Himavantassāvidūretiādikaṃ āyasmato subhūtittherassa apadānaṃ.
The Apadāna of Venerable Subhūti Thera begins with Himavantassāvidūre.
Apadāna của Tôn giả Subhūti bắt đầu bằng “Himavantassāvidūre” (Không xa Himavanta).
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto ito kappasatasahassamatthake anuppanneyeva padumuttare bhagavati lokanāthe haṃsavatīnagare aññatarassa brāhmaṇamahāsālassa ekaputtako hutvā nibbatti, tassa nandamāṇavoti nāmaṃ akaṃsu.
This Thera, too, having performed meritorious deeds in previous Buddhas and accumulated wholesome deeds leading to Nibbāna in various existences, was reborn as the only son of a certain great Brahmin householder in the city of Haṃsavatī, a hundred thousand aeons ago, before the appearance of the Lord Padumuttara, the world-leader. His name was given as Nandamāṇava.
Vị Tôn giả này cũng đã tích lũy công đức trong các kiếp trước, tạo ra những thiện nghiệp là nhân duyên mạnh mẽ cho sự giải thoát khỏi vòng luân hồi (vivaṭṭūpanissayāni puññāni) ở những nơi khác nhau. Một trăm ngàn đại kiếp trước, trước khi Đức Thế Tôn Padumuttara, Bậc Đạo Sư của thế gian, xuất hiện, ngài đã tái sinh làm con trai duy nhất của một Bà-la-môn đại gia tộc ở thành phố Haṃsavatī, và được đặt tên là Nandamāṇava.
So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā tattha sāraṃ apassanto attano parivārabhūtehi catucattālīsāya māṇavasahassehi saddhiṃ pabbatapāde isipabbajjaṃ pabbajitvā aṭṭha samāpattiyo pañcābhiññāyo ca nibbattesi.
When he came of age, he learned the three Vedas, but finding no essence in them, he, together with forty-four thousand young men who were his retinue, renounced the world as a hermit at the foot of a mountain and developed the eight attainments and the five higher knowledges (abhijñā).
Khi đến tuổi trưởng thành, ngài đã học ba bộ Veda nhưng không thấy được cốt lõi trong đó. Cùng với bốn vạn bốn ngàn thanh niên thuộc tùy tùng của mình, ngài đã xuất gia theo lối khổ hạnh (isipabbajjaṃ) dưới chân núi và đạt được tám định (samāpattiyo) cùng năm thắng trí (abhiññāyo).
Antevāsikānampi kammaṭṭhānaṃ ācikkhi.
He also taught meditation subjects to his disciples.
Ngài cũng đã chỉ dạy đề mục thiền (kammaṭṭhānaṃ) cho các đệ tử của mình.
Tepi nacirasseva jhānalābhino ahesuṃ.
They, too, soon attained jhāna.
Và các đệ tử ấy cũng không lâu sau đã đạt được các tầng thiền (jhānalābhino).
Tena ca samayena padumuttaro bhagavā loke uppajjitvā haṃsavatīnagaraṃ upanissāya viharanto ekadivasaṃ paccūsasamaye lokaṃ volokento nandatāpasassa antevāsikajaṭilānaṃ arahattūpanissayaṃ, nandatāpasassa ca dvīhaṅgehi samannāgatassa sāvakaṭṭhānantarassa patthanaṃ disvā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā pubbaṇhasamaye pattacīvaramādāya aññaṃ kañci anāmantetvā sīho viya ekacaro nandatāpasassa antevāsikesu phalāphalatthāya gatesu ‘‘buddhabhāvaṃ me jānātū’’ti passantasseva nandatāpasassa ākāsato otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi.
At that time, the Blessed One Padumuttara had arisen in the world and was dwelling near the city of Haṃsavatī. One day, at dawn, as he surveyed the world, he saw the potential for Arahantship in Nandatāpasa’s ascetic disciples, and Nandatāpasa’s own aspiration for the foremost position among disciples, endowed with two qualities. So, early in the morning, after attending to his bodily needs, he took his bowl and robes, and without informing anyone else, like a lion, traveled alone. As Nandatāpasa’s disciples had gone to gather fruits and berries, the Buddha descended from the sky and stood on the ground before Nandatāpasa, as if saying, "Let him know my Buddhahood."
Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn Padumuttara đã xuất hiện trên thế gian và đang trú ngụ gần thành phố Haṃsavatī. Một ngày nọ, vào lúc bình minh, khi Ngài quán sát thế gian, Ngài thấy được nhân duyên mạnh mẽ cho sự chứng A-la-hán của các vị ẩn sĩ có tóc bện (jaṭilānaṃ) là đệ tử của đạo sĩ Nanda, và nguyện vọng của đạo sĩ Nanda về một địa vị đệ tử đặc biệt với hai yếu tố. Vì vậy, vào sáng sớm, Ngài đã làm vệ sinh thân thể, mang y bát, không thông báo cho bất kỳ ai khác, và như một con sư tử đơn độc, Ngài đã hạ xuống từ hư không và đứng trên mặt đất ngay trước mắt đạo sĩ Nanda, người đang nhìn Ngài, như thể muốn nói: "Hãy biết rằng Ta là một vị Phật".
Nandatāpaso buddhānubhāvañceva lakkhaṇapāripūriñca disvā lakkhaṇamante sammasitvā ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato nāma agāraṃ ajjhāvasanto rājā hoti cakkavattī, pabbajanto loke vivaṭacchedo sabbaññū buddho hoti, ayaṃ purisājānīyo nissaṃsayaṃ buddho’’ti ñatvā paccuggamanaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā āsanaṃ paññāpetvā adāsi.
Nandatāpasa, seeing the Buddha’s psychic power and the perfection of his marks, and reflecting on the auspicious marks, realized: "One endowed with these marks, if he dwells in a household, becomes a universal monarch; if he goes forth, he becomes an All-Knowing Buddha, one who has cut off rebirth in the world. This supreme man is undoubtedly a Buddha." Knowing this, he went to meet him, bowed with the five-point prostration, prepared a seat, and offered it.
Đạo sĩ Nanda, sau khi thấy được thần thông của Đức Phật và sự viên mãn của các tướng tốt, đã quán xét các tướng tốt và biết rằng: "Một người có những tướng tốt này, nếu sống tại gia, sẽ là một vị Chuyển Luân Thánh Vương; nếu xuất gia, sẽ là một vị Phật Toàn Tri (sabbaññū buddho), Bậc đã cắt đứt mọi ràng buộc (vivaṭacchedo) trong thế gian. Vị Đại Nhân (purisājānīyo) này chắc chắn là một vị Phật". Sau khi biết vậy, ông đã ra đón, đảnh lễ bằng năm chi chạm đất, trải chỗ ngồi và cúng dường.
Nisīdi bhagavā paññatte āsane.
The Blessed One sat on the prepared seat.
Đức Thế Tôn đã an tọa trên chỗ ngồi đã được trải.
Nandatāpasopi attano anucchavikaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi.
Nandatāpasa also took a suitable seat for himself and sat to one side.
Đạo sĩ Nanda cũng lấy một chỗ ngồi phù hợp với mình và ngồi sang một bên.
Tasmiṃ samaye catucattālīsasahassajaṭilā paṇītapaṇītāni ojavantāni phalāphalāni gahetvā ācariyassa santikaṃ sampattā buddhānañceva ācariyassa ca nisinnākāraṃ oloketvā āhaṃsu – ‘‘ācariya, mayaṃ ‘imasmiṃ loke tumhehi mahantataro natthī’ti vicarāma, ayaṃ pana puriso tumhehi mahantataro maññe’’ti.
At that time, the forty-four thousand ascetics arrived at their teacher's dwelling, carrying excellent and flavorful fruits and berries. Observing the Buddha and their teacher seated, they said, "Teacher, we have been thinking that there is no one greater than you in this world, but it seems this person is greater than you."
Vào lúc đó, bốn vạn bốn ngàn vị ẩn sĩ có tóc bện, sau khi mang về những loại trái cây ngon và bổ dưỡng, đã đến chỗ thầy của mình. Khi thấy Đức Phật và thầy của mình đang ngồi, họ nói: "Thưa thầy, chúng con vẫn nghĩ rằng không ai vĩ đại hơn thầy trong thế gian này, nhưng có lẽ vị này còn vĩ đại hơn thầy".
Nandatāpaso – ‘‘tātā, kiṃ vadetha, tumhe sāsapena saddhiṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhaṃ sineruṃ upametuṃ icchatha, sabbaññubuddhena saddhiṃ mā maṃ upamitthā’’ti āha.
Nandatāpasa said, "My dear ones, what are you saying? Do you wish to compare a mustard seed with Mount Sineru, which is one hundred and sixty-eight thousand yojanas high? Do not compare me with the Omniscient Buddha."
Ẩn sĩ Nanda nói: “Này các con, các con nói gì vậy? Các con muốn so sánh núi Sineru cao một trăm sáu mươi tám ngàn do tuần với một hạt cải sao? Chớ so sánh ta với Đức Phật Toàn Giác!”
Atha te tāpasā – ‘‘sace ayaṃ orako abhavissa, na amhākaṃ ācariyo evaṃ upamaṃ āhareyya.
Then those ascetics said, "If this person were inferior, our teacher would not have used such a comparison.
Thế rồi, các ẩn sĩ đó nghĩ: “Nếu vị này là người thấp kém, thì vị đạo sư của chúng ta đã không đưa ra sự so sánh như vậy.
Yāva mahāvatāyaṃ purisājānīyo’’ti pādesu nipatitvā sirasā vandiṃsu.
Indeed, this man of noble birth is exceedingly great!" Saying this, they prostrated themselves at his feet and paid homage with their heads.
Vị bậc trượng phu này thật vĩ đại biết bao!” Họ quỳ xuống dưới chân và đảnh lễ bằng đầu.
Atha te ācariyo āha – ‘‘tātā, amhākaṃ buddhānaṃ anucchaviko deyyadhammo natthi, bhagavā ca bhikkhācāravelāyaṃ idhāgato, tasmā mayaṃ yathābalaṃ deyyadhammaṃ dassāma, tumhehi yaṃ yaṃ paṇītaṃ phalāphalaṃ ābhataṃ, taṃ taṃ āharathā’’ti āharāpetvā sahattheneva dhovitvā sayaṃ tathāgatassa patte patiṭṭhāpesi.
Then the teacher said to them, "My dear ones, we have no suitable offering for the Buddhas. The Blessed One has come here at alms-gathering time. Therefore, we shall offer what we can. Bring all the excellent fruits and berries you have gathered." Having them brought, he washed them with his own hands and personally placed them in the Tathāgata's bowl.
Thế rồi, vị đạo sư nói với các ẩn sĩ đó: “Này các con, chúng ta không có vật cúng dường nào xứng đáng với Đức Phật. Đức Thế Tôn đã đến đây vào giờ khất thực, vậy nên chúng ta hãy cúng dường tùy theo khả năng. Các con hãy mang đến những loại trái cây thượng vị mà các con đã hái được.” Sau khi sai họ mang đến, chính tay ông rửa sạch và tự mình đặt vào bát của Đức Như Lai.
Satthārā phalāphale paṭiggahitamatte devatā dibbojaṃ pakkhipiṃsu.
As soon as the fruits and berries were received by the Teacher, devas added divine nourishment.
Ngay khi Đức Bổn Sư nhận các loại trái cây, các vị chư thiên đã đặt thần diệu vị vào đó.
Tāpaso udakampi sayameva parissāvetvā adāsi.
The ascetic himself strained water and offered it.
Vị ẩn sĩ cũng tự mình lọc nước và dâng cúng.
Tato bhojanakiccaṃ niṭṭhāpetvā nisinne satthari sabbe antevāsike pakkositvā satthu santike sāraṇīyaṃ kathaṃ kathento nisīdi.
After completing the meal, with the Teacher seated, he called all his disciples and sat discussing agreeable topics with the Teacher.
Sau đó, hoàn tất việc thọ thực, khi Đức Bổn Sư đã an tọa, ông gọi tất cả các đệ tử đến và ngồi nói chuyện thân mật với Đức Bổn Sư.
Satthā ‘‘bhikkhusaṅgho āgacchatū’’ti cintesi.
The Teacher thought, "May the assembly of bhikkhus come."
Đức Bổn Sư nghĩ: “Hãy để Tăng đoàn Tỳ-kheo đến.”
Satthu cittaṃ ñatvā satasahassamattā khīṇāsavā āgantvā satthāraṃ vanditvā aṭṭhaṃsu.
Knowing the Teacher's thought, a hundred thousand Arahants came, paid homage to the Teacher, and stood.
Biết được ý nghĩ của Đức Bổn Sư, một trăm ngàn vị A-la-hán đã đến, đảnh lễ Đức Bổn Sư và đứng đó.
Atha nandatāpaso antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, buddhānaṃ nisinnāsanampi nīcaṃ, samaṇasatasahassassapi āsanaṃ natthi.
Then Nandatāpasa addressed his disciples: "My dear ones, even the seat of the Buddhas is low, and there is no seat for a hundred thousand ascetics.
Thế rồi, ẩn sĩ Nanda gọi các đệ tử: “Này các con, chỗ ngồi của Đức Phật cũng thấp, và cũng không có chỗ ngồi cho một trăm ngàn vị Sa-môn.
Tumhehi ajja uḷāraṃ bhagavato bhikkhusaṅghassa ca sakkāraṃ kātuṃ vaṭṭati, pabbatapādato vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharathā’’ti āha.
Today, you should make a magnificent offering to the Blessed One and the assembly of bhikkhus. Bring flowers of beautiful color and fragrance from the foot of the mountain."
Hôm nay, các con phải thực hiện sự cúng dường cao quý cho Đức Thế Tôn và Tăng đoàn Tỳ-kheo. Hãy mang hoa có sắc hương tuyệt đẹp từ chân núi về.”
