439. Evaṃ me sutanti sāleyyakasuttaṃ.
439. Evaṃ me suta is the Sāleyyaka Sutta.
439. Tôi nghe như vầy là kinh Sāleyyaka.
Tattha kosalesūti kosalā nāma jānapadino rājakumārā.
There, kosalesu refers to the Kosalas, who were provincial princes.
Trong đó, ở xứ Kosala nghĩa là các hoàng tử ở tỉnh Kosala.
Tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīsaddena kosalāti vuccati, tasmiṃ kosalesu janapade.
The region where they resided is also called Kosala by common usage, and in that Kosala region.
Một tỉnh duy nhất là nơi cư trú của họ, theo một tên gọi thông thường, được gọi là Kosala, trong tỉnh Kosala đó.
Porāṇā panāhu – yasmā pubbe mahāpanādaṃ rājakumāraṃ nānānāṭakāni disvā sitamattampi akarontaṃ sutvā rājā āha – ‘‘yo mama puttaṃ hasāpeti, sabbālaṅkārena naṃ alaṅkaromī’’ti.
However, the ancients said: Because formerly, upon hearing that Prince Mahāpanāda, even after seeing various theatrical performances, did not even smile, the king said, "Whoever makes my son laugh, I will adorn him with all ornaments."
Tuy nhiên, các vị trưởng lão nói rằng: Vì trước kia, khi vua nghe hoàng tử Mahāpanāda xem các vở kịch khác nhau mà không hề mỉm cười, vua nói: “Ai làm cho con ta cười, ta sẽ ban thưởng cho người đó với tất cả trang sức”.
Tato naṅgalānipi chaḍḍetvā mahājanakāye sannipatite manussā sātirekāni sattavassāni nānākīḷikāyo dassetvā naṃ hasāpetuṃ nāsakkhiṃsu.
Then, after abandoning even their plows, a great multitude of people gathered and performed various plays for over seven years, yet they could not make him laugh.
Sau đó, khi đông đảo quần chúng tụ tập, bỏ cả cày bừa, họ đã biểu diễn nhiều trò chơi khác nhau trong hơn bảy năm nhưng không thể làm cho hoàng tử cười.
Tato sakko devanaṭaṃ pesesi.
Then Sakka sent a celestial dancer.
Sau đó, chư Thiên (Sakko) đã cử một diễn viên Thiên giới đến.
So dibbanāṭakaṃ dassetvā hasāpesi.
He performed a celestial play and made him laugh.
Người đó đã biểu diễn một vở kịch Thiên giới và làm cho hoàng tử cười.
Atha te manussā attano attano vasanokāsābhimukhā pakkamiṃsu.
Then those people departed towards their respective places of residence.
Sau đó, những người đó quay trở về nơi ở của mình.
Te paṭipathe mittasuhajjādayo disvā paṭisanthāraṃ karontā, ‘‘kacci, bho, kusalaṃ, kacci, bho, kusala’’nti āhaṃsu.
When they met friends and well-wishers on the way, they greeted them, saying, "Is all well, sirs? Is all well, sirs?"
Khi gặp bạn bè và người thân trên đường, họ hỏi thăm nhau: “Này các bạn, có được an lành không? Này các bạn, có được an lành không?”
Tasmā taṃ ‘‘kusalaṃ kusala’’nti vacanaṃ upādāya so padeso kosalāti vuccatīti.
Therefore, that region is called Kosala, taking its name from the phrase "kusalaṃ kusalaṃ" (all well, all well).
Vì vậy, vùng đất đó được gọi là Kosala, dựa trên câu nói “kusalaṃ kusalaṃ” (an lành, an lành).
Cārikaṃ caramānoti aturitacārikaṃ caramāno.
Cārikaṃ caramāno means traveling a slow circuit.
Đi du hành nghĩa là đi du hành một cách không vội vã.
Mahatā bhikkhusaṅghena saddhinti sataṃ vā sahassaṃ vā satasahassaṃ vāti evaṃ aparicchinnena mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ.
Mahatā bhikkhusaṅghena saddhi means together with a great assembly of bhikkhus, limitless in number, whether a hundred, a thousand, or a hundred thousand.
Với một đại chúng Tỳ-khưu nghĩa là với một đại chúng Tỳ-khưu không giới hạn, như một trăm, một ngàn, hay một trăm ngàn.
Brāhmaṇagāmoti brāhmaṇānaṃ samosaraṇagāmopi brāhmaṇagāmoti vuccati brāhmaṇānaṃ bhogagāmopi.
Brāhmaṇagāmo means a village where brahmins gather, or a village that is an endowment for brahmins.
Làng Bà-la-môn nghĩa là làng nơi các Bà-la-môn tụ họp cũng được gọi là làng Bà-la-môn, và làng nơi các Bà-la-môn hưởng lợi cũng được gọi là làng Bà-la-môn.
Idha samosaraṇagāmo adhippeto.
Here, a village of gathering is intended.
Ở đây, ý muốn nói đến làng tụ họp.
Tadavasarīti taṃ avasari, sampattoti attho.
Tadavasarī means he arrived there, meaning he reached it.
Đã đến đó nghĩa là đã đến đó, đã đến nơi.
Vihāro panettha aniyāmito; tasmā tassa avidūre buddhānaṃ anucchaviko eko vanasaṇḍo bhavissati, satthā taṃ vanasaṇḍaṃ gatoti veditabbo.
There is no specified monastery here; therefore, it should be understood that the Teacher went to a certain grove suitable for Buddhas, not far from it.
Ở đây, trú xứ không được xác định; do đó, gần đó chắc hẳn có một khu rừng thích hợp cho các vị Phật, và Đức Thế Tôn đã đến khu rừng đó.
Assosunti suṇiṃsu upalabhiṃsu.
Assosu means they heard, they perceived.
Họ đã nghe nghĩa là họ đã nghe, đã nhận biết.
Sotadvārasampattavacananigghosānusārena jāniṃsu.
They understood by following the sound of the words that reached the ear-door.
Họ đã biết theo âm thanh lời nói đến tai.
Khoti avadhāraṇatthe padapūraṇamatte vā nipāto.
Kho is a particle used for emphasis or merely as a filler word.
Kho là một tiểu từ dùng để nhấn mạnh hoặc chỉ để bổ sung cho câu văn.
Tattha avadhāraṇatthena assosuṃyeva, na nesaṃ koci savanantarāyo ahosīti ayamattho veditabbo.
In the sense of emphasis, it means they definitely heard, and there was no impediment to their hearing; this meaning should be understood.
Ở đây, với ý nghĩa nhấn mạnh, cần hiểu rằng họ đã nghe, và không có chướng ngại nào ngăn cản họ nghe.
Padapūraṇena byañjanasiliṭṭhatāmattameva.
As a filler word, it merely contributes to the smoothness of the expression.
Với ý nghĩa bổ sung cho câu văn, nó chỉ đơn thuần làm cho câu văn mượt mà hơn.
Idāni yamatthaṃ assosuṃ, taṃ pakāsetuṃ samaṇo khalu, bho, gotamotiādi vuttaṃ.
Now, to explain what they heard, Samaṇo khalu, bho, gotamo and so on were said.
Bây giờ, để làm rõ điều họ đã nghe, câu “Này các bạn, Sa-môn Gotama” và tiếp theo đã được nói.
Tattha samitapāpattā samaṇoti veditabbo.
There, samaṇo should be understood as one whose evil deeds are calmed.
Trong đó, Sa-môn cần được hiểu là do đã làm lắng dịu các ác pháp (pāpa).
Khalūti anussavanatthe nipāto.
Khalu is a particle in the sense of announcement.
Khalu là một tiểu từ dùng để xác nhận lời nghe.
Bhoti tesaṃ aññamaññaṃ ālapanamattaṃ.
Bho is merely their addressing each other.
Bho chỉ là lời gọi nhau của họ.
Gotamoti bhagavato gottavasena paridīpanaṃ.
Gotamo is the designation of the Blessed One by clan name.
Gotama là sự chỉ rõ Đức Thế Tôn theo dòng họ.
Tasmā samaṇo khalu, bho, gotamoti ettha samaṇo kira, bho, gotamagottoti evamattho daṭṭhabbo.
Therefore, in Samaṇo khalu, bho, gotamo, the meaning should be understood as, "Indeed, sirs, the recluse of the Gotama clan."
Vì vậy, ở đây, câu “Này các bạn, Sa-môn Gotama” cần được hiểu là “Này các bạn, Sa-môn thuộc dòng họ Gotama”.
Sakyaputtoti idaṃ pana bhagavato uccākulaparidīpanaṃ.
Sakyaputto indicates the high birth of the Blessed One.
Sakyaputta (con của dòng Sakya) là sự chỉ rõ dòng dõi cao quý của Đức Thế Tôn.
Sakyakulā pabbajitoti saddhāpabbajitabhāvadīpanaṃ.
Sakyakulā pabbajito indicates that he went forth out of faith.
Đã xuất gia từ dòng Sakya là sự chỉ rõ việc xuất gia do đức tin.
Kenaci pārijuññena anabhibhūto aparikkhīṇaṃyeva taṃ kulaṃ pahāya saddhāpabbajitoti vuttaṃ hoti.
It means that he abandoned that family, which was not afflicted by any distress and was still prosperous, and went forth out of faith.
Nghĩa là Ngài đã từ bỏ dòng dõi đó khi nó vẫn còn thịnh vượng, không bị suy thoái bởi bất kỳ sự thiếu thốn nào, và đã xuất gia do đức tin.
Tato paraṃ vuttatthameva.
What follows has already been explained.
Phần tiếp theo đã được giải thích.
Taṃ kho panāti itthambhūtākhyānatthe upayogavacanaṃ, tassa kho pana bhoto gotamassāti attho.
Taṃ kho panā is a phrase used to denote such a state, meaning, "of that venerable Gotama."
Taṃ kho panā là một từ dùng để diễn tả sự việc như vậy, có nghĩa là “của Đức Gotama đáng kính đó”.
Kalyāṇoti kalyāṇaguṇasamannāgato, seṭṭhoti vuttaṃ hoti.
Kalyāṇo means endowed with wholesome qualities, meaning excellent.
Kalyāṇo nghĩa là người có đầy đủ các đức tính tốt đẹp, tức là người ưu việt.
Kittisaddoti kittiyeva, thutighoso vā.
Kittisaddo means renown itself, or a shout of praise.
Tiếng tăm nghĩa là danh tiếng, hoặc lời ca ngợi.
Abbhuggatoti sadevakaṃ lokaṃ ajjhottharitvā uggato.
Abbhuggato means risen, having pervaded the world with its deities.
Lan truyền khắp nơi nghĩa là đã lan tỏa khắp thế gian cùng với chư Thiên.
Kinti?
How so?
Như thế nào?
‘‘Itipi so bhagavā…pe… buddho bhagavā’’ti.
"Thus is that Blessed One… and so on… the Buddha, the Blessed One."
“Đức Thế Tôn ấy cũng là bậc A-la-hán… cho đến… Đức Phật, bậc Thế Tôn.”
Tatrāyaṃ padasambandho – so bhagavā itipi arahaṃ, itipi sammāsambuddho…pe… itipi bhagavāti.
Herein, this is the connection of the words: That Blessed One is thus an Arahant, thus a Perfectly Enlightened One… and so on… thus a Blessed One.
Ở đây, mối liên hệ các từ là: Đức Thế Tôn ấy cũng là bậc A-la-hán, cũng là bậc Chánh Đẳng Giác… cho đến… cũng là bậc Thế Tôn.
Iminā ca iminā ca kāraṇenāti vuttaṃ hoti.
This means "for this and that reason".
Nghĩa là, do nguyên nhân này và nguyên nhân kia.
Tattha ārakattā, arīnaṃ arānañca hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi tāva kāraṇehi so bhagavā arahanti veditabbotiādinā nayena mātikaṃ nikkhipitvā sabbāneva etāni padāni visuddhimagge buddhānussatiniddese vitthāritānīti tato tesaṃ vitthāro gahetabbo.
Therein, having laid down the matrix in the manner of, "That Blessed One should be known as an Arahant for these reasons: because of being far away, because of having destroyed the enemies and the spokes, because of being worthy of requisites, and because there is no secret place for doing evil," and so on, since all these terms have been explained in detail in the Visuddhimagga in the Exposition on the Recollection of the Buddha, their detailed explanation should be understood from there.
Ở đây, sau khi trình bày đề mục theo cách “do xa lìa, do diệt trừ các kẻ thù và các phiền não, do xứng đáng với các yếu tố cúng dường, do không có chỗ kín đáo khi làm ác, do những nguyên nhân này, Đức Thế Tôn ấy được biết là bậc A-la-hán,” và tương tự, tất cả những từ này đã được giải thích chi tiết trong phần giải thích về niệm Phật trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga), do đó, cần phải lấy phần giải thích chi tiết từ đó.
Sādhu kho panāti sundaraṃ kho pana; atthāvahaṃ sukhāvahanti vuttaṃ hoti.
It is indeed good: it is indeed excellent; it means it brings welfare and happiness.
Sādhu kho panāti (Thật tốt lành thay): Thật tốt đẹp thay; nghĩa là mang lại lợi ích và mang lại hạnh phúc.
Tathārūpānaṃ arahatanti yathārūpo so bhavaṃ gotamo, evarūpānaṃ anekehipi kappakoṭisatasahassehi dullabhadassanānaṃ byāmappabhāparikkhittehi asītianubyañjanaratanapaṭimaṇḍitehi dvattiṃsmahāpurisalakkhaṇavarehi samākiṇṇamanoramasarīrānaṃ atappakadassanānaṃ atimadhuradhammanigghosānaṃ, yathābhūtaguṇādhigamena loke arahantoti laddhasaddānaṃ arahataṃ.
Of Arahants of such a kind: Of Arahants who are of such a kind as that venerable Gotama; whose sight is difficult to obtain even in many hundreds of thousands of crores of aeons; whose delightful bodies are replete with the thirty-two excellent marks of a Great Man and adorned with the eighty minor characteristics that are like jewels, all surrounded by a fathom-wide aura; whose sight one never tires of; whose pronouncements of the Dhamma are exceedingly sweet; and who have gained the reputation in the world as 'Arahants' through the attainment of their qualities as they truly are.
Tathārūpānaṃ arahatanti (được thấy các bậc A-la-hán như vậy): Là các bậc A-la-hán có hình tướng như Đức Gotama, những bậc mà rất khó gặp được dù trong hàng trăm ngàn vạn đại kiếp; thân thể xinh đẹp, đáng yêu, được bao quanh bởi vầng hào quang một sải tay, được trang hoàng bằng tám mươi vẻ đẹp phụ và ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại nhân; là những bậc không thể thỏa mãn khi nhìn ngắm, có tiếng pháp vô cùng ngọt ngào, và đã đạt được danh tiếng là bậc A-la-hán trong thế gian nhờ sự chứng đắc các phẩm chất chân thật.
Dassanaṃ hotīti pasādasommāni akkhīni ummīletvā dassanamattampi sādhu hoti.
To see: Merely seeing, by opening one's eyes that are serene with faith, is good.
Dassanaṃ hotīti (sự thấy được): Ngay cả việc mở đôi mắt trong sáng, hiền hòa để nhìn thấy thôi cũng đã là tốt lành rồi.
Sace pana aṭṭhaṅgasamannāgatena brahmassarena dhammaṃ desentassa ekaṃ padampi sotuṃ labhissāma, sādhutaraṃyeva bhavissatīti evaṃ ajjhāsayaṃ katvā.
Having formed the intention: "If we could get to hear even one word of the Dhamma from him as he teaches with his noble voice endowed with eight qualities, it would be even better."
Nếu chúng ta có thể nghe được dù chỉ một lời trong khi Ngài thuyết pháp bằng giọng Phạm âm đầy đủ tám chi phần, thì điều đó còn tốt lành hơn nữa. Với ý định như vậy, họ đã nói.
Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti sabbakiccāni pahāya tuṭṭhamānasā āgamaṃsu.
They approached the Blessed One: They came with joyful minds, having abandoned all their duties.
Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti (Họ đã đến nơi Đức Thế Tôn ngự): Họ đã từ bỏ mọi công việc và đến với tâm hoan hỷ.
Etadavocunti duvidhā hi pucchā agārikapucchā anagārikapucchā ca.
They said this: Indeed, there are two kinds of questions: the question of a householder and the question of one who has gone forth.
Etadavocunti (Họ đã nói điều này): Có hai loại câu hỏi: câu hỏi của người tại gia và câu hỏi của người xuất gia.
Tattha ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusala’’nti iminā nayena agārikapucchā āgatā.
Therein, the question of a householder is presented in the manner of "Venerable sir, what is wholesome, what is unwholesome?"
Trong đó, câu hỏi của người tại gia được trình bày theo cách này: “Thưa Tôn giả, điều gì là thiện, điều gì là bất thiện?”
‘‘Ime kho, bhante, pañcupādānakkhandhā’’ti iminā nayena anagārikapucchā.
The question of one who has gone forth is in the manner of "Venerable sir, these are the five aggregates subject to clinging."
Câu hỏi của người xuất gia được trình bày theo cách này: “Thưa Tôn giả, đây là năm uẩn chấp thủ.”
Ime pana attano anurūpaṃ agārikapucchaṃ pucchantā etaṃ, ‘‘ko nu kho, bho gotama, hetu ko paccayo’’tiādivacanaṃ avocuṃ.
But these, asking a householder's question appropriate for themselves, spoke this utterance, beginning with, "Venerable Gotama, what is the cause, what is the reason?"
Còn những người này, khi hỏi câu hỏi tại gia phù hợp với mình, đã nói lời này: “Thưa Tôn giả Gotama, nguyên nhân nào, duyên cớ nào?”
Tesaṃ bhagavā yathā na sakkonti sallakkhetuṃ, evaṃ saṃkhitteneva tāva pañhaṃ vissajjento, adhammacariyāvisamacariyāhetu kho gahapatayotiādimāha.
The Blessed One, in order to answer their question first in a concise way so that they would not be able to comprehend it, said, "Householders, it is due to unrighteous conduct, to wrong conduct," and so on.
Đức Thế Tôn đã trả lời câu hỏi của họ một cách vắn tắt, để họ không thể nhận ra ngay, Ngài nói: “Này các gia chủ, do hành phi pháp, hành bất bình đẳng,” v.v.
Kasmā pana bhagavā yathā na sallakkhenti, evaṃ vissajjesīti?
But why did the Blessed One answer in a way that they could not comprehend?
Tại sao Đức Thế Tôn lại trả lời theo cách mà họ không thể nhận ra ngay?
Paṇḍitamānikā hi te; āditova mātikaṃ aṭṭhapetvā yathā sallakkhenti, evaṃ atthe vitthārite, desanaṃ uttānikāti maññantā avajānanti, mayampi kathentā evameva katheyyāmāti vattāro bhavanti.
Because they were proud of their intelligence. If, without first setting up the matrix, the meaning were expanded in a way they could comprehend, they would think the teaching was shallow, look down on it, and would be people who say, "If we were to speak, we would speak in just the same way."
Vì họ tự cho mình là người có trí; nếu Ngài giải thích chi tiết ý nghĩa mà không đặt ra một đề mục ngay từ đầu để họ có thể nhận ra, họ sẽ coi giáo pháp là nông cạn và khinh thường, nói rằng: “Chúng ta cũng sẽ nói như thế này thôi.”
Tena nesaṃ bhagavā yathā na sakkonti sallakkhetuṃ, evaṃ saṃkhitteneva tāva pañhaṃ vissajjesi.
Therefore, the Blessed One first answered their question concisely, in a way that they could not comprehend.
Vì vậy, Đức Thế Tôn đã trả lời câu hỏi của họ một cách vắn tắt để họ không thể nhận ra ngay.
Tato sallakkhetuṃ asakkontehi vitthāradesanaṃ yācito vitthārena desetuṃ, tena hi gahapatayotiādimāha.
Then, being requested for a detailed teaching by those who were unable to comprehend it, in order to teach in detail, he said, "Well then, householders," and so on.
Sau đó, khi họ không thể nhận ra và thỉnh cầu một bài giảng chi tiết, Ngài đã nói: “Vậy thì, này các gia chủ,” v.v.
Tattha tena hīti kāraṇatthe nipāto.
Therein, "Well then" is a particle in the sense of a reason.
Trong đó, tena hīti (vậy thì) là một giới từ chỉ nguyên nhân.
Yasmā maṃ tumhe yācatha, tasmāti attho.
The meaning is: Because you ask me, therefore...
Nghĩa là, vì các ông thỉnh cầu Ta, nên Ta sẽ thuyết giảng.
440. Tividhanti tīhi koṭṭhāsehi.
440. Threefold: in three parts.
440. Tividhanti (ba loại): Bằng ba phần.
Kāyenāti kāyadvārena.
By body: through the body-door.
Kāyenāti (bằng thân): Bằng cửa thân.
Adhammacariyāvisamacariyāti adhammacariyasaṅkhātā visamacariyā.
Unrighteous conduct, wrong conduct: wrong conduct which is called unrighteous conduct.
Adhammacariyāvisamacariyāti (hành phi pháp, hành bất bình đẳng): Hành bất bình đẳng được gọi là hành phi pháp.
Ayaṃ panettha padattho, adhammassa cariyā adhammacariyā, adhammakaraṇanti attho.
Herein, this is the meaning of the words: The practice of unrighteousness is unrighteous conduct; the meaning is the doing of unrighteousness.
Đây là ý nghĩa của từ ở đây: hành vi phi pháp là adhammacariyā, nghĩa là làm điều phi pháp.
Visamā cariyā, visamassa vā kammassa cariyāti visamacariyā.
Uneven conduct, or the practice of uneven action, is wrong conduct.
Hành vi bất bình đẳng, hoặc hành vi của nghiệp bất bình đẳng là visamacariyā.
Adhammacariyā ca sā visamacariyā cāti adhammacariyāvisamacariyā.
That which is unrighteous conduct and also wrong conduct is unrighteous conduct, wrong conduct.
Đó là hành vi phi pháp và đó cũng là hành vi bất bình đẳng, nên gọi là adhammacariyāvisamacariyā.
Etenupāyena sabbesu kaṇhasukkapadesu attho veditabbo.
In this way, the meaning should be understood in all the dark and bright sections.
Theo cách này, ý nghĩa phải được hiểu trong tất cả các đoạn về đen (bất thiện) và trắng (thiện).
Luddoti kakkhaḷo.
Cruel: harsh.
Luddoti (hung ác): Thô bạo.
Dāruṇoti sāhasiko.
Fierce: violent.
Dāruṇoti (tàn bạo): Hung hãn.
Lohitapāṇīti paraṃ jīvitā voropentassa pāṇī lohitena lippanti.
With bloodstained hands: The hands of one who deprives another of life become smeared with blood.
Lohitapāṇīti (tay dính máu): Tay của người cướp đoạt sự sống của người khác bị dính máu.
Sacepi na lippanti, tathāvidho lohitapāṇītveva vuccati.
Even if they do not become smeared, such a person is still called "one with bloodstained hands."
Ngay cả khi không dính máu, người như vậy vẫn được gọi là lohitapāṇī.
Hatappahate niviṭṭhoti hate ca parassa pahāradāne, pahate ca paramāraṇe niviṭṭho.
Given to killing and slaying: given to killing others and to striking others.
Hatappahate niviṭṭhoti (chuyên tâm vào việc giết hại và đánh đập): Chuyên tâm vào việc giết người khác và đánh đập, chuyên tâm vào việc giết người khác.
Adayāpannoti nikkaruṇataṃ āpanno.
Devoid of compassion: having attained a state of mercilessness.
Adayāpannoti (không có lòng từ bi): Đã rơi vào trạng thái vô cảm.
Yaṃ taṃ parassāti yaṃ taṃ parassa santakaṃ.
That which belongs to another: Whatever property belongs to another.
Yaṃ taṃ parassāti (cái gì của người khác): Cái gì là tài sản của người khác.
Paravittūpakaraṇanti tasseva parassa vittūpakaraṇaṃ tuṭṭhijananaṃ parikkhārabhaṇḍakaṃ.
Another's property and belongings: that very other's property and belongings, goods and requisites which bring delight.
Paravittūpakaraṇanti (tài sản và vật dụng của người khác): Tài sản và vật dụng của chính người đó, những vật dụng mang lại sự hài lòng.
Gāmagataṃ vāti antogāme vā ṭhapitaṃ.
Whether in a village: or placed within a village.
Gāmagataṃ vāti (hoặc ở trong làng): Hoặc được cất giữ trong làng.
Araññagataṃ vāti araññe rukkhaggapabbatamatthakādīsu vā ṭhapitaṃ.
Or in a forest: or placed in a forest, on treetops, mountain tops, and so on.
Araññagataṃ vāti (hoặc ở trong rừng): Hoặc được cất giữ trên ngọn cây, đỉnh núi, v.v., trong rừng.
Adinnanti tehi parehi kāyena vā vācāya vā adinnaṃ.
Not given: not given by those others, either by body or by speech.
Adinnanti (không được cho): Không được những người đó cho bằng thân hay bằng lời nói.
Theyyasaṅkhātanti ettha thenoti coro.
With the intention of stealing: Herein, a thief is a robber.
Theyyasaṅkhātanti (được xem là trộm cắp): Ở đây, thenoti (kẻ trộm) là người ăn trộm.
Thenassa bhāvo theyyaṃ, avaharaṇacittassetaṃ adhivacanaṃ.
The state of a thief is theft; this is a designation for a mind bent on stealing.
Trạng thái của kẻ trộm là theyyaṃ, đây là tên gọi của ý định lấy trộm.
Saṅkhā saṅkhātanti atthato ekaṃ, koṭṭhāsassetaṃ adhivacanaṃ, ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’tiādīsu viya.
Saṅkhā and saṅkhāta are one in meaning; this is a designation for a category, as in passages like, "For proliferations and categories have perception as their source."
Saṅkhā và saṅkhātaṃ có cùng ý nghĩa, đây là tên gọi của một phần, như trong các câu như ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’ti (các khái niệm phức tạp phát sinh từ nhận thức), v.v.
Theyyañca taṃ saṅkhātañcāti theyyasaṅkhātaṃ, theyyacittasaṅkhāto eko cittakoṭṭhāsoti attho.
That which is both theyya (theft) and saṅkhāta (category) is theyyasaṅkhāta; the meaning is a category of mind categorized as the intention to steal.
Đó là sự trộm cắp và nó được xem là một phần, vậy là theyyasaṅkhātaṃ, nghĩa là một phần của tâm ý trộm cắp.
Karaṇatthe cetaṃ paccattavacanaṃ, tasmā theyyasaṅkhātenāti atthato daṭṭhabbaṃ.
And this is the nominative case used in the sense of the instrumental; therefore, it should be understood in meaning as "with the intention of stealing."
Đây là cách dùng từ ở ngôi thứ nhất trong ý nghĩa của công cụ, do đó, phải hiểu là theyyasaṅkhātena (bằng cách trộm cắp).
Māturakkhitātiādīsu yaṃ pitari naṭṭhe vā mate vā ghāsacchādanādīhi paṭijaggamānā, vayapattaṃ kulaghare dassāmīti mātā rakkhati, ayaṃ māturakkhitā nāma.
Protected by her mother: in phrases such as this, a woman whom the mother protects—after the father has disappeared or died—by looking after her with food and clothing, thinking, "When she comes of age, I will give her to a family," is called "protected by her mother."
Trong Māturakkhitātiādīsu (được mẹ bảo vệ), v.v.: Một cô gái mà người mẹ bảo vệ, chăm sóc bằng thức ăn, quần áo, v.v., sau khi cha mất hoặc qua đời, với ý định “khi con đến tuổi, mẹ sẽ gả con vào một gia đình phù hợp,” thì cô gái đó được gọi là māturakkhitā (được mẹ bảo vệ).
Etenupāyena piturakkhitādayopi veditabbā.
In this way, protected by her father, and so on, should also be understood.
Theo cách này, piturakkhitādayopi (được cha bảo vệ), v.v., cũng phải được hiểu.
Sabhāgakulāni pana kucchigatesupi gabbhesu katikaṃ karonti – ‘‘sace mayhaṃ putto hoti, tuyhaṃ dhītā, aññattha gantuṃ na labhissati, mayhaṃ puttasseva hotū’’ti.
Moreover, families of similar standing make agreements even while the children are in the womb: "If I have a son and you a daughter, she will not be allowed to go elsewhere; may she belong to my son."
Các gia đình môn đăng hộ đối thì thậm chí còn lập giao ước khi con cái còn trong bụng mẹ: “Nếu tôi có con trai, và ông có con gái, thì con gái ông sẽ không được đi nơi khác, mà phải thuộc về con trai tôi.”
Evaṃ gabbhepi pariggahitā sassāmikā nāma.
A woman thus claimed even in the womb is called one with a husband.
Một người phụ nữ đã được hứa gả khi còn trong bụng mẹ như vậy được gọi là sassāmikā (có chủ).
‘‘Yo itthannāmaṃ itthiṃ gacchati, tassa ettako daṇḍo’’ti evaṃ gāmaṃ vā gehaṃ vā vīthiṃ vā uddissa ṭhapitadaṇḍā, pana saparidaṇḍā nāma.
A woman subject to a penalty set down for a village, a house, or a street, stating, "Whoever has intercourse with the woman so-and-so, for him there is such-and-such a penalty," is called one subject to a penalty.
Còn những người phụ nữ mà đã bị đặt ra hình phạt, ví dụ: “Ai quan hệ với người phụ nữ tên là X, người đó sẽ bị phạt Y,” theo đó, hình phạt được áp dụng cho cả làng, nhà hoặc đường phố, thì được gọi là saparidaṇḍā (có hình phạt kèm theo).
Antamaso mālāguṇaparikkhittāpīti yā sabbantimena paricchedena, ‘‘esā me bhariyā bhavissatī’’ti saññāya tassā upari kenaci mālāguṇaṃ khipantena mālāguṇamattenāpi parikkhittā hoti.
Or even one garlanded as a token of betrothal: one who, as the very last resort, is claimed even by the mere act of someone throwing a garland over her with the thought, "This one will be my wife."
Antamaso mālāguṇaparikkhittāpīti (ngay cả khi chỉ được quấn vòng hoa): Là người phụ nữ mà, ở mức độ cuối cùng, một người đàn ông nào đó đã quấn vòng hoa lên người cô ấy với ý nghĩ “cô ấy sẽ là vợ tôi,” chỉ bằng một vòng hoa thôi cũng đã được xem là có chủ.
Tathārūpāsu cārittaṃ āpajjitā hotīti evarūpāsu itthīsu sammādiṭṭhisutte vuttamicchācāralakkhaṇavasena vītikkamaṃ kattā hoti.
Engages in such transgression: he commits a transgression with such women, according to the characteristic of sexual misconduct mentioned in the Sammādiṭṭhi Sutta.
Tathārūpāsu cārittaṃ āpajjitā hotīti (đã phạm hạnh kiểm sai trái đối với những người phụ nữ như vậy): Đã vi phạm theo cách của tà hạnh được nói trong kinh Sammādiṭṭhi (Chánh Kiến) đối với những người phụ nữ như vậy.
Sabhāgatoti sabhāyaṃ ṭhito.
Having gone to an assembly hall: standing in an assembly.
Sabhāgatoti (đến hội đồng): Đứng trong hội đồng.
Parisāgatoti parisāyaṃ ṭhito.
Having gone to a gathering: standing in a gathering.
Parisāgatoti (đến hội chúng): Đứng trong hội chúng.
Ñātimajjhagatoti dāyādānaṃ majjhe ṭhito.
Having gone among his relatives: standing in the midst of his heirs.
Ñātimajjhagatoti (đến giữa bà con): Đứng giữa những người thừa kế.
Pūgamajjhagatoti senīnaṃ majjhe ṭhito.
Having gone among a guild: standing in the midst of craftsmen.
Pūgamajjhagatoti (đến giữa các nhóm): Đứng giữa các thủ lĩnh.
Rājakulamajjhagatoti rājakulassa majjhe mahāvinicchaye ṭhito.
Having gone into the midst of a royal family: standing in a high court in the midst of the royal court.
Rājakulamajjhagatoti (đến giữa hoàng gia): Đứng giữa hoàng gia trong một phiên tòa lớn.
Abhinītoti pucchanatthāya nīto.
Brought in: brought in for questioning.
Abhinītoti (được dẫn đến): Được dẫn đến để hỏi.
Sakkhipuṭṭhoti sakkhiṃ katvā pucchito.
Questioned as a witness: questioned after being made a witness.
Sakkhipuṭṭhoti (được hỏi làm chứng): Được hỏi với tư cách là nhân chứng.
Ehambho purisāti ālapanametaṃ.
Come, good man: this is a form of address.
Ehambho purisāti (Này các người đàn ông): Đây là lời gọi.
Attahetu vā parahetu vāti attano vā parassa vā hatthapādādihetu vā dhanahetu vā.
For his own sake or for another's sake: for the sake of his own or another's hands, feet, etc., or for the sake of wealth.
Attahetu vā parahetu vāti (vì lợi ích của mình hay của người khác): Vì lợi ích của chính mình hoặc của người khác, vì tay chân, hoặc vì tiền bạc.
Āmisakiñcikkhahetu vāti ettha āmisanti lābho adhippeto.
Or for the sake of some trivial material gain: Herein, material gain means a bribe.
Āmisakiñcikkhahetu vāti (hoặc vì một chút lợi lộc): Ở đây, āmisanti (lợi lộc) là lợi ích được mong muốn.
Kiñcikkhanti yaṃ vā taṃ vā appamattakaṃ.
Trivial means some small thing or other.
Kiñcikkhanti (một chút): Dù là cái gì đi nữa, một chút nhỏ.
Antamaso tittiravaṭṭakasappipiṇḍanavanītapiṇḍādimattakassapi lañjassa hetūti attho.
The meaning is: for the sake of a bribe amounting to at least as little as a lump of ghee from a quail's fat or a lump of fresh butter.
Nghĩa là, vì một món hối lộ nhỏ nhất, dù chỉ là một viên bơ, một viên dầu rắn, một viên chim cút, v.v.
Sampajānamusā bhāsitā hotīti jānantoyeva musāvādaṃ kattā hoti.
He speaks a deliberate falsehood means he is one who speaks a falsehood while knowing it.
Nói dối có ý thức là biết mà vẫn nói lời dối trá.
Imesaṃ bhedāyāti yesaṃ itoti vuttānaṃ santike sutaṃ hoti, tesaṃ bhedāya.
For the division of these means for the division of those in whose presence it was heard, who are referred to as 'from here'.
Để chia rẽ những người này là để chia rẽ những người mà mình đã nghe nói về họ (từ phía này).
Amūsaṃ bhedāyāti yesaṃ amutrāti vuttānaṃ santike sutaṃ hoti, tesaṃ bhedāya.
For the division of those means for the division of those in whose presence it was heard, who are referred to as 'from there'.
Để chia rẽ những người kia là để chia rẽ những người mà mình đã nghe nói về họ (từ phía kia).
Iti samaggānaṃ vā bhedakāti evaṃ samaggānaṃ vā dvinnaṃ sahāyakānaṃ bhedaṃ kattā.
Thus he is a divider of the united means thus he is one who creates a division between two united companions.
Như vậy, kẻ chia rẽ những người hòa hợp là kẻ chia rẽ hai người bạn hòa hợp như vậy.
Bhinnānaṃ vā anuppadātāti suṭṭhu kataṃ tayā, taṃ pajahantena katipāheneva te mahantaṃ anatthaṃ kareyyāti evaṃ bhinnānaṃ puna asaṃsandanāya anuppadātā upatthambhetā kāraṇaṃ dassetāti attho.
Or an instigator of the divided means, by saying, "You have done well in abandoning him; he would have caused you great harm in just a few days," he thus becomes an instigator for those who are divided, preventing their reconciliation, a supporter, one who shows the reason. This is the meaning.
Hoặc kẻ ủng hộ những người đã chia rẽ là kẻ nói rằng: “Ngươi đã làm rất tốt. Nếu ngươi không từ bỏ người đó, chỉ trong vài ngày, người đó sẽ gây ra đại họa cho ngươi.” Như vậy, kẻ đó ủng hộ những người đã chia rẽ để họ không hòa hợp lại, tức là kẻ đó chỉ ra lý do.
Vaggo ārāmo abhiratiṭṭhānamassāti vaggārāmo.
He is one who delights in factionalism because factionalism is his park, his place of delight.
Sự chia rẽ là nơi an trú, nơi hoan hỷ của người ấy, nên gọi là vaggārāmo (ưa chia rẽ).
Vaggaratoti vaggesu rato.
One fond of factionalism means one who is fond of factions.
Vaggarato (vui trong chia rẽ) là vui thích trong sự chia rẽ.
Vagge disvā vā sutvā vā nandatīti vagganandī.
He is one who rejoices in factionalism because he rejoices upon seeing or hearing of factions.
Vagganandī (hân hoan trong chia rẽ) là vui mừng khi thấy hoặc nghe về sự chia rẽ.
Vaggakaraṇiṃ vācanti yā vācā samaggepi satte vagge karoti bhindati, taṃ kalahakāraṇaṃ vācaṃ bhāsitā hoti.
Speech that creates factions means he is one who speaks speech that causes quarrels, the kind of speech that divides even united beings.
Lời nói gây chia rẽ là lời nói làm cho những chúng sinh vốn hòa hợp trở nên chia rẽ, tức là lời nói gây ra tranh cãi.
Aṇḍakāti yathā sadose rukkhe aṇḍakāni uṭṭhahanti, evaṃ sadosatāya khuṃsanāvambhanādivacanehi aṇḍakā jātā.
Like a tumor means just as tumors arise on a diseased tree, so too, because of being faulty, tumors are produced by words of censure, disparagement, and so on.
Aṇḍakā (có mầm mống) là như trên cây bệnh sinh ra mầm mống, tương tự, do có lỗi lầm, những lời nói như chê bai, hạ thấp, v.v., đã sinh ra mầm mống (của sự thô tục).
Kakkasāti pūtikā.
Harsh means putrid.
Kakkasā (thô tục) là thối nát.
Yathā nāma pūtikarukkho kakkaso hoti paggharitacuṇṇo, evaṃ kakkasā hoti, sotaṃ ghaṃsamānā viya pavisati.
Just as a putrid tree is harsh and sheds powder, so too, it is harsh; it enters as if grating the ear.
Như một cái cây mục nát thì thô ráp, có bột mục chảy ra, lời nói cũng vậy, thô tục, nghe như đang cọ xát vào tai.
Tena vuttaṃ ‘‘kakkasā’’ti.
Therefore it is said, "harsh".
Do đó, được nói là “thô tục.”
Parakaṭukāti paresaṃ kaṭukā amanāpā dosajananī.
Bitter to others means bitter to others, disagreeable, anger-producing.
Parakaṭukā (cay đắng với người khác) là cay đắng, khó chịu với người khác, gây ra sự sân hận.
Parābhisajjanīti kuṭilakaṇṭakasākhā viya mammesu vijjhitvā paresaṃ abhisajjanī gantukāmānampi gantuṃ adatvā lagganakārī.
Wounding to others means, like a branch with crooked thorns, it pierces others in their vital spots, causing them to cling, preventing even those who wish to go from going, causing attachment.
Parābhisajjanī (làm người khác vướng mắc) là như cành cây gai góc, đâm vào thịt, làm người khác vướng mắc, không cho những người muốn đi được đi, khiến họ bị kẹt lại.
Kodhasāmantāti kodhassa āsannā.
Bordering on anger means close to anger.
Kodhasāmantā (gần gũi với sân hận) là gần với sân hận.
Asamādhisaṃvattanikāti appanāsamādhissa vā upacārasamādhissa vā asaṃvattanikā.
Not conducive to concentration means not conducive to either absorption concentration or access concentration.
Asamādhisaṃvattanikā (không dẫn đến định) là không dẫn đến an chỉ định (appanāsamādhi) hoặc cận hành định (upacārasamādhi).
Iti sabbāneva tāni sadosavācāya vevacanāni.
Thus, all of these are synonyms for faulty speech.
Như vậy, tất cả những từ đó đều là đồng nghĩa của lời nói có lỗi.
Akālavādīti akālena vattā.
Speaking at the wrong time means one who speaks at an inappropriate time.
Akālavādī (nói không đúng lúc) là nói không đúng lúc.
Abhūtavādīti yaṃ natthi, tassa vattā.
Speaking what is not true means one who speaks of that which does not exist.
Abhūtavādī (nói không có thật) là nói điều không có.
Anatthavādīti akāraṇanissitaṃ vattā.
Speaking what is not beneficial means one who speaks what is not based on reason.
Anatthavādī (nói vô ích) là nói điều không liên quan đến lợi ích.
Adhammavādīti asabhāvaṃ vattā.
Speaking what is not the Dhamma means one who speaks what is not the true nature.
Adhammavādī (nói phi pháp) là nói điều không đúng bản chất.
Avinayavādīti asaṃvaravinayapaṭisaṃyuttassa vattā.
Speaking what is not the Vinaya means one who speaks of what is connected to the discipline of non-restraint.
Avinayavādī (nói phi luật) là nói điều liên quan đến sự không chế ngự và phi luật.
Anidhānavati vācanti hadayamañjūsāyaṃ nidhetuṃ ayuttaṃ vācaṃ bhāsitā hoti.
Speech not worth treasuring means he is one who speaks speech that is unfit to be stored in the casket of the heart.
Lời nói không đáng ghi nhớ là lời nói không thích hợp để cất giữ trong rương tâm.
Akālenāti vattabbakālassa pubbe vā pacchā vā ayuttakāle vattā hoti.
At the wrong time means he is one who speaks at an inappropriate time, either before or after the time when it should be spoken.
Akālena (không đúng lúc) là nói trước hoặc sau thời điểm thích hợp, tức là nói vào lúc không thích hợp.
Anapadesanti suttāpadesavirahitaṃ.
Without reference means without reference to the suttas.
Anapadesaṃ (không có dẫn chứng) là thiếu dẫn chứng từ kinh (sutta).
Apariyantavatinti aparicchedaṃ, suttaṃ vā jātakaṃ vā nikkhipitvā tassa upalabbhaṃ vā upamaṃ vā vatthuṃ vā āharitvā bāhirakathaṃyeva katheti.
Without limit means without bounds; having set aside a sutta or a jātaka and brought up its parallel, simile, or story, he speaks only of external matters.
Apariyantavatiṃ (không có giới hạn) là không có giới hạn. Người đó đặt sang một bên kinh hoặc chuyện Jātaka, rồi đưa ra ví dụ, ẩn dụ hoặc câu chuyện bên ngoài, và chỉ nói những điều đó.
Nikkhittaṃ nikkhittameva hoti.
What was set aside remains just set aside.
Những gì đã đặt sang một bên thì vẫn cứ đặt sang một bên.
‘‘Suttaṃ nu kho katheti jātakaṃ nu kho, nassa antaṃ vā koṭiṃ vā passāmā’’ti vattabbataṃ āpajjati.
He becomes liable to be told, "Is he speaking a sutta or a jātaka? We do not see its end or its limit."
Người ta sẽ nói: “Ông ấy đang nói kinh hay Jātaka vậy? Chúng ta không thấy đầu cũng không thấy cuối của nó.”
Yathā vaṭarukkhasākhānaṃ gatagataṭṭhāne pārohā otaranti, otiṇṇotiṇṇaṭṭhāne sampajjitvā puna vaḍḍhantiyeva.
Just as from the branches of a banyan tree, aerial roots descend wherever they go, and wherever they have descended, they become established and grow again.
Như những cành cây đa, rễ phụ mọc xuống ở bất cứ nơi nào chúng vươn tới, và ở những nơi rễ phụ đã bám xuống, chúng lại phát triển thêm.
Evaṃ aḍḍhayojanampi yojanampi gacchantiyeva, gacchante gacchante pana mūlarukkho vinassati, paveṇijātakāva tiṭṭhanti.
In this way, they extend for half a yojana or a yojana, and as they continue to extend, the main trunk perishes, and only the successive offshoots remain.
Cứ thế, chúng vươn dài nửa dojana hoặc một dojana. Nhưng khi chúng cứ vươn dài, cây mẹ gốc sẽ chết, chỉ còn lại những cây con mọc nối tiếp nhau.
Evamayampi nigrodhadhammakathiko nāma hoti; nikkhittaṃ nikkhittamattameva katvā passeneva pariharanto gacchati.
In the same way, this person is called a 'banyan-tree Dhamma-preacher'; having set something aside, he just leaves it set aside and goes on, carrying it along beside him.
Tương tự, người thuyết pháp như cây đa là người chỉ nói những gì đã được đặt sang một bên, giữ nó ở bên cạnh và tiếp tục đi.
Yo pana bahumpi bhaṇanto etadatthamidaṃ vuttanti āharitvā jānāpetuṃ sakkoti, tassa kathetuṃ vaṭṭati.
But one who, even while speaking at length, is able to bring it back and make it known, saying, "This was said for this purpose," for him it is proper to speak.
Còn người dù nói nhiều nhưng có thể dẫn chứng rằng “điều này được nói với ý nghĩa này” và làm cho người khác hiểu, thì người đó nên thuyết giảng.
Anatthasaṃhitanti na atthanissitaṃ.
Not connected with the goal means not based on the goal.
Anatthasaṃhitaṃ (không liên quan đến lợi ích) là không liên quan đến lợi ích.
Byāpannacittoti vipannacitto pūtibhūtacitto.
With a mind of ill will means with a corrupted mind, a putrid mind.
Byāpannacitto (tâm bị hủy hoại) là tâm bị hư hoại, tâm bị thối rữa.
Paduṭṭhamanasaṅkappoti dosena duṭṭhacittasaṅkappo.
With malicious thoughts in his heart means with thoughts of a mind corrupted by ill will.
Paduṭṭhamanasaṅkappo (ý nghĩ xấu xa) là ý nghĩ xấu xa do sân hận.
Haññantūti ghātiyantū.
Let them be struck means let them be slain.
Haññantū (hãy bị giết) là hãy bị giết hại.
Vajjhantūti vadhaṃ pāpuṇantu.
Let them be bound means let them meet with slaughter.
Vajjhantū (hãy bị hành hình) là hãy bị hành hình.
Mā vā ahesunti kiñcipi mā ahesuṃ.
Or may they not exist means may they not exist at all.
Mā vā ahesuṃ (hoặc không tồn tại) là ước gì chúng không tồn tại gì cả.
Idhāpi kopamattakena kammapathabhedo na hoti.
Here too, a breach of the path of action does not occur merely by anger.
Ở đây cũng vậy, chỉ với một chút sân hận thì nghiệp đạo chưa được cấu thành.
Haññantūtiādicintaneneva hoti, tasmā evaṃ vuttaṃ.
It occurs only through thoughts such as "Let them be struck," etc.; therefore, it is said thus.
Nó chỉ được cấu thành khi có ý nghĩ “hãy bị giết”, v.v. Do đó, điều này được nói như vậy.
Micchādiṭṭhikoti akusaladassano.
One who holds wrong view means one with unwholesome seeing.
Micchādiṭṭhiko (có tà kiến) là có cái thấy bất thiện.
Viparītadassanoti vipallatthadassano.
With perverted seeing means with distorted seeing.
Viparītadassano (có cái thấy sai lệch) là có cái thấy bị đảo lộn.
Natthi dinnanti dinnassa phalābhāvaṃ sandhāya vadati.
There is nothing given refers to the absence of fruit from what is given.
Natthi dinnaṃ (không có sự bố thí) là nói rằng không có quả báo của sự bố thí.
Yiṭṭhaṃ vuccati mahāyāgo.
Offered is said of a great sacrifice.
Yiṭṭhaṃ được gọi là đại thí.
Hutanti paheṇakasakkāro adhippeto, tampi ubhayaṃ phalābhāvameva sandhāya paṭikkhipati.
Sacrificed is intended to mean hospitality to guests; he rejects both of these, referring to the absence of fruit.
Hutaṃ là sự cúng dường khách quý được đề cập, cả hai điều này cũng bị phủ nhận với ý nghĩa không có quả báo.
Sukatadukkaṭānanti sukatadukkaṭānaṃ, kusalākusalānanti attho.
Of good and bad actions means of good and bad actions, that is, of wholesome and unwholesome deeds.
Sukatadukkaṭānaṃ (của những điều thiện và ác đã làm) là của những điều thiện và ác, tức là của những điều thiện và bất thiện.
Phalaṃ vipākoti yaṃ phalanti vā vipākoti vā vuccati, taṃ natthīti vadati.
Fruit, result means he says that what is called fruit or result does not exist.
Phalaṃ vipāko (quả báo) là nói rằng những gì được gọi là quả (phala) hay dị thục (vipāka) đều không có.
Natthi ayaṃ lokoti paraloke ṭhitassa ayaṃ loko natthi.
There is no this world means for one standing in the next world, this world does not exist.
Natthi ayaṃ loko (không có thế giới này) là đối với người đang ở thế giới bên kia, không có thế giới này.
Natthi paro lokoti idha loke ṭhitassapi paraloko natthi, sabbe tattha tattheva ucchijjantīti dasseti.
There is no next world means for one standing in this world, the next world does not exist; he shows that all are annihilated right where they are.
Natthi paro loko (không có thế giới khác) là đối với người đang ở thế giới này, cũng không có thế giới bên kia; tất cả đều bị đoạn diệt ngay tại nơi đó, điều này được chỉ ra.
Natthi mātā natthi pitāti tesu sammāpaṭipattimicchāpaṭipattīnaṃ phalābhāvavasena vadati.
There is no mother, there is no father means he speaks in terms of the absence of fruit for right and wrong conduct towards them.
Natthi mātā natthi pitā (không có mẹ, không có cha) là nói về việc không có quả báo của sự đối xử đúng đắn hoặc sai trái đối với cha mẹ.
Natthi sattā opapātikāti cavitvā upapajjanakasattā nāma natthīti vadati.
There are no spontaneously arisen beings means he says that beings who arise after passing away do not exist.
Natthi sattā opapātikā (không có chúng sinh hóa sinh) là nói rằng không có chúng sinh được tái sinh sau khi chết.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentīti ye imañca lokaṃ parañca lokaṃ abhivisiṭṭhāya paññāya sayaṃ paccakkhaṃ katvā pavedenti, te natthīti sabbaññubuddhānaṃ abhāvaṃ dīpeti, ettāvatā dasavatthukā micchādiṭṭhi kathitā hoti.
Who declare it after having directly known and realized it for themselves means those who, having directly perceived for themselves this world and the next with superior wisdom, declare it, do not exist. Thus he points to the non-existence of all-knowing Buddhas. With this, the ten-factored wrong view has been stated.
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentī (tự mình chứng ngộ và tuyên bố) là những người tự mình chứng ngộ thế giới này và thế giới khác bằng tuệ tri siêu việt và tuyên bố điều đó, những người ấy không có. Điều này chỉ ra sự không tồn tại của chư Phật Toàn Tri. Đến đây, tà kiến mười điều đã được nói đến.
442. Sahabyataṃ upapajjeyyanti sahabhāvaṃ upagaccheyyaṃ.
Would attain companionship means I would attain a state of fellowship.
442. Sahabyataṃ upapajjeyyaṃ (có thể tái sinh cùng) là tôi có thể đạt được sự đồng hành.
Brahmakāyikānaṃ devānanti paṭhamajjhānabhūmidevānaṃ.
Of the devas of Brahmā's retinue means of the devas of the first jhānic plane.
Brahmakāyikānaṃ devānaṃ (với chư thiên Phạm Thiên) là với chư thiên ở cõi Phạm Thiên sơ thiền.
Ābhānaṃ devānanti ābhā nāma visuṃ natthi, parittābhaappamāṇābhaābhassarānametaṃ adhivacanaṃ.
Of the devas of Radiance means there are no devas separately called 'Radiant'; this is a designation for the devas of Limited Radiance, Immeasurable Radiance, and Streaming Radiance.
Ābhānaṃ devānaṃ (với chư thiên Ābhā) là không có chư thiên Ābhā riêng biệt; đây là tên gọi chung cho chư thiên Parittābha (Thiểu Quang), Appamāṇābha (Vô Lượng Quang) và Ābhassara (Quang Âm).
Parittābhānantiādi pana ekato aggahetvā tesaṃyeva bhedato gahaṇaṃ.
But the mention of devas of Limited Radiance and so on is not taken together, but as a division of those same devas.
Việc đề cập Parittābhānaṃ (Thiểu Quang), v.v., là cách phân loại riêng biệt chứ không phải gộp chung.
Parittasubhānantiādīsupi eseva nayo.
The same method applies in the cases of devas of Limited Glory and so on.
Tương tự cũng áp dụng cho Parittasubhānaṃ (Thiểu Tịnh), v.v.
Iti bhagavā āsavakkhayaṃ dassetvā arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhapesi.
Thus, the Blessed One, having shown the destruction of the taints, concluded the discourse with the pinnacle of Arahantship.
Như vậy, Thế Tôn đã kết thúc bài thuyết pháp bằng cách chỉ ra sự đoạn tận các lậu hoặc và đạt đến đỉnh cao A-la-hán quả.
Tattha chasu tāva kāmāvacaresu tiṇṇaṃ sucaritānaṃ vipākeneva nibbatti hoti.
Therein, in the six desire-sphere heavens, arising occurs through the result of the three kinds of good conduct.
Trong số đó, sự tái sinh vào sáu cõi Dục Giới là quả báo của ba thiện hạnh.
Uparidevalokānaṃ pana ime kammapathā upanissayavasena kathitā.
But for the higher deva worlds, these paths of action are spoken of by way of being a support condition.
Còn đối với các cõi trời cao hơn, những nghiệp đạo này được nói đến dưới dạng duyên yểm trợ.
Dasa kusalakammapathā hi sīlaṃ, sīlavato ca kasiṇaparikammaṃ ijjhatīti.
Indeed, the ten wholesome courses of action are morality, and the performance of kasiṇa meditation succeeds for one who is moral.
Mười thiện nghiệp đạo chính là giới. Đối với người giữ giới, việc thực hành kasiṇa sẽ thành tựu.
Sīle patiṭṭhāya kasiṇaparikammaṃ katvā paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā paṭhamajjhānabhūmiyaṃ nibbattati; dutiyādīni bhāvetvā dutiyajjhānabhūmiādīsu nibbattati; rūpāvacarajjhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā anāgāmiphale patiṭṭhito pañcasu suddhāvāsesu nibbattati; rūpāvacarajjhānaṃ pādakaṃ katvā arūpāvacarasamāpattiṃ nibbattetvā catūsu arūpesu nibbattati; rūpārūpajjhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇāti.
Having established oneself in morality, performed kasiṇa preliminary practice, and generated the first jhāna, one is reborn in the realm of the first jhāna. Having developed the second and subsequent jhānas, one is reborn in the realms of the second jhāna and so forth. Having made the rūpāvacara jhāna the basis, and developed vipassanā, one who is established in the Anāgāmi fruit is reborn in the five Suddhāvāsas. Having made the rūpāvacara jhāna the basis, and generated the arūpāvacara attainment, one is reborn in the four formless realms. Having made the rūpa and arūpa jhānas the basis, and developed vipassanā, one attains Arahantship.
Nương vào giới, thực hành kasiṇa, chứng đắc sơ thiền, rồi tái sinh vào cõi sơ thiền. Tu tập nhị thiền trở lên, rồi tái sinh vào cõi nhị thiền trở lên. Lấy thiền sắc giới làm nền tảng, phát triển tuệ quán, an trú vào quả vị Bất Lai, rồi tái sinh vào năm cõi Tịnh Cư. Lấy thiền sắc giới làm nền tảng, chứng đắc các định vô sắc giới, rồi tái sinh vào bốn cõi vô sắc. Lấy thiền sắc giới và vô sắc làm nền tảng, phát triển tuệ quán, rồi đạt đến A-la-hán quả.
Asaññabhavo pana bāhirakānaṃ tāpasaparibbājakānaṃ āciṇṇoti idha na niddiṭṭho.
However, the Asaññabhava (non-percipient realm) is customary for external ascetics and wanderers, so it is not mentioned here.
Còn cõi vô tưởng (asaññabhava) là nơi các đạo sĩ, du sĩ ngoại đạo thường thực hành, nên ở đây không được đề cập.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest is straightforward everywhere.
Phần còn lại đều có ý nghĩa rõ ràng ở khắp mọi nơi.
444. Evaṃ me sutanti verañjakasuttaṃ.
444. Thus have I heard: This is the Verañjaka Sutta.
444. Evaṃ me sutaṃ – đó là kinh Verañjaka.
Tattha verañjakāti verañjavāsino.
Here, Verañjakā means the residents of Verañja.
Trong đó, Verañjakā có nghĩa là những cư dân của Verañja.
Kenacideva karaṇīyenāti kenacideva aniyamitakiccena.
For some reason or another means for some unspecified purpose.
Kenacideva karaṇīyenāti – có nghĩa là vì một số công việc không xác định.
Sesaṃ sabbaṃ purimasutte vuttanayeneva veditabbaṃ.
The rest should be understood in the same way as stated in the previous sutta.
Tất cả phần còn lại phải được hiểu theo cách đã nói trong kinh trước.
Kevalañhi idha adhammacārī visamacārīti evaṃ puggalādhiṭṭhānā desanā katā.
The only difference is that here the teaching is given with unrighteous conduct, unequal conduct (adhammacārī visamacārī) in reference to individuals.
Chỉ có điều, ở đây, bài giảng được thực hiện dựa trên cá nhân, như adhammacārī visamacārī (người hành phi pháp, hành bất bình đẳng).
Purimasutte dhammādhiṭṭhānāti ayaṃ viseso.
The distinction is that in the previous sutta, the teaching was based on the Dhamma.
Trong kinh trước, bài giảng dựa trên Pháp – đó là điểm khác biệt.
Sesaṃ tādisamevāti.
The rest is similar.
Phần còn lại tương tự.
449. Evaṃ me sutanti mahāvedallasuttaṃ.
449. Thus have I heard: This is the Mahāvedalla Sutta.
449. Evaṃ me sutaṃ – đó là kinh Mahāvedalla.
Tattha āyasmāti sagāravasappatissavacanametaṃ.
Here, Venerable (āyasmā) is a word of respect and deference.
Trong đó, āyasmā là lời nói biểu thị sự tôn kính và cung kính.
Mahākoṭṭhikoti tassa therassa nāmaṃ.
Mahākoṭṭhika is the name of that Elder.
Mahākoṭṭhiko là tên của vị Trưởng lão đó.
Paṭisallānā vuṭṭhitoti phalasamāpattito vuṭṭhito.
Having risen from seclusion means having risen from the attainment of fruit.
Paṭisallānā vuṭṭhito – có nghĩa là xuất khỏi quả định.
Duppañño duppaññoti ettha paññāya duṭṭhaṃ nāma natthi, appañño nippaññoti attho.
Here, in "duppañño duppañño" (foolish, foolish), there is nothing inherently bad about wisdom; the meaning is "without wisdom, lacking wisdom."
Duppañño duppañño – ở đây, không có gì gọi là “trí tuệ xấu”, mà có nghĩa là không có trí tuệ, thiếu trí tuệ.
Kittāvatā nu khoti kāraṇaparicchedapucchā, kittakena nu kho evaṃ vuccatīti attho.
"To what extent now" (kittāvatā nu kho) is a question for determining a cause; the meaning is "by how much is it thus said?"
Kittāvatā nu kho – là câu hỏi về sự xác định nguyên nhân, có nghĩa là "được gọi như vậy bằng bao nhiêu cách?".
Pucchā ca nāmesā adiṭṭhajotanāpucchā, diṭṭhasaṃsandanāpucchā, vimaticchedanāpucchā, anumatipucchā, kathetukamyatāpucchāti pañcavidhā hoti.
A question, indeed, is of five kinds: a question to reveal the unseen, a question to confirm what is seen, a question to cut off doubt, a question for agreement, and a question out of a desire to speak.
Và câu hỏi có năm loại: adiṭṭhajotanāpucchā (câu hỏi làm sáng tỏ điều chưa thấy), diṭṭhasaṃsandanāpucchā (câu hỏi đối chiếu điều đã thấy), vimaticchedanāpucchā (câu hỏi cắt đứt nghi ngờ), anumatipucchā (câu hỏi xin phép), kathetukamyatāpucchā (câu hỏi muốn nói).
Tāsamidaṃ nānākaraṇaṃ –
Their distinctions are as follows:
Đây là sự khác biệt giữa chúng –
Thero hi attano divāṭṭhāne nisīditvā sayameva pañhaṃ samuṭṭhapetvā sayaṃ vinicchinanto idaṃ suttaṃ ādito paṭṭhāya matthakaṃ pāpesi.
For the Elder, having sat in his day-retreat and raised the question himself, and having resolved it himself, brought this Sutta from beginning to end.
Vị Trưởng lão, sau khi ngồi ở chỗ trú ban ngày của mình, tự mình đặt câu hỏi và tự mình phân tích, đã hoàn thành kinh này từ đầu đến cuối.
Ekacco hi pañhaṃ samuṭṭhāpetuṃyeva sakkoti na nicchetuṃ; ekacco nicchetuṃ sakkoti na samuṭṭhāpetuṃ; ekacco ubhayampi na sakkoti; ekacco ubhayampi sakkoti.
For some, it is possible only to raise a question, but not to resolve it; for others, it is possible to resolve it, but not to raise it; for some, neither is possible; for others, both are possible.
Quả thật, có người chỉ có thể đặt câu hỏi mà không thể giải đáp; có người có thể giải đáp mà không thể đặt câu hỏi; có người không thể làm cả hai; có người có thể làm cả hai.
Tesu thero ubhayampi sakkotiyeva.
Among these, the Elder was indeed capable of both.
Trong số đó, vị Trưởng lão có thể làm cả hai.
Mahāpaññatāya.
Because of his great wisdom.
Vì có đại trí tuệ.
Mahāpaññaṃ nissāya hi imasmiṃ sāsane sāriputtatthero, mahākaccānatthero, puṇṇatthero, kumārakassapatthero, ānandatthero, ayameva āyasmāti sambahulā therā visesaṭṭhānaṃ adhigatā.
Indeed, relying on great wisdom, many Elders in this Dispensation—Elder Sāriputta, Elder Mahākaccāyana, Elder Puṇṇa, Elder Kumārakassapa, Elder Ānanda, and this very Venerable one (Mahākoṭṭhika)—attained special positions.
Quả thật, nhờ có đại trí tuệ mà trong giáo pháp này, Trưởng lão Sāriputta, Trưởng lão Mahākaccāna, Trưởng lão Puṇṇa, Trưởng lão Kumārakassapa, Trưởng lão Ānanda, và chính vị Tôn giả này cùng nhiều vị Trưởng lão khác đã đạt được vị trí đặc biệt.
Na hi sakkā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgatena bhikkhunā sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pāpuṇituṃ, mahāpaññena pana sakkāti mahāpaññatāya sāriputtatthero taṃ ṭhānaṃ adhigato.
For it is not possible for a bhikkhu endowed with slight wisdom to reach the peak of a disciple's pāramī-knowledge; but it is possible for one with great wisdom. Thus, by virtue of great wisdom, Elder Sāriputta attained that position.
Quả thật, một Tỳ-kheo với trí tuệ tầm thường không thể đạt đến đỉnh cao của tuệ giác Ba-la-mật của Thanh văn, nhưng một người có đại trí tuệ thì có thể. Vì có đại trí tuệ nên Trưởng lão Sāriputta đã đạt được vị trí đó.
Paññāya hi therena sadiso natthi.
Indeed, there is no one equal to that Elder in wisdom.
Quả thật, không ai sánh bằng vị Trưởng lão về trí tuệ.
Teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto’’ti (a. ni. 1.189).
For this very reason, the Blessed One declared him foremost: "Foremost among my bhikkhu disciples who are greatly wise, bhikkhus, is Sāriputta."
Vì vậy, Đức Thế Tôn đã đặt ngài vào vị trí tối thượng: "Này các Tỳ-kheo, trong số các đệ tử Tỳ-kheo của Ta, những người có đại trí tuệ, Sāriputta là tối thượng".
Tathā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgato bhikkhu dhammaṃ kathento ito vā etto vā anukkamitvā yaṭṭhikoṭiṃ gahetvā andho viya, ekapadikaṃ daṇḍakasetuṃ āruḷho viya ca gacchati.
Similarly, a bhikkhu endowed with slight wisdom, when delivering a Dhamma talk, proceeds haltingly here and there, like a blind person grasping a stick, or one crossing a single-plank bridge.
Cũng vậy, một Tỳ-kheo với trí tuệ không sâu rộng, khi thuyết pháp, đi tới đi lui như người mù cầm gậy, như người đi trên cây cầu một ván.
Mahāpañño pana catuppadikaṃ gāthaṃ nikkhipitvā upamā ca kāraṇāni ca āharitvā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ gahetvā heṭṭhupariyaṃ karonto kathesi.
But one with great wisdom, casting forth a four-lined stanza, and bringing forth similes and reasons, taking the entire Tipiṭaka of the Buddha's words, spoke, turning it upside down (i.e., presenting it skillfully).
Nhưng vị có đại trí tuệ thì trình bày bài kệ bốn câu, đưa ra các ví dụ và lý lẽ, lấy lời dạy của Đức Phật trong Tam Tạng, trình bày từ thấp lên cao rồi từ cao xuống thấp.
Mahāpaññatāya pana kumārakassapatthero catuppadikaṃ gāthaṃ nikkhipitvā upamā ca kāraṇāni ca āharitvā tehi saddhiṃ yojento jātassare pañcavaṇṇāni kusumāni phullāpento viya sinerumatthake vaṭṭisahassaṃ telapadīpaṃ jālento viya tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ heṭṭhupariyaṃ karonto kathesi.
But due to his great wisdom, Venerable Kumārakassapa Thera, taking a four-lined stanza, and bringing forth similes and reasons, joining them therewith, expounded the Tipiṭaka Buddha's teaching from top to bottom, like causing five-colored flowers to bloom in a natural lake, and like lighting a thousand oil lamps on the summit of Mount Sineru.
Nhờ đại trí tuệ, Trưởng lão Kumārakassapa đã giảng pháp bằng cách trình bày một bài kệ bốn câu, đưa ra các ví dụ và lý lẽ, rồi kết hợp chúng lại, như thể làm cho năm sắc hoa nở rộ trong hồ sen tự nhiên, hoặc như thắp một ngàn ngọn đèn dầu trên đỉnh núi Sineru, Ngài đã làm cho Tam tạng Phật ngôn trở nên rõ ràng từ trên xuống dưới.
Teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ cittakathikānaṃ yadidaṃ kumārakassapo’’ti (a. ni. 1.217).
It was for this reason that the Bhagavā placed him at the foremost position, saying: “Bhikkhus, among my bhikkhu disciples who are clever speakers, the foremost is Kumārakassapa.”
Vì lẽ đó, Đức Thế Tôn đã tôn Ngài lên hàng tối thắng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, bậc thuyết pháp khéo léo nhất là Kumārakassapa” (A.N. 1.217).
Tathā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgato bhikkhu catūhi māsehi catuppadikampi gāthaṃ gahetuṃ na sakkoti.
Similarly, a bhikkhu endowed with even a little wisdom cannot grasp a four-lined stanza in four months.
Cũng vậy, một Tỳ-khưu có trí tuệ nhỏ bé không thể thọ trì một bài kệ bốn câu trong bốn tháng.
Mahāpañño pana ekapade ṭhatvā padasatampi padasahassampi gaṇhāti.
But one with great wisdom, standing on a single phrase, grasps a hundred phrases, or even a thousand phrases.
Nhưng một bậc đại trí tuệ, chỉ đứng trên một bước, có thể thọ trì hàng trăm, hàng ngàn câu.
Ānandatthero pana mahāpaññatāya ekapaduddhāre ṭhatvā sakiṃyeva sutvā puna apucchanto saṭṭhi padasahassāni pannarasa gāthāsahassāni valliyā pupphāni ākaḍḍhitvā gaṇhanto viya ekappahāreneva gaṇhāti.
However, Venerable Ānanda, due to his great wisdom, standing on a single utterance, having heard it just once, and without asking again, grasps sixty thousand phrases and fifteen thousand stanzas at a single stroke, as if pulling flowers from a creeper.
Trưởng lão Ānanda, nhờ đại trí tuệ, chỉ cần nghe một lần, không cần hỏi lại, đã thọ trì sáu mươi ngàn câu, mười lăm ngàn bài kệ, như thể hái hoa dây leo trong một lần.
Gahitagahitaṃ pāsāṇe khatalekhā viya, suvaṇṇaghaṭe pakkhittasīhavasā viya ca gahitākāreneva tiṭṭhati.
Whatever is grasped remains as if etched on stone, or like lion's fat placed in a golden pot.
Những gì đã thọ trì thì tồn tại như chữ khắc trên đá, hoặc như mỡ sư tử đựng trong bình vàng.
Teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ gatimantānaṃ yadidaṃ ānando, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, bahussutānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223).
It was for this reason that the Bhagavā placed him at the foremost position, saying: “Bhikkhus, among my bhikkhu disciples who are gifted in memory, Ānanda is the foremost; among those mindful, Ānanda; among those resolute, Ānanda; among those widely learned, Ānanda; among those who attend upon me, Ānanda.”
Vì lẽ đó, Đức Thế Tôn đã tôn Ngài lên hàng tối thắng: “Này các Tỳ-khưu, trong số các đệ tử Tỳ-khưu của Ta, bậc có khả năng ghi nhớ nhất là Ānanda, bậc có niệm nhất, bậc có ý chí nhất, bậc đa văn nhất, và bậc thị giả nhất là Ānanda” (A.N. 1.219-223).
Iti thero mahāpaññatāya pañhaṃ samuṭṭhāpetumpi nicchetumpīti ubhayampi sakkoti.
Thus, the Thera, by virtue of his great wisdom, was able both to raise questions and to resolve them.
Như vậy, vị Trưởng lão này, nhờ đại trí tuệ, có thể vừa đặt câu hỏi vừa giải quyết vấn đề.
So divāṭṭhāne nisīditvā sayameva sabbapañhe samuṭṭhapetvā sayaṃ vinicchinanto idaṃ suttaṃ ādito paṭṭhāya matthakaṃ pāpetvā, ‘‘sobhanā vata ayaṃ dhammadesanā, jeṭṭhabhātikena naṃ dhammasenāpatinā saddhiṃ saṃsandissāmi, tato ayaṃ dvinnampi amhākaṃ ekamatiyā ekajjhāsayena ca ṭhapitā atigarukā bhavissati pāsāṇacchattasadisā, caturoghanittharaṇatthikānaṃ titthe ṭhapitanāvā viya, maggagamanatthikānaṃ sahassayuttaājaññaratho viya bahupakārā bhavissatī’’ti diṭṭhasaṃsandanatthaṃ pañhaṃ pucchi.
He sat in his daytime retreat, and having himself raised all questions and resolved them himself, brought this Sutta from beginning to end, and thought: “Truly, this Dhamma discourse is excellent. I shall discuss it with the Dhamma General, my elder brother. Then, this teaching, established by both of us with one mind and one intention, will be very weighty, like a stone canopy, and will be of great benefit, like a boat placed at a ford for those wishing to cross the four floods, or like a thousand-yoked noble chariot for those wishing to travel the path.” With this intention to discuss what he had discerned, he asked the question.
Ngài ngồi ở nơi trú ngụ ban ngày, tự mình đặt ra tất cả các câu hỏi, tự mình giải quyết, hoàn thành bài kinh này từ đầu đến cuối, rồi nghĩ: “Bài pháp này thật là tuyệt vời! Ta sẽ đối chiếu nó với Trưởng huynh, vị Pháp tướng quân. Khi đó, bài pháp này, được thiết lập bởi ý kiến và tư tưởng đồng nhất của cả hai chúng ta, sẽ trở nên vô cùng trọng yếu, như một chiếc lọng đá, như một con thuyền được đặt ở bến cho những ai muốn vượt qua bốn dòng nước lũ, như một cỗ xe chiến mã ngàn ngựa cho những ai muốn đi trên con đường, nó sẽ mang lại nhiều lợi ích.” Với ý định đối chiếu những gì đã thấy, Ngài đã đặt câu hỏi.
Tena vuttaṃ – ‘‘tāsu idha diṭṭhasaṃsandanāpucchā adhippetā’’ti.
