Nibbute lokanāthamhītiādikaṃ āyasmato sīhāsanadāyakattherassa apadānaṃ.
Nibbute lokanāthamhītiādikaṃ is the apadāna of the Venerable Sīhāsanadāyaka Thera.
Nibbute lokanāthamhi và các câu khác là Apadāna của Tôn giả Sīhāsanadāyakatthera.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle vibhavasampanne saddhāsampanne ekasmiṃ kule nibbatto, dharamāne bhagavati devaloke vasitvā nibbute bhagavati uppannattā viññutaṃ patto bhagavato sārīrikacetiyaṃ disvā ‘‘aho me alābhā, bhagavato dharamāne kāle asampatto’’ti cintetvā cetiye cittaṃ pasādetvā somanassajāto sabbaratanamayaṃ devatānimmitasadisaṃ dhammāsane sīhāsanaṃ kāretvā jīvamānakabuddhassa viya pūjesi.
This thera, too, having performed meritorious deeds in the presence of previous Buddhas, accumulating merits in various existences, was reborn in a wealthy and faithful family during the time of Siddhattha Bhagavā. Having resided in the deva-world while the Bhagavā was alive, and having been reborn in the human world after the Bhagavā's Parinibbāna, he attained understanding. Seeing the Bhagavā's bodily cetiya, he thought, "Alas, my loss! I was not born during the Bhagavā's lifetime." Then, having purified his mind at the cetiya, filled with joy, he had a lion-throne (sīhāsana) made entirely of jewels, resembling one created by devas, and worshipped it as if the Buddha were alive.
Vị Trưởng lão này cũng đã tích lũy công đức trong các kiếp sống khác nhau, đã từng làm công đức trong các Đức Phật quá khứ. Vào thời Đức Thế Tôn Siddhattha, ngài đã tái sinh vào một gia đình giàu có và có đức tin. Khi Đức Thế Tôn còn tại thế, ngài sống ở cõi trời; khi Đức Thế Tôn nhập Niết Bàn, ngài tái sinh vào cõi người. Khi đã trưởng thành, ngài nhìn thấy xá lợi tháp của Đức Thế Tôn và suy nghĩ: "Ôi, ta thật bất hạnh, đã không được gặp Đức Thế Tôn khi Ngài còn tại thế!" Ngài thanh tịnh tâm ý nơi bảo tháp, tràn đầy niềm hoan hỷ, rồi cho xây dựng một pháp tòa sư tử bằng tất cả các loại ngọc quý, giống như do chư thiên tạo ra, và cúng dường như thể Đức Phật còn sống.
Tassupari gehampi dibbavimānamiva kāresi, pādaṭṭhapanapādapīṭhampi kāresi.
Above it, he also had a pavilion built like a divine mansion, and he also had a footrest made for placing the feet.
Ngài cũng cho xây một mái nhà che phía trên pháp tòa, giống như một cung điện trời, và một bệ gác chân.
Evaṃ yāvajīvaṃ dīpadhūpapupphagandhādīhi anekavidhaṃ pūjaṃ katvā tato cuto devaloke nibbatto cha kāmasagge aparāparaṃ dibbasampattiṃ anubhavitvā manussesu cakkavattisampattiṃ anekakkhattuṃ anubhavitvā saṅkhyātikkantaṃ padesarajjasampattiñca anubhavitvā kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā samaṇadhammaṃ katvā etthantare devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde ekasmiṃ vibhavasampanne kule nibbattitvā viññutaṃ patto satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado kammaṭṭhānaṃ gahetvā ghaṭento vāyamanto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Thus, for as long as he lived, he performed various kinds of worship with lamps, incense, flowers, perfumes, and so forth. After passing away from that existence, he was reborn in the deva-world, experiencing divine prosperity repeatedly in the six kāma-worlds. In human existences, he experienced the prosperity of a universal monarch many times, and also the prosperity of countless regional kingdoms. During the dispensation of Kassapa Bhagavā, he went forth and practiced the ascetic's duties. In the interim period, he wandered through deva and human realms. In this present Buddha-era, he was reborn in a wealthy family, attained understanding, listened to the Teacher's Dhamma discourse, gained faith, went forth, obtained upasampadā, took up a meditation subject, and by striving and exerting himself, he attained Arahantship not long after.
Cứ như vậy, suốt đời ngài đã cúng dường nhiều loại lễ vật như đèn, hương, hoa, nước hoa, v.v. Sau khi mệnh chung từ kiếp đó, ngài tái sinh vào cõi trời, hưởng thụ sự sung túc của chư thiên luân phiên ở sáu cõi dục giới. Ngài đã nhiều lần hưởng thụ sự sung túc của Chuyển Luân Thánh Vương và vô số lần hưởng thụ sự sung túc của vua chúa địa phương trong cõi người. Ngài đã xuất gia trong giáo pháp của Đức Thế Tôn Kassapa, thực hành đời sống Sa-môn. Trong khoảng thời gian giữa hai Đức Phật này, ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời Đức Phật hiện tại, ngài tái sinh vào một gia đình giàu có, khi đã trưởng thành, ngài nghe pháp của Đức Đạo Sư, phát sinh đức tin, xuất gia, thọ Cụ túc giới, rồi thọ nhận nghiệp xứ, tinh tấn tu tập và không lâu sau đã chứng đắc A-la-hán quả.
1. Evaṃ pattaarahattaphalo attano pubbakammaṃ saritvā somanassaṃ uppādetvā pubbacaritāpadānaṃ pakāsento nibbute lokanāthamhītiādimāha.
Having thus attained the fruit of Arahantship, he recalled his past kamma, generated joy, and wishing to reveal his past conduct (apadāna), he spoke the words "Nibbute lokanāthamhī" and so forth.
1. Sau khi chứng đắc A-la-hán quả như vậy, ngài nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, phát sinh niềm hoan hỷ và nói lên Apadāna về hạnh nghiệp quá khứ của mình, bắt đầu bằng câu Nibbute lokanāthamhi.
Tattha lokassa nātho padhānoti lokanātho, lokattayasāmīti attho.
Therein, the Lord of the world (lokassa nātho) is the foremost (padhāno), thus He is the World-Protector (lokanātho); the meaning is, He is the Lord of the three worlds.
Trong đó, Lokanātha có nghĩa là bậc chủ tể của thế gian, tức là bậc tối thượng, chủ nhân của ba cõi.
Lokanāthe siddhatthamhi nibbuteti sambandho.
The connection is: when the World-Protector Siddhattha attained Nibbāna.
Có nghĩa là khi Đức Lokanātha Siddhattha đã nhập Niết Bàn.
Vitthārite pāvacaneti pāvacane piṭakattaye vitthārite patthaṭe pākaṭeti attho.
"When the Teaching was widely spread" means when the three Piṭakas of the Teaching were widely spread, diffused, and made manifest.
Vitthārite pāvacane có nghĩa là khi giáo pháp, tức Tam Tạng kinh điển, đã được truyền bá rộng rãi và trở nên hiển lộ.
Bāhujaññamhi sāsaneti sikkhattayasaṅgahite buddhasāsane anekasatasahassakoṭikhīṇāsavasaṅkhātehi bahujanehi ñāte adhigateti attho.
"In the Sāsana known by many" means in the Buddha's Sāsana, which comprises the three trainings (sikkhattaya), known and attained by many beings, numbering hundreds of thousands and crores of Arahants.
Bāhujaññamhi sāsane có nghĩa là khi giáo pháp của Đức Phật, bao gồm ba học giới, đã được biết đến và chứng đắc bởi vô số trăm ngàn vạn vị A-la-hán.
2-3. Pasannacitto sumanoti tadā ahaṃ buddhassa dharamānakāle asampatto nibbute tasmiṃ devalokā cavitvā manussalokaṃ upapanno tassa bhagavato sārīrikadhātucetiyaṃ disvā pasannacitto saddhāsampayuttamano sundaramano ‘‘aho mamāgamanaṃ svāgamana’’nti sañjātapasādabahumāno ‘‘mayā nibbānādhigamāya ekaṃ puññaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā bhagavato cetiyasamīpe bhagavantaṃ uddissa hiraññasuvaṇṇaratanādīhi alaṅkaritvāva sīhāsanaṃ akāsi.
2-3. "With a serene mind, joyful" means: At that time, I, not yet born in the human realm during the Buddha's lifetime, was reborn in the human world after passing away from the deva realm when he had attained Nibbāna. Seeing the stūpa containing the bodily relics of that Blessed One, I became serene in mind, with a mind endowed with faith, a beautiful mind, thinking, "Oh, my arrival is a good arrival," and with great devotion and gladness, "I should perform a meritorious deed for the attainment of Nibbāna." Having thought thus, near the Blessed One's stūpa, dedicating it to the Blessed One, I constructed a lion-throne (sīhāsana) adorned with gold, silver, jewels, and so forth.
2-3. Pasannacitto sumano có nghĩa là, khi ấy, ta chưa tái sinh vào thời Đức Phật còn tại thế. Sau khi Ngài nhập Niết Bàn, ta chuyển sinh từ cõi trời và tái sinh vào cõi người. Khi nhìn thấy xá lợi tháp của Đức Thế Tôn, ta có tâm thanh tịnh, tâm ý tràn đầy đức tin và hoan hỷ, suy nghĩ: "Ôi, sự tái sinh của ta thật tốt đẹp!" Với niềm tin và sự tôn kính sâu sắc, ta nghĩ: "Ta nên làm một công đức để chứng đắc Niết Bàn." Rồi ta đã xây dựng một pháp tòa sư tử được trang hoàng bằng vàng, bạc, ngọc báu, v.v., dành cho Đức Thế Tôn ngay gần xá lợi tháp của Ngài.
Tatra nisinnassa pādaṭṭhapanatthāya pādapīṭhañca kāresi.
For placing the feet of one seated there, I also made a footstool.
Ngài cũng cho xây một bệ gác chân để vị ngồi trên pháp tòa có thể đặt chân.
Sīhāsanassa atemanatthāya tassupari gharañca kāresi.
To protect the lion-throne from moisture, I also built a pavilion over it.
Ngài cũng cho xây một mái nhà phía trên pháp tòa sư tử để che mưa nắng.
Tena vuttaṃ – ‘‘sīhāsanamakāsahaṃ…pe… gharaṃ tattha akāsaha’’nti.
Therefore, it was said: "I made a lion-throne... and a pavilion there."
Vì vậy, có câu: "sīhāsanamakāsahaṃ…pe… gharaṃ tattha akāsaha" (Ta đã xây pháp tòa sư tử... và ta đã xây một ngôi nhà ở đó).
Tena cittappasādenāti dharamānassa viya bhagavato sīhāsanaṃ mayā kataṃ, tena cittappasādena.
"By that mental serenity" means: I made a lion-throne for the Blessed One as if he were still alive; by that mental serenity.
Tena cittappasādenā có nghĩa là, ta đã xây pháp tòa sư tử như thể dành cho Đức Thế Tôn còn tại thế, do tâm thanh tịnh ấy.
Tusitaṃ upapajjahanti tusitabhavane upapajjinti attho.
"I was reborn in Tusita" means I was reborn in the Tusita realm.
Tusitaṃ upapajjaha có nghĩa là ta đã tái sinh vào cõi trời Tusita.
10. Tesattatimhito kappeti ito kappato tesattatikappe.
10. "In the seventy-third kappa" means in the seventy-third kappa from this kappa.
10. Tesattatimhito kappe có nghĩa là, trong kiếp thứ bảy mươi ba kể từ kiếp này.
Indanāmā tayo janāti indanāmakā tayo cakkavattirājāno ekasmiṃ kappe tīsu jātīsu indo nāma cakkavattī rājā ahosinti attho.
"Three persons named Inda" means three Cakkavatti kings named Inda. In one kappa, in three existences, there was a Cakkavatti king named Inda.
Indanāmā tayo janā có nghĩa là, ba vị vua Chuyển Luân Thánh Vương tên Indra đã xuất hiện trong ba kiếp khác nhau trong cùng một kiếp.
Dvesattatimhito kappeti ito dvesattatikappe.
"In the seventy-second kappa" means in the seventy-second kappa from this kappa.
Dvesattatimhito kappe có nghĩa là, trong kiếp thứ bảy mươi hai kể từ kiếp này.
Sumananāmakā tayo janā tikkhattuṃ cakkavattirājāno ahesuṃ.
Three persons named Sumana were Cakkavatti kings three times.
Ba người tên Sumana đã ba lần làm vua Chuyển Luân Thánh Vương.
Siddhatthassa bhagavatotiādikaṃ āyasmato ekatthambhadāyakatherassa apadānaṃ.
The Apadāna of the Venerable Ekatthambhadāyaka Thera begins with "When the Blessed One Siddhattha..."
Siddhatthassa bhagavato và những câu tương tự là Apadāna của Trưởng lão Ekatthambhadāyaka.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle vanakammiko hutvā ekasmiṃ vibhavasampanne kule nibbatto.
This Thera, too, having made aspirations under previous Buddhas and accumulating merits that were a strong support for liberation (vivaṭṭūpanissaya) in various existences, was reborn into a wealthy family as a forester during the time of the Blessed One Siddhattha.
Vị này cũng đã tạo công đức trong các vị Phật quá khứ, tích lũy những công đức là nhân duyên cho sự thoát ly sinh tử trong các kiếp khác nhau. Vào thời Đức Phật Siddhattha, vị này là một người làm nghề rừng và sinh ra trong một gia đình giàu có.
