlaka Cave, chewed a nāgalatā tooth-stick, washed his face in Lake Anotatta, and reflecting, "Where shall I go for alms today?" saw that rich man's daughter. Knowing, "By her making an act of faith in me, that kamma will be exhausted," he stood on a sixty-yojana manosilā slab near the cave, took his bowl and robes, entered a jhāna that is the basis for supernormal powers, came through the air, descended on her path, and proceeded towards Bārāṇasī.

Lúc đó, vị Độc Giác Phật ở động Nandamūlaka, sau khi xuất định diệt thọ tưởng trong bảy ngày, đã dùng cây xỉa răng nāgalatā, rửa mặt ở hồ Anotatta, rồi quán xét “Hôm nay mình sẽ đi khất thực ở đâu?” Khi thấy con gái trưởng giả đó, Ngài biết rằng “Nếu mình tạo cơ hội cho cô ấy phát tâm tín kính, nghiệp xấu của cô ấy sẽ tiêu trừ,” liền đứng trên tảng đá màu son rộng sáu mươi dojana gần động, cầm bát và y, nhập thiền định làm nền tảng cho các thắng trí, rồi bay trên không trung, hạ xuống trên đường đi của cô ấy và đi về phía Bārāṇasī.

Taṃ disvāva dāsiyo seṭṭhidhītāya ārocesuṃ.

Seeing him, the maids immediately informed the rich man's daughter.

Vừa thấy Ngài, các nữ tỳ liền báo cho con gái trưởng giả.

Sā yānā oruyha sakkaccaṃ vanditvā pattaṃ sabbarasasampannena khādanīyena bhojanīyena pūretvā padumapupphena paṭicchādetvā heṭṭhāpi padumapupphaṃ katvā pupphakalāpaṃ hatthena gahetvā paccekabuddhassa hatthe pattaṃ datvā vanditvā pupphakalāpahatthā patthanaṃ akāsi – ‘‘bhante, yathā idaṃ pupphaṃ, evāhaṃ yattha yattha upapajjāmi, tattha tattha mahājanassa piyā bhaveyyaṃ manāpā’’ti.

She descended from the carriage, respectfully paid homage, filled his bowl with food and edibles rich in all flavors, covered it with a lotus flower, placed a lotus flower underneath, took a bouquet of flowers in her hand, gave the bowl to the Paccekabuddha, paid homage, and with the bouquet of flowers in her hand, made a wish: "Venerable sir, just as this flower is, so wherever I am reborn, may I be dear and pleasing to the multitude."

Cô ấy xuống xe, cung kính đảnh lễ, rồi đổ đầy đồ ăn thức uống ngon lành vào bát, phủ lên bằng hoa sen, đặt hoa sen xuống dưới, cầm bó hoa sen trong tay, dâng bát cho vị Độc Giác Phật, đảnh lễ và ước nguyện với bó hoa sen trong tay: “Bạch Thế Tôn, như đóa hoa này, con nguyện ở bất cứ nơi nào con tái sinh, con sẽ được mọi người yêu mến và hài lòng.”

Evaṃ patthetvā dutiyampi patthesi – ‘‘bhante, dukkho gabbhavāso, taṃ anupagamma padumapupphe eva paṭisandhi bhaveyyā’’ti.

Having made this wish, she made a second wish: "Venerable sir, gestation is suffering; without undergoing it, may my rebirth be in a lotus flower."

Sau khi ước nguyện như vậy, cô ấy lại ước nguyện lần thứ hai: “Bạch Thế Tôn, sự mang thai thật đau khổ, con nguyện không phải chịu đựng điều đó mà tái sinh trong một đóa hoa sen.”

Tatiyampi patthesi – ‘‘bhante, jeguccho mātugāmo, cakkavattidhītāpi paravasaṃ gacchati.

She made a third wish: "Venerable sir, a woman is disgusting; even a universal monarch's daughter is subject to others.

Cô ấy lại ước nguyện lần thứ ba: “Bạch Thế Tôn, phụ nữ thật đáng ghê tởm, ngay cả con gái của Chuyển Luân Vương cũng phải phụ thuộc vào người khác.

Tasmā ahaṃ itthibhāvaṃ anupagamma puriso bhaveyya’’nti.

Therefore, without undergoing womanhood, may I be a man."

Vì vậy, con nguyện không phải chịu thân phận phụ nữ mà được làm một người nam.”

Catutthampi patthesi – ‘‘bhante, imaṃ saṃsāradukkhaṃ atikkamma pariyosāne tumhehi pattaṃ amataṃ pāpuṇeyya’’nti.

She made a fourth wish: "Venerable sir, having overcome this suffering of saṃsāra, may I ultimately attain the deathless state that you have attained."

Cô ấy lại ước nguyện lần thứ tư: “Bạch Thế Tôn, con nguyện vượt qua khổ đau luân hồi này và cuối cùng đạt được sự bất tử mà Ngài đã chứng đắc.”

Evaṃ caturo paṇidhī katvā taṃ padumapupphakalāpaṃ pūjetvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā ‘‘pupphasadiso eva me gandho ceva vaṇṇo ca hotū’’ti imaṃ pañcamaṃ paṇidhiṃ akāsi.

Having made these four aspirations, she honored that bouquet of lotus flowers, paid homage with the five-point prostration, and made this fifth aspiration: "May my fragrance and complexion be just like this flower."

Sau khi lập bốn lời nguyện như vậy, cô ấy cúng dường bó hoa sen đó, đảnh lễ bằng năm chi chạm đất, và lập lời nguyện thứ năm: “Nguyện cho mùi hương và sắc đẹp của con giống như hoa này.”

1287

Tato paccekabuddho pattañca pupphakalāpañca gahetvā ākāse ṭhatvā –

Thereupon, the Paccekabuddha, taking the bowl and the bouquet of flowers, stood in the air and—

Sau đó, vị Độc Giác Phật cầm bát và bó hoa sen, đứng trên không trung –

1288

‘‘Icchitaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, khippameva samijjhatu;

"May your desired and wished-for aspirations quickly be fulfilled;

“Điều con mong ước, điều con khát khao,

1289

Sabbe pūrentu saṅkappā, cando pannaraso yathā’’ti–

May all your resolves be perfected, like the moon on the fifteenth day"—

Sẽ nhanh chóng thành tựu;

1290

Imāya gāthāya seṭṭhidhītāya anumodanaṃ katvā ‘‘seṭṭhidhītā maṃ gacchantaṃ passatū’’ti adhiṭṭhahitvā ākāsena nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi.

With this verse, having given an anumodanā to the rich man's daughter, and having resolved, "May the rich man's daughter see me departing," he went through the air to the Nandamūlaka Cave.

Mọi ước nguyện đều viên mãn, như trăng rằm.” – Ngài đã tùy hỷ cho con gái trưởng giả bằng bài kệ này, rồi an trú tâm “Nguyện cho con gái trưởng giả nhìn thấy ta đi,” và bay trên không trung trở về động Nandamūlaka.

Seṭṭhidhītāya taṃ passantiyā mahatī pīti uppajji.

As the rich man's daughter watched him, great joy arose in her.

Khi con gái trưởng giả nhìn thấy Ngài, niềm hoan hỷ lớn lao đã phát sinh trong cô.

Bhavantare kataṃ akusalaṃ kammaṃ anokāsatāya parikkhīṇaṃ ciñcambiladhotatambalohabhājanamiva suddhā jātā.

The unwholesome kamma done in previous existences, having no opportunity, was exhausted, and she became pure like a copper vessel washed with tamarind.

Nghiệp bất thiện đã tạo trong các kiếp trước đã tiêu trừ vì không còn cơ hội, cô trở nên trong sạch như một cái chén đồng được rửa bằng me chua.

Tāvadevassā patikule ñātikule ca sabbo jano tuṭṭho.

Immediately, everyone in her husband's family and her own family was pleased with her.

Ngay lập tức, tất cả mọi người trong gia đình chồng và gia đình cha mẹ cô đều vui mừng.

‘‘Kiṃ karomā’’ti piyavacanāni ca paṇṇākārāni ca pesesi.

They sent kind words and gifts, asking, "What can we do?"

Họ hỏi “Chúng tôi phải làm gì?” và gửi những lời lẽ yêu thương cùng quà tặng.

Sāmikopi manusse pesesi – ‘‘seṭṭhidhītaraṃ sīghaṃ ānetha, ahaṃ vissaritvā uyyānaṃ āgato’’ti.

Her husband also sent people, saying, "Bring the rich man's daughter quickly; I came to the park, having forgotten."

Chồng cô cũng sai người đến: “Hãy mau đưa con gái trưởng giả về, ta đã quên mà đến khu vườn.”

Tato pabhuti ca naṃ ure vilittacandanaṃ viya āmuttamuttāhāraṃ viya pupphamālā viya ca piyāyanto parihari.

From then on, he cherished her as if she were sandalwood paste smeared on his chest, a pearl necklace, or a flower garland.

Từ đó trở đi, anh ta yêu thương và chăm sóc cô như thể cô là lớp bột đàn hương trên ngực, như một chuỗi ngọc trai đeo trên cổ, hay như một vòng hoa.

Sā tattha yāvatāyukaṃ issariyabhogayuttasukhaṃ anubhavitvā kālaṃ katvā purisabhāvena devaloke padumapupphe uppajji.

Having enjoyed the happiness endowed with power and possessions there for as long as she lived, she passed away and was reborn as a male in a lotus flower in the deva world.

Cô ấy đã hưởng thụ hạnh phúc quyền lực và tài sản ở đó cho đến hết tuổi thọ, sau khi qua đời, cô tái sinh làm nam giới trong một đóa hoa sen ở cõi trời.

So devaputto gacchantopi padumapupphagabbhe eva gacchati, tiṭṭhantopi nisīdantopi sayantopi padumapupphagabbheyeva sayati.

That deva-son, even when going, went within the lotus flower; even when standing, sitting, or lying down, he lay within the lotus flower.

Vị thiên tử đó, dù đi, đứng, ngồi hay nằm, đều ở trong lòng đóa hoa sen.

‘‘Mahāpadumadevaputto’’ti ca naṃ vohariṃsu.

And they called him 'Mahāpadumadevaputta' (Great Lotus Deva-son).

Người ta gọi Ngài là “Đại Liên Hoa Thiên Tử” (Mahāpadumadevaputta).

Evaṃ so tena iddhānubhāvena anulomapaṭilomaṃ cha devaloke eva saṃsarati.

Thus, by that power, he transmigrated repeatedly through the six deva worlds.

Như vậy, với thần thông đó, Ngài đã luân hồi thuận và nghịch trong sáu cõi trời.

1291

Tena ca samayena bārāṇasirañño vīsati itthisahassāni honti.

At that time, the king of Bārāṇasī had twenty thousand wives.

Vào thời điểm đó, vua Bārāṇasī có hai mươi ngàn hoàng hậu.

Tāsu ekāpi puttaṃ na labhati.

Not one of them bore a son.

Nhưng không ai trong số họ có con trai.

Amaccā rājānaṃ viññāpesuṃ – ‘‘deva, kulavaṃsānupālako putto icchitabbo, atraje avijjamāne khettajopi kulavaṃsadharo hotī’’ti.

The ministers informed the king: "Your Majesty, a son who will uphold the royal lineage should be desired; if there is no son born of oneself, even one born of the field can uphold the lineage."

Các quan đại thần tâu lên nhà vua: ‘‘Tâu Đại vương, cần phải có một người con để duy trì dòng dõi vương tộc. Khi không có con ruột, thì con nuôi (khettaja) cũng có thể duy trì dòng dõi vương tộc.’’

Atha rājā ‘‘ṭhapetvā mahesiṃ avasesā itthiyo sattāhaṃ dhammanāṭakaṃ karothā’’ti yathākāmaṃ bahi carāpesi, tathāpi puttaṃ nālattha.

Then the king, saying, "Let the wives, except for the chief queen, perform a dhammanāṭaka (religious play) for seven days," allowed them to go out as they pleased, but still, he did not obtain a son.

Sau đó, nhà vua cho phép các phụ nữ còn lại, trừ hoàng hậu, đi lại tự do bên ngoài tùy ý để thực hiện một vở kịch pháp (dhammanāṭaka) trong bảy ngày, nhưng vẫn không có con.

Puna amaccā āhaṃsu – ‘‘mahārāja, mahesī nāma puññena ca paññāya ca sabbaitthīnaṃ aggā, appeva nāma devo mahesiyā kucchimhi puttaṃ labheyyā’’ti.

Again, the ministers said: "Great King, the chief queen is foremost among all women in merit and wisdom; perhaps Your Majesty might obtain a son in the chief queen's womb."

Các quan đại thần lại tâu: ‘‘Đại vương, hoàng hậu là người đứng đầu trong tất cả các phụ nữ về phước đức và trí tuệ. Có lẽ Đại vương sẽ có con trong bụng hoàng hậu.’’

Rājā mahesiyā etamatthaṃ ārocesi.

The king informed the chief queen of this matter.

Nhà vua báo việc này cho hoàng hậu.

Sā āha – ‘‘mahārāja, yā itthī sīlavatī saccavādinī, sā puttaṃ labheyya, hirottapparahitāya kuto putto’’ti pāsādaṃ abhiruhitvā pañca sīlāni samādiyitvā punappunaṃ āvajjesi, sīlavatiyā rājadhītāya pañca sīlāni āvajjentiyā puttapatthanācitte uppannamatte sakkassa āsanaṃ saṃkampi.

She said, "O great king, a woman who is virtuous and truthful obtains a son; but from one devoid of moral shame (hiri) and moral dread (ottappa), where would a son come?" Having ascended the palace, she undertook the five precepts and reflected upon them again and again. As soon as the virtuous princess, reflecting on the five precepts, conceived the wish for a son, Sakka's seat shook.

Bà nói: ‘‘Đại vương, người phụ nữ nào có giới hạnh, nói lời chân thật, thì người đó mới có con. Người không có hổ thẹn (hiri) và ghê sợ (ottappa) thì làm sao có con được?’’ Rồi bà lên lầu, thọ trì năm giới, và liên tục quán tưởng. Khi hoàng hậu, người con gái của vua có giới hạnh, đang quán tưởng năm giới, ngay khi ý niệm cầu con vừa khởi lên, thì ngai vàng của Sakka rung động.

1292

Atha sakko āvajjento etamatthaṃ viditvā – ‘‘sīlavatiyā rājadhītāya puttavaraṃ demī’’ti ākāsenāgantvā deviyā sammukhe ṭhito ‘‘kiṃ varesi, devī’’ti?

Then Sakka, reflecting and realizing this matter, thought, "I shall grant the virtuous princess an excellent son." Coming through the air, he stood before the queen and asked, "What do you wish for, queen?"

Sau đó, Sakka quán xét và biết được việc này, nghĩ: ‘‘Ta sẽ ban phước lành có con cho hoàng hậu có giới hạnh này.’’ Ngài từ trên không trung đến, đứng trước mặt hoàng hậu và hỏi: ‘‘Này hoàng hậu, bà mong ước điều gì?’’

‘‘Puttaṃ, mahārājā’’ti.

"A son, O great king!"

‘‘Con mong ước có con, Đại vương.’’

‘‘Dammi te, devi, puttaṃ, mā cintayī’’ti vatvā devalokaṃ gantvā ‘‘atthi nu kho ettha khīṇāyuko’’ti āvajjento ‘‘ayaṃ mahāpadumo uparidevalokaṃ gantukāmo ca bhavissatī’’ti ñatvā tassa vimānaṃ gantvā ‘‘tāta mahāpaduma, manussalokaṃ gacchāhī’’ti yāci.

"I will give you a son, queen, do not worry," he said. Having gone to the deva world, he reflected, "Is there anyone here whose life-span is ending?" Realizing, "This Mahāpaduma is about to go to the higher deva world," he went to his celestial mansion and implored, "My dear Mahāpaduma, please go to the human world."

‘‘Ta sẽ ban cho bà một người con, này hoàng hậu, đừng lo lắng.’’ Nói xong, ngài trở về cõi trời và quán xét: ‘‘Có vị nào ở đây sắp hết tuổi thọ không?’’ Ngài biết rằng: ‘‘Vị Mahāpaduma này sắp lên cõi trời cao hơn,’’ rồi đến cung điện của vị ấy và thỉnh cầu: ‘‘Này con Mahāpaduma, hãy đi đến cõi người.’’

So ‘‘mā evaṃ, mahārāja, bhaṇa, jegucchito manussaloko’’ti.

He replied, "Do not speak thus, O great king; the human world is loathsome."

Vị ấy nói: ‘‘Đại vương, xin đừng nói vậy, cõi người thật đáng ghê tởm.’’

‘‘Tāta, tvaṃ manussaloke puññaṃ katvā idhūpapanno, tattheva ṭhatvā pāramiyo pūretabbā, gaccha, tātā’’ti.

"My dear, you performed meritorious deeds in the human world and were reborn here. You must remain there and fulfill the perfections. Go, my dear!"

‘‘Này con, con đã tạo phước ở cõi người rồi mới tái sinh ở đây. Hãy ở đó để viên mãn các Ba-la-mật. Này con, hãy đi đi!’’

‘‘Dukkho, mahārāja, gabbhavāso, na sakkomi tattha vasitu’’nti.

"O great king, birth in a womb is suffering; I cannot dwell there."

‘‘Đại vương, thai tạng là khổ, con không thể ở đó được.’’

‘‘Tāta, te gabbhavāso natthi, tathā hi tvaṃ kammamakāsi, yathā padumagabbheyeva nibbattissasi, gaccha, tātā’’ti punappunaṃ vuccamāno adhivāsesi.

"My dear, there will be no womb-dwelling for you; for you have performed such kamma that you will be reborn within a lotus. Go, my dear!" Being exhorted again and again, he consented.

‘‘Này con, con sẽ không có thai tạng. Bởi vì con đã tạo nghiệp như thế nào mà con sẽ tái sinh ngay trong đài sen. Này con, hãy đi đi!’’ Ngài được thỉnh cầu nhiều lần như vậy thì chấp thuận.

1293

So devalokā cavitvā bārāṇasirañño uyyāne silāpaṭṭapokkharaṇiyaṃ padumagabbhe nibbatto.

Having fallen from the deva world, he was reborn within a lotus in the pond on the stone slab in the park of the king of Bārāṇasī.

Vị ấy từ cõi trời mệnh chung và tái sinh trong đài sen ở hồ nước trên tảng đá trong vườn thượng uyển của vua Bārāṇasī.

Tañca rattiṃ paccūsasamaye mahesī supinantena vīsatiitthisahassaparivutā uyyānaṃ gantvā silāpaṭṭapokkharaṇiyaṃ padumagabbhe puttaṃ laddhā viya ahosi.

That very night, in the early morning, the queen, accompanied by twenty thousand women, went to the park and had a dream as if she had obtained a son within a lotus in the pond on the stone slab.

Đêm đó, vào lúc rạng đông, hoàng hậu nằm mộng thấy mình được hai vạn phụ nữ vây quanh, đi đến vườn thượng uyển và có được một người con trong đài sen ở hồ nước trên tảng đá.

Sā pabhātāya rattiyā sīlāni rakkhamānā tattha gantvā ekaṃ padumapupphaṃ addasa, taṃ neva tīre hoti na gambhīre.

At daybreak, observing the precepts, she went there and saw a lotus flower. It was neither at the bank nor in the deep part.

Khi đêm tàn, bà giữ giới và đi đến đó, thấy một bông sen, nó không ở gần bờ cũng không ở chỗ sâu.

Saha dassaneneva cassā tattha puttasineho uppajji.

Immediately upon seeing it, motherly affection for a son arose in her.

Ngay khi nhìn thấy, tình yêu thương con của bà liền khởi lên.

Sā sayaṃ eva otaritvā taṃ pupphaṃ aggahesi, pupphe gahitamatteyeva pattāni vikasiṃsu.

She herself descended and took the flower. As soon as the flower was taken, its petals opened.

Bà tự mình xuống nước hái bông hoa đó. Ngay khi bông hoa được hái, các cánh sen nở ra.

Tattha suvaṇṇapaṭimaṃ viya dārakaṃ addasa, disvāva ‘‘putto me laddho’’ti saddaṃ nicchāresi.

There she saw a child like a golden image. Upon seeing him, she exclaimed, "I have found my son!"

Ở đó, bà thấy một bé trai giống như pho tượng vàng. Vừa thấy, bà liền thốt lên: ‘‘Con ta đã có rồi!’’

Mahājano sādhukārasahassāni pavattesi.

The great multitude uttered thousands of cheers.

Đại chúng đồng thanh tán thán ngàn lần.

Rañño ca pesesi.

And she sent word to the king.

Và họ báo tin cho vua.

Rājā sutvā ‘‘kattha laddho’’ti pucchitvā laddhokāsaṃ sutvā ‘‘uyyānañca pokkharaṇiyaṃ padumañca amhākaṃyeva, tasmā amhākaṃ khette jātattā khettajo nāmāyaṃ putto’’ti vatvā nagaraṃ pavesetvā vīsatisahassaitthiyo dhātikiccaṃ kāresi.

The king, hearing this, asked, "Where was he found?" and upon hearing the place of discovery, he said, "The park and the lotus in the pond belong to us; therefore, this son is named Khettaja (born in the field) because he was born in our territory." He brought him into the city and appointed twenty thousand women to act as wet nurses.

Nhà vua nghe xong, hỏi: ‘‘Được tìm thấy ở đâu?’’ Nghe nơi tìm thấy, vua nói: ‘‘Vườn thượng uyển và hồ sen là của chúng ta. Do đó, vì được sinh ra trong ruộng (khetta) của chúng ta, nên đây là con nuôi (khettaja).’’ Sau đó, vua đưa bé vào thành và sai hai vạn phụ nữ làm nhũ mẫu.

Yā yā kumārassa ruciṃ ñatvā patthitaṃ patthitaṃ khādanīyaṃ khādāpeti, sā sā sahassaṃ labhati.

Any woman who understood the prince's liking and offered him whatever food he desired received a thousand coins.

Phàm người nào biết được sở thích của thái tử và cho ăn món gì thái tử mong muốn, người đó sẽ nhận được một ngàn (đồng tiền).

Sakalabārāṇasī calitā, sabbo jano kumārassa paṇṇākārasahassāni pesesi.

The whole of Bārāṇasī was stirred, and all the people sent thousands of gifts to the prince.

Toàn thành Bārāṇasī xôn xao, tất cả mọi người đều gửi ngàn món quà đến cho thái tử.

Kumāro taṃ taṃ atinetvā ‘‘imaṃ khāda, imaṃ bhuñjā’’ti vuccamāno bhojanena ubbāḷho ukkaṇṭhito hutvā gopuradvāraṃ gantvā lākhāguḷakena kīḷati.

The prince, having surpassed all of that, became weary and fed up with food, being told, "Eat this, partake of this." He went to the city gate and played with a lac ball.

Thái tử, vì bị ép ăn quá nhiều món khác nhau khi được bảo: ‘‘Hãy ăn cái này, hãy dùng cái kia,’’ cảm thấy chán ghét và mệt mỏi, liền đi đến cổng thành và chơi với một viên bi sơn.

1294

Tadā aññataro paccekabuddho bārāṇasiṃ nissāya isipatane vasati.

At that time, a certain Paccekabuddha dwelt in Isipatana, near Bārāṇasī.

Lúc đó, một vị Độc Giác Phật nọ đang trú tại Isipatana, gần Bārāṇasī.

So kālasseva vuṭṭhāya senāsanavattasarīraparikammamanasikārādīni sabbakiccāni katvā paṭisallānā vuṭṭhito ‘‘ajja kattha bhikkhaṃ gahessāmī’’ti āvajjento kumārassa sampattiṃ disvā ‘‘esa pubbe kiṃ kammaṃ karī’’ti vīmaṃsanto ‘‘mādisassa piṇḍapātaṃ datvā catasso patthanā patthesi, tattha tisso siddhā, ekā tāva na sijjhati, tassa upāyena ārammaṇaṃ dassemī’’ti bhikkhācāravasena kumārassa santikaṃ agamāsi.

He rose early, performed all his duties such as the observances of his dwelling, bodily care, and mental reflection. Rising from seclusion, he reflected, "Where shall I take alms today?" Seeing the prince's prosperity, he investigated, "What kamma did he perform previously?" And realizing, "He offered alms to one like me and made four wishes; three of them have been fulfilled, but one has not yet materialized. I shall show him the means to that by way of a sense object," he went to the prince for alms.

Ngài dậy sớm, thực hiện tất cả các việc cần làm như bổn phận đối với chỗ ở, chăm sóc thân thể, quán tưởng, v.v. Sau khi ra khỏi chỗ độc cư, ngài quán xét: ‘‘Hôm nay ta sẽ đi khất thực ở đâu?’’ Ngài thấy sự sung túc của thái tử và tự hỏi: ‘‘Trước đây vị này đã làm nghiệp gì?’’ Ngài biết rằng: ‘‘Vị này đã cúng dường vật thực cho một người như ta và đã cầu nguyện bốn điều. Trong đó, ba điều đã thành tựu, còn một điều chưa thành tựu. Ta sẽ dùng phương tiện để chỉ cho vị ấy thấy đối tượng (của sự mong ước).’’ Rồi ngài đi đến chỗ thái tử để khất thực.

Kumāro taṃ disvā ‘‘samaṇa, mā idha āgacchi, ime hi tampi ‘imaṃ khāda, imaṃ bhuñjā’ti vadeyyu’’nti āha.

The prince, seeing him, said, "Recluse, do not come here, for these people might tell you, 'Eat this, partake of this!'"

Thái tử thấy ngài liền nói: ‘‘Này Sa-môn, xin đừng đến đây. Những người này sẽ nói với ngài rằng: ‘Hãy ăn cái này, hãy dùng cái kia’.’’

So ekavacaneneva tato nivattitvā attano senāsanaṃ agamāsi.

With a single word, he turned back from there and returned to his dwelling.

Ngài chỉ nghe một lời nói đó liền quay về chỗ ở của mình.

Kumāro parijanaṃ āha – ‘‘ayaṃ samaṇo mayā vuttamattova nivatto, kuddho nu kho mamā’’ti.

The prince said to his attendants, "This recluse turned back at my mere word. Is he angry with me?"

Thái tử nói với tùy tùng: ‘‘Vị Sa-môn này vừa nghe ta nói liền quay đi. Chắc là ngài giận ta rồi.’’

So tehi ‘‘pabbajitā nāma na kodhaparāyaṇā honti, parena pasannamanena yaṃ dinnaṃ, tena yāpentī’’ti vuccamānepi ‘‘duṭṭho evarūpo nāma samaṇo, khamāpessāmi na’’nti mātāpitūnaṃ ārocetvā hatthiṃ abhiruhitvā mahatā rājānubhāvena isipatanaṃ gantvā migayūthaṃ disvā pucchi – ‘‘kinnāmete’’ti?

Even though they told him, "Renunciants are not prone to anger; they sustain themselves with whatever is given by others with a pleased mind," he thought, "Such a recluse must be displeased; I shall ask for his forgiveness." Having informed his parents, he mounted an elephant and, with great royal splendor, went to Isipatana. Seeing a herd of deer, he asked, "What are these?"

Mặc dù họ nói: ‘‘Những người xuất gia thì không dễ giận dữ, họ sống nhờ những gì người khác cúng dường với tâm hoan hỷ,’’ nhưng thái tử vẫn nói: ‘‘Vị Sa-môn như vậy là xấu, ta sẽ xin lỗi ngài.’’ Sau khi báo cho cha mẹ, thái tử cưỡi voi, với đại uy nghi vương giả, đi đến Isipatana. Thấy một đàn nai, thái tử hỏi: ‘‘Những con này tên là gì?’’

‘‘Ete, sāmi, migā nāmā’’ti.

"These, my lord, are called deer."

‘‘Tâu chủ nhân, đó là những con nai.’’

‘‘Etesaṃ ‘imaṃ khādatha, imaṃ bhuñjatha, imaṃ sāyathā’ti vatvā paṭijaggantā atthī’’ti?

"Are there any who care for them, saying, 'Eat this, partake of this, taste this'?"

‘‘Có ai chăm sóc chúng, bảo chúng: ‘Hãy ăn cái này, hãy dùng cái này, hãy nếm cái này’ không?’’

‘‘Natthi, sāmi, yattha tiṇodakaṃ sulabhaṃ tattha vasantī’’ti.

"No, my lord, they dwell wherever grass and water are easily available."

‘‘Không có, tâu chủ nhân. Chúng sống ở đâu có cỏ và nước dễ kiếm.’’

1295

Kumāro ‘‘yathā ime arakkhiyamānāva yattha icchanti, tattha vasanti, kadā nu kho ahampi evaṃ vaseyya’’nti etaṃ ārammaṇaṃ aggahesi.

The prince took this as his object of reflection, thinking, "Just as these, unprotected, dwell wherever they wish, when shall I too dwell thus?"

Thái tử suy nghĩ: ‘‘Cũng như những con vật này không được ai bảo vệ mà muốn ở đâu thì ở đó, bao giờ ta mới có thể sống như vậy?’’ Thái tử lấy điều này làm đối tượng quán tưởng.

Paccekabuddhopi tassa āgamanaṃ ñatvā senāsanamaggañca caṅkamanañca sammajjitvā maṭṭhaṃ katvā ekadvattikkhattuṃ caṅkamitvā padanikkhepaṃ dassetvā divāvihārokāsañca paṇṇasālañca sammajjitvā maṭṭhaṃ katvā pavisanapadanikkhepaṃ dassetvā nikkhamanapadanikkhepaṃ adassetvā aññatra agamāsi.

The Paccekabuddha, knowing of his arrival, swept and tidied his dwelling and the walking path, walked back and forth two or three times, showing his footprints. He also swept and tidied the place for daytime meditation and the leaf hut, showing his entering footprints but not his exiting footprints, and went elsewhere.

Vị Độc Giác Phật cũng biết thái tử sẽ đến, liền quét dọn sạch sẽ lối đi đến chỗ ở và đường kinh hành. Ngài đi kinh hành một, hai, ba lần để lại dấu chân, rồi quét dọn sạch sẽ chỗ nghỉ ban ngày và tịnh xá lá, để lại dấu chân khi vào nhưng không để lại dấu chân khi ra, rồi đi đến nơi khác.

Kumāro tattha gantvā taṃ padesaṃ sammajjitvā maṭṭhakataṃ disvā ‘‘vasati maññe ettha so paccekabuddho’’ti parijanena bhāsitaṃ sutvā āha – ‘‘pātopi so samaṇo dussati, idāni hatthiassādīhi attano okāsaṃ akkantaṃ disvā suṭṭhutaraṃ dusseyya, idheva tumhe tiṭṭhathā’’ti hatthikkhandhā oruyha ekakova senāsanaṃ paviṭṭho vattasīsena susammaṭṭhokāse padanikkhepaṃ disvā ‘‘so dānāyaṃ samaṇo ettha caṅkamanto na vaṇijjādikammaṃ cintesi, addhāyaṃ attano hitameva cintesi maññe’’ti pasannamānaso caṅkamaṃ abhiruhitvā dūrīkataputhuvitakko gantvā pāsāṇaphalake nisīditvā sañjātaekaggo hutvā paṇṇasālaṃ pavisitvā vipassanto paccekabodhiñāṇaṃ adhigantvā purimanayeneva purohitena kammaṭṭhānaṃ pucchito gaganatale nisinno imaṃ gāthamabhāsi.

The prince went there and, seeing the place swept and tidied, heard his attendants say, "It seems that Paccekabuddha dwells here." He then said, "That recluse was displeased this morning; now, seeing his place trampled by elephants, horses, and so forth, he would be even more displeased. You all stay here!" He dismounted from the elephant's back and entered the dwelling alone. Seeing the footprints on the perfectly swept ground, he thought, "This recluse, walking here, did not think of trade or other such activities. Surely, he only thought of his own welfare." With a mind full of faith, he ascended the walking path, removed worldly thoughts, and sat on a stone slab. Having become one-pointed, he entered the leaf hut and, observing, attained the knowledge of a Paccekabuddha. When asked about his meditation by the chaplain, in the manner described previously, he sat in the sky and spoke this verse.

Thái tử đến đó, thấy nơi đó được quét dọn sạch sẽ. Nghe tùy tùng nói: ‘‘Chắc là vị Độc Giác Phật đó sống ở đây,’’ thái tử nói: ‘‘Sáng nay vị Sa-môn đó đã khó chịu rồi, bây giờ thấy chỗ ở của mình bị voi, ngựa, v.v. xâm phạm, ngài sẽ khó chịu hơn nữa. Các ngươi hãy đứng đây.’’ Thái tử xuống khỏi lưng voi, một mình đi vào chỗ ở. Thấy dấu chân trên chỗ được quét dọn sạch sẽ như đầu chổi, thái tử nghĩ: ‘‘Vị Sa-môn này khi đi kinh hành ở đây, chắc chắn không nghĩ đến việc buôn bán hay các công việc khác. Chắc chắn ngài chỉ nghĩ đến lợi ích của mình.’’ Với tâm hoan hỷ, thái tử lên đường kinh hành, loại bỏ những suy nghĩ tầm thường, rồi ngồi trên tảng đá, đạt được tâm định nhất, đi vào tịnh xá lá, quán chiếu và chứng đắc Độc Giác Bồ-đề trí. Khi được vị đạo sĩ hỏi về đề mục thiền quán theo cách thức trước đây, ngài ngồi giữa không trung và thuyết bài kệ này.

1296

Tattha migoti dve migā – eṇīmigo ca pasadamigo ca.

Here, migo refers to two kinds of deer: the Eṇī deer and the Pasada deer.

Ở đây, migo (nai) có hai loại nai: nai cái (eṇīmigo) và nai đực (pasadamigo).

Apica sabbesaṃ āraññikānaṃ catuppadānaṃ etaṃ adhivacanaṃ.

Furthermore, this is a designation for all forest quadrupeds.

Hơn nữa, đây là tên gọi chung cho tất cả các loài bốn chân sống trong rừng.

Idha pana pasadamigo adhippetoti vadanti.

But here, they say, the Pasada deer is intended.

Nhưng ở đây, họ nói rằng nai đực (pasadamigo) được đề cập đến.

Araññamhīti gāmañca gāmūpacārañca ṭhapetvā avasesaṃ araññaṃ, idha pana uyyānaṃ adhippetaṃ, tasmā ‘‘uyyānamhī’’ti vuttaṃ hoti.

Araññamhī means the forest, excluding villages and their precincts. Here, however, the park is intended; thus, it is said "in the park."

Araññamhī (trong rừng) là khu rừng còn lại sau khi trừ làng và vùng lân cận làng. Nhưng ở đây, vườn thượng uyển được đề cập đến, do đó được nói là ‘‘trong vườn thượng uyển’’ (uyyānamhī).

Yathāti paṭibhāge.

Yathā means "like" or "in the manner of."

Yathā (như) là so sánh.

Abaddhoti rajjubandhanādīhi abaddho, etena vissatthacariyaṃ dīpeti.

Abaddho means "unbound" by ropes or other restraints; this indicates a confident or unrestricted way of life.

Abaddho (không bị ràng buộc) là không bị ràng buộc bởi dây thừng, v.v. Điều này cho thấy sự sống tự do, không bị ràng buộc.

Yenicchakaṃ gacchati vocarāyāti yena yena disābhāgena gantumicchati, tena tena disābhāgena gocarāya gacchati.

"Yenicchakaṃ gacchati vocarāyā" means he goes for alms in whatever direction he wishes to go.

Yenicchakaṃ gacchati vocarāyā (đi đến bất cứ nơi nào nó muốn để tìm thức ăn) là đi đến bất cứ hướng nào nó muốn để tìm thức ăn.

Vuttampi cetaṃ bhagavatā –

This was also said by the Blessed One:

Điều này cũng đã được Đức Thế Tôn nói:

1297

‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, āraññako migo araññe pavane caramāno vissattho gacchati, vissattho tiṭṭhati, vissattho nisīdati, vissattho seyyaṃ kappeti.

"Monks, just as a wild deer roaming in the forest wilderness walks confidently, stands confidently, sits confidently, and makes its bed confidently.

“Này các Tỳ-kheo, ví như một con nai rừng đi lại trong rừng sâu, nó đi thong dong, đứng thong dong, ngồi thong dong, nằm thong dong.

Taṃ kissa hetu?

For what reason?

Vì sao vậy?

Anāpāthagato, bhikkhave, luddassa, evameva kho, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati.

He is beyond the hunter's range, monks. In the same way, monks, a bhikkhu, having quite secluded himself from sensual pleasures... he enters upon and abides in the first jhāna.

Này các Tỳ-kheo, vì nó không nằm trong tầm bắn của kẻ săn mồi. Cũng vậy, này các Tỳ-kheo, Tỳ-kheo ly dục… (văn tắt)… chứng và an trú thiền thứ nhất.

Ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu antamakāsi māraṃ apadaṃ, vadhitvā māracakkhuṃ adassanaṃ gato pāpimato’’ti (ma. ni. 1.287; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 125) vitthāro.

This bhikkhu, monks, is said to have rendered Māra powerless and trackless, having struck Māra's eye, he has gone beyond the sight of the Evil One." This is an elaborate explanation.

Này các Tỳ-kheo, Tỳ-kheo này được gọi là đã làm cho Ma vương không còn dấu vết, đã đập tan con mắt của Ma vương, đã thoát khỏi tầm nhìn của ác ma” (Ma. Ni. 1.287; Cūḷani. Khaggavisāṇasuttaniddesa 125) là lời giải thích chi tiết.

1298

Seritanti sacchandavuttitaṃ aparāyattataṃ vā, idaṃ vuttaṃ hoti – yathā migo araññamhi abaddho yenicchakaṃ gacchati gocarāya, tathā kadā nu kho ahampi taṇhābandhanaṃ chinditvā evaṃ gaccheyyanti.

"Seritaṃ" means having freedom of action or being independent. This is what is meant: "Just as a deer in the forest, unbound, goes for alms wherever it wishes, when, indeed, will I too cut the fetter of craving and go in such a way?"

Seritaṃ có nghĩa là sống tự do, không phụ thuộc vào người khác. Điều này có nghĩa là: “Khi nào ta sẽ cắt đứt sợi dây ràng buộc của tham ái và đi lại tự do như con nai không bị ràng buộc trong rừng, đi kiếm ăn theo ý muốn của nó?”

Viññū paṇḍito naro seritaṃ pekkhamāno eko careti.

"A wise person," seeing such freedom, "should wander alone."

Người hiểu biết (viññū), thấy được sự tự do (seritaṃ), sống một mình.

1299

Migoaraññagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Migoarañña verse is concluded.

Phần giải thích kệ ngôn Migoaraññagāthā đã xong.

1300

96. Āmantanā hotīti kā uppatti?

96. "Āmantanā hotī" – what is its origin?

96. Āmantanā hoti (lời mời gọi) – sự kiện gì đã xảy ra?

Bārāṇasirañño kira mahāupaṭṭhānasamaye amaccā upasaṅkamiṃsu.

It is said that at the time of a great assembly, ministers approached the king of Bārāṇasī.

Thuở xưa, vào dịp đại triều kiến của vua Bārāṇasī, các vị đại thần đã đến yết kiến.

Tesu eko amacco ‘‘deva, sotabbaṃ atthī’’ti ekamantaṃ gamanaṃ yāci.

One of those ministers asked for leave to go aside, saying, "Your Majesty, there is something to be heard."

Trong số đó, một vị đại thần thưa: “Tâu Đại vương, có điều cần tâu”, rồi xin được lui ra một bên.

So uṭṭhāyāsanā agamāsi.

He rose from his seat and went.

Vua đứng dậy khỏi chỗ ngồi và đi theo.

Puna eko mahāupaṭṭhāne nisinnaṃ yāci, eko hatthikkhandhe nisinnaṃ, eko assapiṭṭhiyaṃ nisinnaṃ, eko suvaṇṇarathe nisinnaṃ, eko sivikāya nisīditvā uyyānaṃ gacchantaṃ yāci.

Then one minister asked while the king was sitting in a great assembly, one while he was seated on an elephant's back, one while on a horse's back, one while in a golden chariot, and one while seated in a palanquin, going to the park.

Lại một vị khác xin khi vua đang ngồi trong đại triều kiến, một vị khác khi vua đang ngồi trên lưng voi, một vị khác khi vua đang ngồi trên lưng ngựa, một vị khác khi vua đang ngồi trên xe vàng, một vị khác khi vua đang ngồi trên kiệu đi dạo vườn.

Rājā tato orohitvā agamāsi.

The king descended from there and went.

Vua xuống khỏi đó và đi theo.

Aparo janapadacārikaṃ gacchantaṃ yāci, tassapi vacanaṃ sutvā hatthikkhandhato oruyha ekamantaṃ agamāsi.

Another asked while he was traveling through the countryside; having listened to his words, the king also descended from the elephant's back and went aside.

Một vị khác xin khi vua đang đi tuần du các vùng nông thôn; vua cũng nghe lời vị ấy, xuống khỏi lưng voi và đi ra một bên.

Evaṃ so tehi nibbinno hutvā pabbaji.

Thus, disgusted by them, he renounced the world.

Như vậy, vua cảm thấy chán nản với họ và xuất gia.

Amaccā issariyena vaḍḍhanti.

Ministers prosper by power.

Các vị đại thần lại tăng thêm quyền lực.

Tesu eko gantvā rājānaṃ āha – ‘‘asukaṃ nāma, mahārāja, janapadaṃ mayhaṃ dehī’’ti.

One of them went and said to the king, "Give me, Your Majesty, the district called such-and-such."

Một trong số họ đến thưa với vua: “Tâu Đại vương, xin hãy ban cho thần vùng đất tên là X.”

Rājā taṃ ‘‘itthannāmo bhuñjatī’’ti bhaṇati.

The king said, "So-and-so enjoys it."

Vua đáp: “Vùng đất đó đang do người tên Y hưởng dụng.”

So rañño vacanaṃ anādiyitvā ‘‘gacchāmahaṃ taṃ janapadaṃ gahetvā bhuñjāmī’’ti tattha gantvā kalahaṃ katvā puna ubhopi rañño santikaṃ āgantvā aññamaññassa dosaṃ ārocenti.

Disregarding the king's words, he said, "I will go and take that district and enjoy it," and going there, he started a quarrel, and then both came back to the king and blamed each other.

Vị ấy không nghe lời vua, nói: “Tôi sẽ đi chiếm vùng đất đó và hưởng dụng”, rồi đến đó gây tranh chấp, sau đó cả hai cùng đến trước vua và tố cáo lỗi của nhau.

Rājā ‘‘na sakkā ime tosetu’’nti tesaṃ lobhe ādīnavaṃ disvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchākāsi.

The king, seeing the danger in their greed, thought, "It is not possible to satisfy these people," and, through vipassanā, he realized paccekabodhi.

Vua nghĩ: “Không thể làm hài lòng những người này”, thấy được sự nguy hiểm của lòng tham của họ, quán chiếu và chứng đắc quả vị Phật Độc Giác.

So purimanayena imaṃ udānaṃ abhāsi.

He then uttered this udāna in the aforementioned manner.

Vị ấy đã nói lên lời cảm hứng này theo cách thức trước đó.

1301

Tassattho – sahāyamajjhe ṭhitassa divāseyyasaṅkhāte vāse ca, mahāupaṭṭhānasaṅkhāte ṭhāne ca, uyyānagamanasaṅkhāte gamane ca, janapadacārikasaṅkhātāya cārikāya ca, ‘‘idaṃ me suṇa, idaṃ me dehī’’tiādinā nayena tathā tathā āmantanā hoti, tasmā ahaṃ tattha nibbijjitvā yāyaṃ ariyajanasevitā anekānisaṃsā ekantasukhā, evaṃ santepi lobhābhibhūtehi sabbakāpurisehi anabhipatthitā pabbajjā, taṃ anabhijjhitaṃ paresaṃ avasavattanena bhabbapuggalavasena seritañca pekkhamāno vipassanaṃ ārabhitvā anukkamena paccekabodhiṃ adhigatosmi.

Its meaning is: when one is among companions, there is such and such a call, in dwelling (referring to resting during the day), in standing (referring to a great assembly), in going (referring to going to a park), and in traveling (referring to traveling in the countryside), saying, "Listen to this for me, give this to me," and so on. Therefore, disgusted with that, I, seeing the blamelessness and freedom (which is sought by noble ones, yields many benefits, is exclusively blissful, and yet, because of greed, is not desired by all ignoble people, meaning not subject to others' will, but rather suitable for capable individuals) of renunciation, developed vipassanā and gradually attained paccekabodhi.

Ý nghĩa của lời đó là: Khi ở giữa bạn bè, trong chỗ ở (vāse) tức là giấc ngủ ban ngày, trong chỗ đứng (ṭhāne) tức là đại triều kiến, trong việc đi (gamane) tức là đi dạo vườn, và trong việc tuần du (cārikāya) tức là đi tuần du các vùng nông thôn, luôn có những lời mời gọi (āmantanā) như: “Xin hãy nghe điều này của tôi, xin hãy ban cho tôi điều này,” v.v. Vì vậy, tôi đã chán ghét những điều đó, và nhận thấy sự xuất gia, con đường được các bậc Thánh nhân phụng sự, mang lại nhiều lợi ích và hạnh phúc tuyệt đối, nhưng lại không được tất cả những kẻ thấp hèn bị lòng tham chi phối mong muốn, không bị người khác chi phối, và theo cách của những người xứng đáng, tôi đã quán chiếu sự tự do (seritañca pekkhamāno) này, bắt đầu thiền quán và dần dần chứng đắc quả vị Phật Độc Giác.

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is as explained in the preceding method.

Phần còn lại cũng theo cách đã nói.

1302

Āmantanāgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Āmantanā verse is concluded.

Phần giải thích kệ ngôn Āmantanāgāthā đã xong.

1303

97. Khiḍḍāratīti kā uppatti?

97. "Khiḍḍāratī" – what is its origin?

97. Khiḍḍāratī (vui chơi giải trí) – sự kiện gì đã xảy ra?

Bārāṇasiyaṃ kira ekaputtakabrahmadatto nāma rājā ahosi.

It is said that in Bārāṇasī there was a king named Brahmadatta who had an only son.

Thuở xưa, tại Bārāṇasī, có một vị vua tên là Brahmadatta, chỉ có một người con trai.

So tassa ekaputtako piyo ahosi manāpo pāṇasamo, rājā sabbairiyāpathesu puttakaṃ gahetvāva vattati.

His only son was dear, beloved, and as precious as his own life, and the king always moved about in all postures holding his son.

Người con trai độc nhất đó là người con yêu quý, dễ thương, quý trọng như sinh mạng của vua; vua luôn mang theo con trong mọi oai nghi.

So ekadivasaṃ uyyānaṃ gacchanto taṃ ṭhapetvā gato.

One day, he went to the park, leaving him behind.

Một hôm, vua đi dạo vườn mà không mang theo con.

Kumāropi taṃ divasaṃyeva uppannena byādhinā mato.

That very day, the prince died from an illness that had arisen.

Chính ngày hôm đó, hoàng tử mất vì một căn bệnh phát sinh.

Amaccā ‘‘puttasinehena rañño hadayampi phaleyyā’’ti anārocetvāva naṃ jhāpesuṃ.

The ministers, fearing that "the king's heart might burst due to his affection for his son," cremated him without informing the king.

Các vị đại thần, lo sợ “trái tim của vua có thể vỡ tan vì tình thương con”, đã không báo tin mà hỏa táng hoàng tử.

Rājā uyyāne surāmadena matto puttaṃ neva sarati, tathā dutiyadivasepi nhānabhojanavelāsu.

In the park, the king, intoxicated with liquor, did not remember his son, nor did he on the second day during bathing and meal times.

Trong vườn, vua say rượu nên không nhớ đến con, và ngày hôm sau cũng vậy, trong giờ tắm rửa và ăn uống.

Atha bhuttāvī nisinno saritvā ‘‘puttaṃ me ānethā’’ti āha.

Then, having eaten and being seated, he remembered and said, "Bring me my son."

Sau khi ăn xong và ngồi xuống, vua nhớ đến con và nói: “Hãy mang con trai ta đến đây.”

Tassa anurūpena vidhānena taṃ pavattiṃ ārocesuṃ.

They then informed him of the event in a suitable manner.

Họ đã báo tin đó cho vua một cách thích hợp.

Tato sokābhibhūto nisinno evaṃ yoniso manasākāsi – ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hoti, imassuppādā idaṃ uppajjatī’’ti.

Thereupon, overcome with sorrow, he sat and reflected wisely: "When this exists, that comes to be; with the arising of this, that arises."

Từ đó, vua bị sầu khổ chi phối, ngồi xuống và tác ý đúng đắn như sau: “Khi cái này có, cái kia có; do sự phát sinh của cái này, cái kia phát sinh.”

Evaṃ anukkamena anulomapaṭilomaṃ paṭiccasamuppādaṃ sammasanto paccekasambodhiṃ sacchākāsi.

Thus, gradually contemplating the dependent origination in both forward and reverse orders, he realized paccekasambodhi.

Như vậy, dần dần quán chiếu Duyên khởi theo chiều thuận và nghịch, vua đã chứng đắc quả vị Phật Độc Giác.

Sesaṃ saṃsaggagāthāvaṇṇanāyaṃ vuttasadisameva ṭhapetvā gāthāyatthavaṇṇanaṃ.

The rest is similar to what was said in the commentary on the Saṃsagga verse, except for the explanation of the verse's meaning.

Phần còn lại giống như đã nói trong phần giải thích kệ ngôn Saṃsagga, ngoại trừ phần giải thích ý nghĩa của kệ ngôn.

1304

Atthavaṇṇanā pana – khiḍḍāti kīḷanā.

The explanation of the meaning, however, is: "Khiḍḍā" means playing.

Còn về phần giải thích ý nghĩa thì: Khiḍḍā là trò chơi.

Sā duvidhā hoti kāyikā ca vācasikā ca.

This is of two kinds: physical and verbal.

Có hai loại: trò chơi thân và trò chơi lời nói.

Tattha kāyikā nāma hatthīhipi kīḷanti, assehipi rathehipi dhanūhipi tharūhipīti evamādi.

Of these, physical play means playing with elephants, horses, chariots, bows, shields, and so on.

Trong đó, trò chơi thân là chơi với voi, với ngựa, với xe, với cung, với khiên, v.v.

Vācasikā nāma gītaṃ silokabhaṇanaṃ mukhabheriālambarabherīti evamādi.

Verbal play means singing, reciting verses, mouth-drumming, large drumming, and so on.

Trò chơi lời nói là ca hát, ngâm thơ, trống miệng, trống lớn, v.v.

Ratīti pañcakāmaguṇarati.

"Ratī" means delight in the five strands of sensual pleasure.

Ratī là sự yêu thích năm dục.

Vipulanti yāva aṭṭhimiñjaṃ ahacca ṭhānena sakalattabhāvabyāpakaṃ.

"Vipulaṃ" means pervading the entire body, penetrating even to the marrow of the bones.

Vipulaṃ có nghĩa là rộng lớn, bao trùm toàn bộ thân thể, thấm sâu đến tận tủy xương.

Sesaṃ pākaṭameva.

The rest is clear.

Phần còn lại rõ ràng.

Anusandhiyojanāpi cettha saṃsaggagāthāya vuttanayeneva veditabbā, tato parañca sabbaṃ.

The connection of the story here should also be understood in the manner stated in the Saṃsagga verse, and all that follows thereafter.

Sự liên kết cũng cần được hiểu theo cách đã nói trong kệ ngôn Saṃsagga, và tất cả những gì tiếp theo cũng vậy.

1305

Khiḍḍāratigāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Khiḍḍāratī verse is concluded.

Phần giải thích kệ ngôn Khiḍḍāratigāthā đã xong.

1306

98. Cātuddisoti kā uppatti?

98. "Cātuddiso" – what is its origin?

98. Cātuddiso (bốn phương) – sự kiện gì đã xảy ra?

Pubbe kira kassapassa bhagavato sāsane pañca paccekabodhisattā pabbajitvā vīsati vassasahassāni gatapaccāgatavattaṃ pūretvā devaloke nibbattā.

It is said that formerly, during the dispensation of Kassapa the Blessed One, five Paccekabodhisattas, having renounced the world and fulfilled the practice of going and returning for twenty thousand years, were reborn in the deva world.

Thuở xưa, trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa, năm vị Bồ-tát Độc Giác đã xuất gia, hoàn thành hạnh nguyện đi và về trong hai mươi ngàn năm, rồi tái sinh vào cõi trời.

Tato cavitvā tesaṃ jeṭṭhako bārāṇasirājā ahosi, sesā pākatikarājāno.

Having passed away from there, the eldest of them became the king of Bārāṇasī, and the rest were ordinary kings.

Từ đó, vị lớn nhất trong số họ tái sinh làm vua Bārāṇasī, những vị còn lại là các vị vua bình thường.

Te cattāropi kammaṭṭhānaṃ uggaṇhitvā rajjaṃ pahāya pabbajitvā anukkamena paccekabuddhā hutvā nandamūlakapabbhāre vasantā ekadivasaṃ samāpattito vuṭṭhāya vaṃsakkaḷīragāthāyaṃ vuttanayeneva attano kammañca sahāyañca āvajjetvā ñatvā bārāṇasirañño upāyena ārammaṇaṃ dassetuṃ okāsaṃ gavesanti.

All four of them, having taken up a meditation subject, abandoned their kingdoms and renounced the world. Gradually, they became Paccekabuddhas and dwelt in the Nandamūlaka rock cave. One day, having emerged from their absorption, they contemplated their past deeds and companions in the manner stated in the Vaṃsakkaḷīra verse, understood them, and sought an opportunity to present an object for the king of Bārāṇasī by suitable means.

Cả bốn vị này đều học đề mục thiền, từ bỏ vương quyền và xuất gia, dần dần trở thành Phật Độc Giác, sống tại hang Nandamūlaka. Một hôm, sau khi xuất định, họ quán chiếu và biết được nghiệp của mình và bạn bè theo cách đã nói trong kệ ngôn Vaṃsakkaḷīra, rồi tìm cơ hội để chỉ ra đối tượng cho vua Bārāṇasī bằng phương tiện khéo léo.

So ca rājā tikkhattuṃ rattiyā ubbijjati, bhīto vissaraṃ karoti, mahātale dhāvati.

That king, however, was terrified three times during the night, made a distressed sound, and ran across the great floor.

Vị vua đó ba lần trong đêm bị kinh hoàng, sợ hãi, kêu la thảm thiết, chạy khắp cung điện.

Purohitena kālasseva vuṭṭhāya sukhaseyyaṃ pucchitopi ‘‘kuto me, ācariya, sukha’’nti sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi.

When asked by the purohita early in the morning about his comfort, he recounted the entire event, saying, "Where is comfort for me, teacher?"

Dù được vị trưởng tế hỏi về giấc ngủ an lành vào sáng sớm, vua cũng thưa hết mọi chuyện: “Thưa thầy, làm sao con có thể an lành được?”

Purohitopi ‘‘ayaṃ rogo na sakkā yena kenaci uddhaṃ virecanādinā bhesajjakammena vinetuṃ, mayhaṃ pana khādanūpāyo uppanno’’ti cintetvā ‘‘rajjahānijīvitantarāyādīnaṃ pubbanimittaṃ etaṃ, mahārājā’’ti rājānaṃ suṭṭhutaraṃ ubbejetvā ‘‘tassa vūpasamanatthaṃ ettake ca ettake ca hatthiassarathādayo hiraññasuvaṇṇañca dakkhiṇaṃ datvā yañño yajitabbo’’ti yaññayajane samādapesi.

The purohita, reflecting, "This illness cannot be cured by any medicine such as emetics or purgatives, but a means for me to obtain food has arisen," frightened the king even more, saying, "This, Your Majesty, is a premonition of loss of kingship, danger to life, and so on," and then urged him to perform a sacrifice to pacify it, saying, "A sacrifice must be performed, giving as offering so many elephants, horses, chariots, gold, and silver."

Vị trưởng tế nghĩ: “Căn bệnh này không thể chữa khỏi bằng bất kỳ loại thuốc nào như thuốc xổ hay thuốc tẩy, nhưng ta đã nghĩ ra một cách để lấy của cải.” Rồi vị ấy nói: “Đây là điềm báo trước về sự mất vương quyền, nguy hiểm đến tính mạng, v.v., thưa Đại vương.” Vị ấy càng làm cho vua kinh hoàng hơn và khuyên vua: “Để dập tắt điềm đó, cần phải cúng dường voi, ngựa, xe, v.v., vàng bạc với số lượng như vậy, và phải cử hành lễ tế.”

1307

Tato paccekabuddhā anekāni pāṇasahassāni yaññatthāya sampiṇḍiyamānāni disvā ‘‘etasmiṃ kamme kate dubbodhaneyyo bhavissati, handa naṃ paṭikacceva gantvā pekkhāmā’’ti vaṃsakkaḷīragāthāyaṃ vuttanayena āgantvā piṇḍāya caramānā rājaṅgaṇe paṭipāṭiyā agamaṃsu.

Then, the Paccekabuddhas, seeing many thousands of beings being gathered for a sacrifice, thought: "If this deed is done, it will be difficult to penetrate (the Dhamma). Let us go and see him beforehand." So, they came as described in the Vaṃsakkaḷīra Gāthā, and walked for alms in the royal courtyard in a line.

Sau đó, các vị Phật Độc Giác thấy hàng ngàn sinh linh đang bị tập hợp để tế lễ, nghĩ: “Nếu việc này được thực hiện, vua sẽ khó mà giác ngộ được. Nào, chúng ta hãy đi gặp vua trước.” Rồi họ đến theo cách đã nói trong kệ ngôn Vaṃsakkaḷīra, đi khất thực và tuần tự đi qua sân cung điện.

Rājā sīhapañjare ṭhito rājaṅgaṇaṃ olokayamāno te addakkhi, saha dassaneneva cassa sineho uppajji.

The king, standing in the lion's cage, saw them while looking out over the royal courtyard. As soon as he saw them, affection arose in him.

Vua đứng ở cửa sổ sư tử, nhìn ra sân cung điện và thấy các vị ấy. Ngay khi nhìn thấy, tình cảm yêu mến đã phát sinh trong vua.

Tato te pakkosāpetvā ākāsatale paññattāsane nisīdāpetvā sakkaccaṃ bhojetvā katabhattakicce ‘‘ke tumhe’’ti pucchi.

Then, having invited them and seated them on a prepared high seat, and having respectfully offered them food, after their meal was done, he asked, "Who are you?"

Sau đó, vua cho mời các vị ấy vào, sắp đặt chỗ ngồi trên không trung, cúng dường chu đáo. Sau khi các vị ấy hoàn tất việc thọ thực, vua hỏi: “Các ngài là ai?”

‘‘Mayaṃ, mahārāja, cātuddisā nāmā’’ti.

"We, great king, are called Cātuddisā."

“Tâu Đại vương, chúng tôi là những người Cātuddisā (bốn phương).”

‘‘Bhante, cātuddisāti imassa ko attho’’ti?

"Venerables, what is the meaning of Cātuddisā?"

“Bạch chư Tôn giả, ý nghĩa của Cātuddisā là gì?”

‘‘Catūsu disāsu katthaci kutoci bhayaṃ vā cittutrāso vā amhākaṃ natthi, mahārājā’’ti.

"In the four directions, from nowhere at all, is there fear or mental agitation for us, great king."

“Tâu Đại vương, chúng tôi không có sự sợ hãi hay lo lắng trong tâm từ bất cứ nơi nào, từ bất cứ phương nào trong bốn phương.”

‘‘Bhante, tumhākaṃ taṃ bhayaṃ kiṃ kāraṇā na hotī’’ti?

"Venerables, for what reason is there no such fear for you?"

“Bạch chư Tôn giả, vì lý do gì mà các ngài không có sự sợ hãi đó?”

‘‘Mayaṃ, mahārāja, mettaṃ bhāvema, karuṇaṃ bhāvema, muditaṃ bhāvema, upekkhaṃ bhāvema.

"We, great king, cultivate mettā, we cultivate karuṇā, we cultivate muditā, we cultivate upekkhā.

“Tâu Đại vương, chúng tôi tu tập tâm từ, tu tập tâm bi, tu tập tâm hỷ, tu tập tâm xả.

Tena no taṃ bhayaṃ na hotī’’ti vatvā uṭṭhāyāsanā attano vasanaṭṭhānaṃ agamaṃsu.

That is why there is no such fear for us," they said, and rising from their seats, they went to their dwelling place.

"Do đó, nỗi sợ hãi ấy sẽ không còn đối với chúng tôi nữa," nói xong, các vị ấy đứng dậy khỏi chỗ ngồi và đi về nơi trú ngụ của mình.

1308

Tato rājā cintesi – ‘‘ime samaṇā ‘mettādibhāvanāya bhayaṃ na hotī’ti bhaṇanti, brāhmaṇā pana anekasahassapāṇavadhaṃ vaṇṇayanti, kesaṃ nu kho vacanaṃ sacca’’nti?

Then the king thought: "These recluses say that there is no fear through the cultivation of mettā and so forth, but the brahmins extol the slaughter of many thousands of beings. Whose word, then, is true?"

Sau đó, nhà vua suy nghĩ: "Những vị Sa-môn này nói rằng 'do tu tập lòng từ ái (mettā) và các pháp khác mà không có sợ hãi', còn các Bà-la-môn thì lại tán thán việc giết hại hàng ngàn sinh vật. Lời nói của ai mới là sự thật?"

Athassa etadahosi – ‘‘samaṇā suddhena asuddhaṃ dhovanti, brāhmaṇā pana asuddhena asuddhaṃ.

Then it occurred to him: "The recluses cleanse the impure with the pure, but the brahmins cleanse the impure with the impure.

Rồi ngài nghĩ: "Các Sa-môn dùng cái thanh tịnh để rửa cái bất tịnh, còn các Bà-la-môn lại dùng cái bất tịnh để rửa cái bất tịnh.

Na sakkā kho pana asuddhena asuddhaṃ dhovituṃ, pabbajitānaṃ eva vacanaṃ sacca’’nti.

It is impossible to cleanse the impure with the impure; only the words of the renunciants are true."

Thật vậy, không thể dùng cái bất tịnh để rửa cái bất tịnh được. Lời nói của những người xuất gia mới là sự thật."

So ‘‘sabbe sattā sukhitā hontū’’tiādinā nayena mettādayo cattāropi brahmavihāre bhāvetvā hitapharaṇena cittena amacce āṇāpesi – ‘‘sabbe pāṇe muñcatha, sītāni pānīyāni pivantu, haritāni tiṇāni khādantu, sīto ca vāto tesaṃ upavāyatū’’ti.

So, cultivating all four Brahmavihāras, beginning with "May all beings be happy," and with a mind imbued with benevolence, he commanded his ministers: "Release all beings; let them drink cool water, let them eat green grass, and let a cool breeze blow upon them."

Ngài tu tập bốn Phạm trú (brahmavihāra) là từ, bi, hỷ, xả theo phương pháp "mong cho tất cả chúng sinh được an vui" và các phương pháp tương tự, với tâm ý lan tỏa điều lợi ích, rồi ra lệnh cho các quan đại thần: "Hãy phóng thích tất cả sinh vật, hãy cho chúng uống nước mát, ăn cỏ xanh, và gió mát hãy thổi đến chúng."

Te tathā akaṃsu.

They did so.

Họ đã làm như vậy.

1309

Tato rājā ‘‘kalyāṇamittānaṃ vacanena pāpakammato muttomhī’’ti tattheva nisinno vipassitvā paccekabodhiṃ sacchākāsi.

Then the king, thinking, "By the words of good friends, I have been liberated from evil kamma," meditated there and realized Paccekabodhi.

Sau đó, nhà vua nghĩ: "Nhờ lời nói của thiện tri thức mà ta đã thoát khỏi ác nghiệp," rồi ngài ngồi ngay tại đó, tu tập thiền quán (vipassanā) và chứng đắc quả vị Độc Giác Phật (Paccekabodhi).

Amaccehi ca bhojanavelāyaṃ ‘‘bhuñja, mahārāja, kālo’’ti vutte ‘‘nāhaṃ rājā’’ti purimanayeneva sabbaṃ vatvā imaṃ udānabyākaraṇagāthaṃ abhāsi.

When the ministers, at mealtime, said, "Eat, great king, it is time," he recounted everything in the same manner as before, saying, "I am not a king," and then uttered this verse of udāna-elucidation.

Khi các quan đại thần đến giờ ăn và thưa: "Đại vương, xin dùng bữa, đã đến giờ rồi," ngài trả lời "Ta không phải là vua" theo cách thức trước đây, nói tất cả mọi điều và tuyên thuyết bài kệ Udāna này.

1310

Tattha cātuddisoti catūsu disāsu yathāsukhavihārī, ‘‘ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā vā nayena brahmavihārabhāvanāya pharitā catasso disā assa santīti cātuddiso.

Here, cātuddisa means one who dwells at ease in the four directions, or one who has the four directions pervaded through the cultivation of the Brahmavihāras, as in the expression "He dwells pervading one direction."

Trong đó, cātuddiso có nghĩa là người an trú tùy ý ở bốn phương, hoặc là người có bốn phương được lan tỏa bởi sự tu tập Phạm trú theo phương pháp "an trú lan tỏa một phương" và các phương pháp tương tự.

Tāsu catūsu disāsu katthaci satte vā saṅkhāre vā bhayena na paṭihanatīti appaṭigho.

One who is not struck down by fear, whether of beings or formations, in any of those four directions, is appaṭigha (unobstructed).

Trong bốn phương ấy, không có sự đối kháng với chúng sinh hay các pháp hữu vi nào do sợ hãi, nên gọi là appaṭigho (không đối kháng).

Santussamānoti dvādasavidhassa santosassa vasena santussako ca.

Santussamāno also means content, in the sense of the twelve kinds of contentment.

Santussamāno (người biết đủ) là người biết đủ theo mười hai loại tri túc.

Itarītarenāti uccāvacena paccayena.

Itarītarena means with various kinds of requisites.

Itarītarenā (với những cái này cái kia) có nghĩa là với những vật dụng cao thấp khác nhau.

Parissayānaṃ sahitā achambhīti ettha parissayanti kāyacittāni, parihāpenti vā tesaṃ sampattiṃ, tāni vā paṭicca sayantīti parissayā, bāhirānaṃ sīhabyagghādīnaṃ abbhantarānañca kāmacchandādīnaṃ kāyacittupaddavānaṃ etaṃ adhivacanaṃ.

Regarding parissayānaṃ sahitā achambhī (one who overcomes dangers and is fearless): "parissayā" are things that harass the body and mind, or diminish their well-being, or depend on them; this is a designation for external perils like lions and tigers, and internal disturbances of body and mind like sensual desire and so forth.

Parissayānaṃ sahitā achambhī (vượt qua các hiểm nguy, không sợ hãi): Ở đây, "parissayanti" (làm cho dao động) là thân và tâm; hoặc "parihāpenti" (làm cho suy giảm) là sự thành tựu của chúng; hoặc "tāni vā paṭicca sayantīti parissayā" (những điều dựa vào đó mà nằm xuống) là các hiểm nguy. Đây là tên gọi của những chướng ngại cho thân và tâm, cả bên ngoài như sư tử, hổ, v.v., và bên trong như tham ái, sân hận, v.v.

Te parissaye adhivāsanakhantiyā ca vīriyādīhi dhammehi ca sahatīti parissayānaṃ sahitā.

He who overcomes these dangers through the endurance of adversity and through virtues such as energy is parissayānaṃ sahitā.

Người vượt qua những hiểm nguy ấy bằng sự nhẫn nại (adhivāsanakhanti) và các pháp như tinh tấn (vīriya), v.v., nên gọi là parissayānaṃ sahitā.

Thaddhabhāvakarabhayābhāvena achambhī.

He is achambhī (fearless) due to the absence of fear that causes stiffness.

Achambhī (không sợ hãi) là không có nỗi sợ hãi gây ra sự cứng đờ.

Kiṃ vuttaṃ hoti?

What is meant?

Điều muốn nói là gì?

Yathā te cattāro samaṇā, evaṃ itarītarena paccayena santussamāno ettha paṭipattipadaṭṭhāne santose ṭhito catūsu disāsu mettādibhāvanāya cātuddiso, sattasaṅkhāresu paṭihananabhayābhāvena appaṭigho ca hoti.

That just as those four recluses, so too one who is content with various requisites, established in contentment at this stage of practice, is cātuddisa through the cultivation of mettā in the four directions, and is appaṭigha due to the absence of fear of being struck down by beings or formations.

Giống như bốn vị Sa-môn kia, người biết đủ với những vật dụng này kia, an trú trong sự tri túc tại nơi thực hành này, là cātuddiso do tu tập lòng từ ái (mettā) ở bốn phương, và là appaṭigho do không có nỗi sợ hãi đối kháng với chúng sinh và các pháp hữu vi.

So cātuddisattā vuttappakārānaṃ parissayānaṃ sahitā, appaṭighattā achambhī ca hotīti evaṃ paṭipattiguṇaṃ disvā yoniso paṭipajjitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti.

Since he is cātuddisa, he is parissayānaṃ sahitā, overcoming dangers of the kind described, and since he is appaṭigha, he is achambhī; thus, seeing this quality of practice, I have practiced wisely and attained Paccekabodhi.

Người ấy, do là cātuddiso, nên vượt qua các hiểm nguy đã nói, và do là appaṭigho, nên không sợ hãi. Nhận thấy phẩm chất thực hành này, ta đã thực hành đúng đắn và chứng đắc quả vị Độc Giác Phật.

Atha vā te samaṇā viya santussamāno itarītarena vuttanayena cātuddiso hotīti ñatvā evaṃ cātuddisabhāvaṃ patthayanto yoniso paṭipajjitvā adhigatomhi.

Alternatively, knowing that one who is content with various things in the manner described, like those recluses, becomes cātuddisa, I, aspiring to this state of cātuddisa, practiced wisely and attained it.

Hoặc, giống như các Sa-môn kia, ta đã biết rằng người biết đủ với những vật dụng này kia theo cách đã nói là cātuddiso, nên ta đã mong cầu trạng thái cātuddiso như vậy, thực hành đúng đắn và chứng đắc.

Tasmā aññopi īdisaṃ ṭhānaṃ patthayanto cātuddisatāya parissayānaṃ sahitā appaṭighatāya ca achambhī hutvā eko care khaggavisāṇakappoti.

Therefore, anyone else aspiring to such a state should, by being cātuddisa, overcome dangers, and by being appaṭigha, be fearless, and wander alone like a rhinoceros horn.

Do đó, người khác muốn đạt đến trạng thái như vậy cũng hãy trở thành người vượt qua các hiểm nguy do là cātuddiso và không sợ hãi do là appaṭigho, rồi hãy độc hành như sừng tê giác.

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is as stated.

Phần còn lại là theo cách đã nói.

1311

Cātuddisagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Cātuddisa Gāthā is concluded.

Giải thích bài kệ Cātuddiso đã xong.

1312

99. Dussaṅgahāti kā uppatti?

99. Dussaṅgahā (Difficult to gather): What is its origin?

99. Dussaṅgahā (khó hòa hợp): Sự kiện nào đã xảy ra?

Bārāṇasirañño kira aggamahesī kālamakāsi.

It is said that the chief queen of the king of Bārāṇasī passed away.

Nghe nói, hoàng hậu của vua Bārāṇasī đã qua đời.

Tato vītivattesu sokadivasesu ekadivasaṃ amaccā ‘‘rājūnaṃ nāma tesu tesu kiccesu aggamahesī avassaṃ icchitabbā, sādhu devo aññampi deviṃ ānetū’’ti yāciṃsu.

After the days of mourning had passed, one day the ministers implored, "For kings, a chief queen is definitely needed for various matters; it would be good, sire, if you were to bring another queen."

Sau khi những ngày tang lễ qua đi, một hôm các quan đại thần thỉnh cầu: "Thưa Đại vương, đối với các công việc khác nhau, một hoàng hậu là điều cần thiết. Xin Đại vương hãy đón thêm một vị hoàng hậu khác."

Rājā ‘‘tena hi, bhaṇe, jānāthā’’ti āha.

The king said, "Then, my friends, you may find one."

Nhà vua nói: "Vậy thì, các khanh hãy tìm kiếm."

Te pariyesantā sāmantarajje rājā mato, tassa devī rajjaṃ anusāsati, sā ca gabbhinī ahosi, amaccā ‘‘ayaṃ rañño anurūpā’’ti ñatvā taṃ yāciṃsu.

Searching, they found that in a neighboring kingdom, the king had died, and his queen was ruling the country; she was pregnant. The ministers, realizing "She is suitable for the king," asked for her hand.

Họ tìm kiếm và biết rằng ở một vương quốc lân cận, nhà vua đã mất, hoàng hậu của ông đang cai trị vương quốc và bà đang mang thai. Các quan đại thần nghĩ: "Vị này phù hợp với nhà vua," rồi thỉnh cầu bà.

Sā ‘‘gabbhinī nāma manussānaṃ amanāpā hoti.

She said, "A pregnant woman is disagreeable to people.

Bà nói: "Một người phụ nữ mang thai thì không được lòng người.

Sace āgametha, yāva vijāyāmi, evaṃ sādhu.

If you wait until I give birth, that would be good.

Nếu các ngài chờ đợi cho đến khi tôi sinh con, thì tốt.

No ce, aññaṃ pariyesathā’’ti āha.

If not, seek another."

Nếu không, hãy tìm người khác."

Te raññopi etamatthaṃ ārocesuṃ.

They reported this matter to the king.

Họ cũng báo tin này cho nhà vua.

Rājā ‘‘gabbhinīpi hotu, ānethā’’ti āha.

The king said, "Let her be pregnant; bring her."

Nhà vua nói: "Dù đang mang thai cũng được, hãy đưa bà ấy về."

Te ānesuṃ.

They brought her.

Họ đã đưa bà về.

Rājā taṃ abhisiñcitvā sabbaṃ mahesiyā bhogaṃ adāsi, tassā parijanānañca nānāvidhehi paṇṇākārehi saṅgaṇhāti.

The king consecrated her and gave her all the chief queen's wealth, and he also showered her retinue with various gifts.

Nhà vua làm lễ đăng quang cho bà và ban cho bà tất cả tài sản của hoàng hậu, đồng thời ban tặng nhiều loại lễ vật khác nhau cho tùy tùng của bà để kết giao.

Sā kālena puttaṃ vijāyi.

In due course, she gave birth to a son.

Đến kỳ hạn, bà sinh một người con trai.

Rājā taṃ attano puttaṃ viya sabbiriyāpathesu aṅke ca ure ca katvā viharati.

The king treated him like his own son, carrying him in his lap and on his chest in all postures.

Nhà vua yêu thương đứa bé như con ruột của mình, luôn bế ẵm trên đùi và trên ngực trong mọi tư thế.

Tadā deviyā parijanā cintesuṃ – ‘‘rājā ativiya saṅgaṇhāti, kumāre ativissāsaṃ karoti, handa, naṃ paribhindissāmā’’ti.

At that time, the queen's attendants thought: "The king is too fond of him, and too trusting of the prince. Let us cause a rift between them."

Lúc đó, tùy tùng của hoàng hậu suy nghĩ: "Nhà vua quá mức ưu ái, quá tin tưởng vào thái tử. Chúng ta hãy chia rẽ họ."

1313

Tato kumāraṃ āhaṃsu – ‘‘tvaṃ, tāta, amhākaṃ rañño putto, na imassa rañño putto.

Then they said to the prince: "You, dear one, are the son of our king, not the son of this king.

Rồi họ nói với thái tử: "Này con, con là con của nhà vua chúng ta, không phải là con của nhà vua này.

Mā ettha vissāsaṃ āpajjī’’ti.

Do not place your trust in him."

Đừng quá tin tưởng vào ông ấy."

Atha kumāro ‘‘ehi puttā’’ti raññā vuccamānopi hatthena ākaḍḍhiyamānopi pubbe viya rājānaṃ na allīyati.

Then, even when the king called him "Come, my son," and even when he pulled him by the hand, the prince did not cling to the king as before.

Sau đó, dù nhà vua gọi "Lại đây, con trai" hay kéo tay, thái tử cũng không còn thân thiết với nhà vua như trước nữa.

Rājā ‘‘kiṃ kāraṇa’’nti vīmaṃsanto taṃ pavattiṃ ñatvā ‘‘ete mayā saṅgahitāpi paṭikkūlavuttino evā’’ti nibbijjitvā rajjaṃ pahāya pabbajito.

The king, investigating the reason, learned the situation and, becoming disillusioned, thinking, "Even though I have supported these, they are still antagonistic," renounced the kingdom and went forth into homelessness.

Nhà vua nghi vấn "Vì sao thế?" và khi biết được sự việc, ngài chán nản nghĩ: "Những người này dù được ta ưu ái mà vẫn cư xử đối nghịch," rồi từ bỏ vương quốc và xuất gia.

‘‘Rājā pabbajito’’ti amaccaparijanāpi bahū pabbajiṃsu.

When the king renounced, many of his ministers and retinue also renounced.

Nghe nói "Nhà vua đã xuất gia," nhiều quan đại thần và tùy tùng cũng xuất gia theo.

Saparijano rājā pabbajitopi manussā paṇīte paccaye upanenti, rājā paṇīte paccaye yathāvuḍḍhaṃ dāpesi.

Even though the king and his retinue had renounced, people offered them exquisite requisites, and the king distributed these exquisite requisites according to seniority.

Dù nhà vua đã xuất gia cùng với tùy tùng, mọi người vẫn cúng dường các vật phẩm thượng hạng. Nhà vua đã phân phát các vật phẩm thượng hạng theo thứ bậc thâm niên.

Tattha ye sundaraṃ labhanti, te tussanti.

Those who received good things were content.

Trong số đó, những người nhận được phần tốt thì hài lòng.

Itare ujjhāyanti ‘‘mayaṃ pariveṇādīni sammajjantā sabbakiccāni karonti, lūkhabhattaṃ jiṇṇavatthañca labhāmā’’ti.

The others grumbled: "We sweep the monasteries and perform all duties, but we receive coarse food and worn-out robes."

Những người khác thì oán trách: "Chúng ta quét dọn các tịnh xá và làm mọi công việc, mà lại nhận được cơm thô và y cũ."

So tampi ñatvā ‘‘ime yathāvuḍḍhaṃ dīyamānāpi ujjhāyanti, aho dussaṅgahā parisā’’ti pattacīvaramādāya ekova araññaṃ pavisitvā vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchākāsi.

He, realizing this too, thought: "Even when given according to seniority, these people grumble. Oh, how difficult it is to gather a following!" So, taking his bowl and robe, he entered the forest alone, began vipassanā, and realized Paccekabodhi.

Ngài cũng biết điều đó và nghĩ: "Những người này dù được phân phát theo thứ bậc thâm niên mà vẫn oán trách. Ôi, hội chúng thật khó hòa hợp!" Rồi ngài cầm bát và y, một mình vào rừng, bắt đầu tu tập thiền quán (vipassanā) và chứng đắc quả vị Độc Giác Phật (Paccekabodhi).

Tattha āgatehi ca kammaṭṭhānaṃ pucchito imaṃ gāthamabhāsi.

When those who came there asked him about his kammaṭṭhāna, he spoke this verse.

Khi có người đến hỏi về đề mục thiền (kammaṭṭhāna), ngài đã tuyên thuyết bài kệ này.

Sā atthato pākaṭā eva.

Its meaning is clear.

Ý nghĩa của bài kệ này đã rõ ràng.

Ayaṃ pana yojanā – dussaṅgahā pabbajitāpi eke, ye asantosābhibhūtā, tathāvidhā eva ca atho gahaṭṭhā gharamāvasantā.

This is the explanation: Some renunciants are difficult to win over, those who are overcome by discontent, and likewise, some householders living in their homes are also of that kind.

Tuy nhiên, đây là cách liên kết: Một số người xuất gia cũng khó hòa hợp (dussaṅgahā), là những người bị sự bất mãn chi phối; và những người cư sĩ sống tại gia cũng vậy.

Etāhaṃ dussaṅgahabhāvaṃ jigucchanto vipassanaṃ ārabhitvā adhigatoti.

Detesting this state of being difficult to win over, he embarked on insight meditation and attained realization.

Ghê tởm trạng thái khó hòa hợp này, ta đã bắt đầu tu tập thiền quán và chứng đắc.

Sesaṃ purimanayeneva veditabbanti.

The rest should be understood in the same way as before.

Phần còn lại nên được hiểu theo cách đã nói trước đây.

1314

Dussaṅgahagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Dussaṅgahā Gāthā is concluded.

Giải thích bài kệ Dussaṅgahā đã xong.

1315

100. Oropayitvāti kā uppatti?

100. Having laid aside: What is its origin?

100. Oropayitvā (đặt xuống): Sự kiện nào đã xảy ra?

Bārāṇasiyaṃ kira cātumāsikabrahmadatto nāma rājā gimhānaṃ paṭhame māse uyyānaṃ gato.

It is said that in Bārāṇasī, a king named Brahmadatta, who reigned for four months, went to the park in the first month of summer.

Nghe nói, vua Brahmadatta, người trị vì Bārāṇasī trong bốn tháng, đã đến khu vườn vào tháng đầu tiên của mùa hè.

Tattha ramaṇīye bhūmibhāge nīlaghanapattasañchannaṃ koviḷārarukkhaṃ disvā ‘‘koviḷāramūle mama sayanaṃ paññāpethā’’ti vatvā uyyāne kīḷitvā sāyanhasamayaṃ tattha seyyaṃ kappesi.

There, in a delightful area, he saw a koviḷāra tree covered with thick, dark leaves and said, "Prepare my couch at the foot of the koviḷāra tree." Having enjoyed himself in the park, he made his bed there in the evening.

Tại đó, ngài nhìn thấy một cây koviḷāra (hoa ban) với tán lá xanh rậm rạp trên một khu đất đẹp đẽ, rồi nói: "Hãy trải giường cho ta dưới gốc cây koviḷāra," và sau khi vui chơi trong vườn, ngài đã nghỉ ngơi ở đó vào buổi chiều tối.

Puna gimhānaṃ majjhime māse uyyānaṃ gato, tadā koviḷāro pupphito hoti, tadāpi tatheva akāsi.

Again, in the middle month of summer, he went to the park. At that time, the koviḷāra was in bloom. Then too, he did the same.

Đến tháng giữa mùa hè, ngài lại đến khu vườn, lúc đó cây koviḷāra đang nở hoa. Ngài cũng làm tương tự như vậy.

Punapi gimhānaṃ pacchime māse gato, tadā koviḷāro sañchinnapatto sukkharukkho viya hoti, tadāpi rājā adisvāva taṃ rukkhaṃ pubbaparicayena tattheva seyyaṃ āṇāpesi.

Again, in the last month of summer, he went there. At that time, the koviḷāra had shed its leaves and was like a dry tree. Then too, without seeing the tree, the king, due to his previous familiarity, ordered his couch to be prepared in that very spot.

Lần nữa, vào tháng cuối mùa hè, ngài đến. Lúc đó, cây koviḷāra đã rụng hết lá, trông như một cây khô. Nhà vua, dù không nhìn thấy cây, nhưng do thói quen cũ, vẫn ra lệnh trải giường ở đó.

Amaccā jānantāpi rañño āṇattiyā tattha sayanaṃ paññāpesuṃ.

Even though the ministers knew, they prepared the couch there according to the king's command.

Các quan đại thần, dù biết rõ, vẫn trải giường ở đó theo lệnh của nhà vua.

So uyyāne kīḷitvā sāyanhasamaye tattha seyyaṃ kappento taṃ rukkhaṃ disvā ‘‘are, ayaṃ pubbe sañchannapatto maṇimayo viya abhirūpadassano ahosi, tato maṇivaṇṇasākhantare ṭhapitapavāḷaṅkurasadisehi pupphehi sassirikadassano ahosi, muttajālasadisavālikākiṇṇo cassa heṭṭhābhūmibhāgo bandhanā pavuttapupphasañchanno rattakambalasanthato viya ahosi.

Having enjoyed himself in the park, as he made his bed there in the evening, he saw that tree and thought: "Oh, this tree was previously covered with leaves, beautiful to behold like a jewel, then it was glorious to see with flowers like coral sprouts placed amidst branches the color of jewels, and the ground below it, strewn with pollen like a net of pearls, shed by the blossoms that had burst their bonds, was like a red blanket spread out.

Sau khi vui chơi trong vườn, vào buổi chiều tối, khi ngài nghỉ ngơi ở đó, nhìn thấy cái cây ấy, ngài nói: "Này, cái cây này trước đây có tán lá rậm rạp, trông đẹp như một viên ngọc quý. Rồi sau đó, với những bông hoa tựa như mầm san hô đặt giữa những cành cây màu ngọc, nó trông thật lộng lẫy. Phần đất bên dưới nó được rải đầy những cánh hoa rơi rụng như những chuỗi ngọc, trông như được trải thảm đỏ."

So nāmajja sukkharukkho viya sākhāmattāvaseso ṭhito, aho jarāya upahato koviḷāro’’ti cintetvā ‘‘anupādiṇṇampi tāya jarāya haññati, kimaṅgaṃ pana upādiṇṇa’’nti aniccasaññaṃ paṭilabhi.

But now it stands like a dry tree, with only its branches remaining. Alas, the koviḷāra is afflicted by old age!" And he reflected, "Even that which is not clung to is destroyed by old age; what then of that which is clung to?" Thus, he gained the perception of impermanence (anicca-saññā).

"Hôm nay, cây koviḷāra này đứng trơ trọi như một cây khô chỉ còn cành, ôi, nó đã bị tuổi già tàn phá!" – suy nghĩ như vậy, ông nhận ra tưởng vô thường (anicca-saññā) rằng: "Ngay cả những gì không bị chấp thủ (anupādiṇṇa) cũng bị tuổi già hủy hoại, huống chi những gì bị chấp thủ (upādiṇṇa)!"

Tadanusāreneva sabbasaṅkhāre dukkhato anattato ca vipassantova ‘‘aho vatāhampi sañchinnapatto koviḷāro viya apagatagihibyañjano bhaveyya’’nti patthayamāno anupubbena tasmiṃ sayanatale dakkhiṇena passena nipannoyeva vipassitvā paccekabodhiṃ sacchākāsi.

Following that insight, as he contemplated all formations as suffering (dukkha) and non-self (anatta), he wished, "Oh, may I too be like the koviḷāra, with its leaves shed, devoid of the marks of a householder!" And gradually, as he lay on that couch on his right side, he cultivated insight and realized Paccekabodhi.

Theo đó, quán chiếu tất cả các hành (saṅkhāra) là khổ (dukkha) và vô ngã (anattā), ông mong ước: "Ôi, ước gì tôi cũng có thể trở thành một cây koviḷāra đã rụng hết lá, từ bỏ mọi dấu hiệu của đời sống gia đình!" Cứ thế, tuần tự, trong khi nằm nghiêng bên phải trên giường đó, ông đã quán chiếu và chứng đắc Bồ-đề Duyên giác (Paccekabodhi).

Tato gamanakāle amaccehi ‘‘kālo, deva, gantu’’nti vutte ‘‘nāhaṃ rājā’’tiādīni vatvā purimanayeneva imaṃ gāthamabhāsi.

Then, when it was time to depart, and the ministers said, "It is time to go, your Majesty," he said, "I am not a king," and so on, and recited this verse in the same manner as before.

Sau đó, khi đến lúc ra đi, các cận thần thưa: "Đã đến lúc, thưa Đại vương, để ngài đi," ông nói: "Ta không phải là vua," v.v., và theo cách cũ, ông đã nói lên bài kệ này.

1316

Tattha oropayitvāti apanetvā.

Here, having laid aside means having removed.

Ở đây, oropayitvā có nghĩa là loại bỏ.

Gihibyañjanānīti kesamassuodātavatthālaṅkāramālāgandhavilepanaputtadāradāsidāsādīni.

Marks of a householder (gihibyañjanāni) refers to hair, beard, white clothing, ornaments, garlands, perfumes, unguents, sons, daughters, male and female slaves, and so on.

Gihibyañjanāni là tóc, râu, y phục trắng, trang sức, vòng hoa, hương liệu, dầu xoa, con cái, vợ, tôi tớ nam nữ, v.v.

Etāni gihibhāvaṃ byañjayanti, tasmā ‘‘gihibyañjanānī’’ti vuccanti.

These reveal the state of being a householder, therefore they are called "marks of a householder."

Những thứ này biểu thị trạng thái của người tại gia, do đó được gọi là "gihibyañjanāni" (dấu hiệu của người tại gia).

Sañchinnapattoti patitapatto.

Shedding leaves means with fallen leaves.

Sañchinnapatto là đã rụng lá.

Chetvānāti maggañāṇena chinditvā.

Having cut off means having cut off with the knowledge of the path (maggañāṇa).

Chetvāna là đã cắt đứt bằng đạo trí (maggañāṇa).

Vīroti maggavīriyena samannāgato.

Hero means endowed with the vigor of the path (maggavīriya).

Vīro là người có đầy đủ tinh tấn đạo (maggavīriya).

Gihibandhanānīti kāmabandhanāni.

Bonds of a householder refers to the bonds of sensual pleasure (kāmabandhanāni).

Gihibandhanāni là những ràng buộc dục lạc (kāmabandhana).

Kāmā hi gihīnaṃ bandhanāni.

Indeed, sensual pleasures are the bonds of householders.

Vì dục lạc là những ràng buộc của người tại gia.

Ayaṃ tāva padattho.

This is the literal meaning of the words.

Đây là nghĩa của từ ngữ.

Ayaṃ pana adhippāyo – ‘‘aho vatāhampi oropayitvā gihibyañjanāni sañchinnapatto yathā koviḷāro bhaveyya’’nti evaṃ cintayamāno vipassanaṃ ārabhitvā adhigatoti.

This is the intended meaning: "Oh, may I too, having laid aside the marks of a householder, be like the koviḷāra with its leaves shed!" Reflecting thus, he embarked on insight meditation and attained realization.

Còn đây là ý nghĩa: "Ôi, ước gì tôi cũng có thể từ bỏ mọi dấu hiệu của đời sống gia đình, trở thành một cây koviḷāra đã rụng hết lá!" – suy nghĩ như vậy, ông đã bắt đầu thiền quán (vipassanā) và chứng đắc.

Sesaṃ purimanayeneva veditabbanti.

The rest should be understood in the same way as before.

Phần còn lại nên được hiểu theo cách cũ.

1317

Koviḷāragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Koviḷāra Gāthā is concluded.

Chú giải bài kệ Koviḷāra đã hoàn tất.

1318

Paṭhamavaggo niṭṭhito.

The First Section is concluded.

Phẩm thứ nhất đã hoàn tất.

1319

101-2. Sace labhethāti kā uppatti?

101-2. If one should gain: What is its origin?

101-2. Sace labhethā (Nếu có được) – sự kiện nào đã xảy ra?

Pubbe kira kassapassa bhagavato sāsane dve paccekabodhisattā pabbajitvā vīsati vassasahassāni gatapaccāgatavattaṃ pūretvā devaloke uppannā.

It is said that previously, in the dispensation of Kassapa Bhagavā, two Paccekabodhisattas, having gone forth, completed the practice of coming and going (gatapaccāgatavattaṃ) for twenty thousand years and were reborn in the deva realm.

Thuở xưa, trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa, có hai vị Bồ-tát Duyên giác đã xuất gia, hoàn thành hạnh đi-đến (gatapaccāgatavatta) trong hai mươi ngàn năm, rồi tái sinh vào cõi trời.

Tato cavitvā tesaṃ jeṭṭhako bārāṇasirañño putto, kaniṭṭho purohitassa putto ahosi.

Having passed away from there, the elder became the son of the king of Bārāṇasī, and the younger became the son of the chief priest.

Sau khi mạng chung từ đó, vị lớn hơn tái sinh làm con trai của vua Bārāṇasī, còn vị nhỏ hơn là con trai của vị cố vấn.

Te ekadivasaṃyeva paṭisandhiṃ gahetvā ekadivasameva mātu kucchito nikkhamitvā sahapaṃsukīḷakā sahāyakā ahesuṃ.

They conceived on the same day, were born from their mothers' wombs on the same day, and became friends who played together in the sand.

Hai người thụ thai cùng một ngày, ra khỏi bụng mẹ cùng một ngày, và là bạn chơi cát cùng nhau.

Purohitaputto paññavā ahosi.

The chief priest's son was intelligent.

Con trai vị cố vấn là người có trí tuệ.

So rājaputtaṃ āha – ‘‘samma, tvaṃ tava pituno accayena rajjaṃ labhissasi, ahaṃ purohitaṭṭhānaṃ, susikkhitena ca rajjaṃ anusāsituṃ sakkā, ehi sippaṃ uggaṇhissāmā’’ti.

He said to the prince: "Friend, you will obtain the kingdom after your father, and I will obtain the position of chief priest. And the kingdom can be governed by one who is well-trained. Come, let us learn a craft."

Anh ta nói với hoàng tử: "Này bạn, sau khi phụ vương của bạn qua đời, bạn sẽ được vương quốc, còn tôi sẽ được chức vụ cố vấn. Có thể cai trị vương quốc nếu được học hành kỹ lưỡng, nào, chúng ta hãy học nghề đi!"

Tato ubhopi yaññopacitā hutvā gāmanigamādīsu bhikkhaṃ caramānā paccantajanapadagāmaṃ gatā.

Then both, having accumulated provisions for their journey, traveled through villages and towns for alms and arrived at a village in a border region.

Sau đó, cả hai, đã được cúng dường, đi khất thực trong các làng mạc, thị trấn, v.v., và đến một ngôi làng ở vùng biên giới.

Tañca gāmaṃ pañca paccekabuddhā bhikkhācāravelāya pavisiṃsu.

Into that village, five Paccekabuddhas entered for their alms-round.

Năm vị Phật Duyên giác đã vào ngôi làng đó vào giờ khất thực.

Tattha manussā paccekabuddhe disvā ussāhajātā āsanāni paññāpetvā paṇītaṃ khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā upanāmetvā pūjenti.

There, the people, seeing the Paccekabuddhas, became enthusiastic, prepared seats, and honored them by offering excellent food or drink.

Ở đó, mọi người thấy các vị Phật Duyên giác thì đầy phấn khởi, sắp đặt chỗ ngồi, dâng cúng thức ăn ngon hoặc đồ uống, và cúng dường.

Tesaṃ etadahosi – ‘‘amhehi sadisā uccākulikā nāma natthi, api ca panime manussā yadi icchanti, amhākaṃ bhikkhaṃ denti, yadi nicchanti, na denti, imesaṃ pana pabbajitānaṃ evarūpaṃ sakkāraṃ karonti, addhā ete kiñci sippaṃ jānanti, handa, nesaṃ santike sippaṃ uggaṇhāmā’’ti.

It occurred to them: "There are none of such high birth as us, yet these people, if they wish, give us alms; if they do not wish, they do not give. But they show such honor to these renunciants. Surely these know some craft. Let us learn a craft from them."

Họ nghĩ: "Không có ai thuộc dòng dõi cao quý như chúng ta, nhưng những người này, nếu muốn, họ cho chúng ta thức ăn, nếu không muốn, họ không cho. Còn những người xuất gia này thì được cúng dường như vậy. Chắc chắn họ biết một nghề gì đó. Nào, chúng ta hãy học nghề từ họ!"

Te manussesu paṭikkantesu okāsaṃ labhitvā ‘‘yaṃ, bhante, tumhe sippaṃ jānātha, taṃ amhehi sikkhāpethā’’ti yāciṃsu.

When the people had departed, they found an opportunity and requested, "Venerable sirs, please teach us the craft that you know."

Khi mọi người đã rời đi, họ có cơ hội và thỉnh cầu: "Bạch chư Tôn giả, xin hãy dạy chúng con nghề mà quý vị biết."

Paccekabuddhā ‘‘na sakkā apabbajitena sikkhitu’’nti āhaṃsu.

The Paccekabuddhas said, "It cannot be learned by one who has not renounced."

Các vị Phật Duyên giác nói: "Người chưa xuất gia không thể học được."

Te pabbajjaṃ yācitvā pabbajiṃsu.

They requested ordination and went forth.

Họ xin xuất gia và đã xuất gia.

Tato nesaṃ paccekabuddhā ‘‘evaṃ vo nivāsetabbaṃ, evaṃ pārupitabba’’ntiādinā nayena ābhisamācārikaṃ ācikkhitvā ‘‘imassa sippassa ekībhāvābhirati nipphatti, tasmā ekeneva nisīditabbaṃ, ekena caṅkamitabbaṃ, ekena ṭhātabbaṃ, ekena sayitabba’’nti pāṭiyekkaṃ paṇṇasālaṃ adaṃsu, tato te attano attano paṇṇasālaṃ pavisitvā nisīdiṃsu.

Then the Paccekabuddhas instructed them in proper conduct (ābhisamācārikaṃ), saying, "Thus you should dress, thus you should wear your robes," and so on. And they said, "The fulfillment of this craft is delight in solitude. Therefore, one should sit alone, walk alone, stand alone, and lie down alone." They each gave them a leaf-hut. Then they entered their respective leaf-huts and sat down.

Sau đó, các vị Phật Duyên giác đã dạy họ các quy tắc ứng xử (ābhisamācārika) theo cách thức: "Các con phải mặc y như thế này, đắp y như thế này," v.v., và nói: "Sự thành tựu của nghề này là niềm vui trong sự cô độc (ekībhāvābhirati nipphatti), do đó phải ngồi một mình, đi kinh hành một mình, đứng một mình, nằm một mình." Rồi mỗi vị được ban cho một tịnh xá lá (paṇṇasāla) riêng, sau đó họ vào tịnh xá của mình và ngồi xuống.

Purohitaputto nisinnakālato pabhuti cittasamādhānaṃ laddhā jhānaṃ paṭilabhi.

From the time he sat down, the chief priest's son gained concentration of mind and attained jhāna.

Từ khi ngồi xuống, con trai vị cố vấn đã đạt được định tâm (cittasamādhāna) và chứng đắc thiền định (jhāna).

Rājaputto muhutteneva ukkaṇṭhito tassa santikaṃ āgato.

The prince became restless within a moment and came to him.

Hoàng tử chỉ sau một lát đã chán nản và đến chỗ bạn mình.

So taṃ disvā ‘‘kiṃ, sammā’’ti pucchi.

Seeing him, he asked, "What is it, friend?"

Khi thấy anh ta, bạn hỏi: "Có chuyện gì vậy, bạn?"

‘‘Ukkaṇṭhitomhī’’ti āha.

"I am restless," he replied.

Anh ta nói: "Tôi chán nản quá."

‘‘Tena hi idha nisīdā’’ti.

"Then sit here."

"Vậy thì, ngồi đây đi."

So tattha muhuttaṃ nisīditvā āha – ‘‘imassa kira, samma, sippassa ekībhāvābhirati nipphattī’’ti?

He sat there for a moment and then said, "Is it true, friend, that the fulfillment of this craft is delight in solitude?"

Anh ta ngồi đó một lát rồi nói: "Này bạn, sự thành tựu của nghề này là niềm vui trong sự cô độc, phải không?"

Purohitaputto ‘‘evaṃ, samma, tena hi tvaṃ attano nisinnokāsaṃ eva gaccha, uggaṇhissāmi imassa sippassa nipphatti’’nti āha.

The chief priest's son said, "Yes, friend. In that case, you should go to your own sitting place. I will attain the fulfillment of this craft."

Con trai vị cố vấn nói: "Phải vậy, bạn. Vậy thì bạn hãy về chỗ ngồi của mình đi, tôi sẽ đạt được sự thành tựu của nghề này."

So gantvā punapi muhuttakeneva ukkaṇṭhito purimanayeneva tikkhattuṃ āgato.

He left, but again, within a moment, he became restless and came back three times in the same manner as before.

Anh ta đi về, nhưng chỉ sau một lát lại chán nản và đến ba lần theo cách cũ.

1320

Tato naṃ purohitaputto tatheva uyyojetvā tasmiṃ gate cintesi – ‘‘ayaṃ attano ca kammaṃ hāpeti mama ca, idhābhikkhaṇaṃ āgacchatī’’ti.

Then the chief priest's son, having dismissed him in the same way, thought after he had left, "He is neglecting his own practice and mine too, by coming here so often."

Sau đó, con trai vị cố vấn, sau khi tiễn anh ta đi theo cách đó, nghĩ: "Người này đang làm hỏng cả công việc của mình và của ta, vì anh ta cứ đến đây liên tục."

So paṇṇasālato nikkhamma araññaṃ paviṭṭho.

He left his leaf-hut and entered the forest.

Anh ta rời tịnh xá lá và đi vào rừng.

Itaro attano paṇṇasālāyeva nisinno punapi muhuttakeneva ukkaṇṭhito tassa santikaṃ āgantvā ito cito ca maggantopi taṃ adisvā cintesi – ‘‘yo gahaṭṭhakāle paṇṇākāraṃ ādāya āgatopi maṃ daṭṭhuṃ na labhati, so dāni mayi āgate dassanampi adātukāmo apakkami.

The other, sitting in his own leaf-hut, became restless again within a moment and, coming to him, searched everywhere but did not find him. He thought, "He who, as a householder, even when I came with tribute, I could not see, now that I have come, he has departed, unwilling to even grant a sight of himself.

Người kia, ngồi một mình trong tịnh xá của mình, chỉ sau một lát lại chán nản, đến chỗ bạn và tìm kiếm khắp nơi nhưng không thấy anh ta, liền nghĩ: "Người mà khi còn tại gia, dù mang lễ vật đến cũng không thể gặp ta, giờ đây khi ta đến lại không muốn cho ta gặp mặt mà đã bỏ đi. Ôi, này tâm, ngươi không biết xấu hổ sao, đã bốn lần đưa ta đến đây, giờ ta sẽ không còn theo ý ngươi nữa, mà ta sẽ khiến ngươi phải theo ý ta!" – rồi anh ta vào chỗ ở của mình, bắt đầu thiền quán (vipassanā) và chứng đắc Bồ-đề Duyên giác (Paccekabodhi), rồi bay lên không trung đến Nandamūlakapabbhāra.

Aho are, citta, na lajjasi, yaṃ maṃ catukkhattuṃ idhānesi, na so dāni te vase vattissāmi, aññadatthu taṃyeva mama vase vattāpessāmī’’ti attano senāsanaṃ pavisitvā vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchikatvā ākāsena nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi.

"Alas, mind, are you not ashamed that you brought me here four times? Now I will not be subject to you; rather, I will make you subject to me!" Having entered his dwelling, he undertook vipassanā, realized Paccekabodhi, and went through the air to the Nandamūla Cave.

Người kia cũng vào rừng, bắt đầu thiền quán và chứng đắc Bồ-đề Duyên giác, rồi đến đó.

Itaropi araññaṃ pavisitvā vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchikatvā tattheva agamāsi.

The other also entered the forest, undertook vipassanā, realized Paccekabodhi, and went to that same place.

Cả hai vị ngồi trên tảng đá manosilā và mỗi vị đã nói lên những bài kệ Udāna này.

Te ubhopi manosilātale nisīditvā pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ imā udānagāthāyo abhāsiṃsu.

Both of them sat on the red arsenic rock and each recited these verses of solemn utterance.

Cả hai vị ngồi trên tảng đá manosilā và mỗi vị đã nói lên những bài kệ Udāna này.

1321

Tattha nipakanti pakatinipakaṃ paṇḍitaṃ kasiṇaparikammādikusalaṃ.

Therein, nipaka means naturally prudent, wise, skilled in kasiṇa preliminary work and so on.

Ở đây, nipakaṃ là người có bản chất khôn ngoan, trí tuệ, thiện xảo trong các công việc chuẩn bị cho thiền định (kasiṇa-parikamma), v.v.

Sādhuvihārinti appanāvihārena vā upacārena vā samannāgataṃ.

Sādhuvihāri means endowed with either absorption (appanā) or access (upacāra) dwelling.

Sādhuvihāriṃ là người có đầy đủ thiền định nhập định (appanā-vihāra) hoặc thiền định cận định (upacāra-vihāra).

Dhīranti dhitisampannaṃ.

Dhīra means endowed with steadfastness.

Dhīraṃ là người có đầy đủ sự kiên trì (dhiti).

Tattha nipakattena dhitisampadā vuttā.

There, steadfastness is mentioned through "nipaka".

Ở đây, nhờ sự khôn ngoan mà sự kiên trì được nói đến.

Idha pana dhitisampannamevāti attho.

But here, the meaning is simply "endowed with steadfastness."

Nhưng ở đây, ý nghĩa là người có đầy đủ sự kiên trì.

Dhiti nāma asithilaparakkamatā, ‘‘kāmaṃ taco ca nhāru cā’’ti (ma. ni. 2.184; a. ni. 2.5; mahāni. 196) evaṃ pavattavīriyassetaṃ adhivacanaṃ.

Steadfastness refers to unflagging exertion; it is a term for the energy described as "Though skin and sinews..."

Dhiti (kiên trì) là sự tinh tấn không lười biếng, đó là một tên gọi khác của tinh tấn đã được thực hành như trong câu "Dù da thịt và gân cốt..."

Apica dhikkatapāpotipi dhīro.

Moreover, one who has rebuked evil is also a dhīra.

Hơn nữa, dhīro cũng có nghĩa là người đã khiển trách tội lỗi.

Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāyāti yathā pakatirājā ‘‘vijitaṃ raṭṭhaṃ anatthāvaha’’nti ñatvā rajjaṃ pahāya eko carati, evaṃ bālasahāyaṃ pahāya eko care.

As a king abandoning a conquered kingdom means that just as an ordinary king, knowing "a conquered kingdom brings misfortune," abandons his kingship and wanders alone, so should one abandon foolish companions and wander alone.

Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāyā (như một vị vua từ bỏ vương quốc đã chinh phục) – như một vị vua bình thường, khi biết "vương quốc đã chinh phục mang lại bất lợi," từ bỏ vương quốc và đi một mình, hãy từ bỏ người bạn ngu si và đi một mình.

Atha vā rājāva raṭṭhanti yathā sutasomo rājā raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya eko cari, yathā ca mahājanako rājā, evaṃ eko carīti ayampi tassa attho.

Alternatively, a king (abandoning) a kingdom: just as King Sutasoma abandoned a conquered kingdom and wandered alone, and just as King Mahājanaka (did), so too should one wander alone. This is also its meaning.

Hoặc, rājāva raṭṭhaṃ (như một vị vua vương quốc) – như vua Sutasoma đã từ bỏ vương quốc đã chinh phục và đi một mình, và như vua Mahājanaka, hãy đi một mình – đây cũng là ý nghĩa của câu đó.

Sesaṃ vuttānusārena sakkā jānitunti na vitthāritanti.

The rest can be understood according to what has been said, hence it is not elaborated upon.

Phần còn lại có thể hiểu được theo những gì đã nói, nên không giải thích chi tiết.

1322

Sahāyagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Sahāya-gāthā is finished.

Chú giải bài kệ Sahāya đã hoàn tất.

1323

103. Addhā pasaṃsāmāti imissā gāthāya yāva ākāsatale paññattāsane paccekabuddhānaṃ nisajjā, tāva cātuddisagāthāya uppattisadisā eva uppatti.

103. Addhā pasaṃsāma (Truly we praise): The origin of this verse is similar to the origin of the Cātuddisa-gāthā, up to the Paccekabuddhas sitting on the seats prepared in the sky.

103. Addhā pasaṃsāma (Chúng tôi thực sự tán thán) – sự kiện xảy ra cho bài kệ này giống như sự kiện xảy ra cho bài kệ cātuddisa (bốn phương) cho đến khi các vị Phật Duyên giác ngồi trên chỗ ngồi được sắp đặt trên không trung.

Ayaṃ pana viseso – yathā so rājā rattiyā tikkhattuṃ ubbijji, na tathā ayaṃ, nevassa yañño paccupaṭṭhito ahosi.

However, this is the difference: that king was not disturbed three times during the night, nor was a sacrifice prepared for him.

Tuy nhiên, có điểm khác biệt này: vị vua đó không bồn chồn ba lần vào ban đêm như vị vua kia, và cũng không có lễ cúng dường nào được chuẩn bị cho ông.

So ākāsatale paññattesu āsanesu paccekabuddhe nisīdāpetvā ‘‘ke tumhe’’ti pucchi.

He seated the Paccekabuddhas on the seats prepared in the sky and asked, "Who are you?"

Ông đã mời các vị Phật Duyên giác ngồi trên những chỗ ngồi được sắp đặt trên không trung và hỏi: "Quý vị là ai?"

‘‘Mayaṃ, mahārāja, anavajjabhojino nāmā’’ti.

"Maharaja, we are called 'anavajjabhojino' (blameless eaters)."

"Bạch Đại vương, chúng con được gọi là những người ăn không lỗi lầm (anavajjabhojino)."

‘‘Bhante, anavajjabhojinoti imassa ko attho’’ti?

"Venerables, what is the meaning of anavajjabhojino?"

"Bạch chư Tôn giả, ý nghĩa của 'anavajjabhojino' là gì?"

‘‘Sundaraṃ vā asundaraṃ vā laddhā nibbikārā bhuñjāma, mahārājā’’ti.

"Whether we receive good or bad, we eat without alteration, Maharaja."

"Bạch Đại vương, chúng con ăn mà không có sự biến đổi (nibbikārā), dù nhận được thức ăn ngon hay không ngon."

Taṃ sutvā rañño etadahosi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ ime upaparikkheyyaṃ ‘edisā vā no vā’’’ti?

Hearing that, the king thought, "What if I should test them to see if they are truly like this?"

Nghe vậy, nhà vua nghĩ – “Hay là ta nên thử xem những vị này ‘có phải như vậy không’?”

Taṃ divasaṃ kaṇājakena bilaṅgadutiyena parivisi.

That day, he served them with rice gruel (kaṇājaka) accompanied by sour gruel (bilaṅga).

Ngày hôm đó, ngài đã dâng cúng cháo gạo lức với dấm chua.

Taṃ paccekabuddhā amataṃ viya nibbikārā bhuñjiṃsu.

The Paccekabuddhas ate it without alteration, as if it were ambrosia.

Các vị Độc Giác Phật đã thọ dụng món đó một cách vô nhiễm, như thể là cam lồ.

Rājā ‘‘ime paṭiññātattā ekadivasaṃ nibbikārā honti, puna sve jānissāmī’’ti svātanāya nimantesi.

The king thought, "Because they have made a declaration, they remain unaltered for one day; I will know again tomorrow," and invited them for the next day.

Nhà vua nghĩ: “Những vị này, vì đã hứa, nên một ngày này vô nhiễm, ngày mai ta sẽ biết,” và ngài đã thỉnh các vị cho ngày hôm sau.

Dutiyadivasepi tathevākāsi.

On the second day, he did the same.

Ngày thứ hai, ngài cũng làm như vậy.

Tepi tatheva paribhuñjiṃsu.

They also ate similarly.

Các vị ấy cũng thọ dụng như vậy.

Atha rājā ‘‘sundaraṃ datvā vīmaṃsissāmī’’ti punapi nimantetvā dve divase mahāsakkāraṃ katvā paṇītena ativicitrena khādanīyena bhojanīyena parivisi.

Then the king thought, "I will test them by giving them good food," and after inviting them again, for two days he made great offerings and served them with exquisite, elaborate foods and drinks.

Sau đó, nhà vua nghĩ: “Ta sẽ thử xem sau khi dâng cúng món ngon,” và lại thỉnh các vị, rồi trong hai ngày, ngài đã làm đại lễ cúng dường, dâng cúng các món ăn thức uống thượng hạng và vô cùng tinh xảo.

Tepi tatheva nibbikārā paribhuñjitvā rañño maṅgalaṃ vatvā pakkamiṃsu.

They also ate without alteration in the same way, gave a blessing to the king, and departed.

Các vị ấy cũng thọ dụng một cách vô nhiễm như vậy, rồi nói lời chúc lành cho nhà vua và rời đi.

Rājā acirapakkantesu tesu ‘‘anavajjabhojino ete, aho vatāhampi anavajjabhojī bhaveyya’’nti cintetvā mahārajjaṃ pahāya pabbajjaṃ samādāya vipassanaṃ ārabhitvā paccekabuddho hutvā mañjūsakarukkhamūle paccekabuddhānaṃ majjhe attano ārammaṇaṃ vibhāvento imaṃ gāthamabhāsi.

Shortly after their departure, the king, thinking, "They are blameless eaters; oh, if only I too could be a blameless eater!" abandoned his great kingship, took up the ascetic life, undertook vipassanā, became a Paccekabuddha, and while explaining his own meditation object among the Paccekabuddhas at the foot of the Mañjūsaka tree, he recited this verse.

Khi các vị ấy vừa rời đi không lâu, nhà vua nghĩ: “Những vị này là những người thọ dụng không lỗi lầm, ôi, ước gì ta cũng có thể trở thành người thọ dụng không lỗi lầm!” rồi từ bỏ đại vương quyền, xuất gia, bắt đầu tu tập Vipassanā, trở thành một Độc Giác Phật, tại gốc cây Manjūsaka, giữa các vị Độc Giác Phật, ngài đã thuyết giảng về đối tượng của mình, và nói lên bài kệ này.

Sā padatthato uttānameva.

Its word-by-word meaning is indeed straightforward.

Bài kệ đó, về nghĩa đen từng từ, thì rõ ràng.

Kevalaṃ pana sahāyasampadanti ettha asekhehi sīlādikkhandhehi sampannā sahāyā eva sahāyasampadāti veditabbā.

However, it should be understood that here, sahāyasampadaṃ (accomplishment of companionship) refers to companions who are accomplished with the asekha aggregates of virtue and so on, who are indeed good companions.

Tuy nhiên, ở đây, sahāyasampada (sự đầy đủ bạn bè), cần được hiểu là những người bạn đã đầy đủ các uẩn Giới (sīla) v.v., không còn học nữa (asekha), chính là sự đầy đủ bạn bè.

1324

Ayaṃ panettha yojanā – yā ayaṃ vuttā sahāyasampadā, taṃ sahāyasampadaṃ addhā pasaṃsāma, ekaṃseneva thomemāti vuttaṃ hoti.

This is the connection here: "We truly praise this mentioned accomplishment of companionship," meaning we unequivocally commend it.

Đây là cách phối hợp ở đây – sự đầy đủ bạn bè đã được nói đến này, chúng tôi thực sự tán thán sự đầy đủ bạn bè đó, có nghĩa là chúng tôi chắc chắn ca ngợi.

Kathaṃ?

How?

Tại sao?

Seṭṭhā samā sevitabbā sahāyāti.

" Superior and equal companions should be associated with."

Những người bạn cao thượng (seṭṭha) và bình đẳng (sama) nên được thân cận.

Kasmā?

Why?

Vì sao?

Attano sīlādīhi seṭṭhe sevamānassa sīlādayo dhammā anuppannā uppajjanti, uppannā ca vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ pāpuṇanti.

When one associates with those superior in one's own virtues and so on, unarisen qualities of virtue and so on arise, and those that have arisen attain growth, development, and fullness.

Khi thân cận những người cao thượng về giới (sīla) v.v. của mình, các pháp giới v.v. chưa sinh sẽ sinh khởi, và những gì đã sinh sẽ đạt đến sự tăng trưởng, phát triển, và viên mãn.

Same sevamānassa aññamaññaṃ sādhāraṇena kukkuccassa vinodanena ca laddhā na parihāyanti.

When associating with equals, they do not decline due to mutual commonality and the removal of remorse.

Khi thân cận những người bình đẳng, các pháp đó không bị suy giảm do sự loại bỏ sự hối hận chung lẫn nhau.

Ete pana sahāyake seṭṭhe ca same ca aladdhā kuhanādimicchājīvaṃ pahāya dhammena samena uppannaṃ bhojanaṃ bhuñjanto tattha ca paṭighānunayaṃ anuppādento anavajjabhojī hutvā atthakāmo kulaputto eko care khaggavisāṇakappo.

But if one does not find such superior or equal companions, then a noble son, desiring what is beneficial, should abandon deceitful and other wrong livelihoods, eat food obtained righteously and fairly, and not generate aversion or attachment to it, thus becoming a blameless eater, and wander alone like a rhinoceros horn.

Tuy nhiên, nếu không tìm được những người bạn cao thượng và bình đẳng như vậy, một thiện nam tử cầu lợi ích, từ bỏ tà mạng như lừa dối v.v., thọ dụng thực phẩm có được một cách hợp pháp và công bằng, không sinh lòng bất mãn hay quyến luyến đối với thực phẩm đó, trở thành người thọ dụng không lỗi lầm, nên sống một mình như sừng tê giác.

Ahampi evaṃ caranto imaṃ sampattiṃ adhigatomhīti.

"I too, wandering thus, attained this accomplishment."

Tôi cũng đã đạt được thành tựu này khi sống như vậy.

1325

Addhāpasaṃsāgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Addhāpasaṃsā-gāthā is finished.

Chú giải bài kệ “Addhāpasaṃsā” đã hoàn tất.

1326

104. Disvā suvaṇṇassāti kā uppatti?

104. Disvā suvaṇṇassa (Seeing the golden): What is the origin?

104. Disvā suvaṇṇassa (Thấy vàng) – Sự kiện gì đã xảy ra?

Aññataro kira bārāṇasiyaṃ rājā gimhasamaye divāseyyaṃ upagato ahosi, santike cassa vaṇṇadāsī gosītacandanaṃ pisati.

It is said that a certain king in Bārāṇasī, in the summer, lay down for an afternoon rest, and near him, a perfumed maidservant was grinding gosīsacandana (sandalwood paste).

Nghe nói, một vị vua ở Bārāṇasī vào mùa hè đã đi nằm nghỉ trưa, và gần ngài có một tỳ nữ đang nghiền bột gỗ đàn hương Gosīta.

Tassā ekabāhāya ekaṃ suvaṇṇavalayaṃ, ekabāhāya dve.

On one of her arms, she had one golden bracelet; on the other arm, two.

Trên một cánh tay của cô ấy có một chiếc vòng vàng, trên cánh tay kia có hai chiếc.

Tāni saṅghaṭṭenti, itaraṃ na saṅghaṭṭati.

Those two bracelets clinked together, but the single one did not.

Những chiếc vòng đó va chạm vào nhau, còn chiếc kia thì không va chạm.

Rājā taṃ disvā ‘‘evameva gaṇavāse saṅghaṭṭanā, ekavāse asaṅghaṭṭanā’’ti cintetvā punappunaṃ dāsiṃ olokesi.

Seeing that, the king thought, "Similarly, there is friction in group dwelling, and no friction in solitary dwelling," and he looked at the maidservant repeatedly.

Nhà vua thấy vậy, nghĩ: “Cũng vậy, trong sự sống tập thể thì có va chạm, trong sự sống một mình thì không có va chạm,” rồi ngài nhìn tỳ nữ ấy hết lần này đến lần khác.

Tena ca samayena sabbālaṅkāravibhūsitā devī taṃ bījayantī ṭhitā hoti.

At that time, the queen, adorned with all ornaments, was standing fanning him.

Lúc đó, hoàng hậu, trang điểm đầy đủ, đang đứng quạt cho ngài.

Sā ‘‘vaṇṇadāsiyā paṭibaddhacitto maññe rājā’’ti cintetvā taṃ dāsiṃ uṭṭhāpetvā sayameva pisitumāraddhā.

She thought, "The king's mind is probably fixed on the perfumed maidservant," and having made the maidservant get up, she herself began to grind (the paste).

Bà nghĩ: “Chắc nhà vua đang bận tâm đến tỳ nữ,” rồi bà bảo tỳ nữ đứng dậy và tự mình bắt đầu nghiền.

Athassā ca ubhosu bāhāsu aneke suvaṇṇavalayā, te saṅghaṭṭayantā mahāsaddaṃ janayiṃsu.

Then, she had many golden bracelets on both arms, and they clinked together, making a great noise.

Khi đó, trên cả hai cánh tay của bà có nhiều vòng vàng, chúng va chạm vào nhau, tạo ra tiếng động lớn.

Rājā atisuṭṭhutaraṃ nibbindo dakkhiṇapassena nipannoyeva vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchākāsi.

The king, feeling even greater revulsion, while lying on his right side, undertook vipassanā and realized Paccekabodhi.

Nhà vua càng thêm chán ghét, ngài nằm nghiêng sang bên phải, bắt đầu tu tập Vipassanā và chứng đắc Độc Giác Bồ đề.

Taṃ anuttarasukhena sukhitaṃ nipannaṃ candanahatthā devī upasaṅkamitvā ‘‘ālimpāmi, mahārājā’’ti āha.

The queen, holding the sandalwood paste, approached him as he lay enjoying unsurpassed bliss and said, "Shall I anoint you, Maharaja?"

Hoàng hậu, tay cầm bột đàn hương, đến gần ngài đang nằm an lạc với niềm hạnh phúc vô thượng, và nói: “Thần thiếp sẽ xoa, đại vương.”

So ‘‘apehi, mā ālimpāhī’’ti āha.

He said, "Go away, do not anoint me."

Ngài nói: “Đi đi, đừng xoa.”

Sā ‘‘kissa, mahārājā’’ti?

She asked, "Why, Maharaja?"

Bà hỏi: “Tại sao, đại vương?”

So ‘‘nāhaṃ, rājā’’ti.

He replied, "I am not a king."

Ngài nói: “Ta không phải là vua.”

Evametesaṃ kathāsallāpaṃ sutvā amaccā upasaṅkamiṃsu, tehipi mahārājavādena ālapito ‘‘nāhaṃ, bhaṇe, rājā’’ti āha.

Hearing their conversation, the ministers approached; and when they too addressed him as "Maharaja," he said, "Friends, I am not a king."

Nghe cuộc đối thoại của họ như vậy, các quan đại thần đến gần, và khi họ cũng gọi ngài bằng danh xưng đại vương, ngài nói: “Này các khanh, ta không phải là vua.”

Sesaṃ paṭhamagāthāya vuttasadisameva.

The rest is similar to what was said in the first verse.

Phần còn lại tương tự như đã nói trong bài kệ đầu tiên.

1327

Ayaṃ pana gāthāvaṇṇanā – tattha disvāti oloketvā.

This is the commentary on the verse: therein, disvā means having seen, observed.

Đây là chú giải bài kệ này – ở đây, disvā có nghĩa là nhìn thấy.

Suvaṇṇassāti kañcanassa.

Suvaṇṇassa means of gold.

Suvaṇṇassa có nghĩa là của vàng.

‘‘Valayānī’’ti pāṭhaseso.

The remaining part of the sentence is "valayāni" (bracelets).

“Valayāni” là phần còn lại của câu.

Sāvasesapadattho hi ayaṃ attho.

Indeed, this meaning is of a phrase with omitted parts.

Thật vậy, ý nghĩa này là một phần của từ ngữ còn lại.

Pabhassarānīti pabhāsanasīlāni, jutimantānīti vuttaṃ hoti.

Pabhassarāni means shining, luminous; in other words, brilliant.

Pabhassarāni có nghĩa là có tính chất chiếu sáng, tức là rực rỡ.

Sesaṃ uttānapadatthameva.

The rest of the word-by-word meaning is straightforward.

Phần còn lại về nghĩa đen của từ ngữ thì rõ ràng.

Ayaṃ pana yojanā – disvā bhujasmiṃ suvaṇṇassa valayāni ‘‘gaṇavāse sati saṅghaṭṭanā, ekavāse asaṅghaṭṭanā’’ti evaṃ cintetvā vipassanaṃ ārabhitvā adhigatomhīti.

This is the connection: "Having seen the golden bracelets on the arm, I thought, 'When there is group dwelling, there is friction; when there is solitary dwelling, there is no friction,' and thus undertook vipassanā and attained (enlightenment)."

Đây là cách phối hợp – sau khi nhìn thấy những chiếc vòng vàng trên tay, ngài nghĩ: “Khi sống tập thể thì có va chạm, khi sống một mình thì không có va chạm,” rồi bắt đầu tu tập Vipassanā và đã chứng đắc.

Sesaṃ suviññeyyamevāti.

The rest is very clear.

Phần còn lại thì dễ hiểu.

1328

Suvaṇṇavalayagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Suvaṇṇavalaya-gāthā is finished.

Chú giải bài kệ “Suvaṇṇavalaya” đã hoàn tất.

1329

105. Evaṃ dutiyenāti kā uppatti?

105. Evaṃ dutiyena (Thus by a second): What is the origin?

105. Evaṃ dutiyena (Cũng vậy, với người thứ hai) – Sự kiện gì đã xảy ra?

Aññataro kira bārāṇasirājā daharova pabbajitukāmo amacce āṇāpesi – ‘‘deviṃ gahetvā rajjaṃ pariharatha, ahaṃ pabbajissāmī’’ti.

It is said that a certain young king in Bārāṇasī, desiring to ordain, commanded his ministers: "Take the queen and govern the kingdom; I will go forth (into homelessness)."

Nghe nói, một vị vua ở Bārāṇasī, khi còn trẻ, muốn xuất gia, đã ra lệnh cho các quan đại thần: “Hãy đưa hoàng hậu về và cai trị vương quốc, còn ta sẽ xuất gia.”

Amaccā – ‘‘mahārāja, arājakaṃ rajjaṃ amhehi na sakkā rakkhituṃ sāmantarājāno āgamma vilumpissanti, yāva ekopi putto uppajjati, tāva āgamehī’’ti saññāpesuṃ.

The ministers^*, “Great king, it is not possible for us to protect a kingdom without a king; neighboring kings will come and plunder it. Please wait until at least one son is born,” they persuaded him.

Các quan đại thần đã khuyên ngài: “Đại vương, vương quốc không có vua, chúng thần không thể bảo vệ được; các vị vua lân cận sẽ đến cướp phá. Xin ngài hãy đợi cho đến khi có một người con trai được sinh ra.”

Muducitto rājā adhivāsesi.

The soft-hearted king consented.

Nhà vua, với tâm hiền hòa, đã chấp thuận.

Atha devī gabbhaṃ gaṇhi.

Then the queen conceived.

Sau đó, hoàng hậu mang thai.

Rājā puna te āṇāpesi – ‘‘devī gabbhinī, puttaṃ jātaṃ rajje abhisiñcitvā rajjaṃ pariharatha, ahaṃ pabbajissāmī’’ti.

Again the king commanded them: “The queen is pregnant. Once a son is born, anoint him in the kingdom and protect the kingdom; I will go forth.”

Nhà vua lại ra lệnh cho họ: “Hoàng hậu đang mang thai, khi đứa con trai ra đời, hãy tấn phong nó lên ngôi và cai trị vương quốc, còn ta sẽ xuất gia.”

Amaccā ‘‘dujjānaṃ, mahārāja, etaṃ, yaṃ devī puttaṃ vā vijāyissati, dhītaraṃ vāti, tāva vijāyanakālaṃ āgamehī’’ti punapi rājānaṃ saññāpesuṃ.

The ministers^*, “It is difficult to know, great king, whether the queen will give birth to a son or a daughter. Please wait until the time of birth,” and again they persuaded the king.

Các quan đại thần lại khuyên nhà vua: “Đại vương, điều này khó biết được, liệu hoàng hậu sẽ sinh con trai hay con gái. Xin ngài hãy đợi cho đến khi sinh nở.”

Atha sā puttaṃ vijāyi.

Then she gave birth to a son.

Sau đó, bà đã sinh một đứa con trai.

Tadāpi rājā tatheva amacce āṇāpesi.

Even then, the king commanded the ministers in the same way.

Lúc đó, nhà vua cũng ra lệnh cho các quan đại thần như vậy.

Amaccā punapi rājānaṃ – ‘‘āgamehi, mahārāja, yāva paṭibalo hotī’’ti bahūhi kāraṇehi saññāpesuṃ.

Again, the ministers persuaded the king with many reasons: “Please wait, great king, until he is capable.”

Các quan đại thần lại khuyên nhà vua bằng nhiều lý do: “Đại vương, xin ngài hãy đợi cho đến khi đứa bé trưởng thành.”

Tato kumāre paṭibale jāte amacce sannipātāpetvā ‘‘paṭibalo dāni ayaṃ, taṃ rajje abhisiñcitvā paṭipajjathā’’ti amaccānaṃ okāsaṃ adatvā antarāpaṇato kāsāyavatthādayo sabbaparikkhāre āharāpetvā antepure eva pabbajitvā mahājanako viya nikkhamitvā gato.

Thereupon, when the prince became capable, he assembled the ministers and, without giving them an opportunity,^*, “Now he is capable. Anoint him in the kingdom and proceed accordingly.” He then had saffron robes and other requisites brought from the market street, went forth right in the royal palace, and departed like Mahājanaka.

Sau đó, khi hoàng tử đã trưởng thành, ngài tập hợp các quan đại thần lại và nói: “Bây giờ đứa bé này đã trưởng thành, hãy tấn phong nó lên ngôi và cai trị.” Không cho các quan đại thần có cơ hội, ngài đã sai mang tất cả các vật dụng cần thiết để xuất gia như y cà sa v.v. từ chợ về, rồi xuất gia ngay trong cung điện, và rời đi như Đại Vương Janaka.

Sabbaparijano nānappakāraṃ paridevamāno rājānaṃ anubandhi.

All his retinue, lamenting in various ways, followed the king.

Tất cả tùy tùng, khóc than đủ kiểu, đã đi theo nhà vua.

So rājā yāva attano rajjasīmā, tāva gantvā kattaradaṇḍena lekhaṃ ākaḍḍhitvā – ‘‘ayaṃ lekhā nātikkamitabbā’’ti āha.

The king went as far as his kingdom’s boundary, drew a line with a stick, and said, “This line must not be crossed.”

Vị vua đó, đi đến tận ranh giới vương quốc của mình, đã dùng một cây gậy vạch một đường và nói: “Đường này không được vượt qua.”

Mahājano lekhāya sīsaṃ katvā bhūmiyaṃ nipanno paridevamāno ‘‘tuyhaṃ dāni, tāta, rañño āṇā, kiṃ karissatī’’ti kumāraṃ lekhaṃ atikkamāpesi.

The great multitude, revering the line, lay on the ground lamenting,^*, “Now, dear, it is your father the king’s command. What will he do?” and made the prince cross the line.

Đại chúng, đặt đầu lên đường và nằm xuống đất, than khóc: “Bây giờ, hỡi con, đây là lệnh của nhà vua, con sẽ làm gì?” rồi họ đã bảo hoàng tử vượt qua đường.

Kumāro ‘‘tāta, tātā’’ti dhāvitvā rājānaṃ sampāpuṇi.

The prince ran, crying “Father, father!”, and caught up with the king.

Hoàng tử, chạy theo tiếng “cha, cha,” đã đuổi kịp nhà vua.

Rājā kumāraṃ disvā ‘‘etaṃ mahājanaṃ pariharanto rajjaṃ kāresiṃ, kiṃ dāni ekaṃ dārakaṃ pariharituṃ na sakkhissa’’nti kumāraṃ gahetvā araññaṃ paviṭṭho, tattha pubbapaccekabuddhehi vasitapaṇṇasālaṃ disvā vāsaṃ kappesi saddhiṃ puttena.

Seeing the prince, the king^*, “I governed the kingdom, supporting this great multitude. Why should I now not be able to support one child?” He took the prince and entered the forest. There, he found a leaf-hut previously inhabited by Paccekabuddhas and settled there with his son.

Nhà vua, thấy hoàng tử, nghĩ: “Ta đã cai trị vương quốc này để chăm sóc đại chúng, bây giờ ta không thể chăm sóc một đứa trẻ sao?” rồi ngài đã đưa hoàng tử vào rừng, ở đó, ngài thấy một tịnh xá lá do các vị Độc Giác Phật trước đây đã ở, và ngài đã định cư ở đó cùng với con trai mình.

1330

Tato kumāro varasayanādīsu kataparicayo tiṇasanthārake vā rajjumañcake vā sayamāno rodati.

Then the prince, accustomed to luxurious beds and so forth, cried while lying on a grass mat or a rope bed.

Sau đó, hoàng tử, quen với những chiếc giường tốt v.v., khi nằm trên thảm cỏ hoặc giường dây, đã khóc.

Sītavātādīhi phuṭṭho samāno – ‘‘sītaṃ tāta uṇhaṃ tāta makasā tāta ḍaṃsanti.

Afflicted by cold winds and so forth, he said, “It’s cold, father! It’s hot, father! Mosquitoes are biting, father!

Khi bị gió lạnh v.v. chạm vào, nó nói: “Cha ơi, lạnh quá! Cha ơi, nóng quá! Cha ơi, muỗi cắn!”

Chātomhi tāta, pipāsitomhi tātā’’ti vadati.

I am hungry, father! I am thirsty, father!”

“Cha ơi, con đói! Cha ơi, con khát!”

Rājā taṃ saññāpentoyeva rattiṃ vītināmesi.

The king spent the night trying to console him.

Nhà vua đã trải qua đêm để an ủi nó.

Divāpissa piṇḍāya caritvā bhattaṃ upanāmesi, kumāro missakabhattaṃ kaṅguvarakamuggādibahulaṃ acchādentampi taṃ jighacchāvasena bhuñjamāno katipāhaccayena uṇhe ṭhapitapadumaṃ viya milāyi.

During the day, he went on alms round and brought food for him. Though the prince disliked the mixed food, which was abundant in millet, poor-man’s-friend, and mung beans, he ate it due to hunger. After a few days, he withered like a lotus placed in the heat.

Ban ngày, ngài đi khất thực và mang cơm về cho nó, hoàng tử, quen với những món ăn hỗn hợp, nhiều kê, lúa miến, đậu xanh v.v., dù đói cũng không muốn ăn, sau vài ngày, nó đã héo hon như bông sen đặt dưới nắng nóng.

Rājā pana paṭisaṅkhānabalena nibbikāro bhuñjati.

The king, however, ate without distress, by the power of reflection.

Nhà vua thì thọ dụng một cách vô nhiễm nhờ sức mạnh của sự quán xét.

Tato so kumāraṃ saññāpento āha – ‘‘nagare, tāta, paṇītāhāro labbhati, tattha gacchāmā’’ti.

Then, consoling the prince, he said, “Dear, delicious food is available in the city. Let’s go there.”

Sau đó, ngài an ủi hoàng tử và nói: “Con ơi, trong thành phố có những món ăn ngon, chúng ta hãy đến đó.”

Kumāro ‘‘āma, tātā’’ti.

The prince replied, “Yes, father.”

Hoàng tử nói: “Vâng, cha.”

Tato naṃ purakkhatvā āgatamaggeneva nivatti.

Then, leading him, he returned by the same path he had come.

Sau đó, ngài dẫn nó đi trước và quay trở lại theo con đường đã đến.

Kumāramātāpi devī ‘‘na dāni rājā kumāraṃ gaṇhitvā araññe ciraṃ vasissati, katipāheneva nivattissatī’’ti cintetvā raññā kattaradaṇḍena likhitaṭṭhāneyeva vatiṃ kārāpetvā vāsaṃ kappesi.

The queen mother also, thinking, “The king will not stay long in the forest with the prince; he will return in a few days,” had a fence built at the very place where the king had drawn a line with a stick, and settled there.

Hoàng hậu mẫu thân của Thái tử cũng nghĩ rằng: "Bây giờ, nhà vua sẽ không ở lâu trong rừng cùng với Thái tử, chỉ vài ngày nữa sẽ quay về," rồi cho dựng một hàng rào ngay tại chỗ nhà vua đã vạch bằng cây gậy và ở lại.

Rājā tassā vatiyā avidūre ṭhatvā ‘‘ettha te, tāta, mātā nisinnā, gacchāhī’’ti pesesi.

The king stood not far from her fence and sent the prince, saying, “Your mother is sitting there, dear. Go!”

Nhà vua đứng cách hàng rào đó không xa, bảo: "Này con, mẹ con đang ngồi ở đây, hãy đi đi!"

Yāva so taṃ ṭhānaṃ pāpuṇāti, tāva udikkhanto aṭṭhāsi – ‘‘mā heva naṃ koci viheṭheyyā’’ti.

He watched until the prince reached that spot,^*, “Lest anyone should harm him.”

Ngài đứng nhìn cho đến khi Thái tử đến chỗ đó – "mong rằng không ai làm hại Thái tử."

Kumāro mātu santikaṃ dhāvanto agamāsi.

The prince ran towards his mother.

Thái tử chạy đến chỗ mẫu thân.

1331

Ārakkhapurisā kumāraṃ āgacchantaṃ disvā deviyā ārocesi.

The guards, seeing the prince approaching, informed the queen.

Những người lính canh thấy Thái tử đến, liền báo cho Hoàng hậu.

Devī vīsatināṭakitthisahassaparivutā paccuggantvā paṭiggahesi.

The queen, surrounded by twenty thousand dancing women, went forth to meet and receive him.

Hoàng hậu cùng với hai mươi ngàn vũ nữ đi ra đón.

Rañño ca pavattiṃ pucchi.

She also asked about the king’s whereabouts.

Và hỏi tin tức của nhà vua.

‘‘Pacchato āgacchatī’’ti sutvā manusse pesesi.

Hearing, “He is coming behind,” she sent people.

Sau khi nghe "Đức vua đang đến phía sau," Hoàng hậu liền sai người đi đón.

Rājāpi tāvadeva sakavasanaṭṭhānaṃ agamāsi.

The king, however, immediately returned to his dwelling place.

Nhà vua cũng ngay lập tức trở về chỗ ở của mình.

Manussā rājānaṃ adisvā nivattiṃsu.

The people, not seeing the king, returned.

Những người được sai đi không thấy nhà vua nên quay về.

Tato devī nirāsāva hutvā puttaṃ gahetvā nagaraṃ gantvā rajje abhisiñci.

Then the queen, becoming disheartened, took her son, went to the city, and anointed him in the kingdom.

Sau đó, Hoàng hậu thất vọng, đưa con trai về thành và làm lễ đăng quang.

Rājāpi attano vasanaṭṭhāne nisinno vipassitvā paccekabodhiṃ patvā mañjūsakarukkhamūle paccekabuddhānaṃ majjhe imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

The king, sitting in his dwelling place, gained Paccekabodhi through vipassanā and then recited this udāna verse among the Paccekabuddhas at the foot of a Mañjūsaka tree.

Nhà vua cũng ngồi tại chỗ ở của mình, quán Vipassanā và chứng đắc quả Paccekabodhi, rồi giữa các vị Paccekabuddha dưới gốc cây Mañjūsaka, ngài đã nói lên bài kệ Udāna này.

Sā atthato uttānā eva.

Its meaning is very clear.

Nghĩa của bài kệ ấy rất rõ ràng.

1332

Ayaṃ panetthādhippāyo – yvāyaṃ ekena dutiyena kumārena sītuṇhādīhi nivedentena sahavāsena taṃ saññāpentassa mama vācābhilāpo tasmiṃ sinehavasena abhisajjanā vā jātā.

However, this is the intention here: “The verbal expression or attachment that arose in me, due to affection for that second prince, who complained about cold, heat, and so forth, when I was consoling him during our cohabitation.

Tuy nhiên, ý nghĩa ở đây là: "Lời nói của ta" (vācābhilāpo) khi ta khuyên răn Thái tử, người thứ hai, người đã kể về nóng lạnh và những thứ khác, hoặc "sự ràng buộc" (abhisajjanā vā) phát sinh do tình cảm đối với Thái tử.

Sacāhaṃ imaṃ na pariccajāmi, tato āyatimpi tatheva hessati, yathā idāni, evaṃ dutiyena saha mamassa vācābhilāpo abhisajjanā vā.

If I do not abandon him, then in the future it will be the same as now, thus the verbal expression or attachment with the second one will be mine.

Nếu ta không từ bỏ điều này, thì trong tương lai cũng sẽ như vậy, giống như bây giờ, "sẽ có lời nói hoặc sự ràng buộc của ta với người thứ hai."

‘‘Ubhayampetaṃ antarāyakaraṃ visesādhigamassā’’ti etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno taṃ chaḍḍetvā yoniso paṭipajjitvā paccekabodhimadhigatomhīti.

I foresaw this danger in the future, thinking, ‘Both of these are obstacles to attaining special realizations,’ and so, abandoning him, I practiced wisely and attained Paccekabodhi.”

Với "sự sợ hãi này khi nhìn về tương lai" (etaṃ bhayaṃ āyatiṃ pekkhamāno) rằng "cả hai điều này đều là chướng ngại cho sự chứng đắc đặc biệt," ta đã từ bỏ nó, thực hành đúng đắn và chứng đắc quả Paccekabodhi.

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is as already stated.

Phần còn lại nên được hiểu theo cách đã nói.

1333

Āyatibhayagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Āyatibhayagāthā is finished.

Chấm dứt phần chú giải bài kệ Āyatibhaya.

1334

106. Kāmā hi citrāti kā uppatti?

106. Kāmā hi citrā (Desires are indeed diverse) – What is its origin?

106. Kāmā hi citrā (Dục lạc thật đa dạng) – Sự kiện nào đã xảy ra?

Bārāṇasiyaṃ kira seṭṭhiputto daharova seṭṭhiṭṭhānaṃ labhi.

It is said that in Bārāṇasī, a merchant’s son, while still young, obtained the position of merchant.

Nghe nói, tại Bārāṇasī, một vị trưởng giả trẻ tuổi đã kế thừa chức vị trưởng giả.

Tassa tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikā tayo pāsādā ahesuṃ.

He had three palaces suitable for the three seasons.

Ông có ba tòa lâu đài phù hợp với ba mùa.

So sabbasampattīhi devakumāro viya paricāreti.

He enjoyed all prosperity like a divine prince.

Ông được phục vụ với mọi sự sung túc như một vị thiên tử.

Atha so daharova samāno ‘‘pabbajissāmī’’ti mātāpitaro āpucchi, te naṃ nivārenti.

Then, while still young, he asked his parents, “I wish to go forth.” They tried to dissuade him.

Sau đó, khi còn trẻ, ông muốn xuất gia nên xin phép cha mẹ, nhưng họ ngăn cản ông.

So tatheva nibandhati.

He insisted on it.

Ông vẫn kiên quyết.

Punapi naṃ mātāpitaro ‘‘tvaṃ, tāta, sukhumālo, dukkarā pabbajjā, khuradhārāya upari caṅkamanasadisā’’ti nānappakārehi nivārenti.

Again, his parents tried to dissuade him in various ways, saying, “You, dear, are delicate; going forth is difficult, like walking on a razor’s edge.”

Cha mẹ ông lại ngăn cản ông bằng nhiều cách khác nhau: "Này con, con là người yếu đuối, sự xuất gia thật khó khăn, giống như đi trên lưỡi dao cạo."

So tatheva nibandhati.

He insisted on it.

Ông vẫn kiên quyết.

Te cintesuṃ – ‘‘sacāyaṃ pabbajati, amhākaṃ domanassaṃ hoti.

They thought, “If he goes forth, we will be sorrowful.

Họ nghĩ: "Nếu con xuất gia, chúng ta sẽ đau khổ.

Sace naṃ nivārema, etassa domanassaṃ hoti.

If we dissuade him, he will be sorrowful.

Nếu chúng ta ngăn cản con, con sẽ đau khổ.

Apica amhākaṃ domanassaṃ hotu, mā ca etassā’’ti anujāniṃsu.

Moreover, let our sorrow be, but not his,” and they gave their permission.

Dù sao thì chúng ta đau khổ cũng được, miễn là con không đau khổ," rồi họ đồng ý.

Tato so sabbaṃ parijanaṃ paridevamānaṃ anādiyitvā isipatanaṃ gantvā paccekabuddhānaṃ santike pabbaji.

Then, disregarding all his lamenting retinue, he went to Isipatana and went forth in the presence of the Paccekabuddhas.

Sau đó, ông không để ý đến sự than khóc của tất cả người nhà, đi đến Isipatana và xuất gia với các vị Paccekabuddha.

Tassa uḷārasenāsanaṃ na pāpuṇāti, mañcake taṭṭikaṃ attharitvā sayi.

He did not obtain a luxurious bed; he slept on a mat spread on a bed frame.

Ông không được chỗ ở tốt, mà phải trải chiếu cói trên giường để ngủ.

So varasayane kataparicayo sabbarattiṃ atidukkhito ahosi.

He, accustomed to luxurious beds, was exceedingly distressed all night.

Vì đã quen với giường tốt, ông đã trải qua cả đêm trong sự đau khổ tột cùng.

Pabhāte sarīraparikammaṃ katvā pattacīvaramādāya paccekabuddhehi saddhiṃ piṇḍāya pāvisi.

In the morning, after attending to his bodily needs, he took his bowl and robe and went for alms with the Paccekabuddhas.

Sáng hôm sau, ông làm vệ sinh thân thể, cầm bát và y đi khất thực cùng với các vị Paccekabuddha.

Tattha vuḍḍhā aggāsanañca aggapiṇḍañca labhanti, navakā yaṃkiñcideva āsanalūkhaṃ bhojanañca.

There, the elders received the best seats and the best alms-food; the younger ones received whatever rough seats and food were available.

Ở đó, các vị lớn tuổi được chỗ ngồi tốt nhất và thức ăn ngon nhất, còn các vị mới xuất gia chỉ được chỗ ngồi và thức ăn thô kém.

So tena lūkhabhojanenāpi atidukkhito ahosi.

He was exceedingly distressed even by that rough food.

Ông cũng rất đau khổ vì thức ăn thô kém đó.

So katipāhaṃyeva kiso dubbaṇṇo hutvā nibbijji, yathā taṃ aparipakkagate samaṇadhamme.

After only a few days, he became thin and discolored and became disillusioned, for the ascetic practice was not yet ripe for him.

Chỉ trong vài ngày, ông trở nên gầy gò, xanh xao và chán nản, vì ông chưa thuần thục trong pháp của Sa-môn.

Tato mātāpitūnaṃ dūtaṃ pesetvā uppabbaji.

Then, sending a messenger to his parents, he disrobed.

Sau đó, ông sai người đưa tin đến cha mẹ và hoàn tục.

So katipāhaṃyeva balaṃ gahetvā punapi pabbajitukāmo ahosi, tato dutiyampi pabbajitvā punapi uppabbaji.

After only a few days, he regained strength and wished to go forth again. Then he went forth a second time and again disrobed.

Chỉ trong vài ngày, ông lại lấy lại sức và muốn xuất gia lần nữa, rồi lần thứ hai ông xuất gia và lại hoàn tục.

Tatiyavāre pana pabbajitvā sammā paṭipanno vipassitvā paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ vatvā puna paccekabuddhānaṃ majjhe imameva byākaraṇagāthampi abhāsi.

However, on the third occasion, after going forth and practicing correctly, he gained insight and realized Paccekabodhi. He then recited this udāna verse and, again among the Paccekabuddhas, also recited this explanation verse.

Nhưng lần thứ ba, ông xuất gia, thực hành đúng đắn, quán Vipassanā, chứng đắc quả Paccekabodhi, nói lên bài kệ Udāna này, và sau đó giữa các vị Paccekabuddha, ông cũng nói lên bài kệ giải thích này.

1335

Tattha kāmāti dve kāmā vatthukāmo ca kilesakāmo ca.

Here, kāmā refers to two kinds of desires: material desires (vatthukāma) and defilement desires (kilesakāma).

Ở đây, kāmā (dục lạc) có hai loại: vatthukāma (dục lạc vật chất) và kilesakāma (dục lạc phiền não).

Tattha vatthukāmo nāma piyarūpādiārammaṇadhammo, kilesakāmo nāma sabbo rāgappabhedo.

Herein, 'objective sensual desire' (vatthukāma) is a phenomenon that is an object such as a pleasant form, while 'defilement-sensual desire' (kilesakāma) is all varieties of craving.

Trong đó, vatthukāma là các pháp đối tượng khả ái như sắc, v.v.; kilesakāma là tất cả các loại tham ái.

Idha pana vatthukāmo adhippeto.

But here, objective sensual desire is intended.

Ở đây, vatthukāma được đề cập đến.

Rūpādianekappakāravasena citrā.

By means of many varieties such as forms, they are variegated.

Chúng citrā (đa dạng) theo nhiều loại như sắc, v.v.

Lokassādavasena madhurā.

By means of the world's enjoyment, they are sweet.

Chúng madhurā (ngọt ngào) theo sự thỏa mãn của thế gian.

Bālaputhujjanānaṃ manaṃ ramāpentīti manoramā.

Causing the minds of foolish ordinary people to delight, thus they are mind-delighting.

Vì chúng làm vui lòng những kẻ phàm phu ngu si nên chúng manoramā (đẹp lòng).

Virūparūpenāti vividhena rūpena, anekavidhena sabhāvenāti vuttaṃ hoti.

By means of a diverse form (virūparūpena) means, it is said, by means of various forms, by means of many kinds of nature.

Virūparūpena (với nhiều hình thái khác nhau) có nghĩa là với nhiều hình thái, với nhiều bản chất khác nhau.

Te hi rūpādivasena citrā, rūpādīsupi nīlādivasena vividharūpā.

For these (desires) are variegated by means of forms and so on; even among forms and so on, they are of diverse forms by means of blue and so on.

Vì chúng đa dạng theo sắc, v.v., và ngay cả trong sắc, v.v., chúng cũng có nhiều hình thái khác nhau theo xanh, v.v.

Evaṃ tena tena virūparūpena tathā tathā assādaṃ dassetvā mathenti cittaṃ, pabbajjāya abhiramituṃ na dentīti.

Having thus displayed enjoyment in diverse ways, by this and that diverse form, they agitate the mind (mathenti cittaṃ), meaning they do not allow one to delight in monastic life.

Như vậy, chúng biểu lộ sự thỏa mãn theo nhiều hình thái khác nhau và "làm khuấy động tâm trí" (mathenti cittaṃ), không cho phép hoan hỷ với sự xuất gia.

Sesamettha pākaṭameva.

The rest here is clear.

Phần còn lại ở đây rất rõ ràng.

Nigamanampi dvīhi tīhi vā padehi yojetvā purimagāthāsu vuttanayeneva veditabbanti.

The conclusion also should be understood by joining with two or three words, in the manner stated in the previous verses.

Phần kết luận cũng nên được hiểu theo cách đã nói trong các bài kệ trước bằng hai hoặc ba từ.

1336

Kāmagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Kāmagāthā is concluded.

Chấm dứt phần chú giải bài kệ Kāma.

1337

107. Ītī cāti kā uppatti?

107. What is the origin of 'danger' (īti)?

107. Ītī cā (Và tai họa) – Sự kiện nào đã xảy ra?

Bārāṇasiyaṃ kira rañño gaṇḍo udapādi, bāḷhā vedanā vaḍḍhanti.

It is said that in Bārāṇasī, a boil arose on the king; the severe pains increased.

Nghe nói, tại Bārāṇasī, có một vị vua bị một khối u, và những cơn đau dữ dội ngày càng tăng.

Vejjā ‘‘satthakammena vinā phāsu na hotī’’ti bhaṇanti.

The physicians said, "Without surgical incision, there will be no relief."

Các thầy thuốc nói: "Nếu không phẫu thuật thì sẽ không khỏi."

Rājā tesaṃ abhayaṃ datvā satthakammaṃ kārāpesi.

The king, granting them safety, had the surgery performed.

Nhà vua ban lệnh an toàn cho họ và cho tiến hành phẫu thuật.

Te taṃ phāletvā pubbalohitaṃ nīharitvā nivedanaṃ katvā vaṇaṃ pilotikena bandhiṃsu.

They lanced it, extracted pus and blood, reported, and bandaged the wound with a cloth.

Họ rạch khối u, lấy mủ và máu ra, rồi băng vết thương bằng vải.

Lūkhamaṃsāhāresu ca naṃ sammā ovadiṃsu.

They also properly advised him on a diet of coarse meats.

Họ cũng khuyên ngài về chế độ ăn uống thô kém.

Rājā lūkhabhojanena kisasarīro ahosi, gaṇḍo cassa milāyi.

The king became lean-bodied from the coarse food, and his boil subsided.

Nhà vua trở nên gầy yếu vì thức ăn thô kém, và khối u của ngài đã teo lại.

So phāsukasaññī hutvā siniddhāhāraṃ bhuñji, tena sañjātabalo visayeyeva paṭisevi, tassa gaṇḍo purimasabhāvameva sampāpuṇi.

Feeling relieved, he ate rich food, gained strength thereby, and indulged in sensual pleasures, whereupon his boil returned to its former state.

Ngài cảm thấy khỏe mạnh nên ăn thức ăn béo bổ, do đó sức khỏe tăng lên và ngài lại hưởng thụ các dục lạc, khối u của ngài trở lại trạng thái ban đầu.

Evaṃ yāva tikkhattuṃ satthakammaṃ kārāpetvā vejjehi parivajjito nibbinditvā mahārajjaṃ pahāya pabbajitvā araññaṃ pavisitvā vipassanaṃ ārabhitvā sattahi vassehi paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ bhāsitvā nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi.

Thus, having undergone surgery three times and being abandoned by the physicians, he became disenchanted, renounced his great kingship, went forth into homelessness, entered the forest, began practicing insight, realized individual enlightenment in seven years, recited this verse of uplift, and went to the Nandamūlaka Cave.

Như vậy, sau khi đã phẫu thuật ba lần và bị các thầy thuốc từ chối, ngài chán nản, từ bỏ đại vương quốc, xuất gia, vào rừng, bắt đầu thực hành Vipassanā, và sau bảy năm đã chứng đắc quả Paccekabodhi, nói lên bài kệ Udāna này, rồi đi đến hang Nadamūlaka.

1338

Tattha etīti īti, āgantukānaṃ akusalabhāgīnaṃ byasanahetūnaṃ etaṃ adhivacanaṃ.

Herein, that which comes is danger (īti); this is a designation for calamities causing misfortune that pertain to unwholesome states and come to one.

Ở đây, īti (tai họa) là tên gọi của những tai ương do những điều bất thiện từ bên ngoài mang đến.

Tasmā kāmaguṇāpi ete anekabyasanāvahaṭṭhena anatthānaṃ sannipātaṭṭhena ca īti.

Therefore, sense pleasures are also danger (īti) due to bringing about many calamities and being a convergence of misfortunes.

Do đó, các dục lạc cũng là īti vì chúng mang lại nhiều tai ương và là sự tụ họp của những điều bất lợi.

Gaṇḍopi asuciṃ paggharati, uddhumātaparipakkaparibhinno hoti.

A boil also oozes impurities, and becomes swollen, ripe, and burst.

Khối u cũng chảy mủ và trở nên sưng tấy, chín rữa, vỡ ra.

Tasmā ete kilesāsucipaggharaṇato uppādajarābhaṅgehi uddhumātaparipakkaparibhinnabhāvato ca gaṇḍo.

Therefore, these (sense pleasures) are a boil (gaṇḍo) because they ooze the impurities of defilements, and because they are swollen, ripe, and burst by arising, aging, and dissolution.

Do đó, các dục lạc này cũng là gaṇḍo (khối u) vì chúng chảy ra mủ phiền não, và vì chúng sưng tấy, chín rữa, vỡ ra do sự sinh, lão, hoại.

Upaddavatīti upaddavo, anatthaṃ janento abhibhavati ajjhottharatīti attho, rāgagaṇḍādīnametamadhivacanaṃ.

That which afflicts is a calamity (upaddavo); it means that which generates misfortune, overpowers, and overwhelms; this is a designation for the boil of craving and so on.

Điều gì làm hại thì là upaddavo (tai ương), nghĩa là nó gây ra điều bất lợi, áp đảo và bao trùm, đây là tên gọi của khối u tham ái, v.v.

Tasmā kāmaguṇāpete aviditanibbānatthāvahahetutāya sabbupaddavakammaparivatthutāya ca upaddavo.

Therefore, these sense pleasures are also a calamity (upaddavo) because they are a cause that brings about the unknown goal of Nibbāna, and because they are a setting for all calamitous actions.

Do đó, các dục lạc này cũng là upaddavo vì chúng là nguyên nhân mang lại điều bất lợi của Nibbāna chưa được biết đến, và vì chúng là đối tượng của mọi hành động tai ương.

Yasmā panete kilesāturabhāvaṃ janentā sīlasaṅkhātaṃ ārogyaṃ loluppaṃ vā uppādentā pākatikameva ārogyaṃ vilumpanti, tasmā iminā ārogyavilumpanaṭṭhena rogo.

Since these defilements generate a state of being sick, causing greed to arise in the form of morality, or destroying normal health, therefore, by this destruction of health, they are a disease (rogo).

Vì những phiền não này gây ra trạng thái bệnh hoạn, làm phát sinh sự thèm muốn hoặc phá hoại sức khỏe tự nhiên đã được gọi là giới, nên theo nghĩa phá hoại sức khỏe này, chúng là rogo (bệnh tật).

Abbhantaramanupaviṭṭhaṭṭhena pana antotudanaṭṭhena ca dunnīharaṇīyaṭṭhena ca sallaṃ.

But by reason of having penetrated within, and by reason of stinging internally, and by reason of being difficult to extract, they are a dart (sallaṃ).

Còn theo nghĩa đã thâm nhập vào bên trong, theo nghĩa đâm chọc từ bên trong, và theo nghĩa khó loại bỏ, chúng là sallaṃ (mũi tên).

Diṭṭhadhammikasamparāyikabhayāvahanato bhayaṃ.

By bringing about fear in this life and the next, they are fear (bhayaṃ).

Vì chúng mang lại sự sợ hãi trong hiện tại và tương lai nên chúng là bhayaṃ (sự sợ hãi).

Me etanti metaṃ.

This is for me (me etaṃ) is mine (metaṃ).

Metaṃ (của tôi) có nghĩa là "cái này là của tôi."

Sesamettha pākaṭameva.

The rest here is clear.

Phần còn lại ở đây rất rõ ràng.

Nigamanampi vuttanayeneva veditabbanti.

The conclusion also should be understood in the manner stated.

Phần kết luận cũng nên được hiểu theo cách đã nói.

1339

Ītigāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Ītigāthā is concluded.

Chấm dứt phần chú giải bài kệ Īti.

1340

108. Sītañcāti kā uppatti?

108. What is the origin of 'cold' (sītaṃ)?

108. Sītañcā (Và lạnh) – Sự kiện nào đã xảy ra?

Bārāṇasiyaṃ kira sītālukabrahmadatto nāma rājā ahosi.

It is said that in Bārāṇasī, there was a king named Brahmadatta, who was sensitive to cold.

Nghe nói, tại Bārāṇasī, có một vị vua tên là Brahmadatta, người rất sợ lạnh.

So pabbajitvā araññe tiṇakuṭikāya viharati.

Having gone forth, he dwelt in a grass hut in the forest.

Ngài xuất gia và sống trong một túp lều tranh trong rừng.

Tasmiñca padese sīte sītaṃ, uṇhe daṇhameva hoti abbhokāsattā padesassa.

In that region, it was cold when it was cold, and intensely hot when it was hot, due to the exposed nature of the place.

Ở vùng đó, khi trời lạnh thì rất lạnh, khi trời nóng thì rất nóng vì vùng đất đó trống trải.

Gocaragāme bhikkhā yāvadatthaṃ na labbhati, pānīyampi dullabhaṃ, vātātapaḍaṃsasarīsapāpi bādhenti.

In the alms-round village, alms-food was not available in sufficient quantity, drinking water was also scarce, and stinging insects, heat, and creeping things also afflicted him.

Ở làng khất thực, ngài không nhận được đủ thức ăn, nước uống cũng khó kiếm, và ngài còn bị gió, nắng, côn trùng, bò sát làm phiền.

Tassa etadahosi – ‘‘ito aḍḍhayojanamatte sampanno padeso, tattha sabbepi ete parissayā natthi, yaṃnūnāhaṃ tattha gaccheyyaṃ, phāsukaṃ viharantena sakkā sukhamadhigantu’’nti?

It occurred to him, "A prosperous region is about half a league from here; all these dangers are absent there. What if I were to go there? It is possible for one dwelling comfortably to attain happiness."

Ông ấy nghĩ: ‘‘Cách đây nửa dojana có một vùng đất thuận lợi, ở đó không có tất cả những hiểm nguy này. Hay là ta nên đến đó, sống an ổn thì có thể đạt được hạnh phúc?’’

Tassa puna ahosi – ‘‘pabbajitā nāma na paccayagiddhā honti, evarūpañca cittaṃ attano vase vattāpenti, na cittassa vase vattanti, nāhaṃ gamissāmī’’ti evaṃ paccavekkhitvā na agamāsi.

Then it occurred to him again, "Those who have gone forth do not crave for requisites; they keep such a mind under their control, and do not follow the mind's bidding. I will not go." Having reflected thus, he did not go.

Ông ấy lại nghĩ: ‘‘Bậc xuất gia không tham đắm vật thực, họ điều khiển tâm mình theo ý muốn, chứ không bị tâm điều khiển. Ta sẽ không đi!’’ Sau khi quán xét như vậy, ông ấy đã không đi.

Evaṃ yāvatatiyakaṃ uppannacittaṃ paccavekkhitvā nivattesi.

Thus, having reflected on the thought that arose even for the third time, he turned it back.

Cứ như vậy, ông ấy đã quán xét và ngăn chặn ý nghĩ đó ba lần.

Tato tattheva satta vassāni vasitvā sammā paṭipajjamāno paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ bhāsitvā nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi.

Thereafter, dwelling right there for seven years and practicing correctly, he realized individual enlightenment, recited this verse of uplift, and went to the Nandamūlaka Cave.

Sau đó, ông ấy đã sống ở đó bảy năm, thực hành đúng đắn, chứng đắc quả vị Paccekabodhi, rồi nói lên bài kệ Udāna này và đi đến hang Nandamūlaka.

1341

Tattha sītañcāti sītaṃ duvidhaṃ abbhantaradhātukkhobhapaccayañca bāhiradhātukkhobhapaccayañca, tathā uṇhampi.

Herein, cold (sītaṃ) is of two kinds: that which is caused by internal disturbance of elements and that which is caused by external disturbance of elements; similarly for heat (uṇhaṃ).

Ở đây, sītañcā (và lạnh) là lạnh có hai loại: do sự xáo trộn của các yếu tố bên trong và do sự xáo trộn của các yếu tố bên ngoài, nóng cũng vậy.

Ḍaṃsāti piṅgalamakkhikā.

Stinging insects (ḍaṃsā) are horseflies.

Ḍaṃsā là ruồi vàng.

Sarīsapāti ye keci dīghajātikā sarantā gacchanti.

Creeping things (sarīsapā) are all those long-bodied creatures that move by creeping.

Sarīsapā là bất cứ loài bò sát nào có thân dài.

Sesaṃ pākaṭameva.

The rest is clear.

Phần còn lại đã rõ.

Nigamanampi vuttanayeneva veditabbanti.

The conclusion also should be understood in the manner stated.

Phần kết luận cũng nên được hiểu theo cách đã nói.

1342

Sītālukagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Sītālukagāthā is concluded.

Chú giải bài kệ Sītāluka đã hoàn tất.

1343

109. Nāgovāti kā uppatti?

109. What is the origin of 'elephant' (nāgo)?

109. Nāgovā (như con voi) có sự khởi nguyên nào?

Bārāṇasiyaṃ kira aññataro rājā vīsati vassāni rajjaṃ kāretvā kālaṅkato niraye vīsati vassāni eva paccitvā, himavantappadese hatthiyoniyaṃ uppajjitvā sañjātakkhandho padumavaṇṇasakalasarīro uḷāro yūthapati mahānāgo ahosi.

It is said that in Bārāṇasī, a certain king, having ruled for twenty years, died and suffered for twenty years in hell, then was reborn in the elephant realm in the Himavanta region, and became a great, noble herd-leader elephant (mahānāgo), stout-bodied and with a body entirely the color of a lotus.

Kể rằng, tại Bārāṇasī, một vị vua sau khi trị vì hai mươi năm đã qua đời, đọa địa ngục hai mươi năm, rồi tái sinh vào loài voi ở vùng Hy Mã Lạp Sơn, trở thành một con voi chúa vĩ đại, thân hình cường tráng, toàn thân màu hoa sen, oai vệ.

Tassa obhaggobhaggasākhābhaṅgāni hatthichāpāva khādanti, ogāhepi naṃ hatthiniyo kaddamena vilimpiṃsu, sabbaṃ pālileyyakanāgasseva ahosi.

Elephant calves would eat the broken branches he had broken, and female elephants would smear him with mud even in the bathing place; everything was just like for the Pālileyyaka elephant.

Những cành cây gãy nát mà nó bẻ gãy, những con voi con cũng ăn chúng; những con voi cái cũng bôi bùn lên nó khi nó xuống nước; mọi thứ đều giống như con voi Pālileyyaka.

So yūthā nibbijjitvā pakkāmi.

Disgusted with the herd, he departed.

Nó chán ghét đàn voi nên bỏ đi.

Tato naṃ padānusārena yūthā anubandhanti, evaṃ yāvatatiyaṃ pakkantampi anubandhiṃsuyeva.

Then the herd followed him by his tracks; even when he departed a third time, they still followed him.

Sau đó, đàn voi theo dấu chân nó đuổi theo; cứ như vậy, nó bỏ đi đến ba lần mà chúng vẫn đuổi theo.

Tato cintesi ‘‘idāni mayhaṃ nattako bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kāreti, yaṃnūnāhaṃ attano purimajātiyā uyyānaṃ gaccheyyaṃ.

Then he thought, "Now my grandson rules in Bārāṇasī. What if I were to go to the park of my former existence?

Sau đó, nó nghĩ: ‘‘Bây giờ cháu ta đang trị vì ở Bārāṇasī, hay là ta nên đến khu vườn của kiếp trước của mình.

Tatra so maṃ rakkhissatī’’ti.

There he will protect me."

Ở đó, nó sẽ bảo vệ ta.’’

Tato rattiyaṃ niddupagate yūthe yūthaṃ pahāya tameva uyyānaṃ pāvisi.

Then, at night, when the herd was asleep, he left the herd and entered that very park.

Sau đó, vào ban đêm, khi đàn voi đã ngủ say, nó rời đàn và đi vào khu vườn ấy.

Uyyānapālo disvā rañño ārocesi.

The park keeper saw him and reported to the king.

Người giữ vườn thấy vậy bèn báo cho vua.

Rājā ‘‘hatthiṃ gahessāmī’’ti senāya parivāresi.

The king, saying, "I will catch the elephant," surrounded him with his army.

Vua nói: ‘‘Ta sẽ bắt con voi này’’ và bao vây nó bằng quân đội.

Hatthī rājānameva abhimukho gacchati.

The elephant went directly towards the king.

Con voi đi thẳng về phía vua.

Rājā ‘‘maṃ abhimukho etī’’ti khurappaṃ sannayhitvā aṭṭhāsi.

The king, saying, "He is coming directly towards me," stood ready with a javelin.

Vua nghĩ: ‘‘Nó đang đi về phía ta,’’ bèn giương cung tên và đứng chờ.

Tato hatthī ‘‘vijjheyyāpi maṃ eso’’ti mānusikāya vācāya ‘‘brahmadatta, mā maṃ vijjha, ahaṃ te ayyako’’ti āha.

Then the elephant, thinking "He might wound me," said in a human voice, "Brahmadatta, do not wound me, I am your grandfather."

Sau đó, con voi nghĩ: ‘‘Nó có thể bắn ta,’’ bèn nói bằng tiếng người: ‘‘Brahmadatta, đừng bắn ta, ta là ông nội của con.’’

Rājā ‘‘kiṃ bhaṇasī’’ti sabbaṃ pucchi.

The king asked, "What are you saying?" and inquired about everything.

Vua hỏi: ‘‘Ngài nói gì?’’ và hỏi tất cả mọi chuyện.

Hatthīpi rajje ca narake ca hatthiyoniyañca pavattiṃ sabbaṃ ārocesi.

The elephant also reported everything about his existence in the kingdom, in hell, and in the elephant realm.

Con voi cũng kể lại tất cả diễn biến về vương quốc, địa ngục và kiếp voi.

Rājā ‘‘sundaraṃ mā bhāyi, mā kañci bhiṃsāpehī’’ti hatthino vaṭṭañca ārakkhake ca hatthibhaṇḍe ca upaṭṭhāpesi.

The king said, "Excellent, do not be afraid, do not frighten anyone," and arranged for the elephant's rations, guards, and elephant equipment.

Vua nói: ‘‘Tốt lắm, đừng sợ hãi, đừng làm ai kinh hãi,’’ và sắp xếp cho con voi một chế độ ăn uống, người bảo vệ và đồ dùng của voi.

1344

Athekadivasaṃ rājā hatthikkhandhavaragato ‘‘ayaṃ vīsati vassāni rajjaṃ kāretvā niraye paccitvā pakkāvasesena tiracchānayoniyaṃ uppanno, tatthāpi gaṇasaṃvāsasaṅghaṭṭanaṃ asahanto idhāgatosi, aho dukkhova gaṇasaṃvāso, ekībhāvo eva pana sukho’’ti cintetvā tattheva vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchākāsi.

Then one day, the king, seated on the elephant's back, thought, "This one ruled for twenty years, then suffered in hell, and with the remaining karma, was reborn in the animal realm. Even there, unable to endure the friction of communal dwelling, he came here. Oh, how painful is communal dwelling! Solitude alone is happiness." Having thought thus, he began practicing insight right there and realized individual enlightenment.

Một ngày nọ, nhà vua ngồi trên lưng voi nghĩ: ‘‘Con voi này đã trị vì hai mươi năm, rồi đọa địa ngục, sau đó do nghiệp báo còn lại mà tái sinh vào loài súc sinh, ở đó cũng không chịu nổi sự va chạm của cuộc sống bầy đàn nên đã đến đây. Than ôi, cuộc sống bầy đàn thật đau khổ, chỉ có sự độc cư mới là hạnh phúc.’’ Sau khi suy nghĩ như vậy, ngài bắt đầu thực hành thiền quán ngay tại đó và chứng đắc quả vị Paccekabodhi.

Taṃ lokuttarasukhena sukhitaṃ amaccā upasaṅkamitvā paṇipātaṃ katvā ‘‘yānakālo, mahārājā’’ti āhaṃsu.

His ministers, approaching him as he was gladdened by supramundane happiness, paid homage and said, "It is time for the carriage, great king."

Các quan cận thần đến gần vị vua đang an hưởng hạnh phúc siêu thế ấy, đảnh lễ và thưa: ‘‘Đã đến lúc khởi hành, Đại vương.’’

Tato ‘‘nāhaṃ, rājā’’ti vatvā purimanayeneva imaṃ gāthamabhāsi.

Thereupon, saying, "I am not a king," he spoke this verse in the same manner as before.

Sau đó, ngài nói: ‘‘Ta không phải là vua,’’ và nói bài kệ này theo cách đã nói trước đó.

Sā padatthato pākaṭā eva.

Its literal meaning is evident.

Bài kệ ấy đã rõ ràng theo nghĩa từng từ.

1345

Ayaṃ panettha adhippāyayojanā – sā ca kho yuttivaseneva, na anussavavasena.

This is the explanation of the meaning here—and it is indeed according to reason, not according to hearsay.

Đây là sự giải thích ý nghĩa ở đây – và điều đó dựa trên lý lẽ, không phải dựa trên truyền thuyết.

Yathā ayaṃ hatthī ariyakantesu sīlesu dantattā adantabhūmiṃ nāgacchatīti vā, sarīramahantatāya vā nāgo, evaṃ kudāssu nāmāhampi ariyakantesu sīlesu dantattā adantabhūmiṃ nāgamanena, āgumakaraṇena, puna itthattaṃ anāgamanena ca guṇasarīramahantatāya vā nāgo bhaveyyaṃ.

Just as this elephant, being tamed in the noble, lovely virtues, does not go to the untamed realm, or is called a Nāga due to its great body, so too, when will I become a Nāga, being tamed in the noble, lovely virtues, by not going to the untamed realm, by not committing offenses, by not returning to this state again, and by the greatness of the body of virtues?

Như con voi này, do đã được thuần hóa trong các giới hạnh cao quý, nên không đi vào cõi chưa được thuần hóa, hoặc do thân hình to lớn mà gọi là nāgo (voi), thì bao giờ ta cũng sẽ trở thành một nāgo do đã được thuần hóa trong các giới hạnh cao quý, không đi vào cõi chưa được thuần hóa, không phạm lỗi, không tái sinh vào trạng thái này nữa, và do thân hình công đức vĩ đại.

Yathā cesa yūthāni vivajjayitvā ekacariyasukhena yathābhirantaṃ viharaṃ araññe eko care khaggavisāṇakappo, kudāssu nāmāhampi evaṃ gaṇaṃ vivajjetvā ekavihārasukhena yathābhirantaṃ viharaṃ araññe attano yathā yathā sukhaṃ, tathā tathā yattakaṃ vā icchāmi, tattakaṃ araññe nivāsaṃ eko care khaggavisāṇakappo eko careyyanti attho.

And just as this one, avoiding herds, living delightfully in the happiness of solitary wandering, wanders alone in the forest like a rhinoceros horn, so too, when will I, avoiding the company, living delightfully in the happiness of solitary dwelling, wander alone in the forest like a rhinoceros horn, meaning, I will wander alone in the forest for as long as I desire, finding happiness in my own way.

Và như con voi ấy từ bỏ đàn sống một mình an lạc, đi một mình trong rừng như sừng tê giác, thì bao giờ ta cũng sẽ như vậy, từ bỏ đoàn thể, sống một mình an lạc, đi một mình trong rừng theo ý muốn, tùy thích bao lâu thì bấy lâu, đi một mình như sừng tê giác, đó là ý nghĩa.

Yathā cesa susaṇṭhitakkhandhamahantatāya sañjātakkhandho, kudāssu nāmāhampi evaṃ asekhasīlakkhandhamahantatāya sañjātakkhandho bhaveyyaṃ.