Acinteyyattā iddhivisayassa te muhutteneva vaṇṇagandharasasampannāni pupphāni āharitvā buddhānaṃ yojanappamāṇaṃ pupphāsanaṃ paññāpesuṃ.
Due to the incomprehensible power of psychic abilities, in a moment, they brought flowers endowed with beautiful color, fragrance, and taste, and arranged a flower seat one yojana in extent for the Buddhas.
Do sự không thể nghĩ bàn của thần thông, chỉ trong chốc lát, họ đã mang về những bông hoa có sắc, hương, vị tuyệt đẹp và sắp đặt một tòa hoa một do tuần cho Đức Phật.
Aggasāvakānaṃ tigāvutaṃ, sesabhikkhūnaṃ aḍḍhayojanādibhedaṃ, saṅghanavakassa usabhamattaṃ paññāpesuṃ.
For the chief disciples, they arranged seats three gāvutas in extent, and for the remaining bhikkhus, seats ranging from half a yojana, and for the youngest bhikkhu of the Saṅgha, a seat one usabha in extent.
Họ sắp đặt một tòa hoa ba gāvuta cho các vị Đại Thinh Văn, và các tòa hoa khác nhau từ nửa do tuần trở lên cho các vị Tỳ-kheo còn lại, và một usabha (1/4 do tuần) cho vị Tỳ-kheo mới nhất trong Tăng đoàn.
Evaṃ paññattesu āsanesu nandatāpaso tathāgatassa purato añjaliṃ paggayha ṭhito, ‘‘bhante, amhākaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya imaṃ pupphāsanaṃ āruyha nisīdathā’’ti āha.
When the seats were thus arranged, Nandatāpasa stood before the Tathāgata with clasped hands and said, "Bhante, for our long-term welfare and happiness, please ascend and sit on this flower seat."
Khi các chỗ ngồi đã được sắp đặt như vậy, ẩn sĩ Nanda đứng trước Đức Như Lai, chắp tay và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài hãy ngự lên tòa hoa này và an tọa vì lợi ích và an lạc lâu dài của chúng con.”
Nisīdi bhagavā pupphāsane.
The Blessed One sat on the flower seat.
Đức Thế Tôn đã an tọa trên tòa hoa.
Evaṃ nisinne satthari satthu ākāraṃ ñatvā bhikkhū attano attano pattāsane nisīdiṃsu.
With the Teacher thus seated, the bhikkhus, knowing the Teacher’s disposition, sat on their respective prepared seats.
Khi Đức Bổn Sư đã an tọa như vậy, các Tỳ-kheo, biết được ý của Đức Bổn Sư, cũng an tọa trên chỗ ngồi của mình.
Nandatāpaso mahantaṃ pupphacchattaṃ gahetvā tathāgatassa matthake dhārento aṭṭhāsi.
Nandatāpasa stood holding a large flower canopy over the Tathāgata’s head.
Ẩn sĩ Nanda cầm một chiếc lọng hoa lớn và đứng che trên đầu Đức Như Lai.
Satthā ‘‘tāpasānaṃ ayaṃ sakkāro mahapphalo hotū’’ti nirodhasamāpattiṃ samāpajji.
The Teacher entered the attainment of cessation (nirodhasamāpatti) with the thought, "May this offering of the ascetics be of great fruit."
Đức Bổn Sư nhập Diệt Thọ Định, nghĩ: “Nguyện cho sự cúng dường này của các ẩn sĩ mang lại quả báo lớn lao!”
Satthu samāpannabhāvaṃ ñatvā bhikkhūpi samāpattiṃ samāpajjiṃsu.
Knowing the Teacher's attainment, the bhikkhus also entered their attainments.
Biết Đức Bổn Sư đã nhập định, các Tỳ-kheo cũng nhập định.
Tathāgate sattāhaṃ nirodhaṃ samāpajjitvā nisinne antevāsikā bhikkhācārakāle sampatte vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñjitvā sesakāle buddhānaṃ añjaliṃ paggayha aṭṭhaṃsu.
While the Tathāgata remained in the attainment of cessation for seven days, the resident disciples, when it was time for alms-gathering, ate forest roots, fruits, and berries, and during the remaining time, stood with clasped hands before the Buddhas.
Khi Đức Như Lai đã an tọa trong Diệt Thọ Định suốt bảy ngày, các đệ tử, khi đến giờ khất thực, đã thọ dụng các loại rễ cây và trái cây rừng, và trong thời gian còn lại, họ chắp tay đứng trước Đức Phật.
Nandatāpaso pana bhikkhācārampi agantvā pupphacchattaṃ dhārentoyeva sattāhaṃ pītisukheneva vītināmesi.
However, the ascetic Nanda, without even going for alms, spent the seven days solely in the bliss of rapture, holding the flower-umbrella.
Còn ẩn sĩ Nanda thì không đi khất thực mà chỉ đứng che lọng hoa suốt bảy ngày, trải qua thời gian đó với niềm hoan hỷ và an lạc.
Satthā nirodhato vuṭṭhāya araṇavihāriaṅgena dakkhiṇeyyaṅgena cāti dvīhi aṅgehi samannāgataṃ ekaṃ sāvakaṃ ‘‘isigaṇassa pupphāsanānumodanaṃ karohī’’ti āṇāpesi.
The Teacher, having emerged from the attainment of cessation (nirodha-samāpatti), commanded one disciple, who was endowed with two qualities—the quality of an araṇavihārī (one who dwells without defilements) and the quality of being worthy of offerings (dakkhiṇeyya)—saying: ‘Perform the anumodana for the ascetics regarding the flower-seat.’
Đức Bổn Sư xuất định và ra lệnh cho một vị đệ tử, người đã thành tựu hai yếu tố: yếu tố Araṇavihārī (trú không phiền não) và yếu tố Dakkhiṇeyya (xứng đáng nhận cúng dường), rằng: “Hãy thực hiện lễ tán thán chỗ ngồi hoa cho đoàn ẩn sĩ.”
So cakkavattirañño santikā paṭiladdhamahālābho mahāyodho viya tuṭṭhamānaso attano visaye ṭhatvā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ sammasitvā anumodanamakāsi.
That disciple, with a joyful mind, like a great warrior who had received a great bounty from a Universal Monarch, remained in his proper sphere, contemplated the Tipiṭaka—the Buddha's word—and performed the anumodana.
Vị đệ tử đó, với tâm hoan hỷ như một vị đại tướng được ban thưởng lớn từ một vị Chuyển Luân Vương, đã an tọa vào vị trí của mình, quán xét lời dạy của Đức Phật trong Tam Tạng và thực hiện lễ tán thán.
Tassa desanāvasāne satthā sayaṃ dhammaṃ desesi.
At the conclusion of his discourse, the Teacher Himself taught the Dhamma.
Sau khi vị Trưởng lão thuyết giảng xong, Đức Bổn Sư tự mình thuyết pháp.
Satthu desanāvasāne sabbepi catucattālīsasahassatāpasā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
At the conclusion of the Teacher's discourse, all forty-four thousand ascetics attained Arahantship.
Kết thúc bài pháp của Đức Bổn Sư, tất cả bốn mươi bốn ngàn ẩn sĩ đều đạt được quả A-la-hán.
Satthā – ‘‘etha bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi.
The Teacher extended His hand, saying, "Come, monks!"
Đức Bổn Sư duỗi tay và nói: “Này các Tỳ-kheo, hãy đến đây!”
Tesaṃ tāvadeva kesamassū antaradhāyiṃsu.
At that very moment, their hair and beards vanished.
Ngay lập tức, tóc và râu của họ biến mất.
Aṭṭha parikkhārā sarīre paṭimukkāva ahesuṃ.
The eight requisites appeared fastened to their bodies.
Tám vật dụng của Tỳ-kheo xuất hiện trên thân họ.
Te saṭṭhivassikattherā viya satthāraṃ parivārayiṃsu.
They surrounded the Teacher like elders of sixty vassas.
Họ vây quanh Đức Bổn Sư như những vị Trưởng lão sáu mươi hạ lạp.
Nandatāpaso pana vikkhittacittatāya visesaṃ nādhigañchi.
However, the ascetic Nanda, due to his distracted mind, did not attain any special distinction.
Tuy nhiên, ẩn sĩ Nanda, do tâm tán loạn, đã không đạt được thành tựu đặc biệt nào.
Tassa kira araṇavihārittherassa dhammaṃ sotuṃ āraddhakālato paṭṭhāya – ‘‘aho vatāhampi anāgate ekassa buddhassa sāsane iminā sāvakena laddhaguṇaṃ labheyya’’nti cittaṃ udapādi.
From the time he began to listen to the Dhamma of that Araṇavihārī Elder, the thought arose in his mind: "Oh, if only I too could attain the virtues achieved by this disciple in the dispensation of a future Buddha!"
Nghe pháp từ vị Trưởng lão Araṇavihārī, trong tâm ông khởi lên ý nghĩ: “Ôi, ước gì trong tương lai, trong giáo pháp của một Đức Phật nào đó, ta cũng đạt được phẩm hạnh như vị đệ tử này!”
So tena vitakkena maggaphalapaṭivedhaṃ kātuṃ nāsakkhi.
Due to that thought, he was unable to realize the paths and fruits (magga-phala-paṭivedha).
Do ý nghĩ đó, ông đã không thể chứng đắc Đạo Quả.
Tathāgataṃ pana vanditvā añjaliṃ paggayha sammukhe ṭhito evamāha – ‘‘bhante, yena bhikkhunā isigaṇassa pupphāsanānumodanā katā, ko nāmāyaṃ tumhākaṃ sāsane’’ti?
He then paid homage to the Tathāgata, raised his clasped hands in reverence, and standing before Him, spoke thus: "Venerable Sir, by which bhikkhu was the anumodana performed for the ascetic community concerning the flower-seat? Who is this in your Dispensation?"
Tuy nhiên, ông đã đảnh lễ Đức Như Lai, chắp tay đứng trước mặt và bạch rằng: “Bạch Đức Thế Tôn, vị Tỳ-kheo đã thực hiện lễ tán thán chỗ ngồi hoa cho đoàn ẩn sĩ, Ngài là ai trong giáo pháp của Đức Thế Tôn?”
‘‘Araṇavihāriaṅgena ca dakkhiṇeyyaṅgena ca etadaggaṭṭhānaṃ patto eso bhikkhū’’ti.
"This bhikkhu has attained the foremost position (etadagga) by virtue of being an araṇavihārī and being worthy of offerings (dakkhiṇeyya)," the Teacher declared.
“Vị Tỳ-kheo đó đã đạt đến địa vị tối thượng (Etadaggaṭṭhāna) nhờ hai yếu tố: yếu tố Araṇavihārī và yếu tố Dakkhiṇeyya.”
‘‘Bhante, yvāyaṃ mayā sattāhaṃ pupphacchattaṃ dhārentena sakkāro kato, tena adhikārena aññaṃ sampattiṃ na patthemi, anāgate pana ekassa buddhassa sāsane ayaṃ thero viya dvīhaṅgehi samannāgato sāvako bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
"Venerable Sir, I do not wish for any other worldly attainment through the honor I rendered by holding the flower-umbrella for seven days; but in the future, in the dispensation of a Buddha, may I become a disciple endowed with these two qualities, just like this Elder," he made this aspiration.
“Bạch Đức Thế Tôn, với sự cúng dường mà con đã thực hiện trong bảy ngày bằng cách che lọng hoa, con không cầu mong bất kỳ sự giàu sang nào khác, nhưng trong tương lai, trong giáo pháp của một Đức Phật nào đó, con ước nguyện được trở thành một đệ tử có đủ hai yếu tố như vị Trưởng lão này.” Ông đã phát nguyện như vậy.
Satthā ‘‘samijjhissati nu kho imassa tāpasassa patthanā’’ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā olokento kappasatasahassaṃ atikkamitvā samijjhanakabhāvaṃ disvā, ‘‘tāpasa, na te ayaṃ patthanā moghaṃ bhavissati, anāgate kappasatasahassaṃ atikkamitvā gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa santike samijjhissatī’’ti dhammakathaṃ kathetvā bhikkhusaṅghaparivuto ākāsaṃ pakkhandi.
The Teacher, by directing His knowledge of the future (anāgataṃsañāṇa) and observing whether the ascetic's aspiration would be fulfilled, saw that it would be fulfilled after one hundred thousand kappas. He then said: "Ascetic, this aspiration of yours will not be in vain. In the future, after one hundred thousand kappas, a Buddha named Gotama will arise, and your aspiration will be fulfilled in His presence." Having taught this Dhamma discourse, surrounded by the assembly of bhikkhus, He ascended into the sky.
Đức Bổn Sư, sau khi gửi ánh tuệ tri vị lai (Anāgataṃsañāṇa) để xem xét liệu lời nguyện của vị ẩn sĩ này có thành tựu hay không, và thấy rằng nó sẽ thành tựu sau một trăm ngàn đại kiếp, đã nói: “Này ẩn sĩ, lời nguyện này của con sẽ không vô ích. Trong tương lai, sau một trăm ngàn đại kiếp, một Đức Phật tên Gotama sẽ xuất hiện, và lời nguyện của con sẽ thành tựu nơi Ngài.” Sau khi thuyết pháp xong, Ngài cùng Tăng đoàn Tỳ-kheo bay lên không trung.
Nandatāpaso yāva cakkhupathaṃ na samatikkamati, tāva satthu bhikkhusaṅghassa ca añjaliṃ paggahetvā aṭṭhāsi.
The ascetic Nanda stood with clasped hands in reverence to the Teacher and the assembly of bhikkhus until they were out of sight.
Ẩn sĩ Nanda vẫn chắp tay đứng hướng về Đức Bổn Sư và Tăng đoàn Tỳ-kheo cho đến khi họ khuất dạng khỏi tầm mắt.
