81. Evaṃ me sutanti sallekhasuttaṃ.
81. Thus have I heard is the Sallekha Sutta.
81. Evaṃ me suta là kinh Sallekhasutta.
Tattha mahācundoti tassa therassa nāmaṃ.
Therein, Mahācunda is the name of that elder.
Trong đó, Mahācundo là tên của vị Trưởng lão ấy.
Sāyanhasamayanti sāyanhakāle.
In the evening means at the time of evening.
Sāyanhasamaya có nghĩa là vào buổi chiều.
Paṭisallānā vuṭṭhitoti ettha paṭisallānanti tehi tehi sattasaṅkhārehi paṭinivattitvā sallānaṃ nilīyanaṃ, ekībhāvo pavivekoti vuttaṃ hoti.
Having risen from seclusion: Herein, seclusion means turning back from those various conditioned things of beings and secluding oneself, hiding oneself; being alone, solitude is what is meant.
Paṭisallānā vuṭṭhito: ở đây, paṭisallāna có nghĩa là sự rút lui, sự ẩn mình khỏi các hành (saṅkhāra) này, sự hợp nhất, tức là sự độc cư (paviveka).
Yo tato vuṭṭhito, so paṭisallānā vuṭṭhito nāma hoti.
One who has risen from that is called 'having risen from seclusion'.
Người nào xuất khỏi trạng thái đó thì được gọi là xuất khỏi độc cư (paṭisallānā vuṭṭhito).
Ayaṃ pana yasmā paṭisallānānaṃ uttamato phalasamāpattito vuṭṭhāsi, tasmā ‘‘paṭisallānā vuṭṭhito’’ti vutto.
But since this one rose from the supreme of seclusions, the attainment of fruition, therefore he is called 'having risen from seclusion'.
Vị này được gọi là "xuất khỏi độc cư" vì ngài đã xuất khỏi sự nhập quả (phalasamāpatti), là trạng thái độc cư tối thượng.
Bhagavantaṃ abhivādetvāti samadasanakhujjalavibhūsitena sirasā bhagavantaṃ sakkaccaṃ vanditvā, abhivādāpetvā vā ‘‘sukhī bhava, cundā’’ti evaṃ vacībhedaṃ kārāpetvā, bhagavā pana kira vandito samāno suvaṇṇadundubhisadisaṃ gīvaṃ paggayha kaṇṇasukhaṃ pemaniyaṃ amatābhisekasadisaṃ brahmaghosaṃ nicchārento ‘‘sukhī hohī’’ti tassa tassa nāmaṃ gahetvā vadati, etaṃ āciṇṇaṃ tathāgatānaṃ.
Having paid homage to the Blessed One means having respectfully venerated the Blessed One with his head, adorned with hands whose nails were even and comely; or having caused homage to be paid, having caused the utterance, "May you be well, Cunda." For when the Blessed One is venerated, it is said he raises his neck, which is like a golden drum, and emitting a voice like Brahmā's, pleasant to the ear, lovely, like an ambrosial consecration, he speaks, taking the name of each person, saying, "May you be well." This is the custom of the Tathāgatas.
Bhagavantaṃ abhivādetvā có nghĩa là cung kính đảnh lễ Đức Thế Tôn bằng đầu, được tô điểm bởi mười móng tay đều đặn và sáng chói; hoặc được Đức Thế Tôn cho phép đảnh lễ, tức là được Ngài nói lời chúc phúc như "Cundā, con hãy được an lạc." Bởi vì, khi được đảnh lễ, Đức Thế Tôn thường vươn cổ Ngài giống như trống vàng, phát ra tiếng Phạm âm êm tai, đáng yêu, như dòng cam lồ, và nói "Con hãy được an lạc" bằng cách gọi tên từng người. Đây là thói quen của các Đức Như Lai.
Tatridaṃ sādhakasuttaṃ, ‘‘sakko, bhante, devānamindo sāmacco saparijano bhagavato pāde sirasā vandatīti, sukhī hotu pañcasikha sakko devānamindo sāmacco saparijano, sukhakāmā hi devā manussā asurā nāgā gandhabbā, ye caññe santi puthukāyā’’ti.
In this regard, there is a supporting sutta: "Venerable sir, Sakka, the lord of the devas, with his ministers and retinue, bows with his head at the feet of the Blessed One." "May Sakka, the lord of the devas, with his ministers and retinue, be well, Pañcasikha. For devas, humans, asuras, nāgas, gandhabbas, and whatever other various kinds of beings there are, are desirers of well-being."
Trong trường hợp này, kinh chứng minh là: "(Thưa Thế Tôn), Sakka, vua của chư thiên, cùng với các vị đại thần và tùy tùng, đảnh lễ dưới chân Đức Thế Tôn bằng đầu." (Đức Phật đáp): "Này Pañcasikha, Sakka, vua của chư thiên, cùng với các vị đại thần và tùy tùng, hãy được an lạc. Vì chư thiên, loài người, A-tu-la, Nāga, Gandhabba, và các loài hữu tình khác, đều mong cầu an lạc."
Evañca pana tathāgatā evarūpe mahesakkhe yakkhe abhivadantīti.
And in this way, the Tathāgatas address such powerful yakkhas.
Và các Đức Như Lai đã nói lời chúc phúc như vậy đến các vị Dạ-xoa có đại oai lực này.
Yā imāti idāni vattabbābhimukhaṃ karonto viya āha.
Whatever these—he spoke as if making the topic about to be discussed face-to-face.
Yā imā: (Đức Thế Tôn) nói điều này như thể đang hướng đến những gì sẽ được nói.
Anekavihitāti nānappakārā.
Of many kinds means of various types.
Anekavihitā có nghĩa là nhiều loại, đủ loại.
Diṭṭhiyoti micchādiṭṭhiyo.
Views means wrong views.
Diṭṭhiyo có nghĩa là các tà kiến.
Loke uppajjantīti sattesu pātubhavanti.
Arise in the world means they appear among beings.
Loke uppajjantī có nghĩa là phát sinh trong chúng sinh.
Attavādappaṭisaṃyuttāti ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādinayappavattena attavādena paṭisaṃyuttā, tā vīsati bhavanti.
Connected with doctrines of self means connected with the doctrine of self that proceeds in the manner of "one regards form as self," and so on; they are twenty in number.
Attavādappaṭisaṃyuttā có nghĩa là liên quan đến tà kiến về tự ngã (attavāda) phát sinh theo cách như "thấy sắc là tự ngã" (rūpaṃ attato samanupassatī) v.v. Có hai mươi loại tà kiến này.
Lokavādappaṭisaṃyuttāti ‘‘sassato attā ca loko cā’’tiādinayappavattena lokavādena paṭisaṃyuttā, tā aṭṭha honti sassato, asassato, sassato ca asassato ca, neva sassato nāsassato, antavā, anantavā, antavā ca anantavā ca, nevantavā nānantavā attā ca loko cāti evaṃ pavattattā.
Connected with doctrines of the world means connected with the doctrine of the world that proceeds in the manner of "the self and the world are eternal," and so on; they are eight in number, as they proceed thus: the self and the world are eternal, not eternal, both eternal and not eternal, neither eternal nor not eternal; finite, infinite, both finite and infinite, neither finite nor infinite.
Lokavādappaṭisaṃyuttā có nghĩa là liên quan đến tà kiến về thế giới (lokavāda) phát sinh theo cách như "tự ngã và thế giới là thường hằng" (sassato attā ca loko cā) v.v. Có tám loại tà kiến này: thường hằng, vô thường, vừa thường hằng vừa vô thường, không thường hằng cũng không vô thường; có giới hạn, vô giới hạn, vừa có giới hạn vừa vô giới hạn, không có giới hạn cũng không vô giới hạn – tự ngã và thế giới – vì chúng phát sinh như vậy.
Ādimevātiādīsu ayamattho kiṃ nu kho bhante ādimeva manasikarontassa appatvāpi sotāpattimaggaṃ vipassanāmissakapaṭhamamanasikārameva manasikarontassa bhikkhuno evametāsaṃ ettakeneva upāyena etāsaṃ diṭṭhīnaṃ pahānañca paṭinissaggo ca hotīti.
At the very beginning—in this and following phrases, this is the meaning: Venerable sir, for a bhikkhu who is attending at the very beginning, even without having attained the path of stream-entry, attending only to the initial attention mixed with insight, does the abandonment and relinquishment of these views occur just by this much of a method?
Trong các từ như ādimevā v.v., ý nghĩa là: "Bạch Thế Tôn, có phải chăng đối với một Tỷ-kheo chỉ quán niệm từ ban đầu (ādimeva manasikarontassa), ngay cả khi chưa đạt đến Sơ quả Tu-đà-hoàn, chỉ cần quán niệm sự chú ý ban đầu (manasikāra) kết hợp với tuệ quán (vipassanā), thì sự đoạn trừ và từ bỏ những tà kiến này sẽ xảy ra ngay lập tức bằng phương pháp này?"
Idañca thero attanā anadhimānikopi samāno adhimānikānaṃ adhimānappahānatthaṃ adhimāniko viya hutvā pucchatīti veditabbo.
And it should be understood that the elder, though not conceited himself, asks this as if he were conceited, for the purpose of abandoning the conceit of the conceited.
Và điều này nên được hiểu rằng vị Trưởng lão, mặc dù không kiêu mạn, đã hỏi như một người kiêu mạn để đoạn trừ sự kiêu mạn của những người kiêu mạn.
Apare panāhu ‘‘therassa antevāsikā ādimanasikāreneva diṭṭhīnaṃ samucchedappahānaṃ hotīti evaṃsaññinopi, samāpattivihārā sallekhavihārāti evaṃsaññinopi atthi.
But others say: "There are disciples of the elder who have the perception that the eradication and abandonment of views occurs by initial attention alone, and also those who have the perception that dwelling in attainments is dwelling in effacement.
Những người khác lại nói: "Có những đệ tử của vị Trưởng lão tin rằng sự đoạn trừ hoàn toàn các tà kiến xảy ra chỉ bằng sự chú ý ban đầu; và cũng có những người tin rằng các trú xứ nhập định là các trú xứ thanh lọc (sallekhavihāra)."
So tesaṃ atthāya bhagavantaṃ pucchatī’’ti.
For their sake, he asks the Blessed One."
Vì vậy, vị ấy đã hỏi Đức Thế Tôn vì lợi ích của họ.
82. Athassa bhagavā tāsaṃ diṭṭhīnaṃ pahānūpāyaṃ dassento yā imātiādimāha.
82. Then the Blessed One, showing him the method for abandoning those views, said, Whatever these, and so on.
82. Sau đó, Đức Thế Tôn đã nói yā imā v.v. để trình bày phương pháp đoạn trừ các tà kiến đó.
Tattha yattha cetā diṭṭhiyo uppajjantītiādi pañcakkhandhe sandhāya vuttaṃ.
Therein, "where these views arise," and so on, was said with reference to the five aggregates.
Trong đó, các câu như "Nơi nào các tà kiến này phát sinh" v.v. được nói liên quan đến năm uẩn.
Etesu hi etā diṭṭhiyo uppajjanti.
For it is in these that these views arise.
Quả thật, các tà kiến này phát sinh trong những uẩn đó.
Yathāha ‘‘rūpe kho, bhikkhave, sati rūpaṃ abhinivissa evaṃ diṭṭhi uppajjati, so attā so loko so pecca bhavissāmi nicco dhuvo sassato avipariṇāmadhammo’’ti (saṃ. ni. 3.152) vitthāro.
As it is said: "Monks, when form exists, by being intent on form, such a view arises: 'That is self, that is the world; after death I will be permanent, stable, eternal, not subject to change'," the detailed explanation.
Như đã nói: "Này các Tỷ-kheo, khi có sắc, bám chấp vào sắc, tà kiến phát sinh rằng: 'Đó là tự ngã, đó là thế giới, sau khi chết ta sẽ là thường hằng, kiên cố, vĩnh cửu, không biến đổi.'" (Tương Ưng Bộ 3.152) – đây là phần giải thích chi tiết.
Ārammaṇavasena pana ekavacanaṃ katvā yattha cāti āha, yasmiṃ ārammaṇe uppajjantīti vuttaṃ hoti.
But he spoke in the singular, and where, with reference to the object, meaning, "in which object they arise."
Tuy nhiên, bằng cách sử dụng số ít theo đối tượng (ārammaṇa), (Đức Phật) đã nói yattha cā, có nghĩa là "trên đối tượng nào chúng phát sinh".
Ettha ca uppajjanti anusenti samudācarantīti imesaṃ evaṃ nānākaraṇaṃ veditabbaṃ.
And here, the different functions of arise, lie latent, and are enacted should be understood in this way.
Ở đây, sự khác biệt của các từ uppajjanti, anusenti, samudācaranti cần được hiểu rõ.
Jātivasena hi ajātā jāyamānā uppajjantīti vuccanti.
By way of arising, those that have not arisen, while arising, are said to arise.
Theo nghĩa phát sinh, các (tà kiến) chưa phát sinh nhưng đang trong quá trình phát sinh được gọi là uppajjanti (phát sinh).
Punappunaṃ āsevitā thāmagatā appaṭivinītā anusentīti.
Those that have been repeatedly practiced, have gained strength, and are not disciplined are said to lie latent.
Các (phiền não) đã được thực hành nhiều lần, đã trở nên mạnh mẽ, chưa được đoạn trừ được gọi là anusenti (tiềm tàng).
Kāyavacīdvāraṃ sampattā samudācarantīti, idametesaṃ nānākaraṇaṃ.
Those that have reached the doors of body and speech are said to be enacted; this is the difference between them.
Các (tà kiến) đã đạt đến cửa thân và cửa lời được gọi là samudācaranti (biểu hiện). Đây là sự khác biệt giữa chúng.
Taṃ netaṃ mamātiādīsu taṃ pañcakkhandhappabhedaṃ ārammaṇametaṃ mayhaṃ na hoti, ahampi eso na asmi, eso me attāpi na hotīti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya passatoti evaṃ tāva padattho veditabbo.
In That is not mine, and so on, the meaning of the words should first be understood in this way: that object, which is differentiated into the five aggregates, is not mine; I am not that; that is not my self—thus he sees this as it really is with right wisdom.
Trong các câu như taṃ netaṃ mamā v.v., ý nghĩa của từ (padattha) trước hết cần được hiểu là: "Đối tượng thuộc năm uẩn này không phải của tôi, tôi cũng không phải là nó, nó cũng không phải là tự ngã của tôi" – như vậy, vị ấy thấy điều này đúng như thực bằng trí tuệ chân chánh.
Yasmā pana ettha etaṃ mamāti taṇhāgāho, tañca gaṇhanto aṭṭhasatataṇhāvicaritappabhedaṃ taṇhāpapañcaṃ gaṇhāti.
But since herein, "this is mine" is the grasping of craving, and in grasping it, one grasps the proliferation of craving, which has one hundred and eight varieties;
Vì ở đây, "điều này là của tôi" (etaṃ mama) là sự chấp thủ của tham ái (taṇhāgāha), và người chấp thủ điều đó đang chấp thủ sự lan man của tham ái (taṇhāpapañca) gồm một trăm lẻ tám loại.
Esohamasmīti mānagāho, tañca gaṇhanto navappabhedaṃ mānapapañcaṃ gaṇhāti.
"this I am" is the grasping of conceit, and in grasping it, one grasps the nine-fold proliferation of conceit;
"Tôi là cái đó" (esohamasmi) là sự chấp thủ của mạn (mānagāha), và người chấp thủ điều đó đang chấp thủ sự lan man của mạn (mānapapañca) gồm chín loại.
Eso me attāti diṭṭhigāho, tañca gaṇhanto dvāsaṭṭhidiṭṭhigatappabhedaṃ diṭṭhipapañcaṃ gaṇhāti.
"this is my self" is the grasping of views, and in grasping it, one grasps the proliferation of views, which has sixty-two types of wrong views;
"Cái đó là tự ngã của tôi" (eso me attā) là sự chấp thủ của tà kiến (diṭṭhigāha), và người chấp thủ điều đó đang chấp thủ sự lan man của tà kiến (diṭṭhipapañca) gồm sáu mươi hai loại.
Tasmā netaṃ mamāti vadanto bhagavā yathāvuttappabhedaṃ taṇhāpapañcaṃ paṭikkhipati.
therefore, in saying That is not mine, the Blessed One rejects the proliferation of craving, differentiated as described above.
Do đó, khi nói netaṃ mamā, Đức Thế Tôn bác bỏ sự lan man của tham ái đã được đề cập ở trên.
Nesohamasmīti mānapapañcaṃ.
“This is not I am” refers to the proliferation of conceit.
Tôi không phải là cái đó (Nesohamasmī) là sự phóng dật của ngã mạn.
Na meso attāti diṭṭhipapañcaṃ.
“This is not my self” refers to the proliferation of views.
Cái đó không phải là tự ngã của tôi (Na meso attā) là sự phóng dật của tà kiến.
Diṭṭhekaṭṭhāyeva cettha taṇhāmānā veditabbā.
And here, craving and conceit should be understood as having the same basis as view.
Ở đây, tham ái và ngã mạn nên được hiểu là cùng một đối tượng với tà kiến.
Evametanti evaṃ ‘‘netaṃ mamā’’tiādinā ākārena etaṃ khandhapañcakaṃ.
Thus this is: in this way, by the mode of “this is not mine,” and so on, is this pentad of aggregates.
Evametaṃ (như vậy) nghĩa là theo cách thức "đây không phải của tôi" v.v., đây là năm uẩn.
Yathābhūtanti yathā sabhāvaṃ, yathā atthīti vuttaṃ hoti.
As it really is: as its nature is; it means as it exists.
Yathābhūtaṃ (như thật) nghĩa là như bản chất, như những gì đang tồn tại, tức là vô thường, khổ, vô ngã, bất tịnh.
Khandhapañcakañhi eteneva ākārena atthi.
For the pentad of aggregates exists only in this mode.
Thật vậy, năm uẩn chỉ tồn tại theo cách thức đó.
Mamantiādinā pana gayhamānampi tenākārena nevatthīti adhippāyo.
The meaning is that although it is grasped as “mine,” etc., it does not exist in that mode.
Nhưng nếu bị nắm giữ theo cách "của tôi" v.v., thì nó không tồn tại theo cách đó. Đó là ý nghĩa.
Sammappaññāya passatoti sotāpattimaggapaññāpariyosānāya vipassanāpaññāya suṭṭhu passantassa.
Of one who sees with right wisdom: of one who sees rightly with insight-wisdom that culminates in the wisdom of the path of stream-entry.
Sammappaññāya passato (nhìn thấy bằng chánh tuệ) nghĩa là nhìn thấy rõ ràng bằng tuệ quán, kết thúc bằng tuệ của đạo Tu-đà-hoàn (Sotāpattimagga).
Evametāsanti etena upāyena etāsaṃ.
Thus of these: by this method, of these.
Evametāsaṃ (như vậy đối với những điều này) nghĩa là bằng phương pháp này đối với những điều này.
Pahānaṃ paṭinissaggoti ubhayampetaṃ samucchedappahānassevādhivacanaṃ.
Abandonment, relinquishment: both of these are terms for abandonment by cutting off.
Pahānaṃ paṭinissaggo (sự đoạn diệt, sự từ bỏ) cả hai đều là từ đồng nghĩa của sự đoạn diệt hoàn toàn (samucchedappahāna).
Evaṃ bhagavā ādimanasikāreneva diṭṭhīnaṃ pahānaṃ hoti nu kho noti āyasmatā mahācundena adhimānikānaṃ vasena pañhaṃ puṭṭho sotāpattimaggena diṭṭhippahānaṃ dassetvā idāni sayameva adhimānikānaṃ jhānaṃ vibhajanto ṭhānaṃ kho panetantiādimāha.
Thus, when the Blessed One was asked a question by the venerable Mahācunda on behalf of those with overestimation—"Is there an abandonment of views by initial attention or not?"—having shown the abandonment of views through the path of stream-entry, he now, on his own, expounds on the jhāna of those with overestimation, saying “Now, this is a possible case,” etc.
Khi Tôn giả Mahācunda hỏi Đức Thế Tôn rằng liệu các tà kiến có được đoạn trừ ngay từ sự tác ý ban đầu hay không, Đức Thế Tôn đã chỉ ra sự đoạn trừ tà kiến bằng đạo Tu-đà-hoàn. Bây giờ, Ngài tự mình phân tích thiền của những người có tâm kiêu mạn (adhimānika) và nói: ṭhānaṃ kho panetaṃ (điều này có thể xảy ra) v.v.
Tattha adhimānikā nāma yesaṃ appatte pattasaññāya adhimāno uppajjati, svāyaṃ uppajjamāno neva lokavaṭṭānusārīnaṃ bālaputhujjanānaṃ uppajjati, na ariyasāvakānaṃ.
Therein, those with overestimation are those in whom overestimation arises with the perception of having attained what has not been attained. When this arises, it arises neither in foolish ordinary people who follow the round of the world, nor in noble disciples.
Trong đó, adhimānika là những người phát sinh tâm kiêu mạn (adhimāna) với nhận thức rằng mình đã đạt được điều chưa đạt. Tâm kiêu mạn này không phát sinh ở những phàm phu ngu si đang trôi lăn trong vòng luân hồi, cũng không phát sinh ở các bậc Thánh đệ tử.
Na hi sotāpannassa ‘‘sakadāgāmī aha’’nti adhimāno uppajjati, na sakadāgāmissa ‘‘anāgāmī aha’’nti, na anāgāmino ‘‘arahā aha’’nti, kārakasseva pana samathavasena vā vipassanāvasena vā vikkhambhitakilesassa niccaṃ yuttapayuttassa āraddhavipassakassa uppajjati.
For in a stream-enterer, the overestimation “I am a once-returner” does not arise; nor in a once-returner, “I am a non-returner”; nor in a non-returner, “I am an arahant.” Rather, it arises only in one who is a practitioner, whose defilements have been suppressed either by way of serenity or by way of insight, who is constantly diligent and devoted, and who has begun insight meditation.
Thật vậy, một vị Tu-đà-hoàn không phát sinh tâm kiêu mạn "ta là Sakadāgāmī", một vị Sakadāgāmī không phát sinh tâm kiêu mạn "ta là Anāgāmī", một vị Anāgāmī không phát sinh tâm kiêu mạn "ta là Arahant". Tâm kiêu mạn này chỉ phát sinh ở những người đang thực hành, những người đã tạm thời chế ngự phiền não bằng thiền định (samatha) hoặc tuệ quán (vipassanā), những người luôn tinh tấn và đã bắt đầu tuệ quán.
Tassa hi samathavikkhambhitānaṃ vā vipassanāvikkhambhitānaṃ vā kilesānaṃ samudācāraṃ apassato ‘‘sotāpanno ahanti vā, sakadāgāmī, anāgāmī, arahā aha’’nti vā adhimāno uppajjati, talaṅgaratissapabbatavāsidhammadinnattherena ovādiyamānattherānaṃ viya.
Indeed, for such a person who does not see the manifestation of defilements suppressed either by serenity or by insight, the overestimation arises, “I am a stream-enterer,” or “a once-returner, a non-returner, I am an arahant,” as in the case of the elders being advised by the elder Dhammadinna, a resident of Talaṅgaratissa mountain.
Thật vậy, một người không thấy sự phát sinh trở lại của các phiền não đã được chế ngự bằng thiền định hoặc tuệ quán sẽ phát sinh tâm kiêu mạn "ta là Tu-đà-hoàn, hoặc Sakadāgāmī, Anāgāmī, Arahant", giống như các Tỳ-kheo được trưởng lão Dhammadinna trú tại núi Talaṅgaratissa giáo hóa.
Therassa kira acirūpasampannasseva ovāde ṭhatvā bahū bhikkhū visesaṃ adhigacchiṃsu.
It is said that many monks attained a special distinction by following the elder's advice, even though he had been ordained only for a short time.
Nghe nói, nhiều Tỳ-kheo đã đạt được thành tựu đặc biệt khi y theo lời giáo huấn của vị Trưởng lão Dhammadinna, người mới thọ giới không lâu.
Taṃ pavattiṃ sutvā tissamahāvihāravāsī bhikkhusaṅgho ‘‘na aṭṭhānaniyojako theroti theraṃ ānethā’’ti sambahule bhikkhū pāhesi.
Hearing this news, the community of monks residing at Tissamahāvihāra said, “The elder is not one who appoints without cause. Bring the elder,” and sent many monks.
Nghe tin đó, Tăng đoàn Tỳ-kheo trú tại Đại Tự viện Tissa đã gửi nhiều Tỳ-kheo đi với lời nhắn: "Vị Trưởng lão không phải là người sai bảo vô cớ, hãy thỉnh Trưởng lão đến đây".
Te gantvā, ‘‘āvuso, dhammadinna bhikkhusaṅgho taṃ pakkosāpetī’’ti āhaṃsu.
They went and said, “Friend Dhammadinna, the community of monks summons you.”
Họ đến và nói: "Thưa Tôn giả Dhammadinna, Tăng đoàn Tỳ-kheo thỉnh Tôn giả đến".
So āha ‘‘kiṃ pana tumhe, bhante, attānaṃ gavesatha para’’nti?
He said, “Venerable sirs, are you searching for yourselves or for another?”
Vị ấy hỏi: "Thưa các Tôn giả, quý vị tự tìm mình hay tìm người khác?"
Attānaṃ sappurisāti, so tesaṃ kammaṭṭhānamadāsi, sabbeva arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
“For ourselves, good sir.” So he gave them a meditation subject, and they all attained arahantship.
Họ nói: "Chúng tôi là thiện nam tử". Vị ấy đã ban đề mục thiền cho họ, và tất cả đều đạt được quả A-la-hán.
Bhikkhusaṅgho puna aññe bhikkhū pāhesi, evaṃ yāvatatiyaṃ pahitā sabbepi tattheva arahattaṃ patvā vihariṃsu.
The community of monks sent other monks again. In this way, all those who were sent, up to the third time, attained arahantship right there and dwelled so.
Tăng đoàn Tỳ-kheo lại gửi thêm các Tỳ-kheo khác, cứ như vậy, ba lần được gửi đi, tất cả đều đạt được quả A-la-hán tại đó và an trú.
Tato saṅgho gatagatā nāgacchantīti aññataraṃ vuḍḍhapabbajitaṃ pāhesi.
Then, thinking, “Those who have gone do not return,” the Saṅgha sent a certain elder who had gone forth in old age.
Sau đó, Tăng đoàn nghĩ: "Những người đã đi không trở lại", nên đã gửi một vị Tỳ-kheo lớn tuổi khác.
So gantvā ca, ‘‘bhante, dhammadinna tikkhattuṃ tissamahāvihāravāsī bhikkhusaṅgho tuyhaṃ santike pesesi, tvaṃ nāma saṅghassa āṇaṃ garuṃ na karosi, nāgacchasī’’ti āha.
Having gone, he said, “Venerable Dhammadinna, the community of monks from Tissamahāvihāra has sent for you three times. Do you not respect the command of the Saṅgha, that you do not come?”
Vị ấy đến và nói: "Thưa Trưởng lão Dhammadinna, Tăng đoàn Tỳ-kheo trú tại Đại Tự viện Tissa đã ba lần gửi người đến chỗ Tôn giả, sao Tôn giả lại không xem trọng mệnh lệnh của Tăng đoàn và không đến?"
Thero kimetanti paṇṇasālaṃ appavisitvāva pattacīvaraṃ gāhāpetvā tāvadeva nikkhami, so antarāmagge haṅkanavihāraṃ pāvisi.
The elder said, “What is this?” and without even entering his leaf-hut, he had his bowl and robes taken and left immediately. On the way, he entered the Haṅkana monastery.
Vị Trưởng lão hỏi: "Điều này là gì?" và không vào tịnh xá lá, mà sai người mang y bát rồi lập tức ra đi. Trên đường đi, vị ấy vào một ngôi tịnh xá tên là Haṅkana.
Tattha ceko mahāthero saṭṭhivassātīto adhimānena arahattaṃ paṭijānāti.
There, a great elder, over sixty years of age, was claiming arahantship through overestimation.
Ở đó có một Đại Trưởng lão đã quá sáu mươi tuổi, tự nhận mình là A-la-hán do tâm kiêu mạn.
Thero taṃ upasaṅkamitvā vanditvā paṭisanthāraṃ katvā adhigamaṃ pucchi.
The elder approached him, paid homage, exchanged courteous greetings, and asked about his attainment.
Trưởng lão Dhammadinna đến gần, đảnh lễ, chào hỏi rồi hỏi về sự chứng đắc của vị ấy.
Thero āha ‘‘āma dhammadinna, yaṃ pabbajitena kātabbaṃ, cirakataṃ taṃ mayā, atītasaṭṭhivassomhi etarahī’’ti.
The elder said, “Yes, Dhammadinna, what is to be done by one who has gone forth has long been done by me. I am now past sixty years of age.”
Vị Trưởng lão kia nói: "Vâng, Dhammadinna, những gì một người xuất gia phải làm, ta đã làm từ lâu rồi. Bây giờ ta đã quá sáu mươi tuổi hạ".
Kiṃ, bhante, iddhimpi vaḷañjethāti.
“Venerable sir, do you also practice psychic powers?”
"Thưa Tôn giả, Tôn giả có sử dụng thần thông không?"
Āma dhammadinnāti.
“Yes, Dhammadinna.”
"Vâng, Dhammadinna," vị ấy đáp.
Sādhu vata, bhante, hatthiṃ tumhākaṃ paṭimukhaṃ āgacchantaṃ māpethāti.
“It would be good, venerable sir, if you could create an elephant coming towards you.”
"Thưa Tôn giả, xin hãy hóa hiện một con voi đang đến đối diện Tôn giả!"
Sādhāvusoti thero sabbasetaṃ sattappatiṭṭhaṃ tidhāpabhinnaṃ naṅguṭṭhaṃ bījayamānaṃ soṇḍaṃ mukhe pakkhipitvā dvīhi dantehi vijjhitukāmaṃ viya paṭimukhaṃ āgacchantaṃ mahāhatthiṃ māpesi.
“Very well, friend,” said the elder, and created a great elephant, all white, with seven points of firmness, its must flowing in three streams, flicking its tail, placing its trunk in its mouth, coming towards him as if about to gore him with its two tusks.
"Được thôi, Tôn giả!" Vị Trưởng lão liền hóa hiện một con voi lớn toàn thân màu trắng, có bảy chỗ đứng vững, ba lần phân chia, vẫy đuôi, vòi cho vào miệng, và như muốn dùng hai ngà đâm tới, đang tiến đến đối diện.
So taṃ attanāyeva māpitaṃ hatthiṃ disvā bhīto palāyituṃ ārabhi.
Seeing the elephant he himself had created, he became frightened and started to flee.
Vị ấy nhìn thấy con voi do chính mình hóa hiện thì sợ hãi bắt đầu bỏ chạy.
Tadāva attānaṃ ‘‘nāhaṃ arahā’’ti ñatvā dhammadinnassa pādamūle ukkuṭikaṃ nisīditvā ‘‘patiṭṭhā me hohi, āvuso’’ti āha.
At that very moment, knowing himself to be “not an arahant,” he sat squatting at Dhammadinna’s feet and said, “Be my refuge, friend.”
Ngay lúc đó, tự biết "ta chưa phải là A-la-hán", vị ấy quỳ xuống dưới chân Trưởng lão Dhammadinna và nói: "Thưa Tôn giả, xin hãy là nơi nương tựa cho con!"
Dhammadinno ‘‘mā, bhante, soci, mā anattamano ahosi, kārakānaṃyeva adhimāno uppajjatī’’ti theraṃ samassāsetvā kammaṭṭhānamadāsi.
Dhammadinna comforted the elder, saying, “Do not grieve, venerable sir, do not be disheartened. Overestimation arises only in practitioners,” and gave him a meditation subject.
Trưởng lão Dhammadinna an ủi vị Trưởng lão: "Thưa Tôn giả, đừng lo lắng, đừng buồn bã. Tâm kiêu mạn chỉ phát sinh ở những người đang thực hành thôi", rồi ban đề mục thiền cho vị ấy.
Thero tassovāde ṭhatvā arahattaṃ pāpuṇi.
Following his advice, the elder attained arahantship.
Vị Trưởng lão y theo lời giáo huấn của Ngài, đã đạt được quả A-la-hán.
Cittalapabbatepi tādisova thero vasati.
On Cittalapabbata, too, lived a similar elder.
Ở núi Cittala cũng có một vị Trưởng lão tương tự đang trú ngụ.
Dhammadinno tampi upasaṅkamitvā tatheva pucchi.
Dhammadinna approached him also and asked in the same way.
Trưởng lão Dhammadinna cũng đến gặp vị ấy và hỏi tương tự.
Sopi tatheva byākāsi.
He, too, replied in the same way.
Vị ấy cũng trả lời tương tự.
Tato naṃ dhammadinno kiṃ, bhante, iddhimpi vaḷañjethāti āha.
Then Dhammadinna asked him, “Venerable sir, do you also practice psychic powers?”
Sau đó, Trưởng lão Dhammadinna hỏi vị ấy: "Thưa Tôn giả, Tôn giả có sử dụng thần thông không?"
Āmāvusoti.
“Yes, friend.”
"Vâng, Tôn giả," vị ấy đáp.
Sādhu vata, bhante, ekaṃ pokkharaṇiṃ māpethāti.
“It would be good, venerable sir, if you could create a pond.”
"Thưa Tôn giả, xin hãy hóa hiện một cái ao!"
Thero māpesi.
The elder created it.
Vị Trưởng lão hóa hiện.
Ettha, bhante, padumagumbaṃ māpethāti.
“In it, venerable sir, create a lotus thicket.”
"Thưa Tôn giả, xin hãy hóa hiện một bụi sen trong ao này!"
Tampi māpesi.
He created that, too.
Vị ấy cũng hóa hiện.
Padumagumbe mahāpadumaṃ māpethāti.
“In the lotus thicket, create a great lotus flower.”
"Xin hãy hóa hiện một bông sen lớn trong bụi sen!"
Tampi māpesi.
He created that, too.
Vị ấy cũng hóa hiện.
Etasmiṃ padumagumbe ṭhatvā madhurassarena gāyantaṃ naccantañca ekaṃ itthiviggahaṃ māpethāti.
“In this lotus thicket, create the form of a woman, standing, singing with a sweet voice, and dancing.”
"Xin hãy hóa hiện một hình dáng phụ nữ đang đứng trong bông sen đó, hát và nhảy múa với giọng ngọt ngào!"
Tampi māpesi.
He created that, too.
Vị ấy cũng hóa hiện.
So etaṃ, bhante, punappunaṃ upanijjhāyathāti vatvā sayaṃ pāsādaṃ pāvisi.
“Venerable sir, gaze at this again and again,” he said, and went into his quarters himself.
Trưởng lão Dhammadinna nói: "Thưa Tôn giả, hãy nhìn kỹ hình dáng này nhiều lần", rồi chính mình đi vào cung điện.
Therassa taṃ upanijjhāyato saṭṭhivassāni vikkhambhitakilesā caliṃsu, so tadā attānaṃ ñatvā purimatthero viya dhammadinnattherassa santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā arahattaṃ pāpuṇi.
As the elder gazed at it, the defilements that had been suppressed for sixty years were stirred. Then, knowing his own state, like the previous elder, he took a meditation subject from the elder Dhammadinna and attained arahantship.
Khi vị Trưởng lão kia nhìn kỹ hình dáng đó, các phiền não đã bị chế ngự trong sáu mươi năm của vị ấy đã lay động. Ngay lúc đó, tự biết mình (chưa phải là A-la-hán), vị ấy đã nhận đề mục thiền từ Trưởng lão Dhammadinna, giống như vị Trưởng lão trước, và đạt được quả A-la-hán.
Dhammadinnopi anupubbena tissamahāvihāraṃ agamāsi.
Dhammadinna, too, in due course, went to Tissamahāvihāra.
Trưởng lão Dhammadinna cũng tuần tự đến Đại Tự viện Tissa.
Tasmiñca samaye therā cetiyaṅgaṇaṃ sammajjitvā buddhārammaṇaṃ pītiṃ uppādetvā nisinnā honti, etaṃ kira tesaṃ vattaṃ.
At that time, the elders, having swept the cetiya terrace and aroused joy with the Buddha as its object, were seated. This, it seems, was their custom.
Vào lúc đó, các vị Trưởng lão đã quét dọn sân tháp, phát khởi niềm hoan hỷ hướng về Đức Phật và đang ngồi. Đây là bổn phận của họ.
Tena nesaṃ ekopi ‘‘idha pattacīvaraṃ ṭhapehī’’ti dhammadinnaṃ vattā pucchitāpi nāhosi.
Because of this, not one of them was there to ask or to tell Dhammadinna, “Place your bowl and robes here.”
Vì vậy, không một ai trong số họ hỏi Trưởng lão Dhammadinna rằng: "Hãy đặt y bát ở đây!"
Dhammadinno eso bhaveyyāti ñatvā pana pañhaṃ pucchiṃsu.
But knowing that this might be Dhammadinna, they asked him questions.
Trưởng lão Dhammadinna biết rằng đây là bổn phận của họ, nên đã hỏi một câu hỏi.
So pucchitapañhe tiṇhena asinā kumudanāḷakalāpaṃ viya chinditvā pādaṅguliyā mahāpathaviṃ pahari.
He, having cut through the questions as if cutting a bunch of water lily stalks with a sharp sword, struck the great earth with his big toe.
Ngài đã giải quyết các câu hỏi được hỏi như dùng thanh kiếm sắc bén cắt bó ngó sen, rồi dùng ngón chân đập xuống đất lớn.
Bhante ayaṃ acetanā mahāpathavīpi dhammadinnassa guṇaṃ jānāti.
“Venerable sirs, this great earth, though insentient, knows the qualities of Dhammadinna.
"Thưa các Tôn giả, ngay cả mặt đất vô tri này cũng biết được công đức của Dhammadinna.
Tumhe pana na jānitthāti ca vatvā imaṃ gāthamāha –
But you do not know,” he said, and uttered this verse:
Còn quý vị thì không biết", và nói lên bài kệ này –
Tassattho, atthetaṃ kāraṇaṃ, no natthi.
The meaning of this is: this is a reason, it is not that there is no reason.
Ý nghĩa của nó là: điều đó có lý do, không phải là không có.
Yena idhekacco bhikkhu bāhiraparibbājakehi sādhāraṇaṃ vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja vihareyya, yaṃ pana tassa evamassa sallekhena viharāmīti, yaṃ paṭipattividhānaṃ kilese saṃlikhati, tenāhaṃ viharāmīti, taṃ na yujjati, na hi adhimānikassa bhikkhuno jhānaṃ sallekho vā sallekhapaṭipadā vā hoti.
By which a certain bhikkhu here, in common with outside wanderers, secluded from sensual pleasures... might enter and abide in the first jhāna; but if it were to occur to him, "I am abiding through effacement," that is, "I am abiding by that method of practice which scrapes off the defilements," this is not suitable, for the jhāna of a bhikkhu with conceit is neither effacement nor the practice of effacement.
Ở đây, một tỳ khưu nào đó, sau khi đã ly dục một cách hoàn toàn, giống như các du sĩ ngoại đạo…pe… có thể an trú, chứng đạt sơ thiền. Nếu người ấy nghĩ rằng: ‘Tôi đang an trú với sự thanh lọc (sallekha)’ — tức là, ‘Tôi đang an trú với sự thực hành nào đó làm tiêu trừ các phiền não’ — thì điều đó không hợp lý. Quả thật, đối với một tỳ khưu có sự tự mãn (adhimāna), thiền định không phải là sự thanh lọc (sallekha) hay con đường thanh lọc (sallekhapaṭipadā).
Kasmā?
Why is that?
Vì sao?
Avipassanāpādakattā.
Because it is not a basis for insight.
Vì nó không phải là nền tảng cho tuệ quán (vipassanā).
Na hi so jhānaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya saṅkhāre sammasati, jhānaṃ panassa cittekaggamattaṃ karoti, diṭṭhadhammasukhavihāro hoti.
For that bhikkhu does not, after attaining jhāna and emerging from it, contemplate the formations. Rather, his jhāna only produces one-pointedness of mind and is a pleasant abiding in the here and now.
Thật vậy, sau khi nhập thiền, vị ấy không xuất thiền để quán xét các hành (saṅkhāra). Thiền định của vị ấy chỉ tạo ra sự định tâm nhất thời, và là một sự an trú hạnh phúc trong hiện tại (diṭṭhadhammasukhavihāra).
Tasmā tamatthaṃ dassento bhagavā ‘‘na kho panete, cunda, ariyassa vinaye sallekhā vuccanti, diṭṭhadhammasukhavihārā ete ariyassa vinaye vuccantī’’ti āha.
Therefore, to show this meaning, the Blessed One said: “But these, Cunda, are not called ‘effacements’ in the Noble One’s discipline; in the Noble One’s discipline these are called ‘pleasant abidings in the here and now.’”
Vì vậy, để chỉ ra ý nghĩa đó, Đức Thế Tôn đã nói: “Này Cunda, những điều này không được gọi là sự thanh lọc (sallekha) trong Giáo pháp của bậc Thánh; những điều này được gọi là sự an trú hạnh phúc trong hiện tại (diṭṭhadhammasukhavihāra) trong Giáo pháp của bậc Thánh.”
Tattha eteti jhānadhammavasena bahuvacanaṃ veditabbaṃ, ete paṭhamajjhānadhammāti vuttaṃ hoti.
Therein, these should be understood as a plural form on account of the jhānic factors; it means "these first-jhāna factors."
Ở đây, từ “những điều này” (ete) cần được hiểu là số nhiều theo nghĩa các pháp thiền định; tức là, những pháp sơ thiền này.
Samāpattivasena vā, ekampi hi paṭhamajjhānaṃ punappunaṃ samāpattivasena pavattattā bahuttaṃ gacchati.
Or it is on account of attainments, for even the single first jhāna becomes plural through being attained again and again.
Hoặc theo nghĩa sự nhập định: ngay cả sơ thiền duy nhất cũng trở thành số nhiều do sự nhập định lặp đi lặp lại.
Ārammaṇavasena vā, ekampi hi paṭhamajjhānaṃ pathavīkasiṇādīsu pavattivasena bahuttaṃ gacchatīti.
Or it is on account of the objects, for even the single first jhāna becomes plural by occurring in relation to the earth-kasiṇa and so on.
Hoặc theo nghĩa đối tượng: ngay cả sơ thiền duy nhất cũng trở thành số nhiều do sự thực hành trên các đề mục như địa biến xứ (pathavīkasiṇa), v.v.
Esa nayo dutiyatatiyacatutthajjhānesu.
This is the method for the second, third, and fourth jhānas.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho nhị thiền, tam thiền và tứ thiền.
Āruppajhānesu pana ārammaṇabhedābhāvato purimakāraṇadvayavaseneva bahuvacanaṃ veditabbaṃ.
But in the formless jhānas, since there is no variety of objects, the plural form should be understood only on account of the two aforementioned reasons.
Tuy nhiên, đối với các thiền vô sắc (āruppajhāna), vì không có sự khác biệt về đối tượng, nên số nhiều cần được hiểu theo hai lý do trước.
Yasmā cetesaṃ aṅgānipi santāni ārammaṇānipi, nibbutāni ceva sukhumāni cāti vuttaṃ hoti, tasmā tāni santā ete vihārāti evaṃ vuttānīti veditabbāni.
Because their factors are peaceful and their objects are both extinguished and subtle, it is said that they are therefore called peaceful abidings, and should be understood as such.
Vì các chi phần của chúng đều an tịnh và các đối tượng của chúng đều tịch tịnh và vi tế, nên chúng được gọi là “những sự an trú an tịnh này” (santā ete vihārā), cần được hiểu như vậy.
Ayaṃ tāva tesaṃ catunnampi sādhāraṇā vaṇṇanā.
This, for now, is the general explanation for all four of them.
Đây là lời giải thích chung cho cả bốn thiền định.
Visesavaṇṇanā pana ‘‘sabbaso rūpasaññāna’’ntiādipadānusārato vattabbā siyā.
But the specific explanation should be given following the wording beginning with "by the complete surmounting of perceptions of form."
Tuy nhiên, lời giải thích đặc biệt sẽ được trình bày theo các từ như “hoàn toàn vượt qua các tưởng về sắc” (sabbaso rūpasaññānaṃ), v.v.
Sā visuddhimagge sabbākārena vuttāyeva.
It is fully stated in the Visuddhimagga.
Lời giải thích đó đã được trình bày đầy đủ trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga).
Kasmā pana ‘‘aṭṭhahi samāpattīhi avihiṃsādayo sallekhā’’ti vuttā?
But why are non-harming and the others called “effacements” over and above the eight attainments?
Vì sao lại nói rằng “từ vô hại (avihiṃsā) trở đi là các pháp thanh lọc (sallekha) so với tám thiền chứng (samāpatti)”?
Lokuttarapādakattā.
Because they are a basis for the supramundane.
Vì chúng là nền tảng cho siêu thế (lokuttara).
Bāhirakānañhi aṭṭha samāpattiyo vaṭṭapādakāyeva.
For outsiders, the eight attainments are only a basis for the round of rebirth.
Tám thiền chứng của ngoại đạo chỉ là nền tảng cho luân hồi (vaṭṭa).
Sāsane saraṇagamanampi lokuttarapādakaṃ, pageva avihiṃsādayo.
In the Sāsana, even going for refuge is a basis for the supramundane, let alone non-harming and the others.
Trong giáo pháp, ngay cả việc quy y Tam Bảo cũng là nền tảng cho siêu thế, huống chi là các pháp từ vô hại (avihiṃsā) trở đi.
Imināyeva ca suttena veditabbaṃ ‘‘yathā bāhirakassa aṭṭhasamāpattilābhino pañcābhiññassāpi dinnadānato sāsane tisaraṇagatassa dinnadānaṃ mahapphalataraṃ hotī’’ti.