Tasmiṃ samaye sabbe saddhā pasannā upāsakā ekacchandā ‘‘bhagavato upaṭṭhānasālaṃ karomā’’ti dabbasambhāratthāya vanaṃ pavisitvā taṃ upāsakaṃ disvā ‘‘amhākaṃ ekaṃ thambhaṃ dethā’’ti yāciṃsu.
At that time, all the faithful and devoted lay followers, being of one mind, decided, "Let us build a service hall (upaṭṭhānasāla) for the Blessed One." They entered the forest to gather materials and, seeing that lay follower, requested, "Please give us a pillar."
Vào thời điểm đó, tất cả các cận sự nam có đức tin và lòng tịnh tín, đồng lòng nói: “Chúng ta hãy xây dựng một hội trường phục vụ (upaṭṭhānasāla) cho Đức Thế Tôn”. Họ đi vào rừng để tìm vật liệu và thấy vị cận sự nam đó, liền thỉnh cầu: “Xin hãy cho chúng tôi một cây cột”.
So taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘tumhe mā cintayitthā’’ti te sabbe uyyojetvā ekaṃ sāramayaṃ thambhaṃ gahetvā satthu dassetvā tesaṃyeva adāsi.
Hearing this, he said, "Do not worry," dismissed them all, took a solid pillar, showed it to the Teacher, and then gave it to them.
Nghe chuyện đó, vị ấy nói: “Các vị đừng lo lắng”. Vị ấy cho tất cả họ trở về, rồi lấy một cây cột bằng gỗ tốt, trình lên Đức Bổn Sư, và trao cho chính họ.
So teneva somanassajāto tadeva mūlaṃ katvā aññāni dānādīni puññāni katvā tato cuto devaloke nibbatto aparāparaṃ chasu kāmāvacaresu dibbasampattiyo anubhavitvā manussesu ca aggacakkavattisampattiṃ anekavāraṃ anubhavitvā asaṅkhyeyyaṃ padesarajjasampattiñca anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde saddhāsampanne ekasmiṃ kule nibbatto mātāpitūhi saddhiṃ bhagavato santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado kammaṭṭhānaṃ gahetvā manasikaronto nacirasseva arahā ahosi.
Having become joyful by that very deed, and making that the foundation, he performed other meritorious deeds such as generosity. Having passed away from that existence, he was reborn in the deva realm. Repeatedly experiencing divine enjoyments in the six kāma-worlds, and having experienced the supreme sovereignty of a Cakkavatti king many times among humans, and also having experienced immeasurable regional kingship, he was reborn in a family endowed with faith in this Buddha-era. With his parents, having heard the Dhamma in the presence of the Blessed One, he gained faith, went forth, obtained the upasampadā, took a meditation subject, and while reflecting, he became an Arahant not long after.
Do đó, vị ấy tràn đầy hoan hỷ, lấy công đức ấy làm gốc, thực hiện các công đức khác như bố thí, v.v. Sau khi chết từ kiếp đó, vị ấy tái sinh vào cõi trời, trải nghiệm các phước báu chư thiên trong sáu cõi Dục giới hết lần này đến lần khác. Vị ấy cũng trải nghiệm phước báu làm Chuyển Luân Vương tối thượng vô số lần trong cõi người, và phước báu làm vua chư hầu (padesarājja) vô số kiếp. Trong sự xuất hiện của Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra trong một gia đình có đức tin, cùng cha mẹ nghe Pháp từ Đức Thế Tôn, có được đức tin, xuất gia và thọ Cụ túc giới. Vị ấy thọ nhận đề mục thiền định và tinh cần tu tập, không lâu sau liền trở thành bậc A-la-hán.
13. So evaṃ pattaarahatto attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto pubbacaritāpadānaṃ pakāsento siddhatthassātiādimāha.
13. Having thus attained Arahantship, he recalled his past kamma and, filled with joy, he revealed his former conduct, saying, “Siddhatthassa” and so on.
13. Vị ấy, đã đạt được quả vị A-la-hán như vậy, nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, tràn đầy hoan hỷ, đã nói câu Siddhatthassa và những câu tương tự để tuyên bố Apadāna về hạnh nghiệp quá khứ của mình.
Tattha siddhatthassa bhagavato bhagyasampannassa sammāsambuddhassa.
There, Siddhatthassa Bhagavatō means of the Blessed One, the Perfectly Self-Enlightened One, endowed with glory.
Trong đó, Bhagavato của Đức Phật Siddhattha, vị Chánh Đẳng Giác đầy phước báu.
Mahāpūgagaṇoti mahāupāsakasamūho ahu ahosīti attho.
Mahāpūgagaṇo means a great assembly of lay followers. Ahu means existed.
Mahāpūgagaṇo có nghĩa là một nhóm lớn các cận sự nam ahu đã có mặt.
Saraṇaṃ gatā ca te buddhanti ‘‘buddhaṃ saraṇa’’nti gatā bhajiṃsu jāniṃsu vā te upāsakā.
“Saraṇaṃ gatā ca te buddha” means: those lay followers went to the Buddha as their refuge, or they revered, or they understood him.
Te Buddha saraṇaṃ gatā ca có nghĩa là các cận sự nam đó đã quy y Phật, đã phụng sự hoặc đã biết Phật là nơi nương tựa.
Tathāgataṃ saddahanti buddhaguṇaṃ attano cittasantāne ṭhapentīti attho.
“Tathāgataṃ saddahanti” means placing the Buddha's qualities in one's own mind-stream.
Tathāgataṃ saddahanti có nghĩa là họ đặt các phẩm chất của Đức Phật vào dòng tâm thức của mình.
Padumuttarassa bhagavatotiādikaṃ āyasmato nandattherassa apadānaṃ.
The Apadāna of Venerable Nanda Thera begins with “Padumuttarassa bhagavato”.
Padumuttarassa bhagavato và những câu tương tự là Apadāna của Trưởng lão Nanda.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare ekasmiṃ kule nibbattitvā viññutaṃ patto bhagavato santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ indriyesu guttadvārānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayaṃ taṃ ṭhānantaraṃ patthento bhagavato bhikkhusaṅghassa ca pūjāsakkārabahulaṃ mahādānaṃ pavattetvā ‘‘ahaṃ, bhante, anāgate tumhādisassa buddhassa evarūpo sāvako bhaveyya’’nti paṇidhānaṃ akāsi.
This Thera, too, having made aspirations under previous Buddhas and accumulated wholesome deeds conducive to release in various existences, was reborn in a certain family in the city of Haṃsavatī during the time of Padumuttara Bhagavā. Having attained discernment, he heard the Dhamma from the Buddha and saw the Teacher placing a certain bhikkhu in the foremost position among those with guarded sense-doors. Desiring that position for himself, he offered a great gift, abundant in reverence and homage, to the Bhagavā and the Saṅgha, and made the aspiration, "May I, venerable sir, in the future become such a disciple of a Buddha like you."
Vị này cũng đã tạo công đức trong các vị Phật quá khứ, tích lũy những công đức là nhân duyên cho sự thoát ly sinh tử trong các kiếp khác nhau. Vào thời Đức Phật Padumuttara, vị ấy sinh ra trong một gia đình ở thành phố Haṃsavatī, khi trưởng thành, nghe Pháp từ Đức Thế Tôn. Thấy Đức Bổn Sư đặt một Tỳ-kheo vào vị trí tối thượng trong số những người kiểm soát các căn, vị ấy tự mình mong muốn đạt được vị trí đó. Vị ấy đã thực hiện một đại thí cúng dường trọng thể đến Đức Thế Tôn và Tăng đoàn, rồi phát nguyện: “Bạch Thế Tôn, trong tương lai, con nguyện trở thành một đệ tử như Ngài, một vị Phật như Ngài”.
So tato paṭṭhāya devamanussesu saṃsaranto atthadassissa bhagavato kāle dhammatāya nāma nadiyā mahanto kacchapo hutvā nibbatto ekadivasaṃ satthāraṃ nadiṃ tarituṃ tīre ṭhitaṃ disvā sayaṃ bhagavantaṃ tāretukāmo satthu pādamūle nipajji.
From that time onwards, wandering through existences among devas and humans, he was reborn as a large tortoise in the river named Dhammatā during the time of Atthadassī Bhagavā. One day, seeing the Teacher standing on the bank to cross the river, he, wishing to help the Bhagavā cross, lay down at the Buddha's feet.
Từ đó trở đi, vị ấy luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật Atthadassī, vị ấy tái sinh làm một con rùa lớn trên sông tên là Dhammatā. Một ngày nọ, thấy Đức Bổn Sư đứng trên bờ để vượt sông, vị ấy muốn đưa Đức Thế Tôn qua sông, liền nằm phục dưới chân Đức Bổn Sư.
Satthā tassa ajjhāsayaṃ ñatvā piṭṭhiṃ abhiruhi.
The Teacher, knowing his intention, stepped onto his back.
Đức Bổn Sư biết được ý nguyện của vị ấy, liền bước lên lưng.
So haṭṭhatuṭṭho vegena sotaṃ chindanto sīghataraṃ paratīraṃ pāpesi.
Filled with joy and delight, he swiftly cut through the current and transported the Buddha to the other bank.
Vị ấy, tràn đầy hoan hỷ, nhanh chóng vượt qua dòng nước và đưa Đức Bổn Sư đến bờ bên kia một cách nhanh chóng.
Bhagavā tassa anumodanaṃ vadanto bhāviniṃ sampattiṃ kathetvā pakkāmi.
The Bhagavā, expressing His appreciation to him, spoke of his future attainment and then departed.
Đức Thế Tôn nói lời tùy hỷ với vị ấy, kể về phước báu sẽ đến trong tương lai, rồi rời đi.
So tena puññakammena sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ suddhodanamahārājassa aggamahesiyā mahāpajāpatigotamiyā kucchimhi nibbatto, tassa nāmaggahaṇadivase ñātisaṅghaṃ nandayanto jātoti ‘‘nando’’tveva nāmaṃ akaṃsu.
By that wholesome deed, he wandered solely in happy existences and, in this present Buddha era, was born in Kapilavatthu in the womb of Mahāpajāpatī Gotamī, the chief queen of King Suddhodana. On the day of his naming ceremony, he delighted his relatives, so they named him Nanda.
Do công đức đó, vị ấy luân hồi trong các cõi thiện giới (sugati) và trong sự xuất hiện của Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra trong bụng của Mahāpajāpatī Gotamī, chính hậu của Đại vương Suddhodana, ở Kapilavatthu. Vào ngày đặt tên, vì vị ấy đã làm cho dòng họ hoan hỷ, nên họ đặt tên là Nanda.
Tassa vayappattakāle bhagavā pavattitavaradhammacakko lokānuggahaṃ karonto anukkamena kapilavatthuṃ gantvā ñātisamāgame pokkharavassaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā vessantarajātakaṃ (jā. 2.22.1655 ādayo) kathetvā dutiyadivase piṇḍāya paviṭṭho ‘‘uttiṭṭhe nappamajjeyyā’’ti (dha. pa. 168) gāthāya pitaraṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā nivesanaṃ gantvā ‘‘dhammañcare sucarita’’nti (dha. pa. 169) gāthāya mahāpajāpatiṃ sotāpattiphale rājānaṃ sakadāgāmiphale patiṭṭhāpetvā tatiyadivase nandakumārassa abhisekagehapavesanaāvāhamaṅgalesu vattamānesu piṇḍāya pāvisi.
When he reached maturity, the Bhagavā, having set in motion the excellent Wheel of Dhamma and benefiting the world, gradually went to Kapilavatthu. At the gathering of relatives, He caused a rain of lotuses to fall, relating the Vessantara Jātaka, and on the second day, having entered for alms, He established His father in the fruit of Stream-entry with the verse “Utthiṭṭhe nappamajjeyyā”. Then, going to the palace, He established Mahāpajāpatī in the fruit of Stream-entry and the king in the fruit of Once-returning with the verse “Dhammañcare sucaritaṃ”. On the third day, while the ceremonies of Nanda Kumāra’s anointing, house-warming, and marriage were taking place, He entered for alms.
Khi Nanda trưởng thành, Đức Thế Tôn, sau khi chuyển Pháp luân tối thượng, đã làm lợi ích cho thế gian. Ngài tuần tự đến Kapilavatthu, tại buổi hội họp của quyến thuộc, Ngài đã thuyết giảng về Vessantarajātaka (jā. 2.22.1655 ādayo) dựa trên sự kiện mưa sen (pokkharavassa). Vào ngày thứ hai, Ngài đi khất thực, dùng kệ “uttiṭṭhe nappamajjeyyā” (dha. pa. 168) để an lập phụ vương vào quả vị Nhập Lưu. Sau đó, Ngài đến cung điện, dùng kệ “dhammañcare sucarita” (dha. pa. 169) để an lập Mahāpajāpatī vào quả vị Nhập Lưu và Đại vương vào quả vị Nhất Lai. Vào ngày thứ ba, khi các lễ đăng quang, nhập cung và thành hôn của Hoàng tử Nanda đang diễn ra, Ngài đi khất thực.
Satthā nandakumārassa hatthe pattaṃ datvā maṅgalaṃ vatvā tassa hatthato pattaṃ aggahetvāva vihāraṃ gato, taṃ pattahatthaṃ vihāraṃ āgataṃ anicchamānaṃyeva pabbājetvā tathāpabbājitattāyeva anabhiratiyā pīḷitaṃ ñatvā upāyena tassa taṃ anabhiratiṃ vinodesi.
