92. Sāvatthinidānaṃ.
92. The origin at Sāvatthī.
92. Tại Sāvatthī.
Atha kho candimaso* devaputto abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇo kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Then the devaputta Candimasā, when the night was far advanced, illuminating the entire Jetavana with his surpassing radiance, approached the Blessed One; having approached and paid homage to the Blessed One, he stood to one side.
Bấy giờ, Thiên tử Candimasa, khi đêm đã khuya, với dung mạo rực rỡ, chiếu sáng toàn bộ Jetavana, đi đến chỗ Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi đứng một bên.
Ekamantaṃ ṭhito kho candimaso devaputto bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi –
Standing to one side, the devaputta Candimasā recited this verse in the presence of the Blessed One:
Thiên tử Candimasa đang đứng một bên, đã nói bài kệ này trước mặt Thế Tôn –
‘‘Te hi sotthiṃ gamissanti, kacche vāmakase magā;
“They indeed will reach welfare, like deer in a thicket free from mosquitoes;
“Họ chắc chắn sẽ đạt được sự an lành, như những con thú trong bụi rậm không có muỗi;
Jhānāni upasampajja, ekodi nipakā satā’’ti.
Having attained jhāna, unified, astute, mindful.”
Thành tựu các thiền định, độc cư, khôn ngoan, có chánh niệm.”
Jhānāni upasampajja, appamattā raṇañjahā’’ti.
Having attained jhāna, diligent, abandoning defilements.”
Thành tựu các thiền định, không phóng dật, từ bỏ phiền não.”
‘‘Sukhitāva te* manujā, sugataṃ payirupāsiya;
“Happy indeed are those people who, having attended on the Fortunate One;
“Thật sung sướng thay những người, đã phụng sự bậc Thiện Thệ;
‘‘Ye me pavutte siṭṭhipade* (veṇḍūti bhagavā),
“Those who follow my teachings (said the Blessed One, O Veṇḍu),
“Những ai học theo những lời giáo huấn của Ta (này Veṇḍu),
94. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe.
94. Thus have I heard: On one occasion the Blessed One was dwelling in Rājagaha, in the Bamboo Grove, at the Squirrels’ Feeding Place.
94. Tôi nghe như vầy – Một thời Thế Tôn trú tại Rājagaha, trong rừng Veḷuvana, tại nơi cho sóc ăn.
Atha kho dīghalaṭṭhi devaputto abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇo kevalakappaṃ veḷuvanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Then the devaputta Dīghalaṭṭhi, when the night was far advanced, illuminating the entire Bamboo Grove with his surpassing radiance, approached the Blessed One; having approached and paid homage to the Blessed One, he stood to one side.
Bấy giờ, Thiên tử Dīghalaṭṭhi, khi đêm đã khuya, với dung mạo rực rỡ, chiếu sáng toàn bộ Veḷuvana, đi đến chỗ Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi đứng một bên.
Ekamantaṃ ṭhito kho dīghalaṭṭhi devaputto bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi –
Standing to one side, the devaputta Dīghalaṭṭhi recited this verse in the presence of the Blessed One:
Thiên tử Dīghalaṭṭhi đang đứng một bên, đã nói bài kệ này trước mặt Thế Tôn –
‘‘Bhikkhu siyā jhāyī vimuttacitto,
“A bhikkhu may be a meditator, with a liberated mind,
“Tỳ-khưu là bậc thiền giả, tâm giải thoát,
Sucetaso anissito tadānisaṃso’’ti.
He is of good mind, unattached, thus he benefits.”
Tâm thanh tịnh, không chấp trước, đó là lợi ích.”
‘‘Pucchāmi taṃ gotama bhūripañña,
“I ask you, Gotama, of vast wisdom,
“Con xin hỏi Ngài, Gotama, bậc có trí tuệ rộng lớn,
‘‘Yo sīlavā paññavā bhāvitatto,
“He who is virtuous, wise, with developed self,
“Người có giới hạnh, có trí tuệ, đã tu tập thân tâm,
Samāhito jhānarato satīmā;
Composed, delighting in jhāna, mindful;
Tâm định tĩnh, ưa thích thiền định, có chánh niệm;
Sabbassa sokā vigatā pahīnā,
All his sorrows have vanished, abandoned,
Mọi sầu muộn của người ấy đã tiêu tan, đã đoạn trừ,
96. Ekamantaṃ ṭhito kho candano devaputto bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsi –
96. Then Candana the devaputta, standing to one side, addressed the Blessed One with a verse:
96. Thiên tử Candana đứng sang một bên, đã thưa với Đức Thế Tôn bằng kệ ngôn:
Appatiṭṭhe anālambe, ko gambhīre na sīdatī’’ti.
