Visuddhimagga-2

284

Paññāpabhedakathā

Discourse on the Varieties of Wisdom

Phần trình bày về các loại tuệ

285

425. Katividhā paññāti dhammasabhāvapaṭivedhalakkhaṇena tāva ekavidhā.

425. How many kinds of wisdom are there? Primarily, it is onefold by the characteristic of penetrating the intrinsic nature of phenomena.

425. Tuệ có mấy loại? Trước hết, tuệ có một loại theo đặc tính thấu hiểu bản chất của các pháp.

Lokiyalokuttaravasena duvidhā.

It is twofold by way of mundane (lokiya) and supramundane (lokuttara).

Có hai loại theo ý nghĩa thế gian (lokiya) và siêu thế (lokuttara).

Tathā sāsavānāsavādivasena, nāmarūpavavatthāpanavasena, somanassupekkhāsahagatavasena, dassanabhāvanābhūmivasena ca.

Similarly, it is twofold by way of associated with effluents (sāsava) and not associated with effluents (anāsava), by way of discerning nāma and rūpa, by way of being accompanied by joy (somanassa) and by equanimity (upekkhā), and by way of the stage of seeing (dassana-bhūmi) and the stage of development (bhāvanā-bhūmi).

Cũng vậy, có hai loại theo ý nghĩa hữu lậu (sāsava) và vô lậu (anāsava), theo ý nghĩa phân biệt danh (nāma) và sắc (rūpa), theo ý nghĩa đi kèm với hỷ (somanassa) và xả (upekkhā), và theo ý nghĩa cảnh giới thấy (dassanabhūmi) và cảnh giới tu tập (bhāvanābhūmi).

Tividhā cintāsutabhāvanāmayavasena.

It is threefold by way of originating from thought (cintāmayā), hearing (sutamāyā), and development (bhāvanāmayā).

Có ba loại theo ý nghĩa tuệ do tư duy (cintāmayā), tuệ do nghe (sutamayā) và tuệ do tu tập (bhāvanāmayā).

Tathā parittamahaggataappamāṇārammaṇavasena, āyāpāyaupāyakosallavasena, ajjhattābhinivesādivasena ca.

Similarly, it is threefold by way of having a limited, exalted, or immeasurable object, by way of skill in benefit and loss (āyāpāya-kosalla) and in means (upāya-kosalla), and by way of clinging to the internal (ajjhattābhinivesa), etc.

Cũng vậy, có ba loại theo ý nghĩa đối tượng nhỏ hẹp (paritta), rộng lớn (mahaggata) và vô lượng (appamāṇa), theo ý nghĩa thiện xảo về lợi ích (āyāpāya) và phương tiện (upāya), và theo ý nghĩa chấp thủ nội tại (ajjhattābhinivesa), v.v.

Catubbidhā catūsu saccesu ñāṇavasena catupaṭisambhidāvasena cāti.

It is fourfold by way of knowledge of the Four Noble Truths and by way of the four analytical knowledges (paṭisambhidā).

Có bốn loại theo ý nghĩa trí tuệ về Tứ Thánh Đế và theo ý nghĩa Tứ Vô Ngại Giải (catupaṭisambhidā).

286

426. Tattha ekavidhakoṭṭhāso uttānatthoyeva.

426. Among these, the onefold division is self-evident in meaning.

426. Trong số đó, phần một loại (ekavidhakoṭṭhāso) có ý nghĩa rõ ràng.

Duvidhakoṭṭhāse lokiyamaggasampayuttā lokiyā.

In the twofold division, wisdom associated with mundane paths is mundane (lokiya).

Trong phần hai loại (duvidhakoṭṭhāse), tuệ đi kèm với đạo thế gian (lokiyamagga) là thế gian (lokiyā).

Lokuttaramaggasampayuttā lokuttarāti evaṃ lokiyalokuttaravasena duvidhā.

Wisdom associated with supramundane paths is supramundane (lokuttara); thus, it is twofold by way of mundane and supramundane.

Tuệ đi kèm với đạo siêu thế (lokuttaramagga) là siêu thế (lokuttarā). Như vậy, có hai loại theo ý nghĩa thế gian và siêu thế.

287

Dutiyaduke āsavānaṃ ārammaṇabhūtā sāsavā.

In the second pair, wisdom that has the effluents (āsava) as its object is associated with effluents (sāsava).

Trong cặp thứ hai (dutiyaduke), tuệ là đối tượng của các lậu hoặc (āsava) là hữu lậu (sāsavā).

Tesaṃ anārammaṇā anāsavā.

Wisdom that does not have them as its object is not associated with effluents (anāsava).

Tuệ không phải là đối tượng của chúng là vô lậu (anāsavā).

Atthato panesā lokiyalokuttarāva hoti.

However, in essence, this is simply the mundane and supramundane.

Tuy nhiên, về bản chất, tuệ này là thế gian hoặc siêu thế.

Āsavasampayuttā sāsavā.

The same method applies to "associated with effluents" and "not associated with effluents" if they are conjoined with or disjoined from effluents respectively.

Tuệ đi kèm với các lậu hoặc là hữu lậu.

Āsavavippayuttā anāsavātiādīsupi eseva nayo.

The same method applies to "with cankers (āsava)" and "without cankers (anāsava)," such as "disconnected from cankers, thus without cankers," and so forth.

Tuệ không đi kèm với các lậu hoặc là vô lậu, v.v., cũng theo cách này.

Evaṃ sāsavānāsavādivasena duvidhā.

Thus, it is twofold by way of associated with effluents, etc.

Như vậy, có hai loại theo ý nghĩa hữu lậu và vô lậu, v.v.

288

Tatiyaduke yā vipassanaṃ ārabhitukāmassa catunnaṃ arūpakkhandhānaṃ vavatthāpane paññā, ayaṃ nāmavavatthāpanapaññā.

In the third pair, the wisdom that discerns the four immaterial aggregates for one who wishes to commence vipassanā is wisdom that discerns nāma (nāma-vavatthāpanā-paññā).

Trong cặp thứ ba (tatiyaduke), tuệ phân biệt bốn uẩn vô sắc (arūpakkhandha) cho người muốn bắt đầu tu tập Vipassanā, tuệ này là tuệ phân biệt danh (nāmavavatthāpanapaññā).

Yā rūpakkhandhassa vavatthāpane paññā, ayaṃ rūpavavatthāpanapaññāti evaṃ nāmarūpavavatthāpanavasena duvidhā.

The wisdom that discerns the rūpa-aggregate is wisdom that discerns rūpa (rūpa-vavatthāpanā-paññā); thus, it is twofold by way of discerning nāma and rūpa.

Tuệ phân biệt uẩn sắc (rūpakkhandha) là tuệ phân biệt sắc (rūpavavatthāpanapaññā). Như vậy, có hai loại theo ý nghĩa phân biệt danh và sắc.

289

Catutthaduke dvīsu kāmāvacarakusalacittesu soḷasasu ca pañcakanayena catukkajjhānikesu maggacittesu paññā somanassasahagatā.

In the fourth pair, wisdom in the two kāmāvacara wholesome consciousnesses and in the sixteen path-consciousnesses according to the fivefold jhāna method is accompanied by joy (somanassa-sahagatā).

Trong cặp thứ tư (catutthaduke), tuệ trong hai tâm thiện dục giới (kāmāvacarakusalacitta) và mười sáu tâm đạo (maggacitta) trong bốn thiền theo cách ngũ thiền là đi kèm với hỷ (somanassasahagatā).

Dvīsu kāmāvacarakusalacittesu catūsu ca pañcamajjhānikesu maggacittesu paññā upekkhāsahagatāti evaṃ somanassupekkhāsahagatavasena duvidhā.

Wisdom in the two kāmāvacara wholesome consciousnesses and in the four path-consciousnesses associated with the fifth jhāna is accompanied by equanimity (upekkhā-sahagatā); thus, it is twofold by way of being accompanied by joy and equanimity.

Tuệ trong hai tâm thiện dục giới và bốn tâm đạo trong các thiền thứ năm là đi kèm với xả (upekkhāsahagatā). Như vậy, có hai loại theo ý nghĩa đi kèm với hỷ và xả.

290

Pañcamaduke paṭhamamaggapaññā dassanabhūmi.

In the fifth pair, the wisdom of the first path (sotāpatti-magga) is the stage of seeing (dassana-bhūmi).

Trong cặp thứ năm (pañcamaduke), tuệ của đạo thứ nhất (paṭhamamaggapaññā) là cảnh giới thấy (dassanabhūmi).

Avasesamaggattayapaññā bhāvanābhūmīti evaṃ dassanabhāvanābhūmivasena duvidhā.

The wisdom of the remaining three paths is the stage of development (bhāvanā-bhūmi); thus, it is twofold by way of the stage of seeing and the stage of development.

Tuệ của ba đạo còn lại là cảnh giới tu tập (bhāvanābhūmi). Như vậy, có hai loại theo ý nghĩa cảnh giới thấy và cảnh giới tu tập.

291

427. Tikesu paṭhamattike parato assutvā paṭiladdhapaññā attano cintāvasena nipphannattā cintāmayā.

427. In the triads, in the first triad, wisdom attained without having heard from another, having arisen from one's own thought, is wisdom born of thought (cintāmayā).

427. Trong các bộ ba (tikesu), trong bộ ba đầu tiên, tuệ đạt được mà không nghe từ người khác, do sự tư duy của chính mình, nên là tuệ do tư duy (cintāmayā).

Parato sutvā paṭiladdhapaññā sutavasena nipphannattā sutamayā.

Wisdom attained by having heard from another, having arisen from hearing, is wisdom born of hearing (sutamāyā).

Tuệ đạt được do nghe từ người khác, do sự nghe, nên là tuệ do nghe (sutamayā).

Yathā tathā vā bhāvanāvasena nipphannā appanāppattā paññā bhāvanāmayā.

Wisdom that has arisen through development (bhāvanā), however it may be, and has reached absorption (appanā), is wisdom born of development (bhāvanāmayā).

Tuệ đạt đến tầng thiền (appanā) do tu tập bằng bất cứ cách nào, là tuệ do tu tập (bhāvanāmayā).

Vuttañhetaṃ –

And it has been said:

Điều này đã được nói:

292

‘‘Tattha katamā cintāmayā paññā?

"Among these, what is wisdom born of thought (cintāmayā paññā)?

"Trong số đó, tuệ do tư duy là gì?

Yogavihitesu vā kammāyatanesu yogavihitesu vā sippāyatanesu yogavihitesu vā vijjāṭṭhānesu kammassakataṃ vā saccānulomikaṃ vā rūpaṃ aniccanti vā vedanā…pe… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ aniccanti vā, yaṃ evarūpiṃ anulomikaṃ khantiṃ diṭṭhiṃ ruciṃ mutiṃ pekkhaṃ dhammanijjhānakhantiṃ parato assutvā paṭilabhati, ayaṃ vuccati cintāmayā paññā…pe… sutvā paṭilabhati, ayaṃ vuccati sutamayā paññā.

Or that wisdom which one attains without having heard from others, such as that pertaining to activities well-established through effort, or to crafts well-established through effort, or to sciences well-established through effort, or the conviction regarding the ownership of kamma, or the knowledge in conformity with the Truth, such as 'form is impermanent', or 'feeling... perception... mental formations... consciousness are impermanent'—such a conducive forbearance, view, preference, discernment, observation, and enduring insight into Dhamma, is called wisdom born of reflection (cintāmayā paññā). ...or if one attains it having heard from others, that is called wisdom born of learning (sutamayā paññā).

Hoặc trong các nghề nghiệp được sắp đặt bằng trí tuệ, hoặc trong các ngành nghề được sắp đặt bằng trí tuệ, hoặc trong các môn học được sắp đặt bằng trí tuệ, hoặc trí tuệ nhận thức rằng nghiệp là của chúng sinh, hoặc nhận thức rằng sắc là vô thường, hoặc thọ… tưởng… hành… thức là vô thường, nếu không nghe từ người khác mà tự mình đạt được sự chấp nhận, chánh kiến, sự ưa thích, sự hiểu biết đúng đắn, sự xem xét, sự chấp nhận quán sát pháp như vậy, thì trí tuệ này được gọi là tuệ do tư duy (cintāmayā paññā)… hoặc nghe từ người khác mà đạt được, thì trí tuệ này được gọi là tuệ do nghe (sutamāyā paññā).

Sabbāpi samāpannassa paññā bhāvanāmayā paññā’’ti (vibha. 768).

All wisdom of one who has attained absorption is wisdom born of development (bhāvanāmayā paññā)."

Tất cả trí tuệ của người đã chứng đắc là tuệ do tu tập (bhāvanāmayā paññā).’’

293

Evaṃ cintāsutabhāvanāmayavasena tividhā.

Thus, it is threefold according to wisdom born of reflection, learning, and development.

Như vậy, trí tuệ có ba loại tùy theo tuệ do tư duy, tuệ do nghe và tuệ do tu tập.

294

Dutiyattike kāmāvacaradhamme ārabbha pavattā paññā parittārammaṇā.

In the second triplet, wisdom that arises by focusing on kāma-sphere phenomena is of limited object (parittārammaṇā).

Trong bộ ba thứ hai, trí tuệ phát sinh khi đối tượng là các pháp dục giới được gọi là parittārammaṇā (có đối tượng nhỏ hẹp).

Rūpāvacarārūpāvacare ārabbha pavattā mahaggatārammaṇā.

Wisdom that arises by focusing on rūpa-sphere or arūpa-sphere phenomena is of exalted object (mahaggatārammaṇā).

Trí tuệ phát sinh khi đối tượng là các pháp sắc giới và vô sắc giới được gọi là mahaggatārammaṇā (có đối tượng rộng lớn).

Sā lokiyavipassanā.

This is worldly insight (lokiyavipassanā).

Đó là tuệ quán thế gian.

Nibbānaṃ ārabbha pavattā appamāṇārammaṇā.

Wisdom that arises by focusing on Nibbāna is of immeasurable object (appamāṇārammaṇā).

Trí tuệ phát sinh khi đối tượng là Nibbāna được gọi là appamāṇārammaṇā (có đối tượng vô lượng).

Sā lokuttaravipassanāti evaṃ parittamahaggatāppamāṇārammaṇavasena tividhā.

This is supramundane insight (lokuttaravipassanā); thus, it is threefold according to having a limited, exalted, or immeasurable object.