Therefore, it was said: “Among these, the question for discerning discussion is intended here.”
Vì vậy, có câu nói: “Ở đây, điều được đề cập là câu hỏi để đối chiếu những gì đã thấy.”
Nappajānātīti ettha yasmā nappajānāti, tasmā duppaññoti vuccatīti ayamattho.
In "nappajānāti" (does not understand), the meaning is that because one does not understand, one is called foolish.
Trong câu nappajānāti (không biết), ý nghĩa là: vì không biết, nên được gọi là kẻ kém trí tuệ (duppañña).
Esa nayo sabbattha.
This method applies everywhere.
Nguyên tắc này áp dụng cho tất cả các trường hợp.
Idaṃ dukkhanti nappajānātīti idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkhaṃ, ito uddhaṃ natthīti dukkhasaccaṃ yāthāvasarasalakkhaṇato na pajānāti.
"Idaṃ dukkhaṃ'ti nappajānāti" means one does not understand the truth of suffering in its true characteristic and function, that "this is suffering, this is the extent of suffering, beyond this there is no suffering."
Idaṃ dukkhaṃti nappajānāti (không biết đây là Khổ) nghĩa là không biết Khổ đế theo đặc tính và chức năng chân thật của nó, rằng đây là Khổ, Khổ chỉ đến mức này, không có gì hơn thế.
Ayaṃ dukkhasamudayoti ito dukkhaṃ samudetīti pavattidukkhapabhāvikā taṇhā samudayasaccanti yāthāvasarasalakkhaṇato na pajānāti.
"Ayaṃ dukkhasamudayo" means one does not understand the truth of the origin of suffering in its true characteristic and function, that "from this suffering arises," and that craving (taṇhā) which brings about the arising of suffering is the origin of suffering.
Ayaṃ dukkhasamudayo (đây là Khổ tập) nghĩa là không biết rằng ái (taṇhā) là Khổ tập đế theo đặc tính và chức năng chân thật của nó, rằng từ đây Khổ khởi lên, ái là nguyên nhân của Khổ đang diễn tiến.
Ayaṃ dukkhanirodhoti idaṃ dukkhaṃ ayaṃ dukkhasamudayo ca idaṃ nāma ṭhānaṃ patvā nirujjhatīti ubhinnaṃ appavatti nibbānaṃ nirodhasaccanti yāthāvasarasalakkhaṇato na pajānāti.
"Ayaṃ dukkhanirodho" means one does not understand the truth of the cessation of suffering in its true characteristic and function, that "this suffering and this origin of suffering cease upon reaching this state," and that Nibbāna, the non-arising of both, is the cessation of suffering.
Ayaṃ dukkhanirodho (đây là Khổ diệt) nghĩa là không biết rằng Niết Bàn (nibbāna) là Khổ diệt đế theo đặc tính và chức năng chân thật của nó, rằng Khổ này và Khổ tập này chấm dứt khi đạt đến trạng thái này, Niết Bàn là sự không khởi lên của cả hai.
Ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti ayaṃ paṭipadā dukkhanirodhaṃ gacchatīti maggasaccaṃ yāthāvasarasalakkhaṇato na pajānātīti.
"Ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā" means one does not understand the truth of the path leading to the cessation of suffering in its true characteristic and function, that "this path leads to the cessation of suffering."
Ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā (đây là con đường đưa đến Khổ diệt) nghĩa là không biết rằng con đường này đưa đến sự diệt Khổ, tức là Đạo đế, theo đặc tính và chức năng chân thật của nó.
Anantaravārepi imināva nayena attho veditabbo.
In the subsequent section too, the meaning should be understood in the same way.
Trong phần tiếp theo, ý nghĩa cũng nên được hiểu theo cách tương tự.
Saṅkhepato panettha catusaccakammaṭṭhāniko puggalo kathitoti veditabbo.
In brief, it should be understood that here, a person practicing the four Noble Truths meditation is spoken of.
Tóm lại, ở đây, một người tu tập Tứ Thánh Đế được đề cập.
Ayañhi ācariyasantike cattāri saccāni savanato uggaṇhāti.
This person learns the four Noble Truths by hearing them from a teacher.
Người này học Tứ Thánh Đế từ vị thầy của mình bằng cách lắng nghe.
Ṭhapetvā taṇhaṃ tebhūmakā dhammā dukkhasaccaṃ, taṇhā samudayasaccaṃ, ubhinnaṃ appavatti nibbānaṃ nirodhasaccaṃ, dukkhasaccaṃ parijānanto samudayasaccaṃ pajahanto nirodhapāpano maggo maggasaccanti evaṃ uggahetvā abhinivisati.
Excluding craving, the phenomena of the three realms are the truth of suffering; craving is the truth of the origin of suffering; the non-arising of both is Nibbāna, the truth of cessation; and the path that understands the truth of suffering, abandons the truth of origin, and reaches cessation, is the truth of the path. Having learned thus, one applies oneself.
Trừ ái ra, các pháp thuộc ba cõi là Khổ đế; ái là Tập đế; sự không khởi lên của cả hai là Diệt đế; con đường đưa đến sự diệt Khổ đế, đoạn trừ Tập đế, và chứng đắc Diệt đế là Đạo đế. Sau khi học như vậy, người ấy chú tâm vào thiền quán.
Tattha purimāni dve saccāni vaṭṭaṃ, pacchimāni vivaṭṭaṃ, vaṭṭe abhiniveso hoti, no vivaṭṭe, tasmā ayaṃ abhinivisamāno dukkhasacce abhinivisati.
Among these, the first two truths are saṃsāra, and the latter two are Nibbāna. One applies oneself to saṃsāra, not to Nibbāna. Therefore, when applying oneself, one applies oneself to the truth of suffering.
Trong đó, hai đế đầu tiên là luân hồi (vaṭṭa), hai đế sau là thoát ly luân hồi (vivaṭṭa). Sự chú tâm vào luân hồi, không phải thoát ly luân hồi. Do đó, khi chú tâm, người ấy chú tâm vào Khổ đế.
Dukkhasaccaṃ nāma rūpādayo pañcakkhandhāti vavatthapetvā dhātukammaṭṭhānavasena otaritvā, ‘‘cattāri mahābhūtāni catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpaṃ rūpa’’nti vavatthapeti.
Having defined the truth of suffering as the five aggregates, such as rūpa, and having descended through the analysis of elements as meditation subject, one defines: "The four great primary elements and rūpa derived from the four great primary elements are rūpa."
Sau khi xác định Khổ đế là năm uẩn (rūpa, vedaṇā, saññā, saṅkhārā, viññāṇa), người ấy đi sâu vào thiền quán Tứ đại, và xác định: “Tứ đại và sắc y cứ vào Tứ đại là sắc.”
Tadārammaṇā vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ nāmanti evaṃ yamakatālakkhandhaṃ bhindanto viya ‘‘dveva ime dhammā nāmarūpa’’nti vavatthapeti.
Then, feeling, perception, mental formations, and consciousness, which have that as their object, are nāma. Thus, as if splitting a twin palm tree, one defines: "These two phenomena are nāma-rūpa."
Cảm thọ (vedanā), tưởng (saññā), hành (saṅkhārā), thức (viññāṇa) có đối tượng là sắc đó được gọi là danh (nāma). Như vậy, người ấy xác định “chỉ có hai pháp này là danh sắc (nāmarūpa),” như thể đang tách đôi một cây dừa.
Taṃ panetaṃ na ahetukaṃ sahetukaṃ sappaccayaṃ, ko cassa paccayo avijjādayo dhammāti evaṃ paccaye ceva paccayuppannadhamme ca vavatthapetvā ‘‘sabbepi dhammā hutvā abhāvaṭṭhena aniccā’’ti aniccalakkhaṇaṃ āropeti, tato udayavayappaṭipīḷanākārena dukkhā, avasavattanākārena anattāti tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāpaṭipāṭiyā sammasanto lokuttaramaggaṃ pāpuṇāti.
This nāma-rūpa is not causeless; it is causal, dependent on conditions. And what are its conditions? Phenomena such as ignorance (avijjā) are its conditions. Thus, having defined both the conditions and the conditioned phenomena, one applies the characteristic of impermanence (anicca) by saying, "All phenomena are impermanent in the sense of existing and then not existing." From that, by the mode of being oppressed by arising and passing away, they are suffering (dukkha); by the mode of not being subject to one's will, they are non-self (anattā). Having thus applied the three characteristics and contemplating in the sequence of insight, one attains the supramundane path.
Danh sắc này không phải vô nhân, mà là hữu nhân, có duyên. Vậy duyên của nó là gì? Đó là các pháp như vô minh (avijjā) và các pháp khác. Sau khi xác định các duyên và các pháp do duyên sinh như vậy, người ấy áp dụng đặc tính vô thường (anicca) cho tất cả các pháp, rằng “tất cả các pháp đều vô thường vì chúng hiện hữu rồi biến mất.” Từ đó, người ấy áp dụng đặc tính khổ (dukkha) dưới hình thức bị áp bức bởi sự sinh diệt, và đặc tính vô ngã (anattā) dưới hình thức không thể làm chủ, rồi quán sát theo tiến trình thiền tuệ (vipassanāpaṭipāṭi) và đạt đến Đạo siêu thế.
Maggakkhaṇe cattāri saccāni ekapaṭivedhena paṭivijjhati, ekābhisamayena abhisameti.
At the moment of the path, one penetrates the four Noble Truths with a single penetration, and comprehends them with a single comprehension.
Tại khoảnh khắc Đạo, người ấy thấu hiểu Tứ Thánh Đế bằng một sự thâm nhập duy nhất, chứng ngộ bằng một sự chứng ngộ duy nhất.
Dukkhaṃ pariññāpaṭivedhena paṭivijjhati.
One penetrates suffering by the penetration of full understanding (pariññā).
Người ấy thấu hiểu Khổ bằng sự thâm nhập của sự liễu tri (pariññā).
Samudayaṃ pahānapaṭivedhena, nirodhaṃ sacchikiriyāpaṭivedhena, maggaṃ bhāvanāpaṭivedhena paṭivijjhati.
One penetrates the origin by the penetration of abandoning (pahāna), cessation by the penetration of realization (sacchikiriyā), and the path by the penetration of development (bhāvanā).
Tập bằng sự thâm nhập của sự đoạn trừ (pahāna), Diệt bằng sự thâm nhập của sự chứng đắc (sacchikiriyā), Đạo bằng sự thâm nhập của sự tu tập (bhāvanā).
Dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisameti, samudayaṃ pahānābhisamayena, nirodhaṃ sacchikiriyābhisamayena, maggaṃ bhāvanābhisamayena abhisameti.
One comprehends suffering by the comprehension of full understanding, the origin by the comprehension of abandoning, cessation by the comprehension of realization, and the path by the comprehension of development.
Người ấy chứng ngộ Khổ bằng sự chứng ngộ của sự liễu tri, Tập bằng sự chứng ngộ của sự đoạn trừ, Diệt bằng sự chứng ngộ của sự chứng đắc, Đạo bằng sự chứng ngộ của sự tu tập.
So tīṇi saccāni kiccato paṭivijjhati, nirodhaṃ ārammaṇato.
He penetrates the three truths in terms of function, and cessation in terms of object.
Người ấy thấu hiểu ba đế theo chức năng, còn Diệt đế theo đối tượng.
Tasmiñcassa khaṇe ahaṃ dukkhaṃ parijānāmi, samudayaṃ pajahāmi, nirodhaṃ sacchikaromi, maggaṃ bhāvemīti ābhogasamannāhāramanasikārapaccavekkhaṇā natthi.
At that moment, there is no advertence, reflection, or review of "I fully understand suffering, I abandon the origin, I realize cessation, I develop the path."
Vào khoảnh khắc đó, không có sự chú ý, sự suy xét, sự tác ý hay sự quán xét rằng: “Tôi liễu tri Khổ, tôi đoạn trừ Tập, tôi chứng đắc Diệt, tôi tu tập Đạo.”
Etassa pana pariggaṇhantasseva maggo tīsu saccesu pariññādikiccaṃ sādhentova nirodhaṃ ārammaṇato paṭivijjhatīti.
But for him who is thus comprehending, the path, while accomplishing the function of full understanding, etc., in the three truths, penetrates cessation as its object.
Nhưng khi người ấy đang thâu tóm các đế, Đạo hoàn thành chức năng liễu tri, v.v., đối với ba đế, và thấu hiểu Diệt đế theo đối tượng.
Tasmā paññavāti vuccatīti ettha heṭṭhimakoṭiyā sotāpanno, uparimakoṭiyā khīṇāsavo paññavāti niddiṭṭho.
In "tasmā paññavāti vuccatī" (therefore one is called wise), the stream-enterer (sotāpanna) is indicated as wise at the lower end, and the Arahant (khīṇāsava) at the upper end.
Trong câu Tasmā paññavāti vuccatī (Vì vậy được gọi là bậc trí tuệ), bậc Dự lưu (sotāpanna) là bậc trí tuệ ở mức thấp nhất, và bậc A-la-hán (khīṇāsava) là bậc trí tuệ ở mức cao nhất.
Yo pana tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ pāḷito ca atthato ca anusandhito ca pubbāparato ca uggahetvā heṭṭhupariyaṃ karonto vicarati, aniccadukkhānattavasena pariggahamattampi natthi, ayaṃ paññavā nāma, duppañño nāmāti?
But as for one who, having learned the Buddha's word in the Tepiṭaka in terms of the text, the meaning, the connections, and the context, goes about turning it upside down and inside out, but does not have even the slightest grasp of it by way of impermanence, suffering, and non-self—is this one called wise, or is one called of little wisdom?
Còn người nào đã học thuộc lời Phật dạy trong Tam Tạng, cả về Pāḷi lẫn ý nghĩa, cả về sự liên kết lẫn trước sau, và đi lại trình bày từ thấp lên cao rồi từ cao xuống thấp, nhưng không có chút nào sự thâu tóm theo nghĩa vô thường, khổ, vô ngã, thì người này được gọi là người có trí tuệ hay người kém trí tuệ?
Viññāṇacarito nāmesa, paññavāti na vattabbo.
This one is said to be of the consciousness-disposition; one should not be called wise.
Người này được gọi là người sống theo thức (viññāṇa-carita), không nên gọi là người có trí tuệ.
Atha yo tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāpaṭipāṭiyā sammasanto ajja ajjeva arahattanti carati, ayaṃ paññavā nāma, duppañño nāmāti?
Then, as for one who, having applied the three characteristics and contemplating in the sequence of insight meditation, goes about thinking, 'Today, this very day, I will attain arahatship'—is this one called wise, or is one called of little wisdom?
Vậy còn người nào đặt ba tướng (anicca, dukkha, anattā) lên đối tượng, và quán xét theo tuần tự tuệ quán, rồi nghĩ rằng "ngay hôm nay, ngay hôm nay ta sẽ chứng A-la-hán", người này được gọi là người có trí tuệ hay người kém trí tuệ?
Bhajāpiyamāno paññavāpakkhaṃ bhajati.
When analyzed, he belongs to the wise faction.
Nếu phân loại, người này thuộc về hạng người có trí tuệ.
Sutte pana paṭivedhova kathito.
In the sutta, however, only penetration is spoken of.
Tuy nhiên, trong kinh, chỉ nói về sự thâm nhập (paṭivedha).
Viññāṇaṃ viññāṇanti idha kiṃ pucchati?
Consciousness, consciousness: What is he asking here?
Thức (viññāṇa), thức (viññāṇa)—ở đây hỏi về điều gì?
Yena viññāṇena saṅkhāre sammasitvā esa paññavā nāma jāto, tassa āgamanavipassanā viññāṇaṃ kammakārakacittaṃ pucchāmīti pucchati.
He is asking, "I am asking about that functional consciousness, the insight consciousness which is the cause of arriving, of that person who has become one called 'wise' by contemplating the formations with that consciousness."
Hỏi rằng: “Ta hỏi về thức (viññāṇa) của tuệ quán, tức là tâm thực hiện hành động, nhờ thức ấy mà hành giả quán xét các hành (saṅkhāra) và trở thành người có trí tuệ.”
Sukhantipi vijānātīti sukhavedanampi vijānāti.
Also knows as pleasant: he also knows pleasant feeling.
Cũng biết lạc (sukha)—cũng biết thọ lạc (sukha vedanā).
Uparipadadvayepi eseva nayo.
The same method applies to the two phrases that follow.
Đối với hai câu tiếp theo cũng theo cách này.
Iminā thero ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno sukhaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānātī’’tiādinā (ma. ni. 1.113; dī. ni. 2.380) nayena āgatavedanāvasena arūpakammaṭṭhānaṃ kathesi.
By this, the elder taught the formless meditation object by way of feeling, which comes according to the method of, "When feeling a pleasant feeling, he understands, 'I feel a pleasant feeling,'" and so on.
Với điều này, Trưởng lão đã thuyết về đề mục thiền vô sắc (arūpakammaṭṭhāna) dựa trên các thọ cảm được trình bày theo cách như: "Khi cảm nhận thọ lạc, vị ấy biết: 'Ta cảm nhận thọ lạc'" và tương tự.
Tassattho satipaṭṭhāne vuttanayeneva veditabbo.
Its meaning should be understood according to the method stated in the Satipaṭṭhāna.
Ý nghĩa của điều đó nên được hiểu theo cách đã nói trong Satipaṭṭhāna.
Saṃsaṭṭhāti ekuppādādilakkhaṇena saṃyogaṭṭhena saṃsaṭṭhā, udāhu visaṃsaṭṭhāti pucchati.
Conjoined: He asks whether they are conjoined in the sense of association, with the characteristic of co-arising and so on, or whether they are disjoined.
Hòa hợp (saṃsaṭṭhā)—hỏi rằng: chúng hòa hợp theo nghĩa liên kết với đặc tính cùng khởi sinh, hay không hòa hợp?
Ettha ca thero maggapaññañca vipassanāviññāṇañcāti ime dve lokiyalokuttaradhamme missetvā bhūmantaraṃ bhinditvā samayaṃ ajānanto viya pucchatīti na veditabbo.
And here, it should not be thought that the elder, mixing these two worldly and supramundane states—path-wisdom and insight-consciousness—and breaking the distinction between planes, is asking as if he does not know the doctrine.
Ở đây, không nên hiểu rằng Trưởng lão hỏi như thể Ngài không biết về các cảnh giới khác nhau, bằng cách trộn lẫn hai pháp thế gian và siêu thế này, tức là tuệ đạo và thức tuệ quán, và phá vỡ sự phân biệt giữa các cảnh giới.
Maggapaññāya pana maggaviññāṇena, vipassanāpaññāya ca vipassanāviññāṇeneva saddhiṃ saṃsaṭṭhabhāvaṃ pucchatīti veditabbo.
It should be understood that he is asking about the state of being conjoined of path-wisdom with path-consciousness, and of insight-wisdom with insight-consciousness.
Mà phải hiểu rằng Ngài hỏi về sự hòa hợp của tuệ đạo với thức đạo, và tuệ quán với thức tuệ quán.
Theropissa tamevatthaṃ vissajjento ime dhammā saṃsaṭṭhātiādimāha.
The elder, too, when giving a reply on that very meaning, said, These states are conjoined, and so on.
Trưởng lão cũng đã nói: "Những pháp này hòa hợp" v.v. để giải thích ý nghĩa đó.
Tattha na ca labbhā imesaṃ dhammānanti imesaṃ lokiyamaggakkhaṇepi lokuttaramaggakkhaṇepi ekato uppannānaṃ dvinnaṃ dhammānaṃ.
Therein, and it is not possible for these states: for these two states that have arisen together, both at the moment of the worldly path and at the moment of the supramundane path.
Trong đó, "Không thể tách rời những pháp này" nghĩa là không thể tách rời hai pháp này, vốn cùng khởi sinh trong khoảnh khắc đạo thế gian và khoảnh khắc đạo siêu thế.
Vinibbhujitvā vinibbhujitvāti visuṃ visuṃ katvā vinivaṭṭetvā, ārammaṇato vā vatthuto vā uppādato vā nirodhato vā nānākaraṇaṃ dassetuṃ na sakkāti attho.
Having separated and separated: The meaning is that it is not possible to show a different cause—whether by way of object, base, arising, or cessation—by having made them distinct and having separated them.
"Tách rời, tách rời" có nghĩa là không thể tách riêng, phân biệt chúng, hoặc chỉ ra sự khác biệt về đối tượng, căn cứ, sự khởi sinh, hay sự diệt trừ.
Tesaṃ tesaṃ pana dhammānaṃ visayo nāma atthi.
However, there is a domain for each of those states.
Tuy nhiên, mỗi pháp đều có phạm vi riêng của nó.
Lokiyadhammaṃ patvā hi cittaṃ jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, lokuttaraṃ patvā paññā.
In regard to a worldly state, consciousness is chief, it is the forerunner; in regard to a supramundane state, it is wisdom.
Khi đạt đến pháp thế gian, tâm là chủ yếu, là tiên phong; khi đạt đến pháp siêu thế, tuệ là chủ yếu.
Sammāsambuddhopi hi lokiyadhammaṃ pucchanto, ‘‘bhikkhu, tvaṃ katamaṃ paññaṃ adhigato, kiṃ paṭhamamaggapaññaṃ, udāhu dutiya tatiya catuttha maggapañña’’nti na evaṃ pucchati.
For even the Perfectly Enlightened One, when asking about a worldly state, does not ask in this way: "Bhikkhu, what wisdom have you attained? Is it the wisdom of the first path, or the wisdom of the second, third, or fourth path?"
Ngay cả Đức Chánh Đẳng Giác, khi hỏi về pháp thế gian, cũng không hỏi: "Này Tỳ-kheo, ông đã chứng đắc tuệ nào? Tuệ đạo thứ nhất, hay tuệ đạo thứ hai, thứ ba, thứ tư?"
Kiṃ phasso tvaṃ, bhikkhu, kiṃ vedano, kiṃ sañño, kiṃ cetanoti na ca pucchati, cittavasena pana, ‘‘kiñcitto tvaṃ, bhikkhū’’ti (pārā. 135) pucchati.
He does not ask, "Bhikkhu, what is your contact? What is your feeling? What is your perception? What is your volition?" Rather, by way of consciousness, he asks, "Bhikkhu, what is your state of mind?"
Ngài cũng không hỏi: "Này Tỳ-kheo, ông có xúc nào? Ông có thọ nào? Ông có tưởng nào? Ông có tư nào?", mà hỏi về tâm: "Này Tỳ-kheo, tâm ông thế nào?"
Kusalākusalaṃ paññapentopi ‘‘manopubbaṅgamā dhammā, manoseṭṭhā manomayā’’ti (dha. pa. 1, 2) ca, ‘‘katame dhammā kusalā?
And when teaching what is wholesome and unwholesome, he teaches by way of consciousness, saying, "States are preceded by mind, have mind as their chief, and are mind-made," and, "What states are wholesome?
Khi tuyên bố về thiện và bất thiện, Ngài cũng tuyên bố về tâm, như: "Các pháp do ý dẫn đầu, ý làm chủ, ý tạo tác" và "Những pháp nào là thiện?
Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’ti (dha. sa. 1) ca evaṃ cittavaseneva paññāpeti.
When a wholesome sense-sphere consciousness has arisen," and so on.
Khi tâm thiện dục giới khởi sinh..."
Lokuttaraṃ pucchanto pana kiṃ phasso tvaṃ bhikkhu, kiṃ vedano, kiṃ sañño, kiṃ cetanoti na pucchati.
But when asking about the supramundane, he does not ask, "Bhikkhu, what is your contact? What is your feeling? What is your perception? What is your volition?"
Nhưng khi hỏi về pháp siêu thế, Ngài không hỏi: "Này Tỳ-kheo, ông có xúc nào? Ông có thọ nào? Ông có tưởng nào? Ông có tư nào?"
Katamā te, bhikkhu, paññā adhigatā, kiṃ paṭhamamaggapaññā, udāhu dutiyatatiyacatutthamaggapaññāti evaṃ paññāvaseneva pucchati.
He asks by way of wisdom, thus: "Bhikkhu, what wisdom have you attained? Is it the wisdom of the first path, or the wisdom of the second, third, or fourth path?"
Mà Ngài hỏi về tuệ: "Này Tỳ-kheo, tuệ nào ông đã chứng đắc? Tuệ đạo thứ nhất, hay tuệ đạo thứ hai, thứ ba, thứ tư?"
Indriyasaṃyuttepi ‘‘pañcimāni, bhikkhave, indriyāni.
In the Indriya Saṃyutta as well: "Bhikkhus, there are these five faculties.
Trong kinh Indriyasaṃyutta cũng có nói:
Katamāni pañca?
What five?
"Này các Tỳ-kheo, có năm quyền này.
Saddhindriyaṃ vīriyindriyaṃ satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyaṃ.
The faith faculty, the energy faculty, the mindfulness faculty, the concentration faculty, the wisdom faculty.
Năm quyền nào?
Kattha ca, bhikkhave, saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ?
And where, bhikkhus, is the faith faculty to be seen?
Tín quyền, Tấn quyền, Niệm quyền, Định quyền, Tuệ quyền.
Catūsu sotāpattiyaṅgesu ettha saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ.
Here, in the four factors of stream-entry, the faith faculty is to be seen.
Và này các Tỳ-kheo, Tín quyền nên được thấy ở đâu?
Kattha ca, bhikkhave, vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ?
And where, bhikkhus, is the energy faculty to be seen?
Ở bốn chi của bậc Dự lưu, Tín quyền nên được thấy ở đó.
Catūsu sammappadhānesu ettha vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ.
Here, in the four right strivings, the energy faculty is to be seen.
Và này các Tỳ-kheo, Tấn quyền nên được thấy ở đâu?
Kattha ca, bhikkhave, satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ?
And where, bhikkhus, is the mindfulness faculty to be seen?
Ở bốn chánh cần, Tấn quyền nên được thấy ở đó.
Catūsu satipaṭṭhānesu ettha satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ.
Here, in the four foundations of mindfulness, the mindfulness faculty is to be seen.
Và này các Tỳ-kheo, Niệm quyền nên được thấy ở đâu?
Kattha ca, bhikkhave, samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ?
And where, bhikkhus, is the concentration faculty to be seen?
Ở bốn niệm xứ, Niệm quyền nên được thấy ở đó.
Catūsu jhānesu ettha samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ.
Here, in the four jhānas, the concentration faculty is to be seen.
Và này các Tỳ-kheo, Định quyền nên được thấy ở đâu?
Kattha ca, bhikkhave, paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ?
And where, bhikkhus, is the wisdom faculty to be seen?
Ở bốn thiền, Định quyền nên được thấy ở đó.
Catūsu ariyasaccesu ettha paññindriyaṃ daṭṭhabba’’nti (saṃ. ni. 5.478).
Here, in the four noble truths, the wisdom faculty is to be seen."
Và này các Tỳ-kheo, Tuệ quyền nên được thấy ở đâu?
Evaṃ savisayasmiṃyeva lokiyalokuttarā dhammā kathitā.
Thus the worldly and supramundane states were spoken of, each in its own domain.
Ở bốn Thánh đế, Tuệ quyền nên được thấy ở đó."
Yathā hi cattāro seṭṭhiputtā rājāti rājapañcamesu sahāyesu nakkhattaṃ kīḷissāmāti vīthiṃ otiṇṇesu ekassa seṭṭhiputtassa gehaṃ gatakāle itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova, ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti gehe vicāreti.
For it is like when four merchants' sons, along with the king as the fifth companion, having decided to celebrate a festival, descended into the street. When they go to the house of one merchant's son, the other four sit in silence; only the owner of the house manages things in the house, saying, "Give them snacks and food; give them perfumes, garlands, and ornaments."
Như vậy, các pháp thế gian và siêu thế đã được thuyết giảng trong phạm vi riêng của chúng. Giống như bốn người con nhà trưởng giả, cùng với vị vua là người thứ năm, khi họ quyết định vui chơi lễ hội và đi vào đường phố, lúc đến nhà của một người con trưởng giả, bốn người kia ngồi im lặng, chỉ có chủ nhà mới nói: "Hãy cho họ thức ăn, đồ uống, hương hoa và trang sức."
Dutiyassa tatiyassa catutthassa gehaṃ gatakāle itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova, ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti gehe vicāreti.
When they go to the house of the second, third, and fourth, the other four sit in silence; only the owner of the house manages things in the house, saying, "Give them snacks and food; give them perfumes, garlands, and ornaments."
Khi đến nhà người thứ hai, thứ ba, thứ tư, bốn người kia ngồi im lặng, chỉ có chủ nhà mới nói: "Hãy cho họ thức ăn, đồ uống, hương hoa và trang sức."
Atha sabbapacchā rañño gehaṃ gatakāle kiñcāpi rājā sabbattha issarova, imasmiṃ pana kāle attano geheyeva, ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti vicāreti.
Then, last of all, when they go to the king's house, although the king is sovereign everywhere, at this time, only in his own house, he manages things, saying, "Give them snacks and food; give them perfumes, garlands, and ornaments."
Cuối cùng, khi đến nhà vua, mặc dù vua là chủ tể ở khắp mọi nơi, nhưng lúc này, chỉ trong nhà của mình, vua mới nói: "Hãy cho họ thức ăn, đồ uống, hương hoa và trang sức."
Evamevaṃ kho saddhāpañcamakesu indriyesu tesu sahāyesu ekato vīthiṃ otarantesu viya ekārammaṇe uppajjamānesupi yathā paṭhamassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ sotāpattiyaṅgāni patvā adhimokkhalakkhaṇaṃ saddhindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti.
In just the same way, among the five faculties with faith as the fifth, even though they arise in a single object like those companions descending into a single street, just as in the first one's house the other four sit in silence and only the owner of the house manages things, so too, in regard to the factors of stream-entry, the faith faculty with its characteristic of conviction is chief and is the forerunner; the rest are its followers.
Cũng vậy, trong số các quyền, với tín là thứ năm, khi chúng cùng xuất hiện trên một đối tượng như những người bạn cùng đi vào đường phố, thì giống như khi ở nhà người thứ nhất, bốn người kia ngồi im lặng và chỉ chủ nhà mới hành động, thì khi đạt đến các chi của bậc Dự lưu, Tín quyền với đặc tính quyết định là chủ yếu và tiên phong, các quyền còn lại thì tùy thuộc vào nó.
Yathā dutiyassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ sammappadhānāni patvā paggahaṇalakkhaṇaṃ vīriyindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti.
Just as in the second one's house the other four sit in silence and only the owner of the house manages things, so too, in regard to the right strivings, the energy faculty with its characteristic of exertion is chief and is the forerunner; the rest are its followers.
Giống như trong ngôi nhà thứ hai, bốn người còn lại ngồi im lặng, chỉ có chủ nhà quản lý công việc. Tương tự như vậy, khi đạt đến các Chánh cần (sammappadhāna), quyền năng tinh tấn (vīriyindriya) với đặc tính tinh cần, trở thành chủ yếu và đứng đầu, còn các quyền năng khác thì tùy thuộc vào nó.
Yathā tatiyassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ satipaṭṭhānāni patvā upaṭṭhānalakkhaṇaṃ satindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti.
Just as in the third one's house the other four sit in silence and only the owner of the house manages things, so too, in regard to the foundations of mindfulness, the mindfulness faculty with its characteristic of establishment is chief and is the forerunner; the rest are its followers.
Giống như trong ngôi nhà thứ ba, bốn người còn lại ngồi im lặng, chỉ có chủ nhà quản lý công việc. Tương tự như vậy, khi đạt đến các Niệm xứ (satipaṭṭhāna), quyền năng niệm (satindriya) với đặc tính thiết lập, trở thành chủ yếu và đứng đầu, còn các quyền năng khác thì tùy thuộc vào nó.
Yathā catutthassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ jhānavimokkhe patvā avikkhepalakkhaṇaṃ samādhindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti.
Just as in the fourth one's house the other four sit in silence and only the owner of the house manages things, so too, in regard to the jhānas and liberations, the concentration faculty with its characteristic of non-distraction is chief and is the forerunner; the rest are its followers.
Giống như trong ngôi nhà thứ tư, bốn người còn lại ngồi im lặng, chỉ có chủ nhà quản lý công việc. Tương tự như vậy, khi đạt đến các Thiền (jhāna) và Giải thoát (vimokkha), quyền năng định (samādhindriya) với đặc tính không tán loạn, trở thành chủ yếu và đứng đầu, còn các quyền năng khác thì tùy thuộc vào nó.
Sabbapacchā rañño gehaṃ gatakāle pana yathā itare cattāro tuṇhī nisīdanti, rājāva gehe vicāreti, evameva ariyasaccāni patvā pajānanalakkhaṇaṃ paññindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti.
Last of all, when they go to the king's house, just as the other four sit in silence and the king himself manages things in the house, in just the same way, in regard to the noble truths, the wisdom faculty with its characteristic of understanding is chief and is the forerunner; the rest are its followers.
Cuối cùng, khi đến nhà vua, giống như bốn người kia ngồi im lặng, chỉ có vua quản lý công việc trong nhà. Tương tự như vậy, khi đạt đến các Thánh đế (ariyasacca), quyền năng tuệ (paññindriya) với đặc tính hiểu biết, trở thành chủ yếu và đứng đầu, còn các quyền năng khác thì tùy thuộc vào nó.
Yaṃ hāvuso, pajānātīti yaṃ catusaccadhammamidaṃ dukkhantiādinā nayena maggapaññā pajānāti.
That which, friend, one discerns: this refers to the phenomena of the Four Truths which the wisdom of the path discerns by the method beginning, “This is suffering.”
Này hiền giả, cái gì mà người ấy biết rõ (pajānāti) có nghĩa là tuệ đạo (maggapaññā) biết rõ pháp Tứ Thánh Đế này theo cách "đây là khổ" và vân vân.
Taṃ vijānātīti maggaviññāṇampi tatheva taṃ vijānāti.
That one cognizes: the consciousness of the path also cognizes it in the very same way.
Cái đó người ấy biết (vijānāti) có nghĩa là thức đạo (maggaviññāṇa) cũng biết cái đó tương tự như vậy.
Yaṃ vijānātīti yaṃ saṅkhāragataṃ aniccantiādinā nayena vipassanāviññāṇaṃ vijānāti.
That which one cognizes: this refers to the collection of conditioned things which the consciousness of insight cognizes by the method beginning, “impermanent.”
Cái gì mà người ấy biết (vijānāti) có nghĩa là thức quán (vipassanāviññāṇa) biết các hành (saṅkhāragata) theo cách "vô thường" và vân vân.
Taṃ pajānātīti vipassanāpaññāpi tatheva taṃ pajānāti.
That one discerns: the wisdom of insight also discerns it in the very same way.
Cái đó người ấy biết rõ (pajānāti) có nghĩa là tuệ quán (vipassanāpaññā) cũng biết rõ cái đó tương tự như vậy.
Tasmā ime dhammāti tena kāraṇena ime dhammā.
Therefore, these phenomena: for that reason, these phenomena.
Do đó, những pháp này có nghĩa là vì lý do đó, những pháp này.
Saṃsaṭṭhāti ekuppādaekanirodhaekavatthukaekārammaṇatāya saṃsaṭṭhā.
Are associated: they are associated by having a common arising, a common cessation, a common basis, and a common object.
Hòa hợp có nghĩa là hòa hợp do cùng khởi, cùng diệt, cùng căn bản, cùng đối tượng.
450. Vedanā vedanāti idaṃ kasmā pucchati?
450. Feeling, feeling: why does he ask this?
450. Cảm thọ, cảm thọ tại sao lại hỏi điều này?
Vedanālakkhaṇaṃ pucchissāmīti pucchati.
He asks with the intention, “I will ask about the characteristic of feeling.”
Hỏi để biết đặc tính của cảm thọ (vedanā).
Evaṃ santepi tebhūmikasammasanacāravedanāva adhippetāti sallakkhetabbā.
Even so, it should be noted that what is intended is feeling within the scope of contemplation of the three planes of existence.
Dù vậy, cần phải nhận định rằng ở đây ý muốn nói đến cảm thọ là đối tượng của sự quán xét (sammasana) ba cõi (tebhūmika).
Sukhampi vedetīti sukhaṃ ārammaṇaṃ vedeti anubhavati.
One feels what is pleasant: one feels, one experiences, a pleasant object.
Cảm thọ cả lạc có nghĩa là cảm thọ, kinh nghiệm đối tượng là lạc.
Parato padadvayepi eseva nayo.
The same method applies to the two phrases that follow.
Tương tự cho hai đoạn sau.
‘‘Rūpañca hidaṃ, mahāli, ekantadukkhaṃ abhavissa, dukkhānupatitaṃ dukkhāvakkantaṃ anavakkantaṃ sukhena, nayidaṃ sattā rūpasmiṃ sārajjeyyuṃ.
“For, Mahāli, if this form were exclusively painful, pervaded by pain, steeped in pain, and not steeped in pleasure, beings would not be attached to form.
"Này Mahāli, nếu sắc (rūpa) hoàn toàn là khổ, bị khổ chi phối, bị khổ xâm chiếm, không bị lạc xâm chiếm, thì các chúng sanh đã không say đắm sắc.
Yasmā ca kho, mahāli, rūpaṃ sukhaṃ sukhānupatitaṃ sukhāvakkantaṃ anavakkantaṃ dukkhena, tasmā sattā rūpasmiṃ sārajjanti, sārāgā saṃyujjanti, saṃyogā saṃkilissanti.
But because, Mahāli, form is pleasant, pervaded by pleasure, steeped in pleasure, and not steeped in pain, therefore beings are attached to form; being attached, they are bound; being bound, they are defiled.
Nhưng này Mahāli, vì sắc là lạc, bị lạc chi phối, bị lạc xâm chiếm, không bị khổ xâm chiếm, nên các chúng sanh say đắm sắc, do say đắm mà bị trói buộc, do bị trói buộc mà bị ô nhiễm.
Vedanā ca hidaṃ… saññā… saṅkhārā… viññāṇañca hidaṃ, mahāli, ekantadukkhaṃ abhavissa…pe… saṃkilissantī’’ti (saṃ. ni. 3.70) iminā hi mahālisuttapariyāyena idha ārammaṇaṃ sukhaṃ dukkhaṃ adukkhamasukhanti kathitaṃ.
And if this feeling… perception… formations… and if this consciousness, Mahāli, were exclusively painful… and so on… they are defiled.” By this passage from the Mahāli Sutta, the object here is described as pleasant, painful, and neither-painful-nor-pleasant.
Và này Mahāli, nếu cảm thọ... tưởng... hành... thức hoàn toàn là khổ... (vân vân)... bị ô nhiễm" (Saṃ. Ni. 3.70). Theo cách nói trong kinh Mahāli này, ở đây đối tượng được nói là lạc, khổ, không khổ không lạc.
Apica purimaṃ sukhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ katvā aparā sukhā vedanā vedeti; purimaṃ dukkhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ katvā aparā dukkhā vedanā vedeti; purimaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ katvā aparā adukkhamasukhā vedanā vedetīti evamettha attho daṭṭhabbo.
Moreover, the meaning here should be understood in this way: taking a preceding pleasant feeling as an object, a subsequent pleasant feeling feels; taking a preceding painful feeling as an object, a subsequent painful feeling feels; taking a preceding neither-painful-nor-pleasant feeling as an object, a subsequent neither-painful-nor-pleasant feeling feels.
Hơn nữa, cần hiểu ý nghĩa ở đây là: cảm thọ lạc sau cảm thọ lạc trước làm đối tượng; cảm thọ khổ sau cảm thọ khổ trước làm đối tượng; cảm thọ không khổ không lạc sau cảm thọ không khổ không lạc trước làm đối tượng.
Vedanāyeva hi vedeti, na añño koci veditā nāma atthīti vuttametaṃ.
For it has been said that it is just feeling that feels; there is no other so-called feeler.
Chính cảm thọ cảm thọ, không có ai khác gọi là người cảm thọ – điều này đã được nói.
Saññā saññāti idha kiṃ pucchati?
Perception, perception: what is being asked here?
Tưởng, tưởng ở đây hỏi điều gì?
Sabbasaññāya lakkhaṇaṃ.
The characteristic of all perception.
Đặc tính của tất cả các tưởng.
Kiṃ sabbatthakasaññāyāti?
Is it about perception that is universally present?
Có phải là tưởng phổ biến không?
Sabbasaññāya lakkhaṇantipi sabbatthakasaññāya lakkhaṇantipi ekamevetaṃ, evaṃ santepi tebhūmikasammasanacārasaññāva adhippetāti sallakkhetabbā.
“The characteristic of all perception” and “the characteristic of universally present perception” are one and the same. Even so, it should be noted that what is intended is perception within the scope of contemplation of the three planes of existence.
Đặc tính của tất cả các tưởng và đặc tính của tưởng phổ biến là một, dù vậy, cần phải nhận định rằng ở đây ý muốn nói đến tưởng là đối tượng của sự quán xét ba cõi.
Nīlakampi sañjānātīti nīlapupphe vā vatthe vā parikammaṃ katvā upacāraṃ vā appanaṃ vā pāpento sañjānāti.
One perceives even the blue: having done the preliminary work on a blue flower or cloth, one who is attaining either access concentration or absorption concentration perceives.
Cũng nhận biết màu xanh có nghĩa là sau khi thực hành chuẩn bị (parikamma) trên hoa xanh hoặc vải xanh, người ấy đạt đến cận định (upacāra) hoặc an chỉ định (appanā), rồi nhận biết.
Imasmiñhi atthe parikammasaññāpi upacārasaññāpi appanāsaññāpi vaṭṭati.
In this sense, preliminary-work perception, access-concentration perception, and absorption-concentration perception are all applicable.
Trong trường hợp này, tưởng chuẩn bị (parikammasaññā), tưởng cận định (upacārasaññā) và tưởng an chỉ định (appanāsaññā) đều phù hợp.
Nīle nīlanti uppajjanakasaññāpi vaṭṭatiyeva.
The perception that arises as “blue is blue” is also applicable.
Tưởng khởi lên là "xanh là xanh" cũng phù hợp.
Pītakādīsupi eseva nayo.
The same method applies to the yellow, and so on.
Tương tự cho vàng và vân vân.
Yā cāvuso, vedanāti ettha vedanā, saññā, viññāṇanti imāni tīṇi gahetvā paññā kasmā na gahitāti?
Friend, that which is feeling: in this context, why is wisdom not included after taking these three—feeling, perception, and consciousness?
Này hiền giả, cảm thọ nào ở đây, sau khi lấy ba pháp cảm thọ (vedanā), tưởng (saññā), thức (viññāṇa), tại sao tuệ (paññā) lại không được lấy?
Asabbasaṅgāhikattā.
Because it is not all-inclusive.
Vì nó không bao hàm tất cả.
Paññāya hi gahitāya paññāya sampayuttāva vedanādayo labbhanti, no vippayuttā.
For if wisdom were included, only feeling and the others that are associated with wisdom would be obtained, not those that are dissociated.
Thật vậy, khi tuệ được lấy, chỉ có cảm thọ và các pháp khác tương ưng với tuệ mới được lấy, chứ không phải các pháp không tương ưng.
Taṃ pana aggahetvā imesu gahitesu paññāya sampayuttā ca vippayuttā ca antamaso dve pañcaviññāṇadhammāpi labbhanti.
But by not including it and including these others, one obtains both those associated with wisdom and those dissociated, down to and including the phenomena of the two sets of fivefold consciousness.
Nhưng nếu không lấy tuệ mà lấy các pháp này (cảm thọ, tưởng, thức), thì cả các pháp tương ưng với tuệ và không tương ưng với tuệ, thậm chí cả hai pháp ngũ thức (dve pañcaviññāṇadhammā) cũng được lấy.
Yathā hi tayo purisā suttaṃ suttanti vadeyyuṃ, catuttho ratanāvutasuttanti.
It is as if three men were to say, “Thread, thread,” while a fourth were to say, “Thread strung with jewels.”
Ví như ba người nói "chỉ", còn người thứ tư nói "chỉ để xâu ngọc".
Tesu purimā tayo takkagatampi paṭṭivaṭṭakādigatampi yaṃkiñci bahuṃ suttaṃ labhanti antamaso makkaṭakasuttampi.
Among them, the first three can obtain any kind of abundant thread, including that on a spindle or that used for weaving cloth, down to and including a spider’s thread.
Trong số đó, ba người đầu tiên tìm được nhiều loại chỉ khác nhau, dù là chỉ để dệt hay chỉ để quấn khăn, thậm chí cả chỉ nhện.
Ratanāvutasuttaṃ pariyesanto mandaṃ labhati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
One searching for thread strung with jewels would find little. This analogy should be understood in this way.
Người tìm chỉ để xâu ngọc thì tìm được ít. Điều này cần được hiểu theo cách tương tự.
Heṭṭhato vā paññā viññāṇena saddhiṃ sampayogaṃ labhāpitā vissaṭṭhattāva idha na gahitāti vadanti.
Or, they say that although wisdom was shown below to be associated with consciousness, it is not included here because it has been set aside.
Hoặc họ nói rằng tuệ không được lấy ở đây vì đã được nói là tương ưng với thức ở phần trước, giống như bị bỏ qua.
Yaṃ hāvuso, vedetīti yaṃ ārammaṇaṃ vedanā vedeti, saññāpi tadeva sañjānāti.
Friend, that which one feels: whatever object feeling feels, perception also perceives that same object.
Này hiền giả, cái gì mà người ấy cảm thọ có nghĩa là đối tượng nào mà cảm thọ cảm thọ, tưởng cũng nhận biết chính đối tượng đó.
Yaṃ sañjānātīti yaṃ ārammaṇaṃ saññā sañjānāti, viññāṇampi tadeva vijānātīti attho.
That which one perceives: whatever object perception perceives, consciousness also cognizes that same object—this is the meaning.
Cái gì mà người ấy nhận biết có nghĩa là đối tượng nào mà tưởng nhận biết, thức cũng biết chính đối tượng đó.
Idāni sañjānāti vijānāti pajānātīti ettha viseso veditabbo.
Now the distinction between sañjānāti, vijānāti, and pajānāti should be understood.
Bây giờ, cần phải biết sự khác biệt giữa sañjānāti (nhận biết), vijānāti (biết) và pajānāti (biết rõ).
Tattha upasaggamattameva viseso.
Therein, the only difference is the prefix.
Trong đó, chỉ có tiền tố (upasagga) là khác biệt.
Jānātīti padaṃ pana aviseso.
The stem jānāti, however, is not different.
Còn từ gốc jānāti thì không khác biệt.
Tassāpi jānanatthe viseso veditabbo.
Even for that, a distinction in the meaning of “knowing” should be understood.
Ngay cả trong ý nghĩa "biết" của từ gốc đó, cũng cần phải biết sự khác biệt.
Saññā hi nīlādivasena ārammaṇaṃ sañjānanamattameva, aniccaṃ dukkhaṃ anattāti lakkhaṇapaṭivedhaṃ pāpetuṃ na sakkoti.
Perception is merely the act of perceiving an object by way of blue, etc.; it is not able to bring about the penetration of the characteristics of impermanence, suffering, and non-self.
Thật vậy, tưởng (saññā) chỉ nhận biết đối tượng theo các khía cạnh như màu xanh và vân vân, không thể đạt đến sự thấu hiểu các đặc tính vô thường, khổ, vô ngã.
Viññāṇaṃ nīlādivasena ārammaṇañceva sañjānāti, aniccādilakkhaṇapaṭivedhañca pāpeti, ussakkitvā pana maggapātubhāvaṃ pāpetuṃ na sakkoti.
Consciousness both cognizes the object by way of blue, etc., and brings about the penetration of the characteristics of impermanence, etc.; but it is not able, by striving, to bring about the manifestation of the path.
Thức (viññāṇa) nhận biết đối tượng theo các khía cạnh như màu xanh và vân vân, và cũng đạt đến sự thấu hiểu các đặc tính vô thường và vân vân, nhưng không thể vượt lên để đạt đến sự hiển lộ của đạo.
Paññā nīlādivasena ārammaṇampi sañjānāti, aniccādivasena lakkhaṇapaṭivedhampi pāpeti, ussakkitvā maggapātubhāvaṃ pāpetumpi sakkoti.
Wisdom both discerns the object by way of blue, etc., and brings about the penetration of the characteristics by way of impermanence, etc., and, by striving, is also able to bring about the manifestation of the path.
Tuệ (paññā) nhận biết đối tượng theo các khía cạnh như màu xanh và vân vân, cũng đạt đến sự thấu hiểu các đặc tính vô thường và vân vân, và còn có thể vượt lên để đạt đến sự hiển lộ của đạo.
Yathā hi heraññikaphalake kahāpaṇarāsimhi kate ajātabuddhi dārako gāmikapuriso mahāheraññikoti tīsu janesu oloketvā ṭhitesu ajātabuddhi dārako kahāpaṇānaṃ cittavicittacaturassamaṇḍalabhāvameva jānāti, idaṃ manussānaṃ upabhogaparibhogaṃ ratanasammatanti na jānāti.
It is like when a pile of coins is placed on a goldsmith’s board, and three people—an unwise child, a villager, and a master goldsmith—stand looking at it. The unwise child knows only that the coins are variegated, patterned, square, and round; he does not know that they are for human use and enjoyment and are considered a treasure.
Ví như, khi một đống tiền xu (kahāpaṇa) được đặt trên tấm bảng của người đổi tiền, có ba người đang nhìn: một đứa trẻ chưa có trí tuệ, một người đàn ông nông thôn và một người đổi tiền lớn. Đứa trẻ chưa có trí tuệ chỉ biết được các đồng xu có hình dạng đa dạng, vuông tròn, nhưng không biết rằng đây là vật quý giá được con người sử dụng và tiêu dùng.
Gāmikapuriso cittādibhāvañceva jānāti, manussānaṃ upabhogaparibhogaratanasammatabhāvañca.
The villager knows both their variegated nature and that they are for human use and enjoyment and considered a treasure.
Người đàn ông nông thôn biết được sự đa dạng của chúng và biết chúng là vật quý giá được con người sử dụng và tiêu dùng.
‘‘Ayaṃ kūṭo ayaṃ cheko ayaṃ karato ayaṃ saṇho’’ti pana na jānāti.
But he does not know, “This one is counterfeit, this one is genuine, this one is half-value, this one is fine.”
Nhưng ông ta không biết "đồng này là giả, đồng này là thật, đồng này có khuyết điểm, đồng này hoàn hảo".
Mahāheraññiko cittādibhāvampi ratanasammatabhāvampi kūṭādibhāvampi jānāti, jānanto ca pana naṃ rūpaṃ disvāpi jānāti, ākoṭitassa saddaṃ sutvāpi, gandhaṃ ghāyitvāpi, rasaṃ sāyitvāpi, hatthena garukalahukabhāvaṃ upadhāretvāpi asukagāme katotipi jānāti, asukanigame asukanagare asukapabbatacchāyāya asukanadītīre katotipi, asukācariyena katotipi jānāti.
The master goldsmith knows their variegated nature, their status as a treasure, and their counterfeit or genuine nature. And knowing, he knows by seeing its form, by hearing the sound when it is struck, by smelling its scent, by tasting its flavor, and by ascertaining its weight in his hand. He even knows, “It was made in such-and-such a village,” or “in such-and-such a market town, in such-and-such a city, in the shadow of such-and-such a mountain, on the bank of such-and-such a river,” and “it was made by such-and-such a craftsman.”
Người đổi tiền lớn biết được sự đa dạng của chúng, biết chúng là vật quý giá, và cũng biết được đồng nào là giả, đồng nào thật, v.v. Khi biết, ông ta biết bằng cách nhìn hình dạng, nghe tiếng khi gõ, ngửi mùi, nếm vị, cảm nhận độ nặng nhẹ bằng tay, và còn biết được nó được làm ở làng nào, ở thị trấn nào, ở thành phố nào, dưới bóng núi nào, bên bờ sông nào, và do người thợ nào làm.
Evamevaṃ saññā ajātabuddhidārakassa kahāpaṇadassanaṃ viya nīlādivasena ārammaṇamattameva sañjānāti.
In just the same way, perception, like the unwise child’s seeing of the coins, merely perceives the object by way of blue, etc.
Cũng như vậy, tưởng (saññā) chỉ nhận biết đối tượng theo các khía cạnh như màu xanh và vân vân, giống như đứa trẻ chưa có trí tuệ nhìn thấy tiền xu.
Viññāṇaṃ gāmikapurisassa kahāpaṇadassanaṃ viya nīlādivasena ārammaṇampi sañjānāti, aniccādivasena lakkhaṇapaṭivedhampi pāpeti.
Consciousness, like the villager’s seeing of the coins, both cognizes the object by way of blue, etc., and brings about the penetration of the characteristics by way of impermanence, etc.
Thức (viññāṇa) nhận biết đối tượng theo các khía cạnh như màu xanh và vân vân, và cũng đạt đến sự thấu hiểu các đặc tính vô thường và vân vân, giống như người đàn ông nông thôn nhìn thấy tiền xu.
Paññā mahāheraññikassa kahāpaṇadassanaṃ viya nīlādivasena ārammaṇampi sañjānāti, aniccādivasena lakkhaṇapaṭivedhampi pāpeti, ussakkitvā maggapātubhāvampi pāpeti.
Wisdom, like the master goldsmith’s seeing of the coins, both discerns the object by way of blue, etc., brings about the penetration of the characteristics by way of impermanence, etc., and, by striving, brings about the manifestation of the path.
Tuệ (paññā) nhận biết đối tượng theo các khía cạnh như màu xanh và vân vân, cũng đạt đến sự thấu hiểu các đặc tính vô thường và vân vân, và còn có thể vượt lên để đạt đến sự hiển lộ của đạo, giống như người đổi tiền lớn nhìn thấy tiền xu.
So pana nesaṃ viseso duppaṭivijjho.
But the distinction among them is difficult to penetrate.
Tuy nhiên, sự khác biệt giữa chúng rất khó thấu hiểu.
Tenāha āyasmā nāgaseno – ‘‘dukkaraṃ, mahārāja, bhagavatā katanti.
Therefore, Venerable Nāgasena said: “It is difficult, great king, what the Bhagavā has done.”
Do đó, Tôn giả Nāgasena đã nói: “Đại vương, Thế Tôn đã làm một việc thật khó khăn.”
Kiṃ, bhante, nāgasena bhagavatā dukkaraṃ katanti?
“What, Venerable Nāgasena, is difficult for the Bhagavā to have done?”
“Bạch Tôn giả Nāgasena, Thế Tôn đã làm việc khó khăn gì?”
Dukkaraṃ, mahārāja, bhagavatā kataṃ, imesaṃ arūpīnaṃ cittacetasikānaṃ dhammānaṃ ekārammaṇe pavattamānānaṃ vavatthānaṃ akkhātaṃ, ayaṃ phasso, ayaṃ vedanā, ayaṃ saññā, ayaṃ cetanā, idaṃ citta’’nti (mi. pa. 2.7.16).
It is difficult, great king, what the Blessed One has done, by proclaiming the distinction of these formless mental states and mental factors, which arise on a single object, as ‘this is contact, this is feeling, this is perception, this is volition, this is consciousness.’
“Đại vương, Thế Tôn đã làm một việc khó khăn, đó là phân biệt rõ ràng các pháp tâm và tâm sở vô sắc này khi chúng cùng khởi lên trên một đối tượng: ‘Đây là xúc, đây là thọ, đây là tưởng, đây là tư, đây là tâm.’”
Yathā hi tilatelaṃ, sāsapatelaṃ, madhukatelaṃ, eraṇḍakatelaṃ, vasātelanti imāni pañca telāni ekacāṭiyaṃ pakkhipitvā divasaṃ yamakamanthehi manthetvā tato idaṃ tilatelaṃ, idaṃ sāsapatelanti ekekassa pāṭiyekkaṃ uddharaṇaṃ nāma dukkaraṃ, idaṃ tato dukkarataraṃ.
Just as it is difficult to take five oils—sesame oil, mustard oil, madhuka oil, castor oil, and fat oil—put them into one pot, stir them for a whole day with two stirring sticks, and then individually extract, ‘this is sesame oil, this is mustard oil’; this is even more difficult.
Thật vậy, nếu năm loại dầu này—dầu mè, dầu mù tạt, dầu madhuka, dầu thầu dầu, dầu mỡ—được đổ vào một cái chậu và khuấy trộn cả ngày bằng hai cây khuấy, thì việc tách riêng ra từng loại: ‘Đây là dầu mè, đây là dầu mù tạt’ là một việc khó khăn; nhưng việc này còn khó khăn hơn thế nữa.
Bhagavā pana sabbaññutaññāṇassa suppaṭividdhattā dhammissaro dhammarājā imesaṃ arūpīnaṃ dhammānaṃ ekārammaṇe pavattamānānaṃ vavatthānaṃ akkhāsi.
But the Blessed One, being the master of Dhamma, the King of Dhamma, having thoroughly penetrated omniscience, declared the distinction of these formless phenomena arising on a single object.
Tuy nhiên, Đức Thế Tôn, vì đã thấu triệt trí tuệ Toàn Giác, là Pháp Chủ, là Pháp Vương, đã phân biệt rõ ràng các pháp vô sắc này khi chúng cùng khởi lên trên một đối tượng.
Pañcannaṃ mahānadīnaṃ samuddaṃ paviṭṭhaṭṭhāne, ‘‘idaṃ gaṅgāya udakaṃ, idaṃ yamunāyā’’ti evaṃ pāṭiyekkaṃ udakauddharaṇenāpi ayamattho veditabbo.
This meaning should also be understood by the individual extraction of water, saying ‘this is the water of the Ganges, this is the water of the Yamunā,’ from the place where five great rivers enter the ocean.
Ý nghĩa này cũng nên được hiểu qua ví dụ về việc tách riêng nước của từng con sông như: ‘Đây là nước sông Gaṅgā, đây là nước sông Yamunā,’ tại nơi năm con sông lớn đổ vào biển.
451. Nissaṭṭhenāti nissaṭena pariccattena vā.
451. Nissaṭṭhenāti: by being detached or by being renounced.
451. Nissaṭṭhena có nghĩa là đã thoát ra hoặc đã từ bỏ.
Tattha nissaṭenāti atthe sati pañcahi indriyehīti nissakkavacanaṃ.
There, when the meaning is nissaṭenāti (by being detached), then pañcahi indriyehi (from the five faculties) is to be understood as ablative case.
Trong đó, nếu hiểu nissaṭena (đã thoát ra), thì đó là cách dùng của giới từ chỉ sự tách rời khỏi (pañcahi indriyehi - từ năm căn).
Pariccattenāti atthe sati karaṇavacanaṃ veditabbaṃ.
When the meaning is pariccattenāti (by being renounced), it should be understood as instrumental case.
Nếu hiểu pariccattena (đã từ bỏ), thì đó là cách dùng của giới từ chỉ phương tiện.
Idaṃ vuttaṃ hoti – pañcahi indriyehi nissaritvā manodvāre pavattena pañcahi vā indriyehi tassa vatthubhāvaṃ anupagamanatāya pariccattenāti.
This means: having departed from the five faculties and arisen in the mind-door, or by being renounced due to not approaching the state of being an object for the five faculties.
Điều này có nghĩa là: đã thoát ra khỏi năm căn và khởi lên ở ý môn, hoặc đã từ bỏ vì không đạt đến trạng thái đối tượng của năm căn.
Parisuddhenāti nirupakkilesena.
Parisuddhenāti: by being undefiled.
Parisuddhena có nghĩa là không có phiền não.
Manoviññāṇenāti rūpāvacaracatutthajjhānacittena.
Manoviññāṇenāti: by the rūpāvacara fourth jhāna consciousness.
Manoviññāṇena có nghĩa là tâm thiền Tứ thiền sắc giới.
Kiṃ neyyanti kiṃ jānitabbaṃ.
Kiṃ neyyanti: what is to be known?
Kiṃ neyya có nghĩa là gì cần được biết?
‘‘Yaṃkiñci neyyaṃ nāma atthi dhamma’’ntiādīsu (mahāni. 69) hi jānitabbaṃ neyyanti vuttaṃ.
Indeed, in phrases like “whatever is to be known, that Dhamma,” that which is to be known is called neyya.
Thật vậy, trong các câu như “Yaṃkiñci neyyaṃ nāma atthi dhamma” (Đại Phân Tích, 69), điều cần được biết được gọi là neyya.
Ākāsānañcāyatanaṃ neyyanti kathaṃ rūpāvacaracatutthajjhānacittena arūpāvacarasamāpatti neyyāti?
Ākāsānañcāyatanaṃ neyyanti: how is the attainment of the dimension of infinite space to be known by the rūpāvacara fourth jhāna consciousness?
Ākāsānañcāyatanaṃ neyya có nghĩa là làm thế nào mà tầng thiền vô sắc (arūpāvacarasamāpatti) lại là điều cần được biết bởi tâm Tứ thiền sắc giới (rūpāvacaracatutthajjhānacittena)?
Rūpāvacaracatutthajjhāne ṭhitena arūpāvacarasamāpattiṃ nibbattetuṃ sakkā hoti.
It is possible to bring about the attainment of the dimension of infinite space while established in the rūpāvacara fourth jhāna.
Khi an trú trong Tứ thiền sắc giới, có thể phát sinh các tầng thiền vô sắc.
Ettha ṭhitassa hi sā ijjhati.
For one established here, that (attainment) is accomplished.
Thật vậy, đối với người an trú ở đây, điều đó thành tựu.
Tasmā ‘‘ākāsānañcāyatanaṃ neyya’’ntiādimāha.
Therefore, he said, “ākāsānañcāyatanaṃ neyya” and so on.
Vì vậy, Ngài đã nói những câu như “ākāsānañcāyatanaṃ neyya”.
Atha nevasaññānāsaññāyatanaṃ kasmā na vuttanti?
Why, then, was the dimension of neither perception nor non-perception not mentioned?
Vậy tại sao tầng thiền Phi tưởng phi phi tưởng xứ (nevasaññānāsaññāyatana) lại không được đề cập?
Pāṭiyekkaṃ abhinivesābhāvato.
Because there is no individual application.
Vì không có sự chú tâm riêng biệt.
Tattha hi kalāpato nayato sammasanaṃ labbhati, dhammasenāpatisadisassāpi hi bhikkhuno pāṭiyekkaṃ abhiniveso na jāyati.
For there, a monk, even one comparable to the General of the Dhamma, can only comprehend by way of a group, not by individual application.
Thật vậy, ở đó, sự quán sát được thực hiện theo nhóm và theo phương pháp; ngay cả một tỳ khưu có trí tuệ như Pháp Tướng Quân (Dhammasenāpati) cũng không thể chú tâm riêng biệt.
Tasmā theropi, ‘‘evaṃ kirame dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti (ma. ni. 3.94) kalāpato nayato sammasitvā vissajjesīti.
Therefore, the Elder also, reflecting by way of a group, ‘These phenomena, indeed, not having been, come into being; having been, they cease,’ would answer thus.
Vì vậy, Trưởng lão cũng đã quán sát theo nhóm và theo phương pháp rồi giải đáp: “Các pháp này không có rồi sinh khởi, có rồi diệt đi.”
Bhagavā pana sabbaññutaññāṇassa hatthagatattā nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyampi paropaññāsa dhamme pāṭiyekkaṃ aṃguddhāreneva uddharitvā, ‘‘yāvatā saññāsamāpattiyo, tāvatā aññāpaṭivedho’’ti āha.
However, the Blessed One, having omniscience at hand, individually extracted over fifty phenomena even in the attainment of the dimension of neither perception nor non-perception, as if drawing them out with a finger, and said, “As many attainments of perception there are, so many penetrations of knowledge there are.”
Tuy nhiên, Đức Thế Tôn, vì đã nắm giữ trí tuệ Toàn Giác, đã tách riêng từng pháp trong hơn năm mươi pháp trong tầng thiền Phi tưởng phi phi tưởng xứ, chỉ bằng cách rút ra các chi phần, và nói: “Tùy theo các tầng tưởng định, mà có sự thấu hiểu trí tuệ.”
Paññācakkhunā pajānātīti dassanapariṇāyakaṭṭhena cakkhubhūtāya paññāya pajānāti.
Paññācakkhunā pajānātīti: knows by wisdom, which is like an eye due to its leading role in seeing.
Paññācakkhunā pajānāti có nghĩa là biết bằng trí tuệ như con mắt, vì nó là sự dẫn đầu của cái thấy.
Tattha dve paññā samādhipaññā vipassanāpaññā ca.
Here, there are two kinds of wisdom: samādhi-paññā and vipassanā-paññā.
Ở đây có hai loại trí tuệ: trí tuệ định (samādhipaññā) và trí tuệ tuệ quán (vipassanāpaññā).
Samādhipaññāya kiccato asammohato ca pajānāti.
By samādhi-paññā, one knows by way of function and non-delusion.
Bằng trí tuệ định, người ta biết qua chức năng và sự không lầm lẫn.
Vipassanāpaññāya lakkhaṇapaṭivedhena ārammaṇato jānanaṃ kathitaṃ.
By vipassanā-paññā, knowing by penetration of characteristics and by way of object is taught.
Bằng trí tuệ tuệ quán, sự hiểu biết được nói đến qua sự thấu triệt đặc tính và đối tượng.
Kimatthiyāti ko etissā attho.
Kimatthiyāti: what is its purpose?
Kimatthiyā có nghĩa là ý nghĩa của điều này là gì?
Abhiññatthātiādīsu abhiññeyye dhamme abhijānātīti abhiññatthā.
In phrases like Abhiññatthātiādīsu, it means for higher knowledge because one knows thoroughly the things to be known by higher knowledge (abhiññeyya).
Trong các câu như Abhiññatthā, có nghĩa là để biết rõ (abhiññatthā) vì nó biết rõ các pháp cần phải biết rõ (abhiññeyye dhamme abhijānāti).
Pariññeyye dhamme parijānātīti pariññatthā.
It is for full understanding because one fully understands the things to be fully understood (pariññeyya).
Để hiểu rõ (pariññatthā) vì nó hiểu rõ các pháp cần phải hiểu rõ (pariññeyye dhamme parijānāti).
Pahātabbe dhamme pajahatīti pahānatthā.
It is for abandonment because one abandons the things to be abandoned (pahātabba).
Để đoạn trừ (pahānatthā) vì nó đoạn trừ các pháp cần phải đoạn trừ (pahātabbe dhamme pajahati).
Sā panesā lokiyāpi abhiññatthā ca pariññatthā ca vikkhambhanato pahānatthā.
This worldly (lokiya) wisdom is for higher knowledge and full understanding, and for abandonment through suppression.
Trí tuệ thế gian này cũng là để biết rõ và để hiểu rõ, và để đoạn trừ bằng cách trấn áp.
Lokuttarāpi abhiññatthā ca pariññatthā ca samucchedato pahānatthā.
The supramundane (lokuttarā) wisdom is also for higher knowledge and full understanding, and for abandonment through eradication.
Trí tuệ siêu thế cũng là để biết rõ và để hiểu rõ, và để đoạn trừ bằng cách diệt tận.
Tattha lokiyā kiccato asammohato ca pajānāti, lokuttarā asammohato.
Of these, worldly wisdom knows by way of function and non-delusion, while supramundane wisdom knows by way of non-delusion.
Trong đó, trí tuệ thế gian biết qua chức năng và sự không lầm lẫn, còn trí tuệ siêu thế biết qua sự không lầm lẫn.
452. Sammādiṭṭhiyā uppādāyāti vipassanāsammādiṭṭhiyā ca maggasammādiṭṭhiyā ca.
452. Sammādiṭṭhiyā uppādāyāti: for the arising of right view, refers to both vipassanā-sammādiṭṭhi and magga-sammādiṭṭhi.
452. Sammādiṭṭhiyā uppādāyā có nghĩa là để phát sinh Chánh kiến tuệ quán (vipassanāsammādiṭṭhi) và Chánh kiến Đạo (maggasammādiṭṭhi).
Parato ca ghosoti sappāyadhammassavanaṃ.
Parato ca ghosoti: and external sound, means listening to suitable Dhamma.
Parato ca ghoso có nghĩa là sự nghe Pháp thích hợp.
Yoniso ca manasikāroti attano upāyamanasikāro.
Yoniso ca manasikāroti: and wise attention, means one's own skillful attention.
Yoniso ca manasikāro có nghĩa là sự tác ý đúng cách của chính mình.
Tattha sāvakesu api dhammasenāpatino dve paccayā laddhuṃ vaṭṭantiyeva.
In this regard, it is indeed appropriate for disciples, even for the General of the Dhamma, to receive these two conditions.
Trong đó, đối với các đệ tử, hai yếu tố này vẫn cần thiết để Pháp Tướng Quân đạt được.
Thero hi kappasatasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ pāramiyo pūretvāpi attano dhammatāya aṇumattampi kilesaṃ pajahituṃ nāsakkhi.
For the Elder, even after fulfilling perfections for one asaṅkhyeyya beyond a hundred thousand kappas, could not abandon even an atom of defilement by his own nature.
Thật vậy, Trưởng lão đã hoàn thành các ba-la-mật trong một a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, nhưng tự thân ngài không thể đoạn trừ dù chỉ một chút phiền não.
‘‘Ye dhammā hetuppabhavā’’ti (mahāva. 60) assajittherato imaṃ gāthaṃ sutvāvassa paṭivedho jāto.
His penetration arose only after hearing the verse “Those phenomena that arise from a cause…” from the Venerable Assaji.
Chỉ sau khi nghe bài kệ “Ye dhammā hetuppabhavā” từ Tôn giả Assaji, ngài mới đạt được sự thấu hiểu.
Paccekabuddhānaṃ pana sabbaññubuddhānañca paratoghosakammaṃ natthi, yonisomanasikārasmiṃyeva ṭhatvā paccekabodhiñca sabbaññutaññāṇañca nibbattenti.
However, for Paccekabuddhas and Sammasambuddhas, there is no need for external sound; they attain Paccekabodhi and omniscience solely through wise attention.
Tuy nhiên, đối với các vị Phật Độc Giác và các vị Phật Toàn Giác, không có yếu tố từ bên ngoài (paratoghosakamma); họ chỉ dựa vào sự tác ý đúng cách (yonisomanasikāra) để thành tựu quả vị Độc Giác Phật và trí tuệ Toàn Giác.
Anuggahitāti laddhūpakārā.
Anuggahitāti: supported, having received help.
Anuggahitā có nghĩa là được hỗ trợ.
Sammādiṭṭhīti arahattamaggasammādiṭṭhi.
Sammādiṭṭhīti: right view, refers to the right view of the Arahantship-Path.
Sammādiṭṭhī có nghĩa là Chánh kiến của Đạo A-la-hán.
Phalakkhaṇe nibbattā cetovimutti phalaṃ assāti cetovimuttiphalā.
Cetovimuttiphalā means that the mind's liberation (cetovimutti) which arises at the moment of fruition is its fruit.
Cetovimuttiphalā có nghĩa là có giải thoát tâm (cetovimutti) phát sinh vào khoảnh khắc quả vị làm kết quả.
Tadeva cetovimuttisaṅkhātaṃ phalaṃ ānisaṃso assāti cetovimuttiphalānisaṃsā.
And that very fruit, which is cetovimutti, is its benefit; thus it is cetovimuttiphalānisaṃsā.
Chính quả vị được gọi là giải thoát tâm đó là lợi ích của nó, do đó là cetovimuttiphalānisaṃsā.
Dutiyapadepi eseva nayo.
The same method applies to the second term.
Trong từ thứ hai cũng theo cách tương tự.
Ettha ca catutthaphalapaññā paññāvimutti nāma, avasesā dhammā cetovimuttīti veditabbā.
Here, the fourth fruition-wisdom is called paññāvimutti, and the remaining dhammas should be understood as cetovimutti.
Ở đây, trí tuệ của quả vị thứ tư được gọi là giải thoát trí tuệ (paññāvimutti), còn các pháp khác được biết đến là giải thoát tâm (cetovimutti).
Sīlānuggahitātiādīsu sīlanti catupārisuddhisīlaṃ.
In phrases like Sīlānuggahitātiādīsu, sīla refers to the fourfold purity of morality.
Trong các câu như Sīlānuggahitā, sīla có nghĩa là tứ thanh tịnh giới.
Sutanti sappāyadhammassavanaṃ.
Suta means listening to suitable Dhamma.
Suta có nghĩa là sự nghe Pháp thích hợp.
Sākacchāti kammaṭṭhāne khalanapakkhalanacchedanakathā.