And just as this one is fully grown due to the greatness of its well-formed body, so too, when will I be fully grown due to the greatness of the body of virtues of an Asekha (one beyond training)?

Và như con voi ấy sañjātakkhandho (thân hình cường tráng) do có thân hình to lớn và vững chắc, thì bao giờ ta cũng sẽ có sañjātakkhandho do có thân giới hạnh vô học vĩ đại.

Yathā cesa padumasadisagattatāya vā, padumakule uppannatāya vā padumī, kudāssu nāmāhampi evaṃ padumasadisaujukatāya vā, ariyajātipadume uppannatāya vā padumī bhaveyyaṃ.

And just as this one is a padumī (lotus-like) due to its lotus-like body or being born in a lotus family, so too, when will I be a padumī due to my lotus-like uprightness or being born in the noble family of the Ariyas?

Và như con voi ấy padumī (có hoa sen) do có thân hình giống hoa sen, hoặc do sinh ra trong dòng dõi hoa sen, thì bao giờ ta cũng sẽ là padumī do có sự ngay thẳng giống hoa sen, hoặc do sinh ra trong dòng dõi cao quý của Ariya.

Yathā cesa thāmabalādīhi uḷāro, kudāssu nāmāhampi evaṃ parisuddhakāyasamācāratādīhi sīlasamādhinibbedhikapaññādīhi vā uḷāro bhaveyyanti.

And just as this one is noble due to its strength and might, so too, when will I be noble due to my perfectly pure bodily conduct and so on, or due to virtue, concentration, and penetrating wisdom?

Và như con voi ấy uḷāro (vĩ đại) do sức mạnh và năng lực, thì bao giờ ta cũng sẽ là uḷāro do có sự thanh tịnh trong thân hành, v.v., hoặc do có giới, định, tuệ xuyên thấu, v.v.

Evaṃ cintento vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ adhigatomhīti.

Thinking thus, he commenced vipassanā and attained Paccekabodhi.

Khi suy nghĩ như vậy, ngài bắt đầu thực hành thiền quán và chứng đắc quả vị Paccekabodhi.

1346

Nāgagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Nāga-verse is concluded.

Chú giải bài kệ Nāga đã hoàn tất.

1347

110. Aṭṭhānatanti kā uppatti?

110. Aṭṭhānatanti – what is the origin?

110. Aṭṭhānataṃ (không thể) có sự khởi nguyên nào?

Bārāṇasirañño kira putto daharo eva samāno pabbajitukāmo mātāpitaro yāci.

It is said that the son of the King of Bārāṇasī, while still young, wanted to go forth and asked his parents.

Kể rằng, con trai của vua Bārāṇasī, khi còn nhỏ đã muốn xuất gia, bèn xin cha mẹ.

Mātāpitaro naṃ nivārenti.

His parents tried to dissuade him.

Cha mẹ ngăn cản ngài.

So nivāriyamānopi nibandhatiyeva ‘‘pabbajissāmī’’ti.

Though dissuaded, he insisted, "I will go forth."

Mặc dù bị ngăn cản, ngài vẫn khăng khăng: ‘‘Con sẽ xuất gia.’’

Tato pubbe vuttaseṭṭhiputtaṃ viya sabbaṃ vatvā anujāniṃsu.

Then, after saying everything as told regarding the rich man's son mentioned previously, they gave their permission.

Sau đó, cha mẹ ngài đã đồng ý sau khi nói tất cả những điều như đã kể về con trai của vị trưởng giả trước đó.

‘‘Pabbajitvā ca uyyāneyeva vasitabba’’nti paṭijānāpesuṃ, so tathā akāsi.

They made him promise, "After going forth, you must dwell only in the park," and he did so.

Họ yêu cầu ngài hứa rằng ‘‘sau khi xuất gia, phải sống trong khu vườn,’’ và ngài đã làm như vậy.

Tassa mātā pātova vīsatisahassanāṭakitthiparivutā uyyānaṃ gantvā puttaṃ yāguṃ pāyetvā antarā khajjakādīni ca khādāpetvā yāva majjhanhikasamayā tena saddhiṃ samullapitvā nagaraṃ pavisati.

His mother, accompanied by twenty thousand courtesans, would go to the park early in the morning, give her son gruel, feed him snacks in between, converse with him until midday, and then enter the city.

Mẹ ngài, vào buổi sáng sớm, cùng với hai mươi ngàn nữ vũ công, đến khu vườn, cho con trai uống cháo, giữa chừng cho ăn bánh ngọt, v.v., rồi nói chuyện với ngài cho đến giữa trưa, sau đó trở về thành phố.

Pitāpi majjhanhike āgantvā taṃ bhojetvā attanāpi bhuñjitvā divasaṃ tena saddhiṃ samullapitvā sāyanhasamayaṃ paṭijagganakapurise ṭhapetvā nagaraṃ pavisati.

His father, too, would come at midday, feed him, eat himself, converse with him during the day, and then, after appointing guards for the evening, enter the city.

Cha ngài cũng đến vào giữa trưa, cho ngài ăn, rồi tự mình ăn, nói chuyện với ngài suốt ngày, rồi vào buổi tối, sau khi sắp xếp người canh gác, trở về thành phố.

So evaṃ rattindivaṃ avivitto viharati.

Thus, he lived day and night without solitude.

Cứ như vậy, ngài sống không một phút giây riêng tư cả ngày lẫn đêm.

1348

Tena kho pana samayena ādiccabandhu nāma paccekabuddho nandamūlakapabbhāre viharati.

At that time, a Paccekabuddha named Ādiccabandhu was dwelling in the Nandamūlaka Cave.

Vào thời điểm đó, có một vị Paccekabuddha tên là Ādiccabandhu đang sống trong hang Nandamūlaka.

So āvajjento taṃ addasa – ‘‘ayaṃ kumāro pabbajituṃ asakkhi, jaṭaṃ chindituṃ na sakkotī’’ti.

He reflected and saw the youth, thinking, "This prince was able to go forth, but he is unable to cut off his hair."

Khi quán xét, ngài thấy vị hoàng tử ấy: ‘‘Vị hoàng tử này đã có thể xuất gia, nhưng không thể cắt bỏ búi tóc.’’

Tato paraṃ āvajji – ‘‘attano dhammatāya nibbijjissati nu kho, no’’ti.

Then he reflected further, "Will he become disgusted by himself, or not?"

Sau đó, ngài quán xét tiếp: ‘‘Liệu vị ấy có chán ghét theo bản chất của mình không?’’

Atha ‘‘dhammatāya nibbindanto aticiraṃ bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘tassa ārammaṇaṃ dassessāmī’’ti purimanayeneva manosilātalato āgantvā uyyāne aṭṭhāsi.

Then, realizing, "It will take a very long time for him to become disgusted by himself," he thought, "I will show him a meditation object," and in the same manner as before, he came from the crimson-colored rock surface and stood in the park.

Rồi, khi biết rằng ‘‘nếu chán ghét theo bản chất thì sẽ mất rất nhiều thời gian,’’ ngài nghĩ: ‘‘Ta sẽ cho vị ấy một đối tượng (để quán xét),’’ và đến khu vườn từ tảng đá màu vàng theo cách đã nói trước đó.

Rājaparisā disvā ‘‘paccekabuddho āgato, mahārājā’’ti ārocesi.

The king's retinue saw him and reported, "A Paccekabuddha has arrived, Your Majesty."

Đoàn tùy tùng của vua thấy vậy bèn báo: ‘‘Đại vương, một vị Paccekabuddha đã đến.’’

Rājā ‘‘idāni me putto paccekabuddhena saddhiṃ anukkaṇṭhito vasissatī’’ti pamuditamano hutvā paccekabuddhaṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahitvā tattheva vāsaṃ yācitvā paṇṇasālādivāvihāracaṅkamādisabbaṃ kāretvā vāsesi.

The king, greatly pleased, thinking, "Now my son will dwell happily with the Paccekabuddha," respectfully attended to the Paccekabuddha, requested him to stay there, and had a leaf-hut, dwelling, and walking-path, etc., all prepared for him to reside.

Vua vui mừng nghĩ: ‘‘Bây giờ con trai ta sẽ sống không buồn chán cùng với vị Paccekabuddha,’’ bèn cung kính cúng dường vị Paccekabuddha, xin ngài ở lại đó, rồi xây dựng tất cả mọi thứ như tịnh xá, am lá, đường kinh hành, v.v., và thỉnh ngài ở lại.

So tattha vasanto ekadivasaṃ okāsaṃ labhitvā kumāraṃ pucchi – ‘‘kosi tva’’nti?

While dwelling there, one day he found an opportunity and asked the prince, "Who are you?"

Một ngày nọ, khi đang sống ở đó, ngài Paccekabuddha tìm được cơ hội và hỏi vị hoàng tử: ‘‘Ngươi là ai?’’

‘‘Ahaṃ pabbajito’’ti.

"I am one who has gone forth."

‘‘Con là người xuất gia.’’

‘‘Pabbajitā nāma na īdisā hontī’’ti.

"Those who have gone forth are not like this."

‘‘Người xuất gia không phải như vậy.’’

Atha ‘‘bhante, kīdisā honti, kiṃ mayhaṃ ananucchavika’’nti vutte ‘‘tvaṃ attano ananucchavikaṃ na pekkhasi, nanu te mātā vīsatisahassitthīti saddhiṃ pubbaṇhasamaye āgacchantī uyyānaṃ avivittaṃ karoti, pitā cassa mahatā balakāyena sāyanhasamaye jagganakaparisā sakalaṃ rattiṃ, pabbajitā nāma tava sadisā na honti, īdisā pana hontī’’ti tattha ṭhitasseva iddhiyā himavante aññataraṃ vihāraṃ dassesi.

Then, when asked, "Venerable sir, what are they like? What is unbecoming for me?" he said, "You do not see what is unbecoming for yourself. Does not your mother, with twenty thousand women, make the park crowded when she comes in the morning? And your father, with a large retinue, makes the entire night busy with his guards. Those who have gone forth are not like you; they are like this," and he showed, by psychic power, a certain monastery in the Himālaya, right where they stood.

Khi được hỏi: “Bạch Thế Tôn, những vị ấy như thế nào? Điều gì không phù hợp với con?”, (Đức Phật) đáp: “Con không thấy điều không phù hợp với mình sao? Chẳng phải mẹ con cùng với hai vạn phụ nữ đến vào buổi sáng sớm làm cho khu vườn không còn vắng vẻ, và cha con cùng với đoàn quân lớn canh gác suốt đêm sao? Những người xuất gia không giống như con, họ là những người như thế này!” – rồi ngay tại đó, Ngài dùng thần thông chỉ cho thấy một ngôi tịnh xá trên dãy Hy Mã Lạp Sơn.

So tattha paccekabuddhe ālambanaphalakaṃ nissāya ṭhite ca caṅkamante ca rajanakakammasūcikammādīni karonte ca disvā āha – ‘‘tumhe idha nāgacchatha, pabbajjā ca tumhehi anuññātā’’ti?

Seeing Paccekabuddhas there leaning against meditation boards, walking, and performing tasks like dyeing and sewing, he asked, "Do you not come here, even though you have been permitted to go forth?"

Vị ấy thấy các vị Độc Giác Phật ở đó, dựa vào ván tựa, đi kinh hành, làm các công việc như nhuộm y, may vá, liền hỏi: “Các vị không đến đây sao? Và các vị đã được cho phép xuất gia sao?”

‘‘Āma, pabbajjā anuññātā, pabbajitakālato paṭṭhāya samaṇā nāma attano nissaraṇaṃ kātuṃ, padesañca icchitaṃ patthitaṃ gantuṃ labhanti, ettakaṃva vaṭṭatī’’ti vatvā ākāse ṭhatvā aṭṭhāna taṃ saṅgaṇikāratassa, yaṃ phassaye sāmayikaṃ vimuttinti imaṃ upaḍḍhugāthaṃ vatvā dissamānoyeva ākāsena nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi.

"Yes, going forth is permitted. From the time one has gone forth, monastics are allowed to work for their liberation and to go to a desired and wished-for place; only that much is proper," having said this, and standing in the air, he spoke this half-verse: "It is impossible for one fond of company to attain a temporary liberation," and while still visible, he went through the air to the Nandamūlaka Cave.

(Vị Độc Giác Phật) đáp: “Phải, xuất gia đã được cho phép. Kể từ khi xuất gia, các sa môn có thể tự giải thoát, và có thể đi đến nơi mình muốn và mong cầu. Chỉ có bấy nhiêu là phù hợp.” Nói xong, Ngài đứng trên không trung, đọc nửa bài kệ này: “Thật không thể có, đối với người ưa hội họp, mà có thể chứng đạt sự giải thoát tạm thời.” Rồi Ngài hiện rõ trên không trung đi đến hang Nandamūlaka.

Evaṃ gate paccekabuddhe so attano paṇṇasālaṃ pavisitvā nipajji.

When the Paccekabuddha had thus departed, he entered his leaf-hut and lay down.

Khi vị Độc Giác Phật đã đi như vậy, vị ấy đi vào tịnh xá lá của mình rồi nằm xuống.

Ārakkhapurisopi ‘‘sayito kumāro, idāni kuhiṃ gamissatī’’ti pamatto niddaṃ okkami.

The guard, too, thinking, "The prince is asleep; where will he go now?" became negligent and fell asleep.

Người lính canh cũng nghĩ: “Thái tử đã ngủ rồi, bây giờ ngài sẽ đi đâu?”, rồi lơ đễnh ngủ quên.

So tassa pamattabhāvaṃ ñatvā pattacīvaramādāya araññaṃ pāvisi.

Knowing his negligence, he took his bowl and robe and entered the forest.

Vị ấy biết người lính canh đã lơ đễnh, liền lấy y bát vào rừng.

Tatra ca ṭhito vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchikatvā paccekabuddhaṭṭhānaṃ gato.

Having established himself there, he commenced vipassanā, realized Paccekabodhi, and attained the state of a Paccekabuddha.

Ở đó, vị ấy bắt đầu tu tập thiền quán, chứng đắc quả Độc Giác, đạt đến địa vị Độc Giác Phật.

Tatra ca ‘‘kathamadhigata’’nti pucchito ādiccabandhunā vuttaṃ upaḍḍhagāthaṃ paripuṇṇaṃ katvā abhāsi.

There, when asked by Ādiccabandhu, "How did you attain it?" he completed and recited the half-verse that Ādiccabandhu had spoken.

Ở đó, khi được hỏi: “Chứng đắc như thế nào?”, vị ấy đã đọc trọn vẹn nửa bài kệ mà vị Độc Giác Phật Ādiccabandhu đã nói.

1349

Tassattho – aṭṭhāna tanti aṭṭhānaṃ taṃ, akāraṇaṃ tanti vuttaṃ hoti.

Its meaning is: Aṭṭhāna taṃ means "that is impossible," or "that is not a cause," it is said.

Ý nghĩa của bài kệ đó – aṭṭhāna taṃ nghĩa là aṭṭhānaṃ taṃ, tức là điều đó không phải là nguyên nhân.

Anunāsikalopo kato ‘‘ariyasaccāna dassana’’ntiādīsu (khu. pā. 5.11; su. ni. 270) viya.

Anunāsika elision is made, as in "ariyasaccāna dassana" and so on.

Sự mất âm mũi đã xảy ra như trong các trường hợp “ariyasaccāna dassana” (Kh. Pā. 5.11; Su. Ni. 270) và các câu tương tự.

Saṅgaṇikāratassāti gaṇābhiratassa.

Saṅgaṇikāratassā means "for one fond of company."

Saṅgaṇikāratassā nghĩa là người ưa hội họp.

Yanti kāraṇavacanametaṃ ‘‘yaṃ hirīyati hirīyitabbenā’’tiādīsu (dha. sa. 30) viya.

Yaṃ is a causal particle, as in "yaṃ hirīyati hirīyitabbenā" and so on.

Yaṃ là từ chỉ nguyên nhân, như trong các câu “yaṃ hirīyati hirīyitabbenā” (Dh. Sa. 30) và các câu tương tự.

Phassayeti adhigacche.

Phassaye means "may attain."

Phassaye nghĩa là chứng đạt.

Sāmayikaṃ vimuttinti lokiyasamāpattiṃ.

Sāmayikaṃ vimuttiṃ means "mundane attainment (samāpatti)."

Sāmayikaṃ vimuttiṃ nghĩa là các định thế gian.

Sā hi appitappitasamaye eva paccatthikehi vimuccanato ‘‘sāmayikā vimuttī’’ti vuccati.

For it is called "sāmayikā vimutti" because it is liberated from adversaries at each moment of application.

Vì nó giải thoát khỏi kẻ thù vào đúng thời điểm được an định, nên nó được gọi là “sāmayikā vimuttī” (giải thoát tạm thời).

Taṃ sāmayikaṃ vimuttiṃ.

That temporary liberation.

Giải thoát tạm thời đó.

Aṭṭhānaṃ taṃ, na taṃ kāraṇaṃ vijjati saṅgaṇikāratassa, yena kāraṇena vimuttiṃ phassaye iti etaṃ ādiccabandhussa paccekabuddhassa vaco nisamma saṅgaṇikāratiṃ pahāya yoniso paṭipajjanto adhigatomhīti āha.

"It is impossible, it is not a cause for one fond of company to attain liberation"—hearing this speech of the Paccekabuddha Ādiccabandhu, abandoning attachment to company, and practicing wisely, I attained it, he said.

“Aṭṭhānaṃ taṃ, na taṃ kāraṇaṃ vijjati saṅgaṇikāratassa, yena kāraṇena vimuttiṃ phassaye” – điều đó không phải là nguyên nhân, không có nguyên nhân nào cho người ưa hội họp mà nhờ đó có thể chứng đạt giải thoát. Nghe lời dạy này của Độc Giác Phật Ādiccabandhu, từ bỏ sự ưa hội họp, thực hành đúng đắn, tôi đã chứng đắc – vị ấy nói.

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is as explained.

Phần còn lại nên được hiểu theo cách đã nói.

1350

Aṭṭhānagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Aṭṭhāna-verse is concluded.

Chú giải về bài kệ Aṭṭhāna đã hoàn tất.

1351

Dutiyavaggo niṭṭhito.

The Second Chapter is concluded.

Chương thứ hai đã hoàn tất.

1352

111. Diṭṭhīvisūkānīti kā uppatti?

111. Diṭṭhīvisūkāni – what is the origin?

111. Diṭṭhīvisūkāni – sự khởi nguyên là gì?

Aññataro kira bārāṇasirājā rahogato cintesi – ‘‘yathā sītādīnaṃ paṭighātakāni uṇhādīni atthi, atthi nu kho evaṃ vaṭṭapaṭighātakaṃ vivaṭṭaṃ, no’’ti?

It is said that a certain king of Bārāṇasī, while in seclusion, thought: "Just as there are things like warmth and so on that counteract cold and so on, is there truly a cessation of the cycle of existence that counteracts the cycle of existence, or not?"

Nghe nói, một vị vua xứ Bārāṇasī, khi ở một mình, đã suy nghĩ: “Cũng như có những thứ chống lại cái lạnh, v.v., như cái nóng, v.v., liệu có sự thoát ly khỏi vòng luân hồi (vivaṭṭa) để chống lại vòng luân hồi (vaṭṭa) không? Hay là không?”

So amacce pucchi – ‘‘vivaṭṭaṃ jānāthā’’ti?

He asked his ministers: "Do you know about the cessation of the cycle of existence?"

Ngài hỏi các vị quan: “Các khanh có biết về sự thoát ly khỏi vòng luân hồi không?”

Te ‘‘jānāma, mahārājā’’ti āhaṃsu.

They replied: "We know, O Great King."

Họ đáp: “Chúng thần biết, Đại vương.”

Rājā ‘‘kiṃ ta’’nti?

The king asked: "What is it?"

Vua hỏi: “Đó là gì?”

Tato ‘‘antavā loko’’tiādinā nayena sassatucchedaṃ kathesuṃ.

Then they spoke of eternalism and annihilationism, in a manner beginning with "the world is finite" and so on.

Rồi họ nói về thường kiến và đoạn kiến theo cách: “Thế gian có giới hạn,” v.v..

Rājā ‘‘ime na jānanti, sabbepime diṭṭhigatikā’’ti sayameva tesaṃ vilomatañca ayuttatañca disvā ‘‘vaṭṭapaṭighātakaṃ vivaṭṭaṃ atthi, taṃ gavesitabba’’nti cintetvā rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchākāsi.

The king thought: "These do not know; all of them adhere to wrong views." Seeing for himself their contradiction and unsuitability, he thought: "There is a cessation of the cycle of existence that counteracts the cycle of existence; that must be sought." Having reflected thus, he abandoned his kingdom, went forth into homelessness, and by practicing Vipassanā, he realized Paccekabodhi.

Vua nghĩ: “Những người này không biết, tất cả họ đều theo tà kiến.” Ngài tự mình thấy sự mâu thuẫn và phi lý của họ, rồi nghĩ: “Có sự thoát ly khỏi vòng luân hồi để chống lại vòng luân hồi, điều đó phải được tìm kiếm.” Ngài từ bỏ vương quốc, xuất gia, tu tập thiền quán và chứng đắc quả Độc Giác.

Imañca udānagāthaṃ abhāsi paccekabuddhānaṃ majjhe byākaraṇagāthañca.

He spoke this verse of solemn utterance and also a verse of declaration among the Paccekabuddhas.

Và Ngài đã đọc bài kệ cảm hứng này cùng với bài kệ tuyên bố giữa các vị Độc Giác Phật.

1353

Tassattho – diṭṭhīvisūkānīti dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni.

Its meaning is: Diṭṭhīvisūkāni refers to the sixty-two wrong views.

Ý nghĩa của bài kệ đó – diṭṭhīvisūkāni nghĩa là sáu mươi hai tà kiến.

Tāni hi maggasammādiṭṭhiyā visūkaṭṭhena vijjhanaṭṭhena vilomaṭṭhena ca visūkāni, evaṃ diṭṭhiyā visūkāni, diṭṭhi eva vā visūkāni diṭṭhivisūkāni.

Indeed, these are 'visūkāni' in the sense of being conflicting, piercing, and opposing due to the right view of the path. Thus, they are 'diṭṭhiyā visūkāni' (conflicts of views), or 'diṭṭhi eva vā visūkāni' (views themselves are conflicts), hence 'diṭṭhivisūkāni'.

Chúng được gọi là visūkāni (những chướng ngại) vì chúng là chướng ngại, là sự xuyên tạc, là sự đối lập với chánh kiến của đạo lộ; như vậy, chúng là chướng ngại của kiến, hoặc chính kiến là chướng ngại, nên gọi là diṭṭhivisūkāni.

Upātivattoti dassanamaggena atikkanto.

Upātivatto means one who has transcended by means of the path of insight (Dassana Magga).

Upātivatto nghĩa là đã vượt qua bằng đạo lộ thấy biết.

Patto niyāmanti avinipātadhammatāya sambodhiparāyaṇatāya ca niyatabhāvaṃ adhigato, sammattaniyāmasaṅkhātaṃ vā paṭhamamagganti.

Patto niyāmaṃ means one who has attained a state of certainty due to the impossibility of falling into lower realms and the destination of enlightenment, or one who has attained the first path, which is called Sammattaniyāma.

Patto niyāmaṃ nghĩa là đã đạt đến sự chắc chắn nhờ không rơi vào các cõi thấp và nhờ hướng đến giác ngộ, hoặc đã đạt đến đạo lộ đầu tiên được gọi là chánh định.

Ettāvatā paṭhamamaggakiccanipphatti ca tassa paṭilābho ca vutto.

By this much, the accomplishment of the first path and its attainment are stated.

Đến đây, đã nói về sự hoàn thành công việc của đạo lộ đầu tiên và sự đạt được đạo lộ đó.

Idāni paṭiladdhamaggoti iminā sesamaggapaṭilābhaṃ dasseti.

Now, paṭiladdhamaggo (one who has attained the path) indicates the attainment of the remaining paths.

Bây giờ, bằng câu paṭiladdhamaggo (đã đạt được đạo lộ), vị ấy chỉ ra sự đạt được các đạo lộ còn lại.

Uppannañāṇomhīti uppannapaccekabodhiñāṇo amhi.

Uppannañāṇomhī means "I have arisen Paccekabodhi-knowledge."

Uppannañāṇomhī nghĩa là tôi đã có trí tuệ giác ngộ Độc Giác.

Etena phalaṃ dasseti.

This indicates the fruition.

Bằng điều này, vị ấy chỉ ra quả vị.

Anaññaneyyoti aññehi idaṃ saccanti na netabbo.

Anaññaneyyo means "not to be led by others to this truth."

Anaññaneyyo nghĩa là không cần được người khác dẫn dắt để biết điều này là sự thật.

Etena sayambhutaṃ dasseti, patte vā paccekabodhiñāṇe aññaneyyatāya abhāvā sayaṃvasitaṃ.

This indicates self-enlightenment, or self-mastery due to the absence of being led by others upon the attainment of Paccekabodhi-knowledge.

Bằng điều này, vị ấy chỉ ra sự tự giác ngộ, hoặc sự tự chủ do không cần được người khác dẫn dắt khi trí tuệ Độc Giác đã đạt được.

Samathavipassanāya vā diṭṭhivisūkāni upātivatto, ādimaggena niyāmaṃ patto, sesehi paṭiladdhamaggo, phalañāṇena uppannañāṇo, taṃ sabbaṃ attanāva adhigatoti anaññaneyyoti.

Alternatively, by means of Samatha and Vipassanā, one is diṭṭhivisūkāni upātivatto (one who has transcended wrong views), by the initial path one has niyāmaṃ patto (attained certainty), by the remaining paths one is paṭiladdhamaggo (one who has attained the path), by the knowledge of fruition one is uppannañāṇo (one in whom knowledge has arisen), and all of that has been attained by oneself, hence anaññaneyyo (not to be led by others).

Hoặc là, nhờ samatha và vipassanā, diṭṭhivisūkāni upātivatto (đã vượt qua các tà kiến), nhờ đạo lộ đầu tiên, niyāmaṃ patto (đã đạt đến sự chắc chắn), nhờ các đạo lộ còn lại, paṭiladdhamaggo (đã đạt được đạo lộ), nhờ trí tuệ quả vị, uppannañāṇo (đã có trí tuệ), tất cả những điều đó đều do tự mình chứng đắc, nên anaññaneyyo (không cần người khác dẫn dắt).

Sesaṃ vuttanayeneva veditabbanti.

The rest should be understood in the manner already stated.

Phần còn lại nên được hiểu theo cách đã nói.

1354

Diṭṭhīvisūkagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Diṭṭhīvisūka verse is concluded.

Chú giải về bài kệ Diṭṭhīvisūka đã hoàn tất.

1355

112. Nillolupoti kā uppatti?

112. Nillolupo (Not greedy) – What is its origin?

112. Nillolupo – sự khởi nguyên là gì?

Bārāṇasirañño kira sūdo antarabhattaṃ pacitvā upanāmesi manuññadassanaṃ sādurasaṃ ‘‘appeva nāma me rājā dhanamanuppādeyyā’’ti.

It is said that a certain cook of the King of Bārāṇasī, having cooked a meal between mealtimes, presented it, beautiful to behold and sweet in taste, thinking, "Perhaps the king will grant me wealth."

Nghe nói, một đầu bếp của vua xứ Bārāṇasī đã nấu bữa ăn giữa ngày và dâng lên những món ăn đẹp mắt, ngon miệng, với ý nghĩ: “Mong sao nhà vua sẽ ban thưởng cho ta.”

Taṃ rañño gandheneva bhottukamyataṃ janesi, mukhe kheḷaṃ uppādeti.

Its aroma aroused the king's desire to eat and caused saliva to form in his mouth.

Mùi hương của món ăn đã khiến nhà vua muốn ăn, nước bọt chảy ra trong miệng.

Paṭhamakabaḷe pana mukhe pakkhittamatte sattarasaharaṇisahassāni amateneva phusitāni ahesuṃ.

However, as soon as the first morsel was placed in his mouth, it was as if seventeen thousand rivers had been touched by ambrosia.

Khi miếng cơm đầu tiên vừa đưa vào miệng, mười bảy ngàn dây thần kinh vị giác đã được tiếp xúc với vị cam lồ.

Sūdo ‘‘idāni me dassati, idāni me dassatī’’ti cintesi.

The cook thought: "Now he will give me (a reward), now he will give me."

Người đầu bếp nghĩ: “Bây giờ ngài sẽ ban thưởng cho ta, bây giờ ngài sẽ ban thưởng cho ta.”

Rājāpi ‘‘sakkārāraho sūdo’’ti cintesi, ‘‘rasaṃ sāyitvā pana sakkarontaṃ maṃ pāpako kittisaddo abbhuggaccheyya ‘lolo ayaṃ rājā rasagaruko’’’ti na kiñci abhaṇi.

The king also thought: "The cook is worthy of honor." But thinking, "A bad reputation might arise about me, honoring him after enjoying the taste – 'This king is greedy, a slave to taste'," he said nothing.

Nhà vua cũng nghĩ: “Người đầu bếp này xứng đáng được trọng thưởng.” Nhưng ngài nghĩ: “Nếu ta khen thưởng khi đang nếm vị, thì tiếng xấu ‘vị vua này tham ăn’ sẽ nổi lên.” Nên ngài không nói gì.

Evaṃ yāva bhojanapariyosānaṃ, tāva sūdo ‘‘idāni dassati, idāni dassatī’’ti cintesi.

Thus, until the end of the meal, the cook kept thinking: "Now he will give (a reward), now he will give."

Cứ như vậy cho đến khi bữa ăn kết thúc, người đầu bếp vẫn nghĩ: “Bây giờ ngài sẽ ban thưởng, bây giờ ngài sẽ ban thưởng.”

Rājāpi avaṇṇabhayena na kiñci abhaṇi.

The king, fearing a bad reputation, also said nothing.

Nhà vua cũng không nói gì vì sợ tiếng xấu.

Tato sūdo ‘‘natthi maññe imassa rañño jivhāviññāṇa’’nti.

Then the cook thought: "I suppose this king has no discernment of taste."

Rồi người đầu bếp nghĩ: “Có lẽ vị vua này không có vị giác.”

Dutiyadivase asādurasaṃ upanāmesi.

The next day, he presented an unsavory meal.

Ngày thứ hai, anh ta dâng lên món ăn không ngon.

Rājā bhuñjanto ‘‘niggahāraho vata, bho, ajja sūdo’’ti jānantopi pubbe viya paccavekkhitvā avaṇṇabhayena na kiñci abhaṇi.

Although the king, while eating, knew: "Indeed, the cook is deserving of censure today," he reflected as before and, fearing a bad reputation, said nothing.

Nhà vua, khi ăn, dù biết: “Hôm nay người đầu bếp này đáng bị quở trách,” nhưng cũng như trước, ngài quán xét và không nói gì vì sợ tiếng xấu.

Tato sūdo ‘‘rājā neva sundaraṃ nāsundaraṃ jānātī’’ti cintetvā sabbaṃ paribbayaṃ attanāva gahetvā kiñcideva pacitvā rañño deti.

Then the cook thought: "The king knows neither good nor bad." So he took all expenses upon himself and cooked whatever he could, giving it to the king.

Rồi người đầu bếp nghĩ: “Nhà vua không biết món ngon hay món dở.” Anh ta tự mình lấy tất cả chi phí, chỉ nấu một chút gì đó rồi dâng cho vua.

Rājā ‘‘aho vata lobho, ahaṃ nāma vīsati nagarasahassāni bhuñjanto imassa lobhena bhattamattampi na labhāmī’’ti nibbijjitvā rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchākāsi.

The king, disgusted, thought: "Alas, what greed! While I rule twenty thousand cities, because of his greed, I don't even get a mere meal!" He then abandoned his kingdom, went forth into homelessness, and by practicing Vipassanā, he realized Paccekabodhi.

Nhà vua nghĩ: “Ôi lòng tham! Ta là người cai trị hai vạn thành phố, mà vì lòng tham của người này, ta không có nổi một bữa ăn.” Ngài chán nản, từ bỏ vương quốc, xuất gia, tu tập thiền quán và chứng đắc quả Độc Giác.

Purimanayeneva imaṃ gāthaṃ abhāsi.

He spoke this verse in the same manner as before.

Ngài đã đọc bài kệ này theo cách tương tự như trước.

1356

Tattha nillolupoti alolupo.

Here, nillolupo means not greedy.

Trong đó, nillolupo nghĩa là không tham lam.

Yo hi rasataṇhābhibhūto hoti, so bhusaṃ luppati punappunaṃ luppati, tena ‘‘lolupo’’ti vuccati.

Indeed, one who is overcome by craving for taste is exceedingly greedy, repeatedly greedy; therefore, he is called 'lolupo' (greedy).

Người nào bị lòng tham vị giác chi phối, người đó rất tham lam, tham lam hết lần này đến lần khác, nên được gọi là “lolupo” (tham lam).

Tasmā esa taṃ paṭikkhipanto ‘‘nillolupo’’ti āha.

Therefore, he, rejecting that, says nillolupo (not greedy).

Vì vậy, để phủ nhận điều đó, vị ấy nói “nillolupo” (không tham lam).

Nikkuhoti ettha kiñcāpi yassa tividhaṃ kuhanavatthu natthi, so ‘‘nikkuho’’ti vuccati.

Here, nikkuho (not deceitful) – although one who has no three kinds of bases for deceit is called 'nikkuho'.

Trong nikkuho, mặc dù người không có ba loại sự lừa dối được gọi là “nikkuho” (không lừa dối).

Imissā pana gāthāya manuññabhojanādīsu vimhayamanāpajjanato nikkuhoti ayamadhippāyo.

However, in this verse, the meaning of 'nikkuho' is that one does not express admiration for delicious food and so on.

Tuy nhiên, trong bài kệ này, ý nghĩa của “nikkuho” là không kinh ngạc trước các món ăn ngon, v.v..

Nippipāsoti ettha pātumicchā pipāsā, tassā abhāvena nippipāso, sādurasalobhena bhottukamyatāvirahitoti attho.

Here, nippipāso (not thirsty) – 'pipāsā' is the desire to drink; due to its absence, one is 'nippipāso'. The meaning is, one is devoid of the desire to eat due to craving for delicious taste.

Trong nippipāso, pātumicchā là khao khát uống, do không có khao khát đó nên là nippipāso, nghĩa là không có lòng ham muốn ăn uống do tham lam vị ngon.

Nimmakkhoti ettha paraguṇavināsanalakkhaṇo makkho, tassa abhāvena nimmakkho.

Here, nimmakkho (not disparaging) – 'makkha' is disparagement, characterized by the destruction of others' good qualities; due to its absence, one is 'nimmakkho'.

Trong nimmakkho, makkho là tính chất hủy hoại phẩm hạnh của người khác, do không có tính chất đó nên là nimmakkho (không hủy hoại).

Attano gihikāle sūdassa guṇamakkhanābhāvaṃ sandhāyāha.

This refers to the absence of disparaging the cook's good qualities during his time as a householder.

Điều này được nói đến khi đề cập đến việc không hủy hoại phẩm hạnh của người đầu bếp trong thời gian ngài còn là cư sĩ.

Niddhantakasāvamohoti ettha rāgādayo tayo kāyaduccaritādīni ca tīṇīti cha dhammā yathāsambhavaṃ appasannaṭṭhena sakabhāvaṃ vijahāpetvā parabhāvaṃ gaṇhāpanaṭṭhena kasaṭaṭṭhena ca ‘‘kasāvā’’ti veditabbā.

Here, niddhantakasāvamoho (one whose defilement of delusion has been expelled) – the three qualities of greed and so on, and the three of bodily misconduct and so on, thus six things, should be understood as 'kasāvā' (defilements) as they arise, in the sense of being unpleasant, causing one to abandon one's own nature and adopt another's nature, and being impure.

Ở đây, cụm từ Niddhantakasāvamoho (người đã gột sạch các ô nhiễm và si mê) có nghĩa là sáu pháp này – ba pháp như tham ái (rāga) v.v. và ba pháp như thân ác hạnh (kāyaduccarita) v.v. – tùy theo sự phù hợp, được biết là “kasāva” (ô nhiễm) bởi vì chúng không làm cho tâm trong sạch, bởi vì chúng khiến từ bỏ bản chất của chính mình và chấp thủ bản chất của người khác, và bởi vì chúng là những thứ dơ bẩn.

Yathāha –

As it is said:

Như đã nói:

1357

‘‘Tattha katame tayo kasāvā?

"Among these, what are the three defilements?

“Trong đó, ba ô nhiễm nào?

Rāgakasāvo, dosakasāvo, mohakasāvo.

The defilement of greed, the defilement of hatred, the defilement of delusion.

Ô nhiễm tham ái (rāgakasāva), ô nhiễm sân hận (dosakasāva), ô nhiễm si mê (mohakasāva).

Ime tayo kasāvā.

These are the three defilements.

Đây là ba ô nhiễm.

Tattha katame aparepi tayo kasāvā?

Among these, what are the other three defilements?

Trong đó, ba ô nhiễm khác nào?

Kāyakasāvo, vacīkasāvo, manokasāvo’’ti (vibha. 924).

The bodily defilement, the verbal defilement, the mental defilement" (Vibh. 924).

Ô nhiễm thân (kāyakasāva), ô nhiễm ngữ (vacīkasāva), ô nhiễm ý (manokasāva)” (Vibha. 924).

1358

Tesu mohaṃ ṭhapetvā pañcannaṃ kasāvānaṃ tesañca sabbesaṃ mūlabhūtassa mohassa niddhantattā niddhantakasāvamoho.

Among these, niddhantakasāvamoho means that the five defilements, excluding delusion, and delusion, which is the root of all of them, have been expelled.

Trong số đó, niddhantakasāvamoho (người đã gột sạch các ô nhiễm và si mê) là do năm ô nhiễm, trừ si mê, và si mê là gốc rễ của tất cả chúng, đã được gột sạch.

Tiṇṇaṃ eva vā kāyavacīmanokasāvānaṃ mohassa ca niddhantattā niddhantakasāvamoho.

Or, niddhantakasāvamoho means that the three bodily, verbal, and mental defilements, and delusion, have been expelled.

Hoặc, niddhantakasāvamoho là do ba ô nhiễm thân, ngữ, ý và si mê đã được gột sạch.

Itaresu nillolupatādīhi rāgakasāvassa, nimmakkhatāya dosakasāvassa niddhantabhāvo siddho eva.

In the other descriptions such as 'nillolupatā' (non-greediness), the expulsion of the defilement of greed is indeed established, and in 'nimmakkhatā' (non-disparagement), the expulsion of the defilement of hatred is established.

Trong các trường hợp khác, sự gột sạch ô nhiễm tham ái được chứng minh bằng sự không tham lam v.v., và ô nhiễm sân hận bằng sự không keo kiệt.

Nirāsayoti nittaṇho.

Nirāsayo means free from craving.

Nirāsayo có nghĩa là không còn tham ái (taṇhā).

Sabbaloke bhavitvāti sakalaloke, tīsu bhavesu dvādasasu vā āyatanesu bhavavibhavataṇhāvirahito hutvāti attho.

Sabbaloke bhavitvā means having been in all the worlds, i.e., having become free from craving for existence and non-existence in the three existences or the twelve sense bases.

Sabbaloke bhavitvā có nghĩa là đã trở thành người không còn tham ái đối với sự hiện hữu (bhava) và không hiện hữu (vibhava) trong tất cả các thế gian (loka), tức là trong ba cõi (bhava) hoặc mười hai xứ (āyatana).

Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.

The rest should be understood in the manner already stated.

Phần còn lại nên được hiểu theo cách đã nói.

Atha vā tayopi pāde vatvā eko careti eko carituṃ sakkuṇeyyāti evampettha sambandho kātabbo.

Or, having stated all three lines, the connection should be made here as eko care (he can wander alone).

Hoặc, sau khi nói cả ba câu, nên liên kết như sau: eko care (một mình đi) có nghĩa là có thể đi một mình.

1359

Nillolupagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Nillolupa verse is concluded.

Chú giải bài kệ Nillolupa đã hoàn tất.

1360

113. Pāpaṃ sahāyanti kā uppatti?

113. Pāpaṃ sahāyaṃ (An evil companion) – What is its origin?

113. Sự kiện nào đã dẫn đến bài kệ Pāpaṃ sahāyaṃ (Bạn ác)?

Bārāṇasiyaṃ kira aññataro rājā mahaccarājānubhāvena nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto manusse koṭṭhāgārato purāṇadhaññādīni bahiddhā nīharante disvā ‘‘kiṃ, bhaṇe, ida’’nti amacce pucchi.

It is said that a certain king in Bārāṇasī, while circumambulating the city with great regal splendor, saw people carrying old grain and other goods out of the storehouses. He asked his ministers, "What is this, my good men?"

Thuở xưa, có một vị vua ở Bārāṇasī, với uy quyền của một đại vương, khi đi vòng quanh thành phố, thấy người dân đang mang ngũ cốc cũ v.v. ra khỏi kho, liền hỏi các quan đại thần: “Này các khanh, đây là việc gì vậy?”.

Amaccā ‘‘idāni, mahārāja, navadhaññādīni uppajjissanti, tesaṃ okāsaṃ kātuṃ ime manussā purāṇadhaññādīni chaḍḍentī’’ti āhaṃsu.

The ministers replied, "Now, Great King, new grains and other goods will be produced. These people are discarding old grains and other goods to make space for them."

Các quan đại thần tâu: “Thưa Đại vương, bây giờ ngũ cốc mới v.v. sẽ được thu hoạch, những người này đang đổ bỏ ngũ cốc cũ v.v. để dọn chỗ cho chúng”.

Rājā ‘‘kiṃ, bhaṇe, itthāgārabalakāyādīnaṃ vattaṃ paripuṇṇa’’nti āha.

The king asked, "My good men, are the needs of the women's quarters, the army, and so on, fully met?"

Vua hỏi: “Này các khanh, liệu các khoản chi cho nội cung, quân đội v.v. đã đủ chưa?”.

‘‘Āma, mahārāja, paripuṇṇa’’nti.

"Yes, Great King, they are fully met," they replied.

“Thưa Đại vương, đã đủ rồi”.

‘‘Tena hi, bhaṇe, dānasālaṃ kāretha, dānaṃ dassāmi, mā imāni dhaññāni anupakārāni vinassantū’’ti.

"Then, my good men, build an alms-hall. I will give gifts. Let not these grains perish unbeneficially."

“Vậy thì, này các khanh, hãy xây nhà bố thí, ta sẽ bố thí, đừng để những hạt ngũ cốc này hư hoại vô ích”.

Tato naṃ aññataro diṭṭhigatiko amacco ‘‘mahārāja, natthi dinna’’nti ārabbha yāva ‘‘bāle ca paṇḍite ca sandhāvitvā saṃsaritvā dukkhassantaṃ karissantī’’ti vatvā nivāresi.

Then a certain minister, holding wrong views, starting with "O great king, there is no such thing as giving," and continuing up to "fools and the wise, having run on and wandered through saṃsāra, will make an end of suffering," dissuaded him.

Khi đó, một vị quan đại thần có tà kiến đã ngăn cản vua, bắt đầu từ câu “Thưa Đại vương, không có sự bố thí nào cả” cho đến khi nói “kẻ ngu và người trí đều sẽ luân chuyển và lang thang, rồi chấm dứt khổ đau”.

Rājā dutiyampi tatiyampi koṭṭhāgāre vilumpante disvā tatheva āṇāpesi.

The king, seeing his treasuries plundered a second and a third time, issued the same command.

Vua lần thứ hai và lần thứ ba thấy kho tàng bị lãng phí, lại ra lệnh như vậy.

Sopi tatiyampi naṃ ‘‘mahārāja, dattupaññattaṃ yadidaṃ dāna’’ntiādīni vatvā nivāresi.

He, for the third time, dissuaded him by saying, "O great king, this giving is an invention for giving," and so on.

Vị quan đó cũng lần thứ ba ngăn cản vua, nói rằng “Thưa Đại vương, bố thí là do những kẻ ngu đặt ra” v.v.

So ‘‘are, ahaṃ attano santakampi na labhāmi dātuṃ, kiṃ me imehi pāpasahāyehī’’ti nibbinno rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchākāsi.

He, becoming disgusted, thinking, "Alas, I cannot even give away what is my own; what good are these wicked companions to me?", abandoned the kingship, went forth into homelessness, and while practicing insight, realized Paccekabodhi.

Vua chán nản nói: “Này, ta không được phép bố thí ngay cả những gì thuộc về ta, ta cần gì những người bạn ác này?”, rồi từ bỏ vương quốc, xuất gia, và tu tập thiền quán để chứng đắc quả vị Độc Giác Phật (Paccekabodhi).

Tañca pāpasahāyaṃ garahanto imaṃ udānagāthamāha.

And censuring that wicked companion, he uttered this udāna verse.

Và Ngài đã quở trách người bạn ác đó, rồi nói bài kệ udāna này.

1361

Tassāyaṃ saṅkhepattho – yvāyaṃ dasavatthukāya pāpadiṭṭhiyā samannāgatattā pāpo, paresampi anatthaṃ passatīti anatthadassī, kāyaduccaritādimhi ca visame niviṭṭho, taṃ atthakāmo kulaputto pāpaṃ sahāyaṃ parivajjayetha, anatthadassiṃ visame niviṭṭhaṃ.

Here is its brief meaning: "He who is wicked due to being endowed with wrong views concerning the ten points, who sees harm for others, thus 'one who sees harm' (anatthadassī), and who is deeply entrenched in unrighteousness such as misconduct by body, such a wicked companion, one who sees harm, deeply entrenched in unrighteousness, a noble son desirous of his own good should avoid.

Ý nghĩa tóm tắt của bài kệ này là: người con của gia đình nào mong muốn lợi ích (attha), hãy tránh xa pāpaṃ sahāyaṃ (người bạn ác) – kẻ ác do có tà kiến mười điều, kẻ anatthadassiṃ (chỉ thấy điều bất lợi) cho người khác, kẻ visame niviṭṭhaṃ (đã an trú trong sự bất chính) như thân ác hạnh v.v.

Sayaṃ na seveti attano vasena taṃ na seveyya.

Sayaṃ na seveti, he should not associate with him on his own accord.

Sayaṃ na seve có nghĩa là tự mình không nên thân cận kẻ đó.

Yadi pana parassa vaso hoti, kiṃ sakkā kātunti vuttaṃ hoti.

If, however, he is under the power of another, it is as if to say, "What can be done?"

Nếu bị người khác chi phối, thì có thể làm gì được, đó là ý muốn nói.

Pasutanti pasaṭaṃ, diṭṭhivasena tattha tattha lagganti attho.

Pasutanti means spread out, implying clinging here and there by means of views.

Pasutaṃ có nghĩa là lan rộng, tức là bám víu vào đó đây do tà kiến.

Pamattanti kāmaguṇesu vossaṭṭhacittaṃ, kusalabhāvanārahitaṃ vā.

Pamattanti means with a mind abandoned to sensual pleasures, or devoid of cultivating wholesome states.

Pamattaṃ có nghĩa là tâm buông thả trong các dục lạc, hoặc không có sự tu tập thiện pháp.

Taṃ evarūpaṃ sahāyaṃ na seve na bhaje na payirupāse, aññadatthu eko care khaggavisāṇakappoti.

Such a companion should not be associated with, should not be resorted to, should not be served; rather, one should wander alone like a rhinoceros horn.

Không nên thân cận, không nên giao du, không nên phục vụ người bạn như vậy; thay vào đó, hãy đi một mình như sừng tê giác.

1362

Pāpasahāyagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the verse about a wicked companion is concluded.

Chú giải bài kệ Pāpasahāya đã hoàn tất.

1363

114. Bahussutanti kā uppatti?

114. Bahussutanti (One who is learned) – What is its origin?

114. Sự kiện nào đã dẫn đến bài kệ Bahussutaṃ (Người đa văn)?

Pubbe kira kassapassa bhagavato sāsane aṭṭha paccekabodhisattā pabbajitvā gatapaccāgatavattaṃ pūretvā devaloke uppannātiādi sabbaṃ anavajjabhojīgāthāya vuttasadisameva.

Formerly, it is said, during the Dispensation of Kassapa Buddha, eight Paccekabodhisattas, having gone forth and completed the practice of returning and departing, were reborn in the deva world—all this is similar to what was stated in the Anavajjabhojī verse.

Thuở xưa, trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa, tám vị Bồ Tát Độc Giác đã xuất gia, hoàn thành các hạnh đi và về, rồi tái sanh vào cõi trời v.v. – tất cả đều giống như đã nói trong bài kệ Anavajjabhojī.

Ayaṃ pana viseso – paccekabuddhe nisīdāpetvā rājā āha – ‘‘ke tumhe’’ti?

But this is the difference: The king, having seated the Paccekabuddhas, asked, "Who are you?"

Tuy nhiên, có điểm khác biệt này: sau khi mời các vị Độc Giác Phật ngồi, vua hỏi: “Các Ngài là ai?”.

Te āhaṃsu – ‘‘mayaṃ, mahārāja, bahussutā nāmā’’ti.

They replied, "We, great king, are called 'the learned' (bahussutā)."

Các Ngài đáp: “Thưa Đại vương, chúng tôi là những người đa văn (bahussutā)”.

Rājā ‘‘ahaṃ sutabrahmadatto nāma, sutena tittiṃ na gacchāmi, handa, nesaṃ santike vicitranayadhammadesanaṃ sossāmī’’ti attamano dakkhiṇodakaṃ datvā parivisitvā bhattakiccapariyosāne saṅghattherassa santike nisīditvā ‘‘dhammakathaṃ, bhante, kathethā’’ti āha.

The king, delighted, thinking, "I am named Sutabrahma-datta, and I am not satisfied with hearing; well then, I shall listen to their Dhamma discourse of varied exposition," gave the water of dedication, served them, and at the conclusion of the meal, sat near the elder of the Sangha and said, "Venerable sir, please give a Dhamma talk."

Vua nói: “Ta tên là Sutabrahmadatta, ta không bao giờ thỏa mãn với sự nghe (suta). Nào, ta sẽ lắng nghe giáo pháp được thuyết giảng theo nhiều phương cách khác nhau từ các Ngài”, rồi hoan hỷ dâng nước cúng dường, phục vụ bữa ăn, và sau khi bữa ăn kết thúc, ngồi bên cạnh vị Trưởng lão Tăng và nói: “Bạch Đại đức, xin hãy thuyết pháp”.

So ‘‘sukhito hotu, mahārāja, rāgakkhayo hotū’’ti vatvā uṭṭhito.

He, having said, "May you be happy, great king; may there be the destruction of lust," rose up.

Vị ấy nói: “Chúc Đại vương được an lạc, mong cho tham ái được diệt trừ”, rồi đứng dậy.

Rājā ‘‘ayaṃ na bahussuto, dutiyo bahussuto bhavissati, sve tassa vicitradhammadesanaṃ sossāmī’’ti svātanāya nimantesi.

The king thought, "This one is not learned; the second one will be learned; tomorrow I shall listen to his varied Dhamma discourse," and invited him for the next day.

Vua nghĩ: “Vị này không phải là người đa văn, vị thứ hai chắc chắn sẽ là người đa văn, ngày mai ta sẽ lắng nghe giáo pháp được thuyết giảng theo nhiều phương cách khác nhau từ vị ấy”, rồi thỉnh mời cho ngày hôm sau.

Evaṃ yāva sabbesaṃ paṭipāṭi gacchati, tāva nimantesi, te sabbepi ‘‘dosakkhayo hotu, mohakkhayo, gatikkhayo, bhavakkhayo, vaṭṭakkhayo, upadhikkhayo, taṇhakkhayo hotū’’ti evaṃ ekekapadaṃ visesetvā sesaṃ paṭhamasadisameva vatvā uṭṭhahiṃsu.

In this way, he invited them until the turn of all of them had passed, and all of them, having specified a single term such as "May there be the destruction of hatred, may there be the destruction of delusion, may there be the destruction of rebirths, may there be the destruction of existence, may there be the destruction of the cycle of rebirths, may there be the destruction of attachments, may there be the destruction of craving," and having spoken the rest similarly to the first, rose up.

Cứ như vậy, vua thỉnh mời cho đến khi đến lượt tất cả các vị, và tất cả các vị đều nói: “Mong cho sân hận được diệt trừ, mong cho si mê được diệt trừ, mong cho các cõi tái sanh được diệt trừ, mong cho sự hiện hữu được diệt trừ, mong cho vòng luân hồi được diệt trừ, mong cho các phiền não được diệt trừ, mong cho tham ái được diệt trừ”, cứ mỗi vị nhấn mạnh một từ như vậy, rồi đứng dậy, giống như vị đầu tiên.

1364

Tato rājā – ‘‘ime ‘bahussutā maya’nti bhaṇanti, na ca tesaṃ vicitrakathā, kimetehi vutta’’nti tesaṃ vacanatthaṃ upaparikkhitumāraddho.

Then the king began to examine the meaning of their words, thinking, "These say, 'we are learned,' but their discourses are not varied; what have they said?"

Khi đó, vua nghĩ: “Những vị này nói ‘chúng tôi là người đa văn’, nhưng lời thuyết giảng của họ không đa dạng, những gì họ nói là gì vậy?”, rồi bắt đầu suy xét ý nghĩa lời nói của các Ngài.

Atha ‘‘rāgakkhayo hotū’’ti upaparikkhanto ‘‘rāge khīṇe dosopi mohopi aññataraññatarepi kilesā khīṇā hontī’’ti ñatvā attamano ahosi ‘‘nippariyāyabahussutā ime samaṇā.

Then, examining "May there be the destruction of lust," he became delighted, understanding, "When lust is destroyed, hatred, delusion, and all other defilements are also destroyed," and thought, "These ascetics are truly learned in the ultimate sense.

Sau đó, khi suy xét câu “mong cho tham ái được diệt trừ”, vua hiểu rằng “khi tham ái được diệt trừ, sân hận, si mê và các phiền não khác cũng sẽ được diệt trừ”, rồi hoan hỷ nói: “Những vị Sa-môn này đích thực là người đa văn.

Yathāpi hi purisena mahāpathaviṃ vā ākāsaṃ vā aṅguliyā niddisantena na aṅgulimattova padeso niddiṭṭho hoti.

Just as when a man points to the great earth or the sky with his finger, it is not only the measure of the finger that is indicated.

Cũng như khi một người dùng ngón tay chỉ vào đại địa hay bầu trời, không phải chỉ một phần nhỏ bằng ngón tay được chỉ ra.

Api ca kho pana sakalapathavī ākāsā eva niddiṭṭhā honti.

But rather, the entire earth and sky are indicated.

Mà toàn bộ trái đất và bầu trời đều được chỉ ra.

Evaṃ imehi ekekaṃ atthaṃ niddisantehi aparimāṇā atthā niddiṭṭhā hontī’’ti.

In the same way, by indicating one meaning, they have indicated immeasurable meanings."

Cũng vậy, khi các vị này chỉ ra từng ý nghĩa một, vô số ý nghĩa đã được chỉ ra”.

Tato so ‘‘kudāssu nāmāhampi evaṃ bahussuto bhavissāmī’’ti tathārūpaṃ bahussutabhāvaṃ patthento rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthamabhāsi.

Then, desiring such a state of being learned, thinking, "When, indeed, shall I too become so learned?", he abandoned the kingship, went forth into homelessness, and while practicing insight, realized Paccekabodhi, and uttered this udāna verse.

Từ đó, vua nghĩ: “Khi nào ta mới có thể trở thành người đa văn như vậy?”, rồi mong ước đạt được sự đa văn như thế, từ bỏ vương quốc, xuất gia, và tu tập thiền quán để chứng đắc quả vị Độc Giác Phật, rồi nói bài kệ udāna này.

1365

Tatthāyaṃ saṅkhepattho – bahussutanti duvidho bahussuto tīsu piṭakesu atthato nikhilo pariyattibahussuto ca, maggaphalavijjābhiññāpaṭivedhako paṭivedhabahussuto ca.

Here is its brief meaning: Bahussutanti (one who is learned) is of two kinds: one who is learned in the Dhamma (pariyattibahussuto), fully proficient in the meaning of the three Pitakas; and one who is learned through penetration (paṭivedhabahussuto), having penetrated the paths, fruits, knowledge, and supernormal powers.

Ý nghĩa tóm tắt của bài kệ này là: bahussutaṃ (người đa văn) có hai loại: người đa văn về pariyatti (giáo điển) hoàn toàn về ý nghĩa trong ba tạng kinh, và người đa văn về paṭivedha (thực chứng) – người đã chứng đắc các đạo, quả, minh, và thần thông.

Āgatāgamo dhammadharo.

One who has acquired the teachings is dhammadharo (holder of the Dhamma).

Người đã học thuộc kinh điển là dhammadharo (người nắm giữ Pháp).

Uḷārehi pana kāyavacīmanokammehi samannāgato uḷāro.

One who is endowed with sublime bodily, verbal, and mental actions is uḷāro (sublime).

Người có thân, ngữ, ý nghiệp cao thượng là uḷāro (người cao thượng).

Yuttapaṭibhāno ca muttapaṭibhāno ca yuttamuttapaṭibhāno ca paṭibhānavā.

One who has appropriate clarity of comprehension, free clarity of comprehension, and both appropriate and free clarity of comprehension is paṭibhānavā (one with ready wit).

Người có trí tuệ ứng đáp phù hợp (yuttapaṭibhāno) và trí tuệ ứng đáp tự do (muttapaṭibhāno), tức là paṭibhānavā (người có trí tuệ ứng đáp) cả hai.

Pariyattiparipucchādhigamavasena vā tividho paṭibhānavā veditabbo.

Or, one with ready wit should be understood as threefold, by way of learning, inquiry, and attainment.

Hoặc, người có trí tuệ ứng đáp được biết là có ba loại theo pariyatti, paripucchā (hỏi đáp), và adhigama (thực chứng).

Yassa hi pariyatti paṭibhāti, so pariyattipaṭibhānavā.

For he whose learning is clear, is one with ready wit through learning.

Người có pariyatti hiện rõ trong tâm là người có trí tuệ ứng đáp về pariyatti.

Yassa atthañca ñāṇañca lakkhaṇañca ṭhānāṭṭhānañca paripucchantassa paripucchā paṭibhāti, so paripucchāpaṭibhānavā.

He whose inquiry concerning meaning, knowledge, characteristics, and right and wrong circumstances is clear to him when asked, is one with ready wit through inquiry.

Người có khả năng hỏi đáp hiện rõ trong tâm khi hỏi về ý nghĩa, trí tuệ, đặc tính, và đúng sai là người có trí tuệ ứng đáp về paripucchā.

Yassa maggādayo paṭividdhā honti, so adhigamapaṭibhānavā.

He who has penetrated the paths and so forth, is one with ready wit through attainment.

Người đã thực chứng các đạo v.v. là người có trí tuệ ứng đáp về adhigama.

Taṃ evarūpaṃ bahussutaṃ dhammadharaṃ bhajetha mittaṃ uḷāraṃ paṭibhānavantaṃ.

"Such a one, a learned one, a holder of the Dhamma, a sublime companion, one with ready wit, should one associate with.

Hãy thân cận bahussutaṃ dhammadharaṃ bhajetha mittaṃ uḷāraṃ paṭibhānavantaṃ (người bạn đa văn, nắm giữ Pháp, cao thượng, và có trí tuệ ứng đáp) như vậy.

Tato tassānubhāvena attatthaparatthaubhayatthabhedato vā diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthabhedato vā anekappakārāni aññāya atthāni, tato ‘‘ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhāna’’ntiādīsu (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) kaṅkhāṭṭhāniyesu vineyya kaṅkhaṃ vicikicchaṃ vinetvā vināsetvā evaṃ katasabbakicco eko care khaggavisāṇakappoti.

Then, by his influence, having known many meanings of various kinds, differentiated as one's own good, others' good, and the good of both, or as the good in this very life, the good in future lives, and the ultimate good, and then having dispelled doubt, having removed and annihilated perplexity concerning matters of doubt such as "Was I, indeed, in the past?", thus having accomplished all tasks, one should wander alone like a rhinoceros horn.

Từ đó, nhờ ảnh hưởng của vị ấy, aññāya atthāni (sau khi hiểu các ý nghĩa) đa dạng, hoặc theo phân loại lợi ích cho bản thân, cho người khác, và cả hai, hoặc theo phân loại lợi ích hiện tại, lợi ích tương lai, và lợi ích tối thượng; sau đó, vineyya kaṅkhaṃ (sau khi loại bỏ nghi ngờ) – tức là loại bỏ sự hoài nghi (vicikicchā) trong những trường hợp còn nghi ngờ như “liệu ta có hiện hữu trong quá khứ không?” v.v. (Ma. Ni. 1.18; Saṃ. Ni. 2.20); sau khi hoàn thành tất cả những việc đó, eko care khaggavisāṇakappo (hãy đi một mình như sừng tê giác).

1366

Bahussutagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Bahussuta verse is concluded.

Chú giải bài kệ Bahussuta đã hoàn tất.

1367

115. Khiḍḍaṃ ratinti kā uppatti?

115. Khiḍḍaṃ ratinti (Play, delight) – What is its origin?

115. Sự kiện nào đã dẫn đến bài kệ Khiḍḍaṃ ratiṃ (Trò chơi, niềm vui)?

Bārāṇasiyaṃ kira vibhūsakabrahmadatto nāma rājā pātova yāguṃ vā bhattaṃ vā bhuñjitvā nānāvidhavibhūsanehi attānaṃ vibhūsāpetvā mahāādāse sakalaṃ sarīraṃ disvā yaṃ na icchati, taṃ apanetvā aññena vibhūsanena vibhūsāpeti.

It is said that King Vibhūsakabrahmadatta in Bārāṇasī would, early in the morning, after eating gruel or rice, adorn himself with various ornaments, and seeing his entire body in a large mirror, he would remove what he did not like and adorn himself with other ornaments.

Nghe nói, tại Bārāṇasī, có một vị vua tên là Brahmadatta, người thích trang điểm. Vào buổi sáng, sau khi ăn cháo hoặc cơm, ngài trang điểm cho mình bằng nhiều loại trang sức khác nhau, nhìn toàn bộ cơ thể mình trong một tấm gương lớn, cái gì không vừa ý thì bỏ đi và trang điểm bằng trang sức khác.

Tassa ekadivasaṃ evaṃ karontassa bhattavelā majjhanhikā sampattā.

One day, while he was doing this, the mealtime for midday arrived.

Một ngày nọ, khi ngài đang làm như vậy thì đến giờ ăn trưa.

Vippakatavibhūsitova dussapaṭṭena sīsaṃ veṭhetvā bhuñjitvā divāseyyaṃ upagañchi.

He ate, still partially adorned, having wrapped his head with a cloth strip, and then lay down for a midday rest.

Ngài vẫn còn đang trang điểm dở dang, quấn một mảnh vải quanh đầu, ăn xong rồi đi ngủ trưa.

Punapi uṭṭhahitvā tatheva karoto sūriyo oggato.

Again, upon rising, as he was doing the same, the sun set.

Khi ngài thức dậy và làm lại như vậy thì mặt trời đã lặn.

Evaṃ dutiyadivasepi tatiyadivasepi.

The same happened on the second day and on the third day.

Ngày thứ hai cũng vậy, ngày thứ ba cũng vậy.

Athassa evaṃ maṇḍanappasutassa piṭṭhirogo udapādi.

Then, as he was engrossed in adornment, he developed a backache.

Sau đó, vì quá say mê trang điểm mà ngài bị đau lưng.

Tassa etadahosi – ‘‘aho re, ahaṃ sabbathāmena vibhūsantopi imasmiṃ kappake vibhūsane asantuṭṭho lobhaṃ uppādesiṃ, lobho ca nāmesa apāyagamanīyo dhammo, handāhaṃ lobhaṃ niggaṇhāmī’’ti rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthamabhāsi.

It occurred to him: "Alas, even though I adorn myself with all my might, I became dissatisfied with this adornment by a hairdresser and generated greed; and indeed, greed is a state leading to the lower realms. Come, let me suppress greed!" Thus, he abandoned the kingship, went forth into homelessness, and while practicing insight, realized Paccekabodhi and uttered this udāna verse.

Ngài nghĩ: “Ôi! Ta đã trang điểm bằng mọi cách nhưng vẫn không hài lòng với việc trang điểm này, đã phát sinh lòng tham. Lòng tham là một pháp dẫn đến các cõi khổ. Nào, ta hãy chế ngự lòng tham!” Thế là ngài từ bỏ vương quốc, xuất gia, tu tập thiền quán và chứng đắc quả vị Độc Giác Phật (Paccekabuddha), rồi nói lên bài kệ cảm hứng này.

1368

Tattha khiḍḍā ca rati ca pubbe vuttāva.

Here, khiḍḍā (play) and rati (delight) have already been explained.

Trong đó, khiḍḍā (trò chơi) và rati (sự vui thích) đã được giải thích trước đây.

Kāmasukhanti vatthukāmasukhaṃ.

Kāmasukhanti (sensual pleasure) means pleasure in material objects.

Kāmasukha (hạnh phúc dục lạc) là hạnh phúc của đối tượng dục lạc.

Vatthukāmāpi hi sukhassa visayādibhāvena ‘‘sukha’’nti vuccanti.

Indeed, material objects are called "sukha" (pleasure) in the sense of being the objects of pleasure.

Các đối tượng dục lạc cũng được gọi là “hạnh phúc” theo nghĩa là đối tượng của hạnh phúc, v.v.

Yathāha – ‘‘atthi rūpaṃ sukhaṃ sukhānupatita’’nti (saṃ. ni. 3.60).

As it is said, "There is form that is pleasant, accompanied by pleasure."

Như đã nói: “Có sắc là hạnh phúc, theo sau hạnh phúc” (Saṃ. Ni. 3.60).

Evametaṃ khiḍḍaṃ ratiṃ kāmasukhañca imasmiṃ okāsaloke analaṅkaritvā alanti akatvā, etaṃ tappakanti vā sārabhūtanti vā evaṃ aggahetvā.

Thus, not adorning this play, delight, and sensual pleasure in this world, not considering it sufficient, or not taking it as appropriate or essential.

Theo cách này, trò chơi, sự vui thích và hạnh phúc dục lạc trong thế giới này, analaṅkaritvā (không trang điểm) nghĩa là không xem đó là đủ, không xem đó là thích hợp hay là cốt yếu.

Anapekkhamānoti tena analaṅkaraṇena anapekkhaṇasīlo apihāluko nittaṇho.

"Anapekkhamāno" means one who, by that non-adornment, is by nature not desiring, not covetous, free from craving.

Anapekkhamāno (không mong cầu) nghĩa là không mong cầu, không khao khát, không tham ái bởi sự không trang điểm đó.

Vibhūsaṭṭhānā virato saccavādīti tattha vibhūtā duvidhā – agārikavibhūsā ca anagārikavibhūsā ca.

"Abstaining from places of adornment, truthful": concerning that, adornments are of two kinds—householder's adornments and homeless one's adornments.

Vibhūsaṭṭhānā virato saccavādī (từ bỏ nơi trang điểm, nói lời chân thật) – ở đây, sự trang điểm có hai loại: trang điểm của người tại gia và trang điểm của người xuất gia.

Sāṭakaveṭhanamālāgandhādivibhūsā agārikavibhūsā nāma.

Adornments like wrapping cloths, garlands, perfumes, etc., are called householder's adornments.

Trang điểm bằng cách quấn vải, vòng hoa, hương liệu, v.v., được gọi là trang điểm của người tại gia.

Pattamaṇḍanādivibhūsā anagārikavibhūsā.

Adornments like decorating bowls are homeless one's adornments.

Trang điểm bằng cách trang trí bát, v.v., là trang điểm của người xuất gia.

Vibhūsā eva vibhūsaṭṭhānaṃ, tasmā vibhūsaṭṭhānā tividhāya viratiyā virato.

Adornment itself is a "place of adornment"; therefore, "abstaining from places of adornment" means one who has abstained through threefold abstinence.

Chính sự trang điểm là nơi trang điểm, do đó, người đã từ bỏ nơi trang điểm bằng ba loại sự từ bỏ.

Avitathavacanato saccavādīti evamattho daṭṭhabbo.

"Truthful" means one who speaks what is not false; this is how the meaning should be understood.

Vì nói lời không sai lệch nên là người nói lời chân thật – ý nghĩa này cần được hiểu như vậy.

1369

Vibhūsaṭṭhānagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the "Vibhūsaṭṭhāna" verse is concluded.

Phần giải thích bài kệ về nơi trang điểm đã hoàn tất.

1370

116. Puttañca dāranti kā uppatti?

116. What is the origin of " Puttañca dāraṃ"?

116. Puttañca dāraṃ (con cái và vợ) – sự kiện nào đã xảy ra?

Bārāṇasiyaṃ kira rañño putto daharakāleyeva abhisitto rajjaṃ kāresi.

It is said that in Bārāṇasī, a king's son was consecrated at a young age and reigned.

Nghe nói, tại Bārāṇasī, con trai của vua được tấn phong khi còn nhỏ và trị vì vương quốc.

So paṭhamagāthāya vuttapaccekabodhisatto viya rajjasiriṃ anubhavanto ekadivasaṃ cintesi – ‘‘ahaṃ rajjaṃ kārento bahūnaṃ dukkhaṃ karomi, kiṃ me ekabhattatthāya iminā pāpena, handa, sukhamuppādemī’’ti rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

Experiencing the splendor of kingship like the Paccekabuddha mentioned in the first verse, he one day reflected: "While reigning, I cause suffering to many. What is this sin to me for the sake of a single meal? Come, I will generate happiness." He then abandoned kingship, went forth, and cultivating insight, realized Paccekabodhi, and uttered this verse of exaltation.

Một ngày nọ, khi đang hưởng thụ vương quyền như vị Độc Giác Phật được đề cập trong bài kệ đầu tiên, ngài suy nghĩ: “Khi ta trị vì vương quốc, ta gây ra đau khổ cho nhiều người. Cái ác này có ích gì cho ta chỉ vì một bữa ăn? Nào, ta hãy tạo ra hạnh phúc!” Thế là ngài từ bỏ vương quốc, xuất gia, tu tập thiền quán và chứng đắc quả vị Độc Giác Phật, rồi nói lên bài kệ cảm hứng này.

1371

Tattha dhanānīti muttāmaṇiveḷuriyasaṅkhasilāpavāḷarajatajātarūpādīni ratanāni.

Concerning that, " dhanāni" refers to treasures such as pearls, gems, lapis lazuli, conch shells, stones, coral, silver, and gold.

Trong đó, dhanāni (tài sản) là các loại bảo vật như ngọc trai, ngọc bích, lưu ly, vỏ ốc, san hô, bạc, vàng, v.v.

Dhaññānīti sālivīhiyavagodhumakaṅguvarakakudrūsakappabhedāni satta sesāparaṇṇāni ca.

" Dhaññāni" refers to the seven kinds of grains, namely, rice, paddy, barley, wheat, millet, panicum, and kudrusaka, as well as other remaining grains.

Dhaññāni (ngũ cốc) là bảy loại ngũ cốc như lúa, lúa mạch, đại mạch, lúa mì, kê, cao lương, tiểu mễ và các loại đậu khác.

Bandhavānīti ñātibandhugottabandhumittabandhusippabandhuvasena catubbidhabandhave.

" Bandhavāni" refers to the four kinds of relatives: relatives by kinship, relatives by lineage, relatives by friendship, and relatives by craft.

Bandhavāni (bà con) là bốn loại bà con: bà con huyết thống, bà con họ hàng, bà con bạn bè và bà con nghề nghiệp.

Yathodhikānīti sakasakaodhivasena ṭhitāniyeva.

" Yathodhikāni" means just as they are established in their respective boundaries.

Yathodhikāni (theo giới hạn của chúng) nghĩa là những thứ đã được thiết lập theo giới hạn riêng của chúng.

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is in the aforementioned manner.

Phần còn lại cũng theo cách đã nói.

1372

Puttadāragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the "Puttadāra" verse is concluded.

Phần giải thích bài kệ về con cái và vợ đã hoàn tất.

1373

117. Saṅgo esoti kā uppatti?

117. What is the origin of " Saṅgo eso"?

117. Saṅgo eso (đó là sự ràng buộc) – sự kiện nào đã xảy ra?

Bārāṇasiyaṃ kira pādalolabrahmadatto nāma rājā ahosi.

It is said that in Bārāṇasī, there was a king named Brahmadatta, who was very fond of watching dances.

Nghe nói, tại Bārāṇasī, có một vị vua tên là Brahmadatta, người thích nhảy múa.

So pātova yāguṃ vā bhattaṃ vā bhuñjitvā tīsu pāsādesu tividhāni nāṭakāni passati.

After eating his morning gruel or meal, he would watch three kinds of performances in three palaces.

Vào buổi sáng, sau khi ăn cháo hoặc cơm, ngài xem ba loại vũ kịch ở ba cung điện.

Tividhā nāma nāṭakā pubbarājato āgataṃ, anantararājato āgataṃ, attano kāle uṭṭhitanti.

The three kinds of performances were those inherited from a former king, those from an immediately preceding king, and those that arose during his own time.

Ba loại vũ kịch đó là: từ vua trước truyền lại, từ vua kế trước truyền lại, và loại phát sinh trong thời đại của chính ngài.

So ekadivasaṃ pātova daharanāṭakapāsādaṃ gato.

One day, he went to the palace of young performers in the morning.

Một ngày nọ, vào buổi sáng, ngài đến cung điện vũ kịch của những người trẻ.

Tā nāṭakitthiyo ‘‘rājānaṃ ramāpessāmā’’ti sakkassa devānamindassa accharāyo viya atimanoharaṃ naccagītavāditaṃ payojesuṃ.

Those female performers, wanting to "delight the king," presented an extremely charming dance, song, and music, like the nymphs of Sakka, the king of devas.

Những nữ diễn viên đó, với mong muốn “làm vui lòng nhà vua”, đã biểu diễn ca múa nhạc vô cùng duyên dáng, như những tiên nữ của Sakka, chúa tể chư thiên.

Rājā ‘‘anacchariyametaṃ daharāna’’nti asantuṭṭho hutvā majjhimanāṭakapāsādaṃ gato, tāpi nāṭakitthiyo tatheva akaṃsu.

The king, dissatisfied, thinking, "There is nothing extraordinary about these young ones," went to the palace of middle-aged performers, and those female performers did likewise.

Nhà vua không hài lòng, nghĩ rằng “việc này không có gì lạ đối với những người trẻ”, rồi đi đến cung điện vũ kịch của những người trung niên. Những nữ diễn viên đó cũng làm tương tự.

So tatthapi tatheva asantuṭṭho hutvā mahallakanāṭakapāsādaṃ gato, tāpi tatheva akaṃsu.

Still dissatisfied there, he went to the palace of elderly performers, and they too did likewise.

Ngài cũng không hài lòng ở đó, rồi đi đến cung điện vũ kịch của những người lớn tuổi. Họ cũng làm tương tự.

Rājā dve tayo rājaparivaṭṭe atītānaṃ tāsaṃ mahallakabhāvena aṭṭhikīḷanasadisaṃ naccaṃ disvā gītañca amadhuraṃ sutvā punadeva daharanāṭakapāsādaṃ, puna majjhimanāṭakapāsādanti evampi vicaritvā katthaci asantuṭṭho cintesi – ‘‘imā nāṭakitthiyo sakkaṃ devānamindaṃ accharāyo viya maṃ ramāpetukāmā sabbathāmena naccagītavāditaṃ payojesuṃ.

The king, seeing the dance of those who had passed two or three royal generations, which was like a skeleton's play due to their old age, and hearing their unmelodious singing, went back and forth to the palace of young performers, then to the palace of middle-aged performers, and so on, but found no satisfaction anywhere. He then reflected: "These female performers, wanting to delight me like the nymphs of Sakka, the king of devas, presented dance, song, and music with all their might.

Nhà vua thấy điệu múa của họ giống như trò chơi xương cốt vì họ đã lớn tuổi qua hai ba đời vua, và nghe tiếng hát không du dương, rồi lại đi đến cung điện vũ kịch của những người trẻ, rồi lại đến cung điện vũ kịch của những người trung niên, cứ thế mà đi lại nhưng không hài lòng ở bất cứ đâu, rồi ngài suy nghĩ: “Những nữ diễn viên này, với mong muốn làm ta vui lòng như những tiên nữ làm vui lòng Sakka, chúa tể chư thiên, đã biểu diễn ca múa nhạc bằng mọi cách.

Svāhaṃ katthaci asantuṭṭho lobhaṃ vaḍḍhemi.

Yet, I am dissatisfied everywhere, and I increase my greed.

Nhưng ta lại không hài lòng ở bất cứ đâu, và ta đã nuôi dưỡng lòng tham.

Lobho ca nāmesa apāyagamanīyo dhammo, handāhaṃ lobhaṃ niggaṇhāmī’’ti rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

And this greed is a going to the planes of misery. Come, I will restrain greed." He then abandoned kingship, went forth, and cultivating insight, realized Paccekabodhi, and uttered this verse of exaltation.

Lòng tham là một pháp dẫn đến các cõi khổ. Nào, ta hãy chế ngự lòng tham!” Thế là ngài từ bỏ vương quốc, xuất gia, tu tập thiền quán và chứng đắc quả vị Độc Giác Phật, rồi nói lên bài kệ cảm hứng này.

1374

Tassattho – saṅgo esoti attano upabhogaṃ niddisati.

Its meaning: " Saṅgo eso" refers to one's own enjoyment.

Ý nghĩa của nó là: saṅgo eso (đó là sự ràng buộc) chỉ sự hưởng thụ của chính mình.

So hi sajjanti tattha pāṇino kaddame paviṭṭho hatthī viyāti saṅgo.

For it is a "saṅgo" (attachment/snare) because living beings cling to it, like an elephant stuck in mud.

Nó là sự ràng buộc vì chúng sinh bị mắc kẹt vào đó, như con voi bị mắc kẹt trong bùn.

Parittamettha sokhyanti ettha pañcakāmaguṇūpabhogakāle viparītasaññāya uppādetabbato kāmāvacaradhammapariyāpannato vā lāmakaṭṭhena sokhyaṃ parittaṃ, vijjuppabhāya obhāsitanaccadassanasukhaṃ iva ittaraṃ, tāvakālikanti vuttaṃ hoti.

" Parittamettha sokhyaṃ": here, happiness is slight (paritta) because it is produced by perverted perception during the experience of the five strands of sensuality, or because it belongs to the kamavacara dhamma category, or because it is inferior; it is transient, like the pleasure of watching a dance illuminated by a flash of lightning, meaning it is temporary.

Parittamettha sokhyaṃ (ở đây có ít hạnh phúc) – ở đây, hạnh phúc là ít ỏi vì nó được tạo ra bởi sự nhận thức sai lầm trong thời gian hưởng thụ năm dục lạc, hoặc vì nó thuộc về các pháp thuộc cõi dục, nên hạnh phúc là thấp kém, là tạm thời như hạnh phúc của việc xem múa được chiếu sáng bởi ánh chớp, nghĩa là chỉ trong chốc lát.

Appassādo dukkhamevettha bhiyyoti ettha ca yvāyaṃ ‘‘yaṃ kho, bhikkhave, ime pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ kāmānaṃ assādo’’ti (ma. ni. 1.166) vutto, so yamidaṃ ‘‘ko ca, bhikkhave, kāmānaṃ ādīnavo, idha, bhikkhave, kulaputto yena sippaṭṭhānena jīvikaṃ kappeti, yadi muddāya yadi gaṇanāyā’’ti evamādinā (ma. ni. 1.167) nayenettha dukkhaṃ vuttaṃ, taṃ upanidhāya appo udakabindumatto hoti, atha kho dukkhameva bhiyyo bahu, catūsu samuddesu udakasadisaṃ hoti.

" Appassādo dukkhamevettha bhiyyo": here, the enjoyment of sensuality described as "Monks, whatever happiness and joy arises with reference to these five strands of sensuality, this is the enjoyment of sensuality" (MN 1.166) is, when compared to the suffering mentioned as "And what, monks, is the danger in sensuality? Here, monks, a noble son earns his living by whatever craft, whether by counting or by computation" (MN 1.167), like a tiny drop of water; rather, the suffering is much greater, like water in the four oceans.

Appassādo dukkhamevettha bhiyyo (ít vị ngọt, ở đây phần lớn là khổ đau) – ở đây, vị ngọt được nói đến là “Này các Tỳ-khưu, niềm vui và sự hoan hỷ phát sinh do năm dục lạc này, đó là vị ngọt của dục lạc” (Ma. Ni. 1.166). So với khổ đau được nói đến ở đây theo cách “Này các Tỳ-khưu, tai họa của dục lạc là gì? Ở đây, này các Tỳ-khưu, một người con trai của gia đình kiếm sống bằng nghề nghiệp nào, dù là bằng nghề tính toán, dù là bằng nghề đếm số,” v.v. (Ma. Ni. 1.167), thì vị ngọt đó chỉ nhỏ như một giọt nước, nhưng khổ đau thì nhiều hơn, như nước trong bốn đại dương.

Tena vuttaṃ ‘‘appassādo dukkhamevettha bhiyyo’’ti.

Thus it is said: "Enjoyment is slight, and suffering is greater here."

Do đó, đã nói: “ít vị ngọt, ở đây phần lớn là khổ đau.”

Gaḷo esoti assādaṃ dassetvā ākaḍḍhanavasena baḷiso viya eso, yadidaṃ pañcakāmaguṇā.

" Gaḷo eso": this is like a fishhook, in the sense that it attracts by displaying its enjoyment, namely, the five strands of sensuality.

Gaḷo eso (đó là cái móc) – sau khi chỉ ra vị ngọt, nó giống như một lưỡi câu để kéo về, đó là năm dục lạc.

Iti ñatvā matimāti evaṃ jānitvā buddhimā paṇḍito puriso sabbametaṃ pahāya eko care khaggavisāṇakappoti.

" Iti ñatvā matimā": knowing thus, the intelligent, wise person abandons all this and " eko care khaggavisāṇakappo" (wanders alone like a rhinoceros horn).

Iti ñatvā matimā (người trí tuệ sau khi biết như vậy) – một người có trí tuệ, thông minh, sau khi biết như vậy, từ bỏ tất cả những điều này, eko care khaggavisāṇakappo (hãy sống độc lập như sừng tê giác).

1375

Saṅgagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the "Saṅga" verse is concluded.

Phần giải thích bài kệ về sự ràng buộc đã hoàn tất.

1376

118. Sandālayitvānāti kā uppatti?

118. What is the origin of " Sandālayitvāna"?

118. Sandālayitvānā (sau khi đốt cháy) – sự kiện nào đã xảy ra?

Bārāṇasiyaṃ kira anivattabrahmadatto nāma rājā ahosi.

It is said that in Bārāṇasī, there was a king named Anivattabrahmadatta (Brahmadatta the Unreturning).

Nghe nói, tại Bārāṇasī, có một vị vua tên là Brahmadatta Anivatta (không quay lại).

So saṅgāmaṃ otiṇṇo ajinitvā aññaṃ vā kiccaṃ āraddho aniṭṭhapetvā na nivattati, tasmā naṃ evaṃ sañjāniṃsu.

He would not return from battle without conquering, nor would he return from any task undertaken without completing it; therefore, they knew him by this name.

Ngài khi đã tham gia chiến trận thì không quay lại nếu chưa chiến thắng, hoặc khi đã bắt đầu một công việc thì không quay lại nếu chưa hoàn thành, do đó người ta gọi ngài như vậy.

So ekadivasaṃ uyyānaṃ gacchati.

One day, he went to the pleasure garden.

Một ngày nọ, ngài đi đến khu vườn.

Tena ca samayena davaḍāho uṭṭhāsi.

At that time, a forest fire broke out.

Vào lúc đó, một trận cháy rừng bùng lên.

So aggi sukkhāni ceva haritāni ca tiṇādīni dahanto anivattamāno eva gacchati.

That fire, burning both dry and green grasses and so on, advanced without turning back.

Ngọn lửa đó thiêu cháy cỏ khô và cỏ xanh, cứ thế mà tiến lên không ngừng.

Rājā taṃ disvā tappaṭibhāganimittaṃ uppādesi.

Seeing that, the king generated a corresponding mental image (nimitta).

Nhà vua thấy vậy, đã phát sinh một dấu hiệu tương tự.

‘‘Yathāyaṃ davaḍāho, evameva ekādasavidho aggi sabbe satte dahanto anivattamāno gacchati mahādukkhaṃ uppādento, kudāssu nāmāhampi imassa dukkhassa nivattanatthaṃ ayaṃ aggi viya ariyamaggañāṇagginā kilese dahanto anivattamāno gaccheyya’’nti?

"Just as this forest fire proceeds without turning back, burning all beings, causing great suffering, when, oh, when will I too, for the cessation of this suffering, proceed without turning back, burning defilements with the fire of noble path knowledge, like this fire?"

“Cũng như ngọn lửa rừng này, mười một loại lửa cũng thiêu đốt tất cả chúng sinh, tiến lên không ngừng, gây ra khổ đau lớn. Khi nào ta cũng sẽ như ngọn lửa này, thiêu cháy các phiền não bằng lửa trí tuệ đạo Thánh, tiến lên không ngừng để chấm dứt khổ đau này?”

Tato muhuttaṃ gantvā kevaṭṭe addasa nadiyaṃ macche gaṇhante.

Then, after walking for a moment, he saw fishermen catching fish in a river.

Sau đó, đi một lát, ngài thấy những người đánh cá đang bắt cá dưới sông.

Tesaṃ jālantare paviṭṭho eko mahāmaccho jālaṃ bhetvā palāyi.

One large fish, having entered the net, broke the net and escaped.

Một con cá lớn mắc vào lưới, đã phá lưới và thoát đi.

Te ‘‘maccho jālaṃ bhetvā gato’’ti saddamakaṃsu.

They shouted, "The fish broke the net and got away!"

Họ la lên: “Cá đã phá lưới và đi mất rồi!”

Rājā tampi vacanaṃ sutvā tappaṭibhāganimittaṃ uppādesi – ‘‘kudāssu nāmāhampi ariyamaggañāṇena taṇhādiṭṭhijālaṃ bhetvā asajjamāno gaccheyya’’nti?

Hearing that remark too, the king generated a corresponding mental image: "When, oh, when will I too, breaking the net of craving and views with the knowledge of the noble path, proceed unattached?"

Vua nghe lời ấy, cũng khởi lên điềm tướng đối ứng (với lời ấy) – “Bao giờ thì ta cũng sẽ chặt đứt lưới ái dục và tà kiến bằng trí tuệ Thánh đạo, rồi đi mà không vướng mắc?”

So rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchākāsi, imañca udānagāthamabhāsi.

He abandoned kingship, went forth, and cultivating insight, realized Paccekabodhi, and uttered this verse of exaltation.

Vị ấy từ bỏ vương quốc, xuất gia, bắt đầu tu tập thiền quán, chứng đắc Bồ-đề Duyên giác, và đã nói lên bài kệ Udāna này.

1377

Tassā dutiyapāde jālanti suttamayaṃ vuccati.

In its second line, " jālaṃ" means a net made of thread.

Trong câu thứ hai của bài kệ ấy, jāla (lưới) được nói đến là lưới làm bằng chỉ.

Ambūti udakaṃ, tattha caratīti ambucārī, macchassetaṃ adhivacanaṃ.

" Ambū" means water; "carati" means moves about in it, hence "ambucārī," which is a term for a fish.

Ambu là nước, đi trong đó nên gọi là ambucārī (sinh vật sống dưới nước), đó là tên gọi của cá.

Salile ambucārī salilambucārī.

An "ambucārī" (aquatic creature) in water is a " salilambucārī".

Sinh vật sống dưới nước trong nước là salilambucārī (cá trong nước).

Tasmiṃ nadīsalile jālaṃ bhetvā gataambucārīvāti vuttaṃ hoti.

It is said: "like an aquatic creature that went, breaking the net in that river water."

Có nghĩa là, giống như sinh vật sống dưới nước đã đi chặt đứt lưới trong dòng nước sông ấy.

Tatiyapāde daḍḍhanti daḍḍhaṭṭhānaṃ vuccati.

In the third line, " daḍḍhaṃ" means a burnt place.

Trong câu thứ ba, daḍḍha (đốt cháy) được nói đến là nơi bị đốt cháy.

Yathā aggi daḍḍhaṭṭhānaṃ puna na nivattati, na tattha bhiyyo āgacchati, evaṃ maggañāṇagginā daḍḍhakāmaguṇaṭṭhānaṃ anivattamāno tattha bhiyyo anāgacchantoti vuttaṃ hoti.

Just as fire does not return again to a burnt place, nor does it come there again, so it is said that the place of sensual pleasures, burnt by the fire of path-knowledge, does not return, nor does it come there again.

Có nghĩa là, giống như lửa không quay lại nơi đã cháy, không đến đó nữa, thì cũng vậy, không quay lại nơi dục lạc đã bị đốt cháy bởi lửa trí tuệ đạo, không đến đó nữa.

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is in the same manner as stated.

Phần còn lại theo cách đã nói.

1378

Sandālagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Sandāla Gāthā is concluded.

Chú giải bài kệ Sandāla đã xong.

1379

119. Okkhittacakkhūti kā uppatti?

119. With downcast eyes: What is the origin?

119. Okkhittacakkhū (mắt nhìn xuống) có sự tích gì?

Bārāṇasiyaṃ kira cakkhulolabrahmadatto nāma rājā pādalolabrahmadatto viya nāṭakadassanaṃ anuyutto hoti.

It is said that in Bārāṇasī, a king named Brahmadatta, who was greedy for sights, was addicted to watching performances, just like Brahmadatta who was greedy for feet.

Ở Bārāṇasī, có một vị vua tên là Brahmadatta, người mê mẩn đôi mắt, giống như Brahmadatta mê mẩn đôi chân, thường xuyên xem kịch.

Ayaṃ pana viseso – so asantuṭṭho tattha tattha gacchati.

But there is this distinction – he, being discontent, went here and there.

Tuy nhiên, điểm khác biệt là: vị kia không thỏa mãn, đi đến hết chỗ này đến chỗ khác.

Ayaṃ taṃ taṃ nāṭakaṃ disvā atīva abhinanditvā nāṭakadassanaparivattanena taṇhaṃ vaḍḍhento vicarati.

He, seeing various performances, rejoiced exceedingly and wandered about, increasing craving by repeatedly watching performances.

Vị này thì, sau khi xem hết vở kịch này đến vở kịch khác, cực kỳ hoan hỷ, tăng trưởng ái dục bằng cách thay đổi các vở kịch mà mình xem.

So kira nāṭakadassanatthaṃ āgataṃ aññataraṃ kuṭumbiyabhariyaṃ disvā rāgaṃ uppādesi.

It is said that he, seeing a certain householder's wife who had come to watch a performance, developed lust.

Nghe nói, vị ấy đã nhìn thấy một người vợ của một gia chủ đến xem kịch và khởi lên lòng tham dục.

Tato saṃvegaṃ āpajjitvā puna ‘‘are, ahaṃ imaṃ taṇhaṃ vaḍḍhento apāyaparipūrako bhavissāmi, handa, naṃ niggaṇhāmī’’ti pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā attano purimapaṭipattiṃ garahanto tappaṭipakkhaguṇadīpikaṃ imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

Thereupon, experiencing spiritual urgency, he thought again, "Alas, by increasing this craving, I shall become one who fills the lower realms; come, let me suppress it!" Thus, he renounced the world, and practicing vipassanā, he realized paccekabodhi. Blaming his former conduct, he uttered this udāna verse, which illuminates the opposing virtue.

Sau đó, vị ấy cảm thấy chấn động, rồi (tự nhủ) “Này, ta tăng trưởng ái dục này sẽ trở thành kẻ làm đầy các khổ cảnh. Thôi được, ta sẽ chế ngự nó!” rồi xuất gia, tu tập thiền quán, chứng đắc Bồ-đề Duyên giác. Vị ấy đã nói lên bài kệ Udāna này, quở trách hành vi trước đây của mình và làm sáng tỏ các đức tính đối nghịch.

1380

Tattha okkhittacakkhūti heṭṭhākhittacakkhu, sattagīvaṭṭhikāni paṭipāṭiyā ṭhapetvā parivajjanagahetabbadassanatthaṃ yugamattaṃ pekkhamānoti vuttaṃ hoti.

Therein, with downcast eyes means with eyes cast downwards; it is said that one looks only a yoke's length, having set aside (the need to see) the seven cervical vertebrae in succession, for the purpose of seeing what should be avoided and what should be taken.

Trong đó, okkhittacakkhū (mắt nhìn xuống) có nghĩa là mắt nhìn xuống, có nghĩa là nhìn một khoảng bằng một cái ách, để tránh nhìn những thứ cần tránh và để nhìn những thứ cần nhìn, bằng cách đặt bảy đốt sống cổ thẳng hàng.

Na tu hanukaṭṭhinā hadayaṭṭhiṃ saṅghaṭṭento.

Not, however, by striking the heart-bone with the jaw-bone.

Chứ không phải là chạm xương hàm vào xương tim.

Evañhi okkhittacakkhutā na samaṇasāruppā hoti.

For in such a case, having downcast eyes would not be suitable for a recluse.

Vì như vậy, việc mắt nhìn xuống không phù hợp với Sa-môn.

Na ca pādaloloti ekassa dutiyo, dvinnaṃ tatiyoti evaṃ gaṇamajjhaṃ pavisitukāmatāya kaṇḍūyamānapādo viya abhavanto, dīghacārikaanivattacārikavirato.

Nor greedy for feet means not like one whose feet are itching with a desire to enter the midst of a crowd, for example, two (dancing) for one, three for two; one who is abstinent from long wandering and incessant wandering.

Na ca pādalolo (không mê mẩn đôi chân) là không giống như đôi chân ngứa ngáy muốn đi vào giữa đám đông, một người thứ hai cho người thứ nhất, một người thứ ba cho hai người, v.v., tức là tránh đi đường dài và đi lại không ngừng.

Guttindriyoti chasu indriyesu idha manindriyassa visuṃ vuttattā vuttāvasesavasena ca gopitindriyo.

With guarded faculties means having guarded faculties, in the sense of what remains unmentioned, due to the mind-faculty being separately stated here.

Guttindriyo (người hộ trì các căn) là người hộ trì các căn, theo nghĩa còn lại, vì ở đây căn ý được nói riêng trong sáu căn.

Rakkhitamānasānoti mānasaṃ eva mānasānaṃ, taṃ rakkhitamassāti rakkhitamānasāno.

With a protected mind means the mind itself is a mental state; it is protected by him, hence with a protected mind.

Rakkhitamānasāno (người giữ gìn tâm ý) là mānasānaṃ (tâm ý) chính là mānasaṃ (tâm), người có tâm ý được giữ gìn là rakkhitamānasāno.

Yathā kilesehi na viluppati, evaṃ rakkhitacittoti vuttaṃ hoti.

It is said that one's mind is protected so that it is not overcome by defilements.

Có nghĩa là, tâm được giữ gìn để không bị các phiền não làm hư hoại.

Anavassutoti imāya paṭipattiyā tesu tesu ārammaṇesu kilesaanvassavavirahito.

Not flowing out means, by this practice, one is free from the outflow of defilements towards those various objects.

Anavassuto (không bị thấm ướt) là không có sự thấm ướt của phiền não vào các đối tượng đó do hành vi này.

Apariḍayhamānoti kilesaggīhi apariḍayhamāno.

Not burning means not burning by the fires of defilements.

Apariḍayhamāno (không bị thiêu đốt) là không bị thiêu đốt bởi lửa phiền não.

Bahiddhā vā anavassuto, ajjhattaṃ apariḍayhamāno.

Or, not flowing out externally, not burning internally.

Hoặc là không bị thấm ướt từ bên ngoài, không bị thiêu đốt từ bên trong.

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is in the same manner as stated.

Phần còn lại theo cách đã nói.

1381

Okkhittacakkhugāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Okkhittacakkhu Gāthā is concluded.

Chú giải bài kệ Okkhittacakkhū đã xong.

1382

120. Ohārayitvāti kā uppatti?

120. Having laid aside: What is the origin?

120. Ohārayitvā (sau khi bỏ xuống) có sự tích gì?

Bārāṇasiyaṃ kira aññopi cātumāsikabrahmadatto nāma rājā catumāse catumāse uyyānakīḷaṃ gacchati.

It is said that in Bārāṇasī, another king named Cātumāsika Brahmadatta used to go for pleasure in the royal park every four months.

Nghe nói, ở Bārāṇasī, có một vị vua Brahmadatta khác, người cứ bốn tháng một lần lại đi dạo vườn.

So ekadivasaṃ gimhānaṃ majjhimamāse uyyānaṃ pavisanto uyyānadvāre pattasañchannaṃ pupphālaṅkatasākhāviṭapaṃ pāricchattakakoviḷāraṃ disvā ekaṃ pupphaṃ gahetvā uyyānaṃ pāvisi.

One day, entering the park in the middle of the hot season, he saw at the park gate a Pāricchattaka-Koviḷāra tree with branches and twigs adorned with flowers and covered with leaves; he took one flower and entered the park.

Một ngày nọ, vào giữa mùa hè, khi vào vườn, vị ấy thấy cây Pāricchattaka-kovidāra có cành lá che phủ, cành nhánh trang hoàng hoa ở cổng vườn, bèn hái một bông hoa rồi vào vườn.

Tato ‘‘raññā aggapupphaṃ gahita’’nti aññataropi amacco hatthikkhandhe ṭhito ekameva pupphaṃ aggahesi.

Then, thinking "the king has taken the chief flower," another minister, seated on an elephant's back, also took just one flower.

Sau đó, một vị quan khác đang ngồi trên lưng voi, nghĩ rằng “Vua đã hái bông hoa đẹp nhất”, cũng hái một bông hoa.

Etenevupāyena sabbo balakāyo aggahesi.

By this same method, the entire army took flowers.

Theo cách này, toàn bộ quân đội cũng hái hoa.

Pupphehi anassādentā pattampi gaṇhiṃsu.

Not finding satisfaction with flowers, they even took leaves.

Không thỏa mãn với hoa, họ còn hái cả lá.

So rukkho nippattapuppho khandhamattova ahosi.

That tree became bare of leaves and flowers, only a trunk remained.

Cây đó trở nên trơ trụi, không còn hoa lá, chỉ còn thân cây.

Rājā sāyanhasamaye uyyānā nikkhamanto taṃ disvā ‘‘kiṃ kato ayaṃ rukkho, mamāgamanavelāya maṇivaṇṇasākhantaresu pavāḷasadisapupphālaṅkato ahosi, idāni nippattapuppho jāto’’ti cintento tasseva avidūre apupphitarukkhaṃ sañchannapalāsaṃ addasa.

In the evening, as the king was leaving the park, he saw it and thought, "What has happened to this tree? When I arrived, it was adorned with coral-like flowers among its jewel-colored branches, but now it has become bare of leaves and flowers." Thinking thus, he saw a flowerless tree with dense foliage not far from it.

Buổi chiều, khi vua rời vườn, nhìn thấy cây đó, vị ấy suy nghĩ: “Cây này đã bị làm sao? Lúc ta đến, nó được trang hoàng hoa giống như san hô giữa những cành lá màu ngọc, bây giờ thì trơ trụi không còn hoa lá.” Vị ấy nhìn thấy một cây không hoa gần đó, lá vẫn còn che phủ.

Disvā cassa etadahosi – ‘‘ayaṃ rukkho pupphabharitasākhattā bahujanassa lobhanīyo ahosi, tena muhutteneva byasanaṃ patto.

And it occurred to him, "This tree, being heavy with flowers, was desirable to many people, and thus it quickly met with destruction.

Sau khi nhìn thấy, vị ấy nghĩ: “Cây này, vì cành cây đầy hoa, nên được nhiều người thèm muốn, do đó chỉ trong chốc lát đã gặp tai họa.

Ayaṃ panañño alobhanīyattā tatheva ṭhito.

But this other one, being undesirable, remains as it was.

Còn cây kia, vì không đáng thèm muốn, nên vẫn còn nguyên vẹn.

Idañcāpi rajjaṃ pupphitarukkho viya lobhanīyaṃ, bhikkhubhāvo pana apupphitarukkho viya alobhanīyo.

And this kingdom is desirable like a flowering tree, but the state of a bhikkhu is undesirable like a flowerless tree.

Vương quốc này cũng giống như cây có hoa, đáng thèm muốn, nhưng đời sống tỳ-khưu thì giống như cây không hoa, không đáng thèm muốn.

Tasmā yāva idampi ayaṃ rukkho viya na viluppati, tāva ayamañño sañchannapatto yathā pāricchattako, evaṃ kāsāvena sañchanno hutvā pabbajeyya’’nti.

Therefore, before even this kingdom is destroyed like that tree, let this other one, like the Pāricchattaka with dense leaves, be covered with the saffron robe and renounce the world."

Vì vậy, chừng nào vương quốc này chưa bị hư hoại như cây kia, thì ta sẽ xuất gia, được che phủ bởi y cà-sa như cây Pāricchattaka kia được che phủ bởi lá.”

So rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

He abandoned the kingdom and renounced the world, and practicing vipassanā, he realized paccekabodhi, and uttered this udāna verse.

Vị ấy từ bỏ vương quốc, xuất gia, tu tập thiền quán, chứng đắc Bồ-đề Duyên giác, và đã nói lên bài kệ Udāna này.

1383

Tattha kāsāyavattho abhinikkhamitvāti imassa pādassa gehā nikkhamitvā kāsāyavatthanivattho hutvāti evamattho veditabbo.

Therein, the meaning of this line kāsāyavattho abhinikkhamitvā (having come forth, wearing the saffron robe) should be understood as having come forth from home and wearing the saffron robe.

Trong đó, ý nghĩa của câu kāsāyavattho abhinikkhamitvā (sau khi xuất gia với y cà-sa) là: sau khi rời nhà, mặc y cà-sa.

Sesaṃ vuttanayeneva sakkā viññātunti na vitthāritanti.

The rest can be understood in the same manner as stated, and thus is not elaborated.

Phần còn lại có thể hiểu theo cách đã nói, nên không giải thích rộng.

1384

Pāricchattakagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Pāricchattaka Gāthā is concluded.

Chú giải bài kệ Pāricchattaka đã xong.

1385

Tatiyavaggo niṭṭhito.

The Third Chapter is concluded.

Chương thứ ba đã xong.

1386

121. Rasesūti kā uppatti?

121. In tastes: What is the origin?

121. Rasesu (trong các hương vị) có sự tích gì?

Aññataro kira bārāṇasirājā uyyāne amaccaputtehi parivuto silāpaṭṭapokkharaṇiyaṃ kīḷati.

It is said that a certain king of Bārāṇasī was playing in a stone-slab pond in the royal park, surrounded by ministers' sons.

Nghe nói, một vị vua Bārāṇasī khác, được các hoàng tử vây quanh, đang vui chơi trong hồ nước trên phiến đá ở vườn thượng uyển.

Tassa sūdo sabbamaṃsānaṃ rasaṃ gahetvā atīva susaṅkhataṃ amatakappaṃ antarabhattaṃ pacitvā upanāmesi.

His cook, having taken the essence of all meats, prepared a very well-cooked meal, like nectar, and presented it.

Người đầu bếp của ngài đã lấy tinh chất của tất cả các loại thịt, nấu một bữa ăn giữa buổi cực kỳ tinh tế, giống như cam lồ, rồi dâng lên.

So tattha gedhamāpanno kassaci kiñci adatvā attanāva bhuñji.

He, having become greedy for it, ate it all by himself, giving nothing to anyone.

Vị vua ấy, vì tham lam, không cho ai bất cứ thứ gì mà tự mình ăn.

Udakaṃ kīḷanto ativikāle nikkhanto sīghaṃ sīghaṃ bhuñji.

He, having played in the water, came out at a very late hour and ate quickly.

Vì mải chơi dưới nước, ngài ra về rất muộn và ăn rất nhanh.

Yehi saddhiṃ pubbe bhuñjati, na tesaṃ kañci sari.

He remembered none of those with whom he used to eat before.

Ngài không nhớ đến bất kỳ ai mà trước đây ngài thường ăn cùng.

Atha pacchā paṭisaṅkhānaṃ uppādetvā ‘‘aho!

Then, afterwards, he developed reflection, thinking, "Alas!

Sau đó, ngài khởi lên sự quán xét: “Than ôi!

Mayā pāpaṃ kataṃ, yvāyaṃ rasataṇhābhibhūto sabbajanaṃ vissaritvā ekakova bhuñjiṃ, handa, naṃ rasataṇhaṃ niggaṇhāmī’’ti rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā attano purimapaṭipattiṃ garahanto tappaṭipakkhaguṇadīpikaṃ imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

I have committed evil, for I, overwhelmed by craving for tastes, forgot everyone and ate alone; come, let me suppress this craving for tastes!" Thus, he abandoned the kingdom and renounced the world, and practicing vipassanā, he realized paccekabodhi. Blaming his former conduct, he uttered this udāna verse, which illuminates the opposing virtue.

Ta đã làm điều ác, vì bị tham ái hương vị chi phối, ta đã quên hết mọi người mà chỉ ăn một mình. Thôi được, ta sẽ chế ngự tham ái hương vị này!” rồi từ bỏ vương quốc, xuất gia, tu tập thiền quán, chứng đắc Bồ-đề Duyên giác. Vị ấy đã nói lên bài kệ Udāna này, quở trách hành vi trước đây của mình và làm sáng tỏ các đức tính đối nghịch.

1387

Tattha rasesūti ambilamadhuratittakakaṭukaloṇakhārikakasāvādibhedesu sāyanīyesu.

Therein, in tastes refers to the edibles of various kinds such as sour, sweet, bitter, pungent, salty, alkaline, astringent, etc.

Trong đó, rasesu (trong các hương vị) là trong các hương vị đáng nếm, được phân loại như chua, ngọt, đắng, cay, mặn, chát, v.v.

Gedhaṃ akaranti giddhiṃ akaronto, taṇhaṃ anuppādentoti vuttaṃ hoti.

Did not make greed means not being greedy, not giving rise to craving, it is said.

Gedhaṃ akaraṃ (không tham lam) có nghĩa là không tham lam, không khởi lên tham ái.

Aloloti ‘‘idaṃ sāyissāmi, idaṃ sāyissāmī’’ti evaṃ rasavisesesu anākulo.

Not greedy means not being disturbed by various tastes, thinking, "I will taste this, I will taste that."

Alolo (không mê mẩn) là không bận tâm đến các loại hương vị khác nhau như “Ta sẽ nếm cái này, ta sẽ nếm cái kia”.

Anaññaposīti posetabbakasaddhivihārikādivirahito.

Not supporting others means being free from having co-residents (saddhivihārika) and others to support.

Anaññaposī (không nuôi dưỡng người khác) là không có các tỳ-khưu bạn đồng phạm hạnh, v.v., cần được nuôi dưỡng.

Kāyasandhāraṇamattena santuṭṭhoti vuttaṃ hoti.

It is said that one is content merely with sustaining the body.

Có nghĩa là, chỉ thỏa mãn với việc duy trì thân mạng.

Yathā vā pubbe uyyāne rasesu gedhakaraṇasīlo aññaposī āsiṃ, evaṃ ahutvā yāya taṇhāya lolo hutvā rasesu gedhaṃ karoti, taṃ taṇhaṃ hitvā āyatiṃ taṇhāmūlakassa aññassa attabhāvassānibbattāpanena anaññaposīti vuttaṃ hoti.

Or, it is said, "Just as I was formerly greedy for tastes in the park and supported others, so, not being like that, having abandoned the craving by which one becomes greedy and makes greed in tastes, by not giving rise to another existence rooted in craving in the future, one is not supporting others."

Hoặc là, trước đây ở vườn thượng uyển, ta là người có thói quen tham lam hương vị, nuôi dưỡng người khác; nhưng bây giờ không như vậy, từ bỏ tham ái mà do đó ta đã mê mẩn và tham lam hương vị, không nuôi dưỡng người khác bằng cách không tái sinh một đời sống khác có gốc rễ từ tham ái trong tương lai.

Atha vā atthabhañjanakaṭṭhena kilesā ‘‘aññe’’ti vuccanti, tesaṃ aposanena anaññaposīti ayamettha attho.

Alternatively, defilements are called "others" by the term that destroys benefit; the meaning here is not supporting others by not supporting them.

Hoặc là, các phiền não được gọi là “añña” (khác) vì chúng phá hoại lợi ích; không nuôi dưỡng chúng nên gọi là anaññaposī, đó là ý nghĩa ở đây.

Sapadānacārīti avokkammacārī anupubbacārī, gharapaṭipāṭiṃ achaḍḍetvā aḍḍhakulañca daliddakulañca nirantaraṃ piṇḍāya pavisamānoti attho.

Walking for alms-round means walking without skipping, walking in succession, meaning entering for alms continuously, without abandoning the sequence of houses, whether wealthy or poor.

Sapadānacārī (đi khất thực từng nhà) là đi không bỏ sót, đi tuần tự, có nghĩa là đi khất thực liên tục vào nhà của cả những gia đình giàu có và nghèo khó, không bỏ qua thứ tự các nhà.

Kule kule appaṭibaddhacittoti khattiyakulādīsu yattha katthaci kilesavasena alaggacitto, candopamo niccanavako hutvāti attho.

With a mind unattached to any family means with a mind unattached due to defilements to any family, such as Khattiya families, etc.; the meaning is being like the moon, ever new.

Kule kule appaṭibaddhacitto (tâm không bị ràng buộc vào từng gia đình) là tâm không bị dính mắc vào bất kỳ gia đình nào, như gia đình Sát-đế-lợi, v.v., do phiền não, có nghĩa là luôn luôn mới mẻ như mặt trăng.

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is in the same manner as stated.

Phần còn lại theo cách đã nói.

1388

Rasagedhagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Rasagedha Gāthā is concluded.

Chú giải bài kệ Rasagedha đã xong.

1389

122. Pahāya pañcāvaraṇānīti kā uppatti?

122. Having abandoned the five hindrances: What is the origin?

122. Pahāya pañcāvaraṇāni (sau khi từ bỏ năm triền cái) có sự tích gì?

Bārāṇasiyaṃ kira aññataro rājā paṭhamajjhānalābhī ahosi.

It is said that a certain king in Bārāṇasī was an attainer of the first jhāna.

Nghe nói, ở Bārāṇasī, có một vị vua đã chứng đắc Sơ thiền.

So jhānānurakkhaṇatthaṃ rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ patvā attano paṭipattisampadaṃ dīpento imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

He, abandoning kingship for the protection of jhāna, went forth, and discerning insight, attained paccekabodhi, and expressing the perfection of his practice, uttered this udāna verse.

Vị ấy, vì muốn bảo vệ thiền định, đã từ bỏ vương quốc, xuất gia, tu tập thiền quán, đắc quả Độc Giác Bồ đề, và để tỏ rõ sự thành tựu trong thực hành của mình, đã nói bài kệ udāna này.

1390

Tattha pañcāvaraṇānīti pañca nīvaraṇāni eva, tāni uragasutte (su. ni. 1 ādayo) atthato vuttāni.

Here, the five hindrances (pañcāvaraṇāni) are simply the five hindrances, which are stated in terms of their meaning in the Uragasutta and other suttas.

Trong đó, pañcāvaraṇāni (năm chướng ngại) chính là năm triền cái, chúng đã được đề cập theo nghĩa trong kinh Rắn (Uragasutta).

Tāni pana yasmā abbhādayo viya candasūriye ceto āvaranti, tasmā ‘‘āvaraṇāni cetaso’’ti vuttāni.

But because they obstruct the mind like clouds obstruct the sun and moon, they are called "hindrances of the mind."

Vì chúng che chướng tâm như mây che mặt trăng và mặt trời, nên được gọi là “những chướng ngại của tâm” (āvaraṇāni cetaso).

Tāni upacārena vā appanāya vā pahāya vijahitvāti attho.

Having abandoned (pahāya) them, by means of access concentration or absorption concentration, is the meaning.

Pahāya có nghĩa là từ bỏ, loại bỏ chúng bằng cận định (upacāra) hoặc an định (appanā).

Upakkileseti upagamma cittaṃ vibādhente akusaladhamme, vatthopamādīsu (ma. ni. 1.70 ādayo) vutte abhijjhādayo vā.

Defilements (upakkilese) are unwholesome states that approach and afflict the mind, or they are greed and so forth, as stated in the Vatthūpamasutta and other suttas.

Upakkilese là những pháp bất thiện đến gần làm nhiễu loạn tâm, hoặc là tham ái, v.v., đã được nói đến trong kinh Ví dụ về tấm vải (Vatthūpama Sutta) và các kinh khác.

Byapanujjāti panuditvā, vipassanāmaggena pajahitvāti attho.

Having expelled (byapanujjā) means having driven away, having abandoned by the path of insight.

Byapanujjā có nghĩa là xua đuổi, tức là từ bỏ bằng con đường thiền quán.

Sabbeti anavasese.

All (sabbe) means without remainder.

Sabbe có nghĩa là không còn sót lại.

Evaṃ samathavipassanāsampanno paṭhamamaggena diṭṭhinissayassa pahīnattā anissito, sesamaggehi chetvā tedhātukaṃ sinehadosaṃ, taṇhārāganti vuttaṃ hoti.

Thus, being endowed with calm and insight, due to the abandonment of the basis of wrong view by the first path, he is unsupported (anissito), having cut off the stain of craving (sinehadosaṃ) for the three realms by the remaining paths, which means the passion of craving.

Người thành tựu cả samatha và vipassanā như vậy, do đã đoạn trừ chấp kiến bằng Sơ đạo, nên là anissito (không nương tựa); đã đoạn trừ sinehadosaṃ (lỗi lầm của ái nhiễm), tức là tham ái, bằng các đạo lộ còn lại, cắt đứt ba cõi.

Sineho eva hi guṇapaṭipakkhato sinehadosoti vutto.

Indeed, craving is called the stain of craving because it is an opponent of wholesome qualities.

Chính ái nhiễm được gọi là sinehadosaṃ vì nó là đối nghịch của các thiện pháp.

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is as explained.

Phần còn lại theo cách đã nói.

1391

Āvaraṇagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Āvaraṇa verse is finished.

Chú giải về bài kệ Āvaraṇa đã hoàn tất.

1392

123. Vipiṭṭhikatvānāti kā uppatti?

123. Having turned one's back on (Vipiṭṭhikatvānā) – what is its origin?

123. Vipiṭṭhikatvāna (đã bỏ lại phía sau) có khởi nguyên như thế nào?

Bārāṇasiyaṃ kira aññataro rājā catutthajjhānalābhī ahosi.

It is said that a certain king in Bārāṇasī was an attainer of the fourth jhāna.

Nghe nói, ở Bārāṇasī, có một vị vua đã chứng đắc Tứ thiền.

Sopi jhānānurakkhaṇatthaṃ rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā attano paṭipattisampadaṃ dīpento imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

He too, abandoning kingship for the protection of jhāna, went forth, and discerning insight, realized paccekabodhi, and expressing the perfection of his practice, uttered this udāna verse.

Vị ấy cũng, vì muốn bảo vệ thiền định, đã từ bỏ vương quốc, xuất gia, tu tập thiền quán, chứng đắc Độc Giác Bồ đề, và để tỏ rõ sự thành tựu trong thực hành của mình, đã nói bài kệ udāna này.

1393

Tattha vipiṭṭhikatvānāti piṭṭhito katvā, chaḍḍetvā vijahitvāti attho.

Here, having turned one's back on (vipiṭṭhikatvānā) means having put behind, having discarded, having abandoned.

Trong đó, vipiṭṭhikatvāna có nghĩa là bỏ lại phía sau, từ bỏ, loại bỏ.

Sukhañca dukkhanti kāyikaṃ sātāsātaṃ.

Pleasure and pain (sukhañca dukkhaṃ) are physical pleasant and unpleasant feelings.

Sukhañca dukkhaṃ là cảm thọ dễ chịu và khó chịu thuộc về thân.

Somanassadomanassanti cetasikaṃ sātāsātaṃ.

Joy and sorrow (somanassadomanassaṃ) are mental pleasant and unpleasant feelings.

Somanassadomanassaṃ là cảm thọ dễ chịu và khó chịu thuộc về tâm.

Upekkhanti catutthajjhānupekkhaṃ.

Equanimity (upekkhaṃ) is the equanimity of the fourth jhāna.

Upekkhaṃ là xả của Tứ thiền.

Samathanti catutthajjhānasamādhiṃ eva.

Calm (samathaṃ) is simply the concentration of the fourth jhāna.

Samathaṃ chính là định của Tứ thiền.

Visuddhanti pañcanīvaraṇavitakkavicārapītisukhasaṅkhātehi navahi paccanīkadhammehi vimuttattā atisuddhaṃ, niddhantasuvaṇṇamiva vigatūpakkilesanti attho.

Pure (visuddhaṃ) means extremely pure, being liberated from the nine opposing states, namely the five hindrances, initial application, sustained application, rapture, and pleasure; it means free from defilements like purified gold.

Visuddhaṃ có nghĩa là vô cùng thanh tịnh, không còn cấu uế như vàng đã được tôi luyện, vì đã thoát khỏi chín pháp đối nghịch là năm triền cái, tầm, tứ, hỷ, lạc.

1394

Ayaṃ pana yojanā – vipiṭṭhikatvāna sukhañca dukkhañca pubbeva, paṭhamajjhānūpacāreyeva dukkhaṃ tatiyajjhānūpacāreyeva sukhanti adhippāyo.

This is the construction: "Having turned one's back on pleasure and pain" means even before, in the access concentration of the first jhāna, there is pain, and in the access concentration of the third jhāna, there is pleasure – this is the intention.

Cách phối hợp câu này là: đã bỏ lại phía sau khổ và lạc từ trước, ý nói khổ ở cận định Sơ thiền, lạc ở cận định Tam thiền.

Puna ādito vuttaṃ ca-kāraṃ parato netvā ‘‘somanassaṃ domanassañca vipiṭṭhikatvāna pubbevā’’ti adhikāro.

Again, by moving the ca-particle stated at the beginning to later, the implication is "and having turned one's back on joy and sorrow, even before."

Lại nữa, từ ca-kāra (và) đã được nói từ đầu, được đặt sau này, có nghĩa là “đã bỏ lại hỷ và ưu từ trước”.

Tena somanassaṃ catutthajjhānūpacāre, domanassañca dutiyajjhānūpacāreyevāti dīpeti.

Thereby, it indicates that joy is in the access concentration of the fourth jhāna, and sorrow is in the access concentration of the second jhāna.

Điều đó cho thấy hỷ ở cận định Tứ thiền, và ưu ở cận định Nhị thiền.

Etāni hi etesaṃ pariyāyato pahānaṭṭhānāni.

For these are the stages of their abandonment by implication.

Thật vậy, đây là những nơi đoạn trừ chúng theo cách gián tiếp.

Nippariyāyato pana dukkhassa paṭhamajjhānaṃ, domanassassa dutiyajjhānaṃ, sukhassa tatiyajjhānaṃ, somanassassa catutthajjhānaṃ pahānaṭṭhānaṃ.

However, directly, the first jhāna is the stage of abandoning pain, the second jhāna for sorrow, the third jhāna for pleasure, and the fourth jhāna for joy.

Nhưng theo cách trực tiếp, Sơ thiền là nơi đoạn trừ khổ, Nhị thiền là nơi đoạn trừ ưu, Tam thiền là nơi đoạn trừ lạc, Tứ thiền là nơi đoạn trừ hỷ.

Yathāha – ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’tiādikaṃ (saṃ. ni. 5.510) sabbaṃ aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 165) vuttaṃ.

As it is said: "One abides having attained the first jhāna; the faculty of suffering arising therein ceases without remainder," and so on – all this is stated in the Aṭṭhasālinī, the commentary to the Dhammasaṅgaṇī.

Như đã nói: “Vị ấy chứng và an trú Sơ thiền, ở đó khổ căn đã sinh khởi được đoạn trừ không còn sót lại”, v.v., tất cả đã được đề cập trong Chú giải Pháp Tụ (Dhammasaṅgahaṭṭhakathā) (Aṭṭhasālinī).

Yathā pubbevāti tīsu paṭhamajjhānādīsu dukkhadomanassasukhāni vipiṭṭhikatvā evamettha catutthajjhāne somanassaṃ vipiṭṭhikatvā imāya paṭipadāya laddhānupekkhaṃ samathaṃ visuddhaṃ eko careti.

"As before" means having turned away from suffering, displeasure, and pleasure in the three jhānas beginning with the first, and similarly here in the fourth jhāna, having turned away from gladness, one should abide alone, having attained equanimity and purified tranquility by this practice.

Như đã nói từ trước, sau khi bỏ lại khổ, ưu, lạc trong ba thiền đầu (Sơ thiền, v.v.), tương tự ở Tứ thiền, sau khi bỏ lại hỷ, vị ấy sống một mình với sự xả và định thanh tịnh đã đạt được bằng con đường thực hành này.

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is as stated in the method.

Phần còn lại theo cách đã nói.

1395

Vipiṭṭhigāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The explanation of the Vipiṭṭhi verse is concluded.

Chú giải về bài kệ Vipiṭṭhi đã hoàn tất.

1396

124. Āraddhavīriyoti kā uppatti?

124. What is the origin of Āraddhavīriyo (one who has aroused energy)?

124. Āraddhavīriyo (người đã tinh tấn) có khởi nguyên như thế nào?

Aññataro kira paccantarājā sahassayodhabalakāyo rajjena khuddako, paññāya mahanto ahosi.

It is said that a certain border king, with an army of a thousand warriors, was small in territory but great in wisdom.

Nghe nói, có một vị vua ở biên giới, vương quốc nhỏ nhưng có một ngàn dũng sĩ, và trí tuệ lớn.

So ekadivasaṃ ‘‘kiñcāpi ahaṃ khuddako rajjena, paññavatā pana sakkā sakalajambudīpaṃ gahetu’’nti cintetvā sāmantarañño dūtaṃ pāhesi – ‘‘sattāhabbhantare me rajjaṃ vā detu yuddhaṃ vā’’ti.

One day, he thought, "Although I am small in territory, with wisdom, one can conquer the entire Jambudīpa," and sent a messenger to a neighboring king, saying, "Within seven days, give me either your kingdom or a battle."

Một ngày nọ, vị ấy suy nghĩ: “Dù vương quốc của ta nhỏ, nhưng người có trí tuệ có thể chiếm được toàn bộ Jambudīpa (Ấn Độ).” Rồi vị ấy sai sứ giả đến vua láng giềng: “Trong vòng bảy ngày, hãy giao nộp vương quốc cho ta hoặc chiến đấu.”

Tato so attano amacce sannipātāpetvā āha – ‘‘mayā tumhe anāpucchāyeva sāhasaṃ kammaṃ kataṃ, amukassa rañño evaṃ pesitaṃ, kiṃ kātabba’’nti?

Then, gathering his ministers, he said, "I have acted rashly without consulting you; I have sent such a message to that king. What should be done?"

Sau đó, vị vua kia triệu tập các quan đại thần và nói: “Ta đã làm một việc liều lĩnh mà không hỏi ý các khanh, ta đã gửi lời như vậy đến vị vua kia, phải làm sao đây?”

Te āhaṃsu – ‘‘sakkā, mahārāja, so dūto nivattetu’’nti.

They said, "It is possible, great king, to recall that messenger."

Họ nói: “Đại vương, có thể gọi sứ giả đó quay về.”

‘‘Na sakkā, gato bhavissatī’’ti.

"It is not possible; he must have already gone."

“Không thể được, hắn đã đi rồi.”

‘‘Yadi evaṃ vināsitamhā tayā, tena hi dukkhaṃ aññassa satthena marituṃ, handa, mayaṃ aññamaññaṃ paharitvā marāma, attānaṃ paharitvā marāma, ubbandhāma, visaṃ khādāmā’’ti.

"If so, you have ruined us. It is difficult to die by another's army. Come, let us strike each other and die, let us strike ourselves and die, let us hang ourselves, let us eat poison!"

“Nếu vậy, chúng ta đã bị ngài hủy hoại rồi. Vậy thì, thật đau khổ khi chết dưới tay kẻ thù. Thôi, chúng ta hãy tự đánh nhau mà chết, tự sát, treo cổ, uống thuốc độc.”

Evaṃ etesu ekameko maraṇameva saṃvaṇṇeti.

Thus, each of them spoke only of death.

Cứ thế, mỗi người trong số họ đều nói về cái chết.

Tato rājā ‘‘kiṃ me imehi, atthi, bhaṇe, mayhaṃ yodhā’’ti āha.

Then the king said, "What use are these to me? Are there, pray tell, any warriors of mine?"

Rồi nhà vua nói: “Ta cần gì những người này? Hỡi các ngươi, ta có binh sĩ không?”

Atha ‘‘ahaṃ mahārāja yodho, ahaṃ mahārāja yodho’’ti yodhasahassaṃ uṭṭhahi.

Then a thousand warriors stood up, saying, "I am a warrior, great king! I am a warrior, great king!"

Khi đó, một ngàn dũng sĩ đứng dậy, nói: “Đại vương, tôi là dũng sĩ, tôi là dũng sĩ.”

1397

Rājā ‘‘ete upaparikkhissāmī’’ti mahantaṃ citakaṃ sajjāpetvā āha – ‘‘mayā, bhaṇe, idaṃ sāhasaṃ kataṃ, taṃ me amaccā paṭikkosanti, svāhaṃ citakaṃ pavisissāmi.

The king, thinking, "I will test these," had a large pyre prepared and said, "Friends, I have committed this rash act, and my ministers oppose me. I shall enter this pyre.

Nhà vua nói: “Ta sẽ thử thách những người này.” Rồi cho chuẩn bị một giàn hỏa lớn và nói: “Ta đã làm việc liều lĩnh này, các quan đại thần của ta phản đối. Ta sẽ bước vào giàn hỏa này. Ai sẽ bước vào cùng ta? Ai sẽ hy sinh mạng sống vì ta?”

Ko mayā saddhiṃ pavisissati, kena mayhaṃ jīvitaṃ pariccatta’’nti?

Who will enter with me? By whom has my life been sacrificed?"

“Ai sẽ vào cùng ta, ai đã từ bỏ mạng sống vì ta?”

Evaṃ vutte pañcasatā yodhā uṭṭhahiṃsu ‘‘mayaṃ, mahārāja, pavisissāmā’’ti.

When this was said, five hundred warriors stood up, saying, "We will enter, great king!"

Khi được hỏi như vậy, năm trăm dũng sĩ đứng dậy nói: “Đại vương, chúng tôi sẽ bước vào.”

Tato rājā itare pañcasate āha – ‘‘tumhe dāni, tātā, kiṃ karissathā’’ti?

Then the king asked the other five hundred, "And what will you do now, my sons?"

Rồi nhà vua nói với năm trăm người còn lại: “Các con, bây giờ các con sẽ làm gì?”

Te āhaṃsu – ‘‘nāyaṃ, mahārāja, purisakāro, itthicariyā esā, apica mahārājena paṭirañño dūto pesito, te mayaṃ tena raññā saddhiṃ yujjhitvā marissāmā’’ti.

They said, "This, great king, is not a manly act; it is a woman's way. Rather, since the great king has sent a messenger to the enemy king, we will fight with that king and die."

Họ nói: “Đại vương, đây không phải là hành động của nam nhi, đây là hành động của đàn bà. Hơn nữa, Đại vương đã sai sứ giả đến vua đối địch, chúng tôi sẽ chiến đấu với vị vua đó và chết.”

Tato rājā ‘‘pariccattaṃ tumhehi mama jīvita’’nti caturaṅginiṃ senaṃ sannayhitvā tena yodhasahassena parivuto gantvā rajjasīmāya nisīdi.

Then the king, saying, "You have sacrificed your lives for me," assembled a four-fold army and, surrounded by those thousand warriors, went and encamped on the border of the kingdom.

Rồi nhà vua nói: “Các con đã hy sinh mạng sống vì ta.” Sau đó, tập hợp quân đội bốn binh chủng, cùng với một ngàn dũng sĩ đó, tiến đến và đóng quân ở biên giới vương quốc.

1398

Sopi paṭirājā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘are, so khuddakarājā mama dāsassāpi nappahotī’’ti dussitvā sabbaṃ balakāyaṃ ādāya yujjhituṃ nikkhami.

That enemy king, hearing of this development, became angry, thinking, "Alas, that small king is not even equal to my slave!" and, taking his entire army, set out to fight.

Vị vua đối địch kia nghe tin đó, tức giận nói: “Chà, vị vua nhỏ bé đó còn không bằng nô lệ của ta.” Rồi dẫn toàn bộ quân đội ra chiến đấu.

Khuddakarājā taṃ abbhuyyātaṃ disvā balakāyaṃ āha – ‘‘tātā, tumhe na bahukā, sabbe sampiṇḍitvā asicammaṃ gahetvā sīghaṃ imassa rañño purato ujukaṃ eva gacchathā’’ti.

The small king, seeing him advancing, said to his army, "My sons, you are not many. All of you, unite, take your swords and shields, and go straight ahead, swiftly, before this king."

Vị vua nhỏ bé thấy quân địch kéo đến, nói với quân đội: “Các con, các con không đông đảo, tất cả hãy tập hợp lại, cầm kiếm và khiên, nhanh chóng tiến thẳng về phía vị vua đó.”

Te tathā akaṃsu.

They did so.

Họ đã làm như vậy.

Athassa sā senā dvidhā bhinditvā antaramadāsi.

Then that army of his split into two and made a passage.

Rồi quân đội của vua đối địch chia làm hai và mở đường.

Te taṃ rājānaṃ jīvaggāhaṃ gahetvā attano rañño ‘‘taṃ māressāmī’’ti āgacchantassa adaṃsu.

They seized that king alive and handed him over to their own king, who was approaching, intending to kill him.

Họ bắt sống vị vua đó và giao cho vua của mình khi vị ấy đang đến để giết.

Paṭirājā taṃ abhayaṃ yāci.

The enemy king begged for his life.

Vua đối địch cầu xin tha mạng.

Rājā tassa abhayaṃ datvā sapathaṃ kārāpetvā attano vase katvā tena saha aññaṃ rājānaṃ abbhuggantvā tassa rajjasīmāya ṭhatvā pesesi – ‘‘rajjaṃ vā me detu yuddhaṃ vā’’ti.

The king granted him safety, made him take an oath, brought him under his control, and together with him, advanced against another king, stood at his kingdom's border, and sent a message: "Give me your kingdom or a battle."

Nhà vua ban sự sống cho ông ta, bắt ông ta thề, biến ông ta thành thuộc hạ của mình, rồi cùng ông ta tiến đánh một vị vua khác, đóng quân ở biên giới vương quốc của ông ta và sai sứ giả: “Hãy giao nộp vương quốc cho ta hoặc chiến đấu.”

So ‘‘ahaṃ ekayuddhampi na sahāmī’’ti rajjaṃ niyyādesi.

That king, saying, "I cannot endure even one battle," surrendered his kingdom.

Vị vua đó nói: “Ta không thể chịu nổi dù chỉ một trận chiến,” và đã giao nộp vương quốc.

Etenupāyena sabbe rājāno gahetvā ante bārāṇasirājānampi aggahesi.

By this method, he captured all the kings, and finally even the king of Bārāṇasī.

Bằng cách này, vị ấy đã chiếm được tất cả các vương quốc, và cuối cùng cũng chiếm được vua Bārāṇasī.

1399

So ekasatarājaparivuto sakalajambudīparajjaṃ anusāsanto cintesi – ‘‘ahaṃ pubbe khuddako ahosiṃ, somhi idāni attano ñāṇasampattiyā sakalajambudīpamaṇḍalassa issaro rājā jāto.

Surrounded by a hundred and one kings, ruling the entire Jambudīpa kingdom, he thought, "I was formerly small, but now, by virtue of my wisdom, I have become the sovereign king of the entire Jambudīpa region.

Vị ấy, được một trăm lẻ một vị vua vây quanh, cai trị toàn bộ vương quốc Jambudīpa, suy nghĩ: “Trước đây ta là một người nhỏ bé, nhưng bây giờ, nhờ vào sự thành tựu trí tuệ của mình, ta đã trở thành vua, là chúa tể của toàn bộ Jambudīpa.

Taṃ kho pana me ñāṇaṃ lokiyavīriyasampayuttaṃ, neva nibbidāya na virāgāya saṃvattati, yaṃnūnāhaṃ iminā ñāṇena lokuttaradhammaṃ gaveseyya’’nti.

That knowledge of mine, however, associated with worldly energy, does not lead to disenchantment or dispassion. Why don't I seek the supramundane Dhamma with this knowledge?"

Nhưng trí tuệ đó của ta chỉ liên quan đến tinh tấn thế gian, không dẫn đến sự nhàm chán hay ly tham. Vậy thì, tại sao ta không dùng trí tuệ này để tìm kiếm pháp siêu thế?”

Tato bārāṇasirañño rajjaṃ datvā puttadārañca sakajanapadeyeva ṭhapetvā sabbaṃ pahāya pabbajitvā vipassanaṃ ārabhitvā paccekabodhiṃ sacchikatvā attano vīriyasampattiṃ dīpento imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

Thereupon, having given the kingdom to the king of Bārāṇasī, and having settled his sons and wife in his own country, he renounced everything and went forth, and having commenced insight meditation and realized paccekabodhi, he spoke this Udāna verse, demonstrating his attainment of energy.

Rồi vị ấy giao vương quốc Bārāṇasī cho vua Bārāṇasī, để vợ con ở lại quê hương, từ bỏ tất cả, xuất gia, bắt đầu tu tập thiền quán, chứng đắc Độc Giác Bồ đề, và để tỏ rõ sự thành tựu tinh tấn của mình, đã nói bài kệ udāna này.

1400

Tattha āraddhaṃ vīriyaṃ assāti āraddhavīriyo.

Among these, one whose energy has been aroused is called āraddhavīriyo (one of aroused energy).

Trong đó, āraddhavīriyo là người có tinh tấn đã được khởi lên.

Etena attano mahāvīriyataṃ dasseti.

By this, his great energy is shown.

Điều này cho thấy sự tinh tấn vĩ đại của vị ấy.

Paramattho vuccati nibbānaṃ, paramatthassa patti paramatthapatti, tassā paramatthapattiyā.

The ultimate goal is called Nibbāna; the attainment of the ultimate goal is paramatthapatti. It is for the attainment of the ultimate goal.

Paramattha được gọi là Nibbāna. Sự đạt được paramattha là paramatthapatti. Paramatthapattiyā là bằng sự đạt được tối thượng nghĩa đó.

Etena vīriyārambhena pattabbaṃ phalaṃ dasseti.

By this, the fruit to be attained through the initiation of energy is shown.

Bằng sự tinh tấn khởi đầu này, quả cần đạt được được chỉ ra.

Alīnacittoti etena vīriyūpatthambhānaṃ cittacetasikānaṃ alīnataṃ dasseti.

By alīnacitto (with unsluggish mind), the unsluggishness of the mind and mental factors that sustain energy is shown.

Alīnacitto (tâm không thối lui) là chỉ ra sự không thối lui của các tâm và tâm sở hỗ trợ tinh tấn.

Akusītavuttīti etena ṭhānacaṅkamādīsu kāyassa anavasīdanaṃ dasseti.

By akusītavuttī (of unslothful conduct), the non-languishing of the body in states of standing, walking, etc., is shown.

Akusītavuttī (không lười biếng trong hành vi) là chỉ ra sự không chùng xuống của thân trong các tư thế đứng, đi kinh hành, v.v.

Daḷhanikkamoti etena ‘‘kāmaṃ taco ca nhāru cā’’ti (ma. ni. 2.184; a. ni. 2.5; mahāni. 196) evaṃ pavattaṃ padahanavīriyaṃ dasseti, yaṃ taṃ anupubbasikkhādīsu padahanto ‘‘kāyena ceva paramatthasaccaṃ sacchikarotī’’ti vuccati.

By daḷhanikkamo (of firm exertion), the strenuous energy that proceeds with thoughts such as "Let only skin and sinews remain" (MN 2.184; AN 2.5; Mahāniddesa 196) is shown, by which one, striving in progressive training, etc., is said to "realize the ultimate truth with the body."

Daḷhanikkamo (kiên cố trong sự nỗ lực) là chỉ ra sự tinh tấn nỗ lực như đã nói trong câu “Dù da thịt và gân cốt…” (Ma. Ni. 2.184; A. Ni. 2.5; Mahāni. 196), mà khi nỗ lực trong các giai đoạn tu học tuần tự, người ta được gọi là “chứng ngộ chân lý tối thượng bằng thân”.

Atha vā etena maggasampayuttaṃ vīriyaṃ dasseti.

Alternatively, by this, energy associated with the path is shown.

Hoặc, bằng câu này, sự tinh tấn tương ưng với đạo được chỉ ra.

Tampi daḷhañca bhāvanāpāripūrigatattā, nikkamo ca sabbaso paṭipakkhā nikkhantattā, tasmā taṃsamaṅgīpuggalopi daḷho nikkamo assāti ‘‘daḷhanikkamo’’ti vuccati.

That too is firm, owing to the perfection of its development, and it is exertion, owing to the complete emergence from all opponents; therefore, a person endowed with it is also called "daḷhanikkamo" (of firm exertion), meaning firm and resolute.

Sự tinh tấn đó cũng kiên cố do đã đạt đến sự viên mãn trong tu tập, và là sự nỗ lực do đã hoàn toàn thoát ly khỏi các đối nghịch. Vì vậy, người có sự tinh tấn đó cũng kiên cố trong sự nỗ lực, nên được gọi là daḷhanikkamo (kiên cố trong sự nỗ lực).

Thāmabalūpapannoti maggakkhaṇe kāyathāmena ca ñāṇabalena ca upapanno.

Thāmabalūpapanno (endowed with strength and power) means endowed with bodily strength and the power of knowledge at the moment of the path.

Thāmabalūpapanno (có sức mạnh và năng lực) là có sức mạnh thân thể và năng lực trí tuệ vào khoảnh khắc đạo.

Atha vā thāmabhūtena balena upapanno, thirañāṇabalūpapannoti vuttaṃ hoti.

Alternatively, endowed with strength as power; it is said to be endowed with firm power of knowledge.

Hoặc, có năng lực vững chắc, nghĩa là có trí tuệ kiên cố và năng lực vững chắc.

Etena tassa vīriyassa vipassanāñāṇasampayogaṃ dīpento yogapadhānabhāvaṃ sādheti.

By this, while demonstrating the association of that energy with vipassanā knowledge, the state of being predominant in effort is established.

Bằng câu này, ngụ ý sự tương ưng giữa tinh tấn đó với tuệ quán, để chứng minh tầm quan trọng của sự nỗ lực (yoga-padhāna).

Pubbabhāgamajjhimaukkaṭṭhavīriyavasena vā tayopi pādā yojetabbā.

Or all three lines should be interpreted based on initial, middle, and supreme energy.

Hoặc, cả ba vế nên được ghép lại theo thứ tự tinh tấn sơ khởi, trung bình và tối thượng.

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is as stated.

Phần còn lại theo cách đã nói.

1401

Āraddhavīriyagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Āraddhavīriya verse is concluded.

Chú giải kệ Āraddhavīriya đã hoàn tất.

1402

125. Paṭisallānanti kā uppatti?

125. What is the origin of Paṭisallānaṃ?

125. Paṭisallāna (độc cư) có sự khởi nguyên nào?

Imissā gāthāya āvaraṇagāthāya viya uppatti, natthi koci viseso.

The origin of this verse is like that of the āvaraṇa verse; there is no special difference.

Kệ này có sự khởi nguyên giống như kệ về sự che chướng, không có gì đặc biệt.

Atthavaṇṇanāya panassā paṭisallānanti tehi tehi sattasaṅkhārehi paṭinivattitvā sallānaṃ, ekamantasevitā ekībhāvo kāyavivekoti attho.

In its meaning commentary, paṭisallānaṃ means turning away from those various aggregates of existence and dwelling apart, meaning seclusion, solitude, physical seclusion.

Tuy nhiên, trong phần giải thích ý nghĩa, paṭisallāna là sự rút lui khỏi các hành uẩn khác nhau, sự độc cư, sự hợp nhất, nghĩa là sự độc cư về thân.

Jhānanti paccanīkajhāpanato ārammaṇalakkhaṇūpanijjhānato ca cittaviveko vuccati.

Jhānaṃ (absorption) is called mental seclusion, from the burning up of opponents and from contemplating the characteristic of the object.

Jhāna (thiền) được gọi là sự độc cư về tâm, do đốt cháy các chướng ngại và do quán sát đặc tính đối tượng.

Tattha aṭṭha samāpattiyo nīvaraṇādipaccanīkajhāpanato kasiṇādiārammaṇūpanijjhānato ca ‘‘jhāna’’nti vuccati.

Among these, the eight attainments are called "jhāna" due to the burning up of opponents such as hindrances and due to contemplating objects such as kasiṇa.

Ở đây, tám thiền chứng được gọi là jhāna do đốt cháy các chướng ngại như năm triền cái, và do quán sát các đối tượng như kasiṇa.

Vipassanāmaggaphalāni sattasaññādipaccanīkajhāpanato lakkhaṇūpanijjhānato ca ‘‘jhāna’’ni vuccati.

Vipassanā, path, and fruit are called "jhāna" due to burning up opponents such as perceptions of self and due to contemplating characteristics.

Tuệ quán, đạo và quả được gọi là jhāna do đốt cháy các chướng ngại như bảy loại tưởng, và do quán sát các đặc tính.

Idha pana ārammaṇūpanijjhānameva adhippetaṃ.

Here, however, the contemplation of the object is intended.

Nhưng ở đây, chỉ có sự quán sát đối tượng được đề cập.

Evametaṃ paṭisallānañca jhānañca ariñcamāno ajahamāno anissajjamāno.

Thus, not abandoning, not giving up, not letting go of this seclusion (paṭisallāna) and absorption (jhāna), one is ariñcamāno.

Như vậy, người không từ bỏ (ariñcamāno), không xả bỏ, không buông bỏ paṭisallāna và jhāna này.

Dhammesūti vipassanūpagesu pañcakkhandhādidhammesu.

Dhammesu means in the dhammas conducive to vipassanā, such as the five aggregates.

Dhammesu (trong các pháp) là trong các pháp như năm uẩn, v.v., dẫn đến tuệ quán.

Niccanti satataṃ samitaṃ abbokiṇṇaṃ.

Niccaṃ means constantly, continuously, uninterruptedly.

Niccaṃ (luôn luôn) là liên tục, không gián đoạn.

Anudhammacārīti te dhamme ārabbha pavattanena anugataṃ vipassanādhammaṃ caramāno.

Anudhammacārī means practicing the Dhamma of insight that follows through by acting with regard to those dhammas.

Anudhammacārī (sống tùy thuận pháp) là thực hành pháp tuệ quán phù hợp bằng cách thực hành các pháp đó.

Atha vā dhammesūti ettha dhammāti navalokuttaradhammā, tesaṃ dhammānaṃ anulomo dhammoti anudhammo, vipassanāyetaṃ adhivacanaṃ.

Alternatively, in "dhammesu" here, "dhammā" refers to the nine supramundane dhammas; that which is in accordance with those dhammas is anudhammo; this is a designation for vipassanā.

Hoặc, ở đây dhammesu (trong các pháp), dhammā là chín pháp siêu thế. Pháp thuận theo những pháp đó là anudhammo, đây là tên gọi của tuệ quán.

Tattha ‘‘dhammānaṃ niccaṃ anudhammacārī’’ti vattabbe gāthābandhasukhatthaṃ vibhattibyattayena ‘‘dhammesū’’ti vuttaṃ siyā.

In that case, instead of saying "niccaṃ anudhammacārī dhammānaṃ," for the sake of metrical convenience, "dhammesu" may have been said by a change of case ending.

Ở đây, lẽ ra phải nói “dhammānaṃ niccaṃ anudhammacārī” (luôn luôn sống tùy thuận các pháp), nhưng để thuận tiện cho việc gieo vần kệ, đã nói “dhammesu” bằng cách thay đổi cách chia ngữ pháp.

Ādīnavaṃ sammasitā bhavesūti tāya anudhammacāritāsaṅkhātāya vipassanāya aniccākārādidosaṃ tīsu bhavesu samanupassanto evaṃ imāya kāyacittavivekasikhāpattavipassanāsaṅkhātāya paṭipadāya adhigatoti vattabbo eko careti evaṃ yojanā veditabbā.

Ādīnavaṃ sammasitā bhavesu (contemplating the danger in existences) means thus, by that practice of insight known as "anudhammacārī," discerning the fault of impermanence, etc., in the three existences, and having attained it by this practice, known as insight that has reached the peak of bodily and mental seclusion, it should be said, and the interpretation eko care (he wanders alone) should be understood thus.

Ādīnavaṃ sammasitā bhavesu (quán sát sự nguy hiểm trong các cõi hữu) nghĩa là, người quán sát lỗi lầm của vô thường, v.v., trong ba cõi hữu bằng tuệ quán, tức là sự sống tùy thuận pháp đó. Như vậy, cần phải nói rằng người đã đạt được bằng con đường này, tức là tuệ quán đạt đến đỉnh cao của sự độc cư thân và tâm. Cách ghép câu “eko care” (một mình độc cư) nên được hiểu như vậy.

1403

Paṭisallānagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Paṭisallāna verse is concluded.

Chú giải kệ Paṭisallāna đã hoàn tất.

1404

126. Taṇhakkhayanti kā uppatti?

126. What is the origin of Taṇhakkhayaṃ?

126. Taṇhakkhaya (diệt trừ tham ái) có sự khởi nguyên nào?

Aññataro kira bārāṇasirājā mahaccarājānubhāvena nagaraṃ padakkhiṇaṃ karoti.

It is said that a certain king of Bārāṇasī, with great royal splendor, was circumambulating the city.

Kể rằng, có một vị vua Ba-la-nại, với uy lực vương quyền vĩ đại, đang đi vòng quanh thành phố.

Tassa sarīrasobhāya āvajjitahadayā sattā purato gacchantāpi nivattitvā tameva ullokenti, pacchato gacchantāpi, ubhohi passehi gacchantāpi.

People, captivated by his bodily beauty, would turn back and look at him even when walking in front, or when walking behind, or when walking on both sides.

Những người dân, bị cuốn hút bởi vẻ đẹp của ngài, dù đi trước cũng quay lại nhìn ngài, dù đi sau cũng nhìn ngài, dù đi hai bên cũng nhìn ngài.

Pakatiyā eva hi buddhadassane puṇṇacandasamuddarājadassane ca atitto loko.

Indeed, naturally, the world is never satiated by the sight of a Buddha, nor by the sight of a full moon or a mighty ocean.

Thật vậy, thế gian vốn không bao giờ thỏa mãn khi chiêm ngưỡng Đức Phật, trăng tròn hay vị vua biển.

Atha aññatarā kuṭumbiyabhariyāpi uparipāsādagatā sīhapañjaraṃ vivaritvā olokayamānā aṭṭhāsi.

Then, a certain householder's wife, standing on an upper storey of the palace, opened a lion's window and looked out.

Lúc đó, một phụ nữ gia chủ nọ, đang ở trên lầu, mở cửa sổ sư tử và đứng nhìn.

Rājā taṃ disvā paṭibaddhacitto hutvā amaccaṃ āṇāpesi – ‘‘jānāhi tāva, bhaṇe, ‘ayaṃ itthī sasāmikā vā asāmikā vā’’’ti?

Seeing her, the king became infatuated and ordered his minister, "Go, find out, good sir, whether this woman is married or unmarried."

Vua thấy nàng, tâm bị vướng mắc, liền ra lệnh cho quan cận thần: “Này khanh, hãy tìm hiểu xem người phụ nữ này đã có chồng hay chưa?”

So ñatvā ‘‘sasāmikā, devā’’ti ārocesi.

Having found out, he reported, "She is married, Your Majesty."

Quan cận thần tìm hiểu và tâu: “Thưa Đại vương, nàng đã có chồng.”

Atha rājā cintesi – ‘‘imā vīsatisahassanāṭakitthiyo devaccharāyo viya maṃ eva ekaṃ abhiramāpenti, so dānāhaṃ etāpi atussitvā parassa itthiyā taṇhaṃ uppādesiṃ.

Then the king thought, "These twenty thousand dancing women, like celestial nymphs, delight me alone, yet I, not content even with them, have aroused craving for another's wife.

Lúc đó, nhà vua nghĩ: “Hai mươi ngàn vũ nữ này, giống như các thiên nữ, chỉ làm ta vui vẻ một mình. Thế mà ta lại không thỏa mãn với họ, lại khởi tham ái đối với vợ người khác.

Sā uppannā apāyameva ākaḍḍhatī’’ti taṇhāya ādīnavaṃ disvā ‘‘handa, naṃ niggaṇhāmī’’ti rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

That arisen craving certainly drags one to the lower realms." Having seen the danger in craving, he thought, "Well then, I shall suppress it." He renounced the kingdom, went forth, and practicing insight, realized paccekabodhi, and spoke this Udāna verse.

Tham ái đã khởi lên đó sẽ kéo ta xuống các cõi khổ.” Thấy được sự nguy hiểm của tham ái, ngài nghĩ: “Thôi, ta hãy chế ngự nó!” Rồi ngài từ bỏ vương quốc, xuất gia, tu tập tuệ quán, chứng đắc quả vị Độc Giác Phật và thuyết kệ udāna này.

1405

Tattha taṇhakkhayanti nibbānaṃ, evaṃ diṭṭhādīnavāya vā taṇhāya appavattiṃ.

Among these, taṇhakkhayaṃ refers to Nibbāna, or the non-occurrence of craving, having thus seen its danger.

Ở đây, taṇhakkhaya (diệt trừ tham ái) là Nibbāna, hoặc là sự không khởi lên của tham ái đã thấy được sự nguy hiểm.

Appamattoti sātaccakārī, sakkaccakārī.

Appamatto means constantly diligent, earnestly diligent.

Appamatto (không phóng dật) là người thực hành liên tục, thực hành cẩn trọng.

Aneḷamūgoti alālāmukho.

Aneḷamūgo means not stammering.

Aneḷamūgo (không nói lắp, không câm) là người không nói lắp.

Atha vā aneḷo ca amūgo ca, paṇḍito byattoti vuttaṃ hoti.

Alternatively, aneḷa (not sluggish) and amūga (not dumb), meaning wise and eloquent.

Hoặc, không nói lắp và không câm, nghĩa là người trí tuệ, thông suốt.

Hitasukhasampāpakaṃ sutamassa atthīti sutavā, āgamasampannoti vuttaṃ hoti.

One who has heard what brings welfare and happiness is sutavā (learned); it means endowed with scriptural knowledge.

Người có sự học vấn mang lại lợi ích và hạnh phúc nên được gọi là sutavā (có học), nghĩa là người có đầy đủ kinh điển.

Satīmāti cirakatādīnaṃ anussaritā.

Satīmā (mindful) means remembering what has been done long ago, etc.

Satīmā (có niệm) là người ghi nhớ những gì đã làm từ lâu, v.v.

Saṅkhātadhammoti dhammūpaparikkhāya pariññātadhammo.

Saṅkhātadhammo (one whose Dhamma is comprehended) means one whose Dhamma is fully understood through examination.

Saṅkhātadhammo (pháp đã được biết rõ) là pháp đã được hiểu rõ qua sự quán sát các pháp.

Niyatoti ariyamaggena niyatabhāvappatto.

Niyato (destined) means one who has attained a destined state through the Noble Path.

Niyato (nhất định) là người đã đạt đến trạng thái nhất định bằng Thánh đạo.

Padhānavāti sammappadhānavīriyasampanno.

Padhānavā (strenuous) means endowed with the energy of right striving.

Padhānavā (có tinh tấn) là người có đầy đủ tinh tấn chánh cần.

Uppaṭipāṭiyā esa pāṭho yojetabbo.

This order of recitation should be interpreted in reverse.

Câu này nên được ghép lại theo thứ tự ngược.

Evameva tehi appamādādīhi samannāgato niyāmasampāpakena padhānena padhānavā, tena padhānena sampattaniyāmato niyato, tato arahattappattiyā saṅkhātadhammo.

Thus, endowed with diligence, etc., he is "padhānavā" through the striving that leads to certainty; "niyato" through the certainty attained by that striving; then "saṅkhātadhammo" by the attainment of arahantship.

Cũng vậy, người có đầy đủ sự không phóng dật, v.v., là padhānavā (có tinh tấn) nhờ sự tinh tấn dẫn đến sự nhất định. Nhờ sự nhất định đạt được bằng tinh tấn đó, người ấy là niyato (nhất định). Từ đó, người ấy là saṅkhātadhammo (pháp đã được biết rõ) do đã chứng đắc A-la-hán.

Arahā hi puna saṅkhātabbābhāvato ‘‘saṅkhātadhammo’’ti vuccati.

Indeed, an Arahant is called "saṅkhātadhammo" because there is nothing further to comprehend.

Một vị A-la-hán được gọi là saṅkhātadhammo vì không còn gì để quán sát nữa.

Yathāha – ‘‘ye ca saṅkhātadhammāse, ye ca sekhā puthū idhā’’ti (su. ni. 1044; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 7).

As it is said: "And those whose Dhamma is comprehended, and those many trainees here" (Sn 1044; Cūḷaniddesa on Ajitamāṇavapucchā 7).

Như đã nói: “Những ai đã biết rõ các pháp, và những ai còn là bậc hữu học ở đây” (Su. Ni. 1044; Cūḷani. Ajitamāṇavapucchāniddesa 7).

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is as stated.

Phần còn lại theo cách đã nói.

1406

Taṇhakkhayagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Taṇhakkhaya verse is concluded.

Chú giải kệ Taṇhakkhaya đã hoàn tất.

1407

127. Sīhovāti kā uppatti?

127. What is the origin of Sīhovā?

127. Sīhovā (như sư tử) có sự khởi nguyên nào?

Aññatarassa kira bārāṇasirañño dūre uyyānaṃ hoti, so pageva uṭṭhāya uyyānaṃ gacchanto antarāmagge yānā oruyha udakaṭṭhānaṃ upagato ‘‘mukhaṃ dhovissāmī’’ti.

It is said that a certain king of Bārāṇasī had a distant pleasure grove. Rising early, he went to the pleasure grove, and along the way, he dismounted from his vehicle and approached a water source, thinking, "I will wash my face."

Kể rằng, có một vị vua Ba-la-nại có một khu vườn xa xôi. Ngài dậy sớm đi đến khu vườn, trên đường đi, ngài xuống xe và đến một nơi có nước để “rửa mặt”.

Tasmiñca padese sīhī sīhapotakaṃ janetvā gocarāya gatā.

In that place, a lioness had given birth to a cub and gone out to seek food.

Ở nơi đó, một con sư tử cái đã sinh một con sư tử con và đi tìm thức ăn.

Rājapuriso taṃ disvā ‘‘sīhapotako, devā’’ti ārocesi.

A royal attendant, seeing it, reported, "Your Majesty, there is a lion cub."

Người của vua thấy nó, tâu: “Thưa Đại vương, có một con sư tử con.”

Rājā ‘‘sīho kira kassaci na bhāyatī’’ti taṃ upaparikkhituṃ bheriādīni ākoṭāpesi, sīhapotako taṃ saddaṃ sutvāpi tatheva sayi.

The king, thinking, "A lion, it is said, fears no one," had drums and other instruments beaten to test it. Even after hearing that sound, the lion cub lay just as it was.

Vua nghĩ: “Nghe nói sư tử không sợ ai cả,” nên ngài cho đánh trống, v.v., để thử nó. Sư tử con nghe tiếng động cũng vẫn nằm yên như vậy.

Atha yāvatatiyaṃ ākoṭāpesi.

Then he had them beaten a third time.

Rồi ngài cho đánh trống lần thứ ba.

So tatiyavāre sīsaṃ ukkhipitvā sabbaṃ parisaṃ oloketvā tatheva sayi.

At the third beating, it lifted its head, looked at the entire assembly, and then lay down just as it was.

Lần thứ ba, nó ngẩng đầu lên, nhìn khắp mọi người rồi lại nằm yên như vậy.

Atha rājā ‘‘yāvassa mātā nāgacchati, tāva gacchāmā’’ti vatvā gacchanto cintesi – ‘‘tadahujātopi sīhapotako na santasati na bhāyati, kudāssu nāmāhampi taṇhādiṭṭhiparitāsaṃ chaḍḍetvā na santaseyyaṃ na bhāyeyya’’nti?

Then the king, saying, "Let us go before its mother comes," thought as he went: "Even a lion cub born on that very day does not tremble or fear. When, indeed, will I also abandon the trembling of craving and wrong view, and not tremble or fear?"

Rồi vua nói: “Chúng ta hãy đi trước khi mẹ nó về,” và khi đi, ngài nghĩ: “Sư tử con mới sinh cũng không run sợ, không khiếp sợ. Khi nào thì ta cũng sẽ vứt bỏ nỗi sợ hãi về tham ái và tà kiến mà không run sợ, không khiếp sợ như vậy?”

So taṃ ārammaṇaṃ gahetvā gacchanto puna kevaṭṭehi macche gahetvā sākhāsu bandhitvā pasārite jāle vātaṃ asaṅgaṃyeva gacchamānaṃ disvā tasmiṃ nimittaṃ aggahesi – ‘‘kudāssu nāmāhampi taṇhādiṭṭhimohajālaṃ phāletvā evaṃ asajjamāno gaccheyya’’nti?

Taking that as his object of reflection, as he went, he again saw the wind passing unhindered through nets spread by fishermen who had caught fish and tied them to branches. He took that as a sign, thinking: "When, indeed, will I also break through the net of craving, wrong view, and delusion, and pass through unhindered in this way?"

Ngài lấy đó làm đề mục thiền quán và tiếp tục đi. Rồi ngài thấy các ngư dân bắt cá, buộc vào cành cây và giăng lưới, mà gió vẫn thổi qua không vướng mắc. Ngài lấy đó làm dấu hiệu: “Khi nào thì ta cũng sẽ phá tan lưới tham ái, tà kiến, si mê mà đi qua không vướng mắc như vậy?”

1408

Atha uyyānaṃ gantvā silāpaṭṭapokkharaṇiyā tīre nisinno vātabbhāhatāni padumāni onamitvā udakaṃ phusitvā vātavigame puna yathāṭhāne ṭhitāni udakena anupalittāni disvā tasmiṃ nimittaṃ aggahesi – ‘‘kudāssu nāmāhampi yathā etāni udake jātāni udakena anupalittāni tiṭṭhanti.

Then, going to the park and sitting on the bank of a pond with a stone slab, he saw lotuses, struck by the wind, bending down to touch the water, and then, when the wind ceased, returning to their original position, unsoiled by the water. He took that as a sign, thinking: "When, indeed, will I also, just as these, born in water, remain unsoiled by water,

Rồi, sau khi đi đến khu vườn, ngồi bên bờ hồ đá, Ngài thấy những đóa sen bị gió lay động, cúi xuống chạm mặt nước, rồi khi gió ngừng, chúng lại đứng thẳng như cũ mà không bị nước làm ô nhiễm, Ngài đã lấy đó làm điềm báo – “Khi nào ta cũng sẽ như những đóa sen này, sinh ra trong nước mà không bị nước làm ô nhiễm, đứng vững.”

Evaṃ loke jāto lokena anupalitto tiṭṭheyya’’nti.

so too, born in the world, remain unsoiled by the world?"

“Như vậy, sinh ra trong thế gian mà không bị thế gian làm ô nhiễm, đứng vững.”

So punappunaṃ ‘‘yathā sīho vāto padumāni, evaṃ asantasantena asajjamānena anupalittena bhavitabba’’nti cintetvā rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

He repeatedly reflected, "One should be untrembling like a lion, unhindered like the wind, and unsoiled like lotuses," and abandoning his kingdom, he went forth, and practicing insight, realized Paccekabodhi and uttered this verse of aspiration.

Vị ấy, sau khi suy nghĩ lặp đi lặp lại rằng: “Như sư tử, như gió, như hoa sen, người ta phải không sợ hãi, không dính mắc, không bị ô nhiễm,” đã từ bỏ vương quốc, xuất gia, tu tập thiền quán và chứng đắc quả vị Paccekabuddha, rồi nói lên bài kệ Udāna này.

1409

Tattha sīhoti cattāro sīhā – tiṇasīho, paṇḍusīho, kāḷasīho, kesarasīhoti.

Here, lion (sīho) refers to four kinds of lions: the grass-lion, the pale-lion, the black-lion, and the maned-lion.

Trong đó, sīho (sư tử) có bốn loại sư tử – sư tử cỏ, sư tử vàng, sư tử đen, sư tử bờm.

Tesaṃ kesarasīho aggamakkhāyati.

Among these, the maned-lion is said to be supreme.

Trong số đó, sư tử bờm được xem là tối thượng.

So idha adhippeto.

That is intended here.

Ở đây, loại sư tử đó được đề cập đến.

Vāto puratthimādivasena anekavidho.

Wind (vāto) is of many kinds, such as from the east and so on.

Vāto (gió) có nhiều loại tùy theo hướng đông, v.v.

Padumaṃ rattasetādivasena.

Lotus (padumaṃ) is of various colors, such as red and white.

Padumaṃ (hoa sen) tùy theo màu đỏ, trắng, v.v.

Tesu yo koci vāto yaṃ kiñci padumañca vaṭṭatiyeva.

Any kind of wind and any kind of lotus is suitable here.

Trong số đó, bất kỳ loại gió nào và bất kỳ loại hoa sen nào cũng đều phù hợp.

Tattha yasmā santāso nāma attasinehena hoti, attasineho ca nāma taṇhālepo, sopi diṭṭhisampayuttena vā diṭṭhivippayuttena vā lobhena hoti, sopi ca taṇhāyeva.

Here, since trembling arises from self-affection, and self-affection is the defilement of craving, which arises from greed associated with or dissociated from wrong view, and that is indeed craving.

Trong đó, vì sự sợ hãi phát sinh từ lòng yêu bản ngã (attasineha), và lòng yêu bản ngã là sự bám chấp của tham ái (taṇhālepo), điều đó cũng phát sinh từ lòng tham (lobha) đi kèm với tà kiến (diṭṭhisampayuttena) hoặc không đi kèm với tà kiến (diṭṭhivippayuttena), và đó cũng chính là tham ái.

Sajjanaṃ pana tattha upaparikkhādivirahitassa mohena hoti, moho ca avijjā.

Attachment, however, arises from delusion in one who is devoid of investigation and so on, and delusion is ignorance.

Còn sự dính mắc (sajjanaṃ) thì phát sinh từ si mê (moha) của người thiếu sự quán xét, v.v., và si mê là vô minh (avijjā).

Tattha samathena taṇhāya pahānaṃ, vipassanāya avijjāya.

Here, craving is abandoned through serenity (samatha), and ignorance through insight (vipassanā).

Trong đó, sự đoạn trừ tham ái là do thiền định (samatha), sự đoạn trừ vô minh là do thiền quán (vipassanā).

Tasmā samathena attasinehaṃ pahāya sīhova saddesu aniccadukkhādīsu asantasanto, vipassanāya mohaṃ pahāya vātova jālamhi khandhāyatanādīsu asajjamāno, samatheneva lobhaṃ lobhasampayuttadiṭṭhiñca pahāya, padumaṃva toyena sabbabhavabhogalobhena alippamāno.

Therefore, abandoning self-affection through serenity, like a lion (sīhova) untrembling (asantasanto) at sounds such as impermanence and suffering; abandoning delusion through insight, like the wind (vātova) unhindered (asajjamāno) in a net of aggregates, sense bases, and so on; and abandoning greed and wrong view associated with greed through serenity, like a lotus (padumaṃva) unsoiled by water (toyena) by the greed for all existences and enjoyments.

Do đó, với thiền định, đoạn trừ lòng yêu bản ngã, như sư tử không sợ hãi (asantasanto) trước các âm thanh (saddesu) như vô thường, khổ, v.v.; với thiền quán, đoạn trừ si mê, như gió không dính mắc (asajjamāno) vào lưới (jālamhi) của các uẩn, xứ, v.v.; và với thiền định, đoạn trừ lòng tham và tà kiến đi kèm với lòng tham, như hoa sen không bị ô nhiễm (alippamāno) bởi nước (toyena) của lòng tham vào mọi sự hiện hữu và mọi thú vui.

Ettha ca samathassa sīlaṃ padaṭṭhānaṃ, samatho samādhissa, samādhi vipassanāyāti evaṃ dvīsu dhammesu siddhesu tayo khandhā siddhāva honti.

And here, morality (sīla) is the foundation of serenity, serenity is the foundation of concentration (samādhi), and concentration is the foundation of insight. Thus, when these two qualities are perfected, the three aggregates (khandhā) are also perfected.

Ở đây, giới (sīla) là nền tảng của thiền định (samatha), thiền định là nền tảng của định (samādhi), định là nền tảng của tuệ (vipassanā); như vậy, khi hai pháp này được thành tựu, ba học (khandhā) cũng được thành tựu.

Tattha sīlakkhandhena sūro hoti.

Here, by the aggregate of morality, one becomes brave.

Trong đó, với giới uẩn (sīlakkhandhena), vị ấy trở nên dũng mãnh.

So sīhova saddesu āghātavatthūsu kujjhitukāmatāya na santasati, paññākkhandhena paṭividdhasabhāvo vātova jālamhi khandhādidhammabhede na sajjati, samādhikkhandhena vītarāgo padumaṃva toyena rāgena na lippati.

Such a one, like a lion, does not tremble at sounds, which are objects of resentment, out of a desire to be angry; by the aggregate of wisdom (paññā), one whose nature is penetrated, like the wind, is not hindered in the distinctions of phenomena such as the aggregates; by the aggregate of concentration, being free from passion, one is unsoiled by passion, like a lotus by water.

Vị ấy, như sư tử, không sợ hãi trước những âm thanh (saddesu) của các đối tượng gây sân hận (āghātavatthūsu) vì mong muốn nổi giận; với tuệ uẩn (paññākkhandhena), vị ấy là người thấu triệt bản chất, như gió không dính mắc vào lưới (jālamhi) của sự phân biệt các pháp như uẩn, v.v.; với định uẩn (samādhikkhandhena), vị ấy là người ly tham, như hoa sen không bị nhiễm bởi nước của tham ái.

Evaṃ samathavipassanāhi sīlasamādhipaññākkhandhehi ca yathāsambhavaṃ taṇhāvijjānaṃ tiṇṇañca akusalamūlānaṃ pahānavasena asantasanto asajjamāno alippamāno ca veditabbo.

Thus, through serenity and insight, and through the aggregates of morality, concentration, and wisdom, as appropriate, one should be understood as untrembling, unhindered, and unsoiled, by way of abandoning craving and ignorance and the three unwholesome roots.

Như vậy, với thiền định và thiền quán, với giới, định và tuệ uẩn, tùy theo sự tương ứng, sự không sợ hãi, không dính mắc và không bị ô nhiễm được hiểu là do sự đoạn trừ tham ái và vô minh, cùng với ba căn bất thiện.

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is as stated.

Phần còn lại cũng theo cách đã nói.

1410

Sīhādigāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Sīha-etc. verse is concluded.

Chú giải bài kệ về Sư tử, v.v., đã hoàn tất.

1411

128. Sīho yathāti kā uppatti?

128. Just as a lion (sīho yathā)—what is its origin?

128. Sīho yathā (như sư tử) – sự kiện gì đã xảy ra?

Aññataro kira bārāṇasirājā paccantaṃ kupitaṃ vūpasametuṃ gāmānugāmimaggaṃ chaḍḍetvā ujuṃ aṭavimaggaṃ gahetvā mahatiyā senāya gacchati.

It is said that a certain king of Bārāṇasī, to quell a rebellious border region, abandoned the village-to-village road and took a direct forest path, going with a large army.

Nghe nói, một vị vua xứ Bārāṇasī, để dẹp yên vùng biên giới đang nổi loạn, đã bỏ con đường làng mà đi thẳng vào con đường rừng với một đạo quân lớn.

Tena ca samayena aññatarasmiṃ pabbatapāde sīho bālasūriyātapaṃ tappamāno nipanno hoti.

At that time, a lion was lying at the foot of a certain mountain, basking in the morning sun.

Vào thời điểm đó, một con sư tử đang nằm phơi mình trong nắng sớm dưới chân một ngọn núi.

Taṃ disvā rājapurisā rañño ārocesuṃ.

Seeing it, the royal servants informed the king.

Thấy vậy, các binh lính báo cho vua.

Rājā ‘‘sīho kira na santasatī’’ti bheripaṇavādisaddaṃ kārāpesi, sīho tatheva nipajji.

The king, thinking, "A lion, it is said, does not tremble," had the sound of drums and kettledrums made, but the lion lay just as it was.

Vua ra lệnh đánh trống, thổi kèn, v.v., vì nghe nói “sư tử không sợ hãi”, nhưng sư tử vẫn nằm yên như cũ.

Dutiyampi kārāpesi, sīho tatheva nipajji.

He had it done a second time, and the lion lay down just as before.

Lần thứ hai vua ra lệnh đánh, sư tử vẫn nằm yên như cũ.

Tatiyampi kārāpesi, tadā ‘‘sīho mama paṭisattu atthī’’ti catūhi pādehi suppatiṭṭhitaṃ patiṭṭhahitvā sīhanādaṃ nadi.

He had it done a third time, and then, thinking, "I have an enemy," the lion stood firmly on its four well-planted paws and roared a lion's roar.

Lần thứ ba vua ra lệnh đánh, lúc đó sư tử đứng vững trên bốn chân, nghĩ rằng “có kẻ thù của ta đây”, rồi rống lên tiếng rống sư tử.

Taṃ sutvā hatthārohādayo hatthiādīhi orohitvā tiṇagahanāni paviṭṭhā, hatthiassagaṇā disāvidisā palātā.

Hearing that, the elephant-riders and others dismounted from their elephants and entered the thickets of grass; the herds of elephants and horses fled in all directions.

Nghe tiếng rống đó, những người cưỡi voi, v.v., đã xuống khỏi voi và các con vật khác, chạy vào các bụi cỏ rậm; các đàn voi, ngựa bỏ chạy tán loạn khắp nơi.

Rañño hatthīpi rājānaṃ gahetvā vanagahanāni pothayamāno palāyi.

Even the king's elephant, taking the king, crashed through the dense forest and fled.

Con voi của nhà vua cũng mang vua chạy trốn, phá tan các bụi cây rừng rậm.

Rājā taṃ sandhāretuṃ asakkonto rukkhasākhāya olambitvā pathaviṃ patitvā ekapadikamaggena gacchanto paccekabuddhānaṃ vasanaṭṭhānaṃ pāpuṇi.

The king, unable to control it, clung to a tree branch, fell to the ground, and walking along a single path, reached the dwelling place of the Paccekabuddhas.

Nhà vua không thể giữ được voi, đã bám vào cành cây, rơi xuống đất, và đi theo con đường mòn đến nơi các vị Paccekabuddha đang trú ngụ.

Tattha paccekabuddhe pucchi – ‘‘api, bhante, saddamassutthā’’ti?

There he asked the Paccekabuddhas, "Venerables, did you hear a sound?"

Ở đó, vua hỏi các vị Paccekabuddha: “Bạch chư Tôn giả, quý vị có nghe tiếng động không?”

‘‘Āma, mahārājā’’ti.

"Yes, great king," they replied.

“Vâng, thưa Đại vương,” các vị đáp.

‘‘Kassa saddaṃ, bhante’’ti?

"Whose sound, Venerables?"

“Tiếng động của ai, bạch chư Tôn giả?”

‘‘Paṭhamaṃ bherisaṅkhādīnaṃ, pacchā sīhassā’’ti.

"First of drums and conchs, then of a lion," they said.

“Trước là tiếng trống, tù và, v.v., sau là tiếng sư tử.”

‘‘Na bhāyittha, bhante’’ti.

"Were you not afraid, Venerables?"

“Quý vị không sợ hãi sao, bạch chư Tôn giả?”

‘‘Na mayaṃ, mahārāja, kassaci saddassa bhāyāmā’’ti.

"No, great king, we are not afraid of any sound," they replied.

“Thưa Đại vương, chúng tôi không sợ hãi bất kỳ tiếng động nào.”

‘‘Sakkā pana, bhante, mayhampi edisaṃ kātu’’nti?

"Is it possible, Venerables, for me too to achieve such a state?"

“Bạch chư Tôn giả, có thể nào con cũng trở thành như vậy không?”

‘‘Sakkā, mahārāja, sace pabbajissasī’’ti.

"It is possible, great king, if you go forth," they said.

“Có thể, thưa Đại vương, nếu ngài xuất gia.”

‘‘Pabbajāmi, bhante’’ti.

"I will go forth, Venerables," he said.

“Con sẽ xuất gia, bạch chư Tôn giả.”

Tato naṃ pabbājetvā pubbe vuttanayeneva ābhisamācārikaṃ sikkhāpesuṃ.

Thereupon, they ordained him and instructed him in the preliminary conduct, as stated before.

Sau đó, các vị đã cho vua xuất gia và dạy các giới luật căn bản (ābhisamācārikaṃ sikkhāpesuṃ) theo cách đã nói trước đó.

Sopi pubbe vuttanayeneva vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

And he, meditating insightfully as stated before, realized Paccekabodhi and uttered this verse of aspiration (udāna).

Vị ấy cũng tu tập thiền quán theo cách đã nói trước đó, chứng đắc quả vị Paccekabuddha, rồi nói lên bài kệ Udāna này.

1412

Tattha sahanā ca hananā ca sīghajavattā ca sīho.

Here, sīho (lion) means one who seizes (sahanā), strikes (hananā), and is swift-moving (sīghajavattā).