Đó là tuệ quán siêu thế. Như vậy, trí tuệ có ba loại tùy theo đối tượng nhỏ hẹp, rộng lớn và vô lượng.

295

Tatiyattike āyo nāma vuddhi, sā duvidhā anatthahānito atthuppattito ca.

In the third triplet, āya means growth, which is twofold: from the disappearance of harm and from the arising of benefit.

Trong bộ ba thứ ba, āyo có nghĩa là sự tăng trưởng, có hai loại: do sự chấm dứt những điều bất lợi và do sự phát sinh những điều lợi ích.

Tattha kosallaṃ āyakosallaṃ.

Skill therein is āyakosalla (skill in progress).

Trong đó, sự khéo léo được gọi là āyakosallaṃ (sự khéo léo trong lợi ích).

Yathāha –

As it is said:

Như đã nói:

296

‘‘Tattha katamaṃ āyakosallaṃ?

"Among these, what is āyakosalla?

“Trong đó, thế nào là sự khéo léo trong lợi ích?

Ime me dhamme manasikaroto anuppannā ceva akusalā dhammā na uppajjanti, uppannā ca akusalā dhammā pahīyanti, ime vā panime dhamme manasikaroto anuppannā ceva kusalā dhammā uppajjanti.

When I wisely attend to these Dhammas, unarisen unwholesome Dhammas do not arise, and arisen unwholesome Dhammas are abandoned; or when I wisely attend to these Dhammas, unarisen wholesome Dhammas arise, and arisen wholesome Dhammas contribute to further growth, abundance, development, and fulfillment.

Khi ta tác ý đến những pháp này, các pháp bất thiện chưa sinh sẽ không sinh, và các pháp bất thiện đã sinh sẽ được đoạn trừ; hoặc khi ta tác ý đến những pháp này, các pháp thiện chưa sinh sẽ sinh khởi.

Uppannā ca kusalā dhammā bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattantīti, yā tattha paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, idaṃ vuccati āyakosalla’’nti (vibha. 771).

The wisdom, understanding... non-delusion, investigation of Dhamma, right view therein, this is called āyakosalla."

Và các pháp thiện đã sinh sẽ dẫn đến sự tăng trưởng, sự rộng lớn, sự tu tập và sự viên mãn. Trí tuệ, sự hiểu biết… sự không si mê, sự phân tích pháp, chánh kiến trong đó, đó được gọi là āyakosallaṃ (sự khéo léo trong lợi ích).”

297

Apāyoti pana avuddhi, sāpi duvidhā atthahānito ca anatthuppattito ca.

Apāya is non-growth, which is also twofold: from the loss of benefit and from the arising of harm.

Apāyo có nghĩa là sự không tăng trưởng, cũng có hai loại: do sự mất mát lợi ích và do sự phát sinh những điều bất lợi.

Tattha kosallaṃ apāyakosallaṃ.

Skill therein is apāyakosalla (skill in decline).

Trong đó, sự khéo léo được gọi là apāyakosallaṃ (sự khéo léo trong bất lợi).

Yathāha ‘‘tattha katamaṃ apāyakosallaṃ?

As it is said, "Among these, what is apāyakosalla?

Như đã nói: “Trong đó, thế nào là sự khéo léo trong bất lợi?

Ime dhamme manasikaroto anuppannā ceva kusalā dhammā na uppajjantī’’tiādi (vibha. 771).

When one wisely attends to these Dhammas, unarisen wholesome Dhammas do not arise," and so on.

Khi tác ý đến những pháp này, các pháp thiện chưa sinh sẽ không sinh” v.v.

298

Sabbattha pana tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ upāyesu nibbattikāraṇesu taṃkhaṇappavattaṃ ṭhānuppattikaṃ kosallaṃ upāyakosallaṃ nāma.

Moreover, in every case, the instantaneous, circumstantial skill regarding the means (upāya) that are the causes for the manifestation of those respective Dhammas is called upāyakosalla (skill in means).

Tuy nhiên, sự khéo léo phát sinh tức thời, tức là sự khéo léo về nguyên nhân phát sinh của những pháp đó, được gọi là upāyakosallaṃ (sự khéo léo trong phương tiện).

Yathāha – ‘‘sabbāpi tatrupāyā paññā upāyakosalla’’nti (vibha. 771).

As it is said: "All wisdom pertaining to such means is upāyakosalla."

Như đã nói: “Tất cả trí tuệ về phương tiện trong đó là upāyakosallaṃ (sự khéo léo trong phương tiện).”

Evaṃ āyāpāyaupāyakosallavasena tividhā.

Thus, it is threefold according to āyakosalla, apāyakosalla, and upāyakosalla.

Như vậy, trí tuệ có ba loại tùy theo sự khéo léo trong lợi ích, bất lợi và phương tiện.

299

Catutthattike attano khandhe gahetvā āraddhā vipassanā paññā ajjhattābhinivesā.

In the fourth triplet, insight wisdom that is undertaken by taking one's own aggregates is focused on the internal (ajjhattābhinivesā).

Trong bộ ba thứ tư, tuệ quán được khởi lên bằng cách nắm giữ các uẩn của chính mình được gọi là ajjhattābhinivesā (chú tâm vào nội phần).

Parassa khandhe bāhiraṃ vā anindriyabaddharūpaṃ gahetvā āraddhā bahiddhābhinivesā.

That which is undertaken by taking the aggregates of others or external matter not connected to the faculties is focused on the external (bahiddhābhinivesā).

Tuệ quán được khởi lên bằng cách nắm giữ các uẩn của người khác hoặc các sắc không liên quan đến căn bên ngoài được gọi là bahiddhābhinivesā (chú tâm vào ngoại phần).

Ubhayaṃ gahetvā āraddhā ajjhattabahiddhābhinivesāti evaṃ ajjhattābhinivesādivasena tividhā.

That which is undertaken by taking both is focused on both internal and external (ajjhattabahiddhābhinivesā); thus, it is threefold according to being focused on the internal, and so on.

Tuệ quán được khởi lên bằng cách nắm giữ cả hai được gọi là ajjhattabahiddhābhinivesā (chú tâm vào nội và ngoại phần). Như vậy, trí tuệ có ba loại tùy theo sự chú tâm vào nội phần v.v.

300

428. Catukkesu paṭhamacatukke dukkhasaccaṃ ārabbha pavattaṃ ñāṇaṃ dukkhe ñāṇaṃ.

428. In the first quartet of Quartets, the knowledge that pertains to the truth of suffering (dukkha-sacca) is knowledge of suffering (dukkhe ñāṇaṃ).

428. Trong bộ bốn thứ nhất, tuệ phát sinh khi đối tượng là Khổ đế được gọi là dukkhe ñāṇaṃ (tuệ về Khổ).

Dukkhasamudayaṃ ārabbha pavattaṃ ñāṇaṃ dukkhasamudaye ñāṇaṃ.

The knowledge that pertains to the origin of suffering (dukkha-samudaya) is knowledge of the origin of suffering (dukkhasamudaye ñāṇaṃ).

Tuệ phát sinh khi đối tượng là Khổ tập được gọi là dukkhasamudaye ñāṇaṃ (tuệ về Khổ tập).

Dukkhanirodhaṃ ārabbha pavattaṃ ñāṇaṃ dukkhanirodhe ñāṇaṃ.

The knowledge that pertains to the cessation of suffering (dukkha-nirodha) is knowledge of the cessation of suffering (dukkhanirodhe ñāṇaṃ).

Tuệ phát sinh khi đối tượng là Khổ diệt được gọi là dukkhanirodhe ñāṇaṃ (tuệ về Khổ diệt).

Dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ ārabbha pavattaṃ ñāṇaṃ dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇanti evaṃ catūsu saccesu ñāṇavasena catubbidhā.

The knowledge that pertains to the path leading to the cessation of suffering (dukkhanirodhagāminī paṭipadā) is knowledge of the path leading to the cessation of suffering (dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇa); thus, it is fourfold according to knowledge of the four Noble Truths.

Tuệ phát sinh khi đối tượng là con đường đưa đến Khổ diệt được gọi là dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ (tuệ về con đường đưa đến Khổ diệt). Như vậy, trí tuệ có bốn loại tùy theo tuệ về bốn Thánh đế.

301

Dutiyacatukke catasso paṭisambhidā nāma atthādīsu pabhedagatāni cattāri ñāṇāni.

In the second quartet, the fourfold analytical knowledges (paṭisambhidā) are four kinds of knowledge related to the distinctions in meaning (attha), and so on.

Trong bộ bốn thứ hai, bốn tuệ phân tích (paṭisambhidā) là bốn loại tuệ liên quan đến ý nghĩa (attha) v.v.

Vuttañhetaṃ – ‘‘atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.

It has been said: "Knowledge of meaning is attha-paṭisambhidā.

Điều này đã được nói: “Tuệ về ý nghĩa là Atthapaṭisambhidā (Vô ngại giải về nghĩa).

Dhamme ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.

Knowledge of Dhamma is dhamma-paṭisambhidā.

Tuệ về pháp là Dhammapaṭisambhidā (Vô ngại giải về pháp).

Tatradhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā.

Knowledge of the expression in language for that Dhamma is nirutti-paṭisambhidā.

Tuệ về ngôn ngữ và biểu đạt của pháp đó là Niruttipaṭisambhidā (Vô ngại giải về ngôn ngữ).

Ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā’’ti (vibha. 718).

Knowledge of these knowledges is paṭibhāna-paṭisambhidā."

Tuệ về các tuệ là Paṭibhānapaṭisambhidā (Vô ngại giải về biện tài).”

302

Tattha atthoti saṅkhepato hetuphalassetaṃ adhivacanaṃ.

Here, attha in brief is a term for cause and effect.

Trong đó, attha (ý nghĩa) tóm lại là tên gọi của nhân và quả.

Hetuphalaṃ hi yasmā hetuanusārena ariyati adhigamiyati sampāpuṇiyati, tasmā atthoti vuccati.

For because cause and effect are reached, gained, and attained according to the cause, therefore they are called attha.

Quả của nhân được gọi là attha (ý nghĩa) vì nó được đạt đến, được chứng đắc, được thành tựu theo nhân.

Pabhedato pana yaṃ kiñci paccayasambhūtaṃ, nibbānaṃ, bhāsitattho, vipāko, kiriyāti ime pañca dhammā atthoti veditabbā.

By distinction, however, any phenomenon arisen from a condition, Nibbāna, the meaning of what has been spoken, kamma-result, and action—these five Dhammas should be understood as attha.

Tuy nhiên, theo phân loại, năm pháp này cần được hiểu là attha: bất cứ điều gì phát sinh do duyên, Nibbāna, ý nghĩa của lời nói, quả báo (vipāka) và hành động (kiriya).

Taṃ atthaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.

The knowledge that has reached distinction in that meaning for one who is reflecting on that meaning is attha-paṭisambhidā.

Tuệ phân tích ý nghĩa (atthapaṭisambhidā) là tuệ phân biệt ý nghĩa đó khi quán xét ý nghĩa đó.

Dhammotipi saṅkhepato paccayassetaṃ adhivacanaṃ.

Dhamma, in brief, is also a term for condition.

Dhamma (pháp) tóm lại cũng là tên gọi của duyên.

Paccayo hi yasmā taṃ taṃ dahati pavatteti vā sampāpuṇituṃ vā deti, tasmā dhammoti vuccati.

For because a condition brings forth or causes that particular effect, or gives rise to its attainment, therefore it is called dhamma.

Duyên được gọi là dhamma vì nó tạo ra, làm phát sinh hoặc ban cho sự thành tựu của điều đó.

Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu, ariyamaggo, bhāsitaṃ, kusalaṃ, akusalanti ime pañca dhammā dhammoti veditabbā.

By distinction, however, any cause producing a result, the Noble Path, what has been spoken, wholesome, and unwholesome—these five Dhammas should be understood as dhamma.

Tuy nhiên, theo phân loại, năm pháp này cần được hiểu là dhamma: bất cứ nhân nào tạo ra quả, Thánh đạo, lời nói, thiện (kusala) và bất thiện (akusala).

Taṃ dhammaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.

The knowledge that has reached distinction in that Dhamma for one who is reflecting on that Dhamma is dhamma-paṭisambhidā.

Tuệ phân tích pháp (dhammapaṭisambhidā) là tuệ phân biệt pháp đó khi quán xét pháp đó.

303

Ayameva hi attho abhidhamme –

Indeed, this very meaning is explained in the Abhidhamma thus:

Ý nghĩa này cũng được trình bày trong Abhidhamma như sau:

304

‘‘Dukkhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.

"Knowledge of suffering is attha-paṭisambhidā.

“Tuệ về Khổ là Atthapaṭisambhidā.

Dukkhasamudaye ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.

Knowledge of the origin of suffering is dhamma-paṭisambhidā.

Tuệ về Khổ tập là Dhammapaṭisambhidā.

Hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.

Knowledge of the cause is dhamma-paṭisambhidā.

Tuệ về nhân là Dhammapaṭisambhidā.

Hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.

Knowledge of the fruit of the cause is attha-paṭisambhidā.

Tuệ về quả của nhân là Atthapaṭisambhidā.

Ye dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā.

Those Dhammas that are born, brought forth, arisen, manifested, specifically manifested, appeared.

Những pháp nào đã sinh, đã hiện hữu, đã phát sinh, đã xuất hiện, đã hoàn toàn xuất hiện, đã hiển lộ.

Imesu dhammesu ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.

Knowledge of these Dhammas is attha-paṭisambhidā.

Tuệ về những pháp này là Atthapaṭisambhidā.

Yamhā dhammā te dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā, tesu dhammesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.

The Dhamma from which those Dhammas are born, brought forth, arisen, manifested, specifically manifested, appeared, knowledge of those Dhammas is dhamma-paṭisambhidā.

Những pháp nào là nguyên nhân mà từ đó những pháp kia đã sinh, đã hiện hữu, đã phát sinh, đã xuất hiện, đã hoàn toàn xuất hiện, đã hiển lộ, tuệ về những pháp đó là Dhammapaṭisambhidā.

Jarāmaraṇe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.

Knowledge of old age and death is attha-paṭisambhidā.

Tuệ về già chết là Atthapaṭisambhidā.

Jarāmaraṇasamudaye ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā…pe… saṅkhāranirodhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.

