332. Evaṃ me sutanti mahāgosiṅgasuttaṃ.
The Mahāgosiṅga Sutta begins with the words, Thus have I heard.
332. “Tôi nghe như vầy” (Evaṃ me sutaṃ) là Đại Kinh Gosiṅga.
Tattha gosiṅgasālavanadāyeti idaṃ vasanaṭṭhānadassanatthaṃ vuttaṃ.
Therein, in the Gosiṅga Sāla Tree Wood is said to show the dwelling place.
Trong đó, “trong rừng Sāla Gosiṅga” (gosiṅgasālavanadāye) được nói để chỉ nơi cư ngụ.
Aññesu hi suttesu, ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme’’ti evaṃ paṭhamaṃ gocaragāmaṃ dassetvā pacchā vasanaṭṭhānaṃ dasseti.
For in other suttas, it first shows the alms-round village, as in “at Sāvatthī in Jeta’s Grove, Anāthapiṇḍika’s monastery,” and then afterward shows the dwelling place.
Trong các kinh khác, sau khi chỉ rõ làng khất thực trước, như “Đức Phật trú tại Sāvatthī, trong khu vườn của Anāthapiṇḍika ở Jetavana,” rồi sau đó mới chỉ rõ nơi cư ngụ.
Imasmiṃ pana mahāgosiṅgasutte bhagavato gocaragāmo anibandho, kocideva gocaragāmo bhavissati.
In this Mahāgosiṅga Sutta, however, the Blessed One's alms-round village is not fixed; it could be any alms-round village.
Tuy nhiên, trong Đại Kinh Gosiṅga này, làng khất thực của Đức Thế Tôn không cố định, có thể là bất kỳ làng khất thực nào.
Tasmā vasanaṭṭhānameva paridīpitaṃ.
Therefore, only the dwelling place is specified.
Vì vậy, chỉ có nơi cư ngụ được chỉ rõ.
Araññanidānakaṃ nāmetaṃ suttanti.
This sutta is called one based in the forest.
Đây là bài kinh có duyên khởi từ rừng.
Sambahulehīti bahukehi.
With many means with a great number.
Sambahulehi có nghĩa là nhiều.
Abhiññātehi abhiññātehīti sabbattha vissutehi pākaṭehi.
With well-known, well-known means with those who were famous and renowned everywhere.
Abhiññātehi abhiññātehi có nghĩa là nổi tiếng khắp nơi, hiển nhiên.
Therehi sāvakehi saddhinti pātimokkhasaṃvarādīhi thirakārakeheva dhammehi samannāgatattā therehi, savanante jātattā sāvakehi saddhiṃ ekato.
Together with elder disciples means together with those who were elders because they were endowed with stabilizing qualities such as the restraint of the Pātimokkha, and who were disciples because they were born at the end of the hearing.
Therehi sāvakehi saddhiṃ có nghĩa là cùng với các Trưởng lão, những người đã an lập trong các pháp như giới bổn Ba-la-đề-mộc-xoa (Pātimokkha-saṃvara), và các đệ tử, những người đã sanh khởi sau khi lắng nghe.
Idāni te there sarūpato dassento, āyasmatā ca sāriputtenātiādimāha.
Now, to show those elders by their individual nature, he said, with the venerable Sāriputta, and so on.
Bây giờ, để trình bày các vị Trưởng lão đó theo hình tướng, Ngài nói: cùng với Tôn giả Sāriputta v.v...
Tatthāyasmā sāriputto attano sīlādīhi guṇehi buddhasāsane abhiññāto.
Therein, the Venerable Sāriputta was renowned in the Buddha's Dispensation for his qualities such as virtue and so on.
Trong đó, Tôn giả Sāriputta nổi tiếng trong giáo pháp của Đức Phật với các đức tính như giới của mình.
Cakkhumantānaṃ gaganamajjhe ṭhito sūriyo viya cando viya, samuddatīre ṭhitānaṃ sāgaro viya ca pākaṭo paññāto.
He was manifest and well-known like the sun or the moon in the middle of the sky to those with sight, and like the ocean to those standing on the seashore.
Ngài được biết đến và hiển nhiên như mặt trời và mặt trăng đứng giữa bầu trời đối với những người có mắt, và như đại dương đối với những người đứng trên bờ biển.
Na kevalañcassa imasmiṃ sutte āgataguṇavaseneva mahantatā veditabbā, ito aññesaṃ dhammadāyādasuttaṃ anaṅgaṇasuttaṃ sammādiṭṭhisuttaṃ sīhanādasuttaṃ rathavinītaṃ mahāhatthipadopamaṃ mahāvedallaṃ cātumasuttaṃ dīghanakhaṃ anupadasuttaṃ sevitabbāsevitabbasuttaṃ saccavibhaṅgasuttaṃ piṇḍapātapārisuddhi sampasādanīyaṃ saṅgītisuttaṃ dasuttarasuttaṃ pavāraṇāsuttaṃ (saṃ. ni. 1.215 ādayo) susimasuttaṃ therapañhasuttaṃ mahāniddeso paṭisambhidāmaggo therasīhanādasuttaṃ abhinikkhamanaṃ etadagganti imesampi suttānaṃ vasena therassa mahantatā veditabbā.
The elder’s greatness should not be understood solely on the basis of the qualities mentioned in this sutta, but also through these other suttas: Dhammadāyāda Sutta, Anaṅgaṇa Sutta, Sammādiṭṭhi Sutta, Sīhanāda Sutta, Rathavinīta Sutta, Mahāhatthipadopama Sutta, Mahāvedalla Sutta, Cātuma Sutta, Dīghanakha Sutta, Anupada Sutta, Sevitabbāsevitabba Sutta, Saccavibhaṅga Sutta, Piṇḍapātapārisuddhi Sutta, Sampasādanīya Sutta, Saṅgīti Sutta, Dasuttara Sutta, Pavāraṇā Sutta, Susima Sutta, Therapañha Sutta, Mahāniddesa, Paṭisambhidāmagga, Therasīhanāda Sutta, the Going Forth, and the Foremost Position. The elder’s greatness should be understood through these suttas as well.
Và không chỉ riêng với các đức tính được đề cập trong bản kinh này mà sự vĩ đại của Ngài cần được hiểu, mà còn với các bản kinh khác như Dhammadāyādasutta, Anaṅgaṇasutta, Sammādiṭṭhisutta, Sīhanādasutta, Rathavinīta, Mahāhatthipadopama, Mahāvedalla, Cātumasutta, Dīghanakha, Anupadasutta, Sevitabbāsevitabbasutta, Saccavibhaṅgasutta, Piṇḍapātapārisuddhi, Sampasādanīya, Saṅgītisutta, Dasuttarasutta, Pavāraṇāsutta, Susimasutta, Therapañhasutta, Mahāniddesa, Paṭisambhidāmagga, Therasīhanādasutta, Abhinikkhamana, và Etadagga, sự vĩ đại của vị Trưởng lão cũng cần được hiểu.
Etadaggasmiñhi, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto’’ti (a. ni. 1.188-189) vuttaṃ.
Indeed, in the section on the foremost, it is said: “Foremost, monks, among my bhikkhu disciples of great wisdom is Sāriputta.”
Vì trong phần Etadagga, đã được nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, những người có đại trí tuệ, Sāriputta là bậc tối thượng.”
Mahāmoggallānopi sīlādiguṇehi ceva imasmiṃ sutte āgataguṇehi ca thero viya abhiññāto pākaṭo mahā.
Mahāmoggallāna too was renowned, manifest, and great, like the elder, for his qualities such as virtue and for the qualities mentioned in this sutta.
Đại Moggallāna cũng nổi tiếng, hiển nhiên và vĩ đại như vị Trưởng lão (Sāriputta) với các đức tính như giới và các đức tính được đề cập trong bản kinh này.
Apicassa anumānasuttaṃ, cūḷataṇhāsaṅkhayasuttaṃ māratajjaniyasuttaṃ pāsādakampanaṃ sakalaṃ iddhipādasaṃyuttaṃ nandopanandadamanaṃ yamakapāṭihāriyakāle devalokagamanaṃ vimānavatthu petavatthu therassa abhinikkhamanaṃ etadagganti imesampi vasena mahantabhāvo veditabbo.
Furthermore, his greatness should be understood through the Anumāna Sutta, the Cūḷataṇhāsaṅkhaya Sutta, the Māratajjanīya Sutta, the Shaking of the Palace, the entire Iddhipāda Saṃyutta, the Taming of Nandopananda, the journey to the deva world at the time of the Twin Miracle, the Vimanavatthu, the Petavatthu, the elder’s Going Forth, and the Foremost Position.
Hơn nữa, sự vĩ đại của Ngài cũng cần được hiểu qua các bản kinh như Anumānasutta, Cūḷataṇhāsaṅkhayasutta, Māratajjaniyasutta, Pāsādakampana, toàn bộ Iddhipādasaṃyutta, việc chế ngự Nandopananda, việc đi đến cõi trời vào lúc thực hiện Phép song đôi (Yamakapāṭihāriya), Vimānavatthu, Petavatthu, sự xuất gia của vị Trưởng lão, và Etadagga.
Etadaggasmiñhi, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ iddhimantānaṃ yadidaṃ mahāmoggallāno’’ti (a. ni. 1.190) vuttaṃ.
Indeed, in the section on the foremost, it is said: “Foremost, monks, among my bhikkhu disciples who possess psychic powers is Mahāmoggallāna.”
Vì trong phần Etadagga, đã được nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, những người có thần thông, Mahāmoggallāna là bậc tối thượng.”
Mahākassapopi sīlādiguṇehi ceva imasmiṃ sutte āgataguṇehi ca thero viya abhiññāto pākaṭo mahā.
Mahākassapa too was renowned, manifest, and great, like the elder, for his qualities such as virtue and for the qualities mentioned in this sutta.
Đại Kassapa cũng nổi tiếng, hiển nhiên và vĩ đại như vị Trưởng lão (Sāriputta) với các đức tính như giới và các đức tính được đề cập trong bản kinh này.
Apicassa cīvaraparivattanasuttaṃ jiṇṇacīvarasuttaṃ (saṃ. ni. 2.154 ādayo) candopamaṃ sakalaṃ kassapasaṃyuttaṃ mahāariyavaṃsasuttaṃ therassa abhinikkhamanaṃ etadagganti imesampi vasena mahantabhāvo veditabbo.
Furthermore, his greatness should be understood through the Cīvaraparivattana Sutta, the Jiṇṇacīvara Sutta, the Candopama Sutta, the entire Kassapa Saṃyutta, the Mahāariyavaṃsa Sutta, the elder’s Going Forth, and the Foremost Position.
Hơn nữa, sự vĩ đại của Ngài cũng cần được hiểu qua các bản kinh như Cīvaraparivattanasutta, Jiṇṇacīvarasutta, Candopama, toàn bộ Kassapasaṃyutta, Mahāariyavaṃsasutta, sự xuất gia của vị Trưởng lão, và Etadagga.
Etadaggasmiñhi, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhutavādānaṃ yadidaṃ mahākassapo’’ti (a. ni. 1.191) vuttaṃ.
Indeed, in the section on the foremost, it is said: “Foremost, monks, among my bhikkhu disciples who are exponents of the ascetic practices is Mahākassapa.”
Vì trong phần Etadagga, đã được nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, những người thực hành hạnh đầu đà (dhutavāda), Mahākassapa là bậc tối thượng.”
Anuruddhattheropi sīlādiguṇehi ceva imasmiṃ sutte āgataguṇehi ca thero viya abhiññāto pākaṭo mahā.
The Elder Anuruddha too was renowned, manifest, and great, like the elder, for his qualities such as virtue and for the qualities mentioned in this sutta.
Trưởng lão Anuruddha cũng nổi tiếng, hiển nhiên và vĩ đại như vị Trưởng lão (Sāriputta) với các đức tính như giới và các đức tính được đề cập trong bản kinh này.
Apicassa cūḷagosiṅgasuttaṃ naḷakapānasuttaṃ anuttariyasuttaṃ upakkilesasuttaṃ anuruddhasaṃyuttaṃ mahāpurisavitakkasuttaṃ therassa abhinikkhamanaṃ etadagganti imesampi vasena mahantabhāvo veditabbo.
Furthermore, his greatness should be understood through the Cūḷagosiṅga Sutta, the Naḷakapāna Sutta, the Anuttariya Sutta, the Upakkilesa Sutta, the Anuruddha Saṃyutta, the Mahāpurisavitakka Sutta, the elder’s Going Forth, and the Foremost Position.
Hơn nữa, sự vĩ đại của Ngài cũng cần được hiểu qua các bản kinh như Cūḷagosiṅgasutta, Naḷakapānasutta, Anuttariyasutta, Upakkilesasutta, Anuruddhasaṃyutta, Mahāpurisavitakkasutta, sự xuất gia của vị Trưởng lão, và Etadagga.
Etadaggasmiñhi, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dibbacakkhukānaṃ yadidaṃ anuruddho’’ti (a. ni. 1.192) vuttaṃ.
Indeed, in the section on the foremost, it is said: “Foremost, monks, among my bhikkhu disciples who possess the divine eye is Anuruddha.”
Vì trong phần Etadagga, đã được nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, những người có thiên nhãn (dibbacakkhu), Anuruddha là bậc tối thượng.”
Āyasmatā ca revatenāti ettha pana dve revatā khadiravaniyarevato ca kaṅkhārevato ca.
And by the Venerable Revata: in this context, there are two Revatas: Khadiravaniya Revata and Kaṅkhārevata.
Và Tôn giả Revata – ở đây có hai vị Revata: Khadiravaniyarevata và Kaṅkhārevata.
Tattha khadiravaniyarevato dhammasenāpatittherassa kaniṭṭhabhātiko, na so idha adhippeto.
Of these, Khadiravaniya Revata was the younger brother of the Elder, the General of the Dhamma, but he is not the one intended here.
Trong đó, Khadiravaniyarevata là em trai của vị Trưởng lão Pháp tướng quân (Dhammasenāpati), không phải là vị được đề cập ở đây.
‘‘Akappiyo guḷo, akappiyā muggā’’ti (mahāva. 272) evaṃ kaṅkhābahulo pana thero idha revatoti adhippeto.
Rather, the elder who was full of doubt, saying, “Molasses is improper, mung beans are improper,” is the one intended here as Revata.
Vị Trưởng lão Kaṅkhārevata, người hay nghi ngờ, ví dụ như “đường cục là không hợp lệ, đậu xanh là không hợp lệ,” mới là vị Revata được đề cập ở đây.
Sopi sīlādiguṇehi ceva imasmiṃ sutte āgataguṇehi ca thero viya abhiññāto pākaṭo mahā.
He too was renowned, manifest, and great, like the elder, for his qualities such as virtue and for the qualities mentioned in this sutta.
Vị ấy cũng nổi tiếng, hiển nhiên và vĩ đại như vị Trưởng lão (Sāriputta) với các đức tính như giới và các đức tính được đề cập trong bản kinh này.
Apicassa abhinikkhamanenapi etadaggenapi mahantabhāvo veditabbo.
Furthermore, his greatness should be understood through his Going Forth and his Foremost Position.
Hơn nữa, sự vĩ đại của Ngài cũng cần được hiểu qua sự xuất gia và Etadagga.
Etadaggasmiñhi, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ jhāyīnaṃ yadidaṃ kaṅkhārevato’’ti (a. ni. 1.204) vuttaṃ.
Indeed, in the section on the foremost, it is said: “Foremost, monks, among my bhikkhu disciples who are meditators is Kaṅkhārevata.”
Vì trong phần Etadagga, đã được nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, những người chuyên thiền định (jhāyī), Kaṅkhārevata là bậc tối thượng.”
Ānandattheropi sīlādiguṇehi ceva imasmiṃ sutte āgataguṇehi ca thero viya abhiññāto pākaṭo mahā.
The Elder Ānanda too was renowned, manifest, and great, like the elder, for his qualities such as virtue and for the qualities mentioned in this sutta.
Trưởng lão Ānanda cũng nổi tiếng, hiển nhiên và vĩ đại như vị Trưởng lão (Sāriputta) với các đức tính như giới và các đức tính được đề cập trong bản kinh này.
Apicassa sekkhasuttaṃ bāhitikasuttaṃ āneñjasappāyaṃ gopakamoggallānaṃ bahudhātukaṃ cūḷasuññataṃ mahāsuññataṃ acchariyabbhutasuttaṃ bhaddekarattaṃ mahānidānaṃ mahāparinibbānaṃ subhasuttaṃ cūḷaniyalokadhātusuttaṃ abhinikkhamanaṃ etadagganti imesampi vasena mahantabhāvo veditabbo.
Furthermore, his greatness should be understood through the Sekkha Sutta, the Bāhitika Sutta, the Āneñjasappāya Sutta, the Gopakamoggallāna Sutta, the Bahudhātuka Sutta, the Cūḷasuññata Sutta, the Mahāsuññata Sutta, the Acchariyabbhuta Sutta, the Bhaddekaratta Sutta, the Mahānidāna Sutta, the Mahāparinibbāna Sutta, the Subha Sutta, the Cūḷaniyalokadhātu Sutta, the Going Forth, and the Foremost Position.
Hơn nữa, sự vĩ đại của Ngài cũng cần được hiểu qua các bản kinh như Sekkhasutta, Bāhitikasutta, Āneñjasappāya, Gopakamoggallāna, Bahudhātuka, Cūḷasuññata, Mahāsuññata, Acchariyabbhutasutta, Bhaddekaratta, Mahānidāna, Mahāparinibbāna, Subhasutta, Cūḷaniyalokadhātusutta, sự xuất gia, và Etadagga.
Etadaggasmiñhi, ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) vuttaṃ.
Indeed, in the section on the foremost, it is said: “Foremost, monks, among my bhikkhu disciples who are very learned is Ānanda.”
Vì trong phần Etadagga, đã được nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, những người đa văn (bahussuta), Ānanda là bậc tối thượng.”
Aññehi ca abhiññātehi abhiññātehīti na kevalañca eteheva, aññehi ca mahāguṇatāya pākaṭehi abhiññātehi bahūhi therehi sāvakehi saddhiṃ bhagavā gosiṅgasālavanadāye viharatīti attho.
And with other renowned, renowned disciples: The meaning is that the Blessed One was dwelling in the Gosiṅga Sāla Tree Wood not only with these, but also with many other elder disciples who were manifest and renowned for their great qualities.
Và với các vị khác nổi tiếng và được biết đến – nghĩa là, không chỉ với những vị này, mà Đức Thế Tôn còn trú tại Rừng cây Sāla Gosiṅga cùng với nhiều vị Trưởng lão đệ tử khác, những người nổi tiếng và được biết đến rộng rãi vì các đức tính vĩ đại của họ.
Āyasmā hi sāriputto sayaṃ mahāpañño aññepi bahū mahāpaññe bhikkhū gahetvā tadā dasabalaṃ parivāretvā vihāsi.
Indeed, the Venerable Sāriputta, himself of great wisdom, at that time took many other bhikkhus of great wisdom and dwelt in attendance on the one with Ten Powers.
Thật vậy, Tôn giả Sāriputta tự mình là bậc đại trí tuệ, và lúc đó Ngài đã cùng nhiều Tỳ-khưu đại trí tuệ khác vây quanh Đức Thập Lực.
Āyasmā mahāmoggallāno sayaṃ iddhimā, āyasmā mahākassapo sayaṃ dhutavādo, āyasmā anuruddho sayaṃ dibbacakkhuko, āyasmā revato sayaṃ jhānābhirato, āyasmā ānando sayaṃ bahussuto aññepi bahū bahussute bhikkhū gahetvā tadā dasabalaṃ parivāretvā vihāsi, evaṃ tadā ete ca aññe ca abhiññātā mahātherā tiṃsasahassamattā bhikkhū dasabalaṃ parivāretvā vihariṃsūti veditabbā.
The Venerable Mahāmoggallāna himself possessed psychic power, the Venerable Mahākassapa himself was an exponent of the ascetic practices, the Venerable Anuruddha himself possessed the divine eye, the Venerable Revata himself delighted in jhāna, and the Venerable Ānanda himself was very learned and at that time took many other very learned bhikkhus and dwelt in attendance on the one with Ten Powers. Thus it should be understood that at that time, these and other renowned great elders, about thirty thousand bhikkhus, dwelt in attendance on the one with Ten Powers.
Tôn giả Mahāmoggallāna tự mình có thần thông, Tôn giả Mahākassapa tự mình thực hành hạnh đầu đà, Tôn giả Anuruddha tự mình có thiên nhãn, Tôn giả Revata tự mình hoan hỷ trong thiền định, Tôn giả Ānanda tự mình đa văn, và lúc đó Ngài đã cùng nhiều Tỳ-khưu đa văn khác vây quanh Đức Thập Lực. Như vậy, vào thời điểm đó, những vị Trưởng lão nổi tiếng này và các vị Đại Trưởng lão khác, khoảng ba mươi ngàn Tỳ-khưu, đã vây quanh Đức Thập Lực, điều này cần được hiểu.
Paṭisallānā vuṭṭhitoti phalasamāpattivivekato vuṭṭhito.
Risen from seclusion: Risen from the seclusion of the attainment of fruition.
Vừa ra khỏi nơi độc cư – tức là, vừa ra khỏi sự độc cư của quả định (phalasamāpatti).
Yenāyasmā mahākassapo tenupasaṅkamīti thero kira paṭisallānā vuṭṭhito pacchimalokadhātuṃ olokento vanante kīḷantassa mattakhattiyassa kaṇṇato patamānaṃ kuṇḍalaṃ viya, saṃharitvā samugge pakkhipamānaṃ rattakambalaṃ viya, maṇināgadantato patamānaṃ satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ viya ca atthaṃ gacchamānaṃ paripuṇṇapaṇṇāsayojanaṃ sūriyamaṇḍalaṃ addasa.
He approached the Venerable Mahākassapa: The elder, it seems, having risen from seclusion, looked towards the western world-sphere and saw the sun-disc, fifty yojanas in its full extent, setting, like an earring falling from the ear of an intoxicated khattiya playing at the edge of the forest, like a red blanket being folded and placed in a casket, or like a golden bowl worth a hundred thousand falling from a jewelled elephant's tusk.
Đi đến chỗ Tôn giả Mahākassapa – nghe nói, vị Trưởng lão sau khi ra khỏi nơi độc cư, nhìn về phương Tây, thấy vầng mặt trời tròn trịa rộng năm mươi dojana đang lặn xuống, như chiếc hoa tai rơi khỏi tai của một vị vua trẻ đang vui đùa trong rừng, như tấm chăn đỏ được gấp lại và đặt vào hộp, hay như chiếc bát vàng trị giá trăm ngàn đồng tiền rơi từ ngà voi ngọc.
Tadanantaraṃ pācīnalokadhātuṃ olokento nemiyaṃ gahetvā parivattayamānaṃ rajatacakkaṃ viya, rajatakūṭato nikkhamantaṃ khīradhārāmaṇḍaṃ viya, sapakkhe papphoṭetvā gaganatale pakkhandamānaṃ setahaṃsaṃ viya ca meghavaṇṇāya samuddakucchito uggantvā pācīnacakkavāḷapabbatamatthake sasalakkhaṇappaṭimaṇḍitaṃ ekūnapaṇṇāsayojanaṃ candamaṇḍalaṃ addasa.
Immediately after, looking towards the eastern world-sphere, he saw the moon-disc, forty-nine yojanas in extent, adorned with the mark of the hare, rising from the womb of the cloud-coloured ocean and resting on the summit of the eastern Cakkavāḷa mountain range, like a silver wheel being turned by its rim, like a stream of milk issuing from a silver peak, or like a white goose flapping its wings and soaring into the sky.
Sau đó, Ngài nhìn về phương Đông, thấy vầng mặt trăng rộng bốn mươi chín dojana, được trang điểm bằng hình con thỏ, vừa mọc lên từ lòng biển xanh như mây, như bánh xe bạc đang quay trên trục, như dòng sữa chảy ra từ đỉnh núi bạc, hay như con thiên nga trắng vỗ cánh bay lên bầu trời.
Tato sālavanaṃ olokesi.
Then he looked at the Sāla Tree Wood.
Sau đó, Ngài nhìn về khu rừng sāla.
Tasmiñhi samaye sālarukkhā mūlato paṭṭhāya yāva aggā sabbapāliphullā dukūlapārutā viya, muttākalāpavinaddhā viya ca virociṃsu.
At that time, the sāla trees, from their roots to their tops, were in full blossom and shone as if draped in fine linen cloth or as if strung with strands of pearls.
Vào lúc đó, những cây sāla từ gốc đến ngọn đều nở hoa rực rỡ, như thể được phủ bằng vải lụa quý giá, hay như được trang trí bằng chuỗi ngọc trai.
Bhūmitalaṃ pupphasantharapūjāya paṭimaṇḍitaṃ viya, tattha tattha nipatantena pupphareṇunā lākhārasena siñcamānaṃ viya ca ahosi.
The ground was as if adorned with an offering of a carpet of flowers, and as if sprinkled with the red sap of lac from the flower pollen falling here and there.
Mặt đất như được trang hoàng bằng lễ vật hoa, và như thể được rưới bằng nhựa cánh kiến do phấn hoa rơi rải rác khắp nơi.
Bhamaramadhukaragaṇā kusumareṇumadamattā upagāyamānā viya vanantaresu vicaranti.
Swarms of bees and honeybees, intoxicated with the pollen of flowers, wander about within the forest as if singing.
Các đàn ong và ong mật, say sưa với phấn hoa, bay lượn trong rừng như đang ca hát.
Tadā ca uposathadivasova hoti.
And at that time, it was an Uposatha day.
Và khi đó là ngày Uposatha.
Atha thero, ‘‘kāya nu kho ajja ratiyā vītināmessāmī’’ti cintesi, ariyasāvakā ca nāma piyadhammassavanā honti.
Then the elder thought, “With what delight, I wonder, shall I pass this night?” For noble disciples are fond of listening to the Dhamma.
Rồi vị Trưởng lão suy nghĩ: “Hôm nay, ta sẽ trải qua niềm hoan hỷ nào đây?” Và các bậc Thánh đệ tử thì ưa thích việc nghe Pháp.
Athassa etadahosi – ‘‘ajja mayhaṃ jeṭṭhabhātikassa dhammasenāpatittherassa santikaṃ gantvā dhammaratiyā vītināmessāmī’’ti.
Then this occurred to him: “Today I will go to my elder brother, the elder who is the General of the Dhamma, and pass the time with the delight of the Dhamma.”
Rồi Ngài nghĩ: “Hôm nay, ta sẽ đến chỗ Trưởng lão Pháp Quân, huynh trưởng của ta, và sẽ trải qua niềm hoan hỷ Pháp.”
Gacchanto pana ekakova agantvā ‘‘mayhaṃ piyasahāyaṃ mahākassapattheraṃ gahetvā gamissāmī’’ti nisinnaṭṭhānato vuṭṭhāya cammakhaṇḍaṃ papphoṭetvā yenāyasmā mahākassapo tenupasaṅkami.
However, not wanting to go alone, he thought, "I will take my dear friend, the Elder Mahākassapa, and go." Rising from his seat, he shook out his piece of leather hide and approached the Venerable Mahākassapa.
Khi đi, Ngài không đi một mình mà nghĩ: “Ta sẽ dẫn theo người bạn thân là Trưởng lão Mahākassapa rồi đi.” Ngài đứng dậy từ chỗ ngồi, phủi tấm da thú và đi đến chỗ Tôn giả Mahākassapa.
Evamāvusoti kho āyasmā mahākassapoti theropi yasmā piyadhammassavanova ariyasāvako, tasmā tassa vacanaṃ sutvā gacchāvuso, tvaṃ, mayhaṃ sīsaṃ vā rujjati piṭṭhi vāti kiñci lesāpadesaṃ akatvā tuṭṭhahadayova, ‘‘evamāvuso’’tiādimāha.
Thus, friend, the Venerable Mahākassapa...: The elder, too, being a noble disciple who was fond of listening to the Dhamma, upon hearing his words, did not make any excuse like, "Go on, friend, my head hurts," or "my back hurts," but with a delighted heart, he said, "Thus, friend," and so on.
Thưa Hiền giả, vâng – Tôn giả Mahākassapa – Vì vị Trưởng lão cũng là một Thánh đệ tử ưa thích nghe Pháp, nên khi nghe lời Ngài nói, Ngài không viện cớ gì như “đầu tôi đau” hay “lưng tôi đau”, mà với tâm hoan hỷ, Ngài nói: “Vâng, thưa Hiền giả” v.v...
Paṭissutvā ca nisinnaṭṭhānato vuṭṭhāya cammakhaṇḍaṃ papphoṭetvā mahāmoggallānaṃ anubandhi.
Having agreed, he rose from his seat, shook out his piece of leather hide, and followed Mahāmoggallāna.
Sau khi đồng ý, Ngài đứng dậy từ chỗ ngồi, phủi tấm da thú và đi theo Mahāmoggallāna.
Tasmiṃ samaye dve mahātherā paṭipāṭiyā ṭhitāni dve candamaṇḍalāni viya, dve sūriyamaṇḍalāni viya, dve chaddantanāgarājāno viya, dve sīhā viya, dve byagghā viya ca virociṃsu.
At that moment, the two great elders, standing in line, shone like two moon-discs, like two sun-discs, like two Chaddanta nāga-kings, like two lions, or like two tigers.
Vào lúc đó, hai vị Đại Trưởng lão rực rỡ như hai vầng trăng, hai vầng mặt trời, hai vị vua voi Chaddanta, hai con sư tử, hai con hổ đứng nối tiếp nhau.
Anuruddhattheropi tasmiṃ samaye divāṭṭhāne nisinno dve mahāthere sāriputtattherassa santikaṃ gacchante disvā pacchimalokadhātuṃ olokento sūriyaṃ vanantaṃ pavisantaṃ viya, pācīnalokadhātuṃ olokento candaṃ vanantato uggacchantaṃ viya, sālavanaṃ olokento sabbapāliphullameva sālavanañca disvā ajja uposathadivaso, ime ca me jeṭṭhabhātikā dhammasenāpatissa santikaṃ gacchanti, mahantena dhammassavanena bhavitabbaṃ, ahampi dhammassavanassa bhāgī bhavissāmīti nisinnaṭṭhānato vuṭṭhāya cammakhaṇḍaṃ papphoṭetvā mahātherānaṃ padānupadiko hutvā nikkhami.
At that time, the Elder Anuruddha, sitting in his day-quarters, saw the two great elders going to the Elder Sāriputta. Looking at the western world-sphere, he saw the sun as if entering the edge of the forest; looking at the eastern world-sphere, he saw the moon as if rising from the edge of the forest; and looking at the Sāla grove, he saw the Sāla grove completely in bloom. He thought, "Today is the Uposatha day, and these elder brothers of mine are going to the General of the Dhamma. There must be a great Dhamma-hearing. I, too, will take part in the Dhamma-hearing." Rising from his seat, he shook out his piece of leather hide and set out, following in the footsteps of the great elders.
Trưởng lão Anuruddha cũng vào lúc đó, đang ngồi ở chỗ nghỉ ban ngày, thấy hai vị Đại Trưởng lão đi đến chỗ Trưởng lão Sāriputta. Ngài nhìn về phía Tây, như mặt trời đang lặn vào rừng; nhìn về phía Đông, như mặt trăng đang mọc lên từ rừng; và nhìn khu rừng sāla, thấy toàn bộ khu rừng sāla đang nở hoa. Ngài nghĩ: “Hôm nay là ngày Uposatha, và các huynh trưởng của ta đang đi đến chỗ vị Pháp Quân. Chắc chắn sẽ có một buổi nghe Pháp lớn. Ta cũng sẽ là người được chia sẻ Pháp.” Ngài đứng dậy từ chỗ ngồi, phủi tấm da thú, và đi theo dấu chân của các vị Đại Trưởng lão.
Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā ca mahāmoggallāno āyasmā ca mahākassapo āyasmā ca anuruddho yenāyasmā sāriputto tenupasaṅkamiṃsū’’ti.
Therefore it was said: "Then the Venerable Mahāmoggallāna, the Venerable Mahākassapa, and the Venerable Anuruddha approached the Venerable Sāriputta."
Vì thế, đã được nói: “Rồi Tôn giả Mahāmoggallāna, Tôn giả Mahākassapa, và Tôn giả Anuruddha đã đi đến chỗ Tôn giả Sāriputta.”
Upasaṅkamiṃsūti.
They approached:
Đã đi đến.
Paṭipāṭiyā ṭhitā tayo candā viya, sūriyā viya, sīhā viya ca virocamānā upasaṅkamiṃsu.
Standing in line, shining like three moons, like three suns, or like three lions, they approached.
Ba vị Trưởng lão rực rỡ như ba vầng trăng, ba vầng mặt trời, ba con sư tử đứng nối tiếp nhau đã đi đến.
333. Evaṃ upasaṅkamante pana te mahāthere āyasmā ānando attano divāṭṭhāne nisinnoyeva disvā, ‘‘ajja mahantaṃ dhammassavanaṃ bhavissati, mayāpi tassa bhāginā bhavitabbaṃ, na kho pana ekakova gamissāmi, mayhaṃ piyasahāyampi revatattheraṃ gahetvā gamissāmī’’ti sabbaṃ mahāmoggallānassa mahākassapassa anuruddhassa upasaṅkamane vuttanayeneva vitthārato veditabbaṃ.
333. Then, the Venerable Ānanda, while sitting in his own day-quarters, saw those great elders approaching and thought, “Today there will be a great Dhamma-hearing, and I too should take part in it. But I shall not go alone; I will take my dear friend, the Elder Revata, and go.” This should be understood in detail according to the method already described for the approach of Mahāmoggallāna, Mahākassapa, and Anuruddha.
333. Khi ba vị Đại Trưởng lão này đến, Tôn giả Ānanda đang ngồi ở chỗ nghỉ ban ngày của mình, nhìn thấy họ và nghĩ: “Hôm nay sẽ có một buổi nghe Pháp lớn. Ta cũng nên là người được chia sẻ. Ta sẽ không đi một mình, mà sẽ dẫn theo người bạn thân là Trưởng lão Revata rồi đi.” Tất cả những điều này cần được hiểu chi tiết theo cách đã nói về việc Mahāmoggallāna, Mahākassapa, và Anuruddha đã đi đến.
Iti te dve janā paṭipāṭiyā ṭhitā dve candā viya, sūriyā viya, sīhā viya ca virocamānā upasaṅkamiṃsu.
Thus, those two, standing in line, approached, shining like two moons, like two suns, or like two lions.
Như vậy, hai vị đó, rực rỡ như hai vầng trăng, hai vầng mặt trời, hai con sư tử đứng nối tiếp nhau, đã đi đến.
Tena vuttaṃ – ‘‘addasā kho āyasmā sāriputto’’tiādi.
Therefore it was said: "The Venerable Sāriputta saw..." and so on.
Vì thế, đã được nói: “Rồi Tôn giả Sāriputta đã thấy” v.v...
Disvāna āyasmantaṃ ānandaṃ etadavocāti dūratova disvā anukkamena kathāupacāraṃ sampattametaṃ, ‘‘etu kho āyasmā’’tiādivacanaṃ avoca.
Seeing the Venerable Ānanda, he said this: Seeing him from afar, and as he gradually came within speaking range, he spoke the words beginning with, "Let the Venerable Ānanda come."
Sau khi thấy Tôn giả Ānanda, Ngài nói điều này – Sau khi thấy từ xa, Ngài đã nói lời này: “Thưa Hiền giả, hãy đến đây” v.v... khi Ngài Ānanda đã đến gần để có thể trò chuyện.
Ramaṇīyaṃ, āvusoti ettha duvidhaṃ rāmaṇeyyakaṃ vanarāmaṇeyyakaṃ puggalarāmaṇeyyakañca.
Delightful, friend: Here, delightfulness is of two kinds: the delightfulness of the forest and the delightfulness of the person.
Ramaṇīyaṃ, āvuso – Ở đây có hai loại đáng yêu: đáng yêu của rừng và đáng yêu của con người.
Tattha vanaṃ nāma nāgasalaḷasālacampakādīhi sañchannaṃ hoti bahalacchāyaṃ pupphaphalūpagaṃ vividharukkhaṃ udakasampannaṃ gāmato nissaṭaṃ, idaṃ vanarāmaṇeyyakaṃ nāma.
Therein, a forest is said to be covered with trees such as nāga, salaḷa, sāla, campaka, and others; it has dense shade, is endowed with flowers and fruits, has various kinds of trees, is supplied with water, and is remote from any village. This is called the delightfulness of the forest.
Trong đó, rừng là nơi rậm rạp với các cây như nāga, salaḷa, sāla, campaka v.v..., có bóng mát dày đặc, có hoa quả, có nhiều loại cây, có nước đầy đủ, và cách xa làng. Đây gọi là sự đáng yêu của rừng.
Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
In reference to this it was said:
Điều này được nói đến trong câu:
Dosināti dosāpagatā, abbhaṃ mahikā dhūmo rajo rāhūti imehi pañcahi upakkilesehi virahitāti vuttaṃ hoti.
Clear: This means free from fault, that is, it is devoid of these five imperfections: clouds, mist, smoke, dust, and Rāhu.
Dosinā có nghĩa là không có lỗi, tức là không có năm loại ô nhiễm: mây, sương mù, khói, bụi, và Rahu.
Sabbapāliphullāti sabbattha pāliphullā, mūlato paṭṭhāya yāva aggā apupphitaṭṭhānaṃ nāma natthi.
Completely in bloom: Blooming everywhere; from the root to the tip, there is no place that is not in bloom.
Sabbapāliphullā có nghĩa là nở hoa khắp nơi, từ gốc đến ngọn không có chỗ nào không có hoa.
Dibbā maññe gandhā sampavantīti dibbā mandārapupphakoviḷārapāricchattakacandanacuṇṇagandhā viya samantā pavāyanti, sakkasuyāsantusitanimmānaratiparanimmitamahābrahmānaṃ otiṇṇaṭṭhānaṃ viya vāyantīti vuttaṃ hoti.
It seems that divine scents are wafting: Divine scents, like those of mandārava, koviḷāra, and pāricchattaka flowers and sandalwood powder, are wafting all around. It is meant to say that it is as if the place where Sakka, Suyāma, Santusita, Nimmānarati, Paranimmitavasavattī, and the Mahābrahmās have descended is wafting with fragrance.
Dibbā maññe gandhā sampavanti có nghĩa là hương thơm của chư thiên, như hương của hoa Mandārava, Kovilāra, Pāricchattaka, và bột gỗ đàn hương, đang lan tỏa khắp nơi. Điều này có nghĩa là hương thơm lan tỏa như thể nơi đó là nơi chư Thiên Sakka, Suyāma, Santusita, Nimmānaratī, Paranimmitavasavattī và Đại Phạm Thiên đã giáng lâm.
Kathaṃrūpena, āvuso ānandāti ānandatthero tesaṃ pañcannaṃ therānaṃ saṅghanavakova.
Of what sort, friend Ānanda: Of those five elders, the Elder Ānanda was the most junior in the Saṅgha.
Kathaṃrūpena, āvuso Ānanda – Trưởng lão Ānanda là vị trẻ nhất trong năm vị Trưởng lão đó.
Kasmā thero taṃyeva paṭhamaṃ pucchatīti?
Why does the elder ask him first?
Tại sao vị Trưởng lão lại hỏi Ngài trước tiên?
Mamāyitattā.
Because he held him dear.
Vì sự yêu mến.
Te hi dve therā aññamaññaṃ mamāyiṃsu.
Indeed, those two elders held each other dear.
Hai vị Trưởng lão đó yêu mến lẫn nhau.
Sāriputtatthero, ‘‘mayā kattabbaṃ satthu upaṭṭhānaṃ karotī’’ti ānandattheraṃ mamāyi.
The Elder Sāriputta held the Elder Ānanda dear, thinking, “He performs the service to the Teacher that should be done by me.”
Trưởng lão Sāriputta yêu mến Trưởng lão Ānanda vì Ngài đã làm công việc phục vụ Đức Phật mà lẽ ra Ngài phải làm.
Ānandatthero bhagavato sāvakānaṃ aggoti sāriputtattheraṃ mamāyi, kuladārake pabbājetvā sāriputtattherassa santike upajjhaṃ gaṇhāpesi.
The Elder Ānanda held the Elder Sāriputta dear, thinking, “He is the foremost of the Blessed One's disciples.” He would ordain young men of good family and have them take the Elder Sāriputta as their preceptor.
Trưởng lão Ānanda yêu mến Trưởng lão Sāriputta vì Ngài là đệ tử đứng đầu của Đức Thế Tôn, và Ngài đã cho các thanh niên xuất gia và thọ giới Upajjhāya (Y chỉ sư) với Trưởng lão Sāriputta.
Sāriputtattheropi tatheva akāsi.
The Elder Sāriputta also did the same.
Trưởng lão Sāriputta cũng làm như vậy.
Evaṃ ekamekena attano pattacīvaraṃ datvā pabbājetvā upajjhaṃ gaṇhāpitāni pañca bhikkhusatāni ahesuṃ.
In this way, there were five hundred bhikkhus whom they had ordained by each giving their own bowl and robes and having them take a preceptor.
Như vậy, mỗi vị đã cho y bát của mình, cho xuất gia và thọ giới Upajjhāya cho năm trăm Tỳ-khưu.
Āyasmā ānando paṇītāni cīvarādīnipi labhitvā therasseva deti.
The Venerable Ānanda, even when he received excellent things like robes, would give them to the elder.
Tôn giả Ānanda, sau khi nhận được các vật phẩm cao quý như y phục, cũng dâng lên cho vị Trưởng lão.
Eko kira brāhmaṇo cintesi – ‘‘buddharatanassa ca saṅgharatanassa ca pūjā paññāyati, kathaṃ nu kho dhammaratanaṃ pūjitaṃ nāma hotī’’ti?
Once, a certain brahmin thought, "Homage to the Jewel of the Buddha and the Jewel of the Saṅgha is known, but how, I wonder, is the Jewel of the Dhamma to be honored?"
Nghe nói, có một Bà-la-môn đã suy nghĩ: “Có sự cúng dường đến Phật Bảo và Tăng Bảo, vậy Pháp Bảo được cúng dường như thế nào?”
So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ pucchi.
He approached the Blessed One and asked about this matter.
Ông ta đến gặp Đức Thế Tôn và hỏi về vấn đề này.
Bhagavā āha – ‘‘sacesi, brāhmaṇa, dhammaratanaṃ pūjitukāmo, ekaṃ bahussutaṃ pūjehī’’ti bahussutaṃ, bhante, ācikkhathāti bhikkhusaṅghaṃ pucchati.
The Blessed One said, "If, brahmin, you wish to honor the Jewel of the Dhamma, you should honor one who is very learned." "Venerable sir, please point out one who is very learned," he asked of the Saṅgha of bhikkhus.
Đức Thế Tôn nói: “Này Bà-la-môn, nếu ông muốn cúng dường Pháp bảo, hãy cúng dường một vị đa văn.” Ông hỏi Tăng chúng: “Bạch chư Tăng, xin hãy chỉ cho con vị đa văn.”
So bhikkhusaṅghaṃ upasaṅkamitvā bahussutaṃ, bhante, ācikkhathāti āha.
He approached the Saṅgha of bhikkhus and said, "Venerable sirs, please point out one who is very learned."
Ông đến Tăng chúng và nói: “Bạch chư Tăng, xin hãy chỉ cho con vị đa văn.”
Ānandatthero brāhmaṇāti.
"The Elder Ānanda, brahmin."
Chư Tăng nói: “Đại đức Ānanda, này Bà-la-môn.”
Brāhmaṇo theraṃ sahassagghanikena cīvarena pūjesi.
The brahmin honored the elder with a robe worth a thousand.
Vị Bà-la-môn cúng dường Đại đức một y phục trị giá một ngàn đồng.
Thero taṃ gahetvā bhagavato santikaṃ agamāsi.
The elder, taking it, went to the Blessed One.
Đại đức nhận lấy y phục đó và đi đến chỗ Đức Thế Tôn.
Bhagavā ‘‘kuto, ānanda, laddha’’nti āha.
The Blessed One asked, "Ānanda, from where did you get this?"
Đức Thế Tôn hỏi: “Này Ānanda, y phục này từ đâu mà có?”
Ekena, bhante, brāhmaṇena dinnaṃ, idaṃ panāhaṃ āyasmato sāriputtassa dātukāmoti.
“Venerable sir, it was given by a certain brahmin, but I wish to give this to the Venerable Sāriputta.”
Bạch Thế Tôn, chiếc y này do một Bà-la-môn dâng cúng, nhưng con muốn dâng nó cho Tôn giả Sāriputta.
Dehi, ānandāti.
“Give it, Ānanda.”
“Này Ānanda, hãy dâng đi!”
Cārikaṃ pakkanto, bhanteti.
“He has set out on a journey, venerable sir.”
Bạch Thế Tôn, Ngài ấy đã đi du hành rồi.
Āgatakāle dehīti.
“Give it when he has returned.”
“Khi Ngài ấy trở về, hãy dâng đi!”
Sikkhāpadaṃ, bhante, paññattanti.
“Venerable sir, a training rule has been laid down.”
Bạch Thế Tôn, giới luật đã được chế định rồi.
Kadā pana sāriputto āgamissatīti?
“But when will Sāriputta come back?”
“Khi nào Sāriputta sẽ trở về?”
Dasāhamattena, bhanteti.
“In about ten days, venerable sir.”
Bạch Thế Tôn, trong vòng mười ngày nữa.
‘‘Anujānāmi, ānanda, dasāhaparamaṃ atirekacīvaraṃ nikkhipitu’’nti (pārā. 461; mahāva. 347) sikkhāpadaṃ paññapesi.
He laid down the training rule: “Ānanda, I allow the keeping of an extra robe for a maximum of ten days.”
Đức Phật đã chế định giới luật: “Này Ānanda, Ta cho phép cất giữ y tăng thêm trong tối đa mười ngày.”
Sāriputtattheropi tatheva yaṃkiñci manāpaṃ labhati, taṃ ānandattherassa deti.
The elder Sāriputta, in the same way, whatever delightful thing he received, he gave to the elder Ānanda.
Trưởng lão Sāriputta cũng vậy, bất cứ thứ gì dễ chịu mà Ngài nhận được, Ngài đều dâng cho Trưởng lão Ānanda.
Evaṃ te therā aññamaññaṃ mamāyiṃsu, iti mamāyitattā paṭhamaṃ pucchi.
In this way, those elders cherished one another. Thus, because he was cherished, he asked him first.
Như vậy, các Trưởng lão ấy đã yêu mến lẫn nhau, và vì sự yêu mến ấy, Ngài đã hỏi trước.
Apica anumatipucchā nāmesā khuddakato paṭṭhāya pucchitabbā hoti.
Furthermore, this is what is called a question of inquiry; it ought to be asked starting from the most junior.
Hơn nữa, việc hỏi ý kiến này cần được hỏi từ những vị nhỏ tuổi hơn trở lên.
Tasmā thero cintesi – ‘‘ahaṃ paṭhamaṃ ānandaṃ pucchissāmi, ānando attano paṭibhānaṃ byākarissati.
Therefore, the elder thought: “First I will ask Ānanda, and Ānanda will explain according to his own inspiration.
Vì vậy, Trưởng lão suy nghĩ: “Trước tiên ta sẽ hỏi Ānanda, Ānanda sẽ trình bày sự thông tuệ của mình.
Tato revataṃ, anuruddhaṃ, mahākassapaṃ, mahāmoggallānaṃ pucchissāmi.
Then I will ask Revata, Anuruddha, Mahākassapa, and Mahāmoggallāna.
Sau đó ta sẽ hỏi Revata, Anuruddha, Mahākassapa, Mahāmoggallāna.
Mahāmoggallāno attano paṭibhānaṃ byākarissati.
Mahāmoggallāna will explain according to his own inspiration.
Mahāmoggallāna sẽ trình bày sự thông tuệ của mình.
Tato pañcapi therā maṃ pucchissanti, ahampi attano paṭibhānaṃ byākarissāmī’’ti.
Then all five elders will ask me, and I too will explain according to my own inspiration.
Sau đó năm vị Trưởng lão sẽ hỏi ta, và ta cũng sẽ trình bày sự thông tuệ của mình.”
Ettāvatāpi ayaṃ dhammadesanā sikhāppattā vepullappattā na bhavissati, atha mayaṃ sabbepi dasabalaṃ upasaṅkamitvā pucchissāma, satthā sabbaññutaññāṇena byākarissati.
Even by this much, this Dhamma exposition will not have reached its peak and come to fullness. Then all of us will approach the One with Ten Powers and ask, and the Teacher will explain with his omniscience.
“Dù vậy, bài thuyết pháp này sẽ không đạt đến đỉnh cao và sự viên mãn, vậy thì tất cả chúng ta hãy đến gặp Đức Thập Lực và hỏi, Đức Đạo Sư sẽ giải đáp bằng Tuệ Giác Toàn Tri của Ngài.
Ettāvatā ayaṃ dhammadesanā sikhāppattā vepullappattā bhavissati.
By this much, this Dhamma exposition will reach its peak and come to fullness.
Khi đó, bài thuyết pháp này sẽ đạt đến đỉnh cao và sự viên mãn.
Yathā hi janapadamhi uppanno aṭṭo gāmabhojakaṃ pāpuṇāti, tasmiṃ nicchituṃ asakkonte janapadabhojakaṃ pāpuṇāti, tasmiṃ asakkonte mahāvinicchayaamaccaṃ, tasmiṃ asakkonte senāpatiṃ, tasmiṃ asakkonte uparājaṃ, tasmiṃ vinicchituṃ asakkonte rājānaṃ pāpuṇāti, raññā vinicchitakālato paṭṭhāya aṭṭo aparāparaṃ na sañcarati, rājavacaneneva chijjati.
Just as a dispute that arises in the countryside reaches the village headman; when he is unable to decide it, it reaches the district headman; when he is unable, it reaches the great judicial minister; when he is unable, the commander-in-chief; when he is unable, the viceroy; and when he is unable to decide it, it reaches the king. From the time it is decided by the king, the dispute does not travel back and forth again; it is settled by the king's word alone.
Giống như một vụ kiện phát sinh trong một vùng đất sẽ đến tay người cai quản làng, nếu người ấy không thể giải quyết, nó sẽ đến tay người cai quản vùng đất, nếu người ấy không thể giải quyết, nó sẽ đến tay vị quan đại thẩm phán, nếu người ấy không thể giải quyết, nó sẽ đến tay vị tổng tư lệnh, nếu người ấy không thể giải quyết, nó sẽ đến tay vị phó vương, nếu vị ấy không thể giải quyết, nó sẽ đến tay nhà vua, và từ khi nhà vua phán quyết, vụ kiện sẽ không còn được chuyển đi đâu nữa, mà sẽ được giải quyết bằng lời của nhà vua.
Evamevaṃ ahañhi paṭhamaṃ ānandaṃ pucchissāmi…pe… atha mayaṃ sabbepi dasabalaṃ upasaṅkamitvā pucchissāma, satthā sabbaññutaññāṇena byākarissati.
In the very same way, first I will ask Ānanda… Then all of us will approach the One with Ten Powers and ask, and the Teacher will explain with his omniscience.
Cũng vậy, trước tiên ta sẽ hỏi Ānanda… (văn bản bị lược bỏ)… rồi tất cả chúng ta sẽ đến gặp Đức Thập Lực và hỏi, Đức Đạo Sư sẽ giải đáp bằng Tuệ Giác Toàn Tri của Ngài.
Ettāvatā ayaṃ dhammadesanā sikhāppattā vepullappattā bhavissati.
By this much, this Dhamma exposition will reach its peak and come to fullness.”
Khi đó, bài thuyết pháp này sẽ đạt đến đỉnh cao và sự viên mãn.
Evaṃ anumatipucchaṃ pucchanto thero paṭhamaṃ ānandattheraṃ pucchi.
Thus, asking a question of inquiry, the elder first asked the elder Ānanda.
Như vậy, vị Trưởng lão đã hỏi Trưởng lão Ānanda trước, theo cách hỏi ý kiến.
Bahussuto hotīti bahu assa sutaṃ hoti, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ pāḷianusandhipubbāparavasena uggahitaṃ hotīti attho.
Is one of great learning means: he has heard much; the meaning is that the Teacher’s nine-limbed Dispensation has been grasped by way of the Pali text with its connections and sequence.
Bahussuto hoti (là bậc đa văn) nghĩa là Ngài đã nghe nhiều, tức là giáo pháp của Đức Đạo Sư với chín chi phần đã được học thuộc lòng theo sự liên kết của Pāḷi, cả trước và sau.
Sutadharoti sutassa ādhārabhūto.
A preserver of what is learned means: one who is a repository of what has been learned.
Sutadharo (trì giữ những điều đã nghe) nghĩa là nền tảng của những điều đã nghe.
Yassa hi ito gahitaṃ ito palāyati, chiddaghaṭe udakaṃ viya na tiṭṭhati, parisamajjhe ekaṃ suttaṃ vā jātakaṃ vā kathetuṃ vā vācetuṃ vā na sakkoti, ayaṃ na sutadharo nāma.
For if what is grasped in one place escapes from another, not remaining like water in a cracked pot, and one is unable to recite or teach a single sutta or jātaka in the midst of an assembly, this person is called not a preserver of what is learned.
Thật vậy, đối với người mà điều đã học được ở đây lại mất đi ở đó, không giữ được như nước trong bình thủng, không thể thuyết giảng hay đọc một bài kinh hay một câu chuyện Jātaka nào giữa hội chúng, người đó được gọi là không phải bậc trì giữ những điều đã nghe.
Yassa pana uggahitaṃ buddhavacanaṃ uggahitakālasadisameva hoti, dasapi vīsatipi vassāni sajjhāyaṃ akarontassa na nassati, ayaṃ sutadharo nāma.
But one for whom the Buddha’s word, once grasped, is just as it was at the time of grasping, and is not lost even if he does not recite it for ten or twenty years—this person is called a preserver of what is learned.
Nhưng đối với người mà lời Phật đã học được vẫn như lúc mới học, không mất đi dù không tụng đọc trong mười hay hai mươi năm, người đó được gọi là bậc trì giữ những điều đã nghe.
Sutasannicayoti sutassa sannicayabhūto.
A storehouse of what is learned means: one who is a collection-place of what has been learned.
Sutasannicayo (tích lũy những điều đã nghe) nghĩa là nơi tích lũy những điều đã nghe.
Yathā hi sutaṃ hadayamañjūsāya sannicitaṃ silāyaṃ lekhā viya, suvaṇṇaghaṭe pakkhittasīhavasā viya ca ajjhosāya tiṭṭhati, ayaṃ sutasannicayo nāma.
For whom what is learned resides, having settled down in the casket of the heart like writing on stone and like lion’s fat placed in a golden pot—this person is called a storehouse of what is learned.
Người mà những điều đã nghe được tích lũy trong kho tàng trái tim như chữ khắc trên đá, như mỡ sư tử đựng trong bình vàng, người đó được gọi là bậc tích lũy những điều đã nghe.
Dhātāti ṭhitā paguṇā.
Remembered means: established, proficient.
Dhātā (được giữ vững) nghĩa là đã được giữ vững, đã được thuần thục.
Ekaccassa hi uggahitaṃ buddhavacanaṃ dhātaṃ paguṇaṃ niccalitaṃ na hoti, asukasuttaṃ vā jātakaṃ vā kathehīti vutte sajjhāyitvā saṃsanditvā samanuggāhitvā jānissāmīti vadati.
For a certain person, the Buddha’s word that has been grasped is not remembered, proficient, or steady. When told, “Recite such-and-such a sutta or jātaka,” he says, “I will know it after reciting, comparing, and thoroughly grasping it.”
Thật vậy, lời Phật đã học được của một số người không được giữ vững, không được thuần thục, không được lưu loát; khi được yêu cầu thuyết giảng bài kinh hay câu chuyện Jātaka nào đó, họ nói: “Tôi sẽ tụng đọc, đối chiếu, và xem xét lại rồi mới biết.”
Ekaccassa dhātaṃ paguṇaṃ bhavaṅgasotasadisaṃ hoti, asukasuttaṃ vā jātakaṃ vā kathehīti vutte uddharitvā tameva katheti.
For another person, it is remembered and proficient, like the stream of the life-continuum. When told, “Recite such-and-such a sutta or jātaka,” he brings it forth and recites that very one.
Đối với một số người khác, những điều đã được giữ vững, đã được thuần thục thì giống như dòng chảy của bhavaṅga (dòng ý thức sinh tử); khi được yêu cầu thuyết giảng bài kinh hay câu chuyện Jātaka nào đó, họ liền trích dẫn và thuyết giảng ngay lập tức.
Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘dhātā’’ti.
It is with reference to this that it is said, “remembered.”
Để chỉ điều đó, đã nói là “dhātā.”
Vacasā paricitāti suttadasaka-vaggadasaka-paṇṇāsadasakānaṃ vasena vācāya sajjhāyitā.
Familiarized by speech means: recited by voice by way of tens of suttas, tens of vaggas, and tens of paṇṇāsas.
Vacasā paricitā (đã được thực hành bằng lời) nghĩa là đã được tụng đọc bằng lời theo mười bài kinh, mười chương, mười nhóm năm mươi bài kinh.
Manasānupekkhitāti cittena anupekkhitā, yassa vācāya sajjhāyitaṃ buddhavacanaṃ manasā cintentassa tattha tattha pākaṭaṃ hoti.
Examined by mind means: considered by the mind. For one who contemplates with the mind the Buddha’s word recited by voice, it becomes clear in various places.
Manasānupekkhitā (đã được quán xét bằng tâm) nghĩa là đã được quán xét bằng tâm, tức là lời Phật đã được tụng đọc bằng lời, khi người ấy suy tư bằng tâm, thì nó trở nên rõ ràng ở mọi nơi.
Mahādīpaṃ jāletvā ṭhitassa rūpagataṃ viya paññāyati.
It appears as clearly as a visible object does to someone standing with a great lamp lit.
Nó xuất hiện rõ ràng như hình ảnh đối với người đang đứng thắp một ngọn đèn lớn.
Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘vacasā paricitā manasānupekkhitā’’ti.
It is with reference to this that it is said, “familiarized by speech, examined by mind.”
Để chỉ điều đó, đã nói: “vacasā paricitā manasānupekkhitā.”
Diṭṭhiyā suppaṭividdhāti atthato ca kāraṇato ca paññāya suppaṭividdhā.
Well penetrated by view means: well penetrated by wisdom in terms of meaning and reason.
Diṭṭhiyā suppaṭividdhā (đã được thấu hiểu rõ ràng bằng kiến giải) nghĩa là đã được thấu hiểu rõ ràng bằng trí tuệ, cả về nghĩa lý và nguyên nhân.
Parimaṇḍalehi padabyañjanehīti ettha padameva atthassa byañjanato padabyañjanaṃ, taṃ akkharapāripūriṃ katvā dasavidhabyañjanabuddhiyo aparihāpetvā vuttaṃ parimaṇḍalaṃ nāma hoti, evarūpehi padabyañjanehīti attho.
Regarding with well-rounded words and phrases: here, because the word itself indicates the meaning, it is a padabyañjana. When spoken with complete letters, without omitting the ten kinds of phonetic growths, it is called well-rounded. The meaning is: with such words and phrases.
Parimaṇḍalehi padabyañjanehi (với những từ ngữ và câu cú hoàn chỉnh) ở đây, “padabyañjana” là sự biểu đạt của ý nghĩa qua từ ngữ; khi nó được nói với đầy đủ các âm tiết và không bỏ sót mười loại hiểu biết về ngữ pháp, thì nó được gọi là “parimaṇḍala,” tức là với những từ ngữ và câu cú như vậy.
Apica yo bhikkhu parisati dhammaṃ desento suttaṃ vā jātakaṃ vā nikkhapitvā aññaṃ upārambhakaraṃ suttaṃ āharati, tassa upamaṃ katheti, tadatthaṃ ohāreti, evamidaṃ gahetvā ettha khipanto ekapasseneva pariharanto kālaṃ ñatvā vuṭṭhahati.
Furthermore, a bhikkhu who, while teaching the Dhamma in an assembly, sets aside a sutta or jātaka and brings up another critical sutta, gives a simile for it, and draws out its meaning—thus taking this and putting it there, proceeding on one side only—he gets up when he knows the time is right.
Hơn nữa, vị Tỳ-khưu nào khi thuyết pháp trong hội chúng, bỏ qua một bài kinh hay một câu chuyện Jātaka để đưa ra một bài kinh khác gây chỉ trích, kể một ví dụ cho bài kinh đó, rồi giải thích ý nghĩa của nó, cứ thế lấy cái này đặt vào cái kia, trình bày một cách phiến diện, rồi biết thời điểm mà đứng dậy.
Nikkhittasuttaṃ pana nikkhattamattameva hoti, tassa kathā aparimaṇḍalā nāma hoti.
The sutta that was set aside, however, is merely set aside. His talk is called not well-rounded.
Bài kinh đã bỏ qua thì chỉ là đã bỏ qua; bài thuyết pháp của vị ấy được gọi là không hoàn chỉnh.
Yo pana suttaṃ vā jātakaṃ vā nikkhipitvā bahi ekapadampi agantvā pāḷiyā anusandhiñca pubbāparañca amakkhento ācariyehi dinnanaye ṭhatvā tulikāya paricchindanto viya, gambhīramātikāya udakaṃ pesento viya, padaṃ koṭṭento sindhavājānīyo viya gacchati, tassa kathā parimaṇḍalā nāma hoti.
But a bhikkhu who, having introduced a sutta or jātaka, proceeds without going outside of it by even a single word, without smudging the connection and sequence of the Pali, standing in the method given by the teachers—like one outlining with a brush, like one channeling water through a deep ditch, like a thoroughbred Sindhu horse breaking a step—his talk is called well-rounded.
Nhưng vị nào khi thuyết pháp, không bỏ qua một từ nào ra ngoài khi đã nêu một bài kinh hay một câu chuyện Jātaka, không làm rối loạn sự liên kết và thứ tự trước sau của Pāḷi, giữ vững theo phương pháp đã được các vị thầy truyền dạy, như người dùng bút vẽ để phân chia, như người dẫn nước bằng con mương sâu, như con ngựa Sindhu thuần thục khi chặt chẽ từng từ, thì bài thuyết pháp của vị ấy được gọi là hoàn chỉnh.
Evarūpiṃ kathaṃ sandhāya – ‘‘parimaṇḍalehi padabyañjanehī’’ti vuttaṃ.
It is with reference to such a talk that it is said, “with well-rounded words and phrases.”
Để chỉ bài thuyết pháp như vậy, đã nói: “parimaṇḍalehi padabyañjanehi.”
Anuppabandhehīti ettha yo bhikkhu dhammaṃ kathento suttaṃ vā jātakaṃ vā ārabhitvā āraddhakālato paṭṭhāya turitaturito araṇiṃ manthento viya, uṇhakhādanīyaṃ khādanto viya, pāḷiyā anusandhipubbāparesu gahitaṃ gahitameva aggahitaṃ aggahitameva ca katvā purāṇapaṇṇantaresu caramānaṃ godhaṃ uṭṭhapento viya tattha tattha paharanto osāpento ohāya gacchati.
Regarding uninterrupted: here, a bhikkhu who, when teaching the Dhamma, having begun a sutta or jātaka, from the time he begins, rushes on and on like one churning a fire-stick or eating hot food, making what is grasped just grasped and what is not grasped just not grasped in the connections and sequence of the Pali, and, like one rousing a lizard moving among old palm leaves, striking here and there, he gives up and departs after finishing.
Anuppabandhehi (không bị gián đoạn) ở đây, vị Tỳ-khưu nào khi thuyết pháp, bắt đầu một bài kinh hay một câu chuyện Jātaka, từ lúc bắt đầu thì vội vã như người cọ cây arani, như người ăn đồ ăn nóng, làm cho những điều đã được nắm bắt trong sự liên kết trước sau của Pāḷi thì vẫn là đã nắm bắt, những điều chưa nắm bắt thì vẫn là chưa nắm bắt, rồi vội vã bỏ qua, như người đánh thức con kỳ đà đang bò giữa những trang sách cũ, cứ thế đánh đập và bỏ qua.
Yopi dhammaṃ kathento kālena sīghaṃ kālena dandhaṃ kālena mahāsaddaṃ kālena khuddakasaddaṃ karoti.
Also, one who, when teaching the Dhamma, is at times fast, at times slow, at times loud, at times soft.
Vị nào khi thuyết pháp, lúc nhanh lúc chậm, lúc lớn tiếng lúc nhỏ tiếng.
Yathā petaggi kālena jalati, kālena nibbāyati, evameva idha petaggidhammakathiko nāma hoti, parisāya uṭṭhātukāmāya punappunaṃ ārabhati.
Just as a fire for ghosts at times blazes and at times goes out, so too here, he is called a ghost-fire Dhamma-speaker. When the assembly is ready to get up, he starts over again and again.
Như lửa ma quỷ lúc cháy lúc tắt, vị ấy được gọi là người thuyết pháp như lửa ma quỷ ở đây, cứ lặp đi lặp lại khi hội chúng muốn đứng dậy.
Yopi kathento tattha tattha vitthāyati, nitthunanto kandanto viya katheti, imesaṃ sabbesampi kathā appabandhā nāma hoti.
Also, one who, while speaking, elaborates here and there, speaking as if groaning and wailing—the talk of all these is called interrupted.
Vị nào khi thuyết pháp, cứ lan man ở khắp nơi, nói như người than vãn khóc lóc, bài thuyết pháp của tất cả những vị này đều được gọi là bị gián đoạn.
Yo pana suttaṃ ārabhitvā ācariyehi dinnanaye ṭhito acchinnadhāraṃ katvā nadīsotaṃ viya pavatteti, ākāsagaṅgato bhassamānaṃ udakaṃ viya nirantaraṃ kathaṃ pavatteti, tassa kathā anuppabandhā hoti.
But one who, having begun a sutta, stands in the method given by the teachers and delivers it in an unbroken stream like a river’s current, delivering a continuous talk like water falling from the celestial Ganges—his talk is uninterrupted.
Nhưng vị nào khi bắt đầu một bài kinh, giữ vững theo phương pháp đã được các vị thầy truyền dạy, làm cho dòng chảy không bị gián đoạn, như dòng sông, thuyết pháp liên tục như nước từ sông Hằng trên trời đổ xuống, bài thuyết pháp của vị ấy là không bị gián đoạn.
Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘anuppabandhehī’’ti.
It is with reference to this that it is said, “uninterrupted.”
Để chỉ điều đó, đã nói “anuppabandhehi.”
Anusayasamugghātāyāti sattannaṃ anusayānaṃ samugghātatthāya.
For the uprooting of the latent tendencies means for the purpose of uprooting the seven latent tendencies.
Anusayasamugghātāyā nghĩa là vì mục đích diệt trừ bảy tùy miên (anusaya).
Evarūpenāti evarūpena bahussutena bhikkhunā tathārūpeneva bhikkhusatena bhikkhusahassena vā saṅghāṭikaṇṇena vā saṅghāṭikaṇṇaṃ, pallaṅkena vā pallaṅkaṃ āhacca nisinnena gosiṅgasālavanaṃ sobheyya.
By such a one means: The Gosiṅga Sālavana would be adorned by such a monk who is learned, or by a hundred or a thousand monks just like him, sitting with the corner of their outer robe touching, or with their cross-legged posture touching.
Evarūpenā nghĩa là một tỳ khưu đa văn như vậy, hoặc một trăm tỳ khưu, hoặc một ngàn tỳ khưu như vậy, ngồi tựa gấu áo vào gấu áo, hoặc kiết già vào kiết già, có thể làm đẹp khu rừng sala hình sừng bò.
Iminā nayena sabbavāresu attho veditabbo.
The meaning in all sections should be understood in this way.
Theo cách này, ý nghĩa phải được hiểu trong tất cả các trường hợp.
335. Sahassaṃ lokānanti sahassaṃ lokadhātūnaṃ.
335. A thousand worlds means a thousand world-systems.
335. Sahassaṃ lokānaṃ nghĩa là một ngàn thế giới (lokadhātu).
Ettakañhi therassa dhuvasevanaṃ āvajjanapaṭibaddhaṃ, ākaṅkhamāno pana thero anekānipi cakkavāḷasahassāni voloketiyeva.
Indeed, this much is the Elder's constant practice, connected to his adverting. But if the Elder wishes, he can indeed survey even many thousands of world-systems.
Thật vậy, đó là phạm vi thường xuyên quán sát của Trưởng lão, gắn liền với sự hướng tâm; nhưng nếu muốn, Trưởng lão có thể quán sát nhiều ngàn luân vũ (cakkavāḷa) khác nữa.
Uparipāsādavaragatoti sattabhūmakassa vā navabhūmakassa vā pāsādavarassa upari gato.
Having gone up to the top of a fine palace means having gone to the top of a fine seven-storied or nine-storied palace.
Uparipāsādavaragato nghĩa là đã lên đến đỉnh của một ngôi tháp cao bảy tầng hoặc chín tầng.
Sahassaṃ nemimaṇḍalānaṃ volokeyyāti pāsādapariveṇe nābhiyā patiṭṭhitānaṃ nemivaṭṭiyā nemivaṭṭiṃ āhacca ṭhitānaṃ nemimaṇḍalānaṃ sahassaṃ vātapānaṃ vivaritvā olokeyya, tassa nābhiyopi pākaṭā honti, arāpi arantarānipi nemiyopi.
He would survey a thousand wheel-rim circles means: In the palace compound, he would open a window and survey a thousand wheel-rim circles that are established on hubs and are standing with their rims touching. To him, the hubs are clear, as are the spokes, the spaces between the spokes, and the rims.
Sahassaṃ nemimaṇḍalānaṃ volokeyyā nghĩa là mở một ngàn cửa sổ và nhìn ra một ngàn vòng bánh xe (nemimaṇḍala) được đặt trên trục bánh xe (nābhi) trong khuôn viên tháp, tựa vào vành bánh xe, thì cả trục bánh xe, các nan hoa, khoảng trống giữa các nan hoa và vành bánh xe đều hiện rõ.
Evameva kho, āvusoti, āvuso, evaṃ ayampi dibbacakkhuko bhikkhu dibbena cakkhunā atikkantamānusakena sahassaṃ lokānaṃ voloketi.
Just so, friend, means: friend, in this way this monk with the divine eye surveys a thousand worlds with the divine eye that surpasses the human.
Evameva kho, āvuso nghĩa là, này các hiền giả, cũng vậy, vị tỳ khưu có thiên nhãn này, với thiên nhãn siêu việt nhân loại, quán sát một ngàn thế giới.
Tassa pāsāde ṭhitapurisassa cakkanābhiyo viya cakkavāḷasahasse sinerusahassaṃ pākaṭaṃ hoti.
To him, just as the wheel hubs are clear to the man standing in the palace, the thousand Mount Sinerus in the thousand world-systems are clear.
Đối với vị ấy, một ngàn núi Sineru trong một ngàn luân vũ hiện rõ như các trục bánh xe đối với người đứng trên tháp.
Arā viya dīpā pākaṭā honti.
Just like the spokes, the continents are clear.
Các châu lục hiện rõ như các nan hoa.
Arantarāni viya dīpaṭṭhitamanussā pākaṭā honti.
Just like the spaces between the spokes, the people living on the continents are clear.
Con người sống trên các châu lục hiện rõ như khoảng trống giữa các nan hoa.
Nemiyo viya cakkavāḷapabbatā pākaṭā honti.
Just like the rims, the world-system mountains are clear.
Các dãy núi luân vũ hiện rõ như các vành bánh xe.
339. Sādhu sādhu sāriputtāti ayaṃ sādhukāro ānandattherassa dinno.
339. Excellent, excellent, Sāriputta: This approval was given to the Venerable Ānanda.
339. Sādhu sādhu sāriputtā nghĩa là lời tán thán này được dành cho Trưởng lão Ānanda.
Sāriputtattherena pana saddhiṃ bhagavā ālapati.
But the Blessed One was addressing the Venerable Sāriputta.
Nhưng Đức Thế Tôn lại nói chuyện với Trưởng lão Sāriputta.
Esa nayo sabbattha.
This is the way in all instances.
Cách này áp dụng cho tất cả các trường hợp.
Yathā taṃ ānandovāti yathā ānandova sammā byākaraṇamāno byākareyya, evaṃ byākataṃ ānandena attano anucchavikameva, ajjhāsayānurūpameva byākatanti attho.
Just as Ānanda would means: it was answered by Ānanda just as Ānanda himself would answer if he were answering correctly. He answered in a way that was suitable for himself, in accordance with his own inclination. This is the meaning.
Yathā taṃ ānandovā nghĩa là như Ānanda đã giải thích đúng đắn, lời giải thích của Ānanda phù hợp với chính mình, phù hợp với ý hướng của mình.
Ānandatthero hi attanāpi bahussuto, ajjhāsayopissa evaṃ hoti – ‘‘aho vata sāsane sabrahmacārī bahussutā bhaveyyu’’nti.
Indeed, the Venerable Ānanda is himself very learned, and his inclination is this: "Oh, may my companions in the holy life in this Dispensation be learned!"
Trưởng lão Ānanda là người đa văn, và ý hướng của ngài là: “Ôi, mong sao các bạn đồng phạm hạnh trong Giáo Pháp sẽ là những người đa văn!”
Bahussutassa hi kappiyākappiyaṃ sāvajjānavajjaṃ, garukalahukaṃ satekicchātekicchaṃ pākaṭaṃ hoti.
Because to one who is learned, what is allowable and unallowable, what is faulty and faultless, what is serious and light, what is remediable and irremediable, becomes clear.
Vì đối với người đa văn, điều hợp pháp và không hợp pháp, điều đáng khiển trách và không đáng khiển trách, điều trọng và điều khinh, điều có thể trị liệu và không thể trị liệu đều rõ ràng.
Bahussuto uggahitabuddhavacanaṃ āvajjitvā imasmiṃ ṭhāne sīlaṃ kathitaṃ, imasmiṃ samādhi, imasmiṃ vipassanā, imasmiṃ maggaphalanibbānānīti sīlassa āgataṭṭhāne sīlaṃ pūretvā, samādhissa āgataṭṭhāne samādhiṃ pūretvā vipassanāya āgataṭṭhāne vipassanāgabbhaṃ gaṇhāpetvā maggaṃ bhāvetvā phalaṃ sacchikaroti.
A learned person, having adverted to the Buddha's word he has mastered, thinks, "In this place, virtue is spoken of; in this place, concentration; in this place, insight; in this place, the paths, fruits, and Nibbāna." Then, fulfilling virtue where virtue is mentioned, fulfilling concentration where concentration is mentioned, having the foundation of insight established where insight is mentioned, he develops the path and realizes the fruit.
Người đa văn, sau khi quán xét lời Phật đã học, biết rằng giới được dạy ở chỗ này, định ở chỗ này, tuệ quán ở chỗ này, đạo quả và Nibbāna ở chỗ này; do đó, ngài hoàn thiện giới ở nơi giới được dạy, hoàn thiện định ở nơi định được dạy, phát triển tuệ quán ở nơi tuệ quán được dạy, tu tập đạo và chứng đắc quả.
Tasmā therassa evaṃ ajjhāsayo hoti – ‘‘aho vata sabrahmacārī ekaṃ vā dve vā tayo vā cattāro vā pañca vā nikāye uggahetvā āvajjantā sīlādīnaṃ āgataṭṭhānesu sīlādīni paripūretvā anukkamena maggaphalanibbānāni sacchikareyyu’’nti.
Therefore, the Elder's inclination is this: "Oh, may my companions in the holy life master one, two, three, four, or five Nikāyas, and by adverting, may they fulfill virtue and so on in the places where they are mentioned, and in due course realize the paths, fruits, and Nibbāna!"
Vì vậy, ý hướng của Trưởng lão là: “Ôi, mong sao các bạn đồng phạm hạnh sẽ học một, hai, ba, bốn hoặc năm bộ kinh, rồi quán xét, hoàn thiện giới và các pháp tương tự ở những nơi chúng được dạy, và tuần tự chứng đắc đạo quả và Nibbāna!”
Sesavāresupi eseva nayo.
This same method applies to the remaining sections.
Cách này áp dụng cho các trường hợp còn lại.
343. Āyasmā mahāmoggallāno samādhipāramiyā matthakaṃ patto, sukhumaṃ pana cittantaraṃ khandhantaraṃ dhātvantaraṃ āyatanantaraṃ jhānokkantikaṃ ārammaṇokkantikaṃ aṅgavavatthānaṃ ārammaṇavavatthānaṃ aṅgasaṅkanti ārammaṇasaṅkanti ekatovaḍḍhanaṃ ubhatovaḍḍhananti ābhidhammikadhammakathikasseva pākaṭaṃ.
343. The Venerable Mahāmoggallāna has reached the pinnacle of the perfection of concentration. However, subtle distinctions of mind, aggregates, elements, and sense bases; the transcending of jhāna and the transcending of its object; the defining of factors and the defining of the object; the transition of factors and the transition of the object; the single development and the dual development—all this is clear only to a Dhamma teacher who is an expert in Abhidhamma.
343. Tôn giả Mahāmoggallāna đã đạt đến đỉnh cao của Ba-la-mật về định (samādhipāramī). Tuy nhiên, những sự vi tế như sự khác biệt về tâm, sự khác biệt về uẩn, sự khác biệt về giới, sự khác biệt về xứ, sự nhập thiền, sự nhập cảnh, sự phân biệt các chi phần, sự phân biệt các đối tượng, sự chuyển đổi các chi phần, sự chuyển đổi các đối tượng, sự tăng trưởng một mặt, sự tăng trưởng hai mặt, v.v., chỉ rõ ràng đối với một pháp sư Abhidhamma.
Anābhidhammiko hi dhammaṃ kathento – ‘‘ayaṃ sakavādo ayaṃ paravādo’’ti na jānāti.
Indeed, one who is not an expert in Abhidhamma, when teaching the Dhamma, does not know, "This is our own thesis, this is another's thesis."
Thật vậy, một người giảng pháp không phải là Abhidhamma khi thuyết pháp sẽ không biết: “Đây là quan điểm của mình, đây là quan điểm của người khác.”
Sakavādaṃ dīpessāmīti paravādaṃ dīpeti, paravādaṃ dīpessāmīti sakavādaṃ dīpeti, dhammantaraṃ visaṃvādeti.
Intending to explain his own thesis, he explains another's thesis. Intending to explain another's thesis, he explains his own. He misrepresents the distinction in the Dhamma.