Sākacchā means discussion that cuts off errors and mistakes in meditation subjects.
Sākacchā có nghĩa là sự thảo luận để loại bỏ những sai sót, vấp váp trong đề mục thiền định.
Samathoti vipassanāpādikā aṭṭha samāpattiyo.
Samatho means the eight attainments that are the basis for vipassanā.
Samatho có nghĩa là tám định (samāpatti) làm nền tảng cho tuệ quán (vipassanā).
Vipassanāti sattavidhā anupassanā.
Vipassanā means the seven kinds of contemplation.
Vipassanā có nghĩa là bảy loại quán chiếu (anupassanā).
Catupārisuddhisīlañhi pūrentassa, sappāyadhammassavanaṃ suṇantassa, kammaṭṭhāne khalanapakkhalanaṃ chindantassa, vipassanāpādikāsu aṭṭhasamāpattīsu kammaṃ karontassa, sattavidhaṃ anupassanaṃ bhāventassa arahattamaggo uppajjitvā phalaṃ deti.
For one who fulfills the fourfold purity of morality, listens to suitable Dhamma, cuts off errors and mistakes in meditation subjects, practices the eight attainments that are the basis for vipassanā, and develops the seven kinds of contemplation, the Arahantship-Path arises and yields its fruit.
Thật vậy, đối với người hoàn thành tứ thanh tịnh giới, người nghe Pháp thích hợp, người loại bỏ những sai sót và vấp váp trong đề mục thiền định, người thực hành tám định làm nền tảng cho tuệ quán, và người tu tập bảy loại quán chiếu, Đạo A-la-hán sẽ phát sinh và mang lại quả vị.
Yathā hi madhuraṃ ambapakkaṃ paribhuñjitukāmo ambapotakassa samantā udakakoṭṭhakaṃ thiraṃ katvā bandhati.
Just as one who desires to enjoy a sweet mango fruit firmly builds a water-basin around the mango sapling.
Giống như người muốn ăn quả xoài ngọt, anh ta đắp một bờ đất vững chắc xung quanh cây xoài non.
Ghaṭaṃ gahetvā kālena kālaṃ udakaṃ āsiñcati.
He takes a pot and sprinkles water at intervals.
Anh ta cầm bình tưới nước đều đặn.
Udakassa anikkhamanatthaṃ mariyādaṃ thiraṃ karoti.
He makes the boundary firm so that the water does not escape.
Anh ta làm cho bờ đất vững chắc để nước không thoát ra ngoài.
Yā hoti samīpe valli vā sukkhadaṇḍako vā kipillikapuṭo vā makkaṭakajālaṃ vā, taṃ apaneti.
He removes any nearby creeper, dry branch, ant-hill, or spider's web.
Anh ta loại bỏ bất kỳ dây leo, cành khô, tổ kiến hoặc mạng nhện nào ở gần đó.
Khaṇittiṃ gahetvā kālena kālaṃ mūlāni parikhaṇati.
He takes a digging tool and digs around the roots at intervals.
Anh ta dùng cuốc xới đất quanh gốc cây định kỳ.
Evamassa appamattassa imāni pañca kāraṇāni karoto so ambo vaḍḍhitvā phalaṃ deti.
As he, being diligent, performs these five tasks, that mango tree grows and yields fruit.
Khi người đó siêng năng thực hiện năm việc này, cây xoài sẽ lớn lên và cho quả.
Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ.
This analogy should be understood in the same way.
Điều này nên được hiểu theo cách tương tự.
Rukkhassa samantato koṭṭhakabandhanaṃ viya hi sīlaṃ daṭṭhabbaṃ, kālena kālaṃ udakasiñcanaṃ viya dhammassavanaṃ, mariyādāya thirabhāvakaraṇaṃ viya samatho, samīpe valliādīnaṃ haraṇaṃ viya kammaṭṭhāne khalanapakkhalanacchedanaṃ, kālena kālaṃ khaṇittiṃ gahetvā mūlakhaṇanaṃ viya sattannaṃ anupassanānaṃ bhāvanā.
The encircling of the tree with a basin should be seen as morality, the sprinkling of water at intervals as listening to the Dhamma, the strengthening of the boundary as samatha, the removal of creepers etc. nearby as cutting off errors and mistakes in meditation subjects, and the digging around the roots at intervals with a digging tool as the development of the seven kinds of contemplation.
Giới cần được xem như việc đắp ụ đất xung quanh cây; sự nghe pháp như việc tưới nước đúng thời; samatha như việc làm vững chắc bờ cõi; sự cắt đứt những sai sót, vấp váp trong đề mục thiền như việc loại bỏ dây leo và các thứ tương tự gần đó; sự tu tập bảy loại quán niệm như việc cầm cuốc xới gốc cây đúng thời.
Tehi pañcahi kāraṇehi anuggahitassa ambarukkhassa madhuraphaladānakālo viya imassa bhikkhuno imehi pañcahi dhammehi anuggahitāya sammādiṭṭhiyā arahattaphaladānaṃ veditabbaṃ.
Just as the time for a mango tree, supported by these five factors, to yield sweet fruits, so too should the yielding of the fruit of Arahantship by the Right View of this bhikkhu, supported by these five qualities, be understood.
Việc Chánh kiến được hỗ trợ bởi năm pháp này của vị Tỳ-khưu này mang lại quả vị A-la-hán cần được hiểu như thời điểm cây xoài được hỗ trợ bởi năm yếu tố đó cho trái ngọt.
453. Kati panāvuso, bhavāti idha kiṃ pucchati?
453. In "How many existences are there, friend?" what is asked here?
453. Này Hiền giả, có bao nhiêu hữu? Ở đây hỏi điều gì?
Mūlameva gato anusandhi, duppañño yehi bhavehi na uṭṭhāti, te pucchissāmīti pucchati.
The connection returns to the root; he asks, "I shall question about those existences from which the foolish do not arise."
Luân hồi đã đi đến tận gốc rễ, người kém trí không thể thoát ra khỏi các hữu nào, thì hỏi những hữu đó.
Tattha kāmabhavoti kāmabhavūpagaṃ kammaṃ kammābhinibbattā upādinnakkhandhāpīti ubhayamekato katvā kāmabhavoti āha.
Here, kāmabhavo (sense-sphere existence) refers to both karma leading to sense-sphere existence and the groups of clinging (upādinnakkhandhā) produced by karma, thus combining both.
Trong đó, kāmabhava (hữu dục giới) là nghiệp dẫn đến hữu dục giới, và các uẩn bị chấp thủ do nghiệp sinh ra; cả hai được gộp lại thành kāmabhava.
Rūpārūpabhavesupi eseva nayo.
The same method applies to form-sphere (rūpabhava) and formless-sphere (arūpabhava) existences.
Đối với rūpabhava (hữu sắc giới) và arūpabhava (hữu vô sắc giới) cũng theo cách tương tự.
Āyatinti anāgate.
Āyatiṃ means in the future.
Āyatiṃ (trong tương lai) là trong tương lai.
Punabbhavassa abhinibbattīti punabbhavābhinibbatti.
The manifestation of renewed existence is punabbhavābhinibbatti.
Sự tái sinh trở lại là punabbhavābhinibbatti (sự tái sinh).
Idha vaṭṭaṃ pucchissāmīti pucchati.
Here, he asks, "I shall question about the cycle (vaṭṭa)."
Ở đây hỏi về vòng luân hồi.
Tatrātatrābhinandanāti rūpābhinandanā saddābhinandanāti evaṃ tahiṃ tahiṃ abhinandanā, karaṇavacane cetaṃ paccattaṃ.
Tatrātatrābhinandanā means delighting in this or that object, such as delighting in visual objects, delighting in sounds; and this paccattaṃ is in the instrumental case.
Tatrātatrābhinandanā (sự hoan hỷ ở đó, ở đó) là sự hoan hỷ đối với sắc, sự hoan hỷ đối với tiếng, v.v., như vậy là sự hoan hỷ ở mỗi nơi đó, và đây là cách dùng từ ở cách công cụ.
Tatratatrābhinandanāya punabbhavābhinibbatti hotīti attho.
The meaning is that renewed existence arises through delighting in this or that object.
Ý nghĩa là do sự hoan hỷ ở đó, ở đó mà có sự tái sinh.
Ettāvatā hi gamanaṃ hoti, āgamanaṃ hoti, gamanāgamanaṃ hoti, vaṭṭaṃ vattatīti vaṭṭaṃ matthakaṃ pāpetvā dassesi.
By this much, there is going forth, there is coming back, there is going forth and coming back, and the cycle turns; thus, he demonstrated the cycle brought to its culmination.
Đến đây, sự đi, sự đến, sự đi và đến, vòng luân hồi vận hành – đã được trình bày đến đỉnh điểm.
Idāni vivaṭṭaṃ pucchanto ‘‘kathaṃ panāvuso’’tiādimāha.
Now, desiring to ask about the cessation of the cycle (vivaṭṭa), he states, "How then, friend?" and so on.
Bây giờ, khi hỏi về sự thoát khỏi luân hồi, Đức Phật nói: “Này Hiền giả, bằng cách nào?” v.v..
Tassa vissajjane avijjāvirāgāti avijjāya khayanirodhena.
In the explanation of that, avijjāvirāgā means through the waning and cessation of ignorance.
Trong phần giải thích, avijjāvirāgā (do sự ly tham vô minh) là do sự đoạn diệt và chấm dứt vô minh.
Vijjuppādāti arahattamaggavijjāya uppādena.
Vijjuppādā means through the arising of the knowledge of the path of Arahantship.
Vijjuppādā (do sự sinh khởi minh) là do sự sinh khởi minh của đạo A-la-hán.
Kiṃ avijjā pubbe niruddhā, atha vijjā pubbe uppannāti?
Did ignorance cease first, or did knowledge arise first?
Vô minh diệt trước, hay minh sinh trước?
Ubhayametaṃ na vattabbaṃ.
Neither of these should be said.
Cả hai điều này đều không nên nói.
Padīpujjalanena andhakāravigamo viya vijjuppādena avijjā niruddhāva hoti.
Ignorance ceases with the arising of knowledge, just as darkness disappears with the lighting of a lamp.
Vô minh diệt khi minh sinh, giống như bóng tối tan biến khi đèn cháy sáng.
Taṇhānirodhāti taṇhāya khayanirodhena.
Taṇhānirodhā means through the waning and cessation of craving.
Taṇhānirodhā (do sự diệt trừ tham ái) là do sự đoạn diệt và chấm dứt tham ái.
Punabbhavābhinibbatti na hotīti evaṃ āyatiṃ punabbhavassa abhinibbatti na hoti, gamanaṃ āgamanaṃ gamanāgamanaṃ upacchijjati, vaṭṭaṃ na vattatīti vivaṭṭaṃ matthakaṃ pāpetvā dassesi.
Punabbhavābhinibbatti na hotīti means that in this way, there is no renewed existence in the future; going forth, coming back, and going forth and coming back cease; and the cycle does not turn; thus, he demonstrated the cessation of the cycle brought to its culmination.
Punabbhavābhinibbatti na hotī (không có sự tái sinh trở lại) nghĩa là trong tương lai sẽ không có sự tái sinh, sự đi, sự đến, sự đi và đến bị cắt đứt, vòng luân hồi không vận hành – như vậy, sự thoát khỏi luân hồi đã được trình bày đến đỉnh điểm.
454. Katamaṃ panāvusoti idha kiṃ pucchati?
454. In "Which, friend?" what is asked here?
454. Này Hiền giả, thiền nào? Ở đây hỏi điều gì?
Ubhatobhāgavimutto bhikkhu kālena kālaṃ nirodhaṃ samāpajjati.
A bhikkhu liberated in both ways attains cessation from time to time.
Vị Tỳ-khưu giải thoát cả hai phần (ubhatobhāgavimutta) thỉnh thoảng nhập Diệt thọ định (nirodhasamāpatti).
Tassa nirodhapādakaṃ paṭhamajjhānaṃ pucchissāmīti pucchati.
He asks, "I shall ask about the first jhāna, which is the basis for cessation."
Hỏi về đệ nhất thiền (paṭhamajjhāna) làm nền tảng cho sự nhập Diệt thọ định đó.
Paṭhamaṃ jhānanti idha kiṃ pucchati?
In "What, friend, is the first jhāna?" what is asked here?
Paṭhamaṃ jhāna (đệ nhất thiền) ở đây hỏi điều gì?
Nirodhaṃ samāpajjanakena bhikkhunā aṅgavavatthānaṃ koṭṭhāsaparicchedo nāma jānitabbo, idaṃ jhānaṃ pañcaṅgikaṃ caturaṅgikaṃ tivaṅgikaṃ duvaṅgikanti aṅgavavatthānaṃ koṭṭhāsaparicchedaṃ pucchissāmīti pucchati.
A bhikkhu who attains cessation must understand the classification of factors, the analysis into parts, saying, "This jhāna has five factors, this has four factors, this has three factors, this has two factors." He asks, "I shall ask about this classification of factors and analysis into parts."
Vị Tỳ-khưu nhập Diệt thọ định cần phải biết sự phân biệt các chi thiền, sự phân chia các phần của thiền, rằng thiền này có năm chi, thiền này có bốn chi, thiền này có ba chi, thiền này có hai chi – hỏi về sự phân biệt các chi thiền và sự phân chia các phần thiền đó.
Vitakkotiādīsu pana abhiniropanalakkhaṇo vitakko, anumajjanalakkhaṇo vicāro, pharaṇalakkhaṇā pīti, sātalakkhaṇaṃ sukhaṃ, avikkhepalakkhaṇā cittekaggatāti ime pañca dhammā vattanti.
In vitakko and so on, these five qualities are present: vitakka (initial application) is characterized by directing the mind, vicāra (sustained application) by repeatedly pondering, pīti (rapture) by pervasion, sukha (happiness) by pleasantness, and cittass'ekaggatā (one-pointedness of mind) by non-distraction.
Trong vitakko v.v., năm pháp này là: tầm (vitakka) có đặc tính đặt tâm lên đối tượng, tứ (vicāra) có đặc tính duy trì tâm trên đối tượng, hỷ (pīti) có đặc tính lan tỏa, lạc (sukha) có đặc tính làm thỏa mãn, và nhất tâm (cittekaggatā) có đặc tính không xao động.
Kataṅgavippahīnanti idha pana kiṃ pucchati?
In "Which factor is abandoned?" what is asked here?
Kataṅgavippahīnaṃ (những chi nào được đoạn trừ) ở đây hỏi điều gì?
Nirodhaṃ samāpajjanakena bhikkhunā upakārānupakārāni aṅgāni jānitabbāni, tāni pucchissāmīti pucchati, vissajjanaṃ panettha pākaṭameva.
A bhikkhu who attains cessation must know the helpful and unhelpful factors; he asks, "I shall ask about those." The explanation here is clear.
Vị Tỳ-khưu nhập Diệt thọ định cần phải biết các chi hữu ích và không hữu ích; hỏi về những chi đó, phần giải thích ở đây đã rõ ràng.
Iti heṭṭhā nirodhapādakaṃ paṭhamajjhānaṃ gahitaṃ, upari tassa anantarapaccayaṃ nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ pucchissati.
Thus, below, the first jhāna, which is the basis for cessation, is taken; above, he will ask about the attainment of the dimension of neither perception nor non-perception, which is its immediate condition.
Như vậy, ở dưới đã đề cập đến đệ nhất thiền làm nền tảng cho Diệt thọ định, ở trên sẽ hỏi về thiền Vô sở hữu xứ (nevasaññānāsaññāyatana-samāpatti) là nhân duyên liền kề của nó.
Antarā pana cha samāpattiyo saṃkhittā, nayaṃ vā dassetvā vissaṭṭhāti veditabbā.
In between, the six attainments are summarized or should be understood as having been released by showing the method.
Còn sáu thiền định ở giữa thì được tóm tắt, hoặc được trình bày bằng cách chỉ ra phương pháp.
455. Idāni viññāṇanissaye pañca pasāde pucchanto pañcimāni, āvusotiādimāha.
455. Now, desiring to ask about the five sense faculties based on consciousness, he states, "These five, friend," and so on.
455. Bây giờ, khi hỏi về năm tịnh sắc (pasāda) trong phần giải thích về thức (viññāṇa), Đức Phật nói: Này Hiền giả, có năm điều này v.v..
Tattha gocaravisayanti gocarabhūtaṃ visayaṃ.
Here, gocaravisayaṃ means the sphere of experience.
Trong đó, gocaravisayaṃ (phạm vi đối tượng) là đối tượng làm nơi hoạt động.
Aññamaññassāti cakkhu sotassa sotaṃ vā cakkhussāti evaṃ ekekassa gocaravisayaṃ na paccanubhoti.
Aññamaññassā means that the eye does not experience the sphere of the ear, nor the ear that of the eye, and so on; one does not experience the sphere of another.
Aññamaññassā (của nhau) là mắt không cảm nhận đối tượng của tai, tai không cảm nhận đối tượng của mắt, v.v., như vậy mỗi cái không cảm nhận đối tượng của cái kia.
Sace hi nīlādibhedaṃ rūpārammaṇaṃ samodhānetvā sotindriyassa upaneyya, ‘‘iṅgha tāva naṃ vavatthapehi vibhāvehi, kiṃ nāmetaṃ ārammaṇa’’nti.
For if a visual object of blue or other color were brought together and presented to the ear faculty, one might say, "Please analyze it and clarify it! What kind of object is this?"
Nếu gom đối tượng sắc có các loại như màu xanh, v.v., và đưa đến tai, thì tai sẽ nói: “Này, hãy phân biệt và làm rõ nó xem, đối tượng này tên là gì?”
Cakkhuviññāṇañhi vināpi mukhena attano dhammatāya evaṃ vadeyya – ‘‘are andhabāla, vassasatampi vassasahassampi paridhāvamāno aññatra mayā kuhiṃ etassa jānanakaṃ labhissasi, āhara naṃ cakkhupasāde upanehi, ahametaṃ ārammaṇaṃ jānissāmi, yadi vā nīlaṃ yadi vā pītakaṃ, na hi eso aññassa visayo, mayheveso visayo’’ti.
The eye-consciousness, even without a mouth, by its nature would say, "Oh, you blind fool, even if you wander for a hundred years or a thousand years, where will you find one who can know this apart from me? Bring it and present it to the eye-sensitivity; I will know this object, whether it is blue or yellow. Indeed, this is not the sphere of another; this is my own sphere."
Thức nhãn (cakkhuviññāṇa) dù không có miệng, theo bản chất của nó, sẽ nói như thế này: “Này kẻ ngu si mù quáng, dù ngươi có chạy đi một trăm năm hay một ngàn năm, ngươi sẽ tìm thấy sự hiểu biết về điều này ở đâu ngoài ta? Hãy mang nó đến và đặt trước nhãn tịnh sắc (cakkhupasāda), ta sẽ biết đối tượng này là gì, dù là màu xanh hay màu vàng. Thật vậy, đây không phải là đối tượng của bất cứ ai khác, đây là đối tượng của riêng ta.”
Sesadvāresupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining sense doors.
Đối với các căn môn khác cũng theo cách tương tự.
Evametāni aññamaññassa gocaraṃ visayaṃ na paccanubhonti nāma.
Thus, these are said not to experience each other's sphere of experience.
Như vậy, những căn này không cảm nhận đối tượng của nhau.
Kiṃ paṭisaraṇanti etesaṃ kiṃ paṭisaraṇaṃ, kiṃ etāni paṭisarantīti pucchati.
Kiṃ paṭisaraṇaṃ means, "What is the refuge for these? To what do these resort?" he asks.
Kiṃ paṭisaraṇaṃ (chỗ nương tựa là gì) hỏi rằng chỗ nương tựa của những căn này là gì, chúng nương tựa vào điều gì.
Mano paṭisaraṇanti javanamano paṭisaraṇaṃ.
Mano paṭisaraṇaṃ means the javana (impulsion) mind is the refuge.
Mano paṭisaraṇaṃ (ý là chỗ nương tựa) là ý tốc hành (javanamano) là chỗ nương tựa.
Mano ca nesanti manodvārikajavanamano vā pañcadvārikajavanamano vā etesaṃ gocaravisayaṃ rajjanādivasena anubhoti.
Mano ca nesaṃ means the javana mind of the mind-door or the javana mind of the five doors experiences the sphere of these by way of attachment and so on.
Mano ca nesaṃ (và ý của chúng) là ý tốc hành ở ý môn (manodvārikajavanamano) hoặc ý tốc hành ở năm căn môn (pañcadvārikajavanamano) cảm nhận đối tượng của những căn này theo cách tham đắm, v.v..
Cakkhuviññāṇañhi rūpadassanamattameva, ettha rajjanaṃ vā dussanaṃ vā muyhanaṃ vā natthi.
The eye-consciousness is merely seeing a visual object; there is no attachment, aversion, or delusion in it.
Thức nhãn chỉ đơn thuần là thấy sắc, ở đây không có tham đắm, sân hận hay si mê.
Etasmiṃ pana dvāre javanaṃ rajjati vā dussati vā muyhati vā.
But in this door, the javana mind becomes attached, or becomes averse, or becomes deluded.
Nhưng ở căn môn này, ý tốc hành có thể tham đắm, sân hận hay si mê.
Sotaviññāṇādīsupi eseva nayo.
The same method applies to ear-consciousness and so on.
Đối với thức nhĩ (sotaviññāṇa) v.v., cũng theo cách tương tự.
Tatrāyaṃ upamā – pañca kira dubbalabhojakā rājānaṃ sevitvā kicchena kasirena ekasmiṃ pañcakulike gāme parittakaṃ āyaṃ labhiṃsu.
Here is an illustration: It is said that five weak village headmen served the king and, with much difficulty and toil, obtained a small revenue in a village of five families.
Ở đây có một ví dụ: có năm vị quan cai trị yếu kém phục vụ nhà vua, và họ chỉ nhận được một khoản thu nhập nhỏ từ một làng có năm gia đình, một cách khó khăn và vất vả.
Tesaṃ tattha macchabhāgo maṃsabhāgo yuttikahāpaṇo vā, bandhakahāpaṇo vā, māpahārakahāpaṇo vā, aṭṭhakahāpaṇo vā, soḷasakahāpaṇo vā, bāttiṃsakahāpaṇo vā, catusaṭṭhikahāpaṇo vā, daṇḍoti ettakamattameva pāpuṇāti.
There, a share of fish or a share of meat, or a justified kahāpaṇa, or a bound kahāpaṇa, or a striking kahāpaṇa, or eight kahāpaṇas, or sixteen kahāpaṇas, or thirty-two kahāpaṇas, or sixty-four kahāpaṇas, or a fine—only that much fell to their share.
Ở đó, phần cá, phần thịt, hoặc một đồng kahāpaṇa hợp lý, hoặc một đồng kahāpaṇa bị giam giữ, hoặc một đồng kahāpaṇa bị đánh, hoặc tám đồng kahāpaṇa, hoặc mười sáu đồng kahāpaṇa, hoặc ba mươi hai đồng kahāpaṇa, hoặc sáu mươi bốn đồng kahāpaṇa, hoặc tiền phạt – chỉ một lượng nhỏ như vậy mới đến tay họ.
Satavatthukaṃ pañcasatavatthukaṃ sahassavatthukaṃ mahābaliṃ rājāva gaṇhāti.
The king himself took the great tribute worth a hundred, five hundred, or a thousand.
Nhà vua mới nhận được phần lớn thuế, trị giá một trăm, năm trăm, hoặc một ngàn đồng.
Tattha pañcakulikagāmo viya pañca pasādā daṭṭhabbā; pañca dubbalabhojakā viya pañca viññāṇāni; rājā viya javanaṃ; dubbalabhojakānaṃ parittakaṃ āyapāpuṇanaṃ viya cakkhuviññāṇādīnaṃ rūpadassanādimattaṃ.
In this analogy, the five sense faculties should be regarded as the village of five families; the five consciousnesses as the five weak village headmen; the javana mind as the king; and the mere seeing of visual objects by eye-consciousness and so on as the small revenue received by the weak village headmen.
Ở đây, năm tịnh sắc cần được xem như làng có năm gia đình; năm thức (viññāṇa) cần được xem như năm vị quan cai trị yếu kém; ý tốc hành (javana) cần được xem như nhà vua; việc thức nhãn (cakkhuviññāṇa) v.v. chỉ đơn thuần thấy sắc v.v. cần được xem như việc các vị quan cai trị yếu kém chỉ nhận được một khoản thu nhập nhỏ.
Rajjanādīni pana etesu natthi.
But attachment and so on are not present in these (sense consciousnesses).
Tuy nhiên, sự tham đắm v.v. không có ở những thức này.
Rañño mahābaliggahaṇaṃ viya tesu dvāresu javanassa rajjanādīni veditabbāni.
The attachment and so on of the javana mind at those doors should be understood as analogous to the king taking the great tribute.
Sự tham đắm v.v. của ý tốc hành ở các căn môn đó cần được hiểu như việc nhà vua nhận được phần lớn thuế.
456. Pañcimāni, āvusoti idha kiṃ pucchati?
456. In "These five, friend," what is asked here?
456. Này Hiền giả, có năm điều này ở đây hỏi điều gì?
Antonirodhasmiṃ pañca pasāde.
The five sense faculties in internal cessation.
Năm tịnh sắc trong nội diệt.
Kiriyamayapavattasmiñhi vattamāne arūpadhammā pasādānaṃ balavapaccayā honti.
When the process of kamma-originated phenomena is occurring, non-physical phenomena are strong conditions for the sense faculties.
Khi các pháp vô sắc đang vận hành, chúng là nhân duyên mạnh mẽ cho các tịnh sắc.
Yo pana taṃ pavattaṃ nirodhetvā nirodhasamāpattiṃ samāpanno, tassa antonirodhe pañca pasādā kiṃ paṭicca tiṭṭhantīti idaṃ pucchissāmīti pucchati.
But for one who has ceased that process and attained the attainment of cessation, he asks, "Upon what do the five sense faculties in internal cessation depend?"
Nhưng đối với người đã diệt trừ sự vận hành đó và nhập Diệt thọ định, năm tịnh sắc trong nội diệt của người đó nương vào điều gì mà tồn tại? Hỏi điều này.
Āyuṃ paṭiccāti jīvitindriyaṃ paṭicca tiṭṭhanti.
Āyuṃ paṭiccā means they depend on the faculty of life (jīvitindriya).
Āyuṃ paṭiccā (nương vào thọ mạng) là nương vào sinh mạng (jīvitindriya) mà tồn tại.
Usmaṃ paṭiccāti jīvitindriyaṃ kammajatejaṃ paṭicca tiṭṭhati.
Usmaṃ paṭiccā means the faculty of life depends on kamma-born heat (kammajateja).
Dựa vào hơi ấm (usma) có nghĩa là sinh mạng (jīvitindriya) tồn tại dựa vào nhiệt năng do nghiệp sinh (kammajateja).
Yasmā pana kammajatejopi jīvitindriyena vinā na tiṭṭhati, tasmā ‘‘usmā āyuṃ paṭicca tiṭṭhatī’’ti āha.
However, since kamma-born heat also does not exist without the faculty of life, it is said, "Heat depends on life."
Tuy nhiên, vì nhiệt năng do nghiệp sinh cũng không thể tồn tại nếu không có sinh mạng, nên đã nói rằng: “Hơi ấm tồn tại dựa vào sinh mạng.”
Jhāyatoti jalato.
Jhāyato means burning.
Jhāyato có nghĩa là đang cháy, đang rực sáng.
Acciṃ paṭiccāti jālasikhaṃ paṭicca.
Acciṃ paṭiccā means depending on the flame-tip.
Dựa vào ngọn lửa (acciṃ paṭiccā) có nghĩa là dựa vào ngọn lửa.
Ābhā paññāyatīti āloko nāma paññāyati.
Ābhā paññāyatīti means that light is manifest.
Ánh sáng (ābhā) xuất hiện có nghĩa là ánh sáng được nhận biết.
Ābhaṃ paṭicca accīti taṃ ālokaṃ paṭicca jālasikhā paññāyati.
Ābhaṃ paṭicca accī means the flame-tip is manifest depending on that light.
Ngọn lửa dựa vào ánh sáng có nghĩa là ngọn lửa được nhận biết dựa vào ánh sáng đó.
Evameva kho, āvuso, āyu usmaṃ paṭicca tiṭṭhatīti ettha jālasikhā viya kammajatejo.
In reference to the statement, "Even so, friend, life subsists dependent on heat," here, the heat generated by kamma is like a flame.
Thưa chư hiền, cũng vậy, sinh mạng tồn tại dựa vào hơi ấm – ở đây, nhiệt năng do nghiệp sinh giống như ngọn lửa.
Āloko viya jīvitindriyaṃ.
Life faculty (jīvitindriya) is like light.
Sinh mạng (jīvitindriya) giống như ánh sáng.
Jālasikhā hi uppajjamānā ālokaṃ gahetvāva uppajjati.
For a flame, when it arises, it arises taking light along with it.
Thật vậy, ngọn lửa khi phát sinh thì nương vào ánh sáng mà phát sinh.
Sā tena attanā janitaālokeneva sayampi aṇu thūlā dīghā rassāti pākaṭā hoti.
That flame itself, by the light it generates, becomes evident as small or large, long or short.
Chính ngọn lửa đó, nhờ ánh sáng do chính nó tạo ra, mà tự nó được nhận biết là nhỏ, lớn, dài, ngắn.
Tattha jālapavattiyā janitaālokena tassāyeva jālapavattiyā pākaṭabhāvo viya usmaṃ paṭicca nibbattena kammajamahābhūtasambhavena jīvitindriyena usmāya anupālanaṃ.
There, just as the flame's existence becomes evident by the light generated by its own arising, so is the maintenance of heat by the life faculty, which arises dependent on heat, due to the origination of kamma-born great elements.
Ở đây, sự duy trì hơi ấm (usmā) bởi sinh mạng (jīvitindriya) do sự hình thành các đại oai nghi do nghiệp sinh, được sinh ra dựa vào hơi ấm, giống như sự hiển lộ của chính sự phát sinh ngọn lửa nhờ ánh sáng do sự phát sinh của ngọn lửa tạo ra.
Jīvitindriyañhi dasapi vassāni…pe… vassasatampi kammajatejapavattaṃ pāleti.
Indeed, the life faculty sustains the kamma-born process for even ten years…and so on…for a hundred years.
Thật vậy, sinh mạng duy trì sự vận hành do nghiệp sinh trong mười năm… cho đến một trăm năm.
Iti mahābhūtāni upādārūpānaṃ nissayapaccayādivasena paccayāni hontīti āyu usmaṃ paṭicca tiṭṭhati.
Thus, the great elements are conditions for the dependent rūpas in terms of support, etc.; hence, life subsists dependent on heat.
Vì vậy, các đại oai nghi là nhân duyên cho các sắc thọ dụng (upādārūpa) theo cách duyên nương tựa (nissaya-paccaya) và các duyên khác, nên sinh mạng tồn tại dựa vào hơi ấm.
Jīvitindriyaṃ mahābhūtāni pāletīti usmā āyuṃ paṭicca tiṭṭhatīti veditabbā.
The life faculty sustains the great elements; thus, it should be understood that heat subsists dependent on life.
Cần hiểu rằng sinh mạng duy trì các đại oai nghi, nên hơi ấm tồn tại dựa vào sinh mạng.
457. Āyusaṅkhārāti āyumeva.
457. Āyusaṅkhārā means life itself (jīvitindriya).
457. Các hành thọ mạng (āyusaṅkhārā) chính là thọ mạng.
Vedaniyā dhammāti vedanā dhammāva.
Vedaniyā dhammā means the phenomena of feeling (vedanā).
Các pháp cảm thọ (vedaniyā dhammā) chính là các pháp cảm thọ (vedanā).
Vuṭṭhānaṃ paññāyatīti samāpattito vuṭṭhānaṃ paññāyati.
Vuṭṭhānaṃ paññāyatī means the emergence from attainment is evident.
Sự xuất khỏi (vuṭṭhānaṃ) được nhận biết có nghĩa là sự xuất khỏi trạng thái nhập định (samāpatti) được nhận biết.
Yo hi bhikkhu arūpapavatte ukkaṇṭhitvā saññañca vedanañca nirodhetvā nirodhaṃ samāpanno, tassa yathāparicchinnakālavasena rūpajīvitindriyapaccayā arūpadhammā uppajjanti.
When a bhikkhu, becoming disenchanted with the arūpa process, extinguishes both perception (saññā) and feeling (vedanā) and enters the attainment of cessation (nirodhasamāpatti), for him, arūpa phenomena arise, conditioned by the rūpa-jīvitindriya, according to the predefined duration.
Vị Tỳ-kheo nào đã chán ghét sự vận hành của các pháp vô sắc, diệt trừ tưởng và thọ, và nhập Diệt Thọ Tưởng Định (nirodha-samāpatti), thì đối với vị ấy, các pháp vô sắc phát sinh tùy theo thời gian đã định, do duyên sinh mạng sắc (rūpajīvitindriya).
Evaṃ pana rūpārūpapavattaṃ pavattati.
Thus, the rūpa-arūpa process continues.
Như vậy, sự vận hành của sắc và vô sắc tiếp diễn.
Yathā kiṃ?
Like what?
Giống như điều gì?
Yathā eko puriso jālāpavatte ukkhaṇṭhito udakena paharitvā jālaṃ appavattaṃ katvā chārikāya aṅgāre pidhāya tuṇhī nisīdati.
Just as a man, disenchanted with the flame's activity, extinguishes the flame by splashing water, covers the embers with ash, and sits silently.
Giống như một người đàn ông chán ghét sự cháy của ngọn lửa, dùng nước dập tắt ngọn lửa, dùng tro che than hồng, rồi ngồi yên lặng.
Yadā panassa puna jālāya attho hoti, chārikaṃ apanetvā aṅgāre parivattetvā upādānaṃ datvā mukhavātaṃ vā tālavaṇṭavātaṃ vā dadāti.
But when he again desires a flame, he removes the ash, turns over the embers, adds fuel, and blows with his mouth or with a fan.
Khi người ấy lại muốn có lửa, bèn gạt tro đi, đảo than hồng, thêm chất đốt, rồi thổi bằng miệng hoặc dùng quạt.
Atha jālāpavattaṃ puna pavattati.
Then the flame's activity resumes.
Khi đó, ngọn lửa lại tiếp tục cháy.
Evameva jālāpavattaṃ viya arūpadhammā.
Even so, arūpa phenomena are like the activity of a flame.
Cũng vậy, các pháp vô sắc giống như sự cháy của ngọn lửa.
Purisassa jālāpavatte ukkaṇṭhitvā udakappahārena jālaṃ appavattaṃ katvā chārikāya aṅgāre pidhāya tuṇhībhūtassa nisajjā viya bhikkhuno arūpapavatte ukkaṇṭhitvā saññañca vedanañca nirodhetvā nirodhasamāpajjanaṃ.
The bhikkhu's entering nirodhasamāpatti, disenchanted with the arūpa process, extinguishing perception and feeling, is like the man sitting silently after making the flame inactive by splashing water and covering the embers with ash.
Việc vị Tỳ-kheo chán ghét sự vận hành của các pháp vô sắc, diệt trừ tưởng và thọ, rồi nhập Diệt Thọ Tưởng Định, giống như việc người đàn ông chán ghét sự cháy của ngọn lửa, dùng nước dập tắt lửa, dùng tro che than hồng, rồi ngồi yên lặng.
Chārikāya pihitaaṅgārā viya rūpajīvitindriyaṃ.
The rūpa-jīvitindriya (life faculty in material form) is like the embers covered by ash.
Sinh mạng sắc (rūpajīvitindriya) giống như than hồng bị tro che phủ.
Purisassa puna jālāya atthe sati chārikāpanayanādīni viya bhikkhuno yathāparicchinnakālāpagamanaṃ.
The arrival of the predefined time for the bhikkhu is like the man removing the ash, etc., when he again needs a flame.
Việc vị Tỳ-kheo đạt đến thời gian đã định, giống như việc người đàn ông khi lại muốn có lửa thì gạt tro đi, v.v.
Aggijālāya pavatti viya puna arūpadhammesu uppannesu rūpārūpapavatti veditabbā.
The rūpa-arūpa process, when arūpa phenomena arise again, should be understood as like the activity of the fire's flame.
Sự vận hành của sắc và vô sắc khi các pháp vô sắc lại phát sinh, cần được hiểu giống như sự cháy của ngọn lửa.
Kāyasaṅkhārāti assāsapassāsā.
Kāyasaṅkhārā are the in-breaths and out-breaths.
Các hành thân (kāyasaṅkhārā) là hơi thở vào và hơi thở ra.
Vacīsaṅkhārāti vitakkavicārā.
Vacīsaṅkhārā are thought conception (vitakka) and discursive thought (vicāra).
Các hành ngữ (vacīsaṅkhārā) là tầm và tứ.
Cittasaṅkhārāti saññāvedanā.
Cittasaṅkhārā are perception (saññā) and feeling (vedanā).
Các hành tâm (cittasaṅkhārā) là tưởng và thọ.
Āyūti rūpajīvitindriyaṃ.
Āyu is the rūpa-jīvitindriya.
Thọ mạng (āyu) là sinh mạng sắc.
Paribhinnānīti upahatāni, vinaṭṭhānīti attho.
Paribhinnāni means destroyed, perished; this is the meaning.
Bị phá hoại (paribhinnānī) có nghĩa là bị tổn hại, bị tiêu diệt.
Tattha keci ‘‘nirodhasamāpannassa cittasaṅkhārāva niruddhā’’ti vacanato cittaṃ aniruddhaṃ hoti, tasmā sacittakā ayaṃ samāpattīti vadanti.
In this regard, some say, "Only the cittasaṅkhārā of one who has attained nirodha are ceased," therefore consciousness is not ceased, and thus this attainment is accompanied by consciousness.
Ở đây, một số người nói rằng: “Vì các hành tâm của người nhập Diệt Thọ Tưởng Định đã diệt,” nên tâm không diệt, do đó sự nhập định này là có tâm.
Te vattabbā – ‘‘vacīsaṅkhārāpissa niruddhā’’ti vacanato vācā aniruddhā hoti, tasmā nirodhaṃ samāpannena dhammampi kathentena sajjhāyampi karontena nisīditabbaṃ siyā.
They should be told: "Because it is said, 'even his vacīsaṅkhārā are ceased,' speech is not ceased, therefore one who has attained nirodha should sit speaking Dhamma and reciting."
Họ cần được hỏi: “Vì các hành ngữ của người ấy cũng đã diệt,” nên lời nói không diệt, vậy thì người nhập Diệt Thọ Tưởng Định có thể ngồi mà thuyết pháp và tụng kinh chăng?
‘‘Yo cāyaṃ mato kālaṅkato, tassāpi cittasaṅkhārā niruddhā’’ti vacanato cittaṃ aniruddhaṃ bhaveyya, tasmā kālaṅkate mātāpitaro vā arahante vā jhāpayantena anantariyakammaṃ kataṃ bhaveyya.
"And for one who is dead and gone, his cittasaṅkhārā are also ceased," therefore consciousness would not be ceased, and thus burning deceased parents or Arahants would constitute an anantariyakamma.
“Vì các hành tâm của người đã chết, đã qua đời cũng đã diệt,” nên tâm sẽ không diệt, vậy thì người thiêu cha mẹ hoặc các vị A-la-hán đã qua đời sẽ phạm tội ngũ nghịch chăng?
Iti byañjane abhinivesaṃ akatvā ācariyānaṃ naye ṭhatvā attho upaparikkhitabbo.
Therefore, without clinging to the mere words, the meaning should be examined, adhering to the method of the teachers.
Vì vậy, không nên chấp chặt vào văn tự, mà hãy nương theo giáo lý của các vị Thầy để quán xét ý nghĩa.
Attho hi paṭisaraṇaṃ, na byañjanaṃ.
For the meaning is the refuge, not the mere words.
Vì ý nghĩa là nơi nương tựa, không phải văn tự.
Indriyāni vippasannānīti kiriyamayapavattasmiñhi vattamāne bahiddhā ārammaṇesu pasāde ghaṭṭentesu indriyāni kilamantāni upahatāni makkhitāni viya honti, vātādīhi uṭṭhitena rajena catumahāpathe ṭhapitaādāso viya.
Indriyāni vippasannānī means that when the active process is occurring, and objects strike the sense faculties externally, the faculties become fatigued, damaged, and smeared, as it were, like a mirror placed at a crossroads, covered with dust raised by winds and so forth.
Các căn thanh tịnh (indriyāni vippasannānī): Thật vậy, khi sự vận hành của các hành động đang diễn ra, các căn (indriya) bị mệt mỏi, bị tổn hại, như bị vấy bẩn, khi các đối tượng bên ngoài va chạm vào các giác quan, giống như một tấm gương đặt ở ngã tư đường bị phủ bụi do gió và các yếu tố khác thổi lên.
Yathā pana thavikāyaṃ pakkhipitvā mañjūsādīsu ṭhapito ādāso antoyeva virocati, evaṃ nirodhaṃ samāpannassa bhikkhuno antonirodhe pañca pasādā ativirocanti.
But just as a mirror, put into a bag and placed in a box or similar container, shines within itself, so too for a bhikkhu who has attained nirodha, the five sensitive rūpas shine exceedingly within the nirodha.
Nhưng giống như một tấm gương được đặt trong túi, trong hộp, v.v., sẽ tỏa sáng bên trong, cũng vậy, năm giác quan thanh tịnh (pañca pasādā) của vị Tỳ-kheo nhập Diệt Thọ Tưởng Định sẽ tỏa sáng rực rỡ bên trong sự diệt trừ.
Tena vuttaṃ ‘‘indriyāni vippasannānī’’ti.
Therefore, it is said, "the faculties are exceptionally clear."
Vì thế đã nói: “Các căn thanh tịnh.”
458. Kati panāvuso, paccayāti idha kiṃ pucchati?
458. Kati panāvuso, paccayā (How many conditions, friend)? What is being asked here?
458. Thưa chư hiền, có bao nhiêu nhân duyên? Ở đây hỏi điều gì?
Nirodhassa anantarapaccayaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ pucchissāmīti pucchati.
The question asks, "I will ask about the nevāsaññānāsaññāyatana, which is the immediate condition for nirodha."
Hỏi về Tưởng Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ (nevasaññānāsaññāyatana), nhân duyên liền kề của sự diệt trừ.
Vissajjane panassa sukhassa ca pahānāti cattāro apagamanapaccayā kathitā.
In the answer, sukhassa ca pahānā (by the abandoning of pleasure) refers to the four conditions for ceasing.
Trong câu trả lời, do sự từ bỏ lạc đã nói đến bốn nhân duyên của sự biến mất.
Animittāyāti idha kiṃ pucchati?
Animittāyā (for the signless)? What is being asked here?
Đối với vô tướng (animittāya) – ở đây hỏi điều gì?
Nirodhato vuṭṭhānakaphalasamāpattiṃ pucchissāmīti pucchati.
The question asks, "I will ask about the fruition attainment that emerges from nirodha."
Hỏi về quả định xuất khỏi Diệt Thọ Tưởng Định.
Avasesasamāpattivuṭṭhānañhi bhavaṅgena hoti, nirodhā vuṭṭhānaṃ pana vipassanānissandāya phalasamāpattiyāti tameva pucchati.
For the emergence from other attainments occurs with bhavaṅga, but the emergence from nirodha occurs with the fruition attainment, as a consequence of vipassanā; therefore, that is what is asked.
Sự xuất khỏi các định khác là do hữu phần (bhavaṅga), nhưng sự xuất khỏi Diệt Thọ Tưởng Định là do quả định (phalasamāpatti), để tiếp nối tuệ quán (vipassanā), nên chỉ hỏi về điều đó.
Sabbanimittānanti rūpādīnaṃ sabbārammaṇānaṃ.
Sabbanimittānaṃ means all objects such as material forms (rūpa).
Của tất cả tướng (sabbanimittānaṃ) là của tất cả các đối tượng như sắc, v.v.
Animittāya ca dhātuyā manasikāroti sabbanimittāpagatāya nibbānadhātuyā manasikāro.
Animittāya ca dhātuyā manasikāro means the attention to the Nibbāna-element, which is free from all signs.
Và sự tác ý đến giới vô tướng (animittāya ca dhātuyā manasikāro) là sự tác ý đến Niết-bàn giới, nơi không còn tất cả các tướng.
Phalasamāpattisahajātaṃ manasikāraṃ sandhāyāha.
This refers to the attention that arises concomitantly with the fruition attainment.
Nói đến sự tác ý đồng sinh với quả định.
Iti heṭṭhā nirodhapādakaṃ paṭhamajjhānaṃ gahitaṃ, nirodhassa anantarapaccayaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ gahitaṃ, idha nirodhato vuṭṭhānakaphalasamāpatti gahitāti.
Thus, below, the first jhāna as the basis for nirodha is taken, the nevāsaññānāsaññāyatana as the immediate condition for nirodha is taken, and here the fruition attainment that emerges from nirodha is taken.
Như vậy, ở dưới đã đề cập đến Sơ Thiền làm nền tảng cho Diệt Thọ Tưởng Định, Tưởng Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ làm nhân duyên liền kề cho Diệt Thọ Tưởng Định, và ở đây là quả định xuất khỏi Diệt Thọ Tưởng Định.
Idāni valañjanasamāpattiṃ pucchanto kati panāvuso, paccayātiādimāha.
Now, asking about the "sustained attainment" (valañjana-samāpatti), it states, kati panāvuso, paccayā (how many conditions, friend), and so on.
Bây giờ, khi hỏi về sự nhập định để thọ dụng, đã nói: Thưa chư hiền, có bao nhiêu nhân duyên? và tiếp theo.
Nirodhato hi vuṭṭhānakaphalasamāpattiyā ṭhiti nāma na hoti, ekaṃ dve cittavārameva pavattitvā bhavaṅgaṃ otarati.
For the fruition attainment that emerges from nirodha, there is no abiding; it lasts for just one or two thought-moments and then descends into bhavaṅga.
Thật vậy, quả định xuất khỏi Diệt Thọ Tưởng Định không có sự tồn tại lâu dài, nó chỉ diễn ra một hoặc hai sát-na tâm rồi chìm vào hữu phần.
Ayañhi bhikkhu satta divase arūpapavattaṃ nirodhetvā nisinno nirodhavuṭṭhānakaphalasamāpattiyaṃ na ciraṃ tiṭṭhati.
This bhikkhu, having ceased the arūpa process and sat for seven days, does not remain long in the fruition attainment of emergence from nirodha.
Vị Tỳ-kheo này, sau khi diệt trừ sự vận hành của các pháp vô sắc trong bảy ngày, ngồi trong Diệt Thọ Tưởng Định, không trụ lâu trong quả định xuất khỏi đó.
Valañjanasamāpattiyaṃ pana addhānaparicchedova pamāṇaṃ.
However, in the sustained attainment, the duration is the measure.
Trong Valañjanasamāpatti (thiền chứng thụ hưởng), chỉ có sự giới hạn thời gian là thước đo.
Tasmā sā ṭhiti nāma hoti.
Therefore, it is called abiding (ṭhiti).
Do đó, đó được gọi là sự an trụ (ṭhiti).
Tenāha – ‘‘animittāya cetovimuttiyā ṭhitiyā’’ti.
Hence, it is said, "for the abiding of the signless mental liberation."
Vì thế, Ngài nói: ‘‘do sự an trụ của tâm giải thoát vô tướng (animittāya cetovimuttiyā ṭhitiyā)’’.
Tassā ciraṭṭhitatthaṃ kati paccayāti attho.
The meaning is, "how many conditions are there for its long duration?"
Nghĩa là, có bao nhiêu nhân duyên cho sự an trụ lâu dài của nó?
Vissajjane panassā pubbe ca abhisaṅkhāroti addhānaparicchedo vutto.
In the answer, pubbe ca abhisaṅkhāro (and the prior preparation) refers to the predetermined duration.
Trong phần giải thích, sự giới hạn thời gian được nói đến là sự tác ý trước đó (pubbe ca abhisaṅkhāro).
Vuṭṭhānāyāti idha bhavaṅgavuṭṭhānaṃ pucchati.
Vuṭṭhānāyā (for emergence) here refers to the emergence into bhavaṅga.
Vuṭṭhānāya ở đây hỏi về sự xuất khởi khỏi bhavaṅga.
Vissajjanepissā sabbanimittānañca manasikāroti rūpādinimittavasena bhavaṅgasahajātamanasikāro vutto.
In the explanation, and attention to all signs refers to the bhavaṅga-co-arising attention in terms of signs such as rūpa.
Trong phần giải thích của nó, sự tác ý tất cả các tướng (sabbanimittānañca manasikāro) được nói đến là sự tác ý đồng sinh với bhavaṅga theo các tướng như sắc, v.v.
459. Yā cāyaṃ, āvusoti idha kiṃ pucchati?
459. "And this, friend": What is being asked here?
459. Này các hiền giả, cái này – ở đây hỏi về điều gì?
Idha aññaṃ abhinavaṃ nāma natthi.
Here, there is nothing new.
Ở đây không có gì mới mẻ.
Heṭṭhā kathitadhammeyeva ekato samodhānetvā pucchāmīti pucchati.
He asks, "I am asking by combining the teachings mentioned below."
Vị ấy hỏi rằng: Tôi hỏi bằng cách tổng hợp lại các pháp đã được nói ở dưới.
Kattha pana te kathitā?
Where, then, were they taught?
Vậy chúng đã được nói ở đâu?
‘‘Nīlampi sañjānāti pītakampi, lohitakampi, odātakampi sañjānātī’’ti (ma. ni. 1.450) etasmiñhi ṭhāne appamāṇā cetovimutti kathitā.
For in this passage, "He perceives blue, he perceives yellow, he perceives red, he perceives white" (MN 1.450), the immeasurable liberation of mind (appamāṇā cetovimutti) was taught.
Thật vậy, tại chỗ này: ‘‘Vị ấy nhận biết màu xanh, vị ấy nhận biết màu vàng, vị ấy nhận biết màu đỏ, vị ấy nhận biết màu trắng’’ (Trung Bộ 1.450), tâm giải thoát vô lượng (appamāṇā cetovimutti) đã được nói đến.
‘‘Natthi kiñcīti ākiñcaññāyatananti neyya’’nti (ma. ni. 1.451) ettha ākiñcaññaṃ.
"There is nothing whatever, thus the sphere of nothingness (ākiñcaññāyatana) should be understood" (MN 1.451)—here, nothingness (ākiñcañña) was taught.
Tại chỗ này: ‘‘Không có gì cả, đây là Vô sở hữu xứ (ākiñcaññāyatana)’’ (Trung Bộ 1.451), Vô sở hữu đã được nói đến.
‘‘Paññācakkhunā pajānātī’’ti (ma. ni. 1.451) ettha suññatā.
"He knows with the eye of wisdom" (MN 1.451)—here, emptiness (suññatā) was taught.
Tại chỗ này: ‘‘Vị ấy nhận biết bằng tuệ nhãn (paññācakkhunā pajānāti)’’ (Trung Bộ 1.451), Tánh không (suññatā) đã được nói đến.
‘‘Kati panāvuso, paccayā animittāya cetovimuttiyā ṭhitiyā vuṭṭhānāyā’’ti ettha animittā.
"How many conditions, friend, are there for the abiding of the signless liberation of mind (animittā cetovimutti) and for its emergence?"—here, the signless (animittā) was taught.
Tại chỗ này: ‘‘Này các hiền giả, có bao nhiêu nhân duyên cho sự an trụ và xuất khởi khỏi tâm giải thoát vô tướng (animittāya cetovimuttiyā ṭhitiyā vuṭṭhānāyā)?’’, vô tướng (animittā) đã được nói đến.
Evaṃ heṭṭhā kathitāva imasmiṃ ṭhāne ekato samodhānetvā pucchati.
Thus, the teachings previously given are combined and asked about in this passage.
Như vậy, các pháp đã được nói ở dưới được tổng hợp lại và hỏi ở chỗ này.
Taṃ pana paṭikkhipitvā etā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne niddiṭṭhāvāti vatvā aññe cattāro dhammā ekanāmakā atthi.
However, rejecting that, and stating that these have been pointed out in their respective places, there are four other dhammas with the same name.
Nhưng sau khi bác bỏ điều đó và nói rằng những điều này đã được chỉ rõ ở từng chỗ, có bốn pháp khác có cùng một tên.
Eko dhammo catunāmako atthi, etaṃ pākaṭaṃ katvā kathāpetuṃ idha pucchatīti aṭṭhakathāyaṃ sanniṭṭhānaṃ kataṃ.
One dhamma has four names. The Aṭṭhakathā has concluded that it is asked about here to make this clear and to cause it to be expounded.
Có một pháp có bốn tên, điều này được giải thích trong Chú giải rằng vị ấy hỏi ở đây để làm rõ điều đó và để được thuyết giảng.
Tassā vissajjane ayaṃ vuccatāvuso, appamāṇā cetovimuttīti ayaṃ pharaṇaappamāṇatāya appamāṇā nāma.
In answering that, "This, friend, is called the immeasurable liberation of mind"—this is called immeasurable because of its immeasurable pervasion.
Trong phần giải thích của câu hỏi đó, này các hiền giả, đây được gọi là tâm giải thoát vô lượng (ayaṃ vuccatāvuso, appamāṇā cetovimuttī) – tâm giải thoát này được gọi là vô lượng do sự vô lượng của sự lan tỏa.
Ayañhi appamāṇe vā satte pharati, ekasmimpi vā satte asesetvā pharati.
For this pervades immeasurable beings, or it pervades even a single being completely without remainder.
Thật vậy, tâm giải thoát này lan tỏa đến các chúng sinh vô lượng, hoặc lan tỏa đến một chúng sinh mà không bỏ sót.
Ayaṃ vuccatāvuso, ākiñcaññāti ārammaṇakiñcanassa abhāvato ākiñcaññā.
"This, friend, is called nothingness" (ākiñcaññā) because of the absence of the "something" (kiñcana) of the object.
Này các hiền giả, đây được gọi là Vô sở hữu (ayaṃ vuccatāvuso, ākiñcaññā) – là Vô sở hữu do không có sở hữu đối tượng.
Attena vāti atta bhāvaposapuggalādisaṅkhātena attena suññaṃ.
"Or with self" (attena vā) means empty of self, referring to the individual as a state of being, body, or person.
Hoặc không có tự ngã (attena vā) – không có tự ngã được gọi là thân thể, chúng sinh, cá nhân, v.v.
Attaniyena vāti cīvarādiparikkhārasaṅkhātena attaniyena suññaṃ.
"Or with what belongs to self" (attaniyena vā) means empty of what belongs to self, referring to possessions such as robes.
Hoặc không có sở hữu của tự ngã (attaniyena vā) – không có sở hữu của tự ngã được gọi là các vật dụng như y phục, v.v.
Animittāti rāganimittādīnaṃ abhāveneva animittā, arahattaphalasamāpattiṃ sandhāyāha.
"Signless" (animittā) means signless precisely due to the absence of the sign of lust and so forth; this is said with reference to the attainment of Arahantship.
Vô tướng (Animittā) – là vô tướng do không có các tướng như tướng tham ái, v.v., điều này được nói đến liên quan đến quả A-la-hán và thiền chứng.
Nānatthā ceva nānābyañjanā cāti byañjanampi nesaṃ nānā atthopi.
"Of various meanings and various expressions" (nānatthā ceva nānābyañjanā cā) means their expressions are various, and their meanings are also various.
Có nghĩa khác và có từ ngữ khác (nānatthā ceva nānābyañjanā cā) – cả từ ngữ và ý nghĩa của chúng đều khác nhau.
Tattha byañjanassa nānatā pākaṭāva.
Among these, the variety of expressions is evident.
Trong đó, sự khác biệt về từ ngữ là rõ ràng.
Attho pana, appamāṇā cetovimutti bhūmantarato mahaggatā eva hoti rūpāvacarā; ārammaṇato satta paññattiārammaṇā.
The meaning, however, is that the immeasurable liberation of mind (appamāṇā cetovimutti) is always mahaggata in terms of its plane (bhummantara), specifically of the rūpāvacara realm; in terms of its object, it has sentient beings and concepts as its objects.
Còn về ý nghĩa, tâm giải thoát vô lượng (appamāṇā cetovimutti) là siêu thế (mahaggatā) về mặt cõi, thuộc về sắc giới (rūpāvacarā); về mặt đối tượng, có chúng sinh và khái niệm làm đối tượng.
Ākiñcaññā bhummantarato mahaggatā arūpāvacarā; ārammaṇato na vattabbārammaṇā.
The ākiñcaññā is mahaggata in terms of its plane, specifically of the arūpāvacara realm; in terms of its object, it is said to have an unspecifiable object.
Vô sở hữu (ākiñcaññā) là siêu thế về mặt cõi, thuộc về vô sắc giới (arūpāvacarā); về mặt đối tượng, không thể nói là đối tượng.
Suññatā bhummantarato kāmāvacarā; ārammaṇato saṅkhārārammaṇā.
The suññatā is of the kāmāvacara realm in terms of its plane; in terms of its object, it has formations (saṅkhārā) as its object.
Tánh không (suññatā) là thuộc về dục giới (kāmāvacarā) về mặt cõi; về mặt đối tượng, có các hành (saṅkhāra) làm đối tượng.
Vipassanā hi ettha suññatāti adhippetā.
Here, Vipassanā is intended as suññatā.
Ở đây, Vipassanā được xem là tánh không.
Animittā bhummantarato lokuttarā; ārammaṇato nibbanārammaṇā.
The animittā is supramundane (lokuttarā) in terms of its plane; in terms of its object, it has Nibbāna as its object.
Vô tướng (animittā) là xuất thế (lokuttarā) về mặt cõi; về mặt đối tượng, có Niết-bàn làm đối tượng.
Rāgo kho, āvuso, pamāṇakaraṇotiādīsu yathā pabbatapāde pūtipaṇṇarasaudakaṃ nāma hoti kāḷavaṇṇaṃ; olokentānaṃ byāmasatagambhīraṃ viya khāyati.
In passages such as "Lust, friend, causes measurement", just as at the foot of a mountain, there is water mixed with decayed leaves, which is dark in colour; to those looking, it appears to be a hundred cubits deep.
Trong các câu như Này các hiền giả, tham ái là nhân tạo ra sự đo lường (rāgo kho, āvuso, pamāṇakaraṇo), giống như ở chân núi có một loại nước lá mục màu đen; khi nhìn vào, nó có vẻ sâu cả trăm sải tay.
Yaṭṭhiṃ vā rajjuṃ vā gahetvā minantassa piṭṭhipādottharaṇamattampi na hoti.
But for one measuring with a stick or rope, it is not even enough to cover the instep of the feet.
Nhưng khi dùng gậy hoặc dây để đo, nó không sâu bằng lòng bàn chân.
Evamevaṃ yāva rāgādayo nuppajjanti, tāva puggalaṃ sañjānituṃ na sakkā honti, sotāpanno viya, sakadāgāmī viya, anāgāmī viya ca khāyati.
Similarly, as long as lust and so forth do not arise, one cannot discern a person; he appears like a stream-enterer (Sotāpanna), a once-returner (Sakadāgāmī), or a non-returner (Anāgāmī).
Cũng vậy, chừng nào tham ái, v.v., chưa khởi lên, thì không thể nhận biết được một người, vị ấy có vẻ như một bậc Nhập Lưu, một bậc Nhất Lai, hoặc một bậc Bất Hoàn.
Yadā panassa rāgādayo uppajjanti, tadā ratto duṭṭho mūḷhoti paññāyati.
But when lust and so forth arise in him, then he is known as one who is infatuated, angry, and deluded.
Nhưng khi tham ái, v.v., của vị ấy khởi lên, thì vị ấy được nhận biết là tham đắm, sân hận, si mê.
Iti ete ‘‘ettako aya’’nti puggalassa pamāṇaṃ dassento viya uppajjantīti pamāṇakaraṇā nāma vuttā.
Thus, these are called "causes of measurement" because they arise as if showing the measure of a person, saying, "This one is so much."
Như vậy, những điều này được gọi là nhân tạo ra sự đo lường, vì chúng khởi lên như thể đang chỉ ra thước đo của một người: ‘‘Người này là chừng này’’.
Yāvatā kho, āvuso, appamāṇā cetovimuttiyoti yattakā appamāṇā cetovimuttiyo.
"As many, friend, as are the immeasurable liberations of mind" (yāvatā kho, āvuso, appamāṇā cetovimuttiyo) means however many immeasurable liberations of mind there are.
Này các hiền giả, chừng nào có các tâm giải thoát vô lượng (yāvatā kho, āvuso, appamāṇā cetovimuttiyo) – tức là bao nhiêu tâm giải thoát vô lượng.
Kittakā pana tā?
But how many are they?
Vậy có bao nhiêu loại đó?
Cattāro brahmavihārā, cattāro maggā, cattāri ca phalānīti dvādasa.
The four Brahmavihāras, the four Paths, and the four Fruits, making twelve.
Bốn Phạm trú (brahmavihāra), bốn Đạo (magga), và bốn Quả (phala) – tổng cộng mười hai.
Tattha brahmavihārā pharaṇaappamāṇatāya appamāṇā.
Among these, the Brahmavihāras are immeasurable due to the immeasurability of their pervasion.
Trong đó, các Phạm trú là vô lượng do sự vô lượng của sự lan tỏa.
Sesā pamāṇakaraṇānaṃ kilesānaṃ abhāvena appamāṇā.
The rest are immeasurable due to the absence of defilements that cause measurement.
Các loại còn lại là vô lượng do không có các phiền não tạo ra sự đo lường.
Nibbānampi appamāṇameva, cetovimutti pana na hoti, tasmā na gahitaṃ.
Nibbāna is also immeasurable, but it is not a liberation of mind, so it is not included.
Niết-bàn cũng là vô lượng, nhưng nó không phải là tâm giải thoát, do đó không được bao gồm.
Akuppāti arahattaphalacetovimutti; sā hi tāsaṃ sabbajeṭṭhikā, tasmā aggamakkhāyatīti vuttā.
"Unshakeable" (akuppā) refers to the liberation of mind of Arahantship; it is the foremost among them all, therefore it is said to be supreme.
Bất động (Akuppā) – là tâm giải thoát quả A-la-hán; nó là cao quý nhất trong tất cả, do đó được nói là tối thượng (agga).
Rāgo kho, āvuso, kiñcanoti rāgo uppajjitvā puggalaṃ kiñcati maddati palibundhati.
"Lust, friend, is a 'something' (kiñcana)" means that lust, having arisen, oppresses (kiñcati), crushes, and binds a person.
Này các hiền giả, tham ái là sở hữu (rāgo kho, āvuso, kiñcano) – tham ái khi khởi lên sẽ sở hữu, đè nén, trói buộc một người.
Tasmā kiñcanoti vutto.
Therefore, it is called kiñcana.
Do đó, nó được gọi là sở hữu (kiñcana).
Manussā kira goṇehi khalaṃ maddāpento kiñcehi kapila, kiñcehi kāḷakāti vadanti.
People, when having oxen thresh grain on the threshing floor, say, "Kapila, thresh! Kāḷaka, thresh!"
Người ta khi cho bò giẫm lúa trên sân đập, thường nói: ‘‘Hỡi Kapila, hãy giẫm đi! Hỡi Kālaka, hãy giẫm đi!’’
Evaṃ maddanattho kiñcanatthoti veditabbo.
Thus, the meaning of kiñcana should be understood as the meaning of crushing.
Như vậy, ý nghĩa của kiñcana phải được hiểu là ý nghĩa của sự đè nén.
Dosamohesupi eseva nayo.
The same method applies to hatred and delusion.
Đối với sân hận (dosa) và si mê (moha) cũng theo cách tương tự.
Ākiñcaññā cetovimuttiyo nāma nava dhammā ākiñcaññāyatanañca maggaphalāni ca.
The liberations of mind of nothingness (ākiñcaññā cetovimuttiyo) are nine dhammas: the sphere of nothingness (ākiñcaññāyatana) and the Paths and Fruits.
Các tâm giải thoát Vô sở hữu (ākiñcaññā cetovimuttiyo) là chín pháp – Vô sở hữu xứ (ākiñcaññāyatana) và các Đạo (magga) và Quả (phala).
Tattha ākiñcaññāyatanaṃ kiñcanaṃ ārammaṇaṃ assa natthīti ākiñcaññaṃ.
Among these, the ākiñcaññāyatana is ākiñcañña because it has no "something" (kiñcana) as its object.
Trong đó, Vô sở hữu xứ là Vô sở hữu vì không có đối tượng là sở hữu.
Maggaphalāni kiñcanānaṃ maddanānaṃ palibundhanakilesānaṃ natthitāya ākiñcaññāni.
The Paths and Fruits are ākiñcaññā due to the absence of the defilements that are "somethings" (kiñcana), which are crushings and bindings.
Các Đạo và Quả là Vô sở hữu vì không có các phiền não sở hữu, đè nén, trói buộc.
Nibbānampi ākiñcaññaṃ, cetovimutti pana na hoti, tasmā na gahitaṃ.
Nibbāna is also ākiñcañña, but it is not a liberation of mind, so it is not included.
Niết-bàn cũng là Vô sở hữu, nhưng nó không phải là tâm giải thoát, do đó không được bao gồm.
Rāgo kho, āvuso, nimittakaraṇotiādīsu yathā nāma dvinnaṃ kulānaṃ sadisā dve vacchakā honti.
In passages such as "Lust, friend, causes signs", just as there are two calves of the same kind belonging to two families.
Trong các câu như Này các hiền giả, tham ái là nhân tạo ra tướng (rāgo kho, āvuso, nimittakaraṇo), giống như hai con bê giống nhau thuộc hai gia đình khác nhau.
Yāva tesaṃ lakkhaṇaṃ na kataṃ hoti, tāva ‘‘ayaṃ asukakulassa vacchako, ayaṃ asukakulassā’’ti na sakkā honti jānituṃ.
As long as no distinguishing mark has been made on them, it is not possible to know, "This calf belongs to such-and-such a family, and that one to such-and-such a family."
Chừng nào chưa có dấu hiệu nào được tạo ra cho chúng, thì không thể biết được: ‘‘Đây là con bê của gia đình kia, đây là con bê của gia đình nọ’’.
Yadā pana tesaṃ sattisūlādīsu aññataraṃ lakkhaṇaṃ kataṃ hoti, tadā sakkā honti jānituṃ.
But when a mark, such as a spear-prick or the like, has been made on them, then it is possible to know.
Nhưng khi một dấu hiệu nào đó như dấu đâm bằng giáo, v.v., được tạo ra cho chúng, thì có thể nhận biết được.
Evameva yāva puggalassa rāgo nuppajjati, tāva na sakkā hoti jānituṃ ariyo vā puthujjano vāti.
Similarly, as long as lust does not arise in a person, it is not possible to know whether he is noble (ariya) or an ordinary person (puthujjano).
Cũng vậy, chừng nào tham ái chưa khởi lên ở một người, thì không thể biết được vị ấy là bậc Thánh hay phàm phu.
Rāgo panassa uppajjamānova sarāgo nāma ayaṃ puggaloti sañjānananimittaṃ karonto viya uppajjati, tasmā ‘‘nimittakaraṇo’’ti vutto.
But when lust arises in him, it arises as if creating a sign for knowing, "This person is with lust (sarāgo)," therefore it is called "causing signs."
Nhưng khi tham ái khởi lên ở vị ấy, nó khởi lên như thể tạo ra một dấu hiệu để nhận biết: ‘‘Người này là người có tham ái (sarāgo)’’, do đó nó được gọi là ‘‘nhân tạo ra tướng’’.
Dosamohesupi eseva nayo.
The same method applies to hatred and delusion.
Đối với sân hận (dosa) và si mê (moha) cũng theo cách tương tự.
Animittā cetovimutti nāma terasa dhammā – vipassanā, cattāro āruppā, cattāro maggā, cattāri ca phalānīti.
The signless liberation of mind (animittā cetovimutti) refers to thirteen dhammas: Vipassanā, the four arūpa attainments (āruppā), the four Paths, and the four Fruits.
Tâm giải thoát vô tướng (Animittā cetovimutti) là mười ba pháp – Vipassanā, bốn thiền vô sắc (āruppa), bốn Đạo (magga), và bốn Quả (phala).
Tattha vipassanā niccanimittaṃ sukhanimittaṃ attanimittaṃ ugghāṭetīti animittā nāma.
Among these, Vipassanā is called signless because it uncovers the sign of permanence, the sign of pleasure, and the sign of self.
Trong đó, Vipassanā được gọi là vô tướng vì nó loại bỏ tướng thường, tướng lạc, tướng ngã.
Cattāro āruppā rūpanimittassa abhāvena animittā nāma.
The four arūpa attainments are called signless due to the absence of the sign of form (rūpanimitta).
Bốn thiền vô sắc được gọi là vô tướng vì không có tướng sắc.
Maggaphalāni nimittakaraṇānaṃ kilesānaṃ abhāvena animittāni.
The Paths and Fruits are signless due to the absence of defilements that cause signs.
Các Đạo và Quả là vô tướng vì không có các phiền não tạo ra tướng.
Nibbānampi animittameva, taṃ pana cetovimutti na hoti, tasmā na gahitaṃ.
Nibbāna is also signless, but it is not a liberation of mind, so it is not included.
Niết-bàn cũng là vô tướng, nhưng nó không phải là tâm giải thoát, do đó không được bao gồm.
Atha kasmā suññatā cetovimutti na gahitāti?
Why, then, is the emptiness liberation of mind (suññatā cetovimutti) not included?
Vậy tại sao tâm giải thoát tánh không (suññatā cetovimutti) không được bao gồm?
Sā, ‘‘suññā rāgenā’’tiādivacanato sabbattha anupaviṭṭhāva, tasmā visuṃ na gahitā.
It is already encompassed everywhere by expressions such as "empty of lust," hence it is not taken separately.
Nó đã được bao gồm ở khắp mọi nơi qua câu nói: ‘‘Không có tham ái (suññā rāgenā)’’, v.v., do đó không được bao gồm riêng biệt.
Ekatthāti ārammaṇavasena ekatthā.
"Of one meaning" (ekatthā) means of one meaning in terms of their object.
Có cùng ý nghĩa (Ekatthā) – là có cùng ý nghĩa về mặt đối tượng.
Appamāṇaṃ ākiñcaññaṃ suññataṃ animittanti hi sabbānetāni nibbānasseva nāmāni.
Indeed, immeasurable, nothingness, emptiness, and signless—all these are names for Nibbāna itself.
Thật vậy, vô lượng (appamāṇa), vô sở hữu (ākiñcañña), tánh không (suññatā), vô tướng (animitta) – tất cả những điều này đều là tên của Niết-bàn.
Iti iminā pariyāyena ekatthā.
Thus, in this way, they are of one meaning.
Như vậy, theo cách này, chúng có cùng ý nghĩa.
Aññasmiṃ pana ṭhāne appamāṇā honti, aññasmiṃ ākiñcaññā aññasmiṃ suññatā aññasmiṃ animittāti iminā pariyāyena nānābyañjanā.
But in another context, they are immeasurable; in another, nothingness; in another, emptiness; in another, signless—thus, in this way, they have various expressions.
Nhưng ở một chỗ khác thì là vô lượng, ở chỗ khác là vô sở hữu, ở chỗ khác là tánh không, ở chỗ khác là vô tướng – theo cách này, chúng có từ ngữ khác nhau.
Iti thero yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhapesīti.
Thus, the Elder concluded the discourse in accordance with the context.
Như vậy, vị Trưởng lão đã kết thúc bài giảng theo đúng mạch văn.
460. Evaṃ me sutanti cūḷavedallasuttaṃ.
460. "Thus have I heard" is the Cūḷavedalla Sutta.
460. Như vầy tôi nghe là Tiểu Kinh Vedalla.
Tattha visākho upāsakoti visākhoti evaṃnāmako upāsako.
Here, Visākha the Upāsaka means a lay follower named Visākha.
Trong đó, Visākha cư sĩ có nghĩa là cư sĩ tên Visākha.
Yena dhammadinnāti yena dhammadinnā nāma bhikkhunī tenupasaṅkami.
"Where Dhammadinnā was" means he approached the bhikkhunī named Dhammadinnā.
Đến chỗ Dhammadinnā có nghĩa là đến chỗ Tỳ-khưu-ni tên Dhammadinnā.