So aparabhāge kālena kālaṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ suṇitvā aparihīnajjhānova kālaṃ katvā brahmaloke nibbatto.
Later on, he approached the Teacher from time to time, listened to the Dhamma, and, not having fallen from jhāna, passed away and was reborn in the Brahmā world.
Về sau, ông thường xuyên đến gặp Đức Bổn Sư để nghe pháp, và do không bị mất thiền định, ông đã qua đời và tái sinh vào cõi Phạm Thiên.
Tato pana cuto aparānipi pañca jātisatāni pabbajitvā āraññakova ahosi, kassapasammāsambuddhakālepi pabbajitvā āraññako hutvā gatapaccāgatavattaṃ pūresi.
Having passed away from there, he was reborn in human realms for another five hundred existences, becoming an ascetic. Even during the time of Kassapa Sammāsambuddha, he went forth and, living in the forest, fulfilled the gatapaccāgatavatta.
Sau khi chết từ đó, ông đã xuất gia và sống trong rừng suốt năm trăm kiếp khác. Vào thời Đức Phật Kassapa Chánh Đẳng Giác, ông cũng đã xuất gia, sống trong rừng và hoàn thành hạnh Gotapaccāgata (hạnh đi và về khất thực).
Etaṃ kira vattaṃ aparipūretvā mahāsāvakabhāvaṃ pāpuṇantā nāma natthi, gatapaccāgatavattaṃ pana āgamaṭṭhakathāsu vuttanayeneva veditabbaṃ.
Indeed, there is no one who attains the state of a chief disciple without having perfectly fulfilled this practice; the gatapaccāgatavatta should be understood according to the method explained in the Āgama Aṭṭhakathās.
Người ta nói rằng không ai có thể đạt được địa vị Đại Thinh Văn mà không hoàn thành hạnh này. Hạnh Gotapaccāgata phải được hiểu theo cách đã được trình bày trong các Chú giải Āgama.
So vīsativassasahassāni gatapaccāgatavattaṃ pūretvā kālaṃ katvā tāvatiṃsadevaloke nibbatti.
He fulfilled the gatapaccāgatavatta for twenty thousand years, passed away, and was reborn in the Tāvatiṃsa heaven.
Sau khi hoàn thành hạnh Gotapaccāgata suốt hai mươi ngàn năm, ông qua đời và tái sinh vào cõi trời Tāvatiṃsa.
Tena ca samayena amhākaṃ bhagavā loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko anupubbena rājagahaṃ gantvā tattha veḷuvanapaṭiggahaṇādinā lokānuggahaṃ karonto rājagahaṃ upanissāya sītavane vihāsi.
At that time, our Blessed One, having arisen in the world and set in motion the excellent Wheel of Dhamma, gradually went to Rājagaha, and there, by accepting the Veḷuvana grove and other acts of benevolence towards the world, resided in Sītavana, near Rājagaha.
Vào thời đó, Đức Thế Tôn của chúng ta xuất hiện trên thế gian, chuyển vận bánh xe Chánh pháp tối thượng, dần dần đến Rājagaha, và ở đó, Ngài đã làm lợi ích cho thế gian bằng cách nhận khu vườn Veluvana, v.v., và Ngài trú ngụ tại Sītavana gần Rājagaha.
Tadā anāthapiṇḍiko seṭṭhi sāvatthiyaṃ uṭṭhānakaṃ bhaṇḍaṃ gahetvā attano sahāyassa rājagahaseṭṭhino gehaṃ gantvā buddhuppādaṃ sutvā satthāraṃ sītavane viharantaṃ upasaṅkamitvā paṭhamadassaneneva sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ sāvatthiṃ āgamanatthāya yācitvā tato pañcacattālīsayojane magge yojane yojane satasahassapariccāgena vihāre patiṭṭhāpetvā sāvatthiyaṃ aṭṭhakarīsappamāṇaṃ jetassa kumārassa uyyānabhūmiṃ koṭisanthārena kiṇitvā tattha bhagavato vihāraṃ kāretvā adāsi.
Then, the wealthy Anāthapiṇḍika, having taken goods from Sāvatthī, went to the house of his friend, the wealthy man of Rājagaha. Hearing about the arising of the Buddha, he approached the Teacher, who was residing in Sītavana. At his very first sight, he was established in the fruit of stream-entry (sotāpatti-phala). He then requested the Teacher to come to Sāvatthī. He had monasteries established along the forty-five-yojana path from Rājagaha, spending one hundred thousand (kahāpaṇas) at each yojana. In Sāvatthī, he purchased the garden land of Prince Jeta, which was eight karīsas in extent, by covering it with a crore (of kahāpaṇas), and had a monastery built there for the Blessed One, which he then offered.
Vào lúc đó, trưởng giả Anāthapiṇḍika, sau khi lấy tài sản phát sinh từ Sāvatthi, đã đến nhà của người bạn mình là trưởng giả Rājagaha. Nghe về sự xuất hiện của Đức Phật, ông đã đến yết kiến Đức Đạo Sư đang ngự tại Sītavana, và chỉ với lần gặp đầu tiên, ông đã an trú vào quả vị Dự Lưu (Sotāpatti). Sau khi thỉnh Đức Đạo Sư đến Sāvatthi, ông đã xây dựng các tinh xá trên con đường dài bốn mươi lăm dojana, mỗi dojana hiến dâng một trăm ngàn đồng tiền. Tại Sāvatthi, ông đã mua khu vườn của hoàng tử Jeta với giá trải đầy tám mươi triệu đồng tiền và xây dựng một tinh xá cho Đức Thế Tôn ở đó rồi dâng cúng.
Vihāramahadivase ayaṃ subhūtikuṭumbiko anāthapiṇḍikaseṭṭhinā saddhiṃ gantvā dhammaṃ suṇanto saddhaṃ paṭilabhitvā pabbaji.
On the day of the great monastery dedication, this householder Subhūti went with the wealthy Anāthapiṇḍika, listened to the Dhamma, gained faith, and went forth into the monastic life.
Vào ngày khánh thành tinh xá, vị gia chủ Subhūti này đã cùng với trưởng giả Anāthapiṇḍika đến nghe Pháp, sau khi có được đức tin, ông đã xuất gia.
So upasampanno dve mātikā paguṇā katvā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā araññe samaṇadhammaṃ karonto mettājhānaṃ nibbattetvā taṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having been fully ordained, he mastered the two Mātikas (monastic codes), received instructions on meditation objects, and, while practicing the ascetic life in the forest, cultivated mettā-jhāna. Making that his foundation, he developed insight (vipassanā) and attained Arahantship.
Sau khi thọ cụ túc giới, vị Tỳ khưu ấy đã học thuộc lòng hai bộ Mātikā, được giảng về đề mục thiền định (kammaṭṭhāna), và thực hành Pháp Sa-môn trong rừng. Ngài đã chứng đắc thiền từ bi (mettājhāna), lấy đó làm nền tảng để phát triển thiền quán (vipassanā), và đạt đến quả vị A-la-hán (arahatta).
So dhammaṃ desento yasmā satthārā desitaniyāmena anodissakaṃ katvā deseti, tasmā araṇavihārīnaṃ aggo nāma jāto.
Since he taught the Dhamma in an unspecific way, according to the method taught by the Teacher, he became known as the foremost among araṇavihārīs.
Vì khi thuyết Pháp, ngài thuyết theo cách không phân biệt, đúng như Đức Đạo Sư đã dạy, nên ngài được gọi là bậc tối thắng trong số các vị sống không tranh chấp (araṇavihārī).
Yasmā ca piṇḍāya caranto ghare ghare mettājhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya bhikkhaṃ paṭiggaṇhāti ‘‘evaṃ dāyakānaṃ mahapphalaṃ bhavissatī’’ti, tasmā dakkhiṇeyyānaṃ aggo nāma jāto.
And since, while going for alms, he would enter mettā-jhāna in house after house and, having emerged from it, would receive alms with the thought, "Thus will there be great fruit for the donors," he became known as the foremost among those worthy of offerings (dakkhiṇeyya).
Và vì khi đi khất thực, ngài nhập thiền từ bi (mettājhāna) trong từng nhà, rồi xuất thiền và nhận thức ăn, với ý nghĩ rằng “như vậy, các thí chủ sẽ được quả báu lớn lao”, nên ngài được gọi là bậc tối thắng trong số những người xứng đáng nhận cúng dường (dakkhiṇeyya).
Tena naṃ bhagavā ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ araṇavihārīnaṃ dakkhiṇeyyānañca yadidaṃ subhūtī’’ti (a. ni. 1.198, 201) dvayaṅgasamannāgate aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Therefore, the Blessed One placed him in the foremost position endowed with two qualities, saying, "Bhikkhus, among my disciples who are araṇavihārīs and worthy of offerings, this Subhūti is the foremost."
Do đó, Đức Thế Tôn đã đặt ngài vào vị trí tối thắng với hai phẩm chất, rằng: “Này các Tỳ khưu, trong số các đệ tử Tỳ khưu của Ta, bậc tối thắng trong số những người sống không tranh chấp và xứng đáng nhận cúng dường chính là Subhūti này.”
Evamayaṃ mahāthero attanā pūritapāramīnaṃ phalassa matthakaṃ arahattaṃ patvā loke abhiññāto abhilakkhito hutvā bahujanahitāya janapadacārikaṃ caranto anupubbena rājagahaṃ agamāsi.
Thus, this Great Elder, having attained Arahantship, the pinnacle of the fruits of the perfections he had fulfilled, became renowned and distinguished in the world. Traveling for the welfare of many people, he gradually arrived at Rājagaha.
Như vậy, vị Đại Trưởng lão này, sau khi đạt đến quả vị A-la-hán, đỉnh cao của các Ba-la-mật mà ngài đã viên mãn, trở nên nổi tiếng và được biết đến trong thế gian. Vì lợi ích của nhiều người, ngài đã du hành khắp các vùng đất và tuần tự đến Rājagaha.
Rājā bimbisāro therassa āgamanaṃ sutvā upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘idheva, bhante, vasatha, vasanaṭṭhānaṃ vo karissāmī’’ti vatvā pakkanto vissari.
King Bimbisāra, hearing of the Elder's arrival, approached him, paid homage, and said, "Venerable Sir, please reside right here; I shall prepare a dwelling place for you." Having said this, he departed and forgot about it.
Vua Bimbisāra, nghe tin Trưởng lão đến, đã đến yết kiến, đảnh lễ và thưa: “Bạch Đại đức, xin ngài hãy ở lại đây, con sẽ sắp xếp chỗ ở cho ngài.” Nói xong, vua rời đi và quên mất lời hứa.
Thero senāsanaṃ alabhanto abbhokāse vītināmesi.
The Elder, not receiving a lodging, spent his time in the open air.
Trưởng lão, không có chỗ ở, đã trải qua thời gian ở ngoài trời.
Therassānubhāvena devo na vassati.
Due to the Elder's spiritual power, the god (rain) did not fall.
Do oai lực của Trưởng lão, trời không mưa.
Manussā avuṭṭhitāya upaddutā rañño nivesanadvāre ukkuṭṭhiṃ akaṃsu.
People, distressed by the drought, raised a clamor at the palace gate of the king.
Dân chúng bị nạn hạn hán đã kêu la trước cổng cung điện của nhà vua.
Rājā ‘‘kena nu kho kāraṇena devo na vassatī’’ti vīmaṃsanto ‘‘therassa abbhokāsavāsena maññe na vassatī’’ti cintetvā tassa paṇṇakuṭiṃ kārāpetvā ‘‘imissaṃ, bhante, paṇṇakuṭiyaṃ vasathā’’ti vatvā vanditvā pakkāmi.
The king, wondering, "For what reason does the god not rain?" thought, "Perhaps it is because the Elder is dwelling in the open air." So, he had a leaf-hut built for him and, saying, "Venerable Sir, please reside in this leaf-hut," he paid homage and departed.
Vua tự hỏi: “Do nguyên nhân nào mà trời không mưa?” Vua nghĩ: “Chắc là do Trưởng lão ở ngoài trời.” Rồi vua cho xây một túp lều lá cho ngài và thưa: “Bạch Đại đức, xin ngài hãy ở trong túp lều lá này.” Nói xong, vua đảnh lễ và rời đi.
Thero kuṭiṃ pavisitvā tiṇasanthārake pallaṅkena nisīdi.
The Elder entered the hut and sat cross-legged on the grass mat.
Trưởng lão đi vào túp lều và ngồi kiết già trên một tấm trải cỏ.
Tadā devo thokaṃ thokaṃ phusāyati, na sammādhāraṃ anupavecchati.
Then, the god (rain) fell little by little, but it did not pour down properly.
Lúc đó, trời mưa lất phất từng chút một, không trút xuống dòng nước lớn.
Atha thero lokassa avuṭṭhikabhayaṃ vidhamitukāmo attano ajjhattikabāhiravatthukassa parissayassa abhāvaṃ pavedento ‘‘channā me kuṭikā’’ti (theragā. 1) gāthamāha.
Then the Elder, wishing to dispel the drought-fear of the people and desiring to make known the absence of internal and external dangers to himself, spoke the verse, "My hut is thatched."
Khi ấy, Trưởng lão, muốn xua tan nỗi sợ hãi hạn hán của thế gian, đã nói lên bài kệ: “Túp lều của tôi đã được che chắn” để bày tỏ sự vắng mặt của những hiểm nguy liên quan đến vật chất bên trong và bên ngoài của chính mình.
Tassattho theragāthāyaṃ vuttoyeva.
Its meaning has already been stated in the Theragāthā.
Ý nghĩa của bài kệ đó đã được trình bày trong Theragāthā.
Kasmā panete mahātherā attano guṇe pakāsentīti?
Why then do these Great Elders declare their own virtues?
Tại sao các vị Đại Trưởng lão này lại công bố phẩm hạnh của mình?
