Seyyathidaṃ, ayañhi jāti-saddo anekattho.
For example, this word jāti has many meanings.
Chẳng hạn, từ jāti (sanh) này có nhiều nghĩa.
Tathā hesa ‘‘ekampi jātiṃ dvepi jātiyo’’ti (dī. ni. 1.244; pārā. 12) ettha bhave āgato.
For instance, in "one existence, two existences," it refers to existence (bhava).
Thật vậy, từ này trong câu “một kiếp sống, hai kiếp sống” có nghĩa là kiếp sống (bhava).
‘‘Atthi, visākhe, nigaṇṭhā nāma samaṇajātī’’ti (a. ni. 3.71) ettha nikāye.
In "There is, Visākha, a class of recluses called Nigaṇṭhas," it refers to a group (nikāya).
Trong câu “Này Visākha, có một nhóm Sa-môn tên là Nigaṇṭha”, từ này có nghĩa là nhóm (nikāya).
‘‘Jāti dvīhi khandhehi saṅgahitā’’ti (dhātu. 71) ettha saṅkhatalakkhaṇe.
In "Jāti is encompassed by two aggregates," it refers to the characteristic of conditioned phenomena.
Trong câu “Sanh được bao gồm trong hai uẩn”, từ này có nghĩa là đặc tính của pháp hữu vi (saṅkhatalakkhaṇa).
‘‘Yaṃ mātukucchismiṃ paṭhamaṃ cittaṃ uppannaṃ, paṭhamaṃ viññāṇaṃ pātubhūtaṃ, tadupādāya sāvassa jātī’’ti (mahāva. 124) ettha paṭisandhiyaṃ.
In "The first consciousness that arises in the mother's womb, the first manifestation of consciousness, that, with that as its basis, is its birth," it refers to rebirth-linking (paṭisandhi).
Trong câu “Tâm đầu tiên khởi lên trong bụng mẹ, thức đầu tiên xuất hiện, kể từ đó là sanh của chúng sinh ấy”, từ này có nghĩa là sự tái sanh (paṭisandhi).
‘‘Sampatijāto, ānanda, bodhisatto’’ti (ma. ni. 3.207) ettha pasūtiyaṃ.
In "The Bodhisatta, Ānanda, is just born," it refers to giving birth (pasūti).
Trong câu “Này Ānanda, Bồ-tát vừa mới đản sanh”, từ này có nghĩa là sự sinh ra (pasūti).
‘‘Akkhitto anupakuṭṭho jātivādenā’’ti (dī. ni. 1.331) ettha kule.
In "Not reproached or reviled on account of birth," it refers to lineage or caste (kula).
Trong câu “không bị chỉ trích, không bị khinh miệt về dòng dõi”, từ này có nghĩa là dòng dõi (kula).
‘‘Yatohaṃ, bhagini, ariyāya jātiyā jāto’’ti (ma. ni. 2.351) ettha ariyasīle.
In "Since I, sister, was born of the Noble Birth," it refers to Noble Virtue (ariyasīla).
Trong câu “Này hiền muội, từ khi ta được sanh trong dòng dõi Thánh”, từ này có nghĩa là giới hạnh của bậc Thánh (ariyasīla).
538. Svāyamidha gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhito paṭṭhāya yāva mātukucchimhā nikkhamanaṃ, tāva pavattesu khandhesu.
538. Here, this word refers to the aggregates that arise from the moment of rebirth-linking for those born in a womb, up to the time of their exit from the mother's womb.
538. Ở đây, từ jāti này cần được hiểu là các uẩn diễn tiến từ lúc tái sanh cho đến khi ra khỏi bụng mẹ đối với các loài thai sanh.
Itaresaṃ paṭisandhikhandhesvevāti daṭṭhabbo.
For others (non-womb-born), it should be understood as only their rebirth-linking aggregates.
Đối với các loài khác, nó chỉ là các uẩn tái sanh.
Ayampi ca pariyāyakathāva.
This, too, is a figurative statement.
Đây cũng chỉ là cách nói quy ước.
Nippariyāyato pana tattha tattha nibbattamānānaṃ sattānaṃ ye ye khandhā pātubhavanti, tesaṃ tesaṃ paṭhamapātubhāvo jāti nāma.
However, in a non-figurative sense, the first manifestation of whatever aggregates arise for beings reborn in various existences is called jāti.