The Teacher gave the alms-bowl to Nanda Kumāra's hand, spoke a blessing, and then went to the monastery without taking the bowl from his hand. Nanda, holding the bowl, came to the monastery, and the Teacher ordained him against his will. Knowing that he was afflicted by discontent due to being ordained in such a manner, the Teacher skillfully dispelled his discontent.
Đức Bổn Sư trao bát vào tay Hoàng tử Nanda, nói lời chúc phúc, rồi không nhận lại bát từ tay Hoàng tử mà đi về Tịnh xá. Hoàng tử Nanda, với bát trong tay, đi theo về Tịnh xá. Đức Bổn Sư đã cho vị ấy xuất gia dù vị ấy không muốn. Biết rằng vị ấy bị phiền não do sự không hoan hỷ vì đã xuất gia như vậy, Ngài đã dùng phương tiện để hóa giải sự không hoan hỷ đó.
So yoniso paṭisaṅkhāya vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
He reflected wisely, established vipassanā, and soon attained Arahantship.
Vị ấy đã quán xét một cách đúng đắn, phát triển thiền quán, và không lâu sau đã đạt được quả vị A-la-hán.
Thero puna divase bhagavantaṃ upasaṅkamitvā evamāha – ‘‘yaṃ me, bhante, bhagavā pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādānaṃ, muñcāmahaṃ, bhante, bhagavantaṃ etasmā paṭissavā’’ti.
The Thera then approached the Bhagavā the next day and said, "Venerable sir, the pledge the Bhagavā made to me for the attainment of five hundred celestial nymphs with pigeon-feet—I release the Bhagavā from that promise."
Trưởng lão vào ngày hôm sau đã đến gặp Đức Thế Tôn và bạch rằng: “Bạch Thế Tôn, điều mà Đức Thế Tôn đã bảo đảm cho con về việc có được năm trăm tiên nữ với đôi chân như chim bồ câu, bạch Thế Tôn, con xin giải thoát Đức Thế Tôn khỏi lời hứa đó”.
Bhagavāpi ‘‘yadeva te, nanda, anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, tadāhaṃ mutto etasmā paṭissavā’’ti āha.
The Bhagavā replied, "Indeed, Nanda, when your mind is liberated from the asavas without grasping, then I am released from that promise."
Đức Thế Tôn cũng nói: “Nanda, khi tâm của con được giải thoát khỏi các lậu hoặc mà không còn chấp thủ, thì khi đó Ta cũng được giải thoát khỏi lời hứa này”.
Athassa bhagavā savisesaṃ indriyesu guttadvārataṃ ñatvā taṃ guṇaṃ vibhāvento ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ indriyesu guttadvārānaṃ yadidaṃ nando’’ti (a. ni. 1.219, 230) indriyesu guttadvārabhāvena naṃ etadagge ṭhapesi.
Then, knowing his exceptional guardedness of the sense-doors, the Bhagavā, extolling that quality, placed him at the foremost position among those with guarded sense-doors, saying, “Bhikkhus, among my bhikkhu disciples who are guarded in their sense-doors, Nanda is the foremost.”
Khi ấy, Thế Tôn biết được sự đặc biệt trong việc hộ trì các căn của Tôn giả ấy, và để làm sáng tỏ phẩm chất đó, Ngài đã tuyên bố: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, người hộ trì các căn xuất sắc nhất chính là Nanda này” và đặt Tôn giả vào vị trí tối thượng (Etadagga) về phương diện hộ trì các căn.
Thero hi ‘‘indriyāsaṃvaraṃ nissāya imaṃ vippakāraṃ patto, tamahaṃ suṭṭhu niggaṇhissāmī’’ti ussāhajāto balavahirottappo tattha ca katādhikārattā indriyasaṃvare ukkaṃsapāramiṃ agamāsi.
Indeed, the Thera, having resolved, "I attained this predicament due to unguarded sense-doors; I will thoroughly restrain them," became eager and possessed great shame and fear, and having made aspirations in that regard, he reached the highest perfection in guarding the sense-doors.
Thật vậy, vị Trưởng lão đã đạt đến sự hoàn hảo tối thượng trong việc hộ trì các căn (indriyasaṃvara) vì đã nỗ lực mạnh mẽ với lòng hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi, nghĩ rằng: “Ta đã rơi vào tình trạng sai lầm này do không hộ trì các căn, ta sẽ chế ngự nó một cách triệt để,” và cũng vì đã tạo các Ba-la-mật (Pāramī) đặc biệt trong việc hộ trì các căn.
27. Evaṃ so etadaggaṭṭhānaṃ patvā attano pubbakammaṃ saritvā somanassappatto pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttarassa bhagavatotiādimāha.
27. Thus, having attained that foremost position, he recalled his past karma and, filled with joy, spoke the passage beginning with “Padumuttarassa bhagavato” to reveal his former deeds.
27. Như vậy, sau khi đạt được vị trí tối thượng (Etadagga), Tôn giả nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, vui mừng và kể lại tiền sự của mình, bắt đầu với câu Padumuttarassa bhagavato (Đức Thế Tôn Padumuttara).
Vatthaṃ khomaṃ mayā dinnanti khomaraṭṭhe jātaṃ vatthaṃ bhagavati cittappasādena gāravabahumānena mayā paramasukhumaṃ khomavatthaṃ dinnanti attho.
“Vatthaṃ khomaṃ mayā dinnaṃ” means: I gave an extremely fine linen cloth, a cloth produced in the Koma region, to the Bhagavā out of mental clarity, reverence, and great respect.
Vatthaṃ khomaṃ mayā dinnaṃ có nghĩa là: Với tâm hoan hỷ, lòng tôn kính và trọng vọng, tôi đã dâng cúng một tấm y vải khoma (vải lanh) cực kỳ tinh tế, được sản xuất ở xứ Khoma, lên Đức Thế Tôn.
Sayambhussāti sayameva bhūtassa jātassa ariyāya jātiyā nibbattassa.
“Sayambhussa” means: of one who is self-originated, self-born, arisen through the Noble birth.
Sayambhussa có nghĩa là: vị tự sinh, tự xuất hiện, được sinh ra từ dòng dõi thánh thiện (ariya jāti).
Mahesinoti mahante sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanakkhandhe esi gavesīti mahesi, tassa mahesino sayambhussa cīvaratthāya khomavatthaṃ mayā dinnanti sambandho.
“Mahesino” means: mahesi, one who seeks the great aggregates of sīla, samādhi, paññā, vimutti, and vimuttiñāṇadassana. The connection is: I gave a linen cloth for the robe of that Sayambhū, the great seer.
Mahesino có nghĩa là: vị tìm cầu (esi gavesī) các uẩn vĩ đại như giới (sīla), định (samādhi), tuệ (paññā), giải thoát (vimutti), và giải thoát tri kiến (vimuttiñāṇadassana). Có liên hệ là: tôi đã dâng cúng tấm y vải khoma cho Đức Sayambhū Mahesi ấy.
28. Taṃ me buddho viyākāsīti ettha tanti sāmyatthe upayogavacanaṃ, tassa vatthadāyakassa me dānaphalaṃ visesena akāsi kathesi buddhoti attho.
28. “Taṃ me buddho viyākāsī”. Here, “taṃ” is a dative case expressing ownership, meaning the Buddha declared in detail the fruit of that gift to me, the giver of the cloth. This is the meaning.
28. Trong câu Taṃ me buddho viyākāsī, từ taṃ là một từ chỉ sở hữu cách (sāmyatthe upayogavacanaṃ). Nghĩa là: Đức Phật đã đặc biệt tuyên bố, kể rõ quả báo của sự bố thí y phục của tôi, người đã dâng cúng y phục ấy.
Jalajuttamanāmakoti padumuttaranāmako.
“Jalajuttamanāmako” means: named Padumuttara.
Jalajuttamanāmako có nghĩa là: vị có tên là Padumuttara.
‘‘Jalaruttamanāyako’’tipi pāṭho, tassa jalamānānaṃ devabrahmānaṃ uttamanāyako padhānoti attho.
The reading “Jalaruttamanāyako” is also found, meaning the foremost leader among the shining devas and Brahmās. This is the meaning.
Cũng có bản đọc là “Jalaruttamanāyako”, có nghĩa là: vị lãnh đạo tối thượng (padhāna) của chư thiên và Phạm thiên đang tỏa sáng (jalamānaṃ).
Iminā vatthadānenāti iminā vatthadānassa nissandena tvaṃ anāgate hemavaṇṇo suvaṇṇavaṇṇo bhavissasi.
"By this gift of cloth": by the result of this gift of cloth, you will in the future be gold-colored, having the color of gold.
Iminā vatthadānenā có nghĩa là: do kết quả của sự bố thí y phục này, trong tương lai, ngươi sẽ hemavaṇṇo (có sắc vàng), tức là có màu sắc như vàng.
29. Dve sampattiṃ anubhotvāti dibbamanussasaṅkhātā dve sampattiyo anubhavitvā.
29. "Having experienced two attainments": having experienced the two attainments called divine and human.
29. Dve sampattiṃ anubhotvā có nghĩa là: sau khi hưởng thụ hai loại tài sản, tức là tài sản của chư thiên và loài người.
Kusalamūlehi coditoti kusalāvayavehi kusalakoṭṭhāsehi codito pesito, ‘‘tvaṃ iminā puññena satthu kulaṃ pasavāhī’’ti pesito viyāti attho.
"Impelled by wholesome roots": impelled, sent by the wholesome components, the wholesome portions, as if sent, "May you by this merit increase the Teacher's family."
Kusalamūlehi codito có nghĩa là: được thúc đẩy (codito pesito) bởi các phần tử thiện (kusalāvayavehi) hoặc các phần thiện (kusalakoṭṭhāsehi), như thể được sai khiến rằng: “Do công đức này, ngươi hãy làm cho dòng dõi của bậc Đạo sư phát triển.”
‘‘Gotamassa bhagavato kaniṭṭho tvaṃ bhavissasī’’ti byākāsīti sambandho.
The connection is that he declared: "You will be the younger brother of the Blessed One Gotama."
Có liên hệ là: Ngài đã tuyên bố rằng: “Ngươi sẽ là em trai của Đức Thế Tôn Gotama.”
30. Rāgaratto sukhasīloti kilesakāmehi ratto allīno kāyasukhacittasukhānubhavanasabhāvo.
30. "Attached by passion, of pleasant habit": attached, clinging by defiling sensual pleasures, having the nature of experiencing bodily pleasure and mental pleasure.
30. Rāgaratto sukhasīlo có nghĩa là: vị bị tham ái (kilesakāmehi) trói buộc, dính mắc, và có thói quen hưởng thụ sự an lạc thân thể và tâm trí.
Kāmesu gedhamāyutoti vatthukāmesu gedhasaṅkhātāya taṇhāya āyuto yojitoti attho.
"Afflicted by greed for sensual objects": afflicted, yoked by craving, called greed, for material sensual objects.
Kāmesu gedhamāyuto có nghĩa là: bị ràng buộc (āyuto yojito) bởi lòng tham (gedhasaṅkhātāya taṇhāya) đối với các đối tượng dục vọng (vatthukāmesu).
Buddhena codito santo, tadā tvanti yasmā kāmesu gedhito, tadā tasmā tvaṃ attano bhātukena gotamabuddhena codito pabbajjāya uyyojito tassa santike pabbajissasīti sambandho.
"Being exhorted by the Buddha, then you": because you are greedy for sensual pleasures, therefore, you, being exhorted and urged to ordination by your brother, the Buddha Gotama, will ordain in his presence—this is the connection.
Buddhena codito santo, tadā tvaṃ có liên hệ là: vì ngươi tham đắm các dục vọng, tadā (lúc ấy) ngươi sẽ được Đức Phật Gotama, anh trai của ngươi, thúc giục xuất gia (pabbajjāya uyyojito), và ngươi sẽ xuất gia dưới sự hướng dẫn của Ngài.
Padumuttaro nāma jinotiādikaṃ āyasmato cūḷapanthakattherassa apadānaṃ.
The Apadāna of the Venerable Cūḷapanthaka Thera begins with "The Conqueror named Padumuttara."
Apadāna của Tôn giả Cūḷapanthaka bắt đầu với câu Padumuttaro nāma jino (Đức Phật tên Padumuttara).
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle yadettha aṭṭhuppattivasena vattabbaṃ, taṃ aṭṭhakanipāte mahāpanthakavatthusmiṃ (theragā. 510 ādayo) vuttameva.
He, too, having performed meritorious deeds in previous Buddha-periods and having accumulated merits that were conditions for the cessation of rebirth in various existences, what is to be said about the origination of his story during the time of the Blessed One Padumuttara, has already been stated in the Aṭṭhakanipāta regarding Mahāpanthaka's story.
Vị này cũng đã tạo các Ba-la-mật (Adhikāra) dưới các Đức Phật quá khứ, tích lũy các công đức là nhân duyên cho sự giải thoát (vivaṭṭūpanissayāni puññāni) trong các đời khác nhau. Những gì cần nói về sự kiện xảy ra vào thời Đức Thế Tôn Padumuttara đã được kể trong câu chuyện về Mahāpanthaka trong tập Aṭṭhakanipāta.
Ayaṃ pana viseso – mahāpanthakatthero arahattaṃ patvā phalasamāpattisukhena vītināmento cintesi – ‘‘kathaṃ nu kho sakkā cūḷapanthakampi imasmiṃ sukhe patiṭṭhāpetu’’nti.
However, this is the distinction: Mahāpanthaka Thera, having attained arahantship and passing his time in the bliss of fruition-attainment, considered: "How might I establish Cūḷapanthaka also in this bliss?"