Iminā dīghena addhunā anadhigatapubbaṃ paramagambhīraṃ ativiya santaṃ paṇītaṃ attanā adhigatalokuttaradhammaṃ paccavekkhitvā pītivegasamussāhitaudānadīpanatthaṃ sāsanassa niyyānikabhāvavibhāvanatthañca paramappicchā ariyā attano guṇe pakāsenti.
Having contemplated the supremely profound, exceedingly tranquil, and excellent supramundane Dhamma attained by themselves, which had not been attained previously throughout this long period, these extremely modest Noble Ones declare their virtues both for the purpose of manifesting an inspired utterance prompted by the surge of rapture and for the purpose of revealing the emancipating nature of the Sāsana.
Các bậc Thánh (Ariya) với lòng thiểu dục (paramappicchā), sau khi quán xét Pháp siêu thế (lokuttaradhamma) mà mình đã chứng đắc, vốn vô cùng thâm sâu, an tịnh tuyệt đối và vi diệu, chưa từng đạt được trong suốt thời gian dài này, đã công bố phẩm hạnh của mình để bày tỏ lời cảm hứng tự thốt (udāna) được thúc đẩy bởi sự hân hoan (pīti) mãnh liệt, và để làm rõ tính chất giải thoát (niyyānika) của Giáo Pháp.
Yathā taṃ lokanātho bodhaneyyānaṃ ajjhāsayavasena ‘‘dasabalasamannāgato, bhikkhave, tathāgato catuvesārajjavisārado’’tiādinā (a. ni. 10.21; ma. ni. 1. 148 atthato samānaṃ) attano guṇe pakāseti.
Just as the World-Protector, out of compassion for those capable of awakening, declares his own virtues, saying, "The Tathāgata, bhikkhus, is endowed with ten powers and fearless in four ways," and so on.
Giống như Đức Đạo Sư của thế gian, tùy theo căn cơ của chúng sinh có thể được giác ngộ, đã công bố phẩm hạnh của mình bằng những lời như: “Này các Tỳ khưu, Như Lai là bậc đầy đủ mười lực (dasabala), tự tin với bốn vô sở úy (catuvesārajja).”
Evamayaṃ therassa aññābyākaraṇagāthāpi ahosīti.
Thus, this verse was also the Elder's declaration of his attainment of Arahantship.
Như vậy, đây cũng là bài kệ tuyên bố về A-la-hán quả của Trưởng lão.
1. Evaṃ so pattaarahattaphalo pattaetadaggaṭṭhāno ca attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto pubbacaritāpadānaṃ pakāsento himavantassāvidūretiādimāha.
1. So, having attained the fruit of Arahantship and the foremost position, and recalling his past deeds, this Elder, filled with joy, spoke the verse beginning with "Not far from Himavanta..." to declare his past conduct.
1. Như vậy, vị ấy, sau khi đạt được quả vị A-la-hán và đạt được vị trí tối thắng (etadaggaṭṭhāna), đã nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, sinh tâm hoan hỷ, và công bố những hành vi trong quá khứ của mình bằng cách nói: “Gần Himavanta” và vân vân.
Tattha himavantassāti himālayapabbatassa avidūre āsanne samīpe pabbatapāde manussānaṃ gamanāgamanasampanne sañcaraṇaṭṭhāneti attho.
In that verse, himavantassā means "of the Himālaya mountain." Avidūre means near, close, at the foot of the mountain, in a place frequented by humans, where people come and go.
Trong đó, Himavantassa có nghĩa là “của núi Hy Mã Lạp Sơn”, avidūre có nghĩa là “không xa”, tức là “gần gũi, ở chân núi, nơi có sự đi lại của con người, nơi đi lại”.
Nisabho nāma pabbatoti pabbatānaṃ jeṭṭhattā nāmena nisabho nāma selamayapabbato ahosīti sambandho.
Nisabho nāma pabbato is to be connected as: a mountain named Nisabha, a rocky mountain, existed, being supreme among mountains.
Nisabho nāma pabbato có nghĩa là “có một ngọn núi đá tên là Nisabha”, vì nó là ngọn núi cao nhất trong các ngọn núi.
Assamo sukato mayhanti tattha pabbate mayhaṃ vasanatthāya assamo araññāvāso suṭṭhu kato.
Assamo sukato mayhaṃ means: a hermitage, a forest dwelling, was well-made by me on that mountain for my abode.
Assamo sukato mayhaṃ có nghĩa là “tại ngọn núi đó, một đạo tràng (assama), một trú xứ trong rừng, đã được xây dựng tốt đẹp cho tôi ở”.
Kuṭirattiṭṭhānadivāṭṭhānavatiparikkhepādivasena sundarākārena katoti attho.
The meaning is that it was made beautifully in terms of a hut, night quarters, day quarters, a cloister, and an enclosure, and so on.
Ý nghĩa là: “đã được xây dựng một cách đẹp đẽ theo kiểu túp lều, chỗ ở ban đêm, chỗ ở ban ngày, hàng rào bao quanh, v.v.”
Paṇṇasālā sumāpitāti paṇṇehi chāditā sālā mayhaṃ nivāsanatthāya suṭṭhu māpitā niṭṭhāpitāti attho.
Paṇṇasālā sumāpitā means: a leaf-hut, roofed with leaves, was well-constructed, completed by me for my residence.
Paṇṇasālā sumāpitā có nghĩa là “một túp lều lá được lợp bằng lá đã được xây dựng và hoàn thành tốt đẹp cho tôi ở”.
2. Kosiyo nāma nāmenāti mātāpitūhi katanāmadheyyena kosiyo nāma.
2. Kosiyo nāma nāmenā means: Kosiyo by the name given by parents.
2. Kosiyo nāma nāmena có nghĩa là “tên là Kosiyo, theo tên mà cha mẹ đã đặt”.
Uggatāpano pākaṭatapo ghoratapo.
Uggatāpano means: one of fierce austerity, conspicuous in austerity, or harsh in austerity.
Uggatāpano là “người có khổ hạnh nổi bật, người có khổ hạnh khắc nghiệt”.
Ekākiyo aññesaṃ abhāvā ahaṃ eva eko.
Ekākiyo means: I alone, without others, single.
Ekākiyo là “chỉ có một mình tôi, vì không có ai khác”.
Adutiyo dutiyatāpasarahito jaṭilo jaṭādhārī tāpaso tadā tasmiṃ kāle nisabhe pabbate vasāmi viharāmīti sambandho.
Adutiyo means without a second ascetic companion. Jaṭilo means a matted-hair ascetic, a jaṭā-bearer. Tadā means at that time. Nisabhe means on Nisabha mountain. Vasāmi means I dwelled. This is the connection.
Adutiyo là “không có người bạn đồng hành thứ hai”, jaṭilo là “người có búi tóc bện”, một đạo sĩ tadā vào thời điểm đó vasāmi đang sống nisabhe trên núi. Đây là mối liên hệ.
3. Phalaṃ mūlañca paṇṇañca, na bhuñjāmi ahaṃ tadāti tadā tasmiṃ nisabhapabbate vasanakāle tiṇḍukādiphalaṃ muḷālādimūlaṃ, kārapaṇṇādipaṇṇañca rukkhato ocinitvā na bhuñjāmīti attho.
3. Phalaṃ mūlañca paṇṇañca, na bhuñjāmi ahaṃ tadā means: at that time, when dwelling on Nisabha mountain, I did not eat fruits like tinduka, roots like lotus stems, or leaves like kārapaṇṇa, plucked from trees.
3. Phalaṃ mūlañca paṇṇañca, na bhuñjāmi ahaṃ tadā có nghĩa là “vào thời điểm đó, khi sống trên núi Nisabha, tôi không hái trái cây như quả thị, rễ cây như ngó sen, hay lá cây như lá karapaṇṇa để ăn”.
Evaṃ sati kathaṃ jīvatīti taṃ dassento pavattaṃva supātāhanti āha.
If that is the case, how did he live? Showing this, he said, pavattaṃva supātāhaṃ.
Nếu vậy, làm thế nào mà sống được? Để chỉ ra điều đó, ngài đã nói: pavattaṃva supātāhaṃ.
Tattha pavattaṃ sayameva jātaṃ supātaṃ attano dhammatāya patitaṃ paṇṇādikaṃ nissāya āhāraṃ katvā ahaṃ tāvade tasmiṃ kāle jīvāmi jīvikaṃ kappemīti sambandho.
There, pavattaṃ means self-generated. Supātaṃ means fallen naturally. The connection is: relying on leaves and so on, that had fallen by their own nature, I made them my food and tāvade at that time jīvāmi sustained my life.
Trong đó, pavattaṃ có nghĩa là “tự nhiên sinh ra”, supātaṃ có nghĩa là “rụng xuống một cách tự nhiên”. Tôi tāvade vào thời điểm đó jīvāmi sống, tức là “tôi duy trì sự sống bằng cách ăn những thứ như lá cây rụng xuống một cách tự nhiên”.
‘‘Pavattapaṇḍupaṇṇānī’’ti vā pāṭho, tassa sayameva patitāni paṇḍupaṇṇāni rukkhapattāni upanissāya jīvāmīti attho.
Or the reading is, "Pavattapaṇḍupaṇṇāni"; its meaning is: I lived relying on paṇḍupaṇṇāni, tree leaves that had fallen by themselves.
Hoặc có thể là pavatta paṇḍupaṇṇāni, có nghĩa là “tôi sống nhờ vào những lá cây khô tự nhiên rụng xuống”.
4. Nāhaṃ kopemi ājīvanti ahaṃ jīvitaṃ cajamānopi pariccāgaṃ kurumānopi taṇhāvasena phalamūlādiāhārapariyesanāya sammā ājīvaṃ na kopemi na nāsemīti sambandho.
4. Nāhaṃ kopemi ājīvaṃ means: even if I were to abandon life, to give up, out of craving for fruits, roots, and other foods, I would not destroy my proper livelihood, I would not ruin it. This is the connection.
4. Nāhaṃ kopemi ājīvaṃ có nghĩa là “ngay cả khi tôi từ bỏ sự sống, ngay cả khi tôi hy sinh, tôi cũng không làm hỏng hay phá hoại sinh kế (ājīva) của mình một cách đúng đắn bằng cách tìm kiếm thức ăn như trái cây và rễ cây do lòng tham ái”. Đây là mối liên hệ.
Ārādhemi sakaṃ cittanti sakaṃ cittaṃ attano manaṃ appicchatāya santuṭṭhiyā ca ārādhemi pasādemi.
Ārādhemi sakaṃ cittaṃ means: I please my own mind, my thoughts, with fewness of wants and contentment; I purify it.
Ārādhemi sakaṃ cittaṃ có nghĩa là “tôi làm hài lòng, tôi làm trong sạch tâm trí của mình bằng sự thiểu dục và sự biết đủ”.
Vivajjemi anesananti vejjakammadūtakammādivasena anesanaṃ ayuttapariyesanaṃ vivajjemi dūraṃ karomi.
Vivajjemi anesanaṃ means: I shun improper seeking, inappropriate livelihood, such as practicing medicine or acting as a messenger; I keep it far away.
Vivajjemi anesanaṃ có nghĩa là “tôi tránh xa, tôi loại bỏ những cách tìm kiếm không chính đáng, không phù hợp với Giáo Pháp, như làm nghề y hay làm sứ giả”.
6. Rajjase rajjanīye cāti rajjanīye allīyitabbe rūpārammaṇādivatthusmiṃ rajjase allīno asi bhavasi.
6. Rajjase rajjanīye cā means: you are attached, clung to objects of form and other sense objects, which are to be clung to, to be attached to.
6. Rajjase rajjanīye ca có nghĩa là “ngươi bị dính mắc, bị bám víu vào các đối tượng đáng dính mắc như sắc trần”.
Dussanīye ca dussaseti dūsitabbe dosakaraṇavatthusmiṃ dūsako asi.
Dussanīye ca dussase means: you are corrupted regarding what should be corrupted, regarding objects that cause defilement.
Dussanīye ca dussase có nghĩa là “ngươi là kẻ phá hoại, làm hại các đối tượng đáng bị phá hoại”.
Muyhase mohanīye cāti mohitabbe mohakaraṇavatthusmiṃ moyhasi mūḷho asi bhavasi.
Muyhase mohanīye cā means: you are deluded regarding what should be deluded, regarding objects that cause delusion; you are bewildered.
Muyhase mohanīye ca có nghĩa là “ngươi bị mê muội, bị lầm lạc trong các đối tượng đáng bị mê muội”.
Tasmā tuvaṃ vanā vanato araññavāsato nikkhamassu apagacchāhīti evaṃ attānaṃ damemīti sambandho.
Therefore, vanā means from the forest, from dwelling in the wilderness. Nikkhamassu means go forth; apagacchāhi means depart. Thus I tame myself. This is the connection.
Vì vậy, ngươi vanā hãy rời khỏi rừng, nikkhamassu hãy tránh xa cuộc sống trong rừng. Đây là mối liên hệ của việc tôi tự răn mình như vậy.
Padumuttaro nāma jinotiādikaṃ āyasmato upavānattherassa apadānaṃ.
The Apadāna of Venerable Thera Upavāna begins with Padumuttaro nāma jino.
Apadāna của Tôn giả Upavāna Thera bắt đầu với câu ‘ Đức Phật Padumuttara’.
Ayampāyasmā purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle daliddakule nibbattitvā viññutaṃ patto bhagavati parinibbute tassa dhātuṃ gahetvā manussadevanāgagaruḷakumbhaṇḍayakkhagandhabbehi sattaratanamaye sattayojanike thūpe kate tattha sudhotaṃ attano uttarasāṭakaṃ veḷagge laggetvā ābandhitvā dhajaṃ katvā pūjaṃ akāsi.