Trong đó, sīho (sư tử) là vì có sự chịu đựng (sahanā), sự tiêu diệt (hananā) và sự nhanh nhẹn (sīghajavattā).

Kesarasīhova idha adhippeto.

A maned lion is intended here.

Ở đây, sư tử bờm được đề cập đến.

Dāṭhā balamassa atthīti dāṭhabalī.

Dāṭhabalī means one who has the strength of tusks.

Có sức mạnh ở răng nanh nên gọi là dāṭhabalī (có sức mạnh răng nanh).

Pasayha abhibhuyyā ti ubhayaṃ cārī -saddena saha yojetabbaṃ pasayhacārī abhibhuyyacārīti.

Both pasayha abhibhuyyā (forcibly, overpowering) should be combined with the word cārī (roams) as pasayhacārī abhibhuyyacārī (roams forcibly, roams overpowering).

Pasayha abhibhuyyā (áp đảo, chế ngự) cả hai từ này phải được kết hợp với từ cārī (đi lại) thành pasayhacārī abhibhuyyacārī (đi lại một cách áp đảo, đi lại một cách chế ngự).

Tattha pasayha niggahetvā caraṇena pasayhacārī, abhibhavitvā santāsetvā vasīkatvā caraṇena abhibhuyyacārī.

Here, one who roams by forcibly subduing is a pasayhacārī; one who roams by overcoming, terrifying, and mastering is an abhibhuyyacārī.

Trong đó, pasayhacārī là đi lại bằng cách kiềm chế, abhibhuyyacārī là đi lại bằng cách chế ngự, làm cho sợ hãi, làm chủ.

Svāyaṃ kāyabalena pasayhacārī, tejasā abhibhuyyacārī, tattha sace koci vadeyya – ‘‘kiṃ pasayha abhibhuyya cārī’’ti, tato migānanti sāmivacanaṃ upayogatthe katvā ‘‘mige pasayha abhibhuyya cārī’’ti paṭivattabbaṃ.

This one roams forcibly by physical strength and roams overpowering by majesty. If someone were to ask, "What does he roam forcibly and overpoweringly?" then by taking migānaṃ (of animals) as a genitive of purpose, it should be answered, "He roams forcibly and overpoweringly among animals."

Vị ấy là pasayhacārī bằng sức mạnh thể chất, là abhibhuyyacārī bằng uy lực; nếu có ai hỏi – “đi lại bằng cách áp đảo, chế ngự cái gì?”, thì phải trả lời bằng cách dùng từ migānaṃ (của các loài thú) ở thể sở hữu cách (sāmivacanaṃ) với nghĩa sử dụng (upayogatthe), tức là “đi lại bằng cách áp đảo, chế ngự các loài thú (mige pasayha abhibhuyya cārī).”

Pantānīti dūrāni.

Pantāni means distant.

Pantānī là xa xôi.

Senāsanānīti vasanaṭṭhānāni.

Senāsanāni means dwelling places.

Senāsanānī là nơi ở.

Sesaṃ vuttanayeneva sakkā jānitunti na vitthāritanti.

The rest can be understood by the method stated before, so it is not elaborated upon.

Phần còn lại có thể hiểu theo cách đã nói, nên không giải thích rộng thêm.

1413

Dāṭhabalīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Dāṭhabalī verse is finished.

Chú giải bài kệ về Dāṭhabalī đã hoàn tất.

1414

129. Mettaṃ upekkhanti kā uppatti?

129. Mettaṃ upekkhaṃ (Loving-kindness and equanimity) – What is its origin?

129. Mettaṃ upekkhaṃ (tâm từ, tâm xả) – sự kiện gì đã xảy ra?

Aññataro kira rājā mettādijhānalābhī ahosi.

It is said that a certain king was an attainder of jhāna, such as mettā-jhāna.

Nghe nói, một vị vua nọ đã chứng đắc các thiền định về tâm từ, v.v.

So ‘‘jhānasukhantarāyo rajja’’nti jhānānurakkhaṇatthaṃ rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

Thinking, "Kingship is an obstacle to the happiness of jhāna," he abandoned kingship to protect his jhāna, went forth, and meditating insightfully, realized Paccekabodhi and uttered this verse of aspiration (udāna).

Vị ấy nghĩ rằng “vương quốc là chướng ngại cho niềm an lạc của thiền định,” nên để bảo vệ thiền định, đã từ bỏ vương quốc, xuất gia, tu tập thiền quán và chứng đắc quả vị Paccekabuddha, rồi nói lên bài kệ Udāna này.

1415

Tattha ‘‘sabbe sattā sukhitā bhavantū’’tiādinā nayena hitasukhūpanayanakāmatā mettā.

Here, mettā is the desire for welfare and happiness, in the manner of "May all beings be happy," and so on.

Trong đó, mettā (tâm từ) là mong muốn mang lại lợi ích và hạnh phúc theo cách “mong cho tất cả chúng sinh được an lạc,” v.v.

‘‘Aho vata imamhā dukkhā mucceyyu’’ntiādinā nayena ahitadukkhāpanayanakāmatā karuṇā.

The desire for the removal of what is unbeneficial and suffering, in the manner of "Oh, may they be free from this suffering!" and so on, is compassion (karuṇā).

Karuṇā (tâm bi) là mong muốn loại bỏ điều bất lợi và khổ đau theo cách “mong sao chúng sinh thoát khỏi khổ đau này,” v.v.

‘‘Modanti vata bhonto sattā, modanti sādhu suṭṭhū’’tiādinā nayena hitasukhāvippayogakāmatā muditā.

The desire for beings not to be separated from what is beneficial and happiness, in the manner of "Indeed, these beings rejoice; they rejoice well and thoroughly!" and so on, is appreciative joy (muditā).

Muditā (tâm hỷ) là mong muốn không lìa xa lợi ích và hạnh phúc theo cách “ôi, thật là hạnh phúc cho các chúng sinh này, thật là tốt đẹp,” v.v.

‘‘Paññāyissanti sakena kammenā’’ti sukhadukkhaajjhupekkhanatā upekkhā.

The equanimity towards happiness and suffering, (thinking) "They will fare according to their own kamma," is equanimity (upekkhā).

Upekkhā (tâm xả) là sự thờ ơ với hạnh phúc và khổ đau theo cách “họ sẽ nhận biết nghiệp của chính mình.”

Gāthābandhasukhatthaṃ pana uppaṭipāṭiyā mettaṃ vatvā upekkhā vuttā, muditā ca pacchā.

However, for the ease of versification, having spoken of loving-kindness, equanimity is stated (next), and appreciative joy later.

Tuy nhiên, vì sự thuận tiện cho thể thơ, sau khi nói về tâm từ, tâm xả được nói đến, và tâm hỷ thì sau cùng.

Vimuttinti catassopi etā attano paccanīkadhammehi vimuttattā vimuttiyo.

Liberation (vimutti): all four of these are called liberations because they are liberated from their opposing qualities.

Vimuttiṃ (sự giải thoát) – cả bốn pháp này đều là những sự giải thoát vì chúng được giải thoát khỏi các pháp đối nghịch của chính chúng.

Tena vuttaṃ – ‘‘mettaṃ upekkhaṃ karuṇaṃ vimuttiṃ, āsevamāno muditañca kāle’’ti.

Therefore it is said: "cultivating loving-kindness, equanimity, compassion as liberation, and appreciative joy at the proper time."

Do đó, đã nói: “Thực hành tâm từ, tâm xả, tâm bi, sự giải thoát, và tâm hỷ đúng lúc.”

1416

Tattha āsevamānoti tisso tikacatukkajjhānavasena, upekkhaṃ catutthajjhānavasena bhāvayamāno.

Here, "cultivating" means developing the three (mettā, karuṇā, muditā) by means of the triple and quadruple jhāna, and equanimity by means of the fourth jhāna.

Trong đó, āsevamāno (thực hành) là tu tập ba thiền định (tâm từ, bi, hỷ) theo cách của các thiền định ba hoặc bốn, và tu tập tâm xả theo cách của thiền định thứ tư.

Kāleti mettaṃ āsevitvā tato vuṭṭhāya karuṇaṃ, tato vuṭṭhāya muditaṃ, tato itarato vā nippītikajjhānato vuṭṭhāya upekkhaṃ āsevamāno eva ‘‘kāle āsevamāno’’ti vuccati, āsevituṃ vā phāsukakāle.

"At the proper time (kāle)" means that one cultivates loving-kindness, then arises from it and cultivates compassion, then arises from it and cultivates appreciative joy, then arises from that or from another jhāna devoid of rapture, and cultivates equanimity; it is in this way that it is called "cultivating at the proper time," or it refers to a convenient time for cultivation.

Kāle (đúng lúc) có nghĩa là sau khi thực hành tâm từ, rồi xuất khỏi đó để thực hành tâm bi, rồi xuất khỏi đó để thực hành tâm hỷ, rồi xuất khỏi thiền định không có hỷ (nippītikajjhānato) hoặc từ thiền định khác để thực hành tâm xả, đó là “thực hành đúng lúc”, hoặc là vào thời điểm thuận tiện để thực hành.

Sabbena lokena avirujjhamānoti dasasu disāsu sabbena sattalokena avirujjhamāno.

"Not conflicting with anyone in the world" means not conflicting with any living being in the ten directions.

Sabbena lokena avirujjhamāno (không xung đột với tất cả thế gian) có nghĩa là không xung đột với tất cả chúng sinh trong mười phương.

Mettādīnañhi bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti, sattesu ca virodhibhūto paṭigho vūpasammati.

For, by the development of loving-kindness and so on, beings become not disagreeable, and the hostile displeasure towards beings subsides.

Vì đã tu tập tâm từ, v.v., chúng sinh trở nên không đối nghịch, và sự sân hận (paṭigho) đối với chúng sinh được lắng dịu.

Tena vuttaṃ – ‘‘sabbena lokena avirujjhamāno’’ti.

Therefore it is said: "not conflicting with anyone in the world."

Do đó, đã nói: “không xung đột với tất cả thế gian.”

Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana mettādikathā aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 251) vuttā.

This is the brief explanation here; the detailed account of mettā and so on is given in the Aṭṭhasālinī, the commentary to the Dhammasaṅgaṇī.

Đây là tóm tắt, phần giải thích chi tiết về tâm từ, v.v., đã được nói trong Aṭṭhasālinī, chú giải của Dhammasaṅgaṇī (Dha. Sa. Aṭṭha. 251).

Sesaṃ vuttasadisamevāti.

The rest is similar to what has been stated.

Phần còn lại cũng tương tự như đã nói.

1417

Appamaññāgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Appamaññā Gāthā is concluded.

Chú giải bài kệ về Appamaññā đã hoàn tất.

1418

130. Rāgañca dosañcāti kā uppatti?

130. Greed and hatred: What is their origin?

130. Rāgañca dosañcā (tham và sân) – sự kiện gì đã xảy ra?

Rājagahaṃ kira nissāya mātaṅgo nāma paccekabuddho viharati sabbapacchimo paccekabuddhānaṃ.

It is said that a Paccekabuddha named Mātaṅga, the very last of the Paccekabuddhas, dwelt near Rājagaha.

Nghe nói, có một vị Paccekabuddha tên là Mātaṅga, vị Paccekabuddha cuối cùng trong số các Paccekabuddha, đang trú ngụ gần Rājagaha.

Atha amhākaṃ bodhisatte uppanne devatāyo bodhisattassa pūjanatthāya āgacchantiyo taṃ disvā ‘‘mārisā, mārisā, buddho loke uppanno’’ti bhaṇiṃsu.

Then, when our Bodhisatta appeared, devas, coming to pay homage to the Bodhisatta, saw him and said, "Sir, sir, a Buddha has arisen in the world!"

Khi Bồ Tát của chúng ta xuất hiện, các vị chư thiên đến để cúng dường Bồ Tát, thấy vị ấy và nói: “Thưa tôn giả, thưa tôn giả, một vị Phật đã xuất hiện trên thế gian!”

So nirodhā vuṭṭhahanto taṃ sutvā attano jīvitakkhayaṃ disvā himavante mahāpapāto nāma pabbato paccekabuddhānaṃ parinibbānaṭṭhānaṃ.

Upon hearing this, as he emerged from cessation, he perceived the end of his life; in the Himavanta, there is a mountain called Mahāpapāta, a place for the parinibbāna of Paccekabuddhas.

Vị ấy, sau khi xuất khỏi diệt thọ tưởng định, nghe điều đó và thấy sự chấm dứt mạng sống của mình, bèn đến ngọn núi tên Mahāpapāta (Đại Thác) trong dãy Hy Mã Lạp Sơn, là nơi nhập Niết Bàn của các vị Độc Giác Phật.

Tattha ākāsena gantvā pubbe parinibbutapaccekabuddhassa aṭṭhisaṅghātaṃ papāte pakkhipitvā silātale nisīditvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

He went there through the air, deposited the bone relics of a Paccekabuddha who had attained parinibbāna earlier into the precipice, sat on a slab of rock, and uttered this Udāna verse.

Đến đó bằng đường không, vị ấy ném đống xương của một vị Độc Giác Phật đã nhập Niết Bàn trước đó xuống thác, rồi ngồi trên phiến đá và nói bài kệ udāna này.

1419

Tattha rāgadosamohā uragasutte vuttāva.

Here, greed, hatred, and delusion are as stated in the Uraga Sutta.

Trong đó, các từ tham, sân, si đã được nói trong kinh Uraga (Rắn).

Saṃyojanānīti dasa saṃyojanāni, tāni ca tena tena maggena sandālayitvā.

Fetters (saṃyojanāni): the ten fetters, which he shattered by this and that path.

Saṃyojanāni (các kiết sử) là mười kiết sử, chúng được đoạn trừ bằng con đường tương ứng.

Asantasaṃ jīvitasaṅkhayamhīti jīvitasaṅkhayo vuccati cuticittassa paribhedo.

"Not trembling at the demise of life": the demise of life is called the breaking up of the consciousness of death.

Asantasaṃ jīvitasaṅkhayamhī (không run sợ trước sự chấm dứt mạng sống) – sự chấm dứt mạng sống được gọi là sự tan rã của tâm tử.

Tasmiñca jīvitasaṅkhaye jīvitanikantiyā pahīnattā asantasanti.

And at that demise of life, (he is) "not trembling" because the craving for life has been abandoned.

Trong sự chấm dứt mạng sống ấy, do sự đoạn trừ ái luyến sinh mạng, nên gọi là không run sợ.

Ettāvatā sopādisesaṃ nibbānadhātuṃ attano dassetvā gāthāpariyosāne anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyīti.

By this much, having shown his own Nibbāna element with residue, at the end of the verse, he attained parinibbāna in the Nibbāna element without residue.

Với chừng ấy, vị ấy đã chứng tỏ Niết Bàn giới hữu dư y của mình, và khi bài kệ kết thúc, vị ấy đã nhập Niết Bàn giới vô dư y.

1420

Jīvitasaṅkhayagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.

The commentary on the Jīvitasaṅkhaya Gāthā is concluded.

Chú giải bài kệ về sự chấm dứt mạng sống đã hoàn tất.

1421

131. Bhajantīti kā uppatti?

131. "Associate with" (bhajantī): What is its origin?

131. Bhajanti (họ phụng sự) – khởi nguyên là gì?

Bārāṇasiyaṃ kira aññataro rājā ādigāthāya vuttappakārameva phītaṃ rajjaṃ samanusāsati.

It is said that in Bārāṇasī, a certain king ruled a prosperous kingdom exactly as described in the opening verse.

Kể rằng, có một vị vua ở Bārāṇasī cai trị một vương quốc thịnh vượng như đã nói trong bài kệ mở đầu.

Tassa kharo ābādho uppajji, dukkhā vedanā pavattanti.

He developed a severe illness; painful feelings arose.

Vị ấy mắc một căn bệnh hiểm nghèo, những cảm thọ khổ đau khởi lên.

Vīsatisahassitthiyo taṃ parivāretvā hatthapādasambāhanādīni karonti.

Twenty thousand women surrounded him, performing hand and foot massage and so on.

Hai mươi ngàn phụ nữ vây quanh hầu hạ, xoa bóp tay chân, v.v.

Amaccā ‘‘na dānāyaṃ rājā jīvissati, handa, mayaṃ attano saraṇaṃ gavesāmā’’ti cintetvā aññatarassa rañño santikaṃ gantvā upaṭṭhānaṃ yāciṃsu.

His ministers, thinking, "This king will not live, let us seek refuge for ourselves," went to another king and asked for service.

Các đại thần nghĩ: “Vị vua này sẽ không sống được nữa, thôi, chúng ta hãy tìm nơi nương tựa cho mình,” rồi đến chỗ một vị vua khác và xin được phục vụ.

Te tattha upaṭṭhahantiyeva, na kiñci labhanti.

While serving there, they received nothing.

Họ phục vụ ở đó nhưng không nhận được gì.

Rājā ābādhā vuṭṭhahitvā pucchi – ‘‘itthannāmo ca itthannāmo ca kuhi’’nti?

The king recovered from his illness and asked, "Where are so-and-so and so-and-so?"

Vua khỏi bệnh và hỏi: “Người này và người kia ở đâu?”

Tato taṃ pavattiṃ sutvāva sīsaṃ cāletvā tuṇhī ahosi.

Then, upon hearing that news, he just shook his head and remained silent.

Sau khi nghe câu chuyện đó, Ngài chỉ lắc đầu và im lặng.

Tepi amaccā ‘‘rājā vuṭṭhito’’ti sutvā tattha kiñci alabhamānā paramena pārijuññena pīḷitā punadeva āgantvā rājānaṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.

Those ministers, hearing that "the king has recovered," and receiving nothing there, afflicted by extreme frustration, returned again, saluted the king, and stood aside.

Các đại thần ấy, nghe nói “Vua đã khỏi bệnh,” và không nhận được gì ở đó, bị dày vò bởi nỗi tuyệt vọng cùng cực, bèn trở về, đảnh lễ vua và đứng sang một bên.

Tena ca raññā ‘‘kuhiṃ, tātā, tumhe gatā’’ti vuttā āhaṃsu – ‘‘devaṃ dubbalaṃ disvā ājīvikabhayenamhā asukaṃ nāma janapadaṃ gatā’’ti.

When the king asked, "Where did you go, my sons?", they replied, "Seeing your majesty weak, and fearing for our livelihood, we went to such-and-such a country."

Khi vị vua ấy hỏi: “Các con đã đi đâu, hỡi các con?” họ thưa: “Thấy Bệ hạ yếu ớt, chúng con sợ hãi về sinh kế nên đã đi đến xứ sở kia.”

Rājā sīsaṃ cāletvā cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ tameva ābādhaṃ dassessaṃ, kiṃ punapi evaṃ kareyyuṃ, no’’ti?

The king shook his head and thought, "What if I were to feign that illness again? Would they do this again? No."

Vua lắc đầu và nghĩ: “Chẳng lẽ ta lại biểu lộ căn bệnh đó, liệu họ có làm như vậy nữa không? Không.”

So pubbe rogena phuṭṭho viya bāḷhaṃ vedanaṃ dassento gilānālayaṃ akāsi.

So, as if afflicted by the disease as before, feigning severe pain, he created an invalid's demeanor.

Vị ấy giả vờ bị bệnh như trước, biểu lộ những cảm thọ đau đớn dữ dội và nằm liệt giường.

Itthiyo samparivāretvā pubbasadisameva sabbaṃ akaṃsu.

The women surrounded him and did everything as before.

Các phụ nữ vây quanh và làm mọi thứ như trước.

Tepi amaccā tatheva puna bahutaraṃ janaṃ gahetvā pakkamiṃsu.

And those ministers, in the same way, again took many more people and departed.

Các đại thần ấy cũng lại mang theo nhiều người hơn và bỏ đi như vậy.

Evaṃ rājā yāvatatiyaṃ sabbaṃ pubbasadisaṃ akāsi, tepi tatheva pakkamiṃsu.

Thus, the king did everything as before for a third time, and they departed in the same way.

Cứ thế, vua làm mọi thứ như trước đến lần thứ ba, và họ cũng lại bỏ đi như vậy.

Tato catutthampi te āgate disvā rājā – ‘‘aho!

Then, seeing them come for the fourth time, the king thought, "Oh!

Rồi khi thấy họ trở lại lần thứ tư, vua nói: “Ôi!

Ime dukkaraṃ akaṃsu, ye maṃ byādhitaṃ pahāya anapekkhā pakkamiṃsū’’ti nibbinno rajjaṃ pahāya pabbajitvā vipassanto paccekabodhiṃ sacchikatvā imaṃ udānagāthaṃ abhāsi.

They did a difficult thing, those who left me sick and departed without concern!" Disgusted, he abandoned the kingdom, went forth, and discerning insight, realized Paccekabodhi, and uttered this Udāna verse.

Những người này đã làm điều khó khăn, họ đã bỏ ta khi ta bị bệnh mà không quan tâm.” Bị chán nản, Ngài từ bỏ vương quốc và xuất gia, rồi quán chiếu và chứng đắc Độc Giác Bồ Đề, sau đó nói bài kệ udāna này.

1422

Tattha bhajantīti sarīrena allīyantā payirupāsanti.

Here, "bhajantī" means they cling to with their bodies, they attend to.

Trong đó, bhajanti (họ phụng sự) là họ thân cận, họ phục vụ bằng thân.

Sevantīti añjalikammādīhi kiṃkārapaṭissāvitāya ca paricaranti.

"Sevantī" means they serve with gestures of joined palms and by saying "What shall I do for you?"

Sevantī (họ hầu hạ) là họ phụng sự bằng cách chắp tay và hỏi “có gì sai bảo không”.

Kāraṇaṃ attho etesanti kāraṇatthā, bhajanāya ca sevanāya ca nāññaṃ kāraṇamatthi, attho eva nesaṃ kāraṇaṃ, atthahetu sevantīti vuttaṃ hoti.

"Kāraṇatthā" means their reason is gain; there is no other reason for associating and serving, gain is their only reason; it is said that they serve for the sake of gain.

Kāraṇatthā (vì lợi ích) là lợi ích là lý do của họ; không có lý do nào khác cho việc phụng sự và hầu hạ, lợi ích chính là lý do của họ, có nghĩa là họ hầu hạ vì lợi ích.

Nikkāraṇā dullabhā ajja mittāti ‘‘ito kiñci lacchāmā’’ti evaṃ attapaṭilābhakāraṇena nikkāraṇā, kevalaṃ –

"Friends without reason are rare today": "without reason" means without the reason of self-gain, (thinking) "we will get something from this." Purely—

Nikkāraṇā dullabhā ajja mittā (những người bạn vô tư ngày nay thật hiếm có) – những người vô tư, không vì lý do tự lợi như “chúng ta sẽ nhận được thứ gì đó từ đây,” mà chỉ là –

1423

‘‘Upakāro ca yo mitto, yo mitto sukhadukkhako;

"A friend who is helpful, a friend who is the same in happiness and sorrow;

“Người bạn nào giúp đỡ, người bạn nào chia sẻ vui buồn;

1424

Atthakkhāyī ca yo mitto, yo mitto anukampako’’ti.(dī. ni. 3.265) –

And a friend who points out what is beneficial, and a friend who is compassionate"—

Người bạn nào chỉ ra lợi ích, người bạn nào có lòng trắc ẩn.” (Dī. Ni. 3.265) –

1425

Evaṃ vuttena ariyena mittabhāvena samannāgatā dullabhā ajja mittā.

Friends endowed with such noble friendship as stated are rare today.

Những người bạn có phẩm chất cao quý như vậy ngày nay thật hiếm có.

Attaṭṭhapaññāti attani ṭhitā etesaṃ paññā.

"Attaṭṭhapaññā": their wisdom is based on themselves.

Attaṭṭhapaññā (trí tuệ đặt nơi tự ngã) là trí tuệ của họ đặt nơi tự ngã.

Attānameva oloketi, na aññanti attho.

The meaning is that one looks only to oneself, not to others.

Có nghĩa là họ chỉ nhìn vào bản thân, không nhìn vào người khác.

‘‘Attatthapaññā’’tipi pāṭho, tassa attano atthameva oloketi, na paratthanti attho.

"Attatthapaññā" is also a reading; its meaning is that one looks only to one's own welfare, not to that of others.

Cũng có bản đọc là “Attatthapaññā” (trí tuệ vì lợi ích của tự ngã), có nghĩa là họ chỉ nhìn vào lợi ích của bản thân, không nhìn vào lợi ích của người khác.

‘‘Diṭṭhatthapaññā’’ti ayampi kira porāṇapāṭho, tassa sampati diṭṭheyeva atthe etesaṃ paññā, na āyatinti attho.

"Diṭṭhatthapaññā" is also an ancient reading; its meaning is that their wisdom is only in visible gain, not in the future.

Cũng có bản đọc cổ là “Diṭṭhatthapaññā” (trí tuệ thấy lợi ích hiện tại), có nghĩa là trí tuệ của họ chỉ ở trong những lợi ích thấy được hiện tại, không ở trong tương lai.

Diṭṭhadhammikatthaṃyeva oloketi, na samparāyikatthanti vuttaṃ hoti.

It is said that one looks only to the welfare of this life, not to the welfare of the next.

Có nghĩa là họ chỉ nhìn vào lợi ích hiện tại, không nhìn vào lợi ích tương lai.

Asucīti asucinā anariyena kāyavacīmanokammena samannāgatā.

"Asucī" means endowed with impure, ignoble bodily, verbal, and mental kamma.

Asucī (không trong sạch) là những người có thân, khẩu, ý nghiệp không trong sạch, bất thiện.

1426

Khaggavisāṇakappoti khaggena rukkhādayo chindanto viya sakasiṅgena pabbatādayo cuṇṇavicuṇṇaṃ kurumāno vicaratīti khaggavisāṇo.

"Khaggavisāṇakappo": one who roams about, like cutting trees with a sword, or like pulverizing mountains with one's own horn, is a khaggavisāṇa (rhinoceros).

Khaggavisāṇakappo (như sừng tê giác) – vị Độc Giác Phật được gọi là khaggavisāṇa vì Ngài đi lang thang như một người dùng gươm chặt cây cối, hoặc như một con vật dùng sừng của mình để nghiền nát núi non.

Visasadisā āṇāti visāṇā.

"Visāṇā" refers to horns similar to poison.

Āṇā (sừng) giống như visā (chất độc) là visāṇā (sừng độc).

Khaggaṃ viyāti khaggaṃ.

"Khaggaṃ" means like a sword.

Khaggaṃ (gươm) giống như khaggaṃ (gươm).

Khaggaṃ visāṇaṃ yassa migassa soyaṃ migo khaggavisāṇo, tassa khaggavisāṇassa kappo khaggavisāṇakappo.

A deer whose horn is like a sword is a khaggavisāṇa; "khaggavisāṇakappo" means similar to such a khaggavisāṇa.

Con vật có sừng như gươm là khaggavisāṇa, sự giống với khaggavisāṇa là khaggavisāṇakappo.

Khaggavisāṇasadiso paccekabuddho eko adutiyo asahāyo careyya vihareyya vatteyya yapeyya yāpeyyāti attho.

A Paccekabuddha, similar to a rhinoceros, should wander, dwell, abide, or sustain himself alone, without a second, without a companion, that is the meaning.

Vị Độc Giác Phật giống như sừng tê giác, một mình, không có người thứ hai, không có bạn bè, nên sống, nên ở, nên hành xử, nên duy trì cuộc sống.

1427

132. Visuddhasīlāti visesena suddhasīlā, catupārisuddhiyā suddhasīlā.

132. "Visuddhasīlā": means extremely pure in sīla, pure in sīla with the fourfold purity.

132. Visuddhasīlā (giới hạnh thanh tịnh) là giới hạnh đặc biệt thanh tịnh, giới hạnh thanh tịnh với bốn sự thanh tịnh.

Suvisuddhapaññāti suṭṭhu visuddhapaññā, rāgādivirahitattā parisuddhamaggaphalapaṭisambhidādipaññā.

Suvisuddhapaññā means thoroughly purified wisdom, that is, the purified wisdom of the path, fruition, and analytical knowledges (paṭisambhidā), etc., because it is free from lust and other defilements.

Suvisuddhapaññā (trí tuệ rất thanh tịnh) là trí tuệ rất thanh tịnh, trí tuệ về đạo, quả, phân tích, v.v., thanh tịnh do không có tham ái, v.v.

Samāhitāti saṃ suṭṭhu āhitā, santike ṭhapitacittā.

Samāhitā means well-established, with the mind placed tranquilly.

Samāhitā (tâm định) là tâm được đặt vững chắc, tâm được giữ gần.

Jāgariyānuyuttāti jāgaraṇaṃ jāgaro, niddātikkamoti attho.

Jāgariyānuyuttā means wakefulness, jāgaro, the meaning is overcoming sleep.

Jāgariyānuyuttā (siêng năng thức tỉnh) – jāgaraṇa là jāgaro, có nghĩa là vượt qua giấc ngủ.

Jāgarassa bhāvo jāgariyaṃ, jāgariye anuyuttā jāgariyānuyuttā.

The state of being awake is jāgariya; devoted to wakefulness are jāgariyānuyuttā.

Trạng thái của người thức tỉnh là jāgariyaṃ, siêng năng trong sự thức tỉnh là jāgariyānuyuttā.

Vipassakāti ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti visesena passanasīlā, vipassanaṃ paṭṭhapetvā viharantīti attho.

Vipassakā means those who are accustomed to seeing especially as "impermanent, suffering, non-self"; the meaning is that they dwell establishing vipassanā.

Vipassakā (những người quán chiếu) là những người có thói quen quán chiếu đặc biệt “vô thường, khổ, vô ngã,” có nghĩa là họ sống bằng cách thiết lập thiền quán.

Dhammavisesadassīti dasakusaladhammānaṃ catusaccadhammassa navalokuttaradhammassa vā visesena passanasīlā.

Dhammavisesadassī means those who are accustomed to seeing especially the ten wholesome dhammas, the four noble truths, or the nine supramundane dhammas.

Dhammavisesadassī (những người thấy sự đặc biệt của Pháp) là những người có thói quen quán chiếu đặc biệt mười thiện pháp, bốn Thánh đế, hoặc chín pháp siêu thế.

Maggaṅgabojjhaṅgagateti sammādiṭṭhādīhi maggaṅgehi satisambojjhaṅgādīhi bojjhaṅgehi gate sampayutte ariyadhamme.

Maggaṅgabojjhaṅgagate refers to the noble dhammas that are associated with the path factors like right view, and the enlightenment factors like mindfulness as an enlightenment factor.

Maggaṅgabojjhaṅgagate (đã đạt được các chi phần đạo và chi phần giác ngộ) là những pháp cao quý được kết hợp với các chi phần đạo như chánh kiến, v.v., và các chi phần giác ngộ như niệm giác chi, v.v.

Vijaññāti visesena jaññā, jānantāti attho.

Vijaññā means to know especially; the meaning is they know.

Vijaññā (họ hiểu biết đặc biệt) là họ hiểu biết, họ biết.

1428

133. Suññatāppaṇihitañcānimittanti anattānupassanāvasena suññatavimokkhañca dukkhānupassanāvasena appaṇihitavimokkhañca, aniccānupassanāvasena animittavimokkhañca.

133. Suññatāppaṇihitañcānimitta refers to the emptiness liberation (suññatāvimokkha) by way of contemplating non-self, the signless liberation (appaṇihitavimokkha) by way of contemplating suffering, and the undirected liberation (animittavimokkha) by way of contemplating impermanence.

133. Suññatāppaṇihitañcānimittaṃ (và giải thoát không, vô nguyện, vô tướng) là giải thoát không (suññatāvimokkha) theo cách quán chiếu vô ngã, giải thoát vô nguyện (appaṇihitavimokkha) theo cách quán chiếu khổ, và giải thoát vô tướng (animittavimokkha) theo cách quán chiếu vô thường.

Āsevayitvāti vaḍḍhetvā.

Āsevayitvā means by cultivating.

Āsevayitvā (sau khi tu tập) là sau khi phát triển.

Ye katasambhārā dhīrā janā jinasāsanamhi sāvakattaṃ sāvakabhāvaṃ na vajanti na pāpuṇanti, te dhīrā katasambhārā sayambhū sayameva bhūtā paccekajinā paccekabuddhā bhavanti.

Those wise persons ( ye dhīrā) who have accumulated the necessary conditions and na vajanti (do not attain) sāvakattaṃ (the state of a disciple) jinasāsanamhi (in the Dispensation of the Buddha), those wise persons who have accumulated the necessary conditions bhavanti (become) sayambhū (self-existent) paccekajinā (Paccekabuddhas).

Những người dhīrā (trí tuệ) đã tích lũy ba-la-mật, na vajanti (không đạt được) sāvakattaṃ (quả vị thính chúng) jinasāsanamhi (trong giáo pháp của Đức Phật), những người trí tuệ đã tích lũy ba-la-mật ấy sayambhū (tự thân) bhavanti (trở thành) paccekajinā (Độc Giác Phật).

1429

134. Kiṃ bhūtā?

134. Being what?

134. Trở thành những gì?

Mahantadhammā pūritamahāsambhārā bahudhammakāyā anekadhammasabhāvasarīrā.

Mahantadhammā (those with great dhammas), meaning those who have fulfilled great requisites, bahudhammakāyā (those with many dhamma-bodies), meaning those with bodies whose nature is manifold dhamma.

Mahantadhammā (pháp vĩ đại) là những người đã hoàn thành các ba-la-mật vĩ đại, bahudhammakāyā (nhiều thân pháp) là những người có thân bản chất của nhiều pháp.

Punapi kiṃ bhūtā?

Again, being what?

Lại trở thành những gì?

Cittissarā cittagatikā jhānasampannāti attho.

Cittissarā (masters of mind), meaning those whose minds move freely, that is, accomplished in jhāna.

Cittissarā (chủ tể của tâm) là những người có tâm định, có nghĩa là những người thành tựu thiền định.

Sabbadukkhoghatiṇṇā sakalasaṃsāraoghaṃ tiṇṇā atikkantā udaggacittā kodhamānādikilesavirahitattā somanassacittā santamanāti attho.

Sabbadukkhoghatiṇṇā (crossed all floods of suffering), meaning those who have crossed and overcome all floods of saṃsāra, udaggacittā (elated in mind), meaning those whose minds are joyful, serene, because they are free from defilements such as anger and conceit.

Sabbadukkhoghatiṇṇā (đã vượt qua mọi dòng lũ khổ) là những người đã vượt qua dòng lũ luân hồi, udaggacittā (tâm hoan hỷ) là những người có tâm hoan hỷ, tâm an tịnh do không có các phiền não như sân hận, kiêu mạn, v.v.

Paramatthadassī pañcakkhandhadvādasāyatanadvattiṃsākārasaccapaṭiccasamuppādādivasena paramatthaṃ uttamatthaṃ dassanasīlā.

Paramatthadassī (seers of the ultimate truth), meaning those accustomed to seeing the ultimate truth, the highest truth, by way of the five aggregates, twelve sense bases, thirty-two aspects, the truths, dependent origination, and so forth.

Paramatthadassī (những người thấy chân lý tối thượng) là những người có thói quen thấy chân lý tối thượng theo cách ngũ uẩn, mười hai xứ, ba mươi hai thể, Tứ Thánh đế, Duyên khởi, v.v.

Acalābhītaṭṭhena sīhopamā sīhasadisāti attho.

Sīhopamā (like lions), meaning similar to lions, due to being unshaken and fearless.

Sīhopamā (giống như sư tử) là giống như sư tử vì không lay chuyển và không sợ hãi.

Khaggavisāṇakappā khaggavisāṇamigasiṅgasadisā gaṇasaṅgaṇikābhāvenāti attho.

Khaggavisāṇakappā (like rhinoceros horns), meaning similar to the horn of a rhinoceros, by being free from association with groups and gatherings.

Khaggavisāṇakappā (như sừng tê giác) là giống như sừng tê giác vì không có sự tụ tập, không có sự kết bạn.

1430

135. Santindriyāti cakkhundriyādīnaṃ sakasakārammaṇe appavattanato santasabhāvaindriyā.

135. Santindriyā means those whose faculties are tranquil, because their eye-faculty, etc., do not become active towards their respective objects.

135. Santindriyā (các căn an tịnh) là các căn có bản chất an tịnh do không hoạt động trong đối tượng riêng của chúng, như nhãn căn, v.v.

Santamanāti santacittā, nikkilesabhāvena santasabhāvacittasaṅkappāti attho.

Santamanā means those with tranquil minds, that is, mental thoughts whose nature is tranquil due to being free from defilements.

Santamanā (tâm an tịnh) là tâm an tịnh, có nghĩa là các ý nghĩ có bản chất an tịnh do không có phiền não.

Samādhīti suṭṭhu ekaggacittā.

Samādhī means those with thoroughly one-pointed minds.

Samādhī (tâm định) là tâm chuyên nhất vững chắc.

Paccantasattesu patippacārāti paccantajanapadesu sattesu dayākaruṇādīhi paticaraṇasīlā.

Paccantasattesu patippacārā means those who are accustomed to moving among beings in frontier regions with compassion and kindness.

Paccantasattesu patippacārā (những người hành xử với chúng sinh ở vùng biên địa) là những người có thói quen hành xử với lòng từ bi, v.v., đối với chúng sinh ở các vùng biên địa.

Dīpā parattha idha vijjalantāti sakalalokānuggahakaraṇena paraloke ca idhaloke ca vijjalantā dīpā padīpasadisāti attho.

Dīpā parattha idha vijjalantā means illuminating as lamps in the other world and in this world, similar to lamps, by benefiting all beings.

Dīpā parattha idha vijjalantā có nghĩa là, những vị là ngọn đèn chiếu sáng ở đời sau và ở đời này, giống như những ngọn đèn, bằng cách làm lợi ích cho tất cả chúng sinh ở đời sau và ở đời này.

Paccekabuddhā satataṃ hitāmeti ime paccekabuddhā satataṃ sabbakālaṃ sakalalokahitāya paṭipannāti attho.

Paccekabuddhā satataṃ hitāme means these Paccekabuddhas are always devoted to the welfare of all beings.

Paccekabuddhā satataṃ hitāme có nghĩa là, những vị Độc Giác Phật này luôn luôn hành trì vì lợi ích của tất cả chúng sinh, vào mọi lúc.

1431

136. Pahīnasabbāvaraṇā janindāti te paccekabuddhā janānaṃ indā uttamā kāmacchandanīvaraṇādīnaṃ sabbesaṃ pañcāvaraṇānaṃ pahīnattā pahīnasabbāvaraṇā.

136. Pahīnasabbāvaraṇā janindā means those Paccekabuddhas are janindā (lords of men), supreme, pahīnasabbāvaraṇā (with all hindrances abandoned), because all five hindrances, such as sensual desire, are abandoned.

136. Pahīnasabbāvaraṇā janindā có nghĩa là, những vị Độc Giác Phật ấy là những vị vua (indā) của loài người (janānaṃ), là tối thượng (uttamā), đã đoạn trừ tất cả năm triền cái (pañcāvaraṇānaṃ) như triền cái dục tham (kāmacchandanīvaraṇa) và các triền cái khác, do đó là pahīnasabbāvaraṇā (đã đoạn trừ tất cả triền cái).

Ghanakañcanābhāti rattasuvaṇṇajambonadasuvaṇṇapabhā sadisaābhāvantāti attho.

Ghanakañcanābhā means having an aura like that of solid gold, jambūnada gold.

Ghanakañcanābhā có nghĩa là, có ánh sáng giống như ánh sáng của vàng ròng, vàng Jambonada.

Nissaṃsayaṃ lokasudakkhiṇeyyāti ekantena lokassa sudakkhiṇāya aggadānassa paṭiggahetuṃ arahā yuttā, nikkilesattā sundaradānapaṭiggahaṇārahāti attho.

Nissaṃsayaṃ lokasudakkhiṇeyyā means undoubtedly worthy of the best offerings from the world, suitable for receiving supreme gifts, meaning worthy of receiving excellent gifts due to being free from defilements.

Nissaṃsayaṃ lokasudakkhiṇeyyā có nghĩa là, chắc chắn xứng đáng nhận sự cúng dường cao quý nhất của thế gian, xứng đáng nhận sự bố thí tốt đẹp vì không còn phiền não.

Paccekabuddhā satatappitāmeti ime paccekañāṇādhigamā buddhā satataṃ niccakālaṃ appitā suhitā paripuṇṇā, sattāhaṃ nirāhārāpi nirodhasamāpattiphalasamāpattivasena paripuṇṇāti attho.

Paccekabuddhā satatappitāme means these Paccekabuddhas, who have attained individual knowledge, are always, constantly, appitā (satisfied, fulfilled), meaning fulfilled even if without food for seven days, through attainment of cessation (nirodhasamāpatti) and attainment of fruition (phalasamāpatti).

Paccekabuddhā satatappitāme có nghĩa là, những vị Phật đạt được tuệ Độc Giác này luôn luôn (satataṃ) no đủ (appitā), viên mãn (paripuṇṇā), ngay cả khi không ăn trong bảy ngày, các vị ấy vẫn viên mãn nhờ sự chứng đắc diệt thọ tưởng định và quả định.

1432

137. Patiekā visuṃ sammāsambuddhato visadisā aññe asādhāraṇabuddhā paccekabuddhā.

137. Paccekabuddhā are individually distinct from a Perfectly Enlightened Buddha, being other, extraordinary Buddhas.

137. Mỗi vị khác biệt với Đức Chánh Đẳng Giác, là những vị Phật khác, không chung với ai, đó là Paccekabuddhā (Độc Giác Phật).

Atha vā –

Or else –

Hoặc là –

1433

‘‘Upasaggā nipātā ca, paccayā ca ime tayo;

"Prefixes and particles,

“Các tiền tố, giới từ và hậu tố này;

1434

Nekenekatthavisayā, iti neruttikābravu’’nti–

and suffixes, these three are said by grammarians to relate to various meanings."

Có nhiều nghĩa khác nhau, các nhà ngữ pháp đã nói như vậy” –

1435

Vuttattā patisaddassa ekaupasaggatā pati padhāno hutvā sāmibhūto anekesaṃ dāyakānaṃ appamattakampi āhāraṃ paṭiggahetvā saggamokkhassa pāpuṇanato.

Because it is said thus, the prefix pati (pacceka, where pati is one prefix) becomes principal and master, leading to the attainment of heaven and liberation even by accepting a small amount of food from numerous donors.

Do đã được nói như vậy, tiền tố pati là một tiền tố duy nhất, pati trở thành chủ yếu, là chủ nhân của nhiều thí chủ, sau khi nhận một chút thức ăn cũng có thể đạt đến cõi trời và Niết Bàn.

Tathā hi annabhārassa bhattabhāgaṃ paṭiggahetvāpassantasseva bhuñjitvā devatāhi sādhukāraṃ dāpetvā tadaheva taṃ duggataṃ seṭṭhiṭṭhānaṃ pāpetvā koṭisaṅkhadhanuppādanena ca, khadiraṅgārajātake (jā. aṭṭha. 1.1.khadiraṅgārajātakavaṇṇanā) mārena nimmitakhadiraṅgārakūpopariuṭṭhitapadumakaṇṇikaṃ madditvā bodhisattena dinnaṃ piṇḍapātaṃ paṭiggahetvā tassa passantasseva ākāsagamanena somanassuppādanena ca, padumavatīaggamahesīputtānaṃ mahājanakarañño deviyā ārādhanena gandhamādanato ākāsena āgamma dānapaṭiggahaṇena mahājanakabodhisattassa ca deviyā ca somanassuppādanena ca, tathā abuddhuppāde chātakabhaye sakalajambudīpe uppanne bārāṇasiseṭṭhino chātakabhayaṃ paṭicca pūretvā rakkhite saṭṭhisahassakoṭṭhāgāre vīhayo khepetvā bhūmiyaṃ nikhātadhaññāni ca cāṭisahassesu pūritadhaññāni ca khepetvā sakalapāsādabhittīsu mattikāhi madditvā limpitadhaññāni ca khepetvā tadā nāḷimattamevāvasiṭṭhaṃ ‘‘idaṃ bhuñjitvā ajja marissāmā’’ti cittaṃ uppādetvā sayantassa gandhamādanato eko paccekabuddho āgantvā gehadvāre aṭṭhāsi.

For instance, by receiving a portion of food from a poor man carrying a burden of rice and eating it right before his eyes, causing devas to applaud, immediately elevating that poor man to the status of a rich merchant, and generating millions of riches; also, in the Khadiraṅgāra Jātaka (Jā. aṭṭha. 1.1.khadiraṅgārajātakavaṇṇanā), by accepting alms offered by the Bodhisatta after treading on a lotus bud that sprang up from a pit of glowing charcoal created by Māra, and ascending into the sky right before the Bodhisatta's eyes, causing joy; also, by accepting alms after being invited by Queen Mahājanaka's wife and her sons, who arrived from Mount Gandhamādana through the sky, causing joy to King Mahājanaka Bodhisatta and his queen; likewise, when a famine arose throughout Jambudīpa in a time without a Buddha, a merchant in Bārāṇasī, who had stored 60,000 granaries of rice, also grains buried in the ground, and grains filling thousands of jars, and grains plastered with clay on all palace walls, had used it all. At that time, only a nāḷi measure remained. Thinking, "I will eat this and die today," as he lay down, a Paccekabuddha came from Mount Gandhamādana and stood at the door of his house.

Chẳng hạn, sau khi nhận phần cơm từ người mang cơm, vị ấy đã dùng bữa ngay trước mắt người đó, được chư thiên tán thán, ngay lập tức người nghèo đó được đưa lên địa vị trưởng giả, tạo ra hàng triệu kho báu; và trong Khadiraṅgāra Jātaka (Jā. Aṭṭha. 1.1. Khadiraṅgāra Jātakavaṇṇanā), sau khi đạp lên nhụy sen mọc trên hố than hồng do Ma vương tạo ra, Bồ Tát đã cúng dường món khất thực, vị ấy đã nhận và bay lên không trung ngay trước mắt Bồ Tát, khiến Bồ Tát hoan hỷ; và với sự thỉnh cầu của hoàng hậu của vua Mahājanaka, mẹ của các hoàng tử Padumavatī, vị ấy đã từ Gandhamādana bay đến bằng không trung để nhận sự cúng dường, khiến Bồ Tát Mahājanaka và hoàng hậu hoan hỷ; và tương tự, khi nạn đói xảy ra khắp toàn cõi Jambudīpa vào thời không có Phật, vị trưởng giả ở Bārāṇasī đã tích trữ sáu mươi ngàn kho lúa để chống lại nạn đói, nhưng lúa trong các kho đã cạn, lúa chôn dưới đất cũng đã cạn, lúa trong hàng ngàn chum cũng đã cạn, lúa trộn với đất sét trét trên tường cung điện cũng đã cạn, lúc đó chỉ còn lại một nāḷi (đơn vị đo lường) lúa, vị ấy nghĩ “hôm nay mình sẽ chết sau khi ăn cái này” và đang nằm ngủ, thì một vị Độc Giác Phật từ Gandhamādana đến đứng trước cửa nhà.

Seṭṭhi taṃ disvā pasādaṃ uppādetvā jīvitaṃ pariccajamāno paccekabuddhassa patte okiri.

Seeing him, the merchant felt faith, and sacrificing his life, he offered the rice into the bowl of the Paccekabuddha.

Trưởng giả thấy vậy, phát tâm hoan hỷ, hy sinh mạng sống của mình để đổ lúa vào bát của vị Độc Giác Phật.

Paccekabuddho vasanaṭṭhānaṃ gantvā attano ānubhāvena passantasseva seṭṭhissa pañcapaccekabuddhasatehi saha paribhuñji.

The Paccekabuddha went to his dwelling place and, by his psychic power, ate with five hundred Paccekabuddhas, right before the merchant's eyes.

Vị Độc Giác Phật đi đến nơi ở của mình, với thần thông của mình, đã dùng bữa cùng với năm trăm vị Độc Giác Phật khác ngay trước mắt trưởng giả.

Tadā bhattapacitaukkhaliṃ, pidahitvā ṭhapesuṃ.

At that time, they covered and left the cooking pot.

Lúc đó, họ đậy nồi cơm đã nấu và để đó.

1436

Niddamokkantassa seṭṭhino chātatte uppanne so vuṭṭhahitvā bhariyaṃ āha – ‘‘bhatte ācāmakabhattamattaṃ olokehī’’ti.

When the merchant, who had fallen asleep, awoke with hunger, he told his wife, "Please look for some leftover gruel in the pot."

Khi trưởng giả tỉnh dậy vì đói, ông nói với vợ – “Hãy xem thử còn chút cơm cháo nào không”.

Susikkhitā sā ‘‘sabbaṃ dinnaṃ nanū’’ti avatvā ukkhaliyā pidhānaṃ vivari.

Being well-trained, she did not say, "Was everything given away?" but instead opened the lid of the pot.

Người vợ khéo léo không nói “tất cả đã cúng dường hết rồi sao?”, mà mở nắp nồi.

Sā ukkhali taṅkhaṇeva sumanapupphamakuḷasadisassa sugandhasālibhattassa pūritā ahosi.

At that very moment, the pot was filled with fragrant rice, like a jasmine flower bud.

Ngay lập tức, chiếc nồi đó đầy ắp cơm gạo thơm ngát như nụ hoa lài.

Sā ca seṭṭhi ca santuṭṭhā sayañca sakalagehavāsino ca sakalanagaravāsino ca bhuñjiṃsu.

She and the merchant were delighted, and they themselves, all the household members, and all the city dwellers ate.

Bà và trưởng giả đều hoan hỷ, tự mình và tất cả những người trong nhà, và tất cả những người trong thành phố đều dùng bữa.

Dabbiyā gahitagahitaṭṭhānaṃ puna pūritaṃ.

The spot where a spoonful was taken was replenished again.

Mỗi khi múc đi, chỗ đó lại đầy lên.

Sakalasaṭṭhisahassakoṭṭhāgāresu sugandhasāliyo pūresuṃ.

All sixty thousand granaries were filled with fragrant rice.

Tất cả sáu mươi ngàn kho lúa đều đầy ắp gạo thơm.

Sakalajambudīpavāsino seṭṭhissa gehatoyeva dhaññabījāni gahetvā sukhitā jātā.

All the inhabitants of Jambudīpa became happy by taking grain seeds from the merchant's house.

Tất cả cư dân Jambudīpa đều lấy hạt giống từ nhà trưởng giả và trở nên sung túc.

Evamādīsu anekasattanikāyesu sukhotaraṇaparipālanasaggamokkhapāpanesu pati sāmibhūto buddhoti paccekabuddho.

In these and other countless instances, in providing well-being, protection, and leading to heaven and liberation for many beings, pati (the prefix in Paccekabuddha) is the master; hence, a Paccekabuddha is a Buddha.

Trong các trường hợp như vậy, pati là chủ nhân của việc đưa nhiều chúng sinh đến sự an lạc, bảo vệ và đạt đến cõi trời, Niết Bàn, nên gọi là Paccekabuddho (Độc Giác Phật).

Paccekabuddhānaṃ subhāsitānīti paccekabuddhehi ovādānusāsanīvasena suṭṭhu bhāsitāni kathitāni vacanāni.

The well-spoken words of Paccekabuddhas means words well-spoken, declared by the Paccekabuddhas by way of advice and instruction.

Paccekabuddhānaṃ subhāsitāni có nghĩa là, những lời dạy được các vị Độc Giác Phật nói ra (bhāsitāni), được giảng giải (kathitāni) một cách khéo léo (suṭṭhu) dưới dạng lời khuyên và giáo huấn.

Caranti lokamhi sadevakamhīti devalokasahite sattaloke caranti pavattantīti attho.

They wander in the world with its devas means they move about, prevail, in the world of beings including the deva-world.

Caranti lokamhi sadevakamhi có nghĩa là, chúng lưu hành trong thế gian cùng với cõi trời, tức là chúng được thực hành.

Sutvā tathā ye na karonti bālāti tathārūpaṃ paccekabuddhānaṃ subhāsitavacanaṃ ye bālā janā na karonti na manasi karonti, te bālā dukkhesu saṃsāradukkhesu punappunaṃ uppattivasena caranti pavattanti, dhāvantīti attho.

Those fools who, having heard such, do not act means those foolish people who do not act on, do not pay attention to, such well-spoken words of the Paccekabuddhas. Those fools wander by way of rebirth again and again in sufferings, in the sufferings of saṃsāra, they prevail, they run, is the meaning.

Sutvā tathā ye na karonti bālā có nghĩa là, những kẻ ngu si nào không thực hành (na karonti), không chú tâm (na manasi karonti) đến những lời dạy khéo léo như vậy của các vị Độc Giác Phật, te (những kẻ đó) bālā (những kẻ ngu si) dukkhesu (trong các khổ đau) của luân hồi, punappunaṃ (lặp đi lặp lại) caranti (lưu chuyển), tức là tiếp tục tái sinh, chạy trốn.

1437

138. Paccekabuddhānaṃ subhāsitānīti suṭṭhu bhāsitāni caturāpāyato muccanatthāya bhāsitāni vacanāni.

138. The well-spoken words of Paccekabuddhas means words well-spoken, spoken for the sake of release from the four lower realms.

138. Paccekabuddhānaṃ subhāsitāni có nghĩa là, những lời dạy được nói ra một cách khéo léo (suṭṭhu bhāsitāni), được nói ra để thoát khỏi bốn khổ cảnh.

Kiṃ bhūtāni?

What kind of?

Chúng như thế nào?

Avassavantaṃ pagghantaṃ khuddaṃ madhuṃ yathā madhuravacanānīti attho.

Trickling forth, flowing forth, like honey, means sweet words.

Avassavantaṃ có nghĩa là, những lời dạy ngọt ngào như mật ong chảy ra.

Ye paṭipattiyuttā paṇḍitajanāpi paṭipattīsu vuttānusārena pavattantā tathārūpaṃ madhuravacanaṃ sutvā vacanakarā bhavanti, te paṇḍitajanā saccadasā catusaccadassino sapaññā paññāsahitā bhavantīti attho.

Those who are endowed with practice, meaning even wise people, acting in accordance with what has been stated in the practices, having heard such sweet words, become obedient. Those wise people become seers of the truth, seers of the four Noble Truths, endowed with wisdom, endowed with wisdom, is the meaning.

Ye paṭipattiyuttā (những người thực hành đúng đắn), tức là những người hiền trí (paṇḍitajanā) cũng thực hành theo những gì đã được nói trong các pháp hành, nghe những lời ngọt ngào như vậy và trở thành những người vâng lời, những người hiền trí đó là saccadasā (những người thấy bốn sự thật), sapaññā (những người có trí tuệ).

1438

139. Paccekabuddhehi jinehi bhāsitāti kilese jinanti jiniṃsūti jinā, tehi jinehi paccekabuddhehi vuttā bhāsitā kathitā.

139. Spoken by the Paccekabuddhas, the conquerors means spoken, declared by those conquerors of defilements, the Paccekabuddhas.

139. Paccekabuddhehi jinehi bhāsitā có nghĩa là, những vị đã chiến thắng phiền não được gọi là Jinā (Thắng Giả), những lời dạy được những vị Thắng Giả là các vị Độc Giác Phật nói ra (vuttā bhāsitā kathitā).

Kathā uḷārā ojavantā pākaṭā santi pavattanti.

Exalted discourses full of vitality, manifest, exist, prevail.

Kathā uḷārā (những câu chuyện cao quý) đầy năng lực, rõ ràng, vẫn còn lưu truyền.

Tā, kathā sakyasīhena sakyarājavaṃsasīhena gotamena tathāgatena abhinikkhamitvā buddhabhūtena naruttamena narānaṃ uttamena seṭṭhena pakāsitā pākaṭīkatā desitāti sambandho.

It is connected thus: Those discourses, having gone forth, by the Sakya Lion, by Gotama the Tathāgata, who is the lion of the Sakya royal lineage, who has become a Buddha, by the best of men, by the highest, the most excellent of men, were revealed, made manifest, expounded.

Tā, (những câu chuyện ấy) sakyasīhena (do Sư Tử dòng Sakya), tức là do Đức Gotama Như Lai đã abhinikkhamitvā (xuất gia), đã thành Phật, naruttamena (bậc tối thượng trong loài người), bậc cao quý nhất trong loài người, đã pakāsitā (làm cho rõ ràng), tức là đã thuyết giảng, đã trình bày.

Kimatthanti āha ‘‘dhammavijānanattha’’nti.

For what purpose, he says, “for understanding the Dhamma.”

Với mục đích gì? Câu trả lời là “dhammavijānanattha” (để hiểu rõ Pháp).

Navalokuttaradhammaṃ visesena jānāpanatthanti attho.

For the purpose of specifically knowing the nine supramundane qualities, is the meaning.

Có nghĩa là, để làm cho hiểu rõ đặc biệt về chín Pháp Siêu Thế.

1439

140. Lokānukampāya imāni tesanti lokānukampatāya lokassa anukampaṃ paṭicca imāni vacanāni imā gāthāyo.

140. These are for the compassion of the world means these words, these verses, for the sake of the world’s compassion, on account of compassion for the world.

140. Lokānukampāya imāni tesaṃ có nghĩa là, vì lòng từ bi đối với thế gian, những lời này, những bài kệ này.

Tesaṃ paccekabuddhānaṃ vikubbitāni visesena kubbitāni bhāsitānīti attho.

The special productions of those Paccekabuddhas means the specially produced, spoken, by them, is the meaning.

Tesaṃ paccekabuddhānaṃ vikubbitāni có nghĩa là, những lời được các vị Độc Giác Phật nói ra một cách đặc biệt.

Saṃvegasaṅgamativaḍḍhanatthanti paṇḍitānaṃ saṃvegavaḍḍhanatthañca asaṅgavaḍḍhanatthaṃ ekībhāvavaḍḍhanatthañca mativaḍḍhanatthaṃ paññāvaḍḍhanatthañca sayambhusīhena anācariyakena hutvā sayameva bhūtena jātena paṭividdhena sīhena abhītena gotamena sammāsambuddhena imāni vacanāni pakāsitāni, imā gāthāyo pakāsitā vivaritā uttānīkatāti attho.

For increasing spiritual urgency, detachment, and insight means for increasing the spiritual urgency of the wise, for increasing non-attachment, for increasing unity, and for increasing insight, for increasing wisdom, by the Self-Awakened Lion, by Gotama the Sammāsambuddha, who became and arose by himself without a teacher, who had penetrated the truth, who was fearless like a lion, these words were revealed, these verses were revealed, made clear, is the meaning.

Saṃvegasaṅgamativaḍḍhanatthaṃ có nghĩa là, để tăng trưởng sự xúc động (saṃvega) của những người hiền trí, để tăng trưởng sự không chấp trước (asaṅga), để tăng trưởng sự hợp nhất (ekībhāva), và để tăng trưởng trí tuệ (mati), sayambhusīhena (do Sư Tử Tự Tại), tức là do Đức Gotama Chánh Đẳng Giác, vị đã tự mình chứng ngộ mà không cần thầy, vị Sư Tử không sợ hãi, những lời này pakāsitāni, những bài kệ này đã được làm cho rõ ràng, đã được giải thích, đã được trình bày.

Itīti parisamāpanatthe nipāto.

Thus is a particle denoting completion.

Iti là một giới từ dùng để kết thúc.

1440

Iti visuddhajanavilāsiniyā apadāna-aṭṭhakathāya

Thus in the Visuddhajanavilāsinī, the Apadāna Commentary,

Như vậy, trong Visuddhajanavilāsinī Apadāna-aṭṭhakathā

1441

Paccekabuddhāpadānasaṃvaṇṇanā samattā.

The commentary on the Paccekabuddhāpadāna is concluded.

Phần giải thích Apadāna của các vị Độc Giác Phật đã hoàn tất.

1442

3-1. Sāriputtattheraapadānavaṇṇanā

3-1. Commentary on the Apadāna of the Elder Sāriputta

3-1. Giải thích Apadāna của Trưởng lão Sāriputta

1443

Tadanantaraṃ therāpadānasaṅgahagāthāyo saṃvaṇṇetuṃ ‘‘atha therāpadānaṃ suṇāthā’’ti āha.

Thereupon, to comment on the summary verses of the Elders' Apadāna, he says, “Now listen to the Apadāna of the Elders.”

Sau đó, để giải thích các bài kệ tóm tắt Apadāna của các Trưởng lão, ngài nói “atha therāpadānaṃ suṇāthā” (này đây, hãy nghe Apadāna của các Trưởng lão).

Atha-apadāna-saddānamattho heṭṭhā vuttova.

The meaning of the words atha and apadāna has been stated below.

Ý nghĩa của các từ atha và apadāna đã được giải thích ở trên.

Ettha thera-saddo panāyaṃ kālathirapaññattināmadheyyajeṭṭhādīsu anekesu atthesu vattati.

Here, however, the word thera has many meanings, such as long-standing, steadfastness, conventional designation, name, and seniority.

Ở đây, từ thera được dùng với nhiều nghĩa khác nhau như tuổi tác, sự vững chắc, danh xưng, sự cao quý, v.v.

Tathā hi ‘‘therovassikāni pūtīni cuṇṇakajātānī’’tiādīsu (dī. ni. 2.379; ma. ni. 1.112) kāle, therovassikāni cirakālaṃ ovassikānīti attho.

For example, in "therovassikāni pūtīni cuṇṇakajātānī" (Dī. Ni. 2.379; Ma. Ni. 1.112) and so on, it refers to time, meaning long-aged; therovassikāni means having lasted for a long time.

Chẳng hạn, trong “therovassikāni pūtīni cuṇṇakajātānī” (Dī. Ni. 2.379; Ma. Ni. 1.112), kāla (thời gian), therovassikāni có nghĩa là đã lâu năm.

‘‘Theropi tāva mahā’’iccādīsu thire thirasīloti attho.

In "theropi tāva mahā" and so on, it refers to steadfastness, meaning one with steadfast virtue.

Trong “theropi tāva mahā” (ngay cả vị trưởng lão cũng vĩ đại), thira (vững chắc) có nghĩa là có giới hạnh vững chắc.

‘‘Therako ayamāyasmā mahallako’’tiādīsu paññattiyaṃ, lokapaññattimattoti attho.

In "therako ayamāyasmā mahallako" and so on, it refers to a conventional designation, meaning merely a worldly convention.

Trong các cách nói như ‘‘Vị Tôn giả này là một trưởng lão già’’, là một sự quy ước, nghĩa là chỉ là một quy ước thế gian.

‘‘Cundatthero phussatthero’’tiādīsu nāmadheyye, evaṃ katanāmoti attho.

In "Cundatthero Phussatthero" and so on, it refers to a name, meaning one so named.

Trong các cách nói như ‘‘Trưởng lão Cunda, trưởng lão Phussa’’, là một tên gọi, nghĩa là một tên được đặt như vậy.

‘‘Thero cāyaṃ kumāro mama puttesū’’tiādīsu jeṭṭhe, jeṭṭho kumāroti attho.

In "Thero cāyaṃ kumāro mama puttesu" and so on, it refers to seniority, meaning the senior prince.

Trong các cách nói như ‘‘Vị hoàng tử này là trưởng lão trong số các con của ta’’, là người lớn nhất, nghĩa là hoàng tử lớn nhất.

Idha panāyaṃ kāle ca thire ca vattati.

Here, however, it is used for both time and steadfastness.

Còn ở đây, từ này được dùng cho thời gian và sự kiên cố.

Tasmā ciraṃ kālaṃ ṭhitoti thero, thiratarasīlācāramaddavādiguṇābhiyutto vā theroti vuccati.

Therefore, one who has stood for a long time is called a thera, or one who is endowed with virtues such as very steadfast virtue, conduct, and gentleness, is called a thera.

Do đó, người đã an trú lâu dài được gọi là thera (trưởng lão), hoặc người thành tựu các đức tính như giới hạnh, oai nghi, sự nhu hòa kiên cố hơn được gọi là thera.

Thero ca thero ceti therā, therānaṃ apadānaṃ kāraṇaṃ therāpadānaṃ, taṃ therāpadānaṃ suṇāthāti sambandho.

Thera and thera are Therā. The Apadāna, the cause, of the Therā is Therāpadāna. It is connected thus: "Listen to that Therāpadāna."

Thera và thera là các therā (các trưởng lão), câu chuyện về các therā là therāpadānaṃ (Trưởng Lão Kệ), mối liên hệ là hãy lắng nghe therāpadānaṃ đó.

Himavantassa avidūre, lambako nāma pabbatotiādi āyasmato sāriputtattherassa apadānaṃ, tassāyasmato mahāmoggallānattherassa ca vatthu evaṃ veditabbaṃ –

Not far from the Himavanta, there was a mountain called Lambaka and so on, is the Apadāna of the Venerable Elder Sāriputta. The story of that Venerable one and of the Venerable Elder Mahāmoggallāna should be understood as follows:

Câu chuyện về Trưởng lão Xá Lợi Phất và Trưởng lão Mahāmoggallāna nên được hiểu như sau, bắt đầu từ câu ‘‘Không xa dãy Hy Mã Lạp Sơn, có ngọn núi tên Lambaka’’ v.v...

1444

Atīte kira ito kappato satasahassakappādhike ekaasaṅkhyeyyamatthake āyasmā sāriputto brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā nāmena saradamāṇavo nāma ahosi.

In the past, one hundred thousand aeons and one asaṅkheyya ago, the Venerable Sāriputta was reborn in a great Brahmin family and was named Sarada, the Brahmin youth.

Thuở xưa, một trăm ngàn đại kiếp và một asaṅkhyeyya kiếp về trước, Tôn giả Xá Lợi Phất tái sinh vào một gia đình đại Bà la môn giàu có, tên là Sarada.

Mahāmoggallāno gahapatimahāsālakule nibbattitvā nāmena sirivaḍḍhanakuṭumbiko nāma ahosi.

Mahāmoggallāna was reborn in a great householder family and was named Siriwardhana, the householder.

Trưởng lão Mahāmoggallāna tái sinh vào một gia đình đại gia chủ giàu có, tên là Siriwaḍḍhana.

Te ubhopi sahapaṃsukīḷanasahāyā ahesuṃ.

Both of them were childhood friends, companions in playing in the dust.

Cả hai vị đều là bạn chơi cát cùng nhau.

Tesu saradamāṇavo pitu accayena kulasantakaṃ dhanaṃ paṭipajjitvā ekadivasaṃ rahogato cintesi – ‘‘imesaṃ sattānaṃ maraṇaṃ nāma ekantikaṃ, tasmā mayā ekaṃ pabbajjaṃ upagantvā vimokkhamaggo gavesitabbo’’ti sahāyaṃ upasaṅkamitvā ‘‘samma, ahaṃ pabbajitukāmo.

Among them, Sarada, having taken possession of his family wealth after his father's death, one day, being alone, reflected: "The death of these beings is certain. Therefore, I should undertake a monastic life and seek the path to liberation." He approached his friend and said, "Friend, I wish to go forth. Can you go forth too?" When the friend said, "I cannot," Sarada said, "Very well, I shall go forth myself." He had the treasure vaults opened, gave great alms to the poor and needy, went to the foot of a mountain, and undertook the ascetic's going forth.

Trong số đó, Sarada sau khi cha mất, thừa kế tài sản gia đình, một ngày nọ, một mình suy nghĩ: ‘‘Cái chết của chúng sinh này là điều chắc chắn, do đó, ta phải xuất gia và tìm con đường giải thoát’’. Rồi đến gặp bạn và nói: ‘‘Này bạn, ta muốn xuất gia. Bạn có thể xuất gia không?’’. Khi người bạn nói ‘‘Không thể’’, Sarada nói: ‘‘Thôi được, ta sẽ tự mình xuất gia’’. Rồi mở các kho báu, bố thí rộng lớn cho người nghèo khó và những người cần giúp đỡ, sau đó đi đến chân núi và xuất gia theo lối sống của đạo sĩ.

Kiṃ tvaṃ pabbajituṃ sakkhissasī’’ti vatvā tena ‘‘na sakkhissāmī’’ti vutte ‘‘hotu ahameva pabbajissāmī’’ti ratanakoṭṭhāgārāni vivarāpetvā kapaṇaddhikādīnaṃ mahādānaṃ datvā pabbatapādaṃ gantvā isipabbajjaṃ pabbaji.

Seventy-four thousand Brahmin sons, who were his disciples, went forth after him.

Có bảy mươi bốn ngàn Bà la môn con đã xuất gia theo ngài.

Tassa pabbajitassa anupabbajjaṃ pabbajitā catusattatisahassamattā brāhmaṇaputtā ahesuṃ.

He developed the five supernormal powers and the eight attainments, and he also taught the kasiṇa practice to those ascetics.

Ngài đã thành tựu năm abhiññā (thắng trí) và tám samāpatti (thiền định), và cũng chỉ dạy phương pháp kasiṇa (biến xứ) cho các đạo sĩ đó.

So pañca abhiññāyo aṭṭha ca samāpattiyo nibbattetvā tesampi jaṭilānaṃ kasiṇaparikammaṃ ācikkhi.

They all developed the five supernormal powers and the eight attainments.

Tất cả họ đều thành tựu năm abhiññā và tám samāpatti.

Te sabbepi pañcābhiññā aṭṭha ca samāpattiyo nibbattisuṃ.

At that time, a Sammāsambuddha named Anomadassī appeared in the world, set in motion the excellent Wheel of Dhamma, and rescued beings from the great flood of saṃsāra. One day, wishing to show favor to the ascetic Sarada and his disciples, he took his bowl and robe alone, went through the air, and descended from the sky to the earth in front of the ascetic Sarada, so that the ascetic would know his Buddha-nature.

Tất cả họ đều thành tựu năm abhiññā và tám samāpatti.

1445

Tena samayena anomadassī nāma sammāsambuddho loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko satte saṃsāramahoghato tāretvā ekadivasaṃ saradatāpasassa ca antevāsikānañca saṅgahaṃ kattukāmo eko adutiyo pattacīvaramādāya ākāsena gantvā ‘‘buddhabhāvaṃ me jānātū’’ti tāpasassa passantasseva ākāsato otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi.

The ascetic Sarada, having observed the marks of a Great Man on the Teacher's body, concluded, "This is indeed an Omniscient Buddha," rose to meet him, and offered a prepared seat.

Vào thời đó, một vị Chánh Đẳng Giác tên là Anomadassī xuất hiện trên thế gian, chuyển vận bánh xe Chánh Pháp tối thượng, cứu độ chúng sinh thoát khỏi đại nạn luân hồi. Một ngày nọ, Ngài muốn độ hóa đạo sĩ Sarada và các đệ tử của ông, nên một mình, không ai theo, mang y bát bay trên không trung. Để đạo sĩ biết Ngài là một vị Phật, Ngài hạ xuống từ không trung và đứng trên mặt đất ngay trước mắt đạo sĩ.

Saradatāpaso satthu sarīre mahāpurisalakkhaṇāni upadhāretvā ‘‘sabbaññubuddhoyevāya’’nti niṭṭhaṃ gantvā paccuggamanaṃ katvā āsanaṃ paññāpetvā adāsi.

The Blessed One sat on the prepared seat.

Đạo sĩ Sarada quan sát các tướng đại nhân trên thân của Đức Phật, xác định ‘‘Đây chắc chắn là một vị Phật Toàn Giác’’, rồi đi ra đón, sắp đặt chỗ ngồi và dâng lên.

Nisīdi bhagavā paññatte āsane.

The ascetic Sarada sat to one side near the Teacher.

Đức Thế Tôn an tọa trên chỗ ngồi đã được sắp đặt.

Saradatāpaso satthu santike ekamantaṃ nisīdi.

At that time, his seventy-four thousand ascetic disciples, having brought very exquisite and delicious fruits and roots, came and, seeing the Teacher, developed faith. They looked at the seating posture of their teacher and the Teacher, and said, "Teacher, we previously thought 'there is no one greater than you,' but this person, we think, is greater than you."

Đạo sĩ Sarada ngồi một bên gần Đức Phật.

1446

Tasmiṃ samaye tassa antevāsikā catusattatisahassamattā jaṭilā paṇītapaṇītāni ojavantāni phalāphalāni gahetvā āgatā satthāraṃ disvā sañjātapasādā attano ācariyassa satthu ca nisinnākāraṃ oloketvā ‘‘ācariya, mayaṃ pubbe ‘tumhehi mahantataro koci natthī’ti maññāma, ayaṃ pana puriso tumhehi mahantataro maññe’’ti āhaṃsu.

At that time, his forty-seven thousand disciples, who were ascetics, came bringing very excellent and potent fruits. Seeing the Teacher, they became filled with faith. Observing the sitting posture of their own teacher and the Teacher, they said, "Teacher, we formerly thought that there was no one greater than you, but this person, we think, is greater than you."

Vào lúc đó, bảy mươi bốn ngàn đạo sĩ đệ tử của ông mang theo các loại trái cây ngon ngọt, đầy đủ hương vị đến. Khi thấy Đức Đạo Sư, họ sinh lòng tịnh tín, nhìn thấy cách thầy mình và Đức Đạo Sư đang ngồi, họ nói: ‘‘Thưa thầy, trước đây chúng con nghĩ rằng không ai vĩ đại hơn thầy, nhưng người này có lẽ vĩ đại hơn thầy’’.

Kiṃ vadetha, tātā, sāsapena saddhiṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhaṃ sineruṃ samaṃ kātuṃ icchatha, sabbaññubuddhena maṃ tulaṃ mā karitthāti.

"What are you saying, my dear ones? You wish to make Mount Sineru, eighty-four thousand yojanas high, equal to a mustard seed. Do not compare me with an Omniscient Buddha."

‘‘Các con nói gì vậy, các con muốn so sánh núi Sineru cao trăm ngàn yojana sáu mươi tám với hạt cải sao? Đừng so sánh ta với một vị Phật Toàn Giác’’.

Atha te tāpasā ācariyassa vacanaṃ sutvā ‘‘yāva mahā vatāyaṃ purisuttamo’’ti sabbeva pādesu nipatitvā satthāraṃ vandiṃsu.

Then, those ascetics, having heard their teacher's words, exclaimed, "Oh, how great indeed is this supreme man!" and all prostrated at his feet, paying homage to the Teacher.

Bấy giờ, các đạo sĩ nghe lời thầy mình nói, ‘‘Ôi, vị Nhân Trung Tôn này thật vĩ đại biết bao!’’ rồi tất cả đều quỳ xuống dưới chân và đảnh lễ Đức Đạo Sư.

1447

Atha te ācariyo āha – ‘‘tātā, satthu anucchaviko no deyyadhammo natthi, satthā ca bhikkhācaravelāya idhāgato, handa, mayaṃ deyyadhammaṃ yathābalaṃ dassāma.

Then the teacher said to them, "My dear ones, we have no gift worthy of the Teacher. The Teacher has come here at the time for alms-round. Come, let us offer a gift according to our ability.

Bấy giờ, vị thầy nói với họ: ‘‘Này các con, chúng ta không có vật cúng dường nào xứng đáng với Đức Đạo Sư, và Đức Đạo Sư đã đến vào giờ khất thực. Nào, chúng ta hãy cúng dường tùy theo khả năng của mình.

Tumhehi yaṃ yaṃ paṇītaṃ phalāphalaṃ ābhataṃ, taṃ taṃ āharathā’’ti āharāpetvā hatthe dhovitvā sayaṃ tathāgatassa patte patiṭṭhāpesi.

Bring whatever choice fruits you have gathered," he said, and having had them brought, he washed his hands and personally placed them in the Tathāgata's bowl.

Những loại trái cây ngon ngọt mà các con đã mang đến, hãy mang ra đây’’. Sau khi các đệ tử mang ra, ông rửa tay và tự mình đặt vào bát của Đức Như Lai.

Satthārā phalāphale paṭiggahitamatte devatā dibbojaṃ pakkhipiṃsu.

As soon as the Teacher accepted the fruits, devas infused divine sustenance into them.

Ngay khi Đức Đạo Sư thọ nhận các loại trái cây, các chư thiên đã cho thêm hương vị thần diệu vào.

Tāpaso udakampi sayameva parissāvetvā adāsi.

The ascetic himself strained water and offered it.

Vị đạo sĩ cũng tự mình lọc nước và dâng lên.

Tato bhojanakiccaṃ niṭṭhāpetvā satthari nisinne sabbe antevāsike pakkosāpetvā satthu santike sāraṇīyaṃ kathaṃ kathento nisīdi.

After the meal was finished, and the Teacher was seated, he had all his pupils summoned and sat near the Teacher, engaging in a pleasant conversation.

Sau đó, hoàn thành việc dùng bữa, khi Đức Đạo Sư đã an tọa, ông gọi tất cả các đệ tử đến và ngồi nói chuyện thân mật với Đức Đạo Sư.

Satthā ‘‘dve aggasāvakā bhikkhusaṅghena saddhiṃ āgacchantū’’ti cintesi.

The Teacher thought, "Let the two chief disciples come with the Saṅgha of bhikkhus."

Đức Đạo Sư suy nghĩ: ‘‘Hai vị Thượng Thủ Thanh Văn hãy đến cùng với Tăng đoàn chư Tỳ-kheo’’.

Tāvadeva satasahassakhīṇāsavaparivārā aggasāvakā āgantvā bhagavantaṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.

Immediately, the chief disciples, surrounded by a hundred thousand Arahants, arrived, paid homage to the Bhagavā, and stood respectfully at one side.

Ngay lập tức, hai vị Thượng Thủ Thanh Văn cùng với một trăm ngàn vị khīṇāsava (lậu tận) đã đến, đảnh lễ Đức Thế Tôn và đứng sang một bên.

1448

Tato saradatāpaso antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, satthu bhikkhusaṅghassa ca pupphāsanena pūjā kātabbā, tasmā pupphāni āharathā’’ti.

Then the ascetic Sarada addressed his pupils, "My dear ones, an offering of flower-seats must be made to the Teacher and the Saṅgha of bhikkhus; therefore, bring flowers."

Bấy giờ, đạo sĩ Sarada gọi các đệ tử: ‘‘Này các con, cần phải cúng dường chỗ ngồi bằng hoa cho Đức Đạo Sư và Tăng đoàn chư Tỳ-kheo, do đó hãy mang hoa đến’’.

Te tāvadeva iddhiyā vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharitvā buddhassa yojanappamāṇaṃ pupphāsanaṃ paññāpesuṃ, ubhinnaṃ aggasāvakānaṃ tigāvutaṃ, sesabhikkhūnaṃ aḍḍhayojanikādibhedaṃ, saṅghanavakassa usabhamattaṃ paññāpesuṃ.

They immediately, through psychic power, brought flowers endowed with color and fragrance and arranged a flower-seat for the Buddha measuring a yojana, for the two chief disciples three gāvutas, and for the remaining bhikkhus varying sizes, from half a yojana down to an usabha for the newest bhikkhu in the Saṅgha.

Ngay lập tức, họ dùng thần thông mang đến những bông hoa có màu sắc và hương thơm tuyệt đẹp, sắp đặt một chỗ ngồi bằng hoa rộng một yojana cho Đức Phật, ba gāvuta cho hai vị Thượng Thủ Thanh Văn, và các loại ghế khác nhau như nửa yojana cho các Tỳ-kheo còn lại, và một usabha cho Tỳ-kheo mới nhất trong Tăng đoàn.

Evaṃ paññattesu āsanesu saradatāpaso tathāgatassa purato añjaliṃ paggayha ‘‘bhante, mayhaṃ anuggahatthāya imaṃ pupphāsanaṃ atiruhathā’’ti āha.

When the seats were thus arranged, the ascetic Sarada, raising his joined palms before the Tathāgata, said, "Bhante, for my favor, please ascend this flower-seat."

Khi các chỗ ngồi đã được sắp đặt như vậy, đạo sĩ Sarada chắp tay trước Đức Như Lai và nói: ‘‘Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài vì lòng từ bi mà ngự lên chỗ ngồi bằng hoa này’’.

Nisīdi bhagavā pupphāsane.

The Bhagavā sat on the flower-seat.

Đức Thế Tôn an tọa trên chỗ ngồi bằng hoa.

Satthari nisinne dve aggasāvakā sesabhikkhū ca attano attano pattāsane nisīdiṃsu.

When the Teacher was seated, the two chief disciples and the remaining bhikkhus also sat on their respective assigned seats.

Khi Đức Đạo Sư đã an tọa, hai vị Thượng Thủ Thanh Văn và các Tỳ-kheo còn lại cũng an tọa trên chỗ ngồi của riêng mình.

Satthā ‘‘tesaṃ mahapphalaṃ hotū’’ti nirodhaṃ samāpajji.

The Teacher entered the attainment of cessation (nirodha), wishing, "May this be of great fruit for them."

Đức Đạo Sư nhập nirodha (diệt tận định) để ‘‘họ được quả lớn’’.

Satthu samāpannabhāvaṃ ñatvā dve aggasāvakāpi sesabhikkhūpi nirodhaṃ samāpajjiṃsu.

Knowing that the Teacher had entered, the two chief disciples and the remaining bhikkhus also entered the attainment of cessation.

Biết Đức Đạo Sư đã nhập định, hai vị Thượng Thủ Thanh Văn và các Tỳ-kheo còn lại cũng nhập nirodha.

Tāpaso sattāhaṃ nirantaraṃ satthu pupphacchattaṃ dhārento aṭṭhāsi.

The ascetic continuously held the flower-umbrella over the Teacher for seven days.

Vị đạo sĩ đứng che lọng hoa cho Đức Đạo Sư liên tục trong bảy ngày.

Itare vanamūlaphalaṃ paribhuñjitvā sesakāle añjaliṃ paggayha aṭṭhaṃsu.

The others, having partaken of forest roots and fruits, stood with clasped hands during the remaining time.

Những người khác dùng rễ cây và trái cây rừng, trong thời gian còn lại thì chắp tay đứng.

Satthā sattāhassa accayena nirodhato vuṭṭhahitvā aggasāvakaṃ nisabhattheraṃ āmantesi – ‘‘tāpasānaṃ pupphāsanānumodanaṃ karohī’’ti.

After the lapse of seven days, the Teacher emerged from the attainment of cessation and addressed the chief disciple, Thera Nisabha, saying, "Perform the anumodanā for the ascetics' flower-seats."

Sau bảy ngày, Đức Đạo Sư xuất khỏi nirodha và gọi vị Thượng Thủ Thanh Văn Nisabha: ‘‘Hãy tùy hỷ chỗ ngồi bằng hoa của các đạo sĩ’’.

Thero sāvakapāramīñāṇe ṭhatvā tesaṃ pupphāsanānumodanaṃ akāsi.

The Thera, abiding in the knowledge of a disciple's perfection, performed the anumodanā for their flower-seats.

Vị Trưởng lão đứng trong sāvakapāramīñāṇa (trí tuệ Ba-la-mật của Thanh Văn) và tùy hỷ chỗ ngồi bằng hoa của họ.

Tassa desanāvasāne satthā dutiyaṃ aggasāvakaṃ anomattheraṃ āmantesi – ‘‘tvampi imesaṃ dhammaṃ desehī’’ti.

At the conclusion of his discourse, the Teacher addressed the second chief disciple, Thera Anoma, saying, "You too, teach Dhamma to them."

Khi bài giảng của vị ấy kết thúc, Đức Đạo Sư gọi vị Thượng Thủ Thanh Văn thứ hai, Anoma: ‘‘Con cũng hãy thuyết pháp cho họ’’.

Sopi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ sammasitvā tesaṃ dhammaṃ kathesi.

He too, having contemplated the Tipiṭaka Buddha-word, taught Dhamma to them.

Vị ấy cũng quán xét Tam Tạng Phật Ngôn và thuyết pháp cho họ.

Dvinnampi desanāya dhammābhisamayo nāhosi.

Through the discourses of both, there was no comprehension of the Dhamma.

Qua bài giảng của cả hai vị, không có sự chứng ngộ Pháp nào xảy ra.

Atha satthā buddhavisaye ṭhatvā dhammadesanaṃ ārabhi.

Then the Teacher, abiding in the sphere of a Buddha, began to teach the Dhamma.

Bấy giờ, Đức Đạo Sư đứng trong cảnh giới của Phật và bắt đầu thuyết pháp.

Desanāvasāne ṭhapetvā saradatāpasaṃ avasesā sabbepi catusattatisahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.

At the conclusion of the discourse, all seventy-four thousand ascetics, except for the ascetic Sarada, attained Arahantship.

Khi bài giảng kết thúc, ngoại trừ đạo sĩ Sarada, tất cả bảy mươi bốn ngàn đạo sĩ còn lại đều đạt được arahatta (A-la-hán quả).

Satthā te ‘‘etha bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi.

The Teacher extended his hand, saying, "Come, bhikkhus!"

Đức Đạo Sư đưa tay ra và nói: ‘‘Hãy đến, này các Tỳ-kheo’’.

Te tāvadeva antarahitatāpasavesā aṭṭhaparikkhāradharā saṭṭhivassikatthero viya ahesuṃ.

They immediately shed their ascetic attire and became like sixty-year-old Theras, clad in the eight requisites.

Ngay lập tức, họ biến mất hình dạng đạo sĩ, mang theo tám vật dụng của Tỳ-kheo, và trở thành những vị Trưởng lão như đã sáu mươi tuổi.

1449

Saradatāpaso pana ‘‘aho vatāhampi ayaṃ nisabhatthero viya anāgate ekassa buddhassa sāvako bhaveyya’’nti desanākāle uppannaparivitakkatāya aññavihito hutvā maggaphalāni paṭivijjhituṃ nāsakkhi.

However, the ascetic Sarada, having been distracted by the thought that arose during the discourse—"Oh, if only I too could become a disciple of a future Buddha, like this Thera Nisabha!"—was unable to penetrate the paths and fruits.

Còn đạo sĩ Sarada, vì trong lúc nghe pháp đã có ý nghĩ khác, ‘‘Ôi, ước gì trong tương lai ta cũng có thể trở thành một vị đệ tử của một vị Phật như vị Trưởng lão Nisabha này’’, nên đã không thể chứng đắc các đạo quả.

Atha satthāraṃ vanditvā tathā paṇidhānaṃ akāsi.

Then, paying homage to the Teacher, he made that aspiration.

Bấy giờ, ông đảnh lễ Đức Đạo Sư và lập lời nguyện như vậy.

Satthā anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘ito kappasatasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā gotamassa nāma sammāsambuddhassa aggasāvako sāriputto nāma bhavissatī’’ti byākaritvā dhammakathaṃ vatvā bhikkhusaṅghaparivāro ākāsaṃ pakkhandi.

The Teacher, seeing that his aspiration would be fulfilled without hindrance, prophesied, "After one hundred thousand kappas and one asaṅkhyeyya, there will be a Perfectly Enlightened Buddha named Gotama, whose chief disciple will be named Sāriputta." Having made this prophecy and delivered a Dhamma talk, he ascended into the sky, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus.

Đức Đạo Sư thấy rằng lời nguyện của ông sẽ thành tựu mà không có chướng ngại, nên đã thọ ký: ‘‘Một asaṅkhyeyya và một trăm ngàn kiếp nữa, con sẽ trở thành vị Thượng Thủ Thanh Văn tên là Sāriputta của một vị Chánh Đẳng Giác tên là Gotama’’. Sau khi thuyết pháp, Ngài cùng với Tăng đoàn chư Tỳ-kheo bay lên không trung.

Saradatāpasopi sahāyassa sirivaḍḍhassa santikaṃ gantvā ‘‘samma, mayā anomadassissa bhagavato pādamūle anāgate uppajjanakassa gotamasammāsambuddhassa aggasāvakaṭṭhānaṃ patthitaṃ, tvampi tassa dutiyasāvakaṭṭhānaṃ patthehī’’ti.

The ascetic Sarada also went to his friend Sirivaḍḍha and said, "Friend, at the feet of Bhagavā Anomadassī, I have aspired to the position of chief disciple of the Perfectly Enlightened Buddha Gotama, who will arise in the future. You too should aspire to the position of his second disciple."

Ẩn sĩ Sarada cũng đi đến chỗ người bạn Sirivaḍḍha và nói: "Này bạn, tôi đã cầu nguyện địa vị Thượng Thủ Thanh Văn dưới chân Đức Thế Tôn Anomadassī cho Đức Gotama Chánh Đẳng Giác sẽ xuất hiện trong tương lai. Bạn cũng hãy cầu nguyện địa vị Nhị Thượng Thủ Thanh Văn của vị ấy đi."

Sirivaḍḍho taṃ upadesaṃ sutvā attano nivesanadvāre aṭṭhakarīsamattaṃ ṭhānaṃ samatalaṃ kāretvā lājapañcamāni pupphāni vikiritvā nīluppalacchadanaṃ maṇḍapaṃ kāretvā buddhāsanaṃ paññāpetvā bhikkhūnampi āsanāni paññāpetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ sajjetvā saradatāpasena satthāraṃ nimantāpetvā sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ mahārahehi vatthehi acchādetvā dutiyasāvakabhāvāya paṇidhānaṃ akāsi.

Sirivaḍḍha, having heard this instruction, leveled a plot of land the size of eight kari in front of his house, scattered puffed rice and flowers, erected a pavilion with a covering of blue water lilies, arranged a Buddha-seat and seats for the bhikkhus, prepared a grand offering and honor, invited the Teacher through the ascetic Sarada, offered a great alms-giving for seven days, clothed the Buddha and the Saṅgha of bhikkhus with magnificent robes, and made an aspiration for the second disciple's position.

Sirivaḍḍha nghe lời khuyên dạy đó, liền cho san bằng một khoảng đất rộng khoảng tám karīsa trước cửa nhà mình, rải hoa với cốm là thứ năm, dựng một ngôi nhà vòm có mái che bằng hoa sen xanh, sắp đặt chỗ ngồi cho Đức Phật và cả cho các vị tỳ khưu, chuẩn bị một sự cúng dường trọng thể, rồi nhờ ẩn sĩ Sarada thỉnh Đức Đạo Sư. Sau khi tổ chức đại thí cúng dường trong bảy ngày và dâng cúng y phục quý giá cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, ông đã phát nguyện trở thành Nhị Thượng Thủ Thanh Văn.

Satthā tassa anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā vuttanayena byākaritvā bhattānumodanaṃ katvā pakkāmi.

The Teacher, seeing that his aspiration would be fulfilled without hindrance, prophesied as mentioned, expressed his approval of the meal, and departed.

Đức Đạo Sư thấy rằng nguyện ước của ông sẽ thành tựu không chướng ngại, đã thọ ký theo cách đã nói, rồi sau khi tùy hỷ bữa ăn, Ngài rời đi.

Sirivaḍḍho haṭṭhapahaṭṭho yāvajīvaṃ kusalakammaṃ katvā dutiyacittavāre kāmāvacaradevaloke nibbatti.

Sirivaḍḍha, delighted, performed wholesome deeds throughout his life and was reborn in the kāmāvacara deva-world in his next thought-moment.

Sirivaḍḍha hoan hỷ, đã làm các nghiệp thiện suốt đời và tái sinh vào cõi trời dục giới trong tâm niệm thứ hai.

Saradatāpaso cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbatti.

The ascetic Sarada cultivated the four brahmavihāras and was reborn in the Brahmā-world.

Ẩn sĩ Sarada đã tu tập bốn pháp vô lượng tâm và tái sinh vào cõi Phạm thiên.

1450

Tato paṭṭhāya tesaṃ ubhinnampi antarā kammaṃ na kathitaṃ.

From that time onwards, no intermediate kamma of the two of them has been recounted.

Từ đó trở đi, nghiệp giữa hai vị ấy không được kể lại.

Amhākaṃ pana bhagavato uppattito puretarameva saradatāpaso rājagahassa avidūre upatissāgāme rūpasāriyā brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.

But even before the arising of our Bhagavā, the ascetic Sarada conceived in the womb of the brahmin lady Rūpasārī in the village of Upatissa, not far from Rājagaha.

Tuy nhiên, trước khi Đức Thế Tôn của chúng ta xuất hiện, ẩn sĩ Sarada đã tái sinh vào bụng bà Phạm chí Rūpasārī ở làng Upatissa, không xa Rājagaha.

Taṃdivasamevassa sahāyopi rājagahasseva avidūre kolitagāme moggaliyā brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.

On that very day, his friend also conceived in the womb of the brahmin lady Moggallī in the village of Kolita, also not far from Rājagaha.

Cũng trong ngày đó, người bạn của ông cũng tái sinh vào bụng bà Phạm chí Moggallī ở làng Kolita, không xa Rājagaha.

Tasmā moggallāno moggaliyā brāhmaṇiyā puttoti moggallāno.

Therefore, Moggallāna is Moggallāna because he is the son of the brahmin lady Moggallī.

Vì vậy, Moggallāna là con trai của bà Phạm chí Moggallī nên gọi là Moggallāna.

Moggaligottena jātoti vā moggallāno.

Or Moggallāna because he was born into the Moggali clan.

Hoặc vì sinh ra trong dòng họ Moggali nên gọi là Moggallāna.

Atha vā mātukumārikakāle tassā mātāpitūhi vuttaṃ – ‘‘mā uggali mā uggalī’’ti vacanamupādāya ‘‘muggalī’’ti nāmaṃ.

Alternatively, when she was a young girl, her parents said to her, "Mā uggali, mā uggalī" (Do not vomit, do not vomit), from which the name "Muggali" arose.

Hoặc nữa, khi mẹ của vị ấy còn là thiếu nữ, cha mẹ bà đã nói: "Đừng nổi giận, đừng nổi giận!" (mā uggali mā uggalī), từ lời nói đó mà có tên là "Muggali".

Tassā muggaliyā puttoti moggallāno.

He is Moggallāna because he is the son of that Muggali.

Con trai của bà Muggali đó là Moggallāna.

Atha vā sotāpattimaggādimaggassa lābhe ādāne paṭivijjhane alaṃ samatthoti moggallānoti.

Alternatively, Moggallāna because he was competent and capable in obtaining, acquiring, and penetrating the path of stream-entry and subsequent paths.

Hoặc nữa, Moggallāna là người có khả năng thành tựu, thấu hiểu, và đạt được các đạo lộ như đạo Sotāpatti.

Tāni kira dve kulāni yāva sattamā kulaparivaṭṭā ābaddhasahāyāneva.

Those two families, it is said, were firm friends for seven generations.

Hai gia đình đó, cho đến bảy đời, vẫn là những người bạn thân thiết.

Tesaṃ dvinnaṃ ekadivasameva gabbhaparihāramadaṃsu.

They both experienced the pregnancy development on the same day.

Cả hai vị đều có dấu hiệu mang thai cùng một ngày.

Dasamāsaccayena jātānampi tesaṃ chasaṭṭhi dhātiyo paṭṭhapesuṃ.

After ten months, when they were born, sixty-six nurses were assigned to them.

Sau mười tháng, khi các vị được sinh ra, họ đã cử sáu mươi sáu bà vú nuôi.

Nāmaggahaṇadivase rūpasārībrāhmaṇiyā puttassa upatissagāme jeṭṭhakulassa puttattā upatissoti nāmaṃ kariṃsu.

On the name-giving day, the son of the brahmin lady Rūpasārī was named Upatissa, because he was the son of the eldest family in Upatissa village.

Vào ngày đặt tên, con trai của bà Phạm chí Rūpasārī được đặt tên là Upatissa vì là con trai của gia đình trưởng ở làng Upatissa.

Itarassa kolitagāme jeṭṭhakulassa puttattā kolitoti nāmaṃ kariṃsu.

The other was named Kolita, because he was the son of the eldest family in Kolita village.

Người kia được đặt tên là Kolita vì là con trai của gia đình trưởng ở làng Kolita.

Te ubhopi mahatā parivārena vaḍḍhantā vuddhimanvāya sabbasippānaṃ pāraṃ agamaṃsu.

Both of them, growing up with a large retinue, came to master all arts and sciences.

Cả hai vị đều lớn lên với sự hộ trì lớn lao, và khi trưởng thành, họ đã tinh thông tất cả các nghề.

1451

Athekadivasaṃ te rājagahe giraggasamajjaṃ passantā mahājanaṃ sannipatitaṃ disvā ñāṇassa paripākaṃ gatattā yoniso ummujjantā ‘‘sabbepime oraṃ vassasatāva maccumukhaṃ pavisantī’’ti saṃvegaṃ paṭilabhitvā ‘‘amhehi mokkhadhammo pariyesitabbo, tañca pariyesantehi ekā pabbajjā laddhuṃ vaṭṭatī’’ti nicchayaṃ katvā pañcamāṇavakasatehi saddhiṃ sañcayassa paribbājakassa santike pabbajiṃsu.

Then, one day, while observing the festival on the mountain peak in Rājagaha, they saw a large crowd gathered. Having attained maturity of knowledge, they emerged wisely, reflecting, "All these people, within a hundred years, enter the jaws of death." They experienced a sense of urgency, concluding, "We must seek the path to liberation, and in seeking it, we must obtain ordination." Thus, they went forth with five hundred young men under Sañcaya the wanderer.

Một ngày nọ, khi đang xem hội Giragga ở Rājagaha, thấy đại chúng tụ tập, do trí tuệ đã chín muồi, họ đã quán sát một cách như lý và nhận ra: "Tất cả những người này đều sẽ đi vào cửa tử trong vòng chưa đầy một trăm năm." Họ cảm thấy xúc động và quyết định: "Chúng ta phải tìm cầu pháp giải thoát, và để tìm cầu pháp đó, chúng ta nên xuất gia." Thế là, cùng với năm trăm thanh niên khác, họ đã xuất gia với Sañcaya Paribbājaka.

Tesaṃ pabbajitakālato paṭṭhāya sañcayo lābhaggayasaggappatto ahosi.

From the time of their ordination, Sañcaya attained the highest gain and fame.

Từ khi họ xuất gia, Sañcaya đã đạt được sự tôn kính và lợi lộc tối thượng.

Te katipāheneva sabbaṃ sañcayassa samayaṃ parimajjitvā tattha sāraṃ adisvā tato nibbijjitvā tattha tattha paṇḍitasammate samaṇabrāhmaṇe pañhaṃ pucchanti, te tehi puṭṭhā na sampādenti.

Within a few days, they thoroughly examined all of Sañcaya's doctrine, and seeing no essence in it, they became disillusioned. They then questioned various recluses and brahmins considered wise, but those questioned could not satisfy them.

Trong vài ngày, họ đã tinh thông tất cả giáo lý của Sañcaya, nhưng không tìm thấy cốt lõi ở đó. Họ chán nản, đi khắp nơi hỏi các Sa-môn, Bà-la-môn được coi là hiền trí, nhưng những người đó không thể trả lời các câu hỏi của họ.

Aññadatthu teyeva tesaṃ pañhaṃ vissajjenti.

On the contrary, they themselves answered the questions of those others.

Ngược lại, chính họ lại là người giải đáp các câu hỏi cho những người đó.

Evaṃ te mokkhaṃ pariyesantā katikaṃ akaṃsu – ‘‘amhesu yo paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so itarassa ārocetū’’ti.

Thus, seeking liberation, they made an agreement: "Whoever among us first attains the Deathless, let him inform the other."

Như vậy, trong khi tìm kiếm sự giải thoát, họ đã lập lời thề: "Ai trong chúng ta đạt được bất tử trước, người đó sẽ báo cho người kia biết."

1452

Tena ca samayena amhākaṃ satthari paṭhamābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke anupubbena uruvelakassapādike sahassajaṭile dametvā rājagahe viharante ekadivasaṃ upatisso paribbājako paribbājakārāmaṃ gacchanto āyasmantaṃ assajittheraṃ rājagahe piṇḍāya carantaṃ disvā ‘‘na mayā evarūpo ākappasampanno pabbajito diṭṭhapubbo, santadhammena nāma ettha bhavitabba’’nti sañjātapasādo pañhaṃ pucchituṃ āyasmantaṃ udikkhanto piṭṭhito piṭṭhito anubandhi.

And at that time, our Teacher, having attained supreme enlightenment and set rolling the excellent Wheel of Dhamma, and having gradually tamed the thousand ascetics led by Uruvelakassapa, was dwelling in Rājagaha. One day, the wanderer Upatissa, while going to the wanderers' park, saw the Venerable Assaji Thera going for alms in Rājagaha. He thought, "I have never before seen a recluse so perfect in deportment; surely there must be a tranquil Dhamma here." Having conceived faith, he followed behind the Venerable One, looking out for an opportunity to ask a question.

Vào thời điểm đó, Đức Đạo Sư của chúng ta, sau khi đạt được Chánh Đẳng Giác đầu tiên và chuyển bánh xe Chánh Pháp, đã tuần tự chế ngự ngàn vị đạo sĩ bện tóc như Uruvelakassapa và đang trú ngụ tại Rājagaha. Một ngày nọ, du sĩ Upatissa, khi đang đi đến khu vườn của các du sĩ, thấy Tôn giả Assaji đang khất thực ở Rājagaha, liền nghĩ: "Ta chưa từng thấy một vị xuất gia nào có phong thái đoan trang như thế này. Chắc hẳn ở đây phải có một Pháp an tịnh." Với niềm tịnh tín khởi lên, ông đi theo sau Tôn giả, chờ đợi để hỏi.

Theropi laddhapiṇḍapāto paribhuñjituṃ patirūpaṃ okāsaṃ gato.

The Thera, having received alms, went to a suitable place to partake of them.

Tôn giả, sau khi nhận được vật thực khất thực, đã đi đến một nơi thích hợp để dùng bữa.

Paribbājako attano paribbājakapīṭhaṃ paññāpetvā adāsi.

The wanderer spread out his own wanderer's mat and offered it.

Du sĩ đã trải chỗ ngồi của du sĩ mình ra và dâng cúng.

Bhattakiccapariyosāne cassa attano kuṇḍikāya udakaṃ adāsi.

At the conclusion of the meal, he offered water from his own water-pot.

Sau khi dùng bữa xong, ông đã dâng nước từ bình của mình cho Tôn giả.

Evaṃ so ācariyavattaṃ katvā katabhattakiccena therena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā – ‘‘ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ dhammaṃ rocesī’’ti pucchi.

Having thus performed the duty of a student, and having exchanged greetings with the Thera who had finished his meal, he asked, "Who is your Teacher, and whose Dhamma do you profess?"

Như vậy, sau khi thực hiện bổn phận với bậc thầy, ông đã chào hỏi Tôn giả đã dùng bữa xong và hỏi: "Bậc Đạo Sư của Tôn giả là ai, và Tôn giả tin vào giáo pháp của ai?"

Thero sammāsambuddhaṃ apadisi.

The Thera pointed to the Perfectly Self-Enlightened One.

Tôn giả đã chỉ rõ Đức Chánh Đẳng Giác.

Puna tena ‘‘kiṃ vādī panāyasmato satthā’’ti puṭṭho ‘‘imassa sāsanassa gambhīrataṃ dassessāmī’’ti attano navakabhāvaṃ pavedetvā saṅkhepavasena cassa sāsanadhammaṃ kathento ‘‘ye dhammā hetuppabhavā’’ti (mahāva. 60; apa. thera 1.1.286) gāthamāha.

When asked again by him, "What does the Venerable One's Teacher proclaim?", the Thera, wishing to demonstrate the profundity of this teaching, revealed his novice status and, while briefly explaining the Dhamma of the teaching, recited the verse: "Of those phenomena that arise from a cause..."

Khi được hỏi lại: "Bậc Đạo Sư của Tôn giả chủ trương điều gì?", Tôn giả, muốn cho thấy sự sâu xa của giáo pháp này, đã bày tỏ sự non trẻ của mình và tóm tắt giáo pháp bằng cách đọc bài kệ: "Ye dhammā hetuppabhavā..."

Paribbājako paṭhamapadadvayameva sutvā sahassanayasampanne sotāpattimaggaphale patiṭṭhahi.

The wanderer, having heard only the first two lines of the verse, was established in the fruit of Stream-entry, which is endowed with a thousand insights.

Du sĩ chỉ nghe hai câu đầu đã an trú vào quả vị Sotāpatti, với một ngàn phương cách.

Itaraṃ padadvayaṃ sotāpannakāle niṭṭhāsi.

The other two lines were completed while he was a Stream-enterer.

Hai câu còn lại đã hoàn tất khi ông đã là một bậc Sotāpanna.

Gāthāpariyosāne pana sotāpanno hutvā uparivisese apavattante ‘‘bhavissati ettha kāraṇa’’nti sallakkhetvā theraṃ āha – ‘‘mā, bhante, upari dhammadesanaṃ vaḍḍhayittha, ettakameva alaṃ, kahaṃ amhākaṃ satthā vasatī’’ti?

However, at the conclusion of the verse, having become a Stream-enterer, and with no further special attainments arising, he reflected, "There must be a reason for this," and said to the Thera, "Venerable sir, do not extend the Dhamma discourse further; this much is sufficient. Where does our Teacher reside?"

Sau khi bài kệ kết thúc, ông đã là một bậc Sotāpanna, và vì các cấp bậc cao hơn không tiến triển, ông suy nghĩ: "Chắc hẳn có lý do ở đây," rồi nói với Tôn giả: "Bạch Tôn giả, xin đừng giảng pháp thêm nữa, bấy nhiêu đó là đủ rồi. Bậc Đạo Sư của chúng tôi đang ở đâu?"

‘‘Veḷuvane’’ti.

"In Veḷuvana."

"Ở Veḷuvana."

‘‘Bhante, tumhe purato gacchatha, ahaṃ mayhaṃ sahāyassa katapaṭiññaṃ mocetvā taṃ gahetvā āgamissāmī’’ti pañcapatiṭṭhitena vanditvā padakkhiṇaṃ katvā theraṃ uyyojetvā paribbājakārāmaṃ agamāsi.

"Venerable sir, you go first. I will fulfill my promise to my companion, take him, and come." Having bowed with the five-point prostration, circumambulated, and seen the Thera off, he went to the wanderers' park.

"Bạch Tôn giả, xin Tôn giả đi trước, con sẽ giải lời hứa với bạn của con, rồi dẫn bạn ấy đến." Sau khi đảnh lễ bằng năm chi, đi nhiễu hữu và từ biệt Tôn giả, ông đi đến khu vườn của các du sĩ.

1453

Kolitaparibbājako taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā ‘‘mukhavaṇṇo na aññadivasesu viya addhānena amataṃ adhigataṃ bhavissatī’’ti tenevassa visesādhigamaṃ sambhāvetvā amatādhigamaṃ pucchi.

The wanderer Kolita, seeing him approaching from afar, thought, "His complexion is not as it usually is on other days; he must have attained the Deathless." Thus, inferring his special attainment, he asked about the attainment of the Deathless.

Du sĩ Kolita, thấy ông từ xa đi đến, đã nhận ra sự thành tựu đặc biệt của ông và hỏi về sự thành tựu bất tử, vì "sắc mặt của ông không giống như những ngày khác, chắc hẳn ông đã đạt được bất tử."

Sopissa ‘‘āvuso, amatamadhigata’’nti paṭijānitvā tameva gāthaṃ abhāsi.

He, in turn, acknowledged, "Friend, the Deathless has been attained," and recited the same verse.

Ông ta cũng xác nhận: "Này hiền hữu, tôi đã đạt được bất tử," rồi đọc lại bài kệ đó.

Gāthāpariyosāne kolito sotāpattiphale patiṭṭhahitvā āha – ‘‘kahaṃ no satthā’’ti?

At the conclusion of the verse, Kolita, having been established in the fruit of Stream-entry, asked, "Where is our Teacher?"

Sau khi bài kệ kết thúc, Kolita đã an trú vào quả vị Sotāpatti và hỏi: "Bậc Đạo Sư của chúng ta ở đâu?"

‘‘Veḷuvane’’ti.

"In Veḷuvana."

"Ở Veḷuvana."

‘‘Tena hi, āvuso, āyāma, satthāraṃ passissāmā’’ti.

"Then, friend, let us go and see the Teacher."

"Vậy thì, này hiền hữu, chúng ta hãy đi, chúng ta sẽ gặp Đức Đạo Sư."

Upatisso sabbakālampi ācariyapūjakova, tasmā sañcayassa satthu guṇe pakāsetvā tampi satthu santikaṃ netukāmo ahosi.

Upatissa was always devoted to his teacher, and therefore, wishing to proclaim the virtues of Sañcaya's teacher, he desired to lead him to the Teacher.

Upatissa luôn là người tôn kính bậc thầy, vì vậy ông muốn ca ngợi các đức tính của Đức Đạo Sư cho Sañcaya và dẫn ông ta đến gặp Đức Đạo Sư.

So lābhāsāpakato antevāsikabhāvaṃ anicchanto ‘‘na sakkomi cāṭi hutvā udakasiñcanaṃ hotu’’nti paṭikkhipi.

But Sañcaya, overcome by the desire for gain, did not wish to become a disciple, and refused, saying, "I cannot be a mere water-pot to pour water."

Vì bị lòng tham lợi lộc che lấp, Sañcaya không muốn trở thành đệ tử và từ chối: "Tôi không thể trở thành cái bình để đổ nước được."

Te anekehi kāraṇehi taṃ saññāpetuṃ asakkontā attano ovāde vattamānehi aḍḍhuteyyasatehi antevāsikehi saddhiṃ veḷuvanaṃ agamaṃsu.

Unable to persuade him with many reasons, they went to Veḷuvana with their two hundred and fifty disciples who followed their advice.

Họ không thể thuyết phục ông ta bằng nhiều lý do, nên đã cùng với hai trăm năm mươi đệ tử đang tuân theo lời khuyên của họ, đi đến Veḷuvana.

Satthā te dūratova āgacchante disvā ‘‘etaṃ me sāvakayugaṃ bhavissati, aggaṃ bhaddayuga’’nti vatvā tesaṃ parisāya cariyavasena dhammaṃ desetvā arahatte patiṭṭhāpetvā ehibhikkhubhāvena upasampadaṃ adāsi.

The Teacher, seeing them approaching from afar, said, "This will be my chief pair of disciples, an excellent and fortunate pair." And having taught the Dhamma according to the conduct of their assembly, established them in Arahantship, and conferred their ordination with the "Ehi Bhikkhu" formula.

Đức Đạo Sư thấy họ từ xa đi đến, nói: "Đây sẽ là cặp đệ tử của Ta, cặp tối thượng và tốt lành." Ngài đã thuyết pháp tùy theo căn cơ của hội chúng họ, giúp họ an trú vào quả vị A-la-hán, và ban cho họ sự thọ giới với lời "Ehi Bhikkhu."

Yathā tesaṃ evaṃ aggasāvakānampi iddhimayapattacīvaraṃ āgatameva.

Just as for them, so too for the chief disciples, robes and alms-bowls formed by psychic power appeared.

Cũng như họ, y bát thần thông cũng xuất hiện cho các Thượng Thủ Thanh Văn.

Uparimaggattayakiccaṃ pana na niṭṭhāsi.

However, the work of the three higher paths was not completed.

Tuy nhiên, việc thành tựu ba đạo quả cao hơn vẫn chưa hoàn tất.

Kasmā?

Why?

Tại sao?

Sāvakapāramīñāṇassa mahantatāya.

Due to the greatness of the disciples' pāramī-knowledge.

Vì sự vĩ đại của trí tuệ Ba-la-mật của các Thanh Văn.

1454

Tesu āyasmā mahāmoggallāno pabbajitato sattame divase magadharaṭṭhe kallavālagāme samaṇadhammaṃ karonto thinamiddhe okkamante satthārā saṃvejito thinamiddhaṃ vinodetvā dhātukammaṭṭhānaṃ suṇanto eva uparimaggattayaṃ adhigantvā sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pāpuṇi.

Among them, the Venerable Mahāmoggallāna, on the seventh day after his ordination, while practicing the ascetic's duties in Kallavāla village in Magadha country, was admonished by the Teacher when sloth and torpor overcame him. Having dispelled sloth and torpor, and while listening to the meditation on the elements, he attained the three higher paths and reached the pinnacle of the knowledge of a disciple's perfection.

Trong số đó, Tôn giả Mahāmoggallāna, vào ngày thứ bảy sau khi xuất gia, khi đang thực hành pháp Sa-môn tại làng Kallavāla trong xứ Magadha, bị hôn trầm (thina-middha) xâm chiếm, được Đức Bổn Sư khuyến giáo, đã đoạn trừ hôn trầm, và trong khi lắng nghe pháp quán tưởng các yếu tố (dhātu-kammaṭṭhāna), đã chứng đắc ba đạo quả cao hơn và đạt đến đỉnh cao của Tuệ Giác Ba-la-mật của Bậc Thanh Văn (sāvakapāramīñāṇa).

Āyasmā sāriputto pabbajjāya addhamāsaṃ atikkamitvā satthārā saddhiṃ rājagahe sūkarakhataleṇe viharanto attano bhāgineyyassa dīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasuttante (ma. ni. 2.201 ādayo) desiyamāne desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā parassa vaḍḍhitaṃ bhattaṃ bhuñjanto viya sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pāpuṇi.

The Venerable Sāriputta, half a month after his ordination, while dwelling with the Teacher in the Sūkarakhata cave in Rājagaha, when the Discourse on the Full Understanding of Feelings was being taught to his nephew, the wanderer Dīghanakha, he directed his knowledge according to the teaching, and as if eating food offered to another, he reached the pinnacle of the knowledge of a disciple's perfection.

Tôn giả Sāriputta, sau khi xuất gia được nửa tháng, khi đang cư ngụ cùng Đức Bổn Sư tại hang Sūkarakhatā ở Rājagaha, trong lúc Đức Bổn Sư đang thuyết giảng kinh Vedanāpariggaha cho cháu trai của mình là du sĩ Dīghanakha, đã hướng trí tuệ theo lời thuyết giảng, và giống như người đang thọ dụng bữa ăn được dâng cúng thêm, đã đạt đến đỉnh cao của Tuệ Giác Ba-la-mật của Bậc Thanh Văn.

Iti dvinnaṃ aggasāvakānaṃ satthu samīpe eva sāvakapāramīñāṇaṃ matthakaṃ pattaṃ.

Thus, for both chief disciples, the pinnacle of the knowledge of a disciple's perfection was attained in the presence of the Teacher.

Như vậy, Tuệ Giác Ba-la-mật của Bậc Thanh Văn của hai vị Thượng Thủ Thanh Văn đã đạt đến đỉnh cao ngay bên cạnh Đức Bổn Sư.

1455

Evaṃ pattasāvakapāramīñāṇo āyasmā sāriputto ‘‘kena kammena ayaṃ sampatti laddhā’’ti āvajjento taṃ ñatvā pītisomanassavasena udānaṃ udānento ‘‘himavantassa avidūre’’tiādimāha.

Having attained the knowledge of a disciple's perfection in this way, the Venerable Sāriputta, reflecting "By what kamma was this attainment gained?", and having understood it, uttered an udāna out of joy and happiness, saying, "Not far from the Himavanta," and so forth.

Tôn giả Sāriputta, người đã đạt được Tuệ Giác Ba-la-mật của Bậc Thanh Văn như vậy, khi suy xét ‘‘Nhờ nghiệp nào mà sự thành tựu này đã đạt được?’’, sau khi biết điều đó, do sự hoan hỷ và hân hoan, đã nói lên lời cảm hứng (udāna) ‘‘Không xa Himavanta’’ và những lời tiếp theo.

Tena vuttaṃ –

Therefore, it was said:

Vì thế đã được nói rằng –

1456

141.

1457

‘‘Himavantassa avidūre, lambako nāma pabbato;

"Not far from the Himavanta,

‘‘Không xa Himavanta,

1458

Assamo sukato mayhaṃ, paṇṇasālā sumāpitā’’ti.

Is a mountain named Lambaka;

Có ngọn núi tên Lambaka; Tịnh xá của tôi được xây dựng tốt đẹp, ngôi nhà lá được dựng lên khéo léo.’’

1459

Tattha himavantassāti himo assa atthīti himavā, tassa himavantassa avidūre samīpe, himālayapaṭibaddhavanehi attho.

My hermitage is well-made, a well-built leaf-hut."

Ở đây, himavantassa nghĩa là Himavā vì có tuyết (hima), avidūre nghĩa là gần, có nghĩa là trong khu rừng thuộc dãy Himalaya.

Lambako nāma pabbatoti evaṃnāmako paṃsumissakapabbato.

There, Himavantassa means "Himavā" (Himālaya) because it has snow (hima); avidūre means "near," implying the forests connected to the Himālaya.

Lambako nāma pabbato nghĩa là ngọn núi có tên như vậy, một ngọn núi pha lẫn đất.

Assamo sukato mayhanti tasmiṃ lambake pabbate mayhaṃ mamatthāya kato assamo araññavāso āsamantato samoti assamo.

Lambako nāma pabbato means a mountain of that name, mixed with earth.

Assamo sukato mayhaṃ nghĩa là tịnh xá (assama) được xây dựng cho tôi trên ngọn núi Lambaka đó, assama là nơi ở trong rừng, assama là nơi bình đẳng xung quanh.

Natthi paviṭṭhānaṃ samo parissamo etthāti vā assamo, so itthambhūto araññavāso suṭṭhu kato, rattiṭṭhānadivāṭṭhānakuṭimaṇḍapādivasena sundarenākārena katoti attho.

Assamo sukato mayhaṃ means "my hermitage" (araññavāsa) made for me on that Lambaka mountain, which is "assama" (equal on all sides) or "assama" (where there is no fatigue for those who enter). Such a wilderness dwelling is well-made, meaning it is beautifully constructed with night-quarters, day-quarters, huts, and pavilions.

Hoặc assama là nơi mà những người vào không có sự mệt mỏi (parissama) ngang bằng, nơi ở trong rừng như vậy được xây dựng tốt đẹp (suṭṭhu kato), có nghĩa là được xây dựng một cách đẹp đẽ với nơi ở ban đêm, nơi ở ban ngày, các túp lều và các sảnh đường.

Paṇṇasālāti usīrapabbajādīhi paṇṇehi chāditā nivasanapaṇṇasālāti attho.

Paṇṇasālā means a dwelling leaf-hut roofed with leaves such as usīra grass and other foliage.

Paṇṇasālā nghĩa là nhà lá được lợp bằng lá như cỏ hương bài (usīra) và cây pabbaja, tức là nhà lá để ở.

1460

142.

1461

‘‘Uttānakūlā nadikā, supatitthā manoramā;

"A river with shallow banks, with good fords, delightful;

‘‘Một con sông nhỏ bờ cạn,

1462

Susuddhapulinākiṇṇā, avidūre mamassamaṃ’’.

strewn with very clean sandbanks, not far from my hermitage."

Có bến tắm đẹp, đáng yêu; Rải rác cát trắng tinh khiết, không xa tịnh xá của tôi.’’

1463

Tattha uttānakūlāti agambhīrā nadī.

Here, uttānakūlā means a shallow river.

Ở đây, uttānakūlā nghĩa là con sông không sâu.

Supatitthāti sundarapatitthā.

Supatitthā means having beautiful fords.

Supatitthā nghĩa là có bến tắm đẹp.

Manoramā manallīnā manāpā.

Manoramā means charming, delightful, pleasing.

Manoramā nghĩa là làm hài lòng tâm trí, dễ chịu.

Susuddhapulinākiṇṇāti suṭṭhu dhavalamuttādalasadisavālukākiṇṇā gahanībhūtāti attho.

Susuddhapulinākiṇṇā means thoroughly covered with sand resembling pure white pearls, that is, dense with it.

Susuddhapulinākiṇṇā nghĩa là rải rác cát trắng tinh khiết như ngọc trai và san hô, có nghĩa là dày đặc.

Sā itthambhūtā nadikā kunnadī mamassamaṃ mayhaṃ assamassa avidūre samīpe ahosīti attho.

That nadikā, a small river, being of such a nature, was not far from, that is, near my hermitage.

Con sông nhỏ (kunnadī) như vậy, nadikā đó mamassamaṃ nghĩa là không xa tịnh xá của tôi, có nghĩa là ở gần.

‘‘Assama’’nti ca sattamyatthe upayogavacananti veditabbaṃ.

And it should be understood that "assamaṃ" is used in the sense of the locative case.

Và ‘‘assama’’ nên được hiểu là từ chỉ vị trí trong nghĩa sở cách (sattamyattha).

1464

143.

1465

‘‘Asakkharā apabbhārā, sādu appaṭigandhikā;

"Free from gravel, without steep banks, sweet and without foul odor;

‘‘Không sỏi đá, không bờ dốc,

1466

Sandatī nadikā tattha, sobhayantā mamassamaṃ’’.

a small river flows there, adorning my hermitage."

Ngọt ngào, không mùi khó chịu; Con sông nhỏ chảy ở đó, làm đẹp tịnh xá của tôi.’’

1467

Tattha asakkharāti ‘‘pulinākiṇṇā’’ti vuttattā asakkharā sakkharavirahitā.

Here, asakkharā means without gravel, free from pebbles, as it was said "strewn with sandbanks."

Ở đây, asakkharā nghĩa là không có sỏi đá, vì đã nói ‘‘rải rác cát’’, nên không có sỏi đá.

Apabbhārāti pabbhāravirahitā, agambhīrakūlāti attho.

Apabbhārā means without steep banks, that is, having shallow banks.

Apabbhārā nghĩa là không có bờ dốc, có nghĩa là bờ không sâu.

Sādu appaṭigandhikāti sādurasodakā duggandharahitā mayhaṃ assamapadaṃ sobhayantī nadikā khuddakanadī sandati pavattatīti attho.

Sādu appaṭigandhikā means having sweet-tasting water and no foul odor; the small river nadikā flows, adorning my hermitage.

Sādu appaṭigandhikā nghĩa là nước có vị ngọt, không có mùi khó chịu, con sông nhỏ (khuddakanadī) nadikā làm đẹp khu vực tịnh xá của tôi sandati chảy, có nghĩa là tiếp diễn.

1468

144.

1469

‘‘Kumbhīlā makarā cettha, susumārā ca kacchapā;

"Crocodiles, makara fish, susumāra fish, and turtles are here;

‘‘Cá sấu, cá makara ở đây,

1470

Sandati nadikā tattha, sobhayantā mamassamaṃ’’.

a small river flows there, adorning my hermitage."

Cả cá sấu nước ngọt và rùa; Con sông nhỏ chảy ở đó, làm đẹp tịnh xá của tôi.’’

1471

Tattha kumbhīlamacchā makaramacchā ca susumārā caṇḍamacchā ca kacchapamacchā ca ettha etissaṃ nadiyaṃ kīḷantā ahesunti sambandho.

Here, the connection is that kumbhīla fish, makara fish, fierce susumāra fish, and kacchapa fish (turtles) were playing ettha in this river.

Ở đây, cá kumbhīla, cá makara, cá dữ susumāra và cá kacchapa (rùa), tất cả những loài này ettha trong con sông này đang vui đùa, đó là sự liên kết.

Mamassamaṃ sobhayantā nadikā khuddakanadī sandati pavattatīti sambandho.

The connection is that the small river nadikā flows, adorning my hermitage.

Con sông nhỏ (khuddakanadī) nadikā làm đẹp tịnh xá của tôi sandati chảy, đó là sự liên kết.

1472

145.

1473

‘‘Pāṭhīnā pāvusā macchā, balajā muñjarohitā;

"Pāṭhīna fish, pāvusa fish, balaja fish, muñja fish, rohita fish;

‘‘Cá pāṭhīna, cá pāvusa,

1474

Vaggaḷā papatāyantā, sobhayanti mamassamaṃ’’.

vaggaḷa fish leaping, adorn my hermitage."

Cá balaja, cá muñja, cá rohita; Cá vaggaḷa nhảy nhót, làm đẹp tịnh xá của tôi.’’

1475

Pāṭhīnamacchā ca pāvusā macchā ca balajamacchā ca muñjamacchā rohitamacchā ca vaggaḷamacchā ca ete sabbe macchajātikā ito cito ca papatāyantā nadiyā saddhiṃ pavattantā mama assamapadaṃ sobhayantīti attho.

Pāṭhīna fish, pāvusa fish, balaja fish, muñja fish, rohita fish, and vaggaḷa fish—all these types of fish, leaping papatāyantā here and there, flowing with the river, adorn my hermitage.

Cá pāṭhīna, cá pāvusa, cá balaja, cá muñja, cá rohita và cá vaggaḷa, tất cả các loài cá này papatāyantā nhảy nhót từ đây đó, chảy cùng với con sông, làm đẹp khu vực tịnh xá của tôi, đó là ý nghĩa.

1476

146.

1477

‘‘Ubho kūlesu nadiyā, pupphino phalino dumā;

"On both banks of the river, trees, flowering and bearing fruit;

‘‘Hai bên bờ sông,

1478

Ubhato abhilambantā, sobhayanti mamassamaṃ’’.

leaning over from both sides, adorn my hermitage."

Cây cối trổ hoa kết quả; Rủ xuống cả hai bên, làm đẹp tịnh xá của tôi.’’

1479

Tattha ubho kūlesūti tassā nadiyā ubhosu passesu dhuva pupphino dhuva phalino rukkhā ubhato abhilambantā nadiyā ubho tīre heṭṭhā onamantā mama assamaṃ sobhayantīti attho.

Here, ubho kūlesu means on both sides of that river, permanently pupphino and permanently phalino trees, ubhato abhilambantā leaning down towards both banks of the river, adorn my hermitage.

Ở đây, ubho kūlesu nghĩa là hai bên bờ sông đó, cây cối pupphino luôn ra hoa, phalino luôn kết quả, ubhato abhilambantā rủ xuống cả hai bờ sông, làm đẹp tịnh xá của tôi, đó là ý nghĩa.

1480

147.

1481

‘‘Ambā sālā ca tilakā, pāṭalī sinduvārakā;

"Mangoes, sal trees, tilaka trees, pāṭalī trees, sinduvāraka trees;

‘‘Xoài, sala, tilaka,

1482

Dibbagandhā sampavanti, pupphitā mama assame’’.

emit divine fragrances, flowering in my hermitage."

Pāṭalī, sinduvāraka; Hương trời lan tỏa, nở hoa trong tịnh xá của tôi.’’

1483

Tattha ambāti madhupiṇḍiambā ca sālarukkhā ca tilakarukkhā ca pāṭalirukkhā ca sinduvārakarukkhā ca ete rukkhā niccakālaṃ pupphitā pupphantā.

Here, ambā means madhupiṇḍi mangoes, sāla trees, tilaka trees, pāṭali trees, and sinduvāraka trees—these trees are always pupphitā, flowering.

Ở đây, cây ambā (xoài) ngọt ngào, cây sāla, cây tilaka, cây pāṭalī, và cây sinduvāraka, những cây này luôn pupphitā nở hoa.

Dibbā gandhā iva mama assame sugandhā sampavanti samantato pavāyantīti attho.

Divine fragrances, as it were, emit a sweet scent sampavanti abundantly in my hermitage.

Hương thơm như hương trời sampavanti lan tỏa khắp tịnh xá của tôi, đó là ý nghĩa.

1484

148.

1485

‘‘Campakā saḷalā nīpā, nāgapunnāgaketakā;

"Campaka trees, saḷala trees, nīpa trees, nāga trees, punnāga trees, ketaka trees;

‘‘Champaka, saḷala, nīpa,

1486

Dibbagandhā sampavanti, pupphitā mama assame’’.

emit divine fragrances, flowering in my hermitage."

Nāga, punnāga, ketaka; Hương trời lan tỏa, nở hoa trong tịnh xá của tôi.’’

1487

Tattha campakarukkhā ca saḷalarukkhā ca suvaṇṇavaṭṭalasadisapupphā nīparukkhā ca nāgarukkhā ca punnāgarukkhā ca sugandhayantā ketakarukkhā ca ete sabbe rukkhā dibbā gandhāriva mama assame pupphitā phullitā sampavanti sugandhaṃ suṭṭhu pavāyantīti attho.

Here, campaka trees, saḷala trees, nīpa trees with flowers like golden buds, nāga trees, punnāga trees, and fragrant ketaka trees—all these trees, like divine fragrances, in my hermitage are pupphitā in full bloom, sampavanti emitting sweet scents profusely.

Ở đây, cây campaka, cây saḷala, cây nīpa với hoa như vòng vàng, cây nāga, cây punnāga tỏa hương thơm, và cây ketaka, tất cả những cây này pupphitā nở hoa trong tịnh xá của tôi như hương trời, sampavanti tỏa hương thơm ngào ngạt, đó là ý nghĩa.

1488

149.

1489

Asokā ca‘‘adhimuttā asokā ca, bhaginīmālā ca pupphitā;

"Adhimuttaka trees and asoka trees, and bhaginīmālā trees, flowering;

‘‘Adhimuttaka, asoka,

1490

Aṅkolā bimbijālā ca, pupphitā mama assame’’.

aṅkola trees and bimbijāla trees, flowering in my hermitage."

Và bhaginīmālā nở hoa; Aṅkola, bimbijāla, cũng nở hoa trong tịnh xá của tôi.’’

1491

Tattha pupphitā adhimuttakarukkhā ca pupphitā asokarukkhā ca pupphitā bhaginīmālā ca pupphitā aṅkolā ca pupphitā bimbijālā ca ete rukkhā mama assame phullitā sobhayantīti sambandho.

Here, the connection is that flowering adhimuttaka trees, flowering asoka trees, flowering bhaginīmālā trees, flowering aṅkola trees, and flowering bimbijāla trees—these trees, in full bloom in my hermitage, adorn it.

Ở đây, cây adhimuttaka nở hoa, cây asoka nở hoa, bhaginīmālā nở hoa, aṅkola nở hoa, và bimbijāla nở hoa, những cây này nở rộ làm đẹp tịnh xá của tôi, đó là sự liên kết.

1492

150.

1493

‘‘Ketakā kandali ceva, godhukā tiṇasūlikā;

"Ketaka plants and kandali plants, godhuka plants, tiṇasūlika plants;

‘‘Ketaka, kandali,

1494

Dibbagandhaṃ sampavantā, sobhayanti mamassamaṃ’’.

emitting divine fragrance, adorn my hermitage."

Godhuka, tiṇasūlika; Tỏa hương trời, làm đẹp tịnh xá của tôi.’’

1495

Tattha ketakāti sugandhaketakagacchā ca.

Here, ketakā means fragrant ketaka bushes.

Ở đây, bụi ketaka thơm ngát.

Kandalirukkhā ca godhukarukkhā ca tiṇasūlikagacchā ca ete sabbe rukkhajātikā dibbagandhaṃ pavāyamānā mama assamaṃ sakalaṃ sobhayantīti attho.

Kandali trees, godhuka trees, and tiṇasūlika bushes—all these types of plants, emitting divine fragrance, adorn my entire hermitage.

Cây kandali, cây godhuka, và bụi tiṇasūlika, tất cả các loài cây này tỏa hương trời làm đẹp toàn bộ tịnh xá của tôi, đó là ý nghĩa.

1496

151.

1497

‘‘Kaṇikārā kaṇṇikā ca, asanā ajjunā bahū;

"Kaṇikāra trees, kaṇṇikā trees, many asana trees, arjuna trees;

‘‘Kaṇikāra, kaṇṇikā,

1498

Dibbagandhaṃ sampavantā, sobhayanti mamassamaṃ’’.

emitting divine fragrance, adorn my hermitage."

Nhiều asana, arjuna; Tỏa hương trời, làm đẹp tịnh xá của tôi.’’

1499

Ete kaṇikārādayo rukkhā mama assamaṃ sakalaṃ sobhayantā dibbagandhaṃ sampavāyantīti sambandho.

The connection is that these kaṇikāra and other trees, adorning my entire hermitage, emit divine fragrance.

Những cây kaṇikāra và các loại cây khác này tỏa hương trời làm đẹp toàn bộ tịnh xá của tôi, đó là sự liên kết.

1500

152.

1501

‘‘Punnāgā giripunnāgā, koviḷārā ca pupphitā;

"Punnāga trees, giripunnāga trees, and flowering koviḷāra trees;

‘‘Punnāga, giripunnāga,

1502

Dibbagandhaṃ sampavantā, sobhayanti mamassamaṃ’’.

emitting divine fragrance, adorn my hermitage."

Và koviḷāra nở hoa; Tỏa hương trời, làm đẹp tịnh xá của tôi.’’

1503

Punnāgādayo rukkhā dibbagandhaṃ pavāyamānā mama assamaṃ sobhayantīti attho.

Punnāga and other trees, emitting divine fragrance, adorn my hermitage.

Những cây punnāga và các loại cây khác tỏa hương trời làm đẹp tịnh xá của tôi, đó là ý nghĩa.

1504

153.

1505

‘‘Uddālakā ca kuṭajā, kadambā vakulā bahū;

"Uddālaka trees and kuṭaja trees, many kadamba trees, bakula trees;

‘‘Uddālaka, kuṭaja,

1506

Dibbagandhaṃ sampavantā, sobhayanti mamassamaṃ’’.

emitting divine fragrance, adorn my hermitage."

Nhiều kadamba, vakula; Tỏa hương trời, làm đẹp tịnh xá của tôi.’’

1507

Uddālakādayo rukkhā dibbagandhaṃ vāyamānā mama assamaṃ sobhayantīti sambandho.

The connection is that Uddālaka and other trees, emitting divine fragrance, adorn my hermitage.

Những cây uddālaka và các loại cây khác tỏa hương trời làm đẹp tịnh xá của tôi, đó là sự liên kết.

1508

154.

1509

‘‘Āḷakā isimuggā ca, kadalimātuluṅgiyo;

"Āḷaka plants, isimugga plants, kadali plants, mātuluṅgiyo plants;

‘‘Āḷaka, isimugga,

1510

Gandhodakena saṃvaḍḍhā, phalāni dhārayanti te’’.

nurtured by fragrant water, bear their fruits."

Kadalī, mātuluṅga; Được nuôi dưỡng bằng nước thơm, chúng mang quả.’’

1511

Tattha ete āḷakādayo gacchā candanādisugandhagandhodakena vaḍḍhitvā suvaṇṇaphalāni dhārentā mama assamaṃ sobhayantīti attho.

Here, the meaning is that these āḷaka and other plants, having grown with fragrant water like sandalwood-scented water, bear golden fruits and adorn my hermitage.

Ở đây, những cây āḷaka và các loại cây khác này được nuôi dưỡng bằng nước thơm như gỗ đàn hương, mang những quả vàng, làm đẹp tịnh xá của tôi, đó là ý nghĩa.

1512

155.

1513

‘‘Aññe pupphanti padumā, aññe jāyanti kesarī;

"Some lotus flowers bloom, others, kesarī lotuses, are born;

‘‘Những hoa sen khác nở,

1514

Aññe opupphā padumā, pupphitā taḷāke tadā’’.

other lotuses are withered, flowering in the pond at that time."

Những hoa kesarī khác sinh ra; Những hoa sen khác nở rộ, nở hoa trong ao hồ lúc đó.’’

1515

Tattha aññe pupphanti padumāti mama assamassa avidūre taḷāke aññe ekacce padumā pupphanti, ekacce kesarī padumā jāyanti nibbattanti, ekacce padumā opupphā vigalitapattakesarāti attho.

Here, aññe pupphanti padumā means in a pond not far from my hermitage, some lotuses bloom, some kesarī lotuses jāyanti are born, and some lotuses are opupphā, meaning their petals and stamens have fallen off.

Ở đó, "những hoa sen khác nở" nghĩa là trong ao không xa am thất của tôi, một số hoa sen khác nở, một số hoa sen có nhị (kesarī) sinh ra, xuất hiện, một số hoa sen đã nở rộ, nghĩa là những cánh hoa và nhị đã rụng.

1516

156.

1517

‘‘Gabbhaṃ gaṇhanti padumā, niddhāvanti muḷāliyo;

"Lotuses develop buds, lotus stalks spread out;

“Hoa sen kết nụ,

1518

Siṅghāṭipattamākiṇṇā, sobhanti taḷāke tadā’’.

strewn with siṅghāṭi leaves, they adorn the pond at that time."

Ngó sen vươn dài, đầy lá củ ấu, khi ấy chúng tỏa sáng trong ao.”

1519

Tattha gabbhaṃ gaṇhanti padumāti tadā tāpasena hutvā mama vasanasamaye ekacce padumā taḷākabbhantare makuḷapupphādayo gaṇhanti.

Here, gabbhaṃ gaṇhanti padumā means at that time, when I was living as an ascetic, some lotuses in the pond developed buds and flowers.

Ở đó, "hoa sen kết nụ" nghĩa là khi ấy, vào thời điểm tôi sống với thân phận ẩn sĩ, một số hoa sen trong ao kết nụ hoa, v.v.

Muḷāliyo padumamūlā niddhāvanti ito kaddamabbhantarato hatthidāṭhā viya gacchantīti attho.

Muḷāliyo, lotus roots, niddhāvanti spread out from within the mud like elephant tusks.

"Ngó sen" (muḷāliyo) là rễ sen "vươn dài" (niddhāvanti), nghĩa là chúng vươn ra từ trong bùn như ngà voi.

Pattapupphamākiṇṇā gahanībhūtā siṅghāṭiyo sobhayantīti attho.

The siṅghāṭi plants, dense with leaves and flowers, adorned it.

Nghĩa là, những cây củ ấu (siṅghāṭi) rậm rạp, đầy lá và hoa, làm cho ao thêm đẹp.

1520

157.

1521

‘‘Nayitā ambagandhī ca, uttalī bandhujīvakā;

"Nayitā, ambagandhī, uttalī, and bandhujīvaka plants;

“Nayitā, ambagandhī,

1522

Dibbagandhā sampavanti, pupphitā taḷāke tadā’’.

emit divine fragrances, flowering in the pond at that time."

Uttalī, bandhujīvakā, tỏa hương trời, khi ấy nở rộ trong ao.”

1523

Tadā mama vasanasamaye taḷākassa samīpe nayitā ca gacchā ambagandhī ca gacchā uttalī nāma gacchā ca bandhujīvakā ca ete sabbe gacchā pupphitā pupphadhāritā sugandhavāhakā taḷākaṃ sobhayantīti attho.

Tadā, at the time of my dwelling, near the pond, nayitā plants, ambagandhī plants, uttalī plants, and bandhujīvakā plants—all these plants, pupphitā bearing flowers, carrying sweet scents, adorned the pond.

"Khi ấy" (tadā), vào thời điểm tôi sống, gần ao, các cây gọi là nayitā, ambagandhī, uttalī và bandhujīvakā, tất cả những cây này "nở hoa" (pupphitā), mang hương thơm, làm cho ao thêm đẹp.

1524

158.

1525

‘‘Pāṭhīnā pāvusā macchā, balajā muñjarohitā;

"Pāṭhīna fish, pāvusa fish, balaja fish, muñja fish, rohita fish;

“Cá Pāṭhīna, Pāvusa, Balaja, Muñjarohita,

1526

Saṃgulā maggurā ceva, vasanti taḷāke tadā’’.

saṃgula fish and maggura fish, dwell in the pond at that time."

Cùng Saṃgulā và Maggurā, khi ấy sống trong ao.”

1527

Tadā mama vasanasamaye nibbhītā pāṭhīnādayo macchā taḷāke vasantīti sambandho.

The connection is that tadā, at the time of my dwelling, fearless pāṭhīna and other fish vasanti dwelt taḷāke in the pond.

"Khi ấy" (tadā), vào thời điểm tôi sống, các loài cá Pāṭhīna, v.v., sống "trong ao" (taḷāke) mà không sợ hãi – đó là sự liên kết.

1528

159.

1529

‘‘Kumbhīlā susumārā ca, tantigāhā ca rakkhasā;

"Crocodiles, gavials, and rakkhases called Tantigāhā;

“Cá sấu Kumbhīla, Susumāra, cá Tantigāha và Rakkhasa,

1530

Oguhā ajagarā ca, vasanti taḷāke tadā’’.

Large pythons and boa constrictors, they dwell in that pond then."

Oguhā và trăn Ajagara, khi ấy sống trong ao.”

1531

Tadā mama vasanasamaye mama assamasamīpe taḷāke ete kumbhīlādayo macchā nibbhītā nirūpaddavā vasantīti sambandho.

Tadā means "at that time," when I was dwelling. The connection is that these crocodiles and others, fearless and unharmed, dwell in taḷāke (the pond) near my hermitage.

"Khi ấy" (tadā), vào thời điểm tôi sống, gần am thất của tôi, các loài cá sấu Kumbhīla, v.v., sống "trong ao" (taḷāke) mà không sợ hãi, không bị quấy rầy – đó là sự liên kết.

1532

160.

1533

‘‘Pārevatā ravihaṃsā, cakkavākā nadīcarā;

"Pigeons, sun-geese, cakkavāka birds that roam rivers;

“Bồ câu, thiên nga Ravihaṃsa, vịt trời Nadīcara,

1534

Kokilā sukasāḷikā, upajīvanti taṃ saraṃ’’.

Cuckoos, parrots, mynahs, they subsist on that lake."

Chim cu, vẹt, sáo, chúng nương tựa vào hồ đó mà sống.”

1535

Tattha mama assamasamīpe saraṃ nissāya pārevatāpakkhī ca ravihaṃsāpakkhī ca nadīcarā cakkavākapakkhī ca kokilāpakkhī ca sukapakkhī ca sāḷikāpakkhī ca taṃ saraṃ upanissāya jīvantīti sambandho.

There, near my hermitage, relying on the lake, the pārevatā birds, the ravihaṃsā birds, the nadīcarā cakkavāka birds, the kokilā birds, the suka birds, and the sāḷikā birds—all these birds subsist by relying on that lake. This is the connection.

Ở đó, gần am thất của tôi, nương tựa vào hồ, các loài chim bồ câu (pārevatā), chim thiên nga Ravihaṃsa, vịt trời Nadīcara (cakkavākā), chim cu (kokilā), chim vẹt (suka) và chim sáo (sāḷikā), tất cả chúng đều sống nương tựa vào hồ đó – đó là sự liên kết.

1536

161.

1537

‘‘Kukutthakā kuḷīrakā, vane pokkharasātakā;

"Junglefowls, crabs, forest-spotted birds;

“Kukutthaka, Kuḷīraka, Pokkharasātaka trong rừng,

1538

Dindibhā suvapotā ca, upajīvanti taṃ saraṃ’’.

Dindibha birds, and young parrots, they subsist on that lake."

Dindibha và chim non Suva, chúng nương tựa vào hồ đó mà sống.”

1539

Tattha kukutthakāti evaṃnāmikā pakkhī ca.

There, kukutthakā means birds of that name.

Ở đó, "Kukutthaka" là loài chim có tên như vậy.

Kuḷīrakāti evaṃnāmikā pakkhī ca.

Kuḷīrakā means birds of that name.

"Kuḷīraka" là loài chim có tên như vậy.

Vane pokkharasātakā pakkhī ca dindibhā pakkhī ca suvapotā pakkhī ca ete sabbe pakkhino taṃ mama assamasamīpe saraṃ nissāya jīvantīti sambandho.

The pokkharasātakā birds in the forest, the dindibhā birds, and the suvapotā birds—all these birds subsist by relying on that lake near my hermitage. This is the connection.

Các loài chim Pokkharasātaka trong rừng, chim Dindibha và chim non Suva, tất cả những loài chim này đều sống nương tựa vào hồ gần am thất của tôi – đó là sự liên kết.

1540

162.

1541

‘‘Haṃsā koñcā mayūrā ca, kokilā tambacūḷakā;

"Geese, cranes, peacocks, cuckoos, red-crested fowls;

“Thiên nga, sếu, công, chim cu, gà rừng,

1542

Pammakā jīvaṃjīvā ca, upajīvanti taṃ saraṃ’’.

Pammakā birds, and Jīvaṃjīvā birds, they subsist on that lake."

Pammaka và Jīvaṃjīva, chúng nương tựa vào hồ đó mà sống.”

1543

Sabbe ete haṃsādayo pakkhino taṃ saraṃ upanissāya jīvanti jīvikaṃ pālentīti attho.

All these birds, such as geese, subsist by relying on that lake; they maintain their livelihood. This is the meaning.

Tất cả những loài chim thiên nga, v.v., này đều sống nương tựa vào hồ đó, nghĩa là chúng duy trì sự sống.

1544

163.

1545

‘‘Kosikā poṭṭhasīsā ca, kurarā senakā bahū;

"Owls, Poṭṭhasīsa birds, ospreys, many hawks;

“Cú Kosika, Poṭṭhasīsa, Kurara, nhiều Senaka,

1546

Mahākāḷā ca sakuṇā, upajīvanti taṃ saraṃ’’.

And Mahākāḷa birds, they subsist on that lake."

Và những con chim Mahākāḷa, chúng nương tựa vào hồ đó mà sống.”

1547

Tattha kosikā ca pakkhī poṭṭhasīsā ca pakkhī kurarā ca pakkhī senakā ca pakkhī mahākāḷā ca pakkhī thale bahū pakkhino taṃ saraṃ tassa sarassa samīpe jīvanti jīvikaṃ kappentīti attho.

There, kosikā birds, poṭṭhasīsā birds, kurarā birds, senakā birds, and mahākāḷā birds—many birds on land— jīvanti (live) near that lake, maintaining their livelihood. This is the meaning.

Ở đó, chim Kosika, chim Poṭṭhasīsa, chim Kurara, chim Senaka và chim Mahākāḷa, nhiều loài chim khác trên cạn, chúng "sống" (jīvanti) gần hồ đó, nghĩa là chúng kiếm sống.

1548

164.

1549

‘‘Pasadā ca varāhā ca, camarā gaṇḍakā bahū;

"Antelopes and wild boars, yaks, many rhinoceroses;

“Nai Pasada, lợn rừng Varāha, Chamara, nhiều tê giác Gaṇḍaka,

1550

Rohiccā sukapotā ca, upajīvanti taṃ saraṃ’’.

Red deer and young parrots, they subsist on that lake."

Hươu Rohicca và chim bồ câu rừng Sukapota, chúng nương tựa vào hồ đó mà sống.”

1551

Tattha pasadādayo ete migā taṃ saraṃ tasmiṃ sarasamīpe, bhummatthe upayogavacanaṃ, jīvitaṃ paripālentā viharantīti attho.

Therein, these deer and others dwell near that lake, sustaining their lives.

Ở đó, các loài thú Pasada, v.v., này sống gần "hồ đó" (taṃ saraṃ), nghĩa là chúng sống duy trì sự sống, từ này là cách dùng ở vị trí địa điểm.

1552

165.

1553

‘‘Sīhabyagghā ca dīpī ca, acchakokataracchakā;

“Lions, tigers, and leopards, bears, wolves, and hyenas;

“Sư tử, hổ, báo, gấu, chó rừng, linh cẩu,

1554

Tidhā pabhinnamātaṅgā, upajīvanti taṃ saraṃ’’.

And elephants in musth, depend on that lake.”

Và những voi rừng ba ngà (pabhinnamātaṅgā), chúng nương tựa vào hồ đó mà sống.”

1555

Ete sīhādayo catuppadā sarasamīpe upaddavarahitā jīvantīti sambandho.

The connection is that these four-footed animals, lions and others, live near the lake, free from danger.

Các loài động vật bốn chân như sư tử, v.v., này sống gần hồ mà không bị quấy rầy – đó là sự liên kết.

1556

166.

1557

‘‘Kinnarā vānarā ceva, athopi vanakammikā;

“Kinnaras and monkeys, and also forest dwellers;

“Kinnara, vượn, và cả những người làm việc trong rừng,

1558

Cetā ca luddakā ceva, upajīvanti taṃ saraṃ’’.

And hunters and fowlers, depend on that lake.”

Cetā và thợ săn, chúng nương tựa vào hồ đó mà sống.”

1559

Ettha ete evaṃnāmikā kinnarādayo sattā tasmiṃ sarasamīpe vasantīti attho.

Here, the meaning is that these beings, Kinnaras and others, of such names, reside near that lake.

Ở đây, các loài chúng sinh có tên như Kinnara, v.v., này sống gần hồ đó – đó là nghĩa.

1560

167.

1561

‘‘Tindukāni piyālāni, madhukekā sumāriyo;

“Tinduka and Piyāla trees, Madhuka and Sumāriya;

“Cây Tinduka, Piyāla, Madhuka, Sumāriyo,

1562

Dhuvaṃ phalāni dhārenti, avidūre mamassamaṃ’’.

Constantly bear fruit, not far from my hermitage.”

Luôn luôn mang trái, không xa am thất của tôi.”

1563

Tattha ete tindukādayo rukkhā dhuvaṃ hemantagimhavassānasaṅkhāte kālattaye mama assamato avidūre ṭhāne madhuraphalāni dhārentīti sambandho.

The connection is that these trees, Tinduka and others, constantly bear sweet fruits in all three seasons—winter, summer, and rainy season—in a place not far from my hermitage.

Ở đó, các cây Tinduka, v.v., này luôn luôn mang trái ngọt trong ba mùa đông, hè, mưa, ở nơi không xa am thất của tôi – đó là sự liên kết.

1564

168.

1565

‘‘Kosambā saḷalā nimbā, sāduphalasamāyutā;

“Kosamba, Saḷala, Nimba trees, endowed with delicious fruits;

“Kosamba, Saḷala, Nimba, đầy trái ngọt,

1566

Dhuvaṃ phalāni dhārenti, avidūre mamassamaṃ’’.

Constantly bear fruit, not far from my hermitage.”

Luôn luôn mang trái, không xa am thất của tôi.”

1567

Tattha ete kosambādayo rukkhā sāraphalā madhuraphalā uttamaphalā samāyutā saṃ suṭṭhu āyutā samaṅgībhūtā niccaṃ phaladhārino mama assamasamīpe sobhantīti attho.

Therein, the meaning is that these trees, Kosamba and others, well-endowed with excellent, sweet, and superior fruits, are always fruit-bearing and stand beautifully near my hermitage.

Ở đó, các cây Kosamba, v.v., này "đầy" (samāyutā) trái ngon, trái ngọt, trái tốt, "luôn luôn" (saṃ suṭṭhu āyutā samaṅgībhūtā niccaṃ) mang trái, làm đẹp gần am thất của tôi – đó là nghĩa.

1568

169.

1569

‘‘Harītakā āmalakā, ambajambuvibhītakā;

“Harītaka, Āmalaka, Amb, Jambu, Vibhītaka;

“Harītakā, Āmalakā, Xoài, Jambū, Vibhītakā,

1570

Kolā bhallātakā billā, phalāni dhārayanti te’’.

Kola, Bhallātaka, Billa—they bear fruits.”

Kolā, Bhallātaka, Billā, chúng mang trái.”

1571

Te harītakādayo rukkhā mama assamasamīpe jātā niccaṃ phalāni dhārayantīti sambandho.

The connection is that those trees, Harītaka and others, grown near my hermitage, constantly bear fruits.

Các cây Harītakā, v.v., này mọc gần am thất của tôi, luôn luôn mang trái – đó là sự liên kết.

1572

170.

1573

‘‘Āluvā ca kaḷambā ca, biḷālītakkaḷāni ca;

“Āluva and Kaḷamba, Biḷālī and Takkaḷa;

“Khoai môn Āluvā và Kaḷamba, Biḷālī, Takkaḷa,

1574

Jīvakā sutakā ceva, bahūkā mama assame’’.

Jīvaka and Sutaka—many are in my hermitage.”

Jīvaka và Sutaka, có rất nhiều trong am thất của tôi.”

1575

Ete āluvādayo mūlaphalā khuddā madhurasā mama assamasamīpe bahū santīti sambandho.

The connection is that these root-fruits, Āluva and others, small and sweet-juiced, are abundant near my hermitage.

Các loại củ Āluvā, v.v., này, nhỏ và ngọt, có rất nhiều gần am thất của tôi – đó là sự liên kết.

1576

171.

1577

‘‘Assamassāvidūramhi, taḷākāsuṃ sunimmitā;

“Not far from the hermitage, well-built ponds existed;

“Không xa am thất,

1578

Acchodakā sītajalā, supatitthā manoramā’’.

With clear water, cool water, good landing places, delightful.”

Có những ao hồ được xây dựng tốt, nước trong, nước mát, bờ đẹp, dễ chịu.”

1579

Tattha assamassāvidūramhi assamassa samīpe sunimmitā suṭṭhu ārohanaorohanakkhamaṃ katvā nimmitā acchodakā vippasannodakā sītajalā sītodakā supatitthā sundaratitthā manoramā somanassakarā taḷākā āsuṃ ahesunti attho.

Therein, the meaning is that not far from the hermitage, near the hermitage, well-built (made suitable for ascending and descending), with clear water (with very clear water), cool water (with cool water), good landing places (with beautiful landing places), delightful (causing joy), ponds existed.

Ở đó, "không xa am thất" (assamassāvidūramhi), nghĩa là gần am thất, những ao hồ "được xây dựng tốt" (sunimmitā), nghĩa là được xây dựng tốt để dễ dàng lên xuống, "nước trong" (acchodakā), "nước mát" (sītajalā), "bờ đẹp" (supatitthā), "dễ chịu" (manoramā) – đó là nghĩa.

1580

172.

1581

‘‘Padumuppalasañchannā, puṇḍarīkasamāyutā;

“Covered with lotuses and water lilies, endowed with white lotuses;

“Đầy hoa sen Paduma, Uppala, có cả hoa sen trắng Puṇḍarīka,

1582

Mandālakehi sañchannā, dibbagandhopavāyati’’.

Covered with Mandālaka flowers, a divine fragrance wafts.”

Đầy hoa Mandālaka, hương trời tỏa bay.”

1583

Tattha padumehi ca uppalehi ca sañchannā paripuṇṇā puṇḍarīkehi samāyutā samaṅgībhūtā mandālakehi ca sañchannā gahanībhūtā taḷākā dibbagandhāni upavāyanti samantato vāyantīti attho.

Therein, the meaning is that ponds covered (filled) with lotuses and water lilies, endowed (equipped) with white lotuses, and covered (dense) with Mandālaka flowers, waft divine fragrances all around.

Ở đó, các ao hồ "đầy" (sañchannā) hoa sen Paduma và Uppala, "có cả" (samāyutā) hoa sen trắng Puṇḍarīka, và "đầy" (sañchannā) hoa Mandālaka, rậm rạp, hương trời tỏa bay khắp nơi – đó là nghĩa.

1584

173.

1585

‘‘Evaṃ sabbaṅgasampanne, pupphite phalite vane;

“Thus, in a forest endowed with all features, blossoming and fruiting;

“Như vậy, trong khu rừng đầy đủ mọi mặt, đầy hoa trái,

1586

Sukate assame ramme, viharāmi ahaṃ tadā’’.

In a well-made, charming hermitage, I dwelt at that time.”

Trong am thất đẹp đẽ, tôi sống khi ấy.”

1587

Tattha evaṃ sabbaṅgasampanneti abbehi nadikādiavayavehi sampanne paripuṇṇe pupphaphalarukkhehi gahanībhūte vane sukate ramaṇīye assame araññāvāse tadā tāpasabhūtakāle ahaṃ viharāmīti attho.

Therein, thus endowed with all features means complete with other components like rivers, dense with flowering and fruiting trees, in a well-made and charming hermitage (forest dwelling), at that time (when I was an ascetic), I dwelt.

Ở đó, "như vậy, đầy đủ mọi mặt" (evaṃ sabbaṅgasampanne) nghĩa là đầy đủ các yếu tố như sông ngòi, v.v., trong "khu rừng" (vane) rậm rạp cây hoa trái, trong "am thất" (assame) đẹp đẽ "được xây dựng tốt" (sukate), nghĩa là nơi ẩn cư trong rừng, "khi ấy" (tadā), vào thời điểm tôi là một ẩn sĩ, tôi sống – đó là nghĩa.

1588

Ettāvatā assamasampattiṃ dassetvā idāni attano sīlādiguṇasampattiṃ dassento –

Having thus shown the prosperity of the hermitage, now, showing his own prosperity in virtue and other qualities, he said:

Sau khi đã trình bày về sự sung túc của am thất, bây giờ để trình bày về sự sung túc của các đức tính như giới, v.v., của chính mình –

1589

174.

1590

‘‘Sīlavā vatasampanno, jhāyī jhānarato sadā;

“Virtuous, endowed with vows, a meditator, always devoted to meditation;

“Giới hạnh vẹn toàn, giữ giới nguyện, luôn luôn thiền định, an trú trong thiền định;

1591

Pañcābhiññābalappatto, suruci nāma tāpaso’’ti– āha;

Attained to the power of the five abhiññā, an ascetic named Suruci.”

Đạt được năm thần thông, ẩn sĩ tên Suruci” – ông nói.

1592

Tattha sīlavāti jhānasampayuttacatupārisuddhisīlasadisehi pañcahi sīlehi sampuṇṇoti attho.

Therein, virtuous means complete with the five virtues similar to the fourfold purity of virtue associated with jhāna.

Ở đó, "giới hạnh" (sīlavā) nghĩa là đầy đủ năm giới tương tự như giới tứ thanh tịnh đi kèm với thiền định.

Vatasampannoti ‘‘ito paṭṭhāya gharāvāsaṃ pañca kāmaguṇe vā na sevissāmī’’ti vatasamādānena sampanno.

Endowed with vows means complete with the undertaking of vows such as, “From now on, I will not indulge in household life or the five strands of sensual pleasure.”

"Giữ giới nguyện" (vatasampanno) nghĩa là đầy đủ với lời nguyện "từ nay tôi sẽ không sống đời gia đình hay hưởng thụ năm dục lạc".

Jhāyīti lakkhaṇūpanijjhānaārammaṇūpanijjhānehi jhāyī jhāyanasīlo.

A meditator means one who meditates, one whose nature is to meditate, through characteristic meditation and object meditation.

"Thiền định" (jhāyī) nghĩa là có thói quen thiền định bằng cách quán sát đặc tính (lakkhaṇūpanijjhāna) và quán sát đối tượng (ārammaṇūpanijjhāna).

Jhānaratoti etesu jhānesu rato allīno sadā sampuṇṇo.

Devoted to meditation means attached and devoted to these meditations, always complete.

"An trú trong thiền định" (jhānarato) nghĩa là gắn bó, bám víu vào những thiền định này, "luôn luôn" (sadā) đầy đủ.

Pañcābhiññābalappattoti iddhividhadibbasotaparacittavijānanapubbenivāsānussatidibbacakkhusaṅkhātāhi pañcahi abhiññāhi visesapaññāhi balasampanno, paripuṇṇoti attho.

Attained to the power of the five abhiññā means endowed with the power of the five special knowledges, namely: various psychic powers, divine ear, knowledge of others’ minds, recollection of past lives, and divine eye; complete.

"Đạt được năm thần thông" (pañcābhiññābalappatto) nghĩa là đầy đủ sức mạnh của năm thần thông, tức là trí tuệ đặc biệt, bao gồm thần túc thông, thiên nhĩ thông, tha tâm thông, túc mạng thông và thiên nhãn thông – đó là nghĩa.

Nāmena suruci nāma tāpaso hutvā viharāmīti sambandho.

The connection is that he dwelt as an ascetic named Suruci.

Tôi sống với tên là ẩn sĩ "Suruci" – đó là sự liên kết.

1593

Ettakena attano guṇasampattiṃ dassetvā parisasampattiṃ dassento –

Having thus shown his own excellent qualities, he shows the excellence of his assembly –

Bằng chừng ấy, sau khi đã trình bày sự thành tựu phẩm chất của mình, đang trình bày sự thành tựu của hội chúng –

1594

175.

175.

175.

1595

‘‘Catuvīsasahassāni, sissā mayhaṃ upaṭṭhahuṃ;

"Twenty-four thousand disciples attended me;

“Hai mươi bốn ngàn đệ tử hầu hạ tôi;

1596

Sabbe maṃ brāhmaṇā ete, jātimanto yasassino’’ti– ādimāha;

All these brahmins, noble by birth, renowned, (attended) me," and so on, he said.

Tất cả những Bà-la-môn này, có dòng dõi, có danh tiếng.” – đã nói câu mở đầu như vậy;

1597

Tattha ete sabbe catuvīsatisahassabrāhmaṇā mayhaṃ sissā jātimanto jātisampannā yasassino parivārasampannā maṃ upaṭṭhahunti sambandho.

Here, the connection is: all these twenty-four thousand brahmins, my disciples, noble by birth (jātisampannā), renowned (parivārasampannā), attended me.

Trong đó, tất cả hai mươi bốn ngàn Bà-la-môn này là đệ tử của tôi, jātimanto (có dòng dõi) tức là có dòng dõi cao quý, yasassino (có danh tiếng) tức là có sự thành tựu về tùy tùng, hầu hạ tôi – là sự liên kết.

1598

176.

176.

176.

1599

‘‘Lakkhaṇe itihāse ca, sanighaṇḍusakeṭubhe;

"In physiognomy and history, with glossaries and etymologies;

“Trong tướng học và lịch sử, cùng với từ điển và ngữ pháp;

1600

Padakā veyyākaraṇā, sadhamme pāramiṃ gatā’’.

Experts in words, grammarians, they had attained perfection in the True Dhamma."

Những người phân tích từ, những nhà ngữ pháp, đã đạt đến sự hoàn hảo trong Chánh pháp.”

1601

Tattha lakkhaṇeti lakkhaṇasatthe.

Here, lakkhaṇe means in the science of characteristics.

Trong đó, lakkhaṇe có nghĩa là trong tướng học.

Sabbalokiyānaṃ itthipurisānaṃ ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgatā dukkhitā bhavanti, imehi sukhitā bhavantī’’ti lakkhaṇaṃ jānāti.

He knows the characteristics of all worldly men and women, (such as) "those endowed with these characteristics become suffering, and those with these become happy".

Biết được tướng của tất cả nam nữ thế gian rằng: “Những người có đầy đủ những tướng này thì đau khổ, những người có đầy đủ những tướng này thì hạnh phúc.”

Tappakāsako gantho lakkhaṇaṃ, tasmiṃ lakkhaṇe ca.

The text that explains this is lakkhaṇa, and in that lakkhaṇa.

Bộ sách trình bày về tướng được gọi là tướng học, và trong tướng học đó.

Itihāseti ‘‘itiha āsa itiha āsā’’ti vuttavacanapaṭidīpake ganthe.

Itihāsa refers to a text that illuminates the words spoken as "thus it was, thus it was."

Itihāse có nghĩa là trong bộ sách trình bày những lời đã nói “itiha āsa itiha āsā” (đã là như vậy, đã là như vậy).

Lakkhaṇe ca itihāse ca pāramiṃ pariyosānaṃ gatāti sambandho.

The connection is that they attained the perfection (pāramī), the culmination, in both physiognomy and itihāsa.

Trong tướng học và lịch sử, gatā (đã đạt) pāramiṃ (sự hoàn hảo) tức là sự kết thúc – là sự liên kết.

Rukkhapabbatādīnaṃ nāmappakāsakaganthaṃ ‘‘nighaṇḍū’’ti vuccati.

A text that reveals the names of trees, mountains, and so forth, is called a "nighaṇḍu."

Bộ sách trình bày tên của cây cối, núi non v.v… được gọi là “nighaṇḍū” (từ điển).

Keṭūbheti kiriyākappavikappānaṃ kavīnaṃ upakārako gantho.

Keṭūbha is a text helpful to poets regarding actions, precepts, and alternatives.

Keṭūbhe là bộ sách hữu ích cho các thi sĩ về các loại hành động và lựa chọn.

Nighaṇḍuyā saha vattatīti sanighaṇḍu, keṭubhena saha vattatīti sakeṭubhaṃ, tasmiṃ sanighaṇḍusakeṭubhe vedattaye pāramiṃ gatāti sambandho.

"Sa-nighaṇḍu" means that which exists with a nighaṇḍu; "sa-keṭubha" means that which exists with a keṭūbha. The connection is that they attained perfection in the three Vedas, along with the nighaṇḍu and keṭūbha.

Cái gì có cùng với từ điển thì là sanighaṇḍu, cái gì có cùng với ngữ pháp thì là sakeṭubhaṃ, trong sanighaṇḍusakeṭubhe (cùng với từ điển và ngữ pháp), đã đạt đến sự hoàn hảo trong ba bộ Veda – là sự liên kết.

Padakāti nāmapadasamāsataddhitākhyātakitakādipadesu chekā.

Padakā refers to those skilled in terms such as nouns, compounds, derivatives, verbs, and participles.

Padakā có nghĩa là những người tài giỏi trong các từ như danh từ, từ ghép, taddhita, động từ, kitaka v.v…

Veyyākaraṇāni candapāṇinīyakalāpādibyākaraṇe chekā.

Veyyākaraṇāni refers to those skilled in grammars such as Candapāṇinīya and Kalāpa.

Veyyākaraṇāni có nghĩa là những người tài giỏi trong các ngữ pháp như Candapāṇinīya, Kalāpa v.v…

Sadhamme pāramiṃ gatāti attano dhamme brāhmaṇadhamme vedattaye pāramiṃ pariyosānaṃ gatā pattāti attho.

Attained perfection in the True Dhamma means they attained perfection, the culmination, in their own Dhamma, the brahminical Dhamma, the three Vedas.

Sadhamme pāramiṃ gatā có nghĩa là đã đạt đến sự hoàn hảo, sự kết thúc trong pháp của mình, trong pháp của Bà-la-môn, trong ba bộ Veda.

1602

177.

1603

‘‘Uppātesu nimittesu, lakkhaṇesu ca kovidā;

"Skilled in portents, omens, and physiognomy;

“Thông thạo về các điềm báo, các dấu hiệu, và các tướng;

1604

Pathabyā bhūmantalikkhe, mama sissā susikkhitā’’.

My disciples, well-trained, on earth, in the sky, and in space."

Trên đất, trong lòng đất và trên không trung, các đệ tử của tôi đều được huấn luyện tốt.”

1605

Tattha ukkāpātabhūmikampādikesu uppātesu ca subhanimittāsubhanimittesu ca itthilakkhaṇapurisalakkhaṇamahāpurisalakkhaṇesu ca kovidā chekā.

Here, skilled means adept in portents (such as meteors and earthquakes), in auspicious and inauspicious omens, and in the physiognomy of women, men, and great men.

Trong đó, kovidā (thông thạo) tức là tài giỏi trong các uppātesu (điềm báo) như sao băng, động đất v.v… và trong các điềm lành, điềm dữ, và trong các tướng của phụ nữ, tướng của nam giới, tướng của bậc đại nhân.

Pathaviyā ca bhūmiyā ca sakalaloke ca antalikkhe ākāse cāti sabbattha mama sissā susikkhitā.

My disciples are well-trained everywhere: on the earth, throughout the entire world, and in space (the sky).

Trên đất, trong lòng đất, và trong toàn cõi thế gian, và antalikkhe (trên không trung) tức là trên bầu trời, ở khắp mọi nơi, các đệ tử của tôi đều được huấn luyện tốt.

1606

178.

1607

‘‘Appicchā nipakā ete, appāhārā alolupā;

"These are of few desires, sagacious, moderate in food, not greedy;

“Những vị này ít dục, khôn ngoan, ăn ít, không tham lam;

1608

Lābhālābhena santuṭṭhā, parivārenti maṃ sadā’’.

Content with gain and loss, they always attend on me."

Hài lòng với được và mất, luôn vây quanh tôi.”

1609

Tattha appicchāti appakenāpi yāpentā.

Here, of few desires means subsisting on little.

Trong đó, appicchā có nghĩa là sống đủ với một chút ít.

Nipakāti nepakkasaṅkhātāya paññāya samannāgatā.

Sagacious means endowed with sagacity, which is wisdom.

Nipakā có nghĩa là có đầy đủ trí tuệ được gọi là sự khôn ngoan.

Appāhārāti ekāhārā ekabhattikāti attho.

Moderate in food means taking only one meal, eating only once.

Appāhārā có nghĩa là ăn một bữa, ăn một lần trong ngày.

Alolupāti lolupataṇhāya appavattanakā.

Not greedy means not driven by the craving of greed.

Alolupā có nghĩa là không phát sinh sự tham lam.

Lābhālābhenāti lābhena alābhena ca santuṭṭhā somanassā ete mama sissā sadā niccakālaṃ maṃ parivārenti upaṭṭhahantīti attho.

The meaning is that these disciples of mine, content and joyful with gain and loss, always attend on me at all times.

Lābhālābhenā (với được và mất) tức là với được và mất, santuṭṭhā (hài lòng) tức là hoan hỷ, những đệ tử này của tôi sadā (luôn luôn) tức là mọi lúc, parivārenti (vây quanh) tức là hầu hạ tôi – là ý nghĩa.

1610

179.

1611

‘‘Jhāyī jhānaratā dhīrā, santacittā samāhitā;

"Meditators, devoted to meditation, steadfast, with tranquil minds, concentrated;

“Những vị thiền giả, ưa thích thiền định, kiên định, tâm tĩnh lặng, định tĩnh;

1612

Ākiñcaññaṃ patthayantā, parivārenti maṃ sadā’’.

Desiring nothingness, they always attend on me."

Mong cầu vô sở hữu, luôn vây quanh tôi.”

1613

Tattha jhāyīti lakkhaṇūpanijjhānaārammaṇūpanijjhānehi samannāgatā.

Here, meditators means endowed with the discernment of characteristics and the discernment of objects (of meditation).

Trong đó, jhāyī có nghĩa là có đầy đủ sự quán sát về tướng và sự quán sát về đối tượng.

Jhāyanasīlā vā.

Or, those who are accustomed to meditating.

Hoặc có thói quen thiền định.

Jhānaratāti tesu ca jhānesu ratā allīnā.

Devoted to meditation means fond of and attached to those meditations.

Jhānaratā có nghĩa là ưa thích, gắn bó với những thiền định đó.

Dhīrāti dhitisampannā.

Steadfast means endowed with firmness.

Dhīrā có nghĩa là có đầy đủ sự kiên định.

Santacittāti vūpasantamanā.

With tranquil minds means with minds calmed.

Santacittā có nghĩa là tâm đã lắng dịu.

Samāhitāti ekaggacittā.

Concentrated means with one-pointed minds.

Samāhitā có nghĩa là tâm nhất tâm.

Ākiñcaññanti nippalibodhabhāvaṃ.

Nothingness means the state of being free from all impediments.

Ākiñcaññaṃ có nghĩa là trạng thái không có chướng ngại.

Patthayantāti icchantā.

Desiring means wishing for.

Patthayantā có nghĩa là mong muốn.

Itthambhūtā me sissā sadā maṃ parivārentīti sambandho.

The connection is that such disciples of mine always attend on me.

Các đệ tử của tôi như vậy luôn vây quanh tôi – là sự liên kết.

1614

180.

1615

‘‘Abhiññāpāramippattā, pettike gocare ratā;

"Attained the perfection of supernormal powers, devoted to the ancestral domain;

“Đã đạt đến sự hoàn hảo về thần thông, ưa thích cảnh giới của tổ tiên;

1616

Antalikkhacarā dhīrā, parivārenti maṃ sadā’’.

Steadfast sky-farers, they always attend on me."

Những vị kiên định đi trên không trung, luôn vây quanh tôi.”

1617

Tattha abhiññāpāramippattāti pañcasu abhiññāsu pāramiṃ pariyosānaṃ pattā pūritāti attho.

Here, attained the perfection of supernormal powers means they have attained and fulfilled the perfection in the five supernormal powers.

Trong đó, abhiññāpāramippattā có nghĩa là đã đạt đến sự hoàn hảo, sự viên mãn trong năm thần thông.

Pettike gocare ratāti buddhānuññātāya aviññattiyā laddhe āhāre ratāti attho.

Devoted to the ancestral domain means devoted to food obtained through the unspoken consent approved by the Buddhas.

Pettike gocare ratā có nghĩa là ưa thích thức ăn nhận được qua sự không tuyên bố, được Đức Phật cho phép.

Antalikkhacarāti antalikkhena ākāsena gacchantā āgacchantā cāti attho.

Sky-farers means those who go and come through the sky, through space.

Antalikkhacarā có nghĩa là đi lại trên không trung, trên bầu trời.

Dhīrāti thirabhūtā sīhabyagghādiparissaye acchambhitasabhāvāti attho.

Steadfast means firm, fearless in the face of dangers from lions, tigers, and so forth.

Dhīrā có nghĩa là kiên cố, không sợ hãi trước những hiểm nguy như sư tử, hổ v.v…

Evaṃbhūtā mama tāpasā sadā maṃ parivārentīti attho.

The meaning is that such ascetics of mine always attend on me.

Các đạo sĩ của tôi như vậy luôn vây quanh tôi – là ý nghĩa.

1618

181.

1619

‘‘Saṃvutā chasu dvāresu, anejā rakkhitindriyā;

"Restrained in the six sense-doors, unshaken, with guarded faculties;

“Đã phòng hộ sáu căn môn, không dao động, các căn được bảo vệ;

1620

Asaṃsaṭṭhā ca te dhīrā, mama sissā durāsadā’’.

And those steadfast ones, my disciples, are unapproachable."

Và những vị kiên định đó không hòa trộn, các đệ tử của tôi khó tiếp cận.”

1621

Tattha cakkhādīsu chasu dvāresu rūpādīsu chasu ārammaṇesu saṃvutā pihitā paṭicchannā, rakkhitagopitadvārāti attho.

Here, restrained means closed off, covered, with guarded and protected sense-doors, in the six sense-doors such as the eye and in the six objects such as forms.

Trong đó, saṃvutā (đã phòng hộ) tức là đã đóng kín, đã che đậy, đã bảo vệ các căn môn như mắt v.v… trên sáu đối tượng như sắc v.v…, tức là các căn môn đã được bảo vệ, giữ gìn.

Anejā nittaṇhā rakkhitindriyā gopitacakkhādiindriyā asaṃsaṭṭhā ñātīhi gahaṭṭhehi amissībhūtāti attho.

Unshaken means without craving; with guarded faculties means with guarded eye and other faculties; unassociated means not mixed with relatives and householders.

Anejā (không dao động) tức là không có tham ái, rakkhitindriyā (các căn được bảo vệ) tức là các căn như mắt v.v… đã được giữ gìn, asaṃsaṭṭhā (không hòa trộn) tức là không hòa lẫn với bà con, với gia chủ.