Knowledge of the origin of old age and death is dhamma-paṭisambhidā...pe... knowledge of the cessation of formations is attha-paṭisambhidā.

Tuệ về nguyên nhân của già chết là Dhammapaṭisambhidā… tuệ về sự diệt của các hành là Atthapaṭisambhidā.

Saṅkhāranirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.

Knowledge of the path leading to the cessation of formations is dhamma-paṭisambhidā.

Tuệ về con đường đưa đến sự diệt của các hành là Dhammapaṭisambhidā.

Idha bhikkhu dhammaṃ jānāti suttaṃ geyyaṃ…pe… vedallaṃ.

Here, a bhikkhu knows the Dhamma: Sutta, Geyya...pe... Vedalla.

Ở đây, một tỳ-khưu hiểu pháp, kinh (sutta), kệ (geyya)…

Ayaṃ vuccati dhammapaṭisambhidā.

This is called dhamma-paṭisambhidā.

…và vấn đáp (vedalla).

So tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jānāti ‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa attho’ti.

He knows the meaning of each of those spoken words: 'This is the meaning of this spoken word, this is the meaning of this spoken word'.

Đây được gọi là Dhammapaṭisambhidā. Vị ấy hiểu ý nghĩa của từng lời đã nói: ‘Đây là ý nghĩa của lời nói này, đây là ý nghĩa của lời nói này’.

Ayaṃ vuccati atthapaṭisambhidā.

This is called attha-paṭisambhidā.

Đây được gọi là Atthapaṭisambhidā.

Katame dhammā kusalā?

What Dhammas are wholesome?

Những pháp nào là thiện?

Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti…pe… ime dhammā kusalā.

At the time when a kāma-sphere wholesome citta has arisen...pe... these Dhammas are wholesome.

Vào lúc nào tâm thiện dục giới sinh khởi… những pháp này là thiện.

Imesu dhammesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.

Knowledge of these Dhammas is dhamma-paṭisambhidā.

Tuệ về những pháp này là Dhammapaṭisambhidā.

Tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’tiādinā (vibha. 719 ādayo) nayena vibhajitvā dassito.

Knowledge of their results is attha-paṭisambhidā," and so on, as explained in the Vibhaṅga.

Tuệ về quả báo của chúng là Atthapaṭisambhidā” v.v. đã được phân tích và trình bày theo cách này.

305

Tatradhammaniruttābhilāpe ñāṇanti tasmiṃ atthe ca dhamme ca yā sabhāvanirutti abyabhicārī vohāro.

Knowledge of the expression in language for that Dhamma (tatradhammaniruttābhilāpe ñāṇa) means that which is the natural expression, the unfailing usage, regarding that meaning (attha) and that Dhamma.

Tatradhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ (tuệ về ngôn ngữ và biểu đạt của pháp đó) là sự diễn đạt tự nhiên, sự diễn đạt không sai lầm trong ý nghĩa và pháp đó.

Tadabhilāpe tassa bhāsane udīraṇe taṃ bhāsitaṃ lapitaṃ udīritaṃ sutvāva ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttīti evaṃ tassā dhammaniruttisaññitāya sabhāvaniruttiyā māgadhikāya sabbasattānaṃ mūlabhāsāya pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā.

The knowledge that has reached distinction in the natural expression itself, the Magadhan language, the root language of all beings, which is designated as Dhamma-nirutti, that when one hears that spoken, enunciated, uttered speech, one knows, "This is the natural expression, this is not the natural expression"—this knowledge in its speaking, uttering, or expressing, is nirutti-paṭisambhidā.

Khi nghe sự diễn đạt đó, sự nói ra, sự phát biểu đó, thì tuệ phân biệt được rằng đây là sự diễn đạt tự nhiên, đây không phải là sự diễn đạt tự nhiên. Như vậy, tuệ phân biệt ngôn ngữ tự nhiên Māgadhī, là ngôn ngữ gốc của tất cả chúng sinh, được gọi là niruttipaṭisambhidā (Vô ngại giải về ngôn ngữ).

Niruttipaṭisambhidāppatto hi phasso vedanāti evamādivacanaṃ sutvāva ayaṃ sabhāvaniruttīti jānāti.

For one who has attained nirutti-paṭisambhidā, upon merely hearing a phrase like "phasso vedanā" (contact is feeling), knows, "This is the natural expression."

Người đã đạt được niruttipaṭisambhidā, khi nghe lời nói như “xúc là thọ” v.v., liền biết rằng đây là sự diễn đạt tự nhiên.

Phassā vedanoti evamādikaṃ pana ayaṃ na sabhāvaniruttīti.

But upon hearing "phassā vedano" (plural contact, singular feeling), and so on, one knows, "This is not the natural expression."

Còn những lời nói như “xúc, thọ” v.v., thì vị ấy biết rằng đây không phải là sự diễn đạt tự nhiên.

306

Ñāṇesu ñāṇanti sabbattha ñāṇamārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa ñāṇārammaṇaṃ ñāṇaṃ, yathāvuttesu vā tesu ñāṇesu sagocarakiccādivasena vitthārato ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidāti attho.

"Knowledge in knowledges" (ñāṇesu ñāṇa) means the knowledge that has the four knowledges of paṭisambhidā, which arise in all objects of meaning, Dhamma, and language, as its object, for one who reflects by making them an object. Or, it is the knowledge that discerns in detail the previously mentioned three knowledledges (attha-paṭisambhidā, dhamma-paṭisambhidā, nirutti-paṭisambhidā) in terms of their respective objects and functions. This is the meaning of Paṭibhāna-paṭisambhidā.

Trí tuệ trong các trí tuệ (Ñāṇesu ñāṇa) là trí tuệ có đối tượng là trí tuệ, của người quán xét bằng cách lấy tất cả trí tuệ ở khắp nơi làm đối tượng. Hoặc, trong các trí tuệ đã được nói đến ấy, trí tuệ biết một cách chi tiết về phương diện cảnh giới, phận sự v.v... của chúng chính là phân tích biện tài (paṭibhānapaṭisambhidā).

307

429. Catassopi cetā paṭisambhidā dvīsu ṭhānesu pabhedaṃ gacchanti sekkhabhūmiyañca asekkhabhūmiyañca.

429. These four paṭisambhidās divide into two categories: the trainee stage (sekkhabhūmi) and the accomplished stage (asekkhabhūmi).

429. Cả bốn phân tích tuệ này đạt đến sự phân biệt ở hai địa vị: địa vị hữu học (sekkhabhūmi) và địa vị vô học (asekkhabhūmi).

308

Tattha aggasāvakānaṃ mahāsāvakānañca asekkhabhūmiyaṃ pabhedagatā.

Among these, for the Chief Disciples and Great Disciples, they are developed in the accomplished stage.

Trong đó, đối với các Thượng thủ Thinh văn và các Đại Thinh văn, chúng đạt đến sự phân biệt ở địa vị vô học.

Ānandattheracittagahapatidhammikaupāsakaupāligahapatikhujjuttarāupāsikādīnaṃ sekkhabhūmiyaṃ.

For Elder Ānanda, Citta the householder, Dhammika the lay follower, Upāli the householder, Khujjuttarā the lay follower, and others, they are developed in the trainee stage.

Đối với Trưởng lão Ānanda, gia chủ Citta, thiện nam tử Dhammika, gia chủ Upāli, thiện nữ tử Khujjuttarā v.v..., chúng đạt đến sự phân biệt ở địa vị hữu học.

Evaṃ dvīsu bhūmīsu pabhedaṃ gacchantiyopi cetā adhigamena pariyattiyā savanena paripucchāya pubbayogena cāti imehi pañcahākārehi visadā honti.

Though these paṭisambhidās develop in these two stages, they become clear and pure through these five factors: attainment, learning, listening, questioning, and prior practice.

Như vậy, dù đạt đến sự phân biệt ở hai địa vị, các phân tích tuệ này trở nên trong sáng nhờ năm phương diện sau: do chứng đắc, do pháp học, do lắng nghe, do thẩm vấn, và do công phu quá khứ.

309

Tattha adhigamo nāma arahattappatti.

Among these, attainment means the realization of Arahantship.

Trong đó, chứng đắc (adhigamo) là sự chứng đạt A-la-hán quả.

Pariyatti nāma buddhavacanassa pariyāpuṇanaṃ.

Learning means mastering the words of the Buddha by recitation.

Pháp học (pariyatti) là việc học thuộc lòng lời Phật dạy.

Savanaṃ nāma sakkaccaṃ atthiṃ katvā dhammassavanaṃ.

Listening means listening to the Dhamma respectfully and attentively.

Lắng nghe (savanaṃ) là việc nghe pháp một cách cung kính, xem đó là điều cốt lõi.

Paripucchā nāma pāḷiaṭṭhakathādīsu gaṇṭhipadaatthapadavinicchayakathā, pubbayogo nāma pubbabuddhānaṃ sāsane gatapaccāgatikabhāvena yāva anulomaṃ gotrabhusamīpaṃ, tāva vipassanānuyogo.

Questioning means the detailed determination of difficult words and meanings in the Pāḷi and Commentaries; prior practice means the diligent practice of insight (vipassanā) in the Dispensation of previous Buddhas, from initial stages up to anuloma-gotrabhū (conformity and change-of-lineage knowledges).

Thẩm vấn (paripucchā) là lời nói giải quyết các điểm khó hiểu về nghĩa lý của từ ngữ trong kinh điển, chú giải v.v... Công phu quá khứ (pubbayogo) là sự nỗ lực tu tập thiền quán trong giáo pháp của các vị Phật quá khứ, bằng việc thực hành đi tới đi lui cho đến khi gần đạt đến thuận thứ trí (anulomañāṇa) và chuyển tộc trí (gotrabhūñāṇa).

310

Apare āhu –

Others say:

Các vị khác nói rằng –

311

‘‘Pubbayogo bāhusaccaṃ, desabhāsā ca āgamo;

“Prior practice, vast learning, knowledge of local languages, and transmission of texts,

“Công phu quá khứ, sự đa văn, ngôn ngữ địa phương và kinh điển;

312

Paripucchā adhigamo, garusannissayo tathā;

Questioning, attainment, reliance on teachers,

Thẩm vấn, sự chứng đắc, và cũng vậy, sự thân cận bậc thầy;

313

Mittasampatti cevāti, paṭisambhidapaccayā’’ti.

And good friendship – these are the factors for paṭisambhidā.”

Và sự thành tựu về bạn bè, là các duyên của phân tích tuệ.”

314

Tattha pubbayogo vuttanayova.

Among these, prior practice is as already explained.

Trong đó, công phu quá khứ (pubbayogo) đã được giải thích theo cách trên.

Bāhusaccaṃ nāma tesu tesu satthesu ca sippāyatanesu ca kusalatā.

Vast learning means skill in various sciences and arts.

Sự đa văn (bāhusaccaṃ) là sự thiện xảo trong các khoa học và nghệ thuật.

Desabhāsā nāma ekasatavohārakusalatā.

Knowledge of local languages means skill in the 101 vernaculars.

Ngôn ngữ địa phương (desabhāsā) là sự thiện xảo trong một trăm lẻ một ngôn ngữ.

Visesena pana māgadhike kosallaṃ.

However, it particularly means skill in the Māgadhī language.

Đặc biệt là sự thông thạo tiếng Māgadhī (Ma-kiệt-đà).

Āgamo nāma antamaso opammavaggamattassapi buddhavacanassa pariyāpuṇanaṃ.

Transmission of texts (āgamo) means memorizing even a single chapter of the Buddha's words, such as the Opammavagga.

Kinh điển (āgamo) là việc học thuộc lòng lời Phật dạy, ít nhất là Phẩm Song Dụ (Opammavagga).

Paripucchā nāma ekagāthāyapi atthavinicchayapucchanaṃ.

Questioning means asking for the determination of the meaning of even a single verse.

Thẩm vấn (paripucchā) là việc hỏi để quyết trạch ý nghĩa của dù chỉ một câu kệ.

Adhigamo nāma sotāpannatā vā…pe… arahattaṃ vā.

Attainment means stream-entry or... Arahantship.

Sự chứng đắc (adhigamo) là quả Dự lưu... cho đến... quả A-la-hán.

Garusannissayo nāma sutapaṭibhānabahulānaṃ garūnaṃ santike vāso.

Reliance on teachers means dwelling in the presence of teachers who possess abundant learning and sharp analytical insight.

Sự thân cận bậc thầy (garusannissayo) là việc sống gần gũi các bậc thầy đa văn, có biện tài phong phú.

Mittasampatti nāma tathārūpānaṃyeva mittānaṃ paṭilābhoti.

Good friendship means gaining friends of such a nature.

Sự thành tựu về bạn bè (mittasampatti) là việc có được những người bạn cũng có những phẩm chất như vậy.

315

Tattha buddhā ca paccekabuddhā ca pubbayogañceva adhigamañca nissāya paṭisambhidā pāpuṇanti.

Among these, Buddhas and Paccekabuddhas attain paṭisambhidās by relying on prior practice and attainment.

Trong đó, các vị Phật và các vị Phật Độc Giác đạt được các phân tích tuệ nhờ vào công phu quá khứ và sự chứng đắc.

Sāvakā sabbānipi etāni kāraṇāni.

Disciples, however, rely on all these factors.

Các vị Thinh văn thì nhờ vào tất cả các nhân duyên này.

Paṭisambhidāppattiyā ca pāṭiyekko kammaṭṭhānabhāvanānuyogo nāma natthi.

There is no special development of meditation subject (kammaṭṭhāna bhāvanā) for the attainment of paṭisambhidā.

Và không có một sự nỗ lực tu tập đề mục thiền định riêng biệt nào để chứng đắc các phân tích tuệ.

Sekkhānaṃ pana sekkhaphalavimokkhantikā.

For trainees (sekkhā), the attainment of paṭisambhidā culminates in the liberation of the trainee's fruit (sekkhaphala-vimokkha).

Đối với các bậc hữu học, sự chứng đắc phân tích tuệ xảy ra vào cuối lúc giải thoát bằng thánh quả hữu học.

Asekkhānaṃ asekkhaphalavimokkhantikāva paṭisambhidāppatti hoti.

For the accomplished (asekkhā), the attainment of paṭisambhidā culminates in the liberation of the accomplished one's fruit (asekkhaphala-vimokkha).