Khi muốn trình bày quan điểm của mình, lại trình bày quan điểm của người khác; khi muốn trình bày quan điểm của người khác, lại trình bày quan điểm của mình, làm sai lệch các pháp khác.
Ābhidhammiko sakavādaṃ sakavādaniyāmeneva, paravādaṃ paravādaniyāmeneva dīpeti, dhammantaraṃ na visaṃvādeti.
An expert in Abhidhamma explains his own thesis according to the principles of his own thesis, and another's thesis according to the principles of another's thesis; he does not misrepresent the distinction in the Dhamma.
Một người giảng pháp Abhidhamma trình bày quan điểm của mình theo đúng quy tắc của quan điểm mình, và quan điểm của người khác theo đúng quy tắc của quan điểm người khác, không làm sai lệch các pháp khác.
Tasmā therassa evaṃ hoti – ‘‘aho vata sabrahmacārī ābhidhammikā hutvā sukhumesu ṭhānesu ñāṇaṃ otāretvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā lokuttaradhammaṃ sacchikareyyu’’nti.
Therefore, the Elder thinks: "Oh, may my companions in the holy life become experts in Abhidhamma, direct their knowledge into subtle points, develop insight, and realize the supramundane Dhamma!"
Vì vậy, Trưởng lão có ý nghĩ: “Ôi, mong sao các bạn đồng phạm hạnh sẽ là những người học Abhidhamma, đưa trí tuệ vào những điểm vi tế, phát triển tuệ quán và chứng đắc pháp siêu thế!”
Tasmā evaṃ byākāsi.
Therefore, he answered in this way.
Vì vậy, ngài đã giải thích như vậy.
344. Āyasmā sāriputto paññāpāramiyā matthakaṃ patto, paññavāyeva ca cittaṃ attano vase vattetuṃ sakkoti, na duppañño.
344. The Venerable Sāriputta has reached the pinnacle of the perfection of wisdom. Only one with wisdom can bring the mind under his own control, not one with little wisdom.
344. Tôn giả Sāriputta đã đạt đến đỉnh cao của Ba-la-mật về trí tuệ (paññāpāramī). Chỉ người có trí tuệ mới có thể kiểm soát tâm mình, chứ không phải người thiếu trí tuệ.
Duppañño hi uppannassa cittassa vase vattetvā ito cito ca vipphanditvāpi katipāheneva gihibhāvaṃ patvā anayabyasanaṃ pāpuṇāti.
Indeed, one with little wisdom, acting under the control of an arisen thought, flits about here and there, and after just a few days, returns to the lay life and meets with ruin and disaster.
Thật vậy, người thiếu trí tuệ, sau khi bị tâm đã sanh kiểm soát, lang thang đây đó, chỉ trong vài ngày đã trở lại đời sống thế tục và rơi vào cảnh bất hạnh, khổ đau.
Tasmā therassa evaṃ hoti – ‘‘aho vata sabrahmacārī acittavasikā hutvā cittaṃ attano vase vattetvā sabbānassa visevitavipphanditāni bhañjitvā īsakampi bahi nikkhamituṃ adentā vipassanaṃ vaḍḍhetvā lokuttaradhammaṃ sacchikareyyu’’nti.
Therefore, the Elder thinks: "Oh, may my companions in the holy life not be under the control of their minds, but bring their minds under their own control. May they shatter all its wicked agitations and not allow it to go outside even a little. May they develop insight and realize the supramundane Dhamma!"
Vì vậy, Trưởng lão có ý nghĩ: “Ôi, mong sao các bạn đồng phạm hạnh sẽ không bị tâm kiểm soát, kiểm soát tâm mình, phá bỏ mọi sự lang thang và dao động của nó, không cho nó thoát ra ngoài dù chỉ một chút, phát triển tuệ quán và chứng đắc pháp siêu thế!”
Tasmā evaṃ byākāsi.
Therefore, he answered in this way.
Vì vậy, ngài đã giải thích như vậy.
345. Sabbesaṃ vo, sāriputta, subhāsitaṃ pariyāyenāti sāriputta, yasmā saṅghārāmassa nāma bahussutabhikkhūhipi sobhanakāraṇaṃ atthi, jhānābhiratehipi, dibbacakkhukehipi, dhutavādehipi, ābhidhammikehipi, acittavasikehipi sobhanakāraṇaṃ atthi.
345. Sāriputta, all of you have spoken well in your own ways means: Sāriputta, because there is a reason for a monastery to be adorned by learned monks, by those who delight in jhāna, by those with the divine eye, by advocates of the ascetic practices, by experts in Abhidhamma, and by those who are not under the control of their minds.
345. Sabbesaṃ vo, Sāriputta, subhāsitaṃ pariyāyenā nghĩa là, này Sāriputta, bởi vì có những lý do tốt đẹp để một tăng xá trở nên đẹp đẽ nhờ các tỳ khưu đa văn, nhờ các tỳ khưu hoan hỷ trong thiền định, nhờ các tỳ khưu có thiên nhãn, nhờ các tỳ khưu nói về hạnh đầu đà, nhờ các tỳ khưu học Abhidhamma, và nhờ các tỳ khưu kiểm soát được tâm mình.
Tasmā sabbesaṃ vo subhāsitaṃ pariyāyena, tena tena kāraṇena subhāsitameva, no dubbhāsitaṃ.
Therefore, what was spoken by all of you is, in a way, for this reason and that, indeed well-spoken, not ill-spoken.
Do đó, lời nói của tất cả quý vị là thiện thuyết (lời nói tốt đẹp) theo cách này hay cách khác, vì những lý do đó mà là thiện thuyết, không phải ác thuyết (lời nói xấu xa).
Apica mamapi suṇāthāti apica mamapi vacanaṃ suṇātha.
Furthermore, listen also to me means: furthermore, listen also to my word.
Hơn nữa, hãy nghe lời ta nữa nghĩa là, hơn nữa, hãy nghe lời nói của ta nữa.
Na tāvāhaṃ imaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmīti na tāva ahaṃ imaṃ caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhāya ābhujitaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi, na mocessāmīti attho.
For my part, I will not break this cross-legged posture means: for my part, I will not break, I will not release, this cross-legged posture which I have formed after having resolved upon the four-factored effort. The meaning is that I will not release it.
Ta sẽ không phá vỡ tư thế kiết già này nghĩa là, ta sẽ không phá vỡ tư thế kiết già đã được an tọa với sự kiên trì bốn chi này, nghĩa là sẽ không buông bỏ.
Idaṃ kira bhagavā paripākagate ñāṇe rajjasiriṃ pahāya katābhinikkhamano anupubbena bodhimaṇḍaṃ āruyha caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhāya aparājitapallaṅkaṃ ābhujitvā daḷhasamādāno hutvā nisinno tiṇṇaṃ mārānaṃ matthakaṃ bhinditvā paccūsasamaye dasasahassilokadhātuṃ unnādento sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhi, taṃ attano mahābodhipallaṅkaṃ sandhāya evamāha.
It is said that the Blessed One, when his knowledge had reached maturity, having renounced the splendors of kingship and made the great renunciation, proceeded in due course to the Bodhimaṇḍa. Having resolved upon the four-factored effort and formed the unconquered cross-legged posture, he sat with a firm resolve. After shattering the heads of the three Māras, at the time of dawn, causing the ten-thousandfold world system to resound, he penetrated to the knowledge of omniscience. Referring to his great Bodhi-seat, he spoke thus.
Chuyện kể rằng, sau khi trí tuệ đã viên mãn, Đức Thế Tôn đã từ bỏ vinh hoa vương quyền, xuất gia, rồi tuần tự lên đến Bồ-đề đạo tràng, nương tựa vào sự kiên trì bốn chi, an tọa trên tòa Bất Bại (Aparājita-pallaṅka), với quyết tâm vững chắc, Ngài đã phá vỡ đỉnh đầu của ba Ma vương, và vào lúc rạng đông, Ngài đã chứng đắc Nhất thiết trí (Sabbaññutaññāṇa), làm rung động mười ngàn thế giới. Ngài nói điều này để chỉ tòa Đại Bồ-đề của chính mình.
Apica pacchimaṃ janataṃ anukampamānopi paṭipattisāraṃ puthujjanakalyāṇakaṃ dassento evamāha.
Furthermore, out of compassion for future generations, and to show the essence of practice for the virtuous worldling, he also spoke thus.
Hơn nữa, vì lòng từ bi đối với thế hệ mai sau, và để chỉ ra tinh túy của sự thực hành cho các phàm nhân thiện lành, Ngài đã nói như vậy.
Passati hi bhagavā – ‘‘anāgate evaṃ ajjhāsayā kulaputtā iti paṭisañcikkhissanti, ‘bhagavā mahāgosiṅgasuttaṃ kathento idha, sāriputta, bhikkhu pacchābhattaṃ…pe… evarūpena kho, sāriputta, bhikkhunā gosiṅgasālavanaṃ sobheyyāti āha, mayaṃ bhagavato ajjhāsayaṃ gaṇhissāmā’ti pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkantā caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhāya daḷhasamādānā hutvā ‘arahattaṃ appatvā imaṃ pallaṅkaṃ na bhindissāmā’ti samaṇadhammaṃ kātabbaṃ maññissanti, te evaṃ paṭipannā katipāheneva jātijarāmaraṇassa antaṃ karissantī’’ti, imaṃ pacchimaṃ janataṃ anukampamāno paṭipattisāraṃ puthujjanakalyāṇakaṃ dassento evamāha.
Indeed, the Blessed One sees: "In the future, clansmen with such an inclination will reflect thus: 'The Blessed One, when teaching the Mahāgosiṅga Sutta, said: "Here, Sāriputta, a bhikkhu after the meal... so on... It is by such a bhikkhu, Sāriputta, that the Gosiṅga Sāla-tree Wood would be beautified." We shall grasp the Blessed One's intention.' After the meal, having returned from the alms-round, they will resolve upon the four-factored effort and become firm in their resolve. They will consider it their duty to practice the ascetic's duties, thinking, 'We will not break this cross-legged posture until we have attained arahantship.' Those who practice thus will, in just a few days, make an end of birth, aging, and death." Out of compassion for this future generation, and to show the essence of practice for the virtuous worldling, he spoke thus.
Quả thật, Đức Thế Tôn đã thấy rằng: “Trong tương lai, các thiện nam tử với tâm nguyện như vậy sẽ suy xét: ‘Đức Thế Tôn khi thuyết giảng kinh Đại Gosiṅga đã nói: “Ở đây, Sāriputta, một tỳ-khưu sau bữa ăn… (v.v.)… Này Sāriputta, khu rừng Gosiṅga này sẽ được trang hoàng bởi một tỳ-khưu có phẩm chất như vậy.” Chúng ta sẽ nắm bắt ý nguyện của Đức Thế Tôn.’ Sau bữa ăn, khi trở về từ chỗ khất thực, họ sẽ nương tựa vào sự kiên trì bốn chi, với quyết tâm vững chắc, nghĩ rằng ‘chúng ta sẽ không phá vỡ tư thế kiết già này nếu chưa chứng đắc A-la-hán quả,’ và sẽ thực hành pháp hạnh Sa-môn. Những người thực hành như vậy sẽ chấm dứt sinh, lão, tử chỉ trong vài ngày.” Vì lòng từ bi đối với thế hệ mai sau, và để chỉ ra tinh túy của sự thực hành cho các phàm nhân thiện lành, Ngài đã nói như vậy.
Evarūpena kho, sāriputta, bhikkhunā gosiṅgasālavanaṃ sobheyyāti, sāriputta, evarūpena bhikkhunā nippariyāyeneva gosiṅgasālavanaṃ sobheyyāti yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhapesīti.
It is by such a bhikkhu, Sāriputta, that the Gosiṅga Sāla-tree Wood would be beautified—Sāriputta, it is by such a bhikkhu that the Gosiṅga Sāla-tree Wood would be beautified without exception. Thus, he concluded the discourse in accordance with its sequence.
Này Sāriputta, khu rừng Gosiṅga này sẽ được trang hoàng bởi một tỳ-khưu có phẩm chất như vậy, nghĩa là, này Sāriputta, khu rừng Gosiṅga này sẽ được trang hoàng một cách trực tiếp bởi một tỳ-khưu có phẩm chất như vậy. Ngài đã kết thúc bài thuyết pháp theo đúng mạch văn.
346. Evaṃ me sutanti mahāgopālakasuttaṃ.
346. Thus have I heard—this is the Mahāgopālaka Sutta.
346. Tôi nghe như vầy là kinh Mahāgopālaka.
Tattha tisso kathā ekanāḷikā, caturassā, nisinnavattikāti.
Therein, there are three types of exposition: ekanāḷikā, caturassā, and nisinnavattikā.
Trong đó có ba cách thuyết giảng: Ekanāḷikā, Caturassā, Nisinnavattikā.
Tattha pāḷiṃ vatvā ekekapadassa atthakathanaṃ ekanāḷikā nāma.
Among these, reciting the Pāli and then explaining each and every word is called ekanāḷikā.
Trong đó, sau khi đọc Pāli, việc chú giải từng từ một được gọi là Ekanāḷikā.
Apaṇḍitaṃ gopālakaṃ dassetvā, apaṇḍitaṃ bhikkhuṃ dassetvā, paṇḍitaṃ gopālakaṃ dassetvā, paṇḍitaṃ bhikkhuṃ dassetvāti catukkaṃ bandhitvā kathanaṃ caturassā nāma.
The exposition that structures it into a fourfold group—by showing an unwise cowherd, then an unwise bhikkhu, then a wise cowherd, and then a wise bhikkhu—is called caturassā.
Việc thuyết giảng theo nhóm bốn, bằng cách trình bày người chăn bò ngu dốt, rồi tỳ-khưu ngu dốt, rồi người chăn bò thông thái, rồi tỳ-khưu thông thái, được gọi là Caturassā.
Apaṇḍitaṃ gopālakaṃ dassetvā pariyosānagamanaṃ, apaṇḍitaṃ bhikkhuṃ dassetvā pariyosānagamanaṃ, paṇḍitaṃ gopālakaṃ dassetvā pariyosānagamanaṃ, paṇḍitaṃ bhikkhuṃ dassetvā pariyosānagamananti ayaṃ nisinnavattikā nāma.
This method—showing an unwise cowherd and bringing it to a conclusion, showing an unwise bhikkhu and bringing it to a conclusion, showing a wise cowherd and bringing it to a conclusion, and showing a wise bhikkhu and bringing it to a conclusion—is called nisinnavattikā.
Việc đi đến kết luận sau khi trình bày người chăn bò ngu dốt, rồi đi đến kết luận sau khi trình bày tỳ-khưu ngu dốt, rồi đi đến kết luận sau khi trình bày người chăn bò thông thái, rồi đi đến kết luận sau khi trình bày tỳ-khưu thông thái, đây được gọi là Nisinnavattikā.
Ayaṃ idha sabbācariyānaṃ āciṇṇā.
Here, this is the customary practice of all the teachers.
Cách này được tất cả các vị thầy ở đây áp dụng.
Ekādasahi, bhikkhave, aṅgehīti ekādasahi aguṇakoṭṭhāsehi.
With eleven factors, bhikkhus means: with eleven portions of demerit.
Này các tỳ-khưu, với mười một yếu tố nghĩa là với mười một khía cạnh bất lợi.
Gogaṇanti gomaṇḍalaṃ.
A herd of cattle means: a group of cattle.
Đàn bò nghĩa là bầy bò.
Pariharitunti pariggahetvā vicarituṃ.
To manage means: to look after and move about.
Để chăm sóc nghĩa là để trông nom và đi lại.
Phātiṃ kātunti vaḍḍhiṃ āpādetuṃ.
To bring to growth means: to cause to increase.
Để làm cho phát triển nghĩa là để làm cho tăng trưởng.
Idhāti imasmiṃ loke.
Here means: in this world.
Ở đây nghĩa là trong thế giới này.
Na rūpaññū hotīti gaṇanato vā vaṇṇato vā rūpaṃ na jānāti.
He is not a knower of forms means: he does not know their form either by number or by color.
Không biết hình dạng nghĩa là không biết hình dạng theo số lượng hoặc theo màu sắc.
Gaṇanato na jānāti nāma attano gunnaṃ sataṃ vā sahassaṃ vāti saṅkhyaṃ na jānāti.
Not knowing by number means: he does not know the count of his own cattle, whether it is a hundred or a thousand.
Không biết theo số lượng nghĩa là không biết số lượng bò của mình là một trăm hay một ngàn.
So gāvīsu haṭāsu vā palātāsu vā gogaṇaṃ gaṇetvā, ajja ettikā na dissantīti dve tīṇi gāmantarāni vā aṭaviṃ vā vicaranto na pariyesati, aññesaṃ gāvīsu attano gogaṇaṃ paviṭṭhāsupi gogaṇaṃ gaṇetvā, ‘‘imā ettikā gāvo na amhāka’’nti yaṭṭhiyā pothetvā na nīharati, tassa naṭṭhā gāviyo naṭṭhāva honti.
When cows are stolen or have strayed, he does not count the herd and then, thinking, "This many are not seen today," wander through two or three villages or the forest to search for them. Even when his herd has entered among the cows of others, he does not count his herd and, thinking, "These so-many cows are not ours," beat them with a stick and drive them out. For him, the lost cows remain lost.
Khi bò bị mất hoặc bỏ đi, người chăn bò đó không đếm đàn bò để biết "hôm nay thiếu bao nhiêu con" rồi đi tìm kiếm ở hai ba làng hay trong rừng. Khi bò của người khác lẫn vào đàn bò của mình, anh ta cũng không đếm đàn bò rồi dùng gậy đánh đuổi những con bò không phải của mình ra ngoài. Những con bò bị mất của anh ta sẽ mất hẳn.
Paragāviyo gahetvā vicarantaṃ gosāmikā disvā, ‘‘ayaṃ ettakaṃ kālaṃ amhākaṃ dhenuṃ gaṇhātī’’ti tajjetvā attano gāviyo gahetvā gacchanti.
When the cattle owners see him wandering around with their cows, they rebuke him, saying, "This man has been taking our cow for so long," and take their cows and leave.
Khi chủ bò thấy anh ta chăn dắt bò của người khác, họ sẽ đe dọa "người này đã giữ bò cái của chúng tôi bấy lâu nay" rồi lấy bò của mình đi.
Tassa gogaṇopi parihāyati, pañcagorasaparibhogatopi paribāhiro hoti.
His herd of cattle diminishes, and he is deprived of the enjoyment of the five products of the cow.
Đàn bò của anh ta cũng suy giảm, và anh ta cũng bị tước mất quyền lợi sử dụng năm loại sản phẩm từ bò.
Vaṇṇato na jānāti nāma – ‘‘ettikā gāvo setā, ettikā rattā, ettikā kāḷā, ettikā kabarā ettikā nīlā’’ti na jānāti, so gāvīsu haṭāsu vā…pe… pañcagorasaparibhogatopi paribāhiro hoti.
Not knowing by color means: he does not know, "So many cows are white, so many are red, so many are black, so many are piebald, so many are dark blue." When cows are stolen or... so on... he is deprived of the enjoyment of the five products of the cow.
Không biết theo màu sắc nghĩa là không biết "bao nhiêu con bò màu trắng, bao nhiêu con màu đỏ, bao nhiêu con màu đen, bao nhiêu con màu đốm, bao nhiêu con màu xanh đen." Khi bò bị mất… (v.v.)… anh ta cũng bị tước mất quyền lợi sử dụng năm loại sản phẩm từ bò.
Na āsāṭikaṃ hāretāti gunnaṃ khāṇukaṇṭakādīhi pahaṭaṭṭhānesu vaṇo hoti.
He does not remove maggots means: a wound occurs on the cattle in places struck by stumps, thorns, and so on.
Không loại bỏ dòi bọ nghĩa là khi bò bị thương do gai góc, cành cây, v.v., sẽ có vết thương.
Tattha nīlamakkhikā aṇḍakāni pātenti, tesaṃ āsāṭikāti nāma.
There, bluebottles lay their eggs; these are called āsāṭikā (maggots).
Ở đó, ruồi xanh đẻ trứng, chúng được gọi là dòi bọ (āsāṭikā).
Tāni daṇḍena apanetvā bhesajjaṃ dātabbaṃ hoti.
They should be removed with a stick and medicine should be applied.
Cần phải dùng gậy gạt chúng đi và bôi thuốc.
Bālo gopālako tathā na karoti, tena vuttaṃ – ‘‘na āsāṭikaṃ hāretā hotī’’ti.
A foolish cowherd does not do so; therefore it is said, "he does not remove maggots."
Người chăn bò ngu dốt không làm như vậy, do đó mới nói: "không loại bỏ dòi bọ".
Tassa gunnaṃ vaṇā vaḍḍhanti, gambhīrā honti, pāṇakā kucchiṃ pavisanti, gāvo gelaññābhibhūtā neva yāvadatthaṃ tiṇāni khādituṃ, na pānīyaṃ pātuṃ sakkonti.
The wounds on his cattle worsen and become deep. Larvae enter their bellies. The cows, overcome by sickness, are able neither to eat grass as much as they need nor to drink water.
Vết thương của bò anh ta sẽ nặng thêm, trở nên sâu hơn, côn trùng chui vào bụng, bò bị bệnh nên không thể ăn đủ cỏ, không thể uống đủ nước.
Tattha gunnaṃ khīraṃ chijjati, goṇānaṃ javo hāyati, ubhayesaṃ jīvitantarāyo hoti.
There, the milk of the cows ceases, the strength of the bulls diminishes, and there is danger to the life of both.
Khi đó, sữa bò sẽ cạn, sức lực của bò đực sẽ suy giảm, và cả hai đều có nguy cơ mất mạng.
Evamassa gogaṇopi parihāyati, pañcagorasatopi paribāhiro hoti.
Thus, his herd of cattle diminishes, and he is deprived of the five products of the cow.
Vì vậy, đàn bò của anh ta cũng suy giảm, và anh ta cũng bị tước mất quyền lợi sử dụng năm loại sản phẩm từ bò.
Na titthaṃ jānātīti titthaṃ samanti vā visamanti vā sagāhanti vā niggāhanti vā na jānāti, so atitthena gāviyo otāreti.
He does not know the ford means: he does not know whether a ford is even or uneven, or whether it is deep or shallow. He makes the cows enter by an unsuitable ford.
Không biết bến nước nghĩa là không biết bến nước là bằng phẳng hay gồ ghề, sâu hay cạn, anh ta dắt bò xuống bến nước không phù hợp.
Tāsaṃ visamatitthe pāsāṇādīni akkamantīnaṃ pādā bhijjanti, sagāhaṃ gambhīraṃ titthaṃ otiṇṇā kumbhīlādayo gāhā gaṇhanti.
At an uneven ford, their feet are injured as they step on rocks and the like. At a deep and dangerous ford, crocodiles and other grasping creatures seize them.
Khi chúng giẫm lên đá hoặc những vật cản khác ở bến nước gồ ghề, chân chúng sẽ bị thương. Khi chúng xuống bến nước sâu, cá sấu và các loài khác sẽ bắt chúng.
Ajja ettikā gāvo naṭṭhā, ajja ettikāti vattabbataṃ āpajjati.
He becomes liable to be told, "Today so many cows are lost; today so many."
Rồi sẽ có lời nói rằng: "hôm nay mất bấy nhiêu bò, hôm nay mất bấy nhiêu bò."
Evamassa gogaṇopi parihāyati, pañcagorasatopi paribāhiro hoti.
In this way, his herd of cattle declines, and he is excluded from the five products of a cow.
Như vậy, đàn bò của người ấy cũng suy giảm, và người ấy bị tước mất năm loại sữa bò.
Na pītaṃ jānātīti pītampi apītampi na jānāti.
He does not know what has been drunk means he does not know what has been drunk and what has not been drunk.
Không biết bò đã uống nước hay chưa – tức là không biết bò đã uống nước hay chưa uống nước.
Gopālakena hi ‘‘imāya gāviyā pītaṃ, imāya na pītaṃ, imāya pānīyatitthe okāso laddho, imāya na laddho’’ti evaṃ pītāpītaṃ jānitabbaṃ hoti.
For a cowherd should know what has been drunk and not drunk, in this way: "This cow has drunk, this one has not drunk; this one got an opportunity at the watering place, this one did not."
Người chăn bò phải biết: “Con bò này đã uống nước, con này chưa uống nước, con này đã tìm được chỗ uống nước, con này chưa tìm được chỗ uống nước.”
Ayaṃ pana divasabhāgaṃ araññe gogaṇaṃ rakkhitvā pānīyaṃ pāyessāmīti nadiṃ vā taḷākaṃ vā gahetvā gacchati.
But this one, after tending the herd of cattle in the forest for the day, takes them to a river or a lake, thinking, "I will let them drink water."
Nhưng người này, sau khi chăn đàn bò trong rừng suốt một buổi, nghĩ rằng sẽ cho chúng uống nước, rồi dẫn chúng đến một con sông hoặc một cái hồ.
Tattha mahāusabhā ca anuusabhā ca balavagāviyo ca dubbalāni ceva mahallakāni ca gorūpāni siṅgehi vā phāsukāhi vā paharitvā attano okāsaṃ katvā ūruppamāṇaṃ udakaṃ pavisitvā yathākāmaṃ pivanti.
There, the great bulls, the lesser bulls, and the strong cows, after striking the weak and old cattle with their horns or ribs and making space for themselves, enter the thigh-deep water and drink as they please.
Tại đó, những con bò đực lớn, những con bò không phải bò đực, những con bò cái khỏe mạnh, những con bò yếu ớt và già nua, chúng húc nhau bằng sừng hoặc sườn để giành chỗ, rồi đi vào chỗ nước sâu đến đùi và uống tùy thích.
Avasesā okāsaṃ alabhamānā tīre ṭhatvā kalalamissakaṃ udakaṃ pivanti, apītā eva vā honti.
The rest, not getting an opportunity, stand on the bank and drink muddy water, or they do not get to drink at all.
Những con còn lại không tìm được chỗ, đứng ở bờ uống nước lẫn bùn, hoặc không uống được nước.
Atha ne gopālako piṭṭhiyaṃ paharitvā puna araññaṃ paveseti, tattha apītagāviyo pipāsāya sukkhamānā yāvadatthaṃ tiṇāni khādituṃ na sakkonti, tattha gunnaṃ khīraṃ chijjati, goṇānaṃ javo hāyati…pe… paribāhiro hoti.
Then the cowherd, striking them on the back, drives them back into the forest. There, the cows that have not drunk, being parched with thirst, are unable to eat as much grass as they need. Then the milk of the cows is cut off, the speed of the oxen declines... and so on... he is excluded.
Sau đó, người chăn bò đánh vào lưng chúng và lùa chúng trở lại rừng. Ở đó, những con bò chưa uống nước vì khát mà héo hon, không thể ăn cỏ no nê. Vì vậy, sữa của bò cái bị cạn, sức lực của bò đực suy giảm…pe… và người ấy bị tước mất năm loại sữa bò.
Na vīthiṃ jānātīti ‘‘ayaṃ maggo samo khemo, ayaṃ visamo sāsaṅko sappaṭibhayo’’ti na jānāti.
He does not know the path means he does not know, "This path is even and safe; this one is uneven, perilous, and fraught with danger."
Không biết đường đi – tức là không biết: “Con đường này bằng phẳng, an toàn; con đường này gồ ghề, nguy hiểm, đầy rẫy hiểm họa.”
So samaṃ khemaṃ maggaṃ vajjetvā gogaṇaṃ itaraṃ maggaṃ paṭipādeti, tattha gāvo sīhabyagghādīnaṃ gandhena coraparissayena vā abhibhūtā bhantamigasappaṭibhāgā gīvaṃ ukkhipitvā tiṭṭhanti, neva yāvadatthaṃ tiṇāni khādanti, na pānīyaṃ pivanti, tattha gunnaṃ khīraṃ chijjati…pe… paribāhiro hoti.
He avoids the even, safe path and leads the herd of cattle onto the other path. There, the cows, overcome by the scent of lions, tigers, and so on, or by the danger from thieves, stand with their necks raised, like frightened deer. They neither eat as much grass as they need nor drink water. There, the milk of the cows is cut off... and so on... he is excluded.
Người ấy tránh con đường bằng phẳng, an toàn, mà dẫn đàn bò đi vào con đường khác. Ở đó, những con bò bị mùi của sư tử, hổ, v.v., hoặc nguy hiểm từ bọn cướp làm cho sợ hãi, đứng ngẩng cổ như những con nai hoảng loạn, không ăn cỏ no nê, cũng không uống nước. Vì vậy, sữa của bò cái bị cạn…pe… và người ấy bị tước mất năm loại sữa bò.
Na gocarakusalo hotīti gopālakena hi gocarakusalena bhavitabbaṃ, pañcāhikavāro vā sattāhikavāro vā jānitabbo, ekadisāya gogaṇaṃ cāretvā punadivase tattha na cāretabbo.
He is not skilled in pastures means a cowherd should be skilled in pastures; he should know the five-day or seven-day rotation. After grazing the herd in one direction, he should not graze them there on the next day.
Không khéo léo trong việc tìm bãi chăn – người chăn bò phải khéo léo trong việc tìm bãi chăn, phải biết chu kỳ năm ngày hoặc bảy ngày. Sau khi chăn đàn bò ở một hướng, không nên chăn chúng ở đó vào ngày hôm sau.
Mahatā hi gogaṇena ciṇṇaṭṭhānaṃ bheritalaṃ viya suddhaṃ hoti nittiṇaṃ, udakampi āluḷīyati.
For a place grazed by a large herd becomes clean and grassless, like the surface of a drum, and the water also gets stirred up.
Thật vậy, nơi mà một đàn bò lớn đã chăn sẽ trở nên trống trải, không còn cỏ, như mặt trống, và nước cũng bị khuấy đục.
Tasmā pañcame vā sattame vā divase puna tattha cāretuṃ vaṭṭati, ettakena hi tiṇampi paṭiviruhati, udakampi pasīdati.
Therefore, it is proper to graze there again on the fifth or seventh day, for by then the grass has grown back and the water has become clear.
Vì vậy, vào ngày thứ năm hoặc thứ bảy, mới nên chăn chúng ở đó lại, vì trong khoảng thời gian đó, cỏ sẽ mọc lại và nước sẽ trong trở lại.
Ayaṃ pana imaṃ pañcāhikavāraṃ vā sattāhikavāraṃ vā na jānāti, divase divase rakkhitaṭṭhāneyeva rakkhati.
But this one does not know this five-day or seven-day rotation; day after day, he tends them in the very same place he has tended them before.
Nhưng người này không biết chu kỳ năm ngày hay bảy ngày này, ngày nào cũng chăn ở cùng một chỗ đã chăn.
Athassa gogaṇo haritatiṇaṃ na labhati, sukkhatiṇaṃ khādanto kalalamissakaṃ udakaṃ pivati, tattha gunnaṃ khīraṃ chijjati…pe… paribāhiro hoti.
Then his herd does not get fresh green grass; eating dry grass, it drinks muddy water. There, the milk of the cows is cut off... and so on... he is excluded.
Thế là, đàn bò của người ấy không có cỏ tươi để ăn, phải ăn cỏ khô và uống nước lẫn bùn. Vì vậy, sữa của bò cái bị cạn…pe… và người ấy bị tước mất năm loại sữa bò.
Anavasesadohī ca hotīti paṇḍitagopālakena yāva vacchakassa maṃsalohitaṃ saṇṭhāti, tāva ekaṃ dve thane ṭhapetvā sāvasesadohinā bhavitabbaṃ.
And he milks leaving no remainder means that a wise cowherd should milk leaving a remainder, leaving one or two teats for as long as the calf's flesh and blood is sustained.
Và vắt sữa không chừa lại gì – người chăn bò khôn ngoan phải vắt sữa có chừa lại, để một hoặc hai vú, đủ để thịt và máu của bê con được duy trì.
Ayaṃ vacchakassa kiñci anavasesetvā duhati, khīrapako vaccho khīrapipāsāya sukkhati, saṇṭhātuṃ asakkonto kampamāno mātu purato patitvā kālaṅkaroti.
This one milks leaving nothing for the calf. The milk-fed calf, parched by thirst for milk, is unable to stand, and trembling, it falls before its mother and dies.
Người này vắt sữa không chừa lại một giọt nào cho bê con. Bê con bú sữa vì khát sữa mà khô héo, không thể đứng vững, run rẩy ngã gục trước mặt mẹ và chết.
Mātā puttakaṃ disvā, ‘‘mayhaṃ puttako attano mātukhīraṃ pātumpi na labhatī’’ti puttasokena na yāvadatthaṃ tiṇāni khādituṃ, na pānīyaṃ pātuṃ sakkoti, thanesu khīraṃ chijjati.
The mother, seeing her offspring, thinks, "My child does not even get to drink its own mother's milk." Due to grief for her child, she is unable to eat as much grass as she needs or to drink water, and the milk in her teats is cut off.
Bò mẹ thấy con mình chết, vì nỗi buồn con mà nghĩ: “Con của ta không được uống sữa mẹ,” nên không thể ăn cỏ no nê, không thể uống nước. Sữa trong vú bị cạn.
Evamassa gogaṇopi parihāyati, pañcagorasatopi paribāhiro hoti.
In this way, his herd of cattle also declines, and he is excluded from the five products of a cow.
Như vậy, đàn bò của người ấy cũng suy giảm, và người ấy bị tước mất năm loại sữa bò.
Gunnaṃ pituṭṭhānaṃ karontīti gopitaro.
They act in the position of a father to the cows, thus they are bull-sires.
Họ làm cha cho đàn bò, nên gọi là gopitaro (cha của bò).
Gāvo pariṇayanti yathāruciṃ gahetvā gacchantīti gopariṇāyakā.
They lead the cows, taking them and going as they please, thus they are bull-leaders.
Họ dẫn dắt đàn bò đi theo ý muốn, nên gọi là gopariṇāyakā (người dẫn dắt bò).
Na atirekapūjāyāti paṇḍito hi gopālako evarūpe usabhe atirekapūjāya pūjeti, paṇītaṃ gobhattaṃ deti, gandhapañcaṅgulikehi maṇḍeti, mālaṃ pilandheti, siṅge suvaṇṇarajatakosake ca dhāreti, rattiṃ dīpaṃ jāletvā celavitānassa heṭṭhā sayāpeti.
Without extra honor means a wise cowherd honors bulls of this kind with extra honor. He gives them fine cattle-feed, anoints them with fragrant five-finger-marks, adorns them with garlands, and also places gold and silver caps on their horns. At night, having lit a lamp, he has them lie down under a cloth canopy.
Không có sự cúng dường đặc biệt – người chăn bò khôn ngoan cúng dường những con bò đực như vậy với sự cúng dường đặc biệt, cho chúng ăn thức ăn ngon dành cho bò, trang trí chúng bằng năm ngón tay tẩm hương, đeo vòng hoa, đội mũ vàng bạc trên sừng, và ban đêm đốt đèn cho chúng ngủ dưới màn vải.
Ayaṃ pana tato ekasakkārampi na karoti, usabhā atirekapūjaṃ alabhamānā gogaṇaṃ na rakkhanti, parissayaṃ na vārenti.
But this one does not give them even a single one of these honors. The bulls, not receiving extra honor, do not protect the herd and do not ward off danger.
Nhưng người này không làm bất kỳ một sự cúng dường nào như vậy cho chúng. Những con bò đực không nhận được sự cúng dường đặc biệt nên không bảo vệ đàn bò, không ngăn chặn nguy hiểm.
Evamassa gogaṇo parihāyati, pañcagorasato paribāhiro hoti.
In this way, his herd of cattle declines, and he is excluded from the five products of a cow.
Như vậy, đàn bò của người ấy suy giảm, và người ấy bị tước mất năm loại sữa bò.
347. Idhāti imasmiṃ sāsane.
347. Here means in this Dispensation.
347. Idhā – trong giáo pháp này.
Na rūpaññū hotīti, ‘‘cattāri mahābhūtāni catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpa’’nti evaṃ vuttarūpaṃ dvīhākārehi na jānāti gaṇanato vā samuṭṭhānato vā.
He is not a knower of form means he does not know in two ways—by enumeration or by origin—the form spoken of as "the four great elements and the form derived from the four great elements."
Không biết về sắc – tức là không biết về sắc, như đã nói: “bốn đại chủng và sắc do bốn đại chủng tạo thành” theo hai cách: theo số lượng hoặc theo nguyên nhân phát sinh.
Gaṇanato na jānāti nāma, ‘‘cakkhāyatanaṃ, sota-ghāna-jivhā-kāyāyatanaṃ, rūpa-sadda-gandha-rasa-phoṭṭhabbāyatanaṃ, itthindriyaṃ, purisindriyaṃ, jīvitindriyaṃ, kāyaviññatti, vacīviññatti, ākāsadhātu, āpodhātu, rūpassa lahutā, mudutā, kammaññatā, upacayo, santati, jaratā, rūpassa aniccatā, kabaḷīkāro āhāro’’ti evaṃ pāḷiyaṃ āgatā pañcavīsati rūpakoṭṭhāsāti na jānāti.
He does not know by enumeration means he does not know that there are twenty-five categories of form that have come down in the Pāli, thus: the eye base, ear-nose-tongue-body base, form-sound-odor-taste-tangible base, femininity faculty, masculinity faculty, life faculty, bodily intimation, verbal intimation, space element, water element, lightness, softness, and adaptability of form, accumulation, continuity, aging, and impermanence of form, and physical nutriment.
Không biết theo số lượng nghĩa là không biết rằng trong Pāli có hai mươi lăm loại sắc: căn mắt, căn tai, mũi, lưỡi, thân; cảnh sắc, âm thanh, mùi, vị, xúc chạm; nữ căn, nam căn, mạng căn; thân biểu tri, khẩu biểu tri; không giới, thủy giới; sự nhẹ nhàng của sắc, sự mềm mại, sự thích nghi; sự tích lũy, sự liên tục; sự già nua; sự vô thường của sắc; và đoàn thực.
Seyyathāpi so gopālako gaṇanato gunnaṃ rūpaṃ na jānāti, tathūpamo ayaṃ bhikkhu.
Just as that cowherd does not know the forms of the cows by enumeration, so is this bhikkhu comparable.
Cũng như người chăn bò không biết hình dạng của bò theo số lượng, vị Tỳ-khưu này cũng vậy.
So gaṇanato rūpaṃ ajānanto rūpaṃ pariggahetvā arūpaṃ vavatthapetvā rūpārūpaṃ pariggahetvā paccayaṃ sallakkhetvā lakkhaṇaṃ āropetvā kammaṭṭhānaṃ matthakaṃ pāpetuṃ na sakkoti.
Not knowing form by enumeration, he is unable to comprehend form, define non-form, comprehend form and non-form, discern their conditionality, apply the characteristics, and bring the meditation subject to its culmination.
Vị ấy, vì không biết sắc theo số lượng, nên không thể thâu tóm sắc, phân biệt vô sắc, thâu tóm sắc và vô sắc, nhận biết duyên, áp dụng các đặc tính, và đưa đề mục thiền đến chỗ hoàn tất.
So yathā tassa gopālakassa gogaṇo na vaḍḍhati, evaṃ imasmiṃ sāsane sīlasamādhivipassanāmaggaphalanibbānehi na vaḍḍhati, yathā ca so gopālako pañcahi gorasehi paribāhiro hoti, evaṃ asekkhena sīlakkhandhena, asekkhena samādhi, paññā, vimutti, vimuttiñāṇadassanakkhandhenāti pañcahi dhammakkhandhehi paribāhiro hoti.
Just as that cowherd's herd does not grow, so this one does not grow in this Dispensation with regard to virtue, concentration, insight, path, fruition, and Nibbāna. And just as that cowherd is excluded from the five products of a cow, so this one is excluded from the five aggregates of Dhamma: the trainee's aggregate of virtue, the trainee's aggregates of concentration, wisdom, liberation, and knowledge and vision of liberation.
Vị ấy, cũng như đàn bò của người chăn bò kia không phát triển, thì trong giáo pháp này, vị ấy không phát triển về giới, định, tuệ, đạo, quả, Niết-bàn. Và cũng như người chăn bò kia bị tước mất năm loại sữa bò, thì vị ấy bị tước mất năm uẩn pháp: giới uẩn vô học, định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến uẩn vô học.
Samuṭṭhānato na jānāti nāma, ‘‘ettakaṃ rūpaṃ ekasamuṭṭhānaṃ, ettakaṃ dvisamuṭṭhānaṃ, ettakaṃ tisamuṭṭhānaṃ, ettakaṃ catusamuṭṭhānaṃ, ettakaṃ na kutocisamuṭṭhātī’’ti na jānāti.
He does not know by origin means he does not know: "This much form has a single origin, this much has a dual origin, this much has a triple origin, this much has a quadruple origin, and this much does not arise from any origin."
Không biết theo nguyên nhân phát sinh nghĩa là không biết: “Bấy nhiêu sắc này do một nguyên nhân phát sinh, bấy nhiêu do hai nguyên nhân, bấy nhiêu do ba nguyên nhân, bấy nhiêu do bốn nguyên nhân, bấy nhiêu không do nguyên nhân nào phát sinh.”
Seyyathāpi so gopālako vaṇṇato gunnaṃ rūpaṃ na jānāti, tathūpamo ayaṃ bhikkhu.
Just as that cowherd does not know the forms of the cows by their color, so is this bhikkhu comparable.
Cũng như người chăn bò không biết hình dạng của bò theo màu sắc, vị Tỳ-khưu này cũng vậy.
So samuṭṭhānato rūpaṃ ajānanto rūpaṃ pariggahetvā arūpaṃ vavatthapetvā…pe… paribāhiro hoti.
Not knowing form by its origin, he is unable to comprehend form, define non-form... and so on... he is excluded.
Vị ấy, vì không biết sắc theo nguyên nhân phát sinh, nên không thể thâu tóm sắc, phân biệt vô sắc…pe… và bị tước mất năm uẩn pháp.
Na lakkhaṇakusalo hotīti kammalakkhaṇo bālo, kammalakkhaṇo paṇḍitoti evaṃ vuttaṃ kusalākusalaṃ kammaṃ paṇḍitabālalakkhaṇanti na jānāti.
He is not skilled in the characteristics means he does not know that the wholesome and unwholesome kamma spoken of as "a fool is characterized by his kamma, a wise person is characterized by his kamma," is the characteristic of the wise and the foolish.
Không khéo léo trong việc nhận biết các đặc tính – tức là không biết rằng nghiệp thiện và bất thiện, như đã nói là “kẻ ngu có đặc tính của nghiệp, người trí có đặc tính của nghiệp,” là đặc tính của kẻ ngu và người trí.
So evaṃ ajānanto bāle vajjetvā paṇḍite na sevati, bāle vajjetvā paṇḍite asevanto kappiyākappiyaṃ kusalākusalaṃ sāvajjānavajjaṃ garukalahukaṃ satekicchaatekicchaṃ kāraṇākāraṇaṃ na jānāti; taṃ ajānanto kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti.
Not knowing this, he does not associate with the wise after avoiding the foolish. Not associating with the wise after avoiding the foolish, he does not know what is suitable and unsuitable, wholesome and unwholesome, blameable and blameless, serious and minor, remediable and irremediable, cause and non-cause; not knowing that, he is unable to take up a meditation subject and develop it.
Người ấy, vì không biết như vậy, không tránh xa kẻ ngu, không thân cận người trí; vì không tránh xa kẻ ngu và không thân cận người trí, người ấy không biết điều hợp pháp và bất hợp pháp (kappiyākappiyaṃ), điều thiện và bất thiện (kusalākusalaṃ), điều có tội và không có tội (sāvajjānavajjaṃ), điều nặng và nhẹ (garukalahukaṃ), điều có thể chữa và không thể chữa (satekicchaatekicchaṃ), điều đúng và không đúng (kāraṇākāraṇaṃ). Vì không biết điều đó, người ấy không thể nắm giữ và phát triển đề mục thiền (kammaṭṭhānaṃ).
So yathā tassa gopālakassa gogaṇo na vaḍḍhati, evaṃ imasmiṃ sāsane yathāvuttehi sīlādīhi na vaḍḍhati, gopālako viya ca pañcahi gorasehi pañcahi dhammakkhandhehi paribāhiro hoti.
Just as that cowherd's herd does not grow, so he does not grow in this Dispensation with regard to virtue and the other qualities as mentioned. And like the cowherd with the five products of a cow, he is excluded from the five aggregates of Dhamma.
Như đàn bò của người chăn bò ấy không phát triển, thì vị này trong Giáo Pháp cũng không phát triển các giới (sīla) v.v... đã được nói đến như trên, và như người chăn bò ấy thiếu thốn năm loại sản phẩm từ bò, thì vị này cũng thiếu thốn năm uẩn pháp (dhammakkhandha).
Na dhūmaṃ kattā hotīti so gopālako dhūmaṃ viya dhammadesanādhūmaṃ na karoti, dhammakathaṃ vā sarabhaññaṃ vā upanisinnakathaṃ vā anumodanaṃ vā na karoti.
He is not one who makes smoke: Just as that cowherd does not make smoke, he does not create the smoke of a Dhamma discourse; he does not give a Dhamma talk, or a recitation, or a talk to one seated near, or an anumodanā.
Không tạo khói (dhūmaṃ kattā hotī): Người chăn bò ấy không tạo khói, cũng vậy, vị này không tạo khói giáo pháp (dhammadesanādhūmaṃ). Vị ấy không thuyết pháp (dhammakathaṃ), không tụng kinh có vần điệu (sarabhaññaṃ), không nói chuyện với người ngồi gần (upanisinnakathaṃ), và không tùy hỷ (anumodanaṃ).
Tato naṃ manussā bahussuto guṇavāti na jānanti, te guṇāguṇaṃ ajānantā catūhi paccayehi saṅgahaṃ na karonti.
Therefore, people do not know him as being learned or virtuous. Not knowing his virtues or lack thereof, they do not support him with the four requisites.
Vì thế, mọi người không biết rằng vị ấy là người đa văn (bahussuto) và có đức hạnh (guṇavā). Họ, vì không biết đức hạnh hay không có đức hạnh của vị ấy, nên không hỗ trợ bằng bốn vật dụng (paccaya).
So paccayehi kilamamāno buddhavacanaṃ sajjhāyaṃ kātuṃ vattapaṭipattiṃ pūretuṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti…pe… paribāhiro hoti.
Being fatigued by the lack of requisites, he is unable to recite the Buddha’s word, to fulfill the duties and practices, or to take up a meditation subject and develop it… and so on… he is excluded.
Vị ấy, vì thiếu thốn vật dụng, không thể tụng đọc lời Phật dạy (buddhavacanaṃ sajjhāyaṃ kātuṃ), không thể hoàn thành các hạnh giữ giới (vattapaṭipattiṃ pūretuṃ), không thể nắm giữ và phát triển đề mục thiền... (v.v...) thiếu thốn (paribāhiro) các sản phẩm từ bò.
Na titthaṃ jānātīti titthabhūte bahussutabhikkhū na upasaṅkamati, upasaṅkamanto, ‘‘idaṃ, bhante, byañjanaṃ kathaṃ ropetabbaṃ, imassa bhāsitassa ko attho, imasmiṃ ṭhāne pāḷi kiṃ vadeti, imasmiṃ ṭhāne attho kiṃ dīpetī’’ti evaṃ na paripucchati na paripañhati, na jānāpetīti attho.
He does not know the ford: He does not approach learned bhikkhus who are like a ford. Even when approaching them, he does not inquire or ask thus: “Venerable sir, how should this phrase be construed? What is the meaning of this saying? In this place, what does the Pāḷi say? In this place, what meaning does it reveal?” The meaning is that he does not make his wish to know apparent.
Không biết bến nước (titthaṃ jānāti): Có nghĩa là, vị ấy không đến gần các vị tỳ-khưu đa văn (bahussutabhikkhū) là những bậc như bến nước. Dù có đến gần, vị ấy cũng không hỏi, không tra vấn như: "Bạch Đại đức, câu này nên được trình bày như thế nào? Ý nghĩa của lời dạy này là gì? Ở điểm này, kinh điển (pāḷi) nói gì? Ở điểm này, ý nghĩa (attho) diễn giải điều gì?". Ý là không làm cho mình hiểu biết.
Tassa te evaṃ aparipucchato avivaṭañceva na vivaranti, bhājetvā na dassenti, anuttānīkatañca na uttānīkaronti, apākaṭaṃ na pākaṭaṃ karonti.
Because he does not question them in this way, they do not reveal what has not been revealed, they do not explain by analyzing, they do not make plain what is not plain, and they do not make manifest what is not manifest.
Khi vị ấy không hỏi như vậy, các vị ấy không khai mở những điều chưa được khai mở, không phân tích để chỉ rõ, không làm rõ những điều chưa rõ ràng, không làm hiển lộ những điều chưa hiển lộ.
Anekavihitesu ca kaṅkhāṭhāniyesu dhammesūti anekavidhāsu kaṅkhāsu ekaṃ kaṅkhampi na paṭivinodenti.
And in the various matters that are grounds for doubt: Among the many kinds of doubt, they do not dispel even a single doubt.
Và về các pháp đáng nghi ngờ thuộc nhiều loại khác nhau (anekavihitesu ca kaṅkhāṭhāniyesu dhammesu): Có nghĩa là, trong nhiều loại nghi ngờ, vị ấy không loại bỏ dù chỉ một nghi ngờ.
Kaṅkhā eva hi kaṅkhāṭhāniyā dhammā nāma.
For doubts themselves are called “dhammas that are grounds for doubt.”
Chính những nghi ngờ (kaṅkhā) đó được gọi là các pháp đáng nghi ngờ (kaṅkhāṭhāniyā dhammā).
Tattha ekaṃ kaṅkhampi na nīharantīti attho.
The meaning is that they do not remove even one doubt therein.
Ý là, vị ấy không loại bỏ dù chỉ một nghi ngờ trong số đó.
So evaṃ bahussutatitthaṃ anupasaṅkamitvā sakaṅkho kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti.
Thus, by not approaching the ford of the learned, being full of doubt, he is unable to take up a meditation subject and develop it.
Vị ấy, vì không đến gần bến nước của những người đa văn như vậy, nên với sự nghi ngờ, không thể nắm giữ và phát triển đề mục thiền.
Yathā ca so gopālako titthaṃ na jānāti, evaṃ ayampi bhikkhu dhammatitthaṃ na jānāti, ajānanto avisaye pañhaṃ pucchati, abhidhammikaṃ upasaṅkamitvā kappiyākappiyaṃ pucchati, vinayadharaṃ upasaṅkamitvā rūpārūpaparicchedaṃ pucchati.
And just as that cowherd does not know the ford, so too this bhikkhu does not know the ford of the Dhamma. Not knowing, he asks a question in an inappropriate domain; approaching an expert in Abhidhamma, he asks about what is allowable and not allowable; approaching an expert in Vinaya, he asks about the analysis of mentality-materiality.
Và như người chăn bò kia không biết bến nước, thì vị tỳ-khưu này cũng không biết bến nước giáo pháp (dhammatitthaṃ). Vì không biết, vị ấy hỏi những vấn đề không đúng chỗ: đến gần một vị A-tỳ-đàm sư để hỏi về điều hợp pháp và bất hợp pháp, đến gần một vị trì luật (vinayadharaṃ) để hỏi về sự phân biệt sắc và vô sắc (rūpārūpaparicchedaṃ).
Te avisaye puṭṭhā kathetuṃ na sakkonti, so attanā sakaṅkho kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti…pe… paribāhiro hoti.
They, being asked about an inappropriate domain, are unable to answer. He, being himself full of doubt, is unable to take up a meditation subject and develop it… and so on… he is excluded.
Các vị ấy, khi được hỏi những vấn đề không đúng chỗ, không thể trả lời. Vị ấy, tự mình còn nghi ngờ, không thể nắm giữ và phát triển đề mục thiền... (v.v...) thiếu thốn (paribāhiro) các sản phẩm từ bò.
Anavasesadohī ca hotīti paṭiggahaṇe mattaṃ ajānanto anavasesaṃ duhati.
And he is one who milks without leaving a remainder: Not knowing the proper measure in accepting, he milks without leaving a remainder.
Và là người vắt sữa không chừa lại gì (anavasesadohī ca hotī): Vị ấy không biết mức độ khi thọ nhận, nên vắt sữa không chừa lại gì.
Niddesavāre panassa abhihaṭṭhuṃ pavārentīti abhiharitvā pavārenti.
But in the section of exposition, they invite him to take what is brought: they bring things and invite him.
Trong phần giải thích (niddesavāre) về điều này, cúng dường không còn gì (abhihaṭṭhuṃ pavārenti) có nghĩa là cúng dường và mời thỉnh.
Ettha dve abhihārā vācābhihāro ca paccayābhihāro ca.
Here, there are two kinds of bringing: bringing by word and bringing of requisites.
Ở đây có hai loại cúng dường: cúng dường bằng lời nói (vācābhihāro) và cúng dường bằng vật dụng (paccayābhihāro).
Vācābhihāro nāma manussā bhikkhussa santikaṃ gantvā, ‘‘vadeyyātha, bhante, yenattho’’ti pavārenti.
Bringing by word means that people go to a bhikkhu and invite him, saying, “Venerable sir, please state what you need.”
Cúng dường bằng lời nói (Vācābhihāro) là khi mọi người đến chỗ vị tỳ-khưu và thỉnh cầu: "Bạch Đại đức, xin hãy nói điều gì cần thiết".
Paccayābhihāro nāma vatthādīni vā telaphāṇitādīni vā gahetvā bhikkhussa santikaṃ gantvā, ‘‘gaṇhatha, bhante, yāvatakena attho’’ti vadanti.
Bringing of requisites means that they take cloth, or oil, molasses, and so on, go to a bhikkhu and say, “Venerable sir, please take as much as you need.”
Cúng dường bằng vật dụng (Paccayābhihāro) là khi mọi người mang y phục v.v... hoặc dầu, đường phèn v.v... đến chỗ vị tỳ-khưu và nói: "Bạch Đại đức, xin hãy thọ nhận tùy theo nhu cầu".
Tatra bhikkhu mattaṃ na jānātīti bhikkhu tesu paccayesu pamāṇaṃ na jānāti, – ‘‘dāyakassa vaso veditabbo, deyyadhammassa vaso veditabbo, attano thāmo veditabbo’’ti rathavinīte vuttanayena pamāṇayuttaṃ aggahetvā yaṃ āharanti, taṃ sabbaṃ gaṇhātīti attho.
Therein, the bhikkhu does not know the measure: The bhikkhu does not know the proper amount of those requisites. The meaning is that, without taking a suitable amount according to the method stated in the Rathavinīta Sutta—“one should know the donor’s capacity, one should know the capacity of the thing to be given, and one should know one’s own strength”—he takes everything they bring.
Ở đó, vị tỳ-khưu không biết mức độ (Tatra bhikkhu mattaṃ na jānāti): Có nghĩa là, vị tỳ-khưu không biết mức độ về những vật dụng đó – không thọ nhận theo mức độ hợp lý, như đã nói trong kinh Rathavinīta: "cần biết ý muốn của thí chủ, cần biết ý muốn của vật cúng dường, cần biết sức lực của mình", mà thọ nhận tất cả những gì người ta mang đến.
Manussā vippaṭisārino na puna abhiharitvā pavārenti.
The people become regretful and do not bring things and invite him again.
Mọi người cảm thấy hối tiếc và không cúng dường hay mời thỉnh lại lần nữa.
So paccayehi kilamanto kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkoti…pe… paribāhiro hoti.
Being fatigued by the lack of requisites, he is unable to take up a meditation subject and develop it… and so on… he is excluded.
Vị ấy, vì thiếu thốn vật dụng, không thể nắm giữ và phát triển đề mục thiền... (v.v...) thiếu thốn (paribāhiro) các sản phẩm từ bò.
Te na atirekapūjāya pūjetā hotīti so gopālako mahāusabhe viya te there bhikkhū imāya āvi ceva raho ca mettāya kāyakammādikāya atirekapūjāya na pūjeti.
He is not one who honors them with extra honor: Just as that cowherd does not honor the great bulls, he does not honor those elder bhikkhus with this extra honor of loving-kindness in bodily action and so on, both in public and in private.
Không cúng dường với sự tôn kính đặc biệt (Te na atirekapūjāya pūjetā hotī): Như người chăn bò kia không cúng dường những con bò đực lớn với sự tôn kính đặc biệt, thì vị này cũng không cúng dường các vị tỳ-khưu trưởng lão (there bhikkhū) ấy bằng sự tôn kính đặc biệt, bao gồm các hành động thân thể (kāyakamma) v.v... với lòng từ ái (mettāya), cả khi riêng tư lẫn công khai.
Tato therā, – ‘‘ime amhesu garucittīkāraṃ na karontī’’ti navake bhikkhū dvīhi saṅgahehi na saṅgaṇhanti, na āmisasaṅgahena cīvarena vā pattena vā pattapariyāpannena vā vasanaṭṭhānena vā.
Therefore, the elders, thinking, “These junior bhikkhus do not act with respect and reverence towards us,” do not support them with the two kinds of support: neither with the support of material things—such as a robe, a bowl, things that go with a bowl, or a dwelling place—
Vì thế, các vị trưởng lão nghĩ: "Những người này không có lòng tôn kính đối với chúng ta", nên không hỗ trợ các vị tỳ-khưu tân học (navake bhikkhū) bằng hai loại hỗ trợ: hỗ trợ vật chất (āmisasaṅgahena) như y phục (cīvarena), bát (pattena), thức ăn trong bát (pattapariyāpannena), hoặc chỗ ở (vasanaṭṭhānena).
Kilamante milāyantepi nappaṭijagganti.
nor do they look after them when they are tired or weary.
Họ không chăm sóc các vị tân học dù họ mệt mỏi hay suy yếu.
Pāḷiṃ vā aṭṭhakathaṃ vā dhammakathābandhaṃ vā guyhaganthaṃ vā na sikkhāpenti.
They do not teach them the Pāḷi, the commentary, the structure of a Dhamma talk, or a difficult text.
Họ không dạy các vị tân học kinh điển (Pāḷi), chú giải (aṭṭhakathaṃ), các bài thuyết pháp (dhammakathābandhaṃ), hay các kinh điển bí ẩn (guyhaganthaṃ).
Navakā therānaṃ santikā sabbaso ime dve saṅgahe alabhamānā imasmiṃ sāsane patiṭṭhātuṃ na sakkonti.
The junior bhikkhus, not receiving these two kinds of support from the elders at all, are unable to establish themselves in this Dispensation.
Các vị tân học, vì hoàn toàn không nhận được hai loại hỗ trợ này từ các vị trưởng lão, nên không thể an trú trong Giáo Pháp này.
Yathā tassa gopālakassa gogaṇo na vaḍḍhati, evaṃ sīlādīni na vaḍḍhanti.
Just as that cowherd’s herd of cattle does not increase, so too their virtues and other qualities do not increase.
Như đàn bò của người chăn bò kia không phát triển, thì các giới (sīla) v.v... cũng không phát triển.
Yathā ca so gopālako pañcahi gorasehi paribāhiro hoti, evaṃ pañcahi dhammakkhandhehi paribāhirā honti.
And just as that cowherd is excluded from the five products of the cow, so too are they excluded from the five aggregates of the Dhamma.
Và như người chăn bò kia thiếu thốn năm loại sản phẩm từ bò, thì các vị này cũng thiếu thốn năm uẩn pháp (dhammakkhandha).
Sukkapakkho kaṇhapakkhe vuttavipallāsavasena yojetvā veditabboti.
The bright side should be understood by connecting it with the opposite of what has been said for the dark side.
Phần trắng (sukkapakkho) nên được hiểu bằng cách đối chiếu với những gì đã nói trong phần đen (kaṇhapakkhe) theo cách ngược lại.
350. Evaṃ me sutanti cūḷagopālakasuttaṃ.
350. Thus have I heard is the Cūḷagopālaka Sutta.
350. "Như vầy tôi nghe" là kinh Cūḷagopālaka.
Tattha ukkacelāyanti evaṃnāmake nagare.
Therein, at Ukkacelā means in the city of that name.
Trong đó, Ukkacelā là tên của thành phố đó.
Tasmiṃ kira māpiyamāne rattiṃ gaṅgāsotato maccho thalaṃ patto.
It is said that when it was being measured out, at night a fish landed on the shore from the stream of the Ganges.
Nghe nói, khi thành phố đó đang được xây dựng, vào ban đêm, cá từ dòng sông Gaṅgā đã nhảy lên bờ.
Manussā celāni telapātiyaṃ temetvā ukkā katvā macchaṃ gaṇhiṃsu.
The people, soaking cloths in pots of oil and making torches, caught the fish.
Người dân đã nhúng vải vào dầu, làm thành bó đuốc (ukkā) và bắt cá.
Nagare niṭṭhite tassa nāmaṃ karonte amhehi nagaraṭṭhānassa gahitadivase celukkāhi maccho gahitoti ukkacelā-tvevassa nāmaṃ akaṃsu.
When the city was completed, as they were giving it a name, they named it Ukkacelā, thinking, “On the day we took the site for the city, fish were caught with cloth-torches (celukkā).”
Khi thành phố hoàn thành, khi đặt tên cho nó, họ đã đặt tên là Ukkacelā (Ưu-ca-chi-la), vì vào ngày chúng ta chiếm được vị trí thành phố, cá đã được bắt bằng bó đuốc vải (celukkā).
Bhikkhū āmantesīti yasmiṃ ṭhāne nisinnassa sabbā gaṅgā pākaṭā hutvā paññāyati, tādise vālikussade gaṅgātitthe sāyanhasamaye mahābhikkhusaṅghaparivuto nisīditvā mahāgaṅgaṃ paripuṇṇaṃ sandamānaṃ olokento, – ‘‘atthi nu kho imaṃ gaṅgaṃ nissāya koci pubbe vaḍḍhiparihāniṃ patto’’ti āvajjitvā, pubbe ekaṃ bālagopālakaṃ nissāya anekasatasahassā gogaṇā imissā gaṅgāya āvaṭṭe patitvā samuddameva paviṭṭhā, aparaṃ pana paṇḍitagopālakaṃ nissāya anekasatasahassagogaṇassa sotthi jātā vaḍḍhi jātā ārogyaṃ jātanti addasa.
He addressed the bhikkhus means that, while seated at an evening hour at a bathing place on the Gaṅgā, a sandbank where the entire Gaṅgā was clearly visible, surrounded by a great Saṅgha of bhikkhus, watching the great Gaṅgā flow full, he reflected, "Has anyone in the past met with gain or loss by relying on this Gaṅgā?" He saw that in the past, relying on one foolish cowherd, hundreds of thousands of cattle had fallen into the whirlpools of this Gaṅgā and entered the ocean, but relying on another wise cowherd, hundreds of thousands of cattle had found safety, growth, and health.
Bhikkhū āmantesī (Thế Tôn gọi các Tỳ-khưu) nghĩa là: Tại một bến sông Gaṅgā đầy cát, nơi mà khi Ngài ngồi xuống, toàn bộ sông Gaṅgā hiện rõ ràng ra, vào buổi chiều, Ngài ngồi xuống được bao quanh bởi đại Tăng đoàn, nhìn dòng sông Gaṅgā lớn đang chảy đầy ắp, Ngài suy xét: ‘‘Liệu có ai trước đây đã từng trải qua sự thăng trầm (tăng trưởng hay suy tàn) liên quan đến dòng sông Gaṅgā này không?’’ Ngài thấy rằng trước đây, do một người chăn bò ngu dốt, hàng trăm ngàn con bò đã rơi vào xoáy nước của sông Gaṅgā này và trôi thẳng ra biển; nhưng do một người chăn bò thông thái, hàng trăm ngàn con bò đã được an toàn, tăng trưởng và khỏe mạnh.
Disvā imaṃ kāraṇaṃ nissāya bhikkhūnaṃ dhammaṃ desessāmīti cintetvā bhikkhū āmantesi.
Having seen this, he thought, "I will teach the Dhamma to the bhikkhus based on this incident," and so he addressed the bhikkhus.
Sau khi thấy điều này, Ngài nghĩ: ‘‘Ta sẽ thuyết Pháp cho các Tỳ-khưu dựa trên sự việc này’’, rồi Ngài gọi các Tỳ-khưu.
Māgadhakoti magadharaṭṭhavāsī.
A Magadhan refers to an inhabitant of the Magadha kingdom.
Māgadhako (người xứ Māgadha) là người dân xứ Māgadha.
Duppaññajātikoti nippaññasabhāvo dandho mahājaḷo.
Of dull understanding means having a nature lacking wisdom, being slow and very foolish.
Duppaññajātiko (người ngu dốt) là người có bản chất thiếu trí tuệ, đần độn, vô cùng ngu si.
Asamavekkhitvāti asallakkhetvā anupadhāretvā.
Without considering means without observing or without examining.
Asamavekkhitvā (không suy xét) là không chú ý, không xem xét kỹ lưỡng.
Patāresīti tāretuṃ ārabhi.
He began to make them cross (the river).
Patāresī (bắt đầu lùa qua) là bắt đầu lùa qua sông.
Uttaraṃ tīraṃ suvidehānanti gaṅgāya orime tīre magadharaṭṭhaṃ, pārime tīre videharaṭṭhaṃ, gāvo magadharaṭṭhato videharaṭṭhaṃ netvā rakkhissāmīti uttaraṃ tīraṃ patāresi.
The northern bank of the good Videhans means that the Magadha kingdom was on the near bank of the Gaṅgā, and the Videha kingdom was on the far bank. He began to make the cows cross to the northern bank, thinking, "I will take the cows from the Magadha kingdom to the Videha kingdom and graze them."
Uttaraṃ tīraṃ suvidehānaṃ (bờ phía bắc của xứ Videha) nghĩa là: xứ Māgadha nằm ở bờ bên này sông Gaṅgā, còn xứ Videha nằm ở bờ bên kia. Người chăn bò đã lùa bò qua bờ phía bắc, tức là từ xứ Māgadha sang xứ Videha để chăn giữ.
Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘uttaraṃ tīraṃ suvidehāna’’nti.
It was said with reference to this: "the northern bank of the good Videhans."
Vì lẽ đó, mới nói: ‘‘bờ phía bắc của xứ Videha’’.
Āmaṇḍalikaṃ karitvāti maṇḍalikaṃ katvā.
Having made them turn in circles means having made them form a circle.
Āmaṇḍalikaṃ karitvā (làm cho xoay tròn) là làm cho xoay vòng.
Anayabyasanaṃ āpajjiṃsūti avaḍḍhiṃ vināsaṃ pāpuṇiṃsu, mahāsamuddameva pavisiṃsu.
They met with disaster and ruin means they met with no prosperity and destruction; they entered the great ocean itself.
Anayabyasanaṃ āpajjiṃsū (gặp phải sự suy vong, tai họa) là gặp phải sự không tăng trưởng, sự hủy diệt, chúng đã trôi thẳng ra biển.
Tena hi gopālakena gāvo otārentena gaṅgāya orimatīre samatitthañca visamatitthañca oloketabbaṃ assa, majjhe gaṅgāya gunnaṃ vissamaṭṭhānatthaṃ dve tīṇi vālikatthalāni sallakkhetabbāni assu.
Therefore, that cowherd, when taking the cows across, should have observed both the even and uneven fords on the near bank of the Gaṅgā, and two or three sandbanks in the middle of the Gaṅgā should have been noted as resting places for the cows.
Do đó, người chăn bò khi lùa bò xuống sông Gaṅgā, đáng lẽ phải quan sát bến sông ở bờ bên này xem có bằng phẳng hay gồ ghề không; ở giữa sông Gaṅgā, đáng lẽ phải chú ý đến hai hoặc ba bãi cát để bò có chỗ nghỉ ngơi.
Tathā pārimatīre tīṇi cattāri titthāni, imasmā titthā bhaṭṭhā imaṃ titthaṃ gaṇhissanti, imasmā bhaṭṭhā imanti.
Similarly, on the far bank, three or four fords should have been noted, thinking, "If they miss this ford, they will take that ford; if they miss that, they will take this."
Cũng vậy, ở bờ bên kia, đáng lẽ phải chú ý đến ba bốn bến sông, để nếu bò bị trôi dạt khỏi bến này thì chúng sẽ bám vào bến kia, nếu bị trôi dạt khỏi bến kia thì bám vào bến khác.
Ayaṃ pana bālagopālako orimatīre gunnaṃ otaraṇatitthaṃ samaṃ vā visamaṃ vā anoloketvāva majjhe gaṅgāya gunnaṃ vissamaṭṭhānatthaṃ dve tīṇi vālikatthalānipi asallakkhetvāva paratīre cattāri pañca uttaraṇatitthāni asamavekkhitvāva atittheneva gāvo otāresi.
But this foolish cowherd, without observing whether the descending ford for the cows on the near bank was even or uneven, without noting the two or three sandbanks in the middle of the Gaṅgā as resting places for the cows, and without examining the four or five ascending fords on the far bank, led the cows across at a non-ford.
Nhưng người chăn bò ngu dốt này đã không quan sát bến xuống sông của đàn bò ở bờ bên này xem có bằng phẳng hay gồ ghề không, cũng không chú ý đến hai ba bãi cát ở giữa sông Gaṅgā để bò nghỉ ngơi, và cũng không suy xét bốn năm bến lên bờ ở bờ bên kia, mà đã lùa bò xuống sông ngay tại chỗ không phải là bến.
Athassa mahāusabho javanasampannatāya ceva thāmasampannatāya ca tiriyaṃ gaṅgāya sotaṃ chetvā pārimaṃ tīraṃ patvā chinnataṭañceva kaṇṭakagumbagahanañca disvā, ‘‘dubbiniviṭṭhameta’’nti ñatvā dhuragga-patiṭṭhānokāsampi alabhitvā paṭinivatti.
Then, his great bull, being endowed with speed and strength, cut through the current of the Gaṅgā transversely and reached the far bank, but seeing the broken bank and the dense thicket of thorny bushes, it realized, "This is a difficult place to enter," and being unable to find a place for its hoofs to firmly stand, it turned back.
Khi đó, con bò đực đầu đàn, nhờ nhanh nhẹn và mạnh mẽ, đã vượt qua dòng nước xiết của sông Gaṅgā và đến được bờ bên kia. Thấy bờ bị lở và bụi gai rậm rạp, nó biết rằng ‘‘chỗ này khó vượt qua’’, và không tìm được chỗ đặt móng chân vững chắc, nó quay trở lại.
Gāvo mahāusabho nivatto mayampi nivattissāmāti nivattā.
The cows, seeing that the great bull had turned back, also turned back, thinking, "We will also turn back."
Đàn bò thấy con bò đực đầu đàn quay lại, chúng cũng quay lại với ý nghĩ: ‘‘Chúng ta cũng sẽ quay lại’’.
Mahato gogaṇassa nivattaṭṭhāne udakaṃ chijjitvā majjhe gaṅgāya āvaṭṭaṃ uṭṭhapesi.
At the place where the large herd of cows turned back, the water was cut off and a whirlpool formed in the middle of the Gaṅgā.
Tại chỗ đàn bò lớn quay lại, dòng nước bị cắt đứt và tạo thành một xoáy nước ở giữa sông Gaṅgā.
Gogaṇo āvaṭṭaṃ pavisitvā samuddameva patto.
The herd of cows entered the whirlpool and ended up in the ocean itself.
Đàn bò rơi vào xoáy nước và trôi thẳng ra biển.
Ekopi goṇo arogo nāma nāhosi.
Not a single cow remained safe.
Không một con bò nào được an toàn.
Tenāha – ‘‘tattheva anayabyasanaṃ āpajjiṃsū’’ti.
Therefore, it was said, "There and then they met with disaster and ruin."
Vì thế, Ngài nói: ‘‘Chúng đã gặp phải sự suy vong, tai họa ngay tại đó’’.
Akusalā imassa lokassāti idha loke khandhadhātāyatanesu akusalā achekā, paralokepi eseva nayo.
Unskilled in this world means unskilled, inexpert in the aggregates, elements, and sense bases in this world; the same applies to the next world.
Akusalā imassa lokassā (không khéo léo trong thế giới này) là không khéo léo, vụng về trong thế giới này đối với các uẩn, giới, xứ; đối với thế giới bên kia cũng theo cách đó.
Māradheyyaṃ vuccati tebhūmakadhammā.
Māra’s dominion refers to the phenomena of the three realms.
Māradheyyaṃ (lãnh địa của Māra) được gọi là các pháp thuộc ba cõi.
Amāradheyyaṃ nava lokuttaradhammā.
Not Māra’s dominion refers to the nine supramundane Dhammas.
Amāradheyyaṃ (không phải lãnh địa của Māra) là chín pháp siêu thế.
Maccudheyyampi tebhūmakadhammāva.
Death’s dominion also refers to the phenomena of the three realms.
Maccudheyyaṃ (lãnh địa của Tử thần) cũng là các pháp thuộc ba cõi.
Amaccudheyyaṃ nava lokuttaradhammā.
Not Death’s dominion refers to the nine supramundane Dhammas.
Amaccudheyyaṃ (không phải lãnh địa của Tử thần) là chín pháp siêu thế.
Tattha akusalā achekā.
Among these, unskilled means inexpert.
Trong đó, akusalā là không khéo léo.
Vacanatthato pana mārassa dheyyaṃ māradheyyaṃ.
From the meaning of the word, however, Māra’s dominion is Māradheyya.
Theo nghĩa của từ, lãnh địa của Māra là māradheyyaṃ.
Dheyyanti ṭhānaṃ vatthu nivāso gocaro.
Dheyya means a place, a ground, a dwelling, a pasture.
Dheyyaṃ (lãnh địa) nghĩa là nơi chốn, đối tượng, chỗ ở, cảnh giới.
Maccudheyyepi eseva nayo.
The same applies to Maccudheyya.
Đối với maccudheyya cũng theo cách đó.
Tesanti tesaṃ evarūpānaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ, iminā cha satthāro dassitāti veditabbā.
Of these means of such recluses and brahmins; it should be understood that by this, the six teachers are indicated.
Tesaṃ (của những vị đó) là của những Sa-môn, Bà-la-môn như vậy. Nên hiểu rằng sáu vị đạo sư đã được chỉ ra qua đó.
351. Evaṃ kaṇhapakkhaṃ niṭṭhapetvā sukkapakkhaṃ dassento bhūtapubbaṃ, bhikkhavetiādimāha.
351. Thus, having concluded the dark side, the Lord, wishing to show the bright side, began with "Once, bhikkhus…" and so on.
351. Sau khi kết thúc phần đen tối (kaṇhapakkhaṃ) như vậy, để chỉ ra phần trắng sáng (sukkapakkhaṃ), Ngài nói: Bhūtapubbaṃ, bhikkhave (Này các Tỳ-khưu, thuở xưa), v.v.
Tattha balavagāvoti dantagoṇe ceva dhenuyo ca.
Here, strong cows refers to both trained oxen and cows.
Trong đó, balavagāvo (những con bò mạnh mẽ) là những con bò đực đã được thuần hóa và những con bò cái.
Dammagāvoti dametabbagoṇe ceva avijātagāvo ca.
Trainable cows refers to both oxen to be trained and cows that have not yet given birth.
Dammagāvo (những con bò cần được thuần hóa) là những con bò đực cần được thuần hóa và những con bò cái chưa sinh sản.
Vacchatareti vacchabhāvaṃ taritvā ṭhite balavavacche.
Yearlings refers to strong calves that have passed the calf stage.
Vacchatare (những con bê lớn) là những con bê mạnh mẽ đã vượt qua giai đoạn bê con.
Vacchaketi dhenupake taruṇavacchake.
Calves refers to young calves that are suckling their mothers.
Vacchake (những con bê con) là những con bê non, còn bú mẹ.
Kisābalaketi appamaṃsalohite mandathāme.
Weak calves refers to cows with little flesh and blood, of weak strength.
Kisābalake (những con bê yếu ớt) là những con bò ít thịt, ít máu, yếu sức.
Tāvadeva jātakoti taṃdivase jātako.
Born on that very day means born on that day.
Tāvadeva jātako (vừa mới sinh) là con bê con sinh trong ngày đó.
Mātugoravakena vuyhamānoti mātā purato purato huṃhunti goravaṃ katvā saññaṃ dadamānā urena udakaṃ chindamānā gacchati, vacchako tāya goravasaññāya dhenuyā vā urena chinnodakena gacchamāno ‘‘mātugoravakena vuyhamāno’’ti vuccati.
Carried by the mother's deference means that the mother goes ahead, making a respectful sound, "Hum-hum," giving a sign, and cutting through the water with her chest; the calf, moving through the water cut by the cow by that respectful sign or by the cow's chest, is said to be "carried by the mother's deference."
Mātugoravakena vuyhamāno (được mẹ dẫn dắt một cách cung kính) nghĩa là: bò mẹ đi trước, tạo ra tiếng kêu ‘‘hum hum’’ một cách cung kính để ra hiệu, và rẽ nước bằng ngực. Con bê con đi theo dòng nước đã được bò mẹ rẽ bằng ngực, theo tín hiệu cung kính đó, được gọi là ‘‘được mẹ dẫn dắt một cách cung kính’’.
352. Mārassa sotaṃ chetvāti arahattamaggena mārassa taṇhāsotaṃ chetvā.
352. Having cut off Māra’s current means having cut off Māra’s current of craving with the path of Arahantship.
352. Mārassa sotaṃ chetvā (cắt đứt dòng chảy của Māra) là cắt đứt dòng chảy tham ái của Māra bằng Đạo quả A-la-hán.
Pāraṃ gatāti mahāusabhā nadīpāraṃ viya saṃsārapāraṃ nibbānaṃ gatā.
Gone to the far shore means having gone to Nibbāna, the far shore of saṃsāra, like great bulls to the far bank of a river.
Pāraṃ gatā (đã đến bờ bên kia) là đã đến Niết-bàn, bờ bên kia của luân hồi, giống như những con bò đực đầu đàn đã đến bờ bên kia của con sông.
Pāraṃ agamaṃsūti mahāusabhānaṃ pāraṅgatakkhaṇe gaṅgāya sotassa tayo koṭṭhāse atikkamma ṭhitā mahāusabhe pāraṃ patte disvā tesaṃ gatamaggaṃ paṭipajjitvā pāraṃ agamaṃsu.
They went to the far shore means that at the moment the great bulls reached the far shore, the cows that were three parts beyond the current of the Gaṅgā saw the great bulls having reached the far shore, followed their path, and went to the far shore.
Pāraṃ agamaṃsū (đã đến bờ bên kia) nghĩa là: vào lúc những con bò đực đầu đàn đến bờ bên kia, những con bò đã vượt qua ba phần của dòng sông Gaṅgā, khi thấy những con bò đực đầu đàn đã đến bờ bên kia, chúng đi theo con đường mà những con bò đực đầu đàn đã đi và cũng đến được bờ bên kia.