Tuy nhiên, có một điểm khác biệt: Trưởng lão Mahāpanthaka, sau khi chứng A-la-hán và an trú trong sự an lạc của quả vị (phalasamāpattisukhena), đã suy nghĩ: “Làm sao để Cūḷapanthaka cũng có thể an trú trong sự an lạc này?”
So attano ayyakaṃ dhanaseṭṭhiṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘sace, mahāseṭṭhi, anujānātha, ahaṃ cūḷapanthakaṃ pabbājeyya’’nti.
So he approached his grandfather, the wealthy householder (Dhanaseṭṭhi), and said: "If, great householder, you give permission, I would ordain Cūḷapanthaka."
Vì vậy, Ngài đến gặp ông nội của mình là phú hộ Dhana và nói: “Nếu đại phú hộ cho phép, con sẽ cho Cūḷapanthaka xuất gia.”
‘‘Pabbājetha, bhante’’ti.
"Please ordain him, Venerable Sir," he said.
“Bạch Đại đức, xin hãy cho xuất gia.”
Thero taṃ pabbājesi.
The elder ordained him.
Vị Trưởng lão đã cho Cūḷapanthaka xuất gia.
So dasasu sīlesu patiṭṭhito bhātu santike –
He, established in the ten precepts, in the presence of his brother—
Sau khi an trú trong mười giới (dasasu sīlesu), Tôn giả đã học thuộc lòng bài kệ này từ anh trai mình:
Gāthaṃ uggaṇhanto catūhi māsehi uggahetuṃ nāsakkhi, gahitampi hadaye na tiṭṭhati.
—while learning this verse, he could not master it in four months, and what he had learned would not stay in his heart.
Tôn giả đã không thể học thuộc lòng bài kệ ấy trong bốn tháng, và dù có học thuộc, nó cũng không lưu lại trong tâm trí.
Atha naṃ mahāpanthako, ‘‘cūḷapanthaka, tvaṃ imasmiṃ sāsane abhabbo, catūhi māsehi ekaṃ gāthampi gahetuṃ na sakkosi, pabbajitakiccaṃ pana tvaṃ kathaṃ matthakaṃ pāpessasi, nikkhama ito’’ti so therena paṇāmiko dvārakoṭṭhakasamīpe rodamāno aṭṭhāsi.
Then Mahāpanthaka said to him: "Cūḷapanthaka, you are incapable in this Dispensation. You cannot learn even one verse in four months. How will you bring the task of a monastic to completion? Depart from here!" Being dismissed by the elder, he stood weeping near the monastery gate.
Khi ấy, Trưởng lão Mahāpanthaka nói với Cūḷapanthaka: “Này Cūḷapanthaka, ngươi không thích hợp với giáo pháp này. Ngươi không thể học thuộc một bài kệ trong bốn tháng, vậy làm sao ngươi có thể hoàn thành công việc của một người xuất gia? Hãy rời khỏi đây!” Vì thế, Cūḷapanthaka bị Trưởng lão đuổi đi, đứng khóc gần cổng tu viện.
Tena ca samayena satthā jīvakambavane viharati.
At that time, the Teacher was residing in Jīvaka's mango grove.
Vào thời điểm đó, Đức Đạo Sư đang trú tại vườn xoài Jīvaka.
Atha jīvako purisaṃ pesesi – ‘‘gaccha, pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ satthāraṃ nimantehī’’ti.
Then Jīvaka sent a man, saying: "Go, invite the Teacher with five hundred bhikkhus."
Bấy giờ, Jīvaka sai một người: “Hãy đi, mời Đức Đạo Sư cùng năm trăm Tỳ-khưu.”
Tena ca samayena āyasmā mahāpanthako bhattuddesako hoti.
At that time, the Venerable Mahāpanthaka was the dispenser of food.
Vào thời điểm đó, Tôn giả Mahāpanthaka là người chỉ định thức ăn (bhattuddesako).
So ‘‘pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ bhikkhaṃ paṭicchathā’’ti vutto ‘‘cūḷapanthakaṃ ṭhapetvā sesānaṃ paṭicchāmī’’ti āha.
When told, "Please accept alms for five hundred bhikkhus," he said, "I will accept for the others, excluding Cūḷapanthaka."
Khi được nói: “Xin hãy nhận thức ăn cho năm trăm Tỳ-khưu,” Ngài đáp: “Tôi sẽ nhận cho các vị còn lại, trừ Cūḷapanthaka.”
Taṃ sutvā cūḷapanthako bhiyyosomattāya domanassappatto ahosi.
Hearing that, Cūḷapanthaka became even more distressed.
Nghe vậy, Cūḷapanthaka càng thêm sầu não.
Satthā tassa cittakkhedaṃ ñatvā ‘‘cūḷapanthako mayā katena upāyena bujjhissatī’’ti tassa avidūraṭṭhāne attānaṃ dassetvā ‘‘kiṃ, panthaka, rodasī’’ti pucchi.
The Teacher, knowing his mental anguish, thought, "Cūḷapanthaka will awaken by the method I employ," and showing himself not far from him, asked, "Panthaka, why are you weeping?"
Đức Đạo Sư biết được nỗi buồn trong tâm của Tôn giả, nghĩ: “Cūḷapanthaka sẽ giác ngộ bằng phương tiện do Ta tạo ra,” rồi hiện thân không xa Tôn giả và hỏi: “Này Panthaka, sao con lại khóc?”
‘‘Bhātā maṃ, bhante, paṇāmetī’’ti āha.
He replied, "My brother, Venerable Sir, is dismissing me."
Tôn giả đáp: “Bạch Thế Tôn, anh con đã đuổi con đi.”
‘‘Panthaka, mā cintayi, mama sāsane tuyhaṃ pabbajjā, ehi imaṃ gahetvā ‘rajoharaṇaṃ, rajoharaṇa’nti manasi karohī’’ti iddhiyā suddhaṃ coḷakkhaṇḍaṃ abhisaṅkharitvā adāsi.
"Panthaka, do not worry. Your ordination is in my Dispensation. Come, take this and contemplate 'dust-rag, dust-rag' in your mind." Saying this, he created a clean piece of cloth by psychic power and gave it to him.
Đức Đạo Sư nói: “Này Panthaka, đừng lo lắng. Sự xuất gia của con là trong giáo pháp của Ta. Hãy đến đây, cầm lấy cái này và quán niệm ‘rajoharaṇaṃ, rajoharaṇaṃ’ (khăn lau bụi, khăn lau bụi).” Ngài dùng thần thông biến ra một mảnh vải sạch và trao cho Tôn giả.
So satthārā dinnaṃ coḷakkhaṇḍaṃ ‘‘rajoharaṇaṃ, rajoharaṇa’’nti hatthena parimajjanto nisīdi.
Taking the piece of cloth given by the Teacher, he sat rubbing it with his hand, thinking, "dust-rag, dust-rag."
Tôn giả cầm mảnh vải do Đức Đạo Sư ban, ngồi xuống và xoa bóp nó bằng tay, quán niệm “rajoharaṇaṃ, rajoharaṇaṃ.”
Tassa taṃ parimajjantassa kiliṭṭhadhātukaṃ jātaṃ, puna parimajjantassa ukkhaliparipuñchanasadisaṃ jātaṃ.
As he rubbed it, it became soiled, and then as he rubbed it again, it became like wiping a pot.
Khi Tôn giả xoa bóp, mảnh vải trở nên dơ bẩn; khi xoa bóp thêm nữa, nó trở nên như cái giẻ lau nồi.
So ñāṇaparipākattā evaṃ cintesi – ‘‘idaṃ coḷakkhaṇḍaṃ pakatiyā parisuddhaṃ, imaṃ upādiṇṇakasarīraṃ nissāya kiliṭṭhaṃ aññathā jātaṃ, tasmā aniccaṃ yathāpetaṃ, evaṃ cittampī’’ti khayavayaṃ paṭṭhapetvā tasmiṃyeva nimitte jhānāni nibbattetvā jhānapādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
Being ripe in wisdom, he thought, "This piece of cloth is naturally clean, but due to this body (sustained by clinging), it has become soiled and changed. Therefore, just as this is impermanent, so too is the mind." Establishing the rise and fall of phenomena based on that very sign, he developed jhāna, made jhāna his foundation, began vipassanā, and attained arahantship along with the four analytical knowledges (paṭisambhidā).
Do trí tuệ đã chín muồi, Tôn giả suy nghĩ: “Mảnh vải này vốn dĩ trong sạch, nhưng vì nương vào thân thể do chấp thủ này mà nó trở nên dơ bẩn, biến đổi. Do đó, nó vô thường. Cũng như vậy, tâm cũng vô thường.” Tôn giả thiết lập sự hoại diệt (khayavayaṃ), phát triển các thiền định trên chính tướng ấy, lấy thiền định làm nền tảng, rồi phát triển tuệ quán (vipassanā), và chứng A-la-hán cùng với các Tứ Vô Ngại Giải (paṭisambhidā).
Arahattapattassevassa tepiṭakaṃ pañcābhiññā ca āgamiṃsu.
As soon as he attained arahantship, the Tipiṭaka and the five supernormal powers (abhiññā) came to him.
Khi Tôn giả vừa chứng A-la-hán, Tam Tạng Kinh Điển và Ngũ Thần Thông (pañcābhiññā) cũng tự nhiên hiện rõ trong tâm Ngài.
Satthā ekūnehi pañcabhikkhusatehi saddhiṃ gantvā jīvakassa nivesane paññatte āsane nisīdi.
The Teacher went with four hundred and ninety-nine bhikkhus and sat on the prepared seat in Jīvaka's residence.
Đức Bổn Sư cùng với bốn trăm chín mươi chín vị Tỳ-khưu (năm trăm vị Tỳ-khưu trừ một vị) đã đi đến và an tọa trên chỗ ngồi đã được sắp đặt tại nhà của Jīvaka.
Cūḷapanthako pana attano bhikkhāya appaṭicchitattā eva na gato.
Cūḷapanthaka, however, did not go because alms had not been accepted for him.
Còn tôn giả Cūḷapanthaka đã không đi đến, chỉ vì món khất thực của mình không được chấp nhận.
Jīvako yāguṃ dātuṃ ārabhi.
Jīvaka began to offer gruel.
Jīvaka bắt đầu dâng cháo.
Satthā hatthena pattaṃ pidahi.
The Teacher covered his bowl with his hand.
Đức Bổn Sư lấy tay che bát lại.
‘‘Kasmā, bhante, na gaṇhathā’’ti vutte ‘‘vihāre eko bhikkhu atthi, jīvakā’’ti.
When asked, "Why do you not accept it, Venerable Sir?", he said, "There is one bhikkhu in the monastery, Jīvaka."
Khi được hỏi: “Bạch Ngài, vì sao Ngài không thọ nhận?”, Ngài đáp: “Này Jīvaka, có một vị Tỳ-khưu đang ở tại tu viện.”
So purisaṃ pesesi – ‘‘gaccha, bhaṇe, vihāre nisinnaṃ ayyaṃ gahetvā ehī’’ti.
So he sent a man, saying, "Go, fellow, fetch the Venerable One sitting in the monastery."
Ông bèn sai một người: “Này anh, hãy đi đến, thỉnh vị Tôn giả đang ngồi tại tu viện về đây!”
Cūḷapanthakattheropi rūpena kiriyāya ca ekampi ekena asadisaṃ bhikkhusahassaṃ nimminitvā nisīdi.
Venerable Cūḷapanthaka, meanwhile, created a thousand bhikkhus, each unlike the other in appearance and demeanor, and sat down.
Tôn giả Trưởng lão Cūḷapanthaka đã hóa hiện một ngàn vị Tỳ-khưu, mỗi vị có hình dáng và oai nghi không giống nhau, rồi an tọa.
So puriso vihāre bhikkhūnaṃ bahubhāvaṃ disvā gantvā jīvakassa kathesi – ‘‘imasmā bhikkhusaṅghā vihāre bhikkhusaṅgho bahutaro, pakkositabbaṃ ayyaṃ na jānāmī’’ti.
The man saw the great number of bhikkhus in the monastery, returned, and reported to Jīvaka: "There are more bhikkhus in the monastery than in this assembly, I do not know which Venerable One to call."
Người ấy thấy số lượng Tỳ-khưu quá đông tại tu viện, bèn trở về thưa với Jīvaka: “Số lượng Tỳ-khưu tại tu viện đông hơn cả Tăng chúng này, tôi không biết phải thỉnh vị Tôn giả nào.”
Jīvako satthāraṃ pucchi – ‘‘ko nāmo, bhante, vihāre nisinno bhikkhū’’ti?
Jīvaka asked the Teacher: "What is the name of the bhikkhu sitting in the monastery, Venerable Sir?"
Jīvaka hỏi Đức Bổn Sư: “Bạch Ngài, vị Tỳ-khưu đang ngồi tại tu viện tên là gì?”
‘‘Cūḷapanthako nāma, jīvakā’’ti.
"He is named Cūḷapanthaka, Jīvaka," he said.
“Này Jīvaka, tên là Cūḷapanthaka.”
‘‘Gaccha, bhaṇe, ‘cūḷapanthako nāma kataro’ti pucchitvā taṃ ānehī’’ti.
"Go, fellow, ask 'Who is Cūḷapanthaka?' and bring him."
“Này anh, hãy đi đến hỏi: ‘Vị nào tên là Cūḷapanthaka?’, rồi đưa vị ấy về đây!”
So vihāraṃ gantvā ‘‘cūḷapanthako nāma kataro, bhante’’ti pucchi.
He went to the monastery and asked, "Venerable sirs, who is Cūḷapanthaka by name?"