Ko panāyaṃ visākho?
Who, then, is this Visākha?
Vậy Visākha này là ai?
Kā dhammadinnā?
Who is Dhammadinnā?
Dhammadinnā là ai?
Kasmā upasaṅkamīti?
Why did he approach her?
Tại sao lại đến gặp?
Visākho nāma dhammadinnāya gihikāle gharasāmiko.
Visākha was Dhammadinnā's husband when she was a layperson.
Visākha là chồng của Dhammadinnā khi bà còn là cư sĩ.
So yadā bhagavā sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā pavattavaradhammacakko yasādayo kulaputte vinetvā uruvelaṃ patvā tattha jaṭilasahassaṃ vinetvā purāṇajaṭilehi khīṇāsavabhikkhūhi saddhiṃ rājagahaṃ gantvā buddhadassanatthaṃ dvādasanahutāya parisāya saddhiṃ āgatassa bimbisāramahārājassa dhammaṃ desesi.
When the Blessed One, having attained perfect enlightenment, set the excellent Wheel of Dhamma in motion, trained noble sons like Yasa and others, reached Uruvelā, and there trained a thousand ascetics, he then went to Rājagaha with those former ascetics, now Arahant monks, and taught the Dhamma to King Bimbisāra, who had come with an assembly of 120,000 to see the Buddha.
Khi Đức Thế Tôn đã chứng đắc Chánh Đẳng Giác, chuyển vận bánh xe Chánh Pháp tối thượng, đã giáo hóa các thiện gia nam tử như Yasa và những người khác, rồi đến Uruvelā, tại đó Ngài giáo hóa một ngàn vị ẩn sĩ, rồi cùng với các vị Tỳ-khưu đã diệt tận lậu hoặc, vốn là các vị ẩn sĩ trước đây, đi đến Rājagaha, và thuyết pháp cho Đại vương Bimbisāra, người đã đến để chiêm ngưỡng Đức Phật cùng với mười hai vạn tùy tùng.
Tadā raññā saddhiṃ āgatesu dvādasanahutesu ekaṃ nahutaṃ upāsakattaṃ paṭivedesi, ekādasa nahutāni sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu saddhiṃ raññā bimbisārena.
At that time, among the 120,000 who had come with the king, 10,000 declared themselves lay followers, and 110,000 attained the fruit of stream-entry, along with King Bimbisāra.
Lúc ấy, trong số mười hai vạn người đến cùng với nhà vua, một vạn người đã tuyên bố quy y làm cư sĩ, mười một vạn người đã an trú vào quả Tu-đà-hoàn cùng với vua Bimbisāra.
Ayaṃ upāsako tesaṃ aññataro, tehi saddhiṃ paṭhamadassaneva sotāpattiphale patiṭṭhāya, puna ekadivasaṃ dhammaṃ sutvā sakadāgāmiphalaṃ patvā, tato aparabhāgepi ekadivasaṃ dhammaṃ sutvā anāgāmiphale patiṭṭhito.
This lay follower was one of them; having attained the fruit of stream-entry at the very first sight* with them, he then, on another day, after hearing the Dhamma, attained the fruit of once-returning; and later, on yet another day, after hearing the Dhamma, he became established in the fruit of non-returning.
Vị cư sĩ này là một trong số đó, cùng với họ, ngay lần đầu tiên chiêm ngưỡng, ông đã an trú vào quả Tu-đà-hoàn, sau đó một ngày nọ, nghe pháp, ông đạt đến quả Nhất Lai, và sau đó nữa, một ngày nọ, nghe pháp, ông an trú vào quả Bất Hoàn.
So anāgāmī hutvā gehaṃ āgacchanto yathā aññesu divasesu ito cito ca olokento sitaṃ kurumāno āgacchati, evaṃ anāgantvā santindriyo santamānaso hutvā agamāsi.
Having become a non-returner, as he was returning home, he did not come as he used to on other days, looking here and there and smiling, but came with tranquil faculties and a tranquil mind.
Sau khi thành Bất Hoàn, khi về nhà, ông không đi như những ngày khác, nhìn quanh đây đó và mỉm cười, mà ông đi với các căn thanh tịnh, tâm thanh tịnh.
Dhammadinnā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā vīthiṃ olokayamānā tassa āgamanākāraṃ disvā, ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti cintetvā tassa paccuggamanaṃ kurumānā sopānasīse ṭhatvā olambanatthaṃ hatthaṃ pasāresi.
Dhammadinnā, opening the lion-barred window and looking out onto the street, saw his manner of coming, and thinking, "What could this be?", she went to meet him and, standing at the top of the stairs, extended her hand for him to take.
Dhammadinnā mở cửa sổ hình sư tử, nhìn ra đường, thấy dáng vẻ ông về, bà nghĩ: “Chuyện gì đây?” và đi ra đón ông, đứng ở đầu cầu thang và đưa tay ra để ông nắm lấy.
Upāsako attano hatthaṃ samiñjesi.
The lay follower withdrew his hand.
Vị cư sĩ co tay lại.
Sā ‘‘pātarāsabhojanakāle jānissāmī’’ti cintesi.
She thought, "I will know at breakfast time."
Bà nghĩ: “Mình sẽ biết vào bữa ăn sáng.”
Upāsako pubbe tāya saddhiṃ ekato bhuñjati.
Previously, the lay follower used to eat together with her.
Trước đây, vị cư sĩ thường ăn chung với bà.
Taṃ divasaṃ pana taṃ anapaloketvā yogāvacarabhikkhu viya ekakova bhuñji.
But that day, without looking at her, he ate alone, like a meditator monk.
Nhưng ngày hôm đó, ông không nhìn bà mà ăn một mình như một vị Tỳ-khưu hành thiền.
Sā, ‘‘sāyanhakāle jānissāmī’’ti cintesi.
She thought, "I will know in the evening."
Bà nghĩ: “Mình sẽ biết vào buổi tối.”
Upāsako taṃdivasaṃ sirigabbhaṃ na pāvisi, aññaṃ gabbhaṃ paṭijaggāpetvā kappiyamañcakaṃ paññapāpetvā nipajji.
That day, the lay follower did not enter the main bedroom; he had another room prepared, a suitable bed arranged, and lay down there.
Ngày hôm đó, vị cư sĩ không vào phòng ngủ chính, mà bảo dọn một căn phòng khác, đặt một chiếc giường thích hợp rồi nằm xuống.
Upāsikā, ‘‘kiṃ nu khvassa bahiddhā patthanā atthi, udāhu kenacideva paribhedakena bhinno, udāhu mayheva koci doso atthī’’ti balavadomanassā hutvā, ‘‘ekaṃ dve divase vasitakāle sakkā ñātu’’nti tassa upaṭṭhānaṃ gantvā vanditvā aṭṭhāsi.
The lay follower's wife, Dhammadinnā, thinking, "Does he have an external longing? Or has someone caused a rift between us? Or is there some fault of mine?" became greatly distressed and thought, "It will be possible to know after staying a day or two." So, she went to him, paid homage, and stood there.
Vị nữ cư sĩ, với tâm trạng vô cùng buồn bã, nghĩ: “Phải chăng ông ấy có ước muốn bên ngoài, hay bị ai đó chia rẽ, hay chính mình có lỗi gì?” rồi nghĩ: “Có thể biết được sau một hai ngày ở chung,” bà đến chỗ ông, đảnh lễ rồi đứng đó.
Upāsako, ‘‘kiṃ dhammadinne akāle āgatāsī’’ti pucchi.
The lay follower asked, "Dhammadinnā, why have you come at an unusual time?"
Vị cư sĩ hỏi: “Này Dhammadinnā, sao cô đến không đúng lúc vậy?”
Āma ayyaputta, āgatāmhi, na tvaṃ yathā purāṇo, kiṃ nu te bahiddhā patthanā atthīti?
"Yes, dear husband, I have come. You are not as you used to be. Do you have any external longing?"
“Thưa phu quân, con đến đây, đúng vậy, nhưng phu quân không còn như trước nữa. Có phải phu quân có ước muốn bên ngoài không?”
Natthi dhammadinneti.
"No, Dhammadinnā."
“Không có đâu, Dhammadinnā.”
Añño koci paribhedako atthīti?
"Is there any other person who has caused a rift?"
“Có ai khác chia rẽ không?”
Ayampi natthīti.
"There is none, either."
“Cũng không có.”
Evaṃ sante mayheva koci doso bhavissatīti.
"If so, then there must be some fault of mine."
“Vậy thì chắc là lỗi của con rồi.”
Tuyhampi doso natthīti.
"There is no fault of yours either."
“Cô cũng không có lỗi gì.”
Atha kasmā mayā saddhiṃ yathā pakatiyā ālāpasallāpamattampi na karothāti?
"Then why do you not even speak to me as usual?"
“Vậy thì tại sao phu quân không nói chuyện hay giao tiếp với con như bình thường?”
So cintesi – ‘‘ayaṃ lokuttaradhammo nāma garu bhāriyo na pakāsetatabbo, sace kho panāhaṃ na kathessāmi, ayaṃ hadayaṃ phāletvā ettheva kālaṃ kareyyā’’ti tassānuggahatthāya kathesi – ‘‘dhammadinne ahaṃ satthu dhammadesanaṃ sutvā lokuttaradhammaṃ nāma adhigato, taṃ adhigatassa evarūpā lokiyakiriyā na vaṭṭati.
He thought, "This transcendental Dhamma is profound and weighty; it should not be revealed. But if I do not tell her, she might die here, her heart breaking." So, out of compassion for her, he said, "Dhammadinnā, I have heard the Teacher's Dhamma discourse and attained a transcendental state. Such worldly actions are not proper for one who has attained it.
Ông nghĩ: “Pháp siêu thế này là một điều cao quý và nặng nề, không nên tiết lộ. Nhưng nếu mình không nói, cô ấy có thể vỡ tim mà chết ngay tại đây,” nên để giúp đỡ bà, ông nói: “Này Dhammadinnā, ta đã nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp và đã chứng đắc pháp siêu thế. Đối với người đã chứng đắc pháp ấy, những hành động thế tục như vậy không còn phù hợp nữa.
Yadi tvaṃ icchasi, tava cattālīsa koṭiyo mama cattālīsa koṭiyoti asītikoṭidhanaṃ atthi, ettha issarā hutvā mama mātiṭṭhāne vā bhaginiṭṭhāne vā ṭhatvā vasa.
If you wish, there is eighty crores of wealth—your forty crores and my forty crores. Be mistress over this and live here, treating me as a mother or a sister.
Nếu cô muốn, cô có bốn mươi crore tài sản của cô và ta có bốn mươi crore của ta, tổng cộng là tám mươi crore tài sản. Cô hãy làm chủ ở đây, sống như mẹ hoặc chị của ta.
Tayā dinnena bhattapiṇḍamattakena ahaṃ yāpessāmi.
I shall sustain myself with only the almsfood given by you.
Ta sẽ sống bằng chút cơm cháo mà cô cho.
Athevaṃ na karosi, ime bhoge gahetvā kulagehaṃ gaccha, athāpi te bahiddhā patthanā natthi, ahaṃ taṃ bhaginiṭṭhāne vā dhituṭṭhāne vā ṭhapetvā posessāmī’’ti.
If you do not wish to do this, then take these possessions and go to your family home. Or, if you have no external longing, I will support you, treating you as a sister or a daughter."
Nếu cô không làm vậy, hãy cầm lấy những tài sản này mà về nhà cha mẹ. Hoặc nếu cô không có ước muốn bên ngoài, ta sẽ nuôi cô như em gái hoặc con gái.”
Sā cintesi – ‘‘pakatipuriso evaṃ vattā nāma natthi.
She thought, "An ordinary man would not speak like this.
Bà nghĩ: “Một người bình thường không thể nói như vậy.
Addhā etena lokuttaravaradhammo paṭividdho.
Indeed, he has penetrated the supreme transcendental Dhamma.
Chắc chắn ông ấy đã chứng đắc pháp siêu thế tối thượng.
So pana dhammo kiṃ puriseheva paṭibujjhitabbo, udāhu mātugāmopi paṭivijjhituṃ sakkotī’’ti visākhaṃ etadavoca – ‘‘kiṃ nu kho eso dhammo puriseheva labhitabbo, mātugāmenapi sakkā laddhu’’nti?
But is this Dhamma to be penetrated only by men, or can women also penetrate it?" So she said to Visākha, "Is this Dhamma to be gained only by men, or can it be gained by women too?"
Nhưng pháp ấy chỉ có nam giới mới có thể chứng ngộ, hay nữ giới cũng có thể chứng ngộ?” Bà hỏi Visākha: “Pháp ấy chỉ có nam giới mới có thể đạt được, hay nữ giới cũng có thể đạt được?”
Kiṃ vadesi dhammadinne, ye paṭipannakā, te etassa dāyādā, yassa yassa upanissayo atthi, so so etaṃ paṭilabhatīti.
"What do you say, Dhammadinnā? Those who practice are its heirs. Whoever has the requisite potential attains it."
“Cô nói gì vậy, Dhammadinnā? Những ai thực hành thì là người thừa kế pháp ấy. Bất cứ ai có duyên lành đều có thể đạt được.”
Evaṃ sante mayhaṃ pabbajjaṃ anujānāthāti.
"If that is so, please grant me permission to go forth."
“Nếu vậy, xin hãy cho phép con xuất gia.”
Sādhu bhadde, ahampi taṃ etasmiṃyeva magge yojetukāmo, manaṃ pana te ajānamāno na kathemīti tāvadeva bimbisārassa rañño santikaṃ gantvā vanditvā aṭṭhāsi.
"Good, dear lady, I too wished to direct you to this very path, but not knowing your mind, I did not speak." Having said this, he immediately went to King Bimbisāra, paid homage, and stood there.
“Tốt lắm, cô gái tốt, ta cũng muốn đưa cô vào con đường này, nhưng vì không biết ý cô nên ta chưa nói.” Nói xong, ông liền đến gặp vua Bimbisāra, đảnh lễ rồi đứng đó.
Rājā, ‘‘kiṃ, gahapati, akāle āgatosī’’ti pucchi.
The king asked, "What is it, householder, that you have come at an unusual time?"
Nhà vua hỏi: “Này gia chủ, sao ông đến không đúng lúc vậy?”
Dhammadinnā, ‘‘mahārāja, pabbajissāmī’’ti vadatīti.
"Great king, Dhammadinnā says she will go forth."
“Tâu Đại vương, Dhammadinnā nói rằng nàng muốn xuất gia.”
Kiṃ panassa laddhuṃ vaṭṭatīti?
"What is appropriate for her to receive then?"
“Vậy thì nàng xứng đáng được gì?”
Aññaṃ kiñci natthi, sovaṇṇasivikaṃ deva, laddhuṃ vaṭṭati nagarañca paṭijaggāpetunti.
"There is nothing else she desires; it is appropriate for her to receive a golden palanquin, O Lord, and for the city to be decorated."
“Không có gì khác, tâu Đại vương, nàng xứng đáng được một kiệu vàng và thành phố cũng nên được trang hoàng.”
Rājā sovaṇṇasivikaṃ datvā nagaraṃ paṭijaggāpesi.
The king gave a golden palanquin and had the city decorated.
Nhà vua ban một kiệu vàng và cho trang hoàng thành phố.
Visākho dhammadinnaṃ gandhodakena nahāpetvā sabbālaṅkārehi alaṅkārāpetvā sovaṇṇasivikāya nisīdāpetvā ñātigaṇena parivārāpetvā gandhapupphādīhi pūjayamāno nagaravāsanaṃ karonto viya bhikkhuniupassayaṃ gantvā, ‘‘dhammadinnaṃ pabbājethāyye’’ti āha.
Visākha had Dhammadinnā bathed with perfumed water, adorned with all ornaments, seated in the golden palanquin, surrounded by her relatives, and offering perfumes, flowers, and other tributes, as if performing a city-wide celebration, he went to the bhikkhunī monastery and said, "Venerable ladies, ordain Dhammadinnā."
Visākha cho Dhammadinnā tắm nước thơm, trang điểm bằng tất cả các đồ trang sức, đặt bà ngồi trên kiệu vàng, cho bà được bao quanh bởi dòng tộc, cúng dường bằng hương hoa, như thể đang tổ chức lễ hội cho cư dân thành phố, rồi đến tu viện Tỳ-khưu-ni và nói: “Xin các bậc Ni sư hãy cho Dhammadinnā xuất gia.”
Bhikkhuniyo ‘‘ekaṃ vā dve vā dose sahituṃ vaṭṭati gahapatī’’ti āhaṃsu.
The bhikkhunīs said, "Householder, it is proper to endure one or two faults."
Các Tỳ-khưu-ni nói: “Này gia chủ, nên chịu đựng một hoặc hai lỗi lầm.”
Natthayye koci doso, saddhāya pabbajatīti.
"There is no fault, venerable ladies; she goes forth out of faith."
“Thưa các Ni sư, không có lỗi lầm nào cả, nàng xuất gia vì lòng tin.”
Athekā byattā therī tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā kese ohāretvā pabbājesi.
Then a clever Elder nun explained the meditation on the five parts of the body (tacapañcakakammaṭṭhāna), shaved her hair, and ordained her.
Rồi một vị Trưởng lão Ni thông tuệ đã chỉ dạy thiền định năm phần của thân (tacapañcakakammaṭṭhāna), cạo tóc cho bà và cho bà xuất gia.
Visākho, ‘‘abhiramayye, svākkhāto dhammo’’ti vanditvā pakkāmi.
Visākha, saying, "Rejoice, venerable lady, the Dhamma is well-expounded," paid homage and departed.
Visākha nói: “Thưa Ni sư, hãy hoan hỷ, Pháp đã được thuyết giảng một cách tốt đẹp,” rồi đảnh lễ và rời đi.
Ito paṭṭhāya hi satasahassakappamatthake padumuttaro nāma satthā loke udapādi.
Indeed, a hundred thousand aeons ago from now, a Teacher named Padumuttara arose in the world.
Từ đây, vào một trăm ngàn đại kiếp trước, một Đức Đạo Sư tên Padumuttara đã xuất hiện trên thế gian.
Tadā esā ekasmiṃ kule dāsī hutvā attano kese vikkiṇitvā sujātattherassa nāma aggasāvakassa dānaṃ datvā patthanamakāsi.
At that time, she was a slave in a certain family, and selling her hair, she gave a donation to the chief disciple named Elder Sujāta and made an aspiration.
Lúc ấy, bà là một người hầu gái trong một gia đình, đã bán tóc của mình, cúng dường cho vị Thượng thủ đệ tử tên Sujāta Thera và đã phát nguyện.
Sā tāya patthanābhinīhārasampattiyā nāticiraṃ kilamittha, katipāheneva arahattaṃ patvā cintesi – ‘‘ahaṃ yenatthena sāsane pabbajitā, so matthakaṃ patto, kiṃ me janapadavāsena, mayhaṃ ñātakāpi puññāni karissanti, bhikkhunisaṅghopi paccayehi na kilamissati, rājagahaṃ gacchāmī’’ti bhikkhunisaṅghaṃ gahetvā rājagahameva agamāsi.
Because of that fulfilled aspiration, she did not struggle for long; within a few days, she attained Arahantship and thought, "The purpose for which I went forth in the Dispensation has been achieved. What is the use of living in the countryside for me? My relatives will also perform meritorious deeds, and the Bhikkhunī Saṅgha will not suffer for lack of requisites. I will go to Rājagaha." So, taking the Bhikkhunī Saṅgha with her, she went to Rājagaha.
Nhờ sự thành tựu của lời nguyện ước đó, vị ấy không phải chịu khó khăn lâu dài, chỉ trong vài ngày đã chứng đắc A-la-hán quả và suy nghĩ: “Ta đã xuất gia trong Giáo pháp vì mục đích nào, mục đích ấy đã đạt đến đỉnh cao. Ta ở vùng thôn quê này có ích gì? Bà con thân quyến của ta cũng sẽ làm các việc phước thiện, và Tăng đoàn Tỳ-khưu-ni cũng sẽ không gặp khó khăn về vật thực. Ta sẽ đi đến Rājagaha.” Thế là, vị ấy dẫn Tăng đoàn Tỳ-khưu-ni đi đến Rājagaha.
Visākho, ‘‘dhammadinnā kira āgatā’’ti sutvā, ‘‘pabbajitvā nacirasseva janapadaṃ gatā, gantvāpi nacirasseva paccāgatā, kiṃ nu kho bhavissati, gantvā jānissāmī’’ti dutiyagamanena bhikkhuniupassayaṃ agamāsi.
Visākha, having heard, "It seems Dhammadinnā has returned," thought, "She ordained, and not long after went to the countryside; even after going, she returned not long after. What could have happened? I shall go and find out." With this thought, he made a second visit to the bhikkhunīs' dwelling.
Visākha, khi nghe nói: “Dhammadinnā đã trở về,” liền nghĩ: “Vị ấy xuất gia chưa lâu đã đi về vùng thôn quê, đi rồi cũng chưa lâu đã trở về. Chuyện gì vậy nhỉ? Ta sẽ đi và tìm hiểu.” Thế là, ông lần thứ hai đi đến tịnh xá Tỳ-khưu-ni.
Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho visākho upāsako yena dhammadinnā bhikkhunī tenupasaṅkamī’’ti.
Therefore it was said: "Then the lay follower Visākha approached where Dhammadinnā the Bhikkhunī was."
Vì thế, đã nói rằng: “Rồi, cận sự nam Visākha đi đến chỗ Tỳ-khưu-ni Dhammadinnā đang ở.”
Etadavocāti etaṃ sakkāyotiādivacanaṃ avoca.
This he said (Etadavocā) refers to his saying the statement beginning with "this sakkāya".
Etadavocā (Vị ấy đã nói điều này) nghĩa là đã nói lời “sakkāya” (thân kiến) và những lời khác.
Kasmā avocāti?
Why did he say it?
Tại sao lại nói?
Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘abhiramasi nābhiramasi, ayye’’ti evaṃ pucchanaṃ nāma na paṇḍitakiccaṃ, pañcupādānakkhandhe upanetvā pañhaṃ pucchissāmi, pañhabyākaraṇena tassā abhiratiṃ vā anabhiratiṃ vā jānissāmīti, tasmā avoca.
It was said that he thought thus: "To ask, 'Are you content, reverend madam, or not content?' is not an act of the wise. I shall frame the question in terms of the five aggregates of clinging, and by her answer to the question, I shall know whether she is content or not content." Therefore, he spoke.
Chắc hẳn ông đã nghĩ như thế này: “Việc hỏi ‘Thưa Tôn giả, quý vị có hoan hỷ không, hay không hoan hỷ?’ thì không phải là việc của người trí. Ta sẽ đưa vấn đề về ngũ uẩn chấp thủ để hỏi, và nhờ sự giải đáp vấn đề đó mà ta sẽ biết được sự hoan hỷ hay không hoan hỷ của vị ấy.” Vì vậy, ông đã nói.
Taṃ sutvāva dhammadinnā ahaṃ, āvuso visākha, acirapabbajitā sakāyaṃ vā parakāyaṃ vā kuto jānissāmīti vā, aññattheriyo upasaṅkamitvā pucchāti vā avatvā upanikkhittaṃ sampaṭicchamānā viya, ekapāsakagaṇṭhiṃ mocentī viya gahanaṭṭhāne hatthimaggaṃ nīharamānā viya khaggamukhena samuggaṃ vivaramānā viya ca paṭisambhidāvisaye ṭhatvā pañhaṃ vissajjamānā, pañca kho ime, āvuso visākha, upādānakkhandhātiādimāha.
Having heard that, Dhammadinnā, without saying, "Friend Visākha, I have only recently ordained; how could I know my own body or another's body?" or "Go and ask other elder bhikkhunīs," accepted the hidden question as if receiving something placed before her, as if untying a single lasso knot, as if opening a path for an elephant in a thicket, as if opening a casket with the point of a sword. Standing in the realm of analytic knowledge (paṭisambhidā), she answered the question, saying, " These five aggregates of clinging, friend Visākha, are indeed" and so forth.
Nghe điều đó, Dhammadinnā không nói: “Này Hiền giả Visākha, tôi mới xuất gia chưa lâu, làm sao tôi có thể biết được thân mình hay thân người khác?” hay “Hãy đến hỏi các trưởng lão Tỳ-khưu-ni khác.” Mà như thể đang chấp nhận một vật được đặt gần, như thể đang tháo gỡ một nút thắt đơn giản, như thể đang mở đường cho voi đi trong bụi rậm, như thể đang mở một chiếc hộp bằng mũi kiếm, vị ấy đã đứng vững trên lĩnh vực phân tích và giải đáp vấn đề, nói rằng: “Này Hiền giả Visākha, đây là năm uẩn chấp thủ.”
Tattha pañcāti gaṇanaparicchedo.
There, five (pañca) is a numerical definition.
Trong đó, pañca (năm) là sự phân định số lượng.
Upādānakkhandhāti upādānānaṃ paccayabhūtā khandhāti evamādinā nayenettha upādānakkhandhakathā vitthāretvā kathetabbā.
The discourse on the aggregates of clinging ( upādānakkhandhā) should be expounded here in detail, starting with the method, "the aggregates that are the cause of clinging," and so forth.
Upādānakkhandhā (các uẩn chấp thủ) là các uẩn là nhân duyên của sự chấp thủ. Theo cách này, câu chuyện về các uẩn chấp thủ cần được giải thích chi tiết ở đây.
Sā panesā visuddhimagge vitthāritā evāti tattha vittāritanayeneva veditabbā.
Since this has already been expounded in detail in the Visuddhimagga, it should be understood according to the method elaborated therein.
Tuy nhiên, điều này đã được giải thích chi tiết trong Visuddhimagga, vì vậy cần phải hiểu theo cách giải thích chi tiết ở đó.
Sakkāyasamudayādīsupi yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā tattha tattha vuttameva.
What needs to be said regarding the origin of self-view (sakkāyasamudayā) and so forth has already been stated below in various places.
Những gì cần nói về sakkāyasamudaya (nguyên nhân của thân kiến) và các điều khác cũng đã được nói ở những chỗ khác bên dưới.
Idaṃ pana catusaccabyākaraṇaṃ sutvā visākho theriyā abhiratabhāvaṃ aññāsi.
Having heard this exposition of the Four Noble Truths, Visākha understood the bhikkhunī's contentment.
Nghe lời giải thích về Tứ Thánh Đế này, Visākha biết được rằng vị Tỳ-khưu-ni đã hoan hỷ.
Yo hi buddhasāsane ukkaṇṭhito hoti anabhirato, so evaṃ pucchitapucchitapañhaṃ saṇḍāsena ekekaṃ palitaṃ gaṇhanto viya, sinerupādato vālukaṃ uddharanto viya vissajjetuṃ na sakkoti.
For one who is weary and discontent with the Buddha's dispensation cannot answer a question asked repeatedly, as if plucking out grey hairs one by one with tweezers, or as if drawing grains of sand from the foot of Mount Sineru.
Quả thật, người nào chán nản, không hoan hỷ trong Giáo pháp của Đức Phật thì không thể giải đáp những vấn đề được hỏi như đang nhổ từng sợi tóc bạc bằng nhíp, hay như đang lấy cát từ chân núi Sineru.
Yasmā pana imāni cattāri saccāni loke candimasūriyā viya buddhasāsane pākaṭāni, parisamajjhe gato hi bhagavāpi mahātherāpi saccāneva pakāsenti; bhikkhusaṅghopi pabbajitadivasato paṭṭhāya kulaputte cattāri nāma kiṃ, cattāri ariyasaccānīti pañhaṃ uggaṇhāpeti.
However, since these four truths are as manifest in the world as the sun and moon, and are clearly apparent in the Buddha's Dispensation; indeed, the Buddha himself and the great elders proclaim the truths when they appear in the assembly; and the Saṅgha, from the day of ordination, teaches young men of good family the question, "What are the four? The four Noble Truths."
Nhưng vì bốn chân lý này hiển nhiên trong thế gian như mặt trăng và mặt trời, và trong Giáo pháp của Đức Phật cũng vậy; Đức Thế Tôn khi ở giữa hội chúng cũng như các Đại Trưởng lão đều chỉ tuyên bố các chân lý; Tăng đoàn Tỳ-khưu cũng dạy các thiện nam tử câu hỏi: “Bốn điều là gì? Bốn Thánh Đế là gì?” ngay từ ngày xuất gia.
Ayañca dhammadinnā upāyakosalle ṭhitā paṇḍitā byattā nayaṃ gahetvā sutenapi kathetuṃ samatthā, tasmā ‘‘na sakkā etissā ettāvatā saccānaṃ paṭividdhabhāvo ñātuṃ, saccavinibbhogapañhabyākaraṇena sakkā ñātu’’nti cintetvā heṭṭhā kathitāni dve saccāni paṭinivattetvā guḷhaṃ katvā gaṇṭhipañhaṃ pucchissāmīti pucchanto taññeva nu kho, ayyetiādimāha.
And this Dhammadinnā, being skilled in means, wise, and articulate, was capable of explaining even what she had merely heard, by adopting the proper method. Therefore, thinking, "It is not possible to know the depth of her penetration of the truths by merely this much; it is possible to know it by an analytical exposition of the truths," he turned back the two truths mentioned earlier, obscured them, and asked a knotty question, saying, " Is it indeed that same (clinging), reverend madam?" and so forth.
Và Tỳ-khưu-ni Dhammadinnā này, là người có phương tiện thiện xảo, thông minh, lanh lợi, có khả năng nắm bắt phương pháp và giải thích những gì đã được nghe. Vì vậy, Visākha nghĩ: “Không thể biết được sự giác ngộ các chân lý của vị ấy chỉ qua chừng đó. Có thể biết được qua việc giải đáp vấn đề phân tích các chân lý.” Thế là, ông đảo ngược hai chân lý đã được nói ở dưới, làm cho chúng trở nên bí ẩn, và hỏi một câu hỏi khó, nói rằng: “Thưa Tôn giả, có phải chính là điều đó không?”
Tassa vissajjane na kho, āvuso visākha, taññeva upādānanti upādānassa saṅkhārakkhandhekadesabhāvato na taṃyeva upādānaṃ te pañcupādānakkhandhā, nāpi aññatra pañcahi upādānakkhandhehi upādānaṃ.
In her answer, " No, friend Visākha, it is not that same clinging," because clinging is a part of the aggregate of formations, that same clinging is not those five aggregates of clinging, nor is clinging something separate from the five aggregates of clinging.
Trong lời giải đáp của vị ấy, “Này Hiền giả Visākha, không phải chính là sự chấp thủ đó” có nghĩa là do sự chấp thủ là một phần của hành uẩn, nên không phải chính sự chấp thủ đó là năm uẩn chấp thủ, cũng không có sự chấp thủ nào khác ngoài năm uẩn chấp thủ.
Yadi hi taññeva siyā, rūpādisabhāvampi upādānaṃ siyā.
For if it were the same, then form and so forth would also be clinging.
Nếu quả thật chính là điều đó, thì sắc và các điều khác cũng sẽ là sự chấp thủ.
Yadi aññatra siyā, parasamaye cittavippayutto anusayo viya paṇṇatti viya nibbānaṃ viya ca khandhavinimuttaṃ vā siyā, chaṭṭho vā khandho paññapetabbo bhaveyya, tasmā evaṃ byākāsi.
If it were separate, it would either be separate from the aggregates, like a latent tendency (anusaya) dissociated from consciousness according to other doctrines, or like a concept (paññatti), or like Nibbāna, or a sixth aggregate would have to be designated. Therefore, she answered thus.
Nếu là điều khác, thì nó sẽ là một điều tách rời khỏi các uẩn, như tùy miên không tương ưng với tâm, như khái niệm, hay như Niết Bàn trong các trường phái khác; hoặc sẽ phải đặt ra một uẩn thứ sáu. Vì vậy, vị ấy đã giải thích như vậy.
Tassā byākaraṇaṃ sutvā ‘‘adhigatapatiṭṭhā aya’’nti visākho niṭṭhamagamāsi.
Having heard her answer, Visākha concluded, "She has attained a firm foundation."
Nghe lời giải thích của vị ấy, Visākha đã kết luận rằng: “Vị ấy đã đạt được sự an trú (trong Giáo pháp).”
Na hi sakkā akhīṇāsavena asambaddhena avitthāyantena padīpasahassaṃ jālentena viya evarūpo guḷho paṭicchanno tilakkhaṇāhato gambhīro pañho vissajjetuṃ.
For one who has not destroyed the defilements (akhīṇāsava) cannot answer such a hidden, concealed, deep question, struck by the three characteristics, without hesitation or doubt, as if lighting a thousand lamps.
Quả thật, một người chưa đoạn tận lậu hoặc không thể giải đáp một vấn đề sâu xa, bí ẩn, che giấu, bị đánh dấu bởi ba tướng như thế này, như một người không liên quan, không ngập ngừng, đang thắp hàng ngàn ngọn đèn.
Niṭṭhaṃ gantvā pana, ‘‘ayaṃ dhammadinnā sāsane laddhapatiṭṭhā adhigatapaṭisambhidā vesārajjappattā bhavamatthake ṭhitā mahākhīṇāsavā, samatthā mayhaṃ pucchitapañhaṃ kathetuṃ, idāni pana naṃ ovattikasāraṃ pañhaṃ pucchissāmī’’ti cintetvā taṃ pucchanto, kathaṃ panāyyetiādimāha.
Having reached this conclusion, he thought, "This Dhammadinnā has gained a firm foundation in the Dispensation, has attained the analytical knowledges (paṭisambhidā), has reached fearlessness (vesārajja), stands at the pinnacle of existence, is a great arahant (mahākhīṇāsavā), and is capable of answering the questions I ask. Now I shall ask her a question concerning the essence of the wandering life (ovattikasāra)." With this in mind, he asked her, " How then, reverend madam?" and so forth.
Sau khi đã kết luận, Visākha nghĩ: “Tỳ-khưu-ni Dhammadinnā này đã an trú trong Giáo pháp, đã đạt được các Tuệ phân tích, đã đạt đến sự tự tin, đã đứng trên đỉnh cao của sự tồn tại, là một vị A-la-hán vĩ đại, có khả năng giải đáp những vấn đề ta hỏi. Bây giờ ta sẽ hỏi vị ấy một vấn đề cốt lõi.” Thế là, ông hỏi vị ấy, nói rằng: “Thưa Tôn giả, làm sao vậy?”
461. Tassa vissajjane assutavātiādi mūlapariyāye vitthāritameva.
461. In her answer, " The uninstructed" (assutavā) and so forth have already been expounded in detail in the Mūlapariyāya Sutta.
Trong lời giải đáp của vị ấy, assutavā và các điều khác đã được giải thích chi tiết trong Mūlapariyāya Sutta.
Rūpaṃ attato samanupassatīti, ‘‘idhekacco rūpaṃ attato samanupassati.
He regards form as self (Rūpaṃ attato samanupassati) means: "Here, some person regards form as self.
Rūpaṃ attato samanupassati (thấy sắc là tự ngã): “Ở đây, một số người thấy sắc là tự ngã.
Yaṃ rūpaṃ so ahaṃ, yo ahaṃ taṃ rūpanti rūpañca attañca advayaṃ samanupassati.
'That which is form, that am I; that which am I, that is form.' He regards form and self as not two.
Cái gì là sắc thì đó là ta, cái gì là ta thì đó là sắc. Họ thấy sắc và tự ngã không hai.
Seyyathāpi nāma telappadīpassa jhāyato yā acci so vaṇṇo, yo vaṇṇo sā accīti acciñca vaṇṇañca advayaṃ samanupassati.
Just as when an oil lamp burns, 'That which is the flame, that is the color; that which is the color, that is the flame,' so he regards the flame and the color as not two.
Cũng như khi một ngọn đèn dầu đang cháy, ngọn lửa là màu sắc, màu sắc là ngọn lửa. Họ thấy ngọn lửa và màu sắc không hai.
Evameva idhekacco rūpaṃ attato samanupassati…pe… advayaṃ samanupassatī’’ti (paṭi. ma. 1.131) evaṃ rūpaṃ attāti diṭṭhipassanāya passati.
In the same way, here, some person regards form as self...pe... regards them as not two." Thus, he sees form as self with the view of wrong seeing (diṭṭhipassanāya).
Cũng vậy, ở đây, một số người thấy sắc là tự ngã… (v.v.)… thấy không hai.” Như vậy, họ thấy sắc là tự ngã bằng sự thấy của tà kiến.
Rūpavantaṃ vā attānanti arūpaṃ attāti gahetvā chāyāvantaṃ rukkhaṃ viya taṃ attānaṃ rūpavantaṃ samanupassati.
Or self as possessing form (Rūpavantaṃ vā attānaṃ) means that, having taken the formless as self, he regards that self as possessing form, like a tree possessing shade.
Rūpavantaṃ vā attānaṃ (hoặc tự ngã có sắc): Họ chấp thủ tự ngã là vô sắc và thấy tự ngã đó có sắc, như một cái cây có bóng râm.
Attani vā rūpanti arūpameva attāti gahetvā pupphasmiṃ gandhaṃ viya attani rūpaṃ samanupassati.
Or form as in self (Attani vā rūpaṃ) means that, having taken the formless itself as self, he regards form as in self, like scent in a flower.
Attani vā rūpaṃ (hoặc sắc trong tự ngã): Họ chấp thủ tự ngã là vô sắc và thấy sắc trong tự ngã, như mùi hương trong hoa.
Rūpasmiṃ vā attānanti arūpameva attāti gahetvā karaṇḍāya maṇiṃ viya attānaṃ rūpasmiṃ samanupassati.
Or self as in form (Rūpasmiṃ vā attānaṃ) means that, having taken the formless itself as self, he regards self as in form, like a gem in a casket.
Rūpasmiṃ vā attānaṃ (hoặc tự ngã trong sắc): Họ chấp thủ tự ngã là vô sắc và thấy tự ngã trong sắc, như viên ngọc trong hộp.
Vedanaṃ attatotiādīsupi eseva nayo.
The same method applies to feeling as self (Vedanaṃ attato) and so forth.
Trong các trường hợp vedanaṃ attato (thọ là tự ngã) và các điều khác cũng theo cách tương tự.
Tattha, rūpaṃ attato samanupassatīti suddharūpameva attāti kathitaṃ.
There, he regards form as self (rūpaṃ attato samanupassati) refers to pure form as self.
Trong đó, rūpaṃ attato samanupassati (thấy sắc là tự ngã) nói về sắc thuần túy là tự ngã.
Rūpavantaṃ vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ.
Self as possessing form, or form as in self, or self as in form.
Hoặc tự ngã có sắc, hoặc sắc trong tự ngã, hoặc tự ngã trong sắc.
Vedanaṃ attato… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatīti imesu sattasu ṭhānesu arūpaṃ attāti kathitaṃ.
In these seven instances – regards feeling as self... perception... mental formations... consciousness as self – the formless is stated as self.
Trong bảy trường hợp này: thấy thọ là tự ngã… tưởng… hành… thức là tự ngã, nói về vô sắc là tự ngã.
Vedanāvantaṃ vā attānaṃ, attani vā vedanaṃ, vedanāya vā attānanti evaṃ catūsu khandhesu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ vasena dvādasasu ṭhānesu rūpārūpamissako attā kathito.
Self as possessing feeling, or feeling as in self, or self as in feeling – in these twelve instances, three for each of the four aggregates, a self mixed with form and formless is stated.
Hoặc tự ngã có thọ, hoặc thọ trong tự ngã, hoặc tự ngã trong thọ; như vậy, trong mười hai trường hợp thuộc bốn uẩn, mỗi uẩn có ba cách, nói về tự ngã hỗn hợp sắc và vô sắc.
Tattha rūpaṃ attato samanupassati… vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatīti imesu pañcasu ṭhānesu ucchedadiṭṭhi kathitā, avasesesu sassatadiṭṭhīti.
There, in these five instances – regards form as self... feeling... perception... mental formations... consciousness as self – the annihilation view (ucchedadiṭṭhi) is stated, and in the remaining instances, the eternity view (sassatadiṭṭhi).
Trong đó, thấy sắc là tự ngã… thọ… tưởng… hành… thức là tự ngã, năm trường hợp này nói về đoạn kiến; các trường hợp còn lại nói về thường kiến.
Evamettha pannarasa bhavadiṭṭhiyo, pañca vibhavadiṭṭhiyo honti.
Thus, there are fifteen views of existence (bhavadiṭṭhiyo) and five views of non-existence (vibhavadiṭṭhiyo).
Như vậy, ở đây có mười lăm kiến chấp về hữu (bhava-diṭṭhi) và năm kiến chấp về vô hữu (vibhava-diṭṭhi).
Na rūpaṃ attatoti ettha rūpaṃ attāti na samanupassati.
In not form as self (Na rūpaṃ attato), he does not regard form as self.
Trong na rūpaṃ attato (không thấy sắc là tự ngã) này, không thấy sắc là tự ngã.
Aniccaṃ dukkhaṃ anattāti pana samanupassati.
However, he regards it as impermanent, unsatisfactory, and non-self.
Mà thấy là vô thường, khổ, vô ngã.
Na rūpavantaṃ attānaṃ…pe… na viññāṇasmiṃ attānanti ime pañcakkhandhe kenaci pariyāyena attato na samanupassati, sabbākārena pana aniccā dukkhā anattāti samanupassati.
Not self as possessing form...pe... not self as in consciousness (Na rūpavantaṃ attānaṃ…pe… na viññāṇasmiṃ attānaṃ) means he does not regard these five aggregates as self in any way, but rather regards them in every way as impermanent, unsatisfactory, and non-self.
Không xem sắc là tự ngã…(v.v.)… không xem thức là tự ngã, nghĩa là không xem năm uẩn này là tự ngã theo bất kỳ phương cách nào, mà xem chúng là vô thường (anicca), khổ (dukkha), vô ngã (anattā) theo mọi phương diện.
Ettāvatā theriyā, ‘‘evaṃ kho, āvuso visākha, sakkāyadiṭṭhi hotī’’ti evaṃ purimapañhaṃ vissajjentiyā ettakena gamanaṃ hoti, āgamanaṃ hoti, gamanāgamanaṃ hoti, vaṭṭaṃ vattatīti vaṭṭaṃ matthakaṃ pāpetvā dassitaṃ.
Thus, by the bhikkhunī, in answering the former question—"Indeed, friend Visakha, thus there is identity view"—it was shown how with this much there is going, there is coming, there is going and coming, meaning the round of existence turns and reaches its peak.
Cho đến đây, khi vị Trưởng lão ni giải đáp câu hỏi trước, rằng: “Này Tôn giả Visākha, tà kiến về thân (sakkāyadiṭṭhi) là như vậy đó”, thì sự đi, sự đến, sự đi rồi đến, tức là sự luân hồi (vaṭṭa) được trình bày đến tận cùng.
Evaṃ kho, āvuso visākha, sakkāyadiṭṭhi na hotīti pacchimaṃ pañhaṃ vissajjentiyā ettakena gamanaṃ na hoti, āgamanaṃ na hoti, gamanāgamanaṃ na hoti, vaṭṭaṃ nāma na vattatīti vivaṭṭaṃ matthakaṃ pāpetvā dassitaṃ.
By her, in answering the latter question—"Indeed, friend Visakha, thus there is no identity view"—it was shown how with this much there is no going, there is no coming, there is no going and coming, meaning the round of existence does not turn, and thus the cessation of the round (vivaṭṭa) reaches its peak.
Khi giải đáp câu hỏi sau, rằng: “Này Tôn giả Visākha, tà kiến về thân (sakkāyadiṭṭhi) không phải là như vậy đó”, thì sự đi không có, sự đến không có, sự đi rồi đến không có, tức là sự thoát ly luân hồi (vivaṭṭa) được trình bày đến tận cùng.
462. Katamo panāyye, ariyo aṭṭhaṅgiko maggoti ayaṃ pañho theriyā paṭipucchitvā vissajjetabbo bhaveyya – ‘‘upāsaka, tayā heṭṭhā maggo pucchito, idha kasmā maggameva pucchasī’’ti.
462. The question, “Venerable lady, what is the Noble Eightfold Path?” should have been answered by the bhikkhunī with a counter-question: “Lay follower, you asked about the path before; why do you ask about the path again here?”
462. Thưa Ni sư, vậy Đạo lộ Bát Chánh cao quý là gì? Câu hỏi này đáng lẽ vị Trưởng lão ni phải hỏi lại rồi mới giải đáp – “Này cư sĩ, trước đây ông đã hỏi về đạo lộ, tại sao bây giờ ông lại hỏi về đạo lộ nữa?”
Sā pana attano byattatāya paṇḍiccena tassa adhippāyaṃ sallakkhesi – ‘‘iminā upāsakena heṭṭhā paṭipattivasena maggo pucchito bhavissati, idha pana taṃ saṅkhatāsaṅkhatalokiyalokuttarasaṅgahitāsaṅgahitavasena pucchitukāmo bhavissatī’’ti.
But she, with her intelligence and wisdom, understood his intention: “This lay follower must have asked about the path earlier in terms of practice, but here he wishes to ask about it in terms of what is conditioned and unconditioned, mundane and supramundane, encompassed and not encompassed.”
Nhưng do sự khéo léo và trí tuệ của mình, bà đã nhận ra ý định của ông ta – “Vị cư sĩ này trước đây có lẽ đã hỏi về đạo lộ theo phương diện thực hành, còn bây giờ ông ta muốn hỏi về đạo lộ theo phương diện các pháp hữu vi (saṅkhata), vô vi (asaṅkhata), thuộc thế gian (lokiya) và siêu thế (lokuttara) được bao gồm hay không được bao gồm.”
Tasmā appaṭipucchitvāva yaṃ yaṃ pucchi, taṃ taṃ vissajjesi.
Therefore, without counter-questioning, she answered each of his questions.
Vì vậy, bà không hỏi lại mà đã giải đáp từng điều ông ta hỏi.
Tattha saṅkhatoti cetito kappito pakappito āyūhito kato nibbattito samāpajjantena samāpajjitabbo.
Here, conditioned (saṅkhato) means intended, conceived, planned, exerted, made, produced, and to be entered into by one entering into it.
Ở đây, hữu vi (saṅkhata) có nghĩa là được tác thành, được tạo ra, được hình thành, được nỗ lực, được thực hiện, được phát sinh, được thành tựu bởi người nhập định.
Tīhi ca kho, āvuso visākha, khandhehi ariyo aṭṭhaṅgiko maggo saṅgahitoti ettha yasmā maggo sappadeso, tayo khandhā nippadesā, tasmā ayaṃ sappadesattā nagaraṃ viya rajjena nippadesehi tīhi khandhehi saṅgahito.
In the passage, “ And, friend Visakha, the Noble Eightfold Path is comprised of three aggregates,” since the path has a specified sphere (sappadesa) while the three aggregates are without specified spheres (nippadesā), the path, being with a specified sphere, is comprised by the three aggregates, just as a city by a kingdom.
Trong câu “Này Tôn giả Visākha, Bát Chánh Đạo cao quý được bao gồm trong ba uẩn”, vì đạo lộ (magga) là có phần (sappadesa), còn ba uẩn (khandha) là không có phần (nippadesa), nên đạo lộ này, do có phần, được bao gồm bởi ba uẩn không có phần, giống như một thành phố được bao gồm bởi một vương quốc.
Tattha sammāvācādayo tayo sīlameva, tasmā te sajātito sīlakkhandhena saṅgahitāti.
Here, the three factors, such as right speech, are themselves sīla, and therefore, by their own nature, they are comprised in the aggregate of sīla.
Ở đây, ba chi phần như chánh ngữ (sammāvācā) v.v. chính là giới (sīla), do đó chúng được bao gồm trong giới uẩn (sīlakkhandha) theo bản chất của chúng.
Kiñcāpi hi pāḷiyaṃ sīlakkhandheti bhummena viya niddeso kato, attho pana karaṇavasena veditabbo.
Even though the Pāḷi uses a locative (sīlakkhandheti), indicating 'in the aggregate of sīla,' the meaning should be understood in the instrumental sense, 'by the aggregate of sīla.'
Mặc dù trong kinh tạng (Pāḷi) có sự chỉ định như “trong giới uẩn” (sīlakkhandheti) theo cách dùng vị cách, nhưng ý nghĩa phải được hiểu theo cách dùng công cụ cách.
Sammāvāyāmādīsu pana tīsu samādhi attano dhammatāya ārammaṇe ekaggabhāvena appetuṃ na sakkoti.
Among the three factors, such as right effort, samādhi, by its own nature, cannot settle on the object with one-pointedness.
Tuy nhiên, trong ba chi phần như chánh tinh tấn (sammāvāyāma) v.v., định (samādhi) theo bản chất của nó không thể an trụ vào đối tượng với trạng thái nhất tâm.
Vīriye pana paggahakiccaṃ sādhente satiyā ca apilāpanakiccaṃ sādhentiyā laddhūpakāro hutvā sakkoti.
But when energy (vīriya) accomplishes its function of exertion and mindfulness (sati) accomplishes its function of non-floating, then, having received help, it can.
Nhưng khi tinh tấn thực hiện chức năng hỗ trợ và niệm thực hiện chức năng không quên lãng, thì định có được sự trợ giúp và có thể an trụ vào đối tượng với trạng thái nhất tâm.
Tatrāyaṃ upamā – yathā hi ‘‘nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti uyyānaṃ paviṭṭhesu tīsu sahāyesu eko supupphitaṃ campakarukkhaṃ disvā hatthaṃ ukkhipitvāpi gahetuṃ na sakkuṇeyya.
Here is an analogy: Just as when three friends enter a park, intending to celebrate a festival, one, seeing a fully bloomed Campaka tree, might not be able to pluck a flower even by reaching out his hand.
Đây là một ví dụ: Giống như ba người bạn vào một khu vườn với ý định “Chúng ta sẽ vui chơi lễ hội”, một người nhìn thấy cây hoa đại (campaka) nở rộ và không thể hái được dù đã vươn tay.
Athassa dutiyo onamitvā piṭṭhiṃ dadeyya, so tassa piṭṭhiyaṃ ṭhatvāpi kampamāno gahetuṃ na sakkuṇeyya.
Then, the second one might bend down and offer his back; but even standing on his back, the first one might tremble and not be able to pluck it.
Sau đó, người bạn thứ hai cúi xuống và đưa lưng cho anh ta, nhưng dù đứng trên lưng người bạn đó, anh ta vẫn run rẩy và không thể hái được.
Athassa itaro aṃsakūṭaṃ upanāmeyya, so ekassa piṭṭhiyaṃ ṭhatvā ekassa aṃsakūṭaṃ olubbha yathāruci pupphāni ocinitvā piḷandhitvā nakkhattaṃ kīḷeyya.
Then, the third one might offer his shoulder; so, standing on one's back and leaning on another's shoulder, he would pluck the flowers as he wished, adorn himself, and celebrate the festival.
Sau đó, người bạn kia đưa vai ra, và anh ta đứng trên lưng một người bạn, tựa vào vai người bạn kia, hái những bông hoa tùy thích, đeo lên và vui chơi lễ hội.
Evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.
This is to be understood in the same way.
Điều này phải được hiểu tương tự như vậy.
Ekato uyyānaṃ paviṭṭhā tayo sahāyakā viya hi ekato jātā sammāvāyāmādayo tayo dhammā.
Indeed, the three factors of right effort, and so forth, arising together, are like the three friends who entered the park together.
Ba người bạn cùng vào khu vườn giống như ba pháp chánh tinh tấn (sammāvāyāma) v.v. cùng phát sinh.
Supupphitacampako viya ārammaṇaṃ.
The object is like the fully bloomed Campaka tree.
Cây hoa đại nở rộ giống như đối tượng (ārammaṇa).
Hatthaṃ ukkhipitvāpi gahetuṃ asakkonto viya attano dhammatāya ārammaṇe ekaggabhāvena appetuṃ asakkonto samādhi.
Samādhi, unable by its own nature to settle on the object with one-pointedness, is like the person unable to pluck a flower even by reaching out his hand.
Người không thể hái được dù đã vươn tay giống như định (samādhi) theo bản chất của nó không thể an trụ vào đối tượng với trạng thái nhất tâm.
Piṭṭhiṃ datvā onatasahāyo viya vāyāmo.
Effort (vāyāma) is like the friend who bent down and offered his back.
Người bạn cúi xuống đưa lưng giống như tinh tấn (vāyāma).
Aṃsakūṭaṃ datvā ṭhitasahāyo viya sati.
Mindfulness (sati) is like the friend who stood firm and offered his shoulder.
Người bạn đứng đưa vai giống như niệm (sati).
Yathā tesu ekassa piṭṭhiyaṃ ṭhatvā ekassa aṃsakūṭaṃ olubbha itaro yathāruci pupphaṃ gahetuṃ sakkoti, evamevaṃ vīriye paggahakiccaṃ sādhente, satiyā ca apilāpanakiccaṃ sādhentiyā laddhupakāro samādhi sakkoti ārammaṇe ekaggabhāvena appetuṃ.
Just as that person, standing on one's back and leaning on another's shoulder, is able to pluck the flowers as he wishes, even so, when energy (vīriya) accomplishes its function of exertion and mindfulness (sati) accomplishes its function of non-floating, samādhi, having received help, is able to settle on the object with one-pointedness.
Giống như một người đứng trên lưng một người bạn và tựa vào vai người bạn kia có thể hái hoa tùy thích, thì cũng vậy, khi tinh tấn thực hiện chức năng hỗ trợ và niệm thực hiện chức năng không quên lãng, định có được sự trợ giúp và có thể an trụ vào đối tượng với trạng thái nhất tâm.
Tasmā samādhiyevettha sajātito samādhikkhandhena saṅgahito.
Therefore, here, samādhi alone, by its own nature, is comprised in the aggregate of samādhi.
Do đó, ở đây, chỉ có định (samādhi) được bao gồm trong định uẩn (samādhikkhandha) theo bản chất của nó.
Vāyāmasatiyo pana kiriyato saṅgahitā honti.
However, effort and mindfulness are comprised by their function.
Còn tinh tấn (vāyāma) và niệm (sati) thì được bao gồm theo chức năng của chúng.
Sammādiṭṭhisammāsaṅkappesupi paññā attano dhammatāya aniccaṃ dukkhaṃ anattāti ārammaṇaṃ nicchetuṃ na sakkoti, vitakke pana ākoṭetvā ākoṭetvā dente sakkoti.
Similarly, in right view and right intention, wisdom (paññā) by its own nature cannot determine the object as impermanent, suffering, and non-self, but it can when vitakka repeatedly presents (the object to it).
Trong chánh kiến (sammādiṭṭhi) và chánh tư duy (sammāsaṅkappa) cũng vậy, tuệ (paññā) theo bản chất của nó không thể xác định đối tượng là vô thường, khổ, vô ngã, v.v., nhưng khi tầm (vitakka) tác động liên tục, tuệ có thể làm được.
Kathaṃ?
How so?
Bằng cách nào?
Yathā hi heraññiko kahāpaṇaṃ hatthe ṭhapetvā sabbabhāgesu oloketukāmo samānopi na cakkhudaleneva parivattetuṃ sakkoti, aṅgulipabbehi pana parivattetvā ito cito ca oloketuṃ sakkoti.
Just as a money-changer, even if he wishes to examine a coin in all its parts by placing it in his hand, cannot turn it over with his eyesight alone, but can turn it over with his finger joints and examine it from here and there.
Giống như một người thợ kim hoàn, dù muốn xem xét một đồng tiền vàng ở mọi mặt, cũng không thể chỉ dùng mắt để xoay nó, mà phải dùng các ngón tay để xoay và xem xét từ bên này sang bên kia.
Evameva na paññā attano dhammatāya aniccādivasena ārammaṇaṃ nicchetuṃ sakkoti, abhiniropanalakkhaṇena pana āhananapariyāhananarasena vitakkena ākoṭentena viya parivattentena viya ca ādāyā dinnameva vinicchetuṃ sakkoti.
In the same way, wisdom by its own nature cannot determine the object in terms of impermanence, etc., but it can only determine what is given, as if repeatedly struck and turned over by vitakka, which has the characteristic of focusing on the object and the function of repeatedly striking and examining it.
Cũng vậy, tuệ (paññā) theo bản chất của nó không thể xác định đối tượng theo phương diện vô thường, v.v., nhưng khi tầm (vitakka) có đặc tính đặt tâm vào đối tượng và chức năng tác động liên tục như thể đang xoay và tác động, thì tuệ mới có thể xác định được đối tượng đã được đưa đến.
Tasmā idhāpi sammādiṭṭhiyeva sajātito paññākkhandhena saṅgahitā.
Therefore, here too, right view alone, by its own nature, is comprised in the aggregate of wisdom.
Do đó, ở đây, chỉ có chánh kiến (sammādiṭṭhi) được bao gồm trong tuệ uẩn (paññākkhandha) theo bản chất của nó.
Sammāsaṅkappo pana kiriyato saṅgahito hoti.
Right intention, however, is comprised by its function.
Còn chánh tư duy (sammāsaṅkappa) thì được bao gồm theo chức năng của nó.
Iti imehi tīhi khandhehi maggo saṅgahaṃ gacchati.
Thus, the path is comprised by these three aggregates.
Như vậy, đạo lộ được bao gồm bởi ba uẩn này.
Tena vuttaṃ – ‘‘tīhi ca kho, āvuso visākha, khandhehi ariyo aṭṭhaṅgiko maggo saṅgahito’’ti.
Hence it was said: “And, friend Visakha, the Noble Eightfold Path is comprised of three aggregates.”
Vì vậy, đã nói rằng: “Này Tôn giả Visākha, Bát Chánh Đạo cao quý được bao gồm trong ba uẩn.”
Idāni ekacittakkhaṇikaṃ maggasamādhiṃ sanimittaṃ saparikkhāraṃ pucchanto, katamo panāyyetiādimāha.
Now, wishing to ask about the samādhi of the path, which lasts for a single mind-moment (ekacittakkhaṇika), with its sign (nimitta) and accessories (parikkhāra), he said, “ What, venerable lady, is…” and so forth.
Bây giờ, muốn hỏi về định của đạo lộ (maggasamādhi) chỉ trong một sát na tâm, có dấu hiệu (nimitta) và các yếu tố phụ trợ (parikkhāra), nên vị Trưởng lão ni đã nói: “Thưa Ni sư, vậy là gì?” v.v.
Tassa vissajjane cattāro satipaṭṭhānā maggakkhaṇe catukiccasādhanavasena uppannā sati, sā samādhissa paccayatthena nimittaṃ.
In answering this, the four foundations of mindfulness (satipaṭṭhāna) are mindfulness that arose at the moment of the path (maggakkhaṇa) by accomplishing its four functions; this mindfulness is the sign (nimitta) in the sense of being a condition for samādhi.
Trong phần giải đáp câu hỏi đó, bốn niệm xứ (cattāro satipaṭṭhānā) là niệm (sati) phát sinh trong sát na của đạo lộ theo phương diện thực hiện bốn chức năng, niệm đó là dấu hiệu (nimitta) theo nghĩa là nhân duyên của định.
Cattāro sammappadhānā catukiccasādhanavaseneva uppannaṃ vīriyaṃ, taṃ parivāraṭṭhena parikkhāro hoti.
The four right efforts (sammappadhānā) are energy that arose by accomplishing its four functions; this energy is the accessory (parikkhāra) in the sense of being an accompaniment.
Bốn chánh cần (cattāro sammappadhānā) là tinh tấn (vīriya) phát sinh theo phương diện thực hiện bốn chức năng, tinh tấn đó là yếu tố phụ trợ (parikkhāra) theo nghĩa là sự bao quanh.
Tesaṃyeva dhammānanti tesaṃ maggasampayuttadhammānaṃ.
“ Of those very states” refers to those states associated with the path.
Của chính những pháp ấy có nghĩa là của những pháp đồng sinh với đạo lộ.
Āsevanātiādīsu ekacittakkhaṇikāyeva āsevanādayo vuttāti.
In “ cultivation” (āsevanā) and so forth, cultivation etc. are said to be of a single mind-moment.
Trong các từ sự thực hành (āsevanā) v.v., sự thực hành (āsevanā) v.v. được nói đến là chỉ trong một sát na tâm.
Vitaṇḍavādī pana, ‘‘ekacittakkhaṇiko nāma maggo natthi, ‘evaṃ bhāveyya satta vassānī’ti hi vacanato sattapi vassāni maggabhāvanā hoti, kilesā pana lahu chijjantā sattahi ñāṇehi chijjantī’’ti vadati.
However, a caviling disputant says, “There is no path that lasts for a single mind-moment. For it is said, ‘One should cultivate thus for seven years,’ implying that the cultivation of the path lasts for seven years, while defilements are cut quickly by seven knowledges.”
Tuy nhiên, những người tranh luận không chính đáng (vitaṇḍavādī) nói rằng: “Không có đạo lộ nào chỉ trong một sát na tâm cả, vì theo lời dạy ‘hãy tu tập như vậy trong bảy năm’, sự tu tập đạo lộ kéo dài đến bảy năm, nhưng các phiền não được đoạn trừ nhanh chóng bởi bảy trí tuệ.”
So ‘‘suttaṃ āharā’’ti vattabbo.
He should be told, “Bring forth a Sutta.”
Người đó phải được hỏi: “Hãy đưa ra kinh điển!”
Addhā aññaṃ apassanto, ‘‘yā tesaṃyeva dhammānaṃ āsevanā bhāvanā bahulīkamma’’nti idameva suttaṃ āharitvā, ‘‘aññena cittena āsevati, aññena bhāveti, aññena bahulīkarotī’’ti vakkhati.
Surely, seeing no other, he will bring forth this Sutta, “The repeated practice, development, and making much of those very states,” and will say, “One cultivates with one mind, develops with another, and makes much of with yet another.”
Chắc chắn, không tìm thấy điều gì khác, người đó sẽ viện dẫn chính đoạn kinh này: “Sự thực hành, sự tu tập, sự làm cho sung mãn của chính những pháp ấy” và nói: “Thực hành bằng một tâm, tu tập bằng một tâm khác, làm cho sung mãn bằng một tâm khác.”
Tato vattabbo – ‘‘kiṃ panidaṃ, suttaṃ neyyatthaṃ nītattha’’nti.
Then he should be asked, “Is this Sutta of inferable meaning (neyyattha) or explicit meaning (nītattha)?”
Sau đó, phải hỏi: “Vậy đây là kinh có nghĩa cần được diễn giải (neyyattha) hay kinh có nghĩa đã được diễn giải (nītattha)?”
Tato vakkhati – ‘‘nītatthaṃ yathā suttaṃ tatheva attho’’ti.
Then he will say, “It is of explicit meaning, meaning is as the Sutta.”
Sau đó, người đó sẽ nói: “Là kinh có nghĩa đã được diễn giải, ý nghĩa đúng như kinh đã nói.”
Tassa idaṃ uttaraṃ – evaṃ sante ekaṃ cittaṃ āsevamānaṃ uppannaṃ, aparampi āsevamānaṃ, aparampi āsevamānanti evaṃ divasampi āsevanāva bhavissati, kuto bhāvanā, kuto bahulīkammaṃ?
To him, this is the reply: If that were so, one mind, having arisen, cultivating, and then another cultivating, and yet another cultivating—in this way, it would be only cultivation for a whole day. Where would development be, where would making much of be?
Câu trả lời cho người đó là: Nếu vậy, một tâm sinh khởi đang thực hành, một tâm khác cũng đang thực hành, một tâm khác nữa cũng đang thực hành, thì như vậy cả ngày chỉ là sự thực hành, làm sao có sự tu tập, làm sao có sự làm cho sung mãn?
Ekaṃ vā bhāvayamānaṃ uppannaṃ aparampi bhāvayamānaṃ aparampi bhāvayamānanti evaṃ divasampi bhāvanāva bhavissati, kuto āsevanā kuto bahulīkammaṃ?
Or one mind, having arisen, developing, and then another developing, and yet another developing—in this way, it would be only development for a whole day. Where would cultivation be, where would making much of be?
Hoặc một tâm sinh khởi đang tu tập, một tâm khác cũng đang tu tập, một tâm khác nữa cũng đang tu tập, thì như vậy cả ngày chỉ là sự tu tập, làm sao có sự thực hành, làm sao có sự làm cho sung mãn?
Ekaṃ vā bahulīkarontaṃ uppannaṃ, aparampi bahulīkarontaṃ, aparampi bahulīkarontanti evaṃ divasampi bahulīkammameva bhavissati kuto āsevanā, kuto bhāvanāti.
Or one mind, having arisen, making much of, and then another making much of, and yet another making much of—in this way, it would be only making much of for a whole day. Where would cultivation be, where would development be?
Nếu một tâm phát sinh khi thường xuyên thực hành, rồi một tâm khác cũng thường xuyên thực hành, và một tâm khác nữa cũng thường xuyên thực hành như vậy, thì suốt cả ngày cũng chỉ là sự thực hành lặp đi lặp lại. Sự huân tập (āsevanā) ở đâu? Sự tu tập (bhāvanā) ở đâu?
Atha vā evaṃ vadeyya – ‘‘ekena cittena āsevati, dvīhi bhāveti, tīhi bahulīkaroti.
Or he might say this: “One practices with one mind, develops with two, and makes abundant with three.
Hoặc là, người ấy có thể nói: “Với một tâm, người ấy huân tập (āsevati); với hai tâm, người ấy tu tập (bhāveti); với ba tâm, người ấy thường xuyên thực hành (bahulīkaroti).
Dvīhi vā āsevati, tīhi bhāveti, ekena bahulīkaroti.
Or he practices with two, develops with three, and makes abundant with one.
Hoặc là, với hai tâm, người ấy huân tập; với ba tâm, người ấy tu tập; với một tâm, người ấy thường xuyên thực hành.
Tīhi vā āsevati, ekena bhāveti, dvīhi bahulīkarotī’’ti.
Or he practices with three, develops with one, and makes abundant with two.”
Hoặc là, với ba tâm, người ấy huân tập; với một tâm, người ấy tu tập; với hai tâm, người ấy thường xuyên thực hành.”
So vattabbo – ‘‘mā suttaṃ me laddhanti yaṃ vā taṃ vā avaca.
He should be told: “Do not speak carelessly, saying ‘I have not obtained the Sutta’ or whatever.
Người ấy nên được nói rằng: “Đừng nói những điều vô căn cứ như ‘tôi đã lãnh hội kinh điển’.
Pañhaṃ vissajjentena nāma ācariyassa santike vasitvā buddhavacanaṃ uggaṇhitvā attharasaṃ viditvā vattabbaṃ hoti.
One who answers a question should dwell near a teacher, learn the Buddha’s words, understand the essence of the meaning, and then speak.
Một người giải đáp vấn đề cần phải sống với bậc thầy, học hỏi lời Phật dạy, hiểu rõ hương vị của ý nghĩa, rồi mới nói.
Ekacittakkhaṇikāva ayaṃ āsevanā, ekacittakkhaṇikā bhāvanā, ekacittakkhaṇikaṃ bahulīkammaṃ.
This practicing is momentary, this developing is momentary, and this making abundant is momentary.
Sự huân tập này chỉ diễn ra trong một sát-na tâm (ekacittakkhaṇikā); sự tu tập cũng chỉ diễn ra trong một sát-na tâm; sự thường xuyên thực hành cũng chỉ diễn ra trong một sát-na tâm.
Khayagāmilokuttaramaggo bahulacittakkhaṇiko nāma natthi, ‘ekacittakkhaṇikoyevā’ti saññāpetabbo.
The supramundane path that leads to exhaustion is not said to be of many mind-moments; it must be understood as being of only one mind-moment.
Không có con đường siêu thế (lokuttaramaggo) nào đưa đến sự diệt tận (khayagāmi) mà lại có nhiều sát-na tâm (bahulacittakkhaṇiko) cả; người ấy phải được làm cho hiểu rằng ‘nó chỉ là một sát-na tâm mà thôi’.
Sace sañjānāti, sañjānātu, no ce sañjānāti, gaccha pātova vihāraṃ pavisitvā yāguṃ pivāhī’’ti uyyojetabbo.
If he understands, let him understand; if he does not understand, go and enter the monastery early in the morning and drink gruel,” he should be dismissed.
Nếu người ấy hiểu, thì hãy để người ấy hiểu; nếu người ấy không hiểu, thì hãy bảo người ấy: ‘Hãy đi vào tinh xá sớm và uống cháo đi!’” – người ấy nên được cho đi như vậy.
463. Kati panāyye saṅkhārāti idha kiṃ pucchati?
463. “ How many formations are there, venerable sir (ayye)?” What is being asked here?
463. “Bạch Ni sư, có bao nhiêu hành (saṅkhārā)?” – Ở đây, người ấy hỏi điều gì?
Ye saṅkhāre nirodhetvā nirodhaṃ samāpajjati, te pucchissāmīti pucchati.
He is asking: “I will ask about those formations which one ceases in order to attain the cessation.”
Người ấy hỏi: “Tôi sẽ hỏi về những hành mà khi diệt trừ chúng, người ấy nhập diệt.”
Tenevassa adhippāyaṃ ñatvā therī, puññābhisaṅkhārādīsu anekesu saṅkhāresu vijjamānesupi, kāyasaṅkhārādayova ācikkhantī, tayome, āvusotiādimāha.
Knowing his intention, the Therī, even though there are many formations such as meritorious formations (puññābhisaṅkhāra), explained only the bodily formations (kāyasaṅkhārā) and so on, saying, “ These three, friend (āvuso),” and so forth.
Biết được ý định của người ấy, dù có nhiều hành như phước hành (puññābhisaṅkhāra) v.v., vị Ni sư vẫn chỉ ra các hành như thân hành (kāyasaṅkhāra) v.v., và nói: “Này Hiền giả, có ba điều này.”
Tattha kāyapaṭibaddhattā kāyena saṅkharīyati karīyati nibbattīyatīti kāyasaṅkhāro.
Here, kāyasaṅkhāro means that which is conditioned, done, or brought about by the body, being connected with the body.
Trong đó, điều được tạo tác (saṅkharīyati), được làm (karīyati), được phát sinh (nibbattīyati) bởi thân (kāya) do có liên hệ với thân, đó là thân hành (kāyasaṅkhāro).
Vācaṃ saṅkharoti karoti nibbattetīti vacīsaṅkhāro.
Vacīsaṅkhāro means that which conditions, does, or brings about speech.
Điều tạo tác (saṅkharoti), làm (karoti), phát sinh (nibbatteti) lời nói (vācā), đó là khẩu hành (vacīsaṅkhāro).
Cittapaṭibaddhattā cittena saṅkharīyati karīyati nibbattīyatīti cittasaṅkhāro.
Cittasaṅkhāro means that which is conditioned, done, or brought about by the mind, being connected with the mind.
Điều được tạo tác (saṅkharīyati), được làm (karīyati), được phát sinh (nibbattīyati) bởi tâm (citta) do có liên hệ với tâm, đó là ý hành (cittasaṅkhāro).
Katamo panāyyeti idha kiṃ pucchati?
“ Which one, venerable sir?” What is being asked here?
“Bạch Ni sư, đó là gì?” – Ở đây, người ấy hỏi điều gì?
Ime saṅkhārā aññamaññamissā āluḷitā avibhūtā duddīpanā.
These formations are mixed with one another, confused, indistinct, and difficult to explain.
Những hành này hòa lẫn vào nhau, rối loạn, không rõ ràng, khó trình bày.
Tathā hi, kāyadvāre ādānagahaṇamuñcanacopanāni pāpetvā uppannā aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā dvādasa akusalacetanāti evaṃ kusalākusalā vīsati cetanāpi assāsapassāsāpi kāyasaṅkhārātveva vuccanti.
Indeed, the eight wholesome kāmāvacara volitions and twelve unwholesome volitions, making twenty wholesome and unwholesome volitions arising by means of taking, holding, letting go, and pushing through the body-door, as well as in-breaths and out-breaths, are all called kāyasaṅkhāra.
Thật vậy, tám tâm thiện dục giới và mười hai tâm bất thiện, tức là hai mươi tâm thiện bất thiện như vậy, cùng với hơi thở vào ra, đều được gọi là thân hành (kāyasaṅkhāra), khi chúng phát sinh qua cửa thân (kāyadvāra) bằng các hành động cầm nắm, buông bỏ, và di chuyển.
Vacīdvāre hanusaṃcopanaṃ vacībhedaṃ pāpetvā uppannā vuttappakārāva vīsati cetanāpi vitakkavicārāpi vacīsaṅkhārotveva vuccanti.