Durāsadāti duṭṭhu āsadā, āsādetuṃ ghaṭṭetuṃ asakkuṇeyyā ayoggāti attho.

Unapproachable means difficult to assault, difficult to harm, unsuitable.

Durāsadā có nghĩa là khó tiếp cận, khó quấy rầy, không thích hợp.

1622

182.

1623

‘‘Pallaṅkena nisajjāya, ṭhānacaṅkamanena ca;

"By sitting in full lotus, by standing and walking;

“Bằng cách ngồi kiết già, bằng cách đứng và đi kinh hành;

1624

Vītināmenti te rattiṃ, mama sissā durāsadā’’.

They spend the night, my disciples, the unapproachable ones."

Các đệ tử của tôi khó tiếp cận, họ trải qua đêm.”

1625

Tattha mama sissā pallaṅkena ūrubaddhāsanena seyyaṃ vihāya nisajjāya ca ṭhānena ca caṅkamena ca sakalaṃ rattiṃ visesena atināmenti atikkāmentīti sambandho.

The connection is that my disciples, giving up sleep, spend, indeed pass, the entire night especially by sitting in full lotus (with legs crossed), by standing, and by walking.

Trong đó, các đệ tử của tôi, bằng cách pallaṅkena (ngồi kiết già) tức là ngồi khoanh chân, bỏ nằm xuống, bằng cách ngồi, bằng cách đứng và bằng cách đi kinh hành, trải qua toàn bộ đêm một cách đặc biệt, atināmenti (trải qua) tức là vượt qua – là sự liên kết.

1626

183.

1627

‘‘Rajanīye na rajjanti, dussanīye na dussare;

"They are not impassioned by what is exciting, they are not angered by what is offensive;

“Không nhiễm trước những điều đáng nhiễm, không sân hận những điều đáng sân hận;

1628

Mohanīye na muyhanti, mama sissā durāsadā’’.

They are not deluded by what is deluding, my disciples, the unapproachable ones."

Không mê muội những điều đáng mê muội, các đệ tử của tôi khó tiếp cận.”

1629

Te itthambhūtā mama sissā tāpasā rajanīye rajjitabbe vatthusmiṃ na rajjanti rajjaṃ na uppādenti.

Such disciples of mine, the ascetics, are not impassioned; they do not give rise to passion regarding objects that are exciting, that are to be delighted in.

Các đệ tử đạo sĩ của tôi như vậy, đối với vật rajanīye (đáng nhiễm) tức là đáng bị nhiễm trước, na rajjanti (không nhiễm trước) tức là không phát sinh sự nhiễm trước.

Dussanīye dussitabbe dosaṃ uppādetuṃ yutte vatthumhi na dussare dosaṃ na karonti.

They are not angered; they do not produce anger regarding objects that are offensive, that are suitable for giving rise to anger.

Đối với vật dussanīye (đáng sân hận) tức là đáng phát sinh sân hận, na dussare (không sân hận) tức là không làm phát sinh sân hận.

Mohanīye mohituṃ yutte vatthumhi na muyhanti mohaṃ na karonti, paññāsampayuttā bhavantīti attho.

They are not deluded; they do not produce delusion regarding objects that are deluding, suitable for causing delusion; meaning, they are endowed with wisdom.

Đối với vật mohanīye (đáng mê muội) tức là đáng bị mê muội, na muyhanti (không mê muội) tức là không làm phát sinh sự mê muội, tức là có đầy đủ trí tuệ.

1630

184.

1631

‘‘Iddhiṃ vīmaṃsamānā te, vattanti niccakālikaṃ;

"Examining psychic power, they constantly abide;

“Họ luôn luôn quán sát thần thông;

1632

Pathaviṃ te pakampenti, sārambhena durāsadā’’.

They shake the earth, the unapproachable ones, with rivalry."

Những vị khó tiếp cận đó làm rung chuyển trái đất bằng sự nỗ lực.”

1633

Te mama sissā ‘‘ekopi hutvā bahudhā hoti, bahudhāpi hutvā eko hotī’’tiādikaṃ (paṭi. ma. 1.102) iddhivikubbanaṃ niccakālikaṃ vīmaṃsamānā vattantīti sambandho.

The connection is that these disciples of mine constantly abide, examining psychic power such as "being one, he becomes many; being many, he becomes one" and so forth.

Các đệ tử của tôi luôn luôn quán sát sự biến hóa thần thông như “một vị trở thành nhiều vị, nhiều vị trở thành một vị” (Paṭisambhidāmagga 1.102) – là sự liên kết.

Te mama sissā ākāsepi udakepi pathaviṃ nimminitvā iriyāpathaṃ pakampentīti attho.

The meaning is that these disciples of mine, creating earth in the sky and on water, shake the earth in their postures.

Các đệ tử của tôi làm rung chuyển trái đất bằng cách tạo ra trái đất trên không trung và trên nước để đi lại – là ý nghĩa.

Sārambhena yugaggāhena kalahakaraṇena na āsādetabbāti attho.

With rivalry means they are not to be approached with contention, with quarrels.

Sārambhena có nghĩa là không nên tiếp cận bằng cách gây gổ, gây tranh cãi – là ý nghĩa.

1634

185.

1635

‘‘Kīḷamānā ca te sissā, kīḷanti jhānakīḷitaṃ;

"And those disciples, playing, play the meditation-game;

“Và các đệ tử đó vui chơi, họ vui chơi với trò chơi thiền định;

1636

Jambuto phalamānenti, mama sissā durāsadā’’.

They bring fruits from Jambudīpa, my disciples, the unapproachable ones."

Các đệ tử của tôi khó tiếp cận, họ mang quả từ cây jambu.”

1637

Te mama sissā kīḷamānā paṭhamajjhānādikīḷaṃ kīḷanti laḷanti ramantīti attho.

The meaning is that these disciples of mine, playing, play, amuse themselves, and delight in the game of the first jhāna and so forth.

Các đệ tử của tôi kīḷamānā (vui chơi) tức là vui chơi, đùa giỡn, hoan hỷ với trò chơi sơ thiền v.v…

Jambuto phalamānentīti himavantamhi satayojanubbedhajamburukkhato ghaṭappamāṇaṃ jambuphalaṃ iddhiyā gantvā ānentīti attho.

They bring fruits from Jambudīpa means they go by psychic power to the jambu tree in the Himalayas, which is a hundred yojanas tall, and bring back jambu fruits the size of a pot.

Jambuto phalamānentī có nghĩa là họ đi bằng thần thông đến cây jambu cao trăm dojana trên dãy Hy Mã Lạp Sơn và mang về những quả jambu lớn bằng cái ghè – là ý nghĩa.

1638

186.

1639

‘‘Aññe gacchanti goyānaṃ, aññe pubbavidehakaṃ;

"Some go to Aparagoyāna, some to Pubbavideha;

“Một số đi đến Goyāna, một số đi đến Pubbavideha;

1640

Aññe ca uttarakuruṃ, esanāya durāsadā’’.

And some to Uttarukuru, unapproachable in their search."

Và một số khác đi đến Uttarukuru, khó tiếp cận trong việc tìm kiếm.”

1641

Tesaṃ mama sissānaṃ antare aññe ekacce goyānaṃ aparagoyānaṃ dīpaṃ gacchanti, ekacce pubbavidehakaṃ dīpaṃ gacchanti, ekacce uttarakuruṃ dīpaṃ gacchanti, te durāsadā etesu ṭhānesu esanāya gavesanāya paccayapariyesanāya gacchantīti sambandho.

Among those disciples of mine, some (certain ones) go to the continent of Aparagoyāna; certain ones go to the continent of Pubbavideha; certain ones go to the continent of Uttarukuru. The connection is that they are unapproachable in these places for their search, for their seeking of requisites.

Trong số các đệ tử của tôi, aññe (một số) tức là một số vị đi đến đảo Aparagoyāna, một số vị đi đến đảo Pubbavideha, một số vị đi đến đảo Uttarukuru, những vị khó tiếp cận đó đi đến những nơi này để esanāya (tìm kiếm) tức là tìm kiếm các vật dụng – là sự liên kết.

1642

187.

1643

‘‘Purato pesenti khāriṃ, pacchato ca vajanti te;

"They send a basket forward, and they follow behind;

“Họ gửi gánh đi trước, và họ đi theo sau;

1644

Catuvīsasahassehi, chāditaṃ hoti ambaraṃ’’.

The sky is covered by twenty-four thousand."

Bầu trời bị che phủ bởi hai mươi bốn ngàn vị.”

1645

Te mama sissā ākāsena gacchamānā khāriṃ tāpasaparikkhārabharitaṃ kājaṃ purato pesenti paṭhamaṃ abhimukhañca taṃ pesetvā sayaṃ tassa pacchato gacchantīti attho.

The meaning is that these disciples of mine, traveling through the sky, send a basket (a pole laden with ascetics' requisites) forward; they send it in front first, and then they themselves follow behind it.

Các đệ tử của tôi khi đi trên không trung, khāriṃ (gánh) tức là cái đòn gánh chất đầy vật dụng của đạo sĩ, họ gửi đi trước, tức là họ gửi nó đi trước mặt rồi tự mình đi theo sau nó – là ý nghĩa.

Evaṃ gacchamānehi catuvīsasahassehi tāpasehi ambaraṃ ākāsatalaṃ chāditaṃ paṭicchannaṃ hotīti sambandho.

The connection is that while traveling thus, the sky is covered and concealed by twenty-four thousand ascetics.

Khi đi như vậy, ambaraṃ (bầu trời) tức là không trung, bị chāditaṃ (che phủ) tức là che kín bởi hai mươi bốn ngàn đạo sĩ – là sự liên kết.

1646

188.

1647

‘‘Aggipākī anaggī ca, dantodukkhalikāpi ca;

"Some cook with fire, some without fire, and some use their teeth as a mortar;

“Một số nấu ăn bằng lửa, một số không dùng lửa, một số dùng cối răng;

1648

Asmena koṭṭitā keci, pavattaphalabhojanā’’.

Some pound with stone, eating naturally fallen fruits."

Một số được giã bằng đá, họ ăn những quả đã rụng.”

1649

Tattha keci ekacce mama sissā aggipākī phalāphalapaṇṇādayo pacitvā khādanti, ekacce anaggī aggīhi apacitvā āmakameva khādanti, ekacce dantikā dantehiyeva tacaṃ uppāṭetvā khādanti.

Among them, some of my disciples who cook with fire cook and eat fruits, leaves, and so forth; some who do not use fire eat raw food only, without cooking with fire; and some, who use their teeth, tear off the skin with their teeth and eat.

Trong số đó, một số đệ tử của ta, những người aggipākī (ăn đồ nấu bằng lửa), nấu chín trái cây, lá cây v.v. rồi ăn; một số anaggī (không dùng lửa), không nấu bằng lửa mà ăn sống; một số dantikā (dùng răng), chỉ dùng răng lột vỏ rồi ăn.

Ekacce udukkhalikā udukkhalehi koṭṭetvā khādanti.

Some, who use a mortar, pound with mortars and eat.

Một số udukkhalikā (dùng cối giã), giã bằng cối rồi ăn.

Ekacce asmena koṭṭitā pāsāṇena koṭṭetvā khādanti.

Some, who pound with a stone, pound with a stone and eat.

Một số asmena koṭṭitā (nghiền bằng đá), nghiền bằng đá rồi ăn.

Ekacce sayaṃpatitaphalāhārāti sambandho.

The connection is that some subsist on naturally fallen fruits.

Một số là những người ăn quả rụng tự nhiên, đó là sự liên kết.

1650

189.

1651

‘‘Udakorohaṇā keci, sāyaṃ pāto sucīratā;

“Some of my disciples, hard to overcome,

“Một số người tắm nước, sáng chiều giữ hạnh thanh tịnh;

1652

Toyābhisecanakarā, mama sissā durāsadā’’.

Go down into the water morning and evening, practicing purification, performing ablutions with water.”

Thực hiện việc rưới nước, đệ tử của ta khó ai sánh kịp.”

1653

Durāsadā mama sissā keci sucīratā suddhikāmā sāyaṃ pāto ca udakorohaṇā udakapavesakāti attho.

Some of my disciples, hard to overcome, are purification practitioners, meaning those who desire purity and go down into the water in the morning and evening.

Các đệ tử của ta khó ai sánh kịp, một số sucīratā (giữ hạnh thanh tịnh), những người mong cầu sự thanh tịnh, sáng và chiều udakorohaṇā (tắm nước), nghĩa là đi vào nước.

Keci toyābhisecanakarā udakena attani abhisiñcanakarāti attho.

Some are performers of ablution with water, meaning those who sprinkle themselves with water.

Một số toyābhisecanakarā (thực hiện việc rưới nước), nghĩa là rưới nước lên thân mình.

1654

190.

1655

‘‘Parūḷhakacchanakhalomā, paṅkadantā rajassirā;

“With overgrown armpit hair, nails, and body hair, with teeth stained with mud, with dusty heads,

“Tóc, móng, lông mọc dài, răng bám bùn, đầu bám bụi;

1656

Gandhitā sīlagandhena, mama sissā durāsadā’’.

Scented with the fragrance of sīla, my disciples are hard to overcome.”

Hương thơm giới đức, đệ tử của ta khó ai sánh kịp.”

1657

Tattha te durāsadā mama sissā kacchesu ubhayakacchesu ca hatthapādesu ca parūḷhā sañjātā, dīghanakhalomāti attho.

Among them, those disciples of mine, hard to overcome, have overgrown in their armpits (both armpits), hands, and feet, meaning they have long nails and body hair.

Trong số đó, các đệ tử khó ai sánh kịp của ta, ở kacchesu (nách) cả hai bên nách và tay chân parūḷhā (mọc dài), nghĩa là tóc, móng, lông dài.

Khurakammarahitattā amaṇḍitā apasādhitāti adhippāyo.

The intention is that they are unadorned and unkempt due to the absence of a barber's work.

Ý nghĩa là không được cắt tỉa, không được trang điểm vì không có thợ cạo.

Paṅkadantāti iṭṭhakacuṇṇakhīrapāsāṇacuṇṇādīhi dhavalamakatattā malaggahitadantāti attho.

With teeth stained with mud means their teeth are stained with grime, not having been whitened by brick powder, milk, stone powder, and so forth.

Paṅkadantā (răng bám bùn) nghĩa là răng bị bám bẩn vì không được làm trắng bằng bột gạch, sữa, bột đá v.v.

Rajassirāti telamakkhanādirahitattā dhūlīhi makkhitasīsāti attho.

With dusty heads means their heads are smeared with dust due to the absence of oiling and so forth.

Rajassirā (đầu bám bụi) nghĩa là đầu bị bám bụi vì không được thoa dầu v.v.

Gandhitā sīlagandhenāti jhānasamādhisamāpattīhi sampayuttasīlena samaṅgībhūtattā lokiyasīlagandhena sabbattha sugandhībhūtāti attho.

Scented with the fragrance of sīla means they are endowed with sīla connected with jhāna, samādhi, and samāpatti, and thus are fragrant everywhere with the worldly fragrance of sīla.

Gandhitā sīlagandhenā (hương thơm giới đức) nghĩa là tỏa hương thơm khắp nơi bằng hương giới đức thế gian vì đầy đủ giới đức đi kèm với thiền định, các thành tựu thiền định.

Mama sissā durāsadāti imehi vuttappakāraguṇehi samannāgatattā āsādetuṃ ghaṭṭetuṃ asakkuṇeyyā mama sissāti sambandho.

My disciples are hard to overcome is the connection, meaning my disciples, being endowed with these aforementioned qualities, are impossible to assail or harass.

Mama sissā durāsadā (đệ tử của ta khó ai sánh kịp) là sự liên kết, nghĩa là các đệ tử của ta không thể bị quấy rầy, không thể bị xúc phạm vì đầy đủ các phẩm chất được nói đến như vậy.

1658

191.

1659

‘‘Pātova sannipatitvā, jaṭilā uggatāpanā;

“Having gathered early in the morning, these matted-hair ascetics of intense asceticism,

“Sáng sớm tụ họp, các vị tu khổ hạnh có nhiệt lực cao;

1660

Lābhālābhaṃ pakittetvā, gacchanti ambare tadā’’.

Having declared their gains and losses, then go through the sky.”

Sau khi tuyên bố được mất, lúc đó họ bay lên không trung.”

1661

Tattha pātova sannipatitvāti sattamyatthe topaccayo, pātarāsakāleyeva mama santike rāsibhūtāti attho.

Among them, having gathered early in the morning: the suffix to is in the sense of the seventh case, meaning they gathered in a heap at my abode at breakfast time.

Trong số đó, pātova sannipatitvā (sáng sớm tụ họp), tiếp vĩ ngữ 'to' ở đây có nghĩa là 'vào lúc', nghĩa là tụ họp lại chỗ ta vào lúc ăn sáng.

Uggatāpanā pākaṭatapā patthaṭatapā jaṭilā jaṭādhārino tāpasā.

Intense asceticism means manifest asceticism, widespread asceticism. Matted-hair ascetics are ascetics wearing matted hair.

Uggatāpanā (có nhiệt lực cao) là những vị khổ hạnh có sự khổ hạnh rõ ràng, có sự khổ hạnh lan tỏa, những vị jaṭilā (tóc bện) là những đạo sĩ có tóc bện.

Lābhālābhaṃ pakittetvā khuddake ca mahante ca lābhe pākaṭe katvā tadā tasmiṃ kāle ambare ākāsatale gacchantīti sambandho.

Having declared their gains and losses means having made public their small and great gains. Then at that time, through the sky means they go in the firmament; this is the connection.

Lābhālābhaṃ pakittetvā (tuyên bố được mất) là công bố những được mất nhỏ và lớn, tadā (lúc đó) vào thời điểm đó, ambare (trên không trung) là sự liên kết, nghĩa là họ bay lên không trung.

1662

192. Puna tesaṃyeva guṇe pakāsento etesaṃ pakkamantānantiādimāha.

192. Further proclaiming their qualities, he says, “As these depart…” and so forth.

192. Lại nữa, để tuyên bố những phẩm chất của chính họ, Ngài nói etesaṃ pakkamantāna (khi họ bay đi) v.v.

Tattha ākāse vā thale vā pakkamantānaṃ gacchantānaṃ etesaṃ tāpasānaṃ vākacīrajanito mahāsaddo pavattatīti attho.

Among them, as these ascetics depart in the sky or on land, a great sound arises from their bark-cloth garments; this is the meaning.

Trong số đó, khi những đạo sĩ etesaṃ (này) pakkamantānaṃ (bay đi) trên không trung hay trên mặt đất, nghĩa là tiếng động lớn do áo vỏ cây phát ra.

Muditā honti devatāti evaṃ mahāsaddaṃ pavattetvā gacchantānaṃ ajinacammasaddena santuṭṭhā ‘‘sādhu sādhu, ayyā’’ti somanassajātā devatā muditā santuṭṭhā hontīti sambandho.

The devas are delighted is the connection, meaning the devas, pleased by the sound of the animal skins as these ascetics depart making such a great sound, become joyful, saying, “Excellent, excellent, Venerable Ones!” and are delighted.

Muditā honti devatā (chư thiên hoan hỷ) là sự liên kết, nghĩa là chư thiên hoan hỷ, vui mừng, nói “Lành thay, lành thay, thưa các ngài!” khi những vị bay đi gây ra tiếng động lớn như vậy, hài lòng với tiếng da thú.

1663

193. Disodisanti te isayo antalikkhacarā ākāsacārino dakkhiṇādisānudisaṃ pakkamanti gacchantīti sambandho.

193. In every direction: the connection is that those sages, sky-wanderers, wanderers in the sky, depart in the southern directions and sub-directions.

193. Disodisaṃ (khắp các phương) là sự liên kết, nghĩa là các vị đạo sĩ đó, những người antalikkhacarā (đi trên không trung), bay đi pakkamanti (đi) về các phương hướng nam và các phương phụ.

Sake balenupatthaddhāti attano sarīrabalena vā jhānabalena vā samannāgatā yadicchakaṃ yattha yattha gantukāmā, tattha tattheva gacchantīti sambandho.

Supported by their own power means endowed with the power of their own bodies or the power of jhāna. Wherever they wish means they go wherever they desire to go; this is the connection.

Sake balenupatthaddhā (được hỗ trợ bởi sức mạnh của mình) là sự liên kết, nghĩa là đầy đủ sức mạnh thân thể hoặc sức mạnh thiền định, họ đi yadicchakaṃ (tùy ý muốn) đến bất cứ nơi nào họ muốn đến.

1664

194. Puna tesamevānubhāvaṃ pakāsento pathavīkampakā etetiādimāha.

194. Further proclaiming their influence, he says, “These are earth-shakers…” and so forth.

194. Lại nữa, để tuyên bố uy lực của chính họ, Ngài nói pathavīkampakā ete (những vị này làm rung chuyển trái đất) v.v.

Tadā ete sabbattha icchācārā pathavīkampakā medanīsañcalanajātikā nabhacārino ākāsacārino.

At that time, these wanderers, free to roam everywhere, are earth-shakers, by nature capable of making the earth tremble; they are sky-wanderers, wanderers in the sky.

Lúc đó, ete (những vị này), những người đi lại tùy ý khắp nơi, pathavīkampakā (làm rung chuyển trái đất), có bản chất làm rung chuyển mặt đất, nabhacārino (đi trên không trung).

Uggatejāti uggatatejā patthaṭatejā duppasahā pasayha abhibhavitvā pavattituṃ asakkuṇeyyāti duppasahā.

Of great might means of great might, of widespread might. Hard to overcome means hard to overcome, impossible to overpower and subdue.

Uggatejā (có oai lực lớn) nghĩa là có oai lực cao, có oai lực lan tỏa, duppasahā (khó ai sánh kịp) nghĩa là khó ai sánh kịp vì không thể bị áp đảo, không thể bị chế ngự.

Sāgarova akhobhiyāti aññehi akhobhiyo anāluḷito sāgaro iva samuddo viya aññehi akhobhiyā kampetuṃ asakkuṇeyyā hontīti sambandho.

Like the ocean, unperturbed is the connection, meaning they are unperturbed, impossible for others to disturb, like the ocean, like the sea, impossible for others to agitate.

Sāgarova akhobhiyā (bất động như biển cả) là sự liên kết, nghĩa là họ bất động, không thể bị lay chuyển bởi người khác, giống như biển cả không bị quấy động, không bị khuấy đảo bởi người khác.

1665

195. Ṭhānacaṅkamino kecīti tesaṃ mama sissānaṃ antare ekacce isayo ṭhāniriyāpathacaṅkamaniriyāpathasampannā, ekacce isayo nesajjikā nisajjiriyāpathasampannā, ekacce isayo pavattabhojanā sayaṃpatitapaṇṇāhārā evarūpehi guṇehi yuttattā durāsadāti sambandho.

195. Some are standing-walkers is the connection, meaning among my disciples, some sages are endowed with the standing posture and walking posture; some sages are nesajjikā, endowed with the sitting posture; some sages are eaters of fallen food, meaning they subsist on naturally fallen leaves, and being endowed with such qualities, they are hard to overcome.

195. Ṭhānacaṅkamino kecī (một số người đi đứng) là sự liên kết, nghĩa là trong số các đệ tử của ta, một số đạo sĩ đầy đủ oai nghi đi đứng, một số đạo sĩ nesajjikā (ngồi), đầy đủ oai nghi ngồi, một số đạo sĩ pavattabhojanā (ăn đồ rụng tự nhiên), ăn lá cây rụng tự nhiên, khó ai sánh kịp vì đầy đủ những phẩm chất như vậy.

1666

196. Te sabbe thomento mettāvihārinotiādimāha.

196. Praising all of them, he says, “Dwellers in mettā…” and so forth.

196. Khen ngợi tất cả họ, Ngài nói mettāvihārino (trú trong tâm từ) v.v.

Tattha ‘‘aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇā sattā sukhī hontū’’tiādinā sinehalakkhaṇāya mettāya pharitvā viharanti, attabhāvaṃ pavattentīti mettāvihārino ete mama sissāti attho.

Among them, dwellers in mettā: these are my disciples who abide, pervading with mettā, characterized by affection, with the thought, “May beings in immeasurable world-systems, immeasurable beings, be happy!” thus maintaining their existence; this is the meaning.

Trong số đó, mettāvihārino (trú trong tâm từ) nghĩa là các đệ tử của ta sống, duy trì thân thể bằng cách lan tỏa tâm từ có đặc tính yêu thương, nói rằng “Nguyện cho vô lượng chúng sinh trong vô lượng thế giới được hạnh phúc” v.v.

Sabbe te isayo sabbapāṇinaṃ sabbesaṃ sattānaṃ hitesī hitagavesakā.

All those sages are seekers of the welfare of all beings.

Tất cả các vị đạo sĩ đó sabbapāṇinaṃ (đối với tất cả chúng sinh) là hitesī (tìm cầu lợi ích), tìm cầu lợi ích cho tất cả chúng sinh.

Anattukkaṃsakā attānaṃ na ukkaṃsakā amānino kassaci kañci puggalaṃ na vambhenti nīcaṃ katvā na maññantīti attho.

Not exalting themselves means not exalting themselves, not being arrogant. They do not disparage anyone, meaning they do not look down upon any individual.

Anattukkaṃsakā (không tự đề cao) là những người không tự đề cao mình, không kiêu mạn, kassaci (đối với bất kỳ ai) nghĩa là không xem thường, không coi khinh bất kỳ người nào.

1667

197. Te mama sissā sīlasamādhisamāpattiguṇayuttattā sīharājā iva acchambhītā nibbhayā, gajarājā iva hatthirājā viya thāmavā sarīrabalajhānabalasampannā byaggharājā iva, durāsadā ghaṭṭetumasakkuṇeyyā mama santike āgacchantīti sambandho.

197. The connection is that those disciples of mine, being endowed with the qualities of sīla, samādhi, and samāpatti, are fearless like lion kings, strong like elephant kings, endowed with bodily strength and jhāna power, and hard to overcome like tiger kings, impossible to harass, coming to my presence.

197. Các đệ tử của ta, vì đầy đủ các phẩm chất giới, định, thành tựu thiền định, nên acchambhītā (không sợ hãi) như sư tử chúa, thāmavā (có sức mạnh) như voi chúa, đầy đủ sức mạnh thân thể và sức mạnh thiền định như hổ chúa, durāsadā (khó ai sánh kịp) là sự liên kết, nghĩa là họ đến chỗ ta, không thể bị quấy rầy.

1668

198. Tato attano ānubhāvassa dassanalesena pakāsento vijjādharātiādimāha.

198. Then, proclaiming his influence by a trace of its manifestation, he says, “Vijjādharā…” and so forth.

198. Rồi, để tuyên bố uy lực của mình một cách vắn tắt, Ngài nói vijjādharā (những người trì giữ thần chú) v.v.

Tattha mantasajjhāyādivijjādharā ca rukkhapabbatādīsu vasantā bhummadevatā ca bhūmaṭṭhathalaṭṭhā nāgā ca gandhabbadevā ca caṇḍā rakkhasā ca kumbhaṇḍā devā ca dānavā devā ca icchiticchitanimmānasamatthā garuḷā ca taṃ saraṃ upajīvantīti sambandho, tasmiṃ sare sarassa samīpe vasantīti attho.

Among them, Vijjādharas skilled in mystic spells and chants, and earth-dwelling devas dwelling on trees, mountains, etc., and Nāgas, and Gandhabba devas, and fierce Rakkhasas, and Kumbhaṇḍa devas, and Dānavas devas, and Garuḷas capable of creating whatever is wished for, subsist on that lake; this is the connection, meaning they dwell near that lake.

Trong số đó, những người trì giữ thần chú như tụng niệm thần chú v.v., và chư thiên trú trên cây, núi v.v., chư thiên ở cõi đất, nāgā (rồng), chư thiên gandhabba (càn thát bà), rakkhasā (la sát) hung dữ, chư thiên kumbhaṇḍā (cưu bàn trà), chư thiên dānavā (đà na), và garuḷā (kim sí điểu) có khả năng hóa hiện theo ý muốn, là sự liên kết, nghĩa là họ sống nhờ vào hồ đó, sống gần hồ đó.

1669

199. Punapi tesaṃyeva attano sissatāpasānaṃ guṇe vaṇṇento te jaṭā khāribharitātiādimāha.

199. Again, describing the qualities of his ascetic disciples, he says, “They, with matted hair, filled with ascetic requisites…” and so forth.

199. Lại nữa, để ca ngợi phẩm chất của các đệ tử đạo sĩ của mình, Ngài nói te jaṭā khāribharitā (những búi tóc đó đầy tro) v.v.

Taṃ sabbaṃ uttānatthameva.

All of that is straightforward in meaning.

Tất cả điều đó đều có nghĩa rõ ràng.

Khāribhāranti udañcanakamaṇḍaluādikaṃ tāpasaparikkhāraṃ.

Ascetic requisites: water-scoop, bowl, and other ascetic necessities.

Khāribhāraṃ (gánh tro) là các vật dụng của đạo sĩ như gáo nước, bình bát v.v.

1670

207. Punapi attano guṇe pakāsento uppāte supine cāpītiādimāha.

207. Again, proclaiming his qualities, he says, “Also in portents and dreams…” and so forth.

207. Lại nữa, để tuyên bố phẩm chất của mình, Ngài nói uppāte supine cāpī (cả điềm báo và giấc mơ) v.v.

Tattha brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gatattā nakkhattapāṭhe ca chekattā ‘‘imassa rājakumārassa uppannanakkhattaṃ subhaṃ asubha’’nti uppātalakkhaṇe ca supine ca pavattiṃ pucchitena ‘‘idaṃ supinaṃ subhaṃ, idaṃ asubha’’nti supinanipphattikathane ca sabbesaṃ itthipurisānaṃ hatthapādalakkhaṇakathane ca suṭṭhu sikkhito sakalajambudīpe pavattamānaṃ mantapadaṃ lakkhaṇamantakoṭṭhāsaṃ sabbaṃ ahaṃ tadā mama tāpasakāle dhāremīti sambandho.

Among them, having attained proficiency in Brahmanic arts and being skilled in astrology, the connection is that at that time, during my ascetic period, I retained all the sections of incantations and characteristics, the entire body of spells prevalent throughout Jambudīpa, concerning the auspicious or inauspicious nature of a prince's birth stars (in portents), and in dreams, when asked about occurrences, stating, “This dream is auspicious, this is inauspicious” (in dream interpretation), and in describing the hand and foot characteristics of all men and women, being thoroughly trained.

Trong số đó, vì đã thành thạo các nghề của Bà la môn và giỏi về chiêm tinh học, ta đã giữ gìn tất cả các câu thần chú, phần thần chú về tướng tốt, tướng xấu, tất cả những gì đang diễn ra trên khắp Jambudīpa vào thời kỳ ta là đạo sĩ, khi được hỏi về sự kiện trong các điềm báo và giấc mơ, nói rằng “điềm báo của vị hoàng tử này là tốt hay xấu”, và nói về sự thành tựu của giấc mơ “giấc mơ này là tốt, giấc mơ này là xấu”, và nói về tướng tay chân của tất cả nam nữ, đó là sự liên kết.

1671

208. Attano byākaraṇaṃ buddhaguṇapubbaṅgamaṃ pakāsento anomadassītiādimāha.

208. Proclaiming his prediction to be preceded by the Buddha's qualities, he says, “Anomadassī…” and so forth.

208. Để tuyên bố lời tiên tri của mình có phẩm chất Phật làm tiền đề, Ngài nói anomadassī (có cái thấy vô thượng) v.v.

Tattha na omakanti anomaṃ.

Among them, that which is not inferior is Anoma.

Trong số đó, không thấp kém là vô thượng (anoma).

Maṃsacakkhudibbacakkhusamantacakkhudhammacakkhubuddhacakkhūhi sabbasattānaṃ passanaṃ dassanaṃ nāma, anomaṃ dassanaṃ yassa bhagavato so bhagavā anomadassī.

The seeing of all beings with the physical eye, divine eye, eye of omniscience, eye of Dhamma, and eye of a Buddha is called vision; the Blessed One who has such faultless vision is the Anomadassī (One with Supreme Vision).

Sự thấy của tất cả chúng sinh bằng nhục nhãn, thiên nhãn, tuệ nhãn, pháp nhãn, Phật nhãn được gọi là thấy (dassana); Đức Thế Tôn có cái thấy vô thượng thì Ngài là anomadassī (có cái thấy vô thượng).

Bhāgyavantatādīhi kāraṇehi bhagavā lokassa jeṭṭhaseṭṭhattā lokajeṭṭho usabho nisabho āsabhoti tayo gavajeṭṭhakā.

By reasons such as being fortunate, the Blessed One is the Lokajeṭṭha (Foremost of the World) due to being the foremost and supreme of the world. There are three types of bull chiefs: usabha, nisabha, and āsabha.

Đức Thế Tôn bhagavā (có phước) vì những lý do như có phước báu v.v., lokajeṭṭho (tối thắng trong thế gian) vì là bậc tối tôn tối thượng của thế gian; usabha, nisabha, āsabha là ba loại bò tối thắng.

Tattha gavasatajeṭṭhako usabho, gavasahassajeṭṭhako nisabho, gavasatasahassajeṭṭhako āsabho, narānaṃ āsabho narāsabho paṭividdhasabbadhammo, sambuddho vivekakāmo ekībhāvaṃ icchanto himavantaṃ himālayapabbataṃ upāgamīti sambandho.

Among them, usabha is the chief of a hundred bulls, nisabha is the chief of a thousand bulls, and āsabha is the chief of a hundred thousand bulls. The Narāsabha (Chief of Men) is the one who has penetrated all phenomena, the Sambuddha (Perfectly Enlightened One), desiring solitude, wishing for seclusion, approached Himavanta, the Himālaya mountain – this is the connection.

Ở đây, con bò đực đầu đàn của một trăm con bò là usabha, con bò đực đầu đàn của một ngàn con bò là nisabha, con bò đực đầu đàn của một trăm ngàn con bò là āsabha. Bậc āsabha trong loài người là narāsabha, đã thấu triệt tất cả pháp, bậc Chánh Đẳng Giác mong cầu sự độc cư, muốn sự độc cư, đã đến Hy Mã Lạp Sơn (dãy núi Himalaya), đó là mối liên hệ.

1672

209. Ajjhogāhetvā himavantanti himavantasamīpaṃ ogāhetvā pavisitvāti attho.

209. Ajjhogāhetvā himavantaṃ means having penetrated or entered the vicinity of Himavanta.

209. Đã đi sâu vào Hy Mã Lạp Sơn có nghĩa là đã đi vào gần Hy Mã Lạp Sơn.

Sesaṃ uttānatthameva.

The rest is straightforward in meaning.

Phần còn lại chỉ có nghĩa rõ ràng.

1673

210-1. Jalitaṃ jalamānaṃ indīvarapupphaṃ iva, hutāsanaṃ homassa āsanaṃ, ādittaṃ ābhāyutaṃ aggikkhandhaṃ iva, gagane ākāse jotamānaṃ vijju iva, suṭṭhu phullaṃ sālarājaṃ iva, nisinnaṃ lokanāyakaṃ addasanti sambandho.

210-1. Having seen the Lord of the World seated like a blazing indīvara flower, or like an inflamed mass of fire, or like lightning shining in the sky, or like a perfectly blossomed Sāla king tree – this is the connection.

210-1. Rực cháy như hoa sen xanh đang cháy, lửa cúng là nơi cúng dường, chói sáng như khối lửa được ánh sáng chiếu rọi, như tia chớp đang chiếu sáng trên bầu trời, như cây sala vương đang nở rộ, có mối liên hệ là đã thấy vị lãnh đạo thế gian đang ngự.

1674

213. Devānaṃ devo devadevo, taṃ devadevaṃ disvāna tassa lakkhaṇaṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇasañjānanakāraṇaṃ.

213. The god of gods, the Devadeva; having seen that Devadeva, I examined his distinguishing marks, the reasons for recognizing the thirty-two marks of a Great Man.

213. Vị Trời trong các vị Trời (devānaṃ devo devadevo), sau khi thấy vị Trời trong các vị Trời ấy, tướng của Ngài là nguyên nhân để nhận biết ba mươi hai tướng đại nhân.

‘‘Buddho nu kho na vā buddho’’ti upadhārayiṃ vicāresiṃ.

“Is he a Buddha or not a Buddha?” I investigated.

‘‘Phải chăng là Phật hay không phải là Phật’’ – ta đã suy xét (upadhārayiṃ).

Cakkhumaṃ pañcahi cakkhūhi cakkhumantaṃ jinaṃ kena kāraṇena passāmīti sambandho.

For what reason do I see the Cakkhumā (One with Eyes), the Victor, who possesses the five eyes – this is the connection.

Có mối liên hệ là ta thấy vị Chiến Thắng có mắt (cakkhumaṃ) với năm loại mắt do nguyên nhân nào?

1675

214. Caraṇuttame uttamapādatale sahassārāni cakkalakkhaṇāni dissanti, ahaṃ tassa bhagavato tāni lakkhaṇāni disvā tathāgate niṭṭhaṃ gacchiṃ sanniṭṭhānaṃ agamāsi, nissandeho āsinti attho.

214. On the excellent soles of his feet, thousands of spokes, the marks of a wheel, were visible. Having seen those marks on that Blessed One, I reached certainty regarding the Tathāgata; it means I became free from doubt.

214. Trên bàn chân tối thượng có những tướng bánh xe ngàn căm (sahassārāni) được thấy, ta đã thấy những tướng ấy của Đức Thế Tôn và đã tin chắc (niṭṭhaṃ gacchiṃ) vào Đức Như Lai, nghĩa là đã không còn nghi ngờ.

Sesaṃ uttānatthameva.

The rest is straightforward in meaning.

Phần còn lại có nghĩa rõ ràng.

1676

218. Sayambhū sayameva bhūtā.

218. Sayambhū means self-existent.

218. Tự sinh (sayambhū) là tự mình sinh ra.

Amitodaya amitānaṃ aparimāṇānaṃ guṇānaṃ udaya uṭṭhānaṭṭhāna, idaṃ padadvayaṃ ālapanameva.

Amitodaya means the rise or origin of immeasurable, innumerable qualities. These two words are vocatives.

Vô lượng khởi nguyên (amitodaya) là nơi khởi nguyên, nơi phát sinh của vô lượng công đức không thể đếm được; hai từ này là lời hô gọi.

Imaṃ lokaṃ imaṃ sattalokaṃ saṃ suṭṭhu uddharasi saṃsārato uddharitvā nibbānathalaṃ pāpesīti attho.

You uplift this world, this realm of beings, well, meaning you deliver them from saṃsāra and lead them to the state of Nibbāna.

Ngài đã cứu vớt (uddharasi) thế gian này (imaṃ lokaṃ), tức là thế gian chúng sinh này, một cách tốt đẹp (saṃ), nghĩa là đã cứu vớt khỏi luân hồi và đưa đến cảnh giới Niết Bàn.

Te sabbe sattā tava dassanaṃ āgamma āgantvā kaṅkhāsotaṃ vicikicchāmahoghaṃ taranti atikkamantīti sambandho.

All those beings, having come to your sight, cross the great flood of doubt and perplexity – this is the connection.

Có mối liên hệ là tất cả chúng sinh ấy, sau khi đến (āgamma) thấy Ngài, vượt qua (taranti) dòng nghi ngờ, tức là dòng thác lớn của sự hoài nghi.

1677

219. Bhagavantaṃ thomento tāpaso tuvaṃ satthātiādimāha.

219. Praising the Blessed One, the ascetic said, “ You are the Teacher,” and so on.

219. Vị đạo sĩ ca ngợi Đức Thế Tôn và nói: Ngài là Bậc Đạo Sư (tuvaṃ satthā) và những điều tương tự.

Tattha, bhante, sabbaññu tuvaṃ sadevakassa lokassa satthā ācariyo uttamaṭṭhena tvameva ketu ucco, sakalaloke pakāsanaṭṭhena tvameva dhajo, lokattaye uggatattā tvameva yūpo ussāpitathambhasadiso, pāṇinaṃ sabbasattānaṃ tvameva parāyaṇo uttamagamanīyaṭṭhānaṃ tvameva patiṭṭhā patiṭṭhaṭṭhānaṃ lokassa mohandhakāravidhamanato tvameva dīpo telapadīpo viya, dvipaduttamo dvipadānaṃ devabrahmamanussānaṃ uttamo seṭṭhoti sambandho.

In this, Venerable Sir, omniscient You are the Teacher of the world with its devas; in the supreme sense, You are the banner (ketu); in the sense of making known throughout the entire world, You are the flag; due to your eminence in the three worlds, You are the pillar (yūpo), like an erected pillar; of beings, of all beings, You are the refuge, the supreme destination; You are the support, the resting place; by dispelling the darkness of delusion from the world, You are the lamp, like an oil lamp; You are the Dvipaduttama, the supreme among bipeds (devas, brahmās, and humans) – this is the connection.

Trong đó, bạch Đức Thế Tôn, Ngài là Bậc Toàn Tri, là Bậc Đạo Sư (satthā) của thế gian cùng với chư thiên, theo nghĩa tối thượng Ngài chính là ngọn cờ (ketu) cao quý, theo nghĩa chiếu sáng khắp thế gian Ngài chính là lá cờ (dhajo), do vượt trội hơn ba cõi Ngài chính là trụ cột (yūpo) như cây cột được dựng lên, đối với chúng sinh (pāṇinaṃ) Ngài chính là nơi nương tựa (parāyaṇo) tối thượng, Ngài chính là chỗ dựa (patiṭṭhā), do xua tan bóng tối vô minh của thế gian Ngài chính là ngọn đèn (dīpo) như ngọn đèn dầu, Ngài là Bậc tối thượng trong loài hai chân (dvipaduttamo) tức là tối thượng trong chư thiên, Phạm thiên và loài người – có mối liên hệ như vậy.

1678

220. Puna bhagavantaṃyeva thomento sakkā samudde udakantiādimāha.

220. Again, praising the Blessed One, he said, “ It is possible to measure the water in the ocean,” and so on.

220. Lại ca ngợi Đức Thế Tôn, vị ấy nói: Có thể đo nước trong biển (sakkā samudde udakaṃ) và những điều tương tự.

Tattha caturāsītiyojanasahassagambhīre samudde udakaṃ āḷhakena pametuṃ minituṃ sakkā bhaveyya, bhante, sabbaññu tava ñāṇaṃ ‘‘ettakaṃ pamāṇa’’nti pametave minituṃ na tveva sakkāti attho.

In this, Venerable Sir, it might be possible to measure the water in the ocean, which is eighty-four thousand leagues deep, with an āḷhaka. But it is certainly not possible to measure your omniscient knowledge as “of such and such a measure.”

Trong đó, có thể đo (pametuṃ) nước trong biển sâu tám vạn bốn ngàn dojana bằng một cái đấu (āḷhaka), nhưng bạch Đức Thế Tôn, trí tuệ toàn tri của Ngài thì không thể đo lường (pametave) được rằng ‘‘chừng mực là bấy nhiêu’’ – đó là ý nghĩa.

1679

221. Tulamaṇḍale tulapañjare ṭhapetvā pathaviṃ medaniṃ dhāretuṃ sakkā, bhante, sabbaññu tava ñāṇaṃ dhāretuṃ na tu eva sakkāti sambandho.

221. It is possible to place the earth in a weighing scale and measure it. But, Venerable Sir, it is certainly not possible to measure your omniscient knowledge – this is the connection.

221. Có thể đặt đất (pathaviṃ) vào bàn cân (tulamaṇḍale) và cân, nhưng bạch Đức Thế Tôn, trí tuệ toàn tri của Ngài thì không thể cân được – có mối liên hệ như vậy.

1680

222. Bhante, sabbaññu ākāso sakalantalikkhaṃ rajjuyā vā aṅgulena vā minituṃ sakkā bhaveyya, tava pana ñāṇaṃ ñāṇākāsaṃ na tu eva pametave minituṃ sakkāti attho.

222. Venerable Sir, it might be possible to measure the sky, the entire firmament, with a rope or a finger. But it is certainly not possible to measure your knowledge, the knowledge-sky – this is the meaning.

222. Bạch Đức Thế Tôn, không gian (ākāso) toàn bộ bầu trời có thể đo bằng dây hoặc bằng ngón tay, nhưng trí tuệ của Ngài, tức là không gian trí tuệ, thì không thể đo lường (pametave) được – đó là ý nghĩa.

1681

223. Mahāsamudde udakanti caturāsītiyojanasahassagambhīre sāgare akhilaṃ udakañca, catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalaṃ akhilaṃ pathaviñca jahe jaheyya atikkameyya samaṃ kareyya buddhassa ñāṇaṃ upādāya gahetvā tuleyya samaṃ kareyya.

223. The water in the great ocean, meaning all the water in the ocean, eighty-four thousand leagues deep, and all the earth, which is two hundred forty thousand leagues thick, would yield or be surpassed and equalled if one were to compare it to the Buddha’s knowledge. Taking the Buddha’s knowledge into account, they would be made equal or measured against it.

223. Nước trong đại dương (mahāsamudde udakaṃ), tức là toàn bộ nước trong biển sâu tám vạn bốn ngàn dojana, và toàn bộ đất (akhilaṃ pathaviñca) dày hai trăm ngàn dojana cộng bốn mươi ngàn dojana, nếu lấy (upādāya) trí tuệ của Đức Phật để so sánh, thì chúng sẽ thua kém (jahe), tức là sẽ bị vượt qua, sẽ trở nên ngang bằng.

Upamāto upamāvasena na yujjare na yojeyyuṃ.

By way of comparison, they would not be equivalent.

Theo cách ví dụ (upamāto) thì chúng không tương xứng (na yujjare).

Ñāṇameva adhikanti attho.

Knowledge is superior – this is the meaning.

Nghĩa là trí tuệ vượt trội hơn.

1682

224. Cakkhuma pañcahi cakkhūhi cakkhumanta, ālapanametaṃ.

224. Cakkhumā means one endowed with the five eyes; this is a vocative.

224. Bậc có mắt (cakkhuma), tức là bậc có mắt với năm loại mắt, đây là lời hô gọi.

Saha devehi pavattassa lokassa, bhummatthe sāmivacanaṃ.

Of the world that exists together with the devas; sāmivacana (genitive case) used in the sense of bhummattha (locative case).

Thuộc về thế gian cùng với chư thiên, đây là cách dùng sở thuộc ngữ trong nghĩa vị trí.

Sadevake lokasmiṃ antare yesaṃ yattakānaṃ sattānaṃ cittaṃ pavattati.

Within the world with its devas, the minds of all those beings exist.

Trong thế gian cùng chư thiên, của những ai (yesaṃ), tức là của bao nhiêu chúng sinh mà tâm của họ vận hành.

Ete tattakā sacittakā sattā tava ñāṇamhi antojālagatā ñāṇajālasmiṃ anto paviṭṭhāti sambandho, ñāṇajālena sabbasatte passasīti attho.

Those beings, as many as they are, are caught within the net of your knowledge; they have entered within the net of knowledge – this is the connection. It means you see all beings with the net of knowledge.

Có mối liên hệ là những (ete) chúng sinh có tâm ấy đều nằm trong lưới (antojālagatā) trí tuệ của Ngài, tức là đã đi vào trong lưới trí tuệ, nghĩa là Ngài thấy tất cả chúng sinh bằng lưới trí tuệ.

1683

225. Bhante, sabbaññu sabbadhammajānanaka, tvaṃ yena ñāṇena catumaggasampayuttena sakalaṃ uttamaṃ bodhiṃ nibbānaṃ patto adhigato asi bhavasi, tena ñāṇena paratitthiye aññatitthiye maddasī abhibhavasīti sambandho.

225. Venerable Sir, omniscient one, knower of all phenomena; with the knowledge by which you have attained or reached the supreme enlightenment (Nibbāna) associated with the four paths, with that knowledge you crush or overcome those of other sects – this is the connection.

225. Bạch Đức Thế Tôn, Bậc Toàn Tri (sabbaññu) là bậc biết tất cả các pháp, Ngài bằng trí tuệ nào (yena ñāṇena) được liên kết với bốn đạo, đã đạt được (patto asi) giác ngộ (bodhiṃ) tối thượng, tức là Niết Bàn, thì bằng trí tuệ ấy, Ngài đã đè bẹp (maddasī) các ngoại đạo (paratitthiye) khác – có mối liên hệ như vậy.

1684

226. Tena tāpasena thomitākāraṃ pakāsentā dhammasaṅgāhakā therā imā gāthā thavitvānāti āhaṃsu.

226. The Dhamma compilers, the elders, revealing the manner in which he was praised by that ascetic, said, “ Having praised with these verses.”

226. Các vị Trưởng lão kết tập Pháp đã nói: Các vị ấy sau khi ca ngợi bằng những bài kệ này (imā gāthā thavitvānā), để trình bày cách thức vị đạo sĩ đã ca ngợi.

Tattha imā gāthāti ettakāhi gāthāhi thavitvāna thomanaṃ katvāna nāmena suruci nāma tāpaso sesaṭṭhakathāsu (a. ni. aṭṭha. 1.1.189-190; dha. pa. aṭṭha. 1.sāriputtattheravatthu) pana ‘‘saradamāṇavo’’ti āgato.

In this, these verses means having praised with this many verses, the ascetic named Suruci. However, in other commentaries (Aṅguttaranikāya Aṭṭhakathā 1.1.189-190; Dhammapada Aṭṭhakathā 1. Sāriputtattheravatthu), he is referred to as “Saradamāṇava.”

Trong đó, những bài kệ này (imā gāthā) là sau khi ca ngợi (thavitvāna) bằng bấy nhiêu bài kệ, vị đạo sĩ tên là Suruci, nhưng trong các bản Chú giải khác thì lại được ghi là ‘‘Saradamāṇavo’’.

So aṭṭhakathānayato pāṭhoyeva pamāṇaṃ, atha vā sundarā ruci ajjhāsayo nibbānālayo assāti suruci.

According to the commentary, the reading itself is authoritative. Alternatively, Suruci means one whose inclination or abode (ruci) is good (su), namely Nibbāna.

Theo phương pháp của Chú giải thì văn bản gốc là tiêu chuẩn, hoặc là người có ý chí tốt đẹp, có nơi nương tựa là Niết Bàn, nên gọi là Suruci.

Sarati gacchati indriyadamanāya pavattatīti sarado, iti dvayampi tasseva nāmaṃ.

He goes, he proceeds, he is active in taming the senses, hence Sarada. Thus, both are his names.

Người đi, vận hành để chế ngự các căn nên gọi là Sarada, vậy cả hai đều là tên của vị ấy.

So surucitāpaso ajinacammaṃ pattharitvāna pathaviyaṃ nisīdi, accāsannādayo cha nisajjadose vajjetvā sarado nisīdīti attho.

That ascetic Suruci spread a deerskin and sat on the ground. It means Sarada sat, avoiding the six faults of sitting, such as being too close.

Vị đạo sĩ Suruci ấy đã trải da nai và ngồi trên đất, nghĩa là Sarada đã ngồi tránh sáu lỗi của tư thế ngồi như quá gần v.v...

1685

227. Tattha nisinno tāpaso tassa bhagavato ñāṇameva thomento cullāsītisahassānītiādimāha.

227. Seated there, that ascetic, praising only the knowledge of that Blessed One, said, “ Eighty-four thousand,” and so on.

227. Vị đạo sĩ ngồi ở đó, ca ngợi trí tuệ của Đức Thế Tôn và nói: Tám vạn bốn ngàn (cullāsītisahassānīti) và những điều tương tự.

Tattha cullāsītisahassānīti caturāsītisahassāni, girirājā merupabbatarājā, mahaṇṇave sāgare ajjhogāḷho adhiogāḷho paviṭṭho, tāvadeva tattakāni caturāsītisahassāni accuggato atiuggato idāni pavuccatīti sambandho.

In this, cullāsītisahassāni means eighty-four thousand. Girirājā is Mount Meru, the king of mountains. It is submerged or entered into the great ocean. It is said that it is elevated or extremely high by that much, eighty-four thousand – this is the connection.

Trong đó, tám vạn bốn ngàn (cullāsītisahassānīti) là tám mươi tư ngàn, vua núi (girirājā) là núi Meru, chìm sâu (ajjhogāḷho) trong đại dương (mahaṇṇave) là chìm sâu, đi vào, cũng bấy nhiêu (tāvadeva) tức là tám mươi tư ngàn, rất cao (accuggato) tức là rất cao, có mối liên hệ là bây giờ được nói đến.

1686

228. Tāva accuggato tathā atiuggato neru, so mahāneru āyato uccato ca vitthārato ca evaṃ mahanto nerurājā koṭisatasahassiyo saṅkhāṇubhedena cuṇṇito cuṇṇavicuṇṇaṃ kato asi.

228. The Meru mountain is that much elevated, so exceedingly high. That great Meru, the king of mountains, which is immense in both height and width, would be crushed or shattered into tiny particles, even into hundreds of thousands of crores, by breaking it into counting units.^*

228. Núi Meru rất cao như vậy (tāva accuggato), vua núi Meru vĩ đại như vậy, dài rộng (āyato) cả về chiều cao và chiều rộng, đã bị nghiền nát (cuṇṇito) thành bột mịn bằng cách đếm hàng trăm ngàn triệu.

1687

229. Bhante, sabbaññu tava ñāṇaṃ lakkhe ṭhapiyamānamhi ñāṇe sataṃ vā sahassaṃ vā satasahassaṃ vā ekekaṃ binduṃ katvā ṭhapite tadeva mahānerussa cuṇṇaṃ khayaṃ gaccheyya, tava ñāṇaṃ pametave pamāṇaṃ kātuṃ eva na sakkāti sambandho.

229. Venerable Sir, were your omniscient knowledge, being placed as a mark, to have a hundred, a thousand, or a hundred thousand drops of knowledge placed on it one by one, even the powder of Mount Meru would be exhausted, but your knowledge cannot be measured, is the connection.

229. Bạch Đức Thế Tôn, nếu trí tuệ của Ngài được đặt ở mức một trăm ngàn, và mỗi giọt được tạo thành một, một trăm, một ngàn, một trăm ngàn, thì bột của núi Meru ấy sẽ cạn kiệt, nhưng trí tuệ của Ngài thì không thể đo lường (pametave) được – có mối liên hệ như vậy.

1688

230. Sukhumacchikena sukhumacchiddena jālena yo sakalamahāsamudde udakaṃ parikkhipe samantato parikkhaṃ kareyya, evaṃ parikkhite ye keci pāṇā udake jātā sabbe te antojālagatā siyuṃ bhaveyyunti attho.

230. If one were to enclose the water in the entire great ocean with a fine-meshed net, a net with fine holes, and if all the beings born in the water were thus enclosed, all of them would be caught within the net; this is the meaning.

230. Nếu ai đó bao vây (parikkhipe) toàn bộ nước trong đại dương bằng một cái lưới có lỗ rất nhỏ (sukhumacchikena), thì tất cả những sinh vật nào sinh ra trong nước khi bị bao vây như vậy đều sẽ nằm trong lưới (siyuṃ) – đó là ý nghĩa.

1689

231. Tamupameyyaṃ dassento tatheva hītiādimāha.

231. Showing that simile, he said, "Just as..." and so forth.

231. Để trình bày sự ví dụ đó, vị ấy nói: Cũng như vậy (tatheva hī) và những điều tương tự.

Tattha yathā udajā pāṇā antojālagatā honti, tatheva mahāvīra mahābodhiadhigamāya vīriyakara.

There, just as aquatic beings are caught within the net, so too, Great Hero, you who strive for the attainment of great awakening.

Trong đó, cũng như các sinh vật dưới nước nằm trong lưới, Đại Hùng (mahāvīra) là bậc đã nỗ lực để đạt được đại giác ngộ.

Ye keci puthu anekā titthiyā micchā titthakarā diṭṭhigahanapakkhandā diṭṭhisaṅkhātagahanaṃ paviṭṭhā parāmāsena sabhāvato parato āmasanalakkhaṇāya diṭṭhiyā mohitā pihitā santi.

Whatever numerous sectarians, those who uphold wrong views, are trapped in the thicket of views, obscured by views characterized by grasping at other^* as their own nature, exist.

Có những nhiều (puthu) ngoại đạo (titthiyā) tà kiến khác nhau, đã rơi vào rừng rậm tà kiến (diṭṭhigahanapakkhandā), và bị mê hoặc (mohitā) bởi tà kiến có đặc tính chạm vào từ bên ngoài theo bản chất.

1690

232. Tava suddhena nikkilesena ñāṇena anāvaraṇadassinā sabbadhammānaṃ āvaraṇarahitadassanasīlena ete sabbe titthiyā antojālagatā ñāṇajālassanto pavesitā vā tathevāti sambandho.

232. By your pure knowledge, which sees without obstruction, which sees all phenomena without hindrance, all these sectarians are caught within the net of knowledge, or introduced within it, is the connection.

232. Tất cả những (ete) ngoại đạo ấy đều nằm trong lưới (antojālagatā) trí tuệ thanh tịnh (suddhena) không phiền não của Ngài, có khả năng thấy không chướng ngại (anāvaraṇadassinā) tất cả các pháp, hoặc đã được đưa vào trong lưới trí tuệ cũng như vậy – có mối liên hệ như vậy.

Ñāṇaṃ te nātivattareti tava ñāṇaṃ te titthiyā nātikkamantīti attho.

"Your knowledge they do not overcome" means that those sectarians do not transcend your knowledge.

Họ không vượt qua được trí tuệ của Ngài (ñāṇaṃ te nātivattare) – đó là ý nghĩa.

1691

233. Evaṃ vuttathomanāvasāne bhagavato attano byākaraṇārabbhaṃ dassetuṃ bhagavā tamhi samayetiādimāha.

233. At the end of such praise, to show the occasion for the Blessed One's prophecy, he said, "The Blessed One at that time..." and so forth.

233. Khi lời ca ngợi như vậy kết thúc, để trình bày về việc Đức Thế Tôn bắt đầu tuyên bố về mình, Ngài nói: Đức Thế Tôn vào lúc ấy (bhagavā tamhi samaye) và những điều tương tự.

Tattha yasmiṃ samaye tāpaso bhagavantaṃ thomesi, tasmiṃ thomanāya pariyosānakāle saṅkhyātikkantaparivāratāya mahāyaso anomadassī bhagavā kilesamārādīnaṃ jitattā jino.

There, at the time when the ascetic praised the Blessed One, at the end of that praise, the Anomadassī Blessed One, of great fame due to his countless followers, was the Conqueror because he had conquered Māra and other defilements.

Trong thời điểm đó, vào lúc vị đạo sĩ kết thúc lời ca ngợi Đức Thế Tôn, Đức Thế Tôn Anomadassī (Vô Thượng Kiến) với đại uy danh, vì có quyến thuộc vô số, và vì đã chiến thắng phiền não, ma v.v., là bậc Chiến Thắng (Jina). Từ thiền định đã an trú (appitasamādhi) đứng dậy, Ngài nhìn toàn bộ Jambudīpa (Nam Thiệm Bộ Châu) bằng thiên nhãn, đó là sự liên kết.

Samādhimhā appitasamādhito vuṭṭhahitvā sakalajambudīpaṃ dibbacakkhunā olokesīti sambandho.

Having arisen from his concentration, from his jhāna, he surveyed the entire Jambudīpa with his divine eye; this is the connection.

Từ thiền định, đã xuất khỏi thiền định an chỉ và đã nhìn toàn bộ Jambudīpa bằng thiên nhãn, đó là mối liên hệ.

1692

234-5. Tassa anomadassissa bhagavato munino monasaṅkhātena ñāṇena samannāgatassa nisabho nāma sāvako santacittehi vūpasantakilesamānasehi tādīhi iṭṭhāniṭṭhesu akampiyasabhāvattā, tādibhi khīṇāsavehi suddhehi parisuddhakāyakammādiyuttehi chaḷabhiññehi tādīhi aṭṭhahi lokadhammehi akampanasabhāvehi satasahassehi parivuto buddhassa cittaṃ, aññāya jānitvā lokanāyakaṃ upesi, tāvadeva samīpaṃ agamāsīti sambandho.

234-5. Nisabha, a disciple of that Anomadassī Blessed One, the Sage, who was endowed with knowledge called silence, surrounded by a hundred thousand pure arahants with serene minds, those unshakeable in desirable and undesirable things, understanding the Buddha's mind, approached the Guide of the world; that is, he went near immediately, is the connection.

234-5. Đệ tử tên Nisabha của Đức Thế Tôn Anomadassī đó, bậc Ẩn Sĩ (Muni), người sở hữu tuệ giác được gọi là sự trầm lặng (mona), được bao quanh bởi một trăm ngàn vị những bậc như vậy (tādī), những vị có tâm thanh tịnh (santacittehi) với phiền não và kiêu mạn đã lắng dịu, những vị thanh tịnh (suddhehi) với thân nghiệp v.v. đã hoàn toàn trong sạch, những vị có sáu thắng trí, những vị không lay chuyển bởi tám pháp thế gian, đã hiểu rõ (aññāya) tâm của Đức Phật, bậc lãnh đạo thế gian, và đến gần (upesi) Ngài ngay lập tức, đó là sự liên kết.

1693

236. Te tathā āgatā samānā tattha bhagavato samīpe.

236. Having arrived thus, they were there near the Blessed One.

236. Những vị đã đến như vậy, ở đó gần Đức Thế Tôn.

Antalikkhe ākāse ṭhitā bhagavantaṃ padakkhiṇaṃ akaṃsu.

Standing in the sky, they circumambulated the Blessed One.

Đứng trên không trung (antalikkhe), họ đã đi nhiễu quanh Đức Thế Tôn.

Te sabbe pañjalikā namassamānā ākāsato buddhassa santike otaruṃ orohiṃsūti sambandho.

All of them, with clasped hands in homage, descended from the sky to the Buddha's presence; this is the connection.

Tất cả họ, chắp tay (pañjalikā) đảnh lễ, từ không trung hạ xuống (otaruṃ) gần Đức Phật, đó là sự liên kết.

1694

237. Puna byākaraṇadānassa pubbabhāgakāraṇaṃ pakāsento sitaṃ pātukarītiādimāha.

237. Again, revealing the preceding cause for the bestowing of the prophecy, he said, "He revealed a smile..." and so forth.

237. Tiếp theo, để công bố nguyên nhân của việc ban lời thọ ký, Ngài nói: "Sitaṃ pātukarī" (Ngài mỉm cười) v.v.

Taṃ sabbaṃ uttānatthameva.

All of that is easy to understand.

Tất cả điều đó đều có nghĩa rõ ràng.

1695

241. Yo maṃ pupphenāti yo tāpaso mayi cittaṃ pasādetvā anekapupphena maṃ pūjesi, ñāṇañca me anu punappunaṃ thavi thomesi, tamahanti taṃ tāpasaṃ ahaṃ kittayissāmi pākaṭaṃ karissāmi, mama bhāsato bhāsantassa vacanaṃ suṇotha savanavisayaṃ karotha manasi karotha.

241. "Whoever with flowers," that is, whoever ascetic, having clarified his mind towards me, worshipped me with many flowers, and repeatedly praised my knowledge, "him I"—that ascetic I will make known; "listen" to my words as I speak, pay attention.

241. "Yo maṃ pupphenā" (Người nào dùng hoa cúng dường Ta): Vị đạo sĩ nào đã làm cho tâm mình thanh tịnh nơi Ta và cúng dường Ta bằng nhiều loại hoa, và đã ca ngợi (anu thavi) trí tuệ của Ta lặp đi lặp lại, "tamahaṃ" (Ta sẽ) công bố (kittayissāmi) vị đạo sĩ đó, "mama bhāsato" (khi Ta nói) hãy lắng nghe (suṇotha) lời của Ta, hãy chú tâm.

1696

250. Pacchime bhavasampatteti byākaraṇaṃ dadamāno bhagavā āha.

250. "When his last existence is reached," the Blessed One said, giving the prophecy.

250. "Pacchime bhavasampatte" (Khi đạt được kiếp cuối cùng), Đức Thế Tôn nói khi ban lời thọ ký.

Tattha pacchime pariyosānabhūte bhave sampatte sati.

There, when his last existence, his final existence, is reached.

Trong đó, "pacchime" (kiếp cuối cùng) khi đạt đến kiếp cuối cùng.

Manussattaṃ manussajātiṃ gamissati, manussaloke uppajjissatīti attho.

He will attain human existence; he will be born in the human world; this is the meaning.

Sẽ đạt được (gamissati) thân người (manussattaṃ), nghĩa là sẽ tái sinh trong cõi người.

Rūpasāradhanasāravayasārakulasārabhogasārapuññasārādīhi sārehi sāravantatāya sārī nāma brāhmaṇī kucchinā dhārayissati.

A brāhmaṇī named Sārī, eminent due to the essence of form, wealth, age, family, possessions, merit, and so forth, will carry him in her womb.

Bà-la-môn nữ tên Sārī, người có giá trị vì vẻ đẹp, sự giàu có, tuổi trẻ, dòng dõi, tài sản, phước báu v.v., sẽ mang thai trong bụng.

1697

253. Byākaraṇamūlamārabhi aparimeyye ito kappeti.

253. The origin of the prophecy began with "After immeasurable eons from now."

253. Lời thọ ký bắt đầu: "Aparimeyye ito kappe" (Từ kiếp vô lượng này).

Ettha dvinnaṃ aggasāvakānaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappasatasahassañca pāramī pūritā, tathāpi gāthābandhasukhatthaṃ antarakappāni upādāya evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ.

Here, although the perfections of the two chief disciples were fulfilled over one asaṅkhyeyya and a hundred thousand kalpas, it should be understood that this was said, taking into account intermediate kalpas, for the sake of poetic ease.

Ở đây, hai vị Thượng Thủ Đệ Tử đã hoàn thành ba-la-mật trong một a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, nhưng để thuận tiện cho việc kết hợp vào bài kệ, đã nói như vậy bằng cách lấy các kiếp trung gian làm cơ sở, điều này nên được hiểu.

1698

254. ‘‘Sāriputtoti nāmena, hessati aggasāvako’’ti byākaraṇamadāsi, byākaraṇaṃ datvā taṃ thomento so bhagavā ayaṃ bhāgīrathītiādimāha.

254. He gave the prophecy, "His name will be Sāriputta, the chief disciple," and praising him, the Blessed One said, "This Bhāgīrathī..." and so forth.

254. Ngài đã ban lời thọ ký: "Sẽ có vị Thượng Thủ Đệ Tử tên Sāriputta", và sau khi ban lời thọ ký đó, để ca ngợi vị ấy, Đức Thế Tôn nói: "Ayaṃ bhāgīrathī" (Dòng sông Bhāgīrathī này) v.v. Trong số năm con sông lớn là Gaṅgā, Yamunā, Sarabhū, Mahī, Aciravatī, dòng sông Bhāgīrathī này là con sông Gaṅgā lớn đầu tiên, "himavantā pabhāvitā" (khởi nguồn từ Himavanta), từ Himavanta, khởi nguồn từ hồ Anotatta, "appayanti" (đến) đại dương (mahodadhiṃ), đến khối nước lớn, "appeti" (tiếp cận) đại dương (mahāsamuddaṃ) như thế nào, thì Sāriputta này cũng "sake tīsu visārado" (thành thạo trong ba lĩnh vực của mình), thành thạo trong ba bộ Veda đang thịnh hành trong gia tộc của mình, với trí tuệ không sai lầm, trí tuệ rộng lớn. Sau khi "paññāya pāramiṃ gantvā" (đạt đến sự hoàn hảo của trí tuệ) của trí tuệ đệ tử của mình, sẽ "tappayissati" (làm thỏa mãn) tất cả chúng sinh (pāṇine), nghĩa là sẽ làm cho họ được no đủ.

Gaṅgā, yamunā, sarabhū, mahī, aciravatīti imāsaṃ pañcannaṃ gaṅgānaṃ antare ayaṃ bhāgīrathī nāma paṭhamamahāgaṅgā himavantā pabhāvitā himavantato āgatā anotattadahato pabhavā, mahodadhiṃ mahāudakakkhandhaṃ appayanti pāpuṇanti, mahāsamuddaṃ mahāsāgaraṃ appeti upagacchati yathā, tathā eva ayaṃ sāriputto sake tīsu visārado attano kule pavattamānesu tīsu vedesu visārado apakkhalitañāṇo patthaṭañāṇo.

Just as this Bhāgīrathī, the first great Ganges, among these five Ganges rivers—Gangā, Yamunā, Sarabhū, Mahī, Aciravatī— flows forth from the Himavanta, originating from the Anotatta Lake, reaches the great mass of water, the great ocean, approaches the great ocean, so too will this Sāriputta, skilled in his three Vedas current in his family, possessing unwavering and pervasive knowledge.

Trong số năm con sông Gaṅgā này là Gaṅgā, Yamunā, Sarabhū, Mahī, Aciravatī, con sông Gaṅgā lớn đầu tiên tên là Bhāgīrathī này phát xuất từ Hy Mã Lạp Sơn, đến từ Hy Mã Lạp Sơn, có nguồn gốc từ hồ Anotatta, đổ vào đại dương (mahodadhiṃ), đến đại dương rộng lớn (mahāsamuddaṃ) như thế nào, thì Sāriputta này thông thạo ba (kinh Veda) của mình như vậy, thông thạo ba kinh Veda đang thịnh hành trong dòng dõi của mình, trí tuệ không sai lệch, trí tuệ rộng lớn.

Paññāya pāramiṃ gantvā attano sāvakañāṇassa pariyosānaṃ gantvā, pāṇine sabbasatte tappayissati santappessati suhittabhāvaṃ karissatīti attho.

Having gone to the perfection of wisdom, having reached the culmination of his disciple's knowledge, he will satisfy all beings; he will make them content; this is the meaning.

Đã đạt đến sự viên mãn của trí tuệ, đã đạt đến sự hoàn tất của trí tuệ bậc Thanh Văn của mình, sẽ làm cho chúng sinh (pāṇine) tất cả chúng sinh thỏa mãn (tappayissati), sẽ làm cho họ được no đủ, đó là ý nghĩa.

1699

257. Himavantamupādāyāti himālayapabbataṃ ādiṃ katvā mahodadhiṃ mahāsamuddaṃ udakabhāraṃ sāgaraṃ pariyosānaṃ katvā etthantare etesaṃ dvinnaṃ pabbatasāgarānaṃ majjhe yaṃ pulinaṃ yattakā vālukarāsi atthi, gaṇanāto gaṇanavasena asaṅkhiyaṃ saṅkhyātikkantaṃ.

257. "Taking the Himavanta as the starting point," taking the Himālaya mountain as the beginning, and "the great ocean," the mass of water, as the end, "within this" interval between these two, the mountain and the ocean, "whatever sand" there is, whatever pile of sand exists, is "innumerable" in terms of counting, beyond calculation.

257. "Himavantamupādāyā" (Bắt đầu từ Himavanta), lấy dãy núi Himalaya làm khởi điểm, và "mahodadhiṃ" (đại dương), lấy đại dương làm kết thúc, "etthantare" (giữa hai cái này), giữa hai núi và biển này, "yaṃ pulinaṃ" (lượng cát) có bao nhiêu đống cát, "gaṇanāto" (về số lượng) "asaṅkhiyaṃ" (vô số).

1700

258. Tampi sakkā asesenāti taṃ pulinampi nisesena saṅkhātuṃ sakkā sakkuṇeyya bhaveyya, sā gaṇanā yathā hotīti sambandho.

258. "Even that can be" entirely "counted"; it could be possible to count it, is the connection of how that counting happens.

258. "Tampi sakkā asesenā" (Ngay cả đống cát đó cũng có thể) được "saṅkhātuṃ" (đếm) hoàn toàn, sự đếm đó có thể xảy ra như thế nào, đó là sự liên kết.

Tathā sāriputtassa paññāya anto pariyosānaṃ na tveva bhavissatīti attho.

But there will be no end to Sāriputta's wisdom; this is the meaning.

Tuy nhiên, "anto" (giới hạn) của trí tuệ của Sāriputta sẽ không có, đó là ý nghĩa.

1701

259. Lakkhe…pe… bhavissatīti lakkhe ñāṇalakkhe ñāṇassa ekasmiṃ kale ṭhapiyamānamhi ṭhapite sati gaṅgāya vālukā khīye parikkhayaṃ gaccheyyāti attho.

259. "Were... at a mark..." at a mark, when placed at the mark of knowledge, at a single point of knowledge, the sand of the Ganges would be exhausted; this is the meaning.

259. "Lakkhe…pe… bhavissatīti lakkhe" (Trong một khoảnh khắc của trí tuệ), khi được "ṭhapiyamānamhi" (đặt vào) một khoảnh khắc của trí tuệ, cát của sông Gaṅgā sẽ "khīye" (cạn kiệt), đó là ý nghĩa.

1702

260. Mahāsamuddeti caturāsītiyojanasahassagambhīre catumahāsāgare ūmiyo gāvutādibhedā taraṅgarāsayo gaṇanāto asaṅkhiyā saṅkhyāvirahitā yathā honti, tatheva sāriputtassa paññāya anto pariyosānaṃ na hessati na bhavissatīti sambandho.

260. "In the great ocean," just as the waves, comprising distinctions like a gāvuta and so forth, in the four great oceans, eighty-four thousand yojanas deep, are innumerable, so too there will be no end to Sāriputta's wisdom; this is the connection.

260. "Mahāsamudde" (Trong đại dương lớn) sâu tám vạn bốn ngàn dojana, "ūmiyo" (những con sóng) thuộc loại gāvuta v.v., những đống sóng, "gaṇanāto asaṅkhiyā" (vô số về số lượng) như thế nào, thì "anto" (giới hạn) của trí tuệ của Sāriputta cũng "na hessati" (sẽ không có), đó là sự liên kết.

1703

261. So evaṃ paññavā sāriputto gotamagottattā gotamaṃ sakyakule jeṭṭhakaṃ sakyapuṅgavaṃ sambuddhaṃ ārādhayitvā vattapaṭipattisīlācārādīhi cittārādhanaṃ katvā paññāya sāvakañāṇassa pāramiṃ pariyosānaṃ gantvā tassa bhagavato aggasāvako hessatīti sambandho.

261. That Sāriputta, so wise, being of Gotama clan, will become the chief disciple of that Blessed One, the Buddha, the foremost Sakyan, the elder in the Sakyan clan, having pleased him with duties, practices, morality, conduct, and so forth, and having reached the perfection of his disciple's knowledge; this is the connection.

261. Sāriputta, người có trí tuệ như vậy, vì thuộc dòng Gotama, sẽ "ārādhayitvā" (làm hài lòng) Gotama, Đức Phật, vị trưởng lão trong dòng Sakya, bằng các hành vi, giới luật, phong cách v.v., và sau khi đạt đến "pāramiṃ" (sự hoàn hảo) của trí tuệ đệ tử, sẽ trở thành Thượng Thủ Đệ Tử của Đức Thế Tôn đó, đó là sự liên kết.

1704

262. So evaṃ aggasāvakaṭṭhānaṃ patto sakyaputtena bhagavatā iṭṭhāniṭṭhesu akampiyasabhāvena pavattitaṃ pākaṭaṃ kataṃ dhammacakkaṃ saddhammaṃ anuvattessati avinassamānaṃ dhāressati.

He, having attained the position of chief disciple, will uphold the Dhamma, the Dhamma-wheel, that was set in motion and made manifest by the Sakyan-born Bhagavā with an unshakeable nature in pleasant and unpleasant matters, preserving it from perishing.

262. Vị ấy, đã đạt đến địa vị Thượng Thủ Đệ Tử như vậy, sẽ "anuvattessati" (tiếp tục duy trì) Chánh Pháp (dhammacakkaṃ) đã được Đức Phật, con trai của dòng Sakya, công bố, được thực hành với sự không lay chuyển trong những điều tốt và xấu. Sẽ "vassento" (làm mưa) những trận mưa giáo pháp (dhammavuṭṭhiyo), nghĩa là thuyết giảng, công bố, mở rộng, phân tích, làm rõ.

Dhammavuṭṭhiyo dhammadesanāsaṅkhātā vuṭṭhiyo vassento desento pakāsento vivaranto vibhajanto uttānīkaronto pavattissatīti attho.

This means he will cause 'showers of Dhamma,' which are teachings of Dhamma, to fall, by teaching, proclaiming, revealing, explaining, dissecting, and making clear.

Những trận mưa Pháp (dhammavuṭṭhiyo), tức là những trận mưa dưới hình thức thuyết Pháp, sẽ làm mưa (vassento) tức là sẽ thuyết giảng, sẽ tuyên bố, sẽ mở ra, sẽ phân tích, sẽ làm cho rõ ràng, đó là ý nghĩa.

1705

263. Gotamo sakyapuṅgavo bhagavā etaṃ sabbaṃ abhiññāya visesena ñāṇena jānitvā bhikkhusaṅghe ariyapuggalamajjhe nisīditvā aggaṭṭhāne sakalapaññādiguṇagaṇābhirame uccaṭṭhāne ṭhapessatīti sambandho.

The connection is that Bhagavā Gotama, the Sakyan leader, having thoroughly understood all this with special knowledge, will place him in the foremost position – a lofty status adorned with all wisdom and other virtues – sitting among the assembly of bhikkhus, the noble individuals.

263. Đức Phật Gotama, vị trưởng lão dòng Sakya, sau khi "abhiññāya" (hiểu rõ) tất cả điều này bằng trí tuệ đặc biệt, sẽ "aggaṭṭhāne" (đặt vào vị trí tối cao) trong Tăng đoàn (bhikkhusaṅghe), giữa các bậc Thánh nhân, ở vị trí cao quý, đầy đủ mọi phẩm chất như trí tuệ v.v., đó là sự liên kết.

1706

264. Evaṃ so laddhabyākaraṇo somanassappatto pītisomanassavasena udānaṃ udānento aho me sukataṃ kammantiādimāha.

Thus, having received the prophecy and attained joy, he uttered an exclamation of joy and happiness, beginning with 'Oh, my good deed!'

264. Như vậy, vị ấy, đã nhận được lời thọ ký và tràn đầy hoan hỷ, đã nói lên lời cảm hứng với niềm vui và hoan hỷ: "Aho me sukataṃ kamma" (Ôi, nghiệp của tôi thật tốt đẹp) v.v.

Tattha ahoti vimhayatthe nipāto.

Therein, 'aho' is an interjection expressing wonder.

Trong đó, "aho" là một từ cảm thán biểu thị sự kinh ngạc.

Anomadassissa bhagavato satthuno garuno sukataṃ suṭṭhu kataṃ saddahitvā kataṃ kammaṃ puññakoṭṭhāsaṃ aho vimhayaṃ acinteyyānubhāvanti attho.

The meaning is: 'Oh, how wonderful and of inconceivable power is the meritorious deed, the portion of merit, that was well done, done with faith, for Bhagavā Anomadassī, the respected Teacher!'

"Sukataṃ" (đã làm tốt) nghiệp (kammaṃ), phần phước báu, được làm tốt, được làm với niềm tin, của Đức Thế Tôn Anomadassī, "satthuno" (bậc Đạo Sư) đáng kính, ôi thật kinh ngạc, có uy lực không thể nghĩ bàn, đó là ý nghĩa.

Yassa bhagavato ahaṃ kāraṃ puññasambhāraṃ katvā sabbattha sakalaguṇagaṇe pāramiṃ pariyosānaṃ gato paramaṃ koṭiṃ sampatto, so bhagavā aho vimhayoti sambandho.

The connection is: 'The Bhagavā for whom I performed meritorious actions and reached the culmination, the highest point, in all virtues – that Bhagavā is wonderful!'

"Yassa" (của Đức Thế Tôn nào) Ta đã làm công đức (kāraṃ), đã tích lũy phước báu, và đã "gato" (đạt đến) "pāramiṃ" (sự hoàn hảo) trong "sabbattha" (tất cả) các phẩm chất, đạt đến đỉnh cao tối thượng, Đức Thế Tôn đó thật kinh ngạc, đó là sự liên kết.

1707

265. Aparimeyyeti saṅkhyātikkantakālasmiṃ kataṃ kusalakammaṃ, me mayhaṃ idha imasmiṃ pacchimattabhāve phalaṃ vipākaṃ dassesi.

This refers to the wholesome deed performed in immeasurable time, which yielded fruit for me in this last existence.

265. Công đức được thực hiện trong thời gian "aparimeyye" (vô lượng), "me" (của tôi), "idha" (ở đây) trong kiếp cuối cùng này, đã hiển lộ "phalaṃ" (quả) báo.

Sumutto suṭṭhu vimutto chekena dhanuggahena khitto saravego iva ahaṃ tena puññaphalena kilese jhāpayiṃ jhāpesinti attho.

The meaning is that I, having been well-released, like the swift flight of an arrow shot by a skilled archer, burned up defilements by that fruit of merit.

"Sumutto" (đã được giải thoát hoàn toàn), như mũi tên được bắn đi bởi một cung thủ tài giỏi, Ta đã "jhāpayiṃ" (đốt cháy) các phiền não bằng quả phước đó, đó là ý nghĩa.

1708

266. Attano eva vīriyaṃ pakāsento asaṅkhatantiādimāha.

Proclaiming his own energy, he spoke beginning with 'the unconditioned.'

266. Để công bố tinh tấn của chính mình, Ngài nói: "Asaṅkhataṃ" (Vô vi) v.v.

Tattha asaṅkhatanti na saṅkhataṃ, paccayehi samāgamma na katanti attho.

Therein, 'asaṅkhataṃ' means not conditioned, meaning not made by combining causes.

Trong đó, "asaṅkhataṃ" (vô vi) nghĩa là không phải hữu vi, không được tạo ra bởi sự kết hợp của các nhân duyên.

Taṃ asaṅkhataṃ nibbānaṃ kilesakālussiyābhāvena acalaṃ katasambhārānaṃ patiṭṭhaṭṭhena padaṃ gavesanto pariyesanto sabbe titthiye sakale titthakare diṭṭhuppādake puggale vicinaṃ upaparikkhanto esāhaṃ eso ahaṃ bhave kāmabhavādike bhave saṃsariṃ paribbhaminti sambandho.

The connection is: 'Searching for that unconditioned Nibbāna, which is unmoving due to the absence of the stain of defilements, and which is a foundation for those who have accomplished their accumulations, I, examining all sectarians, all originators of views, wandered through existences such as the kāma-bhava.'

"Gavesanto" (tìm kiếm) Niết Bàn vô vi đó, "acalaṃ" (bất động) vì không có sự hỗn loạn của phiền não, là nền tảng cho những ai đã tích lũy công đức, "vicinaṃ" (kiểm tra) tất cả các "titthiye" (ngoại đạo), những người tạo ra các tà kiến, "esāhaṃ" (Ta đây) đã "saṃsariṃ" (luân hồi) trong các cõi sinh tồn (bhave) như dục giới v.v., đó là sự liên kết.

1709

267-8. Attano adhippāyaṃ pakāsento yathāpi byādhito posotiādimāha.

Proclaiming his intention, he spoke beginning with 'Just as a sick person.'

267-8. Khi bày tỏ ý định của mình, ngài đã nói câu bắt đầu bằng “ như một người bệnh”.

Tattha byādhitoti byādhinā pīḷito poso puriso osadhaṃ pariyeseyya yathā, tathā ahaṃ asaṅkhataṃ amataṃ padaṃ nibbānaṃ gavesanto abbokiṇṇaṃ avicchinnaṃ nirantaraṃ, pañcasataṃ jātipañcasatesu attabhāvesu isipabbajjaṃ pabbajinti sambandho.

Therein, 'byādhito poso' means a person afflicted by illness. Just as such a person would seek medicine, so I, seeking the unconditioned, deathless state of Nibbāna, renounced the world as an ascetic for five hundred uninterrupted existences.

Trong đó, “ người bệnh” (byādhito) là người bị bệnh tật hành hạ. “ Người” (poso) là người đàn ông. Như người ấy tìm kiếm thuốc, thì tôi, khi tìm kiếm Niết Bàn, cảnh giới bất tử, vô vi, đã xuất gia làm đạo sĩ trong năm trăm kiếp sống, không gián đoạn, liên tục; đó là sự liên hệ.

1710

271. Kutitthe sañcariṃ ahanti lāmake titthe gamanamagge ahaṃ sañcariṃ.

'I wandered in wrong paths' means I traveled on ignoble paths.

271. Kutitthe sañcariṃ ahaṃ có nghĩa là tôi đã đi trên những con đường không tốt.

1711

272. Sāratthiko poso sāragavesī puriso.

'Sāratthiko poso' means a person seeking the essence.

272. Sāratthiko poso là người đàn ông tìm kiếm lõi cây.

Kadaliṃ chetvāna phālayeti kadalikkhandhaṃ chetvā dvedhā phāleyya.

'He would cut and split a banana tree trunk.'

Kadaliṃ chetvāna phālaye có nghĩa là chặt thân chuối ra và chẻ đôi.

Na tattha sāraṃ vindeyyāti phāletvā ca pana tattha kadalikkhandhe sāraṃ na vindeyya na labheyya, so puriso sārena rittako tucchoti sambandho.

The connection is: 'And having split it, he would find no essence therein, would obtain no essence in that banana trunk; that person is empty of essence.'

Na tattha sāraṃ vindeyyā có nghĩa là sau khi chẻ ra, người ấy không tìm thấy lõi cây trong thân chuối đó, và người đàn ông đó rittako (trống rỗng) không có lõi cây; đó là sự liên hệ.

1712

273. Yathā kadalikkhandho sārena ritto tuccho, tatheva tathā eva loke titthiyā nānādiṭṭhigatikā bahujjanā asaṅkhatena nibbānena rittā tucchāti sambandho.

Just as a banana trunk is empty of essence, so too in the world, sectarians, followers of various views, are empty of the unconditioned Nibbāna.

273. Như thân chuối ritto (trống rỗng) không có lõi cây, tatheva (cũng vậy) trong thế gian này, titthiyā (những người ngoại đạo) với nhiều quan điểm khác nhau, rittā (trống rỗng) không có Niết Bàn vô vi; đó là sự liên hệ.

Seti nipātamattaṃ.

'Se' is merely an emphatic particle.

Se chỉ là một giới từ.

1713

274. Pacchimabhave pariyosānajātiyaṃ brahmabandhu brāhmaṇakule jāto ahaṃ ahosinti attho.

The meaning is: 'In my last existence, I was born into a Brahmin family, a brahmabandhu.'

274. Pacchimabhave (trong kiếp cuối cùng), brahmabandhu (tôi sinh ra trong gia đình Bà-la-môn); đó là ý nghĩa.

Mahābhogaṃ chaḍḍetvānāti mahantaṃ bhogakkhandhaṃ kheḷapiṇḍaṃ iva chaḍḍetvā, anagāriyaṃ kasivāṇijjādikammavirahitaṃ tāpasapabbajjaṃ pabbajiṃ paṭipajjinti attho.

The meaning is: 'Having discarded great wealth as if it were a lump of spit, I renounced the world to lead a homeless life, free from farming, trading, and other occupations, taking up the ascetic's ordination.'

Mahābhogaṃ chaḍḍetvānā có nghĩa là từ bỏ tài sản lớn như bỏ một cục đờm, anagāriyaṃ (cuộc sống không gia đình), tức là cuộc sống xuất gia làm đạo sĩ, không làm các nghề như cày cấy, buôn bán. Pabbajiṃ (tôi đã xuất gia); đó là ý nghĩa.

1714

Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā samattā.

The description of the first recitation section is concluded.

Phần giải thích về phẩm tụng đầu tiên đã hoàn tất.

1715

275-7. Ajjhāyako…pe… muniṃ mone samāhitanti monaṃ vuccati ñāṇaṃ, tena monena samannāgato muni, tasmiṃ mone sammā āhitaṃ ṭhapitaṃ samāhitaṃ cittanti attho.

'Ajjhāyako… etc. … muniṃ mone samāhitaṃ' means 'mona' is called knowledge, a sage endowed with that knowledge, and a mind well-established in that knowledge.

275-7. Ajjhāyako…pe… muniṃ mone samāhitaṃ có nghĩa là mona (sự tĩnh lặng) được gọi là trí tuệ, vị ẩn sĩ (muni) được trang bị trí tuệ đó. Citta (tâm) được an trú (samāhitaṃ) đúng đắn trong sự tĩnh lặng đó; đó là ý nghĩa.

Āgusaṅkhātaṃ pāpaṃ na karotīti nāgo, assajitthero, taṃ mahānāgaṃ suṭṭhu phullaṃ vikasitapadumaṃ yathā virocamānanti attho.

'Nāga' means one who does no evil, that is, Arahant Assaji. The meaning is: just as a fully bloomed lotus shines, so too that great nāga shines.

Nāga là người không làm ác nghiệp (águsaṅkhātaṃ pāpaṃ), tức là Tôn giả Assaji. Ý nghĩa là ngài rực rỡ như một đóa sen nở rộ.

1716

278-281. Disvā me…pe… pucchituṃ amataṃ padanti uttānatthameva.

'Disvā me… etc. … pucchituṃ amataṃ padaṃ' is self-evident.

278-281. Disvā me…pe… pucchituṃ amataṃ padaṃ có nghĩa rõ ràng.

1717

282. Vīthintareti vīthiantare anuppattaṃ sampattaṃ upagataṃ taṃ theraṃ upagantvāna samīpaṃ gantvā ahaṃ pucchinti sambandho.

The connection is: 'I, having gone near that elder who had arrived in the street, asked him.'

282. Vīthintare (giữa đường) anuppattaṃ (đã đến, đã đạt được) vị Tôn giả đó. Upagantvāna (đến gần) tôi đã hỏi; đó là sự liên hệ.

1718

284. Kīdisaṃ te mahāvīrāti sakaladhitipurisasāsane arahantānamantare paṭhamaṃ dhammacakkapavattane, arahattappattamahāvīra, anujātaparivārabahulatāya mahāyasa te tava buddhassa kīdisaṃ sāsanaṃ dhammaṃ dhammadesanāsaṅkhātaṃ sāsananti sambandho.

The connection is: 'O Mahāvīra, who attained Arahantship at the first setting of the Dhamma-wheel among the Arahants in the entire teaching of wise men, what kind of teaching, what kind of Dhamma, is your teaching, O Mahāyasa, due to your large retinue of born disciples, O Buddha?'

284. Kīdisaṃ te mahāvīrā có nghĩa là, hỡi bậc Đại Hùng (mahāvīra) đã đạt đến A-la-hán quả trong lần chuyển pháp luân đầu tiên giữa các vị A-la-hán trong toàn bộ giáo pháp của bậc Trượng Phu, mahāyasa te (ngài có danh tiếng lớn) do có nhiều quyến thuộc đi theo, sāsanaṃ dhammaṃ (giáo pháp) của Đức Phật của ngài như thế nào, tức là giáo pháp được gọi là sự thuyết pháp; đó là sự liên hệ.

So bhadramukha, me mayhaṃ sādhu bhaddakaṃ sāsanaṃ kathayassu kathehīti attho.

The meaning is: 'O good sir, please tell me your noble teaching.'

Hỡi người tốt lành, so me (ngài) sādhu (hãy thuyết) kathayassu (cho tôi) giáo pháp tốt lành; đó là ý nghĩa.

1719

285. Tato kathitākāraṃ dassento so me puṭṭhotiādimāha.

Then, showing the manner of his narration, he spoke beginning with 'So me puṭṭho.'

285. Sau đó, khi trình bày cách thuyết giảng, ngài đã nói câu bắt đầu bằng so me puṭṭho.

Tattha soti assajitthero, me mayā puṭṭho ‘‘sāsanaṃ kīdisa’’nti kathito sabbaṃ kathaṃ kathesi.

Therein, 'so' refers to Arahant Assaji, and 'me mayā puṭṭho' means "he, questioned by me 'What kind of teaching is it?'" told all.

Trong đó, so là Tôn giả Assaji. Me (tôi) puṭṭho (đã hỏi) “giáo pháp như thế nào?”, và ngài đã thuyết giảng toàn bộ câu chuyện.

Sabbaṃ sāsanaṃ satthagambhīratāya gambhīraṃ desanādhammapaṭivedhagambhīratāya gambhīraṃ paramatthasaccavibhāvitādivasena nipuṇaṃ padaṃ nibbānaṃ taṇhāsallassa hantāraṃ vināsakaraṃ sabbassa saṃsāradukkhassa apanudanaṃ khepanakaraṃ dhammanti sambandho.

The connection is: 'All the teaching is profound due to its profound meaning, profound due to its profound teaching of Dhamma and penetration, subtle, a state of Nibbāna, a destroyer of the dart of craving, a remover of all the suffering of saṃsāra, and a Dhamma due to its being elucidated by ultimate truths.'

Toàn bộ giáo pháp gambhīraṃ (sâu xa) do sự sâu xa của bậc Đạo Sư, gambhīraṃ (sâu xa) do sự sâu xa của pháp thuyết giảng và sự chứng đạt, nipuṇaṃ padaṃ (cảnh giới vi diệu) là Niết Bàn, hantāraṃ (người diệt trừ) mũi tên tham ái, apanudanaṃ (người loại bỏ) tất cả khổ đau luân hồi; đó là sự liên hệ.

1720

286. Tena kathitākāraṃ dassento ye dhammātiādimāha.

Showing the manner of his narration, he spoke beginning with 'Ye dhammā.'

286. Khi trình bày cách ngài đã thuyết giảng, ngài đã nói câu bắt đầu bằng ye dhammā.

Hetuppabhavā hetuto kāraṇato uppannā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā, ye dhammā ye sappaccayā sabhāvadhammā santi saṃvijjanti upalabhantīti sambandho.

The connection is: 'Whatever phenomena, whatever causally conditioned phenomena, exist, are found, are obtainable, that have arisen, been born, become, originated, come into being from a cause, from a reason.'

Hetuppabhavā (phát sinh từ nhân): những pháp hữu vi, những pháp bản chất có điều kiện, ye dhammā (những pháp nào) tồn tại, hiện hữu, được nhận biết; đó là sự liên hệ.

Tesaṃ dhammānaṃ hetuṃ kāraṇaṃ tathāgato āha kathesi.

The Tathāgata spoke of the cause of those phenomena.

Tesaṃ (của những pháp đó), hetuṃ (nhân) đã được Đức Như Lai āha (thuyết giảng).

Tesañca yo nirodhoti tesaṃ hetudhammānaṃ yo nirodho nirujjhanasabhāvo, evaṃvādī mahāsamaṇoti sīlasamādhipaññādiguṇaparivāramahantatāya samitapāpattā viddhaṃsitapāpattā ca mahāsamaṇo bhagavā evaṃvādī hetuvūpasamanādivadanasīlo kathetāti attho.

The meaning is: 'And whatever is the cessation of those causal phenomena, the Bhagavā, the Mahāsamaṇa, is such a speaker, accustomed to speaking of the calming of causes, due to his greatness in virtues such as sīla, samādhi, and paññā, and due to having pacified evil and eradicated evil.'

Tesañca yo nirodho (và sự diệt trừ của những pháp đó), tức là sự diệt trừ của những pháp hữu nhân. Evaṃvādī mahāsamaṇo (Đại Sa-môn thuyết giảng như vậy): Đức Thế Tôn là Đại Sa-môn do sự vĩ đại của các đức tính như giới, định, tuệ, và do đã diệt trừ tội lỗi, Ngài là người có thói quen thuyết giảng về sự tịnh hóa nhân duyên; đó là ý nghĩa.

1721

287. Tato vuttadhammaṃ sutvā attanā paccakkhakatappakāraṃ dassento sohantiādimāha.

Then, having heard the declared Dhamma, showing how he directly realized it, he spoke beginning with 'Sohaṃ.'

287. Sau đó, khi trình bày cách tự mình đã chứng đạt sau khi nghe pháp đã được thuyết giảng, ngài đã nói câu bắt đầu bằng sohaṃ.

Taṃ uttānameva.

That is self-evident.

Điều đó có nghĩa rõ ràng.

1722

289. Eseva dhammo yaditāvadevāti sacepi ito uttariṃ natthi, ettakameva idaṃ sotāpattiphalameva pattabbaṃ.

'Even if that is all the Dhamma' means even if there is nothing more than this, this much is the Sotāpatti fruit to be attained.

289. Eseva dhammo yaditāvadevā có nghĩa là nếu không có gì cao hơn thế, thì chỉ cần chứng đạt quả Dự Lưu này thôi.

Tathā eso eva dhammoti attho.

Thus, that indeed is the Dhamma.

Cũng vậy, đó là giáo pháp; đó là ý nghĩa.

Paccabyatha paṭividdhatha tumhe asokaṃ padaṃ nibbānaṃ.

Penetrate, realize, the sorrowless state of Nibbāna.

Paccabyatha (hãy chứng đạt) các bạn padaṃ (cảnh giới) Niết Bàn vô ưu.

Amhehi nāma idaṃ padaṃ bahukehi kappanahutehi adiṭṭhameva abbhatītaṃ.

Indeed, this state has been unseen and bygone by us for many thousands of aeons.

Đối với chúng tôi, cảnh giới này đã chưa từng được thấy trong vô số kiếp.

1723

290. Yvāhaṃ dhammaṃ gavesantoti yo ahaṃ dhammaṃ santipadaṃ gavesanto pariyesanto kutitthe kucchitatitthe ninditabbatitthe sañcariṃ paribbhaminti attho.

(Verse 290) "I, seeking the Dhamma" means I, who was seeking, searching for the Dhamma, the peaceful state, "wandered" in bad resorts, in despised, blameworthy resorts.

290. Yvāhaṃ dhammaṃ gavesanto có nghĩa là tôi, người tìm kiếm (gavesanto) cảnh giới an tịnh (dhammaṃ), đã sañcariṃ (lang thang) trên kutitthe (những con đường xấu), những con đường đáng chê trách; đó là ý nghĩa.

So me attho anuppattoti so pariyesitabbo attho mayā anuppatto sampatto, idāni pana me mayhaṃ nappamajjituṃ appamādena bhavituṃ kāloti attho.

"That purpose has been attained by me" means that purpose to be sought has been attained, reached by me; but now, for me, it is the time "not to be negligent", to be diligent.

So me attho anuppatto (mục đích đó đã đạt được): mục đích cần tìm kiếm đã được tôi đạt đến. Giờ đây, me (đối với tôi), nappamajjituṃ (không phóng dật) là lúc; đó là ý nghĩa.

1724

291. Ahaṃ assajinā therena tosito katasomanasso, acalaṃ niccalaṃ nibbānapadaṃ, patvāna pāpuṇitvā sahāyakaṃ kolitamāṇavaṃ gavesanto pariyesanto assamapadaṃ agamāsinti attho.

(Verse 291) I was made glad by the Venerable Assaji. Having attained the unshakeable state of Nibbāna, "seeking" my companion, Kolita the student, I went to the hermitage.

291. Tôi, được Tôn giả Assaji tosito (làm cho hoan hỷ), sau khi patvāna (đạt được) acalaṃ (bất động) Niết Bàn, đã gavesanto (tìm kiếm) người bạn (kolitamāṇava) và đi đến am thất; đó là ý nghĩa.

1725

292. Dūratova mamaṃ disvāti assamapadato dūratova āgacchantaṃ mamaṃ disvā susikkhito me mama sahāyo ṭhānanisajjādiiriyāpathehi sampanno samaṅgībhūto idaṃ upari vuccamānavacanaṃ abravi kathesīti attho.

(Verse 292) "Seeing me from afar" means seeing me approaching from afar from the hermitage, my well-trained companion, endowed with postures of standing and sitting, "spoke" these words to me, which are to be stated below.

292. Dūratova mamaṃ disvā (từ xa đã thấy tôi): khi thấy tôi từ am thất đang đến từ xa, người bạn me (của tôi), đã được huấn luyện kỹ càng, sampanno (đầy đủ) các oai nghi như đứng, ngồi, đã abravi (nói) những lời sắp được nói ở trên; đó là ý nghĩa.

1726

293. Bho sahāya, pasannamukhanettāsi pasannehi sobhanehi daddallamānehi mukhanettehi samannāgato asi.

(Verse 293) "Friend, your face and eyes are serene"; you are endowed with serene, beautiful, radiant face and eyes.

293. Này bạn, pasannamukhanettāsi (bạn có khuôn mặt và đôi mắt trong sáng), bạn có khuôn mặt và đôi mắt trong sáng, rạng rỡ, xinh đẹp.

Munibhāvo iva te dissati paññāyati.

It appears as if you have become a sage.

Có vẻ như bạn dissati (hiện ra) như một bậc ẩn sĩ.

Itthambhūto tvaṃ amatādhigato amataṃ nibbānaṃ adhigato asi, kacci accutaṃ nibbāna padaṃ adhigato adhigacchīti pucchāmīti attho.

Being such, "you have attained the Deathless"; I ask if you have attained the imperishable state of Nibbāna.

Bạn như vậy, amatādhigato (đã chứng đạt bất tử), bạn đã chứng đạt Niết Bàn bất tử. Tôi hỏi, kacci accutaṃ padaṃ (có phải bạn đã chứng đạt cảnh giới bất biến) Niết Bàn không; đó là ý nghĩa.

1727

294. Subhānurūpo āyāsīti subhassa pasannavaṇṇassa anurūpo hutvā āyāsi āgacchasi.

(Verse 294) "You have come in good appearance"; you have come in accordance with a joyful, radiant complexion.

294. Subhānurūpo āyāsī có nghĩa là bạn đến (āyāsi) tương xứng với vẻ mặt tươi sáng, trong trẻo (subhassa pasannavaṇṇassa).

Āneñjakārito viyāti tomarādīhi kārito āneñjo hatthī viya dantova tīhi māsehi susikkhito iva bāhitapāpattā, brāhmaṇa dantadamatho sikkhitasikkho nibbānapade upasanto asīti pucchi.

"Like one guided by a goad", like an elephant guided by goads and so forth, "like one well-trained", trained for three months due to having removed evil, "O brahmin, tamed and disciplined", he asked, "are you tranquil in the state of Nibbāna?"

Āneñjakārito viyā (như một con voi được huấn luyện) bởi những người điều khiển voi, dantova (như một con voi đã được huấn luyện) trong ba tháng, do đã diệt trừ tội lỗi, hỡi Bà-la-môn, bạn đã được huấn luyện (dantadamatho), bạn đã an tịnh trong cảnh giới Niết Bàn; đó là câu hỏi.

1728

295. Tena puṭṭho amataṃ mayātiādimāha.

(Verse 295) Being asked by him, he spoke, starting with "The Deathless by me".

295. Được hỏi như vậy, ngài đã nói câu bắt đầu bằng amataṃ mayā.

Taṃ uttānatthameva.

That is straightforward in meaning.

Điều đó có nghĩa rõ ràng.

1729

299. Apariyositasaṅkappoti ‘‘anāgate ekassa buddhassa aggasāvako bhaveyya’’nti patthitapatthanāya koṭiṃ appattasaṅkappoti attho.

(Verse 299) "With uncompleted resolve" means a resolve that has not reached its culmination, referring to the aspiration "May I be the chief disciple of one Buddha in the future".

299. Apariyositasaṅkappo có nghĩa là ý định chưa đạt đến đỉnh cao của lời nguyện “mong rằng trong tương lai tôi sẽ là Thượng Thủ Thanh Văn của một vị Phật”.

Kutitthe agantabbamagge ahaṃ sañcariṃ paribbhamiṃ.

"I wandered" on a wrong path, a route not to be travelled.

Kutitthe (trên những con đường không nên đi), ahaṃ sañcariṃ (tôi đã lang thang).

Bhante gotama, lokajeṭṭha tava dassanaṃ āgamma patvā, mama saṅkappo mayhaṃ patthanā pūrito arahattamaggādhigamena sāvakapāramīñāṇassa pāpuṇanena paripuṇṇoti adhippāyo.

"By virtue of" seeing you, Venerable Gotama, the foremost of the world, "my resolve", my aspiration, "is fulfilled" by the attainment of the path of Arahantship and the accomplishment of the knowledge of a disciple's perfections.

Bạch Thế Tôn Gotama, bậc Tối Thắng trong thế gian, nhờ āgamma (chứng đạt) được thấy Ngài, mama saṅkappo (ý định của tôi), lời nguyện của tôi, pūrito (đã được viên mãn) nhờ chứng đạt đạo A-la-hán và đạt được trí tuệ Ba-la-mật của Thanh Văn; đó là ý nghĩa.

1730

300. Pathaviyaṃ patiṭṭhāyāti pathaviyaṃ nibbattā samaye hemantakāle pupphanti vikasanti, dibbagandhā sugandhā suṭṭhu pavanti pavāyanti, sabbapāṇinaṃ sabbe devamanusse tosenti somanassayutte karonti yathā.

(Verse 300) "As plants, rooted in the earth, bloom" and blossom "in season", in the winter season, "divine fragrances" excellently "waft" and make "all beings", all devas and humans, "joyful".

300. Pathaviyaṃ patiṭṭhāyā (nương tựa vào đất): những bông hoa mọc trên đất, samaye (vào mùa) đông, pupphanti (nở rộ). Dibbagandhā (hương thơm thần diệu) pavanti (tỏa ra) rất thơm, sabbapāṇinaṃ (làm cho tất cả chúng sanh) như chư thiên và loài người tosenti (hoan hỷ); đó là ví dụ.

1731

301. Tathevāhaṃ mahāvīrāti mahāvīriyavantasakyakulapasutamahāparivāra te tava sāsane patiṭṭhāya ahaṃ patiṭṭhahitvā pupphituṃ arahattamaggañāṇena vikasituṃ samayaṃ kālaṃ esāmi gavesāmi tathevāti sambandho.

(Verse 301) "Just so, O Great Hero", O great hero, born in the Sakya clan, possessed of a large retinue, "established in your Dispensation", I, having established myself, "seek the time" to bloom with the knowledge of the Arahantship path, just so. This is the connection.

301. Cũng vậy, hỡi Đại Hùng (Đức Phật, người có đại tinh tấn, sinh ra trong dòng dõi Sakya, có đại quyến thuộc), tôi đã an trú trong giáo pháp của Ngài, tìm kiếm thời điểm để nở hoa (phát triển) bằng trí tuệ đạo A-la-hán; sự liên kết là "cũng vậy".

1732

302. Vimuttipupphanti sabbakilesehi vimuccanato vimocanato vā vimutti arahattaphalavimuttisaṅkhātaṃ pupphaṃ esanto gavesento, tañca kho bhavasaṃsāramocanaṃ kāmabhavādibhavesu saṃsaraṇaṃ gamanaṃ bhavasaṃsāraṃ, tato mocanaṃ bhavasaṃsāramocanaṃ.

(Verse 302) "Seeking the flower of liberation", that which is liberation or frees from all defilements, the flower consisting of the liberation of Arahantship, and indeed, "the release from the round of existence", the wandering, going in existences such as the kāma-bhava, is the round of existence; release from that is the release from the round of existence.

302. Đang tìm kiếm hoa giải thoát (sự giải thoát khỏi tất cả phiền não, hay sự giải thoát quả vị A-la-hán được gọi là hoa), và điều đó là sự giải thoát khỏi luân hồi sinh tử (sự luân chuyển trong các cõi dục giới, sắc giới, vô sắc giới được gọi là luân hồi sinh tử; sự giải thoát khỏi điều đó là sự giải thoát khỏi luân hồi sinh tử).

Vimuttipupphalābhenāti vimuccanaṃ vimuccanti vā katasambhārā etāyāti vimutti, aggaphalaṃ.

"By the attainment of the flower of liberation": liberation means that by which those who have accumulated requisites are liberated; it is the highest fruit.

Với sự thành tựu hoa giải thoát (Sự giải thoát là điều mà những người đã tích lũy thiện nghiệp được giải thoát, hoặc nhờ đó họ được giải thoát; đó là quả vị tối thượng).

Pupphanti vikasanti veneyyā etenāti pupphaṃ.

It is a flower because through it trainees bloom.

Hoa là điều mà những người có khả năng được giáo hóa nhờ đó mà nở rộ.

Vimutti eva pupphaṃ vimuttipupphaṃ.

Liberation itself is the flower, the flower of liberation.

Giải thoát chính là hoa, đó là hoa giải thoát.

Labhanaṃ lābho, vimuttipupphassa lābho vimuttipupphalābho.

Attainment is gain; the gain of the flower of liberation is vimuttipupphalābho.

Sự đạt được là thành tựu; sự thành tựu hoa giải thoát là sự thành tựu hoa giải thoát.

Tena vimuttipupphalābhena adhigamanena sabbapāṇinaṃ sabbasatte tosemi somanassaṃ pāpemīti attho.

By that attainment of the flower of liberation, "I gladden" all beings, I bring them joy.

Với sự thành tựu hoa giải thoát đó, tôi làm hài lòng tất cả chúng sinh (tất cả hữu tình), nghĩa là tôi mang lại sự hoan hỷ cho họ.

1733

303. ‘‘Yāvatā buddhakhettamhī’’tiādīsu cakkhuma pañcahi cakkhūhi cakkhumanta yattake ṭhāne ratanasuttādīnaṃ parittānaṃ āṇā ānubhāvo pavattati, tattake satasahassakoṭicakkavāḷasaṅkhāte buddhakhette ṭhapetvāna mahāmuniṃ sammāsambuddhaṃ vajjetvā avasesesu sattesu añño koci tava puttassa tuyhaṃ puttena mayā paññāya sadiso samo natthīti sambandho.

(Verse 303) In phrases like "As far as the Buddha-field", "O Seer", O possessor of the five eyes, there is no one else among beings, apart from the Fully Self-Awakened One, the Great Sage, "equal to your son" in wisdom, in the Buddha-field spanning hundreds of thousands of crores of world-systems, where the command and power of parittas such as the Ratana Sutta prevail. This is the connection.

303. Trong câu "Trong phạm vi Phật độ..." và các câu khác, bậc có mắt (người có năm loại mắt) không có ai khác tương đương về trí tuệ với con trai của Ngài (là tôi) trong tất cả chúng sinh còn lại, trừ Đại Hiền Giả (Đức Chánh Đẳng Giác), trong phạm vi Phật độ, tức là trong hàng trăm ngàn tỷ cõi luân hồi mà uy lực của các bài kinh hộ trì như Ratanasutta v.v. lan tỏa; đó là sự liên kết.

Sesaṃ uttānameva.

The rest is straightforward.

Phần còn lại là rõ ràng.

1734

308. Paṭipannāti catumaggasamaṅgino ca phalaṭṭhā arahattaphale ṭhitā ca sekhā phalasamaṅgino heṭṭhimehi tīhi phalehi samannāgatā ca ete aṭṭha ariyabhikkhū, uttamatthaṃ nibbānaṃ āsīsakā gavesakā, taṃ paññavantaṃ parivārenti sadā sabbakālaṃ sevanti bhajanti payirupāsantīti attho.

(Verse 308) "Practitioners" who are endowed with the four paths, and "fruit-attainers" who stand in the fruit of Arahantship, and "trainees endowed with fruits" who are endowed with the three lower fruits—these eight Noble Sangha members, "seekers of the highest goal", Nibbāna, "always attend" to, frequent, and serve that wise one.

308. Những vị đang thực hành (những người thành tựu bốn đạo), những vị đứng ở quả vị (đứng ở quả vị A-la-hán), và những vị Hữu học thành tựu quả vị (những người thành tựu ba quả vị thấp hơn) — tám vị A-la-hán này, mong cầu mục đích tối thượng (Niết Bàn), luôn vây quanh bậc trí tuệ đó, nghĩa là họ phụng sự, thân cận và tôn kính Ngài mọi lúc.

1735

310. Kāyavedanācittadhammānupassanāsaṅkhātānaṃ catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ kusalā chekā satisambojjhaṅgādīnaṃ sattannaṃ sambojjhaṅgānaṃ bhāvanāyavaḍḍhanāya ratā allīnā.

(Verse 310) "Skilful" in the four foundations of mindfulness, namely contemplation of the body, feelings, mind, and phenomena; "devoted" to the development of the seven factors of awakening, such as the mindfulness factor of awakening.

310. Khéo léo trong bốn niệm xứ bao gồm quán thân, thọ, tâm, pháp; chuyên tâm vào sự phát triển bảy giác chi như niệm giác chi.

1736

314

(Verse 314)

314

1737

.

Uḷurājāva tārakarājā iva ca sobhasi.

And you shine "like the king of stars".

Ngài chiếu sáng như vua của các vì sao.

1738

315. Rukkhapabbataratanasattādayo dhāretīti dharaṇī, dharaṇiyaṃ ruhā sañjātā vaḍḍhitā cāti dharaṇīruhā rukkhā.

(Verse 315) That which holds the earth, mountains, jewels, and beings is the earth; born and grown on the earth are "plants", trees.

315. Cây là những vật sinh ra và phát triển trên đất, vì đất là nơi nâng đỡ cây cối, núi non, châu báu, chúng sinh, v.v.

Pathaviyaṃ patiṭṭhāya ruhanti vaḍḍhanti vuddhiṃ virūḷhiṃ āpajjanti.

"Rooted" in the earth, they grow and attain increase and proliferation.

Chúng phát triển (lớn lên), nảy mầm trên đất.

Vepullataṃ vipulabhāvaṃ paripūrabhāvaṃ pāpuṇanti, te rukkhā kamena phalaṃ dassayanti phaladhārino honti.

"They attain fullness", completeness; "those trees gradually bear fruit", they become fruit-bearing.

Đạt đến sự sung mãn (sự đầy đủ), những cây đó dần dần cho ra quả (trở thành cây có quả).

1739

317-9. Punapi bhagavantameva thomento sindhu sarassatītiādimāha.

(Verses 317-9) Again, praising the Blessed One, he spoke, starting with "The Sindhu, Sarasvatī".

317-9. Lại ca ngợi Đức Thế Tôn, Ngài nói sông Sindhu và Sarasvatī v.v.

Tattha sindhuvādi nāma gaṅgā ca sarassatī nāma gaṅgā ca nandiyagaṅgā ca candabhāgāgaṅgā ca gaṅgā nāma gaṅgā ca yamunā nāma gaṅgā ca sarabhū nāma gaṅgā ca mahī nāma gaṅgā ca.

Here, Sindhu refers to the Gaṅgā; Sarasvatī refers to the Gaṅgā; Nandiyagaṅgā; Candabhāgāgaṅgā; Gaṅgā refers to the Gaṅgā; Yamunā refers to the Gaṅgā; Sarabhū refers to the Gaṅgā; Mahī refers to the Gaṅgā.

Trong đó, các sông Sindhu v.v. là sông Gangā, sông Sarasvatī, sông Nandiyagangā, sông Candabhāgāgangā, sông Gangā, sông Yamunā, sông Sarabhū, sông Mahī.

Sandamānānaṃ gacchantīnaṃ etāsaṃ gaṅgānaṃ sāgarova samuddo eva sampaṭicchati paṭiggaṇhāti dhāreti.

"As the ocean alone receives" and holds "these" flowing Gaṅgā rivers.

Biển tiếp nhận (thu nhận, chứa đựng) những con sông Gangā đang chảy đó như một đại dương.

Tadā etā sabbagaṅgā purimaṃ nāmaṃ sindhuvādigaṅgātyādikaṃ purimaṃ nāmapaññattivohāraṃ jahanti chaḍḍenti sāgaroteva sāgaro iti eva ñāyati pākaṭā bhavati yathā.

Then, all these Gaṅgā rivers "abandon their former names", such as Sindhu-Gaṅgā, and "are known" as the ocean alone.

Khi đó, tất cả những con sông Gangā này từ bỏ tên cũ (tên gọi và danh xưng cũ như sông Sindhu v.v.) và được biết đến chỉ là đại dương.

Tatheva tathā eva ime catubbaṇṇā khattiyabrāhmaṇavessasuddasaṅkhātā cattāro kulā tavantike tava antike samīpe pabbajitvā pattakāsāyacīvaradhārino paricarantā purimaṃ nāmaṃ khattiyādināmadheyyaṃ paññattivohāraṃ jahanti cajanti, buddhaputtāti buddhassa orasāti ñāyare pākaṭā bhaveyyuṃ.

Just as, in the same way, these four castes, namely, Khattiyas, Brāhmaṇas, Vessas, and Suddas—these four families—having gone forth into homelessness in your presence, and wearing saffron robes, serving, abandon their former names, the designations and conventional expressions like Khattiya and so on, and become known as "sons of the Buddha," true sons of the Buddha.

Cũng vậy, bốn giai cấp này (gồm Sát-đế-lợi, Bà-la-môn, Phệ-xá, Thủ-đà) sau khi xuất gia bên cạnh Ngài (gần Ngài), mặc y cà-sa và thực hành, từ bỏ tên cũ (tên gọi và danh xưng như Sát-đế-lợi v.v.), và được biết đến là con của Phật.

1740

320-4. Cando candamaṇḍalo abbhā mahikā rajo dhumo rāhūti pañcahi upakkilesehi virahitattā vimalo vigatamalo nimmalo, ākāsadhātuyā ākāsagabbhe gacchaṃ gacchanto, sabbe tārakasamūhe ābhāya maddamāno loke atirocati daddallati yathā.

320-4. Just as the moon, the lunar orb, being free from the five defilements—clouds, mist, dust, smoke, and Rāhu—is spotless, free from defilement, pure, and moving in the element of space, in the expanse of the sky, outshines and illuminates all clusters of stars in the world with its light.

320-4. Mặt trăng, vì không có năm tạp nhiễm là mây, sương mù, bụi, khói, và Rahu, nên trong sạch (không có cấu uế, tinh khiết); khi di chuyển trong không gian, nó chiếu sáng hơn tất cả các vì sao, làm cho thế gian rực rỡ.

Tatheva tathā eva tvaṃ…pe….

Just as, in the same way, you…and so on….

Cũng vậy, Ngài... (văn tắt).

1741

325-7. Udake jātā udake saṃvaḍḍhā kumudā mandālakā ca bahū saṅkhātikkantā, toyena udakena kaddamakalalena ca upalimpanti allīyanti yathā, tatheva bahukā sattā aparimāṇā sattā loke jātā saṃvaḍḍhā rāgena ca dosena ca aṭṭitā bandhitā virūhare viruhanti.

325-7. Just as many lotuses and water lilies, born in water, grown in water, become stained and adhere to water and mud, in the same way, many beings, innumerable beings, born and grown in the world, are afflicted and bound by lust and hatred, and grow forth.

325-7. Nhiều hoa súng và hoa sen sinh ra và lớn lên trong nước, không bị nhiễm bởi nước và bùn lầy; cũng vậy, nhiều chúng sinh vô số sinh ra và lớn lên trên thế gian, bị ràng buộc bởi tham và sân, phát triển.

Kaddame kumudaṃ yathā viruhati sañjāyati.

Just as a water lily grows forth and arises in the mud.

Giống như hoa súng mọc và sinh trưởng trong bùn.

Kesarīti padumaṃ.

Kesarī refers to the lotus.

Kesarī là hoa sen.

1742

329-30. Rammake māseti kattikamāse ‘‘komudiyā cātumāsiniyā’’ti vuttattā.

329-30. Rammake māse means in the month of Kattika, as it is stated, "on the full moon night of Komudī in the four-month period."

329-30. Trong tháng Komudī (tháng Kattika), như đã nói "trong đêm rằm của tháng Komudī".

Vārijā padumapupphādayo bahū pupphā pupphanti vikasanti, taṃ māsaṃ taṃ kattikamāsaṃ nātivattanti vārijāti sambandho.

Many water-born flowers such as lotuses bloom; the connection is that water-born flowers do not surpass that month, that Kattika month.

Nhiều hoa sen v.v. nở hoa; sự liên kết là những hoa sen đó không vượt quá tháng đó, tức là tháng Kattika.

Samayo pupphanāya soti so kattikamāso pupphanāya vikasanāya samayo kāloti attho.

Samayo pupphanāya so means that Kattika month is the season, the time for blooming.

Tháng đó là thời điểm nở hoa; nghĩa là tháng Kattika là thời điểm để nở hoa.

Yathā pupphanti tatheva tvaṃ, sakyaputta, pupphito vikasito asi.

Just as they bloom, so too, you, Sakyaputta, are blooming, expanded.

Như hoa sen nở, cũng vậy, Ngài, con trai của dòng Sakya, đã nở hoa.

Pupphito te vimuttiyāti te tuyhaṃ sissā katasambhārā bhikkhū vimuttiyā arahattaphalañāṇena pupphito vikasito.

Pupphito te vimuttiyā means your disciples, bhikkhus who have accumulated wholesome conditions, are blooming, expanded, with the knowledge of arahatship, which is liberation.

Ngài đã nở hoa bằng sự giải thoát; nghĩa là các đệ tử của Ngài, những Tỳ-kheo đã tích lũy thiện nghiệp, đã nở hoa bằng trí tuệ quả vị A-la-hán, tức là sự giải thoát.

Yathā vārijaṃ padumaṃ pupphanasamayaṃ nātikkamati, tathā te sāsanaṃ ovādānusāsaniṃ nātivattanti nātikkamantīti attho.

Just as a water-born lotus does not miss its blooming season, so too, your teaching, your advice and instruction, they do not transgress.

Giống như hoa sen không vượt quá thời điểm nở hoa, cũng vậy, các đệ tử của Ngài không vượt quá giáo pháp và lời khuyên của Ngài.

1743

333-4. Yathāpi selo himavāti himavā nāma selamayapabbato.

333-4. Yathāpi selo himavā means the Himavā, a mountain made of rock.

333-4. Như núi tuyết Himavā; Himavā là một ngọn núi đá.

Sabbapāṇinaṃ sabbesaṃ byādhitānaṃ sattānaṃ osadho osadhavanto sabbanāgānaṃ sabbaasurānaṃ sabbadevānañca ālayo agārabhūto yathā, tatheva tvaṃ, mahāvīra, sabbapāṇinaṃ jarābyādhimaraṇādīhi pamocanato osadho viya.

Just as it is a remedy for all beings, for all sick beings, and a dwelling place, a home, for all nāgas, all asuras, and all devas, in the same way, you, Great Hero, are like a remedy for all beings, freeing them from old age, sickness, death, and so on.

Như nó là thuốc chữa bệnh cho tất cả chúng sinh (tất cả chúng sinh bị bệnh) và là nơi trú ngụ cho tất cả loài rồng, tất cả A-tu-la và tất cả chư thiên, cũng vậy, Ngài, Đại Hùng, giống như thuốc chữa bệnh cho tất cả chúng sinh vì Ngài giải thoát họ khỏi bệnh tật, tuổi già và cái chết.

Yathā so himavā nāgādīnaṃ ālayo, tathā tevijjāya ca chaḷabhiññāya ca iddhiyā ca pāramiṃ pariyosānaṃ gatā pattā tuvaṃ nissāya vasantīti sambandho.

Just as that Himavā is a dwelling place for nāgas and others, in the same way, disciples who have reached the perfection of the three knowledges, the six supernormal powers, and psychic power, dwell relying on you.

Giống như Himavā là nơi trú ngụ của loài rồng v.v., cũng vậy, những người đã đạt đến sự viên mãn của tam minh, lục thông và thần thông đều nương tựa Ngài mà sống; đó là sự liên kết.

Heṭṭhā vā upari vā upamāupameyyavasena gāthānaṃ sambandhanayā suviññeyyāva.

The method of connecting the verses, by way of simile and what is compared, either below or above, is easily understood.

Cách liên kết các câu kệ theo phép so sánh và đối tượng so sánh, dù ở trên hay dưới, đều dễ hiểu.

1744

342. Āsayānusayaṃ ñatvāti ettha āsayoti ajjhāsayo cariyā, anusayoti thāmagatakileso.

342. In āsayānusayaṃ ñatvā, āsaya means inclination, character, and anusaya means latent defilement that has reached firmness.

342. Sau khi biết khuynh hướng và tùy miên; ở đây, khuynh hướng là sở thích, tùy miên là phiền não tiềm ẩn.

‘‘Ayaṃ rāgacarito, ayaṃ dosacarito, ayaṃ mohacarito’’tiādinā āsayañca anusayaṃ kilesapavattiñca jānitvāti attho.

The meaning is, having known the inclination and the latent defilement—the arising of defilements—such as "this one has a lustful character, this one a hateful character, this one a deluded character."

Nghĩa là, sau khi biết khuynh hướng và sự diễn tiến của phiền não, như "người này có khuynh hướng tham, người này có khuynh hướng sân, người này có khuynh hướng si".

Indriyānaṃ balābalanti saddhindriyādīnaṃ pañcannaṃ indriyānaṃ tikkhindriyo mudindriyo svākāro dvākāro suviññāpayo duviññāpayoti evaṃ balābalaṃ jānitvā.

Indriyānaṃ balābalaṃ means having known the strength and weakness of the five faculties such as the faculty of faith, understanding whether one has keen faculties or dull faculties, is easy to instruct or difficult to instruct.

Sức mạnh và yếu kém của các căn; sau khi biết sức mạnh và yếu kém của năm căn như tín căn (người có căn bén nhạy, người có căn chậm lụt, người dễ hiểu, người khó hiểu).

Bhabbābhabbe viditvānāti ‘‘mayā desitaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ ayaṃ puggalo bhabbo samattho, ayaṃ puggalo abhabbo’’ti viditvā paccakkhaṃ katvā, bhante, sabbaññu tvaṃ cātuddīpikamahāmegho viya dhammadesanāsīhanādena abhītanādena gajjasi sakalaṃ cakkavāḷaṃ ekaninnādaṃ karosi.

Bhabbābhabbe viditvānā means having known and directly perceived, "this person is capable, able to penetrate the Dhamma taught by me, this person is incapable"; venerable sir, Omniscient One, you roar with the lion's roar of Dhamma teaching, a fearless roar, like a great cloud over the four continents, making the entire world-system resonate with a single sound.

Sau khi biết người có khả năng và không có khả năng; sau khi biết và xác nhận rằng "người này có khả năng thấu hiểu giáo pháp tôi thuyết giảng, người này không có khả năng", bạch Thế Tôn, Ngài, bậc Toàn Giác, gầm vang (làm cho toàn bộ vũ trụ trở thành một âm vang) bằng tiếng rống sư tử của giáo pháp, tiếng rống không sợ hãi, như một đám mây lớn bao phủ bốn châu.

1745

343-4. Cakkavāḷapariyantāti samantā cakkavāḷagabbhaṃ pūretvā parisā nisinnā bhaveyya.

343-4. Cakkavāḷapariyantā means that the assembly fills the entire world-system all around and sits.

343-4. Đến tận cùng vũ trụ; nghĩa là hội chúng ngồi chật kín khắp vũ trụ.

Te evaṃ nisinnā nānādiṭṭhī anekadassanagāhino vivadamānā dveḷhakajātā vivadanti, taṃ tesaṃ vimaticchedanāya dubuddhichindanatthāya sabbesaṃ sattānaṃ cittamaññāya cittācāraṃ ñatvā opammakusalo upamāupameyyesu dakkho tvaṃ, muni, ekaṃ pañhaṃ kathentova ekeneva pañhakathanena sakalacakkavāḷagabbhe nisinnānaṃ pāṇīnaṃ vimatiṃ saṃsayaṃ chindasi nikkaṅkhaṃ karotīti attho.

These, thus seated, are nānādiṭṭhī, holding various views, debating, becoming confused, disputing; and in order to cut off their doubt, to cut off their wrong understanding, having known the mental disposition of all beings, you, Muni, skilled in similes, by teaching a single question, cut off the doubt of beings seated in the entire world-system, making them free from perplexity.

Họ ngồi như vậy, nhiều tà kiến, chấp giữ nhiều lý thuyết, tranh cãi, trở nên hoài nghi và tranh luận. Để cắt đứt sự hoài nghi của họ, để chặt đứt sự ngu muội, hiểu được tâm ý của tất cả chúng sinh, biết được hành vi của tâm, ngài, bậc ẩn sĩ, thiện xảo về ví dụ, khéo léo trong việc dùng ví dụ và so sánh, chỉ bằng cách nói một vấn đề, chỉ bằng một lời giải đáp vấn đề, ngài cắt đứt sự hoài nghi, sự ngờ vực của những chúng sinh đang ngồi trong toàn bộ vũ trụ, có nghĩa là làm cho họ không còn nghi ngờ.

1746

345. Upadisasadisehevāti ettha udakassa upari dissanti pākaṭā hontīti upadisā, sevālā.

345. In upadisasadisehevā, upadisā refers to moss, appearing clearly on the surface of water.

345. Ở đây, Upadisasadisehevāti, những gì hiện rõ trên mặt nước được gọi là upadisā, tức là rong rêu.

Upadisehi sadisā upadisasadisā, manussā.

Those similar to moss are upadisasadisā, human beings.

Những gì giống như rong rêu là upadisasadisā, tức là con người.

Yathā hi upadisā sevālā udakaṃ adissamānaṃ katvā tassupari pattharitvā ṭhitā honti, tathā vasudhā pathavī tehi upadisasadisehi eva manussehi nirantaraṃ pattharitvā ṭhitehi pūritā bhaveyya.

Just as moss spreads out and covers the water, making it unseen, so too, the earth is filled by these human beings, who are like moss, spread out everywhere.

Cũng như rong rêu che phủ mặt nước khiến nó không nhìn thấy được, trải rộng và tồn tại trên đó, thì đất đai này cũng sẽ được lấp đầy không ngừng bởi những con người giống như rong rêu đó, những người trải rộng và tồn tại trên đó.

Te sabbeva pathaviṃ pūretvā ṭhitā manussā pañjalikā sirasi añjaliṃ paggahitā kittayuṃ lokanāyakaṃ lokanāyakassa buddhassa guṇaṃ katheyyuṃ.

All these human beings, filling the earth and standing with joined hands on their heads, would praise the qualities of the World Leader, the Buddha.

Tất cả những con người đã lấp đầy trái đất đó, chắp tay nâng lên đầu, sẽ ca ngợi Bậc Lãnh Đạo Thế Gian (Lokanāyaka) tức là ca ngợi đức Phật.

1747

346. Te sabbe devamanussā kappaṃ vā sakalaṃ kappaṃ kittayantā guṇaṃ kathentāpi nānāvaṇṇehi nānappakārehi guṇehi kittayuṃ.

346. All those devas and human beings, even if they praise for a whole eon, praise his qualities in various ways.

346. Họ, tất cả chư thiên và loài người, dù cho có ca ngợi trong một kiếp trọn vẹn, ca ngợi bằng nhiều phẩm chất khác nhau.

Tathāpi te sabbe parimetuṃ guṇapamāṇaṃ kathetuṃ na pappeyyuṃ na sampāpuṇeyyuṃ na sakkuṇeyyuṃ.

Even so, all of them would not be able to measure, to state the measure of his qualities; they would not reach it, they would not be able.

Dù vậy, tất cả họ cũng không thể đạt được, không thể hoàn thành, không thể đo lường được phẩm chất.

Appameyyo tathāgato sammāsambuddho aparimeyyo guṇātireko.

The Tathāgata, the Perfectly Enlightened One, is immeasurable, unsurpassed in qualities.

Đức Như Lai là vô lượng, Đức Chánh Đẳng Giác có phẩm chất vô lượng vượt trội.

Etena guṇamahantataṃ dīpeti.

By this, it illuminates the greatness of his qualities.

Điều này làm sáng tỏ sự vĩ đại của phẩm chất.

1748

347. Sakena thāmena attano balena heṭṭhā upamāupameyyavasena jino jitakileso buddho mayā kittito thomito yathā ahosi, evameva sabbe devamanussā kappakoṭīpi kappakoṭisatepi kittentā pakittayuṃ katheyyunti attho.

347. Just as the Buddha, the Conqueror of defilements, was praised by me by his own power, by way of simile and what is compared below, in the same way, all devas and human beings, even for ten million eons, would praise and recount.

347. Bằng sức mạnh của chính mình, bằng năng lực của mình, như Đấng Chiến Thắng (Jina), Đức Phật, người đã chiến thắng phiền não, đã được tôi ca ngợi như thế nào qua các ví dụ và so sánh phía dưới, thì tất cả chư thiên và loài người cũng sẽ ca ngợi như vậy trong hàng triệu kiếp, hàng trăm triệu kiếp.

1749

348. Punapi guṇānaṃ appamāṇataṃ dīpetuṃ sace hi koci devo vātiādimāha.

348. To further illuminate the immeasurability of his qualities, he says, sace hi koci devo vā and so on.

348. Để làm sáng tỏ thêm sự vô lượng của các phẩm chất, Đức Phật đã nói sace hi koci devo vā (Nếu có vị trời nào) v.v...

Pūritaṃ parikaḍḍheyyāti mahāsamudde pūritaudakaṃ samantato ākaḍḍheyya.

Pūritaṃ parikaḍḍheyyā means one would draw out the water filling the great ocean from all sides.

Pūritaṃ parikaḍḍheyyāti (kéo nước đầy) có nghĩa là kéo nước đầy từ đại dương về mọi phía.

So puggalo vighātaṃ dukkhameva labheyya pāpuṇeyyāti attho.

That person would obtain only suffering.

Người đó sẽ chỉ nhận lấy sự khổ đau mà thôi.

1750

350. Vattemi jinasāsananti jinena bhāsitaṃ sakalaṃ piṭakattayaṃ vattemi pavattemi rakkhāmīti attho.

350. Vattemi jinasāsanaṃ means I uphold, I perpetuate, I protect the entire Tipiṭaka taught by the Conqueror.

350. Vattemi jinasāsanaṃ có nghĩa là tôi duy trì, tôi bảo vệ toàn bộ Tam Tạng do Đức Phật thuyết giảng.

Dhammasenāpatīti dhammena paññāya bhagavato catuparisasaṅkhātāya parisāya pati padhānoti dhammasenāpati.

Dhammasenāpatī means the Commander of the Dhamma, the chief of the Blessed One's assembly of four groups by means of Dhamma and wisdom.

Dhammasenāpatīti (Đại tướng Pháp) có nghĩa là người đứng đầu, là chủ của hội chúng gồm bốn chúng đệ tử của Đức Thế Tôn, bằng trí tuệ, bằng Pháp.

Sakyaputtassa bhagavato sāsane ajja imasmiṃ vattamānakāle cakkavattirañño jeṭṭhaputto viya sakalaṃ buddhasāsanaṃ pālemīti attho.

The meaning is, in the present time, in the teaching of the Blessed One, the Sakyaputta, I govern the entire Buddha's Dispensation like the eldest son of a wheel-turning monarch.

Trong giáo pháp của Đức Thích Ca Mâu Ni (Sakyaputta) hôm nay, trong thời hiện tại này, tôi bảo vệ toàn bộ Phật giáo như con trưởng của một vị Chuyển Luân Thánh Vương.

1751

352-3. Attano saṃsāraparibbhamaṃ dassento yo koci manujo bhārantiādimāha.

352-3. Showing his own wandering in saṃsāra, he says, yo koci manujo bhāraṃ and so on.

352-3. Để chỉ ra sự lang thang trong luân hồi của mình, ngài đã nói yo koci manujo bhāraṃ (bất cứ người nào mang gánh nặng) v.v...

Yo koci manujo mānuso bhāraṃ sīsabhāraṃ matthake sīse ṭhapetvā dhāreyya vaheyya, sadā sabbakālaṃ so manujo tena bhārena dukkhito pīḷito atibhūto assa bhaveyya.

Whatever man, a human, would carry a burden, a head-burden, placed on his head, that man would always be afflicted by that burden, tormented, overwhelmed.

Bất cứ người nào (manujo) mang (dhāreyya) một gánh nặng (bhāraṃ) trên đầu (matthake) của mình, luôn luôn (sadā) người đó sẽ khổ đau (dukkhito) và bị áp bức bởi gánh nặng đó.

Bhāro bharitabhāro bharito atīva bhārito.

A burden is a heavy burden, loaded, exceedingly heavily burdened.

Gánh nặng là gánh nặng đã được chất đầy, đã được chất quá nhiều.

Tathā tena pakārena ahaṃ rāgaggidosaggimohaggisaṅkhātehi tīhi aggīhi ḍayhamāno, giriṃ uddharito yathā mahāmerupabbataṃ uddharitvā ukkhipitvā sīse ṭhapito bhavabhārena bhavasaṃsāruppattibhārena, bharito dukkhito bhavesu saṃsariṃ paribbhaminti sambandho.

Likewise, in that manner, I, burning with the three fires of lust, hatred, and delusion, as if having lifted up a mountain, having lifted up the great Meru mountain and placed it on my head with the burden of existence, the burden of arising in saṃsāra, loaded and afflicted, wandered in existences – thus is the connection.

Cũng vậy, theo cách đó, tôi bị thiêu đốt bởi ba ngọn lửa của tham, sân, si, như thể đã nhấc một ngọn núi (giriṃ uddharito yathā), nhấc và đặt ngọn núi Meru vĩ đại lên đầu, tôi khổ đau bởi gánh nặng của sự tồn tại (bhavabhārena), gánh nặng của sự sinh khởi trong luân hồi, và tôi đã lang thang (saṃsariṃ) trong các cõi tồn tại.

1752

354. Oropito ca me bhāroti idāni pabbajitakālato paṭṭhāya so bhavabhāro mayā oropito nikkhitto.

354. My burden has been laid down: From the time of my ordination, that burden of existence has been laid down, set aside by me.

354. Oropito ca me bhāro (gánh nặng của tôi đã được đặt xuống) có nghĩa là từ khi xuất gia, gánh nặng của sự tồn tại đó đã được tôi đặt xuống, đã được loại bỏ.

Bhavā ugghāṭitā mayāti sabbe nava bhavā mayā viddhaṃsitā.

Existences have been uprooted by me: All nine existences have been destroyed by me.

Bhavā ugghāṭitā mayāti (các cõi tồn tại đã được tôi phá hủy) có nghĩa là tất cả chín cõi tồn tại đã được tôi phá hủy.

Sakyaputtassa bhagavato sāsane yaṃ karaṇīyaṃ kattabbaṃ maggapaṭipāṭiyā kilesaviddhaṃsanakammaṃ atthi, taṃ sabbaṃ mayā katanti attho.

Whatever is to be done in the teaching of the Blessed One, the Sakyan's son, that work of destroying defilements by the path practice, all of that has been done by me – that is the meaning.

Trong giáo pháp của Đức Thế Tôn Sakyaputta, những gì cần làm (karaṇīyaṃ), tức là công việc phá hủy phiền não theo con đường, tất cả đã được tôi thực hiện.

1753

355. Puna attano visesaṃ dassento yāvatā buddhakhettamhītiādimāha.

355. Further, showing his distinction, he said, "As far as the Buddha-field..." and so on.

355. Để chỉ ra sự đặc biệt của mình, ngài nói yāvatā buddhakhettamhī (trong phạm vi Phật độ) v.v...

Tattha yāvatā yattake dasasahassacakkavāḷasaṅkhāte buddhakhette sakyapuṅgavaṃ sakyakulajeṭṭhakaṃ bhagavantaṃ ṭhapetvā avasesasattesu kocipi paññāya me mayā samo natthīti dīpeti.

There, yāvatā (as far as) indicates that in the entire Buddha-field, numbering ten thousand world-systems, apart from the Blessed One, the foremost of the Sakyans, there is no one among the remaining beings who is equal to me in wisdom.

Ở đây, yāvatā (trong phạm vi) có nghĩa là trong phạm vi Phật độ gồm mười ngàn thế giới, ngoại trừ Đức Thế Tôn, bậc tối thắng của dòng Thích Ca (sakyapuṅgavaṃ), không có ai khác trong số các chúng sinh có trí tuệ bằng tôi (me).

Tenāha – ‘‘ahaṃ aggomhi paññāya, sadiso me na vijjatī’’ti.

Therefore, he said: "I am foremost in wisdom, there is none equal to me."

Vì vậy, ngài nói: "Tôi là tối thượng về trí tuệ, không ai bằng tôi."

1754

356. Puna attano ānubhāvaṃ pakāsento samādhimhītyādimāha.

356. Further, proclaiming his power, he said, "In concentration..." and so on.

356. Để tuyên bố năng lực của mình, ngài nói samādhimhī (trong thiền định) v.v...

Taṃ suviññeyyameva.

That is quite understandable.

Điều đó rất dễ hiểu.

1755

360. Jhānavimokkhānakhippapaṭilābhīti paṭhamajjhānādīnaṃ jhānānaṃ lokato vimuccanato ‘‘vimokkha’’nti saṅkhaṃ gatānaṃ aṭṭhannaṃ lokuttaravimokkhānañca khippalābhī sīghaṃ pāpuṇātīti attho.

360. One who quickly attains jhānas and vimokkhas: This means one who quickly attains the jhānas, such as the first jhāna, and the eight supramundane vimokkhas, which are called "vimokkha" because they are released from the world.

360. Jhānavimokkhānakhippapaṭilābhīti (người nhanh chóng đạt được các thiền định và giải thoát) có nghĩa là người nhanh chóng đạt được các thiền định từ sơ thiền trở đi, và tám giải thoát siêu thế được gọi là "vimokkha" (giải thoát) vì chúng giải thoát khỏi thế gian.

1756

362. Evaṃ mahānubhāvassāpi attano sabrahmacārīsu gāravabahumānataṃ pakāsento uddhatavisovātiādimāha.

362. Thus proclaiming his great power, yet also his reverence and respect for his fellow celibate monks, he said, "Like a snake whose poison has been removed..." and so on.

362. Dù có năng lực vĩ đại như vậy, để tuyên bố sự tôn kính và ngưỡng mộ của mình đối với các vị đồng phạm hạnh, ngài nói uddhatavisovā (như rắn đã nhổ nọc độc) v.v...

Tattha uddhataviso uppāṭitaghoraviso sappo iva chinnavisāṇova chinditasiṅgo usabho iva ahaṃ idāni nikkhittamānadappova chaḍḍitagottamadādimānadappova gaṇaṃ saṅghassa santikaṃ garugāravena ādarabahumānena upemi upagacchāmi.

There, uddhataviso (whose poison has been removed), like a snake whose dreadful poison has been extracted; chinnavisāṇo (whose horns have been cut), like a bull whose horns have been cut; I, now nikkhittamānadappo (whose pride and conceit have been discarded), whose pride and conceit such as family pride have been cast off, approach the assembly of the Saṅgha with reverence and respect, with esteem and veneration.

Ở đây, uddhataviso (con rắn đã nhổ nọc độc) là con rắn đã nhổ hết nọc độc khủng khiếp; chinnavisāṇova (như con bò đực đã bị cắt sừng) là con bò đực đã bị cắt sừng; tôi bây giờ nikkhittamānadappova (như người đã từ bỏ kiêu mạn và ngã mạn) là người đã từ bỏ kiêu mạn và ngã mạn về dòng dõi v.v..., tôi đến (upemi) với Tăng đoàn (gaṇaṃ) với sự tôn kính (garugāravena), với sự kính trọng và ngưỡng mộ.

1757

363. Idāni attano paññāya mahattataṃ pakāsento yadirūpinītiādimāha.

363. Now, proclaiming the greatness of his wisdom, he said, "If it were of form..." and so on.

363. Bây giờ, để tuyên bố sự vĩ đại của trí tuệ của mình, ngài nói yadirūpinī (nếu có hình tướng) v.v...

Evarūpā me mahatī paññā arūpinī samānā yadi rūpinī bhaveyya, tadā me mama paññā vasupatīnaṃ pathavissarānaṃ rājūnaṃ sameyya samā bhaveyyāti adhippāyo.

Such great wisdom of mine, being formless, if it were of form, then my wisdom would be equal to that of rulers, lords of the earth – this is the intention.

Ý nghĩa là, nếu trí tuệ vĩ đại vô hình của tôi mà có hình tướng, thì trí tuệ của tôi sẽ bằng (sameyya) với các vị chúa tể của đất đai (vasupatīnaṃ), tức là các vị vua.

Evaṃ attano paññāya mahattabhāvaṃ dassetvā tato pubbenivāsānussatiñāṇena pubbe kammaṃ saritvā anomadassissātiādimāha.

Having thus shown the greatness of his wisdom, then, remembering his past kamma with the knowledge of past existences, he said, "Of Anomadassī..." and so on.

Sau khi chỉ ra sự vĩ đại của trí tuệ của mình như vậy, rồi nhớ lại nghiệp đã tạo trong quá khứ bằng túc mạng trí, ngài nói anomadassissā (của Đức Phật Anomadassī) v.v...

Tattha anomadassissa bhagavato mayā katāya ñāṇathomanāya phalaṃ etaṃ mama paññāmahattanti attho.

There, the meaning is that this greatness of my wisdom is the fruit of the praise of knowledge offered by me to the Blessed One Anomadassī.

Ở đây, ý nghĩa là, đây là quả của sự ca ngợi trí tuệ mà tôi đã thực hiện đối với Đức Phật Anomadassī, tức là sự vĩ đại của trí tuệ của tôi.

1758

364. Pavattitaṃ dhammacakkanti ettha cakka-saddo panāyaṃ ‘‘catucakkayāna’’ntiādīsu vāhane vattati.

364. In "The Dhamma-wheel has been set in motion", the word "cakka" (wheel) refers to a vehicle in phrases like "a four-wheeled carriage" and so on.

364. Ở đây, từ cakka (bánh xe) trong Pavattitaṃ Dhammacakkaṃ (Pháp luân đã được chuyển vận) được sử dụng để chỉ phương tiện vận chuyển trong các trường hợp như "catucakkayāna" (xe bốn bánh) v.v...

‘‘Pavattite ca pana bhagavatā dhammacakke’’tiādīsu (mahāva. 17; saṃ. ni. 5.1081) desanāyaṃ.

It refers to teaching in phrases like "When the Dhamma-wheel was set in motion by the Blessed One" and so on.

Trong các trường hợp như "Pavattite ca pana bhagavatā dhammacakke" (và khi Pháp luân đã được Đức Thế Tôn chuyển vận) v.v... (Mahāva. 17; Saṃ. Ni. 5.1081) để chỉ sự thuyết giảng.

‘‘Cakkaṃ vattaya sabbapāṇina’’ntiādīsu (jā. 1.7.149) dānamayapuññakiriyāyaṃ.

It refers to meritorious deeds of giving in phrases like "Set the wheel in motion for all beings" and so on.

Trong các trường hợp như "Cakkaṃ vattaya sabbapāṇinaṃ" (hãy chuyển vận bánh xe cho tất cả chúng sinh) v.v... (Jā. 1.7.149) để chỉ hành động tạo phước bằng bố thí.

‘‘Cakkaṃ vatteti ahoratta’’ntiādīsu iriyāpathe.

It refers to bodily postures in phrases like "The wheel turns day and night" and so on.

Trong các trường hợp như "Cakkaṃ vatteti ahorattaṃ" (chuyển vận bánh xe ngày đêm) v.v... để chỉ tư thế oai nghi.

‘‘Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’tiādīsu (jā. 1.1.104; 1.5.103) khuracakke ‘‘rājā cakkavattī cakkānubhāvena vattanako’’tiādīsu (itivu. 22; dī. ni. 1.258) ratanacakke.

It refers to a razor-wheel in phrases like "The wheel turns on the head of a man overcome by desire" and so on; and to the jewel-wheel in phrases like "The universal monarch is one who turns the wheel by the power of the wheel" and so on.

Trong các trường hợp như "Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake" (đối với người bị dục vọng đánh bại, bánh xe quay trên đầu) v.v... (Jā. 1.1.104; 1.5.103) để chỉ bánh xe dao cạo; trong các trường hợp như "Rājā cakkavattī cakkānubhāvena vattanako" (vua Chuyển Luân Thánh Vương là người chuyển vận bằng năng lực của bánh xe) v.v... (Itivu. 22; Dī. Ni. 1.258) để chỉ bánh xe báu.

Idha panāyaṃ desanāyaṃ.

Here, however, it refers to teaching.

Ở đây, nó được dùng để chỉ sự thuyết giảng.

Tādinā tādiguṇasamannāgatena sakyaputtena gotamasambuddhena pavattitaṃ desitaṃ piṭakattayasaṅkhātaṃ dhammacakkaṃ ahaṃ sammā aviparītena anuvattemi anugantvā vattemi, desemi desanaṃ karomi.

I rightly follow the Dhamma-wheel, which consists of the three Piṭakas, set in motion and taught by the Sakyan's son, Gotama Buddha, who is endowed with such qualities; I go after it and turn it, I teach, I make a teaching.

Tôi chuyển vận theo (anuvattemi) Pháp luân (dhammacakkaṃ) gồm Tam Tạng đã được chuyển vận (pavattitaṃ) tức là đã được thuyết giảng bởi Đức Phật Gotama, bậc tối thắng (Sakyaputtena) với những phẩm chất như vậy (tādinā), một cách chân chánh (sammā), không sai lệch; tôi thuyết giảng, tôi thực hiện việc thuyết giảng.

Idaṃ anuvattanaṃ desitassa anugantvā pacchā desanaṃ purimabuddhānaṃ katāya ñāṇathomanāya phalanti sambandho.

This following (of the Dhamma-wheel), this teaching after the taught, is the fruit of the praise of knowledge offered to the previous Buddhas – this is the connection.

Đây (idaṃ), sự chuyển vận theo, tức là việc thuyết giảng sau khi đã được thuyết giảng, là quả của sự ca ngợi trí tuệ đã thực hiện đối với các Đức Phật quá khứ.

1759

365. Tato sappurisūpanissayayonisomanasikārādipuññaphalaṃ dassento mā me kadāci pāpicchotiādimāha.

365. Then, showing the fruit of wholesome deeds such as good friendships and proper attention, he said, "May no evil-wisher ever..." and so on.

365. Sau đó, để chỉ ra quả của phước báu như sự nương tựa vào bậc thiện nhân và tác ý như lý, ngài nói mā me kadāci pāpiccho (mong rằng tôi không bao giờ có ác ý) v.v...

Tattha pāpiccho lāmakāya icchāya samannāgato pāpacārī puggalo ca ṭhānanisajjādīsu vattapaṭivattakaraṇe kusīto ca jhānasamādhimaggabhāvanādīsu hīnavīriyo ca ganthadhuravipassanādhuravirahitattā appassuto ca ācariyupajjhāyādīsu ācāravirahitattā anācāro ca puggalo kadāci kāle katthaci ṭhāne me mayā saha sameto samāgato mā ahu mā bhavatūti sambandho.

There, pāpiccho (evil-wisher), a person endowed with evil desires, an evil-doer, and kusīto (lazy) in performing duties regarding standing and sitting, etc., and hīnavīriyo (of weak energy) in the cultivation of jhāna, samādhi, and the path, etc., and appassuto (of little learning) due to being devoid of the burden of texts and insight, and anācāro (of bad conduct) due to being devoid of proper conduct towards teachers and preceptors, etc., such a person may not ever, at any time, anywhere, in any place, meet with me – thus is the connection.

Ở đây, kẻ có ác dục là người có những ước muốn thấp hèn, là người hành ác; và là người lười biếng trong việc thực hiện các phận sự như đứng, ngồi, v.v.; và là người yếu kém tinh tấn trong việc tu tập thiền định, thiền chỉ, thiền quán; và là người ít học vì không có gánh nặng học hỏi (ganthadhura) và gánh nặng tuệ quán (vipassanādhura); và là người vô lễ vì không có oai nghi đối với các bậc thầy, bổn sư, v.v. – mong rằng người như vậy chớ bao giờ vào lúc nào đó, ở nơi nào đó hội ngộ với ta.

1760

366. Bahussutoti pariyattipaṭivedhavasena duvidho bahussuto ca puggalo.

366. Bahussuto: A person of vast learning, twofold by way of scriptural knowledge (pariyatti) and penetrative knowledge (paṭivedha).

366. Người đa văn là người đa văn có hai loại theo pariyatti (giáo học) và paṭivedha (thực chứng).

Medhāvīti medhāya paññāya samannāgato ca.

Medhāvī: A person endowed with intelligence, wisdom.

Người có trí tuệ là người có trí tuệ (medhā) và tuệ (paññā).

Sīlesu susamāhitoti catupārisuddhisīlamaggasampayuttasīlaaṭṭhaṅguposathasīlādīsu suṭṭhu āhito ṭhapitacitto ca.

Sīlesu susamāhito: A person whose mind is well-established in the four pure moralities, the morality connected with the path, and the eight-limbed Uposatha morality, etc.

Người kiên cố trong giới luật là người có tâm kiên cố, đặt vững chắc trong các giới luật thanh tịnh bốn phần, giới luật liên hệ đến đạo, giới luật Bát quan trai, v.v.

Cetosamathānuyuttoti cittassa ekībhāvamanuyutto ca puggalo.

Cetosamathānuyutto: A person devoted to the one-pointedness of mind.

Người chuyên tâm an tịnh là người chuyên tâm vào sự nhất tâm của tâm.

Api muddhani tiṭṭhatu evarūpo puggalo mayhaṃ muddhani sirasi api tiṭṭhatūti attho.

Api muddhani tiṭṭhatu: May such a person stand even on my head – that is the meaning.

Dù có ở trên đỉnh đầu – người như vậy cũng có thể ở trên đỉnh đầu của ta; đó là ý nghĩa.

1761

367. Attano laddhaphalānisaṃsaṃ vatvā tatthaññe niyojento taṃ vo vadāmi bhaddantetiādimāha.

367. Having stated the benefits of his attained fruits, and urging others to them, he said, "That I declare to you, good sirs..." and so on.

367. Sau khi nói về lợi ích của quả vị mình đã đạt được, để khuyến khích người khác, Ngài nói: Ta nói điều này với các thiện hữu và v.v.

Taṃ suviññeyyameva.

That is quite understandable.

Điều đó rất dễ hiểu.

1762

368-9. Yamahanti yaṃ assajittheraṃ ahaṃ paṭhamaṃ ādimhi disvā sotāpattimaggapaṭilābhena sakkāyadiṭṭhādīnaṃ kilesānaṃ pahīnattā vimalo malarahito ahuṃ ahosi, so assajitthero me mayhaṃ ācariyo lokuttaradhammasikkhāpako ahuṃ.

368-9. The one whom I, that is, Assaji Thera, first saw and thereby, through the attainment of the path of Stream-entry, became spotless, free from defilements such as personality view, he, that Assaji Thera, was my teacher, the instructor of supramundane Dhamma to me.

368-9. Người mà ta – Assaji Tỳ-kheo mà ta lần đầu tiên trông thấy, ta đã trong sạch, không còn cấu uế vì đã đoạn trừ các phiền não như tà kiến về thân (sakkāyadiṭṭhi), v.v., nhờ đạt được Sơ quả Tu-đà-hoàn; vị ấy – Assaji Tỳ-kheo là thầy của ta, là người chỉ dạy pháp siêu thế cho ta.

Ahaṃ tassa savanāya anusāsanena ajja dhammasenāpati ahuṃ.

Through his instruction, I became the Dhamma commander today.

Nhờ lời giáo huấn của Ngài, hôm nay ta đã trở thành Pháp tướng quân.

Sabbattha sabbesu guṇesu pāramiṃ patto pariyosānaṃ patto anāsavo nikkileso viharāmi.

I dwell without defilements, having reached the consummation in all virtues, having reached the end.

Ta sống ở khắp mọi nơi – trong tất cả các đức tính, đã đạt đến Ba-la-mật, đã đạt đến cứu cánh, không lậu hoặc, không phiền não.

1763

370. Attano ācariye sagāravaṃ dassento yo me ācariyotiādimāha.

370. Showing his reverence for his teacher, he said, "My teacher..." and so on.

370. Để bày tỏ lòng tôn kính đối với thầy của mình, Ngài nói: Thầy của ta và v.v.

Yo assaji nāma thero satthu sāvako me mayhaṃ ācariyo āsi ahosi, so thero yassaṃ disāyaṃ yasmiṃ disābhāge vasati, ahaṃ taṃ disābhāgaṃ ussīsamhi sīsuparibhāge karomīti sambandho.

Whatever Thera named Assaji, a disciple of the Teacher, was my teacher, in whichever direction that Thera dwells, I make that direction my head-rest – thus is the connection.

Vị Trưởng lão tên Assaji, đệ tử của Đức Phật, là thầy của ta; vị Trưởng lão ấy sống ở phương nào, ta đặt đầu về phương đó; đó là sự liên kết.

1764

371. Tato attano ṭhānantarappattabhāvaṃ dassento mama kammantiādimāha.

371. Then, showing his attainment of his position, he said, "My deed..." and so on.

371. Sau đó, để bày tỏ việc mình đã đạt được địa vị, Ngài nói: Nghiệp của ta và v.v.

Gotamo bhagavā sakyapuṅgavo sakyakulaketu sabbaññutaññāṇena mama pubbe katakammaṃ saritvāna ñatvā bhikkhusaṅghamajjhe nisinno aggaṭṭhāne aggasāvakaṭṭhāne maṃ ṭhapesīti sambandho.

The Blessed One, Gotama, the chief of the Sakyans, knowing my deed done previously with his Omniscient Knowledge, while seated in the midst of the assembly of monks, placed me in the foremost position (of chief disciple) – thus is the connection.

Đức Thế Tôn Gotama, bậc anh hùng của dòng Sakya, sau khi nhớ lại – biết được nghiệp ta đã làm trước đây bằng tuệ Toàn tri, Ngài ngồi giữa Tăng đoàn và đặt ta vào địa vị tối thượng – địa vị Thượng thủ đệ tử; đó là sự liên kết.

1765

374. Atthapaṭisambhidā, dhammapaṭisambhidā, niruttipaṭisambhidā, paṭibhānapaṭisambhidāti imā catasso paṭisambhidā ca, tāsaṃ bhedo paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.76; vibha. 718) vuttoyeva.

374. The four analytical knowledges (paṭisambhidā), namely, analytical knowledge of meaning (atthapaṭisambhidā), analytical knowledge of phenomena (dhammapaṭisambhidā), analytical knowledge of language (niruttipaṭisambhidā), and analytical knowledge of ready wit (paṭibhānapaṭisambhidā), and their distinctions, are explained in the Paṭisambhidāmagga.

374. Bốn tuệ phân tích này là: tuệ phân tích về ý nghĩa (atthapaṭisambhidā), tuệ phân tích về pháp (dhammapaṭisambhidā), tuệ phân tích về ngôn ngữ (niruttipaṭisambhidā), tuệ phân tích về biện tài (paṭibhānapaṭisambhidā); sự phân loại của chúng đã được nói trong Paṭisambhidāmagga (Paṭi. Ma. 1.76; Vibha. 718).

Catumaggacatuphalavasena vā rūpārūpajhānavasena vā aṭṭha vimokkhā saṃsāravimuccanadhammā ca iddhividhādayo cha abhiññāyo ca sacchikatā paccakkhaṃ katā.

The eight liberations (vimokkha), which are phenomena leading to liberation from saṃsāra, whether by way of the four paths and four fruits or by way of the rūpa and arūpa jhāna, and the six supernormal powers (abhiññā), such as the various psychic powers (iddhividha), were realized directly.

Tám giải thoát, tức là các pháp giải thoát khỏi luân hồi, theo nghĩa bốn đạo, bốn quả, hoặc theo nghĩa thiền sắc giới và vô sắc giới; và sáu thắng trí như thần thông, v.v., đã được chứng ngộ, đã được thực chứng.

Kataṃ buddhassa sāsananti buddhassa anusiṭṭhi ovādasaṅkhātaṃ sāsanaṃ kataṃ arahattamaggañāṇena nipphāditanti attho.

The Buddha’s teaching has been accomplished means that the teaching, consisting of the Buddha's instructions and admonitions, has been brought to completion (accomplished) through the knowledge of the Arahant path.

Giáo pháp của Đức Phật đã được thực hiện có nghĩa là giáo pháp của Đức Phật, tức là lời giáo huấn, lời khuyên dạy, đã được thực hiện, đã được hoàn thành bằng tuệ đạo A-la-hán.

1766

Itthaṃ sudanti ettha itthanti nidassanatthe nipāto, iminā pakārenāti attho.

In Itthaṃ sudaṃ, the word itthaṃ is an indeclinable particle meaning 'thus' or 'in this manner', signifying 'in this way'.

Itthaṃ suda – ở đây, itthaṃ là một giới từ chỉ sự minh họa, có nghĩa là “theo cách này”.

Tena sakalasāriputtāpadānaṃ nidasseti.

Thereby, the entire account of the Elder Sāriputta's past deeds is indicated.

Nhờ đó, toàn bộ tiểu sử của Sāriputta được minh họa.

Sudanti padapūraṇe nipāto.

Sudaṃ is an indeclinable particle used for emphasis or as a filler word.

Suda là một giới từ bổ nghĩa.

Āyasmāti garugāravādhivacanaṃ.

Āyasmā is an address indicating respect and reverence.

Āyasmā là một từ tôn kính.

Sāriputtoti mātu nāmavasena katanāmadheyyo thero.

Sāriputto is the Elder named after his mother.

Sāriputta là vị Trưởng lão được đặt tên theo tên mẹ.

Imā gāthāyoti imā sakalā sāriputtattherāpadānagāthāyo abhāsi kathesi.

Imā gāthāyo means he spoke, he recited, these verses, the entire verses of the Elder Sāriputta’s Apadāna.

Những bài kệ này – những bài kệ toàn bộ tiểu sử của Trưởng lão Sāriputta này, Ngài đã nói, đã thuyết.

Itisaddo parisamāpanatthe nipāto, sakalaṃ sāriputtāpadānaṃ niṭṭhitanti attho.

The word iti is an indeclinable particle signifying conclusion, meaning the entire Sāriputta Apadāna is finished.

Từ iti là một giới từ chỉ sự kết thúc, có nghĩa là toàn bộ tiểu sử của Sāriputta đã hoàn tất.

1767

Sāriputtattheraapadānavaṇṇanā samattā.

The commentary on the Apadāna of the Elder Sāriputta is concluded.

Chú giải tiểu sử Trưởng lão Sāriputta đã hoàn tất.

1768

3-2. Mahāmoggallānattheraapadānavaṇṇanā

3-2. Commentary on the Apadāna of the Elder Mahāmoggallāna

3-2. Chú giải tiểu sử Trưởng lão Mahāmoggallāna

1769

Anomadassī bhagavātyādikaṃ āyasmato moggallānattherassa apadānaṃ.

The Fortunate One Anomadassī and so forth is the Apadāna of the Venerable Elder Moggallāna.

Đức Thế Tôn Anomadassī và v.v. là tiểu sử của Trưởng lão Āyasmā Moggallāna.

Ayañca thero purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto anomadassissa bhagavato kāletiādi sāriputtattherassa dhammasenāpatino vatthumhi vuttameva.

This Elder, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merits conducive to liberation in various existences, at the time of the Fortunate One Anomadassī, and so on, is mentioned in the account of the Dhamma Commander, the Elder Sāriputta.

Vị Trưởng lão này, sau khi đã tạo các ba-la-mật ở các Đức Phật quá khứ, tích lũy công đức là nhân duyên cho sự giải thoát trong các kiếp sống khác nhau, vào thời Đức Thế Tôn Anomadassī, v.v., đã được nói trong câu chuyện của Pháp tướng quân Sāriputta Trưởng lão.

Thero hi pabbajitadivasato paṭṭhāya sattame divase magadharaṭṭhe kallavālagāmakaṃ upanissāya samaṇadhammaṃ karonto thinamiddhe okkamante satthārā ‘‘moggallāna, mā tuccho tava vāyāmo’’tiādinā saṃvejito thinamiddhaṃ vinodetvā bhagavatā vuccamānaṃ dhātukammaṭṭhānaṃ suṇanto eva vipassanāpaṭipāṭiyā uparimaggattayaṃ adhigantvā aggaphalakkhaṇe sāvakañāṇassa matthakaṃ pāpuṇi.

Indeed, on the seventh day from his ordination, while cultivating spiritual practice near the village of Kallavāla in Magadha, when sloth and torpor arose, the Teacher admonished him with words like "Moggallāna, let not your effort be vain." Having overcome sloth and torpor, and while listening to the meditation on elements taught by the Fortunate One, he attained the three higher paths through the progression of insight, and at the moment of the highest fruit, he reached the pinnacle of a disciple’s knowledge.

Thật vậy, vị Trưởng lão này, vào ngày thứ bảy kể từ ngày xuất gia, khi đang tu tập pháp Sa-môn gần làng Kallavāla trong xứ Magadha, khi bị hôn trầm và thụy miên xâm chiếm, đã được Đức Đạo Sư cảnh tỉnh bằng lời “Moggallāna, sự tinh tấn của con không vô ích đâu”, Ngài đã trừ bỏ hôn trầm và thụy miên, và khi nghe Đức Thế Tôn giảng về thiền quán các yếu tố (dhātukammaṭṭhāna), Ngài đã đạt được ba đạo quả cao hơn theo trình tự tuệ quán, và vào khoảnh khắc đạt được quả vị tối thượng, Ngài đã đạt đến đỉnh cao của tuệ vị đệ tử.

1770

375. Evaṃ dutiyasāvakabhāvaṃ patvā āyasmā mahāmoggallānatthero attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacariyaṃ apadānaṃ pakāsento anomadassī bhagavātiādimāha.

375. Having thus attained the state of the second chief disciple, the Venerable Elder Mahāmoggallāna, recollecting his past actions, due to joy, declared his former deeds, his Apadāna, beginning with The Fortunate One Anomadassī.

375. Khi đã đạt được địa vị Thượng thủ đệ tử thứ hai như vậy, Trưởng lão Āyasmā Mahāmoggallāna, sau khi nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, đã bày tỏ tiểu sử quá khứ của mình với niềm hoan hỷ, nói: Đức Thế Tôn Anomadassī và v.v.

Tattha na omaṃ alāmakaṃ dassanaṃ passanaṃ assāti anomadassī.

Here, Anomadassī means he whose vision (dassana) is not inferior or ignoble (na omaṃ alāmakaṃ).

Ở đây, Anomadassī là người có cái thấy không thấp kém, không hạ liệt.

Tassa hi dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitasarīrattā sakalaṃ divasaṃ sakalaṃ māsaṃ sakalaṃ saṃvaccharaṃ saṃvaccharasatasahassampi passantānaṃ devamanussānaṃ atittikaraṃ dassananti, anomaṃ alāmakaṃ nibbānaṃ dassanasīloti vā ‘‘anomadassī’’ti laddhanāmo bhāgyavantatādīhi kāraṇehi bhagavā.

Indeed, because his body was adorned with the thirty-two marks of a Great Man, his sight was unsatisfying to devas and humans who gazed upon him for a whole day, a whole month, a whole year, or even a hundred thousand years; or he is called "Anomadassī" because he is accustomed to seeing the excellent, ignoble Nibbāna; and he is the Fortunate One due to reasons such as being blessed with good fortune.

Thật vậy, vì thân Ngài được trang hoàng bằng ba mươi hai tướng đại nhân, nên việc nhìn Ngài suốt một ngày, suốt một tháng, suốt một năm, thậm chí hàng trăm ngàn năm cũng không làm chư thiên và loài người nhàm chán; hoặc Ngài là người có thói quen thấy Niết Bàn không thấp kém, không hạ liệt; do đó, Ngài có tên là “Anomadassī”, và là Đức Thế Tôn vì các lý do như có phước báu, v.v.

Lokajeṭṭhoti sakalasattalokassa jeṭṭho padhāno.

Lokajeṭṭho means the chief, the foremost, of all sentient beings in the world.

Bậc tối thắng của thế gian là bậc tối thượng, đứng đầu của tất cả chúng sanh trong thế gian.

Āsabhasadisattā āsabho, narānaṃ āsabho narāsabho.

Due to being like a bull, he is an āsabha; the bull among men is narāsabho.

Ngài giống như một con bò chúa nên gọi là āsabha, bò chúa của loài người là narāsabha.

So lokajeṭṭho narāsabho anomadassī bhagavā devasaṅghapurakkhato devasamūhehi parivārito.

That Anomadassī, the Fortunate One, the foremost in the world, the bull among men, was attended by a host of devas.

Đức Thế Tôn Anomadassī, bậc tối thắng của thế gian, bò chúa của loài người, được chư thiên vây quanh, được các nhóm chư thiên bao quanh.

Himavantamhi vihāsīti sambandho.

The connection is: he dwelt in the Himavanta mountain range.

Ngài đã trú ngụ ở Hy Mã Lạp Sơn; đó là sự liên kết.

1771

376. Yadā dutiyasāvakabhāvāya dutiyavāre patthanaṃ akāsi, tadā nāmena varuṇo nāma ahaṃ nāgarājā hutvā nibbatto ahosinti attho.

376. When he made his aspiration for the second chief discipleship for the second time, then, he means, I was reborn as a nāga king named Varuṇa.

376. Khi Ngài đã thực hiện lời nguyện cầu lần thứ hai để trở thành Thượng thủ đệ tử thứ hai, khi ấy ta đã tái sanh làm vua rắn (nāgarājā) tên là Varuṇa; đó là ý nghĩa.

Tena vuttaṃ – ‘‘varuṇo nāma nāmena, nāgarājā ahaṃ tadā’’ti.

Therefore, it is said: "Varuṇa was my name, I was then a nāga king."

Vì vậy, đã nói: “Khi ấy ta là vua rắn tên Varuṇa”.

Kāmarūpīti yadicchitakāmanimmānasīlo.

Kāmarūpī means he had the power to create any desired form.

Kāmarūpī là người có khả năng hóa hiện theo ý muốn.

Vikubbāmīti vividhaṃ iddhivikubbanaṃ karomi.

Vikubbāmī means I perform various psychic transformations.

Ta biến hóa là ta thực hiện nhiều phép biến hóa thần thông.

Mahodadhinivāsahanti mañjerikā nāgā, bhūmigatā nāgā, pabbataṭṭhā nāgā, gaṅgāvaheyyā nāgā, sāmuddikā nāgāti imesaṃ nāgānaṃ antare sāmuddikanāgo ahaṃ mahodadhimhi samudde nivāsiṃ, vāsaṃ kappesinti attho.

Mahodadhinivāsaṃ means among the nāgas, such as the Mañjerika nāgas, earth-dwelling nāgas, mountain-dwelling nāgas, river-dwelling nāgas, and ocean-dwelling nāgas, I, an ocean-dwelling nāga, dwelt in the great ocean (mahodadhi), I made my abode there.

Ta sống ở biển lớn có nghĩa là trong số các loài rắn như rắn Mañjerikā, rắn sống dưới đất, rắn sống trên núi, rắn sống ở sông Hằng, rắn sống ở biển, ta là rắn biển, ta đã sống, đã trú ngụ ở biển lớn; đó là ý nghĩa.

1772

377. Saṅgaṇiyaṃ gaṇaṃ hitvāti niccaparivārabhūtaṃ sakaparivāraṃ nāgasamūhaṃ hitvā vinā hutvā.

377. Saṅgaṇiyaṃ gaṇaṃ hitvā means leaving aside his entire retinue of nāgas, his constant attendants.

377. Sau khi rời bỏ đoàn tùy tùng có nghĩa là sau khi rời bỏ, không có đoàn rắn tùy tùng luôn đi theo mình.

Tūriyaṃ paṭṭhapesahanti ahaṃ tūriyaṃ paṭṭhapesiṃ, vajjāpesinti attho.

Tūriyaṃ paṭṭhapesahaṃ means I played musical instruments, I caused them to be played.

Ta đã cử hành nhạc cụ có nghĩa là ta đã cử hành nhạc cụ, đã cho tấu nhạc.

Sambuddhaṃ parivāretvāti anomadassisambuddhaṃ samantato sevamānā accharā nāgamāṇavikā vādesuṃ dibbavādehi gītā vākyādīhi vādesuṃ laddhānurūpato vajjesuṃ tadāti attho.

Sambuddhaṃ parivāretvā means surrounding the Fully Enlightened One Anomadassī, the nāga maidens (accharā), serving him from all sides, played with divine sounds, with songs, words, and so forth, they played in a manner befitting the occasion, at that time.

Sau khi vây quanh Đức Chánh Đẳng Giác có nghĩa là các tiên nữ rắn (nāgamāṇavikā), khi hầu hạ Đức Chánh Đẳng Giác Anomadassī từ mọi phía, đã tấu nhạc – đã tấu nhạc thần diệu bằng lời ca, v.v. theo cách phù hợp; đó là ý nghĩa khi ấy.

1773

378. Vajjamānesu tūresūti manussanāgatūriyesu pañcaṅgikesu vajjamānesu.

378. Vajjamānesu tūresū means while the five-membered human and nāga musical instruments were being played.

378. Khi các nhạc cụ đang được tấu có nghĩa là khi các nhạc cụ của loài người và loài rắn, gồm năm loại, đang được tấu.

Devā tūrāni vajjayunti cātumahārājikā devā dibbatūriyāni vajjiṃsu vādesunti attho.

Devā tūrāni vajjayuṃ means the devas of the Cātumahārājika realm played divine musical instruments, they caused them to be played, at that time.

Chư thiên tấu nhạc cụ có nghĩa là chư thiên ở cõi Tứ Đại Thiên Vương đã tấu các nhạc cụ thần diệu; đó là ý nghĩa.

Ubhinnaṃ saddaṃ sutvānāti ubhinnaṃ devamanussānaṃ bherisaddaṃ sutvā.

Ubhinnaṃ saddaṃ sutvānā means having heard the sound of the drums of both devas and humans.

Sau khi nghe âm thanh của cả hai có nghĩa là sau khi nghe âm thanh trống của cả chư thiên và loài người.

Tilokagarusamānopi buddho sampabujjhatha jānāti suṇātīti attho.

The Buddha, though revered by the three worlds, sampabujjhatha understood, knew, heard.

Đức Phật, dù được tôn kính như bậc thầy của ba cõi, đã tỉnh thức – có nghĩa là Ngài biết, Ngài nghe.

1774

379. Nimantetvāna sambuddhanti sasāvakasaṅghaṃ sambuddhaṃ svātanāya nimantetvā parivāretvā.

379. Nimantetvāna sambuddhaṃ means having invited the Fully Enlightened One with his assembly of disciples for the next day, having surrounded him.