Đối với các bậc vô học, sự chứng đắc phân tích tuệ xảy ra vào cuối lúc giải thoát bằng thánh quả vô học.

Tathāgatānaṃ hi dasabalāni viya ariyānaṃ ariyaphaleneva paṭisambhidā ijjhantīti imā paṭisambhidā sandhāya vuttaṃ catupaṭisambhidāvasena catubbidhāti.

Indeed, just as the ten powers (dasabalāni) of the Tathāgatas are perfected through the fruit of Arahantship, so too the paṭisambhidās of the Noble Ones (ariyā) are perfected through their respective Noble Fruits. It is with reference to these paṭisambhidās that it is said, "fourfold, in terms of the four paṭisambhidās."

Thật vậy, giống như mười lực của các đấng Như Lai được thành tựu cùng với thánh quả, các phân tích tuệ của các bậc Thánh cũng được thành tựu cùng với thánh quả của các ngài. Do đó, liên quan đến các phân tích tuệ này, đã nói rằng có bốn loại theo phương diện bốn phân tích tuệ.

316

Paññābhūmi-mūla-sarīravavatthānaṃ

Determination of the Foundation, Root, and Body of Wisdom

Sự xác định nền tảng, gốc rễ và thân mình của tuệ

317

430. Kathaṃ bhāvetabbāti ettha pana yasmā imāya paññāya khandhāyatanadhātuindriyasaccapaṭiccasamuppādādibhedā dhammā bhūmi.

430. Now, regarding "How is it to be developed (bhāvetabbā)?", since the dhammas such as aggregates (khandha), sense-bases (āyatana), elements (dhātu), faculties (indriya), Noble Truths (sacca), and dependent origination (paṭiccasamuppāda) are the foundation for this wisdom,

430. Về câu hỏi "phải được tu tập như thế nào?", ở đây, vì đối với tuệ này, các pháp được phân loại thành uẩn, xứ, giới, quyền, đế, duyên khởi v.v... là nền tảng (bhūmi).

Sīlavisuddhi ceva cittavisuddhi cāti imā dve visuddhiyo mūlaṃ.

and the two purifications, namely, purification of conduct (sīla-visuddhi) and purification of mind (citta-visuddhi), are the root,

Giới thanh tịnh và tâm thanh tịnh, hai thanh tịnh này là gốc rễ (mūlaṃ).

Diṭṭhivisuddhi, kaṅkhāvitaraṇavisuddhi, maggāmaggañāṇadassanavisuddhi, paṭipadāñāṇadassanavisuddhi, ñāṇadassanavisuddhīti imā pañca visuddhiyo sarīraṃ.

and the five purifications, namely, purification of view (diṭṭhi-visuddhi), purification by overcoming doubt (kaṅkhāvitaraṇa-visuddhi), purification by knowledge and vision of what is path and not path (maggāmaggañāṇadassana-visuddhi), purification by knowledge and vision of the way (paṭipadāñāṇadassana-visuddhi), and purification by knowledge and vision (ñāṇadassana-visuddhi), are the body,

Kiến thanh tịnh, đoạn nghi thanh tịnh, đạo phi đạo tri kiến thanh tịnh, đạo tri kiến thanh tịnh, và tri kiến thanh tịnh, năm thanh tịnh này là thân mình (sarīraṃ).

Tasmā tesu bhūmibhūtesu dhammesu uggahaparipucchāvasena ñāṇaparicayaṃ katvā mūlabhūtā dve visuddhiyo sampādetvā sarīrabhūtā pañca visuddhiyo sampādentena bhāvetabbā.

therefore, one who develops it must first cultivate familiar knowledge of these foundation-dharmas through learning and questioning, then accomplish the two root-purifications, and then accomplish the five body-purifications.

Do đó, tuệ phải được tu tập bởi người đã thực hành sự quen thuộc với trí tuệ về các pháp làm nền tảng ấy qua việc học thuộc và thẩm vấn, sau khi đã hoàn thiện hai thanh tịnh làm gốc rễ, rồi hoàn thiện năm thanh tịnh làm thân mình.

Ayamettha saṅkhepo.

This is the brief explanation here.

Đây là phần tóm lược ở đây.

318

431. Ayaṃ pana vitthāro, yaṃ tāva vuttaṃ ‘‘khandhāyatanadhātuindriyasaccapaṭiccasamuppādādibhedā dhammā bhūmī’’ti, ettha khandhāti pañca khandhā rūpakkhandho vedanākkhandho saññākkhandho saṅkhārakkhandho viññāṇakkhandhoti.

431. This, however, is the detailed explanation. What was stated as "the dhammas such as aggregates, sense-bases, elements, faculties, Noble Truths, and dependent origination are the foundation" – here, aggregates means the five aggregates: the aggregate of material form (rūpakkhandha), the aggregate of feeling (vedanākkhandha), the aggregate of perception (saññākkhandha), the aggregate of mental formations (saṅkhārakkhandha), and the aggregate of consciousness (viññāṇakkhandha).

431. Còn đây là phần chi tiết. Về điều đã nói "các pháp được phân loại thành uẩn, xứ, giới, quyền, đế, duyên khởi v.v... là nền tảng", ở đây, uẩn là năm uẩn: sắc uẩn, thọ uẩn, tưởng uẩn, hành uẩn, và thức uẩn.

319

Rūpakkhandhakathā

Discourse on the Aggregate of Material Form

Luận về Sắc Uẩn

320

432. Tattha yaṃ kiñci sītādīhi ruppanalakkhaṇaṃ dhammajātaṃ, sabbaṃ taṃ ekato katvā rūpakkhandhoti veditabbaṃ.

432. Among these, whatever dhamma-category has the characteristic of being afflicted (ruppana) by cold and so forth, all of that, taken together, should be understood as the aggregate of material form (rūpakkhandha).

432. Trong đó, bất kỳ loại pháp nào có đặc tính bị biến hoại bởi lạnh v.v..., tất cả chúng được gộp chung lại và cần được biết là sắc uẩn.

321

Tadetaṃ ruppanalakkhaṇena ekavidhampi bhūtopādāyabhedato duvidhaṃ.

Though this (material form) is of one kind in terms of its characteristic of affliction, it is twofold in terms of primary elements (bhūta) and derived material phenomena (upādāya).

Pháp ấy, dù chỉ có một loại theo đặc tính biến hoại, nhưng lại có hai loại theo sự phân biệt giữa sắc đại chủng và sắc y sinh.

322

Tattha bhūtarūpaṃ catubbidhaṃ – pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātūti.

Among these, primary material form (bhūtarūpa) is fourfold: earth element (pathavīdhātu), water element (āpodhātu), fire element (tejodhātu), and wind element (vāyodhātu).

Trong đó, sắc đại chủng có bốn loại: địa đại, thủy đại, hỏa đại, và phong đại.

Tāsaṃ lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānāni catudhātuvavatthāne vuttāni.

Their characteristics, functions, and manifestations have been described in the section on the determination of the four elements (catudhātuvavatthāna).

Các đặc tính, phận sự và sự hiện khởi của chúng đã được nói trong phần phân tích tứ đại.

Padaṭṭhānato pana tā sabbāpi avasesadhātuttayapadaṭṭhānā.

As for their proximate cause (padaṭṭhāna), all of them have the other three elements as their proximate cause.

Còn về nhân cần thiết, tất cả chúng đều có ba đại còn lại làm nhân cần thiết.

323

Upādārūpaṃ catuvīsatividhaṃ – cakkhu, sotaṃ, ghānaṃ, jivhā, kāyo, rūpaṃ, saddo, gandho, raso, itthindriyaṃ, purisindriyaṃ, jīvitindriyaṃ, hadayavatthu, kāyaviññatti, vacīviññatti, ākāsadhātu, rūpassa lahutā, rūpassa mudutā, rūpassa kammaññatā, rūpassa upacayo, rūpassa santati, rūpassa jaratā, rūpassa aniccatā, kabaḷīkāro āhāroti.

Derived material form (upādārūpa) is twenty-fourfold: eye, ear, nose, tongue, body, visible form, sound, smell, taste, feminity, masculinity, life-faculty, heart-base, bodily intimation, verbal intimation, space element, lightness of material form, pliancy of material form, adaptability of material form, accumulation of material form, continuity of material form, decay of material form, impermanence of material form, and edible food.

Sắc y sinh có hai mươi bốn loại: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, sắc, thanh, hương, vị, nữ quyền, nam quyền, mạng quyền, ý vật, thân biểu tri, ngữ biểu tri, không giới, sự khinh khoái của sắc, sự mềm mại của sắc, sự thích ứng của sắc, sự tích tập của sắc, sự tương tục của sắc, sự già cỗi của sắc, sự vô thường của sắc, và đoàn thực.

324

433. Tattha rūpābhighātārahatappasādalakkhaṇaṃ daṭṭhukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā cakkhu, rūpesu āviñchanarasaṃ, cakkhuviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, daṭṭhukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.

433. Among these, the eye has the characteristic of sensitive matter (pasāda) susceptible to impact by visible forms, or the characteristic of sensitive matter arisen from kamma (karma-born) whose cause is the desire to see; its function is to draw in visible forms; its manifestation is as the support for eye-consciousness; its proximate cause is karma-born primary elements (mahābhūta) whose cause is the desire to see.

433. Trong đó, mắt có đặc tính là sắc trong có khả năng tiếp xúc với sắc cảnh, hoặc có đặc tính là sắc trong do nghiệp sanh từ ý muốn thấy làm nhân duyên; có phận sự là hướng đến các sắc cảnh; hiện khởi là nền tảng cho nhãn thức; có các đại chủng do nghiệp sanh từ ý muốn thấy làm nhân cần thiết.

325

Saddābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ, sotukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā sotaṃ, saddesu āviñchanarasaṃ, sotaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, sotukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.

The ear has the characteristic of sensitive matter susceptible to impact by sounds, or the characteristic of sensitive matter arisen from kamma whose cause is the desire to hear; its function is to draw in sounds; its manifestation is as the support for ear-consciousness; its proximate cause is karma-born primary elements whose cause is the desire to hear.

Tai có đặc tính là sắc trong có khả năng tiếp xúc với thanh cảnh, hoặc có đặc tính là sắc trong do nghiệp sanh từ ý muốn nghe làm nhân duyên; có phận sự là hướng đến các thanh cảnh; hiện khởi là nền tảng cho nhĩ thức; có các đại chủng do nghiệp sanh từ ý muốn nghe làm nhân cần thiết.

326

Gandhābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ, ghāyitukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā ghānaṃ, gandhesu āviñchanarasaṃ, ghānaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, ghāyitukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.

The nose has the characteristic of sensitive matter susceptible to impact by smells, or the characteristic of sensitive matter arisen from kamma whose cause is the desire to smell; its function is to draw in smells; its manifestation is as the support for nose-consciousness; its proximate cause is karma-born primary elements whose cause is the desire to smell.

Mũi có đặc tính là sắc trong có khả năng tiếp xúc với hương cảnh, hoặc có đặc tính là sắc trong do nghiệp sanh từ ý muốn ngửi làm nhân duyên; có phận sự là hướng đến các hương cảnh; hiện khởi là nền tảng cho tỷ thức; có các đại chủng do nghiệp sanh từ ý muốn ngửi làm nhân cần thiết.

327

Rasābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇā, sāyitukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇā vā jivhā, rasesu āviñchanarasā, jivhāviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānā, sāyitukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānā.

The tongue has the characteristic of sensitive matter susceptible to impact by tastes, or the characteristic of sensitive matter arisen from kamma whose cause is the desire to taste; its function is to draw in tastes; its manifestation is as the support for tongue-consciousness; its proximate cause is karma-born primary elements whose cause is the desire to taste.

Lưỡi có đặc tính là sắc trong có khả năng tiếp xúc với vị cảnh, hoặc có đặc tính là sắc trong do nghiệp sanh từ ý muốn nếm làm nhân duyên; có phận sự là hướng đến các vị cảnh; hiện khởi là nền tảng cho thiệt thức; có các đại chủng do nghiệp sanh từ ý muốn nếm làm nhân cần thiết.

328

Phoṭṭhabbābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇo, phusitukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇo vā kāyo, phoṭṭhabbesu āviñchanaraso, kāyaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhāno, phusitukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhāno.

The body has the characteristic of sensitive matter susceptible to impact by tangibles, or the characteristic of sensitive matter arisen from kamma whose cause is the desire to touch; its function is to draw in tangibles; its manifestation is as the support for body-consciousness; its proximate cause is karma-born primary elements whose cause is the desire to touch.

Thân có đặc tính là sắc trong có khả năng tiếp xúc với xúc cảnh, hoặc có đặc tính là sắc trong do nghiệp sanh từ ý muốn xúc chạm làm nhân duyên; có phận sự là hướng đến các xúc cảnh; hiện khởi là nền tảng cho thân thức; có các đại chủng do nghiệp sanh từ ý muốn xúc chạm làm nhân cần thiết.

329

434. Keci pana ‘‘tejādhikānaṃ bhūtānaṃ pasādo cakkhu, vāyupathavīāpādhikānaṃ bhūtānaṃ pasādā sotaghānajivhā, kāyo sabbesampī’’ti vadanti.

434. However, some say that "the eye is the sensitive matter of predominant fire element (tejādhika bhūta); the ear, nose, and tongue are the sensitive matter of predominant wind, earth, and water elements; and the body is of all (elements)."

434. Một số vị lại nói rằng: “Sắc trong của các đại chủng có hỏa đại trội hơn là mắt; sắc trong của các đại chủng có phong đại, địa đại, thủy đại trội hơn là tai, mũi, và lưỡi; thân thì có tất cả các đại chủng.”

Apare ‘‘tejādhikānaṃ pasādo cakkhu, vivaravāyuāpapathavādhikānaṃ sotaghānajivhākāyā’’ti vadanti.

Others say that "the eye is the sensitive matter of predominant fire element; the ear, nose, tongue, and body are of predominant space, wind, water, and earth elements."

Các vị khác nói: “Sắc trong của các đại chủng có hỏa đại trội hơn là mắt; tai, mũi, lưỡi, và thân là sắc trong của các đại chủng có không đại, phong đại, thủy đại, và địa đại trội hơn.”

Te vattabbā ‘‘suttaṃ āharathā’’ti.

They should be told, "Bring forth a Sutta."