The twenty volitions of the aforesaid kind, arising by means of moving the jaw and speaking through the speech-door, as well as vitakka and vicāra, are all called vacīsaṅkhāra.
Hai mươi tâm như đã nói trên, cùng với tầm (vitakka) và tứ (vicāra), đều được gọi là khẩu hành (vacīsaṅkhāra), khi chúng phát sinh qua cửa khẩu (vacīdvāra) bằng sự cử động của hàm và sự phát ra lời nói.
Kāyavacīdvāresu copanaṃ apattā raho nisinnassa cintayato uppannā kusalākusalā ekūnatiṃsa cetanāpi saññā ca vedanā cāti ime dve dhammāpi cittasaṅkhārotveva vuccanti.
The twenty-nine wholesome and unwholesome volitions arising in one sitting in seclusion and contemplating, without any movement of the body and speech doors, as well as these two phenomena, saññā and vedanā, are all called cittasaṅkhāra.
Hai mươi chín tâm thiện bất thiện phát sinh khi một người ngồi riêng tư suy nghĩ mà không có sự cử động của cửa thân và cửa khẩu, cùng với hai pháp này là tưởng (saññā) và thọ (vedanā), đều được gọi là ý hành (cittasaṅkhāra).
Evaṃ ime saṅkhārā aññamaññamissā āluḷitā avibhūtā duddīpanā.
Thus, these formations are mixed with one another, confused, indistinct, and difficult to explain.
Như vậy, những hành này hòa lẫn vào nhau, rối loạn, không rõ ràng, khó trình bày.
Te pākaṭe vibhūte katvā kathāpessāmīti pucchati.
He asks so that he may make them clear and distinct and have them explained.
Người ấy hỏi để làm cho chúng trở nên rõ ràng và dễ hiểu, và để được giảng giải.
464. Idāni kiṃ nu kho esā saññāvedayitanirodhaṃ valañjeti, na valañjeti.
464. Now, does she or does she not attain the cessation of perception and feeling (saññāvedayitanirodha)?
464. Bây giờ, vị Ni sư này có thực hành sự diệt tưởng thọ (saññāvedayitanirodha) hay không thực hành?
Ciṇṇavasī vā tattha no ciṇṇavasīti jānanatthaṃ pucchanto, kathaṃ panāyye, saññāvedayitanirodhasamāpatti hotītiādimāha.
Wishing to know whether she is skilled or not skilled in that, he asks, “ How, venerable sir, does the attainment of the cessation of perception and feeling occur?” and so on.
Để biết được người ấy có thành thạo (ciṇṇavasī) hay không thành thạo trong việc đó, người ấy hỏi: “Bạch Ni sư, sự nhập diệt tưởng thọ (saññāvedayitanirodhasamāpatti) xảy ra như thế nào?” v.v.
Tassa vissajjane samāpajjissanti vā samāpajjāmīti vā padadvayena nevasaññānāsaññāyatanasamāpattikālo kathito.
In answering that, the two phrases “ they will attain” or “ I will attain” refer to the time of attainment of the sphere of neither-perception-nor-non-perception.
Trong phần giải đáp câu hỏi đó, hai từ “sẽ nhập (samāpajjissanti) hay tôi sẽ nhập (samāpajjāmīti)” nói về thời gian nhập định Tưởng Phi Tưởng Xứ (nevasaññānāsaññāyatana).
Samāpannoti padena antonirodho.
The phrase “ having attained” refers to the internal cessation.
Từ “đã nhập (samāpanno)” nói về sự diệt tận bên trong.
Tathā purimehi dvīhi padehi sacittakakālo kathito, pacchimena acittakakālo.
Similarly, the first two phrases refer to the period with mind, and the last phrase to the period without mind.
Tương tự, hai từ đầu nói về thời gian có tâm, từ cuối nói về thời gian không có tâm.
Pubbeva tathā cittaṃ bhāvitaṃ hotīti nirodhasamāpattito pubbe addhānaparicchedakāleyeva, ettakaṃ kālaṃ acittako bhavissāmīti addhānaparicchedacittaṃ bhāvitaṃ hoti.
Pubbeva tathā cittaṃ bhāvitaṃ hoti means that at the time of determining the duration, prior to the attainment of cessation, the mind that determines the duration is developed, thinking, “I will be without mind for this long.”
“Tâm đã được tu tập như vậy từ trước (pubbeva tathā cittaṃ bhāvitaṃ hoti)” có nghĩa là, ngay trong thời gian định trước (addhānaparicchedakāla) trước khi nhập diệt tận định, tâm đã được tu tập để định rõ thời gian: “Tôi sẽ không có tâm trong khoảng thời gian này.”
Yaṃ taṃ tathattāya upanetīti yaṃ evaṃ bhāvitaṃ cittaṃ, taṃ puggalaṃ tathattāya acittakabhāvāya upaneti.
Yaṃ taṃ tathattāya upanetī means that such a developed mind leads that person to such a state of being without mind.
“Điều đó đưa đến trạng thái như vậy (yaṃ taṃ tathattāya upanetī)” có nghĩa là, tâm đã được tu tập như vậy sẽ đưa người ấy đến trạng thái không có tâm.
Paṭhamaṃ nirujjhati vacīsaṅkhāroti sesasaṅkhārehi paṭhamaṃ dutiyajjhāneyeva nirujjhati.
First the verbal formation ceases means that among the remaining formations, the verbal formation ceases first in the second jhāna itself.
“Khẩu hành diệt trước tiên (paṭhamaṃ nirujjhati vacīsaṅkhāro)” có nghĩa là, khẩu hành diệt trước các hành khác, ngay trong thiền thứ hai.
Tato kāyasaṅkhāroti tato paraṃ kāyasaṅkhāro catutthajjhāne nirujjhati.
Then the bodily formation means that after that, the bodily formation ceases in the fourth jhāna.
“Sau đó là thân hành (tato kāyasaṅkhāro)” có nghĩa là, sau đó, thân hành diệt trong thiền thứ tư.
Tato cittasaṅkhāroti tato paraṃ cittasaṅkhāro antonirodhe nirujjhati.
Then the mental formation means that after that, the mental formation ceases in the internal cessation.
“Sau đó là ý hành (tato cittasaṅkhāro)” có nghĩa là, sau đó, ý hành diệt trong sự diệt tận bên trong.
Vuṭṭhahissanti vā vuṭṭhahāmīti vā padadvayena antonirodhakālo kathito.
The two phrases “ they will emerge” or “ I will emerge” refer to the period of internal cessation.
Hai từ “sẽ xuất (vuṭṭhahissanti) hay tôi sẽ xuất (vuṭṭhahāmīti)” nói về thời gian diệt tận bên trong.
Vuṭṭhitoti padena phalasamāpattikālo.
The phrase “ emerged” refers to the period of fruition attainment.
Từ “đã xuất (vuṭṭhito)” nói về thời gian của quả định (phalasamāpatti).
Tathā purimehi dvīhi padehi acittakakālo kathito, pacchimena sacittakakālo.
Similarly, the first two phrases refer to the period without mind, and the last phrase to the period with mind.
Tương tự, hai từ đầu nói về thời gian không có tâm, từ cuối nói về thời gian có tâm.
Pubbeva tathā cittaṃ bhāvitaṃ hotīti nirodhasamāpattito pubbe addhānaparicchedakāleyeva ettakaṃ kālaṃ acittako hutvā tato paraṃ sacittako bhavissāmīti addhānaparicchedacittaṃ bhāvitaṃ hoti.
Pubbeva tathā cittaṃ bhāvitaṃ hoti means that at the time of determining the duration, prior to the attainment of cessation, the mind that determines the duration is developed, thinking, “Having been without mind for this long, I will then have mind.”
“Tâm đã được tu tập như vậy từ trước (pubbeva tathā cittaṃ bhāvitaṃ hoti)” có nghĩa là, ngay trong thời gian định trước (addhānaparicchedakāla) trước khi nhập diệt tận định, tâm đã được tu tập để định rõ thời gian: “Tôi sẽ không có tâm trong khoảng thời gian này, và sau đó tôi sẽ có tâm.”
Yaṃ taṃ tathattāya upanetīti yaṃ evaṃ bhāvitaṃ cittaṃ, taṃ puggalaṃ tathattāya sacittakabhāvāya upaneti.
Yaṃ taṃ tathattāya upanetī means that such a developed mind leads that person to such a state of having mind.
“Điều đó đưa đến trạng thái như vậy (yaṃ taṃ tathattāya upanetī)” có nghĩa là, tâm đã được tu tập như vậy sẽ đưa người ấy đến trạng thái có tâm.
Iti heṭṭhā nirodhasamāpajjanakālo gahito, idha nirodhato vuṭṭhānakālo.
Thus, below, the time of attaining cessation is taken, and here, the time of emerging from cessation.
Như vậy, ở dưới đã nói về thời gian nhập diệt tận định, ở đây nói về thời gian xuất khỏi diệt tận định.
Idāni nirodhakathaṃ kathetuṃ vāroti nirodhakathā kathetabbā siyā, sā panesā, ‘‘dvīhi balehi samannāgatattā tayo ca saṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā soḷasahi ñāṇacariyāhi navahi samādhicariyāhi vasībhāvatāpaññā nirodhasamāpattiyā ñāṇa’’nti mātikaṃ ṭhapetvā sabbākārena visuddhimagge kathitā.
Now, it is time to explain the discourse on cessation, and so the discourse on cessation should be explained. But this discourse, by setting forth the mātikā “the knowledge of the attainment of cessation, due to being endowed with two powers, due to the calming of the three formations, due to sixteen ways of knowledge, and nine ways of concentration, and proficiency,” has been explained in all aspects in the Visuddhimagga.
Bây giờ, đã đến lúc nói về sự diệt tận (nirodha), nên câu chuyện về sự diệt tận cần được kể. Tuy nhiên, câu chuyện này đã được trình bày đầy đủ trong Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga) với đề mục: “Trí tuệ về sự diệt tận định (nirodhasamāpatti) là sự thành thạo (vasībhāvatāpaññā) được trang bị hai sức mạnh, sự lắng dịu của ba hành, mười sáu hành tướng trí tuệ (ñāṇacariyā), và chín hành tướng định (samādhicariyā).”
Tasmā tattha kathitanayeneva gahetabbā.
Therefore, it should be understood in the manner explained therein.
Do đó, nó nên được hiểu theo cách đã được trình bày ở đó.
Ko panāyaṃ nirodho nāma?
What, then, is this cessation?
Vậy, sự diệt tận này là gì?
Catunnaṃ khandhānaṃ paṭisaṅkhā appavatti.
It is the non-arising of the four aggregates, due to reflection.
Đó là sự không phát sinh của bốn uẩn (khandha) sau khi đã quán xét.
Atha kimatthametaṃ samāpajjantīti.
Then, for what purpose do they attain this?
Vậy vì sao người ta nhập định này?
Saṅkhārānaṃ pavatte ukkaṇṭhitā sattāhaṃ acittakā hutvā sukhaṃ viharissāma, diṭṭhadhammanibbānaṃ nāmetaṃ, yadidaṃ nirodhoti etadatthaṃ samāpajjanti.
Being weary of the arising of formations, they attain it for the purpose of thinking, “We will abide happily for seven days without mind; this cessation is indeed Nibbāna visible in this very life.”
Họ nhập định này với mục đích: “Chúng ta đã chán ghét sự phát sinh của các hành, chúng ta sẽ sống an lạc trong bảy ngày không có tâm. Điều này, tức là sự diệt tận, được gọi là Niết-bàn hiện tại (diṭṭhadhammanibbāna).”
Paṭhamaṃ uppajjati cittasaṅkhāroti nirodhā vuṭṭhahantassa hi phalasamāpatticittaṃ paṭhamaṃ uppajjati.
First, the mental formation arises means that for one emerging from cessation, the fruition attainment mind arises first.
“Ý hành phát sinh trước tiên (paṭhamaṃ uppajjati cittasaṅkhāro)” có nghĩa là, khi xuất khỏi diệt tận định, tâm quả định (phalasamāpatticitta) phát sinh trước tiên.
Taṃsampayuttaṃ saññañca vedanañca sandhāya, ‘‘paṭhamaṃ uppajjati cittasaṅkhāro’’ti āha.
Referring to the perception and feeling associated with that, he said, “first, the mental formation arises.”
Nói “ý hành phát sinh trước tiên” là để chỉ tưởng (saññā) và thọ (vedanā) đồng sanh với tâm đó.
Tato kāyasaṅkhāroti tato paraṃ bhavaṅgasamaye kāyasaṅkhāro uppajjati.
Then the bodily formation means that after that, the bodily formation arises at the bhavaṅga moment.
“Sau đó là thân hành (tato kāyasaṅkhāro)” có nghĩa là, sau đó, thân hành phát sinh vào thời điểm tâm hữu phần (bhavaṅga).
Kiṃ pana phalasamāpatti assāsapassāse na samuṭṭhāpetīti?
But does the fruition attainment not generate in-breaths and out-breaths?
Vậy, quả định có làm phát sinh hơi thở vào ra không?
Samuṭṭhāpeti.
It does generate them.
Có làm phát sinh.
Imassa pana catutthajjhānikā phalasamāpatti, sā na samuṭṭhāpeti.
However, this bhikkhu’s fruition attainment is of the fourth jhāna, and that does not generate them.
Tuy nhiên, quả định thiền thứ tư này thì không làm phát sinh.
Kiṃ vā etena phalasamāpatti paṭhamajjhānikā vā hotu, dutiyatatiyacatutthajjhānikā vā, santāya samāpattiyā vuṭṭhitassa bhikkhuno assāsapassāsā abbohārikā honti.
What of this? Whether the fruition attainment is of the first jhāna, or of the second, third, or fourth jhāna, the in-breaths and out-breaths of a bhikkhu who has emerged from such an attainment are conventional.
Hoặc là, quả định đó là thiền thứ nhất, hay thiền thứ hai, thứ ba, thứ tư đi nữa, hơi thở vào ra của vị tỳ-khưu xuất khỏi định vẫn trở nên không có lời nói (abbohārikā).
Tesaṃ abbohārikabhāvo sañjīvattheravatthunā veditabbo.
Their conventional nature should be understood from the story of Thera Sañjīva.
Trạng thái không có lời nói của chúng cần được hiểu qua câu chuyện của Trưởng lão Sañjīva.
Sañjīvattherassa hi samāpattito vuṭṭhāya kiṃsukapupphasadise vītaccitaṅgāre maddamānassa gacchato cīvare aṃsumattampi na jhāyi, usumākāramattampi nāhosi, samāpattiphalaṃ nāmetanti vadanti.
Indeed, when Thera Sañjīva, having emerged from attainment, walked treading on glowing embers resembling kiḿsuka flowers, not even a thread of his robe was burnt, nor was there any sign of heat. They say this is the fruit of attainment.
Quả thật, khi Trưởng lão Sañjīva vừa xuất khỏi thiền diệt (nirodhasamāpatti), đang bước đi giẫm lên những than hồng không lửa, giống như những bông hoa kiṃsuka, thì không một sợi vải nào trên y của Ngài bị cháy, cũng không có một chút khói nào bốc lên. Họ nói rằng đây là sức mạnh của thiền định.
Evamevaṃ santāya samāpattiyā vuṭṭhitassa bhikkhuno assāsapassāsā abbohārikā hontīti bhavaṅgasamayenevetaṃ kathitanti veditabbaṃ.
Similarly, for a bhikkhu who has emerged from such a samāpatti, the in-breaths and out-breaths are beyond expression, so it should be understood that this was stated in the context of the bhavaṅga moment.
Cũng vậy, một Tỳ-kheo xuất khỏi thiền định như thế, hơi thở ra vào của vị ấy trở nên không còn được sử dụng. Điều này cần được hiểu là đã được nói đến trong thời điểm bhavaṅga (tâm hộ kiếp).
Tato vacīsaṅkhāroti tato paraṃ kiriyamayapavattavaḷañjanakāle vacīsaṅkhāro uppajjati.
Then the verbal formation (vacīsaṅkhāra) means that thereafter, during the period of volitional activity, the verbal formation arises.
Sau đó, hành khẩu – sau đó, vào thời điểm các hành động thuộc về tâm duy tác (kiriyamaya) xuất hiện, hành khẩu (vacīsaṅkhāra) phát sinh.
Kiṃ bhavaṅgaṃ vitakkavicāre na samuṭṭhāpetīti?
Does bhavaṅga not give rise to vitakka and vicāra?
Có phải bhavaṅga không làm phát sinh tầm và tứ (vitakkavicāra) không?
Samuṭṭhāpeti.
It does give rise to them.
Có làm phát sinh.
Taṃsamuṭṭhānā pana vitakkavicārā vācaṃ abhisaṅkhātuṃ na sakkontīti kiriyamayapavattavaḷañjanakālenevataṃ kathitaṃ.
But vitakka and vicāra arising from it are not capable of forming speech, so this was stated in the context of the period of volitional activity.
Tuy nhiên, tầm và tứ do bhavaṅga phát sinh không thể tạo tác lời nói, nên điều này được nói đến trong thời điểm các hành động thuộc về tâm duy tác xuất hiện.
Suññato phassotiādayo saguṇenāpi ārammaṇenāpi kathetabbā.
Contact as empty (suññato phasso), etc., should be explained both in terms of its intrinsic nature and its object.
Xúc không (suññato phasso), v.v., cần được giải thích theo cả nghĩa tự thân và đối tượng.
Saguṇena tāva suññatā nāma phalasamāpatti, tāya sahajātaṃ phassaṃ sandhāya suññato phassoti vuttaṃ.
First, in terms of its intrinsic nature, suññatā (emptiness) is the attainment of fruition (phalasamāpatti); referring to the contact co-arisen with it, it is said “contact as empty.”
Trước hết, theo nghĩa tự thân, không (suññatā) là quả định (phalasamāpatti); xúc được nói là không (suññato phasso) là do liên quan đến xúc đồng sinh với nó.
Animittāpaṇihitesupieseva nayo.
In the case of signless and desireless (animittāpaṇihitesupi), the same method applies.
Đối với vô tướng (animittā) và vô nguyện (appaṇihita) cũng theo cách này.
Ārammaṇena pana nibbānaṃ rāgādīhi suññattā suññaṃ nāma, rāganimittādīnaṃ abhāvā animittaṃ, rāgadosamohappaṇidhīnaṃ abhāvā appaṇihitaṃ.
But in terms of its object, Nibbāna is called empty because it is empty of lust, etc.; it is called signless due to the absence of signs of lust, etc.; it is called desireless due to the absence of the predispositions of lust, hatred, and delusion.
Tuy nhiên, theo nghĩa đối tượng, Nibbāna được gọi là không (suññaṃ) vì trống rỗng tham ái, v.v.; là vô tướng (animittaṃ) vì không có các tướng tham ái, v.v.; là vô nguyện (appaṇihitaṃ) vì không có các nguyện tham, sân, si.
Suññataṃ nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā uppannaphalasamāpattiyaṃ phasso suññato nāma.
In the attainment of fruition that arises by taking Nibbāna, which is empty, as its object, the contact is called empty.
Xúc trong quả định phát sinh khi lấy Nibbāna không (suññataṃ) làm đối tượng được gọi là xúc không (suññato phasso).
Animittāpaṇihitesupi eseva nayo.
In the case of signless and desireless, the same method applies.
Đối với vô tướng (animittā) và vô nguyện (appaṇihita) cũng theo cách này.
Aparā āgamaniyakathā nāma hoti, suññatā, animittā, appaṇihitāti hi vipassanāpi vuccati.
There is another traditional explanation: vipassanā itself is called emptiness (suññatā), signless (animittā), and desireless (appaṇihitā).
Có một cách giải thích khác theo truyền thống (āgamaniyakathā): Vipassanā (tuệ quán) cũng được gọi là không (suññatā), vô tướng (animittā), vô nguyện (appaṇihitā).
Tattha yo bhikkhu saṅkhāre aniccato pariggahetvā aniccato disvā aniccato vuṭṭhāti, tassa vuṭṭhānagāminivipassanā animittā nāma hoti.
Among these, for a bhikkhu who comprehends formations as impermanent, sees them as impermanent, and emerges from them as impermanent, his vipassanā leading to emergence is called signless.
Trong đó, vị Tỳ-kheo nào nhận thức các pháp hữu vi (saṅkhāra) là vô thường, thấy chúng là vô thường, và xuất khỏi chúng với nhận thức vô thường, thì vipassanā dẫn đến sự xuất ly của vị ấy được gọi là vô tướng (animittā).
Yo dukkhato pariggahetvā dukkhato disvā dukkhato vuṭṭhāti, tassa appaṇihitā nāma.
For one who comprehends them as suffering, sees them as suffering, and emerges from them as suffering, his is called desireless.
Vị nào nhận thức chúng là khổ, thấy chúng là khổ, và xuất khỏi chúng với nhận thức khổ, thì vipassanā của vị ấy được gọi là vô nguyện (appaṇihitā).
Yo anattato pariggahetvā anattato disvā anattato vuṭṭhāti, tassa suññatā nāma.
For one who comprehends them as non-self, sees them as non-self, and emerges from them as non-self, his is called empty.
Vị nào nhận thức chúng là vô ngã, thấy chúng là vô ngã, và xuất khỏi chúng với nhận thức vô ngã, thì vipassanā của vị ấy được gọi là không (suññatā).
Tattha animittavipassanāya maggo animitto nāma, animittamaggassa phalaṃ animittaṃ nāma.
In this context, the path associated with signless vipassanā is called signless, and the fruition of the signless path is called signless.
Trong đó, đạo lộ của vipassanā vô tướng được gọi là vô tướng, quả của đạo lộ vô tướng được gọi là vô tướng.
Animittaphalasamāpattisahajāte phasse phusante animitto phasso phusatīti vuccati.
When contact co-arisen with the signless fruition attainment makes contact, it is said that signless contact makes contact.
Khi xúc chạm trong quả định vô tướng đồng sinh với quả vô tướng, được gọi là xúc vô tướng đang xúc chạm.
Appaṇihitasuññatesupi eseva nayo.
The same method applies to the desireless and empty.
Đối với vô nguyện và không cũng theo cách này.
Āgamaniyena kathite pana suññato vā phasso animitto vā phasso appaṇihito vā phassoti vikappo āpajjeyya, tasmā saguṇena ceva ārammaṇena ca kathetabbaṃ.
However, if it is explained traditionally, the alternative might arise: "Is contact empty, or signless, or desireless?" Therefore, it should be explained both in terms of its intrinsic nature and its object.
Tuy nhiên, nếu giải thích theo truyền thống (āgamaniya), thì có thể phát sinh sự lựa chọn giữa xúc không, xúc vô tướng, hoặc xúc vô nguyện; do đó, cần phải giải thích theo cả nghĩa tự thân và đối tượng.
Evañhi tayo phassā phusantīti sameti.
Only then does it fit with "three contacts make contact."
Chỉ khi đó, ba loại xúc mới được hòa hợp trong việc xúc chạm.
465. Idāni yā vedanā nirodhetvā nirodhasamāpattiṃ samāpajjati, tā pucchissāmīti pucchanto kati panāyye, vedanāti āha.
465. Now, desiring to ask about the feelings that one ceases to attain the attainment of cessation, he asks, "How many feelings, venerable one?"
465. Bây giờ, muốn hỏi về những thọ nào mà vị ấy diệt trừ để nhập Diệt tận định (nirodhasamāpatti), nên vị ấy nói: Bạch nữ nhân, có bao nhiêu thọ?
Kāyikaṃ vātiādīsu pañcadvārikaṃ sukhaṃ kāyikaṃ nāma, manodvārikaṃ cetasikaṃ nāmāti veditabbaṃ.
In bodily or (kāyikaṃ vā), etc., happiness arising through the five sense doors is called bodily, and happiness arising through the mind door is called mental (cetasikaṃ).
Trong các cụm từ như hoặc thuộc về thân (kāyikaṃ vā), cần hiểu rằng lạc phát sinh ở năm cửa giác quan là thuộc về thân (kāyika), và lạc phát sinh ở cửa ý là thuộc về tâm (cetasika).
Tattha sukhanti sabhāvaniddeso.
In this context, happiness (sukhaṃ) is a designation of its intrinsic nature.
Trong đó, lạc (sukhaṃ) là sự chỉ định bản chất.
Sātanti tasseva madhurabhāvadīpakaṃ vevacanaṃ.
Pleasant (sātaṃ) is a synonym illustrating its sweet nature.
Dễ chịu (sātaṃ) là từ đồng nghĩa diễn tả tính chất ngọt ngào của nó.
Vedayitanti vedayitabhāvadīpakaṃ, sabbavedanānaṃ sādhāraṇavacanaṃ.
Felt (vedayitaṃ) illustrates the nature of being felt, and it is a term common to all feelings.
Cảm thọ (vedayitaṃ) là từ diễn tả tính chất cảm thọ, là từ chung cho tất cả các cảm thọ.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining terms.
Các phần còn lại cũng theo cách này.
Ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhātiādīsu sukhāya vedanāya atthibhāvo sukhaṃ, natthibhāvo dukkhaṃ.
In pleasant in its abiding, painful in its change (ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā), etc.: for pleasant feeling, its existence is happiness, its non-existence is suffering.
Trong các cụm từ như lạc khi tồn tại, khổ khi biến hoại (ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā), sự tồn tại của lạc thọ là lạc, sự không tồn tại là khổ.
Dukkhāya vedanāya atthibhāvo dukkhaṃ, natthibhāvo sukhaṃ.
For painful feeling, its existence is suffering, its non-existence is happiness.
Sự tồn tại của khổ thọ là khổ, sự không tồn tại là lạc.
Adukkhamasukhāya vedanāya jānanabhāvo sukhaṃ, ajānanabhāvo dukkhanti attho.
For neither-pleasant-nor-painful feeling, the state of knowing it is happiness, and the state of not knowing it is suffering – this is the meaning.
Nghĩa là, sự nhận biết về thọ không khổ không lạc là lạc, sự không nhận biết là khổ.
Kiṃ anusayo anusetīti katamo anusayo anuseti.
What underlying tendency lies latent? (Kiṃ anusayo anusetī) means "which underlying tendency lies latent?"
Tham tùy miên (anusayo) nào tiềm ẩn (anuseti)? – Tham tùy miên nào tiềm ẩn?
Appahīnaṭṭhena sayito viya hotīti anusayapucchaṃ pucchati.
He asks the question about underlying tendencies because it is as if it is lying latent due to being unabandoned.
Vị ấy hỏi câu hỏi về tùy miên, nghĩa là nó như đang nằm yên vì chưa được đoạn trừ.
Na kho, āvuso visākha, sabbāya sukhāya vedanāya rāgānusayo anusetīti na sabbāya sukhāya vedanāya rāgānusayo anuseti.
Indeed, friend Visākha, the underlying tendency of lust does not lie latent in all pleasant feelings means that the underlying tendency of lust does not lie latent in all pleasant feelings.
Này hiền giả Visākha, không phải tất cả lạc thọ đều có tham tùy miên tiềm ẩn – không phải tham tùy miên tiềm ẩn trong tất cả lạc thọ.
Na sabbāya sukhāya vedanāya so appahīno, na sabbaṃ sukhaṃ vedanaṃ ārabbha uppajjatīti attho.
It means that it (lust) is not unabandoned in all pleasant feelings, and it does not arise with all pleasant feelings as its object.
Nghĩa là, không phải tham tùy miên đó chưa được đoạn trừ trong tất cả lạc thọ, không phải nó phát sinh dựa trên tất cả lạc thọ.
Esa nayo sabbattha.
This method applies everywhere.
Cách này cũng áp dụng cho tất cả các trường hợp.
Kiṃ pahātabbanti ayaṃ pahānapucchā nāma.
What is to be abandoned? (Kiṃ pahātabbaṃ) This is the question of abandonment.
Cái gì cần được đoạn trừ (kiṃ pahātabbaṃ)? – Đây là câu hỏi về sự đoạn trừ.
Rāgaṃ tena pajahatīti ettha ekeneva byākaraṇena dve pucchā vissajjesi.
In he abandons lust by that (Rāgaṃ tena pajahatī), he answered two questions with a single explanation.
Do đó, vị ấy đoạn trừ tham ái (rāgaṃ tena pajahatī) – ở đây, với một câu trả lời, vị ấy đã giải đáp hai câu hỏi.
Idha bhikkhu rāgānusayaṃ vikkhambhetvā paṭhamajjhānaṃ samāpajjati, jhānavikkhambhitaṃ rāgānusayaṃ tathā vikkhambhitameva katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā anāgāmimaggena samugghāteti.
Here, a bhikkhu suppresses the underlying tendency of lust and attains the first jhāna; he then develops vipassanā, making that lust, which was suppressed by jhāna, remain suppressed, and eradicates it completely with the non-returner path.
Ở đây, một Tỳ-kheo đoạn trừ tham tùy miên (rāgānusaya) bằng cách trấn áp nó (vikkhambhetvā) và nhập sơ thiền; sau khi trấn áp tham tùy miên bằng thiền định, vị ấy tiếp tục phát triển tuệ quán và đoạn trừ nó hoàn toàn bằng đạo A-na-hàm.
So anāgāmimaggena pahīnopi tathā vikkhambhitattāva paṭhamajjhāne nānuseti nāma.
Even though it is abandoned by the non-returner path, it is still said not to lie latent in the first jhāna because it has been suppressed in that way.
Mặc dù đã được đoạn trừ bằng đạo A-na-hàm, nhưng vì đã bị trấn áp như vậy, nó không còn tiềm ẩn trong sơ thiền nữa.
Tenāha – ‘‘na tattha rāgānusayo anusetī’’ti.
Therefore, it is said: "The underlying tendency of lust does not lie latent there."
Do đó, Ngài nói: “Tham tùy miên không tiềm ẩn ở đó.”
Tadāyatananti taṃ āyatanaṃ, paramassāsabhāvena patiṭṭhānabhūtaṃ arahattanti attho.
That basis (Tadāyatanaṃ) means that basis, the Arahattā, which serves as a support due to being the ultimate comfort.
Cái xứ đó (tadāyatanaṃ) – xứ đó, nghĩa là A-la-hán quả, là nơi nương tựa tối thượng của sự an lạc.
Iti anuttaresūti evaṃ anuttarā vimokkhāti laddhanāme arahatte.
Thus in the unsurpassed (Iti anuttaresū) refers to the Arahattā, which has received the name of unsurpassed liberation.
Trong những điều vô thượng (iti anuttaresu) – như vậy, trong A-la-hán quả, được gọi là giải thoát vô thượng.
Pihaṃ upaṭṭhāpayatoti patthanaṃ paṭṭhapentassa.
While cherishing desire (Pihaṃ upaṭṭhāpayato) means for one who sets forth a longing.
Khi khởi lên sự mong muốn (pihaṃ upaṭṭhāpayato) – khi khởi lên sự khao khát.
Uppajjati pihāpaccayā domanassanti patthanāya paṭṭhapanamūlakaṃ domanassaṃ uppajjati.
Sadness arises conditioned by longing (Uppajjati pihāpaccayā domanassaṃ) means that sadness, having longing as its root, arises.
Do duyên mong muốn mà ưu phiền phát sinh (uppajjati pihāpaccayā domanassaṃ) – ưu phiền (domanassa) phát sinh do sự khởi lên của khao khát làm căn bản.
Taṃ panetaṃ na patthanāya paṭṭhapanamūlakaṃ uppajjati, patthetvā alabhantassa pana alābhamūlakaṃ uppajjamānaṃ, ‘‘uppajjati pihāpaccayā’’ti vuttaṃ.
However, this sadness does not arise with longing as its root; rather, it arises from not obtaining what one longed for, and it is said, "it arises conditioned by longing."
Tuy nhiên, ưu phiền này không phát sinh do sự khởi lên của khao khát làm căn bản; mà nó phát sinh do sự không đạt được điều đã khao khát làm căn bản, và được nói là “do duyên mong muốn mà phát sinh.”
Tattha kiñcāpi domanassaṃ nāma ekantena akusalaṃ, idaṃ pana sevitabbaṃ domanassaṃ vaṭṭatīti vadanti.
In this regard, although sadness is absolutely unwholesome, they say that this sadness is permissible to cultivate.
Trong đó, mặc dù ưu phiền là hoàn toàn bất thiện, nhưng họ nói rằng ưu phiền này là đáng thực hành.
Yogino hi temāsikaṃ chamāsikaṃ vā navamāsikaṃ vā paṭipadaṃ gaṇhanti.
For yogis undertake a practice (paṭipadā) for three months, six months, or nine months.
Các hành giả thường chấp nhận một thời gian thực hành ba tháng, sáu tháng hoặc chín tháng.
Tesu yo taṃ taṃ paṭipadaṃ gahetvā antokālaparicchedeyeva arahattaṃ pāpuṇissāmīti ghaṭento vāyamanto na sakkoti yathāparicchinnakālena pāpuṇituṃ, tassa balavadomanassaṃ uppajjati, āḷindikavāsimahāphussadevattherassa viya assudhārā pavattanti.
Among these, a yogi who undertakes a particular practice and strives to attain Arahattā within the determined period, but is unable to attain it within the specified time, experiences intense sadness; tears flow as if from the Venerable Mahāphussadeva, resident of Āḷindaka.
Trong số đó, vị nào chấp nhận thời gian thực hành đó và cố gắng, nỗ lực để đạt A-la-hán quả trong khoảng thời gian đã định, nhưng không thể đạt được, thì ưu phiền mãnh liệt sẽ phát sinh nơi vị ấy, giống như dòng nước mắt tuôn chảy của Trưởng lão Mahāphussadeva ở Āḷindaka.
Thero kira ekūnavīsativassāni gatapaccāgatavattaṃ pūresi.
It is said that the Elder completed the practice of coming and going (gatapaccāgatavatta) for nineteen years.
Nghe nói, Trưởng lão đã thực hành hạnh đi và về trong mười chín năm.
Tassa, ‘‘imasmiṃ vāre arahattaṃ gaṇhissāmi, imasmiṃ vāre visuddhipavāraṇaṃ pavāressāmī’’ti mānasaṃ bandhitvā samaṇadhammaṃ karontasseva ekūnavīsativassāni atikkantāni.
His mind was set, thinking, "This time I will attain Arahattā, this time I will make the declaration of purification (visuddhipavāraṇaṃ)," but nineteen years passed while he was practicing the recluse's duties.
Trong khi Ngài thực hành pháp Sa-môn với ý niệm: “Lần này ta sẽ đạt A-la-hán quả, lần này ta sẽ tự tứ với sự thanh tịnh,” thì mười chín năm đã trôi qua.
Pavāraṇādivase āgate therassa assupātena muttadivaso nāma nāhosi.
On the day of Pavāraṇā and so forth, there was never a day when the Elder did not shed tears.
Khi đến ngày tự tứ, Trưởng lão không có ngày nào mà không rơi lệ.
Vīsatime pana vasse arahattaṃ pāṇuṇi.
However, in the twentieth year, he attained Arahattā.
Tuy nhiên, vào năm thứ hai mươi, Ngài đã đạt A-la-hán quả.
Paṭighaṃ tena pajahatīti ettha domanasseneva paṭighaṃ pajahati.
In he abandons aversion by that (Paṭighaṃ tena pajahatī), he abandons aversion through sadness itself.
Do đó, vị ấy đoạn trừ sân hận (paṭighaṃ tena pajahatī) – ở đây, vị ấy đoạn trừ sân hận bằng chính ưu phiền.
Na hi paṭigheneva paṭighappahānaṃ, domanassena vā domanassappahānaṃ nāma atthi.
For there is no such thing as abandoning aversion by aversion itself, or abandoning sadness by sadness.
Thật vậy, không có sự đoạn trừ sân hận bằng sân hận, hay đoạn trừ ưu phiền bằng ưu phiền.
Ayaṃ pana bhikkhu temāsikādīsu aññataraṃ paṭipadaṃ gahetvā iti paṭisañcikkhati – ‘‘passa bhikkhu, kiṃ tuyhaṃ sīlena hīnaṭṭhānaṃ atthi, udāhu vīriyena, udāhu paññāya, nanu te sīlaṃ suparisuddhaṃ vīriyaṃ supaggahitaṃ paññā sūrā hutvā vahatī’’ti.
But this bhikkhu, having undertaken one of the three-month, etc., practices, reflects thus: "Look, bhikkhu, is there any flaw in your morality, or in your energy, or in your wisdom? Is not your morality perfectly purified, your energy well-exerted, and your wisdom flowing with keenness?"
Tuy nhiên, vị Tỳ-kheo này, sau khi chấp nhận một trong các thời gian thực hành ba tháng, v.v., suy tư như sau: “Này Tỳ-kheo, có điều gì thiếu sót trong giới hạnh của ngươi không? Hay trong tinh tấn, hay trong trí tuệ? Giới hạnh của ngươi chẳng phải đã hoàn toàn thanh tịnh, tinh tấn đã được thúc đẩy mạnh mẽ, và trí tuệ đang vận hành một cách dũng mãnh sao?”
So evaṃ paṭisañcikkhitvā, ‘‘na dāni puna imassa domanassassa uppajjituṃ dassāmī’’ti vīriyaṃ daḷhaṃ katvā antotemāse vā antochamāse vā antonavamāse vā anāgāmimaggena taṃ samugghāteti.
Having thus reflected, he strengthens his energy, thinking, "I will not allow this sadness to arise again," and eradicates it completely with the non-returner path within three months, or six months, or nine months.
Vị ấy, sau khi quán xét như vậy, với ý nghĩ ‘từ nay ta sẽ không để sự ưu phiền này khởi lên nữa’, đã kiên cố tinh tấn, và trong vòng ba tháng, hoặc trong vòng sáu tháng, hoặc trong vòng chín tháng, đã đoạn trừ nó bằng đạo Anāgāmi.
Iminā pariyāyena paṭigheneva paṭighaṃ, domanasseneva domanassaṃ pajahati nāma.
In this way, he is said to abandon irritation by irritation, and displeasure by displeasure.
Theo cách này, người ta nói rằng sân hận được đoạn trừ bằng chính sân hận, và ưu phiền được đoạn trừ bằng chính ưu phiền.
Na tattha paṭighānusayo anusetīti tattha evarūpe domanasse paṭighānusayo nānuseti.
"Therein, the latent tendency to irritation does not lie latent" means that in such displeasure, the latent tendency to irritation does not lie latent.
Nơi đó, tùy miên sân hận không tiềm ẩn có nghĩa là, trong sự ưu phiền như vậy, tùy miên sân hận không tiềm ẩn.
Na taṃ ārabbha uppajjati, pahīnova tattha paṭighānusayoti attho.
It does not arise in reference to that; the meaning is that the latent tendency of aversion is already abandoned there.
Nó không khởi lên do duyên với điều đó; có nghĩa là, tùy miên sân hận nơi đó đã được đoạn trừ.
Avijjaṃ tena pajahatīti idha bhikkhu avijjānusayaṃ vikkhambhetvā catutthajjhānaṃ samāpajjati, jhānavikkhambhitaṃ avijjānusayaṃ tathā vikkhambhitameva katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattamaggena samugghāteti.
Here, regarding "he abandons ignorance by that," a bhikkhu, having suppressed the latent tendency of ignorance, attains the fourth jhāna. He then develops insight, making the latent tendency of ignorance suppressed by jhāna remain suppressed in the same way, and eradicates it completely with the path of arahantship.
Nhờ đó, vị ấy đoạn trừ vô minh có nghĩa là, ở đây, một tỳ khưu đoạn trừ tùy miên vô minh và chứng nhập Tứ thiền; sau khi tùy miên vô minh đã được đoạn trừ bởi thiền, vị ấy tiếp tục phát triển thiền quán và đoạn trừ hoàn toàn tùy miên vô minh bằng đạo A-la-hán.
So arahattamaggena pahīnopi tathā vikkhambhitattāva catutthajjhāne nānuseti nāma.
Even though he has abandoned it by the path of arahantship, because it was already suppressed in that manner, it is said not to lie latent in the fourth jhāna.
Dù đã được đoạn trừ bằng đạo A-la-hán, nhưng do đã được đoạn trừ bởi thiền, nên tùy miên vô minh không tiềm ẩn trong Tứ thiền.
Tenāha – ‘‘na tattha avijjānusayo anusetī’’ti.
Therefore, it is said, "the latent tendency of ignorance does not lie latent there."
Do đó, Đức Phật đã dạy: “Nơi đó, tùy miên vô minh không tiềm ẩn.”
466. Idāni paṭibhāgapucchaṃ pucchanto sukhāya panāyyetiādimāha.
Now, wishing to ask a question about a counterpart, he speaks beginning with " But for happiness, Venerable Sir?"
466. Bây giờ, khi hỏi câu hỏi đối ứng, Ngài nói: “Thưa Tỷ kheo ni, đối với lạc thọ…” và tiếp theo.
Tassa vissajjane yasmā sukhassa dukkhaṃ, dukkhassa ca sukhaṃ paccanīkaṃ, tasmā dvīsu vedanāsu visabhāgapaṭibhāgo kathito.
In the reply to this, since suffering is the opposite of happiness and happiness is the opposite of suffering, a dissimilar counterpart is described for the two feelings.
Trong câu trả lời cho câu hỏi đó, vì khổ là đối nghịch của lạc, và lạc là đối nghịch của khổ, nên sự đối ứng khác biệt về thể loại đã được nói đến trong hai loại thọ này.
Upekkhā pana andhakārā avibhūtā duddīpanā, avijjāpi tādisāvāti tenettha sabhāgapaṭibhāgo kathito.
However, equanimity is unclear like darkness and difficult to reveal; ignorance is also like that, so a similar counterpart is described here.
Còn xả thì như bóng tối, không rõ ràng, khó làm sáng tỏ, và vô minh cũng tương tự như vậy, nên ở đây đã nói đến sự đối ứng cùng thể loại.
Yattakesu pana ṭhānesu avijjā tamaṃ karoti, tattakesu vijjā tamaṃ vinodetīti visabhāgapaṭibhāgo kathito.
But in as many places as ignorance causes darkness, in those many places, knowledge dispels darkness, thus a dissimilar counterpart is described.
Tuy nhiên, ở những nơi mà vô minh tạo ra bóng tối, ở những nơi đó minh (vijjā) xua tan bóng tối, nên sự đối ứng khác biệt về thể loại đã được nói đến.
Avijjāya kho, āvusoti ettha ubhopete dhammā anāsavā lokuttarāti sabhāgapaṭibhāgova kathito.
Here, in " Ignorance, friend," it is only a similar counterpart that is described, as both these dhammas are stainless (anāsava) and supramundane (lokuttara).
Trong câu “Này chư Hiền, đối với vô minh”, cả hai pháp này đều là vô lậu và siêu thế, nên chỉ nói đến sự đối ứng cùng thể loại.
Vimuttiyā kho, āvusoti ettha anāsavaṭṭhena lokuttaraṭṭhena abyākataṭṭhena ca sabhāgapaṭibhāgova kathito.
Here, in " Liberation, friend," it is only a similar counterpart that is described, by way of being stainless, supramundane, and indeterminate (abyākata).
Trong câu “Này chư Hiền, đối với giải thoát”, do là vô lậu, siêu thế và vô ký, nên chỉ nói đến sự đối ứng cùng thể loại.
Accayāsīti ettha pañhaṃ atikkamitvā gatosīti attho.
Here, in " You have gone beyond," the meaning is that you have gone past the question.
Trong câu “Ông đã vượt qua”, có nghĩa là ông đã vượt qua câu hỏi.
Nāsakkhi pañhānaṃ pariyantaṃ gahetunti pañhānaṃ paricchedapamāṇaṃ gahetuṃ nāsakkhi, appaṭibhāgadhammassa paṭibhāgaṃ pucchi.
" You were unable to grasp the limit of the questions" means he was unable to grasp the measure and extent of the questions; he asked for a counterpart of a dharma that has no counterpart.
Không thể nắm bắt giới hạn của các câu hỏi có nghĩa là không thể nắm bắt phạm vi và mức độ của các câu hỏi; ông đã hỏi về sự đối ứng của một pháp không có đối ứng.
Nibbānaṃ nāmetaṃ appaṭibhāgaṃ, na sakkā nīlaṃ vā pītakaṃ vāti kenaci dhammena saddhiṃ paṭibhāgaṃ katvā dassetuṃ.
This Nibbāna is without counterpart; it cannot be shown by making a counterpart with any dharma, saying "it is blue" or "it is yellow."
Niết-bàn là một pháp không có đối ứng, không thể trình bày bằng cách so sánh với bất kỳ pháp nào khác như màu xanh hay màu vàng.
Tañca tvaṃ iminā adhippāyena pucchasīti attho.
The meaning is that you are asking this with this intention.
Và ông hỏi điều đó với ý định này.
Ettāvatā cāyaṃ upāsako yathā nāma sattame ghare salākabhattaṃ labhitvā gato bhikkhu satta gharāni atikkamma aṭṭhamassa dvāre ṭhito sabbānipi satta gehāni viraddhova na aññāsi, evamevaṃ appaṭibhāgadhammassa paṭibhāgaṃ pucchanto sabbāsupi sattasu sappaṭibhāgapucchāsu viraddhova hotīti veditabbo.
At this point, it should be understood that this lay follower, just as a bhikkhu who receives a ticket-meal in the seventh house and then, having passed seven houses, stands at the door of the eighth, has missed all seven houses and did not know it, even so, by asking for a counterpart of a dharma that has no counterpart, he has missed all seven questions that have counterparts.
Cho đến đây, vị cư sĩ này, giống như một tỳ khưu đã nhận được món cúng dường bằng phiếu ở ngôi nhà thứ bảy và đã đi, rồi đứng ở cửa ngôi nhà thứ tám sau khi vượt qua bảy ngôi nhà, hoàn toàn không biết gì về cả bảy ngôi nhà đó; cũng vậy, khi hỏi về sự đối ứng của một pháp không có đối ứng, vị ấy đã hoàn toàn sai lầm trong cả bảy câu hỏi có đối ứng.
Nibbānogadhanti nibbānabbhantaraṃ nibbānaṃ anupaviṭṭhaṃ.
" Immersed in Nibbāna" means having entered the interior of Nibbāna, having entered Nibbāna.
Nibbānogadhaṃ có nghĩa là đã đi vào bên trong Niết-bàn, đã nhập Niết-bàn.
Nibbānaparāyananti nibbānaṃ paraṃ ayanamassa parā gati, na tato paraṃ gacchatīti attho.
" Having Nibbāna as its ultimate goal" means Nibbāna is its highest destination, its ultimate goal, and it does not go beyond that; such is the meaning.
Nibbānaparāyaṇaṃ có nghĩa là Niết-bàn là nơi nương tựa tối thượng của nó, là cảnh giới cuối cùng của nó, không còn đi xa hơn từ đó nữa.
Nibbānaṃ pariyosānaṃ avasānaṃ assāti nibbānapariyosānaṃ.
" Having Nibbāna as its culmination" means Nibbāna is its end, its cessation.
Niết-bàn là điểm kết thúc, là sự chấm dứt của nó, nên gọi là nibbānapariyosānaṃ.
467. Paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā, dhātukusalā āyatanakusalā paṭiccasamuppādakusalā ṭhānāṭṭhānakusalāti attho.
" Wise ones" means those endowed with wisdom, skilled in elements (dhātu), skilled in sense bases (āyatana), skilled in dependent origination (paṭiccasamuppāda), and skilled in what is possible and impossible (ṭhānāṭṭhānakusalā).
467. Paṇḍitā có nghĩa là những người có trí tuệ, là những người thiện xảo về các yếu tố (dhātu), thiện xảo về các xứ (āyatana), thiện xảo về duyên khởi (paṭiccasamuppāda), thiện xảo về các nguyên nhân và phi nguyên nhân (ṭhānāṭṭhāna).
Mahāpaññāti mahante atthe mahante dhamme mahantā niruttiyo mahantāni paṭibhānāni pariggaṇhanasamatthāya paññāya samannāgatā.
" Those of great wisdom" are endowed with wisdom capable of comprehending great meanings, great dhammas, great explanations, and great perspicuity.
Mahāpaññā có nghĩa là những người có trí tuệ vĩ đại, có khả năng nắm bắt những ý nghĩa lớn lao, những pháp lớn lao, những từ ngữ lớn lao, và những biện tài lớn lao.
Yathā taṃ dhammadinnāyāti yathā dhammadinnāya bhikkhuniyā byākataṃ, ahampi taṃ evamevaṃ byākareyyanti.
" Just as by Dhammadinnā" means, "just as the bhikkhunī Dhammadinnā expounded it, so would I also expound it."
Yathā taṃ Dhammadinnāyā có nghĩa là: “Giống như Tỳ khưu ni Dhammadinnā đã giải thích, tôi cũng sẽ giải thích như vậy.”
Ettāvatā ca pana ayaṃ suttanto jinabhāsito nāma jāto, na sāvakabhāsito.
And by this much, this Sutta has become spoken by the Buddha, not by a disciple.
Cho đến đây, suttanta này được gọi là do Đức Phật thuyết giảng, chứ không phải do đệ tử thuyết giảng.
Yathā hi rājayuttehi likhitaṃ paṇṇaṃ yāva rājamuddikāya na lañchitaṃ hoti, na tāva rājapaṇṇanti saṅkhyaṃ gacchati; lañchitamattaṃ pana rājapaṇṇaṃ nāma hoti, tathā, ‘‘ahampi taṃ evameva byākareyya’’nti imāya jinavacanamuddikāya lañchitattā ayaṃ suttanto āhaccavacanena jinabhāsito nāma jāto.
For just as a document written by royal officials is not considered a royal document until it is sealed with the royal seal, but once sealed, it becomes a royal document, so too, because this Sutta is sealed with this "I too would expound it just so" as the seal of the Buddha's words, this Sutta is said to be spoken by the Buddha in its direct wording.
Thật vậy, giống như một bức thư do các quan lại viết, chừng nào chưa được đóng dấu của nhà vua, thì chưa được xem là thư của nhà vua; nhưng ngay khi được đóng dấu, nó trở thành thư của nhà vua. Cũng vậy, do được đóng dấu bằng lời vàng của Đức Phật “tôi cũng sẽ giải thích như vậy”, suttanta này được gọi là do Đức Phật thuyết giảng một cách trực tiếp.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
All the rest is clear in meaning.
Tất cả những phần còn lại đều có nghĩa rõ ràng.
469. Natthi kāmesu dosoti vatthukāmesupi kilesakāmesupi doso natthi.
" There is no fault in sensual pleasures" means there is no fault in either object-sensual pleasures or defilement-sensual pleasures.
469. Natthi kāmesu doso có nghĩa là không có lỗi lầm trong các dục cảnh (vatthukāma) và cũng không có lỗi lầm trong các dục phiền não (kilesakāma).
Pātabyataṃ āpajjantīti te vatthukāmesu kilesakāmena pātabyataṃ pivitabbataṃ, yathāruci paribhuñjitabbataṃ āpajjantīti attho.
" They come to be enjoyed" means they, by means of defilement-sensual pleasures, come to be enjoyed, to be drunk, to be used as one wishes, with reference to object-sensual pleasures.
Pātabyataṃ āpajjanti có nghĩa là những người đó, với dục phiền não, đạt đến trạng thái có thể uống, có thể hưởng thụ tùy thích trong các dục cảnh.
Moḷibaddhāhīti moḷiṃ katvā baddhakesāhi.
" With bound topknots" means with their hair tied up in a topknot.
Moḷibaddhāhi có nghĩa là những người có tóc bện thành búi.
Paribbājikāhīti tāpasaparibbājikāhi.
" Wandering ascetics" means female ascetics.
Paribbājikāhi có nghĩa là các nữ du sĩ khổ hạnh.
Evamāhaṃsūti evaṃ vadanti.
" They spoke thus" means they say thus.
Evamāhaṃsu có nghĩa là họ nói như vậy.
Pariññaṃ paññapentīti pahānaṃ samatikkamaṃ paññapenti.
" Declaring complete understanding" means they declare the abandoning and transcending.
Pariññaṃ paññapenti có nghĩa là họ tuyên bố sự đoạn trừ, sự vượt qua.
Māluvāsipāṭikāti dīghasaṇṭhānaṃ māluvāpakkaṃ.
" Māluvā creeper fruit" refers to a ripe māluvā fruit of a long shape.
Māluvāsipāṭikā là quả mālūvā có hình dạng dài.
Phaleyyāti ātapena sussitvā bhijjeyya.
" It would burst" means it would dry up and break open due to the sun.
Phaleyyā có nghĩa là nó sẽ nứt ra sau khi khô dưới ánh nắng.
Sālamūleti sālarukkhassa samīpe.
" At the base of a sal tree" means near a sal tree.
Sālamūle có nghĩa là gần cây sala.
Santāsaṃ āpajjeyyāti kasmā āpajjati?
" Would fall into dread" means "Why does it fall into dread?"
Santāsaṃ āpajjeyyā có nghĩa là tại sao lại sợ hãi?
Bhavanavināsabhayā.
Due to the fear of the destruction of its abode.
Do sợ hãi sự hủy diệt của nơi ở.
Rukkhamūle patitamāluvābījato hi latā uppajjitvā rukkhaṃ abhiruhati.
For indeed, from a māluvā seed fallen at the base of a tree, a creeper arises and climbs the tree.
Thật vậy, từ hạt mālūvā rơi dưới gốc cây, một dây leo mọc lên và leo lên cây.
Sā mahāpattā ceva hoti bahupattā ca, koviḷārapattasadisehi pattehi samannāgatā.
That creeper has large leaves and many leaves, endowed with leaves similar to those of the koviḷāra tree.
Dây leo đó có lá lớn và nhiều lá, với những chiếc lá giống như lá cây koviḷāra.
Atha taṃ rukkhaṃ mūlato paṭṭhāya vinandhamānā sabbaviṭapāni sañchādetvā mahantaṃ bhāraṃ janetvā tiṭṭhati.
Then, entwining that tree from its root upwards, it covers all its branches and stands, creating a great burden.
Sau đó, nó quấn quanh cây từ gốc, che phủ tất cả các cành và tạo ra một sức nặng lớn.
Sā vāte vā vāyante deve vā vassante oghanaṃ janetvā tassa rukkhassa sabbasākhāpasākhaṃ bhañjati, bhūmiyaṃ nipāteti.
When the wind blows or the rain falls, it creates a mass, breaking all the main and minor branches of that tree, and brings them down to the ground.
Khi gió thổi hoặc mưa rơi, nó tạo ra một dòng chảy xiết, bẻ gãy tất cả các cành lớn và nhỏ của cây đó, và làm đổ nó xuống đất.
Tato tasmiṃ rukkhe patiṭṭhitavimānaṃ bhijjati nassati.
Consequently, the palace established in that tree breaks and perishes.
Từ đó, cung điện ngự trên cây đó bị phá hủy và biến mất.
Iti sā bhavanavināsabhayā santāsaṃ āpajjati.
Thus, due to the fear of the destruction of her abode, she falls into dread.
Vì vậy, vị thần đó sợ hãi sự hủy diệt của nơi ở và rơi vào trạng thái hoảng sợ.
Ārāmadevatāti tattha tattha pupphārāmaphalārāmesu adhivatthā devatā.
" Garden deities" means deities dwelling in flower gardens and fruit gardens here and there.
Ārāmadevatā có nghĩa là các vị thần ngự trị trong các vườn hoa, vườn cây ăn quả ở những nơi khác nhau.
Vanadevatāti andhavanasubhagavanādīsu vanesu adhivatthā devatā.
" Forest deities" means deities dwelling in forests like the blind forest (Andhavana) and the beautiful forest (Subhagavana), and so on.
Vanadevatā có nghĩa là các vị thần ngự trị trong các khu rừng như Andhavana và Subhagavana.
Rukkhadevatāti abhilakkhitesu naḷerupucimandādīsu rukkhesu adhivatthā devatā.
" Tree deities" means deities dwelling in prominent trees like the Naḷeru and Pucimanda trees, and so on.
Rukkhadevatā có nghĩa là các vị thần ngự trị trong các cây được chỉ định như naḷeru và pucimanda.
Osadhitiṇavanappatīsūti harītakīāmalakīādīsu osadhīsu tālanāḷikerādīsu tiṇesu vanajeṭṭhakesu ca vanappatirukkhesu adhivatthā devatā.
" In herbs, grasses, and forest trees" means deities dwelling in herbs like harītakī and āmalakī, in grasses like palm and coconut trees, and in prime forest trees.
Osadhitiṇavanappatīsu có nghĩa là các vị thần ngự trị trong các loại thảo dược như harītakī và āmalakī, trong các loại cỏ như tāla và nāḷikera, và trong các cây thân gỗ lớn nhất trong rừng.
Vanakammikāti vane kasanalāyanadāruāharaṇagorakkhādīsu kenacideva kammena vā vicarakamanussā.
" Forest workers" are people who wander in the forest for some work, such as cultivating, felling, gathering wood, or tending cattle.
Vanakammikā có nghĩa là những người làm công việc trong rừng như cày cấy, thu hoạch củi, chăn bò, hoặc những người đi lại trong rừng vì một lý do nào đó.
Uddhareyyunti khādeyyuṃ.
" They would extract" means they would eat.
Uddhareyyuṃ có nghĩa là họ sẽ nhổ lên.
Vilambinīti vātena pahatapahataṭṭhānesu keḷiṃ karontī viya vilambantī.
" Hanging down" means swaying as if playing in the places where it is struck by the wind.
Vilambinī có nghĩa là đung đưa như đang chơi đùa ở những nơi bị gió thổi.
Sukho imissāti evarūpāya māluvālatāya samphassopi sukho, dassanampi sukhaṃ.
" Pleasant is its..." means the touch of such a māluvā creeper is pleasant, and its sight is also pleasant.
Nó hạnh phúc – sự tiếp xúc với loại dây leo māluvā như thế này cũng hạnh phúc, việc nhìn thấy nó cũng hạnh phúc.
Ayaṃ me dārakānaṃ āpānamaṇḍalaṃ bhavissati, kīḷābhūmi bhavissati, dutiyaṃ me vimānaṃ paṭiladdhanti latāya dassanepi samphassepi somanassajātā evamāha.
"This will be a drinking pavilion for my children, it will be a playground; I have found a second palace," so she speaks, filled with joy at the sight and touch of the creeper.
“Đây sẽ là nơi uống nước cho con cái ta, sẽ là sân chơi, ta đã có được thiên cung thứ hai.” – vị nữ thần đã nói như vậy, với tâm hoan hỷ khi nhìn thấy và tiếp xúc với dây leo.
Viṭabhiṃ kareyyāti sākhānaṃ upari chattākārena tiṭṭheyya.
" It would make a canopy" means it would stand like an umbrella over the branches.
Nó sẽ tạo thành một tán cây – nghĩa là, nó sẽ đứng như một chiếc dù trên các cành cây.
Oghanaṃ janeyyāti heṭṭhā ghanaṃ janeyya.
" It would create a mass" means it would create a dense mass below.
Nó sẽ tạo ra một khối dày đặc – nghĩa là, nó sẽ tạo ra một khối dày đặc ở phía dưới.
Upari āruyha sakalaṃ rukkhaṃ paliveṭhetvā puna heṭṭhā bhassamānā bhūmiṃ gaṇheyyāti attho.
The meaning is that, having ascended upwards, entwined the entire tree, and then descended downwards, it would take hold of the ground.
Ý nghĩa là, sau khi leo lên và quấn quanh toàn bộ cây, nó sẽ lại bò xuống và bám vào mặt đất.
Padāleyyāti evaṃ oghanaṃ katvā puna tato paṭṭhāya yāva mūlā otiṇṇasākhāhi abhiruhamānā sabbasākhā paliveṭhentī matthakaṃ patvā teneva niyāmena puna orohitvā ca abhiruhitvā ca sakalarukkhaṃ saṃsibbitvā ajjhottharantī sabbasākhā heṭṭhā katvā sayaṃ upari ṭhatvā vāte vā vāyante deve vā vassante padāleyya.
Padāleyyā means, having thus made a dense mass, and then, starting from there, ascending with its descending branches all the way to the root, entwining all the branches and reaching the top, in that very manner, again descending and ascending, stitching together the entire tree, overwhelming it, making all the branches lower, and itself remaining above, it would break apart when the wind blows or when it rains.
Nó sẽ phá hủy – nghĩa là, sau khi tạo thành một khối dày đặc như vậy, rồi từ đó, nó sẽ leo lên các cành cây đã bò xuống tận gốc, quấn quanh tất cả các cành, đạt đến ngọn, rồi theo cách đó, lại bò xuống và leo lên, đan xen toàn bộ cây, bao phủ nó, làm cho tất cả các cành ở phía dưới, và chính nó đứng ở phía trên, khi gió thổi hoặc trời mưa, nó sẽ phá hủy.
Bhindeyyāti attho.
The meaning is it would break.
Ý nghĩa là, nó sẽ làm gãy.
Khāṇumattameva tiṭṭheyya, tattha yaṃ sākhaṭṭhakavimānaṃ hoti, taṃ sākhāsu bhijjamānāsu tattha tattheva bhijjitvā sabbasākhāsu bhinnāsu sabbaṃ bhijjati.
Only the stump would remain. There, whatever branch-abode exists, when the branches break, it breaks right there, and when all the branches are broken, everything breaks.
Chỉ còn lại cái gốc cây, và thiên cung trên các cành cây đó, khi các cành cây bị gãy, nó cũng bị gãy ở khắp mọi nơi, và khi tất cả các cành cây bị gãy, toàn bộ thiên cung cũng bị gãy.
Rukkhaṭṭhakavimānaṃ pana yāva rukkhassa mūlamattampi tiṭṭhati, tāva na nassati.
But the tree-abode does not perish as long as even the root of the tree remains.
Tuy nhiên, thiên cung trên thân cây sẽ không bị hủy diệt chừng nào ngay cả một phần gốc cây vẫn còn đứng vững.
Idaṃ pana vimānaṃ sākhaṭṭhakaṃ, tasmā sabbasākhāsu saṃbhijjamānāsu bhijjittha.
However, this abode is a branch-abode, therefore it broke when all the branches broke.
Nhưng thiên cung này là thiên cung trên các cành cây, vì vậy khi tất cả các cành cây bị gãy, nó cũng bị gãy theo.
Devatā puttake gahetvā khāṇuke ṭhitā paridevituṃ āraddhā.
The devatā, holding her children, stood on the stump and began to lament.
Vị nữ thần, ôm con mình, đứng trên gốc cây và bắt đầu than khóc.
471. Tibbarāgajātikoti bahalarāgasabhāvo.
471. Tibbarāgajātiko means having an abundant nature of greed.
471. Tibbarāgajātiko (người có bản chất tham ái mãnh liệt) – là người có bản chất tham ái dày đặc.
Rāgajaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedetīti tibbarāgajātikattā diṭṭhe diṭṭhe ārammaṇe nimittaṃ gaṇhāti.
Rāgajaṃ dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedetī means that because of having an intense nature of greed, he grasps a sign in every seen object.
Cảm nhận khổ đau và ưu phiền do tham ái sinh ra – do bản chất tham ái mãnh liệt, người ấy nắm giữ tướng (nimitta) ở mỗi đối tượng được thấy.
Athassa ācariyupajjhāyā daṇḍakammaṃ āṇāpenti.
Then his teachers and preceptors impose a penalty on him.
Rồi các vị thầy và vị bổn sư của người ấy ra lệnh thi hành hình phạt.
So abhikkhaṇaṃ daṇḍakammaṃ karonto dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti, natveva vītikkamaṃ karoti.
Though he repeatedly performs the penalty, experiencing suffering and displeasure, he does not commit the transgression again.
Người ấy, thường xuyên chịu hình phạt, cảm nhận khổ đau và ưu phiền, nhưng không hề vi phạm nữa.
Tibbadosajātikoti appamattikeneva kuppati, daharasāmaṇerehi saddhiṃ hatthaparāmāsādīni karontova katheti.
Tibbadosajātiko means he gets angry at the slightest thing; he speaks while engaging in touching and other actions with young sāmaṇeras.
Tibbadosajātiko (người có bản chất sân hận mãnh liệt) – người ấy nổi giận chỉ vì một chút chuyện nhỏ, và nói chuyện với các sa-di trẻ bằng cách chạm tay vào họ, v.v.
Sopi daṇḍakammapaccayā dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti.
He too experiences suffering and displeasure due to the penalty.
Người ấy cũng cảm nhận khổ đau và ưu phiền do hình phạt.
Mohajātiko pana idha kataṃ vā katato akataṃ vā akatato na sallakkheti, tāni tāni kiccāni virādheti.
But one of a deluded nature does not discern what is done as done, or what is not done as not done, and he misses various duties.
Còn người có bản chất si mê thì không nhận thức được điều đã làm là đã làm, điều chưa làm là chưa làm, và làm hỏng các công việc đó.
Sopi daṇḍakammapaccayā dukkhaṃ domanassaṃ paṭisaṃvedeti.
He too experiences suffering and displeasure due to the penalty.
Người ấy cũng cảm nhận khổ đau và ưu phiền do hình phạt.
472. Na tibbarāgajātikotiādīni vuttapaṭipakkhanayena veditabbāni.
472. Na tibbarāgajātiko and so forth should be understood according to the opposite method to what was stated.
472. Không phải người có bản chất tham ái mãnh liệt, v.v. – nên được hiểu theo cách đối lập với những gì đã nói.
Kasmā panettha koci tibbarāgādijātiko hoti, koci na tibbarāgādijātiko?
Why is it that some here are of an intensely greedy nature and so forth, and some are not of an intensely greedy nature and so forth?
Tại sao trong số này có người có bản chất tham ái mãnh liệt, và có người không có bản chất tham ái mãnh liệt?
Kammaniyāmena.
By the law of kamma.
Do quy luật của nghiệp (kamma).
Yassa hi kammāyūhanakkhaṇe lobho balavā hoti, alobho mando, adosāmohā balavanto, dosamohā mandā, tassa mando alobho lobhaṃ pariyādātuṃ na sakkoti, adosāmohā pana balavanto dosamohe pariyādātuṃ sakkonti.
For whom, at the moment of kamma accumulation, greed is strong, non-greed is weak, non-hatred and non-delusion are strong, and hatred and delusion are weak, for him the weak non-greed cannot overcome greed, but the strong non-hatred and non-delusion can overcome hatred and delusion.
Thật vậy, vào thời điểm tạo nghiệp, nếu tham (lobha) mạnh mẽ, vô tham (alobha) yếu ớt, vô sân (adosa) và vô si (amoha) mạnh mẽ, sân (dosa) và si (moha) yếu ớt, thì vô tham yếu ớt đó không thể loại bỏ tham, nhưng vô sân và vô si mạnh mẽ có thể loại bỏ sân và si.
Tasmā so tena kammena dinnapaṭisandhivasena nibbatto luddho hoti, sukhasīlo akkodhano paññavā vajirūpamañāṇo.
Therefore, being born by means of the rebirth-linking given by that kamma, he is greedy, of pleasant disposition, not prone to anger, wise, and with wisdom like a diamond.
Vì vậy, người ấy, do sự tái sinh được tạo ra bởi nghiệp đó, trở thành người tham lam, có tính cách dễ chịu, không sân hận, có trí tuệ như kim cương (vajirūpamañāṇo).
473. Evaṃ me suttanti mahādhammasamādānasuttaṃ.
473. Evaṃ me suttanti refers to the Mahādhammasamādāna Sutta.
473. Tôi đã nghe như vầy – là Kinh Mahādhammasamādāna.
Tattha evaṃkāmāti evaṃicchā.
There, evaṃkāmā means "such is their desire".
Trong đó, evaṃkāmā (có ý muốn như vậy) – là có ước muốn như vậy.
Evaṃchandāti evaṃajjhāsayā.
Evaṃchandā means "such is their intention".
Evaṃchandā (có ý chí như vậy) – là có khuynh hướng như vậy.
Evaṃadhippāyāti evaṃladdhikā.
Evaṃadhippāyā means "such is their view".
Evaṃadhippāyā (có quan điểm như vậy) – là có tà kiến như vậy.
Tatrāti tasmiṃ aniṭṭhavaḍḍhane ceva iṭṭhaparihāne ca.
Tatrā refers to that which increases the undesirable and decreases the desirable.
Tatrā (trong đó) – là trong việc tăng trưởng điều bất thiện và suy giảm điều thiện.
Bhagavaṃmūlakāti bhagavā mūlaṃ etesanti bhagavaṃmūlakā.
Bhagavaṃmūlakā means "the Buddha is their origin" because the Buddha is the root for these teachings.
Bhagavaṃmūlakā (có Đức Thế Tôn làm gốc) – là Đức Thế Tôn là gốc rễ của những điều này.
Idaṃ vuttaṃ hoti – ime, bhante, amhākaṃ dhammā pubbe kassapasammāsambuddhena uppāditā, tasmiṃ parinibbute ekaṃ buddhantaraṃ añño samaṇo vā brāhmaṇo vā ime dhamme uppādetuṃ samattho nāma nāhosi, bhagavatā pana no ime dhammā uppāditā.
This is what is meant: "Venerable Sir, these teachings of ours were brought forth by the Sammāsambuddha Kassapa in the past. After his parinibbāna, for one Buddha-interval, no other ascetic or brahmin was able to bring forth these teachings. But it is by the Blessed One that these teachings have been brought forth for us."
Điều này có nghĩa là – “Bạch Thế Tôn, những pháp này của chúng con trước đây đã được Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa khởi xướng, và sau khi Ngài nhập Niết Bàn, trong khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, không có vị Sa-môn hay Bà-la-môn nào có khả năng khởi xướng những pháp này. Nhưng Đức Thế Tôn đã khởi xướng những pháp này cho chúng con.”
Bhagavantañhi nissāya mayaṃ ime dhamme ājānāma paṭivijjhāmāti evaṃ bhagavaṃmūlakā no, bhante, dhammāti.
"Indeed, relying on the Blessed One, we have come to know and penetrate these teachings." Thus: "Venerable Sir, our teachings have the Blessed One as their root."
“Thật vậy, nương tựa vào Đức Thế Tôn, chúng con hiểu và thấu triệt những pháp này.” – “Bạch Thế Tôn, những pháp của chúng con có Đức Thế Tôn làm gốc là như vậy.”
Bhagavaṃnettikāti bhagavā hi dhammānaṃ netā vinetā anunetāti.
Bhagavaṃnettikā means "the Blessed One is indeed the leader, guide, and instructor of the teachings."
Bhagavaṃnettikā (có Đức Thế Tôn dẫn dắt) – vì Đức Thế Tôn là người dẫn dắt, giáo hóa, và hướng dẫn các pháp.
Yathāsabhāvato pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ nāmaṃ gahetvā dassitā dhammā bhagavaṃnettikā nāma honti.
The teachings, when their individual nature is taken and shown as they truly are, are called bhagavaṃnettikā.
Những pháp được trình bày bằng cách lấy từng tên riêng theo bản chất của chúng được gọi là Bhagavanta-nettika.
Bhagavaṃpaṭisaraṇāti catubhūmakā dhammā sabbaññutaññāṇassa āpāthaṃ āgacchamānā bhagavati paṭisaranti nāmāti bhagavaṃpaṭisaraṇā.
Bhagavaṃpaṭisaraṇā means "the fourfold teachings, when they come within the range of the Omniscient Knowledge, are said to take refuge in the Blessed One," hence bhagavaṃpaṭisaraṇā.
Bhagavaṃpaṭisaraṇā (có Đức Thế Tôn làm nơi nương tựa) – những pháp thuộc bốn cõi (catubhūmika dhammā), khi xuất hiện trong tầm nhìn của trí tuệ Toàn Tri (sabbaññutaññāṇa), được gọi là nương tựa vào Đức Thế Tôn.
Paṭisarantīti osaranti samosaranti.
Paṭisarantī means "they converge, they gather together."
Paṭisarantīti (nương tựa) – là hội tụ, tụ tập lại.
Apica mahābodhimaṇḍe nisinnassa bhagavato paṭivedhavasena phasso āgacchati, ahaṃ bhagavā kinnāmoti?
Furthermore, for the Blessed One seated at the Great Bodhi Maṇḍa, contact arises through penetration: "Blessed One, what am I called?"
Hơn nữa, khi Đức Thế Tôn ngồi dưới cội Bồ Đề, xúc (phassa) đến với Ngài qua sự giác ngộ, “Bạch Thế Tôn, con tên là gì?”