379. Sau khi thỉnh Đức Chánh Đẳng Giác có nghĩa là sau khi thỉnh Đức Chánh Đẳng Giác cùng với Tăng đoàn cho ngày mai, sau khi vây quanh Ngài.

Sakabhavananti attano nāgabhavanaṃ upāgamiṃ.

Sakabhavanaṃ means I went to my own nāga realm.

Ta đã trở về cung điện của mình, tức là cung điện của loài rắn.

Gantvā ca āsanaṃ paññapetvānāti rattiṭṭhānadivāṭṭhānakuṭimaṇḍapasayananisīdanaṭṭhānāni paññāpetvā sajjetvāti attho.

And having gone there, āsanaṃ paññapetvānā means having prepared and arranged places for resting at night and by day, hermitages, pavilions, beds, and sitting places.

“Gantvā ca āsanaṃ paññapetvānā (Sau khi đi và sắp đặt chỗ ngồi)” có nghĩa là đã sắp đặt và chuẩn bị các chỗ ở ban đêm, chỗ ở ban ngày, các tịnh xá, các lều, chỗ nằm và chỗ ngồi.

Kālamārocayiṃ ahanti evaṃ katapubbavidhāno ahaṃ ‘‘kālo, bhante, niṭṭhitaṃ bhatta’’nti kālaṃ ārocayiṃ viññāpesiṃ.

Kālamārocayiṃ ahaṃ means I, having thus made the preliminary arrangements, announced the time, informed him: "It is time, Bhante, the meal is ready."

“ Kālamārocayiṃ aha (Tôi đã báo giờ)” có nghĩa là, sau khi đã làm những sự chuẩn bị trước như vậy, tôi đã báo giờ, đã thưa trình rằng: “Bạch Thế Tôn, đã đến giờ, bữa ăn đã sẵn sàng.”

1775

380. Khīṇāsavasahassehīti tadā so bhagavā arahantasahassehi parivuto lokanāyako sabbā disā obhāsento me bhavanaṃ upāgami sampattoti attho.

380. Khīṇāsavasahassehī means at that time, that Fortunate One, surrounded by thousands of Arahants, the leader of the world, illuminating all directions, upāgami reached my abode, arrived.

380. “ Khīṇāsavasahassehī (Với hàng ngàn vị lậu tận)” có nghĩa là, khi ấy, Đức Thế Tôn ấy, bậc đạo sư của thế gian, được hàng ngàn vị A-la-hán vây quanh, chiếu sáng khắp mọi phương, đã upāgami (đến) cung điện của tôi, nghĩa là đã đến nơi.

1776

381. Attano bhavanaṃ paviṭṭhaṃ bhagavantaṃ bhojanākāraṃ dassento upaviṭṭhaṃ mahāvīrantiādimāha.

381. Showing the manner of the meal for the Fortunate One who had entered his abode, he spoke of upaviṭṭhaṃ mahāvīraṃ and so forth.

381. Để trình bày về bữa ăn cho Đức Thế Tôn đã bước vào cung điện của mình, vị ấy nói: “ Upaviṭṭhaṃ mahāvīra (Bậc Đại Hùng đã an tọa)” và những câu tiếp theo.

Taṃ suviññeyyameva.

That is quite easy to understand.

Điều đó rất dễ hiểu.

1777

386. Okkākakulasambhavoti okkākarañño paramparāgatarājakule uppanno sakalajambudīpe pākaṭarājakule uppanno vā gottena gottavasena gotamo nāma satthā manussaloke bhavissati.

386. Okkākakulasambhavo means a Teacher named Gotama, of the Gotama clan, born into the royal family descended from King Okkāka, or born into a well-known royal family throughout Jambudīpa, will arise in the human world.

386. “ Okkākakulasambhavo (Xuất thân từ dòng dõi Okkāka)” có nghĩa là, sẽ có một vị Đạo Sư tên là Gotama gottena (theo họ), sinh ra trong dòng dõi vua Okkāka truyền thừa, hoặc sinh ra trong dòng dõi vương tộc nổi tiếng khắp toàn cõi Diêm-phù-đề, trong cõi người.

1778

388. So pacchā pabbajitvānāti so nāgarājā pacchā pacchimabhave kusalamūlena puññasambhārena codito uyyojito sāsane pabbajitvā gotamassa bhagavato dutiyo aggasāvako hessatīti byākaraṇamakāsi.

388. So pacchā pabbajitvānā means that nāga king, later in a future existence, codito urged by the kusalamūlena (root of wholesome action), by the accumulation of merit, will go forth into the dispensation, and will be the second chief disciple of the Fortunate One Gotama, thus he made the prediction.

388. “ So pacchā pabbajitvānā (Vị ấy sau này sẽ xuất gia)” có nghĩa là, vị vua rắn ấy, trong kiếp sau, codito (được thúc đẩy) bởi kusalamūlena (căn lành), tức là bởi khối công đức, sẽ xuất gia trong giáo pháp và sẽ trở thành vị Thượng Thủ Thanh Văn thứ hai của Đức Thế Tôn Gotama, vị ấy đã thọ ký như vậy.

1779

389. Āraddhavīriyoti ṭhānanisajjādīsu iriyāpathesu vīriyavā.

389. Āraddhavīriyo means diligent in postures such as standing and sitting.

389. “ Āraddhavīriyo (Đã khởi tinh tấn)” có nghĩa là tinh tấn trong các oai nghi như đứng, ngồi.

Pahitattoti nibbāne pesitacitto.

Pahitatto means with his mind directed towards Nibbāna.

“ Pahitatto (Tâm đã được gởi gắm)” có nghĩa là tâm đã được gởi gắm đến Niết-bàn.

Iddhiyā pāramiṃ gatoti ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ iddhimantānaṃ yadidaṃ mahāmoggallāno’’ti (a. ni. 1.180, 190) adhiṭṭhāniddhivikubbaniddhikammavipākajiddhiādīsu pāramiṃ pariyosānaṃ gato patto.

Iddhiyā pāramiṃ gato means "Among my bhikkhu disciples who possess psychic power, the foremost is Mahāmoggallāna" (A.N. 1.180, 190); he reached the perfection, the culmination, in psychic powers such as those resulting from determination, transformation, and karma-vipāka.

“ Iddhiyā pāramiṃ gato (Đã đạt đến sự viên mãn về thần thông)” có nghĩa là đã đạt đến sự viên mãn, tức là sự kết thúc, trong các loại thần thông như thần thông tùy ý (adhiṭṭhāniddhi), thần thông biến hóa (vikubbaniddhi), thần thông do quả nghiệp (kammavipākajiddhi), v.v., như đã nói: “Này các Tỳ-khưu, trong số các Tỳ-khưu đệ tử của Ta, vị tối thắng về thần thông đó là Đại Mục-kiền-liên.”

Sabbāsaveti ā samantato savanato pavattanato ‘‘āsavā’’ti laddhanāme kāmabhavadiṭṭhiavijjādhamme sabbe pariññāya samantato aññāya jānitvā pajahitvā anāsavo nikkileso.

Sabbāsave means all defilements (āsava), such as sensual desire, existence, wrong view, and ignorance, which are so called because they flow (savana) from all sides (ā); pariññāya having fully comprehended, understood, and abandoned all these, he is anāsavo (without defilements), stainless.

“ Sabbāsave (Tất cả các lậu hoặc)” có nghĩa là, sau khi pariññāya (đã biết rõ) tất cả các pháp được gọi là “lậu hoặc” như dục lậu, hữu lậu, kiến lậu, vô minh lậu, v.v., do ā (khắp mọi phía) chảy ra và tiếp diễn, tức là sau khi đã biết rõ và đoạn trừ chúng, vị ấy anāsavo (không còn lậu hoặc), tức là không còn phiền não.

Nibbāyissatīti kilesakhandhaparinibbānena nibbāyissatīti sambandho.

The connection of " Nibbāyissatī" is that one will attain Nibbāna through the complete extinguishment of the aggregates of defilements.

“ Nibbāyissatī (Sẽ nhập Niết-bàn)” có mối liên hệ với việc sẽ nhập Niết-bàn bằng sự Niết-bàn của các phiền não và các uẩn.

1780

390. Evaṃ thero attano puññavasena laddhabyākaraṇaṃ vatvā puna pāpacariyaṃ pakāsento pāpamittopanissāyātiādimāha.

Thus, having spoken of the prophecy received due to his own merit, the elder, again revealing his past evil conduct, said, "due to association with evil friends," and so forth.

390. Sau khi nói về sự thọ ký mà vị Trưởng lão đã đạt được nhờ công đức của mình, vị ấy lại trình bày về ác nghiệp, nói: “ Pāpamittopanissāyā (Do nương tựa bạn ác)” và những câu tiếp theo.

Tattha pāpamitte pāpake lāmake mitte upanissāya nissaye katvā tehi saṃsaggo hutvāti attho.

In this context, " pāpamitte" means wicked, base friends; " upanissāya" means having resorted to them, having made them a reliance, that is, having associated with them.

Trong đó, “ pāpamitte (bạn ác)” có nghĩa là đã kết giao với những người bạn xấu xa, thấp kém, upanissāya (nương tựa) vào họ.

1781

Tatrāyamanupubbī kathā – ekasmiṃ samaye titthiyā sannipatitvā mantesuṃ – ‘‘jānāthāvuso, kena kāraṇena samaṇassa gotamassa lābhasakkāro mahā hutvā nibbatto’’ti?

Here is the gradual story: At one time, the sectarians gathered and deliberated, "Friends, do you know for what reason the ascetic Gotama has attained great gain and honor?"

Trong đó, câu chuyện tuần tự như sau: Một thời, các ngoại đạo nhóm họp và bàn bạc: “Này các hiền giả, các vị có biết vì lý do gì mà sự lợi lộc và cung kính của Sa-môn Gotama lại trở nên lớn lao không?”

‘‘Na jānāma’’.

"We do not know."

“Chúng tôi không biết.”

‘‘Tumhe pana na jānāthā’’ti?

"But don't you know?"

“Còn các vị thì không biết sao?”

‘‘Āma, jānāma’’ – moggallānaṃ nāma ekaṃ bhikkhuṃ nissāya uppanno.

"Yes, we know"—it has arisen due to reliance on a bhikkhu named Moggallāna.

“Vâng, chúng tôi biết” – nó phát sinh nhờ một Tỳ-khưu tên là Mục-kiền-liên.

So hi devalokaṃ gantvā devatāhi katakammaṃ pucchitvā āgantvā manussānaṃ kathesi – ‘‘idaṃ nāma katvā evarūpaṃ sampattiṃ labhantī’’ti.

He goes to the deva-world, asks the devas about their past deeds, returns, and tells people, "Having done this, they obtain such and such prosperity."

Vị ấy đi đến cõi trời, hỏi các vị trời về nghiệp đã làm, rồi trở về kể cho loài người: “Sau khi làm điều này, họ đạt được sự thịnh vượng như thế này.”

Niraye nibbattānampi kammaṃ pucchitvā āgantvā manussānaṃ kathesi – ‘‘idaṃ nāma katvā evarūpaṃ dukkhaṃ anubhavantī’’ti.

He also asks about the deeds of those born in hell, returns, and tells people, "Having done this, they experience such and such suffering."

Vị ấy cũng hỏi về nghiệp của những người sinh vào địa ngục, rồi trở về kể cho loài người: “Sau khi làm điều này, họ phải chịu khổ đau như thế này.”

Manussā tassa kathaṃ sutvā mahantaṃ lābhasakkāraṃ abhiharanti.

Hearing his words, people offer great gain and honor.

Loài người nghe lời kể của vị ấy thì mang đến sự lợi lộc và cung kính lớn lao.

Sace taṃ māretuṃ sakkhissāma, so lābhasakkāro amhākaṃ nibbattissati, attheso upāyoti sabbe ekacchandā hutvā ‘‘yaṃkiñci katvā taṃ māressāmā’’ti attano upaṭṭhāke samādapetvā kahāpaṇasahassaṃ labhitvā purisaghātake core pakkosāpetvā ‘‘mahāmoggallānatthero nāma samaṇassa gotamassa sāvako kāḷasilāyaṃ vasati, tumhe tattha gantvā taṃ mārethā’’ti tesaṃ taṃ sahassaṃ adaṃsu.

If we can kill him, that gain and honor will come to us; this is the way. All of them became of one mind, saying, "Whatever it takes, we will kill him." Having incited their supporters and obtained a thousand kahāpaṇas, they summoned the murderers, the thieves, and said to them, "The Elder Mahāmoggallāna, a disciple of the ascetic Gotama, dwells in Kāḷasilā. Go there and kill him." And they gave them that thousand.

Nếu chúng ta có thể giết được vị ấy, thì sự lợi lộc và cung kính đó sẽ thuộc về chúng ta. Đây là một phương tiện. Tất cả đều đồng lòng và nói: “Dù làm bất cứ điều gì, chúng ta sẽ giết vị ấy.” Họ đã sai khiến các cận sự của mình, nhận một ngàn đồng tiền vàng, rồi triệu tập những tên cướp giết người và nói: “Trưởng lão Đại Mục-kiền-liên, đệ tử của Sa-môn Gotama, đang trú tại Kāḷasilā. Các ngươi hãy đến đó và giết vị ấy.” Rồi họ đưa một ngàn đồng tiền vàng đó cho những tên cướp.

Corā dhanalābhena sampaṭicchitvā ‘‘theraṃ māressāmā’’ti gantvā tassa vasanaṭṭhānaṃ parivāresuṃ.

Accepting the money, the thieves, intending to kill the Elder, went and surrounded his dwelling place.

Những tên cướp nhận tiền và đồng ý: “Chúng tôi sẽ giết vị Trưởng lão.” Chúng đi đến vây quanh nơi trú ngụ của vị ấy.

Thero tehi parikkhittabhāvaṃ ñatvā kuñcikacchiddena nikkhamitvā pakkāmi.

The Elder, knowing that he was surrounded by them, slipped out through a keyhole and departed.

Vị Trưởng lão biết mình bị vây hãm, liền thoát ra qua lỗ khóa và bỏ đi.

Corā taṃ divasaṃ theraṃ adisvā punekadivasaṃ tassa vasanaṭṭhānaṃ parikkhipiṃsu.

Not seeing the Elder that day, the thieves again surrounded his dwelling place on another day.

Ngày hôm đó, những tên cướp không thấy vị Trưởng lão, rồi một ngày khác, chúng lại vây quanh nơi trú ngụ của vị ấy.

Thero ñatvā kaṇṇikāmaṇḍalaṃ bhinditvā ākāsaṃ pakkhandi.

The Elder, knowing this, broke through the rafter-circle and leaped into the air.

Vị Trưởng lão biết được, liền phá vỡ vòng mái nhà và bay lên không trung.

Evaṃ te paṭhamamāsepi, majjhimamāsepi theraṃ gahetuṃ nāsakkhiṃsu.

Thus, they could not seize the Elder in the first month or in the middle month.

Cứ như vậy, trong tháng đầu tiên và cả tháng giữa, chúng không thể bắt được vị Trưởng lão.

Pacchimamāse pana sampatte thero attanā katakammassa ākaḍḍhanabhāvaṃ ñatvā na apagacchi.

However, when the last month arrived, the Elder, knowing that his past kamma was drawing him in, did not leave.

Tuy nhiên, khi đến tháng cuối cùng, vị Trưởng lão biết rằng nghiệp mình đã làm đang kéo đến, nên không bỏ đi nữa.

Corā taṃ paharantā taṇḍulakamattāni aṭṭhīni karontā bhindiṃsu.

The thieves struck him, breaking him until his bones were like grains of rice.

Những tên cướp đánh đập vị ấy, làm cho xương cốt của vị ấy vỡ vụn như hạt gạo.

Atha naṃ ‘‘mato’’ti saññāya ekasmiṃ gumbapiṭṭhe khipitvā pakkamiṃsu.

Then, thinking he was dead, they threw him behind a bush and left.

Sau đó, chúng nghĩ rằng vị ấy đã chết, liền ném vị ấy vào một bụi cây và bỏ đi.

1782

Thero, ‘‘satthāraṃ passitvā vanditvāva parinibbāyissāmī’’ti attabhāvaṃ jhānaveṭhanena veṭhetvā ākāsena satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ‘‘bhante, parinibbāyissāmī’’ti āha.

The Elder, thinking, "I will attain parinibbāna only after seeing and paying homage to the Teacher," enveloped his body with jhāna-wraps, went to the Teacher through the air, paid homage to the Teacher, and said, "Venerable Sir, I will attain parinibbāna."

Vị Trưởng lão nghĩ: “Mình sẽ nhập Niết-bàn sau khi đã thấy và đảnh lễ Đức Đạo Sư.” Vị ấy bao bọc thân mình bằng sự thiền định, rồi bay trên không trung đến chỗ Đức Đạo Sư, đảnh lễ Đức Đạo Sư và nói: “Bạch Thế Tôn, con sẽ nhập Niết-bàn.”

‘‘Parinibbāyissasi, moggallānā’’ti?

"Will you attain parinibbāna, Moggallāna?"

“Này Mục-kiền-liên, con sẽ nhập Niết-bàn sao?”

‘‘Āma, bhante’’ti.

"Yes, Venerable Sir."

“Vâng, bạch Thế Tôn.”

‘‘Kattha gantvā parinibbāyissasī’’ti?

"Where will you go to attain parinibbāna?"

“Con sẽ đi đâu để nhập Niết-bàn?”

‘‘Kāḷasilāpadesaṃ, bhante’’ti.

"To the region of Kāḷasilā, Venerable Sir."

“Bạch Thế Tôn, đến vùng Kāḷasilā.”

‘‘Tena hi, moggallāna, mayhaṃ dhammaṃ kathetvā yāhi.

"Then, Moggallāna, preach the Dhamma to me and go.

“Vậy thì, Mục-kiền-liên, hãy thuyết pháp cho Ta rồi hãy đi.

Tādisassa hi me sāvakassa na dāni dassanaṃ atthī’’ti.

For there will be no more seeing a disciple like you."

Vì Ta sẽ không còn được thấy một đệ tử như con nữa.”

So ‘‘evaṃ karissāmi, bhante’’ti satthāraṃ vanditvā ākāsaṃ uppatitvā sāriputtatthero viya parinibbānadivase nānappakārā iddhiyo katvā dhammaṃ kathetvā satthāraṃ vanditvā kāḷasilāpadesaṃ gantvā parinibbāyi.

He said, "I will do so, Venerable Sir," and paying homage to the Teacher, he rose into the air and, like the Elder Sāriputta, on the day of his parinibbāna, he performed various psychic powers, preached the Dhamma, paid homage to the Teacher, went to the region of Kāḷasilā, and attained parinibbāna.

Vị ấy nói: “Vâng, bạch Thế Tôn,” rồi đảnh lễ Đức Đạo Sư, bay lên không trung, thi triển nhiều loại thần thông khác nhau vào ngày nhập Niết-bàn giống như Trưởng lão Xá-lợi-phất, thuyết pháp, đảnh lễ Đức Đạo Sư, rồi đi đến vùng Kāḷasilā và nhập Niết-bàn.

‘‘Theraṃ kira corā māresu’’nti ayaṃ kathā sakalajambudīpe patthari.

This story—"The Elder was killed by thieves"—spread throughout all of Jambudīpa.

Câu chuyện “Những tên cướp đã giết Trưởng lão” đã lan truyền khắp toàn cõi Diêm-phù-đề.

1783

Rājā ajātasattu core pariyesanatthāya carapurise payojesi.

King Ajātasattu dispatched spies to search for the thieves.

Vua Ajātasattu đã phái các mật thám đi truy lùng những tên cướp.

Tesu coresu surāpāne suraṃ pivantesu maddesu eko ekassa piṭṭhiṃ paharitvā pātesi.

Among those thieves, while drinking liquor, one of them, being drunk, struck another on the back and made him fall.

Trong số những tên cướp đó, khi đang uống rượu, một tên đã đánh vào lưng một tên khác làm hắn ngã xuống.

So taṃ santajjento ‘‘ambho dubbinīta tvaṃ, kasmā me piṭṭhiṃ paharitvā pātesi, kiṃ pana, are duṭṭhacora, tayā mahāmoggallānatthero paṭhamaṃ pahato’’ti āha.

The latter, rebuking him, said, "Hey, ill-behaved fellow, why did you strike me on the back and make me fall? Did you, you wicked thief, strike the Elder Mahāmoggallāna first?"

Tên đó đe dọa hắn: “Này tên vô giáo dục kia, tại sao ngươi lại đánh vào lưng ta làm ta ngã xuống? Này tên cướp độc ác, có phải ngươi đã đánh Trưởng lão Đại Mục-kiền-liên trước không?”

‘‘Kiṃ pana tvaṃ mayā paṭhamaṃ pahatabhāvaṃ na jānāsī’’ti?

"Do you not know that I struck him first?"

“Ngươi không biết rằng ta đã đánh trước sao?”

Evaṃ etesaṃ ‘‘mayā pahato, mayā pahato’’ti vadantānaṃ sutvā te carapurisā sabbe te core gahetvā rañño ārocesuṃ.

Thus, hearing them say, "I struck him," "I struck him," those spies seized all those thieves and reported to the king.

Khi nghe chúng nói: “Ta đã đánh, ta đã đánh” như vậy, các mật thám đã bắt tất cả những tên cướp đó và báo cáo với nhà vua.

Rājā te core pakkosāpetvā pucchi – ‘‘tumhehi thero mārito’’ti?

The king summoned those thieves and asked, "Did you kill the Elder?"

Nhà vua triệu tập những tên cướp đó và hỏi: “Các ngươi đã giết vị Trưởng lão sao?”

‘‘Āma, devā’’ti.

"Yes, Your Majesty."

“Vâng, tâu bệ hạ.”

‘‘Kehi tumhe uyyojitā’’ti?

"By whom were you instigated?"

“Ai đã sai khiến các ngươi?”

‘‘Naggasamaṇehi, devā’’ti.

"By the naked ascetics, Your Majesty."

“Tâu bệ hạ, những sa-môn lõa thể.”

Rājā pañcasate naggasamaṇe gāhāpetvā pañcasatehi corehi saddhiṃ rājaṅgaṇe nābhipamāṇesu āvāṭesu nikhaṇāpetvā palālehi paṭicchādetvā aggiṃ dāpesi.

The king had five hundred naked ascetics seized and, along with the five hundred thieves, had them buried in pits up to their navels in the royal courtyard, covered with straw, and set on fire.

Nhà vua cho bắt năm trăm sa-môn lõa thể, cùng với năm trăm tên cướp, chôn họ xuống các hố sâu ngang rốn trong sân hoàng cung, phủ rơm lên và đốt lửa.

Atha nesaṃ jhāmabhāvaṃ jānitvā ayanaṅgalehi kasāpetvā sabbe khaṇḍākhaṇḍaṃ kārāpesi.

Then, knowing that they were burned, he had them plowed with iron ploughs, reducing them all to fragments.

Sau đó, khi biết họ đã cháy thành than, nhà vua cho cày xới bằng cày sắt, làm cho tất cả đều tan thành từng mảnh.

Tadā bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘mahāmoggallānatthero attano ananurūpamaraṇaṃ patto’’ti.

At that time, the bhikkhus raised a discussion in the Dhamma hall, "The Elder Mahāmoggallāna met an unsuitable death for himself."

Khi ấy, các Tỳ-khưu đã khởi lên cuộc đàm luận trong pháp đường: “Trưởng lão Đại Mục-kiền-liên đã gặp một cái chết không xứng đáng với mình.”

Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāma, bhante’’ti vutte ‘‘moggallānassa, bhikkhave, imasseva attabhāvassa ananurūpaṃ maraṇaṃ, pubbe pana tena katakammassa anurūpamevā’’ti vatvā ‘‘kiṃ panassa, bhante, pubbakamma’’nti puṭṭho taṃ vitthāretvā kathesi.

The Teacher came and asked, "On what topic, bhikkhus, are you now gathered?" And when it was said, "On this, Venerable Sir," he said, "Bhikkhus, it was an unsuitable death for Moggallāna in this very existence, but it was suitable for the kamma he performed previously." When asked, "But what was his former kamma, Venerable Sir?" he elaborated and recounted it.

Đức Đạo Sư đến, hỏi: “Này các Tỳ-khưu, hiện giờ các ông đang ngồi bàn luận về câu chuyện gì?” Khi được trả lời: “Bạch Thế Tôn, về câu chuyện này,” Đức Đạo Sư nói: “Này các Tỳ-khưu, cái chết của Mục-kiền-liên trong kiếp sống này không xứng đáng, nhưng nó hoàn toàn tương xứng với nghiệp mà vị ấy đã làm trong quá khứ.” Khi được hỏi: “Bạch Thế Tôn, vậy nghiệp quá khứ của vị ấy là gì?”, Đức Đạo Sư đã kể lại chi tiết.

1784

Atīte, bhikkhave, bārāṇasiyaṃ eko kulaputto sayameva koṭṭanapacanādīni karonto mātāpitaro paṭijaggi.

Bhikkhus, in the past, in Bārāṇasī, a certain young man of good family himself performed cooking and other tasks, looking after his mother and father.

Trong quá khứ, này các Tỳ-khưu, tại Bārāṇasī, có một thiện nam tử tự mình làm các công việc như giã gạo, nấu nướng, v.v., để chăm sóc cha mẹ.

Athassa mātāpitaro ‘‘tāta, tvaṃ ekakova gehe ca araññe ca kammaṃ karonto kilamasi, ekaṃ te kumārikaṃ ānessāmā’’ti vatvā ‘‘ammatātā, yāva tumhe jīvatha, tāva vo sahatthā upaṭṭhahissāmī’’ti tena paṭikkhittāpi punappunaṃ yācitvā kumārikaṃ ānesuṃ.

Then his mother and father said, "Dear son, you alone, working both at home and in the forest, are weary; we will bring you a young woman." Although he rejected them, saying, "Mother and Father, as long as you live, I will personally attend to you," they repeatedly entreated him and brought a young woman.

Sau đó, cha mẹ của người ấy nói: “Con trai, con một mình làm việc ở nhà và trong rừng thì mệt mỏi quá, chúng ta sẽ cưới cho con một cô gái.” Mặc dù người ấy đã từ chối: “Thưa cha mẹ, chừng nào cha mẹ còn sống, con sẽ tự tay phụng dưỡng cha mẹ,” nhưng cha mẹ vẫn nhiều lần khẩn cầu và đã cưới một cô gái về.

Sā katipāhameva te upaṭṭhahitvā pacchā tesaṃ dassanamapi anicchantī – ‘‘na sakkā tava mātāpitūhi saddhiṃ ekaṭṭhāne vasitu’’nti ujjhāyitvā tasmiṃ attano kathaṃ aggaṇhante tassa bahigatakāle makacivākakhaṇḍāni ca yāgupheṇake ca gahetvā tattha tattha ākiritvā tenāgantvā ‘‘kiṃ ida’’nti puṭṭhā ‘‘imesaṃ mahallakaandhānaṃ etaṃ kammaṃ, sabbaṃ gehaṃ kiliṭṭhā karontā vicaranti, na sakkā etehi saddhiṃ ekaṭṭhāne vasitu’’nti evaṃ tāya punappunaṃ kathiyamānāya evarūpopi pūritapāramī satto mātāpitūhi saddhiṃ bhijji.

She attended to them for only a few days, then afterwards, not wanting even to see them, she complained, "It's impossible to live in the same place with your mother and father." When he didn't heed her words, she took pieces of chewed tooth-sticks and gruel foam and scattered them here and there when he was out, and when he returned and asked, "What is this?" she replied, "This is the work of these old, blind people; they wander around making the whole house dirty. It's impossible to live in the same place with them." Thus, because she spoke like this repeatedly, even a being who had fulfilled perfections like him became estranged from his mother and father.

Bà ta chỉ phụng dưỡng họ vài ngày, sau đó không muốn gặp họ nữa – càu nhàu rằng: “Không thể sống chung một chỗ với cha mẹ của anh được” và khi ông ta không nghe lời bà, bà đã lấy những mảnh vải rách và bọt cháo khi ông ta ra ngoài, vứt lung tung khắp nơi, và khi ông ta trở về và hỏi: “Cái gì đây?”, bà trả lời: “Đây là việc làm của những người già mù này, họ đi khắp nơi làm dơ bẩn cả nhà, không thể sống chung một chỗ với họ được”. Khi bà cứ lặp đi lặp lại như vậy, ngay cả một chúng sinh đã viên mãn các Ba-la-mật như vậy cũng đã đoạn tuyệt với cha mẹ.

So ‘‘hotu, jānissāmi nesaṃ kattabbakamma’’nti te bhojetvā ‘‘ammatātā, asukaṭṭhāne nāma tumhākaṃ ñātakā āgamanaṃ paccāsīsanti, tattha gamissāmā’’ti te yānakaṃ āropetvā ādāya gacchanto aṭavimajjhaṃ pattakāle ‘‘tāta, rasmiyo gaṇhatha, goṇā daṇḍasaññāya gamissanti, imasmiṃ ṭhāne corā vasanti, ahaṃ otaritvā carāmī’’ti pitu hatthe rasmiyo datvā otaritvā gacchanto saddaṃ parivattetvā corānaṃ uṭṭhitasaddamakāsi.

He thought, "Well, I will know what to do with them." He fed them and said, "Mother and Father, your relatives in such-and-such a place are expecting your arrival; we will go there." He put them in a cart and took them away, and when they reached the middle of a forest, he said, "Father, take the reins; the oxen will go at the sign of the stick. Thieves dwell in this place. I will get down and walk." He gave the reins to his father's hand, got down, and walked, then changed his voice, making a sound as if thieves had risen up.

Ông ta nghĩ: “Được rồi, ta sẽ biết việc phải làm với họ”, rồi cho họ ăn và nói: “Thưa mẹ cha, bà con của chúng ta đang mong đợi sự đến của chúng ta ở chỗ kia, chúng ta sẽ đến đó”. Ông ta đặt họ lên xe và đi, khi đến giữa rừng, ông ta nói: “Cha ơi, hãy cầm dây cương, những con bò sẽ đi theo hiệu lệnh của gậy, ở chỗ này có bọn cướp, con sẽ xuống đi bộ”. Ông ta trao dây cương vào tay cha, rồi xuống xe đi bộ, sau đó giả tiếng động như bọn cướp đang nổi dậy.

Mātāpitaro saddaṃ sutvā ‘‘corā uṭṭhitā’’ti saññāya ‘‘tāta, corā uṭṭhitā, mahallakā mayaṃ, tvaṃ attānameva rakkhāhī’’ti āhaṃsu.

Having heard the sound, the parents, perceiving "Thieves have arisen!", said, "My son, thieves have arisen, we are old, you should protect yourself."

Cha mẹ nghe tiếng động, nghĩ rằng “bọn cướp đã nổi dậy”, liền nói: “Con ơi, bọn cướp đã nổi dậy, chúng ta già rồi, con hãy tự bảo vệ mình đi”.

So mātāpitaro viravantepi corasaddaṃ karonto koṭṭetvā māretvā aṭaviyaṃ khipitvā paccāgami.

Even while his parents were lamenting, he, making a sound like thieves, beat them to death, threw them into the forest, and returned.

Mặc dù cha mẹ kêu la, ông ta vẫn giả tiếng cướp, đánh đập và giết chết họ, rồi vứt xác vào rừng và trở về.

1785

Satthā idaṃ tassa pubbakammaṃ kathetvā ‘‘bhikkhave, moggallāno ettakaṃ kammaṃ katvā anekavassasatasahassāni niraye paccitvā tāva pakkāvasesena attabhāvasate evameva koṭṭetvā saṃcuṇṇo maraṇaṃ patto, evaṃ moggallānena attano kammānurūpameva maraṇaṃ laddhaṃ.

The Teacher, having related this former deed of his, said: "Monks, Moggallāna, having done such a deed, suffered in hell for many hundreds of thousands of years. With that remaining residue, he was similarly beaten and crushed in hundreds of existences and met death. Thus, Moggallāna met a death corresponding to his own karma.

Đức Phật kể về nghiệp quá khứ của vị ấy và nói: “Này các Tỳ-kheo, Moggallāna đã tạo nghiệp như vậy, đã chịu khổ trong địa ngục hàng trăm ngàn năm, và với phần còn lại của nghiệp báo đó, trong hàng trăm kiếp, vị ấy cũng đã bị đánh đập và nghiền nát đến chết như vậy. Như vậy, Moggallāna đã nhận cái chết đúng với nghiệp của mình.

Pañcahi corasatehi saddhiṃ pañcatitthiyasatānipi mama puttaṃ appaduṭṭhaṃ dussetvā anurūpameva maraṇaṃ labhiṃsu.

Five hundred sectarians, together with five hundred thieves, having assailed my son, who was harmless, also met a corresponding death.

Năm trăm ngoại đạo cùng với năm trăm tên cướp đã hãm hại con trai ta một cách vô cớ, cũng đã nhận cái chết tương xứng.

Appaduṭṭhesu hi padussanto dasahi kāraṇehi anayabyasanaṃ pāpuṇātiyevā’’ti anusandhiṃ ghaṭetvā dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –

Indeed, one who assails the harmless certainly meets misfortune and ruin through ten causes," and connecting the narrative, while teaching the Dhamma, he spoke these verses:

Thật vậy, kẻ nào hãm hại những người vô tội sẽ gặp tai họa và đau khổ do mười nguyên nhân”, Đức Phật đã kết nối câu chuyện và thuyết Pháp, rồi nói những câu kệ này –

1786

‘‘Yo daṇḍena adaṇḍesu, appaduṭṭhesu dussati;

"Whoever assails the harmless with a rod, who offends those who are inoffensive,

Kẻ nào dùng gậy hãm hại những người không dùng gậy, hãm hại những người vô tội;

1787

Dasannamaññataraṃ ṭhānaṃ, khippameva nigacchati.

swiftly comes to one of ten states.

Kẻ ấy sẽ nhanh chóng rơi vào một trong mười cảnh ngộ.

1788

‘‘Vedanaṃ pharusaṃ jāniṃ, sarīrassa va bhedanaṃ;

He suffers intense pain, or a breaking of the body,

Sẽ gặp đau đớn dữ dội, bệnh tật, hoặc thân thể bị tan nát;

1789

Garukaṃ vāpi ābādhaṃ, cittakkhepaṃ va pāpuṇe.

or a grievous illness, or a derangement of mind.

Hoặc gặp bệnh nặng, hoặc tâm trí bị loạn.

1790

‘‘Rājato vā upasaggaṃ, abbhakkhānaṃ va dāruṇaṃ;

Or calamity from the king, or a terrible accusation,

Hoặc tai họa từ vua chúa, hoặc lời vu khống tàn khốc;

1791

Parikkhayaṃ va ñātīnaṃ, bhogānaṃ va pabhaṅgunaṃ.

or loss of relatives, or destruction of wealth.

Hoặc sự tiêu vong của bà con, hoặc sự phá sản tài sản.

1792

‘‘Athavassa agārāni, aggi ḍahati pāvako;

Or a consuming fire burns his houses;

Hoặc lửa sẽ thiêu rụi nhà cửa của kẻ ấy;

1793

Kāyassa bhedā duppañño, nirayaṃ sopapajjatī’’ti.(dha. pa. 137-140);

after the dissolution of the body, that foolish one is reborn in hell."

Kẻ ngu si ấy, sau khi thân hoại mạng chung, sẽ rơi vào địa ngục.

1794

393. Pavivekamanuyuttoti pakārena vivekaṃ ekībhāvaṃ anuyutto yojito yuttappayutto.

Pavivekamanuyutto means 'engaged in solitude', associated with or devoted to a distinctive type of seclusion or isolation.

393. Đã chuyên tâm vào sự độc cư (pavivekamanuyutto) có nghĩa là đã chuyên tâm vào sự độc cư, sự tách biệt, đã được kết nối và được áp dụng.

Samādhibhāvanāratoti paṭhamajjhānādibhāvanāya rato allīno ca.

Samādhibhāvanārato means 'delighting in the development of concentration,' clinging to the development of the first jhāna and so forth.

Vui thích trong sự tu tập thiền định (samādhibhāvanārato) có nghĩa là vui thích và gắn bó với sự tu tập các thiền định sơ thiền và các thiền định khác.

Sabbāsave sakalakilese, pariññāya jānitvā pajahitvā, anāsavo nikkileso viharāmīti sambandho.

Sabbāsave pariññāya anāsavo viharāmīti sambandho is the connection, meaning 'having fully understood (known and abandoned) all defilements (sabbāsave), I dwell without defilements (anāsavo).'

Đã liễu tri (pariññāya) tất cả lậu hoặc (sabbāsave) tức là tất cả phiền não, đã biết và đã từ bỏ, không lậu hoặc (anāsavo) tức là không phiền não, ta sống như vậy, đó là mối liên hệ.

1795

394. Idāni attano puññasambhāravasena pubbacaritassa phalaṃ dassento dharaṇimpi sugambhīrantiādimāha.

Now, showing the fruit of his former conduct in accordance with his accumulation of merit, he said dharaṇimpi sugambhīra and so forth.

394. Bây giờ, để chỉ ra quả báo của hành động quá khứ dựa trên sự tích lũy công đức của mình, vị ấy đã nói câu đất sâu thẳm (dharaṇimpi sugambhīraṃ) và các câu khác.

1796

Tatrāyamanupubbīkathā – buddhena coditoti sammāsambuddhena codito uyyojito.

Herein, the successive story is: buddhena codito means 'urged or exhorted by the Perfectly Enlightened One.'

Đây là câu chuyện tuần tự – Được Đức Phật thúc giục (buddhena codito) có nghĩa là được Đức Chánh Đẳng Giác thúc giục, khuyến khích.

Bhikkhusaṅghassa pekkhatoti mahato bhikkhusaṅghassa passantassa.

Bhikkhusaṅghassa pekkhato means 'while the great assembly of bhikkhus was watching.'

Trước sự chứng kiến của Tăng đoàn Tỳ-kheo (bhikkhusaṅghassa pekkhato) có nghĩa là trước sự chứng kiến của Tăng đoàn Tỳ-kheo lớn.

Migāramātupāsādaṃ, pādaṅguṭṭhena kampayīti pubbārāme visākhāya mahāupāsikāya kāritaṃ sahassatthambhapaṭimaṇḍitaṃ mahāpāsādaṃ attano pādaṅguṭṭhena kampesiṃ.

Migāramātupāsādaṃ, pādaṅguṭṭhena kampayī means 'I shook the great palace built by Visākhā, the great female lay-devotee, in the Pubbārāma, adorned with a thousand pillars, with my big toe.'

Đã làm rung chuyển cung điện của mẹ Migāra bằng ngón chân cái có nghĩa là ta đã làm rung chuyển cung điện lớn ngàn cột được xây dựng bởi nữ cư sĩ vĩ đại Visākhā ở Pubbārāma bằng ngón chân cái của mình.

Ekasmiñhi samaye pubbārāme yathāvuttapāsāde bhagavati viharante sambahulā navakatarā bhikkhū uparipāsāde nisinnā satthārampi acintetvā tiracchānakathaṃ kathetumāraddhā.

For at one time, when the Blessed One was dwelling in the aforementioned palace in Pubbārāma, many younger bhikkhus were seated in the upper part of the palace and began to engage in aimless talk, not even thinking of the Teacher.

Thật vậy, một lần nọ, khi Đức Thế Tôn đang trú tại cung điện như đã nói ở Pubbārāma, một số Tỳ-kheo trẻ hơn đang ngồi trên lầu cao đã bắt đầu nói chuyện tầm phào mà không nghĩ đến Đức Bổn Sư.

Taṃ sutvā bhagavā te saṃvejetvā attano dhammadesanāya bhājanabhūte kātukāmo āyasmantaṃ mahāmoggallānattheraṃ āmantesi – ‘‘passasi tvaṃ, moggallāna, nave bhikkhū tiracchānakathamanuyutte’’ti taṃ sutvā thero satthu ajjhāsayaṃ ñatvā abhiññāpādakaṃ āpokasiṇārammaṇaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya ‘‘pāsādassa patiṭṭhitokāsaṃ udakaṃ hotū’’ti adhiṭṭhāya pāsādamatthake thupikaṃ pādaṅguṭṭhena pahari, pāsādo onamitvā ekena passena aṭṭhāsi.

Having heard that, the Blessed One, wishing to stir them to spiritual urgency and make them receptive to his Dhamma discourse, addressed the Venerable Mahāmoggallāna Thera: "Do you see, Moggallāna, these young bhikkhus engaged in aimless talk?" Having heard that, the Thera, understanding the Teacher's intention, entered the fourth jhāna, which forms the basis for supernormal powers and has the water kasina as its object. Rising from it, he resolved, "Let the ground where the palace stands become water," and struck the pinnacle of the palace with his big toe. The palace tilted and stood leaning on one side.

Nghe vậy, Đức Thế Tôn muốn làm cho họ cảm động và trở thành những người có khả năng tiếp nhận Pháp, liền gọi Đại Trưởng lão Mahāmoggallāna và hỏi: “Này Moggallāna, con có thấy các Tỳ-kheo trẻ đang nói chuyện tầm phào không?” Nghe vậy, vị Trưởng lão biết ý của Đức Bổn Sư, liền nhập tứ thiền với đề mục thủy biến xứ làm cơ sở cho thần thông, rồi xuất thiền và quyết định: “Chỗ cung điện này đứng vững hãy biến thành nước”, rồi dùng ngón chân cái đập vào chóp của cung điện, cung điện nghiêng xuống và đứng một bên.

Punapi pahari, aparenapi passena aṭṭhāsi.

He struck it again, and it stood leaning on the other side.

Vị ấy lại đập, và cung điện lại đứng nghiêng về phía khác.

Te bhikkhū bhītā saṃviggā pāsādassa patanabhayena tato nikkhamitvā bhagavato samīpe aṭṭhaṃsu.

Those bhikkhus, frightened and agitated by the fear of the palace collapsing, came out from there and stood near the Blessed One.

Các Tỳ-kheo ấy sợ hãi, lo lắng, vì sợ cung điện sụp đổ, liền rời khỏi đó và đứng gần Đức Thế Tôn.

Satthā tesaṃ ajjhāsayaṃ oloketvā dhammaṃ desesi.

The Teacher, discerning their disposition, taught the Dhamma.

Đức Bổn Sư nhìn thấy ý định của họ và thuyết Pháp.

Taṃ sutvā tesu keci sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu, keci sakadāgāmiphale, keci anāgāmiphale, keci arahattaphale patiṭṭhahiṃsu.

Having heard it, some of them attained the fruit of stream-entry, some the fruit of once-returning, some the fruit of non-returning, and some the fruit of arahantship.

Nghe vậy, một số vị đã chứng quả Dự Lưu, một số vị chứng quả Nhất Lai, một số vị chứng quả Bất Hoàn, một số vị chứng quả A-la-hán.

Svāyamattho pāsādakampanasuttena dīpetabbo.

This meaning should be explained by the Pāsādakampana Sutta.

Ý nghĩa này cần được giải thích bằng kinh Pāsādakampana (Làm rung chuyển cung điện).

1797

Vejayantapāsādanti so vejayantapāsādo tāvatiṃsabhavane yojanasahassubbedho anekasahassaniyyūhakūṭāgārapaṭimaṇḍito devāsurasaṅgāme asure jinitvā sakke devānaminde nagaramajjhe ṭhite uṭṭhito vijayantena nibbattattā ‘‘vejayanto’’ti laddhanāmo pāsādo, taṃ sandhāyāha – ‘‘vejayantapāsāda’’nti, tampi ayaṃ thero pādaṅguṭṭhena kampeti.

Vejayantapāsāda refers to the Vejayanta Palace in the Tāvatiṃsa heaven, which is a thousand yojanas high, adorned with thousands of pinnacles and storied mansions. It arose after defeating the asuras in the battle between devas and asuras, when Sakka, the king of devas, stood in the middle of the city, and was named "Vejayanta" because it came into being through victory (vijayanta). That is what is meant by "Vejayanta Palace"; this Thera also shook that with his big toe.

Cung điện Vejayanta (vejayantapāsādaṃ) – cung điện Vejayanta đó ở cõi trời Tāvatiṃsa, cao một ngàn dojana, được trang hoàng bằng hàng ngàn tháp nhọn và mái vòm, được đặt tên là “Vejayanta” vì nó được xây dựng bởi Vijaya (chiến thắng) sau khi đánh bại Asura trong trận chiến giữa chư thiên và Asura, và nó được dựng lên giữa thành phố của chư thiên do Sakka làm vua của chư thiên. Đó là ý nghĩa của câu “cung điện Vejayanta”. Vị Trưởng lão này cũng đã làm rung chuyển cung điện đó bằng ngón chân cái.

Ekasmiñhi samaye bhagavantaṃ pubbārāme viharantaṃ sakko devarājā upasaṅkamitvā taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ pucchi.

For at one time, Sakka, the king of devas, approached the Blessed One, who was dwelling in Pubbārāma, and asked about liberation through the destruction of craving.

Thật vậy, một lần nọ, khi Đức Thế Tôn đang trú tại Pubbārāma, Sakka, vua của chư thiên, đã đến gần và hỏi về sự giải thoát khỏi sự đoạn tận của tham ái.

Tassa bhagavā vissajjesi.

The Blessed One answered him.

Đức Thế Tôn đã trả lời cho vị ấy.

So taṃ sutvā attamano pamudito abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā attano devalokameva gato.

Having heard that, he was pleased and delighted, and having paid homage and circumambulated, he returned to his own divine realm.

Nghe vậy, vị ấy hoan hỷ, vui mừng, đảnh lễ và đi nhiễu hữu rồi trở về cõi trời của mình.

Athāyasmā mahāmoggallāno evaṃ cintesi – ‘‘ayaṃ sakko bhagavantaṃ upasaṅkamitvā evarūpaṃ gambhīranibbānapaṭisaṃyuttaṃ pañhaṃ pucchi, bhagavatā ca pañho vissajjito, kiṃ nu kho jānitvā gato, udāhu ajānitvā.

Then the Venerable Mahāmoggallāna thought thus: "This Sakka approached the Blessed One and asked such a profound question related to Nibbāna, and the Blessed One answered the question. Did he leave having understood it, or not having understood it?

Rồi Tôn giả Mahāmoggallāna suy nghĩ như vầy: "Sakka này đã đến gần Đức Thế Tôn hỏi một câu hỏi sâu sắc liên quan đến Niết Bàn như vậy, và Đức Thế Tôn đã giải đáp câu hỏi đó. Chẳng biết ông ấy đã hiểu rõ rồi ra đi, hay chưa hiểu rõ?"

Yaṃnūnāhaṃ devalokaṃ gantvā tamatthaṃ jāneyya’’nti?

What if I were to go to the divine realm and ascertain that matter?"

"Hay là ta nên đi đến cõi trời để biết rõ điều đó?"

So tāvadeva tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā sakkaṃ devānamindaṃ tamatthaṃ pucchi.

So, he immediately went to the Tāvatiṃsa heaven and asked Sakka, the king of devas, about that matter.

Ngài liền đến cung trời Ba Mươi Ba và hỏi Sakka, vua của chư thiên, về điều đó.

Sakko dibbasampattiyā pamatto hutvā vikkhepaṃ akāsi.

Sakka, being heedless due to divine prosperity, was distracted.

Sakka, vì phóng dật với sự sung mãn của chư thiên, đã lơ đễnh.

Thero tassa saṃvegajananatthaṃ vejayantapāsādaṃ pādaṅguṭṭhena kampesi.

The Thera, to arouse a sense of urgency in him, shook the Vejayanta Palace with his big toe.

Vị Trưởng lão đã dùng ngón chân cái làm rung động cung điện Vejayanta để khiến ông ấy khởi tâm xúc động.

Tena vuttaṃ –

Therefore, it is said:

Do đó đã được nói:

1798

‘‘Yo vejayantapāsādaṃ, pādaṅguṭṭhena kampayi;

"Who shook the Vejayanta Palace with his big toe,

"Người đã làm rung động cung điện Vejayanta bằng ngón chân cái; được hỗ trợ bởi thần thông, Ngài đã làm chư thiên xúc động."

1799

Iddhibalenupatthaddho, saṃvejesi ca devatā’’ti.(ma. ni. 1.513);

supported by the power of iddhi, and stirred the devas."

(Ma. Ni. 1.513)

1800

Ayaṃ panattho – cūḷataṇhāsaṅkhayavimuttisuttena (ma. ni. 1.390 ādayo) dīpetabbo.

This meaning, however, should be explained by the Cūḷataṇhāsaṅkhayavimutti Sutta.

Tuy nhiên, ý nghĩa này cần được giải thích bằng kinh Cūḷataṇhāsaṅkhayavimutti (Ma. Ni. 1.390 trở đi).

Kampitākāro heṭṭhā vuttoyeva.

The manner of shaking has been stated above.

Cách làm rung động đã được nói ở dưới rồi.

‘‘Sakkaṃ so paripucchatī’’ti (ma. ni. 1.513) yathāvuttameva therassa taṇhāsaṅkhayavimuttipucchaṃ sandhāya vuttaṃ.

Sakkaṃ so paripucchatī (He questioned Sakka) is said referring to the Thera's questioning about liberation through the destruction of craving, as stated.

"Sakkaṃ so paripucchatī" (Ma. Ni. 1.513) đã được nói liên quan đến câu hỏi của vị Trưởng lão về sự giải thoát diệt trừ ái, đúng như đã nói.

Tenāha – ‘‘apāvuso, jānāsi, taṇhakkhayavimuttiyo’’ti?

Therefore, it says: apāvuso, jānāsi, taṇhakkhayavimuttiyo (Friend, do you know the liberation through the destruction of craving)?

Do đó đã được nói: "Này hiền hữu, ông có biết về sự giải thoát diệt trừ ái không?"

Tassa sakko viyākāsi.

To this, Sakka answered.

Sakka đã giải thích cho vị ấy.

Idaṃ therena pāsādakampane kate saṃviggahadayena pamādaṃ pahāya yoniso manasi karitvā pañhassa byākatabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.

This is said referring to Sakka's answering the question, having abandoned heedlessness and reflected wisely with an agitated heart after the Thera shook the palace.

Điều này đã được nói liên quan đến việc Sakka, với tâm xúc động sau khi vị Trưởng lão làm rung động cung điện, đã từ bỏ sự phóng dật, tác ý một cách như lý, và giải đáp câu hỏi.

Satthārā desitaniyāmeneva hi so tadā kathesi.

Indeed, he spoke then exactly in the way taught by the Teacher.

Bởi vì lúc đó ông ấy đã nói đúng theo phương pháp được Đức Đạo Sư thuyết giảng.

Tenāha – ‘‘pañhaṃ puṭṭho yathātatha’’nti (ma. ni. 1.513).

Therefore, it says: pañhaṃ puṭṭho yathātatha (being asked the question accurately).

Do đó đã được nói: "Khi được hỏi câu hỏi một cách đúng đắn" (Ma. Ni. 1.513).

Tattha sakkaṃ so paripucchatīti sakkaṃ devarājaṃ mahāmoggallānatthero satthārā desitāya taṇhāsaṅkhayavimuttiyā sammadeva gahitabhāvaṃ pucchi.

Therein, sakkaṃ so paripucchatī means 'the Venerable Mahāmoggallāna Thera questioned Sakka, the king of devas, about whether he had correctly grasped the liberation through the destruction of craving taught by the Teacher.'

Ở đây, Sakkaṃ so paripucchatī có nghĩa là Đại Trưởng lão Mahāmoggallāna đã hỏi Sakka, vua của chư thiên, về việc có nắm giữ đúng đắn sự giải thoát diệt trừ ái được Đức Đạo Sư thuyết giảng hay không.

Atītatthe hi idaṃ vattamānavacanaṃ.

Indeed, this present tense word is used for a past event.

Bởi vì đây là từ hiện tại được dùng với nghĩa quá khứ.

Apāvuso, jānāsīti āvuso, api jānāsi, kiṃ jānāsi?

Apāvuso, jānāsī means 'Friend, do you know? What do you know?'

Này hiền giả, ông có biết không? – Này hiền giả, ông có biết không? Ông biết gì?

Taṇhakkhayavimuttiyoti (ma. ni. 1.513) taṇhāsaṅkhayavimuttiyo satthārā tuyhaṃ desitā, tathā ‘‘kiṃ jānāsī’’ti pucchati.

Taṇhakkhayavimuttiyo means 'the liberation through the destruction of craving taught to you by the Teacher,' asking 'do you know?'

Sự giải thoát nhờ diệt trừ tham ái – (Ma. Ni. 1.513) Sự giải thoát nhờ diệt trừ tham ái đã được Bậc Đạo Sư thuyết giảng cho ông, như vậy hỏi rằng “ông biết gì?”

Taṇhakkhayavimuttiyoti vā taṇhāsaṅkhayavimuttisuttassa desanaṃ pucchati.

Or it asks about the teaching of the Taṇhāsaṅkhayavimutti Sutta.

Hoặc hỏi về bài kinh thuyết giảng về sự giải thoát nhờ diệt trừ tham ái.

1801

Brahmānanti mahābrahmānaṃ.

Brahmāna means 'of Mahābrahmā.'

Đức Phạm Thiên – là Đại Phạm Thiên.

Sudhammāyābhito sabhanti (ma. ni. 1.513) sudhammāya sabhāya.

Sudhammāyābhito sabha means 'in the Sudhammā assembly.'

Trong hội trường Sudhammā – (Ma. Ni. 1.513) trong hội trường Sudhammā.

Ayaṃ pana brahmaloke sudhammā sabhā, na tāvatiṃsabhavane.

This Sudhammā assembly is in the Brahmā realm, not in the Tāvatiṃsa heaven.

Tuy nhiên, hội trường Sudhammā này ở cõi Phạm Thiên, không phải ở cõi trời Tāvatiṃsa.

Sudhammāsabhāvirahito devaloko nāma natthi.

There is no divine realm without a Sudhammā assembly.

Không có cõi trời nào không có hội trường Sudhammā.

‘‘Ajjāpi te, āvuso, sā diṭṭhi, yā te diṭṭhi pure ahū’’ti imaṃ brahmalokaṃ upagantuṃ samattho natthi koci samaṇo vā brāhmaṇo vā.

‘‘Even today, friend, is that view yours, which was your view before?’ No ascetic or brahman is capable of coming to this Brahma-world.

“Này hiền giả, hôm nay ông vẫn còn giữ cái tà kiến mà ông đã có trước đây ư?” – Không có vị Sa-môn hay Bà-la-môn nào có khả năng đến cõi Phạm Thiên này.

Satthu idhāgamanato pubbe yā tuyhaṃ diṭṭhi ahosi, kiṃ ajjāpi idānipi sā diṭṭhi na vigatāti?

Has the view that was yours before the Teacher came here not vanished even now, today?

Tà kiến mà ông đã có trước khi Bậc Đạo Sư đến đây, hôm nay tà kiến ấy vẫn chưa biến mất ư?

Passasi vītivattantaṃ brahmaloke pabhassaranti brahmaloke vītipatantaṃ mahākappinamahākassapādīhi sāvakehi parivāritassa tejodhātuṃ samāpajjitvā nisinnassa sasāvakassa bhagavato okāsaṃ passasīti attho.

The meaning of " You see the shining ones passing beyond in the Brahma-world" is: ‘Do you see the effulgence of the Blessed One, accompanied by his disciples, surrounded by disciples such as Mahākappina and Mahākassapa, seated in a state of the fire element, passing beyond in the Brahma-world?’

Ông có thấy ánh sáng rực rỡ vượt qua cõi Phạm Thiên không? – Có nghĩa là, ông có thấy không gian của Đức Thế Tôn cùng với các đệ tử như Đại Kāppinā, Đại Kassapa và các vị khác đang nhập vào hỏa đại định và ngồi đó, tỏa ra ánh sáng rực rỡ vượt qua cõi Phạm Thiên?

Ekasmiñhi samaye bhagavā brahmaloke sudhammāya sabhāya sannipatitvā sannisinnassa ‘‘atthi nu kho koci samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃmahiddhiko, so idha āgantuṃ sakkuṇeyyā’’ti cintentassa brahmuno cittamaññāya tattha gantvā brahmuno matthake ākāse nisinno tejodhātuṃ samāpajjitvā obhāsaṃ muñcanto mahāmoggallānādīnaṃ āgamanaṃ cintesi.

For on one occasion, the Blessed One, discerning the thought of a certain Brahmā who was thinking, ‘Is there any ascetic or brahman so mighty that he could come here?’, went there and sat in the air above the Brahmā’s head in the Sudhammā assembly hall in the Brahma-world, having attained the fire element and radiating light, thinking of the arrival of Mahāmoggallāna and others.

Vào một thời điểm nọ, Đức Thế Tôn đã đến cõi Phạm Thiên, tụ họp tại hội trường Sudhammā, và khi Đức Phạm Thiên đang suy nghĩ rằng “có vị Sa-môn hay Bà-la-môn nào có đại thần thông như vậy có thể đến đây không?”, Đức Thế Tôn đã biết được tâm tư của Đức Phạm Thiên, liền đến đó, ngồi trên không trung phía trên đầu Đức Phạm Thiên, nhập vào hỏa đại định, tỏa ra ánh sáng rực rỡ, và suy nghĩ về sự đến của Đại Moggallāna và các vị khác.

Saha cintanena tepi tattha gantvā satthāraṃ vanditvā satthu ajjhāsayaṃ ñatvā tejodhātuṃ samāpajjitvā paccekadisāsu nisīditvā obhāsaṃ vissajjesuṃ.

As soon as he thought of it, they too went there, venerated the Teacher, understood the Teacher’s intention, attained the fire element, and sat in their respective directions, emitting light.

Ngay khi suy nghĩ, các vị ấy cũng đến đó, đảnh lễ Bậc Đạo Sư, hiểu được ý định của Bậc Đạo Sư, liền nhập vào hỏa đại định, ngồi ở các phương riêng biệt và tỏa ra ánh sáng.

Sakalabrahmaloko ekobhāso ahosi.

The entire Brahma-world became a single radiance.

Toàn bộ cõi Phạm Thiên trở thành một khối ánh sáng duy nhất.

Satthā brahmuno kallacittataṃ ñatvā catusaccapakāsanaṃ dhammaṃ desesi.

The Teacher, knowing the Brahmā’s mind to be receptive, taught the Dhamma, proclaiming the Four Noble Truths.

Bậc Đạo Sư biết tâm của Đức Phạm Thiên đã sẵn sàng, liền thuyết giảng giáo pháp về Tứ Diệu Đế.

Desanāpariyosāne anekāni brahmasahassāni maggaphalesu patiṭṭhahiṃsu.

At the conclusion of the discourse, many thousands of Brahmās were established in the paths and their fruits.

Khi bài giảng kết thúc, hàng ngàn Phạm Thiên đã an trú vào các đạo quả.

Taṃ sandhāya codento ajjāpi te, āvuso, sā diṭṭhīti gāthamāha.

It is with reference to that, urging him, that he spoke the verse " Even today, friend, is that view yours?"

Nhằm nhắc nhở điều đó, Đức Phật đã nói bài kệ: “Này hiền giả, hôm nay ông vẫn còn giữ cái tà kiến đó ư?”

Ayaṃ panattho bakabrahmasuttena (saṃ. ni. 1.175) dīpetabbo.

This meaning should be elucidated by the Bakabrahma Sutta (Saṃ. Ni. 1.175).

Tuy nhiên, ý nghĩa này cần được giải thích bằng kinh Bakabrahma (Tương Ưng Bộ 1.175).

Vuttaṃ hetaṃ (saṃ. ni. 1.176) –

For it is said (Saṃ. Ni. 1.176) –

Thật vậy, điều này đã được nói (Tương Ưng Bộ 1.176) –

1802

‘‘Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme.

‘‘On one occasion, the Blessed One was dwelling at Sāvatthī, in Jeta’s Grove, Anāthapiṇḍika’s Monastery.

“Một thời, Đức Thế Tôn trú ở Sāvatthī, tại rừng Jetavana của ông Anāthapiṇḍika.

Tena kho pana samayena aññatarassa brahmuno evarūpaṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppannaṃ hoti – ‘natthi samaṇo vā brāhmaṇo vā yo idha āgaccheyyā’ti.

At that time, a certain Brahmā had conceived such a wicked wrong view: ‘There is no ascetic or brahman who can come here.’

Lúc bấy giờ, một vị Phạm Thiên nọ khởi lên tà kiến ác độc như sau: ‘Không có Sa-môn hay Bà-la-môn nào có thể đến đây.’

Atha kho bhagavā tassa brahmuno cetasā cetoparivitakkamaññāya seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya; evameva jetavane antarahito tasmiṃ brahmaloke pāturahosi.

Then the Blessed One, knowing by his mind the mental process of that Brahmā, just as a strong man might extend his flexed arm or flex his extended arm, vanished from Jeta’s Grove and appeared in that Brahma-world.

Bấy giờ, Đức Thế Tôn biết được tâm tư của vị Phạm Thiên ấy bằng tâm, liền như một người có sức mạnh co duỗi cánh tay đã co duỗi, hoặc duỗi cánh tay đã duỗi co lại; cũng vậy, Ngài biến mất ở Jetavana và hiện ra ở cõi Phạm Thiên ấy.

Atha kho bhagavā tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisīdi tejodhātuṃ samāpajjitvā.

Then the Blessed One sat cross-legged in the air above that Brahmā, having attained the fire element.

Bấy giờ, Đức Thế Tôn ngồi kiết già trên không trung phía trên vị Phạm Thiên ấy, nhập vào hỏa đại định.”

1803

‘‘Atha kho āyasmato mahāmoggallānassa etadahosi ‘kahaṃ nu kho bhagavā etarahi viharatī’ti?

‘‘Then it occurred to Venerable Mahāmoggallāna: ‘Where, I wonder, is the Blessed One dwelling now?’

“Bấy giờ, Tôn giả Mahāmoggallāna suy nghĩ: ‘Bây giờ Đức Thế Tôn đang trú ở đâu?’

Addasa kho āyasmā mahāmoggallāno bhagavantaṃ dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisinnaṃ tejodhātuṃ samāpannaṃ.

Venerable Mahāmoggallāna then saw the Blessed One with his purified divine eye, surpassing human sight, sitting cross-legged in the air above that Brahmā, having attained the fire element.

Tôn giả Mahāmoggallāna thấy Đức Thế Tôn bằng thiên nhãn thanh tịnh, siêu việt nhân loại, đang ngồi kiết già trên không trung phía trên vị Phạm Thiên ấy, nhập vào hỏa đại định.

Disvāna seyyathāpi nāma balavā puriso samiñjitaṃ vā bāhaṃ pasāreyya, pasāritaṃ vā bāhaṃ samiñjeyya; evameva jetavane antarahito tasmiṃ brahmaloke pāturahosi.

Having seen him, just as a strong man might extend his flexed arm or flex his extended arm, he vanished from Jeta’s Grove and appeared in that Brahma-world.

Sau khi thấy, như một người có sức mạnh co duỗi cánh tay đã co duỗi, hoặc duỗi cánh tay đã duỗi co lại; cũng vậy, Tôn giả biến mất ở Jetavana và hiện ra ở cõi Phạm Thiên ấy.

Atha kho āyasmā mahāmoggallāno puratthimaṃ disaṃ nissāya tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisīdi tejodhātuṃ samāpajjitvā nīcataraṃ bhagavato.

Then Venerable Mahāmoggallāna, taking a position to the east, sat cross-legged in the air above that Brahmā, having attained the fire element, lower than the Blessed One.

Bấy giờ, Tôn giả Mahāmoggallāna ngồi kiết già trên không trung phía trên vị Phạm Thiên ấy, dựa vào phương Đông, nhập vào hỏa đại định, thấp hơn Đức Thế Tôn.”

1804

‘‘Atha kho āyasmato mahākassapassa etadahosi – ‘kahaṃ nu kho bhagavā etarahi viharatī’ti?

‘‘Then it occurred to Venerable Mahākassapa: ‘Where, I wonder, is the Blessed One dwelling now?’

“Bấy giờ, Tôn giả Mahākassapa suy nghĩ: ‘Bây giờ Đức Thế Tôn đang trú ở đâu?’

Addasa kho āyasmā mahākassapo bhagavantaṃ dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisinnaṃ tejodhātuṃ samāpannaṃ.

Venerable Mahākassapa then saw the Blessed One with his purified divine eye, surpassing human sight, sitting cross-legged in the air above that Brahmā, having attained the fire element.

Tôn giả Mahākassapa thấy Đức Thế Tôn bằng thiên nhãn thanh tịnh, siêu việt nhân loại, đang ngồi kiết già trên không trung phía trên vị Phạm Thiên ấy, nhập vào hỏa đại định.

Disvāna seyyathāpi nāma balavā puriso…pe… evameva jetavane antarahito tasmiṃ brahmaloke pāturahosi.

Having seen him, just as a strong man… he vanished from Jeta’s Grove and appeared in that Brahma-world.

Sau khi thấy, như một người có sức mạnh… (văn tắt)… cũng vậy, Tôn giả biến mất ở Jetavana và hiện ra ở cõi Phạm Thiên ấy.

Atha kho āyasmā mahākassapo dakkhiṇaṃ disaṃ nissāya tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisīdi tejodhātuṃ samāpajjitvā nīcataraṃ bhagavato.

Then Venerable Mahākassapa, taking a position to the south, sat cross-legged in the air above that Brahmā, having attained the fire element, lower than the Blessed One.

Bấy giờ, Tôn giả Mahākassapa ngồi kiết già trên không trung phía trên vị Phạm Thiên ấy, dựa vào phương Nam, nhập vào hỏa đại định, thấp hơn Đức Thế Tôn.”

1805

‘‘Atha kho āyasmato mahākappinassa etadahosi – ‘kahaṃ nu kho bhagavā etarahi viharatī’ti?

‘‘Then it occurred to Venerable Mahākappina: ‘Where, I wonder, is the Blessed One dwelling now?’

“Bấy giờ, Tôn giả Mahākappina suy nghĩ: ‘Bây giờ Đức Thế Tôn đang trú ở đâu?’

Addasa kho āyasmā mahākappino bhagavantaṃ dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisinnaṃ tejodhātuṃ samāpannaṃ.

Venerable Mahākappina then saw the Blessed One with his purified divine eye, surpassing human sight, sitting cross-legged in the air above that Brahmā, having attained the fire element.

Tôn giả Mahākappina thấy Đức Thế Tôn bằng thiên nhãn thanh tịnh, siêu việt nhân loại, đang ngồi kiết già trên không trung phía trên vị Phạm Thiên ấy, nhập vào hỏa đại định.

Disvāna seyyathāpi nāma balavā puriso…pe… evameva jetavane antarahito tasmiṃ brahmaloke pāturahosi.

Having seen him, just as a strong man… he vanished from Jeta’s Grove and appeared in that Brahma-world.

Sau khi thấy, như một người có sức mạnh… (văn tắt)… cũng vậy, Tôn giả biến mất ở Jetavana và hiện ra ở cõi Phạm Thiên ấy.

Atha kho āyasmā mahākappino pacchimaṃ disaṃ nissāya tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisīdi tejodhātuṃ samāpajjitvā nīcataraṃ bhagavato.

Then Venerable Mahākappina, taking a position to the west, sat cross-legged in the air above that Brahmā, having attained the fire element, lower than the Blessed One.

Bấy giờ, Tôn giả Mahākappina ngồi kiết già trên không trung phía trên vị Phạm Thiên ấy, dựa vào phương Tây, nhập vào hỏa đại định, thấp hơn Đức Thế Tôn.”

1806

‘‘Atha kho āyasmato anuruddhassa etadahosi – ‘kahaṃ nu kho bhagavā etarahi viharatī’ti?

‘‘Then it occurred to Venerable Anuruddha: ‘Where, I wonder, is the Blessed One dwelling now?’

“Bấy giờ, Tôn giả Anuruddha suy nghĩ: ‘Bây giờ Đức Thế Tôn đang trú ở đâu?’

Addasa kho āyasmā anuruddho bhagavantaṃ dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisinnaṃ tejodhātuṃ samāpannaṃ.

Venerable Anuruddha then saw the Blessed One with his purified divine eye, surpassing human sight, sitting cross-legged in the air above that Brahmā, having attained the fire element.

Tôn giả Anuruddha thấy Đức Thế Tôn bằng thiên nhãn thanh tịnh, siêu việt nhân loại, đang ngồi kiết già trên không trung phía trên vị Phạm Thiên ấy, nhập vào hỏa đại định.

Disvāna seyyathāpi nāma balavā puriso…pe… evameva jetavane antarahito tasmiṃ brahmaloke pāturahosi.

Having seen him, just as a strong man… he vanished from Jeta’s Grove and appeared in that Brahma-world.

Sau khi thấy, như một người có sức mạnh… (văn tắt)… cũng vậy, Tôn giả biến mất ở Jetavana và hiện ra ở cõi Phạm Thiên ấy.

Atha kho āyasmā anuruddho uttaraṃ disaṃ nissāya tassa brahmuno uparivehāsaṃ pallaṅkena nisīdi tejodhātuṃ samāpajjitvā nīcataraṃ bhagavato’’.

Then Venerable Anuruddha, taking a position to the north, sat cross-legged in the air above that Brahmā, having attained the fire element, lower than the Blessed One.’’

Bấy giờ, Tôn giả Anuruddha ngồi kiết già trên không trung phía trên vị Phạm Thiên ấy, dựa vào phương Bắc, nhập vào hỏa đại định, thấp hơn Đức Thế Tôn.”

1807

Atha kho āyasmā mahāmoggallāno taṃ brahmānaṃ gāthāya ajjhabhāsi –

Then Venerable Mahāmoggallāna addressed that Brahmā with a verse:

Bấy giờ, Tôn giả Mahāmoggallāna đã nói với vị Phạm Thiên ấy bằng bài kệ –

1808

‘‘Ajjāpi te āvuso sā diṭṭhi, yā te diṭṭhi pure ahu;

‘‘Even today, friend, is that view yours, which was your view before?

“Này hiền giả, hôm nay ông vẫn còn giữ cái tà kiến mà ông đã có trước đây ư?

1809

Passasi vītivattantaṃ, brahmaloke pabhassara’’nti.

You see the shining ones passing beyond in the Brahma-world.’’

Ông có thấy ánh sáng rực rỡ vượt qua cõi Phạm Thiên không?”

1810

‘‘Na me mārisa sā diṭṭhi, yā me diṭṭhi pure ahu;

‘‘No, sir, that view which was mine before, is not mine now;

“Này hiền giả, tôi không còn giữ cái tà kiến mà tôi đã có trước đây nữa;

1811

Passāmi vītivattantaṃ, brahmaloke pabhassaraṃ;

I see the shining ones passing beyond in the Brahma-world;

Tôi thấy ánh sáng rực rỡ vượt qua cõi Phạm Thiên;

1812

Svāhaṃ ajja kathaṃ vajjaṃ, ahaṃ niccomhi sassato’’ti.

How then could I say today, ‘I am permanent, eternal’?”

Vậy hôm nay làm sao tôi có thể nói rằng tôi là thường hằng, vĩnh cửu?”

1813

‘‘Atha kho bhagavā taṃ brahmānaṃ saṃvejetvā seyyathāpi nāma balavā puriso…pe… evameva tasmiṃ brahmaloke antarahito jetavane pāturahosi.

‘‘Then the Blessed One, having made that Brahmā agitated, just as a strong man… vanished from that Brahma-world and appeared in Jeta’s Grove.

“Bấy giờ, Đức Thế Tôn đã làm cho vị Phạm Thiên ấy xúc động, rồi như một người có sức mạnh… (văn tắt)… cũng vậy, Ngài biến mất ở cõi Phạm Thiên ấy và hiện ra ở Jetavana.

Atha kho so brahmā aññataraṃ brahmapārisajjaṃ āmantesi – ‘ehi tvaṃ, mārisa, yenāyasmā mahāmoggallāno tenupasaṅkama, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ evaṃ vadehi – ‘‘atthi nu kho, mārisa moggallāna, aññepi tassa bhagavato sāvakā evaṃmahiddhikā evaṃmahānubhāvā seyyathāpi bhavaṃ moggallāno kassapo kappino anuruddho’’ti?

Then that Brahmā addressed a certain Brahma-attendant: ‘Come, sir, approach Venerable Mahāmoggallāna and say to Venerable Mahāmoggallāna thus: ‘‘Are there, sir Moggallāna, other disciples of that Blessed One of such great power, of such great might, as Venerable Moggallāna, Kassapa, Kappina, and Anuruddha?’’’

Bấy giờ, vị Phạm Thiên ấy gọi một vị Phạm Thiên tùy tùng khác và nói: ‘Này hiền giả, hãy đến chỗ Tôn giả Mahāmoggallāna, sau khi đến, hãy nói với Tôn giả Mahāmoggallāna như sau: “Này hiền giả Moggallāna, có những đệ tử khác của Đức Thế Tôn có đại thần thông, đại uy lực như Tôn giả Moggallāna, Kassapa, Kappina, Anuruddha không?”’

‘Evaṃ, mārisā’ti kho so brahmapārisajjo tassa brahmuno paṭissutvā yenāyasmā mahāmoggallāno tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ etadavoca – ‘atthi nu kho, mārisa moggallāna, aññepi tassa bhagavato sāvakā evaṃmahiddhikā evaṃmahānubhāvā seyyathāpi bhavaṃ moggallāno kassapo kappino anuruddho’ti?

‘Yes, sir,’ replied that Brahma-attendant, assenting to that Brahmā, and he approached Venerable Mahāmoggallāna, and having approached, he said to Venerable Mahāmoggallāna: ‘Are there, sir Moggallāna, other disciples of that Blessed One of such great power, of such great might, as Venerable Moggallāna, Kassapa, Kappina, and Anuruddha?’

‘Vâng, thưa hiền giả,’ vị Phạm Thiên tùy tùng ấy vâng lời vị Phạm Thiên ấy, liền đến chỗ Tôn giả Mahāmoggallāna, sau khi đến, đã nói với Tôn giả Mahāmoggallāna như sau: ‘Này hiền giả Moggallāna, có những đệ tử khác của Đức Thế Tôn có đại thần thông, đại uy lực như Tôn giả Moggallāna, Kassapa, Kappina, Anuruddha không?’

Atha kho āyasmā mahāmoggallāno taṃ brahmapārisajjaṃ gāthāya ajjhabhāsi –

Then Venerable Mahāmoggallāna addressed that Brahma-attendant with a verse:

Bấy giờ, Tôn giả Mahāmoggallāna đã nói với vị Phạm Thiên tùy tùng ấy bằng bài kệ –

1814

‘‘Tevijjā iddhipattā ca, cetopariyāyakovidā;

‘‘Endowed with the three knowledges, attained to psychic power, skilled in penetrating the minds of others;

“Có nhiều đệ tử của Đức Phật là Tam Minh, đã đạt được thần thông, thông thạo về tâm thông;

1815

Khīṇāsavā arahanto, bahū buddhassa sāvakā’’ti.

Arahants, whose defilements are destroyed, are many disciples of the Buddha."

Là các vị A-la-hán đã diệt trừ các lậu hoặc.”

1816

‘‘Atha kho so brahmapārisajjo āyasmato mahāmoggallānassa bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā yena so brahmā tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā taṃ brahmānaṃ etadavoca – ‘āyasmā mārisa mahāmoggallāno evamāha –

Then that member of the Brahma assembly, having rejoiced in and approved the venerable Mahāmoggallāna's words, approached that Brahma, and having approached, said this to that Brahma: 'Venerable Mahāmoggallāna, friend, said this –

Rồi vị tùy tùng của Phạm thiên ấy, hoan hỷ và tùy hỷ lời nói của Tôn giả Mahāmoggallāna, bèn đi đến chỗ Phạm thiên ấy, sau khi đến, nói với Phạm thiên ấy rằng: ‘Thưa ngài, Tôn giả Mahāmoggallāna nói như vầy –

1817

‘‘‘Tevijjā iddhipattā ca, cetopariyāyakovidā;

"Possessing the three knowledges, attained to psychic powers, and skilled in discerning others' minds;

‘‘‘Tam minh, đã đạt thần thông, khéo léo về tâm hành;

1818

Khīṇāsavā arahanto, bahū buddhassa sāvakā’’’ti–

Arahants, whose defilements are destroyed, are many disciples of the Buddha.'"

Các A-la-hán đã đoạn tận lậu hoặc, có rất nhiều đệ tử của Đức Phật.’’’’

1819

Idamavoca so brahmapārisajjo.

This was said by that member of the Brahma assembly.

Vị tùy tùng của Phạm thiên ấy đã nói điều này.

Attamano ca so brahmā tassa brahmapārisajjassa bhāsitaṃ abhinandīti (saṃ. ni. 1.176).

And that Brahma, delighted in mind, rejoiced in the words of that member of the Brahma assembly (Saṃ. Ni. 1.176).

Và Phạm thiên ấy, hoan hỷ, đã tùy hỷ lời nói của vị tùy tùng Phạm thiên ấy.

1820

Idaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘ayaṃ panattho bakabrahmasuttena dīpetabbo’’ti.

It was said with reference to this: "This matter should be expounded with the Bakabrahma Sutta."

Điều này được nói đến để chỉ ra rằng: ‘‘Ý nghĩa này cần được trình bày bằng kinh Bakabrahma.’’

1821

Mahāneruno kūṭanti (ma. ni. 1.513) kūṭasīsena sakalameva sinerupabbatarājaṃ vadasi.

The peak (of Mahāmeru) (Ma. Ni. 1.513) refers to the entire King of Mountains, Sineru, by its peak.

Mahāneruno kūṭa (đỉnh núi Sineru vĩ đại) nghĩa là ngươi nói toàn bộ núi chúa Sineru bằng đỉnh núi.

Vimokkhena apassayīti (ma. ni. 1.513) jhānavimokkhena nissayena abhiññāyena passayīti adhippāyo.

He saw with liberation (Ma. Ni. 1.513) means he saw by means of the liberation of Jhāna, relying on supernormal knowledge.

Vimokkhena apassayī (đã thấy bằng giải thoát) là ý muốn nói đã thấy bằng sự nương tựa vào thiền giải thoát, bằng thắng trí.

Vananti (ma. ni. 1.513) jambudīpaṃ.

The forest (Ma. Ni. 1.513) refers to Jambudīpa.

Vana (rừng) là Jambudīpa (Nam Thiệm Bộ Châu).

So hi vanabāhullatāya ‘‘vana’’nti vutto.

Indeed, it is called "forest" due to the abundance of forests.

Vì có nhiều rừng nên được gọi là ‘‘vana’’.

Tenāha ‘‘jambumaṇḍassa issaro’’ti.

Therefore it is said, "ruler of the Jambumaṇḍa."

Vì vậy đã nói ‘‘chúa tể của Jambumaṇḍa (cõi Jambudīpa).’’

Pubbavidehānanti (ma. ni. 1.513) pubbavidehaṭṭhānañca pubbavidehanti attho.

Of Pubbavideha (Ma. Ni. 1.513) means the region of Pubbavideha.

Pubbavidehāna (của Pubbavideha) nghĩa là xứ Pubbavideha.

Ye ca bhūmisayā narāti (ma. ni. 1.513) bhūmisayā narā nāma aparagoyānauttarakurukā ca manussā.

And the people who lie on the ground (Ma. Ni. 1.513) refers to the people of Aparagoyāna and Uttarukuru.

Ye ca bhūmisayā narā (những người sống trên mặt đất) là những người sống trên mặt đất, tức là người dân ở Aparagoyāna và Uttarukuru.

Te hi gehābhāvato ‘‘bhūmisayā’’ti vuttā.

Indeed, they are called "those who lie on the ground" because they have no houses.

Vì không có nhà cửa nên họ được gọi là ‘‘bhūmisayā’’ (sống trên mặt đất).

Tepi sabbe apassayīti sambandho.

The connection is that he saw all of them too.

Sự liên kết là: Ngài đã thấy tất cả những người ấy.

Ayaṃ panattho nandopanandadamanena dīpetabbo – ekasmiṃ kira samaye anāthapiṇḍiko gahapati bhagavato dhammadesanaṃ sutvā ‘‘sve, bhante, pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mayhaṃ gehe bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantetvā pakkāmi.

However, this matter should be expounded through the taming of Nandopananda: It is said that on one occasion, Anāthapiṇḍika, the householder, having heard the Dhamma teaching from the Fortunate One, invited him saying, "Tomorrow, venerable sir, please accept alms at my house with five hundred bhikkhus," and then departed.

Ý nghĩa này cần được trình bày bằng việc chế ngự Nandopananda – một thời, gia chủ Anāthapiṇḍika sau khi nghe pháp thoại của Đức Thế Tôn, đã thỉnh mời: ‘‘Bạch Thế Tôn, ngày mai xin Ngài cùng năm trăm vị Tỳ khưu thọ thực tại nhà con,’’ rồi ra về.

Taṃdivasañca bhagavato paccūsasamaye dasasahassilokadhātuṃ olokentassa nandopanando nāma nāgarājā ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchi.

On that day, as the Fortunate One surveyed the ten-thousandfold world system in the early morning, the Nāga king named Nandopananda came within the range of his knowledge.

Vào buổi sáng sớm ngày hôm đó, khi Đức Thế Tôn quán sát mười ngàn thế giới, vị vua Nāga tên Nandopananda đã hiện ra trong tầm trí của Ngài.

Bhagavā ‘‘ayaṃ nāgarājā mayhaṃ ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchati, kiṃ nu kho bhavissatī’’ti āvajjento saraṇagamanassa upanissayaṃ disvā ‘‘ayaṃ micchādiṭṭhiko tīsu ratanesu appasanno, ko nu kho imaṃ micchādiṭṭhiko vimoceyyā’’ti āvajjento mahāmoggallānattheraṃ addasa.

The Fortunate One, considering "This Nāga king has come within the range of my knowledge; what might this be?" and perceiving the potential for taking refuge, and thinking "This one is of wrong view, not confident in the three Jewels; who might release him from this wrong view?", saw the venerable Mahāmoggallāna Thera.

Đức Thế Tôn suy xét: ‘‘Vị vua Nāga này hiện ra trong tầm trí của Ta, điều gì sẽ xảy ra đây?’’ Ngài thấy nhân duyên để quy y, rồi suy xét: ‘‘Vị này có tà kiến, không có niềm tin vào Tam Bảo, ai có thể giải thoát vị tà kiến này?’’ Ngài đã thấy Trưởng lão Mahāmoggallāna.

Tato pabhātāya rattiyā sarīrapaṭijagganaṃ katvā āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘ānanda, pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ ārocehi – ‘tathāgato devacārikaṃ gacchatī’’’ti.

Thereupon, as the night dawned, having attended to his bodily needs, he addressed the venerable Ānanda: "Ānanda, inform the five hundred bhikkhus, 'The Tathāgata is going on a divine journey.'"

Sau đó, vào đêm đã tàn, sau khi chăm sóc thân thể, Ngài đã gọi Tôn giả Ānanda: ‘‘Ānanda, hãy báo cho năm trăm vị Tỳ khưu biết rằng: ‘Đức Như Lai sẽ đi du hóa cõi trời.’’’

Taṃdivasañca nandopanandassa āpānabhūmiṃ sajjayiṃsu.

And on that day, they prepared Nandopananda's drinking place.

Vào ngày hôm đó, họ đã chuẩn bị nơi uống rượu cho Nandopananda.

So dibbaratanapallaṅke dibbena setacchattena dhāriyamāno tividhanāṭakehi ceva nāgaparisāya ca parivuto dibbabhājanesu upaṭṭhāpitaannapānaṃ olokayamāno nisinno hoti.

He sat there on a divine jewel couch, with a divine white parasol held over him, surrounded by three kinds of dancing and a Nāga assembly, observing the food and drink served in divine vessels.

Vị ấy đang ngồi trên ngai vàng bằng ngọc báu của chư thiên, được che bằng lọng trắng của chư thiên, được bao quanh bởi ba loại vũ điệu và hội chúng Nāga, đang nhìn thức ăn và đồ uống được bày biện trong các vật dụng của chư thiên.

Atha kho bhagavā yathā nāgarājā passati, tathā katvā tassa vimānamatthakeneva pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ tāvatiṃsadevalokābhimukho pāyāsi.

Then the Fortunate One, arranging it so that the Nāga king could see, departed towards the Tāvatiṃsa divine world with five hundred bhikkhus, directly over the Nāga king's palace.

Rồi Đức Thế Tôn, làm cho vị vua Nāga thấy được, cùng với năm trăm vị Tỳ khưu, đã bay qua đỉnh cung điện của vị ấy, hướng về cõi trời Tāvatiṃsa.

1822

Tena kho pana samayena nandopanandassa nāgarājassa evarūpaṃ pāpakaṃ diṭṭhigataṃ uppannaṃ hoti ‘‘ime hi nāma muṇḍasamaṇakā amhākaṃ uparibhavanena devānaṃ tāvatiṃsānaṃ bhavanaṃ pavisantipi nikkhamantipi, na dāni ito paṭṭhāya imesaṃ amhākaṃ matthake pādapaṃsuṃ okirantānaṃ gantuṃ dassāmī’’ti uṭṭhāya sinerupādaṃ gantvā taṃ attabhāvaṃ vijahitvā sineruṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipitvā upari phaṇaṃ katvā tāvatiṃsabhavanaṃ avakujjena phaṇena pariggahetvā adassanaṃ gamesi.

At that time, such an evil wrong view arose in the Nāga king Nandopananda: "These shaven-headed ascetics constantly enter and exit the Tāvatiṃsa divine realm over our dwelling; from now on, I will not allow them to pass, scattering dust from their feet upon our heads!" He arose, went to the base of Sineru, abandoned his own form, coiled himself around Sineru seven times, and then, forming a hood above, he covered the Tāvatiṃsa realm with his inverted hood, making it disappear from sight.

Vào lúc ấy, một tà kiến ác độc như vậy đã khởi lên trong vị vua Nāga Nandopananda: ‘‘Những Sa-môn đầu trọc này cứ đi lên đi xuống qua cung điện của chúng ta để đến cõi trời Tāvatiṃsa của chư thiên, từ nay trở đi ta sẽ không cho phép họ đi qua trên đầu chúng ta, rắc bụi bẩn lên chúng ta.’’ Vị ấy đứng dậy, đi đến chân núi Sineru, bỏ hóa thân ấy đi, rồi quấn quanh núi Sineru bảy vòng bằng thân mình, phía trên làm thành một cái mũ, che phủ cõi trời Tāvatiṃsa bằng cái mũ úp ngược, làm cho nó biến mất.

1823

Atha kho āyasmā raṭṭhapālo bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘pubbe, bhante, imasmiṃ padese ṭhito sineruṃ passāmi, sineruparibhaṇḍaṃ passāmi, tāvatiṃsaṃ passāmi, vejayantaṃ passāmi, vejayantassa pāsādassa uparidhajaṃ passāmi.

Then the venerable Raṭṭhapāla said to the Fortunate One: "Formerly, venerable sir, standing in this place, I saw Sineru, I saw the circumference of Sineru, I saw Tāvatiṃsa, I saw Vejayanta, I saw the banner atop the Vejayanta palace.

Rồi Tôn giả Raṭṭhapāla đã nói với Đức Thế Tôn: ‘‘Bạch Thế Tôn, trước đây, con đứng ở chỗ này, con thấy núi Sineru, con thấy phần bao quanh núi Sineru, con thấy cõi Tāvatiṃsa, con thấy cung điện Vejayanta, con thấy lá cờ trên đỉnh cung điện Vejayanta.

Ko nu kho, bhante, hetu ko paccayo, yaṃ etarahi neva sineruṃ passāmi…pe… na vejayantassa pāsādassa uparidhajaṃ passāmī’’ti.

What, venerable sir, is the reason, what is the cause, that now I see neither Sineru... nor the banner atop the Vejayanta palace?"

Bạch Thế Tôn, nguyên nhân nào, lý do nào mà bây giờ con không thấy núi Sineru… và không thấy lá cờ trên đỉnh cung điện Vejayanta?’’

‘‘Ayaṃ, raṭṭhapāla, nandopanando nāma nāgarājā tumhākaṃ kupito sineruṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipitvā upari phaṇena paṭicchādetvā andhakāraṃ katvā ṭhito’’ti.

"Raṭṭhapāla, this Nāga king named Nandopananda is angry with you; he has coiled around Sineru seven times with his coils, covered it with his hood, and stands there having made it dark."

‘‘Này Raṭṭhapāla, vị vua Nāga tên Nandopananda này đã tức giận với các con, đã quấn quanh núi Sineru bảy vòng bằng thân mình, rồi che phủ phía trên bằng mũ, làm cho tối tăm.’’

‘‘Damemi naṃ, bhante’’ti.

"I will subdue him, venerable sir," he said.

‘‘Bạch Thế Tôn, con sẽ chế ngự nó.’’

Na bhagavā naṃ anujāni.

The Fortunate One did not give him permission.

Đức Thế Tôn không cho phép vị ấy.

Atha kho āyasmā bhaddiyo, āyasmā rāhuloti anukkamena sabbepi bhikkhū uṭṭhahiṃsu.

Then the venerable Bhaddiya, the venerable Rāhula, and so on, all the bhikkhus in succession rose up.

Rồi Tôn giả Bhaddiya, Tôn giả Rāhula, và lần lượt tất cả các Tỳ khưu đều đứng dậy.

Bhagavā anujāni.

The Fortunate One did not give permission.

Đức Thế Tôn đã cho phép.

1824

Avasāne mahāmoggallānatthero – ‘‘ahaṃ, bhante, damemi na’’nti āha.

Finally, the venerable Mahāmoggallāna Thera said, "Venerable sir, I will subdue him."

Cuối cùng, Trưởng lão Mahāmoggallāna nói: ‘‘Bạch Thế Tôn, con sẽ chế ngự nó.’’

‘‘Damehi, moggallānā’’ti bhagavā anujāni.

"Subdue him, Moggallāna," the Fortunate One granted permission.

Đức Thế Tôn cho phép: ‘‘Moggallāna, hãy chế ngự đi.’’

Thero attabhāvaṃ vijahitvā mahantaṃ nāgarājavaṇṇaṃ abhinimminitvā nandopanandaṃ cuddasakkhattuṃ bhogehi parikkhipitvā tassa phaṇamatthake attano phaṇaṃ ṭhapetvā sinerunā saddhiṃ abhinippīḷesi.

The Thera, abandoning his own form, created a great Nāga king's form, coiled around Nandopananda fourteen times with his coils, placed his own hood upon Nandopananda's hood, and pressed him together with Sineru.

Trưởng lão bỏ hóa thân ấy đi, hóa hiện thành một hình dạng Nāga vương vĩ đại, quấn quanh Nandopananda mười bốn vòng bằng thân mình, đặt mũ của mình lên đỉnh mũ của vị ấy, rồi ép chặt cùng với núi Sineru.

Nāgarājā dhūmāyi.

The Nāga king emitted smoke.

Vua Nāga bốc khói.

Theropi ‘‘na tuyhaṃyeva sarīre dhūmo atthi, mayhampi atthī’’ti dhūmāyi.

The Thera also emitted smoke, saying, "Not only is there smoke in your body, but there is also in mine."

Trưởng lão cũng bốc khói, nói: ‘‘Không chỉ có khói trong thân ngươi, ta cũng có.’’

Nāgarājassa dhūmo theraṃ na bādhati, therassa pana dhūmo nāgarājaṃ bādhati.

The Nāga king's smoke did not harm the Thera, but the Thera's smoke harmed the Nāga king.

Khói của vua Nāga không làm hại Trưởng lão, nhưng khói của Trưởng lão lại làm hại vua Nāga.

Tato nāgarājā pajjali, theropi ‘‘na tuyhaṃyeva sarīre aggi atthi, mayhampi atthī’’ti pajjali.

Then the Nāga king blazed, and the Thera also blazed, saying, "Not only is there fire in your body, but there is also in mine."

Rồi vua Nāga bốc cháy, Trưởng lão cũng bốc cháy, nói: ‘‘Không chỉ có lửa trong thân ngươi, ta cũng có.’’

Nāgarājassa tejo theraṃ na bādhati, therassa pana tejo nāgarājānaṃ bādhati.

The Nāga king's heat did not harm the Thera, but the Thera's heat harmed the Nāga king.

Sức nóng của vua Nāga không làm hại Trưởng lão, nhưng sức nóng của Trưởng lão lại làm hại vua Nāga.

Nāgarājā – ‘‘ayaṃ maṃ sinerunā abhinippīḷetvā dhūmāyati ceva pajjalati cā’’ti cintetvā ‘‘bho, tuvaṃ kosī’’ti paṭipucchi.

The Nāga king, thinking, "This one is pressing me together with Sineru, and both smoking and blazing," asked in return, "Ho, who are you?"

Vua Nāga suy nghĩ: ‘‘Vị này ép chặt ta với núi Sineru rồi bốc khói và bốc cháy,’’ rồi hỏi lại: ‘‘Này, ngươi là ai?’’

‘‘Ahaṃ kho, nanda, moggallāno’’ti.

"I am, Nanda, Moggallāna."

‘‘Này Nanda, ta là Moggallāna.’’

‘‘Bhante, attano bhikkhubhāvena tiṭṭhāhī’’ti.

"Venerable sir, remain in your bhikkhu state."

‘‘Bạch Thế Tôn, xin hãy giữ thân Tỳ khưu của Ngài.’’

1825

Thero taṃ attabhāvaṃ vijahitvā tassa dakkhiṇakaṇṇasotena pavisitvā vāmakaṇṇasotena nikkhami, vāmakaṇṇasotena pavisitvā dakkhiṇakaṇṇasotena nikkhami.

The Thera, abandoning that form, entered through his right ear-passage and exited through his left ear-passage; he entered through his left ear-passage and exited through his right ear-passage.

Trưởng lão bỏ hóa thân ấy đi, đi vào lỗ tai phải của vị ấy rồi đi ra lỗ tai trái, đi vào lỗ tai trái rồi đi ra lỗ tai phải.

Tathā dakkhiṇanāsasotena pavisitvā vāmanāsasotena nikkhami, vāmanāsasotena pavisitvā dakkhiṇanāsasotena nikkhami.

Similarly, he entered through his right nostril and exited through his left nostril; he entered through his left nostril and exited through his right nostril.

Tương tự, đi vào lỗ mũi phải rồi đi ra lỗ mũi trái, đi vào lỗ mũi trái rồi đi ra lỗ mũi phải.

Tato nāgarājā mukhaṃ vivari, thero mukhena pavisitvā antokucchiyaṃ pācīnena ca pacchimena ca caṅkamati.

Then the Nāga king opened his mouth, and the Thera entered through his mouth and walked back and forth inside his belly, from east to west.

Rồi vua Nāga mở miệng, Trưởng lão đi vào miệng, đi kinh hành trong bụng về phía đông và phía tây.

Bhagavā – ‘‘moggallāna, manasi karohi, mahiddhiko nāgo’’ti āha.

The Fortunate One said, "Moggallāna, be mindful, the Nāga is very powerful."

Đức Thế Tôn nói: ‘‘Moggallāna, hãy chú ý, vị Nāga này có đại thần thông.’’

Thero ‘‘mayhaṃ kho, bhante, cattāro iddhipādā bhāvitā bahulīkatā yānīkatā vatthukatā anuṭṭhitā paricitā susamāraddhā, tiṭṭhatu, bhante, nandopanando, ahaṃ nandopanandasadisānaṃ nāgarājānaṃ satampi sahassampi dameyya’’ntiādimāha.

The Thera said, "Venerable sir, my four bases of psychic power are developed, cultivated, made a vehicle, made a basis, established, practiced, and thoroughly commenced. Let Nandopananda remain, venerable sir, I could subdue a hundred or even a thousand Nāga kings like Nandopananda," and so on.

Trưởng lão nói: ‘‘Bạch Thế Tôn, bốn thần túc của con đã được tu tập, được làm cho sung mãn, được làm thành cỗ xe, được làm thành căn cứ, được kiên trì, được thực hành, được khởi sự tốt đẹp; xin để Nandopananda đó, bạch Thế Tôn, con có thể chế ngự hàng trăm, hàng ngàn vị vua Nāga giống như Nandopananda.’’

1826

Nāgarājā cintesi – ‘‘pavisanto tāva me na diṭṭho, nikkhamanakāle dāni naṃ dāṭhantare pakkhipitvā khādissāmī’’ti cintetvā ‘‘nikkhamatha, bhante, mā maṃ antokucchiyaṃ aparāparaṃ caṅkamanto bādhayitthā’’ti āha.

The Nāga king thought, "He was not seen by me when he entered. Now, at the time of his departure, I will place him between my fangs and eat him." Having thought this, he said, "Please depart, Venerable Sir; do not trouble me by repeatedly pacing within my belly."

Vua Nāga suy nghĩ: ‘‘Lúc đi vào thì ta không thấy, bây giờ lúc đi ra ta sẽ kẹp vào giữa răng rồi ăn thịt,’’ rồi nói: ‘‘Xin Ngài hãy đi ra, bạch Thế Tôn, đừng kinh hành qua lại trong bụng con mà làm hại con.’’

Thero nikkhamitvā bahi aṭṭhāsi.

The Elder exited and stood outside.

Trưởng lão đi ra và đứng bên ngoài.

Nāgarājā ‘‘ayaṃ so’’ti disvā nāsavātaṃ vissajji, thero catutthajjhānaṃ samāpajji, lomakūpampissa vāto cāletuṃ nāsakkhi.

The Nāga king, seeing "This is he," released a gust of wind from his nostrils. The Elder entered the fourth jhāna, and the wind could not even stir a single hair on his body.

Vua Nāga thấy ‘‘đây là vị đó,’’ rồi thở ra hơi thở từ mũi, Trưởng lão nhập Tứ Thiền, hơi thở ấy không thể lay động dù chỉ một sợi lông của Ngài.

Avasesā bhikkhū kira ādito paṭṭhāya sabbapāṭihāriyāni kātuṃ sakkuṇeyyuṃ, imaṃ pana ṭhānaṃ patvā evaṃ khippanisantino hutvā samāpajjituṃ na sakkhissantīti nesaṃ bhagavā nāgarājadamanaṃ nānujāni.

Indeed, the other bhikkhus could perform all miracles from the beginning, but upon reaching this situation, they would not be able to enter^* with such swift discernment; therefore, the Blessed One did not permit them to subdue the Nāga king.

Các Tỳ khưu còn lại có lẽ có thể thực hiện tất cả các phép lạ ngay từ đầu, nhưng khi đến giai đoạn này, họ sẽ không thể nhập thiền nhanh chóng như vậy, vì thế Đức Thế Tôn đã không cho phép họ chế ngự vua Nāga.

1827

Nāgarājā ‘‘ahaṃ imassa samaṇassa nāsavātena lomakūpampi cāletuṃ nāsakkhi, mahiddhiko so samaṇo’’ti cintesi.

The Nāga king thought, "I could not even stir a hair on this recluse's body with the wind from my nostrils; that recluse is greatly powerful."

Vua Nāga suy nghĩ: ‘‘Ta không thể lay động dù chỉ một sợi lông của vị Sa-môn này bằng hơi thở từ mũi, vị Sa-môn đó có đại thần thông.’’

Thero attabhāvaṃ vijahitvā supaṇṇarūpaṃ abhinimminitvā supaṇṇavātaṃ dassento nāgarājānaṃ anubandhi.

The Elder, abandoning his^* form, manifested the form of a Supaṇṇa and, showing a Supaṇṇa's wind, pursued the Nāga king.

Trưởng lão từ bỏ thân tướng của mình, hóa hiện thành hình tướng chim thần Supaṇṇa, thể hiện gió chim thần Supaṇṇa, rồi đuổi theo vua rồng.

Nāgarājā taṃ attabhāvaṃ vijahitvā māṇavakavaṇṇaṃ abhinimminitvā ‘‘bhante, tumhākaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti vadanto therassa pāde vandi.

The Nāga king, abandoning that^* form, manifested the appearance of a young man, and saying, "Venerable Sir, I go for refuge to you," he bowed at the Elder's feet.

Vua rồng từ bỏ thân tướng đó, hóa hiện thành hình tướng thanh niên, nói rằng: "Bạch ngài, con xin quy y ngài", rồi đảnh lễ dưới chân Trưởng lão.

Thero ‘‘satthā, nanda, āgato, ehi gamissāmā’’ti nāgarājānaṃ dametvā nibbisaṃ katvā gahetvā bhagavato santikaṃ agamāsi.

The Elder, having subdued the Nāga king and made him harmless, took him and went to the presence of the Blessed One, saying, "The Teacher, Nanda, has come; come, let us go."

Trưởng lão chế ngự vua rồng, nói: "Nanda, Bậc Đạo Sư đã đến, hãy đi thôi!", rồi dẫn vua rồng đến chỗ Thế Tôn.

Nāgarājā bhagavantaṃ vanditvā ‘‘bhante, tumhākaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti āha.

The Nāga king bowed to the Blessed One and said, "Venerable Sir, I go for refuge to you."

Vua rồng đảnh lễ Thế Tôn và nói: "Bạch Thế Tôn, con xin quy y Thế Tôn."

Bhagavā ‘‘sukhī hohi, nāgarājā’’ti vatvā bhikkhusaṅghaparivuto anāthapiṇḍikassa nivesanaṃ agamāsi.

The Blessed One, saying, "May you be happy, Nāga king," surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, went to Anāthapiṇḍika's residence.

Thế Tôn nói: "Ngươi hãy được an lạc, vua rồng!", rồi cùng với Tăng chúng đi đến tư gia của Trưởng giả Anāthapiṇḍika.

1828

Anāthapiṇḍiko ‘‘kiṃ, bhante, atidivā āgatatthā’’ti āha.

Anāthapiṇḍika said, "Why, Venerable Sir, have you arrived so early?"

Trưởng giả Anāthapiṇḍika nói: "Bạch Thế Tôn, sao Thế Tôn lại đến sớm như vậy?"

‘‘Moggallānassa ca nandopanandassa ca saṅgāmo ahosī’’ti.

"There was a battle between Moggallāna and Nandopananda."

"(Vì) có cuộc chiến giữa Moggallāna và Nandopananda."

‘‘Kassa pana, bhante, jayo, kassa parājayo’’ti?

"But, Venerable Sir, whose was the victory, and whose the defeat?"

"Bạch Thế Tôn, vậy ai thắng, ai bại?"

‘‘Moggallānassa jayo, nandassa parājayo’’ti.

"Moggallāna's was the victory, Nanda's the defeat."

"Moggallāna thắng, Nanda bại."

Anāthapiṇḍiko ‘‘adhivāsetu me, bhante, bhagavā sattāhaṃ ekapaṭipāṭiyā bhattaṃ sattāhaṃ therassa sakkāraṃ karissāmī’’ti vatvā sattāhaṃ buddhappamukhānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ mahāsakkāraṃ akāsi.

Anāthapiṇḍika said, "Venerable Sir, may the Blessed One accept my invitation for a meal for seven consecutive days; I will perform an honoring of the Elder for seven days," and he performed a great honoring for the five hundred bhikkhus headed by the Buddha for seven days.

Trưởng giả Anāthapiṇḍika nói: "Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn chấp thuận thọ thực của con bảy ngày liên tục, con sẽ cúng dường Trưởng lão bảy ngày", rồi trong bảy ngày đã thực hiện sự cúng dường lớn cho năm trăm vị tỳ khưu do Đức Phật dẫn đầu.

Tena vuttaṃ – ‘‘nandopanandadamanena dīpetabbo’’ti.

Therefore, it was said: "It should be illuminated by the subduing of Nandopananda."

Vì thế đã nói: "Cần phải trình bày bằng việc chế ngự Nandopananda."

1829

Ekasmiñhi samaye pubbārāme visākhāya mahāupāsikāya kāritasahassagabbhapaṭimaṇḍite pāsāde bhagavati viharante…pe… saṃvejesi ca devatāti.

Indeed, on one occasion, when the Blessed One was dwelling in the palace adorned with a thousand chambers built by the great laywoman Visākhā in the Pubbārāma… and he stirred the deities.

Vào một thời, khi Thế Tôn đang trú tại ngôi tịnh xá có ngàn phòng được trang hoàng do Đại Nữ cư sĩ Visākhā xây dựng ở Đông Viên…pe… và đã làm cho chư thiên khởi tâm xúc động.

Tena vuttaṃ –

Therefore, it was said:

Vì thế đã nói:

1830

‘‘Dharaṇimpi sugambhīraṃ, bahalaṃ duppadhaṃsiyaṃ;

"Even the exceedingly deep and solid earth, hard to move,

"Đất đai dù sâu thẳm,

1831

Vāmaṅguṭṭhena khobheyyaṃ, iddhiyā pāramiṃ gato’’ti.

He would shake with his left big toe, having reached the perfection of psychic power."

Dày đặc khó lay chuyển,

1832

Tattha iddhiyā pāramiṃ gatoti vikubbaniddhiādiiddhiyā pariyosānaṃ gato patto.

Therein, having reached the perfection of psychic power means having reached or attained the culmination of psychic power, such as the power of transformation.

Ở đây, iddhiyā pāramiṃ gato (đã đạt đến sự viên mãn về thần thông) có nghĩa là đã đạt đến, đã đến sự cứu cánh của thần thông, v.v., như thần thông biến hóa.

1833

395. Asmimānanti ahamasmi paññāsīlasamādhisampannotiādi asmimānaṃ na passāmi na akkhāmīti attho.

395. Asmimānaṃ means the conceit "I am"^* "I am endowed with wisdom, virtue, and concentration," etc. Na passāmi means "I do not find it."

395. Asmimānaṃ (ngã mạn) là ngã mạn "tôi là người đầy đủ trí tuệ, giới đức, định tuệ", v.v. na passāmi có nghĩa là "tôi không thấy", không nhận ra.

Tadeva dīpento māno mayhaṃ na vijjatīti āha.

Emphasizing this, he said, "Māno mayhaṃ na vijjatī" (conceit does not exist in me).

Để làm rõ điều đó, (Trưởng lão) nói: māno mayhaṃ na vijjatī (ngã mạn không có nơi tôi).

Sāmaṇere upādāyāti sāmaṇere ādiṃ katvā sakale bhikkhusaṅghe garucittaṃ gāravacittaṃ ādarabahumānaṃ ahaṃ karomīti attho.

Sāmaṇere upādāyā means "starting with the novices," throughout the entire Saṅgha of bhikkhus, "I have garucittaṃ (respectful mind), reverence, and great esteem."

Sāmaṇere upādāyā (bắt đầu từ các sa-di) có nghĩa là tôi có garucittaṃ (tâm cung kính), sự tôn trọng lớn đối với toàn thể Tăng chúng, bắt đầu từ các sa-di.

1834

396. Aparimeyye ito kappeti ito amhākaṃ uppannakappato antarakappādīhi aparimeyye ekaasaṅkhyeyyassa upari satasahassakappamatthaketi attho.

396. Aparimeyye ito kappe means, from this eon in which we have arisen, beyond countless eons, including intermediate eons, up to a hundred thousand eons beyond one incalculable eon.

396. Aparimeyye ito kappe (trong vô số kiếp kể từ đây) có nghĩa là trong vô số kiếp, tức là trên một trăm ngàn kiếp tính từ kiếp hiện tại của chúng ta, bao gồm các tiểu kiếp, v.v.

Yaṃ kammamabhinīharinti aggasāvakabhāvassa padaṃ puññasampattiṃ pūresiṃ.

Yaṃ kammamabhinīhari means "I fulfilled the accumulation of merit for the state of chief disciple."

Yaṃ kammamabhinīhari (công đức mà tôi đã tích lũy) có nghĩa là tôi đã hoàn thành sự viên mãn công đức để đạt đến địa vị Thượng Thủ Thanh Văn.

Tāhaṃ bhūmimanuppattoti ahaṃ taṃ sāvakabhūmiṃ anuppatto āsavakkhayasaṅkhātaṃ nibbānaṃ patto asmi amhīti attho.

Tāhaṃ bhūmimanuppatto means "I have attained that stage of a disciple, I have reached Nibbāna, which is the destruction of the taints."

Tāhaṃ bhūmimanuppatto (tôi đã đạt đến địa vị đó) có nghĩa là tôi đã đạt đến địa vị Thanh Văn đó, tức là đã đạt đến Niết Bàn được gọi là sự diệt trừ các lậu hoặc.

1835

397. Atthapaṭisambhidādayo catasso paṭisambhidā sotāpattimaggādayo aṭṭha vimokkhā iddhividhādayo cha abhiññāyo me mayā sacchikatā paccakkhaṃ katā.

397. The four analytical knowledges, such as the analytical knowledge of meaning, the eight deliverances, such as the path of stream-entry, and the six higher knowledges, such as psychic powers, me (by me) sacchikatā (have been directly realized).

397. Bốn Tuệ phân tích (Paṭisambhidā), như Tuệ phân tích về nghĩa, v.v., tám giải thoát, như Đạo Dự Lưu, v.v., sáu thắng trí, như các loại thần thông, v.v., me (do tôi) sacchikatā (đã được chứng ngộ) trực tiếp.

Buddhassa bhagavato ovādānusāsanīsaṅkhātaṃ sāsanaṃ mayā kataṃ sīlapaṭipattinipphādanavasena pariyosāpitanti attho.

Buddhassa (the Blessed One's) sāsanaṃ (teaching), which is admonition and instruction, mayā kataṃ (has been fulfilled by me) through the accomplishment of the path of virtue, so it is said.

Buddhassa (Giáo pháp của Đức Phật), tức là sự giáo huấn và chỉ dạy của Thế Tôn, sāsanaṃ (Giáo pháp) đã được kataṃ (tôi thực hiện) và hoàn thành theo cách thực hành giới luật.

1836

Itthanti iminā pakārena heṭṭhā vuttakkamena.

Itthaṃ means in this manner, in the sequence described below.

Itthaṃ (Như vậy) là theo cách này, theo trình tự đã nói ở dưới.

Evaṃ so ekasseva anomadassībuddhassa santike dvikkhattuṃ byākaraṇaṃ labhi.

Thus, he received a prediction twice from the presence of the Anomadassī Buddha alone.

Như vậy, Ngài đã hai lần nhận được lời thọ ký từ Đức Phật Anomadassī.

Kathaṃ?

How?

Bằng cách nào?

Heṭṭhā vuttanayena seṭṭhi hutvā tassa bhagavato santike laddhabyākaraṇo tato cuto sāmuddike nāgabhavane nibbatto tasseva bhagavato santike dīghāyukabhāvena upahāraṃ katvā nimantetvā bhojetvā mahāpūjaṃ akāsi.

Having been a wealthy man as described below, he received a prediction in the presence of that Blessed One, then after passing away from there, he was reborn in a Nāga realm in the ocean, and he made an offering to that same Blessed One by giving a long life, invited him, fed him, and performed a great veneration.

Theo cách đã nói ở dưới, khi là một trưởng giả, Ngài đã nhận được lời thọ ký từ Đức Thế Tôn đó, sau khi mạng chung từ đó, Ngài tái sinh vào cõi rồng dưới biển, và đã cúng dường, thỉnh mời, cúng dường thực phẩm và thực hiện đại lễ cúng dường cho Đức Thế Tôn đó để được trường thọ.

Tadāpi bhagavā byākaraṇaṃ kathesi.

Even then, the Blessed One made a prediction.

Lúc đó, Đức Thế Tôn cũng đã thọ ký.

Sudanti padapūraṇe nipāto.

Sudaṃ is a particle for filling out the line.

Sudaṃ là một tiểu từ dùng để bổ nghĩa cho từ.

Āyasmāti piyavacanaṃ garugāravādhivacanaṃ.

Āyasmā is an affectionate address, an address of profound respect.

Āyasmā là một lời nói thân ái, một lời tôn kính trọng thị.

Mahāmoggallānatthero imā apadānagāthāyo abhāsittha kathesi.

The Elder Mahāmoggallāna abhāsittha (spoke) these Apadāna verses.

Đại Trưởng lão Mahāmoggallāna abhāsittha (đã nói) những bài kệ Apadāna này.

Itīti parisamāpanatthe nipāto.

Iti is a particle signifying completion.

Iti là một tiểu từ dùng để kết thúc.

1837

Mahāmoggallānattheraapadānavaṇṇanā samattā.

The explanation of the Apadāna of the Elder Mahāmoggallāna is concluded.

Chú giải Apadāna của Đại Trưởng lão Mahāmoggallāna đã hoàn tất.

1838

3-3. Mahākassapattheraapadānavaṇṇanā

3-3. Explanation of the Apadāna of the Elder Mahākassapa

3-3. Chú giải Apadāna của Đại Trưởng lão Mahākassapa

1839

Padumuttarassa bhagavatotyādikaṃ āyasmato mahākassapattherassa apadānaṃ.

The Apadāna of the Venerable Elder Mahākassapa begins with Padumuttarassa bhagavato (Of the Blessed One Padumuttara), etc.

Padumuttarassa bhagavato (của Đức Thế Tôn Padumuttara), v.v., là Apadāna của Đại Trưởng lão Mahākassapa.

Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññasambhārāni upacinanto padumuttarabhagavato kāle haṃsavatīnagare vedeho nāma asītikoṭivibhavo kuṭumbiko ahosi.

He also, having performed good deeds in previous Buddha-eras, accumulating merits conducive to liberation in various existences, during the time of the Blessed One Padumuttara, was a householder named Vedeha in the city of Haṃsavatī, possessing eighty crores of wealth.

Vị này cũng đã tạo các công đức trong các Đức Phật quá khứ, tích lũy các thiện nghiệp là nhân duyên cho sự giải thoát trong các kiếp sống khác nhau, và vào thời Đức Phật Padumuttara, Ngài là một gia chủ tên Vedeha, có tài sản tám mươi crore, ở thành phố Haṃsavatī.

So buddhamāmako, dhammamāmako, saṅghamāmako, upāsako hutvā viharanto ekasmiṃ uposathadivase pātova subhojanaṃ bhuñjitvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāya gandhapupphādīni gahetvā vihāraṃ gantvā satthāraṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.

Living as a lay follower, devoted to the Buddha, the Dhamma, and the Saṅgha, on a certain Uposatha day, he ate a fine meal early in the morning, undertook the Uposatha precepts, took perfumes and flowers, etc., went to the monastery, honored the Teacher, bowed, and sat down to one side.

Ngài là một cận sự nam yêu mến Đức Phật, yêu mến Giáo Pháp, yêu mến Tăng Chúng, sống như vậy. Vào một ngày trai giới, Ngài dùng bữa sáng ngon lành từ sớm, thọ trì các giới trai, mang theo hương hoa, v.v., đến tịnh xá, cúng dường Đức Bổn Sư, đảnh lễ rồi ngồi sang một bên.

1840

Tasmiñca khaṇe satthā mahānisabhattheraṃ nāma tatiyasāvakaṃ ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhutavādānaṃ yadidaṃ nisabho’’ti etadagge ṭhapesi.

At that moment, the Teacher designated the third disciple, named Mahānisabha, as chief, saying, "Bhikkhus, among my bhikkhu disciples who practice the Dhutaṅgas, the foremost is Nisabha."

Vào khoảnh khắc đó, Đức Bổn Sư đã đặt Đại Trưởng lão Nisabha, vị Thượng Thủ Thanh Văn thứ ba, vào địa vị tối thắng, nói: "Này các tỳ khưu, trong số các tỳ khưu Thanh Văn của Ta, người giữ hạnh đầu đà tối thắng chính là Nisabha."

Upāsako taṃ sutvā pasanno dhammakathāvasāne mahājane uṭṭhāya gate satthāraṃ vanditvā ‘‘sve, bhante, mayhaṃ bhikkhaṃ adhivāsethā’’ti nimantesi.

Hearing that, the lay follower was pleased. At the end of the Dhamma talk, after the great crowd had risen and departed, he bowed to the Teacher and invited him, saying, "Venerable Sir, please accept my meal tomorrow."

Cận sự nam nghe vậy hoan hỷ, sau khi pháp thoại kết thúc, khi đại chúng đã đứng dậy, Ngài đảnh lễ Đức Bổn Sư và thỉnh mời: "Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn chấp thuận thọ thực của con vào ngày mai."

‘‘Mahā kho, upāsaka, bhikkhusaṅgho’’ti.

"The Saṅgha of bhikkhus is large, lay follower,"^*.

"(Nhưng) này cận sự nam, Tăng chúng rất đông."

‘‘Kittako, bhante’’ti?

"How many, Venerable Sir?"

"Bạch Thế Tôn, bao nhiêu vị ạ?"

‘‘Aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassa’’nti.

"Sixty-eight hundred thousand bhikkhus."

"Sáu mươi tám vạn tỳ khưu."

‘‘Bhante, ekaṃ sāmaṇerampi vihāre asesetvā mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti.

"Venerable Sir, please accept my meal without leaving even a single novice in the monastery."

"Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn nhận thực phẩm của con mà không để sót một sa-di nào trong tịnh xá."

Satthā adhivāsesi.

The Teacher accepted.

Đức Bổn Sư đã chấp thuận.

Upāsako satthu adhivāsanaṃ ñatvā gehaṃ gantvā mahādānaṃ sajjetvā punadivase satthu kālaṃ ārocāpesi.

The lay follower, knowing the Teacher's acceptance, went home, prepared a great offering, and on the next day, announced the time to the Teacher.

Cận sự nam biết Đức Bổn Sư đã chấp thuận, về nhà chuẩn bị đại lễ cúng dường, rồi vào ngày hôm sau báo giờ đến cho Đức Bổn Sư.

Satthā pattacīvaramādāya bhikkhusaṅghaparivuto upāsakassa gharaṃ gantvā paññattāsane nisinno dakkhiṇodakāvasāne yāguādīni sampaṭicchanto bhattavissaggaṃ akāsi.

The Teacher, taking his bowl and robe, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, went to the house of the lay follower, sat on the prepared seat, and after the pouring of the water of dedication, performed the distribution of food, accepting gruel and so forth.

Đức Bổn Sư mang y bát, cùng với Tăng chúng đến nhà của cận sự nam, ngồi trên chỗ đã sắp đặt, sau khi dâng nước thọ thực, Ngài đã bắt đầu thọ nhận các món như cháo, v.v.

Upāsakopi satthu santike nisīdi.

The lay follower also sat near the Teacher.

Cận sự nam cũng ngồi gần Đức Bổn Sư.

1841

Tasmiṃ antare mahānisabhatthero piṇḍāya caranto tameva vīthiṃ paṭipajji.

In the meantime, Mahānisabha Thera, while on his alms round, came along that very street.

Trong lúc đó, Đại Trưởng lão Mahānisabha đang đi khất thực trên cùng con đường đó.

Upāsako disvā uṭṭhāya gantvā theraṃ vanditvā ‘‘pattaṃ, bhante, dethā’’ti āha.

The lay follower saw him, rose, went, bowed to the Elder, and said, "Venerable Sir, please give me your bowl."

Cận sự nam thấy vậy, đứng dậy đi đến đảnh lễ Trưởng lão và nói: "Bạch ngài, xin cho con bát."

Thero pattaṃ adāsi.

The Elder gave his bowl.

Trưởng lão đã đưa bát.

‘‘Bhante, idheva pavisatha, satthāpi gehe nisinno’’ti.

"Venerable Sir, please enter here; the Teacher is also seated in the house."

"Bạch ngài, xin hãy vào đây, Đức Bổn Sư cũng đang ở trong nhà."

‘‘Na vaṭṭissati, upāsakā’’ti.

"It is not appropriate, lay follower."

"Không được đâu, này cận sự nam."

So therassa pattaṃ gahetvā piṇḍapātassa pūretvā adāsi.

He took the thera's bowl, filled it with alms food, and gave it to him.

Vị ấy cầm bát của Trưởng lão, đổ đầy đồ khất thực vào rồi dâng lên.

Tato theraṃ anugantvā nivatto satthu santike nisīditvā evamāha – ‘‘mahānisabhatthero, bhante, ‘satthāpi gehe nisinno’ti vuttepi pavisituṃ na icchi.

Then, having followed the thera and returned, he sat down in the presence of the Teacher and said this: "Venerable sir, even when it was said that 'the Teacher is also seated in the house,' the Venerable Mahānisabha did not wish to enter.

Sau đó, đi theo Trưởng lão một đoạn rồi quay lại, ngồi gần Đức Bổn Sư và nói: "Bạch Thế Tôn, Đại Trưởng lão Mahānisabha không muốn vào dù con đã nói 'Đức Bổn Sư cũng đang ở trong nhà'."

Atthi nu kho etassa tumhākaṃ guṇehi atirekaguṇo’’ti?

Does he, perhaps, possess a quality superior to your own qualities?"

"Có phải Ngài ấy có những đức tính vượt trội hơn đức tính của Thế Tôn không?"

Buddhānañca vaṇṇamaccheraṃ nāma natthi, tasmā satthā evamāha – ‘‘upāsaka, mayaṃ bhikkhaṃ āgamayamānā gehe nisīdāma, so bhikkhu na evaṃ nisīditvā bhikkhaṃ udikkhati.

As Buddhas have no stinginess regarding praise, the Teacher said this: "Lay follower, we sit in the house awaiting alms food; that bhikkhu does not sit thus awaiting alms food.

Đức Phật không có tâm ganh tỵ với lời khen ngợi, vì vậy Đức Bổn Sư nói: "Này cận sự nam, chúng ta ngồi trong nhà đợi thực phẩm, nhưng vị tỳ khưu đó không ngồi đợi thực phẩm như vậy.

Mayaṃ gāmantasenāsane vasāma, so araññeyeva vasati.

We dwell in village hermitages; he dwells only in the forest.

Chúng ta sống ở các trú xứ gần làng, còn Ngài ấy chỉ sống trong rừng.

Mayaṃ channe vasāma, so abbhokāseyeva vasatī’’ti bhagavā ‘‘ayañca ayañcetassa guṇo’’ti mahāsamuddaṃ pūrayamāno viya tassa guṇaṃ kathesi.

We dwell under cover; he dwells only in the open air." Thus, the Blessed One extolled his qualities as if filling the great ocean, saying, "This and this are his qualities."

Chúng ta sống dưới mái che, còn Ngài ấy chỉ sống ngoài trời." Đức Thế Tôn đã kể những đức tính của Ngài ấy như thể đang đổ đầy nước vào đại dương, nói: "Đây là đức tính của Ngài ấy, và đây nữa."

1842

Upāsakopi pakatiyā jalamānadīpo telena āsitto viya suṭṭhutaraṃ pasanno hutvā cintesi – ‘‘kiṃ mayhaṃ aññāya sampattiyā, yaṃnūnāhaṃ anāgate ekassa buddhassa santike dhutavādānaṃ aggabhāvatthāya patthanaṃ karissāmī’’ti.

The lay follower, becoming even more exceedingly pleased, like a naturally burning lamp sprinkled with oil, thought: "What need have I for any other attainment? Let me, in the future, make a wish in the presence of a Buddha for the foremost position among those who advocate the dhutaṅgas."

Cận sự nam cũng, như một ngọn đèn đang cháy được đổ thêm dầu, trở nên hoan hỷ hơn và suy nghĩ: "Tài sản khác có ích gì cho ta? Tốt hơn hết là ta nên nguyện cầu đạt được địa vị tối thắng trong số những người giữ hạnh đầu đà dưới một Đức Phật trong tương lai."

So punapi satthāraṃ nimantetvā teneva niyāmena satta divase mahādānaṃ datvā sattame divase buddhappamukhassa mahābhikkhusaṅghassa ticīvarāni datvā satthu pādamūle nipajjitvā evamāha – ‘‘yaṃ me, bhante, satta divase dānaṃ dentassa mettaṃ kāyakammaṃ mettaṃ vacīkammaṃ mettaṃ manokammaṃ paccupaṭṭhitaṃ, imināhaṃ na aññaṃ devasampattiṃ vā sakkamārabrahmasampattiṃ vā patthemi, idaṃ pana me kammaṃ anāgate ekassa buddhassa santike mahānisabhattherena pattaṭṭhānantaraṃ pāpuṇanatthāya terasadhutaṅgadharānaṃ aggabhāvassa adhikāro hotū’’ti.

He again invited the Teacher and, in the same manner, offered great alms for seven days, and on the seventh day, he presented the Triple Robe to the great Saṅgha, with the Buddha at its head. Then, prostrating at the feet of the Teacher, he said this: "Venerable sir, the wholesome bodily action, wholesome verbal action, and wholesome mental action that arose in me while giving alms for seven days—by this, I do not wish for any divine attainment, or the attainment of a Sakka, Māra, or Brahmā. Rather, let this action of mine, in the future, be a qualification for reaching the foremost position among the thirteen dhutaṅga-holders, immediately after the Venerable Mahānisabha's attainment, in the presence of a Buddha."

Người ấy lại thỉnh Đức Bổn Sư và theo cách thức ấy, cúng dường đại thí trong bảy ngày; vào ngày thứ bảy, cúng dường tam y cho đại Tăng chúng do Đức Phật đứng đầu, rồi quỳ dưới chân Đức Bổn Sư và bạch rằng: “Bạch Đức Thế Tôn, trong bảy ngày con cúng dường, những thân nghiệp từ ái, khẩu nghiệp từ ái, ý nghiệp từ ái đã hiện hữu nơi con. Với nghiệp này, con không mong cầu sự thành tựu nào khác như sự thành tựu của chư thiên, của Sakka, của Māra hay của Phạm Thiên. Mong rằng nghiệp này của con trong tương lai sẽ là điều kiện để đạt được vị trí tối thượng của mười ba pháp đầu đà, sau khi đạt được vị trí của Đại Trưởng lão Nisabha tại một Đức Phật.”

Satthā ‘‘mahantaṃ ṭhānaṃ iminā patthitaṃ, samijjhissati nu kho, no’’ti olokento samijjhanabhāvaṃ disvā āha – ‘‘manāpaṃ te ṭhānaṃ patthitaṃ, anāgate satasahassakappāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa tvaṃ tatiyasāvako mahākassapatthero nāma bhavissasī’’ti byākāsi.

The Teacher, looking to see if "this great position wished for by him will succeed or not," and seeing that it would succeed, said: "You have wished for a delightful position. In the future, at the end of a hundred thousand aeons, a Buddha named Gotama will arise; you will be his third chief disciple, named Mahākassapa." Thus, he prophesied.

Đức Bổn Sư quán xét: “Người này đã mong cầu một vị trí cao cả, liệu có thành tựu được không?” Khi thấy sự thành tựu sẽ xảy ra, Ngài nói: “Ngươi đã mong cầu một vị trí đáng hài lòng. Trong tương lai, sau một trăm ngàn đại kiếp, một Đức Phật tên Gotama sẽ xuất hiện. Ngươi sẽ là đệ tử thứ ba của Ngài, tên là Đại Ca-diếp Trưởng lão.” Ngài đã thọ ký như vậy.

Taṃ sutvā upāsako ‘‘buddhānaṃ dve kathā nāma natthī’’ti punadivase pattabbaṃ viya taṃ sampattiṃ amaññittha.

Hearing that, the lay follower thought, "Buddhas have no two words," and considered that attainment as if it were to be received the very next day.

Nghe vậy, vị cận sự nam nghĩ rằng: “Chư Phật không có hai lời nói,” và xem sự thành tựu ấy như thể sẽ đạt được vào ngày mai.

So yāvatāyukaṃ dānaṃ datvā sīlaṃ samādāya rakkhitvā nānappakāraṃ puññakammaṃ katvā kālaṃkatvā sagge nibbatti.

He gave alms throughout his life, undertook and observed precepts, performed various kinds of meritorious deeds, and upon passing away, was reborn in the heavens.

Người ấy đã cúng dường bố thí, giữ giới và thực hiện các loại công đức khác cho đến hết đời, sau khi mạng chung, người ấy tái sinh vào cõi trời.

1843

Tato paṭṭhāya devamanussesu sampattiṃ anubhavanto ito ekanavutikappe vipassisammāsambuddhe bandhumatīnagaraṃ upanissāya kheme migadāye viharante devalokā cavitvā aññatarasmiṃ parijiṇṇabrāhmaṇakule nibbatti.

From that time onwards, experiencing attainments among gods and humans, in the ninety-first aeon from now, when Vipassī Sammāsambuddha was dwelling in the Khemaka Deer Park near the city of Bandhumatī, he passed away from the deva-world and was reborn in a certain brahmin family that had become old and impoverished.

Từ đó trở đi, người ấy hưởng thụ sự thành tựu trong cõi trời và cõi người. Từ đây, vào chín mươi mốt kiếp trước, khi Đức Vipassī Chánh Đẳng Giác đang trú ngụ tại khu rừng nai an lành gần thành Bandhumatī, người ấy từ cõi trời chuyển sinh và tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn đã suy tàn.

Tasmiñca kāle vipassī bhagavā sattame saṃvacchare dhammaṃ kathesi, mahantaṃ kolāhalaṃ ahosi.

At that time, the Blessed One Vipassī taught the Dhamma in the seventh year, and there was a great clamor.

Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn Vipassī đã thuyết Pháp vào năm thứ bảy, và một sự náo động lớn đã xảy ra.

Sakalajambudīpe devatā ‘‘satthā dhammaṃ kathessatī’’ti ārocesuṃ.

Devas throughout the entire Jambudīpa announced, "The Teacher will teach the Dhamma."

Chư thiên trên khắp Jambudīpa đã loan báo: “Đức Bổn Sư sẽ thuyết Pháp.”

Brāhmaṇo taṃ sāsanaṃ assosi.

The brahmin heard that announcement.

Vị Bà-la-môn ấy đã nghe tin tức ấy.

Tassa nivāsanasāṭako ekoyeva, tathā brāhmaṇiyā.

He had only one lower garment, and likewise the brahmin woman.

Ông ấy chỉ có một chiếc y mặc, và Bà-la-môn ni cũng vậy.

Pārupanaṃ pana dvinnampi ekameva.

However, they had only one outer robe between the two of them.

Nhưng cả hai chỉ có một chiếc y choàng.

So sakalanagare ‘‘ekasāṭakabrāhmaṇo’’ti paññāyi.

He was known throughout the city as "the brahmin with one robe."

Vì vậy, ông ấy được biết đến trong toàn thành là “Bà-la-môn một y.”

So brāhmaṇo kenacideva kiccena brāhmaṇānaṃ sannipāte sati brāhmaṇiṃ gehe ṭhapetvā sayaṃ taṃ vatthaṃ pārupitvā gacchati, brāhmaṇīnaṃ sannipāte sati sayaṃ gehe acchati, brāhmaṇī taṃ vatthaṃ pārupitvā gacchati.

Whenever there was a gathering of brahmins for some purpose, the brahmin would leave his wife at home, wear that garment, and go; when there was a gathering of brahmin women, he would stay at home himself, and the brahmin woman would wear that garment and go.

Khi có một cuộc họp của các Bà-la-môn vì một lý do nào đó, vị Bà-la-môn ấy để Bà-la-môn ni ở nhà và tự mình choàng chiếc y đó rồi đi. Khi có cuộc họp của các Bà-la-môn ni, ông ấy ở nhà, và Bà-la-môn ni choàng chiếc y đó rồi đi.

Tasmiṃ pana divase so brāhmaṇiṃ āha – ‘‘bhoti, kiṃ tvaṃ rattiṃ dhammaṃ suṇissasi, udāhu divā’’ti?

But on that day, he said to the brahmin woman: "My dear, will you listen to the Dhamma at night, or during the day?"

Vào ngày ấy, vị Bà-la-môn hỏi Bà-la-môn ni: “Này hiền thê, nàng sẽ nghe Pháp vào ban đêm hay ban ngày?”

‘‘Sāmi, ahaṃ mātugāmo bhīrukajātikā rattiṃ sotuṃ na sakkomi, divā sossāmī’’ti taṃ brāhmaṇaṃ gehe ṭhapetvā taṃ vatthaṃ pārupitvā upāsikāhi saddhiṃ vihāraṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisinnā dhammaṃ sutvā upāsikāhi saddhiṃ agamāsi.

"Master, I am a woman, naturally timid, I cannot listen at night; I will listen during the day." Leaving that brahmin at home, she put on that garment and went to the monastery with the female lay followers. Having paid homage to the Teacher and sat down to one side, she listened to the Dhamma and departed with the female lay followers.

“Thưa phu quân, con là phụ nữ, có tính nhút nhát, không thể nghe vào ban đêm, con sẽ nghe vào ban ngày.” Nói vậy, Bà-la-môn ni để vị Bà-la-môn ở nhà, choàng chiếc y đó, cùng với các cận sự nữ đến tịnh xá, đảnh lễ Đức Bổn Sư, ngồi sang một bên, nghe Pháp rồi cùng với các cận sự nữ ra về.

Atha brāhmaṇo taṃ gehe ṭhapetvā taṃ vatthaṃ pārupitvā vihāraṃ gato.

Then the brahmin, leaving her at home, put on that garment and went to the monastery.

Sau đó, vị Bà-la-môn để Bà-la-môn ni ở nhà, choàng chiếc y đó rồi đi đến tịnh xá.

1844

Tasmiñca samaye satthā parisamajjhe alaṅkatadhammāsane nisinno cittabījaniṃ gahetvā ākāsagaṅgaṃ otārento viya sineruṃ manthaṃ katvā sāgaraṃ nimmanthento viya ca dhammakathaṃ kathesi.

At that time, the Teacher, seated on the decorated Dhamma-seat in the midst of the assembly, gave a Dhamma talk as if taking a whisk made of gems and causing the celestial Ganges to descend, or as if churning the ocean using Mount Meru as a churning stick.

Vào lúc ấy, Đức Bổn Sư đang ngồi trên pháp tòa trang nghiêm giữa hội chúng, cầm cây quạt có hình vẽ, thuyết Pháp như thể đang đổ sông Hằng từ hư không xuống, như thể đang khuấy biển bằng núi Sineru làm trục.

Brāhmaṇassa parisapariyantena nisinnassa dhammaṃ suṇantassa paṭhamayāmeyeva sakalasarīraṃ pūrayamānā pañcavaṇṇā pīti uppajji.

As the brahmin sat at the edge of the assembly listening to the Dhamma, in the first watch of the night, a five-colored rapture filled his entire body.

Khi vị Bà-la-môn ngồi ở rìa hội chúng đang nghe Pháp, niềm hoan hỷ năm màu đã tràn ngập khắp thân thể ông ngay trong canh đầu.

So pārutavatthaṃ saṅgharitvā ‘‘dasabalassa dassāmī’’ti cintesi.

He folded his worn garment and thought, "I will give it to the Ten-Powered One."

Ông thu xếp chiếc y đang choàng và nghĩ: “Mình sẽ dâng cho Đức Thập Lực.”

Athassa ādīnavasahassaṃ dassayamānaṃ maccheraṃ uppajji.

Then, avarice arose in him, showing a thousand drawbacks.

Sau đó, lòng xan tham nổi lên, bày ra hàng ngàn sự nguy hại.

So ‘‘brāhmaṇiyā tuyhañca ekameva vatthaṃ, aññaṃ kiñci pārupanaṃ nāma natthi, apārupitvā bahi vicarituṃ na sakkomī’’ti sabbathāpi adātukāmo ahosi.

He was utterly unwilling to give, thinking, "You and your wife have only one garment; there is no other outer robe. I cannot go out without wearing anything."

Ông hoàn toàn không muốn dâng, nghĩ rằng: “Chỉ có một chiếc y duy nhất cho Bà-la-môn ni và ngươi, không có chiếc y choàng nào khác, không thể đi ra ngoài mà không choàng y.”

Athassa nikkhante paṭhame majjhimayāmeti tatheva pīti uppajji.

Then, after the first watch of the night had passed and the middle watch had begun, rapture arose in the same way.

Sau đó, khi canh đầu đã qua, vào canh giữa, niềm hoan hỷ cũng nổi lên như vậy.

So tatheva cintetvā tatheva adātukāmo ahosi.

He thought the same thing and was unwilling to give in the same way.

Ông lại nghĩ như vậy và cũng không muốn dâng.

Athassa majjhime yāme nikkhante pacchimayāmepi tatheva pīti uppajji.

Then, after the middle watch had passed, rapture arose in the same way in the last watch of the night.

Sau đó, khi canh giữa đã qua, vào canh cuối, niềm hoan hỷ cũng nổi lên như vậy.

Tadā so maccheraṃ jinitvā vatthaṃ saṅgharitvā satthu pādamūle ṭhapesi.

At that time, he conquered his avarice, folded the garment, and placed it at the feet of the Teacher.

Lúc ấy, ông chiến thắng lòng xan tham, thu xếp chiếc y và đặt dưới chân Đức Bổn Sư.

Tato vāmahatthaṃ ābhujitvā dakkhiṇena hatthena apphoṭetvā ‘‘jitaṃ me, jitaṃ me’’ti tikkhattuṃ nadi.

Then, bending his left arm, he clapped his hands with his right and shouted three times, "I have won! I have won!"

Sau đó, ông co tay trái lại, vỗ tay phải và ba lần reo lên: “Tôi đã thắng! Tôi đã thắng!”

1845

Tasmiṃ samaye bandhumā rājā dhammāsanassa pacchato antosāṇiyaṃ nisinno dhammaṃ suṇāti.

At that time, King Bandhumā was seated within the curtain behind the Dhamma-seat, listening to the Dhamma.

Vào lúc ấy, vua Bandhumā đang ngồi phía sau pháp tòa, trong màn che, nghe Pháp.

Rañño ca nāma ‘‘jitaṃ me’’ti saddo amanāpo hoti.

And the sound "I have won" was displeasing to the king.

Đối với nhà vua, tiếng reo “Tôi đã thắng” là điều không hài lòng.

Rājā purisaṃ āṇāpesi ‘‘gaccha, bhaṇe, etaṃ puccha – ‘kiṃ so vadatī’’’ti?

The king commanded a man, "Go, sir, ask him—'What is he saying?'"

Nhà vua ra lệnh cho một người: “Này ngươi, hãy đi hỏi người ấy – ‘Người ấy nói gì vậy?’”

Brāhmaṇo tenāgantvā pucchito ‘‘avasesā hatthiyānādīni āruyha asicammādīni gahetvā parasenaṃ jinanti, na taṃ acchariyaṃ.

When asked by the man who came, the brahmin said, "Others, mounting elephants, chariots, and so forth, and taking swords, shields, and so forth, conquer enemy armies; that is not wonderful.

Vị Bà-la-môn được người ấy đến hỏi, trả lời: “Những người khác cưỡi voi, xe cộ, cầm gươm, khiên, v.v., chiến thắng quân địch, điều đó không có gì lạ.

Ahaṃ pana pacchato āgacchantassa kūṭagoṇassa muggarena sīsaṃ bhinditvā taṃ palāpento viya maccheracittaṃ jinitvā pārutavatthaṃ dasabalassa adāsiṃ, taṃ me jitaṃ maccheraṃ acchariya’’nti āha.

But I, like someone who smashes the head of a rogue bull coming from behind with a club and makes it flee, have conquered the mind of avarice and given my worn garment to the Ten-Powered One. That conquest of avarice is wonderful."

Còn tôi, tôi đã chiến thắng tâm xan tham như thể đập vỡ đầu con bò cái gian xảo đang đến từ phía sau bằng một cái chùy và xua đuổi nó đi. Tôi đã dâng chiếc y đang choàng cho Đức Thập Lực. Đó là sự chiến thắng lòng xan tham của tôi, điều đó thật lạ lùng.”

So āgantvā taṃ pavattiṃ rañño ārocesi.

He came and reported that event to the king.

Người ấy trở về và báo lại sự việc đó cho nhà vua.

Rājā ‘‘amhe, bhaṇe, dasabalassa anurūpaṃ na jānāma, brāhmaṇo jānātī’’ti tassa pasīditvā vatthayugaṃ pesesi.

The king, thinking, "We, sir, do not know what is fitting for the Ten-Powered One, but the brahmin knows," became pleased with him and sent a pair of garments.

Nhà vua nghĩ: “Chúng ta không biết điều gì thích hợp cho Đức Thập Lực, nhưng vị Bà-la-môn này biết,” rồi hoan hỷ với ông và sai người mang đến một đôi y.

Taṃ disvā brāhmaṇo cintesi – ‘‘rājā mayhaṃ tuṇhī nisinnassa paṭhamaṃ kiñci adatvā satthu guṇe kathentassa adāsi, satthu guṇe paṭicca idaṃ uppannaṃ, satthuyeva anucchavika’’nti tampi vatthayugaṃ dasabalassa adāsi.

Seeing them, the brahmin thought, "The king did not give me anything at first when I sat silently, but he gave it when I extolled the Teacher's qualities. This has arisen because of the Teacher's qualities; it is only fitting for the Teacher." So he gave that pair of garments to the Ten-Powered One as well.

Thấy vậy, vị Bà-la-môn nghĩ: “Nhà vua không ban cho ta thứ gì khi ta ngồi im lặng lúc đầu, mà lại ban cho ta khi ta ca ngợi công đức của Đức Bổn Sư. Điều này phát sinh nhờ công đức của Đức Bổn Sư, vậy thì nó chỉ thích hợp với Đức Bổn Sư mà thôi,” rồi ông cũng dâng đôi y ấy cho Đức Thập Lực.

Rājā ‘‘kiṃ brāhmaṇena kata’’nti pucchitvā ‘‘tampi tena vatthayugaṃ tathāgatasseva dinna’’nti sutvā aññānipi dve vatthayugāni pesesi, so tānipi satthu adāsi.

The king asked, "What did the brahmin do?" And hearing, "That pair of garments was also given by him to the Tathāgata," he sent two more pairs of garments, and he gave those also to the Teacher.

Nhà vua hỏi: “Vị Bà-la-môn đã làm gì?” Khi nghe nói: “Ông ấy cũng đã dâng đôi y ấy cho Đức Như Lai,” nhà vua lại sai người mang đến hai đôi y khác, và ông ấy cũng dâng chúng cho Đức Bổn Sư.

Puna rājā ‘aññānipi cattārī’ti evaṃ vatvā yāva evaṃ dvattiṃsa vatthayugāni pesesi.

Again, the king, saying 'another four' and so on, sent thirty-two pairs of cloths in this manner.

Sau đó, nhà vua lại nói: “Bốn đôi nữa,” cứ thế cho đến khi sai người mang đến ba mươi hai đôi y.

Atha brāhmaṇo ‘‘idaṃ vaḍḍhetvā vaḍḍhetvā gahaṇaṃ viya hotī’’ti attano atthāya ekaṃ, brāhmaṇiyā ekanti dve vatthayugāni gahetvā, tiṃsa yugāni tathāgatasseva adāsi.

Then the brahmin, thinking "This is like taking more and more," took two pairs of cloths—one for himself and one for his brahmin wife—and gave thirty pairs to the Tathāgata himself.

Lúc ấy, vị Bà-la-môn nghĩ: “Điều này giống như việc nhận được ngày càng nhiều,” rồi ông giữ lại một đôi cho mình và một đôi cho Bà-la-môn ni, tổng cộng hai đôi, còn ba mươi đôi thì dâng cho Đức Như Lai.

Tato paṭṭhāya ca so satthu vissāsiko jāto.

And from then on, he became a trusted confidant of the Teacher.

Từ đó trở đi, ông trở thành người thân tín của Đức Bổn Sư.

1846

Atha taṃ rājā ekadivasaṃ sītasamaye satthu santike dhammaṃ suṇantaṃ disvā satasahassagghanakaṃ attano pārutaṃ rattakambalaṃ datvā āha – ‘‘ito paṭṭhāya imaṃ pārupitvā dhammaṃ suṇāhī’’ti.

Then one day, in the cold season, the king saw him listening to the Dhamma in the Teacher's presence, and giving him his own red woolen blanket, worth a hundred thousand, which he was wearing, said, "From now on, listen to the Dhamma wrapped in this."

Sau đó, một ngày nọ, vào mùa lạnh, nhà vua thấy ông đang nghe Pháp bên Đức Bổn Sư, liền ban cho ông chiếc chăn đỏ của mình trị giá một trăm ngàn và nói: “Từ nay trở đi, hãy choàng chiếc này khi nghe Pháp.”

So ‘‘kiṃ me iminā kambalena imasmiṃ pūtikāye upanītenā’’ti cintetvā antogandhakuṭiyaṃ tathāgatassa mañcassa upari vitānaṃ katvā agamāsi.

He, thinking "What use is this blanket to me, applied to this decaying body?", went and made it into a canopy above the Tathāgata's couch inside the Perfumed Chamber.

Ông nghĩ: “Chiếc chăn này có ích gì cho ta khi được dâng lên thân thể hôi hám này?” rồi ông làm một tấm trần che phía trên giường của Đức Như Lai trong hương thất và ra về.

Athekadivasaṃ rājā pātova vihāraṃ gantvā antogandhakuṭiyaṃ satthu santike nisīdi.

Then one day, the king went to the monastery early in the morning and sat by the Teacher inside the Perfumed Chamber.

Một ngày nọ, nhà vua đến tịnh xá vào buổi sáng sớm và ngồi bên Đức Bổn Sư trong hương thất.

Tasmiṃ khaṇe chabbaṇṇā buddharasmiyo kambale paṭihaññanti, kambalo ativiya virocittha.

At that moment, the six-colored Buddha-rays shone upon the blanket, and the blanket glowed intensely.

Vào khoảnh khắc ấy, sáu màu hào quang của Đức Phật chiếu vào tấm chăn, làm cho tấm chăn rực rỡ vô cùng.

Rājā ullokento sañjānitvā āha – ‘‘amhākaṃ, bhante, esa kambalo, amhehi ekasāṭakabrāhmaṇassa dinno’’ti.

The king, looking up, recognized it and said, "Bhante, that is our blanket; it was given by us to the brahmin with one garment."

Nhà vua nhìn lên, nhận ra và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, đó là chiếc chăn của chúng con, chúng con đã ban cho vị Bà-la-môn một y.”

‘‘Tumhehi, mahārāja, brāhmaṇo pūjito, brāhmaṇena mayaṃ pūjitā’’ti.

"Mahārāja, you honored the brahmin, and the brahmin honored us."

“Đại vương, Đại vương đã cúng dường vị Bà-la-môn, vị Bà-la-môn đã cúng dường chúng tôi.”

Rājā ‘‘brāhmaṇo yuttaṃ aññāsi, na maya’’nti pasīditvā yaṃ manussānaṃ upakārabhūtaṃ, taṃ sabbaṃ aṭṭhaṭṭhakaṃ katvā sabbaṭṭhakaṃ nāma dānaṃ datvā purohitaṭṭhāne ṭhapesi.

The king, delighted, thinking "The brahmin knew what was proper, but we did not," gave all things beneficial to humans in sets of eight, calling it the "Sabbaṭṭhaka" offering, and appointed him to the position of chief minister.

Nhà vua nghĩ: “Vị Bà-la-môn đã biết điều thích hợp, còn chúng ta thì không,” rồi hoan hỷ và cúng dường tất cả những vật phẩm hữu ích cho con người, làm thành tám phần tám, tức là cúng dường “tất cả tám,” rồi đặt ông vào vị trí quan thủ.

Sopi ‘‘aṭṭhaṭṭhakaṃ nāma catusaṭṭhi hotī’’ti catusaṭṭhisalākabhattāni upaṭṭhapetvā yāvajīvaṃ dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā tato cuto sagge nibbatti.

He too, thinking "Sabbaṭṭhaka means sixty-four," prepared sixty-four portions of food and, having given gifts and observed precepts for life, passed away from there and was reborn in the heavens.

Ông ấy cũng nghĩ: “Tám phần tám là sáu mươi bốn,” rồi đã sắp xếp sáu mươi bốn suất cơm cúng dường, bố thí suốt đời, giữ giới, sau khi mạng chung, ông tái sinh vào cõi trời.

1847

Puna tato cuto imasmiṃ kappe bhagavato koṇāgamanassa bhagavato kassapassa cāti dvinnaṃ antare bārāṇasiyaṃ kuṭumbiyakule nibbatto.

Again, having passed away from there, in this present eon, during the interval between the Lord Koṇāgamana and the Lord Kassapa, he was reborn in a householder's family in Bārāṇasī.

Sau đó, từ cõi trời chuyển sinh, trong kiếp này, ông tái sinh vào một gia đình gia chủ ở Bārāṇasī, vào khoảng thời gian giữa Đức Thế Tôn Koṇāgamana và Đức Thế Tôn Kassapa.

So vaḍḍhimanvāya gharāvāsaṃ vasanto ekadivasaṃ araññe jaṅghavihāraṃ vicarati.

Having grown up and lived as a householder, one day he was walking in the forest for exercise.

Người ấy, khi trưởng thành và sống đời gia chủ, một ngày nọ đi kinh hành trong rừng.

Tasmiñca samaye paccekabuddho nadītīre cīvarakammaṃ karonto anuvāte appahonte saṅgharitvā ṭhapetumāraddho.

At that time, a Paccekabuddha was performing a robe-making task by the riverbank and, due to insufficient wind, began to fold and put it away.

Vào lúc ấy, một vị Độc Giác Phật đang làm y bên bờ sông, vì gió không đủ nên Ngài bắt đầu xếp y lại.

So taṃ disvā ‘‘kasmā, bhante, saṅgharitvā ṭhapethā’’ti āha.

Seeing him, he said, "Bhante, why do you fold and put it away?"

Người ấy thấy vậy liền hỏi: “Bạch Ngài, vì sao Ngài xếp lại?”

‘‘Anuvāto nappahotī’’ti.

"There isn't enough wind."

(Vị Độc Giác Phật đáp): “Gió không đủ.”

‘‘Iminā, bhante, karothā’’ti uttarisāṭakaṃ datvā ‘‘nibbattanibbattaṭṭhāne me kāci hāni mā hotū’’ti patthanaṃ akāsi.

"Please use this, Bhante," he said, giving his upper robe, and made the aspiration, "May no harm befall me in any existence where I am reborn."

Người ấy (nói): “Bạch Ngài, xin hãy dùng cái này,” rồi dâng tấm y choàng ngoài của mình và ước nguyện: “Ở bất cứ nơi nào con tái sinh, nguyện con không gặp bất kỳ tổn hại nào.”

1848

Gharepissa bhaginiyā saddhiṃ bhariyāya kalahaṃ karontiyā paccekabuddho piṇḍāya pāvisi.

At his home, a Paccekabuddha came for alms while his sister was quarreling with his wife.

Trong nhà người ấy, khi em gái và vợ đang cãi nhau, vị Độc Giác Phật đi vào để khất thực.

Athassa bhaginī paccekabuddhassa piṇḍapātaṃ datvā tassa bhariyaṃ sandhāya – ‘‘evarūpaṃ bālaṃ yojanasate parivajjeyya’’nti patthanaṃ ṭhapesi.

Then his sister, having given alms to the Paccekabuddha, made an aspiration concerning his wife: "May such a fool be avoided for a hundred leagues."

Rồi em gái của người ấy dâng thức ăn cho vị Độc Giác Phật, và nhắm vào người vợ mà ước nguyện: “Nguyện cho một kẻ ngu dại như vậy bị tránh xa cả trăm do-tuần.”

Sā gehaṅgaṇe ṭhitā sutvā ‘‘imāya dinnabhattaṃ esa mā bhuñjatū’’ti pattaṃ gahetvā bhattaṃ chaḍḍetvā kalalassa pūretvā adāsi.

The wife, standing in the courtyard, heard this, and taking the bowl, threw away the food, filled it with mud, and gave it.

Người vợ đứng ở sân nhà, nghe vậy, liền nói: “Nguyện cho vị ấy đừng thọ thực món ăn do cô ta dâng,” rồi lấy bát, đổ thức ăn đi, và đổ bùn vào đầy bát rồi dâng.

Itarā disvā ‘‘bāle, maṃ tāva akkosa vā pahara vā, evarūpassa pana dve asaṅkhyeyyāni pūritapāramissa paccekabuddhassa pattato bhattaṃ chaḍḍetvā kalalaṃ dātuṃ na yutta’’nti āha.

The other sister, seeing this, said, "Fool, you may insult or strike me, but it is not right to throw away food from the bowl of such a Paccekabuddha, who has perfected perfections for two asaṅkheyya eons, and give him mud instead."

Người kia (em gái) thấy vậy liền nói: “Này cô gái ngu dại, cô có thể mắng chửi hay đánh đập tôi, nhưng không nên đổ thức ăn từ bát của một vị Độc Giác Phật đã tích lũy ba-la-mật trong hai a-tăng-kỳ kiếp như vậy mà đổ bùn vào.”

Athassa bhariyāya paṭisaṅkhānaṃ uppajji.

Then his wife's regret arose.

Rồi người vợ phát khởi sự sám hối.

Sā ‘‘tiṭṭhatha, bhante’’ti kalalaṃ chaḍḍetvā pattaṃ dhovitvā gandhacuṇṇena ubbaṭṭetvā paṇītabhattassa catumadhurassa ca pūretvā upari āsittena padumagabbhavaṇṇena sappinā vijjotamānaṃ pattaṃ paccekabuddhassa hatthe ṭhapetvā ‘‘yathā ayaṃ piṇḍapāto obhāsajāto, evaṃ obhāsajātaṃ me sarīraṃ hotū’’ti patthanaṃ akāsi.

She said, "Wait, Bhante!" and having thrown away the mud, washed the bowl, rubbed it with perfumed powder, filled it with delicious food and the four sweet things, and placed the bowl, shining with clarified butter the color of a lotus pistil poured over the top, into the Paccekabuddha's hand, making the aspiration, "Just as this alms-food is radiant, so may my body be radiant."

Cô ta nói: “Bạch Ngài, xin hãy dừng lại,” rồi đổ bùn đi, rửa sạch bát, xoa bột thơm, đổ đầy thức ăn ngon và bốn vị ngọt, và đặt bát sáng rực như màu nhụy sen do bơ sữa tinh khiết rưới lên vào tay vị Độc Giác Phật, rồi ước nguyện: “Nguyện cho thân con được rực rỡ như món khất thực này.”

Paccekabuddho anumoditvā ākāsaṃ pakkhandi.

The Paccekabuddha gave his approval and soared into the sky.

Vị Độc Giác Phật tùy hỷ rồi bay lên không trung.

Tepi dve jāyampatikā yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cutā sagge nibbattiṃsu.

Those two, husband and wife, having lived out their lifespan, passed away from there and were reborn in the heavens.

Hai vợ chồng ấy sống hết tuổi thọ, rồi từ đó mệnh chung, tái sinh lên cõi trời.

Puna tato cavitvā upāsako kassapasammāsambuddhakāle bārāṇasiyaṃ asītikoṭivibhavasampanne kule nibbatti, itarāpi tādisasseva seṭṭhino dhītā hutvā nibbatti, tassa vayappattassa tameva seṭṭhidhītaraṃ ānayiṃsu.

Again, having passed away from there, the male devotee was reborn in a family possessing eighty crores of wealth in Bārāṇasī during the time of Kassapa Sammāsambuddha, and the other was also reborn as the daughter of a similar wealthy merchant, and when he came of age, they brought him that very merchant's daughter.

Sau đó, từ cõi trời mệnh chung, người cận sự nam tái sinh vào thời Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa, trong một gia đình giàu có tám mươi triệu ở Bārāṇasī; người kia cũng tái sinh làm con gái của một vị trưởng giả tương tự, và khi người con trai đến tuổi trưởng thành, họ cưới chính cô con gái trưởng giả ấy cho anh ta.

Tassā pubbe aniṭṭhavipākassa pāpakammassa ānubhāvena patikulaṃ paviṭṭhamattāya ummārantarato paṭṭhāya sakalaṃ gehaṃ ugghāṭitavaccakūpo viya duggandhaṃ jātaṃ.

Due to the power of her unwholesome past bad kamma, as soon as she entered her husband's house, a foul odor arose throughout the entire house, as if a cesspit had been uncovered, starting from within the threshold.

Do quả xấu của ác nghiệp đã làm trước đây, ngay khi cô ấy bước vào nhà chồng, từ ngưỡng cửa trở đi, toàn bộ ngôi nhà trở nên hôi thối như một hố xí bị lật đổ.

Kumāro ‘‘kassāyaṃ gandho’’ti pucchitvā ‘‘seṭṭhikaññāyā’’ti sutvā ‘‘nīharatha na’’nti tassāyeva kulagharaṃ pesesi.

The young man asked, "Whose smell is this?" and hearing "The merchant's daughter's," he said, "Remove her!" and sent her back to her own family home.

Chàng trai hỏi: “Mùi này của ai?” và khi nghe nói: “Của tiểu thư trưởng giả,” liền nói: “Hãy đưa cô ta ra ngoài,” rồi gửi cô ấy về nhà cha mẹ ruột.

Sā teneva nīhārena sattasu ṭhānesu paṭinivatti.

By that same repulsion, she was turned away from seven places.

Cô ấy bị trả về bảy lần theo cách đó.

1849

Tena samayena kassapadasabalo parinibbāyi.

At that time, Kassapa, the Lord of Ten Powers, had attained Parinibbāna.

Vào lúc ấy, Đức Kassapa Thập Lực đã nhập Niết Bàn.

Tassa satasahasagghanikāhi suvaṇṇiṭṭhakāhi yojanubbedhaṃ cetiyaṃ ārabhiṃsu.

They began to build a cetiya for him, a league high, with golden bricks worth a hundred thousand each.

Người ta bắt đầu xây một bảo tháp cao một do-tuần cho Ngài bằng những viên gạch vàng trị giá một trăm ngàn.

Tasmiṃ cetiye kariyamāne sā seṭṭhidhītā cintesi – ‘‘ahaṃ sattasu ṭhānesu paṭinivattā, kiṃ me jīvitenā’’ti attano ābharaṇabhaṇḍaṃ bhañjāpetvā suvaṇṇiṭṭhakaṃ kāresi ratanāyataṃ vidatthivitthiṇṇaṃ caturaṅgulubbedhaṃ.

As that cetiya was being built, that merchant's daughter thought, "I have been rejected from seven places; what use is my life?" and had her jewelry broken up, making a golden brick, one span long, one hand-span wide, and four finger-breadths thick.

Khi bảo tháp đang được xây, cô con gái trưởng giả ấy suy nghĩ: “Ta đã bị trả về bảy lần, đời ta còn ý nghĩa gì nữa?” rồi sai người đập đồ trang sức của mình để làm một viên gạch vàng, dài một gang tay, rộng một tấc, và dày bốn ngón tay.

Tato haritālamanosilāpiṇḍaṃ gahetvā aṭṭha uppalapupphahatthake ādāya cetiyakaraṇaṭṭhānaṃ gatā.

Then, taking a lump of realgar and orpiment, and eight lotus flowers in hand, she went to the cetiya-building site.

Sau đó, cô ấy lấy một cục quặng vàng và đá son, cùng với tám bông hoa sen trong tay, đi đến nơi xây bảo tháp.

Tasmiñca khaṇe ekā iṭṭhakāpanti parikkhipitvā āgacchamānā ghaṭaniṭṭhakāya ūnā hoti.

At that moment, one row of bricks, having encircled and come back, was short by one fitting brick.

Vào lúc ấy, một hàng gạch đang được xếp quanh, còn thiếu một viên gạch để hoàn thành.

Seṭṭhidhītā vaḍḍhakiṃ āha ‘‘imaṃ me iṭṭhakaṃ ettha ṭhapethā’’ti.

The merchant's daughter said to the builder, "Please place my brick here."

Cô con gái trưởng giả nói với người thợ mộc: “Xin hãy đặt viên gạch này của tôi vào đây.”

‘‘Amma bhaddake, kāle āgatāsi, sayameva ṭhapehī’’ti.

"Good mother, you have come at an auspicious time; place it yourself!"

(Người thợ mộc đáp): “Này cô gái hiền lương, cô đến đúng lúc rồi, hãy tự mình đặt đi.”

Sā āruyha telena haritālamanosilāpiṇḍaṃ yojetvā tena bandhanena iṭṭhakaṃ patiṭṭhapetvā upari aṭṭhahi uppalapupphahatthakehi pūjaṃ katvā vanditvā ‘‘nibbattanibbattaṭṭhāne me kāyato candanagandho vāyatu, mukhato uppalagandho’’ti patthanaṃ katvā cetiyaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā gehaṃ agamāsi.

She ascended, mixed the lump of realgar and orpiment with oil, and with that binding, fixed the brick. Then she offered eight lotus flowers on top, venerated it, circumambulated the cetiya, and made the aspiration, "In every existence where I am reborn, may the scent of sandalwood emanate from my body, and the scent of lotuses from my mouth." Then, having venerated the cetiya, she returned home.

Cô ấy leo lên, trộn quặng vàng và đá son với dầu, dùng chất kết dính đó để đặt viên gạch vào vị trí, rồi dâng cúng tám bông hoa sen lên trên, đảnh lễ, và ước nguyện: “Nguyện cho ở bất cứ nơi nào con tái sinh, thân con tỏa hương chiên đàn, miệng con tỏa hương sen,” rồi đảnh lễ bảo tháp, đi nhiễu quanh và trở về nhà.

1850

Tasmiṃyeva khaṇe sā yassa seṭṭhiputtassa paṭhamaṃ gehaṃ nītā, tassa taṃ ārabbha sati udapādi.

At that very moment, recollection of the merchant's son, to whose house she was first brought, arose.

Ngay lúc ấy, người con trai trưởng giả mà cô ấy được đưa đến nhà lần đầu tiên, đã nhớ đến cô ấy.

Nagarepi nakkhattaṃ saṅghuṭṭhaṃ hoti.

A festival was also proclaimed in the city.

Trong thành phố cũng đang có lễ hội.

So upaṭṭhāke āha ‘‘idha ānītā seṭṭhidhītā kuhi’’nti?

He said to his attendants, "Where is the merchant's daughter who was brought here?"

Anh ta hỏi các thị giả: “Cô con gái trưởng giả đã được đưa đến đây đâu rồi?”

‘‘Kulagehe, sāmī’’ti.

"At her family home, master."

(Họ đáp): “Thưa chủ nhân, ở nhà cha mẹ ruột ạ.”

‘‘Ānetha naṃ, nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti.

"Bring her; we shall celebrate the festival."

(Anh ta nói): “Hãy đưa cô ấy về đây, chúng ta sẽ vui lễ hội.”

Te gantvā taṃ vanditvā ṭhitā.

They went and stood, having bowed to her.

Họ đi đến, đảnh lễ cô ấy rồi đứng đó.

‘‘Kiṃ, tātā, āgatatthā’’ti tāya puṭṭhā tassā taṃ pavattiṃ ācikkhiṃsu.

Being asked by her, "What brings you, sirs?", they told her the situation.

Khi cô ấy hỏi: “Này các con, các con đến đây làm gì?”, họ kể lại câu chuyện cho cô ấy nghe.

‘‘Tātā, mayā ābharaṇabhaṇḍehi cetiyaṃ pūjitaṃ, ābharaṇaṃ me natthī’’ti.

"Sirs, I offered my jewelry to the cetiya; I have no jewelry."

(Cô ấy nói): “Này các con, ta đã cúng dường bảo tháp bằng đồ trang sức, ta không còn đồ trang sức nữa.”

Te gantvā seṭṭhiputtassa ārocesuṃ.

They went and reported this to the merchant's son.

Họ trở về và báo cho con trai trưởng giả.

‘‘Ānetha naṃ, piḷandhanaṃ labhissatī’’ti.

"Bring her; she will receive ornaments."

(Anh ta nói): “Hãy đưa cô ấy về đây, cô ấy sẽ có đồ trang sức để đeo.”

Te taṃ ānayiṃsu.

They brought her.

Họ đưa cô ấy về.

Tassā saha gehapavesanena sakalagehaṃ candanagandho ceva uppalagandho ca vāyi.

Upon her entry into the house, the entire house was filled with the scent of sandalwood and lotuses.

Ngay khi cô ấy bước vào nhà, toàn bộ ngôi nhà tỏa hương chiên đàn và hương sen.

Seṭṭhiputto taṃ pucchi – ‘‘bhadde, tava sarīrato paṭhamaṃ duggandho vāyi, idāni pana te sarīrato candanagandho, mukhato uppalagandho vāyati, kimeta’’nti?

The merchant's son asked her, "Madam, initially a foul odor emanated from your body, but now the scent of sandalwood emanates from your body and the scent of lotuses from your mouth. What is this?"

Con trai trưởng giả hỏi cô ấy: “Này hiền thê, trước đây thân nàng tỏa mùi hôi, nhưng bây giờ thân nàng tỏa hương chiên đàn, miệng nàng tỏa hương sen, chuyện gì vậy?”

Sā ādito paṭṭhāya attanā katakammaṃ ārocesi.

She related her deeds from the beginning.

Cô ấy kể lại việc mình đã làm từ đầu đến cuối.

Seṭṭhiputto ‘‘niyyānikaṃ vata buddhasāsana’’nti pasīditvā yojanikaṃ suvaṇṇacetiyaṃ kambalakañcukena paṭicchādetvā tattha tattha rathacakkapamāṇehi suvaṇṇapadumehi alaṅkari.

The merchant's son, having become confident (thinking) "truly the Buddha's dispensation leads to liberation," covered the one-yojana golden stupa with a kambala cloak and adorned it here and there with golden lotuses the size of chariot wheels.

Con trai trưởng giả tin tưởng và nói: “Quả thật giáo pháp của Đức Phật mang lại lợi ích,” rồi lấy một tấm chăn len che phủ bảo tháp vàng cao một do-tuần, và trang trí ở khắp nơi bằng những bông sen vàng lớn bằng bánh xe ngựa.

Tesaṃ dvādasahatthā olambakā honti.

Twelve cubits long were their pendulous parts.

Những bông sen đó có những sợi rủ xuống dài mười hai khuỷu tay.

1851

So tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto sagge nibbattitvā, puna tato cavitvā bārāṇasito yojanamatte ṭhāne aññatarasmiṃ amaccakule nibbatti.

He, having remained there for his lifespan, passed away from there and was reborn in the heavens, and again, having passed away from there, was reborn in the family of a certain minister at a place one yojana from Bārāṇasī.

Người ấy sống ở đó hết tuổi thọ, rồi từ đó mệnh chung, tái sinh lên cõi trời, sau đó từ cõi trời mệnh chung, tái sinh vào một gia đình quan chức ở một nơi cách Bārāṇasī một do-tuần.

Bhariyā panassa devalokato cavitvā rājakule jeṭṭharājadhītā hutvā nibbatti.

His wife, having passed away from the deva world, was reborn as the eldest princess in a royal family.

Còn người vợ của anh ta thì từ cõi trời mệnh chung, tái sinh làm con gái lớn của vua trong hoàng tộc.

Tesu vayappattesu kumārassa vasanagāme nakkhattaṃ saṅghuṭṭhaṃ.

When they had reached maturity, a festival was proclaimed in the village where the prince lived.

Khi họ đến tuổi trưởng thành, trong làng nơi chàng trai sống có lễ hội.

So mātaraṃ āha – ‘‘amma, sāṭakaṃ me dehi, nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti.

He said to his mother, "Mother, give me a cloth, I will play at the festival."

Anh ta nói với mẹ: “Mẹ ơi, cho con tấm y, con sẽ vui lễ hội.”

Sā dhotavatthaṃ nīharitvā adāsi.

She brought out a washed cloth and gave it.

Bà ấy lấy một tấm vải đã giặt sạch ra đưa cho.

‘‘Amma, thūlamida’’nti āha.

"Mother, this is coarse," he said.

Anh ta nói: “Mẹ ơi, cái này thô quá.”

Sā aññaṃ nīharitvā adāsi.

She brought out another and gave it.

Bà ấy lấy một tấm khác ra đưa cho.

So tampi paṭikkhipi.

He rejected that too.

Anh ta cũng từ chối tấm đó.

Atha naṃ mātā āha – ‘‘tāta, yādise gehe mayaṃ jātā, natthi no ito sukhumatarassa paṭilābhāya puñña’’nti.

Then his mother said to him, "Son, in the kind of house we were born, we have no merit to obtain anything finer than this."

Rồi mẹ anh ta nói: “Con trai, trong gia đình mà chúng ta sinh ra, chúng ta không có phước để có được thứ gì mịn hơn thế này.”

‘‘Tena hi labhanaṭṭhānaṃ gacchāmi, ammā’’ti.

"Then I will go to a place where it can be obtained, Mother."

(Anh ta nói): “Vậy thì con sẽ đi đến nơi có thể có được, mẹ ạ.”

‘‘Putta, ahaṃ ajjeva tuyhaṃ bārāṇasinagararajjapaṭilābhaṃ icchāmī’’ti.

"Son, I wish for you to obtain the kingship of Bārāṇasī city today."

(Mẹ anh ta nói): “Con trai, mẹ muốn con có được vương quốc Bārāṇasī ngay hôm nay.”

So mātaraṃ vanditvā ‘‘gacchāmi, ammā’’ti.

He saluted his mother and said, "I am going, Mother."

Anh ta đảnh lễ mẹ và nói: “Con đi đây, mẹ ạ.”

‘‘Gaccha, tātā’’ti.

"Go, my son."

(Mẹ anh ta nói): “Con đi đi, con trai.”

So pana puññaniyāmena nikkhamitvā bārāṇasiṃ gantvā uyyāne maṅgalasilāpaṭṭe sasīsaṃ pārupitvā nipajji.

He, by the power of his merit, departed and went to Bārāṇasī, and in the park, on the auspicious stone slab, he lay down covering himself head to foot.

Rồi anh ta, do nghiệp phước của mình, ra đi, đến Bārāṇasī, và nằm xuống trên phiến đá may mắn trong vườn, trùm kín đầu.

So ca bārāṇasirañño kālaṅkatassa sattamo divaso hoti.

And that was the seventh day since the king of Bārāṇasī had passed away.

Ngày đó là ngày thứ bảy sau khi vua Bārāṇasī băng hà.

1852

Amaccā rañño sarīrakiccaṃ katvā rājaṅgaṇe nisīditvā mantayiṃsu – ‘‘rañño ekā dhītāva atthi, putto natthi, arājakaṃ rajjaṃ nassissati, ko rājā bhavituṃ arahatī’’ti?

The ministers, having performed the king's funeral rites, sat in the royal courtyard and deliberated, "The king has only one daughter, no son; the kingdom without a king will perish. Who is fit to be king?"

Các quan đại thần sau khi lo tang lễ cho vua, ngồi trong sân hoàng cung và bàn bạc: “Vua chỉ có một con gái, không có con trai, vương quốc không có vua sẽ bị suy tàn, ai có thể làm vua?”

‘‘Tvaṃ hohi, tvaṃ hohī’’ti.

"You be it, you be it," (they said to each other).

(Họ nói): “Ngươi hãy làm, ngươi hãy làm.”

Purohito āha – ‘‘bahuṃ oloketuṃ na vaṭṭati, phussarathaṃ vissajjessāmā’’ti.

The purohita said, "It is not proper to look for many; we will release the auspicious chariot."

Vị trưởng tế nói: “Không nên xem xét nhiều, chúng ta sẽ thả xe may mắn.”

Te kumudavaṇṇe cattāro sindhave yojetvā pañcavidharājakakudhabhaṇḍaṃ setacchattañca tasmiṃ ṭhapetvā rathaṃ vissajjetvā pacchato tūriyāni paggaṇhāpesuṃ.

They yoked four Sindhu horses of lotus color, placed the five kinds of royal regalia and the white parasol on it, released the chariot, and had the trumpets sounded behind it.

Họ thắng bốn con ngựa Sindhu màu hoa súng, đặt năm món bảo vật hoàng gia và chiếc lọng trắng lên đó, rồi thả xe, và cho người thổi kèn theo sau.

Ratho pācīnadvārena nikkhamitvā uyyānābhimukho agamāsi.

The chariot exited through the eastern gate and proceeded towards the park.

Chiếc xe đi ra cổng phía đông và hướng về phía khu vườn.

‘‘Paricayena uyyānābhimukho gacchati, nivattemā’’ti keci āhaṃsu.

Some said, "It is going towards the park by habit, let us turn it back."

Một số người nói: “Nó đi về phía khu vườn theo thói quen, chúng ta hãy quay nó lại.”

Purohito ‘‘mā nivattayitthā’’ti āha.

The purohita said, "Do not turn it back."

Vị trưởng tế nói: “Đừng quay lại.”

Ratho gantvā kumāraṃ padakkhiṇaṃ katvā āruhanasajjo hutvā aṭṭhāsi.

The chariot went, circumambulated the prince, and stood ready for him to ascend.

Chiếc xe đi đến, đi nhiễu quanh chàng trai, rồi dừng lại sẵn sàng để anh ta lên.

Purohito pārupanakaṇṇaṃ apanetvā pādatalāni olokento ‘‘tiṭṭhatu ayaṃ dīpo, dvisahassaparittadīpavāresu catūsu mahādīpesu esa rajjaṃ kāretuṃ yutto’’ti vatvā ‘‘tūriyāni paggaṇhathā’’ti tikkhattuṃ tūriyāni paggaṇhāpeti.

The purohita removed the corner of the covering, looked at his feet, and said, "Let this island stand; this one is fit to rule in the four great islands among the two thousand small surrounding islands," and having said, "Sound the trumpets," he had the trumpets sounded three times.

Vị đạo sĩ trưởng vén vành khăn che tai lên, nhìn xuống lòng bàn chân (của hoàng tử) rồi nói: “Đảo này hãy đứng vững! Trong hai ngàn tiểu đảo và bốn đại đảo, vị này xứng đáng trị vì vương quốc.” Nói xong, ông ra lệnh: “Hãy tấu nhạc!” và cho tấu nhạc ba lần.

1853

Atha kumāro mukhaṃ vivaritvā olokento ‘‘kena kammena āgatatthā’’ti āha.

Then the prince, opening his face and looking, said, "For what purpose have you come?"

Sau đó, vị hoàng tử mở miệng nhìn và nói: “Các ông đến đây vì việc gì?”