Tuy nhiên, theo nghĩa tuyệt đối, sự xuất hiện lần đầu tiên của các uẩn nào của chúng sinh đang sinh ra trong các cõi sống khác nhau, đó được gọi là sanh.
Sā panesā tattha tattha bhave paṭhamābhinibbattilakkhaṇā, niyyātanarasā, atītabhavato idha ummujjanapaccupaṭṭhānā, dukkhavicittatāpaccupaṭṭhānā vā.
This jāti is characterized by the first arising in each existence, its function is like handing over (to suffering), its manifestation is as emergence from a past existence into the present, or it manifests as the variegated nature of suffering.
Sanh ấy có đặc tính là sự sinh khởi mới lần đầu tiên trong các cõi sống; có phận sự là trao gởi (các uẩn); có sự biểu hiện là sự trồi lên từ kiếp quá khứ vào kiếp này, hoặc có sự biểu hiện là sự đa dạng của khổ.
539. Kasmā panesā dukkhāti ce?
539. If it is asked, "Why is this suffering (dukkha)?"
539. Nếu hỏi tại sao sanh này là khổ?
Anekesaṃ dukkhānaṃ vatthubhāvato.
Because it is the basis for many kinds of suffering.
Vì nó là nền tảng của nhiều loại khổ.
Anekāni hi dukkhāni.
For there are many kinds of suffering,
Thật vậy, có nhiều loại khổ.
Seyyathidaṃ – dukkhadukkhaṃ, vipariṇāmadukkhaṃ, saṅkhāradukkhaṃ, paṭicchannadukkhaṃ, appaṭicchannadukkhaṃ, pariyāyadukkhaṃ, nippariyāyadukkhanti.
namely: suffering-as-pain (dukkha-dukkha), suffering-as-change (vipariṇāma-dukkha), suffering-as-conditioned-states (saṅkhāra-dukkha), concealed suffering (paṭicchanna-dukkha), unconcealed suffering (appaṭicchanna-dukkha), figurative suffering (pariyāya-dukkha), and non-figurative suffering (nippariyāya-dukkha).
Chẳng hạn như: khổ khổ, hoại khổ, hành khổ, khổ ẩn tàng, khổ không ẩn tàng, khổ quy ước, khổ tuyệt đối.
Upekkhā vedanā ceva avasesā ca tebhūmakā saṅkhārā udayabbayappaṭipīḷitattā saṅkhāradukkhaṃ.
Equanimous feeling and all other conditioned phenomena of the three realms are suffering-as-conditioned-states because they are constantly afflicted by arising and passing away.
Cảm thọ xả và các hành còn lại trong ba cõi là hành khổ (saṅkhāradukkha) vì bị sự sinh diệt bức bách.
Kaṇṇasūladantasūlarāgajapariḷāhadosajapariḷāhādi kāyikacetasiko ābādho pucchitvā jānitabbato upakkamassa ca apākaṭabhāvato paṭicchannadukkhaṃ nāma.
Bodily and mental afflictions such as earache, toothache, fever arising from lust, fever arising from hatred, and so forth, are called concealed suffering because they must be known by asking, and their cause is not apparent.
Bệnh tật thuộc thân và tâm như đau tai, đau răng, sự nóng nảy do tham, sự nóng nảy do sân, v.v., được gọi là khổ ẩn tàng (paṭicchannadukkha) vì phải hỏi mới biết và nguyên nhân của nó không rõ ràng.
Apākaṭadukkhantipi vuccati.
It is also called "unapparent suffering."
Cũng được gọi là khổ không rõ ràng.
Dvattiṃsakammakāraṇādisamuṭṭhāno ābādho apucchitvāva jānitabbato upakkamassa ca pākaṭabhāvato appaṭicchannadukkhaṃ nāma.
Afflictions arising from thirty-two kinds of evil actions and so forth are called unconcealed suffering because they can be known without asking, and their cause is apparent.
Bệnh tật phát sinh từ ba mươi hai loại hành vi nghiệp, v.v., được gọi là khổ không ẩn tàng (appaṭicchannadukkha) vì không cần hỏi cũng biết và nguyên nhân của nó rõ ràng.
Pākaṭadukkhantipi vuccati.
It is also called "apparent suffering."
Cũng được gọi là khổ rõ ràng.
Ṭhapetvā dukkhadukkhaṃ sesaṃ dukkhasaccavibhaṅge āgataṃ jātiādi sabbampi tassa tassa dukkhassa vatthubhāvato pariyāyadukkhaṃ.