Pāraṃ gamissantīti catumaggavajjhānaṃ kilesānaṃ tayo koṭṭhāse khepetvā ṭhitā idāni arahattamaggena avasesaṃ taṇhāsotaṃ chetvā balavagāvo viya nadīpāraṃ saṃsārapāraṃ nibbānaṃ gamissantīti.
They will go to the far shore means that those who have eliminated three parts of the defilements to be overcome by the four paths, will now cut off the remaining current of craving with the path of Arahantship and will go to Nibbāna, the far shore of saṃsāra, like strong cows to the far bank of a river.
Pāraṃ gamissantī (sẽ đến bờ bên kia) nghĩa là: những vị đã diệt trừ ba phần phiền não cần phải diệt trừ bằng bốn Đạo quả, nay sẽ cắt đứt dòng chảy tham ái còn lại bằng Đạo quả A-la-hán, và sẽ đến Niết-bàn, bờ bên kia của luân hồi, giống như những con bò mạnh mẽ sẽ đến bờ bên kia của con sông.
Iminā nayena sabbavāresu attho veditabbo.
In this way, the meaning should be understood in all contexts.
Theo cách này, ý nghĩa nên được hiểu trong tất cả các trường hợp.
Dhammānusārino, saddhānusārinoti ime dve paṭhamamaggasamaṅgino.
Dhamma-followers, faith-followers – these two are persons endowed with the first path.
Dhammānusārino (người tùy thuận Pháp), saddhānusārino (người tùy thuận Tín) – hai hạng người này là những vị đầy đủ Sơ Đạo.
Jānatāti sabbadhamme jānantena buddhena.
By the Knower means by the Buddha, who knows all phenomena.
Jānatā (do vị biết) là do Đức Phật, vị biết tất cả các pháp.
Suppakāsitoti sukathito.
Well-proclaimed means well-taught.
Suppakāsito (đã được tuyên bố tốt đẹp) là đã được thuyết giảng tốt đẹp.
Vivaṭanti vivaritaṃ.
Opened means revealed.
Vivaṭaṃ (đã mở ra) là đã được mở ra.
Amatadvāranti ariyamaggo.
Door to the Deathless means the Noble Path.
Amatadvāraṃ (cửa bất tử) là Thánh đạo.
Nibbānapattiyāti tadatthāya vivaṭaṃ.
For the attainment of Nibbāna means opened for that purpose.
Nibbānapattiyā (để đạt Niết-bàn) là đã mở ra vì mục đích đó.
Vinaḷīkatanti vigatamānanaḷaṃ kataṃ.
Stripped of its pride means made free from the cane of conceit.
Vinaḷīkataṃ (đã được loại bỏ sự kiêu mạn) là đã làm cho loại bỏ sự kiêu mạn vô ích.
Khemaṃ patthethāti kattukamyatāchandena arahattaṃ patthetha, kattukāmā nibbattetukāmā hothāti attho.
Desire security means desire Arahantship with the will to act, that is, wish to accomplish, wish to bring about.
Khemaṃ patthethā (hãy mong cầu sự an ổn) nghĩa là: hãy mong cầu A-la-hán quả với ý muốn thực hiện, tức là hãy muốn làm, muốn đạt được.
‘‘Patta’tthā’’tipi pāṭho.
"You have attained" is also a reading.
Cũng có bản đọc là ‘‘Patta’tthā’’.
Evarūpaṃ satthāraṃ labhitvā tumhe pattāyeva nāmāti attho.
This means that by having such a Teacher, you are indeed those who have attained (Arahantship).
Nghĩa là: sau khi có được một vị Đạo sư như vậy, các con đã thực sự đạt được (A-la-hán quả).
Sesaṃ sabbattha uttānameva.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.
Bhagavā pana yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhapesīti.
The Blessed One concluded the discourse according to its connection.
Đức Thế Tôn đã kết thúc bài thuyết giảng theo đúng mạch lạc.
353. Evaṃ me sutanti cūḷasaccakasuttaṃ.
353. Thus have I heard refers to the Cūḷasaccaka Sutta.
353. Evaṃ me sutaṃ (Như vầy tôi nghe) là Tiểu Saccaka Kinh.
Tattha mahāvane kūṭāgārasālāyanti mahāvanaṃ nāma sayaṃjātaṃ aropimaṃ saparicchedaṃ mahantaṃ vanaṃ.
Here, in the Great Wood, at the Gabled Hall means that the Great Wood is a large, naturally grown, unplanted forest with boundaries.
Trong đó, mahāvane kūṭāgārasālāya (tại giảng đường có mái nhọn trong Đại Lâm) nghĩa là: Đại Lâm (mahāvanaṃ) là một khu rừng lớn, tự nhiên, không trồng, có ranh giới.
Kapilavatthusāmantā pana mahāvanaṃ himavantena saha ekābaddhaṃ aparicchedaṃ hutvā mahāsamuddaṃ āhacca ṭhitaṃ.
However, the Great Wood near Kapilavatthu was connected with the Himalayas, boundless, and extended to the great ocean.
Tuy nhiên, Đại Lâm gần Kapilavatthu thì liền mạch với dãy Hy Mã Lạp Sơn, không có ranh giới, kéo dài đến tận đại dương.
Idaṃ tādisaṃ na hoti.
This (present one) is not like that.
Khu rừng này không phải như vậy.
Saparicchedaṃ mahantaṃ vananti mahāvanaṃ.
A large forest with boundaries is called the Great Wood.
Một khu rừng lớn có ranh giới được gọi là mahāvanaṃ (Đại Lâm).
Kūṭāgārasālā pana mahāvanaṃ nissāya kate ārāme kūṭāgāraṃ antokatvā haṃsavaṭṭakacchannena katā sabbākārasampannā buddhassa bhagavato gandhakuṭi veditabbā.
The Gabled Hall should be understood as the Buddha Bhagavā’s perfumed chamber (gandhakuṭi), which was completely endowed with all features, constructed with a gabled roof in a monastery built near the Great Wood.
Kūṭāgārasālā (giảng đường có mái nhọn) thì nên hiểu là hương thất của Đức Thế Tôn, được xây dựng hoàn hảo với mái hình chóp, nằm trong tu viện được xây dựng gần Đại Lâm, có mái lợp hình chim thiên nga và chim cút.
Saccako nigaṇṭhaputtoti pubbe kira eko nigaṇṭho ca nigaṇṭhī ca pañca pañca vādasatāni uggahetvā, vādaṃ āropessāmāti jambudīpe vicarantā vesāliyaṃ samāgatā.
Saccako nigaṇṭhaputto means: Formerly, it is said, a male nigaṇṭha and a female nigaṇṭhī, having each learned five hundred debating points, were wandering through Jambudīpa, thinking, "We will engage in debate," and they came together in Vesālī.
Saccaka, con của Nigaṇṭha – Tương truyền, xưa kia có một Nigaṇṭha nam và một Nigaṇṭhī nữ, mỗi người học năm trăm luận thuyết, rồi đi khắp Jambudīpa (Diêm-phù-đề) để tranh luận, và họ đã gặp nhau ở Vesālī.
Licchavirājāno disvā, – ‘‘tvaṃ ko, tvaṃ kā’’ti pucchiṃsu.
The Licchavi kings saw them and asked, “Who are you, sir? Who are you, madam?”
Các vị vua Licchavi nhìn thấy, bèn hỏi: – ‘‘Ngươi là ai? Ngươi là ai?’’
Nigaṇṭho – ‘‘ahaṃ vādaṃ āropessāmīti jambudīpe vicarāmī’’ti āha.
The male nigaṇṭha said, “I am wandering through Jambudīpa to engage in debate.”
Nigaṇṭha nam đáp: – ‘‘Ta đi khắp Jambudīpa để tranh luận.’’
Nigaṇṭhīpi tathā āha.
The female nigaṇṭhī also said the same.
Nigaṇṭhī nữ cũng nói như vậy.
Licchavino, ‘‘idheva aññamaññaṃ vādaṃ āropethā’’ti āhaṃsu.
The Licchavis said, “Debate with each other right here.”
Các vị Licchavi nói: – ‘‘Các ngươi hãy tranh luận với nhau ngay tại đây.’’
Nigaṇṭhī attanā uggahitāni pañcavādasatāni pucchi, nigaṇṭho kathesi.
The female nigaṇṭhī asked the five hundred debating points she had learned, and the male nigaṇṭha answered.
Nigaṇṭhī nữ hỏi năm trăm luận thuyết mà mình đã học, Nigaṇṭha nam đã trả lời.
Nigaṇṭhena pucchitepi nigaṇṭhī kathesiyeva.
When asked by the male nigaṇṭha, the female nigaṇṭhī also answered.
Khi Nigaṇṭha nam hỏi, Nigaṇṭhī nữ cũng trả lời.
Ekassapi na jayo, na parājayo, ubho samasamāva ahesuṃ.
Neither of them won nor lost; both were equals.
Không ai thắng, không ai thua, cả hai đều ngang bằng nhau.
Licchavino, – ‘‘tumhe ubhopi samasamā āhiṇḍitvā kiṃ karissatha, idheva vasathā’’ti gehaṃ datvā baliṃ paṭṭhapesuṃ.
The Licchavis said, “What will you two accomplish by wandering around as equals? Live right here,” and having given them a house, they established provisions for them.
Các vị Licchavi nói: – ‘‘Cả hai ngươi đều ngang bằng nhau, đi khắp nơi như vậy để làm gì? Hãy ở lại đây!’’ Rồi họ cấp cho một ngôi nhà và sắp đặt lễ vật cúng dường.
Tesaṃ saṃvāsamanvāya catasso dhītaro jātā, – ekā saccā nāma, ekā lolā nāma, ekā paṭācārā nāma, ekā ācāravatī nāma.
Through their cohabitation, four daughters were born: one was named Saccā, one was named Lolā, one was named Paṭācārā, and one was named Ācāravatī.
Do sự chung sống của họ mà bốn người con gái được sinh ra: một tên Saccā, một tên Lolā, một tên Paṭācārā, một tên Ācāravatī.
Tāpi paṇḍitāva ahesuṃ, mātāpitūhi uggahitāni pañca pañca vādasatāni uggahesuṃ.
They too were wise; they learned the five hundred debating points that their parents had learned.
Họ cũng là những người có trí tuệ, đã học năm trăm luận thuyết mà cha mẹ họ đã học.
Tā vayapattā mātāpitaro avocuṃ – ‘‘amhākaṃ ammā kule dārikā nāma hiraññasuvaṇṇādīni datvā kulagharaṃ pesitapubbā nāma natthi.
When they came of age, they told their parents, “In our family, there is no precedent of sending a daughter to another family's home by giving them gold, silver, and so on.
Khi đến tuổi trưởng thành, họ nói với cha mẹ: – ‘‘Trong dòng tộc của chúng con, chưa bao giờ có chuyện gả con gái cho nhà chồng bằng cách trao vàng bạc, v.v.
Yo pana agāriko tāsaṃ vādaṃ maddituṃ sakkoti, tassa pādaparicārikā honti.
Rather, if any householder is able to defeat their arguments, they become his attendants at his feet.
Người gia chủ nào có thể đánh bại luận thuyết của họ, thì họ sẽ làm người hầu chân cho người đó.
Yo pabbajito tāsaṃ maddituṃ sakkoti, tassa santike pabbajanti.
If any renunciant is able to defeat them, they go forth into homelessness under him.
Người xuất gia nào có thể đánh bại họ, thì họ sẽ xuất gia theo người đó.
Tumhe kiṃ karissathā’’ti?
What will you do?”
Cha mẹ sẽ làm gì?’’
Mayampi evameva karissāmāti.
“We will do just that.”
‘‘Chúng con cũng sẽ làm như vậy.’’
Catassopi paribbājikavesaṃ gahetvā, ‘‘ayaṃ jambudīpo nāma jambuyā paññāyatī’’ti jambusākhaṃ gahetvā cārikaṃ pakkamiṃsu.
All four of them took on the guise of female wanderers and, thinking, “This land of Jambudīpa is known by the Jambu tree,” they took a Jambu branch and set out on a journey.
Cả bốn người đều khoác y phục du sĩ, cầm một cành jambu (ổi) và bắt đầu du hành, nói rằng: – ‘‘Jambudīpa (Diêm-phù-đề) này được biết đến nhờ cây jambu.’’
Yaṃ gāmaṃ pāpuṇanti, tassa dvāre paṃsupuñje vā vālikapuñje vā jambudhajaṃ ṭhapetvā, – ‘‘yo vādaṃ āropetuṃ sakkoti, so imaṃ maddatū’’ti vatvā gāmaṃ pavisanti.
Whatever village they reached, they would set up the Jambu banner on a heap of dust or a heap of sand at its gate and, after saying, “Whoever can engage in debate, let him trample this,” they would enter the village.
Khi đến làng nào, họ dựng cờ jambu trên đống đất hoặc đống cát ở cổng làng, rồi nói: – ‘‘Ai có thể tranh luận, hãy giẫm nát lá cờ này!’’ Sau đó, họ đi vào làng.
Evaṃ gāmena gāmaṃ vicarantiyo sāvatthiṃ pāpuṇitvā tatheva gāmadvāre jambudhajaṃ ṭhapetvā sampattamanussānaṃ ārocetvā antonagaraṃ paviṭṭhā.
Wandering thus from village to village, they reached Sāvatthī and, having set up the Jambu banner at the village gate in the same way, they informed the people who had gathered and entered the city.
Cứ thế, họ đi từ làng này sang làng khác, đến Sāvatthī, họ cũng dựng cờ jambu ở cổng làng như vậy, thông báo cho những người đến đó, rồi đi vào thành phố.
Tena samayena bhagavā sāvatthiṃ nissāya jetavane viharati.
At that time, the Blessed One was staying at the Jeta Grove, near Sāvatthī.
Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn đang trú ngụ tại Jetavana, gần Sāvatthī.
Athāyasmā sāriputto gilāne pucchanto ajaggitaṭṭhānaṃ jagganto attano kiccamahantatāya aññehi bhikkhūhi divātaraṃ gāmaṃ piṇḍāya pavisanto gāmadvāre jambudhajaṃ disvā, – ‘‘kimida’’nti dārake pucchi.
Then the Venerable Sāriputta, while inquiring after the sick and taking care of places that had not been looked after, due to the magnitude of his duties, was entering the village for alms later in the day than the other monks when he saw the Jambu banner at the village gate and asked the children, “What is this?”
Bấy giờ, Tôn giả Sāriputta, sau khi thăm hỏi các Tỳ-kheo bệnh và dọn dẹp những nơi chưa được dọn dẹp, vì bận rộn nhiều việc nên đi vào làng khất thực muộn hơn các Tỳ-kheo khác. Thấy cờ jambu ở cổng làng, Ngài hỏi các chú bé: – ‘‘Cái này là gì?’’
Te tamatthaṃ ārocesuṃ.
They told him the matter.
Các chú bé kể lại sự việc.
Tena hi maddathāti.
“In that case, trample it.”
‘‘Vậy thì hãy giẫm nát nó đi!’’
Na sakkoma, bhante, bhāyāmāti.
“We cannot, venerable sir, we are afraid.”
‘‘Bạch Ngài, chúng con không dám, chúng con sợ!’’
‘‘Kumārā mā bhāyatha, ‘kena amhākaṃ jambudhajo maddāpito’ti vutte, buddhasāvakena sāriputtattherena maddāpito, vādaṃ āropetukāmā jetavane therassa santikaṃ gacchathāti vadeyyāthā’’ti āha.
He said, “Boys, do not be afraid. When you are asked, ‘By whom was our Jambu banner made to be trampled?’ you should say, ‘It was made to be trampled by the Buddha's disciple, the elder Sāriputta. Those who wish to engage in debate should go to the elder's presence at the Jeta Grove.’”
Ngài nói: – ‘‘Các chú bé, đừng sợ! Khi người ta hỏi: ‘Ai đã giẫm nát cờ jambu của chúng tôi?’, các con hãy nói: ‘Đệ tử của Đức Phật, Trưởng lão Sāriputta đã giẫm nát nó. Nếu muốn tranh luận, hãy đến chỗ Trưởng lão ở Jetavana.’’’
Te therassa vacanaṃ sutvā jambudhajaṃ madditvā chaḍḍesuṃ.
Hearing the elder's words, they trampled the Jambu banner and threw it away.
Các chú bé nghe lời Trưởng lão, giẫm nát cờ jambu rồi vứt đi.
Thero piṇḍāya caritvā vihāraṃ gato.
The elder, after going for alms, went to the monastery.
Trưởng lão khất thực xong, trở về Tịnh xá.
Paribbājikāpi gāmato nikkhamitvā, ‘‘amhākaṃ dhajo kena maddāpito’’ti pucchiṃsu.
The female wanderers, after coming out of the village, asked, “By whom was our banner made to be trampled?”
Các du sĩ nữ cũng ra khỏi làng, hỏi: – ‘‘Cờ của chúng tôi bị ai giẫm nát?’’
Dārakā tamatthaṃ ārocesuṃ.
The children told them the matter.
Các chú bé kể lại sự việc.
Paribbājikā puna gāmaṃ pavisitvā ekekaṃ vīthiṃ gahetvā, – ‘‘buddhasāvako kira sāriputto nāma amhehi saddhiṃ vādaṃ karissati, sotukāmā nikkhamathā’’ti ārocesuṃ.
The female wanderers entered the village again and, gathering the people street by street, announced, “It is said that the Buddha’s disciple named Sāriputta will debate with us. Let those who wish to listen come forth.”
Các du sĩ nữ lại vào làng, đi từng con đường, thông báo: – ‘‘Nghe nói đệ tử của Đức Phật tên Sāriputta sẽ tranh luận với chúng tôi, những ai muốn nghe hãy ra đây!’’
Mahājano nikkhami, tena saddhiṃ paribbājikā jetavanaṃ agamiṃsu.
A great crowd came out, and together with them, the female wanderers went to the Jeta Grove.
Đông đảo quần chúng đã đi ra, cùng với họ, các du sĩ nữ đi đến Jetavana.
Thero – ‘‘amhākaṃ vasanaṭṭhāne mātugāmassa āgamanaṃ nāma aphāsuka’’nti vihāramajjhe nisīdi.
The elder, thinking, “The arrival of women at our dwelling place is unsuitable,” sat down in the middle of the monastery.
Trưởng lão nghĩ: – ‘‘Sự xuất hiện của phụ nữ ở nơi chúng ta cư ngụ là điều không thuận tiện,’’ rồi Ngài ngồi giữa Tịnh xá.
Paribbājikāyo gantvā theraṃ pucchiṃsu – ‘‘tumhehi amhākaṃ dhajo maddāpito’’ti?
The female wanderers went and asked the elder, “Was our banner made to be trampled by you?”
Các du sĩ nữ đến hỏi Trưởng lão: – ‘‘Cờ của chúng tôi bị Ngài giẫm nát phải không?’’
Āma, mayā maddāpitoti.
“Yes, it was made to be trampled by me.”
‘‘Phải, ta đã giẫm nát.’’
Mayaṃ tumhehi saddhiṃ vādaṃ karissāmāti.
“We will debate with you.”
‘‘Chúng tôi sẽ tranh luận với Ngài.’’
Sādhu karotha, kassa pucchā kassa vissajjanaṃ hotūti?
“Good, you may do so. Whose turn is it to ask, and whose to answer?”
‘‘Tốt, hãy làm đi! Ai sẽ hỏi, ai sẽ trả lời?’’
Pucchā nāma amhākaṃ pattā, tumhe pana mātugāmā nāma paṭhamaṃ pucchathāti āha.
He said, “It is our turn to ask, but since you are women, you may ask first.”
Họ nói: – ‘‘Việc hỏi thuộc về chúng tôi, nhưng vì các Ngài là phụ nữ, hãy hỏi trước đi!’’
Tā catassopi catūsu disāsu ṭhatvā mātāpitūnaṃ santike uggahitaṃ vādasahassaṃ pucchiṃsu.
The four of them, standing in the four directions, asked the thousand debating points they had learned from their parents.
Cả bốn người đứng ở bốn phương, hỏi ngàn luận thuyết đã học từ cha mẹ.
Thero khaggena kumudanāḷaṃ chindanto viya pucchitaṃ pucchitaṃ nijjaṭaṃ niggaṇṭhiṃ katvā kathesi, kathetvā puna pucchathāti āha.
The elder, as if cutting a water lily stalk with a sword, answered each and every question, making it clear and unentangled. After answering, he said, “Ask again.”
Trưởng lão trả lời từng câu hỏi một, gỡ bỏ mọi vướng mắc, mọi nút thắt, như dùng gươm chém cọng sen súng, rồi nói: – ‘‘Hãy hỏi thêm đi!’’
Ettakameva, bhante, mayaṃ jānāmāti.
“This is all we know, venerable sir.”
‘‘Bạch Ngài, chúng tôi chỉ biết đến thế thôi.’’
Thero āha – ‘‘tumhehi vādasahassaṃ pucchitaṃ mayā kathitaṃ, ahaṃ pana ekaṃ yeva pañhaṃ pucchissāmi, taṃ tumhe kathethā’’ti.
The elder said, “You have asked a thousand debating points and I have answered them. I, however, will ask just one question. You should answer it.”
Trưởng lão nói: – ‘‘Các ngươi đã hỏi ngàn luận thuyết, ta đã trả lời. Còn ta, ta sẽ hỏi một câu thôi, các ngươi hãy trả lời câu đó.’’
Tā therassa visayaṃ disvā, ‘‘pucchatha, bhante, byākarissāmā’’ti vattuṃ nāsakkhiṃsu.
They, seeing the elder’s domain of knowledge, were not able to say, “Ask, venerable sir, we will answer.”
Nhìn thấy khả năng của Trưởng lão, họ không dám nói: – ‘‘Bạch Ngài, hãy hỏi đi, chúng con sẽ trả lời.’’
‘‘Vada, bhante, jānamānā byākarissāmā’’ti puna āhaṃsu.
They said again, “Speak, venerable sir. If we know, we will answer.”
Họ lại nói: – ‘‘Bạch Ngài, xin Ngài hãy nói, nếu chúng con biết, chúng con sẽ trả lời.’’
Thero ayaṃ pana kulaputte pabbājetvā paṭhamaṃ sikkhāpetabbapañhoti vatvā, – ‘‘ekaṃ nāma ki’’nti pucchi.
Then the elder, saying, “This is the question that should be taught first when ordaining young men of good family,” asked, “What is the one?”
Trưởng lão nói rằng đây là câu hỏi đầu tiên cần dạy cho các thiện nam tử sau khi xuất gia, rồi hỏi: – ‘‘Cái gì là một?’’
Tā neva antaṃ, na koṭiṃ addasaṃsu.
They saw neither the end nor the beginning of it.
Họ không thấy được điểm đầu cũng không thấy được điểm cuối.
Thero kathethāti āha.
The elder said, “Answer.”
Trưởng lão nói: – ‘‘Hãy trả lời đi!’’
Na passāma, bhanteti.
“We do not see it, venerable sir.”
‘‘Bạch Ngài, chúng con không biết.’’
Tumhehi vādasahassaṃ pucchitaṃ mayā kathitaṃ, mayhaṃ tumhe ekaṃ pañhampi kathetuṃ na sakkotha, evaṃ sante kassa jayo kassa parājayoti?
“You have asked a thousand debating points and I have answered them, but you are not able to answer even one of my questions. This being the case, whose is the victory and whose is the defeat?”
‘‘Các ngươi đã hỏi ngàn luận thuyết, ta đã trả lời. Còn các ngươi, một câu hỏi đơn giản cũng không thể trả lời. Vậy thì ai thắng ai thua?’’
Tumhākaṃ, bhante, jayo, amhākaṃ parājayoti.
“Yours is the victory, venerable sir; ours is the defeat.”
‘‘Bạch Ngài, Ngài thắng, chúng con thua.’’
Idāni kiṃ karissathāti?
“What will you do now?”
‘‘Bây giờ các ngươi sẽ làm gì?’’
Tā mātāpitūhi vuttavacanaṃ ārocetvā, ‘‘tumhākaṃ santike pabbajissāmā’’ti āhaṃsu.
They, having related the words spoken by their parents, said, “We will go forth into homelessness under you.”
Họ kể lại lời cha mẹ đã nói, rồi thưa: – ‘‘Chúng con sẽ xuất gia theo Ngài.’’
Tumhe mātugāmā nāma amhākaṃ santike pabbajituṃ na vaṭṭati, amhākaṃ pana sāsanaṃ gahetvā bhikkhuniupassayaṃ gantvā pabbajathāti.
“You are women; it is not proper for you to go forth under us. However, take our message and go to a nunnery and go forth there.”
‘‘Các ngươi là phụ nữ, không thích hợp để xuất gia theo ta. Tuy nhiên, hãy nhận lời dạy của ta, đến Tịnh xá của các Tỳ-kheo-ni mà xuất gia.’’
Tā sādhūti therassa sāsanaṃ gahetvā bhikkhunisaṅghassa santikaṃ gantvā pabbajiṃsu.
They, saying “Very well,” took the elder's message, went to the community of nuns, and went forth.
Họ đồng ý, nhận lời dạy của Trưởng lão, rồi đến chỗ Tăng đoàn Tỳ-kheo-ni mà xuất gia.
Pabbajitā ca pana appamattā ātāpiniyo hutvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
And having gone forth, being diligent and ardent, in no long time they attained arahantship.
Sau khi xuất gia, họ sống không phóng dật, tinh tấn, và chẳng bao lâu đã đạt được A-la-hán quả.
Bhassappavādakoti bhassaṃ vuccati kathāmaggo, taṃ pavadati kathetīti bhassappavādako.
Bhassappavādako means: bhassaṃ is said to be the path of discourse; he proclaims it, speaks it, thus he is a bhassappavādako.
Bhassappavādako có nghĩa là người nói chuyện. Vì anh ta nói về con đường của lời nói (kathāmagga), nên anh ta được gọi là bhassappavādako.
Paṇḍitavādoti ahaṃ paṇḍitoti evaṃ vādo.
Paṇḍitavādo means: a claim that "I am a scholar."
Paṇḍitavādo có nghĩa là người nói: ‘‘Tôi là người trí tuệ.’’
Sādhusammato bahujanassāti yaṃ yaṃ nakkhattacārena ādisati, taṃ taṃ yebhuyyena tatheva hoti, tasmā ayaṃ sādhuladdhiko bhaddakoti evaṃ sammato mahājanassa.
Sādhusammato bahujanassā means: whatever he predicts by reading the stars, for the most part, happens just so. Therefore, he was regarded by the great mass of people as one of good virtue and of good character.
Sādhusammato bahujanassā có nghĩa là: Bất cứ điều gì anh ta dự đoán bằng cách quan sát các vì sao, phần lớn đều xảy ra như vậy, do đó anh ta được đại chúng công nhận là người có quan điểm đúng đắn, người tốt lành.
Vādena vādaṃ samāraddhoti kathāmaggena dosaṃ āropito.
Vādena vādaṃ samāraddho means: accused of a fault by way of discourse.
Vādena vādaṃ samāraddho có nghĩa là bị buộc tội trong một cuộc tranh luận.
Āyasmā assajīti sāriputtattherassa ācariyo assajitthero.
Āyasmā assajī means: the Elder Assaji, the teacher of the Elder Sāriputta.
Āyasmā Assajī là Trưởng lão Assaji, thầy của Trưởng lão Sāriputta.
Jaṅghāvihāraṃ anucaṅkamamānoti tato tato licchavirājagehato taṃ taṃ gehaṃ gamanatthāya anucaṅkamamāno.
Jaṅghāvihāraṃ anucaṅkamamāno means: walking to and fro for the purpose of going from this or that Licchavi royal house to that other house.
Jaṅghāvihāraṃ anucaṅkamamāno có nghĩa là đi đi lại lại từ các cung điện của vua Licchavi đến các ngôi nhà khác nhau.
Yenāyasmā assaji tenupasaṅkamīti kasmā upasaṅkami?
He approached the Venerable Assaji—why did he approach?
Tại sao* lại đến chỗ Tôn giả Assaji?
Samayajānanatthaṃ.
For the purpose of knowing his doctrine.
Để biết giáo lý.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ahaṃ ‘samaṇassa gotamassa vādaṃ āropessāmī’ti āhiṇḍāmi, ‘samayaṃ panassa na jānāmī’ti na āropesiṃ.
It seems this occurred to him: "I go about thinking, 'I will challenge the doctrine of the ascetic Gotama,' but because I do not know his doctrine, I have not challenged it.
Quả thật, ông ấy đã nghĩ như thế này: “Ta lang thang với ý định ‘sẽ tranh luận với Sa-môn Gotama’, nhưng vì ta chưa biết giáo lý của Ngài nên ta chưa tranh luận.
Parassa hi samayaṃ ñatvā āropito vādo svāropito nāma hoti.
For a challenge made after knowing another's doctrine is called a well-made challenge.
Thật vậy, một cuộc tranh luận được đưa ra sau khi đã biết giáo lý của đối phương mới được gọi là tranh luận tốt.
Ayaṃ pana samaṇassa gotamassa sāvako paññāyati assajitthero; so attano satthu samaye kovido, etāhaṃ pucchitvā kathaṃ patiṭṭhāpetvā samaṇassa gotamassa vādaṃ āropessāmī’’ti.
This Elder Assaji appears to be a disciple of the ascetic Gotama; he is skilled in his own teacher's doctrine. I will ask him, establish the topic, and then challenge the doctrine of the ascetic Gotama."
Vị Trưởng lão Assaji này là đệ tử của Sa-môn Gotama, rõ ràng là bậc thông thạo giáo lý của Bậc Đạo Sư của mình; ta sẽ hỏi vị ấy, rồi sau khi xác lập luận điểm, ta sẽ tranh luận với Sa-môn Gotama.”
Tasmā upasaṅkami.
Therefore, he approached.
Vì vậy, ông ấy đã đến.
Vinetīti kathaṃ vineti, kathaṃ sikkhāpetīti pucchati.
Disciplines means he asks, "How does he discipline, how does he instruct?"
Vinetī (dạy dỗ) có nghĩa là “dạy dỗ như thế nào, huấn luyện như thế nào?”
Thero pana yasmā dukkhanti vutte upārambhassa okāso hoti, maggaphalānipi pariyāyena dukkhanti āgatāni, ayañca dukkhanti vutte theraṃ puccheyya – ‘‘bho assaji, kimatthaṃ tumhe pabbajitā’’ti.
Now, the Elder thought that if he were to say "suffering," there would be an opportunity for censure, as the path and its fruit have also been referred to as suffering in a figurative sense, and upon hearing "suffering," this person might ask the Elder, "Good Assaji, for what purpose did you go forth?"
Tuy nhiên, vì khi nói “khổ”, thì có cơ hội để trách móc, và các Đạo Quả cũng được đề cập đến như là khổ theo một cách gián tiếp, và nếu nói “khổ”, thì* có thể hỏi vị Trưởng lão rằng: “Này Assaji, các ông xuất gia vì mục đích gì?”
Tato ‘‘maggaphalatthāyā’’ti vutte, – ‘‘nayidaṃ, bho assaji, tumhākaṃ sāsanaṃ nāma, mahāāghātanaṃ nāmetaṃ, nirayussado nāmesa, natthi tumhākaṃ sukhāsā, uṭṭhāyuṭṭhāya dukkhameva jirāpentā āhiṇḍathā’’ti dosaṃ āropeyya, tasmā paravādissa pariyāyakathaṃ kātuṃ na vaṭṭati.
Then, if the reply were, "For the sake of the path and its fruit," he might find fault, saying: "This, good Assaji, is not a teaching of yours; it is a great slaughterhouse, it is an infernal precipice. You have no hope of happiness; you wander about, constantly wearing out nothing but suffering." Therefore, it is not proper to speak figuratively to one of an opposing view.
Khi đó, nếu được trả lời là “vì Đạo Quả”, thì* có thể trách móc rằng: “Này Assaji, đây không phải là giáo pháp của các ông, đây là một sự tàn sát lớn, đây là một sự tích tụ địa ngục, các ông không có hy vọng hạnh phúc, các ông chỉ lang thang chịu đựng khổ đau mãi mãi”, vì vậy không nên dùng lời nói gián tiếp với người đối thoại.
Yathā esa appatiṭṭho hoti, evamassa nippariyāyakathaṃ kathessāmīti cintetvā, ‘‘rūpaṃ, bhikkhave, anicca’’nti imaṃ aniccānattavaseneva kathaṃ katheti.
Thinking, "I will speak to him in a direct manner, so that he will have no ground to stand on," he spoke on the topic of impermanence and not-self, saying, "Material form, monks, is impermanent."
Vị Trưởng lão đã nghĩ: “Ta sẽ nói thẳng thắn với ông ta để ông ta không có chỗ đứng”, và rồi Ngài thuyết pháp theo cách vô thường và vô ngã này: “Này các Tỳ-khưu, sắc là vô thường.”
Dussutanti sotuṃ ayuttaṃ.
Unpleasant to hear means unsuitable to hear.
Dussuta (nghe không tốt) có nghĩa là “không nên nghe”.
354. Santhāgāreti rājakulānaṃ atthānusāsanasanthāgārasālāyaṃ.
354. In the assembly hall means in the assembly hall of the royal families where matters of state are instructed.
354. Santhāgāre (trong hội trường) có nghĩa là “trong hội trường nơi các hoàng tộc bàn bạc về lợi ích quốc gia”.
Yena te licchavī tenupasaṅkamīti evaṃ kirassa ahosi – ‘‘ahaṃ pubbe samayaṃ ajānanabhāvena samaṇassa gotamassa vādaṃ na āropesiṃ, idāni panassa mahāsāvakena kathitaṃ samayaṃ jānāmi, ime ca mama antevāsikā pañcasatā licchavī sannipatitā.
He approached the Licchavis means that it seems this occurred to him: "Previously, I did not challenge the doctrine of the ascetic Gotama because I did not know his doctrine. But now I know the doctrine as spoken by his great disciple, and these five hundred Licchavis who are my students are assembled.
Yena te licchavī tenupasaṅkamī (Ông ấy đã đến chỗ các vị Licchavi) có nghĩa là ông ấy đã nghĩ như thế này: “Trước đây, ta đã không tranh luận với Sa-môn Gotama vì ta không biết giáo lý của Ngài, nhưng bây giờ ta đã biết giáo lý mà vị Đại đệ tử của Ngài đã thuyết giảng, và năm trăm vị Licchavi đệ tử của ta đang tụ họp.
Etehi saddhiṃ gantvā samaṇassa gotamassa vādaṃ āropessāmī’’ti tasmā upasaṅkami.
I will go with them and challenge the doctrine of the ascetic Gotama." Therefore, he approached.
Ta sẽ cùng với họ đến và tranh luận với Sa-môn Gotama.” Vì vậy, ông ấy đã đến.
Ñātaññatarenāti ñātesu abhiññātesu pañcavaggiyattheresu aññatarena.
By one of the well-known means by one of the well-known Elders of the group of five.
Ñātaññatarenā (bởi một trong những vị nổi tiếng) có nghĩa là “bởi một trong năm vị Trưởng lão nhóm Kiều Trần Như nổi tiếng”.
Patiṭṭhitanti yathā tena patiṭṭhitaṃ.
Established means as it was established by him.
Patiṭṭhita (được xác lập) có nghĩa là “được xác lập bởi vị ấy như thế nào”.
Sace evaṃ patiṭṭhissati, atha pana aññadeva vakkhati, tatra mayā kiṃ sakkā kātunti idāneva piṭṭhiṃ parivattento āha.
If he establishes it in this way, but then says something else, what can I do in that case? Saying this, he turned his back on it even now.
Nếu nó được xác lập như vậy, nhưng sau đó lại nói điều khác, thì ta có thể làm gì được? Ông ấy nói điều này ngay lập tức, quay lưng lại.
Ākaḍḍheyyāti attano abhimukhaṃ kaḍḍheyya.
Would drag means would drag towards himself.
Ākaḍḍheyyā (kéo lại) có nghĩa là “kéo về phía mình”.
Parikaḍḍheyyāti purato paṭipaṇāmeyya.
Would drag away means would push away in front.
Parikaḍḍheyyā (đẩy ra) có nghĩa là “đẩy ra phía trước”.
Samparikaḍḍheyyāti kālena ākaḍḍheyya, kālena parikaḍḍheyya.
Would drag to and fro means would at times drag towards and at times drag away.
Samparikaḍḍheyyā (kéo và đẩy liên tục) có nghĩa là “lúc kéo, lúc đẩy”.
Soṇḍikākilañjanti surāghare piṭṭhakilañjaṃ.
A tavern mat means a mat for kneading flour in a distillery.
Soṇḍikākilañja (tấm chiếu của người bán rượu) có nghĩa là “tấm chiếu bột trong quán rượu”.
Soṇḍikādhuttoti surādhutto.
A tavern drunkard means a drunkard.
Soṇḍikādhutto (người nghiện rượu) có nghĩa là “người nghiện rượu”.
Vālaṃ kaṇṇe gahetvāti surāparissāvanatthavikaṃ dhovitukāmo kasaṭanidhunanatthaṃ ubhosu kaṇṇesu gahetvā.
Grabbing the cloth by the corners means, wishing to wash the cloth for straining liquor, grabbing it by both corners to shake out the dregs.
Vālaṃ kaṇṇe gahetvā (cầm ở hai tai) có nghĩa là “người muốn giặt túi lọc rượu, để rũ bỏ cặn bã, cầm ở hai tai”.
Odhuneyyāti adhomukhaṃ katvā dhuneyya.
Would shake down means would shake it facing downwards.
Odhuneyyā (rũ xuống) có nghĩa là “lật úp xuống và rũ”.
Niddhuneyyāti uddhaṃmukhaṃ katvā dhuneyya.
Would shake out means would shake it facing upwards.
Niddhuneyyā (rũ lên) có nghĩa là “lật ngửa lên và rũ”.
Nipphoṭeyyāti punappunaṃ papphoṭeyya.
Would beat it means would beat it repeatedly.
Nipphoṭeyyā (đập mạnh) có nghĩa là “đập đi đập lại nhiều lần”.
Sāṇadhovikaṃ nāmāti ettha manussā sāṇasāṭakakaraṇatthaṃ sāṇavāke gahetvā muṭṭhiṃ muṭṭhiṃ bandhitvā udake pakkhipanti.
The hemp-washing game is where people, in order to make hemp cloth, take stalks of hemp, tie them into bundles, and place them in water.
Sāṇadhovikaṃ nāmā (trò chơi giặt sợi gai) Ở đây, mọi người lấy sợi gai để làm vải gai, bó thành từng nắm và ngâm vào nước.
Te tatiyadivase suṭṭhu kilinnā honti.
On the third day, they are thoroughly soaked.
Đến ngày thứ ba, chúng đã thấm ướt hoàn toàn.
Atha manussā ambilayāgusurādīni ādāya tattha gantvā sāṇamuṭṭhiṃ gahetvā, dakkhiṇato vāmato sammukhā cāti tīsu phalakesu sakiṃ dakkhiṇaphalake, sakiṃ vāmaphalake, sakiṃ sammukhaphalake paharantā ambilayāgusurādīni bhuñjantā pivantā khādantā dhovanti.
Then people, taking sour gruel, liquor, and so on, go there, and taking a bundle of hemp, they wash it, striking it on three planks—once on the right plank, once on the left plank, and once on the front plank—while eating, drinking, and chewing the sour gruel, liquor, and so on.
Sau đó, mọi người mang cháo chua, rượu, v.v., đến đó, cầm nắm sợi gai, đập vào ba tấm ván (một lần vào ván bên phải, một lần vào ván bên trái, một lần vào ván phía trước), vừa ăn uống vừa giặt.
Mahantā kīḷā hoti.
It is a great sport.
Đó là một trò chơi lớn.
Rañño nāgo taṃ kīḷaṃ disvā gambhīraṃ udakaṃ anupavisitvā soṇḍāya udakaṃ gahetvā sakiṃ kumbhe sakiṃ piṭṭhiyaṃ sakiṃ ubhosu passesu sakiṃ antarasatthiyaṃ pakkhipanto kīḷittha.
The king's elephant, seeing this sport, went into deep water, and taking water with its trunk, it played by putting it once on its head, once on its back, once on both sides, and once between its thighs.
Con voi của nhà vua thấy trò chơi đó, liền xuống nước sâu, dùng vòi hút nước, rồi phun lên đầu, lên lưng, lên hai bên hông, và giữa hai đùi, mà chơi đùa.
Tadupādāya taṃ kīḷitajātaṃ sāṇadhovikaṃ nāma vuccati, taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘sāṇadhovikaṃ nāma kīḷitajātaṃ kīḷatī’’ti.
From that, this type of sport came to be called 'hemp-washing.' In reference to this, it is said: "plays the game called hemp-washing."
Vì vậy, trò chơi đó được gọi là sāṇadhovika, và câu “chơi trò chơi gọi là sāṇadhovika” được nói đến là để chỉ điều đó.
Kiṃ so bhavamāno saccako nigaṇṭhaputto, yo bhagavato vādaṃ āropessatīti yo saccako nigaṇṭhaputto bhagavato vādaṃ āropessati, so kiṃ bhavamāno kiṃ yakkho bhavamāno udāhu indo, udāhu brahmā bhavamāno bhagavato vādaṃ āropessati?
Who is this honorable Saccaka, the son of the Nigaṇṭhas, who will challenge the Blessed One's doctrine? means what being is this Saccaka, son of the Nigaṇṭhas, who will challenge the Blessed One's doctrine? Is he a yakkha? Or is he Inda? Or is he a Brahmā, that he will challenge the Blessed One's doctrine?
Kiṃ so bhavamāno Saccako Nigaṇṭhaputto, yo bhagavato vādaṃ āropessatī (Saccaka, con của Nigaṇṭha, là ai mà dám tranh luận với Đức Thế Tôn?) có nghĩa là: Saccaka, con của Nigaṇṭha, người sẽ tranh luận với Đức Thế Tôn, là ai? Ông ấy là một Dạ-xoa, hay là một Indra, hay là một Phạm thiên mà dám tranh luận với Đức Thế Tôn?
Na hi sakkā pakatimanussena bhagavato vādaṃ āropetunti ayamettha adhippāyo.
This is the intended meaning here: it is not possible for an ordinary human to challenge the Blessed One's doctrine.
Ý ở đây là một người bình thường không thể tranh luận với Đức Thế Tôn.
355. Tena kho pana samayenāti yasmiṃ samaye saccako ārāmaṃ pāvisi, tasmiṃ.
355. Now at that time means at the time when Saccaka entered the monastery park.
355. Tena kho pana samayenā (Vào lúc bấy giờ) có nghĩa là “vào lúc Saccaka đi vào tịnh xá”.
Kismiṃ pana samaye pāvisīti?
At what time did he enter?
Vậy ông ấy đã đi vào lúc nào?
Mahāmajjhanhikasamaye.
At high noon.
Vào giữa trưa.
Kasmā pana tasmiṃ samaye caṅkamantīti?
But why were they walking at that time?
Tại sao các vị Tỳ-khưu lại đi kinh hành vào lúc đó?
Paṇītabhojanapaccayassa thinamiddhassa vinodanatthaṃ.
To dispel the sloth and torpor that is a consequence of fine food.
Để xua tan sự hôn trầm, thụy miên do thức ăn ngon gây ra.
Divāpadhānikā vā te.
Or they were practicing during the day.
Hoặc họ là những người tinh tấn vào ban ngày.
Tādisānañhi pacchābhattaṃ caṅkamitvā nhatvā sarīraṃ utuṃ gaṇhāpetvā nisajja samaṇadhammaṃ karontānaṃ cittaṃ ekaggaṃ hoti.
For such monks, after walking back and forth after their meal, bathing, and letting their bodies get warm, when they sit down to practice the ascetic's duties, their minds become concentrated.
Thật vậy, đối với những người như vậy, sau khi thọ trai, đi kinh hành, tắm rửa, để thân thể thích nghi với thời tiết, rồi ngồi xuống thực hành pháp Sa-môn, tâm của họ trở nên định tĩnh.
Yena te bhikkhūti so kira kuhiṃ samaṇo gotamoti pariveṇato pariveṇaṃ gantvā pucchitvā pavisissāmīti vilokento araññe hatthī viya caṅkame caṅkamamāne paṃsukūlikabhikkhū disvā tesaṃ santikaṃ agamāsi.
Where those monks were: It seems that Saccaka, looking around to ask, "Where is the ascetic Gotama?" with the intention of entering after asking, went from one monastic dwelling to another. Seeing monks wearing rag-robes walking back and forth on the walking path like wild elephants in a forest, he went to them.
Yena te bhikkhū (đến chỗ các vị Tỳ-khưu ấy) có nghĩa là Saccaka đã đi từ tịnh xá này sang tịnh xá khác để hỏi: “Sa-môn Gotama ở đâu?”, và khi ông ấy nhìn quanh để đi vào, ông ấy đã thấy các vị Tỳ-khưu mặc y phấn tảo đang đi kinh hành như những con voi rừng, và ông ấy đã đến chỗ họ.
Taṃ sandhāya, ‘‘yena te bhikkhū’’tiādi vuttaṃ.
In reference to this, the words "Where those monks were" and so on were said.
Câu “yena te bhikkhū” v.v. được nói đến là để chỉ điều đó.
Kahaṃ nu kho, bhoti katarasmiṃ āvāse vā maṇḍape vāti attho.
Where now, sirs means in which dwelling or pavilion.
Kahaṃ nu kho, bho (Này các ông, ở đâu vậy?) có nghĩa là “vị Sa-môn Gotama ấy ở trong tịnh xá nào hay trong giảng đường nào?”
Esa, aggivessana, bhagavāti tadā kira bhagavā paccūsakāle mahākaruṇā samāpattiṃ samāpajjitvā dasasahassacakkavāḷe sabbaññutaññāṇajālaṃ pattharitvā bodhaneyyasattaṃ olokento addasa – ‘‘sve saccako nigaṇṭhaputto mahatiṃ licchaviparisaṃ gahetvā mama vādaṃ āropetukāmo āgamissatī’’ti.
There, Aggivessana, is the Blessed One: It seems that at that time, the Blessed One, having entered the attainment of great compassion at dawn and spread the net of his omniscience over the ten-thousand-world-system, saw while looking for beings to be enlightened: "Tomorrow, Saccaka, the son of the Nigaṇṭhas, will come with a great assembly of Licchavis, desiring to challenge my doctrine."
Esa, Aggivessana, bhagavā (Này Aggivessana, Đức Thế Tôn đó) có nghĩa là vào lúc đó, Đức Thế Tôn, vào lúc rạng đông, đã nhập Đại Bi Định, trải lưới toàn trí tuệ khắp mười ngàn thế giới, và khi nhìn thấy chúng sanh có thể giác ngộ, Ngài đã thấy rằng: “Ngày mai, Saccaka, con của Nigaṇṭha, sẽ dẫn một đoàn đông các vị Licchavi đến để tranh luận với Ta.”
Tasmā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā bhikkhusaṅghaparivāro vesāliyaṃ piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto mahāparisāya nisīdituṃ sukhaṭṭhāne nisīdissāmīti gandhakuṭiṃ apavisitvā mahāvane aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāraṃ nisīdi.
Therefore, having attended to his person early in the morning, surrounded by the Saṅgha of monks, he went for alms in Vesālī. Having returned from his alms round, he thought, "I will sit in a pleasant place to be seated before a large assembly," and without entering the Perfumed Chamber, he sat for his day's abiding at the foot of a certain tree in the Great Wood.
Vì vậy, Ngài đã sớm sửa soạn thân thể, cùng với Tăng đoàn Tỳ-khưu, đi khất thực ở Vesālī, sau khi thọ thực xong, Ngài đã nghĩ: “Ta sẽ ngồi ở một nơi thoải mái để đại chúng có thể ngồi”, và Ngài đã không vào Hương thất mà ngồi thiền định ban ngày dưới một gốc cây nào đó trong Đại Lâm.
Te bhikkhū bhagavato vattaṃ dassetvā āgatā, saccakena puṭṭhā dūre nisinnaṃ bhagavantaṃ dassentā, ‘‘esa aggivessana bhagavā’’ti āhaṃsu.
Those monks had come after showing their duties to the Blessed One. When asked by Saccaka, they pointed to the Blessed One seated at a distance and said, "There, Aggivessana, is the Blessed One."
Các vị Tỳ-khưu đó đã đến sau khi chỉ đường cho Đức Thế Tôn, và khi được Saccaka hỏi, họ đã chỉ Đức Thế Tôn đang ngồi ở xa và nói: “Này Aggivessana, Đức Thế Tôn đó.”
Mahatiyā licchaviparisāya saddhinti heṭṭhā pañcamattehi licchavisatehi parivutoti vuttaṃ.
With a large assembly of Licchavis: It was said above that he was surrounded by about five hundred Licchavis.
Mahatiyā licchaviparisāya saddhi (cùng với một đoàn đông các vị Licchavi) đã được nói ở trên là “được bao quanh bởi khoảng năm trăm vị Licchavi”.
Te etassa antevāsikāyeva, antovesāliyaṃ pana saccako pañcamattāni licchavirājasatāni gahetvā, ‘‘vādatthiko bhagavantaṃ upasaṅkamanto’’ti sutvā dvinnaṃ paṇḍitānaṃ kathāsallāpaṃ sossāmāti yebhuyyena manussā nikkhantā, evaṃ sā parisā mahatī aparicchinnagaṇanā ahosi.
They were his students. But within Vesālī, Saccaka had gathered about five hundred Licchavi princes. Hearing that "he is approaching the Blessed One for the sake of debate," people came out in large numbers, thinking, "We will listen to the conversation of two wise men." Thus, that assembly was large, of an incalculable number.
Những người này là đệ tử của ông ta, nhưng ở trong Vesālī, khi Saccaka dẫn khoảng năm trăm vị vua Licchavi, và nghe nói rằng “ông ta sẽ đến gặp Đức Thế Tôn để tranh luận”, hầu hết mọi người đã ra ngoài để nghe cuộc đàm thoại giữa hai bậc hiền triết, vì vậy đoàn người đó rất đông và không thể đếm được.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
This was said in reference to that.
Câu này được nói để chỉ điều đó.
Añjaliṃ paṇāmetvāti ete ubhatopakkhikā, te evaṃ cintesuṃ – ‘‘sace no micchādiṭṭhikā codessanti, ‘kasmā tumhe samaṇaṃ gotamaṃ vanditthā’ti, tesaṃ, ‘kiṃ añjalimattakaraṇenapi vanditaṃ hotī’ti vakkhāma.
Having raised their hands in respectful salutation—these people were of two sides. They thought thus: “If those of wrong view question us, saying, ‘Why did you venerate the recluse Gotama?’, we will say to them, ‘Is veneration accomplished merely by raising hands in salutation?’”
Sau khi chắp tay – những người này thuộc cả hai phe, họ nghĩ như vầy: “Nếu những người tà kiến chất vấn chúng ta, ‘Tại sao các ngươi lại đảnh lễ Sa-môn Gotama?’, thì chúng ta sẽ nói với họ rằng, ‘Chắp tay thôi thì có phải là đảnh lễ không?’”.
Sace no sammādiṭṭhikā codessanti, ‘kasmā bhagavantaṃ na vanditthā’ti, ‘kiṃ sīsena bhūmiṃ paharanteneva vanditaṃ hoti, nanu añjalikammampi vandanā evā’ti vakkhāmā’’ti.
“If those of right view question us, saying, ‘Why did you not venerate the Blessed One?’, we will say, ‘Is veneration accomplished only by striking the head on the ground? Is not raising hands in salutation also veneration?’”
Nếu những người chánh kiến chất vấn chúng ta, ‘Tại sao các ngươi lại không đảnh lễ Thế Tôn?’, thì chúng ta sẽ nói rằng, ‘Có phải chỉ đảnh lễ bằng cách đập đầu xuống đất mới là đảnh lễ, chắp tay cũng là một hình thức đảnh lễ đó thôi ư?’”.
Nāma gottanti, bho gotama, ahaṃ asukassa putto datto nāma mitto nāma idha āgatoti vadantā nāmaṃ sāventi nāma.
Name and clan (nāma gotta): Saying, “Venerable Gotama, I am the son of so-and-so, by name Datta, by name Mitta, I have come here,” they made their name known.
Tên họ – này Gotama, tôi là con của người tên là A, tên là Datta, tên là Mitta, tôi đã đến đây, những người nói như vậy là đang xướng tên.
Bho gotama, ahaṃ vāsiṭṭho nāma kaccāno nāma idha āgatoti vadantā gottaṃ sāventi nāma.
Saying, “Venerable Gotama, I am by name Vāseṭṭha, by name Kaccāna, I have come here,” they made their clan known.
Này Gotama, tôi tên là Vāsiṭṭha, tên là Kaccāna, tôi đã đến đây, những người nói như vậy là đang xướng họ.
Ete kira daliddā jiṇṇakulaputtā parisamajjhe nāmagottavasena pākaṭā bhavissāmāti evaṃ akaṃsu.
These, being poor sons of old families, did this thinking, “We will become famous in the assembly by means of our name and clan.”
Những người này, vốn là những người con trai của gia đình nghèo khó, già yếu, đã làm như vậy để được nổi tiếng giữa hội chúng bằng tên và họ.
Ye pana tuṇhībhūtā nisīdiṃsu, te kerāṭikā ceva andhabālā ca.
But those who sat silently were both deceitful and utterly foolish.
Còn những người im lặng ngồi đó, họ là những kẻ gian xảo và những kẻ ngu dốt.
Tattha kerāṭikā, ‘‘ekaṃ dve kathāsallāpe karonto vissāsiko hoti, atha vissāse sati ekaṃ dve bhikkhā adātuṃ na yutta’’nti tato attānaṃ mocentā tuṇhī nisīdanti.
Among them, the deceitful ones, thinking, “If one engages in one or two conversations, one becomes familiar; then, with familiarity, it would not be proper not to give one or two alms-foods,” sat silently, freeing themselves from that.
Trong số đó, những kẻ gian xảo nghĩ rằng, “Nếu nói chuyện một hai lần thì sẽ trở nên thân thiết, và khi đã thân thiết thì không thể không cúng dường một hai bữa ăn”, vì vậy họ ngồi im lặng để tránh việc đó.
Andhabālā aññāṇatāyeva avakkhittamattikāpiṇḍo viya yattha katthaci tuṇhībhūtā nisīdanti.
The utterly foolish ones, simply through ignorance, sat silently anywhere, like a discarded lump of clay.
Những kẻ ngu dốt thì do không hiểu biết, cứ ngồi im lặng ở bất cứ đâu như một cục đất bị ném xuống.
356. Kiñcideva desanti kañci okāsaṃ kiñci kāraṇaṃ, athassa bhagavā pañhapucchane ussāhaṃ janento āha – puccha, aggivessana, yadākaṅkhasīti.
356. Something (kiñcideva desa): some opportunity, some reason. Then, wishing to arouse enthusiasm in him for asking a question, the Blessed One said, “Ask, Aggivessana, whatever you wish.”
356. Một vài điều có nghĩa là một vài trường hợp, một vài lý do. Bấy giờ, Thế Tôn muốn khuyến khích ông ta hỏi, nên đã nói: “Hãy hỏi, Aggivessana, điều gì ông muốn hỏi.”
Tassattho – ‘‘puccha yadi ākaṅkhasi, na me pañhavissajjane bhāro atthi’’.
Its meaning is: “Ask if you wish, for I have no burden in answering questions.”
Ý nghĩa của câu đó là: “Hãy hỏi nếu ông muốn, việc trả lời câu hỏi không phải là gánh nặng đối với ta.”
Atha vā ‘‘puccha yaṃ ākaṅkhasi, sabbaṃ te vissajjessāmī’’ti sabbaññupavāraṇaṃ pavāresi asādhāraṇaṃ paccekabuddhaaggasāvamahāsāvakehi.
Or, “Ask whatever you wish; I will answer everything for you.” Thus, he offered the omniscient invitation, which is unique to Buddhas, and not shared by Paccekabuddhas, chief disciples, or great disciples.
Hoặc là, “Hãy hỏi điều gì ông muốn, ta sẽ giải đáp tất cả cho ông”, Ngài đã chấp thuận với sự toàn tri, điều mà các vị Độc Giác Phật, các vị Đại Thanh Văn đệ tử tối thượng không thể có.
Te hi yadākaṅkhasīti na vadanti, sutvā vedissāmāti vadanti.
For they do not say, “Whatever you wish,” but rather say, “We shall know after hearing.”
Vì các Ngài không nói “điều gì ông muốn”, mà nói “sau khi nghe, chúng tôi sẽ biết”.
Buddhā pana ‘‘pucchāvuso, yadākaṅkhasī’’ti (saṃ. ni. 1.237) vā, ‘‘puccha, mahārāja, yadākaṅkhasī’’ti (dī. ni. 1.162) vā,
But the Buddhas declare the omniscient invitation to various yakkhas, human kings, devas, recluses, brahmins, and wanderers, saying either, “Ask, friend, whatever you wish” or “Ask, great king, whatever you wish,”
Còn các vị Phật thì nói: “Này hiền giả, hãy hỏi điều gì ông muốn” hoặc “Này đại vương, hãy hỏi điều gì ông muốn”,
Athassa bhagavā, ‘‘passatha, bho, aññaṃ sāvakena kathitaṃ, aññaṃ satthā katheti, nanu mayā paṭikacceva vuttaṃ, ‘sace tathā patiṭṭhissati, yathāssa sāvakena patiṭṭhitaṃ, evāhaṃ vādaṃ āropessāmī’ti.
Then, so that there should be no opportunity for the Nigaṇṭha to say, “See, sirs, a disciple says one thing, and the Teacher says another! Did I not say in advance, ‘If it stands as his disciple established it, then I will take up the debate’? But this one says something different; what can I do about it?”, the Blessed One spoke in the same manner as Assaji Thera had previously, saying, “Thus indeed, Aggivessana, I...” and so on.
Bấy giờ, Thế Tôn, để không cho Nigaṇṭha có cơ hội nói rằng: “Này các vị, hãy xem, điều đệ tử nói khác, điều thầy nói khác. Chẳng phải ta đã nói trước rồi sao, ‘Nếu nó được thiết lập như đệ tử của ông ta đã thiết lập, thì ta sẽ đưa ra tranh luận’. Nhưng người này lại nói khác, vậy ta có thể làm gì ở đó?”, Ngài đã nói như cách mà trưởng lão Assaji đã nói trước đó: “Này Aggivessana, ta nói như vầy…”.
Ayaṃ pana aññameva katheti, tattha kiṃ mayā sakkā kātu’’nti evaṃ nigaṇṭhassa vacanokāso mā hotūti heṭṭhā assajittherena kathitaniyāmeneva kathento, evaṃ kho ahaṃ, aggivessanātiādimāha.
“Venerable Gotama, an analogy occurs to me,” meaning, “Venerable Gotama, an analogy occurs to me; I will present that analogy.”
Để không có cơ hội cho Ni-kiền-tử nói rằng: "Người này lại nói điều khác, tôi có thể làm gì ở đó?", nên Đức Thế Tôn đã nói: " Này Aggivessana, như vầy...", bắt đầu với những lời đã được Trưởng lão Assaji nói trước đó.
Upamā maṃ, bho gotama, paṭibhātīti, bho gotama, mayhaṃ ekā upamā upaṭṭhāti, āharāmi taṃ upamanti vadati.
“Let it occur to you, Aggivessana,” said the Blessed One, meaning, “Let it occur to you, Aggivessana; present that analogy freely.”
“Thưa Gotama, một ví dụ xuất hiện trong tâm tôi” nghĩa là, thưa Gotama, một ví dụ hiện ra trong tâm tôi, tôi sẽ đưa ra ví dụ đó.
Paṭibhātu taṃ, aggivessanāti upaṭṭhātu te, aggivessana, āhara taṃ upamaṃ visatthoti bhagavā avoca.
“Requiring strength (balakaraṇīyā)” refers to tasks such as farming and trade that are to be done with physical strength.
Thế Tôn nói: “Này Aggivessana, hãy để nó xuất hiện trong tâm ông, hãy thoải mái đưa ra ví dụ đó.”
Balakaraṇīyāti bāhubalena kattabbā kasivāṇijjādikā kammantā.
“A person who takes form as self (rūpattāyaṃ purisapuggalo)”: this indicates a person who takes form as self by saying, "Form is self (rūpaṃ attā assāti)."
Những việc cần sức mạnh là những công việc như cày cấy, buôn bán, v.v., cần được thực hiện bằng sức mạnh của cánh tay.
Rūpattāyaṃ purisapuggaloti rūpaṃ attā assāti rūpattā, rūpaṃ attāti gahetvā ṭhitapuggalaṃ dīpeti.
“Having established oneself in form (rūpe patiṭṭhāya)” means having established oneself in that form which is taken as self.
Người có sắc là tự ngã (rūpattāyaṃ purisapuggalo) – rūpattā (sắc là tự ngã) chỉ người chấp thủ sắc là tự ngã.
Rūpe patiṭṭhāyāti tasmiṃ attāti gahitarūpe patiṭṭhahitvā.
“Generates merit or demerit (puññaṃ vā apuññaṃ vā pasavatī)” means one obtains wholesome or unwholesome kamma.
Nương vào sắc nghĩa là nương vào sắc đã được chấp thủ là tự ngã đó.
Puññaṃ vā apuññaṃ vā pasavatīti kusalaṃ vā akusalaṃ vā paṭilabhati.
The same method applies to feeling as self and so on (vedanattādīsupi).
Tạo ra phước hay phi phước nghĩa là đạt được thiện hay bất thiện.
Vedanattādīsupi eseva nayo.
What does he indicate by this?
Tương tự với thọ là tự ngã, v.v. cũng theo cách này.
Iminā kiṃ dīpeti?
These five aggregates are a basis for these beings, like the earth. Established in these five aggregates, they exert themselves in what is called wholesome or unwholesome kamma.
Điều này muốn nói lên điều gì?
Ime pañcakkhandhā imesaṃ sattānaṃ pathavī viya patiṭṭhā, te imesu pañcasu khandhesu patiṭṭhāya kusalākusalakammaṃ nāma āyūhanti.
You, while denying the existing self, proclaim the five aggregates to be non-self. Thus, he presented the analogy with a very reasoned argument.
Năm uẩn này là nền tảng cho chúng sinh, giống như đất. Chúng sinh nương vào năm uẩn này để thực hiện các hành động thiện và bất thiện.
Tumhe evarūpaṃ vijjamānameva attānaṃ paṭisedhento pañcakkhandhā anattāti dīpethāti ativiya sakāraṇaṃ katvā upamaṃ āhari.
And this analogy presented by the Nigaṇṭha is certainly a fixed point, and there is no one else, apart from an omniscient Buddha, who could refute his statement and point out its flaw in debate.
Ông đã đưa ra ví dụ rất có lý, nói rằng: “Các vị phủ nhận tự ngã đang hiện hữu như vậy, và cho rằng năm uẩn là vô ngã.”
Iminā ca nigaṇṭhena āhaṭaopammaṃ niyatameva, sabbaññubuddhato añño tassa kathaṃ chinditvā vāde dosaṃ dātuṃ samattho nāma natthi.
For individuals are of two kinds: those to be guided by the Buddha, and those to be guided by disciples.
Và ví dụ mà Nigaṇṭha này đưa ra chắc chắn là đúng, không ai khác ngoài một vị Phật toàn tri có thể cắt đứt lời nói của ông ta và tìm ra lỗi trong lập luận của ông ta.
Duvidhā hi puggalā buddhaveneyyā ca sāvakaveneyyā ca.
Those to be guided by disciples are trained by both disciples and Buddhas.
Có hai loại người: những người có thể được Phật giáo hóa và những người có thể được đệ tử giáo hóa.
Sāvakaveneyye sāvakāpi vinenti buddhāpi.
But those to be guided by the Buddha cannot be trained by disciples; only Buddhas can train them.
Những người có thể được đệ tử giáo hóa thì cả đệ tử và Phật đều có thể giáo hóa.
Buddhaveneyye pana sāvakā vinetuṃ na sakkonti, buddhāva vinenti.
This Nigaṇṭha, too, was one to be guided by the Buddha; therefore, there was no one else capable of refuting his view and pointing out its flaw.
Nhưng những người chỉ có thể được Phật giáo hóa thì đệ tử không thể giáo hóa được, chỉ có Phật mới có thể giáo hóa.
Ayampi nigaṇṭho buddhaveneyyo, tasmā etassa vādaṃ chinditvā añño dosaṃ dātuṃ samattho nāma natthi.
For this reason, the Blessed One himself, to point out the flaw in his view, said, “Are you not, Aggivessana?” and so forth.
Nigaṇṭha này cũng là người chỉ có thể được Phật giáo hóa, do đó không ai khác có thể cắt đứt lập luận của ông ta và tìm ra lỗi.
Tenassa bhagavā sayameva vāde dosadassanatthaṃ nanu tvaṃ, aggivessanātiādimāha.
Therefore, the Blessed One himself, in order to expose the flaw in his view, said, "Are you not, Aggivessana?" and so on.
Vì vậy, Thế Tôn đã tự mình nói: “Này Aggivessana, chẳng phải ông…” để chỉ ra lỗi trong lập luận của ông ta.
Atha nigaṇṭho cintesi – ‘‘ativiya samaṇo gotamo mama vādaṃ patiṭṭhapeti, sace upari koci doso bhavissati, mamaṃ ekakaṃyeva niggaṇhissati.
Then the Nigaṇṭha thought, “The recluse Gotama establishes my view too firmly. If there is any fault later on, he will blame me alone. I will cast this view upon the heads of the multitude as well.” Therefore, he said, “Venerable Gotama, I too say this: form is my self... and so forth... consciousness is my self. And this great multitude...”
Bấy giờ, Nigaṇṭha nghĩ: “Sa-môn Gotama đang củng cố lập luận của ta quá mức. Nếu có lỗi gì ở trên, ông ta sẽ chỉ khiển trách một mình ta.
Handāhaṃ imaṃ vādaṃ mahājanassāpi matthake pakkhipāmī’’ti, tasmā evamāha – ahampi, bho gotama, evaṃ vadāmi rūpaṃ me attā…pe… viññāṇaṃ me attāti, ayañca mahatī janatāti.
“Come now, I shall cast this view upon the heads of even the general public,” therefore, he said thus: “Indeed, good Gotama, I too say thus: ‘Form is my self… consciousness is my self,’ and this great multitude*.”
Vậy thì, ta hãy đặt lập luận này lên đầu của đại chúng nữa.” Vì thế, ông ta nói: “Thưa Gotama, tôi cũng nói như vậy: sắc là tự ngã của tôi… (v.v.)… thức là tự ngã của tôi, và đại chúng này cũng vậy.”
Bhagavā pana nigaṇṭhato sataguṇenapi sahassaguṇenapi satasahassaguṇenapi vādīvarataro, tasmā cintesi – ‘‘ayaṃ nigaṇṭho attānaṃ mocetvā mahājanassa matthake vādaṃ pakkhipati, nāssa attānaṃ mocetuṃ dassāmi, mahājanato nivattetvā ekakaṃyeva naṃ niggaṇhissāmī’’ti.
The Blessed One, however, was a hundred times, a thousand times, a hundred thousand times more excellent in debate than the Nigaṇṭha. Therefore, he thought: "This Nigaṇṭha, trying to free himself, is placing the debate upon the heads of the great assembly. I will not let him free himself. Turning him away from the great assembly, I will subdue him alone."
Đức Thế Tôn thì siêu việt hơn Nigaṇṭha gấp trăm, ngàn, trăm ngàn lần trong tranh luận. Do đó, Ngài suy nghĩ: “Nigaṇṭha này muốn tự giải thoát mình rồi đẩy gánh nặng tranh luận lên đầu đại chúng. Ta sẽ không cho y thoát, mà sẽ khiến y quay lại và chỉ chế ngự một mình y.”
Atha naṃ kiñhi te, aggivessanātiādimāha.
Then he said to him, "What do you think, Aggivessana?" and so on.
Sau đó, Ngài nói với y rằng: “Này Aggivessana, ngươi có gì đâu?” v.v.
Tassattho – nāyaṃ janatā mama vādaṃ āropetuṃ āgatā, tvaṃyeva sakalaṃ vesāliṃ saṃvaṭṭitvā mama vādaṃ āropetuṃ āgato, tasmā tvaṃ sakameva vādaṃ niveṭhehi, mā mahājanassa matthake pakkhipasīti.
The meaning of this is: This crowd has not come to impose a doctrine on me; it is you alone who, having stirred up all of Vesālī, have come to impose a doctrine on me. Therefore, unravel your own doctrine; do not place it upon the heads of the great assembly.
Ý nghĩa của lời đó là: “Đám đông này không đến để đẩy gánh nặng tranh luận lên Ta. Chính ngươi đã tập hợp toàn bộ Vesālī để đẩy gánh nặng tranh luận lên Ta. Do đó, ngươi hãy tự mình làm rõ luận điểm của mình, đừng đẩy lên đầu đại chúng.”
So paṭijānanto ahañhi, bho gotamātiādimāha.
He, acknowledging this, said, "I indeed, venerable Gotama," and so on.
Y chấp nhận và nói: “Thưa Tôn giả Gotama, con đây…” v.v.
357. Iti bhagavā nigaṇṭhassa vādaṃ patiṭṭhapetvā, tena hi, aggivessanāti pucchaṃ ārabhi.
357. Thus the Blessed One, having established the Nigaṇṭha's doctrine, began the questioning with, "Well then, Aggivessana."
357. Như vậy, sau khi Đức Thế Tôn đã xác lập luận điểm của Nigaṇṭha, Ngài bắt đầu câu hỏi: “Vậy thì, này Aggivessana…”
Tattha tena hīti kāraṇatthe nipāto.
Therein, "well then" is a particle in the sense of a reason.
Trong đó, “tena hi” là một giới từ biểu thị nguyên nhân.
Yasmā tvaṃ pañcakkhandhe attato paṭijānāsi, tasmāti attho.
The meaning is: since you acknowledge the five aggregates as self, therefore...
Ý nghĩa là: “Bởi vì ngươi đã chấp nhận năm uẩn là tự ngã, nên…”
Sakasmiṃ vijiteti attano raṭṭhe.
"In his own domain" means in his own kingdom.
“Sakasmiṃ vijite” có nghĩa là trong lãnh thổ của mình.
Ghātetāyaṃ vā ghātetunti ghātārahaṃ ghātetabbayuttakaṃ ghātetuṃ.
"One who should be executed, let him be executed" means to execute one who deserves execution, who ought to be executed.
“Ghātetāyaṃ vā ghātetuṃ” có nghĩa là để giết người đáng bị giết, người phù hợp để bị giết.
Jāpetāyaṃ vā jāpetunti dhanajānirahaṃ jāpetabbayuttaṃ jāpetuṃ jiṇṇadhanaṃ kātuṃ.
"One who should be fined, let him be fined" means to fine one who deserves to be fined, who ought to be fined; to make his wealth dwindle.
“Jāpetāyaṃ vā jāpetuṃ” có nghĩa là để làm cho người đáng bị mất tài sản mất tài sản, để làm cho tài sản bị hao mòn.
Pabbājetāyaṃ vā pabbājetunti sakaraṭṭhato pabbājanārahaṃ pabbājetuṃ, nīharituṃ.
"One who should be banished, let him be banished" means to banish, to expel from his own kingdom one who deserves banishment.
“Pabbājetāyaṃ vā pabbājetuṃ” có nghĩa là để trục xuất người đáng bị trục xuất khỏi lãnh thổ của mình, để đuổi đi.
Vattituñca arahatīti vattati ceva vattituñca arahati.
"And he ought to have power" means he has power and he ought to have power.
“Vattituñca arahatī” có nghĩa là có thể điều khiển và đáng được điều khiển.
Vattituṃ yuttoti dīpeti.
It shows that it is fitting for him to have power.
Điều này cho thấy rằng nó phù hợp để điều khiển.
Iti nigaṇṭho attano vādabhedanatthaṃ āhaṭakāraṇameva attano māraṇatthāya āvudhaṃ tikhiṇaṃ karonto viya visesetvā dīpeti, yathā taṃ bālo.
Thus the Nigaṇṭha, like a fool sharpening a weapon for his own killing, specially points out the very reason brought forth to break his own doctrine.
Như vậy, Nigaṇṭha, như một kẻ ngu dại, đã làm sắc bén vũ khí để tự sát, tức là tự mình làm rõ thêm lý lẽ mà mình đưa ra để phá hủy luận điểm của chính mình.
Evaṃ me rūpaṃ hotūti mama rūpaṃ evaṃvidhaṃ hotu, pāsādikaṃ abhirūpaṃ alaṅkatappaṭiyattaṃ suvaṇṇatoraṇaṃ viya susajjitacittapaṭo viya ca manāpadassananti.
"Let my form be thus" means: "May my form be of such a kind, pleasing, beautiful, adorned and prepared, like a golden archway, and like a well-prepared painted cloth, pleasant to see."
“Evaṃ me rūpaṃ hotū” có nghĩa là: “Mong sắc thân của tôi được như vậy, được khả ái, xinh đẹp, được trang hoàng và chuẩn bị kỹ lưỡng, được ưa nhìn như một cổng chào vàng hay một bức tranh được trang trí đẹp mắt.”
Evaṃ me rūpaṃ mā ahosīti mama rūpaṃ evaṃvidhaṃ mā hotu, dubbaṇṇaṃ dussaṇṭhitaṃ valitapalitaṃ tilakasamākiṇṇanti.
"Let my form not be thus" means: "May my form not be of such a kind, ugly, ill-formed, wrinkled and gray-haired, covered with moles."
“Evaṃ me rūpaṃ mā ahosī” có nghĩa là: “Mong sắc thân của tôi đừng như vậy, đừng xấu xí, dị dạng, nhăn nheo, bạc tóc, đầy nốt ruồi và mụn nhọt.”
Tuṇhī ahosīti nigaṇṭho imasmiṃ ṭhāne viraddhabhāvaṃ ñatvā, ‘‘samaṇo gotamo mama vādaṃ bhindanatthāya kāraṇaṃ āhari, ahaṃ bālatāya tameva visesetvā dīpesiṃ, idāni naṭṭhomhi, sace vattatīti vakkhāmi, ime rājāno uṭṭhahitvā, ‘aggivessana, tvaṃ mama rūpe vaso vattatīti vadasi, yadi te rūpe vaso vattati, kasmā tvaṃ yathā ime licchavirājāno tāvatiṃsadevasadisehi attabhāvehi virocanti abhirūpā pāsādikā, evaṃ na virocasī’ti.
"He was silent": The Nigaṇṭha, realizing his mistake at this point, thought, "The ascetic Gotama brought forth a reason to break my doctrine, and I, out of foolishness, emphasized that very thing. Now I am lost. If I say 'it prevails', these kings will rise up and say, 'Aggivessana, you say your power prevails over your form. If your power prevails over your form, why do you not shine like these Licchavi princes, who are handsome and pleasing with bodies like the gods of Tāvatiṃsa?'"
“Tuṇhī ahosī” có nghĩa là Nigaṇṭha, sau khi nhận ra sự sai lầm trong lập luận này, đã nghĩ: “Sa-môn Gotama đã đưa ra lý lẽ để phá hủy luận điểm của ta, và ta, do ngu dại, đã tự mình làm rõ thêm điều đó. Bây giờ ta đã thua. Nếu ta nói ‘có thể điều khiển’, thì các vị vua này sẽ đứng dậy và nói: ‘Này Aggivessana, ngươi nói rằng ngươi có thể điều khiển sắc thân của ta. Nếu ngươi có thể điều khiển sắc thân, tại sao ngươi không trở nên xinh đẹp và khả ái như các vị vua Licchavi này, những người tỏa sáng với thân thể giống như chư thiên cõi Ba mươi ba?’
Sace na vattatīti vakkhāmi, samaṇo gotamo uṭṭhahitvā, ‘aggivessana, tvaṃ pubbe vattati me rūpasmiṃ vasoti vatvā idāni paṭikkhipasī’ti vādaṃ āropessati.
"If I say 'it does not prevail', the ascetic Gotama will rise up and impose his argument, saying, 'Aggivessana, having previously said "my power prevails over my form," do you now reject it?'"
Nếu ta nói ‘không thể điều khiển’, thì Sa-môn Gotama sẽ đứng dậy và nói: ‘Này Aggivessana, trước đây ngươi đã nói rằng ngươi có thể điều khiển sắc thân của ta, mà bây giờ ngươi lại phủ nhận điều đó.’
Iti vattatīti vuttepi eko doso, na vattatīti vuttepi eko doso’’ti tuṇhī ahosi.
"Thus, there is one fault if I say 'it prevails', and another fault if I say 'it does not prevail'." So he was silent.
Như vậy, dù nói ‘có thể điều khiển’ cũng có một lỗi, mà nói ‘không thể điều khiển’ cũng có một lỗi.” Vì vậy, y đã im lặng.
Dutiyampi bhagavā pucchi, dutiyampi tuṇhī ahosi.
The Blessed One asked a second time, and a second time he was silent.
Đức Thế Tôn hỏi lần thứ hai, y cũng im lặng lần thứ hai.
Yasmā pana yāvatatiyaṃ bhagavatā pucchite abyākarontassa sattadhā muddhā phalati, buddhā ca nāma sattānaṃyeva atthāya kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni pāramīnaṃ pūritattā sattesu balavaanuddayā honti.
But since the head of one who does not answer when asked by the Blessed One for a third time splits into seven pieces, and since Buddhas, having fulfilled the perfections for four incalculable aeons and a hundred thousand more world-cycles for the welfare of beings alone, have strong compassion for beings,
Tuy nhiên, bởi vì đầu của người không trả lời khi Đức Thế Tôn hỏi đến lần thứ ba sẽ vỡ ra làm bảy mảnh, và chư Phật, do đã hoàn mãn các Ba-la-mật trong bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp vì lợi ích của chúng sinh, nên có lòng bi mẫn vô cùng đối với chúng sinh.
Tasmā yāvatatiyaṃ apucchitvā atha kho bhagavā saccakaṃ nigaṇṭhaputtaṃ etadavoca – etaṃ ‘‘byākarohī dānī’’tiādivacanaṃ avoca.
therefore, without asking for a third time, the Blessed One then spoke this to Saccaka, son of the Nigaṇṭhas—he spoke the words beginning with "Answer now".