This Venerable One, having accumulated merits conducive to emancipation in various existences, with aspirations fulfilled under previous Buddhas, was reborn into a poor family in the time of Bhagavā Padumuttara. Having come of age, when the Bhagavā attained Parinibbāna, and a seven-yojana stūpa made of seven precious jewels was erected by humans, devas, nāgas, garuḷas, kumbhaṇḍas, yakkhas, and gandhabbas, taking the Buddha's relics, he attached his well-washed upper robe to the tip of a bamboo pole, tying it as a banner, and made an offering.
Vị Tôn giả này, sau khi tích lũy các công đức là nhân duyên mạnh mẽ dẫn đến sự thoát ly khỏi vòng luân hồi trong các kiếp sống khác nhau, đã tạo dựng được công đức trong thời các Đức Phật quá khứ. Vào thời Đức Phật Padumuttara, ngài tái sinh vào một gia đình nghèo khó, và khi đạt đến tuổi trưởng thành, sau khi Đức Thế Tôn nhập Niết Bàn, ngài đã lấy xá lợi của Ngài. Khi chư thiên, loài người, chư long, kim sí điểu, quỷ thần Kumbhaṇḍa, Dạ-xoa và Càn-thát-bà đã xây dựng một bảo tháp cao bảy dojana bằng bảy loại ngọc quý, ngài đã lấy chiếc y thượng của mình, đã được giặt sạch, buộc vào ngọn tre, làm thành một lá cờ và cúng dường tại đó.
Taṃ gahetvā abhisammatako nāma yakkhasenāpati devehi cetiyapūjārakkhaṇatthaṃ ṭhapito adissamānakāyo taṃ ākāse dhārento cetiyaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ akāsi.
Abhisammataka by name, a yakkhā general, who was appointed by the devas to protect the stūpa offering and whose body was invisible, took that robe and, holding it in the air, circumambulated the stūpa three times.
Một vị dạ-xoa tướng quân tên là Abhisammata, được chư thiên sắp đặt để bảo vệ lễ cúng dường tháp, đã cầm chiếc y đó bay trên không trung và nhiễu quanh bảo tháp ba lần.
So taṃ disvā bhiyyosomattāya pasannamānaso hutvā tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā upavānoti laddhanāmo vayappatto jetavanapaṭiggahaṇe buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ patvā chaḷabhiñño ahosi.
Seeing that, the poor man became exceedingly pleased and, due to that meritorious deed, he wandered through existences among devas and humans. In this Buddha-era, he was reborn into a brahmin family in Sāvatthī, received the name Upavāna, and upon reaching maturity, seeing the Buddha's power at the acceptance of Jetavana, he gained faith, went forth, practiced vipassanā, attained Arahantship, and became one with six supernormal powers.
Thấy vậy, tâm ngài càng thêm hoan hỷ. Nhờ nghiệp công đức đó, ngài đã luân chuyển trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, được đặt tên là Upavāna. Khi đến tuổi trưởng thành, thấy thần thông của Đức Phật trong lễ hiến cúng Jetavana, ngài đã có được niềm tin, xuất gia, và thực hành thiền quán, đạt được A-la-hán quả và có được sáu thắng trí.
Yadā bhagavato aphāsu ahosi, tadā thero uṇhodakaṃ tathārūpaṃ pānakañca bhesajjaṃ bhagavato upanāmesi.
When the Bhagavā was unwell, the Elder offered hot water and appropriate drinks and medicines to the Bhagavā.
Khi Đức Thế Tôn bị bệnh, vị Trưởng lão đã dâng nước ấm, đồ uống và thuốc men thích hợp lên Đức Thế Tôn.
Tenassa satthuno rogo vūpasami.
Because of that, the Teacher's illness subsided.
Vì thế, bệnh của Đức Đạo Sư đã thuyên giảm.
Tassa bhagavā anumodanaṃ akāsi.
The Bhagavā gave his appreciation to him.
Đức Thế Tôn đã tùy hỷ với ngài.
52. Evaṃ so pattaarahattaphalo adhigataetadaggaṭṭhāno attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttaro nāma jinotiādimāha.
52. Thus, having attained the fruit of Arahantship and achieved the foremost position, recalling his past deeds, this Elder, out of joy, declared his past conduct, beginning with Padumuttaro nāma jino.
Như vậy, vị Trưởng lão đã chứng A-la-hán quả và đạt được địa vị tối thượng (Etadagga). Nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, ngài đã hoan hỷ tuyên bố Apadāna về hành trạng quá khứ của mình, bắt đầu bằng câu ‘ Đức Phật Padumuttara’.
Tattha sabbesaṃ lokiyalokuttaradhammānaṃ pāragū pariyosānaṃ nibbānaṃ gato patto padumuttaro nāma jino jitapañcamāro bhagavā aggikkhandho iva chabbaṇṇā buddharaṃsiyo jalitvā sabbalokaṃ dhammapajjotena obhāsetvā sambuddho suṭṭhu buddho avijjāniddūpagatāya pajāya savāsanāya kilesaniddāya paṭibuddho vikasitanettapaṅkajo parinibbuto khandhaparinibbānena nibbuto adassanaṃ gatoti sambandho.
There, Padumuttara, the Victor, the Blessed One, who has gone to the other shore of all worldly and transcendental phenomena, who has attained Nibbāna, the ultimate cessation; having conquered the five Māras; like a blazing fire, with six-colored Buddha-rays having blazed forth, having illuminated the entire world with the light of Dhamma, the Perfectly Enlightened One—the well-awakened One, who has awakened from the slumber of ignorance that has enveloped beings, from the slumber of defilements together with their latent tendencies (vāsanā)—whose lotus-like eyes have bloomed, has attained Parinibbāna, meaning he has ceased with the Parinibbāna of the aggregates, and has gone to invisibility. This is the connection.
Trong đó, ‘ Đức Phật Padumuttara’ là Đức Thế Tôn đã chiến thắng năm ma vương, đã đạt đến Niết Bàn, là cứu cánh của tất cả các pháp thế gian và xuất thế gian, đã đạt đến bờ bên kia. Như một khối lửa lớn, các tia Phật quang sáu màu đã ‘ chiếu sáng’ khắp thế gian bằng ánh sáng của Pháp, và Ngài là ‘ Sambuddha’ (Chánh Đẳng Giác), là bậc đã hoàn toàn giác ngộ, đã thức tỉnh khỏi giấc ngủ vô minh của chúng sinh bị vô minh che lấp, cùng với các tập khí phiền não. Ngài là bậc có đôi mắt như hoa sen nở rộ, đã ‘ nhập Niết Bàn’ (parinibbuto) bằng sự nhập Niết Bàn của các uẩn, đã an tịnh, đã không còn hiển lộ. Đây là sự liên kết.
Nagare bandhumatiyātiādikaṃ āyasmato tisaraṇagamaniyattherassa apadānaṃ.
The Apadāna of the Venerable Tisaraṇagamaniya Thera begins with In the city of Bandhumatī, and so on.
Apadāna của Tôn giả Tisaraṇagamaniya Thera bắt đầu bằng câu ‘ Tại thành Bandhumatī’.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle bandhumatīnagare kulagehe nibbattitvā andhamātāpitaro upaṭṭhāsi.
This Thera, too, having performed aspirations under previous Buddhas, accumulating wholesome deeds conducive to liberation in various existences, was reborn in a noble family in the city of Bandhumatī during the time of Vipassī Bhagavā, and attended to his blind parents.
Vị này cũng vậy, sau khi tạo dựng công đức trong các kiếp sống trước, đã tích lũy những công đức là nhân duyên mạnh mẽ để thoát ly khỏi vòng luân hồi trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Phật Vipassī, ngài tái sinh vào một gia đình quý tộc ở thành Bandhumatī và phụng dưỡng cha mẹ mù lòa.
So ekadivasaṃ cintesi – ‘‘ahaṃ mātāpitaro upaṭṭhahanto pabbajituṃ na labhāmi, yaṃnūnāhaṃ tīṇi saraṇāni gaṇhissāmi, evaṃ duggatito mocessāmī’’ti nisabhaṃ nāma vipassissa bhagavato aggasāvakaṃ upasaṅkamitvā tīṇi saraṇāni gaṇhi.
One day he thought, "While attending to my parents, I cannot go forth. How good it would be if I were to take the three refuges; thus, I would be freed from lower realms." Thinking thus, he approached Nisabha Thera, the chief disciple of Vipassī Bhagavā, and took the three refuges.
Một ngày nọ, ngài suy nghĩ: "Ta phụng dưỡng cha mẹ nên không thể xuất gia. Ước gì ta có thể thọ trì Tam Quy, như vậy ta sẽ thoát khỏi khổ cảnh." Thế là, ngài đến gặp Trưởng lão Nisabha, vị Đại đệ tử của Đức Phật Vipassī, và thọ trì Tam Quy.
So tāni vassasatasahassāni rakkhitvā teneva kammena tāvatiṃsabhavane nibbatto, tato paraṃ devamanussesu saṃsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthinagare mahāsālakule nibbatto viññutaṃ patto sattavassikova dārakehi parivuto ekaṃ saṅghārāmaṃ agamāsi.
Having observed them for a hundred thousand years, by that very karma, he was reborn in the Tāvatiṃsa heaven. Thereafter, transmigrating among devas and humans, and experiencing both divine and human prosperity, in this Buddha-era, he was reborn in a wealthy family in Sāvatthī. Upon reaching maturity, at only seven years old, surrounded by children, he went to a monastery.
Ngài đã giữ gìn Tam Quy ấy trong một trăm ngàn năm. Nhờ nghiệp đó, ngài tái sinh vào cõi trời Đao Lợi. Từ đó, ngài luân chuyển trong cõi trời và cõi người, hưởng thụ cả hai loại hạnh phúc. Vào thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh vào một gia đình đại phú ở thành Sāvatthī. Khi đến tuổi trưởng thành, lúc mới bảy tuổi, ngài được các đứa trẻ vây quanh và đi đến một Tăng xá.
Tattha eko khīṇāsavatthero tassa dhammaṃ desetvā saraṇāni adāsi.
There, a certain Arahant Thera taught him the Dhamma and gave him the refuges.
Tại đó, một vị Trưởng lão A-la-hán đã thuyết pháp cho ngài và trao cho ngài Tam Quy.
So tāni gahetvā pubbe attano rakkhitāni saraṇāni saritvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having taken them, he remembered the refuges he had observed previously, developed Vipassanā, and attained Arahantship.
Ngài đã thọ trì Tam Quy ấy, nhớ lại Tam Quy đã giữ gìn từ trước, phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Taṃ arahattappattaṃ bhagavā upasampādesi.
The Blessed One conferred the higher ordination upon him who had attained Arahantship.
Đức Thế Tôn đã cho ngài thọ giới Tỳ-kheo khi ngài đã chứng A-la-hán.
Nagare candavatiyātiādikaṃ āyasmato pañcasīlasamādāniyattherassa apadānaṃ.
The Apadāna of the Venerable Pañcasīlasamādāniya Thera begins with In the city of Candavatī, and so on.
Apadāna của Tôn giả Pañcasīlasamādāniya Thera bắt đầu bằng câu ‘ Tại thành Candavatī’.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto anomadassissa bhagavato kāle ekasmiṃ kule nibbatto purimabhave katākusalakammānurūpena daliddo hutvā appannapānabhojano paresaṃ bhatiṃ katvā jīvanto saṃsāre ādīnavaṃ ñatvā pabbajitukāmopi pabbajjaṃ alabhamāno anomadassissa bhagavato sāvakassa nisabhattherassa santike pañca sikkhāpadāni samādiyi.
This Thera, too, having performed aspirations under previous Buddhas, accumulating wholesome deeds conducive to liberation in various existences, was reborn in a certain family during the time of Anomadassī Bhagavā. Due to unwholesome deeds committed in a previous existence, he was poor, lacking food and drink, and lived by working for others. Realizing the danger in Saṃsāra, he wished to go forth but could not obtain ordination. So he took the five precepts (pañca sikkhāpadāni) from Nisabha Thera, a disciple of Anomadassī Bhagavā.
Vị này cũng vậy, sau khi tạo dựng công đức trong các kiếp sống trước, đã tích lũy những công đức là nhân duyên mạnh mẽ để thoát ly khỏi vòng luân hồi trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Phật Anomadassī, ngài tái sinh vào một gia đình. Do nghiệp bất thiện đã tạo trong kiếp trước, ngài trở thành người nghèo khó, thiếu thốn thức ăn và đồ uống, phải làm công thuê cho người khác để sống. Nhận thức được sự nguy hiểm của vòng luân hồi, dù muốn xuất gia nhưng không thể, ngài đã thọ trì năm giới tại chỗ Trưởng lão Nisabha, vị đệ tử của Đức Phật Anomadassī.
Dīghāyukakāle uppannattā vassasatasahassāni sīlaṃ paripālesi.
Since he was born in an era of long life, he observed the precepts for a hundred thousand years.
Vì sinh vào thời kỳ thọ mạng dài, ngài đã giữ gìn giới luật trong một trăm ngàn năm.
Tena kammena so devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ mahābhogakule nibbatto.
Due to that karma, he transmigrated among devas and humans. In this Buddha-era, he was reborn in a very wealthy family in Vesālī.
Nhờ nghiệp đó, ngài luân chuyển trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh vào một gia đình giàu có ở Vesālī.
Mātāpitaro sīlaṃ samādiyante disvā attano sīlaṃ saritvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā pabbaji.
Seeing his parents observing the precepts, he remembered his own precepts, developed Vipassanā, attained Arahantship, and then went forth.
Thấy cha mẹ thọ trì giới luật, ngài nhớ lại giới luật của mình, phát triển thiền quán, đạt được A-la-hán quả và xuất gia.
134. So attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto udānavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento nagare candavatiyātiādimāha.
134. Remembering his past actions, the Thera, filled with joy, declared his past deeds in the form of an Udāna, starting with In the city of Candavatī, and so on.