Tvaṃ phusanaṭṭhena phasso nāma.
"You are called contact by virtue of touching."
“Ngươi tên là xúc (phassa) vì bản chất của sự chạm.”
Vedanā, saññā, saṅkhārā, viññāṇaṃ āgacchati.
Feeling, perception, volitional formations, and consciousness arise.
Thọ (vedanā), tưởng (saññā), hành (saṅkhārā), thức (viññāṇa) đến.
Ahaṃ bhagavā kinnāmanti?
"Blessed One, what am I called?"
“Bạch Thế Tôn, con tên là gì?”
Tvaṃ vijānanaṭṭhena viññāṇaṃ nāmāti evaṃ catubhūmakadhammānaṃ yathāsabhāvato pāṭiyekkaṃ pāṭiyekkaṃ nāmaṃ gaṇhanto bhagavā dhamme paṭisaratītipi bhagavaṃpaṭisaraṇā.
"You are called consciousness by virtue of knowing." Thus, as the Blessed One grasps the individual name of the fourfold teachings according to their true nature, he is said to take refuge in the teachings, which is also why they are bhagavaṃpaṭisaraṇā.
“Ngươi tên là thức (viññāṇa) vì bản chất của sự nhận biết.” – Như vậy, Đức Thế Tôn, khi nắm giữ từng tên riêng của các pháp thuộc bốn cõi theo bản chất của chúng, là nơi nương tựa của các pháp; vì vậy, chúng được gọi là Bhagavanta-paṭisaraṇā.
Bhagavantaññeva paṭibhātūti bhagavatoyeva etassa bhāsitassa attho upaṭṭhātu, tumheyeva no kathetvā dethāti attho.
Bhagavantaññeva paṭibhātū means "may the meaning of this utterance manifest only to the Blessed One; please, you yourselves explain it to us."
Chỉ Đức Thế Tôn mới có thể hiểu rõ – nghĩa là, ý nghĩa của lời nói này chỉ có thể được Đức Thế Tôn hiểu rõ, “Xin Thế Tôn hãy giảng giải cho chúng con.”
478. Sahāpi dukkhenāti ettha micchācāro abhijjhā micchādiṭṭhīti ime tāva tayo pubbacetanāya ca aparacetanāya cāti dvinnaṃ cetanānaṃ vasena dukkhavedanā honti.
478. Sahāpi dukkhenā (even with suffering): Here, wrong conduct, covetousness, and wrong view—these three, first, due to the previous volition and the subsequent volition, that is, by way of two volitions, become painful feelings.
478. Sahāpi dukkhena ở đây, tà hạnh, tham lam và tà kiến – ba pháp này, do tác ý ban đầu và tác ý sau đó, tức là do hai loại tác ý, mà trở thành khổ thọ.
Sanniṭṭhāpakacetanā pana sukhasampayuttā vā upekkhāsampayuttā vā hoti.
The culminating volition, however, is either accompanied by pleasure or accompanied by equanimity.
Còn tác ý quyết định thì hoặc là tương ưng với lạc thọ, hoặc là tương ưng với xả thọ.
Sesā pāṇātipātādayo satta tissannampi cetanānaṃ vasena dukkhavedanā honti.
The remaining seven, such as killing living beings, become painful feelings by way of all three volitions.
Bảy pháp còn lại, như sát sinh, v.v., đều là khổ thọ do cả ba loại tác ý.
Idaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘sahāpi dukkhena sahāpi domanassenā’’ti.
It is with reference to this that it was said: "even with suffering, even with displeasure."
Nói đến điều này, đã được nói là – “cùng với khổ, cùng với ưu”.
Domanassameva cettha dukkhanti veditabbaṃ.
Displeasure itself should be understood here as suffering.
Ở đây, ưu chính là khổ, cần phải hiểu như vậy.
Pariyeṭṭhiṃ vā āpajjantassa pubbabhāgaparabhāgesu kāyikaṃ dukkhampi vaṭṭatiyeva.
Or, for one who embarks on a quest, physical suffering is also appropriate in the initial and final stages.
Hoặc đối với người đang tìm kiếm, khổ về thân cũng có thể xảy ra ở giai đoạn trước và giai đoạn sau.
479. Sahāpi sukhenāti ettha pāṇātipāto pharusavācā byāpādoti ime tāva tayo pubbacetanāya ca aparacetanāya cāti dvinnaṃ cetanānaṃ vasena sukhavedanā honti.
479. Sahāpi sukhenā (even with pleasure): Here, the killing of living beings, harsh speech, and ill-will—these three, first, due to the previous volition and the subsequent volition, that is, by way of two volitions, become pleasant feelings.
479. Sahāpi sukhena ở đây, sát sinh, lời nói thô ác, và sân hận – ba pháp này, do tác ý ban đầu và tác ý sau đó, tức là do hai loại tác ý, mà trở thành lạc thọ.
Sanniṭṭhāpakacetanā pana dukkhasampayuttāva hoti.
The culminating volition, however, is accompanied by suffering.
Còn tác ý quyết định thì chỉ tương ưng với khổ thọ.
Sesā satta tissannampi cetanānaṃ vasena sukhavedanā hontiyeva.
The remaining seven become pleasant feelings by way of all three volitions.
Bảy pháp còn lại đều là lạc thọ do cả ba loại tác ý.
Sahāpi somanassenāti somanassameva cettha sukhanti veditabbaṃ.
Sahāpi somanassenā (even with joy): Joy itself should be understood here as pleasure.
Sahāpi somanassena có nghĩa là ở đây, hỷ chính là lạc, cần phải hiểu như vậy.
Iṭṭhaphoṭṭhabbasamaṅgino vā pubbabhāgaparabhāgesu kāyikaṃ sukhampi vaṭṭatiyeva.
Or, for one endowed with agreeable tangibles, physical pleasure is also appropriate in the initial and final stages.
Hoặc đối với người có xúc chạm dễ chịu, lạc về thân cũng có thể xảy ra ở giai đoạn trước và giai đoạn sau.
480. Tatiyadhammasamādāne idhekacco macchabandho vā hoti, māgaviko vā, pāṇupaghātaṃyeva nissāya jīvikaṃ kappeti.
480. In the third undertaking of dhammas, a certain person here is either a fisherman or a hunter, and he makes his living solely by harming living beings.
480. Trong pháp thọ trì thứ ba, có người ở đây là người đánh cá, hoặc người săn thú, sống bằng cách sát hại sinh vật.
Tassa garuṭṭhāniyo bhikkhu akāmakasseva pāṇātipāte ādīnavaṃ, pāṇātipātaviratiyā ca ānisaṃsaṃ kathetvā sikkhāpadaṃ deti.
To him, a bhikkhu, worthy of respect, explains the danger in killing living beings and the benefit of abstaining from killing, even against his will, and then gives him a precept.
Một vị Tỳ-kheo đáng kính, dù người ấy không muốn, nhưng đã giảng về sự nguy hiểm của việc sát sinh và lợi ích của việc tránh sát sinh, rồi trao giới cho người ấy.
So gaṇhantopi dukkhito domanassitova hutvā gaṇhāti.
Even when he accepts it, he accepts it feeling suffering and displeasure.
Người ấy thọ trì giới trong đau khổ và ưu phiền.
Aparabhāge katipāhaṃ vītināmetvā rakkhituṃ asakkontopi dukkhitova hoti, tassa pubbāparacetanā dukkhasahagatāva honti.
Subsequently, after a few days, if he is unable to observe it, he is still distressed; his initial and subsequent volitions are accompanied by suffering.
Sau đó, trải qua vài ngày, dù không thể giữ giới, người ấy vẫn đau khổ; tác ý ban đầu và tác ý sau đó của người ấy đều tương ưng với khổ.
Sanniṭṭhāpakacetanā pana sukhasahagatā vā upekkhāsahagatā vāti evaṃ sabbattha attho veditabbo.
The culminating volition, however, is either accompanied by pleasure or accompanied by equanimity; thus, the meaning should be understood everywhere.
Còn tác ý quyết định thì hoặc tương ưng với lạc, hoặc tương ưng với xả; ý nghĩa này cần được hiểu như vậy ở mọi nơi.
Iti pubbabhāgaparabhāgacetanāva sandhāya idaṃ vuttaṃ – ‘‘sahāpi dukkhena sahāpi domanassenā’’ti.
Thus, it is with reference to the initial and subsequent volitions that this was said: "even with suffering, even with displeasure."
Vì vậy, nói đến tác ý giai đoạn trước và giai đoạn sau, điều này đã được nói là – “cùng với khổ, cùng với ưu”.
Domanassameva cettha dukkhanti veditabbaṃ.
Displeasure itself should be understood here as suffering.
Ở đây, ưu chính là khổ, cần phải hiểu như vậy.
484. Pūtimuttanti muttameva.
484. Pūtimuttaṃ means urine itself.
484. Pūtimuttaṃ có nghĩa là chỉ nước tiểu.
Yathā hi manussabhāvo suvaṇṇavaṇṇo pūtikāyotveva, tadahujātāpi galocilatā pūtilatātveva vuccati.
Just as a human being, though golden-complexioned, is called a "foul body," and a newly born galoci creeper is called a "foul creeper."
Cũng như thân người, dù có màu vàng kim, vẫn được gọi là "thân thối rữa"; và cây dây sâm đất (galocilatā), dù mới mọc trong ngày, vẫn được gọi là "dây thối rữa".
Evaṃ taṅkhaṇaṃ gahitaṃ taruṇampi muttaṃ pūtimuttameva.
Similarly, even freshly collected urine, though fresh, is still foul urine.
Cũng vậy, nước tiểu dù mới lấy, còn tươi, vẫn là "nước tiểu thối rữa".
Nānābhesajjehīti harītakāmalakādīhi nānosadhehi.
Nānābhesajjehī (with various medicines) means with various remedies such as emblic myrobalan and so forth.
Nānābhesajehi có nghĩa là với nhiều loại thuốc khác nhau như harītakā, āmalakā, v.v.
Sukhī assāti arogo suvaṇṇavaṇṇo sukhī bhaveyya.
Sukhī assā (may he be happy) means may he be healthy, golden-complexioned, and happy.
Sukhī assā có nghĩa là sẽ không bệnh, có màu da vàng kim, sẽ được an lạc.
486. Viddheti ubbiddhe.
486. Viddhe means clear, unobscured.
486. Viddhe có nghĩa là đã được vén lên.
Meghavigamena dūrībhūteti attho.
The meaning is "removed by the departure of clouds."
Ý nghĩa là đã xa khỏi mây.
Vigatavalāhaketi apagatameghe, deveti ākāse.
Vigatavalāhake (with clouds gone) means with clouds departed, deve (in the sky) means in the firmament.
Vigatavalāhake có nghĩa là không còn mây, deve có nghĩa là trên trời.
Ākāsagataṃ tamagatanti ākāsagataṃ tamaṃ.
Ākāsagataṃ tamagataṃ means darkness that has gone into the sky.
Ākāsagataṃ tamagataṃ có nghĩa là bóng tối trên bầu trời.
Puthusamaṇabrāhmaṇaparappavādeti puthūnaṃ samaṇabrāhmaṇasaṅkhātānaṃ paresaṃ vāde.
Puthusamaṇabrāhmaṇaparappavāde (the diverse doctrines of other recluses and brahmins) means the doctrines of others, namely, many recluses and brahmins.
Puthusamaṇabrāhmaṇaparappavāde có nghĩa là các luận thuyết của các sa-môn, bà-la-môn khác nhau.
Abhivihaccāti abhihantvā.
Abhivihaccā (having overcome) means having struck down.
Abhivihaccā có nghĩa là đánh bại.
Bhāsate ca tapate ca virocate cāti saradakāle majjhanhikasamaye ādiccova obhāsaṃ muñcati tapati vijjotatīti.
Bhāsate ca tapate ca virocate cā (shines, burns, and radiates) means, just like the sun at midday in autumn, it emits light, burns brightly, and glows.
Bhāsate ca tapate ca virocate cā có nghĩa là vào mùa thu, giữa trưa, mặt trời tỏa sáng, nóng rực và rực rỡ.
Idaṃ pana suttaṃ devatānaṃ ativiya piyaṃ manāpaṃ.
This Sutta, moreover, is exceedingly dear and pleasing to devas.
Bài kinh này rất được chư thiên yêu thích và ưa chuộng.
Tatridaṃ vatthu – dakkhiṇadisāyaṃ kira hatthibhogajanapade saṅgaravihāro nāma atthi.
Herein is this story: In the southern direction, in the province of Hatthibhoga, there was a monastery called Saṅgara Vihāra.
Về điều này, có câu chuyện như sau: Nghe nói ở phương Nam, trong vùng đất Hatthibhoga, có một ngôi tịnh xá tên là Saṅgara.
Tassa bhojanasāladvāre saṅgararukkhe adhivatthā devatā rattibhāge ekassa daharassa sarabhaññavasena idaṃ suttaṃ osārentassa sutvā sādhukāraṃ adāsi.
A deva, dwelling in a Saṅgara tree at the entrance to the refectory of that monastery, heard a young bhikkhu reciting this Sutta with a melodious voice during the night and uttered "Sādhu!"
Một vị thiên nữ trú ngụ trên cây Saṅgara ở cổng nhà ăn của tịnh xá ấy, vào ban đêm, nghe một vị tỳ-kheo trẻ tuổi đang tụng bài kinh này theo lối Sarabhañña (tụng có âm điệu), liền hoan hỷ tán thán.
Daharo kiṃ esoti āha.
The young bhikkhu asked, "Who is this?"
Vị tỳ-kheo trẻ hỏi: "Ai đó?"
Ahaṃ, bhante, imasmiṃ rukkhe adhivatthā devatāti.
"Venerable sir, I am a deva dwelling in this tree," she replied.
Vị thiên nữ đáp: "Bạch Đại đức, con là thiên nữ trú ngụ trên cây này."
Kasmiṃ devate pasannāsi, kiṃ sadde, udāhu sutteti?
"Devī, in what are you pleased? In the sound, or in the Sutta?"
"Này thiên nữ, cô hoan hỷ vì điều gì? Vì âm thanh hay vì bài kinh?"
Saddo nāma, bhante, yassa kassaci hotiyeva, sutte pasannāmhi.
"Venerable sir, sound is something anyone can make. I am pleased in the Sutta."
"Bạch Đại đức, âm thanh thì ai cũng có, nhưng con hoan hỷ vì bài kinh.
Satthārā jetavane nisīditvā kathitadivase ca ajja ca ekabyañjanepi nānaṃ natthīti.
"On the day the Teacher spoke it while residing in Jetavana, and today, there is no difference in even a single syllable."
Từ ngày Đức Bổn Sư thuyết giảng ở Jetavana cho đến hôm nay, không có một từ nào khác biệt."
Assosi tvaṃ devate satthārā kathitadivaseti?
"Devī, did you hear it on the day the Teacher spoke it?"
"Này thiên nữ, cô có nghe Đức Bổn Sư thuyết giảng vào ngày đó không?"
Āma, bhante.
"Yes, Venerable sir."
"Bạch Đại đức, vâng, con có nghe."
Kattha ṭhitā assosīti?
"Where were you standing when you heard it?"
"Cô đã đứng ở đâu mà nghe?"
Jetavanaṃ, bhante, gatāmhi, mahesakkhāsu pana devatāsu āgacchantīsu tattha okāsaṃ alabhitvā idheva ṭhatvā assosinti.
"Venerable sir, I went to Jetavana, but when the powerful devas arrived, I could not find a place there, so I stood right here and listened," she replied.
"Bạch Đại đức, con đã đến Jetavana, nhưng vì các vị thiên nữ có oai lực lớn đến đông đúc, con không tìm được chỗ trống ở đó, nên con đã đứng ở đây mà nghe."
Ettha ṭhitāya sakkā sutthu saddo sotunti?
"Is it possible to hear the sound clearly from here?"
"Đứng ở đây có thể nghe rõ âm thanh không?"
Tvaṃ pana, bhante, mayhaṃ saddaṃ suṇasīti?
"Venerable sir, do you hear my voice?"
"Bạch Đại đức, Đại đức có nghe thấy tiếng của con không?"
Āma devateti.
"Yes, Devī," he replied.
"Vâng, này thiên nữ."
Dakkhiṇakaṇṇapasse nisīditvā kathanakālo viya, bhante, hotīti.
"Venerable sir, it is as if you are sitting by my right ear and speaking," she said.
"Bạch Đại đức, giống như lúc Đại đức ngồi bên tai phải mà nói chuyện vậy."
Kiṃ pana devate satthu rūpaṃ passasīti?
"Devī, do you see the Teacher's form?"
"Này thiên nữ, cô có thấy hình dáng của Đức Bổn Sư không?"
Satthā mameva oloketīti maññamānā saṇṭhātuṃ na sakkomi, bhanteti.
"Venerable sir, I feel as if the Teacher is looking only at me, and I cannot maintain my composure," she replied.
"Bạch Đại đức, con nghĩ rằng Đức Bổn Sư đang nhìn con, nên con không thể đứng vững được."
Visesaṃ pana nibbattetuṃ asakkhittha devateti.
"Devī, were you able to achieve a special attainment?"
"Này thiên nữ, cô có thể đạt được sự đặc biệt nào không?"
Devatā tattheva antaradhāyi.
The deva then vanished right there.
Vị thiên nữ liền biến mất ở đó.
Taṃ divasaṃ kiresa devaputto sotāpattiphale patiṭṭhito.
It is said that on that day, this deva-son was established in the fruit of stream-entry.
Nghe nói, vào ngày đó, vị thiên tử ấy đã chứng đắc quả Dự lưu.
Evamidaṃ suttaṃ devatānaṃ piyaṃ manāpaṃ.
Thus, this Sutta is dear and pleasing to devas.
Như vậy, bài kinh này rất được chư thiên yêu thích và ưa chuộng.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest of the meaning is clear everywhere.
Phần còn lại ở khắp nơi đều có ý nghĩa rõ ràng.
487. Evaṃ me sutanti vīmaṃsakasuttaṃ.
487. Evaṃ me sutaṃ is the Vīmaṃsaka Sutta.
487. Kinh Vīmaṃsaka bắt đầu bằng "Evaṃ me sutaṃ" (Như vầy tôi nghe).
Tattha vīmaṃsakenāti tayo vīmaṃsakā – atthavīmaṃsako saṅkhāravīmaṃsako satthuvīmaṃsakoti.
Therein, vīmaṃsakena (by an investigator): There are three kinds of investigators—an investigator of meaning, an investigator of formations, and an investigator of the Teacher.
Trong đó, vīmaṃsakena (người quán sát, người thẩm tra) có ba loại: atthavīmaṃsaka (người quán sát mục đích), saṅkhāravīmaṃsaka (người quán sát các hành) và satthuvīmaṃsaka (người quán sát Bậc Đạo Sư).
Tesu, ‘‘paṇḍitā hāvuso, manussā vīmaṃsakā’’ti (saṃ. ni. 3.2) ettha atthavīmaṃsako āgato.
Among these, in "Friends, humans are investigators" (Saṃ. Ni. 3.2), an investigator of welfare is meant.
Trong số đó, atthavīmaṃsaka được đề cập trong câu: “Này chư hiền, những người trí là những người quán sát” (Saṃ. Ni. 3.2).
‘‘Yato kho, ānanda, bhikkhu dhātukusalo ca hoti, āyatanakusalo ca hoti, paṭiccasamuppādakusalo ca hoti, ṭhānāṭṭhānakusalo ca hoti, ettāvatā kho, ānanda, paṇḍito bhikkhu vīmaṃsakoti alaṃ vacanāyā’’ti (ma. ni. 3.124) ettha saṅkhāravīmaṃsako āgato.
"Indeed, Ānanda, when a bhikkhu is skilled in elements, skilled in sense bases, skilled in dependent origination, and skilled in what is possible and impossible, to this extent, Ānanda, it can be said that the wise bhikkhu is an investigator" (Ma. Ni. 3.124) here refers to an investigator of formations.
Saṅkhāravīmaṃsaka được đề cập trong câu: “Này Ānanda, khi một Tỳ-kheo thiện xảo về các giới, thiện xảo về các xứ, thiện xảo về duyên khởi, thiện xảo về đúng chỗ và không đúng chỗ, này Ānanda, chừng ấy, Tỳ-kheo ấy là người trí, có thể nói là người quán sát” (Ma. Ni. 3.124).
Imasmiṃ pana sutte satthuvīmaṃsako adhippeto.
But in this sutta, an investigator of the Teacher is intended.
Tuy nhiên, trong kinh này, satthuvīmaṃsaka là điều được ám chỉ.
Cetopariyāyanti cittavāraṃ cittaparicchedaṃ.
Cetopariyāya means the range of mind, the discernment of mind.
Cetopariyāyaṃ là sự phân loại tâm, sự phân tích tâm.
Samannesanāti esanā pariyesanā upaparikkhā.
Samannesanā means seeking, searching, investigation.
Samannesanā là sự tìm kiếm, sự truy tìm, sự khảo sát.
Iti viññāṇāyāti evaṃ vijānanatthāya.
Iti viññāṇāya means for the sake of knowing thus.
Iti viññāṇāya có nghĩa là để biết như vậy.
488. Dvīsu dhammesu tathāgato samannesitabboti idha kalyāṇamittūpanissayaṃ dasseti.
488. The Tathāgata is to be investigated in two qualities—here, the Buddha points out the strong support of noble friendship.
488. Tathāgato samannesitabbo dvīsu dhammesu (Như Lai cần được thẩm tra qua hai pháp) ở đây cho thấy sự nương tựa vào bạn lành (kalyāṇamitta).
Mahā hi esa kalyāṇamittūpanissayo nāma.
Indeed, this noble friendship is a great support.
Quả thật, sự nương tựa vào bạn lành này là một điều vĩ đại.
Tassa mahantabhāvo evaṃ veditabbo – ekasmiṃ hi samaye āyasmā ānando upaḍḍhaṃ attano ānubhāvena hoti, upaḍḍhaṃ kalyāṇamittānubhāvenāti cintetvā attano dhammatāya nicchetuṃ asakkonto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pucchi, – ‘‘upaḍḍhamidaṃ, bhante, brahmacariyassa, yadidaṃ kalyāṇamittatā kalyāṇasahāyatā kalyāṇasampavaṅkatā’’ti.
Its greatness should be understood thus: On one occasion, Venerable Ānanda, thinking that his spiritual life was half due to his own power and half due to the power of noble friends, and being unable to decide by his own nature, approached the Blessed One and asked, "This, venerable sir, is half of the holy life, that is, noble friendship, noble companionship, noble association."
Sự vĩ đại của nó cần được hiểu như sau: Một thời nọ, Tôn giả Ānanda nghĩ rằng một nửa phạm hạnh của mình là do năng lực của bản thân, và một nửa là do năng lực của bạn lành. Không thể tự mình quyết định theo pháp tánh, ngài đến gần Đức Thế Tôn và hỏi: “Bạch Thế Tôn, đây là một nửa phạm hạnh, tức là có bạn lành, có bạn đồng hành lành, có người thân cận lành.”
Bhagavā āha – ‘‘mā hevaṃ, ānanda, mā hevaṃ, ānanda, sakalamevidaṃ, ānanda, brahmacariyaṃ yadidaṃ kalyāṇamittatā kalyāṇasahāyatā, kalyāṇasampavaṅkatā.
The Blessed One said, "Do not say so, Ānanda! Do not say so, Ānanda! This whole holy life, Ānanda, is noble friendship, noble companionship, noble association.
Đức Thế Tôn nói: “Đừng nói như vậy, Ānanda! Đừng nói như vậy, Ānanda! Này Ānanda, toàn bộ phạm hạnh này là có bạn lành, có bạn đồng hành lành, có người thân cận lành.
Kalyāṇamittassetaṃ, ānanda, bhikkhuno pāṭikaṅkhaṃ kalyāṇasahāyassa kalyāṇasampavaṅkassa, ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvessati, ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bahulīkarissati.
It is to be expected, Ānanda, of a bhikkhu who has noble friends, noble companions, noble associates, that he will develop the Noble Eightfold Path, that he will cultivate the Noble Eightfold Path.
Này Ānanda, một Tỳ-kheo có bạn lành, có bạn đồng hành lành, có người thân cận lành, có thể kỳ vọng rằng vị ấy sẽ tu tập Bát Chánh Đạo, sẽ làm cho Bát Chánh Đạo trở nên rộng lớn.
Kathañcānanda, bhikkhu kalyāṇamitto…pe… ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāveti, ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bahulīkaroti.
And how, Ānanda, does a bhikkhu who has noble friends... develop the Noble Eightfold Path, cultivate the Noble Eightfold Path?
Và này Ānanda, một Tỳ-kheo có bạn lành... tu tập Bát Chánh Đạo, làm cho Bát Chánh Đạo trở nên rộng lớn như thế nào?
Idhānanda, bhikkhu sammādiṭṭhiṃ bhāveti…pe… sammāsamādhiṃ bhāveti vivekanissitaṃ evaṃ kho, ānanda, bhikkhu kalyāṇamitto…pe… bahulīkaroti, tadamināpetaṃ, ānanda, pariyāyena veditabbaṃ.
Here, Ānanda, a bhikkhu develops right view... develops right concentration, based on seclusion. It is in this way, Ānanda, that a bhikkhu who has noble friends... cultivates the path. And this, Ānanda, is to be understood by this method:
Ở đây, này Ānanda, một Tỳ-kheo tu tập Chánh Kiến... tu tập Chánh Định, nương tựa vào sự viễn ly. Này Ānanda, một Tỳ-kheo có bạn lành... làm cho rộng lớn như thế đó. Do đó, này Ānanda, cần phải biết theo phương pháp này.
Yathā sakalamevidaṃ brahmacariyaṃ yadidaṃ kalyāṇamittatā kalyāṇasahāyatā kalyāṇasampavaṅkatā.
That the entire holy life is noble friendship, noble companionship, noble association.
Rằng toàn bộ phạm hạnh này là có bạn lành, có bạn đồng hành lành, có người thân cận lành.
Mamañhi, ānanda, kalyāṇamittaṃ āgamma jātidhammā sattā jātiyā parimuccanti.
For, Ānanda, by relying on me, a noble friend, beings subject to birth are liberated from birth.
Này Ānanda, nhờ nương tựa vào Ta, một bạn lành, các chúng sinh có bản chất sinh sẽ thoát khỏi sự sinh.
Jarādhammā…pe… sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammā sattā sokaparidevadukkhadomanassupāyāsehi parimuccantī’’ti (saṃ. ni. 5.2).
Beings subject to old age... subject to sorrow, lamentation, pain, dejection, and despair are liberated from sorrow, lamentation, pain, dejection, and despair."
Các chúng sinh có bản chất già... có bản chất sầu, bi, khổ, ưu, não sẽ thoát khỏi sầu, bi, khổ, ưu, não” (Saṃ. Ni. 5.2).
Bhikkhūnaṃ bāhiraṅgasampattiṃ kathentopi āha – ‘‘bāhiraṃ, bhikkhave, aṅganti karitvā nāññaṃ ekaṅgampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ mahato atthāya saṃvattati, yathayidaṃ, bhikkhave, kalyāṇamittatā.
Even when speaking of the external attainments of bhikkhus, he said, "Bhikkhus, I do not perceive any other external factor that contributes so greatly to welfare as noble friendship.
Khi nói về sự thành tựu ngoại tại của các Tỳ-kheo, Ngài cũng nói: “Này các Tỳ-kheo, sau khi xét về yếu tố ngoại tại, Ta không thấy một yếu tố nào khác lại mang lại lợi ích lớn lao như sự có bạn lành này, này các Tỳ-kheo.
Kalyāṇamittatā, bhikkhave, mahato atthāya saṃvattatī’’ti (a. ni. 1.113).
Noble friendship, bhikkhus, contributes greatly to welfare."
Này các Tỳ-kheo, sự có bạn lành mang lại lợi ích lớn lao” (A. Ni. 1.113).
Mahācundassa kilesasallekhapaṭipadaṃ kathentopi, ‘‘pare pāpamittā bhavissanti, mayamettha kalyāṇamittā bhavissāmāti sallekho karaṇīyo’’ti (ma. ni. 1.83) āha.
And when speaking of Venerable Mahācunda's practice of effacement of defilements, he said, "Others will be evil friends; here, we will be noble friends—such an effacement should be practiced."
Khi nói về con đường diệt trừ phiền não cho Đại Cunda, Ngài cũng nói: “Người khác có thể là bạn xấu, nhưng chúng ta ở đây phải là bạn lành – đó là sự diệt trừ cần phải thực hiện” (Ma. Ni. 1.83).
Meghiyattherassa vimuttiparipācaniyadhamme kathentopi, ‘‘aparipakkāya, meghiya, cetovimuttiyā pañca dhammā paripākāya saṃvattanti.
And when speaking to Venerable Meghiya about the qualities that lead to the ripening of liberation, he emphasized noble friendship: "For the unripe liberation of mind, Meghiya, five qualities lead to its ripening.
Khi nói về các pháp làm cho tâm giải thoát chín muồi cho Trưởng lão Meghiya, Ngài cũng đặc biệt nhấn mạnh sự nương tựa vào bạn lành: “Này Meghiya, có năm pháp làm cho tâm giải thoát chưa chín muồi trở nên chín muồi.
Katame pañca?
What are these five?
Năm pháp nào?
Idha, meghiya, bhikkhu kalyāṇamitto hoti’’ti (udā. 31) kalyāṇamittūpanissayameva visesesi.
Here, Meghiya, a bhikkhu has noble friends."
Ở đây, này Meghiya, một Tỳ-kheo có bạn lành” (Udā. 31).
Piyaputtassa rāhulattherassa abhiṇhovādaṃ dentopi –
And when giving constant advice to his beloved son, Venerable Rāhula—
Khi thường xuyên khuyên dạy Trưởng lão Rāhula, con trai yêu quý của mình, Ngài cũng –
Kalyāṇamittūpanissayameva sabbapaṭhamaṃ kathesi.
Do not crave for these; do not come to the world again."
Đầu tiên Ngài đã nói về sự nương tựa vào bạn lành.
Evaṃ mahā esa kalyāṇamittūpanissayo nāma.
He first spoke of noble friendship.
Sự nương tựa vào bạn lành này quả thật vĩ đại như vậy.
Idhāpi taṃ dassento bhagavā dvīsu dhammesu tathāgato samannesitabboti desanaṃ ārabhi.
Thus, this noble friendship is indeed great.
Ở đây, Đức Thế Tôn cũng khởi xướng bài pháp "Tathāgato samannesitabbo dvīsu dhammesu" (Như Lai cần được thẩm tra qua hai pháp) để chỉ ra điều đó.
Paṇḍito bhikkhu dvīsu dhammesu tathāgataṃ esatu gavesatūti attho.
Here too, intending to show that, the Blessed One began his discourse, The Tathāgata is to be investigated in two qualities.
Có nghĩa là, một Tỳ-kheo trí tuệ hãy tìm kiếm, hãy khảo sát Như Lai qua hai pháp.
Etena bhagavā ayaṃ mahājaccoti vā, lakkhaṇasampannoti vā, abhirūpo dassanīyoti vā, abhiññāto abhilakkhitoti vā, imaṃ nissāyāhaṃ cīvarādayo paccaye labhissāmīti vā, evaṃ cintetvā maṃ nissāya vasanakiccaṃ natthi.
The meaning is: let the wise bhikkhu search for, seek out, the Tathāgata in two qualities.
Với điều này, Đức Thế Tôn không có ý rằng: “Ta là người thuộc dòng dõi cao quý, hoặc Ta có đầy đủ các tướng tốt, hoặc Ta có hình dáng đẹp đẽ đáng chiêm ngưỡng, hoặc Ta là người nổi tiếng được biết đến, hoặc ta sẽ nhận được các vật dụng như y phục... nhờ nương tựa vào vị này. Không có việc nương tựa vào Ta mà suy nghĩ như vậy.
Yo pana evaṃ sallakkheti, ‘‘pahoti me esa satthā hutvā satthukiccaṃ sādhetu’’nti, so maṃ bhajatūti sīhanādaṃ nadati.
By this, the Blessed One declares with a lion's roar, "There is no need to rely on me, thinking, 'This Buddha is of a great caste,' or 'He is endowed with auspicious marks,' or 'He is handsome and lovely to behold,' or 'He is well-known and distinguished,' or 'By relying on him, I will obtain robes and other requisites.'
Nhưng ai suy xét như vầy: ‘Bậc Đạo Sư này có khả năng hoàn thành phận sự của một Bậc Đạo Sư cho ta’, thì người ấy hãy thân cận Ta” – Ngài đã rống tiếng sư tử như vậy.
Buddhasīhanādo kira nāmesa suttantoti.
But whoever truly understands, 'This Teacher is capable of fulfilling the role of a teacher for me,' let him resort to me."
Kinh này được gọi là tiếng rống sư tử của Đức Phật.
Idāni te dve dhamme dassento cakkhusotaviññeyyesūti āha.
This sutta is said to be the Buddha's lion's roar.
Bây giờ, để chỉ ra hai pháp đó, Ngài nói "cakkhusotaviññeyyesu" (những pháp được nhận biết bằng mắt và tai).
Tattha satthu kāyiko samācāro vīmaṃsakassa cakkhuviññeyyo dhammo nāma.
Now, showing these two qualities, he says, visible and audible.
Trong đó, hạnh kiểm soát thân của Bậc Đạo Sư là pháp được người quán sát nhận biết bằng mắt.
Vācasiko samācāro sotaviññeyyo dhammo nāma.
Here, the Teacher's bodily conduct is the quality visible to the investigator.
Hạnh kiểm soát lời nói là pháp được nhận biết bằng tai.
Idāni tesu samannesitabbākāraṃ dassento ye saṃkiliṭṭhātiādimāha.
Verbal conduct is the quality audible.
Bây giờ, để chỉ ra cách thức thẩm tra trong những pháp đó, Ngài nói "ye saṃkiliṭṭhā" (những pháp bị ô nhiễm) và tiếp theo.
Tattha saṃkiliṭṭhāti kilesasampayuttā.
Now, showing the manner of investigation into these, he says, those that are defiled, and so on.
Trong đó, saṃkiliṭṭhā là những gì liên hệ với phiền não.
Te ca na cakkhusotaviññeyyā.
Here, saṃkiliṭṭhā means associated with defilements.
Và những điều đó không phải là những pháp được nhận biết bằng mắt và tai.
Yathā pana udake calante vā pupphuḷake vā muñcante anto maccho atthīti viññāyati, evaṃ pāṇātipātādīni vā karontassa, musāvādādīni vā bhaṇantassa kāyavacīsamācāre disvā ca sutvā ca taṃsamuṭṭhāpakacittaṃ saṃkiliṭṭhanti viññāyati.
And these are not visible or audible.
Tuy nhiên, giống như khi nước dao động hoặc bong bóng nổi lên, người ta biết rằng có cá bên trong; cũng vậy, khi thấy hoặc nghe hành động thân như sát sinh, v.v., hoặc hành động lời nói như nói dối, v.v., người ta biết rằng tâm khởi lên những hành động đó là bị ô nhiễm.
Tasmā evamāha.
But just as when water is disturbed or bubbles appear, it is understood that there is a fish inside, so too, by seeing and hearing the bodily and verbal conduct of one who commits acts like killing living beings or speaking falsehoods, it is understood that the mind giving rise to such acts is defiled.
Vì vậy, Ngài đã nói như vậy.
Saṃkiliṭṭhacittassa hi kāyavacīsamācārāpi saṃkiliṭṭhāyeva nāma.
Therefore, he speaks thus.
Quả thật, các hành động thân và lời nói của một tâm bị ô nhiễm cũng là bị ô nhiễm.
Na te tathāgatassa saṃvijjantīti na te tathāgatassa atthi.
Indeed, the bodily and verbal conduct of one with a defiled mind is also called defiled.
Na te tathāgatassa saṃvijjantī có nghĩa là những điều đó không có nơi Như Lai.
Na upalabbhantīti evaṃ jānātīti attho.
They are not found in the Tathāgata means they do not exist in the Tathāgata.
Có nghĩa là, người ấy biết rằng chúng không được tìm thấy.
Natthitāyeva hi te na upalabbhanti na paṭicchannatāya.
The meaning is, one knows that they are not perceived.
Thật vậy, chúng không được tìm thấy vì chúng không tồn tại, chứ không phải vì chúng bị che giấu.
Tathā hi bhagavā ekadivasaṃ imesu dhammesu bhikkhusaṅghaṃ pavārento āha – ‘‘handa dāni, bhikkhave, pavāremi vo, na ca me kiñci garahatha kāyikaṃ vā vācasikaṃ vā’’ti.
Indeed, they are not perceived because of their non-existence, not because they are hidden.
Thật vậy, một ngày nọ, Đức Thế Tôn đã mời Tăng đoàn Tỳ-kheo trong các pháp này, nói: “Này các Tỳ-kheo, bây giờ Ta mời các con, các con không có gì để chỉ trích Ta về thân hay lời nói.”
Evaṃ vutte āyasmā sāriputto uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā yena bhagavā tenañjaliṃ paṇāmetvā bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘na kho mayaṃ, bhante, bhagavato kiñci garahāma kāyikaṃ vā vācasikaṃ vā.
Thus, on one day, the Blessed One, inviting the Sangha of bhikkhus to admonish him on these matters, said, "Come now, bhikkhus, I invite you to admonish me; do you not find anything to blame in me, either in bodily or verbal conduct?"
Khi được nói như vậy, Tôn giả Sāriputta đứng dậy khỏi chỗ ngồi, vắt y vai trái, chắp tay hướng về Đức Thế Tôn và bạch với Ngài: “Bạch Thế Tôn, chúng con không có gì để chỉ trích Đức Thế Tôn về thân hay lời nói.
Bhagavā hi, bhante, anuppannassa maggassa uppādetā, asañjātassa maggassa sañjānetā, anakkhātassa maggassa akkhātā, maggaññū maggavidū maggakovido.
When this was said, Venerable Sāriputta rose from his seat, arranged his upper robe over one shoulder, and, saluting the Blessed One with clasped hands, said to him, "Venerable sir, we find nothing to blame in the Blessed One, either in bodily or verbal conduct.
Bạch Thế Tôn, Đức Thế Tôn là người đã làm phát sinh con đường chưa phát sinh, đã làm cho con đường chưa hiện hữu trở nên hiện hữu, đã tuyên thuyết con đường chưa được tuyên thuyết, là người biết con đường, hiểu con đường, thiện xảo về con đường.
Maggānugā ca, bhante, etarahi sāvakā viharanti pacchāsamannāgatā’’ti (saṃ. ni. 1.215).
For, venerable sir, the Blessed One is the originator of the unarisen path, the producer of the ungenerated path, the proclaimer of the unproclaimed path; he is the knower of the path, the discoverer of the path, the skilled one in the path.
Và bạch Thế Tôn, hiện nay các đệ tử đang sống theo con đường, đi theo sau” (Saṃ. Ni. 1.215).
Evaṃ parisuddhā tathāgatassa kāyavacīsamācārā.
And, venerable sir, your disciples now dwell as followers of the path, endowed with it afterwards."
Như vậy, các hành vi thân và khẩu của Đức Như Lai hoàn toàn thanh tịnh.
Uttaropi sudaṃ māṇavo tathāgatassa kāyavacīdvāre anārādhanīyaṃ kiñci passissāmīti satta māse anubandhitvā likkhāmattampi na addasa.
Thus pure were the bodily and verbal conduct of the Tathāgata. Moreover, the young man Uttarā, pursuing the Tathāgata for seven months hoping to find something blameworthy in his bodily or verbal conduct, did not find even a speck.
Thêm nữa, Bà-la-môn Uttaraka đã theo dõi suốt bảy tháng với ý định tìm thấy điều gì đó không đáng hài lòng trong hành vi thân và khẩu của Đức Như Lai, nhưng không tìm thấy dù chỉ một hạt mè.
Manussabhūto vā esa buddhabhūtassa kāyavacīdvāre kiṃ anārādhanīyaṃ passissati?
What objectionable thing would this human being see in the bodily and verbal doors of one who has become a Buddha?
Một con người phàm tục thì làm sao có thể tìm thấy điều gì không đáng hài lòng trong hành vi thân và khẩu của một vị Phật?
Māropi devaputto bodhisattassa sato mahābhinikkhamanato paṭṭhāya chabbassāni gavesamāno kiñci anārādhanīyaṃ nāddasa, antamaso cetoparivitakkamattampi.
Even Māra, the devaputta, searching for six years from the time of the Bodhisatta's Great Renunciation, saw nothing objectionable, not even a mere thought-conception of evil.
Ngay cả Ma-vương, từ khi Bồ-tát đại xuất gia, đã tìm kiếm suốt sáu năm mà không tìm thấy điều gì không đáng hài lòng, dù chỉ là một ý nghĩ trong tâm.
Māro kira cintesi – ‘‘sacassa vitakkitamattampi akusalaṃ passissāmi, tattheva naṃ muddhani paharitvā pakkamissāmī’’ti.
Māra thought, "If I see even a mere thought-conception of unwholesomeness in him, I will strike him on the head right there and depart."
Ma-vương đã nghĩ rằng: “Nếu ta tìm thấy dù chỉ một ý nghĩ bất thiện của Ngài, ta sẽ đánh vào đầu Ngài ngay tại đó rồi bỏ đi.”
So chabbassāni adisvā buddhabhūtampi ekaṃ vassaṃ anubandhitvā kiñci vajjaṃ apassanto gamanasamaye vanditvā –
Having found no fault for six years, and having followed the Buddha for another year after he became a Buddha without seeing any fault, Māra bowed at the time of his departure and said:
Sau khi không tìm thấy gì trong sáu năm, và tiếp tục theo dõi thêm một năm sau khi Ngài thành Phật mà vẫn không tìm thấy bất kỳ lỗi lầm nào, khi đến lúc phải ra đi, Ma-vương đã đảnh lễ và
Vītimissāti kāle kaṇhā, kāle sukkāti evaṃ vomissakā.
Mixed (Vītimissā) means sometimes black, sometimes white, thus mingled.
Vượt qua mọi oán thù, mọi sợ hãi,
Vodātāti parisuddhā nikkilesā.
Purified (Vodātā) means pure, free from defilements.
Con đảnh lễ dưới chân Ngài, Gotama.”
Saṃvijjantīti vodātā dhammā atthi upalabbhanti.
Are found (Saṃvijjantī) means pure qualities exist, they are found.
Nói bài kệ ấy xong, Ma-vương bỏ đi.
Tathāgatassa hi parisuddhā kāyasamācārādayo.
Indeed, the Tathāgata's bodily conduct, etc., are pure.
Vītimissā (hỗn tạp) nghĩa là đôi khi đen, đôi khi trắng, tức là pha trộn như vậy.
Tenāha – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, tathāgatassa arakkheyyāni.
Therefore, it is said: “Monks, there are these four things that the Tathāgata does not need to guard.
Vodātā (thanh tịnh) nghĩa là hoàn toàn trong sạch, không có phiền não.
Katamāni cattāri?
What are these four?
Saṃvijjantī (có mặt) nghĩa là các pháp thanh tịnh có mặt, được tìm thấy.
Parisuddhakāyasamācāro, bhikkhave, tathāgato, natthi tathāgatassa kāyaduccaritaṃ, yaṃ tathāgato rakkheyya, ‘mā me idaṃ paro aññāsī’ti.
Monks, the Tathāgata's bodily conduct is pure; there is no bodily misconduct in the Tathāgata that he would need to guard, thinking, ‘Lest another know this about me.’
Thật vậy, các hành vi thân, v.v., của Đức Như Lai đều thanh tịnh.
Parisuddhavacīsamācāro… parisuddhamanosamācāro… parisuddhājīvo, bhikkhave, tathāgato, natthi tathāgatassa micchājīvo, yaṃ tathāgato rakkheyya, mā me idaṃ paro aññāsī’’ti (a. ni. 7.58).
Pure is the verbal conduct… pure is the mental conduct… Monks, the Tathāgata's livelihood is pure; there is no wrong livelihood in the Tathāgata that he would need to guard, thinking, ‘Lest another know this about me.’”
Vì vậy, Ngài đã dạy: “Này các Tỳ-khưu, có bốn điều không cần che giấu của Đức Như Lai. Bốn điều đó là gì?
Imaṃ kusalaṃ dhammanti imaṃ anavajjaṃ ājīvaṭṭhamakasīlaṃ.
This wholesome quality (Imaṃ kusalaṃ dhammaṃ) means this blameless Ājīvaṭṭhamaka Sīla (Livelihood-as-the-Eighth precept).
Này các Tỳ-khưu, Đức Như Lai có hành vi thân thanh tịnh; không có ác hạnh thân nào của Đức Như Lai mà Ngài phải che giấu, sợ người khác biết được. Hành vi khẩu thanh tịnh… hành vi ý thanh tịnh… Này các Tỳ-khưu, Đức Như Lai có sinh kế thanh tịnh; không có tà mạng nào của Đức Như Lai mà Ngài phải che giấu, sợ người khác biết được.”
‘‘Ayamāyasmā satthā kiṃ nu kho dīgharattaṃ samāpanno aticirakālato paṭṭhāya iminā samannāgato, udāhu ittarasamāpanno hiyyo vā pare vā parasuve vā divase samāpanno’’ti evaṃ gavesatūti attho.
The meaning is: "May this Venerable Teacher investigate whether he has been endowed with this (quality) for a long time, having been in such a state for a very long time, or whether he has been in such a state for a short time, having been in such a state yesterday, the day before yesterday, or the day before that."
Imaṃ kusalaṃ dhammaṃ (pháp thiện lành này) là giới Bát chi thanh tịnh về phương diện sinh kế này, không có lỗi lầm.
Ekaccena hi ekasmiṃ ṭhāne vasantena bahu micchājīvakammaṃ kataṃ, taṃ tattha kālātikkame paññāyati, pākaṭaṃ hoti.
Indeed, some individuals, while residing in one place, have committed much wrong livelihood, which becomes evident and known there after a lapse of time.
Ý nghĩa là: “Vị Tôn giả, vị Đạo sư này, đã thực hành pháp này trong một thời gian dài, hay chỉ mới thực hành gần đây, hôm qua, hôm kia, hay ngày nào đó?” Nghĩa là hãy tìm hiểu như vậy.
So aññataraṃ paccantagāmaṃ vā samuddatīraṃ vā gantvā paṇṇasālaṃ kāretvā āraññako viya hutvā viharati.
Such a person goes to some frontier village or seashore, builds a leaf-hut, and lives as if he were a forest dweller.
Thật vậy, có một số người đã phạm nhiều tà mạng ở một nơi, và sau một thời gian, điều đó trở nên rõ ràng, công khai.
Manussā sambhāvanaṃ uppādetvā tassa paṇīte paccaye denti.
People develop respect and offer him choice requisites.
Người đó bèn đến một ngôi làng biên giới hoặc bờ biển, dựng một túp lều lá, sống như một vị tu sĩ rừng.
Janapadavāsino bhikkhū tassa parihāraṃ disvā, ‘‘atidappito vatāyaṃ āyasmā, ko nu kho eso’’ti pariggaṇhantā, ‘‘asukaṭṭhāne asukaṃ nāma micchājīvaṃ katvā pakkantabhikkhū’’ti ñatvā na sakkā iminā saddhiṃ uposatho vā pavāraṇā vā kātunti sannipatitvā dhammena samena ukkhepanīyādīsu aññataraṃ kammaṃ karonti.
Monks residing in the district, seeing his provision of requisites, consider, "This Venerable One is indeed very bold; who is he?" While investigating, they realize, "He is a monk who committed wrong livelihood in such-and-such a place and then left." Knowing that it is not possible to hold uposatha or pavāraṇā with him, they assemble and perform one of the acts, such as the Ukkhepanīya kamma (act of suspension), in accordance with the Dhamma and Vinaya.
Người dân kính trọng và cúng dường những vật phẩm cao cấp cho vị ấy.
Evarūpāya paṭicchannapaṭipattiyā atthibhāvaṃ vā natthibhāvaṃ vā vīmaṃsāpetuṃ evamāha.
He spoke thus to enable an investigation into the existence or non-existence of such a concealed practice.
Các Tỳ-khưu sống trong vùng, thấy sự cúng dường đó, bèn tự hỏi: “Vị Tôn giả này thật kiêu ngạo, vị này là ai?” Khi điều tra, họ biết rằng “Đây là vị Tỳ-khưu đã phạm tà mạng ở nơi kia và bỏ đi.” Họ nghĩ rằng không thể làm lễ Uposatha hay Pavāraṇā với vị này. Họ bèn tập hợp lại và thực hiện một trong các nghi thức khiển trách như Ukkhepanīya, v.v., theo Pháp và Luật.
Atīte kira gandhārarājā ca vedeharājā ca dvepi sahāyakā hutvā kāmesu ādīnavaṃ disvā rajjāni puttānaṃ niyyātetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā ekasmiṃ araññagāmake piṇḍāya caranti.
It is said that in the past, the King of Gandhāra and the King of Videha, being friends, both saw the danger in sensual pleasures, entrusted their kingdoms to their sons, renounced the world to become ascetics, and went for alms in a certain forest village.
Nghe nói, trong quá khứ, vua xứ Gandhāra và vua xứ Videha, cả hai là bạn bè, thấy sự nguy hiểm trong các dục lạc, bèn nhường lại vương quốc cho con trai, xuất gia làm ẩn sĩ và đi khất thực trong một ngôi làng rừng.
Paccanto nāma dullabhaloṇo hoti.
A frontier region is known to have a scarcity of salt.
Vùng biên giới thường khan hiếm muối.
Tato aloṇaṃ yāguṃ labhitvā ekissāya sālāya nisīditvā pivanti.
Having obtained salt-free gruel, they would sit in a hall and drink it.
Họ nhận được cháo không muối, ngồi trong một sảnh đường và uống.
Antarantare manussā loṇacuṇṇaṃ āharitvā denti.
From time to time, people would bring and give them salt powder.
Thỉnh thoảng, người dân mang muối bột đến cúng dường.
Ekadivasaṃ eko vedehisissa paṇṇe pakkhipitvā loṇacuṇṇaṃ adāsi.
One day, someone placed salt powder on a leaf and gave it to the Videha ascetic.
Một hôm, một người dâng muối bột cho đệ tử của ẩn sĩ xứ Videha bằng cách bỏ vào lá.
Vedehisi gahetvā upaḍḍhaṃ gandhārisissa-santike ṭhapetvā upaḍḍhaṃ attano santike ṭhapesi.
The Videha ascetic took it, placed half of it with the Gandhāra ascetic, and kept the other half for himself.
Ẩn sĩ xứ Videha nhận lấy, đặt một nửa vào chỗ ẩn sĩ xứ Gandhāra và giữ một nửa cho mình.
Tato thokaṃ paribhuttāvasesaṃ disvā, ‘‘mā idaṃ nassī’’ti paṇṇena veṭhetvā tiṇagahane ṭhapesi.
Then, seeing a small portion remaining after consumption, he wrapped it in a leaf, thinking, "Lest this be lost," and placed it in a clump of grass.
Sau đó, thấy còn sót lại một ít sau khi dùng, Ngài nghĩ: “Đừng để cái này mất đi,” bèn bọc lại bằng lá và đặt vào bụi cỏ.
Puna ekasmiṃ divase yāgupānakāle satiṃ katvā olokento taṃ disvā gandhārisiṃ upasaṅkamitvā, ‘‘ito thokaṃ gaṇhatha ācariyā’’ti āha.
Another day, at the time of drinking gruel, he recollected, looked, and saw it. He approached the Gandhāra ascetic and said, "Teacher, please take a little of this."
Một ngày khác, vào giờ uống cháo, Ngài nhớ lại và nhìn thấy nó. Ngài đến gặp ẩn sĩ xứ Gandhāra và nói: “Thưa thầy, xin hãy lấy một ít từ đây.”
Kuto te laddhaṃ vedehisīti?
"Where did you get it, Videha ascetic?"
“Này ẩn sĩ xứ Videha, con lấy ở đâu ra vậy?”
Tasmiṃ divase paribhuttāvasesaṃ ‘‘mā nassī’’ti mayā ṭhapitanti.
"I kept the remainder from what was consumed that day, thinking, 'Lest it be lost.'"
“Đó là phần còn lại sau khi dùng vào ngày hôm đó, con đã cất đi để không bị mất.”
Gandhārisi gahetuṃ na icchati, aloṇakaṃyeva yāguṃ pivitvā vedehaṃ isiṃ avoca –
The Gandhāra ascetic did not wish to take it. He drank the salt-free gruel and said to the Videha ascetic:
Ẩn sĩ xứ Gandhāra không muốn lấy, Ngài uống cháo không muối và nói với ẩn sĩ xứ Videha:
Uttajjhāpanno ayamāyasmā bhikkhu yasapattoti ayamāyasmā amhākaṃ satthā bhikkhu ñattaṃ paññātabhāvaṃ pākaṭabhāvaṃ ajjhāpanno nu kho, sayañca parivārasampattiṃ patto nu kho noti.
This Venerable Bhikkhu has attained fame (Uttajjhāpanno ayamāyasmā bhikkhu yasapatto) means, "Is this Venerable Teacher, the bhikkhu, truly famous, having attained a state of being known and prominent, and has he achieved prosperity with a retinue or not?"
Tôn giả Tỳ-kheo Yasa này đã đạt được danh tiếng – Tôn giả này, vị Tỳ-kheo là bậc Đạo Sư của chúng ta, đã đạt được sự hiểu biết, sự nổi danh, hay sự thành tựu về tùy tùng chăng? Hay không?
Tena cassa paññātajjhāpannabhāvena yasasannissitabhāvena ca kiṃ ekacce ādīnavā sandissanti udāhu noti evaṃ samannesantūti dasseti.
It thus shows that they should investigate whether certain dangers such as conceit and arrogance are present in him due to his renowned fame and extensive retinue, or not.
Do sự hiểu biết và danh tiếng đó, có những hiểm họa nào xuất hiện cho một số người hay không? Như vậy, hãy xem xét kỹ lưỡng.
Na tāva, bhikkhaveti, bhikkhave, yāva bhikkhu na rājarājamahāmattādīsu abhiññātabhāvaṃ vā parivārasampattiṃ vā āpanno hoti, tāva ekacce mānātimānādayo ādīnavā na saṃvijjanti upasantūpasanto viya sotāpanno viya sakadāgāmī viya ca viharati.
Not yet, monks (Na tāva, bhikkhave) means, "Monks, as long as a bhikkhu has not attained the state of being known to kings, high ministers, and so on, or achieved prosperity with a retinue, certain dangers like conceit and arrogance are not found. He lives as if completely peaceful, like a stream-enterer, like a once-returner."
Này các Tỳ-khưu, chừng nào một Tỳ-khưu chưa đạt đến sự nổi tiếng hoặc sự sung túc về tùy tùng trong giới vua chúa, đại thần và những người khác, thì chừng đó một số khuyết điểm như kiêu mạn, quá kiêu mạn, v.v., chưa xuất hiện. Vị ấy sống như một người vô cùng an tịnh, như một bậc Dự lưu, hoặc như một bậc Nhất lai.
Ariyo nu kho puthujjano nu khotipi ñātuṃ na sakkā hoti.
It is not possible to know whether he is a noble one or a common person.
Không thể biết được đó là bậc Thánh hay phàm phu.
Yato ca kho, bhikkhaveti yadā pana idhekacco bhikkhu ñāto hoti parivārasampanno vā, tadā tiṇhena siṅgena gogaṇaṃ vijjhanto duṭṭhagoṇo viya, migasaṅghaṃ abhimaddamāno dīpi viya ca aññe bhikkhū tattha tattha vijjhanto agāravo asabhāgavutti aggapādena bhūmiṃ phusanto viya carati.
“ But when, bhikkhus,” means: When, in this teaching, a certain bhikkhu becomes well-known or accomplished in his following, then, like a wicked bull goring a herd of cattle with its sharp horn, or like a leopard crushing a herd of deer, he moves about goring other bhikkhus here and there, disrespectful and without a harmonious manner, as if striking the ground with the tip of his foot.
Nhưng này các Tỳ-khưu, khi một Tỳ-khưu nào đó ở đây đã trở nên nổi tiếng hoặc có được sự sung túc về tùy tùng, thì lúc đó, vị ấy hành xử như một con bò đực hung dữ húc đàn bò bằng cặp sừng sắc nhọn, hoặc như một con báo săn đuổi đàn hươu, đâm chọc các Tỳ-khưu khác ở khắp nơi, không tôn kính, không có hạnh đồng phạm hạnh, đi lại như thể đang giẫm đạp đất bằng đầu ngón chân.
Ekacco pana kulaputto yathā yathā ñāto hoti yasassī, tathā tathā phalabhārabharito viya sāli suṭṭhutaraṃ onamati, rājarājamahāmattādīsu upasaṅkamantesu akiñcanabhāvaṃ paccavekkhitvā samaṇasaññaṃ upaṭṭhapetvā chinnavisāṇausabho viya, caṇḍāladārako viya ca sorato nivāto nīcacitto hutvā bhikkhusaṅghassa ceva sadevakassa ca lokassa, hitāya sukhāya paṭipajjati.
But a certain young man of good family, the more he becomes well-known and renowned, the more he bends low, like a rice plant laden with a heavy crop. Reflecting on his state of having nothing when kings, great ministers, and others approach, establishing the perception of a recluse, and being gentle, humble, and lowly-minded, like a bull with broken horns or like a Candāla boy, he practices for the welfare and happiness of the community of bhikkhus and the world with its devas.
Tuy nhiên, một số thiện gia nam tử, càng nổi tiếng và có uy tín bao nhiêu, thì càng khiêm tốn bấy nhiêu, như cây lúa trĩu hạt. Khi vua chúa, đại thần và những người khác đến gần, họ quán xét sự vô sở hữu, thiết lập tâm tưởng về Sa-môn, và hành xử hiền hòa, khiêm cung, với tâm hạ thấp, như một con bò đực bị gãy sừng, hoặc như một đứa trẻ thuộc giai cấp hạ tiện, vì lợi ích và hạnh phúc của Tăng chúng và toàn thể thế gian, bao gồm cả chư thiên.
Evarūpaṃ paṭipattiṃ sandhāya ‘‘nāssa idhekacce ādīnavā’’ti āha.
It is with reference to such conduct that it is said, “In that case, some dangers do not exist for him.”
Chính vì đề cập đến cách hành xử như vậy mà Ngài đã nói: “một số khuyết điểm không tồn tại nơi vị ấy ở đây.”
Tathāgato pana aṭṭhasu lokadhammesu tādī, so hi lābhepi tādī, alābhepi tādī, yasepi tādī, ayasepi tādī, pasaṃsāyapi tādī, nindāyapi tādī, sukhepi tādī, dukkhepi tādī, tasmā sabbākārena nāssa idhekacce ādīnavā saṃvijjanti.
The Tathāgata, however, is unmoved by the eight worldly conditions (aṭṭha lokadhamma). Indeed, he is unmoved by gain, unmoved by loss, unmoved by fame, unmoved by disrepute, unmoved by praise, unmoved by blame, unmoved by happiness, and unmoved by suffering. Therefore, in all respects, no dangers exist for him in that case.
Tuy nhiên, Đức Như Lai là bậc Tādī (bất động) trước tám pháp thế gian. Ngài là bậc Tādī trước lợi lộc, cũng là bậc Tādī trước sự mất mát; là bậc Tādī trước danh tiếng, cũng là bậc Tādī trước sự ô nhục; là bậc Tādī trước lời khen, cũng là bậc Tādī trước lời chê; là bậc Tādī trước hạnh phúc, cũng là bậc Tādī trước khổ đau. Vì vậy, dưới mọi hình thức, không một khuyết điểm nào tồn tại nơi Ngài ở đây.
Abhayūparatoti abhayo hutvā uparato, accantūparato satatūparatoti attho.
Abhayūparato means “restrained, having become fearless,” which is to say, “completely restrained, constantly restrained.”
Abhayūparato (vượt thoát khỏi sợ hãi) có nghĩa là đã vượt thoát khỏi sợ hãi, hoàn toàn vượt thoát, luôn luôn vượt thoát.
Na vā bhayena uparatotipi abhayūparato.
Or, abhayūparato means “not restrained out of fear.”
Hoặc cũng có nghĩa là không bị sợ hãi ngăn trở, nên gọi là abhayūparato.
Cattāri hi bhayāni kilesabhayaṃ vaṭṭabhayaṃ duggatibhayaṃ upavādabhayanti.
Indeed, there are four fears: the fear of defilements (kilesabhaya), the fear of the cycle of existence (vaṭṭabhaya), the fear of painful destinations (duggatibhaya), and the fear of blame (upavādabhaya).
Có bốn loại sợ hãi: sợ hãi phiền não (kilesabhaya), sợ hãi luân hồi (vaṭṭabhaya), sợ hãi ác thú (duggatibhaya), và sợ hãi bị chỉ trích (upavādabhaya).
Puthujjano catūhipi bhayehi bhāyati.
A common person is afraid of all four fears.
Phàm phu sợ hãi cả bốn loại sợ hãi.
Sekkhā tīhi, tesañhi duggatibhayaṃ pahīnaṃ, iti satta sekkhā bhayūparatā, khīṇāsavo abhayūparato nāma, tassa hi ekampi bhayaṃ natthi.
The trainees (sekkhā) are afraid of three, for their fear of painful destinations is abandoned. Thus, the seven trainees are said to be restrained from fear (bhayūparatā). An Arahant (khīṇāsavo) is called abhayūparato, for not a single fear exists for him.
Bậc Hữu học (sekkhā) sợ hãi ba loại, vì sợ hãi ác thú đã bị đoạn trừ nơi họ. Như vậy, bảy bậc Hữu học là bhayūparata (vượt thoát khỏi sợ hãi). Bậc A-la-hán là abhayūparata, vì không một loại sợ hãi nào tồn tại nơi vị ấy.
Kiṃ paravādabhayaṃ natthīti?
Is there no fear of blame from others?
Sợ hãi bị người khác chỉ trích có không?
Natthi.
No, there isn’t.
Không có.
Parānuddayaṃ pana paṭicca, ‘‘mādisaṃ khīṇāsavaṃ paṭicca sattā mā nassantū’’ti upavādaṃ rakkhati.
But out of compassion for others, he protects himself from blame, thinking, “May beings not perish on account of an Arahant like me.”
Tuy nhiên, vì lòng bi mẫn đối với người khác, vị ấy giữ gìn không để bị chỉ trích, với suy nghĩ: “Mong rằng các chúng sinh đừng bị hủy hoại vì một A-la-hán như ta.”
Mūluppalavāpivihāravāsī yasatthero viya.
Just like the Elder Yasa, who dwelled in Mūluppalavāpivihāra.
Như trường hợp của Trưởng lão Yasa, cư ngụ tại tu viện Mūluppalavāpi.
Thero kira mūluppalavāpigāmaṃ piṇḍāya pāvisi.
It is said that the Elder entered the village of Mūluppalavāpi for alms.
Nghe nói rằng, vị Trưởng lão đã vào làng Mūluppalavāpi để khất thực.
Athassa upaṭṭhākakuladvāraṃ pattassa pattaṃ gahetvā thaṇḍilapīṭhakaṃ nissāya āsanaṃ paññapesuṃ.
When he arrived at the door of a supporter’s family, they took his bowl and arranged a seat near a low wooden bench.
Khi đến cửa nhà của gia đình hộ độ, họ đã nhận bát của Ngài và sắp đặt chỗ ngồi gần một chiếc ghế thấp.
Amaccadhītāpi taṃyeva pīṭhakaṃ nissāya paratobhāge nīcataraṃ āsanaṃ paññāpetvā nisīdi.
The minister’s daughter also arranged a lower seat on the other side of the same bench and sat down.
Con gái của vị quan cũng sắp đặt một chỗ ngồi thấp hơn ở phía đối diện, gần cùng chiếc ghế đó, và ngồi xuống.
Eko nevāsiko bhikkhu pacchā piṇḍāya paviṭṭho dvāre ṭhatvāva olokento thero amaccadhītarā saddhiṃ ekamañce nisinnoti sallakkhetvā, ‘‘ayaṃ paṃsukūliko vihāreva upasantūpasanto viya viharati, antogāme pana upaṭṭhāyikāhi saddhiṃ ekamañce nisīdatī’’ti cintetvā, ‘‘kiṃ nu kho mayā duddiṭṭha’’nti punappunaṃ oloketvā tathāsaññīva hutvā pakkāmi.
A resident bhikkhu, who had entered for alms later, stood at the door and observed. Noticing that the Elder was sitting on the same couch with the minister’s daughter, he thought, “This wearer of rags appears so calm and composed in the monastery, but inside the village, he sits on the same couch with female supporters!” Thinking thus, he repeatedly looked again, wondering, “Have I seen it incorrectly?” But retaining that perception, he left.
Một Tỳ-khưu cư trú, sau đó vào khất thực, đứng ở cửa nhìn thấy Trưởng lão đang ngồi trên cùng một chiếc ghế với con gái của vị quan, liền nghĩ: “Vị Tỳ-khưu mặc y phấn tảo này sống ở tu viện thì có vẻ rất an tịnh, nhưng khi vào làng lại ngồi trên cùng một chiếc ghế với các nữ hộ độ.” Vị ấy tự hỏi: “Chẳng lẽ ta đã nhìn nhầm sao?” và nhìn đi nhìn lại nhiều lần, nhưng vẫn giữ nguyên nhận định đó rồi bỏ đi.
Theropi bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ gantvā vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā dvāraṃ pidhāya nisīdi.
The Elder, having finished his meal, went to the monastery, entered his dwelling, closed the door, and sat down.
Trưởng lão cũng sau khi dùng bữa xong, trở về tu viện, vào phòng ở, đóng cửa lại và ngồi xuống.
Nevāsikopi katabhattakicco vihāraṃ gantvā, ‘‘taṃ paṃsukūlikaṃ niggaṇhitvā vihārā nikkaḍḍhissāmī’’ti asaññatanīhārena therassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā paribhogaghaṭato uluṅkena udakaṃ gahetvā mahāsaddaṃ karonto pāde dhovi.
The resident bhikkhu, having also finished his meal, went to the monastery, thinking, “I will subdue that wearer of rags and expel him from the monastery!” With an unrestrained demeanor, he went to the Elder’s dwelling, took water with a scoop from the water pot, and noisily washed his feet.
Vị Tỳ-khưu cư trú kia cũng sau khi dùng bữa xong, trở về tu viện, nghĩ: “Ta sẽ khiển trách và đuổi vị Tỳ-khưu mặc y phấn tảo đó ra khỏi tu viện,” rồi với thái độ không kiềm chế, đi đến chỗ ở của Trưởng lão, lấy nước từ bình nước dùng bằng gáo và rửa chân gây tiếng động lớn.
Thero, ‘‘ko nu kho ayaṃ asaññatacāriko’’ti āvajjanto sabbaṃ ñatvā, ‘‘ayaṃ mayi manaṃ padosetvā apāyūpago mā ahosī’’ti vehāsaṃ abbhuggantvā kaṇṇikāmaṇḍalasamīpe pallaṅkena nisīdi.
The Elder, reflecting, “Who is this unrestrained wanderer?” understood everything. He thought, “May this bhikkhu not go to a state of woe by corrupting his mind towards me!” and rose into the air, seating himself cross-legged near the pinnacle (kaṇṇikāmaṇḍala).
Trưởng lão, tự hỏi: “Ai mà hành xử thiếu kiềm chế như vậy?” Sau khi biết rõ mọi chuyện, Ngài nghĩ: “Mong rằng vị này đừng rơi vào ác đạo vì đã làm ô nhiễm tâm ý đối với ta,” rồi bay lên không trung và ngồi kiết già gần vòng tròn trang trí trên mái nhà.
Nevāsiko duṭṭhākārena ghaṭikaṃ ukkhipitvā dvāraṃ vivaritvā anto paviṭṭho theraṃ apassanto, ‘‘heṭṭhāmañcaṃ paviṭṭho bhavissatī’’ti oloketvā tatthāpi apassanto nikkhamituṃ ārabhi.
The resident bhikkhu, with an angry look, lifted the bolt, opened the door, and entered. Not seeing the Elder, he thought, “He must have gone under the bed,” looked there, but still not seeing him, he began to leave.
Vị Tỳ-khưu cư trú kia, với vẻ mặt tức giận, nhấc gáo lên, mở cửa và bước vào bên trong, không thấy Trưởng lão đâu, liền nghĩ: “Chắc Ngài đã chui xuống gầm giường,” nhưng cũng không thấy Ngài ở đó, liền bắt đầu đi ra.
Thero ukkāsi.
The Elder cleared his throat.
Trưởng lão ho một tiếng.
Itaro uddhaṃ olokento disvā adhivāsetuṃ asakkonto evamāha – ‘‘patirūpaṃ te, āvuso, paṃsukūlika evaṃ ānubhāvasampannassa upaṭṭhāyikāya saddhiṃ ekamañce nisīditu’’nti.
The other, looking upwards, saw him and, unable to endure it, said, “Is it fitting for you, venerable ascetic, possessing such power, to sit on the same couch with a female supporter?”
Vị kia ngước lên nhìn thấy Ngài, không thể chấp nhận được, liền nói: “Này Hiền giả mặc y phấn tảo, với thần thông như vậy, Ngài có thấy phù hợp khi ngồi trên cùng một chiếc ghế với nữ hộ độ không?”
Pabbajitā nāma, bhante, mātugāmena saddhiṃ na ekamañce nisīdanti, tumhehi pana duddiṭṭhametanti.
“Venerable sir, those who have gone forth do not sit on the same couch with women. You must have seen it incorrectly.”
“Bạch Ngài, những người xuất gia không ngồi trên cùng một chiếc ghế với phụ nữ. Ngài đã nhìn nhầm rồi.”
Evaṃ khīṇāsavā parānuddayāya upavādaṃ rakkhanti.
Thus, Arahants protect themselves from blame out of compassion for others.
Như vậy, các bậc A-la-hán giữ gìn không để bị chỉ trích vì lòng bi mẫn đối với người khác.
Khayā rāgassāti rāgassa khayeneva.
Through the destruction of lust means solely through the destruction of lust.
Khayā rāgassā (do sự diệt tận của tham ái) có nghĩa là chỉ do sự diệt tận của tham ái.
Vītarāgattā kāme na paṭisevati, na paṭisaṅkhāya vāretvāti.
Because he is devoid of lust, he does not indulge in sensual pleasures, nor does he restrain them by reflection.
Vì đã ly tham, Ngài không thọ hưởng các dục lạc, không phải do quán xét hay ngăn cấm.
Tañceti evaṃ tathāgatassa kilesappahānaṃ ñatvā tattha tattha ṭhitanisinnakālādīsupi catuparisamajjhe alaṅkatadhammāsane nisīditvāpi itipi satthā vītarāgo vītadoso vītamoho vantakileso pahīnamalo abbhā muttapuṇṇacando viya suparisuddhoti evaṃ tathāgatassa kilesappahāne vaṇṇaṃ kathayamānaṃ taṃ vīmaṃsakaṃ bhikkhuṃ pare evaṃ puccheyyuṃ ceti attho.
And if means: When, knowing the Tathāgata’s abandonment of defilements, a scrutinizing bhikkhu in various circumstances, whether standing or sitting, or even sitting on an adorned Dhamma-seat in the midst of the four assemblies, extols the Tathāgata’s abandonment of defilements, saying, “The Teacher is free from lust, free from hatred, free from delusion, one who has vomited forth defilements, one whose impurities are abandoned, pure like the full moon released from clouds,” then others might question that bhikkhu in this manner.
Tañce (nếu như vậy) có nghĩa là, sau khi biết sự đoạn trừ phiền não của Đức Như Lai như vậy, và ngay cả trong những lúc Ngài đứng, ngồi, v.v., ở các nơi khác nhau, hoặc khi Ngài ngồi trên pháp tòa được trang hoàng giữa bốn hội chúng, vị Tỳ-khưu quán sát đó nói lên lời tán thán về sự đoạn trừ phiền não của Đức Như Lai rằng: “Như vậy, vị Đạo Sư là bậc đã ly tham, ly sân, ly si, đã nhổ bỏ phiền não, đã đoạn trừ cấu uế, hoàn toàn thanh tịnh như vầng trăng tròn thoát khỏi mây che.” Nếu có người khác hỏi vị Tỳ-khưu quán sát đó như vậy, thì đó là ý nghĩa.