‘‘Deva, tumhākaṃ rajjaṃ pāpuṇātī’’ti.

"Deva, the kingdom belongs to you."

“Tâu Đại vương, vương quốc thuộc về ngài.”

‘‘Rājā vo kaha’’nti?

"Where is your king?"

“Vua của các ông đâu?”

‘‘Devattaṃ gato, sāmī’’ti.

"He has gone to the deva world, master."

“Thưa chủ nhân, Người đã về cõi trời.”

‘‘Kati divasā atikkantā’’ti?

"How many days have passed?"

“Đã bao nhiêu ngày trôi qua?”

‘‘Ajja sattamo divaso’’ti.

"Today is the seventh day."

“Hôm nay là ngày thứ bảy.”

‘‘Putto vā dhītā vā natthī’’ti?

"Is there a son or a daughter?"

“Không có con trai hay con gái sao?”

‘‘Dhītā atthi, deva, putto natthī’’ti.

"There is a daughter, Deva, but no son."

“Tâu Đại vương, có con gái, không có con trai.”

‘‘Tena hi karissāmi rajja’’nti.

"Then I will rule the kingdom."

“Vậy thì ta sẽ trị vì vương quốc.”

Te tāvadeva abhisekamaṇḍapaṃ kāretvā rājadhītaraṃ sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā uyyānaṃ ānetvā kumārassa abhisekaṃ akaṃsu.

They immediately had an anointing pavilion built, adorned the princess with all ornaments, brought her to the park, and performed the anointing ceremony for the prince.

Ngay lập tức, họ dựng lễ đài quán đảnh, trang hoàng công chúa với mọi đồ trang sức, đưa nàng đến khu vườn, và làm lễ quán đảnh cho hoàng tử.

Athassa katābhisekassa satasahassagghanakaṃ vatthaṃ upanayiṃsu.

Then, to him who had been consecrated, they presented a cloth worth a hundred thousand.

Sau khi làm lễ quán đảnh cho ngài, họ dâng lên một tấm vải trị giá một trăm ngàn (đồng tiền).

So ‘‘kimidaṃ, tātā’’ti āha.

He said, "What is this, my dear sirs?"

Ngài nói: “Cái gì đây, các con?”

‘‘Nivāsanavatthaṃ, devā’’ti.

"It is a lower garment, Your Majesty," (they replied).

“Tâu Đại vương, đây là y phục để mặc.”

‘‘Nanu, tātā, thūla’’nti?

"Is it not coarse, my dear sirs?"

“Này các con, chẳng phải nó thô sao?”

‘‘Manussaparibhogavatthesu ito mudutaraṃ natthi, devā’’ti.

"Among clothes used by humans, there is nothing softer than this, Your Majesty," (they replied).

“Tâu Đại vương, trong số y phục dùng cho con người, không có thứ nào mềm mại hơn cái này.”

‘‘Tumhākaṃ rājā evarūpaṃ nivāsesī’’ti?

"Does your king wear such a thing?"

“Vua của các ông đã mặc thứ như thế này sao?”

‘‘Āma, devā’’ti.

"Yes, Your Majesty," (they replied).

“Vâng, tâu Đại vương.”

‘‘Na maññe puññavā tumhākaṃ rājā’’ti ‘‘suvaṇṇabhiṅgāraṃ āharatha, labhissāmi vattha’’nti suvaṇṇabhiṅgāraṃ āharāpetvā uṭṭhāya hatthe dhovitvā mukhaṃ vikkhāletvā hatthena udakaṃ gahetvā puratthimadisāyaṃ abbhukkiri.

"I do not think your king is meritorious." (He then said,) "Bring a golden ewer, I shall obtain clothes." Having had a golden ewer brought, he rose, washed his hands, rinsed his mouth, took water in his hand, and sprinkled it towards the eastern direction.

“Ta không nghĩ vua của các ông có phước báu.” Ngài nói: “Hãy mang bình vàng đến, ta sẽ có y phục.” Rồi ngài cho mang bình vàng đến, đứng dậy rửa tay, súc miệng, lấy nước bằng tay và rảy về phía đông.

Ghanapathaviṃ bhinditvā aṭṭha kapparukkhā uṭṭhahiṃsu.

Breaking through the solid earth, eight wish-fulfilling trees (kapparukkha) arose.

Tám cây kapparukkha (cây như ý) mọc lên xuyên qua đất cứng.

Puna udakaṃ gahetvā dakkhiṇapacchimauttaradisāyanti evaṃ catūsu disāsu abbhukkiri.

Again taking water, he sprinkled it in the southern, western, and northern directions, thus in all four directions.

Ngài lại lấy nước và rảy về phía nam, tây, bắc; cứ thế ngài rảy về bốn phương.

Sabbadisāsu aṭṭhaaṭṭhakaṃ katvā dvattiṃsa kapparukkhā uṭṭhahiṃsu.

In all directions, making eight by eight, thirty-two wish-fulfilling trees arose.

Ở mỗi phương tám cây, tổng cộng ba mươi hai cây kapparukkha mọc lên.

So ekaṃ dibbadussaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā ‘‘nandarañño vijite suttakantikā itthiyo ‘mā suttaṃ kantiṃsū’ti evaṃ bheriṃ carāpethā’’ti vatvā chattaṃ ussāpetvā alaṅkatapaṭiyatto hatthikkhandhavaragato nagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ abhiruyha mahāsampattiṃ anubhavi.

He put on one divine cloth and draped another, then saying, "In the dominion of King Nanda, let a drum be beaten for the thread-spinning women, saying, 'Do not spin thread!'" he had the parasol raised, and being adorned and prepared, mounted on the back of a noble elephant, he entered the city, ascended the palace, and enjoyed great prosperity.

Ngài mặc một tấm vải trời, khoác một tấm (khác) và nói: “Hãy cho đánh trống loan báo trong vương quốc của vua Nanda rằng ‘các phụ nữ dệt sợi không được dệt sợi!’” Nói xong, ngài cho giương lọng, đã được trang hoàng và chuẩn bị sẵn, ngự trên lưng voi chúa tiến vào thành, lên cung điện và hưởng thụ đại phú quý.

1854

Evaṃ gacchante kāle devī rañño sampattiṃ disvā ‘‘aho vata tapassī’’ti kāruññākāraṃ dassesi.

As time passed in this way, the queen, seeing the king's prosperity, showed an expression of compassion, saying, "Oh, what a recluse!"

Cứ thế, thời gian trôi qua, hoàng hậu thấy sự phú quý của nhà vua và bày tỏ lòng thương xót: “Ôi, thật là một người tu khổ hạnh!”

‘‘Kimidaṃ, devī’’ti puṭṭhā ‘‘atimahatī, deva, te sampatti, atīte buddhānaṃ saddahitvā katakalyāṇassa phalaṃ, idāni anāgatassa paccayaṃ puññaṃ na karothā’’ti āha.

When asked, "What is this, Your Majesty?" she said, "Your prosperity, Your Majesty, is exceedingly great, the fruit of the meritorious deeds performed in the past with faith in the Buddhas. But now you do not perform meritorious deeds that would be a condition for the future."

Khi được hỏi: “Cái gì vậy, Hoàng hậu?”, nàng nói: “Tâu Đại vương, sự phú quý của ngài thật vĩ đại, đó là quả báo của việc làm phước lành đã được thực hiện trong quá khứ khi tin vào các vị Phật. Bây giờ, ngài không làm phước để tạo nhân duyên cho tương lai sao?”

Kassa dassāma, sīlavanto natthīti.

"To whom shall we give? There are no virtuous ones."

“Ta sẽ dâng cúng cho ai, không có người giữ giới.”

‘‘Asuñño, deva, jambudīpo arahantehi; tumhe, deva, dānaṃ sajjetha, ahaṃ arahante lacchāmī’’ti āha.

"Jambudīpa, Your Majesty, is not devoid of Arahants; Your Majesty, prepare a meal, and I shall find Arahants," she said.

“Tâu Đại vương, Jambudīpa (Ấn Độ) không trống rỗng các vị A-la-hán; tâu Đại vương, ngài hãy chuẩn bị vật cúng dường, thiếp sẽ tìm các vị A-la-hán.”

Punadivase rājā pācīnadvāre dānaṃ sajjāpesi.

The next day, the king had a meal prepared at the eastern gate.

Ngày hôm sau, nhà vua cho chuẩn bị vật cúng dường ở cổng phía đông.

Devī pātova uposathaṅgāni adhiṭṭhāya uparipāsāde puratthābhimukhā urena nipajjitvā ‘‘sace etissāya disāya arahanto atthi, sve āgantvā amhākaṃ bhikkhaṃ gaṇhantū’’ti āha.

In the early morning, the queen, having undertaken the Uposatha precepts, lay face down on the upper palace, facing east, and said, "If there are Arahants in this direction, may they come tomorrow and accept our alms."

Hoàng hậu sáng sớm đã thọ trì các chi phần giới uposatha, nằm sấp trên cung điện hướng về phía đông, và nói: “Nếu ở phương này có các vị A-la-hán, xin các ngài hãy đến và thọ nhận vật thực của chúng con vào ngày mai.”

Tassaṃ disāyaṃ arahanto nāhesuṃ, taṃ sakkāraṃ kapaṇayācakānaṃ adaṃsu.

There were no Arahants in that direction, so they gave that offering to the poor and beggars.

Ở phương đó không có các vị A-la-hán, nên họ đã dâng cúng vật phẩm đó cho những người nghèo khó, ăn xin.

1855

Punadivase dakkhiṇadvāre sajjetvā tatheva dakkhiṇeyyaṃ nālattha, punadivasepi pacchimadvāre tatheva.

The next day, having prepared at the southern gate, she likewise did not find worthy recipients; and the day after, at the western gate, it was the same.

Ngày hôm sau, chuẩn bị ở cổng phía nam, cũng không tìm được người đáng cúng dường; ngày hôm sau nữa ở cổng phía tây cũng vậy.

Uttaradvāre sajjitadivasena pana deviyā tatheva nimantentiyā himavante vasantānaṃ padumavatiyā puttānaṃ pañcasatānaṃ paccekabuddhānaṃ jeṭṭhako mahāpadumapaccekabuddho bhātike āmantesi – ‘‘mārisā, nandarājā tumhe nimanteti, adhivāsetha tassā’’ti.

However, on the day of preparation at the northern gate, when the queen likewise issued an invitation, the elder Mahāpaduma Paccekabuddha, the eldest of the five hundred Paccekabuddhas, sons of Padumavatī, residing in the Himalayas, addressed his brothers: "Sirs, King Nanda invites you; accept his invitation."

Đến ngày chuẩn bị ở cổng phía bắc, khi hoàng hậu cũng thỉnh mời như vậy, vị trưởng lão Mahāpaduma Paccekabuddha, là huynh trưởng trong năm trăm vị Paccekabuddha con của Padumavatī đang cư ngụ ở Hy Mã Lạp Sơn, đã gọi các huynh đệ và nói: “Này các hiền giả, vua Nanda thỉnh mời các vị, xin hãy chấp nhận lời thỉnh cầu của nàng.”

Te adhivāsetvā punadivase anotattadahe mukhaṃ dhovitvā ākāsenāgantvā uttaradvāre otariṃsu.

Having accepted, the next day they washed their faces in Lake Anotatta, came through the air, and descended at the northern gate.

Họ chấp nhận, và ngày hôm sau, sau khi rửa mặt ở hồ Anotatta, họ đến bằng đường không và hạ xuống ở cổng phía bắc.

Manussā disvā gantvā ‘‘pañcasatā, deva, paccekabuddhā āgatā’’ti rañño ārocesuṃ.

People, seeing them, went and informed the king, "Your Majesty, five hundred Paccekabuddhas have arrived."

Người dân thấy vậy, đi đến và báo cho nhà vua: “Tâu Đại vương, năm trăm vị Paccekabuddha đã đến.”

Rājā saddhiṃ deviyā gantvā vanditvā paccekabuddhe pāsādaṃ āropetvā tatra nesaṃ dānaṃ datvā bhattakiccāvasāne rājā saṅghattherassa, devī saṅghanavakassa pādamūle nipatitvā ‘‘ayyā, bhante, paccayehi na kilamissanti, mayañca puññena na parihāyissāmī, amhākaṃ yāvajīvaṃ idha nivāsāya paṭiññaṃ dethā’’ti paṭiññaṃ kāretvā uyyāne pañca paṇṇasālāsatāni, pañca caṅkamanasatānīti sabbākārena nivāsanaṭṭhānāni sampādetvā tattha vasāpesuṃ.

The king, together with the queen, went and paid homage, then led the Paccekabuddhas up to the palace, where they offered them a meal. At the end of the meal, the king prostrated at the feet of the Saṅgha elder, and the queen at the feet of the junior monk, saying, "Venerable sirs, you will not suffer from lack of requisites, and we will not decline in merit. Please give us a promise to reside here for as long as we live." Having obtained their promise, they prepared five hundred leaf-huts and five hundred walking paths in the park, thus providing all kinds of dwelling places, and had them reside there.

Nhà vua cùng với hoàng hậu đi đến, đảnh lễ, thỉnh các vị Paccekabuddha lên cung điện, dâng cúng vật thực cho các ngài ở đó. Sau khi xong việc thọ thực, nhà vua và hoàng hậu (nhà vua quỳ dưới chân vị trưởng lão của Tăng đoàn, hoàng hậu quỳ dưới chân vị tân học của Tăng đoàn) đã nói: “Bạch chư Tôn giả, các ngài sẽ không gặp khó khăn về các vật dụng, và chúng con sẽ không bị suy giảm phước báu. Xin các ngài hãy hứa ở lại đây trọn đời với chúng con.” Sau khi các ngài đã hứa, họ đã chuẩn bị năm trăm cốc lá, năm trăm đường kinh hành, tức là đầy đủ mọi nơi cư ngụ trong khu vườn, và cho các ngài ở đó.

1856

Evaṃ kāle gacchante rañño paccante kupite rājā ‘‘ahaṃ paccantaṃ vūpasametuṃ gacchāmi, tvaṃ paccekabuddhesu mā pamajjā’’ti deviṃ ovaditvā gato.

As time passed, when the frontier became rebellious, the king advised the queen, "I am going to pacify the frontier; do not be negligent concerning the Paccekabuddhas," and then he left.

Cứ thế, thời gian trôi qua, khi biên giới của nhà vua nổi loạn, nhà vua nói với hoàng hậu: “Ta đi dẹp loạn biên giới, nàng chớ lơ là với các vị Paccekabuddha,” rồi ngài ra đi.

Tasmiṃ anāgateyeva paccekabuddhānaṃ āyusaṅkhārā khīṇā.

Even before he returned, the life-formations of the Paccekabuddhas were exhausted.

Ngay khi ngài vắng mặt, thọ mạng của các vị Paccekabuddha đã cạn.

Mahāpadumapaccekabuddho tiyāmarattiṃ jhānakīḷaṃ kīḷitvā aruṇuggamanasamaye ālambanaphalakaṃ ālambitvā ṭhitakova anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.

The Paccekabuddha Mahāpaduma, having engaged in the sport of jhāna for the three watches of the night, at dawn leaned against a support plank and, while standing there, attained final Nibbāna with the element of Nibbāna without any remainder (anupādisesā nibbānadhātu).

Mahāpaduma Paccekabuddha đã vui chơi trong thiền định suốt ba canh đêm, và vào lúc bình minh, ngài đã nhập Niết-bàn với vô dư y Niết-bàn giới khi đang đứng tựa vào tấm ván tựa.

Etenupāyena sesāpīti sabbeva parinibbutā.

In this manner, all the others too attained final Nibbāna.

Bằng cách này, các vị còn lại cũng vậy, tất cả đều nhập Niết-bàn.

Punadivase devī paccekabuddhānaṃ nisīdanaṭṭhānāni sajjetvā pupphāni vikiritvā dhūpaṃ vāsetvā tesaṃ āgamanaṃ olokentī nisinnā āgamanaṃ adisvā purise pesesi – ‘‘gacchatha, tātā, jānātha kiṃ ayyānaṃ aphāsuka’’nti?

The next day, the queen prepared the sitting places for the Paccekabuddhas, scattered flowers, lit incense, and sat watching for their arrival; not seeing them arrive, she sent men, saying, "Go, my dears, and find out what discomfort the noble ones might be experiencing."

Ngày hôm sau, hoàng hậu đã chuẩn bị chỗ ngồi cho các vị Paccekabuddha, rải hoa, xông hương, và ngồi đợi sự quang lâm của các ngài. Không thấy các ngài đến, nàng sai người đi: “Này các con, hãy đi xem các Tôn giả có bị bệnh gì không?”

Te gantvā mahāpadumassa paṇṇasālāya dvāraṃ vivaritvā tattha taṃ apassantā caṅkamanaṃ gantvā ālambanaphalakaṃ nissāya ṭhitaṃ disvā vanditvā ‘‘kālo, bhante’’ti āhaṃsu.

They went and opened the door to Mahāpaduma's leaf-hut; not seeing him there, they went to the walking path and, seeing him standing leaning against the support plank, they paid homage and said, "It is time, Venerable Sir."

Họ đi đến, mở cửa cốc lá của Mahāpaduma, không thấy ngài ở đó, họ đi đến đường kinh hành và thấy ngài đang đứng tựa vào tấm ván tựa. Họ đảnh lễ và nói: “Bạch Tôn giả, đã đến giờ.”

Parinibbutasarīraṃ kiṃ kathessati, te ‘‘niddāyati maññe’’ti vatvā piṭṭhipāde hatthena parāmasitvā pādānaṃ sītalatāya ceva thaddhatāya ca parinibbutabhāvaṃ ñatvā dutiyassa santikaṃ gantvā tatheva ñatvā puna tatiyassāti evaṃ sabbepi parinibbutabhāvaṃ ñatvā rājakulaṃ āgamiṃsu.

What could a body that had attained final Nibbāna say? Thinking, "He must be sleeping," they touched his feet with their hands and, realizing he had attained final Nibbāna by the coldness and stiffness of his feet, they went to the second one and, realizing the same, then to the third. In this way, they realized that all had attained final Nibbāna and returned to the royal palace.

Một thân thể đã nhập Niết-bàn thì nói gì được? Họ nói: “Chắc ngài đang ngủ,” rồi dùng tay chạm vào gót chân ngài. Do chân lạnh và cứng, họ biết ngài đã nhập Niết-bàn. Họ đi đến chỗ vị thứ hai, cũng biết như vậy, rồi đến vị thứ ba, cứ thế họ biết tất cả đều đã nhập Niết-bàn và trở về hoàng cung.

‘‘Kahaṃ, tātā, paccekabuddhā’’ti puṭṭhā ‘‘parinibbutā, devī’’ti āhaṃsu.

When asked, "Where are the Paccekabuddhas, my dears?" they replied, "They have attained final Nibbāna, Your Majesty."

Khi được hỏi: “Này các con, các vị Paccekabuddha đâu?”, họ đáp: “Bạch Hoàng hậu, các ngài đã nhập Niết-bàn.”

Devī kandantī rodantī nikkhamitvā nāgarehi saddhiṃ tattha gantvā sādhukīḷitaṃ kāretvā paccekabuddhānaṃ sarīrakiccaṃ kāretvā dhātuyo gāhāpetvā cetiyaṃ patiṭṭhāpesi.

The queen, weeping and wailing, went out and, together with the townsfolk, went there, performed solemn funeral rites, had the Paccekabuddhas' bodies cremated, collected the relics, and established a cetiya.

Hoàng hậu khóc than, đi ra cùng với dân chúng đến đó, tổ chức lễ hội long trọng, làm lễ hỏa táng cho các vị Paccekabuddha, thâu thập xá lợi và xây dựng bảo tháp.

1857

Rājā paccantaṃ vūpasametvā āgato paccuggamanaṃ āgataṃ deviṃ pucchi – ‘‘kiṃ, bhadde, tvaṃ paccekabuddhesu na pamajjasi, nirogā ca ayyā’’ti?

The king, having pacified the frontier, returned and asked the queen who had come to meet him, "My dear, are you not negligent concerning the Paccekabuddhas, and are the noble ones well?"

Nhà vua dẹp loạn biên giới trở về, hỏi hoàng hậu ra đón: “Này hiền thê, nàng không lơ là với các vị Paccekabuddha chứ, và các Tôn giả vẫn khỏe mạnh chứ?”

‘‘Parinibbutā, devā’’ti.

"They have attained final Nibbāna, Your Majesty."

“Tâu Đại vương, các ngài đã nhập Niết-bàn.”

Taṃ sutvā rājā cintesi – ‘‘evarūpānampi paṇḍitānaṃ maraṇaṃ uppajjati, amhākaṃ kuto mokkhā’’ti?

Hearing that, the king thought, "Even such wise ones as these encounter death; from where would we find release?"

Nghe vậy, nhà vua suy nghĩ: “Ngay cả những bậc hiền trí như thế này cũng phải chết, chúng ta làm sao thoát khỏi?”

So nagaraṃ apavisitvā uyyānameva gantvā jeṭṭhaputtaṃ pakkosāpetvā tassa rajjaṃ niyyātetvā sayaṃ samaṇapabbajjaṃ pabbaji.

He did not enter the city but went straight to the park, summoned his eldest son, entrusted the kingdom to him, and himself renounced the world to become an ascetic.

Ngài không vào thành mà đi thẳng đến khu vườn, cho gọi con trai trưởng, trao lại vương quốc cho con, rồi tự mình xuất gia làm sa-môn.

Devīpi ‘‘raññe pabbajite ahaṃ kiṃ karissāmī’’ti tatheva uyyāne pabbaji.

The queen too, thinking, "What shall I do if the king has renounced?" renounced in the same park.

Hoàng hậu cũng nói: “Khi nhà vua đã xuất gia, ta sẽ làm gì?” và cũng xuất gia ngay trong khu vườn đó.

Dvepi jhānaṃ bhāvetvā tato cutā brahmaloke nibbattiṃsu.

Both cultivated jhāna and, departing from there, were reborn in the Brahma-world.

Cả hai đều tu tập thiền định, sau khi chết từ đó, họ tái sinh vào cõi Phạm thiên.

1858

Tesu tattheva vasantesu amhākaṃ satthā loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko anupubbena rājagahaṃ pāpuṇi.

While they were residing there, our Teacher arose in the world, set in motion the supreme Dhamma-wheel, and gradually reached Rājagaha.

Khi họ đang cư ngụ ở đó, Đức Bổn Sư của chúng ta đã xuất hiện trên thế gian, chuyển vận bánh xe Chánh pháp thù thắng, và tuần tự đến Rājagaha (Vương Xá).

Satthari tattha paṭivasante ayaṃ pippalimāṇavo magadharaṭṭhe mahātitthabrāhmaṇagāme kapilabrāhmaṇassa bhariyāya kucchimhi nibbatto.

While the Teacher was residing there, this Pippali Māṇava was born in the womb of Kapilabrāhmaṇa's wife in Mahātitthabrāhmaṇagāma in the Magadha kingdom.

Khi Đức Bổn Sư đang cư ngụ ở đó, Pippalī Māṇava (Thanh niên Pippalī) này đã tái sinh trong bụng vợ của Bà-la-môn Kapilā ở làng Bà-la-môn Mahātittha, xứ Magadha.

Ayaṃ bhaddakāpilānī maddaraṭṭhe sāgalanagare kosiyagottabrāhmaṇassa bhariyāya kucchimhi nibbattā.

This Bhaddakāpilānī was born in the womb of Kosiyagottabrāhmaṇa's wife in Sāgala city in the Madda kingdom.

Bhaddā Kāpilānī này tái sinh trong bụng vợ của Bà-la-môn Kosiyagotta ở thành Sāgala, xứ Madda.

Tesaṃ anukkamena vaḍḍhamānānaṃ pippalimāṇavassa vīsatime, bhaddāya soḷasame vaye sampatte mātāpitaro puttaṃ oloketvā ‘‘tāta, tvaṃ vayappatto, kulavaṃsaṃ patiṭṭhapetuṃ yutto’’ti ativiya nippīḷiyiṃsu.

As they grew up in due course, when Pippali Māṇava was twenty and Bhaddā was sixteen, their parents looked at their son and pressed him greatly, saying, "Dear son, you have reached maturity; it is time for you to establish the family lineage."

Khi họ lớn lên theo thứ tự, Pippalī Māṇava đến tuổi hai mươi, và Bhaddā đến tuổi mười sáu, cha mẹ nhìn con trai và thúc giục rất nhiều: “Này con, con đã đến tuổi trưởng thành, con nên lập gia đình để duy trì dòng dõi.”

Māṇavo āha – ‘‘mayhaṃ sotapathe evarūpaṃ kathaṃ mā kathayittha, ahaṃ yāva tumhe dharatha, tāva paṭijaggissāmi, tumhākaṃ accayena nikkhamitvā pabbajissāmī’’ti.

The young man said, "Do not speak such words within my hearing. I will take care of you as long as you live, and after your passing, I will renounce and go forth."

Chàng thanh niên nói – ‘‘Đừng nói những lời như vậy trong tầm nghe của con, con sẽ chăm sóc cho cha mẹ chừng nào cha mẹ còn sống, sau khi cha mẹ qua đời, con sẽ xuất gia.”

Te katipāhaṃ atikkamitvā puna kathayiṃsu.

After a few days, they spoke again.

Sau vài ngày, họ lại nói (về chuyện đó).

Sopi puna paṭikkhipi.

He also refused again.

Cậu ấy cũng lại từ chối.

Tato paṭṭhāya mātā nirantaraṃ kathetiyeva.

From then on, his mother spoke without interruption.

Kể từ đó, người mẹ cứ nói mãi không ngừng.

1859

Māṇavo ‘‘mātaraṃ saññāpessāmī’’ti rattasuvaṇṇassa nikkhasahassaṃ datvā suvaṇṇakārehi itthirūpakaṃ kāretvā tassa majjanaghaṭṭanādikammapariyosāne taṃ rattavatthaṃ nivāsetvā suvaṇṇasampannehi pupphehi ceva nānālaṅkārehi ca alaṅkārāpetvā ‘‘amma, evarūpaṃ ārammaṇaṃ labhanto gehe vasissāmi, alabhanto na vasissāmī’’ti.

The young man, thinking, "I will convince my mother," gave a thousand nikkhas of red gold to goldsmiths, had a female figurine made, and after its finishing touches like polishing, he had it dressed in red clothes and adorned with golden flowers and various ornaments, saying, "Mother, if I find such a companion, I will live at home; if not, I will not."

Chàng thanh niên (nghĩ) “Mình sẽ làm cho mẹ hiểu ra” nên đã đưa ngàn đồng tiền vàng ròng cho thợ kim hoàn làm một bức tượng hình người phụ nữ, sau khi hoàn tất các công đoạn như đánh bóng và mài giũa, cho mặc y phục màu đỏ, trang điểm bằng hoa và các loại trang sức bằng vàng, rồi nói: ‘‘Mẹ ơi, nếu con có được một đối tượng như thế này, con sẽ ở nhà; nếu không, con sẽ không ở nhà.”

Paṇḍitā brāhmaṇī cintesi – ‘‘mayhaṃ putto puññavā dinnadāno katābhinīhāro pubbe puññāni karonto na ekakova akāsi, addhā etena saha katapuññā suvaṇṇarūpakapaṭibhāgā bhavissatī’’ti.

The wise brāhmaṇī thought, "My son is meritorious, a donor, one who has made an aspiration; in the past, when he performed merits, he did not do so alone. Surely, the one who performed merits with him will be a counterpart to this golden figurine."

Bà Bà-la-môn hiền trí suy nghĩ – ‘‘Con trai ta là người có phước báu, đã từng bố thí, đã tạo nguyện, đã làm các công đức từ kiếp trước không phải chỉ một mình. Chắc chắn có một người đã cùng làm công đức với nó, tương tự như bức tượng vàng này.”

Aṭṭha brāhmaṇe pakkosāpetvā sabbabhogehi santappetvā suvaṇṇarūpakaṃ rathe āropetvā ‘‘gacchatha, tātā, yattha amhehi jātigottabhogādisamānakule evarūpaṃ dārikaṃ passatha, tattha idameva suvaṇṇarūpakaṃ saccākāraṃ katvā dethā’’ti uyyojesi.

She summoned eight brāhmaṇas, satisfied them with all provisions, placed the golden figurine on a chariot, and dispatched them, saying, "Go, my dears, wherever you find such a girl in a family equal to ours in birth, lineage, and wealth, give this golden figurine as an earnest token there."

Bà cho gọi tám vị Bà-la-môn đến, đãi họ bằng mọi thứ của cải, rồi đặt bức tượng vàng lên xe và tiễn họ đi, nói: ‘‘Các con ơi, hãy đi đi! Ở đâu các con thấy một cô gái như thế này trong một gia đình có dòng dõi, gia tộc và tài sản tương đương với chúng ta, hãy lấy chính bức tượng vàng này làm vật đính ước và trao cho họ.”

1860

Te ‘‘amhākaṃ nāma etaṃ kamma’’nti nikkhamitvā ‘‘kattha labhissāma, maddaraṭṭhaṃ nāma itthāgāraṃ, maddaraṭṭhaṃ gamissāmā’’ti maddaraṭṭhe sāgalanagaraṃ agamaṃsu.

They said, "This is indeed our task," and set forth, thinking, "Where shall we find her? The Madda kingdom is a women's house; we will go to the Madda kingdom," and they traveled to Sāgala city in the Madda kingdom.

Họ (nghĩ) ‘‘Đây là việc của chúng ta,” rồi lên đường. (Họ nghĩ) ‘‘Chúng ta sẽ tìm được ở đâu? Xứ Madda là xứ của những người phụ nữ. Chúng ta sẽ đến xứ Madda.” Rồi họ đi đến thành Sāgala ở xứ Madda.

Attha taṃ suvaṇṇarūpakaṃ nhānatitthe ṭhapetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.

There, they placed the golden figurine at the bathing place and sat aside.

Ở đó, họ đặt bức tượng vàng tại bến tắm và ngồi sang một bên.

Atha bhaddāya dhātī bhaddaṃ nhāpetvā alaṅkaritvā sayaṃ nhāyituṃ udakatitthaṃ gantvā suvaṇṇarūpakaṃ disvā ‘‘kissāyaṃ avinītā idhāgantvā ṭhitā’’ti piṭṭhipasse paharitvā suvaṇṇarūpakaṃ ñatvā ‘‘ayyadhītā meti saññaṃ uppādesi, ayaṃ pana ayyadhītāya nivāsanapaṭiggahitāyapi asadisā’’ti āha.

Then Bhaddā's nurse, having bathed and adorned Bhaddā, went to the water's edge to bathe herself. Seeing the golden figurine, she thought, "Why is this ill-behaved one standing here, having come?" and struck it on the back. Realizing it was a golden figurine, she thought, "This reminds me of my young mistress, but this one is not equal even to my young mistress when she is dressed and adorned."

Lúc ấy, người vú nuôi của Bhaddā, sau khi tắm rửa và trang điểm cho Bhaddā, tự mình đi đến bến nước để tắm. Thấy bức tượng vàng, bà (nghĩ) ‘‘Sao cô gái vô lễ này lại đến đứng ở đây?” rồi đánh vào lưng bức tượng. Khi nhận ra đó là bức tượng vàng, bà (nghĩ) ‘‘Đây là con gái chủ của ta,” rồi phát sinh ý nghĩ: ‘‘Nhưng bức tượng này không thể sánh bằng con gái chủ của ta, ngay cả khi nó đã mặc y phục.”

Atha naṃ te brāhmaṇā ‘‘evarūpā kira te sāmidhītā’’ti pucchiṃsu.

Then those brāhmaṇas asked her, "Is your mistress truly such as this?"

Sau đó, các Bà-la-môn hỏi bà ấy: ‘‘Con gái chủ của bà có thật sự như vậy không?”

Sā ‘‘imāya suvaṇṇapaṭimāya sataguṇena sahassaguṇena mayhaṃ ayyadhītā abhirūpatarā’’, tathā hi ‘‘appadīpepi dvādasahatthe gabbhe nisinnā sarīrobhāsena tamaṃ vidhamatī’’ti āha.

She said, "My young mistress is a hundred times, a thousand times more beautiful than this golden image. Indeed, even sitting in a twelve-cubit chamber with few lamps, she dispels the darkness with the radiance of her body."

Bà nói: ‘‘Con gái chủ của ta đẹp hơn bức tượng vàng này gấp trăm lần, ngàn lần. Quả thật, khi ngồi trong căn phòng mười hai cubit không có nhiều đèn, ánh sáng từ thân thể của nó xua tan bóng tối.”

‘‘Tena hi tassā mātāpitūnaṃ santikaṃ gacchāmā’’ti suvaṇṇarūpakaṃ rathe āropetvā taṃ dhātiṃ anugantvā kosiyagottassa gharadvāre ṭhatvā āgamanaṃ ārocayiṃsu.

"Then let us go to her parents," they said. They placed the golden figurine on the chariot, followed the nurse, and standing at the door of Kosiyagotta's house, they announced their arrival.

‘‘Vậy thì chúng ta hãy đi đến cha mẹ của cô ấy,” họ nói. Rồi đặt bức tượng vàng lên xe, đi theo người vú nuôi đó, họ đứng trước cửa nhà của gia đình Gotama họ Kosiya và báo tin đến.

1861

Brāhmaṇo paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kuto āgatatthā’’ti pucchi.

The brāhmaṇa showed hospitality and asked, "Where have you come from?"

Vị Bà-la-môn chào hỏi và hỏi: ‘‘Các vị từ đâu đến?”

Te ‘‘magadharaṭṭhe mahātitthagāme kapilabrāhmaṇassa gharato iminā nāma kāraṇena āgatamhā’’ti āhaṃsu.

They replied, "We have come from the house of Kapilabrāhmaṇa in Mahātitthagāma in the Magadha kingdom for this reason."

Họ nói: ‘‘Chúng tôi từ nhà Bà-la-môn Kapilā ở làng Mahātittha, xứ Magadha, đến vì lý do này.”

‘‘Sādhu, tātā, amhehi samajātigottavibhavo so brāhmaṇo, dassāma dārika’’nti paṇṇākāraṃ gaṇhi.

"Good, my dears. That brāhmaṇa is of equal birth, lineage, and wealth to us. We will give our daughter," and he accepted the betrothal gift.

‘‘Tốt lắm, các con ơi, Bà-la-môn đó có cùng dòng dõi, gia tộc và tài sản với chúng ta. Chúng ta sẽ gả con gái,” ông nói và nhận lễ vật.

Te kapilabrāhmaṇassa sāsanaṃ pahiṇiṃsu – ‘‘laddhā no bhaddā nāma dārikā, kattabbaṃ jānāthā’’ti.

They sent a message to Kapilabrāhmaṇa, saying, "We have found a girl named Bhaddā; you should know what to do."

Họ gửi tin nhắn cho Bà-la-môn Kapilā: ‘‘Chúng tôi đã tìm được một cô gái tên là Bhaddā. Xin ngài biết điều cần làm.”

Taṃ sāsanaṃ sutvā pippalimāṇavassa ārocayiṃsu ‘‘laddhā dārikā’’ti.

Hearing that message, they informed Pippali Māṇava, "A girl has been found."

Nghe tin nhắn đó, họ báo cho Pippali Māṇava: ‘‘Đã tìm được cô gái.”

Pippalimāṇavo ‘‘ahaṃ ‘na labhissantī’ti cintesiṃ, ime ‘laddhā’ti pesenti, anatthiko hutvā paṇṇaṃ pesessāmī’’ti rahogato paṇṇaṃ likhi ‘‘bhaddā attano jātigottabhogānurūpaṃ patiṃ labhatu, ahaṃ nikkhamitvā pabbajissāmi, mā pacchā vippaṭisārinī ahosī’’ti.

Pippali Māṇava thought, "I thought they would not find one, but they send word that they have found one. I will send a letter, being unwilling." He wrote a letter in solitude: "Let Bhaddā find a husband suitable for her birth, lineage, and wealth. I will renounce and go forth. Do not regret it later."

Pippali Māṇava (nghĩ) ‘‘Mình đã nghĩ rằng họ sẽ không tìm được, nhưng họ lại gửi tin nói rằng đã tìm được. Mình sẽ gửi một lá thư thể hiện sự không mong muốn,” rồi một mình viết thư: ‘‘Bhaddā hãy tìm một người chồng phù hợp với dòng dõi, gia tộc và tài sản của mình. Con sẽ xuất gia. Đừng hối tiếc về sau.”

Bhaddāpi ‘‘asukassa kira maṃ dātukāmā’’ti sutvā rahogatā paṇṇaṃ likhi – ‘‘ayyaputto attano jātigottabhogānurūpaṃ dārikaṃ labhatu, ahaṃ pabbajissāmi, mā pacchā vippaṭisārī bhavāhī’’ti.

Bhaddā, too, hearing, "Indeed, they intend to give me to a certain person," went to a secluded place and wrote a letter: "Let the noble son obtain a maiden suitable for his birth, clan, and wealth. I shall go forth, lest you later feel remorse."

Bhaddā cũng nghe nói: ‘‘Họ muốn gả mình cho người kia,” rồi một mình viết thư: ‘‘Chàng hãy tìm một cô gái phù hợp với dòng dõi, gia tộc và tài sản của chàng. Con sẽ xuất gia. Đừng hối tiếc về sau.”

Dvepi paṇṇāni antarāmagge samāgacchiṃsu.

Both letters met on the way.

Hai lá thư gặp nhau trên đường.

‘‘Idaṃ kassa paṇṇa’’nti?

"Whose letter is this?"

‘‘Đây là thư của ai?”

‘‘Pippalimāṇavena bhaddāya pahita’’nti.

"Sent by Pippali the youth to Bhaddā."

‘‘Là thư của Pippali Māṇava gửi cho Bhaddā.”

‘‘Idaṃ kassā’’ti?

"Whose is this?"

‘‘Đây là thư của ai?”

‘‘Bhaddāya pippalimāṇavassa pahita’’nti ca vutte te dvepi vācetvā ‘‘passatha dārakānaṃ kamma’’nti phāletvā araññe chaḍḍetvā aññaṃ taṃsamānaṃ paṇṇaṃ likhitvā ito etto ca pesesuṃ.

And when it was said, "Sent by Bhaddā to Pippali the youth," they both read them, saying, "See the deeds of the young people!" Then, tearing them up, they discarded them in the forest, wrote other similar letters, and sent them here and there.

Khi được nói ‘‘Là thư của Bhaddā gửi cho Pippali Māṇava,” họ đọc cả hai lá thư và (nghĩ) ‘‘Hãy xem việc của những đứa trẻ này,” rồi xé nát và vứt vào rừng. Sau đó, họ viết một lá thư khác tương tự và gửi đi cho cả hai bên.

Iti kumārassa kumārikāya ca sadisaṃ paṇṇaṃ lokassādarahitamevāti anicchamānānampi tesaṃ dvinnaṃ samāgamo ahosi.

Thus, since the letters of the youth and the maiden were indeed devoid of worldly attachment, the union of the two, even though they were unwilling, took place.

Như vậy, lá thư của chàng trai và cô gái đã bị xem thường, và cuộc hôn nhân của hai người đã diễn ra dù họ không mong muốn.

1862

Taṃdivasameva pippalimāṇavopi bhaddaṃ ekaṃ pupphadāmaṃ gaṇhāpesi.

On that very day, Pippali the youth also had Bhaddā take a garland of flowers.

Ngay trong ngày đó, Pippali Māṇava cũng đã cho Bhaddā nhận một chuỗi hoa.

Bhaddāpi tāni sayanamajjhe ṭhapesi.

Bhaddā, too, placed them in the middle of the bed.

Bhaddā cũng đặt chúng giữa giường.

Ubhopi bhuttasāyamāsā sayanaṃ āruhituṃ ārabhiṃsu.

Both, having eaten their evening meal, began to ascend the bed.

Cả hai, sau khi ăn bữa tối, bắt đầu lên giường.

Tesu māṇavo dakkhiṇapassena sayanaṃ āruhi, bhaddā vāmapassena abhiruhitvā āha – ‘‘yassa passe pupphāni milāyanti, tassa rāgacittaṃ uppannanti vijānissāma, imaṃ pupphadāmaṃ na allīyitabba’’nti.

Of them, the youth ascended the bed on the right side, and Bhaddā, ascending on the left side, said, "We shall know that lustful thought has arisen in the one whose side's flowers wilt. This garland of flowers must not be touched."

Trong số họ, chàng thanh niên lên giường ở phía bên phải, Bhaddā lên ở phía bên trái và nói: ‘‘Chúng ta sẽ biết rằng ai có tâm dục ái phát sinh khi hoa ở phía người đó héo úa. Đừng chạm vào chuỗi hoa này.”

Te pana aññamaññaṃ sarīrasamphassabhayena sakalarattiṃ niddaṃ anokkamantāva vītināmesuṃ.

Out of fear of bodily contact with each other, they spent the entire night without falling asleep.

Thế nhưng, vì sợ chạm vào thân thể của nhau, cả hai đã trải qua suốt đêm mà không ngủ.

Divā pana hasitamattampi nākaṃsu.

During the day, they did not even smile.

Ban ngày, họ thậm chí không cười.

Te lokāmisena asaṃsaṭṭhā yāva mātāpitaro dharanti, tāva kuṭumbaṃ avicāretvā tesu kālaṅkatesu vicārayiṃsu.

Not involved with worldly desires, as long as their parents were alive, they did not manage the household. When their parents passed away, they managed it.

Họ không dính mắc vào lợi lộc thế gian. Chừng nào cha mẹ còn sống, họ không quản lý gia sản; sau khi cha mẹ qua đời, họ mới quản lý.

Mahatī māṇavassa sampatti.

Great was the wealth of the youth.

Tài sản của chàng thanh niên rất lớn.

Ekadivasaṃ sarīraṃ ubbaṭṭetvā chaḍḍetabbaṃ suvaṇṇacuṇṇaṃ eva magadhanāḷiyā dvādasanāḷimattaṃ laddhuṃ vaṭṭati.

On a certain day, the gold dust to be discarded after anointing the body was enough to fill twelve nāḷis of a Magadhan nāḷi.

Mỗi ngày, số bột vàng dùng để xoa bóp thân thể rồi bỏ đi cũng đủ được mười hai nāḷi theo đơn vị Magadha.

Yantabaddhāni saṭṭhi mahātaḷākāni, kammanto dvādasayojaniko, anurādhapurappamāṇā cuddasagāmā, cuddasa hatthānīkāni, cuddasa assānīkāni, cuddasa rathānīkāni.

There were sixty great ponds supplied by machinery, an estate extending twelve yojanas, fourteen villages the size of Anurādhapura, fourteen elephant brigades, fourteen cavalry brigades, and fourteen chariot brigades.

Có sáu mươi hồ lớn có máy bơm, một khu đất canh tác rộng mười hai dojana, mười bốn ngôi làng lớn như Anurādhapura, mười bốn đội voi, mười bốn đội ngựa, mười bốn đội xe.

1863

So ekadivasaṃ alaṅkataassaṃ āruyha mahājanaparivuto kammantaṭṭhānaṃ gantvā khettakoṭiyaṃ ṭhito naṅgalehi chinnaṭṭhānato kākādayo sakuṇe gaṇḍuppādādike pāṇake uddharitvā khādante disvā ‘‘tātā, ime kiṃ khādantī’’ti pucchi.

One day, mounting an adorned horse, accompanied by a large crowd, he went to the estate, and standing at the edge of a field, he saw crows and other birds picking up and eating worms and other creatures from the places cut by the plows. He asked, "Dear ones, what are these eating?"

Một ngày nọ, chàng cưỡi một con ngựa được trang điểm, được một đám đông tùy tùng bao quanh, đi đến khu đất canh tác. Đứng ở rìa ruộng, chàng thấy các loài chim như quạ đang ăn các loài sinh vật như giun đất bị cày xới lên. Chàng hỏi: ‘‘Các con ơi, những con vật này đang ăn gì vậy?”

‘‘Gaṇḍuppāde, ayyā’’ti.

"Earthworms, noble sir," they replied.

‘‘Giun đất, thưa ngài,” (họ đáp).

‘‘Etehi katapāpaṃ kassa hotī’’ti?

"To whom does the demerit done by these creatures accrue?"

‘‘Tội lỗi do những con vật này gây ra thuộc về ai?”

‘‘Tumhākaṃ, ayyā’’ti.

"To you, noble sir," they replied.

‘‘Thuộc về ngài, thưa ngài,” (họ đáp).

So cintesi – ‘‘sace etehi katapāpaṃ mayhaṃ hoti, kiṃ me karissati sattaasītikoṭidhanaṃ, dvādasayojanakammanto kiṃ karissati, kiṃ yantabaddhāni taḷākāni, kiṃ cuddasa gāmāni, sabbametaṃ bhaddāya kāpilāniyā niyyātetvā nikkhamma pabbajissāmī’’ti.

He thought, "If the demerit done by these accrues to me, what good is eighty-seven crores of wealth to me? What good is an estate of twelve yojanas? What good are the ponds supplied by machinery? What good are the fourteen villages? I shall hand over all of this to Bhaddā Kāpilānī, depart, and go forth."

Chàng suy nghĩ – ‘‘Nếu tội lỗi do những con vật này gây ra thuộc về mình, thì bảy mươi tám mươi triệu tài sản để làm gì? Khu đất canh tác mười hai dojana để làm gì? Các hồ có máy bơm để làm gì? Mười bốn ngôi làng để làm gì? Mình sẽ giao tất cả những thứ này cho Bhaddā Kapilānī rồi xuất gia.”

1864

Bhaddā kāpilānī tasmiṃ khaṇe antaravatthusmiṃ tayo tilakumbhe pattharitvā dhātīhi parivutā nisinnā kāke tilapāṇake khādamāne disvā ‘‘ammā, kiṃ ime khādantī’’ti pucchi.

At that moment, Bhaddā Kāpilānī, having spread three heaps of sesame in the courtyard, surrounded by nurses, saw crows eating the sesame worms. She asked, "Mothers, what are these eating?"

Bhaddā Kapilānī, vào lúc đó, đang ngồi giữa sân, được các người vú nuôi vây quanh, trải ba lu chứa mè. Thấy quạ đang ăn các sinh vật nhỏ trong mè, nàng hỏi: ‘‘Mẹ ơi, những con vật này đang ăn gì vậy?”

‘‘Pāṇake, ayye’’ti.

"Creatures, noble lady," they replied.

‘‘Các sinh vật nhỏ, thưa tiểu thư,” (họ đáp).

‘‘Akusalaṃ kassa hotī’’ti?

"To whom does the unwholesome karma accrue?"

‘‘Nghiệp bất thiện thuộc về ai?”

‘‘Tumhākaṃ, ayye’’ti.

"To you, noble lady," they replied.

‘‘Thuộc về tiểu thư, thưa tiểu thư,” (họ đáp).

Sā cintesi – ‘‘mayhaṃ catuhatthaṃ vatthaṃ nāḷikodanamattañca laddhuṃ vaṭṭati, yadi panetaṃ etehi kataṃ akusalaṃ mayhaṃ hoti, bhavasahassenapi vaṭṭato sīsaṃ ukkhipituṃ na sakkā, ayyaputte āgatamatteyeva sabbaṃ tassa niyyātetvā nikkhamma pabbajissāmī’’ti.

She thought, "It is sufficient for me to obtain a cloth four cubits long and a nāḷi-measure of rice. But if this unwholesome karma done by these accrues to me, it will be impossible to raise my head from suffering even for a thousand existences. As soon as the noble son arrives, I shall hand over everything to him, depart, and go forth."

Nàng suy nghĩ – ‘‘Mình chỉ cần một tấm vải bốn cubit và một nāḷi gạo. Nếu nghiệp bất thiện do những con vật này gây ra thuộc về mình, thì dù trong ngàn kiếp cũng không thể ngóc đầu lên được. Ngay khi chàng đến, mình sẽ giao tất cả cho chàng rồi xuất gia.”

1865

Māṇavo āgantvā nhatvā pāsādaṃ āruyha mahārahe pallaṅke nisīdi, athassa cakkavattino anucchavikabhojanaṃ upanayiṃsu.

The youth arrived, bathed, ascended the palace, and sat on a magnificent couch. Then, food fit for a universal monarch was brought to him.

Chàng thanh niên về đến nhà, tắm rửa, lên lầu và ngồi trên chiếc ghế quý giá. Sau đó, họ dâng lên chàng món ăn phù hợp với một vị Chuyển Luân Vương.

Dvepi bhuñjitvā parijane nikkhante rahogatā phāsukaṭṭhāne nisīdiṃsu.

Both, having eaten, and with the retinue departed, sat in a comfortable, secluded place.

Cả hai dùng bữa xong, khi những người hầu lui ra, họ ngồi ở một nơi yên tĩnh, thoải mái.

Tato māṇavo bhaddaṃ āha – ‘‘bhadde, imaṃ gharaṃ āgacchantī kittakaṃ dhanamāharasī’’ti?

Then the youth said to Bhaddā, "Bhaddā, how much wealth did you bring when you came to this house?"

Sau đó, chàng thanh niên nói với Bhaddā: ‘‘Bhaddā, khi nàng đến ngôi nhà này, nàng đã mang theo bao nhiêu tài sản?”

‘‘Pañcapaṇṇāsa sakaṭasahassāni, ayyā’’ti.

"Fifty-five thousand cartloads, noble sir," she replied.

‘‘Năm mươi lăm ngàn cỗ xe, thưa ngài,” (nàng đáp).

‘‘Sabbaṃ taṃ, yā ca imasmiṃ ghare sattāsīti koṭiyo yantabaddhāni saṭṭhi taḷākānīti evamādibhedā sampatti atthi, taṃ sabbaṃ tuyheva niyyātemī’’ti.

"All that, and also the wealth existing in this house, such as eighty-seven crores, sixty ponds supplied by machinery—all of it I hand over to you."

‘‘Tất cả số đó, cùng với tám mươi bảy triệu (tiền vàng) trong ngôi nhà này, sáu mươi hồ có máy bơm, và tất cả tài sản khác, ta giao lại cho nàng.”

‘‘Tumhe pana kuhiṃ gacchatha, ayyā’’ti?

"And where are you going, noble sir?"

“Thưa ngài, ngài đi đâu vậy?”

‘‘Ahaṃ pabbajissāmī’’ti.

"I shall go forth."

“Tôi sẽ xuất gia.”

‘‘Ayya, ahampi tumhākaṃ āgamanaṃ olokayamānā nisinnā, ahampi pabbajissāmī’’ti.

"Noble sir, I too have been waiting for your arrival; I too shall go forth."

“Thưa ngài, con cũng đang ngồi đợi ngài đến, con cũng sẽ xuất gia.”

Tesaṃ ādittapaṇṇakuṭi viya tayo bhavā upaṭṭhahanti.

For them, the three existences appeared like a burning leaf-hut.

Đối với họ, ba cõi hiện ra như một túp lều lá đang bốc cháy.

Te ‘‘pabbajissāmā’’ti vatvā antarāpaṇato kāsāyarasapītāni cīvarāni mattikāpatte ca āharāpetvā aññamaññaṃ kese ohāretvā ‘‘ye loke arahanto atthi, te uddissa amhākaṃ pabbajjā’’ti pabbajitvā thavikāsu patte pakkhipitvā aṃse laggetvā pāsādato otariṃsu.

Saying, "We shall go forth," they had robes dyed with kasaya extract and clay bowls brought from the market. They shaved each other's hair and, saying, "Our going forth is dedicated to those Arahants who exist in the world," they went forth. They put their bowls into pouches, hung them on their shoulders, and descended from the palace.

Họ nói: “Chúng ta sẽ xuất gia!” rồi sai người mang đến y phục nhuộm màu cà sa và bát đất từ chợ, tự cạo tóc cho nhau, và nói: “Sự xuất gia của chúng ta là vì các bậc A-la-hán có mặt trên đời này.” Sau khi xuất gia, họ bỏ bát vào túi, đeo lên vai và đi xuống từ cung điện.

Gehe dāsesu ca kammakāresu ca na koci sañjāni.

No one among the servants and laborers in the house noticed them.

Trong nhà, không một nô lệ hay người làm công nào hay biết.

1866

Atha ne brāhmaṇagāmato nikkhamitvā dāsagāmadvārena gacchante ākappakutavasena dāsagāmavāsino sañjāniṃsu.

Then, as they left the Brahmin village and passed through the gate of the servant village, the residents of the servant village recognized them by their ascetic appearance.

Sau đó, khi họ rời khỏi làng Bà-la-môn và đi qua cổng làng nô lệ, những người dân làng nô lệ nhận ra họ nhờ phong thái của họ.

Te rodantā pādesu patitvā ‘‘kiṃ amhe anāthe karotha, ayyā’’ti āhaṃsu.

They wept and fell at their feet, saying, "Why do you leave us helpless, noble sirs?"

Họ khóc lóc, quỳ dưới chân và nói: “Thưa ngài, sao ngài lại bỏ rơi chúng con bơ vơ thế này?”

‘‘Mayaṃ, bhaṇe, ‘tayo bhavā ādittapaṇṇasālā viyā’ti pabbajimha, sace tumhesu ekekaṃ bhujissaṃ karoma, vassasatampi nappahoti.

"Friends, we have gone forth, for the three existences are like burning leaf-huts. If we were to liberate each of you, a hundred years would not be enough.

“(Này các con,) chúng ta đã xuất gia vì ‘ba cõi như một túp lều lá đang cháy’. Nếu chúng ta giải phóng từng người một trong các con, thì một trăm năm cũng không đủ.

Tumheva tumhākaṃ sīsaṃ dhovitvā bhujissā hutvā jīvathā’’ti vatvā tesaṃ rodantānaṃyeva pakkamiṃsu.

You yourselves, wash your heads, become free, and live your lives," they said, and departed while the servants were still weeping.

Các con hãy tự gội đầu, tự giải phóng mình và sống.” Nói xong, họ bỏ đi trong khi những người kia vẫn còn khóc.

1867

Thero purato gacchanto nivattitvā olokento cintesi – ‘‘ayaṃ bhaddā kāpilānī sakalajambudīpagghanikā itthī mayhaṃ pacchato āgacchati, ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ kocideva evaṃ cinteyya ‘ime pabbajitāpi vinā bhavituṃ na sakkonti, ananucchavikaṃ karontī’ti.

The elder, walking ahead, turned back and looked, thinking, "This Bhaddā Kāpilānī, a woman worth the entire continent of Jambudīpa, is coming behind me. It is indeed possible that someone might think, 'These renunciants cannot do without each other; they are doing what is unseemly.'

Trưởng lão đi trước, quay lại nhìn và suy nghĩ: “Bhaddā Kāpilānī, người phụ nữ có giá trị bằng cả Jambudīpa này, đang đi theo sau ta. Có thể có trường hợp ai đó sẽ nghĩ: ‘Những người xuất gia này cũng không thể sống thiếu nhau, họ đang làm điều không phù hợp.’

Evaṃ koci pāpakena manasā padūsetvā apāyapūrako bhaveyya, imaṃ pahāya mayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti cittaṃ uppādetvā purato gacchanto dvedhāpathaṃ disvā tassa matthake aṭṭhāsi.

Thus, someone might defile their mind with evil thought and fill the lower realms. It is proper for me to go, leaving her behind." Having conceived this thought, he walked ahead and, seeing a fork in the path, stood at its head.

Như vậy, ai đó có thể làm ô nhiễm tâm mình bằng ý nghĩ xấu xa và trở thành kẻ đọa vào các cõi khổ. Ta nên rời bỏ cô ấy mà đi.” Với ý nghĩ đó, ngài đi về phía trước và thấy một ngã ba đường, ngài dừng lại ở đó.

Bhaddāpi āgantvā vanditvā aṭṭhāsi.

Bhaddā also came, paid homage, and stood there.

Bhaddā cũng đến, đảnh lễ và đứng đó.

Atha naṃ āha – ‘‘bhadde, tādisiṃ itthiṃ mama pacchato āgacchantiṃ disvā ‘ime pabbajitāpi vinā bhavituṃ na sakkontī’ti amhesu paduṭṭhacitto mahājano apāyapūrako bhaveyya.

Then he said to her, "Bhaddā, seeing such a woman coming behind me, the populace might think, 'These renunciants cannot do without each other,' and with defiled minds towards us, they might fill the lower realms.

Sau đó, ngài nói với cô ấy: “Này Bhaddā, khi thấy một người phụ nữ như con đi theo sau ta, đại chúng có thể nghĩ: ‘Những người xuất gia này cũng không thể sống thiếu nhau,’ và với tâm ô nhiễm đối với chúng ta, họ có thể đọa vào các cõi khổ.

Imasmiṃ dvedhāpathe tvaṃ etaṃ gaṇha, ahaṃ ekena gamissāmī’’ti.

At this fork in the path, you take this one, and I shall go by the other."

Ở ngã ba đường này, con hãy đi lối này, ta sẽ đi một lối khác.”

‘‘Āma, ayya, mātugāmo ‘pabbajitānaṃ palibodho, pabbajitāpi vinā na bhavantī’ti amhākaṃ dosaṃ dasseyyu’’nti tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu pañcapatiṭṭhitena vanditvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ paggayha ‘‘satasahassakappapamāṇe addhāne kato mittasanthavo ajja bhijjati, tumheva dakkhiṇā nāma, tumhākaṃ dakkhiṇamaggo vaṭṭati, mayaṃ mātugāmā nāma vāmajātikā, amhākaṃ vāmamaggo vaṭṭatī’’ti vanditvā maggaṃ paṭipajji.

"Yes, noble sir, women might point out our fault, saying, 'They are an impediment to renunciants; renunciants cannot do without each other.'" So, having circumambulated him three times and paid homage with the five-point prostration in four places, and raising her radiant clasped hands with ten fingernails together, she said, "The bond of friendship formed over an eon of a hundred thousand kappas breaks today. You are the worthy one, and the right path is suitable for you. We are women, a left-handed gender, so the left path is suitable for us." Having paid homage, she set out on her path.

“Vâng, thưa ngài, nữ giới có thể nói: ‘Họ là chướng ngại cho những người xuất gia, những người xuất gia cũng không thể sống thiếu nhau,’ và chỉ trích lỗi lầm của chúng ta.” Sau khi đi nhiễu ba vòng, đảnh lễ bằng năm chi, chắp tay mười ngón sáng rỡ, cô nói: “Mối thân tình được tạo dựng trong suốt một trăm ngàn kiếp hôm nay đã bị cắt đứt. Ngài là người xứng đáng được cúng dường, con đường bên phải là phù hợp với ngài. Chúng con là nữ giới, thuộc loại thấp kém, con đường bên trái là phù hợp với chúng con.” Sau khi đảnh lễ, cô đi theo con đường của mình.

Tesaṃ dvedhābhūtakāle ayaṃ mahāpathavī ‘‘ahaṃ cakkavāḷasinerupabbatādayo dhāretuṃ sakkontīpi tumhākaṃ guṇe dhāretuṃ na sakkomī’’ti vadantī viya viravamānā akampittha.

At the time of their separation, this great earth trembled, roaring as if to say, "Though I am able to bear the Cakkavāḷa and Sineru mountains, I am unable to bear your virtues."

Khi họ chia tay, đại địa này rung chuyển, như thể đang nói: “Dù ta có thể nâng đỡ các dãy núi vũ trụ và núi Sineru, nhưng ta không thể nâng đỡ những đức hạnh của các ngài.”

Ākāse asanisaddo viya pavatti, cakkavāḷapabbato unnādi.

A sound like thunder occurred in the sky, and the Cakkavāḷa mountain roared.

Trên không trung vang lên tiếng sấm sét, và núi vũ trụ rung chuyển.

1868

Sammāsambuddhopi veḷuvanamahāvihāre kuṭiyaṃ nisinno pathavīkampanasaddaṃ sutvā ‘‘kissa nu kho pathavī kampatī’’ti āvajjento ‘‘pippalimāṇavo ca bhaddā ca kāpilānī maṃ uddissa appameyyaṃ sampattiṃ pahāya pabbajitā, tesaṃ viyogaṭṭhāne ubhinnaṃ guṇabalena ayaṃ pathavīkampo jāto, mayāpi etesaṃ saṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti gandhakuṭito nikkhamma sayameva pattacīvaramādāya asītimahātheresu kañci anāpucchā tigāvutamaggaṃ paccuggamanaṃ katvā rājagahassa ca nālandāya ca antare bahuputtanigrodhamūle pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi.

The Perfectly Self-Enlightened One, seated in his dwelling at the Veḷuvana Mahāvihāra, heard the sound of the earth trembling and, pondering "Why indeed is the earth trembling?", realized: "The youth Pippali and Bhaddā Kāpilānī, having renounced immeasurable wealth for my sake, have gone forth into homelessness. At the place of their separation, this earthquake has arisen due to the power of the virtues of both of them. It is proper for me to show them compassion." He then emerged from the Perfumed Chamber, took his bowl and robes himself, and without consulting any of the eighty great elders, went to meet them for a distance of three leagues, and sat down cross-legged at the foot of the Bahuputta Nigrodha tree, between Rājagaha and Nālandā.

Đức Sammāsambuddha, đang ngồi trong tịnh xá tại Veluvana, nghe tiếng đất rung chuyển, tự hỏi: “Vì sao đại địa lại rung chuyển?” Ngài quán xét và thấy: “Pippalimāṇava và Bhaddā Kāpilānī đã từ bỏ tài sản vô lượng vì ta mà xuất gia. Sự rung chuyển này của đại địa là do sức mạnh công đức của cả hai tại nơi họ chia ly. Ta nên đến giúp đỡ họ.” Ngài rời khỏi hương thất, tự mình mang bát và y, không hỏi ý kiến bất kỳ vị trong tám mươi đại Trưởng lão nào, đi ba dặm đường để đón họ, và ngồi kiết già dưới gốc cây đa Bahuputta, giữa Rājagaha và Nālandā.

Nisinno pana aññatarapaṃsukūliko viya anisīditvā buddhavesaṃ gahetvā asītihatthā buddharaṃsiyo vissajjento nisīdi.

However, when he sat down, he did not sit like just any rag-robe wearer, but assumed the Buddha's posture, emitting eighty-cubit Buddha-rays as he sat.

Khi ngồi, Ngài không ngồi như một vị tỳ khưu mặc y phấn tảo bình thường, mà Ngài khoác lên mình tướng mạo của một vị Phật, tỏa ra những tia Phật quang dài tám mươi cánh tay.

Iti tasmiṃ khaṇe paṇṇacchattasakaṭacakkakūṭāgārādippamāṇā buddharaṃsiyo ito cito ca vippharantiyo vidhāvantiyo candasahassasūriyasahassauggamanakālaṃ viya kurumānā taṃ vanantaraṃ ekobhāsaṃ akaṃsu.

Thus, at that moment, Buddha-rays, the size of leaf-parasols, chariot wheels, and gabled houses, dispersed hither and thither, making that forest glade shine as if a thousand moons and a thousand suns had risen, illuminating it completely.

Vào khoảnh khắc đó, những tia Phật quang có kích thước như dù lá, bánh xe xe bò, hoặc cung điện, tỏa ra khắp nơi, làm cho khu rừng đó trở nên sáng rực như lúc ngàn mặt trăng và ngàn mặt trời cùng mọc.

Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇasiriyā samujjalatārāgaṇena viya gaganaṃ, supupphitakamalakuvalayena viya salilaṃ vanantaraṃ virocittha.

The forest glade glowed like the sky adorned with the brilliant stars of the thirty-two marks of a Great Man, and like water adorned with blooming lotus and water-lily flowers.

Khu rừng trở nên rực rỡ như bầu trời đầy sao lấp lánh với ba mươi hai tướng đại nhân, và như mặt nước đầy hoa sen và hoa súng nở rộ.

Nigrodharukkhassa khandho pakatiyā seto hoti, pattāni nīlāni pakkāni rattāni.

The trunk of the banyan tree is naturally white, its leaves blue, and its fruits red.

Thân cây đa vốn có màu trắng, lá màu xanh, và quả màu đỏ.

Tasmiṃ pana divase sabbo nigrodho suvaṇṇavaṇṇova ahosi.

But on that day, the entire banyan tree became golden in color.

Nhưng vào ngày đó, toàn bộ cây đa đều có màu vàng rực.

1869

Mahākassapatthero taṃ disvā ‘‘ayaṃ amhākaṃ satthā bhavissati, imaṃ ahaṃ uddissa pabbajito’’ti diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya onato gantvā tīsu ṭhānesu vanditvā ‘‘satthā me, bhante, bhagavā, sāvakohamasmi, satthā me, bhante, bhagavā, sāvakohamasmī’’ti (saṃ. ni. 2.154) āha.

Seeing this, Mahākassapa Thera, from the very spot he saw it, thought, "This must be our Teacher; it is for him that I have gone forth," and bowing down, went and prostrated at three places, saying, "The Blessed One, venerable sir, is my Teacher, I am a disciple; the Blessed One, venerable sir, is my Teacher, I am a disciple."

Khi Đại Trưởng lão Kassapa thấy điều đó, ngài nghĩ: “Đây chắc chắn là Bậc Đạo Sư của chúng ta, người mà ta đã xuất gia vì Ngài.” Từ nơi ngài thấy, ngài đi cúi mình, đảnh lễ ba lần và nói: “Bạch Thế Tôn, Thế Tôn là Bậc Đạo Sư của con, con là đệ tử của Ngài. Bạch Thế Tôn, Thế Tôn là Bậc Đạo Sư của con, con là đệ tử của Ngài.”

Atha naṃ bhagavā āha – ‘‘kassapa, sace tvaṃ imaṃ nipaccakāraṃ mahāpathaviyā kareyyāsi, sāpi dhāretuṃ na sakkuṇeyya.

Then the Blessed One said to him, "Kassapa, if you were to make this prostration on the great earth, even it would not be able to bear it.

Sau đó, Đức Thế Tôn nói với ngài: “Này Kassapa, nếu con làm hành động tôn kính này trên đại địa, thì đại địa cũng không thể chịu đựng nổi.

Tathāgatassa pana evaṃ guṇamahantataṃ jānatā tayā kato nipaccakāro mayhaṃ lomampi cāletuṃ na sakkoti.

But the prostration you have made, knowing the Tathāgata's great virtue, cannot even move a hair on me.

Tuy nhiên, hành động tôn kính mà con đã làm, khi biết đến sự vĩ đại về đức hạnh của Như Lai, không thể làm rung động một sợi lông nào của ta.

Nisīda, kassapa, dāyajjaṃ te dassāmī’’ti.

Sit down, Kassapa, I will give you an inheritance."

Hãy ngồi xuống, Kassapa, ta sẽ ban cho con di sản.”

Athassa bhagavā tīhi ovādehi upasampadaṃ adāsi.

Then the Blessed One gave him ordination with three exhortations.

Sau đó, Đức Thế Tôn đã ban cho ngài sự thọ giới với ba lời khuyên.

Datvā ca bahuputtanigrodhamūlato nikkhamitvā theraṃ pacchāsamaṇaṃ katvā maggaṃ paṭipajji.

Having done so, he left the foot of the Bahuputta Nigrodha tree, made the elder his attendant, and proceeded on the path.

Sau khi ban xong, Ngài rời khỏi gốc cây đa Bahuputta, đặt Trưởng lão làm thị giả phía sau và lên đường.

Satthu sarīraṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavicittaṃ, mahākassapassa sattamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ, so kañcananāvāya pacchābaddho viya satthu padānupadikaṃ anugañchi.

The Teacher's body was adorned with the thirty-two marks of a Great Man, and Mahākassapa's with seven marks of a Great Man; he followed in the Teacher's footsteps as if tied behind a golden boat.

Thân của Đức Thế Tôn được trang hoàng bằng ba mươi hai tướng đại nhân, còn Đại Kassapa được trang hoàng bằng bảy tướng đại nhân. Ngài đi theo từng bước chân của Đức Thế Tôn như một chiếc thuyền vàng được buộc phía sau.

Satthā thokaṃ maggaṃ gantvā maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle nisajjākāraṃ dassesi.

The Teacher walked a short distance, then stepped off the path and indicated a sitting posture at the foot of a certain tree.

Đức Thế Tôn đi một đoạn đường, rồi rời khỏi đường, và ra hiệu muốn ngồi dưới một gốc cây.

Thero ‘‘satthā nisīditukāmo’’ti ñatvā attano paṭapilotikaṃ saṅghāṭiṃ catugguṇaṃ katvā paññapesi.

The elder, knowing "The Teacher wishes to sit," folded his rag-robe saṅghāṭī four times and laid it out.

Trưởng lão biết rằng “Đức Thế Tôn muốn ngồi,” bèn gấp bốn chiếc y saṅghāṭi bằng vải vụn của mình và trải ra.

1870

Satthā tattha nisīditvā hatthena cīvaraṃ parimajjanto ‘‘mudukā kho tyāyaṃ, kassapa, paṭapilotikā saṅghāṭī’’ti āha (saṃ. ni. 2.154).

The Teacher sat there and, stroking the robe with his hand, said, "This rag-robe saṅghāṭī of yours, Kassapa, is indeed soft."

Đức Thế Tôn ngồi xuống đó, dùng tay vuốt ve chiếc y và nói: “Này Kassapa, chiếc y saṅghāṭi bằng vải vụn này của con thật mềm mại.”

So ‘‘satthā me saṅghāṭiyā mudubhāvaṃ kathesi, pārupitukāmo bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘pārupatu, bhante, bhagavā saṅghāṭi’’nti āha.

He, knowing "The Teacher spoke of the softness of my saṅghāṭī; he must wish to wear it," said, "May the Blessed One, venerable sir, wear the saṅghāṭī."

Ngài biết: “Đức Thế Tôn nói về sự mềm mại của chiếc y saṅghāṭi của mình, chắc Ngài muốn mặc nó,” bèn nói: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy mặc chiếc y saṅghāṭi này.”

‘‘Kiṃ tvaṃ pārupissasi, kassapā’’ti?

"What will you wear, Kassapa?"

“Này Kassapa, con sẽ mặc gì?”

‘‘Tumhākaṃ nivāsanaṃ labhanto pārupissāmi, bhante’’ti.

"If I obtain your lower robe, venerable sir, I will wear it."

“Bạch Thế Tôn, con sẽ mặc chiếc y của Ngài.”

‘‘Kiṃ pana tvaṃ, kassapa, imaṃ paribhogajiṇṇaṃ paṃsukūlaṃ dhāretuṃ sakkhissasi, mayā hi imassa paṃsukūlassa gahitadivase udakapariyantaṃ katvā mahāpathavī kampi, imaṃ buddhaparibhogajiṇṇacīvaraṃ nāma na sakkā parittaguṇena dhāretuṃ, paṭibalenevidaṃ paṭipattipūraṇasamatthena jātipaṃsukūlikena dhāretuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā therena saddhiṃ cīvaraṃ parivattesi.

"But Kassapa, will you be able to wear this worn-out rag-robe? On the day I first received this rag-robe, the great earth trembled down to its watery base. This worn-out robe of a Buddha cannot be worn by one with small virtue; it is proper for one to wear it who is capable, fully accomplished in practice, and a natural wearer of rag-robes," saying this, he exchanged robes with the elder.

“Này Kassapa, con có thể mặc chiếc y phấn tảo cũ kỹ này không? Vào ngày ta nhận chiếc y phấn tảo này, đại địa đã rung chuyển đến tận cùng biển cả. Chiếc y cũ kỹ được Phật sử dụng này không thể được mặc bởi người có công đức nhỏ bé. Nó chỉ phù hợp cho người có năng lực, có thể hoàn thành các hạnh tu, người luôn mặc y phấn tảo từ khi sinh ra.” Nói xong, Ngài đổi y với Trưởng lão.

1871

Evaṃ cīvaraṃ parivattetvā therassa cīvaraṃ bhagavā pārupi, satthu cīvaraṃ thero.

Having thus exchanged robes, the Blessed One wore the elder's robe, and the elder wore the Teacher's robe.

Sau khi đổi y như vậy, Đức Thế Tôn mặc chiếc y của Trưởng lão, và Trưởng lão mặc chiếc y của Đức Thế Tôn.

Tasmiṃ khaṇe acetanāpi ayaṃ mahāpathavī ‘‘dukkaraṃ, bhante, akattha, attano pārutacīvaraṃ sāvakena parivattitapubbaṃ nāma nāhosi, ahaṃ tumhākaṃ guṇaṃ dhāretuṃ na sakkomī’’ti vadantī viya udakapariyantaṃ katvā kampi.

At that moment, even this inanimate great earth trembled down to its watery base, as if saying, "Venerable sir, you have done a difficult thing; never before has a Buddha's worn robe been exchanged with that of a disciple. I cannot bear your virtue."

Vào khoảnh khắc đó, đại địa vô tri này cũng rung chuyển đến tận cùng biển cả, như thể đang nói: “Bạch Thế Tôn, Ngài đã làm một việc khó khăn. Chưa từng có chuyện một chiếc y được mặc của chính mình lại được đổi cho một đệ tử. Con không thể chịu đựng được công đức của Ngài.”

Theropi ‘‘laddhaṃ me buddhānaṃ paribhogacīvaraṃ, kiṃ me idāni uttari kattabba’’nti unnatiṃ akatvā satthu santikeyeva terasa dhutaguṇe samādāya sattadivasamattaṃ puthujjano ahosi.

The elder, without becoming conceited, thinking, "I have obtained a Buddha's worn robe; what more do I need to do now?", undertook the thirteen dhutaguṇas in the presence of the Teacher and remained a worldling for seven days.

Vị Trưởng lão cũng không khởi tâm kiêu mạn rằng "Ta đã nhận được y phục của các vị Phật đã thọ dụng, bây giờ ta cần làm gì thêm nữa?", mà đã thọ trì mười ba hạnh đầu đà ngay tại chỗ Đức Đạo Sư, và đã là một phàm nhân trong bảy ngày.

Aṭṭhame divase saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.

On the eighth day, he attained arahatta together with the paṭisambhidās.

Vào ngày thứ tám, ngài đã đạt được A-la-hán cùng với các tuệ phân tích.

Atha naṃ satthā ‘‘kassapo, bhikkhave, candūpamo kulāni upasaṅkamati, apakasseva kāyaṃ apakassa cittaṃ niccanavako kulesu appagabbho’’ti (saṃ. ni. 2.146) evamādinā pasaṃsitvā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhutavādānaṃ yadidaṃ mahākassapo’’ti (a. ni. 1.188, 191) dhutavādānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.

Then the Teacher praised him with words like, "Monks, Kassapa approaches families like the moon, ever keeping his body and mind subdued, modest among families," and later, sitting in the midst of the noble assembly, established him in the foremost position of those who practice dhutaguṇas, saying, "Monks, among my bhikkhu disciples who practice dhutaguṇas, Mahākassapa is the foremost."

Sau đó, Đức Đạo Sư đã tán thán ngài bằng những lời như "Này các Tỳ-kheo, Kassapa đến các gia đình giống như mặt trăng, thân và tâm đều xa lánh, luôn luôn mới mẻ, không táo bạo trong các gia đình" (Tương Ưng Bộ 2.146), và sau này, khi ngồi giữa hội chúng Thánh giả, Ngài đã đặt ngài vào vị trí tối thượng trong số những người thực hành hạnh đầu đà, nói rằng: "Này các Tỳ-kheo, trong số các Tỳ-kheo đệ tử của Ta, người thực hành hạnh đầu đà là Mahākassapa" (Tăng Chi Bộ 1.188, 191).

1872

398. Evaṃ bhagavatā etadaggaṭṭhāne ṭhapito āyasmā mahākassapo mahāsāvakabhāvaṃ patto attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasenaṃ pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttarassa bhagavatotiādimāha.

398. Thus established in the foremost position by the Blessed One, the Venerable Mahākassapa, having attained the state of a Mahāsāvaka, remembered his past kamma and, out of joy, revealed his former conduct, beginning with "Of the Blessed One Padumuttara."

398. Tôn giả Mahākassapa, người được Đức Thế Tôn đặt vào vị trí tối thượng như vậy, đã đạt đến địa vị Đại Thanh Văn, nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, và vì hoan hỷ, đã nói lên những hành vi quá khứ của mình, bắt đầu bằng Padumuttarassa bhagavato (Đức Thế Tôn Padumuttara).

Tattha padumuttarassāti tassa kira bhagavato mātukucchito nikkhamanakālato paṭṭhāya pādānaṃ nikkhepanasamaye akkantakkantapāde satasahassapattā padumā pathaviṃ bhinditvā uṭṭhahiṃsu.

Here, "Padumuttara" refers to the fact that when that Blessed One emerged from his mother's womb, at each step he took, lotuses with a hundred thousand petals burst forth from the earth where his feet trod.

Ở đây, Padumuttarassa có nghĩa là, từ khi Đức Thế Tôn ấy ra khỏi bụng mẹ, mỗi khi Ngài đặt chân xuống, những hoa sen ngàn cánh đã phá đất mọc lên tại chỗ Ngài đặt chân.

Tasmāssa taṃ nāmaṃ ahosi.

Therefore, that was his name.

Do đó, Ngài có tên ấy.

Sakalasattanikāyesu ekekena satasatapuññe kate tassa puññassa sataguṇapuññānaṃ katattā bhagavatoti attho.

The meaning of "Bhagavat" is that he performed a hundredfold more merit than if each and every being in all sentient realms were to perform a hundred meritorious deeds.

Ý nghĩa của bhagavato là vì đã làm phước gấp trăm lần so với phước mà mỗi chúng sinh trong tất cả các cõi chúng sinh đã làm.

Lokajeṭṭhassa tādinoti sattalokassa padhānabhūtassa iṭṭhāniṭṭhesu akampiyabhāvaṃ pattattā tādino.

"Lokajeṭṭhassa tādino" means he is "Tādī" because he attained an unshakeable state regarding agreeable and disagreeable things, being supreme in the world of beings.

Lokajeṭṭhassa tādino có nghĩa là tādino (bất động) vì đã đạt đến trạng thái bất động trước những điều ưa thích và không ưa thích, là bậc tối thượng của bảy cõi.

Nibbute lokanāthamhīti sattalokassa paṭisaraṇabhūte bhagavati khandhaparinibbānena parinibbute, adassanaṃ gateti attho.

"Nibbute lokanāthamhi" means when the Blessed One, who was the refuge of the world of beings, had attained parinibbāna through the parinibbāna of the aggregates, that is, had become unseen.

Nibbute lokanāthamhī có nghĩa là khi Đức Thế Tôn, bậc nương tựa của bảy cõi, đã nhập Niết Bàn bằng sự nhập Niết Bàn của uẩn, tức là đã biến mất.

Pūjaṃ kubbanti santhunoti sadevakassa lokassa sāsanato ‘‘satthā’’ti laddhanāmassa bhagavato sādhukīḷaṃ kīḷantā pūjaṃ karontīti sambandho.

"Pūjaṃ kubbanti santhuno" is connected as: "playing a holy game, they perform homage to the Blessed One, who is named 'Teacher' by the teaching of the world with devas."

Pūjaṃ kubbanti santhuno có nghĩa là mối liên hệ là: chúng sinh trong cõi trời và cõi người đang làm lễ cúng dường, vui đùa một cách tốt đẹp với Đức Thế Tôn, người đã được gọi là "Đạo Sư" từ giáo pháp.

1873

399. Aggiṃ cinantī janatāti janasamūhā āḷāhanatthāya aggiṃ cinantā rāsiṃ karontā āsamantato moditā santuṭṭhā pakārena moditā santuṭṭhā pūjaṃ karontīti sambandho.

399. "Aggiṃ cinantī janatā" is connected as: "The crowds of people, collecting fire for the cremation, making a heap, delighted, satisfied, variously delighted, satisfied, perform homage."

399. Aggiṃ cinantī janatā có nghĩa là mối liên hệ là: các nhóm người đang chất lửa, chất thành đống để hỏa táng, đang làm lễ cúng dường một cách hoan hỷ, thỏa mãn, vui mừng và thỏa mãn một cách đặc biệt.

Tesu saṃvegajātesūti tesu janasamūhesu saṃvegappattesu utrāsaṃ labhantesu me mayhaṃ pīti hāso udapajjatha pātubhavīti attho.

Tesu saṃvegajātesu means among those gatherings of people, when they were struck with a sense of urgency, experiencing dread, me means my, pīti means joy, udapajjatha means arose; this is the meaning.

Tesu saṃvegajātesū có nghĩa là: khi những nhóm người ấy đã đạt đến sự xúc động, đã có được sự kinh hoàng, me (của tôi) pīti (sự hoan hỷ) udapajjatha (đã khởi lên) – đó là ý nghĩa.

1874

400. Ñātimitte samānetvāti mama bandhusahāye samānetvā rāsiṃ katvā.

400. Ñātimitte samānetvā means gathering my relatives and friends, making a group.

400. Ñātimitte samānetvā có nghĩa là tập hợp họ hàng và bạn bè của tôi, chất thành đống.

Mahāvīro bhagavā parinibbuto adassanaṃ agamāsīti idaṃ vacanaṃ abraviṃ kathesinti sambandho.

Mahāvīro the Blessed One, parinibbuto disappeared; this statement abraviṃ means I spoke; this is the connection.

Mahāvīro (Đức Đại Hùng) parinibbuto (đã nhập Niết Bàn), tức là đã biến mất – câu nói này abraviṃ (tôi đã nói) – đó là mối liên hệ.

Handa pūjaṃ karomaseti handāti vossaggatthe nipāto, tena kāraṇena mayaṃ sabbe samāgatā pūjaṃ karomāti attho.

Handa pūjaṃ karomase means handā is a particle of exhortation, therefore, we all gathered, let us perform an offering; this is the meaning.

Handa pūjaṃ karomase có nghĩa là handā là một từ chỉ sự buông bỏ; do đó, tất cả chúng ta hãy cùng nhau làm lễ cúng dường – đó là ý nghĩa.

Seti nipāto.

Se is a particle.

Se là một từ chỉ.

1875

401. Sādhūti te paṭissutvāti te mama ñātimittā sādhu iti sundaraṃ bhaddakaṃ iti paṭisuṇitvā mama vacanaṃ sampaṭichitvā me mayhaṃ bhiyyo atirekaṃ hāsaṃ pītiṃ janiṃsu uppādesunti attho.

Having assented with ‘Excellent!’, those relatives and friends of mine, having accepted my words, produced for me further, exceeding joy and delight.

401. Sādhūti te paṭissutvā có nghĩa là: những người thân và bạn bè của tôi đã nghe và chấp nhận lời tôi nói rằng "Sādhu" (tốt lành, may mắn), me (cho tôi) bhiyyo (thêm nữa) hāsaṃ (sự hoan hỷ) janiṃsu (đã tạo ra) – đó là ý nghĩa.

1876

402. Tato attano katapuññasañcayaṃ dassento buddhasmiṃ lokanāthamhītiādimāha.

Then, showing the accumulation of merit he had made, he spoke, beginning with ‘in the Buddha, the Lord of the world’.

402. Rồi, để chỉ ra sự tích lũy công đức của mình, ngài đã nói: buddhasmiṃ lokanāthamhī (trong Đức Phật, bậc hộ thế) và tiếp tục.

Satahatthaṃ uggataṃ ubbiddhaṃ diyaḍḍhahatthasataṃ vitthataṃ, vimānaṃ nabhasi ākāse uggataṃ agghiyaṃ, sukataṃ sundarākārena kataṃ, katvā kāretvā ca puññasañcayaṃ puññarāsiṃ kāhāsiṃ akāsinti sambandho.

The connection is: I made a celestial mansion, a hundred cubits high and elevated, one hundred and fifty cubits wide, a shrine elevated in the sky, well-made, and having made and caused to be made an accumulation of merit.

Mối liên hệ là: tôi đã làm puññasañcayaṃ (sự tích lũy công đức), katvā (sau khi làm) một uggataṃ (nổi lên) cao một trăm cánh tay, rộng một trăm rưỡi cánh tay, vimānaṃ nabhasi (một cung điện trên hư không), một đài cúng dường sukataṃ (được làm đẹp đẽ).

1877

403. Katvāna agghiyaṃ tatthāti tasmiṃ cetiyapūjanaṭṭhāne tālapantīhi tālapāḷīhi cittitaṃ sobhitaṃ agghiyaṃ katvāna kāretvā ca sakaṃ cittaṃ attano cittaṃ pasādetvā cetiyaṃ pūjayuttamanti uttamaṃ buddhadhātunidhāpitaṃ cetiyaṃ pūjayinti sambandho.

The connection is: Having made a shrine there, adorned with rows of palm trees, and having gladdened his own mind, he worshipped the supreme cetiya.

403. Mối liên hệ là: Katvāna agghiyaṃ tattha (sau khi làm đài cúng dường ở đó), tại nơi cúng dường tháp đó, tālapantīhi cittitaṃ (được trang trí bằng hàng cây thốt nốt), katvāna (sau khi làm) đài cúng dường, và pasādetvā sakaṃ cittaṃ (sau khi làm cho tâm mình thanh tịnh), tôi đã cúng dường cetiyaṃ pūjayuttamaṃ (tháp tối thượng) nơi an trí xá lợi Phật.

1878

404. Tassa cetiyassa mahimaṃ dassento aggikkhandhovātiādimāha.

Showing the greatness of that cetiya, he spoke, beginning with ‘like a mass of fire’.

404. Để chỉ ra sự vĩ đại của tháp đó, ngài đã nói: aggikkhandhovā (như một khối lửa) và tiếp tục.

Tattha aggikkhandhovāti ākāse jalamāno aggikkhandhova aggirāsi iva taṃ cetiyaṃ sattahi ratanehi jalati phullito vikasitapuppho sālarukkharājā iva ākāse indalaṭṭhīva indadhanu iva ca catuddisā catūsu disāsu obhāsati vijjotatīti sambandho.

There, the connection is: like a mass of fire blazing in the sky, that cetiya shines with seven jewels; it blazes and illuminates in the four directions like a royal Sāla tree with blossoming flowers, and like an Indalaṭṭhi (rainbow) in the sky.

Ở đây, mối liên hệ là: aggikkhandhovā (như một khối lửa) đang cháy trên hư không, như một đống lửa, tháp đó đang chiếu sáng với bảy loại châu báu, phullito (như một cây sāla vua) với hoa nở rộ, và indalaṭṭhīva (như một cây cột của Indra) trên hư không, catuddisā obhāsati (chiếu sáng khắp bốn phương).

1879

405. Tattha cittaṃ pasādetvāti tasmiṃ jotamānadhātugabbhamhi cittaṃ manaṃ pasādetvā somanassaṃ katvā tena cittappasādena bahuṃ anekappakāraṃ kusalaṃ puññaṃ katvāna ‘‘dhātugabbhe ca sāsane ca ettakāni puññāni mayā katānī’’ti evaṃ puññakammaṃ saritvāna kālaṃkatvā tidasaṃ tāvatiṃsabhavanaṃ suttappabuddho viya ahaṃ upapajjiṃ jātoti sambandho.

The connection is: Having gladdened his mind in that blazing relic chamber, having performed much diverse merit, and having recollected his meritorious deeds, saying, "I have performed this much merit in the relic chamber and in the Dispensation," I was reborn in the Tāvatiṃsa realm, as if awakened from sleep.

405. Mối liên hệ là: Tattha cittaṃ pasādetvā (sau khi làm cho tâm thanh tịnh ở đó), trong bảo tháp xá lợi đang chiếu sáng ấy, sau khi làm cho tâm hoan hỷ, với sự thanh tịnh của tâm ấy, katvāna bahuṃ kusalaṃ (sau khi làm nhiều công đức) đủ loại, saritvāna (sau khi nhớ lại) công đức ấy rằng "Tôi đã làm bấy nhiêu công đức trong bảo tháp xá lợi và trong giáo pháp", tôi đã qua đời, và tidasaṃ upapajjiṃ (đã tái sinh vào cõi trời Ba Mươi Ba) như thể tôi đã thức dậy từ giấc ngủ – đó là ý nghĩa.

1880

406. Attano uppannadevaloke laddhasampattiṃ dassento sahassayuttantiādimāha.

Showing the prosperity he attained in the divine realm where he was reborn, he spoke, beginning with ‘yoked with a thousand’.

406. Để chỉ ra sự sung mãn mà ngài đã đạt được trong cõi trời nơi ngài tái sinh, ngài đã nói: sahassayuttaṃ (được kết nối với ngàn) và tiếp tục.

Tattha hayavāhiṃ sindhavasahassayojitaṃ dibbarathaṃ adhiṭṭhito.

There, he was established in a divine chariot yoked with a thousand Sindhu horses.

Ở đây, hayavāhiṃ (cỗ xe ngựa) là một cỗ xe trời được kéo bởi một ngàn con ngựa Sindhu.

Sattahi bhūmīhi saṃ suṭṭhu uggataṃ ubbiddhaṃ uccaṃ mayhaṃ bhavanaṃ vimānaṃ ahosīti attho.

The meaning is: My mansion, elevated high by seven levels, became lofty.

Saṃ uggataṃ ubbiddhaṃ (nổi lên cao) là cung điện của tôi, được nâng cao tốt đẹp bởi bảy tầng – đó là ý nghĩa.

1881

407. Tasmiṃ vimāne sabbasovaṇṇamayā sakalasovaṇṇamayāni kūṭāgārasahassāni ahuṃ ahesunti attho.

The meaning is: In that mansion, there were thousands of pinnacled houses, all made of gold.

407. Trong cung điện ấy, sabbasovaṇṇamayā (toàn bằng vàng) là hàng ngàn ngôi nhà mái nhọn toàn bằng vàng ahuṃ (đã có) – đó là ý nghĩa.

Sakatejena attano ānubhāvena sabbā dasa disā pabhāsayaṃ obhāsentāni jalanti vijjotantīti sambandho.

The connection is: They blazed, illuminating all ten directions with their own splendor.

Mối liên hệ là: Sakatejena (với uy lực của chính mình), chúng pabhāsayaṃ (chiếu sáng) khắp mười phương, jalanti (tỏa sáng).

1882

408. Tasmiṃ mayhaṃ pātubhūtavimāne aññepi niyyūhā pamukhasālāyo santi vijjanti.

In that mansion of mine that appeared, there are other prominent halls.

408. Trong cung điện của tôi đã hiện hữu ấy, aññepi niyyūhā (những sảnh chính khác) santi (cũng có).

Kiṃ bhūtā?

Of what nature are they?

Chúng là loại gì?

Lohitaṅgamayā rattamaṇimayā tadā tepi niyyūhā catasso disā ābhāya pabhāya jotantīti sambandho.

The connection is: Made of red gems, those prominent halls also illuminated the four directions with their radiance.

Khi ấy, những cột trụ đó, làm bằng hồng ngọc Lohitaṅgamayā, tức là làm bằng đá quý màu đỏ, tỏa sáng rực rỡ khắp bốn phương với ánh sáng ābhāya, tức là với hào quang, là sự liên kết.

1883

410. Sabbe deve sakalachadevaloke deve abhibhomi abhibhavāmi.

I overpower all the devas in the entire deva realm.

410. Sabbe deve (tất cả chư thiên), tức là chư thiên trong toàn bộ cõi trời, abhibhomi (ta vượt trội), tức là ta vượt qua.

Kassa phalanti ce?

If asked, "Whose fruit is this?"

Nếu hỏi đó là quả của điều gì?

Mayā katassa puññakammassa idaṃ phalanti attho.

The meaning is: This is the fruit of the meritorious deed performed by me.

Đó là quả của nghiệp công đức mà ta đã làm, là ý nghĩa.

1884

411. Tato manussasampattiṃ dassento saṭṭhikappasahassamhītiādimāha.

Then, showing human prosperity, he spoke, beginning with ‘in sixty thousand aeons’.

411. Kế đó, để chỉ rõ sự thành tựu của loài người, Ngài nói: saṭṭhikappasahassamhī (trong sáu mươi ngàn kiếp) v.v.

Tattha ito kappato heṭṭhā saṭṭhisahassakappamatthake cāturanto catumahādīpavanto vijitāvī sabbaṃ paccatthikaṃ vijitavanto ahaṃ ubbiddho nāma cakkavattī rājā hutvā pathaviṃ āvasiṃ rajjaṃ kāresinti sambandho.

The connection is: There, sixty thousand aeons below this aeon, I became a Cakkavatti king named Ubbiddha, a conqueror of the four great continents, having conquered all enemies, and I reigned over the earth.

Trong đó, sáu mươi ngàn kiếp trước kiếp này, ta là một vị vua Chuyển Luân tên là Ubbiddha, cāturanto (có bốn đại châu), vijitāvī (đã chinh phục) tất cả kẻ thù, đã pathaviṃ āvasiṃ (cai trị trái đất), là sự liên kết.

1885

412-4. Tatheva bhaddake kappeti pañcabuddhapaṭimaṇḍitattā bhaddake nāma kappe.

‘Likewise in the auspicious aeon’ refers to the aeon named Bhaddaka because it is adorned with five Buddhas.

412-4. Tatheva bhaddake kappe (cũng vậy, trong kiếp hiền thiện), tức là kiếp được trang hoàng bởi năm vị Phật là kiếp hiền thiện.

Tiṃsakkhattuṃ tiṃsajātiyā catudīpamhi issaro padhāno cakkaratanādīhi sattahi ratanehi sampanno samaṅgībhūto sakakammābhiraddho attano kamme dasa rājadhamme abhiraddho allīno cakkavattī rājā amhī ahosinti sambandho.

The connection is: For thirty births, I was a Cakkavatti king, a chief ruler of the four continents, endowed with the seven jewels such as the wheel-gem, and devoted to my own duties, the ten royal virtues.

Tiṃsakkhattuṃ (ba mươi lần), tức là trong ba mươi kiếp, ta là một vị vua Chuyân Luân issaro (chủ tể), padhāno (tối thượng) trên bốn châu lục, samaṅgībhūto (đầy đủ) bảy báu như bánh xe báu v.v., sakakammābhiraddho (an trú trong nghiệp của mình), tức là an trú, gắn bó với mười pháp của bậc vua chúa, là sự liên kết.

Attano cakkavattikāle anubhūtasampattiṃ dassento ‘‘tatthāpi bhavanaṃ mayha’’ntiādimāha.

Showing the prosperity he experienced during his time as a Cakkavatti, he spoke, beginning with ‘there too was my mansion’.

Để chỉ rõ sự thành tựu đã trải nghiệm trong thời gian làm vua Chuyển Luân của mình, Ngài nói: "tatthāpi bhavanaṃ mayhaṃ" (cung điện của ta ở đó) v.v.

Tattha tasmiṃ cakkavattirajjamhi mayhaṃ bhavanaṃ mama pāsādaṃ indalaṭṭhīva uggataṃ ākāse ṭhitavijjotamānā vijjullatā iva uggataṃ sattabhūmikādibhedehi uccaṃ āyāmato dīghato ca uccato ca catuvīsatiyojanaṃ vitthārato dvādasayojanaṃ ahosīti sambandho.

In that universal monarch's kingdom, my mansion, my palace, was raised like a celestial pillar, raised high, like a lightning streak standing and shining in the sky, with seven stories and other distinctions. It was twenty-four yojanas in length and height, and twelve yojanas in width. This is the connection.

Tattha (ở đó), tức là trong vương quốc Chuyển Luân đó, mayhaṃ bhavanaṃ (cung điện của ta), tức là lâu đài của ta, indalaṭṭhīva uggataṃ (nhô cao như cột trụ của Indra), tức là nhô cao như một tia sét lấp lánh trên không trung, cao với bảy tầng v.v., āyāmato (chiều dài) và chiều cao là hai mươi bốn dojana, chiều rộng là mười hai dojana, là sự liên kết.

Sabbesaṃ janānaṃ manaṃ allīnabhāvena rammaṇaṃ nāma nagaraṃ ahosīti attho.

It means that the city was delightful to the minds of all people due to its captivating nature.

Đó là một thành phố làm hài lòng tâm trí của tất cả mọi người bằng sự gắn bó, là ý nghĩa.

Daḷhehi dvādasahatthehi vā tiṃsahatthehi vā uccehi pākāratoraṇehi sampannanti dasseti.

It shows that it was endowed with strong walls and gateways, twelve or thirty cubits high.

Ngài chỉ rõ rằng nó được trang bị những bức tường thành và cổng thành kiên cố cao mười hai hoặc ba mươi cubit.

1886

415-20. Tadaḍḍhakaṃ tato aḍḍhakaṃ aḍḍhatiyasatayojananti attho.

Half of that, meaning half of that, was two and a half hundred yojanas.

415-20. Tadaḍḍhakaṃ có nghĩa là một nửa của cái đó, tức là hai trăm rưỡi dojana.

Pakkhittā paṇṇavīsatīti vīsatiāpaṇapakkhittaṃ nirantaraṃ vīthiparicchedanti attho.

Twenty-five inserted means continuous street sections with twenty shops inserted.

Pakkhittā paṇṇavīsatī có nghĩa là một đoạn đường phố không gián đoạn, với hai mươi cửa hàng được đặt vào.

Brāhmaññakulasambhūtoti brāhmaṇakule sujāto.

Born in a brahmin family means well-born in a brahmin family.

Brāhmaññakulasambhūto có nghĩa là sinh ra trong một gia đình Bà la môn.

Sesaṃ vuttanayattā suviññeyyamevāti.

The rest is easily understood as it has been explained.

Phần còn lại dễ hiểu vì đã được giải thích.

1887

Mahākassapattheraapadānavaṇṇanā samattā.

The description of the Mahākassapa Thera's Apadāna is concluded.

Lời bình về Apadāna của Đại Trưởng lão Mahākassapa đã hoàn thành.

1888

3-4. Anuruddhattheraapadānavaṇṇanā

3-4. Description of the Anuruddha Thera's Apadāna

3-4. Lời bình về Apadāna của Trưởng lão Anuruddha

1889

Sumedhaṃ bhagavantāhantiādikaṃ āyasmato anuruddhattherassa apadānaṃ.

Sumedhaṃ bhagavantāhantiādikaṃ is the apadāna of the Venerable Anuruddha Thera.

Apadāna của Tôn giả Anuruddha bắt đầu với Sumedhaṃ bhagavantāhaṃ.

Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle vibhavasampanne kuṭumbikakule nibbatti.

He, too, having performed meritorious deeds in the presence of previous Buddhas, accumulating merits that lead to emergence from saṃsāra in various existences, was reborn in a wealthy householder's family during the time of Padumuttara Bhagavā.

Vị này cũng đã tích lũy công đức trong các kiếp Phật quá khứ, gieo trồng những phước báu là nhân duyên cho sự giải thoát trong các kiếp sống khác nhau, và vào thời Đức Phật Padumuttara, ngài đã tái sinh vào một gia đình gia chủ giàu có.

Vayappatto ekadivasaṃ vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ suṇanto satthārā ekaṃ bhikkhuṃ dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayampi taṃ dānaṃ patthetvā satasahassabhikkhuparivārassa bhagavato sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā sattame divase bhagavato bhikkhusaṅghassa ca uttamāni vatthāni datvā paṇidhānaṃ akāsi.

Having come of age, one day he went to the monastery and, while listening to the Dhamma from the Teacher, saw the Teacher place a certain bhikkhu in the foremost position among those with divine sight. He himself aspired to that gift, and after offering a great donation for seven days to the Bhagavā, who was surrounded by a hundred thousand bhikkhus, on the seventh day, he offered excellent robes to the Bhagavā and the Saṅgha, and made a resolution.

Khi đến tuổi trưởng thành, một ngày nọ, ngài đến tịnh xá, nghe Pháp từ Đức Phật, và thấy Đức Phật đặt một tỳ khưu vào vị trí hàng đầu trong số những người có thiên nhãn, ngài cũng ước nguyện có được khả năng đó. Ngài đã cúng dường đại thí trong bảy ngày cho Đức Phật cùng với một ngàn tỳ khưu tùy tùng, và vào ngày thứ bảy, ngài đã cúng dường y phục tối thượng cho Đức Phật và Tăng đoàn, rồi lập lời nguyện.

Satthāpissa anantarāyena samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘anāgate gotamassa sammāsambuddhassa sāsane dibbacakkhukānaṃ aggo bhavissatī’’ti byākāsi.

The Teacher, seeing that his aspiration would be fulfilled without hindrance, declared: "In the dispensation of Gotama Sammāsambuddha in the future, he will be foremost among those with divine sight."

Đức Phật cũng thấy rằng lời nguyện của ngài sẽ thành tựu không chướng ngại, nên đã thọ ký: “Trong giáo pháp của Đức Chánh Đẳng Giác Gotama trong tương lai, vị này sẽ là người đứng đầu trong số những người có thiên nhãn.”

Sopi tattha puññāni karonto satthari parinibbute sattayojanike kanakathūpe bahukaṃsapātiyo dīparukkhehi dīpakapallikāhi ca ‘‘dibbacakkhuñāṇassa upanissayo hotū’’ti uḷāraṃ dīpapūjaṃ akāsi.

He, too, performing meritorious deeds there, after the Teacher had attained Parinibbāna, made a magnificent lamp offering at the seven-league golden thūpa with many bronze bowls, lamp trees, and lamp stands, (wishing) "May this be a supporting condition for the divine eye knowledge."

Ngài cũng tích lũy công đức ở đó, và sau khi Đức Phật nhập Niết bàn, ngài đã thực hiện một lễ cúng dường đèn lớn tại một bảo tháp vàng cao bảy dojana, với nhiều bát đồng đựng đèn dầu và các cây đèn nhỏ, nguyện rằng: “Nguyện đây là nhân duyên cho thiên nhãn trí.”

Evaṃ yāvajīvaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle bārāṇasiyaṃ kuṭumbikagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute niṭṭhite yojanike kanakathūpe bahukaṃsapātiyo sappimaṇḍassa pūretvā majjhe ca ekekaṃ guḷapiṇḍaṃ ṭhapetvā mukhavaṭṭiyā mukhavaṭṭiṃ phusāpento cetiyaṃ parikkhipāpesi.

Thus, having performed meritorious deeds throughout his life and wandering through existences among devas and humans, in the time of Kassapa Bhagavā, he was reborn in a householder's family in Bārāṇasī. Having attained maturity, after the Teacher had attained Parinibbāna and when the league-high golden thūpa was completed, he filled many bronze bowls with ghee-cream, placed a ball of jaggery in the middle of each, and had them placed around the cetiya, causing rim to touch rim.

Sau khi làm các việc thiện như vậy suốt đời, và luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật Kassapa, ngài tái sinh vào một gia đình gia chủ ở Bārāṇasī. Khi đến tuổi hiểu biết, sau khi Đức Phật nhập Niết bàn, ngài đã đổ đầy nhiều bát đồng bằng bơ sữa tinh khiết tại bảo tháp vàng cao một dojana đã hoàn thành, đặt mỗi viên đường ở giữa, và xếp các bát sát nhau bao quanh bảo tháp.

Attanā gahitakaṃsapātiṃ sappimaṇḍassa pūretvā sahassavaṭṭiyo jālāpetvā sīse ṭhapetvā sabbarattiṃ cetiyaṃ anupariyāyi.

He filled the bronze bowl he himself held with ghee-cream, lit a thousand wicks, placed it on his head, and circumambulated the cetiya throughout the entire night.

Ngài tự mình lấy một bát đồng đầy bơ sữa tinh khiết, thắp một ngàn ngọn đèn, đặt lên đầu và đi nhiễu quanh bảo tháp suốt đêm.

1890

Evaṃ tasmimpi attabhāve yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cuto anuppanne buddhe bārāṇasiyaṃyeva duggatakule nibbatti, ‘‘annabhāro’’tissa nāmaṃ ahosi.

Thus, having performed wholesome deeds throughout his life in that existence, he was reborn in the deva realm, remained there for the full extent of his life, and upon passing away from there, he was reborn in a poor family in Bārāṇasī itself when no Buddha had yet arisen; his name was Annabhāra.

Cũng trong kiếp đó, sau khi làm các việc thiện suốt đời, ngài tái sinh vào cõi trời, sống ở đó cho đến hết tuổi thọ, rồi từ đó tái sinh vào một gia đình nghèo ở Bārāṇasī khi chưa có Đức Phật xuất hiện, tên của ngài là Annabhāra.

So sumanaseṭṭhissa nāma gehe kammaṃ karonto jīvati.

He lived working in the house of a merchant named Sumanaseṭṭhi.

Ngài sống bằng cách làm việc trong nhà của một trưởng giả tên là Sumanaseṭṭhi.

Ekadivasaṃ so upariṭṭhaṃ nāma paccekabuddhaṃ nirodhasamāpattito vuṭṭhāya gandhamādanapabbatato ākāsenāgantvā bārāṇasīnagaradvāre otaritvā cīvaraṃ pārupitvā nagare piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānaso pattaṃ gahetvā attano atthāya ṭhapitaṃ bhāgabhattaṃ patte pakkhipitvā paccekabuddhassa dātukāmo ārabhi.

One day, seeing a Paccekabuddha named Upariṭṭha, who had emerged from nirodhasamāpatti, come through the air from Gandhamādana Mountain, descend at the gate of Bārāṇasī city, don his robes, and wander for alms in the city, he, with a joyful mind, took the bowl, put his portion of rice, which had been set aside for himself, into it, and began, desirous of giving it to the Paccekabuddha.

Một ngày nọ, ngài thấy một vị Phật Độc Giác tên là Upariṭṭha, sau khi xuất khỏi diệt thọ tưởng định, từ núi Gandhamādana bay xuống, hạ cánh ở cổng thành Bārāṇasī, đắp y và đi khất thực trong thành. Với tâm hoan hỷ, ngài cầm bát và muốn cúng dường phần cơm dành cho mình vào bát của vị Phật Độc Giác.

Bhariyāpissa attano bhāgabhattañca tattheva pakkhipi.

His wife also put her portion of rice into the same bowl.

Vợ của ngài cũng bỏ phần cơm của mình vào đó.

So taṃ netvā paccekabuddhassa hatthe ṭhapesi.

He took it and placed it in the Paccekabuddha's hand.

Ngài mang cơm đến và đặt vào tay vị Phật Độc Giác.

Paccekabuddho taṃ gahetvā anumodanaṃ katvā pakkāmi.

The Paccekabuddha took it, pronounced the anumodanā, and departed.

Vị Phật Độc Giác nhận lấy, tùy hỷ rồi rời đi.

Taṃ divasaṃ sumanaseṭṭhissa chatte adhivatthā devatā – ‘‘aho dānaṃ, paramadānaṃ, upariṭṭhe suppatiṭṭhita’’nti mahāsaddena anumodi.

That day, the deity dwelling in Sumanaseṭṭhi's umbrella greatly rejoiced with a loud voice, saying, "Oh, what a gift! The supreme gift, well-established in Upariṭṭha!"

Ngày hôm đó, vị thiên nữ trú trên cây dù của trưởng giả Sumanaseṭṭhi đã tùy hỷ với tiếng lớn: “Ôi! Thật là một sự cúng dường, một sự cúng dường tối thượng, được thiết lập tốt nơi Upariṭṭha!”

Taṃ sutvā sumanaseṭṭhi – ‘‘evaṃ devatāya anumoditaṃ idameva uttamadāna’’nti cintetvā tattha pattiṃ yāci.

Hearing that, Sumanaseṭṭhi, thinking, "This is indeed the supreme gift, thus praised by a deity," requested a share in the merit.

Nghe vậy, trưởng giả Sumanaseṭṭhi nghĩ: “Đây là một sự cúng dường tối thượng được thiên nữ tùy hỷ,” và xin chia sẻ phước báu.

Annabhāro pana tassa pattiṃ adāsi.

Annabhāra, however, gave him a share in the merit.

Annabhāra đã chia sẻ phước báu cho ông.

Tena pasannacitto sumanaseṭṭhi tassa sahassaṃ datvā ‘‘ito paṭṭhāya tuyhaṃ sahatthena kammakaraṇakiccaṃ natthi, patirūpaṃ gehaṃ katvā niccaṃ vasāhī’’ti āha.

Pleased by this, Sumanaseṭṭhi gave him a thousand (coins) and said, "From now on, you have no need to work with your own hands; build a suitable house and live (there) permanently."

Với tâm hoan hỷ, trưởng giả Sumanaseṭṭhi đã cho ngài một ngàn đồng và nói: “Từ nay trở đi, con không cần phải tự tay làm việc nữa, hãy xây một ngôi nhà phù hợp và sống ở đó mãi mãi.”

1891

Yasmā nirodhasamāpattito vuṭṭhitassa paccekabuddhassa dinnapiṇḍapāto taṃ divasameva uḷāravipāko hoti, tasmā sumanaseṭṭhi rañño santikaṃ gacchanto taṃ gahetvā agamāsi.

Because alms food given to a Paccekabuddha who has emerged from nirodhasamāpatti yields magnificent results on that very day, Sumanaseṭṭhi, going to the king, took him along.

Vì vật thực cúng dường cho một vị Phật Độc Giác vừa xuất khỏi diệt thọ tưởng định sẽ mang lại quả báo lớn ngay trong ngày đó, nên trưởng giả Sumanaseṭṭhi đã đưa ngài đi cùng khi đến gặp vua.

Rājā pana taṃ ādaravasena olokesi.

The king, however, looked upon him with affection.

Vua đã nhìn ngài với sự kính trọng.

Seṭṭhi – ‘‘mahārāja, ayaṃ oloketabbayuttoyevā’’ti vatvā tadā tena katakammaṃ attanāpissa sahassadinnabhāvañca kathesi.

The merchant, saying, "Your Majesty, he is indeed worthy of being looked upon," then narrated the deed he had performed and also the fact that he himself had given him a thousand (coins).

Trưởng giả nói: “Đại vương, vị này xứng đáng được nhìn như vậy,” rồi kể lại việc làm của ngài và việc mình đã cho ngài một ngàn đồng.

Taṃ sutvā rājā tassa tussitvā sahassaṃ datvā ‘‘asukasmiṃ ṭhāne gehaṃ katvā vasāhī’’ti gehaṭṭhānamassa āṇāpesi.

Hearing that, the king, pleased with him, gave him a thousand (coins) and commanded a plot of land for him, saying, "Build a house in such-and-such a place and live (there)."

Nghe vậy, vua hoan hỷ với ngài, cho ngài một ngàn đồng và ra lệnh cho ngài xây nhà ở một nơi nào đó.

Tassa taṃ ṭhānaṃ sodhāpentassa mahantā mahantā nidhikumbhiyo uṭṭhahiṃsu.

As he was cleaning that plot of land, large treasure-jars emerged.

Khi ngài đang dọn dẹp nơi đó, nhiều chum kho báu lớn đã xuất hiện.

So tā disvā rañño ārocesi.

Seeing them, he reported it to the king.

Ngài thấy vậy liền báo cáo với vua.

Rājā sabbaṃ dhanaṃ uddharāpetvā rāsikataṃ disvā – ‘‘ettakaṃ dhanaṃ imasmiṃ nagare kassa gehe atthī’’ti pucchi.

The king had all the wealth unearthed and, seeing it piled up, asked, "In this city, in whose house is there so much wealth?"

Vua cho khai quật tất cả tài sản, thấy chúng chất thành đống, liền hỏi: “Trong thành này, nhà ai có nhiều tài sản như vậy?”

‘‘Na kassaci, devā’’ti.

"In no one's, your Majesty."

“Không có ai, thưa bệ hạ.”

‘‘Tena hi ayaṃ annabhāro imasmiṃ nagare mahādhanaseṭṭhi nāma hotū’’ti taṃ divasameva tassa seṭṭhichattaṃ ussāpesi.

"Then let this Annabhāra be called the great wealthy merchant in this city!" and on that very day, he raised the merchant's umbrella for him.

“Vậy thì Annabhāra này hãy là một đại phú hộ trong thành này,” và ngay trong ngày đó, vua đã dựng cây dù trưởng giả cho ngài.

1892

So seṭṭhi hutvā yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā devaloke nibbatto, dīgharattaṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato uppajjanakakāle kapilavatthunagare sukkodanasakkassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi.

Having become a merchant, he performed wholesome deeds throughout his life and was reborn in the deva realm. After wandering for a long time among devas and humans, he took rebirth in the house of Suddhodana Sakka in Kapilavatthu city at the time of our Bhagavā's arising.

Sau khi trở thành trưởng giả, ngài đã làm các việc thiện suốt đời và tái sinh vào cõi trời. Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một thời gian dài, vào thời Đức Phật của chúng ta xuất hiện, ngài đã tái sinh vào nhà của Suddhodana Sakka ở thành Kapilavatthu.

Tassa jātassa anuruddhoti nāmaṃ akaṃsu.

When he was born, they named him Anuruddha.

Khi ngài chào đời, họ đặt tên là Anuruddha.

So mahānāmasakkassa kaniṭṭhabhātā bhagavato cūḷapitu putto paramasukhumālo mahāpuñño ahosi.

He was the younger brother of Mahānāma Sakka, the son of the Bhagavā's paternal uncle, extremely delicate and greatly meritorious.

Ngài là em trai của Mahānāma Sakka, là con của chú ruột Đức Phật, vô cùng tinh tế và có đại phước báu.

Suvaṇṇapātiyaṃyeva cassa bhattaṃ uppajji.

His food arose in a golden bowl itself.

Cơm của ngài được dâng trong bát vàng.

Athassa mātā ekadivasaṃ ‘‘mama putto natthīti padaṃ na jānāti, taṃ jānāpessāmī’’ti cintetvā ekaṃ suvaṇṇapātiṃ tucchakaṃyeva aññāya suvaṇṇapātiyā pidahitvā tassa pesesi, antarāmagge devatā taṃ, dibbapūvehi pūresuṃ.

Then one day, his mother, thinking, "My son does not know the word 'no,' I will make him acquainted with it," sent an empty golden bowl to him, covered by another golden bowl; on the way, deities filled it with divine cakes.

Một ngày nọ, mẹ ngài nghĩ: “Con trai ta không biết từ ‘không có’, ta sẽ cho nó biết,” rồi lấy một bát vàng rỗng đậy bằng một bát vàng khác và gửi cho ngài. Trên đường đi, các vị thiên nữ đã lấp đầy bát đó bằng bánh trời.

Evaṃ mahāpuñño tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikesu tīsu pāsādesu alaṅkatanāṭakitthīhi parivuto devo viya mahāsampattiṃ anubhavi.

Thus, this greatly meritorious one experienced great prosperity like a deva, surrounded by adorned dancing women in the three palaces suitable for the three seasons.

Với đại phước báu như vậy, ngài đã hưởng thụ đại phú quý như một vị trời, được bao quanh bởi các vũ nữ trang sức trong ba lâu đài phù hợp với ba mùa.

1893

Amhākampi bodhisatto tasmiṃ samaye tusitapurā cavitvā suddhodanamahārājassa aggamahesiyā kucchimhi nibbattitvā anukkamena vuddhippatto ekūnatiṃsa vassāni agāramajjhe vasitvā mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā anukkamena paṭividdhasabbaññutaññāṇo bodhimaṇḍe sattasattāhaṃ vītināmetvā isipatane migadāye dhammacakkaṃ pavattetvā lokānuggahaṃ karonto rājagahaṃ gantvā veḷuvane vihāsi.

At that time, our Bodhisatta, having passed away from the Tusita realm, was reborn in the womb of Queen Suddhodana. Gradually growing up, he lived in the household for twenty-nine years, then went forth in the Great Renunciation. Gradually realizing Omniscience, he spent seven times seven days at the Bodhi-mandala, set in motion the Wheel of Dhamma in the Deer Park at Isipatana, and, benefiting the world, went to Rājagaha and dwelled in Veḷuvana.

Vào thời điểm đó, Bồ Tát của chúng ta đã chuyển sinh từ cõi trời Tusita, tái sinh vào bụng hoàng hậu của vua Suddhodana. Lần lượt trưởng thành, ngài sống trong cung điện hai mươi chín năm, sau đó xuất gia đại từ bỏ, và lần lượt chứng đắc Nhất thiết trí. Ngài trải qua bảy tuần tại Bồ Đề Đạo Tràng, sau đó chuyển Pháp luân tại Isipatana Migadāya, làm lợi ích cho thế gian, rồi đến Rājagaha và trú tại Veḷuvana.

Tadā suddhodanamahārājā – ‘‘putto kira me rājagahaṃ anuppatto; gacchatha, bhaṇe, mama puttaṃ ānethā’’ti sahassasahassaparivāre dasa amacce pesesi.

Then King Suddhodana said, "My son has reached Rājagaha, they say. Go, sirs, bring my son!" and sent ten ministers, each accompanied by a thousand attendants.

Lúc đó, vua Suddhodana nói: “Nghe nói con trai ta đã đến Rājagaha; này các người, hãy đi và đưa con trai ta về!” rồi sai mười vị đại thần cùng hàng ngàn tùy tùng.

Te sabbe ehibhikkhupabbajjāya pabbajiṃsu.

All of them were ordained with the 'Ehi Bhikkhu' ordination.

Tất cả họ đều xuất gia theo pháp Ehibhikkhu.

Tesu udāyittherena cārikāgamanaṃ āyācito bhagavā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto rājagahato nikkhamitvā kapilavatthupuraṃ gantvā ñātisamāgame anekāni pāṭihāriyāni dassetvā pāṭihāriyavicittaṃ dhammadesanaṃ kathetvā mahājanaṃ amatapānaṃ pāyetvā dutiyadivase pattacīvaramādāya nagaradvāre ṭhatvā ‘‘kiṃ nu kho kulanagaraṃ āgatānaṃ sabbabuddhānaṃ āciṇṇa’’nti āvajjamāno ‘‘sapadānaṃ piṇḍāya caraṇaṃ āciṇṇa’’nti ñatvā sapadānaṃ piṇḍāya carati.

Among them, when requested by Udāyi Thera to undertake a journey, the Bhagavā, accompanied by twenty thousand arahants, departed from Rājagaha and went to Kapilavatthu city. At the gathering of relatives, he displayed many psychic powers and delivered a Dhamma discourse variegated with psychic powers, giving the great multitude the draught of Immortality. On the second day, taking his bowl and robes, he stood at the city gate and, reflecting, "What is the custom of all Buddhas who have come to their family city?" and knowing that "wandering for alms from house to house is the custom," he wandered for alms from house to house.

Trong số đó, được Trưởng lão Udāyī thỉnh cầu đi du hóa, Đức Thế Tôn cùng hai mươi ngàn vị A-la-hán tùy tùng đã rời Rājagaha, đến thành Kapilavatthu, trình bày nhiều phép lạ trong cuộc hội ngộ với quyến thuộc, thuyết Pháp vi diệu với các phép lạ, ban cho đại chúng nước cam lồ, và vào ngày thứ hai, ngài cầm bát y, đứng ở cổng thành, suy nghĩ: “Tất cả các vị Phật khi đến thành của dòng tộc đều có thói quen gì?” Ngài biết rằng “đi khất thực từng nhà là thói quen,” nên ngài đi khất thực từng nhà.

Rājā ‘‘putto te piṇḍāya caratī’’ti sutvā turitaturito āgantvā antaravīthiyaṃ dhammaṃ sutvā attano nivesanaṃ pavesetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ akāsi.

The king, hearing, "Your son is wandering for alms," quickly came and, after hearing the Dhamma in the middle of the street, led him into his own residence and paid great homage and honor.

Vua nghe nói: “Con trai ngài đang đi khất thực,” liền vội vã đến, nghe Pháp giữa đường phố, rồi đưa ngài vào cung điện của mình và thực hiện sự tôn kính và cúng dường lớn lao.

Bhagavā tattha kattabbaṃ ñātisaṅgahaṃ katvā rāhulakumāraṃ pabbājetvā nacirasseva kapilavatthunagarato mallaraṭṭhe cārikaṃ caramāno anupiyambavanaṃ pāpuṇi.

The Bhagavā, having performed the necessary service to relatives there and ordained Prince Rāhula, not long after, departed from Kapilavatthu city and, wandering in the Malla country, reached Anupiya mango grove.

Đức Thế Tôn sau khi thực hiện sự giúp đỡ bà con cần thiết ở đó, và cho Rāhula Kumāra xuất gia, không lâu sau đó, Ngài rời thành Kapilavatthu, du hành trong xứ Mallā và đến Anupiyambavana.

1894

Tasmiṃ samaye suddhodanamahārājā sākiyagaṇaṃ sannipātetvā āha – ‘‘sace mama putto agāraṃ ajjhāvasissa, rājā abhavissa cakkavattī sattaratanasampanno khattiyagaṇaparivāro, nattāpi me rāhulakumāro khattiyagaṇena saddhiṃ taṃ parivāretvā acarissa, tumhepi etamatthaṃ jānātha.

At that time, King Suddhodana gathered the Sakya clan and said, "If my son had remained in the household, he would have been a Universal Monarch, endowed with the seven treasures, surrounded by a multitude of Khattiyas; and my grandson, Prince Rāhula, would also have accompanied him, surrounded by a multitude of Khattiyas. You also know this matter.

Vào thời điểm đó, Đức vua Suddhodana triệu tập dòng tộc Sākyā và nói: “Nếu con trai ta sống đời gia đình, nó sẽ là một vị vua Chuyển Luân đầy đủ bảy báu, được bao quanh bởi dòng dõi Sát-đế-lợi, và cháu ta, Rāhula Kumāra, cũng sẽ đi theo nó cùng với dòng dõi Sát-đế-lợi. Các ngươi cũng biết điều này.

Idāni pana mama putto buddho jāto, khattiyāvāssa parivārā hontu, tumhe ekekakulato ekekaṃ dārakaṃ dethā’’ti.

Now, however, my son has become a Buddha. Let Khattiyas be his retinue; give one youth from each family."

Nhưng bây giờ con trai ta đã trở thành một vị Phật, hãy để dòng dõi Sát-đế-lợi trở thành quyến thuộc của Ngài; các ngươi hãy dâng mỗi gia đình một người con trai.”

Evaṃ vutte ekappahāreneva dveasītisahassakhattiyakumārā pabbajiṃsu.

When this was said, eighty-two thousand Khattiya youths were ordained at once.

Khi được nói như vậy, tám mươi hai ngàn thanh niên Sát-đế-lợi đã xuất gia cùng một lúc.

1895

Tasmiṃ samaye mahānāmo sakko kuṭumbasāmiko, so attano kaniṭṭhaṃ anuruddhaṃ sakkaṃ upasaṅkamitvā etadavoca – ‘‘etarahi, tāta anuruddha, abhiññātā abhiññātā sakyakumārā bhagavantaṃ pabbajitaṃ anupabbajanti, amhākañca kulā natthi koci agārasmā anagāriyaṃ pabbajito, tena hi tvaṃ vā pabbajāhi, ahaṃ vā pabbajissāmī’’ti.

At that time, Mahānāma the Sakyan, a householder, approached his younger brother, Anuruddha the Sakyan, and said this: "Now, dear Anuruddha, many well-known Sakyan princes are going forth into homelessness, following the Blessed One who has gone forth. And from our family, no one has gone forth from home to homelessness. Therefore, either you go forth, or I will go forth."

Vào thời điểm đó, Mahānāma Sakka là chủ gia đình, ông đến gặp em trai mình, Anuruddha Sakka, và nói: “Này con Anuruddha, hiện nay các thanh niên Sākyā nổi tiếng đang xuất gia theo Đức Thế Tôn. Trong gia đình chúng ta không có ai xuất gia từ bỏ đời sống gia đình. Vậy thì con hãy xuất gia, hoặc cha sẽ xuất gia.”

Taṃ sutvā anuruddho gharāvāse ruciṃ akatvā attasattamo agārasmā anagāriyaṃ pabbajito.

Hearing that, Anuruddha, not delighting in household life, went forth from home to homelessness, he being the seventh.

Nghe vậy, Anuruddha không thích đời sống gia đình, và cùng với sáu người khác, đã xuất gia từ bỏ đời sống gia đình.

Tassa pabbajjānukkamo saṅghabhedakakkhandhake (cūḷava. 330 ādayo) āgatoyeva.

The sequence of his going forth is indeed mentioned in the Saṅghabhedakakkhandhaka.

Trình tự xuất gia của Ngài đã được đề cập trong Saṅghabhedakkhandhaka (cūḷava. 330 v.v.).

Evaṃ anupiyaṃ gantvā pabbajitesu pana tesu tasmiṃyeva antovasse bhaddiyatthero arahattaṃ pāpuṇi, anuruddhatthero dibbacakkhuṃ nibbattesi, devadatto aṭṭha samāpattiyo nibbattesi, ānandatthero sotāpattiphale patiṭṭhāsi, bhagutthero ca kimilatthero ca pacchā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.

So, among those who had gone forth to Anupiya, during that very rainy season, Thera Bhaddiya attained arahantship. Thera Anuruddha developed the divine eye. Devadatta developed the eight attainments. Thera Ānanda was established in the fruit of stream-entry. Thera Bhagu and Thera Kimila attained arahantship later.

Sau khi họ xuất gia ở Anupiya như vậy, ngay trong mùa an cư đó, Trưởng lão Bhaddiya đã đạt được A-la-hán, Trưởng lão Anuruddha đã phát sinh thiên nhãn, Devadatta đã phát sinh tám định, Trưởng lão Ānanda đã an trú vào quả vị Dự lưu, Trưởng lão Bhagū và Trưởng lão Kimila sau này đã đạt được A-la-hán.

Tesaṃ sabbesampi therānaṃ attano attano āgataṭṭhānesu pubbapatthanābhinīhāro āvi bhavissati.

The previous aspirations and vows of all these theras, in their respective origins, will become manifest.

Sự phát nguyện và ước nguyện trước đây của tất cả các vị Trưởng lão này sẽ được hiển lộ ở những nơi tương ứng của họ.

Ayaṃ anuruddhatthero dhammasenāpatissa santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā cetiyaraṭṭhe pācīnavaṃsadāyaṃ gantvā samaṇadhammaṃ karonto satta mahāpurisavitakke vitakkesi, aṭṭhame kilamati.

This Thera Anuruddha, having received a meditation subject from the Dhamma General, went to Pācīnavaṃsadāya in Cetiyaraṭṭha, and while practicing the ascetic's way, he reflected on the seven great thoughts of a great man, and he struggled with the eighth.

Trưởng lão Anuruddha này, sau khi nhận đề mục thiền từ Pháp tướng quân (Dhammasenāpati), đã đến Pācīnavaṃsadāya trong xứ Cetiyaraṭṭha, và khi thực hành pháp Sa-môn, Ngài đã tư duy bảy đại tư duy của bậc đại nhân; đến tư duy thứ tám thì Ngài gặp khó khăn.

Satthā ‘‘anuruddho aṭṭhame mahāpurisavitakke kilamatī’’ti ñatvā ‘‘tassa saṅkappaṃ pūressāmī’’ti tattha gantvā paññattavarabuddhāsane nisinno aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ pūretvā catupaccayasantosabhāvanārāmapaṭimaṇḍitaṃ mahāariyavaṃsapaṭipadaṃ kathetvā ākāse uppatitvā bhesakalāvanameva gato.

The Teacher, knowing, "Anuruddha is struggling with the eighth great thought of a great man," and thinking, "I will fulfill his aspiration," went there, sat on the splendid Buddha-seat that was prepared, fulfilled the eighth great thought of a great man, and having expounded the practice of the Noble Lineage, adorned with the development of contentment with the four requisites, he ascended into the sky and went to Bhesakalāvana itself.

Đức Đạo Sư, biết rằng “Anuruddha đang gặp khó khăn với đại tư duy thứ tám của bậc đại nhân”, và nghĩ “ta sẽ hoàn thành ý nguyện của Ngài”, đã đến đó, ngồi trên Phật tòa cao quý đã được sắp đặt, hoàn thành đại tư duy thứ tám của bậc đại nhân, thuyết giảng về con đường cao quý của bậc Thánh (Mahāariyavaṃsapaṭipadā) được trang hoàng bằng sự hoan hỷ trong bốn vật dụng cúng dường, sau đó bay lên không trung và đi đến Bhesakalāvana.

1896

Thero tathāgate gatamatteyeva tevijjo mahākhīṇāsavo hutvā ‘‘satthā mayhaṃ manaṃ jānitvā āgantvā aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ pūretvā adāsi, so ca me manoratho matthakaṃ patto’’ti buddhānaṃ dhammadesanaṃ attano ca paṭivedhadhammaṃ ārabbha imā udānagāthā abhāsi –

As soon as the Tathāgata had gone, the thera became one endowed with the three knowledges and a great destroyers of defilements. Thinking, "The Teacher knew my mind, came, fulfilled the eighth great thought of a great man, and that wish of mine has reached its culmination," he spoke these verses of utterance regarding the Buddhas' teaching and his own realization of the Dhamma:

Ngay sau khi Đức Như Lai rời đi, vị Trưởng lão đã trở thành Tam Minh (Tevijjo) và một bậc Đại A-la-hán đã tận diệt các lậu hoặc, và nghĩ rằng “Đức Đạo Sư đã biết tâm ý của ta, đã đến và hoàn thành đại tư duy thứ tám của bậc đại nhân, và ước nguyện đó của ta đã thành tựu”, Ngài đã nói những bài kệ Udāna này liên quan đến giáo pháp của chư Phật và sự chứng đắc pháp của chính mình:

1897

‘‘Mama saṅkappamaññāya, satthā loke anuttaro;

"Knowing my aspiration,

“Đấng Đạo Sư vô thượng trong thế gian,

1898

Manomayena kāyena, iddhiyā upasaṅkami.

The Teacher, supreme in the world, approached me with an mind-made body, by psychic power.

Biết được ý nghĩ của tôi,

1899

‘‘Yadā me ahu saṅkappo, tato uttari desayi;

When I had conceived the thought, He taught further than that;

Với thân ý sinh, Ngài đã đến với thần thông.

1900

Nippapañcarato buddho, nippapañcamadesayi.

The Buddha, delighting in non-proliferation, taught non-proliferation.

Khi tôi có ý nghĩ đó,

1901

‘‘Tassāhaṃ dhammamaññāya, vihāsiṃ sāsane rato;

Understanding his Dhamma, I dwelt delighting in the Dispensation;

Đức Phật, vị ưa thích sự vô hý luận, đã thuyết giảng điều vô hý luận.

1902

Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.(theragā. 901-903);

The three knowledges have been attained, the Buddha's teaching has been done."

Tôi đã hiểu giáo pháp của Ngài, và sống an trú trong giáo pháp;

1903

Atha naṃ aparabhāge satthā jetavane mahāvihāre viharanto ‘‘dibbacakkhukānaṃ bhikkhūnaṃ anuruddho aggo’’ti (a. ni. 1.192) aggaṭṭhāne ṭhapesi.

Then, later, the Teacher, residing in the great monastery of Jetavana, placed him in the foremost position, saying, "Anuruddha is foremost among bhikkhus possessing the divine eye."

Ba minh đã đạt được, giáo pháp của Đức Phật đã hoàn thành.” (Theragā. 901-903)

1904

421. Evaṃ so bhagavato santikā dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhānaṃ labhitvā attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento sumedhaṃ bhagavantāhantiādimāha.

421. Thus, having obtained the foremost position among those with the divine eye from the Blessed One, and recollecting his past kamma, he expressed his past conduct due to joy, saying, "Sumedhaṃ bhagavantāhaṃ" and so on.

Sau đó, vào một dịp khác, khi Đức Đạo Sư đang trú tại Đại Tịnh Xá Jetavana, Ngài đã tôn vinh vị ấy lên địa vị tối thượng (aggaṭṭhāna) là “Anuruddha là bậc tối thượng trong số các Tỳ-kheo có thiên nhãn” (A.N. 1.192).

Tattha sundarā upaṭṭhāpanapaññā maggaphalapaññā vipassanāpaññā catupaṭisambhidādisaṅkhātā medhā yassa bhagavato so sumedho, taṃ sumedhaṃ bhāgyasampannattā bhagavantaṃ lokassa jeṭṭhaṃ seṭṭhaṃ padhānabhūtaṃ saṃsārato paṭhamaṃ niggataṃ narānaṃ āsabhaṃ purecārikaṃ vūpakaṭṭhaṃ vivekabhūtaṃ gaṇasaṅgaṇikārāmato apagataṃ viharantaṃ ahaṃ addasanti sambandho.

There, Sumedhaṃ: He is Sumedha, the Blessed One, who possesses excellent wisdom, wisdom of the path and fruit, insight-wisdom, and the four analytical knowledges; Bhagavantaṃ due to his abundant fortune; jeṭṭhaṃ of the world, meaning the foremost, principal, one who first emerged from saṃsāra, a bull among men, a pioneer; vūpakaṭṭhaṃ who dwells in seclusion, removed from the company of the crowd and assemblies. The connection is, "I saw him."

421. Như vậy, sau khi đạt được địa vị tối thượng trong số các bậc có thiên nhãn từ Đức Thế Tôn, Ngài nhớ lại nghiệp quá khứ của mình và vì sự hoan hỷ, Ngài đã tuyên bố về sự tích hạnh (apadāna) trong quá khứ của mình, nói: sumedhaṃ bhagavantāhaṃ (tôi đã gặp Đức Thế Tôn Sumedha) v.v. Trong đó, Đức Thế Tôn có trí tuệ (medhā) đẹp đẽ, tức là trí tuệ đạo quả, trí tuệ tuệ quán, trí tuệ liên quan đến bốn phân tích v.v., nên Ngài là Sumedha; sumedhaṃ (vị Sumedha) đó, bhagavantaṃ (Đức Thế Tôn) vì Ngài có đầy đủ phước báu, jeṭṭhaṃ (bậc tối thượng) của thế gian, tức là bậc cao quý, chủ yếu, bậc đầu tiên thoát khỏi luân hồi, bậc dẫn đầu trong loài người, vūpakaṭṭhaṃ (bậc viễn ly), tức là bậc sống độc cư, xa rời sự giao du với chúng hội, tôi đã thấy, là sự liên kết.

1905

422. Sabbadhammānaṃ sayameva buddhattā sambuddhaṃ, upagantvāna samīpaṃ gantvāti attho.

422. Sambuddhaṃ because he himself awakened to all phenomena; upagantvāna means having gone near.

422. Sambuddhaṃ (bậc Chánh Đẳng Giác) vì tự mình giác ngộ tất cả các pháp, upagantvāna (sau khi đến gần), là ý nghĩa.

Añjaliṃ paggahetvānāti dasaṅgulipuṭaṃ muddhani katvāti attho.

Añjaliṃ paggahetvāna means having placed the folded palms of ten fingers on the head.

Añjaliṃ paggahetvānā (sau khi chắp tay), là ý nghĩa của việc đặt mười ngón tay chụm lại trên đỉnh đầu.

Sesaṃ uttānatthameva.

The rest is of plain meaning.

Phần còn lại là ý nghĩa rõ ràng.

1906

430. Divā rattiñca passāmīti tadā devaloke ca manussaloke ca uppannakāle maṃsacakkhunā samantato yojanaṃ passāmīti attho.

430. Divā rattiñca passāmīti means at that time, when born in the deva realm and the human realm, I saw for a yojana all around with the physical eye.

430. Divā rattiñca passāmī (tôi thấy cả ngày lẫn đêm), là ý nghĩa rằng khi ấy, vào thời điểm sinh ra trong cõi trời và cõi người, tôi thấy một dojana xung quanh bằng mắt thịt.

1907

431. Sahassalokaṃ ñāṇenāti paññācakkhunā sahassacakkavāḷaṃ passāmīti attho.

431. Sahassalokaṃ ñāṇenāti means with the eye of wisdom, I see a thousand world-systems.

431. Sahassalokaṃ ñāṇenā (ngàn thế giới bằng trí tuệ), là ý nghĩa rằng tôi thấy ngàn thế giới bằng tuệ nhãn.

Satthu sāsaneti idāni gotamassa bhagavato sāsane.

Satthu sāsaneti means now, in the dispensation of Gotama, the Blessed One.

Satthu sāsane (trong giáo pháp của Đức Đạo Sư), tức là bây giờ, trong giáo pháp của Đức Thế Tôn Gotama.

Dīpadānassa dīpapūjāya idaṃ phalaṃ, iminā phalena dibbacakkhuṃ anuppatto paṭiladdho uppādesinti attho.

Dīpadānassa: This is the fruit of offering a lamp, by this fruit the divine eye was attained, obtained, produced.

Dīpadānassa (của sự cúng dường đèn), đây là quả của sự cúng dường đèn, với quả này, thiên nhãn đã được đạt được, đã được thọ đắc, đã được phát sinh, là ý nghĩa.

1908

Anuruddhattheraapadānavaṇṇanā samattā.

The commentary on the Apadāna of Thera Anuruddha is concluded.

Sự giải thích về sự tích hạnh của Trưởng lão Anuruddha đã kết thúc.

1909

3-5. Puṇṇamantāṇiputtattheraapadānavaṇṇanā

3-5. Commentary on the Apadāna of Thera Puṇṇa Mantāṇiputta

3-5. Sự giải thích về sự tích hạnh của Trưởng lão Puṇṇa Mantāṇiputta

1910

Ajjhāyako mantadharotiādikaṃ āyasmato puṇṇassa mantāṇiputtattherassa apadānaṃ.

The Apadāna of Venerable Puṇṇa Mantāṇiputta begins with "Ajjhāyako mantadharo" and so on.

Ajjhāyako mantadharo (bậc học hỏi, bậc trì chú) v.v. là sự tích hạnh của Trưởng lão Puṇṇa Mantāṇiputta đáng kính.

Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato uppattito puretarameva haṃsavatīnagare brāhmaṇamahāsālakule nibbattitvā anukkamena viññutaṃ patto.

This thera, too, having performed deeds of merit under previous Buddhas, accumulating wholesome kamma conducive to liberation in various existences, was reborn in a great Brahmin family in Haṃsavatī city even before the arising of Padumuttara Buddha, and gradually attained maturity.

Vị này cũng đã tích lũy công đức trong các kiếp sống khác nhau, tạo ra các nhân duyên để thoát khỏi luân hồi, sau khi đã tạo điều kiện trong các Đức Phật trước, đã sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn đại phú ở thành Haṃsavatī trước khi Đức Phật Padumuttara xuất hiện, và dần dần đạt đến sự hiểu biết.

Aparabhāge padumuttare bhagavati uppajjitvā bodhaneyyānaṃ dhammaṃ desente heṭṭhā vuttanayena mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante nisīditvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā desanāvasāne uṭṭhitāya parisāya satthāraṃ upasaṅkamitvā nimantetvā heṭṭhā vuttanayena mahāsakkāraṃ katvā bhagavantaṃ evamāha – ‘‘bhante, ahaṃ iminā adhikārena na aññaṃ sampattiṃ patthemi, yathā paneso bhikkhu sattamadivasamatthake tumhehi dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapito, evaṃ ahampi anāgate ekassa buddhassa sāsane dhammakathikānaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.

Later, when Padumuttara Buddha arose and was teaching the Dhamma to those capable of awakening, he went to the monastery with the great multitude, as described below, sat at the edge of the assembly, and listening to the Dhamma, saw the Teacher place a certain bhikkhu in the foremost position among Dhamma-expounders. He thought, "I, too, should become like this in the future." At the end of the discourse, when the assembly rose, he approached the Teacher, invited him, and having made great offerings as described below, said to the Blessed One thus: "Bhante, I do not wish for any other attainment with this merit. Just as this bhikkhu has been placed by you in the foremost position among Dhamma-expounders on the seventh day, so may I also become foremost among Dhamma-expounders in the dispensation of a future Buddha." Thus, he made an aspiration.

Sau đó, khi Đức Thế Tôn Padumuttara xuất hiện và thuyết pháp cho những người có thể giác ngộ, vị ấy cùng với đại chúng đi đến tu viện như đã kể ở trên, ngồi ở rìa hội chúng và lắng nghe pháp. Khi thấy Đức Đạo Sư đặt một Tỳ-khưu vào vị trí hàng đầu trong số những người thuyết pháp, vị ấy nghĩ: "Trong tương lai, ta cũng phải trở thành người như vậy." Sau khi thời pháp kết thúc, vị ấy cùng hội chúng đứng dậy, đến gần Đức Đạo Sư, thỉnh mời, và sau khi cúng dường trọng thể như đã kể ở trên, đã nói với Đức Thế Tôn như sau: "Bạch Đức Thế Tôn, với công đức này, con không cầu mong bất kỳ sự thành tựu nào khác. Như Tỳ-khưu này đã được Ngài đặt vào vị trí hàng đầu trong số những người thuyết pháp vào ngày thứ bảy, con cũng mong muốn trong tương lai, trong giáo pháp của một vị Phật, con sẽ trở thành người đứng đầu trong số những người thuyết pháp." Vị ấy đã thực hiện lời nguyện như vậy.

Satthā anāgataṃ oloketvā tassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘anāgate kappasatasahassamatthake gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa sāsane pabbajitvā tvaṃ dhammakathikānaṃ aggo bhavissasī’’ti byākāsi.

The Teacher, looking into the future and seeing that his aspiration would be fulfilled, prophesied: "In the future, at the end of a hundred thousand aeons, a Buddha named Gotama will arise. Having gone forth in his dispensation, you will be foremost among Dhamma-expounders."

Đức Đạo Sư nhìn về tương lai, thấy rằng lời nguyện của vị ấy sẽ thành tựu, bèn tuyên bố: "Trong tương lai, vào một trăm ngàn đại kiếp nữa, một vị Phật tên Gotama sẽ xuất hiện. Trong giáo pháp của vị ấy, con sẽ xuất gia và trở thành người đứng đầu trong số những người thuyết pháp."

1911

So yāvatāyukaṃ kalyāṇakammaṃ katvā tato cuto kappasatasahassaṃ puññasambhāraṃ sambharanto devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle kapilavatthunagarassa avidūre doṇavatthunāmake brāhmaṇagāme brāhmaṇamahāsālakule aññāsikoṇḍaññattherassa bhāgineyyo hutvā nibbatti.

Having performed good deeds throughout his life, he passed away from that existence, and for a hundred thousand aeons, accumulating merits, he wandered through devas and humans. In the time of our Blessed One, he was reborn as the nephew of Aṭṭhaññā Koṇḍañña Thera in a great Brahmin family in the Brahmin village called Doṇavatthu, not far from Kapilavatthu city.

Vị ấy đã thực hiện các thiện nghiệp trong suốt cuộc đời, sau khi mạng chung từ đó, đã tích lũy các tư lương phước đức trong một trăm ngàn đại kiếp, luân hồi trong cõi trời và người, rồi vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta, vị ấy đã tái sinh làm cháu trai của Trưởng lão Aññāsikoṇḍañña trong một gia đình đại Bà-la-môn ở làng Bà-la-môn tên Doṇavatthu, không xa thành Kapilavatthu.

Tassa puṇṇoti nāmaṃ akaṃsu.

They gave him the name Puṇṇa.

Họ đặt tên cho vị ấy là Puṇṇa.

So satthari abhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke anukkamena rājagahaṃ upanissāya viharante aññāsikoṇḍaññassa santike pabbajitvā laddhūpasampado padhānamanuyuñjanto sabbaṃ pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pāpetvā ‘‘dasabalassa santikaṃ gamissāmī’’ti mātulattherena saddhiṃ satthu santikaṃ āgantvā kapilavatthusāmantāyeva ohiyitvā yoniso manasikāre kammaṃ karonto nacirasseva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.

When the Teacher attained full enlightenment and had set rolling the supreme Wheel of Dhamma, and was gradually dwelling near Rājagaha, he, having gone forth with Aññāsikoṇḍañña and received upasampadā, diligently practicing exertion, having brought all his renunciate duties to culmination, thinking, "I will go to the Ten-Powered One," came to the Teacher with his maternal uncle Thera, but staying behind near Kapilavatthu, performing his task with wise attention, very soon aroused vipassanā and attained Arahantship.

Khi Bậc Đạo Sư đã đạt Vô Thượng Chánh Đẳng Giác và chuyển vận Pháp luân tối thượng, Ngài tuần tự an trú gần Rājagaha. Lúc ấy, Puṇṇa đã xuất gia dưới sự hướng dẫn của Trưởng lão Aññāsikoṇḍañña, thọ đại giới, và chuyên cần tinh tấn, hoàn tất mọi phận sự của một vị xuất gia. Nghĩ rằng “Ta sẽ đến yết kiến Bậc Thập Lực”, ông cùng với Trưởng lão cậu (Mātulatthera) đến yết kiến Bậc Đạo Sư. Dừng lại gần Kapilavatthu, ông thực hành công việc với sự tác ý đúng đắn, và chẳng bao lâu đã phát triển tuệ quán và chứng đắc A-la-hán.

1912

Tassa pana puṇṇattherassa santike pabbajitā kulaputtā pañcasatā ahesuṃ.

Now, there were five hundred young men of good families who had gone forth with that Thera Puṇṇa.

Có năm trăm thiện nam tử đã xuất gia dưới sự hướng dẫn của Trưởng lão Puṇṇa.

Thero te dasakathāvatthūhi ovadi.

The Thera exhorted them with the ten topics of discourse.

Vị Trưởng lão đã giáo huấn họ bằng mười đề tài thuyết pháp.

Tepi sabbe dasakathāvatthūhi ovaditā tassa ovāde ṭhatvā arahattaṃ pāpuṇitvā attano pabbajitakiccaṃ matthakappattaṃ ñatvā upajjhāyaṃ upasaṅkamitvā āhaṃsu – ‘‘bhante, mayaṃ pabbajitakiccassa matthakaṃ pattā, dasannañca kathāvatthūnaṃ lābhino, samayo dāni no dasabalaṃ passitu’’nti, thero tesaṃ vacanaṃ sutvā cintesi – ‘‘mayhaṃ dasakathāvatthulābhitaṃ satthā jānāti.

And all of them, having been exhorted with the ten topics of discourse, stood by his exhortation, attained Arahantship, and knowing that their renunciate duties had reached culmination, approached their preceptor and said, "Venerable sir, we have attained the culmination of our renunciate duties and are endowed with the ten topics of discourse; now is the time for us to see the Ten-Powered One." Having heard their words, the Thera thought, "The Teacher knows my attainment of the ten topics of discourse.

Tất cả họ, sau khi được giáo huấn bằng mười đề tài thuyết pháp, đã an trú trong lời giáo huấn của ngài, chứng đắc A-la-hán. Nhận thấy công việc xuất gia của mình đã hoàn tất, họ đến gặp vị giáo thọ và thưa: “Bạch Thế Tôn, chúng con đã hoàn tất công việc xuất gia, và đã thành tựu mười đề tài thuyết pháp. Giờ là lúc chúng con nên đến yết kiến Bậc Thập Lực.” Nghe lời họ nói, vị Trưởng lão suy nghĩ: “Bậc Đạo Sư biết rằng ta thành tựu mười đề tài thuyết pháp.

Ahaṃ dhammaṃ desento dasakathāvatthūni amuñcitvāva desemi, mayi ca gacchante sabbepime bhikkhū maṃ parivāretvā gacchissanti, evaṃ me gaṇena saddhiṃ gantvā ayuttaṃ dasabalaṃ passituṃ, ime tāva dasabalaṃ passituṃ gacchantū’’ti.

When I teach the Dhamma, I teach without abandoning the ten topics of discourse, and if I go, all these bhikkhus will surround me and go with me. It is improper for me to see the Ten-Powered One going with such a company. Let these go to see the Ten-Powered One first."

Khi ta thuyết pháp, ta không hề bỏ sót mười đề tài thuyết pháp nào. Nếu ta đi, tất cả các vị Tỳ-kheo này sẽ vây quanh ta mà đi. Như vậy, việc ta đi cùng với chúng Tăng để yết kiến Bậc Thập Lực là không thích hợp. Hãy để họ đi yết kiến Bậc Thập Lực trước.”

Atha te evamāha – ‘‘āvuso, tumhe purato gantvā dasabalaṃ passatha, mama vacanena tathāgatassa pāde vandatha, ahampi tumhākaṃ gatamaggena āgacchissāmī’’ti.

Then he said to them, "Friends, you go first and see the Ten-Powered One. Salute the Tathāgata's feet on my behalf. I too will come by the path you have taken."

Rồi ngài nói với họ: “Này các hiền hữu, các vị hãy đi trước để yết kiến Bậc Thập Lực, và hãy đảnh lễ chân của Đức Như Lai theo lời ta. Ta cũng sẽ đến theo con đường mà các vị đã đi.”

Tepi therā sabbe dasabalassa jātibhūmiraṭṭhavāsino sabbe khīṇāsavā sabbe dasakathāvatthulābhino upajjhāyassa ovādaṃ acchinditvā theraṃ vanditvā anupubbena cārikaṃ carantā saṭṭhiyojanamaggaṃ atikkamma rājagahe veḷuvanamahāvihāraṃ gantvā dasabalassa pāde vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.

And those five hundred Theras, all inhabitants of the Buddha's birthplace, all Arahants, all endowed with the ten topics of discourse, without disregarding the preceptor's exhortation, saluted the Thera and, gradually wandering, travelled a journey of sixty yojanas, reached the Veḷuvana Great Monastery in Rājagaha, saluted the feet of the Ten-Powered One, and sat down to one side.

Tất cả các vị Trưởng lão đó đều là những người cư trú tại vùng đất sinh của Bậc Thập Lực, tất cả đều là các vị lậu tận, tất cả đều thành tựu mười đề tài thuyết pháp. Không trái lời giáo huấn của vị giáo thọ, họ đảnh lễ Trưởng lão và tuần tự du hành, vượt qua quãng đường sáu mươi do-tuần, đến Đại Tự viện Veluvana ở Rājagaha, đảnh lễ chân Bậc Thập Lực và ngồi sang một bên.

Āciṇṇaṃ kho panetaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ āgantukehi bhikkhūhi saddhiṃ paṭisammoditunti bhagavā tehi saddhiṃ ‘‘kacci, bhikkhave, khamanīya’’ntiādinā nayena madhurapaṭisanthāraṃ katvā ‘‘kuto ca tumhe, bhikkhave, āgatatthā’’ti pucchitvā puna tehi ‘‘jātibhūmito’’ti vutte ‘‘ko nu kho, bhikkhave, jātibhūmiyaṃ jātibhūmakānaṃ bhikkhūnaṃ sabrahmacārīnaṃ evaṃ sambhāvito ‘attanā ca appiccho appicchakathañca bhikkhūnaṃ kattā’’’ti (ma. ni. 1.252) dasakathāvatthulābhiṃ bhikkhuṃ pucchi.

It is customary for the Buddhas, the Bhagavā, to exchange greetings with newly arrived bhikkhus. So the Bhagavā, having courteously conversed with them in the manner of "Are you well, bhikkhus?" and so on, and having asked, "From where have you come, bhikkhus?" and when they replied, "From the birthplace," he further asked about a bhikkhu endowed with the ten topics of discourse, "Who among the bhikkhus, your fellow renunciants from the birthplace, is so highly esteemed there as to be 'content with little himself, and a speaker of discourses on contentment to bhikkhus'?"

Đó là thông lệ của chư Phật Thế Tôn để chào hỏi các vị Tỳ-kheo mới đến. Vì vậy, Đức Thế Tôn đã thân mật chào hỏi họ bằng cách nói: “Này các Tỳ-kheo, các vị có được khỏe mạnh không?” và tương tự. Sau đó, Ngài hỏi: “Này các Tỳ-kheo, các vị từ đâu đến?” Khi họ trả lời: “Từ vùng đất sinh,” Ngài lại hỏi: “Này các Tỳ-kheo, ai là vị Tỳ-kheo trong số các vị đồng phạm hạnh từ vùng đất sinh được xem là ‘người sống thiểu dục và là người thuyết pháp thiểu dục cho các Tỳ-kheo’?” Ngài hỏi về vị Tỳ-kheo thành tựu mười đề tài thuyết pháp.

Tepi ‘‘puṇṇo nāma, bhante, āyasmā mantāṇiputto’’ti ārocayiṃsu.

And they reported, "Venerable sir, it is the Venerable Puṇṇa, son of Mantāṇī."

Họ đã thưa: “Bạch Thế Tôn, đó là Tôn giả Puṇṇa Mantāṇiputta.”

1913

Tesaṃ kathaṃ sutvā āyasmā sāriputto theraṃ dassanakāmo ahosi.

Having heard their conversation, the Venerable Sāriputta desired to see the Thera.

Nghe câu chuyện của họ, Tôn giả Sāriputta mong muốn được gặp vị Trưởng lão.

Atha satthā rājagahato sāvatthiṃ agamāsi.

Then the Teacher went from Rājagaha to Sāvatthī.

Sau đó, Bậc Đạo Sư rời Rājagaha đến Sāvatthī.

Puṇṇattheropi dasabalassa tattha āgatabhāvaṃ sutvā ‘‘satthāraṃ passissāmī’’ti gantvā antogandhakuṭiyaṃyeva tathāgataṃ sampāpuṇi.

Thera Puṇṇa, too, having heard that the Ten-Powered One had come there, thinking "I will see the Teacher," went and met the Tathāgata within the perfumed chamber itself.

Trưởng lão Puṇṇa cũng nghe tin Bậc Thập Lực đã đến đó, và nghĩ “Ta sẽ yết kiến Bậc Đạo Sư,” ngài đi và gặp Đức Như Lai ngay trong hương thất.

Satthā tassa dhammaṃ desesi.

The Teacher taught him the Dhamma.

Bậc Đạo Sư đã thuyết pháp cho ngài.

Thero dhammaṃ sutvā dasabalaṃ vanditvā paṭisallānatthāya andhavanaṃ gantvā aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāraṃ nisīdi.

Having heard the Dhamma, the Thera saluted the Ten-Powered One and went to Andhavana for seclusion, sitting for his day-rest at the foot of a certain tree.

Trưởng lão nghe pháp, đảnh lễ Bậc Thập Lực, rồi đến Andhavana để ẩn cư, ngồi nghỉ trưa dưới gốc cây nọ.

Sāriputtattheropi tassāgamanaṃ sutvā sīsānulokiko gantvā okāsaṃ sallakkhetvā tasmiṃ rukkhamūle nisinnakaṃ upasaṅkamitvā therena saddhiṃ sammoditvā taṃ visuddhikkamaṃ (ma. ni. 1.257) pucchi.

Thera Sāriputta, too, having heard of his arrival, looked around, observed the spot, approached him as he sat at the foot of that tree, exchanged greetings with the Thera, and asked him about that path to purification.

Trưởng lão Sāriputta cũng nghe tin ngài đến, và là người luôn tìm kiếm, ngài đã nhận ra một nơi và đến gặp vị đang ngồi dưới gốc cây đó. Ngài chào hỏi vị Trưởng lão và hỏi về con đường thanh tịnh đó.

Sopissa pucchitapucchitaṃ byākaronto rathavinītūpamāya ativiya cittaṃ ārādhesi.

He, answering each question asked of him, exceedingly gladdened the mind of the Venerable Sāriputta with the simile of the relay of chariots.

Vị ấy đã giải đáp từng câu hỏi của ngài, làm cho tâm ngài vô cùng hoan hỷ với ví dụ về xe ngựa.

Te aññamaññassa subhāsitaṃ samanumodiṃsu.

They approved of each other's well-spoken words.

Họ đã tán thán những lời pháp hay của nhau.

1914

434. Atha naṃ satthā aparabhāge bhikkhusaṅghassa majjhe nisinno theraṃ ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhammakathikānaṃ yadidaṃ puṇṇo’’ti (a. ni. 1.188, 196) etadagge ṭhapesi.

434. Then, at a later time, the Teacher, sitting in the midst of the assembly of bhikkhus, placed the Thera in the foremost position, saying, "Among my disciple bhikkhus who are Dhamma speakers, Puṇṇa is the foremost."

434. Sau đó, Bậc Đạo Sư, khi đang ngồi giữa Tăng chúng, đã đặt vị Trưởng lão vào vị trí tối thắng, nói: “Này các Tỳ-kheo, trong số các đệ tử Tỳ-kheo của Ta, những người thuyết pháp, Puṇṇa là bậc tối thắng.”

So pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ vibhāvento ajjhāyakotiādimāha.

He, recollecting his past kamma, due to joy, declared his past conduct, beginning with ajjhāyako (teacher).

Ngài nhớ lại nghiệp quá khứ và do hoan hỷ, đã trình bày tiền sự của mình bằng câu ajjhāyako (người giảng dạy) và những câu tiếp theo.

Tattha ajjhāyakoti anekabrāhmaṇānaṃ vācetā sikkhāpetā.

Here, ajjhāyako means a teacher or instructor of many brahmins.

Ở đây, ajjhāyako có nghĩa là người giảng dạy, người dạy dỗ nhiều Bà-la-môn.

Mantadharoti mantānaṃ dhāretāti attho, vedasaṅkhātassa catutthavedassa sajjhāyanasavanadānānaṃ vasena dhāretāti vuttaṃ hoti.

Mantadharo means one who holds (knows by heart) the mantras, that is, it is said that he holds the fourth Veda, which is called the Veda, by reciting, hearing, and teaching it.

Mantadharo có nghĩa là người trì tụng các thần chú, tức là người trì tụng, lắng nghe và truyền dạy Veda thứ tư, tức là Veda.

Tiṇṇaṃ vedānanti iruvedayajuvedasāmavedasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ vedānaṃ ñāṇena dhāretabbatā ‘‘vedo’’ti laddhanāmesu tīsu vedaganthesu pāraṃ pariyosānaṃ gatoti attho.

Tiṇṇaṃ vedāna means he has gone to the end, the culmination, in the three Veda texts, known as Iruveda, Yajuveda, and Sāmaveda, which are called "Veda" because they are to be held (known) by knowledge.

Tiṇṇaṃ vedānaṃ có nghĩa là người đã vượt qua, đã hoàn tất ba bộ Veda, tức là Ṛgveda, Yajurveda và Sāmaveda, những bộ được gọi là “Veda” vì chúng cần được ghi nhớ bằng trí tuệ.

Purakkhatomhi sissehīti mama niccaparivārabhūtehi sissehi parivuto ahaṃ amhi.

Purakkhatomhi sissehī means I am surrounded by my disciples who are my constant companions.

Purakkhatomhi sissehī có nghĩa là “Ta được vây quanh bởi các đệ tử luôn theo ta.”

Upagacchiṃ naruttamanti narānaṃ uttamaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamiṃ, samīpaṃ gatoti attho.

Upagacchiṃ naruttama means I approached the best of men, the Bhagavā; the meaning is that I went near him.

Upagacchiṃ naruttamaṃ có nghĩa là “Ta đã đến gần, đã yết kiến Bậc tối thắng trong loài người, tức là Đức Thế Tôn.”

Sesaṃ suviññeyyameva.

The rest is easily understood.

Phần còn lại rất dễ hiểu.

1915

438. Abhidhammanayaññūhanti ahaṃ tadā tassa buddhassa kāle abhidhammanayakovidoti attho.

438. Abhidhammanayaññūha means I was skilled in the method of Abhidhamma at the time of that Buddha.

438. Abhidhammanayaññūhaṃ có nghĩa là “Ta, vào thời Đức Phật đó, là người tinh thông phương pháp Abhidhamma.”

Kathāvatthuvisuddhiyāti kathāvatthuppakaraṇe visuddhiyā cheko, appicchasantuṭṭhikathādīsu dasasu kathāvatthūsu vā cheko, tāya kathāvatthuvisuddhiyā sabbesaṃ yatijanānaṃ paṇḍitānaṃ viññāpetvāna bodhetvāna anāsavo nikkileso viharāmi vāsaṃ kappemi.

Kathāvatthuvisuddhiyā means skilled in the purification of the Kathāvatthu treatise, or skilled in the ten topics of discourse such as contentment with little; by that purification of topics of discourse, sabbesaṃ (of all) ascetics and wise ones, having viññāpetvāna (made them understand) and enlightened them, I viharāmi (dwell), free from defilements, anāsavo (without defilements).

Kathāvatthuvisuddhiyā có nghĩa là “Ta là người thiện xảo trong sự thanh tịnh của bộ Kathāvatthu, hoặc là người thiện xảo trong mười đề tài thuyết pháp như thiểu dục, tri túc, v.v. Nhờ sự thanh tịnh của các đề tài thuyết pháp đó, sabbesaṃ (của tất cả) các hành giả, các bậc trí giả, viññāpetvāna (sau khi đã làm cho hiểu rõ), anāsavo (không còn lậu hoặc) viharāmi (ta an trú).”

1916

439. Ito pañcasate kappeti ito pañcabuddhapaṭimaṇḍitato bhaddakappato pañcasate kappe suppakāsakā suṭṭhu pākaṭā cakkaratanādi sattahi ratanehi sampannā jambudīpādicatudīpamhi issarā padhānā caturo cattāro cakkavattirājāno ahesunti attho.

439. Ito pañcasate kappe means in five hundred aeons from this present prosperous aeon adorned with five Buddhas, there were caturo (four) cakkavattirājāno (wheel-turning monarchs) who were suppakāsakā (very renowned), endowed with the seven jewels such as the wheel jewel, and were issarā (supreme) in the four continents such as Jambudīpa. That is the meaning.

439. Ito pañcasate kappe có nghĩa là “Từ kiếp hiền này, có năm trăm kiếp, suppakāsakā (những vị hiển hách), issarā (những vị chủ tể) caturo (bốn) vị Chuyển Luân Vương, đầy đủ bảy báu như luân bảo, v.v., trên bốn châu lục như Jambudīpa, đã xuất hiện.”

Sesaṃ vuttanayamevāti.

The rest is as already stated.

Phần còn lại cũng theo cách đã nói.

1917

Puṇṇamantāṇiputtattheraapadānavaṇṇanā samattā.

The commentary on the Apadāna of Thera Puṇṇa Mantāṇiputta is concluded.

Hoàn tất phần chú giải về Trưởng lão Puṇṇa Mantāṇiputta.

1918

3-6. Upālittheraapadānavaṇṇanā

3-6. Commentary on the Apadāna of Thera Upāli

3-6. Chú giải về Trưởng lão Upāli

1919

Nagare haṃsavatiyātiādikaṃ āyasmato upālittherassa apadānaṃ.

The Apadāna of the Venerable Thera Upāli begins with Nagare haṃsavatiyā (in the city of Haṃsavatī).

Nagare Haṃsavatīyā và các câu tiếp theo là Apadāna của Tôn giả Upāli.

Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare vibhavasampanne brāhmaṇakule nibbatto.

He, too, having performed meritorious deeds with former Buddhas, accumulating wholesome kamma conducive to liberation in various existences, was born into a wealthy brahmin family in the city of Haṃsavatī during the time of Bhagavā Padumuttara.

Vị này cũng đã tạo các công đức trong các kiếp Phật quá khứ, tích lũy các thiện nghiệp là nhân duyên cho sự giải thoát trong các kiếp khác nhau. Vào thời Đức Thế Tôn Padumuttara, ngài sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn giàu có tại thành phố Haṃsavatī.

Ekadivasaṃ satthu santike dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā satthu adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.

One day, listening to a Dhamma discourse from the Teacher, and seeing the Teacher place a certain bhikkhu in the foremost position among those skilled in Vinaya, he performed a meritorious act for the Teacher and aspired to that position.

Một ngày nọ, khi nghe pháp từ Bậc Đạo Sư, thấy Bậc Đạo Sư đặt một vị Tỳ-kheo vào vị trí tối thắng trong số những người trì Luật, ngài đã thực hiện một hành động cúng dường cho Bậc Đạo Sư và cầu nguyện đạt được vị trí đó.

1920

So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kappakagehe nibbatto.

He performed wholesome deeds throughout his life, wandering through devas and humans, and in this Buddha's dispensation, he was born into a barber's family.

Ngài đã làm việc thiện suốt đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, ngài sinh ra trong một gia đình thợ cắt tóc.

Upālītissa nāmaṃ akaṃsu.

They named him Upālī.

Họ đặt tên ngài là Upāli.

So vayappatto anuruddhādīnaṃ channaṃ khattiyānaṃ piyasahāyo hutvā tathāgate anupiyambavane viharante pabbajjāya nikkhamantehi chahi khattiyehi saddhiṃ nikkhamitvā pabbaji.

He, having reached maturity, became a dear friend of the six Khattiyas including Anuruddha. When the Tathāgata was residing in Anupiyambavana, he went forth with the six Khattiyas who were going forth into homelessness, and he ordained.

Khi đến tuổi trưởng thành, ngài là người bạn thân thiết của sáu vị vương tử như Anuruddha. Khi Đức Như Lai an trú tại Anupiyambavana, ngài đã xuất gia cùng với sáu vị vương tử đó khi họ rời bỏ gia đình để xuất gia.

Tassa pabbajjāvidhānaṃ pāḷiyaṃ (cūḷava. 330 ādayo) āgatameva.

The account of his ordination has already appeared in the Pāli canon.

Cách thức xuất gia của ngài đã được đề cập trong Pāḷi (Cūḷava. 330 trở đi).

So pabbajitvā upasampanno hutvā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā ‘‘mayhaṃ, bhante, araññavāsaṃ anujānāthā’’ti āha.

Having ordained and received full ordination, he took a meditation subject from the Teacher and said, "Venerable sir, permit me to dwell in the wilderness."

Sau khi xuất gia và thọ đại giới, ngài đã nhận đề mục thiền từ Bậc Đạo Sư và thưa: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài cho phép con sống trong rừng.”

‘‘Bhikkhu araññe vasantassa ekameva dhuraṃ vaḍḍhissati, mayhaṃ pana santike vasantassa vipassanādhurañca ganthadhurañca paripūressatī’’ti.

(The Teacher replied,) "Bhikkhu, for one dwelling in the wilderness, only one duty will increase. But for one dwelling in my presence, both the duty of insight (vipassanādhura) and the duty of study (ganthadhura) will be perfected."

Bậc Đạo Sư nói: “Này Tỳ-kheo, khi sống trong rừng, chỉ có một gánh nặng sẽ tăng lên. Còn khi sống gần Ta, cả gánh nặng tuệ quán và gánh nặng học tập sẽ được hoàn thành.”

So satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.

He accepted the Teacher's words and, practicing insight, soon attained arahatship.

Ngài đã chấp nhận lời của Bậc Đạo Sư và thực hành tuệ quán, chẳng bao lâu đã chứng đắc A-la-hán.

Satthāpi naṃ sayameva sakalaṃ vinayapiṭakaṃ uggaṇhāpesi.

The Teacher himself also made him learn the entire Vinaya Piṭaka.

Bậc Đạo Sư cũng đã tự mình dạy ngài toàn bộ Tạng Luật.

So aparabhāge bhārukacchavatthuṃ ajjukavatthuṃ kumārakassapavatthunti imāni tīṇi vatthūni vinicchini.

Later, he adjudicated these three cases: the case of Bhārukaccha, the case of Ajjuka, and the case of Kumārakassapa.

Về sau, ông đã phân xử ba sự việc này là sự việc Bhārukaccha, sự việc Ajjuka và sự việc Kumārakassapa.

Satthā ekekasmiṃ vinicchaye sādhukāraṃ datvā tayo vinicchaye aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.

The Teacher, giving approval for each judgment, and having made these three judgments into precedents, placed the Elder in the foremost position among those learned in the Vinaya.

Đức Bổn Sư đã tán thán trong mỗi lần phân xử, và sau ba lần phân xử, Ngài đã nêu lên sự việc và đặt vị Trưởng lão vào vị trí tối thượng trong số những vị trì giữ Vinaya.

1921

441. Evaṃ so etadaggaṭṭhānaṃ patvā attano pubbakammaṃ saritvā somanassappatto taṃ pubbacaritāpadānaṃ pakāsento nagare haṃsavatiyātiādimāha.

441. Having thus attained this foremost position, he recalled his past karma, and filled with joy, he declared that account of his past conduct, beginning with "in the city of Haṃsavatī."

441. Như vậy, ông đã đạt được vị trí tối thượng này, sau khi nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, đã đạt được sự hoan hỷ, trong khi công bố câu chuyện tiền kiếp đó, đã nói câu “trong thành phố Haṃsavatī” và những câu tiếp theo.

Tattha haṃsavatiyāti haṃsāvaṭṭaākārena vati pākāraparikkhepo yasmiṃ nagare, taṃ nagaraṃ haṃsavatī.

Here, Haṃsavatī means a city where the perimeter wall (vati) is shaped like a swan's coil (haṃsāvaṭṭa-ākāra).

Trong đó, Haṃsavatī là thành phố có tường thành bao quanh theo hình vòng xoáy của những con thiên nga (haṃsāvaṭṭa-ākāra).

Atha vā anekasaṅkhā haṃsā taḷākapokkharaṇīsarapallalādīsu nivasantā ito cito ca vidhāvamānā vasanti etthāti haṃsavatī, tassā haṃsavatiyā.

Alternatively, it is called Haṃsavatī because countless swans dwell there, living in ponds, lakes, marshes, and pools, roaming here and there; of that Haṃsavatī.

Hoặc là, nơi mà vô số thiên nga sống trong các ao hồ, đầm lầy, v.v., bay lượn đây đó, nên được gọi là Haṃsavatī, của thành phố Haṃsavatī đó.

Sujāto nāma brāhmaṇoti suṭṭhu jātoti sujāto, ‘‘akkhitto anupakuṭṭho’’ti vacanato agarahito hutvā jātoti attho.

A brahmin named Sujāta means "well-born" (suṭṭhu jāta). According to the saying "unblemished, unreproached," the meaning is that he was born without reproach.

Sujāto nāma brāhmaṇo có nghĩa là Sujāta vì được sinh ra một cách tốt đẹp (suṭṭhu jāta), nghĩa là được sinh ra mà không bị chê trách, không bị chỉ trích, theo lời dạy “không bị chỉ trích, không bị chê bai”.

Asītikoṭinicayoti asītikoṭidhanarāsiko pahūtadhanadhaññavā asaṅkhyeyyadhanadhaññavā brāhmaṇo sujāto nāma ahosinti sambandho.

Possessing eighty crores means having a fortune of eighty crores of wealth. The connection is: there was a brahmin named Sujāta, possessing abundant wealth and grain, i.e., immeasurable wealth and grain.

Asītikoṭinicayo có nghĩa là có tám mươi triệu kho báu, pahūtadhanadhaññavā có nghĩa là có vô số tài sản và ngũ cốc, vị Bà-la-môn tên Sujāta đã có, đây là sự liên kết.

1922

442. Punapi tasseva mahantabhāvaṃ dassento ajjhāyakotiādimāha.

442. Again, to show his greatness, he (the commentator) states, beginning with "a teacher of the Vedas."

442. Để cho thấy sự vĩ đại của ông ấy một lần nữa, đã nói câu ajjhāyako và những câu tiếp theo.

Tattha ajjhāyakoti paresaṃ vedattayādiṃ vācetā.

Here, ajjhāyako means one who teaches the three Vedas and other subjects to others.

Trong đó, ajjhāyako là người dạy ba bộ Veda, v.v., cho người khác.

Mantadharoti mantā vuccati paññā, athabbanavedabyākaraṇādijānanapaññavāti attho.

Mantadharo means "holding the mantras"; mantra is called wisdom (paññā). The meaning is one possessing the wisdom of knowing the Atharvaveda, Vyākaraṇa, etc.

Mantadharo có nghĩa là “mantā” được gọi là trí tuệ, nghĩa là có trí tuệ hiểu biết về Atharvanaveda, ngữ pháp, v.v.

Tiṇṇaṃ vedāna pāragūti iruvedayajuvedasāmavedasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ vedānaṃ pariyosānaṃ pattoti attho.

Having gone to the other shore of the three Vedas means having reached the culmination of the three Vedas, namely, the Ṛgveda, Yajurveda, and Sāmaveda.

Tiṇṇaṃ vedāna pāragū có nghĩa là đã đạt đến cuối cùng của ba bộ Veda được gọi là Iruveda, Yajuveda và Sāmaveda.

Lakkhaṇeti lakkhaṇasatthe, buddhapaccekabuddhacakkavattiitthipurisānaṃ hatthapādādīsu dissamānalakkhaṇapakāsanakaganthe cāti attho.

In marks means in the science of marks (lakkhaṇasattha), and in treatises that expound the marks visible on the hands, feet, etc., of Buddhas, Paccekabuddhas, Universal Monarchs, women, and men.

Lakkhaṇe có nghĩa là trong khoa tướng số, và trong các kinh sách giải thích các tướng tốt hiển hiện trên tay, chân, v.v., của chư Phật, chư Phật Độc Giác, Chuyển Luân Vương, nam và nữ.

Itihāseti ‘‘itiha āsa itiha āsā’’ti porāṇakathāppakāsake ganthe.

In history means in treatises that expound ancient tales, saying "thus it was, thus they were."

Itihāse có nghĩa là trong các kinh sách công bố những câu chuyện cổ xưa “itiha āsa itiha āsā”.

Sadhammeti sakadhamme brāhmaṇadhamme pāramiṃ gato pariyosānaṃ koṭiṃ gato pattoti attho.

In his own Dhamma means in his own brahminical Dhamma, one who has reached perfection (pāramiṃ gato), meaning one who has reached the culmination or peak.

Sadhamme có nghĩa là trong giáo pháp của chính mình, giáo pháp Bà-la-môn, pāramiṃ gato có nghĩa là đã đạt đến cuối cùng, đã đạt đến tột cùng.

1923

443. Paribbājāti ye nigaṇṭhasāvakā, te sabbe nānādiṭṭhikā tadā mahiyā pathavītale carantīti sambandho.

443. Wanderers means all those who were followers of the Nigaṇṭhas, holding various wrong views. The connection is that they were then wandering on the earth (mahiyā) or ground.

443. Paribbājā có nghĩa là tất cả những đệ tử của Nigaṇṭha, những người có nhiều tà kiến, vào thời đó mahiyā đã đi trên mặt đất, đây là sự liên kết.