And it should be understood from this very sutta that "a gift given to one who has gone for the three refuges in the Sāsana is of greater fruit than a gift given to an outsider who has obtained the eight attainments and the five supernormal powers."
Chính nhờ bài kinh này mà chúng ta có thể biết rằng: “Việc bố thí cho người quy y Tam Bảo trong giáo pháp có quả báo lớn hơn nhiều so với việc bố thí cho một người ngoại đạo đã đạt được tám thiền chứng và năm thắng trí.”
Idañhi sandhāya dakkhiṇāvisuddhisutte ‘‘bāhirake kāmesu vītarāge dānaṃ datvā koṭisatasahassaguṇā pāṭikaṅkhitabbā.
Indeed, with reference to this, it was said in the Dakkhiṇāvisuddhi Sutta: “Having given a gift to an outsider who is free from sensual passion, a return of a hundred thousand koṭis can be expected.
Vì vậy, để đề cập đến điều này, trong kinh Dakkhināvisuddhi (Sự Thanh Tịnh của Sự Bố Thí), có nói:
Sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanne dānaṃ datvā asaṅkheyyā appameyyā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā, ko pana vādo sotāpanne’’ti vuttaṃ (ma. ni. 3.379).
Having given a gift to one who is practicing for the realization of the fruit of stream-entry, an offering that is incalculable and immeasurable can be expected; what then to say of one who is a stream-enterer?”
“Bố thí cho người ngoại đạo đã ly tham dục (kāma) thì có thể mong đợi quả báo gấp trăm ngàn vạn lần. Bố thí cho người đang thực hành để chứng đạt quả Dự Lưu thì có thể mong đợi quả báo vô số, vô lượng. Huống chi là bố thí cho bậc Dự Lưu!”
Saraṇagamanato paṭṭhāya hi tattha sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno adhippetoti, ayaṃ tāvettha pāḷiyojanā.
For it should be understood that, starting from taking refuge, one who is practicing for the realization of the fruit of stream-entry is intended there. This, for now, is the connection of the Pali text here.
Ở đây, từ việc quy y Tam Bảo trở đi, người đang thực hành để chứng đạt quả Dự Lưu được đề cập đến. Đây là cách giải thích Pali ở đây.
Anupadavaṇṇanāyaṃ pana idhāti vihiṃsādivatthudīpanametaṃ.
But in the word-by-word commentary, herein is an indication of the basis, such as harming and so on.
Trong phần giải thích từng từ, “idha” (ở đây) là để chỉ ra đối tượng của sự vô hại (avihiṃsā), v.v.
Kho panāti nipātamattaṃ.
But then is a mere particle.
“Kho pana” chỉ là một tiểu từ.
Voti karaṇatthe sāmivacanaṃ, ayaṃ pana saṅkhepattho, yadetaṃ ‘‘pare vihiṃsakā bhavissantī’’tiādinā nayena vihiṃsādivatthuṃ vadāma.
For you is the genitive case in the sense of the instrumental. And this is the brief meaning: concerning this basis of harming and so on, which we speak of with the method beginning "others will be harmful."
“Vo” là một từ ở cách sở hữu, nhưng ở đây có nghĩa là cách công cụ. Đây là ý nghĩa tóm tắt: “Điều mà chúng ta nói về đối tượng của sự vô hại (avihiṃsā), v.v., theo cách ‘người khác sẽ là kẻ gây hại’ và tương tự.
Idha, cunda, tumhehi sallekho kātabboti.
Herein, Cunda, effacement is to be done by you.
Này Cunda, ở đây, các con phải thực hành sự thanh lọc (sallekha).”
Tattha pareti ye keci imaṃ sallekhamananuyuttā.
Therein, others means whosoever are not devoted to this effacement.
Ở đây, “người khác” (pare) là bất kỳ ai không thực hành sự thanh lọc này.
Vihiṃsakā bhavissantīti pāṇinā vā leḍḍunā vātiādīhi sattānaṃ vihesakā bhavissanti.
Will be harmful means they will be tormentors of beings with their hands, with clods, and so on.
“Sẽ là kẻ gây hại” (vihiṃsakā bhavissanti) có nghĩa là họ sẽ làm hại chúng sinh bằng tay, bằng gạch, v.v.
Mayamettha avihiṃsakā bhavissāmāti mayaṃ pana yattheva vatthusmiṃ pare evaṃ vihiṃsakā bhavissanti, ettheva avihiṃsakā bhavissāma, avihiṃsaṃ uppādetvā viharissāma.
We here shall be harmless means: in that very matter where others will be harmful, right there we shall be harmless; having generated non-harming, we will abide.
“Chúng ta ở đây sẽ là người không gây hại” (mayamettha avihiṃsakā bhavissāmā) có nghĩa là: “Chúng ta, ngay trong đối tượng mà người khác sẽ là kẻ gây hại như vậy, sẽ là người không gây hại, sẽ an trú bằng cách phát sinh sự vô hại.”
Iti sallekho karaṇīyoti evaṃ tumhehi sallekho kātabbo.
Thus effacement should be practiced means: in this way, effacement is to be done by you.
“Đó là sự thanh lọc cần được thực hành” (iti sallekho karaṇīyo) có nghĩa là: “Các con phải thực hành sự thanh lọc như vậy.”
Sallekhoti ca idha avihiṃsāva veditabbā.
And here, effacement should be understood as non-harming itself.
Và “thanh lọc” (sallekho) ở đây cần được hiểu là sự vô hại (avihiṃsā).
Avihiṃsā hi vihiṃsaṃ sallekhati, taṃ chindati, tasmā sallekhoti vuccati.
For non-harming scrapes off harming, it cuts it off; therefore it is called effacement.
Thật vậy, sự vô hại (avihiṃsā) làm tiêu trừ sự gây hại (vihiṃsā), nó cắt đứt sự gây hại, do đó được gọi là “thanh lọc” (sallekho).
Esa nayo sabbattha.
This is the method everywhere.
Nguyên tắc này áp dụng cho tất cả.
Ayaṃ pana viseso.
But this is the distinction:
Tuy nhiên, có một điểm khác biệt.
Pare micchādiṭṭhīti ettha kammapathānaṃ antamicchādiṭṭhiñca micchattānaṃ ādimicchādiṭṭhiñca missetvā diṭṭhi vuttāti veditabbā.
In "others will have wrong view," it should be understood that "view" is spoken of by combining the wrong view that is the culmination of the paths of action and the wrong view that is the beginning of the wrongnesses.
Trong cụm từ “người khác có tà kiến” (pare micchādiṭṭhī), cần hiểu rằng tà kiến được đề cập đến là sự kết hợp giữa tà kiến cuối cùng của các nghiệp đạo (kammapatha) và tà kiến khởi đầu của các tà pháp (micchatta).
Tathā mayamettha sammādiṭṭhīti vuttaṭṭhāne sammādiṭṭhi.
Similarly, where it is said "we here shall have right view," right view should be understood.
Tương tự, trong trường hợp nói “chúng ta ở đây có chánh kiến” (mayamettha sammādiṭṭhī), đó là chánh kiến.
Ettha ca kammapathakathā vitthārato sammādiṭṭhisutte āvi bhavissati.
And here, the discussion of the paths of action will become clear in detail in the Sammādiṭṭhi Sutta.
Ở đây, câu chuyện về các nghiệp đạo sẽ được trình bày chi tiết trong kinh Sammādiṭṭhi (Chánh Kiến).
Micchattesu micchādiṭṭhiādayo dvedhāvitakke.
Among the wrongnesses, wrong view and so on are in the Dvedhāvitakka Sutta.
Trong các tà pháp (micchatta), tà kiến (micchādiṭṭhi) và các pháp tương tự sẽ được trình bày trong kinh Dvayavitakka (Hai Loại Tư Duy).
Ayaṃ panettha saṅkhepo, pāṇaṃ atipātentīti pāṇātipātī pāṇaghātakāti attho.
This is the summary here: they destroy living beings, thus they are destroyers of life; the meaning is killers of living beings.
Đây là phần tóm tắt ở đây: “Những người sát hại sinh mạng” (pāṇaṃ atipātenti) có nghĩa là “những kẻ sát sinh” (pāṇātipātī), tức là những kẻ giết hại sinh mạng.
Adinnaṃ ādiyantīti adinnādāyī, parassa hārinoti attho.
They take what is not given, thus they are takers of what is not given; the meaning is stealers of others' property.
“Những người lấy của không cho” (adinnaṃ ādiyanti) có nghĩa là “những kẻ trộm cắp” (adinnādāyī), tức là những kẻ cướp của người khác.
Abrahmaṃ hīnaṃ lāmakadhammaṃ carantīti abrahmacārī, methunadhammappaṭisevakāti attho.
They practice the unholy, the base, the low, thus they are unchaste; the meaning is practitioners of sexual intercourse.
“Những người sống phi phạm hạnh, hành vi thấp kém, xấu xa” (abrahmaṃ hīnaṃ lāmakadhammaṃ carantīti) có nghĩa là “những kẻ phi phạm hạnh” (abrahmacārī), tức là những kẻ giao cấu.
Brahmaṃ seṭṭhaṃ paṭipadaṃ carantīti brahmacārī, methunā paṭiviratāti attho.
They practice the holy, the excellent conduct, thus they are chaste; the meaning is they have refrained from sexual intercourse.
“Những người sống phạm hạnh cao thượng” (brahmaṃ seṭṭhaṃ paṭipadaṃ carantīti) có nghĩa là “những người phạm hạnh” (brahmacārī), tức là những người từ bỏ giao cấu.
Ettha ca brahmacariyaṃ sallekhoti veditabbaṃ.
And here, chastity should be understood as effacement.
Ở đây, phạm hạnh (brahmacariya) cần được hiểu là sự thanh lọc (sallekha).
Brahmacariyañhi abrahmacariyaṃ sallekhati.
For chastity scrapes off unchastity.
Thật vậy, phạm hạnh (brahmacariya) làm tiêu trừ phi phạm hạnh (abrahmacariya).
Musā vadantīti musāvādī, paresaṃ atthabhañjanakaṃ tucchaṃ alikaṃ vācaṃ bhāsitāroti attho.
They speak falsehood, thus they are speakers of falsehood; the meaning is they are speakers of empty, untrue words that destroy the welfare of others.
“Những người nói dối” (musā vadantīti) có nghĩa là “những kẻ nói dối” (musāvādī), tức là những kẻ nói lời hư không, sai trái làm hại lợi ích của người khác.
Pisuṇā vācā etesanti pisuṇavācā.
They have divisive speech, thus they are of divisive speech.
“Những người có lời nói chia rẽ” (pisuṇā vācā etesanti) có nghĩa là “những kẻ nói lời chia rẽ” (pisuṇavācā).
Paresaṃ mammacchedikā pharusā vācā etesanti pharusavācā.
They have harsh speech that cuts others to the quick, thus they are of harsh speech.
“Những người có lời nói thô tục, làm tổn thương lòng người khác” (paresaṃ mammacchedikā pharusā vācā etesanti) có nghĩa là “những kẻ nói lời thô tục” (pharusavācā).
Samphaṃ niratthakavacanaṃ palapantīti samphappalāpī.
They chatter pointless, useless talk, thus they are idle chatterers.
“Những người nói lời vô ích, vô nghĩa” (samphaṃ niratthakavacanaṃ palapantīti) có nghĩa là “những kẻ nói lời vô ích” (samphappalāpī).
Abhijjhāyantīti abhijjhālū, parabhaṇḍalubbhanasīlāti attho.
They covet, thus they are covetous; the meaning is they are inclined to lust after others' property.
“Những người có lòng tham lam” (abhijjhāyantīti) có nghĩa là “những kẻ tham lam” (abhijjhālū), tức là những kẻ có thói quen ham muốn tài sản của người khác.
Byāpannaṃ pūtibhūtaṃ cittametesanti byāpannacittā.
Their mind is malevolent, putrid, thus they are of malevolent mind.
“Những người có tâm sân hận, thối nát” (byāpannaṃ pūtibhūtaṃ cittametesanti) có nghĩa là “những người có tâm sân hận” (byāpannacittā).
Micchā pāpikā viññugarahitā etesaṃ diṭṭhīti micchādiṭṭhī, kammapathapariyāpannāya natthi dinnantiādivatthukāya, micchattapariyāpannāya aniyyānikadiṭṭhiyā ca samannāgatāti attho.
Their view is wrong, evil, censured by the wise, thus they are of wrong view; the meaning is they possess the view included in the path of action, which has as its basis "there is nothing given," etc., and the non-leading-out view included in the wrongnesses.
“Những người có tà kiến, xấu xa, bị người trí chỉ trích” (micchā pāpikā viññugarahitā etesaṃ diṭṭhīti) có nghĩa là “những người có tà kiến” (micchādiṭṭhī), tức là những người có tà kiến thuộc về các nghiệp đạo (kammapatha) với nội dung “không có sự bố thí”, v.v., và tà kiến không dẫn đến giải thoát (aniyyānika) thuộc về các tà pháp (micchatta).
Sammā sobhanā viññuppasatthā etesaṃ diṭṭhīti sammādiṭṭhī, kammapathapariyāpannāya atthi dinnantiādikāya kammassakatādiṭṭhiyā, sammattapariyāpannāya maggadiṭṭhiyā ca samannāgatāti attho.
Their view is right, good, praised by the wise, thus they are of right view; the meaning is they possess the view of kamma-ownership included in the path of action, which begins with "there is what is given," etc., and the view of the path included in the rightnesses.
“Những người có chánh kiến, tốt đẹp, được người trí tán thán” (sammā sobhanā viññuppasatthā etesaṃ diṭṭhīti) có nghĩa là “những người có chánh kiến” (sammādiṭṭhī), tức là những người có chánh kiến thuộc về các nghiệp đạo (kammapatha) với nội dung “có sự bố thí”, v.v., tức là nghiệp báo (kammassakata), và chánh kiến con đường (maggadiṭṭhi) thuộc về các chánh pháp (sammattapariyāpanna).
Micchāsaṅkappāti ayāthāvaaniyyānikaakusalasaṅkappā.
Of wrong thought means of incorrect, non-leading-out, unwholesome thoughts.
“Tà tư duy” (micchāsaṅkappā) là những tư duy bất thiện, không đúng đắn, không dẫn đến giải thoát.
Esa nayo micchāvācātiādīsu.
This is the method in of wrong speech, and so on.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho “tà ngữ” (micchāvācā), v.v.
Ayaṃ pana viseso, micchāsaṅkappādayo viya hi micchāsati nāma pāṭiekko koci dhammo natthi, atītaṃ pana cintayato pavattānaṃ catunnampi akusalakkhandhānametaṃ adhivacanaṃ.
But this is the special point: like wrong intention, etc., there is no separate dhamma called micchāsati. Rather, this is a designation for the four unwholesome aggregates that arise for one who is thinking of the past.
Tuy nhiên, đây là một điểm đặc biệt, vì không có pháp nào riêng biệt được gọi là tà niệm (micchāsati), như tà tư duy (micchāsaṅkappa) và các pháp khác. Tuy nhiên, đây là tên gọi chung cho bốn uẩn bất thiện (akusalakkhandhā) phát sinh khi một người suy nghĩ về quá khứ.
Yampi vuttaṃ bhagavatā – ‘‘atthesā, bhikkhave, anussati, nesā natthīti vadāmi, puttalābhaṃ vā, bhikkhave, anussarato, dhanalābhaṃ vā, bhikkhave, anussarato, yasalābhaṃ vā, bhikkhave, anussarato’’ti, tampi taṃ taṃ cintentassa satipatirūpakena uppattiṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ.
And what was said by the Blessed One—"Monks, there is this recollection; I do not say it does not exist. It is when one recollects the gain of a child, monks, or recollects the gain of wealth, monks, or recollects the gain of fame, monks"—should be understood as said in reference to its arising as a counterfeit of mindfulness for one thinking of those things.
Lời Thế Tôn đã dạy: ‘‘Này các Tỳ-khưu, có niệm này, Ta không nói là không có. Này các Tỳ-khưu, khi một người nhớ đến việc có con, nhớ đến việc có tài sản, nhớ đến việc có danh tiếng’’, thì cũng nên hiểu rằng lời này được nói đến sự phát sinh của các uẩn bất thiện tương tự như niệm (sati-paṭirūpaka) khi người ấy suy nghĩ về những điều đó.
Micchāñāṇīti ettha ca micchāñāṇanti pāpakiriyāsu upāyacintāvasena pāpaṃ katvā ‘‘sukataṃ mayā’’ti paccavekkhaṇākārena ca uppanno moho veditabbo, tena samannāgatā puggalā micchāñāṇī.
And here, regarding one with wrong knowledge, micchāñāṇa should be understood as the delusion that arises by way of thinking of a means for evil actions, and, after doing an evil act, by way of reviewing, "It was well done by me." Individuals endowed with that are those with wrong knowledge.
Trong cụm từ tà tri kiến (micchāñāṇī), tà tri kiến (micchāñāṇa) nên được hiểu là sự si mê (moha) phát sinh do suy nghĩ cách thức thực hiện các hành động ác, hoặc do xem xét sau khi đã làm điều ác và nghĩ rằng ‘‘ta đã làm điều thiện’’. Những người có đầy đủ sự si mê đó được gọi là tà tri kiến (micchāñāṇī).
Sammāñāṇī ti ettha pana ekūnavīsatibhedaṃ paccavekkhaṇāñāṇaṃ ‘‘sammāñāṇa’’nti vuccati, tena samannāgatā puggalā sammāñāṇī.
But here, regarding one with right knowledge, the reviewing knowledge of nineteen kinds is called "sammāñāṇa." Individuals endowed with that are those with right knowledge.
Trong cụm từ chánh tri kiến (sammāñāṇī), trí tuệ quán chiếu (paccavekkhaṇāñāṇa) có mười chín loại được gọi là chánh tri kiến (sammāñāṇa). Những người có đầy đủ trí tuệ đó được gọi là chánh tri kiến (sammāñāṇī).
Micchāvimuttīti avimuttāyeva samānā ‘‘vimuttā maya’’nti evaṃsaññino, avimuttiyaṃ vā vimuttisaññino.
Wrong deliverance means those who, while being undelivered, perceive, "We are delivered," or who have the perception of deliverance in what is not deliverance.
Tà giải thoát (micchāvimuttī) là những người chưa được giải thoát nhưng lại cho rằng ‘‘chúng ta đã được giải thoát’’, hoặc những người nhận thức sự giải thoát trong sự chưa giải thoát.
Tatrāyaṃ vacanattho, micchā pāpikā viparītā vimutti etesaṃ atthīti micchāvimuttī.
Herein, this is the meaning of the word: for them there is wrong, evil, perverted deliverance; thus they are those of wrong deliverance.
Trong đó, ý nghĩa của từ này là: sự giải thoát của họ là sai lầm, xấu xa, trái ngược (micchā pāpikā viparītā vimutti), do đó họ được gọi là tà giải thoát (micchāvimuttī).
Micchāvimuttīti ca yathāvuttenākārena pavattānaṃ akusalakkhandhānametaṃ adhivacanaṃ.
And micchāvimutti is a designation for the unwholesome aggregates that proceed in the manner already stated.
Và tà giải thoát (micchāvimuttī) là tên gọi chung cho các uẩn bất thiện (akusalakkhandhā) phát sinh theo cách đã nói.
Phalasampayuttāni pana sammādiṭṭhiādīni aṭṭhaṅgāni ṭhapetvā sesadhammā sammāvimuttīti veditabbā.
But, having set aside the eight factors such as right view associated with the fruit, the remaining dhammas should be understood as sammāvimutti.
Trừ tám chi phần như chánh kiến (sammādiṭṭhi) v.v... liên quan đến quả (phala-sampayutta), các pháp còn lại nên được hiểu là chánh giải thoát (sammāvimuttī).
Sā ca micchāvimuttiṃ sallikhitvā ṭhitattā sallekhoti veditabbā.
And because it stands having effaced wrong deliverance, it should be known as sallekha.
Và sự giải thoát đó, vì đã gột rửa tà giải thoát (micchāvimutti) mà đứng vững, nên cần hiểu là sự gột rửa (sallekha).
Tattha niyojento āha ‘‘mayamettha sammāvimuttī bhavissāmāti sallekho karaṇīyo’’ti.
Enjoining one in that, he said: "The practice of effacement should be done: 'Herein we will be of right deliverance.'"
Để khuyên nhủ về điều đó, Ngài nói: ‘‘Chúng ta nên thực hành sự gột rửa (sallekha) để trở thành những người có chánh giải thoát (sammāvimuttī) ở đây.’’
Ito parāni tīṇi nīvaraṇavasena vuttāni.
The three that follow are stated by way of the hindrances.
Ba điều tiếp theo được nói đến theo cách của các triền cái (nīvaraṇa).
Abhijjhālū byāpannacittāti evaṃ kammapathesu vuttattā panettha paṭhamāni dve nīvaraṇāni na vuttānīti veditabbāni.
Because "covetous and of malevolent mind" are stated in this way in the paths of kamma, it should be understood that the first two hindrances are not stated here.
Nên hiểu rằng hai triền cái đầu tiên không được đề cập ở đây, vì chúng đã được nói đến trong các đạo lộ nghiệp (kammapatha) dưới dạng tham lam (abhijjhālū) và tâm ác ý (byāpannacittā).
Tattha thinamiddhena pariyuṭṭhitā abhibhūtāti thinamiddhapariyuṭṭhitā.
Therein, those who are beset and overcome by sloth and torpor are those beset by sloth and torpor.
Trong đó, những người bị hôn trầm và thụy miên (thīnamiddha) bao phủ, chế ngự được gọi là bị hôn trầm và thụy miên bao phủ (thīnamiddhapariyuṭṭhitā).
Uddhaccena samannāgatāti uddhatā.
Those who are endowed with restlessness are restless.
Những người có đầy đủ sự phóng dật (uddhacca) được gọi là phóng dật (uddhatā).
Vicinantā kicchanti na sakkonti sanniṭṭhānaṃ kātunti vicikicchī.
While investigating, they struggle; they are unable to make a conclusion, thus they are doubtful.
Những người khi xem xét thì gặp khó khăn, không thể đưa ra kết luận được gọi là hoài nghi (vicikicchī).
Kodhanātiādīni dasa cittassa upakkilesavasena vuttāni.
The ten beginning with angry are stated by way of the defilements of the mind.
Mười điều như sân hận (kodhanā) v.v... được nói đến theo cách của các cấu uế (upakkilesa) của tâm.
Tattha kodhādīsu yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ dhammadāyādavatthasuttesu vuttaṃ.
Therein, what should be said regarding anger and so on has all been said in the Dhammadāyāda Sutta and the Vattha Sutta.
Trong đó, tất cả những gì cần nói về sân hận (kodha) v.v... đã được nói trong các kinh Dhammadāyāda và Vatthasutta.
Ayaṃ panettha vacanattho – kodhanāti kujjhanasīlā.
Herein, this is the word-meaning: angry are those of an angry nature.
Trong đó, ý nghĩa của từ này là: sân hận (kodhanā) là những người có thói quen nổi giận.
Upanāhīti upanāhanasīlā, upanāho vā etesaṃ atthīti upanāhī.
Hostile are those of a hostile nature, or they have hostility, thus they are hostile.
Oán kết (upanāhī) là những người có thói quen ôm giữ oán hận, hoặc những người có oán hận (upanāha). Do đó họ được gọi là oán kết (upanāhī).
Tathā makkhī palāsī ca.
Likewise for denigrating and contemptuous.
Tương tự, giả dối (makkhī) và xảo trá (palāsī).
Issantīti issukī.
They are envious, thus they are envious.
Những người đố kỵ được gọi là đố kỵ (issukī).
Maccharāyantīti maccharī, maccheraṃ vā etesaṃ atthīti maccharī.
They are stingy, thus they are stingy; or they have stinginess, thus they are stingy.
Những người keo kiệt được gọi là keo kiệt (maccharī), hoặc những người có sự keo kiệt (macchera) được gọi là keo kiệt (maccharī).
Saṭhayantīti saṭhā, na sammā bhāsantīti vuttaṃ hoti, kerāṭikayuttānametaṃ adhivacanaṃ.
They are deceitful, thus they are deceitful; this means they do not speak correctly. This is a designation for those endowed with craftiness.
Những người lừa dối được gọi là gian xảo (saṭhā), có nghĩa là họ không nói đúng sự thật. Đây là tên gọi chung cho những người có thói quen lừa dối (kerāṭika).
Māyā etesaṃ atthīti māyāvī.
They have māyā, thus they are treacherous.
Những người có sự lừa dối (māyā) được gọi là xảo quyệt (māyāvī).
Thambhasamaṅgitāya thaddhā.
Through being endowed with stubbornness, they are stubborn.
Do sự cứng nhắc (thambhasamaṅgitāya) nên là cứng đầu (thaddhā).
Atimānayogena atimānī.
Through connection with excessive pride, they are excessively proud.
Do sự kiêu mạn quá mức (atimānayogena) nên là quá kiêu mạn (atimānī).
Vuttapaccanīkanayena sukkapakkho veditabbo.
The bright side should be understood by way of the opposite of what has been stated.
Phía thiện (sukkapakkha) nên được hiểu theo cách ngược lại với những gì đã nói.
Dubbacāti vattuṃ dukkhā kiñci vuccamānā na sahanti.
Those difficult to admonish are difficult to speak to; when anything is said, they do not endure it.
Khó dạy (dubbacā) là những người khó nói chuyện, khi được nói điều gì thì không chịu đựng được.
Tabbiparītā suvacā.
The opposite of that are those easy to admonish.
Ngược lại với điều đó là dễ dạy (suvacā).
Devadattādisadisā pāpakā mittā etesanti pāpamittā.
They have evil friends similar to Devadatta and so on, thus they are those with evil friends.
Những người có bạn bè xấu xa như Devadatta v.v... được gọi là bạn bè xấu (pāpamittā).
Buddhā vā sāriputtādisadisā vā kalyāṇā mittā etesanti kalyāṇamittā.
They have good friends who are either Buddhas or similar to Sāriputta and so on, thus they are those with good friends.
Những người có bạn bè tốt như Đức Phật hay Sāriputta v.v... được gọi là bạn bè tốt (kalyāṇamittā).
Kāyaduccaritādīsu cittavossaggavasena pamattā.
Through letting the mind go loose in bodily misconduct and so on, they are heedless.
Những người phóng dật (pamattā) là do tâm buông thả trong các ác hạnh thân (kāyaduccarita) v.v...
Viparītā appamattāti veditabbā.
The opposite should be understood as heedful.
Ngược lại là không phóng dật (appamattā) nên được hiểu.
Imāni tīṇi pakiṇṇakavasena vuttāni.
These three are stated by way of miscellaneous topics.
Ba điều này được nói đến theo cách hỗn tạp (pakiṇṇaka).
Assaddhātiādīni satta asaddhammavasena.
The seven beginning with unfaithful are stated by way of bad qualities.
Bảy điều như không có đức tin (assaddhā) v.v... được nói đến theo cách của các pháp bất thiện (asaddhamma).
Tattha tīsu vatthūsu saddhā etesaṃ natthīti assaddhā.
Therein, for them there is no faith in the three objects, thus they are unfaithful.
Trong đó, những người không có đức tin (saddhā) vào ba đối tượng (vatthū) được gọi là không có đức tin (assaddhā).
Sukkapakkhe saddahantīti saddhā, saddhā vā etesaṃ atthītipi saddhā.
On the bright side, they have faith, thus they are faithful; or they possess faith, thus they are also faithful.
Những người có đức tin vào phía thiện (sukkapakkha) được gọi là có đức tin (saddhā), hoặc những người có đức tin (saddhā) cũng được gọi là có đức tin (saddhā).
Natthi etesaṃ hirīti ahirikā, akusalasamāpattiyā ajigucchamānānametaṃ adhivacanaṃ.
For them there is no hirī, thus they are shameless; this is a designation for those not disgusted by the attainment of the unwholesome.
Những người không có hổ thẹn (hirī) được gọi là không hổ thẹn (ahirikā). Đây là tên gọi chung cho những người không ghê tởm khi rơi vào tình trạng bất thiện (akusalasamāpatti).
Hirī etesaṃ mane, hiriyā vā yuttamanāti hirimanā.
They have hirī in their mind, or their mind is endowed with hirī, thus they are conscientious.
Những người có hổ thẹn (hirī) trong tâm, hoặc những người có tâm liên hệ với hổ thẹn (hiriyā yutta-manā) được gọi là có tâm hổ thẹn (hirimanā).
Na ottappantīti anottappī, akusalasamāpattiyā na bhāyantīti vuttaṃ hoti.
They do not have moral dread, thus they are unscrupulous; this means they are not afraid of the attainment of the unwholesome.
Những người không sợ hãi (na ottappanti) được gọi là không sợ hãi (anottappī), có nghĩa là họ không sợ khi rơi vào tình trạng bất thiện (akusalasamāpatti).
Tabbiparītā ottappī.
The opposite of that are those who are scrupulous.
Ngược lại là sợ hãi (ottappī).
Appaṃ sutametesanti appassutā, appanti ca thokanti na gahetabbaṃ, natthīti gahetabbaṃ.
They have little learning, thus they are of little learning; and "little" should not be taken as "a small amount," it should be taken as "non-existent."
Những người có ít học vấn được gọi là ít học (appassutā). Từ ‘‘ít’’ (appa) không nên hiểu là ‘‘một chút’’ (thoka), mà nên hiểu là ‘‘không có’’ (natthi).
‘‘Appassutā’’ti hi nissutā sutavirahitā vuccanti.
For by "of little learning" is meant those without learning, those devoid of learning.
Thật vậy, ‘‘ít học’’ (appassutā) được dùng để chỉ những người không có học vấn, thiếu học vấn (sutavirahitā).
Bahu sutametesanti bahussutā, tathāgatabhāsitaṃ ekampi gāthaṃ yāthāvato ñatvā anurūpapaṭipannānametaṃ adhivacanaṃ.
They have much learning, thus they are of much learning; this is a designation for those who, having correctly understood even a single verse spoken by the Tathāgata, have practiced accordingly.
Những người có nhiều học vấn được gọi là đa văn (bahussutā). Đây là tên gọi chung cho những người đã hiểu đúng một bài kệ do Đức Như Lai (Tathāgata) thuyết giảng và đã thực hành phù hợp.
Kucchitā sīdantīti kusītā, hīnavīriyānametaṃ adhivacanaṃ.
They are censurable and they sink down, thus they are lazy; this is a designation for those of inferior energy.
Những người xấu xa, chìm đắm (sīdanti) được gọi là biếng nhác (kusītā). Đây là tên gọi chung cho những người có tinh tấn yếu kém (hīnavīriya).
Āraddhaṃ vīriyametesanti āraddhavīriyā, sammappadhānayuttānametaṃ adhivacanaṃ, muṭṭhā sati etesanti muṭṭhassatī, naṭṭhassatīti vuttaṃ hoti.
They have aroused energy, thus they are of aroused energy; this is a designation for those endowed with right exertion. They have lapsed mindfulness, thus they are of lapsed mindfulness; this means they have lost mindfulness.
Những người có tinh tấn đã được khởi lên (āraddhaṃ vīriyaṃ) được gọi là tinh tấn đã được khởi lên (āraddhavīriyā). Đây là tên gọi chung cho những người thực hành chánh cần (sammappadhāna). Những người có niệm thất lạc (muṭṭhā sati) được gọi là thất niệm (muṭṭhassatī), có nghĩa là niệm đã bị mất.
Upaṭṭhitā sati etesanti upaṭṭhitassatī, niccaṃ ārammaṇābhimukhappavattasatīnametaṃ adhivacanaṃ.
They have established mindfulness, thus they are of established mindfulness; this is a designation for those whose mindfulness constantly proceeds towards the object.
Những người có niệm hiện tiền (upaṭṭhitā sati) được gọi là niệm hiện tiền (upaṭṭhitassatī). Đây là tên gọi chung cho những người có niệm luôn hướng về đối tượng (ārammaṇābhimukhappavatta-satī).
Duṭṭhā paññā etesanti duppaññā, naṭṭhapaññāti vuttaṃ hoti.
They have corrupt wisdom, thus they are unwise; this means they have lost wisdom.
Những người có tuệ xấu (duṭṭhā paññā) được gọi là ác tuệ (duppaññā), có nghĩa là tuệ đã bị mất.
Paññāya sampannāti paññāsampannā, paññāti ca idha vipassanāpaññā veditabbā.
Endowed with wisdom, they are endowed with wisdom; and here, wisdom should be understood as insight-wisdom.
Những người có đầy đủ trí tuệ (paññāya sampannā) được gọi là tuệ đầy đủ (paññāsampannā). Và trí tuệ (paññā) ở đây nên được hiểu là trí tuệ quán chiếu (vipassanāpaññā).
Vipassanāsambhāro hi paripūro imasmiṃ ṭhāne āgato, tasmā vipassanāpaññāva ayanti porāṇānaṃ āṇā.
For the complete provision for insight has come at this point; therefore, "this is indeed insight-wisdom" is the decree of the ancients.
Vì trong trường hợp này, sự chuẩn bị cho tuệ quán (vipassanāsambhāra) đã hoàn thành, do đó, đây chính là tuệ quán. Đây là lời dạy của các bậc cổ đức (porāṇa).
Idāni ekameva lokuttaraguṇānaṃ antarāyakaraṃ aniyyānikadiṭṭhiṃ tīhākārehi dassento sandiṭṭhiparāmāsītiādimāha.
Now, showing the one view that is not a means of release, which is an obstacle to supramundane qualities, in three ways, he said, "One who misapprehends their own views," and so on.
Bây giờ, để trình bày một tà kiến (aniyyānikadiṭṭhi) duy nhất gây trở ngại cho các pháp siêu thế (lokuttaraguṇa) theo ba cách, Ngài nói: bám chấp vào tự kiến (sandiṭṭhiparāmāsī) v.v...
Tattha sandiṭṭhiṃ parāmasantīti sandiṭṭhiparāmāsī.
Therein, they misapprehend their own views, thus they are those who misapprehend their own views.
Trong đó, những người bám chấp vào tự kiến (sandiṭṭhi) được gọi là bám chấp vào tự kiến (sandiṭṭhiparāmāsī).
Ādhānaṃ gaṇhantīti ādhānaggāhī, ādhānanti daḷhaṃ vuccati, daḷhaggāhīti attho.
They take up a grip, thus they are those who grasp tenaciously; ādhāna is said to mean "firmly." The meaning is "those who grasp firmly."
Những người nắm giữ sự chấp thủ (ādhāna) được gọi là chấp thủ (ādhānaggāhī). Chấp thủ (ādhāna) có nghĩa là kiên cố, tức là những người nắm giữ một cách kiên cố.
Yuttakāraṇaṃ disvāva laddhiṃ paṭinissajjantīti paṭinissaggī, dukkhena kicchena kasirena bahumpi kāraṇaṃ dassetvā na sakkā paṭinissaggaṃ kātunti duppaṭinissaggī, ye attano uppannaṃ diṭṭhiṃ idameva saccanti daḷhaṃ gaṇhitvā api buddhādīhi kāraṇaṃ dassetvā vuccamānā na paṭinissajjanti, tesametaṃ adhivacanaṃ.
Those who, upon seeing a valid reason, renounce their view are renouncers. Those for whom it is not possible to bring about a renunciation even after showing much reason with difficulty, with trouble, with hardship, are those who do not renounce easily. This is a designation for those who, having firmly grasped their arisen view as "this alone is the truth," do not renounce it even when spoken to and shown a reason by the Buddhas and others.
Những người từ bỏ tà kiến (laddhi) chỉ khi thấy một lý do hợp lý được gọi là dễ từ bỏ (paṭinissaggī). Những người không thể từ bỏ tà kiến dù đã được chỉ ra nhiều lý do một cách khó khăn, vất vả, gian nan được gọi là khó từ bỏ (duppaṭinissaggī). Đây là tên gọi chung cho những người kiên cố bám chấp vào tà kiến của mình, cho rằng ‘‘chỉ có điều này là sự thật’’, và không từ bỏ dù được các bậc Phật (Buddha) và những người khác chỉ ra lý do.
Tādisā hi puggalā yaṃ yadeva dhammaṃ vā adhammaṃ vā gaṇhanti, taṃ sabbaṃ ‘‘evaṃ amhākaṃ ācariyehi kathitaṃ, evaṃ amhehi suta’’nti kummova aṅgāni sake kapāle antoyeva samodahanti, kumbhīlaggāhaṃ gaṇhanti na vissajjanti.
For such individuals, whatever Dhamma or non-Dhamma they grasp, they draw it all into themselves like a turtle drawing its limbs into its own shell, thinking, "Thus it was spoken by our teacher, thus have we heard," and they grasp it with a crocodile's grip and do not release it.
Thật vậy, những người như vậy, bất cứ pháp thiện (dhamma) hay pháp bất thiện (adhamma) nào mà họ chấp giữ, tất cả đều được họ coi là ‘‘điều này đã được các vị thầy của chúng ta nói như vậy, điều này chúng ta đã được nghe như vậy’’. Họ thu mình vào vỏ bọc của mình như con rùa thu các chi vào mai, nắm giữ như cá sấu nắm giữ con mồi, không chịu buông bỏ.
Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo.
The bright side should be understood by way of the opposite of what has been said.
Phía thiện (sukkapakkha) nên được hiểu theo cách ngược lại với những gì đã nói.
Tassattho, ahaṃ, cunda, kusalesu dhammesu cittuppādampi bahūpakāraṃ vadāmi, yā panetā kāyena ca vācāya ca anuvidhiyanā, yathā paṭhamaṃ cittaṃ uppannaṃ, tatheva tesaṃ dhammānaṃ kāyena karaṇaṃ, vācāya ca ‘‘karothā’’ti āṇāpanaṃ vā, uggahaparipucchādīni vā, tattha vādoyeva ko, ekantabahūpakārāyeva hi tā anuvidhiyanāti dasseti.
Its meaning: Cunda, I say that even the arising of a thought regarding wholesome states is of great help. What then to say of the enacting of them by body and by speech? Just as the thought first arose, so too is the performance of those states with the body, and with the speech either the commanding, "Do it," or the learning, questioning, and so on. What is there to say in that regard? Indeed, those enactments are certainly of very great help; thus he shows.
Ý nghĩa của đoạn này là: Này Cunda, Ta nói rằng ngay cả sự phát khởi tâm trong các pháp thiện cũng có nhiều lợi ích. Còn những sự thực hành bằng thân và khẩu, như tâm ban đầu đã khởi lên, cũng vậy, việc thực hành các pháp đó bằng thân, và việc thực hành bằng khẩu, hoặc việc ra lệnh "hãy làm đi" cho người khác, hoặc việc học hỏi, tra vấn, v.v., thì có gì đáng nói nữa đâu? Quả thật, những sự thực hành đó chắc chắn là có vô vàn lợi ích.
Kasmā panettha cittuppādopi bahūpakāroti?
But why is even the arising of a thought here of great help?
Vì sao ngay cả sự phát khởi tâm cũng có nhiều lợi ích trong các pháp này?
Ekantahitasukhāvahattā anuvidhiyanānaṃ hetuttā ca.
Because it unfailingly brings welfare and happiness, and because it is the cause for enactments.
Vì chúng hoàn toàn mang lại lợi ích và hạnh phúc, và vì chúng là nhân duyên cho các sự thực hành.
‘‘Dānaṃ dassāmī’’ti hi cittuppādo sayampi ekantahitasukhāvaho anuvidhiyanānampi hetu, evañhi uppannacittattāyeva dutiyadivase mahāvīthiṃ pidahitvā mahāmaṇḍapaṃ katvā bhikkhusatassa vā bhikkhusahassassa vā dānaṃ deti, ‘‘bhikkhusaṅghaṃ nimantetha pūjetha parivisathā’’ti parijane āṇāpeti.
For the arising of the thought, "I will give a gift," is itself an unfailing bringer of welfare and happiness and is a cause for enactments. Indeed, it is only because such a thought has arisen that on the next day, one blocks the main street, builds a great pavilion, and gives a gift to a hundred bhikkhus or a thousand bhikkhus, and commands one's attendants, "Invite the Sangha of bhikkhus, honor them, serve them."
Quả thật, sự phát khởi tâm "Ta sẽ bố thí" tự nó đã hoàn toàn mang lại lợi ích và hạnh phúc, và là nhân duyên cho các sự thực hành. Chính vì tâm đã khởi lên như vậy, nên vào ngày thứ hai, người đó chặn đường lớn, dựng đại giảng đường, và bố thí cho hàng trăm hoặc hàng ngàn Tỳ-kheo, ra lệnh cho người nhà rằng: "Hãy thỉnh Tăng đoàn, cúng dường, và dâng thức ăn."
Evaṃ ‘‘saṅghassa cīvaraṃ senāsanaṃ bhesajjaṃ dassāmī’’ti cittuppādo sayampi ekantahitasukhāvaho anuvidhiyanānampi hetu, evaṃ uppannacittattāyeva hi cīvarādīni abhisaṅkharoti deti dāpeti ca.
Similarly, the arising of the thought, "I will give robes, lodgings, and medicine to the Sangha," is itself an unfailing bringer of welfare and happiness and is a cause for enactments. Indeed, it is only because such a thought has arisen that one prepares, gives, and causes to be given robes and other requisites.
Cũng vậy, sự phát khởi tâm "Ta sẽ cúng dường y phục, chỗ ở, thuốc men cho Tăng đoàn" tự nó đã hoàn toàn mang lại lợi ích và hạnh phúc, và là nhân duyên cho các sự thực hành. Chính vì tâm đã khởi lên như vậy, nên người đó chuẩn bị, cúng dường, và khiến người khác cúng dường y phục, v.v.
Esa nayo saraṇagamanādīsu.
This is the method in cases such as going for refuge.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho việc quy y, v.v.
‘‘Saraṇaṃ gacchāmī’’ti hi cittaṃ uppādetvāva pacchā kāyena vā vācāya vā saraṇaṃ gaṇhāti.
For it is only after having generated the thought, "I will go for refuge," that one later takes refuge with the body or with speech.
Quả thật, sau khi phát khởi tâm "Ta sẽ quy y", người ta mới quy y bằng thân hoặc khẩu.
Tathā ‘‘pañcaṅgaṃ aṭṭhaṅgaṃ dasaṅgaṃ vā sīlaṃ samādiyissāmī’’ti cittaṃ uppādetvā kāyena vā vācāya vā samādiyati, ‘‘pabbajitvā catūsu sīlesu patiṭṭhahissāmī’’ti ca cittaṃ uppādetvā kāyena vācāya ca pūretabbaṃ sīlaṃ pūreti.
Likewise, having generated the thought, "I will undertake the five-factored, eight-factored, or ten-factored morality," one undertakes it with the body or with speech. And having generated the thought, "Having gone forth, I will become established in the fourfold morality," one fulfills the morality that is to be fulfilled with body and speech.
Cũng vậy, sau khi phát khởi tâm "Ta sẽ thọ trì ngũ giới, bát giới, hoặc thập giới", người ta mới thọ trì bằng thân hoặc khẩu. Và sau khi phát khởi tâm "Ta sẽ xuất gia và an trú trong tứ thanh tịnh giới", người ta mới viên mãn giới cần được viên mãn bằng thân và khẩu.
‘‘Buddhavacanaṃ uggahessāmī’’ti cittaṃ uppādetvāva ekaṃ vā nikāyaṃ dve vā tayo vā cattāro vā pañca vā nikāye vācāya uggaṇhāti.
It is only after having generated the thought, "I will learn the word of the Buddha," that one learns by voice one nikāya, or two, three, four, or five nikāyas.
Sau khi phát khởi tâm "Ta sẽ học lời Phật dạy", người ta mới học một, hai, ba, bốn, hoặc năm bộ Nikāya bằng khẩu.
Evaṃ dhutaṅgasamādāna-kammaṭṭhānuggaha-kasiṇaparikamma-jhānasamāpattivipassanāmaggaphala- paccekabodhi-sammāsambodhivasena netabbaṃ.
Thus it should be understood by way of undertaking the ascetic practices, learning a meditation subject, the preliminary work for a kasiṇa, the attainment of jhāna, insight, path and fruit, the enlightenment of a paccekabuddha, and perfect self-enlightenment.
Cũng vậy, điều này cần được mở rộng theo cách thọ trì hạnh đầu đà (dhutaṅga), học nghiệp xứ (kammaṭṭhāna), thực hành sơ khởi biến xứ (kasiṇaparikamma), nhập thiền (jhānasamāpatti), quán tuệ (vipassanā), đạo quả (maggaphala), Bồ-đề Duyên Giác (Paccekabodhi), và Chánh Đẳng Chánh Giác (Sammāsambodhi).
‘‘Buddho bhavissāmī’’ti hi cittuppādo sayampi ekantahitasukhāvaho anuvidhiyanānampi hetu, evañhi uppannacittattāyeva aparena samayena kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkheyyāni kāyena vācāya ca pāramiyo pūretvā sadevakaṃ lokaṃ tārento vicarati.
For the arising of the thought, "I will become a Buddha," is itself an unfailing bringer of welfare and happiness and is a cause for enactments. Indeed, it is only because such a thought has arisen that, at a later time, for four incalculables and a hundred thousand aeons, one fulfills the perfections with body and speech and journeys on, liberating the world with its devas.
Quả thật, sự phát khởi tâm "Ta sẽ thành Phật" tự nó đã hoàn toàn mang lại lợi ích và hạnh phúc, và là nhân duyên cho các sự thực hành. Chính vì tâm đã khởi lên như vậy, nên sau này, trong bốn A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, vị ấy đã viên mãn các Ba-la-mật bằng thân và khẩu, rồi du hành cứu độ chúng sinh trong thế gian cùng với chư thiên.
Evaṃ sabbattha cittuppādopi bahūpakāro.
Thus, in every case, even the arising of a thought is of great help.
Cũng vậy, ở khắp mọi nơi, ngay cả sự phát khởi tâm cũng có nhiều lợi ích.