Người ấy đi đến tu viện và hỏi: “Bạch các Ngài, vị nào tên là Cūḷapanthaka?”
‘‘Ahaṃ cūḷapanthako, ahaṃ cūḷapanthako’’ti ekappahārena bhikkhusahassampi kathesi.
"I am Cūḷapanthaka, I am Cūḷapanthaka," a thousand monks said simultaneously.
Cùng một lúc, cả ngàn vị Tỳ-khưu đều đáp: “Tôi là Cūḷapanthaka, tôi là Cūḷapanthaka.”
So punāgantvā taṃ pavattiṃ jīvakassa ārocesi jīvako paṭividdhasaccattā ‘‘iddhimā maññe, ayyo’’ti nayato ñatvā ‘‘gaccha, bhaṇe, paṭhamaṃ kathentaṃ ayyameva ‘tumhe satthā pakkosatī’ti vatvā cīvarakaṇṇe gaṇhāhī’’ti āha.
He returned again and reported that matter to Jīvaka. Jīvaka, knowing by proper means due to his penetration of the Noble Truths, "This venerable one, I think, is endowed with psychic power," said, "Go, my friend, and holding the corner of his robe, tell only that venerable one who speaks first, 'The Teacher is calling you.'"
Người ấy trở về thuật lại sự việc đó cho Jīvaka. Jīvaka, vì đã thấu hiểu Tứ Diệu Đế, biết rằng “chắc hẳn vị Tôn giả ấy có thần thông,” nên nói: “Này anh, hãy đi đến, nói với vị Tôn giả đầu tiên lên tiếng rằng ‘Đức Bổn Sư thỉnh Ngài,’ rồi nắm lấy vạt y của vị ấy!”
So vihāraṃ gantvā tathā akāsi.
He went to the monastery and did so.
Người ấy đi đến tu viện và làm như vậy.
Tāvadeva nimmitabhikkhū antaradhāyiṃsu.
Immediately, the created monks disappeared.
Ngay lúc đó, các vị Tỳ-khưu hóa hiện liền biến mất.
So theraṃ gahetvā agamāsi.
He took the elder and went.
Người ấy thỉnh vị Trưởng lão đi theo.
Satthā tasmiṃ khaṇe yāguñca khajjakādibhedañca paṭiggaṇhi.
At that moment, the Teacher accepted rice gruel and various kinds of hard foods.
Đức Bổn Sư liền thọ nhận cháo và các loại thức ăn cứng khác vào lúc đó.
Katabhattakicco bhagavā āyasmantaṃ cūḷapanthakaṃ āṇāpesi ‘‘anumodanaṃ karohī’’ti.
Having finished his meal, the Blessed One commanded the Venerable Cūḷapanthaka, "Recite the anumodanā."
Sau khi đã hoàn tất bữa ăn, Đức Thế Tôn ra lệnh cho Tôn giả Cūḷapanthaka: “Hãy làm lễ tùy hỷ!”
So pabhinnapaṭisambhido sineruṃ gahetvā mahāsamuddaṃ manthento viya tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ saṅkhobhento satthu ajjhāsayaṃ gaṇhanto anumodanaṃ akāsi.
Being endowed with the four analytical knowledges (paṭisambhida), he performed the anumodanā, shaking the Tipiṭaka of the Buddha's word as if taking Mount Sineru and churning the great ocean, grasping the Teacher's intent.
Tôn giả ấy, với Tứ Vô Ngại Giải đã phát sinh, như cầm núi Sineru mà khuấy động đại dương, đã khuấy động Tam Tạng Phật Ngôn, nắm bắt ý muốn của Đức Bổn Sư, và làm lễ tùy hỷ.
Dasabale bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ gate dhammasabhāyaṃ kathā udapādi ‘aho buddhānaṃ ānubhāvo, yatra hi nāma cattāro māse ekagāthaṃ gahetuṃ asakkontampi lahukena khaṇeneva evaṃ mahiddhikaṃ akaṃsū’ti, tathā hi jīvakassa nivesane nisinno bhagavā ‘evaṃ cūḷapanthakassa cittaṃ samāhitaṃ, vīthipaṭipannā vipassanā’ti ñatvā yathānisinnoyeva attānaṃ dassetvā, ‘panthaka, nevāyaṃ pilotikā kiliṭṭhā rajānukiṇṇā, ito pana aññopi ariyassa vinaye saṃkileso rajo’ti dassento –
When the Ten-Powered One, having finished His meal, had gone to the monastery, a discussion arose in the Dhamma hall: "Oh, the power of the Buddhas! How they made a monk who could not learn a single verse in four months so greatly powerful in an instant!" Indeed, the Blessed One, sitting in Jīvaka's house, knowing, "Thus Cūḷapanthaka's mind is concentrated, and his insight has entered the path," revealed Himself just as He was seated and, wishing to show, "Panthaka, this piece of cloth is not truly defiled with dust; there is another defilement, another dust, in the noble discipline," He spoke these three verses:
Khi Đức Thập Lực đã dùng bữa xong và về tu viện, một cuộc đàm luận đã khởi lên trong Pháp đường: “Ôi! Thần thông của chư Phật thật phi thường! Ngài đã khiến một vị Cūḷapanthaka, người mà trong bốn tháng không thể học thuộc một bài kệ, trở thành một vị đại thần thông như vậy chỉ trong một khoảnh khắc ngắn ngủi.” Thật vậy, Đức Thế Tôn đang ngồi tại nhà của Jīvaka, biết rằng “tâm của Cūḷapanthaka đã an định như vậy, thiền quán đã đi đúng đường,” bèn hiện thân như đang ngồi đó và dạy rằng: “Này Panthaka, miếng vải này không phải là dơ bẩn hay dính đầy bụi bặm, mà còn có một thứ bụi bặm khác, một sự ô nhiễm khác trong giới luật của bậc Thánh,” và Ngài đã thuyết ba bài kệ sau:
Imā tisso gāthāyo abhāsi.
At the conclusion of the verses, Cūḷapanthaka attained Arahatship together with the analytical knowledges (paṭisambhidā).
Ngài đã thuyết ba bài kệ này.
Gāthāpariyosāne cūḷapanthako sahapaṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇīti.
Hearing the conversation of those bhikkhus, the Teacher came, sat on the Buddha's seat, and asked, "What are you talking about, bhikkhus?" When they said, "This, venerable sir," He said, "Bhikkhus, Cūḷapanthaka has now received a supramundane inheritance by standing in my admonition; formerly, he received a mundane inheritance." Being requested by them, He narrated the Cūḷaseṭṭhi Jātaka.
Khi bài kệ kết thúc, Cūḷapanthaka đã chứng đắc A-la-hán quả cùng với Tứ Vô Ngại Giải.
Satthā tesaṃ bhikkhūnaṃ kathāsallāpaṃ sutvā āgantvā buddhāsane nisīditvā ‘‘kiṃ vadetha, bhikkhave’’ti pucchitvā ‘‘imaṃ nāma, bhante’’ti vutte ‘‘bhikkhave, cūḷapanthakena idāni mayhaṃ ovāde ṭhatvā lokuttharadāyajjaṃ laddhaṃ, pubbe pana lokiyadāyajjaṃ laddha’’nti vatvā tehi yācito cūḷaseṭṭhijātakaṃ (jā. 1.1.4) kathesi.
Later, the Teacher, surrounded by the assembly of noble ones, seated on the Dhamma throne, placed him in the foremost position among the bhikkhus who create mind-made bodies and are skilled in the mind's freedom.
Đức Bổn Sư nghe cuộc đàm luận của các vị Tỳ-khưu, bèn đi đến, an tọa trên Phật tòa và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, các ông đang nói gì vậy?” Khi được thưa: “Bạch Ngài, chúng con đang nói về điều này,” Ngài đáp: “Này các Tỳ-khưu, bây giờ Cūḷapanthaka đã đạt được di sản siêu thế nhờ an trú trong lời giáo huấn của Ta, còn trước đây thì đạt được di sản thế gian.” Sau đó, được các vị Tỳ-khưu thỉnh cầu, Ngài đã kể Chuyện Tiền Thân Cūḷaseṭṭhi.
Aparabhāge naṃ satthā ariyagaṇaparivuto dhammāsane nisinno manomayaṃ kāyaṃ abhinimminantānaṃ bhikkhūnaṃ cetovivaṭṭakusalānañca aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Later, the Teacher, surrounded by the assembly of noble ones, sat on the Dhamma seat and placed him in the foremost position among the bhikkhus who could create mind-made bodies and who were skilled in mental transformations.
Về sau, Đức Bổn Sư, được bao quanh bởi chúng Thánh, an tọa trên Pháp tòa, đã tôn ông lên vị trí tối thượng trong số các Tỳ-khưu có khả năng hóa hiện thân do ý tạo và thiện xảo trong việc xoay chuyển tâm.
35. Evaṃ so pattaetadaggaṭṭhāno attano pubbakammaṃ saritvā pītisomanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttaro nāma jinotiādimāha.
Having thus attained this foremost position (etadagga), he recalled his past karma and, out of joy and happiness, declared his past deeds, beginning with "There was a Victor named Padumuttara."
35. Như vậy, vị đã đạt được địa vị tối thượng (Etadagga) đó, nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, đã nói lên đoạn tự thuật về hành trạng quá khứ với niềm hoan hỷ và an lạc, bắt đầu bằng câu Đức Phật tên Padumuttara.
Tattha purimapadadvayaṃ vuttatthameva.
Here, the first two words have the same meaning as explained.
Trong đó, hai từ đầu đã được giải thích.
Gaṇamhā vūpakaṭṭho soti so padumuttaro nāma satthā gaṇamhā mahatā bhikkhusamūhato vūpakaṭṭho visuṃ bhūto vivekaṃ upagato.
Gaṇamhā vūpakaṭṭho so: That Teacher named Padumuttara, having withdrawn from the assembly, from the great multitude of bhikkhus, having become separated, resorted to seclusion.
Gaṇamhā vūpakaṭṭho so có nghĩa là Đức Bổn Sư Padumuttara ấy đã tách biệt khỏi chúng Tăng, khỏi đại chúng Tỳ-khưu, trở nên riêng biệt, và đạt đến sự độc cư.
Tadā mama tāpasakāle himavante himālayapabbatasamīpe vasi vāsaṃ kappesi, catūhi iriyāpathehi vihāsīti attho.
Tadā (at that time) in my ascetic period, himavante (in the Himālaya region), near the Himālaya mountain, vasi (He dwelt), meaning He stayed maintaining the four postures.
Tadā vào thời ta còn là đạo sĩ, himavante tại vùng lân cận núi Hy Mã Lạp Sơn, vasi có nghĩa là Ngài đã an trú, đã sống với bốn oai nghi.
36. Ahampi…pe… tadāti yadā so bhagavā himavantaṃ upagantvā vasi, tadā ahampi himavantasamīpe kataassame ā samantato kāyacittapīḷāsaṅkhātā parissayā samanti etthāti assamoti laddhanāme araññāvāse vasāmīti sambandho.
Ahampi…pe… tadā: When that Blessed One went to the Himālaya and dwelt there, at that time I also dwelt in a forest abode, called assamo (hermitage), where the dangers in the form of physical and mental afflictions subside, having made a hermitage near the Himālaya. This is the connection.
36. Ahampi…pe… tadā có nghĩa là khi Đức Thế Tôn ấy đi đến và an trú tại Hy Mã Lạp Sơn, lúc đó ta cũng an trú tại một am thất được dựng lên gần Hy Mã Lạp Sơn, một nơi ẩn cư trong rừng được gọi là assamo (am thất), nơi mà các hiểm nguy gây khổ thân và tâm đều được xoa dịu. Acirāgataṃ mahāvīraṃ có nghĩa là ta đã đến gần Đức Thế Tôn, bậc đại anh hùng, bậc dẫn dắt thế gian, người vừa mới đến, tức là ta đã đến ngay khi Ngài vừa đặt chân đến.
Acirāgataṃ mahāvīranti aciraṃ āgataṃ mahāvīriyavantaṃ lokanāyakaṃ padhānaṃ taṃ bhagavantaṃ upesinti sambandho, āgatakkhaṇeyeva upāgaminti attho.
Acirāgataṃ mahāvīraṃ: I approached that Blessed One, the great hero, the leader of the world, who had arrived not long ago. The meaning is that I approached immediately upon his arrival.
Nơi đây, các hiểm nguy gây khổ thân và tâm đều được xoa dịu, do đó được gọi là assamo (am thất), ta đã an trú tại nơi ẩn cư trong rừng đó. Acirāgataṃ mahāvīraṃ có nghĩa là ta đã đến gần Đức Thế Tôn, bậc đại anh hùng, bậc dẫn dắt thế gian, người vừa mới đến, tức là ta đã đến ngay khi Ngài vừa đặt chân đến.
45. Pakāsite pāvacaneti tena bhagavato sakalapiṭakattaye pakāsite dīpite manussattaṃ manussajātiṃ labhissati upapajjissati.
Pakāsite pāvacane: When the Dhamma of that Blessed One, the entirety of the Tipiṭaka, is revealed and taught, he will labhissati (obtain) human birth, he will be reborn as a human.
45. Pakāsite pāvacane có nghĩa là trong giáo pháp được Đức Thế Tôn ấy tuyên bố và giảng giải trong toàn bộ Tam Tạng, vị ấy sẽ manussattaṃ labhissati (đạt được) sự tái sinh làm người.
Manomayamhi kāyamhīti manena jhānacittena nibbattoti manomayo, yathā cittaṃ pavattati, tathā kāyaṃ pavatteti cittagatikaṃ karotīti attho.