134. Vị ấy nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, hoan hỷ tuyên bố Apadāna về hành trạng quá khứ của mình bằng một bài kệ cảm hứng, bắt đầu bằng câu ‘ Tại thành Candavatī’.
Bhatako āsahaṃ tadāti tadā mama puññakaraṇakāle ahaṃ bhatako bhatiyā kammakārako āsiṃ ahosiṃ.
I was a laborer at that time means "at that time, when I was doing wholesome deeds, I was a laborer, a hired worker."
Bhatako āsahaṃ tadā có nghĩa là: "Vào thời điểm tôi tạo công đức đó, tôi là một người làm công, một người làm thuê."
Parakammāyane yuttoti bhatiyā paresaṃ kammakaraṇe āyutto yojito okāsābhāvena saṃsārato muccanatthāya ahaṃ pabbajjaṃ na labhāmi.
Engaged in others' work means I was assigned to work for others for wages. Due to lack of opportunity, I could not obtain ordination for the sake of liberation from Saṃsāra.
Parakammāyane yutto có nghĩa là: "Tôi bận rộn làm công cho người khác bằng tiền công. Do không có cơ hội, tôi không thể xuất gia để thoát khỏi vòng luân hồi."
Suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhantiādikaṃ āyasmato annasaṃsāvakattherassa apadānaṃ.
The Apadāna of the Venerable Annasaṃsāvaka Thera begins with The Perfectly Enlightened One with a golden complexion, and so on.
Câu “ Suvaṇṇavaṇṇaṃ Sambuddhaṃ” và các câu tiếp theo là tiểu sử của Tôn giả Trưởng lão Annasaṃsāvaka.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle ekasmiṃ kulagehe nibbatto piṇḍāya carantaṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇabyāmappabhāmaṇḍalopasobhitaṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso bhagavantaṃ nimantetvā gehaṃ netvā varaannapānena santappetvā sampavāretvā bhojesi.
This Thera, too, having performed aspirations under previous Buddhas, accumulating wholesome deeds conducive to liberation in various existences, was reborn in a certain noble family during the time of Siddhattha Bhagavā. Seeing the Blessed One, adorned with the thirty-two marks of a Great Man and a fathom-wide aura, going for alms, he became delighted in mind. He invited the Blessed One, led him home, appeased him with excellent food and drink, made a dedication, and offered the meal.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các Đức Phật quá khứ, tích lũy những phước báu là nhân duyên cho sự thoát ly sinh tử trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Thế Tôn Siddhattha, vị ấy sinh ra trong một gia đình quý tộc, thấy Đức Thế Tôn đang đi khất thực, Ngài được trang hoàng bởi ba mươi hai tướng đại nhân và vầng hào quang một sải tay. Với tâm hoan hỷ, vị ấy thỉnh Đức Thế Tôn về nhà, cúng dường và thết đãi Ngài với các món ăn thức uống thượng hạng.
So teneva cittappasādena tato cuto devaloke nibbattitvā dibbasampattiṃ anubhavitvā tato cavitvā manussaloke nibbattitvā manussasampattiṃ anubhavitvā tato aparāparaṃ devamanussasampattiyo anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde ekasmiṃ kule nibbatto sāsane pasīditvā pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
So by that mere serene mind, having passed away from that existence, having been reborn in the deva world, having experienced divine prosperity, having passed away from that, having been reborn in the human world, having experienced human prosperity, having repeatedly experienced the prosperities of devas and humans, at the arising of this Buddha, he was born in a certain noble family, gained confidence in the Dispensation, went forth, developed insight, and attained Arahantship.
Nhờ tâm hoan hỷ ấy, vị ấy sau khi mạng chung từ kiếp đó, tái sinh vào cõi trời, hưởng thụ sự giàu sang của chư thiên. Sau khi mạng chung từ cõi trời, vị ấy tái sinh vào cõi người, hưởng thụ sự giàu sang của loài người. Từ đó trở đi, vị ấy lần lượt hưởng thụ sự giàu sang của chư thiên và loài người. Vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra trong một gia đình quý tộc, có niềm tin vào Giáo Pháp, xuất gia, phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
So pubbe katapuññanāmavasena annasaṃsāvakattheroti pākaṭanāmo ahosi.
Due to the name associated with his former meritorious deed, he became known as Annasaṃsāvakatthero.
Vị ấy được biết đến với danh xưng Trưởng lão Annasaṃsāvaka theo tên của phước báu đã tạo trong quá khứ.
155-6. So aparabhāge attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto ‘‘evaṃ mayā iminā puññasambhārānubhāvena pattaṃ arahatta’’nti attano pubbacaritāpadānaṃ udānavasena pakāsento suvaṇṇavaṇṇantiādimāha.
Later, recollecting his past kamma, the Thera was filled with joy and, wishing to declare his former noble deeds in the form of an udāna, saying: "It was thus that I attained Arahantship by the power of this accumulation of merit," he spoke of Suvaṇṇavaṇṇa and so on.
155-6. Về sau, vị ấy nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, sanh tâm hoan hỷ, và để tuyên bố tiểu sử quá khứ của mình với tâm trạng hoan hỷ rằng: “Ta đã đạt được A-la-hán quả nhờ năng lực của khối phước báu này như vậy”, vị ấy đã nói câu “ Suvaṇṇavaṇṇaṃ” và các câu tiếp theo.
Tattha suvaṇṇassa vaṇṇo viya vaṇṇo yassa bhagavato soyaṃ suvaṇṇavaṇṇo, taṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ sambuddhaṃ siddhatthanti attho.
Therein, Suvaṇṇavaṇṇaṃ Sambuddhaṃ means the Sambuddha named Siddhattha, whose complexion was like the colour of gold.
Trong đó, “Suvaṇṇavaṇṇaṃ” có nghĩa là: Đức Thế Tôn có màu da như màu vàng, đó là Đức Thế Tôn Siddhattha có màu da vàng.
Gacchantaṃ antarāpaṇeti vessānaṃ āpaṇapantīnaṃ antaravīthiyaṃ gacchamānaṃ.
Gacchantaṃ antarāpaṇe means going in the alleyway between the rows of merchants' shops.
“ Gacchantaṃ antarāpaṇe” là đang đi giữa các dãy cửa hàng của các thương nhân.
Kañcanagghiyasaṃkāsanti suvaṇṇatoraṇasadisaṃ bāttiṃsavaralakkhaṇaṃ dvattiṃsavaralakkhaṇehi sampannaṃ lokapajjotaṃ sakalalokadīpabhūtaṃ appameyyaṃ pamāṇavirahitaṃ anopamaṃ upamāvirahitaṃ jutindharaṃ pabhādhāraṃ nīlapītādichabbaṇṇabuddharaṃsiyo dhārakaṃ siddhatthaṃ disvā paramaṃ uttamaṃ pītiṃ alatthaṃ alabhinti sambandho.
Kañcanagghiyasaṃkāsaṃ means like a golden archway; bāttiṃsavaralakkhaṇaṃ means endowed with the thirty-two excellent marks; lokapajjotaṃ means the lamp of the entire world, the light for all worlds; appameyyaṃ means immeasurable, devoid of measure; anopamaṃ means incomparable, devoid of comparison; jutindharaṃ means bearing radiance, bearing the six-coloured Buddha-rays such as blue and yellow. Having seen Siddhattha, I attained supreme joy; this is the connection.
“ Kañcanagghiyasaṃkāsaṃ” là giống như cổng chào bằng vàng, “ bāttiṃsavaralakkhaṇaṃ” là đầy đủ ba mươi hai tướng đại nhân, “ lokapajjotaṃ” là ngọn đèn của toàn thế gian, “ appameyyaṃ” là không thể đo lường, “ anopamaṃ” là không thể so sánh, “ jutindharaṃ” là mang ánh sáng, là Đức Phật Siddhattha mang những tia sáng có sáu màu xanh, vàng, v.v. Sau khi thấy Đức Phật Siddhattha như vậy, ta đã đạt được niềm hoan hỷ tối thượng, đó là sự liên kết.
Sesaṃ suviññeyyamevāti.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Siddhatthassa bhagavatotiādikaṃ āyasmato dhūpadāyakattherassa apadānaṃ.
The Apadāna of the Venerable Dhūpadāyakatthera begins with Siddhatthassa bhagavato.
Câu “ Siddhatthassa bhagavato” và các câu tiếp theo là tiểu sử của Tôn giả Trưởng lão Dhūpadāyaka.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbatto siddhatthe bhagavati cittaṃ pasādetvā tassa bhagavato gandhakuṭiyaṃ candanāgarukāḷānusāriādinā katehi anekehi dhūpehi dhūpapūjaṃ akāsi.
This Thera, having also accumulated meritorious deeds in the presence of former Buddhas, and having amassed wholesome kamma conducive to liberation in various existences, was reborn in a good family during the time of the Blessed One Siddhattha. He purified his mind towards the Blessed One Siddhattha and offered incense worship with many kinds of fragrant smoke, such as sandalwood, agarwood, and black aloes, at the Blessed One's Perfumed Chamber (Gandhakuṭi).
Vị này cũng đã tạo công đức trong các Đức Phật quá khứ, tích lũy những phước báu là nhân duyên cho sự thoát ly sinh tử trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Thế Tôn Siddhattha, vị ấy sinh ra trong một gia đình quý tộc, với tâm hoan hỷ đối với Đức Thế Tôn Siddhattha, vị ấy đã cúng dường hương trầm tại Hương thất của Đức Thế Tôn bằng nhiều loại hương trầm làm từ gỗ đàn hương, trầm hương, kỳ nam, v.v.
So tena puññena devesu ca manussesu ca ubhayasampattiyo anubhavanto nibbattanibbattabhave pūjanīyo hutvā imasmiṃ buddhuppāde ekasmiṃ kulagehe nibbatto puññasambhārānubhāvena sāsane pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā katadhūpapūjāpuññattā nāmena dhūpadāyakattheroti sabbattha pākaṭo.
By that merit, he experienced both divine and human prosperities, becoming worthy of veneration in every existence he was reborn into. At the arising of this Buddha, he was born into a wealthy family, and by the power of his accumulated merit, he gained confidence in the Dispensation, went forth, developed insight, attained Arahantship, and due to the merit of offering incense, he was widely known by the name Dhūpadāyakatthera.
Nhờ phước báu đó, vị ấy đã hưởng thụ cả hai loại tài sản ở cõi trời và cõi người, trở thành người đáng được cúng dường trong mỗi kiếp tái sinh. Vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra trong một gia đình quý tộc, nhờ năng lực của khối phước báu, vị ấy đã xuất gia trong Giáo Pháp, phát triển thiền quán, đạt được A-la-hán quả, và được biết đến khắp nơi với tên gọi Trưởng lão Dhūpadāyaka do phước báu cúng dường hương trầm.
So pattaarahattaphalo attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto pubbacaritāpadānaṃ dassento siddhatthassa bhagavatotiādimāha.
Having attained the fruit of Arahantship, recollecting his past kamma, he was filled with joy and, wishing to declare his former noble deeds, he spoke of Siddhatthassa bhagavato and so on.
Vị ấy, sau khi đạt được quả vị A-la-hán, nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, sanh tâm hoan hỷ, và để tuyên bố tiểu sử quá khứ của mình, vị ấy đã nói câu “ Siddhatthassa bhagavato” và các câu tiếp theo.
Siddho paripuṇṇo sabbaññutaññāṇādiguṇasaṅkhāto attho payojanaṃ yassa bhagavato soyaṃ siddhattho, tassa siddhatthassa bhagavato bhagyādiguṇavantassa lokajeṭṭhassa sakalalokuttamassa tādino iṭṭhāniṭṭhesu tādisassa acalasabhāvassāti attho.
Therein, the Blessed One whose completed and perfected purpose, consisting of qualities such as omniscience, exists, is called Siddhattha. To that Siddhattha, the Blessed One, who possessed qualities like good fortune, who was the foremost in the world, the most excellent of all worlds, and Tādī, meaning one with such a nature, possessing an unshakeable disposition amidst desirable and undesirable objects—this is the meaning.
Siddhattha là Đức Thế Tôn có nghĩa vụ đã hoàn thành, đã viên mãn những phẩm chất như Toàn Giác Trí, v.v. “ Tādino” có nghĩa là Đức Thế Tôn Siddhattha có các phẩm chất như phước báu, là bậc tối thượng của thế gian, là bậc tối cao của toàn thế gian, có bản chất bất động, không thay đổi trước những điều vừa ý và không vừa ý.
Sesaṃ uttānatthamevāti.
The rest is of clear meaning.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Vipassissa bhagavatotiādikaṃ āyasmato pulinapūjakattherassa apadānaṃ.
The Apadāna of the Venerable Pulinapūjakatthera begins with Vipassissa bhagavato.
Câu “ Vipassissa bhagavato” và các câu tiếp theo là tiểu sử của Tôn giả Trưởng lão Pulinapūjaka.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle ekasmiṃ kule nibbatto sāsane pasannacitto cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇesu purāṇavālukaṃ apanetvā navaṃ muttādalasadisapaṇḍarapulinaṃ okiritvā māḷakaṃ alaṅkari.
This Thera, having also accumulated meritorious deeds in the presence of former Buddhas, and having amassed wholesome kamma conducive to liberation in various existences, was born into a certain family during the time of the Blessed One Vipassī. With a serene mind in the Dispensation, he removed the old sand from the cetiya enclosure and the Bodhi tree enclosure and adorned the pavilion by scattering fresh, white sand like fragments of pearls.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các Đức Phật quá khứ, tích lũy những phước báu là nhân duyên cho sự thoát ly sinh tử trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Thế Tôn Vipassī, vị ấy sinh ra trong một gia đình quý tộc, với tâm hoan hỷ đối với Giáo Pháp, vị ấy đã dọn sạch cát cũ ở sân tháp và sân Bồ-đề, rải cát trắng tinh như ngọc trai mới, trang hoàng khu vực cội Bồ-đề.