Kāyavācāhi pana anuvidhiyanā atibahūpakārāyevāti veditabbā.
But the enacting by means of body and speech should be known to be of exceedingly great help.
Tuy nhiên, cần biết rằng sự thực hành bằng thân và khẩu chắc chắn có vô cùng nhiều lợi ích.
Tassattho, yathā nāma, cunda, khāṇukaṇṭakapāsāṇādīhi visamo maggo bhaveyya, tassa parikkamanāya parivajjanatthāya añño suparikammakato viya bhūmibhāgo samo maggo bhaveyya, yathā ca rukkhamūlapāsāṇapapātakumbhīlamakarādi paribyākulaṃ visamaṃ titthamassa, tassa parikkamanāya parivajjanatthāya aññaṃ avisamaṃ anupubbagambhīraṃ sopānaphalakasadisaṃ titthaṃ bhaveyya, yaṃ paṭipanno sukheneva taṃ nadiṃ vā taḷākaṃ vā ajjhogāhetvā nhāyeyya vā uttareyya vā, evameva kho, cunda, visamamaggavisamatitthasadisāya vihiṃsāya samannāgatassa vihiṃsakapuggalassa samamaggasamatitthasadisā avihiṃsā hoti parikkamanāya.
Its meaning is: Cunda, just as there might be an uneven path with stumps, thorns, stones, and so on, and for getting around it, for avoiding it, there might be another, even path, a stretch of ground as if well-prepared; and just as there might be an uneven ford turbulent with tree roots, stones, cliffs, crocodiles, sea-monsters, and so on, and for getting around it, for avoiding it, there might be another, even ford, gradually deepening, like a set of stairs, which one who has entered could easily descend into that river or lake and either bathe or cross over; just so, Cunda, for a harmful person endowed with harmfulness, which is like an uneven path and an uneven ford, non-harming, which is like an even path and an even ford, is for getting around it.
Ý nghĩa của đoạn này là: Này Cunda, ví như có một con đường gồ ghề đầy gốc cây, gai góc, đá tảng, v.v., để tránh né và vượt qua nó, có một con đường khác bằng phẳng như một vùng đất đã được sửa sang kỹ lưỡng. Và ví như có một bến lội gồ ghề, đầy rễ cây, đá tảng, vực sâu, cá sấu, cá mập, v.v., để tránh né và vượt qua nó, có một bến khác bằng phẳng, dần dần sâu xuống như bậc thang hay tấm ván, mà người đi vào đó có thể dễ dàng xuống sông hay ao để tắm hoặc vượt qua. Cũng vậy, này Cunda, đối với một người có hành vi bạo động, giống như con đường gồ ghề và bến lội gồ ghề, thì sự không bạo động (avihiṃsā) giống như con đường bằng phẳng và bến lội bằng phẳng để tránh né.
Yatheva hi visamamaggatitthaparivajjanatthāya samo maggo ca titthañca paṭiyattaṃ, evaṃ vihiṃsāparivajjanatthāya avihiṃsā paṭiyattā, yaṃ paṭipanno sukheneva manussagatiṃ vā devagatiṃ vā ajjhogāhetvā sampattiṃ vā anubhaveyya uttareyya vā lokā.
For just as an even path and ford are prepared for avoiding an uneven path and ford, so non-harming is prepared for avoiding harming. One who has entered upon it can easily descend into the human state or the deva state and either experience success or cross over from the world.
Quả thật, như con đường bằng phẳng và bến lội bằng phẳng được chuẩn bị để tránh con đường và bến lội gồ ghề, thì sự không bạo động được chuẩn bị để tránh bạo động. Người đi theo con đường này có thể dễ dàng đi vào cõi người hoặc cõi trời để hưởng thụ tài sản hoặc vượt thoát khỏi thế gian.
Eteneva upāyena sabbapadāni yojetabbāni.
All the terms should be construed in this way.
Theo phương pháp này, tất cả các từ ngữ còn lại cũng cần được kết nối.
Tassattho, yathā nāma, cunda, ye keci akusalā dhammā paṭisandhiyā janakā vā ajanakā vā, dinnāyapi paṭisandhiyā vipākajanakā vā ajanakā vā, sabbe te jātivasena adhobhāgaṅgamanīyāti evaṃnāmāva honti, vipākakāle aniṭṭhākantavipākattā.
Its meaning: Cunda, just as whatever unwholesome states there are, whether they generate rebirth-linking or not, and even when rebirth-linking has been given, whether they have produced their result or not, all of them, by their very nature, are simply named "leading downwards," because at the time of their result, their result is undesirable and unpleasant.
Ý nghĩa của đoạn này là: Này Cunda, ví như bất kỳ pháp bất thiện nào, dù có khả năng tái sinh hay không, dù đã cho quả tái sinh hay chưa, tất cả chúng đều được gọi là "dẫn đến cõi thấp" theo bản chất của chúng, vì khi cho quả, chúng mang lại những kết quả không mong muốn và không dễ chịu.
Yathā ca ye keci kusalā dhammā paṭisandhiyā janakā vā ajanakā vā dinnāyapi paṭisandhiyā vipākajanakā vā ajanakā vā, sabbe te jātivasena uparibhāgaṅgamanīyāti evaṃnāmāva honti, vipākakāle iṭṭhakantavipākattā, evameva kho, cunda, vihiṃsakassa…pe… uparibhāgāyāti.
And just as whatever wholesome states there are, whether they generate rebirth-linking or not, and even when rebirth-linking has been given, whether they have produced their result or not, all of them, by their very nature, are simply named "leading upwards," because at the time of their result, their result is desirable and pleasant; just so, Cunda, for a harmful person... for a higher state.
Và ví như bất kỳ pháp thiện nào, dù có khả năng tái sinh hay không, dù đã cho quả tái sinh hay chưa, tất cả chúng đều được gọi là "dẫn đến cõi cao" theo bản chất của chúng, vì khi cho quả, chúng mang lại những kết quả mong muốn và dễ chịu. Cũng vậy, này Cunda, đối với người có hành vi bạo động... v.v. ... dẫn đến cõi cao.
Tatrāyaṃ opammasaṃsandanā – yathā sabbe akusalā adhobhāgaṅgamanīyā, evaṃ vihiṃsakassa ekā vihiṃsāpi.
Herein, this is the connection with the simile: just as all unwholesome states lead downwards, so too does the single instance of harmfulness for a harmful person.
Ở đây, sự so sánh ví dụ như sau: Như tất cả các pháp bất thiện đều dẫn đến cõi thấp, thì một hành vi bạo động duy nhất của người có hành vi bạo động cũng vậy.
Yathā ca sabbe kusalā uparibhāgaṅgamanīyā, evaṃ avihiṃsakassa ekā avihiṃsāpi.
And just as all wholesome states lead upwards, so too does the single instance of non-harming for a non-harming person.
Và như tất cả các pháp thiện đều dẫn đến cõi cao, thì một hành vi không bạo động duy nhất của người không bạo động cũng vậy.
Eteneva upāyena akusalaṃ akusalena kusalañca kusalena upametabbaṃ, ayaṃ kirettha adhippāyoti.
By this method, the unwholesome should be compared with the unwholesome, and the wholesome with the wholesome. This, it seems, is the intention here.
Theo phương pháp này, bất thiện cần được so sánh với bất thiện, và thiện cần được so sánh với thiện. Đây là ý nghĩa ở đây.
87. Evaṃ tasseva sallekhassa uparibhāgaṅgamanīyataṃ dassetvā idāni parinibbāpane samatthabhāvaṃ dassetuṃ so vata cundātiādimāha.
87. Thus, having shown that this very effacement leads to a higher state, he now spoke the words beginning, "Indeed, Cunda, that one," to show that it is capable of bringing about final Nibbāna.
87. Sau khi chỉ ra khả năng đi lên các cõi cao hơn của sự thanh lọc đó, bây giờ để chỉ ra khả năng đưa đến Niết-bàn, Đức Phật nói: "Này Cunda, người đó," v.v.
Tattha soti vuttappakārapuggalaniddeso.
Therein, "that one" is a designation for the kind of person mentioned.
Trong đó, từ "người đó" (so) là chỉ định một người đã được đề cập.
Tassa yoti imaṃ uddesavacanaṃ āharitvā yo attanā palipapalipanno, so vata, cunda, paraṃ palipapalipannaṃ uddharissatīti evaṃ sabbapadesu sambandho veditabbo.
Bringing in the indicative phrase "one who," the connection should be understood in all clauses thus: "Indeed, Cunda, that one who is himself stuck in the mud should pull out another who is stuck in the mud—this is impossible."
Cần hiểu rằng bằng cách lấy từ chỉ định "yo" của từ "tassa" đó, sự kết nối trong tất cả các đoạn là: "Này Cunda, người nào tự mình bị sa lầy, người đó liệu có thể kéo người khác đang bị sa lầy lên được không?"
Palipapalipannoti gambhīrakaddame nimuggo vuccati, no ca kho ariyassa vinaye.
"Stuck in the mud" refers to one sunk in deep mire, but not so in the Noble One's discipline.
"Palipapalipanno" có nghĩa là bị lún sâu trong bùn lầy sâu, nhưng không phải trong giới luật của bậc Thánh.
Ariyassa pana vinaye palipanti pañca kāmaguṇā vuccanti.
Rather, in the Noble One's discipline, "mud" refers to the five cords of sensual pleasure.
Tuy nhiên, trong giới luật của bậc Thánh, "palipa" được gọi là năm dục lạc.
Palipannoti tattha nimuggo bālaputhujjano, tasmā evamettha atthayojanā veditabbā.
"Stuck" refers to an ignorant worldling sunk therein. Therefore, the application of the meaning should be understood in this way:
"Palipanno" có nghĩa là một phàm phu ngu si bị lún sâu vào đó. Do đó, cần hiểu ý nghĩa ở đây như sau:
Yathā, cunda, koci puriso yāva nāsikaggā gambhīre kaddame nimuggo aparaṃ tattheva nimuggaṃ hatthe vā sīse vā gahetvā uddharissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, na hi taṃ kāraṇamatthi, yena so taṃ uddharitvā thale patiṭṭhapeyya, evameva yo attanā pañcakāmaguṇapalipe palipanno, so vata paraṃ tatheva palipapalipannaṃ uddharissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
Cunda, just as a person sunk up to the tip of their nose in deep mire might grab another sunk in that same mire by the hand or head and pull them out—this is impossible. There is no means by which they could pull them out and establish them on dry land. In the very same way, that one who is himself stuck in the mud of the five cords of sensual pleasure should pull out another who is likewise stuck in the mud—this is impossible.
Này Cunda, ví như một người bị lún sâu trong bùn lầy đến tận mũi, liệu có thể kéo một người khác cũng bị lún sâu như vậy bằng cách nắm tay hoặc đầu lên được không? Điều đó không thể xảy ra. Không có lý do nào để người đó có thể kéo người kia lên và đặt trên đất khô. Cũng vậy, người nào tự mình bị lún sâu trong bùn lầy của năm dục lạc, liệu người đó có thể kéo người khác cũng bị lún sâu như vậy lên được không? Điều đó không thể xảy ra.
Tattha siyā ayuttametaṃ, puthujjanānampi bhikkhubhikkhunīupāsakaupāsikānaṃ dhammadesanaṃ sutvā hontiyeva dhammaṃ abhisametāro, tasmā palipapalipanno uddharatīti, taṃ na tathā daṭṭhabbaṃ.
In this regard, it might be said: this is incorrect, for there are those who realize the Dhamma after hearing a Dhamma discourse from worldling bhikkhus, bhikkhunīs, male lay followers, and female lay followers; therefore, one who is stuck in the mud does pull others out. But this should not be seen in that way.
Ở đây có thể có ý kiến rằng điều này không hợp lý, vì ngay cả những phàm phu Tỳ-kheo, Tỳ-kheo-ni, Ưu-bà-tắc, Ưu-bà-di cũng có thể chứng ngộ Pháp sau khi nghe Pháp, do đó người bị sa lầy vẫn có thể kéo người khác lên. Điều đó không nên được nhìn nhận như vậy.
Bhagavāyeva hi tattha uddharati, pasaṃsāmattameva pana dhammakathikā labhanti raññā pahitalekhavācako viya.
For indeed, it is the Blessed One himself who uplifts them. The Dhamma-preachers, however, receive only praise, like one who reads a letter sent by a king.
Chính Đức Thế Tôn là Đấng cứu vớt ở đó. Còn các vị thuyết pháp chỉ nhận được sự tán dương, giống như người đọc thư do vua phái đến.
Yathā hi rañño paccantajanapade pahitaṃ lekhaṃ tattha manussā lekhaṃ vācetuṃ ajānantā yo vācetuṃ jānāti, tena vācāpetvā tamatthaṃ sutvā ‘‘rañño āṇā’’ti ādarena sampādenti, na ca nesaṃ hoti ‘‘lekhavācakassa ayaṃ āṇā’’ti.
For just as when a letter sent by a king to a border province is read by someone who knows how to read it, since the people there do not know how to read the letter, and having heard its contents they respectfully carry it out, thinking, "This is the king's command," it does not occur to them, "This is the command of the letter-reader."
Ví như, khi một bức thư do vua phái đến vùng biên giới, những người ở đó không biết đọc thư, bèn nhờ người biết đọc đọc cho nghe, rồi nghe ý nghĩa đó, họ cung kính thực hiện (mệnh lệnh) rằng: “Đây là chiếu chỉ của vua”, chứ không nghĩ rằng: “Đây là chiếu chỉ của người đọc thư”.
Lekhavācako pana ‘‘vissaṭṭhāya vācāya vācesi anelagaḷāyā’’ti pasaṃsāmattameva labhati, evameva kiñcāpi sāriputtapabhutayo dhammakathikā dhammaṃ desenti, atha kho likhitapaṇṇavācako viya te honti.
The letter-reader, however, receives only praise, such as, "He read with a clear and distinct voice." In the same way, although Dhamma-preachers like Sāriputta and others teach the Dhamma, they are like the one who reads the written leaf.
Còn người đọc thư chỉ nhận được sự tán dương rằng: “Người ấy đã đọc bằng giọng nói rõ ràng, không vấp váp”, cũng vậy, mặc dù các vị thuyết pháp như Tôn giả Sāriputta thuyết giảng Dhamma, nhưng các vị ấy giống như người đọc một văn bản đã được viết sẵn.
Bhagavatoyeva pana sā dhammadesanā rañño āṇā viya.
That Dhamma-teaching, however, is the Blessed One's alone, like the king's command.
Tuy nhiên, lời thuyết giảng Dhamma đó là của Đức Thế Tôn, giống như chiếu chỉ của vua.
Ye ca taṃ sutvā dhammaṃ abhisamenti, te bhagavāyeva uddharatīti veditabbā.
And those who, having heard it, awaken to the Dhamma, should be understood as being uplifted by the Blessed One himself.
Và những ai nghe lời ấy mà chứng ngộ Dhamma, thì nên biết rằng chính Đức Thế Tôn đã cứu vớt họ.
Dhammakathikā pana ‘‘vissaṭṭhāya vācāya dhammaṃ desenti anelagaḷāyā’’ti pasaṃsāmattameva labhantīti.
The Dhamma-preachers, however, receive only praise, such as, "They teach the Dhamma with a clear and distinct voice."
Còn các vị thuyết pháp chỉ nhận được sự tán dương rằng: “Các vị ấy đã thuyết giảng Dhamma bằng giọng nói rõ ràng, không vấp váp”.
Tasmā yuttamevetanti.
Therefore, this is indeed appropriate.
Do đó, điều này là hoàn toàn hợp lý.
Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo.
The bright side should be understood by way of the opposite of what has been said.
Mặt trắng (sukkapakkha) nên được hiểu theo nghĩa ngược lại với những gì đã nói.
Adanto avinīto aparinibbutoti ettha pana anibbisatāya adanto.
In the phrase untamed, undisciplined, unextinguished, he is untamed due to not having discharged the venom of defilements.
Ở đây, adanto avinīto aparinibbuto (không được điều phục, không được huấn luyện, không được tịch tịnh) nên được hiểu là: adanto (không được điều phục) vì chưa nhổ bỏ (kilesa).
Asikkhitavinayatāya avinīto.
He is undisciplined due to not having trained in the discipline.
Avinīto (không được huấn luyện) vì chưa học hỏi giới luật.
Anibbutakilesatāya aparinibbutoti veditabbo.
He is unextinguished due to his defilements being unextinguished.
Aparinibbuto (không được tịch tịnh) vì phiền não chưa được tịch tịnh.
So tādiso paraṃ damessati, nibbisaṃ karissati, vinessati vā tisso sikkhā sikkhāpessati, parinibbāpessati vā tassa kilese nibbāpessatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
That such a person will tame another, render him venom-free, discipline him or train him in the three trainings, or cause him to attain Parinibbāna by extinguishing his defilements—this is not a possible case.
Một người như vậy mà có thể điều phục người khác, làm cho người khác nhổ bỏ (phiền não), huấn luyện người khác, khiến người khác học ba loại học, hay làm cho phiền não của người khác được tịch tịnh – điều đó không thể xảy ra.
Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo.
The bright side should be understood by way of the opposite of what has been said.
Mặt trắng (sukkapakkha) nên được hiểu theo nghĩa ngược lại với những gì đã nói.
Evameva kho, cunda, vihiṃsakassa…pe… parinibbānāyāti ettha pana evamattho veditabbo – yathā hi attanā apalipapalipanno paraṃ palipapalipannaṃ uddharissati, danto damessati, vinīto vinessati, parinibbuto parinibbāpessatīti ṭhānametaṃ vijjatīti.
In the phrase "Just so, Cunda, for one who is harmful... for the sake of final extinguishment," the meaning should be understood thus: just as one who is not stuck in the mud can pull out another who is stuck in the mud, one who is tamed can tame, one who is disciplined can discipline, one who is extinguished can cause extinguishment—this is a possible case.
Ở đây, trong câu Evameva kho, Cunda, vihiṃsakassa…pe… parinibbānāyā (Cunda, cũng vậy, đối với người làm hại…pe… để đạt đến Nibbāna), ý nghĩa nên được hiểu như sau: Ví như, một người tự mình không bị lún sâu (vào bùn lầy), đã được điều phục, đã được huấn luyện, đã được tịch tịnh, thì có thể cứu vớt người khác đang bị lún sâu, điều phục người khác, huấn luyện người khác, làm cho người khác được tịch tịnh – điều đó có thể xảy ra.
Kiṃ pana tanti?
But what is that basis?
Vậy điều gì là có thể?
Apalipapalipannattaṃ, dantattaṃ vinītattaṃ parinibbutattañca, evameva kho, cunda, vihiṃsakassa purisapuggalassa avihiṃsā hoti parinibbānāya.
The state of not being stuck in the mud, the state of being tamed, the state of being disciplined, and the state of being extinguished. Just so, Cunda, for a harmful person, non-harming leads to final extinguishment.
Đó là việc tự mình không bị lún sâu, đã được điều phục, đã được huấn luyện và đã được tịch tịnh. Cũng vậy, này Cunda, đối với người làm hại, sự không làm hại sẽ đưa đến Nibbāna.
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is meant by this?
Ý nghĩa là gì?
Yo attanā avihiṃsako, tassa yā avihiṃsā, ayaṃ yā esā vihiṃsakassa parassa vihiṃsā, tassā parinibbānāya hoti, attanā hi avihiṃsako parassa vihiṃsācetanaṃ nibbāpessatīti ṭhānametaṃ vijjati.
For one who is personally non-harmful, that non-harming of his leads to the final extinguishment of the harming in another person who is harmful. Indeed, one who is personally non-harmful can extinguish the harmful intention of another—this is a possible case.
Người nào tự mình không làm hại, thì sự không làm hại của người ấy sẽ đưa đến sự tịch tịnh của hành vi làm hại của người khác. Thật vậy, một người tự mình không làm hại có thể làm cho ý muốn làm hại của người khác được tịch tịnh – điều đó có thể xảy ra.
Kiṃ pana tanti?
But what is that basis?
Vậy điều gì là có thể?
Avihiṃsakattameva.
The very state of being non-harmful.
Chính là việc tự mình không làm hại.
Yañhi yena attanā adhigataṃ hoti, so paraṃ tadatthāya samādapetuṃ sakkotīti.
For whatever has been personally attained by someone, that person is able to establish another in it for that purpose.
Thật vậy, người nào đã tự mình đạt được điều gì, thì người ấy có thể khuyến khích người khác đạt được điều đó.
Atha vā yathā attanā apalipanno danto vinīto parinibbuto paraṃ palipapalipannaṃ adantaṃ avinītaṃ aparinibbutañca uddharissati damessati vinessati parinibbāpessatīti ṭhānametaṃ vijjati, evameva vihiṃsakassa purisapuggalassa vihiṃsāpahānāya maggaṃ bhāvayato uppannā avihiṃsā hoti parinibbānāya.
Alternatively, just as one who is personally not stuck, tamed, disciplined, and extinguished can pull out, tame, discipline, and cause the final extinguishment of another who is stuck, untamed, undisciplined, and unextinguished—this is a possible case. In the same way, for a harmful person who is developing the path for the abandoning of harming, the non-harming that has arisen leads to final extinguishment.
Hoặc là, ví như một người tự mình không bị lún sâu, đã được điều phục, đã được huấn luyện, đã được tịch tịnh, thì có thể cứu vớt người khác đang bị lún sâu, chưa được điều phục, chưa được huấn luyện, chưa được tịch tịnh; có thể điều phục, huấn luyện và làm cho người khác được tịch tịnh – điều đó có thể xảy ra. Cũng vậy, đối với người làm hại, sự không làm hại phát sinh khi người ấy tu tập con đường từ bỏ sự làm hại sẽ đưa đến Nibbāna.
Parinibbuto viya hi aparinibbutaṃ avihiṃsācetanāva vihiṃsācetanaṃ parinibbāpetuṃ samatthā.
Indeed, just as one who is extinguished is capable of extinguishing one who is unextinguished, the intention of non-harming is capable of extinguishing the intention of harming.
Thật vậy, ý muốn không làm hại có khả năng làm cho ý muốn làm hại được tịch tịnh, giống như một người đã tịch tịnh có thể làm cho người chưa tịch tịnh được tịch tịnh.
Etamatthaṃ dassento ‘‘evameva kho, cundā’’tiādimāhāti evamettha attho daṭṭhabbo.
In order to show this meaning, he said, "Just so, Cunda," and so on. This is how the meaning should be seen here.
Ý nghĩa ở đây nên được hiểu là Đức Phật đã nói: “Cũng vậy, này Cunda” và các câu tiếp theo để chỉ rõ ý nghĩa này.
Yathā cettha, evaṃ sabbapadesu.
As it is here, so it is in all instances.
Và như ở đây, thì cũng vậy ở tất cả các đoạn khác.
Ativitthārabhayena pana anupadayojanā na katāti.
However, for fear of excessive length, a word-by-word analysis has not been made.
Tuy nhiên, vì sợ quá dài dòng, nên không giải thích từng từ một.
88. Evaṃ tassa parinibbāpane samatthabhāvaṃ dassetvā idāni taṃ desanaṃ nigametvā dhammapaṭipattiyaṃ niyojetuṃ iti kho, cundātiādimāha.
88. Having thus shown its capability for causing final extinguishment, now, to conclude that teaching and to enjoin the practice of the Dhamma, he said, "Therefore, Cunda," and so on.
88. Sau khi chỉ rõ khả năng làm cho (phiền não) tịch tịnh của vị ấy, bây giờ để kết thúc lời thuyết giảng đó và khuyến khích thực hành Dhamma, Đức Phật đã nói: iti kho, Cundā (Vậy thì, này Cunda) và các câu tiếp theo.
Tattha sallekhapariyāyoti sallekhakāraṇaṃ.
Therein, the discourse on effacement means the reason for effacement.
Ở đây, sallekhapariyāyo có nghĩa là nhân của sự thanh lọc (sallekha).
Esa nayo sabbattha ettha avihiṃsādayo eva vihiṃsādīnaṃ sallekhanato sallekhakāraṇaṃ.
This is the method everywhere. Here, non-harming and so on are the reason for effacement because they efface harming and so on.
Nguyên tắc này áp dụng cho tất cả các trường hợp. Ở đây, các yếu tố như avihiṃsā (không làm hại) là nhân của sự thanh lọc vì chúng thanh lọc các yếu tố như vihiṃsā (làm hại).
Tesaṃ vasena cittassa uppādetabbato cittupādakāraṇaṃ, vihiṃsādi, parikkamanassa hetuto parikkamanakāraṇaṃ, uparibhāganipphādanato uparibhāgakāraṇaṃ, vihiṃsādīnaṃ parinibbāpanato parinibbānakāraṇanti veditabbā.
It is the reason for the arising of thought because the thought is to be generated by means of them; it is the reason for transcending because it is the cause for transcending harming and so on; it is the reason for the higher part because it brings about the higher part; and it is the reason for final extinguishment because it causes the final extinguishment of harming and so on. This should be understood.
Chúng nên được hiểu là nhân của sự phát khởi tâm (cittuppādakāraṇa) vì tâm được phát khởi dựa trên chúng; nhân của sự từ bỏ (parikkamanakāraṇa) vì chúng là nguyên nhân của việc từ bỏ vihiṃsā và các điều tương tự; nhân của sự vượt lên (uparibhāgakāraṇa) vì chúng tạo ra trạng thái cao hơn; và nhân của sự tịch tịnh (parinibbānakāraṇa) vì chúng làm cho vihiṃsā và các điều tương tự được tịch tịnh.
Hitesināti hitaṃ esantena.
By one who seeks their welfare: by one who seeks what is beneficial.
Hitesinā có nghĩa là bởi người tìm kiếm lợi ích.
Anukampakenāti anukampamānena.
By a compassionate one: by one who is compassionate.
Anukampakenā có nghĩa là bởi người có lòng từ bi.
Anukampaṃ upādāyāti anukampaṃ cittena pariggahetvā, pariccātipi vuttaṃ hoti.
Out of compassion: having embraced compassion with the mind; it is also said to mean "on account of".
Anukampaṃ upādāyā có nghĩa là nắm giữ lòng từ bi trong tâm, hay nói cách khác là dựa vào lòng từ bi.
Kataṃ vo taṃ mayāti taṃ mayā ime pañca pariyāye dassentena tumhākaṃ kataṃ.
That has been done for you by me: that has been done for you by me in showing these five discourses.
Kataṃ vo taṃ mayā có nghĩa là Ta đã làm điều đó cho các con bằng cách chỉ ra năm phương pháp này.
Ettakameva hi anukampakassa satthu kiccaṃ, yadidaṃ aviparītadhammadesanā.
For this much is the duty of a compassionate Teacher, that is, the teaching of the unerring Dhamma.
Thật vậy, đây là nhiệm vụ của một Bậc Đạo Sư có lòng từ bi, đó là thuyết giảng Dhamma một cách không sai lệch.
Ito paraṃ pana paṭipatti nāma sāvakānaṃ kiccaṃ.
Beyond this, however, the practice is the duty of the disciples.
Từ đây trở đi, sự thực hành là nhiệm vụ của các đệ tử.
Tenāha etāni, cunda, rukkhamūlāni…pe… amhākaṃ anusāsanīti.
Therefore he said, "Here, Cunda, are the roots of trees... This is our instruction."
Vì vậy, Đức Phật đã nói: etāni, Cunda, rukkhamūlāni…pe… amhākaṃ anusāsanī (Này Cunda, đây là các gốc cây…pe… là lời giáo huấn của chúng Ta).
Tattha ca rukkhamūlānīti iminā rukkhamūlasenāsanaṃ dasseti.
And therein, by the roots of trees, he indicates the dwelling at the root of a tree.
Ở đây, với rukkhamūlāni, Ngài chỉ ra chỗ ở dưới gốc cây.
Suññāgārānīti iminā janavivittaṭṭhānaṃ.
By empty dwellings, he indicates a place secluded from people.
Với suññāgārāni, Ngài chỉ ra nơi vắng vẻ không người.
Ubhayenāpi ca yogānurūpasenāsanamācikkhati, dāyajjaṃ niyyāteti.
And by both, he points out a dwelling suitable for meditation; he hands over the inheritance.
Và bằng cả hai, Ngài chỉ rõ chỗ ở phù hợp cho việc tu tập, ban tặng di sản.
Jhāyathāti ārammaṇūpanijjhānena aṭṭhatiṃsārammaṇāni, lakkhaṇūpanijjhānena ca aniccādito khandhāyatanādīni upanijjhāyatha, samathañca vipassanañca vaḍḍhethāti vuttaṃ hoti.
Meditate: You should closely contemplate the thirty-eight objects by means of absorption into the object, and you should closely contemplate the aggregates, sense bases, and so on as impermanent, etc., by means of absorption into the characteristics. It means, "develop both serenity and insight."
Jhāyathā có nghĩa là hãy quán sát 38 đối tượng thiền định bằng cách quán sát đối tượng (ārammaṇūpanijjhāna), và quán sát các uẩn, xứ, v.v., từ vô thường, v.v., bằng cách quán sát đặc tính (lakkhaṇūpanijjhāna); nói cách khác, hãy phát triển samatha (tịnh chỉ) và vipassanā (quán chiếu).
Mā pamādatthāti mā pamajjittha.
Do not be heedless: Do not be negligent.
Mā pamādatthā có nghĩa là chớ lơ là.
Mā pacchā vippaṭisārino ahuvatthāti ye hi pubbe daharakāle, ārogyakāle, sattasappāyādisampattikāle, satthu sammukhībhāvakāle ca yonisomanasikāravirahitā rattindivaṃ maṅgulabhattā hutvā seyyasukhaṃ middhasukhamanubhontā pamajjanti, te pacchā jarākāle, rogakāle, maraṇakāle, vipattikāle, satthu parinibbutakāle ca taṃ pubbe pamādavihāraṃ anussarantā, sappaṭisandhikālakiriyañca bhāriyaṃ sampassamānā vippaṭisārino honti, tumhe pana tādisā mā ahuvatthāti etamatthaṃ dassento āha ‘‘mā pacchā vippaṭisārino ahuvatthā’’ti.
Do not be regretful later: For those who, in their youth, in times of health, in times of favorable conditions like the seven kinds of suitability, and when the Teacher was present, being devoid of wise attention, become heedless, spending day and night like well-fed bulls enjoying the pleasures of sleep and drowsiness, they later, in old age, in times of sickness, at the time of death, in times of adversity, and after the Teacher's Parinibbāna, remembering that former heedless living and seeing the weighty matter of dying with rebirth to follow, become regretful. Showing the meaning, "But you should not be like that," he said, "Do not be regretful later."
Mā pacchā vippaṭisārino ahuvatthā có nghĩa là những ai trước đây, khi còn trẻ, khỏe mạnh, có đầy đủ các điều kiện thuận lợi như bảy điều thích hợp, và khi còn được diện kiến Bậc Đạo Sư, mà sống lơ là, thiếu tác ý đúng đắn, trải qua ngày đêm như những người ăn tiệc, hưởng thụ sự an lạc của giấc ngủ và sự an lạc của sự lười biếng, thì sau này, khi già yếu, bệnh tật, sắp chết, gặp phải tai họa, và khi Bậc Đạo Sư đã nhập Niết Bàn, họ sẽ hối tiếc khi nhớ lại lối sống lơ là trước đây, và thấy rằng việc tái sinh là một gánh nặng lớn. Để chỉ rõ ý nghĩa này, Đức Phật đã nói: “Chớ để sau này phải hối tiếc”.
Ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanīti ayaṃ amhākaṃ santikā ‘‘jhāyatha mā pamādatthā’’ti tumhākaṃ anusāsanī, ovādoti vuttaṃ hoti.
This is our instruction for you: This is our instruction for you from us, "Meditate, do not be heedless." It means, this is the exhortation.
Ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanī có nghĩa là “Đây là lời giáo huấn, lời khuyên của chúng Ta dành cho các con: ‘Hãy thiền định, chớ lơ là’”.
Tattha yasmā jānantāpi sammādiṭṭhīti vadanti ajānantāpi bāhirakāpi sāsanikāpi anussavādivasenāpi attapaccakkhenāpi, tasmā taṃ bahūnaṃ vacanaṃ upādāya dvikkhattuṃ āmasanto ‘‘sammādiṭṭhi sammādiṭṭhīti, āvuso, vuccatī’’ti āha.
Therein, because those who know say "right view" and those who do not know also say it, those outside and those within the Sāsana, whether by hearsay or by personal experience, he therefore, taking into account this saying of many, addressed it twice, saying: "Friend, it is said, 'right view, right view'."
Ở đây, vì có những người biết mà nói là chánh kiến, có những người không biết mà nói là chánh kiến; có những người ngoại đạo mà nói, có những người trong giáo pháp mà nói; có những người nói dựa trên truyền thống, có những người nói dựa trên sự chứng nghiệm của bản thân. Vì vậy, dựa trên những lời nói đa dạng đó, Trưởng lão đã lặp lại hai lần: “Này chư Hiền, chánh kiến, chánh kiến được nói đến”.
Ayañhi ettha adhippāyo, aparehipi sammādiṭṭhīti vuccati, athāparehipi sammādiṭṭhīti vuccati, svāyaṃ evaṃ vuccamāno atthañca lakkhaṇañca upādāya kittāvatā nu kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hotīti.
For this is the intention here: By some it is called ‘right view,’ and by others it is also called ‘right view.’ With regard to what meaning and characteristic is that person, being spoken of in this way—to what extent, friends, is a noble disciple one of right view?
Ý nghĩa ở đây là thế này: Các người khác cũng nói là chánh kiến (sammādiṭṭhi), rồi những người khác nữa cũng nói là chánh kiến. Vậy khi được nói như thế, này các hiền giả, một đệ tử của bậc Thánh (ariyasāvako) đạt được chánh kiến (sammādiṭṭhi) đến mức độ nào, dựa trên ý nghĩa và đặc tính?
Tattha sammādiṭṭhīti sobhanāya pasatthāya ca diṭṭhiyā samannāgato.
Therein, one of right view means one endowed with a beautiful and praiseworthy view.
Ở đây, chánh kiến (sammādiṭṭhi) là người thành tựu với cái thấy tốt đẹp và đáng ca ngợi.
Yadā pana dhammeyeva ayaṃ sammādiṭṭhisaddo vattati, tadāssa sobhanā pasatthā ca diṭṭhi sammādiṭṭhīti evamattho veditabbo.
But when this term ‘right view’ is applied to the Dhamma itself, then its meaning should be understood thus: a beautiful and praiseworthy view is right view.
Tuy nhiên, khi từ chánh kiến này (sammādiṭṭhisaddo) chỉ đề cập đến Pháp (dhamma), thì phải hiểu nghĩa là cái thấy tốt đẹp và đáng ca ngợi đó chính là chánh kiến.
Sā cāyaṃ sammādiṭṭhi duvidhā hoti lokiyā lokuttarāti.
And that right view is of two kinds: worldly and supramundane.
Chánh kiến này có hai loại: thế gian (lokiyā) và siêu thế (lokuttarā).
Tattha kammassakatāñāṇaṃ saccānulomikañāṇañca lokiyā sammādiṭṭhi, saṅkhepato vā sabbāpi sāsavā paññā.
Therein, the knowledge of ownership of kamma and the knowledge that conforms to the truths is worldly right view; or, in brief, all wisdom that is subject to the taints.
Trong đó, trí tuệ về nghiệp sở hữu (kammassakatāñāṇa) và trí tuệ thuận theo Chân đế (saccānulomikañāṇa) là chánh kiến thế gian (lokiyā sammādiṭṭhi), hay nói tóm lại, tất cả mọi trí tuệ còn hữu lậu (sāsavā paññā).
Ariyamaggaphalasampayuttā paññā lokuttarā sammādiṭṭhi.
The wisdom associated with the noble path and fruition is supramundane right view.
Trí tuệ hợp với Thánh đạo và Thánh quả (ariyamaggaphalasampayuttā paññā) là chánh kiến siêu thế (lokuttarā sammādiṭṭhi).
Puggalo pana tividho hoti puthujjano sekkho asekkho ca.
A person, however, is of three kinds: an ordinary person, a learner, and one beyond learning.
Tuy nhiên, có ba loại người: phàm phu (puthujjano), hữu học (sekkho) và vô học (asekkho).
Tattha puthujjano duvidho hoti bāhirako sāsaniko ca.
Therein, an ordinary person is of two kinds: an outsider and one within the Sāsana.
Trong đó, phàm phu có hai loại: ngoại đạo (bāhirako) và nội giáo (sāsaniko).
Tattha bāhirako kammavādī kammassakatādiṭṭhiyā sammādiṭṭhi hoti, no saccānulomikāya attadiṭṭhiparāmāsakattā.
Therein, the outsider who holds the doctrine of kamma is one of right view through the view of ownership of kamma, but not through the view that conforms to the truths, because of grasping the view of self.
Trong đó, người ngoại đạo (bāhirako) là người tin nghiệp (kammavādī) có chánh kiến (sammādiṭṭhi) nhờ cái thấy về nghiệp sở hữu (kammassakatādiṭṭhiyā), nhưng không phải nhờ trí tuệ thuận theo Chân đế (saccānulomikāya) vì còn chấp thủ ngã kiến (attadiṭṭhiparāmāsakattā).
Sāsaniko dvīhipi.
One within the Sāsana is so through both.
Người nội giáo (sāsaniko) có cả hai.
Sekkho niyatāya sammādiṭṭhiyā sammādiṭṭhi.
A learner is one of right view through the fixed right view.
Người hữu học (sekkho) có chánh kiến (sammādiṭṭhi) nhờ chánh kiến chắc chắn (niyatāya sammādiṭṭhiyā).
Asekkho asekkhāya.
One beyond learning is so through the right view of one beyond learning.
Người vô học (asekkho) có chánh kiến vô học (asekkhāya).
Idha pana niyatāya niyyānikāya lokuttarakusalasammādiṭṭhiyā samannāgato ‘‘sammādiṭṭhī’’ti adhippeto.
Here, however, one endowed with the fixed, emancipating, supramundane wholesome right view is intended as "one of right view."
Ở đây, "người có chánh kiến" (sammādiṭṭhīti) được hiểu là người thành tựu với chánh kiến siêu thế (lokuttarakusalasammādiṭṭhiyā) hướng đến giải thoát (niyyānikāya) và chắc chắn (niyatāya).
Tenevāha ‘‘ujugatāssa diṭṭhi dhamme aveccappasādena samannāgato āgato imaṃ saddhamma’’nti, lokuttarakusalasammādiṭṭhiyeva hi antadvayamanupagamma ujubhāvena gatattā, kāyavaṅkādīni ca sabbavaṅkāni samucchinditvā gatattā ujugatā hoti, tāyeva ca diṭṭhiyā samannāgato navappakārepi lokuttaradhamme aveccappasādena acalappasādena samannāgato hoti, sabbadiṭṭhigahanāni ca vinibbeṭhento sabbakilese pajahanto jātisaṃsārā nikkhamanto paṭipattiṃ pariniṭṭhapento ariyena maggena āgato imaṃ sambuddhappaveditaṃ amatogadhaṃ nibbānasaṅkhātaṃ saddhammanti vuccati.
Therefore, it was said: "his view is straightened, he is endowed with unwavering confidence in the Dhamma, he has come to this true Dhamma." For it is precisely the supramundane wholesome right view that is straightened, because it proceeds with straightness without approaching the two extremes, and because it proceeds having cut off all crookedness, such as crookedness of body, etc. And one endowed with that very view is endowed with unwavering, unshakable confidence in the nine kinds of supramundane Dhamma. And while disentangling all thickets of views, abandoning all defilements, emerging from the saṃsāra of birth, and bringing the practice to perfection, he is said to have come by the noble path to this true Dhamma, declared by the Perfectly Enlightened One, which has the deathless as its destination, and is called Nibbāna.
Chính vì thế mà có lời dạy: "Cái thấy của vị ấy ngay thẳng, thành tựu với sự tín tâm bất động vào Pháp, đã đến với Chánh Pháp này." Quả thật, chỉ có chánh kiến siêu thế thiện lành (lokuttarakusalasammādiṭṭhiyeva) mới trở nên ngay thẳng (ujugatā) vì đã đi thẳng không rơi vào hai cực đoan, và vì đã nhổ tận gốc rễ tất cả những quanh co như quanh co thân (kāyavaṅkādīni) và tất cả những quanh co khác. Người thành tựu với chánh kiến ấy sẽ có tín tâm bất động (aveccappasādena acalappasādena) vào chín loại pháp siêu thế (navappakārepi lokuttaradhamme). Vị ấy được gọi là "đã đến với Chánh Pháp (saddhamma) này", tức là Niết Bàn (nibbānasaṅkhātaṃ) – nơi không còn chết chóc (amatogadhaṃ) – được Đức Phật Toàn Giác (sambuddhappaveditaṃ) tuyên thuyết, bằng cách gỡ bỏ tất cả những mê lầm của tà kiến (sabbadiṭṭhigahanāni ca vinibbeṭṭhento), từ bỏ tất cả phiền não (sabbakilese pajahanto), thoát khỏi luân hồi sinh tử (jātisaṃsārā nikkhamanto), và hoàn tất sự thực hành (paṭipattiṃ pariniṭṭhapento) bằng Thánh đạo (ariyena maggena).
Yato khoti kālaparicchedavacanametaṃ, yasmiṃ kāleti vuttaṃ hoti.
From when, friends is a statement defining a period of time; it means ‘at which time’.
Yato kho là lời xác định thời gian, có nghĩa là "vào lúc nào".
Akusalañca pajānātīti dasākusalakammapathasaṅkhātaṃ akusalañca pajānāti, nirodhārammaṇāya pajānanāya kiccavasena ‘‘idaṃ dukkha’’nti paṭivijjhanto akusalaṃ pajānāti.
And he knows the unwholesome: He knows the unwholesome, designated as the ten unwholesome courses of kamma. By knowing with the knowledge that has cessation as its object, in terms of function, while penetrating ‘this is suffering,’ he knows the unwholesome.
Akusalañca pajānāti (biết rõ bất thiện) là biết rõ bất thiện được gọi là mười con đường nghiệp bất thiện (dasākusalakammapathasaṅkhātaṃ akusalañca), tức là biết rõ bất thiện bằng cách thấu hiểu "đây là khổ" (idaṃ dukkha) theo chức năng của trí tuệ hiểu biết có Niết Bàn làm đối tượng (nirodhārammaṇāya pajānanāya kiccavasena).
Akusalamūlañca pajānātīti tassa mūlapaccayabhūtaṃ akusalamūlañca pajānāti, teneva pakārena ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti paṭivijjhanto.
And he knows the root of the unwholesome: He knows the root of the unwholesome, which is the root-condition for that unwholesome, in the very same way, while penetrating ‘this is the origin of suffering.’
Akusalamūlañca pajānāti (biết rõ cội rễ bất thiện) là biết rõ cội rễ bất thiện (akusalamūlañca) là nguyên nhân căn bản của bất thiện ấy, cũng theo cách đó, bằng cách thấu hiểu "đây là Khổ tập" (ayaṃ dukkhasamudayo).
Esa nayo kusalañca kusalamūlañcāti etthāpi.
This same method applies to and the wholesome, and the root of the wholesome.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho kusalañca kusalamūlañcā (thiện và cội rễ thiện).
Yathā cettha, evaṃ ito paresu sabbavāresu kiccavaseneva vatthupajānanā veditabbā.
And just as here, so in all the following sections, the knowing of the matter should be understood in terms of function.
Cũng như ở đây, trong tất cả các trường hợp sau, sự hiểu biết về đối tượng (vatthupajānanā) phải được hiểu theo chức năng (kiccavaseneva).
Ettāvatāpīti ettakena iminā akusalādippajānanenāpi.
To this extent: By this much, by this knowing of the unwholesome and so forth.
Ettāvatāpī (đến mức độ này) là ngay cả với sự hiểu biết về bất thiện, v.v., đến mức độ này.
Sammādiṭṭhi hotīti vuttappakārāya lokuttarasammādiṭṭhiyā samannāgato hoti.
Is one of right view: He is endowed with the supramundane right view of the kind described.
Sammādiṭṭhi hoti (có chánh kiến) là thành tựu với chánh kiến siêu thế (lokuttarasammādiṭṭhiyā) đã được nói đến.
Ujugatāssa…pe… imaṃ saddhammanti ettāvatā saṃkhittadesanā niṭṭhitā hoti.
His view is straightened... he has come to this true Dhamma: With this much, the concise teaching is concluded.
Với lời dạy ujugatāssa…pe… imaṃ saddhamma (cái thấy của vị ấy ngay thẳng... đã đến với Chánh Pháp này), sự thuyết giảng tóm tắt đã kết thúc.
Desanāyeva cesā saṃkhittā, tesaṃ pana bhikkhūnaṃ vitthāravaseneva sammāmanasikārappaṭivedho veditabbo.
And this teaching is concise, but for those bhikkhus, the right attention and penetration should be understood as being in detail.
Chỉ là sự thuyết giảng được tóm tắt, nhưng sự thâm nhập bằng tác ý đúng đắn (sammāmanasikārappaṭivedho) của các Tỳ-khưu ấy phải được hiểu là đã được giải thích chi tiết.
Dutiyavāre pana desanāpi vitthārena manasikārappaṭivedhopi vitthāreneva vuttoti veditabbo.
In the second section, however, it should be understood that both the teaching and the attention and penetration are stated in detail.
Tuy nhiên, trong trường hợp thứ hai, cả sự thuyết giảng (desanāpi) và sự thâm nhập bằng tác ý (manasikārappaṭivedhopi) đều được nói đến một cách chi tiết.
Tattha ‘‘saṃkhittadesanāya dve heṭṭhimamaggā, vitthāradesanāya dve uparimamaggā kathitā’’ti bhikkhū āhaṃsu vitthāradesanāvasāne ‘‘sabbaso rāgānusayaṃ pahāyā’’tiādivacanaṃ sampassamānā.