Excluding dukkhadukkhaṃ, all the rest, such as birth (jāti) and so on, which are mentioned in the analysis of the truth of suffering (dukkhasaccavibhaṅga), are indirect suffering (pariyāyadukkhaṃ) because they are the foundation for various kinds of suffering.
Trừ ra khổ khổ (dukkhadukkhaṃ), tất cả những thứ còn lại như sanh v.v., đã được đề cập trong phần Phân tích về Khổ đế, do là nền tảng của từng loại khổ ấy, nên được gọi là khổ gián tiếp (pariyāyadukkha).
Dukkhadukkhaṃ pana nippariyāyadukkhanti vuccati.
However, dukkhadukkhaṃ is called direct suffering (nippariyāyadukkhaṃ).
Còn khổ khổ (dukkhadukkhaṃ) thì được gọi là khổ trực tiếp (nippariyāyadukkha).
Tatrāyaṃ jāti yaṃ taṃ bālapaṇḍitasuttādīsu (ma. ni. 3.246 ādayo) bhagavatāpi upamāvasena pakāsitaṃ āpāyikaṃ dukkhaṃ, yañca sugatiyampi manussaloke gabbhokkantimūlakādibhedaṃ dukkhaṃ uppajjati, tassa vatthubhāvato dukkhā.
Among these, birth (jāti) is suffering because it is the basis for the suffering in the lower realms (apāya) which the Blessed One revealed by way of simile in discourses such as the Bālapaṇḍita Sutta, and also for the various sufferings that arise in fortunate destinations (sugati) in the human world, such as those rooted in conception in the womb.
Trong đó, sanh này là khổ vì là nền tảng của cái khổ ở cõi dữ mà Đức Thế Tôn đã chỉ ra bằng ví dụ trong các kinh như kinh Bālapaṇḍita, và cũng là nền tảng của cái khổ có nhiều loại khác nhau, khởi nguồn từ việc nhập thai trong cõi người thuộc thiện thú.
540. Tatridaṃ gabbhokkantimūlakādibhedaṃ dukkhaṃ – ayaṃ hi satto mātukucchimhi nibbattamāno na uppalapadumapuṇḍarīkādīsu nibbattati, atha kho heṭṭhā āmāsayassa upari pakkāsayassa udarapaṭalapiṭṭhikaṇṭakānaṃ vemajjhe paramasambādhe tibbandhakārenānākuṇapagandhaparibhāvitaparamaduggandhapavanavicarite adhimattajegucche kucchipadese pūtimacchapūtikummāsacandanikādīsu kimi viya nibbattati.
540. Here, the suffering rooted in conception in the womb is as follows: This being, when conceived in the mother's womb, is not born in lotuses, water lilies, or white lotuses. Rather, it is born like a worm in a putrid fish, putrid gruel, or cesspool, in the extremely repulsive region of the womb, located between the lower part of the stomach and the upper part of the digestive tract, between the abdominal membrane and the spine, in an extremely constricted, intensely dark place pervaded by extremely foul-smelling air, tainted by the stench of various decaying matter.
540. Trong đó, cái khổ có nhiều loại khác nhau, khởi nguồn từ việc nhập thai là như sau: Chúng sanh này khi sanh ra trong bụng mẹ, không phải sanh ra trong hoa sen xanh, hoa sen hồng, hoa sen trắng, v.v., mà sanh ra trong một nơi vô cùng chật chội, tối tăm dày đặc, hôi thối cực độ do các luồng gió trong bụng mang theo mùi hôi thối đã được tẩm ướp lâu ngày bởi các thứ ô uế khác nhau, vô cùng đáng ghê tởm, ở giữa dạ dày bên trên và ruột già bên dưới, giữa màng bụng và xương sống, giống như con giòi sanh ra trong cá thối, bánh lúa mạch thối, cống rãnh, v.v.
So tattha nibbatto dasa māse mātukucchisambhavena usmanā puṭapākaṃ viya paccamāno piṭṭhapiṇḍi viya sediyamāno samiñjanapasāraṇādirahito adhimattaṃ dukkhamanubhotīti, idaṃ tāva gabbhokkantimūlakaṃ dukkhaṃ.
Being born there, for ten months, he experiences extreme suffering, being cooked as if in an enclosed container by the internal heat of the mother's womb, or steamed like a ball of rice dough, unable to bend or stretch; this is the suffering rooted in conception in the womb.