Tena kammena so devaloke nibbatto tattha dibbehi ratanehi vijjotamāne anekayojane kanakavimāne dibbasampattiṃ anubhavitvā tato cuto manussaloke sattaratanasampanno cakkavattī rājā hutvā manussasampattiṃ anubhavitvā aparāparaṃ saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde vibhavasampanne ekasmiṃ kule nibbatto sāsane pasanno pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
By that kamma, he was reborn in the deva world, where he experienced divine prosperity in a golden mansion shining with divine jewels, spanning many yojanas. Having passed away from there, he was reborn in the human world, becoming a Cakkavattī king endowed with the seven jewels, and experienced human prosperity. Having wandered through saṃsāra repeatedly, at the arising of this Buddha, he was born into a wealthy family, gained confidence in the Dispensation, went forth, developed insight, and attained Arahantship.
Nhờ nghiệp đó, vị ấy tái sinh vào cõi trời, hưởng thụ sự giàu sang của chư thiên trong một thiên cung vàng rực rỡ bởi các châu báu của chư thiên, rộng hàng nhiều dojana. Sau khi mạng chung từ cõi trời, vị ấy tái sinh vào cõi người, trở thành một vị Chuyển Luân Thánh Vương đầy đủ bảy báu, hưởng thụ sự giàu sang của loài người. Lần lượt luân hồi qua các kiếp, vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra trong một gia đình giàu có, có niềm tin vào Giáo Pháp, xuất gia, phát triển thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
So attano katapuññanāmasadisena nāmena pulinapūjakattheroti pākaṭo.
He became known as Pulinapūjakatthera, a name corresponding to his meritorious deed.
Vị ấy được biết đến với tên gọi Trưởng lão Pulinapūjaka theo tên của phước báu đã tạo.
165. So attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto pubbacaritāpadānaṃ dassento vipassissa bhagavatotiādimāha.
165. Recollecting his past kamma, the Thera was filled with joy and, wishing to declare his former noble deeds, he spoke of Vipassissa bhagavato and so on.
165. Vị ấy nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, sanh tâm hoan hỷ, và để tuyên bố tiểu sử quá khứ của mình, vị ấy đã nói câu “ Vipassissa bhagavato” và các câu tiếp theo.
Tattha vividhaṃ passatīti vipassī, vivicca passatīti vā vipassī, vividhe attatthaparatthādibhede atthe passatīti vā vipassī, vividhe vohāraparamatthādibhede passatīti vā vipassī, tassa vipassissa bodhiyā pādaputtame uttame bodhirukkhamaṇḍalamāḷake purāṇapulinaṃ vālukaṃ chaḍḍetvā suddhaṃ paṇḍaraṃ pulinaṃ ākiriṃ santhariṃ.
Therein, Vipassī means one who sees in various ways, or one who sees distinctly, or one who sees various kinds of benefits such as one's own welfare and others' welfare, or one who sees various distinctions such as conventional and ultimate truths. To that Vipassī, I removed the old sand, the ordinary sand, from the excellent Bodhi tree, the supreme Bodhi tree pavilion, and ākiriṃ scattered pure white sand.
Trong đó, Vipassī là thấy rõ ràng các loại lợi ích của bản thân và người khác, hoặc thấy rõ ràng các loại pháp như tục đế và chân đế. Có nghĩa là, ta đã dọn sạch cát cũ ở cội Bồ-đề tối thượng của Đức Phật Vipassī, và rải cát trắng tinh mới.
Sesaṃ suviññeyyamevāti.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Candabhāgānadītīretiādikaṃ āyasmato uttiyattherassa apadānaṃ.
The Apadāna of the Venerable Uttiyatthera begins with Candabhāgānadītīre.
Câu “ Candabhāgānadītīre” và các câu tiếp theo là tiểu sử của Tôn giả Trưởng lão Uttiya.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle candabhāgānadiyaṃ susumāro hutvā nibbatto nadītīraṃ upagataṃ bhagavantaṃ disvā pasannacitto pāraṃ netukāmo tīrasamīpeyeva nipajji.
This Thera, having also accumulated meritorious deeds in the presence of former Buddhas, and having amassed wholesome kamma conducive to liberation in various existences, was born as a crocodile in the Candabhāgā River during the time of the Blessed One Siddhattha. Seeing the Blessed One who had approached the riverbank, he had a serene mind and, wishing to carry Him across, lay down near the bank.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các Đức Phật quá khứ, tích lũy những phước báu là nhân duyên cho sự thoát ly sinh tử trong các kiếp sống khác nhau. Vào thời Đức Thế Tôn Siddhattha, vị ấy sinh ra làm một con cá sấu ở sông Candabhāgā. Thấy Đức Thế Tôn đến bờ sông, với tâm hoan hỷ, muốn đưa Ngài qua sông, nó nằm gần bờ.
Bhagavā tassa anukampāya piṭṭhiyaṃ pāde ṭhapesi.
The Blessed One, out of compassion for him, placed His feet on his back.
Đức Thế Tôn, vì lòng từ bi đối với nó, đã đặt chân lên lưng nó.
So tuṭṭho udaggo pītivegena mahussāho hutvā sotaṃ chindanto sīghena javena bhagavantaṃ paratīraṃ nesi.
He, delighted, exhilarated, and filled with great energy due to the surge of joy, swiftly carried the Blessed One to the other bank, cleaving the current.
Nó hoan hỷ, phấn khởi, với niềm hăng hái lớn lao do sự thôi thúc của hỷ lạc, đã rẽ dòng nước và đưa Đức Thế Tôn sang bờ bên kia một cách nhanh chóng.
Bhagavā tassa cittappasādaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ ito cuto devaloke nibbattissati, tato paṭṭhāya sugatīsuyeva saṃsaranto ito catunnavutikappe amataṃ pāpuṇissatī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Blessed One, knowing his serene mind, declared: "Having passed away from this existence, he will be reborn in the deva world, and from then on, he will wander only in happy destinations, attaining the deathless state ninety-four aeons from now," and then departed.
Đức Thế Tôn, biết được tâm hoan hỷ của nó, đã tiên tri rằng: “Sau khi mạng chung từ đây, nó sẽ tái sinh vào cõi trời. Từ đó trở đi, nó sẽ luân hồi trong các cõi lành, và sau chín mươi bốn kiếp nữa, nó sẽ đạt được Niết Bàn bất tử”, rồi Ngài rời đi.
So tathā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, uttiyotissa nāmaṃ akaṃsu.
Wandering in happy destinations in that manner, at the arising of this Buddha, he was born as the son of a certain brahmin in Sāvatthī, and they named him Uttiya.
Vị ấy, luân hồi trong các cõi lành như vậy, vào thời Đức Phật hiện tại, sinh ra làm con trai của một Bà-la-môn ở Sāvatthī, và được đặt tên là Uttiya.
So vayappatto ‘‘amataṃ pariyesissāmī’’ti paribbājako hutvā ekadivasaṃ bhagavantaṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho hutvā sāsane pabbajitvā sīladiṭṭhīnaṃ avisodhitattā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto aññaṃ bhikkhuṃ visesaṃ nibbattetvā aññaṃ byākarontaṃ disvā satthāraṃ upasaṅkamitvā saṅkhepena ovādaṃ yāci.
Having reached maturity, he became a wandering ascetic, intending to seek the deathless state. One day, seeing the Blessed One, he approached Him, paid homage, listened to the Dhamma, gained faith, and went forth into the Dispensation. As his sīla and views were not yet purified, he was unable to develop any special attainment. Seeing another bhikkhu who had developed special attainment and was declaring Arahantship, he approached the Teacher and requested a concise instruction.
Khi đến tuổi trưởng thành, với ý nghĩ “Ta sẽ tìm cầu Niết Bàn bất tử”, vị ấy trở thành một du sĩ. Một ngày nọ, thấy Đức Thế Tôn, vị ấy đến gần, đảnh lễ, nghe Pháp, sanh khởi niềm tin, xuất gia trong Giáo Pháp. Vì giới hạnh và tà kiến chưa được thanh tịnh, vị ấy không thể chứng đắc các pháp thượng nhân. Thấy một Tỳ-khưu khác đã chứng đắc và đang tuyên bố A-la-hán quả, vị ấy đến gần Đức Đạo Sư và xin một lời giáo huấn vắn tắt.
Satthāpi tassa, ‘‘tasmātiha tvaṃ, uttiya, ādimeva visodhehī’’tiādinā (saṃ. ni. 5.382) saṅkhepeneva ovādaṃ adāsi.
The Teacher gave him a concise instruction, saying, "Therefore, Uttiya, you should first purify the beginning."
Đức Bổn Sư cũng đã ban lời khuyên vắn tắt cho Tôn giả ấy, bắt đầu bằng câu: "Này Uttiya, vậy thì ở đây, ngươi hãy thanh tịnh hóa điều căn bản trước tiên!"
So satthu ovāde ṭhatvā vipassanaṃ ārabhi.
Staying in the Teacher's instruction, he began to develop insight.
Vị ấy nương theo lời giáo huấn của Đức Bổn Sư, bắt đầu thực hành thiền minh sát (vipassanā).
Tassa āraddhavipassakassa ābādho uppajji.
An illness arose in that monk who was practicing insight.
Khi vị ấy đang thực hành thiền minh sát, một căn bệnh phát sinh.
Uppanne ābādhe jātasaṃvego vīriyārambhavatthuṃ ñatvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
When the illness arose, he experienced spiritual urgency, understood the basis for commencing effort, developed insight, and attained arahantship.
Khi căn bệnh phát sinh, vị ấy khởi tâm xúc động, thấu hiểu nguyên nhân của sự tinh tấn, phát triển thiền minh sát (vipassanā) và đạt đến quả A-la-hán (arahatta).
169. Evaṃ so katasambhārānurūpena pattaarahattaphalo attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto pubbacaritāpadānaṃ pakāsento candabhāgānadītīretiādimāha.
169. Thus, in accordance with his accumulated merits, he, having attained the fruit of arahantship, recalled his past kamma. Filled with joy, and revealing the story of his former life, he spoke the verse beginning with “on the bank of the Candabhāgā river.”
Như vậy, Tôn giả ấy, với quả vị A-la-hán đã đạt được tương xứng với những ba-la-mật đã tích lũy, nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, sanh tâm hoan hỷ, tuyên bố về hành trạng quá khứ của mình, bắt đầu bằng câu candabhāgānadītīre (trên bờ sông Candabhāgā).
Tattha candabhāgānadītīreti parisuddhapaṇḍarapulinatalehi ca pabhāsampannapasannamadhurodakaparipuṇṇatāya ca candappabhākiraṇasassirīkābhā nadamānā saddaṃ kurumānā gacchatīti candabhāgānadī, tassā candabhāgānadiyā tīre susumāro ahosinti sambandho.
There, “on the bank of the Candabhāgā river” (means that) a river that is splendid with the light of the moon’s rays, due to its pure, white sandy plains and its fullness of clear, sweet water endowed with luster, flows, making a sound. Therefore, it is called the Candabhāgā river. The connection is that "I was a crocodile on the bank of that Candabhāgā river."
Ở đây, candabhāgānadītīre (trên bờ sông Candabhāgā) có liên hệ như sau: con sông được gọi là Candabhāgā vì nó chảy với vẻ đẹp rực rỡ như ánh trăng, phát ra âm thanh, bởi vì lòng sông có cát trắng tinh khiết và nước trong lành, ngọt ngào, đầy ánh sáng; trên bờ con sông Candabhāgā ấy, tôi đã là một con cá sấu.
Tattha susumāroti khuddakamacchagumbe khaṇḍākhaṇḍikaṃ karonto māretīti susumāro, caṇḍamaccho kumbhīloti attho.
There, “susumāro” means one who kills by tearing small fish groups into pieces, thus, it is a susumāro, meaning a fierce fish, a crocodile.
Ở đây, susumāro (cá sấu) nghĩa là con cá sấu hung dữ, con cá sấu sát hại, bởi vì nó xé nát từng mảnh những đàn cá nhỏ.
Sabhojanapasutohanti ahaṃ sabhojane sakagocare pasuto byāvaṭo.
“Sabhojanapasutohaṃ” means “I was engrossed in my own feeding ground, preoccupied.”
Sabhojanapasutohaṃ (tôi chuyên tâm tìm kiếm thức ăn) nghĩa là tôi chuyên tâm, bận rộn trong vùng kiếm ăn của mình.
Nadītitthaṃ agacchahanti bhagavato āgamanakāle ahaṃ nadītitthaṃ agacchiṃ pattomhi.
“Nadītitthaṃ agacchahaṃ” means “I arrived at the river ford at the time of the Blessed One’s arrival; I reached it.”
Nadītitthaṃ agacchahaṃ (tôi đã đến bến sông) nghĩa là vào lúc Đức Thế Tôn đến, tôi đã đến bến sông.
Suvaṇṇavaṇṇantiādikaṃ āyasmato ekañjalikattherassa apadānaṃ.
The Apadāna of the Venerable Ekañjalika Thera begins with “Suvaṇṇavaṇṇaṃ.”
Suvaṇṇavaṇṇaṃ (có sắc vàng) v.v... là hạnh của Trưởng lão Ekañjalika.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle ekasmiṃ kulagehe nibbatto viññutaṃ patto ratanattaye pasanno piṇḍāya carantaṃ vipassiṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso añjaliṃ paggahetvā aṭṭhāsi.
This Thera, too, having accumulated merits in previous Buddhas' dispensations, was reborn in various existences, accumulating wholesome deeds conducive to liberation. During the time of Vipassī Bhagavā, he was born into a certain family, became discerning, and was devoted to the Triple Gem. Seeing Vipassī Bhagavā on his alms round, he, with a mind filled with faith, clasped his hands in salutation and stood.