Therein, the bhikkhus said, "In the concise teaching, the two lower paths are taught; in the detailed teaching, the two higher paths are taught," seeing the words at the end of the detailed teaching, such as "having completely abandoned the underlying tendency to lust."
Ở đó, các Tỳ-khưu nói rằng: "Trong sự thuyết giảng tóm tắt, hai Thánh đạo thấp hơn đã được nói đến; trong sự thuyết giảng chi tiết, hai Thánh đạo cao hơn đã được nói đến," khi họ xem xét lời dạy "đã từ bỏ hoàn toàn tùy miên tham ái" (sabbaso rāgānusayaṃ pahāyā) và những lời tương tự ở cuối phần thuyết giảng chi tiết.
Thero panāha ‘‘saṃkhittadesanāyapi cattāro maggā rāsito kathitā, vitthāradesanāyapī’’ti.
But the Elder said, "In the concise teaching also, the four paths are taught collectively, and in the detailed teaching as well."
Nhưng vị Trưởng lão nói: "Trong sự thuyết giảng tóm tắt, bốn Thánh đạo đã được nói đến một cách tổng quát; và trong sự thuyết giảng chi tiết cũng vậy."
Yā cāyaṃ idha saṃkhittavitthāradesanāsu vicāraṇā āvikatā, sā sabbavāresu idha vuttanayeneva veditabbā.
And this investigation into the concise and detailed teachings that has been revealed here should be understood in all sections in the way stated here.
Và sự phân tích (vicāraṇā) về sự thuyết giảng tóm tắt và chi tiết được trình bày ở đây, phải được hiểu theo cách đã nói ở đây trong tất cả các trường hợp.
Apubbānuttānapadavaṇṇanāmattameva hi ito paraṃ karissāma.
For from now on, we shall only provide a commentary on terms that have not previously appeared or been explained.
Từ đây trở đi, chúng ta sẽ chỉ giải thích những từ ngữ mới và chưa rõ ràng.
Tattha paṭhamavārassa tāva vitthāradesanāya ‘‘pāṇātipāto kho, āvuso, akusala’’ntiādīsu akosallappavattiyā akusalaṃ veditabbaṃ, parato vattabbakusalappaṭipakkhato vā.
Therein, in the detailed teaching of the first section, in passages such as "The destruction of life, friends, is unwholesome," the unwholesome should be understood as arising from unskillfulness, or as the opposite of the wholesome, which will be discussed later.
Trong đó, đối với phần thuyết giảng chi tiết của trường hợp thứ nhất, trong các câu như "Này các hiền giả, sát sinh (pāṇātipāto) là bất thiện (akusala)", bất thiện (akusala) phải được hiểu là sự không khéo léo (akosallappavattiyā), hoặc là đối nghịch với thiện (kusalappaṭipakkhato) sẽ được nói đến sau.
Taṃ lakkhaṇato sāvajjadukkhavipākaṃ saṃkiliṭṭhaṃ vā.
By characteristic, it is blameworthy, has painful results, or is defiled.
Đặc tính của nó là có tội lỗi, quả khổ, hoặc là ô nhiễm.
Ayaṃ tāvettha sādhāraṇapadavaṇṇanā.
This, first, is the commentary on the general terms here.
Đây là phần giải thích chung cho các từ ngữ.
Asādhāraṇesu pana pāṇassa atipāto pāṇātipāto, pāṇavadho pāṇaghātoti vuttaṃ hoti.
Among the specific terms, however, the destruction of a living being is destruction of life; it means the killing of a living being, the slaying of a living being.
Đối với những từ ngữ không chung, sát sinh (pāṇātipāto) là sự giết hại sinh vật (pāṇassa atipāto), có nghĩa là giết chết sinh vật (pāṇavadho) hay làm hại sinh vật (pāṇaghāto).
Pāṇoti cettha vohārato satto, paramatthato jīvitindriyaṃ.
Herein, a living being is, in conventional terms, a creature; in ultimate terms, it is the life faculty.
Ở đây, sinh vật (pāṇo) theo cách nói thông thường là chúng sinh (satto), theo nghĩa tối hậu là sinh mạng quyền (jīvitindriyaṃ).
Tasmiṃ pana pāṇe pāṇasaññino jīvitindriyupacchedakaupakkamasamuṭṭhāpikā kāyavacīdvārānaṃ aññataradvārappavattā vadhakacetanā pāṇātipāto.
Now, with regard to that living being, the volition to kill, occurring through one of the two doors of body or speech, which originates the effort that severs the life faculty of one who perceives it as a living being, is destruction of life.
Khi có nhận thức về sinh vật (pāṇasaññino) đối với sinh vật đó, thì sự sát sinh (pāṇātipāto) là ý muốn giết hại (vadhakacetanā) phát sinh từ một trong hai cửa thân (kāya) hoặc khẩu (vacī), gây ra hành động cắt đứt sinh mạng quyền (jīvitindriyupacchedakaupakkamasamuṭṭhāpikā).
So guṇavirahitesu tiracchānagatādīsu pāṇesu khuddake pāṇe appasāvajjo, mahāsarīre mahāsāvajjo.
That act, when directed towards living beings devoid of virtue, such as animals, is of little blame if the being is small, and of great blame if it has a large body.
Sự sát sinh đó đối với các sinh vật thiếu phẩm hạnh như loài súc sinh, sinh vật nhỏ thì tội lỗi ít (appasāvajjo), sinh vật có thân lớn thì tội lỗi nhiều (mahāsāvajjo).
Payogamahantatāya.
Because of the greatness of the effort.
Vì sự lớn lao của hành động (payogamahantatāya).
Payogasamattepi vatthumahantatāya.
Even when the effort is the same, because of the greatness of the object.
Ngay cả khi hành động tương đương, thì vì sự lớn lao của đối tượng (vatthumahantatāya).
Guṇavantesu manussādīsu appaguṇe pāṇe appasāvajjo, mahāguṇe mahāsāvajjo.
When directed towards virtuous beings, such as humans, it is of little blame if the being has little virtue, and of great blame if it has great virtue.
Đối với các sinh vật có phẩm hạnh như con người, sinh vật có ít phẩm hạnh thì tội lỗi ít, sinh vật có nhiều phẩm hạnh thì tội lỗi nhiều.
Sarīraguṇānaṃ pana samabhāve sati kilesānaṃ upakkamānañca mudutāya appasāvajjo, tibbatāya mahāsāvajjoti veditabbo.
But when the body and virtue are equal, it should be understood that it is of little blame if the defilements and the effort are weak, and of great blame if they are strong.
Khi phẩm hạnh của thân tương đương, thì do phiền não và hành động nhẹ nhàng, tội lỗi ít; do phiền não và hành động mãnh liệt, tội lỗi nhiều. Phải hiểu như vậy.
Tassa pañca sambhārā honti pāṇo, pāṇasaññitā, vadhakacittaṃ, upakkamo, tena maraṇanti.
It has five components: a living being, the perception of a living being, the intention to kill, the effort, and the resulting death.
Có năm yếu tố cấu thành (sambhārā) của nó: sinh vật (pāṇo), nhận thức về sinh vật (pāṇasaññitā), ý muốn giết hại (vadhakacittaṃ), hành động (upakkamo), và cái chết do hành động đó (tena maraṇaṃ).
Cha payogā sāhatthiko, āṇattiko, nissaggiyo, thāvaro, vijjāmayo, iddhimayoti.
There are six kinds of effort: by one's own hand, by command, by missile, by fixed trap, by magical incantation, and by psychic power.
Có sáu phương pháp (payogā): tự tay làm (sāhatthiko), ra lệnh (āṇattiko), vứt bỏ (nissaggiyo), cố định (thāvaro), bằng thần chú (vijjāmayo), bằng thần thông (iddhimayoti).
Imasmiṃ panettha vitthārīyamāne atipapañco hoti, tasmā naṃ na vitthārayāma, aññañca evarūpaṃ.
If this were to be elaborated on here, it would become too diffuse; therefore, we will not elaborate on it, nor on anything else of this kind.
Nếu giải thích chi tiết điều này ở đây sẽ trở nên quá dài dòng, vì vậy chúng tôi sẽ không giải thích chi tiết nó, cũng như những điều tương tự khác.
Atthikehi pana samantapāsādikaṃ vinayaṭṭhakathaṃ (pārā. aṭṭha. 2.172) oloketvā gahetabbo.
But those who are interested should look it up in the Samantapāsādikā, the commentary on the Vinaya.
Những ai quan tâm có thể tham khảo trong Samantapāsādikā Vinayaṭṭhakathā.
Adinnassa ādānaṃ adinnādānaṃ, parassa haraṇaṃ theyyaṃ, corikāti vuttaṃ hoti.
The taking of what is not given is taking what is not given; it means the carrying away of another's property, theft, robbery.
Lấy của không cho (adinnassa ādānaṃ) là trộm cắp (adinnādānaṃ), có nghĩa là lấy đi của người khác, hành vi trộm cắp.
Tattha adinnanti parapariggahitaṃ, yattha paro yathākāmakāritaṃ āpajjanto adaṇḍāraho anupavajjo ca hoti.
Therein, what is not given means what is possessed by another, regarding which another person, having the freedom to do as they wish, would be free from punishment and blame.
Ở đây, của không cho (adinnaṃ) là tài sản của người khác (parapariggahitaṃ), mà người khác có quyền tự do sử dụng mà không bị trừng phạt hay khiển trách.
Tasmiṃ pana parapariggahite parapariggahitasaññino tadādāyakaupakkamasamuṭṭhāpikā theyyacetanā adinnādānaṃ.
Now, with regard to that which is possessed by another, the volition to steal, which originates the effort to take it by one who perceives it as possessed by another, is taking what is not given.
Khi có nhận thức rằng đó là tài sản của người khác (parapariggahitasaññino) đối với tài sản của người khác đó, thì trộm cắp (adinnādānaṃ) là ý muốn trộm cắp (theyyacetanā) phát sinh từ hành động lấy đi tài sản đó (tadādāyakaupakkamasamuṭṭhāpikā).
Taṃ hīne parasantake appasāvajjaṃ, paṇīte mahāsāvajjaṃ.
That act is of little blame if the property of another is of low value, and of great blame if it is of high value.
Hành vi đó đối với tài sản thấp kém của người khác thì tội lỗi ít (appasāvajjaṃ), đối với tài sản quý giá thì tội lỗi nhiều (mahāsāvajjaṃ).
Vatthupaṇītatāya.
Because of the high value of the object.
Vì sự quý giá của tài sản (vatthupaṇītatāya).
Vatthusamatte sati guṇādhikānaṃ santake vatthusmiṃ mahāsāvajjaṃ.
When the object is of equal value, it is of great blame if the object belongs to those of superior virtue.
Ngay cả khi tài sản tương đương, thì đối với tài sản của những người có phẩm hạnh cao hơn, tội lỗi nhiều.
Taṃ taṃ guṇādhikaṃ upādāya tato tato hīnaguṇassa santake vatthusmiṃ appasāvajjaṃ.
In relation to that person of superior virtue, it is of little blame if the object belongs to one of lesser virtue than that.
Tùy thuộc vào phẩm hạnh cao hơn đó, đối với tài sản của những người có phẩm hạnh thấp hơn, tội lỗi ít.
Tassa pañca sambhārā honti parapariggahitaṃ, parapariggahitasaññitā, theyyacittaṃ, upakkamo, tena haraṇanti.
It has five components: the property of another, the perception that it is the property of another, the intention to steal, the effort, and the taking away by that means.
Có năm yếu tố cấu thành (sambhārā) của nó: tài sản của người khác (parapariggahitaṃ), nhận thức về tài sản của người khác (parapariggahitasaññitā), ý muốn trộm cắp (theyyacittaṃ), hành động (upakkamo), và việc lấy đi tài sản đó (tena haraṇanti).
Cha payogā sāhatthikādayova.
There are six kinds of effort, namely, by one's own hand and so on.
Có sáu phương pháp (payogā) như tự tay làm, v.v.
Te ca kho yathānurūpaṃ theyyāvahāro, pasayhāvahāro, paṭicchannāvahāro, parikappāvahāro, kusāvahāroti imesaṃ avahārānaṃ vasena pavattāti ayamettha saṅkhepo.
And these proceed, according to the circumstances, by means of these ways of carrying away: carrying away by theft, carrying away by force, carrying away by concealment, carrying away by false measure, and carrying away by fraudulent lot—this is the summary here.
Tóm lại, những hành vi này xảy ra tùy theo các loại trộm cắp như trộm cắp tài sản (theyyāvahāro), cướp giật (pasayhāvahāro), trộm cắp lén lút (paṭicchannāvahāro), trộm cắp bằng mưu kế (parikappāvahāro), trộm cắp bằng cách lừa gạt (kusāvahāroti).
Vitthāro pana samantapāsādikāyaṃ (pārā. aṭṭha. 1.92) vutto.
The detailed explanation, however, is given in the Samantapāsādikā.
Tuy nhiên, phần giải thích chi tiết đã được trình bày trong bộ Samantapāsādikā.
Tattha agamanīyaṭṭhānaṃ nāma purisānaṃ tāva māturakkhitā, piturakkhitā, mātāpiturakkhitā, bhāturakkhitā, bhaginirakkhitā, ñātirakkhitā, gottarakkhitā, dhammarakkhitā, sārakkhā, saparidaṇḍāti māturakkhitādayo dasa; dhanakkītā, chandavāsinī, bhogavāsinī, paṭavāsinī, odapattakinī, obhaṭacumbaṭā, dāsī ca bhariyā ca, kammakārī ca bhariyā ca, dhajāhatā, muhuttikāti etā ca dhanakkītādayo dasāti vīsati itthiyo.
Therein, an illicit partner for men, firstly, are ten types of women: one protected by her mother, one protected by her father, one protected by her mother and father, one protected by her brother, one protected by her sister, one protected by her relatives, one protected by her clan, one protected by the Dhamma, one with a guardian, and one who is betrothed; and ten other types: one bought with wealth, one living willingly, one living for wealth, one living for clothing, one ritually accepted, one taken from a water pot, one who is both a slave and a wife, one who is both a worker and a wife, one captured in war, and a temporary wife—thus there are twenty types of women.
Trong đó, những nơi không nên đến (agamanīyaṭṭhāna) đối với nam giới là mười loại phụ nữ được bảo vệ bởi mẹ, bởi cha, bởi cha mẹ, bởi anh em, bởi chị em, bởi bà con, bởi gia tộc, bởi pháp, những người có phòng hộ, và những người bị trừng phạt; và mười loại phụ nữ khác như người được mua bằng tiền, người sống theo ý muốn, người sống nhờ tài sản, người sống nhờ y phục, người đã nhúng tay vào bát nước, người đã đội khăn lên đầu, người nô tì và là vợ, người làm công và là vợ, người bị bắt làm tù binh, và người vợ tạm thời – tổng cộng là hai mươi loại phụ nữ.
Itthīsu pana dvinnaṃ sārakkhāsaparidaṇḍānaṃ, dasannañca dhanakkītādīnanti dvādasannaṃ itthīnaṃ aññe purisā, idaṃ agamanīyaṭṭhānaṃ nāma.
For women, however, other men are an illicit partner with respect to the twelve types of women: the two with a guardian and who are betrothed, and the ten who are bought with wealth and so on.
Đối với phụ nữ, những người đàn ông khác ngoài chồng của họ là những nơi không nên đến đối với mười hai loại phụ nữ: hai loại có phòng hộ và bị trừng phạt, và mười loại bắt đầu từ người được mua bằng tiền.
So panesa micchācāro sīlādiguṇarahite agamanīyaṭṭhāne appasāvajjo, sīlādiguṇasampanne mahāsāvajjo.
This wrong conduct is slightly blameworthy in the case of an illicit partner who is devoid of qualities such as virtue, and greatly blameworthy in one endowed with qualities such as virtue.
Tà hạnh này ít tội lỗi nếu diễn ra ở nơi không nên đến mà thiếu các phẩm chất như giới, và rất tội lỗi nếu diễn ra ở nơi không nên đến mà có đầy đủ các phẩm chất như giới.
Tassa cattāro sambhārā agamanīyavatthu, tasmiṃ sevanacittaṃ, sevanapayogo, maggenamaggappaṭipattiadhivāsananti.
Its four components are: an illicit object, the thought of engaging with it, the effort of engaging, and the consenting to the union of the paths.
Nó có bốn yếu tố cấu thành: đối tượng không nên đến (phụ nữ), ý muốn giao cấu với đối tượng đó, sự thực hành giao cấu, và sự chấp nhận việc vượt qua giới hạn qua đường đạo.
Eko payogo sāhatthiko eva.
There is only one kind of effort: that done by oneself.
Chỉ có một loại thực hành là tự mình thực hiện.
Musāti visaṃvādanapurekkhārassa atthabhañjako vacīpayogo kāyapayogo vā.
Falsehood is a verbal or bodily effort that destroys another's welfare, with the intention to deceive.
Musā (nói dối) là hành vi lời nói hoặc hành vi thân thể làm tổn hại lợi ích của người khác với ý đồ lừa dối.
Visaṃvādanādhippāyena panassa paravisaṃvādanakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo.
With the intention to deceive, the volition that gives rise to the bodily or verbal effort to deceive another is false speech.
Ý muốn lừa dối người khác, phát sinh từ hành vi thân thể hoặc lời nói nhằm lừa dối, đó chính là musāvādo (nói dối).
Aparo nayo musāti abhūtaṃ atacchaṃ vatthu.
Another way: ‘falsehood’ is an unreal, untrue matter.
Một cách giải thích khác: Musā là sự việc không có thật, không đúng sự thật.
Vādoti tassa bhūtato tacchato viññāpanaṃ.
‘Speech’ is the communicating of it as real and true.
Vādo (lời nói) là việc làm cho người khác biết sự việc đó là có thật, là đúng sự thật.
Lakkhaṇato pana atathaṃ vatthuṃ tathato paraṃ viññāpetukāmassa tathāviññattisamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo.
By characteristic, however, false speech is the volition that gives rise to the communication for one who wishes to make another know an untrue matter as true.
Theo đặc tính, musāvādo là ý muốn làm cho người khác biết một sự việc không đúng sự thật là đúng sự thật, phát sinh từ sự biểu hiện như vậy.
So yamatthaṃ bhañjati, tassa appatāya appasāvajjo, mahantatāya mahāsāvajjo.
According to the welfare it destroys, it is slightly blameworthy if it is small, and greatly blameworthy if it is great.
Lời nói dối này ít tội lỗi nếu làm tổn hại một lợi ích nhỏ, và rất tội lỗi nếu làm tổn hại một lợi ích lớn.
Apica gahaṭṭhānaṃ attano santakaṃ adātukāmatāya natthītiādinayappavatto appasāvajjo, sakkhinā hutvā atthabhañjanatthaṃ vutto mahāsāvajjo.
Furthermore, for householders, it is slightly blameworthy when, out of unwillingness to give their own property, they say, "There is none," and so forth; it is greatly blameworthy when spoken as a witness to destroy another's welfare.
Hơn nữa, đối với gia chủ, lời nói dối như "không có" khi không muốn cho tài sản của mình, thì ít tội lỗi; nhưng lời nói dối được nói ra với tư cách là nhân chứng để làm tổn hại lợi ích thì rất tội lỗi.
Pabbajitānaṃ appakampi telaṃ vā sappiṃ vā labhitvā hasādhippāyena ‘‘ajja gāme telaṃ nadīmaññe sandatī’’ti purāṇakathānayena pavatto appasāvajjo, adiṭṭhaṃyeva pana diṭṭhantiādinā nayena vadantānaṃ mahāsāvajjo.
For the ordained, after receiving even a little oil or ghee, it is slightly blameworthy if spoken in jest, in the manner of an old tale, such as, "Today, oil is flowing like a river in the village"; but it is greatly blameworthy for those who speak in a way such as declaring what was not seen as seen.
Đối với người xuất gia, việc nhận được một ít dầu hoặc bơ rồi nói đùa theo cách nói chuyện cũ rằng "hôm nay trong làng, dầu chảy như sông", thì ít tội lỗi; nhưng việc nói những điều chưa thấy là đã thấy, v.v., thì rất tội lỗi.
Tassa cattāro sambhārā honti atathaṃ vatthu, visaṃvādanacittaṃ, tajjo vāyāmo, parassa tadatthavijānananti.
It has four components: an untrue matter, the intention to deceive, the effort arising from it, and the other person's understanding of that meaning.
Nó có bốn yếu tố cấu thành: sự việc không đúng sự thật, ý muốn lừa dối, nỗ lực tương ứng, và việc người khác hiểu được ý nghĩa đó.
Eko payogo sāhatthikova.
There is only one kind of effort: that done by oneself.
Chỉ có một loại thực hành là tự mình thực hiện.
So kāyena vā kāyappaṭibaddhena vā vācāya vā visaṃvādakakiriyākaraṇe daṭṭhabbo.
This should be understood as occurring through the body, through something connected to the body, or through speech, by performing a deceptive action.
Điều này cần được hiểu là hành vi lừa dối được thực hiện bằng thân, bằng vật liên quan đến thân, hoặc bằng lời nói.
Tāya ce kiriyāya paro tamatthaṃ jānāti, ayaṃ kiriyāsamuṭṭhāpikacetanākkhaṇeyeva musāvādakammunā bajjhati.
If by that action the other person understands that meaning, one is bound by the kamma of false speech at the very moment of the volition that gave rise to the action.
Nếu người khác hiểu được ý nghĩa đó qua hành vi ấy, thì người đó bị ràng buộc bởi nghiệp nói dối ngay tại khoảnh khắc ý muốn phát sinh hành vi đó.
Pisuṇā vācātiādīsu yāya vācāya yassa taṃ vācaṃ bhāsati, tassa hadaye attano piyabhāvaṃ parassa ca suññabhāvaṃ karoti, sā pisuṇā vācā.
In ‘slanderous speech,’ etc., the speech by which, when spoken to someone, one creates a feeling of affection for oneself and a feeling of emptiness toward another in that person's heart, is slanderous speech.
Trong các loại như pisuṇā vācā (lời nói chia rẽ), lời nói nào khi nói với ai đó, làm cho người đó cảm thấy mình được yêu mến và người kia bị xa lánh, đó là pisuṇā vācā.
Yāya pana attānampi parampi pharusampi karoti, sā vācā sayampi pharusā neva kaṇṇasukhā na hadayasukhā vā, ayaṃ pharusā vācā.
But the speech that makes both oneself and another harsh, and that speech which is itself harsh, being pleasant neither to the ear nor to the heart—this is harsh speech.
Còn lời nói nào làm cho cả mình và người khác trở nên thô bạo, lời nói đó tự nó đã thô bạo, không êm tai, cũng không an lòng, đó là pharusā vācā (lời nói thô ác).
Yena samphaṃ palapati niratthakaṃ, so samphappalāpo.
That by which one prattles frivolously and uselessly is idle chatter.
Lời nói vô ích, vô nghĩa mà người ta nói, đó là samphappalāpo (lời nói vô ích).
Tesaṃ mūlabhūtā cetanāpi pisuṇāvācādināmameva labhati, sā eva ca idha adhippetāti.
The underlying volition for these also receives the name ‘slanderous speech,’ etc., and that is what is intended here.
Ý muốn căn bản của những lời nói này cũng được gọi là pisuṇāvācā, v.v., và chính ý muốn đó được đề cập ở đây.
Tattha saṃkiliṭṭhacittassa paresaṃ vā bhedāya attano piyakamyatāya vā kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā pisuṇā vācā.
In that context, the volition of a person with a defiled mind that gives rise to bodily or verbal effort, either to divide others or out of a desire for their own affection, is slanderous speech.
Trong đó, pisuṇā vācā là ý muốn phát sinh từ hành vi thân thể hoặc lời nói, của một tâm ô nhiễm, nhằm chia rẽ người khác hoặc nhằm làm cho mình được yêu mến.
Sā yassa bhedaṃ karoti, tassa appaguṇatāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjā.
It is slightly blameworthy if the person being divided has few good qualities, and greatly blameworthy if they have great qualities.
Lời nói chia rẽ này ít tội lỗi nếu người bị chia rẽ có ít phẩm chất, và rất tội lỗi nếu người bị chia rẽ có nhiều phẩm chất.
Tassā cattāro sambhārā bhinditabbo paro, ‘‘iti ime nānā bhavissanti vinā bhavissantī’’ti bhedapurekkhāratā vā, ‘‘ahaṃ piyo bhavissāmi vissāsiko’’ti piyakamyatā vā, tajjo vāyāmo, tassa tadatthavijānananti.
Its four components are: another person who can be divided; the intention to divide, such as, "Thus they will be separated, they will be apart," or the desire for affection, such as, "I will be dear, I will be trusted"; the effort arising from it; and that person's understanding of its meaning.
Nó có bốn yếu tố cấu thành: người bị chia rẽ, ý đồ chia rẽ ("họ sẽ trở nên xa cách nhau, họ sẽ chia lìa nhau") hoặc ý muốn được yêu mến ("tôi sẽ được yêu mến, được tin cậy"), nỗ lực tương ứng, và việc người kia hiểu được ý nghĩa đó.
Parassa mammacchedakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā ekantapharusā cetanā pharusā vācā.
Harsh speech is the utterly harsh volition that gives rise to bodily or verbal effort that pierces another's heart.
Pharusā vācā là ý muốn hoàn toàn thô bạo, phát sinh từ hành vi thân thể hoặc lời nói làm tổn thương sâu sắc người khác.
Tassa āvibhāvatthamidaṃ vatthu – eko kira dārako mātuvacanaṃ anādiyitvā araññaṃ gacchati, taṃ mātā nivattetuṃ asakkontī ‘‘caṇḍā taṃ mahiṃsī anubandhatū’’ti akkosi.
To illustrate this, there is a story: A certain boy, not heeding his mother's words, goes to the forest. His mother, unable to make him return, cursed him, saying, "May a fierce buffalo chase you."
Để làm rõ điều này, có một câu chuyện như sau: Có một cậu bé không nghe lời mẹ mà đi vào rừng. Người mẹ không thể ngăn cản được, bèn nguyền rủa: "Mong con trâu cái hung dữ đuổi theo con!"
Athassa tattheva araññe mahiṃsī uṭṭhāsi.
Then, right there in the forest, a buffalo rose up before him.
Thế rồi, một con trâu cái xuất hiện ngay trong rừng.
Dārako ‘‘yaṃ mama mātā mukhena kathesi taṃ mā hotu, yaṃ cittena cintesi taṃ hotū’’ti saccakiriyamakāsi.
The boy made an act of truth, saying, "May what my mother spoke with her mouth not come to be, but may what she thought in her mind come to be."
Cậu bé lập lời chân thật rằng: "Điều mẹ con nói bằng miệng, xin đừng xảy ra. Điều mẹ con nghĩ trong tâm, xin hãy xảy ra."
Mahiṃsī tattheva baddhā viya aṭṭhāsi.
The buffalo stood right there as if bound.
Con trâu cái liền đứng yên như bị trói tại chỗ.
Evaṃ mammacchedakopi payogo cittasaṇhatāya pharusā vācā na hoti.
Thus, even an effort that pierces the heart is not harsh speech if the mind is gentle.
Như vậy, ngay cả một hành vi làm tổn thương sâu sắc cũng không phải là lời nói thô ác nếu tâm ý dịu dàng.
Mātāpitaro hi kadāci puttake evampi vadanti ‘‘corā vo khaṇḍākhaṇḍikaṃ karontū’’ti, uppalapattampi ca nesaṃ upari patantaṃ na icchanti.
Indeed, parents sometimes say such things to their children as, "May thieves cut you to pieces," yet they would not wish even a lotus petal to fall upon them.
Cha mẹ đôi khi cũng nói với con cái rằng: "Mong lũ cướp chặt các con thành từng mảnh!", nhưng họ không hề muốn ngay cả một cánh sen rơi trên người con.
Ācariyupajjhāyā ca kadāci nissitake evaṃ vadanti ‘‘kiṃ ime ahirikā anottappino caranti niddhamatha ne’’ti.
And teachers and preceptors sometimes say this of their pupils: "Why do these shameless and reckless ones wander about? Expel them."
Các vị thầy và thầy tế độ đôi khi cũng nói với các đệ tử rằng: "Tại sao những kẻ vô liêm sỉ, không biết hổ thẹn này lại đi lang thang? Hãy đuổi chúng đi!"
Atha kho nesaṃ āgamādhigamasampattiṃ icchanti.
Yet they wish for their attainment in learning and realization.
Thế nhưng, họ lại mong muốn các đệ tử đạt được thành tựu trong học vấn và chứng đắc.
Yathā ca cittasaṇhatāya pharusā vācā na hoti, evaṃ vacanasaṇhatāya apharusā vācāpi na hoti.
And just as it is not harsh speech when the mind is gentle, so too it is not non-harsh speech when the words are gentle.
Cũng như lời nói thô ác không phải là thô ác nếu tâm ý dịu dàng, thì lời nói dịu dàng cũng không phải là không thô ác nếu tâm ý thô bạo.
Na hi mārāpetukāmassa ‘‘imaṃ sukhaṃ sayāpethā’’ti vacanaṃ apharusā vācā hoti.
For one who wishes to have another killed, the words "Let this one sleep peacefully" are not non-harsh speech.
Lời nói "Hãy cho người này ngủ yên bình" không phải là lời nói không thô ác đối với người muốn giết hại.
Cittapharusatāya panesā pharusā vācāva.
Due to the harshness of the mind, it is indeed harsh speech.
Mà lời nói này chính là lời nói thô ác do tâm ý thô bạo.
Sā yaṃ sandhāya pavattitā, tassa appaguṇatāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjā.
It is slightly blameworthy if the person to whom it is directed has few good qualities, and greatly blameworthy if they have great qualities.
Lời nói này ít tội lỗi nếu người bị nhắm đến có ít phẩm chất, và rất tội lỗi nếu người bị nhắm đến có nhiều phẩm chất.
Tassā tayo sambhārā akkositabbo paro, kupitacittaṃ, akkosanāti.
Its three components are: another person to be reviled, an angered mind, and the act of reviling.
Nó có ba yếu tố cấu thành: người bị mắng chửi, tâm sân hận, và hành vi mắng chửi.
Abhijjhāyatīti abhijjhā, parabhaṇḍābhimukhī hutvā tanninnatāya pavattatīti attho.
It covets, thus it is covetousness; the meaning is that it arises directed towards another's property, with an inclination for it.
Abhijjhāyati có nghĩa là abhijjhā (tham lam), tức là hướng về tài sản của người khác và phát sinh với ý muốn chiếm hữu.
Sā ‘‘aho vata idaṃ mamassā’’ti evaṃ parabhaṇḍābhijjhāyanalakkhaṇā.
Its characteristic is coveting another's property in this way: "Oh, that this were mine!"
Nó có đặc tính là tham lam tài sản của người khác, với ý nghĩ "Ôi, ước gì cái này là của mình!"
Adinnādānaṃ viya appasāvajjā ca mahāsāvajjā ca.
Like taking what is not given, it can be slightly blameworthy or greatly blameworthy.
Nó cũng ít tội lỗi và rất tội lỗi như việc lấy của không cho.
Tassā dve sambhārā parabhaṇḍaṃ, attano pariṇāmanañca.
Its two components are: another's property, and appropriating it to oneself.
Nó có hai yếu tố cấu thành: tài sản của người khác, và việc biến nó thành của mình.
Parabhaṇḍavatthuke hi lobhe uppannepi na tāva kammapathabhedo hoti, yāva ‘‘aho vatīdaṃ mamassā’’ti attano na pariṇāmeti.
For even when greed arises concerning another's property, the course of kamma is not broken until one appropriates it to oneself, thinking, "Oh, that this were mine!"
Thật vậy, ngay cả khi lòng tham phát sinh đối với tài sản của người khác, con đường nghiệp vẫn chưa bị phá vỡ cho đến khi người ta nghĩ "Ôi, ước gì cái này là của mình!" và biến nó thành của mình.
Hitasukhaṃ byāpādayatīti byāpādo.
It destroys well-being and happiness, thus it is ill will.
Hành vi làm tổn hại hạnh phúc của người khác được gọi là byāpādo (ác ý).
So paravināsāya manopadosalakkhaṇo, pharusā vācā viya appasāvajjo mahāsāvajjo ca.
Its characteristic is mental corruption for the destruction of another; like harsh speech, it can be slightly or greatly blameworthy.
Nó có đặc tính là tâm ý xấu xa nhằm hủy hoại người khác, và cũng ít tội lỗi hay rất tội lỗi như lời nói thô ác.
Tassa dve sambhārā parasatto ca, tassa ca vināsacintā.
Its two components are: another being, and the thought of their destruction.
Nó có hai yếu tố cấu thành: người khác, và ý nghĩ hủy hoại người đó.
Parasattavatthuke hi kodhe uppannepi na tāva kammapathabhedo hoti, yāva ‘‘aho vatāyaṃ ucchijjeyya vinasseyyā’’ti tassa vināsaṃ na cinteti.
Indeed, even when anger with another being as its object has arisen, a breach of the course of kamma does not yet occur so long as one does not contemplate that being’s destruction, thinking: “Oh, may this one be cut off, may this one perish!”
Thật vậy, khi cơn giận nổi lên đối với một chúng sanh khác, thì nghiệp đạo chưa thành tựu cho đến khi người ấy chưa nghĩ đến sự hủy diệt của chúng sanh đó, rằng: “Ôi! Ước gì người này bị tiêu diệt, bị hủy hoại!”
Yathābhuccagahaṇābhāvena micchā passatīti micchādiṭṭhi.
It sees wrongly through the absence of grasping things as they truly are; thus, it is wrong view.
Vì thấy sai lầm do không nắm bắt được sự thật, nên gọi là tà kiến (micchādiṭṭhi).
Sā ‘‘natthi dinna’’ntiādinā nayena viparītadassanalakkhaṇā.
It has the characteristic of perverse seeing, in the manner of “There is nothing given,” and so on.
Tà kiến đó có đặc tính là thấy sai lệch theo cách như: “Không có bố thí,” v.v.
Samphappalāpo viya appasāvajjā mahāsāvajjā ca.
Like frivolous speech, it can be of minor fault and of major fault.
Cũng như lời nói phù phiếm (samphappalāpa), có thể là tội nhẹ hoặc tội nặng.
Apica aniyatā appasāvajjā, niyatā mahāsāvajjā.
Moreover, the non-fixed wrong view is of minor fault; the fixed wrong view is of major fault.
Hơn nữa, tà kiến bất định (aniyatā) là tội nhẹ, tà kiến cố định (niyatā) là tội nặng.
Tassā dve sambhārā vatthuno ca gahitākāraviparītatā, yathā ca taṃ gaṇhāti, tathābhāvena tassupaṭṭhānanti.
Its two components are the perversity of the object and the mode in which it is grasped, and its appearance in accordance with how it is grasped.
Tà kiến có hai yếu tố: sự sai lệch trong cách nắm bắt đối tượng, và sự hiện hữu của đối tượng theo cách mà người ấy nắm bắt.
Koṭṭhāsatoti paṭipāṭiyā satta, micchādiṭṭhi cāti ime aṭṭha kammapathā eva honti, no mūlāni.
In terms of category: the first seven in sequence and wrong view—these eight are only courses of kamma, not roots.
Về phần, bảy nghiệp đầu tiên theo thứ tự và tà kiến (micchādiṭṭhi) – tám nghiệp này chỉ là nghiệp đạo (kammapatha), không phải là căn bản (mūla).
Abhijjhābyāpādā kammapathā ceva mūlāni ca.
Covetousness and ill will are both courses of kamma and roots.
Tham lam và sân hận (abhijjhābyāpādā) vừa là nghiệp đạo vừa là căn bản.
Abhijjhā hi mūlaṃ patvā lobho akusalamūlaṃ hoti.
Indeed, covetousness, when it reaches the level of a root, becomes greed, an unwholesome root.
Thật vậy, tham lam khi đạt đến cấp độ căn bản thì trở thành tham ái (lobha), là căn bản bất thiện.
Byāpādo doso akusalamūlaṃ.
Ill will becomes hatred, an unwholesome root.
Sân hận (byāpāda) là sân (dosa), là căn bản bất thiện.
Ārammaṇatoti pāṇātipāto jīvitindriyārammaṇato saṅkhārārammaṇo hoti.
In terms of object: destroying life has formations as its object, due to its object being the life faculty.
Về đối tượng, sát sanh (pāṇātipāta) có đối tượng là sinh mạng (jīvitindriya), là đối tượng của các hành (saṅkhārārammaṇa).
Adinnādānaṃ sattārammaṇaṃ vā saṅkhārārammaṇaṃ vā.
Taking what is not given has either a being or formations as its object.
Trộm cắp (adinnādāna) có đối tượng là chúng sanh (sattārammaṇa) hoặc đối tượng của các hành (saṅkhārārammaṇa).
Micchācāro phoṭṭhabbavasena saṅkhārārammaṇo.
Sexual misconduct has formations as its object, by way of the tangible object.
Tà dâm (micchācāra) có đối tượng là các hành (saṅkhārārammaṇa) theo phương diện xúc chạm.
Sattārammaṇotipi eke.
Some say it has a being as its object.
Một số vị nói rằng nó cũng có đối tượng là chúng sanh (sattārammaṇa).
Musāvādo sattārammaṇo vā saṅkhārārammaṇo vā.
False speech has either a being or formations as its object.
Nói dối (musāvāda) có đối tượng là chúng sanh (sattārammaṇa) hoặc đối tượng của các hành (saṅkhārārammaṇa).
Tathā pisuṇā vācā.
Likewise for slanderous speech.
Tương tự, nói lời đâm thọc (pisuṇā vācā).
Pharusā vācā sattārammaṇāva.
Harsh speech has only a being as its object.
Nói lời thô ác (pharusā vācā) chỉ có đối tượng là chúng sanh (sattārammaṇa).
Samphappalāpo diṭṭhasutamutaviññātavasena sattārammaṇo vā saṅkhārārammaṇo vā, tathā abhijjhā.
Frivolous speech has either a being or formations as its object, by way of what is seen, heard, sensed, or cognized; likewise for covetousness.
Nói lời phù phiếm (samphappalāpa) có đối tượng là chúng sanh (sattārammaṇa) hoặc đối tượng của các hành (saṅkhārārammaṇa) tùy theo điều đã thấy, đã nghe, đã cảm nhận, đã biết; tham lam (abhijjhā) cũng vậy.
Byāpādo sattārammaṇova.
Ill will has only a being as its object.
Sân hận (byāpāda) chỉ có đối tượng là chúng sanh (sattārammaṇa).
Micchādiṭṭhi tebhūmakadhammavasena saṅkhārārammaṇā.
Wrong view has formations as its object, by way of the dhammas of the three planes of existence.
Tà kiến (micchādiṭṭhi) có đối tượng là các hành (saṅkhārārammaṇā) theo phương diện các pháp thuộc ba cõi (tebhūmakadhamma).
Vedanātoti pāṇātipāto dukkhavedano hoti.
In terms of feeling: destroying life is accompanied by painful feeling.
Về cảm thọ, sát sanh (pāṇātipāta) là cảm thọ khổ (dukkhavedana).
Kiñcāpi hi rājāno coraṃ disvā hasamānāpi ‘‘gacchatha naṃ ghātethā’’ti vadanti, sanniṭṭhāpakacetanā pana nesaṃ dukkhasampayuttāva hoti.
For although kings, upon seeing a thief, may say with a laugh, “Go and execute him,” their decisive cetanā is indeed associated with pain.
Mặc dù các vị vua khi thấy kẻ trộm có thể cười mà nói: “Hãy đi giết hắn!”, nhưng tư tâm sở quyết định của họ vẫn là đồng sanh với khổ thọ.
Adinnādānaṃ tivedanaṃ.
Taking what is not given is accompanied by any of the three feelings.
Trộm cắp (adinnādāna) có ba loại cảm thọ (tivedana).
Micchācāro sukhamajjhattavasena dvivedano, sanniṭṭhāpakacitte pana majjhattavedano na hoti.
Sexual misconduct is accompanied by two feelings, by way of pleasure and neutrality, but in the decisive consciousness, it is not accompanied by neutral feeling.
Tà dâm (micchācāra) có hai loại cảm thọ (dvivedana) theo phương diện lạc thọ và xả thọ, nhưng trong tâm quyết định thì không phải là xả thọ.
Musāvādo tivedano, tathā pisuṇā vācā.
False speech is accompanied by any of the three feelings; likewise for slanderous speech.
Nói dối (musāvāda) có ba loại cảm thọ (tivedana), nói lời đâm thọc (pisuṇā vācā) cũng vậy.
Pharusā vācā dukkhavedanāva.
Harsh speech is only accompanied by painful feeling.
Nói lời thô ác (pharusā vācā) chỉ có cảm thọ khổ (dukkhavedanā).
Samphappalāpo tivedano.
Frivolous speech is accompanied by any of the three feelings.
Nói lời phù phiếm (samphappalāpa) có ba loại cảm thọ (tivedana).
Abhijjhā sukhamajjhattavasena dvivedanā, tathā micchādiṭṭhi.
Covetousness is accompanied by two feelings, by way of pleasure and neutrality; likewise for wrong view.
Tham lam (abhijjhā) có hai loại cảm thọ (dvivedanā) theo phương diện lạc thọ và xả thọ, tà kiến (micchādiṭṭhi) cũng vậy.
Byāpādo dukkhavedano.
Ill will is accompanied by painful feeling.
Sân hận (byāpāda) là cảm thọ khổ (dukkhavedano).
Mūlatoti pāṇātipāto dosamohavasena dvimūlako hoti.
In terms of root: destroying life is two-rooted, by way of hatred and delusion.
Về căn bản, sát sanh (pāṇātipāta) có hai căn bản (dvimūlako) là sân và si (dosamoha).
Adinnādānaṃ dosamohavasena vā lobhamohavasena vā.
Taking what is not given is either by way of hatred and delusion, or by way of greed and delusion.
Trộm cắp (adinnādāna) có hai căn bản là sân và si (dosamoha) hoặc tham và si (lobhamoha).
Micchācāro lobhamohavasena.
Sexual misconduct is by way of greed and delusion.
Tà dâm (micchācāra) có hai căn bản là tham và si (lobhamoha).
Musāvādo dosamohavasena vā lobhamohavasena vā, tathā pisuṇā vācā samphappalāpo ca.
False speech is either by way of hatred and delusion, or by way of greed and delusion; likewise for slanderous speech and frivolous speech.
Nói dối (musāvāda) có hai căn bản là sân và si (dosamoha) hoặc tham và si (lobhamoha), nói lời đâm thọc (pisuṇā vācā) và nói lời phù phiếm (samphappalāpo) cũng vậy.
Pharusā vācā dosamohavasena.
Harsh speech is by way of hatred and delusion.
Nói lời thô ác (pharusā vācā) có hai căn bản là sân và si (dosamoha).
Abhijjhā mohavasena ekamūlā, tathā byāpādo.
Covetousness is one-rooted, by way of delusion; likewise for ill will.
Tham lam (abhijjhā) có một căn bản (ekamūlā) là si (moha), sân hận (byāpādo) cũng vậy.
Micchādiṭṭhi lobhamohavasena dvimūlāti.
Wrong view is two-rooted, by way of greed and delusion.
Tà kiến (micchādiṭṭhi) có hai căn bản (dvimūlā) là tham và si (lobhamoha).
Lobho akusalamūlantiādīsu lubbhatīti lobho.
In the phrase greed is an unwholesome root, etc., it clings, thus it is greed.
Trong các câu như " Tham ái là căn bản bất thiện" (Lobho akusalamūlaṃ), tham ái (lobho) là sự dính mắc.
Dussatīti doso.
It is corrupt, thus it is hatred.
Sân (doso) là sự phẫn nộ.
Muyhatīti moho.
It is deluded, thus it is delusion.
Si (moho) là sự mê mờ.
Tesu lobho sayañca akusalo sāvajjadukkhavipākaṭṭhena, imesañca pāṇātipātādīnaṃ akusalānaṃ kesañci sampayuttappabhāvakaṭṭhena kesañci upanissayapaccayaṭṭhena mūlanti akusalamūlaṃ.
Among these, greed is itself unwholesome in the sense of being faulty and having a painful result, and it is a root of these unwholesome states beginning with destroying life—for some in the sense of being a conjoined cause, and for others in the sense of being a decisive support condition. Thus, it is an unwholesome root.
Trong số đó, tham ái tự nó là bất thiện vì có lỗi lầm và quả khổ, đồng thời là căn bản bất thiện vì là đồng sanh và là duyên y chỉ (upanissayapaccaya) cho một số nghiệp bất thiện như sát sanh, v.v.
Vuttampi cetaṃ ‘‘ratto kho āvuso rāgena abhibhūto pariyādinnacitto pāṇampi hanatī’’tiādi.
And this has been said: “Friend, a person who is impassioned, overcome, and mentally obsessed by passion, even destroys life,” and so on.
Cũng đã được nói rằng: “Này chư hiền, người bị tham ái chi phối, tâm bị bao phủ bởi tham ái, còn có thể giết hại chúng sanh.”
Dosamohānaṃ akusalamūlabhāvepi eseva nayo.
This same method applies to hatred and delusion being unwholesome roots.
Đối với sân và si là căn bản bất thiện cũng theo cùng một cách này.
Pāṇātipātā veramaṇī kusalantiādīsu pāṇātipātādayo vuttatthā eva.
In the phrase abstinence from destroying life is wholesome, etc., the terms destroying life, and so on, have the meanings already stated.
Trong các câu như " Từ bỏ sát sanh là thiện" (Pāṇātipātā veramaṇī kusalaṃ), các từ sát sanh (pāṇātipātā), v.v., đã được giải thích ý nghĩa.
Veraṃ maṇatīti veramaṇī, veraṃ pajahatīti attho.
It abandons enmity, thus it is abstinence; the meaning is that it forsakes enmity.