Nên nói với họ rằng: “Hãy đưa ra kinh điển.”

Addhā suttameva na dakkhissanti.

Indeed, they will not find any Sutta.

Chắc chắn họ sẽ không thể thấy được kinh điển nào.

Keci panettha ‘‘tejādīnaṃ guṇehi rūpādīhi anugayhabhāvato’’ti kāraṇaṃ dassenti.

Some here state the reason thus: "Because material qualities and so on are supported by the qualities of the fire element and so on."

Một số người ở đây trình bày lý do rằng: "do các sắc pháp (rūpa) v.v. được nâng đỡ bởi các thuộc tính (guṇa) của lửa (teja) v.v."

Te vattabbā ‘‘ko panevamāharūpādayo tejādīnaṃ guṇā’ti.

They are to be told: "Who then said that material qualities and so on are the qualities of the fire element and so on?"

Họ nên được hỏi rằng: "Vậy ai đã nói rằng sắc pháp v.v. là thuộc tính của lửa v.v.?"

Avinibbhogavuttīsu hi bhūtesu ayaṃ imassa guṇo ayaṃ imassa guṇoti na labbhā vattu’’nti.

For among the great elements whose occurrence is inseparable, it is not possible to say, 'This is a quality of this, this is a quality of this.'"

Bởi vì trong các yếu tố vật chất (bhūta) không thể tách rời, không thể nói rằng "cái này là thuộc tính của cái kia, và cái kia là thuộc tính của cái này."

Athāpi vadeyyuṃ ‘‘yathā tesu tesu sambhāresu tassa tassa bhūtassa adhikatāya pathavīādīnaṃ sandhāraṇādīni kiccāni icchatha, evaṃ tejādiadhikesu sambhāresu rūpādīnaṃ adhikabhāvadassanato icchitabbametaṃ rūpādayo tesaṃ guṇā’’ti.

Even if they should say, "Just as you wish for the functions of the earth element and so on, such as supporting, in those respective combinations due to the predominance of that particular element, so too, seeing the predominance of material qualities and so on in combinations where the fire element and so on are predominant, this must be wished for: that material qualities and so on are their qualities,"

Nếu họ nói rằng: "Như quý vị mong muốn các chức năng như duy trì v.v. của đất (pathavī) v.v. là do sự vượt trội của từng yếu tố vật chất (bhūta) trong các thành phần tương ứng, thì cũng nên chấp nhận rằng các sắc pháp (rūpa) v.v. là thuộc tính của chúng, vì thấy sự vượt trội của các sắc pháp (rūpa) v.v. trong các thành phần có lửa (teja) v.v. vượt trội."

Te vattabbā ‘‘iccheyyāma, yadi āpādhikassa āsavassa gandhato pathavīadhike kappāse gandho adhikataro siyā, tejādhikassa ca uṇhodakassa vaṇṇato sītudakassa vaṇṇo parihāyetha’’.

They are to be told: "We would wish for it, if the scent of cotton, in which the earth element is predominant, were stronger than the scent of old fermented liquor, in which the water element is predominant; and if the color of cold water were less than the color of hot water, in which the fire element is predominant."

Họ nên được hỏi rằng: "Chúng tôi sẽ chấp nhận, nếu mùi của bông gòn có đất (pathavī) vượt trội lại nồng hơn mùi của rượu có nước (āpo) vượt trội, và màu của nước lạnh lại kém hơn màu của nước nóng có lửa (teja) vượt trội."

Yasmā panetaṃ ubhayampi natthi, tasmā pahāyetaṃ etesaṃ nissayabhūtānaṃ visesakappanaṃ, ‘‘yathā avisesepi ekakalāpe bhūtānaṃ rūparasādayo aññamaññaṃ visadisā honti, evaṃ cakkhupasādādayo avijjamānepi aññasmiṃ visesakāraṇe’’ti gahetabbametaṃ.

But since neither of these exists, this notion of distinction among these foundational elements should be abandoned; rather, it should be understood that "just as material qualities, flavors, and so on are dissimilar to each other among the elements in a single kalāpa even without distinction, so too are the eye-sensitivity and so on, even in the absence of any other distinguishing cause."

Nhưng vì cả hai điều này đều không tồn tại, nên hãy từ bỏ sự giả định về sự khác biệt của các yếu tố vật chất (bhūta) làm chỗ nương tựa này, và nên hiểu rằng "cũng như trong một nhóm (kalāpa) các yếu tố vật chất (bhūta) không có sự khác biệt, các sắc pháp (rūpa), vị (rasa) v.v. vốn đã khác biệt với nhau, thì các nhãn căn (cakkhupasāda) v.v. cũng vậy, dù không có nguyên nhân khác biệt nào."

330

Kiṃ pana taṃ yaṃ aññamaññassa asādhāraṇaṃ?

What, then, is that which is not common to one another?

Vậy điều gì là không chung cho chúng?

Kammameva nesaṃ visesakāraṇaṃ.

Kamma itself is the distinguishing cause for them.

Chính nghiệp (kamma) là nguyên nhân đặc biệt của chúng.

Tasmā kammavisesato etesaṃ viseso, na bhūtavisesato.

Therefore, their distinction arises from the distinction of kamma, not from the distinction of the elements.

Vì vậy, sự khác biệt của chúng là do sự khác biệt của nghiệp, chứ không phải do sự khác biệt của các yếu tố vật chất (bhūta).

Bhūtavisese hi sati pasādova na uppajjati.

For if there were a distinction of elements, the sensitivities would not arise.

Thật vậy, nếu có sự khác biệt về yếu tố vật chất (bhūta), thì tịnh sắc (pasāda) sẽ không sinh khởi.

Samānānañhi pasādo, na visamānānanti porāṇā.

"Sensitivities belong to those that are similar, not to those that are dissimilar," say the ancients.

"Tịnh sắc chỉ sinh khởi ở những yếu tố vật chất (bhūta) tương đồng, chứ không phải ở những yếu tố vật chất (bhūta) không tương đồng," các bậc cổ xưa đã nói.

331

435. Evaṃ kammavisesato visesavantesu ca etesu cakkhusotāni asampattavisayagāhakāni, attano nissayaṃ anallīnanissaye eva visaye viññāṇahetuttā.

435. And among these, thus distinguished by the distinction of kamma, the eye and ear are receivers of objects not yet reached, because they are the cause of consciousness only regarding objects that are not clung to their physical basis.

435. Như vậy, trong số các căn này, vốn có sự khác biệt do sự khác biệt của nghiệp (kamma), nhãn căn (cakkhu) và nhĩ căn (sota) là thu nhận đối tượng không tiếp xúc, vì chúng là nguyên nhân của thức (viññāṇa) trong đối tượng không dính liền với chỗ nương tựa của chính chúng.

Ghānajivhākāyā sampattavisayagāhakā, nissayavasena ceva, sayañca, attano nissayaṃ allīneyeva visaye viññāṇahetuttā.

The nose, tongue, and body are receivers of objects that have been reached, because they are the cause of consciousness regarding objects that are clung to their physical basis, both by way of their physical basis and by themselves.

Khứu căn (ghāna), thiệt căn (jivhā) và thân căn (kāya) là thu nhận đối tượng tiếp xúc, vì chúng là nguyên nhân của thức (viññāṇa) trong đối tượng đã dính liền với chỗ nương tựa của chính chúng, cả về phương diện chỗ nương tựa lẫn tự thân.

332

436. Cakkhu cettha yadetaṃ loke nīlapakhumasamākiṇṇakaṇhasukkamaṇḍalavicittaṃ nīluppaladalasannibhaṃ cakkhūti vuccati.

436. Here, the eye is what is called in the world the eye: a variegated circle of black and white surrounded by dark eyelashes, resembling the petal of a blue lotus.

436. Ở đây, nhãn căn là cái được gọi là mắt trong thế gian, một khối thịt được tô điểm bởi các vòng đen và trắng xen kẽ với lông mi xanh, giống như cánh hoa sen xanh.

Tassa sasambhāracakkhuno setamaṇḍalaparikkhittassa kaṇhamaṇḍalassa majjhe abhimukhe ṭhitānaṃ sarīrasaṇṭhānuppattipadese sattasu picupaṭalesu āsittatelaṃ picupaṭalāni viya satta akkhipaṭalānibyāpetvā dhāraṇanhāpanamaṇḍanabījanakiccāhi catūhi dhātīhi khattiyakumāro viya sandhāraṇabandhanaparipācanasamudīraṇakiccāhi catūhi dhātūhi katūpakāraṃ utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ āyunā anupāliyamānaṃ vaṇṇagandharasādīhi parivutaṃ pamāṇato ūkāsiramattaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.

This eye, with its constituent parts, in the middle of the black disk surrounded by the white disk of the eyeball, in the place where the shape of the body is reflected for those standing in front, stands, having spread through seven eye-membranes like oil poured over seven cotton wicks; it is nurtured by the four nurses—the great elements—which perform the functions of holding, bathing, adorning, and fanning, like a royal prince (who is cared for by his four nurses); it is supported by seasons, mind, and food; it is maintained by life (jīvitindriya); it is surrounded by color, odor, taste, and so on; in size, it is about the size of a louse's head; and it fulfills its respective roles as the physical basis and door for eye-consciousness and so on.

Nhãn căn đó, tức là nhãn cầu với các thành phần của nó, nằm ở giữa vòng đen được bao quanh bởi vòng trắng, tại vị trí mà hình dáng cơ thể của những người đứng đối diện được phản chiếu. Nó tồn tại bằng cách thấm qua bảy lớp màng mắt, như dầu thấm qua bảy lớp bông gòn, được bốn đại (dhātu) làm lợi ích qua các chức năng duy trì, ràng buộc, làm chín và thúc đẩy, được duy trì bởi các mùa (utu), tâm (citta) và vật thực (āhāra), được bảo vệ bởi mạng căn (āyu), được bao quanh bởi sắc (vaṇṇa), hương (gandha), vị (rasa) v.v., có kích thước bằng đầu một con chấy, và thực hiện chức năng là vật căn (vatthu) và môn (dvāra) cho nhãn thức (cakkhuviññāṇa) v.v. một cách thích hợp.

Vuttampi cetaṃ dhammasenāpatinā –

This was also stated by the Dhamma-General:

Tôn giả Pháp tướng quân (Dhammasenāpati) cũng đã nói:

333

‘‘Yena cakkhupasādena, rūpāni manupassati;

"By which eye-sensitivity, one perceives forms,

"Với nhãn tịnh sắc (cakkhupasāda) mà người thấy các sắc pháp (rūpa),

334

Parittaṃ sukhumaṃ etaṃ, ūkāsirasamūpama’’nti.

This is small, subtle, resembling a louse's head."

Nó nhỏ bé, vi tế, giống như đầu con chấy."

335

Sasambhārasotabilassa anto tanutambalomācite aṅgulivedhakasaṇṭhāne padese sotaṃ vuttappakārāhi dhātūhi katūpakāraṃ utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ āyunā anupāliyamānaṃ vaṇṇādīhi parivutaṃ sotaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.

The ear, within the cavity of the ear with its constituent parts, in a place shaped like a finger-ring, adorned with fine reddish hairs, stands, having been nurtured by the elements of the type described, supported by seasons, mind, and food, maintained by life (jīvitindriya), surrounded by color and so on, fulfilling its respective roles as the physical basis and door for ear-consciousness and so on.

Nhĩ căn tồn tại bên trong lỗ tai với các thành phần của nó, tại vị trí có hình dạng như ngón tay đeo nhẫn, được bao phủ bởi những sợi lông tơ mềm mại màu đỏ. Nó được các đại (dhātu) đã nêu làm lợi ích, được duy trì bởi các mùa (utu), tâm (citta) và vật thực (āhāra), được bảo vệ bởi mạng căn (āyu), được bao quanh bởi sắc (vaṇṇa) v.v., và thực hiện chức năng là vật căn (vatthu) và môn (dvāra) cho nhĩ thức (sotaviññāṇa) v.v. một cách thích hợp.

336

Sasambhāraghānabilassa anto ajapadasaṇṭhāne padese ghānaṃ yathāvuttappakārupakārupatthambhanānupālanaparivāraṃ ghānaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.

The nose, within the cavity of the nose with its constituent parts, in a place shaped like a goat's foot, stands, having been nurtured, supported, maintained, and surrounded by the elements of the type described, fulfilling its respective roles as the physical basis and door for nose-consciousness and so on.

Khứu căn tồn tại bên trong lỗ mũi với các thành phần của nó, tại vị trí có hình dạng như móng chân dê. Nó được các yếu tố đã nêu làm lợi ích, duy trì, bảo vệ và bao quanh, và thực hiện chức năng là vật căn (vatthu) và môn (dvāra) cho khứu thức (ghānaviññāṇa) v.v. một cách thích hợp.

337

Sasambhārajivhāmajjhassa upari uppaladalaggasaṇṭhāne padese jivhā yathāvuttappakārupakārupatthambhanānupālanaparivārā jivhāviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānā tiṭṭhati.

The tongue, above the middle of the tongue with its constituent parts, in a place shaped like the tip of a lotus petal, stands, having been nurtured, supported, maintained, and surrounded by the elements of the type described, fulfilling its respective roles as the physical basis and door for tongue-consciousness and so on.

Thiệt căn tồn tại phía trên giữa lưỡi với các thành phần của nó, tại vị trí có hình dạng như đầu cánh hoa sen. Nó được các yếu tố đã nêu làm lợi ích, duy trì, bảo vệ và bao quanh, và thực hiện chức năng là vật căn (vatthu) và môn (dvāra) cho thiệt thức (jivhāviññāṇa) v.v. một cách thích hợp.

338

Yāvatā pana imasmiṃ kāye upādiṇṇarūpaṃ nāma atthi.

Furthermore, wherever in this body there is appropriated matter (upādiṇṇarūpa),

Trong thân này, ở bất cứ nơi nào có sắc pháp do nghiệp (upādiṇṇarūpa) sinh,

Sabbattha kāyo kappāsapaṭale sneho viya vuttappakārupakārupatthambhanānupālanaparivārova hutvā kāyaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamāno tiṭṭhati.

Everywhere the body (sensitivity), like oil in a cotton wick, exists, having been nurtured, supported, maintained, and surrounded by the elements of the type described, fulfilling its respective roles as the physical basis and door for body-consciousness and so on.