Do đó, Ngài không hỏi đến lần thứ ba, mà Đức Thế Tôn đã nói với Saccaka Nigaṇṭhaputta lời này: “Bây giờ ngươi hãy trả lời đi!” v.v.
Tattha sahadhammikanti sahetukaṃ sakāraṇaṃ.
Therein, "with reason" means with cause, with grounds.
Trong đó, “sahadhammaṃ” có nghĩa là có lý do, có nguyên nhân.
Vajiraṃ pāṇimhi assāti vajirapāṇi.
"Vajirapāṇi" means one who has a thunderbolt in his hand.
Vì có chày kim cương trong tay, nên gọi là Vajirapāṇi.
Yakkhoti na yo vā so vā yakkho, sakko devarājāti veditabbo.
"Yakkha" means not just any yakkha; he should be understood to be Sakka, king of the devas.
“Yakkha” không phải là một dạ-xoa tầm thường, mà phải hiểu là Sakka, vua của chư thiên.
Ādittanti aggivaṇṇaṃ.
"Blazing" means the color of fire.
“Ādittaṃ” có nghĩa là có màu lửa.
Sampajjalitanti suṭṭhu pajjalitaṃ.
"Flaming" means well-flaming.
“Sampajjalitaṃ” có nghĩa là bùng cháy rực rỡ.
Sajotibhūtanti samantato jotibhūtaṃ, ekaggijālabhūtanti attho.
"Glowing" means glowing all around; the meaning is having become a single mass of flame.
“Sajotibhūtaṃ” có nghĩa là tỏa sáng khắp nơi, ý nói là trở thành một khối lửa.
Ṭhito hotīti mahantaṃ sīsaṃ, kandalamakulasadisā dāṭhā, bhayānakāni akkhināsādīnīti evaṃ virūparūpaṃ māpetvā ṭhito.
"He was standing" means he stood, having created a misshapen form, with a large head, tusks like banana buds, and fearsome eyes, nose, and so on.
“Ṭhito hotī” có nghĩa là đứng đó, đã tạo ra một hình dạng xấu xí như vậy, với cái đầu lớn, răng nanh như búp chuối, mắt và mũi đáng sợ, v.v.
Kasmā panesa āgatoti?
But why did he come?
Nhưng tại sao vị này lại đến?
Diṭṭhivissajjāpanatthaṃ.
To make him relinquish his view.
Để loại bỏ tà kiến.
Apica, ‘‘ahañceva kho pana dhammaṃ deseyyaṃ, pare ca me na ājāneyyu’’nti evaṃ dhammadesanāya appossukkabhāvaṃ āpanne bhagavati sakko mahābrahmunā saddhiṃ āgantvā, ‘‘bhagavā dhammaṃ desetha, tumhākaṃ āṇāya avattamāne mayaṃ vattāpessāma, tumhākaṃ dhammacakkaṃ hotu, amhākaṃ āṇācakka’’nti paṭiññamakāsi.
Furthermore, when the Blessed One had become disinclined to teach the Dhamma, thinking, "Though I were to teach the Dhamma, others would not understand me," Sakka, along with Mahābrahmā, approached and made a promise: "Venerable sir, may the Blessed One teach the Dhamma. We will make those who do not follow your command follow it. Let there be your Wheel of Dhamma, and our wheel of authority."
Hơn nữa, khi Đức Thế Tôn rơi vào trạng thái không muốn thuyết pháp, nghĩ rằng: “Ta sẽ thuyết pháp, nhưng người khác sẽ không hiểu,” thì Sakka, cùng với Đại Phạm Thiên, đã đến và hứa: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài thuyết pháp. Nếu có ai không tuân theo mệnh lệnh của Ngài, chúng con sẽ khiến họ tuân theo. Mong rằng bánh xe Chánh pháp là của Ngài, và bánh xe quyền lực là của chúng con.”
Tasmā ‘‘ajja saccakaṃ tāsetvā pañhaṃ vissajjāpessāmī’’ti āgato.
Therefore, he came, thinking, "Today I will intimidate Saccaka and make him answer the question."
Do đó, vị này đã đến, nghĩ rằng: “Hôm nay ta sẽ dọa Saccaka và khiến y trả lời câu hỏi.”
Bhagavā ceva passati, saccako ca nigaṇṭhaputtoti yadi hi taṃ aññepi passeyyuṃ.
"Only the Blessed One saw him, and Saccaka, son of the Nigaṇṭhas": For if others had also seen him,
“Bhagavā ceva passati, Saccako ca Nigaṇṭhaputto” có nghĩa là nếu những người khác cũng nhìn thấy vị đó,
Taṃ kāraṇaṃ agaru assa, ‘‘samaṇo gotamo saccakaṃ attano vāde anotarantaṃ ñatvā yakkhaṃ āvāhetvā dassesi, tato saccako bhayena kathesī’’ti vadeyyuṃ.
that reason would have been weak. They would have said, "The ascetic Gotama, knowing that Saccaka would not enter into his doctrine, summoned and showed him a yakkha, and then Saccaka spoke out of fear."
thì lý do đó sẽ không được coi trọng, và họ sẽ nói: “Sa-môn Gotama, biết rằng Saccaka không chịu khuất phục trong tranh luận của mình, đã triệu tập một dạ-xoa và cho y thấy, rồi Saccaka đã nói vì sợ hãi.”
Tasmā bhagavā ceva passati saccako ca.
Therefore, only the Blessed One saw him, and Saccaka.
Do đó, chỉ Đức Thế Tôn và Saccaka nhìn thấy.
Tassa taṃ disvāva sakalasarīrato sedā mucciṃsu, antokucchi viparivattamānā mahāravaṃ ravi.
Upon seeing him, sweat poured from Saccaka's entire body, and his insides turned over, making a great noise.
Vừa nhìn thấy vị đó, mồ hôi từ khắp cơ thể y tuôn ra, bụng y quặn thắt và kêu lớn.
So ‘‘aññepi nu kho passantī’’ti olokento kassaci lomahaṃsamattampi na addasa.
When he looked around, thinking, "Are others also seeing this?" he saw not even a single person with goosebumps.
Y nhìn xung quanh xem có ai khác nhìn thấy không, nhưng không thấy ai có dù chỉ một sợi lông dựng đứng.
Tato – ‘‘idaṃ bhayaṃ mameva uppannaṃ.
Then, thinking, "This fear has arisen only for me.
Từ đó, y nghĩ: “Nỗi sợ hãi này chỉ phát sinh nơi ta.
Sacāhaṃ yakkhoti vakkhāmi, ‘kiṃ tuyhameva akkhīni atthi, tvameva yakkhaṃ passasi, paṭhamaṃ yakkhaṃ adisvā samaṇena gotamena vādasaṅghāṭe khittova yakkhaṃ passasī’ti vadeyyu’’nti cintetvā – ‘‘na dāni me idha aññaṃ paṭisaraṇaṃ atthi, aññatra samaṇā gotamā’’ti maññamāno, atha kho saccako nigaṇṭhaputto…pe… bhagavantaṃ etadavoca.
If I say 'It is a yakkha,' they would say, 'Do only you have eyes? Do you alone see a yakkha? Having not seen a yakkha before, you see one only when the ascetic Gotama has engaged you in debate?'" So thinking, "Now I have no other refuge here except the ascetic Gotama," then Saccaka, son of the Nigaṇṭhas... and so on... said this to the Blessed One.
Nếu ta nói đó là một dạ-xoa, họ sẽ nói: ‘Chỉ có ngươi có mắt sao? Chỉ có ngươi nhìn thấy dạ-xoa sao? Ngươi không nhìn thấy dạ-xoa trước đây, mà chỉ khi Sa-môn Gotama đẩy ngươi vào thế bí trong tranh luận, ngươi mới nhìn thấy dạ-xoa sao?’ ” Nghĩ vậy, y cho rằng: “Bây giờ ta không có nơi nương tựa nào khác ngoài Sa-môn Gotama,” rồi Saccaka Nigaṇṭhaputta… v.v. đã nói với Đức Thế Tôn.
Tāṇaṃ gavesīti tāṇanti gavesamāno.
"Sought protection" means seeking what is called protection.
“Tāṇaṃ gavesī” có nghĩa là tìm kiếm nơi bảo hộ.
Leṇaṃ gavesīti leṇanti gavesamāno.
"Sought a hiding place" means seeking what is called a hiding place.
“Leṇaṃ gavesī” có nghĩa là tìm kiếm nơi ẩn náu.
Saraṇaṃ gavesīti saraṇanti gavesamāno.
"Sought a refuge" means seeking what is called a refuge.
“Saraṇaṃ gavesī” có nghĩa là tìm kiếm nơi nương tựa.
Ettha ca tāyati rakkhatīti tāṇaṃ.
And here, because it protects, it is protection.
Và ở đây, “tāṇaṃ” là nơi bảo vệ, che chở.
Nilīyanti etthāti leṇaṃ.
Because one hides in it, it is a hiding place.
“Leṇaṃ” là nơi ẩn náu.
Saratīti saraṇaṃ, bhayaṃ hiṃsati viddhaṃsetīti attho.
Because it is remembered, it is a refuge; the meaning is that it harms or destroys fear.
“Saraṇaṃ” có nghĩa là nơi nương tựa, ý nói là tiêu diệt, phá hủy nỗi sợ hãi.
358. Manasi karitvāti manamhi katvā paccavekkhitvā upadhāretvā.
358. "Having paid attention" means having taken it to mind, having reviewed it, having considered it.
358. “Manasi karitvā” có nghĩa là ghi nhớ trong tâm, quán xét, suy tư.
Evaṃ me vedanā hotūti kusalāva hotu, sukhāva hotu.
"Let my feeling be thus" means let it be only wholesome, let it be only pleasant.
“Evaṃ me vedanā hotū” có nghĩa là: “Mong cảm thọ của tôi được thiện lành, được an lạc.”
Evaṃ me saññā hotūti kusalāva hotu, sukhāva hotu, somanassasampayuttāva hotūti.
"Let my perception be thus" means let it be only wholesome, let it be only pleasant, let it be only associated with joy.
“Evaṃ me saññā hotū” có nghĩa là: “Mong tưởng của tôi được thiện lành, được an lạc, được tương ưng với hỷ lạc.”
Saṅkhāraviññāṇesupi eseva nayo.
This same method applies also to formations and consciousness.
“Saṅkhāraviññāṇesupi” cũng theo cách tương tự.
Mā ahosīti ettha pana vuttavipariyāyena attho veditabbo.
In the case of "let it not be", however, the meaning should be understood as the opposite of what was stated.
Còn ở đây, ý nghĩa của “mā ahosī” phải được hiểu theo nghĩa ngược lại với những gì đã nói.
Kallaṃ nūti yuttaṃ nu.
"Is it then proper" means is it then suitable.
“Kallaṃ nū” có nghĩa là có phù hợp không?
Samanupassitunti ‘‘etaṃ mama esohamasmi eso me attā’’ti evaṃ taṇhāmānadiṭṭhivasena passituṃ.
"To regard" means to see by way of craving, conceit, and wrong view, as "this is mine, this I am, this is my self."
“Samanupassituṃ” có nghĩa là nhìn thấy theo cách của tham ái, kiêu mạn và tà kiến, như: “Đây là của tôi, đây là tôi, đây là tự ngã của tôi.”
No hidaṃ, bho gotamāti na yuttametaṃ, bho gotama.
"No, venerable Gotama" means this is not proper, venerable Gotama.
“No hidaṃ, bho Gotamā” có nghĩa là: “Thưa Tôn giả Gotama, điều này không phù hợp.”
Iti bhagavā yathā nāma cheko ahituṇḍiko sappadaṭṭhavisaṃ teneva sappena puna ḍaṃsāpetvā ubbāheyya, evaṃ tassaṃyeva parisati saccakaṃ nigaṇṭhaputtaṃ teneva mukhena pañcakkhandhā aniccā dukkhā anattāti vadāpesi.
Thus the Blessed One, just as a skilled snake charmer would make the very snake that bit, bite again to draw out the snake's venom, so too, in that very assembly, he made Saccaka, the son of the Nigaṇṭha, declare with that very mouth that the five aggregates are impermanent, unsatisfactory, and not self.
Như vậy, Đức Thế Tôn, như một người bắt rắn thiện xảo có thể khiến con rắn cắn lại nọc độc của chính nó để loại bỏ, đã khiến Saccaka, con trai của Ni-kiền-tử, trong chính hội chúng đó, phải nói rằng năm uẩn là vô thường, khổ, vô ngã, bằng chính miệng của mình.
Dukkhaṃ allīnoti imaṃ pañcakkhandhadukkhaṃ taṇhādiṭṭhīhi allīno.
The phrase dukkhaṃ allīno (stuck to suffering) means stuck to this suffering of the five aggregates by craving and wrong views.
Bị dính mắc vào khổ có nghĩa là bị dính mắc vào năm uẩn khổ này bởi tham ái và tà kiến.
Upagato ajjhositotipi taṇhādiṭṭhivaseneva veditabbo.
The phrases upagato ajjhosito (approached, clung to) should also be understood in terms of craving and wrong views.
Đã đến gần, đã bám víu cũng nên hiểu là do sức mạnh của tham ái và tà kiến.
Dukkhaṃ etaṃ mamātiādīsu pañcakkhandhadukkhaṃ taṇhāmānadiṭṭhivasena samanupassatīti attho.
In passages like dukkhaṃ etaṃ mama (this suffering is mine), the meaning is that one regards the suffering of the five aggregates through the power of craving, conceit, and wrong views.
Trong các câu như " Khổ này là của ta", có nghĩa là người đó quán sát năm uẩn khổ bằng tham ái, kiêu mạn và tà kiến.
Parijāneyyāti aniccaṃ dukkhaṃ anattāti tīraṇapariññāya parito jāneyya.
Parijāneyya (should fully understand) means one should fully know by the discernment-comprehension (tīraṇa-pariññā) that it is impermanent, unsatisfactory, and not self.
Nên hiểu rõ có nghĩa là nên hiểu rõ hoàn toàn bằng trí tuệ thấu triệt (tīraṇapariññā) rằng chúng là vô thường, khổ, vô ngã.
Parikkhepetvāti khayaṃ vayaṃ anuppādaṃ upanetvā.
Parikkhepetvā (having encompassed) means having brought to an end, to cessation, to non-arising.
Đã bao quanh có nghĩa là đã đưa đến sự diệt tận, sự hoại diệt, sự không sinh khởi.
359. Navanti taruṇaṃ.
359. Navaṃ (new) means young.
359. Mới có nghĩa là non trẻ.
Akukkukajātanti pupphaggahaṇakāle anto aṅguṭṭhappamāṇo eko ghanadaṇḍako nibbattati, tena virahitanti attho.
Akukkukajātaṃ (without a kukkuka) means, when the flower bud is taken, a solid stalk, about the size of a thumb, grows inside; it means to be without that.
Không có lõi rắn có nghĩa là vào lúc hái hoa, một lõi cứng bằng ngón tay cái mọc bên trong, đây có nghĩa là không có lõi đó.
Rittoti suñño antosāravirahito.
Ritto (empty) means hollow, devoid of inner essence.
Rỗng có nghĩa là trống rỗng, không có lõi bên trong.
Rittattāva tuccho.
Because it is empty, it is tuccho (vain).
Vì rỗng nên trống không.
Aparaddhoti parājito.
Aparaddho (defeated) means vanquished.
Bị đánh bại có nghĩa là bị thua cuộc.
Bhāsitā kho pana teti idaṃ bhagavā tassa mukharabhāvaṃ pakāsetvā niggaṇhanto āha.
Bhāsitā kho pana te (but you have indeed spoken) – the Blessed One said this to expose his loquaciousness and admonish him.
Lời nói của ngươi – Đức Thế Tôn nói điều này để chỉ ra tính ba hoa của người đó và khiển trách.
So kira pubbe pūraṇādayo cha satthāro upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchati.
It is said that he had previously approached the six teachers such as Pūraṇa and asked them questions.
Nghe nói, trước đây ông ta đã đến gặp sáu vị đạo sư như Pūraṇa và hỏi các câu hỏi.
Te vissajjetuṃ na sakkonti.
They were unable to answer.
Họ không thể trả lời.
Atha nesaṃ parisamajjhe mahantaṃ vippakāraṃ āropetvā uṭṭhāya jayaṃ pavedento gacchati.
Then he would raise a great fault against them in the midst of the assembly and depart, proclaiming his victory.
Sau đó, ông ta đã chỉ trích nặng nề họ giữa hội chúng, rồi đứng dậy tuyên bố chiến thắng và bỏ đi.
So sammāsambuddhampi tatheva viheṭhessāmīti saññāya upasaṅkamitvā –
He approached the Perfectly Self-Enlightened One with the thought, "I will harass him in the same way."
Ông ta đã đến gặp Đức Chánh Đẳng Giác với ý nghĩ sẽ quấy rầy Ngài như vậy –
Ayaṃ khadiraṃ āhacca asārakarukkhaparicito mudutuṇḍasakuṇo viya sabbaññutaññāṇasāraṃ āhacca ñāṇatuṇḍabhedaṃ patto sabbaññutaññāṇassa thaddhabhāvaṃ aññāsi.
This Saccaka, having struck the essence of omniscience, experienced the breaking of his beak of knowledge, just like a soft-beaked bird accustomed to pithless trees striking a khadira tree, and thus he understood the firmness of omniscience.
Người này, như con chim mỏ mềm quen với cây không lõi, đâm vào cây Khadira, đã đâm vào lõi của Toàn Giác Trí và mỏ trí tuệ của nó đã bị vỡ, ông ta đã nhận ra sự cứng rắn của Toàn Giác Trí.
Tadassa parisamajjhe pakāsento bhāsitā kho pana tetiādimāha. Natthi etarahīti upādinnakasarīre sedo nāma natthīti na vattabbaṃ, etarahi pana natthīti vadati.
Declaring this in the midst of the assembly, he said, Bhāsitā kho pana te and so forth. Natthi etarahi (there is none now) – it should not be said that there is no sweat in a body sustained by clinging, but now he says there is none.
Để công bố điều đó giữa hội chúng, Ngài đã nói: " Lời nói của ngươi" v.v... " Không có ngay bây giờ" có nghĩa là không nên nói rằng không có mồ hôi trong thân thể đã được chấp thủ, nhưng bây giờ Ngài nói là không có.
Suvaṇṇavaṇṇaṃ kāyaṃ vivarīti na sabbaṃ kāyaṃ vivari.
Suvaṇṇavaṇṇaṃ kāyaṃ vivarī (he uncovered his golden-colored body) – he did not uncover his entire body.
Để lộ thân vàng ròng không có nghĩa là để lộ toàn bộ thân.
Buddhā nāma gaṇṭhikaṃ paṭimuñcitvā paṭicchannasarīrā parisati dhammaṃ desenti.
Buddhas, having fastened their waistbands, teach the Dhamma in an assembly with their bodies covered.
Các vị Phật thường thuyết pháp trong hội chúng với thân thể được che phủ, sau khi cài nút áo.
Atha bhagavā galavāṭakasammukhaṭṭhāne cīvaraṃ gahetvā caturaṅgulamattaṃ otāresi.
Then the Blessed One, taking his outer robe at the front of his throat, lowered it by about four finger-widths.
Sau đó, Đức Thế Tôn cầm y xuống khoảng bốn ngón tay ở vị trí đối diện với cổ họng.
Otāritamatte pana tasmiṃ suvaṇṇavaṇṇā rasmiyo puñjapuñjā hutvā suvaṇṇaghaṭato rattasuvaṇṇarasadhārā viya, rattavaṇṇavalāhakato vijjulatā viya ca nikkhamitvā suvaṇṇamurajasadisaṃ mahākhandhaṃ uttamasiraṃ padakkhiṇaṃ kurumānā ākāse pakkhandiṃsu.
As soon as it was lowered, golden-colored rays, forming in clusters, like streams of red gold liquid from a golden pot, or like lightning flashes from a red-colored cloud, emerged and, encircling his noble neck like a golden drum and his supreme head, darted into the sky.
Ngay khi y được hạ xuống, các tia sáng màu vàng ròng, thành từng chùm, giống như dòng nước vàng đỏ chảy ra từ bình vàng, và giống như tia chớp từ đám mây màu đỏ, đã thoát ra, xoay quanh cổ và đầu tuyệt vời giống như trống muraja vàng, và bay lên không trung.
Kasmā pana bhagavā evamakāsīti?
Why did the Blessed One do this?
Tại sao Đức Thế Tôn lại làm như vậy?
Mahājanassa kaṅkhāvinodanatthaṃ.
To remove the doubt of the great multitude.
Để xua tan nghi ngờ của đại chúng.
Mahājano hi samaṇo gotamo mayhaṃ sedo natthīti vadati, saccakassa tāva nigaṇṭhaputtassa yantāruḷhassa viya sedā paggharanti.
For the great multitude might think: “The ascetic Gotama says I have no sweat. Yet sweat is pouring from Saccaka, the son of the Nigaṇṭha, as if he were mounted on a machine.
Đại chúng có thể nghi ngờ rằng: "Sa-môn Gotama nói rằng Ngài không có mồ hôi, trong khi mồ hôi của Saccaka, con trai của Ni-kiền-tử, chảy ra như thể ông ta bị đặt trên máy.
Samaṇo pana gotamo ghanadupaṭṭacīvaraṃ pārupitvā nisinno, anto sedassa atthitā vā natthitā vā kathaṃ sakkā ñātunti kaṅkhaṃ kareyya, tassa kaṅkhāvinodanatthaṃ evamakāsi.
But the ascetic Gotama is seated, wrapped in a thick, double robe. How can one know whether there is sweat inside or not?” To remove their doubt, he did this.
Còn Sa-môn Gotama thì ngồi với hai lớp y dày, làm sao có thể biết được có mồ hôi bên trong hay không?" Để xua tan nghi ngờ đó của họ, Ngài đã làm như vậy.
Maṅkubhūtoti nittejabhūto.
Maṅkubhūto (abashed) means disheartened.
Trở nên bối rối có nghĩa là mất hết uy lực.
Pattakkhandhoti patitakkhandho.
Pattakkhandho (shoulders drooping) means with fallen shoulders.
Vai rũ xuống có nghĩa là vai bị hạ thấp.
Appaṭibhānoti uttari appassanto.
Appaṭibhāno (speechless) means unable to speak further.
Không còn lời nào để nói có nghĩa là không còn tìm thấy lời nào để nói thêm.
Nisīdīti pādaṅguṭṭhakena bhūmiṃ kasamāno nisīdi.
Nisīdī (he sat down) means he sat down, scratching the ground with his big toe.
Ngồi xuống có nghĩa là ngồi xuống, cào đất bằng ngón chân cái.
360. Dummukhoti na virūpamukho, abhirūpo hi so pāsādiko.
360. Dummukho (ugly-faced) does not mean having an ugly face, for he was handsome and pleasing.
360. Dummukha không có nghĩa là mặt xấu xí, vì ông ta rất đẹp trai và dễ nhìn.
Nāmaṃ panassa etaṃ.
But that was his name.
Đây là tên của ông ta.
Abhabbo taṃ pokkharaṇiṃ puna otaritunti sabbesaṃ aḷānaṃ bhaggattā pacchinnagamano otarituṃ abhabbo, tattheva kākakulalādīnaṃ bhattaṃ hotīti dasseti.
Abhabbo taṃ pokkharaṇiṃ puna otarituṃ (he was unable to enter that pond again) signifies that, as all his claws were broken, his movement was cut off, and he was unfit to enter again, meaning that he would become food for crows, kites, and the like right there.
Không thể xuống lại hồ sen đó có nghĩa là không thể xuống lại vì tất cả các càng đã bị gãy, đường đi đã bị cắt đứt, điều này cho thấy ông ta sẽ trở thành thức ăn cho quạ, diều hâu và các loài khác ở đó.
Visūkāyikānīti diṭṭhivisūkāni.
Visūkāyikāni (distortions) refers to distortions of views (diṭṭhivisūkāni).
Các tà kiến sai lầm có nghĩa là các tà kiến như gai nhọn.
Visevitānīti diṭṭhisañcaritāni.
Visevitāni (entangled) refers to entanglements of views (diṭṭhisañcaritāni).
Bị nhiễm độc có nghĩa là bị tà kiến xâm nhập.
Vipphanditānīti diṭṭhivipphanditāni.
Vipphanditāni (agitations) refers to agitations of views (diṭṭhivipphanditāni).
Bị dao động có nghĩa là bị tà kiến dao động.
Yadidaṃ vādādhippāyoti ettha yadidanti nipātamattaṃ; vādādhippāyo hutvā vādaṃ āropessāmīti ajjhāsayena upasaṅkamituṃ abhabbo; dhammassavanāya pana upasaṅkameyyāti dasseti.
In yadidaṃ vādādhippāyo (this is the intention for debate), yadidaṃ is merely a particle; it means he was unable to approach with the intention of being argumentative and engaging in debate; but it shows that he might approach to listen to the Dhamma.
Với ý định tranh luận – ở đây, yadidaṃ chỉ là một giới từ; ông ta không thể đến với ý định sẽ tranh luận và chỉ trích; nhưng điều này cho thấy ông ta có thể đến để nghe Pháp.
Dummukhaṃ licchaviputtaṃ etadavocāti kasmā avoca?
Dummukhaṃ Licchaviputtaṃ etadavocā (he said this to Dummukha, the Licchavi son) – why did he say it?
Đã nói điều này với Dummukha, con trai của Licchavi – tại sao lại nói?
Dummukhassa kirassa upamāharaṇakāle sesa licchavikumārāpi cintesuṃ – ‘‘iminā nigaṇṭhena amhākaṃ sippuggahaṇaṭṭhāne ciraṃ avamāno kato, ayaṃ dāni amittassa piṭṭhiṃ passituṃ kālo.
It is said that when Dummukha brought forth his simile, the other Licchavi princes also thought: “This Nigaṇṭha has long caused us disrespect in our place of learning. Now is the time to see our enemy's back.
Nghe nói, khi ông ta đưa ra ví dụ về Dummukha, các hoàng tử Licchavi khác cũng nghĩ: "Ni-kiền-tử này đã coi thường chúng ta rất lâu ở nơi học hỏi kỹ năng, bây giờ là lúc để chúng ta nhìn thấy lưng của kẻ thù.
Mayampi ekekaṃ upamaṃ āharitvā pāṇippahārena patitaṃ muggarena pothento viya tathā naṃ karissāma, yathā na puna parisamajjhe sīsaṃ ukkhipituṃ sakkhissatī’’ti, te opammāni karitvā dummukhassa kathāpariyosānaṃ āgamayamānā nisīdiṃsu.
We too will bring forth similes and strike him down as if he were fallen and being beaten with a club, so that he will not be able to raise his head in the assembly again.” So, they sat, having prepared their similes and awaiting the end of Dummukha’s speech.
Chúng ta cũng sẽ đưa ra từng ví dụ và làm cho ông ta như thể dùng chùy đập một hạt đậu đã rơi xuống do bị vỗ tay, để ông ta không thể ngẩng đầu lên giữa hội chúng nữa." Họ đã đưa ra các ví dụ và ngồi chờ Dummukha kết thúc câu chuyện.
Saccako tesaṃ adhippāyaṃ ñatvā, ime sabbeva gīvaṃ ukkhipitvā oṭṭhehi calamānehi ṭhitā; sace paccekā upamā harituṃ labhissanti, puna mayā parisamajjhe sīsaṃ ukkhipituṃ na sakkā bhavissati, handāhaṃ dummukhaṃ apasādetvā yathā aññassa okāso na hoti, evaṃ kathāvāraṃ pacchinditvā samaṇaṃ gotamaṃ pañhaṃ pucchissāmīti tasmā etadavoca.
Saccaka, knowing their intention – “These Licchavis are all sitting with their necks craned and lips moving; if they get to bring forth their individual similes, I will not be able to raise my head in the assembly again. Come, I will silence Dummukha and cut short the discussion so that no one else gets an opportunity, and then I will ask the ascetic Gotama a question” – therefore he said this.
Saccaka biết ý định của họ, nghĩ rằng: "Tất cả các vị Licchavi này đều ngẩng đầu lên và môi run rẩy; nếu họ được phép đưa ra từng ví dụ, tôi sẽ không thể ngẩng đầu lên giữa hội chúng nữa. Này, tôi sẽ gạt Dummukha sang một bên và cắt ngang cuộc nói chuyện để không ai khác có cơ hội, rồi tôi sẽ hỏi Sa-môn Gotama một câu hỏi." Vì vậy, ông ta đã nói điều này.
Tattha āgamehīti tiṭṭha, mā puna bhaṇāhīti attho.
In that context, āgamehi (wait) means stop, do not speak further.
Trong đó, hãy chờ có nghĩa là hãy dừng lại, đừng nói nữa.
361. Tiṭṭhatesā, bho gotamāti, bho gotama, esā amhākañceva aññesañca puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ vācā tiṭṭhatu.
361. Tiṭṭhatesā, bho Gotamā (let that stand, good Gotama) means, O good Gotama, let that speech of ours and of other ascetics and brahmins stand.
361. Này Gotama, điều đó cứ ở đó có nghĩa là, này Gotama, lời nói đó của chúng tôi và của các sa-môn, bà-la-môn khác cứ ở đó.
Vilāpaṃ vilapitaṃ maññeti etañhi vacanaṃ vilapitaṃ viya hoti, vippalapitamattaṃ hotīti attho.
Vilāpaṃ vilapitaṃ maññe (I consider it mere babbling) means this statement is like a lament, it is merely idle talk.
Tôi nghĩ đó là lời nói lảm nhảm có nghĩa là lời nói này giống như lời nói lảm nhảm, chỉ là lời nói vô ích.
Atha vā tiṭṭhatesāti ettha kathāti āharitvā vattabbā.
Alternatively, in tiṭṭhatesā (let that stand), the word ‘kathā’ (speech) should be supplied.
Hoặc, ở đây, điều đó cứ ở đó nên được hiểu là "câu chuyện".
Vācāvilāpaṃ vilapitaṃ maññeti ettha panidaṃ vācānicchāraṇaṃ vilapitamattaṃ maññe hotīti attho.
And in vācāvilāpaṃ vilapitaṃ maññe (I consider this verbal babbling mere lamentation), the meaning is, I consider this utterance of speech to be mere babbling.
Ở đây, tôi nghĩ lời nói lảm nhảm đó chỉ là lời nói vô ích có nghĩa là tôi nghĩ lời nói phát ra này chỉ là lời nói vô ích.
Idāni pañhaṃ pucchanto kittāvatātiādimāha.
Now, asking a question, he said, kittāvatā (to what extent) and so forth.
Bây giờ, khi hỏi câu hỏi, ông ta nói: " Cho đến mức nào" v.v...
Tattha vesārajjapattoti ñāṇapatto.
Therein, vesārajjapatto (attained to confidence) means attained to knowledge.
Trong đó, đạt đến sự tự tin có nghĩa là đạt đến trí tuệ.
Aparappaccayoti aparappattiyo.
Aparappaccayo (not dependent on others) means not dependent on another.
Không phụ thuộc vào người khác có nghĩa là không phụ thuộc vào người khác.
Athassa bhagavā pañhaṃ vissajjento idha, aggivessanātiādimāha, taṃ uttānatthameva.
Then the Blessed One, answering his question, said, Idha, Aggivessanā (Here, Aggivessana) and so forth, which is of obvious meaning.
Sau đó, Đức Thế Tôn trả lời câu hỏi của ông ta, nói: " Này Aggivessana, ở đây" v.v..., điều đó rất dễ hiểu.
Yasmā panettha passatīti vuttattā sekkhabhūmi dassitā.
Since passati (sees) is stated here, the training stage (sekkhabhūmi) is indicated.
Vì ở đây đã nói "thấy", nên cảnh giới của bậc Hữu học (sekha) đã được chỉ ra.
Tasmā uttari asekkhabhūmiṃ pucchanto dutiyaṃ pañhaṃ pucchi, tampissa bhagavā byākāsi.
Therefore, asking about the higher stage of no-training (asekkabhūmi), he asked the second question, and the Blessed One also answered it.
Do đó, khi hỏi về cảnh giới của bậc Vô học (asekkhabhūmi), ông đã hỏi câu hỏi thứ hai, và Thế Tôn cũng đã giải thích cho ông.
Tattha dassanānuttariyenātiādīsu dassanānuttariyanti lokiyalokuttarā paññā.
Therein, in dassanānuttariyena and so forth, dassanānuttariya (the unsurpassed vision) is mundane and supramundane wisdom.
Trong số đó, dassanānuttariya (sự thấy tối thượng) là tuệ thế gian và siêu thế.
Paṭipadānuttariyanti lokiyalokuttarā paṭipadā.
Paṭipadānuttariya (the unsurpassed practice) is mundane and supramundane practice.
Paṭipadānuttariya (sự thực hành tối thượng) là đạo lộ thế gian và siêu thế.
Vimuttānuttariyanti lokiyalokuttarā vimutti.
Vimuttānuttariya (the unsurpassed liberation) is mundane and supramundane liberation.
Vimuttānuttariya (sự giải thoát tối thượng) là sự giải thoát thế gian và siêu thế.
Suddhalokuttarameva vā gahetvā dassanānuttariyanti arahattamaggasammādiṭṭhi.
Or, taking only the purely supramundane: dassanānuttariya is the right view of the Arahantship Path.
Hoặc chỉ lấy siêu thế thuần túy, thì dassanānuttariya là chánh kiến của A-la-hán đạo.
Paṭipadānuttariyanti sesāni maggaṅgāni.
Paṭipadānuttariya is the remaining factors of the Path.
Paṭipadānuttariya là các chi phần còn lại của đạo.
Vimuttānuttariyanti aggaphalavimutti.
Vimuttānuttariya is the liberation that is the highest fruit.
Vimuttānuttariya là sự giải thoát quả tối thượng.
Khīṇāsavassa vā nibbānadassanaṃ dassanānuttariyaṃ nāma.
Or, for one whose defilements are destroyed (khīṇāsava), the vision of Nibbāna is called dassanānuttariya.
Hoặc sự thấy Niết Bàn của bậc lậu tận (khīṇāsava) được gọi là dassanānuttariya.
Maggaṅgāni paṭipadānuttariyaṃ.
The path factors are the unsurpassed practice.
Tám chi phần của con đường là sự thực hành vô thượng (paṭipadānuttariyaṃ).
Aggaphalaṃ vimuttānuttariyanti veditabbaṃ.
The highest fruit should be known as the unsurpassed deliverance.
Quả tối thượng là sự giải thoát vô thượng (vimuttānuttariyaṃ), nên được hiểu như vậy.
Buddho so bhagavāti so bhagavā sayampi cattāri saccāni buddho.
That Blessed One is awakened: That Blessed One himself has awakened to the four truths.
Đức Thế Tôn ấy là bậc Giác Ngộ (Buddho so bhagavā) nghĩa là, Đức Thế Tôn ấy tự mình đã giác ngộ Tứ Thánh Đế.
Bodhāyāti paresampi catusaccabodhāya dhammaṃ deseti.
For awakening: He teaches the Dhamma for the awakening of others to the four truths.
Vì sự Giác Ngộ (Bodhāya) nghĩa là, Ngài thuyết pháp cho người khác cũng vì sự giác ngộ Tứ Thánh Đế.
Dantotiādīsu dantoti nibbisevano.
In tamed, and so on, tamed means without venom.
Trong các từ Đã điều phục (Danto) v.v… Đã điều phục (danto) nghĩa là không còn nhiễm ô.
Damathāyāti nibbisevanatthāya.
For taming means for the purpose of being without venom.
Vì sự điều phục (Damathāya) nghĩa là, vì không còn nhiễm ô.
Santoti sabbakilesavūpasamena santo.
Peaceful means he is peaceful through the calming of all defilements.
Đã an tịnh (Santo) nghĩa là, đã an tịnh bởi sự lắng dịu tất cả các phiền não.
Samathāyāti kilesavūpasamāya.
For peace means for the calming of defilements.
Vì sự an tịnh (Samathāya) nghĩa là, vì sự lắng dịu các phiền não.
Tiṇṇoti caturoghatiṇṇo.
Crossed over means he has crossed the four floods.
Đã vượt qua (Tiṇṇo) nghĩa là, đã vượt qua bốn dòng nước lũ (ogha).
Taraṇāyāti caturoghataraṇāya.
For crossing over means for crossing the four floods.
Vì sự vượt qua (Taraṇāya) nghĩa là, vì sự vượt qua bốn dòng nước lũ.
Parinibbutoti kilesaparinibbānena parinibbuto.
Finally extinguished means he is finally extinguished through the final extinguishment of defilements.
Đã nhập Niết Bàn (Parinibbuto) nghĩa là, đã nhập Niết Bàn bởi sự Niết Bàn của phiền não.
Parinibbānāyāti kilesaparinibbānatthāya.
For final extinguishment means for the purpose of the final extinguishment of defilements.
Vì sự nhập Niết Bàn (Parinibbānāya) nghĩa là, vì sự Niết Bàn của phiền não.
362. Dhaṃsīti guṇadhaṃsakā.
362. Destructive means they destroy virtues.
362. Dhaṃsī nghĩa là những kẻ phá hoại công đức.
Pagabbāti vācāpāgabbiyena samannāgatā.
Bold means endowed with boldness of speech.
Pagabbhā nghĩa là những kẻ có lời nói thô lỗ.
Āsādetabbanti ghaṭṭetabbaṃ.
To be assailed means to be challenged.
Āsādetabbaṃ nghĩa là nên chạm vào.
Āsajjāti ghaṭṭetvā.
Having assailed means having challenged.
Āsajjā nghĩa là sau khi chạm vào.
Natveva bhavantaṃ gotamanti bhavantaṃ gotamaṃ āsajja kassaci attano vādaṃ anupahataṃ sakalaṃ ādāya pakkamituṃ thāmo natthīti dasseti.
But not the venerable Gotama: This shows that after assailing the venerable Gotama, no one has the strength to depart having taken up their own doctrine intact and unharmed.
Natveva bhavantaṃ Gotamaṃ nghĩa là, không có khả năng nào để ai đó có thể chạm vào Tôn giả Gotama mà không làm tổn hại đến lập luận của mình và ra về một cách trọn vẹn. Điều này cho thấy không ai có thể làm tổn hại đến Đức Phật.
Na hi bhagavā hatthiādayo viya kassaci jīvitantarāyaṃ karoti.
For the Blessed One does not cause harm to anyone's life like an elephant or other animals.
Vì Đức Thế Tôn không gây nguy hiểm đến mạng sống của bất kỳ ai như voi v.v…
Ayaṃ pana nigaṇṭho imā tisso upamā na bhagavato ukkaṃsanatthaṃ āhari, attukkaṃsanatthameva āhari.
But this Nigaṇṭha did not bring these three similes to praise the Blessed One; he brought them only to praise himself.
Nhưng vị Ni-kiền tử này đã không đưa ra ba ví dụ này để ca ngợi Đức Thế Tôn, mà chỉ để ca ngợi chính mình.
Yathā hi rājā kañci paccatthikaṃ ghātetvā evaṃ nāma sūro evaṃ thāmasampanno puriso bhavissatīti paccatthikaṃ thomentopi attānameva thometi.
Just as a king, after having an enemy killed, might praise the enemy, saying, "Such a man must be a hero, so endowed with strength," he is in fact praising himself.
Giống như một vị vua, sau khi giết chết một kẻ thù nào đó, dù khen ngợi kẻ thù rằng “người đó thật dũng cảm, người đó thật mạnh mẽ”, nhưng thực ra là đang khen ngợi chính mình.
Evameva sopi siyā hi, bho gotama, hatthiṃ pabhinnantiādīhi bhagavantaṃ ukkaṃsentopi mayameva sūrā mayaṃ paṇḍitā mayaṃ bahussutāyeva evaṃ pabhinnahatthiṃ viya, jalitaaggikkhandhaṃ viya, phaṇakataāsīvisaṃ viya ca vādatthikā sammāsambuddhaṃ upasaṅkamimhāti attānaṃyeva ukkaṃseti.
In the same way, while praising the Blessed One with statements like "Suppose, venerable Gotama, there were a rutting elephant," he is only praising himself, thinking, "We are the heroes, we are the wise, we are the learned who have approached the Perfectly Enlightened One, who is like a rutting elephant, like a blazing mass of fire, and like a venomous serpent with its hood spread, because we seek debate."
Cũng vậy, ông ta (Saccaka) dù ca ngợi Đức Thế Tôn bằng những lời như: “Thưa Tôn giả Gotama, có thể có một con voi đang nổi điên” v.v… nhưng thực ra là đang ca ngợi chính mình rằng: “Chúng ta mới là những người dũng cảm, chúng ta mới là những người thông thái, chúng ta mới là những người đa văn, chúng ta đã đến gần một vị Chánh Đẳng Giác với ý định tranh luận, như thể đó là một con voi đang nổi điên, như thể đó là một đống lửa đang cháy bừng, như thể đó là một con rắn độc đang phùng mang.”
Evaṃ attānaṃ ukkaṃsetvā bhagavantaṃ nimantayamāno adhivāsetu metiādimāha.
Having thus praised himself and inviting the Blessed One, he said, "May you consent to my..." and so on.
Sau khi tự ca ngợi mình như vậy, ông ta mời Đức Thế Tôn và nói: Adivāsetu me v.v…
Tattha adhivāsetūti sampaṭicchatu.
Therein, may you consent means may you accept.
Trong đó, Adivāsetu nghĩa là hãy chấp nhận.
Svātanāyāti yaṃ me tumhesu kāraṃ karoto sve bhavissati puññañca pītipāmojjañca, tadatthāya.
For tomorrow means for the sake of the merit and the joy and gladness that will be mine tomorrow for performing this service for you.
Svātanāya nghĩa là, vì công đức và niềm hoan hỷ mà tôi sẽ có vào ngày mai khi thực hiện sự cúng dường cho quý vị.
Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvenāti bhagavā kāyaṅgaṃ vā vācaṅgaṃ vā acopetvā abbhantareyeva khantiṃ dhārento tuṇhībhāvena adhivāsesi.
The Blessed One consented through silence: The Blessed One, without moving any part of his body or speech, maintaining forbearance internally, consented through silence.
Đức Thế Tôn đã chấp nhận bằng sự im lặng (Adhivāsesi Bhagavā tuṇhībhāvena) nghĩa là, Đức Thế Tôn đã chấp nhận bằng sự im lặng, không cử động thân hay lời, mà chỉ giữ sự nhẫn nại bên trong.
Saccakassa anuggahakaraṇatthaṃ manasāva sampaṭicchīti vuttaṃ hoti.
This means that he accepted mentally for the sake of benefiting Saccaka.
Điều này có nghĩa là Ngài đã chấp nhận trong tâm để ban ân cho Saccaka.
363. Yamassa patirūpaṃ maññeyyāthāti te kira licchavī tassa pañcathālipākasatāni niccabhattaṃ āharanti.
363. Whatever you consider suitable for him: It is said that those Licchavis regularly brought him five hundred pots of cooked rice as a regular meal.
363. Yamassa patirūpaṃ maññeyyāthā nghĩa là, các vị Licchavī ấy thường cúng dường cho Saccaka năm trăm phần cơm (thālipāka) mỗi ngày.
Tadeva sandhāya esa sve tumhe yaṃ assa samaṇassa gotamassa patirūpaṃ kappiyanti maññeyyātha, taṃ āhareyyātha; samaṇassa hi gotamassa tumhe paricārakā kappiyākappiyaṃ yuttāyuttaṃ jānāthāti vadati.
Referring to this, he says, "Tomorrow, you should bring whatever you consider suitable and allowable for that Samaṇa Gotama; for you are the attendants of Samaṇa Gotama and know what is allowable and unallowable, what is proper and improper."
Rốt cuộc, ông ta nói rằng: "Ngày mai, các vị hãy mang đến những gì các vị cho là phù hợp và hợp lệ cho Sa-môn Gotama; vì các vị là những người phục vụ Sa-môn Gotama, các vị biết điều gì là hợp lệ và không hợp lệ, điều gì là đúng và không đúng."
Bhattābhihāraṃ abhihariṃsūti abhiharitabbaṃ bhattaṃ abhihariṃsu.
They had the meal-offering brought means they brought the meal that was to be offered.
Bhattābhihāraṃ abhihariṃsū nghĩa là, họ đã mang đến bữa ăn cần được mang đến.
Paṇītenāti uttamena.
With fine means with excellent.
Paṇītena nghĩa là, với thức ăn ngon nhất.
Sahatthāti sahatthena.
With his own hand means with his own hand.
Sahatthā nghĩa là, bằng chính tay mình.
Santappetvāti suṭṭhu tappetvā, paripuṇṇaṃ suhitaṃ yāvadatthaṃ katvā.
Having satisfied means having thoroughly satisfied, made completely fulfilled and sated, as much as desired.
Santappetvā nghĩa là, làm cho no đủ hoàn toàn, làm cho sung túc và vừa đủ theo ý muốn.
Sampavāretvāti suṭṭhu pavāretvā, alaṃ alanti hatthasaññāya paṭikkhipāpetvā.
Having invited him to take more means having thoroughly invited him, making him decline with the hand gesture for "Enough, enough."
Sampavāretvā nghĩa là, sau khi đã từ chối một cách hoàn toàn, tức là sau khi đã khiến Ngài từ chối bằng cử chỉ tay "đủ rồi, đủ rồi".
Bhuttāvinti bhuttavantaṃ.
When he had eaten means when he had finished eating.
Bhuttāviṃ nghĩa là, người đã ăn xong.
Onītapattapāṇinti pattato onītapāṇiṃ, apanītahatthanti vuttaṃ hoti.
With his hand removed from the bowl means with his hand taken away from the bowl; this means his hand was removed.
Onītapattapāṇiṃ nghĩa là, tay đã rời khỏi bát, tức là tay đã được rút ra khỏi bát.
‘‘Onittapattapāṇi’’ntipi pāṭho, tassattho, onittaṃ nānābhūtaṃ pattaṃ pāṇito assāti onittapattapāṇī.
There is also the reading onittapattapāṇi; its meaning is: one from whose hand the bowl is cleansed and separated is onittapattapāṇī.
Cũng có bản đọc là “Onittapattapāṇiṃ”, ý nghĩa của nó là: “Onittapattapāṇi” vì bát đã rời khỏi tay Ngài.
Taṃ onittapattapāṇiṃ, hatthe ca pattañca dhovitvā ekamante pattaṃ nikkhipitvā nisinnanti attho.
To that onittapattapāṇi means: having washed his hands and the bowl, and having placed the bowl aside, he was seated.
Điều đó có nghĩa là, sau khi rửa tay và bát, đặt bát sang một bên, Ngài ngồi xuống.
Ekamantaṃ nisīdīti bhagavantaṃ evaṃbhūtaṃ ñatvā ekasmiṃ okāse nisīdīti attho.
He sat down to one side means: knowing that the Blessed One was in such a state, he sat down in one place.
Ekamantaṃ nisīdī nghĩa là, sau khi biết Đức Thế Tôn ở trạng thái như vậy, ông ta đã ngồi xuống một bên.
Puññañcāti yaṃ imasmiṃ dāne puññaṃ, āyatiṃ vipākakkhandhāti attho.
And the merit means whatever merit there is in this offering, which is the aggregate of future results.
Puññañcā nghĩa là, công đức trong sự bố thí này, tức là các uẩn quả vị trong tương lai.
Puññamahīti vipākakkhandhānaṃyeva parivāro.
The greatness of merit is the retinue of the aggregates of results themselves.
Puññamahī nghĩa là, chỉ là sự bao quanh của các uẩn quả vị.
Taṃ dāyakānaṃ sukhāya hotūti taṃ imesaṃ licchavīnaṃ sukhatthāya hotu.
May that be for the happiness of the donors means may that be for the happiness of these Licchavis.
Taṃ dāyakānaṃ sukhāya hotū nghĩa là, nguyện cho công đức ấy mang lại hạnh phúc cho các vị Licchavī này.
Idaṃ kira so ahaṃ pabbajito nāma, pabbajitena ca na yuttaṃ attano dānaṃ niyyātetunti tesaṃ niyyātento evamāha.
It is said that he, thinking, "I am one who has gone forth, and it is not proper for one who has gone forth to dedicate his own offering," spoke thus, dedicating it to them.
Điều này có nghĩa là, ông ta nói như vậy vì nghĩ rằng: “Ta là một người xuất gia, và một người xuất gia không nên dâng cúng dường của mình cho người khác”, nên ông ta đã dâng cúng dường đó cho họ.
Atha bhagavā yasmā licchavīhi saccakassa dinnaṃ, na bhagavato.
Then the Blessed One, because it was given by the Licchavis to Saccaka, not to the Blessed One,
Sau đó, vì các vị Licchavī đã cúng dường cho Saccaka, chứ không phải cho Đức Thế Tôn.
Saccakena pana bhagavato dinnaṃ, tasmā tamatthaṃ dīpento yaṃ kho, aggivessanātiādimāha.
and Saccaka in turn had given it to the Blessed One, therefore, to clarify that matter, said, "Whatever, Aggivessana..." and so on.
Nhưng Saccaka đã cúng dường cho Đức Thế Tôn, do đó, để làm rõ ý nghĩa đó, Đức Thế Tôn đã nói: Yaṃ kho, Aggivessanā v.v…
Iti bhagavā nigaṇṭhassa matena vināyeva attano dinnaṃ dakkhiṇaṃ nigaṇṭhassa niyyātesi, sā cassa anāgate vāsanā bhavissatīti.
Thus, the Blessed One, without the Nigaṇṭha's consent, dedicated the alms given to himself to the Nigaṇṭha, thinking, "This will be a supportive condition for him in the future."
Như vậy, Đức Thế Tôn đã dâng cúng dường mà Ngài nhận được cho Ni-kiền tử Saccaka, không theo ý muốn của Ni-kiền tử, và điều đó sẽ trở thành một ấn tượng (vāsanā) trong tương lai cho ông ta.
364. Evaṃ me sutanti mahāsaccakasuttaṃ.
364. Thus have I heard is the Mahāsaccaka Sutta.
364. Evaṃ me sutaṃ là Đại Saccaka Sutta.
Tattha ekaṃ samayanti ca tena kho pana samayenāti ca pubbaṇhasamayanti ca tīhi padehi ekova samayo vutto.
Therein, one and the same time is spoken of by the three phrases: at one time, now at that time, and in the forenoon.
Trong đó, ekaṃ samayaṃ và tena kho pana samayena và pubbaṇhasamayaṃ, ba từ này đều chỉ cùng một thời điểm.
Bhikkhūnañhi vattapaṭipattiṃ katvā mukhaṃ dhovitvā pattacīvaramādāya cetiyaṃ vanditvā kataraṃ gāmaṃ pavisissāmāti vitakkamāḷake ṭhitakālo nāma hoti.
For the monks, after performing their duties and observances, washing their faces, taking their bowl and robes, and paying homage to the cetiya, there is a time when they stand in the deliberation hall, thinking, "Which village shall we enter?"
Đối với các Tỳ-kheo, sau khi thực hành các phận sự, rửa mặt, lấy y bát, đảnh lễ tháp, thì có một thời điểm gọi là thời điểm đứng ở sảnh suy tư, suy nghĩ: “Chúng ta sẽ vào làng nào?”
Bhagavā evarūpe samaye rattadupaṭṭaṃ nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā paṃsukūlacīvaraṃ ekaṃsaṃ pārupitvā gandhakuṭito nikkhamma bhikkhusaṅghaparivuto gandhakuṭipamukhe aṭṭhāsi.
At such a time, the Blessed One, having put on his reddish double-layered under-robe, fastened his waistband, and draped his rag-robe over one shoulder, came out of the fragrant chamber and stood at the entrance of the fragrant chamber, surrounded by the Saṅgha of monks.
Vào thời điểm như vậy, Đức Thế Tôn đã mặc y nội màu đỏ hai lớp, thắt dây lưng, đắp y phấn tảo một bên vai, rồi từ hương thất bước ra, được Tăng chúng vây quanh, đứng ở phía trước hương thất.
Taṃ sandhāya, – ‘‘ekaṃ samayanti ca tena kho pana samayenāti ca pubbaṇhasamaya’’nti ca vuttaṃ.
With reference to that, it was said: at one time, now at that time, and in the forenoon.
Để chỉ điều đó, nên nói: “ekaṃ samayaṃ” và “tena kho pana samayena” và “pubbaṇhasamayaṃ”.
Pavisitukāmoti piṇḍāya pavisissāmīti evaṃ katasanniṭṭhāno.
Wishing to enter means he had made the decision, "I will enter for alms."
Pavisitukāmo nghĩa là, đã quyết định như vậy: “Tôi sẽ vào để khất thực.”
Tenupasaṅkamīti kasmā upasaṅkamīti?
He approached: Why did he approach?
Tenupasaṅkamī nghĩa là, tại sao ông ta lại đến gần?
Vādāropanajjhāsayena.
With the intention of starting a debate.
Với ý định gây tranh cãi.
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘pubbepāhaṃ apaṇḍitatāya sakalaṃ vesāliparisaṃ gahetvā samaṇassa gotamassa santikaṃ gantvā parisamajjhe maṅku jāto.
It is said that this occurred to him: "Previously, due to my lack of wisdom, I took the entire assembly of Vesālī and went to the Samaṇa Gotama, and I was disgraced in the midst of the assembly.
Ông ta đã nghĩ như thế này: “Trước đây, vì sự thiếu hiểu biết của mình, ta đã dẫn toàn bộ hội chúng Vesālī đến chỗ Sa-môn Gotama và trở nên bối rối giữa hội chúng.
Idāni tathā akatvā ekakova gantvā vādaṃ āropessāmi.
Now, I will not do that, but will go alone and start a debate.
Bây giờ, ta sẽ không làm như vậy, mà sẽ đi một mình và đưa ra lập luận.
Yadi samaṇaṃ gotamaṃ parājetuṃ sakkhissāmi, attano laddhiṃ dīpetvā jayaṃ karissāmi.
If I can defeat the Samaṇa Gotama, I will expound my own doctrine and achieve victory.
Nếu ta có thể đánh bại Sa-môn Gotama, ta sẽ chứng minh giáo lý của mình và giành chiến thắng.
Yadi samaṇassa gotamassa jayo bhavissati, andhakāre naccaṃ viya na koci jānissatī’’ti niddāpañhaṃ nāma gahetvā iminā vādajjhāsayena upasaṅkami.
If the Samaṇa Gotama is victorious, no one will know, just like a dance in the dark." Taking what is called a silent question, he approached with this intention to debate.
Nếu Sa-môn Gotama giành chiến thắng, thì sẽ không ai biết đến, giống như một điệu múa trong bóng tối.” Với ý định tranh luận này, ông ta đã đến gần.
Anukampaṃ upādāyāti saccakassa nigaṇṭhaputtassa anukampaṃ paṭicca.
Out of compassion: on account of compassion for Saccaka, son of the Nigaṇṭhas.
Anukampaṃ upādāyā nghĩa là, do lòng từ bi đối với Ni-kiền tử Saccaka.
Therassa kirassa evaṃ ahosi – ‘‘bhagavati muhuttaṃ nisinne buddhadassanaṃ dhammassavanañca labhissati.
It is said that this occurred to the Elder: "If the Blessed One sits for a moment, he will get to see the Buddha and hear the Dhamma.
Vị Trưởng lão đã nghĩ như thế này: “Khi Đức Thế Tôn ngồi một lát, ông ta sẽ có cơ hội được thấy Phật và nghe Pháp.
Tadassa dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattissatī’’ti.
This will lead to his welfare and happiness for a long time."
Điều đó sẽ mang lại lợi ích và hạnh phúc lâu dài cho ông ta.”
Tasmā bhagavantaṃ yācitvā paṃsukūlacīvaraṃ catugguṇaṃ paññapetvā nisīdatu bhagavāti āha.
Therefore, having requested the Blessed One, he prepared a seat by folding a rag-robe into four and said, "May the Blessed One sit down."
Vì vậy, sau khi thỉnh cầu Đức Thế Tôn, Trưởng lão đã trải bốn lớp y phấn tảo và nói: Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài hãy ngồi xuống.
‘‘Kāraṇaṃ ānando vadatī’’ti sallakkhetvā nisīdi bhagavā paññatte āsane.
The Blessed One, perceiving, "Ānanda speaks with a reason," sat down on the prepared seat.
Đức Thế Tôn nhận thấy “Trưởng lão Ānanda đang nói có lý do”, nên Ngài đã ngồi xuống trên chỗ ngồi đã được trải.
Bhagavantaṃ etadavocāti yaṃ pana pañhaṃ ovaṭṭikasāraṃ katvā ādāya āgato taṃ ṭhapetvā passena tāva pariharanto etaṃ santi, bho gotamātiādivacanaṃ avoca.
He spoke this to the Blessed One means that, setting aside the question he had brought, treating it as a precious item carried at his waist, he first approached the matter from the side and spoke the words beginning with, "Are there, Master Gotama..."
Nói với Thế Tôn điều này là, sau khi gác lại vấn đề mà ông ta đã mang đến, như thể cất giữ một vật quý trong túi, ông ta đã nói lời này: "Thưa Tôn giả Gotama, có những...", vì muốn trình bày vấn đề đó một cách gián tiếp trước.
365. Phusanti hi te, bho gotamāti te samaṇabrāhmaṇā sarīre uppannaṃ sārīrikaṃ dukkhaṃ vedanaṃ phusanti labhanti, anubhavantīti attho.
365. For they are affected, Master Gotama means that those ascetics and brahmins are affected by, receive, and experience the painful bodily feeling that has arisen in the body.
365. "Thưa Tôn giả Gotama, quả thật họ chạm đến" có nghĩa là những Sa-môn, Bà-la-môn ấy chạm đến, đạt được, kinh nghiệm cảm thọ khổ thân đã khởi lên trong thân.
Ūrukkhambhoti khambhakataūrubhāvo, ūruthaddhatāti attho.
Stiffness of the thighs means the state of the thighs becoming like pillars; the meaning is stiffness of the thighs.
Ürukkhambho có nghĩa là tình trạng đùi cứng đờ, đùi cứng ngắc.
Vimhayatthavasena panettha bhavissatīti anāgatavacanaṃ kataṃ.
Here, the future tense "will be" is used in the sense of astonishment.
Trong trường hợp này, từ chỉ tương lai bhavissatī (sẽ có) được dùng để biểu thị ý nghĩa ngạc nhiên.
Kāyanvayaṃ hotīti kāyānugataṃ hoti kāyassa vasavatti.
Becomes dependent on the body means it follows the body, it is under the body's control.
Kāyanvayaṃ hotī có nghĩa là đi theo thân, tùy thuộc vào thân.
Kāyabhāvanāti pana vipassanā vuccati, tāya cittavikkhepaṃ pāpuṇanto nāma natthi, iti nigaṇṭho asantaṃ abhūtaṃ yaṃ natthi, tadevāha.
Furthermore, development of the body refers to insight meditation (vipassanā). There is no one who reaches a distracted state of mind through that. Thus, the Nigaṇṭha speaks of what is non-existent, what is unreal, that which is not.
Còn kāyabhāvanā (sự tu tập thân) được gọi là vipassanā (tuệ quán). Không có ai đạt đến sự phân tán tâm (cittavikkhepa) bởi nó. Vì vậy, Nigaṇṭha chỉ nói điều không có, điều không thật.
Cittabhāvanātipi samatho vuccati, samādhiyuttassa ca puggalassa ūrukkhambhādayo nāma natthi, iti nigaṇṭho idaṃ abhūtameva āha.
Development of the mind also refers to serenity (samatho). For a person endowed with concentration, there are no such things as stiffness of the thighs and so on. Thus, the Nigaṇṭha said this, which is unreal.
Cittabhāvanā (sự tu tập tâm) cũng được gọi là samatha (thiền định). Đối với người có samādhi, không có sự cứng đờ đùi (ūrukkhambhādayo) và những thứ tương tự. Vì vậy, Nigaṇṭha chỉ nói điều không thật này.
Aṭṭhakathāyaṃ pana vuttaṃ – ‘‘yatheva ‘bhūtapubbanti vatvā ūrukkhambhopi nāma bhavissatī’tiādīni vadato anāgatarūpaṃ na sameti, tathā atthopi na sameti, asantaṃ abhūtaṃ yaṃ natthi, taṃ kathetī’’ti.
However, in the Commentary it is said: "Just as the future form does not fit for one who says 'it has been in the past' and then says things like 'stiffness of the thighs will also be,' so too the meaning does not fit. He speaks of what is non-existent, what is unreal, that which is not."
Tuy nhiên, trong Chú giải có nói: "Cũng như việc nói 'đã từng có' rồi lại nói 'sự cứng đờ đùi cũng sẽ có' thì hình thức tương lai không phù hợp, cũng vậy ý nghĩa cũng không phù hợp. Ông ta nói điều không có, điều không thật."
No kāyabhāvananti pañcātapatappanādiṃ attakilamathānuyogaṃ sandhāyāha.
No development of the body—he says this referring to the practice of self-mortification, such as the fivefold austerity of heat.
No kāyabhāvanaṃ (không tu tập thân) được nói đến để chỉ sự khổ hạnh như phơi nắng năm nơi.
Ayañhi tesaṃ kāyabhāvanā nāma.
For this is what they call development of the body.
Thật vậy, đây là sự tu tập thân của họ.
Kiṃ pana so disvā evamāha?
But what did he see to speak in this way?
Vậy ông ta đã thấy gì mà nói như vậy?
So kira divādivassa vihāraṃ āgacchati, tasmiṃ kho pana samaye bhikkhū pattacīvaraṃ paṭisāmetvā attano attano rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu paṭisallānaṃ upagacchanti.
It is said that he came to the monastery late in the morning. At that time, the bhikkhus, having put away their bowls and robes, would retire to seclusion in their respective places for the night and for the day.
Ông ta đến tu viện vào giữa ngày. Vào thời điểm đó, các Tỳ-khưu cất bát và y, rồi đi vào nơi độc cư của mình, hoặc chỗ ở ban đêm hoặc chỗ ở ban ngày.
So te paṭisallīne disvā cittabhāvanāmattaṃ ete anuyuñjanti, kāyabhāvanā panetesaṃ natthīti maññamāno evamāha.
Seeing them in seclusion, he thought, "These monks are devoted only to the development of the mind, but they have no development of the body," and so he spoke thus.
Thấy các vị ấy đang độc cư, ông ta nghĩ rằng: "Những vị này chỉ tu tập tâm, còn sự tu tập thân thì họ không có," rồi nói như vậy.
366. Atha naṃ bhagavā anuyuñjanto kinti pana te, aggivessana, kāyabhāvanā sutāti āha.
366. Then the Blessed One, questioning him, said, "But in what way, Aggivessana, have you heard of the development of the body?"
366. Sau đó, Thế Tôn hỏi ông ta: "Này Aggivessana, ông đã nghe về sự tu tập thân như thế nào?"
So taṃ vitthārento seyyathidaṃ, nando vacchotiādimāha.
Expanding on that, he said, "Such as Nanda Vaccha," and so on.
Ông ta giải thích rộng ra và nói: "Chẳng hạn như Nanda Vacchagotta..."
Tattha nandoti tassa nāmaṃ.
Therein, Nanda is his name.
Trong đó, Nando là tên của ông ta.
Vacchoti gottaṃ.
Vaccha is his clan.
Vaccho là họ.
Kisoti nāmaṃ.
Kisa is the name.
Kiso là tên.
Saṃkiccoti gottaṃ.
Saṅkicca is the clan.
Saṃkicco là họ.
Makkhaligosālo heṭṭhā āgatova.
Makkhali Gosāla has already been mentioned before.
Makkhalī Gosālo đã được đề cập ở dưới.
Eteti ete tayo janā, te kira kiliṭṭhatapānaṃ matthakapattā ahesuṃ.
These means these three people. It is said they were at the pinnacle of corrupt ascetic practices.
Ete (những người này) là ba người đó. Họ được cho là đã đạt đến đỉnh cao của sự khổ hạnh.
Uḷārāni uḷārānīti paṇītāni paṇītāni.
Excellent, excellent means exquisite, exquisite.
Uḷārāni uḷārāni có nghĩa là những món ăn ngon tuyệt vời.
Gāhenti nāmāti balaṃ gaṇhāpenti nāma.
Indeed they gain means indeed they cause strength to be gained.
Gāhenti nāmā có nghĩa là làm cho có sức mạnh.
Brūhentīti vaḍḍhenti.
They build up means they increase.
Brūhenti có nghĩa là làm cho tăng trưởng.
Medentīti jātamedaṃ karonti.
They fatten means they make fat appear.
Medenti có nghĩa là làm cho có mỡ.
Purimaṃ pahāyāti purimaṃ dukkarakāraṃ pahāya.
Having abandoned the former means having abandoned the former difficult practice.
Purimaṃ pahāyā có nghĩa là từ bỏ sự khổ hạnh trước đó.
Pacchā upacinantīti pacchā uḷārakhādanīyādīhi santappenti, vaḍḍhenti.
Later they build up means later they satisfy and augment themselves with excellent foods and so on.
Pacchā upacinanti có nghĩa là sau đó làm cho hài lòng, tăng trưởng bằng các món ăn ngon và những thứ tương tự.
Ācayāpacayo hotīti vaḍḍhi ca avaḍḍhi ca hoti, iti imassa kāyassa kālena vaḍḍhi, kālena parihānīti vaḍḍhiparihānimattameva paññāyati, kāyabhāvanā pana na paññāyatīti dīpetvā cittabhāvanaṃ pucchanto, ‘‘kinti pana te, aggivessana, cittabhāvanā sutā’’ti āha.
There is building up and falling away means there is increase and non-increase. Thus, for this body there is at times increase, at times decline. In this way, only increase and decline are discerned, but development of the body is not discerned. Having pointed this out, he asked about the development of the mind, saying, "But in what way, Aggivessana, have you heard of the development of the mind?"
Ācayāpacayo hotī có nghĩa là có sự tăng trưởng và suy giảm. Như vậy, đối với thân này, chỉ có sự tăng trưởng vào lúc này, sự suy giảm vào lúc khác, chỉ có sự tăng trưởng và suy giảm được nhận biết, nhưng sự tu tập thân thì không được nhận biết. Sau khi giải thích điều này, Thế Tôn hỏi về sự tu tập tâm: "Này Aggivessana, ông đã nghe về sự tu tập tâm như thế nào?"
Na sampāyāsīti sampādetvā kathetuṃ nāsakkhi, yathā taṃ bālaputhujjano.
He did not succeed means he was not able to explain it successfully, as is typical of an ignorant ordinary person.
Na sampāyāsī (không thể trình bày) có nghĩa là ông ta không thể trình bày đầy đủ, như một phàm nhân ngu dốt.
367. Kuto pana tvanti yo tvaṃ evaṃ oḷārikaṃ dubbalaṃ kāyabhāvanaṃ na jānāsi?
367. From where then could you, you who do not know such a gross and weak development of the body?
367. Kuto pana tvaṃ (Vậy ông từ đâu) có nghĩa là ông, người không biết sự tu tập thân thô thiển và yếu kém như vậy,
So tvaṃ kuto saṇhaṃ sukhumaṃ cittabhāvanaṃ jānissasīti.
How then could you know the subtle and refined development of the mind?
làm sao ông có thể biết sự tu tập tâm vi tế và tinh xảo?
Imasmiṃ pana ṭhāne codanālayatthero, ‘‘abuddhavacanaṃ nāmetaṃ pada’’nti bījaniṃ ṭhapetvā pakkamituṃ ārabhi.
At this point, however, the Elder Codanālaya, saying, "This phrase is certainly not the word of the Buddha," put down his fan and began to depart.
Tuy nhiên, tại chỗ này, Trưởng lão Codanālaya đã bắt đầu bỏ quạt và bỏ đi, nói rằng: "Lời này không phải là lời của Đức Phật."
Atha naṃ mahāsīvatthero āha – ‘‘dissati, bhikkhave, imassa cātumahābhūtikassa kāyassa ācayopi apacayopi ādānampi nikkhepanampī’’ti (saṃ. ni. 2.62).
Then the Elder Mahāsīva said to him: "Bhikkhus, there is seen for this body composed of the four great elements both increase and decrease, both taking up and laying down."
Sau đó, Trưởng lão Mahāsīva nói với ông ta: "Này các Tỳ-khưu, sự tăng trưởng và suy giảm, sự thâu nhận và sự loại bỏ của thân tứ đại này đều được thấy rõ."
Taṃ sutvā sallakkhesi – ‘‘oḷārikaṃ kāyaṃ pariggaṇhantassa uppannavipassanā oḷārikāti vattuṃ vaṭṭatī’’ti.
Hearing that, he understood: "It is fitting to say that the insight that arises for one who comprehends the gross body is gross."
Nghe vậy, ông ta suy nghĩ: "Có thể nói rằng tuệ quán khởi lên ở người quán sát thân thô thiển là tuệ quán thô thiển."
368. Sukhasārāgīti sukhasārāgena samannāgato.
368. One with passionate desire for pleasure means one endowed with passionate desire for pleasure.
368. Sukhasārāgī (tham ái lạc) có nghĩa là người có tham ái lạc.
Sukhāya vedanāya nirodhā uppajjati dukkhā vedanāti na anantarāva uppajjati, sukhadukkhānañhi anantarapaccayatā paṭṭhāne (paṭṭhā. 1.2.45-46) paṭisiddhā.
From the cessation of a pleasant feeling, a painful feeling arises—it does not arise immediately after. Indeed, the immediate conditionality of pleasure and pain is refuted in the Paṭṭhāna.
Do sự diệt của cảm thọ lạc, cảm thọ khổ khởi lên không có nghĩa là nó khởi lên ngay lập tức. Thật vậy, trong Paṭṭhāna, duyên cận y (anantarapaccayatā) của lạc và khổ đã bị bác bỏ.
Yasmā pana sukhe aniruddhe dukkhaṃ nuppajjati, tasmā idha evaṃ vuttaṃ.
But because a painful feeling does not arise while a pleasant feeling has not ceased, it is stated thus here.
Tuy nhiên, vì khổ không khởi lên khi lạc chưa diệt, nên ở đây đã nói như vậy.
Pariyādāya tiṭṭhatīti khepetvā gaṇhitvā tiṭṭhati.
Overpowers and remains means it exhausts and seizes control, and then remains.
Pariyādāya tiṭṭhati có nghĩa là tiêu diệt và chiếm lấy.
Ubhatopakkhanti sukhaṃ ekaṃ pakkhaṃ dukkhaṃ ekaṃ pakkhanti evaṃ ubhatopakkhaṃ hutvā.
On both sides means, with pleasure as one side and pain as one side, thus being on both sides.
Ubhatopakkhaṃ (cả hai mặt) có nghĩa là lạc là một mặt, khổ là một mặt, như vậy là có cả hai mặt.
369. Uppannāpi sukhā vedanā cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, bhāvitattā kāyassa.
369. An arisen pleasant feeling does not overpower the mind, because of the developed body.
369. Cảm thọ lạc đã khởi lên cũng không chiếm đoạt tâm, vì thân đã được tu tập.
Uppannāpi dukkhā vedanā cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, bhāvitattā cittassāti ettha kāyabhāvanā vipassanā, cittabhāvanā samādhi.
An arisen painful feeling does not overpower the mind, because of the developed mind. Here, development of the body is insight meditation (vipassanā), and development of the mind is concentration (samādhi).
Cảm thọ khổ đã khởi lên cũng không chiếm đoạt tâm, vì tâm đã được tu tập. Trong đoạn này, kāyabhāvanā (tu tập thân) là vipassanā (tuệ quán), cittabhāvanā (tu tập tâm) là samādhi (định).
Vipassanā ca sukhassa paccanīkā, dukkhassa āsannā.
And vipassanā is antagonistic to pleasure and is close to pain.
Vipassanā là đối nghịch với lạc, và gần với khổ.
Samādhi dukkhassa paccanīko, sukhassa āsanno.
Samādhi is antagonistic to pain and is close to pleasure.
Samādhi là đối nghịch với khổ, và gần với lạc.
Vipassanaṃ paṭṭhapetvā nisinnassa hi addhāne gacchante gacchante tattha tattha aggiuṭṭhānaṃ viya hoti, kacchehi sedā muccanti, matthakato usumavaṭṭiuṭṭhānaṃ viya hotīti cittaṃ haññati vihaññati vipphandati.
For one seated having established vipassanā, as time passes, it is as if fire arises in various places; sweat is released from the armpits; it is as if a column of heat rises from the head. Thus the mind is afflicted, greatly afflicted, and trembles.
Khi một người ngồi thực hành vipassanā, theo thời gian, khắp nơi trên thân cảm thấy như lửa bốc lên, mồ hôi chảy ra từ nách, và từ đỉnh đầu như có khói bốc lên, khiến tâm bị tổn hại, bị dày vò, bị xao động.
Evaṃ tāva vipassanā sukhassa paccanīkā, dukkhassa āsannā.
In this way, vipassanā is antagonistic to pleasure and close to pain.
Như vậy, vipassanā là đối nghịch với lạc, và gần với khổ.
Uppanne pana kāyike vā cetasike vā dukkhe taṃ dukkhaṃ vikkhambhetvā samāpattiṃ samāpannassa samāpattikkhaṇe dukkhaṃ dūrāpagataṃ hoti, anappakaṃ sukhaṃ okkamati.
But when physical or mental pain has arisen, for one who has entered an attainment, having suppressed that pain, at the moment of the attainment the pain becomes distant, and considerable pleasure arises.
Tuy nhiên, khi khổ thân hoặc khổ tâm khởi lên, người đã nhập thiền định (samāpatti) sẽ loại bỏ khổ đó, và trong khoảnh khắc nhập định, khổ sẽ biến mất xa, và một niềm lạc không nhỏ sẽ đến.
Evaṃ samādhi dukkhassa paccanīko, sukhassa āsanno.
In this way, samādhi is antagonistic to pain and close to pleasure.
Như vậy, samādhi là đối nghịch với khổ, và gần với lạc.
Yathā vipassanā sukhassa paccanīkā, dukkhassa āsannā, na tathā samādhi.
Just as vipassanā is antagonistic to pleasure and close to pain, samādhi is not so.
Vipassanā đối nghịch với lạc và gần với khổ không giống như samādhi.
Yathā samādhi dukkhassa paccanīko, sukhassa āsanno, na ca tathā vipassanāti.
Just as samādhi is antagonistic to pain and close to pleasure, vipassanā is not so.
Samādhi đối nghịch với khổ và gần với lạc không giống như vipassanā.
Tena vuttaṃ – ‘‘uppannāpi sukhā vedanā cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, bhāvitattā kāyassa.
Therefore it was said: "An arisen pleasant feeling does not overpower the mind, because of the developed body.
Vì vậy đã nói: "Cảm thọ lạc đã khởi lên cũng không chiếm đoạt tâm, vì thân đã được tu tập.
Uppannāpi dukkhā vedanā cittaṃ na pariyādāya tiṭṭhati, bhāvitattā cittassā’’ti.
An arisen painful feeling does not overpower the mind, because of the developed mind."
Cảm thọ khổ đã khởi lên cũng không chiếm đoạt tâm, vì tâm đã được tu tập."
371. Kiñhi no siyā, aggivessanāti, aggivessana, kiṃ na bhavissati, bhavissateva, mā evaṃ saññī hohi, uppajjiyeva me sukhāpi dukkhāpi vedanā, uppannāya panassā ahaṃ cittaṃ pariyādāya ṭhātuṃ na demi.
371. Why should it not be, Aggivessana? means, Aggivessana, why would it not happen? It will certainly happen. Do not think thus. Both pleasant and painful feelings do arise in me. But when they have arisen, I do not allow them to overpower my mind.
371. "Này Aggivessana, điều gì sẽ không xảy ra cho chúng ta?" có nghĩa là, này Aggivessana, điều gì sẽ không xảy ra? Nó chắc chắn sẽ xảy ra. Đừng có suy nghĩ như vậy. Cảm thọ lạc và khổ đều khởi lên nơi tôi, nhưng khi chúng khởi lên, tôi không cho phép chúng chiếm đoạt tâm tôi.
Idānissa tamatthaṃ pakāsetuṃ upari pasādāvahaṃ dhammadesanaṃ desetukāmo mūlato paṭṭhāya mahābhinikkhamanaṃ ārabhi.
Now, wishing to explain this matter to him, and to teach a Dhamma discourse that would inspire faith further on, He began with the Great Renunciation from its very origin.
Bây giờ, để làm sáng tỏ ý nghĩa đó cho ông ta, Đức Phật muốn thuyết một bài pháp mang lại sự thanh tịnh, Ngài bắt đầu nói về sự Đại Xuất Gia từ khởi đầu.
Tattha idha me, aggivessana, pubbeva sambodhā…pe… tattheva nisīdiṃ, alamidaṃ padhānāyāti idaṃ sabbaṃ heṭṭhā pāsarāsisutte vuttanayeneva veditabbaṃ.
Therein, "Here, Aggivessana, before my enlightenment... and so on... I sat down right there, thinking: 'This is sufficient for striving.'" all of this should be understood in the same way as was explained before in the Pāsarāsi Sutta.
Trong đó, tất cả những điều như "Này Aggivessana, trước khi tôi giác ngộ... (v.v.)... tôi ngồi yên ở đó, sự tinh tấn này là đủ" đều phải được hiểu theo cách đã nói trong kinh Pāsarāsi.
Ayaṃ pana viseso, tattha bodhipallaṅke nisajjā, idha dukkarakārikā.
This, however, is the difference: there it was about sitting on the throne of enlightenment; here it is about the period of austere practices.
Tuy nhiên, có một điểm khác biệt: ở đó là việc ngồi dưới cội Bồ-đề, ở đây là việc thực hành khổ hạnh.
374. Allakaṭṭhanti allaṃ udumbarakaṭṭhaṃ.
374. Wet wood means wet fig wood.
374. Allakaṭṭhaṃ (củi ướt) có nghĩa là củi cây udumbara ướt.
Sasnehanti sakhīraṃ.
Sasnehaṃ (with moisture) means with sap.
Sasneha có nghĩa là có nhựa.
Kāmehīti vatthukāmehi.
Kāmehi means 'from material pleasures'.
Kāmehī có nghĩa là từ các dục cảnh.
Avūpakaṭṭhāti anapagatā.
Avūpakaṭṭhā means 'not separated from'.
Avūpakaṭṭhā có nghĩa là không lìa khỏi.
Kāmacchandotiādīsu kilesakāmova chandakaraṇavasena chando.
In (phrases) like kāmacchando (sensual desire), desire is indeed sensual passion, in the sense of causing desire.
Trong các từ như Kāmacchando, chando (dục) là do các phiền não dục làm phát sinh ý muốn.
Sinehakaraṇavasena sneho.