Chúng sanh ấy, sau khi sanh ra ở đó, trong suốt mười tháng, bị nung nấu bởi hơi nóng trong bụng mẹ như một món ăn được gói lại để nấu, bị hấp như một khối bột, không thể co duỗi, phải chịu đựng nỗi khổ cùng cực. Đây trước hết là khổ do nhập thai (gabbhokkantimūlakaṃ).
Yaṃ pana so mātu sahasā upakkhalanagamananisīdanavuṭṭhānaparivattanādīsu surādhuttahatthagato eḷako viya ahituṇḍikahatthagato sappapotako viya ca ākaḍḍhanaparikaḍḍhanaodhūnananiddhūnanādinā upakkamena adhimattaṃ dukkhamanubhavati, yañca mātu sītūdakapānakāle sītanarakupapanno viya, uṇhayāgubhattādiajjhoharaṇakāle aṅgāravuṭṭhisamparikiṇṇo viya, loṇambilādiajjhoharaṇakāle khārāpaṭicchakādikammakāraṇapatto viya tibbaṃ dukkhamanubhoti, idaṃ gabbhapariharaṇamūlakaṃ dukkhaṃ.
When the mother suddenly stumbles, walks, sits, stands up, or turns over, the being in her womb experiences extreme suffering, like a ram in the hands of a drunkard or a snake-hatchling in the hands of a snake charmer, being pulled, dragged, shaken down, and tossed about. Also, when the mother drinks cold water, he suffers intensely as if fallen into a cold hell; when she swallows hot gruel or food, he suffers as if surrounded by a rain of burning coals; and when she swallows salty or sour food, he suffers as if subjected to torture like being sprinkled with caustic lye. This is the suffering rooted in carrying the embryo.
Khi người mẹ đột ngột vấp ngã, đi lại, ngồi xuống, đứng lên, xoay mình, v.v., chúng sanh ấy phải chịu đựng nỗi khổ cùng cực do bị kéo, giật, lắc xuống, lắc qua lại, giống như con cừu non trong tay kẻ say rượu, hay như con rắn con trong tay người bắt rắn. Khi người mẹ uống nước lạnh, chúng sanh ấy cảm thấy như đang ở trong địa ngục lạnh giá; khi mẹ ăn cháo hay cơm nóng, cảm thấy như bị mưa than hồng bao phủ; khi mẹ ăn đồ mặn hay chua, cảm thấy như bị tra tấn bằng cách rắc tro kiềm. Nỗi khổ dữ dội này là khổ do mang thai (gabbhapariharaṇamūlakaṃ).
Yaṃ panassa mūḷhagabbhāya mātuyā mittāmaccasuhajjādīhipi adassanārahe dukkhuppattiṭṭhāne chedanaphālanādīhi dukkhaṃ uppajjati, idaṃ gabbhavipattimūlakaṃ dukkhaṃ.
And the suffering that arises from cutting, tearing, and so on, in a place of suffering that is not fit to be seen even by the mother's friends, relatives, and well-wishers when her pregnancy goes wrong, this is the suffering rooted in complications of the embryo.
Khi người mẹ mang thai ngược, nỗi khổ phát sinh do bị cắt, mổ, v.v., tại nơi phát sanh đau khổ mà ngay cả bạn bè, quan chức, người thân cũng không nỡ nhìn. Đây là khổ do thai bị biến chứng (gabbhavipattimūlakaṃ).
Yaṃ vijāyamānāya mātuyā kammajehi vātehi parivattetvā narakapapātaṃ viya atibhayānakaṃ yonimaggaṃ paṭipātiyamānassa paramasambādhena yonimukhena tāḷacchiggaḷena viya nikkaḍḍhiyamānassa mahānāgassa narakasattassa viya ca saṅghātapabbatehi vicuṇṇiyamānassa dukkhaṃ uppajjati, idaṃ vijāyanamūlakaṃ dukkhaṃ.
The suffering that arises for the being when, in the process of birth, the karmic winds turn him over and force him down the extremely terrifying birth canal as if into a hellish chasm, and he is pulled out through the extremely constricted birth opening as if a great elephant were pulled through a hole in a palm tree, or as if a hell-being were crushed between colliding mountains, this is the suffering rooted in childbirth.