Từ bỏ (veramaṇī) là sự từ bỏ các ác nghiệp (veraṃ maṇati), nghĩa là sự đoạn trừ ác nghiệp (veraṃ pajahati).
Viramati vā etāya karaṇabhūtāya, vikārassa vekāraṃ katvāpi veramaṇī.
Or, one abstains by means of it as an instrument; by changing the vi to ve, it is also veramaṇī.
Hoặc là nhờ điều này mà từ bỏ (viramati), cũng có thể gọi là veramaṇī bằng cách biến đổi âm "vi" thành "ve".
Ayaṃ tāvettha byañjanato vaṇṇanā.
This, for now, is the etymological explanation.
Đây là giải thích về ngữ pháp của từ này.
Atthato pana veramaṇīti kusalacittasampayuttā virati.
In terms of meaning, however, abstinence is the virati associated with a wholesome consciousness.
Tuy nhiên, về ý nghĩa thực sự, veramaṇī là sự từ bỏ (virati) đồng sanh với tâm thiện.
Yā ‘‘pāṇātipātā viramantassa, yā tasmiṃ samaye pāṇātipātā ārati viratī’’ti evaṃ vuttā kusalacittasampayuttā virati, sā bhedato tividho hoti sampattavirati samādānavirati samucchedaviratīti.
That which is described as, “For one who abstains from destroying life, the refraining, the abstaining from destroying life at that time”—that virati associated with a wholesome consciousness is of three kinds by way of classification: abstinence by chance encounter, abstinence by undertaking, and abstinence by cutting off.
Sự từ bỏ đồng sanh với tâm thiện, được nói đến như: “Sự từ bỏ, sự tránh xa, sự kiêng cữ khỏi sát sanh vào thời điểm người ấy từ bỏ sát sanh,” sự từ bỏ ấy có ba loại theo sự phân biệt: từ bỏ do tình huống (sampattavirati), từ bỏ do thọ trì (samādānavirati), và từ bỏ do đoạn diệt (samucchedavirati).
Tattha asamādinnasikkhāpadānaṃ attano jātivayabāhusaccādīni paccavekkhitvā ‘‘ayuttaṃ amhākaṃ evarūpaṃ kātu’’nti sampattavatthuṃ avītikkamantānaṃ uppajjamānā virati sampattaviratīti veditabbā sīhaḷadīpe cakkanaupāsakassa viya.
Therein, the abstinence that arises in those who have not undertaken the training rules, who, after reflecting on their own birth, age, learning, etc., do not transgress when faced with an occasion for it, thinking, “It is not proper for us to do such a thing,” should be known as abstinence by chance encounter, as in the case of the lay follower Cakkana in the island of Sīhaḷa.
Trong đó, sự từ bỏ phát sinh ở những người chưa thọ trì giới luật, nhưng sau khi quán xét về dòng dõi, tuổi tác, sự hiểu biết rộng rãi của mình, họ nghĩ: “Việc làm như vậy là không đúng với chúng ta,” và không vi phạm đối tượng hiện tại, sự từ bỏ đó được gọi là từ bỏ do tình huống (sampattaviratī), giống như trường hợp của cư sĩ Cakkana ở đảo Sīhaḷa.
Tassa kira daharakāleyeva mātuyā rogo uppajji.
It is said that when he was just a boy, his mother fell ill.
Nghe nói rằng, khi ông còn nhỏ, mẹ ông bị bệnh.
Vejjena ca ‘‘allasasamaṃsaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ.
And the physician said, “It is proper to get fresh hare’s meat.”
Thầy thuốc nói: “Cần phải có thịt thỏ tươi.”
Tato cakkanassa bhātā ‘‘gaccha tāta khettaṃ āhiṇḍāhī’’ti cakkanaṃ pesesi.
Then Cakkana’s brother sent Cakkana, saying, “Go, my dear, and wander through the field.”
Thế là anh trai của Cakkana sai ông: “Con trai, hãy đi tìm trong cánh đồng.”
So tattha gato.
He went there.
Ông đã đi đến đó.
Tasmiñca samaye eko saso taruṇasassaṃ khādituṃ āgato hoti, so taṃ disvā vegena dhāvento valliyā baddho ‘‘kiri kirī’’ti saddamakāsi.
And at that moment, a hare had come to eat the young crops; seeing him, it ran with speed, got caught in a vine, and made a ‘kiri kiri’ sound.
Vào lúc đó, một con thỏ đến ăn lúa non, nó thấy ông liền chạy nhanh và bị mắc vào dây leo, kêu “kiri kiri”.
Cakkano tena saddena gantvā taṃ gahetvā cintesi ‘‘mātu bhesajjaṃ karomī’’ti.
Cakkana, hearing that sound, went and caught it, thinking, “I will make medicine for my mother.”
Cakkana nghe tiếng kêu, đến bắt con thỏ và nghĩ: “Mình sẽ làm thuốc cho mẹ.”
Puna cintesi ‘‘na metaṃ patirūpaṃ, yvāhaṃ mātu jīvitakāraṇā paraṃ jīvitā voropeyya’’nti.
Again, he thought, “It is not proper for me to deprive another of life for the sake of my mother’s life.”
Ông lại nghĩ: “Việc này không phù hợp với mình, làm sao mình có thể tước đoạt mạng sống của người khác vì mạng sống của mẹ?”
Atha naṃ ‘‘gaccha araññe sasehi saddhiṃ tiṇodakaṃ paribhuñjā’’ti muñci.
Then he released it, saying, “Go, enjoy grass and water with the hares in the forest.”
Rồi ông thả con thỏ đi, nói: “Hãy đi vào rừng và ăn cỏ uống nước với những con thỏ khác.”
Bhātarā ca ‘‘kiṃ tāta saso laddho’’ti pucchito taṃ pavattiṃ ācikkhi.
When his brother asked, “Dear, did you get a hare?” he related what had happened.
Khi anh trai hỏi: “Con trai, có bắt được thỏ không?”, ông kể lại toàn bộ sự việc.
Tato naṃ bhātā paribhāsi.
Then his brother scolded him.
Thế là anh trai mắng ông.
So mātusantikaṃ gantvā ‘‘yatohaṃ jāto, nābhijānāmi sañcicca pāṇaṃ jīvitā voropetā’’ti saccaṃ vatvā adhiṭṭhāsi.
He went to his mother and made a declaration of truth, saying, “From the day I was born, I am not aware of intentionally depriving a living being of life.”
Ông đến chỗ mẹ và nói lời chân thật: “Từ khi con sinh ra, con chưa từng cố ý tước đoạt mạng sống của bất kỳ chúng sanh nào.”
Tāvadevassa mātā arogā ahosi.
At that very moment, his mother became well.
Ngay lập tức, mẹ ông khỏi bệnh.
So kira ambariyavihāravāsīpiṅgalabuddharakkhitattherassa santike sikkhāpadāni gahetvā khettaṃ kassati.
It is said that he, having taken the training rules from the Elder Piṅgala-Buddharakkhita, who lived in the Ambariya monastery, was ploughing his field.
Nghe nói rằng, ông ấy đã thọ trì giới luật từ Trưởng lão Piṅgalabuddharakkhita, vị trú tại Ambariyavihāra, rồi đi cày ruộng.
Athassa goṇo naṭṭho, so taṃ gavesanto uttaravaḍḍhamānapabbataṃ āruhi, tatra naṃ mahāsappo aggahesi.
Then his ox got lost. Searching for it, he climbed Uttaravaḍḍhamāna mountain, where a great serpent seized him.
Thế rồi con bò của ông bị mất, ông đi tìm nó và leo lên núi Uttaravaḍḍhamāna, ở đó một con rắn lớn đã bắt ông.
So cintesi ‘‘imāyassa tikhiṇavāsiyā sīsaṃ chindāmī’’ti.
He thought, “I will cut off its head with this sharp axe.”
Ông nghĩ: “Mình sẽ dùng cái rìu sắc bén này chặt đầu nó.”
Puna cintesi ‘‘na metaṃ patirūpaṃ, yvāhaṃ bhāvanīyassa garuno santike sikkhāpadaṃ gahetvā bhindeyya’’nti.
Again, he thought, “It is not proper for me, who have taken the training rule from a venerable teacher, to break it.”
Ông lại nghĩ: “Việc này không phù hợp với mình, làm sao mình có thể phá giới đã thọ trì từ vị thầy đáng kính?”
Evaṃ yāvatatiyaṃ cintetvā ‘‘jīvitaṃ pariccajāmi, na sikkhāpada’’nti aṃse ṭhapitaṃ tikhiṇadaṇḍavāsiṃ araññe chaḍḍesi.
Having thought thus up to a third time, he resolved, “I will give up my life, but not the training rule,” and threw the sharp-bladed axe he carried on his shoulder into the forest.
Cứ thế, ông suy nghĩ đến ba lần, rồi nói: “Mình thà hy sinh mạng sống chứ không phá giới,” và vứt cái rìu sắc bén có cán dài đang vác trên vai xuống rừng.
Tāvadeva naṃ mahāvāḷo muñcitvā agamāsīti.
At that very moment, the great venomous snake released him and went away.
Ngay lập tức, con rắn lớn buông ông ra và bỏ đi.
Ariyamaggasampayuttā pana virati samucchedaviratīti veditabbā.
The virati associated with the noble path, however, should be known as abstinence by cutting off.
Còn sự từ bỏ đồng sanh với Đạo Thánh (ariyamagga) được gọi là từ bỏ do đoạn diệt (samucchedaviratī).
Yassā uppattito pabhuti ‘‘pāṇaṃ ghātessāmī’’ti ariyapuggalānaṃ cittampi na uppajjatīti.
From the moment of its arising, not even the thought, “I will kill a living being,” arises in noble persons.
Kể từ khi sự từ bỏ này phát sinh, tâm của các bậc Thánh (ariyapuggala) không còn khởi lên ý nghĩ “mình sẽ giết hại chúng sanh” nữa.
Sā panāyaṃ virati kosallappavattiyā kusalanti vuttā.
And that very abstinence is called wholesome because it occurs through skillfulness.
Sự kiêng cữ đó được gọi là kusala (thiện) vì nó phát sinh từ sự khéo léo.
Kucchitasayanato vā kusanti laddhavohāraṃ dussīlyaṃ lunātītipi kusalaṃ.
Or, because it cuts off immorality, which has received the designation kusa from its despicable nature, it is also wholesome.
Hoặc, kusala (thiện) cũng được gọi như vậy vì nó cắt đứt sự bất thiện, vốn được gọi là "kusa" do nó phá hủy những pháp bất thiện đáng ghê tởm.
Katamañcāvuso kusalanti imassa pana pañhassa ananurūpattā kusalāti na vuttā.
However, because it is not in conformity with the question, "And what, friend, is wholesome?", it is not stated as kusalā.
Nhưng vì không phù hợp với câu hỏi "Này chư hiền, thế nào là thiện (kusala)?", nên không được nói là "kusalā".
Koṭṭhāsatoti paṭipāṭiyā satta kammapathā eva, no mūlāni.
By way of classification: according to sequence, the seven are only courses of action, not roots.
Về phần: theo thứ tự, chỉ có bảy nghiệp đạo (kammapatha), không phải là căn nguyên (mūla).
Ante tayo kammapathā ceva mūlāni ca.
The final three are both courses of action and roots.
Ba pháp cuối cùng là nghiệp đạo và cũng là căn nguyên.
Anabhijjhā hi mūlaṃ patvā alobho kusalamūlaṃ hoti.
Indeed, when non-covetousness reaches the status of a course of action, it becomes the wholesome root of non-greed.
Khi không tham đắm (anabhijjhā) đạt đến căn nguyên, nó trở thành vô tham (alobha) là căn nguyên thiện (kusalamūla).
Abyāpādo adoso kusalamūlaṃ.
Non-ill will becomes the wholesome root of non-hatred.
Vô sân (abyāpāda) là vô sân (adosa) là căn nguyên thiện.
Sammādiṭṭhi amoho kusalamūlaṃ.
Right view becomes the wholesome root of non-delusion.
Chánh kiến (sammādiṭṭhi) là vô si (amoha) là căn nguyên thiện.
Mūlatoti paṭipāṭiyā satta kammapathā ñāṇasampayuttacittena viramantassa alobhaadosaamohavasena timūlā honti.
By way of root: according to sequence, the seven courses of action, for one who abstains with a mind associated with knowledge, have three roots, by way of non-greed, non-hatred, and non-delusion.
Về căn nguyên: theo thứ tự, bảy nghiệp đạo của người kiêng cữ với tâm tương ưng với trí tuệ (ñāṇasampayuttacitta) thì có ba căn nguyên (timūlā) là vô tham (alobha), vô sân (adosa) và vô si (amoha).
Ñāṇavippayuttacittena viramantassa dvimūlā.
For one who abstains with a mind dissociated from knowledge, they have two roots.
Đối với người kiêng cữ với tâm không tương ưng với trí tuệ (ñāṇavippayuttacitta) thì có hai căn nguyên (dvimūlā).
Anabhijjhā ñāṇasampayuttacittena viramantassa dvimūlā.
Non-covetousness, for one who abstains with a mind associated with knowledge, has two roots.
Không tham đắm (anabhijjhā) của người kiêng cữ với tâm tương ưng với trí tuệ thì có hai căn nguyên (dvimūlā).
Ñāṇavippayuttacittena ekamūlā.
For one who abstains with a mind dissociated from knowledge, it has one root.
Với tâm không tương ưng với trí tuệ thì có một căn nguyên (ekamūlā).
Alobho pana attanāva attano mūlaṃ na hoti, abyāpādepi eseva nayo.
But non-greed is not itself its own root; this is the method also for non-ill will.
Còn vô tham (alobha) tự nó không phải là căn nguyên của chính nó, tương tự đối với vô sân (abyāpāda).
Sammādiṭṭhi alobhādosavasena dvimūlāvāti.
Right view has only two roots, by way of non-greed and non-hatred.
Chánh kiến (sammādiṭṭhi) thì có hai căn nguyên (dvimūlā) là vô tham và vô sân.
Alobho kusalamūlantiādīsu na lobhoti alobho, lobhapaṭipakkhassa dhammassetaṃ adhivacanaṃ.
In passages such as "Non-greed is a wholesome root," it is non-greed because it is not greed; this is a designation for the state that is the opposite of greed.
Trong các cụm từ như " Vô tham là căn nguyên thiện" (Alobho kusalamūlaṃ), "alobho" (vô tham) là không có tham (lobha), đây là tên gọi của pháp đối nghịch với tham.
Adosāmohesupi eseva nayo.
This is the same method for non-hatred and non-delusion as well.
Tương tự đối với vô sân (adosa) và vô si (amoha).
Tesu alobho sayañca kusalaṃ, imesañca pāṇātipātā veramaṇīādīnaṃ kusalānaṃ kesañci sampayuttappabhāvakaṭṭhena kesañci upanissayapaccayaṭṭhena mūlanti kusalamūlaṃ.
Among them, non-greed is itself wholesome, and for some of these wholesome states like abstinence from killing living beings, it is a root because it is a conascent cause, and for others, it is a root because it is a condition of strong dependence; thus it is a wholesome root.
Trong số đó, vô tham (alobha) tự nó là thiện, và đối với một số pháp thiện như kiêng cữ sát sinh (pāṇātipātā veramaṇī) và các pháp khác, nó là căn nguyên (mūla) theo nghĩa là yếu tố tương ưng và khởi phát (sampayuttappabhāvakaṭṭhena), và đối với một số khác, nó là căn nguyên theo nghĩa là duyên y chỉ mạnh (upanissayapaccayaṭṭhena), do đó được gọi là căn nguyên thiện (kusalamūla).
Adosāmohānampi kusalamūlabhāve eseva nayo.
This is the same method for the state of non-hatred and non-delusion as wholesome roots.
Tương tự đối với vô sân (adosa) và vô si (amoha) về việc chúng là căn nguyên thiện.
Idāni sabbampi taṃ saṅkhepena ca vitthārena ca desitamatthaṃ nigamento yato kho āvusotiādiappanāvāramāha.
Now, concluding the meaning that has been taught in brief and in detail, he spoke the section on absorption, beginning with "When, friends,..."
Bây giờ, để kết thúc ý nghĩa đã được giảng giải cả tóm tắt và chi tiết, Ngài đã nói đến phần mở đầu " Yato kho āvuso" (Này chư hiền, khi nào…).
Tattha evaṃ akusalaṃ pajānātīti evaṃ yathāniddiṭṭhadasākusalakammapathavasena akusalaṃ pajānāti.
Therein, "thus he understands the unwholesome" means he understands the unwholesome by way of the ten unwholesome courses of action as specified.
Trong đó, " Evaṃ akusalaṃ pajānātīti" (biết rõ pháp bất thiện như vậy) có nghĩa là biết rõ pháp bất thiện theo mười nghiệp đạo bất thiện đã được chỉ rõ như vậy.
Evaṃ akusalamūlantiādīsupi eseva nayo.
This is the same method for "thus the unwholesome root" and so on.
Tương tự đối với " Evaṃ akusalamūlaṃ" (căn nguyên bất thiện như vậy) và các cụm từ khác.
Ettāvatā ekena nayena catusaccakammaṭṭhānikassa yāva arahattā niyyānaṃ kathitaṃ hoti.
By this much, the path of release up to Arahantship for one practicing the meditation subject of the Four Truths has been explained by one method.
Đến đây, bằng một phương pháp, con đường dẫn đến A-la-hán quả của hành giả tu Tứ Thánh Đế đã được giảng giải.
Ettha hi ṭhapetvā abhijjhaṃ dasa akusalakammapathā ca kusalakammapathā ca dukkhasaccaṃ.
Herein, leaving aside covetousness, the ten unwholesome courses of action and the wholesome courses of action are the truth of suffering.
Ở đây, trừ bỏ sự tham lam (abhijjhā), mười nghiệp đạo bất thiện và mười nghiệp đạo thiện là Khổ đế (Dukkhasacca).
Abhijjhā ca lobho akusalamūlañcāti ime dve dhammā nippariyāyena samudayasaccaṃ.
These two states, covetousness and the unwholesome root of greed, are directly the truth of the origin.
Tham lam (abhijjhā) và tham ái (lobha) là căn nguyên bất thiện (akusalamūla) – hai pháp này là Tập đế (Samudayasacca) theo nghĩa trực tiếp.
Pariyāyena pana sabbepi kammapathā dukkhasaccaṃ.
But indirectly, all the courses of action are the truth of suffering.
Còn theo nghĩa gián tiếp, tất cả các nghiệp đạo đều là Khổ đế.
Sabbāni kusalākusalamūlāni samudayasaccaṃ.
All the wholesome and unwholesome roots are the truth of the origin.
Tất cả các căn nguyên thiện và bất thiện đều là Tập đế.
Ubhinnaṃ appavatti nirodhasaccaṃ.
The non-occurrence of both is the truth of cessation.
Sự không phát sinh của cả hai (Khổ và Tập) là Diệt đế (Nirodhasacca).
Dukkhaṃ parijānanto samudayaṃ pajahamāno nirodhaṃ pajānanto ariyamaggo maggasaccanti iti dve saccāni sarūpena vuttāni, dve āvattahāravasena veditabbāni.
The noble path—which fully understands suffering, abandons the origin, and realizes cessation—is the truth of the path. Thus two truths are stated in their own nature, and two are to be understood by the method of deduction.
Thánh đạo (ariyamagga) là Đạo đế (Maggasacca) khi nó hiểu rõ khổ, đoạn trừ tập, và biết rõ diệt. Như vậy, hai Thánh đế được nói theo bản chất, và hai Thánh đế còn lại phải được hiểu theo cách chuyển hóa.
So sabbaso rāgānusayaṃ pahāyāti so evaṃ akusalādīni pajānanto sabbākārena rāgānusayaṃ pajahitvā.
Having completely abandoned the latent tendency of lust: he, thus understanding the unwholesome and so on, having abandoned the latent tendency of lust in all its forms.
So sabbaso rāgānusayaṃ pahāyāti (Vị ấy đoạn trừ hoàn toàn tùy miên tham ái) có nghĩa là vị ấy, khi đã biết rõ các pháp bất thiện và các pháp khác như vậy, đã đoạn trừ tùy miên tham ái (rāgānusaya) bằng mọi phương cách.
Paṭighānusayaṃ paṭivinodetvāti paṭighānusayañca sabbākāreneva nīharitvāti vuttaṃ hoti.
Having dispelled the latent tendency of aversion: it means having removed the latent tendency of aversion in all its forms.
Paṭighānusayaṃ paṭivinodetvāti (và loại bỏ tùy miên sân hận) có nghĩa là vị ấy đã loại bỏ hoàn toàn tùy miên sân hận (paṭighānusaya) bằng mọi phương cách.
Ettāvatā anāgāmimaggo kathito.
By this much, the path of the non-returner is explained.
Đến đây, con đường của bậc Bất Hoàn (Anāgāmimagga) đã được giảng giải.
Asmīti diṭṭhimānānusayaṃ samūhanitvāti pañcasu khandhesu kañci dhammaṃ anavakārīkaritvā ‘‘asmī’’ti iminā samūhaggahaṇākārena pavattaṃ diṭṭhimānānusayaṃ samugghāṭetvā.
Having uprooted the latent tendency of the view and conceit 'I am': without making any distinction among the five aggregates, having eradicated the latent tendency of the view and conceit that occurs in the form of a collective grasp expressed as 'I am'.
Asmīti diṭṭhimānānusayaṃ samūhanitvāti (nhổ tận gốc tùy miên tà kiến và kiêu mạn "ta là") có nghĩa là vị ấy đã nhổ tận gốc tùy miên tà kiến và kiêu mạn (diṭṭhimānānusaya) phát sinh dưới hình thức chấp thủ tổng thể "ta là" mà không phân biệt bất kỳ pháp nào trong năm uẩn.
Avijjaṃ pahāyāti vaṭṭamūlaṃ avijjaṃ pajahitvā.
Having abandoned ignorance: having abandoned the ignorance that is the root of the cycle of existence.
Avijjaṃ pahāyāti (Đoạn trừ vô minh) có nghĩa là đoạn trừ vô minh (avijjā) là căn nguyên của vòng luân hồi (vaṭṭamūla).
Vijjaṃ uppādetvāti tassā avijjāya samugghāṭikaṃ arahattamaggavijjaṃ uppādetvā.
Having aroused knowledge: having aroused the knowledge of the Arahant path that eradicates that ignorance.
Vijjaṃ uppādetvāti (Phát sinh minh) có nghĩa là phát sinh minh (vijjā) của A-la-hán đạo (arahattamaggavijja) để nhổ tận gốc vô minh đó.
Ettāvatā arahattamaggo kathito.
By this much, the path of Arahantship is explained.
Đến đây, con đường của bậc A-la-hán (arahattamagga) đã được giảng giải.
Diṭṭheva dhamme dukkhassantakaro hotīti asmiṃyeva attabhāve vaṭṭadukkhassa paricchedakaro hoti.
He is one who makes an end of suffering in this very life: in this very existence, he becomes one who puts an end to the suffering of the cycle of existence.
Diṭṭheva dhamme dukkhassantakaro hotīti (Trong ngay đời này, vị ấy chấm dứt khổ đau) có nghĩa là vị ấy chấm dứt khổ đau của vòng luân hồi (vaṭṭadukkha) ngay trong kiếp sống này.
Ettāvatāpi kho, āvusoti desanaṃ niyyāteti, imāya kammapathadesanāya vuttamanasikārappaṭivedhavasenapīti vuttaṃ hoti.
To this extent also, friends: he presents the teaching; it means also through the reflective attention and penetration mentioned in this teaching on the courses of action.
Ettāvatāpi kho, āvusoti (Này chư hiền, chừng ấy thôi) là để kết thúc bài giảng, có nghĩa là "ngay cả bằng sự thâm nhập (paṭivedha) và tác ý (manasikāra) đã được nói đến trong bài giảng về nghiệp đạo này".
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is just as has been explained.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
Evaṃ anāgāmimaggaarahattamaggehi desanaṃ niṭṭhapesīti.
Thus, he concluded the teaching with the paths of the non-returner and Arahantship.
Như vậy, Ngài đã kết thúc bài giảng bằng con đường của bậc Bất Hoàn và con đường của bậc A-la-hán.
90. Sādhāvusoti kho…pe… āgato imaṃ saddhammanti evaṃ āyasmato sāriputtassa kusalākusalamukhena catusaccadesanaṃ sutvā taṃ āyasmato sāriputtassa bhāsitaṃ ‘‘sādhāvuso’’ti iminā vacanena te bhikkhū abhinanditvā imasseva vacanassa samuṭṭhāpakena cittena anumoditvā vacasā sampaṭicchitvā cetasā sampiyāyitvāti vuttaṃ hoti.
"Excellent, friend!"... entered into this good Dhamma: thus, having heard the venerable Sāriputta's teaching on the Four Truths by way of the wholesome and the unwholesome, those bhikkhus, with the words "Excellent, friend!" acclaimed the venerable Sāriputta's speech. It is meant that with the mind that gave rise to this very speech, they rejoiced, with their words they accepted it, and with their minds they cherished it.
90. Sādhāvuso ti kho…pe… āgato imaṃ saddhammaṃ (Lành thay, thưa chư hiền… này… đã đến Pháp chân diệu này): Như vậy, sau khi nghe bài giảng về Tứ Thánh Đế của Tôn giả Sāriputta thông qua thiện và bất thiện, các Tỳ-kheo ấy đã hoan hỷ với lời nói "Sādhāvuso" (Lành thay, thưa chư hiền) của Tôn giả Sāriputta, tùy hỷ với tâm phát sinh lời nói ấy, chấp nhận bằng lời nói, và yêu mến bằng tâm ý.
Idāni yasmā thero nānappakārena catusaccadesanaṃ desetuṃ paṭibalo, yathāha ‘‘sāriputto, bhikkhave, pahoti cattāri ariyasaccāni vitthārena ācikkhituṃ desetu’’nti yasmā vā uttarimpi desetukāmova hutvā ‘‘ettāvatāpi kho’’ti avaca, tasmā aparenapi nayena saccadesanaṃ sotukāmā te bhikkhū āyasmantaṃ sāriputtaṃ uttariṃ pañhaṃ apucchiṃsu.
Now, because the Elder was capable of teaching the Four Truths in various ways, as it is said: "Sāriputta, bhikkhus, is able to explain and teach the Four Noble Truths in detail," or because he, being desirous of teaching even further, said, "To this extent also...", those bhikkhus, wishing to hear the teaching on the truths by yet another method, asked the venerable Sāriputta a further question.
Bây giờ, vì Trưởng lão có khả năng giảng giải Tứ Thánh Đế bằng nhiều cách khác nhau, như đã nói: "Này chư Tỳ-kheo, Sāriputta có khả năng giảng giải và thuyết minh Tứ Thánh Đế một cách chi tiết"; và vì Ngài muốn giảng giải thêm, nên đã nói "ettāvatāpi kho" (chừng ấy thôi). Do đó, các Tỳ-kheo ấy, muốn nghe bài giảng về Thánh Đế bằng một phương pháp khác, đã hỏi Tôn giả Sāriputta một câu hỏi tiếp theo.
Tena sayameva pucchitvā vissajjitapañhato uttariṃ siyā kho panāvuso, aññopi pariyāyo bhaveyya aññampi kāraṇanti iminā nayena aññaṃ atirekaṃ pañhaṃ pucchiṃsu, purimapañhassa vā uparibhāge pucchiṃsūti vuttaṃ hoti.
Therefore, beyond the question that was asked and answered by himself, they asked another, additional question by the method of "Might there be, friend, another way, another reason?" or it is meant that they asked a question on top of the previous question.
Do đó, họ đã hỏi một câu hỏi bổ sung, một câu hỏi vượt ra ngoài những gì Ngài tự hỏi và trả lời, theo cách "Siyā kho panāvuso, aññopi pariyāyo bhaveyya aññampi kāraṇaṃ" (Này chư hiền, có thể có một phương pháp khác, một lý do khác), hoặc họ đã hỏi ở phần trên của câu hỏi trước.
Atha nesaṃ byākaramāno thero siyā, āvusotiādimāha.
Then, answering them, the Elder said, "There might be, friends," and so on.
Sau đó, khi trả lời họ, Trưởng lão đã nói " Siyā, āvuso" (Có thể, thưa chư hiền) và các lời khác.
Tatthāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā, āhāranti paccayaṃ.
Therein, this is the explanation of unclear words: nutriment means a condition.
Trong đó, đây là phần giải thích các từ không rõ ràng: āhāraṃ (dưỡng) là nhân duyên (paccaya).
Paccayo hi āharati attano phalaṃ, tasmā ‘‘āhāro’’ti vuccati.
Because a condition brings its own fruit, it is called "nutriment."
Thật vậy, nhân duyên mang lại quả của chính nó, do đó được gọi là "āhāra" (dưỡng).
Bhūtānaṃ vā sattānantiādīsu bhūtāti sañjātā, nibbattā.
In "for beings... or for those seeking birth," and so on, beings means those who have been born, who have come into existence.
Trong các cụm từ như Bhūtānaṃ vā sattānaṃ (hoặc cho các chúng sinh đã sinh), bhūtā là đã sinh, đã phát sinh.
Sambhavesīnanti ye sambhavaṃ jātiṃ nibbattiṃ esanti gavesanti.
Those seeking birth means those who seek, who search for becoming, birth, and coming into existence.
Sambhavesīnaṃ (cho những chúng sinh đang tìm kiếm sự tái sinh) là những chúng sinh đang tìm kiếm, đang truy cầu sự tái sinh, sự sinh khởi.
Tattha catūsu yonīsu aṇḍajajalābujā sattā yāva aṇḍakosaṃ vatthikosañca na bhindanti, tāva sambhavesino nāma.
Therein, among the four kinds of birth, egg-born and womb-born beings, as long as they do not break the eggshell or the womb-sac, are called "those seeking birth."
Trong đó, các chúng sinh sinh từ trứng (aṇḍaja) và sinh từ thai (jalābujā) trong bốn loại sinh, chừng nào chưa phá vỡ vỏ trứng hoặc bọc thai, thì được gọi là sambhavesino (đang tìm kiếm sự tái sinh).
Aṇḍakosaṃ vatthikosañca bhinditvā bahi nikkhantā bhūtā nāma.
Having broken the eggshell or the womb-sac and come out, they are called "beings."
Sau khi phá vỡ vỏ trứng hoặc bọc thai và xuất hiện ra ngoài, thì được gọi là bhūtā (đã sinh).
Saṃsedajā opapātikā ca paṭhamacittakkhaṇe sambhavesino nāma.
Moisture-born and spontaneously arisen beings, at the first moment of consciousness, are called sambhavesino.
Các loài sinh ra từ ẩm thấp (saṃsedaja) và hóa sinh (opapātika) được gọi là 'sambhavesī' (chúng sinh đang tìm kiếm sự tái sinh) ngay trong sát-na tâm đầu tiên.
Dutiyacittakkhaṇato pabhuti bhūtā nāma.
From the second moment of consciousness onwards, they are called bhūtā.
Từ sát-na tâm thứ hai trở đi, chúng được gọi là 'bhūtā' (chúng sinh đã hiện hữu).
Yena yena vā iriyāpathena jāyanti, yāva te tato aññaṃ na pāpuṇanti, tāva sambhavesino nāma.
Or, by whatever posture they are born, as long as they have not yet attained another from that, they are called sambhavesino.
Hoặc, chúng sinh được gọi là 'sambhavesī' chừng nào chúng sinh ra trong bất kỳ oai nghi nào và chưa đạt đến một oai nghi khác.
Tato paraṃ bhūtā nāma.
Thereafter, they are called bhūtā.
Sau đó, chúng được gọi là 'bhūtā'.
Atha vā bhūtāti jātā abhinibbattā, ye bhūtāyeva na puna bhavissantīti saṅkhyaṃ gacchanti, tesaṃ khīṇāsavānametaṃ adhivacanaṃ.
Alternatively, bhūtā means born, fully arisen; this is a designation for those who have just become and will not become again, who are counted as such, that is, for the khīṇāsavas.
Hoặc, bhūtā (đã hiện hữu) có nghĩa là đã sinh ra, đã thành tựu, những vị đã hiện hữu và sẽ không còn tái sinh nữa, đây là tên gọi dành cho các bậc lậu tận (khīṇāsava).
Sambhavamesantīti sambhavesino.
Those who seek arising are sambhavesino.
Những vị đang tìm kiếm sự tái sinh được gọi là sambhavesī.
Appahīnabhavasaṃyojanattā āyatimpi sambhavaṃ esantānaṃ sekkhaputhujjanānametaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for learners (sekhas) and ordinary persons (puthujjanas) who, because the fetter of existence is not abandoned, seek arising in the future as well.
Do chưa đoạn trừ kiết sử hữu (bhavasaṃyojana), những vị này vẫn còn tìm kiếm sự tái sinh trong tương lai, đây là tên gọi dành cho các bậc hữu học (sekha) và phàm phu (puthujjana).
Evaṃ sabbathāpi imehi dvīhi padehi sabbasatte pariyādiyati.
Thus, in every way, all beings are encompassed by these two terms.
Như vậy, bằng hai từ này, tất cả chúng sinh đều được bao hàm.
Vāsaddo cettha sampiṇḍanattho, tasmā bhūtānañca sambhavesīnañcāti ayamattho veditabbo.
Here, the particle vā has the meaning of grouping together; therefore, the meaning should be understood as "of bhūtā and of sambhavesino."
Từ ngữ vā ở đây có nghĩa là tổng hợp, do đó phải hiểu là “của những vị bhūtā và sambhavesī”.
Ṭhitiyāti ṭhitatthaṃ.
Ṭhitiyā means for the sake of endurance.
Ṭhitiyā có nghĩa là để tồn tại.
Anuggahāyāti anuggahatthaṃ upakāratthaṃ.
Anuggahāya means for the sake of support, for the sake of benefit.
Anuggahāyā có nghĩa là để hỗ trợ, để giúp đỡ.
Vacanabhedo cesa, attho pana dvinnampi padānaṃ ekoyeva.
This is a difference in wording, but the meaning of both terms is one and the same.
Đây là sự khác biệt về từ ngữ, nhưng ý nghĩa của cả hai từ đều giống nhau.
Atha vā ṭhitiyāti tassa tassa sattassa uppannadhammānaṃ anuppabandhavasena avicchedāya.
Alternatively, ṭhitiyā means for the non-interruption, by way of continuous succession, of the dhammas that have arisen in each and every being.
Hoặc, ṭhitiyā có nghĩa là để duy trì sự liên tục, không gián đoạn của các pháp đã sinh khởi trong mỗi chúng sinh.
Anuggahāyāti anuppannānaṃ uppādāya.
Anuggahāya means for the arising of those that have not yet arisen.
Anuggahāyā có nghĩa là để làm phát sinh những pháp chưa sinh khởi.
Ubhopi cetāni bhūtānaṃ ṭhitiyā ceva anuggahāya ca.
Both these are for the endurance and support of the bhūtā.
Cả hai điều này đều là để duy trì và hỗ trợ cho các chúng sinh đã hiện hữu (bhūtā).
Sambhavesīnaṃ vā ṭhitiyā ceva anuggahāya cāti evaṃ ubhayattha daṭṭhabbāni.
Or, they should be seen in both cases thus: for the endurance and support of the sambhavesino.
Hoặc, để duy trì và hỗ trợ cho các chúng sinh đang tìm kiếm sự tái sinh (sambhavesī), phải hiểu theo cả hai cách.
Kabaḷīkāro āhāroti kabaḷaṃ katvā ajjhoharitabbato kabaḷīkāro āhāro, odanakummāsādivatthukāya ojāyetaṃ adhivacanaṃ.
Kabaḷīkāro āhāro (edible food) is so called because it must be swallowed after being made into a morsel; this is a designation for the nutritive essence (ojā) that has rice, gruel, etc., as its physical basis.
Kabaḷīkāro āhāro (thức ăn vật chất) là thức ăn được nuốt vào từng miếng (kabaḷa), đây là tên gọi của chất dinh dưỡng (ojā) có trong cơm, cháo, bánh mì, v.v.
Oḷāriko vā sukhumo vāti vatthuoḷārikatāya oḷāriko, vatthusukhumatāya sukhumo.
Oḷāriko vā sukhumo vā (gross or subtle): it is gross due to the grossness of its physical basis, and subtle due to the subtlety of its physical basis.
Oḷāriko vā sukhumo vā (thô hay vi tế) có nghĩa là thô do vật chất thô, vi tế do vật chất vi tế.
Sabhāvena pana sukhumarūpapariyāpannattā kabaḷīkāro āhāro sukhumova hoti.
By its intrinsic nature, however, edible food is only subtle, as it is included in subtle matter (sukhumarūpa).
Tuy nhiên, về bản chất, thức ăn vật chất (kabaḷīkāro āhāro) là vi tế vì nó thuộc vào sắc vi tế.
Sāpi cassa vatthuto oḷārikatā sukhumatā ca upādāyupādāya veditabbā.
And its grossness and subtlety, due to its physical basis, should be understood in relative terms.
Sự thô và vi tế của nó về mặt vật chất cũng phải được hiểu tùy theo từng trường hợp.
Kumbhīlānañhi āhāraṃ upādāya morānaṃ āhāro sukhumo.
Compared to the food of crocodiles, the food of peacocks is subtle.
So với thức ăn của cá sấu, thức ăn của chim công là vi tế.
Kumbhīlā kira pāsāṇe gilanti.
It is said that crocodiles swallow stones.
Người ta nói rằng cá sấu nuốt đá.
Te ca nesaṃ kucchippattāva vilīyanti.
And these dissolve as soon as they reach their stomachs.
Và những viên đá đó tan rã ngay khi vào bụng chúng.
Morā sappavicchikādipāṇe khādanti.
Peacocks eat creatures such as snakes and scorpions.
Chim công ăn rắn, bọ cạp, v.v.
Morānaṃ pana āhāraṃ upādāya taracchānaṃ āhāro sukhumo.
But compared to the food of peacocks, the food of hyenas is subtle.
So với thức ăn của chim công, thức ăn của linh cẩu là vi tế.
Te kira tivassachaḍḍitāni visāṇāni ceva aṭṭhīni ca khādanti.
It is said they eat horns and bones that have been discarded for three years.
Người ta nói rằng chúng ăn sừng và xương đã bị vứt bỏ ba năm.
Tāni ca nesaṃ kheḷena temitamatteneva kandamūlaṃ viya mudukāni honti.
And these, merely by being moistened with their saliva, become as soft as bulbs and roots.
Và những thứ đó trở nên mềm như rễ cây chỉ với một chút nước bọt của chúng.
Taracchānampi āhāraṃ upādāya hatthīnaṃ āhāro sukhumo.
Compared to the food of hyenas, the food of elephants is subtle.
So với thức ăn của linh cẩu, thức ăn của voi là vi tế.
Tepi nānārukkhasākhāyo khādanti.
They too eat the branches of various trees.
Chúng ăn nhiều loại cành cây khác nhau.
Hatthīnaṃ āhārato gavayagokaṇṇamigādīnaṃ āhāro sukhumo.
Compared to the food of elephants, the food of wild oxen, deer, and other animals is subtle.
So với thức ăn của voi, thức ăn của các loài như bò rừng, nai sừng tấm là vi tế.
Te kira nissārāni nānārukkhapaṇṇādīni khādanti.
It is said they eat the pithless leaves of various trees and so on.
Người ta nói rằng chúng ăn nhiều loại lá cây không có chất dinh dưỡng, v.v.
Tesampi āhārato gunnaṃ āhāro sukhumo.
Compared to their food, the food of cattle is subtle.
So với thức ăn của chúng, thức ăn của bò là vi tế.
Te allasukkhatiṇāni khādanti.
They eat wet and dry grass.
Chúng ăn cỏ tươi và cỏ khô.
Tesaṃ āhārato sasānaṃ āhāro sukhumo.
Compared to their food, the food of rabbits is subtle.
So với thức ăn của bò, thức ăn của thỏ là vi tế.
Sasānaṃ āhārato sakuṇānaṃ āhāro sukhumo.
Compared to the food of rabbits, the food of birds is subtle.
So với thức ăn của thỏ, thức ăn của chim là vi tế.
Sakuṇānaṃ āhārato paccantavāsīnaṃ āhāro sukhumo.
Compared to the food of birds, the food of border-region dwellers is subtle.
So với thức ăn của chim, thức ăn của những người sống ở vùng biên giới là vi tế.
Paccantavāsīnaṃ āhārato gāmabhojakānaṃ āhāro sukhumo.
Compared to the food of border-region dwellers, the food of village headmen is subtle.
So với thức ăn của những người sống ở vùng biên giới, thức ăn của các vị trưởng làng là vi tế.
Gāmabhojakānaṃ āhārato rājarājamahāmattānaṃ āhāro sukhumo.
Compared to the food of village headmen, the food of kings and royal ministers is subtle.
So với thức ăn của các vị trưởng làng, thức ăn của vua và các đại thần là vi tế.
Tesampi āhārato cakkavattino āhāro sukhumo.
Compared to their food, the food of a wheel-turning monarch is subtle.
So với thức ăn của họ, thức ăn của một vị Chuyển Luân Vương là vi tế.
Cakkavattino āhārato bhummadevānaṃ āhāro sukhumo.
Compared to the food of a wheel-turning monarch, the food of earth-bound devas is subtle.
So với thức ăn của một vị Chuyển Luân Vương, thức ăn của các vị thiên nhân địa cư là vi tế.
Bhummadevānaṃ āhārato cātumahārājikānaṃ āhāro sukhumo.
Compared to the food of earth-bound devas, the food of the devas of the Cātumahārājika realm is subtle.
So với thức ăn của các vị thiên nhân địa cư, thức ăn của các vị Tứ Đại Thiên Vương là vi tế.
Evaṃ yāva paranimmitavasavattīnaṃ āhāro vitthāretabbo, tesaṃ āhāro sukhumotveva niṭṭhaṃ patto.
Thus it should be elaborated up to the food of the Paranimmitavasavattī devas; their food is concluded to be the most subtle.
Cứ như thế, thức ăn của các vị thiên nhân cho đến cõi Tha Hóa Tự Tại Thiên (Paranimmitavasavattī) cũng phải được diễn giải rộng ra, và kết luận rằng thức ăn của họ là vi tế.
Ettha ca oḷārike vatthusmiṃ ojā parittā hoti dubbalā, sukhume balavatī.
Herein, in a gross physical basis, the nutritive essence is little and weak; in a subtle one, it is powerful.
Ở đây, trong vật chất thô, chất dinh dưỡng (ojā) ít và yếu, trong vật chất vi tế thì mạnh mẽ.
Tathā hi ekapattapūrampi yāguṃ pīvato muhutteneva jighacchito hoti, yaṃkañcideva khāditukāmo.
Indeed, one who drinks even a full bowl of gruel feels hungry in a moment and wants to eat something or other.
Do đó, người uống một bát cháo đầy chỉ trong chốc lát đã đói trở lại, muốn ăn bất cứ thứ gì.
Sappiṃ pana pasaṭamattaṃ pivitvā divasaṃ abhottukāmo hoti.
But having drunk just a spoonful of ghee, one does not want to eat for a whole day.
Nhưng người uống một thìa bơ sữa (sappiṃ) thì không muốn ăn gì cả ngày.
Tattha vatthu parissamaṃ vinodeti, na pana sakkoti pāletuṃ.
Therein, the physical basis alleviates fatigue, but cannot sustain.
Trong trường hợp đó, vật chất chỉ làm dịu đi sự mệt mỏi, nhưng không thể duy trì.
Ojā pāleti, na sakkoti parissamaṃ vinodetuṃ.
The nutritive essence sustains, but cannot alleviate fatigue.
Chất dinh dưỡng (ojā) duy trì, nhưng không thể làm dịu đi sự mệt mỏi.
Dve pana ekato hutvā parissamañceva vinodenti pālenti cāti.
But the two together both alleviate fatigue and sustain.
Tuy nhiên, khi cả hai kết hợp lại, chúng vừa làm dịu đi sự mệt mỏi vừa duy trì.
Phasso dutiyoti cakkhusamphassādi chabbidhopi phasso.
Phasso dutiyo (contact is the second): this refers to all six kinds of contact, beginning with eye-contact.
Phasso dutiyo (Xúc là thứ hai) là sáu loại xúc, như nhãn xúc, v.v.
Etesu catūsu āhāresu dutiyo āhāroti veditabbo.
It should be understood as the second nutriment among these four nutriments.
Trong bốn loại thức ăn này, nó phải được hiểu là thức ăn thứ hai.
Desanānayo eva cesa.
And this is just the method of exposition.
Đây chỉ là một phương pháp giảng dạy.
Tasmā iminā nāma kāraṇena dutiyo vā tatiyo vāti idamettha na gavesitabbaṃ.
Therefore, one should not investigate here why it is called the second or third for this or that reason.
Do đó, không cần phải tìm hiểu lý do tại sao nó là thứ hai hay thứ ba.
Manosañcetanāti cetanā eva vuccati.
Manosañcetanā (mental volition): only volition (cetanā) is meant.
Manosañcetanā (Tư tâm sở) chỉ là ý tư (cetanā).
Viññāṇanti yaṃkiñci cittaṃ.
Viññāṇa (consciousness): any kind of consciousness (citta).
Viññāṇaṃ (Thức) là bất kỳ loại tâm nào.
Etthāha, yadi paccayaṭṭho āhāraṭṭho, atha kasmā aññesupi sattānaṃ paccayesu vijjamānesu imeyeva cattāro vuttāti?
Here it is asked: if the meaning of nutriment is that of a condition, then why, when there are other conditions for beings, are only these four mentioned?
Ở đây có người hỏi: Nếu ý nghĩa của 'āhāra' là 'duyên' (paccaya), vậy tại sao chỉ có bốn loại này được đề cập trong khi có nhiều duyên khác cho chúng sinh?
Vuccate, ajjhattikasantatiyā visesapaccayattā.