In the sense of causing affection, it is sneho (affection).
Sneho (ái luyến) là do làm phát sinh sự yêu thích.
Mucchākaraṇavasena mucchā.
In the sense of causing infatuation, it is mucchā (infatuation).
Mucchā (mê muội) là do làm phát sinh sự hôn trầm.
Pipāsākaraṇavasena pipāsā.
In the sense of causing thirst, it is pipāsā (thirst).
Pipāsā (khát khao) là do làm phát sinh sự khát khao.
Anudahanavasena pariḷāhoti veditabbo.
In the sense of burning up (repeatedly), it is pariḷāho (feverish distress) — thus it should be understood.
Pariḷāho (nhiệt não) là do làm phát sinh sự thiêu đốt, như vậy nên hiểu.
Opakkamikāti upakkamanibbattā.
Opakkamikā means 'arisen through strenuous effort'.
Opakkamikā có nghĩa là được sinh ra bởi sự nỗ lực.
Ñāṇāya dassanāya anuttarāya sambodhāyāti sabbaṃ lokuttaramaggavevacanameva.
Ñāṇāya dassanāya anuttarāya sambodhāya — all this is just a synonym for the supramundane path.
Ñāṇāya dassanāya anuttarāya sambodhāyā – tất cả những điều này đều là đồng nghĩa của Đạo siêu thế (lokuttaramagga).
Idaṃ panettha opammasaṃsandanaṃ – allaṃ sakhīraṃ udumbarakaṭṭhaṃ viya hi kilesakāmena vatthukāmato anissaṭapuggalā.
Herein is the comparison of the simile: individuals not released from sensual pleasures by defiling sensual desires are indeed like a moist, sappy fig-wood stick.
Đây là sự so sánh ví dụ ở đây: những người chưa thoát khỏi dục cảnh do phiền não dục, ví như khúc cây cây vả còn ướt và có nhựa.
Udake pakkhittabhāvo viya kilesakāmena tintatā; manthanenāpi aggino anabhinibbattanaṃ viya kilesakāmena vatthukāmato anissaṭānaṃ opakkamikāhi vedanāhi lokuttaramaggassa anadhigamo.
Being placed in water is like being drenched by defiling sensual desires; the non-appearance of fire even by friction is like the non-attainment of the supramundane path for those not released from material pleasures by defiling sensual desires, even by feelings (of pain) arising from strenuous effort.
Sự bị thấm ướt bởi phiền não dục ví như việc khúc cây bị ném vào nước; việc không thể tạo ra lửa dù có cọ xát ví như việc những người chưa thoát khỏi dục cảnh do phiền não dục không thể đạt được Đạo siêu thế qua các cảm thọ do sự nỗ lực (opakkamikā vedanā).
Amanthanenāpi aggino anabhinibbattanaṃ viya tesaṃ puggalānaṃ vināpi opakkamikāhi vedanāhi lokuttaramaggassa anadhigamo.
The non-appearance of fire even without friction is like the non-attainment of the supramundane path for those individuals, even without feelings (of pain) arising from strenuous effort.
Việc không thể tạo ra lửa dù không cọ xát ví như việc những người đó không thể đạt được Đạo siêu thế ngay cả khi không có các cảm thọ do sự nỗ lực.
Dutiyaupamāpi imināva nayena veditabbā.
The second simile should also be understood in this same way.
Ví dụ thứ hai cũng nên được hiểu theo cách này.
Ayaṃ pana viseso, purimā saputtabhariyapabbajjāya upamā; pacchimā brāhmaṇadhammikapabbajjāya.
This, however, is the distinction: the former simile is for going forth (into homelessness) as a householder with wife and children; the latter is for going forth (into homelessness) as a righteous brahmin.
Tuy nhiên, có một điểm khác biệt: ví dụ trước là về việc xuất gia của những người có vợ con; ví dụ sau là về việc xuất gia của những Bà-la-môn tuân giữ Pháp.
376. Tatiyaupamāya koḷāpanti chinnasinehaṃ nirāpaṃ.
376. In the third simile, koḷāpa means 'without sap, without moisture'.
376. Trong ví dụ thứ ba, koḷāpa có nghĩa là không có nhựa, không có nước.
Thale nikkhittanti pabbatathale vā bhūmithale vā nikkhittaṃ.
Thale nikkhitta means 'placed on a plateau, whether a mountain plateau or a ground plateau'.
Thale nikkhitta có nghĩa là được đặt trên một vùng đất khô, hoặc trên đỉnh núi hoặc trên mặt đất.
Etthāpi idaṃ opammasaṃsandanaṃ – sukkhakoḷāpakaṭṭhaṃ viya hi kilesakāmena vatthukāmato nissaṭapuggalā, ārakā udakā thale nikkhittabhāvo viya kilesakāmena atintatā.
Here too, this is the comparison of the simile: individuals released from material pleasures by defiling sensual desires are indeed like a dry fig-wood stick; being placed far from water on dry land is like being undrenched by defiling sensual desires.
Ở đây cũng có sự so sánh ví dụ này: những người đã thoát khỏi dục cảnh do phiền não dục, ví như khúc cây khô không có nhựa, không bị thấm ướt bởi phiền não dục ví như việc khúc cây được đặt trên đất khô, cách xa nước.
Manthanenāpi aggino abhinibbattanaṃ viya kilesakāmena vatthukāmato nissaṭānaṃ abbhokāsikanesajjikādivasena opakkamikāhipi vedanāhi lokuttaramaggassa adhigamo.
The appearance of fire even by friction is like the attainment of the supramundane path for those released from material pleasures by defiling sensual desires, even through feelings (of pain) arising from strenuous effort, such as abbhokāsika (dwelling in the open air) and nisajjika (lying down only) practices.
Việc tạo ra lửa dù có cọ xát ví như việc những người đã thoát khỏi dục cảnh do phiền não dục có thể đạt được Đạo siêu thế qua các cảm thọ do sự nỗ lực, như việc thực hành khổ hạnh lộ thiên (abbhokāsika) hay hạnh ngồi (nesajjika).
Aññassa rukkhassa sukkhasākhāya saddhiṃ ghaṃsanamatteneva aggino abhinibbattanaṃ viya vināpi opakkamikāhi vedanāhi sukhāyeva paṭipadāya lokuttaramaggassa adhigamoti.
The appearance of fire merely by rubbing it with a dry branch of another tree is like the attainment of the supramundane path through an easy practice, even without feelings (of pain) arising from strenuous effort.
Việc tạo ra lửa chỉ bằng cách cọ xát với cành cây khô khác ví như việc đạt được Đạo siêu thế qua con đường dễ dàng (sukhā paṭipadā) ngay cả khi không có các cảm thọ do sự nỗ lực.
Ayaṃ upamā bhagavatā attano atthāya āhaṭā.
This simile was brought forth by the Blessed One for his own benefit.
Ví dụ này được Thế Tôn đưa ra vì lợi ích của chính Ngài.
377. Idāni attano dukkarakārikaṃ dassento, tassa mayhantiādimāha.
377. Now, showing his performance of severe ascetic practices, he spoke (the phrase) beginning tassa mayhaṃ (for me).
377. Bây giờ, để thể hiện sự khổ hạnh của chính mình, Ngài nói: tassa mayha (đối với ta đó) và những câu tiếp theo.
Kiṃ pana bhagavā dukkaraṃ akatvā buddho bhavituṃ na samatthoti?
Could the Blessed One not have become a Buddha without performing severe ascetic practices?
Phải chăng Thế Tôn không thể thành Phật nếu không thực hành khổ hạnh?
Katvāpi akatvāpi samatthova.
He could indeed, both by performing them and by not performing them.
Ngài có thể thành Phật dù có thực hành hay không thực hành khổ hạnh.
Atha kasmā akāsīti?
Then why did he perform them?
Vậy tại sao Ngài lại thực hành khổ hạnh?
Sadevakassa lokassa attano parakkamaṃ dassessāmi.
"I shall show my exertion to the world with its deities.
Ngài muốn cho thế gian cùng với chư thiên thấy được sự tinh tấn của Ngài.
So ca maṃ vīriyanimmathanaguṇo hāsessatīti.
And that quality of vigorous striving will delight me."
Và phẩm chất tinh tấn đó sẽ làm Ngài hoan hỷ.
Pāsāde nisinnoyeva hi paveṇiāgataṃ rajjaṃ labhitvāpi khattiyo na tathāpamudito hoti, yathā balakāyaṃ gahetvā saṅgāme dve tayo sampahāre datvā amittamathanaṃ katvā pattarajjo.
Indeed, a Khattiya (warrior king), though he might obtain a hereditary kingdom while seated in his palace, is not as delighted as one who, taking his army, gives two or three blows in battle, crushes his enemies, and then obtains the kingdom.
Quả thật, một vị vua Khattiya ngồi trên cung điện nhận được vương quốc truyền thống cũng không hoan hỷ bằng một vị vua đã tập hợp quân đội, chiến đấu hai ba trận, đánh bại kẻ thù và giành được vương quốc.
Evaṃ pattarajjassa hi rajjasiriṃ anubhavantassa parisaṃ oloketvā attano parakkamaṃ anussaritvā, ‘‘asukaṭṭhāne asukakammaṃ katvā asukañca asukañca amittaṃ evaṃ vijjhitvā evaṃ paharitvā imaṃ rajjasiriṃ pattosmī’’ti cintayato balavasomanassaṃ uppajjati.
For such a king who has obtained the kingdom, as he experiences the glory of sovereignty, looking at the assembly and recalling his own exertion, thinking, "In such a place I performed such a deed, and pierced and struck such and such enemies in this way, thereby attaining this royal glory," a strong joy arises.
Thật vậy, khi vị vua đã giành được vương quốc như vậy đang hưởng thụ sự vinh quang của vương quyền, nhìn vào hội chúng và nhớ lại sự tinh tấn của mình, nghĩ rằng: “Ta đã đạt được sự vinh quang của vương quyền này bằng cách thực hiện công việc đó ở nơi đó, đâm và đánh kẻ thù đó và đó như thế này”, thì một niềm hoan hỷ mạnh mẽ sẽ phát sinh.
Evamevaṃ bhagavāpi sadevakassa lokassa parakkamaṃ dassessāmi, so hi maṃ parakkamo ativiya hāsessati, somanassaṃ uppādessatīti dukkaramakāsi.
Even so, the Blessed One performed severe ascetic practices, thinking, "I shall show my exertion to the world with its deities; that exertion will delight me exceedingly and generate joy."
Cũng như vậy, Thế Tôn đã thực hành khổ hạnh với ý nghĩ: “Ta sẽ cho thế gian cùng với chư thiên thấy được sự tinh tấn của Ta; sự tinh tấn đó sẽ làm Ta vô cùng hoan hỷ, sẽ làm phát sinh niềm hoan hỷ lớn lao.”
Dantebhidantamādhāyāti heṭṭhādante uparidantaṃ ṭhapetvā.
Dantebhidantamādhāya means 'placing the upper teeth on the lower teeth'.
Dantebhidantamādhāyā có nghĩa là đặt răng trên lên răng dưới.
Cetasā cittanti kusalacittena akusalacittaṃ.
Cetasā citta means 'unwholesome mind by a wholesome mind'.
Cetasā citta có nghĩa là dùng tâm thiện để chế ngự tâm bất thiện.
Abhiniggaṇheyyanti niggaṇheyyaṃ.
Abhiniggaṇheyya means 'I should restrain'.
Abhiniggaṇheyya có nghĩa là ta sẽ chế ngự.
Abhinippīḷeyyanti nippīḷeyyaṃ.
Abhinippīḷeyya means 'I should oppress'.
Abhinippīḷeyya có nghĩa là ta sẽ ép buộc.
Abhisantāpeyyanti tāpetvā vīriyanimmathanaṃ kareyyaṃ.
Abhisantāpeyya means 'I should cause to burn and generate vigorous friction'.
Abhisantāpeyya có nghĩa là ta sẽ thiêu đốt và thực hành tinh tấn.
Sāraddhoti sadaratho.
Sāraddho means 'distressed'.
Sāraddho có nghĩa là có sự phiền não.
Padhānābhitunnassāti padhānena abhitunnassa, viddhassa satoti attho.
Padhānābhitunnassa means 'oppressed by exertion, that is, destroyed by it' — this is the meaning.
Padhānābhitunnassā có nghĩa là bị sự tinh tấn chế ngự, tức là bị hủy diệt.
Tadā kira bodhisattassa adhimatte kāyadāhe uppanne mucchā udapādi.
At that time, it is said, when excessive bodily burning arose in the Bodhisatta, a swoon occurred.
Khi ấy, Bồ-tát bị nóng rát toàn thân dữ dội, và Ngài đã ngất đi.
So caṅkameva nisinno hutvā papati.
He fell down while sitting on the walking path itself.
Ngài đang ngồi trên đường kinh hành thì ngã xuống.
Taṃ disvā devatā evamāhaṃsu – ‘‘vihārotveva so arahato’’ti, ‘‘arahanto nāma evarūpā honti matakasadisā’’ti laddhiyā vadanti.
Seeing him, the deities said, "This indeed is the abiding of an Arahant," meaning, "Arahants are like this, resembling dead people," speaking according to their doctrine.
Thấy vậy, các vị thiên nhân nói: “Đó chính là trạng thái an trú của bậc A-la-hán”, họ nói theo giáo lý của họ rằng: “Các bậc A-la-hán thường như vậy, giống như người chết.”
Tattha yā devatā ‘‘kālaṅkato’’ti āhaṃsu, tā gantvā suddhodanamahārājassa ārocesuṃ – ‘‘tumhākaṃ putto kālaṅkato’’ti.
Among those deities, those who said, "He has passed away," went and informed King Suddhodana, "Your son has passed away."
Trong số đó, những vị thiên nhân nói “Ngài đã qua đời” đã đến báo cho Đại vương Suddhodana: “Con trai của ngài đã qua đời.”
Mama putto buddho hutvā kālaṅkato, no ahutvāti?
"Did my son pass away after becoming a Buddha, or without becoming one?"
“Con trai của ta đã qua đời sau khi thành Phật, hay chưa thành Phật?”
Buddho bhavituṃ nāsakkhi, padhānabhūmiyaṃyeva patitvā kālaṅkatoti.
"He could not become a Buddha; he passed away having fallen right on the ground of his striving."
“Ngài không thể thành Phật, Ngài đã ngã xuống ngay tại nơi thực hành khổ hạnh và qua đời.”
Nāhaṃ saddahāmi, mama puttassa bodhiṃ apatvā kālaṅkiriyā nāma natthīti.
"I do not believe it. There is no such thing as my son passing away without attaining Enlightenment."
“Ta không tin, con trai của ta không thể chết trước khi đạt được giác ngộ.”
Aparabhāge sammāsambuddhassa dhammacakkaṃ pavattetvā anupubbena rājagahaṃ gantvā kapilavatthuṃ anuppattassa suddhodanamahārājā pattaṃ gahetvā pāsādaṃ āropetvā yāgukhajjakaṃ datvā antarābhattasamaye etamatthaṃ ārocesi – tumhākaṃ bhagavā padhānakaraṇakāle devatā āgantvā, ‘‘putto te, mahārāja, kālaṅkato’’ti āhaṃsūti.
Later, after the Perfectly Self-Enlightened One had set in motion the Wheel of Dhamma, and had gradually journeyed to Rājagaha and arrived at Kapilavatthu, King Suddhodana took his bowl, brought it up to the palace, offered rice gruel and hard food, and during the meal interval, he informed the Blessed One of this matter: "Venerable Sir, when you were performing severe ascetic practices, deities came and said, 'Your son, great king, has passed away!'"
Sau đó, khi Đức Chánh Đẳng Giác đã chuyển Pháp luân và tuần tự đến Rājagaha, rồi đến Kapilavatthu, Đại vương Suddhodana đã cầm bát, đưa Ngài lên cung điện, dâng cháo và thức ăn nhẹ. Trong bữa ăn, vua đã báo cáo sự việc này: “Bạch Thế Tôn, khi Ngài thực hành khổ hạnh, các vị thiên nhân đã đến và nói: ‘Đại vương, con trai của ngài đã qua đời.’”
Kiṃ saddahasi mahārājāti?
"Great King, did you believe that?"
“Đại vương có tin không?”
Na bhagavā saddahinti.
"No, Blessed One, I did not believe it."
“Bạch Thế Tôn, con không tin.”
Idāni, mahārāja, supinappaṭiggahaṇato paṭṭhāya acchariyāni passanto kiṃ saddahissasi?
"Now, Great King, seeing wonders from the time of my conception in a dream, why would you believe it?
“Đại vương, bây giờ ngài đã thấy những điều kỳ diệu từ khi ta thụ thai trong giấc mộng, sao ngài lại tin điều đó được?”
Ahampi buddho jāto, tvampi buddhapitā jāto, pubbe pana mayhaṃ aparipakke ñāṇe bodhicariyaṃ carantassa dhammapālakumārakālepi sippaṃ uggahetuṃ gatassa, ‘‘tumhākaṃ putto dhammapālakumāro kālaṅkato, idamassa aṭṭhī’’ti eḷakaṭṭhiṃ āharitvā dassesuṃ, tadāpi tumhe, ‘‘mama puttassa antarāmaraṇaṃ nāma natthi, nāhaṃ saddahāmī’’ti avocuttha, mahārājāti imissā aṭṭhuppattiyā bhagavā mahādhammapālajātakaṃ kathesi.
I have become a Buddha, and you have become the father of a Buddha. But formerly, when my knowledge was not yet mature, and I was practicing the Bodhisattva path, even when I went to learn a craft in the period as Prince Dhammapāla, they brought a goat's bone and showed it, saying, 'Your son, Prince Dhammapāla, has passed away; this is his bone.' Even then, Great King, you said, 'There is no untimely death for my son; I do not believe it.'" With this origin story, the Blessed One recounted the Mahādhammapāla Jātaka.
“Ta đã thành Phật, và ngài cũng đã thành cha của Phật. Nhưng trước kia, khi trí tuệ của ta chưa chín muồi, khi ta đang thực hành Bồ-tát hạnh, ngay cả khi ta còn là Hoàng tử Dhammapāla và đi học nghề, người ta đã mang xương dê đến và nói: ‘Hoàng tử Dhammapāla, con trai của ngài, đã qua đời, đây là xương của ngài ấy.’ Khi đó, ngài cũng đã nói: ‘Con trai của ta không thể chết giữa chừng, ta không tin.’ Đại vương, vì sự việc này, Thế Tôn đã kể câu chuyện Jātaka Đại Dhammapāla.”
380-1. Maṅguracchavīti maṅguramacchacchavi.
380-1. Maṅguracchavī means the skin of a maṅgura fish.
380-1. Maṅguracchavī có nghĩa là da cá maṅgura.
Etāva paramanti tāsampi vedanānametaṃyeva paramaṃ, uttamaṃ pamāṇaṃ.
Etāva parama means that for those feelings, this much is the highest, the supreme measure.
Etāva parama có nghĩa là đối với những cảm thọ đó, đây là giới hạn tối thượng, mức độ cao nhất.
Pitu sakkassa kammante…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharitāti rañño kira vappamaṅgaladivaso nāma hoti, tadā anekappakāraṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādenti.
At my father the Sakyan’s working-place… and so on… having entered and abided in the first jhāna: It is said that there was a day of the king's ploughing ceremony. On that day, they would prepare many kinds of food to eat and enjoy.
Pitu sakkassa kammante…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharitā có nghĩa là, nghe nói, có một ngày lễ cày bừa của nhà vua, vào ngày đó, người ta chuẩn bị nhiều loại thức ăn và đồ uống.
Nagaravīthiyo sodhāpetvā puṇṇaghaṭe ṭhapāpetvā dhajapaṭākādayo ussāpetvā sakalanagaraṃ devavimānaṃ viya alaṅkaronti.
Having had the city streets cleaned, pots filled with water placed, and flags, banners, and so on raised, they would adorn the entire city like a celestial mansion.
Họ cho dọn dẹp các con đường trong thành phố, đặt các bình nước đầy, treo cờ phướn, v.v., trang hoàng toàn bộ thành phố như một cung điện thiên giới.
Sabbe dāsakammakarādayo ahatavatthanivatthā gandhamālādipaṭimaṇḍitā rājakule sannipatanti.
All the servants, workers, and others, dressed in new clothes and adorned with perfumes, garlands, and the like, would assemble at the royal palace.
Tất cả nô lệ, người làm công, v.v., đều mặc quần áo mới, trang sức bằng hương hoa, v.v., và tụ tập tại cung điện của vua.
Rañño kammante naṅgalasatasahassaṃ yojīyati.
At the king’s working-place, one hundred thousand ploughs were yoked.
Tại nơi làm việc của nhà vua, một trăm ngàn chiếc cày được lắp vào.
Tasmiṃ pana divase ekena ūnaṃ aṭṭhasataṃ yojenti.
But on that day, they yoked eight hundred less one.
Vào ngày đó, người ta lắp đặt tám trăm chiếc cày, thiếu một chiếc.
Sabbanaṅgalāni saddhiṃ balibaddarasmiyottehi jāṇussoṇissa ratho viya rajataparikkhittāni honti.
All the ploughs, along with the oxen, reins, and yokes, were decorated with silver, like the chariot of Jāṇussoṇi.
Tất cả các chiếc cày, cùng với dây cương và ách của bò, đều được bọc bạc, giống như cỗ xe của Bà-la-môn Jāṇussoṇī.
Rañño ālambananaṅgalaṃ rattasuvaṇṇaparikkhittaṃ hoti.
The king's ceremonial plough was decorated with red gold.
Chiếc cày của nhà vua được bọc bằng vàng đỏ.
Balibaddānaṃ siṅgānipi rasmipatodāpi suvaṇṇaparikkhittā honti.
The horns of the oxen, as well as the reins and goads, were decorated with gold.
Sừng của những con bò và roi cũng được bọc vàng.
Rājā mahāparivārena nikkhamanto puttaṃ gahetvā agamāsi.
The king, setting out with a great retinue, took his son with him.
Nhà vua, cùng với đoàn tùy tùng đông đảo, đã mang theo Hoàng tử khi ra đi.
Kammantaṭṭhāne eko jamburukkho bahalapattapalāso sandacchāyo ahosi.
At the working-place, there was a single rose-apple tree with thick leaves and foliage, providing dense shade.
Tại nơi làm việc, có một cây jambu (mận) với tán lá dày và bóng mát rậm rạp.
Tassa heṭṭhā kumārassa sayanaṃ paññapetvā upari suvaṇṇatārakakhacitaṃ vitānaṃ bandhāpetvā sāṇipākārena parikkhipāpetvā ārakkhaṃ ṭhapetvā rājā sabbālaṅkāraṃ alaṅkaritvā amaccagaṇaparivuto naṅgalakaraṇaṭṭhānaṃ agamāsi.
Under it, they prepared a bed for the prince, and above, they had a canopy studded with golden stars tied up. They had it enclosed with a cloth screen, posted guards, and then the king, adorned with all his regalia and surrounded by a group of ministers, went to the place of ploughing.
Dưới gốc cây đó, người ta sắp đặt chỗ nằm cho Hoàng tử, phía trên giăng một tấm màn trần khảm sao vàng, bao quanh bằng hàng rào vải, đặt người canh gác. Sau đó, nhà vua, trang điểm đầy đủ, cùng với đoàn tùy tùng gồm các quan đại thần, đi đến nơi cày bừa.
Tattha rājā suvaṇṇanaṅgalaṃ gaṇhāti.
There, the king took the golden plough.
Tại đó, nhà vua cầm chiếc cày vàng.
Amaccā ekenūnaaṭṭhasatarajatanaṅgalāni gahetvā ito cito ca kasanti.
The ministers took the eight hundred less one silver ploughs and ploughed here and there.
Các quan đại thần cầm tám trăm chiếc cày bạc (thiếu một chiếc) và cày ở khắp nơi.
Rājā pana orato pāraṃ gacchati, pārato vā oraṃ gacchati.
The king went from this side to the far side, and from the far side to this side.
Nhà vua thì đi từ bờ này sang bờ kia, hoặc từ bờ kia sang bờ này.
Etasmiṃ ṭhāne mahāsampatti hoti, bodhisattaṃ parivāretvā nisinnā dhātiyo rañño sampattiṃ passissāmāti antosāṇito bahi nikkhantā.
At this place, there was great splendor. The nursemaids who were sitting around the Bodhisatta went outside the cloth screen, thinking, "We will watch the king's splendor."
Tại nơi này có một sự thịnh vượng lớn, các nữ hộ lý đang ngồi quanh Bồ-tát đã ra khỏi hàng rào vải để xem sự thịnh vượng của nhà vua.
Bodhisatto ito cito ca olokento kañci adisvā vegena uṭṭhāya pallaṅkaṃ ābhujitvā ānāpāne pariggahetvā paṭhamajjhānaṃ nibbattesi.
The Bodhisatta, looking around and seeing no one, quickly got up, sat cross-legged, took hold of his in-and-out breaths, and produced the first jhāna.
Bồ-tát, nhìn quanh không thấy ai, liền nhanh chóng đứng dậy, ngồi kiết già, nắm giữ hơi thở vào ra (ānāpāna), và chứng đắc thiền thứ nhất.
Dhātiyo khajjabhojjantare vicaramānā thokaṃ cirāyiṃsu, sesarukkhānaṃ chāyā nivattā, tassa pana rukkhassa parimaṇḍalā hutvā aṭṭhāsi.
The nursemaids, while occupied with food and drink, tarried for a while. The shadows of the other trees had turned, but the shadow of that tree remained perfectly circular.
Các nữ hộ lý đã nán lại một chút khi đi lại giữa các món ăn và đồ uống. Bóng của các cây khác đã quay đi, nhưng bóng của cây jambu đó vẫn tròn trịa.
Dhātiyo ayyaputto ekakoti vegena sāṇiṃ ukkhipitvā anto pavisamānā bodhisattaṃ sayane pallaṅkena nisinnaṃ tañca pāṭihāriyaṃ disvā gantvā rañño ārocayiṃsu – ‘‘kumāro deva, evaṃ nisinno aññesaṃ rukkhānaṃ chāyā nivattā, jamburukkhassa parimaṇḍalā ṭhitā’’ti.
The nursemaids, thinking, "The young master is alone," quickly lifted the screen and, upon entering, saw the Bodhisatta sitting cross-legged on the bed and also saw that miracle. They went and reported to the king, "Your Majesty, the prince is sitting like this; the shadows of the other trees have turned, but that of the rose-apple tree remains circular."
Các nữ hộ lý, nghĩ "Hoàng tử ở một mình", liền nhanh chóng vén hàng rào vải lên và đi vào bên trong. Thấy Bồ-tát đang ngồi kiết già trên chỗ nằm và phép lạ đó, họ đi báo với nhà vua: "Thưa bệ hạ, Hoàng tử đang ngồi như vậy, bóng của các cây khác đã quay đi, nhưng bóng của cây jambu vẫn tròn trịa."
Rājā vegenāgantvā pāṭihāriyaṃ disvā, ‘‘idaṃ te, tāta, dutiyaṃ vandana’’nti puttaṃ vandi.
The king came quickly, saw the miracle, and said, "Dear son, this is my second homage to you," and he paid homage to his son.
Nhà vua nhanh chóng đến, thấy phép lạ, liền nói: "Con yêu quý, đây là lần lạy thứ hai của con," rồi lạy con trai mình.
Idametaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘pitu sakkassa kammante…pe… paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharitā’’ti.
It was in reference to this that it was said, "At my father the Sakyan’s working-place… and so on… having entered and abided in the first jhāna."
Điều này được nói đến khi đề cập đến: "Tại nơi làm việc của vua Suddhodana…pe… đã chứng đắc và an trú thiền thứ nhất."
Siyā nu kho eso maggo bodhāyāti bhaveyya nu kho etaṃ ānāpānassatipaṭhamajjhānaṃ bujjhanatthāya maggoti.
Could this be the path to awakening? means: "Could this first jhāna with mindfulness of in-and-out breathing be the path for the sake of awakening?"
Siyā nu kho eso maggo bodhāyā có nghĩa là, phải chăng thiền thứ nhất với niệm hơi thở vào ra này là con đường dẫn đến sự giác ngộ?
Satānusāriviññāṇanti nayidaṃ bodhāya maggo bhavissati, ānāpānassatipaṭhamajjhānaṃ pana bhavissatīti evaṃ ekaṃ dve vāre uppannasatiyā anantaraṃ uppannaviññāṇaṃ satānusāriviññāṇaṃ nāma.
Consciousness that followed upon mindfulness: The consciousness that arose immediately after the mindfulness that had arisen once or twice—thinking, "This will not be the path to awakening, but the first jhāna with mindfulness of in-and-out breathing will be"—is called consciousness that followed upon mindfulness.
Satānusāriviññāṇa có nghĩa là, đây không phải là con đường dẫn đến giác ngộ, nhưng sẽ là thiền thứ nhất với niệm hơi thở vào ra. Ý thức phát sinh ngay sau một hoặc hai lần niệm đã phát sinh như vậy được gọi là satānusāriviññāṇa (thức tùy theo niệm).
Yaṃ taṃ sukhanti yaṃ taṃ ānāpānassatipaṭhamajjhānasukhaṃ.
That happiness which is… means that happiness of the first jhāna with mindfulness of in-and-out breathing.
Yaṃ taṃ sukha có nghĩa là, cái lạc của thiền thứ nhất với niệm hơi thở vào ra đó.
382. Paccupaṭṭhitā hontīti paṇṇasālapariveṇasammajjanādivattakaraṇena upaṭṭhitā honti.
382. They were in attendance means they were attending by performing duties such as sweeping the leaf-hut and the cloister.
382. Paccupaṭṭhitā honti có nghĩa là, họ đã phục vụ bằng cách thực hiện các bổn phận như quét dọn chòi lá và khu vực xung quanh.
Bāhullikoti paccayabāhulliko.
Given to abundance means given to an abundance of requisites.
Bāhulliko có nghĩa là, người quá nhiều vật dụng (yếu tố hỗ trợ).
Āvatto bāhullāyāti rasagiddho hutvā paṇītapiṇḍapātādīnaṃ atthāya āvatto.
Returned for the sake of abundance means, having become greedy for tastes, he returned for the sake of fine alms-food and so on.
Āvatto bāhullāyā có nghĩa là, vì tham lam hương vị, quay trở lại vì những vật thực cao cấp, v.v.
Nibbijja pakkamiṃsūti ukkaṇṭhitvā dhammaniyāmeneva pakkantā bodhisattassa sambodhiṃ pattakāle kāyavivekassa okāsadānatthaṃ dhammatāya gatā.
They became disillusioned and departed means they became dissatisfied and departed simply in accordance with the nature of things. At the time when the Bodhisatta was to attain enlightenment, they departed in accordance with the Dhamma to give him the opportunity for physical seclusion.
Nibbijja pakkamiṃsū có nghĩa là, họ đã chán nản và ra đi theo quy luật của Pháp, để tạo cơ hội cho sự ẩn dật thân thể (kāyaviveka) khi Bồ-tát đạt được giác ngộ, họ đã ra đi theo tự nhiên.
Gacchantā ca aññaṭṭhānaṃ agantvā bārāṇasimeva agamaṃsu.
And as they were leaving, they did not go to any other place, but went to Bārāṇasī itself.
Khi ra đi, họ không đến nơi nào khác mà chỉ đến Bārāṇasī.
Bodhisatto tesu gatesu addhamāsaṃ kāyavivekaṃ labhitvā bodhimaṇḍe aparājitapallaṅke nisīditvā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhi.
After they had gone, the Bodhisatta, having obtained physical seclusion for half a month, sat on the unvanquished throne at the seat of enlightenment and penetrated the knowledge of omniscience.
Khi họ đã đi, Bồ-tát đã có được nửa tháng ẩn dật thân thể, rồi ngồi trên Kim Cang Tòa bất bại tại Bồ-đề đạo tràng và chứng đắc Nhất thiết trí.
387. Abhijānāmi kho panāhanti ayaṃ pāṭiyekko anusandhi.
387. But I recall—this is a separate connection.
387. Abhijānāmi kho panāhaṃ: đây là một sự liên kết riêng biệt.
Nigaṇṭho kira cintesi – ‘‘ahaṃ samaṇaṃ gotamaṃ ekaṃ pañhaṃ pucchiṃ.
The Nigaṇṭha, it is said, thought, "I asked the ascetic Gotama one question."
Nghe nói, Nigaṇṭha đã suy nghĩ: "Ta đã hỏi Sa-môn Gotama một câu hỏi.
Samaṇo gotamo ‘aparāpi maṃ, aggivessana, aparāpi maṃ, aggivessanā’ti pariyosānaṃ adassento kathetiyeva.
"The ascetic Gotama keeps on speaking without showing any conclusion, saying, 'And another thing, Aggivessana, and another thing, Aggivessana.'"
Sa-môn Gotama cứ nói mãi 'Aggivessana, còn nữa; Aggivessana, còn nữa' mà không kết thúc.
Kupito nu kho’’ti?
"Could he be angry?"
Chắc là Ngài đang giận chăng?"
Atha bhagavā, aggivessana, tathāgate anekasatāya parisāya dhammaṃ desente kupito samaṇo gotamoti ekopi vattā natthi, paresaṃ bodhanatthāya paṭivijjhanatthāya eva tathāgato dhammaṃ desetīti dassento imaṃ dhammadesanaṃ ārabhi.
Then the Blessed One, to show that "Aggivessana, when the Tathāgata is teaching the Dhamma to an assembly of many hundreds, there is not a single person who would say, 'The ascetic Gotama is angry'; the Tathāgata teaches the Dhamma only for the sake of others' understanding and penetration," he began this Dhamma discourse.
Lúc đó, Đức Thế Tôn, để chỉ ra rằng "Aggivessana, khi Như Lai thuyết Pháp cho một hội chúng hàng trăm người, không một ai nói rằng Sa-môn Gotama đang giận dữ. Như Lai thuyết Pháp chỉ để người khác hiểu và chứng ngộ", đã bắt đầu bài Pháp này.
Tattha ārabbhāti sandhāya.
Therein, with reference to means concerning.
Trong đó, ārabbhā có nghĩa là liên quan đến.
Yāvadevāti payojanavidhi paricchedaniyamanaṃ.
Just as long as indicates the purpose, method, limit, and rule.
Yāvadevā là sự xác định và giới hạn mục đích.
Idaṃ vuttaṃ hoti – paresaṃ viññāpanameva tathāgatassa dhammadesanāya payojanaṃ, tasmā na ekasseva deseti, yattakā viññātāro atthi, sabbesaṃ desetīti.
This is what is meant: The purpose of the Tathāgata’s teaching of the Dhamma is simply to make others understand. Therefore, he does not teach for just one person; however many can understand, he teaches to them all.
Điều này có nghĩa là: Mục đích thuyết Pháp của Như Lai chỉ là để người khác hiểu. Vì vậy, Ngài không chỉ thuyết cho một người, mà thuyết cho tất cả những ai có khả năng hiểu biết.
Tasmiṃyeva purimasminti iminā kiṃ dassetīti?
By in that same former way, what does he show?
Tasmiṃyeva purimasmiṃ: Điều này muốn chỉ ra điều gì?
Saccako kira cintesi – ‘‘samaṇo gotamo abhirūpo pāsādiko suphusitaṃ dantāvaraṇaṃ, jivhā mudukā, madhuraṃ vākkaraṇaṃ, parisaṃ rañjento maññe vicarati, anto panassa cittekaggatā natthī’’ti.
Saccaka, it is said, thought: "The ascetic Gotama is handsome, inspiring, has a fine set of teeth, a gentle tongue, a sweet voice; I suppose he wanders about delighting the assembly, but inside, he has no concentration of mind."
Saccaka đã suy nghĩ: "Sa-môn Gotama có hình tướng đẹp đẽ, đáng kính, môi răng chạm nhau khéo léo, lưỡi mềm mại, giọng nói ngọt ngào, chắc là Ngài đi đây đó để làm hài lòng chúng hội, nhưng bên trong tâm Ngài không có sự nhất tâm."
Atha bhagavā, aggivessana, na tathāgato parisaṃ rañjento vicarati, cakkavāḷapariyantāyapi parisāya tathāgato dhammaṃ deseti, asallīno anupalitto ettakaṃ ekavihārī, suññataphalasamāpattiṃ anuyuttoti dassetuṃ evamāha.
Then the Blessed One said this to show, "Aggivessana, the Tathāgata does not wander about delighting the assembly. The Tathāgata teaches the Dhamma to an assembly that extends to the edge of the universe; he is so unattached, unstained, and dwells alone, devoted to the attainment of the fruit of emptiness."
Lúc đó, Đức Thế Tôn, để chỉ ra rằng "Aggivessana, Như Lai không đi đây đó để làm hài lòng chúng hội. Như Lai thuyết Pháp cho chúng hội rộng lớn đến tận biên giới vũ trụ, không dính mắc, không bị ô nhiễm, an trú một mình như vậy, chuyên tâm vào sự nhập Thiền Quả Không", đã nói như vậy.
Ajjhattamevāti gocarajjhattameva.
Internally means just the internal domain of meditation.
Ajjhattamevā có nghĩa là chỉ riêng nội xứ (gocara).
Sannisādemīti sannisīdāpemi, tathāgato hi yasmiṃ khaṇe parisā sādhukāraṃ deti, tasmiṃ khaṇe pubbābhogena paricchinditvā phalasamāpattiṃ samāpajjati, sādhukārasaddassa nigghose avicchinneyeva samāpattito vuṭṭhāya ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya dhammaṃ deseti, buddhānañhi bhavaṅgaparivāso lahuko hotīti assāsavāre passāsavāre samāpattiṃ samāpajjanti.
I compose it means I make it composed. Indeed, at the moment the assembly gives cries of approval, the Tathāgata, having determined it with prior resolve, attains the attainment of fruition. Even before the roar of the cries of approval has ceased, he emerges from the attainment and teaches the Dhamma starting from where he left off. For Buddhas, the transition from the bhavaṅga is swift, so they attain the attainment within an in-breath or an out-breath.
Sannisādemī có nghĩa là tôi làm cho họ an trú. Thật vậy, vào khoảnh khắc hội chúng tán thán, Đức Như Lai, sau khi xác định trước đó, nhập Thiền Quả. Ngay khi tiếng tán thán chưa dứt, Ngài xuất Thiền và thuyết Pháp từ nơi Ngài đang đứng. Thật vậy, sự an trú trong hữu phần (bhavaṅga) của chư Phật rất nhanh chóng, nên các Ngài nhập Thiền Quả trong từng hơi thở vào và hơi thở ra.
Yena sudaṃ niccakappanti yena suññena phalasamādhinā niccakālaṃ viharāmi, tasmiṃ samādhinimitte cittaṃ saṇṭhapemi samādahāmīti dasseti.
By which I constantly dwell means, he shows: by which attainment of fruition, which is empty, I constantly dwell, in that object of concentration I establish and compose my mind.
Yena sudaṃ niccakappaṃ có nghĩa là, tôi an trú tâm vào đề mục định đó, tức là Thiền Quả suñña (không), mà tôi luôn an trú trong đó. Điều này cho thấy tôi an trú tâm vào đề mục định đó.
Okappaniyametanti saddahaniyametaṃ.
This is to be believed means this is to be trusted.
Okappaniyametaṃ có nghĩa là, điều này đáng tin cậy.
Evaṃ bhagavato ekaggacittataṃ sampaṭicchitvā idāni attano ovaṭṭikasāraṃ katvā ānītapañhaṃ pucchanto abhijānāti kho pana bhavaṃ gotamo divā supitāti āha.
Thus, having accepted the Blessed One's one-pointedness of mind, now, wanting to ask the question he had brought, treating it like a precious possession carried in his waist-pouch, he said, "Does the venerable Gotama indeed recall sleeping during the day?"
Sau khi chấp nhận sự nhất tâm của Thế Tôn như vậy, giờ đây, tự mình xem như đã mang theo một vấn đề cốt lõi, vị Ni-kiền-đà ấy muốn hỏi một câu hỏi đã được chuẩn bị sẵn, nên nói: “Thật vậy, Tôn giả Gotama có biết rằng ngài đã ngủ ban ngày không?”
Yathā hi sunakho nāma asambhinnakhīrapakkapāyasaṃ sappinā yojetvā udarapūraṃ bhojitopi gūthaṃ disvā akhāditvā gantuṃ na sakkā, akhādamāno ghāyitvāpi gacchati, aghāyitvāva gatassa kirassa sīsaṃ rujjati; evamevaṃ imassapi satthā asambhinnakhīrapakkapāyasasadisaṃ abhinikkhamanato paṭṭhāya yāva āsavakkhayā pasādanīyaṃ dhammadesanaṃ deseti.
For just as a dog, even after being fed its bellyful of rice-porridge cooked with pure milk and mixed with ghee, upon seeing excrement, cannot go on without eating it—if unable to eat it, it will at least sniff it before going, and if it goes without sniffing it, its head supposedly aches—so too did the Teacher deliver a teaching on the Dhamma that was inspiring, like rice-porridge cooked with pure milk, from the time of the great renunciation up to the destruction of the taints.
Ví như một con chó, dù đã được cho ăn no nê món cháo sữa không pha nước, trộn với bơ sữa, nhưng khi thấy phân thì không thể không ăn mà đi qua được. Nếu không ăn, nó cũng ngửi rồi mới đi. Nếu không ngửi mà đi qua, đầu nó sẽ đau nhức. Cũng vậy, đối với Saccaka này, Đức Bổn Sư đã thuyết pháp từ khi xuất gia cho đến khi các lậu hoặc được diệt tận, một bài pháp đáng kính, giống như món cháo sữa không pha nước.
Etassa pana evarūpaṃ dhammadesanaṃ sutvā satthari pasādamattampi na uppannaṃ, tasmā ovaṭṭikasāraṃ katvā ānītapañhaṃ apucchitvā gantuṃ asakkonto evamāha.
But for this one, even after hearing such a teaching on the Dhamma, not even a little confidence in the Teacher arose. Therefore, being unable to leave without asking the question he had brought, treating it like a precious possession, he spoke thus.
Nhưng sau khi nghe bài pháp như vậy, vị Ni-kiền-đà này không hề phát sinh chút tịnh tín nào đối với Đức Bổn Sư. Do đó, không thể không hỏi một câu hỏi đã được chuẩn bị sẵn, như thể mang theo một vật cốt lõi trong túi, nên ông ta nói như trên.
Tattha yasmā thinamiddhaṃ sabbakhīṇāsavānaṃ arahattamaggeneva pahīyati, kāyadaratho pana upādinnakepi hoti anupādinnakepi.
Therein, because sloth and torpor are abandoned by all who have destroyed the taints only through the path of arahatship, whereas bodily fatigue occurs in both animate and inanimate forms.
Ở đây, vì hôn trầm thụy miên (thīnamiddha) được đoạn trừ bởi con đường A-la-hán đạo của tất cả các bậc A-la-hán, còn sự mệt mỏi của thân (kāyadaratha) thì có thể xảy ra cả ở thân hữu thủ và thân vô thủ.
Tathā hi kamaluppalādīni ekasmiṃ kāle vikasanti, ekasmiṃ makulāni honti, sāyaṃ kesañci rukkhānampi pattāni patilīyanti, pāto vipphārikāni honti.
Indeed, lotuses and water lilies bloom at one time and are buds at another; in the evening, the leaves of some trees fold up, and in the morning, they unfold.
Thật vậy, các loài hoa sen, hoa súng, v.v., có lúc nở rộ, có lúc còn là nụ; vào buổi tối, lá của một số cây cũng khép lại, buổi sáng thì chúng lại xò ra.
Evaṃ upādinnakassa kāyassa darathoyeva darathavasena bhavaṅgasotañca idha niddāti adhippetaṃ, taṃ khīṇāsavānampi hoti.
Likewise, the fatigue of this animate body is simply fatigue. By way of that fatigue, the stream of bhavaṅga is also intended here as 'sleep,' and that occurs even for those who have destroyed the taints.
Cũng vậy, sự mệt mỏi của thân hữu thủ chính là sự mệt mỏi, và dòng hữu phần (bhavaṅgasota) ở đây được hiểu là ngủ, điều này cũng xảy ra với các bậc A-la-hán.
Taṃ sandhāya, ‘‘abhijānāmaha’’ntiādimāha.
Referring to that, he said, "I recall," and so on.
Để ám chỉ điều đó, Đức Phật đã nói: “Ta biết rõ,” v.v.
Sammohavihārasmiṃ vadantīti sammohavihāroti vadanti.
They call it dwelling in delusion means they call it a dwelling in delusion.
Sammohavihārasmiṃ vadantīti (gọi là trạng thái mê muội): Họ nói đó là trạng thái mê muội.
389. Āsajja āsajjāti ghaṭṭetvā ghaṭṭetvā.
389. Challenging again and again means berating again and again.
389. Āsajja āsajjāti (liên tục quấy nhiễu): liên tục làm phiền, liên tục chọc ghẹo.
Upanītehīti upanetvā kathitehi.
By the proffered means by what was brought forth and spoken.
Upanītehīti (bằng những lời được trình bày): bằng những lời được trình bày.
Vacanappathehīti vacanehi.
Paths of speech means by words.
Vacanappathehīti (bằng những lời nói): bằng những lời nói.
Abhinanditvā anumoditvāti alanti cittena sampaṭicchanto abhinanditvā vācāyapi pasaṃsanto anumoditvā.
Having delighted and rejoiced means, accepting it in his mind, he delighted in it, and praising it with his speech, he rejoiced.
Abhinanditvā anumoditvāti (hoan hỷ và tán thán): hoan hỷ chấp nhận trong tâm, và tán thán bằng lời nói.
Bhagavatā imassa nigaṇṭhassa dve suttāni kathitāni.
The Blessed One taught two suttas to this Nigaṇṭha.
Đức Thế Tôn đã thuyết hai bài kinh cho vị Ni-kiền-đà này.
Purimasuttaṃ eko bhāṇavāro, idaṃ diyaḍḍho, iti aḍḍhatiye bhāṇavāre sutvāpi ayaṃ nigaṇṭho neva abhisamayaṃ patto, na pabbajito, na saraṇesu patiṭṭhito.
The previous sutta was one recitation section, and this one is one and a half. Thus, even after listening to two and a half recitation sections, this Nigaṇṭha neither attained realization, nor went forth, nor was he established in the refuges.
Bài kinh trước là một bhāṇavāra, bài này là một rưỡi, như vậy sau khi nghe hai bhāṇavāra rưỡi, vị Ni-kiền-đà này vẫn không đạt được sự giác ngộ, không xuất gia, cũng không an trú trong Tam quy.
Kasmā etassa bhagavā dhammaṃ desesīti?
Why did the Blessed One teach him the Dhamma?
Vì sao Đức Thế Tôn lại thuyết pháp cho người này?
Anāgate vāsanatthāya.
For the sake of a future conditioning.
Để gieo duyên cho tương lai.
Passati hi bhagavā, ‘‘imassa idāni upanissayo natthi, mayhaṃ pana parinibbānato samadhikānaṃ dvinnaṃ vassasatānaṃ accayena tambapaṇṇidīpe sāsanaṃ patiṭṭhahissati.
For the Blessed One saw: "For this one, there is no supporting condition now, but more than two hundred years after my Parinibbāna, the Sāsana will be established on the island of Tambapaṇṇi.
Đức Thế Tôn thấy rằng: “Hiện tại người này không có duyên lành (upanissaya), nhưng sau khi Ta nhập Niết-bàn hơn hai trăm năm, giáo pháp sẽ được thiết lập trên đảo Tambapaṇṇi (Tích Lan).
Tatrāyaṃ kulaghare nibbattitvā sampatte kāle pabbajitvā tīṇi piṭakāni uggahetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā kāḷabuddharakkhito nāma mahākhīṇāsavo bhavissatī’’ti.
There, he will be reborn into a good family, go forth when the time is right, master the three Piṭakas, develop insight, and, attaining arahatship together with the analytical knowledges, he will become a great taint-free one named Kāḷabuddharakkhita."
Khi đó, người này sẽ tái sinh vào một gia đình quý tộc, đến tuổi trưởng thành sẽ xuất gia, học thuộc Tam tạng, phát triển thiền quán, và đạt A-la-hán quả cùng với các tuệ phân tích (paṭisambhidā), trở thành một vị A-la-hán vĩ đại tên là Kāḷabuddharakkhita.”
Idaṃ disvā anāgate vāsanatthāya dhammaṃ desesi.
Seeing this, he taught the Dhamma for the sake of a future conditioning.
Thấy điều này, Ngài đã thuyết pháp để gieo duyên cho tương lai.
Sopi tattheva tambapaṇṇidīpamhi sāsane patiṭṭhite devalokato cavitvā dakkhiṇagirivihārassa bhikkhācāragāme ekasmiṃ amaccakule nibbatto pabbajjāsamatthayobbane pabbajitvā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ uggahetvā gaṇaṃ pariharanto mahābhikkhusaṅghaparivuto upajjhāyaṃ passituṃ agamāsi.
He too, right there on the island of Tambapaṇṇi, when the Sāsana was established, passed away from the deva world and was reborn in the family of a minister in a village where monks from the Dakkhiṇagiri monastery went for alms. Upon reaching an age suitable for going forth, he went forth, mastered the Buddha's word in the Tepiṭaka, and, while leading a community and surrounded by a great assembly of monks, he went to see his preceptor.
Vị ấy, sau khi giáo pháp được thiết lập trên đảo Tambapaṇṇi, đã từ cõi trời tái sinh vào một gia đình quan chức ở làng khất thực của tinh xá Dakkhinagiri. Khi đến tuổi có thể xuất gia, vị ấy đã xuất gia, học thuộc Tam tạng Phật ngôn, quản lý một đoàn thể, và cùng với một đại Tăng đoàn tỳ-khưu, đã đến thăm vị thầy y chỉ của mình.
Athassa upajjhāyo saddhivihārikaṃ codessāmīti tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ uggahetvā āgatena tena saddhiṃ mukhaṃ datvā kathāmattampi na akāsi.
Then his preceptor, thinking, "I will admonish my co-resident," did not even give him a welcoming look or say a word to him, who had come after mastering the Buddha's word in the Tepiṭaka.
Khi đó, vị thầy y chỉ của ông, muốn quở trách vị đệ tử đã học thuộc Tam tạng Phật ngôn mà đến, đã không nói một lời nào với ông.
So paccūsasamaye vuṭṭhāya therassa santikaṃ gantvā, – ‘‘tumhe, bhante, mayi ganthakammaṃ katvā tumhākaṃ santikaṃ āgate mukhaṃ datvā kathāmattampi na karittha, ko mayhaṃ doso’’ti pucchi.
He arose at dawn and went to the elder, asking, "Venerable sir, when I came to you after completing my scriptural studies, you did not even give me a welcoming look or say a word. What is my fault?"
Vào buổi sáng sớm, vị ấy thức dậy, đến chỗ vị Trưởng lão và hỏi: “Bạch Ngài, khi con đã hoàn thành việc học kinh điển và đến gặp Ngài, Ngài lại không nói một lời nào với con. Lỗi của con là gì ạ?”
Thero āha – ‘‘tvaṃ, āvuso, buddharakkhita ettakeneva ‘pabbajjākiccaṃ me matthakaṃ patta’nti saññaṃ karosī’’ti.
The elder replied, "Friend Buddharakkhita, with just this much, do you think, 'The task of the homeless life has reached its culmination for me'?"
Vị Trưởng lão nói: “Này hiền giả Buddharakkhita, chỉ với chừng đó mà con đã nghĩ rằng ‘việc xuất gia của con đã hoàn tất’ sao?”
Kiṃ karomi, bhanteti?
"What should I do, venerable sir?"
“Bạch Ngài, con phải làm gì ạ?”
Gaṇaṃ vinodetvā tvaṃ papañcaṃ chinditvā cetiyapabbatavihāraṃ gantvā samaṇadhammaṃ karohīti.
"Having dismissed your community and cut off worldly proliferation, you should go to the Cetiyapabbata monastery and practice the recluse's duties."
“Con hãy giải tán đoàn thể, đoạn trừ các chướng ngại (papañca), đến tinh xá Cetiyapabbata và thực hành pháp Sa-môn,” vị ấy nói.
So upajjhāyassa ovāde ṭhatvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā puññavā rājapūjito hutvā mahābhikkhusaṅghaparivāro cetiyapabbatavihāre vasi.
He abided by his preceptor's instruction, attained arahatship together with the analytical knowledges, became meritorious and revered by the king, and lived at the Cetiyapabbata monastery surrounded by a great assembly of monks.
Vị ấy đã vâng lời thầy y chỉ, đạt A-la-hán quả cùng với các tuệ phân tích, trở thành một người có phước báu, được vua tôn kính, và cùng với một đại Tăng đoàn tỳ-khưu, đã an trú tại tinh xá Cetiyapabbata.
Tasmiñhi kāle tissamahārājā uposathakammaṃ karonto cetiyapabbate rājaleṇe vasati.
At that time, the great king Tissa, while observing the Uposatha, was staying in the royal cave on Cetiyapabbata.
Vào thời đó, Đại vương Tissa đang thực hành giới Uposatha, ngự tại hang đá hoàng gia trên núi Cetiyapabbata.
So therassa upaṭṭhākabhikkhuno saññaṃ adāsi – ‘‘yadā mayhaṃ ayyo pañhaṃ vissajjeti, dhammaṃ vā katheti, tadā me saññaṃ dadeyyāthā’’ti.
He gave a sign to the elder's attendant monk, saying, "When my noble one answers a question or gives a Dhamma talk, please give me a sign."
Ngài đã ra hiệu cho vị tỳ-khưu thị giả của Trưởng lão: “Khi nào Ngài hỏi đáp pháp hay thuyết pháp, xin hãy báo cho ta biết.”
Theropi ekasmiṃ dhammassavanadivase bhikkhusaṅghaparivāro kaṇṭakacetiyaṅgaṇaṃ āruyha cetiyaṃ vanditvā kāḷatimbarurukkhamūle aṭṭhāsi.
On one Dhamma-hearing day, the elder, surrounded by the assembly of monks, ascended to the courtyard of the Kaṇṭaka Cetiya, paid homage to the cetiya, and stood at the foot of a black ebony tree.
Vào một ngày thuyết pháp, vị Trưởng lão cùng với Tăng đoàn tỳ-khưu đã lên sân tháp Kaṇṭakacetiya, đảnh lễ tháp và đứng dưới gốc cây Kāḷatimbaru.
Atha naṃ eko piṇḍapātikatthero kāḷakārāmasuttante pañhaṃ pucchi.
Then an elder who practiced going for alms asked him a question on the Kālakārāma Sutta.
Sau đó, một vị Trưởng lão khất thực đã hỏi Ngài một câu hỏi về kinh Kāḷakārāmasutta.
Thero nanu, āvuso, ajja dhammassavanadivasoti āha.
The elder replied, "Friend, is it not a Dhamma-hearing day today?"
Vị Trưởng lão hỏi: “Này hiền giả, hôm nay không phải là ngày nghe pháp sao?”
Āma, bhante, dhammassavanadivasoti.
"Yes, venerable sir, it is a Dhamma-hearing day."
“Bạch Ngài, đúng vậy, hôm nay là ngày nghe pháp ạ.”
Tena hi pīṭhakaṃ ānetha, idheva nisinnā dhammassavanaṃ karissāmāti.
"In that case, bring a seat. We will sit right here and listen to the Dhamma."
“Vậy thì hãy mang ghế đến, chúng ta sẽ ngồi đây mà nghe pháp,” Ngài nói.
Athassa rukkhamūle āsanaṃ paññapetvā adaṃsu.
Then, having prepared a seat for him at the foot of the tree, they gave it to him.
Sau đó, họ đã trải chỗ ngồi dưới gốc cây cho Ngài.
Thero pubbagāthā vatvā kāḷakārāmasuttaṃ ārabhi.
The elder, after reciting the introductory verses, began the Kālakārāma Sutta.
Vị Trưởng lão đã đọc các bài kệ mở đầu và bắt đầu thuyết kinh Kāḷakārāmasutta.
Sopissa upaṭṭhākadaharo rañño saññaṃ dāpesi.
His young attendant had a sign given to the king.
Vị thị giả trẻ của Ngài đã báo hiệu cho nhà vua.
Rājā pubbagāthāsu aniṭṭhitāsuyeva pāpuṇi.
The king arrived even before the introductory verses were finished.
Nhà vua đã đến khi các bài kệ mở đầu còn chưa kết thúc.
Patvā ca aññātakaveseneva parisante ṭhatvā tiyāmarattiṃ ṭhitakova dhammaṃ sutvā therassa, idamavoca bhagavāti vacanakāle sādhukāraṃ adāsi.
Upon arriving, standing at the edge of the assembly in an inconspicuous manner, he listened to the Dhamma while standing for the entire three watches of the night. At the moment the elder said, "Thus spoke the Blessed One," he gave a cry of 'Sādhu'.
Đến nơi, Ngài đã đứng ở rìa hội chúng với y phục thường dân, nghe pháp suốt ba canh đêm, và khi Trưởng lão nói câu “Đức Thế Tôn đã nói điều này,” Ngài đã tán thán.
Thero ñatvā, kadā āgatosi, mahārājāti pucchi.
The elder, noticing, asked, "Great king, when did you arrive?"
Biết được điều đó, Trưởng lão hỏi: “Đại vương, Ngài đến từ khi nào?”
Pubbagāthā osāraṇakāleyeva, bhanteti.
"At the very time the introductory verses were being recited, venerable sir."
“Bạch Ngài, con đến ngay khi Ngài bắt đầu đọc các bài kệ mở đầu ạ.”
Dukkaraṃ te mahārāja, katanti.
"You have done a difficult thing, great king."
“Đại vương, Ngài đã làm một việc khó khăn,” Ngài nói.
Nayidaṃ, bhante, dukkaraṃ, yadi pana me ayyassa dhammakathaṃ āraddhakālato paṭṭhāya ekapadepi aññavihitabhāvo ahosi, tambapaṇṇidīpassa patodayaṭṭhinitudanamattepi ṭhāne sāmibhāvo nāma me mā hotūti sapathamakāsi.
"This is not difficult, venerable sir. But if, from the time my noble one's Dhamma talk began, my mind had been distracted for even a single word, then may I have no sovereignty over a spot in the island of Tambapaṇṇi even as small as one pricked by the point of a goad," he swore an oath.
“Bạch Ngài, điều này không khó khăn. Nếu từ khi Ngài bắt đầu thuyết pháp, con đã có một ý nghĩ xao nhãng dù chỉ một từ, thì xin con đừng bao giờ được làm chủ dù chỉ một chỗ nhỏ bằng đầu roi trên đảo Tambapaṇṇi này,” Ngài đã thề như vậy.
Tasmiṃ pana sutte buddhaguṇā paridīpitā, tasmā rājā pucchi – ‘‘ettakāva, bhante, buddhaguṇā, udāhu aññepi atthī’’ti.
In that sutta, the qualities of the Buddha were explained. Therefore, the king asked, "Venerable sir, are these all the qualities of the Buddha, or are there others as well?"
Trong bài kinh đó, các đức tính của Đức Phật đã được trình bày. Do đó, nhà vua hỏi: “Bạch Ngài, các đức tính của Đức Phật chỉ có bấy nhiêu thôi sao, hay còn nhiều hơn nữa?”
Mayā kathitato, mahārāja, akathitameva bahu appamāṇanti.
"Great king, what I have spoken of is little; what remains unspoken is vast and immeasurable."
“Đại vương, những gì ta đã thuyết thì ít, những gì chưa thuyết thì vô lượng.”
Upamaṃ, bhante, karothāti.
"Venerable sir, please give an analogy."
“Bạch Ngài, xin hãy cho một ví dụ.”
Yathā, mahārāja, karīsasahassamatte sālikkhette ekasālisīsato avasesasālīyeva bahū, evaṃ mayā kathitaguṇā appā, avasesā bahūti.
"Great king, just as in a paddy field of a thousand cartloads, the remaining grains of paddy are many compared to one ear of paddy, so too, the qualities I have spoken of are few, and the remaining ones are many."
“Đại vương, ví như trong một cánh đồng lúa rộng hàng ngàn karīsa, chỉ có một bông lúa là ít, còn lại tất cả các bông lúa khác là nhiều. Cũng vậy, các đức tính ta đã thuyết thì ít, còn lại thì nhiều.”
Aparampi, bhante, upamaṃ karothāti.
"Venerable sir, please give another analogy."
“Bạch Ngài, xin hãy cho thêm một ví dụ nữa.”
Yathā, mahārāja, mahāgaṅgāya oghapuṇṇāya sūcipāsaṃ sammukhaṃ kareyya, sūcipāsena gataudakaṃ appaṃ, sesaṃ bahu, evameva mayā kathitaguṇā appā, avasesā bahūti.
"Great king, just as, if one were to face the eye of a needle against the great Ganges river full of its current, the water that passes through the needle's eye would be little, and the rest would be much, so too, the qualities I have spoken of are few, and the remaining ones are many."
“Đại vương, ví như trên dòng sông Ganga mênh mông đang chảy xiết, nếu đặt một cái kim khâu ngang dòng, nước chảy qua lỗ kim thì ít, còn lại thì nhiều. Cũng vậy, các đức tính ta đã thuyết thì ít, còn lại thì nhiều.”
Aparampi, bhante, upamaṃ karothāti.
"Venerable sir, please give another analogy."
“Bạch Ngài, xin hãy cho thêm một ví dụ nữa.”
Idha, mahārāja, cātakasakuṇā nāma ākāse kīḷantā vicaranti.
"Here, great king, there are birds called cātaka birds that roam about playing in the sky."
“Đại vương, ở đây có loài chim cātaka bay lượn trên bầu trời.
Khuddakā sā sakuṇajāti, kiṃ nu kho tassa sakuṇassa ākāse pakkhapasāraṇaṭṭhānaṃ bahu, avaseso ākāso appoti?
"That species of bird is small. Now, is the space in the sky for that bird to spread its wings vast, and the remaining sky small?"
Đó là một loài chim nhỏ. Chỗ mà con chim đó dang cánh trên bầu trời là nhiều, hay phần còn lại của bầu trời là ít?”
Kiṃ, bhante, vadatha, appo tassa pakkhapasāraṇokāso, avasesova bahūti.
"What are you saying, venerable sir? The space for it to spread its wings is small; the remainder is vast."
“Bạch Ngài, Ngài nói gì vậy? Chỗ nó dang cánh thì ít, còn lại thì nhiều ạ.”
Evameva, mahārāja, appakā mayā buddhaguṇā kathitā, avasesā bahū anantā appameyyāti.
Just so, great king, few are the qualities of the Buddha that have been spoken of by me; the remaining are many, endless, and immeasurable.”
Tâu Đại vương, cũng vậy, những đức Phật mà Ta đã nói thì ít ỏi, còn lại thì rất nhiều, vô tận và vô lượng.
Sukathitaṃ, bhante, anantā buddhaguṇā ananteneva ākāsena upamitā.
“It is well-spoken, venerable sir. The endless qualities of the Buddha are compared with the endless space.
Bạch Thế Tôn, thật là khéo nói! Những đức Phật vô tận được ví với hư không vô tận.
Pasannā mayaṃ ayyassa, anucchavikaṃ pana kātuṃ na sakkoma.
We are pleased with the noble one, but we are not able to do a suitable thing.
Chúng thần đã hoan hỷ với Tôn giả, nhưng không thể làm được việc xứng đáng.
Ayaṃ me duggatapaṇṇākāro imasmiṃ tambapaṇṇidīpe imaṃ tiyojanasatikaṃ rajjaṃ ayyassa demāti.
This is my humble gift. In this island of Tambapaṇṇi, I give this kingdom of three hundred yojanas to the noble one.”
Đây là lễ vật hèn mọn của thần, thần xin dâng lên Tôn giả vương quốc rộng ba trăm dojana này trên đảo Tambapaṇṇi.
Tumhehi, mahārāja, attano pasannākāro kato, mayaṃ pana amhākaṃ dinnaṃ rajjaṃ tumhākaṃyeva dema, dhammena samena rajjaṃ kārehi mahārājāti.
“Great king, you have shown your devotion. However, we return this kingdom given to us back to you. Great king, rule the kingdom righteously and justly.”
Này Đại vương, Ngài đã thể hiện lòng tín thành của mình, nhưng chúng tôi xin trả lại vương quốc mà Ngài đã dâng cho chúng tôi. Này Đại vương, hãy cai trị vương quốc bằng Chánh pháp một cách công bằng.
390. Evaṃ me sutanti cūḷataṇhāsaṅkhayasuttaṃ.
390. Thus have I heard is the Cūḷataṇhāsaṅkhaya Sutta.
390. Evam me sutaṃ (Như vầy tôi nghe) là Cūḷataṇhāsaṅkhayasutta (Tiểu Ái Tận Kinh).
Tattha pubbārāme migāramātupāsādeti pubbārāmasaṅkhāte vihāre migāramātuyā pāsāde.
Therein, in the Eastern Park, in Migāramātā’s Mansion means in the mansion of Migāramātā, in the monastery known as the Eastern Park.
Trong đó, pubbārāme migāramātupāsāde (tại Đông Viên, trong cung điện của Migāramātā) có nghĩa là tại tu viện gọi là Đông Viên, trong cung điện của Migāramātā.
Tatrāyaṃ anupubbīkathāatīte satasahassakappamatthake ekā upāsikā padumuttaraṃ bhagavantaṃ nimantetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa satasahassaṃ dānaṃ datvā bhagavato pādamūle nipajjitvā, ‘‘anāgate tumhādisassa buddhassa aggupaṭṭhāyikā homī’’ti patthanamakāsi.
Herein, this is the sequential story: In the past, a hundred thousand aeons ago, a certain laywoman invited the Blessed One Padumuttara and gave a gift of one hundred thousand to the Saṅgha of bhikkhus headed by the Buddha. Prostrating at the feet of the Blessed One, she made an aspiration, saying, “In the future, may I become the chief female supporter of a Buddha like you.”
Về điều này, có câu chuyện tuần tự như sau: Trong một kiếp trăm ngàn về quá khứ, một nữ cư sĩ đã thỉnh Đức Phật Padumuttara, cúng dường một trăm ngàn cho Tăng chúng do Đức Phật dẫn đầu, rồi quỳ dưới chân Đức Phật và phát nguyện: “Nguyện cho con trong tương lai sẽ là nữ đại thí chủ hàng đầu của một vị Phật như Ngài.”
Sā kappasatasahassaṃ devesu ceva manussesu ca saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle bhaddiyanagare meṇḍakaseṭṭhiputtassa dhanañjayassa seṭṭhino gahe sumanadeviyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
She wandered through saṃsāra for a hundred thousand aeons among devas and humans, and in the time of our Blessed One, she took conception in the womb of Sumanādevī, in the house of the merchant Dhanañjaya, son of the merchant Meṇḍaka, in the city of Bhaddiya.
Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người suốt một trăm ngàn kiếp, vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta, bà đã tái sinh vào bụng của Sumanadevī, vợ của trưởng giả Dhanañjaya, con trai của trưởng giả Meṇḍaka ở thành Bhaddiya.
Jātakāle cassā visākhāti nāmaṃ akaṃsu.
At the time of her birth, they gave her the name Visākhā.
Khi bà sinh ra, họ đặt tên là Visākhā.
Sā yadā bhagavā bhaddiyanagaraṃ agamāsi, tadā pañcahi dārikāsatehi saddhiṃ bhagavato paccuggamanaṃ katvā paṭhamadassanamhiyeva sotāpannā ahosi.
When the Blessed One went to the city of Bhaddiya, she, together with five hundred maidens, went to meet the Blessed One and became a stream-enterer at the very first sight.
Khi Đức Thế Tôn đến thành Bhaddiya, bà cùng với năm trăm thiếu nữ đã đi nghênh đón Ngài, và ngay trong lần gặp đầu tiên, bà đã trở thành một bậc Dự lưu (Sotāpanna).
Aparabhāge sāvatthiyaṃ migāraseṭṭhiputtassa puṇṇavaḍḍhanakumārassa gehaṃ gatā, tattha naṃ migāraseṭṭhi mātiṭṭhāne ṭhapesi, tasmā migāramātāti vuccati.
Later, she went to the house of the young Puṇṇavaḍḍhana, son of the merchant Migāra, in Sāvatthī. There, the merchant Migāra established her in the position of a mother, therefore she is called Migāramātā.
Sau đó, bà đến nhà của hoàng tử Puṇṇavaḍḍhana, con trai của trưởng giả Migāra ở Sāvatthī, và ở đó, trưởng giả Migāra đã coi bà như mẹ, vì vậy bà được gọi là Migāramātā.
Patikulaṃ gacchantiyā cassā pitā mahālatāpiḷandhanaṃ nāma kārāpesi.
As she was going to her husband's family, her father had an ornament called the Mahālatāpiḷandhana made for her.
Khi bà về nhà chồng, cha bà đã cho làm một bộ trang sức tên là Mahālatāpiḷandhana.
Tasmiṃ piḷandhane catasso vajiranāḷiyo upayogaṃ agamaṃsu, muttānaṃ ekādasa nāḷiyo, pavāḷānaṃ dvāvīsati nāḷiyo, maṇīnaṃ tettiṃsa nāḷiyo, iti etehi ca aññehi ca sattavaṇṇehi ratanehi niṭṭhānaṃ agamāsi.
In that ornament, four nāḷis of diamonds were used, eleven nāḷis of pearls, twenty-two nāḷis of coral, and thirty-three nāḷis of gems. Thus, it was completed with these and other seven kinds of jewels.
Trong bộ trang sức đó, có bốn ống kim cương, mười một ống ngọc trai, hai mươi hai ống san hô, ba mươi ba ống ngọc bích, và nó được hoàn thành bằng những loại đá quý bảy màu khác.
Taṃ sīse paṭimukkaṃ yāva pādapiṭṭhiyā bhassati, pañcannaṃ hatthīnaṃ balaṃ dhārayamānāva naṃ itthī dhāretuṃ sakkoti.
When placed on the head, it hangs down to the top of the feet. Only a woman possessing the strength of five elephants is able to wear it.
Khi đeo trên đầu, nó chiếu sáng đến tận mu bàn chân; chỉ có người phụ nữ có sức mạnh tương đương năm con voi mới có thể đeo được nó.
Sā aparabhāge dasabalassa aggupaṭṭhāyikā hutvā taṃ pasādhanaṃ vissajjetvā navahi koṭīhi bhagavato vihāraṃ kārayamānā karīsamatte bhūmibhāge pāsādaṃ kāresi.
Later, having become the chief female supporter of the one with Ten Powers, she sold that ornament and, while having a monastery built for the Blessed One for nine crores, had a mansion built on a piece of land the size of one karīsa.
Sau đó, bà trở thành nữ đại thí chủ hàng đầu của Đức Thập Lực, từ bỏ bộ trang sức đó và dùng chín mươi triệu để xây dựng một tu viện cho Đức Thế Tôn, bà đã xây dựng một cung điện trên một mảnh đất rộng một karīsa.
Tassa uparibhūmiyaṃ pañca gabbhasatāni honti, heṭṭhābhūmiyaṃ pañcāti gabbhasahassappaṭimaṇḍito ahosi.
On its upper floor, there were five hundred chambers, and on the lower floor, five hundred; thus, it was adorned with a thousand chambers.
Tầng trên của cung điện có năm trăm phòng, tầng dưới cũng có năm trăm phòng, tổng cộng là một ngàn phòng được trang hoàng.
Sā ‘‘suddhapāsādova na sobhatī’’ti taṃ parivāretvā pañca dvikūṭagehasatāni, pañca cūḷapāsādasatāni, pañca dīghasālasatāni ca kārāpesi.
Thinking, “A bare mansion does not look beautiful,” she had it surrounded by five hundred two-pinnacled houses, five hundred small mansions, and five hundred long halls.
Bà nghĩ: “Chỉ riêng cung điện không thì không đẹp,” nên bà đã cho xây dựng năm trăm ngôi nhà hai đỉnh, năm trăm cung điện nhỏ và năm trăm đại sảnh dài bao quanh nó.
Vihāramaho catūhi māsehi niṭṭhānaṃ agamāsi.
The monastery festival was concluded in four months.
Lễ khánh thành tu viện được hoàn tất trong bốn tháng.
Mātugāmattabhāve ṭhitāya visākhāya viya aññissā buddhasāsane dhanapariccāgo nāma natthi, purisattabhāve ṭhitassa ca anāthapiṇḍikassa viya aññassa buddhasāsane dhanapariccāgo nāma natthi.
In the Buddha’s Dispensation, there is no other woman who has given away wealth like Visākhā, who existed in a female state; and in the Buddha’s Dispensation, there is no other man who has given away wealth like Anāthapiṇḍika, who existed in a male state.
Trong giáo pháp của Đức Phật, không có người phụ nữ nào cúng dường tài sản nhiều như Visākhā, và không có người đàn ông nào cúng dường tài sản nhiều như Anāthapiṇḍika.
So hi catupaññāsakoṭiyo vissajjetvā sāvatthiyā dakkhiṇabhāge anurādhapurassa mahāvihārasadise ṭhāne jetavanamahāvihāraṃ nāma kāresi.
He, having spent fifty-four crores, had the great Jetavana monastery built in a place resembling the Mahāvihāra of Anurādhapura, in the southern part of Sāvatthī.
Ông đã dùng năm mươi bốn triệu để xây dựng Đại tu viện Jetavana ở phía nam Sāvatthī, tại một nơi giống như Đại tu viện Anurādhapura.
Visākhā, sāvatthiyā pācīnabhāge uttamadevīvihārasadise ṭhāne pubbārāmaṃ nāma kāresi.
Visākhā had the monastery called Pubbārāma built in a place resembling the Uttamadevīvihāra, in the eastern part of Sāvatthī.
Visākhā đã xây dựng Đông Viên (Pubbārāma) ở phía đông Sāvatthī, tại một nơi giống như tu viện Uttamadevī.
Bhagavā imesaṃ dvinnaṃ kulānaṃ anukampāya sāvatthiṃ nissāya viharanto imesu dvīsu vihāresu nibaddhavāsaṃ vasi.
The Blessed One, out of compassion for these two families, while dwelling near Sāvatthī, resided permanently in these two monasteries.
Đức Thế Tôn, vì lòng từ bi đối với hai gia đình này, đã trú ngụ gần Sāvatthī và thường xuyên ở trong hai tu viện này.
Ekaṃ antovassaṃ jetavane vasati, ekaṃ pubbārāme, etasmiṃ pana samaye bhagavā pubbārāme viharati.
He would spend one rains-retreat in Jetavana and one in Pubbārāma. At this particular time, the Blessed One was dwelling in Pubbārāma.
Một mùa an cư Ngài ở Jetavana, một mùa an cư Ngài ở Đông Viên; vào thời điểm này, Đức Thế Tôn đang trú ngụ ở Đông Viên.
Tena vuttaṃ – ‘‘pubbārāme migāramātupāsāde’’ti.
Therefore it was said: “in the Eastern Park, in Migāramātā’s Mansion.”
Vì vậy, có lời nói: “tại Đông Viên, trong cung điện của Migāramātā.”
Kittāvatā nu kho, bhanteti kittakena nu kho, bhante.
To what extent, venerable sir, means by how much, venerable sir.
Kittāvatā nu kho, bhante (Bạch Thế Tôn, cho đến mức độ nào) nghĩa là bạch Thế Tôn, cho đến mức độ nào.
Saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimutto hotīti taṇhāsaṅkhaye nibbāne taṃ ārammaṇaṃ katvā vimuttacittatāya taṇhāsaṅkhayavimutto nāma saṃkhittena kittāvatā hoti?
In brief, is one liberated by the destruction of craving? means: in Nibbāna, which is the destruction of craving, having made that the object, by the liberation of the mind, one is called ‘liberated by the destruction of craving.’ To what extent does this happen in brief?
Saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimutto hotīti (được giải thoát khỏi sự diệt trừ ái một cách tóm tắt) nghĩa là một cách tóm tắt, được giải thoát khỏi sự diệt trừ ái, có nghĩa là tâm được giải thoát bằng cách lấy Niết Bàn, nơi ái diệt, làm đối tượng.
Yāya paṭipattiyā taṇhāsaṅkhayavimutto hoti, taṃ me khīṇāsavassa bhikkhuno pubbabhāgappaṭipadaṃ saṃkhittena desethāti pucchati.
By which practice one becomes liberated by the destruction of craving, please teach me in brief that preliminary practice of a bhikkhu who is a destroyer of the cankers, he asks.
Vị ấy hỏi: “Bạch Thế Tôn, con xin Ngài hãy tóm tắt giảng cho con về con đường tu tập sơ khởi của một vị Tỳ khưu đã đoạn tận lậu hoặc, nhờ đó vị ấy được giải thoát khỏi sự diệt trừ ái đến mức độ nào?”
Accantaniṭṭhoti khayavayasaṅkhātaṃ antaṃ atītāti accantā.
Of ultimate finality means that which has gone beyond the end, known as destruction and decay, is ‘ultimate.’
Accantaniṭṭho (hoàn toàn đạt đến cứu cánh) có nghĩa là vượt qua cái cuối cùng, tức là sự diệt vong và hoại diệt, nên gọi là accantā (hoàn toàn).
Accantā niṭṭhā assāti accantaniṭṭho, ekantaniṭṭho satataniṭṭhoti attho.
One for whom there is ultimate finality is of ultimate finality; the meaning is of absolute finality, of constant finality.
Vị ấy có sự hoàn thành tuyệt đối, nên gọi là accantaniṭṭho (hoàn toàn đạt đến cứu cánh), nghĩa là hoàn thành một cách chắc chắn, hoàn thành liên tục.
Accantaṃ yogakkhemīti accantayogakkhemī, niccayogakkhemīti attho.
Ultimately secure from bondage means of ultimate security from bondage; the meaning is of constant security from bondage.
Accantayogakkhemī (hoàn toàn an ổn khỏi các ách phược) nghĩa là hoàn toàn an ổn khỏi các ách phược, nghĩa là an ổn khỏi các ách phược vĩnh viễn.
Accantaṃ brahmacārīti accantabrahmacārī, niccabrahmacārīti attho.
Ultimately a holy-life-farer means of ultimate holiness of life; the meaning is of constant holiness of life.
Accantabrahmacārī (hoàn toàn phạm hạnh) nghĩa là hoàn toàn phạm hạnh, nghĩa là phạm hạnh vĩnh viễn.
Accantaṃ pariyosānamassāti purimanayeneva accantapariyosāno.
One for whom there is an ultimate conclusion, by the same method as before, is of ultimate conclusion.