Khi người mẹ sinh con, các cơn gió do nghiệp tạo ra đẩy thai nhi lộn ngược đầu xuống, bị đẩy qua đường sanh vô cùng đáng sợ như rơi xuống vực thẳm địa ngục, bị lôi ra qua cửa mình vô cùng chật hẹp như con voi lớn bị kéo qua một lỗ nhỏ trên cây thốt nốt, nỗi khổ phát sanh giống như chúng sanh địa ngục bị các ngọn núi nghiền nát. Đây là khổ do sinh nở (vijāyanamūlakaṃ).
Yaṃ pana jātassa taruṇavaṇasadisasukhumālasarīrassa hatthagahaṇanahāpanadhovanacoḷaparimajjanādikāle sūcimukhakhuradhārāhi vijjhanaphālanasadisaṃ dukkhaṃ uppajjati, idaṃ mātukucchito bahinikkhamanamūlakaṃ dukkhaṃ.
The suffering that arises for the newly born, whose body is as delicate as a fresh wound, when he is handled, bathed, washed, and wiped with cloths, a suffering like being pierced or torn by needle points or razor blades—this is the suffering rooted in exiting the mother's womb.
Sau khi sinh ra, thân thể mềm mại, mỏng manh như vết thương mới lành, khi được cầm nắm, tắm rửa, lau chùi bằng tã lót, nỗi khổ phát sanh giống như bị mũi kim, lưỡi dao đâm, cắt. Đây là khổ do ra khỏi bụng mẹ (bahinikkhamanamūlakaṃ).
Yaṃ tato paraṃ pavattiyaṃ attanāva attānaṃ vadhentassa acelakavatādivasena ātāpanaparitāpanānuyogamanuyuttassa, kodhavasena abhuñjantassa, ubbandhantassa ca dukkhaṃ uppajjati, idaṃ attūpakkamamūlakaṃ dukkhaṃ.
The suffering that arises thereafter in life when one harms oneself, engaging in practices like the asceticism of the naked ascetics involving exposure to heat and torment, or abstaining from food out of anger, or hanging oneself—this is the suffering rooted in self-inflicted harm.
Sau đó, trong cuộc sống, khi tự mình hành hạ mình, thực hành các khổ hạnh như tu hạnh lõa thể, phơi nắng, hơ mình trên lửa; khi nhịn ăn vì tức giận; khi treo cổ tự vẫn, nỗi khổ phát sanh. Đây là khổ do tự mình gây ra (attūpakkamamūlakaṃ).
Yaṃ pana parato vadhabandhanādīni anubhavantassa uppajjati, idaṃ parūpakkamamūlakaṃ dukkhanti.
And the suffering that arises when one experiences execution, imprisonment, and so on, inflicted by others—this is the suffering rooted in harm inflicted by others.
Còn nỗi khổ phát sanh khi bị người khác giết hại, trói buộc, v.v., đây là khổ do người khác gây ra (parūpakkamamūlakaṃ).
542. Jarāpi dukkhāti ettha duvidhā jarā saṅkhatalakkhaṇañca, khaṇḍiccādisammato santatiyaṃ ekabhavapariyāpannakhandhapurāṇabhāvo ca, sā idha adhippetā.
542. Old age is also suffering (Jarāpi dukkhā): Here, old age (jarā) is twofold: the characteristic of conditioned phenomena (saṅkhatalakkhaṇa), and the aging of the aggregates (khandhas) encompassed within one existence, which is termed 'brokenness' (khaṇḍicca) and so on. This latter meaning is intended here.
542. Trong câu Già cũng là khổ, có hai loại già: một là đặc tính của các pháp hữu vi, và hai là sự già cỗi của các uẩn trong dòng tương tục thuộc một kiếp sống, được biết đến qua các biểu hiện như răng rụng. Loại thứ hai này được đề cập ở đây.
Sā panesā jarā khandhaparipākalakkhaṇā, maraṇūpanayanarasā, yobbanavināsapaccupaṭṭhānā.
This old age is characterized by the ripening of the aggregates, has the function of bringing one closer to death, and is manifested as the destruction of youth.
Sự già này có đặc tính là sự chín muồi của các uẩn, có phận sự là đưa đến cái chết, có biểu hiện là sự hủy hoại của tuổi trẻ.
Dukkhā saṅkhāradukkhabhāvato ceva dukkhavatthuto ca.
It is suffering both because it is saṅkhāradukkha (suffering of conditioned existence) and because it is the basis of suffering.
Nó là khổ vì vừa là khổ do hành (saṅkhāradukkha), vừa là nền tảng của khổ.