Ākārāti kāraṇāni.
Reasons (ākārā) are causes.
Ākārā (các hình thức) là các nguyên nhân.
Anvayāti anubuddhiyo.
Inferences (anvayā) are subsequent understandings.
Anvayā (các sự theo dõi) là các sự hiểu biết theo sau.
Saṅghe vā viharantoti appekadā aparicchinnagaṇanassa bhikkhusaṅghassa majjhe viharanto.
Dwelling in a community means sometimes dwelling in the midst of a bhikkhu-community of an uncounted number.
Saṅghe vā viharanto (hoặc sống trong Tăng chúng) có nghĩa là đôi khi sống giữa một Tăng chúng có số lượng không giới hạn các Tỳ-khưu.
Eko vā viharantoti icchāmahaṃ, bhikkhave, aḍḍhamāsaṃ paṭisallīyitunti, temāsaṃ paṭisallīyitunti evaṃ paṭisallāne ceva pālileyyakavanasaṇḍe ca ekako viharanto.
Or dwelling alone means, for example, “I wish, bhikkhus, to seclude myself for half a month,” or “I wish to seclude myself for three months”; thus, dwelling alone in seclusion and in the Pālileyyaka forest grove.
Eko vā viharanto (hoặc sống một mình) có nghĩa là sống một mình trong sự độc cư và trong khu rừng Pālileyyaka, với ý nghĩ: “Này các Tỳ-khưu, ta muốn độc cư nửa tháng,” hoặc “Ta muốn độc cư ba tháng.”
Sugatāti suṭṭhugatā suppaṭipannā kārakā yuttapayuttā.
Well-gone (sugatā) means having gone well, having practiced well, being diligent and striving.
Sugatā (những người hành thiện) là những người đã đi đúng đường, đã thực hành đúng đắn, là những người biết hành động, đã nỗ lực đúng cách.
Evarūpāpi hi ekacce bhikkhū atthi.
Indeed, there are some bhikkhus of this kind.
Thật vậy, cũng có một số Tỳ-khưu như vậy.
Duggatāti duṭṭhugatā duppaṭipannā kāyadaḷhibahulā vissaṭṭhakammaṭṭhānā.
Ill-gone (duggatā) means having gone badly, having practiced badly, frequently engaging in physical strength, having abandoned meditation subjects.
Duggatā (những người hành ác) là những người đã đi sai đường, đã thực hành sai lầm, những người quá chú trọng đến sự mạnh mẽ của thân thể, những người đã từ bỏ đề mục thiền định.
Evarūpāpi ekacce atthi.
There are also some of this kind.
Cũng có một số Tỳ-khưu như vậy.
Gaṇamanusāsantīti gaṇabandhanena baddhā gaṇārāmā gaṇabahulikā hutvā gaṇaṃ pariharanti.
Governing a community means being bound by communal ties, delighting in communities, being frequent in communities, and thus managing a community.
Gaṇamanusāsantī (những người hướng dẫn chúng) là những người bị ràng buộc bởi sự kết nhóm, vui thích trong nhóm, thường xuyên ở trong nhóm, và duy trì nhóm.
Evarūpāpi ekacce atthi.
There are also some of this kind.
Cũng có một số Tỳ-khưu như vậy.
Tesaṃ paṭipakkhabhūtā gaṇato nissaṭā visaṃsaṭṭhā vippamuttavihārinopi atthi.
And there are those who are the opposite of these, having separated from the community, not mixed, and dwelling emancipated.
Cũng có những Tỳ-khưu đối lập với họ, đã rời khỏi nhóm, không hòa nhập với nhóm, và sống độc lập.
Āmisesu sandissantīti āmisagiddhā āmisacakkhukā catupaccayaāmisatthameva āhiṇḍamānā āmisesu sandissamānakabhikkhūpi atthi.
Are seen in material things means there are bhikkhus greedy for material things, whose eyes are on material things, who wander solely for the sake of material gains (the four requisites), and are seen in material things.
Āmisesu sandissantī (những người bị dính mắc vào vật chất) là những Tỳ-khưu tham lam vật chất, mắt chỉ nhìn thấy vật chất, chỉ tìm kiếm bốn loại vật chất, và bị dính mắc vào vật chất.
Āmisena anupalittā catūhi paccayehi vinivattamānasā abbhā muttacandasadisā hutvā viharamānāpi atthi.
And there are those who dwell unattached to material things, whose minds are withdrawn from the four requisites, resembling the moon released from clouds.
Cũng có những Tỳ-khưu không bị vật chất làm ô nhiễm, tâm ý đã thoát ly khỏi bốn loại vật chất, sống như vầng trăng thoát khỏi mây che.
Nāyamāyasmā taṃ tena avajānātīti ayaṃ āyasmā satthā tāya tāya paṭipattiyā taṃ taṃ puggalaṃ nāvajānāti, ayaṃ paṭipanno kārako, ayaṃ gaṇato nissaṭo visaṃsaṭṭho.
This venerable one does not despise him on account of that means the Teacher, this venerable one, does not despise that person on account of this or that conduct, thinking, “This one is well-practiced and diligent; this one is separated from the community and unmixed.”
Nāyamāyasmā taṃ tena avajānātī (Vị Tôn giả này không khinh thường người đó vì điều đó) có nghĩa là vị Tôn giả, vị Đạo Sư này không khinh thường người đó vì cách hành xử đó, rằng người này là người thực hành, người này đã thoát ly khỏi nhóm, không hòa nhập với nhóm.
Ayaṃ āmisena anupalitto paccayehi vinivattamānaso abbhā mutto candimā viyāti evamassa gehasitavasena ussādanāpi natthi.
“This one is unattached to material things, his mind is withdrawn from requisites, like the moon released from clouds.” In this way, there is no exaltation for him based on attachment to household life.
Cũng không có sự tán dương nào đối với vị ấy dựa trên việc sống tại gia, chẳng hạn như “vị này không bị vật chất làm ô nhiễm, tâm ý đã thoát ly khỏi các vật chất, như vầng trăng thoát khỏi mây che.”
Ayaṃ duppaṭipanno akārako kāyadaḷhibahulo vissaṭṭhakammaṭṭhāno, ayaṃ gaṇabandhanabaddho, ayaṃ āmisagiddho lolo āmisacakkhukoti evamassa gehasitavasena apasādanāpi natthīti attho.
“This one is ill-practiced, undiligent, much given to physical strength, one who has abandoned meditation subjects; this one is bound by communal ties; this one is greedy for material things, frivolous, with eyes on material things.” In this way, there is no denigration for him based on attachment to household life.
“Vị này hành ác, không làm gì, chỉ lo củng cố thân thể, bỏ bê đề mục thiền định; vị này bị ràng buộc bởi nhóm bè, vị này tham lam, phóng đãng, chỉ nhìn vào vật chất.” Ý nghĩa là, không có sự chê bai nào đối với người đó theo cách sống gắn bó với gia đình.
Iminā kiṃ kathitaṃ hoti?
What is conveyed by this?
Với điều này, điều gì được nói đến?
Tathāgatassa sattesu tādibhāvo kathito hoti.
The Tathāgata’s impartiality towards beings is conveyed.
Sự bất động tâm (tādibhāva) của Như Lai đối với chúng sinh được nói đến.
Ayañhi –
For this one—
Vì Ngài —
489. Tatra, bhikkhaveti tesu dvīsu vīmaṃsakesu.
489. "There, bhikkhus means among those two inquirers.
489. Này các Tỳ-khưu, trong số đó nghĩa là trong số hai người khảo sát đó.
Yo, ‘‘ke panāyasmato ākārā’’ti pucchāyaṃ āgato gaṇṭhivīmaṃsako ca, yo ‘‘abhayūparato ayamāyasmā’’ti āgato mūlavīmaṃsako ca.
That is, the inquirer who arrived asking, “What, Venerable Sir, are your characteristics?” (the knot-inquirer), and the inquirer who arrived saying, “This Venerable Sir is free from fear” (the root-inquirer).
Người khảo sát mối ràng buộc (gaṇṭhivīmaṃsaka) hỏi: “Thưa Tôn giả, những biểu hiện của Tôn giả là gì?” và người khảo sát căn bản (mūlavīmaṃsaka) hỏi: “Thưa Tôn giả, vị này đã vượt qua sợ hãi.”
Tesu mūlavīmaṃsakena tathāgatova uttari paṭipucchitabbo.
Among these, the root-inquirer should question the Tathāgata further.
Trong số đó, người khảo sát căn bản phải hỏi Như Lai thêm nữa.
So hi pubbe parasseva kathāya niṭṭhaṅgato.
For he previously came to a conclusion based on someone else's talk.
Vì trước đây, người đó chỉ dừng lại ở lời nói của người khác.
Paro ca nāma jānitvāpi katheyya ajānitvāpi.
And someone else might speak knowing or not knowing.
Và người khác có thể nói khi biết hoặc không biết.
Evamassa kathā bhūtāpi hoti abhūtāpi, tasmā parasseva kathāya niṭṭhaṃ agantvā tato uttari tathāgatova paṭipucchitabboti attho.
Thus, his talk might be true or untrue. Therefore, not having come to a conclusion based on someone else's talk, one should question the Tathāgata further—this is the meaning.
Vì vậy, lời nói của người đó có thể là thật hoặc không thật, do đó, ý nghĩa là không nên dừng lại ở lời nói của người khác mà phải hỏi Như Lai thêm nữa.
Byākaramānoti ettha yasmā tathāgatassa micchābyākaraṇaṃ nāma natthi, tasmā sammā micchāti avatvā byākaramānotveva vuttaṃ.
Here, regarding the phrase byākaramāno (while explaining), since the Tathāgata has no wrong explanation, it is stated simply as byākaramāno without specifying whether it is right or wrong.
Khi giải thích (Byākaramāno) – ở đây, vì Như Lai không bao giờ giải thích sai, nên không nói “đúng hay sai” mà chỉ nói “khi giải thích”.
Etaṃ pathohamasmi etaṃ gocaroti esa mayhaṃ patho esa gocaroti attho.
Etaṃ patho hamasmi etaṃ gocaro means “This is my path, this is my domain.”
“Đây là con đường của tôi, đây là cảnh giới của tôi” (Etaṃ pathohamasmi etaṃ gocaro) có nghĩa là “Đây là con đường của tôi, đây là cảnh giới của tôi.”
‘‘Etāpātho’’tipi pāṭho, tassattho mayhaṃ ājīvaṭṭhamakasīlaṃ parisuddhaṃ, svāhaṃ tassa parisuddhabhāvena vīmaṃsakassa bhikkhuno ñāṇamukhe etāpātho, evaṃ āpāthaṃ gacchāmīti vuttaṃ hoti.
“Etāpātho” is also a reading. Its meaning is: “My eightfold path of livelihood (ājīvaṭṭhamakasīla) is purified, and by that purified state, I manifest as a clear path (etāpātho) to the discerning bhikkhu's knowledge-eye.” This is what is stated.
Cũng có cách đọc là “Etāpātho”, ý nghĩa của nó là: “Giới Tám Chi Thanh Tịnh của tôi là thanh tịnh, và với sự thanh tịnh đó, tôi xuất hiện rõ ràng trong trí tuệ của vị Tỳ-khưu khảo sát.”
No ca tena tammayoti tenapi cāhaṃ parisuddhena sīlena na tammayo, na sataṇho, parisuddhasīlattāva nittaṇhohamasmīti dīpeti.
No ca tena tammayo (nor am I of that nature because of it) indicates that even by that pure sīla, I am not of that nature (tammayo), not with craving (sataṇho), but rather free from craving (nittaṇho) due to having pure sīla.
“Nhưng tôi không phải là như vậy bởi điều đó” (No ca tena tammayo) nghĩa là: “Ngay cả với giới thanh tịnh đó, tôi cũng không phải là như vậy, không có tham ái; tôi không có tham ái vì giới của tôi thanh tịnh.” Điều đó được thể hiện.
Uttaruttariṃ paṇītapaṇītanti uttaruttariṃ ceva paṇītatarañca katvā deseti.
Uttaruttariṃ paṇītapaṇītaṃ means he teaches making it increasingly excellent and refined.
Liên tục cao thượng hơn (Uttaruttariṃ paṇītapaṇītaṃ) nghĩa là Ngài giảng dạy làm cho nó càng ngày càng cao thượng hơn.
Kaṇhasukkasappaṭibhāganti kaṇhaṃ ceva sukkañca, tañca kho sappaṭibhāgaṃ savipakkhaṃ katvā, kaṇhaṃ paṭibāhitvā sukkanti sukkaṃ paṭibāhitvā kaṇhanti evaṃ sappaṭibhāgaṃ katvā kaṇhasukkaṃ deseti.
Kaṇhasukkasappaṭibhāgaṃ means he teaches the dark and the bright, and that too, by making them opposing (sappaṭibhāgaṃ), by opposing the dark with the bright, and the bright with the dark. Thus, he teaches the dark and bright by making them opposing.
Đen và trắng đối lập nhau (Kaṇhasukkasappaṭibhāgaṃ) nghĩa là đen và trắng, và điều đó là đối lập, có nghĩa là loại bỏ cái đen để có cái trắng, và loại bỏ cái trắng để có cái đen, như vậy Ngài giảng dạy cái đen và trắng đối lập nhau.
Kaṇhaṃ desentopi saussāhaṃ savipākaṃ deseti, sukkaṃ desentopi saussāhaṃ savipākaṃ deseti.
Even when teaching the dark, he teaches it with enthusiasm and with its result. Even when teaching the bright, he teaches it with enthusiasm and with its result.
Khi giảng dạy cái đen, Ngài giảng dạy với sự nỗ lực và quả báo; khi giảng dạy cái trắng, Ngài cũng giảng dạy với sự nỗ lực và quả báo.
Abhiññāya idhekaccaṃ dhammaṃ dhammesu niṭṭhaṃ gacchatīti tasmiṃ desite dhamme ekaccaṃ paṭivedhadhammaṃ abhiññāya tena paṭivedhadhammena desanādhamme niṭṭhaṃ gacchati.
Abhiññāya idhekaccaṃ dhammaṃ dhammesu niṭṭhaṃ gacchati (Having directly known some dharma, he comes to a conclusion regarding the dharmas) means, having directly known some penetrative dharma in that taught dharma, he comes to a conclusion in the teaching-dharma through that penetrative dharma.
Sau khi chứng ngộ một số pháp ở đây, vị ấy đạt đến sự hoàn hảo trong các pháp (Abhiññāya idhekaccaṃ dhammaṃ dhammesu niṭṭhaṃ gacchatī) nghĩa là sau khi chứng ngộ một số pháp thâm nhập trong các pháp đã được giảng dạy, vị ấy đạt đến sự hoàn hảo trong các pháp giảng dạy bằng pháp thâm nhập đó.
Satthari pasīdatīti evaṃ dhamme niṭṭhaṃ gantvā bhiyyosomattāya sammāsambuddho so bhagavāti satthari pasīdati.
Satthari pasīdati (He becomes confident in the Teacher) means, having come to a conclusion in the Dhamma in this way, he becomes confident in the Teacher, saying, "That Blessed One is indeed a Perfectly Self-Enlightened One."
Tín tâm nơi Bậc Đạo Sư (Satthari pasīdatī) nghĩa là, sau khi đạt đến sự hoàn hảo trong pháp như vậy, vị ấy càng thêm tín tâm nơi Bậc Đạo Sư rằng: “Đức Thế Tôn ấy là bậc Chánh Đẳng Chánh Giác.”
Tena pana bhagavatā yo dhammo akkhāto, sopi svākkhāto bhagavatā dhammo niyyānikattā.
And that Dhamma which was taught by the Blessed One is well-taught by the Blessed One because it leads to liberation.
Pháp mà Đức Thế Tôn ấy đã thuyết giảng, pháp ấy cũng là Chánh Pháp được Đức Thế Tôn thuyết giảng vì nó đưa đến giải thoát.
Yvāssa taṃ dhammaṃ paṭipanno saṅgho, sopi suppaṭipanno vaṅkādidosarahitaṃ paṭipadaṃ paṭipannattāti evaṃ dhamme saṅghepi pasīdati.
And the Saṅgha that practices that Dhamma is also well-practicing (suppaṭipanno) because they practice a path free from the defects of crookedness and the like. Thus, he becomes confident in the Dhamma and the Saṅgha as well.
Tăng chúng đã thực hành pháp ấy, Tăng chúng ấy cũng là những người thực hành tốt đẹp vì đã thực hành con đường không có các lỗi lầm như cong vẹo. Như vậy, vị ấy cũng tín tâm nơi Pháp và Tăng.
Tañceti taṃ evaṃ pasannaṃ tattha tattha tiṇṇaṃ ratanānaṃ vaṇṇaṃ kathentaṃ bhikkhuṃ.
Tañce refers to that bhikkhu who is thus confident, extolling the virtues of the Three Jewels here and there.
Vị ấy (Tañce) nghĩa là vị Tỳ-khưu có tín tâm như vậy, đang ca ngợi phẩm chất của Ba Ngôi Báu ở khắp mọi nơi.
490. Imehi ākārehīti imehi satthuvīmaṃsanakāraṇehi.
490. Imehi ākārehi (by these aspects) means by these reasons for testing the Teacher.
490. Với những biểu hiện này (Imehi ākārehī) nghĩa là với những lý do khảo sát Bậc Đạo Sư này.
Imehi padehīti imehi akkharasampiṇḍanapadehi.
Imehi padehi (by these terms) means by these terms composed of syllables.
Với những từ này (Imehi padehī) nghĩa là với những từ được kết hợp từ các chữ cái này.
Imehi byañjanehīti imehi idha vuttehi akkharehi.
Imehi byañjanehi (by these expressions) means by these syllables mentioned here.
Với những chữ này (Imehi byañjanehī) nghĩa là với những chữ cái được nói đến ở đây.
Saddhā niviṭṭhāti okappanā patiṭṭhitā.
Saddhā niviṭṭhā (faith is settled) means conviction is established.
Đức tin đã được thiết lập (Saddhā niviṭṭhā) nghĩa là sự chấp nhận đã được thiết lập.
Mūlajātāti sotāpattimaggavasena sañjātamūlā.
Mūlajātā (root-born) means having a root arisen by way of the stream-entry path (sotāpattimagga).
Đã được gốc rễ (Mūlajātā) nghĩa là có gốc rễ phát sinh nhờ đạo quả Nhập Lưu (Sotāpattimagga).
Sotāpattimaggo hi saddhāya mūlaṃ nāma.
For the stream-entry path is indeed the root of faith.
Đạo quả Nhập Lưu được gọi là gốc rễ của đức tin.
Ākāravatīti kāraṇaṃ pariyesitvā gahitattā sakāraṇā.
Ākāravatī (having characteristics) means it has a cause (sakāraṇā) because it was taken after seeking a reason.
Có lý do (Ākāravatī) nghĩa là có lý do vì đã tìm kiếm và chấp nhận lý do.
Dassanamūlikāti sotāpattimaggamūlikā.
Dassanamūlikā (rooted in vision) means rooted in the stream-entry path.
Có gốc rễ từ cái thấy (Dassanamūlikā) nghĩa là có gốc rễ từ đạo quả Nhập Lưu.
So hi dassananti vuccati.
For that (stream-entry path) is called "vision" (dassana).
Vì nó được gọi là cái thấy.
Daḷhāti thirā.
Daḷhā (firm) means steady.
Vững chắc (Daḷhā) nghĩa là kiên cố.
Asaṃhāriyāti harituṃ na sakkā.
Asaṃhāriyā (unshakeable) means it cannot be shaken.
Không thể bị lay chuyển (Asaṃhāriyā) nghĩa là không thể bị di chuyển.
Samaṇena vāti samitapāpasamaṇena vā.
Samaṇena vā (or by a recluse) means by a recluse whose defilements are calmed (samitapāpasamaṇena).
Bởi một Sa-môn (Samaṇena vā) nghĩa là bởi một Sa-môn đã làm lắng dịu ác nghiệp.
Brāhmaṇena vāti bāhitapāpabrāhmaṇena vā.
Brāhmaṇena vā (or by a brahmin) means by a brahmin who has cast off defilements (bāhitapāpabrāhmaṇena).
Hay bởi một Bà-la-môn (Brāhmaṇena vā) nghĩa là bởi một Bà-la-môn đã loại bỏ ác nghiệp.
Devena vāti upapattidevena vā.
Devena vā (or by a deva) means by a celestial being (upapattidevena).
Hay bởi một vị Trời (Devena vā) nghĩa là bởi một vị Trời tái sinh.
Mārena vāti vasavattimārena vā, sotāpannassa hi vasavattimārenāpi saddhā asaṃhāriyā hoti sūrambaṭṭhassa viya.
Mārena vā (or by Māra) means by Vasavatti Māra. For the faith of a stream-enterer cannot be shaken even by Vasavatti Māra, just like that of Sūrambaṭṭha.
Hay bởi Ma vương (Mārena vā) nghĩa là bởi Māra chúa tể dục giới. Thật vậy, đức tin của một vị Nhập Lưu không thể bị lay chuyển ngay cả bởi Māra chúa tể dục giới, giống như của Sūrambaṭṭha.
So kira satthu dhammadesanaṃ sutvā sotāpanno hutvā gehaṃ āgato.
It is said that he (Sūrambaṭṭha), having heard the Teacher's Dhamma discourse, became a stream-enterer and returned home.
Nghe Đức Phật thuyết pháp, ông ấy trở thành một vị Nhập Lưu và trở về nhà.
Atha māro dvattiṃsavaralakkhaṇappaṭimaṇḍitaṃ buddharūpaṃ māpetvā tassa gharadvāre ṭhatvā – ‘‘satthā āgato’’ti sāsanaṃ pahiṇi.
Then Māra, having created a Buddha image adorned with the thirty-two marks of a great man, stood at his house door and sent a message: "The Teacher has arrived."
Sau đó, Māra hóa hiện thành một hình ảnh Đức Phật trang nghiêm với ba mươi hai tướng tốt, đứng trước cửa nhà ông ấy và sai người báo tin: “Đức Phật đã đến.”
Sūro cintesi, ‘‘ahaṃ idāneva satthu santikā dhammaṃ sutvā āgato, kiṃ nu kho bhavissatī’’ti upasaṅkamitvā satthusaññāya vanditvā aṭṭhāsi.
Sūra thought, "I have just now returned after hearing the Dhamma from the Teacher; what could this be?" He approached, paid homage with the perception of the Teacher, and stood there.
Sūro suy nghĩ: “Ta vừa nghe pháp từ Đức Phật về, điều gì đang xảy ra vậy?” Ông ấy đến gần, đảnh lễ với ý nghĩ đó là Đức Phật và đứng đó.
Māro āha – ‘‘yaṃ te mayā, sūrambaṭṭha, rūpaṃ aniccaṃ…pe… viññāṇaṃ aniccanti kathitaṃ, taṃ anupadhāretvāva sahasā mayā evaṃ vuttaṃ.
Māra said, "Sūrambaṭṭha, what I told you — that form is impermanent... and consciousness is impermanent — that I said hastily, without properly reflecting.
Māra nói: “Này Sūrambaṭṭha, những gì ta đã nói với ngươi rằng sắc là vô thường... (v.v.) ... thức là vô thường, ta đã nói điều đó một cách vội vàng mà không suy xét.
Tasmā tvaṃ rūpaṃ niccaṃ…pe… viññāṇaṃ niccanti gaṇhāhī’’ti.
Therefore, you should take form as permanent... and consciousness as permanent."
Vì vậy, ngươi hãy chấp nhận rằng sắc là thường... (v.v.) ... thức là thường.”
Sūro cintesi – ‘‘aṭṭhānametaṃ, yaṃ buddhā anupadhāretvā apaccakkhaṃ katvā kiñci katheyyuṃ, addhā ayaṃ mayhaṃ vibādhanatthaṃ māro āgato’’ti.
Sūra thought, "It is impossible that Buddhas would teach anything without reflecting and without direct knowledge. Surely, this is Māra who has come to trouble me."
Sūro suy nghĩ: “Không thể nào Đức Phật lại nói điều gì mà không suy xét hay không thấy rõ. Chắc chắn đây là Māra đến để quấy nhiễu ta.”
Tato naṃ tvaṃ māroti āha.
Then he said to him, "You are Māra!"
Sau đó, ông ấy nói với Māra: “Ngươi là Māra phải không?”
So musāvādaṃ kātuṃ nāsakkhi, āma mārosmīti paṭijāni.
He (Māra) was unable to lie and admitted, "Yes, I am Māra."
Māra không thể nói dối, và thừa nhận: “Vâng, ta là Māra.”
Kasmā āgatosīti vutte tava saddhācālanatthanti āha.
When asked, "Why have you come?" he replied, "To shake your faith."
Khi được hỏi: “Ngươi đến đây làm gì?”, Māra trả lời: “Để lay chuyển đức tin của ngươi.”
Kaṇha pāpima, tvaṃ tāva ekako tiṭṭha, tādisānaṃ mārānaṃ satampi sahassampi mama saddhaṃ cāletuṃ asamatthaṃ, maggena āgatā saddhā nāma silāpathaviyaṃ patiṭṭhitasineru viya acalā hoti, kiṃ tvaṃ etthāti accharaṃ pahari.
"O wicked, dark one! You stand alone. A hundred or even a thousand Māras like you are incapable of shaking my faith. Faith attained through the path is unshakeable, like Mount Sineru established on bedrock. What are you doing here?" saying this, he snapped his fingers.
“Này Kẻ Ác, Māra đen tối, ngươi hãy đứng một mình ở đó. Ngay cả một trăm hay một ngàn Māra như ngươi cũng không thể lay chuyển đức tin của ta. Đức tin đã đạt được qua Đạo quả thì bất động như núi Sineru vững chắc trên mặt đất. Ngươi là gì ở đây?” Ông ấy búng ngón tay.
So ṭhātuṃ asakkonto tatthevantaradhāyi.
Unable to stand, he vanished right there.
Māra không thể đứng vững và biến mất ngay tại đó.
Brahmunā vāti brahmakāyikādīsu aññatarabrahmunā vā.
Brahmunā vā (or by a Brahmā) means by any Brahmā among the Brahmakāyika devas and others.
Hay bởi một vị Phạm thiên (Brahmunā vā) nghĩa là bởi một vị Phạm thiên nào đó trong số các vị Phạm thiên thuộc cõi Phạm thiên.
Kenaci vā lokasminti ete samaṇādayo ṭhapetvā aññenapi kenaci vā lokasmiṃ harituṃ na sakkā.
Kenaci vā lokasmiṃ (or by anyone else in the world) means, apart from these recluses and others, it cannot be shaken by anyone else in the world.
Hay bởi bất cứ ai trên thế gian này (Kenaci vā lokasmiṃ) nghĩa là không thể bị lay chuyển bởi bất cứ ai khác trên thế gian này, ngoài các Sa-môn đã nói trên.
Dhammasamannesanāti sabhāvasamannesanā.
Dhammasamannesanā (investigation of dhammas) means investigation of inherent nature (sabhāva).
Sự tìm hiểu về pháp (Dhammasamannesanā) nghĩa là sự tìm hiểu về bản chất.
Dhammatāsusamanniṭṭhoti dhammatāya susamanniṭṭho, sabhāveneva suṭṭhu samannesito hotīti attho.
Dhammatāsusamanniṭṭho (well-investigated by nature) means well-investigated by its inherent nature, meaning it is thoroughly investigated by its very nature.
Đã được tìm hiểu kỹ lưỡng theo bản chất (Dhammatāsusamanniṭṭho) nghĩa là đã được tìm hiểu kỹ lưỡng theo bản chất, đã được tìm hiểu rất kỹ lưỡng theo bản chất tự nhiên.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
All the rest is clear.
Phần còn lại đều rõ ràng ở mọi nơi.
Pubbe kira addilaraṭṭhaṃ nāma ahosi.
It is said that there was once a country called Addila.
Nghe nói, trước đây có một quốc gia tên là Addila.
Tato kotūhalako nāma daliddo chātakabhayena saputtadāro kedāraparicchinnaṃ subhikkhaṃ raṭṭhaṃ gacchanto puttaṃ vahituṃ asakkonto chaḍḍetvā agamāsi.
From there, a poor man named Kotūhalaka, out of fear of famine, abandoned his son and went with his wife to a fertile land surrounded by fields, as he could not carry the child.
Sau đó, một người nghèo tên Kotūhalaka, vì sợ đói, đã cùng vợ con đi đến một quốc gia thịnh vượng có ruộng đất màu mỡ, nhưng không thể cõng con nên đã bỏ con lại rồi đi.
Mātā nivattitvā taṃ gahetvā gatā.
His mother turned back, took the child, and went along.
Người mẹ quay lại, bế con đi theo.
Te ekaṃ gopālakagāmakaṃ pavisiṃsu, gopālakānañca tadā pahatapāyaso paṭiyatto hoti, tato pāyasaṃ labhitvā bhuñjiṃsu.
They entered a cowherd village, and at that time, a lot of milk-rice (pāyasa) had been prepared for the cowherds. They obtained and ate some of the milk-rice.
Họ đi vào một ngôi làng chăn bò. Khi ấy, những người chăn bò đã chuẩn bị sẵn một lượng lớn cháo sữa. Sau khi nhận cháo sữa từ đó, họ ăn.
Atha so puriso pahūtapāyasaṃ bhuñjitvā jirāpetuṃ asakkonto rattibhāge kālaṃ katvā tattheva sunakhiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gahetvā kukkuro jāto.
Then that man, having eaten a lot of milk-rice, was unable to digest it and passed away during the night, taking rebirth in the womb of a bitch there, and was born as a dog.
Rồi người đàn ông ấy, sau khi ăn một lượng lớn cháo sữa mà không tiêu hóa được, đã qua đời vào ban đêm, rồi tái sinh ngay tại đó vào bụng một con chó cái, trở thành một con chó.
So gopālakassa piyo ahosi manāpo, gopālako ca paccekabuddhaṃ upaṭṭhāsi.
He was dear and pleasing to the cowherd, and the cowherd used to attend upon a Paccekabuddha.
Con chó đó được người chăn bò yêu quý và hài lòng, và người chăn bò thì cúng dường một vị Độc Giác Phật (Paccekabuddha).
Paccekabuddhopi bhattakiccāvasāne kukkurassa ekaṃ piṇḍaṃ deti.
And the Paccekabuddha, at the end of his meal, gave a lump of food to the dog.
Vị Độc Giác Phật cũng cho con chó một nắm cơm sau khi dùng bữa xong.
So paccekabuddhe sinehaṃ uppādetvā gopālakena saddhiṃ paṇṇasālampi gacchati.
That dog, developing affection for the Paccekabuddha, went to the leaf-hut with the cowherd.
Con chó đó đã phát sinh tình cảm với vị Độc Giác Phật và cùng người chăn bò đi đến tịnh xá lá.
So gopālake asannihite bhattavelāya sayameva gantvā kālārocanatthaṃ paṇṇasāladvāre bhussati, antarāmaggepi caṇḍamige disvā bhussitvā palāpeti.
When the cowherd was not present, at mealtime, the dog himself went and barked at the entrance of the leaf-hut to announce the time, and seeing fierce animals on the way, he barked and chased them away.
Khi người chăn bò vắng mặt, vào giờ ăn, nó tự mình đi đến, sủa ở cửa tịnh xá lá để báo giờ, và trên đường đi, khi thấy những con thú dữ, nó sủa để xua đuổi chúng.
So paccekabuddhe mudukena cittena kālaṃ katvā devaloke nibbatti.
That dog, with a gentle mind towards the Paccekabuddha, passed away and was reborn in the deva realm.
Con chó đó, với tâm hiền lành đối với vị Độc Giác Phật, đã qua đời và tái sinh vào cõi trời.
Tatrassa ghosakadevaputtotveva nāmaṃ ahosi.
There, his name was Ghosaka Devaputta.
Ở đó, tên của nó là Ghosakadevaputta (Thiên tử Ghosaka).
So devalokato cavitvā kosambiyaṃ ekasmiṃ kulaghare nibbatti.
Having passed away from the deva realm, he was reborn in a family home in Kosambī.
Từ cõi trời, nó chuyển sinh và tái sinh vào một gia đình giàu có ở Kosambī.
Taṃ aputtako seṭṭhi tassa mātāpitūnaṃ dhanaṃ datvā puttaṃ katvā aggahesi.
A childless financier gave wealth to his parents, adopted him as a son, and took him in.
Một vị trưởng giả (setthi) không có con đã trả tiền cho cha mẹ nó, nhận nó làm con nuôi.
Atha so attano putte jāte sattakkhattuṃ mārāpetuṃ upakkami.
Then, when his own sons were born, the financier attempted to have him killed seven times.
Sau đó, khi con ruột của vị trưởng giả ra đời, ông ta đã cố gắng giết nó bảy lần.
So puññavantatāya sattasupi ṭhānesu maraṇaṃ appatvā avasāne ekāya seṭṭhidhītāya veyyattiyena laddhajīviko aparabhāge pituaccayena seṭṭhiṭṭhānaṃ patvā ghositaseṭṭhi nāma jāto.
Due to his merits, he did not die in any of the seven attempts, and finally, he gained his life through the cleverness of a financier's daughter. Later, upon his father's demise, he attained the position of financier and became known as Ghosita Seṭṭhi.
Nhờ phước báu, nó đã không chết ở cả bảy lần, và cuối cùng, nhờ sự khéo léo của một cô con gái của vị trưởng giả, nó đã sống sót, sau đó, khi cha qua đời, nó kế thừa vị trí trưởng giả và trở thành Trưởng giả Ghosita.
Aññepi kosambiyaṃ kukkuṭaseṭṭhi pāvārikaseṭṭhīti dve seṭṭhino santi.
There were also two other financiers in Kosambī: Kukkuṭa Seṭṭhi and Pāvārika Seṭṭhi.
Ở Kosambī còn có hai vị trưởng giả khác là Kukkuṭaseṭṭhi và Pāvārikaseṭṭhi.
Imehi saddhiṃ tayo ahesuṃ.
Including him, there were three.
Cùng với vị này, tổng cộng có ba vị.
Tena ca samayena tesaṃ sahāyakānaṃ seṭṭhīnaṃ kulūpakā pañcasatā isayo pabbatapāde vasiṃsu.
At that time, five hundred ascetics, who were companions and pupils of these financiers, resided at the foot of a mountain.
Vào thời điểm đó, năm trăm vị đạo sĩ là thân hữu của các vị trưởng giả đó đang cư trú ở chân núi.
Te kālena kālaṃ loṇambilasevanatthāya manussapathaṃ āgacchanti.
From time to time, they would come to human settlements to obtain salt and sour provisions.
Định kỳ, họ đến khu vực có người ở để dùng muối và thức ăn chua.
Athekasmiṃ vāre gimhasamaye manussapathaṃ āgacchantā nirudakamahākantāraṃ atikkamitvā kantārapariyosāne mahantaṃ nigrodharukkhaṃ disvā cintesuṃ – ‘‘yādiso ayaṃ rukkho, addhā ettha mahesakkhāya devatāya bhavitabbaṃ, sādhu vatassa, sace no pānīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā dadeyyā’’ti.
Then, on one occasion during the summer, as they were coming to a human settlement, they crossed a vast waterless wilderness. At the end of the wilderness, seeing a large banyan tree, they thought: "Such a tree must surely be inhabited by a powerful deity. How good it would be if it were to give us water or food!"
Rồi một lần, vào mùa hè, khi họ đi đến khu vực có người ở, sau khi vượt qua một sa mạc lớn không có nước, ở cuối sa mạc, họ thấy một cây đa lớn và suy nghĩ: “Cây này to lớn như vậy, chắc chắn phải có một vị thần có đại uy lực cư trú ở đây. Thật tốt biết bao, nếu vị ấy có thể ban cho chúng ta nước uống hoặc thức ăn!”
Devatā isīnaṃ ajjhāsayaṃ viditvā imesaṃ saṅgahaṃ karissāmīti attano ānubhāvena viṭapantarato naṅgalasīsamattaṃ udakadhāraṃ pavattesi.
The deity, knowing the ascetics' intention, thought, "I will help these ascetics," and by her power, caused a stream of water the size of a ploughshare to flow from between the branches.
Vị thần, biết được ý nguyện của các đạo sĩ, nghĩ: “Ta sẽ giúp đỡ những vị này,” rồi với thần lực của mình, vị ấy làm cho một dòng nước lớn bằng đầu cày chảy ra từ giữa các cành cây.
Isigaṇo rajatakkhandhasadisaṃ udakavaṭṭiṃ disvā attano bhājanehi udakaṃ gahetvā paribhogaṃ katvā cintesi – ‘‘devatāya amhākaṃ paribhogaudakaṃ dinnaṃ, idaṃ pana agāmakaṃ mahāaraññaṃ, sādhu vatassa, sace no āhārampi dadeyyā’’ti.
The company of ascetics, seeing the stream of water resembling a silver column, took water in their bowls, consumed it, and then thought: "The deity has given us water for our use. But this is a vast forest without villages. How good it would be if it were to give us food as well!"
Nhóm đạo sĩ thấy dòng nước trắng như bạc, lấy nước vào bình của mình, dùng xong rồi suy nghĩ: “Vị thần đã ban cho chúng ta nước dùng, nhưng đây là một khu rừng lớn không có làng mạc. Thật tốt biết bao, nếu vị ấy có thể ban cho chúng ta cả thức ăn!”
Devatā isīnaṃ upasaṃkappanavasena dibbāni yāgukhajjakādīni datvā santappesi.
The deity, according to the ascetics' wishes, gave them divine gruel, hardtack, and other provisions, thus satisfying them.
Vị thần, theo ý nguyện của các đạo sĩ, đã ban cho họ cháo, đồ ăn nhẹ và các món ăn thần diệu khác, làm họ hài lòng.
Isayo cintayiṃsu – ‘‘devatāya amhākaṃ paribhogaudakampi bhojanampi sabbaṃ dinnaṃ, sādhu vatassa, sace no attānaṃ dasseyyā’’ti.
The ascetics thought: "The deity has given us all, water for our use and also food. How good it would be if she would reveal herself to us!"
Các đạo sĩ suy nghĩ: “Vị thần đã ban cho chúng ta cả nước dùng lẫn thức ăn. Thật tốt biết bao, nếu vị ấy có thể hiện thân cho chúng ta thấy!”
Anāthapiṇḍikassa kira gehe ayaṃ devaputto kammakāro ahosi.
It is said that this devaputta was formerly a servant in Anāthapiṇḍika's house.
Thiên tử này trước đây là một người làm công trong nhà của trưởng giả Anāthapiṇḍika.
Seṭṭhissa hi gehe uposathadivasesu antamaso dāsakammakāre upādāya sabbo jano uposathiko hoti.
Indeed, in the financier's house, on Uposatha days, everyone, down to the servants, observed the Uposatha.
Trong nhà của vị trưởng giả, vào những ngày Uposatha, tất cả mọi người, kể cả những người hầu và người làm công, đều giữ giới Uposatha.
Ekadivasaṃ ayaṃ kammakāro ekakova pāto uṭṭhāya kammantaṃ gato.
One day, this servant alone woke up early and went to work.
Một ngày nọ, người làm công này một mình thức dậy sớm và đi làm việc.
Mahāseṭṭhi nivāpaṃ labhanamanusse sallakkhento etassevekassa araññaṃ gatabhāvaṃ ñatvā assa sāyamāsatthāya nivāpaṃ adāsi.
The great financier, noticing those who received food, realized that only this one had gone to the forest and gave him provisions for his evening meal.
Vị Đại trưởng giả, khi xem xét những người nhận khẩu phần ăn, nhận thấy chỉ có người này đi vào rừng, nên đã cho anh ta một khẩu phần ăn cho bữa tối.
Bhattakārikā dāsī ekasseva bhattaṃ pacitvā araññato āgatassa bhattaṃ vaḍḍhetvā adāsi, kammakāro āha – ‘‘aññesu divasesu imasmiṃ kāle gehaṃ ekasaddaṃ ahosi, ajja ativiya sannisinnaṃ, kiṃ nu kho eta’’nti?
The slave woman who cooked the meals cooked food for this one person and, when he returned from the forest, served him food. The servant asked, "On other days, at this time, the house was full of sound, but today it is extremely quiet. What could this be?"
Cô hầu gái nấu cơm chỉ cho một người, rồi khi người làm công từ rừng về, cô múc cơm cho anh ta. Người làm công hỏi: “Những ngày khác, vào giờ này, trong nhà ồn ào, sao hôm nay lại quá yên tĩnh vậy? Chuyện gì thế?”
Tassa sā ācikkhi – ‘‘ajja imasmiṃ gehe sabbe manussā uposathikā, mahāseṭṭhi tuyhevekassa nivāpaṃ adāsī’’ti.
She told him, "Today, everyone in this house is observing the Uposatha. The great financier gave provisions to you alone."
Cô ấy nói với anh ta: “Hôm nay, trong nhà này, tất cả mọi người đều giữ giới Uposatha, Đại trưởng giả chỉ cho anh một khẩu phần ăn thôi.”
Evaṃ ammāti?
"Is that so, mother?"
“Thật vậy sao, mẹ?”
Āma sāmīti.
"Yes, master," she replied.
“Vâng, thưa chủ.”
Imasmiṃ kāle uposathaṃ samādinnassa uposathakammaṃ hoti na hotīti mahāseṭṭhiṃ puccha ammāti?
"Mother, please ask the great financier whether observing the Uposatha at this time counts as an Uposatha or not."
“Mẹ ơi, hãy hỏi Đại trưởng giả xem, nếu giữ giới Uposatha vào giờ này thì có được tính là giới Uposatha không?”
Tāya gantvā pucchito mahāseṭṭhi āha – ‘‘sakalauposathakammaṃ na hoti, upaḍḍhakammaṃ pana hoti, uposathiko hotū’’ti.
When she went and asked, the great financier said, "A full Uposatha does not count, but a half-Uposatha does. Let him observe the Uposatha."
Khi cô ấy đi hỏi, Đại trưởng giả nói: “Giới Uposatha trọn vẹn thì không được, nhưng giới Uposatha nửa ngày thì có. Hãy để anh ta giữ giới Uposatha.”
Kammakāro bhattaṃ abhuñjitvā mukhaṃ vikkhāletvā uposathiko hutvā vasanaṭṭhānaṃ gantvā nipajji.
The servant, without eating his meal, rinsed his mouth, observed the Uposatha, and went to his lodging place to lie down.
Người làm công không ăn cơm, súc miệng, rồi giữ giới Uposatha, đi đến chỗ ở và nằm xuống.
Tassa āhāraparikkhīṇakāyassa rattiṃ vāto kuppi.
As his body was weakened by lack of food, he suffered from a wind ailment during the night.
Vì cơ thể anh ta thiếu thức ăn, vào ban đêm, gió nổi lên (bệnh).
So paccūsasamaye kālaṃ katvā upaḍḍhauposathakammanissandena mahāvaṭṭaniaṭaviyaṃ nigrodharukkhe devaputto hutvā nibbatti.
He passed away at dawn and, as a result of his half-Uposatha, was reborn as a devaputta in a banyan tree in a great forested wilderness.
Anh ta qua đời vào lúc rạng đông, và nhờ quả báo của việc giữ giới Uposatha nửa ngày, đã tái sinh làm thiên tử trong cây đa ở khu rừng cây đa lớn.
So taṃ pavattiṃ isīnaṃ ārocesi.
He related that story to the ascetics.
Vị ấy đã kể lại sự việc đó cho các đạo sĩ.
Isayo tumhehi mayaṃ buddho, dhammo, saṅghoti asutapubbaṃ sāvitā, uppanno nu kho loke buddhoti?
The ascetics asked, "You have told us about the Buddha, Dhamma, and Saṅgha, which we had not heard before. Has a Buddha indeed arisen in the world?"
Các đạo sĩ hỏi: “Chư vị đã cho chúng tôi nghe về Phật, Pháp, Tăng, những điều mà chúng tôi chưa từng nghe. Vậy có phải một vị Phật đã xuất hiện trên thế gian không?”
Āma, bhante, uppannoti.
"Yes, Venerable Sirs, he has arisen," he replied.
“Vâng, thưa chư vị, Ngài đã xuất hiện.”
Idāni kuhiṃ vasatīti?
"Where does he reside now?"
“Hiện giờ Ngài đang ở đâu?”
Sāvatthiṃ nissāya jetavane, bhanteti.
"In Jetavana, near Sāvatthī, Venerable Sirs," he said.
“Thưa chư vị, Ngài đang trú tại Tịnh xá Jetavana gần Sāvatthī.”
Isayo tiṭṭhatha tāva tumhe mayaṃ satthāraṃ passissāmāti haṭṭhatuṭṭhā nikkhamitvā anupubbena kosambinagaraṃ sampāpuṇiṃsu.
The ascetics, delighted and joyful, said, "Please stay here for a while; we shall see the Teacher," and departed. In due course, they reached the city of Kosambī.
Các đạo sĩ, vui mừng khôn xiết, liền khởi hành, nói: “Chư vị hãy ở lại đó, chúng tôi sẽ đi gặp Đức Đạo Sư,” rồi tuần tự đến thành Kosambī.
Mahāseṭṭhino, ‘‘isayo āgatā’’ti paccuggamanaṃ katvā, ‘‘sve amhākaṃ bhikkhaṃ gaṇhatha, bhante’’ti nimantetvā punadivase isigaṇassa mahādānaṃ adaṃsu.
The financiers, upon learning that the ascetics had arrived, went to meet them and invited them, saying, "Venerable sirs, please accept alms from us tomorrow," and on the following day, they offered a great alms-giving to the company of ascetics.
Các vị đại trưởng giả, khi biết “các đạo sĩ đã đến,” liền ra đón, thỉnh mời: “Bạch chư vị, xin chư vị hãy nhận vật thực của chúng tôi vào ngày mai,” rồi vào ngày hôm sau, họ đã cúng dường một đại lễ vật cho nhóm đạo sĩ.
Isayo bhuñjitvāva gacchāmāti āpucchiṃsu.
The ascetics, having eaten, asked permission to leave, saying, "We shall depart."
Các đạo sĩ hỏi xin phép: “Chúng tôi sẽ đi ngay sau khi dùng bữa.”
Tumhe, bhante, aññasmiṃ kāle ekampi māsaṃ dvepi tayopi cattāropi māse vasitvā gacchatha.
"Venerable sirs, on other occasions you stay for one month, two months, three months, or even four months before departing.
“Bạch chư vị, những lần khác, chư vị thường ở lại một tháng, hai tháng, ba tháng, hoặc bốn tháng rồi mới đi.
Imasmiṃ pana vāre hiyyo āgantvā ajjeva gacchāmāti vadatha, kimidanti?
But on this occasion, you arrived yesterday and say you will depart today. Why is this?"
Nhưng lần này, chư vị mới đến hôm qua mà hôm nay đã nói muốn đi ngay, tại sao vậy?”
Āma gahapatayo buddho loke uppanno, na kho pana sakkā jīvitantarāyo vidituṃ, tena mayaṃ turitā gacchāmāti.
"Indeed, householders, a Buddha has arisen in the world, and it is impossible to know when one's life may end, so we are hastening to depart," they replied.
“Thưa gia chủ, đúng vậy, một vị Phật đã xuất hiện trên thế gian, nhưng không thể biết trước được hiểm nguy của mạng sống, vì vậy chúng tôi vội vã đi.”
Tena hi, bhante, mayampi gacchāma, amhehi saddhiṃyeva gacchathāti.
"In that case, Venerable sirs, we too shall go. Please go with us," they said.
“Vậy thì, bạch chư vị, chúng tôi cũng sẽ đi, xin chư vị hãy đi cùng chúng tôi.”
Tumhe agāriyā nāma mahājaṭā, tiṭṭhatha tumhe, mayaṃ puretaraṃ gamissāmāti nikkhamitvā ekasmiṃ ṭhāne dvepi divasāni avasitvā turitagamaneneva sāvatthiṃ patvā jetavanavihāre satthu santikameva agamaṃsu.
"You, householders, are full of many ties. Please stay; we will go ahead." Having said this, they departed, and without staying even two days in one place, they reached Sāvatthī with swift journeying and went directly to the Teacher at Jetavana monastery.
“Này các gia chủ, các vị là những người tại gia với nhiều ràng buộc; các vị hãy ở lại, chúng tôi sẽ đi trước.” Nói vậy, họ liền khởi hành, không ở lại một nơi nào quá hai ngày, mà đi nhanh chóng đến Sāvatthī, rồi đến thẳng Tịnh xá Jetavana để gặp Đức Đạo Sư.
Satthu madhuradhammakathaṃ sutvā sabbeva pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Having heard the Teacher's sweet Dhamma talk, they all renounced and attained Arahantship.
Sau khi nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp ngọt ngào, tất cả đều xuất gia và đạt được quả A-la-hán.
Tepi tayo seṭṭhino pañcahi pañcahi sakaṭasatehi sappimadhuphāṇitādīni ceva paṭṭunnadukūlādīni ca ādāya kosambito nikkhamitvā anupubbena sāvatthiṃ patvā jetavanasāmante khandhāvāraṃ bandhitvā satthu santikaṃ gantvā vanditvā paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Those three financiers also set out from Kosambī with five hundred carts each, laden with ghee, honey, treacle, and various fine cloths like paṭṭunna and dukūla. In due course, they reached Sāvatthī, set up camp near Jetavana, and went to the Teacher. They paid homage, exchanged greetings, and sat down to one side.
Ba vị trưởng giả đó cũng, mỗi vị với năm trăm cỗ xe chở bơ, mật, đường thốt nốt, và các loại vải lụa, đã rời Kosambī, tuần tự đến Sāvatthī, dựng trại gần Jetavana, rồi đến gặp Đức Đạo Sư, đảnh lễ, chào hỏi và ngồi sang một bên.
Satthā tiṇṇampi sahāyakānaṃ madhuradhammakathaṃ kathesi.
The Teacher delivered a sweet Dhamma talk to all three companions.
Đức Đạo Sư đã thuyết pháp ngọt ngào cho cả ba người bạn.
Te balavasomanassajātā satthāraṃ nimantetvā punadivase mahādānaṃ adaṃsu.
They, filled with strong joy, invited the Teacher and offered a great alms-giving on the following day.
Họ, với niềm hoan hỷ lớn lao, đã thỉnh Đức Đạo Sư và vào ngày hôm sau đã cúng dường một đại thí.
Puna nimantetvā punadivaseti evaṃ aḍḍhamāsaṃ dānaṃ datvā, ‘‘amhākaṃ janapadaṃ āgamanāya paṭiññaṃ dethā’’ti pādamūle nipajjiṃsu.
They continued to invite him and offer alms for half a month, then prostrated at his feet, saying, "Please give us a promise to come to our region."
Sau đó, họ lại thỉnh Ngài vào ngày hôm sau, cứ thế cúng dường trong nửa tháng, rồi quỳ dưới chân Ngài thưa: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài hứa khả đến thăm xứ sở của chúng con.”
Bhagavā, ‘‘suññāgāre kho gahapatayo tathāgatā abhiramantī’’ti āha.
The Blessed One replied, "Householders, Tathāgatas delight in secluded dwellings."
Đức Thế Tôn đáp: “Này các gia chủ, chư Như Lai hoan hỷ với những nơi vắng vẻ.”
Ettāvatā paṭiññā dinnā nāma hotīti gahapatayo sallakkhetvā dinnā no bhagavatā paṭiññāti dasabalaṃ vanditvā nikkhamitvā antarāmagge yojane yojane ṭhāne vihāraṃ kāretvā anupubbena kosambiṃ patvā, ‘‘loke buddho uppanno’’ti kathayiṃsu.
"By this much a promise is given" – having understood this, the householders,* "A promise has been given to us by the Blessed One," paid homage to the Ten-Powered One and departed. Along the way, at every yojana, they had monasteries built. Gradually, they reached Kosambī and announced, "A Buddha has arisen in the world!"
Các gia chủ nhận thấy rằng lời nói đó là một lời hứa khả, bèn nghĩ: “Đức Thế Tôn đã hứa khả với chúng ta rồi,” rồi đảnh lễ Đức Thập Lực, ra về, trên đường cứ mỗi dojana lại xây một tinh xá, dần dần đến Kosambī và loan báo: “Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian.”
Tayopi janā attano attano ārāme mahantaṃ dhanapariccāgaṃ katvā bhagavato vasanatthāya vihāre kārāpayiṃsu.
And those three individuals, each in their own park, made a great sacrifice of wealth and had monasteries built for the residence of the Blessed One.
Cả ba vị gia chủ đó đều đã bỏ ra một lượng lớn tài sản để xây dựng các tinh xá cho Đức Thế Tôn cư ngụ trong khu vườn của mình.
Tattha kukkuṭaseṭṭhinā kārito kukkuṭārāmo nāma ahosi.
Among these, the monastery built by the merchant Kukkuṭa was named Kukkuṭārāma.
Trong số đó, tinh xá do gia chủ Kukkuṭa xây dựng được gọi là Kukkuṭārāma.
Pāvārikaseṭṭhinā ambavane kārito pāvārikambavano nāma ahosi.
The monastery built by the merchant Pāvārika in the mango grove was named Pāvārikambavana.
Tinh xá do gia chủ Pāvārika xây dựng trong vườn xoài được gọi là Pāvārikambavana.
Ghositena kārito ghositārāmo nāma ahosi.
The monastery built by Ghoshita was named Ghositārāma.
Tinh xá do Ghosita xây dựng được gọi là Ghositārāma.
Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘ghositaseṭṭhinā kārite ārāme’’ti.
It is with reference to this that it was said, "in the park built by the merchant Ghoshita."
Để chỉ điều đó, đã nói: “Trong tinh xá do gia chủ Ghosita xây dựng.”
Bhaṇḍanajātātiādīsu kalahassa pubbabhāgo bhaṇḍanaṃ nāma, taṃ jātaṃ etesanti bhaṇḍanajātā.
In phrases like bhaṇḍanajātā (given to quarrels), bhaṇḍana is the preliminary stage of a quarrel; they are bhaṇḍanajātā because this* has arisen for them.
Trong các từ bhaṇḍanajātā (đã khởi tranh cãi) v.v., phần đầu của sự xung đột được gọi là bhaṇḍana (tranh cãi), và những vị đã khởi tranh cãi được gọi là bhaṇḍanajātā.
Hatthaparāmāsādivasena matthakaṃ patto kalaho jāto etesanti kalahajātā.
They are kalahajātā (given to strife) because a quarrel has arisen for them, reaching its climax through physical contact, and so on.
Những vị đã đi đến tột cùng của sự xung đột, như việc dùng tay chạm vào nhau v.v., được gọi là kalahajātā (đã khởi xung đột).
Viruddhabhūtaṃ vādanti vivādaṃ, taṃ āpannāti vivādāpannā.
They are vivādāpannā (fallen into dispute) because they have fallen into speech that is contradictory, a vivāda.
Sự tranh luận đối nghịch được gọi là vivāda (tranh luận), những vị đã rơi vào đó được gọi là vivādāpannā (đã rơi vào tranh luận).
Mukhasattīhīti vācāsattīhi.
Mukhasattīhi means "with verbal darts."
Mukhasattīhi có nghĩa là bằng những mũi giáo lời nói.
Vitudantāti vijjhantā.
Vitudantā means "piercing."
Vitudantā có nghĩa là đâm chọc.
Te na ceva aññamaññaṃ saññāpenti na ca saññattiṃ upentīti te atthañca kāraṇañca dassetvā neva aññamaññaṃ jānāpenti.
Te na ceva aññamaññaṃ saññāpenti na ca saññattiṃ upentī (They neither make each other understand nor come to an understanding) means that, even after explaining the meaning and the reason, they do not make each other understand.
Te na ceva aññamaññaṃ saññāpenti na ca saññattiṃ upentī (Họ không thể khiến nhau hiểu, cũng không chịu hiểu) có nghĩa là họ không thể khiến nhau hiểu được ý nghĩa và lý do khi trình bày.
Sacepi saññāpetuṃ ārabhanti, tathāpi saññattiṃ na upenti, jānituṃ na icchantīti attho.
Even if they try to make* understand, they still do not come to an understanding; that is to say, they do not wish to understand.
Dù họ cố gắng khiến nhau hiểu, nhưng họ không chịu hiểu, tức là không muốn biết.
Nijjhattiyāpi eseva nayo.
The same method applies to nijjhatti.
Đối với nijjhatti (sự thấu hiểu) cũng vậy.
Ettha ca nijjhattīti saññattivevacanamevetaṃ.
And here, nijjhatti is merely a synonym for saññatti.
Ở đây, nijjhatti cũng là một từ đồng nghĩa với saññatti (sự hiểu biết).
Kasmā panete bhaṇḍanajātā ahesunti?
But why did they become given to quarrels?
Tại sao họ lại khởi tranh cãi?
Appamattakena kāraṇena.
For a very small reason.
Vì một lý do nhỏ nhặt.
Dve kira bhikkhū ekasmiṃ āvāse vasanti vinayadharo ca suttantiko ca.
It is said that two bhikkhus, one expert in Vinaya and one expert in Suttanta, lived in the same residence.
Tương truyền, có hai vị Tỳ-khưu sống trong một trú xứ: một vị tinh thông Vinaya (Vinayadhara) và một vị tinh thông Suttanta (Suttantika).
Tesu suttantiko bhikkhu ekadivasaṃ vaccakuṭiṃ paviṭṭho ācamanaudakāvasesaṃ bhājane ṭhapetvāva nikkhami.
One day, the Suttanta bhikkhu entered the lavatory, and after using water for washing, left the leftover water in the vessel.
Một hôm, vị Tỳ-khưu Suttantika vào nhà vệ sinh, sau đó ra ngoài mà để lại nước rửa tay còn sót lại trong bình.
Vinayadharo pacchā paviṭṭho taṃ udakaṃ disvā nikkhamitvā taṃ bhikkhuṃ pucchi, āvuso, tayā idaṃ udakaṃ ṭhapitanti?
The Vinaya bhikkhu entered later, saw that water, came out, and asked the bhikkhu, "Friend, was this water left by you?"
Vị Tỳ-khưu Vinayadhara vào sau, thấy nước đó bèn đi ra hỏi vị Tỳ-khưu kia: “Này Hiền giả, nước này là do Hiền giả để lại phải không?”
Āma, āvusoti.
"Yes, friend,"*.
“Vâng, thưa Hiền giả.”
Tvamettha āpattibhāvaṃ na jānāsīti?
"Do you not know that this constitutes an offense?"
“Hiền giả không biết đây là một lỗi (āpatti) sao?”
Āma na jānāmīti.
"No, I do not know,"*.
“Vâng, tôi không biết.”
Hoti, āvuso, ettha āpattīti.
"Friend, there is an offense in this."
“Này Hiền giả, đây là một lỗi.”
Sace hoti desessāmīti.
"If there is, I will confess it,"*.
“Nếu là lỗi, tôi sẽ thú tội.”
Sace pana te, āvuso, asañcicca asatiyā kataṃ, natthi te āpattīti.
"But, friend, if it was done unintentionally, without mindfulness, there is no offense for you,"*.
“Nhưng này Hiền giả, nếu Hiền giả làm điều đó mà không cố ý và do thiếu chú tâm, thì Hiền giả không có lỗi.”
So tassā āpattiyā anāpattidiṭṭhi ahosi.
That* bhikkhu held the view that it was not an offense regarding that offense.
Vị Tỳ-khưu đó đã có quan điểm rằng lỗi đó không phải là lỗi.
Vinayadharo attano nissitakānaṃ, ‘‘ayaṃ suttantiko āpattiṃ āpajjamānopi na jānātī’’ti ārocesi.
The Vinaya bhikkhu informed his disciples, "This Suttanta bhikkhu commits an offense but does not know it to be an offense."
Vị Tỳ-khưu Vinayadhara đã báo cho các đệ tử của mình rằng: “Vị Tỳ-khưu Suttantika này dù phạm lỗi nhưng không biết đó là lỗi.”
Te tassa nissitake disvā – ‘‘tumhākaṃ upajjhāyo āpattiṃ āpajjitvāpi āpattibhāvaṃ na jānātī’’ti āhaṃsu.
Those* saw the disciples of that* bhikkhu and said, "Your preceptor commits an offense but does not know it to be an offense."
Các đệ tử của vị Vinayadhara thấy các đệ tử của vị Suttantika bèn nói: “Thầy của các ông dù phạm lỗi nhưng không biết đó là lỗi.”
Te gantvā attano upajjhāyassa ārocesuṃ.
They went and reported this to their preceptor.
Các đệ tử đó đi báo lại cho thầy của mình.
So evamāha – ‘‘ayaṃ vinayadharo pubbe ‘anāpattī’ti vatvā idāni ‘āpattī’ti vadati, musāvādī eso’’ti.
He said, "This Vinaya bhikkhu first said 'no offense' but now says 'an offense'; he is a liar."
Thầy của họ nói: “Vị Vinayadhara này trước đây nói ‘không lỗi’ mà bây giờ lại nói ‘có lỗi’, ông ta là kẻ nói dối.”
Te gantvā, ‘‘tumhākaṃ upajjhāyo musāvādī’’ti evaṃ aññamaññaṃ kalahaṃ vaḍḍhayiṃsu, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
They went and reported, "Your preceptor is a liar," thus increasing the quarrel between them. It is with reference to this that this was said.
Các đệ tử đó đi nói: “Thầy của các ông là kẻ nói dối,” cứ thế họ làm cho sự xung đột giữa hai bên càng tăng lên. Điều đó được nói đến để chỉ sự việc này.
Bhagavantaṃ etadavocāti etaṃ, ‘‘idha, bhante, kosambiyaṃ bhikkhū bhaṇḍanajātā’’tiādivacanaṃ avoca.
Bhagavantaṃ etadavocā (He said this to the Blessed One) refers to him saying these words: "Here, venerable sir, the bhikkhus in Kosambī are given to quarrels," and so forth.
Bhagavantaṃ etadavocā (đã thưa với Đức Thế Tôn điều này) có nghĩa là đã thưa những lời như: “Bạch Thế Tôn, ở Kosambī này, các Tỳ-khưu đã khởi tranh cãi” v.v.
Tañca kho neva piyakamyatāya na bhedādhippāyena, atha kho atthakāmatāya hitakāmatāya.
And he spoke not out of desire for affection, nor with the intention of causing division, but out of a desire for welfare and benefit.
Và điều đó không phải do muốn được yêu mến hay có ý chia rẽ, mà là do muốn lợi ích và muốn điều thiện.
Sāmaggikārako kiresa bhikkhu, tasmāssa etadahosi – ‘‘yathā ime bhikkhū vivādaṃ āraddhā, na sakkā mayā, nāpi aññena bhikkhunā samaggā kātuṃ, appeva nāma sadevake loke appaṭipuggalo bhagavā sayaṃ vā gantvā, attano vā santikaṃ pakkosāpetvā etesaṃ bhikkhūnaṃ khantimettāpaṭisaṃyuttaṃ sāraṇīyadhammadesanaṃ kathetvā sāmaggiṃ kareyyā’’ti atthakāmatāya hitakāmatāya gantvā avoca.
This bhikkhu, it is said, desired unity. Therefore, he thought, "Since these bhikkhus have started a dispute, neither I nor any other bhikkhu can reconcile them. Perhaps the Blessed One, who is unsurpassed in the world with its devas, might go himself or have them summoned to him, and after delivering a discourse on the conciliatory Dhamma related to patience and loving-kindness to these bhikkhus, bring about unity." Thus, out of a desire for welfare and benefit, he went and spoke.
Vị Tỳ-khưu này là người muốn hòa hợp, nên ông nghĩ: “Vì các Tỳ-khưu này đã khởi tranh luận, nên ta không thể, và không một Tỳ-khưu nào khác có thể khiến họ hòa hợp được. Có lẽ Đức Thế Tôn, bậc vô song trong thế gian cùng chư thiên, sẽ tự mình đến hoặc cho gọi các Tỳ-khưu này đến, thuyết giảng giáo pháp về lòng kiên nhẫn và từ ái, rồi khiến họ hòa hợp.” Với ý muốn lợi ích và muốn điều thiện, ông đã đến và thưa.
492. Chayime, bhikkhave, dhammā sāraṇīyāti heṭṭhā kalahabhaṇḍanavasena desanā āraddhā.
492. Chayime, bhikkhave, dhammā sāraṇīyā (These six conciliatory qualities, bhikkhus) – the teaching began below with reference to disputes and quarrels.
492. Chayime, bhikkhave, dhammā sāraṇīyā (Này các Tỳ-khưu, có sáu pháp đáng ghi nhớ này) – ở phần trước, bài giảng được bắt đầu với chủ đề xung đột và tranh cãi.
Imasmiṃ ṭhāne cha sāraṇīyā dhammā āgatāti evamidaṃ kosambiyasuttaṃ yathānusandhināva gataṃ hoti.
Here, the six conciliatory qualities are mentioned, and thus this Kosambiya Sutta proceeds in accordance with the context.
Ở đây, sáu pháp đáng ghi nhớ được đề cập, do đó Kinh Kosambī này được trình bày theo mạch liên kết đó.
Tattha sāraṇīyāti saritabbayuttā addhāne atikkantepi na pamussitabbā.
There, sāraṇīyā means "worthy of being remembered," not to be forgotten even after a long time has passed.
Trong đó, sāraṇīyā có nghĩa là những pháp đáng được ghi nhớ, không nên quên dù thời gian đã trôi qua dài lâu.
Yo te dhamme pūreti, taṃ sabrahmacārīnaṃ piyaṃ karontīti piyakaraṇā.
He who fulfills these qualities makes himself dear to his fellow Dhamma-farers; therefore, these are piyakaraṇā (causing affection).
Vị nào thực hành đầy đủ những pháp đó, vị ấy làm cho các vị đồng Phạm hạnh yêu mến, nên được gọi là piyakaraṇā (khiến được yêu mến).
Garuṃ karontīti garukaraṇā.
They inspire respect; thus, they are garukaraṇā (causing respect).
Khiến được tôn trọng, nên được gọi là garukaraṇā (khiến được tôn trọng).
Saṅgahāyāti saṅgahaṇatthāya.
Saṅgahāyā means "for the sake of unity."
Saṅgahāyā có nghĩa là vì sự hòa hợp.
Avivādāyāti avivādanatthāya.
Avivādāyā means "for the sake of not disputing."
Avivādāyā có nghĩa là vì không tranh cãi.
Sāmaggiyāti samaggabhāvatthāya.
Sāmaggiyā means "for the sake of being in harmony."
Sāmaggiyā có nghĩa là vì sự hòa hợp.
Ekībhāvāyāti ekībhāvatthāya ninnānākaraṇāya.
Ekībhāvāyā means "for the sake of oneness, of not being separate."
Ekībhāvāyā có nghĩa là vì sự hợp nhất, không chia rẽ.
Saṃvattantīti bhavanti.
Saṃvattantī means "they conduce to."
Saṃvattantī có nghĩa là dẫn đến.
Mettaṃ kāyakammanti mettacittena kattabbaṃ kāyakammaṃ.
Mettaṃ kāyakammaṃ (bodily action of loving-kindness) is bodily action to be done with a mind of loving-kindness.
Mettaṃ kāyakammaṃ có nghĩa là hành động thân thể được thực hiện với tâm từ.
Vacīkammamanokammesupi eseva nayo.
The same method applies to vacīkamma (verbal action) and manokamma (mental action).
Đối với vacīkamma (hành động lời nói) và manokamma (hành động ý nghĩ) cũng theo cách tương tự.
Imāni bhikkhūnaṃ vasena āgatāni, gihīsupi labbhantiyeva.
These are given in the context of bhikkhus, but they are also found among lay people.
Những điều này được đề cập trong bối cảnh của các Tỳ-khưu, nhưng cũng có thể được tìm thấy ở hàng cư sĩ.
Bhikkhūnañhi mettacittena ābhisamācārikadhammapūraṇaṃ mettaṃ kāyakammaṃ nāma.
For bhikkhus, fulfilling the duties of polite conduct with a mind of loving-kindness is called the bodily action of loving-kindness.
Đối với các Tỳ-khưu, việc thực hành đầy đủ các pháp ứng xử (ābhisamācārika dhamma) với tâm từ được gọi là hành động thân thể từ ái (mettaṃ kāyakamma).
Gihīnaṃ cetiyavandanatthāya bodhivandanatthāya saṅghanimantanatthāya gamanaṃ gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhe bhikkhū disvā paccuggamanaṃ pattapaṭiggahaṇaṃ āsanapaññāpanaṃ anugamananti evamādikaṃ mettaṃ kāyakammaṃ nāma.
For lay people, going to pay homage at a cetiya, to pay homage to a Bodhi tree, to invite the Saṅgha, seeing bhikkhus who have entered the village for alms, going forth to meet them, receiving their bowls, arranging seats, following them, and so forth—such actions are called the bodily action of loving-kindness.
Đối với cư sĩ, việc đi đến đảnh lễ tháp thờ, đảnh lễ cây Bồ-đề, thỉnh chư Tăng, khi thấy các Tỳ-khưu vào làng khất thực thì đi đón, nhận bát, sắp đặt chỗ ngồi, đi theo tiễn đưa v.v., những hành động như vậy được gọi là hành động thân thể từ ái.
Bhikkhūnaṃ mettacittena ācārapaññattisikkhāpadaṃ, kammaṭṭhānakathanaṃ dhammadesanā tepiṭakampi buddhavacanaṃ mettaṃ vacīkammaṃ nāma.
For bhikkhus, teaching the precepts of conduct (ācāra-paññatti-sikkhāpada), explaining meditation subjects, and delivering Dhamma discourses, including the entire Tipiṭaka of the Buddha's words, is called mettaṃ vacīkammaṃ (verbal action of loving-kindness).
Đối với các Tỳ-khưu, việc thuyết giảng các giới luật về oai nghi (ācāra-paññatti-sikkhāpada), hướng dẫn đề mục thiền định (kammaṭṭhāna-kathana), và thuyết giảng giáo pháp (dhammadesanā) bao gồm cả Tam Tạng Pali (Tepiṭaka Buddhavacana) với tâm từ được gọi là hành động lời nói từ ái (mettaṃ vacīkammaṃ).
Gihīnañca, ‘‘cetiyavandanatthāya gacchāma, bodhivandanatthāya gacchāma, dhammassavanaṃ karissāma, padīpamālāpupphapūjaṃ karissāma, tīṇi sucaritāni samādāya vattissāma, salākabhattādīni dassāma, vassāvāsikaṃ dassāma, ajja saṅghassa cattāro paccaye dassāma, saṅghaṃ nimantetvā khādanīyādīni saṃvidahatha, āsanāni paññāpetha, pānīyaṃ upaṭṭhapetha, saṅghaṃ paccuggantvā ānetha, paññattāsane nisīdāpetvā chandajātā ussāhajātā veyyāvaccaṃ karothā’’tiādikathanakāle mettaṃ vacīkammaṃ nāma.
For lay people, when saying things like, "Let us go to pay homage to the cetiya, let us go to pay homage to the Bodhi tree, let us listen to the Dhamma, let us offer lamps, garlands, and flowers, let us undertake and practice the three good conducts, let us offer ticket-meals and so forth, let us offer Vassāvāsika robes, today let us offer the four requisites to the Saṅgha, invite the Saṅgha and arrange edibles and so forth, prepare seats, provide drinking water, go forth to meet the Saṅgha and bring them, seat them on the prepared seats, and with eagerness and enthusiasm, perform service"—such speech is called the verbal action of loving-kindness.
Đối với cư sĩ, khi nói những lời như: “Chúng ta hãy đi đảnh lễ tháp thờ, chúng ta hãy đi đảnh lễ cây Bồ-đề, chúng ta sẽ nghe pháp, chúng ta sẽ cúng dường đèn, vòng hoa, hoa tươi, chúng ta sẽ thọ trì và thực hành ba thiện hạnh, chúng ta sẽ cúng dường cơm phiếu (salākabhatta) v.v., chúng ta sẽ cúng dường y mùa an cư (vassāvāsika), hôm nay chúng ta sẽ cúng dường bốn vật dụng cho Tăng đoàn, hãy thỉnh chư Tăng và chuẩn bị đồ ăn v.v., hãy sắp đặt chỗ ngồi, hãy chuẩn bị nước uống, hãy đi đón và thỉnh chư Tăng vào, sau khi đã an tọa trên những chỗ ngồi đã sắp đặt, hãy hoan hỷ và nhiệt tâm làm các công việc phục vụ (veyyāvacca),” những lời nói như vậy được gọi là hành động lời nói từ ái.