Accantapariyosāno (hoàn toàn đạt đến kết thúc) theo cách tương tự như trước.
Seṭṭho devamanussānanti devānañca manussānañca seṭṭho uttamo.
The best among devas and humans means the best, the highest among devas and humans.
Seṭṭho devamanussānaṃ (tối thắng giữa chư thiên và loài người) nghĩa là tối thắng, cao quý nhất giữa chư thiên và loài người.
Evarūpo bhikkhu kittāvatā hoti, khippametassa saṅkhepeneva paṭipattiṃ kathethāti bhagavantaṃ yācati.
To what extent does such a bhikkhu come to be? Tell me the practice for this quickly and in brief, he asks the Blessed One.
Vị Tỳ khưu như vậy đạt đến mức độ nào, xin Đức Thế Tôn hãy nhanh chóng giảng tóm tắt về con đường tu tập của vị ấy.
Kasmā panesa evaṃ vegāyatīti?
But why is he in such a hurry?
Vì sao vị ấy lại vội vã như vậy?
Kīḷaṃ anubhavitukāmatāya.
Because of his desire to experience pleasure.
Vì muốn tận hưởng trò chơi.
Ayaṃ kira uyyānakīḷaṃ āṇāpetvā catūhi mahārājūhi catūsu disāsu ārakkhaṃ gāhāpetvā dvīsu devalokesu devasaṅghena parivuto aḍḍhatiyāhi nāṭakakoṭīhi saddhiṃ erāvaṇaṃ āruyha uyyānadvāre ṭhito imaṃ pañhaṃ sallakkhesi – ‘‘kittakena nu kho taṇhāsaṅkhayavimuttassa khīṇāsavassa saṅkhepato āgamaniyapubbabhāgapaṭipadā hotī’’ti.
It is said that he, having ordered the park games and having the four Great Kings post a guard in the four directions, surrounded by the assembly of devas from the two deva worlds, together with three and a half crores of dancers, mounted Erāvaṇa and, while standing at the park gate, reflected on this question: “To what extent, in brief, is there the preliminary practice that leads to the liberation through the destruction of craving for a destroyer of cankers?”
Được biết, vị ấy đã ra lệnh tổ chức một trò chơi trong vườn, cho bốn vị Đại Thiên vương canh gác ở bốn phương, và được bao quanh bởi đoàn tùy tùng chư thiên từ hai cõi trời, cùng với ba mươi triệu rưỡi vũ nữ thiên thần, cưỡi voi Airāvaṇa, đứng ở cổng vườn và suy nghĩ về câu hỏi này: “Con đường tu tập sơ khởi dẫn đến sự giải thoát khỏi ái dục của một vị A-la-hán, một cách tóm tắt, là gì?”
Athassa etadahosi – ‘‘ayaṃ pañho ativiya sassiriko, sacāhaṃ imaṃ pañhaṃ anuggaṇhitvāva uyyānaṃ pavisissāmi, chadvārikehi ārammaṇehi nimmathito na puna imaṃ pañhaṃ sallakkhessāmi, tiṭṭhatu tāva uyyānakīḷā, satthu santikaṃ gantvā imaṃ pañhaṃ pucchitvā uggahitapañho uyyāne kīḷissāmī’’ti hatthikkhandhe antarahito bhagavato santike pāturahosi.
Then it occurred to him: “This question is extremely glorious. If I enter the park without having understood this question, I will be churned by the objects of the six sense doors and will not reflect on this question again. Let the park games wait. I will go to the Teacher, ask this question, and after understanding the question, I will play in the park.” Having vanished from the elephant's back, he appeared in the presence of the Blessed One.
Rồi vị ấy nghĩ: “Câu hỏi này thật là cao quý. Nếu ta không nắm bắt được câu hỏi này mà đi vào vườn, ta sẽ bị các đối tượng của sáu căn làm cho xao nhãng và sẽ không thể suy nghĩ về câu hỏi này nữa. Hãy tạm gác lại trò chơi trong vườn, ta sẽ đến chỗ Đức Đạo Sư, hỏi câu hỏi này và sau khi đã hiểu rõ, ta sẽ chơi trong vườn.” Nghĩ vậy, vị ấy biến mất khỏi lưng voi và xuất hiện trước Đức Thế Tôn.
Tepi cattāro mahārājāno ārakkhaṃ gahetvā ṭhitaṭṭhāneyeva ṭhitā, paricārikadevasaṅghāpi nāṭakānipi erāvaṇopi nāgarājā tattheva uyyānadvāre aṭṭhāsi, evamesa kīḷaṃ anubhavitukāmatāya vegāyanto evamāha.
Those four Great Kings remained standing right where they were, having taken their guard. The attendant assembly of devas, the dancers, and Erāvaṇa the nāga king also stood right there at the park gate. Thus, being in a hurry because of his desire to experience pleasure, he spoke thus.
Bốn vị Đại Thiên vương vẫn đứng nguyên vị trí canh gác, đoàn tùy tùng chư thiên, các vũ nữ thiên thần và cả vua voi Airāvaṇa cũng đứng nguyên ở cổng vườn. Như vậy, vị ấy đã nói như thế vì muốn nhanh chóng tận hưởng trò chơi.
Sabbe dhammā nālaṃ abhinivesāyāti ettha sabbe dhammā nāma pañcakkhandhā dvādasāyatanāni aṭṭhārasa dhātuyo.
All things are not fit for attachment: Here, all things means the five aggregates, the twelve sense bases, and the eighteen elements.
Trong câu Sabbe dhammā nālaṃ abhinivesāya (Tất cả các pháp không đáng để chấp thủ), tất cả các pháp là năm uẩn, mười hai xứ và mười tám giới.
Te sabbepi taṇhādiṭṭhivasena abhinivesāya nālaṃ na pariyattā na samatthā na yuttā, kasmā?
All of them are not fit, not sufficient, not suitable, not proper for attachment by way of craving and views. Why?
Tất cả những pháp đó đều không đáng, không đủ, không thích hợp để chấp thủ do tham ái và tà kiến. Vì sao?
Gahitākārena atiṭṭhanato.
Because they do not remain in the way they are perceived.
Vì chúng không tồn tại theo cách đã được chấp thủ.
Te hi niccāti gahitāpi aniccāva sampajjanti, sukhāti gahitāpi dukkhāva sampajjanti, attāti gahitāpi anattāva sampajjanti, tasmā nālaṃ abhinivesāya.
For indeed, those (phenomena) which are grasped as permanent become impermanent; those grasped as pleasant become suffering; those grasped as self become non-self. Therefore, they are not to be clung to.
Chúng, dù được chấp là thường (nicca), nhưng lại trở thành vô thường (anicca); dù được chấp là lạc (sukha), nhưng lại trở thành khổ (dukkha); dù được chấp là ngã (atta), nhưng lại trở thành vô ngã (anatta). Do đó, không nên chấp thủ.
Abhijānātīti aniccaṃ dukkhaṃ anattāti ñātapariññāya abhijānāti.
Abhijānāti means he fully understands it as impermanent, suffering, and non-self through comprehension by knowing (ñāta-pariññā).
Abhijānāti (hiểu rõ) có nghĩa là hiểu rõ bằng tuệ tri (ñātapariññā) rằng vô thường, khổ, vô ngã.
Parijānātīti tatheva tīraṇapariññāya parijānāti.
Parijānāti means he fully comprehends in the same way, through comprehension by investigation (tīraṇa-pariññā).
Parijānāti (liễu tri) có nghĩa là liễu tri bằng thẩm sát tuệ (tīraṇapariññā) cũng như vậy.
Yaṃkiñci vedananti antamaso pañcaviññāṇasampayuttampi yaṃkiñci appamattakampi vedanaṃ anubhavati.
Whatever feeling means he experiences any feeling whatsoever, even if it is slight, such as that associated with the five sense consciousnesses.
Yaṃkiñci vedana (bất kỳ thọ nào) có nghĩa là kinh nghiệm bất kỳ thọ nào, dù là nhỏ nhất, ngay cả thọ tương ưng với năm thức (pañcaviññāṇa).
Iminā bhagavā sakkassa devānamindassa vedanāvasena nibbattetvā arūpapariggahaṃ dasseti.
Through this, the Blessed One shows to Sakka, the king of devas, the comprehension of the immaterial (arūpa-pariggaha), having brought it forth by way of feeling.
Bằng cách này, Thế Tôn chỉ ra sự nhận biết về phi sắc (arūpapariggaha) cho Sakka, vua của chư thiên, theo phương diện của thọ (vedanāvasena).
Sace pana vedanākammaṭṭhānaṃ heṭṭhā na kathitaṃ bhaveyya, imasmiṃ ṭhāne kathetabbaṃ siyā.
If the meditation on feeling (vedanā-kammaṭṭhāna) had not been taught below, it would have to be explained here.
Nếu đề mục thiền quán thọ (vedanākammaṭṭhāna) chưa được nói ở phần trước, thì nó nên được nói ở đây.
Heṭṭhā pana kathitaṃ, tasmā satipaṭṭhāne vuttanayeneva veditabbaṃ.
However, it has been taught below, so it should be understood in the same way as stated in the Satipaṭṭhāna.
Nhưng nó đã được nói ở phần trước, do đó nên hiểu theo cách đã nói trong kinh Tứ Niệm Xứ (Satipaṭṭhāna Sutta).
Aniccānupassīti ettha aniccaṃ veditabbaṃ, aniccānupassanā veditabbā, aniccānupassī veditabbo.
In the phrase aniccānupassī (contemplating impermanence), impermanence should be understood, contemplation of impermanence should be understood, and the one who contemplates impermanence should be understood.
Trong từ aniccānupassī (quán vô thường), vô thường (anicca) cần được biết, sự quán vô thường (aniccānupassanā) cần được biết, và người quán vô thường (aniccānupassī) cần được biết.
Tattha aniccanti pañcakkhandhā, te hi uppādavayaṭṭhena aniccā.
Among these, anicca (impermanence) refers to the five aggregates (pañcakkhandhā), for they are impermanent in the sense of arising and passing away.
Trong đó, anicca (vô thường) là năm uẩn, vì chúng vô thường theo nghĩa sinh diệt (uppādavayaṭṭhena).
Aniccānupassanāti pañcakkhandhānaṃ khayato vayato dassanañāṇaṃ.
Aniccānupassanā (contemplation of impermanence) is the knowledge of seeing the five aggregates as perishing and vanishing.
Aniccānupassanā (quán vô thường) là tuệ thấy sự hoại diệt và biến mất của năm uẩn.
Aniccānupassīti tena ñāṇena samannāgato puggalo.
Aniccānupassī (one who contemplates impermanence) is the person endowed with that knowledge.
Aniccānupassī (người quán vô thường) là người có tuệ đó.
Tasmā ‘‘aniccānupassī viharatī’’ti aniccato anupassanto viharatīti ayamettha attho.
Therefore, "aniccānupassī viharati" means he dwells contemplating in terms of impermanence; this is the meaning here.
Do đó, ‘‘aniccānupassī viharati’’ (sống quán vô thường) có nghĩa là sống quán chiếu theo nghĩa vô thường.
Virāgānupassīti ettha dve virāgā khayavirāgo ca accantavirāgo ca.
In the phrase virāgānupassī (contemplating dispassion), there are two kinds of dispassion: dispassion through destruction (khaya-virāga) and absolute dispassion (accanta-virāga).
Trong từ virāgānupassī (quán ly tham), có hai loại ly tham: ly tham đoạn diệt (khayavirāga) và ly tham tuyệt đối (accantavirāga).
Tattha saṅkhārānaṃ khayavayato anupassanāpi, accantavirāgaṃ nibbānaṃ virāgato dassanamaggañāṇampi virāgānupassanā.
Among these, the contemplation of saṅkhāras as perishing and vanishing, and also the knowledge of the path (maggañāṇa) that sees Nibbāna as absolute dispassion (accanta-virāga), which is dispassion from these phenomena, is called virāgānupassanā.
Trong đó, sự quán chiếu các hành (saṅkhāra) theo nghĩa hoại diệt và biến mất, và tuệ đạo thấy Niết Bàn, là sự ly tham tuyệt đối, theo nghĩa ly tham, đều là virāgānupassanā.
Tadubhayasamāṅgīpuggalo virāgānupassī nāma, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘virāgānupassī’’ti, virāgato anupassantoti attho.
A person endowed with both of these is called a virāgānupassī; it is with reference to this that "virāgānupassī" is stated, meaning one who contemplates dispassionately.
Người có cả hai điều đó được gọi là virāgānupassī, và điều này được nói đến khi nói ‘‘virāgānupassī’’, nghĩa là người quán chiếu theo nghĩa ly tham.
Nirodhānupassimhipi eseva nayo, nirodhopi hi khayanirodho ca accantanirodho cāti duvidhoyeva.
The same method applies to nirodhānupassī (contemplating cessation), for cessation (nirodha) is also twofold: cessation through destruction (khaya-nirodha) and absolute cessation (accanta-nirodha).
Đối với nirodhānupassī (quán diệt tận), cũng theo cách tương tự, vì sự diệt tận (nirodha) cũng có hai loại: diệt tận hoại diệt (khayanirodha) và diệt tận tuyệt đối (accantanirodha).
Paṭinissaggānupassīti ettha paṭinissaggo vuccati vossaggo, so ca pariccāgavossaggo pakkhandanavossaggoti duvidho hoti.
In the phrase paṭinissaggānupassī (contemplating relinquishment), paṭinissagga is called relinquishment (vossagga), and it is of two kinds: relinquishment through abandonment (pariccāga-vossagga) and relinquishment through penetration (pakkhandana-vossagga).
Trong từ paṭinissaggānupassī (quán xả ly), paṭinissagga được gọi là vossagga (sự từ bỏ), và sự từ bỏ này có hai loại: từ bỏ bằng cách hy sinh (pariccāgavossagga) và từ bỏ bằng cách thâm nhập (pakkhandanavossagga).
Tattha pariccāgavossaggoti vipassanā, sā hi tadaṅgavasena kilese ca khandhe ca vossajjati.
Among these, relinquishment through abandonment refers to insight (vipassanā), for it abandons defilements and aggregates by way of temporary suppression (tadaṅga).
Trong đó, pariccāgavossagga là tuệ quán (vipassanā), vì nó từ bỏ các phiền não (kilesa) và các uẩn (khandha) theo cách tạm thời (tadaṅgavasena).
Pakkhandanavossaggoti maggo, so hi nibbānaṃ ārammaṇaṃ ārammaṇato pakkhandati.
Relinquishment through penetration refers to the path (magga), for it penetrates Nibbāna as its object.
Pakkhandanavossagga là đạo (magga), vì nó thâm nhập vào Niết Bàn như là đối tượng (ārammaṇa).
Dvīhipi vā kāraṇehi vossaggoyeva, samucchedavasena khandhānaṃ kilesānañca vossajjanato, nibbānañca pakkhandanato.
Or, it is relinquishment (vossagga) by both reasons: from abandoning aggregates and defilements by way of eradication (samuccheda), and from penetrating Nibbāna.
Hoặc, theo hai lý do, đó là sự từ bỏ (vossagga) vì từ bỏ các uẩn và phiền não theo cách đoạn diệt (samucchedavasena), và vì thâm nhập vào Niết Bàn.
Tasmā kilese ca khandhe ca pariccajatīti pariccāgavossaggo, nirodhe nibbānadhātuyā cittaṃ pakkhandatīti pakkhandanavossaggoti ubhayampetaṃ magge sameti.
Therefore, it is relinquishment through abandonment because it abandons defilements and aggregates; and it is relinquishment through penetration because the mind penetrates the element of Nibbāna, which is cessation. Both of these converge on the path (magga).
Do đó, vì từ bỏ các phiền não và các uẩn nên gọi là pariccāgavossagga, và vì tâm thâm nhập vào Niết Bàn giới (nibbānadhātu) theo nghĩa diệt tận (nirodha) nên gọi là pakkhandanavossagga; cả hai điều này đều hội tụ trong đạo.
Tadubhayasamaṅgīpuggalo imāya paṭinissaggānupassanāya samannāgatattā paṭinissaggānupassī nāma hoti.
A person endowed with both of these is called a paṭinissaggānupassī due to being endowed with this contemplation of relinquishment.
Người có cả hai điều đó, vì có paṭinissaggānupassanā (quán xả ly) này, được gọi là paṭinissaggānupassī.
Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘paṭinissaggānupassī’’ti.
It is with reference to this that "paṭinissaggānupassī" is stated.
Điều này được nói đến khi nói ‘‘paṭinissaggānupassī’’.
Na kiñci loke upādiyatīti kiñci ekampi saṅkhāragataṃ taṇhāvasena na upādiyati na gaṇhāti na parāmasati.
Does not cling to anything in the world means he does not grasp, seize, or cling to even a single conditioned phenomenon due to craving.
Na kiñci loke upādiyati (không chấp thủ bất cứ điều gì trong đời) nghĩa là không chấp thủ, không nắm giữ, không bám víu vào bất kỳ hành tướng (saṅkhāragata) nào, dù chỉ là một, theo nghĩa tham ái (taṇhāvasena).
Anupādiyaṃ na paritassatīti aggaṇhanto taṇhāparitassanāya na paritassati.
Not clinging, he is not agitated means by not grasping, he is not agitated by the agitation of craving.
Anupādiyaṃ na paritassati (không chấp thủ nên không lo sợ) nghĩa là không chấp thủ nên không lo sợ bởi sự lo sợ của tham ái (taṇhāparitassanāya).
Paccattaññeva parinibbāyatīti sayameva kilesaparinibbānena parinibbāyati.
He attains Nibbāna by himself means he attains Nibbāna by himself through the Nibbāna of defilements (kilesa-parinibbāna).
Paccattaññeva parinibbāyati (tự mình nhập Niết Bàn) nghĩa là tự mình nhập Niết Bàn bằng sự diệt tận phiền não (kilesaparinibbāna).
Khīṇā jātītiādinā panassa paccavekkhaṇāva dassitā.
Furthermore, by "Khīṇā jāti" (Birth is destroyed) and so on, only his contemplation (paccavekkhaṇā) is shown.
Và bằng câu ‘‘Khīṇā jāti’’ (Sự tái sinh đã tận), v.v., chỉ ra sự quán xét của vị ấy.
Iti bhagavā sakkassa devānamindassa saṃkhittena khīṇāsavassa pubbabhāgappaṭipadaṃ pucchito sallahukaṃ katvā saṃkhitteneva khippaṃ kathesi.
Thus, the Blessed One, being asked by Sakka, the king of devas, about the preliminary practice of one whose taints are destroyed, made it concise and answered briefly.
Như vậy, Thế Tôn đã giải đáp một cách ngắn gọn và nhanh chóng cho Sakka, vua của chư thiên, khi được hỏi về con đường thực hành ban đầu (pubbabhāgappaṭipadā) của bậc lậu tận (khīṇāsava).
391. Avidūre nisinno hotīti anantare kūṭāgāre nisinno hoti.
391. He was sitting not far away means he was sitting in an adjacent peaked-roof building.
391. Avidūre nisinno hoti (ngồi không xa) có nghĩa là ngồi trong tịnh xá (kūṭāgāra) liền kề.
Abhisameccāti ñāṇena abhisamāgantvā, jānitvāti attho.
Abhisamecca means having fully comprehended with knowledge, meaning having understood.
Abhisamecca (sau khi hiểu rõ) có nghĩa là sau khi thâm nhập bằng tuệ, tức là sau khi biết rõ.
Idaṃ vuttaṃ hoti – kiṃ nu kho esa jānitvā anumodi, udāhu ajānitvā vāti.
This is what was meant: "Did he rejoice knowing this, or not knowing it?"
Điều này có nghĩa là: "Liệu vị ấy đã biết mà hoan hỷ, hay chưa biết mà hoan hỷ?"
Kasmā panassa evamahosīti?
And why did he think this?
Tại sao vị ấy lại có suy nghĩ như vậy?
Thero kira na bhagavato pañhavissajjanasaddaṃ assosi, sakkassa pana devarañño, ‘‘evametaṃ bhagavā evametaṃ sugatā’’ti anumodanasaddaṃ assosi.
For the elder did not hear the Blessed One's voice answering the question, but he heard the rejoicing voice of Sakka, the king of devas, saying, "So it is, Blessed One! So it is, Fortunate One!"
Nghe nói, Trưởng lão (Mahāmoggallāna) đã không nghe thấy tiếng giải đáp vấn đề của Thế Tôn, nhưng lại nghe thấy tiếng hoan hỷ của vua chư thiên Sakka: "Đúng vậy, Bạch Thế Tôn! Đúng vậy, Bạch Thiện Thệ!"
Sakko kira devarājā mahatā saddena anumodi.
For Sakka, the king of devas, rejoiced with a loud sound.
Nghe nói, vua chư thiên Sakka đã hoan hỷ với giọng nói lớn.
Atha kasmā na bhagavato saddaṃ assosīti?
Why then did he not hear the Blessed One's voice?
Vậy tại sao Trưởng lão không nghe thấy tiếng của Thế Tôn?
Yathāparisaviññāpakattā.
Because he made himself understood according to the assembly.
Vì Ngài thuyết pháp tùy theo hội chúng.
Buddhānañhi dhammaṃ kathentānaṃ ekābaddhāya cakkavāḷapariyantāyapi parisāya saddo suyyati, pariyantaṃ pana muñcitvā aṅgulimattampi bahiddhā na niccharati.
For when Buddhas teach the Dhamma, their voice is heard by an assembly that extends even to the edge of the cosmos, but outside that boundary, not even an inch of it escapes.
Thật vậy, khi chư Phật thuyết pháp, tiếng của Ngài được nghe bởi hội chúng trải dài đến tận biên giới vũ trụ, nhưng không một chút âm thanh nào, dù chỉ bằng một ngón tay, thoát ra ngoài biên giới đó.
Evarūpā madhurakathā mā niratthakā agamāsīti.
So that such sweet words do not go to waste.
Để lời thuyết pháp ngọt ngào như vậy không trở nên vô ích.
Tadā bhagavā migāramātupāsāde sattaratanamaye kūṭāgāre sirigabbhamhi nisinno hoti, tassa dakkhiṇapasse sāriputtattherassa vasanakūṭāgāraṃ, vāmapasse mahāmoggallānassa, antare chiddavivarokāso natthi, tasmā thero na bhagavato saddaṃ assosi, sakkasseva assosīti.
At that time, the Blessed One was seated in the splendid inner chamber of the seven-jewelled peaked-roof building in Migāramātupāsāda. To its right was the residential peaked-roof building of the Elder Sāriputta, and to its left, that of Mahāmoggallāna. There was no gap or opening between them. Therefore, the Elder did not hear the Blessed One's voice, but only Sakka's voice.
Khi đó, Thế Tôn đang ngồi trong tịnh thất quý báu (sirigabbha) của ngôi nhà có chóp nhọn (kūṭāgāra) bằng bảy loại ngọc quý tại cung điện của mẹ Migāra. Phía bên phải của tịnh thất đó là tịnh xá của Trưởng lão Sāriputta, phía bên trái là tịnh xá của Trưởng lão Mahāmoggallāna, và không có khe hở nào ở giữa. Do đó, Trưởng lão không nghe thấy tiếng của Thế Tôn, mà chỉ nghe thấy tiếng của Sakka.
Pañcahi tūriyasatehīti pañcaṅgikānaṃ tūriyānaṃ pañcahi satehi.
With five hundred musical instruments means with five hundred instruments of the five-fold music.
Pañcahi tūriyasatehi (với năm trăm loại nhạc cụ) có nghĩa là với năm trăm loại nhạc cụ có năm chi phần.
Pañcaṅgikaṃ tūriyaṃ nāma ātataṃ vitataṃ ātatavitataṃ susiraṃ ghananti imehi pañcahi aṅgehi samannāgataṃ.
Five-fold music refers to that which is endowed with these five components: ātata (covered on one side), vitata (covered on both sides), ātatavitata (covered on all sides, like stringed instruments), susira (wind instruments), and ghana (solid instruments).
Nhạc cụ có năm chi phần (pañcaṅgika tūriya) là những loại có năm chi phần này: ātata (nhạc cụ có một mặt da căng), vitata (nhạc cụ có hai mặt da căng), ātatavitata (nhạc cụ có dây và da căng), susira (nhạc cụ thổi), ghana (nhạc cụ gõ).
Tattha ātataṃ nāma cammapariyonaddhesu bheriādīsu ekatalatūriyaṃ.
Among these, ātata refers to a single-sided drum, like a drum (bheri) and so on, which are covered with leather.
Trong đó, ātata là loại nhạc cụ có một mặt da căng như trống lớn (bheri), v.v.
Vitataṃ nāma ubhayatalaṃ.
Vitata refers to a two-sided drum.
Vitata là loại có hai mặt da căng.
Ātatavitataṃ nāma tantibaddhapaṇavādi.
Ātatavitata refers to stringed instruments such as a lute (paṇava).
Ātatavitata là loại có dây căng như trống paṇava, v.v.
Susiraṃ vaṃsādi.
Susira refers to a flute (vaṃsa) and so on.
Susira là loại thổi như sáo (vaṃsa), v.v.
Ghanaṃ sammādi.
Ghana refers to a cymbal (samma) and so on.
Ghana là loại gõ như chũm chọe (samma), v.v.
Samappitoti upagato.
Samappito means approached or joined.
Samappito (được ban cho) có nghĩa là đạt được.
Samaṅgībhūtoti tasseva vevacanaṃ.
Samaṅgībhūto is a synonym for the same.
Samaṅgībhūto là từ đồng nghĩa của từ đó.
Paricāretīti taṃ sampattiṃ anubhavanto tato tato indriyāni cāreti.
Paricāreti means, while experiencing that attainment, he moves his faculties from one object to another.
Paricāreti (tận hưởng) nghĩa là tận hưởng sự giàu có đó và điều khiển các giác quan từ đó.
Idaṃ vuttaṃ hoti – parivāretvā vajjamānehi pañcahi tūriyasatehi samannāgato hutvā dibbasampattiṃ anubhavatī.
This is what is meant: being surrounded and endowed with five hundred musical instruments being played, he experiences divine bliss.
Điều này có nghĩa là: được ban cho năm trăm loại nhạc cụ được chơi xung quanh, vị ấy tận hưởng sự giàu có của chư thiên.
Paṭipaṇāmetvāti apanetvā, nissaddāni kārāpetvāti attho.
Paṭipaṇāmetvā means having removed, or having caused them to be silent; this is the meaning.
Paṭipaṇāmetvā (sau khi dẹp bỏ) có nghĩa là sau khi loại bỏ, tức là làm cho chúng im lặng.
Yatheva hi idāni saddhā rājāno garubhāvaniyaṃ bhikkhuṃ disvā – ‘‘asuko nāma ayyo āgacchati, mā, tātā, gāyatha, mā vādetha, mā naccathā’’ti nāṭakāni paṭivinenti, sakkopi theraṃ disvā evamakāsi.
Just as devout kings now, upon seeing a bhikkhu worthy of respect, would stop the actors, saying, "Such and such a noble one is coming; don't sing, dears, don't play music, don't dance," Sakka also did so upon seeing the elder.
Cũng như bây giờ, các vị vua có đức tin khi thấy một vị tỳ khưu đáng kính trọng thì nói: "Thưa các con, vị Tôn giả tên là ... đang đến, đừng ca hát, đừng chơi nhạc, đừng nhảy múa," và ngăn cản các buổi biểu diễn. Sakka cũng làm như vậy khi thấy Trưởng lão.
Cirassaṃ kho, mārisa moggallāna, imaṃ pariyāyamakāsīti evarūpaṃ loke pakatiyā piyasamudāhāravacanaṃ hoti, lokiyā hi cirassaṃ āgatampi anāgatapubbampi manāpajātiyaṃ āgataṃ disvā, – ‘‘kuto bhavaṃ āgato, cirassaṃ bhavaṃ āgato, kathaṃ te idhāgamanamaggo ñāto maggamūḷhosī’’tiādīni vadanti.
It has been a long time, friend Moggallāna, since you made this visit is a kind of naturally affectionate speech in the world. For worldly people, seeing someone who has come after a long time, or who has never come before, or someone of a pleasing family, they say, "Where have you come from, venerable sir? You have come after a long time, venerable sir! How did you know the path to come here? Did you get lost on the way?" and so on.
"Thật lâu rồi, hiền giả Moggallāna, ngài mới thực hiện chuyến đi này" – lời nói như vậy là một cách chào hỏi thân tình tự nhiên trong thế gian. Quả thật, người đời khi thấy người thân yêu đến, dù là đã lâu mới đến hay chưa từng đến trước đây, họ thường nói: "Ngài từ đâu đến? Lâu rồi ngài mới đến. Làm sao ngài biết đường đến đây? Hay ngài bị lạc đường?" và những lời tương tự.
Ayaṃ pana āgatapubbattāyeva evamāha.
However, this (Sakka) spoke thus because the elder had come before.
Còn ở đây, vì vị Trưởng lão đã từng đến trước đó nên mới nói như vậy.
Thero hi kālena kālaṃ devacārikaṃ gacchatiyeva.
For the elder regularly goes on a tour of the deva realms.
Quả thật, vị Trưởng lão thường xuyên du hành đến cõi trời.
Tattha pariyāyamakāsīti vāramakāsi.
In this, pariyāyamakāsī means he made a turn or visit.
Trong đó, pariyāyamakāsī có nghĩa là đã thực hiện chuyến đi.
Yadidaṃ idhāgamanāyāti yo ayaṃ idhāgamanāya vāro, taṃ, bhante, cirassamakāsīti vuttaṃ hoti.
Which is this coming here means, "Venerable sir, you made this visit here after a long time." This is what is meant.
Yadidaṃ idhāgamanāyā – nghĩa là, thưa Tôn giả, chuyến đi đến đây này, ngài đã thực hiện sau một thời gian dài.
Idamāsanaṃ paññattanti yojanikaṃ maṇipallaṅkaṃ paññapāpetvā evamāha.
This seat is arranged means he said this after having a jewelled couch, a yojana in size, arranged.
Idamāsanaṃ paññattaṃ – sau khi sắp đặt một bảo tọa bằng ngọc dài một do tuần, ngài nói như vậy.
392. Bahukiccā bahukaraṇīyāti ettha yesaṃ bahūni kiccāni, te bahukiccā.
392. Bahukiccā bahukaraṇīyā (having much to do, having many duties) means those who have many things to do are called bahukiccā.
392. Bahukiccā bahukaraṇīyā – ở đây, những ai có nhiều việc cần làm thì gọi là bahukiccā (nhiều việc).
Bahukaraṇīyāti tasseva vevacanaṃ.
Bahukaraṇīyā is synonymous with that*.
Bahukaraṇīyā là đồng nghĩa với từ đó.
Appeva sakena karaṇīyenāti sakaraṇīyameva appaṃ mandaṃ, na bahu, devānaṃ karaṇīyaṃ pana bahu, pathavito paṭṭhāya hi kapparukkhamātugāmādīnaṃ atthāya aṭṭā sakkassa santike chijjanti, tasmā niyamento āha – apica devānaṃyeva tāvatiṃsānaṃ karaṇīyenāti.
Appeva sakena karaṇīyenā means that his own affairs are few and minor, not many, but the affairs of the devas are numerous. From the earth upwards, cases are settled before Sakka for the benefit of wish-fulfilling trees, mothers, and so forth. Therefore, by way of regulation, he said: apica devānaṃyeva tāvatiṃsānaṃ karaṇīyenā (also, for the sake of the Tāvatiṃsa devas themselves).
Appeva sakena karaṇīyenā có nghĩa là công việc của chính mình thì ít ỏi, không nhiều; nhưng công việc của chư thiên lại nhiều. Vì từ cõi đất trở đi, các vụ kiện tụng về cây như cây ước nguyện (kapparukkha), phụ nữ (mātugāma), v.v., được giải quyết tại chỗ của Sakka (Đế Thích). Do đó, để xác định rõ, câu nói là – apica devānaṃyeva tāvatiṃsānaṃ karaṇīyenā (và hơn nữa, chỉ vì công việc của chư thiên cõi Tāvatiṃsa).
Devānañhi dhītā ca puttā ca aṅke nibbattanti, pādaparicārikā itthiyo sayane nibbattanti, tāsaṃ maṇḍanapasādhanakārikā devadhītā sayanaṃ parivāretvā nibbattanti, veyyāvaccakarā antovimāne nibbattanti, etesaṃ atthāya aṭṭakaraṇaṃ natthi.
For the devas, daughters and sons are born on their laps; female attendants are born on their beds; devas' daughters who adorn and decorate them are born surrounding their beds; and those who perform services are born within their mansions. For their sake, there is no need for a legal case.
Con gái và con trai của chư thiên thì sinh ra trên đùi, các nữ tỳ hầu hạ chân thì sinh ra trên giường, các thiên nữ trang điểm cho họ thì sinh ra vây quanh giường, các người hầu việc thì sinh ra bên trong cung điện. Không có việc kiện tụng vì lợi ích của những vị này.
Ye pana sīmantare nibbattanti, te ‘‘mama santakā tava santakā’’ti nicchetuṃ asakkontā aṭṭaṃ karonti, sakkaṃ devarājānaṃ pucchanti, so yassa vimānaṃ āsannataraṃ, tassa santakoti vadati.
But those who are born between boundaries, being unable to determine whether "these belong to me" or "these belong to you," they make a legal case. They question Sakka, the king of devas. He says, "It belongs to the one whose mansion is nearer."
Còn những vị sinh ra ở giữa ranh giới, vì không thể xác định được “của tôi hay của bạn” nên họ khởi kiện, hỏi Sakka, vua chư thiên. Vị ấy nói rằng đó là của người có cung điện gần nhất.
Sace dvepi samaṭṭhāne honti, yassa vimānaṃ olokento ṭhito, tassa santakoti vadati.
If both are in the same location, he says, "It belongs to the one whose mansion he is looking towards."
Nếu cả hai đều ở vị trí ngang nhau, vị ấy nói đó là của người mà cung điện của họ đang được nhìn đến.
Sace ekampi na oloketi, taṃ ubhinnaṃ kalahupacchedanatthaṃ attano santakaṃ karoti.
If he does not look at either, he takes that for himself to prevent a dispute between the two.
Nếu không nhìn đến cung điện nào cả, vị ấy biến nó thành của mình để chấm dứt tranh chấp giữa hai bên.
Taṃ sandhāya, ‘‘devānaṃyeva tāvatiṃsānaṃ karaṇīyenā’’ti āha.
Referring to this, he said, "for the sake of the Tāvatiṃsa devas themselves."
Để ám chỉ điều đó, câu nói là, “chỉ vì công việc của chư thiên cõi Tāvatiṃsa”.
Apicassa evarūpaṃ kīḷākiccampi karaṇīyameva.
Also, such recreational activities are also his duty.
Và hơn nữa, ngay cả những trò chơi giải trí như vậy cũng là công việc của vị ấy.
Yaṃ no khippameva antaradhāyatīti yaṃ amhākaṃ sīghameva andhakāre rūpagataṃ viya na dissati.
Yaṃ no khippameva antaradhāyatī means that which quickly becomes invisible to us, like a form in the darkness.
Yaṃ no khippameva antaradhāyatī có nghĩa là điều mà đối với chúng tôi, nó biến mất nhanh chóng như hình sắc trong bóng tối, không còn thấy nữa.
Iminā – ‘‘ahaṃ, bhante, taṃ pañhavissajjanaṃ na sallakkhemī’’ti dīpeti.
By this, he indicates, "Venerable sir, I did not pay attention to that explanation of the problem."
Với điều này, vị ấy muốn nói rằng: “Bạch Đại đức, con không nhận ra lời giải đáp câu hỏi đó.”
Thero – ‘‘kasmā nu kho ayaṃ yakkho asallakkhaṇabhāvaṃ dīpeti, passena pariharatī’’ti āvajjanto – ‘‘devā nāma mahāmūḷhā honti.
The elder, reflecting, "Why does this yakkha indicate inattention? Is he avoiding it?" then knew: "Devas are very deluded.
Trưởng lão suy nghĩ: “Tại sao vị Dạ-xoa này lại bày tỏ sự không nhận ra, có phải vị ấy đang tránh né không?” Vị ấy nhận ra: “Chư thiên thì rất si mê.
Chadvārikehi ārammaṇehi nimmathīyamānā attano bhuttābhuttabhāvampi pītāpītabhāvampi na jānanti, idha katamettha pamussantī’’ti aññāsi.
Tormented by objects at the six sense doors, they do not even know whether they have eaten or not, drunk or not. How much more do they forget what has been done here?"
Bị các đối tượng của sáu căn quấy nhiễu, họ không biết mình đã ăn hay chưa ăn, đã uống hay chưa uống, thì làm sao họ lại quên điều này ở đây?”
Keci panāhu – ‘‘thero etassa garu bhāvaniyo, tasmā ‘idāneva loke aggapuggalassa santike pañhaṃ uggahetvā āgato, idāneva nāṭakānaṃ antaraṃ paviṭṭhoti evaṃ maṃ thero tajjeyyā’ti bhayena evamāhā’’ti.
Some say, "The elder is revered and worthy of veneration by him; therefore, fearing that 'the elder might rebuke me, saying, "You have just now learned a question from the foremost person in the world, and now you have entered among the performers!"' he spoke thus."
Một số người nói rằng: “Trưởng lão là bậc đáng tôn kính của vị ấy, vì thế vị ấy nói như vậy vì sợ rằng Trưởng lão sẽ quở trách mình, ‘Ngươi vừa mới học một câu hỏi từ bậc tối thượng trong thế gian, mà giờ đã đi vào giữa các vũ công’.”
Etaṃ pana kohaññaṃ nāma hoti, na ariyasāvakassa evarūpaṃ kohaññaṃ nāma hoti, tasmā mūḷhabhāveneva na sallakkhesīti veditabbaṃ.
But this is called cunning, and such cunning does not belong to a noble disciple. Therefore, it should be understood that he did not pay attention due to delusion itself.
Tuy nhiên, điều này là sự lừa dối, và một Thánh đệ tử thì không có sự lừa dối như vậy. Do đó, cần phải hiểu rằng vị ấy không nhận ra vì sự si mê.
Upari kasmā sallakkhesīti?
Why did he pay attention later?
Tại sao sau đó vị ấy lại nhận ra?
Thero tassa somanassasaṃvegaṃ janayitvā tamaṃ nīhari, tasmā sallakkhesīti.
The elder generated joy and urgency in him and removed his darkness*; therefore, he paid attention.
Trưởng lão đã tạo ra niềm hoan hỷ và sự xúc động cho vị ấy, và đã loại bỏ bóng tối (vô minh) của vị ấy, do đó vị ấy đã nhận ra.
Idāni sakko pubbe attano evaṃ bhūtakāraṇaṃ therassa ārocetuṃ bhūtapubbantiādimāha.
Now Sakka, wishing to inform the elder of his past situation, spoke of bhūtapubbaṃ (formerly) and so on.
Bây giờ, Sakka (Đế Thích) muốn kể cho Trưởng lão nghe về nguyên nhân đã xảy ra với mình trước đây, nên đã nói câu bhūtapubbaṃ (thuở xưa) và những câu tiếp theo.
Tattha samupabyūḷhoti sannipatito rāsibhūto.
There, samupabyūḷho means gathered, amassed.
Trong đó, samupabyūḷho có nghĩa là tụ tập, tập hợp thành đống.
Asurā parājiniṃsūti asurā parājayaṃ pāpuṇiṃsu.
Asurā parājiniṃsū means the asuras suffered defeat.
Asurā parājiniṃsū có nghĩa là các A-tu-la đã chịu thất bại.
Kadā panete parājitāti?
When, then, were they defeated?
Khi nào thì họ bị đánh bại?
Sakkassa nibbattakāle.
At the time of Sakka's birth.
Vào thời điểm Sakka (Đế Thích) ra đời.
Sakko kira anantare attabhāve magadharaṭṭhe macalagāme magho nāma māṇavo ahosi, paṇḍito byatto, bodhisattacariyā viyassa cariyā ahosi.
It is said that in a previous existence, in the Magadha kingdom, in the village of Macala, Sakka was a young man named Magha, who was wise and intelligent, and his conduct was like that of a Bodhisatta.
Sakka, trong kiếp sống trước đó, là một thanh niên tên Magha ở làng Macala, xứ Magadha. Vị ấy là người thông minh, tài giỏi, và hạnh của vị ấy giống như hạnh của một vị Bồ-tát.
So tettiṃsa purise gahetvā kalyāṇamakāsi.
He took thirty-three men and performed good deeds.
Vị ấy đã cùng với ba mươi ba người bạn làm việc thiện.
Ekadivasaṃ attanova paññāya upaparikkhitvā gāmamajjhe mahājanassa sannipatitaṭṭhāne kacavaraṃ ubhayato apabbahitvā taṃ ṭhānaṃ atiramaṇīyamakāsi, puna tattheva maṇḍapaṃ kāresi, puna gacchante kāle sālaṃ kāresi.
One day, having investigated by his own wisdom, he cleared away rubbish from both sides of the meeting place for the general public in the middle of the village, making that place very delightful. Then he built a pavilion there. In time, he built a hall.
Một ngày nọ, tự mình quán sát bằng trí tuệ, vị ấy đã dọn dẹp rác rưởi ở cả hai bên nơi công chúng tụ tập giữa làng, làm cho nơi đó trở nên vô cùng đẹp đẽ. Sau đó, vị ấy xây một cái rạp ở đó, rồi theo thời gian, xây một hội trường.
Gāmato ca nikkhamitvā gāvutampi aḍḍhayojanampi tigāvutampi yojanampi vicaritvā tehi sahāyehi saddhiṃ visamaṃ samaṃ akāsi.
Leaving the village, he travelled for a gāvuta, a half-yojana, three gāvutas, or a yojana, and with his companions, made uneven places even.
Và rời khỏi làng, vị ấy đi bộ một gāvuta, nửa yojana, ba gāvuta, hoặc một yojana, cùng với các bạn của mình, biến những nơi gồ ghề thành bằng phẳng.
Te sabbepi ekacchandā tattha tattha setuyuttaṭṭhānesu setuṃ, maṇḍapasālāpokkharaṇīmālāgaccharopanādīnaṃ yuttaṭṭhānesu maṇḍapādīni karontā bahuṃ puññamakaṃsu.
All of them, united in purpose, built bridges where appropriate, and pavilions, halls, ponds, and planted flower gardens where appropriate, performing much merit.
Tất cả họ đều đồng lòng, xây cầu ở những nơi cần xây cầu, và xây rạp, hội trường, ao hồ, trồng hoa, cây cối, v.v., ở những nơi thích hợp, và đã làm rất nhiều công đức.
Magho satta vatapadāni pūretvā kāyassa bhedā saddhiṃ sahāyehi tāvatiṃsabhavane nibbatti.
Magha, having fulfilled the seven vows, was reborn in the Tāvatiṃsa realm with his companions after the breaking up of the body.
Magha đã hoàn thành bảy giới hạnh và sau khi thân hoại mạng chung, cùng với các bạn của mình, đã tái sinh vào cõi trời Tāvatiṃsa.
Tasmiṃ kāle asuragaṇā tāvatiṃsadevaloke paṭivasanti.
At that time, groups of asuras resided in the Tāvatiṃsa deva realm.
Vào thời điểm đó, các đoàn A-tu-la đang cư ngụ ở cõi trời Tāvatiṃsa.
Sabbe te devānaṃ samānāyukā samānavaṇṇā ca honti, te sakkaṃ saparisaṃ disvā adhunā nibbattā navakadevaputtā āgatāti mahāpānaṃ sajjayiṃsu.
All of them were equal in lifespan and complexion to the devas. Seeing Sakka and his retinue, thinking "newly born deva sons have arrived," they prepared a great feast.
Tất cả họ đều có tuổi thọ và dung mạo tương đương với chư thiên. Khi thấy Sakka cùng đoàn tùy tùng, họ nghĩ rằng “các thiên tử mới sinh đã đến” và chuẩn bị một bữa tiệc rượu lớn.
Sakko devaputtānaṃ saññaṃ adāsi – ‘‘amhehi kusalaṃ karontehi na parehi saddhiṃ sādhāraṇaṃ kataṃ, tumhe gaṇḍapānaṃ mā pivittha pītamattameva karothā’’ti.
Sakka gave a signal to the deva sons, saying, "We, having done wholesome deeds, have not made common cause with others. Do not drink the strong liquor; only pretend to drink it."
Sakka đã ra hiệu cho các thiên tử: “Khi chúng ta làm việc thiện, chúng ta không chia sẻ với người khác. Các ngươi đừng uống loại rượu mạnh đó, chỉ giả vờ uống thôi.”
Te tathā akaṃsu.
They did so.
Họ đã làm theo.
Bālaasurā gaṇḍapānaṃ pivitvā mattā niddaṃ okkamiṃsu.
The foolish asuras, having drunk the strong liquor, became intoxicated and fell asleep.
Các A-tu-la ngu ngốc đã uống rượu mạnh say sưa và chìm vào giấc ngủ.
Sakko devānaṃ saññaṃ datvā te pādesu gāhāpetvā sinerupāde khipāpesi, sinerussa heṭṭhimatale asurabhavanaṃ nāma atthi, tāvatiṃsadevalokappamāṇameva.
Sakka, having given a signal to the devas, had them seize the asuras by their feet and throw them at the base of Sineru. At the lower level of Sineru, there is a place called Asurabhavana (Asura realm), which is exactly the size of the Tāvatiṃsa deva realm.
Sakka ra hiệu cho chư thiên, bảo họ nắm chân các A-tu-la và ném xuống chân núi Sineru. Dưới đáy núi Sineru có một nơi gọi là Asurabhavanaṃ (Cung điện A-tu-la), có kích thước tương đương với cõi trời Tāvatiṃsa.
Tattha asurā vasanti.
There, the asuras reside.
Các A-tu-la sống ở đó.
Tesampi cittapāṭali nāma rukkho atthi.
They also have a tree called Cittapāṭali.
Họ cũng có một cây gọi là cittapāṭali.
Te tassa pupphanakāle jānanti – ‘‘nāyaṃ tāvatiṃsā, sakkena vañcitā maya’’nti.
When that tree blossoms, they know, "This is not Tāvatiṃsa; we have been deceived by Sakka."
Khi cây đó nở hoa, họ biết: “Đây không phải là Tāvatiṃsa, chúng ta đã bị Sakka lừa dối.”
Te gaṇhatha nanti vatvā sineruṃ pariharamānā deve vuṭṭhe vammikapādato vammikamakkhikā viya abhiruhiṃsu.
Saying, "Let's seize him," they encircled Sineru and ascended towards the devas, like ants from the base of an anthill when it rains.
Họ nói “Hãy bắt hắn!” và vây quanh núi Sineru, leo lên như kiến mối leo lên từ chân tổ mối khi trời mưa.
Tattha kālena devā jinanti, kālena asurā.
There, sometimes the devas win, sometimes the asuras.
Ở đó, đôi khi chư thiên thắng, đôi khi A-tu-la thắng.
Yadā devānaṃ jayo hoti, asure yāva samuddapiṭṭhā anubandhanti.
When the devas are victorious, they pursue the asuras down to the surface of the ocean.
Khi chư thiên thắng, họ truy đuổi A-tu-la đến tận mặt biển.
Yadā asurānaṃ jayo hoti, deve yāva vedikapādā anubandhanti.
When the asuras are victorious, they pursue the devas up to the base of the railing.
Khi A-tu-la thắng, họ truy đuổi chư thiên đến tận chân tường rào.
Tasmiṃ pana saṅgāme devānaṃ jayo ahosi, devā asure yāva samuddapiṭṭhā anubandhiṃsu.
In that particular battle, the devas were victorious, and the devas pursued the asuras down to the surface of the ocean.
Trong trận chiến đó, chư thiên đã thắng, và chư thiên đã truy đuổi A-tu-la đến tận mặt biển.
Sakko asure palāpetvā pañcasu ṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapesi.
Sakka, having put the asuras to flight, stationed guards in five places.
Sakka đã đánh đuổi A-tu-la và đặt lính gác ở năm nơi.
Evaṃ ārakkhaṃ datvā vedikapāde vajirahatthā indapaṭimāyo ṭhapesi.
Having thus assigned guards, he placed statues of Indra with vajra-weapons in their hands at the base of the railing.
Sau khi thiết lập sự bảo vệ như vậy, vị ấy đặt các bức tượng Indra (Sakka) cầm chày kim cương ở chân tường rào.
Asurā kālena kālaṃ uṭṭhahitvā tā paṭimāyo disvā, ‘‘sakko appamatto tiṭṭhatī’’ti tatova nivattanti.
The asuras, rising from time to time, saw those statues, and thinking, "Sakka remains vigilant," they retreated from that very spot.
Các A-tu-la thỉnh thoảng lại nổi dậy, nhưng khi thấy các bức tượng đó, họ nghĩ: “Sakka đang cảnh giác,” và quay trở lại từ đó.
Tato paṭinivattitvāti vijitaṭṭhānato nivattitvā.
Tato paṭinivattitvā means having retreated from the conquered place.
Tato paṭinivattitvā có nghĩa là quay trở lại từ nơi đã chiến thắng.
Paricārikāyoti mālāgandhādikammakārikāyo.
Paricārikāyo means female attendants who perform tasks such as making garlands and perfumes.
Paricārikāyo có nghĩa là những người làm công việc như vòng hoa, hương liệu, v.v.
393. Vessavaṇo ca mahārājāti so kira sakkassa vallabho, balavavissāsiko, tasmā sakkena saddhiṃ agamāsi.
393. Vessavaṇo ca mahārājā means he was dear to Sakka, a powerful and trusted friend; therefore, he went with Sakka.
393. Vessavaṇo ca mahārājā (Vessavaṇa Đại Vương) là vị thân cận, đáng tin cậy của Sakka, do đó vị ấy đã đi cùng với Sakka.
Purakkhatvāti purato katvā.
Purakkhatvā means having placed in front.
Purakkhatvā có nghĩa là đặt ở phía trước.
Pavisiṃsūti pavisitvā pana upaḍḍhapihitāni dvārāni katvā olokayamānā aṭṭhaṃsu.
Pavisiṃsū means having entered, they stood looking out with the doors half-closed.
Pavisiṃsū có nghĩa là đã đi vào, rồi đóng cửa lại một nửa và đứng nhìn.
Idampi, mārisa moggallāna, passa vejayantassa pāsādassa rāmaṇeyyakanti, mārisa moggallāna, idampi vejayantassa pāsādassa rāmaṇeyyakaṃ passa, suvaṇṇatthambhe passa, rajatatthambhe maṇitthambhe pavāḷatthambhe lohitaṅgatthambhe masāragallatthambhe muttatthambhe sattaratanatthambhe, tesaṃyeva suvaṇṇādimaye ghaṭake vāḷarūpakāni ca passāti evaṃ thambhapantiyo ādiṃ katvā rāmaṇeyyakaṃ dassento evamāha.
Idampi, mārisa moggallāna, passa vejayantassa pāsādassa rāmaṇeyyaka (See, venerable Moggallāna, this beauty of the Vejayanta Palace as well). He spoke thus, showing the beauty, starting with rows of pillars, saying, "See the golden pillars, the silver pillars, the gem pillars, the coral pillars, the ruby pillars, the musāragalla gem pillars, the seven-jewel pillars, and the lion figures in the golden etc. receptacles of those very pillars."
Idampi, mārisa moggallāna, passa vejayantassa pāsādassa rāmaṇeyyakaṃ có nghĩa là: “Này Đại đức Moggallāna, hãy xem vẻ đẹp của cung điện Vejayanta này, hãy xem các cột vàng, các cột bạc, các cột ngọc, các cột san hô, các cột đá quý màu đỏ, các cột đá quý masāragalla, các cột ngọc trai, các cột bảy loại châu báu.” Vị ấy nói như vậy, chỉ ra vẻ đẹp bắt đầu từ hàng cột.
Yathā taṃ pubbekatapuññassāti yathā pubbe katapuññassa upabhogaṭṭhānena sobhitabbaṃ, evamevaṃ sobhatīti attho.
Yathā taṃ pubbekatapuññassā means that it is adorned just as a place of enjoyment for one who has performed merit in the past should be adorned; this is the meaning.
Yathā taṃ pubbekatapuññassā có nghĩa là: “Như một nơi hưởng thụ của người đã làm phước lành trong quá khứ nên được trang hoàng, nó cũng được trang hoàng như vậy.”
Atibāḷhaṃ kho ayaṃ yakkho pamatto viharatīti attano pāsāde nāṭakaparivārena sampattiyā vasena ativiya matto.
Indeed, this yakkha dwells excessively heedless means: he was extremely intoxicated by his own palace, his retinue of dancers, and his prosperity.
Quả thật vị dạ xoa này sống quá đỗi phóng dật là do sự sung túc với cung điện và đoàn tùy tùng ca múa của mình, nên trở nên quá đỗi say đắm.
Iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāsīti iddhimakāsi.
He fashioned a display of psychic power means: he performed a feat of psychic power.
Vị ấy đã thực hiện một thần thông là đã làm phép thần thông.
Āpokasiṇaṃ samāpajjitvā pāsādapatiṭṭhitokāsaṃ udakaṃ hotūti iddhiṃ adhiṭṭhāya pāsādakaṇṇike pādaṅguṭṭhakena pahari.
Having entered the water-kasiṇa, he willed a psychic feat, thinking, "Let the place where the palace stands become water," and struck the pinnacle of the palace with his big toe.
Sau khi nhập thủy kasina, vị ấy quyết định thần thông rằng: “Chỗ cung điện này đứng hãy thành nước!”, rồi dùng ngón chân cái đánh vào góc cung điện.
So pāsādo yathā nāma udakapiṭṭhe ṭhapitapattaṃ mukhavaṭṭiyaṃ aṅguliyā pahaṭaṃ aparāparaṃ kampati calati na santiṭṭhati.
That palace, just as a bowl placed on the surface of water, when struck on its rim with a finger, quakes back and forth, rocks, and does not stay still,
Cung điện đó, cũng như một chiếc lá đặt trên mặt nước, khi bị ngón tay chạm vào mép, thì cứ rung động qua lại, lay chuyển, không đứng yên.
Evamevaṃ saṃkampi sampakampi sampavedhi, thambhapiṭṭhasaṅghāṭakaṇṇikagopānasiādīni karakarāti saddaṃ muñcantāni patituṃ viya āraddhāni.
in the same way, it quaked, rocked, and trembled; the pillars, beams, joints, pinnacles, rafters, and so on, making a creaking sound, began as if to fall apart.
Cũng vậy, nó rung chuyển, lay động, lắc lư, các cột, xà ngang, đầu kèo, rui mè, v.v., phát ra tiếng “krak-krak” như thể sắp đổ sập.
Tena vuttaṃ – ‘‘saṅkampesi sampakampesi sampavedhesī’’ti.
Therefore it was said: "He made it quake, he made it rock, he made it tremble."
Vì vậy đã nói: “rung chuyển, lay động, lắc lư”.
Acchariyabbhutacittajātāti aho acchariyaṃ, aho abbhutanti evaṃ sañjātaacchariyaabbhutā ceva sañjātatuṭṭhino ca ahesuṃ uppannabalavasomanassā.
With minds full of wonder and amazement means: "Oh, how wonderful! Oh, how amazing!" Thus, with wonder and amazement having arisen, and with delight having arisen, they experienced a strong sense of joy.
Kinh ngạc và hoan hỷ là “Ôi, thật kỳ diệu! Ôi, thật phi thường!”, như vậy vừa kinh ngạc và phi thường, vừa hoan hỷ, vừa phát sinh niềm hoan hỷ mạnh mẽ.
Saṃvigganti ubbiggaṃ.
Awed means agitated.
Xúc động là bàng hoàng.
Lomahaṭṭhajātanti jātalomahaṃsaṃ, kañcanabhittiyaṃ ṭhapitamaṇināgadantehi viya uddhaggehi lomehi ākiṇṇasarīranti attho.
With hair standing on end means: with goosebumps having arisen; the meaning is that his body was covered with hairs standing erect, like jeweled elephant-tusks set on a golden wall.
Lông tóc dựng đứng là lông tóc dựng đứng, ý nói thân thể phủ đầy lông tóc dựng ngược như những chiếc ngà voi nạm ngọc trên bức tường vàng.
Lomahaṃso ca nāmesa somanassenapi hoti domanassenapi, idha pana somanassena jāto.
This phenomenon of hair standing on end can occur due to both joy and sorrow, but here it arose from joy.
Lông tóc dựng đứng có thể do hoan hỷ hoặc do ưu sầu, nhưng ở đây là do hoan hỷ.
Thero hi sakkassa somanassavegena saṃvejetuṃ taṃ pāṭihāriyamakāsi.
For the elder performed that miracle to inspire a sense of spiritual urgency in Sakka through a powerful feeling of joy.
Thật vậy, Trưởng lão đã thực hiện thần thông đó để làm cho Sakka xúc động vì niềm hoan hỷ mãnh liệt.
Tasmā somanassavegena saṃviggalomahaṭṭhaṃ viditvāti attho.
Therefore, the meaning is: having known that he was awed with his hair standing on end due to the power of joy.
Vì vậy, ý nghĩa là: biết rằng vị ấy đã xúc động và lông tóc dựng đứng vì niềm hoan hỷ mãnh liệt.
394. Idhāhaṃ, mārisāti idānissa yasmā therena somanassasaṃvegaṃ janayitvā tamaṃ vinoditaṃ, tasmā sallakkhetvā evamāha.
394. Here I am, dear sirs means: now, because the elder had generated a sense of joyful urgency in him and dispelled his spiritual darkness, he, reflecting on this, spoke thus.
394. Thưa ngài, tôi ở đây – Bây giờ, vì Trưởng lão đã làm cho vị ấy phát sinh sự xúc động do hoan hỷ và đã xua tan bóng tối (vô minh) của vị ấy, nên vị ấy đã chú ý và nói như vậy.
Eso nu te, mārisa, so bhagavā satthāti, mārisa, tvaṃ kuhiṃ gatosīti vutte mayhaṃ satthu santikanti vadesi, imasmiṃ devaloke ekapādakena viya tiṭṭhasi, yaṃ tvaṃ evaṃ vadesi, eso nu te, mārisa, so bhagavā satthāti pucchiṃsu.
Dear sir, is this that Blessed One, your Teacher? means: "Dear sir, when asked, ‘Where did you go?’ you say, ‘To my Teacher.’ You stand in this deva world as if on one foot. Since you speak in this way, I ask, ‘Dear sir, is this that Blessed One, your Teacher?’”
Thưa ngài, vị Thế Tôn Đạo Sư đó có phải là của ngài không? – Thưa ngài, khi được hỏi: “Ngài đã đi đâu?”, ngài đáp: “Đến chỗ Đạo Sư của tôi.” Ngài đứng như thể chỉ bằng một chân trong cõi trời này. Ngài nói như vậy, thưa ngài, vị Thế Tôn Đạo Sư đó có phải là của ngài không? – Họ đã hỏi như vậy.
Sabrahmacārī me esoti ettha kiñcāpi thero anagāriyo abhinīhārasampanno aggasāvako, sakko agāriyo, maggabrahmacariyavasena panete sabrahmacārino honti, tasmā evamāha.
He is my companion in the holy life: Here, although the elder is a homeless one, endowed with the aspiration, a chief disciple, and Sakka is a householder, they are companions in the holy life by way of the path-brahmacariyā. Therefore, he spoke thus.
Vị ấy là bạn đồng phạm hạnh của tôi – Ở đây, mặc dù Trưởng lão là một người xuất gia, có đầy đủ sự phát nguyện, là vị đệ tử tối thắng; Sakka là một người tại gia. Tuy nhiên, họ là bạn đồng phạm hạnh theo nghĩa phạm hạnh của con đường (đạo lộ). Vì vậy, vị ấy đã nói như vậy.
Aho nūna te so bhagavā satthāti sabrahmacārī tāva te evaṃmahiddhiko, so pana te bhagavā satthā aho nūna mahiddhikoti satthu iddhipāṭihāriyadassane jātābhilāpā hutvā evamāhaṃsu.
Oh, that Blessed One must be your Teacher! means: "Your companion in the holy life is already so powerful; how much more powerful must that Blessed One, your Teacher, be!" They spoke thus, having developed a desire to see the Teacher’s display of psychic power.
Ôi, vị Thế Tôn Đạo Sư đó của ngài! – Bạn đồng phạm hạnh của ngài đã có thần thông vĩ đại như vậy, còn vị Thế Tôn Đạo Sư đó của ngài, ôi, chắc hẳn có thần thông vĩ đại biết bao! – Họ đã thốt lên như vậy sau khi thấy thần thông kỳ diệu của Đạo Sư.
396. Evaṃ me sutanti mahātaṇhāsaṅkhayasuttaṃ.
396. Thus have I heard begins the Mahātaṇhāsaṅkhaya Sutta.
396. Tôi nghe như vầy – Kinh Mahātaṇhāsaṅkhaya.
Tattha diṭṭhigatanti alagaddūpamasutte laddhimattaṃ diṭṭhigatanti vuttaṃ, idha sassatadiṭṭhi.
Therein, a wrong view: in the Alagaddūpama Sutta, a mere theory is called a wrong view; here, it is the eternalist view.
Ở đây, diṭṭhigata (tà kiến) trong kinh Alagaddūpama được gọi là tà kiến về lý thuyết; ở đây là thường kiến.
So ca bhikkhu bahussuto, ayaṃ appassuto, jātakabhāṇako bhagavantaṃ jātakaṃ kathetvā, ‘‘ahaṃ, bhikkhave, tena samayena vessantaro ahosiṃ, mahosadho, vidhurapaṇḍito, senakapaṇḍito, mahājanako rājā ahosi’’nti samodhānentaṃ suṇāti.
That bhikkhu was very learned, while this one has little learning. As a reciter of Jātakas, he would hear the Blessed One, after telling a Jātaka tale, make the connection by saying, "Bhikkhus, at that time I was Vessantara, Mahosadha, Vidhurapaṇḍita, Senakapaṇḍita, King Mahājanaka."
Vị tỳ khưu này là người đa văn, còn vị này là người ít nghe. Vị ấy nghe Đức Thế Tôn, sau khi kể một câu chuyện Jātaka, kết hợp lại rằng: “Này các tỳ khưu, vào thời đó, ta là Vessantara, Mahosadha, Vidhurapaṇḍita, Senakapaṇḍita, vua Mahājanaka.”
Athassa etadahosi – ‘‘ime rūpavedanāsaññāsaṅkhārā tattha tattheva nirujjhanti, viññāṇaṃ pana idhalokato paralokaṃ, paralokato imaṃ lokaṃ sandhāvati saṃsaratī’’ti sassatadassanaṃ uppannaṃ.
Then this thought occurred to him: "These material forms, feelings, perceptions, and formations cease right then and there, but consciousness runs on and transmigrates from this world to the next, and from the next world to this one." Thus the eternalist view arose.
Rồi vị ấy nghĩ: “Những sắc, thọ, tưởng, hành này diệt đi ngay tại chỗ đó, nhưng thức thì chạy đi, luân hồi từ thế giới này sang thế giới khác, và từ thế giới khác trở lại thế giới này.” – Như vậy, thường kiến đã phát sinh.
Tenāha – ‘‘tadevidaṃ viññāṇaṃ sandhāvati saṃsarati anañña’’nti.
Therefore he said: "It is this very consciousness that runs on and transmigrates, not another."
Vì vậy, vị ấy nói: “Chính thức này chạy đi, luân hồi, không phải là cái khác.”
Sammāsambuddhena pana, ‘‘viññāṇaṃ paccayasambhavaṃ, sati paccaye uppajjati, vinā paccayaṃ natthi viññāṇassa sambhavo’’ti vuttaṃ.
But the Perfectly Enlightened One has said, "Consciousness arises from a cause; when there is a cause, it arises; without a cause, there is no arising of consciousness."
Tuy nhiên, Đức Chánh Đẳng Giác đã nói: “Thức do duyên mà sanh. Khi có duyên thì thức sanh, không có duyên thì không có sự sanh của thức.”
Tasmā ayaṃ bhikkhu buddhena akathitaṃ katheti, jinacakke pahāraṃ deti, vesārajjañāṇaṃ paṭibāhati, sotukāmaṃ janaṃ visaṃvādeti, ariyapathe tiriyaṃ nipatitvā mahājanassa ahitāya dukkhāya paṭipanno.
Therefore, this bhikkhu says what was not said by the Buddha, he strikes a blow against the Wheel of the Conqueror, he obstructs the knowledge of fearlessness, he deceives people who wish to listen, and having fallen sideways across the noble path, he practices for the harm and suffering of the great populace.
Vì vậy, vị tỳ khưu này nói điều mà Đức Phật không nói, đánh vào bánh xe của chư Phật, cản trở trí vô úy, lừa dối những người muốn nghe, và đi sai đường thánh, gây hại và khổ cho đại chúng.
Yathā nāma rañño rajje mahācoro uppajjamāno mahājanassa ahitāya dukkhāya uppajjati, evaṃ jinasāsane coro hutvā mahājanassa ahitāya dukkhāya uppannoti veditabbo.
Just as when a great thief arises in a king's realm, he arises for the harm and suffering of the great populace, so too it should be understood that this one, having become a thief in the Conqueror's Dispensation, has arisen for the harm and suffering of the great populace.
Cũng như một tên trộm lớn xuất hiện trong vương quốc của vua thì gây hại và khổ cho đại chúng, tương tự, vị ấy phải được hiểu là đã trở thành một tên trộm trong giáo pháp của Đức Phật, gây hại và khổ cho đại chúng.
Sambahulā bhikkhūti janapadavāsino piṇḍapātikabhikkhū.
Many bhikkhus refers to bhikkhus who live in the countryside and go for alms.
Nhiều tỳ khưu là các tỳ khưu hành khất sống ở vùng nông thôn.
Tenupasaṅkamiṃsūti ayaṃ parisaṃ labhitvā sāsanampi antaradhāpeyya, yāva pakkhaṃ na labhati, tāvadeva naṃ diṭṭhigatā vivecemāti sutasutaṭṭhānatoyeva aṭṭhatvā anisīditvā upasaṅkamiṃsu.
They approached him means: "This person, upon gaining a following, might even cause the Dispensation to disappear. Before he can gain a faction, let's separate him from his wrong view." Thus, from wherever they heard the news, they approached without sitting down.
Rồi đến gần – Vị tỳ khưu này, nếu có được hội chúng, có thể làm cho giáo pháp biến mất. Vì vậy, trước khi vị ấy có được phe phái, chúng ta hãy tách vị ấy ra khỏi tà kiến này! – Nghĩ vậy, họ đã đến gần mà không ngồi xuống, ngay từ chỗ họ vừa nghe.
398. Katamaṃ taṃ sāti viññāṇanti sāti yaṃ tvaṃ viññāṇaṃ sandhāya vadesi, katamaṃ taṃ viññāṇanti?
398. Sāti, what is that consciousness? means: Sāti, what is that consciousness you are referring to when you speak?
398. Này Sāti, thức đó là gì? – Này Sāti, thức mà ngài nói đến, thức đó là gì?
Yvāyaṃ, bhante, vado vedeyyo tatra tatra kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākaṃ paṭisaṃvedetīti, bhante, yo ayaṃ vadati vedayati, yo cāyaṃ tahiṃ tahiṃ kusalākusalakammānaṃ vipākaṃ paccanubhoti.
Venerable sir, it is this which speaks and feels, and which experiences the result of good and bad kamma here and there means: Venerable sir, it is that which speaks, which feels, and which experiences the result of wholesome and unwholesome kamma in various places.
Bạch Thế Tôn, cái nói, cái cảm thọ, cái cảm nhận quả của nghiệp thiện và ác ở mọi nơi – Bạch Thế Tôn, cái nói, cái cảm thọ, và cái cảm nhận quả của nghiệp thiện và bất thiện ở khắp mọi nơi.
Idaṃ, bhante, viññāṇaṃ, yamahaṃ sandhāya vademīti.
"Venerable sir, this is the consciousness I am referring to when I speak."
Bạch Thế Tôn, đây là thức mà con nói đến.
Kassa nu kho nāmāti kassa khattiyassa vā brāhmaṇassa vā vessasuddagahaṭṭhapabbajitadevamanussānaṃ vā aññatarassa.
But to whom now means: to which khattiya or brāhmaṇa, or to any one of the vessas, suddas, householders, monastics, devas, or humans.
Của ai vậy? – Của vị vua, hay Bà la môn, hay thương nhân, hay người thấp kém, người tại gia, người xuất gia, chư thiên, hay loài người, hay một trong số đó.
399. Atha kho bhagavā bhikkhū āmantesīti kasmā āmantesi?
399. Then the Blessed One addressed the bhikkhus: Why did he address them?
399. Rồi Đức Thế Tôn gọi các tỳ khưu – Tại sao Ngài lại gọi?
Sātissa kira evaṃ ahosi – ‘‘satthā maṃ ‘moghapuriso’ti vadati, na ca moghapurisoti vuttamatteneva maggaphalānaṃ upanissayo na hoti.
It seems Sāti thought: "The Teacher calls me a 'worthless man,' but merely being called a worthless man does not mean one lacks the supporting condition for the path and its fruit.
Sāti đã nghĩ: “Đạo Sư gọi ta là ‘người ngu si’, nhưng chỉ bị gọi là người ngu si không có nghĩa là không có duyên lành cho đạo quả.”
Upasenampi hi vaṅgantaputtaṃ, ‘atilahuṃ kho tvaṃ moghapurisa bāhullāya āvatto’ti (mahāva. 75) bhagavā moghapurisavādena ovadi.
For the Blessed One also admonished Upasena Vaṅgantaputta with the words 'worthless man,' saying, 'You are too quick to turn to abundance, worthless man.'
Thật vậy, Đức Thế Tôn cũng đã quở trách Upasena Vangantaputta bằng lời “người ngu si” rằng: “Này người ngu si, ngươi đã quá vội vàng để trở nên phô trương” (Mahāva. 75).
Thero aparabhāge ghaṭento vāyamanto cha abhiññā sacchākāsi.
Later, the elder, by striving and exerting himself, realized the six higher knowledges.
Vị Trưởng lão đó, sau này, đã nỗ lực và tinh tấn, đạt được sáu thắng trí.
Ahampi tathārūpaṃ vīriyaṃ paggaṇhitvā maggaphalāni nibbattessāmī’’ti.
I, too, by mustering similar energy, will bring forth the path and its fruit."
“Ta cũng sẽ phát huy tinh tấn như vậy và thành tựu đạo quả.”
Athassa bhagavā chinnapaccayo ayaṃ sāsane aviruḷhadhammoti dassento bhikkhū āmantesi.
Then the Blessed One, to show that this person's potential was cut off and that his qualities had not grown in the Dispensation, addressed the bhikkhus.
Rồi Đức Thế Tôn, để chỉ ra rằng vị này là người đã cắt đứt duyên lành và không có pháp phát triển trong giáo pháp, đã gọi các tỳ khưu.
Usmīkatotiādi heṭṭhā vuttādhippāyameva.
Warmed up and so on has the same meaning as explained before.
Usmīkato (đã bị đốt cháy), v.v., có ý nghĩa tương tự như đã nói ở trên.
Atha kho bhagavāti ayampi pāṭiyekko anusandhi.
Then the Blessed One: This is also a separate connection.
Rồi Đức Thế Tôn – Đây cũng là một sự liên kết riêng biệt.
Sātissa kira etadahosi – ‘‘bhagavā mayhaṃ maggaphalānaṃ upanissayo natthīti vadati, kiṃ sakkā upanissaye asati kātuṃ?
It seems Sāti thought: "The Blessed One says I have no supporting condition for the path and its fruit. What can be done if there is no supporting condition?
Sāti đã nghĩ: “Đức Thế Tôn nói rằng ta không có duyên lành cho đạo quả. Nếu không có duyên lành thì có thể làm gì?
Na hi tathāgatā saupanissayasseva dhammaṃ desenti, yassa kassaci desentiyeva.
The Tathāgatas do not teach the Dhamma only to those with supporting conditions; they teach it to anyone at all.
Không phải chư Như Lai chỉ thuyết pháp cho những người có duyên lành, mà Ngài thuyết pháp cho bất cứ ai.
Ahaṃ buddhassa santikā sugatovādaṃ labhitvā saggasampattūpagaṃ kusalaṃ karissāmī’’ti.
I will receive the Sugata's advice from the Buddha and perform wholesome deeds leading to attainment of heaven."
Ta sẽ nhận được lời khuyên từ Đức Phật và thực hiện những điều thiện dẫn đến hạnh phúc trên thiên giới.”
Athassa bhagavā, ‘‘nāhaṃ, moghapurisa, tuyhaṃ ovādaṃ vā anusāsaniṃ vā demī’’ti sugatovādaṃ paṭippassambhento imaṃ desanaṃ ārabhi.
Then the Blessed One, to quell his hope for the Sugata's advice, saying, "Worthless man, I will not give you advice or instruction," began this discourse.
Rồi Đức Thế Tôn, để bác bỏ lời khuyên tốt đẹp đó, nói: “Này người ngu si, ta không ban cho ngươi lời khuyên hay lời giáo huấn nào,” đã bắt đầu bài thuyết pháp này.
Tassattho heṭṭhā vuttanayeneva veditabbo.
Its meaning should be understood in the same way as explained before.
Ý nghĩa của bài thuyết pháp đó phải được hiểu theo cách đã nói ở trên.
Idāni parisāya laddhiṃ sodhento, ‘‘idhāhaṃ bhikkhū paṭipucchissāmī’’tiādimāha.
Now, purifying the view of the assembly, he said, “Here I will question the bhikkhus,” and so on.
Bây giờ, để thanh lọc giáo lý của hội chúng, Ngài đã nói những lời như: “Ở đây, Ta sẽ hỏi các Tỳ-khưu.”
Taṃ sabbampi heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
All of that should be understood in the same way as was explained below.
Tất cả những điều đó cũng nên được hiểu theo cách đã nói ở dưới.
400. Idāni viññāṇassa sappaccayabhāvaṃ dassetuṃ yaṃ yadeva, bhikkhavetiādimāha.
400. Now, to show that consciousness is dependently arisen, he said, “Whatever it is, bhikkhus,” and so on.
400. Bây giờ, để chỉ ra trạng thái có duyên của thức ( viññāṇa), Ngài đã nói những lời như: “Này các Tỳ-khưu, bất cứ điều gì…”
Tattha manañca paṭicca dhamme cāti sahāvajjanena bhavaṅgamanañca tebhūmakadhamme ca paṭicca.
Therein, “in dependence on the mind and on dhammas” means: in dependence on the bhavaṅga mind together with āvajjana, and on the dhammas of the three planes.
Ở đó, “nương vào ý và các pháp” có nghĩa là nương vào tâm hữu phần (bhavaṅga-mana) cùng với sự chú ý (āvajjana) và các pháp thuộc ba cõi (tebhūmaka-dhamma).
Kaṭṭhañca paṭiccātiādi opammanidassanatthaṃ vuttaṃ.
The words “in dependence on wood,” and so on, are spoken to illustrate the simile.
Những lời như: “nương vào củi” được nói để minh họa bằng ví dụ.
Tena kiṃ dīpeti?
What does he clarify by that?
Điều đó biểu thị điều gì?
Dvārasaṅkantiyā abhāvaṃ.
The absence of transference between sense doors.
Sự không có sự chuyển dịch của các căn môn (dvāra-saṅkanti).
Yathā hi kaṭṭhaṃ paṭicca jalamāno aggi upādānapaccaye satiyeva jalati, tasmiṃ asati paccayavekallena tattheva vūpasammati, na sakalikādīni saṅkamitvā sakalikaggītiādisaṅkhyaṃ gacchati, evameva cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppannaṃ viññāṇaṃ tasmiṃ dvāre cakkhurūpaālokamanasikārasaṅkhāte paccayamhi satiyeva uppajjati, tasmiṃ asati paccayavekallena tattheva nirujjhati, na sotādīni saṅkamitvā sotaviññāṇantiādisaṅkhyaṃ gacchati.
For just as a fire burning in dependence on wood burns only when the condition of fuel is present, and when it is absent, it is extinguished right there due to the deficiency of a condition, and it does not transfer to wood chips and so on to acquire the designation of a wood-chip-fire, and so on; in the very same way, consciousness that has arisen in dependence on the eye and on forms arises only when the condition designated as eye, form, light, and attention is present at that sense door. When that condition is absent, due to the deficiency of a condition, it ceases right there; it does not transfer to the ear and so on to acquire the designation of ear-consciousness, and so on.
Quả thật, như lửa cháy nhờ củi, chỉ cháy khi có duyên chấp thủ (upādāna-paccaya), khi duyên đó không có, nó sẽ tắt ngay tại đó do thiếu duyên, không chuyển sang các mảnh vụn gỗ, v.v., để được gọi là lửa mảnh vụn gỗ, v.v.; cũng vậy, thức (viññāṇa) phát sinh nhờ mắt (cakkhu) và sắc (rūpa), chỉ phát sinh khi có duyên tại căn môn đó, tức là mắt, sắc, ánh sáng và tác ý (manasikāra); khi duyên đó không có, nó sẽ diệt ngay tại đó do thiếu duyên, không chuyển sang tai, v.v., để được gọi là nhĩ thức (sota-viññāṇa), v.v.
Esa nayo sabbavāresu.
This is the method in all instances.
Nguyên tắc này áp dụng cho tất cả các căn môn.
Iti bhagavā nāhaṃ viññāṇappavatte dvārasaṅkantimattampi vadāmi, ayaṃ pana sāti moghapuriso bhavasaṅkantiṃ vadatīti sātiṃ niggahesi.
Thus, the Blessed One rebuked Sāti, saying: “I do not speak of even a transference between sense doors in the process of consciousness, but this foolish man Sāti speaks of the transference between existences.”
Như vậy, Thế Tôn đã quở trách Sāti rằng: “Ta không nói về sự chuyển dịch của các căn môn trong sự vận hành của thức (viññāṇa-ppavatta), nhưng kẻ ngu si (moghapurisa) này lại nói về sự chuyển dịch của các hữu (bhava-saṅkanti).”
401. Evaṃ viññāṇassa sappaccayabhāvaṃ dassetvā idāni pana pañcannampi khandhānaṃ sappaccayabhāvaṃ dassento, bhūtamidantiādimāha.
401. Having thus shown that consciousness is dependently arisen, now, showing that all five aggregates are dependently arisen, he said, “This has come to be,” and so on.
Sau khi chỉ ra trạng thái có duyên của thức (viññāṇa) như vậy, bây giờ, để chỉ ra trạng thái có duyên của cả năm uẩn (khandha), Ngài đã nói những lời như: “Điều này đã sinh khởi”.