Thân căn ở khắp mọi nơi, như dầu trong miếng bông gòn, tồn tại với các yếu tố làm lợi ích, duy trì, bảo vệ và bao quanh đã nêu, và thực hiện chức năng là vật căn (vatthu) và môn (dvāra) cho thân thức (kāyaviññāṇa) v.v. một cách thích hợp.

339

Vammikaudakākāsagāmasivathikasaṅkhātasagocaraninnā viya ca ahisusumārapakkhīkukkurasiṅgālārūpādisagocaraninnāva ete cakkhādayoti daṭṭhabbā.

And it should be seen that these eye and other sensitivities are like snakes, crocodiles, birds, dogs, and jackals, heading towards their own respective domains, just as they head towards anthills, deep waters, the sky, villages, and charnel grounds.

Và các nhãn căn (cakkhu) v.v. này nên được xem là những dòng chảy hướng về đối tượng của chính chúng, như rắn, cá sấu, chim, chó, cáo hướng về hang ổ, vực nước, bầu trời, làng mạc, bãi tha ma của chúng.

340

437. Tato paresu pana rūpādīsu cakkhupaṭihananalakkhaṇaṃ rūpaṃ, cakkhuviññāṇassa visayabhāvarasaṃ, tasseva gocarapaccupaṭṭhānaṃ, catumahābhūtapadaṭṭhānaṃ.

437. Among the subsequent material qualities (rūpādayo), form (rūpa) has the characteristic of impacting the eye, the function of being an object for eye-consciousness, its manifestation as the sphere of that same (eye-consciousness), and its proximate cause is the four great elements.

437. Trong các sắc pháp (rūpa) v.v. tiếp theo đó, sắc pháp (rūpa) có đặc tính va chạm nhãn căn (cakkhu), có chức năng là đối tượng của nhãn thức (cakkhuviññāṇa), có sự hiện khởi là cảnh giới của chính nó, và có bốn đại chủng (catumahābhūta) làm cận nhân (padaṭṭhāna).

Yathā cetaṃ tathā sabbānipi upādārūpāni.

And just as this is so, so are all derived material qualities (upādārūpāni).

Như thế này, tất cả các sắc pháp sở y (upādārūpa) cũng vậy.

Yattha pana viseso atthi, tattha vakkhāma.

Wherever there is a distinction, we shall describe it there.

Khi có sự khác biệt, chúng tôi sẽ trình bày.

Tayidaṃ nīlaṃ pītakantiādivasena anekavidhaṃ.

And this is of many kinds, such as blue, yellow, and so on.

Sắc pháp này có nhiều loại, như màu xanh, màu vàng v.v.

341

Sotapaṭihananalakkhaṇo saddo, sotaviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarapaccupaṭṭhāno.

Sound has the characteristic of impacting the ear, the function of being an object for ear-consciousness, and its manifestation as the sphere of that same (ear-consciousness).

Thanh pháp (sadda) có đặc tính va chạm nhĩ căn (sota), có chức năng là đối tượng của nhĩ thức (sotaviññāṇa), có sự hiện khởi là cảnh giới của chính nó.

Bherisaddo mudiṅgasaddotiādinā nayena anekavidho.

It is of many kinds, such as the sound of a drum, the sound of a tabor, and so on.

Thanh pháp có nhiều loại, như tiếng trống lớn, tiếng trống nhỏ v.v.

342

Ghānapaṭihananalakkhaṇo gandho, ghānaviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarapaccupaṭṭhāno.

Odor has the characteristic of impacting the nose, the function of being an object for nose-consciousness, and its manifestation as the sphere of that same (nose-consciousness).

Hương pháp (gandha) có đặc tính va chạm khứu căn (ghāna), có chức năng là đối tượng của khứu thức (ghānaviññāṇa), có sự hiện khởi là cảnh giới của chính nó.

Mūlagandho sāragandhotiādinā nayena anekavidho.

It is of many kinds, such as root-odor, heartwood-odor, and so on.

Hương pháp có nhiều loại, như mùi gốc, mùi thân v.v.

343

Jivhāpaṭihananalakkhaṇo raso, jivhāviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarapaccupaṭṭhāno.

Taste has the characteristic of impacting the tongue, the function of being an object for tongue-consciousness, and its manifestation as the sphere of that same (tongue-consciousness).

Vị pháp (rasa) có đặc tính va chạm thiệt căn (jivhā), có chức năng là đối tượng của thiệt thức (jivhāviññāṇa), có sự hiện khởi là cảnh giới của chính nó.

Mūlaraso khandharasotiādinā nayena anekavidho.

It is of many kinds, such as root-taste, stem-taste, and so on.

Vị pháp có nhiều loại, như vị gốc, vị thân v.v.

344

438. Itthibhāvalakkhaṇaṃ itthindriyaṃ, itthīti pakāsanarasaṃ, itthiliṅganimittakuttākappānaṃ kāraṇabhāvapaccupaṭṭhānaṃ.

438. The female faculty (itthindriya) has the characteristic of femininity, the function of manifesting as "female," and its manifestation as the cause of female gender, signs, deportment, and demeanor.

438. Nữ căn (itthindriya) có đặc tính là nữ tính, có chức năng biểu lộ là "nữ", có sự hiện khởi là nguyên nhân của các dấu hiệu, biểu tượng, cử chỉ và phong thái của nữ giới.

Purisabhāvalakkhaṇaṃ purisindriyaṃ, purisoti pakāsanarasaṃ, purisaliṅganimittakuttākappānaṃ kāraṇabhāvapaccupaṭṭhānaṃ.

The male faculty (purisindriya) has the characteristic of masculinity, the function of manifesting as "male," and its manifestation as the cause of male gender, signs, deportment, and demeanor.

Nam căn (purisindriya) có đặc tính là nam tính, có chức năng biểu lộ là "nam", có sự hiện khởi là nguyên nhân của các dấu hiệu, biểu tượng, cử chỉ và phong thái của nam giới.

Tadubhayampi kāyappasādo viya sakalasarīraṃ byāpakameva, na ca kāyapasādena ṭhitokāse ṭhitanti vā aṭṭhitokāse ṭhitanti vāti vattabbataṃ āpajjati, rūparasādayo viya aññamaññaṃ saṅkaro natthi.

Both of these pervade the entire body, like the body-sensitivity, and it is not to be said that they are located in the same place as the body-sensitivity or in a different place, nor is there any intermingling among them, like among color, taste, and so on.

Cả hai căn này đều lan tỏa khắp toàn thân như thân tịnh sắc (kāyappasāda), nhưng không thể nói rằng chúng tồn tại ở nơi thân tịnh sắc tồn tại hay không tồn tại ở nơi thân tịnh sắc không tồn tại, và không có sự lẫn lộn giữa chúng như sắc (rūpa), vị (rasa) v.v.

345

439. Sahajarūpānupālanalakkhaṇaṃ jīvitindriyaṃ, tesaṃ pavattanarasaṃ, tesaññeva ṭhapanapaccupaṭṭhānaṃ, yāpayitabbabhūtapadaṭṭhānaṃ.

439. The life faculty (jīvitindriya) has the characteristic of maintaining co-arisen material qualities, the function of sustaining them, its manifestation as the establishment of those same (material qualities), and its proximate cause is the elements to be sustained.

439. Mạng căn (jīvitindriya) có đặc tính là duy trì các sắc pháp đồng sinh (sahajarūpa), có chức năng làm cho chúng tiếp diễn, có sự hiện khởi là sự thiết lập của chính chúng, và có các yếu tố vật chất (bhūta) cần được duy trì làm cận nhân (padaṭṭhāna).

Santepi ca anupālanalakkhaṇādimhi vidhāne atthikkhaṇeyeva taṃ sahajarūpāni anupāleti udakaṃ viya uppalādīni.

Although it possesses the characteristic of maintenance and so on, it maintains co-arisen material qualities only at the moment of their existence, like water maintaining lotus flowers and so on.

Dù có đặc tính duy trì v.v. như đã nói, nó chỉ duy trì các sắc pháp đồng sinh (sahajarūpa) vào khoảnh khắc tồn tại của chúng, như nước duy trì hoa sen v.v.

Yathāsakaṃ paccayuppannepi ca dhamme pāleti dhāti viya kumāraṃ.

It protects the phenomena that arise from their respective conditions, like a nurse protecting a prince.

Và nó bảo vệ các pháp (dhamma) sinh khởi do duyên của chính chúng, như người vú nuôi bảo vệ hoàng tử.

Sayaṃ pavattitadhammasambandheneva ca pavattati niyāmako viya.

And it functions only through its connection with the phenomena it sustains, like a boatman.

Và nó tiếp diễn chỉ thông qua sự liên hệ với các pháp được nó làm cho tiếp diễn, như người lái thuyền.

Na bhaṅgato uddhaṃ pavattati, attano ca pavattayitabbānañca abhāvā.

It does not function after dissolution, due to the absence of itself and of the things to be sustained.

Nó không tiếp diễn sau khi hoại diệt, vì không có tự thân nó và các pháp cần được nó làm cho tiếp diễn.

Na bhaṅgakkhaṇe ṭhapeti, sayaṃ bhijjamānattā.

It does not establish (sustain) at the moment of dissolution, because it itself is in the process of dissolving.

Nó không thiết lập ở khoảnh khắc hoại diệt, vì tự thân nó đang hoại diệt.

Khīyamāno viya vaṭṭisneho dīpasikhaṃ.

Like the oil and wick that are being consumed, it does not sustain the flame of a lamp.

Như dầu bấc đang cạn không thể duy trì ngọn đèn.

Na ca anupālanapavattanaṭṭhapanānubhāvavirahitaṃ, yathāvuttakkhaṇe tassa tassa sādhanatoti daṭṭhabbaṃ.

And it should be understood that it is not devoid of the power of maintenance, sustenance, and establishment, as it accomplishes each of these at the aforementioned moment.

Và không phải nó thiếu năng lực duy trì, tiếp diễn và thiết lập, vì nó thực hiện được từng điều đó vào từng khoảnh khắc đã nói.

346

440. Manodhātumanoviññāṇadhātūnaṃ nissayalakkhaṇaṃ hadayavatthu, tāsaññeva dhātūnaṃ ādhāraṇarasaṃ, ubbahanapaccupaṭṭhānaṃ.

440. The heart-base is characterized by being the support for manodhātu and manoviññāṇadhātu; its function is supporting those very dhātus; its manifestation is bearing them up.

440. Hadayavatthu (cơ sở tim) là đặc tính nương tựa của manodhātu (ý giới) và manoviññāṇadhātu (ý thức giới), có chức năng làm nền tảng cho chính những giới này, và biểu hiện như sự nâng đỡ.

Hadayassa anto kāyagatāsatikathāyaṃ vuttappakāraṃ lohitaṃ nissāya sandhāraṇādikiccehi bhūtehi katūpakāraṃ utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ āyunā anupāliyamānaṃ manodhātumanoviññāṇadhātūnañceva taṃsampayuttadhammānañca vatthubhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.

By relying on the blood, as described in the discourse on mindfulness of the body, within the heart, being aided by the great elements whose function is sustenance and so on, being supported by season, mind, and food, being preserved by life-faculty, it stands, establishing its nature as the base for manodhātu and manoviññāṇadhātu, as well as for the mental states associated with them.

Nương vào một lượng máu đã được nói đến trong bài kinh Kāyagatāsati (niệm thân) nằm bên trong quả tim, được các đại yếu tố đã tạo tác sự trợ giúp bằng các chức năng như duy trì, được hỗ trợ bởi thời tiết, tâm và vật thực, được tuổi thọ bảo vệ, nó tồn tại để tạo thành cơ sở cho manodhātu, manoviññāṇadhātu và các pháp tương ưng với chúng.

347

441. Abhikkamādipavattakacittasamuṭṭhānavāyodhātuyā sahajarūpakāyathambhanasandhāraṇacalanassa paccayo ākāravikāro kāyaviññatti, adhippāyapakāsanarasā, kāyavipphandanahetubhāvapaccupaṭṭhānā, cittasamuṭṭhānavāyodhātupadaṭṭhānā.

441. Bodily intimation (kāyaviññatti) is the change in appearance which is a condition for the supporting, maintaining, and moving of the co-arisen physical body, due to the wind element (vāyodhātu) arisen from consciousness that causes advancing and so forth; its function is expressing one's intention; its manifestation is being the cause of bodily movement; its proximate cause is the wind element (vāyodhātu) arisen from consciousness.

441. Kāyaviññatti (thân biểu tri) là sự thay đổi hình thái, là nhân duyên cho sự chuyển động duy trì và làm vững chắc thân sắc đồng sinh của vāyodhātu (phong đại) do tâm sinh, vốn tạo ra các hành động như bước tới; có chức năng biểu lộ ý định; biểu hiện như là nhân của sự vận động thân thể; có vāyodhātu do tâm sinh làm nhân cận.

Sā panesā kāyavipphandanena adhippāyaviññāpanahetuttā, sayañca tena kāyavipphandanasaṅkhātena kāyena viññeyyattā ‘‘kāyaviññattī’’ti vuccati.

This kāyaviññatti is called "bodily intimation" because it is the cause of conveying one's intention through bodily movement, and because it is itself knowable through that body referred to as bodily movement.

Thân biểu tri này được gọi là “kāyaviññatti” vì nó là nhân để biểu lộ ý định thông qua sự vận động của thân, và chính nó được nhận biết qua sự vận động của thân đó.

Tāya ca pana calitehi cittajarūpehi abhisambandhānaṃ utujādīnampi calanato abhikkamādayo pavattantīti veditabbā.

It should be understood that, through it, as mind-born phenomena moved by it, also season-born and other phenomena are moved, thereby causing advancing and so forth.

Cũng cần biết rằng, do các sắc do tâm sinh bị lay động bởi thân biểu tri này, và do các sắc do thời tiết sinh v.v. cũng liên kết với chúng mà bị lay động, nên các hành động như bước tới v.v. được diễn ra.

348

Vacībhedapavattakacittasamuṭṭhānapathavīdhātuyā upādiṇṇaghaṭṭanassa paccayo ākāravikāro vacīviññatti, adhippāyappakāsanarasā, vacīghosahetubhāvapaccupaṭṭhānā, cittasamuṭṭhānapathavīdhātupadaṭṭhānā.