Yaṃ hi aṅgapaccaṅgasithilībhāvaindriyavikāravirūpatāyobbanavināsabalūpaghātasatimativippavāsaparaparibhavādianekapaccayaṃ kāyikacetasikadukkhaṃ uppajjati, jarā tassa vatthu.
Indeed, old age is the basis for the physical and mental suffering that arises from numerous factors such as the slackening of limbs and minor parts of the body, the degeneration of faculties, disfigurement, the destruction of youth, the decline of strength, the fading of memory and wisdom, and being scorned by others.
Thật vậy, nỗi khổ về thân và tâm phát sinh từ nhiều nguyên nhân như sự lỏng lẻo của các chi phần lớn nhỏ, sự suy yếu của các giác quan, sự xấu xí, sự tàn phai của tuổi trẻ, sự suy giảm sức lực, sự mất trí nhớ và trí tuệ, sự khinh miệt của người khác, v.v., và già chính là nền tảng của những nỗi khổ đó.
Tenetaṃ vuccati –
Therefore, it is said:
Do đó, có lời dạy rằng:
543. Maraṇampi dukkhanti etthāpi duvidhaṃ maraṇaṃ saṅkhatalakkhaṇañca, yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘jarāmaraṇaṃ dvīhi khandhehi saṅgahita’’nti (dhātu. 71).
543. Death is also suffering (Maraṇampi dukkhaṃ): Here too, death (maraṇa) is twofold: the characteristic of conditioned phenomena (saṅkhatalakkhaṇa), with reference to which it is said, "aging and death are comprised of two aggregates."
543. Trong câu Chết cũng là khổ, cũng có hai loại chết: một là đặc tính của các pháp hữu vi, liên quan đến câu nói "già và chết được bao gồm trong hai uẩn".
Ekabhavapariyāpannajīvitindriyappabandhavicchedo ca, yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘niccaṃ maraṇato bhaya’’nti (su. ni. 581).
And the severance of the continuity of the life faculty (jīvitindriya) encompassed within one existence, with reference to which it is said, "there is always fear from death."
Và hai là sự chấm dứt dòng tương tục của mạng căn trong một kiếp sống, liên quan đến câu nói "luôn có nỗi sợ hãi từ cái chết".
Taṃ idha adhippetaṃ.
This latter meaning is intended here.
Loại thứ hai này được đề cập ở đây.
Jātipaccayā maraṇaṃ upakkamamaraṇaṃ sarasamaraṇaṃ āyukkhayamaraṇaṃ puññakkhayamaraṇantipi tasseva nāmaṃ.
Death caused by birth, death by violence, spontaneous death, death by exhaustion of lifespan, and death by exhaustion of merit—these are all names for it.
Cái chết do sanh làm duyên, cũng có các tên gọi như chết do tác động bên ngoài, chết tự nhiên, chết do hết tuổi thọ, chết do hết phước.
Tayidaṃ cutilakkhaṇaṃ, viyogarasaṃ, gativippavāsapaccupaṭṭhānaṃ.
This death is characterized by passing away, has the function of separation, and is manifested as the cutting off of destiny (gati).
Cái chết này có đặc tính là sự hoại diệt, có phận sự là sự chia lìa, có biểu hiện là sự rời bỏ cảnh giới hiện tại.
Dukkhassa pana vatthubhāvato dukkhanti veditabbaṃ.
It should be understood as suffering because it is the basis for suffering.
Nó được xem là khổ vì là nền tảng của khổ.
Tenetaṃ vuccati –
Therefore, it is said:
Do đó, có lời dạy rằng:
544. Sokādīsu soko nāma ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa cittasantāpo.
544. Among sorrows and so forth, sorrow is the mental anguish of one afflicted by the destruction of relatives and so on.
544. Trong các pháp như sầu, v.v., sầu (soka) là sự thiêu đốt tâm của người bị ảnh hưởng bởi sự mất mát người thân, v.v.
So kiñcāpi atthato domanassameva hoti.
Although it is essentially just domanassa (mental pain).
Về mặt ý nghĩa, nó tuy chỉ là ưu (domanassa).
Evaṃ santepi antonijjhānalakkhaṇo, cetaso parijjhāpanaraso, anusocanapaccupaṭṭhāno.
Even so, it has the characteristic of internal burning, the function of completely consuming the mind, and is manifested as lamentation.
Dù vậy, nó có trạng thái là sự thiêu đốt bên trong, có phận sự là làm tâm cháy bỏng, có sự hiện khởi là sự sầu muộn.