Tattha bhūtamidanti idaṃ khandhapañcakaṃ jātaṃ bhūtaṃ nibbattaṃ, tumhepi taṃ bhūtamidanti, bhikkhave, passathāti.
Therein, “This has come to be” means: This pentad of aggregates has been born, has come to be, has been produced. “Bhikkhus, you too should see it as ‘this has come to be.’”
Ở đó, “điều này đã sinh khởi” có nghĩa là năm uẩn này đã sinh, đã hiện hữu, đã được tạo ra; “Này các Tỳ-khưu, các ông cũng thấy điều này đã sinh khởi như vậy.”
Tadāhārasambhavanti taṃ panetaṃ khandhapañcakaṃ āhārasambhavaṃ paccayasambhavaṃ, sati paccaye uppajjati evaṃ passathāti pucchati.
“It arises from that nutriment” means: This pentad of aggregates arises from nutriment, arises from a condition. It arises when a condition is present. He asks, “Do you see it thus?”
“Do duyên thực phẩm mà sinh khởi” có nghĩa là năm uẩn này sinh khởi do duyên thực phẩm (āhāra-sambhava), do duyên điều kiện (paccaya-sambhava), nó phát sinh khi có duyên; Ngài hỏi: “Các ông có thấy như vậy không?”
Tadāhāranirodhāti tassa paccayassa nirodhā.
“From the cessation of that nutriment” means: from the cessation of that condition.
“Do sự diệt của thực phẩm đó” có nghĩa là do sự diệt của duyên đó.
Bhūtamidaṃ nossūti bhūtaṃ nu kho idaṃ, na nu kho bhūtanti.
“Has this come to be, or has it not?” means: Has this indeed come to be, or has it not indeed come to be?
“Điều này có phải là đã sinh khởi không?” có nghĩa là “Điều này có phải là đã sinh khởi, hay không phải là đã sinh khởi?”
Tadāhārasambhavaṃ nossūti taṃ bhūtaṃ khandhapañcakaṃ paccayasambhavaṃ nu kho, na nu khoti.
“Does it arise from that nutriment, or does it not?” means: Does that pentad of aggregates that has come to be arise from a condition, or does it not?
“Điều đó có phải do duyên thực phẩm mà sinh khởi không?” có nghĩa là “Năm uẩn đã sinh khởi đó có phải do duyên điều kiện mà sinh khởi, hay không phải do duyên điều kiện mà sinh khởi?”
Tadāhāranirodhāti tassa paccayassa nirodhā.
“From the cessation of that nutriment” means: from the cessation of that condition.
“Do sự diệt của thực phẩm đó” có nghĩa là do sự diệt của duyên đó.
Nirodhadhammaṃ nossūti taṃ dhammaṃ nirodhadhammaṃ nu kho, na nu khoti.
“Is it subject to cessation, or is it not?” means: Is that dhamma subject to cessation, or is it not?
“Pháp đó có phải là pháp diệt không?” có nghĩa là “Pháp đó có phải là pháp diệt, hay không phải là pháp diệt?”
Sammappaññāya passatoti idaṃ khandhapañcakaṃ jātaṃ bhūtaṃ nibbattanti yāthāvasarasalakkhaṇato vipassanāpaññāya sammā passantassa.
“To one who sees with right wisdom” means: to one who rightly sees with the wisdom of insight that “this pentad of aggregates has been born, has come to be, has been produced,” according to its true and specific characteristics.
“Với trí tuệ chân chánh thấy rõ” có nghĩa là đối với người thấy rõ một cách chân chánh bằng trí tuệ quán (vipassanā-paññā) về đặc tính thực sự của năm uẩn này là đã sinh, đã hiện hữu, đã được tạo ra.
Paññāya sudiṭṭhanti vuttanayeneva vipassanāpaññāya suṭṭhu diṭṭhaṃ.
“Well seen with wisdom” means: well seen with the wisdom of insight in the way that has been explained.
“Được thấy rõ bằng trí tuệ” có nghĩa là được thấy rõ bằng trí tuệ quán (vipassanā-paññā) theo cách đã nói.
Evaṃ ye ye taṃ pucchaṃ sallakkhesuṃ, tesaṃ tesaṃ paṭiññaṃ gaṇhanto pañcannaṃ khandhānaṃ sappaccayabhāvaṃ dasseti.
Thus, accepting the acknowledgement of each and every one who grasped that question, he shows that the five aggregates are dependently arisen.
Như vậy, Thế Tôn đã chỉ ra trạng thái có duyên của năm uẩn bằng cách nhận lời xác nhận từ những ai đã hiểu câu hỏi đó.
Idāni yāya paññāya tehi taṃ sappaccayaṃ sanirodhaṃ khandhapañcakaṃ sudiṭṭhaṃ, tattha nittaṇhabhāvaṃ pucchanto imaṃ ce tumhetiādimāha.
Now, asking about the state of being free from craving regarding that dependently arisen pentad of aggregates with its cessation, which they have well seen by wisdom, he said, “If you...” and so on.
Bây giờ, Ngài hỏi về sự không tham ái (nittaṇhābhāva) đối với trí tuệ mà nhờ đó các vị Tỳ-khưu đã thấy rõ năm uẩn có duyên và có sự diệt đó, Ngài đã nói những lời như: “Nếu các ông…”
Tattha diṭṭhinti vipassanāsammādiṭṭhiṃ.
Therein, “view” means the right view of insight.
Ở đó, “chánh kiến” (diṭṭhi) có nghĩa là chánh kiến quán (vipassanā-sammādiṭṭhi).
Sabhāvadassanena parisuddhaṃ.
“Thoroughly pure” through seeing the intrinsic nature.
“Trong sạch” (parisuddhaṃ) do thấy rõ tự tánh.
Paccayadassanena pariyodātaṃ.
“Exceedingly bright” through seeing the conditions.
“Thanh tịnh” (pariyodātaṃ) do thấy rõ các duyên.
Allīyethāti taṇhādiṭṭhīhi allīyitvā vihareyyātha.
“Would you cling?” means: would you dwell clinging with craving and views?
“Bám víu” (allīyethā) có nghĩa là các ông sẽ bám víu bằng tham ái và tà kiến (taṇhā-diṭṭhi) mà sống.
Kelāyethāti taṇhādiṭṭhīhi kīḷamānā vihareyyātha.
“Would you delight?” means: would you dwell delighting with craving and views?
“Vui thích” (kelāyethā) có nghĩa là các ông sẽ vui đùa bằng tham ái và tà kiến mà sống.
Dhanāyethāti dhanaṃ viya icchantā gedhaṃ āpajjeyyātha.
“Would you treasure it?” means: desiring it like a treasure, would you fall into greed?
“Ưa thích” (dhanāyethā) có nghĩa là các ông sẽ trở nên tham lam, mong muốn như của cải.
Mamāyethāti taṇhādiṭṭhīhi mamattaṃ uppādeyyātha.
“Would you treat it as ‘mine’?” means: would you produce a sense of ‘mine’ with craving and views?
“Cho là của ta” (mamāyethā) có nghĩa là các ông sẽ tạo ra sự sở hữu (mamatta) bằng tham ái và tà kiến.
Nittharaṇatthāya no gahaṇatthāyāti yo so mayā caturoghanittharaṇatthāya kullūpamo dhammo desito, no nikantivasena gahaṇatthāya.
“For the purpose of crossing over, not for the purpose of grasping” means: the Dhamma that was taught by me, similar to a raft, for the purpose of crossing over the four floods, is not for the purpose of grasping with attachment.
“Để vượt thoát, không phải để nắm giữ” có nghĩa là “Pháp ví như chiếc bè mà Ta đã thuyết giảng là để vượt thoát bốn dòng lũ (ogha), không phải để nắm giữ với sự tham đắm.”
Api nu taṃ tumhe ājāneyyāthāti.
Would you not understand that?
“Phải chăng các ông hiểu điều đó?”
Vipariyāyena sukkapakkho veditabbo.
The positive side should be understood by way of the opposite.
Phần thanh tịnh (sukka-pakkha) nên được hiểu ngược lại.
402. Idāni tesaṃ khandhānaṃ paccayaṃ dassento, cattārome, bhikkhave, āhārātiādimāha, tampi vuttatthameva.
402. Now, showing the condition for those aggregates, he said, “Bhikkhus, there are these four kinds of nutriment,” and so on. This, too, has the meaning already stated.
402. Bây giờ, để chỉ ra các duyên của những uẩn đó, Ngài đã nói những lời như: “Này các Tỳ-khưu, có bốn loại thực phẩm (āhāra)”, điều này cũng đã được giải thích.
Yathā pana eko imaṃ jānāsīti vutto, ‘‘na kevalaṃ imaṃ, mātarampissa jānāmi, mātu mātarampī’’ti evaṃ paveṇivasena jānanto suṭṭhu jānāti nāma.
Just as when one person, on being asked, “Do you know this man?” replies, “Not only this man, I also know his mother, and his mother’s mother,” and so on, knowing in this ancestral line, he is said to know well.
Ví dụ, khi một người được hỏi: “Ông có biết người này không?”, nếu người đó trả lời: “Không chỉ biết người này, tôi còn biết mẹ của người này, và cả mẹ của mẹ người này nữa,” thì người đó được gọi là người biết rõ ràng theo dòng dõi.
Evamevaṃ bhagavā na kevalaṃ khandhamattameva jānāti, khandhānaṃ paccayampi tesampi paccayānaṃ paccayanti evaṃ sabbapaccayaparamparaṃ jānāti.
In the very same way, the Blessed One does not just know the aggregates alone; he knows the condition for the aggregates, and the condition for those conditions, and so on, he knows the entire chain of all conditions.
Cũng vậy, Thế Tôn không chỉ biết riêng về các uẩn, mà Ngài còn biết các duyên của các uẩn, và các duyên của các duyên đó, tức là Ngài biết toàn bộ chuỗi duyên (paccaya-paramparā).
So taṃ, buddhabalaṃ dīpento idāni paccayaparamparaṃ dassetuṃ, ime ca, bhikkhave, cattāro āhārātiādimāha.
Demonstrating that power of a Buddha, he now, to show the chain of conditions, said, “And bhikkhus, these four kinds of nutriment...” and so on.
Để hiển bày Phật lực đó, bây giờ Ngài đã nói những lời như: “Này các Tỳ-khưu, bốn loại thực phẩm này…” để chỉ ra chuỗi duyên.
Taṃ vuttatthameva.
That has the meaning already stated.
Điều đó cũng đã được giải thích.
Iti kho, bhikkhave, avijjāpaccayā saṅkhārā…pe… dukkhakkhandhassa samudayo hotīti ettha pana paṭiccasamuppādakathā vitthāretabbā bhaveyya, sā visuddhimagge vitthāritāva.
“Thus, bhikkhus, with ignorance as condition, formations come to be... the origination of this whole mass of suffering occurs.” Here, the discourse on dependent origination should be elaborated upon, and that has been elaborated upon in the Visuddhimagga.
Ở đây, trong câu: “Như vậy, này các Tỳ-khưu, do vô minh duyên hành… (v.v.)… mà toàn bộ khối khổ này sinh khởi,” lẽ ra cần phải giải thích chi tiết về thuyết Duyên khởi (Paṭicca-samuppāda), nhưng điều đó đã được giải thích chi tiết trong Visuddhimagga.
404. Imasmiṃ sati idaṃ hotīti imasmiṃ avijjādike paccaye sati idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ hoti.
404. “When this exists, that comes to be” means: when this condition such as ignorance exists, this result such as formations comes to be.
404. “Khi cái này có, cái kia có” có nghĩa là khi duyên như vô minh (avijjā) có, thì quả như hành (saṅkhāra) có.
Imassuppādā idaṃ uppajjatīti imassa avijjādikassa paccayassa uppādā idaṃ saṅkhārādikaṃ phalaṃ uppajjati, tenevāha – ‘‘yadidaṃ avijjāpaccayā saṅkhārā…pe… samudayo hotī’’ti.
“With the arising of this, that arises” means: with the arising of this condition such as ignorance, this result such as formations arises. For that very reason, he said: “that is, with ignorance as condition, formations come to be... the origination occurs.”
“Do sự sinh của cái này, cái kia sinh” có nghĩa là do sự sinh của duyên như vô minh, thì quả như hành sinh; do đó Ngài đã nói: “Do vô minh duyên hành… (v.v.)… mà sinh khởi.”
Evaṃ vaṭṭaṃ dassetvā idāni vivaṭṭaṃ dassento, avijjāya tveva asesavirāganirodhātiādimāha.
Having thus shown the round of existence, now, showing the unwinding of the round, he said, “But with the remainderless fading away and cessation of that very ignorance,” and so on.
Sau khi chỉ ra vòng luân hồi (vaṭṭa) như vậy, bây giờ, để chỉ ra sự thoát ly luân hồi (vivaṭṭa), Ngài đã nói những lời như: “Nhưng do sự diệt hoàn toàn không còn dư sót của vô minh…”
Tattha avijjāya tvevāti avijjāya eva tu.
Therein, “of that very ignorance” means: of ignorance indeed.
Ở đó, “của vô minh” (avijjāya tveva) có nghĩa là chỉ của vô minh.
Asesavirāganirodhāti virāgasaṅkhātena maggena asesanirodhā anuppādanirodhā.
“With the remainderless fading away and cessation” means: with the remainderless cessation through the path designated as ‘fading away,’ a cessation which is non-arising.
“Diệt hoàn toàn không còn dư sót” (asesa-virāga-nirodhā) có nghĩa là diệt hoàn toàn không còn dư sót bằng con đường ly tham (virāga), tức là sự diệt không sinh khởi (anuppāda-nirodha).
Saṅkhāranirodhoti saṅkhārānaṃ anuppādanirodho hoti, evaṃ niruddhānaṃ pana saṅkhārānaṃ nirodhā viññāṇanirodho hoti, viññāṇādīnañca nirodhā nāmarūpādīni niruddhāniyeva hontīti dassetuṃ saṅkhāranirodhā viññāṇanirodhotiādiṃ vatvā evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotīti vuttaṃ.
“Comes the cessation of formations” means: the cessation which is non-arising of formations occurs. To show that with the cessation of formations thus ceased, the cessation of consciousness occurs, and with the cessation of consciousness and so on, name-and-form and so on are indeed ceased, he said, “With the cessation of formations comes the cessation of consciousness,” and so on, and then it is said, “Such is the cessation of this whole mass of suffering.”
“Hành diệt” (saṅkhāra-nirodho) có nghĩa là hành diệt không sinh khởi; và để chỉ ra rằng do sự diệt của các hành đã diệt, thức diệt, và do sự diệt của thức, v.v., thì danh sắc (nāma-rūpa), v.v., cũng diệt, Ngài đã nói: “Do hành diệt nên thức diệt,” v.v., và kết luận: “Như vậy, toàn bộ khối khổ này diệt.”
Tattha kevalassāti sakalassa, suddhassa vā, sattavirahitassāti attho.
Therein, “of the whole” means: of the entire, or of the pure, devoid of a being.
Ở đó, “toàn bộ” (kevalassā) có nghĩa là toàn bộ, hoặc thuần túy, tức là không có chúng sinh.
Dukkhakkhandhassāti dukkharāsissa.
“Mass of suffering” means: of the heap of suffering.
“Khối khổ” (dukkhakkhandhassā) có nghĩa là tập hợp khổ.
Nirodho hotīti anuppādo hoti.
“Cessation occurs” means: non-arising occurs.
“Diệt” (nirodho hoti) có nghĩa là không sinh khởi.
407. Evaṃ vaṭṭavivaṭṭaṃ kathetvā idāni imaṃ dvādasaṅgapaccayavaṭṭaṃ saha vipassanāya maggena jānantassa yā paṭidhāvanā pahīyati, tassā abhāvaṃ pucchanto api nu tumhe, bhikkhavetiādimāha.
407. Having thus spoken on the round and the unwinding of the round, now, asking about the absence of the running back which is abandoned for one who knows this twelve-linked round of conditionality through the path along with insight, he said, “Bhikkhus, would you...” and so on.
407. Sau khi thuyết giảng về vòng luân hồi (vaṭṭa) và sự thoát ly luân hồi (vivaṭṭa) như vậy, bây giờ, Ngài hỏi về sự không còn của sự chạy lăng xăng (paṭidhāvanā) mà người hiểu rõ vòng duyên khởi mười hai chi (dvādasaṅga-paccaya-vaṭṭa) cùng với con đường quán tuệ (vipassanā-magga) đã từ bỏ, Ngài đã nói những lời như: “Này các Tỳ-khưu, phải chăng các ông…”
Tattha evaṃ jānantāti evaṃ sahavipassanāya maggena jānantā.
Therein, “knowing thus” means: knowing thus through the path along with insight.
Ở đó, “biết như vậy” (evaṃ jānantā) có nghĩa là biết như vậy cùng với con đường quán tuệ.
Evaṃ passantāti tasseva vevacanaṃ.
“Seeing thus” is a synonym for the same.
“Thấy như vậy” (evaṃ passantā) là từ đồng nghĩa của điều đó.
Pubbantanti purimakoṭṭhāsaṃ, atītakhandhadhātuāyatanānīti attho.
“The past” means: the former portion; the meaning is the past aggregates, elements, and sense bases.
“Quá khứ” (pubbantaṃ) có nghĩa là phần trước, tức là các uẩn, giới, xứ trong quá khứ.
Paṭidhāveyyāthāti taṇhādiṭṭhivasena paṭidhāveyyātha.
“Would you run back?” means: would you run back by way of craving and views?
“Chạy lăng xăng” (paṭidhāveyyāthā) có nghĩa là các ông sẽ chạy lăng xăng do tham ái và tà kiến (taṇhā-diṭṭhi).
Sesaṃ sabbāsavasutte vitthāritameva.
The rest has been elaborated upon in the Sabbāsava Sutta.
Phần còn lại đã được giải thích chi tiết trong kinh Sabbāsava.
Idāni nesaṃ tattha niccalabhāvaṃ pucchanto, api nu tumhe, bhikkhave, evaṃ jānantā evaṃ passantā evaṃ vadeyyātha, satthā no garūtiādimāha.
Now, asking about their unshakeable state in that regard, he said, “Bhikkhus, knowing thus and seeing thus, would you speak thus: ‘Our teacher is to be revered’?” and so on.
Bây giờ, Ngài hỏi về sự kiên định của họ trong điều đó, Ngài đã nói những lời như: “Này các Tỳ-khưu, phải chăng các ông, khi biết như vậy, khi thấy như vậy, sẽ nói rằng: ‘Bậc Đạo Sư là thầy của chúng con’?”
Tattha garūti bhāriko akāmā anuvattitabbo.
Therein, “to be revered” means burdensome, to be followed unwillingly.
Ở đó, “thầy” (garū) có nghĩa là người nặng nề, phải tuân theo không thể trái ý.
Samaṇoti buddhasamaṇo.
Samaṇa means the samaṇa who is the Buddha.
Sa-môn có nghĩa là vị Sa-môn là Đức Phật.
Aññaṃ satthāraṃ uddiseyyāthāti ayaṃ satthā amhākaṃ kiccaṃ sādhetuṃ na sakkotīti api nu evaṃsaññino hutvā aññaṃ bāhirakaṃ satthāraṃ uddiseyyātha.
Would you point to another teacher means: Being of the perception, "This Teacher is not able to accomplish our task," would you point to another, an external teacher?
Các ông có thể chỉ định một vị Đạo sư khác chăng? có nghĩa là: "Vị Đạo sư này không thể hoàn thành công việc của chúng ta", có phải các ông đã nghĩ như vậy rồi chỉ định một vị đạo sư ngoại đạo khác chăng?
Puthusamaṇabrāhmaṇānanti evaṃsaññino hutvā puthūnaṃ titthiyasamaṇānaṃ ceva brāhmaṇānañca.
Of the many samaṇas and brāhmaṇas means: being of such a perception, of the many heretical samaṇas and brāhmaṇas.
Của nhiều Sa-môn và Bà-la-môn có nghĩa là: đã nghĩ như vậy rồi, của nhiều Sa-môn tà đạo và Bà-la-môn.
Vatakotūhalamaṅgalānīti vatasamādānāni ca diṭṭhikutūhalāni ca diṭṭhasutamutamaṅgalāni ca.
Vows, curiosities, and omens means: undertakings of vows, curiosities of wrong view, and omens based on what is seen, heard, or cognized.
Những nghi thức, sự tò mò và điềm lành có nghĩa là: những sự thọ trì giới hạnh, những sự tò mò về tà kiến và những điềm lành về những điều đã thấy, đã nghe, đã biết.
Tāni sārato paccāgaccheyyāthāti etāni sāranti evaṃsaññino hutvā paṭiāgaccheyyātha.
Would you revert to them as the essence means: being of the perception that these are the essence, would you revert to them?
Các ông có thể quay lại với chúng như là cốt lõi chăng? có nghĩa là: "Những điều này là cốt lõi", có phải các ông đã nghĩ như vậy rồi quay lại chăng?
Evaṃ nissaṭṭhāni ca puna gaṇheyyāthāti attho.
The meaning is: would you again take up what you have already abandoned?
Điều này có nghĩa là các ông có thể lấy lại những thứ đã từ bỏ chăng?
Sāmaṃ ñātanti sayaṃ ñāṇena ñātaṃ.
Known by oneself means known by oneself with knowledge.
Tự mình đã biết có nghĩa là: tự mình đã biết bằng tuệ giác.
Sāmaṃ diṭṭhanti sayaṃ paññācakkhunā diṭṭhaṃ.
Seen by oneself means seen by oneself with the eye of wisdom.
Tự mình đã thấy có nghĩa là: tự mình đã thấy bằng tuệ nhãn.
Sāmaṃ viditanti sayaṃ vibhāvitaṃ pākaṭaṃ kataṃ.
Realized by oneself means made clear, made manifest by oneself.
Tự mình đã hiểu rõ có nghĩa là: tự mình đã làm cho hiển lộ, rõ ràng.
Upanītā kho me tumheti mayā, bhikkhave, tumhe iminā sandiṭṭhikādisabhāvena dhammena nibbānaṃ upanītā, pāpitāti attho.
I have led you means: Bhikkhus, I have led you, brought you, to Nibbāna by this Dhamma that is visible here and now and has other such qualities.
Này các Tỳ-khưu, Ta đã dẫn dắt các ông đến có nghĩa là: Này các Tỳ-khưu, Ta đã dẫn dắt các ông đến Niết-bàn bằng Pháp có đặc tính hiện tại này.
Sandiṭṭhikotiādīnamattho visuddhimagge vitthārito.
The meaning of visible here and now, etc., has been explained in detail in the Visuddhimagga.
Ý nghĩa của Sandiṭṭhiko và các từ khác đã được giải thích chi tiết trong Visuddhimagga.
Idametaṃ paṭicca vuttanti etaṃ vacanamidaṃ tumhehi sāmaṃ ñātādibhāvaṃ paṭicca vuttaṃ.
This was said in reference to that means: this was said in reference to the fact that this has been known by you yourselves, and so on.
Lời này đã được nói dựa trên điều đó có nghĩa là: lời nói này đã được nói dựa trên việc các ông tự mình đã biết, đã thấy, đã hiểu rõ.
408. Tiṇṇaṃ kho pana, bhikkhaveti kasmā ārabhi?
408. Furthermore, Bhikkhus, of the three: why was this introduced?
408. Này các Tỳ-khưu, ba điều này có nghĩa là: tại sao lại bắt đầu?
Nanu heṭṭhā vaṭṭavivaṭṭavasena desanā matthakaṃ pāpitāti?
Was not the teaching already brought to its culmination above in terms of the round of existence and what is beyond the round?
Chẳng phải bài giảng về vòng luân hồi và sự thoát khỏi luân hồi đã kết thúc ở phần trước rồi sao?
Āma pāpitā.
Yes, it was brought.
Vâng, đã kết thúc rồi.
Ayaṃ pana pāṭiekko anusandhi, ‘‘ayañhi lokasannivāso paṭisandhisammūḷho, tassa sammohaṭṭhānaṃ viddhaṃsetvā pākaṭaṃ karissāmī’’ti imaṃ desanaṃ ārabhi.
However, this is a separate connection. He began this teaching with the thought, "This worldly existence is deluded by rebirth; I will shatter the basis of its delusion and make it clear."
Tuy nhiên, đây là một sự liên kết riêng biệt, Ngài đã bắt đầu bài giảng này với ý định: "Thế gian này bị mê mờ bởi sự tái tục, Ta sẽ phá tan nơi mê mờ đó và làm cho nó hiển lộ".
Apica vaṭṭamūlaṃ avijjā, vivaṭṭamūlaṃ buddhuppādo, iti vaṭṭamūlaṃ avijjaṃ vivaṭṭamūlañca buddhuppādaṃ dassetvāpi, ‘‘puna ekavāraṃ vaṭṭavivaṭṭavasena desanaṃ matthakaṃ pāpessāmī’’ti imaṃ desanaṃ ārabhi.
Furthermore, the root of the round is ignorance, and the root of what is beyond the round is the arising of a Buddha. Thus, having shown the root of the round, which is ignorance, and the root of what is beyond the round, which is the arising of a Buddha, He began this teaching with the thought, "I will once again bring the teaching to its culmination in terms of the round of existence and what is beyond the round."
Hơn nữa, vô minh là cội rễ của luân hồi, sự xuất hiện của chư Phật là cội rễ của sự thoát khỏi luân hồi; vì vậy, sau khi chỉ ra vô minh là cội rễ của luân hồi và sự xuất hiện của chư Phật là cội rễ của sự thoát khỏi luân hồi, Ngài đã bắt đầu bài giảng này với ý định: "Ta sẽ một lần nữa kết thúc bài giảng về vòng luân hồi và sự thoát khỏi luân hồi".
Tattha sannipātāti samodhānena piṇḍabhāvena.
Therein, coming together means by convergence, by aggregation.
Trong đó, sự tụ hội có nghĩa là: sự tập hợp lại thành một khối.
Gabbhassāti gabbhe nibbattanakasattassa.
Of a being for the womb means of a being that is to arise in the womb.
Của thai nhi có nghĩa là: của chúng sanh được tái sanh trong bào thai.
Avakkanti hotīti nibbatti hoti.
There is a descent means there is an arising.
Sự nhập thai xảy ra có nghĩa là: sự tái sanh xảy ra.
Katthaci hi gabbhoti mātukucchi vutto.
For in some places, womb refers to the mother's belly.
Đôi khi, gabbha được nói đến như là bụng mẹ.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Idhāti imasmiṃ sattaloke.
Here means in this world of beings.
Ở đây có nghĩa là: trong thế giới chúng sanh này.
Mātā ca utunī hotīti idaṃ utusamayaṃ sandhāya vuttaṃ.
And the mother is in season: this is said with reference to the fertile period.
Mẹ đang trong kỳ kinh nguyệt có nghĩa là: lời này được nói đến kỳ kinh nguyệt.
Mātugāmassa kira yasmiṃ okāse dārako nibbattati, tattha mahatī lohitapīḷakā saṇṭhahitvā bhijjitvā paggharati, vatthu suddhaṃ hoti, suddhe vatthumhi mātāpitūsu ekavāraṃ sannipatitesu yāva satta divasāni khettameva hoti.
It seems that in the place where a child is to arise in a woman, a large blood clot forms, bursts, and flows out, and the site becomes clean. When the site is clean, from the time the mother and father unite once until seven days have passed, it is considered a fertile field.
Được biết, khi một đứa trẻ được sinh ra ở một vị trí nào đó trên cơ thể người phụ nữ, một cục máu lớn sẽ hình thành, vỡ ra và chảy máu, sau đó vị trí đó trở nên sạch sẽ. Sau khi vị trí đó sạch sẽ, khi cha mẹ giao hợp một lần, đó là thời kỳ thuận lợi trong bảy ngày.
Tasmiṃ samaye hatthaggāhaveṇiggāhādinā aṅgaparāmasanenapi dārako nibbattatiyeva.
During that time, a child can arise even from touching parts of the body, such as holding the hand or hair.
Trong thời gian đó, đứa trẻ có thể được sinh ra ngay cả khi chỉ chạm vào cơ thể, chẳng hạn như nắm tay hoặc nắm tóc.
Gandhabboti tatrūpagasatto.
A gandhabba means a being destined to go there.
Gandhabba có nghĩa là: chúng sanh phù hợp với nơi đó (thai nhi).
Paccupaṭṭhito hotīti na mātāpitūnaṃ sannipātaṃ olokayamāno samīpe ṭhito paccupaṭṭhito nāma hoti.
Is present does not mean that one is called present by standing nearby, observing the union of the mother and father.
Hiện diện không có nghĩa là đứng gần cha mẹ đang giao hợp và quan sát.
Kammayantayantito pana eko satto tasmiṃ okāse nibbattanako hotīti ayamettha adhippāyo.
Rather, the meaning here is that a certain being, impelled by the mechanism of kamma, is to arise in that place.
Mà ý nghĩa ở đây là: một chúng sanh được nghiệp lực dẫn dắt, sẽ được tái sanh ở nơi đó.
Saṃsayenāti ‘‘arogo nu kho bhavissāmi ahaṃ vā, putto vā me’’ti evaṃ mahantena jīvitasaṃsayena.
With doubt means with great doubt about one's life, thinking, "Will I be healthy, or will my child?"
Với sự nghi ngờ có nghĩa là: với sự nghi ngờ lớn về mạng sống, như: "Liệu tôi có khỏe mạnh không, hay con tôi có khỏe mạnh không?".
Lohitañhetaṃ, bhikkhaveti tadā kira mātulohitaṃ taṃ ṭhānaṃ sampattaṃ puttasinehena paṇḍaraṃ hoti.
It is blood, Bhikkhus: It seems that at that time, the mother's blood, having reached that place, turns white due to affection for her child.
Này các Tỳ-khưu, đây là máu có nghĩa là: khi đó, máu của người mẹ chảy đến vị trí đó trở nên trắng do tình yêu thương con.
Tasmā evamāha.
Therefore, He said this.
Vì vậy, Ngài đã nói như vậy.
Vaṅkakanti gāmadārakānaṃ kīḷanakaṃ khuddakanaṅgalaṃ.
A tipcat is a small plough for village children to play with.
Vaṅkaka được gọi là: cái cày nhỏ, đồ chơi của trẻ em làng.
Ghaṭikā vuccati dīghadaṇḍena rassadaṇḍakaṃ paharaṇakīḷā.
A somersault is a game of striking a short stick with a long one.
Ghaṭikā được gọi là: trò chơi đánh một cây gậy ngắn bằng một cây gậy dài.
Mokkhacikanti samparivattakakīḷā, ākāse vā daṇḍakaṃ gahetvā bhūmiyaṃ vā sīsaṃ ṭhapetvā heṭṭhupariyabhāvena parivattanakīḷananti vuttaṃ hoti.
A windmill is the game of somersaulting; this means the game of turning upside down, either by holding a stick in the air or by placing one's head on the ground.
Mokkhacika được gọi là: trò chơi lộn nhào, hoặc là trò chơi lộn ngược người, đầu chạm đất, tay cầm gậy trên không, lật từ dưới lên trên và ngược lại.
Ciṅgulakaṃ vuccati tālapaṇṇādīhi kataṃ vātappahārena paribbhamanacakkaṃ.
A leaf-measure is a wheel made of palm leaves and so on, which spins when struck by the wind.
Ciṅgulaka được gọi là: bánh xe quay tròn do gió thổi, làm từ lá cọ, v.v.
Pattāḷhakaṃ vuccati paṇṇanāḷikā, tāya vālikādīni minantā kīḷanti.
A toy cart is a small leaf-vessel; they play by measuring sand and so on with it.
Pattāḷhaka được gọi là: cái lá hình ống, trẻ em dùng nó để đong cát, v.v. và chơi.
Rathakanti khuddakarathaṃ.
A toy bow means a small cart.
Rathaka có nghĩa là: xe nhỏ.
Dhanukampi khuddakadhanumeva.
And a toy bow is also a small bow.
Dhanuka cũng là: cung nhỏ.
409. Sārajjatīti rāgaṃ uppādeti.
409. Becomes impassioned means he gives rise to passion.
409. Sārajjatī có nghĩa là: phát sinh tham ái.
Byāpajjatīti byāpādaṃ uppādeti.
Becomes offended means he gives rise to aversion.
Byāpajjatī có nghĩa là: phát sinh sân hận.
Anupaṭṭhitakāyasatīti kāye sati kāyasati, taṃ anupaṭṭhapetvāti attho.
With mindfulness of the body unestablished means not having established mindfulness of the body, which is mindfulness on the body.
Không thiết lập niệm thân có nghĩa là: không thiết lập niệm về thân.
Parittacetasoti akusalacitto.
With a limited mind means with an unwholesome mind.
Với tâm hạn chế có nghĩa là: với tâm bất thiện (bị phiền não bao vây).
Yatthassa te pāpakāti yassaṃ phalasamāpattiyaṃ ete nirujjhanti, taṃ na jānāti nādhigacchatīti attho.
Wherein those evil states: the meaning is that he does not know, does not attain that in which they cease, which is the attainment of fruition.
Nơi mà những điều ác đó của người đó có nghĩa là: người đó không biết và không đạt được sự chấm dứt của những pháp bất thiện đó trong quả vị thiền định nào.
Anurodhavirodhanti rāgañceva dosañca.
Conformity and opposition means both passion and aversion.
Sự thuận theo và sự chống đối có nghĩa là: tham ái và sân hận.
Abhinandatīti taṇhāvasena abhinandati, taṇhāvaseneva aho sukhantiādīni vadanto abhivadati.
He delights means he delights through the power of craving; through the power of craving he speaks, saying, "Oh, what happiness!" and so on.
Hoan hỷ có nghĩa là: hoan hỷ do tham ái, và nói ra những lời như "Ôi sung sướng!" do tham ái.
Ajjhosāya tiṭṭhatīti taṇhāajjhosānagahaṇena gilitvā pariniṭṭhapetvā gaṇhāti.
He remains engrossed means he grasps by means of the engrossing grasp of craving, having swallowed and consumed it.
Dính mắc và tồn tại có nghĩa là: nuốt chửng và hoàn tất việc nắm giữ bằng sự nắm giữ do tham ái.
Sukhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā abhinandatu, dukkhaṃ kathaṃ abhinandatīti?
Let him delight in pleasant or neither-pleasant-nor-painful feeling, but how does he delight in painful feeling?
Hoan hỷ với lạc thọ hoặc xả thọ thì được, nhưng làm sao lại hoan hỷ với khổ thọ?
‘‘Ahaṃ dukkhito mama dukkha’’nti gaṇhanto abhinandati nāma.
He who grasps, "I am in pain, this is my pain," is said to delight in it.
Người nắm giữ: "Tôi khổ, đây là khổ của tôi" được gọi là hoan hỷ.
Uppajjati nandīti taṇhā uppajjati.
Delight arises means craving arises.
Hỷ phát sinh có nghĩa là: tham ái phát sinh.
Tadupādānanti sāva taṇhā gahaṇaṭṭhena upādānaṃ nāma.
That is clinging: that very craving, in the sense of grasping, is called clinging.
Điều đó là chấp thủ có nghĩa là: chính tham ái đó, do tính chất nắm giữ, được gọi là chấp thủ.
Tassa upādānapaccayā bhavo…pe… samudayo hotīti, idañhi bhagavatā puna ekavāraṃ dvisandhi tisaṅkhepaṃ paccayākāravaṭṭaṃ dassitaṃ.
Conditioned by that clinging, becoming arises... and so on... this is the origin. Thus, the Blessed One has once again shown the round of the conditional structure with its two connections and three summaries.
Do duyên chấp thủ mà có hữu... v.v. sự tập khởi xảy ra, đây là vòng duyên khởi có hai mối nối và ba tóm tắt mà Đức Thế Tôn đã trình bày lại một lần nữa.
410-4. Idāni vivaṭṭaṃ dassetuṃ idha, bhikkhave, tathāgato loke uppajjatītiādimāha.
410-4. Now, to show what is beyond the round, He said, Here, Bhikkhus, a Tathāgata arises in the world, etc.
410-4. Bây giờ, để trình bày sự thoát khỏi luân hồi, Ngài đã nói: Này các Tỳ-khưu, Như Lai xuất hiện trên thế gian này v.v.
Tattha appamāṇacetasoti appamāṇaṃ lokuttaraṃ ceto assāti appamāṇacetaso, maggacittasamaṅgīti attho.
Therein, with a boundless mind means one who has a boundless, supramundane mind; the meaning is one endowed with the path-consciousness.
Trong đó, với tâm vô lượng có nghĩa là: người đó có tâm vô lượng, siêu thế, tức là người có đầy đủ tâm Đạo.
Imaṃ kho me tumhe, bhikkhave, saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ dhārethāti, bhikkhave, imaṃ saṃkhittena desitaṃ mayhaṃ, taṇhāsaṅkhayavimuttidesanaṃ tumhe niccakālaṃ dhāreyyātha mā pamajjeyyātha.
Bhikkhus, you should bear in mind this liberation through the destruction of craving that I have taught in brief: Bhikkhus, you should constantly bear in mind this teaching of mine on liberation through the destruction of craving, taught in brief; do not be heedless.
Này các Tỳ-khưu, các ông hãy ghi nhớ sự giải thoát khỏi sự diệt trừ tham ái này một cách tóm tắt có nghĩa là: Này các Tỳ-khưu, các ông hãy luôn ghi nhớ bài giảng về sự giải thoát khỏi sự diệt trừ tham ái mà Ta đã giảng một cách tóm tắt này, chớ có lơ là.
Desanā hi ettha vimuttipaṭilābhahetuto vimuttīti vuttā.
Here, the teaching itself is called liberation because it is a cause for attaining liberation.
Ở đây, bài giảng được gọi là giải thoát vì nó là nguyên nhân đạt được sự giải thoát.
Mahātaṇhājālataṇhāsaṅghāṭapaṭimukkanti taṇhāva saṃsibbitaṭṭhena mahātaṇhājālaṃ, saṅghaṭitaṭṭhena saṅghāṭanti vuccati; iti imasmiṃ mahātaṇhājāle taṇhāsaṅghāṭe ca imaṃ sātiṃ bhikkhuṃ kevaṭṭaputtaṃ paṭimukkaṃ dhāretha.
Enmeshed in the great net of craving, the cloak of craving: Craving itself is called the great net of craving because it stitches together, and a cloak because it joins together. Thus, you should bear in mind that this bhikkhu Sāti, the fisherman's son, is enmeshed in this great net of craving, this cloak of craving.
Bị mắc kẹt trong lưới tham ái lớn và sự kết hợp của tham ái có nghĩa là: tham ái được gọi là lưới tham ái lớn vì nó đan xen, và được gọi là sự kết hợp vì nó kết nối chặt chẽ; vậy hãy ghi nhớ rằng Tỳ-khưu Sāti, con trai của người đánh cá, đã bị mắc kẹt trong lưới tham ái lớn và sự kết hợp của tham ái này.
Anupaviṭṭho antogadhoti naṃ dhārethāti attho.
The meaning is that you should bear in mind that he has entered into it, has become immersed in it.
Điều đó có nghĩa là hãy ghi nhớ rằng ông ta đã đi vào và bị mắc kẹt bên trong.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest has a clear meaning everywhere.
Phần còn lại đều có ý nghĩa rõ ràng.
415. Evaṃ me sutanti mahāassapurasuttaṃ.
415. Thus have I heard: the Mahāassapura Sutta.
415. Tôi nghe như vầy là kinh Mahāassapura.
Tattha aṅgesūti aṅgā nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīsaddena ‘‘aṅgā’’ti vuccati, tasmiṃ aṅgesu janapade.
Therein, regarding in Aṅga: Aṅgā is the name of the princes of that country. Even a single country which is their residence is called "Aṅgā" by a conventional term. In that country of the Aṅgas.
Ở đó, về Aṅga (Aṅgesu), Aṅga là tên của các hoàng tử thuộc về xứ, nơi cư trú của họ, một xứ cũng được gọi là "Aṅga" theo cách dùng từ thông thường, trong xứ Aṅga đó.
Assapuraṃ nāma aṅgānaṃ nigamoti assapuranti nagaranāmena laddhavohāro aṅgānaṃ janapadassa eko nigamo, taṃ gocaragāmaṃ katvā viharatīti attho.
Assapura, a town of the Aṅgans: The term Assapura is a designation acquired through the name of a city; it is a town of the Aṅgan country. The meaning is that he dwells, having made it his alms-resort village.
Assapura, một thị trấn của xứ Aṅga (Assapuraṃ nāma aṅgānaṃ nigamo) có nghĩa là Assapura là một thị trấn của xứ Aṅga, được gọi theo tên thành phố, và nghĩa là Ngài trú ngụ bằng cách biến nơi đó thành làng khất thực.
Bhagavā etadavocāti etaṃ ‘‘samaṇā samaṇāti vo, bhikkhave, jano sañjānātī’’tiādivacanamavoca.
The Blessed One said this: He spoke this statement beginning with, "Bhikkhus, people recognize you as 'contemplatives, contemplatives'."
Đức Thế Tôn đã nói điều này (Bhagavā etadavocā) có nghĩa là Ngài đã nói lời này: "Này các Tỳ-khưu, người ta nhận biết các ông là Sa-môn, là Sa-môn," v.v.
Kasmā pana evaṃ avocāti.
Now why did he speak in this way?
Tại sao Ngài lại nói như vậy?
Tasmiṃ kira nigame manussā saddhā pasannā buddhamāmakā dhammamāmakā saṅghamāmakā, tadahupabbajitasāmaṇerampi vassasatikattherasadisaṃ katvā pasaṃsanti; pubbaṇhasamayaṃ bhikkhusaṅghaṃ piṇḍāya pavisantaṃ disvā bījanaṅgalādīni gahetvā khettaṃ gacchantāpi, pharasuādīni gahetvā araññaṃ pavisantāpi tāni upakaraṇāni nikkhipitvā bhikkhusaṅghassa nisīdanaṭṭhānaṃ āsanasālaṃ vā maṇḍapaṃ vā rukkhamūlaṃ vā sammajjitvā āsanāni paññapetvā arajapānīyaṃ paccupaṭṭhāpetvā bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā yāgukhajjakādīni datvā katabhattakiccaṃ bhikkhusaṅghaṃ uyyojetvā tato tāni upakaraṇāni ādāya khettaṃ vā araññaṃ vā gantvā attano kammāni karonti, kammantaṭṭhānepi nesaṃ aññā kathā nāma natthi.
It is said that in that town, the people were faithful, confident, devotees of the Buddha, devotees of the Dhamma, devotees of the Saṅgha. They praise even a novice who has gone forth that very day, treating him as equal to an elder of a hundred years. Upon seeing the Saṅgha of bhikkhus entering for alms in the morning, even while going to the fields carrying seeds, ploughs, and so on, or while entering the forest carrying axes and so on, they put aside those implements, sweep the seating place for the Saṅgha of bhikkhus—be it a seating hall, a pavilion, or the root of a tree—prepare the seats, provide dust-free drinking water, have the Saṅgha of bhikkhus sit down, give gruel, snacks, and so on, and after seeing off the Saṅgha of bhikkhus who have finished their meal, they then take up those implements, go to their fields or the forest, and do their work. Even at their place of work, there is no other talk for them.
Người ta kể rằng, trong thị trấn đó, dân chúng có đức tin, hoan hỷ, là Phật tử, là Pháp tử, là Tăng tử; họ ca ngợi cả một Sa-di mới xuất gia trong ngày hôm đó như một Trưởng lão đã một trăm hạ. Vào buổi sáng, khi thấy Tăng-đoàn đi khất thực, dù đang mang hạt giống, cày bừa, v.v., để ra đồng, hay mang rìu, v.v., để vào rừng, họ đều đặt những dụng cụ đó xuống, quét dọn nơi Tăng-đoàn sẽ ngồi, như giảng đường, nhà mát, hay gốc cây, sắp xếp chỗ ngồi, chuẩn bị nước uống không bụi, mời Tăng-đoàn an tọa, cúng dường cháo, đồ ăn nhẹ, v.v., rồi sau khi Tăng-đoàn đã dùng bữa xong, họ tiễn Tăng-đoàn đi, rồi mới lấy lại dụng cụ của mình để ra đồng hoặc vào rừng làm công việc của mình. Ngay cả ở nơi làm việc, họ cũng không có lời nói nào khác.
Cattāro maggaṭṭhā cattāro phalaṭṭhāti aṭṭha puggalā ariyasaṅgho nāma; te ‘‘evarūpena sīlena, evarūpena ācārena, evarūpāya paṭipattiyā samannāgatā lajjino pesalā uḷāraguṇā’’ti bhikkhusaṅghasseva vaṇṇaṃ kathenti.
The four individuals on the path and the four individuals in fruition—these eight individuals are called the noble Saṅgha; they speak in praise of the Saṅgha of bhikkhus, saying, "They are endowed with such virtue, such conduct, such a practice; they are conscientious, amiable, and possess magnificent qualities."
Bốn bậc trú trên Đạo và bốn bậc trú trên Quả là tám hạng người được gọi là Thánh Tăng; họ ca ngợi Tăng-đoàn rằng: "Các vị ấy có giới hạnh như thế này, có oai nghi như thế này, có sự thực hành như thế này, là người biết hổ thẹn, đáng kính trọng, có các đức tính cao quý."
Kammantaṭṭhānato āgantvā bhuttasāyamāsā gharadvāre nisinnāpi, sayanigharaṃ pavisitvā nisinnāpi bhikkhusaṅghasseva vaṇṇaṃ kathenti.
After returning from their place of work and having eaten their evening meal, whether sitting at their house doors or having entered their bedrooms and sat down, they speak only in praise of the Saṅgha of bhikkhus.
Dù đã trở về từ nơi làm việc, đã dùng bữa tối và đang ngồi trước cửa nhà, hay đã vào phòng ngủ và đang ngồi, họ vẫn chỉ ca ngợi Tăng-đoàn.
Bhagavā tesaṃ manussānaṃ nipaccakāraṃ disvā bhikkhusaṅghaṃ piṇḍapātāpacāyane niyojetvā etadavoca.
The Blessed One, seeing the respectful conduct of those people, said this to engage the Saṅgha of bhikkhus in the reciprocation of alms-offerings.
Đức Thế Tôn thấy sự tôn kính của những người đó, và để khuyến khích Tăng-đoàn đền đáp công ơn cúng dường vật thực, Ngài đã nói điều này.
Ye dhammā samaṇakaraṇā ca brāhmaṇakaraṇā cāti ye dhammā samādāya paripūritā samitapāpasamaṇañca bāhitapāpabrāhmaṇañca karontīti attho.
Those states that make one a contemplative and a brahmin: The meaning is, those states which, when undertaken and fulfilled, make one a contemplative whose evils are calmed and a brahmin whose evils are banished.
Những pháp làm cho thành Sa-môn và làm cho thành Bà-la-môn (Ye dhammā samaṇakaraṇā ca brāhmaṇakaraṇā ca) có nghĩa là những pháp khi được thực hành và hoàn thiện sẽ làm cho người đó trở thành Sa-môn đã dứt trừ tội lỗi và Bà-la-môn đã loại bỏ tội lỗi.
‘‘Tīṇimāni, bhikkhave, samaṇassa samaṇiyāni samaṇakaraṇīyāni.
“Bhikkhus, there are these three qualities of a contemplative that are to be done by a contemplative.
"Này các Tỳ-khưu, có ba điều này là những việc cần làm của Sa-môn, những việc làm cho thành Sa-môn.
Katamāni tīṇi?
What three?
Ba điều nào?
Adhisīlasikkhāsamādānaṃ, adhicittasikkhāsamādānaṃ, adhipaññāsikkhāsamādāna’’nti (a. ni. 3.82) ettha pana samaṇena kattabbadhammā vuttā.
Undertaking the training in higher virtue, undertaking the training in higher mind, undertaking the training in higher wisdom.” In this passage, however, the states that should be practiced by a contemplative are mentioned.
Sự thọ trì giới học cao hơn, sự thọ trì tâm học cao hơn, sự thọ trì tuệ học cao hơn" (A. III, 82). Ở đây, những pháp mà Sa-môn phải làm đã được nói đến.
Tepi ca samaṇakaraṇā hontiyeva.
And those too indeed become qualities that make one a contemplative.
Và những pháp đó cũng làm cho thành Sa-môn.
Idha pana hirottappādivasena desanā vitthāritā.
Here, however, the teaching is elaborated in terms of moral shame and moral dread, and so on.
Tuy nhiên, ở đây, lời dạy đã được mở rộng theo phương diện của Hổ thẹn (hiri) và Ghê sợ (ottappa), v.v.
Evaṃ no ayaṃ amhākanti ettha noti nipātamattaṃ.
In so this practice of ours: here, no is merely a particle.
Trong câu "Evaṃ no ayaṃ amhākaṃ" (Như vậy, điều này là của chúng ta), từ "no" chỉ là một tiểu từ.
Evaṃ ayaṃ amhākanti attho.
The meaning is: in this way, this practice of ours.
Nghĩa là: "Như vậy, điều này là của chúng ta."
Mahapphalā mahānisaṃsāti ubhayampi atthato ekameva.
Of great fruit, of great benefit: both have the same meaning.
Đại quả, đại lợi ích (Mahapphalā mahānisaṃsā) cả hai đều có cùng một nghĩa.
Avañjhāti amoghā.
Not barren: not ineffectual.
Không vô ích (Avañjhā) có nghĩa là không uổng phí.
Saphalāti ayaṃ tasseva attho.
Fruitful: this has the same meaning.
Có quả (Saphalā) là nghĩa của chính từ đó.
Yassā hi phalaṃ natthi, sā vañjhā nāma hoti.
For that which has no fruit is called barren.
Vì cái gì không có quả thì được gọi là vô ích.
Saudrayāti savaḍḍhi, idaṃ saphalatāya vevacanaṃ.
With increase: with growth; this is a synonym for fruitfulness.
Có sự tăng trưởng (Saudrayā) có nghĩa là có sự tăng trưởng, đây là từ đồng nghĩa với "có quả".
Evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabbanti, bhikkhave, evaṃ tumhehi sikkhitabbaṃ.
This, bhikkhus, is how you should train: Bhikkhus, this is how you should train.
Này các Tỳ-khưu, các ông nên tu học như vậy (Evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabbaṃ) có nghĩa là: "Này các Tỳ-khưu, các ông nên tu học như vậy."
Iti bhagavā iminā ettakena ṭhānena hirottappādīnaṃ dhammānaṃ vaṇṇaṃ kathesi.
Thus the Blessed One, by this much, praised the states of moral shame and so on.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã ca ngợi các pháp như Hổ thẹn (hiri) và Ghê sợ (ottappa), v.v., bằng đoạn này.
Vacanapathapacchindanatthaṃ.
To cut off the path of speech.
Để cắt đứt con đường thắc mắc.
Sace hi koci acirapabbajito bālabhikkhu evaṃ vadeyya – ‘‘bhagavā hirottappādidhamme samādāya vattathāti vadati, ko nu kho tesaṃ samādāya vattane ānisaṃso’’ti?
For if some foolish bhikkhu who has not been long ordained were to say, “The Blessed One says to live undertaking the states of moral shame, and so on, but what, indeed, is the benefit in living by undertaking them?”
Nếu có một Tỳ-khưu mới xuất gia, còn non nớt, nói rằng: "Đức Thế Tôn dạy hãy thực hành các pháp Hổ thẹn (hiri) và Ghê sợ (ottappa), v.v., vậy lợi ích của việc thực hành những pháp đó là gì?"
Tassa vacanapathapacchindanatthaṃ.
It is for the purpose of cutting off the path of his speech.
Để cắt đứt con đường thắc mắc của người đó.
Ayañca ānisaṃso, ime hi dhammā samādāya paripūritā samitapāpasamaṇaṃ nāma bāhitapāpabrāhmaṇaṃ nāma karonti, catupaccayalābhaṃ uppādenti, paccayadāyakānaṃ mahapphalataṃ sampādenti, pabbajjaṃ avañjhaṃ saphalaṃ saudrayaṃ karontīti vaṇṇaṃ abhāsi.
And this is the benefit: for these states, when undertaken and fulfilled, make one a contemplative whose evils are calmed and a brahmin whose evils are banished; they give rise to the gain of the four requisites; they bring about great fruit for the donors of the requisites; they make the going-forth not barren, fruitful, and with increase. Thus he spoke in praise.
Và đây là lợi ích: những pháp này khi được thực hành và hoàn thiện sẽ làm cho người đó trở thành Sa-môn đã dứt trừ tội lỗi và Bà-la-môn đã loại bỏ tội lỗi, tạo ra sự thọ nhận bốn vật dụng, mang lại đại quả cho những người cúng dường vật dụng, và làm cho đời sống xuất gia không vô ích, có quả, có sự tăng trưởng. Ngài đã nói lời ca ngợi như vậy.
Ayamettha saṅkhepo.
This is the summary here.
Đây là phần tóm tắt ở đây.
Vitthārato pana vaṇṇakathā satipaṭṭhāne (dī. ni. aṭṭha. 2.373; ma. ni. aṭṭha. 2.373) vuttanayeneva veditabbā.
But the detailed explanation should be understood in the same way as it is stated in the Satipaṭṭhāna.
Tuy nhiên, phần giải thích chi tiết cần được hiểu theo cách đã nói trong Satipaṭṭhāna (Dī. Ni. Aṭṭha. 2.373; Ma. Ni. Aṭṭha. 2.373).
416. Hirottappenāti ‘‘yaṃ hirīyati hirīyitabbena, ottappati ottappitabbenā’’ti (dha. sa. 1331) evaṃ vitthāritāya hiriyā ceva ottappena ca.
416. Through moral shame and moral dread: By the moral shame and moral dread which are elaborated as, “One is ashamed of what is shameful, one is in dread of what is dreadful.”
416. Với Hổ thẹn và Ghê sợ (Hirottappenā) có nghĩa là với Hổ thẹn (hiri) và Ghê sợ (ottappa) đã được giải thích rộng rãi như: "điều đáng hổ thẹn thì hổ thẹn, điều đáng ghê sợ thì ghê sợ" (Dhs. 1331).
Apicettha ajjhattasamuṭṭhānā hirī, bahiddhāsamuṭṭhānaṃ ottappaṃ.
Moreover, herein, moral shame arises from an internal cause, and moral dread arises from an external cause.
Hơn nữa, ở đây, Hổ thẹn (hiri) phát sinh từ nội tại, Ghê sợ (ottappa) phát sinh từ bên ngoài.
Attādhipateyyā hirī, lokādhipateyyaṃ ottappaṃ.
Moral shame has self as its authority; moral dread has the world as its authority.
Hổ thẹn (hiri) là tự chủ, Ghê sợ (ottappa) là lấy thế gian làm chủ.
Lajjāsabhāvasaṇṭhitā hirī, bhayasabhāvasaṇṭhitaṃ ottappaṃ, vitthārakathā panettha sabbākārena visuddhimagge vuttā.
Moral shame is established in the nature of revulsion; moral dread is established in the nature of fear. The detailed explanation of this is stated in full in the Visuddhimagga.
Hổ thẹn (hiri) được thiết lập trên bản chất của sự xấu hổ, Ghê sợ (ottappa) được thiết lập trên bản chất của sự sợ hãi. Lời giải thích chi tiết về điều này đã được nói đến trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga) một cách đầy đủ.
Apica ime dve dhammā lokaṃ pālanato lokapāladhammā nāmāti kathitā.
Moreover, these two states, because they protect the world, are called the guardians of the world.
Hơn nữa, hai pháp này được gọi là các pháp bảo hộ thế gian (lokapāladhammā) vì chúng bảo vệ thế gian.
Yathāha – ‘‘dveme, bhikkhave, sukkā dhammā lokaṃ pālenti.
As it is said: “Bhikkhus, these two bright states protect the world.
Như đã nói: "Này các Tỳ-khưu, có hai pháp trắng này bảo vệ thế gian.
Katame dve?
What two?
Hai pháp nào?
Hirī ca ottappañca.
Moral shame and moral dread.
Hổ thẹn (hiri) và Ghê sợ (ottappa).
Ime kho, bhikkhave, dve sukkā dhammā lokaṃ pālenti.
These, bhikkhus, are the two bright states that protect the world.
Này các Tỳ-khưu, hai pháp trắng này bảo vệ thế gian.
Ime ca kho, bhikkhave, dve sukkā dhammā lokaṃ na pāleyyuṃ, nayidha paññāyetha, ‘mātā’ti vā, ‘mātucchā’ti vā, ‘mātulānī’ti vā, ‘ācariyabhariyā’ti vā, ‘garūnaṃ dārā’ti vā, sambhedaṃ loko agamissa, yathā ajeḷakā kukkuṭasūkarā soṇasiṅgālā’’ti (a. ni. 2.9).
If, bhikkhus, these two bright states did not protect the world, there would be no recognition here of ‘mother’ or ‘maternal aunt’ or ‘maternal uncle’s wife’ or ‘teacher’s wife’ or ‘wives of respected elders,’ and the world would fall into promiscuity, just like goats and sheep, chickens and pigs, dogs and jackals.”
Này các Tỳ-khưu, nếu hai pháp trắng này không bảo vệ thế gian, thì ở đây sẽ không có sự phân biệt 'mẹ' hay 'cô', hay 'dì', hay 'vợ thầy', hay 'vợ của những người đáng tôn kính', thế gian sẽ rơi vào sự hỗn loạn, như dê, cừu, gà, heo, chó, và chồn."
Imeyeva jātake ‘‘devadhammā’’ti kathitā.
These very same states are called “divine states” in the Jātakas.
Chính hai pháp này trong các truyện Jātaka được gọi là các pháp của chư Thiên (devadhammā).
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Mahācundattherassa pana kilesasallekhanapaṭipadāti katvā dassitā.
For the Elder Mahācunda, however, they were shown as the practice for effacing the defilements.
Đối với Đại Trưởng lão Mahācunda, chúng được trình bày là con đường thực hành để gọt giũa phiền não.
Yathāha – ‘‘pare ahirikā bhavissanti, mayamettha hirimanā bhavissāmāti sallekho karaṇīyo.
As it is said: “Effacement should be practiced thus: ‘Others will be without moral shame, but we here will have moral shame.’
Như đã nói: "Người khác có thể không biết hổ thẹn, nhưng chúng ta ở đây sẽ biết hổ thẹn – đó là sự gọt giũa cần làm. Người khác có thể không biết ghê sợ, nhưng chúng ta ở đây sẽ biết ghê sợ – đó là sự gọt giũa cần làm."
Pare anottāpī bhavissanti, mayamettha ottāpī bhavissāmāti sallekho karaṇīyo’’ti (ma. ni. 1.83).
‘Others will be without moral dread, but we here will have moral dread,’ thus effacement should be practiced.”
Người khác sẽ không biết hổ thẹn, còn chúng ta sẽ biết hổ thẹn ở đây – đó là sự tự sửa mình cần phải thực hiện.
Imeva mahākassapattherassa ovādūpasampadāti katvā dassitā.
These same states were shown to the Elder Mahākassapa as the counsel at ordination.
Chính hai pháp này cũng được trình bày là lời giáo huấn và sự thọ giới của Đại Trưởng lão Mahākassapa.
Vuttañhetaṃ – ‘‘tasmā tiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ, tibbaṃ me hirottappaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavissati theresu navesu majjhimesūti.
For it is said: “Therefore, Kassapa, you should train in this way: ‘My moral shame and moral dread towards elders, new, and middle bhikkhus will be keenly established.’
Điều này đã được nói: "Vì vậy, này Kassapa, con phải tu học như thế này: 'Sự hổ thẹn và ghê sợ của ta sẽ luôn hiện hữu đối với các vị Trưởng lão, các vị mới xuất gia, và các vị trung niên.'
Evañhi te, kassapa, sikkhitabba’’nti (saṃ. ni. 2.154).
This, Kassapa, is how you should train.”
Này Kassapa, con phải tu học như vậy."
Idha panete samaṇadhammā nāmāti dassitā.
Here, however, they are shown as the states of a contemplative.
Ở đây, hai pháp này được trình bày là các pháp của Sa-môn (samaṇadhammā).
Yasmā pana ettāvatā sāmaññattho matthakaṃ patto nāma hoti, tasmā aparepi samaṇakaraṇadhamme dassetuṃ siyā kho pana, bhikkhave, tumhākantiādimāha.
But since the goal of contemplation is not accomplished by just this much, in order to show other states that make one a contemplative, he said, It may be, bhikkhus, that for you, and so on.
Vì đến đây, ý nghĩa của Sa-môn hạnh đã đạt đến đỉnh điểm, nên để trình bày thêm các pháp làm cho thành Sa-môn, Ngài đã nói: "Này các Tỳ-khưu, có thể các ông..." v.v.
Tattha sāmaññatthoti saṃyuttake tāva, ‘‘katamañca, bhikkhave, sāmaññaṃ?
Therein, the goal of contemplation: in the Saṃyuttaka, it is said, “And what, bhikkhus, is contemplation?
Ở đó, ý nghĩa của Sa-môn hạnh (sāmaññattho) trong Saṃyutta (Tương Ưng Bộ) đã nói: "Và này các Tỳ-khưu, Sa-môn hạnh là gì?
Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo.
It is this Noble Eightfold Path.
Chính là Bát Chánh Đạo cao quý này.
Seyyathidaṃ, sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhi, idaṃ vuccati, bhikkhave, sāmaññaṃ.
That is, right view… and so on… right concentration. This, bhikkhus, is called contemplation.
Nghĩa là, Chánh kiến... v.v... Chánh định, này các Tỳ-khưu, điều này được gọi là Sa-môn hạnh.
Katamo ca, bhikkhave, sāmaññattho?
And what, bhikkhus, is the goal of contemplation?
Và này các Tỳ-khưu, ý nghĩa của Sa-môn hạnh là gì?
Yo, bhikkhave, rāgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo, ayaṃ vuccati, bhikkhave, sāmaññattho’’ti (saṃ. ni. 5.36) maggo ‘‘sāmañña’’nti, phalanibbānāni ‘‘sāmaññattho’’ti vuttāni.
Bhikkhus, the destruction of lust, the destruction of hatred, the destruction of delusion—this, bhikkhus, is called the goal of asceticism.’ In this way, the path is called ‘asceticism,’ and fruition and Nibbāna are called ‘the goal of asceticism.’
Này các Tỳ-khưu, sự đoạn diệt tham ái, sự đoạn diệt sân hận, sự đoạn diệt si mê, này các Tỳ-khưu, đó được gọi là ‘lợi ích Sa-môn’ (sāmaññattha). Con đường (magga) được gọi là ‘Sa-môn’ (sāmañña), các quả vị và Nibbāna được gọi là ‘lợi ích Sa-môn’ (sāmaññattha).
Imasmiṃ pana ṭhāne maggampi phalampi ekato katvā sāmaññattho kathitoti veditabbo.
But in this context, it should be understood that the goal of asceticism is taught by combining both the path and the fruition.
Tuy nhiên, trong trường hợp này, cần phải hiểu rằng lợi ích Sa-môn (sāmaññattha) được nói đến bằng cách kết hợp cả con đường (magga) và quả vị (phala) lại với nhau.
Ārocayāmīti kathemi.
I will tell you means I will speak.
Ārocayāmī có nghĩa là tôi nói.
Paṭivedayāmīti jānāpemi.
I will make known to you means I will cause you to know.
Paṭivedayāmī có nghĩa là tôi làm cho biết.
417. Parisuddho no kāyasamācāroti ettha kāyasamācāro parisuddho aparisuddhoti duvidho.
417. In the phrase Our bodily conduct is purified, bodily conduct is of two kinds: purified and unpurified.
417. Trong câu Parisuddho no kāyasamācāro (Hạnh kiểm thân của chúng ta thanh tịnh), hạnh kiểm thân (kāyasamācāra) có hai loại: thanh tịnh (parisuddha) và không thanh tịnh (aparisuddha).
Yo hi bhikkhu pāṇaṃ hanati adinnaṃ ādiyati, kāmesu micchā carati, tassa kāyasamācāro aparisuddho nāma, ayaṃ pana kammapathavaseneva vārito.
Indeed, for a bhikkhu who kills a living being, takes what is not given, or engages in sexual misconduct, his bodily conduct is called unpurified; but this is prohibited by way of the courses of action.
Vị Tỳ-khưu nào giết hại sinh vật, lấy của không cho, tà hạnh trong các dục, thì hạnh kiểm thân của vị ấy được gọi là không thanh tịnh, nhưng điều này đã bị ngăn cấm theo nghiệp đạo (kammapatha).
Yo pana pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā paraṃ potheti viheṭheti, tassa kāyasamācāro aparisuddho nāma, ayampi sikkhāpadabaddheneva paṭikkhitto.
Moreover, for one who strikes or harms another with his hand, a clod of earth, a stick, or a weapon, his bodily conduct is called unpurified; this too is rejected as it is bound by a training rule.
Vị nào dùng tay, cục đất, gậy hoặc dao để đánh đập, hành hạ người khác, thì hạnh kiểm thân của vị ấy được gọi là không thanh tịnh, điều này cũng đã bị cấm theo giới luật (sikkhāpada).
Imasmiṃ sutte ubhayampetaṃ akathetvā paramasallekho nāma kathito.
In this sutta, without speaking of either of these two, what is called the highest effacement is taught.
Trong bài kinh này, cả hai điều đó đều không được nói đến, mà điều được nói đến là sự tinh giản tối thượng (paramasallekha).
Yo hi bhikkhu pānīyaghaṭe vā pānīyaṃ pivantānaṃ, patte vā bhattaṃ bhuñjantānaṃ kākānaṃ nivāraṇavasena hatthaṃ vā daṇḍaṃ vā leḍḍuṃ vā uggirati, tassa kāyasamācāro aparisuddho.
Indeed, for a bhikkhu who raises his hand, a stick, or a clod of earth to ward off crows drinking water from a water pot or eating food from a bowl, his bodily conduct is unpurified.
Vị Tỳ-khưu nào giơ tay, gậy hoặc cục đất lên để xua đuổi những con quạ đang uống nước trong bình nước hoặc đang ăn cơm trong bát, thì hạnh kiểm thân của vị ấy là không thanh tịnh.
Viparīto parisuddho nāma.
The opposite is called purified.
Trái lại, là thanh tịnh.
Uttānoti uggato pākaṭo.
Manifest means risen up, evident.
Uttāno có nghĩa là nổi lên, rõ ràng.
Vivaṭoti anāvaṭo asañchanno.
Uncovered means not covered, not concealed.
Vivaṭo có nghĩa là không che đậy, không giấu giếm.
Ubhayenāpi parisuddhataṃyeva dīpeti.
By both terms, it indicates its purity.
Cả hai đều chỉ sự thanh tịnh.
Na ca chiddavāti sadā ekasadiso antarantare chiddarahito.
And not flawed means always consistent, without flaws in between.
Na ca chiddavā có nghĩa là luôn luôn đồng nhất, không có lỗ hổng ở giữa.
Saṃvutoti kilesānaṃ dvāra pidahanena pidahito, na vajjapaṭicchādanatthāya.
Restrained means closed by the shutting of the doors of the defilements, not for the purpose of concealing a fault.
Saṃvuto có nghĩa là được che đậy bằng cách đóng các cửa của phiền não, không phải để che giấu lỗi lầm.
418. Vacīsamācārepi yo bhikkhu musā vadati, pisuṇaṃ katheti, pharusaṃ bhāsati, samphaṃ palapati, tassa vacīsamācāro aparisuddho nāma.
418. Regarding verbal conduct also, for a bhikkhu who tells lies, speaks divisively, uses harsh language, or engages in idle chatter, his verbal conduct is called unpurified.
418. Trong hạnh kiểm lời nói (vacīsamācāra) cũng vậy, vị Tỳ-khưu nào nói dối, nói lời đâm thọc, nói lời thô ác, nói lời vô ích, thì hạnh kiểm lời nói của vị ấy được gọi là không thanh tịnh.
Ayaṃ pana kammapathavasena vārito.
But this is prohibited by way of the courses of action.
Tuy nhiên, điều này đã bị ngăn cấm theo nghiệp đạo (kammapatha).
Yo pana gahapatikāti vā dāsāti vā pessāti vā ādīhi khuṃsento vadati, tassa vacīsamācāro aparisuddho nāma.
Moreover, for one who speaks while reviling with words such as ‘householder,’ ‘slave,’ or ‘servant,’ his verbal conduct is called unpurified.
Vị nào nói lời chế giễu như "gia chủ", "nô lệ", "người hầu", v.v., thì hạnh kiểm lời nói của vị ấy được gọi là không thanh tịnh.
Ayaṃ pana sikkhāpadabaddheneva paṭikkhitto.
This, however, is rejected as it is bound by a training rule.
Tuy nhiên, điều này đã bị cấm theo giới luật (sikkhāpada).
Imasmiṃ sutte ubhayampetaṃ akathetvā paramasallekho nāma kathito.
In this sutta, without speaking of either of these two, what is called the highest effacement is taught.
Trong bài kinh này, cả hai điều đó đều không được nói đến, mà điều được nói đến là sự tinh giản tối thượng (paramasallekha).
Yo hi bhikkhu daharena vā sāmaṇerena vā, ‘‘kacci, bhante, amhākaṃ upajjhāyaṃ passathā’’ti vutte, sambahulā, āvuso, bhikkhubhikkhuniyo ekasmiṃ padese vicadiṃsu, upajjhāyo te vikkāyikasākabhaṇḍikaṃ ukkhipitvā gato bhavissatī’’tiādinā nayena hasādhippāyopi evarūpaṃ kathaṃ katheti, tassa vacīsamācāro aparisuddho.
Indeed, if a bhikkhu, when asked by a junior bhikkhu or a novice, "Venerable sir, did you see our preceptor?", speaks in a way such as this, even with the intention of jesting: "Friends, many bhikkhus and bhikkhunīs were seen in one place; your preceptor might have gone off carrying a bundle of market vegetables," his verbal conduct is unpurified.
Vị Tỳ-khưu nào, khi được một vị Tỳ-khưu trẻ hoặc một Sa-di hỏi: "Bạch Đại đức, Đại đức có thấy vị Upajjhāya của chúng con không?", dù với ý định đùa giỡn, lại nói những lời như: "Này các hiền giả, nhiều Tỳ-khưu và Tỳ-khunī đã cãi nhau ở một nơi, vị Upajjhāya của các vị chắc đã vác gói rau cải đã mua đi rồi", thì hạnh kiểm lời nói của vị ấy là không thanh tịnh.
Viparīto parisuddho nāma.
The opposite is called purified.
Trái lại, là thanh tịnh.
419. Manosamācāre yo bhikkhu abhijjhālu byāpannacitto micchādiṭṭhiko hoti, tassa manosamācāro aparisuddho nāma.
419. Regarding mental conduct, for a bhikkhu who is covetous, has a mind of ill will, or holds wrong view, his mental conduct is called unpurified.
419. Trong hạnh kiểm ý nghiệp (manosamācāra), vị Tỳ-khưu nào có tâm tham lam, tâm sân hận, tà kiến, thì hạnh kiểm ý nghiệp của vị ấy được gọi là không thanh tịnh.
Ayaṃ pana kammapathavaseneva vārito.
But this is prohibited by way of the courses of action.
Tuy nhiên, điều này đã bị ngăn cấm theo nghiệp đạo (kammapatha).
Yo pana upanikkhittaṃ jātarūparajataṃ sādiyati, tassa manosamācāro aparisuddho nāma.
Moreover, for one who consents to gold and silver placed nearby, his mental conduct is called unpurified.
Vị nào chấp nhận vàng bạc đã được đặt cọc, thì hạnh kiểm ý nghiệp của vị ấy được gọi là không thanh tịnh.
Ayampi sikkhāpadabaddheneva paṭikkhitto.
This too is rejected as it is bound by a training rule.
Điều này cũng đã bị cấm theo giới luật (sikkhāpada).
Imasmiṃ sutte ubhayampetaṃ akathetvā paramasallekho nāma kathito.
In this sutta, without speaking of either of these two, what is called the highest effacement is taught.
Trong bài kinh này, cả hai điều đó đều không được nói đến, mà điều được nói đến là sự tinh giản tối thượng (paramasallekha).
Yo pana bhikkhu kāmavitakkaṃ vā byāpādavitakkaṃ vā vihiṃsāvitakkaṃ vā vitakketi, tassa manosamācāro aparisuddho.
Moreover, for a bhikkhu who thinks a thought of sensual desire, a thought of ill will, or a thought of harming, his mental conduct is unpurified.
Vị Tỳ-khưu nào suy nghĩ về dục tầm (kāmavitakka), sân tầm (byāpādavitakka) hoặc hại tầm (vihiṃsāvitakka), thì hạnh kiểm ý nghiệp của vị ấy là không thanh tịnh.
Viparīto parisuddho nāma.
The opposite is called purified.
Trái lại, là thanh tịnh.
420. Ājīvasmiṃ yo bhikkhu ājīvahetu vejjakammaṃ pahiṇagamanaṃ gaṇḍaphālanaṃ karoti, arumakkhanaṃ deti, telaṃ pacatīti ekavīsatianesanāvasena jīvikaṃ kappeti.
420. Regarding livelihood, a bhikkhu makes his living by means of the twenty-one kinds of wrong livelihood, such as practicing medicine, running errands, or lancing boils for the sake of his livelihood; he applies ointments to sores or cooks oil.
420. Về phương tiện sinh nhai (ājīva), vị Tỳ-khưu nào vì mục đích sinh nhai mà làm nghề y, làm người đưa tin, chọc mủ nhọt, xức thuốc cho vết thương, nấu dầu – tức là sống bằng hai mươi mốt cách sinh nhai bất chính (anesanā).
Yo vā pana viññāpetvā bhuñjati, tassa ājīvo aparisuddho nāma.
Or for one who eats after having something requested, his livelihood is called unpurified.
Hoặc vị nào thọ thực sau khi đã xin, thì phương tiện sinh nhai của vị ấy được gọi là không thanh tịnh.
Ayaṃ pana sikkhāpadabaddheneva paṭikkhitto.
This, however, is rejected as it is bound by a training rule.
Tuy nhiên, điều này đã bị cấm theo giới luật (sikkhāpada).
Imasmiṃ sutte ubhayampetaṃ akathetvā paramasallekho nāma kathito.
In this sutta, without speaking of either of these two, what is called the highest effacement is taught.
Trong bài kinh này, cả hai điều đó đều không được nói đến, mà điều được nói đến là sự tinh giản tối thượng (paramasallekha).
Yo hi bhikkhu sappinavanītatelamadhuphāṇitādīni labhitvā, ‘‘sve vā punadivase vā bhavissatī’’ti sannidhikārakaṃ paribhuñjati, yo vā pana nimbaṅkurādīni disvā sāmaṇere vadati – ‘‘aṃṅkure khādathā’’ti, sāmaṇerā thero khāditukāmoti kappiyaṃ katvā denti, dahare pana sāmaṇere vā pānīyaṃ pivatha, āvusoti vadati, te thero pānīyaṃ pivitukāmoti pānīyasaṅkhaṃ dhovitvā denti, tampi paribhuñjantassa ājīvo aparisuddho nāma hoti.
Indeed, for a bhikkhu who, having received ghee, fresh butter, oil, honey, molasses, and so on, consumes them after storing them with the thought, "This will be for tomorrow or the day after"; or who, upon seeing neem shoots and so on, says to the novices, "Eat the shoots," and the novices, thinking the elder wants to eat, make it allowable and give it to him; or who says to young novices, "Friends, drink some water," and they, thinking the elder wants to drink water, wash a water-conch and give it to him—for one consuming even that, his livelihood is called unpurified.
Vị Tỳ-khưu nào nhận được bơ, bơ tươi, dầu, mật ong, đường thốt nốt, v.v., rồi tích trữ để dùng vào ngày mai hoặc ngày kia, hoặc vị nào thấy chồi cây nimba, v.v., rồi nói với các Sa-di: “Này các Sa-di, các con có muốn ăn chồi cây không?”, các Sa-di nghĩ rằng vị trưởng lão muốn ăn nên làm cho hợp lệ rồi dâng lên; hoặc vị nào nói với các Tỳ-khưu trẻ hoặc các Sa-di: “Này các hiền giả, các con có muốn uống nước không?”, các vị ấy nghĩ rằng vị trưởng lão muốn uống nước nên rửa sạch vỏ ốc đựng nước rồi dâng lên, thì phương tiện sinh nhai của vị Tỳ-khưu thọ dụng những thứ đó cũng được gọi là không thanh tịnh.
Viparīto parisuddho nāma.
The opposite is called purified.
Trái lại, là thanh tịnh.
423. Jāgariyamanuyuttāti rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā ekasmiṃ koṭṭhāse niddāya okāsaṃ datvā pañca koṭṭhāse jāgariyamhi yuttā payuttā.
423. Devoted to wakefulness means having divided the day and night into six parts, and having given an opportunity for sleep in one part, they are yoked and committed to wakefulness in the other five parts.
423. Jāgariyamanuyuttā có nghĩa là siêng năng, tinh tấn trong việc thức tỉnh (jāgariya), chia đêm ngày thành sáu phần, dành một phần để ngủ, và năm phần còn lại thì tinh tấn, nỗ lực trong việc thức tỉnh.
Sīhaseyyanti ettha kāmabhogiseyyā, petaseyyā, sīhaseyyā, tathāgataseyyāti catasso seyyā.
The lion's posture: here there are four postures for lying down: the posture of one who indulges in sensual pleasures, the posture of a peta, the lion's posture, and the Tathāgata's posture.
Trong từ Sīhaseyya (tư thế nằm của sư tử) này, có bốn tư thế nằm: tư thế nằm của người hưởng thụ dục lạc (kāmabhogiseyyā), tư thế nằm của ngạ quỷ (petaseyyā), tư thế nằm của sư tử (sīhaseyyā), và tư thế nằm của Đức Như Lai (tathāgataseyyā).
Tattha ‘‘yebhuyyena, bhikkhave, kāmabhogī sattā vāmena passena sentī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ kāmabhogiseyyā, tesu hi yebhuyyena dakkhiṇapassena sayāno nāma natthi.
Among these, "For the most part, bhikkhus, beings who indulge in sensual pleasures lie on their left side." This is the posture of one who indulges in sensual pleasures; for among them, there is almost no one who lies on their right side.
Trong đó, “Này các Tỳ-khưu, phần lớn chúng sinh hưởng thụ dục lạc nằm nghiêng về bên trái”, đó là tư thế nằm của người hưởng thụ dục lạc (kāmabhogiseyyā), vì trong số họ, phần lớn không có ai nằm nghiêng về bên phải.