Verbal intimation (vacīviññatti) is the change in appearance which is a condition for the collision of the appropriated, due to the earth element (pathavīdhātu) arisen from consciousness that causes various kinds of speech; its function is expressing one's intention; its manifestation is being the cause of speech sound; its proximate cause is the earth element (pathavīdhātu) arisen from consciousness.

Vacīviññatti (khẩu biểu tri) là sự thay đổi hình thái, là nhân duyên cho sự va chạm của pathavīdhātu (địa đại) do tâm sinh, vốn tạo ra sự phân chia lời nói; có chức năng biểu lộ ý định; biểu hiện như là nhân của tiếng nói; có pathavīdhātu do tâm sinh làm nhân cận.

Sā panesā vacīghosena adhippāyaviññāpanahetuttā, sayañca tāya vacīghosasaṅkhātāya vācāya viññeyyattā ‘‘vacīviññattī’’ti vuccati.

This vacīviññatti is called "verbal intimation" because it is the cause of conveying one's intention through speech sound, and because it is itself knowable through that speech referred to as speech sound.

Khẩu biểu tri này được gọi là “vacīviññatti” vì nó là nhân để biểu lộ ý định thông qua tiếng nói, và chính nó được nhận biết qua lời nói, tức tiếng nói đó.

Yathā hi araññe ussāpetvā bandhagosīsādiudakanimittaṃ disvā udakamettha atthīti viññāyati, evaṃ kāyavipphandanañceva vacīghosañca gahetvā kāyavacīviññattiyopi viññāyanti.

Just as one understands "there is water here" upon seeing a water-sign, such as a cow's head bone erected and tied in a forest, so too are bodily intimation and verbal intimation understood by grasping bodily movement and speech sound.

Ví như khi nhìn thấy dấu hiệu nước như đầu bò v.v. được dựng lên và buộc trong rừng, người ta biết rằng có nước ở đây, thì cũng vậy, khi nắm bắt được sự vận động của thân và tiếng nói, kāyaviññatti và vacīviññatti cũng được nhận biết.

349

442. Rūpaparicchedalakkhaṇā ākāsadhātu, rūpapariyantappakāsanarasā, rūpamariyādāpaccupaṭṭhānā, asamphuṭṭhabhāvacchiddavivarabhāvapaccupaṭṭhānā vā, paricchinnarūpapadaṭṭhānā.

442. The space element (ākāsadhātu) is characterized by delimiting matter; its function is making known the boundaries of matter; its manifestation is the demarcation of matter, or its manifestation is the state of being uncollided, or holes and openings; its proximate cause is delimited matter.

442. Ākāsadhātu (không đại) có đặc tính phân định sắc, có chức năng biểu lộ giới hạn của sắc, biểu hiện như ranh giới của sắc, hoặc biểu hiện như trạng thái không tiếp xúc, rỗng không và khoảng trống, có sắc đã được phân định làm nhân cận.

Yāya paricchinnesu rūpesu idamito uddhamadho tiriyanti ca hoti.

By this, regarding delimited matter, one understands: "This is above it, this is below it, this is across from it."

Nhờ đó, trong các sắc đã được phân định, có sự phân biệt đây là trên, đây là dưới, đây là ngang.

350

443. Adandhatālakkhaṇā rūpassa lahutā, rūpānaṃ garubhāvavinodanarasā, lahuparivattitāpaccupaṭṭhānā, lahurūpapadaṭṭhānā.

443. The lightness of matter is characterized by non-sluggishness; its function is removing the heaviness of matter; its manifestation is quick changeability; its proximate cause is light matter.

443. Lahutā rūpassa (sự nhẹ nhàng của sắc) có đặc tính không chậm chạp, có chức năng loại bỏ trạng thái nặng nề của sắc, biểu hiện như sự thay đổi nhanh chóng, có sắc nhẹ nhàng làm nhân cận.

Athaddhatālakkhaṇā rūpassa mudutā, rūpānaṃ thaddhabhāvavinodanarasā, sabbakiriyāsu avirodhitāpaccupaṭṭhānā, mudurūpapadaṭṭhānā.

The softness of matter is characterized by non-rigidity; its function is removing the stiffness of matter; its manifestation is non-opposition to all actions; its proximate cause is soft matter.

Mudutā rūpassa (sự mềm mại của sắc) có đặc tính không cứng nhắc, có chức năng loại bỏ trạng thái cứng nhắc của sắc, biểu hiện như sự không chống đối trong mọi hành động, có sắc mềm mại làm nhân cận.

Sarīrakiriyānukūlakammaññabhāvalakkhaṇā rūpassa kammaññatā, akammaññatāvinodanarasā, adubbalabhāvapaccupaṭṭhānā, kammaññarūpapadaṭṭhānā.

The adaptability of matter is characterized by suitability for bodily functions; its function is removing unsuitability; its manifestation is non-weakness; its proximate cause is adaptable matter.

Kammaññatā rūpassa (sự thích nghi của sắc) có đặc tính thích hợp với các hoạt động của thân, có chức năng loại bỏ sự không thích nghi, biểu hiện như trạng thái không yếu kém, có sắc thích nghi làm nhân cận.

351

Etā pana tisso na aññamaññaṃ vijahanti, evaṃ santepi yo arogino viya rūpānaṃ lahubhāvo adandhatā lahuparivattippakāro rūpadandhattakaradhātukkhobhapaṭipakkhapaccayasamuṭṭhāno, so rūpavikāro rūpassa lahutā.

These three do not abandon each other. Even so, the lightness of matter, like that of a healthy person, which is non-sluggishness, a quick changeability, and arises from conditions opposite to the agitation of elements that cause sluggishness of matter, that change in matter is the lightness of matter.

Ba sắc này không tách rời nhau. Mặc dù vậy, sự nhẹ nhàng của sắc, tức trạng thái không chậm chạp, sự thay đổi nhanh chóng của sắc, do các nhân duyên đối nghịch với sự rối loạn của các đại yếu tố gây ra sự nặng nề của sắc, đó là sự biến đổi của sắc gọi là lahutā rūpassa.

Yo pana suparimadditacammasseva rūpānaṃ mudubhāvo sabbakiriyāvisesesu vasavattanabhāvamaddavappakāro rūpatthaddhattakaradhātukkhobhapaṭipakkhapaccayasamuṭṭhāno, so rūpavikāro rūpassa mudutā.

The softness of matter, like that of well-tanned leather, which is an ability to conform and gentleness in all specific bodily actions, and arises from conditions opposite to the agitation of elements that cause stiffness of matter, that change in matter is the softness of matter.

Sự mềm mại của sắc, như da đã được nhào nặn kỹ, tức trạng thái dễ sai khiến và mềm mại trong mọi hoạt động đặc biệt của thân, do các nhân duyên đối nghịch với sự rối loạn của các đại yếu tố gây ra sự cứng nhắc của sắc, đó là sự biến đổi của sắc gọi là mudutā rūpassa.

Yo pana sudantasuvaṇṇasseva rūpānaṃ kammaññabhāvo sarīrakiriyānukūlabhāvappakāro sarīrakiriyānaṃ ananukūlakaradhātukkhobhapaṭipakkhapaccayasamuṭṭhāno, so rūpavikāro rūpassa kammaññatāti evametāsaṃ viseso veditabbo.

The adaptability of matter, like that of well-worked gold, which is a suitability for bodily functions, and arises from conditions opposite to the agitation of elements that cause unsuitability for bodily functions, that change in matter is the adaptability of matter. Thus should the distinction among these be understood.

Sự thích nghi của sắc, như vàng đã được tôi luyện kỹ, tức trạng thái thích hợp với các hoạt động của thân, do các nhân duyên đối nghịch với sự rối loạn của các đại yếu tố gây ra sự không thích hợp với các hoạt động của thân, đó là sự biến đổi của sắc gọi là kammaññatā rūpassa. Như vậy, cần phải biết sự khác biệt của chúng.

352

444. Ācayalakkhaṇo rūpassa upacayo, pubbantato rūpānaṃ ummujjāpanaraso, niyyātanapaccupaṭṭhāno, paripuṇṇabhāvapaccupaṭṭhāno vā, upacitarūpapadaṭṭhāno.

444. The origin (upacaya) of matter is characterized by accumulation; its function is causing matter to emerge from its initial state; its manifestation is yielding or completeness; its proximate cause is accumulated matter.

444. Upacayo rūpassa (sự tích lũy của sắc) có đặc tính tích tụ, có chức năng làm cho sắc nổi lên từ phần trước, biểu hiện như sự phát triển, hoặc biểu hiện như trạng thái đầy đủ, có sắc đã được tích lũy làm nhân cận.

Pavattilakkhaṇā rūpassa santati, anuppabandhanarasā, anupacchedapaccupaṭṭhānā, anuppabandhakarūpapadaṭṭhānā.

The continuity (santati) of matter is characterized by progression; its function is uninterrupted sequence; its manifestation is non-cessation; its proximate cause is continuously linked matter.

Santati rūpassa (sự liên tục của sắc) có đặc tính diễn tiến, có chức năng nối tiếp không ngừng, biểu hiện như sự không gián đoạn, có sắc liên tục làm nhân cận.

Ubhayampetaṃ jātirūpassevādhivacanaṃ, ākāranānattato pana veneyyavasena ca ‘‘upacayo santatī’’ti uddesadesanā katā.

Both of these are synonyms for origination (jātirūpa); but due to the diversity of aspects and for the sake of the trainable, the exposition of "accumulation (upacaya)" and "continuity (santati)" has been made.

Cả hai điều này đều là tên gọi của sắc sinh, nhưng do sự đa dạng về hình thái và vì lợi ích của những người có thể được giáo hóa, nên đã có sự trình bày và giảng giải “upacayo và santati”.

Yasmā panettha atthato nānattaṃ natthi, tasmā imesaṃ padānaṃ niddese ‘‘yo āyatanānaṃ ācayo, so rūpassa upacayo.

Since there is no difference in meaning between them here, it is said in the exegesis of these terms: "Whatever is the accumulation of the bases (āyatana), that is the origination (upacaya) of matter.

Vì không có sự khác biệt về ý nghĩa giữa chúng, nên trong phần giải thích các từ này, đã nói rằng: “Sự tích tụ của các xứ là sự tích lũy của sắc.

Yo rūpassa upacayo, sā rūpassa santatī’’ti (dha. sa. 641-642) vuttaṃ.

Whatever is the origination (upacaya) of matter, that is the continuity (santati) of matter."

Sự tích lũy của sắc là sự liên tục của sắc.”

Aṭṭhakathāyampi ‘‘ācayo nāma nibbatti, upacayo nāma vaḍḍhi, santati nāma pavattī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 641) vatvā ‘‘nadītīre khatakūpakamhi udakuggamanakālo viya ācayo nibbatti, paripuṇṇakālo viya upacayo vaḍḍhi, ajjhottharitvā gamanakālo viya santati pavattī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 641) upamā katā.

And in the Commentary, after stating, "ācayo means initial origination, upacayo means growth, santati means progression," an analogy is made: "Initial origination (ācayo) is like the time water emerges in a small well dug on a riverbank; growth (upacayo) is like the time it becomes full; progression (santati) is like the time it overflows and flows on."

Trong Chú giải cũng nói: “Ācayo (sự tích tụ) là sự sinh khởi, upacayo (sự tích lũy) là sự tăng trưởng, santati (sự liên tục) là sự diễn tiến,” và đã đưa ra ví dụ: “Sự sinh khởi như thời điểm nước trồi lên trong giếng đào ở bờ sông; sự tăng trưởng như thời điểm nước đầy; sự diễn tiến như thời điểm nước chảy tràn.”

353

Upamāvasāne ca ‘‘evaṃ kiṃ kathitaṃ hoti?

And at the end of the analogy it is said: "What is thus explained?

Và ở cuối ví dụ, đã nói: “Như vậy, điều gì đã được nói đến?

Āyatanena ācayo kathito, ācayena āyatanaṃ kathita’’nti vuttaṃ.

By āyatana, ācayo is explained; by ācayo, āyatana is explained."

Sự tích tụ đã được nói đến qua xứ, và xứ đã được nói đến qua sự tích tụ.”

Tasmā yā rūpānaṃ paṭhamābhinibbatti, sā ācayo.

Therefore, the initial origination of matter is ācayo.

Do đó, sự sinh khởi đầu tiên của sắc là ācayo.

Yā tesaṃ upari aññesampi nibbattamānānaṃ nibbatti, sā vaḍḍhiākārena upaṭṭhānato upacayo.

The origination of other matter arising subsequently is upacayo, because it manifests as growth.

Sự sinh khởi của các sắc khác cũng tiếp tục sinh ra sau đó, biểu hiện như sự tăng trưởng, nên gọi là upacayo.

Yā tesampi upari punappunaṃ aññesaṃ nibbattamānānaṃ nibbatti, sā anupabandhākārena upaṭṭhānato santatīti ca pavuccatīti veditabbā.

And the repeated origination of still other matter arising subsequently is called santati, because it manifests as an uninterrupted sequence.

Và sự sinh khởi của các sắc khác cũng tiếp tục sinh ra liên tục sau đó, biểu hiện như sự không gián đoạn, nên gọi là santati. Điều này cần được hiểu rõ.

354

Rūpaparipākalakkhaṇā jaratā, upanayanarasā, sabhāvānapagamepi navabhāvāpagamapaccupaṭṭhānā vīhipurāṇabhāvo viya, paripaccamānarūpapadaṭṭhānā.

Aging (jaratā) is characterized by the ripening of matter; its function is drawing near^*; its manifestation is the disappearance of newness, even though its intrinsic nature remains, like the aging of grain; its proximate cause is matter in the process of ripening.

Jaratā (sự già cỗi) có đặc tính của sự chín muồi của sắc, có chức năng dẫn đến sự hoại diệt, biểu hiện như sự mất đi trạng thái mới mẻ mặc dù bản chất vẫn còn, giống như sự cũ kỹ của lúa, có sắc đang chín muồi làm nhân cận.

Khaṇḍiccādibhāvena dantādīsu vikāradassanato idaṃ pākaṭajaraṃ sandhāya vuttaṃ.

This is stated with reference to manifest aging, as seen in the changes in teeth and so forth, such as brokenness.

Điều này được nói đến liên quan đến sự già cỗi rõ ràng, như sự biến đổi được thấy ở răng v.v. với trạng thái sứt mẻ v.v.