Manomayamhi kāyamhī: "Manomaya" means "mind-made," created by the mind, by the jhāna-mind; it means one who causes the body to move as the mind moves, making it follow the mind's will.
Manomayamhi kāyamhī có nghĩa là thân do ý tạo, tức là do tâm thiền định tạo ra; như tâm vận hành, thân cũng vận hành theo, làm cho thân theo ý muốn của tâm.
Tamhi manomaye kāyamhi so tāpaso cūḷapanthako nāma hutvā uttamo aggo bhavissatīti attho.
In that mind-made body, that ascetic will become Cūḷapanthaka by name, and he will be supreme and foremost. This is the meaning.
Trong thân do ý tạo ấy, vị đạo sĩ ấy sẽ trở thành Cūḷapanthaka, một vị tối thượng và xuất chúng.
Sesaṃ heṭṭhā vuttattā uttānattā ca suviññeyyameva.
The rest is easily understood, having been stated below and being evident.
Phần còn lại, vì đã được giải thích ở trên và vì ý nghĩa rõ ràng, nên rất dễ hiểu.
Nibbute lokanāthamhītiādikaṃ āyasmato pilindavacchattherassa apadānaṃ.
The Apadāna of the Venerable Thera Pilindavaccha begins with the words, "When the Lord of the world had attained Nibbāna..."
Câu "Khi Đấng Loka-nātha đã nhập Niết-bàn" và những câu tiếp theo là Apadāna của Trưởng lão Pilindavaccha.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto heṭṭhā vuttanayena satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ devatānaṃ piyamanāpabhāvena aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā tato cuto devamanussesu saṃsaranto sumedhassa bhagavato kāle kulagehe nibbatto.
This venerable one, too, having established a foundation in past Buddhas, accumulated merits that were strong supports for breaking free from saṃsāra in various existences, and in the time of the Blessed One Padumuttara, was born into a very wealthy family in Haṃsavatī city. As stated below, having listened to the Dhamma in the presence of the Teacher, and seeing the Teacher place a certain monk in the foremost position because of his beloved and pleasing nature to devas, he aspired to that position, performed wholesome deeds throughout his life, and having passed away from that existence, wandered through the realms of devas and humans, and was born into a good family during the time of the Blessed One Sumedha.
Vị Trưởng lão này cũng đã tích lũy công đức trong các kiếp sống khác nhau, tạo nên những duyên lành dẫn đến sự thoát ly khỏi vòng luân hồi, trong thời Đức Phật Padumuttara, ngài sinh ra trong một gia đình giàu có ở thành Haṃsavatī. Nghe pháp từ Đức Phật theo cách đã nói ở dưới, ngài thấy Đức Phật đặt một vị Tỳ-khưu vào địa vị tối thượng vì được chư thiên yêu mến, nên ngài đã phát nguyện đạt được địa vị ấy. Sau khi làm các thiện nghiệp suốt đời, ngài từ bỏ kiếp sống đó, luân hồi trong cõi trời và loài người. Trong thời Đức Phật Sumedha, ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc.
Parinibbute bhagavati tassa thūpaṃ pūjetvā saṅghassa mahādānaṃ pavattetvā tato cavitvā devamanussesu ubhayasampattiyo anubhavitvā anuppanne buddhe cakkavattī rājā hutvā mahājanaṃ pañcasīlesu patiṭṭhāpetvā saggaparāyanaṃ akāsi.
When the Blessed One had attained final Nibbāna, he worshipped his stupa and made a great offering to the Saṅgha. Having passed away from that existence, he experienced both kinds of prosperity among devas and humans. When no Buddha had yet arisen, he became a universal monarch and established the populace in the five precepts, enabling them to reach heavenly realms.
Khi Đức Phật ấy nhập Vô dư y Niết-bàn, ngài đã cúng dường tháp của Ngài, thực hiện một đại thí cúng dường cho Tăng-già. Sau khi từ bỏ kiếp sống đó, ngài hưởng thụ cả hai loại tài sản trong cõi trời và loài người. Khi chưa có Đức Phật xuất hiện, ngài làm vua Chuyển luân vương, thiết lập chúng sinh vào năm giới, khiến họ hướng đến cõi trời.
So anuppanneyeva amhākaṃ bhagavati sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, pilindotissa nāmaṃ akaṃsu.
This one, even before our Blessed One arose, was born into a brahmin family in Sāvatthī, and they named him Pilinda.
Sau đó, khi Đức Thế Tôn của chúng ta chưa xuất hiện, ngài sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, và được đặt tên là Pilinda.
Vacchoti gottaṃ.
His clan was Vaccha.
Vaccha là họ của ngài.
So aparabhāge pilindavacchoti paññāyittha.
Later on, he became known as Pilindavaccha.
Về sau, ngài được biết đến với tên Pilindavaccha.
Saṃsāre pana saṃvegabahulatāya paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā cūḷagandhāraṃ nāma vijjaṃ sādhetvā tāya vijjāya ākāsacārī paracittavidū ca hutvā rājagahe lābhaggayasaggapatto paṭivasati.
Driven by intense saṃvega (sense of urgency) in saṃsāra, he adopted the ascetic life of a paribbājaka, mastered the minor Gandhari knowledge (Cūḷagandhāravijjā), and by means of this knowledge, he could travel through the sky and know the minds of others. He resided in Rājagaha, having attained the highest gains and fame.
Trong vòng luân hồi, vì quá chán ghét, ngài đã xuất gia theo lối du sĩ, tu luyện được phép thuật tên là Cūḷagandhāra. Nhờ phép thuật ấy, ngài có thể đi trên không và biết tâm người khác, và sống ở Rājagaha, đạt được danh tiếng và lợi lộc tối thượng.
Atha amhākaṃ bhagavā abhisambuddho hutvā anukkamena rājagahaṃ upagato.
Then, our Blessed One, having attained full enlightenment, gradually approached Rājagaha.
Sau đó, Đức Thế Tôn của chúng ta đã thành tựu Chánh đẳng giác, tuần tự đến Rājagaha.
Tato paṭṭhāya buddhānubhāvena tassa sā vijjā na sampajjati, attano kiccaṃ na sādheti.
From that time onwards, due to the power of the Buddha, his knowledge did not succeed; it could not accomplish his purposes.
Từ đó trở đi, do uy lực của Đức Phật, phép thuật của ngài không còn hiệu nghiệm, không thể hoàn thành công việc của mình.
So cintesi – ‘‘sutaṃ kho panetaṃ ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ ‘yattha mahāgandhāravijjā dharati, tattha cūḷagandhāravijjā na sampajjatī’ti samaṇassa pana gotamassa āgatakālato paṭṭhāya nāyaṃ mama vijjā sampajjati, nissaṃsayaṃ samaṇo gotamo mahāgandhāravijjaṃ jānāti, yaṃnūnāhaṃ taṃ payirupāsitvā tassa santike taṃ vijjaṃ pariyāpuṇeyya’’nti.
He thought: "Indeed, I have heard my teachers and their teachers say, 'Where the great Gandhari knowledge exists, the minor Gandhari knowledge does not succeed.' Now, ever since the ascetic Gotama arrived, this knowledge of mine does not succeed. Undoubtedly, the ascetic Gotama knows the great Gandhari knowledge. What if I were to approach him and learn that knowledge from him?"
Ngài suy nghĩ: "Ta đã nghe các vị thầy tổ truyền lại rằng 'Ở đâu có phép thuật Mahāgandhāra, ở đó phép thuật Cūḷagandhāra không thể hiệu nghiệm'. Từ khi Sa-môn Gotama đến, phép thuật của ta không còn hiệu nghiệm nữa. Chắc chắn Sa-môn Gotama biết phép thuật Mahāgandhāra. Hay là ta đến gần Ngài và học phép thuật đó từ Ngài?"
So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etadavoca – ‘‘ahaṃ, mahāsamaṇa, tava santike ekaṃ vijjaṃ pariyāpuṇitukāmo, okāsaṃ me karohī’’ti.
He approached the Blessed One and said, "Great ascetic, I wish to learn a knowledge from you. Please grant me permission."
Ngài đến gặp Đức Thế Tôn và thưa: "Đại Sa-môn, tôi muốn học một phép thuật từ Ngài, xin Ngài cho phép tôi."
‘‘Tena hi mama santike pabbajāhī’’ti āha.
"Then, go forth in my presence," said the Blessed One.
Đức Phật đáp: "Nếu vậy, hãy xuất gia dưới sự hướng dẫn của Ta."
So ‘‘vijjāya parikammaṃ pabbajjā’’ti maññamāno pabbaji.
Believing that "going forth is a preliminary for the knowledge," he went forth.
Ngài nghĩ: "Xuất gia là sự chuẩn bị cho phép thuật," và liền xuất gia.
Tassa bhagavā dhammaṃ kathetvā caritānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ adāsi.
The Blessed One taught him the Dhamma and gave him a meditation subject suitable for his temperament.
Đức Thế Tôn đã thuyết pháp cho ngài và ban cho ngài một đề mục thiền phù hợp với tánh tình của ngài.
So upanissayasampannatāya nacirasseva vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Possessing a strong basis for liberation, he soon developed insight and attained Arahantship.
Do có duyên lành đầy đủ, không lâu sau, ngài đã phát triển tuệ quán và đạt được quả A-la-hán.
55. Yā pana purimajātiyaṃ tassovāde ṭhatvā sagge nibbattā devatā, tā kataññutaṃ nissāya tasmiṃ sañjātabahumānā sāyaṃ pātaṃ theraṃ payirupāsitvā gacchanti.
As for the devas who were born in the heavenly realms in a previous existence, having stayed according to his instruction, they, out of gratitude, revered the Thera greatly and would attend to him morning and evening before departing.
Những vị thiên nhân đã sinh ra trên cõi trời do giữ lời khuyên của ngài trong kiếp trước, vì lòng biết ơn, đã rất tôn kính ngài. Họ đến gần ngài vào buổi sáng và buổi tối rồi ra đi.
Tasmā naṃ bhagavā devatānaṃ ativiya piyamanāpabhāvena aggabhāve ṭhapesi ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ devatānaṃ piyamanāpānaṃ yadidaṃ pilindavaccho’’ti (a. ni. 1.209, 215).
Therefore, the Blessed One placed him in the foremost position for being extremely beloved and pleasing to devas, saying, "Among my disciple monks, Bhikkhus, who are beloved and pleasing to devas, the foremost is Pilindavaccha."
Vì vậy, Đức Thế Tôn đã đặt ngài vào địa vị tối thượng vì được chư thiên yêu mến sâu sắc, và nói: "Này các Tỳ-khưu, trong số các Tỳ-khưu đệ tử của Ta, vị được chư thiên yêu mến nhất chính là Pilindavaccha."
Evaṃ so pattaaggaṭṭhāno attano pubbakammaṃ anussaritvā pītisomanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento nibbute lokanāthamhītiādimāha.
Thus, having attained the foremost position, remembering his past karma and out of joy and happiness, he revealed his past conduct and began with "When the Lord of the world had attained Nibbāna..."
Như vậy, vị Trưởng lão đã đạt được địa vị tối thượng ấy, nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, và do niềm hỷ lạc, ngài đã tuyên bố Apadāna về hành trạng quá khứ của mình, bắt đầu bằng câu "Khi Đấng Loka-nātha đã nhập Niết-bàn".
Tattha kāmarūpārūpalokassa nātho padhānoti lokanātho.
In this context, Lokanātha means the protector or the foremost of the kāma, rūpa, and arūpa realms.
Trong đó, Loka-nātha có nghĩa là Đấng che chở, Đấng tối thượng của ba cõi Dục giới, Sắc giới và Vô sắc giới.
Medhā vuccanti sabbaññutaññāṇaanāvaraṇañāṇādayo, sundarā, pasaṭṭhā vā medhā yassa so sumedho, aggo ca so puggalo cāti aggapuggalo, tasmiṃ sumedhe lokanāyake aggapuggale khandhaparinibbānena nibbute satīti sambandho.
"Medhā" refers to omniscience, non-obstructive knowledge, and so on. He who possesses beautiful or excellent wisdom (medhā) is Sumedha. He is also the foremost individual (agga), thus Aggapuggala. The connection is: "When that Sumedha, the guide of the world, the foremost individual, had attained Nibbāna through the final cessation of aggregates."
Trí tuệ được gọi là medhā, bao gồm trí tuệ Toàn tri (sabbaññutañāṇa), trí tuệ Vô chướng ngại (anāvaraṇañāṇa), v.v. Vị nào có trí tuệ tốt đẹp, đáng ca ngợi thì vị đó là Sumedha. Vị đó là người tối thượng, nên gọi là aggapuggala. Có nghĩa là khi Đức Phật Sumedha, Đấng Loka-nāyaka (Đấng dẫn dắt thế gian), bậc aggapuggala ấy đã nhập Niết-bàn bằng sự đoạn diệt các uẩn.
Pasannacitto sumanoti saddhāya pasāditacitto somanassena sundaramano ahaṃ tassa sumedhassa bhagavato thūpapūjaṃ cetiyapūjaṃ akāsinti attho.
With a serene mind and joyful heart means "I, with a mind purified by faith and a heart made beautiful by joy, offered worship to the stupa of that Blessed One Sumedha," which is the meaning.
"Với tâm thanh tịnh và hoan hỷ" có nghĩa là, tôi, với tâm thanh tịnh do đức tin và tâm hoan hỷ, đã thực hiện sự cúng dường tháp (cetiya-pūjā) của Đức Phật Sumedha ấy.