‘‘Yebhuyyena, bhikkhave, sīho migarājā naṅguṭṭhaṃ antarasatthimhi anupakkhipitvā dakkhiṇena passena setī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ sīhaseyyā.
"For the most part, bhikkhus, the lion, king of beasts, lies on its right side, having tucked its tail between its thighs." This is the lion's posture.
“Này các Tỳ-khưu, phần lớn sư tử chúa nằm nghiêng về bên phải, vắt đuôi vào giữa hai đùi”, đó là tư thế nằm của sư tử (sīhaseyyā).
Tejussadattā hi sīho migarājā dve purimapāde ekasmiṃ ṭhāne pacchimapāde ekasmiṃ ṭhapetvā naṅguṭṭhaṃ antarasatthimhi pakkhipitvā purimapādapacchimapādanaṅguṭṭhānaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkhetvā dvinnaṃ purimapādānaṃ matthake sīsaṃ ṭhapetvā sayati.
Indeed, due to its majestic nature, the lion, king of beasts, places its two front paws in one place and its hind paws in another, tucks its tail between its thighs, marks the spots where its front paws, hind paws, and tail are placed, and lies down, placing its head on its two front paws.
Vì có sức mạnh phi thường, sư tử chúa đặt hai chân trước ở một chỗ, hai chân sau ở một chỗ, vắt đuôi vào giữa hai đùi, chú ý đến vị trí đặt chân trước, chân sau và đuôi, rồi đặt đầu lên hai chân trước mà nằm.
Divasampi sayitvā pabujjhamāno na utrāsanto pabujjhati.
Even after sleeping all day, when it awakens, it does not awaken startled.
Dù nằm cả ngày, khi thức dậy, nó không giật mình.
Sīsaṃ pana ukkhipitvā purimapādānaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkheti.
Instead, it lifts its head and marks the spot where its front paws were placed.
Nó ngẩng đầu lên và chú ý đến vị trí đặt chân trước.
Sace kiñci ṭhānaṃ vijahitvā ṭhitaṃ hoti, ‘‘nayidaṃ tuyhaṃ jātiyā, na sūrabhāvassa ca anurūpa’’nti anattamano hutvā tattheva sayati, na gocarāya pakkamati.
If they have shifted from their spot even slightly, it becomes displeased, thinking, "This is not befitting your birth, nor your courageous nature," and lies down right there again; it does not set out for its feeding ground.
Nếu có bất kỳ chỗ nào bị lệch khỏi vị trí, nó sẽ không hài lòng, nghĩ rằng “điều này không phù hợp với dòng dõi và sự dũng mãnh của ta”, rồi nằm yên ở đó, không đi kiếm ăn.
Avijahitvā ṭhite pana ‘‘tuyhaṃ jātiyā sūrabhāvassa ca anurūpamida’’nti haṭṭhatuṭṭho uṭṭhāya sīhavijambhitaṃ vijambhitvā kesarabhāraṃ vidhunitvā tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā gocarāya pakkamati.
But if they have not shifted, thinking, "This is befitting your birth and your courageous nature," it becomes happy and delighted, gets up, performs the lion's stretch, shakes out its mane, roars the lion's roar three times, and sets out for its feeding ground.
Nếu các vị trí vẫn giữ nguyên, nó sẽ vui mừng, nghĩ rằng “điều này phù hợp với dòng dõi và sự dũng mãnh của ta”, rồi đứng dậy, vươn vai như sư tử, rung bờm ba lần, gầm tiếng sư tử hống rồi đi kiếm ăn.
Catutthajjhānaseyyā pana tathāgataseyyāti vuccati.
The posture of the fourth jhāna, however, is called the Tathāgata's posture.
Tư thế nằm trong Tứ thiền được gọi là tư thế nằm của Đức Như Lai (tathāgataseyyā).
Tāsu idha sīhaseyyā āgatā.
Of these, the lion's posture is mentioned here.
Trong số đó, ở đây đề cập đến tư thế nằm của sư tử (sīhaseyyā).
Ayañhi tejussadairiyāpathattā uttamaseyyā nāma.
This, due to being a posture of majesty, is called the supreme posture.
Đây là tư thế nằm tối thượng vì có oai nghi hùng dũng.
Pāde pādanti dakkhiṇapāde vāmapādaṃ.
Foot on foot means the left foot on the right foot.
Pāde pāda có nghĩa là chân trái đặt trên chân phải.
Accādhāyāti atiādhāya īsakaṃ atikkamma ṭhapetvā, gopphakena hi gopphake, jāṇunā vā jāṇumhi saṅghaṭṭiyamāne abhiṇhaṃ vedanā uppajjati, cittaṃ ekaggaṃ na hoti, seyyā aphāsukā hoti.
Accādhāyā means "placing over excessively," placing it slightly beyond, i.e., placing it so that the bones do not rub. For when anklebone rubs against anklebone, or knee against knee, pain constantly arises, the mind does not become concentrated, and the posture is uncomfortable.
Accādhāyā nghĩa là đặt hơi vượt quá, đặt lệch xương. Thật vậy, khi mắt cá chạm mắt cá, hoặc đầu gối chạm đầu gối, cảm giác đau đớn thường xuyên phát sinh, tâm không định tĩnh, tư thế nằm không thoải mái.
Yathā pana na saṅghaṭṭeti, evaṃ atikkamma ṭhapite vedanā nuppajjati, cittaṃ ekaggaṃ hoti, seyyā phāsukā hoti, tasmā evamāha.
However, if it is placed in such a way that it does not rub, then pain does not arise, the mind becomes concentrated, and the posture is comfortable, therefore, he said thus.
Nhưng khi đặt vượt quá như vậy để chúng không chạm vào nhau, cảm giác đau đớn không phát sinh, tâm định tĩnh, tư thế nằm thoải mái. Do đó, Đức Phật đã nói như vậy.
426. Yā panāyaṃ seyyathāpi, bhikkhaveti upamā vuttā.
426. As for the simile mentioned as “Just as, bhikkhus…”,
426. Về ví dụ đã được nói đến là seyyathāpi, bhikkhave (này các Tỳ-kheo, ví như).
Tattha iṇaṃ ādāyāti vaḍḍhiyā dhanaṃ gahetvā.
there, iṇaṃ ādāya means having taken money at interest.
Trong đó, iṇaṃ ādāyā (vay mượn nợ) nghĩa là vay tiền có lãi.
Byantī kareyyāti vigatantāni kareyya.
Byantī kareyyā means to make them without end.
Byantī kareyyā (trả hết nợ) nghĩa là làm cho không còn dấu vết.
Yathā tesaṃ kākaṇikamattopi pariyanto nāma nāvasissati, evaṃ kareyya, sabbaso paṭiniyyāteyyāti attho.
The meaning is, he should repay completely, so that not even a kākaṇika-worth of debt remains to them.
Ý nói là làm sao để không còn một chút nợ nào, trả lại hoàn toàn.
Tatonidānanti āṇaṇyanidānaṃ.
Tatonidānaṃ means due to being debt-free.
Tatonidāna (do đó) là do không còn nợ.
So hi aṇaṇomhīti āvajjanto balavapāmojjaṃ labhati, balavasomanassamadhigacchati.
For he, reflecting "I am debt-free," attains strong joy and experiences strong delight.
Người đó, khi suy nghĩ rằng mình không còn nợ, sẽ có được niềm hoan hỷ mạnh mẽ, đạt được sự hân hoan mạnh mẽ.
Tena vuttaṃ – ‘‘labhetha pāmojjaṃ, adhigaccheyya somanassa’’nti.
Therefore it was said: "He would obtain joy, he would experience delight."
Do đó, đã nói: “được niềm hoan hỷ, đạt được sự hân hoan”.
Visabhāgavedanuppattiyā kakaceneva catuiriyāpathaṃ chindanto ābādhatīti ābādho, svāssa atthīti ābādhiko.
Ābādho means an affliction, because it afflicts by cutting off the four postures with a saw, as it were, due to the arising of disagreeable feeling; he has this (affliction), thus he is ābādhiko.
Do sự phát sinh của những cảm giác không tương thích, như dùng cưa cắt đứt bốn oai nghi, nên gọi là ābādho (bệnh tật), và người có bệnh tật đó gọi là ābādhiko (người bệnh).
Taṃsamuṭṭhānena dukkhena dukkhito.
Dukkhito means afflicted by the suffering arising from that.
Do sự đau khổ phát sinh từ đó, gọi là dukkhito (đau khổ).
Adhimattagilānoti bāḷhagilāno.
Adhimattagilāno means severely ill.
Adhimattagilāno (bệnh nặng) nghĩa là bệnh rất nặng.
Nacchādeyyāti adhimattabyādhiparetatāya na rucceyya.
Nacchādeyyā means he would not relish, due to being afflicted by excessive illness.
Nacchādeyyā (không thích ăn) nghĩa là không muốn ăn uống do bị bệnh quá nặng hành hạ.
Balamattāti balameva, balañcassa kāye na bhaveyyāti attho.
Balamattā means simply strength, and the meaning is, there would be no strength in his body.
Balamattā (sức lực) nghĩa là chỉ có sức lực, nghĩa là không còn sức lực trong thân.
Tatonidānanti ārogyanidānaṃ, tassa hi arogomhīti āvajjayato tadubhayaṃ hoti.
Tatonidānaṃ means due to health. For to him who reflects "I am healthy," both (joy and delight) arise.
Tatonidāna (do đó) là do sự khỏe mạnh, vì khi người đó suy nghĩ rằng mình khỏe mạnh, cả hai điều đó (hoan hỷ và hân hoan) đều có.
Tena vuttaṃ – ‘‘labhetha pāmojjaṃ, adhigaccheyya somanassa’’nti.
Therefore it was said: "He would obtain joy, he would experience delight."
Do đó, đã nói: “được niềm hoan hỷ, đạt được sự hân hoan”.
Na cassa kiñci bhogānaṃ vayoti kākaṇikamattampi bhogānaṃ vayo na bhaveyya.
Na cassa kiñci bhogānaṃ vayo means there would be no loss of property, not even a kākaṇika-worth.
Na cassa kiñci bhogānaṃ vayo (không có sự hao hụt tài sản nào) nghĩa là không có sự hao hụt tài sản dù chỉ một đồng.
Tatonidānanti bandhanāmokkhanidānaṃ, sesaṃ vuttanayeneva sabbapadesu yojetabbaṃ.
Tatonidānaṃ means due to liberation from bondage; the rest should be applied in all sections in the manner already explained.
Tatonidāna (do đó) là do sự giải thoát khỏi xiềng xích. Phần còn lại phải được áp dụng cho tất cả các đoạn theo cách đã nói.
Anattādhīnoti na attani adhīno, attano ruciyā kiñci kātuṃ na labhati.
Anattādhīno means not subject to oneself, unable to do anything according to one's own will.
Anattādhīno (không tự chủ) nghĩa là không tự chủ bản thân, không thể làm bất cứ điều gì theo ý muốn của mình.
Parādhīnoti paresu adhīno, parasseva ruciyā pavattati.
Parādhīno means subject to others, acting according to the will of others.
Parādhīno (bị người khác chi phối) nghĩa là bị người khác chi phối, phải hành động theo ý muốn của người khác.
Na yena kāmaṃ gamoti yena disābhāgenassa kāmo hoti.
Na yena kāmaṃ gamo means he cannot go in the direction he desires.
Na yena kāmaṃ gamo (không thể đi đến nơi mình muốn) nghĩa là không thể đi đến hướng mà mình muốn.
Icchā uppajjati gamanāya, tena gantuṃ na labhati.
The desire to go arises in him, but he cannot go in that direction.
Khi ý muốn đi lại phát sinh, người đó không thể đi được.
Dāsabyāti dāsabhāvā.
Dāsabyā means from the state of servitude.
Dāsabyā (khỏi cảnh nô lệ) nghĩa là thoát khỏi thân phận nô lệ.
Bhujissoti attano santako.
Bhujisso means one's own property (free).
Bhujisso (tự do) nghĩa là thuộc về chính mình.
Tatonidānanti bhujissanidānaṃ.
Tatonidānaṃ means due to freedom.
Tatonidāna (do đó) là do sự tự do.
Kantāraddhānamagganti kantāraṃ addhānamaggaṃ, nirudakaṃ dīghamagganti attho.
Kantāraddhānamaggaṃ means a wilderness-road, meaning a long road without water.
Kantāraddhānamaggaṃ (con đường hoang vắng hiểm trở) nghĩa là con đường dài không có nước, con đường hoang vắng hiểm trở.
Tatonidānanti khemantabhūminidānaṃ.
Tatonidānaṃ means due to reaching a place of safety.
Tatonidāna (do đó) là do đạt được vùng đất an toàn.
Ime pañca nīvaraṇe appahīneti ettha bhagavā appahīnaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ iṇasadisaṃ, sesāni rogādisadisāni katvā dasseti.
In ime pañca nīvaraṇe appahīne (these five hindrances, unabandoned), the Blessed One shows the unabandoned hindrance of sensual desire to be like a debt, and the remaining ones to be like diseases and so on.
Trong câu Ime pañca nīvaraṇe appahīne (năm triền cái này chưa được đoạn trừ), Đức Thế Tôn đã ví triền cái dục tham chưa đoạn trừ như món nợ, và các triền cái còn lại như bệnh tật.
Tatrāyaṃ sadisatā – yo hi paresaṃ iṇaṃ gahetvā vināseti.
Here is the similarity: a person who takes a debt from others and squanders it,
Sự tương đồng ở đây là: người nào vay mượn nợ của người khác rồi tiêu xài mất.
So tehi iṇaṃ dehīti vuccamānopi pharusaṃ vuccamānopi bajjhamānopi pahariyamānopi kiñci paṭibāhituṃ na sakkoti, sabbaṃ titikkhati, titikkhakāraṇañhissa taṃ iṇaṃ hoti.
when told "Give the debt!", when spoken to harshly, when bound, when beaten, cannot resist anything, but endures everything. That debt is the cause of his endurance.
Dù bị chủ nợ đòi nợ, bị nói lời thô tục, bị trói buộc, bị đánh đập, người đó cũng không thể chống cự được chút nào, mà phải chịu đựng tất cả. Món nợ đó chính là nguyên nhân khiến người đó phải chịu đựng.
Evamevaṃ yo yamhi kāmacchandena rajjati, taṇhāgaṇena taṃ vatthuṃ gaṇhāti, so tena pharusaṃ vuccamānopi bajjhamānopi pahariyamānopi sabbaṃ titikkhati.
Similarly, he who clings to something with sensual desire, or takes that object with the grasp of craving, when harshly spoken to by that person, when bound, when beaten, he endures everything.
Cũng vậy, người nào bị dục tham ràng buộc, bị lưới ái tham nắm giữ đối với một đối tượng nào đó, thì dù bị đối tượng đó nói lời thô tục, bị trói buộc, bị đánh đập, người đó cũng phải chịu đựng tất cả.
Titikkhakāraṇañhissa so kāmacchando hoti gharasāmikehi vadhīyamānānaṃ itthīnaṃ viyāti.
And that sensual desire is the cause of his endurance, like women who are beaten by their husbands.
Dục tham đó chính là nguyên nhân khiến người đó phải chịu đựng, giống như những người phụ nữ bị chồng đánh đập.
Evaṃ iṇaṃ viya kāmacchando daṭṭhabbo.
Thus, sensual desire should be regarded like a debt.
Như vậy, dục tham cần được xem như món nợ.
Yathā pana pittarogāturo madhusakkarādīsupi dinnesu pittarogāturatāya tesaṃ rasaṃ na vindati, tittakaṃ tittakanti uggiratiyeva.
Just as a person suffering from a bile-disease, even when given honey and sugar and so on, due to his bile-disease, does not taste their flavor, but simply spits them out, saying "Bitter, bitter!"
Ví như người bệnh mật, dù được cho mật ong, đường v.v., nhưng vì bệnh mật nên không cảm nhận được vị của chúng, mà chỉ nôn ra và nói: “Đắng quá, đắng quá!”
Evamevaṃ byāpannacitto hitakāmehi ācariyupajjhāyehi appamattakampi ovadīyamāno ovādaṃ na gaṇhāti, ‘‘ati viya me tumhe upaddavethā’’tiādīni vatvā vibbhamati.
Similarly, a person with an ill-will mind, even when exhorted in the slightest by well-wishing teachers and preceptors, does not take the exhortation, and strays away saying things like, "You oppress me too much."
Cũng vậy, người có tâm sân hận, dù được các bậc thầy và bổn sư có thiện ý khuyên bảo dù chỉ một chút, cũng không tiếp thu lời khuyên, mà nói những lời như “Các ngài làm phiền tôi quá!” rồi bỏ đi.
Pittarogāturatāya so puriso madhusakkarādirasaṃ viya, kodhāturatāya jhānasukhādibhedaṃ sāsanarasaṃ na vindatīti.
Just as that person, due to his bile-disease, does not taste the flavor of honey and sugar and so on, so too, due to his anger-disease, he does not taste the flavor of the teaching, which is of the nature of jhānic bliss and so on.
Giống như người bệnh mật không cảm nhận được vị của mật ong, đường v.v., người bị sân hận hành hạ không cảm nhận được vị giáo pháp, tức là các loại an lạc thiền định v.v.
Evaṃ rogo viya byāpādo daṭṭhabbo.
Thus, ill-will should be regarded like a disease.
Như vậy, sân hận cần được xem như bệnh tật.
Yathā pana nakkhattadivase bandhanāgāre baddho puriso nakkhattassa neva ādiṃ, na majjhaṃ, na pariyosānaṃ passati.
Just as a person bound in prison on a festival day does not see the beginning, middle, or end of the festival.
Ví như người bị giam trong ngục vào ngày lễ hội, không thấy được đầu, giữa, hay cuối của lễ hội.
So dutiyadivase mutto, ‘‘aho hiyyo nakkhattaṃ manāpaṃ, aho naccaṃ, aho gīta’’ntiādīni sutvāpi paṭivacanaṃ na deti.
When he is released on the second day, even if he hears, "Oh, yesterday's festival was delightful! Oh, the dancing! Oh, the singing!" and so on, he gives no reply.
Người đó, khi được thả ra vào ngày hôm sau, dù nghe người khác nói “Ôi, hôm qua lễ hội thật đẹp! Ôi, vũ điệu thật hay! Ôi, tiếng hát thật tuyệt!” cũng không đáp lời.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Nakkhattassa ananubhūtattā.
Because he did not experience the festival.
Vì chưa từng trải nghiệm lễ hội.
Evamevaṃ thinamiddhābhibhūto bhikkhu vicittanayepi dhammassavane pavattamāne neva tassa ādiṃ, na majjhaṃ, na pariyosānaṃ jānāti.
Similarly, a bhikkhu overcome by sloth and torpor, even when a discourse on the Dhamma is proceeding in various ways, knows neither its beginning, nor its middle, nor its end.
Cũng vậy, Tỳ-kheo bị hôn trầm, thụy miên chi phối, dù có nghe pháp thoại với nhiều phương pháp đa dạng, cũng không biết được đầu, giữa, hay cuối của pháp thoại đó.
So uṭṭhite dhammassavane, ‘‘aho dhammassavanaṃ, aho kāraṇaṃ, aho upamā’’ti dhammassavanassa vaṇṇaṃ bhaṇamānānaṃ sutvāpi paṭivacanaṃ na deti.
When the discourse is over, even if he hears those who praise the discourse saying, "Oh, what a discourse! Oh, what a reason! Oh, what a simile!" he gives no reply.
Người đó, khi pháp thoại kết thúc, dù nghe những người khác ca ngợi pháp thoại rằng “Ôi, pháp thoại thật tuyệt! Ôi, lý lẽ thật sâu sắc! Ôi, ví dụ thật hay!” cũng không đáp lời.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Thinamiddhavasena dhammakathāya ananubhūtattāti.
Because he did not experience the Dhamma talk due to sloth and torpor.
Vì chưa từng trải nghiệm pháp thoại do bị hôn trầm, thụy miên chi phối.
Evaṃ bandhanāgāraṃ viya thinamiddhaṃ daṭṭhabbaṃ.
Thus, sloth and torpor should be regarded like a prison.
Như vậy, hôn trầm, thụy miên cần được xem như nhà tù.
Yathā pana nakkhattaṃ kīḷantopi dāso, ‘‘idaṃ nāma accāyikaṃ karaṇīyaṃ atthi, sīghaṃ, tattha gaccha, no ce gacchasi, hatthapādaṃ vā te chindāmi kaṇṇanāsaṃ vā’’ti vutto sīghaṃ gacchatiyeva, nakkhattassa ādimajjhapariyosānaṃ anubhavituṃ na labhati.
Just as a slave, even while enjoying a festival, if told, "There is an urgent task. Go there quickly! If you don't go, I will cut off your hands and feet, or your ears and nose!" goes quickly. He is unable to enjoy the beginning, middle, and end of the festival.
Ví như người nô lệ, dù đang vui chơi lễ hội, nhưng khi bị chủ nói: “Có một việc khẩn cấp cần làm, hãy đi ngay đến đó! Nếu không đi, ta sẽ chặt tay chân hoặc cắt tai mũi của ngươi!”, người đó phải đi ngay, không thể tận hưởng trọn vẹn đầu, giữa, cuối của lễ hội.
Parādhīnatāya.
Because he is dependent on others.
Vì bị người khác chi phối.
Evamevaṃ vinaye appakataññunā vivekatthāya araññaṃ paviṭṭhenāpi kismiñcideva antamaso kappiyamaṃsepi akappiyamaṃsasaññāya uppannāya vivekaṃ pahāya sīlavisodhanatthaṃ vinayadharassa santike gantabbaṃ hoti.
Similarly, a bhikkhu who is ignorant in the Vinaya, even if he has entered the forest for seclusion, when a perception of unsuitability arises regarding something, even something as minor as permissible meat, he must abandon seclusion and go to a Vinaya-holder to purify his morality.
Cũng vậy, Tỳ-kheo không thông hiểu giới luật, dù đã vào rừng để sống viễn ly, nhưng nếu phát sinh nghi ngờ về một điều gì đó, dù là về một miếng thịt được phép ăn mà lại nghĩ là không được phép ăn, thì phải từ bỏ sự viễn ly để đến gặp vị trì luật để thanh tịnh giới hạnh.
Vivekasukhaṃ anubhavituṃ na labhati.
He cannot experience the bliss of seclusion.
Không thể tận hưởng an lạc viễn ly.
Uddhaccakukkuccābhibhūtatāyāti, evaṃ dāsabyaṃ viya uddhaccakukkuccaṃ daṭṭabbaṃ.
Because he is overcome by restlessness and remorse. Thus, restlessness and remorse should be regarded like servitude.
Vì bị trạo cử, hối hận chi phối. Như vậy, trạo cử, hối hận cần được xem như cảnh nô lệ.
Yathā pana kantāraddhānamaggapaṭipanno puriso corehi manussānaṃ viluttokāsaṃ pahatokāsañca disvā daṇḍakasaddenapi sakuṇasaddenapi corā āgatāti ussaṅkitaparisaṅkito hoti, gacchatipi, tiṭṭhatipi, nivattatipi, gataṭṭhānato āgataṭṭhānameva bahutaraṃ hoti.
Just as a person traveling on a wilderness road, seeing places where people have been plundered and attacked by bandits, becomes anxious and suspicious at the sound of a stick or a bird's cry, thinking bandits have arrived. He walks, stands, turns back, and the distance he has returned is greater than the distance he has gone.
Ví như người đang đi trên con đường hoang vắng hiểm trở, khi thấy những nơi bị cướp bóc, bị tấn công, hoặc nghe tiếng gậy, tiếng chim hót, người đó liền nghi ngờ, lo sợ rằng bọn cướp đã đến. Người đó cứ đi, dừng lại, quay đầu, và quãng đường quay lại còn nhiều hơn quãng đường đã đi.
So kicchena kasirena khemantabhūmiṃ pāpuṇāti vā, na vā pāpuṇāti.
He reaches a place of safety with great difficulty, or sometimes not at all.
Người đó khó khăn lắm mới đến được vùng đất an toàn, hoặc có thể không đến được.
Evamevaṃ yassa aṭṭhasu ṭhānesu vicikicchā uppannā hoti.
Similarly, he in whom doubt has arisen in eight instances,
Cũng vậy, người nào phát sinh nghi ngờ về tám điểm.
So ‘‘buddho nu kho, na nu kho buddho’’tiādinā nayena vicikicchanto adhimuccitvā saddhāya gaṇhituṃ na sakkoti.
doubting in such a way as "Is the Buddha truly the Buddha, or not?" he cannot make a firm resolve and grasp with faith.
Người đó, do nghi ngờ theo cách “Phật có phải là Phật không, không phải là Phật không?” v.v., không thể quyết định và chấp nhận bằng niềm tin.
Asakkonto maggaṃ vā phalaṃ vā na pāpuṇātīti yathā kantāraddhānamagge ‘‘corā atthi natthī’’ti punappunaṃ āsappanaparisappanaṃ apariyogāhanaṃ chambhitatta cittassa uppādento khemantapattiyā antarāyaṃ karoti, evaṃ vicikicchāpi ‘‘buddho nu kho na buddho’’tiādinā nayena punappunaṃ āsappanaparisappanaṃ apariyogāhanaṃ chambhitattaṃ cittassa uppādayamānā ariyabhūmippattiyā antarāyaṃ karotīti kantāraddhānamaggo viya daṭṭhabbā.
Just as one who, being unable, does not attain the path or the fruit, and on a long wilderness road, by repeatedly generating approaching doubt, surrounding doubt, incomprehension, and a state of agitation in the mind, thinking, "Are there thieves or not?", creates an obstacle to reaching safety; so too, vicikicchā, by repeatedly generating approaching doubt, surrounding doubt, incomprehension, and a state of agitation in the mind in the manner of "Is he a Buddha or not a Buddha?", creates an obstacle to reaching the noble plane. Thus, it should be seen as like a long wilderness road.
Không thể đạt đến đạo quả. Giống như trên con đường sa mạc hoang vắng, một người liên tục dao động, nghi ngờ “có cướp hay không có cướp?”, không thể thâm nhập, và phát sinh sự sợ hãi trong tâm, làm trở ngại việc đến nơi an toàn. Cũng vậy, hoài nghi (vicikicchā), với cách thức “Phật có phải là Phật không? hay không phải là Phật?”, liên tục dao động, không thể thâm nhập, và phát sinh sự sợ hãi trong tâm, làm trở ngại việc đạt đến thánh địa. Do đó, hoài nghi nên được xem như con đường sa mạc hoang vắng.
Idāni seyyathāpi, bhikkhave, āṇaṇyanti ettha bhagavā pahīnakāmacchandanīvaraṇaṃ āṇaṇyasadisaṃ, sesāni ārogyādisadisāni katvā dasseti.
Now, in the phrase “Just as, bhikkhus, being free from debt,” the Blessed One shows that the abandonment of the hindrance of sensual desire is like freedom from debt, and that the others are like good health and so on.
Bây giờ, trong câu “Này các Tỳ-khưu, như không nợ (āṇaṇya)”, Đức Thế Tôn trình bày sự đoạn trừ tham dục chướng ngại (kāmacchandanīvaraṇa) giống như không nợ, và các chướng ngại còn lại giống như sự khỏe mạnh (ārogya) v.v.
Tatrāyaṃ sadisatā – yathā hi puriso iṇaṃ ādāya kammante payojetvā samiddhakammanto, ‘‘idaṃ iṇaṃ nāma palibodhamūla’’nti cintetvā savaḍḍhikaṃ iṇaṃ niyyātetvā paṇṇaṃ phālāpeyya.
Herein, this is the similarity: just as a man who, having taken a loan and applied it to his work, becomes successful in his work, and thinking, “This debt is a source of trouble,” pays back the loan with its interest and would have the bond torn up.
Sự tương đồng ở đây là: như một người vay nợ, sau khi đầu tư vào công việc và thành công, suy nghĩ rằng “món nợ này là nguồn gốc của sự ràng buộc (palibodha)”, rồi trả hết nợ cùng với lãi, và xé bỏ giấy nợ.
Athassa tato paṭṭhāya neva koci dūtaṃ peseti, na paṇṇaṃ, so iṇasāmike disvāpi sace icchati, āsanā uṭṭhahati, no ce, na uṭṭhahati.
Then, from that time on, no one sends him a messenger or a summons. When he sees his creditors, if he wishes, he rises from his seat; if not, he does not rise.
Từ đó trở đi, không ai sai sứ giả đến gặp anh ta, cũng không có giấy nợ nào được gửi đến. Khi thấy chủ nợ, nếu anh ta muốn, anh ta đứng dậy khỏi chỗ ngồi; nếu không muốn, anh ta không đứng dậy.
Tehi saddhiṃ nillepatāya alaggatāya.
Because he is unsoiled by and unattached to them.
Vì không còn dính líu hay bị ràng buộc với họ.
Evameva bhikkhu, ‘‘ayaṃ kāmacchando nāma palibodhamūla’’nti satipaṭṭhāne vuttanayeneva cha dhamme bhāvetvā kāmacchandanīvaraṇaṃ pajahati.
In the same way, a bhikkhu, thinking, “This sensual desire is a source of trouble,” abandons the hindrance of sensual desire by developing the six things in the way described in the Satipaṭṭhāna.
Cũng vậy, một Tỳ-khưu, sau khi quán xét sáu pháp theo cách đã nói trong Kinh Tứ Niệm Xứ (Satipaṭṭhāna), suy nghĩ rằng “tham dục chướng ngại này là nguồn gốc của sự ràng buộc”, rồi đoạn trừ tham dục chướng ngại.
Tassevaṃ pahīnakāmacchandassa yathā iṇamuttassa purisassa iṇasāmike disvā neva bhayaṃ na chambhitattaṃ hoti.
For him, with sensual desire thus abandoned, just as for a man freed from debt, there is neither fear nor agitation upon seeing his creditors.
Khi tham dục của vị ấy đã được đoạn trừ, giống như người đã thoát nợ, khi thấy chủ nợ, không có sợ hãi hay lo lắng.
Evameva paravatthumhi neva saṅgo na bandho hoti.
In the same way, there is neither attachment nor bondage with regard to another’s property.
Cũng vậy, đối với các đối tượng bên ngoài, không có sự dính mắc hay ràng buộc.
Dibbānipi rūpāni passato kileso na samudācarati.
Even when seeing divine forms, defilements do not arise.
Ngay cả khi thấy các sắc tướng cõi trời, phiền não cũng không khởi lên.
Tasmā bhagavā āṇaṇyamiva kāmacchandappahānamāha.
Therefore, the Blessed One spoke of the abandonment of sensual desire as being like freedom from debt.
Do đó, Đức Thế Tôn nói sự đoạn trừ tham dục giống như không nợ.
Yathā pana so pittarogāturo puriso bhesajjakiriyāya taṃ rogaṃ vūpasametvā tato paṭṭhāya madhusakkarādīnaṃ rasaṃ vindati.
Just as a man afflicted with a bile disease, having cured that disease through medical treatment, from then on enjoys the taste of honey, sugar, and so on.
Cũng như người bệnh mật, sau khi dùng thuốc chữa lành bệnh, từ đó trở đi, anh ta cảm nhận được hương vị của mật ong, đường, v.v.
Evamevaṃ bhikkhu, ‘‘ayaṃ byāpādo nāma anatthakārako’’ti cha dhamme bhāvetvā byāpādanīvaraṇaṃ pajahati.
In the same way, a bhikkhu, thinking, “This ill will is harmful,” abandons the hindrance of ill will by developing the six things.
Cũng vậy, một Tỳ-khưu, sau khi quán xét sáu pháp, suy nghĩ rằng “sân hận (byāpāda) này là nguyên nhân của sự bất lợi”, rồi đoạn trừ sân hận chướng ngại.
So evaṃ pahīnabyāpādo yathā pittarogavimutto puriso madhusakkarādīni madhurāni sampiyāyamāno paṭisevati.
He, with ill will thus abandoned, just as a man freed from a bile disease enjoys sweet things like honey and sugar with great affection.
Khi sân hận của vị ấy đã được đoạn trừ, giống như người bệnh mật đã khỏi bệnh, anh ta thưởng thức các món ngọt như mật ong, đường, v.v. với sự yêu thích.
Evamevaṃ ācārapaṇṇattiādīni sikkhāpiyamāno sirasā sampaṭicchitvā sampiyāyamāno sikkhati.
In the same way, when being taught the trainings, such as the rules of conduct, he receives them with reverence and trains with great affection.
Cũng vậy, vị Tỳ-khưu ấy học hỏi các giới luật (ācārapaṇṇatti) v.v. với sự yêu thích, chấp nhận bằng cả tâm trí.
Tasmā bhagavā ārogyamiva byāpādappahānamāha.
Therefore, the Blessed One spoke of the abandonment of ill will as being like good health.
Do đó, Đức Thế Tôn nói sự đoạn trừ sân hận giống như sự khỏe mạnh.
Yathā so nakkhattadivase bandhanāgāraṃ pavesito puriso aparasmiṃ nakkhattadivase, ‘‘pubbepi ahaṃ pamādadosena baddho taṃ nakkhattaṃ nānubhavāmi, idāni appamatto bhavissāmī’’ti yathāssa paccatthikā okāsaṃ na labhanti.
Just as a man who was put in prison on a festival day, on another festival day, thinking, “Previously, I was bound due to the fault of heedlessness and did not enjoy that festival; now I will be heedful,” so that his enemies do not get an opportunity.
Cũng như người bị giam vào ngục vào ngày lễ hội, đến ngày lễ hội tiếp theo, anh ta nghĩ: “Trước đây, do lỗi lầm bất cẩn, ta đã bị giam và không được hưởng lễ hội đó. Bây giờ ta sẽ cẩn thận hơn”, để kẻ thù không có cơ hội.
Evaṃ appamatto hutvā nakkhattaṃ anubhavitvā – ‘‘aho nakkhattaṃ aho nakkhatta’’nti udānaṃ udānesi.
In this way, being heedful, he enjoys the festival and utters an inspired utterance, “Oh, what a festival! Oh, what a festival!”
Với sự không phóng dật như vậy, sau khi tận hưởng lễ hội, anh ta thốt lên lời hoan hỷ: “Ôi lễ hội! Ôi lễ hội!”
Evameva bhikkhu, ‘‘idaṃ thinamiddhaṃ nāma mahāanatthakara’’nti cha dhamme bhāvetvā thinamiddhanīvaraṇaṃ pajahati.
In the same way, a bhikkhu, thinking, “This sloth and torpor is a great cause of harm,” abandons the hindrance of sloth and torpor by developing the six things.
Cũng vậy, một Tỳ-khưu, sau khi quán xét sáu pháp, suy nghĩ rằng “hôn trầm thụy miên (thīnamiddha) này là nguyên nhân của sự bất lợi lớn lao”, rồi đoạn trừ hôn trầm thụy miên chướng ngại.
So evaṃ pahīnathinamiddho yathā bandhanā mutto puriso sattāhampi nakkhattassa ādimajjhapariyosānaṃ anubhavati.
He, with sloth and torpor thus abandoned, just as a man released from prison enjoys the beginning, middle, and end of the festival for a full seven days.
Khi hôn trầm thụy miên của vị ấy đã được đoạn trừ, giống như người đã thoát khỏi ngục tù, anh ta tận hưởng lễ hội trong bảy ngày, từ đầu đến cuối.
Evamevaṃ bhikkhu dhammanakkhattassa ādimajjhapariyosānaṃ anubhavanto saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇāti.
In the same way, a bhikkhu, experiencing the beginning, middle, and end of the festival of the Dhamma, attains arahantship together with the analytical knowledges.
Cũng vậy, vị Tỳ-khưu ấy tận hưởng lễ hội Chánh Pháp từ đầu đến cuối, và đạt đến A-la-hán quả cùng với các tuệ phân tích (paṭisambhidā).
Tasmā bhagavā bandhanā mokkhamiva thinamiddhappahānamāha.
Therefore, the Blessed One spoke of the abandonment of sloth and torpor as being like release from prison.
Do đó, Đức Thế Tôn nói sự đoạn trừ hôn trầm thụy miên giống như thoát khỏi ngục tù.
Yathā pana dāso kañcideva mittaṃ upanissāya sāmikānaṃ dhanaṃ datvā attānaṃ bhujissaṃ katvā tato paṭṭhāya yaṃ icchati, taṃ kareyya.
Just as a slave, relying on some friend, would give wealth to his masters, make himself a free man, and from then on do whatever he wishes.
Cũng như một người nô lệ, nương tựa vào một người bạn nào đó, trả tiền cho chủ và tự giải thoát, từ đó trở đi, anh ta có thể làm bất cứ điều gì mình muốn.
Evameva bhikkhu, ‘‘idaṃ uddhaccakukkuccaṃ nāma mahāanatthakara’’nti cha dhamme bhāvetvā uddhaccakukkuccaṃ pajahati.
In the same way, a bhikkhu, thinking, “This restlessness and remorse is a great cause of harm,” abandons restlessness and remorse by developing the six things.
Cũng vậy, một Tỳ-khưu, sau khi quán xét sáu pháp, suy nghĩ rằng “phóng dật hối hận (uddhaccakukkucca) này là nguyên nhân của sự bất lợi lớn lao”, rồi đoạn trừ phóng dật hối hận.
So evaṃ pahīnuddhaccakukkucco yathā bhujisso puriso yaṃ icchati, taṃ karoti.
He, with restlessness and remorse thus abandoned, just as a free man does whatever he wishes.
Khi phóng dật hối hận của vị ấy đã được đoạn trừ, giống như người tự do, anh ta làm bất cứ điều gì mình muốn.
Na taṃ koci balakkārena tato nivatteti.
No one can forcibly turn him away from it.
Không ai có thể cưỡng ép anh ta từ bỏ điều đó.
Evamevaṃ bhikkhu yathāsukhaṃ nekkhammapaṭipadaṃ paṭipajjati, na naṃ uddhaccakukkuccaṃ balakkārena tato nivatteti.
In the same way, a bhikkhu follows the path of renunciation as he pleases; restlessness and remorse cannot forcibly turn him away from it.
Cũng vậy, vị Tỳ-khưu ấy thực hành con đường ly dục (nekkhamma-paṭipadā) một cách thoải mái, không bị phóng dật hối hận cưỡng ép từ bỏ điều đó.
Tasmā bhagavā bhujissaṃ viya uddhaccakukkuccappahānamāha.
Therefore, the Blessed One spoke of the abandonment of restlessness and remorse as being like becoming a free man.
Do đó, Đức Thế Tôn nói sự đoạn trừ phóng dật hối hận giống như người tự do.
Yathā balavā puriso hatthasāraṃ gahetvā sajjāvudho saparivāro kantāraṃ paṭipajjeyya.
Just as a strong man, taking valuable goods, armed with ready weapons, and accompanied by a retinue, would set out into a wilderness.
Cũng như một người mạnh mẽ, mang theo vật quý giá trong tay, trang bị vũ khí đầy đủ, cùng với tùy tùng, đi vào sa mạc.
Taṃ corā dūratova disvā palāyeyyuṃ.
Thieves, seeing him from afar, would flee.
Bọn cướp thấy anh ta từ xa liền bỏ chạy.
So sotthinā taṃ kantāraṃ nittharitvā khemantaṃ patto haṭṭhatuṭṭho assa.
He, having crossed that wilderness safely, would be joyful and delighted upon reaching a place of security.
Anh ta an toàn vượt qua sa mạc, đến nơi an toàn, lòng vui mừng hớn hở.
Evamevaṃ bhikkhu, ‘‘ayaṃ vicikicchā nāma anatthakārikā’’ti cha dhamme bhāvetvā vicikicchaṃ pajahati.
In the same way, a bhikkhu, thinking, “This doubt is harmful,” abandons doubt by developing the six things.
Cũng vậy, một Tỳ-khưu, sau khi quán xét sáu pháp, suy nghĩ rằng “hoài nghi (vicikicchā) này là nguyên nhân của sự bất lợi”, rồi đoạn trừ hoài nghi.
So evaṃ pahīnavicikiccho yathā balavā sajjāvudho saparivāro puriso nibbhayo core tiṇaṃ viya agaṇetvā sotthinā nikkhamitvā khemantabhūmiṃ pāpuṇāti.
He, with doubt thus abandoned, just as a strong man, armed with ready weapons and accompanied by a retinue, being fearless and disregarding thieves as if they were blades of grass, safely emerges and reaches a land of security.
Khi hoài nghi của vị ấy đã được đoạn trừ, giống như người mạnh mẽ, trang bị vũ khí đầy đủ, cùng với tùy tùng, không sợ hãi, coi thường bọn cướp như cỏ rác, an toàn vượt qua và đến được nơi an toàn.
Evamevaṃ duccaritakantāraṃ nittharitvā paramakhemantabhūmiṃ amataṃ nibbānaṃ pāpuṇāti.
In the same way, having crossed the wilderness of misconduct, he reaches the ultimate land of security, the deathless Nibbāna.
Cũng vậy, vị ấy vượt qua sa mạc ác hạnh (duccarita-kantāra), đạt đến Niết Bàn (Nibbāna) bất tử, là nơi an toàn tối thượng.
Tasmā bhagavā khemantabhūmiṃ viya vicikicchāpahānamāha.
Therefore, the Blessed One spoke of the abandonment of doubt as being like a land of security.
Do đó, Đức Thế Tôn nói sự đoạn trừ hoài nghi giống như đạt đến nơi an toàn.
427. Imameva kāyanti imaṃ karajakāyaṃ.
427. This very body means this body born of parents.
427. Imameva kāyaṃ có nghĩa là thân thể được sinh ra từ cha mẹ này.
Abhisandetīti temeti sneheti, sabbattha pavattapītisukhaṃ karoti.
Drenches means moistens, suffuses; he makes the bliss and happiness of rapture pervade everywhere.
Abhisandetī có nghĩa là làm ướt, làm mềm, tạo ra hỷ lạc (pītisukha) lan tỏa khắp nơi.
Parisandetīti samantato sandeti.
Steeps means steeps all around.
Parisandetī có nghĩa là làm ướt đều khắp.
Paripūretīti vāyunā bhastaṃ viya pūreti.
Fills means fills it like a bellows with wind.
Paripūretī có nghĩa là làm đầy, như một cái túi da được thổi căng bằng hơi.
Parippharatīti samantato phusati.
Pervades means touches all around.
Parippharatī có nghĩa là chạm đều khắp.
Sabbāvato kāyassāti assa bhikkhuno sabbakoṭṭhāsavato kāyassa.
Of the entire body means of this bhikkhu’s body with all its parts.
Sabbāvato kāyassā có nghĩa là toàn bộ thân thể của vị Tỳ-khưu này.
Kiñci upādinnakasantatipavattiṭṭhāne chavimaṃsalohitānugataṃ aṇumattampi ṭhānaṃ paṭhamajjhānasukhena aphuṭṭhaṃ nāma na hoti.
In the location where the continuity of grasped phenomena occurs, there is not even a minute spot permeated by the skin, flesh, and blood that is not pervaded by the happiness of the first jhānic state.
Không một phần nhỏ nào của thân thể, dù là da, thịt, hay máu, trong dòng chảy của các uẩn được chấp thủ, mà không được thấm nhuần bởi niềm an lạc của Thiền thứ nhất.
Dakkhoti cheko paṭibalo nhānīyacuṇṇāni kātuñceva yojetuñca sannetuñca.
Skillful means clever, capable of both making, mixing, and kneading bath powder.
Dakkho có nghĩa là khéo léo, có khả năng làm, trộn và nhào bột tắm.
Kaṃsathāleti yena kenaci lohena katabhājane.
In a bronze basin means in a vessel made of any kind of metal.
Kaṃsathāle có nghĩa là trong một cái chén làm bằng bất kỳ loại kim loại nào.
Mattikabhājanaṃ pana thiraṃ na hoti, sannentassa bhijjati, tasmā taṃ na dasseti.
An earthen vessel, however, is not firm; it breaks when one is kneading, so that is not shown.
Một cái chén bằng đất sét thì không chắc chắn, nó sẽ vỡ khi nhào, vì vậy không đề cập đến nó.
Paripphosakaṃ paripphosakanti siñcitvā siñcitvā.
Sprinkling again and again means having sprinkled and sprinkled.
Paripphosakaṃ paripphosaka có nghĩa là rắc nước từng chút một.
Sanneyyāti vāmahatthena kaṃsathālaṃ gahetvā dakkhiṇena hatthena pamāṇayuttaṃ udakaṃ siñcitvā siñcitvā parimaddanto piṇḍaṃ kareyya.
Would knead means holding the bronze basin with the left hand, and with the right hand sprinkling and sprinkling a measured amount of water, he would make a ball while kneading it.
Sanneyyā có nghĩa là dùng tay trái giữ cái chén kim loại, dùng tay phải rắc lượng nước vừa đủ, rồi nhào nặn thành một khối.
Snehānugatāti udakasinehena anugatā.
Permeated with moisture means permeated by the moisture of water.
Snehānugatā có nghĩa là được thấm nhuần bởi độ ẩm của nước.
Snehaparetāti udakasinehena parigatā.
Suffused with moisture means pervaded by the moisture of water.
Snehaparetā có nghĩa là được bao phủ bởi độ ẩm của nước.
Santarabāhirāti saddhiṃ antopadesena ceva bahipadesena ca, sabbatthakameva udakasinehena phuṭāti attho.
Within and without means together with the inner part and the outer part; the meaning is that it is pervaded by the moisture of water everywhere.
Santarabāhirā có nghĩa là cả bên trong và bên ngoài, tức là toàn bộ được thấm nhuần bởi độ ẩm của nước.
Na ca pagghariṇīti na bindu bindu udakaṃ paggharati, sakkā hoti hatthenapi dvīhipi tīhipi aṅgulīhi gahetuṃ ovaṭṭikampi kātunti attho.
And does not trickle means that water does not trickle out drop by drop; the meaning is that it can be picked up by the hand or with two or three fingers, and can even be rolled into a ball.
Na ca pagghariṇī có nghĩa là không nhỏ giọt nước, có thể cầm bằng một hoặc hai, ba ngón tay, hoặc có thể làm thành một nắm. Đó là ý nghĩa.
428. Dutiyajjhānasukhaupamāyaṃ ubbhitodakoti ubbhinnaudako, na heṭṭhā ubbhijjitvā uggacchanaudako, antoyeva pana ubbhijjanaudakoti attho.
428. In the simile of the happiness of the second jhānic state, with water welling up within it means with water that has welled up; it is not water that wells up from below and rises, but the meaning is water welling up from within itself.
428. Trong ví dụ về niềm an lạc của Thiền thứ hai, ubbhitodako có nghĩa là nước trào lên, không phải nước từ dưới đất phun lên, mà là nước trào lên từ bên trong. Đó là ý nghĩa.
Āyamukhanti āgamanamaggo.
Inlet means path of entry.
Āyamukha có nghĩa là con đường đi vào.
Devoti megho.
God means cloud.
Devo có nghĩa là mây.
Kālenakālanti kāle kāle, anvaddhamāsaṃ vā anudasāhaṃ vāti attho.
From time to time means at the right time, at the right time; the meaning is every half-month or every ten days.
Kālenakāla có nghĩa là đúng lúc, tức là nửa tháng một lần hoặc mười ngày một lần. Đó là ý nghĩa.
Dhāranti vuṭṭhiṃ.
Showers means rain.
Dhāra có nghĩa là mưa.
Nānuppaveccheyyāti na paveseyya, na vasseyyāti attho.
Nānuppaveccheyyāti means it should not let enter, that is, it should not rain.
Nānuppaveccheyyā có nghĩa là không nên cho vào, không nên mưa.
Sītā vāridhārā ubbhijjitvāti sītaṃ vāri taṃ udakarahadaṃ pūrayamānaṃ ubbhijjitvā.
Sītā vāridhārā ubbhijjitvā means having welled up as cool water, filling that deep pool of water.
Sītā vāridhārā ubbhijjitvā có nghĩa là dòng nước mát lạnh trào lên, làm đầy hồ nước.
Heṭṭhā uggacchanaudakañhi uggantvā uggantvā bhijjantaṃ udakaṃ khobheti.
For water rising up from below, having risen up again and again, it stirs the water as it bursts forth.
Thật vậy, nước trào lên từ bên dưới, khi trào lên và vỡ ra, sẽ làm khuấy động nước.
Catūhi disāhi pavisanaudakaṃ purāṇapaṇṇatiṇakaṭṭhadaṇḍakādīhi udakaṃ khobheti.
Water entering from the four directions stirs the water with old leaves, grass, sticks, twigs, and so on.
Nước chảy vào từ bốn phương sẽ làm khuấy động nước bằng lá cây, cỏ, củi, cành cây cũ kỹ.
Vuṭṭhiudakaṃ dhārānipātapupphuḷakehi udakaṃ khobheti.
Rainwater stirs the water with the impact of its drops and with bubbles.
Nước mưa sẽ làm khuấy động nước bằng những giọt mưa và bọt nước.
Sannisinnameva pana hutvā iddhinimmitamiva uppajjamānaṃ udakaṃ imaṃ padesaṃ pharati, imaṃ padesaṃ na pharatīti natthi.
But water that arises having become perfectly still, as if created by psychic power, does not have any area that it pervades and any area that it does not pervade.
Nhưng nước xuất hiện như được tạo ra bằng thần thông, khi đã lắng đọng, sẽ tràn ngập khắp vùng này, không có chỗ nào mà nó không tràn ngập.
Tena aphuṭokāso nāma na hotīti.
Therefore, there is no place untouched by it.
Vì vậy, không có chỗ nào không được tràn ngập.
Tattha rahado viya karajakāyo, udakaṃ viya dutiyajjhānasukhaṃ.
Therein, the body born of kamma is like the deep pool, and the pleasure of the second jhānic absorption is like the water.
Trong đó, thân thể vật lý (karajakāya) ví như hồ nước, và lạc của thiền thứ hai ví như nước.
Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.
The rest should be understood in the same way as before.
Phần còn lại nên được hiểu theo cách tương tự như trước.
429. Tatiyajjhānasukhaupamāyaṃ uppalāni ettha santīti uppalinī.
429. In the simile for the pleasure of the third jhānic absorption: because water lilies are in it, it is uppalinī.
429. Trong ví dụ về lạc của thiền thứ ba, uppalinī là nơi có hoa sen.
Sesapadadvayesupi eseva nayo.
This same method applies to the other two words.
Hai từ còn lại cũng theo cách này.
Ettha ca setarattanīlesu yaṃkiñci uppalaṃ uppalameva, ūnakasatapattaṃ puṇḍarīkaṃ, satapattaṃ padumaṃ.
And here, among white, red, and blue water lilies, any water lily is just a water lily; one with less than a hundred petals is a puṇḍarīka, and one with a hundred petals is a paduma.
Ở đây, bất kỳ loại hoa sen nào trong số hoa sen trắng, đỏ, xanh đều là hoa sen. Hoa sen có dưới một trăm cánh là puṇḍarīka, hoa sen có một trăm cánh là paduma.
Pattaniyamaṃ vā vināpi setaṃ padumaṃ, rattaṃ puṇḍarīkanti ayamettha vinicchayo.
Or, regardless of the number of petals, a white one is a paduma, and a red one is a puṇḍarīka; this is the determination here.
Hoặc ngay cả khi không có quy định về số cánh, hoa sen trắng là paduma, hoa sen đỏ là puṇḍarīka – đây là sự phân định ở đây.
Udakānuggatānīti udakato na uggatāni.
Udakānuggatānīti means not risen up from the water.
Udakānuggatānī có nghĩa là không trồi lên khỏi mặt nước.
Antonimuggaposīnīti udakatalassa anto nimuggāniyeva hutvā posīni, vaḍḍhīnīti attho.
Antonimuggaposīnīti means they are nourished and grow while remaining submerged within the water.
Antonimuggaposīnī có nghĩa là chúng được nuôi dưỡng và phát triển hoàn toàn chìm sâu trong lòng nước.
Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.
The rest should be understood in the same way as before.
Phần còn lại nên được hiểu theo cách tương tự như trước.
430. Catutthajjhānasukhaupamāyaṃ parisuddhena cetasā pariyodātenāti ettha nirupakkilesaṭṭhena parisuddhaṃ.
430. In the simile for the pleasure of the fourth jhānic absorption, regarding parisuddhena cetasā pariyodātenā, it should be understood as pure in the sense of being undefiled.
430. Trong ví dụ về lạc của thiền thứ tư, ở đây, parisuddhena cetasā pariyodātenā (với tâm thanh tịnh và trong sáng), thanh tịnh (parisuddha) nên được hiểu theo nghĩa không có ô nhiễm.
Pabhassaraṭṭhena pariyodātaṃ veditabbaṃ.
It should be understood as cleansed in the sense of being luminous.
Trong sáng (pariyodāta) nên được hiểu theo nghĩa rực rỡ.
Odātena vatthenāti idaṃ utupharaṇatthaṃ vuttaṃ.
Odātena vatthenā is said for the purpose of pervading with heat.
Odātena vatthenā (với tấm vải trắng) được nói ra để chỉ sự thấm nhuần của hơi ấm.
Kiliṭṭhavatthena hi utupharaṇaṃ na hoti, taṅkhaṇadhotaparisuddhena utupharaṇaṃ balavaṃ hoti.
For with a soiled cloth, there is no pervasion with heat; with a pure cloth, freshly washed, the pervasion with heat is powerful.
Thật vậy, hơi ấm không thể thấm nhuần qua tấm vải bẩn, nhưng sự thấm nhuần hơi ấm sẽ mạnh mẽ hơn với tấm vải mới giặt sạch.
Imissā hi upamāya vatthaṃ viya karajakāyo.
In this simile, the body born of kamma is like the cloth.
Trong ví dụ này, thân thể vật lý (karajakāya) ví như tấm vải.
Utupharaṇaṃ viya catutthajjhānasukhaṃ.
The pleasure of the fourth jhānic absorption is like the pervasion with heat.
Lạc của thiền thứ tư ví như sự thấm nhuần của hơi ấm.
Tasmā yathā sunhātassa purisassa parisuddhaṃ vatthaṃ sasīsaṃ pārupitvā nisinnassa sarīrato utu sabbameva vatthaṃ pharati, na koci vatthassa aphuṭokāso hoti.
Therefore, just as for a person who has bathed well and is sitting wrapped from head to toe in a pure cloth, the heat from his body pervades the entire cloth, and there is no part of the cloth untouched by it.
Vì vậy, giống như một người đã tắm rửa sạch sẽ, ngồi trùm kín đầu bằng một tấm vải sạch, hơi ấm từ cơ thể sẽ thấm nhuần khắp tấm vải, không có chỗ nào trên tấm vải không được thấm nhuần.
Evaṃ catutthajjhānasukhena bhikkhuno karajakāyassa na koci okāso aphuṭo hotīti evamettha attho daṭṭhabbo.
In the same way, for a bhikkhu, there is no part of his body born of kamma that is untouched by the pleasure of the fourth jhānic absorption—this is how the meaning should be seen here.
Cũng vậy, lạc của thiền thứ tư sẽ tràn ngập khắp thân thể vật lý của vị Tỳ-khưu, không có chỗ nào không được tràn ngập. Ý nghĩa ở đây nên được hiểu như vậy.
Catutthajjhānacittameva vā vatthaṃ viya, taṃsamuṭṭhānarūpaṃ utupharaṇaṃ viya.
Alternatively, the fourth jhānic consciousness itself is like the cloth, and the matter originated by it is like the pervasion with heat.
Hoặc tâm thiền thứ tư ví như tấm vải, và sắc pháp sinh khởi từ đó ví như sự thấm nhuần của hơi ấm.
Yathā hi katthaci odātavatthe kāyaṃ apphusantepi taṃsamuṭṭhānena utunā sabbatthakameva kāyo phuṭṭho hoti.
For just as, in some cases, even when a white cloth does not touch the body, the body is completely pervaded by the heat originating from it.
Thật vậy, giống như ở một nơi nào đó, dù tấm vải trắng không chạm vào thân thể, nhưng hơi ấm sinh khởi từ đó vẫn tràn ngập khắp thân thể.
Evaṃ catutthajjhānasamuṭṭhitena sukhumarūpena sabbatthakameva bhikkhuno karajakāyo phuṭo hotīti evamettha attho daṭṭhabbo.
In the same way, the bhikkhu’s body born of kamma is completely pervaded by the subtle matter arisen from the fourth jhānic absorption—this is how the meaning should be seen here.
Cũng vậy, thân thể vật lý của vị Tỳ-khưu được tràn ngập khắp nơi bởi sắc pháp vi tế sinh khởi từ thiền thứ tư. Ý nghĩa ở đây nên được hiểu như vậy.
432. Dibbacakkhuupamāyaṃ dve agārāti dve gharā.
432. In the simile for the divine eye, dve agārā means two houses.
432. Trong ví dụ về Thiên nhãn thông (dibbacakkhu), dve agārā có nghĩa là hai ngôi nhà.
Sadvārāti sammukhadvārā.
Sadvārā means with doors facing each other.
Sadvārā có nghĩa là có cửa đối diện nhau.
Anucaṅkamanteti aparāparaṃ sañcarante.
Anucaṅkamanteti means walking back and forth.
Anucaṅkamante có nghĩa là đi đi lại lại.
Anuvicaranteti ito cito ca vicarante, ito pana gehā nikkhamitvā etaṃ gehaṃ, etasmā vā nikkhamitvā imaṃ gehaṃ pavisanavasenapi daṭṭhabbā.
Anuvicaranteti means wandering here and there; this should also be understood in the sense of entering this house after leaving that one, or entering that house after leaving this one.
Anuvicarante có nghĩa là đi lang thang từ đây sang đó, hoặc cũng có thể hiểu là đi ra khỏi ngôi nhà này để vào ngôi nhà kia, hoặc đi ra khỏi ngôi nhà kia để vào ngôi nhà này.
Tattha dve agārā sadvārā viya cutipaṭisandhiyo, cakkhumā puriso viya dibbacakkhuñāṇalābhī, cakkhumato purisassa dvinnaṃ gehānaṃ antare ṭhatvā passato dve agāre pavisanakanikkhamanakapurisānaṃ pākaṭakālo viya dibbacakkhulābhino ālokaṃ vaḍḍhetvā olokentassa cavanakaupapajjanakasattānaṃ pākaṭakālo.
Therein, death and rebirth are like the two houses with doors; the one who has attained the knowledge of the divine eye is like the man with good sight; the manifest time of beings dying and being reborn for one who has attained the divine eye and is looking after having expanded the light, is like the manifest time of people entering and leaving the two houses for the man with good sight who is standing between the two houses and looking.
Ở đây, sự chết và sự tái sinh (cutipaṭisandhi) ví như hai ngôi nhà có cửa đối diện nhau; người có Thiên nhãn thông (dibbacakkhuñāṇalābhī) ví như người có mắt. Giống như người có mắt đứng giữa hai ngôi nhà và nhìn thấy rõ ràng những người ra vào hai ngôi nhà, cũng vậy, người có Thiên nhãn thông khi mở rộng ánh sáng và nhìn, sẽ thấy rõ ràng sự chết và sự tái sinh của chúng sanh.
Kiṃ pana te ñāṇassa pākaṭā, puggalassāti?
But are they manifest to the knowledge, or to the person?
Vậy thì, những điều đó rõ ràng đối với tuệ hay đối với cá nhân?
Ñāṇassa.
To the knowledge.
Đối với tuệ.
Tassa pākaṭattā pana puggalassa pākaṭāyevāti.
But because they are manifest to it, they are manifest to the person as well.
Vì tuệ rõ ràng, nên cá nhân cũng rõ ràng. Nên hiểu như vậy.
433. Āsavakkhayañāṇaupamāyaṃ pabbatasaṅkhepeti pabbatamatthake.
433. In the simile for the knowledge of the destruction of the taints, pabbatasaṅkhepe means on a mountaintop.
433. Trong ví dụ về Lậu tận thông (āsavakkhayañāṇa), pabbatasaṅkhepe có nghĩa là trên đỉnh núi.
Anāviloti nikkaddamo.
Anāvilo means free from mud.
Anāvilo có nghĩa là không có bùn.
Sippiyo ca sambukā ca sippisambukaṃ.
Both shells and conchs are sippisambukaṃ.
Sò điệp (sippi) và ốc (sambukā) là sippisambukaṃ.
Sakkharā ca kathalā ca sakkharakathalaṃ.
Both gravel and potsherds are sakkharakathalaṃ.
Sỏi (sakkharā) và mảnh vỡ (kathalā) là sakkharakathalaṃ.
Macchānaṃ gumbā ghaṭāti macchagumbaṃ.
A multitude and school of fish is macchagumbaṃ.
Đàn cá (gumbā ghaṭā) là macchagumbaṃ.
Tiṭṭhantampi carantampīti ettha sakkharakathalaṃ tiṭṭhatiyeva, itarāni carantipi tiṭṭhantipi.
Regarding tiṭṭhantampi carantampī, here gravel and potsherds only stand still; the others both move and stand still.
Trong tiṭṭhantampi carantampī (dù đứng hay đi), sỏi và mảnh vỡ chỉ đứng yên, còn những thứ kia thì có thể đi hoặc đứng.
Yathā pana antarantarā ṭhitāsupi nisinnāsupi vijjamānāsupi, ‘‘etā gāvo carantī’’ti carantiyo upādāya itarāpi carantīti vuccanti.
Just as, when among cows some are standing and some are sitting here and there, with reference to the moving ones, the others are also said to be moving when one says, “These cows are moving.”
Tuy nhiên, giống như khi có những con bò đang đứng hoặc đang nằm xen kẽ, người ta vẫn nói “những con bò này đang đi” dựa vào những con đang đi, và những con khác cũng được gọi là đang đi.
Evaṃ tiṭṭhantameva sakkharakathalaṃ upādāya itarampi dvayaṃ tiṭṭhantanti vuttaṃ.
In the same way, with reference to the gravel and potsherds that are just standing still, the other two are also said to be standing still.
Cũng vậy, dựa vào sỏi và mảnh vỡ chỉ đứng yên, hai loại kia cũng được gọi là đứng yên.
Itarañca dvayaṃ carantaṃ upādāya sakkharakathalampi carantanti vuttaṃ.
And with reference to the other two that are moving, the gravel and potsherds are also said to be moving.
Và dựa vào hai loại kia đang đi, sỏi và mảnh vỡ cũng được gọi là đang đi.
Tattha cakkhumato purisassa tīre ṭhatvā passato sippisambukādīnaṃ vibhūtakālo viya āsavānaṃ khayāya cittaṃ nīharitvā nisinnassa bhikkhuno catunnaṃ saccānaṃ vibhūtakālo daṭṭhabbo.
Therein, the manifest time of the four truths for a bhikkhu sitting with his mind directed towards the destruction of the taints should be seen like the manifest time of shells, conchs, and so on, for a man with good sight standing on the bank and looking.
Ở đây, giống như người có mắt đứng trên bờ và nhìn thấy rõ ràng sò điệp, ốc, v.v., cũng vậy, vị Tỳ-khưu đã an trú tâm vào sự diệt trừ các lậu hoặc, sẽ thấy rõ ràng Tứ Diệu Đế. Nên hiểu như vậy.
434. Idāni sattahākārehi saliṅgato saguṇato khīṇāsavassa nāmaṃ gaṇhanto, ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu samaṇo itipītiādimāha.
434. Now, taking up the names of one whose taints are destroyed in seven ways, according to their characteristics and qualities, he said, ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu samaṇo itipī, and so on.
434. Bây giờ, để nêu tên vị A-la-hán (khīṇāsava) theo bảy cách, dựa trên đặc điểm và phẩm chất của vị ấy, Đức Phật đã nói ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu samaṇo itipī và các câu tiếp theo.
Tattha evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu samaṇo hotītiādīsu, bhikkhave, evaṃ bhikkhu samitapāpattā samaṇo hoti.
Therein, in passages such as evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu samaṇo hotī, “Bhikkhus, in this way a bhikkhu is a samaṇa,” it means he is a samaṇa because his evil has been calmed.
Trong các câu như evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu samaṇo hotī, này các Tỳ-khưu, vị Tỳ-khưu như vậy được gọi là samaṇa (sa-môn) vì đã làm lắng dịu ác nghiệp.
Bāhitapāpattā brāhmaṇo hoti.
He is a brāhmaṇa because he has cast out evil.
Vị ấy được gọi là brāhmaṇa (Phạm chí) vì đã loại bỏ ác nghiệp.
Nhātakilesattā nhātako hoti, dhotakilesattāti attho.
He is a nhātaka because his defilements have been washed away; that is, his defilements have been cleansed.
Vị ấy được gọi là nhātaka (người đã tắm rửa) vì đã tắm rửa các phiền não, nghĩa là đã gột sạch các phiền não.
Catumaggañāṇasaṅkhātehi vedehi akusaladhammānaṃ gatattā vedagū hoti, viditattāti attho.
He is a vedagū because unwholesome states have been penetrated by means of the knowledges called the four paths; that is, they have been understood.
Vị ấy được gọi là vedagū (người thông hiểu chân lý) vì đã thấu triệt các pháp bất thiện bằng các tri kiến về Tứ Thánh Đạo, nghĩa là đã biết rõ.
Teneva viditāssa hontītiādimāha.
For that very reason, he said, viditāssa hontī, and so on.
Chính vì thế mà Đức Phật đã nói viditāssa hontī và các câu tiếp theo.
Kilesānaṃ sutattā sottiyo hoti, nissutattā apahatattāti attho.
He is a sottiyo because the defilements have been heard; that is, they have been cast out, removed.
Vị ấy được gọi là sottiyo (người có tai nghe pháp) vì đã lắng nghe các phiền não, nghĩa là đã diệt trừ các phiền não.
Kilesānaṃ ārakattā ariyo hoti, hatattāti attho.
He is ariyo because he is far from the defilements; that is, they have been destroyed.
Vị ấy được gọi là ariyo (Thánh nhân) vì đã cắt đứt các phiền não, nghĩa là đã tiêu diệt.
Tehi ārakattā arahaṃ hoti, dūrībhūtattāti attho.
He is arahaṃ because he is far from them; that is, he is distant from them.
Vị ấy được gọi là arahaṃ (A-la-hán) vì đã xa lìa chúng, nghĩa là đã ở xa chúng.
Sesaṃ sabattha pākaṭamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ ràng ở khắp mọi nơi.
436. Samaṇamalānantiādīsu ete dhammā uppajjamānā samaṇe maline karonti malaggahite, tasmā ‘‘samaṇamalā’’ti vuccanti.
436. In the passage beginning with samaṇamalānaṃ, when these states arise, they make a samaṇa stained, defiled; therefore, they are called “stains of a samaṇa.”
436. Trong Samaṇamalāna và các từ tiếp theo, những pháp này khi khởi lên sẽ làm cho các sa-môn trở nên ô uế, bị nhiễm bẩn, vì vậy chúng được gọi là “những vết nhơ của sa-môn”.
Etehi samaṇā dussanti, padussanti, tasmā samaṇadosāti vuccanti.
Through these, samaṇas are corrupted, thoroughly corrupted; therefore, they are called samaṇadosā.
Các sa-môn bị hư hoại, bị ô nhiễm bởi những pháp này, vì vậy chúng được gọi là samaṇadosā (những lỗi lầm của sa-môn).
Ete uppajjitvā samaṇe kasaṭe niroje karonti milāpenti, tasmā samaṇakasaṭāti vuccanti.
When these arise, they make a samaṇa flawed, without vigor, and cause him to wither; therefore, they are called samaṇakasaṭā.
Những pháp này khi khởi lên sẽ làm cho các sa-môn trở nên thô tục, không trong sạch, bị héo mòn, vì vậy chúng được gọi là samaṇakasaṭā (những cặn bã của sa-môn).
Āpāyikānaṃ ṭhānānanti apāye nibbattāpakānaṃ kāraṇānaṃ.
Āpāyikānaṃ ṭhānānaṃ means causes that lead to rebirth in the lower realms.
Những nơi chốn thuộc về các cõi khổ (Apāya) nghĩa là những nguyên nhân khiến tái sinh vào các cõi khổ (Apāya).
Duggativedaniyānanti duggatiyaṃ vipākavedanāya paccayānaṃ.
Duggativedaniyānaṃ means causes for experiencing results in states of woe.
Những điều cảm thọ quả khổ nghĩa là những nguyên nhân của cảm thọ quả báo trong cõi khổ.
Matajaṃ nāmāti manussā tikhiṇaṃ ayaṃ ayena sughaṃsitvā taṃ ayacuṇṇaṃ maṃsena saddhiṃ madditvā koñcasakuṇe khādāpenti.
Mataja means that people sharpen a keen iron with iron, then mix that iron powder with meat, and feed it to cranes.
Mataja (sinh từ cái chết) là như vầy: Người ta mài sắt nhọn bằng sắt, rồi trộn bột sắt đó với thịt, sau đó cho chim sếu ăn.
Te uccāraṃ kātuṃ asakkontā maranti.
Being unable to excrete, they die.
Chúng không thể đi đại tiện được nên chết.
No ce maranti, paharitvā mārenti.
If they do not die, they are struck and killed.
Nếu chúng không chết, người ta đánh đập chúng cho đến chết.
Atha tesaṃ kucchiṃ phāletvā naṃ udakena dhovitvā cuṇṇaṃ gahetvā maṃsena saddhiṃ madditvā puna khādāpentīti evaṃ satta vāre khādāpetvā gahitena ayacuṇṇena āvudhaṃ karonti.
Then, after splitting their bellies, washing the entrails with water, taking the powder, mixing it with meat, and feeding it again, they make a weapon with the iron powder obtained after feeding it in this manner seven times.
Sau đó, người ta mổ bụng chúng, rửa sạch ruột bằng nước, lấy bột sắt ra, trộn với thịt rồi lại cho chim ăn. Cứ như vậy, sau khi cho ăn bảy lần và lấy bột sắt ra, người ta dùng bột sắt đó để làm vũ khí.
Susikkhitā ca naṃ ayakārā bahuhatthakammamūlaṃ labhitvā karonti.
And skilled blacksmiths, having received much remuneration, make it.
Những thợ rèn lành nghề làm ra nó sau khi nhận được nhiều tiền công.
Taṃ matasakuṇato jātattā ‘‘mataja’’nti vuccati, atitikhiṇaṃ hoti.
Because it is produced from a dead bird, it is called "mataja"; it is extremely sharp.
Vì nó được sinh ra từ chim chết nên gọi là mataja, nó rất sắc bén.
Pītanisitanti udakapītañceva silāya ca sunighaṃsitaṃ.
Pītanisita means that which has absorbed water and is well-sharpened on a stone.
Được mài bằng nước nghĩa là được mài sắc bén trên đá mài có nước.
Saṅghāṭiyāti kosiyā.
Saṅghāṭiyā means with a sheath.
Với chiếc y Saṅghāṭī nghĩa là với chiếc y ngoài.
Sampārutanti pariyonaddhaṃ.
Sampāruta means enclosed.
Được bao bọc nghĩa là được quấn quanh.
Sampaliveṭhitanti samantato veṭhitaṃ.
Sampaliveṭhita means wrapped all around.
Được quấn chặt nghĩa là được quấn quanh khắp mọi phía.
437. Rajojallikassāti rajojalladhārino.
437. Rajojallikassā means one who bears dust and dirt.
437. Người mang y bẩn bụi nghĩa là người mang bụi bẩn và cáu ghét.
Udakorohakassāti divasassa tikkhattuṃ udakaṃ orohantassa.
Udakorohakassā means one who descends into water three times a day.
Người tắm nước nghĩa là người xuống nước ba lần mỗi ngày.
Rukkhamūlikassāti rukkhamūlavāsino.
Rukkhamūlikassā means one who dwells at the foot of a tree.
Người sống dưới gốc cây nghĩa là người sống dưới gốc cây.
Abbhokāsikassāti abbhokāsavāsino.
Abbhokāsikassā means one who dwells in the open air.
Người sống ngoài trời nghĩa là người sống ngoài trời.
Ubbhaṭṭhakassāti uddhaṃ ṭhitakassa.
Ubbhaṭṭhakassā means one who stands upright.
Người đứng thẳng nghĩa là người đứng thẳng.
Pariyāyabhattikassāti māsavārena vā aḍḍhamāsavārena vā bhuñjantassa.
Pariyāyabhattikassā means one who eats by turns, either monthly or half-monthly.
Người ăn theo phiên nghĩa là người ăn theo phiên một tháng hoặc nửa tháng một lần.
Sabbametaṃ bāhirasamayeneva kathitaṃ.
All of this is stated according to external doctrines.
Tất cả những điều này đều được nói theo giáo phái ngoại đạo.
Imasmiñhi sāsane cīvaradharo bhikkhu saṅghāṭikoti na vuccati.
For in this Dispensation, a bhikkhu wearing robes is not called a saṅghāṭika.
Trong giáo pháp này, một Tỳ-khưu mặc y không được gọi là Saṅghāṭika.
Rajojalladhāraṇādivatāni imasmiṃ sāsane natthiyeva.
Practices such as bearing dust and dirt do not exist in this Dispensation.
Những pháp hành như mang bụi bẩn và cáu ghét không có trong giáo pháp này.
Buddhavacanassa buddhavacanameva nāmaṃ, na mantāti.
The word of the Buddha is simply the word of the Buddha, not a mantra.
Lời Phật dạy chỉ có tên là lời Phật dạy, không phải là thần chú.
Rukkhamūliko, abbhokāsikoti ettakaṃyeva pana labbhati.
However, only "dweller at the foot of a tree" and "dweller in the open air" are found.
Tuy nhiên, chỉ có những điều như "người sống dưới gốc cây", "người sống ngoài trời" là được chấp nhận.
Tampi bāhirasamayeneva kathitaṃ.
That, too, is stated according to external doctrines.
Điều đó cũng được nói theo giáo phái ngoại đạo.
Jātameva nanti taṃdivase jātamattaṃyeva naṃ.
Jātameva na means that which is merely born on that day.
Mới sinh nghĩa là vừa mới sinh ra vào ngày đó.
Saṅghāṭikaṃ kareyyunti saṅghāṭikaṃ vatthaṃ nivāsetvā ca pārupitvā ca saṅghāṭikaṃ kareyyuṃ.
Saṅghāṭikaṃ kareyyu means they should make it a saṅghāṭi garment by wearing it and donning it.
Họ sẽ làm cho y Saṅghāṭī nghĩa là họ sẽ làm cho y Saṅghāṭī bằng cách mặc và đắp y Saṅghāṭī.
Esa nayo sabbattha.
This method applies everywhere.
Nguyên tắc này áp dụng cho tất cả các trường hợp.
438. Visuddhamattānaṃ samanupassatīti attānaṃ visujjhantaṃ passati.
438. Visuddhamattānaṃ samanupassatī means he sees himself becoming purified.
438. Thấy mình được thanh tịnh nghĩa là thấy mình đang được thanh tịnh.
Visuddhoti pana na tāva vattabbo.
However, he should not yet be called "purified."
Tuy nhiên, chưa thể nói là đã thanh tịnh.
Pāmojjaṃ jāyatīti tuṭṭhākāro jāyati.
Pāmojjaṃ jāyatī means joy arises.
Sự hân hoan sinh khởi nghĩa là trạng thái hài lòng sinh khởi.
Pamuditassa pītīti tuṭṭhassa sakalasarīraṃ khobhayamānā pīti jāyati.
Pamuditassa pītī means joy, which agitates the entire body, arises in one who is joyful.
Hỷ lạc của người hoan hỷ nghĩa là hỷ lạc làm rung động toàn thân của người hoan hỷ sinh khởi.
Pītimanassa kāyoti pītisampayuttassa puggalassa nāmakāyo.
Pītimanassa kāyo means the mental body of a person endowed with joy.
Thân của người có hỷ lạc nghĩa là danh thân của người có hỷ lạc.
Passambhatīti vigatadaratho hoti.
Passambhatī means it becomes free from agitation.
Được an tịnh nghĩa là không còn sự lo âu.
Sukhaṃ vedetīti kāyikampi cetasikampi sukhaṃ vediyati.
Sukhaṃ vedetī means he experiences both physical and mental well-being.
Cảm thọ lạc nghĩa là cảm thọ lạc cả về thân và tâm.
Cittaṃ samādhiyatīti iminā nekkhammasukhena sukhitassa cittaṃ samādhiyati, appanāpattaṃ viya hoti.
Cittaṃ samādhiyatī means with this happiness of renunciation, the mind of the happy person becomes concentrated, as if it has attained absorption (appanā).
Tâm được định tĩnh nghĩa là tâm của người được an lạc bởi sự an lạc xuất ly này được định tĩnh, như thể đã đạt đến định Appanā.
So mettāsahagatena cetasāti heṭṭhā kilesavasena āraddhā desanā pabbate vuṭṭhavuṭṭhi viya nadiṃ yathānusandhinā brahmavihārabhāvanaṃ otiṇṇā.
So mettāsahagatena cetasā means the discourse, which began below concerning defilements, has now flowed into the practice of the Brahmavihāras, like rain that falls on a mountain descending into a river, following its course.
Với tâm câu hữu với từ bi nghĩa là lời dạy được bắt đầu ở phần trước dựa trên phiền não, nay đã chuyển sang sự tu tập Tứ Vô Lượng Tâm theo dòng mạch, như mưa rơi trên núi chảy xuống sông.
Tattha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vuttameva.
Whatever needs to be said there is all stated in the Visuddhimagga.
Những gì cần nói ở đó, tất cả đều đã được nói trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga).
Seyyathāpi, bhikkhave, pokkharaṇīti mahāsīhanādasutte maggo pokkharaṇiyā upamito, idha sāsanaṃ upamitanti veditabbaṃ.
Seyyathāpi, bhikkhave, pokkharaṇī means in the Mahāsīhanāda Sutta, the path is compared to a pond, while here, the Dispensation is compared to it; this should be understood.
Ví như, này các Tỳ-khưu, một hồ sen nghĩa là trong kinh Đại Sư Tử Hống (Mahāsīhanādasutta), con đường được ví với hồ sen, ở đây, giáo pháp được ví như vậy.
Āsavānaṃ khayā samaṇo hotīti sabbakilesānaṃ samitattā paramatthasamaṇo hotīti.
Āsavānaṃ khayā samaṇo hotī means he becomes a true samaṇa through the eradication of all defilements.
Do sự đoạn tận các lậu hoặc (Āsava), vị Sa-môn trở thành nghĩa là do sự đoạn tận tất cả các phiền não, vị ấy trở thành một Sa-môn chân thật (paramatthasamaṇa).
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
All the rest is clear.
Phần còn lại đều rõ ràng.