It is said: because they are specific conditions for the internal continuity.
Trả lời: Vì chúng là những duyên đặc biệt cho dòng tương tục nội tại.
Visesapaccayo hi kabaḷīkārāhārabhakkhānaṃ sattānaṃ rūpakāyassa kabaḷīkāro āhāro.
Indeed, for beings who consume edible food, edible food is the specific condition for the physical body (rūpakāya).
Thật vậy, đối với chúng sinh ăn thức ăn vật chất, thức ăn vật chất là duyên đặc biệt cho thân sắc.
Nāmakāye vedanāya phasso, viññāṇassa manosañcetanā, nāmarūpassa viññāṇaṃ.
In the mental body (nāmakāya), contact is for feeling; mental volition is for consciousness; and consciousness is for name-and-form (nāmarūpa).
Trong thân danh, xúc là duyên cho thọ, ý tư là duyên cho thức, thức là duyên cho danh sắc.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Kathaṃ?
How?
Bằng cách nào?
Kabaḷīkārāhāro hi upatthambhentoyeva kāyaṭṭhapanena sattānaṃ ṭhitiyā hoti.
The nutriment of edible food, by supporting and thereby establishing the body, contributes to the endurance of beings.
Thức ăn vật chất, bằng cách hỗ trợ, duy trì thân thể, là sự tồn tại cho chúng sinh.
Kammajanitopi hi ayaṃ kāyo kabaḷīkārāhārena upatthambhito dasapi vassāni vassasatampi yāva āyuparimāṇaṃ tiṭṭhati.
Indeed, this body, though born of kamma, when supported by the nutriment of physical food, endures for ten years, a hundred years, for as long as the lifespan extends.
Thật vậy, thân này, dù do nghiệp sinh ra, được duy trì bởi thực phẩm thô (kabaḷīkārāhāra) thì vẫn tồn tại mười năm, một trăm năm, hoặc cho đến hết tuổi thọ.
Yathā kiṃ?
Like what?
Ví như điều gì?
Yathā mātuyā janitopi dārako dhātiyā thaññādīni pāyetvā posiyamānova ciraṃ tiṭṭhati, yathā cupatthambhena upatthambhitagehaṃ.
Just as a child, though born of its mother, endures for a long time only when nourished by a wet nurse who gives it milk and so on to drink, and just as a house propped up by a support stands for a long time.
Ví như đứa trẻ dù do mẹ sinh ra, được vú nuôi cho bú sữa và nuôi dưỡng thì tồn tại lâu dài; ví như ngôi nhà được chống đỡ bằng cột chống.
Vuttampi cetaṃ –
And this has been said:
Và điều này cũng đã được nói:
Evaṃ upatthambhanādivasena āhārakiccaṃ sādhayamānesu panetesu cattāri bhayāni daṭṭhabbāni.
Thus, in these four nutriments which accomplish the function of nutriment through supporting and so on, four dangers should be seen.
Khi các loại thức ăn này hoàn thành chức năng nuôi dưỡng, v.v., thì bốn nỗi sợ hãi cần được nhận thấy.
Seyyathidaṃ, kabaḷīkārāhāre nikantiyeva bhayaṃ, phasse upagamanameva, manosañcetanāya āyūhanameva, viññāṇe abhinipātoyeva bhayanti.
That is to say: in the nutriment of physical food, desire itself is the danger; in contact, the mere approach; in mental volition, the mere accumulation; in consciousness, the mere descent is the danger.
Đó là: trong thực phẩm thô (kabaḷīkārāhāra) thì sự ham muốn (nikanti) là nỗi sợ hãi; trong xúc (phassa) thì sự tiếp cận (upagamana) là nỗi sợ hãi; trong ý tư (manosañcetanā) thì sự nỗ lực (āyūhana) là nỗi sợ hãi; và trong thức (viññāṇa) thì sự tái sinh (abhinipāta) là nỗi sợ hãi.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Kabaḷīkārāhāre hi nikantiṃ katvā sītādīnaṃ purekkhatā sattā āhāratthāya muddāgaṇanādikammāni karontā anappakaṃ dukkhaṃ nigacchanti.
Because, having generated desire for the nutriment of physical food, beings, motivated by cold and so on, perform actions like calculating with seals for the sake of food, and they undergo immense suffering.
Thật vậy, do ham muốn (nikanti) thực phẩm thô (kabaḷīkārāhāra), chúng sinh bị lạnh, v.v. chi phối, phải làm các công việc như đếm ngón tay để kiếm thức ăn, và phải chịu không ít khổ đau.
Ekacce ca imasmiṃ sāsane pabbajitvāpi vejjakammādikāya anesanāya āhāraṃ pariyesantā diṭṭhepi dhamme gārayhā honti.
And some, even after going forth in this Dispensation, are reprehensible in this very life while seeking food through wrong livelihood such as medical practice.
Một số người, dù đã xuất gia trong giáo pháp này, nhưng lại tìm kiếm thức ăn bằng những cách sống không chân chính như nghề y, v.v., thì bị chỉ trích ngay trong đời này.
Samparāyepi tassa saṅghāṭipi ādittā sampajjalitātiādinā lakkhaṇasaṃyutte vuttanayena samaṇapetā honti.
In the next life, they become ascetic petas, in the way described in the Lakkhaṇa Saṃyutta, with such statements as, “His outer robe is blazing and burning.”
Và trong đời sau, họ trở thành ngạ quỷ Sa-môn (samaṇapeta), như đã nói trong Lakkhaṇasaṃyutta rằng: “Y phục của vị ấy bốc cháy, rực lửa,” v.v.
Imināva tāva kāraṇena kabaḷīkārāhāre nikantiyeva bhayanti veditabbā.
For this very reason, it should be understood that in the nutriment of physical food, desire itself is the danger.
Chính vì lý do này mà cần phải hiểu rằng trong thực phẩm thô (kabaḷīkārāhāra) thì sự ham muốn (nikanti) là nỗi sợ hãi.
Phassaṃ upagacchantāpi phassassādino paresaṃ rakkhitagopitesu dārādīsu bhaṇḍesu aparajjhanti.
Those who approach contact, delighting in contact, transgress with regard to the wives and other possessions of others that are guarded and protected.
Những người tiếp cận xúc (phassa) và say đắm trong xúc (phassassādin) cũng phạm lỗi đối với vợ con, v.v., và tài sản được người khác bảo vệ, giữ gìn.
Te saha bhaṇḍena bhaṇḍasāmikā gahetvā khaṇḍākhaṇḍikaṃ vā chinditvā saṅkārakūṭesu chaḍḍenti.
The owners of the possessions seize them along with the goods, either cut them to pieces and throw them on a rubbish heap,
Những người chủ tài sản bắt họ cùng với tài sản, hoặc chặt họ thành từng mảnh rồi vứt vào đống rác.
Rañño vā niyyātenti.
or hand them over to the king.
Hoặc giao nộp họ cho vua.
Tato ne rājā vividhā kammakāraṇā kārāpeti.
Then the king has various punishments inflicted on them.
Từ đó, nhà vua bắt họ chịu các hình phạt khác nhau.
Kāyassa ca bhedā duggati nesaṃ pāṭikaṅkhā hoti.
And at the breakup of the body, a woeful destination is to be expected for them.
Và sau khi thân hoại, họ phải chịu ác thú (duggati).
Iti phassassādamūlakaṃ diṭṭhadhammikampi samparāyikampi bhayaṃ sabbamāgatameva hoti.
Thus, all danger, both in this life and in the next, which is rooted in the delight in contact, has indeed arrived.
Như vậy, tất cả nỗi sợ hãi trong đời này và đời sau, có cội rễ từ sự say đắm trong xúc (phassassāda), đều đến.
Iminā kāraṇena phassāhāre upagamanameva bhayanti veditabbaṃ.
For this reason, it should be understood that in the nutriment of contact, the mere approach is the danger.
Chính vì lý do này mà cần phải hiểu rằng trong thức ăn xúc (phassāhāra) thì sự tiếp cận (upagamana) là nỗi sợ hãi.
Evaṃ sabhayesu pana imesu āhāresu sammāsambuddho kabaḷīkārāhāre nikantipariyādānatthaṃ ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, dve jāyampatikā’’tiādinā (saṃ. ni. 2.63) nayena puttamaṃsūpamaṃ desesi.
Thus, regarding these nutriments fraught with danger, the Perfectly Enlightened One, in order to overcome desire for the nutriment of physical food, taught the simile of the son’s flesh with the passage beginning, “Suppose, monks, a couple...”
Trong các loại thức ăn đầy hiểm nguy này, Đức Chánh Đẳng Giác đã thuyết giảng ví dụ về thịt con trai (puttamaṃsūpama) với cách nói “Này các Tỳ-kheo, ví như hai vợ chồng,” v.v. (Saṃ. Ni. 2.63), để đoạn trừ sự ham muốn (nikanti) trong thực phẩm thô (kabaḷīkārāhāra).
Phassāhāre nikantipariyādānatthaṃ ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, gāvī niccammā’’tiādinā nayena niccammagāvūpamaṃ desesi.
To overcome desire for the nutriment of contact, he taught the simile of the flayed cow with the passage beginning, “Suppose, monks, a flayed cow...”
Để đoạn trừ sự ham muốn (nikanti) trong thức ăn xúc (phassāhāra), Ngài đã thuyết giảng ví dụ về con bò không da (niccammagāvūpama) với cách nói “Này các Tỳ-kheo, ví như một con bò không da,” v.v.
Manosañcetanāhāre nikantipariyādānatthaṃ ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, aṅgārakāsū’’tiādinā nayena aṅgārakāsūpamaṃ desesi.
To overcome desire for the nutriment of mental volition, he taught the simile of the charcoal pit with the passage beginning, “Suppose, monks, a charcoal pit...”
Để đoạn trừ sự ham muốn (nikanti) trong thức ăn ý tư (manosañcetanāhāra), Ngài đã thuyết giảng ví dụ về hố than hồng (aṅgārakāsūpama) với cách nói “Này các Tỳ-kheo, ví như một hố than hồng,” v.v.
Viññāṇāhāre nikantipariyādānatthaṃ ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, coraṃ āgucāri’’ntiādinā nayena sattisatāhatūpamaṃ desesi.
To overcome desire for the nutriment of consciousness, he taught the simile of the man struck by a hundred spears with the passage beginning, “Suppose, monks, a criminal, a wrongdoer...”
Để đoạn trừ sự ham muốn (nikanti) trong thức ăn thức (viññāṇāhāra), Ngài đã thuyết giảng ví dụ về người bị trăm mũi giáo đâm (sattisatāhatūpama) với cách nói “Này các Tỳ-kheo, ví như một tên trộm phạm tội,” v.v.
Tatrāyaṃ bhūtamatthaṃ katvā saṅkhepato atthayojanā, dve kira jāyampatikā puttaṃ gahetvā parittena pātheyyena yojanasatikaṃ kantāramaggaṃ paṭipajjiṃsu.
Herein, establishing the actual events, is a brief explanation of the meaning. It is said that a couple, taking their son and a small amount of provisions, set out on a journey through a hundred-yojana wilderness.
Trong số đó, đây là sự giải thích ý nghĩa tóm tắt, dựa trên sự việc có thật: Có hai vợ chồng nọ, mang theo con trai, lên đường đi qua một sa mạc dài một trăm do-tuần với ít lương thực.
Tesaṃ paññāsa yojanāni gantvā pātheyyaṃ niṭṭhāsi.
After they had gone fifty yojanas, their provisions were exhausted.
Khi đi được năm mươi do-tuần, lương thực của họ đã hết.
Te khuppipāsāturā viraḷacchāyāyaṃ nisīdiṃsu.
Afflicted by hunger and thirst, they sat down in a place with sparse shade.
Họ đói khát, ngồi dưới bóng cây thưa thớt.
Tato puriso bhariyaṃ āha ‘‘bhadde ito samantā paññāsa yojanāni gāmo vā nigamo vā natthi, tasmā yaṃ taṃ purisena kātabbaṃ bahumpi kasigorakkhādikammaṃ, na dāni sakkā taṃ mayā kātuṃ, ehi maṃ māretvā upaḍḍhamaṃsaṃ khāditvā upaḍḍhaṃ pātheyyaṃ katvā puttena saddhiṃ kantāraṃ nittharāhī’’ti.
Then the husband said to his wife, “My dear, for fifty yojanas all around from here, there is no village or town. Therefore, whatever work a man should do, such as much farming and cattle-herding, I can no longer do it. Come, kill me, eat half the flesh, make the other half into provisions, and cross the wilderness with our son.”
Sau đó, người chồng nói với vợ: “Này em, từ đây trong vòng năm mươi do-tuần không có làng mạc hay thị trấn nào. Vì vậy, những công việc lớn lao mà một người đàn ông phải làm, như cày cấy, chăn nuôi, v.v., bây giờ anh không thể làm được nữa. Em hãy đến, giết anh đi, ăn một nửa thịt, làm một nửa thành lương thực, rồi cùng con vượt qua sa mạc này.”
Sāpi āha ‘‘sāmi mayā dāni yaṃ taṃ itthiyā kātabbaṃ bahumpi suttakantanādikammaṃ, taṃ kātuṃ na sakkā, ehi maṃ māretvā upaḍḍhamaṃsaṃ khāditvā upaḍḍhaṃ pātheyyaṃ katvā puttena saddhiṃ kantāraṃ nittharāhī’’ti.
She too said, “My lord, whatever work a woman should do, such as much spinning of thread, I can no longer do it. Come, kill me, eat half the flesh, make the other half into provisions, and cross the wilderness with our son.”
Người vợ cũng nói: “Thưa chồng, những công việc lớn lao mà một người phụ nữ phải làm, như kéo sợi, v.v., bây giờ em không thể làm được nữa. Anh hãy đến, giết em đi, ăn một nửa thịt, làm một nửa thành lương thực, rồi cùng con vượt qua sa mạc này.”
Tato so taṃ āha ‘‘bhadde mātugāmamaraṇena dvinnaṃ maraṇaṃ paññāyati.
Then he said to her, “My dear, with the death of a woman, the death of two is apparent.
Sau đó, người chồng nói với vợ: “Này em, cái chết của người phụ nữ sẽ dẫn đến cái chết của cả hai.
Na hi mando kumāro mātaraṃ vinā jīvituṃ sakkoti.
For a young boy cannot live without his mother.
Vì đứa bé yếu ớt không thể sống thiếu mẹ.
Yadi pana mayaṃ jīvāma, puna dārakaṃ labheyyāma, handa dāni puttakaṃ māretvā maṃsaṃ gahetvā kantāraṃ nittharāmā’’ti.
But if we live, we might have another child. Come now, let us kill our son, take the flesh, and cross the wilderness.”
Nhưng nếu chúng ta sống sót, chúng ta có thể có con lần nữa. Thôi, bây giờ chúng ta hãy giết đứa con, lấy thịt của nó, rồi cùng nhau vượt qua sa mạc này.”
Tato mātā puttamāha ‘‘tāta pitu santikaṃ gacchāhī’’ti.
Then the mother said to the son, “My dear, go to your father.”
Sau đó, người mẹ nói với con: “Con trai, con hãy đến chỗ cha.”
So agamāsi.
He went.
Đứa bé đi đến.
Athassa pitā ‘‘mayā puttakaṃ posessāmīti kasigorakkhādīhi anappakaṃ dukkhamanubhūtaṃ, na sakkomi puttaṃ māretuṃ, tvaṃyeva tava puttakaṃ mārehī’’ti vatvā ‘‘tāta mātusantikameva gacchāhī’’ti āha.
Then his father, thinking, “I have endured immense suffering from farming, cattle-herding, and so on, intending to raise my son. I cannot kill my son. You yourself kill your son,” said, “My dear, just go to your mother.”
Lúc đó, người cha nói: “Ta đã chịu không ít khổ đau vì cày cấy, chăn nuôi, v.v., với ý định nuôi con. Ta không thể giết con. Con hãy tự giết con của mình đi,” rồi nói: “Con trai, con hãy đến chỗ mẹ.”
So agamāsi.
He went.
Đứa bé đi đến.
Athassa mātāpi ‘‘mayā puttaṃ patthentiyā govatakukkuravatadevatāyācanādīhipi tāva anappakaṃ dukkhaṃ anubhūtaṃ, ko pana vādo kucchinā pariharantiyā?
Then his mother too, thinking, “While wishing for a son, I endured immense suffering from observances like the cow-vow and the dog-vow, making pleas to deities, and so on. What can be said of the suffering while carrying him in my womb?
Lúc đó, người mẹ cũng nói: “Ta đã chịu không ít khổ đau khi mong có con, thậm chí phải cầu nguyện các vị thần linh, tuân giữ các giới hạnh như bò, chó, v.v. Huống hồ là khi mang thai con trong bụng?
Na sakkāhaṃ puttaṃ māretu’’nti vatvā ‘‘tāta pitusantikaṃyeva gacchāhī’’ti āha.
I cannot kill my son,” said, “My dear, just go to your father.”
Ta không thể giết con,” rồi nói: “Con trai, con hãy đến chỗ cha.”
Evaṃ so dvinnaṃ antarā gacchantoyeva mato.
Thus, while going back and forth between the two, he died.
Cứ như vậy, đứa bé chết ngay khi đang đi lại giữa hai người.
Te taṃ disvā paridevitvā pubbe vuttanayeneva maṃsāni gahetvā khādantā pakkamiṃsu.
Seeing him, they lamented, and in the manner previously described, they took the flesh, and eating it, they departed.
Hai người thấy vậy, than khóc, rồi lấy thịt theo cách đã nói trước đó, ăn và tiếp tục đi.
Tesaṃ so puttamaṃsāhāro navahi kāraṇehi paṭikulattā neva davāya hoti, na madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya, kevalaṃ kantāranittharaṇatthāyeva hoti.
For them, that meal of their son’s flesh, being repulsive for nine reasons, was not for amusement, not for intoxication, not for adornment, not for beautification; it was solely for the purpose of crossing the wilderness.
Đối với hai vợ chồng đó, thức ăn là thịt con trai (puttamaṃsāhāra) này, vì ghê tởm bởi chín lý do, nên không phải để vui chơi, không phải để say sưa, không phải để trang điểm, không phải để làm đẹp, mà chỉ thuần túy là để vượt qua sa mạc.
Katamehi navahi kāraṇehi paṭikūloti ce?
If it is asked, “For which nine reasons is it repulsive?”
Nếu hỏi: “Vì chín lý do nào mà ghê tởm?”
Sajātimaṃsatāya ñātimaṃsatāya puttamaṃsatāya piyaputtamaṃsatāya taruṇamaṃsatāya āmakamaṃsatāya agorasamaṃsatāya aloṇatāya adhūpitatāyāti.
Because it is the flesh of one’s own species, the flesh of a relative, the flesh of a son, the flesh of a beloved son, tender flesh, raw flesh, unsavory flesh, unsalted, and unsmoked.
Đó là: vì là thịt đồng loại, vì là thịt thân quyến, vì là thịt con, vì là thịt con yêu quý, vì là thịt non, vì là thịt sống, vì là thịt không mua ở chợ, vì không có muối, vì không được hun khói.
Tasmā yo bhikkhu kabaḷīkārāhāraṃ evaṃ puttamaṃsasadisaṃ passati, so tattha nikantiṃ pariyādiyati.
Therefore, whichever bhikkhu sees physical nutriment as being like the flesh of a son, he exhausts craving for it.
Do đó, Tỳ-khưu nào thấy thực phẩm nuôi dưỡng thân thể (kabaḷīkārāhāra) giống như thịt con mình như vậy, vị ấy sẽ diệt trừ sự ham muốn (nikanti) đối với nó.
Ayaṃ tāva puttamaṃsūpamāyaṃ atthayojanā.
This, for now, is the application of the meaning in the simile of the son's flesh.
Trước hết, đây là sự giải thích ý nghĩa trong ví dụ thịt con trai.
Niccammagāvūpamāyaṃ pana yathā sā gāvī gīvato yāva khurā, tāva cammaṃ uddāletvā muttā yaṃ yadeva nissāya tiṭṭhati, tattha pāṇakehi khajjamānā dukkhassevādhikaraṇaṃ hoti, evaṃ phassopi yaṃ yadeva vatthuṃ ārammaṇaṃ vā nissāya tiṭṭhati, taṃtaṃvatthārammaṇasambhavassa vedayitadukkhassa adhikaraṇameva hoti.
But in the simile of the flayed cow, just as that cow, having been flayed from the neck to the hooves and then released, becomes a basis for suffering wherever it stands, being devoured by creatures that prey on it, so too contact, whatever physical basis or object it depends on, becomes a basis for the felt suffering that arises from that particular physical basis and object.
Trong ví dụ con bò không da, giống như con bò cái bị lột da từ cổ đến móng, khi được thả ra, nó dựa vào bất cứ thứ gì, và ở đó, nó bị các loài côn trùng gặm nhấm, chỉ trở thành nơi chứa đựng khổ đau. Tương tự như vậy, xúc (phassa) cũng vậy, bất cứ vật hay đối tượng nào mà nó nương tựa, thì chính vật và đối tượng đó trở thành nơi chứa đựng khổ đau được cảm nhận, phát sinh từ đó.
Tasmā yo bhikkhu phassāhāraṃ evaṃ niccammagāvisadisaṃ passati, so tattha nikantiṃ pariyādiyati, ayaṃ niccammagāvūpamāyaṃ atthayojanā.
Therefore, whichever bhikkhu sees the nutriment of contact as being like a flayed cow, he exhausts craving for it. This is the application of the meaning in the simile of the flayed cow.
Do đó, Tỳ-khưu nào thấy xúc thực (phassāhāra) giống như con bò không da như vậy, vị ấy sẽ diệt trừ sự ham muốn (nikanti) đối với nó. Đây là sự giải thích ý nghĩa trong ví dụ con bò không da.
Aṅgārakāsūpamāyaṃ pana yathā sā aṅgārakāsu, evaṃ mahāpariḷāhaṭṭhena tayo bhavā.
But in the simile of the charcoal pit, just as that charcoal pit, so the three kinds of existence are of great torment.
Trong ví dụ hố than hồng, ba cõi (bhava) giống như hố than hồng, với ý nghĩa là sự thiêu đốt mãnh liệt.
Yathā nānābāhāsu gahetvā tattha upakaḍḍhakā dve purisā, evaṃ bhavesu upakaḍḍhanaṭṭhena manosañcetanā.
Just as the two men who, seizing a man by his various arms, drag him towards it, so is mental volition in its function of dragging one into the kinds of existence.
Giống như hai người đàn ông nắm cánh tay kéo vào đó, thì ý tư (manosañcetanā) có ý nghĩa là sự kéo vào các cõi.
Tasmā yo bhikkhu manosañcetanāhāraṃ evaṃ aṅgārakāsūpakaḍḍhakapurisasadisaṃ passati, so tattha nikantiṃ pariyādiyati, ayaṃ aṅgārakāsūpamāyaṃ atthayojanā.
Therefore, whichever bhikkhu sees the nutriment of mental volition as being like the men dragging one toward a charcoal pit, he exhausts craving for it. This is the application of the meaning in the simile of the charcoal pit.
Do đó, Tỳ-khưu nào thấy ý tư thực (manosañcetanāhāra) giống như hai người đàn ông kéo vào hố than hồng như vậy, vị ấy sẽ diệt trừ sự ham muốn (nikanti) đối với nó. Đây là sự giải thích ý nghĩa trong ví dụ hố than hồng.
Sattisatāhatūpamāyaṃ pana yena so puriso pubbaṇhasamaye sattisatena haññati, tamassa sarīre vaṇamukhasataṃ katvā antarā aṭṭhatvā vinivijjhitvā aparabhāgeyeva patati, evaṃ itarāni dve sattisatāni, evamassa patitokāse apatitvā apatitvā gatāhi sattīhi sabbasarīraṃ chiddāvachiddameva hoti, tassa ekavaṇamukhepi uppannassa dukkhassa pamāṇaṃ natthi, ko pana vādo tīsu vaṇamukhasatesu?
But in the simile of the man struck by a hundred spears, with the hundred spears that the man is struck in the morning, a hundred wound-openings are made in his body, which pass through without remaining inside and fall on the other side. Similarly, the other two sets of a hundred spears. In this way, his whole body is riddled with holes by spears that did not fall in the places where previous spears had struck. The suffering that arises even in a single wound-opening is immeasurable, so what is to be said of three hundred wound-openings?
Trong ví dụ người bị đâm trăm mũi giáo, giống như người đàn ông bị đâm bởi một trăm mũi giáo vào buổi sáng, tạo ra một trăm vết thương trên cơ thể, những mũi giáo đó không mắc kẹt mà xuyên qua và rơi ra ở phía bên kia. Tương tự như vậy, hai trăm mũi giáo còn lại cũng xuyên qua. Cứ như vậy, với những mũi giáo không ngừng rơi vào những chỗ chưa bị đâm, toàn bộ cơ thể của người ấy trở nên đầy rẫy những vết thương. Khổ đau phát sinh từ một vết thương cũng không thể đo lường được, huống chi là từ ba trăm vết thương?
Tattha sattinipātakālo viya paṭisandhiviññāṇanibbattakālo.
Therein, the time of the occurrence of relinking-consciousness is like the time the spears strike.
Ở đây, thời điểm mũi giáo đâm vào giống như thời điểm tái sinh thức (paṭisandhiviññāṇa) phát sinh.
Vaṇamukhajananaṃ viya khandhajananaṃ.
The generation of the aggregates is like the creation of the wound-openings.
Việc tạo ra vết thương giống như việc tạo ra các uẩn (khandha).
Vaṇamukhesu dukkhavedanuppādo viya jātesu khandhesu vaṭṭamūlakanānāvidhadukkhuppādo.
The arising of various kinds of suffering rooted in the round of rebirth in the generated aggregates is like the arising of painful feeling in the wound-openings.
Sự phát sinh khổ thọ tại các vết thương giống như sự phát sinh các loại khổ đau khác nhau có gốc rễ từ vòng luân hồi (vaṭṭa) trên các uẩn đã sinh.
Aparo nayo, āgucārī puriso viya paṭisandhiviññāṇaṃ.
Another method: relinking-consciousness is like a criminal.
Một phương pháp khác là, tái sinh thức (paṭisandhiviññāṇa) giống như một người phạm tội.
Tassa sattighātehi uppannavaṇamukhāni viya viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ.
Mind-and-matter conditioned by consciousness is like the wound-openings that arose from the spear strikes on that man.
Danh sắc (nāmarūpa) do duyên thức (viññāṇa) phát sinh giống như những vết thương do bị đâm giáo.
Vaṇamukhapaccayā tassa purisassa kakkhaḷadukkhuppādo viya nāmarūpapaccayā viññāṇassa dvattiṃsakammakāraṇaaṭṭhanavutirogādivasena nānappakārakadukkhuppādo daṭṭhabbo.
The arising of various kinds of suffering for consciousness—such as the thirty-two tortures and ninety-eight diseases—conditioned by mind-and-matter, should be seen as being like the arising of harsh suffering for that man, conditioned by the wound-openings.
Khổ đau dữ dội phát sinh cho người đó do duyên các vết thương giống như sự phát sinh các loại khổ đau khác nhau cho thức (viññāṇa) do duyên danh sắc (nāmarūpa), chẳng hạn như ba mươi hai loại hình phạt hành hạ (kammakāraṇa) và chín mươi tám loại bệnh tật, v.v., cần phải hiểu như vậy.
Tasmā yo bhikkhu viññāṇāhāraṃ evaṃ sattisatāhatasadisaṃ passati.
Therefore, whichever bhikkhu sees the nutriment of consciousness as being like the man struck by a hundred spears,
Do đó, Tỳ-khưu nào thấy thức thực (viññāṇāhāra) giống như người bị đâm trăm mũi giáo như vậy.
So tattha nikantiṃ pariyādiyati, ayaṃ sattisatāhatūpamāyaṃ atthayojanā.
he exhausts craving for it. This is the application of the meaning in the simile of the man struck by a hundred spears.
Vị ấy diệt trừ sự ham muốn (nikanti) đối với nó. Đây là sự giải thích ý nghĩa trong ví dụ người bị đâm trăm mũi giáo.
‘‘Kabaḷīkāre, bhikkhave, āhāre pariññāte pañcakāmaguṇiko rāgo pariññāto hoti.
"Bhikkhus, when the nutriment of physical food is fully understood, lust for the five cords of sensual pleasure is fully understood.
“Này các Tỳ-khưu, khi thực phẩm nuôi dưỡng thân thể (kabaḷīkārāhāra) được thấu hiểu, thì tham ái năm dục (pañcakāmaguṇiko rāgo) cũng được thấu hiểu.
Pañcakāmaguṇike rāge pariññāte natthi taṃ saṃyojanaṃ, yena saṃyojanena saṃyutto ariyasāvako puna imaṃ lokaṃ āgaccheyya.
When lust for the five cords of sensual pleasure is fully understood, there is no fetter bound by which a noble disciple might come again to this world.
Khi tham ái năm dục được thấu hiểu, không còn có kiết sử nào mà một đệ tử thánh (ariyasāvako) bị trói buộc bởi kiết sử đó mà phải trở lại thế giới này nữa.
Phasse, bhikkhave, āhāre pariññāte tisso vedanā pariññātā honti.
Bhikkhus, when the nutriment of contact is fully understood, the three kinds of feeling are fully understood.
Này các Tỳ-khưu, khi xúc thực (phassāhāra) được thấu hiểu, thì ba loại cảm thọ (tisso vedanā) cũng được thấu hiểu.
Tīsu vedanāsu pariññātāsu ariyasāvakassa natthi kiñci uttarikaraṇīyanti vadāmi.
When the three kinds of feeling are fully understood, I say there is nothing further for a noble disciple to do.
Khi ba loại cảm thọ được thấu hiểu, Ta nói rằng đệ tử thánh không còn việc gì phải làm thêm nữa.
Manosañcetanāya, bhikkhave, āhāre pariññāte tisso taṇhā pariññātā honti.
Bhikkhus, when the nutriment of mental volition is fully understood, the three kinds of craving are fully understood.
Này các Tỳ-khưu, khi ý tư thực (manosañcetanāhāra) được thấu hiểu, thì ba loại tham ái (tisso taṇhā) cũng được thấu hiểu.
Tīsu taṇhāsu pariññātāsu ariyasāvakassa natthi kiñci uttarikaraṇīyanti vadāmi.
When the three kinds of craving are fully understood, I say there is nothing further for a noble disciple to do.
Khi ba loại tham ái được thấu hiểu, Ta nói rằng đệ tử thánh không còn việc gì phải làm thêm nữa.
Viññāṇe, bhikkhave, āhāre pariññāte nāmarūpaṃ pariññātaṃ hoti.
Bhikkhus, when the nutriment of consciousness is fully understood, mind-and-matter is fully understood.
Này các Tỳ-khưu, khi thức thực (viññāṇāhāra) được thấu hiểu, thì danh sắc (nāmarūpa) cũng được thấu hiểu.
Nāmarūpe pariññāte ariyasāvakassa natthi kiñci uttarikaraṇīyanti vadāmī’’ti (saṃ. ni. 2.63).
When mind-and-matter is fully understood, I say there is nothing further for a noble disciple to do."
Khi danh sắc được thấu hiểu, Ta nói rằng đệ tử thánh không còn việc gì phải làm thêm nữa.”
Taṇhāsamudayā āhārasamudayoti purimataṇhāsamudayā paṭisandhikānaṃ āhārānaṃ samudayo nibbatto hotīti attho.
From the arising of craving, there is the arising of nutriment means: from the arising of craving in a previous existence, the arising of nutriments at relinking comes to be.
Do tham ái tập khởi, các thực phẩm tập khởi – có nghĩa là do tham ái ở kiếp trước tập khởi, các thực phẩm tái sinh (paṭisandhika) phát sinh.
Kathaṃ?
How so?
Như thế nào?
Paṭisandhikkhaṇe hi tisantativasena uppannasamatiṃsarūpabbhantare jātā ojā atthi.
At the moment of relinking, there is nutritive essence present within the thirty material phenomena that arise through the three continuities of decads.
Vào khoảnh khắc tái sinh (paṭisandhikkhaṇa), có chất dinh dưỡng (ojā) phát sinh bên trong ba mươi loại sắc (rūpa) đã sinh theo ba chuỗi (tisantati).
Ayaṃ taṇhāpaccayā nibbatto upādinnakakabaḷīkārāhāro.
This is the physical nutriment that is clung to, which has arisen conditioned by craving.
Đây là thực phẩm nuôi dưỡng thân thể (kabaḷīkārāhāra) bị nắm giữ (upādinna) phát sinh do duyên tham ái.
Paṭisandhicittasampayuttā pana phassacetanā sayañca cittaṃ viññāṇanti ime taṇhāpaccayā nibbattā upādinnakaphassamanosañcetanā viññāṇāhārāti.
Furthermore, the contact and volition associated with the relinking-consciousness, and that consciousness itself as viññāṇa—these are the nutriments of contact, mental volition, and consciousness that are clung to, which have arisen conditioned by craving.
Còn xúc (phassa) và tư (cetanā) đi kèm với tâm tái sinh (paṭisandhicitta), và chính tâm (citta) là thức (viññāṇa), thì những điều này là xúc thực (phassa), ý tư thực (manosañcetanā) và thức thực (viññāṇa) bị nắm giữ (upādinna) phát sinh do duyên tham ái.
Evaṃ tāva purimataṇhāsamudayā paṭisandhikānaṃ āhārānaṃ samudayo veditabbo.
In this way, first, the arising of nutriments at relinking should be understood as being from the arising of craving in a previous existence.
Như vậy, trước hết, sự tập khởi của các thực phẩm tái sinh do duyên tham ái ở kiếp trước cần được hiểu.
Yasmā panidha upādinnakāpi anupādinnakāpi āhārā missetvā kathitā, tasmā anupādinnakānampi evaṃ taṇhāsamudayā āhārasamudayo veditabbo.
But since both clung-to and non-clung-to nutriments are discussed here together, the arising of nutriment from the arising of craving should also be understood in this way for the non-clung-to nutriments.
Hơn nữa, vì ở đây các thực phẩm bị nắm giữ (upādinna) và không bị nắm giữ (anupādinna) được đề cập lẫn lộn, do đó, sự tập khởi của các thực phẩm không bị nắm giữ cũng cần được hiểu là do duyên tham ái tập khởi như vậy.
Aṭṭhalobhasahagatacittasamuṭṭhitesu hi rūpesu ojā atthi, ayaṃ sahajātataṇhāpaccayā nibbatto anupādinnakakabaḷīkārāhāro.
There is nutritive essence in the material phenomena originated by the eight types of consciousness accompanied by greed; this is the non-clung-to physical nutriment that has arisen conditioned by co-nascent craving.
Trong các sắc (rūpa) phát sinh do tám tâm tham (lobhasahagatacitta), có chất dinh dưỡng (ojā). Đây là thực phẩm nuôi dưỡng thân thể (kabaḷīkārāhāra) không bị nắm giữ (anupādinna) phát sinh do duyên tham ái đồng sinh (sahajāta taṇhā).
Lobhasahagatacittasampayuttā pana phassacetanā sayañca cittaṃ viññāṇanti ime taṇhāpaccayā nibbattā anupādinnakaphassamanosañcetanā viññāṇāhārāti.
Furthermore, the contact and volition associated with consciousness accompanied by greed, and that consciousness itself as viññāṇa—these are the non-clung-to nutriments of contact, mental volition, and consciousness that have arisen conditioned by craving.
Còn xúc (phassa) và tư (cetanā) đi kèm với tâm tham (lobhasahagatacitta), và chính tâm (citta) là thức (viññāṇa), thì những điều này là xúc thực (phassa), ý tư thực (manosañcetanā) và thức thực (viññāṇa) không bị nắm giữ (anupādinna) phát sinh do duyên tham ái.
Taṇhānirodhā āhāranirodhoti imissā upādinnakānañca anupādinnakānañca āhārānaṃ paccayabhūtāya taṇhāya nirodhena āhāranirodho paññāyati.
From the cessation of craving, there is the cessation of nutriment means: through the cessation of this craving, which is the condition for both clung-to and non-clung-to nutriments, the cessation of nutriment is discerned.
Do tham ái diệt, các thực phẩm diệt – có nghĩa là do sự diệt trừ tham ái, là nhân duyên của các thực phẩm bị nắm giữ và không bị nắm giữ, thì sự diệt trừ các thực phẩm được biết đến.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is just as has been stated.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
Ayaṃ pana viseso, idha cattāripi saccāni sarūpeneva vuttāni.
This, however, is the distinction: here, all four truths are stated in terms of their intrinsic nature.
Tuy nhiên, có sự khác biệt này: ở đây, cả bốn Chân lý (saccāni) đều được nói đến một cách trực tiếp.
Yathā ca idha, evaṃ ito uttarimpi sabbavāresūti.
And just as here, so too in all the sections that follow.
Như ở đây, tương tự như vậy, trong tất cả các phần tiếp theo.
Tasmā sabbattha asammuyhantena saccāni uddharitabbāni.
Therefore, the truths should be drawn out in every case without confusion.
Do đó, ở mọi nơi, người không bị lầm lẫn phải trích dẫn các Chân lý.
Sabbavāresu ca ‘‘ettāvatāpi kho āvuso’’ti idaṃ desanāniyyātanaṃ tattha tattha desitadhammavasena yojetabbaṃ.
And in all the sections, this concluding statement of the teaching, "To this extent, friend," should be applied according to the Dhamma taught in each respective place.
Và trong tất cả các phần, câu “Này Hiền giả, chỉ với chừng ấy thôi” (ettāvatāpi kho āvuso) này, là phần kết luận của bài pháp, cần được kết nối theo giáo pháp đã được thuyết giảng ở từng nơi.
Tassa idha tāva ayaṃ yojanā ettāvatāpīti imāya āhāradesanāya vuttamanasikārappaṭivedhavasenāpīti vuttaṃ hoti.
Here, its application is this: To this extent means "even through the contemplation and penetration spoken of in this teaching on nutriment."
Ở đây, ý nghĩa của câu đó là: chỉ với chừng ấy thôi có nghĩa là chỉ với sự thấu hiểu do tác ý đã được nói đến trong bài pháp về các thực phẩm này.
Esa nayo sabbatthāpi.
This is the method everywhere.
Cách này cũng áp dụng cho tất cả các trường hợp.
91. Idāni ‘‘sādhāvuso’’ti purimanayeneva therassa bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā te bhikkhū uttarimpi pañhaṃ pucchiṃsu.
91. Now, having acclaimed and rejoiced in the Elder's speech with "Excellent, friend," in the same way as before, those bhikkhus asked a further question.
91. Bây giờ, các Tỳ-khưu đó, sau khi hoan hỷ và tán thán lời thuyết giảng của Trưởng lão theo cách đã nói trước đó, đã hỏi thêm một câu hỏi.
Thero ca nesaṃ aññenapi pariyāyena byākāsi.
And the Elder explained it to them by another method.
Và Trưởng lão đã giải thích cho họ bằng một phương pháp khác.
Esa nayo ito paresupi sabbavāresu.
This is the method in all the sections that follow this one.
Cách này cũng áp dụng cho tất cả các phần tiếp theo.
Tasmā ito paraṃ evarūpāni vacanāni anāmasitvā yena yena pariyāyena byākaroti, tassa tasseva atthaṃ vaṇṇayissāma.
Therefore, from now on, without examining such transitional words, we will explain the meaning of each method by which he explains.
Do đó, từ đây trở đi, chúng tôi sẽ không đề cập đến những lời như vậy mà chỉ giải thích ý nghĩa của từng phương pháp mà Trưởng lão đã giải thích.
Imassa pana vārassa saṅkhepadesanāyaṃ dukkhañca pajānātīti ettha dukkhanti dukkhasaccaṃ.
In the summary teaching of this section, in the phrase and he understands suffering, suffering means the truth of suffering.
Trong phần tóm tắt của chương này, ở chỗ hiểu biết về khổ (dukkhañca pajānāti), khổ (dukkha) là Khổ đế (Dukkhasacca).
Vitthāradesanāyaṃ pana yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ visuddhimagge saccaniddese vuttamevāti.
As for what might be said in the detailed teaching, all of that has already been stated in the Visuddhimagga, in the exposition of the truths.
Còn những gì cần nói trong phần giải thích chi tiết, tất cả đều đã được nói trong phần giải thích về các Chân lý trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga).
92. Ito paraṃ paṭiccasamuppādavasena desanā hoti.
92. Hereafter, the teaching is given in terms of dependent origination.
92. Từ đây trở đi, bài pháp được thuyết giảng theo duyên khởi (paṭiccasamuppāda).
Tattha jarāmaraṇavāre tāva tesaṃ tesanti ayaṃ saṅkhepato anekesaṃ sattānaṃ sādhāraṇaniddesoti ñātabbo.
Therein, in the section on aging and death, of these various should be understood as a general reference to many beings in summary.
Ở đây, trong phần về già và chết (jarāmaraṇa), câu của những cái đó, của những cái đó (tesaṃ tesaṃ) cần được hiểu là sự chỉ định chung cho nhiều chúng sinh một cách tóm tắt.
Yā devadattassa jarā, yā somadattassa jarāti evañhi divasampi kathentassa neva sattā pariyādānaṃ gacchanti.
For if one were to speak thus, "the aging of Devadatta, the aging of Somadatta," even for a whole day, the beings would never be exhausted.
"Sự già của Devadatta là gì, sự già của Somadatta là gì?" – Dù có giảng giải như vậy suốt cả ngày, các chúng sinh cũng không thể cạn kiệt.
Imehi pana dvīhi padehi na koci satto apariyādinno hoti.
But by these two words, no being is left unincluded.
Nhưng với hai từ này, không một chúng sinh nào không được bao gồm.
Tasmā vuttaṃ ‘‘ayaṃ saṅkhepato anekesaṃ sattānaṃ sādhāraṇaniddeso’’ti.
Therefore it was said, "This is a general designation for many beings in brief."
Do đó đã nói rằng: "Đây là một sự diễn tả chung tóm tắt về nhiều chúng sinh."
Tamhi tamhīti ayaṃ gatijātivasena anekesaṃ nikāyānaṃ sādhāraṇaniddeso.
"In this or that": this is a general designation for the many groups of beings according to their destinies and births.
"Ở đó, ở đó" (Tamhi tamhīti) là sự diễn tả chung cho nhiều nhóm chúng sinh theo các cảnh giới và loài.
Sattanikāyeti sādhāraṇaniddesena niddiṭṭhassa sarūpanidassanaṃ.
"Group of beings": this is an illustration of the nature of what was indicated by the general designation.
"Trong nhóm chúng sinh" (Sattanikāye) là sự trình bày bản chất của điều đã được diễn tả bằng cách diễn tả chung.
Jarā jīraṇatātiādīsu pana jarāti sabhāvaniddeso.
In "aging, decrepitude," and so on, "aging" is a designation of its intrinsic nature.
Trong "Già là sự lão hóa" (Jarā jīraṇatā) và các từ tương tự, "già" (jarā) là sự diễn tả bản chất.
Jīraṇatāti ākāraniddeso.
"Decrepitude" is a designation of its mode.
"Lão hóa" (Jīraṇatā) là sự diễn tả trạng thái.
Khaṇḍiccantiādayo kālātikkame kiccaniddesā.
"Brokenness of teeth," and so on, are designations of its function when time has passed.
"Sự sứt mẻ" (Khaṇḍicca) và các từ tương tự là sự diễn tả chức năng theo thời gian trôi qua.
Pacchimā dve pakatiniddesā.
The last two are designations of its natural state.
Hai từ cuối cùng là sự diễn tả bản chất.
Ayañhi jarāti iminā padena sabhāvato dīpitā, tenassāyaṃ sabhāvaniddeso.
For by this word "aging" it is shown in its intrinsic nature; therefore, this is its designation of intrinsic nature.
Thật vậy, sự già này được diễn tả về bản chất bằng từ "già" (jarā), do đó đây là sự diễn tả bản chất của nó.
Jīraṇatāti iminā ākārato.
By "decrepitude," it is shown in its mode.
Bằng từ "lão hóa" (Jīraṇatā) là về trạng thái.
Tenassāyaṃ ākāraniddeso.
Therefore, this is its designation of mode.
Do đó đây là sự diễn tả trạng thái của nó.
Khaṇḍiccanti iminā kālātikkame dantanakhānaṃ khaṇḍitabhāvakaraṇakiccato.
By "brokenness of teeth," it is shown by the function of making teeth and nails broken when time has passed.
Bằng từ "sự sứt mẻ" (Khaṇḍicca) là do chức năng làm cho răng và móng bị sứt mẻ khi thời gian trôi qua.
Pāliccanti iminā kesalomānaṃ palitabhāvakaraṇakiccato.
By "greyness of hair," it is shown by the function of making head hair and body hair grey.
Bằng từ "sự bạc trắng" (Pālicca) là do chức năng làm cho tóc và lông bạc trắng.
Valittacatāti iminā maṃsaṃ milāpetvā tace valittabhāvakaraṇakiccato dīpitā.
By "wrinkled skin," it is shown by the function of withering the flesh and making the skin wrinkled.
Bằng từ "da nhăn nheo" (Valittacatā) là do chức năng làm cho da nhăn nheo sau khi thịt héo mòn.
Tenassā ime khaṇḍiccantiādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā.
Therefore, these three—"brokenness of teeth," and so on—are designations of its function when time has passed.
Do đó, ba từ này, "sự sứt mẻ" (Khaṇḍicca) và các từ tương tự, là sự diễn tả chức năng theo thời gian trôi qua của nó.
Tehi imesaṃ vikārānaṃ dassanavasena pākaṭībhūtā pākaṭajarā dassitā.
Through them, manifest aging, which has become apparent through the seeing of these alterations, is shown.
Qua đó, sự già rõ ràng (pākaṭajarā) được trình bày bằng cách chỉ ra những biến đổi này.