Vị này cũng đã tích lũy các công đức là nhân giải thoát trong các kiếp sống khác nhau, với những ba-la-mật đã tích lũy từ thời các Đức Phật quá khứ. Vào thời Đức Phật Vipassī, vị ấy sanh ra trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, trở thành người có trí tuệ, có lòng tin nơi Tam Bảo. Khi thấy Đức Phật Vipassī đang đi khất thực, vị ấy sanh tâm hoan hỷ, chắp tay đứng.
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto sabbattha pūjanīyo hutvā ubhayasampattiyo anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde vibhavasampanne kule nibbattitvā sāsane pasīditvā pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahatte patiṭṭhāsi.
Through that wholesome kamma, he wandered through divine and human realms, being honored everywhere, experiencing both celestial and human prosperity. When his accumulated merits matured, in this present Buddha-dispensation, he was born into a prosperous family, grew up, gained faith after hearing the Dhamma from the Teacher, went forth, developed insight, and soon attained arahantship.
Nhờ thiện nghiệp ấy, vị ấy luân hồi trong cõi trời và cõi người, được mọi nơi tôn kính, hưởng thụ cả hai loại hạnh phúc (cõi người và cõi trời). Đến thời Đức Phật hiện tại, khi các ba-la-mật đã chín muồi, vị ấy sanh ra trong một gia đình giàu có, khi trưởng thành, nghe Pháp từ Đức Bổn Sư, có được niềm tin, xuất gia, phát triển thiền minh sát (vipassanā) và an trú trong quả vị A-la-hán.
Pubbe katapuññavasena ekañjalikattheroti pākaṭo.
Due to the merit he performed, he was known as Thera Ekañjalika.
Do công đức đã làm trong quá khứ, vị ấy được biết đến với tên Trưởng lão Ekañjalika.
180. So attano pubbakammaṃ saritvā taṃ hatthatale āmalakaṃ viya disvā udānavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento suvaṇṇavaṇṇantiādimāha.
180. Recalling his past kamma, he saw it as clearly as a myrobalan fruit in his hand, and expressing his joy in an exclamation, he spoke the verses beginning with “Suvaṇṇavaṇṇaṃ.”
Vị ấy nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, thấy nó rõ ràng như trái xoài trong lòng bàn tay, và tuyên bố về hành trạng quá khứ của mình bằng lời cảm hứng, bắt đầu bằng câu suvaṇṇavaṇṇaṃ (có sắc vàng) v.v...
Vipassiṃ satthavāhagganti vāṇije kantārā vahati tāretīti satthavāho.
“Vipassiṃ satthavāhaggaṃ”: a caravan leader (satthavāha) is one who leads or saves merchants from dangers.
Vipassiṃ satthavāhaggaṃ (Đức Vipassī, bậc trưởng đoàn lữ hành tối thượng) nghĩa là người dẫn dắt, giải thoát các thương nhân khỏi những hiểm nguy (kantāra) được gọi là satthavāha (trưởng đoàn lữ hành).
Vāḷakantārā coḷakantārā dubbhikkhakantārā nirudakakantārā yakkhakantārā appabhakkhakantārā ca tāreti uttāreti patāreti nittāreti khemantabhūmiṃ pāpetīti attho.
He leads and saves them from the wilderness of wild beasts, the wilderness of thieves, the wilderness of famine, the waterless wilderness, the wilderness of yakkhas, and the wilderness of scarce food, bringing them to a safe land; this is the meaning.
Nghĩa là vị ấy giải thoát, vượt qua, đưa đến vùng đất an toàn khỏi những hiểm nguy của thú dữ, hiểm nguy của trộm cướp, hiểm nguy của đói kém, hiểm nguy của khô hạn, hiểm nguy của quỷ dạ xoa, và hiểm nguy của thiếu lương thực.
Ko so?
Who is he?
Ai là người đó?
Vāṇijajeṭṭhako.
The chief of merchants.
Người đứng đầu các thương nhân.
Satthavāhasadisattā ayampi bhagavā satthavāho.
Because this Blessed One is like a caravan leader, he is also called a satthavāha.
Vì giống như một trưởng đoàn lữ hành, Đức Thế Tôn này cũng là một satthavāha.
Tathā hi so tividhaṃ bodhiṃ patthayante katapuññasambhāre satte jātikantārā jarākantārā byādhikantārā maraṇakantārā sokaparidevadukkhadomanassupāyāsakantārā ca sabbasmā saṃsārakantārā ca tāreti uttāreti patāreti nittāreti nibbānathalaṃ pāpetīti attho.
Indeed, he leads and saves beings who aspire to the three kinds of Bodhi and have accumulated merits, from the wilderness of birth, the wilderness of aging, the wilderness of sickness, the wilderness of death, the wilderness of sorrow, lamentation, pain, dejection, and despair—from all the wilderness of saṃsāra, bringing them to the land of Nibbāna; this is the meaning.
Thật vậy, Ngài giải thoát, vượt qua, đưa đến, cứu vớt các chúng sanh đã tích lũy ba-la-mật, đang mong cầu ba loại giác ngộ, khỏi những hiểm nguy của sanh, hiểm nguy của già, hiểm nguy của bệnh, hiểm nguy của chết, hiểm nguy của sầu bi khổ ưu, và khỏi tất cả hiểm nguy của luân hồi, đưa họ đến cảnh giới Niết Bàn.
Satthavāho ca so aggo seṭṭho padhāno cāti satthavāhaggo, taṃ satthavāhaggaṃ vipassiṃ sambuddhanti sambandho.
And he is a satthavāha, and he is supreme, excellent, and chief; hence, satthavāhagga. The connection is: that supreme caravan leader, Vipassī, the Fully Awakened One.
Và Ngài là trưởng đoàn lữ hành, là bậc tối thượng, cao cả, đứng đầu, nên gọi là satthavāhagga. Có liên hệ rằng đó là satthavāhaggaṃ (bậc trưởng đoàn lữ hành tối thượng), Đức Vipassī, bậc Chánh Đẳng Giác.
Naravaraṃ vināyakanti narānaṃ antare asithilaparakkamoti naravīro, taṃ.
“Naravaraṃ vināyakaṃ”: he is a hero among men, one with unyielding effort; him. (He is called) a leader (vināyaka) because he especially guides beings who have accumulated merits, leading them to the city of Nibbāna; him.
Naravaraṃ vināyakaṃ (bậc lãnh đạo cao cả trong loài người) nghĩa là bậc anh hùng trong loài người, với sự tinh tấn không lay chuyển.
Visesena katapuññasambhāre satte neti nibbānapuraṃ pāpetīti vināyako, taṃ.
He leads beings with accumulated merits to the city of Nibbāna; him.
Ngài dẫn dắt chúng sanh đã tích lũy ba-la-mật một cách đặc biệt, đưa họ đến thành Niết Bàn, nên gọi là vināyaka (bậc lãnh đạo).
181. Adantadamanaṃ tādinti rāgadosamohādikilesasampayuttattā kāyavacīmanodvārehi adante satte dametīti adantadamano, taṃ.
181. “Adantadamanaṃ tādiṃ”: he is a tamer of the untamed (adantadamana), because he tames beings who are untamed through physical, verbal, and mental doors, being associated with defilements such as greed, hatred, and delusion; him.
Adantadamanaṃ tādiṃ (bậc chế ngự những kẻ chưa được chế ngự, bậc như vậy) nghĩa là Ngài chế ngự những chúng sanh chưa được chế ngự qua ba cửa thân, khẩu, ý, vì họ bị ô nhiễm bởi tham, sân, si v.v... nên gọi là adantadamana (bậc chế ngự những kẻ chưa được chế ngự).
Iṭṭhāniṭṭhesu akampiyatādiguṇayuttoti tādī, taṃ.
He is such a one (tādī) because he possesses the quality of unshakeability in desirable and undesirable objects; him.
Ngài có phẩm chất tādi (như vậy) là không lay chuyển trước những điều ưa thích và không ưa thích.
Mahāvādiṃ mahāmatinti sakasamayaparasamayavādīnaṃ antare attanā samadhikapuggalavirahitattā mahāvādī, mahatī pathavisamānā merusamānā ca mati yassa so mahāmati, taṃ mahāvādiṃ mahāmatiṃ sambuddhanti iminā tulyādhikaraṇaṃ.
“Mahāvādiṃ mahāmatiṃ”: he is a great speaker (mahāvādī) because, among those who preach their own doctrines and those of others, there is no one superior or equal to him; he is greatly wise (mahāmati) because his wisdom is as vast as the earth and as firm as Mount Meru; him, the great speaker, the greatly wise Fully Awakened One—this is an appositive construction.
Mahāvādiṃ mahāmatiṃ (bậc luận sư vĩ đại, bậc đại trí) nghĩa là Ngài là mahāvādī (bậc luận sư vĩ đại) vì không có ai vượt trội hơn Ngài trong số những người thuyết pháp theo quan điểm của mình hay của người khác. Ngài là mahāmati (bậc đại trí) vì trí tuệ của Ngài rộng lớn như trái đất, vững chắc như núi Meru. Mahāvādiṃ mahāmatiṃ (bậc luận sư vĩ đại, bậc đại trí) được đồng đẳng với bậc Chánh Đẳng Giác.
Sesaṃ suviññeyyamevāti.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
Nagare bandhumatiyātiādikaṃ āyasmato khomadāyakattherassa apadānaṃ.
The Apadāna of the Venerable Khomadāyaka Thera begins with “Nagare bandhumatiyā.”
Nagare bandhumatiyā (trong thành Bandhumatī) v.v... là hạnh của Trưởng lão Khomadāyaka.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle ekasmiṃ kulagehe nibbatto vayappatto sāsane abhippasanno ratanattayamāmako vipassissa bhagavato santike dhammaṃ sutvā pasannamānaso khomadussena pūjaṃ akāsi.
This Thera, too, having accumulated merits in previous Buddhas' dispensations, was reborn in various existences, accumulating wholesome deeds conducive to liberation. During the time of Vipassī Bhagavā, he was born into a certain family, reached maturity, became deeply devoted to the Dispensation, and cherished the Triple Gem. Having heard the Dhamma from Vipassī Bhagavā, he, with a mind filled with faith, made an offering of khoma cloth.
Vị này cũng đã tích lũy các công đức là nhân giải thoát trong các kiếp sống khác nhau, với những ba-la-mật đã tích lũy từ thời các Đức Phật quá khứ. Vào thời Đức Phật Vipassī, vị ấy sanh ra trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, có lòng tin sâu sắc vào giáo pháp, tôn kính Tam Bảo. Nghe Pháp từ Đức Phật Vipassī, vị ấy sanh tâm hoan hỷ, đã cúng dường một tấm vải khoma.
So tadeva mūlaṃ katvā yāvajīvaṃ puññāni katvā tato devaloke nibbatto.
Making that deed the foundation, he performed wholesome deeds throughout his life and was then reborn in the divine realm.
Lấy đó làm căn bản, vị ấy đã thực hiện các công đức suốt đời, sau đó tái sanh vào cõi trời.
Chasu devesu aparāparaṃ dibbasukhaṃ anubhavitvā tato cavitvā manussaloke cakkavattiādianekavidhamanussasampattiṃ anubhavitvā paripākagate puññasambhāre imasmiṃ buddhuppāde kulagehe nibbatto vayappatto satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
After experiencing divine happiness repeatedly in the six divine realms, he passed away from there and was reborn in the human realm, experiencing various human prosperities such as being a universal monarch. When his accumulated merits matured, in this present Buddha-dispensation, he was born into a noble family, reached maturity, heard the Dhamma from the Teacher, gained faith, went forth, developed insight, and soon attained arahantship.
Sau khi hưởng thụ hạnh phúc chư thiên luân phiên trong sáu cõi trời, vị ấy chuyển sanh khỏi cõi trời, tái sanh vào cõi người, hưởng thụ nhiều loại tài sản nhân loại như làm Chuyển Luân Vương v.v... Khi các ba-la-mật đã chín muồi, vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sanh ra trong một gia đình quý tộc, khi trưởng thành, nghe Pháp từ Đức Bổn Sư, có được niềm tin, xuất gia, phát triển thiền minh sát (vipassanā) và không lâu sau đạt đến quả vị A-la-hán.
Katapuññanāmena khomadāyakattheroti pākaṭo.
He was known as Thera Khomadāyaka by the name of his merit-making deed.
Do tên gọi của công đức đã làm, vị ấy được biết đến với tên Trưởng lão Khomadāyaka.
184. So attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto pubbacaritāpadānaṃ dassento nagare bandhumatiyātiādimāha.
184. Recalling his past kamma, and filled with joy, he revealed the story of his former life, speaking the verses beginning with “Nagare bandhumatiyā.”
Vị ấy nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, sanh tâm hoan hỷ, và để trình bày hành trạng quá khứ của mình, đã nói câu nagare bandhumatiyā (trong thành Bandhumatī) v.v...
Tattha bandhu vuccati ñātako, te bandhū yasmiṃ nagare aññamaññaṃ saṅghaṭitā vasanti, taṃ nagaraṃ ‘‘bandhumatī’’ti vuccati.
There, bandhu refers to relatives. The city where these relatives live connected to one another is called “Bandhumatī.”
Ở đây, bandhu được gọi là thân quyến. Thành phố mà những thân quyến ấy sống gắn bó với nhau được gọi là "Bandhumatī".
Ropemi bījasampadanti dānasīlādipuññabījasampattiṃ ropemi paṭṭhapemīti attho.
“Ropemi bījasampadaṃ” means “I sow, I establish the perfection of seeds of merit such as giving and morality,” this is the meaning.
Ropemi bījasampadaṃ (tôi gieo trồng sự sung mãn của hạt giống) nghĩa là tôi gieo trồng, thiết lập sự sung mãn của hạt giống công đức như bố thí, trì giới v.v...