Padumuttarassa bhagavatotiādikaṃ āyasmato rāhulattherassa apadānaṃ.
The Apadāna of the Venerable Thera Rāhula begins with the words, " Of the Blessed One Padumuttara..."
Câu "Đức Thế Tôn Padumuttara" và những câu tiếp theo là Apadāna của Trưởng lão Rāhula.
Ayampi āyasmā purimajinavaresu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbatto viññutaṃ patvā satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ sikkhākāmānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayampi taṃ ṭhānantaraṃ patthento senāsanavisodhanavijjotanādikaṃ uḷāraṃ puññaṃ katvā paṇidhānaṃ akāsi.
This venerable one, too, having established a foundation in past Buddhas, accumulated merits that were strong supports for breaking free from saṃsāra in various existences, and in the time of the Blessed One Padumuttara, was born into a good family. Having attained maturity, and listening to the Teacher's Dhamma discourse, he saw the Teacher place a certain monk in the foremost position among those who desired training. He himself also aspired to that position, performed great wholesome deeds such as cleaning and illuminating monastic residences, and made a resolve.
Vị Trưởng lão này cũng đã tích lũy công đức trong các kiếp sống khác nhau dưới các vị Phật quá khứ, tạo nên những duyên lành dẫn đến sự thoát ly khỏi vòng luân hồi. Trong thời Đức Phật Padumuttara, ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc, sau khi trưởng thành, ngài nghe pháp từ Đức Phật. Thấy Đức Phật đặt một vị Tỳ-khưu vào địa vị tối thượng trong số những người khao khát học giới, ngài cũng phát nguyện đạt được địa vị ấy. Sau khi thực hiện các công đức cao quý như dọn dẹp và trang hoàng chỗ ở, v.v., ngài đã lập lời nguyện.
So tato cavitvā devamanussesu saṃsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde amhākaṃ bodhisattaṃ paṭicca yasodharāya deviyā kucchimhi nibbattitvā rāhuloti laddhanāmo mahatā khattiyaparivārena vaḍḍhi.
Having passed away from that existence, he wandered through the realms of devas and humans, experiencing both kinds of prosperity. In this Buddha-era, in dependence on our Bodhisatta, he was born in the womb of Queen Yasodharā, received the name Rāhula, and grew up with a large royal retinue.
Sau khi từ bỏ kiếp sống đó, ngài luân hồi trong cõi trời và loài người, hưởng thụ cả hai loại tài sản. Trong thời Đức Phật hiện tại, ngài sinh ra trong bụng của Hoàng hậu Yasodharā, do duyên với Bồ-tát của chúng ta, và được đặt tên là Rāhula, lớn lên trong sự bao bọc của một đoàn tùy tùng vương giả đông đảo.
Tassa pabbajjāvidhānaṃ khandhake (mahāva. 105) āgatameva.
The account of his going forth is already found in the Khandhaka.
Quy trình xuất gia của ngài đã được trình bày trong Khandhaka.
So pabbajitvā satthu santike anekehi suttapadehi suladdhovādo paripakkañāṇo vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having gone forth, he received excellent instruction from the Teacher through many Sutta passages. With mature knowledge, he exerted himself in insight meditation and attained Arahantship.
Sau khi xuất gia, ngài được Đức Phật ban cho nhiều lời khuyên quý báu từ nhiều bài kinh. Với trí tuệ đã chín muồi, ngài đã tinh tấn tu tập thiền quán và đạt được quả A-la-hán.
Arahā pana hutvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā aññaṃ byākaronto –
Having become an Arahant, he reviewed his practice and, desiring to declare his accomplishment, he said—
Sau khi trở thành A-la-hán, ngài quán xét hành trạng của mình và tuyên bố về sự chứng đắc A-la-hán:
Catasso gāthā abhāsi.
He recited four verses.
Ngài đã nói bốn bài kệ.
Tattha ubhayeneva sampannoti jātisampadā paṭipattisampadāti ubhayasampattiyāpi sampanno samannāgato.
Therein, ubhayeneva sampanno means endowed and endowed with both perfections: the perfection of birth and the perfection of practice.
Trong đó, ubhayeneva sampanno có nghĩa là đầy đủ cả hai sự thành tựu: thành tựu về dòng dõi (jātisampadā) và thành tựu về hạnh nguyện (paṭipattisampadā).
Rāhulabhaddoti maṃ vidūti ‘‘rāhulabhaddo’’ti maṃ sabrahmacārino sañjānanti.
Rāhulabhaddoti maṃ vidū means “Rāhulabhadda” — my fellow celibate practitioners know me thus.
Rāhulabhaddoti maṃ vidū có nghĩa là các vị đồng phạm hạnh biết tôi là “Rāhulabhadda”.
Tassa hi jātasāsanaṃ sutvā bodhisattena, ‘‘rāhu, jāto, bandhanaṃ jāta’’nti vuttavacanaṃ upādāya suddhodanamahārājā ‘‘rāhulo’’ti nāmaṃ gaṇhi.
Indeed, upon hearing the news of his birth, the Bodhisatta said, “A Rāhu is born, a fetter is born,” and taking this statement, King Suddhodana named him “Rāhula.”
Sau khi nghe tin về sự ra đời của ngài, Bồ-tát đã nói: “Rāhu đã sinh ra, một sự trói buộc đã sinh ra.” Dựa vào lời nói đó, Đại vương Suddhodana đã đặt tên là “Rāhula”.
Tattha ādito pitarā vuttapariyāyameva gahetvā āha – ‘‘rāhulabhaddoti maṃ vidū’’ti.
Therein, taking the very expression spoken by his father from the beginning, he said, “They know me as Rāhulabhadda.”
Trong đó, ngài đã nói: “Rāhulabhaddoti maṃ vidū” (Các vị biết tôi là Rāhulabhadda) bằng cách lấy chính cách diễn đạt mà phụ vương đã nói từ đầu.
Bhaddoti pasaṃsāvacanameva.
Bhaddo is merely a word of praise.
Bhaddo chỉ là một từ tán thán.
Aparabhāge satthā taṃ sikkhākāmabhāvena aggaṭṭhāne ṭhapesi ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ sikkhākāmānaṃ yadidaṃ rāhulo’’ti (a. ni. 1.209).
Later, the Teacher placed him in the foremost position due to his desire for training, saying, “Among my bhikkhu disciples who are desirous of training, foremost is Rāhula.”
Sau này, Đức Phật đã đặt ngài vào vị trí hàng đầu vì sự ham học hỏi của ngài, nói rằng: “Này các Tỳ-kheo, trong số các đệ tử Tỳ-kheo của Ta, Rāhula là người xuất sắc nhất trong những người ham học hỏi.”
68. Evaṃ so pattaetadaggaṭṭhāno attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttarassa bhagavatotiādimāha.
Thus, having attained this foremost position, remembering his past kamma, and filled with joy, he revealed his former deeds, saying, padumuttarassa bhagavato and so on.
68. Như vậy, vị Tôn giả đã đạt đến vị trí xuất sắc này, nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, với niềm hoan hỷ, đã nói lên câu Padumuttarassa bhagavato và những lời tiếp theo để bày tỏ hạnh nguyện quá khứ của mình.
Sattabhūmimhi pāsādeti pasādaṃ somanassaṃ janetīti pāsādo.
Sattabhūmimhi pāsāde: It produces pasāda (serenity) and somanassa (joy), hence it is a pāsāda (mansion/palace).
Sattabhūmimhi pāsāde có nghĩa là một cung điện (pāsāda) làm phát sinh sự thanh tịnh và hoan hỷ.
Uparūpari ṭhitā satta bhūmiyo yasmiṃ pāsāde soyaṃ sattabhūmi, tasmiṃ sattabhūmimhi pāsāde.
A pāsāda in which there are seven stories standing one above the other is called sattabhūmi; in that seven-storied pāsāda.
Một cung điện có bảy tầng lầu chồng lên nhau được gọi là sattabhūmi, trong cung điện bảy tầng lầu đó.
Ādāsaṃ santhariṃ ahanti ādāsatalaṃ nipphādetvā lokajeṭṭhassa bhagavato tādino ahaṃ santharaṃ adāsiṃ, santharitvā pūjesinti attho.
Ādāsaṃ santhariṃ ahaṃ means that I, having prepared a mirror-surface for the Buddha, who is the foremost in the world, gave a covering, meaning I offered it as an act of veneration.
Ādāsaṃ santhariṃ ahaṃ có nghĩa là tôi đã trải một tấm gương cho Đức Thế Tôn, bậc tối thắng của thế gian, tức là tôi đã trải và cúng dường bằng cách làm cho bề mặt tấm gương trở nên hoàn hảo.
71. Yenāyaṃ jotitā seyyāti yena upāsakena ayaṃ pāsādasaṅkhātā seyyā jotitā pabhāsitā pajjalitā.
Yenāyaṃ jotitā seyyā means by which lay follower this dwelling, that is, the mansion, was illuminated, made radiant, and shone brightly.
71. Yenāyaṃ jotitā seyyā có nghĩa là nhờ vị cận sự nam nào mà chỗ nằm nghỉ này, tức là cung điện, đã được chiếu sáng, làm rực rỡ, làm chói lọi.
Ādāsova kaṃsalohamayaṃ ādāsatalaṃ iva suṭṭhu samaṃ katvā santhatā.
Ādāsova: like a mirror, a mirror-surface made of bronze and copper, which was well and evenly spread out.
Ādāsova có nghĩa là được trải ra rất đều đặn, như một mặt gương bằng đồng.
Taṃ upāsakaṃ kittayissāmi pākaṭaṃ karissāmīti attho.
Taṃ kittayissāmi means I will declare that lay follower, I will make him known; this is the meaning.
Taṃ upāsakaṃ kittayissāmi có nghĩa là tôi sẽ tuyên dương vị cận sự nam đó, tức là làm cho vị ấy hiển lộ.
Sesaṃ suviññeyyameva.
The rest is easily understood.
Phần còn lại rất dễ hiểu.
82. Nikkhamitvā agārasmāti gharāvāsato nikkhamitvā taṃ tiṇadalamiva pariccajitvā subbato susikkhito pabbajissati.
Nikkhamitvā agārasmā means having gone forth from the household life, having abandoned that household life like a blade of grass, the well-disciplined, well-trained Rāhula will go forth into homelessness.
82. Nikkhamitvā agārasmā có nghĩa là rời bỏ đời sống gia đình, từ bỏ nó như một cọng cỏ, ngài sẽ xuất gia và trở thành một người subbato (có hạnh tốt), được huấn luyện tốt.
Rāhulo nāma nāmenāti suddhodanamahārājena pesitaṃ kumārassa jātasāsanaṃ sutvā pitarā siddhatthena, ‘‘rāhu jāto, bandhanaṃ jāta’’nti vuttanāmattā rāhulo nāmāti attho.
Rāhulo nāma nāmenā: Upon hearing the news of the prince's birth sent by King Suddhodana, his father Siddhartha said, "A Rāhu is born, a fetter is born," and because he was named thus, he is called Rāhula; this is the meaning.
Rāhulo nāma nāmenā có nghĩa là tên Rāhula được đặt vì khi Đại vương Suddhodana nghe tin về sự ra đời của hoàng tử do phụ vương Siddhatha gửi đến, ngài đã nói: “Rāhu đã sinh ra, một sự trói buộc đã sinh ra.”
‘‘Yathā candasūriyānaṃ vimānapabhāya kiliṭṭhakaraṇena rāhu asurindo upeti gacchati, evamevāyaṃ mama abhinikkhamanapabbajjādīnaṃ antarāyaṃ karontoriva jāto’’ti adhippāyena, ‘‘rāhu jātoti āhā’’ti daṭṭhabbaṃ.
It should be understood that he said, "A Rāhu is born," with the intention that "just as the asura-king Rāhu approaches and obscures the light of the moon's and sun's mansions, so too has this one been born as if to obstruct my going forth and ordination."
Nên hiểu rằng: “Rāhu đã sinh ra” có ý nghĩa là: “Cũng như Rāhu, vua của các A-tu-la, đến làm lu mờ ánh sáng của cung điện mặt trăng và mặt trời, thì hoàng tử Rāhula này cũng sinh ra như thể đang tạo ra chướng ngại cho sự xuất gia của ta.”
Arahā so bhavissatīti so tādiso upanissayasampanno vipassanāyaṃ yuttappayutto arahā khīṇāsavo bhavissatīti attho.
Arahā so bhavissatī means that such a person, endowed with strong supporting conditions, diligently striving in insight, will become an Arahant, one whose āsavā are destroyed; this is the meaning.
Arahā so bhavissatī có nghĩa là vị Tôn giả Rāhula đó, người có đầy đủ duyên lành như vậy, chuyên tâm thực hành thiền quán, sẽ trở thành một vị Arahant, một vị đã diệt trừ các lậu hoặc.
83. Kikīva aṇḍaṃ rakkheyyāti aṇḍaṃ bījaṃ rakkhamānā kikī sakuṇī iva appamatto sīlaṃ rakkheyya, cāmarī viya vāladhinti vālaṃ rakkhamānā kaṇḍakesu vāle laggante bhindanabhayena anākaḍḍhitvā maramānā cāmarī viya jīvitampi pariccajitvā sīlaṃ abhinditvā rakkheyya.
Kikīva aṇḍaṃ rakkheyyā means one should guard one's sīla diligently, like a kikī bird guarding its egg, its seed. Cāmarī viya vāladhiṃ means one should guard one's sīla without breaking it, even sacrificing one's life, like a cāmarī animal guarding its tail, dying rather than pulling it away when its hairs get caught in thorns for fear of breaking them.