Who does not sink in the deep, without foundation, without support?”
Ai không chìm đắm trong vực sâu, không nơi nương tựa, không nơi bám víu?’’
‘‘Sabbadā sīlasampanno, paññavā susamāhito;
“One who is always endowed with sīla, wise, well-concentrated;
‘‘Người luôn đầy đủ giới hạnh, có trí tuệ, khéo định tĩnh;
Āraddhavīriyo pahitatto, oghaṃ tarati duttaraṃ.
Energetic, with mind directed, crosses the flood that is hard to cross.
Người tinh cần, tâm hướng đến, vượt qua dòng nước lũ khó vượt.
97. Ekamantaṃ ṭhito kho vāsudatto devaputto bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi –
97. Then Vāsudatta the devaputta, standing to one side, recited this verse in the presence of the Blessed One:
97. Thiên tử Vāsudatta đứng sang một bên, đã thưa kệ ngôn này trước Đức Thế Tôn:
Kāmarāgappahānāya, sato bhikkhu paribbaje’’ti.
Consciously, a bhikkhu should wander forth for the abandoning of sensual lust.”
Tỳ-khưu chánh niệm hãy sống không nhà, để đoạn trừ dục ái.’’
Sakkāyadiṭṭhippahānāya, sato bhikkhu paribbaje’’ti.
Consciously, a bhikkhu should wander forth for the abandoning of sakkāya-diṭṭhi.”
Tỳ-khưu chánh niệm hãy sống không nhà, để đoạn trừ tà kiến thân kiến.’’
98. Ekamantaṃ ṭhito kho subrahmā devaputto bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsi –
98. Then Subrahmā the devaputta, standing to one side, addressed the Blessed One with a verse:
98. Thiên tử Subrahmā đứng sang một bên, đã thưa với Đức Thế Tôn bằng kệ ngôn:
Sace atthi anutrastaṃ, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.
If there is that which is untrembling, tell me, when asked.”
Nếu có điều gì không run sợ, xin Ngài hãy nói cho tôi, khi được hỏi.’’
‘‘Nāññatra bojjhā tapasā* , nāññatrindriyasaṃvarā;
“I see no safety for living beings, except through the bojjhaṅgas and austerity;
‘‘Không ngoài các chi giác ngộ, không ngoài sự tu khổ hạnh;
Nāññatra sabbanissaggā, sotthiṃ passāmi pāṇina’’nti.
Except through the restraint of the faculties, except through the relinquishing of all things.”
Không ngoài sự từ bỏ tất cả, tôi không thấy sự an lạc cho chúng sinh.’’
99. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sākete viharati añjanavane migadāye.
99. Thus have I heard: On one occasion the Blessed One was dwelling in Sāketa, in Añjana Wood, at the Deer Park.
99. Tôi nghe như vầy: Một thời Đức Thế Tôn trú tại Sāketa, trong rừng Añjana, ở khu vườn của những con nai.
Atha kho kakudho devaputto abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇo kevalakappaṃ añjanavanaṃ obhāsetvā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Then Kakudha the devaputta, when the night was far advanced, with splendid beauty illuminating the entire Añjana Wood, approached the Blessed One; having approached and paid homage to the Blessed One, he stood to one side.
Rồi thiên tử Kakudha, khi đêm đã khuya, với vẻ đẹp rực rỡ, chiếu sáng toàn bộ rừng Añjana, đến chỗ Đức Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Đức Thế Tôn rồi đứng sang một bên.
Ekamantaṃ ṭhito kho kakudho devaputto bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘nandasi, samaṇā’’ti?
Standing to one side, Kakudha the devaputta said to the Blessed One: “Are you joyful, ascetic?”
Thiên tử Kakudha đứng sang một bên, đã nói với Đức Thế Tôn điều này: ‘‘Này Sa-môn, Ngài có vui không?’’
‘‘Kiṃ laddhā, āvuso’’ti?
“Having gained what, friend?”
‘‘Này Hiền giả, được gì mà vui?’’
‘‘Tena hi, samaṇa, socasī’’ti?
“Then, ascetic, do you grieve?”
‘‘Vậy thì, này Sa-môn, Ngài có sầu muộn không?’’
‘‘Kiṃ jīyittha, āvuso’’ti?
“Having lost what, friend?”
‘‘Này Hiền giả, mất gì mà sầu?’’
‘‘Tena hi, samaṇa, neva nandasi na ca* socasī’’ti?
“Then, ascetic, you neither rejoice nor grieve?”
‘‘Vậy thì, này Sa-môn, Ngài không vui cũng không sầu muộn?’’