Dukkho pana dukkhadukkhato dukkhavatthuto ca.
But it is dukkha (suffering) due to its nature as dukkha-dukkha (painful suffering) and because it is a cause of suffering.
Nó là khổ do bởi là khổ khổ (dukkha-dukkha) và là nền tảng của khổ.
Tenetaṃ vuccati –
Therefore, it is said:
Do đó, có lời dạy rằng –
545. Paridevo nāma ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa vacīpalāpo.
545. Lamentation is the verbal expression of one afflicted by the destruction of relatives and so on.
545. Bi (parideva) là lời nói lảm nhảm của người bị ảnh hưởng bởi sự mất mát người thân, v.v.
So lālappanalakkhaṇo, guṇadosakittanaraso, sambhamapaccupaṭṭhāno.
It has the characteristic of wailing repeatedly, the function of recounting good and bad qualities, and is manifested as bewilderment.
Nó có trạng thái là than vãn, có phận sự là kể lể công và tội, có sự hiện khởi là sự bối rối.
Dukkho pana saṅkhāradukkhabhāvato dukkhavatthuto ca.
But it is dukkha due to its nature as saṅkhāra-dukkha (suffering of conditioned states) and because it is a cause of suffering.
Nó là khổ do bởi là hành khổ (saṅkhāra-dukkha) và là nền tảng của khổ.
Tenetaṃ vuccati –
Therefore, it is said:
Do đó, có lời dạy rằng –
546. Dukkhaṃ nāma kāyikaṃ dukkhaṃ, taṃ kāyapīḷanalakkhaṇaṃ, duppaññānaṃ domanassakaraṇarasaṃ, kāyikābādhapaccupaṭṭhānaṃ.
546. Pain (Dukkha) is bodily suffering. It has the characteristic of afflicting the body, the function of causing mental pain to the unwise, and is manifested as physical ailment.
546. Khổ (dukkha) là khổ về thân, nó có trạng thái là sự bức bách thân, có phận sự là gây ưu cho người thiếu trí tuệ, có sự hiện khởi là bệnh hoạn về thân.
Dukkhaṃ pana dukkhadukkhato mānasadukkhāvahanato ca.
But it is dukkha due to its nature as dukkha-dukkha and because it brings forth mental suffering.
Nó là khổ do bởi là khổ khổ (dukkha-dukkha) và vì mang lại khổ về tâm.
Tenetaṃ vuccati –
Therefore, it is said:
Do đó, có lời dạy rằng –
547. Domanassaṃ nāma mānasaṃ dukkhaṃ.
547. Mental pain (domanassaṃ) is mental suffering.
547. Ưu (domanassa) là khổ về tâm.
Taṃ cittapīḷanalakkhaṇaṃ, manovighātarasaṃ, mānasabyādhipaccupaṭṭhānaṃ.
It has the characteristic of afflicting the mind, the function of disturbing the mind, and is manifested as mental illness.
Nó có trạng thái là sự bức bách tâm, có phận sự là làm tâm phiền muộn, có sự hiện khởi là bệnh hoạn về tâm.
Dukkhaṃ pana dukkhadukkhato kāyikadukkhāvahanato ca.
But it is dukkha due to its nature as dukkha-dukkha and because it brings forth bodily suffering.
Nó là khổ do bởi là khổ khổ (dukkha-dukkha) và vì mang lại khổ về thân.
Cetodukkhasamappitā hi kese pakiriya kandanti, urāni paṭipisanti, āvaṭṭanti, vivaṭṭanti, uddhaṃpādaṃ papatanti, satthaṃ āharanti, visaṃ khādanti, rajjuyā ubbandhanti, aggiṃ pavisantīti taṃ nānappakārakaṃ dukkhamanubhavanti.
Indeed, beings afflicted by mental suffering scatter their hair and wail, beat their chests, roll about, writhe, fall head over heels, draw weapons, eat poison, hang themselves with ropes, or enter fire; thus they experience various kinds of suffering.
Thật vậy, những người bị khổ tâm chi phối, họ rũ tóc mà khóc lóc, đấm ngực, lăn qua, lộn lại, ngã chổng vó lên trời, lấy dao tự hại, uống thuốc độc, treo cổ bằng dây, lao vào lửa, và họ phải chịu đựng các loại khổ như vậy.