83. Kikīva aṇḍaṃ rakkheyyā có nghĩa là hãy bảo vệ giới hạnh một cách cẩn trọng như chim Titītu bảo vệ trứng của mình, và cāmarī viya vāladhiṃ có nghĩa là hãy bảo vệ giới hạnh không để bị hư hoại, thậm chí hy sinh cả mạng sống, như loài bò rừng Camari bảo vệ đuôi của nó, không kéo ra khi lông đuôi bị mắc vào gai vì sợ bị đứt.
Nipako sīlasampannoti nepakkaṃ vuccati paññā, tena nepakkena samannāgato nipako khaṇḍachiddādibhāvaṃ apāpetvā rakkhaṇato sīlasampanno bhavissatīti evaṃ so bhagavā byākaraṇamakāsi.
Nipako sīlasampanno means nepaṇṇa (prudence) is called wisdom, and being endowed with that wisdom, one is prudent. By guarding the sīla without allowing it to become broken or incomplete, one will be sīlasampanno (endowed with morality); thus did the Blessed One make this prophecy.
Nipako sīlasampanno có nghĩa là nepakka được gọi là tuệ giác. Vị ấy sẽ là người có trí tuệ chín chắn (nipako), đầy đủ giới hạnh (sīlasampanno) vì giữ gìn giới hạnh không để bị sứt mẻ, hư hoại. Đức Thế Tôn đã đưa ra lời tiên tri như vậy.
So evaṃ pattaarahattaphalo ekadivasaṃ vivekaṭṭhāne nisinno somanassavasena evaṃ rakkhiṃ mahāmunītiādimāha.
This Theragātha, having thus attained the fruit of Arahantship, one day sat in a secluded place and, out of joy, said, evaṃ rakkhiṃ mahāmunī and so on.
Vị Tôn giả đã đạt được quả vị Arahant như vậy, một ngày kia, khi ngồi ở nơi vắng vẻ, với niềm hoan hỷ, đã nói lên câu evaṃ rakkhiṃ mahāmunī và những lời tiếp theo.
Taṃ suviññeyyamevāti.
That is easily understood.
Điều đó rất dễ hiểu.
Padumuttaraṃ bhagavantantiādikaṃ āyasmato upasenavaṅgantaputtattherassa apadānaṃ.
Padumuttaraṃ bhagavantaṃ and so on is the Apadāna of the Venerable Upasena Vangantaputta.
Hạnh nguyện của Trưởng lão Upasena Vaṅgantaputta bắt đầu bằng Padumuttaraṃ Bhagavantaṃ.
Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā vayappatto satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ samantapāsādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā satthu adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde nālakagāme rūpasārī brāhmaṇiyā kucchimhi nibbatti, upasenotissa nāmaṃ ahosi.
This Elder too, having accumulated good deeds in previous Buddhas' dispensations that served as strong causes for liberation in various existences, was reborn in a noble family in the city of Haṃsavatī during the time of Padumuttara Buddha. Having reached maturity, he went to the Teacher, listened to the Dhamma, and seeing the Teacher place a certain bhikkhu in the foremost position among those who inspire complete serene confidence, he performed a special meritorious deed for the Teacher, aspired to that position, and performed wholesome deeds throughout his life. After transmigrating among devas and humans, he was reborn in this Buddha-era in the village of Nālaka, in the womb of the Brahmin woman Rūpasārī, and his name was Upasena.
Vị này cũng đã tích lũy công đức, là duyên lành dẫn đến sự thoát khỏi luân hồi trong các kiếp trước, dưới thời Đức Phật Padumuttara. Ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc ở thành phố Haṃsavatī. Khi trưởng thành, ngài đến gặp Đức Phật và nghe Pháp. Thấy Đức Phật đặt một vị Tỳ-kheo vào vị trí hàng đầu trong số những người có oai nghi hoàn hảo, ngài đã thực hiện những hành động phụng sự Đức Phật và cầu nguyện đạt được vị trí đó. Sau khi tích lũy công đức suốt đời, ngài luân hồi trong cõi trời và loài người. Trong thời Đức Phật hiện tại, ngài sinh ra trong bụng của một nữ Bà-la-môn tên Rūpasārī ở làng Nālaka, và được đặt tên là Upasena.
So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā upasampadāya ekavassiko ‘‘ariyagabbhaṃ vaḍḍhemī’’ti ekaṃ kulaputtaṃ attano santike upasampādetvā tena saddhiṃ satthu santikaṃ gato.
Having come of age, he mastered the three Vedas. Hearing the Dhamma from the Teacher, he gained faith, went forth, and after one year in the higher ordination, thinking, “I will foster the noble lineage,” he ordained a young man under himself and went with him to the Teacher.
Khi trưởng thành, ngài đã học ba bộ Veda. Sau đó, ngài nghe Pháp từ Đức Phật, phát khởi niềm tin, xuất gia và thọ giới Tỳ-kheo. Sau một năm thọ giới, ngài nghĩ: “Ta sẽ làm tăng trưởng dòng dõi Thánh.” Ngài đã cho một thiện nam tử xuất gia dưới sự hướng dẫn của mình và cùng với vị ấy đến gặp Đức Phật.
Satthārā cassa tassa avassikassa bhikkhuno saddhivihārikabhāvaṃ sutvā ‘‘atilahuṃ kho tvaṃ, moghapurisa, bāhullāya āvatto’’ti (mahāva. 75) garahito ‘‘idānāhaṃ yadi parisaṃ nissāya satthārā garahito, parisaṃyeva pana nissāya satthu pasādaṃ karissāmī’’ti vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
When the Teacher heard of his having a novice disciple while being a bhikkhu of only one year, he rebuked him, saying, “You, foolish man, have been too quick to seek abundance.” Being thus rebuked, he thought, “If I have been rebuked by the Teacher because of the assembly, then I will please the Teacher precisely through the assembly,” and practicing insight, he attained Arahantship not long after.
Khi Đức Phật nghe rằng vị Tỳ-kheo chưa đủ hạ lạp này đã có đệ tử, Ngài đã quở trách: “Này người vô ích, ngươi đã vội vàng quá mức để trở nên bận rộn.” Bị quở trách, ngài nghĩ: “Nếu bây giờ ta bị Đức Phật quở trách vì sự bận rộn, thì ta sẽ làm cho Đức Phật hoan hỷ cũng vì sự bận rộn.” Ngài đã thực hành thiền quán và không lâu sau đó đã đạt được quả vị Arahant.
Arahā pana hutvā sayampi sabbe dhutaṅgadhamme samādāya vattati, aññepi tadatthāya samādapesi, tena naṃ bhagavā samantapāsādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Having become an Arahant, he himself observed all the dhutaṅga practices and also exhorted others to undertake them for that purpose. For this reason, the Blessed One placed him in the foremost position among those who inspire complete serene confidence.
Sau khi trở thành Arahant, ngài tự mình thực hành tất cả các pháp Đầu đà (dhutaṅga) và cũng khuyến khích những người khác thực hành vì mục đích đó. Vì vậy, Đức Phật đã đặt ngài vào vị trí hàng đầu trong số những người có oai nghi hoàn hảo.
So aparena samayena kosambiyaṃ kalahe uppanne bhikkhusaṅghe ca dvidhābhūte ekena bhikkhunā taṃ kalahaṃ parivajjitukāmena ‘‘etarahi kho kalaho uppanno, bhikkhusaṅgho ca dvidhābhūto, kathaṃ nu kho mayā paṭipajjitabba’’nti puṭṭho vivekavāsato paṭṭhāya tassa paṭipattiṃ kathesi.
So, at another time, when a dispute arose in Kosambī and the Saṅgha of bhikkhus was divided, a certain bhikkhu, wishing to avoid that dispute, asked, “Now a dispute has arisen, and the Saṅgha of bhikkhus is divided. How should I practice?” Being asked thus, he recounted his practice, starting from his secluded dwelling.
Một thời gian sau, khi một cuộc tranh cãi nảy sinh ở Kosambī và Tăng đoàn bị chia rẽ, một vị Tỳ-kheo muốn tránh cuộc tranh cãi đó đã hỏi: “Bây giờ, một cuộc tranh cãi đã nảy sinh, và Tăng đoàn bị chia rẽ. Con nên hành xử như thế nào?” Vị Trưởng lão đã kể cho vị Tỳ-kheo đó về cách ngài đã thực hành, bắt đầu từ việc sống độc cư.
Evaṃ thero tassa bhikkhuno ovādadānāpadesena attano tathā paṭipannabhāvaṃ dīpento aññaṃ byākāsi.
Thus the Elder, by way of giving advice to that bhikkhu, revealed his own conduct in that manner and declared Arahattaphala.
Như vậy, vị Trưởng lão đã tiết lộ cách ngài đã thực hành bằng cách đưa ra lời khuyên cho vị Tỳ-kheo đó, và đã nói về quả vị Arahant của mình.
86. So evaṃ pattaetadaggaṭṭhāno attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttaraṃ bhagavantantiādimāha.
86. Thus, the Elder, having attained this eminent position, recalling his past deeds and filled with joy, desired to reveal his past conduct, and therefore he said, " The Blessed One Padumuttara," and so on.
86. Như vậy, vị Tôn giả đã đạt đến vị trí xuất sắc này, nhớ lại nghiệp quá khứ của mình, với niềm hoan hỷ, đã nói lên câu Padumuttaraṃ Bhagavantaṃ và những lời tiếp theo để bày tỏ hạnh nguyện quá khứ của mình.
Pabbhāramhi nisīdantanti purato bhāraṃ namitaṃ onamitanti pabbhāraṃ vivekakāmaṃ vanamajjhe sayaṃjātapabbatapabbhāre nisinnaṃ naruttamaṃ bhagavantaṃ ahaṃ upagacchiṃ samīpaṃ gatoti attho.
" As he sat in a mountain cleft" means that the mountain cleft, being bent forward and downward, is called pabbhāra. I approached the Lord, " the Best of Men," who was desirous of solitude and sat in a naturally formed mountain cleft in the midst of the forest.
Pabbhāramhi nisīdantaṃ có nghĩa là tôi đã upagacchiṃ (đến gần) Đức Thế Tôn, bậc tối thượng trong loài người, người đang ngồi ở pabbhāra (hang động) của một ngọn núi tự nhiên giữa rừng, nơi vắng vẻ, vì ngài yêu thích sự độc cư. Pabbhāra là nơi mà phần phía trước nghiêng xuống.
87. Kaṇikārapuppha disvāti tathā upagacchanto tasmiṃ padese supupphitaṃ kaṇikāraṃ disvā.
87. " Seeing the Kaṇikāra flower" means that as he thus approached, he saw a beautiful Kaṇikāra flower blooming in that place.
87. Kaṇikārapupphaṃ disvā có nghĩa là khi đến gần như vậy, ngài đã nhìn thấy một cây Kaṇikāra nở hoa rực rỡ ở nơi đó.
Vaṇṭe chetvānahaṃ tadāti tasmiṃ tathāgatassa diṭṭhakāle taṃ pupphaṃ vaṇṭe vaṇṭasmiṃ chetvāna chinditvāna.
" Then cutting it at the stalk, I" means that at the time he saw the Tathāgata, he cut that flower at its stalk.
Vào lúc đó, tôi đã cắt cuống hoa nghĩa là vào lúc thấy vị Như Lai ấy, tôi đã cắt bông hoa ấy ở cuống.
Alaṅkaritvā chattamhīti tena pupphena chattaṃ chādetvā.
" Adorning it like a parasol" means covering the parasol with that flower.
Trang hoàng trên cây dù nghĩa là dùng bông hoa ấy che phủ cây dù.
Buddhassa abhiropayinti pabbhāre nisinnassa buddhassa muddhani akāsinti attho.
" I offered it to the Buddha" means that he placed it on the head of the Buddha who was sitting in the mountain cleft.
Đã dâng lên Đức Phật nghĩa là tôi đã đặt lên đỉnh đầu của Đức Phật đang ngồi trên sườn núi.
88. Piṇḍapātañca pādāsinti tasmiṃyeva nisinnassa bhagavato piṇḍapātaṃ pakārena adāsiṃ bhojesinti attho.
88. " And offered almsfood" means that he offered almsfood in a special way to the Blessed One sitting in that very place; it means he caused him to eat (served him).
88. Đã dâng vật thực khất thực nghĩa là tôi đã dâng cúng vật thực khất thực cho Đức Thế Tôn đang ngồi tại chỗ ấy, tức là đã cúng dường, cho ăn.
Paramannaṃ subhojananti sundarabhojanasaṅkhātaṃ paramannaṃ uttamāhāraṃ.
" Excellent, delicious food" means supreme food, the best sustenance, which is excellent nourishment.
Món ăn tối thượng ngon lành nghĩa là món ăn tối thượng, tức là món ăn ngon lành.
Buddhena navame tatthāti tasmiṃ vivekaṭṭhāne buddhena saha navame aṭṭha samaṇe samitapāpe khīṇāsavabhikkhū bhojesinti attho.
" The Buddha, with eight others, as the ninth, there" means that in that secluded place, he offered food to the eight bhikkhus whose defilements were pacified, the Arahants whose impurities were exhausted, together with the Buddha, making nine in total.
Với Đức Phật là người thứ chín tại đó nghĩa là tôi đã cúng dường cho tám vị Tỳ-khưu đã diệt trừ tội lỗi, tức là các vị Tỳ-khưu lậu tận, cùng với Đức Phật là người thứ chín tại nơi thanh vắng ấy.