Yatheva hi udakassa vā aggino vā vātassa vā tiṇarukkhādīnaṃ sambhaggapalibhaggatāya vā jhāmatāya vā gatamaggo pākaṭo hoti, na ca so gatamaggo tāneva udakādīni, evameva jarāya dantādīsu khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo, cakkhuṃ ummīletvāpi gayhati.
Just as the path taken by water, fire, or wind is made manifest by the breaking and shattering of grass, trees, and so on, or by their being burnt, yet that path taken is not the water itself, and so on; so too, the path taken by aging is manifest in the teeth and so on through brokenness and the like, and it can be grasped even by opening the eyes.
Thật vậy, giống như con đường mà nước, lửa hay gió đã đi qua được thể hiện rõ ràng qua việc cỏ cây bị đổ nát, tan hoang hoặc bị cháy rụi, nhưng con đường đó không phải là chính nước, lửa, v.v., thì cũng vậy, con đường mà sự già đã đi qua trên răng, v.v., dưới dạng sứt mẻ, v.v., là rõ ràng, có thể nhận biết ngay cả khi mở mắt.
Na ca khaṇḍiccādīneva jarā, na hi jarā cakkhuviññeyyā hoti.
Yet brokenness and so on are not aging itself, for aging is not cognizable by the eye-consciousness.
Và sự sứt mẻ, v.v., không phải là chính sự già, vì sự già không phải là đối tượng của nhãn thức.
Tattha yasmā jaraṃ pattassa āyu hāyati, tasmā jarā ‘‘āyuno saṃhānī’’ti phalūpacārena vuttā.
Therein, because the life-span of one who has reached old age declines, aging is called "decline of life" by a metaphorical application based on its result.
Ở đây, vì tuổi thọ suy giảm khi đạt đến sự già, nên sự già được gọi là "sự suy giảm tuổi thọ" (āyuno saṃhāni) theo phép ẩn dụ về quả.
Yasmā ca daharakāle suppasannāni sukhumampi attano visayaṃ sukheneva gaṇhanasamatthāni cakkhādīni indriyāni jaraṃ pattassa paripakkāni āluḷitāni avisadāni oḷārikampi attano visayaṃ gahetuṃ asamatthāni honti, tasmā ‘‘indriyānaṃ paripāko’’tipi phalūpacāreneva vuttā.
And because in youth the faculties such as the eye are very clear and capable of easily grasping even their subtle objects, but for one who has reached old age they become overripe, agitated, and unclear, incapable of grasping even their coarse objects, it is therefore also called "ripening of the faculties" by a metaphorical application based on its result.
Và vì các căn như mắt, v.v., vốn rất trong sáng và có khả năng nhận biết đối tượng vi tế của mình một cách dễ dàng khi còn trẻ, trở nên suy yếu, hỗn loạn và không rõ ràng khi đạt đến sự già, không có khả năng nhận biết ngay cả đối tượng thô của mình, nên nó cũng được gọi là "sự suy yếu của các căn" (indriyānaṃ paripāko) theo phép ẩn dụ về quả.
Sā panāyaṃ evaṃ niddiṭṭhā sabbāpi jarā pākaṭā paṭicchannāti duvidhā hoti.
But this aging, thus described, is of two kinds: manifest and concealed.
Tất cả sự già được diễn tả như vậy đều có hai loại: rõ ràng (pākaṭā) và ẩn kín (paṭicchannā).
Tattha dantādīsu khaṇḍabhāvādidassanato rūpadhammesu jarā pākaṭajarā nāma.
Therein, aging in physical phenomena is called manifest aging, due to the visibility of the broken state of teeth and so on.
Trong đó, sự già trên các pháp sắc, được nhìn thấy qua sự sứt mẻ, v.v., trên răng, v.v., được gọi là sự già rõ ràng (pākaṭajarā).
Arūpadhammesu pana tādisassa vikārassa adassanato paṭicchannajarā nāma.
But in non-physical phenomena, it is called concealed aging, due to the invisibility of such an alteration.
Còn trên các pháp vô sắc, do không nhìn thấy sự biến đổi như vậy, nên được gọi là sự già ẩn kín (paṭicchannajarā).
Tattha yvāyaṃ khaṇḍādibhāvo dissati, so tādisānaṃ dantādīnaṃ suviññeyyattā vaṇṇoyeva, taṃ cakkhunā disvā manodvārena cintetvā ‘‘ime dantā jarāya pahaṭā’’ti jaraṃ jānāti udakaṭṭhāne baddhāni gosīsādīni oloketvā heṭṭhā udakassa atthibhāvaṃ jānanaṃ viya.
Therein, this state of brokenness and so on that is seen is merely the color, which is easily discernible in such things as teeth. Seeing that color with the eye and reflecting on it through the mind-door, one knows aging, thinking "these teeth are struck by aging," just as one knows of the presence of water below by observing the cow's horns and so on tied at the water's edge.
Ở đây, sự sứt mẻ, v.v., được nhìn thấy, chỉ là màu sắc do các răng, v.v., như vậy dễ nhận biết. Nhìn thấy màu sắc đó bằng mắt, suy nghĩ qua ý môn, người ta biết rằng "những chiếc răng này đã bị sự già tác động", giống như nhìn thấy đầu bò, v.v., được buộc ở nơi có nước mà biết rằng có nước ở dưới.
Puna avīci savīcīti evampi duvidhā hoti.
Again, it is also of two kinds: with intervals and without intervals.
Hơn nữa, nó cũng có hai loại: không có khoảng cách (avīci) và có khoảng cách (savīci).
Tattha maṇikanakarajatapavāḷasūriyādīnaṃ mandadasakādīsu pāṇīnaṃ viya pupphaphalapallavādīsu ca apāṇīnaṃ viya antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ duviññeyyattā jarā avīcijarā nāma, nirantarajarāti attho.
Therein, aging in gems, gold, silver, coral, the sun, and so on, and as in animate beings in the manda decade and so on, and as in inanimate things such as flowers, fruits, and sprouts, is called aging without intervals (avīcijarā), meaning aging that is uninterrupted, because the distinctions in color and so on between intervals are hard to discern.
Trong đó, sự già trên ngọc, vàng, bạc, san hô, mặt trời, v.v., và trên các vật vô sinh như hoa, quả, chồi, v.v., giống như trên các chúng sinh trong các nhóm mười pháp yếu ớt, v.v., do sự khác biệt về màu sắc, v.v., khó nhận biết ở giữa, nên được gọi là sự già không có khoảng cách (avīcijarā), nghĩa là sự già liên tục.
Tato aññesu pana yathāvuttesu antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ suviññeyyattā jarā savīcijarā nāmāti veditabbā.
But in other things as mentioned above, because the distinctions in color and so on between intervals are easy to discern, aging should be known as aging with intervals (savīcijarā).
Còn trên các vật khác đã nói ở trên, do sự khác biệt về màu sắc, v.v., dễ nhận biết ở giữa, nên sự già được gọi là sự già có khoảng cách (savīcijarā).
Ito paraṃ, tesaṃ tesantiādi vuttanayeneva veditabbaṃ.
From here on, "of those beings," and so on, should be understood in the way already explained.
Từ đây trở đi, "của những cái đó, của những cái đó" (tesaṃ tesaṃ) và các từ tương tự phải được hiểu theo cách đã nói.
Cuti cavanatātiādīsu pana cutīti cavanakavasena vuccati, ekacatupañcakkhandhānaṃ sāmaññavacanametaṃ.
In "passing away, falling away," and so on, "passing away" (cuti) is spoken of in the sense of falling away; this is a general term for the one, four, or five aggregates.
Trong "Sự chết, sự diệt vong" (Cuti cavanatā) và các từ tương tự, "sự chết" (cuti) được nói theo nghĩa diệt vong; đây là một từ chung cho một, bốn hoặc năm uẩn.
Cavanatāti bhāvavacanena lakkhaṇanidassanaṃ.
"Falling away" (cavanatā) is an indication of the characteristic by means of an abstract noun.
"Sự diệt vong" (Cavanatā) là sự trình bày đặc tính bằng từ trạng thái.
Bhedoti cutikkhandhānaṃ bhaṅguppattiparidīpanaṃ.
"Break-up" (bhedo) is an exposition of the aggregates at death reaching a state of dissolution.
"Sự tan rã" (Bhedo) là sự trình bày sự phát sinh của sự hoại diệt của các uẩn đã chết.
Antaradhānanti ghaṭasseva bhinnassa bhinnānaṃ cutikkhandhānaṃ yena kenaci pariyāyena ṭhānābhāvaparidīpanaṃ.
"Disappearance" (antaradhānaṃ) is an exposition of the non-existence of a place for the broken aggregates at death to stand, in any way whatsoever, just like a shattered pot that has been broken.
"Sự biến mất" (Antaradhānaṃ) là sự trình bày sự không tồn tại của các uẩn đã chết đã tan rã bằng cách nào đó, giống như một cái bình đã vỡ.
Maccu maraṇanti maccusaṅkhātaṃ maraṇaṃ.
"Death, dying" (maccu maraṇaṃ) is the dying known as death (maccu).
"Tử vong, cái chết" (Maccu maraṇaṃ) là cái chết được gọi là tử vong.
Tena samucchedamaraṇādīni nisedheti.
By this, he rejects annihilationist death and so on.
Bằng cách đó, nó phủ nhận các loại chết như tử vong đoạn diệt (samucchedamaraṇā) và các loại khác.
Kālo nāma antako, tassa kiriyāti kālakiriyā.
Time (kālo) is the end-maker; its doing is "the doing of time" (kālakiriyā).
Thời gian (kālo) là kẻ hủy diệt, hành động của nó là sự kết thúc thời gian (kālakiriyā).
Etena lokasammutiyā maraṇaṃ dīpeti.
By this, he shows death in terms of worldly convention.
Bằng cách này, nó trình bày cái chết theo quy ước thế gian.
Ettha ca catuvokāravasena khandhānaṃ bhedo, ekavokāravasena kaḷevarassa nikkhepo.
And here, the break-up of the aggregates is in terms of the four-aggregate existence, and the laying down of the corpse is in terms of the one-aggregate existence.
Ở đây, sự tan rã của các uẩn là theo nghĩa của cõi Tứ uẩn (catuvokāra), sự bỏ lại thân xác là theo nghĩa của cõi Nhất uẩn (ekavokāra).
Catuvokāravasena vā khandhānaṃ bhedo, sesadvayavasena kaḷevarassa nikkhepo veditabbo.
Or, the break-up of the aggregates should be understood in terms of the four-aggregate existence, and the laying down of the corpse in terms of the other two.
Hoặc sự tan rã của các uẩn là theo nghĩa của cõi Tứ uẩn, và sự bỏ lại thân xác là theo nghĩa của hai loại còn lại.
Bhavadvayepi rūpakāyasaṅkhātassa kaḷevarassa sambhavato.
Because of the possibility of a corpse, known as a physical body, in both of those existences.
Vì thân xác, tức là thân sắc, tồn tại trong cả hai cõi.
Atha vā yasmā ca cātumahārājikādīsu khandhā bhijjanteva, na kiñci nikkhipanti, tasmā tesaṃ vasena khandhānaṃ bhedo, manussādīsu kaḷevarassa nikkhepo.
Or, because in the realms of the Cātumahārājika devas and so on the aggregates just break up and they do not lay down anything, therefore, "the break-up of the aggregates" is in terms of them, and "the laying down of the corpse" is in the case of humans and so on.
Hoặc, vì trong các cõi Tứ Đại Thiên Vương, v.v., các uẩn chỉ tan rã mà không bỏ lại bất cứ thứ gì, nên sự tan rã của các uẩn là theo nghĩa của chúng, còn ở loài người, v.v., là sự bỏ lại thân xác.
Ettha ca kaḷevarassa nikkhepakāraṇato maraṇaṃ kaḷevarassa nikkhepoti vuttanti evamattho daṭṭhabbo.
And here, the meaning should be seen thus: because the laying down of the corpse is a cause of death, death is said to be "the laying down of the corpse."
Ở đây, ý nghĩa phải được hiểu là cái chết được gọi là sự bỏ lại thân xác vì đó là nguyên nhân của việc bỏ lại thân xác.
93. Jātivāre jāti sañjātītiādīsu jāyanaṭṭhena jāti, sā aparipuṇṇāyatanavasena yuttā.
93. In the section on birth, in "birth, production," and so on, it is "birth" (jāti) in the sense of being born; it is associated with having incomplete sense bases.
Trong phần Sanh (Jātivāra), trong "sanh, sự sanh" (jāti sañjāti) và các từ tương tự, sanh (jāti) là theo nghĩa phát sinh, nó phù hợp với các xứ chưa hoàn chỉnh.
Sañjāyanaṭṭhena sañjāti, sā paripuṇṇāyatanavasena yuttā.
It is "production" (sañjāti) in the sense of being well and fully born; it is associated with having complete sense bases.
Sự sanh hoàn toàn (sañjāti) là theo nghĩa phát sinh hoàn toàn, nó phù hợp với các xứ hoàn chỉnh.
Okkamanaṭṭhena okkanti, sā aṇḍajajalābujavasena yuttā.
It is "descent" (okkanti) in the sense of descending into; it is associated with the egg-born and womb-born.
Sự nhập vào (okkanti) là theo nghĩa đi vào, nó phù hợp với các loài noãn sinh (aṇḍaja) và thai sinh (jalābuja).
Te hi aṇḍakosañca vatthikosañca okkamantā pavisantā viya paṭisandhiṃ gaṇhanti.
For they take conception as if descending and entering into the eggshell and the uterine sac.
Thật vậy, chúng nhận sự tái sinh như thể chúng đi vào và nhập vào vỏ trứng và túi thai.
Abhinibbattanaṭṭhena abhinibbatti, sā saṃsedajaopapātikavasena yuttā, te hi pākaṭāyeva hutvā nibbattanti.
It is "coming to be" (abhinibbatti) in the sense of manifesting; it is associated with the moisture-born and the spontaneously arisen, for they come to be having already become manifest.
Sự tái sinh hiển lộ (abhinibbatti) là theo nghĩa hiển lộ, nó phù hợp với các loài thấp sinh (saṃsedaja) và hóa sinh (opapātika), vì chúng tái sinh một cách rõ ràng.
Ayaṃ tāva vohāradesanā.
This, for now, is the conventional teaching.
Đây là lời dạy theo quy ước.
Idāni paramatthadesanā hoti.
Now comes the ultimate teaching.
Bây giờ là lời dạy theo ý nghĩa tối hậu.
Khandhāyeva hi paramatthato pātubhavanti, na satto.
Indeed, only the aggregates manifest in the ultimate sense, not a being.
Thật vậy, theo ý nghĩa tối hậu, chỉ có các uẩn phát sinh, chứ không phải chúng sinh.
Tattha ca khandhānanti ekavokārabhave ekassa catuvokārabhave catunnaṃ pañcavokārabhave pañcannampi gahaṇaṃ veditabbaṃ.
And there, by ‘of the aggregates,’ it should be understood as the taking of one in the one-constituent existence, of four in the four-constituent existence, and of all five in the five-constituent existence.
Ở đây, các uẩn (khandhānaṃ) phải được hiểu là sự bao gồm một uẩn trong cõi Nhất uẩn, bốn uẩn trong cõi Tứ uẩn và cả năm uẩn trong cõi Ngũ uẩn.
Pātubhāvoti uppatti.
Manifestation means arising.
Sự phát sinh (pātubhāvo) là sự xuất hiện.
Āyatanānanti ettha tatra tatra uppajjamānāyatanavaseneva saṅgaho veditabbo.
Here, by ‘of the bases,’ the inclusion should be understood only by way of the bases that arise in this or that existence.
Các xứ (āyatanānaṃ) ở đây phải được hiểu là sự bao gồm theo các xứ phát sinh ở từng nơi.
Paṭilābhoti santatiyaṃ pātubhāvoyeva.
Acquisition is just the manifestation in the continuity.
Sự thọ đắc (paṭilābho) chính là sự phát sinh trong dòng tương tục.
Pātubhavantāneva hi tāni paṭiladdhāni nāma honti.
Indeed, it is only as they are manifesting that they are called ‘acquired’.
Thật vậy, khi chúng phát sinh, chúng được gọi là đã thọ đắc.
Ayaṃ vuccatāvuso jātīti iminā padena vohārato paramatthato ca desitāya jātiyā nigamanaṃ karotīti.
‘This, friend, is called birth’: by this phrase, he makes a conclusion about the birth that was taught conventionally and in the ultimate sense.
Với cụm từ ‘Này chư hiền, đây được gọi là sự sanh’ (Ayaṃ vuccatāvuso jātī), sự kết luận về jāti (sự sanh) đã được trình bày cả theo nghĩa thông thường (vohāra) và nghĩa tối hậu (paramattha).
Bhavasamudayāti ettha pana jātiyā paccayabhūto kammabhavo veditabbo.
But here, in ‘from the origination of existence,’ kammabhava which is the condition for birth should be understood.
Trong cụm từ ‘do sự tập khởi của hữu’ (Bhavasamudayā) này, cần phải hiểu rằng nghiệp hữu (kammabhava) là nhân duyên của sự sanh (jāti).
Sesaṃ vuttanayamevāti.
The rest is just as has been explained.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
94. Bhavavāre kāmabhavoti kammabhavo ca upapattibhavo ca.
94. In the section on existence, sense-sphere existence is both kammabhava and upapattibhava.
94. Trong Bhavavāra (phần hữu), kāmabhava (dục hữu) là nghiệp hữu (kammabhava) và tái sanh hữu (upapattibhava).
Tattha kammabhavo nāma kāmabhavūpagaṃ kammameva.
Therein, what is called kammabhava is just the kamma that leads to the sense-sphere existence.
Trong đó, nghiệp hữu (kammabhava) chính là nghiệp dẫn đến tái sanh trong cõi dục.
Tañhi upapattibhavassa kāraṇattā ‘‘sukho buddhānamuppādo (dha. pa. 194) dukkho pāpassa uccayo’’tiādīni (dha. pa. 117) viya phalavohārena bhavoti vuttaṃ.
Indeed, because it is the cause of upapattibhava, it is called ‘existence’ by a conventional designation of the effect, like in such passages as “the arising of Buddhas is happiness” and “the accumulation of evil is suffering”.
Nghiệp đó được gọi là hữu (bhava) bằng cách dùng tên quả để gọi nhân, vì nó là nguyên nhân của tái sanh hữu, giống như trong các câu ‘Sự xuất hiện của chư Phật là an lạc’ (sukho buddhānamuppādo) và ‘Sự tích lũy ác nghiệp là khổ đau’ (dukkho pāpassa uccayo).
Upapattibhavo nāma tena kammena nibbattaṃ upādinnakhandhapañcakaṃ.
What is called upapattibhava is the pentad of clung-to aggregates produced by that kamma.
Tái sanh hữu (upapattibhava) là năm uẩn bị chấp thủ (upādinnakhandhapañcaka) được tạo ra bởi nghiệp đó.
Tañhi tattha bhavatīti katvā bhavoti vuttaṃ.
Indeed, because it comes to be (bhavati) there, it is called bhava (existence).
Nó được gọi là hữu (bhava) vì nó hiện hữu ở đó.
Evaṃ sabbathāpi idaṃ kammañca upapatti ca ubhayampetamidha ‘‘kāmabhavo’’ti vuttaṃ.
Thus, in every way, both this kamma and this rebirth-existence are here called “sense-sphere existence.”
Như vậy, cả nghiệp này và tái sanh này, cả hai đều được gọi là “dục hữu” (kāmabhava) ở đây.
Esa nayo rūpārūpabhavesu.
This is the method for fine-material and immaterial existences.
Nguyên tắc này cũng áp dụng cho sắc hữu và vô sắc hữu (rūpārūpabhavesu).
Upādānasamudayāti ettha pana upādānaṃ kusalakammabhavassa upanissayavaseneva paccayo hoti.
But here, in ‘from the origination of clinging,’ clinging is a condition for wholesome kammabhava only by way of decisive support.
Trong cụm từ ‘do sự tập khởi của chấp thủ’ (Upādānasamudayā) này, chấp thủ (upādāna) chỉ là nhân duyên cho nghiệp hữu thiện (kusalakammabhava) theo cách hỗ trợ mạnh mẽ (upanissaya).
Akusalakammabhavassa upanissayavasenapi sahajātādivasenapi.
For unwholesome kammabhava, it is a condition by way of decisive support and also by way of conascence and so on.
Đối với nghiệp hữu bất thiện (akusalakammabhava) thì theo cách hỗ trợ mạnh mẽ và cả theo cách đồng sanh (sahajāta) v.v..
Upapattibhavassa pana sabbassāpi upanissayavaseneva.
But for all upapattibhava, it is a condition only by way of decisive support.
Còn đối với tất cả tái sanh hữu (upapattibhava) thì chỉ theo cách hỗ trợ mạnh mẽ.
Sesaṃ vuttanayamevāti.
The rest is just as has been explained.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
95. Upādānavāre kāmupādānantiādīsu vatthukāmaṃ upādiyati etena, sayaṃ vā taṃ upādiyatīti kāmupādānaṃ.
95. In the section on clinging, in such phrases as ‘clinging to sensual pleasures,’ one clings to sensual objects by means of this, or it itself clings to them; thus it is kāmupādāna (clinging to sensual pleasures).
95. Trong Upādānavāra (phần chấp thủ), trong các cụm từ như kāmupādāna (chấp thủ dục), các đối tượng dục (vatthukāma) được chấp thủ bởi điều này, hoặc chính nó chấp thủ điều đó, nên gọi là kāmupādāna.
Kāmo ca so upādānañcāti vā kāmupādānaṃ.
Or, it is sensual pleasure and it is clinging; thus it is kāmupādāna.
Hoặc là dục (kāma) và chấp thủ (upādāna) nên gọi là kāmupādāna.
Upādānanti daḷhaggahaṇaṃ vuccati.
Clinging is said to be a firm grasp.
Upādāna (chấp thủ) được gọi là sự nắm giữ chắc chắn.
Daḷhattho hi ettha upasaddo, ‘‘upāyāsa upakaṭṭhā’’tiādīsu viya pañcakāmaguṇikarāgassetaṃ adhivacanaṃ.
For here the prefix upa has the sense of firmness, as in upāyāsa (distress) and upakaṭṭha (very near); this is a designation for the greed connected with the five strands of sensual pleasure.
Ở đây, tiền tố ‘upa’ có nghĩa là kiên cố, giống như trong ‘upāyāsa’ (khổ não), ‘upakaṭṭhā’ (gần gũi) v.v., đây là tên gọi của tham ái đối với năm dục trần.
Ayamettha saṅkhepo.
This is the summary here.
Đây là tóm tắt về điều này.
Vitthārato panetaṃ ‘‘tattha katamaṃ kāmupādānaṃ, yo kāmesu kāmacchando’’ti (dha. sa. 1220; vibha. 938) vuttanayena veditabbaṃ.
But in detail, this should be understood according to the method stated: “Therein, what is clinging to sensual pleasures? Whatever sensual desire in regard to sensual pleasures…”
Về chi tiết, điều này cần được hiểu theo cách đã nói trong câu ‘Trong đó, thế nào là chấp thủ dục? Đó là dục tham trong các dục’ (tattha katamaṃ kāmupādānaṃ, yo kāmesu kāmacchando).
Tathā diṭṭhi ca sā upādānañcāti diṭṭhupādānaṃ.
Similarly, it is a view and it is clinging; thus it is diṭṭhupādāna (clinging to views).
Tương tự, tà kiến (diṭṭhi) và chấp thủ (upādāna) nên gọi là diṭṭhupādāna (chấp thủ tà kiến).
Atha vā diṭṭhiṃ upādiyati, upādiyanti vā etena diṭṭhinti diṭṭhupādānaṃ.
Or, one clings to a view, or one clings to a view by means of it; thus it is diṭṭhupādāna.
Hoặc, tà kiến được chấp thủ, hoặc tà kiến được chấp thủ bởi điều này, nên gọi là diṭṭhupādāna.
Upādiyati hi purimadiṭṭhiṃ uttaradiṭṭhi.
Indeed, a later view clings to a former view.
Thật vậy, tà kiến sau chấp thủ tà kiến trước.
Upādiyanti ca tāya diṭṭhiṃ.
And they cling to a view by means of it.
Và họ chấp thủ tà kiến bởi điều đó.
Yathāha ‘‘sassato attā ca loko ca, idameva saccaṃ moghamañña’’ntiādi (ma. ni. 3.27), sīlabbatupādānaattavādupādānavajjassa sabbadiṭṭhigatassetaṃ adhivacanaṃ.
As it is said: “The self and the world are eternal; this alone is true, anything else is false,” and so on. This is a designation for any wrong view, except for clinging to rites and observances and clinging to a doctrine of self.
Như đã nói: ‘Tự ngã và thế giới là thường còn, đây là sự thật, điều khác là vô nghĩa’ v.v. Đây là tên gọi của tất cả các tà kiến, ngoại trừ chấp thủ giới cấm (sīlabbatupādāna) và chấp thủ ngã kiến (attavādupādāna).
Ayamettha saṅkhepo.
This is the summary here.
Đây là tóm tắt về điều này.
Vitthārato panetaṃ ‘‘tattha katamaṃ diṭṭhupādānaṃ natthi dinna’’nti (dha. sa. 1220; vibha. 938) vuttanayena veditabbaṃ.
But in detail, this should be understood according to the method stated: “Therein, what is clinging to views? ‘There is nothing given…’”
Về chi tiết, điều này cần được hiểu theo cách đã nói trong câu ‘Trong đó, thế nào là chấp thủ tà kiến? Không có sự bố thí’ (tattha katamaṃ diṭṭhupādānaṃ natthi dinna).
Tathā sīlabbataṃ upādiyanti etena, sayaṃ vā taṃ upādiyati, sīlabbatañca taṃ upādānañcāti vā sīlabbatupādānaṃ.
Similarly, one clings to rites and observances by means of this, or it itself clings to them, or it is rites and observances and it is clinging; thus it is sīlabbatupādāna (clinging to rites and observances).
Tương tự, giới cấm (sīlabbata) được chấp thủ bởi điều này, hoặc chính nó chấp thủ điều đó, hoặc đó là giới cấm và đó là chấp thủ, nên gọi là sīlabbatupādāna (chấp thủ giới cấm).
Gosīlagovatādīni hi evaṃ suddhīti abhinivesato sayameva upādānāni ayamettha saṅkhepo.
Indeed, from the deep conviction that “purification comes through these things, such as bovine morality and bovine vows,” they themselves become clingings. This is the summary here.
Thật vậy, các giới như giới bò (gosīla) và giới chó (govata) v.v. tự chúng là chấp thủ do sự cố chấp rằng ‘sự thanh tịnh là như thế này’. Đây là tóm tắt về điều này.
Vitthārato panetaṃ ‘‘tattha katamaṃ sīlabbatupādānaṃ, ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhī’’ti vuttanayena veditabbaṃ.
But in detail, this should be understood according to the method stated: “Therein, what is clinging to rites and observances? ‘Purification comes through the rites and observances of ascetics and brahmins outside of this dispensation…’”
Về chi tiết, điều này cần được hiểu theo cách đã nói trong câu ‘Trong đó, thế nào là chấp thủ giới cấm? Sự thanh tịnh của các Sa-môn và Bà-la-môn bên ngoài đây là do giới’ (tattha katamaṃ sīlabbatupādānaṃ, ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhī).
Idāni vadanti etenāti vādo.
Now, they declare by means of this; thus it is a vādo (doctrine).
Bây giờ, họ nói bởi điều này nên gọi là vādo (quan điểm).
Upādiyanti etenāti upādānaṃ.
They cling by means of this; thus it is upādāna (clinging).
Họ chấp thủ bởi điều này nên gọi là upādānaṃ (chấp thủ).
Kiṃ vadanti, upādiyanti vā?
What do they declare or cling to?
Họ nói gì, hoặc chấp thủ gì?
Attānaṃ.
The self.
Ngã (attā).
Attano vādupādānaṃ attavādupādānaṃ.
The doctrine and clinging of the self is attavādupādāna (clinging to a doctrine of self).
Quan điểm và sự chấp thủ về ngã nên gọi là attavādupādānaṃ (chấp thủ ngã kiến).
Attavādamattameva vā attāti upādiyati etenāti attavādupādānaṃ, vīsativatthukāya sakkāyadiṭṭhiyā etaṃ adhivacanaṃ.
Or, by means of this one clings to just the doctrine of self as ‘self’; thus it is attavādupādāna. This is a designation for the personality-view based on twenty grounds.
Hoặc, chính quan điểm về ngã được chấp thủ như là ngã bởi điều này, nên gọi là attavādupādānaṃ. Đây là tên gọi của thân kiến (sakkāyadiṭṭhi) với hai mươi căn cứ.
Ayamettha saṅkhepo.
This is the summary here.
Đây là tóm tắt về điều này.
Vitthārato panetaṃ ‘‘tattha katamaṃ attavādupādānaṃ, idha assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī’’ti (dha. sa. 1223) vuttanayena veditabbaṃ.
But in detail, this should be understood according to the method stated: “Therein, what is clinging to a doctrine of self? Here, an uninstructed ordinary person, who has not seen the noble ones…”
Về chi tiết, điều này cần được hiểu theo cách đã nói trong câu ‘Trong đó, thế nào là chấp thủ ngã kiến? Ở đây, phàm phu không được nghe giáo pháp, không thấy các bậc Thánh’ (tattha katamaṃ attavādupādānaṃ, idha assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī).
96. Taṇhāvāre rūpataṇhā…pe… dhammataṇhāti evaṃ cakkhudvārādīsu javanavīthiyaṃ pavattāya taṇhāya ‘‘seṭṭhiputto brāhmaṇaputto’’ti evamādīsu pitito nāmaṃ viya pitisadisārammaṇato nāmaṃ.
96. In the section on craving, in phrases such as ‘craving for forms… craving for mind-objects,’ the name for the craving that proceeds in the javana-process at the eye-door and so on, comes from its object, which is like a father, similar to how names like ‘son of a wealthy merchant’ or ‘son of a brahmin’ come from the father.
96. Trong Taṇhāvāra (phần tham ái), rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā (tham ái sắc… v.v… tham ái pháp) là tên gọi của tham ái phát sinh trong lộ trình tâm tốc hành (javanavīthi) tại các cửa mắt v.v., giống như tên gọi từ cha trong các trường hợp như ‘con trai của nhà tài phiệt’, ‘con trai của Bà-la-môn’, hoặc tên gọi từ đối tượng tương tự như cha.
Ettha ca rūpārammaṇā taṇhā, rūpe taṇhāti rūpataṇhā.
And here, craving that has form as its object, or craving for form, is rūpataṇhā (craving for forms).
Ở đây, tham ái có đối tượng là sắc, tham ái đối với sắc, nên gọi là rūpataṇhā (tham ái sắc).
Sā kāmarāgabhāvena rūpaṃ assādentī pavattamānā kāmataṇhā.
That, proceeding as sensual passion and delighting in form, is kāmataṇhā (craving for sensual pleasure).
Tham ái đó, khi nó vị nếm sắc với trạng thái dục tham (kāmarāga), đang vận hành, nên gọi là kāmataṇhā (tham ái dục).
Sassatadiṭṭhisahagatarāgabhāvena rūpaṃ niccaṃ dhuvaṃ sassatanti evaṃ assādentī pavattamānā bhavataṇhā.
Proceeding as passion accompanied by the eternalist view and delighting in form as permanent, stable, and eternal, it is bhavataṇhā (craving for existence).
Tham ái đó, khi nó vị nếm sắc với trạng thái tham ái đi kèm với thường kiến (sassatadiṭṭhi) rằng sắc là thường, kiên cố, vĩnh cửu, đang vận hành, nên gọi là bhavataṇhā (tham ái hữu).
Ucchedadiṭṭhisahagatarāgabhāvena rūpaṃ ucchijjati vinassati pecca na bhavissatīti evaṃ assādentī pavattamānā vibhavataṇhāti evaṃ tividhā hoti.
Proceeding as passion accompanied by the annihilationist view and delighting in the idea that form is annihilated, perishes, and will not exist after death, it is vibhavataṇhā (craving for non-existence). Thus, it is threefold.
Tham ái đó, khi nó vị nếm sắc với trạng thái tham ái đi kèm với đoạn kiến (ucchedadiṭṭhi) rằng sắc sẽ bị đoạn diệt, tiêu hoại, sẽ không còn trong đời sau, đang vận hành, nên gọi là vibhavataṇhā (tham ái phi hữu). Như vậy, nó có ba loại.
Yathā ca rūpataṇhā, tathā saddataṇhādayopīti etāni aṭṭhārasa taṇhāvicaritāni honti.
And just as craving for forms, so too craving for sounds and so on. Thus, these are eighteen courses of craving.
Giống như rūpataṇhā, saddataṇhā (tham ái âm thanh) v.v. cũng vậy, nên có mười tám loại tham ái vận hành (taṇhāvicarita).
Tāni ajjhattarūpādīsu aṭṭhārasa, bahiddhārūpādīsu aṭṭhārasāti chattiṃsa.
Those are eighteen regarding internal forms and so on, and eighteen regarding external forms and so on, making thirty-six.
Mười tám loại đó đối với sắc nội xứ v.v., và mười tám loại đối với sắc ngoại xứ v.v., tổng cộng là ba mươi sáu.
Iti atītāni chattiṃsa, anāgatāni chattiṃsa, paccuppannāni chattiṃsāti aṭṭhasataṃ.
Thus, thirty-six in the past, thirty-six in the future, and thirty-six in the present, make one hundred and eight.
Như vậy, ba mươi sáu loại trong quá khứ, ba mươi sáu loại trong vị lai, và ba mươi sáu loại trong hiện tại, tổng cộng là một trăm lẻ tám.
‘‘Ajjhattikassupādāya ‘asmī’ti hoti, ‘itthasmī’ti hotī’’ti (vibha. 973-974) vā evamādīnā ajjhattikarūpādinissitāni aṭṭhārasa, ‘‘bāhirassupādāya ‘iminā asmī’ti hoti, ‘iminā itthasmī’ti hotī’’ti vā (vibha. 975) evamādinā bāhirarūpādinissitāni aṭṭhārasāti chattiṃsa.
Or, based on the internal, there arises ‘I am,’ ‘I am like this,’ and so on: eighteen based on internal forms, etc. Based on the external, there arises ‘by this I am,’ ‘by this I am like this,’ and so on: eighteen based on external forms, etc., making thirty-six.
Hoặc, mười tám loại dựa trên sắc nội xứ v.v. như đã nói ‘Do chấp thủ nội xứ mà có ‘ta là’, có ‘ta là thế này’’ (ajjhattikassupādāya ‘asmī’ti hoti, ‘itthasmī’ti hoti), và mười tám loại dựa trên sắc ngoại xứ v.v. như đã nói ‘Do chấp thủ ngoại xứ mà có ‘ta là bởi điều này’, có ‘ta là thế này bởi điều này’’ (bāhirassupādāya ‘iminā asmī’ti hoti, ‘iminā itthasmī’ti hoti), tổng cộng là ba mươi sáu.
Iti atītāni chattiṃsa, anāgatāni chattiṃsa, paccuppannāni chattiṃsāti evampi aṭṭhasatataṇhāvicaritāni honti.
Thus, thirty-six in the past, thirty-six in the future, and thirty-six in the present; in this way too there are one hundred and eight courses of craving.
Như vậy, ba mươi sáu loại trong quá khứ, ba mươi sáu loại trong vị lai, và ba mươi sáu loại trong hiện tại, tổng cộng cũng là một trăm lẻ tám loại tham ái vận hành (aṭṭhasatataṇhāvicaritāni).
Puna saṅgahe karīyamāne rūpādīsu ārammaṇesu chaḷeva taṇhākāyā tissoyeva kāmataṇhādayo hontīti evaṃ –
When summarized again, there are only six bodies of craving in regard to the objects of forms and so on, and only three kinds, beginning with craving for sensual pleasure. Thus—
Khi được tổng hợp lại, có sáu loại thân tham ái (taṇhākāya) đối với các đối tượng như sắc v.v., và chỉ có ba loại như kāmataṇhā v.v. Như vậy –
Vedanāsamudayāti ettha pana vedanāti vipākavedanā adhippetā.
‘From the origination of feeling’: here, by feeling, resultant feeling is intended.
Trong cụm từ ‘do sự tập khởi của thọ’ (Vedanāsamudayā) này, thọ (vedanā) được đề cập là thọ quả báo (vipākavedanā).
Sā kathaṃ chasu dvāresu taṇhāya paccayo hotīti ce?
If it is asked how that is a condition for craving at the six doors, it is:
Nếu hỏi: ‘Thọ đó làm sao trở thành nhân duyên cho tham ái ở sáu cửa?’
Assādanīyato.
Through delighting.
Là do tính chất đáng vị nếm (assādanīyato).
Sukhāya hi vedanāya assādanena sattā vedanaṃ mamāyantā vedanāya taṇhaṃ uppādetvā vedanārāgarattā hutvā cakkhudvāre iṭṭhameva rūpaṃ patthenti, laddhā ca naṃ assādenti, ārammaṇadāyakānañca cittakārādīnaṃ sakkāraṃ karonti.
For, by delighting in pleasant feeling, beings, identifying with the feeling, generate craving for feeling, and being infatuated with passion for feeling, they desire only a desirable form at the eye-door, and having obtained it, they delight in it, and they make offerings to those who provide the object, such as painters and so on.
Thật vậy, do vị nếm thọ lạc, chúng sanh yêu thích thọ, sanh tham ái đối với thọ, và trở nên say đắm trong tham ái thọ, họ mong muốn sắc ý thích ở cửa mắt, và khi có được thì họ vị nếm nó, và họ tôn kính những người cung cấp đối tượng như họa sĩ v.v..
Tathā sotadvārādīsu iṭṭhe ca saddādayo patthenti, laddhā ca ne assādenti, ārammaṇadāyakānañca vīṇāvādaka-gandhikasūda-tantavāya-nānāvidhasippasandassakādīnaṃ sakkāraṃ karonti.
Likewise, in the ear-door and so on, they long for desirable sounds and other sense-objects; and having obtained them, they savor them and pay respect to the givers of those sense-objects, such as lute players, perfumers, cooks, weavers, and demonstrators of various other arts.
Tương tự, ở cửa tai v.v., họ mong muốn âm thanh ý thích v.v., và khi có được thì họ vị nếm chúng, và họ tôn kính những người cung cấp đối tượng như người chơi đàn, người bán hương, đầu bếp, thợ dệt, người biểu diễn các loại nghề nghiệp khác nhau v.v..
Yathā kiṃ?
Like what?
Giống như gì?
Yathā puttasinehena puttaṃ mamāyantā dhātiyā sakkāraṃ karonti, sappāyasappikhīrādīniyeva naṃ pāyenti ceva bhojenti ca.
Just as those who cherish a son with parental affection pay respect to his wet nurse, feeding and giving him only suitable things like ghee and milk.
Giống như cha mẹ yêu thương con cái, tôn kính bảo mẫu, và cho con bú sữa, ăn bơ sữa thích hợp v.v..
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is just as has been explained.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
97. Vedanāvāre vedanākāyāti vedanāsamūhā.
97. In the section on feeling, bodies of feeling means aggregates of feeling.
97. Trong phần về Thọ (Vedanā), vedanākāya (thọ uẩn) có nghĩa là tập hợp các thọ.
Cakkhusamphassajā vedanā…pe… manosamphassajā vedanāti etaṃ ‘‘cakkhusamphassajā vedanā atthi kusalā, atthi akusalā, atthi abyākatā’’ti (vibha. 34) evaṃ vibhaṅge āgatattā cakkhudvārādīsu pavattānaṃ kusalākusalābyākatavedanānaṃ ‘‘sāriputto, mantāṇiputto’’ti evamādīsu mātito nāmaṃ viya mātisadisavatthuto nāmaṃ.
Feeling born of eye-contact... and so on... feeling born of mind-contact: Since it is stated in the Vibhaṅga, "There is feeling born of eye-contact that is wholesome, there is that which is unwholesome, there is that which is indeterminate," this is a name for the wholesome, unwholesome, and indeterminate feelings that arise at the eye-door and so on, derived from a basis similar to a mother, just as in "Sāriputta, son of Mantāṇī," the name comes from the mother.
Thọ do xúc nhãn sinh…pe… thọ do xúc ý sinh – điều này, vì được trình bày trong Vibhaṅga (Vibha. 34) rằng: “Có thọ do xúc nhãn sinh là thiện, có là bất thiện, có là vô ký”, nên đây là tên gọi của các thọ thiện, bất thiện, vô ký phát sinh ở nhãn môn và các môn khác, giống như tên gọi của một người con từ mẹ, ví dụ như “Sāriputta, Mantāṇiputta”, là tên gọi từ đối tượng tương tự như mẹ.
Vacanattho panettha cakkhusamphassahetu jātā vedanā cakkhusamphassajā vedanāti.
Herein, the meaning of the expression is: feeling born due to eye-contact is feeling born of eye-contact.
Ở đây, nghĩa của từ là: thọ sinh ra do duyên xúc nhãn gọi là thọ do xúc nhãn sinh.
Esa nayo sabbattha.
This is the method everywhere.
Tương tự cho tất cả các trường hợp.
Ayaṃ tāvettha sabbasaṅgāhikakathā.
This, for a start, is the all-inclusive explanation here.
Đây là lời giải thích bao quát tất cả ở đây.
Vipākavasena pana cakkhudvāre dve cakkhuviññāṇāni, dve manodhātuyo, tisso manoviññāṇadhātuyoti etāhi sampayuttavasena vedanā veditabbā.
However, by way of resultants, feelings should be understood in association with these: at the eye-door, the two eye-consciousnesses, the two mind-elements, and the three mind-consciousness-elements.
Tuy nhiên, theo khía cạnh quả (vipāka), các thọ cần được hiểu là những thọ tương ưng với hai nhãn thức, hai ý giới, và ba ý thức giới ở nhãn môn.
Esa nayo sotadvārādīsu.
This is the method at the ear-door and so on.
Tương tự cho nhĩ môn và các môn khác.
Manodvāre manoviññāṇadhātusampayuttāva.
At the mind-door, it is associated only with the mind-consciousness-element.
Ở ý môn, chỉ là các thọ tương ưng với ý thức giới.
Phassasamudayāti ettha pana pañcadvāre pañcavatthukavedanānaṃ sahajātacakkhusamphassādisamudayā samudayo hoti.
Here, in from the arising of contact, the arising of feelings based on the five physical bases in the five doors occurs from the arising of co-nascent eye-contact and so on.
Tuy nhiên, ở đây, trong cụm từ do xúc tập khởi (phassasamudayā), đối với các thọ thuộc năm cảnh ở năm môn, sự tập khởi là do sự tập khởi của xúc nhãn sinh đồng sinh và các xúc khác.
Avasesānaṃ cakkhusamphassādayo upanissayādivasena paccayā.
For the remaining feelings, eye-contact and so on are conditions by way of decisive support, etc.
Đối với các thọ còn lại, xúc nhãn và các xúc khác là duyên theo cách y chỉ mạnh (upanissaya) và các cách khác.
Manodvāre tadārammaṇavedanānaṃ advārikānañca paṭisandhibhavaṅgacutivedanānaṃ sahajātamanosamphassasamudayā samudayo hotīti veditabbo.
It should be understood that at the mind-door, for feelings of registration, and for doorless feelings of rebirth-linking, life-continuum, and decease, the arising occurs from the arising of co-nascent mind-contact.
Ở ý môn, đối với các thọ thuộc tâm tái tục (paṭisandhi), tâm hộ kiếp (bhavaṅga), tâm tử (cuti) không có môn, và các thọ thuộc tâm tùy quán (tadārammaṇa), sự tập khởi cần được hiểu là do sự tập khởi của xúc ý đồng sinh.
Sesaṃ vuttanayameva.
The rest is as has been explained.
Phần còn lại tương tự như đã nói.
98. Phassavāre cakkhusamphassoti cakkhumhi samphasso.
98. In the section on contact, eye-contact is contact in the eye.
98. Trong phần về Xúc (Phassa), cakkhusamphassa (nhãn xúc) là xúc ở nhãn.
Esa nayo sabbattha.
This is the method everywhere.
Tương tự cho tất cả các trường hợp.
Cakkhusamphasso…pe… kāyasamphassoti ettāvatā ca kusalākusalavipākā pañcavatthukā dasa samphassā vuttā honti.
And by this much, eye-contact... and so on... body-contact, ten wholesome and unwholesome resultant contacts based on the five physical bases are stated.
Với cụm từ nhãn xúc…pe… thân xúc (kāyasamphassa), mười xúc thuộc năm căn, là quả của thiện và bất thiện, đã được nói đến.
Manosamphassoti iminā sesā bāvīsati lokiyavipākamanasampayuttaphassā.
By mind-contact, the remaining twenty-two contacts associated with mundane resultant minds are meant.
Với cụm từ ý xúc (manosamphassa), hai mươi hai xúc còn lại là các xúc tương ưng với ý thức quả thuộc cõi dục (lokiya vipāka manasampayutta phassa).
Saḷāyatanasamudayāti channaṃ cakkhādīnaṃ āyatanānaṃ samudayena imassa chabbidhassāpi samphassassa samudayo hotīti veditabbo.
From the arising of the six sense bases: it should be understood that with the arising of the six sense bases, the eye and so on, there is the arising of this sixfold contact.
Trong cụm từ do sáu xứ tập khởi (saḷāyatanasamudayā), cần hiểu rằng sự tập khởi của sáu loại xúc này là do sự tập khởi của sáu xứ như nhãn và các xứ khác.
Sesaṃ vuttanayamevāti.
The rest is as has been explained.
Phần còn lại tương tự như đã nói.
99. Saḷāyatanavāre cakkhāyatanantiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ visuddhimagge khandhaniddese ceva āyatananiddese ca vuttanayameva.