1924

445. Yāva yattakaṃ kālaṃ jino nuppajjati, tāva tattakaṃ kālaṃ buddhoti vacanaṃ natthīti attho.

445. The meaning is that as long as a Jina does not arise, so long there is no mention of a Buddha.

445. Chừng nào Đức Phật chưa xuất hiện, chừng đó không có lời nói “Đức Phật”, đây là ý nghĩa.

1925

446. Accayena ahorattanti aho ca ratti ca ahorattaṃ, bahūnaṃ saṃvaccharānaṃ atikkamenāti attho.

446. After the lapse of days and nights means "day and night"; the meaning is after the passing of many years.

446. Accayena ahorattaṃ có nghĩa là ngày và đêm (ahorattaṃ), sau khi nhiều năm trôi qua.

Sesaṃ suviññeyyameva.

The rest is easily understood.

Phần còn lại rất dễ hiểu.

1926

454. Mantāṇiputtoti mantāṇīnāmāya kappakadhītuyā putto, māsapuṇṇatāya divasapuṇṇatāya puṇṇoti laddhanāmoti attho.

454. Mantāṇiputta means the son of the barber's daughter named Mantāṇī. The meaning is that he was given the name Puṇṇa due to the full moon day (māsapuṇṇatāya) or the day being complete (divasapuṇṇatāya).

454. Mantāṇiputto có nghĩa là con trai của cô thợ cắt tóc tên Mantāṇī, được đặt tên là Puṇṇa vì sinh vào ngày trăng tròn, đây là ý nghĩa.

Tassa satthussa sāvako hessati bhavissatīti sambandho.

The connection is: he will be a disciple of that Teacher.

Người đó sẽ là đệ tử của Đức Bổn Sư, đây là sự liên kết.

1927

455. Evaṃ kittayi so buddhoti so padumuttaro bhagavā evaṃ iminā pakārena sunandaṃ sundarākārena somanassadāyakaṃ kittayi byākaraṇamadāsīti attho.

455. Thus that Buddha declared means: that Lord Padumuttara thus in this manner declared (byākaraṇam-adāsī) Sunanda, pleasing and joy-giving in a beautiful way.

455. Evaṃ kittayi so buddho có nghĩa là Đức Thế Tôn Padumuttara đó đã kittayi (tuyên bố) Sunanda theo cách này, theo cách tốt đẹp mang lại sự hoan hỷ, đây là ý nghĩa.

Sabbaṃ janaṃ sakalajanasamūhaṃ sādhukaṃ hāsayanto somanassaṃ karonto sakaṃ balaṃ attano balaṃ dassayanto pākaṭaṃ karontoti sambandho.

The connection is: making all the people (sabbaṃ janaṃ) truly happy (hāsayanto) and displaying (dassayanto) his own power (sakaṃ balaṃ).

Sabbaṃ janaṃ có nghĩa là làm cho tất cả chúng sinh hoan hỷ một cách tốt đẹp, dassayanto có nghĩa là hiển bày sakaṃ balaṃ (sức mạnh) của mình, đây là sự liên kết.

1928

456. Tato anantaraṃ attano ānubhāvaṃ aññāpadesena dassento katañjalītiādimāha.

456. Immediately thereafter, showing his own power in another context, he states, beginning with "having clasped his hands in adoration."

456. Sau đó, để hiển bày oai lực của mình bằng một cách khác, đã nói câu katañjalī và những câu tiếp theo.

Tadā tasmiṃ buddhuppādato purimakāle sunandaṃ tāpasaṃ katañjalipuṭā sabbe janā namassantīti sambandho.

The connection is: at that time, in the period before that Buddha's appearance, all the people revered the ascetic Sunanda, having clasped their hands in adoration (katañjalipuṭā).

Vào thời đó, trước khi Đức Phật xuất hiện, tất cả mọi người đã chắp tay đảnh lễ đạo sĩ Sunanda, đây là sự liên kết.

Buddhe kāraṃ karitvānāti evaṃ so sabbajanapūjitopi samāno ‘‘pūjitomhī’’ti mānaṃ akatvā buddhasāsane adhikaṃ kiccaṃ katvā attano gatiṃ jātiṃ sodhesi parisuddhamakāsīti attho.

Having performed service to the Buddha means: even though he was thus honored by all people, he did not conceive pride, thinking "I have been honored." Instead, he performed great service (adhikaṃ kiccaṃ) in the Buddha's dispensation and purified (sodhesi) his own destiny (gatiṃ), meaning made his birth pure.

Buddhe kāraṃ karitvānā có nghĩa là mặc dù được mọi người tôn kính như vậy, ông ấy đã không có tâm kiêu mạn “tôi đã được tôn kính”, mà đã thực hiện một hành động cao cả trong giáo pháp của Đức Phật, và đã sodhesi (thanh tịnh hóa) gatiṃ (sự tái sinh) của mình, đây là ý nghĩa.

1929

457. Sutvāna munino vacanti tassa sammāsambuddhassa vācaṃ, gāthābandhasukhatthaṃ ā-kārassa rassaṃ katvā ‘‘vaca’’nti vuttaṃ.

457. Having heard the words of the sage means the words of that Perfectly Enlightened One. For the sake of metrical ease, the long 'ā' has been shortened to 'a' to form "vaca."

457. Sutvāna munino vacanaṃ có nghĩa là nghe lời của Đức Chánh Đẳng Giác đó, chữ “vaca” được dùng với nguyên âm ngắn hóa “ā” thành “a” để phù hợp với vần điệu của kệ.

‘‘Anāgatamhi addhāne gotamo nāma nāmena satthā loke bhavissatī’’ti imaṃ munino vacanaṃ sutvā yathā yena pakārena gotamaṃ bhagavantaṃ passāmi, tathā tena pakārena kāraṃ adhikakiccaṃ puññasambhāraṃ kassāmi karissāmīti me mayhaṃ saṅkappo cetanāmanasikāro ahu ahosīti sambandho.

The connection is: my (me) intention (saṅkappo), (or) volition and mental advertence, was (ahu) this: having heard these words of the sage, "in the future, a Teacher named Gotama will appear in the world," in whatever way (yathā) I may see the Lord Gotama, in that way I shall perform (kassāmi) service (kāraṃ), (meaning) abundant meritorious deeds.

Sau khi nghe lời này của Đức Munī: “Trong thời vị lai, một vị Bổn Sư tên Gotama sẽ xuất hiện trên thế gian”, me (của tôi) saṅkappo (ý định, tác ý) ahu (đã có) rằng: “ ahaṃ (tôi) kassāmi (sẽ làm) kāraṃ (hành động cao cả), tích lũy công đức theo cách yathā (mà) tôi có thể nhìn thấy Đức Thế Tôn Gotama”, đây là sự liên kết.

1930

458. Evāhaṃ cintayitvānāti ‘‘ahaṃ kāraṃ karissāmī’’ti evaṃ cintetvā.

458. Thus having thought means: having thought thus, "I shall perform service."

458. Evāhaṃ cintayitvānā có nghĩa là sau khi suy nghĩ như vậy: “Tôi sẽ làm một hành động cao cả”.

Kiriyaṃ cintayiṃ mamāti ‘‘mayā kīdisaṃ puññaṃ kattabbaṃ nu kho’’ti kiriyaṃ kattabbakiccaṃ cintayinti attho.

I conceived a deed for myself means: "What kind of merit should I perform?" meaning I thought of a deed, a duty to be done.

Kiriyaṃ cintayiṃ mamā có nghĩa là đã suy nghĩ về kiriyaṃ (việc cần làm): “Tôi phải làm loại công đức nào đây?”, đây là ý nghĩa.

Kyāhaṃ kammaṃ ācarāmīti ahaṃ kīdisaṃ puññakammaṃ ācarāmi pūremi nu khoti attho.

What deed shall I practice? means: "What kind of meritorious deed shall I practice, (or) fulfill?"

Kyāhaṃ kammaṃ ācarāmī có nghĩa là “Tôi sẽ thực hiện, hoàn thành loại công đức nào đây?”, đây là ý nghĩa.

Puññakkhette anuttareti uttaravirahite sakalapuññassa bhājanabhūte ratanattayeti attho.

In the unexcelled field of merit means: in the Triple Gem, which is without superior and is the recipient of all merit.

Puññakkhette anuttare có nghĩa là trong Tam Bảo, nơi không có gì vượt trội, nơi là bình chứa của tất cả công đức, đây là ý nghĩa.

1931

459. Ayañca pāṭhiko bhikkhūti ayaṃ bhikkhu sarabhaññavasena ganthapāṭhapaṭhanato vācanato ‘‘pāṭhiko’’ti laddhanāmo bhikkhu.

459. This bhikkhu who recites means: this bhikkhu who obtained the name "reciter" (pāṭhiko) due to reciting (ganthapāṭhapaṭhanato) or enunciating (vācanato) texts in the manner of chanting (sarabhaññavasena).

459. Ayañca pāṭhiko bhikkhū có nghĩa là vị Tỳ-kheo này, được gọi là “Pāṭhika” vì đọc kinh sách theo lối Sarabhañña hoặc đọc tụng.

Buddhasāsane sabbesaṃ pāṭhīnaṃ pāṭhakavācakānaṃ antare vinaye ca agganikkhitto aggo iti ṭhapito.

He was placed foremost (agganikkhitto) among all reciters and declarers in the Buddha's dispensation, and also in the Vinaya.

Trong giáo pháp của Đức Phật, agganikkhitto (được đặt) làm tối thượng trong số tất cả những người đọc, tụng và trong Vinaya.

Taṃ ṭhānaṃ tena bhikkhunā pattaṭṭhānantaraṃ ahaṃ patthaye patthemīti attho.

The meaning is: I wish (patthaye) for that state after that bhikkhu has attained that state.

Sau khi vị Tỳ-kheo đó đạt được vị trí đó, tôi patthaye (cầu nguyện) vị trí đó, đây là ý nghĩa.

1932

460. Tato paraṃ attano puññakaraṇūpāyaṃ dassento idaṃ me amitaṃ bhogantiādimāha.

460. Thereafter, showing the means of performing his merit, he states, beginning with "this my immeasurable wealth."

460. Sau đó, để cho thấy phương pháp tạo công đức của mình, đã nói câu idaṃ me amitaṃ bhogaṃ và những câu tiếp theo.

Me mayhaṃ amitaṃ pamāṇavirahitaṃ bhogarāsiṃ akkhobhaṃ khobhetuṃ asakkuṇeyyaṃ sāgarūpamaṃ sāgarasadisaṃ tena bhogena tādisena dhanena buddhassa ārāmaṃ māpayeti sambandho.

The connection is: with my (me) immeasurable (amitaṃ), limitless, unshakeable (akkhobhaṃ), unable to be disturbed, ocean-like (sāgarūpamaṃ), ocean-like, mass of wealth, with that wealth (tena bhogena), with such wealth, he caused an arama for the Buddha to be built.

Me (của tôi) amitaṃ (vô lượng) kho báu, akkhobhaṃ (không thể lay chuyển), sāgarūpamaṃ (giống như biển cả), với tena bhogena (tài sản đó) đã xây dựng một tu viện cho Đức Phật, đây là sự liên kết.

Sesaṃ uttānatthameva.

The rest is of clear meaning.

Phần còn lại có nghĩa rõ ràng.

1933

474. Bhikkhusaṅghe nisīditvā sambuddho tena suṭṭhu māpitaṃ kāritaṃ saṅghārāmaṃ paṭiggahetvā tassārāmassānisaṃsadīpakaṃ idaṃ vacanaṃ abravi kathesīti sambandho.

474. Seated among the community of bhikkhus, the Perfectly Enlightened One accepted the saṅghārāma that had been so well built and constructed by him, and spoke (abravi) these words declaring the benefits of that arama.

474. Đức Chánh Đẳng Giác, sau khi ngồi giữa Tăng đoàn, đã thọ nhận tu viện mà vị đó đã xây dựng một cách khéo léo, và đã abravi (nói) lời này để nêu rõ lợi ích của tu viện đó, đây là sự liên kết.

1934

475. Kathaṃ?

475. How?

475. Như thế nào?

Yo soti yo saṅghārāmadāyako tāpaso sumāpitaṃ kuṭileṇamaṇḍapapāsādahammiyapākārādinā suṭṭhu sajjitaṃ saṅghārāmaṃ buddhassa pādāsi pa-kārena somanassasampayuttacittena adāsi.

Yo so means that ascetic, the donor of a monastery, pādāsi—gave to the Buddha with a mind endowed with joy, in the manner of 'pa'—a sumāpitaṃ monastery, well-prepared with kutis, caves, pavilions, palaces, mansions, walls, and so on.

Yo so có nghĩa là vị đạo sĩ đã dâng tu viện sumāpitaṃ (được xây dựng khéo léo) với các hang động, am thất, giảng đường, cung điện, lâu đài và tường thành, v.v., cho Đức Phật với tâm hoan hỷ.

Tamahaṃ kittayissāmīti taṃ tāpasaṃ ahaṃ pākaṭaṃ karissāmi, uttāniṃ karissāmīti attho.

Tamahaṃ kittayissāmī means, "I will make that ascetic known, I will make him manifest."

Tamahaṃ kittayissāmī có nghĩa là tôi sẽ công bố, sẽ làm cho vị đạo sĩ đó được biết đến, đây là ý nghĩa.

Suṇātha mama bhāsatoti bhāsantassa mayhaṃ vacanaṃ suṇātha, ohitasotā avikkhittacittā manasi karothāti attho.

Suṇātha mama bhāsato means, "Listen to my words as I speak; pay attention with undistracted minds."

Suṇātha mama bhāsato có nghĩa là hãy lắng nghe lời tôi nói, hãy chú tâm với tâm không tán loạn, đây là ý nghĩa.

1935

476. Tena dinnārāmassa phalaṃ dassento hatthī assā rathā pattītiādimāha.

476. Showing the fruit of the monastery given by him, he said: elephants, horses, chariots, infantry, and so on.

476. Để cho thấy quả báo của tu viện đã dâng, đã nói câu hatthī assā rathā pattī và những câu tiếp theo.

Taṃ suviññeyyameva.

That is quite easy to understand.

Điều đó rất dễ hiểu.

1936

477. Saṅghārāmassidaṃ phalanti idaṃ āyatiṃ anubhavitabbasampattisaṅkhātaṃ iṭṭhaphalaṃ saṅghārāmadānassa phalaṃ vipākanti attho.

477. Saṅghārāmassidaṃ phalaṃ means, "This desirable fruit, namely, the future experience of prosperity, is the result, the vipāka, of the donation of the monastery."

477. Saṅghārāmassidaṃ phalaṃ có nghĩa là quả báo tốt đẹp này, tức là sự giàu sang sẽ được hưởng trong tương lai, là quả báo của việc dâng tu viện.

1937

478. Chaḷāsītisahassānīti chasahassāni asītisahassāni samalaṅkatā suṭṭhu alaṅkatā sajjitā nāriyo itthiyo vicittavatthābharaṇāti vicittehi anekarūpehi vatthehi ābharaṇehi ca samannāgatā.

478. Chaḷāsītisahassānī means eighty-six thousand nāriyo (women), samalaṅkatā—well adorned, prepared, vicittavatthābharaṇā—endowed with varied clothes and ornaments.

478. Chaḷāsītisahassānī có nghĩa là tám mươi sáu ngàn nāriyo (phụ nữ) samalaṅkatā (được trang điểm) một cách khéo léo, vicittavatthābharaṇā (với y phục và trang sức đa dạng).

Āmuttamaṇikuṇḍalāti olambitamuttāhāramaṇikañcitakaṇṇāti attho.

Āmuttamaṇikuṇḍalā means with pearl necklaces and jeweled earrings hanging down.

Āmuttamaṇikuṇḍalā có nghĩa là với đôi tai được trang sức bằng chuỗi ngọc và hoa tai, đây là ý nghĩa.

1938

479. Tāsaṃ itthīnaṃ rūpasobhātisayaṃ vaṇṇento āḷārapamhātiādimāha.

479. Describing the extraordinary beauty and grace of these women, he said: āḷārapamhā, and so on.

479. Để mô tả vẻ đẹp tuyệt vời của những người phụ nữ đó, đã nói câu āḷārapamhā và những câu tiếp theo.

Tattha āḷārāni mahantāni akkhīni maṇiguḷasadisāni yāsaṃ itthīnaṃ tā āḷārapamhā bhamarānamiva mandalocanāti attho.

Therein, āḷārapamhā means those women whose large eyes are like spheres of jewels, meaning their eyes are captivating like those of bumblebees.

Trong đó, āḷārapamhā có nghĩa là những người phụ nữ có đôi mắt to lớn như viên ngọc, đôi mắt lờ đờ như những con ong, đây là ý nghĩa.

Hasulā hāsapakati, līlāvilāsāti attho.

Hasulā means naturally smiling, playful, and graceful.

Hasulā có nghĩa là có bản chất hay cười, có phong thái duyên dáng, đây là ý nghĩa.

Susaññāti sundarasaññitabbasarīrāvayavā.

Susaññā means having beautifully formed bodily limbs.

Susaññā có nghĩa là có các bộ phận cơ thể được định hình đẹp đẽ.

Tanumajjhimāti khuddakaudarapadesā.

Tanumajjhimā means having a small waist.

Tanumajjhimā có nghĩa là có vòng eo nhỏ.

Sesaṃ uttānameva.

The rest is clear.

Phần còn lại có nghĩa rõ ràng.

1939

484. Tassa dhammesu dāyādoti tassa gotamassa bhagavato dhammesu dāyādo dhammakoṭṭhāsabhāgī.

484. Tassa dhammesu dāyādo means an heir to the Dhamma of that Blessed One Gotama, a sharer in the portion of Dhamma.

484. Tassa dhammesu dāyādo có nghĩa là người thừa tự Pháp, người chia phần Pháp của Đức Gotama Thế Tôn.

Orasoti urasi jāto, sithiladhanitādidasavidhabyañjanabuddhisampannaṃ kaṇṭhatāluoṭṭhādipañcaṭṭhāne ghaṭṭetvā desitadhammaṃ sutvā sotāpattimaggādimaggapaṭipāṭiyā sabbakilese khepetvā arahatte ṭhitabhāvena urasi jātaputtoti attho.

Oraso means born from the breast; meaning, having eliminated all defilements in sequence through the path of stream-entry and so on, after hearing the Dhamma taught by hitting the five places—throat, palate, lips, etc.—endowed with the ten kinds of clear and distinct wisdom, and having attained Arahantship, he is like a son born from the breast.

Oraso có nghĩa là sinh ra từ ngực, là người con sinh ra từ ngực vì đã diệt trừ tất cả phiền não theo thứ tự các đạo, bắt đầu từ Sơ đạo, và an trú trong A-la-hán quả, sau khi nghe Pháp được thuyết giảng bằng cách chạm vào năm chỗ như cổ họng, vòm miệng, môi, v.v., đầy đủ mười loại biểu tướng của trí tuệ như mềm mại, kiên cố, v.v.

Dhammanimmitoti dhammena samena adaṇḍena asatthena nimmito pākaṭo bhavissasīti attho.

Dhammanimmito means, "You will be manifested by the Dhamma, by equity, without rod, without weapon."

Dhammanimmito có nghĩa là sẽ được biểu lộ, được tạo nên bởi Pháp, bằng sự bình đẳng, không hình phạt, không vũ khí.

Upāli nāma nāmenāti kiñcāpi so mātu nāmena mantāṇiputtanāmo, anuruddhādīhi pana saha gantvā pabbajitattā khattiyānaṃ upasamīpe allīno yutto kāyacittehi samaṅgībhūtoti upālīti nāmena satthu sāvako hessati bhavissatīti attho.

Upāli nāma nāmenā means, "Although his name is Mantāṇiputta by his mother's name, having gone forth with Anuruddha and others, he will be a disciple of the Teacher, Upāli by name, because he adheres closely and appropriately to the khattiyas, being endowed with body and mind."

Upāli nāma nāmenā có nghĩa là dù người ấy mang tên con của Mantāṇī theo tên mẹ, nhưng vì đã cùng với Anuruddha và những người khác đi xuất gia, nên người đệ tử của Bậc Đạo Sư ấy sẽ là Upāli theo tên gọi, vì đã gắn bó gần gũi với các bậc Sát-đế-lợi, tương ưng, hòa hợp cả thân lẫn tâm.

1940

485. Vinaye pāramiṃ patvāti vinayapiṭake koṭiṃ pariyosānaṃ patvā pāpuṇitvā.

485. Vinaye pāramiṃ patvā means having reached the culmination, the end, in the Vinaya Piṭaka.

485. Vinaye pāramiṃ patvā có nghĩa là đạt đến cùng tột, đến chỗ cuối cùng trong Tạng Luật.

Ṭhānāṭṭhāne ca kovidoti kāraṇākāraṇe ca dakkho chekoti attho.

Ṭhānāṭṭhāne ca kovido means, "And skilled, proficient, in what is proper and improper."

Ṭhānāṭṭhāne ca kovido có nghĩa là khéo léo, thành thạo trong các điều hợp lý và không hợp lý.

Jinasāsanaṃ dhārentoti jinena vuttānusāsaniṃ jinassa piṭakattayaṃ vācanasavanacintanadhāraṇādivasena dhārento, sallakkhentoti attho.

Jinasāsanaṃ dhārento means upholding the instruction spoken by the Victorious One, or upholding the three Piṭakas of the Victorious One through recitation, listening, reflection, memorization, and so on; meaning, recognizing it.

Jinasāsanaṃ dhārento có nghĩa là thọ trì lời giáo huấn của Đức Jina, hoặc Tam Tạng của Đức Jina, bằng cách ghi nhớ, lắng nghe, suy tư, thọ trì, v.v., tức là ghi nhận.

Viharissatināsavoti nikkileso catūhi iriyāpathehi aparipatantaṃ attabhāvaṃ harissati pavattessatīti attho.

Viharissatināsavo means, "Free from defilements, he will maintain, sustain, his existence without falling through the four postures."

Viharissatināsavo có nghĩa là sẽ duy trì, sẽ sống cuộc đời không phiền não bằng bốn oai nghi mà không bị suy sụp.

1941

487. Aparimeyyupādāyāti anekasatasahasse ādiṃ katvā.

487. Aparimeyyupādāyā means taking countless hundreds of thousands as a starting point.

487. Aparimeyyupādāyā có nghĩa là bắt đầu từ hàng trăm ngàn vô số.

Patthemi tava sāsananti ‘‘gotamassa bhagavato sāsane vinayadharānaṃ aggo bhaveyya’’nti tuyhaṃ sāsanaṃ patthemi icchāmīti attho.

Patthemi tava sāsanaṃ means, "I desire, I wish for, your teaching: 'May I be foremost among the Vinaya-holders in the teaching of the Blessed One Gotama.'"

Patthemi tava sāsanaṃ có nghĩa là tôi cầu mong giáo pháp của Ngài: “Mong rằng tôi sẽ là bậc đứng đầu trong những người trì Luật trong giáo pháp của Đức Gotama Thế Tôn.”

So me atthoti so etadaggaṭṭhānantarasaṅkhāto attho me mayā anuppattoti attho.

So me attho means, "That goal, namely the attainment of that foremost position, has been attained by me."

So me attho có nghĩa là mục đích đó, tức là địa vị đứng đầu này, đã được tôi đạt đến.

Sabbasaṃyojanakkhayoti sabbesaṃ saṃyojanānaṃ khayo mayā anuppattoti sambandho, nibbānaṃ adhigatanti attho.

Sabbasaṃyojanakkhayo is connected as, "The destruction of all fetters has been attained by me," meaning, Nibbāna has been realized.

Sabbasaṃyojanakkhayo có nghĩa là sự diệt tận tất cả các kiết sử đã được tôi đạt đến, tức là đã chứng đắc Niết-bàn.

1942

488. Rājadaṇḍena tajjito pīḷito sūlāvuto sūle āvuto āvuṇito poso puriso sūle sātaṃ madhurasukhaṃ avindanto nānubhavanto parimuttiṃva parimocanameva icchati yathāti sambandho.

488. The connection is: Just as a poso (person) tajjito (afflicted) by royal punishment, sūlāvuto (impaled) on a stake, avindanto (not experiencing) sātaṃ (sweet pleasure) on the stake, desires parimuttiṃva (only liberation).

488. Một người bị tajjito (áp bức) bởi hình phạt của vua, bị sūlāvuto (đâm xuyên) bằng cọc, người ấy không tìm thấy sự sātaṃ (ngọt ngào, an lạc) trên cọc, mà chỉ mong muốn sự giải thoát, đó là mối liên hệ.

1943

489-90. Mahāvīra vīrānamantare vīruttama ahaṃ bhavadaṇḍena jātidaṇḍena, tajjito pīḷito kammasūlāvuto kusalākusalakammasūlasmiṃ āvuto santo saṃvijjamāno, pipāsāvedanāya pipāsāturabhāvena aṭṭito abhibhūto dukkhāpito bhave sātaṃ saṃsāre madhuraṃ sukhaṃ na vindāmi na labhāmi.

489-90. Mahāvīra, O supreme hero among heroes, being tajjito (afflicted) by the bhavadaṇḍena (punishment of existence), i.e., the punishment of birth, and being kammasūlāvuto (impaled on the stake of kamma), i.e., on the stake of wholesome and unwholesome kamma, and being aṭṭito (overcome) and distressed by the pipāsāvedanāya (sensation of thirst), I na vindāmi (do not obtain) sātaṃ (sweet pleasure) bhave (in saṃsāra).

489-90. Này Mahāvīra, bậc anh hùng tối thượng giữa các anh hùng, tôi bị bhavadaṇḍena (hình phạt của sự tái sinh) áp bức, bị kammasūlāvuto (đâm xuyên) bởi cây cọc nghiệp thiện ác, đang hiện hữu, bị pipāsāvedanāya (cảm giác khát) hành hạ, đau khổ, tôi không tìm thấy sự sātaṃ (ngọt ngào, an lạc) trong bhave (sự tồn tại, luân hồi).

Rāgaggidosaggimohaggisaṅkhātehi, narakaggikappuṭṭhānaggidukkhaggisaṅkhātehi vā tīhi aggīhi ḍayhanto parimuttiṃ parimuccanupāyaṃ gavesāmi pariyesāmi tathevāti sambandho.

The connection is: burning with the three fires—the fire of greed, the fire of hatred, and the fire of delusion—or the fire of hell, the fire of arising, and the fire of suffering—I gavesāmi (seek) parimuttiṃ (liberation), just as that person does.

Tôi đang bị thiêu đốt bởi ba ngọn lửa, tức là ngọn lửa tham, ngọn lửa sân, ngọn lửa si, hoặc ngọn lửa địa ngục, ngọn lửa phát sinh từ kiếp sống, ngọn lửa khổ đau, tôi đang tìm kiếm phương tiện để parimuttiṃ (giải thoát) cũng như vậy, đó là mối liên hệ.

Yathā rājadaṇḍaṃ ito gato patto parimuttiṃ gavesati, tathā ahaṃ bhavadaṇḍappatto parimuttiṃ gavesāmīti sambandho.

The connection is: Just as one who has suffered royal punishment seeks liberation, so do I, afflicted by the punishment of existence, seek liberation.

Như một người bị hình phạt của vua tìm kiếm sự giải thoát, thì tôi, người bị hình phạt của sự tái sinh, cũng tìm kiếm sự giải thoát, đó là mối liên hệ.

1944

491-2. Puna saṃsārato mocanaṃ upamopameyyavasena dassento yathā visādotiādimāha.

491-92. Again, showing liberation from saṃsāra by way of simile and what is being compared, he said: yathā visādo, and so on.

491-2. Để minh họa sự giải thoát khỏi luân hồi bằng cách so sánh, Ngài lại nói yathā visādo (như một người bị nhiễm độc), v.v.

Tattha visena sappavisena ā samantato daṃsīyittha daṭṭho hotīti visādo, sappadaṭṭhoti attho.

Therein, visādo means one who has been completely bitten by poison, by snake venom, meaning, bitten by a snake.

Trong đó, visādo là người bị rắn độc cắn khắp nơi, tức là bị rắn cắn.

Atha vā visaṃ halāhalavisaṃ adati gilatīti visādo, visakhādakoti attho.

Alternatively, visādo means one who eats, swallows, poison, like the halāhala poison, meaning, a poison-eater.

Hoặc visādo là người nuốt chất độc halāhala, tức là người ăn độc.

Yo puriso visādo, tena tādisena visena paripīḷito, tassa visassa vighātāya vināsāya upāyanaṃ upāyabhūtaṃ agadaṃ osadhaṃ gaveseyya pariyeseyya, taṃ gavesamāno visaghātakaṃ visanāsakaṃ agadaṃ osadhaṃ passeyya dakkheyya.

A person who is visādo, afflicted by such poison, should gaveseyya (seek) agadaṃ (medicine), a means for the destruction, the elimination, of that poison. Seeking it, he passeyya (would see) agadaṃ (medicine) that visaghātakaṃ (destroys poison).

Người nào bị nhiễm độc, bị chất độc như vậy hành hạ, người ấy tìm kiếm agadaṃ (thuốc giải) để tiêu diệt chất độc đó, và khi tìm kiếm, người ấy thấy được agadaṃ (thuốc giải) visaghātakaṃ (tiêu diệt chất độc).

So taṃ attano diṭṭhaṃ osadhaṃ pivitvā visamhā visato parimuttiyā parimocanakāraṇā sukhī assa bhaveyya yathāti sambandho.

The connection is: Just as he, having drunk the medicine he has seen, assa (would be) sukhī (happy) parimuttiyā (due to liberation) visamhā (from the poison).

Người ấy uống thuốc giải mà mình đã thấy, và nhờ sự giải thoát khỏi chất độc, người ấy sẽ được an lạc, đó là mối liên hệ.

1945

493. Tathevāhanti yathā yena pakārena so naro visahato, savisena sappena daṭṭho visakhādako vā osadhaṃ pivitvā sukhī bhaveyya, tatheva tena pakārena ahaṃ avijjāya mohena saṃ suṭṭhu pīḷito.

493. Tathevāhaṃ means: Just as, and in the manner in which, that man, afflicted by poison, or bitten by a poisonous snake or a poison-eater, would become happy by drinking medicine, in the same way I am thoroughly afflicted saṃ by ignorance, by delusion.

493. Tathevāhaṃ có nghĩa là như thế, như cách mà người bị nhiễm độc, bị rắn độc cắn hoặc ăn độc, uống thuốc giải và được an lạc, cũng vậy, tôi bị saṃ (hoàn toàn) hành hạ bởi vô minh, bởi si mê.

Saddhammāgadamesahanti ahaṃ saddhammasaṅkhātaṃ osadhaṃ esaṃ pariyesantoti attho.

Saddhammāgadamesahaṃ means, "I am seeking the medicine called Saddhamma."

Saddhammāgadamesahaṃ có nghĩa là tôi đang tìm kiếm thuốc giải là Chánh Pháp.

1946

494-5. Dhammāgadaṃ gavesantoti saṃsāradukkhavisassa vināsāya dhammosadhaṃ gavesanto.

494-95. Dhammāgadaṃ gavesanto means seeking the medicine of Dhamma for the destruction of the poison of saṃsāric suffering.

494-5. Dhammāgadaṃ gavesanto có nghĩa là tìm kiếm thuốc giải Pháp để tiêu diệt chất độc khổ đau của luân hồi.

Addakkhiṃ sakyasāsananti sakyavaṃsapabhavassa gotamassa sāsanaṃ saddakkhinti attho.

Addakkhiṃ sakyasāsanaṃ means, "I saw the teaching of Gotama, born of the Sakya clan."

Addakkhiṃ sakyasāsanaṃ có nghĩa là tôi đã thấy giáo pháp của Đức Gotama thuộc dòng dõi Sakya.

Aggaṃ sabbosadhānaṃ tanti sabbesaṃ osadhānaṃ antare taṃ sakyasāsanasaṅkhātaṃ dhammosadhaṃ aggaṃ uttamanti attho.

Aggaṃ sabbosadhānaṃ taṃ means, "That medicine of Dhamma, called the Sakya teaching, is aggaṃ (supreme), excellent, among all medicines."

Aggaṃ sabbosadhānaṃ taṃ có nghĩa là thuốc giải Pháp, tức là giáo pháp của Đức Sakya đó, là tối thượng trong tất cả các loại thuốc giải.

Sabbasallavinodananti rāgasallādīnaṃ sabbesaṃ sallānaṃ vinodanaṃ vūpasamakaraṃ dhammosadhaṃ dhammasaṅkhātaṃ osadhaṃ pivitvā sabbaṃ visaṃ sakalasaṃsāradukkhavisaṃ samūhaniṃ nāsesinti sambandho.

The connection is: Sabbasallavinodanaṃ (destroying all darts), meaning, eliminating, calming, all darts like the dart of greed, having drunk the dhammosadhaṃ (medicine of Dhamma), he samūhaniṃ (uprooted) sabbaṃ visaṃ (all poison), meaning, the entire poison of saṃsāric suffering.

Sabbasallavinodanaṃ có nghĩa là sau khi uống thuốc giải Pháp, tức là thuốc giải làm dịu tất cả các mũi tên như mũi tên tham, tôi đã tiêu diệt tất cả chất độc khổ đau của toàn bộ luân hồi, đó là mối liên hệ.

Ajarāmaranti taṃ dukkhavisaṃ samūhanitvā ajaraṃ jarāvirahitaṃ amaraṃ maraṇavirahitaṃ sītibhāvaṃ rāgapariḷāhādivirahitattā sītalabhūtaṃ nibbānaṃ ahaṃ phassayiṃ paccakkhamakāsinti sambandho.

Having eradicated that poison of suffering, I experienced Nibbāna, which is undecaying (free from decay), deathless (free from death), and a cool state (free from the fever of lust and so forth, thus being cool).

Ajarāmaraṃ có nghĩa là sau khi tiêu diệt chất độc khổ đau đó, tôi đã chứng nghiệm Niết-bàn, không già, không chết, sītibhāvaṃ (mát lạnh) vì không còn sự nung đốt của tham ái, v.v., đó là mối liên hệ.

1947

496. Puna kilesatamassa upamaṃ dassento yathā bhūtaṭṭitotiādimāha.

496. Again, showing an analogy for the darkness of defilements, he spoke, beginning with " just as one afflicted by a demon."

496. Để minh họa sự tối tăm của phiền não, Ngài lại nói yathā bhūtaṭṭito (như một người bị quỷ ám), v.v.

Tattha yathā yena pakārena bhūtaṭṭito bhūtena yakkhena aṭṭito pīḷito poso puriso bhūtaggāhena yakkhaggāhena pīḷito dukkhito bhūtasmā yakkhaggāhato parimuttiyā mocanatthāya bhūtavejjaṃ gaveseyya.

Therein, just as a person, afflicted by a demon (oppressed, tormented by a demon, a yakkha), and tormented by demonic possession (possessed by a yakkha), would seek a demon-doctor for liberation (for release) from the demon (from demonic possession).

Trong đó, yathā (như cách) một poso (người) bị bhūtaṭṭito (quỷ ám), bị bhūtaggāhena (quỷ nhập) hành hạ, đau khổ, người ấy tìm kiếm thầy trừ tà để được parimuttiyā (giải thoát) khỏi sự quỷ ám.

1948

497. Taṃ gavesamāno ca bhūtavijjāya suṭṭhu kovidaṃ chekaṃ bhūtavejjaṃ passeyya, so bhūtavejjo tassa yakkhaggahitassa purisassa āvesabhūtaṃ vihane vināseyya, samūlañca mūlena saha āyatiṃ anāsevakaṃ katvā vināsaye viddhaṃseyyāti sambandho.

497. And seeking that demon-doctor, he would see a demon-doctor skilled (expert) in demonology; that demon-doctor would destroy (eliminate) the possession that has entered that person possessed by a yakkha, and would completely destroy it together with its root (making it so it does not return in the future), this is the connection.

497. Và khi tìm kiếm, người ấy thấy một thầy trừ tà kovidaṃ (thành thạo) trong phép trừ tà, so (vị thầy) đó sẽ tiêu diệt, sẽ phá hủy sự nhập ám của người bị quỷ ám, và sẽ vināsaye (tiêu diệt) tận gốc, khiến nó không còn tái diễn trong tương lai, đó là mối liên hệ.

1949

498. Mahāvīra vīruttama tamaggāhena kilesandhakāraggāhena pīḷito ahaṃ tatheva tena pakāreneva tamato kilesandhakārato parimuttiyā mocanatthāya ñāṇālokaṃ paññāālokaṃ gavesāmīti sambandho.

498. O Great Hero, I, tormented by the possession of darkness (the darkness of defilements), in just that way, for liberation (for release) from that darkness (the darkness of defilements), sought the light of knowledge (the light of wisdom), this is the connection.

498. Này Mahāvīra, bậc anh hùng tối thượng, tôi bị tamaggāhena (sự ám ảnh của bóng tối phiền não) hành hạ, cũng tatheva (như vậy), tôi đang tìm kiếm ñāṇālokaṃ (ánh sáng trí tuệ) để được parimuttiyā (giải thoát) khỏi tamato (bóng tối) của phiền não, đó là mối liên hệ.

1950

499. Atha tadanantaraṃ kilesatamasodhanaṃ kilesandhakāranāsakaṃ sakyamuniṃ addasanti attho.

499. Then, thereafter, I saw the Sakyamuni who purifies the darkness of defilements (destroys the darkness of defilements).

499. Sau đó, tôi đã thấy Đức Sakyamuni, bậc kilesatamasodhanaṃ (tiêu diệt bóng tối phiền não).

So sakyamuni me mayhaṃ tamaṃ andhakāraṃ kilesatimiraṃ bhūtavejjova bhūtakaṃ yakkhaggahitaṃ iva vinodesi dūrī akāsīti sambandho.

That Sakyamuni for me dispelled darkness (the darkness of defilements) like a demon-doctor dispelling a demon (a demonically possessed person), this is the connection.

Đức Sakyamuni đó đã vinodesi (xua tan) me (của tôi) tamaṃ (bóng tối), tức là sự tối tăm của phiền não, như một thầy trừ tà xua tan bhūtakaṃ (quỷ ám), đó là mối liên hệ.

1951

500. So ahaṃ evaṃ vimutto saṃsārasotaṃ saṃsārapavāhaṃ saṃ suṭṭhu chindiṃ chedesiṃ, taṇhāsotaṃ taṇhāmahoghaṃ nivārayiṃ niravasesaṃ appavattiṃ akāsinti attho.

500. Being thus liberated, I completely cut off the stream of saṃsāra (the current of saṃsāra), and stopped the stream of craving (the great flood of craving) completely, so that it would not arise again, this is the meaning.

500. Tôi, người đã được giải thoát như vậy, đã saṃ (hoàn toàn) chindiṃ (cắt đứt) saṃsārasotaṃ (dòng chảy luân hồi), đã nivārayiṃ (ngăn chặn) taṇhāsotaṃ (dòng chảy khát ái) không còn sót lại, tức là làm cho nó không còn phát sinh.

Bhavaṃ ugghāṭayiṃ sabbanti kāmabhavādikaṃ sabbaṃ navabhavaṃ ugghāṭayiṃ vināsesinti attho.

I tore down all existence means I tore down all nine existences, such as sense-sphere existence, this is the meaning.

Bhavaṃ ugghāṭayiṃ sabbaṃ có nghĩa là tôi đã nhổ tận gốc, tiêu diệt tất cả chín cõi tồn tại, bắt đầu từ cõi Dục giới.

Mūlato vināsento bhūtavejjo iva mūlato ugghāṭayinti sambandho.

It is connected as: just as a demon-doctor destroys from the root, so I tore down from the root.

Như một thầy trừ tà nhổ tận gốc, tôi đã nhổ tận gốc, đó là mối liên hệ.

1952

501. Tato nibbānapariyesanāya upamaṃ dassento yathātiādimāha.

501. Thereupon, showing an analogy for the search for Nibbāna, he spoke, beginning with " just as."

501. Sau đó, để minh họa sự tìm kiếm Niết-bàn, Ngài lại nói yathā (như), v.v.

Tattha garuṃ bhāriyaṃ nāgaṃ gilatīti garuḷo.

Therein, Garuḷa is so called because it swallows a heavy serpent.

Trong đó, garuḷo là kẻ nuốt những con rắn lớn.

Garuṃ vā nāgaṃ lāti ādadātīti garuḷo, garuḷarājā.

Or, Garuḷa is so called because it takes a heavy serpent; the King of Garuḷas.

Hoặc garuḷo là kẻ mang những con rắn lớn, tức là vua chim Garuḷa.

Attano bhakkhaṃ sakagocaraṃ pannagaṃ pakārena parahatthaṃ na gacchatīti pannagoti laddhanāmaṃ nāgaṃ gahaṇatthāya opatati avapatati, samantā samantato yojanasataṃ satayojanappamāṇaṃ mahāsaraṃ mahāsamuddaṃ attano pakkhavātehi vikkhobheti āloḷeti yathāti sambandho.

A serpent, named Pannaga (because it does not, in any way, let its prey, its own food, go into another's hand), swoops down (descends upon) to seize it, and stirs up (churns) the great lake (the great ocean) of a hundred leagues (an extent of a hundred leagues) all around with the fanning of its wings, this is the connection.

Rắn, loài bò sát, không để con mồi của mình, thức ăn của nó, rơi vào tay kẻ khác, nên con rồng (nāga) được gọi là pannaga (loài bò sát), để bắt nó, (chim đại bàng) sà xuống (opatati), khuấy động (vikkhobheti) biển lớn (mahāsaraṃ) rộng một trăm do tuần (yojanasataṃ) khắp (samantā) xung quanh bằng sức gió từ đôi cánh của mình, đó là mối liên hệ.

1953

502. So supaṇṇo vihaṅgamo vehāsagamanasīlo pannagaṃ nāmaṃ gahetvā adhosīsaṃ olambetvā viheṭhayaṃ tattha tattha vividhena heṭhanena heṭhento ādāya daḷhaṃ gahetvā yena kāmaṃ yattha gantukāmo, tattha pakkamati gacchatīti sambandho.

502. That Supaṇṇa, a bird, accustomed to flying in the air, having seized the Pannaga (serpent), holding it upside down, and harassing it in various ways here and there, takes it, firmly holding it, and departs (goes) wherever it wishes to go, this is the connection.

502. Chim đại bàng đó (supaṇṇo), loài chim bay lượn trên không, nắm lấy (gahetvā) con rồng (pannagaṃ), treo ngược đầu nó xuống, hành hạ (viheṭhayaṃ) nó bằng nhiều cách khác nhau ở khắp nơi, nắm chặt lấy (ādāya) nó, rồi bay đi (pakkamati) đến nơi nào nó muốn (yena kāmaṃ), đó là mối liên hệ.

1954

503. Bhante mahāvīra, yathā garuḷo balī balavā pannagaṃ gahetvā pakkamati, tathā eva ahaṃ asaṅkhataṃ paccayehi akataṃ nibbānaṃ gavesanto paṭipattipūraṇavasena pariyesanto dose sakaladiyaḍḍhakilesasahasse vikkhālayiṃ visesena samucchedappahānena sodhesiṃ ahanti sambandho.

503. O Venerable Great Hero, just as a powerful Garuḷa takes a serpent and departs, so too, I, seeking the unconditioned (Nibbāna, which is not made by causes) by fulfilling the practice, cleansed (purified) the defilements (all one and a half thousand defilements) completely by eradication through cutting off, this is the connection.

503. Bạch Thế Tôn (Bhante mahāvīra), như Garuda, con chim mạnh mẽ (balī), bắt lấy con rồng rồi bay đi, cũng vậy, con, tìm kiếm (gavesanto) Niết Bàn, cái không bị tạo tác (asaṅkhataṃ) bởi các duyên, đã rửa sạch (vikkhālayiṃ) các cấu uế (dose) – tất cả một ngàn rưỡi phiền não – bằng cách đoạn tận hoàn toàn, đó là mối liên hệ.

1955

504. Yathā garuḷo pannagaṃ gahetvā bhuñjitvā viharati, tathā ahaṃ dhammavaraṃ uttamadhammaṃ diṭṭho passanto etaṃ santipadaṃ nibbānapadaṃ anuttaraṃ uttaravirahitaṃ maggaphalehi ādāya gahetvā vaḷañjetvā viharāmīti sambandho.

504. Just as Garuḷa, having taken the serpent, consumes it and dwells, so I, seeing the supreme Dhamma, having taken and partaken of this supreme state of peace (the state of Nibbāna), which is unsurpassed by paths and fruits, dwell, this is the connection.

504. Như Garuda bắt lấy con rồng, ăn nó rồi an trú, cũng vậy, con, nhìn thấy (diṭṭho) Pháp tối thượng (dhammavaraṃ), nắm giữ (ādāya) cảnh giới tịch tịnh (santipadaṃ) này, Niết Bàn, vô thượng (anuttaraṃ) đối với các đạo quả, rồi an trú, đó là mối liên hệ.

1956

505. Idāni nibbānassa dullabhabhāvaṃ dassento āsāvatī nāma latātiādimāha.

505. Now, showing the rarity of Nibbāna, he spoke, beginning with " a vine named Āsāvatī."

Bây giờ, để chỉ ra sự khó đạt được của Niết Bàn, Đức Phật đã nói câu: "Dây leo tên là Āsāvatī" (āsāvatī nāma latā) và các câu tiếp theo.

Tattha sabbesaṃ devānaṃ āsā icchā etissaṃ latāyaṃ atthīti āsāvatī nāma latā, cittalatāvane anekavicittāhi latāhi gahanībhūte vane uyyāne jātā nibbattāti attho.

Therein, Āsāvatī is a vine named such because the hopes and desires of all devas are in this vine; it grows (is born) in the Cittalatāvana (a grove, a garden, dense with many variegated vines), this is the meaning.

Trong đó, dây leo mà tất cả chư thiên đều có ước muốn (āsā, icchā) đối với nó, nên nó được gọi là Āsāvatī, nó sinh ra (jātā) trong khu rừng Cittalatā (cittalatāvane), một khu rừng, một khu vườn rậm rạp với nhiều loại dây leo đa dạng, đó là nghĩa.

Tassā latāya vassasahassena vassasahassaccayena ekaṃ phalaṃ nibbattate ekaṃ phalaṃ gaṇhāti.

Of that vine, in a thousand years (after the passing of a thousand years), a single fruit ripens (produces a single fruit).

Một quả chín (ekaṃ phalaṃ nibbattate) trên dây leo đó (tassā) sau một ngàn năm (vassasahassena), tức là nó kết một quả.

1957

506. Taṃ devāti taṃ āsāvatiṃ lataṃ tāva dūraphalaṃ tattakaṃ cirakālaṃ atikkamitvā phalaṃ gaṇhantaṃ saṃvijjamānaṃ devā tāvatiṃsadevatā payirupāsanti bhajanti, sā āsāvatī nāma latuttamā latānaṃ antare uttamalatā evaṃ devānaṃ piyā ahosīti sambandho.

506. That Āsāvatī vine, yielding fruit after such a long time (existing, producing fruit after such a long passage of time), the devas (the Tāvatiṃsa devas) attend upon (revere) it; that Āsāvatī is the best of vines, it was thus beloved by the devas, this is the connection.

506. Chư thiên đó (taṃ devā), tức là chư thiên cõi Đao Lợi, phụng thờ (payirupāsanti) dây leo Āsāvatī có quả xa vời (tāva dūraphalaṃ) như vậy, tức là dây leo kết quả sau một thời gian dài như thế, dây leo Āsāvatī là dây leo tối thượng (latuttamā) trong số các dây leo, nó được chư thiên yêu mến như vậy, đó là mối liên hệ.

1958

507. Satasahassupādāyāti satasahassasaṃvaccharaṃ ādiṃ katvā.

507. Beginning with a hundred thousand refers to a hundred thousand years as the starting point.

507. Bắt đầu từ một trăm ngàn (satasahassupādāyā), tức là bắt đầu từ một trăm ngàn năm.

Tāhaṃ paricare munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ, bhante, muni ñāṇavanta sabbaññu, ahaṃ taṃ bhagavantaṃ paricare payirupāsāmi.

O Sage, I attend upon You; sage is said of knowledge, O Venerable One, Muni is the knower, the Omniscient One, I attend upon that Blessed One, I revere him.

Con phụng thờ bậc Hiền giả đó (Tāhaṃ paricare munī), bạch Thế Tôn, mona (trí tuệ) được gọi là ñāṇa (trí tuệ), bậc Hiền giả (muni) là bậc có trí tuệ, bậc Toàn Giác, con phụng thờ Ngài.

Sāyaṃpātaṃ namassāmīti sāyanhasamayañca pubbaṇhasamayañcāti dvikkhattuṃ namassāmi paṇāmaṃ karomi.

I pay homage morning and evening means I pay homage and prostrate twice, in the evening and in the morning.

Con đảnh lễ sáng chiều (Sāyaṃpātaṃ namassāmī), tức là con đảnh lễ hai lần, vào buổi chiều và buổi sáng.

Yathā devā tāvatiṃsā devā viya āsāvatīlataṃ sāyaṃpātañca payirupāsantīti sambandho.

Just as devas, like the Tāvatiṃsa devas, attend upon the Āsāvatī vine morning and evening, this is the connection.

Như chư thiên (Yathā devā) cõi Đao Lợi phụng thờ dây leo Āsāvatī sáng chiều, đó là mối liên hệ.

1959

508. Avañjhā pāricariyāti yasmā buddhadassanahetu nibbānappatti ahosi, tasmā buddhapāricariyā vattapaṭipattikiriyā avañjhā atucchā namassanā paṇāmakiriyā ca amoghā atucchā.

508. My service was not in vain because Nibbāna was attained due to seeing the Buddha; therefore, the service to the Buddha, the performance of the vows and practices, was not in vain, not futile; and the homage (act of prostration) was not fruitless (not empty).

508. Sự phụng thờ không vô ích (Avañjhā pāricariyā) là vì nhờ nhìn thấy Đức Phật mà con đạt được Niết Bàn, do đó, sự phụng thờ Đức Phật, việc thực hành các hạnh, không vô ích (avañjhā), không trống rỗng, và sự đảnh lễ (namassanā) cũng không vô ích (amoghā), không trống rỗng.

Tathā hi dūrāgataṃ dūrato saṃsāraddhānato āgatampi, santaṃ saṃvijjamānaṃ khaṇoyaṃ ayaṃ buddhuppādakkhaṇo na virādhayi nātikkami, maṃ atikkamitvā na gatoti attho.

Indeed, this moment (this moment of the Buddha's arising), even though come from afar (come from the distant path of saṃsāra), being present, did not pass me by (did not go past me), this is the meaning.

Thật vậy, khoảnh khắc này (khaṇoyaṃ), khoảnh khắc Đức Phật xuất hiện, đến từ xa (dūrāgataṃ), tức là đến từ con đường luân hồi xa xôi, và hiện hữu (santaṃ), đã không trôi qua (na virādhayi), tức là không vượt qua con, đó là nghĩa.

1960

509. Buddhadassanahetu nibbānappatto ahaṃ āyatiṃ uppajjanakabhave mama paṭisandhiṃ vicinanto upaparikkhanto na passāmīti sambandho.

509. I, having attained Nibbāna due to seeing the Buddha, examining (investigating) my rebirth in future existences, do not see it, this is the connection.

509. Nhờ nhìn thấy Đức Phật mà con đạt được Niết Bàn, con tìm kiếm (vicinanto) sự tái sinh của con trong các kiếp tương lai nhưng không thấy, đó là mối liên hệ.

Nirūpadhi khandhūpadhikilesūpadhīhi virahito vippamutto sabbakilesehi vinābhūto upasanto kilesapariḷāhābhāvena santamānaso carāmi ahanti sambandho.

Without substratum (free from the substratum of aggregates and defilements), released (free from all defilements), at peace (with a tranquil mind due to the absence of the fever of defilements), I wander, this is the connection.

Con không còn chấp thủ (nirūpadhi), tức là không còn các chấp thủ về uẩn và chấp thủ về phiền não, con hoàn toàn giải thoát (vippamutto) khỏi tất cả phiền não, con an tịnh (upasanto), tâm con an tịnh vì không còn sự thiêu đốt của phiền não, đó là mối liên hệ.

1961

510. Puna attano buddhadassanāya upamaṃ dassento yathāpi padumaṃ nāmātiādimāha.

510. Again, showing an analogy for seeing the Buddha, he spoke, beginning with " just as a lotus."

510. Để chỉ ra sự ví dụ về việc nhìn thấy Đức Phật của mình, Đức Phật đã nói câu: "Như hoa sen" (yathāpi padumaṃ nāmā) và các câu tiếp theo.

Sūriyaraṃsena sūriyaraṃsisamphassena yathā padumaṃ nāma api pupphati vikasati mahāvīra vīruttama ahaṃ tathā eva buddharaṃsena buddhena bhagavatā desitadhammaraṃsippabhāvena pupphitoti attho.

O Great Hero, just as a lotus blooms (opens) by the rays of the sun (by the touch of the sun's rays), so too, I have bloomed by the rays of the Buddha (by the radiance of the Dhamma taught by the Blessed Buddha), this is the meaning.

Trong đó, nhờ ánh sáng mặt trời (sūriyaraṃsena), nhờ sự tiếp xúc với tia nắng mặt trời, hoa sen nở (pupphati) như thế nào, bạch Đại Anh Hùng (mahāvīra), con cũng vậy, nhờ ánh sáng của Đức Phật (buddharaṃsena), tức là nhờ ánh sáng của Pháp được Đức Phật thuyết giảng, con đã nở hoa, đó là nghĩa.

1962

511-12. Puna buddhadassanena nibbānadassanaṃ dīpento yathā balākātiādimāha.

511-12. Again, illuminating the seeing of Nibbāna through seeing the Buddha, he spoke, beginning with " just as a crane."

511-12. Để chỉ ra sự nhìn thấy Niết Bàn nhờ nhìn thấy Đức Phật, Đức Phật đã nói câu: "Như chim sếu" (yathā balākā) và các câu tiếp theo.

Tattha balākayonimhi balākajātiyaṃ sadā sabbasmiṃ kāle pumā puriso yathā na vijjati.

Therein, in the species of cranes, at all times, a male (person) is not found.

Trong đó, trong loài sếu (balākayonimhi), luôn luôn (sadā) không có con đực (pumā) vào mọi thời điểm.

Pume avijjamāne kathaṃ balākānaṃ gabbhaggahaṇaṃ hotīti ce?

If a male is not found, how do cranes conceive?

Nếu không có con đực, làm sao chim sếu có thể thụ thai?

Meghesu gajjamānesu saddaṃ karontesu meghagajjanaṃ sutvā tā balākiniyo sadā sabbakāle gabbhaṃ gaṇhanti aṇḍaṃ dhārentīti attho.

When the clouds thunder, making sound, having heard the thunder of the clouds, those cranes always conceive, meaning they bear eggs.

Khi mây gầm thét (gajjamānesu), phát ra tiếng động, nghe tiếng sấm, chúng (tā) chim sếu luôn luôn (sadā) thụ thai (gabbhaṃ gaṇhanti), tức là mang trứng, đó là nghĩa.

Yāva yattakaṃ kālaṃ megho na gajjati megho saddaṃ na karoti, tāva tattakaṃ kālaṃ ciraṃ cirakālena gabbhaṃ aṇḍaṃ dhārenti.

As long as the cloud does not thunder, for that long a time, they long bear the fetus, the egg.

Cho đến khi (yāva) mây không gầm thét (megho na gajjati), tức là mây không phát ra tiếng động, cho đến thời gian đó, chúng mang thai (gabbhaṃ) trứng lâu (ciraṃ) dài.

Yadā yasmiṃ kāle megho pavassati pakārena gajjitvā vassati vuṭṭhidhāraṃ paggharati, tadā tasmiṃ kāle bhārato gabbhadhāraṇato parimuccanti aṇḍaṃ pātentīti attho.

When the cloud rains down, having thundered powerfully, it rains, pouring down streams of rain; then, at that time, they are released from the burden of bearing the fetus, meaning they lay eggs.

Khi (yadā) mây mưa (pavassati), tức là gầm thét rồi đổ mưa, trút dòng nước mưa, vào thời điểm đó, chúng giải thoát (parimuccanti) khỏi gánh nặng (bhārato) của việc mang thai, tức là đẻ trứng, đó là nghĩa.

1963

513. Tato paraṃ upameyyasampadaṃ dassento padumuttarabuddhassātiādimāha.

After that, showing the application of the simile, he speaks of Padumuttara Buddha and so on.

513. Sau đó, để chỉ ra sự tương đồng với ví dụ, Đức Phật đã nói câu: "Của Đức Phật Padumuttara" (padumuttarabuddhassā) và các câu tiếp theo.

Padumuttarassa buddhassa dhammameghena vohāraparamatthadesanāsaṅkhātameghena gajjato gajjantassa desentassa dhammameghassa saddena ghosānusārena ahaṃ tadā dhammagabbhaṃ vivaṭṭūpanissayaṃ dānasīlādipuññasambhāragabbhaṃ agaṇhiṃ gahesiṃ tathāti sambandho.

By the Dhamma-cloud of Padumuttara Buddha, by the Dhamma-cloud in the form of conventional and ultimate teachings, as he thundered, as he taught, by the sound of the Dhamma-cloud, I then conceived the Dhamma-fetus, the fetus of meritorious wholesome deeds such as generosity and morality, which is a condition for liberation. The connection is thus.

Khi Đức Phật Padumuttara gầm thét (gajjato) với tiếng sấm Pháp (dhammameghena), tức là thuyết giảng với tiếng sấm Pháp bao gồm giáo lý quy ước và giáo lý tối hậu, con đã thụ thai Pháp (dhammagabbhaṃ) vào lúc đó, tức là thụ thai hạt giống các công đức như bố thí, trì giới, v.v., là duyên lành dẫn đến Niết Bàn, đó là mối liên hệ.

1964

514. Satasahassupādāya kappasatasahassaṃ ādiṃ katvā puññagabbhaṃ dānasīlādipuññasambhāraṃ ahaṃ dharemi pūremi.

From one hundred thousand aeons onwards, I bore and completed the fetus of merit, the accumulation of meritorious deeds such as generosity and morality.

514. Bắt đầu từ một trăm ngàn (satasahassupādāya) đại kiếp, con mang (dharemi) hạt giống công đức (puññagabbhaṃ), tức là các công đức bố thí, trì giới, v.v.

Yāva dhammamegho dhammadesanā na gajjati buddhena na desīyati, tāva ahaṃ bhārato saṃsāragabbhabhārato nappamuccāmi na mocemi na visuṃ bhavāmīti sambandho.

As long as the Dhamma-cloud, the teaching of the Dhamma, does not thunder, is not taught by the Buddha, so long am I not released from the burden of the samsaric fetus, not freed, not separate. This is the connection.

Cho đến khi (yāva) mây Pháp (dhammamegho), tức là giáo lý, không gầm thét (na gajjati), tức là không được Đức Phật thuyết giảng, con không giải thoát (nappamuccāmi) khỏi gánh nặng (bhārato) của thai tạng luân hồi, tức là con không thể tách rời, đó là mối liên hệ.

1965

515. Bhante, sakyamuni sakyavaṃsappabhava yadā yasmiṃ kāle suddhodanamahārājassa tava pitu ramme ramaṇīye kapilavatthave kapilavatthunāmake nagare tuvaṃ dhammameghena gajjati ghoseti, tadā tasmiṃ kāle ahaṃ bhārato saṃsāragabbhabhārato parimucciṃ mutto ahosinti sambandho.

"Venerable Sir, Sakyamuni, scion of the Sakya clan, when you thunder with the Dhamma-cloud in Kapilavatthu, the delightful city of Suddhodana, your father, then, at that time, I was released from the burden of the samsaric fetus." This is the connection.

515. Bạch Thế Tôn, Bậc Hiền giả dòng Sakya (sakyamuni), bậc xuất thân từ dòng Sakya, khi (yadā) Ngài gầm thét (gajjati) với tiếng sấm Pháp trong thành Kapilavatthu (kapilavatthave) xinh đẹp (ramme) của phụ vương Ngài, Đức vua Suddhodana, vào thời điểm đó, con đã giải thoát (parimucciṃ) khỏi gánh nặng (bhārato) của thai tạng luân hồi, đó là mối liên hệ.

1966

516. Tato paraṃ attanā adhigate maggaphale dassento suññatantiādimāha.

After that, showing the paths and fruits he attained, he speaks of emptiness and so on.

516. Sau đó, để chỉ ra các đạo quả mà mình đã chứng đắc, Đức Phật đã nói câu: "Không" (suññataṃ) và các câu tiếp theo.

Tattha attaattaniyādīnaṃ abhāvato suññataṃ vimokkhañca rāgadosamohasabbakilesanimittānaṃ abhāvato, animittaṃ vimokkhañca taṇhāpaṇidhissa abhāvato, appaṇihitaṃ vimokkhañca ariyamaggaṃ adhigañchiṃ bhāvesinti sambandho.

There, due to the absence of a self and anything pertaining to a self, I attained and developed the emptiness liberation; and due to the absence of the signs of craving, hatred, delusion, and all defilements, the signless liberation; and due to the absence of the aspiration of craving, the undirected liberation, the Noble Path. This is the connection.

Trong đó, con đã chứng đắc, đã tu tập giải thoát Không (suññataṃ) vì không có ngã và ngã sở, giải thoát Vô Tướng (animittaṃ) vì không có các tướng của tham, sân, si và tất cả phiền não, và giải thoát Vô Nguyện (appaṇihitaṃ) vì không có sự ước muốn của ái, và con đã tu tập Thánh Đạo, đó là mối liên hệ.

Caturo ca phale sabbeti cattāri sāmaññaphalāni sabbāni sacchi akāsinti attho.

And all four fruits means, he realized all four fruits of recluseship.

Tất cả bốn quả (caturo ca phale sabbe), tức là con đã chứng đắc tất cả bốn Sa-môn quả, đó là nghĩa.

Dhammevaṃ vijaṭayiṃ ahanti ahaṃ evaṃ sabbadhamme jaṭaṃ gahanaṃ vijaṭayiṃ viddhaṃsesinti attho.

Thus did I untangle the Dhamma means, I thus untangled, completely destroyed, the entanglement or complexity of all phenomena.

Con đã gỡ rối tất cả pháp như vậy (Dhammevaṃ vijaṭayiṃ ahaṃ), tức là con đã gỡ rối, đã phá tan tất cả các pháp rối rắm, đó là nghĩa.

1967

Dutiyabhāṇavāravaṇṇanā samattā.

The commentary on the second recitation section is concluded.

Phần chú giải chương thứ hai đã hoàn tất.

1968

517. Tato paraṃ attanā adhigatavisesameva dassento aparimeyyupādāyātiādimāha.

After that, showing his special attainments, he speaks of from measureless and so on.

517. Sau đó, để chỉ ra những đặc biệt mà mình đã chứng đắc, Đức Phật đã nói câu: "Bắt đầu từ vô lượng" (aparimeyyupādāyā) và các câu tiếp theo.

Tattha na parimeyyoti aparimeyyo, saṃvaccharagaṇanavasena pametuṃ saṅkhātuṃ asakkuṇeyyoti attho.

There, immeasurable means that which cannot be measured, meaning that which cannot be counted or calculated by the enumeration of years.

Trong đó, cái không thể đo lường được gọi là aparimeyyo (vô lượng), tức là không thể đếm, không thể tính toán theo số năm, đó là nghĩa.

Taṃ aparimeyyaṃ kappaṃ upādāya ādiṃ katvā tava sāsanaṃ tuyhaṃ sāsanaṃ ‘‘anāgate gotamassa bhagavato sāsane vinayadharānaṃ aggo bhaveyya’’nti evaṃ patthemi.

Taking that immeasurable aeon as a starting point, I aspired for your Dispensation, your teaching, saying, "May I be foremost among the Vinaya-holders in the Dispensation of Gotama Buddha in the future."

Nương theo vô số kiếp ấy, lấy giáo pháp của Ngài làm khởi điểm, tôi đã cầu nguyện rằng: ‘‘Trong giáo pháp của Đức Gotama trong tương lai, tôi sẽ là bậc tối thượng trong số những người giữ giới luật’’.

Atītatthe vattamānavacanaṃ, patthesinti attho.

The present tense refers to the past tense, meaning "I aspired."

Thì động từ ở thì hiện tại (vattamānavacanaṃ) được dùng với nghĩa quá khứ (atītatthe), có nghĩa là đã cầu nguyện (patthesinti attho).

So me atthoti so patthanāsaṅkhāto attho me mayā anuppatto nipphāditoti attho.

That aim of mine means, that aim in the form of an aspiration by me has been attained, accomplished.

So me attho có nghĩa là sự cầu nguyện ấy, me do tôi anuppatto đã thành tựu.

Anuttaraṃ santipadaṃ nibbānaṃ anuppattaṃ adhigatanti sambandho.

The supreme state of peace, Nibbāna, has been attained. This is the connection.

Có liên hệ rằng santipadaṃ Niết Bàn vô thượng đã thành tựu, đã đạt được.

1969

518. So ahaṃ adhigatattā vinaye vinayapiṭake pāramiṃ patto pariyosānappatto.

Since I have attained it, I have reached perfection in the Vinaya, in the Vinaya Piṭaka.

518. Vì tôi đã đạt được điều đó, vinaye trong tạng Luật, tôi pāramiṃ patto đã đạt đến sự hoàn hảo.

Yathāpi pāṭhiko isīti yathā padumuttarassa bhagavato sāsane vinayadharānaṃ aggo isi bhikkhu pāṭhiko pākaṭo ahosi, tathevāhanti attho.

Just as the reciter-sage was a renowned bhikkhu, the foremost among the Vinaya-holders in the Dispensation of Padumuttara Buddha, so too am I. This is the meaning.

Yathāpi pāṭhiko isī có nghĩa là: Giống như vị Tỳ khưu đạo sĩ Pāṭhika nổi tiếng là bậc tối thượng trong số những người giữ giới luật trong giáo pháp của Đức Phật Padumuttara, thì tôi cũng vậy.

Na me samasamo atthīti vinayadhāritāya me mayā samasamo samāno añño na atthīti attho.

There is none equal to me means, there is no one else equal to me in terms of holding the Vinaya.

Na me samasamo atthī có nghĩa là: Không có ai khác ngang bằng với tôi về sự trì giữ giới luật.

Sāsanaṃ ovādānusāsanīsaṅkhātaṃ sāsanaṃ dhāremi pūremīti attho.

I uphold and fulfill the Dispensation, the Dispensation in the form of advice and guidance. This is the meaning.

Sāsanaṃ có nghĩa là tôi hoàn thành giáo pháp, tức là lời giáo huấn và sự hướng dẫn.

1970

519. Punapi attano visesaṃ dassento vinaye khandhake cāpītiādimāha.

Again, showing his special qualities, he speaks of in the Vinaya and the Khandhakas and so on.

519. Lại nữa, để chỉ rõ sự đặc biệt của mình, Ngài nói: vinaye khandhake cāpī và vân vân.

Tattha vinayeti ubhatovibhaṅge.

There, in the Vinaya means in both Vibhaṅgas.

Trong đó, vinaye là trong hai phần Phân Tích (Ubhatovibhaṅga).

Khandhaketi mahāvaggacūḷavagge.

In the Khandhakas means in the Mahāvagga and Cūḷavagga.

Khandhake là trong Đại Phẩm và Tiểu Phẩm.

Tikacchede cāti tikasaṅghādisesatikapācittiyādike ca.

And in the Tikaccheda means in the Tika-saṅghādisesa, Tika-pācittiya and so on.

Tikacchede cā là trong các điều Tikasaṅghādisesa, Tikapācittiya và vân vân.

Pañcameti parivāre ca.

In the fifth means in the Parivāra.

Pañcame là trong phần Phụ Lục (Parivāra).

Ettha etasmiṃ sakale vinayapiṭake mayhaṃ vimati dveḷhakaṃ natthi na saṃvijjati.

Herein, in this entire Vinaya Piṭaka, doubt or perplexity is not to be found for me.

Ettha trong toàn bộ tạng Luật này, tôi vimati không có sự nghi ngờ, không có sự phân vân.

Akkhareti vinayapiṭakapariyāpanne a-kārādike akkhare.

In the letters means in the letters like "a" and so on, pertaining to the Vinaya Piṭaka.

Akkhare là trong các chữ cái a-kāra và vân vân thuộc tạng Luật.

Byañjaneti ka-kārādike byañjane vā me vimati saṃsayo natthīti sambandho.

And in the syllables means in the syllables like "ka" and so on, doubt or uncertainty is not for me. This is the connection.

Có liên hệ rằng: Hoặc tôi vimati không có sự nghi ngờ trong byañjane các phụ âm ka-kāra và vân vân.

1971

520. Niggahe paṭikamme cāti pāpabhikkhūnaṃ niggahe ca sāpattikānaṃ bhikkhūnaṃ parivāsadānādike paṭikamme ca ṭhānāṭṭhāne ca kāraṇe ca akāraṇe ca kovido chekoti attho.

In reprimand and restoration means, he is skilled and adept in the reprimand of errant bhikkhus and in the restoration of bhikkhus who have committed offenses, such as granting them temporary probation (parivāsa), and also in proper and improper circumstances.

520. Niggahe paṭikamme cā có nghĩa là: Trong việc chế ngự các Tỳ khưu xấu và trong việc phục hồi (paṭikamma) các Tỳ khưu phạm giới bằng cách cho họ thời gian biệt trú (parivāsa) và vân vân, tôi ṭhānāṭṭhāne trong việc đúng và không đúng, trong nguyên nhân và phi nguyên nhân, tôi kovido là người khéo léo.

Osāraṇe ca tajjanīyādikammassa paṭippassaddhivasena osāraṇe pavesane ca.

And in reinstatement, meaning in the withdrawal of the act of censure and so on, and in the admission (of bhikkhus).

Và trong osāraṇe việc phục hồi (osāraṇa) bằng cách làm dịu đi các hành phạt như khiển trách (tajjanīya) và trong việc chấp nhận trở lại (pavesana).

Vuṭṭhāpane ca āpattito vuṭṭhāpane nirāpattikaraṇe ca chekoti sambandho.

And in raising up, meaning in raising up from an offense and making one free from offenses, he is skilled. This is the connection.

Có liên hệ rằng: Và trong vuṭṭhāpane việc thoát khỏi tội lỗi, trong việc làm cho không còn tội lỗi, tôi là người khéo léo.

Sabbattha pāramiṃ gatoti sabbasmiṃ vinayakamme pariyosānaṃ patto, dakkho chekoti attho.

Having reached perfection in all things means, he has reached the culmination in all matters of Vinaya, he is proficient and skilled.

Sabbattha pāramiṃ gato có nghĩa là: Trong tất cả các hành vi liên quan đến giới luật, tôi đã đạt đến sự hoàn hảo, tôi là người tài giỏi, khéo léo.

1972

521. Vinaye khandhake cāpīti vuttappakāre vinaye ca khandhake ca, padaṃ suttapadaṃ nikkhipitvā paṭṭhapetvā.

In the Vinaya and the Khandhakas, in the Vinaya and Khandhakas as stated, having inserted and established a word, a sutta passage.

521. Vinaye khandhake cāpī là trong tạng Luật và các Phẩm đã được đề cập, padaṃ suttapadaṃ nikkhipitvā đã thiết lập.

Ubhato viniveṭhetvāti vinayato khandhakato cāti ubhayato nibbattetvā vijaṭetvā nayaṃ āharitvā.

Having untangled both ways means, having drawn out the method, having clarified and untangled from both the Vinaya and the Khandhakas.

Ubhato viniveṭhetvā có nghĩa là: Đã rút ra và làm sáng tỏ phương pháp từ cả hai bên, từ tạng Luật và từ các Phẩm.

Rasatoti kiccato.

In meaning means in function.

Rasato có nghĩa là từ chức năng.

Osareyyaṃ osāraṇaṃ karomīti attho.

I would bring down means I perform the bringing down (of meaning).

Osareyyaṃ có nghĩa là tôi thực hiện việc phục hồi (osāraṇa).

1973

522. Niruttiyā ca kusaloti ‘‘rukkho paṭo kumbho mālā citta’’ntiādīsu vohāresu cheko.

And skilled in etymology means, he is adept in usages such as "tree, cloth, pot, garland, mind" and so on.

522. Niruttiyā ca kusalo có nghĩa là: Khéo léo trong các cách diễn đạt như ‘‘cây, vải, bình, vòng hoa, bức tranh’’ và vân vân.

Atthānatthe ca kovidoti atthe vaḍḍhiyaṃ anatthe hāniyañca kovido dakkhoti attho.

And proficient in what is beneficial and not beneficial means, he is adept and skilled in what leads to increase (benefit) and what leads to decrease (non-benefit).

Atthānatthe ca kovido có nghĩa là: Khéo léo, tài giỏi trong sự tăng trưởng (attha) và sự suy giảm (anattha).

Anaññātaṃ mayā natthīti vinayapiṭake sakale vā piṭakattaye mayā anaññātaṃ aviditaṃ apākaṭaṃ kiñci natthīti attho.

Nothing is unknown to me means, in the entire Vinaya Piṭaka, or even in the three Piṭakas, there is nothing unknown, unnoticed, or unclear to me.

Anaññātaṃ mayā natthī có nghĩa là: Trong toàn bộ tạng Luật hoặc trong toàn bộ ba tạng, không có điều gì mà tôi không biết, không rõ ràng.

Ekaggo satthu sāsaneti buddhasāsane ahameva eko vinayadharānaṃ aggo seṭṭho uttamoti attho.

Foremost in the Teacher's Dispensation means, I alone am the foremost, the best, the supreme among the Vinaya-holders in the Buddha's Dispensation.

Ekaggo satthu sāsane có nghĩa là: Trong giáo pháp của Đức Phật, chỉ có tôi là bậc tối thượng, xuất sắc, ưu việt trong số những người giữ giới luật.

1974

523. Rūpadakkhe ahaṃ ajjāti ajja etarahi kāle sakyaputtassa bhagavato sāsane pāvacane ahaṃ rūpadakkhe rūpadassane vinayavinicchayadassane sabbaṃ kaṅkhaṃ sakalaṃ saṃsayaṃ vinodemi vināsemīti sambandho.

As an expert in forms, I now, at this time, in the Dispensation or teaching of the Sakya Son, the Blessed One, as an expert in seeing forms, in discerning Vinaya judgments, I dispel all doubts, I eliminate all uncertainty. This is the connection.

523. Rūpadakkhe ahaṃ ajjā có liên hệ rằng: Ajja etarahi kāle (ngay bây giờ, trong thời điểm hiện tại), trong sāsane (giáo pháp) của sakyaputtassa (Đức Phật Thích Ca), tôi rūpadakkhe (trong việc thấy hình tướng), trong việc phân định giới luật, sabbaṃ kaṅkhaṃ (tất cả mọi nghi ngờ) tôi vinodemi (xua tan).

Chindāmi sabbasaṃsayanti ‘‘ahosiṃ nu kho ahamatītamaddhāna’’ntiādikaṃ (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20; mahāni. 174) kālattayaṃ ārabbha uppannaṃ sabbaṃ soḷasavidhaṃ kaṅkhaṃ chindāmi vūpasamemi sabbaso viddhaṃsemīti attho.

I cut off all doubt means, I cut off, I pacify, I completely destroy all sixteen kinds of doubt that arise concerning the three times, such as, "Was I in the past?" and so on.

Chindāmi sabbasaṃsaya có nghĩa là: Tôi đoạn trừ, làm lắng dịu, hoàn toàn tiêu diệt tất cả mười sáu loại nghi ngờ phát sinh liên quan đến ba thời gian, như ‘‘có phải tôi đã tồn tại trong quá khứ chăng’’ và vân vân.

1975

524. Padaṃ anupadañcāpīti padaṃ pubbapadañca anupadaṃ parapadañca akkharaṃ ekekamakkharañca byañjanaṃ sithiladhanitādidasavidhaṃ byañjanavidhānañca.

A word and also a subsequent word, a preceding word and a subsequent word; and a letter, each single letter; and a syllable, the ten kinds of syllable formation such as loose and strong consonants.

524. Padaṃ anupadañcāpī là tiền từ và hậu từ, akkharaṃ là từng chữ cái, byañjanaṃ là mười loại cách phát âm phụ âm như sithila (nhẹ) và dhanita (nặng).

Nidāneti tena samayenātiādike nidāne ca.

Nidāne means in the introduction, such as "at that time" and so on.

Nidāne là trong phần mở đầu như ‘‘vào thời điểm đó’’ và vân vân.

Pariyosāneti nigamane.

Pariyosāne means in the conclusion.

Pariyosāne là trong phần kết luận.

Sabbattha kovidoti sabbesu chasu ṭhānesu chekoti attho.

Sabbattha kovido means expert in all six places.

Sabbattha kovido có nghĩa là: Khéo léo trong tất cả sáu lĩnh vực này.

1976

525. Tato paraṃ bhagavatoyeva guṇe pakāsento yathāpi rājā balavātiādimāha.

525. After that, proclaiming the qualities of the Blessed One, he said, starting with Just as a mighty king.

525. Sau đó, để tuyên bố những phẩm chất của chính Đức Phật, Ngài nói: yathāpi rājā balavā và vân vân.

Tattha yathā balavā thāmabalasampanno senābalasampanno vā rājā, paraṃ paresaṃ paṭirājūnaṃ senaṃ niggaṇhitvā nissesato gahetvā palāpetvā vā, tape tapeyya santapeyya dukkhāpeyya.

There, just as a mighty king, endowed with physical strength or military might, having completely seized or routed the other army of opposing kings, torments, oppresses, or causes suffering.

Trong đó, giống như balavā (vị vua có sức mạnh thể chất hoặc sức mạnh quân đội), sau khi niggaṇhitvā (hoàn toàn chiếm đoạt hoặc đánh đuổi) quân đội của paraṃ (các vua đối địch), tape (làm khổ, làm đau đớn) họ.

Vijinitvāna saṅgāmanti saṅgāmaṃ parasenāya samāgamaṃ yuddhaṃ vijinitvā visesena jinitvā jayaṃ patvā.

Having conquered the battle means having thoroughly conquered the battle, the encounter with the opposing army, having attained victory.

Vijinitvāna saṅgāma có nghĩa là: Sau khi chiến thắng đặc biệt trận chiến, tức là cuộc đối đầu với quân đội đối phương, sau khi giành được chiến thắng.

Nagaraṃ tattha māpayeti tattha tasmiṃ vijitaṭṭhāne nagaraṃ pāsādahammiyādivibhūsitaṃ vasanaṭṭhānaṃ māpaye kārāpeyyāti attho.

He should build a city there means he should construct a city, a dwelling place adorned with palaces, mansions, and so on, in that conquered territory.

Nagaraṃ tattha māpaye có nghĩa là: Ở nơi chiến thắng đó, Ngài xây dựng một thành phố, một nơi cư trú được trang hoàng bằng các cung điện, nhà lầu và vân vân.

1977

526. Pākāraṃ parikhañcāpīti tattha māpitanagare pākāraṃ sudhādhavalaiṭṭhakāmayapākārañca kārayeti sambandho.

526. A rampart and a moat too means he also builds a rampart of whitewashed bricks for the city built there; this is the connection.

526. Pākāraṃ parikhañcāpī có liên hệ rằng: Ở thành phố được xây dựng đó, Ngài xây dựng một bức tường thành bằng gạch trắng và vôi vữa.

Parikhañcāpi kaddamaparikhaṃ, udakaparikhaṃ, sukkhaparikhañca api kāraye.

And a moat too: he also constructs a mud moat, a water moat, and a dry moat.

Parikhañcāpi cũng xây dựng một con hào bùn, một con hào nước, một con hào khô.

Esikaṃ dvārakoṭṭhakanti nagarasobhanatthaṃ ussāpitaesikāthambhañca mahantaṃ koṭṭhakañca catubhūmakādidvārakoṭṭhakañca kāraye.

A palisade and a gatehouse means he also constructs a palisade post raised for the beautification of the city, and a large gatehouse, a gatehouse of four stories or more.

Esikaṃ dvārakoṭṭhaka là cũng xây dựng một cột trụ esikā được dựng lên để trang trí thành phố và một cổng thành lớn, một cổng thành bốn tầng và vân vân.

Aṭṭālake ca vividheti catubhūmakādibhede atiuccaaṭṭālake ca vividhe nānappakārake bahū kāraye kārāpeyyāti sambandho.

And various watchtowers means he constructs many various watchtowers of diverse kinds, such as those of four stories or more, which are very high; this is the connection.

Có liên hệ rằng: Và vividhe aṭṭālake (các tháp canh cao ngất ngưỡng với nhiều loại khác nhau như bốn tầng và vân vân), Ngài kāraye (xây dựng) nhiều.

1978

527. Siṅghāṭakaṃ caccarañcāti na kevalaṃ pākārādayo kāraye, siṅghāṭakaṃ catumaggasandhiñca caccaraṃ antarāvīthiñca kārayeti sambandho.

527. A crossroad and a public square means not only does he build ramparts and so on, but he also constructs a crossroad, a junction of four roads, and a public square, an inner lane; this is the connection.

527. Siṅghāṭakaṃ caccarañcā có liên hệ rằng: Không chỉ xây dựng tường thành và vân vân, mà còn xây dựng siṅghāṭakaṃ (ngã tư đường) và caccaraṃ (đường phố nội bộ).

Suvibhattantarāpaṇanti suṭṭhu vibhattaṃ vibhāgato koṭṭhāsavantaṃ antarāpaṇaṃ anekāpaṇasahassaṃ kārāpeyyāti attho.

Well-divided market stalls means he should construct many thousands of market stalls, well-divided and proportioned; this is the meaning.

Suvibhattantarāpaṇa có nghĩa là: Xây dựng hàng ngàn cửa hàng được phân chia rõ ràng, có các khu vực riêng biệt.

Kārayeyya sabhaṃ tatthāti tasmiṃ māpitanagare sabhaṃ dhammādhikaraṇasālaṃ kāraye.

He should build an assembly hall there means he builds a hall for judicial proceedings in that constructed city.

Kārayeyya sabhaṃ tatthā có nghĩa là: Ở thành phố được xây dựng đó, Ngài xây dựng một đại sảnh, tức là một sảnh xét xử.

Atthānatthavinicchayaṃ vaḍḍhiñca avaḍḍhiñca vinicchayakaraṇatthaṃ vinicchayasālaṃ kārayeti sambandho.

A court for decisions of right and wrong means he builds a court for deciding on progress and lack of progress; this is the connection.

Có liên hệ rằng: Ngài xây dựng một sảnh xét xử để atthānatthavinicchayaṃ (phân định sự tăng trưởng và sự suy giảm).

1979

528. Nigghātatthaṃ amittānanti paṭirājūnaṃ paṭibāhanatthaṃ.

528. For the suppression of enemies means for repelling opposing kings.

528. Nigghātatthaṃ amittāna là để đẩy lùi các vua đối địch.

Chiddāchiddañca jānitunti dosañca adosañca jānituṃ.

And knowing flaws and lack of flaws means knowing faults and freedom from faults.

Chiddāchiddañca jānitu là để biết được lỗi lầm và không lỗi lầm.

Balakāyassa rakkhāyāti hatthiassarathapattisaṅkhātassa balakāyassa senāsamūhassa ārakkhaṇatthāya so nagarasāmiko rājā, senāpaccaṃ senāpatiṃ senānāyakaṃ mahāmattaṃ ṭhapeti ṭhānantare patiṭṭhapetīti attho.

For the protection of the army means for the protection of the army, the military force consisting of elephants, horses, chariots, and infantry, that king, the lord of the city, appoints a general, a commander-in-chief, a chief minister, to a position of authority; this is the meaning.

Balakāyassa rakkhāyā có liên hệ rằng: Để bảo vệ balakāyassa (đội quân) gồm voi, ngựa, xe và bộ binh, so (vị vua chủ thành đó) ṭhapeti (bổ nhiệm) senāpaccaṃ (tướng quân), tức là vị đại thần chỉ huy quân đội, vào vị trí.

1980

529. Ārakkhatthāya bhaṇḍassāti jātarūparajatamuttāmaṇiādirājabhaṇḍassa ārakkhaṇatthāya samantato gopanatthāya me mayhaṃ bhaṇḍaṃ mā vinassīti nidhānakusalaṃ rakkhaṇe kusalaṃ chekaṃ naraṃ purisaṃ bhaṇḍarakkhaṃ bhaṇḍarakkhantaṃ so rājā bhaṇḍāgāre ṭhapetīti sambandho.

529. For the protection of wealth means for the protection of the king's wealth, such as gold, silver, pearls, and jewels, for its complete safeguarding, so that my wealth may not perish, that king appoints a treasure keeper, a person skilled and adept in protection, in the treasury; this is the connection.

529. Ārakkhatthāya bhaṇḍassā có liên hệ rằng: Để bảo vệ, để giữ gìn chu đáo bhaṇḍassā (kho báu hoàng gia) như vàng, bạc, ngọc trai, đá quý và vân vân, để me (của tôi) bhaṇḍaṃ mā vinassī (kho báu không bị hư hại), vị vua đó ṭhapeti (bổ nhiệm) nidhānakusalaṃ (người khéo léo trong việc bảo vệ), tức là người đàn ông tài giỏi, làm bhaṇḍarakkhaṃ (người giữ kho báu) trong kho báu.

1981

530. Mamatto hoti yo raññoti yo paṇḍito rañño mamatto māmako pakkhapāto hoti.

530. He who is dear to the king means the wise person who is dear to the king, partial to him.

530. Mamatto hoti yo rañño có nghĩa là: Vị học giả nào là người thân cận, có khuynh hướng ủng hộ vua.

Vuddhiṃ yassa ca icchatīti assa rañño vuddhiñca virūḷhiṃ yo icchati kāmeti, tassa itthambhūtassa paṇḍitassa rājā adhikaraṇaṃ vinicchayādhipaccaṃ deti mittassa mittabhāvassa paṭipajjitunti sambandho.

And who desires his prosperity means who desires and wishes for the king's prosperity and growth, to that wise person of such a kind, the king gives jurisdiction, judicial authority, for the purpose of cultivating friendship; this is the connection.

Vuddhiṃ yassa ca icchatī có liên hệ rằng: Vị học giả nào mong muốn sự tăng trưởng và phát triển của vị vua đó, tassa (vị học giả như vậy), vua deti adhikaraṇaṃ (ban cho quyền xét xử), để trở thành mittassa (bạn bè).

1982

531. Uppātesūti ukkāpātadisāḍāhādiuppātesu ca.

531. In omens means in portents such as falling stars and fiery directions.

531. Uppātesū là trong các hiện tượng bất thường như sao băng, lửa cháy hướng và vân vân.

Nimittesūti mūsikacchinnādīsu ‘‘idaṃ nimittaṃ subhaṃ, idaṃ nimittaṃ asubha’’nti evaṃ nimittajānanasatthesu ca.

In signs means in the sciences of knowing signs, such as those indicating "this sign is auspicious, this sign is inauspicious" in relation to things like mouse-bitten objects.

Nimittesūti: trong các dấu hiệu như chuột cắn, v.v., và trong các bộ sách về việc biết dấu hiệu như “dấu hiệu này là tốt, dấu hiệu này là xấu”.

Lakkhaṇesu cāti itthipurisānaṃ hatthapādalakkhaṇajānanasatthesu ca kovidaṃ chekaṃ ajjhāyakaṃ anekesaṃ sissānaṃ byākaraṇavācakaṃ mantadharaṃ vedattayasaṅkhātamantadhārakaṃ paṇḍitaṃ so rājā porohicce purohitaṭṭhānantare ṭhapetīti sambandho.

And in marks means in the sciences of knowing marks on the hands and feet of men and women, that king appoints an expert, a clever teacher who recites grammar to many pupils, a mantra-holder who bears the mantras comprising the three Vedas, a wise person, to the position of royal chaplain; this is the connection.

Lakkhaṇesu cāti: và trong các bộ sách về việc biết các tướng tay chân của nam nữ, vị kovidaṃ (thiện xảo), ajjhāyakaṃ (giáo sư) dạy nhiều học trò về ngữ pháp, mantadharaṃ (người thông thạo kinh Veda) gồm ba bộ Veda, vị học giả đó, nhà vua porohicce (đặt vào chức vị đạo sĩ chủ tế) – đó là cách liên kết câu.

1983

532. Etehaṅgehi sampannoti etehi vuttappakārehi aṅgehi avayavehi sampanno samaṅgībhūto so rājā ‘‘khattiyo’’ti pavuccati kathīyatīti sambandho.

532. Endowed with these constituents means that king, endowed and possessed of these aforementioned constituents or elements, is called a "noble warrior"; this is the connection.

532. Etehaṅgehi sampannoti: vị vua ấy, sampanno (đầy đủ) etehi aṅgehi (các chi phần) đã được nói đến, pavuccati (được gọi là) “khattiyo” (sát-đế-lợi) – đó là cách liên kết câu.

Sadā rakkhanti rājānanti ete senāpaccādayo amaccā sadā sabbakālaṃ taṃ rājānaṃ rakkhanti gopenti.

They always protect the king means these ministers, the generals and so on, always protect and safeguard that king.

Sadā rakkhanti rājānaṃ: những vị quan đại tướng, v.v., này sadā (luôn luôn) rakkhanti (bảo vệ) taṃ rājānaṃ (vị vua ấy).

Kimiva?

Like what?

Như thế nào?

Cakkavākova dukkhitaṃ dukkhappattaṃ sakañātiṃ rakkhanto cakkavāko pakkhī ivāti attho.

Like a ruddy goose protects the distressed means like a ruddy goose bird protecting its distressed kinsman; this is the meaning.

Cakkavākova dukkhitaṃ: như chim cakkavāka bảo vệ đồng loại đang gặp dukkhaṃ (khổ nạn) – đó là ý nghĩa.

1984

533. Tatheva tvaṃ mahāvīrāti vīruttama, yathā so rājā senāpaccādiaṅgasampanno nagaradvāraṃ thaketvā paṭivasati, tatheva tuvaṃ hatāmitto nihatapaccatthiko khattiyo iva sadevakassa lokassa saha devehi pavattamānassa lokassa dhammarājā dhammena samena rājā dasapāramitādhammaparipūraṇena rājabhūtattā ‘‘dhammarājā’’ti pavuccati kathīyatīti sambandho.

533. Even so, great hero, O foremost hero, just as that king, endowed with the constituents of generals and so on, lives having secured the city gate, even so you, having slain your enemies, like a noble warrior, are called a Dharma King for the world with its devas, for the world that exists with the devas, a king by righteousness and fairness, because you have become a king through the perfection of the ten pāramitā-Dhammas, and so on; this is the connection.

533. Tatheva tvaṃ mahāvīrāti: hỡi bậc đại anh hùng, như vị vua ấy với các chi phần của đại tướng, v.v., đóng cổng thành và cư ngụ, cũng vậy, ngài hatāmitto (đã diệt kẻ thù) như một sát-đế-lợi, pavuccati (được gọi là) dhammarājā (Pháp vương) của sadevakassa lokassa (thế giới chư thiên và loài người) vì đã trở thành vua bằng cách viên mãn các pháp mười ba-la-mật – đó là cách liên kết câu.

1985

534. Titthiye nīharitvānāti dhammarājabhāvena paṭipakkhabhūte sakalatitthiye nīharitvā nissesena haritvā nibbisevanaṃ katvā sasenakaṃ dhārañcāpi senāya saha vasavattimārampi nīharitvā.

534. Having driven out the sectarians means, by virtue of being a Dharma King, having driven out, having completely removed, having made non-existent all opposing sectarians, and the hosts of Māra, having driven out Māra, the lord of desires, along with his army.

534. Titthiye nīharitvānāti: với tư cách là Pháp vương, đã nīharitvā (trục xuất) tất cả các ngoại đạo đối nghịch, đã loại bỏ hoàn toàn, đã không còn phục vụ họ, và sasenakaṃ dhārañcāpi đã trục xuất cả Ma vương cùng với quân đội của nó.

Tamandhakāraṃ vidhamitvāti tamasaṅkhātaṃ mohandhakāraṃ vidhamitvā viddhaṃsetvā.

Having dispelled that darkness means having dispelled and destroyed that darkness called delusion.

Tamandhakāraṃ vidhamitvāti: đã vidhamitvā (xua tan), đã phá tan bóng tối vô minh.

Dhammanagaraṃ sattatiṃsabodhipakkhiyadhammasaṅkhātaṃ, khandhāyatanadhātupaṭiccasamuppādabalabojjhaṅgagambhīranayasamantapaṭṭhānadhammasaṅkhātaṃ vā nagaraṃ amāpayi nimmini patiṭṭhāpesīti attho.

He constructed a city of Dhamma, meaning a city comprising the thirty-seven factors of awakening, or a city comprising profound principles such as aggregates, sense-bases, elements, dependent origination, powers, factors of awakening, and universal foundations.

Dhammanagaraṃ (thành Pháp) gồm ba mươi bảy pháp giác chi, hoặc gồm các pháp uẩn, xứ, giới, duyên khởi, lực, giác chi, các pháp thâm diệu có nhiều phương tiện và các pháp Tứ Niệm Xứ – amāpayi (đã xây dựng), đã thiết lập – đó là ý nghĩa.

1986

535. Sīlaṃ pākārakaṃ tatthāti tasmiṃ patiṭṭhāpite dhammanagare catupārisuddhisīlaṃ pākāraṃ.

535. Therein morality is the rampart means the rampart in that established city of Dhamma is the fourfold purified morality.

535. Sīlaṃ pākārakaṃ tatthāti: trong thành Pháp đã thiết lập ấy, sīlaṃ (giới) tứ thanh tịnh là pākāraṃ (tường thành).

Ñāṇaṃ te dvārakoṭṭhakanti te tuyhaṃ sabbaññutaññāṇaāsayānusayañāṇaanāgataṃsañāṇaatītaṃsañāṇādikameva ñāṇaṃ dvārakoṭṭhakanti attho.

Your knowledge is the gatehouse means your all-encompassing knowledge, knowledge of dispositions and underlying tendencies, knowledge of the future, knowledge of the past, and so on, that very knowledge is the gatehouse; this is the meaning.

Ñāṇaṃ te dvārakoṭṭhakaṃ: te tuyhaṃ (tuệ của ngài) như tuệ toàn tri, tuệ tùy miên, tuệ vị lai, tuệ quá khứ, v.v., chính là dvārakoṭṭhakaṃ (cổng thành) – đó là ý nghĩa.

Saddhā te esikā vīrāti, bhante, asithilaparakkama te tuyhaṃ dīpaṅkarapādamūlato pabhuti sabbaññutaññāṇakāraṇā saddahanasaddhā ussāpitaalaṅkāraalaṅkatathambhoti attho.

Faith is your palisade, O hero; Venerable Sir, O hero of unflagging effort, your faith, the conviction that has been the cause of omniscience since the foot of Dīpaṅkara, is the raised and adorned palisade post; this is the meaning.

Saddhā te esikā vīrāti: Bạch Thế Tôn, bậc tinh tấn không lay chuyển, te tuyhaṃ (tín của ngài) từ dưới chân Đức Phật Dīpaṅkara, là saddahanasaddhā (niềm tin kiên cố) vì tuệ toàn tri, là ussāpitaalaṅkāraalaṅkatathambho (cột trụ được trang hoàng lộng lẫy) – đó là ý nghĩa.

Dvārapālo ca saṃvaroti te tuyhaṃ chadvārikasaṃvaro rakkhāvaraṇagutti dvārapālo dvārarakkhakoti attho.

And restraint is the doorkeeper means your sixfold sensory restraint, the protective barrier and guard, is the doorkeeper, the gate guard; this is the meaning.

Dvārapālo ca saṃvaro: te tuyhaṃ (sự phòng hộ) sáu căn là rakkhāvaraṇagutti (sự bảo vệ), là dvārapālo (người gác cổng) – đó là ý nghĩa.

1987

536. Satipaṭṭhānamaṭṭālanti te tuyhaṃ catusatipaṭṭhānaaṭṭālamuṇḍacchadanaṃ.

536. Mindfulness is the watchtower means your watchtower, the roof, is the four foundations of mindfulness.

536. Satipaṭṭhānaṃ aṭṭālaṃ: te tuyhaṃ (bốn niệm xứ) là aṭṭālamuṇḍacchadanaṃ (tháp canh).

Paññā te caccaraṃ muneti, bhante, mune ñāṇavanta te tuyhaṃ pāṭihāriyādianekavidhā paññā caccaraṃ maggasamodhānaṃ nagaravīthīti attho.

Wisdom is your public square, O sage; Venerable Sir, O sage, O knower, your many kinds of wisdom, such as miraculous powers, are the public square, the convergence of roads, the city street; this is the meaning.

Paññā te caccaraṃ mune: Bạch Thế Tôn, bậc trí tuệ, te tuyhaṃ (tuệ của ngài) với nhiều loại như thần thông, v.v., là caccaraṃ (đường phố), là con đường của thành phố – đó là ý nghĩa.

Iddhipādañca siṅghāṭanti tuyhaṃ chandavīriyacittavīmaṃsasaṅkhātā cattāro iddhipādā siṅghāṭaṃ catumaggasanti.

And the bases of psychic power are the crossroads means your four bases of psychic power—will, energy, mind, and investigation—are the crossroads, the junction of four roads.

Iddhipādañca siṅghāṭaṃ: tuyhaṃ (bốn thần túc) gồm dục, tinh tấn, tâm, và quán là siṅghāṭaṃ (ngã tư) của bốn con đường.

Dhammavīthi sumāpitanti sattatiṃsabodhipakkhiyadhammasaṅkhātāya vīthiyā suṭṭhu māpitaṃ sajjitaṃ, taṃ dhammanagaranti attho.

"The Dhamma path is well-constructed" means that the path, consisting of the thirty-seven bodhipakkhiyadhammas, is well-made and prepared; this is the meaning of the city of Dhamma.

Dhammavīthi sumāpita: dhammanagaraṃ (thành Pháp) ấy được suṭṭhu māpitaṃ (xây dựng tốt đẹp), được trang bị bằng con đường Pháp gồm ba mươi bảy pháp giác chi – đó là ý nghĩa.

1988

537. Suttantaṃ abhidhammañcāti tava tuyhaṃ ettha dhammanagare suttantaṃ abhidhammaṃ vinayañca kevalaṃ sakalaṃ suttageyyādikaṃ navaṅgaṃ buddhavacanaṃ dhammasabhā dhammādhikaraṇasālāti attho.

537. "The Suttanta and Abhidhamma" means that in this city of Dhamma of yours, the Suttanta, Abhidhamma, and Vinaya—the entire nine-fold Buddha-word comprising suttas, geyyas, and so forth—are the assembly hall of Dhamma (dhammasabhā), the hall of Dhamma-jurisdiction, this is the meaning.

537. Suttantaṃ abhidhammañcāti: tava tuyhaṃ (kinh tạng, vi diệu pháp và luật tạng) kevalaṃ (toàn bộ) chín phần Phật ngôn như kinh, kệ, v.v., ettha dhammanagare (trong thành Pháp này) là dhammasabhā (pháp đường) – đó là ý nghĩa.

1989

538. Suññataṃ animittañcāti anattānupassanāvasena paṭiladdhaṃ suññatavihārañca, aniccānupassanāvasena paṭiladdhaṃ animittavihārañca.

538. "Suññata (emptiness) and animitta (signless)" refers to the abiding in emptiness attained through insight into non-self, and the abiding in the signless attained through insight into impermanence.

538. Suññataṃ animittañcāti: trú xứ suññata (không) đạt được nhờ quán vô ngã, và trú xứ animitta (vô tướng) đạt được nhờ quán vô thường.

Vihārañcappaṇihitanti dukkhānupassanāvasena paṭiladdhaṃ appaṇihitavihārañca.

"And the appaṇihita (unwished for) abiding" refers to the abiding in the unwished for attained through insight into suffering.

Vihārañcappaṇihitaṃ: và trú xứ appaṇihita (vô nguyện) đạt được nhờ quán khổ.

Āneñjañcāti acalaṃ aphanditaṃ catusāmaññaphalasaṅkhātaṃ āneñjavihārañca.

"And āneñja (immovability)" refers to the unwavering and unshaking abiding in imperturbability, which is the four sāmaññaphalas.

Āneñjañcāti: và trú xứ āneñja (bất động), không lay chuyển, gồm bốn quả Sa-môn.

Nirodho cāti sabbadukkhanirodhaṃ nibbānañca.

"And nirodha (cessation)" refers to Nibbāna, the cessation of all suffering.

Nirodho cāti: và nirodho (sự đoạn diệt) tất cả khổ, Niết Bàn.

Esā dhammakuṭī tavāti esā sabbanavalokuttaradhammasaṅkhātā tava tuyhaṃ dhammakuṭi vasanagehanti attho.

"This is your Dhamma-hut" means that this Dhamma-hut, consisting of all the nine supramundane qualities, is your dwelling place.

Esā dhammakuṭī tavāti: esā (tịnh xá Pháp) gồm tất cả các pháp siêu thế mới mẻ này là tava tuyhaṃ (tịnh xá) để an trú – đó là ý nghĩa.

1990

539. Paññāya aggo nikkhittoti paññāvasena paññavantānaṃ aggo.

539. "Supreme in wisdom" means supreme among the wise due to his wisdom.

539. Paññāya aggo nikkhitto: được đặt làm bậc tối thượng về tuệ.

Iti bhagavatā nikkhitto ṭhapito thero paṭibhāne ca paññāya kattabbe kicce, yuttamuttapaṭibhāne vā kovido cheko nāmena sāriputtoti pākaṭo tava tuyhaṃ dhammasenāpati tayā desitassa piṭakattayadhammasamūhassa dhāraṇato pati padhāno hutvā senākiccaṃ karotīti attho.

Thus, the elder placed by the Bhagavā, well-known by the name Sāriputta, skillful in wisdom and in the task to be done by wisdom, or in appropriate and apt eloquence, becomes the commander of your Dhamma, being foremost in retaining the collection of the three piṭakas taught by you, and thus performs the duty of a commander; this is the meaning.

Vị Trưởng lão được Đức Thế Tôn nikkhitto (đặt) như vậy, paṭibhāne (thiện xảo) trong công việc cần làm bằng tuệ, hoặc thiện xảo trong ứng đối hợp lý, được biết đến nāmena Sāriputto (tên là Xá-lợi-phất), là tava (Pháp tướng quân) của ngài, là chủ yếu trong việc dhāraṇato (trì giữ) toàn bộ Tam Tạng Pháp do ngài thuyết giảng, và thực hiện công việc của một tướng quân – đó là ý nghĩa.

1991

540. Cutūpapātakusaloti bhante muni, cutūpapāte cutiyā upapattiyā ca kusalo cheko.

540. "Skilled in passing away and rebirth," venerable sage, means skilled in passing away and rebirth.

540. Cutūpapātakusaloti: Bạch Thế Tôn, bậc trí tuệ, kusalo (thiện xảo) trong cutiyā upapattiyā ca (sự chết và sự tái sinh).

Iddhiyā pāramiṃ gatoti ‘‘ekopi hutvā bahudhā hoti, bahudhāpi hutvā eko hotī’’tiādinā (dī. ni. 1.238; paṭi. ma. 1.102) vuttāya iddhippabhedāya pāramiṃ pariyosānaṃ gato patto nāmena kolito nāma moggallānatthero porohicco tava tuyhaṃ purohitoti sambandho.

"Attained perfection in psychic power" refers to the elder Moggallāna, named Kolita, who has reached the ultimate perfection in the various kinds of psychic power described as "being one, he becomes many; being many, he becomes one," and so forth; he is your family priest (porohicco)—this is the connection.

Iddhiyā pāramiṃ gatoti: đã gato (đạt đến) pāramiṃ (sự viên mãn) của các loại thần thông đã được nói đến như “một người có thể trở thành nhiều, nhiều người có thể trở thành một”, v.v., vị Trưởng lão tên là Kolita, tức Moggallāna, là tava tuyhaṃ porohicco (đạo sĩ chủ tế của ngài) – đó là cách liên kết câu.

1992

541. Porāṇakavaṃsadharoti bhante mune, ñāṇavantaṃ porāṇassa vaṃsassa dhārako, paramparajānanako vā uggatejo pākaṭatejo, durāsado āsādetuṃ ghaṭṭetuṃ dukkho asakkuṇeyyoti attho.

541. "Bearer of the ancient lineage," venerable sage, means the one who knows the ancient lineage, or one who knows the tradition from generation to generation; of formidable splendor, of manifest brilliance; difficult to approach, meaning difficult to offend or attack, unassailable.

541. Porāṇakavaṃsadharoti: Bạch Thế Tôn, bậc trí tuệ, là dhārako (người trì giữ) dòng dõi cổ xưa, hoặc là người biết truyền thống, uggatejo (uy lực hiển hách), durāsado (khó tiếp cận), khó va chạm, không thể tấn công – đó là ý nghĩa.

Dhutavādiguṇenaggoti tecīvarikaṅgādīni terasa dhutaṅgāni vadati ovadatīti dhutavādīguṇena dhutaṅgaguṇena aggo seṭṭho mahākassapatthero tava tuyhaṃ akkhadasso vohārakaraṇe padhānoti attho.

"Supreme in the quality of advocating dhutaṅgas" refers to the elder Mahākassapa, who speaks about and advises on the thirteen dhutaṅgas such as the triple robe, and is therefore supreme in the quality of dhutaṅga; he is your eye-witness (akkhadasso), meaning foremost in conducting your affairs; this is the meaning.

Dhutavādiguṇenaggoti: vị Trưởng lão Mahākassapa, là aggo (tối thượng) về dhutavādīguṇena (đức hạnh của người thực hành khổ hạnh), tức về đức hạnh của người thuyết giảng và khuyên dạy mười ba hạnh đầu đà như hạnh tam y, v.v., là tava tuyhaṃ akkhadasso (người giám sát) chủ yếu trong việc giải quyết tranh chấp – đó là ý nghĩa.

1993

542. Bahussuto dhammadharoti bhante mune, bahūnaṃ caturāsītidhammakkhandhasahassānaṃ sutattā bhagavatā bhikkhusaṅghato ca uggahitattā bahussuto anekesaṃ chasatasahassasaṅkhyānaṃ āgamadhammānaṃ satipaṭṭhānādīnañca paramatthadhammānaṃ dhāraṇato dhammadharo ānando.

542. "Much-learned, Dhamma-bearer," venerable sage, refers to Ānanda, who is much-learned due to having heard eighty-four thousand Dhamma-sections and having acquired them from the Bhagavā and the community of bhikkhus, and is a Dhamma-bearer due to retaining many hundreds of thousands of Dhamma-teachings and ultimate Dhamma-teachings like the foundations of mindfulness.

542. Bahussuto dhammadharoti: Bạch Thế Tôn, bậc trí tuệ, Ānanda là bahussuto (người đa văn) vì đã nghe hàng tám mươi bốn ngàn pháp uẩn từ Đức Thế Tôn và từ Tăng đoàn, là dhammadharo (người trì Pháp) vì đã trì giữ hàng sáu trăm ngàn pháp trong kinh điển và các pháp tối thượng như Tứ Niệm Xứ, v.v.

Sabbapāṭhī ca sāsaneti buddhasāsane sabbesaṃ pāṭhīnaṃ paṭhantānaṃ sajjhāyantānaṃ bhikkhūnaṃ aggo seṭṭhoti sabbapāṭhī nāmena ānando nāma thero.

"And foremost of all reciters in the Dispensation" means the elder named Ānanda, who is supreme among all reciters and memorizers of the Buddha's dispensation.

Sabbapāṭhī ca sāsane: và là aggo (tối thượng) trong số tất cả các tỳ-kheo đọc tụng, trì tụng trong Phật giáo, nên được gọi là sabbapāṭhī (người đọc tụng tất cả), tức Trưởng lão Ānanda.

Dhammārakkho tavāti tava tuyhaṃ dhammassa piṭakattayadhammabhaṇḍassa ārakkho rakkhako pālako, dhammabhaṇḍāgārikoti attho.

"He is your guardian of the Dhamma" means he is your protector and guardian of the Dhamma, the treasury of the three piṭakas, meaning the Dhamma-treasurer; this is the meaning.

Dhammārakkho tavāti: là tava tuyhaṃ dhammassa ārakkho (người bảo vệ) kho tàng Tam Tạng Pháp của ngài, là thủ kho Pháp – đó là ý nghĩa.

1994

543. Ete sabbe atikkammāti bhagavā bhagyavā sammāsambuddho ete sāriputtādayo mahānubhāvepi there atikkamma vajjetvā mamaṃyeva pamesi pamāṇaṃ akāsi, manasi akāsīti attho.

543. "Having surpassed all these," the Bhagavā, the Blessed One, the Perfectly Enlightened One, having surpassed even these elders like Sāriputta, and having set them aside, esteemed me alone; this is the meaning.

543. Ete sabbe atikkammāti: Đức Thế Tôn, bậc có phúc, đã atikkamma (vượt qua), đã bỏ qua cả những vị Trưởng lão có đại thần thông như Sāriputta, v.v., và pamesi (đã xem trọng) chỉ mình con, đã để ý đến con – đó là ý nghĩa.

Vinicchayaṃ me pādāsīti vinayaññūhi paṇḍitehi desitaṃ pakāsitaṃ vinaye vinicchayaṃ dosavicāraṇaṃ me mayhaṃ bhagavā pādāsi pakārena adāsi, mayhameva bhāraṃ akāsīti sambandho.

"He gave me the judgment" means the Bhagavā specifically gave me the judgment concerning offenses in the Vinaya, which was taught and proclaimed by the Vinaya-knowing wise ones; it means he entrusted me with the responsibility; this is the connection.

Vinicchayaṃ me pādāsīti: Đức Thế Tôn pādāsi (đã ban cho) con vinicchayaṃ (sự phân định) trong Luật, tức sự xét đoán lỗi lầm do các bậc trí tuệ thông hiểu Luật đã giảng giải, đã công bố, đã giao phó trách nhiệm đó cho riêng con – đó là cách liên kết câu.

1995

544. Yo koci vinaye pañhanti yo koci bhikkhu buddhasāvako vinayanissitaṃ pañhaṃ maṃ pucchati, tattha tasmiṃ pucchitapañhe me mayhaṃ cintanā vimati kaṅkhā natthi.

544. "Whatever question in the Vinaya" refers to any bhikkhu, a disciple of the Buddha, who asks me a question related to the Vinaya; therein, regarding that question asked, I have no doubt or perplexity.

544. Yo koci vinaye pañhaṃ: bất cứ tỳ-kheo hay đệ tử Phật nào hỏi con một vấn đề liên quan đến Luật, tattha (trong vấn đề) được hỏi đó, me (con) không có cintanā (nghi ngờ), không có do dự.

Tañhevatthaṃ taṃ eva pucchitaṃ atthaṃ ahaṃ kathemīti sambandho.

I speak that very matter that was asked; this is the connection.

Tañhevatthaṃ: con sẽ nói taṃ eva pucchitaṃ atthaṃ (ý nghĩa đã được hỏi ấy) – đó là cách liên kết câu.

1996

545. Yāvatā buddhakhettamhīti yāvatā yattake ṭhāne buddhassa āṇākhette taṃ mahāmuniṃ sammāsambuddhaṃ ṭhapetvā vinaye vinayapiṭake vinayavinicchayakaraṇe vā mādiso mayā sadiso natthi, ahameva aggo, bhiyyo mamādhiko kuto bhavissatīti sambandho.

545. "As far as the Buddha-field extends" means that in the entire domain of the Buddha's authority, putting aside that great sage, the Perfectly Enlightened One, there is no one like me in the Vinaya, or in making decisions concerning the Vinaya; I am supreme, and how could there be anyone superior to me? This is the connection.

545. Trong phạm vi lãnh vực của chư Phật có nghĩa là, trong bao nhiêu chỗ, trong lãnh vực quyền uy của chư Phật, trừ bỏ vị Đại ẩn sĩ, vị Chánh Đẳng Giác ấy ra, trong Luật tạng Vinaya, hoặc trong việc quyết định luật, người giống như tôi không có, chính tôi là bậc tối thượng, vậy thì người vượt trội hơn tôi từ đâu mà có thể có được – là sự liên kết (ý nghĩa).

1997

546. Bhikkhusaṅghe nisīditvā bhikkhusaṅghamajjhe nisinno gotamo bhagavā evaṃ gajjati sīhanādaṃ karoti.

546. "Having sat in the assembly of bhikkhus," the Bhagavā Gotama, sitting amidst the community of bhikkhus, roars thus like a lion.

546. Ngồi giữa Tăng chúng có nghĩa là, Đức Thế Tôn Gotama ngồi giữa Tăng chúng, rống tiếng sư tử như vậy.

Kathaṃ?

How?

Như thế nào?

Vinaye ubhatovibhaṅge, khandhakesu mahāvaggacūḷavaggesu, ca-saddena parivāre, upālissa upālinā samo sadiso natthīti evaṃ gajjati.

He roars thus: "In the Vinaya, in both Vibhaṅgas, in the Khandhakas (Mahāvagga and Cūḷavagga), and with the particle 'ca,' in the Parivāra, there is no one equal to Upāli."

Trong Luật (gồm) cả hai phần Vibhaṅga, trong các chương Mahāvagga và Cūḷavagga, và với từ “ca” (chỉ) phần Parivāra, người ngang bằng với Upāli không có – Ngài rống tiếng sư tử như vậy.

1998

547. Yāvatāti yattakaṃ buddhabhaṇitaṃ buddhena desitaṃ navaṅgaṃ suttageyyādisatthusāsanaṃ satthunā pakāsitaṃ sabbaṃ vinayogadhaṃ taṃ vinaye antopaviṭṭhaṃ vinayamūlakaṃ iccevaṃ passino passantassa.

547. "As far as" means as much of the Buddha's teaching, the nine-fold teaching of the Master such as the Suttas and Geyyas, everything proclaimed by the Master, is "contained in the Vinaya" and rooted in the Vinaya—to one who sees it thus.

547. Trong phạm vi bao nhiêu điều được Phật thuyết giảng, giáo pháp của bậc Đạo sư gồm chín phần như Sutta, Geyya, v.v… do bậc Đạo sư đã thuyết giảng, tất cả thuộc về Luật có nghĩa là, điều đó nằm trong Luật, có gốc rễ từ Luật – đối với người thấy như vậy.

1999

548. Mama kammaṃ saritvānāti gotamo sakyapuṅgavo sakyavaṃsappadhāno, mama kammaṃ mayhaṃ pubbapatthanākammaṃ atītaṃsañāṇena saritvāna paccakkhato ñatvā bhikkhusaṅghamajjhe gato ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ vinayadharānaṃ yadidaṃ upālī’’ti (a. ni. 1.219, 228) maṃ etadagge ṭhāne ṭhapesīti sambandho.

548. "Remembering my deed," the foremost of the Sākyans, Gotama, having known my deed of former aspiration, clearly by his knowledge of past lives, came into the midst of the bhikkhu community and placed me in this foremost position, saying, "Foremost among my bhikkhu disciples who are Vinaya-bearers, O bhikkhus, is Upāli" (A.N. 1.219, 228); this is the connection.

548. Sau khi nhớ lại nghiệp của tôi có nghĩa là, Đức Gotama, bậc Thủ lĩnh dòng Sakya, bậc tối thượng trong dòng Sakya, sau khi nhớ lại nghiệp nguyện trong quá khứ của tôi bằng tuệ tri quá khứ, đã biết rõ, Ngài đã đến giữa Tăng chúng (và nói): “Này các tỳ khưu, trong số các tỳ khưu đệ tử của Ta, bậc trì Luật đứng đầu là Upāli” (A. I, 23, 25) – Ngài đã đặt tôi vào vị trí đứng đầu này – là sự liên kết (ý nghĩa).

2000

549. Satasahassupādāyāti satasahassakappe ādiṃ katvā yaṃ imaṃ ṭhānaṃ apatthayiṃ patthesiṃ, so me attho mayā anuppatto adhigato paṭiladdho vinaye pāramiṃ gato koṭiṃ pattoti attho.

549. "Beginning with a hundred thousand" means that the purpose for which I aspired for this position, beginning a hundred thousand kappas ago, that purpose has been attained by me, reached and acquired in the Vinaya; it means I have reached the culmination.

549. Bắt đầu từ một trăm ngàn có nghĩa là, bắt đầu từ một trăm ngàn đại kiếp, vị trí này mà tôi đã mong cầu, mục đích đó đã được tôi đạt đến, đã được chứng đắc, đã được thành tựu, trong Luật tôi đã đạt đến sự viên mãn – là ý nghĩa.

2001

550. Sakyānaṃ sakyavaṃsarājūnaṃ nandijanano somanassakārako ahaṃ pure pubbe kappako āsiṃ ahosiṃ, taṃ jātiṃ taṃ kulaṃ taṃ yoniṃ vijahitvā visesena jahitvā chaḍḍetvā mahesino sammāsambuddhassa putto jāto sakyaputtoti saṅkhyaṃ gato sāsanadhāraṇatoti attho.

550. "Bringing joy to the Sākyans" means I, in former times, was a barber, I was; having abandoned that birth, having specifically left and discarded that family and that realm of existence, I was born as a son of the Great Sage, the Perfectly Enlightened One, meaning I was counted as a son of the Sākyan and a bearer of the Dispensation; this is the meaning.

550. Tôi đã là một thợ cắt tóc trước đây, người tạo niềm hoan hỷ cho các vị vua dòng Sakya. Sau khi từ bỏ dòng tộc, chủng loại, bào thai đó một cách đặc biệt, tôi đã trở thành con của bậc Đại ẩn sĩ Chánh Đẳng Giác – có nghĩa là, tôi đã được gọi là Sakyaputta, người gìn giữ giáo pháp.

2002

551. Tato paraṃ attano dāsakule nibbattanāpadānaṃ dassento ito dutiyake kappetiādimāha.

551. Thereafter, presenting the apadāna (legendary account) of his birth in a slave family, he says, "In the second kappa from this," and so forth.

551. Từ đó trở đi, để trình bày bản tự sự về việc mình đã tái sinh trong dòng tộc nô lệ, Ngài nói: Trong kiếp thứ hai kể từ đây, v.v…

Tattha ito bhaddakappato heṭṭhā dutiye kappe nāmena añjaso nāma khattiyo eko rājā anantatejo saṅkhyātikkantatejo amitayaso pamāṇātikkantaparivāro mahaddhano anekakoṭisatasahassadhanavā bhūmipālo pathavīpālako rakkhako ahosīti sambandho.

Therein, "from this" means below this fortunate kappa, in the second kappa, there was a Khattiya king named Añjasa, of infinite splendor, of immeasurable glory, of boundless fame, with a retinue exceeding all measure, exceedingly wealthy, possessing hundreds of thousands of crores of wealth, a protector of the earth; this is the connection.

Ở đây, kể từ đây có nghĩa là, ở kiếp thứ hai phía dưới kiếp Bhadda này, có một vị vua tên là Añjasa, thuộc dòng Khattiya, có uy lực vô biên, uy lực vượt ngoài sự tính toán, có danh tiếng vô lượng, có quyến thuộc vượt ngoài sự đo lường, có tài sản lớn, có hàng trăm ngàn vạn tài sản, là người bảo vệ đất đai – là sự liên kết (ý nghĩa).

2003

552. Tassa raññoti tassa tādisassa rājino putto ahaṃ candano nāma khattiyo khattiyakumāro ahosinti sambandho.

552. "Tassa rañño" means "I, by the name of Candana, was a khattiya, a khattiya prince, the son of such a king." This is the connection.

552. Tôi là con của vị vua ấy, tên là Candana, là hoàng tử Khattiya – là sự liên kết (ý nghĩa).

So ahaṃ jātimadena ca yasamadena ca bhogamadena ca upatthaddho thambhito unnatoti attho.

That I, inflated by pride of birth, pride of fame, and pride of wealth, was upatthaddho, stiff and arrogant; this is the meaning.

Tôi đã kiêu căng (thân cứng đờ, ngạo mạn) vì kiêu mạn về dòng tộc, kiêu mạn về danh tiếng và kiêu mạn về tài sản – là ý nghĩa.

2004

553. Nāgasatasahassānīti satasahassahatthino mātaṅgā mātaṅgakule jātā tidhā pabhinnā akkhikaṇṇakosasaṅkhātehi tīhi ṭhānehi pabhinnā madagaḷitā sabbālaṅkārabhūsitā sabbehi hatthālaṅkārehi alaṅkatā sadā sabbakālaṃ maṃ parivārentīti sambandho.

553. "Nāgasatasahassāni" means "a hundred thousand elephants, mātaṅgas, born into the Mātaṅga lineage, tidhā pabhinnā, in rut from three places—the eyes, ears, and temples—dripping ichor, sabbālaṅkārabhūsitā, adorned with all elephant ornaments, sadā, always surrounded me." This is the connection.

553. Hàng trăm ngàn voi có nghĩa là, hàng trăm ngàn con voi, thuộc loài voi chúa, đã tiết dịch ở ba nơi (mắt, tai và bộ phận sinh dục), say sưa, được trang sức đầy đủ, được trang hoàng bằng tất cả đồ trang sức của voi, luôn luôn vây quanh tôi – là sự liên kết (ý nghĩa).

2005

554. Sabalehi paretohanti tadā tasmiṃ kāle ahaṃ sabalehi attano senābalehi pareto parivārito uyyānaṃ gantukāmako icchanto sirikaṃ nāma nāgaṃ hatthiṃ āruyha abhiruhitvā nagarato nikkhaminti sambandho.

554. "Sabalehi paretohaṃ" means "then, at that time, I, pareto, surrounded by my own army, gantukāmako, wishing to go to the park, āruyha, mounted an elephant named Sirika, and departed from the city." This is the connection.

554. Tôi được vây quanh bởi quân đội có nghĩa là, lúc đó, tôi được vây quanh bởi quân đội của mình, muốn đi đến khu vườn, sau khi cưỡi lên con voi tên là Sirika, tôi đã rời khỏi thành phố – là sự liên kết (ý nghĩa).

2006

555. Caraṇena ca sampannoti sīlasaṃvarādipannarasacaraṇadhammena samannāgato guttadvāro pihitacakkhādichadvāro susaṃvuto suṭṭhu rakkhitakāyacitto devalo nāma sambuddho paccekasambuddho, mama mayhaṃ purato sammukhe āgacchi pāpuṇīti attho.

555. "Caraṇena ca sampanno" means "endowed with the fifteen virtues of conduct (caraṇa-dhamma) such as restraint of sīla, guttadvāro, with guarded doors, having closed the six sense-doors like the eye, susaṃvuto, well-restrained in body and mind, a Paccekasambuddha named Devala, āgacchi, arrived purato, in front of me." This is the meaning.

555. Đầy đủ về Hạnh có nghĩa là, vị Độc Giác Phật tên là Devala, đầy đủ mười lăm Hạnh pháp như giới luật, v.v…, đã giữ kín các cửa giác quan, đã đóng kín sáu cửa giác quan như mắt, v.v…, đã tự chế ngự tốt đẹp thân và tâm đã được bảo vệ tốt đẹp, đã đến trước mặt tôi – là ý nghĩa.

2007

556. Pesetvā sirikaṃ nāganti taṃ āgataṃ paccekabuddhaṃ disvā ahaṃ sirikaṃ nāma nāgaṃ abhimukhaṃ pesetvā buddhaṃ āsādayiṃ ghaṭṭesiṃ padussesinti attho.

556. "Pesetvā sirikaṃ nāgaṃ" means "seeing that arriving Paccekabuddha, I sent the elephant named Sirika towards him and āsādayiṃ, molested or offended the Buddha." This is the meaning.

556. Sau khi sai con voi Sirika có nghĩa là, sau khi thấy vị Độc Giác Phật đang đến đó, tôi đã sai con voi tên là Sirika tiến về phía trước, tôi đã xúc phạm (va chạm, làm tổn hại) vị Phật – là ý nghĩa.

Tato sañjātakopo soti tato tasmā mayā atīva pīḷetvā pesitattā so hatthināgo mayi sañjātakopo padaṃ attano pādaṃ nuddharate na uddharati, niccalova hotīti attho.

"Tato sañjātakopo so" means "therefore, because he was sent by me in such an oppressive manner, that elephant became angry at me and nuddharate, did not lift padaṃ, his foot; meaning, he remained motionless." This is the meaning.

Sau đó, con voi ấy nổi giận có nghĩa là, sau đó, vì tôi đã thúc giục nó một cách quá đáng, con voi ấy đã nổi giận với tôi, nó không nhấc chân lên, có nghĩa là, nó vẫn đứng yên – là ý nghĩa.

2008

557. Nāgaṃ duṭṭhamanaṃ disvāti duṭṭhamanaṃ kuddhacittaṃ nādaṃ disvā ahaṃ buddhe paccekabuddhe kopaṃ akāsiṃ dosaṃ uppādesinti attho.

557. "Nāgaṃ duṭṭhamanaṃ disvā" means "seeing the elephant's wicked mind, I kopaṃ akāsiṃ felt anger towards the Paccekabuddha." This is the meaning.

557. Sau khi thấy con voi có tâm ác có nghĩa là, sau khi thấy con voi có tâm sân hận, tôi đã nổi giận với vị Phật Độc Giác – là ý nghĩa.

Vihesayitvā sambuddhanti devalaṃ paccekasambuddhaṃ vihesayitvā viheṭhetvā ahaṃ uyyānaṃ agamāsinti sambandho.

"Vihesayitvā sambuddhaṃ" means "having harassed the Paccekasambuddha Devala, I went to the park." This is the connection.

Sau khi làm hại vị Độc Giác Phật có nghĩa là, sau khi làm hại vị Độc Giác Phật Devala, tôi đã đi đến khu vườn – là sự liên kết (ý nghĩa).

2009

558. Sātaṃ tattha na vindāmīti tasmiṃ āsādane sātaṃ na vindāmi.

558. "Sātaṃ tattha na vindāmi" means "in that act of molestation, I found no joy."

558. Tôi không tìm thấy sự an lạc ở đó có nghĩa là, trong sự xúc phạm đó, tôi không tìm thấy sự an lạc.

Āsādananimittaṃ madhuraṃ sukhaṃ na labhāmīti attho.

Meaning, "I did not experience sweet happiness as a result of the molestation."

Có nghĩa là, tôi không có được niềm vui ngọt ngào do sự xúc phạm ấy – là ý nghĩa.

Siro pajjalito yathāti siro mama sīsaṃ pajjalito yathā pajjalamānaṃ viya hotīti attho.

"Siro pajjalito yathā" means "my head was as if ablaze." This is the meaning.

Như thể đầu tôi bốc cháy có nghĩa là, đầu tôi như thể đang bốc cháy – là ý nghĩa.

Pariḷāhena ḍayhāmīti paccekabuddhe kopassa katattā pacchānutāpapariḷāhena ḍayhāmi uṇhacitto homīti attho.

"Pariḷāhena ḍayhāmi" means "due to having shown anger towards the Paccekabuddha, I was later consumed by the fever of regret, my mind became hot." This is the meaning.

Tôi bị thiêu đốt bởi sự nóng nảy có nghĩa là, vì đã nổi giận với vị Độc Giác Phật, tôi bị thiêu đốt bởi sự nóng nảy của sự hối hận sau đó, tâm tôi trở nên nóng bức – là ý nghĩa.

2010

559. Sasāgarantāti teneva pāpakammabalena sasāgarantā sāgarapariyosānā sakalamahāpathavī me mayhaṃ ādittā viya jalitā viya hoti khāyatīti attho.

559. "Sasāgarantā" means "by the power of that evil deed, sasāgarantā, the entire great earth ending at the oceans, me, seemed to me ādittā viya, as if ablaze." This is the meaning.

559. Cùng với biển cả có nghĩa là, do sức mạnh của nghiệp ác đó, toàn bộ mặt đất cùng với biển cả, trải dài đến tận biển, đối với tôi như thể đang bốc cháy – là ý nghĩa.

Pitu santikupāgammāti evaṃ bhaye uppanne ahaṃ attano pitu rañño santikaṃ upāgamma upagantvā idaṃ vacanaṃ abraviṃ kathesinti attho.

"Pitu santikupāgammā" means "when such fear arose, I upāgamma, approached pitu santikaṃ, my father the king, and abraviṃ, spoke this word." This is the meaning.

Sau khi đến gần cha có nghĩa là, khi nỗi sợ hãi phát sinh như vậy, tôi đã đến gần cha tôi là nhà vua, và nói lời này – là ý nghĩa.

2011

560. Āsīvisaṃva kupitanti āsīvisaṃ sabbaṃ kupitaṃ kuddhaṃ iva jalamānaṃ aggikkhandhaṃ iva mattaṃ tidhā pabhinnaṃ dantiṃ dantavantaṃ kuñjaraṃ uttamaṃ hatthiṃ iva ca āgataṃ yaṃ paccekabuddhaṃ sayambhuṃ sayameva buddhabhūtaṃ ahaṃ āsādayiṃ ghaṭṭesinti sambandho.

560. "Āsīvisaṃva kupitaṃ" means "I āsādayiṃ, molested, the Paccekabuddha who had come like a kupitaṃ āsīvisaṃ, an enraged venomous snake, like a blazing mass of fire, or like a mattaṃ dantiṃ kuñjaraṃ, a mighty elephant in rut, one who is sayambhuṃ, self-enlightened." This is the connection.

560. Như một con rắn độc đang nổi giận có nghĩa là, tôi đã xúc phạm vị Độc Giác Phật, bậc tự giác, người đã đến như một con rắn độc đang nổi giận, như một khối lửa đang bốc cháy, như một con voi chúa say sưa, tiết dịch ở ba nơi, có ngà – là sự liên kết (ý nghĩa).

2012

561. Āsādito mayā buddhoti so paccekabuddho mayā āsādito ghaṭṭito ghoro aññehi ghaṭṭetuṃ asakkuṇeyyattā ghoro, uggatapo pākaṭatapo jino pañca māre jitavā evaṃguṇasampanno paccekabuddho mayā ghaṭṭitoti attho.

561. "Āsādito mayā buddho" means "that Paccekabuddha, ghoro, formidable because he cannot be molested by others, uggatapo, of manifest ascetic practice, jino, who has conquered the five Māras, such a Paccekabuddha endowed with virtues, was molested by me." This is the meaning.

561. Vị Phật bị tôi xúc phạm có nghĩa là, vị Độc Giác Phật đó đã bị tôi xúc phạm, Ngài là bậc khủng khiếp vì không ai khác có thể xúc phạm được, Ngài có sự khổ hạnh nổi bật, là bậc chiến thắng năm ma, vị Độc Giác Phật đầy đủ các đức tính như vậy đã bị tôi xúc phạm – là ý nghĩa.

Purā sabbe vinassāmāti tasmiṃ paccekabuddhe kataanādarena sabbe mayaṃ vinassāma vividhenākārena nassāma, bhasmā viya bhavāmāti attho.

"Purā sabbe vinassāma" means "before we all perish in various ways, become like ashes, due to this disrespect shown to that Paccekabuddha." This is the meaning.

Trước khi chúng ta tất cả đều bị hủy diệt có nghĩa là, do sự thiếu tôn kính đối với vị Độc Giác Phật đó, tất cả chúng ta sẽ bị hủy diệt, sẽ bị tiêu tan theo nhiều cách khác nhau, sẽ trở thành tro bụi – là ý nghĩa.

Khamāpessāma taṃ muninti taṃ paccekabuddhaṃ muniṃ yāva na vinassāma, tāva khamāpessāmāti sambandho.

"Khamāpessāma taṃ muniṃ" means "let us appease that Paccekabuddha, the sage, before we perish." This is the connection.

Chúng ta hãy xin lỗi vị ẩn sĩ ấy có nghĩa là, chúng ta hãy xin lỗi vị ẩn sĩ Độc Giác Phật đó trước khi chúng ta bị hủy diệt – là sự liên kết (ý nghĩa).

2013

562. No ce taṃ nijjhāpessāmāti attadantaṃ damitacittaṃ samāhitaṃ ekaggacittaṃ taṃ paccekabuddhaṃ no ce nijjhāpessāma khamāpessāma.

562. "No ce taṃ nijjhāpessāma" means "if we do not appease that Paccekabuddha, who is attadantaṃ, self-controlled, and samāhitaṃ, with a concentrated mind."

562. Nếu chúng ta không làm hài lòng Ngài có nghĩa là, nếu chúng ta không làm hài lòng, không xin lỗi vị Độc Giác Phật đó, người có tâm đã được chế ngự, có tâm định tĩnh.

Orena sattadivasā sattadivasato orabhāge sattadivase anatikkamitvā sampuṇṇaṃ raṭṭhaṃ me sabbaṃ vidhamissati vinassissati.

"Orena sattadivasā" means "within seven days, not exceeding seven days, my entire kingdom will vidhamissati, be destroyed."

Trong vòng bảy ngày, trong khoảng thời gian không quá bảy ngày, toàn bộ vương quốc của tôi sẽ bị hủy diệt.

2014

563. Sumekhalo kosiyo cāti ete sumekhalādayo cattāro rājāno isayo āsādayitvā ghaṭṭetvā anādaraṃ katvā saraṭṭhakā saha raṭṭhajanapadavāsīhi duggatā vināsaṃ gatāti attho.

563. "Sumekhalo kosiyo cā" means "these four kings, Sumekhala and others, who were sages, āsādayitvā, having molested and shown disrespect, saraṭṭhakā, along with the inhabitants of their countries, met with misfortune and destruction." This is the meaning.

563. Sumekhala và Kosiya có nghĩa là, bốn vị vua ẩn sĩ Sumekhala, v.v… này, sau khi xúc phạm, sau khi thiếu tôn kính, cùng với quốc gia (cùng với dân chúng trong quốc gia), đã rơi vào cảnh khốn cùng, đã bị hủy diệt – là ý nghĩa.

2015

564. Yadā kuppanti isayoti yadā yasmiṃ kāle saññatā kāyasaññamādīhi saññatā santā brahmacārino uttamacārino seṭṭhacārino isayo kuppanti domanassā bhavanti, tadā sasāgaraṃ sapabbataṃ sadevakaṃ lokaṃ vināsentīti sambandho.

564. "Yadā kuppanti isayo" means "when, at what time, the sages who are saññatā, restrained in bodily conduct etc., and brahmacārino, leading a noble way of life, kuppanti, become displeased, then they destroy the world with its oceans, mountains, and devas." This is the connection.

564. Yadā kuppanti isayo (Khi các vị ẩn sĩ nổi giận) nghĩa là khi nào, vào thời điểm nào, các vị ẩn sĩ (isayo), những bậc saññatā (tự chế) đã tự chế ngự thân và các giác quan, những bậc brahmacārino (phạm hạnh) có hành vi tối thượng, hành vi cao quý, kuppanti (nổi giận), trở nên ưu phiền, thì vào lúc đó, họ có thể hủy diệt thế gian cùng với biển, núi và chư thiên – đó là sự liên kết.

2016

565. Tiyojanasahassamhīti tesaṃ isīnaṃ ānubhāvaṃ ñatvā te khamāpetuṃ accayaṃ aparādhaṃ desanatthāya pakāsanatthāya tiyojanasahassappamāṇe padese purise sannipātayinti sambandho.

565. "Tiyojanasahassamhi" means "knowing the power of these sages, I gathered men in an area three thousand yojanas in extent desanatthāya, to declare accayaṃ, my offense, to appease them." This is the connection.

565. Tiyojanasahassamhī (Trong ba ngàn do-tuần) nghĩa là, biết được thần thông của các vị ẩn sĩ ấy, để cầu xin họ tha thứ, accayaṃ (tội lỗi), desanatthāya (để bày tỏ), để công bố tội lỗi, người ta tập hợp những người trong một vùng rộng ba ngàn do-tuần – đó là sự liên kết.

Sayambhuṃ upasaṅkaminti sayambhuṃ paccekabuddhaṃ upasaṅkamiṃ samīpaṃ agamāsinti attho.

"Sayambhuṃ upasaṅkamiṃ" means "I approached the Paccekabuddha, the self-enlightened one." This is the meaning.

Sayambhuṃ upasaṅkami (Đến gần bậc Tự Sanh) nghĩa là, đã đến gần, đã đi đến bên cạnh bậc Tự Sanh, tức là vị Phật Độc Giác.

2017

566. Allavatthāti mayā saddhiṃ rāsibhūtā sabbe janā allavatthā udakena tintavatthauttarāsaṅgā allasirā tintakesā pañjalīkatā muddhani kataañjalipuṭā buddhassa paccekamunino pāde pādasamīpe nipatitvā nipajjitvā idaṃ vacanamabravunti ‘‘khamassu tvaṃ, mahāvīrā’’tiādikaṃ vacanaṃ abravuṃ kathesunti attho.

566. "Allavatthā" means "all the people gathered with me, allavatthā, with wet clothes as outer garments due to water, allasirā, with wet hair, pañjalīkatā, with joined palms placed on their heads, nipatitvā, bowing down at the feet of the Paccekamuni, abravuṃ idaṃ vacanaṃ, spoke this word: 'Forgive us, great hero,' and so on." This is the meaning.

566. Allavatthā (áo ướt) nghĩa là, tất cả mọi người đã tụ tập cùng với tôi, allavatthā (áo ướt), áo choàng trên vai bị ướt nước, allasirā (tóc ướt), tóc bị ướt, pañjalīkatā (chắp tay), chắp tay trên đầu, nipatitvā (quỳ xuống) bên cạnh chân của buddhassa (Đức Phật), vị Độc Giác Thế Tôn, idaṃ vacanamabravuṃ (đã nói lời này), đã nói lên lời bắt đầu bằng “Khamassu tvaṃ, mahāvīrā” (Xin Ngài tha thứ, bậc Đại Hùng!) – đó là ý nghĩa.

2018

567. Mahāvīra vīruttama bhante paccekabuddha, mayā tumhesu aññāṇena kataṃ aparādhaṃ khamassu tvaṃ vinodehi, mā manasi karohīti attho.

567. "O great hero, revered Paccekabuddha, please forgive, do away with, do not bear in mind the offense I committed against you out of ignorance." This is the meaning.

567. Mahāvīra (Bậc Đại Hùng), bạch Thế Tôn, bậc Phật Độc Giác, xin Ngài tha thứ, xin Ngài xua tan tội lỗi mà tôi đã gây ra cho Ngài do vô minh; xin Ngài đừng để trong tâm – đó là ý nghĩa.

Jano janasamūho taṃ bhagavantaṃ abhi visesena yācati.

The multitude of people especially implores you, Blessed One.

Jano (Chúng dân), tập hợp chúng dân, abhi yācati taṃ (đặc biệt cầu xin Ngài), tức là cầu xin Đức Thế Tôn.

Pariḷāhaṃ dosamohehi katacittadukkhapariḷāhaṃ amhākaṃ vinodehi tanuṃ karohi, no amhākaṃ raṭṭhaṃ sakalaraṭṭhajanapadavāsino mā vināsaya mā vināsehīti attho.

"Vinodehi no pariḷāhaṃ" means "alleviate our feverish distress, the mental suffering caused by hatred and delusion, and mā vināsaya no raṭṭhaṃ, do not destroy our kingdom, meaning, all the inhabitants of the country." This is the meaning.

Vinodehi (Xin Ngài xua tan) pariḷāhaṃ (sự khổ não) của chúng con, sự khổ não do tâm phiền não gây ra bởi tham, sân, si; xin Ngài làm cho nó mỏng đi; mā vināsaya (xin đừng hủy diệt) no raṭṭhaṃ (quốc độ của chúng con), tức là những cư dân của toàn bộ quốc độ và xứ sở của chúng con – đó là ý nghĩa.

2019

568. Sadevamānusā sabbeti sabbe mānusā sadevā sadānavā pahārādādīhi asurehi saha sarakkhasā ayomayena kūṭena mahāmuggarena sadā sabbakālaṃ me siraṃ mayhaṃ matthakaṃ bhindeyyuṃ padāleyyuṃ.

568. "Sadevamānusā sabbe" means "all humans, with devas and sadānavā asuras with their attacks etc., sarakkhasā, along with rakkhases, may they always bhindeyyuṃ, smash me siraṃ, my head, ayomayena kūṭena, with a great iron club."

568. Sadevamānusā sabbe (Tất cả chư thiên và loài người), tất cả loài người cùng với chư thiên, sadānavā (cùng với A-tu-la), cùng với A-tu-la gây ra các đòn đánh và những thứ tương tự, sarakkhasā (cùng với Dạ-xoa), sadā (luôn luôn), vào mọi lúc, bhindeyyuṃ (có thể đập vỡ) me siraṃ (đầu của tôi), đỉnh đầu của tôi, bằng ayomayena kūṭena (một cái chùy sắt lớn).

2020

569. Tato paraṃ buddhānaṃ khamitabhāvañca kopābhāvañca pakāsento dake aggi na saṇṭhātītiādimāha.

569. Thereafter, revealing the forgiving nature and absence of anger in Buddhas, he said "dake aggi na saṇṭhātī" (fire does not remain in water) and so on.

569. Từ đó trở đi, để công bố trạng thái tha thứ và không sân hận của các Đức Phật, Ngài đã nói dake aggi na saṇṭhātī (lửa không tồn tại trong nước) và những điều tương tự.

Tattha yathā udake aggi na saṇṭhāti na patiṭṭhāti, yathā bījaṃ sele silāmaye pabbate na viruhati, yathā agade osadhe kimi pāṇako na saṇṭhāti.

Just as fire does not settle or establish itself in water; just as a seed does not grow on a rock, a stony mountain; just as a worm, a creature, does not settle in a medicine, a remedy.

Trong đó, giống như lửa na saṇṭhāti (không tồn tại), không đứng vững trong nước; giống như hạt giống không nảy mầm trên sele (đá), trên núi đá; giống như kimi (vi trùng) không tồn tại trong agade (thuốc).

Tathā kopo cittappakopo dummanatā buddhe paṭividdhasacce paccekabuddhe na jāyati na uppajjatīti attho.

So too, anger, agitation of mind, ill-will, does not arise or come into being in a Buddha, one who has penetrated the truths, a Paccekabuddha—this is the meaning.

Cũng vậy, kopo (sự sân hận), sự nổi giận trong tâm, sự ưu phiền, na jāyati (không phát sinh) trong buddhe (các Đức Phật), các vị Phật Độc Giác đã chứng ngộ chân lý – đó là ý nghĩa.

2021

570. Punapi buddhānaṃ ānubhāvaṃ pakāsento yathā ca bhūmītiādimāha.

570. Again, revealing the power of the Buddhas, he spoke the words beginning, "just as the earth."

570. Một lần nữa, để công bố thần thông của các Đức Phật, Ngài đã nói yathā ca bhūmī (giống như đất) và những điều tương tự.

Tattha yathā ca bhūmi pathavī acalā niccalā, tathā buddho acaloti attho.

Here, just as the earth, the ground, is immovable, motionless, so too is the Buddha immovable—this is the meaning.

Trong đó, giống như bhūmi (đất) là acalā (bất động), không lay chuyển, cũng vậy, Đức Phật là bất động – đó là ý nghĩa.

Yathā sāgaro mahāsamuddo appameyyo pametuṃ pamāṇaṃ gahetuṃ asakkuṇeyyo, tathā buddho appameyyoti attho.

Just as the ocean, the great sea, is immeasurable, impossible to measure or take its measure, so too is the Buddha immeasurable—this is the meaning.

Giống như sāgaro (biển cả), đại dương, là appameyyo (không thể đo lường), không thể đo đếm, cũng vậy, Đức Phật là không thể đo lường – đó là ý nghĩa.

Yathā ākāso aphuṭṭhākāso anantako pariyosānarahito, evaṃ tathā buddho akkhobhiyo khobhetuṃ āloḷetuṃ asakkuṇeyyoti attho.

Just as space, empty space, is endless, without conclusion, so too is the Buddha unshakable, impossible to disturb or agitate—this is the meaning.

Giống như ākāso (hư không), không gian trống rỗng, là anantako (vô tận), không có giới hạn, evaṃ (cũng vậy), Đức Phật là akkhobhiyo (không thể lay chuyển), không thể khuấy động hay làm xáo trộn – đó là ý nghĩa.

2022

571. Tato paraṃ paccekabuddhassa khamanavacanaṃ dassento sadā khantā mahāvīrātiādimāha.

571. Thereafter, showing the Paccekabuddha's words of forgiveness, he spoke the words beginning, "The great heroes are always forbearing."

571. Từ đó trở đi, để trình bày lời tha thứ của vị Phật Độc Giác, Ngài đã nói sadā khantā mahāvīrā (các bậc Đại Hùng luôn nhẫn nại) và những điều tương tự.

Tattha mahāvīrā uttamavīriyavantā buddhā tapassino pāpānaṃ tapanato ‘‘tapo’’ti laddhanāmena vīriyena samannāgatā khantā ca khantiyā ca sampannā khamitā ca paresaṃ aparādhaṃ khamitā sahitā sadā sabbakālaṃ bhavantīti sambandho.

Here, the great heroes, Buddhas endowed with supreme energy, are ascetics, endowed with energy known as "tapas" (ardor) from burning away evils, and are also forbearing, endowed with forbearance, and forgiving, bearing the offenses of others, always—this is the connection.

Trong đó, mahāvīrā (các bậc Đại Hùng), các Đức Phật có tinh tấn tối thượng, tapassino (khổ hạnh giả), có tinh tấn được gọi là “tapo” (khổ hạnh) vì nó đốt cháy các điều ác, khantā (nhẫn nại) và đầy đủ sự nhẫn nại, khamitā (đã tha thứ) và đã tha thứ, đã chịu đựng lỗi lầm của người khác, sadā (luôn luôn) tồn tại vào mọi lúc – đó là sự liên kết.

Khantānaṃ khamitānañcāti tesaṃ buddhānaṃ khantānaṃ khantiyā yuttānaṃ khamitānaṃ parāparādhakhamitānaṃ sahitānañca gamanaṃ chandādīhi agatigamanaṃ na vijjatīti attho.

For those forbearing and forgiving ones, for those Buddhas endowed with forbearance and bearing the offenses of others, there is no going astray through desire and so on—this is the meaning.

Khantānaṃ khamitānañcā (của những bậc nhẫn nại và đã tha thứ), đối với các Đức Phật ấy, những bậc nhẫn nại, những bậc đã tha thứ lỗi lầm của người khác và đã chịu đựng, gamanaṃ (sự đi), sự đi không đúng đắn do dục vọng và những thứ tương tự, không tồn tại – đó là ý nghĩa.

2023

572. Iti idaṃ vacanaṃ vatvā sambuddho paccekasambuddho pariḷāhaṃ sattānaṃ uppannadāhaṃ vinodayaṃ vinodayanto mahājanassa purato sannipatitassa sarājakassa mahato janakāyassa sammukhato tadā tasmiṃ kāle nabhaṃ ākāsaṃ abbhuggami uggañchīti attho.

572. Having spoken these words, the Perfectly Enlightened One, the Paccekabuddha, dispelling the burning pain that had arisen in beings, rose into the sky in front of the great multitude, the gathering of people including kings, at that time—this is the meaning.

572. Nói xong lời này, sambuddho (vị Phật Độc Giác), vinodayaṃ (xua tan) pariḷāhaṃ (sự khổ não) đã phát sinh nơi chúng sanh, tadā (vào lúc đó), trước mặt mahājanassa purato (đại chúng), trước mặt đại chúng cùng với vua đã tụ tập, abbhuggami (đã bay lên) nabhaṃ (không trung) – đó là ý nghĩa.

2024

573. Tena kammenahaṃ dhīrāti dhīra dhitisampanna ahaṃ tena kammena paccekabuddhe katena anādarakammena imasmiṃ pacchimattabhave hīnattaṃ lāmakabhāvaṃ rājūnaṃ kappakakammakaraṇajātiṃ ajjhupāgato sampattoti attho.

573. "By that deed, O wise one": O wise one, endowed with fortitude, by that deed, the disrespectful act committed against the Paccekabuddha, in this last existence, I attained a lowly state, a contemptible condition, the status of a royal barber—this is the meaning.

573. Tena kammenahaṃ dhīrā (Do nghiệp đó, này bậc Trí giả), này bậc Trí giả, đầy đủ sự kiên trì, ahaṃ (tôi), do tena kammena (nghiệp đó), nghiệp vô lễ đã gây ra đối với vị Phật Độc Giác, trong kiếp cuối cùng này, ajjhupāgato (đã đạt đến) hīnattaṃ (thân phận thấp kém), thân phận hèn mọn, chủng tộc làm nghề thợ cắt tóc của các vị vua – đó là ý nghĩa.

Samatikkamma taṃ jātinti taṃ parāyattajātiṃ saṃ suṭṭhu atikkamma atikkamitvā.

"Having completely overcome that birth": having well and truly overcome that dependent existence.

Samatikkamma taṃ jātiṃ (vượt qua chủng tộc đó), vượt qua hoàn toàn chủng tộc phụ thuộc đó.

Pāvisiṃ abhayaṃ puranti bhayarahitaṃ nibbānapuraṃ nibbānamahānagaraṃ pāvisiṃ paviṭṭho āsinti attho.

"I entered the city of no fear": I entered the city of Nibbāna, the great city of Nibbāna, which is free from fear—this is the meaning.

Pāvisiṃ abhayaṃ puraṃ (Tôi đã vào thành vô úy) nghĩa là, tôi đã vào thành Niết-bàn, đại thành Niết-bàn, nơi không có sợ hãi – đó là ý nghĩa.

2025

574. Tadāpi maṃ mahāvīrāti vīruttama tadāpi tasmiṃ paccekabuddhassa āsādanasamaye api sayambhū paccekabuddho pariḷāhaṃ āsādanahetu uppannaṃ kāyacittadarathaṃ vinodesi dūrīakāsi.

574. "Even then, O great hero": O supreme hero, even then, at the time of that offense against the Paccekabuddha, the self-born Paccekabuddha dispelled the burning pain, the physical and mental torment that arose due to the offense.

574. Tadāpi maṃ mahāvīrā (Này bậc Đại Hùng, ngay cả khi đó), này bậc Đại Hùng, ngay cả vào thời điểm đó, vào lúc xúc phạm vị Phật Độc Giác, vị Phật Độc Giác Tự Sanh đã vinodesi (xua tan), đã loại bỏ pariḷāhaṃ (sự khổ não), sự đau khổ về thân và tâm đã phát sinh do nguyên nhân xúc phạm.

Ḍayhamānaṃ tato eva pacchānutāpena kukkuccena ḍayhamānaṃ santapantaṃ maṃ susaṇṭhitaṃ dosaṃ dosato dassane suṭṭhu saṇṭhitaṃ disvā khamāpayi taṃ aparādhaṃ adhivāsesīti sambandho.

Seeing me tormented, burning with remorse and regret thereafter, and seeing my fault as clearly established, he forgave me, he endured that offense—this is the connection.

Ḍayhamānaṃ (Đang bị thiêu đốt), thấy tôi đang bị thiêu đốt, đang bị dày vò bởi sự hối hận và ăn năn sau đó, và thấy susaṇṭhitaṃ (tội lỗi) một cách rõ ràng như là tội lỗi, Ngài đã tha thứ cho tôi, đã chấp nhận tội lỗi đó – đó là sự liên kết.

2026

575. Ajjāpi maṃ mahāvīrāti vīruttama, ajjāpi tuyhaṃ samāgamakāle api, tihaggībhi rāgaggidosaggimohaggisaṅkhātehi vā nirayaggipetaggisaṃsāraggisaṅkhātehi vā tīhi aggīhi ḍayhamānaṃ dukkhamanubhavantaṃ maṃ bhagavā sītibhāvaṃ domanassavināsena santakāyacittasaṅkhātaṃ sītibhāvaṃ nibbānameva vā apāpayi sampāpesi.

575. "Even today, O great hero": O supreme hero, even today, at the time of my meeting with you, the Bhagavā made me, who was burning, experiencing suffering by the three fires—namely, the fires of greed, hatred, and delusion, or the fires of hell, pretas, and saṃsāra—attain coolness, a state of calm mind and body due to the destruction of mental pain, or Nibbāna itself.

575. Ajjāpi maṃ mahāvīrā (Này bậc Đại Hùng, ngay cả hôm nay), này bậc Đại Hùng, ngay cả hôm nay, vào lúc gặp gỡ Ngài, Đức Thế Tôn đã apāpayi (đưa đến) sītibhāvaṃ (sự mát mẻ), sự mát mẻ được gọi là thân và tâm an tịnh do sự diệt trừ ưu phiền, hoặc chính là Niết-bàn, cho tôi, người đang ḍayhamānaṃ (bị thiêu đốt), đang trải nghiệm khổ đau bởi tihaggībhi (ba ngọn lửa), tức là ba ngọn lửa tham, sân, si, hoặc ba ngọn lửa địa ngục, ngạ quỷ, và luân hồi.

Tayo aggī vuttappakāre te tayo aggī nibbāpesi vūpasamesīti sambandho.

He extinguished those three fires, of the aforementioned kinds—this is the connection.

Ngài đã nibbāpesi (dập tắt) tayo aggī (ba ngọn lửa) đã được đề cập – đó là sự liên kết.

2027

576. Evaṃ attano hīnāpadānaṃ bhagavato dassetvā idāni aññepi tassa savane niyojetvā ovadanto ‘‘yesaṃ sotāvadhānatthī’’tiādimāha.

576. Having thus shown his own lowly past deed to the Bhagavā, he now urges others to listen and advises them, saying, "Those who wish to pay attention."

576. Như vậy, sau khi trình bày những hành động thấp kém của mình cho Đức Thế Tôn, bây giờ Ngài khuyến khích những người khác lắng nghe và khuyên dạy, nói yesaṃ sotāvadhānatthī (những ai có sự chú tâm lắng nghe) và những điều tương tự.

Tattha yesaṃ tumhākaṃ sotāvadhānaṃ sotassa avadhānaṃ ṭhapanaṃ atthi vijjati, te tumhe bhāsato sāsantassa mama vacanaṃ suṇātha manasi karotha.

Here, "those" among you for whom "attention of the ear," placing of the ear, "exists," you should "listen" to my words as I "teach," heed them.

Trong đó, yesaṃ (những ai) trong quý vị atthi (có) sotāvadhānaṃ (sự chú tâm lắng nghe), sự đặt tâm lắng nghe, thì quý vị hãy suṇātha (lắng nghe), hãy chú tâm vào lời của tôi, người đang bhāsato (thuyết giảng), đang giáo huấn.

Atthaṃ tumhaṃ pavakkhāmīti yathā yena pakārena mama mayā diṭṭhaṃ padaṃ nibbānaṃ, tathā tena pakārena nibbānasaṅkhātaṃ paramatthaṃ tumhākaṃ pavakkhāmīti sambandho.

"I will declare the truth to you": The meaning is, I will declare the ultimate truth, which is Nibbāna, to you in the same way, by which method, I have seen the "state," Nibbāna—this is the connection.

Atthaṃ tumhaṃ pavakkhāmī (Tôi sẽ nói cho quý vị về mục đích) nghĩa là, tôi sẽ nói cho quý vị về mục đích tối thượng được gọi là Niết-bàn, yathā (giống như) padaṃ (đạo lộ), Niết-bàn, mà mama (tôi) đã thấy – đó là sự liên kết.

2028

577. Taṃ dassento sayambhuṃ taṃ vimānetvātiādimāha.

577. Showing this, he spoke the words beginning, "Having disrespected that self-born one."

577. Để trình bày điều đó, Ngài đã nói sayambhuṃ taṃ vimānetvā (sau khi khinh thường vị Tự Sanh đó) và những điều tương tự.

Tattha sayambhuṃ sayameva bhūtaṃ ariyāya jātiyā jātaṃ santacittaṃ samāhitaṃ paccekabuddhaṃ vimānetvā anādaraṃ katvā tena kammena katenākusalena ajja imasmiṃ vattamānakāle ahaṃ nīcayoniyaṃ parāyattajātiyaṃ kappakajātiyaṃ jāto nibbatto amhi bhavāmi.

Here, "having disrespected that self-born one," one who is self-become, born of the noble birth, with a calm and concentrated mind, a Paccekabuddha, having acted disrespectfully, by that "deed," that unwholesome act, "today," in this present time, I "am born" in a "lowly birth," a dependent birth, the birth of a barber.

Trong đó, sau khi vimānetvā (khinh thường), đã không tôn trọng vị Phật Độc Giác sayambhuṃ (Tự Sanh), người đã tự mình sanh ra, đã sanh ra trong dòng dõi Thánh, có tâm an tịnh, có tâm định tĩnh, tena kammena (do nghiệp đó), do nghiệp bất thiện đã gây ra, ajja (hôm nay), trong thời hiện tại này, ahaṃ (tôi) amhi jāto (đã sanh ra) trong nīcayoniyaṃ (chủng tộc thấp kém), trong chủng tộc phụ thuộc, chủng tộc thợ cắt tóc.

2029

578. Mā vo khaṇaṃ virādhethāti buddhuppādakkhaṇaṃ vo tumhe mā virādhetha gaḷitaṃ mā karotha, hi saccaṃ khaṇātītā buddhuppādakkhaṇaṃ atītā atikkantā sattā socare socanti, ‘‘mayaṃ alakkhikā dummedhā bhavāmā’’ti evaṃ socantīti attho.

578. "Do not miss the opportunity": You should not miss the opportunity of the Buddha's arising; for truly, beings who have "missed the opportunity," passed beyond the opportunity of the Buddha's arising, "grieve," thus grieving, "We are unfortunate, we are dull-witted."

578. Mā vo khaṇaṃ virādhethā (Đừng để quý vị bỏ lỡ khoảnh khắc), quý vị đừng để bỏ lỡ, đừng làm mất đi khoảnh khắc Đức Phật xuất hiện, hi (thật vậy), khaṇātītā (những chúng sanh đã bỏ lỡ khoảnh khắc), đã vượt qua khoảnh khắc Đức Phật xuất hiện, socare (sẽ than khóc), sẽ than khóc rằng “Chúng ta thật bất hạnh và ngu dốt!” – đó là ý nghĩa.

Sadatthe attano atthe vuḍḍhiyaṃ vāyameyyātha vīriyaṃ karotha.

You should "strive" for your "own welfare," for your prosperity.

Vāyameyyātha (Hãy tinh tấn) trong sadatthe (mục đích của chính mình), trong sự phát triển của chính mình.

Vo tumhehi khaṇo buddhuppādakkhaṇo samayo paṭipādito nipphādito pattoti attho.

"The opportunity" of the Buddha's arising, the time, "has been attained" by you—this is the meaning.

Khaṇo (Khoảnh khắc), khoảnh khắc Đức Phật xuất hiện, paṭipādito (đã được đạt đến), đã được hoàn thành, đã được quý vị đạt được – đó là ý nghĩa.

2030

579. Tato paraṃ saṃsāragatānaṃ ādīnavaṃ upamāupameyyavasena dassento ekaccānañca vamanantiādimāha.

579. Thereafter, showing the danger for those in saṃsāra by way of simile and comparison, he spoke the words beginning, "And for some, emesis."

579. Sau đó, để chỉ ra sự nguy hiểm của những người đã đi vào luân hồi bằng cách ví von,^* nói: “Và sự nôn mửa của một số người” và những điều tương tự.

Ekaccānaṃ kesañci puggalānaṃ vamanaṃ uddhaṃ uggiraṇaṃ ekaccānaṃ virecanaṃ adhopaggharaṇaṃ eke ekaccānaṃ halāhalaṃ visaṃ mucchākaraṇavisaṃ, ekaccānaṃ puggalānaṃ osadhaṃ rakkhanupāyaṃ bhagavā evaṃ paṭipāṭiyā akkhāsīti sambandho.

The Bhagavā thus sequentially declared "emesis," vomiting or expulsion upwards for "some" individuals, and "purgation," flowing downwards for some; "poison," a deluding poison, a deadly poison for some, and "medicine," a means of protection for some individuals—this is the connection.

Sự nôn mửa của một số người, tức là sự nôn ra, ói ra của một số cá nhân; sự xổ ra của một số người, tức là sự chảy ra từ bên dưới; một số người, tức là một số cá nhân,^* chất độc halāhala, chất độc gây bất tỉnh; thuốc của một số cá nhân, tức là phương tiện bảo vệ, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng theo thứ tự như vậy – đây là sự liên kết.

2031

580. Vamanaṃ paṭipannānanti paṭipannānaṃ maggasamaṅgīnaṃ vamanaṃ saṃsārachaḍḍanaṃ saṃsāramocanaṃ bhagavā akkhāsīti sambandho.

580. "For those who have entered emesis": The Bhagavā declared emesis, the abandoning of saṃsāra, liberation from saṃsāra, for those who have entered, who are endowed with the path—this is the connection.

580. Sự nôn mửa của những người đã thực hành, tức là sự nôn mửa của những người đã thực hành, những người đã đạt được Đạo, sự từ bỏ luân hồi, sự giải thoát khỏi luân hồi, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng – đây là sự liên kết.

Phalaṭṭhānaṃ phale ṭhitānaṃ virecanaṃ saṃsārapaggharaṇaṃ akkhāsi.

He declared purgation, the flowing away of saṃsāra, for those who stand in the fruit.

Ngài đã thuyết giảng sự xổ ra, sự chảy ra khỏi luân hồi, của những người an trú trong quả.

Phalalābhīnaṃ phalaṃ labhitvā ṭhitānaṃ nibbānaosadhaṃ akkhāsi.

He declared the medicine of Nibbāna for those who have obtained and stand in the fruit.

Ngài đã thuyết giảng thuốc Niết Bàn của những người đã đạt được quả.

Gavesīnaṃ manussadevanibbānasampattiṃ gavesīnaṃ pariyesantānaṃ puññakhettabhūtaṃ saṅghaṃ akkhāsīti sambandho.

He declared the Saṅgha, a field of merit, for those "seeking" human, divine, and Nibbānic prosperity—this is the connection.

Ngài đã thuyết giảng Tăng đoàn, là ruộng phước, của những người đang tìm kiếm, tức là những người đang tìm kiếm sự thành tựu của chư thiên, loài người và Niết Bàn – đây là sự liên kết.

2032

581. Sāsanena viruddhānanti sāsanassa paṭipakkhānaṃ halāhalaṃ kutūhalaṃ pāpaṃ akusalaṃ akkhāsīti sambandho.

581. "For those hostile to the Dispensation": He declared halāhala, disturbance, evil, unwholesome deeds, for those who are opposed to the Dispensation—this is the connection.

581. Đối với những kẻ chống đối giáo pháp, tức là những kẻ đối nghịch với giáo pháp, Ngài đã thuyết giảng halāhala, sự hỗn loạn, ác nghiệp, điều bất thiện – đây là sự liên kết.

Yathā āsīvisoti assaddhānaṃ katapāpānaṃ puggalānaṃ saṃsāre dukkhāvahanato āsīvisasadisaṃ yathā āsīviso diṭṭhamattena bhasmakaraṇato diṭṭhaviso sappo attanā daṭṭhaṃ naraṃ jhāpeti ḍayhati dukkhāpeti.

"Just as a venomous snake": Just as a venomous snake, similar to a venomous snake because it brings suffering in saṃsāra to faithless, evildoer individuals, "burns" and torments a person bitten by it, simply by its sight because it is "sighted-poisonous."

Như rắn độc (āsīviso),^* giống như rắn độc vì nó mang lại khổ đau trong luân hồi cho những người thiếu đức tin, những người đã tạo ác nghiệp; như rắn độc có độc khi nhìn thấy (diṭṭhaviso) vì nó biến thành tro ngay khi nhìn thấy, nó thiêu đốt (jhāpeti) người bị nó cắn, làm cho người đó đau khổ.

Taṃ naraṃ taṃ assaddhaṃ katapāpaṃ naraṃ halāhalavisaṃ evaṃ jhāpeti catūsu apāyesu ḍayhati sosesīti sambandho.

That man — that faithless, evil-doing man — is thus consumed by the halāhala poison; he burns in the four lower realms, he wastes away, so it is connected.

Chất độc halāhala thiêu đốt người đó, tức là người thiếu đức tin, người đã tạo ác nghiệp, như vậy, thiêu đốt ở bốn cõi khổ, làm khô héo – đây là sự liên kết.

2033

582. Sakiṃ pītaṃ halāhalanti visaṃ halāhalaṃ pītaṃ sakiṃ ekavāraṃ jīvitaṃ uparundhati nāseti.

582. Once drunk, the halāhala poison, when drunk once, one time, destroys life.

582. Chất độc halāhala một lần uống sẽ phá hủy (uparundhati) mạng sống ngay lập tức.

Sāsanena sāsanamhi virajjhitvā aparādhaṃ katvā puggalo kappakoṭimhi koṭisaṅkhye kappepi ḍayhati nijjhāyatīti attho.

A person who errs against the Dispensation, having committed an offense against the Dispensation, burns for millions of aeons, even for aeons numbering millions, that is the meaning.

Người đã phạm lỗi (virajjhitvā) trong giáo pháp, tức là đã làm điều sai trái trong giáo pháp, bị thiêu đốt (ḍayhati) trong hàng triệu kiếp (kappakoṭimhi) – đó là ý nghĩa.

2034

583. Evaṃ assaddhānaṃ puggalānaṃ phalavipākaṃ dassetvā idāni buddhānaṃ ānubhāvaṃ dassento khantiyātiādimāha.

583. Having thus shown the fruition and result for faithless individuals, now, showing the power of the Buddhas, he said, "By patience," and so on.

583. Sau khi chỉ ra quả báo của những người thiếu đức tin như vậy, bây giờ để chỉ ra oai lực của chư Phật,^* nói: “Với sự nhẫn nại” và những điều tương tự.

Tattha yo buddho vamanādīni akkhāsi, so buddho khantiyā khamanena ca avihiṃsāya sattānaṃ avihiṃsanena ca mettacittavatāya ca mettacittavantabhāvena ca sadevakaṃ saha devehi vattamānaṃ lokaṃ tāreti atikkamāpeti nibbāpeti, tasmā kāraṇā buddhā vo tumhehi avirādhiyā virujjhituṃ na sakkuṇeyyā, buddhasāsane paṭipajjeyyāthāti attho.

Among these, the Buddha who spoke of vomiting, etc., that Buddha by patience, by forbearance, and by non-violence, by not harming beings, and by possessing a mind of loving-kindness, by having a mind endowed with loving-kindness, delivers the world, which exists with its devas, along with the devas; he makes it cross over, he extinguishes it. For that reason, the Buddhas should not be opposed by you; you should not be able to oppose them; you should practice in the Buddha's Dispensation, that is the meaning.

Ở đây, vị Phật đã thuyết giảng sự nôn mửa và những điều tương tự, vị Phật ấy giải thoát (tāreti), vượt qua, đạt đến Niết Bàn cho thế gian cùng với chư thiên (sadevakaṃ) bằng sự nhẫn nại (khantiyā), bằng sự không làm hại chúng sinh (avihiṃsāya), và bằng tâm từ bi (mettacittavatāya); vì lý do đó, chư Phật không thể bị các người làm trái ý, các người hãy thực hành theo giáo pháp của Phật – đó là ý nghĩa.

2035

584. Lābhe ca alābhe ca na sajjanti na bhajanti na lagganti.

584. In gain and loss, they do not cling, do not associate, do not attach themselves.

584. Trong lợi lộc và tổn thất,^* không dính mắc (na sajjanti), không bám víu.

Sammānane ādarakaraṇe ca vimānane anādarakaraṇe ca acalā pathavīsadisā buddhā bhavanti, tasmā kāraṇā te buddhā tumhehi na virodhiyā na virodhetabbā virujjhituṃ asakkuṇeyyāti attho.

In respect and in disrespect, the Buddhas are unshakeable like the earth. For that reason, they, the Buddhas, should not be opposed by you; you should not be able to oppose them, that is the meaning.

Trong sự tôn kính (sammānane) và sự khinh miệt (vimānane), chư Phật bất động như trái đất, vì lý do đó, chư Phật ấy không nên bị các người chống đối, không thể bị các người làm trái ý – đó là ý nghĩa.

2036

585. Buddhānaṃ majjhattataṃ dassento devadattetiādimāha.

585. Showing the neutrality of the Buddhas, he said, "Towards Devadatta," and so on.

585. Để chỉ ra sự trung dung của chư Phật,^* nói: “Đối với Devadatta” và những điều tương tự.

Tattha vadhakāvadhakesu sabbesu sattesu samako samamānaso muni buddhamunīti attho.

Among these, the sage, the Buddha-sage, is equal-minded towards all beings, both murderers and non-murderers, that is the meaning.

Ở đây, bậc ẩn sĩ (muni), tức là Đức Phật, bình đẳng (samako) trong tâm đối với tất cả chúng sinh, dù là kẻ sát nhân hay người không sát nhân – đó là ý nghĩa.

2037

586. Etesaṃ paṭigho natthīti etesaṃ buddhānaṃ paṭigho caṇḍikkaṃ dosacittataṃ natthi na saṃvijjati.

586. These have no opposition (paṭigha) — these Buddhas have no wrath, no angry state of mind; it does not exist.

586. Không có sự oán hận đối với những vị này, tức là không có sự oán hận, sự hung dữ, sự sân hận đối với chư Phật này.

Rāgomesaṃ na vijjatīti imesaṃ buddhānaṃ rāgopi rajjanaṃ allīyanaṃ na vijjati, na upalabbhati, tasmā kāraṇā, vadhakassa ca orasassa cāti sabbesaṃ samako samacitto buddho hotīti sambandho.

Lust does not exist in them — in these Buddhas, lust, attachment, clinging, does not exist; it is not found. For that reason, the Buddha is equal-minded towards all, both the murderer and the son, so it is connected.

Không có tham ái đối với những vị này, tức là không có tham ái, sự dính mắc đối với chư Phật này; vì lý do đó, Đức Phật bình đẳng (samako) trong tâm đối với tất cả mọi người, dù là kẻ sát nhân hay con trai ruột – đây là sự liên kết.

2038

587. Punapi buddhānaṃyeva ānubhāvaṃ dassento panthe disvāna kāsāvantiādimāha.

587. Again, showing the power of the Buddhas, he said, "Seeing the saffron robe on the path," and so on.

587. Lại nữa, để chỉ ra oai lực của chư Phật,^* nói: “Thấy y cà-sa trên đường” và những điều tương tự.

Tattha mīḷhamakkhitaṃ gūthasammissaṃ kāsāvaṃ kasāvena rajitaṃ cīvaraṃ isiddhajaṃ ariyānaṃ dhajaṃ parikkhāraṃ, panthe magge chaḍḍitaṃ disvāna passitvā añjaliṃ katvā dasaṅgulisamodhānaṃ añjalipuṭaṃ sirasi katvā sirasā sirena vanditabbaṃ isiddhajaṃ arahattaddhajaṃ buddhapaccekabuddhasāvakadīpakaṃ cīvaraṃ namassitabbaṃ mānetabbaṃ pūjetabbanti attho.

Among these, the saffron robe, a robe dyed with kasāva, smeared with excrement, mixed with faeces, the banner of the sages, the banner, the requisites of the noble ones, thrown on the path, having seen it, having made the ten fingers meet in anjali on the head, one should bow with the head; the banner of the sages, the banner of arahantship, the robe that indicates Buddhas, Paccekabuddhas, and disciples, should be worshipped, revered, and honored, that is the meaning.

Ở đây, y cà-sa (kāsāvaṃ) đã nhuộm màu cà-sa, dính đầy phân (mīḷhamakkhitaṃ), là cờ của bậc thánh (isiddhajaṃ), là vật dụng của các bậc thánh, thấy (disvāna) bị bỏ rơi trên đường (panthe), sau khi chắp tay (añjaliṃ katvā), tức là chắp mười ngón tay lại đặt trên đầu, phải đỉnh lễ (vanditabbaṃ) bằng đầu (sirasā) cờ của bậc thánh (isiddhajaṃ), tức là y phục tượng trưng cho quả A-la-hán, tượng trưng cho chư Phật, chư Độc Giác Phật và chư Thanh văn, phải tôn kính, phải cúng dường – đó là ý nghĩa.

2039

588. Abbhatītāti abhi atthaṅgatā nibbutā.

588. Those who have passed beyond means those who have completely set, who have attained nibbāna.

588. Đã qua đi (abbhatītā), tức là đã diệt, đã nhập Niết Bàn.

Ye ca buddhā vattamānā idāni jātā ca ye buddhā anāgatā ajātā abhūtā anibbattā apātubhūtā ca ye buddhā.

And those Buddhas who exist now, those Buddhas who have arisen now, and those Buddhas who are yet to come, who have not arisen, who have not come into being, who have not appeared.

Và những vị Phật hiện tại (ye ca buddhā vattamānā) đã sinh ra bây giờ, và những vị Phật vị lai (anāgatā) chưa sinh, chưa có, chưa xuất hiện, chưa hiển lộ.

Dhajenānena sujjhantīti anena isiddhajena cīvarena ete buddhā sujjhanti visuddhā bhavanti sobhanti.

By this banner, they are purified — by this banner of the sages, by this robe, these Buddhas are purified, they become purified, they shine.

Nhờ lá cờ này mà được thanh tịnh (dhajenānena sujjhantīti), tức là nhờ lá cờ của bậc thánh này, nhờ y phục này mà chư Phật này được thanh tịnh, trở nên trong sạch, rực rỡ.

Tasmā tena kāraṇena ete buddhā namassiyā namassitabbā vanditabbāti attho.

Therefore, for that reason, these Buddhas should be worshipped, should be revered, that is the meaning.

Vì lý do đó, chư Phật này đáng được đỉnh lễ (namassiyā namassitabbā) – đó là ý nghĩa.

‘‘Etaṃ namassiya’’ntipi pāṭho, tassa etaṃ isiddhajaṃ namassitabbanti attho.

"This should be worshipped" is also a reading, its meaning being that this banner of the sages should be worshipped.

Cũng có bản đọc là “Etaṃ namassiyaṃ”, ý nghĩa là phải đỉnh lễ lá cờ của bậc thánh này.