Tenetaṃ vuccati –
Therefore, it is said:
Do đó, có lời dạy rằng –
548. Upāyāso nāma ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa adhimattacetodukkhappabhāvito dosoyeva.
548. Despair (upāyāso) is simply the excessive mental pain, intensified by the destruction of relatives and so on.
548. Não (upāyāso) chính là sân (dosa) được tạo ra bởi sự khổ tâm tột độ của người bị ảnh hưởng bởi sự mất mát người thân, v.v.
Saṅkhārakkhandhapariyāpanno eko dhammoti eke.
Some say it is a single dhamma included in the aggregates of formations.
Một số vị cho rằng đó là một pháp thuộc hành uẩn.
So cittaparidahanalakkhaṇo, nitthunanaraso, visādapaccupaṭṭhāno.
It has the characteristic of consuming the mind, the function of groaning, and is manifested as mental and physical dejection.
Nó có trạng thái là thiêu đốt tâm, có phận sự là rên rỉ, có sự hiện khởi là sự chán nản.
Dukkho pana saṅkhāradukkhabhāvato cittaparidahanato kāyavisādanato ca.
But it is dukkha due to its nature as saṅkhāra-dukkha, because it consumes the mind, and because it causes bodily dejection.
Nó là khổ do bởi là hành khổ (saṅkhāra-dukkha), vì thiêu đốt tâm và làm thân chán nản.
Tenetaṃ vuccati –
Therefore, it is said:
Do đó, có lời dạy rằng –
Ettha ca mandagginā antobhājane pāko viya soko.
Here, sorrow should be understood as like food cooking inside a pot over a low fire.
Ở đây, sầu nên được hiểu như sự nấu chín bên trong nồi bằng lửa nhỏ.
Tikkhagginā paccamānassa bhājanato bahinikkhamanaṃ viya paridevo.
Lamentation is like the boiling over of food from the pot when cooked over a fierce fire.
Bi nên được hiểu như sự sôi trào ra khỏi nồi khi được nấu bằng lửa lớn.
Bahinikkhantāvasesassa nikkhamituṃ appahontassa antobhājaneyeva yāva parikkhayā pāko viya upāyāso daṭṭhabbo.
Despair should be seen as like the remaining food in the pot that could not boil over, cooking inside the pot until it is completely consumed.
Não nên được hiểu như phần còn lại sau khi đã trào ra, không thể thoát ra được nữa, cứ tiếp tục được nấu bên trong nồi cho đến khi cạn khô.
549. Appiyasampayogo nāma amanāpehi sattasaṅkhārehi samodhānaṃ.
549. Association with the disagreeable is union with beings and conditioned things that are unpleasant.
549. Gặp gỡ kẻ không ưa (appiyasampayoga) là sự hội ngộ với chúng sanh và các pháp hữu vi không vừa ý.
So aniṭṭhasamodhānalakkhaṇo, cittavighātakaraṇaraso, anatthabhāvapaccupaṭṭhāno.
It has the characteristic of union with what is undesired, the function of causing mental distress, and is manifested as a state of harm.
Nó có trạng thái là sự hội ngộ với điều không mong muốn, có phận sự là gây phiền muộn cho tâm, có sự hiện khởi là tình trạng bất lợi.
Dukkho pana dukkhavatthuto.
But it is dukkha because it is a cause of suffering.
Nó là khổ do bởi là nền tảng của khổ.
Tenetaṃ vuccati –
Therefore, it is said:
Do đó, có lời dạy rằng –
550. Piyavippayogo nāma manāpehi sattasaṅkhārehi vinābhāvo.
550. Separation from the agreeable is separation from beloved beings and conditioned things.
550. Xa lìa người thương (piyavippayoga) là sự chia lìa khỏi chúng sanh và các pháp hữu vi vừa ý.
So iṭṭhavatthuviyogalakkhaṇo, sokuppādanaraso, byasanapaccupaṭṭhāno.
It has the characteristic of separation from a desired object, the function of giving rise to sorrow, and is manifested as misfortune.
Nó có trạng thái là sự chia lìa khỏi đối tượng mong muốn, có phận sự là làm phát sinh sầu, có sự hiện khởi là sự bất hạnh.
Dukkho pana sokadukkhassa vatthuto.
But it is dukkha because it is a cause of the suffering of sorrow.
Nó là khổ do bởi là nền tảng của khổ sầu.
Tenetaṃ vuccati –
Therefore, it is said:
Do đó, có lời dạy rằng –