99. In the section on the six sense bases, whatever should be said concerning eye-base and so on, all of that is in accordance with the method stated in the Visuddhimagga, in the Exposition of the Aggregates and the Exposition of the Sense Bases.
99. Trong phần về Sáu Xứ (Saḷāyatana), tất cả những gì cần nói về nhãn xứ (cakkhāyatana) và các xứ khác đã được nói trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga) ở phần giải thích về các uẩn (khandhaniddesa) và phần giải thích về các xứ (āyatananiddesa).
Nāmarūpasamudayāti ettha pana yaṃ nāmaṃ yañca rūpaṃ, yañca nāmarūpaṃ yassa āyatanassa paccayo hoti, tassa vasena visuddhimagge paṭiccasamuppādaniddese vuttanayena nāmarūpasamudayā saḷāyatanasamudayo veditabbo.
From the arising of name-and-form: here, the arising of the six sense bases from the arising of name-and-form should be understood according to the method stated in the Visuddhimagga, in the Exposition of Dependent Origination, based on whichever name, whichever form, and whichever name-and-form is a condition for a particular sense base.
Tuy nhiên, ở đây, trong cụm từ do danh sắc tập khởi (nāmarūpasamudayā), sự tập khởi của sáu xứ cần được hiểu là do sự tập khởi của danh sắc, theo cách đã nói trong phần giải thích về Duyên Khởi (paṭiccasamuppādaniddesa) của Thanh Tịnh Đạo, tùy theo danh, sắc, hoặc danh sắc nào là duyên cho xứ nào.
Sesaṃ vuttappakāramevāti.
The rest is in the manner already explained.
Phần còn lại tương tự như đã nói.
100. Nāmarūpavāre namanalakkhaṇaṃ nāmaṃ.
100. In the section on name-and-form, name has the characteristic of bending.
100. Trong phần về Danh Sắc (Nāmarūpa), danh (nāma) có đặc tính hướng về.
Ruppanalakkhaṇaṃ rūpaṃ.
Form has the characteristic of being afflicted.
Sắc (rūpa) có đặc tính bị biến hoại.
Vitthāravāre panassa vedanāti vedanākkhandho.
However, in the detailed section, by feeling the feeling-aggregate is to be understood.
Tuy nhiên, trong phần mở rộng, thọ (vedanā) là thọ uẩn.
Saññāti saññākkhandho.
By perception, the perception-aggregate.
Tưởng (saññā) là tưởng uẩn.
Cetanā phasso manasikāroti saṅkhārakkhandho veditabbo.
By volition, contact, attention, the formations-aggregate is to be understood.
Tư, xúc, tác ý (cetanā phasso manasikāro) cần được hiểu là hành uẩn.
Kāmañca aññepi saṅkhārakkhandhasaṅgahitā dhammā santi, ime pana tayo sabbadubbalesupi cittesu santi.
Although it is true that there are other states included in the formations-aggregate, these three are present even in the very weakest minds.
Mặc dù có những pháp khác cũng thuộc hành uẩn, nhưng ba pháp này có mặt ngay cả trong những tâm yếu kém nhất.
Tasmā etesaṃyeva vasenettha saṅkhārakkhandhopi dassito.
Therefore, the formations-aggregate is shown here by means of these alone.
Vì vậy, hành uẩn ở đây được trình bày chỉ dựa trên ba pháp này.
Cattāri ca mahābhūtānīti ettha cattārīti gaṇanaparicchedo.
In and the four great elements, four is a numerical determination.
Trong cụm từ và bốn đại hiển (cattāri ca mahābhūtāni), cattāri (bốn) là giới hạn số lượng.
Mahābhūtānīti pathavīāpatejavāyānametaṃ adhivacanaṃ.
Great elements is a designation for earth, water, fire, and air.
Mahābhūtāni (đại hiển) là tên gọi của đất, nước, lửa, gió.
Yena pana kāraṇena tāni mahābhūtānīti vuccanti, yo cettha añño vinicchayanayo, so sabbo visuddhimagge rūpakkhandhaniddese vutto.
The reason why they are called great elements, and any other method of analysis herein, all that is stated in the Visuddhimagga, in the Exposition of the Form-Aggregate.
Lý do tại sao chúng được gọi là đại hiển, và tất cả các phương pháp phân tích khác ở đây, đều đã được nói trong phần giải thích về sắc uẩn (rūpakkhandhaniddesa) trong Thanh Tịnh Đạo.
Catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyāti ettha pana catunnanti upayogatthe sāmivacanaṃ, cattāri ca mahābhūtānīti vuttaṃ hoti.
Here, in and derived from the four great elements, of the four is a genitive in the sense of 'with respect to'; it means 'the four great elements'.
Tuy nhiên, ở đây, trong cụm từ do nương tựa bốn đại hiển (catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyā), catunnaṃ là cách nói sở hữu cách (sāmivacana) mang nghĩa công dụng, tức là “bốn đại hiển”.
Upādāyāti upādiyitvā, gahetvāti attho.
Derived from means 'having derived from', 'having grasped'; this is the meaning.
Upādāyā có nghĩa là “do nương tựa”, “do nắm giữ”.
Nissāyātipi eke.
Some say it means 'depending on'.
Một số người nói là “do y chỉ”.
Vattamānanti ayañcettha pāṭhaseso.
And here, 'which is present' is the rest of the text to be supplied.
Và đây là phần còn thiếu của câu: “đang hiện hữu” (vattamānaṃ).
Samūhatthe vā etaṃ sāmivacanaṃ.
Or, this genitive is in the sense of a collection.
Hoặc đây là sở hữu cách mang nghĩa tập hợp.
Tena catunnañca mahābhūtānaṃ samūhaṃ upādāya pavattamānaṃ rūpanti ayamattho veditabbo.
Therefore, this meaning should be understood: form that is present derived from the collection of the four great elements.
Theo đó, cần hiểu nghĩa là: sắc hiện hữu do nương tựa vào tập hợp của bốn đại hiển.
Evaṃ sabbatthāpi yāni cattāri pathavīādīni mahābhūtāni, yañca catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya vattamānaṃ cakkhāyatanādibhedena abhidhammapāḷiyameva vuttaṃ tevīsatividhaṃ rūpaṃ, taṃ sabbampi ‘‘rūpa’’nti veditabbaṃ.
Thus, in every case, whatever are the four great elements—earth, etc.—and whatever is the twenty-threefold form stated in the Abhidhamma Canon itself as differentiated into the eye-base, etc., which is present derived from the four great elements, all of that should be understood as 'form'.
Như vậy, ở khắp mọi nơi, bốn đại hiển như đất và các đại hiển khác, và hai mươi ba loại sắc đã được nói đến trong chính kinh tạng Abhidhamma, với các phân loại như nhãn xứ, v.v., đều cần được hiểu là “sắc”.
Viññāṇasamudayāti ettha pana yaṃ viññāṇaṃ yassa nāmassa yassa ca rūpassa yassa ca nāmarūpassa paccayo hoti, tassa vasena visuddhimagge paṭiccasamuppādaniddese vuttanayeneva viññāṇasamudayā nāmarūpasamudayo veditabbo.
Here, in from the arising of consciousness, the arising of name-and-form from the arising of consciousness should be understood in the very way stated in the Visuddhimagga, in the Exposition of Dependent Origination, based on whichever consciousness is a condition for a particular name, a particular form, and a particular name-and-form.
Tuy nhiên, ở đây, trong cụm từ do thức tập khởi (viññāṇasamudayā), sự tập khởi của danh sắc cần được hiểu là do sự tập khởi của thức, theo cách đã nói trong phần giải thích về Duyên Khởi (paṭiccasamuppādaniddesa) của Thanh Tịnh Đạo, tùy theo thức nào là duyên cho danh, cho sắc, hoặc cho danh sắc nào.
Sesaṃ vuttanayamevāti.
The rest is as has been explained.
Phần còn lại tương tự như đã nói.
101. Viññāṇavāre cakkhuviññāṇanti cakkhumhi viññāṇaṃ, cakkhuto vā jātaṃ viññāṇanti cakkhuviññāṇaṃ.
101. In the section on consciousness, eye-consciousness is consciousness in the eye, or consciousness born from the eye is eye-consciousness.
101. Trong phần về Thức (Viññāṇa), nhãn thức (cakkhuviññāṇa) là thức ở nhãn, hoặc thức sinh ra từ nhãn.
Evaṃ sotaghānajivhākāyaviññāṇāni.
Likewise for ear-, nose-, tongue-, and body-consciousness.
Tương tự cho nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức.
Itaraṃ pana manoyeva viññāṇanti manoviññāṇaṃ.
The other, however, is mind itself as consciousness, thus mind-consciousness.
Còn ý thức (manoviññāṇa) là thức chính là ý.
Dvipañcaviññāṇavajjassa tebhūmakavipākacittassetaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for resultant consciousness of the three planes, excluding the two sets of five sense-consciousnesses.
Đây là tên gọi của các tâm quả thuộc ba cõi (tebhūmaka vipākacitta), trừ mười thức song ngũ (dvipañcaviññāṇa).
Saṅkhārasamudayāti ettha pana yo saṅkhāro yassa viññāṇassa paccayo hoti, tassa vasena saṅkhārasamudayā viññāṇasamudayo veditabbo.
Here, in from the arising of formations, the arising of consciousness from the arising of formations should be understood according to whichever formation is a condition for a particular consciousness.
Tuy nhiên, ở đây, trong cụm từ do hành tập khởi (saṅkhārasamudayā), sự tập khởi của thức cần được hiểu là do sự tập khởi của hành, tùy theo hành nào là duyên cho thức nào.
Sesaṃ vuttanayamevāti.
The rest is as has been explained.
Phần còn lại tương tự như đã nói.
102. Saṅkhāravāre abhisaṅkharaṇalakkhaṇo saṅkhāro.
102. In the section on formations, a formation has the characteristic of forming.
102. Trong phần về Hành (Saṅkhāra), hành (saṅkhāra) có đặc tính tạo tác.
Vitthāravāre panassa kāyasaṅkhāroti kāyato pavattasaṅkhāro, kāyadvāre copanavasena pavattānaṃ kāmāvacarakusalato aṭṭhannaṃ, akusalato dvādasannanti vīsatiyā kāyasañcetanānametaṃ adhivacanaṃ.
However, in the detailed section, bodily formation is a formation that proceeds from the body; this is a designation for the twenty bodily volitions that arise by way of bodily intimation at the body-door, namely, eight from wholesome sense-sphere consciousness and twelve from unwholesome consciousness.
Tuy nhiên, trong phần mở rộng, thân hành (kāyasaṅkhāro) là hành phát sinh từ thân, là tên gọi của hai mươi thân tư (kāyasañcetanā) – tám thiện nghiệp thuộc Dục giới và mười hai bất thiện nghiệp – phát sinh ở thân môn theo cách tác ý.
Vacīsaṅkhāroti vacito pavattasaṅkhāro, vacīdvāre vacanabhedavasena pavattānaṃ vīsatiyā eva vacīsañcetanānametaṃ adhivacanaṃ.
Verbal formation is a formation that proceeds from speech; this is a designation for those same twenty verbal volitions that arise by way of verbal intimation at the speech-door.
Khẩu hành (vacīsaṅkhāro) là hành phát sinh từ lời nói, là tên gọi của hai mươi khẩu tư (vacīsañcetanā) phát sinh ở khẩu môn theo cách nói ra.
Cittasaṅkhāroti cittato pavattasaṅkhāro, kāyavacīdvāre copanaṃ akatvā raho nisīditvā cintayantassa pavattānaṃ lokiyakusalākusalavasena ekūnatiṃsamanosañcetanānametaṃ adhivacanaṃ.
Mental formation is a formation that proceeds from the mind; this is a designation for the twenty-nine mental volitions, in terms of mundane wholesome and unwholesome states, that arise for one who is thinking while seated in seclusion, without making intimations at the body- or speech-door.
Ý hành (cittasaṅkhāro) là hành phát sinh từ tâm, là tên gọi của hai mươi chín ý tư (manosañcetanā) thiện và bất thiện thuộc thế gian (lokiya), phát sinh khi một người ngồi một mình suy tư mà không tác ý qua thân môn hay khẩu môn.
Avijjāsamudayāti ettha pana kusalānaṃ upanissayavasena akusalānaṃ sahajātādivasenāpi avijjāpaccayo hotīti veditabbā.
Here, in from the arising of ignorance, it should be understood that ignorance is a condition for wholesome formations by way of decisive support, and for unwholesome ones by way of co-nascence, etc.
Tuy nhiên, ở đây, trong cụm từ do vô minh tập khởi (avijjāsamudayā), cần hiểu rằng vô minh là duyên cho các hành thiện theo cách y chỉ mạnh (upanissaya), và cho các hành bất thiện theo cách đồng sinh và các cách khác.
Sesaṃ vuttanayamevāti.
The rest is as has been explained.
Phần còn lại tương tự như đã nói.
103. Avijjāvāre dukkhe aññāṇanti dukkhasacce aññāṇaṃ, mohassetaṃ adhivacanaṃ.
103. In the section on ignorance, ignorance concerning suffering means ignorance regarding the truth of suffering; this is a designation for delusion.
103. Trong phần về Vô Minh (Avijjā), không biết về khổ (dukkhe aññāṇaṃ) là không biết về chân lý Khổ, đây là tên gọi của si (moha).
Esa nayo samudaye aññāṇantiādīsu.
This is the method in ignorance concerning the origin and so on.
Tương tự cho không biết về tập khởi (samudaye aññāṇaṃ) và các điều khác.
Tattha catūhi kāraṇehi dukkhe aññāṇaṃ veditabbaṃ antogadhato vatthuto ārammaṇato paṭicchādanato ca.
Therein, ignorance concerning suffering should be understood through four reasons: through inclusion, through its object, through its subject, and through its concealment.
Ở đó, sự không biết về Khổ cần được hiểu qua bốn phương diện: do bao hàm (antogadhato), do đối tượng (vatthuto), do cảnh (ārammaṇato), và do che lấp (paṭicchādanato).
Tathā hi taṃ dukkhasaccapariyāpannattā dukkhe antogadhaṃ, dukkhasaccañcassa nissayapaccayabhāvena vatthu, ārammaṇapaccayabhāvena ārammaṇaṃ, dukkhasaccañca etaṃ paṭicchādeti, tassa yāthāvalakkhaṇappaṭivedhanivāraṇena, ñāṇappavattiyā cettha appadānena.
Indeed, since it is included in the truth of suffering, it is comprised within suffering. The truth of suffering is its base, by way of being a support condition, and its object, by way of being an object condition. And it conceals the truth of suffering by preventing the penetration of its true characteristic and by not allowing the proceeding of knowledge therein.
Thật vậy, do thuộc về khổ đế, nên nó nằm trong khổ. Khổ đế là đối tượng của nó theo nghĩa duyên nương tựa, là đối tượng theo nghĩa duyên cảnh. Và nó che giấu khổ đế bằng cách ngăn cản sự thấu hiểu các đặc tính chân thật của nó, và không cho phép trí tuệ phát sinh ở đây.
Samudaye aññāṇaṃ tīhi kāraṇehi veditabbaṃ vatthuto ārammaṇato paṭicchādanato ca.
Ignorance concerning the origin should be understood by three reasons: from the standpoint of its base, its object, and its concealing.
Vô minh đối với Khổ tập đế cần được hiểu theo ba phương diện: về đối tượng (vatthu), về cảnh (ārammaṇa) và về sự che giấu.
Nirodhe paṭipadāyañca aññāṇaṃ ekeneva kāraṇena veditabbaṃ paṭicchādanato.
Ignorance concerning the cessation and the path should be understood by one reason only: from the standpoint of its concealing.
Vô minh đối với Khổ diệt đế và Đạo diệt khổ cần được hiểu theo một phương diện duy nhất: về sự che giấu.
Nirodhapaṭipadāya hi paṭicchādakameva aññāṇaṃ tesaṃ yāthāvalakkhaṇappaṭivedhanivāraṇena, tesu ca ñāṇappavattiyā appadānena.
For, ignorance only conceals the cessation and the path by preventing the penetration of their true characteristics and by not allowing the proceeding of knowledge regarding them.
Thật vậy, vô minh đối với Khổ diệt đế và Đạo diệt khổ chỉ là sự che giấu, bằng cách ngăn cản sự thấu hiểu các đặc tính chân thật của chúng, và không cho phép trí tuệ phát sinh nơi chúng.
Na pana tattha antogadhaṃ, tasmiṃ saccadvaye apariyāpannattā.
But it is not comprised therein, because it is not included in that pair of truths.
Nhưng nó không nằm trong hai Thánh đế đó, vì không thuộc về chúng.
Na tassa taṃ saccadvayaṃ vatthu, asahajātattā.
That pair of truths is not its base, because they are not conascent with it.
Hai Thánh đế đó không phải là đối tượng (vatthu) của nó, vì không đồng sinh.
Nārammaṇaṃ, tadārabbha appavattanato.
Nor is it their object, because ignorance does not arise taking them as its object.
Cũng không phải là cảnh (ārammaṇa), vì nó không phát sinh dựa vào chúng.
Pacchimañhi saccadvayaṃ gambhīrattā duddasaṃ, na cettha andhabhūtaṃ aññāṇaṃ pavattati.
Indeed, the latter pair of truths is difficult to see because of its profundity, and blind ignorance does not proceed in this regard.
Thật vậy, hai Thánh đế sau (Diệt và Đạo) do sâu xa nên khó thấy, và vô minh mù quáng không phát sinh dựa vào chúng.
Purimaṃ pana vañcaniyaṭṭhena sabhāvalakkhaṇassa duddasattā gambhīraṃ, tattha vipallāsaggāhavasena pavattati.
The former pair, however, is profound because its intrinsic characteristic is difficult to see due to its deceptive nature, and ignorance proceeds there by way of distorted grasping.
Còn hai Thánh đế trước (Khổ và Tập) thì sâu xa do bản chất đặc tính của chúng khó thấy vì tính chất lừa dối, và vô minh phát sinh ở đó theo cách chấp thủ sai lầm.
Apica dukkheti ettāvatā saṅgahato vatthuto ārammaṇato kiccato ca avijjā dīpitā.
Furthermore, by the expression in suffering, ignorance is shown by way of inclusion, base, object, and function.
Hơn nữa, với từ “đối với Khổ” (dukkhe), vô minh được trình bày theo phương diện bao hàm, đối tượng (vatthu), cảnh (ārammaṇa) và chức năng (kicca).
Dukkhasamudayeti ettāvatā vatthuto ārammaṇato kiccato ca.
By the expression in the origin of suffering, it is shown by way of base, object, and function.
Với từ “đối với Khổ tập” (dukkhasamudaye), theo phương diện đối tượng (vatthu), cảnh (ārammaṇa) và chức năng (kicca).
Dukkhanirodhe dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāyāti ettāvatā kiccato.
By the expressions in the cessation of suffering and in the path leading to the cessation of suffering, it is shown by way of function.
Với từ “đối với Khổ diệt và con đường đưa đến Khổ diệt” (dukkhanirodhe dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya), theo phương diện chức năng (kicca).
Avisesato pana aññāṇanti etena sabhāvato niddiṭṭhāti ñātabbā.
But it should be known that by the general term ignorance, it is pointed out by way of its intrinsic nature.
Tuy nhiên, nói chung, cần hiểu rằng vô minh được chỉ rõ theo bản chất của nó bằng từ “vô minh” (aññāṇaṃ).
Āsavasamudayāti ettha pana kāmāsavabhavāsavā sahajātādivasena avijjāya paccayā honti.
Here, in the phrase from the origin of the taints, the taint of sensuality and the taint of existence are conditions for ignorance by way of conascence and so on.
Trong từ “do lậu hoặc tập khởi” (āsavasamudayā), các lậu hoặc dục (kāmāsava) và hữu (bhavāsava) là duyên cho vô minh theo cách đồng sinh, v.v.
Avijjāsavo upanissayavaseneva.
The taint of ignorance is a condition only by way of decisive support.
Còn lậu hoặc vô minh (avijjāsava) thì chỉ theo cách tăng thượng duyên (upanissaya).
Pubbuppannā cettha avijjā avijjāsavoti veditabbā.
And here, previously arisen ignorance should be understood as the taint of ignorance.
Ở đây, vô minh đã phát sinh trước đó được gọi là lậu hoặc vô minh.
Sā aparāparuppannāya avijjāya upanissayapaccayo hoti.
It becomes a decisive support condition for ignorance that arises subsequently.
Nó là tăng thượng duyên cho vô minh phát sinh sau này.
Sesaṃ vuttanayamevāti.
The rest is just as has been explained.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
104. Āsavavāre avijjāsamudayāti ettha avijjā kāmāsavabhavāsavānaṃ sahajātādivasena paccayo hoti.
104. In the section on the taints, in the phrase from the origin of ignorance, ignorance is a condition for the taint of sensuality and the taint of existence by way of conascence and so on.
104. Trong phần Lậu hoặc, ở đây, với từ “do vô minh tập khởi” (avijjāsamudayā), vô minh là duyên cho các lậu hoặc dục (kāmāsava) và hữu (bhavāsava) theo cách đồng sinh, v.v.
Avijjāsavassa upanissayavaseneva.
It is a condition for the taint of ignorance only by way of decisive support.
Còn đối với lậu hoặc vô minh (avijjāsava) thì chỉ theo cách tăng thượng duyên (upanissaya).
Aparāparuppannā cettha avijjā avijjāsavoti veditabbā.
And here, subsequently arising ignorance should be understood as the taint of ignorance.
Ở đây, vô minh phát sinh liên tiếp được gọi là lậu hoặc vô minh.
Pubbuppannā avijjāyevassa aparāparuppannassa avijjāsavassa upanissayapaccayo hoti.
The previously arisen ignorance itself becomes a decisive support condition for the subsequently arising taint of ignorance.
Chính vô minh đã phát sinh trước đó là tăng thượng duyên cho lậu hoặc vô minh phát sinh liên tiếp sau này.
Sesaṃ vuttanayamevāti.
The rest is just as has been explained.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
Ayaṃ vāro yā esā paṭiccasamuppādapadesu jeṭṭhikā avijjā, tassāpi paccayadassanavasena vutto.
This section is also stated in order to show the condition for that ignorance which is the chief among the sections of dependent origination.
Phần này được nói lên để chỉ ra duyên cho chính vô minh tối thượng, vô minh mà là cái đầu tiên trong các chi phần của Duyên khởi.
Evaṃ vuttena vārena saṃsārassa anamataggatā sādhitā hoti.
By the section thus stated, the beginningless nature of saṃsāra is established.
Như vậy, với phần đã nói, tính vô thủy của luân hồi đã được chứng minh.
Kathaṃ?
How?
Bằng cách nào?
Āsavasamudayena hi avijjāsamudayo.
The origin of ignorance is from the origin of the taints.
Thật vậy, do lậu hoặc tập khởi nên vô minh tập khởi.
Avijjāsamudayenāpi āsavasamudayo.
The origin of the taints is also from the origin of ignorance.
Và do vô minh tập khởi nên lậu hoặc tập khởi.
Evaṃ āsavā avijjāya avijjāpi āsavānaṃ paccayoti katvā pubbakoṭi na paññāyati avijjāya, tassā apaññāyanato saṃsārassa anamataggatā siddhā hotīti.
Thus, because the taints are a condition for ignorance, and ignorance is also a condition for the taints, a prior point of ignorance is not discerned. Because it is not discerned, the beginningless nature of saṃsāra is established.
Như vậy, các lậu hoặc là duyên cho vô minh, và vô minh cũng là duyên cho các lậu hoặc. Do đó, không thể biết được điểm khởi đầu của vô minh, và vì không thể biết được điểm khởi đầu của nó, nên tính vô thủy của luân hồi được xác lập.
Evaṃ sabbepime imasmiṃ sutte kammapathavāro āhāravāro dukkhavāro jarā-maraṇa-jāti-bhava-upādāna-taṇhā-vedanā-phassa-saḷāyatana-nāmarūpa- viññāṇa-saṅkhāra-avijjā-āsavavāroti soḷasavārā vuttā.
Thus, in this sutta, the section on the paths of action, the section on nutriments, the section on suffering, and the sections on aging-and-death, birth, existence, clinging, craving, feeling, contact, the six sense bases, name-and-form, consciousness, formations, ignorance, and the taints—in all, these sixteen sections have been stated.
Như vậy, tất cả các phần trong kinh này – phần Nghiệp đạo, phần Thực, phần Khổ, phần Già-chết, Sinh, Hữu, Thủ, Ái, Thọ, Xúc, Lục nhập, Danh sắc, Thức, Hành, Vô minh, Lậu hoặc – tổng cộng là mười sáu phần đã được trình bày.
Tesu ekekassa vārassa saṅkhepavitthāravasena dvidhā vibhattā dvattiṃsaṭṭhānāni honti.
Among them, when each section is divided in two by way of a summary and a detailed explanation, there are thirty-two topics.
Trong số đó, mỗi phần được chia thành hai cách (tóm tắt và chi tiết), tạo thành ba mươi hai trường hợp.
Iti imasmiṃ sutte imesu dvattiṃsaṭṭhānesu cattāri saccāni kathitāni.
Thus, in this sutta, in these thirty-two topics, the four truths have been taught.
Như vậy, trong kinh này, ở ba mươi hai trường hợp này, bốn Thánh đế đã được giảng.
Etesaṃyeva vitthāravasena vuttesu soḷasasu ṭhānesu arahattaṃ kathitaṃ.
In the sixteen topics stated by way of detailed explanation of these very truths, arahantship has been taught.
Ở mười sáu trường hợp được trình bày chi tiết hơn, quả A-la-hán đã được giảng.
Therassa pana matena dvattiṃsāyapi ṭhānesu cattāri saccāni cattāro ca maggā kathitāti.
But according to the Elder's view, in all thirty-two topics, the four truths and the four paths have been taught.
Nhưng theo quan điểm của Trưởng lão, ở cả ba mươi hai trường hợp, bốn Thánh đế và bốn Đạo đã được giảng.
Iti sakalepi pañcamahānikāyasaṅgahite buddhavacane natthi taṃ suttaṃ, yattha dvattiṃsakkhattuṃ cattāri saccāni dvattiṃsakkhattuñca arahattaṃ pakāsitaṃ aññatra imamhā sammādiṭṭhisuttāti.
Thus, in the entire Word of the Buddha, compiled in the five great Nikāyas, there is no other sutta where the four truths are expounded thirty-two times and arahantship is expounded thirty-two times, apart from this Sammādiṭṭhi Sutta.
Như vậy, trong toàn bộ giáo pháp của Đức Phật được tổng hợp trong năm bộ Nikāya lớn, không có kinh nào mà bốn Thánh đế được công bố ba mươi hai lần và quả A-la-hán cũng ba mươi hai lần, ngoại trừ kinh Chánh Kiến này.
105. Evaṃ me sutanti satipaṭṭhānasuttaṃ.
105. Thus have I heard begins the Satipaṭṭhāna Sutta.
105. “ Như vầy tôi nghe” – đây là kinh Tứ niệm xứ (Satipaṭṭhāna Sutta).
Tattha kurūsu viharatīti kurunāmakā jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīsaddena kurūti vuccati, tasmiṃ kurūsu janapade.
Therein, while dwelling among the Kurus: The country-dwelling princes named the Kurus; their residence, even a single country, is called the Kurus by a conventional term. In that country of the Kurus.
Trong đó, “ trú tại xứ Kuru” (kurūsu viharati) có nghĩa là các hoàng tử thuộc xứ Kuru. Một vùng đất duy nhất là nơi cư trú của họ, theo nghĩa thông thường, được gọi là Kuru (số nhiều), tức là tại vùng đất Kuru đó.
Aṭṭhakathācariyā panāhu – mandhātukāle tīsu dīpesu manussā jambudīpo nāma buddhapaccekabuddhamahāsāvakacakkavattipabhutīnaṃ uttamapurisānaṃ uppattibhūmi uttamadīpo atiramaṇīyoti sutvā raññā mandhātucakkavattinā cakkaratanaṃ purakkhatvā cattāro dīpe anusaṃyāyantena saddhiṃ āgamaṃsu.
The commentary teachers, however, said: In the time of Mandhātu, people on three continents, having heard, "Jambudīpa is the birthplace of supreme persons such as Buddhas, Paccekabuddhas, great disciples, and wheel-turning monarchs; it is a supreme and most delightful continent," came along with the wheel-turning monarch Mandhātu as he traveled through the four continents with his wheel-treasure placed before him.
Tuy nhiên, các vị Luận sư nói rằng: Vào thời vua Mandhātā, con người ở ba châu lục đã nghe rằng Jambudīpa (Nam Thiệm Bộ Châu) là một hòn đảo tối thượng, là nơi phát sinh của các bậc vĩ nhân như chư Phật, chư Phật Độc Giác, các Đại đệ tử và các Chuyển Luân Vương, và là một nơi vô cùng đẹp đẽ. Do đó, họ đã đến cùng với vua Chuyển Luân Mandhātā, người dẫn đầu với bánh xe báu, đi khắp bốn châu lục.
Tato rājā pariṇāyakaratanaṃ pucchi –
Then the king asked the treasurer-jewel:
Sau đó, nhà vua hỏi vị cố vấn báu (pariṇāyakaratana) rằng:
Rājā cakkaratanaṃ purakkhatvā tattha agamāsi.
The king, placing the wheel-treasure before him, went there.
Nhà vua dẫn đầu với bánh xe báu và đi đến đó.
Cattāro mahārājāno ‘‘mandhātumahārājā āgato’’ti sutvāva ‘‘mahiddhiko mahānubhāvo rājā na sakkā yuddhena paṭibāhitu’’nti sakarajjaṃ niyyātesuṃ.
The four great kings, upon hearing "The great king Mandhātu has arrived," thinking, "The king is of great psychic power and great might; he cannot be repelled by battle," handed over their own kingdoms.
Bốn vị Đại Thiên vương, vừa nghe “Đại vương Mandhātā đã đến”, liền nghĩ “Vị vua có đại thần lực, đại oai đức này không thể bị đẩy lùi bằng chiến tranh”, và bèn dâng vương quốc của mình.
So taṃ gahetvā puna pucchi – ‘‘atthi nu kho ito ramaṇīyataraṃ ṭhāna’’nti.
Having taken it, he asked again, "Is there, indeed, a place more delightful than this?"
Sau khi nhận lấy, nhà vua lại hỏi: “Có nơi nào đẹp đẽ hơn nơi này không?”
Athassa tāvatiṃsabhavanaṃ kathayiṃsu – ‘‘tāvatiṃsabhavanaṃ, deva, ramaṇīyataraṃ, tattha sakkassa devarañño ime cattāro mahārājāno paricārakā dovārikabhūmiyaṃ tiṭṭhanti.
Then they told him of the Tāvatiṃsa realm: "The Tāvatiṃsa realm, sire, is more delightful. There, these four great kings are attendants of Sakka, king of the devas, standing in the position of doorkeepers.
Khi đó, họ kể cho vua nghe về cõi trời Đao Lợi (Tāvatiṃsa): “Tâu Đại vương, cõi trời Đao Lợi đẹp đẽ hơn. Ở đó, bốn vị Đại Thiên vương này là những người phục vụ, đứng ở vị trí gác cổng của Thiên vương Sakka.
Sakko devarājā mahiddhiko mahānubhāvo.
Sakka, king of the devas, is of great psychic power and great might.
Thiên vương Sakka có đại thần lực, đại oai đức.
Tassimāni pana upabhogaṭṭhānāni, yojanasahassubbedho vejayantapāsādo, pañcayojanasatubbedhā sudhammā devasabhā, diyaḍḍhayojanasatiko vejayantaratho, tathā erāvaṇo hatthī, dibbarukkhasahassapaṭimaṇḍitaṃ nandanavanaṃ cittalatāvanaṃ phārusakavanaṃ missakavanaṃ.
And these are his places of enjoyment: the Vejayanta palace, a thousand yojanas high; the Sudhammā assembly hall of the devas, five hundred yojanas high; the Vejayanta chariot, one hundred and fifty yojanas; likewise, the elephant Erāvaṇa; the Nandanavana park, Cittalatāvana park, Phārusakavana park, and Missakavana park, all adorned with a thousand celestial trees.
Và đây là những nơi hưởng thụ của ngài: cung điện Vejayanta cao một ngàn dojana, hội trường chư thiên Sudhammā cao năm trăm dojana, cỗ xe Vejayanta dài một trăm rưỡi dojana, cũng như voi Eravāṇa, vườn Nandanā, vườn Cittalatā, vườn Phārusaka, vườn Missaka được trang hoàng với hàng ngàn cây trời.
Yojanasatubbedho pāricchattako koviḷāro, tassa heṭṭhā saṭṭhiyojanāyāmā paṇṇāsayojanavitthatā pañcadasayojanubbedhā jayasumanapupphavaṇṇā paṇḍukambalasilā, yassā mudutāya sakkassa nisīdato upaḍḍhakāyo anupavisatī’’ti.
The Pāricchattaka coral tree is a hundred yojanas high. Beneath it is the Paṇḍukambala stone slab, the color of a jayasumana flower, sixty yojanas long, fifty yojanas wide, and fifteen yojanas thick. Due to its softness, when Sakka sits, half his body sinks into it."
Cây Pāricchattaka koviḷāra cao một trăm dojana. Phía dưới nó là tảng đá Paṇḍukambala, dài sáu mươi dojana, rộng năm mươi dojana, dày mười lăm dojana, có màu sắc như hoa Jayasumana, và mềm đến nỗi khi Sakka ngồi xuống, một nửa thân ngài lún vào.”
Taṃ sutvā rājā tattha gantukāmo cakkaratanaṃ abbhukkiri.
Hearing this, the king, wishing to go there, tossed up the wheel-treasure.
Nghe vậy, nhà vua muốn đi đến đó, bèn phóng bánh xe báu lên.
Taṃ ākāse patiṭṭhāsi saddhiṃ caturaṅginiyā senāya.
It stood in the sky, along with his fourfold army.
Bánh xe đó đứng vững trên không cùng với quân đội bốn binh chủng.
Atha dvinnaṃ devalokānaṃ vemajjhato cakkaratanaṃ otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi saddhiṃ pariṇāyakaratanappamukhāya caturaṅginiyā senāya.
Then, from the middle of the two deva worlds, the wheel-treasure descended and established itself on the earth, together with the fourfold army headed by the advisor-treasure.
Sau đó, từ giữa hai cõi trời, Luân Bảo (Cakkaratana) giáng xuống và an vị trên mặt đất, cùng với quân đội bốn binh chủng do Thắng Lợi Bảo (Pariṇāyaka-ratana) dẫn đầu.
Rājā ekakova tāvatiṃsabhavanaṃ agamāsi.
The king went to the Tāvatiṃsa realm all by himself.
Vua một mình đi đến cõi trời Tāvatiṃsa.
Sakko ‘‘mandhātā āgato’’ti sutvāva tassa paccuggamanaṃ katvā – ‘‘svāgataṃ te, mahārāja, sakaṃ te, mahārāja.
Sakka, upon hearing "Mandhātā has come," went out to meet him and said, "Welcome to you, great king; this is your own, great king.
Sakko, vừa nghe tin “Mandhātā đã đến”, liền đi ra đón ngài và nói: “Chào mừng Đại vương, Đại vương đã đến cõi của mình.
Anusāsa, mahārājā’’ti vatvā saddhiṃ nāṭakehi rajjaṃ dvebhāge katvā ekaṃ bhāgamadāsi.
Rule, great king!" and, dividing the kingdom into two parts, he gave one part to him, together with the celestial dancers.
Xin Đại vương hãy cai trị!” Rồi cùng với các tiên nữ, chia vương quốc làm hai phần và trao một phần cho ngài.
Rañño tāvatiṃsabhavane patiṭṭhitamattasseva manussabhāvo vigacchi, devabhāvo pāturahosi.
As soon as the king was established in the Tāvatiṃsa realm, his human state vanished and a deva state appeared.
Ngay khi vua vừa an vị tại cõi trời Tāvatiṃsa, thân phận con người của ngài liền biến mất, thân phận chư thiên xuất hiện.
Tassa kira sakkena saddhiṃ paṇḍukambalasilāyaṃ nisinnassa akkhinimisamattena nānattaṃ paññāyati.
It is said that for him, sitting with Sakka on the Paṇḍukambala stone slab, the difference was discernible only by the blinking of an eye.
Khi ngài ngồi trên phiến đá Pandukambala cùng với Sakko, sự khác biệt giữa hai người chỉ có thể nhận ra trong khoảnh khắc nháy mắt.
Taṃ asallakkhentā devā sakkassa ca tassa ca nānatte muyhanti.
Not perceiving this, the devas were bewildered by the difference between Sakka and him.
Các vị chư thiên không nhận ra điều đó, nên bối rối về sự khác biệt giữa Sakko và ngài.
So tattha dibbasampattiṃ anubhavamāno yāva chattiṃsa sakkā uppajjitvā cutā, tāva rajjaṃ kāretvā atittoyeva kāmehi tato cavitvā attano uyyāne patiṭṭhito vātātapena phuṭṭhagatto kālamakāsi.
Enjoying divine bliss there, he reigned for as long as it took for thirty-six Sakkas to arise and pass away, and still insatiate with sensual pleasures, he fell from there, landed in his own park, and, his body afflicted by wind and sun, he passed away.
Ở đó, ngài hưởng thọ thiên lạc và cai trị vương quốc cho đến khi ba mươi sáu vị Sakka đã xuất hiện và mệnh chung, ngài vẫn chưa thỏa mãn các dục lạc, rồi từ đó mệnh chung và giáng sinh trong khu vườn của mình, thân thể bị gió và nắng tác động, và qua đời.
Cakkaratane pana pathaviyaṃ patiṭṭhite pariṇāyakaratanaṃ suvaṇṇapaṭṭe mandhātuupāhanaṃ likhāpetvā idaṃ mandhāturajjanti rajjamanusāsi.
When the wheel-treasure was established on the earth, the advisor-treasure had Mandhātā's sandal inscribed on a golden plate and ruled the kingdom, declaring, "This is Mandhātā's kingdom."
Khi Luân Bảo (Cakkaratana) an vị trên mặt đất, Thắng Lợi Bảo (Pariṇāyaka-ratana) đã cho khắc hình đôi dép của Mandhātā lên một tấm vàng và cai trị vương quốc, nói rằng: “Đây là vương quốc của Mandhātā.”
Tepi tīhi dīpehi āgatamanussā puna gantuṃ asakkontā pariṇāyakaratanaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva mayaṃ rañño ānubhāvena āgatā, idāni gantuṃ na sakkoma, vasanaṭṭhānaṃ no dehī’’ti yāciṃsu.
Those people who had come from the three continents, unable to return, approached the advisor-treasure and requested, "Sire, we came by the king's power, but now we cannot go back. Give us a place to live."
Những người từ ba châu lục đến đó, vì không thể trở về, đã đến gặp Thắng Lợi Bảo và cầu xin: “Thưa Đại vương, chúng tôi đã đến đây nhờ oai lực của đức vua, bây giờ chúng tôi không thể trở về được, xin ngài hãy ban cho chúng tôi một nơi để ở.”
So tesaṃ ekekaṃ janapadamadāsi.
He gave each of them a country.
Ngài đã ban cho mỗi người một vùng đất.
Tattha pubbavidehato āgatamanussehi āvasitapadeso tāyeva purimasaññāya videharaṭṭhanti nāmaṃ labhi.
Among these, the region inhabited by the people who came from Pubbavideha received the name Videharaṭṭha by that same previous designation.
Vùng đất mà những người từ Pubbavideha đến ở đã được gọi là Videharaṭṭha (Xứ Videha) theo tên cũ.
Aparagoyānato āgatamanussehi āvasitapadeso aparantajanapadoti nāmaṃ labhi.
The region inhabited by the people who came from Aparagoyāna received the name Aparantajanapada.
Vùng đất mà những người từ Aparagoyāna đến ở đã được gọi là Aparantajanapada (Xứ Aparanta).
Uttarakuruto āgatamanussehi āvasitapadeso kururaṭṭhanti nāmaṃ labhīti.
The region inhabited by the people who came from Uttarakuru received the name Kururaṭṭha.
Vùng đất mà những người từ Uttarukuru đến ở đã được gọi là Kururaṭṭha (Xứ Kuru).
Bahuke pana gāmanigamādayo upādāya bahuvacanena voharīyati.
However, it is referred to in the plural form on account of the many villages, towns, and so on.
Tuy nhiên, nhiều làng mạc và thị trấn khác được gọi bằng số nhiều.
Tena vuttaṃ ‘‘kurūsu viharatī’’ti.
Therefore it was said: "dwells among the Kurus."
Do đó, có câu nói: “Viharati Kurūsu” (Trú tại xứ Kuru).
Kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamoti.
Kammāsadhamma is a market town of the Kurus.
Kammāsadhammaṃ nāma Kurūnaṃ nigamo (Kammāsadhamma là một thị trấn của người Kuru).
Kammāsadhammanti ettha keci dha-kārassa da-kārena atthaṃ vaṇṇayanti.
Here, in Kammāsadhamma, some explain the meaning by replacing the letter 'dha' with the letter 'da'.
Ở đây, trong từ Kammāsadhamma, một số người giải thích ý nghĩa bằng cách thay chữ ‘dha’ bằng chữ ‘da’.
Kammāso ettha damitoti kammāsadammo.
Kammāsa was tamed here, thus Kammāsadamma.
Kammāsa (con hổ vằn) đã được thuần hóa ở đây, nên gọi là Kammāsadamma.
Kammāsoti kammāsapādo porisādo vuccati.
Kammāsa refers to the man-eater Kammāsapāda.
Kammāsa dùng để chỉ con hổ ăn thịt người (porisāda).
Tassa kira pāde khāṇukena viddhaṭṭhāne vaṇo ruhanto cittadārusadiso hutvā ruhi, tasmā kammāsapādoti paññāyittha.
It is said that at the spot on his foot pierced by a stump, the healing wound became like patterned wood as it healed; therefore, he became known as Kammāsapāda (Spotty-Foot).
Tương truyền, khi chân nó bị gai đâm, vết thương lành lại trông giống như một bức tượng gỗ được chạm khắc tinh xảo, nên nó được gọi là Kammāsapāda (hổ chân vằn).
So ca tasmiṃ okāse damito porisādabhāvato paṭisedhito.
And he was tamed in that place, restrained from his man-eating nature.
Nó đã được thuần hóa tại nơi đó, được ngăn chặn không còn ăn thịt người nữa.
Mahāsattena.
By the Great Being.
Bởi Đại Bồ Tát.
Katarasmiṃ jātaketi?
In which Jātaka?
Trong câu chuyện Jātaka nào?
Mahāsutasomajātaketi eke.
Some say in the Mahāsutasoma Jātaka.
Một số người nói là trong Mahāsutasoma Jātaka.
Ime pana therā jayaddisajātaketi vadanti.
These elders, however, say it was in the Jayaddisa Jātaka.
Tuy nhiên, các vị trưởng lão này lại nói là trong Jayaddisa Jātaka.
Tadā hi mahāsattena kammāsapādo damito.
For at that time, Kammāsapāda was tamed by the Great Being.
Khi đó, Bồ Tát đã thuần hóa Kammāsapāda.
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Keci pana dha-kāreneva atthaṃ vaṇṇayanti.
Some, however, explain the meaning using the letter 'dha'.
Tuy nhiên, một số người khác lại giải thích ý nghĩa bằng chính chữ ‘dha’.
Kururaṭṭhavāsīnaṃ kira kuruvattadhammo tasmiṃ kammāso jāto, tasmā taṃ ṭhānaṃ kammāso ettha dhammo jātoti kammāsadhammanti vuccati.
It is said that the Kurus' principle of conduct (kuruvattadhamma) became variegated (kammāso) in that place; therefore, that place is called Kammāsadhamma because the Dhamma became variegated (kammāso) there.
Tương truyền, pháp Kuru (kuruvattadhamma) của cư dân xứ Kuru đã trở nên tạp loạn (kammāsa) tại nơi đó, nên nơi đó được gọi là Kammāsadhamma, nghĩa là pháp đã trở nên tạp loạn ở đây.
Tattha niviṭṭhanigamassāpi etadeva nāmaṃ.
The market town established there also has this name.
Và thị trấn được thành lập ở đó cũng mang tên này.
Bhummavacanena kasmā na vuttanti?
Why was it not expressed with the locative case?
Tại sao không dùng cách nói ở thể sở hữu (bhummavacana)?
Avasanokāsato.
Because there was no dwelling place.
Vì không có chỗ ở.
Bhagavato kira tasmiṃ nigame vasanokāso koci vihāro nāhosi.
It is said that the Blessed One had no monastery as a dwelling place in that town.
Tương truyền, Đức Thế Tôn không có bất kỳ tu viện nào để ở trong thị trấn đó.
Nigamato pana apakkamma aññatarasmiṃ udakasampanne ramaṇīye bhūmibhāge mahāvanasaṇḍo ahosi.
But moving away from the town, in a certain delightful region with plenty of water, there was a large forest grove.
Tuy nhiên, cách xa thị trấn, có một khu rừng lớn trên một vùng đất đẹp đẽ, đầy nước.
Tattha bhagavā vihāsi.
The Blessed One dwelled there.
Đức Thế Tôn đã trú ngụ ở đó.
Taṃ nigamaṃ gocaragāmaṃ katvā, tasmā evamettha attho veditabbo ‘‘kurūsu viharati kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo, taṃ gocaragāmaṃ katvā’’ti.
He made that town his alms-resort village; therefore, the meaning here should be understood as: "He dwells among the Kurus, at a market town of the Kurus named Kammāsadhamma, which he had made his alms-resort village."
Ngài đã biến thị trấn đó thành nơi khất thực (gocaragāma). Do đó, ý nghĩa ở đây nên được hiểu là: “Ngài trú tại xứ Kuru, thị trấn tên là Kammāsadhamma, đã biến thị trấn đó thành nơi khất thực.”