‘‘Evamāvuso’’ti.
“It is so, friend.”
‘‘Đúng vậy, này Hiền giả.’’
‘‘Kacci tvaṃ anagho* bhikkhu, kacci nandī* na vijjati;
“Are you free from suffering, bhikkhu? Is there no delight?
‘‘Này Tỳ-khưu, có phải Ngài không phiền não, có phải không có hoan hỷ?
‘‘Anagho ve ahaṃ yakkha, atho nandī na vijjati;
“Indeed, I am free from suffering, yakkha, and there is no delight;
‘‘Này Dạ-xoa, tôi quả thật không phiền não, và cũng không có hoan hỷ;
‘‘Kathaṃ tvaṃ anagho bhikkhu, kathaṃ nandī na vijjati;
“How are you free from suffering, bhikkhu? How is there no delight?
‘‘Này Tỳ-khưu, làm sao Ngài không phiền não, làm sao không có hoan hỷ?
‘‘Aghajātassa ve nandī, nandījātassa ve aghaṃ;
“Indeed, for one born of suffering there is delight; for one born of delight there is suffering;
‘‘Này Hiền giả, phiền não sinh ra từ hoan hỷ, và hoan hỷ sinh ra từ phiền não;
Anandī anagho bhikkhu, evaṃ jānāhi āvuso’’ti.
A bhikkhu without delight is without suffering; thus know, friend.”
Tỳ-khưu không hoan hỷ thì không phiền não, hãy biết như vậy, này Hiền giả.’’
Anandiṃ anaghaṃ bhikkhuṃ, tiṇṇaṃ loke visattika’’nti.
A bhikkhu without delight, without suffering, who has crossed the clinging in the world.”
Một Tỳ-khưu không hoan hỷ, không phiền não, đã vượt qua mọi dính mắc trong thế gian.’’
100. Rājagahanidānaṃ.
100. The Discourse on Rājagaha.
100. Tại Rājagaha.
Ekamantaṃ ṭhito kho uttaro devaputto bhagavato santike imaṃ gāthaṃ abhāsi –
Then Uttara the devaputta, standing to one side, recited this verse in the presence of the Blessed One:
Thiên tử Uttara đứng sang một bên, đã thưa kệ ngôn này trước Đức Thế Tôn:
101. Ekamantaṃ ṭhito kho anāthapiṇḍiko devaputto bhagavato santike imā gāthāyo abhāsi –
101. Then Anāthapiṇḍika the devaputta, standing to one side, recited these verses in the presence of the Blessed One:
101. Thiên tử Anāthapiṇḍika đứng sang một bên, đã thưa những kệ ngôn này trước Đức Thế Tôn:
‘‘Idañhi taṃ jetavanaṃ, isisaṅghanisevitaṃ;
“Indeed, this Jetavana, frequented by the assembly of sages;
‘‘Đây chính là Jetavana, nơi các hội chúng hiền nhân thường lui tới;
‘‘Kammaṃ vijjā ca dhammo ca, sīlaṃ jīvitamuttamaṃ;
“By kamma, by knowledge, and by Dhamma, by sīla, by a supreme way of life;
‘‘Nghiệp, tuệ giác, Pháp và giới hạnh là đời sống tối thượng;
‘‘Tasmā hi paṇḍito poso, sampassaṃ atthamattano;
“Therefore, a wise person, seeing their own welfare;
‘‘Vì vậy, người trí, khi thấy lợi ích của bản thân,
Yoniso vicine dhammaṃ, evaṃ tattha visujjhati.
Should judiciously investigate the Dhamma, thus one is purified in that regard.
Hãy khéo léo quán sát Pháp, như vậy sẽ được thanh tịnh.’’
‘‘Sāriputtova paññāya, sīlena upasamena ca;
“Even a bhikkhu who has crossed over, by wisdom, by sīla, and by tranquility, like Sāriputta,
‘‘Dù là Tỳ-khưu đã vượt qua bờ bên kia, về trí tuệ, giới hạnh và sự an tịnh,
Idamavoca anāthapiṇḍiko devaputto.
Thus spoke Anāthapiṇḍika the devaputta.
Thiên tử Anāthapiṇḍika đã nói điều này.
Idaṃ vatvā bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā tatthevantaradhāyīti.
Having said this, having paid homage to the Blessed One, and circumambulated him clockwise, he vanished right there.
Nói xong, đảnh lễ Đức Thế Tôn, đi nhiễu hữu rồi biến mất ngay tại đó.