2040

589. Tato paraṃ attano guṇaṃ dassento satthukappantiādimāha.

589. Thereafter, showing his own virtue, he said, "Teacher-like," and so on.

589. Sau đó, để chỉ ra công đức của chính mình,^* nói: “Giống như bậc Đạo Sư” và những điều tương tự.

Tattha satthukappaṃ buddhasadisaṃ suvinayaṃ sundaravinayaṃ sundarākārena dvārattayadamanaṃ hadayena cittena ahaṃ dhāremi savanadhāraṇādinā paccavekkhāmīti attho.

Among these, teacher-like, similar to the Buddha, well-disciplined, having beautiful discipline, having beautiful restraint of the three doors, with my heart (mind) I uphold it, I reflect upon it through listening, memorizing, etc., that is the meaning.

Ở đây, tôi giữ gìn (dhāremi) trong tâm (hadayena) giống như bậc Đạo Sư (satthukappaṃ), tức là giống như Đức Phật, giới luật tốt đẹp (suvinayaṃ), tức là sự chế ngự ba cửa một cách tốt đẹp, bằng cách lắng nghe, ghi nhớ, quán xét, v.v. – đó là ý nghĩa.

Vinayaṃ vinayapiṭakaṃ namassamāno vandamāno vinaye ādaraṃ kurumāno viharissāmi sabbadā sabbasmiṃ kāle vāsaṃ kappemīti attho.

Worshipping the Vinaya, the Pāli canon of discipline, paying respect to the Vinaya, I shall dwell always; I make my abode at all times, that is the meaning.

Tôi sẽ an trú luôn luôn (viharissāmi sabbadā), tức là tôi sẽ sống trong mọi lúc, đảnh lễ (namassamāno) Giới luật (vinayaṃ), tức là Tạng Luật, tỏ lòng tôn kính Giới luật – đó là ý nghĩa.

2041

590. Vinayo āsayo mayhanti vinayapiṭakaṃ mayhaṃ okāsabhūtaṃ savanadhāraṇamanasikaraṇauggahaparipucchāpavattanavasena okāsabhūtaṃ gehabhūtanti attho.

590. The Vinaya is my resort — the Vinaya Piṭaka is a place of opportunity for me, a home in terms of listening, memorizing, contemplating, grasping, questioning, and engaging, that is the meaning.

590. Giới luật là nơi nương tựa của tôi (vinayo āsayo mayhaṃ), tức là Tạng Luật là nơi chốn cho tôi, là nhà của tôi, theo cách lắng nghe, ghi nhớ, tác ý, học hỏi, hỏi han và thực hành – đó là ý nghĩa.

Vinayo ṭhānacaṅkamanti vinayo mayhaṃ savanādikiccakaraṇena ṭhitaṭṭhānañca caṅkamanaṭṭhānañca.

The Vinaya is my standing and walking place — the Vinaya is my place for standing and for walking, where I perform acts such as listening.

Giới luật là nơi đứng và đi kinh hành (vinayo ṭhānacaṅkamaṃ) của tôi, bằng cách thực hiện các việc lắng nghe, v.v.

Kappemi vinaye vāsanti vinayapiṭake vinayatantiyā savanadhāraṇapavattanavasena vāsaṃ sayanaṃ kappemi karomi.

I make my abode in the Vinaya — in the Vinaya Piṭaka, in the tradition of the Vinaya, I make my dwelling, my resting place, by way of listening, memorizing, and engaging.

Tôi an trú trong Giới luật (kappemi vinaye vāsaṃ), tức là tôi thực hiện sự an trú, sự nằm nghỉ, trong Tạng Luật, trong bộ Giới luật, bằng cách lắng nghe, ghi nhớ và thực hành.

Vinayo mama gocaroti vinayapiṭakaṃ mayhaṃ gocaro āhāro bhojanaṃ niccaṃ dhāraṇamanasikaraṇavasenāti attho.

The Vinaya is my pasture — the Vinaya Piṭaka is my pasture, my food, my sustenance, constantly by way of memorizing and contemplating, that is the meaning.

Giới luật là cảnh giới của tôi (vinayo mama gocaro), tức là Tạng Luật là cảnh giới, là thức ăn, là lương thực của tôi, theo cách thường xuyên ghi nhớ và tác ý – đó là ý nghĩa.

2042

591. Vinaye pāramippattoti sakale vinayapiṭake pāramiṃ pariyosānaṃ patto.

591. One who has reached the perfection in the Vinaya means one who has reached the culmination, the end, in the entire Vinaya Piṭaka.

591. Đã đạt đến sự viên mãn trong Giới luật (vinaye pāramippatto), tức là đã đạt đến sự hoàn tất, sự viên mãn trong toàn bộ Tạng Luật.

Samathe cāpi kovidoti pārājikādisattāpattikkhandhānaṃ samathe vūpasame ca vuṭṭhāne ca kovido cheko, adhikaraṇasamathe vā –

And skilled in serenity means skilled, expert, in the calming and arising of the seven groups of offenses beginning with pārajika, or in the settlement of disputes—

Và cũng thiện xảo trong sự an tịnh (samathe cāpi kovido), tức là thiện xảo, thành thạo trong sự an tịnh, sự chấm dứt và sự xuất ly khỏi bảy nhóm tội như Pārājika, v.v., hoặc trong sự an tịnh tranh chấp –

2043

‘‘Vivādaṃ anuvādañca, āpattādhikaraṇaṃ tathā;

"Dispute, accusation,

“Tranh cãi, tranh luận, và tội phạm;

2044

Kiccādhikaraṇañceva, caturādhikaraṇā matā’’ti–

and offenses, as well as duties—

Và sự việc cần làm, được xem là bốn loại tranh chấp.” –

2045

Vuttādhikaraṇesu ca –

these are considered four kinds of adhikaraṇa,"—

Và trong các tranh chấp đã nói –

2046

‘‘Sammukhā sativinayo, amūḷhapaṭiññākaraṇaṃ;

"In presence, by mindfulness, by acknowledgement, by majority decision,

“Đối diện, tịnh chỉ bằng niệm, thừa nhận không lầm lẫn;

2047

Yebhuyya tassapāpiyya, tiṇavatthārako tathā’’ti–

by resolution of past wrongdoings, and by covering with grass"—

Phần đông, tịnh chỉ bằng sự phủ nhận tội, và tịnh chỉ bằng cách phủ cỏ.” –

2048

Evaṃ vuttesu ca sattasu adhikaraṇasamathesu atikovido chekoti attho.

so in the seven settlements of disputes, he is very skilled, an expert, that is the meaning.

Tức là, thiện xảo, thành thạo trong bảy phương pháp tịnh chỉ tranh chấp đã nói như vậy.

Upāli taṃ mahāvīrāti bhante mahāvīra, catūsu asaṅkhyeyyesu kappasatasahassesu sabbaññutaññāṇādhigamāya vīriyavanta satthuno devamanussānaṃ anusāsakassa taṃ tava pāde pādayuge upāli bhikkhu vandati paṇāmaṃ karotīti attho.

Upāli, that Great Hero — Venerable Great Hero, the strenuous one who in four hundred thousand incalculable aeons attained omniscient knowledge, Upāli the monk bows to your feet, to the pair of feet of the Teacher, the instructor of devas and humans, he performs prostration, that is the meaning.

Upāli, bậc Đại Hùng đó (upāli taṃ mahāvīrā), thưa Đại Hùng, đệ tử Upāli đảnh lễ (vandati) chân (pāde) của Đạo Sư (satthuno) đó (taṃ) của Ngài, bậc có tinh tấn để đạt được Trí Tuệ Toàn Tri trong bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, bậc giáo hóa chư thiên và loài người – đó là ý nghĩa.

2049

592. So ahaṃ pabbajitvā sambuddhaṃ namassamāno paṇāmaṃ kurumāno dhammassa ca tena bhagavatā desitassa navalokuttaradhammassa sudhammataṃ sundaradhammabhāvaṃ jānitvā dhammañca namassamāno gāmato gāmaṃ purato punaṃ nagarato nagaraṃ vicarissāmīti sambandho.

592. Having gone forth, I, that one, worshipping the Fully Enlightened One, performing prostration, and having known the goodness of the Dhamma, the beautiful nature of the Dhamma, the nine supramundane Dhamma taught by that Blessed One, I shall wander from village to village, from town to town again, so it is connected.

592. Sau khi xuất gia, tôi đảnh lễ (namassamāno) Đức Phật, và biết được sự tốt đẹp của Pháp (dhammassa ca sudhammataṃ), tức là sự tốt đẹp của chín loại Pháp siêu thế do Đức Thế Tôn thuyết giảng, tôi cũng đảnh lễ Pháp, tôi sẽ du hành từ làng này sang làng khác, từ thành phố này sang thành phố khác (purato punaṃ) – đây là sự liên kết.

2050

593. Kilesā jhāpitā mayhanti mayā paṭividdhaarahattamaggañāṇena mayhaṃ cittasantānagatā sabbe diyaḍḍhasahassasaṅkhā kilesā jhāpitā sositā visositā viddhaṃsitā.

593. My defilements are burnt away — all my defilements, numbering one thousand five hundred, existing in my mind-continuum, have been burnt, dried up, withered away, destroyed by the knowledge of the path of arahantship I have penetrated.

593. Phiền não của tôi đã được thiêu đốt (kilesā jhāpitā mayhaṃ), tức là tất cả một ngàn rưỡi phiền não trong dòng tâm thức của tôi đã được thiêu đốt, làm khô héo, làm khô kiệt, tiêu diệt bởi trí tuệ đạo quả A-la-hán mà tôi đã chứng đắc.

Bhavā sabbe samūhatāti kāmabhavādayo sabbe nava bhavā mayā samūhatā saṃ suṭṭhu ūhatā khepitā viddhaṃsitā.

All existences are rooted out — all nine existences, such as kāmabhava, have been rooted out by me, thoroughly uprooted, eliminated, destroyed.

Bhavā sabbe samūhatā (Mọi hữu đã được nhổ tận gốc) nghĩa là chín hữu (bhavā) gồm dục hữu (kāmabhava) v.v... tất cả đã được ta nhổ tận gốc (samūhatā), tức là đã được loại bỏ, tiêu diệt hoàn toàn (saṃ suṭṭhu ūhatā khepitā viddhaṃsitā).

Sabbāsavā parikkhīṇāti kāmāsavo, bhavāsavo, diṭṭhāsavo, avijjāsavoti sabbe cattāro āsavā parikkhīṇā parisamantato khayaṃ pāpitā.

All influxes are exhausted — all four influxes (āsavas): the influx of sensuality (kāmāsava), the influx of existence (bhavāsava), the influx of views (diṭṭhāsava), and the influx of ignorance (avijjāsava), are exhausted, brought to complete destruction.

Sabbāsavā parikkhīṇā (Mọi lậu hoặc đã được đoạn tận) nghĩa là bốn lậu hoặc (āsavā) gồm dục lậu (kāmāsava), hữu lậu (bhavāsava), kiến lậu (diṭṭhāsava), vô minh lậu (avijjāsava) tất cả đã được đoạn tận (parikkhīṇā), tức là đã được đưa đến sự diệt tận hoàn toàn.

Idāni imasmiṃ arahattappattakāle punabbhavo punuppattisaṅkhāto bhavo bhavanaṃ jāti natthīti attho.

Now, at this time of attaining arahantship, there is no more rebirth, no more existence, no more birth, that is the meaning.

Idāni (Bây giờ), vào thời điểm chứng đạt A-la-hán này, punabbhavo (tái hữu) tức là sự tái sanh, sự hiện hữu, sự sanh khởi không còn nữa, đó là ý nghĩa.

2051

594. Uttari somanassavasena udānaṃ udānento svāgatantiādimāha.

594. Further, expressing a spontaneous utterance (udāna) due to joy, he said, "Welcome," and so on.

594. Vị ấy, với sự hoan hỷ tột bậc, đã thốt lên lời cảm hứng (udāna) bắt đầu bằng svāgataṃ (đến tốt đẹp).

Tattha buddhaseṭṭhassa uttamabuddhassa santike samīpe ekanagare vā mama āgamanaṃ svāgataṃ suṭṭhu āgamanaṃ sundarāgamanaṃ vata ekantena āsi ahosīti sambandho.

There, in the presence of the Supreme Buddha, in one city, my arrival was indeed a good arrival, a beautiful arrival.

Trong đó, buddhaseṭṭhassa (đấng Phật tối thượng), tức là Đức Phật tối thượng, santike (bên cạnh), tức là gần gũi hoặc trong một thành phố, sự đến của ta là svāgataṃ (đến tốt đẹp), tức là sự đến rất tốt đẹp, sự đến tuyệt vời, vata (quả thật) là hoàn toàn āsi (đã xảy ra), đó là sự liên kết.

Tisso vijjāti pubbenivāsadibbacakkhuāsavakkhayavijjā anuppattā sampattā, paccakkhaṃ katāti attho.

The three knowledges—namely, knowledge of past lives, the divine eye, and knowledge of the destruction of the taints—were attained; that is, they were realized.

Tisso vijjā (Ba minh) nghĩa là Túc mạng minh (pubbenivāsavijjā), Thiên nhãn minh (dibbacakkhuvijjā), Lậu tận minh (āsavakkhayavijjā) đã anuppattā (được chứng đắc), tức là đã được thực chứng.

Kataṃ buddhassa sāsananti buddhena bhagavatā desitaṃ anusiṭṭhi sāsanaṃ kataṃ nipphāditaṃ vattapaṭipattiṃ pūretvā kammaṭṭhānaṃ manasi karitvā arahattamaggañāṇādhigamena sampāditanti attho.

"The Buddha's teaching has been accomplished" means that the instruction, the teaching, expounded by the Blessed Buddha was performed, completed, by fulfilling the practice of duties, focusing on the meditation subject, and attaining the knowledge of the path to Arahantship; that is the meaning.

Kataṃ buddhassa sāsanaṃ (Giáo pháp của Đức Phật đã được thực hành) nghĩa là giáo pháp (sāsana) đã được Đức Thế Tôn thuyết giảng và chỉ dạy đã được thực hành (kataṃ), tức là đã được hoàn thành bằng cách hoàn mãn các hạnh tu tập, quán niệm đề mục thiền định và chứng đắc đạo quả A-la-hán.

2052

595. Paṭisambhidā catassoti atthapaṭisambhidādayo catasso paññāyo sacchikatā paccakkhaṃ katā.

595. The four analytical knowledges (paṭisambhidā catasso)—meaning the analytical knowledge of meaning and the others—were realized, made manifest.

595. Paṭisambhidā catasso (Bốn tuệ phân tích) nghĩa là bốn tuệ phân tích (paññā) gồm Nghĩa tuệ phân tích (atthapaṭisambhidā) v.v... đã được thực chứng (sacchikatā).

Vimokkhāpi ca aṭṭhimeti cattāri maggañāṇāni cattāri phalañāṇānīti ime aṭṭha vimokkhā saṃsārato muccanūpāyā sacchikatāti sambandho.

And these eight liberations (vimokkhāpi ca aṭṭhime)—meaning the four path knowledges and the four fruition knowledges—these eight means of liberation from saṃsāra were realized; that is the connection.

Vimokkhāpi ca aṭṭhime (Và tám giải thoát này) nghĩa là bốn đạo trí (maggañāṇa) và bốn quả trí (phalañāṇa), tám giải thoát (vimokkhā) này, tức là các phương tiện để thoát khỏi luân hồi (saṃsāra), đã được thực chứng (sacchikatā), đó là sự liên kết.

Chaḷabhiññā sacchikatāti –

"The six supernormal powers (chaḷabhiññā) were realized"—

Chaḷabhiññā sacchikatā (Sáu thắng trí đã được thực chứng) –

2053

‘‘Iddhividhaṃ dibbasotaṃ, cetopariyañāṇakaṃ;

"Supernormal powers, the divine ear, knowledge of the minds of others;

“Thần túc thông, thiên nhĩ thông,

2054

Pubbenivāsañāṇañca, dibbacakkhāsavakkhaya’’nti–

Knowledge of past lives, and the divine eye, and the destruction of the taints"—

Tha tâm thông,

2055

Imā cha abhiññā sacchikatā paccakkhaṃ katā.

These six supernormal powers were realized, made manifest.

Túc mạng thông, thiên nhãn thông và lậu tận thông” –

Imesaṃ ñāṇānaṃ sacchikaraṇena buddhassa sāsanaṃ katanti attho.

By the realization of these knowledges, the Buddha's teaching was accomplished; that is the meaning.

Sáu thắng trí (abhiññā) này đã được thực chứng (sacchikatā), tức là đã được thực hiện. Ý nghĩa là nhờ thực chứng các trí này mà giáo pháp của Đức Phật đã được thực hành.

2056

Itthanti iminā heṭṭhā vuttappakārena.

"In this way"—as described above.

Itthaṃ (Như vậy) nghĩa là theo cách đã nói ở trên.

Sudanti padapūraṇamatte nipāto.

"Indeed"—a particle for emphasis.

Sudaṃ (Quả thật) là một tiểu từ chỉ để bổ nghĩa cho câu.

Āyasmā upāli theroti thirasīlādiguṇayutto sāvako imā pubbacaritāpadānadīpikā gāthāyo abhāsittha kathayitthāti attho.

The Venerable Upāli Thera, a disciple endowed with virtues such as steadfast morality, spoke these verses revealing his past deeds; that is the meaning.

Trưởng lão Upāli (Āyasmā Upāli thero), tức là một đệ tử có đầy đủ các phẩm chất như giới hạnh kiên cố (thirasīla) v.v..., đã abhāsittha (thuyết giảng) những bài kệ (gāthā) mô tả các hạnh nghiệp quá khứ (pubbacaritāpadāna) này, đó là ý nghĩa.

2057

Upālittheraapadānavaṇṇanā samattā.

The commentary on the Apadāna of Venerable Upāli Thera is concluded.

Phần giải thích về hạnh nghiệp của Trưởng lão Upāli đã xong.

2058

3-7. Aññāsikoṇḍaññattheraapadānavaṇṇanā

3-7. Commentary on the Apadāna of Venerable Aññākoṇḍañña

3-7. Giải thích hạnh nghiệp của Trưởng lão Aññāsikoṇḍañña

2059

Padumuttarasambuddhantiādikaṃ āyasmato aññāsikoṇḍaññattherassa apadānaṃ.

The Apadāna of Venerable Aññākoṇḍañña begins with "Padumuttara the Fully Awakened One."

Padumuttarasambuddhaṃ (Đức Phật Padumuttara) v.v... là hạnh nghiệp của Trưởng lão Aññāsikoṇḍañña.

Ayaṃ kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare gahapatimahāsālakule nibbattitvā viññutaṃ patvā ekadivasaṃ satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ attano sāsane paṭhamaṃ paṭividdhadhammarattaññūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayampi taṃ ṭhānantaraṃ patthento satasahassabhikkhuparivārassa bhagavato sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā paṇidhānaṃ akāsi.

It is said that this venerable one, having accumulated merits in previous Buddhas' dispensations that were conducive to liberation in various existences, was reborn in the family of a wealthy householder in Haṃsavatī city during the time of Padumuttara Bhagavā. Having reached maturity, one day, while listening to the Dhamma in the Teacher's presence, he saw the Teacher appoint a certain bhikkhu to the foremost position among those who had first penetrated the Dhamma, who were those who delighted in the Dhamma within His dispensation. Seeing this, he himself aspired to that same position. He offered a great almsgiving to the Bhagavā, who was surrounded by a hundred thousand bhikkhus, for seven days, and then made a solemn wish.

Nghe nói, vị này đã tạo các căn lành trong các đời chư Phật quá khứ, tích lũy các phước báu là nhân duyên cho sự thoát ly (vivaṭṭūpanissaya) trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Thế Tôn Padumuttara, vị ấy sanh ra trong một gia đình đại gia chủ ở thành phố Haṃsavatī. Sau khi trưởng thành, một ngày nọ, khi nghe pháp từ Đức Bổn Sư, thấy Đức Bổn Sư đặt một vị tỳ khưu vào vị trí tối thượng trong số những người đầu tiên chứng đắc giáo pháp và thấu hiểu giáo pháp, vị ấy cũng mong muốn đạt được vị trí đó. Vị ấy đã thực hiện một đại thí cúng dường trong bảy ngày cho Đức Thế Tôn cùng với một trăm ngàn vị tỳ khưu và đã phát nguyện.

Satthāpissa anantarāyataṃ disvā bhāviniṃ sampattiṃ byākāsi.

The Teacher, perceiving its immediacy, foretold his future attainment.

Đức Bổn Sư, thấy được sự gần kề của vị ấy, đã thọ ký về sự thành tựu trong tương lai.

So yāvajīvaṃ puññāni karonto satthari parinibbute cetiye patiṭṭhāpiyamāne antocetiye ratanagharaṃ kārāpesi, cetiyaṃ parivāretvā sahassaratanagghikāni ca kāresi.

He performed meritorious deeds throughout his life, and when the Teacher attained Parinibbāna, as the stupa was being erected, he had a jewel house constructed inside the stupa and also made a thousand jewel arches surrounding the stupa.

Vị ấy, suốt đời làm các việc phước thiện, sau khi Đức Bổn Sư nhập Niết-bàn, khi xá lợi được tôn trí trong tháp, đã xây một ngôi nhà bằng ngọc (ratanaghara) bên trong tháp và xây một ngàn đài thờ bằng ngọc (sahassaratanagghikā) bao quanh tháp.

2060

So evaṃ puññāni katvā tato cavitvā devamanussesu saṃsaranto vipassissa bhagavato kāle mahākālo nāma kuṭumbiko hutvā aṭṭhakarīsamatte khette sāligabbhaṃ phāletvā gahitasālitaṇḍulehi asambhinnakhīrapāyāsaṃ sampādetvā tattha madhusappisakkarādayo pakkhipitvā buddhappamukhassa saṅghassa adāsi.

Having performed such meritorious deeds, he passed away from there and wandered through divine and human realms. During the time of Vipassī Bhagavā, he was reborn as a householder named Mahākāla. He cultivated rice in a field covering eight measures, split the rice grains from their husks, and prepared a milk-rice pudding (khīrapāyāsa) mixed with honey, ghee, sugar, and other ingredients, offering it to the Saṅgha led by the Buddha.

Sau khi làm các việc phước thiện như vậy, vị ấy từ đó thác sanh, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Thế Tôn Vipassī, vị ấy là một gia chủ tên là Mahākāla. Vị ấy đã bóc vỏ lúa (sālitaṇḍula) từ hạt lúa (sāligabbha) trong một cánh đồng rộng tám karīsa (đơn vị đo diện tích), làm một món cháo sữa không lẫn tạp (asambhinnakhīrapāyāsa), cho mật ong, bơ lỏng, đường v.v... vào đó và cúng dường cho chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu.

Sāligabbhaṃ phāletvā gahitagahitaṭṭhānaṃ puna pūrati.

The places where he split the rice grains from their husks would refill again.

Chỗ hạt lúa được bóc vỏ lại đầy lên lần nữa.

Puthukakāle puthukaggaṃ nāma adāsi.

During the time of flattened rice production, he gave the best of the flattened rice.

Khi làm cốm dẹt (puthuka), vị ấy đã cúng dường phần tốt nhất của cốm dẹt (puthukagga).

Lāyane lāyanaggaṃ, veṇikaraṇe veṇaggaṃ, kalāpādikaraṇe kalāpaggaṃ, khalaggaṃ, bhaṇḍaggaṃ, minaggaṃ koṭṭhagganti evaṃ ekasasse nava vāre aggadānaṃ adāsi, tampi sassaṃ atirekataraṃ sampannaṃ ahosi.

At harvest, the best of the harvest; at binding into sheaves, the best of the sheaves; at making bundles, the best of the bundles; at the threshing floor, the best of the threshing; at storage, the best of the stored; at measuring, the best of the measured; at the granary, the best of the granary. Thus, he made offerings of the best nine times from a single crop, and that crop also became exceedingly abundant.

Khi gặt lúa, cúng dường phần tốt nhất của lúa gặt (lāyanagga); khi bó lúa, cúng dường phần tốt nhất của bó lúa (veṇagga); khi làm các bó nhỏ, cúng dường phần tốt nhất của bó nhỏ (kalāpagga); phần tốt nhất của sân lúa (khalagga), phần tốt nhất của kho (bhaṇḍagga), phần tốt nhất của lúa đo (minagga), phần tốt nhất của kho thóc (koṭṭhagga). Như vậy, vị ấy đã cúng dường phần tốt nhất chín lần cho một vụ mùa. Vụ mùa đó cũng trở nên bội thu hơn.

2061

Evaṃ yāvajīvaṃ puññāni katvā tato cuto devaloke nibbattitvā devesu ca manussesu ca saṃsaranto amhākaṃ bhagavato uppattito puretarameva kapilavatthunagarassa avidūre doṇavatthunāmake brāhmaṇagāme brāhmaṇamahāsālakule nibbatti.

Having performed meritorious deeds in this manner throughout his life, he passed away from there and was reborn in the deva realm. Wandering through devas and humans, he was reborn in the family of a great Brāhmaṇa in the Brāhmaṇa village called Doṇavatthu, not far from Kapilavatthu city, even before the arising of our Bhagavā.

Sau khi làm các việc phước thiện như vậy suốt đời, vị ấy từ đó thác sanh lên cõi trời. Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người, trước khi Đức Thế Tôn của chúng ta xuất hiện, vị ấy sanh ra trong một gia đình đại Bà-la-môn ở làng Bà-la-môn tên là Doṇavatthu, không xa thành Kapilavatthu.

Tassa koṇḍaññoti gottato āgataṃ nāmaṃ ahosi.

His name, Koṇḍañña, was derived from his clan.

Tên của vị ấy là Koṇḍañña, xuất phát từ dòng họ.

So vayappatto tayo vede uggahetvā lakkhaṇamantesu ca pāraṃ agamāsi.

Upon reaching maturity, he mastered the three Vedas and became proficient in the science of marks.

Khi trưởng thành, vị ấy đã học thuộc ba bộ Vệ-đà và tinh thông các chú thuật về tướng.

Tena samayena amhākaṃ bodhisatto tusitapurato cavitvā kapilavatthupure suddhodanamahārājassa gehe nibbatti.

At that time, our Bodhisatta, having passed away from Tusita heaven, was reborn in the palace of King Suddhodana in Kapilavatthu city.

Vào thời điểm đó, Bồ-tát của chúng ta từ cung trời Tusita thác sanh vào nhà của Đại vương Suddhodana ở thành Kapilavatthu.

Tassa nāmaggahaṇadivase aṭṭhuttarasatesu brāhmaṇesu upanītesu ye aṭṭha brāhmaṇā lakkhaṇapariggahaṇatthaṃ mahātalaṃ upanītā.

On the day of his naming ceremony, among the one hundred and eight brāhmaṇas invited, eight were brought to the great platform to examine the marks.

Vào ngày đặt tên cho ngài, trong số một trăm lẻ tám vị Bà-la-môn được triệu tập, có tám vị Bà-la-môn được đưa đến một nơi cao để xem tướng.

So tesu sabbanavako hutvā mahāpurisassa lakkhaṇanipphattiṃ disvā ‘‘ekaṃsena ayaṃ buddho bhavissatī’’ti niṭṭhaṃ gantvā mahāsattassa abhinikkhamanaṃ udikkhanto vicarati.

He, being the youngest among them, saw the complete manifestation of the Great Man's marks and concluded, "He will surely become a Buddha," then wandered about awaiting the Great Being's renunciation.

Trong số đó, vị ấy là người trẻ nhất. Sau khi thấy các tướng đại nhân của Đức Đại Sĩ, vị ấy đã kết luận “Chắc chắn vị này sẽ thành Phật” và đã đi khắp nơi để chờ đợi sự xuất gia của Đức Đại Sĩ.

2062

Bodhisattopi kho mahatā parivārena vaḍḍhamāno anukkamena vuddhippatto ñāṇaparipākaṃ gantvā ekūnatiṃsatime vasse mahābhinikkhamanaṃ nikkhamanto anomānadītīre pabbajitvā anukkamena uruvelaṃ gantvā padhānaṃ padahi.

The Bodhisatta, growing up amidst a great retinue, gradually matured in wisdom. At the age of twenty-nine, he performed the Great Renunciation. Having gone forth at the Anomā River, he gradually proceeded to Uruvelā and engaged in strenuous exertion.

Bồ-tát, được nuôi dưỡng trong sự bao bọc vĩ đại, dần dần trưởng thành, đạt đến sự viên mãn của trí tuệ. Vào năm hai mươi chín tuổi, ngài xuất gia (mahābhinikkhamana) bên bờ sông Anomā, và dần dần đến Uruvelā để thực hành khổ hạnh.

Tadā koṇḍañño māṇavo mahāsattassa pabbajitabhāvaṃ sutvā lakkhaṇapariggāhakabrāhmaṇānaṃ puttehi vappamāṇavādīhi saddhiṃ attapañcamo pabbajitvā anukkamena bodhisattassa santikaṃ upasaṅkamitvā chabbassāni taṃ upaṭṭhahanto tassa oḷārikāhāraparibhogena nibbinno apakkamitvā isipatanaṃ agamāsi.

At that time, the young man Koṇḍañña, having heard of the Great Being's renunciation, together with the sons of the brāhmaṇas who had examined the marks, such as Vappa, became a monk as the fifth one. He gradually approached the Bodhisatta and attended to him for six years. Disheartened by his coarse food consumption, he left and went to Isipatana.

Lúc đó, thanh niên Koṇḍañña, nghe tin Đức Đại Sĩ đã xuất gia, cùng với các con của các Bà-la-môn xem tướng, như thanh niên Vappa v.v..., tự mình là người thứ năm, cũng xuất gia. Dần dần, vị ấy đến gần Đức Bồ-tát, hầu hạ ngài trong sáu năm. Sau đó, vì chán ghét việc ngài thọ dụng thức ăn thô, vị ấy đã rời đi và đến Isipatana.

Atha kho bodhisatto oḷārikāhāraparibhogena laddhakāyabalo vesākhapuṇṇamāyaṃ bodhirukkhamūle aparājitapallaṅke nisinno tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā abhisambuddho hutvā sattasattāhaṃ bodhimaṇḍeyeva vītināmetvā pañcavaggiyānaṃ ñāṇaparipākaṃ ñatvā āsāḷhīpuṇṇamāyaṃ isipatanaṃ gantvā tesaṃ dhammacakkapavattanasuttantaṃ (mahāva. 13 ādayo; saṃ. ni. 5.1081) kathesi.

Then, the Bodhisatta, having regained bodily strength through the consumption of coarse food, sat on the unconquerable seat at the foot of the Bodhi tree on the full moon day of Vesākha. Having crushed the heads of the three Māras, he attained full awakening. After spending seven times seven days at the Bodhimaṇḍa, he perceived the ripeness of the five bhikkhus' wisdom. On the full moon day of Āsāḷha, he went to Isipatana and taught them the Dhammacakkapavattana Suttanta.

Sau đó, Đức Bồ-tát, sau khi lấy lại sức lực nhờ thọ dụng thức ăn thô, vào ngày trăng tròn tháng Vesākha, ngồi trên bồ đoàn bất bại dưới cội Bồ-đề, đã chiến thắng ba ma vương và thành tựu Chánh đẳng Chánh giác. Ngài đã trải qua bảy tuần tại Bồ-đề đạo tràng. Sau khi biết được sự viên mãn trí tuệ của nhóm năm vị tỳ khưu, vào ngày trăng tròn tháng Āsāḷha, ngài đã đến Isipatana và thuyết giảng kinh Chuyển Pháp Luân (Dhammacakkappavattanasutta) cho họ.

Desanāpariyosāne koṇḍaññatthero aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi.

At the conclusion of the discourse, Venerable Koṇḍañña, along with eighteen koṭis of Brahmās, was established in the fruit of Stream-entry.

Kết thúc bài pháp, Trưởng lão Koṇḍañña đã chứng đắc quả Dự lưu (sotāpattiphala) cùng với mười tám ức chư Phạm thiên.

Atha pañcamiyaṃ pakkhassa anattalakkhaṇasuttantadesanāya (mahāva. 20 ādayo; saṃ. ni. 3.59) arahattaṃ sacchākāsi.

Then, on the fifth day of the fortnight, through the discourse on the Anattalakkhaṇa Suttanta, he realized Arahantship.

Sau đó, vào ngày thứ năm của nửa tháng, nhờ bài giảng kinh Vô Ngã Tướng (Anattalakkhaṇasutta), vị ấy đã thực chứng A-la-hán quả.

2063

596. Evaṃ so arahattaṃ patvā ‘‘kiṃ kammaṃ katvā ahaṃ lokuttarasukhaṃ adhigatomhī’’ti upadhārento attano pubbakammaṃ paccakkhato ñatvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ udānavasena dassento padumuttarasambuddhantiādimāha.

596. Having thus attained Arahantship, he reflected, "What deed did I perform to attain this supramundane happiness?" Directly knowing his past actions, he joyfully expressed his past deeds in the form of an inspired utterance, saying, "Padumuttara the Fully Awakened One," and so on.

596. Như vậy, sau khi chứng đắc A-la-hán quả, vị ấy tự xét “Ta đã làm nghiệp gì mà đạt được an lạc siêu thế này?”. Sau khi biết rõ hạnh nghiệp quá khứ của mình một cách trực tiếp, với sự hoan hỷ, vị ấy đã thốt lên lời cảm hứng (udāna) để trình bày hạnh nghiệp quá khứ của mình, bắt đầu bằng padumuttarasambuddhaṃ (Đức Phật Padumuttara) v.v...

Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.

Its meaning has already been explained above.

Ý nghĩa của nó đã được giải thích ở trên.

Lokajeṭṭhaṃ vināyakanti sakalassa sattalokassa jeṭṭhaṃ padhānanti attho.

"The foremost leader of the world" (lokajeṭṭhaṃ vināyakaṃ) means the chief, the foremost, of all sentient beings.

Lokajeṭṭhaṃ vināyakaṃ (Đấng tối thượng của thế gian, bậc Đạo Sư) nghĩa là bậc tối thượng, bậc lãnh đạo của toàn bộ thế giới chúng sanh.

Visesena veneyyasatte saṃsārasāgarassa paratīraṃ amatamahānibbānaṃ neti sampāpetīti vināyako, taṃ vināyakaṃ.

"Leader" (vināyako) means one who especially leads, who brings, sentient beings to be trained across the ocean of saṃsāra to the other shore, the deathless great Nibbāna; that is, "that leader."

Đặc biệt, Ngài dẫn dắt (neti) các chúng sanh đáng được giáo hóa (veneyyasatte) đến bờ bên kia của biển luân hồi (saṃsārasāgara), tức là Niết-bàn bất tử vĩ đại (amatamahānibbāna), nên Ngài là vināyako (bậc Đạo Sư), vị Đạo Sư đó.

Buddhabhūmimanuppattanti buddhassa bhūmi patiṭṭhānaṭṭhānanti buddhabhūmi, sabbaññutaññāṇaṃ, taṃ anuppatto paṭividdhoti buddhabhūmimanuppatto, taṃ buddhabhūmimanuppattaṃ, sabbaññutappattaṃ buddhabhūtanti attho.

"Attained the state of a Buddha" (buddhabhūmimanuppattaṃ): The "state of a Buddha" (buddhabhūmi) is the foundation, the established state of a Buddha, which is omniscience (sabbaññutaññāṇa). One who has attained, who has penetrated, that omniscience is "buddhabhūmimanuppatto." Thus, "buddhabhūmimanuppattaṃ" means one who has attained omniscience, who has become a Buddha; that is the meaning.

Buddhabhūmimanuppattaṃ (Đã đạt đến Phật địa) nghĩa là Phật địa (buddhabhūmi) là nền tảng, chỗ đứng của Đức Phật, tức là Nhất thiết trí (sabbaññutaññāṇa). Vị ấy đã đạt đến (anuppatto), đã thấu hiểu (paṭividdho) Phật địa, nên được gọi là buddhabhūmimanuppatto, tức là đã đạt đến Phật địa, đã đạt được Nhất thiết trí, đã thành Phật.

Paṭhamaṃ addasaṃ ahanti paṭhamaṃ vesākhapuṇṇamiyā rattiyā paccūsasamaye buddhabhūtaṃ padumuttarasambuddhaṃ ahaṃ addakkhinti attho.

‘I first saw’ means, ‘I saw the Buddha, the Fully Enlightened One, Padumuttara Sambuddha, at dawn on the first full moon night of Vesākha.’

596. Paṭhamaṃ addasaṃ ahaṃ có nghĩa là: Vào buổi rạng đông của đêm trăng tròn Vesākha đầu tiên, tôi đã thấy Đức Sambuddha Padumuttara đã thành Phật.

2064

597. Yāvatā bodhiyā mūleti yattakā bodhirukkhasamīpe yakkhā samāgatā rāsibhūtā sambuddhaṃ buddhabhūtaṃ taṃ buddhaṃ pañjalīkatā dasaṅgulisamodhānaṃ añjalipuṭaṃ sirasi ṭhapetvā vandanti namassantīti sambandho.

Line 597 means, ‘As many yakkhas as were gathered in a multitude at the root of the Bodhi-tree, having become Fully Enlightened, they, with joined palms placed on their heads, venerate and pay homage to that Buddha’ – this is the connection.

597. Yāvatā bodhiyā mūle có nghĩa là: Chư Dạ-xoa samāgatā (tập hợp) tại gốc cây Bồ-đề, pañjalīkatā (chắp tay) đặt hai bàn tay chắp lại (mười ngón tay chụm lại) lên đầu, vandanti (đảnh lễ) Đức Phật đã thành Phật. Đó là sự liên kết.

2065

598. Sabbe devā tuṭṭhamanāti buddhabhūtaṭṭhānaṃ āgatā te sabbe devā tuṭṭhacittā ākāse sañcarantīti sambandho.

Line 598 means, ‘All devas with joyful minds’ refers to all those devas who had come to the place of Buddhahood, moving about in the sky with joyful hearts – this is the connection.

598. Sabbe devā tuṭṭhamanā có nghĩa là: Tất cả các vị trời đã đến nơi thành Phật, với tâm hoan hỷ, đang di chuyển trên không trung. Đó là sự liên kết.

Andhakāratamonudoti ativiya andhakāraṃ mohaṃ nudo khepano ayaṃ buddho anuppattoti attho.

‘Dispeller of darkness and gloom’ means, ‘This Buddha, who has arrived, is a dispeller, an annihilator, of extreme darkness, which is delusion.’

Andhakāratamonudo có nghĩa là: Vị Phật này là người nudo (xua tan), khepano (trừ diệt) bóng tối vô minh cực độ. Vị ấy đã đến.

2066

599. Tesaṃ hāsaparetānanti hāsehi pītisomanassehi samannāgatānaṃ tesaṃ devānaṃ mahānādo mahāghoso avattatha pavattati, sammāsambuddhasāsane kilese saṃkilese dhamme jhāpayissāmāti sambandho.

Line 599 means, ‘Among those filled with joy,’ a great sound, a great clamor, arose among those devas endowed with joy and gladness. ‘In the Dispensation of the Perfectly Self-Enlightened One, I shall burn up defilements’ – this is the connection.

599. Tesaṃ hāsaparetānaṃ có nghĩa là: Mahānādo (tiếng vang lớn), mahāghoso (âm thanh lớn) của những vị trời ấy, những người hāsehi pītisomanassehi samannāgatānaṃ (đầy hỷ lạc và hoan hỷ), avattatha (vang lên). Trong giáo pháp của Đức Chánh Đẳng Chánh Giác, chúng ta sẽ jhāpayissāma (đốt cháy) các kilese (phiền não), các pháp cấu uế. Đó là sự liên kết.

2067

600. Devānaṃ giramaññāyāti vācāya thutivacanena saha udīritaṃ devānaṃ saddaṃ jānitvā haṭṭho haṭṭhena cittena somanassasahagatena cittena ādibhikkhaṃ paṭhamaṃ āhāraṃ buddhabhūtassa ahaṃ adāsinti sambandho.

Line 600 means, ‘Having understood the voice of the devas,’ knowing the sound of the devas uttered with words of praise, ‘I, with a delighted heart, with a mind accompanied by gladness, gave the first meal to the Buddha, who had become a Buddha’ – this is the connection.

600. Devānaṃ giramaññāyā có nghĩa là: Sau khi biết được tiếng nói của các vị trời, cùng với lời tán thán bằng lời nói, tôi đã haṭṭhena cittena (với tâm hoan hỷ), với tâm đầy hoan hỷ, adāsiṃ (cúng dường) ādibhikkhaṃ (bữa ăn đầu tiên) cho Đức Phật đã thành Phật. Đó là sự liên kết.

2068

602. Sattāhaṃ abhinikkhammāti mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā sattāhaṃ padhānaṃ katvā sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ arahattamaggañāṇasaṅkhātaṃ bodhiṃ ajjhagamaṃ adhigañchiṃ ahanti attho.

Line 602 means, ‘Having gone forth for seven days,’ ‘having gone forth in the great renunciation, having practiced exertion for seven days, I attained awakening,’ which is the path-knowledge of Arahantship, the foundation for omniscience – this is the meaning.

602. Sattāhaṃ abhinikkhammā có nghĩa là: Sau khi từ bỏ thế tục, tôi đã abhinikkhammā (xuất gia) và katvā (thực hành) sự tinh tấn trong bảy ngày, và đã ajjhagamaṃ (đạt được) bodhiṃ (sự giác ngộ), tức là quả vị Toàn Giác, con đường A-la-hán.

Idaṃ me paṭhamaṃ bhattanti idaṃ bhattaṃ sarīrayāpanaṃ brahmacārissa uttamacārissa me mayhaṃ iminā devaputtena paṭhamaṃ dinnaṃ ahosīti attho.

‘This is my first meal’ means, ‘This meal, for the sustenance of the body, was given to me, the practitioner of the supreme practice, first by this son of devas’ – this is the meaning.

Idaṃ me paṭhamaṃ bhattaṃ có nghĩa là: Bữa ăn này là bữa ăn paṭhamaṃ dinnaṃ ahosīti (đầu tiên được dâng) cho me (tôi), brahmacārissa (người sống phạm hạnh), uttamacārissa (người có hạnh tối thượng) để duy trì thân thể, bởi vị thiên tử này.

2069

603. Tusitā hi idhāgantvāti tusitabhavanato idha manussaloke āgantvā yo devaputto me mama bhikkhaṃ upānayi adāsi, taṃ devaputtaṃ kittayissāmi kathessāmi pākaṭaṃ karissāmi.

Line 603 means, ‘For having come here from Tusita heaven,’ ‘I will recount, I will make known, that son of devas who came from the Tusita realm to this human world and brought almsfood to me.’

603. Tusitā hi idhāgantvā có nghĩa là: Vị thiên tử yo (nào) đã āgantvā (đến) idha (đây), cõi người, từ cõi trời Tusita, và đã upānayi (dâng) bhikkhaṃ (vật thực) cho me (tôi), tôi sẽ kittayissāmi (tuyên bố), kathessāmi (kể lại), pākaṭaṃ karissāmi (làm cho hiển lộ) taṃ (vị) thiên tử ấy.

Bhāsato bhāsantassa mama vacanaṃ suṇāthāti sambandho.

‘Listen to my words as I speak’ – this is the connection.

Bhāsato có nghĩa là: Hãy lắng nghe lời tôi đang nói. Đó là sự liên kết.

Ito paraṃ anuttānapadameva vaṇṇayissāma.

From here on, we will explain only the obscure words.

Từ đây trở đi, chúng tôi sẽ chỉ giải thích những từ khó hiểu.

2070

607. Tidasāti tāvatiṃsabhavanā.

Line 607 means, ‘The Tidasas’ refers to the Tāvatiṃsa realm.

607. Tidasā có nghĩa là: Từ cõi trời Tāvatiṃsa.

Agārāti attano uppannabrāhmaṇagehato nikkhamitvā pabbajitvā cha saṃvaccharāni dukkarakārikaṃ karontena bodhisattena saha vasissatīti sambandho.

‘From their homes’ means, ‘Having renounced from their own Brahmin homes where they were born, they will go forth and dwell with the Bodhisatta who is practicing severe austerities for six years’ – this is the connection.

Agārā có nghĩa là: Sau khi xuất gia từ nhà Bà-la-môn nơi mình sinh ra, vị ấy sẽ sống cùng với Bồ-tát, người đã thực hành khổ hạnh trong sáu năm. Đó là sự liên kết.

2071

608. Tato sattamake vasseti tato pabbajitakālato paṭṭhāya sattame saṃvacchare.

Line 608 means, ‘Then in the seventh year’ refers to the seventh year from the time of going forth.

608. Tato sattamake vasse có nghĩa là: Vào năm thứ bảy kể từ khi xuất gia.

Buddho saccaṃ kathessatīti chabbassāni dukkarakārikaṃ katvā sattamasaṃvacchare buddho hutvā bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye dhammacakkapavattanasuttantadesanāya dukkhasamudayanirodhamaggasaccasaṅkhātaṃ catusaccaṃ kathessatīti attho.

‘The Buddha will declare the truth’ means, ‘Having practiced severe austerities for six years, in the seventh year, having become a Buddha, in Bārāṇasī, at Isipatana Migadāya, through the teaching of the Dhammacakkappavattana Sutta, he will declare the Four Noble Truths, consisting of the truths of suffering, its origin, its cessation, and the path’ – this is the meaning.

Buddho saccaṃ kathessatī có nghĩa là: Sau khi thực hành khổ hạnh trong sáu năm, vào năm thứ bảy, Đức Phật sẽ thành Phật và ở Isipatana, Migadāya, tại Bārāṇasī, sẽ thuyết giảng Tứ Diệu Đế, tức là Khổ đế, Tập đế, Diệt đế, Đạo đế trong kinh Chuyển Pháp Luân.

Koṇḍañño nāma nāmenāti nāmena gottanāmavasena koṇḍañño nāma.

‘Named Koṇḍañña’ means, ‘Koṇḍañña by name, that is, by clan name.’

Koṇḍañño nāma nāmenā có nghĩa là: Tên là Koṇḍañña theo họ.

Paṭhamaṃ sacchikāhitīti pañcavaggiyānamantare paṭhamaṃ ādito eva sotāpattimaggañāṇaṃ sacchikāhiti paccakkhaṃ karissatīti attho.

‘Will first realize’ means, ‘Among the group of five ascetics, he will first, from the very beginning, realize the path-knowledge of Stream-entry, he will directly perceive it’ – this is the meaning.

Paṭhamaṃ sacchikāhitī có nghĩa là: Trong số năm vị Tỳ-khưu, vị ấy sẽ sacchikāhiti (chứng ngộ), paccakkhaṃ karissatīti (trực nhận) đạo Tu-đà-hoàn đầu tiên.

2072

609. Nikkhantenānupabbajinti nikkhantena bodhisattena saha nikkhamitvā anupabbajinti attho.

Line 609 means, ‘I followed him who went forth’ refers to ‘having gone forth with the Bodhisatta who had gone forth, I then went forth.’

609. Nikkhantenānupabbajiṃ có nghĩa là: Tôi đã xuất gia theo Bồ-tát, người đã xuất gia. Đó là ý nghĩa.

Tathā anupabbajitvā mayā padhānaṃ vīriyaṃ sukataṃ suṭṭhu kataṃ daḷhaṃ katvā katanti attho.

Thus, having gone forth, ‘exertion was well done by me,’ meaning, ‘it was very well done, firmly done.’

Và sau khi xuất gia theo như vậy, tôi đã sukataṃ (thực hiện tốt), suṭṭhu kataṃ (thực hiện rất tốt), daḷhaṃ katvā kataṃ (thực hiện kiên cố) padhānaṃ (sự tinh tấn).

Kilese jhāpanatthāyāti kilese sosanatthāya viddhaṃsanatthāya anagāriyaṃ agārassa ahitaṃ kasivaṇijjādikammavirahitaṃ sāsanaṃ pabbajiṃ paṭipajjinti attho.

‘For the burning up of defilements’ means, ‘for the drying up, for the destruction of defilements, I went forth into the houseless state,’ which is a dispensation devoid of activities like farming and trade, which are unwholesome for the household life – this is the meaning.

Kilese jhāpanatthāyā có nghĩa là: Tôi đã pabbajiṃ (xuất gia), paṭipajjinti (thực hành) anagāriyaṃ (pháp không nhà), tức là giáo pháp không có các nghiệp như cày cấy, buôn bán, v.v., để sosanaṭṭhāya (làm khô héo), viddhaṃsanatthāya (tiêu diệt) các phiền não.

2073

610. Abhigantvāna sabbaññūti sabbaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ vā saṅkhāravikāralakkhaṇanibbānapaññattisaṅkhātaṃ ñeyyaṃ vā jānanto devehi saha vattamāne satta loke buddho migāraññaṃ migadāya vihāraṃ abhigantvā upasaṅkamitvā me mayā sacchikatena iminā sotāpattimaggañāṇena amatabheriṃ amatamahānibbānabheriṃ ahari pahari dassesīti attho.

Line 610 means, ‘The Omniscient One, having approached’ refers to the Buddha, who knows all things, whether past, present, or future, or all knowable things such as conditioned and unconditioned states, characteristics, and Nibbāna as a concept, residing among the seven realms with devas, ‘having approached Migadāya,’ the deer park monastery, ‘struck, beat, revealed to me with this path-knowledge of Stream-entry, which I had realized, the drum of immortality,’ the drum of the great Nibbāna of immortality – this is the meaning.

610. Abhigantvāna sabbaññū có nghĩa là: Đức Phật, người sabbaṃ (biết tất cả) những gì cần biết, tức là các pháp hữu vi, vô vi, các tướng, Niết-bàn, các khái niệm trong ba thời quá khứ, vị lai, hiện tại, cùng với các vị trời trong bảy thế giới, đã abhigantvā (đến), upasaṅkamitvā (tiếp cận) migāraññaṃ (khu rừng hươu), tức là tu viện Migadāya, và đã ahari (rung lên), pahari (đánh), dassesi (chỉ bày) amatabheriṃ (tiếng trống Niết-bàn bất tử) bằng iminā (đạo) Tu-đà-hoàn mà me (tôi) đã chứng ngộ.

2074

611. So dānīti so ahaṃ paṭhamaṃ sotāpanno idāni arahattamaggañāṇena amataṃ santaṃ vūpasantasabhāvaṃ padaṃ pajjitabbaṃ pāpuṇitabbaṃ, anuttaraṃ uttaravirahitaṃ nibbānaṃ patto adhigatoti attho.

Line 611 means, ‘Then I,’ having first become a Stream-enterer, ‘have now attained, have realized, with the path-knowledge of Arahantship, the peaceful state of immortality,’ the state to be trodden, to be reached, ‘the supreme Nibbāna,’ which is without anything higher – this is the meaning.

611. So dānī có nghĩa là: Tôi, người đầu tiên chứng Tu-đà-hoàn, bây giờ đã patto (đạt được), adhigato (chứng đắc) Niết-bàn, padaṃ (quả vị) santaṃ (an tịnh), tức là trạng thái an tịnh, anuttaraṃ (vô thượng), tức là không có gì cao hơn, bằng đạo A-la-hán.

Sabbāsave pariññāyāti kāmāsavādayo sabbe āsave pariññāya pahānapariññāya pajahitvā anāsavo nikkileso viharāmi iriyāpathavihārena vāsaṃ kappemi.

‘Having fully understood all cankers’ means, ‘having fully understood, having abandoned all cankers such as the canker of sensuality, I dwell cankerless,’ stainless, maintaining my dwelling through the modes of deportment.

Sabbāsave pariññāyā có nghĩa là: Sau khi pariññāya (liễu tri), pahānapariññāya (liễu tri để đoạn trừ), pajahitvā (từ bỏ) tất cả các lậu hoặc như dục lậu, v.v., tôi anāsavo (không lậu hoặc), nikkileso (không phiền não) viharāmi (an trú), tức là sống bằng các oai nghi.

Paṭisambhidā catassotyādayo gāthāyo vuttatthāyeva.

The verses beginning with ‘The four analytical knowledges’ have been explained already.

Các kệ ngôn Paṭisambhidā catasso và những kệ ngôn tiếp theo đã được giải thích rồi.

2075

Atha naṃ satthā aparabhāge jetavanamahāvihāre bhikkhusaṅghamajjhe paññattavarabuddhāsane nisinno paṭhamaṃ paṭividdhadhammabhāvaṃ dīpento ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ rattaññūnaṃ yadidaṃ aññāsikoṇḍañño’’ti (a. ni. 1.188) etadagge ṭhapesi.

Then, later, in the Mahāvihāra of Jetavana, the Teacher, seated on the excellent Buddha-seat made known, amidst the assembly of bhikkhus, his attainment of the Dhamma, saying, “Among my bhikkhu disciples who are long-standing, O bhikkhus, foremost is Aññāsikoṇḍañña” (a. ni. 1.188), and placed him at the forefront.

Sau đó, Đức Đạo Sư, ngồi trên pháp tòa cao quý được thiết lập giữa Tăng đoàn Tỳ-khưu tại Đại tu viện Jetavana, đã tuyên bố về sự chứng đắc pháp đầu tiên của vị ấy và đặt vị ấy vào vị trí tối thượng: "Này các Tỳ-khưu, trong số các Tỳ-khưu đệ tử của Ta, những người đã biết từ lâu, Aññāsikoṇḍañña là bậc tối thượng."

So dvīhi aggasāvakehi attani kariyamānaṃ paramanipaccakāraṃ, gāmantasenāsane ākiṇṇavihārañca pariharitukāmo, vivekābhiratiyā viharitukāmo ca attano santikaṃ upagatānaṃ gahaṭṭhapabbajitānaṃ paṭisanthārakaraṇampi papañcaṃ maññamāno satthāraṃ āpucchitvā himavantaṃ pavisitvā chaddantehi nāgehi upaṭṭhiyamāno chaddantadahatīre dvādasa vassāni vasi.

Being desirous of avoiding the great deference shown to him by the two chief disciples and avoiding frequent dwelling in village monasteries, and wishing to dwell in solitude, he considered even the act of welcoming householders and renunciants who came to him as a proliferation. Therefore, having asked leave of the Teacher, he entered the Himalayas and dwelt for twelve years on the bank of Lake Chaddanta, attended by Chaddanta elephants.

Vì muốn tránh sự cung kính tối thượng mà hai vị Đại đệ tử dành cho mình, và muốn tránh sự sống chen chúc ở các trú xứ làng mạc, muốn sống trong sự an tịnh, vị ấy đã từ chối cả việc tiếp đón các cư sĩ và người xuất gia đến gần mình, coi đó là sự chướng ngại. Sau khi xin phép Đức Đạo Sư, vị ấy đã đi vào dãy Hy Mã Lạp Sơn và sống mười hai năm bên bờ hồ Chaddanta, được các voi chaddanta phụng sự.

Evaṃ tattha vasantaṃ theraṃ ekadivasaṃ sakko devarājā upasaṅkamitvā vanditvā ṭhito evamāha ‘‘sādhu me, bhante, ayyo dhammaṃ desetū’’ti.

One day, while the Elder was dwelling there, Sakka, the king of devas, approached him, paid homage, and stood there, saying, “It would be good, venerable sir, if the noble one would teach me the Dhamma.”

Một ngày nọ, khi Trưởng lão đang sống ở đó, Sakka, vua trời, đã đến gần, đảnh lễ và đứng đó, nói rằng: "Bạch Đức Trưởng lão, xin Ngài hãy thuyết pháp cho con."

Thero tassa catusaccagabbhaṃ tilakkhaṇāhataṃ suññatāpaṭisaṃyuttaṃ nānānayavicittaṃ amatogadhaṃ buddhalīlāya dhammaṃ desesi.

The Elder, with the Buddha's grace, taught him the Dhamma, which was imbued with the Four Noble Truths, struck by the three characteristics, connected with emptiness, variegated with various methods, and steeped in immortality.

Vị Trưởng lão đã thuyết Pháp cho vị ấy với phong thái của một vị Phật, chứa đựng Tứ Thánh Đế, bị tác động bởi Tam Tướng, liên hệ đến tánh không, phong phú với nhiều phương pháp, và đi sâu vào bất tử.

Taṃ sutvā sakko attano pasādaṃ pavedento –

Having heard it, Sakka, expressing his faith, said:

Sau khi nghe điều đó, Sakka bày tỏ sự tịnh tín của mình –

2076

‘‘Esa bhiyyo pasīdāmi, sutvā dhammaṃ mahārasaṃ;

“I am even more delighted, having heard the Dhamma of great essence;

“Tôi càng thêm tịnh tín, sau khi nghe Pháp vị cao thượng;

2077

Virāgo desito dhammo, anupādāya sabbaso’’ti.(theragā. 673) –

The Dhamma of dispassion has been taught, with no clinging at all.” (theragā. 673)

Pháp ly tham được thuyết giảng, không chấp thủ mọi thứ.” –

2078

Thutiṃ akāsi.

He offered praise.

Đã tán thán.

Thero chaddantadahatīre dvādasa vassāni vasitvā upakaṭṭhe parinibbāne satthāraṃ upasaṅkamitvā parinibbānaṃ anujānāpetvā tattheva gantvā parinibbāyīti.

The Elder, having dwelt on the bank of Lake Chaddanta for twelve years, when his Parinibbāna was near, approached the Teacher, received permission for his Parinibbāna, and went back to that very place and attained Parinibbāna.

Vị Trưởng lão đã sống mười hai năm bên bờ hồ Chaddanta, khi cận kề Niết Bàn, đã đến gặp Đức Đạo Sư, xin phép Niết Bàn, rồi trở lại nơi đó và nhập Niết Bàn.

2079

Aññāsikoṇḍaññattheraapadānavaṇṇanā samattā.

The commentary on the Apadāna of Thera Aññāsikoṇḍañña is concluded.

Chú Giải Apadāna của Trưởng Lão Aññāsikoṇḍañña đã hoàn tất.

2080

3-8. Piṇḍolabhāradvājattheraapadānavaṇṇanā

3-8. Commentary on the Apadāna of Thera Piṇḍolabhāradvāja

3-8. Chú Giải Apadāna của Trưởng Lão Piṇḍolabhāradvāja

2081

Padumuttaro nāma jinotiādikaṃ āyasmato piṇḍolabhāradvājassa apadānaṃ.

The Apadāna of the Venerable Piṇḍolabhāradvāja begins with ‘The Victor named Padumuttara.’

“ Đức Phật tên Padumuttara” và các câu tiếp theo là Apadāna của Tôn giả Piṇḍolabhāradvāja.

Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle sīhayoniyaṃ nibbattitvā pabbatapāde guhāyaṃ vihāsi.

He too, having made aspirations under previous Buddhas, accumulating merits conducive to liberation in various existences, was born in the lion species during the time of Blessed One Padumuttara and dwelt in a cave at the foot of a mountain.

Vị này cũng đã tạo các căn lành trong các thời Phật quá khứ, tích lũy các phước báu có duyên giải thoát trong các kiếp sống khác nhau, và vào thời Đức Thế Tôn Padumuttara, đã tái sinh vào loài sư tử và sống trong hang động dưới chân núi.

Bhagavā tassa anuggahaṃ kātuṃ gocarāya pakkantakāle tassa sayanaguhaṃ pavisitvā nirodhaṃ samāpajjitvā nisīdi.

The Blessed One, in order to show favor to him, at the time of going for alms, entered his sleeping cave, attained the cessation of perception and feeling (nirodha-samāpatti), and sat down.

Đức Thế Tôn, để làm lợi ích cho vị ấy, đã vào hang động nơi vị ấy ngủ khi đi khất thực, rồi nhập Diệt Thọ Tưởng Định và ngồi.

Sīho gocaraṃ gahetvā nivatto guhadvāre ṭhatvā bhagavantaṃ disvā haṭṭhatuṭṭho jalajathalajapupphehi pūjaṃ katvā cittaṃ pasādento bhagavato ārakkhaṇatthāya aññe vāḷamige apanetuṃ tīsu velāsu sīhanādaṃ nadanto buddhagatāya satiyā aṭṭhāsi.

The lion, having taken its prey, returned, stood at the mouth of the cave, and seeing the Blessed One, delighted and joyful, made an offering of aquatic and terrestrial flowers, purifying his mind, and for the protection of the Blessed One, to ward off other fierce animals, he roared a lion's roar at three times, remaining with mindfulness directed towards the Buddha.

Sư tử sau khi lấy thức ăn trở về, đứng ở cửa hang, thấy Đức Thế Tôn thì hoan hỷ, đã cúng dường bằng hoa sen và hoa trên cạn, làm cho tâm được tịnh tín, và để bảo vệ Đức Thế Tôn, xua đuổi các loài thú dữ khác, đã đứng đó với chánh niệm hướng về Đức Phật, gầm lên tiếng sư tử vào ba thời.

Yathā paṭhamadivase, evaṃ sattāhaṃ pūjesi.

Just as on the first day, so he worshipped for seven days.

Vị ấy đã cúng dường suốt bảy ngày như ngày đầu tiên.

Bhagavā ‘‘sattāhaccayena nirodhā vuṭṭhahitvā vaṭṭissati imassa ettako upanissayo’’ti tassa passantasseva ākāsaṃ pakkhanditvā vihārameva gato.

The Blessed One, thinking, "After seven days, it will be proper for him to emerge from cessation; this is his strong supporting condition," rose into the air right before his eyes and went to the monastery.

Đức Thế Tôn, khi thấy vị ấy có đủ duyên lành như vậy để sau bảy ngày sẽ xuất khỏi sự diệt tận và tiếp tục luân hồi, liền bay lên không trung và trở về tịnh xá.

2082

Sīho buddhaviyogadukkhaṃ adhivāsetuṃ asakkonto kālaṃ katvā haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbattitvā vayappatto nagaravāsīhi saddhiṃ vihāraṃ gantvā satthu dhammadesanaṃ sutvā pasanno sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ pavattetvā yāvajīvaṃ puññāni katvā aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ bhagavato kāle kosambiyaṃ rañño udenassa purohitassa putto hutvā nibbatti.

The lion, unable to bear the suffering of separation from the Buddha, passed away and was reborn in a wealthy family in Haṃsavatī city. Upon reaching maturity, he went to the monastery with the townspeople, heard the Master's teaching, and, filled with faith, offered a great alms-giving to the community of bhikkhus headed by the Buddha for seven days. Having performed meritorious deeds throughout his life, he wandered through cycles of existence among devas and humans, and in the time of our Blessed One, he was reborn in Kosambī as the son of King Udena's chaplain.

Con sư tử không thể chịu đựng được nỗi khổ vì xa lìa Đức Phật, đã mệnh chung và tái sinh vào một gia đình giàu có ở thành phố Haṃsavatī. Khi đến tuổi trưởng thành, nó cùng với cư dân thành phố đến tịnh xá, nghe pháp thoại của Đức Bổn Sư, tâm hoan hỷ, rồi cúng dường đại thí trong bảy ngày cho Tăng chúng do Đức Phật dẫn đầu. Sau đó, nó tạo phước lành suốt đời, luân hồi giữa chư thiên và loài người hết lần này đến lần khác, cho đến thời Đức Thế Tôn của chúng ta, nó tái sinh làm con trai của vị quan tư tế của vua Udena ở Kosambī.

Bhāradvājotissa nāmaṃ ahosi.

His name was Bhāradvāja.

Tên của vị ấy là Bhāradvāja.

So vayappato tayo vede uggahetvā pañca māṇavakasatāni mante vācento mahagghasabhāvena ananurūpācārattā tehi pariccatto rājagahaṃ gantvā bhagavato bhikkhusaṅghassa ca lābhasakkāraṃ disvā sāsane pabbajitvā bhojane amattaññū hutvā viharati.

Upon reaching maturity, he mastered the three Vedas and, while teaching mantras to five hundred student-brahmins, was abandoned by them due to his great pride and inappropriate conduct. He went to Rājagaha, saw the reverence and honor shown to the Blessed One and the community of bhikkhus, was ordained in the Dispensation, and dwelt immoderate in food.

Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy đã học thuộc ba bộ Veda, và khi đang giảng các thần chú cho năm trăm học trò, do bản tính quá kiêu căng và hành xử không phù hợp, vị ấy bị các học trò bỏ rơi. Vị ấy đến Rājagaha, thấy sự lợi lộc và sự tôn kính dành cho Đức Thế Tôn và Tăng chúng, liền xuất gia trong giáo pháp, nhưng lại sống không biết đủ trong việc ăn uống.

Satthārā upāyena mattaññutāya patiṭṭhāpento vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva chaḷabhiñño ahosi.

The Master, by skillful means, established him in moderation, initiated him into insight (vipassanā), and he soon attained the six supernormal powers (chaḷabhiñño).

Đức Bổn Sư đã khéo léo giúp vị ấy an trú vào sự biết đủ, rồi thiết lập pháp quán Vipassanā, và chẳng bao lâu sau vị ấy trở thành bậc Lục thông.

Chaḷabhiñño pana hutvā bhagavato sammukhā ‘‘yaṃ sāvakehi pattabbaṃ, taṃ mayā anuppatta’’nti, bhikkhusaṅghe ca ‘‘yassa magge vā phale vā kaṅkhā atthi, so maṃ pucchatū’’ti sīhanādaṃ nadi.

Having attained the six supernormal powers, he then roared a lion's roar in the presence of the Blessed One, saying, "What is to be attained by disciples, that has been attained by me," and to the community of bhikkhus, "If anyone has doubt regarding the path or the fruit, let him ask me."

Sau khi trở thành bậc Lục thông, vị ấy đã cất tiếng rống sư tử trước mặt Đức Thế Tôn và trong Tăng chúng rằng: “Điều mà các đệ tử cần đạt được, tôi đã đạt được. Ai còn nghi ngờ về đạo hay quả, hãy hỏi tôi.”

Tena taṃ bhagavā – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ sīhanādikānaṃ yadidaṃ piṇḍolabhāradvājo’’ti (a. ni. 1.188, 195) etadagge ṭhapesi.

Therefore, the Blessed One placed him at the forefront, saying, "Among my bhikkhu disciples who roar the lion's roar, foremost are Piṇḍolabhāradvāja."

Vì thế, Đức Thế Tôn đã đặt vị ấy vào hàng tối thắng: “Này các Tỳ-kheo, trong số các Tỳ-kheo đệ tử của Ta, bậc rống tiếng sư tử tối thắng, đó chính là Piṇḍolabhāradvāja” (A.N. 1.188, 195).

2083

613. Evaṃ etadaggaṃ ṭhānaṃ patvā pubbe katapuññasambhāraṃ saritvā somanassavasena attano puññakammāpadānaṃ vibhāvento padumuttarotiādimāha.

613. Thus, having attained the foremost position, remembering the accumulated merits of his past, and expressing his meritorious deeds due to joy, he said: padumuttaro and so on.

Như vậy, sau khi đạt được địa vị tối thắng, vị ấy hồi tưởng lại những phước báu đã tạo trong quá khứ, và do sự hoan hỷ, vị ấy đã tuyên bố công đức của mình bằng câu Padumuttaro (Đức Phật Padumuttara) và tiếp theo.

Tassattho heṭṭhā vuttova.

Its meaning has already been explained below.

Ý nghĩa của câu ấy đã được nói ở dưới.

Purato himavantassāti himālayapabbatato pubbadisābhāgeti attho.

Purato himavantassā means on the eastern side of the Himālaya mountain.

Purato himavantassā có nghĩa là ở phía đông của núi Hy Mã Lạp Sơn.

Cittakūṭe vasī tadāti yadā ahaṃ sīho migarājā hutvā himavantapabbatasamīpe vasāmi, tadā padumuttaro nāma satthā anekehi ca osadhehi, anekehi ca ratanehi cittavicittatāya cittakūṭe cittapabbatasikhare vasīti sambandho.

Cittakūṭe vasī tadā – when I, the lion, the king of beasts, lived near the Himālaya mountain, at that time, the Master named Padumuttara lived on Cittakūṭa, the beautiful peak, which was varied and adorned with many medicinal herbs and many jewels. This is the connection.

Cittakūṭe vasī tadā có nghĩa là: khi tôi là con sư tử chúa rừng sống gần núi tuyết, lúc ấy Đức Bổn Sư tên Padumuttara sống trên đỉnh núi Cittakūṭa, tức núi muôn màu, với nhiều loại thuốc và nhiều loại ngọc báu rực rỡ muôn màu. Đây là sự liên kết.

2084

614. Abhītarūpo tatthāsinti abhītasabhāvo nibbhayasabhāvo migarājā tattha āsiṃ ahosinti attho.

614. Abhītarūpo tatthāsiṃ means "I was there, a fearless lion, a king of beasts without fear."

614. Abhītarūpo tatthāsiṃ có nghĩa là: tôi đã là một vị chúa sơn lâm không sợ hãi, không có sự sợ hãi ở đó.

Catukkamoti catūhi disāhi kamo gantuṃ samattho.

Catukkamo means one capable of moving in four directions.

Catukkamo có nghĩa là có khả năng đi lại bốn phương.

Yassa saddaṃ suṇitvānāti yassa migarañño sīhanādaṃ sutvā bahujjanā bahusattā vikkhambhanti visesena khambhanti bhāyanti.

Yassa saddaṃ suṇitvānā means "having heard the roar of which king of beasts, many beings become stiff, tremble greatly, and are afraid."

Yassa saddaṃ suṇitvānā có nghĩa là: sau khi nghe tiếng rống sư tử của vị chúa sơn lâm ấy, bahujjanā (nhiều người), tức nhiều chúng sinh, vikkhambhanti (khủng hoảng), tức rất sợ hãi.

2085

615. Suphullaṃ padumaṃ gayhāti bhagavati pasādena supupphitapadumapupphaṃ ḍaṃsitvā.

615. Suphullaṃ padumaṃ gayhā means "biting a fully bloomed lotus flower out of faith in the Blessed One."

615. Suphullaṃ padumaṃ gayhā có nghĩa là: với lòng tịnh tín đối với Đức Thế Tôn, tôi đã ngậm một bông sen đã nở rộ.

Narāsabhaṃ narānaṃ āsabhaṃ uttamaṃ seṭṭhaṃ sambuddhaṃ upagacchiṃ, samīpaṃ agaminti attho.

Narāsabhaṃ means "I approached the Buddha, the best and foremost of men, the supreme one."

Narāsabhaṃ có nghĩa là: tôi đã đến gần Đức Phật, bậc tối thượng, cao quý nhất trong loài người.

Vuṭṭhitassa samādhimhāti nirodhasamāpattito vuṭṭhitassa buddhassa taṃ pupphaṃ abhiropayiṃ pūjesinti attho.

Vuṭṭhitassa samādhimhā means "I offered, I worshipped that flower to the Buddha who had emerged from nirodha-samāpatti."

Vuṭṭhitassa samādhimhā có nghĩa là: tôi đã dâng cúng bông hoa đó cho Đức Phật khi Ngài vừa xuất khỏi Niệm Diệt Thọ Tưởng Định.

2086

616. Catuddisaṃ namassitvāti catūsu disāsu namassitvā sakaṃ cittaṃ attano cittaṃ pasādetvā ādarena patiṭṭhapetvā sīhanādaṃ abhītanādaṃ anadiṃ ghosesinti attho.

616. Catuddisaṃ namassitvā means "having bowed down in the four directions, sakaṃ cittaṃ means having firmly established his own mind with reverence, sīhanādaṃ means I roared a fearless roar."

616. Catuddisaṃ namassitvā có nghĩa là: sau khi đảnh lễ bốn phương, sakaṃ cittaṃ (tâm của mình) pasādetvā (tịnh tín), tức an trú với sự tôn kính, sīhanādaṃ (tiếng rống sư tử) anadiṃ (rống lên), tức đã cất tiếng rống không sợ hãi.

2087

617. Tato buddhena dinnabyākaraṇaṃ pakāsento padumuttarotiādimāha.

617. Then, proclaiming the prophecy given by the Buddha, he said padumuttaro and so on.

617. Sau đó, vị ấy đã tuyên bố lời thọ ký do Đức Phật ban, bắt đầu bằng Padumuttaro.

Taṃ uttānatthameva.

That is clear in meaning.

Câu ấy có nghĩa dễ hiểu.

2088

618. Vadataṃ seṭṭhoti ‘‘mayaṃ buddhā, mayaṃ buddhā’’ti vadantānaṃ aññatitthiyānaṃ seṭṭho uttamo buddho āgatoti sambandho.

618. Vadataṃ seṭṭho means "the supreme Buddha, foremost among those who say 'we are Buddhas, we are Buddhas' (referring to other sectarians), has arrived." This is the connection.

618. Vadataṃ seṭṭho có nghĩa là: Đức Phật, bậc tối thượng trong số những người tự xưng là "chúng ta là Phật, chúng ta là Phật" của các ngoại đạo, đã đến. Đây là sự liên kết.

Tassa āgatassa bhagavato taṃ dhammaṃ sossāma suṇissāmāti attho.

Sossāma means "we will hear that Dhamma from that arrived Blessed One."

Sossāma có nghĩa là chúng ta sẽ nghe pháp của Đức Thế Tôn đã đến ấy.

2089

619. Tesaṃ hāsaparetānanti hāsehi somanassehi paretānaṃ abhibhūtānaṃ samannāgatānaṃ tesaṃ devamanussānaṃ.

619. Tesaṃ hāsaparetānaṃ means "those devas and humans overcome, pervaded, endowed with joy and gladness."

619. Tesaṃ hāsaparetānaṃ có nghĩa là: những chư thiên và loài người ấy, bị niềm vui và sự hoan hỷ chi phối, tức tràn đầy niềm vui.

Lokanāyakoti lokassa nāyako saggamokkhasampāpako mama saddaṃ mayhaṃ sīhanādaṃ pakittesi pakāsesi kathesi, dīghadassī anāgatakāladassī mahāmuni munīnamantare mahanto muni.

Lokanāyako means "the leader of the world, who leads to heaven and liberation, mama saddaṃ means proclaimed, declared, spoke my lion's roar, dīghadassī means far-sighted, seeing future times, mahāmuni means a great sage among sages."

Lokanāyako (bậc lãnh đạo thế gian), tức bậc dẫn dắt thế gian đến cõi trời và Niết Bàn, mama saddaṃ (tiếng của tôi), tức tiếng rống sư tử của tôi, pakittesi (tuyên bố), tức đã nói ra, dīghadassī (bậc thấy xa), tức bậc thấy được tương lai, mahāmuni (đại ẩn sĩ), tức vị ẩn sĩ vĩ đại nhất trong các ẩn sĩ.

Sesagāthā suviññeyyameva.

The remaining verses are easily understood.

Các câu kệ còn lại rất dễ hiểu.

2090

622. Nāmena padumo nāma cakkavattī hutvā catusaṭṭhiyā jātiyā issariyaṃ issarabhāvaṃ rajjaṃ kārayissatīti attho.

622. He will be a Wheel-turning Monarch named Paduma, and in sixty-four births, he will exercise sovereignty, that is, kingship.

622. Có nghĩa là: vị ấy sẽ làm vua Chuyển Luân Thánh Vương tên Paduma, và trong sáu mươi bốn kiếp sẽ issariyaṃ (quyền uy), tức cai trị vương quốc.

2091

623. Kappasatasahassamhīti sāmyatthe bhummavacanaṃ, kappasatasahassānaṃ pariyosāneti attho.

623. Kappasatasahassamhī is in the locative case with the sense of a genitive, meaning "at the end of a hundred thousand aeons."

623. Kappasatasahassamhī là cách dùng địa cách với nghĩa sở hữu, có nghĩa là vào cuối một trăm ngàn đại kiếp.

2092

624. Pakāsite pāvacaneti tena gotamena bhagavatā piṭakattaye pakāsite desiteti attho.

624. Pakāsite pāvacane means "when the Dhamma, the Triple Piṭaka, has been proclaimed, taught by that Gotama Buddha."

624. Pakāsite pāvacane có nghĩa là: khi giáo pháp của ba tạng kinh được Đức Thế Tôn Gotama tuyên thuyết, tức giảng dạy.

Brahmabandhu bhavissatīti tadā gotamassa bhagavato kāle ayaṃ sīho migarājā brāhmaṇakule nibbattissatīti attho.

Brahmabandhu bhavissatī means "at that time, in the era of Gotama Buddha, this lion, the king of beasts, will be reborn in a brahmin family."

Brahmabandhu bhavissatī có nghĩa là: vào thời Đức Thế Tôn Gotama, con sư tử chúa rừng này sẽ tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn.

Brahmaññā abhinikkhammāti brāhmaṇakulato nikkhamitvā tassa bhagavato sāsane pabbajissatīti sambandho.

Brahmaññā abhinikkhammā means "having gone forth from the brahmin family, he will be ordained in the dispensation of that Blessed One." This is the connection.

Brahmaññā abhinikkhammā có nghĩa là: sau khi xuất gia khỏi gia đình Bà-la-môn, vị ấy sẽ xuất gia trong giáo pháp của Đức Thế Tôn ấy. Đây là sự liên kết.

2093

625. Padhānapahitattoti vīriyakaraṇatthaṃ pesitacitto.

625. Padhānapahitatto means "one whose mind is directed to exertion of effort."

625. Padhānapahitatto có nghĩa là: tâm đã được thúc đẩy để tinh tấn.

Upadhisaṅkhātānaṃ kilesānaṃ abhāvena nirupadhi.

Nirupadhi due to the absence of defilements, which are called upadhis.

Nirupadhi (không còn phiền não) do không còn các phiền não được gọi là chấp thủ.

Kilesadarathānaṃ abhāvena upasanto.

Upasanto due to the absence of the distress of defilements.

Upasanto (an tịnh) do không còn các khổ não của phiền não.

Sabbāsave sakalāsave pariññāya pahāya anāsavo nikkileso nibbāyissati khandhaparinibbānena nibbuto bhavissatīti attho.

Pariññāya means having fully understood and abandoned sabbāsave, all the cankers, anāsavo means Stainless, nibbāyissati means he will attain Nibbāna through the Nibbāna of the aggregates.

Sabbāsave (tất cả các lậu hoặc) pariññāya (đoạn trừ), tức sau khi đoạn trừ tất cả các lậu hoặc, anāsavo (không lậu hoặc), tức không còn phiền não, nibbāyissati (sẽ tịch diệt), tức sẽ nhập Niết Bàn với sự tịch diệt của các uẩn.

2094

626. Vijane pantaseyyamhīti janasambādharahite dūrāraññasenāsaneti attho.

626. Vijane pantaseyyamhī means "in a secluded dwelling in a distant forest, devoid of crowds."

626. Vijane pantaseyyamhī có nghĩa là: trong chỗ ở xa vắng, không có sự tụ tập của người, ở nơi rừng sâu.

Vāḷamigasamākuleti kāḷasīhādīhi caṇḍamigasaṅgehi ākule saṃkiṇṇeti attho.

Vāḷamigasamākule means "teeming with, crowded with ferocious beasts like black lions."

Vāḷamigasamākule có nghĩa là: ở nơi đầy rẫy, tức có nhiều loài thú dữ như sư tử đen. Đây là sự liên kết.

Sesaṃ vuttatthamevāti.

The rest has the same meaning as stated before.

Các câu còn lại có nghĩa đã được nói.

2095

Piṇḍolabhāradvājattheraapadānavaṇṇanā samattā.

The commentary on the Apadāna of Thera Piṇḍolabhāradvāja is concluded.

Hoàn thành phần chú giải về Apadāna của Trưởng lão Piṇḍolabhāradvāja.

2096

3-9. Khadiravaniyattheraapadānavaṇṇanā

3-9. Commentary on the Apadāna of Thera Khadiravaniya

3-9. Chú giải Apadāna của Trưởng lão Khadiravaniya

2097

Gaṅgā bhāgīrathī nāmātiādikaṃ āyasmato khadiravaniyattherassa apadānaṃ.

Gaṅgā bhāgīrathī nāmā and so on is the Apadāna of the Venerable Khadiravaniya Thera.

Apadāna của Tôn giả Khadiravaniya bắt đầu bằng Gaṅgā bhāgīrathī nāmā (Sông Hằng tên Bhāgīrathī).

Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare titthanāvikakule nibbattitvā mahāgaṅgāya payāgatitthe titthanāvāya kammaṃ karonto ekadivasaṃ sasāvakasaṅghaṃ bhagavantaṃ gaṅgātīraṃ upagataṃ disvā pasannamānaso nāvāsaṅghāṭaṃ yojetvā mahantena pūjāsakkārena paratīraṃ pāpetvā aññataraṃ bhikkhuṃ satthārā āraññakānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapiyamānaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā bhagavato bhikkhusaṅghassa ca mahādānaṃ pavattetvā paṇidhānaṃ akāsi.

This one, having accumulated merits conducive to liberation in various existences by performing meritorious deeds for previous Buddhas, was born into a ferryman's family in Haṃsavatī city during the time of the Blessed One Padumuttara. While working as a ferryman at the Payāga ferry on the great Gaṅgā river, he saw one day the Blessed One accompanied by his assembly of disciples approaching the bank of the Gaṅgā. With a joyful mind, he joined boats together and conveyed them to the other shore with great offerings and respect. Seeing a certain bhikkhu being placed by the Teacher in the foremost position among the forest-dwelling bhikkhus, he aspired to that position and made a great offering to the Blessed One and the Bhikkhu Saṅgha, then made a resolution.

Vị này cũng là người đã tạo các điều kiện thuận lợi cho các Đức Phật trong quá khứ, tích lũy các phước báu là duyên lành cho sự thoát ly trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Thế Tôn Padumuttara, vị ấy tái sinh vào một gia đình chèo thuyền ở thành phố Haṃsavatī. Khi đang làm công việc chèo thuyền tại bến Payāga trên sông Mahāgaṅgā, một ngày nọ, vị ấy thấy Đức Thế Tôn cùng chúng đệ tử đến bờ sông Hằng, tâm hoan hỷ, liền dùng bè thuyền đưa Đức Thế Tôn sang bờ bên kia với sự cúng dường và tôn kính lớn lao. Khi thấy một vị Tỳ-kheo được Đức Bổn Sư đặt vào địa vị tối thắng trong số các Tỳ-kheo sống trong rừng, vị ấy đã phát nguyện đạt được địa vị đó. Sau đó, vị ấy đã cúng dường đại thí cho Đức Thế Tôn và Tăng chúng, rồi phát nguyện.

Bhagavā tassa patthanāya avañjhabhāvaṃ byākāsi.

The Blessed One declared that his aspiration would not be in vain.

Đức Thế Tôn đã thọ ký rằng nguyện ước của vị ấy sẽ thành tựu.

2098

So tato paṭṭhāya puññāni upacinanto devamanussesu saṃsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe nālakagāme rūpasāriyā nāma brāhmaṇiyā kucchimhi nibbatti.

From that time onwards, accumulating merits, he wandered through devas and humans, experiencing both celestial and human prosperity. In this Buddha-dispensation, he was born in the womb of a Brahmin woman named Rūpasārī in the village of Nālakagāma in the Magadha kingdom.

Từ đó trở đi, vị ấy tích lũy phước báu, luân hồi giữa chư thiên và loài người, trải nghiệm cả hai loại hạnh phúc. Trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy tái sinh vào bụng của một nữ Bà-la-môn tên Rūpasāriyā ở làng Nālakagāma, xứ Magadha.

Taṃ vayappattaṃ mātāpitaro gharabandhanena bandhitukāmā hutvā tassa ārocesuṃ.

When he reached maturity, his parents, desiring to bind him to household life, informed him of their intention.

Khi vị ấy đến tuổi trưởng thành, cha mẹ muốn ràng buộc vị ấy vào đời sống gia đình, nên đã nói với vị ấy.

So sāriputtattherassa pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘mayhaṃ jeṭṭhabhātā ayyo upatisso imaṃ vibhavaṃ chaḍḍetvā pabbajito, tena vantaṃ kheḷapiṇḍaṃ kathāhaṃ anubhavissāmī’’ti jātasaṃvego pāsaṃ anupagacchamānamigo viya ñātake vañcetvā hetusampattiyā codiyamāno bhikkhūnaṃ santikaṃ gantvā dhammasenāpatino kaniṭṭhabhāvaṃ nivedetvā attano pabbajjāya chandaṃ ārocesi.

Hearing that the Elder Sāriputta had gone forth, he became greatly agitated, thinking, "My elder brother, the venerable Upatissa, has abandoned this affluence and gone forth; how can I enjoy what he has spat out?" Deceiving his relatives like a deer not approaching a snare, driven by the perfection of conditions, he went to the bhikkhus, informed them that he was the younger brother of the Dhamma Senāpati, and declared his wish to go forth.

Nghe tin Trưởng lão Sāriputta đã xuất gia, vị ấy cảm thấy xúc động: “Anh trai của tôi, Tôn giả Upatissa, đã từ bỏ sự giàu sang này để xuất gia. Làm sao tôi có thể hưởng thụ cái mà anh ấy đã nhổ bỏ như cục đờm?” Giống như một con nai không rơi vào bẫy, vị ấy đã lừa dối người thân, được thúc đẩy bởi sự đầy đủ của các điều kiện, liền đến các Tỳ-kheo, trình bày việc mình là em trai của Pháp tướng quân, và bày tỏ ý muốn xuất gia của mình.

Bhikkhū taṃ pabbājetvā paripuṇṇavīsativassaṃ upasampādetvā kammaṭṭhāne niyojesuṃ.

The bhikkhus ordained him and, when he was fully twenty years old, gave him upasampadā and assigned him a meditation subject.

Các Tỳ-kheo đã cho vị ấy xuất gia, và khi đủ hai mươi tuổi, vị ấy được thọ Cụ túc giới, rồi được giao cho đề mục thiền định.

So kammaṭṭhānaṃ gahetvā khadiravanaṃ pavisitvā vissamanto ghaṭento vāyamanto ñāṇassa paripākaṃ gatattā nacirasseva chaḷabhiñño arahā ahosi.

He took the meditation subject, entered the Khadira Forest, and while resting, striving, and exerting himself, due to the ripeness of his insight, he soon became an arahant with the six higher knowledges.

Vị ấy, sau khi thọ nhận đề mục thiền định, đi vào rừng cây keo, an trú, tinh tấn, nỗ lực; do trí tuệ đã chín muồi, chẳng bao lâu ngài trở thành bậc A-la-hán với sáu thắng trí.

So arahā hutvā satthāraṃ dhammasenāpatiñca vandituṃ senāsanaṃ saṃsāmetvā pattacīvaramādāya nikkhamitvā anupubbena sāvatthiṃ patvā jetavanaṃ pavisitvā satthāraṃ dhammasenāpatiñca vanditvā katipāhaṃ jetavane vihāsi.

Having become an arahant, he arranged his lodging to pay homage to the Teacher and the Dhamma Senāpati. Taking his bowl and robes, he set out and in due course reached Sāvatthī. Entering Jetavana, he paid homage to the Teacher and the Dhamma Senāpati and stayed in Jetavana for a few days.

Sau khi trở thành bậc A-la-hán, ngài thu dọn chỗ ở, mang y bát ra đi để đảnh lễ Đức Đạo Sư và Đức Pháp Tướng quân. Dần dần, ngài đến Xá-vệ, vào Tịnh xá Kỳ Viên, đảnh lễ Đức Đạo Sư và Đức Pháp Tướng quân, rồi an trú tại Tịnh xá Kỳ Viên vài ngày.

Atha naṃ satthā ariyagaṇamajjhe nisinno āraññakānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ āraññakānaṃ yadidaṃ revato’’ti (a. ni. 1.198, 203).

Then, the Teacher, seated in the midst of the noble assembly, placed him in the foremost position among the forest-dwelling bhikkhus: "Among my bhikkhu disciples who are forest-dwellers, bhikkhus, Revata is foremost."

Sau đó, Đức Đạo Sư, trong khi an tọa giữa hội chúng bậc Thánh, đã đặt ngài vào địa vị tối thượng trong số các Tỳ-khưu sống ở rừng, rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, những vị sống ở rừng, bậc tối thượng là Revata.”

2099

628. Evaṃ etadaggaṭṭhānaṃ patvā attano pubbakammaṃ saritvā pītisomanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento gaṅgā bhāgīrathītiādimāha.

Having thus attained this foremost position, recalling his past karma, he revealed his previous deeds out of joy and delight, saying, " Gaṅgā bhāgīrathī" and so forth.

628. Như vậy, sau khi đạt được địa vị tối thượng này, nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, và do sự hoan hỷ và hân hoan, ngài đã tuyên bố hành trạng quá khứ (Apādāna) của mình bắt đầu bằng câu Gaṅgā Bhāgīrathī (Sông Hằng Bhāgīrathī).

Tattha gaṅgāti gāyamānā ghosaṃ kurumānā gacchatīti gaṅgā.

Here, " Gaṅgā" means "that which goes, making a sound, singing, creating a roar," hence Gaṅgā.

Trong đó, Gaṅgā (Hằng) có nghĩa là: đi (gacchati) trong khi ca hát (gāyamānā), tạo ra âm thanh (ghosaṃ kurumānā), nên gọi là Gaṅgā.

Atha vā go vuccati pathavī, tasmiṃ gatā pavattāti gaṅgā.

Alternatively, "go" refers to the earth; that which flows upon it is Gaṅgā.

Hoặc, go được gọi là đất (pathavī), đã đi (gatā), đã chảy (pavattā) trên đó, nên gọi là Gaṅgā.

Anotattadahaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā gataṭṭhāne āvaṭṭagaṅgāti ca pabbatamatthakena gataṭṭhāne bahalagaṅgāti ca tiracchānapabbataṃ vijjhitvā gataṭṭhāne umaṅgagaṅgāti ca tato bahalapabbataṃ paharitvā pañcayojanaṃ ākāsena gataṭṭhāne ākāsagaṅgāti ca tassā patitaṭṭhānaṃ bhinditvā jātaṃ pañca yojanaṃ pokkharaṇīkūlaṃ bhinditvā tattha pana pañcaṅguli viya pañca dhārā hutvā gaṅgā yamunā sarabhū mahī aciravatīti pañca nāmā hutvā jambudīpaṃ pañca bhāgaṃ pañca koṭṭhāsaṃ katvā pañca bhāge pañca koṭṭhāse itā gatā pavattāti bhāgīrathī.

Having circumambulated Anotattadaha thrice, it is called Āvaṭṭagaṅgā where it flows, Bahaḷagaṅgā where it flows over a mountaintop, Umaṅgagaṅgā where it pierces through a crosswise mountain, and Ākāsagaṅgā where it flows five yojanas through the sky after striking the Bahaḷa mountain. The place where it falls, breaking through, gives rise to a pond five yojanas wide. Breaking through the bank of that pond, it flows like five fingers, becoming five streams, named Gaṅgā, Yamunā, Sarabhū, Mahī, and Aciravatī, thus dividing Jambudīpa into five parts, five sections, flowing and going in five parts, five sections. Therefore, it is Bhāgīrathī.

Sau khi đi nhiễu ba vòng hồ Anotatta, tại chỗ đã đi được gọi là Āvaṭṭagaṅgā (Sông Hằng uốn khúc), tại chỗ đã đi qua đỉnh núi được gọi là Bahalagaṅgā (Sông Hằng rộng lớn), tại chỗ đã xuyên qua núi ngang được gọi là Umaṅgagaṅgā (Sông Hằng hầm), và từ đó, tại chỗ đã chảy trên không trung năm dojana sau khi va vào núi Bahala được gọi là Ākāsagaṅgā (Sông Hằng trên không), và tại chỗ nó rơi xuống, phá vỡ và tạo thành một bờ hồ năm dojana, tại đó nó chảy thành năm dòng như năm ngón tay, mang năm tên là Gaṅgā, Yamunā, Sarabhū, Mahī, Aciravatī, chia Jambudīpa thành năm phần, năm khu vực, và đã đi (itā), đã chảy (gatā), đã vận hành (pavattā) trong năm phần, năm khu vực đó, nên gọi là Bhāgīrathī.

Gaṅgā ca sā bhāgīrathī ceti gaṅgābhāgīrathī.

It is Gaṅgā, and it is Bhāgīrathī, hence Gaṅgābhāgīrathī.

Là Gaṅgā và cũng là Bhāgīrathī, nên gọi là Gaṅgābhāgīrathī.

‘‘Bhāgīrathī gaṅgā’’ti vattabbe gāthābandhasukhatthaṃ pubbacariyavasena vuttanti daṭṭhabbaṃ.

Although it should be said "Bhāgīrathī Gaṅgā," it should be understood as stated in the manner of former teachers for the sake of poetic convenience.

Đáng lẽ phải nói là “Bhāgīrathī Gaṅgā”, nhưng để tiện cho việc kết hợp câu kệ và theo cách nói của các bậc trưởng lão đi trước, nên đã nói như vậy.

Himavantā pabhāvitāti satte hiṃsati sītena hanati matheti āloḷetīti himo, himo assa atthīti himavā, tato himavantato paṭṭhāya pabhāvitā pavattā sandamānāti himavantapabhāvitā.

Himavantā pabhāvitāti: "Hima" means that which harms beings, kills with cold, crushes, or agitates; "Himavā" is that which has hima. Hence, "Himavantapabhāvitā" means "originated from the Himavanta," "flowing forth from the Himavanta."

Himavantā pabhāvitā (phát nguyên từ Hy Mã Lạp Sơn): hiṃsati (làm hại) các chúng sinh, hanati (giết), matheti (làm khổ), āloḷeti (làm xáo trộn) bằng cái lạnh, nên gọi là hima; có tuyết (hima) nên gọi là himavā; từ Himavanta (Hy Mã Lạp Sơn) bắt đầu (paṭṭhāya) phát nguyên (pabhāvitā), chảy (pavattā), tuôn chảy (sandamānā), nên gọi là Himavantapabhāvitā.

Kutitthe nāviko āsinti tassā gaṅgāya caṇḍasotasamāpanne visamatitthe kevaṭṭakule uppanno nāviko āsiṃ ahosinti attho.

Kutitthe nāviko āsiṃ: The meaning is "I was a ferryman, born in a fisherman's family at a difficult ferry point on that Gaṅgā, where the current was fierce."

Kutitthe nāviko āsiṃ (Tôi là người chèo thuyền ở bến hiểm): nghĩa là, tôi đã là (āsiṃ) một người chèo thuyền (nāviko) sinh ra trong gia đình ngư dân (kevaṭṭakule) tại bến (titthā) hiểm trở (visama) có dòng chảy xiết (caṇḍasotasamāpanne) của con sông Gaṅgā đó.

Orime ca tariṃ ahanti sampattasampattamanusse pārimā tīrā orimaṃ tīraṃ ahaṃ tariṃ tāresinti attho.

Orime ca tariṃ ahaṃ: The meaning is "I conveyed people who arrived from the near shore to the far shore."

Orime ca tariṃ ahaṃ (Tôi đã đưa người sang bờ bên kia): nghĩa là, tôi đã đưa (tariṃ) những người đến (sampattasampatta) từ bờ bên này (orimaṃ tīraṃ) sang bờ bên kia (pārimā tīrā).

2100

629. Padumuttaro nāyakoti dvipadānaṃ uttamo satte nibbānaṃ nāyako pāpanako padumuttarabuddho mama puññasampattiṃ nipphādento.

Padumuttaro nāyako: The leader, the supreme among bipeds, the one who leads beings to Nibbāna, the Buddha Padumuttara, bringing about the perfection of my merits.

629. Padumuttaro nāyako (Đức Đạo Sư Padumuttara): Đức Phật Padumuttara, bậc tối thượng trong loài hai chân (dvipadānaṃ uttamo), bậc dẫn dắt (nāyako), đưa (pāpanako) chúng sinh đến Niết-bàn, đã thành tựu phước báu của tôi.

Vasīsatasahassehi khīṇāsavasatasahassehi gaṅgāsotaṃ tarituṃ titthaṃ pattoti sambandho.

Vasīsatasahassehi: with a hundred thousand liberated ones, a hundred thousand ariyas. The connection is "reached the ferry to cross the Gaṅgā current."

Vasīsatasahassehi (cùng với hàng trăm ngàn bậc lậu tận): liên quan đến việc Đức Phật đã đến bến để vượt dòng sông Hằng cùng với hàng trăm ngàn vị lậu tận.

2101

630. Bahū nāvā samānetvāti sampattaṃ taṃ sammāsambuddhaṃ disvā vaḍḍhakīhi suṭṭhu saṅkhataṃ kataṃ nipphāditaṃ bahū nāvāyo samānetvā dve dve nāvāyo ekato katvā tassā nāvāya upari maṇḍapachadanaṃ katvā narāsabhaṃ padumuttarasambuddhaṃ paṭimāniṃ pūjesinti attho.

Bahū nāvā samānetvā: Having seen that Fully Self-Awakened One who had arrived, he had many boats well-constructed, made, and completed by carpenters, and joined two boats together. He then made a pavilion covering over the boats, and paṭimāniṃ – venerated the narāsabhaṃ (the Man-Bull), the Fully Self-Awakened Padumuttara. That is the meaning.

630. Bahū nāvā samānetvā (sau khi tập hợp nhiều thuyền): nghĩa là, sau khi thấy Đức Chánh Đẳng Giác đã đến, tôi đã tập hợp (samānetvā) nhiều chiếc thuyền (bahū nāvāyo) được các thợ mộc (vaḍḍhakīhi) đóng (saṅkhataṃ), làm (kataṃ), hoàn thành (nipphāditaṃ) một cách khéo léo, ghép hai chiếc thuyền lại thành một, và làm một mái che (maṇḍapachadanaṃ) phía trên chiếc thuyền đó, rồi paṭimāniṃ (cúng dường) narāsabhaṃ (bậc trượng phu) là Đức Chánh Đẳng Giác Padumuttara.

2102

631. Āgantvāna ca sambuddhoti evaṃ saṅghaṭitāya nāvāya tattha āgantvāna tañca nāvakaṃ nāvamuttamaṃ āruhīti sambandho.

Āgantvāna ca sambuddho: Thus, the Fully Self-Awakened One, having come there on the joined boat, tañca nāvakaṃ – ascended that excellent boat. That is the connection.

631. Āgantvāna ca sambuddho (Và Đức Chánh Đẳng Giác đã đến): liên quan đến việc Đức Chánh Đẳng Giác đã đến đó trên chiếc thuyền được ghép như vậy, và tañca nāvakaṃ (chiếc thuyền đó) là chiếc thuyền tối thượng, ngài đã lên (āruhī).

Vārimajjhe ṭhito satthāti nāvamārūḷho satthā gaṅgājalamajjhe ṭhito samāno imā somanassapaṭisaṃyuttagāthā abhāsatha kathesīti sambandho.

Vārimajjhe ṭhito satthā: The Teacher, having ascended the boat and standing in the midst of the Gaṅgā waters, spoke these verses associated with delight. That is the connection.

Vārimajjhe ṭhito satthā (Đức Đạo Sư đứng giữa dòng nước): liên quan đến việc Đức Đạo Sư, sau khi lên thuyền, đứng giữa dòng nước sông Hằng, đã nói (abhāsatha), đã tuyên thuyết (kathesī) những câu kệ tràn đầy niềm hoan hỷ này.

2103

632. Yo so tāresi sambuddhanti yo so nāviko gaṅgāsotāya sambuddhaṃ atāresi.

Yo so tāresi sambuddhaṃ: That ferryman who conveyed the Fully Self-Awakened One across the Gaṅgā current.

632. Yo so tāresi sambuddhaṃ (Người đã đưa Đức Chánh Đẳng Giác qua sông): người chèo thuyền đó đã đưa Đức Chánh Đẳng Giác qua dòng sông Hằng.

Saṅghañcāpi anāsavanti na kevalameva sambuddhaṃ tāresi, anāsavaṃ nikkilesaṃ saṅghañcāpi tāresīti attho.

Saṅghañcāpi anāsavaṃ: Not only did he convey the Fully Self-Awakened One, but he also conveyed the saṅgha, who were free from defilements. That is the meaning.

Saṅghañcāpi anāsavaṃ (và cả Tăng đoàn lậu tận): nghĩa là, không chỉ đưa Đức Chánh Đẳng Giác qua sông, mà còn đưa cả Tăng đoàn lậu tận (anāsavaṃ), không phiền não (nikkilesaṃ) qua sông.

Tena cittapasādenāti tena nāvāpājanakāle uppannena somanassasahagatacittapasādena devaloke chasu kāmasaggesu ramissati dibbasampattiṃ anubhavissatīti attho.

Tena cittapasādenā: By that clear faith, accompanied by delight, that arose at the time of ferrying the boat, devaloke – in the six heavenly realms of desire, ramissati – he will experience divine prosperity. That is the meaning.

Tena cittapasādenā (Với tâm thanh tịnh đó): nghĩa là, với tâm hoan hỷ (somanassasahagatacittapasādena) thanh tịnh (cittapasādena) đã khởi lên vào lúc chèo thuyền đó, ngài sẽ hưởng (anubhavissati) phước báu chư thiên (dibbasampattiṃ) trong devaloke (cõi trời), tức là trong sáu cõi trời dục giới.

2104

633. Nibbattissati te byamhanti devaloke uppannassa te tuyhaṃ byamhaṃ vimānaṃ sukataṃ suṭṭhu nibbattaṃ nāvasaṇṭhitaṃ nāvāsaṇṭhānaṃ nibbattissati pātubhavissatīti attho.

Nibbattissati te byamhaṃ: For you, when born in the celestial realm, te – your byamhaṃ – celestial palace, sukataṃ – well-made, nāvasaṇṭhitaṃ – in the form of a boat, nibbattissati – will appear. That is the meaning.

633. Nibbattissati te byamhaṃ (Ngôi điện của con sẽ hiện hữu): nghĩa là, khi con sinh ra ở cõi trời, te (của con) byamhaṃ (ngôi điện) sukataṃ (được tạo tác khéo léo) nāvasaṇṭhitaṃ (có hình dạng chiếc thuyền) sẽ nibbattissati (hiện hữu).

Ākāse pupphachadananti nāvāya uparimaṇḍapakatakammassa nissandena sabbadā gatagataṭṭhāne ākāse pupphachadanaṃ dhārayissatīti sambandho.

Ākāse pupphachadanaṃ: As a result of the deed of making a pavilion over the boat, he will always bear a flower canopy in the sky wherever he goes. That is the connection.

Ākāse pupphachadanaṃ (Mái che hoa trên không): liên quan đến việc do kết quả của việc làm mái che trên thuyền, con sẽ luôn có một mái che hoa trên không (ākāse pupphachadanaṃ) ở bất cứ nơi nào con đi đến.

2105

634. Aṭṭhapaññāsakappamhīti ito puññakaraṇakālato paṭṭhāya aṭṭhapaṇṇāsakappaṃ atikkamitvā nāmena tārako nāma cakkavattī khattiyo cāturanto catūsu dīpesu issaro vijitāvī jitavanto bhavissatīti sambandho.

Aṭṭhapaññāsakappamhī: From this time of performing merit, after fifty-eight kappas have passed, there will be a universal monarch named Tāraka, a Khattiya, cāturanto – sovereign over the four continents, vijitāvī – victorious. That is the connection.

634. Aṭṭhapaññāsakappamhī (Trong năm mươi tám kiếp): liên quan đến việc sau khi vượt qua năm mươi tám kiếp kể từ thời điểm làm phước này, con sẽ trở thành một vị vua Chuyển Luân Thánh Vương (cakkavattī khattiyo) tên là Tāraka, cāturanto (cai trị bốn châu), vijitāvī (đã chiến thắng).

Sesagāthā uttānatthāva.

The remaining verses have obvious meanings.

Các câu kệ còn lại có nghĩa rõ ràng.

2106

637. Revato nāma nāmenāti revatīnakkhattena jātattā ‘‘revato’’ti laddhanāmo brahmabandhu brāhmaṇaputtabhūto bhavissati brāhmaṇakule uppajjissatīti attho.

Revato nāma nāmena means he received the name ‘Revata’ because he was born under the Revatī constellation, and brahmabandhu means he will be a Brahmin’s son, or born into a Brahmin family.

637. Revato nāma nāmenā (Tên là Revata): nghĩa là, do sinh ra dưới chòm sao Revatī nên có tên là “Revata”, brahmabandhu (thân thuộc của Phạm thiên) tức là con của Bà-la-môn (brāhmaṇaputtabhūto) sẽ bhavissati (hiện hữu), tức là sẽ sinh ra trong gia đình Bà-la-môn.

2107

639. Nibbāyissatināsavoti nikkileso khandhaparinibbānena nibbāyissati.

Nibbāyissatināsavo means he will attain Nibbāna, free from defilements, through the final extinction of the aggregates.

639. Nibbāyissatināsavo (Vị lậu tận sẽ nhập Niết-bàn): vị không còn phiền não (nikkileso) sẽ nhập Niết-bàn (nibbāyissati) bằng sự diệt tận của các uẩn (khandhaparinibbānena).

2108

640. Vīriyaṃ me dhuradhorayhanti evaṃ padumuttarena bhagavatā byākato ahaṃ kamena pāramitākoṭiṃ patvā me mayhaṃ vīriyaṃ asithilavīriyaṃ dhuradhorayhaṃ dhuravāhaṃ dhurādhāraṃ yogehi khemassa nibbhayassa nibbānassa adhivāhanaṃ āvahanaṃ ahosīti attho.

Vīriyaṃ me dhuradhorayhaṃ means that I, thus prophesied by the Blessed One Padumuttara, having gradually reached the culmination of the perfections, my effort—my unflagging effort—became a burden-bearer, a burden-carrier, a support for the burden, leading and bringing about the safe and fearless Nibbāna from bondages.

640. Vīriyaṃ me dhuradhorayhaṃ (Tinh tấn của tôi là gánh nặng): nghĩa là, tôi, được Đức Thế Tôn Padumuttara thọ ký như vậy, dần dần đạt đến đỉnh cao của các pháp Ba-la-mật, me (của tôi) tinh tấn (vīriyaṃ) không lay chuyển (asithilavīriyaṃ) đã trở thành gánh nặng (dhuradhorayhaṃ), gánh vác (dhuravāhaṃ), là chỗ dựa (dhurādhāraṃ), là sự dẫn dắt (adhivāhanaṃ), là sự mang lại (āvahanaṃ) Niết-bàn (nibbānassa) an toàn (khemassa), không sợ hãi (nibbhayassa) cho các hành giả (yogehi).

Dhāremi antimaṃ dehanti idānāhaṃ sammāsambuddhasāsane pariyosānasarīraṃ dhāremīti sambandho.

Dhāremi antimaṃ dehaṃ means that now I sustain my final body in the Dispensation of the Perfectly Self-Awakened One.

Dhāremi antimaṃ dehaṃ (Tôi đang mang thân cuối cùng): liên quan đến việc giờ đây tôi đang mang thân cuối cùng (pariyosānasarīraṃ) trong giáo pháp của Đức Chánh Đẳng Giác.

2109

So aparabhāge attano jātagāmaṃ gantvā ‘‘cālā, upacālā, sīsūpacālā’’ti tissannaṃ bhaginīnaṃ putte ‘‘cālā, upacālā, sīsūpacālā’’ti tayo bhāgineyye ānetvā pabbājetvā kammaṭṭhāne niyojesi.

Later, he went to his native village, brought the sons of his three sisters—Cālā, Upacālā, and Sīsupacālā—named Cālā, Upacālā, and Sīsupacālā, ordained them, and assigned them to meditation subjects.

Sau này, ngài đến ngôi làng nơi mình sinh ra, dẫn ba người cháu trai tên là “Cālā, Upacālā, Sīsūpacālā” (con của ba người chị gái Cālā, Upacālā, Sīsūpacālā) đến xuất gia và giao cho họ đề mục thiền định.

Te kammaṭṭhānaṃ anuyuttā vihariṃsu.

They engaged in meditation.

Họ đã an trú trong việc thực hành đề mục thiền định.

2110

Tasmiñca samaye therassa kocideva ābādho uppanno, taṃ sutvā sāriputtatthero – ‘‘revatassa gilānapucchanaṃ adhigamapucchanañca karissāmī’’ti upagañchi.

At that time, a certain ailment arose in the Elder. Hearing of it, Elder Sāriputta approached, thinking, "I shall inquire about Revata's illness and his attainments."

Vào thời điểm đó, một căn bệnh nào đó đã phát sinh nơi vị Trưởng lão, nghe tin ấy, Trưởng lão Sāriputta đã đến, nói rằng: “Tôi sẽ đến thăm bệnh và hỏi về sự chứng đắc của Trưởng lão Revata.”

Revatatthero dhammasenāpatiṃ dūratova āgacchantaṃ disvā tesaṃ sāmaṇerānaṃ satuppādavasena ovadiyamāno cāletigāthaṃ abhāsittha.

Elder Revata, seeing the Commander of the Dhamma approaching from afar, spoke the verse Cāle as he admonished those novices to arouse mindfulness.

Trưởng lão Revata, thấy Đức Pháp Tướng quân đang đến từ xa, đã nói câu kệ Cāle (Này Cālā) để khuyên răn các Sa-di đó, nhằm khơi dậy niệm.

Tattha cāle upacāle sīsūpacāleti tesaṃ ālapanaṃ.

Here, Cāle, Upacāle, Sīsupacāle is an address to them.

Trong đó, Cāle upacāle sīsūpacāle là lời gọi các vị ấy.

Cālā, upacālā, sīsūpacālāti hi itthiliṅgavasena laddhanāmā tayo dārakā pabbajitāpi tathā vohariyyanti.

Indeed, the three boys, named Cālā, Upacālā, Sīsupacālā in the feminine gender, are referred to as such even after their ordination.

Thật vậy, ba cậu bé có tên theo giống cái là Cālā, Upacālā, Sīsūpacālā vẫn được gọi như vậy ngay cả sau khi xuất gia.

‘‘Cālī, upacālī, sīsūpacālīti tesaṃ nāmānī’’ti ca vadanti.

Some also say, "Their names are Cālī, Upacālī, Sīsupacālī."

Người ta cũng nói rằng “Cālī, Upacālī, Sīsūpacālī là tên của họ.”

Yadatthaṃ ‘‘cāle’’tiādinā āmantanaṃ kataṃ, taṃ dassento ‘‘patissatā nu kho viharathā’’ti vatvā tattha kāraṇaṃ āha – ‘‘āgato vo vālaṃ viya vedhī’’ti.

To show for what purpose the address "Cāle" and so on was made, he said, "Patissatā nu kho viharathā?" and then stated the reason: "Āgato vo vālaṃ viya vedhī."

Để chỉ rõ mục đích của lời gọi “Cāle” và những câu tiếp theo, sau khi nói “Patissatā nu kho viharathā” (Các con có đang an trú với niệm không?), ngài đã nói lý do ở đó – “Āgato vo vālaṃ viya vedhī” (Bậc xuyên tóc đã đến với các con).

Patissatāti patissatikā.

Patissatā means mindful.

Patissatā nghĩa là có niệm.

Khoti avadhāraṇe.

Kho is for emphasis.

Kho là để nhấn mạnh.

Āgatoti āgañchi.

Āgato means has come.

Āgato nghĩa là đã đến.

Voti tumhākaṃ.

Vo means to you (plural).

Vo là của các con.

Vālaṃ viya vedhīti vālavedhi viya.

Vālaṃ viya vedhī means like a hair-piercer.

Vālaṃ viya vedhī nghĩa là như bậc xuyên tóc.

Ayañhettha saṅkhepattho – tikkhajavananibbedhikapaññatāya vālavedhirūpo satthukappo tumhākaṃ mātulatthero āgato, tasmā samaṇasaññaṃ upaṭṭhapetvā satisampajaññayuttā eva hutvā viharatha, yathādhigate vihāre appamattā bhavathāti.

The brief meaning here is this: Your maternal uncle, the Elder, who is like the Teacher, a hair-piercer due to his sharp, swift, and penetrating wisdom, has arrived. Therefore, establish the perception of a recluse, be endowed with mindfulness and clear comprehension, and dwell diligently in the attainments you have reached.

Đây là ý nghĩa tóm tắt ở đây: Vị Trưởng lão cậu của các con, giống như Đức Đạo Sư, bậc xuyên tóc, đã đến, do có trí tuệ sắc bén, xuyên thấu nhanh chóng. Vì vậy, hãy thiết lập Sa-môn tưởng, an trú với niệm và tỉnh giác, và hãy không phóng dật trong sự an trú đã chứng đắc.

2111

Taṃ sutvā te sāmaṇerā dhammasenāpatissa paccuggamanādivattaṃ katvā ubhinnaṃ mātulattherānaṃ paṭisanthāravelāyaṃ nātidūre samādhiṃ samāpajjitvā nisīdiṃsu.

Hearing that, the novices performed acts of respect such as going forth to meet the Commander of the Dhamma, and sat down in absorption not too far away during the greetings between their two maternal uncles.

Nghe vậy, các vị Sa-di đã thực hiện nghi thức đón tiếp Tướng quân Pháp, và vào lúc Trưởng lão cậu của cả hai vị đang trò chuyện, đã ngồi nhập định không xa.

Dhammasenāpati revatattherena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā uṭṭhāyāsanā te sāmaṇere upasaṅkami.

The Commander of the Dhamma, having exchanged greetings with Elder Revata, rose from his seat and approached those novices.

Tướng quân Pháp đã trò chuyện với Trưởng lão Revata, rồi đứng dậy khỏi chỗ ngồi và đến gần các vị Sa-di.

Te tathā kālaparicchedassa katattā there upasaṅkamante uṭṭhahitvā vanditvā aṭṭhaṃsu.

As the Elder approached, they, having completed their allotted time, stood up, paid homage, and waited.

Do đã định thời gian như vậy, khi Trưởng lão đến gần, các vị ấy đã đứng dậy, đảnh lễ và đứng.

Thero – ‘‘katarakataravihārena viharathā’’ti pucchitvā tehi ‘‘imāya imāyā’’ti vutte dārakepi evaṃ vinento – ‘‘mayhaṃ bhātiko saccavādī vata dhammassa anudhammacāri’’nti theraṃ pasaṃsanto pakkāmi.

The Elder asked, "In what state do you dwell?" and when they replied, "In this and that," he trained the boys thus, praised the Elder saying, "My brother is indeed truthful and a practitioner in accordance with the Dhamma," and then departed.

Vị Trưởng lão hỏi: “Các con sống với cách thức nào?” Khi họ trả lời: “Với cách thức này, với cách thức này,” thì vị ấy huấn luyện cả các chú tiểu như vậy – “Em trai ta quả là người nói chân thật, sống đúng Pháp,” vừa tán thán Trưởng lão vừa rời đi.

Sesamettha uttānatthamevāti.

The rest of it is evident in meaning.

Phần còn lại ở đây đều có nghĩa rõ ràng.

2112

Khadiravaniyattheraapadānavaṇṇanā samattā.

The commentary on the Apadāna of Elder Khadiravaniya is concluded.

Chú Giải Apadāna của Trưởng Lão Khadiravaniya đã hoàn tất.

2113

3-10. Ānandattheraapadānavaṇṇanā

3-10. Commentary on the Apadāna of Elder Ānanda

3-10. Chú Giải Apadāna của Trưởng Lão Ānanda

2114

Ārāmadvārā nikkhammātiādikaṃ āyasmato ānandattherassa apadānaṃ.

Ārāmadvārā nikkhammā and so on is the Apadāna of the Venerable Elder Ānanda.

“ Từ cổng tu viện đi ra” và các câu tiếp theo là Apadāna của Tôn giả Ānanda.

Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare satthu vemātikabhātā hutvā nibbatti.

This one too, having made aspirations under former Buddhas, accumulated merits conducive to freedom in various existences and was born during the time of the Blessed One Padumuttara as the Teacher's paternal half-brother in the city of Haṃsavatī.

Vị này cũng đã tạo các căn lành trong các thời Phật quá khứ, tích lũy các phước báu có duyên giải thoát trong các kiếp sống khác nhau, và vào thời Đức Thế Tôn Padumuttara, đã tái sinh làm người anh em cùng mẹ khác cha của Đức Đạo Sư tại thành phố Haṃsavatī.

Sumanotissa nāmaṃ ahosi.

His name was Sumana.

Tên của vị ấy là Sumana.

Pitā panassa nandarājā nāma.

His father was King Nanda.

Cha của vị ấy là vua Nanda.

So attano puttassa sumanakumārassa vayappattassa haṃsavatīnagarato vīsayojanasate ṭhāne bhoganagaraṃ adāsi.

King Nanda gave his son, Prince Sumana, when he came of age, a prosperous city located one hundred yojanas from Haṃsavatī.

Vua đã ban cho hoàng tử Sumana của mình, khi đến tuổi trưởng thành, một thành phố giàu có nằm cách thành phố Haṃsavatī một trăm hai mươi dojana.

So kadāci kadāci āgantvā satthārañca pitarañca passati.

He would occasionally come and see the Teacher and his father.

Thỉnh thoảng, vị ấy đến thăm Đức Đạo Sư và phụ vương.

Tadā rājā satthārañca satasahassaparimāṇaṃ bhikkhusaṅghañca sayameva sakkaccaṃ upaṭṭhahi, aññesaṃ upaṭṭhātuṃ na deti.

At that time, the king himself diligently attended to the Teacher and the Saṅgha of a hundred thousand bhikkhus, and did not allow others to attend to them.

Khi đó, nhà vua tự mình tận tâm cúng dường Đức Đạo Sư và Tăng đoàn gồm một trăm ngàn vị Tỳ-kheo, không cho phép ai khác cúng dường.

2115

Tena samayena paccanto kupito ahosi.

At that time, the border region was rebellious.

Vào thời điểm đó, vùng biên giới trở nên hỗn loạn.

Kumāro tassa kupitabhāvaṃ rañño anārocetvā sayameva taṃ vūpasamesi.

The prince, without informing the king of its rebellious state, pacified it himself.

Hoàng tử đã không báo cho nhà vua về sự hỗn loạn đó mà tự mình dẹp yên nó.

Taṃ sutvā rājā tuṭṭhamānaso ‘‘varaṃ te tāva dammi, gaṇhāhī’’ti āha.

Hearing that, the king, delighted in mind, said, "I grant you a boon, take it."

Nghe vậy, nhà vua vui mừng nói: “Ta sẽ ban cho con một điều ước, hãy nhận lấy!”

Kumāro ‘‘satthāraṃ bhikkhusaṅghañca temāsaṃ upaṭṭhahanto jīvitaṃ avañjhaṃ kātuṃ icchāmī’’ti āha.

The prince said, "I wish to make my life fruitful by attending to the Teacher and the Saṅgha of bhikkhus for three months."

Hoàng tử nói: “Con muốn làm cho cuộc đời mình không vô ích bằng cách cúng dường Đức Đạo Sư và Tăng đoàn trong ba tháng.”

‘‘Etaṃ na sakkā, aññaṃ vadehī’’ti.

"That is not possible, ask for something else."

“Điều này không thể được, hãy nói điều khác.”

‘‘Deva, khattiyānaṃ dve kathā nāma natthi, etaṃ me dehi, na mayhaṃ aññenattho, sace satthā anujānāti, dinnamevā’’ti.

"Your Majesty, khattiyas do not have two words. Grant me this; I have no need of anything else. If the Teacher permits, it is as good as granted."

“Thưa Đại Vương, đối với dòng Sát-đế-lợi không có hai lời nói, xin hãy ban cho con điều này, con không cần điều gì khác, nếu Đức Đạo Sư cho phép, thì đã được ban rồi.”

So ‘‘satthu cittaṃ jānissāmī’’ti vihāraṃ gato.

He went to the monastery, thinking, "I will know the Teacher's mind."

Vị ấy nói: “Ta sẽ tìm hiểu ý Đức Đạo Sư,” rồi đến tu viện.

Tena ca samayena bhagavā gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti.

And at that time, the Blessed One had entered the Perfumed Chamber.

Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn đã vào Hương thất.

So bhikkhū upasaṅkamitvā ‘‘ahaṃ, bhante, bhagavantaṃ dassanāya āgato, dassetha ma’’nti.

He approached the bhikkhus and said, "Venerables, I have come to see the Blessed One; please let me see him."

Vị ấy đến gần các Tỳ-kheo và nói: “Bạch chư Tôn giả, con đến để chiêm bái Đức Thế Tôn, xin hãy cho con chiêm bái.”

Bhikkhū ‘‘sumano nāma thero satthu upaṭṭhāko, tassa santikaṃ gacchāhī’’ti āhaṃsu.

The bhikkhus said, "There is an Elder named Sumana who is the Teacher's attendant; go to him."

Các Tỳ-kheo nói: “Có một Trưởng lão tên Sumana là thị giả của Đức Đạo Sư, hãy đến gặp vị ấy.”

So therassa santikaṃ gantvā ‘‘satthāraṃ, bhante, dassethā’’ti āha.

He went to the Elder and said, "Venerable, please let me see the Teacher."

Vị ấy đến gặp Trưởng lão và nói: “Bạch Trưởng lão, xin hãy cho con chiêm bái Đức Đạo Sư.”

Atha thero tassa passantasseva pathaviyaṃ nimujjitvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ‘‘rājaputto, bhante, tumhākaṃ dassanāya āgato’’ti āha.

Then the Elder, while he watched, plunged into the earth, approached the Blessed One, and said, "Venerable, the prince has come to see you."

Khi đó, vị Trưởng lão, trước mắt vị ấy, đã chìm xuống đất, đến gần Đức Thế Tôn và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, hoàng tử đến để chiêm bái Ngài.”

‘‘Tena hi bhikkhu bahi āsanaṃ paññapehī’’ti.

"Then, bhikkhu, prepare a seat outside."

“Vậy thì, này Tỳ-kheo, hãy sắp đặt chỗ ngồi bên ngoài.”

Thero punapi buddhāsanaṃ gahetvā antogandhakuṭiyaṃ nimujjitvā tassa passantassa bahipariveṇe pātubhavitvā gandhakuṭipariveṇe āsanaṃ paññāpesi.

The Elder, again taking the Buddha's seat, plunged into the Perfumed Chamber and, while the prince watched, reappeared in the outer cloister and prepared a seat in the cloister of the Perfumed Chamber.

Vị Trưởng lão lại lấy chỗ ngồi của Đức Phật, chìm xuống trong Hương thất, rồi xuất hiện bên ngoài khu vực ngoại vi trước mắt vị ấy và sắp đặt chỗ ngồi trong khu vực Hương thất.

Kumāro taṃ disvā ‘‘mahanto vatāyaṃ bhikkhū’’ti cittaṃ uppādesi.

The prince, seeing that, generated the thought, "This bhikkhu is indeed great!"

Hoàng tử thấy vậy đã khởi tâm: “Vị Tỳ-kheo này thật vĩ đại!”

2116

Bhagavāpi gandhakuṭito nikkhamitvā paññattāsane nisīdi.

The Blessed One also emerged from the Perfumed Chamber and sat on the prepared seat.

Đức Thế Tôn cũng từ Hương thất đi ra và ngồi trên chỗ đã sắp đặt.

Rājaputto satthāraṃ vanditvā paṭisanthāraṃ katvā ‘‘ayaṃ, bhante, thero tumhākaṃ sāsane vallabho maññe’’ti?

The prince paid homage to the Teacher, exchanged greetings, and asked, "Venerable, this Elder is surely dear to your Dispensation?"

Hoàng tử đảnh lễ Đức Đạo Sư, trò chuyện xã giao và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, vị Trưởng lão này chắc là người thân cận trong giáo pháp của Ngài phải không?”

‘‘Āma, kumāra, vallabho’’ti.

"Yes, prince, he is dear."

“Đúng vậy, này hoàng tử, là người thân cận.”

‘‘Kiṃ katvā, bhante, esa vallabho’’ti?

"By doing what, Venerable, is he dear?"

“Bạch Đức Thế Tôn, vị ấy đã làm gì mà trở thành người thân cận?”

‘‘Dānādīni puññāni katvā’’ti.

"By performing meritorious deeds such as giving."

“Đã làm các phước báu như bố thí, v.v…”

‘‘Bhagavā, ahampi ayaṃ thero viya anāgate buddhasāsane vallabho hotukāmo’’ti so buddhappamukhassa saṅghassa sattāhaṃ khandhāvāre bhattaṃ datvā sattame divase, ‘‘bhante, mayā pitu santikā tumhākaṃ temāsaṃ paṭijagganavaro laddho, temāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethā’’ti vatvā satthu adhivāsanaṃ viditvā saparivāraṃ bhagavantaṃ gahetvā yojane yojane satthu bhikkhusaṅghassa ca vasanānucchavike vihāre kāretvā tattha tattha vasāpento attano vasanaṭṭhānasamīpe satasahassena kīte sobhananāmake uyyāne satasahassena kāritaṃ vihāraṃ pavesāpetvā –

"Blessed One, I too wish to be dear in the Buddha's Dispensation in the future, like this Elder." So, having offered alms to the Saṅgha led by the Buddha for seven days at his encampment, on the seventh day, he said, "Venerable, I have received from my father the boon of attending to you for three months. Please assent to dwell here for the three months of the Rains Retreat." Having learned of the Teacher's assent, he took the Blessed One with his retinue, built monasteries suitable for the residence of the Teacher and the Saṅgha of bhikkhus at every yojana, and having them dwell there, he led the Blessed One into a monastery built for a hundred thousand (coins) in a beautiful garden, also bought for a hundred thousand (coins), near his own residence, and said:

“Bạch Đức Thế Tôn, con cũng muốn trong giáo pháp của Đức Phật tương lai sẽ trở thành người thân cận như vị Trưởng lão này.” Vị ấy đã cúng dường bữa ăn cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu tại doanh trại trong bảy ngày, và vào ngày thứ bảy, nói: “Bạch Đức Thế Tôn, con đã nhận được lời hứa chăm sóc Ngài trong ba tháng từ phụ vương, xin Ngài hãy chấp nhận an cư mùa mưa cho con trong ba tháng,” và sau khi biết Đức Đạo Sư chấp thuận, đã đưa Đức Thế Tôn cùng quyến thuộc, xây dựng các tu viện thích hợp cho Đức Đạo Sư và Tăng đoàn mỗi dojana một nơi, cho Ngài và Tăng đoàn an cư ở đó, và đưa Đức Đạo Sư vào tu viện được xây dựng với một trăm ngàn đồng tiền trong một khu vườn tên Sobhana được mua với một trăm ngàn đồng tiền gần nơi ở của mình –

2117

‘‘Satasahassena me kītaṃ, satasahassena kāritaṃ;

"Bought by me for a hundred thousand, built for a hundred thousand;

“Đã được con mua với một trăm ngàn, đã được xây dựng với một trăm ngàn;

2118

Sobhanaṃ nāma uyyānaṃ, paṭiggaṇha mahāmunī’’ti–

“Accept, Great Sage, this park called Sobhana!”

Khu vườn tên Sobhana, xin Đại Hiền giả hãy thọ nhận!” –

2119

Udakaṃ pātesi.

He poured water.

Đã rót nước.

So vassūpanāyikadivase satthu mahādānaṃ pavattetvā ‘‘iminā nīhārena dānaṃ dadeyyāthā’’ti puttadāre amacce ca dāne kiccakaraṇe ca niyojetvā sayaṃ sumanattherassa vasanaṭṭhānasamīpeyeva vasanto evaṃ attano vasanaṭṭhāne satthāraṃ temāsaṃ upaṭṭhahi.

On the day the Rains Retreat began, he made a great offering to the Teacher and, having appointed his sons, wives, and ministers to carry out acts of generosity, telling them, "You should give offerings in this manner," he himself lived near the dwelling place of Thera Sumanā, and in this way, in his own dwelling place, he attended the Teacher for three months.

Vào ngày an cư mùa mưa, vị ấy đã tổ chức đại lễ cúng dường cho Đức Đạo Sư, và ủy nhiệm vợ con cùng các quan lại về việc cúng dường và các công việc khác, nói: “Các con hãy bố thí theo cách này,” rồi tự mình sống gần nơi ở của Trưởng lão Sumana, và đã cúng dường Đức Đạo Sư trong ba tháng tại nơi ở của mình như vậy.

Upakaṭṭhāya pana pavāraṇāya gāmaṃ pavisitvā sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā sattame divase satthu bhikkhusaṅghassa ca pādamūle ticīvare ṭhapetvā vanditvā ‘‘bhante, yadetaṃ mayā khandhāvārato paṭṭhāya puññaṃ kataṃ, na taṃ sakkasampattiādīnaṃ atthāya kataṃ, atha kho ahampi sumanatthero viya anāgate ekassa buddhassa upaṭṭhāko vallabho bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.

Then, when the Pavāraṇā (end of Rains Retreat) was approaching, he entered the village, made a great offering for seven days, and on the seventh day, he placed the three robes at the feet of the Teacher and the Sangha of bhikkhus, bowed, and made this aspiration: "Venerable Sir, the merit I have accumulated since leaving the camp, I have not done for the attainment of Sakka's prosperity or the like. Rather, may I also become a beloved attendant of a Buddha in the future, just like Thera Sumanā."

Đến gần lễ Pavāraṇā, vị ấy đã vào làng, tổ chức đại lễ cúng dường trong bảy ngày, và vào ngày thứ bảy, đã đặt ba y trước chân Đức Đạo Sư và Tăng đoàn, đảnh lễ và cầu nguyện: “Bạch Đức Thế Tôn, phước báu mà con đã tạo từ doanh trại trở đi, không phải vì sự giàu sang của Sakka, v.v…, mà con cũng muốn trong tương lai sẽ trở thành người thị giả thân cận của một Đức Phật như Trưởng lão Sumana.”

Satthā tassa anantarāyataṃ disvā byākaritvā pakkāmi.

The Teacher, seeing his future, made a declaration and departed.

Đức Đạo Sư thấy sự chắc chắn của vị ấy, đã thọ ký và rời đi.

2120

So tasmiṃ buddhuppāde vassasatasahassaṃ puññāni katvā tato parampi tattha tattha bhave uḷārāni puññakammāni upacinitvā devamanussesu saṃsaranto kassapabhagavato kāle kulagehe nibbatto viññutaṃ patvā ekassa therassa piṇḍāya carato pattaggahaṇatthaṃ uttarasāṭakaṃ katvā pūjaṃ akāsi.

During that Buddha's dispensation, he performed meritorious deeds for a hundred thousand aeons, and even after that, accumulating great meritorious actions in various existences, he wandered through devas and humans. In the time of Kassapa Bhagavā, he was reborn in a noble family, and having reached maturity, he offered his upper robe for holding the bowl of a thera who was going on alms-round.

Vị ấy đã tạo phước báu trong một trăm ngàn kiếp vào thời Đức Phật đó, và sau đó cũng đã tích lũy các nghiệp phước cao thượng trong các kiếp sống khác nhau, luân hồi trong cõi trời và cõi người, và vào thời Đức Thế Tôn Kassapa, đã tái sinh vào một gia đình quý tộc, khi đến tuổi trưởng thành, đã lấy áo choàng trên để cầm bát cho một vị Trưởng lão đang đi khất thực và cúng dường.

Puna sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasirājā hutvā aṭṭha paccekabuddhe disvā te bhojetvā attano maṅgaluyyāne aṭṭha paṇṇasālāyo kāretvā tesaṃ nisīdanatthāya aṭṭha sabbaratanamayapīṭhe ceva maṇiādhārake ca paṭiyādetvā dasavassasahassāni upaṭṭhānaṃ akāsi, etāni pākaṭāni.

Again, reborn in the heavens, and thence passing away, he became a king in Bārāṇasī. He saw eight Paccekabuddhas, fed them, and built eight leaf-huts in his royal park. He prepared eight seats made of all kinds of gems and jewel-stands for them to sit on, and attended them for ten thousand years. These are well-known stories.

Sau đó, tái sinh vào cõi trời, rồi từ đó chết đi, trở thành vua xứ Bārāṇasī, thấy tám vị Phật Độc Giác (Paccekabuddha), cúng dường thức ăn cho các Ngài, cho xây tám túp lều lá trong khu vườn hoàng gia của mình, chuẩn bị tám tòa ngồi bằng tất cả các loại ngọc và các bệ đá quý để các Ngài an tọa, và cúng dường trong mười ngàn năm. Những điều này là rõ ràng.

2121

Kappasatasahassaṃ pana tattha tattha bhave puññāni upacinanto amhākaṃ bodhisattena saddhiṃ tusitapure nibbattitvā tato cuto amitodanasakkassa gehe nibbattitvā sabbe ñātake ānandite karonto jātoti ānandotveva nāmaṃ labhi.

Accumulating merits in various existences for a hundred thousand aeons, he was reborn with our Bodhisatta in the Tusita heaven, and thence passing away, he was reborn in the house of Amitodana Sakka. Bringing joy to all his relatives, he was born and thus received the name Ānanda.

Hơn nữa, tích lũy công đức trong một trăm ngàn kiếp ở nhiều kiếp khác nhau, vị ấy cùng với Bồ Tát của chúng ta tái sinh ở cõi trời Tusita, rồi từ đó chết đi, tái sinh vào nhà của Amitodana Sakka, làm cho tất cả quyến thuộc hoan hỷ, nên được đặt tên là Ānanda.

So anukkamena vayappatto katābhinikkhamane sammāsambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke paṭhamaṃ kapilavatthuṃ gantvā tato nikkhamante bhagavati tassa parivāratthaṃ pabbajituṃ nikkhamantehi bhaddiyādīhi saddhiṃ nikkhamitvā bhagavato santike pabbajitvā āyasmato puṇṇassa mantāṇiputtassa santike dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi.

In due course, having reached maturity, after the Great Renunciation, he attained perfect self-awakening. When the supreme Dhamma-wheel was set in motion, he first went to Kapilavatthu. When the Bhagavā departed from there, Bhaddiya and others went forth to ordain as his retinue. Ānanda joined them in going forth, was ordained by the Bhagavā, and having listened to a Dhamma discourse from Venerable Puṇṇa Mantāṇiputta, he became established in the fruit of Stream-entry.

Vị ấy dần dần đến tuổi trưởng thành, sau khi xuất gia, đạt đến Chánh Đẳng Giác, khi bánh xe Pháp tối thượng được chuyển vận, lần đầu tiên đến Kapilavatthu, rồi khi Thế Tôn rời khỏi đó, cùng với Bhaddiya và những người khác xuất gia để theo hầu Thế Tôn, xuất gia dưới sự hướng dẫn của Thế Tôn, nghe pháp thoại từ Tôn giả Puṇṇa Mantāṇiputta, và an trú vào quả vị Dự Lưu (Sotāpatti).

2122

Tena ca samayena bhagavato paṭhamabodhiyaṃ vīsativassāni anibaddhā upaṭṭhākā ahesuṃ.

At that time, for twenty years during the Bhagavā's early awakening, there were no permanent attendants.

Vào thời điểm đó, trong hai mươi năm đầu tiên sau khi Thế Tôn giác ngộ, không có vị thị giả thường trực.

Ekadā nāgasamālo pattacīvaraṃ gahetvā vicarati, ekadā nāgito, ekadā upavāno, ekadā sunakkhatto, ekadā cundo samaṇuddeso, ekadā sāgato, ekadā meghiyo, te yebhuyyena satthu cittaṃ nārādhayiṃsu.

Sometimes Nāgasamāla would carry the bowl and robes and walk with him; sometimes Nāgita; sometimes Upavāṇa; sometimes Sunakkhatta; sometimes the novice Cunda; sometimes Sāgata; sometimes Meghiya. Most of them did not please the Teacher's mind.

Một lần, Nāgasamāla mang bát và y đi theo; một lần, Nāgita; một lần, Upavāna; một lần, Sunakkhatta; một lần, Sa-di Cunda; một lần, Sāgata; một lần, Meghiya. Họ phần lớn không làm hài lòng tâm ý của Bậc Đạo Sư.

Athekadivasaṃ bhagavā gandhakuṭipariveṇe paññattavarabuddhāsane bhikkhusaṅghaparivuto nisinno bhikkhū āmantesi – ‘‘ahaṃ, bhikkhave, idāni mahallako ekacce bhikkhū ‘iminā maggena gacchāmī’ti vutte aññena maggena gacchanti, ekacce mayhaṃ pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ nikkhipanti, mayhaṃ nibaddhupaṭṭhākaṃ ekaṃ bhikkhuṃ vijānathā’’ti.

Then, one day, the Bhagavā, seated on the excellent Buddha-seat prepared in the Gandhakūṭi precinct, surrounded by the Sangha of bhikkhus, addressed the bhikkhus: "Bhikkhus, I am now old. Some bhikkhus, when told, 'Let's go this way,' go by another way. Some place my bowl and robes on the ground. Find me a bhikkhu who will be my permanent attendant."

Một hôm, Thế Tôn, ngồi trên tòa Phật cao quý đã được sắp đặt trong khuôn viên hương thất (Gandhakuṭi), được vây quanh bởi chúng Tỳ-kheo, đã gọi các Tỳ-kheo và nói: “Này các Tỳ-kheo, bây giờ Ta đã già. Một số Tỳ-kheo, khi được bảo ‘hãy đi theo con đường này’, lại đi theo con đường khác. Một số lại đặt y bát của Ta xuống đất. Các ngươi hãy tìm một Tỳ-kheo thường xuyên hầu hạ Ta.”

Taṃ sutvā bhikkhūnaṃ dhammasaṃvego udapādi.

Hearing that, a sense of urgency about the Dhamma arose in the bhikkhus.

Nghe vậy, lòng cảm động về Pháp (dhammasaṃvega) khởi lên trong các Tỳ-kheo.

Athāyasmā sāriputto uṭṭhāya bhagavantaṃ vanditvā ‘‘ahaṃ, bhante, tumhe upaṭṭhahissāmī’’ti āha.

Then Venerable Sāriputta arose, bowed to the Bhagavā, and said, "Venerable Sir, I will attend to you."

Bấy giờ, Tôn giả Sāriputta đứng dậy, đảnh lễ Thế Tôn và nói: “Bạch Ngài, con sẽ hầu hạ Ngài.”

Taṃ bhagavā paṭikkhipi.

The Bhagavā rejected him.

Thế Tôn từ chối điều đó.

Etenupāyena mahāmoggallānaṃ ādiṃ katvā sabbe mahāsāvakā ‘‘ahaṃ upaṭṭhahissāmi, ahaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti uṭṭhahiṃsu ṭhapetvā āyasmantaṃ ānandaṃ.

In this manner, all the great disciples, starting with Mahāmoggallāna, arose, saying, "I will attend! I will attend!"—except for Venerable Ānanda.

Theo cách này, tất cả các đại đệ tử, bắt đầu từ Mahāmoggallāna, đều đứng dậy nói: “Con sẽ hầu hạ, con sẽ hầu hạ,” ngoại trừ Tôn giả Ānanda.

Tepi bhagavā paṭikkhipi.

The Bhagavā rejected them too.

Thế Tôn cũng từ chối họ.

2123

Ānando pana tuṇhīyeva nisīdi.

Ānanda, however, remained seated in silence.

Còn Ānanda thì vẫn im lặng ngồi.

Atha naṃ bhikkhū āhaṃsu – ‘‘āvuso, tvampi satthu upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī’’ti.

Then the bhikkhus said to him, "Friend, you too should request the position of the Teacher's attendant!"

Bấy giờ các Tỳ-kheo nói với ngài: “Này Hiền giả, ngài cũng hãy thỉnh cầu vị trí thị giả cho Đức Bổn Sư đi.”

‘‘Yācitvā laddhupaṭṭhānaṃ nāma kīdisaṃ hoti?

He replied, "What kind of attendance is that which is obtained by requesting?

“Vị trí thị giả đã được thỉnh cầu và nhận được thì có ý nghĩa gì?

Sace ruccati, satthā sayameva vakkhatī’’ti.

If it pleases him, the Teacher will speak himself."

Nếu Ngài muốn, Đức Bổn Sư sẽ tự mình nói ra.”

Atha bhagavā – ‘‘na, bhikkhave, ānando aññehi ussāhetabbo, sayameva jānitvā maṃ upaṭṭhahissatī’’ti āha.

Then the Bhagavā said, "Bhikkhus, Ānanda should not be urged by others; he will know by himself and attend to me."

Bấy giờ Thế Tôn nói: “Này các Tỳ-kheo, Ānanda không cần phải được người khác khuyến khích, tự ngài sẽ biết và hầu hạ Ta.”

Tato bhikkhū ‘‘uṭṭhehi, āvuso ānanda, satthāraṃ upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī’’ti āhaṃsu.

Then the bhikkhus said, "Arise, Venerable Ānanda, and request the position of attendant from the Teacher!"

Sau đó, các Tỳ-kheo nói: “Này Hiền giả Ānanda, hãy đứng dậy và thỉnh cầu vị trí thị giả cho Đức Bổn Sư đi.”

Thero uṭṭhahitvā ‘‘sace me, bhante, bhagavā attanā laddhaṃ paṇītaṃ cīvaraṃ na dassati, paṇītaṃ piṇḍapātaṃ na dassati, ekagandhakuṭiyaṃ vasituṃ na dassati, nimantanaṃ gahetvā na gamissati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti āha.

The thera arose and said, "Venerable Sir, if the Bhagavā will not give me a choice robe that he has received, will not give me choice alms-food, will not let me dwell in the same Gandhakūṭi, and will not go to an invitation taken by me, then I will attend the Bhagavā."

Vị Trưởng lão đứng dậy và nói: “Bạch Ngài, nếu Thế Tôn không ban cho con y phục cao quý mà Ngài đã nhận được, không ban cho con vật thực khất thực cao quý, không cho phép con ở trong một hương thất (Gandhakuṭi) riêng, không đi nhận lời mời mà con đã nhận, thì con sẽ hầu hạ Thế Tôn.”

‘‘Ettake guṇe labhato satthu upaṭṭhānaṃ ko bhāro’’ti upavādamocanatthaṃ ime cattāro paṭikkhepā, ‘‘sace, bhante, bhagavā mayā gahitaṃ nimantanaṃ gamissati, sacāhaṃ desantarato āgatāgate tāvadeva dassetuṃ labhāmi, yadā me kaṅkhā uppajjati, tāvadeva bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pucchituṃ labhāmi, sace bhagavā parammukhā desitaṃ dhammaṃ puna mayhaṃ byākarissasi, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmi’’.

These four rejections were to avoid the reproach, "What difficulty is there in attending the Teacher while obtaining so many benefits?" And he continued, "Venerable Sir, if the Bhagavā will go to an invitation taken by me, if I may immediately present to you those who come from other countries, if whenever doubt arises in me, I may immediately approach the Bhagavā and ask, and if the Bhagavā will explain to me again the Dhamma taught in my absence, then I will attend the Bhagavā."

Bốn lời từ chối này là để loại bỏ lời chỉ trích rằng “việc hầu hạ Đức Bổn Sư thì có gì khó khăn khi nhận được những lợi ích như vậy.” “Bạch Ngài, nếu Thế Tôn sẽ đi nhận lời mời mà con đã nhận, nếu con có thể ngay lập tức giới thiệu những người đến từ các xứ khác, nếu khi con có nghi ngờ, con có thể ngay lập tức đến gần Thế Tôn và hỏi, nếu Thế Tôn sẽ giảng lại Pháp đã được thuyết giảng khi con vắng mặt cho con, thì con sẽ hầu hạ Thế Tôn.”

‘‘Ettakampi satthu santike anuggahaṃ na labhatī’’ti upavādamocanatthañceva dhammabhaṇḍāgārikabhāvaparipūraṇatthañca imā catasso yācanāti ime aṭṭha vare gahetvā nibaddhupaṭṭhāko ahosi.

These four requests—to avoid the reproach, "He does not even obtain such favors from the Teacher," and to fulfill his role as the custodian of the Dhamma—these eight boons he received, and he became the permanent attendant.

Bốn lời thỉnh cầu này là để loại bỏ lời chỉ trích rằng “ngay cả một sự ưu ái như vậy cũng không nhận được từ Đức Bổn Sư,” và để hoàn thành vai trò của một kho tàng Pháp (dhammabhaṇḍāgārika). Sau khi nhận tám điều ước này, ngài trở thành thị giả thường trực.

Tasseva ṭhānantarassa atthāya kappasatasahassaṃ pūritānaṃ pāramīnaṃ phalaṃ pāpuṇi.

For the sake of that very position, he attained the fruit of perfections fulfilled for a hundred thousand aeons.

Vì vị trí đó, ngài đã đạt được quả vị của những Ba-la-mật đã được viên mãn trong một trăm ngàn đại kiếp.

2124

So upaṭṭhākaṭṭhānaṃ laddhadivasato paṭṭhāya dasabalaṃ duvidhena udakena tividhena dantakaṭṭhena hatthapādaparikammena piṭṭhiparikammena gandhakuṭipariveṇasammajjanenāti evamādīhi kiccehi upaṭṭhahanto – ‘‘imāya nāma velāya satthu idaṃ nāma laddhuṃ vaṭṭati, idaṃ nāma kātuṃ vaṭṭatī’’ti divasabhāgaṃ santikāvacaro hutvā rattibhāge mahantaṃ daṇḍadīpikaṃ gahetvā gandhakuṭipariveṇaṃ navavāre anupariyāyati satthari pakkosante paṭivacanadānāya, thinamiddhavinodanatthaṃ.

From the day he received the position of attendant, attending the Ten-Powered One with two kinds of water, three kinds of tooth-wood, hand-and-foot care, back care, sweeping the Gandhakūṭi precinct, and other such duties—knowing, "At this time, it is proper for the Teacher to receive this; it is proper to do this"—he served as a close attendant during the day. At night, carrying a large torch-lamp, he would circumambulate the Gandhakūṭi precinct nine times to give a reply when the Teacher called, and to dispel sloth and torpor.

Từ ngày nhận được vị trí thị giả, ngài đã hầu hạ Đức Thập Lực bằng hai loại nước, ba loại tăm xỉa răng, việc xoa bóp tay chân, xoa bóp lưng, quét dọn khuôn viên hương thất (Gandhakuṭi), v.v… Ngài biết rằng “vào thời điểm này, Đức Bổn Sư nên nhận cái này, nên làm cái kia.” Ngài làm thị giả vào ban ngày, và vào ban đêm, ngài cầm một cây đèn lồng lớn đi vòng quanh khuôn viên hương thất (Gandhakuṭi) chín lần để sẵn sàng đáp lời khi Đức Bổn Sư gọi, và để xua tan sự hôn trầm, thụy miên (thinamiddha).

Atha naṃ satthā jetavane ariyagaṇamajjhe nisinno anekapariyāyena pasaṃsitvā bahussutānaṃ satimantānaṃ gatimantānaṃ dhitimantānaṃ upaṭṭhākānañca bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.

Then, the Teacher, seated amidst the assembly of noble ones in Jetavana, praised him in many ways and placed him at the foremost position among the bhikkhus who were learned, mindful, intelligent, resolute, and attendants.

Bấy giờ, Đức Bổn Sư, ngồi giữa hội chúng A-la-hán tại Jetavana, đã ca ngợi ngài bằng nhiều cách khác nhau và đặt ngài vào vị trí cao nhất trong số các Tỳ-kheo đa văn, chánh niệm, thông tuệ, kiên trì và thị giả.

2125

Evaṃ satthārā pañcasu ṭhānesu etadagge ṭhapito catūhi acchariyabbhūtadhammehi samannāgato satthu dhammakosārakkho ayaṃ mahāthero sekhova samāno satthari parinibbute heṭṭhā vuttanayena bhikkhūhi samuttejito devatāya ca saṃvejito ‘‘sveyeva ca dāni dhammasaṅgīti kātabbā, na kho pana metaṃ patirūpaṃ, yvāyaṃ sekho sakaraṇīyo asekhehi therehi saddhiṃ dhammaṃ gāyituṃ sannipātaṃ gantu’’nti sañjātussāho vipassanaṃ paṭṭhapetvā bahudeva rattiṃ vipassanāya kammaṃ karonto caṅkame vīriyasamataṃ alabhitvā tato vihāraṃ pavisitvā sayane nisīditvā sayitukāmo kāyaṃ āvaṭṭesi.

Thus, this Mahāthera, placed foremost in five respects by the Teacher, endowed with four wonderful and marvelous qualities, the protector of the Teacher's Dhamma-treasury, while still a Sekha, when the Teacher had attained Parinibbāna, being encouraged by the bhikkhus and urged by a devatā in the manner stated below, thinking: "Indeed, tomorrow the Dhamma-saṅgīti must be held; it is not proper for me, a Sekha who still has tasks to do, to go to the assembly to recite the Dhamma with the Arahants," developed zeal and established vipassanā, and performing the work of vipassanā for a good part of the night, not finding a balance of effort while walking, he then entered the monastery, sat on the couch, and intending to lie down, turned his body.

Như vậy, vị Đại Trưởng lão này, được Đức Bổn Sư đặt vào vị trí cao nhất (etadagge) ở năm phương diện, và được trang bị bốn pháp hy hữu, là người giữ kho tàng Pháp của Đức Bổn Sư. Dù vẫn còn là một bậc Hữu học (sekha), khi Đức Bổn Sư nhập Niết-bàn, ngài được các Tỳ-kheo khuyến khích như đã nói ở trên, và được chư thiên thúc giục rằng “ngay ngày mai Pháp tụng (Dhammasaṅgīti) phải được thực hiện, nhưng điều này không phù hợp với ta, một bậc Hữu học có việc cần làm, để đi đến hội nghị tụng Pháp cùng với các vị Trưởng lão Vô học (asekha).” Với sự nỗ lực đã khởi lên, ngài bắt đầu tu tập thiền quán (vipassanā). Sau khi thực hành thiền quán trong phần lớn đêm, ngài không đạt được sự quân bình về tinh tấn khi đi kinh hành, nên ngài đi vào tịnh xá, ngồi trên giường và muốn nằm xuống, ngài nghiêng mình.

Apattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, pādā ca bhūmito muttamattā, ekasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci, chaḷabhiñño ahosi.

His head had not yet reached the pillow, and his feet were just lifted from the ground, when in that interim, his mind was liberated from the defilements without clinging, and he became one with the six supernormal powers (chaḷabhiñña).

Đầu chưa chạm gối, chân vừa nhấc khỏi mặt đất, trong khoảnh khắc đó, tâm ngài giải thoát khỏi các lậu hoặc (āsava) mà không còn chấp thủ (anupādāya). Ngài trở thành bậc Lục thông (chaḷabhiñña).

2126

644. Evaṃ chaḷabhiññādiguṇapaṭimaṇḍito upaṭṭhākādiguṇehi etadaggaṭṭhānaṃ patto attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ dassento ārāmadvārā nikkhammātiādimāha.

644. Thus, adorned with the qualities of the six supernormal powers and others, having attained the foremost position in qualities such as being the attendant, remembering his past kamma, and wishing to show his former conduct out of joy, he spoke the verses beginning with ārāmadvārā nikkhammā (having departed from the monastery gate).

644. Như vậy, được trang hoàng bởi các đức tính như Lục thông, đạt được vị trí cao nhất (etadaggaṭṭhāna) bởi các đức tính như thị giả, ngài nhớ lại nghiệp quá khứ của mình và, do sự hoan hỷ, đã kể lại câu chuyện về cuộc đời quá khứ của mình, bắt đầu bằng ārāmadvārā nikkhammā (từ cổng tịnh xá đi ra), v.v.

Tattha ārāmadvārāti sabbasattānaṃ dhammadesanatthāya vihāradvārato nikkhamitvā bahidvārasamīpe katamaṇḍapamajjhe supaññattavarabuddhāsane nisinno padumuttaro nāma mahāmuni sammāsambuddho.

Therein, mahāmuni (the Great Sage) Padumuttara, the Perfectly Self-Awakened One, was seated on a well-prepared noble Buddha-seat in the middle of a pavilion constructed near the outer gate, having departed from the monastery gate (i.e., ārāmadvārā) for the purpose of teaching Dhamma to all beings.

Trong đó, ārāmadvārā (từ cổng tịnh xá) có nghĩa là Đức Padumuttara, vị Đại Hiền Giả (mahāmuni), Chánh Đẳng Giác, đã ngồi trên tòa Phật cao quý đã được sắp đặt đẹp đẽ giữa một gian lều được dựng gần cổng bên ngoài, sau khi đi ra từ cổng tịnh xá để thuyết Pháp cho tất cả chúng sinh.

Vassanto amataṃ vuṭṭhinti dhammadesanāmahāamatadhārāhi dhammavassaṃ vassanto.

Vassanto amataṃ vuṭṭhi (showering the rain of Deathlessness) means showering the Dhamma-rain with great streams of the Deathless Dhamma-teaching.

Vassanto amataṃ vuṭṭhi (gieo mưa bất tử) có nghĩa là gieo mưa Pháp bằng những dòng cam lồ Pháp vĩ đại của lời thuyết Pháp.

Nibbāpesi mahājananti mahājanassa cittasantānagatakilesaggiṃ nibbāpesi vūpasamesi, mahājanaṃ nibbānāmatapānena santiṃ sītibhāvaṃ pāpesīti attho.

Nibbāpesi mahājana (he extinguished the great multitude) means he extinguished or pacified the fire of defilements dwelling in the minds of the great multitude. It means he brought the great multitude to peace and coolness by the drinking of the Deathless Nibbāna.

Nibbāpesi mahājana (dập tắt cho đại chúng) có nghĩa là dập tắt (nibbāpesi) ngọn lửa phiền não trong tâm thức của đại chúng, làm cho nó lắng dịu. Ý nghĩa là làm cho đại chúng đạt được sự an tịnh và mát mẻ (sītibhāva) bằng cách uống cam lồ Niết-bàn.

2127

645. Satasahassaṃ te dhīrāti parivārasampattiṃ dassento āha.

645. Satasahassaṃ te dhīrā (those wise ones, a hundred thousand) he spoke to show his retinue's prosperity.

645. Satasahassaṃ te dhīrā (một trăm ngàn vị trí tuệ) được nói ra để chỉ sự thịnh vượng của đoàn tùy tùng.

Chahi abhiññāhi iddhividhādiñāṇakoṭṭhāsehi samannāgatā anekasatasahassacakkavāḷesu khaṇena gantuṃ samatthāhi iddhīhi samannāgatattā mahiddhikāte dhīrā satasahassakhīṇāsavā chāyāva anapāyinīti katthaci anapagatā chāyā iva taṃ sambuddhaṃ padumuttaraṃ bhagavantaṃ parivārenti parivāretvā dhammaṃ suṇantīti attho.

Those wise ones, a hundred thousand Arahants, endowed with the six supernormal powers and knowledge divisions like psychic powers, being capable of traveling instantly through many hundreds of thousands of world-systems due to their psychic powers, are therefore mahiddhikā (of great psychic power). They parivārenti (surround) the Blessed One, the Buddha Padumuttara, like an inseparable shadow (chāyāva anapāyinī), listening to the Dhamma. This is the meaning.

Những vị trí tuệ đó, mahiddhikā (có đại thần thông), được trang bị sáu thần thông (abhiññā), với các phần tri kiến như thần thông biến hóa, có khả năng đi đến hàng trăm ngàn thế giới trong chốc lát. Một trăm ngàn vị A-la-hán (khīṇāsava) đó chāyāva anapāyinī (như bóng không rời) parivārenti (vây quanh) Đức Padumuttara Thế Tôn như bóng không rời. Ý nghĩa là họ vây quanh và lắng nghe Pháp.

2128

646. Hatthikkhandhagato āsinti tadā bhagavato dhammadesanāsamaye ahaṃ hatthipiṭṭhe nisinno āsiṃ ahosinti attho.

646. Hatthikkhandhagato āsiṃ (I was mounted on an elephant's back) means, at that time of the Blessed One's Dhamma-teaching, I was seated on an elephant's back.

646. Hatthikkhandhagato āsiṃ (tôi đã ngồi trên lưng voi) có nghĩa là vào thời điểm Đức Thế Tôn thuyết Pháp, tôi đã ngồi trên lưng voi.

Setacchattaṃ varuttamanti patthetabbaṃ uttamaṃ setacchattaṃ mama matthake dhārayanto hatthipiṭṭhe nisinnoti sambandho.

Setacchattaṃ varuttamaṃ (the excellent, supreme white parasol): The connection is, "I was seated on the elephant's back, holding the desirable, supreme white parasol over my head."

Setacchattaṃ varuttamaṃ (chiếc lọng trắng tối thượng cao quý) có nghĩa là tôi ngồi trên lưng voi, đội chiếc lọng trắng tối thượng đáng mong ước trên đầu.

Sucārurūpaṃ disvānāti sundaraṃ cāruṃ manohararūpavantaṃ dhammaṃ desiyamānaṃ sambuddhaṃ disvā me mayhaṃ vitti santuṭṭhi somanassaṃ udapajjatha uppajjatīti attho.

Sucārurūpaṃ disvānā (having seen his beautiful, charming form): having seen the Buddha who was teaching the Dhamma, possessing a beautiful, charming, and delightful form, me (my) vitti (joy), satisfaction, and delight udapajjatha (arose). This is the meaning.

Sucārurūpaṃ disvānā (sau khi thấy hình tướng đẹp đẽ) có nghĩa là sau khi thấy Đức Chánh Đẳng Giác đang thuyết Pháp với hình tướng đẹp đẽ, duyên dáng và khả ái, sự vitti (sự hoan hỷ), sự hài lòng, sự hân hoan udapajjatha (khởi lên) me (trong tôi).

2129

647. Oruyha hatthikkhandhamhāti taṃ bhagavantaṃ nisinnaṃ disvā hatthipiṭṭhito oruyha orohitvā narāsabhaṃ naravasabhaṃ upagacchiṃ samīpaṃ gatoti attho.

647. Oruyha hatthikkhandhamhā (having descended from the elephant's back): having seen that Blessed One seated, I descended from the elephant's back and upagacchiṃ (approached) the narāsabhaṃ (Bull among men), meaning I went near him. This is the meaning.

647. Oruyha hatthikkhandhamhā (sau khi xuống khỏi lưng voi) có nghĩa là sau khi thấy Đức Thế Tôn đang ngồi, tôi đã oruyha (xuống) khỏi lưng voi và upagacchiṃ (đến gần) narāsabhaṃ (vị Long tượng trong loài người).

Ratanamayachattaṃ meti ratanabhūsitaṃ me mayhaṃ chattaṃ buddhaseṭṭhassa matthake dhārayinti sambandho.

Ratanamayachattaṃ me (my jeweled parasol): The connection is, "I held my jeweled parasol over the head of the foremost Buddha."

Ratanamayachattaṃ me (chiếc lọng bằng ngọc của tôi) có nghĩa là chiếc lọng của tôi, được trang trí bằng ngọc, được đội trên đầu Đức Phật tối thượng.

2130

648. Mama saṅkappamaññāyāti mayhaṃ pasādena uppannaṃ saṅkappaṃ ñatvā isīnaṃ antare mahantabhūto so padumuttaro bhagavā.

648. Mama saṅkappamaññāyā (knowing my thought): The Blessed One Padumuttara, who was great among the ascetics, knowing my thought that had arisen out of devotion.

648. Mama saṅkappamaññāyā (sau khi biết ý nghĩ của tôi) có nghĩa là Đức Padumuttara Thế Tôn, vị vĩ đại giữa các vị ẩn sĩ, sau khi biết ý nghĩ phát sinh từ niềm tin của tôi.

Taṃ kathaṃ ṭhapayitvānāti taṃ attanā desiyamānaṃ dhammakathaṃ ṭhapetvā mama byākaraṇatthāya imā gāthā abhāsatha kathesīti attho.

Taṃ kathaṃ ṭhapayitvānā (having set aside that discourse): having set aside that Dhamma discourse which he was teaching, he abhāsatha (spoke) these verses for the purpose of prophesying about me. This is the meaning.

Taṃ kathaṃ ṭhapayitvānā (sau khi dừng câu chuyện đó) có nghĩa là sau khi dừng câu chuyện Pháp mà ngài đang thuyết giảng, ngài abhāsatha (đã nói) những câu kệ này để tuyên bố về tôi.

2131

649. Kathanti ce?

649. How, you ask?

649. Nói như thế nào?

Yo sotiādimāha.

He said, Yo so (who that one is) and so on.

Yo so (người ấy) v.v. đã nói.

Soṇṇālaṅkārabhūsitaṃ chattaṃ yo so rājakumāro me matthake dhāresīti sambandho.

The connection is: "That royal prince who holds the parasol adorned with golden ornaments over my head."

Hoàng tử ấy, người đã đội chiếc lọng được trang trí bằng vàng trên đầu tôi.

Tamahaṃ kittayissāmīti taṃ rājakumāraṃ ahaṃ kittayissāmi pākaṭaṃ karissāmi.

Tamahaṃ kittayissāmī (I will praise him): I will praise that royal prince, I will make him known.

Tamahaṃ kittayissāmī (tôi sẽ tuyên bố về người ấy) có nghĩa là tôi sẽ tuyên bố, làm cho hoàng tử ấy được biết đến.

Suṇotha mama bhāsatoti bhāsantassa mama vacanaṃ suṇotha ohitasotā manasi karothāti attho.

Suṇotha mama bhāsato (listen to me speaking): Listen to my words attentively and pay careful attention. This is the meaning.

Suṇotha mama bhāsato (hãy lắng nghe lời tôi nói) có nghĩa là hãy lắng nghe lời tôi nói, hãy chú tâm.

2132

650. Ito gantvā ayaṃ posoti ayaṃ rājakumāro ito manussalokato cuto tusitaṃ gantvā āvasissati tattha viharissati.

650. Ito gantvā ayaṃ poso (this person, having gone from here): This royal prince, having passed away from this human world, will go to Tusita and āvasissati (dwell) there.

650. Ito gantvā ayaṃ poso có nghĩa là hoàng tử này từ cõi người này chuyển sinh, đi đến cõi Tusita và sẽ an trú ở đó.

Tattha accharāhi purakkhato parivārito tusitabhavanasampattiṃ anubhossatīti sambandho.

The connection is: "There, surrounded by Apsaras, he will experience the prosperity of the Tusita realm."

Có nghĩa là ở đó, được các tiên nữ vây quanh và hầu hạ, vị ấy sẽ hưởng thụ sự sung túc của cõi Tusita.

2133

651. Catuttiṃsakkhattunti tusitabhavanato cavitvā tāvatiṃsabhavane uppanno catuttiṃsavāre devindo devarajjaṃ karissatīti sambandho.

651. Catuttiṃsakkhattuṃ (thirty-four times): Having passed away from the Tusita realm and being reborn in the Tāvatiṃsa realm, he will be the king of devas (Devinda) thirty-four times. This is the connection.

651. Catuttiṃsakkhattu có nghĩa là, từ cõi Tusita chuyển sinh, sinh lên ở cõi Tāvatiṃsa, ba mươi bốn lần vị ấy sẽ làm vua cõi trời, thống trị chư thiên.

Balādhipo aṭṭhasatanti tāvatiṃsabhavanato cuto manussaloke uppanno balādhipo caturaṅginiyā senāya adhipo padhāno aṭṭhasatajātīsu padesarājā hutvā vasudhaṃ anekaratanavaraṃ pathaviṃ āvasissati puthabyaṃ viharissatīti attho.

Balādhipo aṭṭhasataṃ (a hundred and eight times, a ruler of forces): Having passed away from the Tāvatiṃsa realm and being reborn in the human world, as balādhipo (a ruler of forces), a chief of the four-fold army, for a hundred and eight lifetimes he will be a regional king and āvasissati (govern) the earth (vasudhaṃ), the earth rich in many kinds of jewels. This is the meaning.

Balādhipo aṭṭhasata có nghĩa là, từ cõi Tāvatiṃsa chuyển sinh, sinh lên ở cõi người, vị ấy sẽ là người đứng đầu lực lượng, thống lĩnh bốn binh chủng, làm vua xứ sở trong một trăm tám kiếp, và sẽ cư ngụ trên trái đất đầy vô số châu báu.

2134

652. Aṭṭhapaññāsakkhattunti aṭṭhapaññāsajātīsu cakkavattī rājā bhavissatīti attho.

652. Aṭṭhapaññāsakkhattuṃ (fifty-eight times): He will be a Wheel-turning Monarch (Cakkavattī Rājā) for fifty-eight lifetimes. This is the meaning.

652. Aṭṭhapaññāsakkhattu có nghĩa là vị ấy sẽ là vua Chuyển Luân Thánh Vương trong năm mươi tám kiếp.

Mahiyā sakalajambudīpapathaviyā vipulaṃ asaṅkhyeyyaṃ padesarajjaṃ kārayissati.

He will rule a vast, countless regional kingdom mahiyā (on the earth), on the entire earth of Jambudīpa.

Vị ấy sẽ cai trị Mahiyā (toàn bộ cõi Jambudīpa), một vương quốc rộng lớn (asaṅkhyeyya).

2135

654. Sakyānaṃ kulaketussāti sakyarājūnaṃ kulassa dhajabhūtassa buddhassa ñātako bhavissatīti attho.

654. Sakyānaṃ kulaketussā (of the banner of the Sakyan clan): He will be a relative of the Buddha, who is like the banner of the Sakyan kings. This is the meaning.

654. Sakyānaṃ kulaketussā có nghĩa là vị ấy sẽ là thân quyến của Đức Phật, người là ngọn cờ của dòng tộc Sakya.

2136

655. Ātāpīti vīriyavā.

655. Ātāpī (ardent): diligent.

655. Ātāpī có nghĩa là tinh tấn.

Nipakoti nepakkasaṅkhātāya paññāya samannāgato.

Nipako (wise): endowed with wisdom known as sagacity.

Nipako có nghĩa là đầy trí tuệ, tức là có trí tuệ được gọi là nepakkha.

Bāhusaccesu bahussutabhāvesu piṭakattayadhāraṇesu kovido cheko.

Bāhusaccesu kovido (skilled in extensive learning): expert in the three Piṭakas due to extensive learning.

Bāhusaccesu kovido có nghĩa là thiện xảo trong việc học rộng, tức là thông thạo việc ghi nhớ Tam Tạng kinh điển.

Nivātavutti anavaññattiko athaddho kāyapāgabbiyādithaddhabhāvavirahito sabbapāṭhī sakalapiṭakattayadhārī bhavissatīti sambandho.

Nivātavutti (of humble conduct): not disrespectful, athaddho (not arrogant): free from arrogance such as bodily haughtiness, sabbapāṭhī (reciter of all): he will be one who holds the entire three Piṭakas in memory. This is the connection.

Nivātavutti không kiêu ngạo, athaddho không có sự thô lỗ như thô lỗ về thân, và sabbapāṭhī có nghĩa là vị ấy sẽ là người ghi nhớ toàn bộ Tam Tạng kinh điển.

2137

656. Padhānapahitatto soti so ānandatthero vīriyakaraṇāya pesitacitto.

656. Padhānapahitatto so (he, having directed his mind to exertion): That elder Ānanda, whose mind was sent forth for the performance of effort.

656. Padhānapahitatto so có nghĩa là Trưởng lão Ānanda ấy có tâm hướng đến sự tinh tấn.

Upasanto nirūpadhīti rāgūpadhidosūpadhimohūpadhīhi virahito, sotāpattimaggena pahātabbakilesānaṃ pahīnattā upasanto santakāyacitto.

Upasanto nirūpadhī (calm, free from defilements): free from the defilements of craving, becoming, and ignorance, calm in body and mind due to the abandoning of defilements that are to be abandoned by the path of stream-entry.

Upasanto nirūpadhī có nghĩa là vị ấy không còn các phiền não như tham ái, chấp thủ, si mê, và đã đoạn trừ các phiền não cần phải đoạn trừ bằng Sơ quả, nên thân và tâm được an tịnh.

2138

657. Santi āraññakāti araññe bhavā mahāvane jātā.

657. Santi āraññakā (there are forest-dwelling): born in the great forest.

657. Santi āraññakā có nghĩa là những con voi rừng, sinh ra trong rừng lớn.

Saṭṭhihāyanāti saṭṭhivassakāle hāyanabalā.

Saṭṭhihāyanā (sixty years old): of sixty years of age and strength.

Saṭṭhihāyanā có nghĩa là những con voi sáu mươi tuổi, có sức mạnh suy giảm.

Tidhā pabhinnāti akkhikaṇṇakosasaṅkhātehi tīhi ṭhānehi bhinnamadā.

Tidhā pabhinnā (exuding ichor in three places): having exuded ichor from three places, namely the eyes, ears, and temples.

Tidhā pabhinnā có nghĩa là những con voi có chất say chảy ra từ ba chỗ: mắt, tai và túi.

Mātaṅgāti mātaṅgahatthikule jātā.

Mātaṅgā (royal elephants): born in the clan of royal elephants.

Mātaṅgā có nghĩa là những con voi sinh ra trong dòng voi Mātaṅga.

Īsādantāti rathīsāsadisadantā.

Īsādantā (tusked like a plowshare): having tusks like a plowshare.

Īsādantā có nghĩa là những con voi có ngà giống như trục xe.

Urūḷhavā rājavāhanā.

Urūḷhavā (well-grown): royal mounts.

Urūḷhavā có nghĩa là những con voi được dùng làm phương tiện của vua.

Kuñjarasaṅkhātā nāgā hatthirājāno santi saṃvijjanti yathā, tathā satasahassasaṅkhyā khīṇāsavasaṅkhātā paṇḍitā mahiddhikā arahantanāgā santi, sabbe te arahantanāgā buddhanāgarājassa.

Just as there exist elephants, called Kuñjara, royal elephants, so too there exist wise ones, called Arahant-nāgas, numbering a hundred thousand Arahants of great psychic power. All those Arahant-nāgas are for the Buddha, the King of Nāgas.

Những con voi chúa, tức là những con voi được gọi là kuñjara, hiện hữu như vậy, thì một trăm ngàn vị A-la-hán, tức là những bậc hiền trí, có đại thần thông, những con voi A-la-hán, tất cả những con voi A-la-hán ấy đều là của vua voi Phật.

Na honti paṇidhimhi teti te paṇidhimhi tādisā na honti, kiṃ sabbe te bhayabhītā sakabhāvena saṇṭhātuṃ asamatthāti attho.

Na honti paṇidhimhi te (they are not such in aspiration): They are not such in aspiration. It means, "Are all of them not fearful and unable to remain in their own state?"

Na honti paṇidhimhi te có nghĩa là những vị ấy không thể như vậy trong sự ước nguyện, tức là tất cả những vị ấy đều sợ hãi và không thể duy trì trạng thái tự nhiên của mình.

Sesaṃ vuttanayattā uttānatthamevāti.

The rest is clear in meaning, as it has been explained.

Phần còn lại là ý nghĩa rõ ràng như đã nói.

2139

Ānandattheraapadānavaṇṇanā samattā.

The commentary on the Apadāna of Thera Ānanda is concluded.

Chú giải về Ānandatthera-apadāna đã hoàn tất.

2140

Ettāvatā paṭhamā buddhavaggavaṇṇanā samattā.

Thus, the commentary on the first Buddha-vagga is concluded.

Đến đây, chú giải về chương Buddhavagga thứ nhất đã hoàn tất.

2141

Paṭhamo bhāgo niṭṭhito.

The first part is finished.

Phần thứ nhất đã hoàn thành.

2142

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

Homage to that Bhagavā, the Arahant, the Perfectly Self-Enlightened One.

Kính lễ Đức Thế Tôn, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác.

Table of Contents

1. Buddhavaggo

1. The Buddha Chapter

1. Phẩm Phật

Abbhantaranidānavaṇṇanā

Description of the Interior Introduction

Giải thích Abbhantaranidāna (Lời Tựa Bên Trong)

1. Buddhaapadānavaṇṇanā

1. Description of the Buddha Apadāna

1. Giải thích Buddhāpadāna

2.Paccekabuddhaapadānavaṇṇanā

2. Description of the Paccekabuddha Apadāna

2. Giải thích về Paccekabuddha Apadāna

3-1. Sāriputtattheraapadānavaṇṇanā

3-1. Commentary on the Apadāna of the Elder Sāriputta

3-1. Giải thích Apadāna của Trưởng lão Sāriputta

3-2. Mahāmoggallānattheraapadānavaṇṇanā

3-2. Commentary on the Apadāna of the Elder Mahāmoggallāna

3-2. Chú giải tiểu sử Trưởng lão Mahāmoggallāna

3-3. Mahākassapattheraapadānavaṇṇanā

3-3. Explanation of the Apadāna of the Elder Mahākassapa

3-3. Chú giải Apadāna của Đại Trưởng lão Mahākassapa

3-4. Anuruddhattheraapadānavaṇṇanā

3-4. Description of the Anuruddha Thera's Apadāna

3-4. Lời bình về Apadāna của Trưởng lão Anuruddha

3-5. Puṇṇamantāṇiputtattheraapadānavaṇṇanā

3-5. Commentary on the Apadāna of Thera Puṇṇa Mantāṇiputta

3-5. Sự giải thích về sự tích hạnh của Trưởng lão Puṇṇa Mantāṇiputta

3-6. Upālittheraapadānavaṇṇanā

3-6. Commentary on the Apadāna of Thera Upāli

3-6. Chú giải về Trưởng lão Upāli

3-7. Aññāsikoṇḍaññattheraapadānavaṇṇanā

3-7. Commentary on the Apadāna of Venerable Aññākoṇḍañña

3-7. Giải thích hạnh nghiệp của Trưởng lão Aññāsikoṇḍañña

3-8. Piṇḍolabhāradvājattheraapadānavaṇṇanā

3-8. Commentary on the Apadāna of Thera Piṇḍolabhāradvāja

3-8. Chú Giải Apadāna của Trưởng Lão Piṇḍolabhāradvāja

3-9. Khadiravaniyattheraapadānavaṇṇanā

3-9. Commentary on the Apadāna of Thera Khadiravaniya

3-9. Chú giải Apadāna của Trưởng lão Khadiravaniya

3-10. Ānandattheraapadānavaṇṇanā

3-10. Commentary on the Apadāna of Elder Ānanda

3-10. Chú Giải Apadāna của Trưởng Lão Ānanda

Settings