Āvi ceva raho cāti sammukhā ca parammukhā ca.
Āvi ceva raho cā (openly and in secret) means "in the presence and in the absence*."
Āvi ceva raho cā có nghĩa là cả công khai lẫn riêng tư.
Tattha navakānaṃ cīvarakammādīsu sahāyabhāvūpagamanaṃ sammukhā mettaṃ kāyakammaṃ nāma.
Here, for new bhikkhus, acting as a helper in things like robe-making is a bodily action of loving-kindness done openly.
Trong đó, việc hỗ trợ các Tỳ-khưu mới trong các công việc như may y v.v. một cách công khai được gọi là hành động thân thể từ ái.
Therānaṃ pana pādadhovanavandanabījanadānādibhedampi sabbaṃ sāmīcikammaṃ sammukhā mettaṃ kāyakammaṃ nāma.
For elder bhikkhus, all proper conduct such as washing their feet, paying homage, fanning, and offering is a bodily action of loving-kindness done openly.
Đối với các vị trưởng lão, tất cả những hành động thích đáng như rửa chân, đảnh lễ, quạt mát, v.v., được gọi là thân nghiệp từ ái trực diện (sammukhā mettaṃ kāyakamma).
Ubhayehipi dunnikkhittānaṃ dārubhaṇḍādīnaṃ tesu avamaññaṃ akatvā attanā dunnikkhittānaṃ viya paṭisāmanaṃ parammukhā mettaṃ kāyakammaṃ nāma.
For both, tidying up misplaced items like wooden objects, without any disrespect towards the owner, as if one's own items were misplaced, is a bodily action of loving-kindness done in secret.
Bởi cả hai (trưởng lão và vị trẻ), việc sắp xếp lại những vật dụng bằng gỗ, v.v., bị đặt sai chỗ, mà không khinh thường những người đã đặt chúng, như thể chính mình đã đặt sai chỗ, được gọi là thân nghiệp từ ái gián tiếp (parammukhā mettaṃ kāyakamma).
Devatthero tissattheroti evaṃ paggayha vacanaṃ sammukhā mettaṃ vacīkammaṃ nāma.
"Elder Deva, Elder Tissa" — thus, addressing by name is called verbal act of loving-kindness in person.
Việc xưng hô bằng lời như “Đại đức Deva”, “Đại đức Tissa” được gọi là khẩu nghiệp từ ái trực diện (sammukhā mettaṃ vacīkamma).
Vihāre asantaṃ pana paripucchantassa, kuhiṃ amhākaṃ devatthero, amhākaṃ tissatthero kadā nu kho āgamissatīti evaṃ mamāyanavacanaṃ parammukhā mettaṃ vacīkammaṃ nāma.
But when one who is not in the monastery is asked, "Where is our Elder Deva? When will our Elder Tissa come?" such a speech expressing affection is called verbal action of loving-kindness in absence.
Đối với người hỏi về vị trưởng lão không có mặt trong tu viện, việc nói những lời yêu mến như “Đại đức Deva của chúng ta ở đâu?”, “Đại đức Tissa của chúng ta khi nào sẽ đến?” được gọi là khẩu nghiệp từ ái gián tiếp (parammukhā mettaṃ vacīkamma).
Mettāsinehasiniddhāni pana nayanāni ummīletvā suppasannena mukhena olokanaṃ sammukhā mettaṃ manokammaṃ nāma.
But opening eyes softened by the oil of loving-kindness and looking with a very serene face is called mental action of loving-kindness in presence.
Việc nhìn với đôi mắt chan chứa từ ái và tình cảm, với khuôn mặt rạng rỡ, được gọi là ý nghiệp từ ái trực diện (sammukhā mettaṃ manokamma).
Devatthero, tissatthero arogo hotu appābādhoti samannāharaṇaṃ parammukhā mettaṃ manokammaṃ nāma.
To reflect, "May Elder Deva, Elder Tissa be free from illness, be free from affliction," is called mental action of loving-kindness in absence.
Việc mong ước “Đại đức Deva, Đại đức Tissa được vô bệnh, ít bệnh!” được gọi là ý nghiệp từ ái gián tiếp (parammukhā mettaṃ manokamma).
Lābhāti cīvarādayo laddhapaccayā.
Gains are acquired requisites such as robes.
Lợi lộc (lābhā) là những vật dụng được thọ nhận như y phục, v.v.
Dhammikāti kuhanādibhedaṃ micchājīvaṃ vajjetvā dhammena samena bhikkhācariyavattena uppannā.
Righteously obtained means arisen through the Dhamma, by an upright alms-round practice, having avoided wrong livelihood such as fraud.
Hợp pháp (dhammikā) là những vật dụng phát sinh một cách hợp pháp, công bằng, bằng cách hành hạnh khất thực, tránh xa tà mạng như lừa dối, v.v.
Antamaso pattapariyāpannamattampīti pacchimakoṭiyā patte pariyāpannaṃ pattassa antogataṃ dvattikaṭacchubhikkhāmattampi.
Even just what is included in the alms-bowl means even just a measure of two or three ladles of alms-food, contained within the alms-bowl, as the lowest limit.
Dù chỉ một lượng vừa đủ đầy bát (antamaso pattapariyāpannamattampī) nghĩa là dù chỉ một lượng thực phẩm khất thực hai hoặc ba muỗng, vừa đủ chứa trong bát, nằm trong bát, là mức tối thiểu.
Appaṭivibhattabhogīti ettha dve paṭivibhattāni nāma āmisapaṭivibhattaṃ puggalapaṭivibhattañca.
In the phrase one who consumes without sharing, there are two kinds of sharing: sharing of material things (āmisa-paṭivibhatta) and sharing with individuals (puggala-paṭivibhatta).
Trong cụm từ người thọ dụng không phân chia (appaṭivibhattabhogī), có hai loại phân chia: phân chia vật chất (āmisapaṭivibhatta) và phân chia cá nhân (puggalapaṭivibhatta).
Tattha, ‘‘ettakaṃ dassāmi, ettakaṃ na dassāmī’’ti evaṃ cittena vibhajanaṃ āmisapaṭivibhattaṃ nāma.
Among these, to mentally divide, saying, "I will give this much, I will not give that much," is called sharing of material things.
Trong đó, việc phân chia trong tâm như “Ta sẽ cho chừng này, ta sẽ không cho chừng này” được gọi là phân chia vật chất (āmisapaṭivibhatta).
‘‘Asukassa dassāmi, asukassa na dassāmī’’ti evaṃ cittena vibhajanaṃ pana puggalapaṭivibhattaṃ nāma.
To mentally divide, saying, "I will give to this person, I will not give to that person," is called sharing with individuals.
Còn việc phân chia trong tâm như “Ta sẽ cho người này, ta sẽ không cho người kia” được gọi là phân chia cá nhân (puggalapaṭivibhatta).
Tadubhayampi akatvā yo appaṭivibhattaṃ bhuñjati, ayaṃ appaṭivibhattabhogī nāma.
One who does not do either of these, but consumes without sharing, is called one who consumes without sharing.
Vị nào thọ dụng mà không thực hiện cả hai sự phân chia đó, vị ấy được gọi là người thọ dụng không phân chia (appaṭivibhattabhogī).
Sīlavantehi sabrahmacārīhi sādhāraṇabhogīti ettha sādhāraṇabhogino idaṃ lakkhaṇaṃ, yaṃ yaṃ paṇītaṃ labbhati, taṃ taṃ neva lābhena lābhaṃ jigīsanāmukhena gihīnaṃ deti, na attanā paribhuñjati; paṭiggaṇhantova saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti gahetvā gaṇḍiṃ paharitvā paribhuñjitabbaṃ saṅghasantakaṃ viya passati.
In the phrase one who shares with virtuous co-Dhamma practitioners, this is the characteristic of one who shares: whatever excellent thing is obtained, he neither gives it to laypeople with the aim of seeking further gains through that gain, nor does he consume it himself; having received it, he regards it as communal property of the Saṅgha, to be consumed only after striking the gong, as if it were property belonging to the Saṅgha, with the thought, "May this be shared with the Saṅgha."
Trong cụm từ người thọ dụng chung với các vị đồng phạm hạnh có giới hạnh (sīlavantehi sabrahmacārīhi sādhāraṇabhogī), đặc điểm của người thọ dụng chung là: bất cứ vật phẩm cao cấp nào nhận được, vị ấy không cho cư sĩ với ý đồ muốn có thêm lợi lộc, cũng không tự mình thọ dụng; khi nhận được, vị ấy xem đó như tài sản của Tăng-già cần được thọ dụng sau khi đánh chuông báo hiệu, với ý nghĩ “mong rằng vật này được chung với Tăng-già”.
Idaṃ pana sāraṇīyadhammaṃ ko pūreti, ko na pūretīti?
But who fulfills this sāmaṇīya-dhamma, and who does not?
Tuy nhiên, ai thực hành được pháp hòa kính này, ai không?
Dussīlo tāva na pūreti.
A morally corrupt person certainly does not fulfill it.
Vị phá giới thì không thực hành được.
Na hi tassa santakaṃ sīlavantā gaṇhanti.
For the virtuous do not accept his belongings.
Vì các vị có giới hạnh không nhận của cải của vị ấy.
Parisuddhasīlo pana vattaṃ akhaṇḍento pūreti.
But one of pure moral conduct fulfills it without breaking the practice.
Còn vị có giới hạnh thanh tịnh thì thực hành được bằng cách không phá vỡ phận sự.
Tatridaṃ vattaṃ – yo hi odissakaṃ katvā mātu vā pitu vā ācariyupajjhāyādīnaṃ vā deti, so dātabbaṃ deti, sāraṇīyadhammo panassa na hoti, palibodhajagganaṃ nāma hoti.
Here is the practice in this regard: indeed, if one gives specifically to one's mother, father, teachers, preceptors, and so forth, one gives what is to be given, but for him, it is not a sāmaṇīya-dhamma; rather, it is called cherishing impediments.
Trong đó, phận sự này là: vị nào chỉ định để cho cha mẹ, hay thầy yết-ma, thầy bổn sư, v.v., thì vị ấy là cho vật đáng cho, nhưng đó không phải là pháp hòa kính của vị ấy, mà là việc giữ gìn những ràng buộc.
Sāraṇīyadhammo hi muttapalibodhasseva vaṭṭati, tena pana odissakaṃ dentena gilānagilānupaṭṭhākaāgantukagamikānañceva navapabbajitassa ca saṅghāṭipattaggahaṇaṃ ajānantassa dātabbaṃ.
For the sāmaṇīya-dhamma is proper only for one who is free from impediments; but when one gives specifically, one should give to the sick, the attendants of the sick, guests, travelers, and newly ordained monks who do not know how to handle robes and alms-bowls.
Thật vậy, pháp hòa kính chỉ thích hợp cho người đã thoát khỏi các ràng buộc, và do đó, người thực hành pháp hòa kính khi cho vật chỉ định, nên cho các vị tỳ-khưu bệnh, người chăm sóc bệnh nhân, khách tăng, hành giả, và các vị tỳ-khưu mới xuất gia chưa biết cách cầm y bát.
Etesaṃ datvā avasesaṃ therāsanato paṭṭhāya thokaṃ thokaṃ adatvā yo yattakaṃ gaṇhāti, tassa tattakaṃ dātabbaṃ.
Having given to these, if there is a remainder, one should give a little at a time, starting from the elder's seat, to whomever takes how much, that much should be given to him.
Sau khi cho những vị này, phần còn lại, bắt đầu từ chỗ ngồi của trưởng lão, không cho từng chút một, mà vị nào lấy bao nhiêu thì cho vị đó bấy nhiêu.
Avasiṭṭhe asati puna piṇḍāya caritvā therāsanato paṭṭhāya yaṃ yaṃ paṇītaṃ, taṃ taṃ datvā sesaṃ paribhuñjitabbaṃ, ‘‘sīlavantehī’’ti vacanato dussīlassa adātumpi vaṭṭati.
If there is no remainder, one should go on alms-round again, and starting from the elder's seat, give whatever excellent thing is obtained, and then consume the rest. According to the saying "with virtuous ones," it is also permissible not to give to a morally corrupt person.
Nếu không còn gì, thì phải đi khất thực lại, và sau khi cho những vật phẩm cao cấp nhất, bắt đầu từ chỗ ngồi của trưởng lão, phần còn lại mới được thọ dụng. Theo lời dạy “với các vị có giới hạnh”, cũng có thể không cho người phá giới.
Ayaṃ pana sāraṇīyadhammo susikkhitāya parisāya supūro hoti, no asikkhitāya parisāya.
However, this sāmaṇīya-dhamma is well-fulfilled in a well-trained assembly, not in an untrained assembly.
Pháp hòa kính này dễ thực hành trong một hội chúng đã được huấn luyện tốt, chứ không phải trong một hội chúng chưa được huấn luyện.
Susikkhitāya hi parisāya yo aññato labhati, so na gaṇhāti, aññato alabhantopi pamāṇayuttameva gaṇhāti, na atirekaṃ.
For in a well-trained assembly, one who obtains from another does not take; even one who does not obtain from another takes only a reasonable amount, not excessively.
Trong một hội chúng đã được huấn luyện tốt, vị nào nhận được từ người khác thì không lấy, và dù không nhận được từ người khác, cũng chỉ lấy vừa đủ, không lấy quá mức.
Ayañca pana sāraṇīyadhammo evaṃ punappunaṃ piṇḍāya caritvā laddhaṃ laddhaṃ dentassāpi dvādasahi vassehi pūrati, na tato oraṃ.
And this sāmaṇīya-dhamma is fulfilled even by one who repeatedly goes on alms-round and gives whatever he receives, but it takes twelve years, not less than that.
Pháp hòa kính này, dù cho người cho đi liên tục những gì nhận được sau khi đi khất thực nhiều lần, cũng phải mất mười hai năm mới hoàn thành, không ít hơn.
Sace hi dvādasamepi vasse sāraṇīyadhammapūrako piṇḍapātapūraṃ pattaṃ āsanasālāyaṃ ṭhapetvā nahāyituṃ gacchati, saṅghatthero ca kasseso pattoti?
For if, even in the twelfth year, the one fulfilling the sāmaṇīya-dhamma places his alms-bowl full of alms-food in the dining hall and goes to bathe, and the Saṅgha elder asks, "Whose alms-bowl is this?"
Nếu vào năm thứ mười hai, vị tỳ-khưu hoàn thành pháp hòa kính, để bát đầy thức ăn khất thực trong sảnh đường chỗ ngồi rồi đi tắm, và vị Tăng-thượng tọa hỏi: “Bát này của ai?”
Sāraṇīyadhammapūrakassāti vutte – ‘‘āharatha na’’nti sabbaṃ piṇḍapātaṃ vicāretvā bhuñjitvā ca rittapattaṃ ṭhapeti.
When told, "It belongs to the one fulfilling the sāmaṇīya-dhamma," he says, "Bring it here," and having distributed and consumed all the alms-food, he leaves an empty bowl.
Khi được trả lời: “Của vị tỳ-khưu hoàn thành pháp hòa kính”, thì vị ấy nói: “Mang đến đây!”, rồi chia tất cả thức ăn khất thực, thọ dụng và để lại bát không.
Atha so bhikkhu rittapattaṃ disvā, ‘‘mayhaṃ asesetvāva paribhuñjiṃsū’’ti domanassaṃ uppādeti, sāraṇīyadhammo bhijjati, puna dvādasa vassāni pūretabbo hoti, titthiyaparivāsasadiso hesa.
Then, seeing the empty bowl, that bhikkhu generates displeasure, thinking, "They consumed mine without leaving anything for me," and the sāmaṇīya-dhamma is broken; he must fulfill it again for twelve years, for this is similar to the parivāsa for heretics.
Nếu vị tỳ-khưu đó thấy bát không mà sinh tâm ưu phiền: “Họ đã thọ dụng hết mà không để lại cho ta”, thì pháp hòa kính bị phá vỡ, và phải hoàn thành lại trong mười hai năm nữa, vì điều này giống như sự biệt trú của ngoại đạo.
Sakiṃ khaṇḍe jāte puna pūretabbova.
Once it is broken, it must be fulfilled again.
Một khi đã bị gián đoạn, thì phải hoàn thành lại.
Yo pana, ‘‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me, yassa me pattagataṃ anāpucchāva sabrahmacārī paribhuñjantī’’ti somanassaṃ janeti, tassa puṇṇo nāma hoti.
But for the one who generates joy, thinking, "Indeed, I am fortunate! Indeed, I have obtained well, that my co-Dhamma practitioners consume what is in my alms-bowl without asking me," for him it is considered fulfilled.
Còn vị nào sinh tâm hoan hỷ: “Thật là lợi lộc cho ta, thật là may mắn cho ta, khi các vị đồng phạm hạnh thọ dụng thức ăn trong bát của ta mà không hỏi ý kiến ta”, thì pháp hòa kính của vị ấy được xem là đã hoàn thành.
Tatrimāni vatthūni – leṇagirivāsī tissatthero kira mahāgirigāmaṃ upanissāya vasati.
Here are some stories concerning that: It is said that Elder Tissa, who resided at Leṇagiri, lived near the village of Mahāgiri.
Trong đó có những câu chuyện sau: Nghe nói, Đại đức Tissa, người sống ở Leṇagiri, cư ngụ gần làng Mahāgiri.
Paññāsa mahātherā nāgadīpaṃ cetiyavandanatthāya gacchantā girigāme piṇḍāya caritvā kiñci aladdhā nikkhamiṃsu.
Fifty mahātheras, going to Nāgadīpa to worship the cetiya, went on alms-round in Girigāma and left without receiving anything.
Năm mươi vị Đại đức đang trên đường đến Nāgadīpa để chiêm bái bảo tháp, đã đi khất thực ở làng Giri nhưng không nhận được gì nên đã rời đi.
Thero pavisanto te disvā pucchi – ‘‘laddhaṃ, bhante’’ti?
The Elder, entering the village, saw them and asked, "Have you received anything, Venerables?"
Đại đức Tissa khi vào làng thấy họ liền hỏi: “Bạch chư Đại đức, đã nhận được gì chưa?”
Vicarimhā, āvusoti.
"We went on alms-round, friend," they replied.
Họ đáp: “Thưa hiền giả, chúng tôi đã đi khất thực rồi.”
So aladdhabhāvaṃ ñatvā āha – ‘‘yāvāhaṃ, bhante, āgacchāmi, tāva idheva hothā’’ti.
Knowing that they had received nothing, he said, "Venerables, please remain here until I return."
Biết họ không nhận được gì, Đại đức Tissa nói: “Bạch chư Đại đức, xin hãy ở lại đây cho đến khi con trở về.”
Mayaṃ, āvuso, paññāsa janā pattatemanamattampi na labhimhāti.
"Friend, we fifty individuals did not receive even enough to moisten our bowls," they said.
Họ nói: “Thưa hiền giả, năm mươi vị chúng tôi không nhận được dù chỉ một chút thức ăn đủ để lấp đầy bát.”
Nevāsikā nāma, bhante, paṭibalā honti, alabhantāpi bhikkhācāramaggasabhāvaṃ jānantīti.
The resident monks, Venerables, are capable; even if they don't receive anything, they know the nature of the alms-round path, he said.
Đại đức Tissa đáp: “Bạch chư Đại đức, các vị tỳ-khưu cư trú thường là những người có khả năng, dù không nhận được gì, họ cũng biết rõ cách thức khất thực.”
Therā āgamiṃsu.
The Elders departed.
Các vị Đại đức đã trở lại.
Thero gāmaṃ pāvisi.
The Elder entered the village.
Đại đức Tissa đã vào làng.
Dhurageheyeva mahāupāsikā khīrabhattaṃ sajjetvā theraṃ olokayamānā ṭhitā therassa dvāraṃ sampattasseva pattaṃ pūretvā adāsi.
Right at the first house, the great female lay-devotee, having prepared milk-rice, stood watching for the Elder, and as soon as he reached her door, she filled his bowl and gave it to him.
Tại ngôi nhà đầu tiên, một nữ cư sĩ lớn tuổi đã chuẩn bị cơm sữa và đứng chờ Đại đức; ngay khi Đại đức đến cửa, bà đã đổ đầy bát cho Đại đức.
So taṃ ādāya therānaṃ santikaṃ gantvā, ‘‘gaṇhatha, bhante’’ti saṅghattheramāha.
Taking it, he went to the Elders and said to the Saṅgha Elder, "Please accept, Venerables."
Đại đức Tissa nhận lấy và đến chỗ các vị Đại đức, nói với vị Tăng-thượng tọa: “Bạch chư Đại đức, xin hãy nhận lấy.”
Thero, ‘‘amhehi ettakehi kiñci na laddhaṃ, ayaṃ sīghameva gahetvā āgato, kiṃ nu kho’’ti sesānaṃ mukhaṃ olokesi.
The Elder looked at the faces of the others, thinking, "We so many (fifty) received nothing, but this one came back so quickly with something; what could it be?"
Vị Tăng-thượng tọa nghĩ: “Chúng ta đông như vậy mà không nhận được gì, còn vị này lại nhanh chóng nhận được và mang về, điều này là sao?” rồi nhìn mặt các vị còn lại.
Thero olokanākāreneva ñatvā – ‘‘dhammena samena laddhapiṇḍapāto, nikkukkuccā gaṇhatha bhante’’tiādito paṭṭhāya sabbesaṃ yāvadatthaṃ datvā attanāpi yāvadatthaṃ bhuñji.
The Elder, understanding from their glance, said, "Venerables, this alms-food was obtained righteously and fairly; please accept it without regret." And so, starting from the beginning, he gave to all as much as they desired, and he himself also consumed as much as he desired.
Đại đức Tissa hiểu được ý qua ánh mắt của vị Tăng-thượng tọa, liền nói: “Bạch chư Đại đức, đây là thức ăn khất thực được thọ nhận một cách hợp pháp và công bằng, xin chư Đại đức hãy nhận lấy mà không chút hối hận.” Rồi từ đầu, Đại đức đã chia đủ cho tất cả mọi người và tự mình cũng thọ dụng đủ.
Atha naṃ bhattakiccāvasāne therā pucchiṃsu – ‘‘kadā, āvuso, lokuttaradhammaṃ paṭivijjhī’’ti?
Then, at the end of the meal, the Elders asked him, "Friend, when did you penetrate the transcendent Dhamma?"
Sau khi dùng bữa xong, các vị Đại đức hỏi Đại đức Tissa: “Thưa hiền giả, khi nào hiền giả chứng đắc pháp xuất thế?”
Natthi me, bhante, lokuttaradhammoti.
"Venerables, I have no transcendent Dhamma," he replied.
Đại đức Tissa đáp: “Bạch chư Đại đức, con không có pháp xuất thế.”
Jhānalābhīsi, āvusoti?
"Are you a jhāna attainder, friend?"
“Thưa hiền giả, hiền giả có đắc thiền không?”
Etampi me, bhante, natthīti.
"Venerables, I do not even have that," he said.
“Bạch chư Đại đức, điều này con cũng không có.”
Nanu, āvuso, pāṭihāriyanti?
"Was that not a miracle, friend?"
“Vậy, thưa hiền giả, đây không phải là một phép lạ sao?”
Sāraṇīyadhammo me, bhante, pūrito, tassa me dhammassa pūritakālato paṭṭhāya sacepi bhikkhusatasahassaṃ hoti, pattagataṃ na khīyatīti.
"Venerables, I have fulfilled the sāmaṇīya-dhamma. Since the time I fulfilled that Dhamma, even if there are a hundred thousand bhikkhus, what is in my alms-bowl is not exhausted," he said.
Đại đức Tissa đáp: “Bạch chư Đại đức, pháp hòa kính của con đã được hoàn thành. Kể từ khi con hoàn thành pháp ấy, dù có hàng trăm ngàn tỳ-khưu, thức ăn trong bát của con cũng không bao giờ cạn.”
Sādhu sādhu, sappurisa, anucchavikamidaṃ tuyhanti.
"Excellent, excellent, good man! This is fitting for you," they said.
Lành thay, lành thay, thiện sĩ, điều này thật thích hợp với ngài.
Idaṃ tāva pattagataṃ na khīyatīti ettha vatthu.
This is the story regarding "what is in the alms-bowl is not exhausted."
Đây là câu chuyện về việc “bát không bao giờ cạn”.
Ayameva pana thero cetiyapabbate giribhaṇḍamahāpūjāya dānaṭṭhānaṃ gantvā, ‘‘imasmiṃ ṭhāne kiṃ varabhaṇḍa’’nti pucchati.
This same Elder, having gone to the donation station at the great festival of Giribhaṇḍa on Cetiya Mountain, asked, "What is the most excellent offering at this place?"
Chính vị Trưởng lão này, khi đến nơi bố thí trong lễ cúng dường vật phẩm lớn tại núi Cetiyapabbata, hỏi: “Ở nơi này có vật phẩm quý giá nào không?”
Dve sāṭakā, bhanteti.
"Two cloths, Venerable," was the reply.
“Bạch Đại đức, có hai tấm y.”
Ete mayhaṃ pāpuṇissantīti.
"Will these fall to me?"
“Những tấm này sẽ đến tay tôi.”
Taṃ sutvā amacco rañño ārocesi – ‘‘eko daharo evaṃ vadatī’’ti.
Having heard that, the minister reported to the king, "A young bhikkhu says this."
Nghe vậy, vị quan tâu với vua: “Có một vị tỳ khưu trẻ nói như vậy.”
‘‘Daharassevaṃ cittaṃ, mahātherānaṃ pana sukhumasāṭakā vaṭṭantī’’ti vatvā, ‘‘mahātherānaṃ dassāmī’’ti ṭhapesi.
Saying, "This is the thought of a young bhikkhu, but subtle robes are suitable for the Elder Theras," he set them aside, saying, "I will give them to the Elder Theras."
Vị quan nói: “Tâm của tỳ khưu trẻ là như vậy, nhưng đối với các Đại Trưởng lão thì những tấm y mịn màng là thích hợp,” rồi giữ lại và nói: “Tôi sẽ dâng cho các Đại Trưởng lão.”
Tassa bhikkhusaṅghe paṭipāṭiyā ṭhite dentassa matthake ṭhapitāpi te sāṭakā hatthaṃ nārohanti, aññeva ārohanti.
When he distributed them to the Saṅgha standing in order, those robes placed on the heads of the great theras did not come into their hands; other robes came instead.
Khi dâng cho chư Tăng đang xếp hàng, dù đặt lên đầu của vị tỳ khưu ấy, hai tấm y đó cũng không đến tay, mà những tấm y khác lại đến tay.
Daharassa dānakāle pana hatthaṃ āruḷhā.
But when it was time to give to the young bhikkhu, they came into his hands.
Nhưng khi đến lượt dâng cho vị tỳ khưu trẻ, chúng lại đến tay.
So tassa hatthe ṭhapetvā amaccassa mukhaṃ oloketvā daharaṃ nisīdāpetvā dānaṃ datvā saṅghaṃ vissajjetvā daharassa santike nisīditvā, ‘‘kadā, bhante, imaṃ dhammaṃ paṭivijjhitthā’’ti āha.
The king placed them in his hands, looked at the minister's face, made the young bhikkhu sit, offered the dāna, dismissed the Saṅgha, and then sat near the young bhikkhu, saying, "When, Venerable Sir, did you penetrate this Dhamma?"
Vua đặt y vào tay vị ấy, nhìn mặt vị quan, rồi mời vị tỳ khưu trẻ ngồi xuống, dâng cúng dường, cho chư Tăng ra về, rồi ngồi gần vị tỳ khưu trẻ và nói: “Bạch Đại đức, ngài đã chứng đắc pháp này từ khi nào?”
So pariyāyenapi asantaṃ avadanto, ‘‘natthi mayhaṃ, mahārāja, lokuttaradhammo’’ti āha.
Not speaking of what was not present even indirectly, he said, "I have no supramundane Dhamma, Your Majesty."
Vị ấy không nói điều gì không có, dù là theo cách ẩn dụ, và nói: “Bạch Đại vương, tôi không có pháp siêu thế.”
Nanu, bhante, pubbeva avacutthāti?
"Did you not, Venerable Sir, say so before?"
Bạch Đại đức, chẳng phải trước đây ngài đã nói sao?
Āma, mahārāja, sāraṇīyadhammapūrako ahaṃ, tassa me dhammassa pūritakālato paṭṭhāya bhājanīyabhaṇḍaṭṭhāne aggabhaṇḍaṃ pāpuṇātīti.
"Yes, Your Majesty, I am one who fulfils the sāraṇīya-dhammas, and from the time of my fulfilling that Dhamma, the foremost item among the shareable goods comes to me."
“Vâng, bạch Đại vương, tôi là người đã viên mãn các pháp hòa kính (sāraṇīyadhamma), kể từ khi các pháp ấy được viên mãn, tôi nhận được vật phẩm tốt nhất ở nơi phân chia vật phẩm.”
Sādhu sādhu, bhante, anucchavikamidaṃ tumhākanti vanditvā pakkāmi.
"Excellent, excellent, Venerable Sir, this is befitting you!" he said, saluted him, and departed.
“Lành thay, lành thay, bạch Đại đức, điều này thật thích hợp với ngài,” vua nói, rồi đảnh lễ và ra về.
Idaṃ bhājanīyabhaṇḍaṭṭhāne aggabhaṇḍaṃ pāpuṇātīti ettha vatthu.
This is the story in connection with the phrase, " the foremost item among the shareable goods comes to me."
Đây là câu chuyện về việc “nhận được vật phẩm tốt nhất ở nơi phân chia vật phẩm.”
Brāhmaṇatissabhaye pana bhātaragāmavāsino nāgattheriyā anārocetvāva palāyiṃsu.
During the Brāhmaṇa Tissa's reign of terror, the villagers of Bhātaragāma fled without informing Nāga Theri.
Trong nạn đói Brāhmaṇatissa, những người dân làng Bhātaragāma đã bỏ chạy mà không báo cho Trưởng lão ni Nāga.
Therī paccūsakāle, ‘‘ativiya appanigghoso gāmo, upadhāretha tāvā’’ti daharabhikkhuniyo āha.
At dawn, the Theri said to the young bhikkhunīs, "The village is exceedingly quiet; investigate for a while."
Trưởng lão ni vào lúc rạng đông nói với các tỳ khưu ni trẻ: “Làng này quá yên tĩnh, hãy đi xem xét trước đi.”
Tā gantvā sabbesaṃ gatabhāvaṃ ñatvā āgamma theriyā ārocesuṃ.
They went and, having learned that everyone had left, returned and informed the Theri.
Họ đi và biết rằng tất cả mọi người đã bỏ đi, rồi trở về báo cho Trưởng lão ni.
Sā sutvā, ‘‘mā tumhe tesaṃ gatabhāvaṃ cintayittha, attano uddesaparipucchāyonisomanasikāresuyeva yogaṃ karothā’’ti vatvā bhikkhācāravelāya pārupitvā attadvādasamā gāmadvāre nigrodharukkhamūle aṭṭhāsi.
Having heard this, she said, "Do not worry about their departure; just devote yourselves to your study, questioning, and proper attention," and then, at the time for alms-round, she put on her robe and stood at the base of a banyan tree at the village gate, she herself being the twelfth.
Bà nghe vậy, nói: “Các con đừng lo lắng về việc họ đã bỏ đi, hãy chuyên tâm vào việc học hỏi, hỏi đáp và tác ý đúng đắn của mình,” rồi đến giờ khất thực, bà đắp y, cùng với mười hai tỳ khưu ni khác, đứng dưới gốc cây đa ở cổng làng.
Rukkhe adhivatthā devatā dvādasannampi bhikkhunīnaṃ piṇḍapātaṃ datvā, ‘‘ayye, aññattha mā gacchatha, niccaṃ idheva ethā’’ti āha.
The deity residing in the tree gave alms-food to all twelve bhikkhunīs and said, "Noble ladies, do not go elsewhere; always come here."
Vị thiên nữ trú trên cây đã dâng cúng vật thực cho cả mười hai tỳ khưu ni và nói: “Bạch Ni sư, xin đừng đi nơi khác, hãy thường xuyên đến đây.”
Theriyā pana kaniṭṭhabhātā nāgatthero nāma atthi.
Now, the Theri had a younger brother named Nāga Thera.
Trưởng lão ni có một người em trai tên là Trưởng lão Nāga.
So, ‘‘mahantaṃ bhayaṃ, na sakkā idha yāpetuṃ, paratīraṃ gamissāmāti attadvādasamova attano vasanaṭṭhānā nikkhanto theriṃ disvā gamissāmī’’ti bhātaragāmaṃ āgato.
Thinking, "The danger is great; it's impossible to live here. I will go to the other shore," he set out from his dwelling, he himself being the twelfth, intending to see the Theri and then leave, and so he arrived at Bhātaragāma.
Ông nói: “Nạn đói lớn, không thể sống ở đây được, chúng ta sẽ đi sang bờ bên kia,” rồi cùng với mười hai tỳ khưu khác, rời khỏi nơi ở của mình, đến làng Bhātaragāma, nghĩ rằng sẽ đi sau khi gặp Trưởng lão ni.
Therī, ‘‘therā āgatā’’ti sutvā tesaṃ santikaṃ gantvā, kiṃ ayyāti pucchi.
The Theri, hearing that "The Theras have arrived," went to them and asked, "What is it, noble sirs?"
Trưởng lão ni nghe nói: “Các Trưởng lão đã đến,” liền đến gặp họ và hỏi: “Bạch quý ngài, có chuyện gì vậy?”
So taṃ pavattiṃ ācikkhi.
He recounted the incident.
Ông kể lại sự việc.
Sā, ‘‘ajja ekadivasaṃ vihāreyeva vasitvā sveva gamissathā’’ti āha.
She said, "Stay in the monastery for one day today, and then you may leave tomorrow."
Bà nói: “Hôm nay, các ngài hãy ở lại tịnh xá một ngày, rồi ngày mai hãy đi.”
Therā vihāraṃ agamaṃsu.
The Theras went to the monastery.
Các Trưởng lão đi đến tịnh xá.
Therī punadivase rukkhamūle piṇḍāya caritvā theraṃ upasaṅkamitvā, ‘‘imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjathā’’ti āha.
The next day, the Theri went for alms at the base of the tree, approached the Thera, and said, "Please partake of this alms-food."
Ngày hôm sau, Trưởng lão ni khất thực dưới gốc cây, rồi đến gặp Trưởng lão và nói: “Xin ngài thọ dụng vật thực này.”
Thero, ‘‘vaṭṭissati therī’’ti vatvā tuṇhī aṭṭhāsi.
The Thera said, "It will do, Theri," and remained silent.
Trưởng lão nói: “Bạch Trưởng lão ni, có được không?” rồi im lặng đứng đó.
Dhammiko tātā piṇḍapāto kukkuccaṃ akatvā paribhuñjathāti.
"Dear one, the alms-food is righteous; please partake of it without compunction."
“Này con, vật thực khất thực này là hợp pháp, xin ngài đừng nghi ngờ mà thọ dụng.”
Vaṭṭissati therīti.
"It will do, Theri."
“Bạch Trưởng lão ni, có được không?”
Sā pattaṃ gahetvā ākāse khipi, patto ākāse aṭṭhāsi.
She took the bowl and threw it into the air, and the bowl remained suspended in the air.
Bà cầm bát lên và ném lên không trung, chiếc bát đứng yên trên không trung.
Thero, ‘‘sattatālamatte ṭhitampi bhikkhunībhattameva, therīti vatvā bhayaṃ nāma sabbakālaṃ na hoti, bhaye vūpasante ariyavaṃsaṃ kathayamāno, ‘bho piṇḍapātika bhikkhunībhattaṃ bhuñjitvā vītināmayitthā’ti cittena anuvadiyamāno santhambhetuṃ na sakkhissāmi, appamattā hotha theriyo’’ti maggaṃ āruhi.
The Thera said, "Even though it stands seven palm-trees high, it is still a bhikkhunī's meal, Theri!" And explaining the Ariya-vaṃsa, he continued, "Danger does not last forever. When the danger has subsided, if I were to be rebuked in my mind, 'O you who live on alms, you ate a bhikkhunī's meal and lived by it!', I would not be able to compose myself. Be heedful, Theras!" So saying, he set out on his way.
Trưởng lão nói: “Dù nó ở độ cao bảy cây thốt nốt, nhưng vẫn là vật thực của tỳ khưu ni. Nỗi sợ hãi không phải lúc nào cũng có. Khi nỗi sợ hãi qua đi, nếu tôi thuyết giảng về Thánh chủng (ariyavaṃsa) và bị tâm quở trách: ‘Này vị khất thực, ngươi đã thọ dụng vật thực của tỳ khưu ni mà sống qua ngày,’ thì tôi sẽ không thể tự chủ được. Này các Trưởng lão ni, hãy sống không phóng dật,” rồi ông lên đường.
Rukkhadevatāpi, ‘‘sace thero theriyā hatthato piṇḍapātaṃ paribhuñjissati, na naṃ nivattessāmi, sace pana na paribhuñjissati, nivattessāmī’’ti cintayamānā ṭhatvā therassa gamanaṃ disvā rukkhā oruyha pattaṃ, bhante, dethāti pattaṃ gahetvā theraṃ rukkhamūlaṃyeva ānetvā āsanaṃ paññāpetvā piṇḍapātaṃ datvā katabhattakiccaṃ paṭiññaṃ kāretvā dvādasa bhikkhuniyo, dvādasa ca bhikkhū satta vassāni upaṭṭhahi.
The tree deity, thinking, "If the Thera partakes of the alms-food from the Theri's hand, I will not turn him back; but if he does not partake, I will turn him back," stood there. Seeing the Thera departing, she descended from the tree, took the bowl, saying, "Venerable Sir, give me the bowl," led the Thera back to the base of the tree, arranged a seat, offered alms-food, made him promise to perform the meal duty, and then attended to the twelve bhikkhunīs and the twelve bhikkhus for seven years.
Vị thiên nữ trên cây cũng nghĩ: “Nếu Trưởng lão thọ dụng vật thực từ tay Trưởng lão ni, ta sẽ không ngăn cản ngài. Nhưng nếu ngài không thọ dụng, ta sẽ ngăn cản,” rồi đứng đó, thấy Trưởng lão đi, liền từ trên cây xuống, nói: “Bạch Đại đức, xin hãy cho con chiếc bát,” rồi cầm lấy chiếc bát, đưa Trưởng lão trở lại gốc cây, sắp đặt chỗ ngồi, dâng vật thực, và sau khi Trưởng lão đã dùng bữa, vị thiên nữ đã thỉnh cầu và chăm sóc mười hai tỳ khưu ni và mười hai tỳ khưu trong bảy năm.
Idaṃ devatā ussukkaṃ āpajjantīti ettha vatthu, tatra hi therī sāraṇīyadhammapūrikā ahosi.
This is the story in connection with the phrase, " the deity became solicitous." In this case, the Theri was one who fulfilled the sāraṇīya-dhammas.
Đây là câu chuyện về việc “chư thiên trở nên sốt sắng,” ở đó Trưởng lão ni là người đã viên mãn các pháp hòa kính.
Akhaṇḍānītiādīsu yassa sattasu āpattikkhandhesu ādimhi vā ante vā sikkhāpadaṃ bhinnaṃ hoti, tassa sīlaṃ pariyante chinnasāṭako viya khaṇḍaṃ nāma.
Among the terms like akhaṇḍāni (unbroken), if a sīla (precept) is broken at the beginning or end among the seven categories of offences, that sīla is called khaṇḍa (broken), like a robe torn at the edge.
Trong các từ như akhaṇḍāni (không đứt đoạn), nếu giới của một người bị phá vỡ ở đầu hoặc cuối trong bảy bộ phận của giới (sattasu āpattikkhandhesu), thì giới đó được gọi là khaṇḍaṃ (đứt đoạn), giống như một tấm y bị đứt ở mép.
Yassa pana vemajjhe bhinnaṃ, tassa majjhe chiddasāṭako viya chiddaṃ nāma hoti.
If it is broken in the middle, it is called chidda (perforated), like a robe with a hole in the middle.
Nếu nó bị phá vỡ ở giữa, thì được gọi là chiddaṃ (thủng), giống như một tấm y bị thủng ở giữa.
Yassa pana paṭipāṭiyā dve tīṇi bhinnāni, tassa piṭṭhiyaṃ vā kucchiyaṃ vā uṭṭhitena visabhāgavaṇṇena kāḷarattādīnaṃ aññataravaṇṇā gāvī viya sabalaṃ nāma hoti.
If two or three precepts are broken in succession, it is called sabala (spotted), like a cow with a dissimilar color, such as black or red, appearing on its back or belly.
Nếu hai hoặc ba giới bị phá vỡ liên tiếp, thì được gọi là sabalaṃ (lốm đốm), giống như một con bò có màu sắc khác thường như đen hoặc đỏ xuất hiện ở lưng hoặc bụng.
Yassa pana antarantarā bhinnāni, tassa antarantarā visabhāgabinducitrā gāvī viya kammāsaṃ nāma hoti.
If they are broken here and there, it is called kammāsa (blemished), like a cow spotted here and there with dissimilar colored dots.
Nếu nó bị phá vỡ ở nhiều chỗ khác nhau, thì được gọi là kammāsaṃ (loang lổ), giống như một con bò có những đốm màu sắc khác thường ở nhiều chỗ.
Yassa pana sabbena sabbaṃ abhinnāni, tassa tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni nāma honti.
If they are entirely unbroken, then those sīlas are called akhaṇḍāni, acchiddāni, asabalāni, akammāsāni (unbroken, unperforated, unspotted, unblemished).
Nếu giới không bị phá vỡ chút nào, thì những giới đó được gọi là akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni (không đứt đoạn, không thủng, không lốm đốm, không loang lổ).
Tāni panetāni taṇhādāsabyato mocetvā bhujissabhāvakaraṇato bhujissāni.
These are called bhujissāni (liberating) because they liberate one from the slavery of craving and lead to freedom.
Những giới này được gọi là bhujissāni (tự do), vì chúng giải thoát khỏi sự nô lệ của tham ái và mang lại sự tự do.
Buddhādīhi viññūhi pasatthattā viññuppasatthāni.
They are viññuppasatthāni (praised by the wise) because they are praised by the Buddhas and other wise ones.
Chúng được gọi là viññuppasatthāni (được người trí tán thán), vì được chư Phật và những người trí tuệ khác tán thán.
Taṇhādiṭṭhīhi aparāmaṭṭhattā, ‘‘idaṃ nāma tvaṃ āpannapubbo’’ti kenaci parāmaṭṭhuṃ asakkuṇeyyattā ca aparāmaṭṭhāni.
They are aparāmaṭṭhāni (unassailed) because they are not assailed by craving and wrong views, and because no one can challenge one saying, "You have committed such-and-such an offence before."
Chúng được gọi là aparāmaṭṭhāni (không bị chấp thủ), vì không bị tham ái và tà kiến chấp thủ, và không ai có thể quở trách rằng: “Ngươi đã từng phạm lỗi này.”
Upacārasamādhiṃ vā appanāsamādhiṃ vā saṃvattayantīti samādhisaṃvattanikānīti vuccanti.
They are called samādhisaṃvattanikāni (conducive to concentration) because they lead to either access concentration or absorption concentration.
Chúng được gọi là samādhisaṃvattanikāni (dẫn đến định), vì chúng dẫn đến cận định hoặc an chỉ định.
Sīlasāmaññagato viharatīti tesu tesu disābhāgesu viharantehi bhikkhūhi saddhiṃ samānabhāvūpagatasīlo viharati.
Sīlasāmaññagato viharati means one dwells with a sīla that has attained equality with the bhikkhus dwelling in various directions.
Sīlasāmaññagato viharati (sống với sự bình đẳng về giới) có nghĩa là vị ấy sống với giới hạnh bình đẳng với các tỳ khưu đang sống ở các phương hướng khác nhau.
Sotāpannādīnañhi sīlaṃ samuddantarepi devalokepi vasantānaṃ aññesaṃ sotāpannādīnaṃ sīlena samānameva hoti, natthi maggasīle nānattaṃ, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
Indeed, the sīla of stream-enterers and others is the same as the sīla of other stream-enterers and others, even if they live across the ocean or in the deva-worlds; there is no difference in the sīla of the path. It is with reference to this that this was said.
Thật vậy, giới của các bậc Dự lưu (Sotāpanna) và các bậc Thánh khác là bình đẳng, dù họ sống giữa biển hay ở cõi trời, không có sự khác biệt trong giới của đạo lộ. Điều này được nói đến để chỉ điều đó.
Yāyaṃ diṭṭhīti maggasampayuttā sammādiṭṭhi.
Yāyaṃ diṭṭhī refers to the Right View associated with the path.
Yāyaṃ diṭṭhi (tà kiến này) là chánh kiến liên hệ đến đạo lộ.
Ariyāti niddosā.
Ariyā means faultless.
Ariyā (thánh) là không lỗi lầm.
Niyyātīti niyyānikā.
Niyyātī means leading out, hence niyyānikā.
Niyyāti (dẫn đến) là niyyānikā (có tính dẫn đến).
Takkarassāti yo tathākārī hoti.
Takkarassā means for one who acts accordingly.
Takkarassā (đối với người làm điều đó) là người hành động như vậy.
Dukkhakkhayāyāti sabbadukkhakkhayatthaṃ.
Dukkhakkhayāya means for the cessation of all suffering.
Dukkhakkhayāya (để đoạn tận khổ) là để đoạn tận tất cả khổ.
Diṭṭhisāmaññagatoti samānadiṭṭhibhāvaṃ upagato hutvā viharati.
Diṭṭhisāmaññagato means one dwells having attained equality in view.
Diṭṭhisāmaññagato (sống với sự bình đẳng về kiến) là sống với sự bình đẳng về kiến.
Agganti jeṭṭhakaṃ.
Aggaṃ means paramount or chief.
Aggaṃ (đỉnh) là cao nhất.
Sabbagopānasiyo saṅgaṇhātīti saṅgāhikaṃ.
Saṅgāhikaṃ because it gathers all rafters.
Saṅgāhikaṃ (thu thập) vì nó thu thập tất cả các rui mè.
Sabbagopānasīnaṃ saṅghāṭaṃ karotīti saṅghāṭanikaṃ.
Saṅghāṭanikaṃ because it joins all rafters together.
Saṅghāṭanikaṃ (kết hợp) vì nó kết hợp tất cả các rui mè.
Saṅghāṭaniyanti attho.
This is the meaning of saṅghāṭanī.
Có nghĩa là saṅghāṭanī (sự kết hợp).
Yadidaṃ kūṭanti yametaṃ kūṭāgārakaṇṇikāsaṅkhātaṃ kūṭaṃ nāma.
Yadidaṃ kūṭaṃ means this thing called the ridge-pole, which is the apex of a peaked-roof house.
Yadidaṃ kūṭaṃ (cái đỉnh này) là cái đỉnh được gọi là chóp nhọn của mái nhà.
Pañcabhūmikādipāsādā hi kūṭabaddhāva tiṭṭhanti.
Indeed, five-storied mansions and the like stand with ridge-poles.
Các cung điện có năm tầng trở lên đều đứng vững nhờ có đỉnh.
Yasmiṃ patite mattikaṃ ādiṃ katvā sabbe patanti.
When it falls, everything, starting from the bricks, falls.
Khi đỉnh đổ, tất cả mọi thứ, bắt đầu từ đất, cũng đổ theo.
Tasmā evamāha.
Therefore, it is said thus.
Vì vậy, điều này được nói như vậy.
Evameva khoti yathā kūṭaṃ kūṭāgārassa, evaṃ imesampi sāraṇīyadhammānaṃ yā ayaṃ ariyā diṭṭhi, sā aggā ca saṅgāhikā ca saṅghāṭaniyā cāti daṭṭhabbā.
Evameva kho means, just as the ridge-pole is to the peaked-roof house, so too among these sāraṇīya-dhammas, this noble view is paramount, all-embracing, and unifying.
Cũng vậy, như đỉnh tháp là nơi hội tụ của ngôi tháp, thì cũng vậy, trong số các pháp Sāraṇīya này, chánh kiến (ariyā diṭṭhi) này là tối thượng (aggā), là thâu nhiếp (saṅgāhikā) và là nơi tập hợp (saṅghāṭaniyā); nên hiểu như vậy.
493. Kathañca, bhikkhave, yāyaṃ diṭṭhīti ettha, bhikkhave, yāyaṃ sotāpattimaggadiṭṭhi ariyā niyyānikā niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyāti vuttā, sā kathaṃ kena kāraṇena niyyātīti attho.
493. "How, bhikkhus, does this view lead out?"—here, bhikkhus, the meaning is: that Stream-entry path-view, which is called noble and leads out, leading out for one who practises it to the complete destruction of suffering—how does it lead out, by what cause does it lead out?
493. Này các Tỳ-khưu, chánh kiến này như thế nào? Ở đây, này các Tỳ-khưu, chánh kiến (diṭṭhi) của đạo Tu-đà-hoàn này được gọi là cao thượng (ariyā), là đưa đến giải thoát (niyyānikā), đưa đến sự diệt tận khổ đau một cách chân chánh cho người thực hành đúng như vậy. Vậy chánh kiến ấy đưa đến giải thoát bằng cách nào, do nguyên nhân nào? Đó là ý nghĩa.
Pariyuṭṭhitacittova hotīti ettāvatāpi pariyuṭṭhitacittoyeva nāma hotīti attho.
"His mind is beset"—by this alone, his mind is called 'beset'—this is the meaning.
Tâm bị các phiền não vây hãm có nghĩa là: chỉ chừng đó thôi cũng được gọi là tâm bị các phiền não vây hãm.
Esa nayo sabbattha.
This method applies everywhere.
Tương tự cho tất cả các trường hợp.
Suppaṇihitaṃ me mānasanti mayhaṃ cittaṃ suṭṭhu ṭhapitaṃ.
"My mind is well-established" means my mind is well-placed.
Tâm tôi đã được an lập tốt đẹp có nghĩa là tâm tôi đã được an lập một cách tốt đẹp.
Saccānaṃ bodhāyāti catunnaṃ saccānaṃ bodhatthāya.
"For the comprehension of the Truths" means for the purpose of comprehending the four Noble Truths.
Để giác ngộ các chân lý có nghĩa là để giác ngộ Tứ Thánh Đế.
Ariyantiādīsu taṃ ñāṇaṃ yasmā ariyānaṃ hoti, na puthujjanānaṃ, tasmā ariyanti vuttaṃ.
In "noble," etc., that knowledge is called noble because it belongs to the noble ones, not to ordinary people.
Trong các từ cao thượng (ariyā) v.v… trí tuệ đó được gọi là cao thượng (ariyā) vì nó thuộc về các bậc Thánh, không phải của phàm nhân.
Yesaṃ pana lokuttaradhammopi atthi, tesaṃyeva hoti, na aññesaṃ, tasmā lokuttaranti vuttaṃ.
And because supramundane qualities exist only for them, not for others, it is called supramundane.
Và vì nó chỉ thuộc về những người có pháp xuất thế (lokuttara dhamma), không phải của người khác, nên được gọi là siêu thế (lokuttara).
Puthujjanānaṃ pana abhāvato asādhāraṇaṃ puthujjanehīti vuttaṃ.
And because ordinary people do not possess it, it is said to be not common to ordinary people.
Vì phàm nhân không có nó, nên được nói là không phổ biến đối với phàm nhân (asādhāraṇaṃ puthujjanehi).
Esa nayo sabbavāresu.
This method applies to all instances.
Tương tự cho tất cả các trường hợp.
496. Dhammatāyāti sabhāvena.
496. "By its nature" means by its inherent quality.
496. Do bản chất (dhammatāyā) có nghĩa là do tự tánh.
Dhammatā esāti sabhāvo esa.
"This is its nature" means this is its inherent quality.
Đây là bản chất (dhammatā esā) có nghĩa là đây là tự tánh.
Vuṭṭhānaṃ paññāyatīti saṅghakammavasena vā desanāya vā vuṭṭhānaṃ dissati.
"The emergence is evident" means emergence is seen by means of Saṅgha-kamma or by means of teaching.
Sự thoát ra được nhận thấy có nghĩa là sự thoát ra được nhìn thấy tùy theo nghiệp của Tăng hay tùy theo lời giáo huấn.
Ariyasāvako hi āpattiṃ āpajjanto garukāpattīsu kuṭikārasadisaṃ, lahukāpattīsu sahaseyyādisadisaṃ acittakāpattiṃyeva āpajjati, tampi asañcicca, no sañcicca, āpannaṃ na paṭicchādeti.
Indeed, an Ariyan disciple who incurs an offense, in the case of grave offenses, incurs only an unintentional offense similar to the kuṭikāra (building of a hut) offense, and in the case of light offenses, similar to the sahaseyyā (sleeping in the same dwelling) offense; and even that, unintentionally, not intentionally; and having incurred it, he does not conceal it.
Thật vậy, khi một Thánh đệ tử phạm tội, thì đối với các tội nặng, đó là tội vô ý giống như tội dựng lều (kuṭikāra); đối với các tội nhẹ, đó là tội vô ý giống như tội ngủ chung (sahaseyyā); và tội đã phạm mà không cố ý thì không che giấu.
Tasmā atha kho naṃ khippamevātiādimāha.
Therefore, it is said, "Then immediately..." and so on.
Do đó, Đức Phật đã nói tiếp: ngay lập tức v.v…
Daharoti taruṇo.
Daharo means young.
Daharo là trẻ tuổi.
Kumāroti na mahallako.
Kumāro means not old.
Kumāro là không lớn tuổi.
Mandoti cakkhusotādīnaṃ mandatāya mando.
Mando means weak due to weakness of the eyes, ears, etc.
Mando là yếu kém do mắt, tai v.v… yếu kém.
Uttānaseyyakoti atidaharatāya uttānaseyyako, dakkhiṇena vā vāmena vā passena sayituṃ na sakkotīti attho.
Uttānaseyyako means lying on his back due to extreme youth; that is, he cannot lie on his right or left side.
Uttānaseyyako là nằm ngửa do còn quá nhỏ, có nghĩa là không thể nằm nghiêng bên phải hay bên trái.
Aṅgāraṃ akkamitvāti ito cito ca pasāritena hatthena vā pādena vā phusitvā.
"Having stepped on a glowing ember" means having touched it with a hand or foot stretched out here and there.
Dẫm lên than hồng có nghĩa là chạm vào bằng tay hoặc chân duỗi ra đây đó.
Evaṃ phusantānaṃ pana manussānaṃ na sīghaṃ hattho jhāyati, tathā hi ekacce hatthena aṅgāraṃ gahetvā parivattamānā dūrampi gacchanti.
However, for adults who touch it in this way, the hand does not burn quickly; indeed, some take a glowing ember in their hand and, turning it over, can even go a long distance.
Tuy nhiên, đối với những người lớn tuổi chạm vào như vậy thì tay không bị cháy nhanh, vì một số người thậm chí còn cầm than hồng trong tay và đi xa trong khi xoay trở.
Daharassa pana hatthapādā sukhumālā honti, so phuṭṭhamatteneva dayhamāno cirīti saddaṃ karonto khippaṃ paṭisaṃharati, tasmā idha daharova dassito.
But the hands and feet of a young child are delicate, so just by touching it, being burnt, making a "chirī" sound, he quickly withdraws; therefore, here only a young child is shown.
Nhưng tay chân của trẻ nhỏ thì mềm mại, chỉ cần chạm vào là bị bỏng, phát ra tiếng “chít chít” và rụt lại nhanh chóng, do đó ở đây chỉ đề cập đến trẻ nhỏ.
Mahallako ca dayhantopi adhivāseti, ayaṃ pana adhivāsetuṃ na sakkoti.
An adult, even when burning, endures it; but this (child) cannot endure it.
Người lớn tuổi dù bị bỏng cũng có thể chịu đựng được, nhưng trẻ nhỏ thì không thể chịu đựng được.
Tasmāpi daharova dassito.
Therefore, a young child is shown.
Do đó, cũng chỉ đề cập đến trẻ nhỏ.
Desetīti āpattipaṭiggāhake sabhāgapuggale sati ekaṃ divasaṃ vā rattiṃ vā anadhivāsetvā rattiṃ caturaṅgepi tame sabhāgabhikkhuno vasanaṭṭhānaṃ gantvā desetiyeva.
"He declares it" means if there is a suitable person to receive the confession of an offense, he does not delay for even one day or night; at night, even with four factors (darkness, solitude, etc.), he goes to the dwelling place of that suitable bhikkhu and declares it.
Sám hối có nghĩa là khi có một người cùng giới để nhận tội, vị ấy không trì hoãn một ngày hay một đêm, mà vào ban đêm, dù trong hoàn cảnh bốn phương tối tăm, vị ấy vẫn đến nơi ở của vị Tỳ-khưu cùng giới và sám hối.
497. Uccāvacānīti uccanīcāni.
497. Uccāvacānī means high and low (various).
497. Uccāvacānī là cao thấp.
Kiṃ karaṇīyānīti kiṃ karomīti evaṃ vatvā kattabbakammāni.
Kiṃ karaṇīyānī means tasks to be done, asking "What shall I do?"
Kiṃ karaṇīyānī là những việc cần làm, sau khi nói “tôi phải làm gì?”
Tattha uccakammaṃ nāma cīvarassa karaṇaṃ rajanaṃ cetiye sudhākammaṃ uposathāgāracetiyagharabodhigharesu kattabbakammanti evamādi.
Among these, a high task refers to the making or dyeing of robes, plastering work at a cetiya, or tasks to be done in Uposatha halls, cetiya houses, or Bodhi houses, and so on.
Trong đó, việc cao thượng là việc may y, nhuộm y, trát vữa tháp, những việc cần làm trong các nhà Uposatha, nhà tháp, nhà Bồ-đề v.v…
Avacakammaṃ nāma pādadhovanamakkhanādikhuddakakammaṃ, atha vā cetiye sudhākammādi uccakammaṃ nāma.
A low task refers to minor work such as washing and anointing the feet, or alternatively, plastering work at a cetiya is a high task.
Việc thấp kém là việc nhỏ nhặt như rửa chân, xoa dầu v.v… Hoặc, việc trát vữa tháp v.v… là việc cao thượng.
Tattheva kasāvapacanaudakānayanakucchakaraṇa niyyāsabandhanādi avacakammaṃ nāma.
Therein, boiling dye, fetching water, making tooth-sticks, binding palm-leaf manuscripts, and so forth, are low tasks.
Còn việc nấu nước thuốc nhuộm, lấy nước, làm chổi, buộc dây leo v.v… tại đó là việc thấp kém.
Ussukkaṃ āpanno hotīti ussukkabhāvaṃ kattabbataṃ paṭipanno hoti.
"He becomes intent on the task" means he is committed to the performance of the task.
Ussukkaṃ āpanno hotī có nghĩa là đã dấn thân vào sự siêng năng, sự cần làm.
Tibbāpekkho hotīti bahalapatthano hoti.
"He is intensely earnest" means he has a strong desire.
Tibbāpekkho hotī có nghĩa là có khát vọng mạnh mẽ.
Thambañca ālumpatīti tiṇañca ālumpamānā khādati.
"She plucks and eats grass" means she eats by plucking grass.
Và nhổ cỏ có nghĩa là nhổ cỏ mà ăn.
Vacchakañca apacinātīti vacchakañca apaloketi.
"And she keeps an eye on her calf" means she looks at her calf.
Và trông chừng bê con có nghĩa là trông chừng bê con.
Taruṇavacchā hi gāvī araññe ekato āgataṃ vacchakaṃ ekasmiṃ ṭhāne nipannaṃ pahāya dūraṃ na gacchati, vacchakassa āsannaṭṭhāne caramānā tiṇaṃ ālumpitvā gīvaṃ ukkhipitvā ekantaṃ vacchakameva ca viloketi, evameva sotāpanno uccāvacāni kiṃ karaṇīyāni karonto tanninno hoti, asithilapūrako tibbacchando bahalapatthano hutvāva karoti.
Indeed, a cow with a young calf, having come together in the forest, does not go far, leaving her calf lying in one place; grazing near the calf, she plucks grass, raises her neck, and looks intently only at her calf. In the same way, a Stream-enterer, while doing various tasks, is devoted to them; he performs them with unslackening fulfillment, fervent desire, and strong aspiration.
Thật vậy, một con bò cái có bê con non khi ở trong rừng sẽ không đi xa khỏi bê con đang nằm ở một chỗ sau khi cùng đi đến đó; nó sẽ ăn cỏ trong khi đi lại gần bê con, rồi ngẩng cổ lên và chỉ nhìn chăm chú vào bê con. Cũng vậy, một bậc Tu-đà-hoàn khi làm các việc cần làm, dù cao hay thấp, thì tâm vị ấy hướng về đó, làm với sự viên mãn không lơi lỏng, với ý chí mạnh mẽ và khát vọng sâu sắc.
Tatridaṃ vatthu – mahācetiye kira sudhākamme kariyamāne eko ariyasāvako ekena hatthena sudhābhājanaṃ, ekena kucchaṃ gahetvā sudhākammaṃ karissāmīti cetiyaṅgaṇaṃ āruḷho.
498. Here is the story: It is said that when plastering work was being done at the Great Cetiya, a certain Ariyan disciple, holding a plaster bowl in one hand and a trowel in the other, ascended the cetiya compound with the intention of doing the plastering work.
Trong trường hợp này, có một câu chuyện như sau: Khi công việc trát vữa đang được thực hiện tại Đại tháp, một Thánh đệ tử đã cầm một chén vữa trong một tay và một cái bay trong tay kia, rồi leo lên sân tháp với ý định thực hiện công việc trát vữa.
Eko kāyadaḷhibahulo bhikkhu gantvā therassa santike aṭṭhāsi.
A certain bhikkhu, who was very strong, went and stood near the elder.
Một vị Tỳ-khưu có thân thể cường tráng đã đến đứng gần vị Trưởng lão.
Thero aññasmiṃ sati papañco hotīti tasmā ṭhānā aññaṃ ṭhānaṃ gato.
The elder, thinking that if there were another person, there would be distraction, went from that place to another place.
Vị Trưởng lão nghĩ rằng nếu có người khác thì sẽ có sự phiền phức, nên đã đi từ chỗ đó sang chỗ khác.
Sopi bhikkhu tattheva agamāsi.
That bhikkhu also went to that very place.
Vị Tỳ-khưu kia cũng đi theo đến đó.
Thero puna aññaṃ ṭhānanti evaṃ katipayaṭṭhāne āgataṃ, – ‘‘sappurisa mahantaṃ cetiyaṅgaṇaṃ kiṃ aññasmiṃ ṭhāne okāsaṃ na labhathā’’ti āha.
The elder again went to another place; having come in this manner several times, he said, "Good sir, the cetiya compound is large; can't you find a place elsewhere?"
Vị Trưởng lão lại đi sang chỗ khác, cứ như vậy đến vài chỗ, rồi nói: “Này thiện nam tử, sân tháp rộng lớn như vậy, sao ông không tìm một chỗ khác mà đứng?”
Na itaro pakkāmīti.
But the other did not leave.
Vị Tỳ-khưu kia đã không rời đi.
498. Balatāya samannāgatoti balena samannāgato.
498. "Endowed with strength" means endowed with power.
498. Đầy đủ sức mạnh có nghĩa là đầy đủ năng lực.
Aṭṭhiṃ katvāti atthikabhāvaṃ katvā, atthiko hutvāti attho.
"Having given attention" means having paid respect, having been respectful—this is the meaning.
Với sự quan tâm (aṭṭhiṃ katvā) có nghĩa là làm với sự tôn trọng, có nghĩa là với sự tôn trọng.
Manasikatvāti manasmiṃ karitvā.
"Having directed his mind" means having made it present in his mind.
Manasikatvā có nghĩa là giữ trong tâm.
Sabbacetasā samannāharitvāti appamattakampi vikkhepaṃ akaronto sakalacittena samannāharitvā.
"Having applied his whole mind" means applying his whole mind without any distraction, however slight.
Với toàn bộ tâm ý tập trung có nghĩa là tập trung với toàn bộ tâm ý mà không có chút xao nhãng nào.
Ohitasototi ṭhapitasoto.
"With attentive ear" means with ear directed.
Ohitasoto có nghĩa là tai đã được đặt (vào lời dạy).
Ariyasāvakā hi piyadhammassavanā honti, dhammassavanaggaṃ gantvā niddāyamānā vā yena kenaci saddhiṃ sallapamānā vā vikkhittacittā vā na nisīdanti, atha kho amataṃ paribhuñjantā viya atittāva honti dhammassavane, atha aruṇaṃ uggacchati.
Ariyan disciples are indeed fond of listening to the Dhamma; they do not sit at the place of Dhamma listening while sleeping, or talking with anyone, or with a distracted mind; rather, they are as if they are partaking of ambrosia, never satisfied with listening to the Dhamma, until the dawn breaks.
Thật vậy, các Thánh đệ tử yêu thích nghe Pháp, họ không ngồi ngủ gật, nói chuyện với ai đó, hay tâm tán loạn khi đến nơi nghe Pháp, mà họ giống như đang thưởng thức cam lồ, không bao giờ chán nghe Pháp, cho đến khi bình minh ló dạng.
Tasmā evamāha.
Therefore, it is said thus.
Do đó, Đức Phật đã nói như vậy.
Vitaṇḍavādī pana ekacittakkhaṇiko nāma maggo natthi, ‘‘evaṃ bhāveyya satta vassānī’’ti hi vacanato sattapi vassāni maggabhāvanā honti.
However, the cavilling debater says that there is no path of one thought-moment, for by the saying, "He should cultivate thus for seven years," the cultivation of the path extends for all seven years.
Tuy nhiên, những người theo thuyết biện luận (vitaṇḍavādī) lại nói rằng không có đạo lộ chỉ có một sát-na tâm, vì theo lời dạy “nên tu tập bảy năm”, thì việc tu tập đạo lộ kéo dài suốt bảy năm.
Kilesā pana lahu chijjantā sattahi ñāṇehi chijjantīti vadati.
He says that defilements, being quickly cut off, are cut off by seven knowledges.
Vị ấy nói rằng các phiền não bị đoạn trừ nhanh chóng bằng bảy trí tuệ.
So suttaṃ āharāti vattabbo, addhā aññaṃ suttaṃ apassanto, ‘‘idamassa paṭhamaṃ ñāṇaṃ adhigataṃ hoti, idamassa dutiyaṃ ñāṇaṃ…pe… idamassa sattamaṃ ñāṇaṃ adhigataṃ hotī’’ti imameva āharitvā dassessati.
He should be told to cite the sutta; certainly, not seeing another sutta, he will cite this very one: "This is his first knowledge attained, this is his second knowledge... (pe)... this is his seventh knowledge attained."
Vị ấy nên được hỏi là hãy trích dẫn kinh điển, chắc chắn vị ấy sẽ không thấy kinh điển nào khác, mà chỉ trích dẫn kinh này và trình bày: “Đây là trí tuệ thứ nhất mà vị ấy đã đạt được, đây là trí tuệ thứ hai của vị ấy… v.v… đây là trí tuệ thứ bảy mà vị ấy đã đạt được.”
Tato vattabbo kiṃ panidaṃ suttaṃ neyyatthaṃ nītatthanti.
Then he should be asked, "Is this sutta interpretable or of definite meaning?"
Sau đó, vị ấy nên được hỏi: “Vậy kinh này là nghĩa ẩn (neyyattha) hay nghĩa hiển (nītatta)?”
Tato vakkhati – ‘‘nītatthatthaṃ, yathāsuttaṃ tatheva attho’’ti.
Then he will say, "It is of definite meaning; the meaning is just as in the sutta."
Sau đó, người ấy sẽ nói: "Đó là nghĩa đã rõ ràng (nītatthaṃ), ý nghĩa đúng như kinh đã nói."
So vattabbo – ‘‘dhammatā susamanniṭṭhā hoti sotāpattiphalasacchikiriyāyāti ettha ko attho’’ti?
He should then be asked, "What is the meaning here in 'its nature is well-examined by the realization of the fruit of Stream-entry'?"
Người ấy nên được hỏi: "Vậy thì, 'Pháp tánh được xác định rõ ràng để chứng đắc quả Dự Lưu (sotāpattiphala-sacchikiriyā)' ở đây có nghĩa là gì?"
Addhā sotāpattiphalasacchikiriyāyatthoti vakkhati.
"The meaning is 'for the realization of the fruit of stream-entry'," he will say.
Chắc chắn người ấy sẽ nói: "Đó là ý nghĩa của việc chứng đắc quả Dự Lưu (sotāpattiphala-sacchikiriyā)."
Tato pucchitabbo, ‘‘maggasamaṅgī phalaṃ sacchikaroti, phalasamaṅgī’’ti.
Then he should be asked, "Does the one endowed with the path realize the fruit, or the one endowed with the fruit?"
Sau đó, người ấy nên được hỏi: "Người có đầy đủ Đạo (magga-samaṅgī) chứng đắc Quả (phala) hay người có đầy đủ Quả (phala-samaṅgī)?"
Jānanto, ‘‘phalasamaṅgī sacchikarotī’’ti vakkhati.
Knowing, he will say, "The one endowed with the fruit realizes it."
Nếu biết, người ấy sẽ nói: "Người có đầy đủ Quả (phala-samaṅgī) chứng đắc."
Tato vattabbo, – ‘‘evaṃ sattaṅgasamannāgato kho, bhikkhave, ariyasāvako sotāpattiphalasamannāgato hotīti idha maggaṃ abhāvetvā maṇḍūko viya uppatitvā ariyasāvako phalameva gaṇhissati.
Then he should be told: "Thus, bhikkhus, a noble disciple endowed with seven factors is endowed with the fruit of stream-entry." Here, without developing the path, like a frog leaping, will the noble disciple grasp only the fruit?
Sau đó, người ấy nên được nói: "Này các Tỳ khưu, nếu một Thánh đệ tử có đầy đủ bảy chi phần như vậy là người có đầy đủ quả Dự Lưu, thì ở đây, Thánh đệ tử sẽ không tu tập Đạo (magga) mà sẽ nhảy vọt như con ếch để đạt được Quả (phala) sao?
Mā suttaṃ me laddhanti yaṃ vā taṃ vā avaca.
Do not say whatever comes to mind, thinking, "I have the Sutta."
Đừng nói bất cứ điều gì, dù là gì, với ý nghĩ 'Ta đã tìm thấy kinh!'
Pañhaṃ vissajjentena nāma ācariyasantike vasitvā buddhavacanaṃ uggaṇhitvā attharasaṃ viditvā vattabbaṃ hotī’’ti.
One who answers a question should have resided with a teacher, learned the Buddha's word, understood the essence of the meaning, and then spoken."
Một người khi giải đáp vấn đề phải sống bên cạnh vị thầy, học thuộc lời Phật dạy, hiểu được hương vị của ý nghĩa rồi mới nói."
‘‘Imāni satta ñāṇāni ariyasāvakassa paccavekkhaṇañāṇāneva, lokuttaramaggo bahucittakkhaṇiko nāma natthi, ekacittakkhaṇikoyevā’’ti saññāpetabbo.
He should be made to understand: "These seven knowledges are only the review-knowledges of a noble disciple. There is no Lokuttara path that consists of many thought-moments; it consists of only one thought-moment."
Người ấy phải được dạy rằng: "Bảy tuệ này chỉ là các tuệ quán xét (paccavekkhaṇa-ñāṇa) của Thánh đệ tử; không có Đạo siêu thế (lokuttara-magga) nào có nhiều tâm sát-na (cittakkhaṇa), mà chỉ có một tâm sát-na mà thôi."
Sace sañjānāti sañjānātu.
If he understands, let him understand.
Nếu người ấy hiểu, thì cứ để người ấy hiểu.
No ce sañjānāti, ‘‘gaccha pātova vihāraṃ pavisitvā yāguṃ pivāhī’’ti uyyojetabbo.
If he does not understand, he should be sent away, saying, "Go early, enter the monastery, and drink porridge."
Nếu không hiểu, thì người ấy nên được bảo: "Hãy đi, sáng sớm hãy vào tịnh xá và uống cháo!"
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại ở khắp nơi đều rõ ràng.