Atha kho bhagavā tassā rattiyā accayena bhikkhū āmantesi – ‘‘imaṃ, bhikkhave, rattiṃ aññataro devaputto abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇo kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā yenāhaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā maṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Then, when that night had passed, the Blessed One addressed the bhikkhus: “Bhikkhus, last night a certain devaputta, when the night was far advanced, with splendid beauty illuminating the entire Jetavana, approached me; having approached and paid homage to me, he stood to one side.
Rồi Đức Thế Tôn, sau khi đêm ấy trôi qua, gọi các Tỳ-khưu và nói: ‘‘Này các Tỳ-khưu, đêm nay, một thiên tử, khi đêm đã khuya, với vẻ đẹp rực rỡ, chiếu sáng toàn bộ Jetavana, đã đến chỗ Ta; sau khi đến, đảnh lễ Ta rồi đứng sang một bên.
Ekamantaṃ ṭhito kho, bhikkhave, so devaputto mama santike imā gāthāyo abhāsi –
Standing to one side, bhikkhus, that devaputta recited these verses in my presence:
Này các Tỳ-khưu, thiên tử ấy đứng sang một bên, đã thưa những kệ ngôn này trước Ta:
‘‘Idañhi taṃ jetavanaṃ, isisaṅghanisevitaṃ;
“Indeed, this Jetavana, frequented by the assembly of sages;
‘‘Đây chính là Jetavana, nơi các hội chúng hiền nhân thường lui tới;
‘‘Kammaṃ vijjā ca dhammo ca, sīlaṃ jīvitamuttamaṃ;
“By kamma, by knowledge, and by Dhamma, by sīla, by a supreme way of life;
‘‘Nghiệp, tuệ giác, Pháp và giới hạnh là đời sống tối thượng;
‘‘Tasmā hi paṇḍito poso, sampassaṃ atthamattano;
“Therefore, a wise person, seeing their own welfare;
‘‘Vì vậy, người trí, khi thấy lợi ích của bản thân,
Yoniso vicine dhammaṃ, evaṃ tattha visujjhati.
Should judiciously investigate the Dhamma, thus one is purified in that regard.
Hãy khéo léo quán sát Pháp, như vậy sẽ được thanh tịnh.’’
‘‘Sāriputtova paññāya, sīlena upasamena ca;
“Even a bhikkhu who has crossed over, by wisdom, by sīla, and by tranquility, like Sāriputta,
‘‘Dù là Tỳ-khưu đã vượt qua bờ bên kia, về trí tuệ, giới hạnh và sự an tịnh,
‘‘Idamavoca, bhikkhave, so devaputto.
“Bhikkhus, thus spoke that devaputta.
‘‘Này các Tỳ-khưu, thiên tử ấy đã nói điều này.
Idaṃ vatvā maṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā tatthevantaradhāyī’’ti.
Having said this, having paid homage to me, and circumambulated me clockwise, he vanished right there.”
Nói xong, đảnh lễ Ta, đi nhiễu hữu rồi biến mất ngay tại đó.’’
Evaṃ vutte, āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘so hi nūna, bhante, anāthapiṇḍiko devaputto bhavissati.
When this was said, Venerable Ānanda said to the Blessed One: “Surely, Venerable Sir, that devaputta must have been Anāthapiṇḍika.
Sau khi nghe nói vậy, Tôn giả Ānanda đã thưa với Đức Thế Tôn: ‘‘Bạch Thế Tôn, chắc hẳn đó là thiên tử Anāthapiṇḍika.
Anāthapiṇḍiko gahapati āyasmante sāriputte abhippasanno ahosī’’ti.
Householder Anāthapiṇḍika was greatly devoted to Venerable Sāriputta.”
Gia chủ Anāthapiṇḍika rất mực tín kính Tôn giả Sāriputta.’’
‘‘Sādhu sādhu, ānanda, yāvatakaṃ kho, ānanda, takkāya pattabbaṃ anuppattaṃ taṃ tayā.
“Good, good, Ānanda! To whatever extent, Ānanda, one can attain by conjecture, that you have attained.
‘‘Lành thay, lành thay, này Ānanda! Này Ānanda, điều gì có thể đạt được bằng suy luận thì con đã đạt được.
Anāthapiṇḍiko hi so, ānanda, devaputto’’ti.
Indeed, Ānanda, that devaputta was Anāthapiṇḍika.”
Này Ānanda, đó chính là thiên tử Anāthapiṇḍika.’’
Candimaso* ca veṇḍu* ca, dīghalaṭṭhi ca nandano;
Candima, Veṇḍu, Dīghaḷaṭṭhi, and Nandana;
Candima và Veṇḍu, Dīghalaṭṭhi và Nandana;