Arūpadhammānaṃ pana paṭicchannajarā nāma hoti, tassā esa vikāro natthi, yā ca pathavī udakapabbatacandimasūriyādīsu avīcijarā nāma.

However, for formless phenomena, there is what is called hidden aging, which does not have such changes, and also what is called aging without interruption (avīcijarā) in earth, water, mountains, moon, sun, and so forth.

Tuy nhiên, đối với các pháp vô sắc, có một sự già cỗi ẩn tàng, không có sự biến đổi này; và sự già cỗi không gián đoạn được tìm thấy ở đất, nước, núi, mặt trăng, mặt trời v.v. cũng vậy.

355

Paribhedalakkhaṇā rūpassa aniccatā, saṃsīdanarasā, khayavayapaccupaṭṭhānā, paribhijjamānarūpapadaṭṭhānā.

Impermanence (aniccatā) of matter is characterized by dissolution; its function is subsiding; its manifestation is decay and decline; its proximate cause is matter undergoing dissolution.

Aniccatā rūpassa (sự vô thường của sắc) có đặc tính hoại diệt, có chức năng làm cho sắc suy tàn, biểu hiện như sự tiêu hủy và biến mất, có sắc đang hoại diệt làm nhân cận.

356

445. Ojālakkhaṇo kabaḷīkāro āhāro, rūpāharaṇaraso, upatthambhanapaccupaṭṭhāno, kabaḷaṃ katvā āharitabbavatthupadaṭṭhāno.

445. Edible food (kabaḷīkāro āhāro) is characterized by nutritive essence (ojā); its function is bringing forth matter; its manifestation is sustenance; its proximate cause is what is to be consumed as a morsel.

445. Kabaḷīkāro āhāro (vật thực đoàn) có đặc tính là ojā (chất bổ dưỡng), có chức năng mang lại sắc, biểu hiện như sự hỗ trợ, có vật thực được nhai nuốt làm nhân cận.

Yāya ojāya sattā yāpenti, tassā etaṃ adhivacanaṃ.

This is a designation for the nutritive essence by which beings subsist.

Đây là tên gọi của ojā mà các chúng sinh nhờ đó mà tồn tại.

357

446. Imāni tāva pāḷiyaṃ āgatarūpāneva.

446. These are indeed the forms that appear in the Pāli canon.

446. Cho đến đây, chỉ là các sắc đã được đề cập trong kinh điển (pāḷi).

Aṭṭhakathāyaṃ pana balarūpaṃ sambhavarūpaṃ jātirūpaṃ rogarūpaṃ ekaccānaṃ matena middharūpanti evaṃ aññānipi rūpāni āharitvā ‘‘addhā munīsi sambuddho, natthi nīvaraṇā tavā’’tiādīni (su. ni. 546) vatvā middharūpaṃ tāva natthiyevāti paṭikkhittaṃ.

However, in the Commentaries, other forms such as power-matter (balarūpa), seminal matter (sambhavarūpa), birth-matter (jātirūpa), disease-matter (rogarūpa), and according to some, torpor-matter (middharūpa), have been adduced. But then, after citing passages like "Verily, O sage, you are the Fully Awakened One; there are no hindrances for you," torpor-matter is refuted as non-existent.

Tuy nhiên, trong các Chú giải, sau khi đưa ra các sắc khác như balarūpa (sắc sức mạnh), sambhavarūpa (sắc tinh dịch), jātirūpa (sắc sinh), rogarūpa (sắc bệnh tật), và theo quan điểm của một số người, middharūpa (sắc hôn trầm), và nói “Thật vậy, Ngài là Bậc Giác Ngộ, không có chướng ngại cho Ngài” v.v., thì middharūpa đã bị bác bỏ là hoàn toàn không tồn tại.

Itaresu rogarūpaṃ jaratāaniccatāggahaṇena gahitameva, jātirūpaṃ upacayasantatiggahaṇena, sambhavarūpaṃ āpodhātuggahaṇena, balarūpaṃ vāyodhātuggahaṇena gahitameva.

Among the others, disease-matter is already included in the comprehension of aging (jaratā) and impermanence (aniccatā); birth-matter in the comprehension of accumulation (upacaya) and continuity (santati); seminal matter in the comprehension of the water element (āpodhātu); and power-matter in the comprehension of the wind element (vāyodhātu).

Trong các sắc còn lại, rogarūpa đã được bao hàm trong sự nắm bắt jaratā và aniccatā; jātirūpa đã được bao hàm trong sự nắm bắt upacaya và santati; sambhavarūpa đã được bao hàm trong sự nắm bắt āpodhātu; và balarūpa đã được bao hàm trong sự nắm bắt vāyodhātu.

Tasmā tesu ekampi visuṃ natthīti sanniṭṭhānaṃ kataṃ.

Therefore, it is concluded that none of these exists separately.

Do đó, đã kết luận rằng không có bất kỳ sắc nào trong số đó tồn tại riêng biệt.

358

Iti idaṃ catuvīsatividhaṃ upādārūpaṃ pubbe vuttaṃ catubbidhaṃ bhūtarūpañcāti aṭṭhavīsatividhaṃ rūpaṃ hoti anūnamanadhikaṃ.

Thus, these twenty-four kinds of dependent material form, together with the previously mentioned four kinds of primary material elements, constitute twenty-eight kinds of material form, neither deficient nor excessive.

Như vậy, hai mươi bốn loại sắc y sinh này, cùng với bốn loại đại chủng sắc đã nói trước đây, tạo thành hai mươi tám loại sắc, không thiếu không thừa.

359

447. Taṃ sabbampi na hetu ahetukaṃ hetuvippayuttaṃ sappaccayaṃ lokiyaṃ sāsavamevātiādinā nayena ekavidhaṃ.

447. All that (twenty-eightfold material form) is not a root (hetu), is rootless (ahetuka), unassociated with roots (hetuvippayutta), conditioned (sappaccaya), mundane (lokiya), and indeed accompanied by taints (sāsava); by such a method, it is onefold.

447. Tất cả sắc ấy không phải là nhân (hetu), không có nhân (ahetuka), không tương ưng với nhân (hetuvippayutta), có duyên (sappaccaya), thuộc thế gian (lokiya), và có lậu hoặc (sāsava) – theo cách này, nó là một loại.

360

Ajjhattikaṃ bāhiraṃ, oḷārikaṃ sukhumaṃ, dūre santike, nipphannaṃ anipphannaṃ, pasādarūpaṃ napasādarūpaṃ, indriyaṃ anindriyaṃ, upādiṇṇaṃ anupādiṇṇantiādivasena duvidhaṃ.

It is twofold as internal (ajjhattika) or external (bāhira), coarse (oḷārika) or subtle (sukhuma), far (dūre) or near (santike), produced (nipphanna) or unproduced (anipphanna), sensitive material form (pasādarūpa) or non-sensitive material form (napasādarūpa), faculty (indriya) or non-faculty (anindriya), and grasped (upādiṇṇa) or not grasped (anupādiṇṇa).

Theo cách phân loại như nội sắc (ajjhattika) và ngoại sắc (bāhira), thô sắc (oḷārika) và tế sắc (sukhuma), xa (dūre) và gần (santike), thành tựu sắc (nipphanna) và bất thành tựu sắc (anipphanna), tịnh sắc (pasādarūpa) và phi tịnh sắc (napasādarūpa), căn sắc (indriya) và phi căn sắc (anindriya), sở thọ dụng sắc (upādiṇṇa) và bất sở thọ dụng sắc (anupādiṇṇa) – nó là hai loại.

361

Tattha cakkhādipañcavidhaṃ attabhāvaṃ adhikicca pavattattā ajjhattikaṃ, sesaṃ tato bāhirattā bāhiraṃ.

Among these, the five kinds of material form beginning with eye-faculty (cakkhu) are called internal because they exist dependent on one’s own being. The remaining (twenty-three kinds) are called external because they are external to that (internal).

Trong đó, năm loại sắc như mắt, v.v., được gọi là nội sắc vì chúng tồn tại dựa trên tự thân; phần còn lại được gọi là ngoại sắc vì chúng nằm ngoài tự thân.

Cakkhādīni nava āpodhātuvajjitā tisso dhātuyo cāti dvādasavidhaṃ ghaṭṭanavasena gahetabbato oḷārikaṃ, sesaṃ tato viparītattā sukhumaṃ.

The nine kinds beginning with the eye-faculty, and the three elements excluding the water element—these twelve kinds of material form are considered coarse because they can be apprehended through impact. The remaining sixteen kinds are called subtle because they are the opposite of that (coarse).

Mười hai loại sắc, gồm mắt, v.v., chín loại, và ba đại chủng trừ thủy đại, được gọi là thô sắc vì chúng có thể được nhận biết thông qua sự va chạm; phần còn lại được gọi là tế sắc vì chúng ngược lại.

Yaṃ sukhumaṃ tadeva duppaṭivijjhasabhāvattā dūre, itaraṃ suppaṭivijjhasabhāvattā santike.

That which is subtle is itself far because it is of a nature difficult to penetrate; the other (coarse material form) is near because it is of a nature easy to penetrate.

Sắc nào là tế sắc thì chính nó được gọi là xa vì bản chất khó thâm nhập; sắc kia được gọi là gần vì bản chất dễ thâm nhập.

Catasso dhātuyo, cakkhādīni terasa, kabaḷīkārāhāro cāti aṭṭhārasavidhaṃ rūpaṃ paricchedavikāralakkhaṇabhāvaṃ atikkamitvā sabhāveneva pariggahetabbato nipphannaṃ, sesaṃ tabbiparītatāya anipphannaṃ.

The four elements, the thirteen kinds beginning with the eye-faculty, and edible food—these eighteen kinds of material form are called produced (nipphanna) because they are to be apprehended by their own nature, transcending the state of delimitation, change, or characteristic. The remaining ten kinds are called unproduced (anipphanna) because they are the opposite of that.

Mười tám loại sắc, gồm bốn đại chủng, mười ba loại sắc như mắt, v.v., và đoàn thực (kabaḷīkārāhāra), được gọi là thành tựu sắc (nipphanna) vì chúng được nhận biết bằng tự tánh, vượt qua trạng thái của sự phân định, biến đổi và đặc tướng; phần còn lại được gọi là bất thành tựu sắc (anipphanna) vì chúng ngược lại.

Cakkhādipañcavidhaṃ rūpādīnaṃ gahaṇapaccayabhāvena ādāsatalaṃ viya vippasannattā pasādarūpaṃ, itaraṃ tato viparītattā napasādarūpaṃ.

The five kinds of material form beginning with the eye-faculty are called sensitive material form (pasādarūpa) because they are exceedingly clear, like the surface of a mirror, serving as conditions for the apprehension of visible objects and so forth. The other (twenty-three kinds) are called non-sensitive material form (napasādarūpa) because they are the opposite of that.

Năm loại sắc như mắt, v.v., được gọi là tịnh sắc (pasādarūpa) vì chúng trong suốt như mặt gương, là duyên để nhận biết các cảnh sắc, v.v.; phần còn lại được gọi là phi tịnh sắc (napasādarūpa) vì chúng ngược lại.

Pasādarūpameva itthindriyādittayena saddhiṃ adhipatiyaṭṭhena indriyaṃ, sesaṃ tato viparītattā anindriyaṃ.

The sensitive material forms themselves, together with the three kinds of faculties—femininity, masculinity, and life-faculty—are called faculty (indriya) by virtue of their governing power. The remaining twenty kinds are called non-faculty (anindriya) because they are the opposite of that.

Chính tịnh sắc, cùng với nữ căn (itthindriya), v.v., được gọi là căn sắc (indriya) theo nghĩa thống trị; phần còn lại được gọi là phi căn sắc (anindriya) vì chúng ngược lại.

Yaṃ kammajanti parato vakkhāma, taṃ kammena upādiṇṇattā upādiṇṇaṃ, sesaṃ tato viparītattā anupādiṇṇaṃ.

That which is kamma-born, as we will explain later, is called grasped (upādiṇṇa) because it is grasped by kamma. The remaining three types are called not grasped (anupādiṇṇa) because they are the opposite of that.

Sắc nào là nghiệp sinh, như chúng ta sẽ nói sau, thì sắc ấy được gọi là sở thọ dụng sắc (upādiṇṇa) vì nó được nghiệp thọ dụng; phần còn lại được gọi là bất sở thọ dụng sắc (anupādiṇṇa) vì nó ngược lại.

362

448. Puna sabbameva rūpaṃ sanidassanakammajādīnaṃ tikānaṃ vasena tividhaṃ hoti.

448. Again, all material form is threefold by way of the triads of visible/invisible, kamma-born, and so forth.

448. Lại nữa, tất cả sắc đều là ba loại theo các bộ ba như hữu kiến (sanidassana) và nghiệp sinh (kammaja), v.v.

Tattha oḷārike rūpaṃ sanidassanasappaṭighaṃ, sesaṃ anidassanasappaṭighaṃ.

Among these, the visible object (rūpāyatana) within the coarse material forms is visible and with impact (sanidassanasappaṭigha), while the rest (of the coarse material forms) are invisible and with impact (anidassanasappaṭigha).

Trong đó, sắc trong thô sắc (oḷārika) là hữu kiến hữu đối (sanidassanasappaṭigha); phần còn lại là vô kiến hữu đối (anidassanasappaṭigha).

Sabbampi sukhumaṃ anidassanaappaṭighaṃ.

All subtle material form is invisible and without impact (anidassanaappaṭigha).

Tất cả tế sắc (sukhuma) đều là vô kiến vô đối (anidassanaappaṭigha).

Evaṃ tāva sanidassanattikavasena tividhaṃ.

Thus, it is threefold by way of the triad of visible/invisible.

Như vậy, theo bộ ba hữu kiến, nó là ba loại.

Kammajādittikavasena pana kammato jātaṃ kammajaṃ, tadaññapaccayajātaṃ akammajaṃ, nakutocijātaṃ neva kammajaṃ nākammajaṃ.

Furthermore, by way of the triad of kamma-born and so forth: that which is born from kamma is kamma-born (kammaja); that which is born from other conditions is not kamma-born (akammaja); and that which is born from no source is neither kamma-born nor not kamma-born (neva kammajaṃ nākammajaṃ).

Còn theo bộ ba nghiệp sinh, v.v., sắc sinh từ nghiệp là nghiệp sinh (kammaja); sắc sinh từ duyên khác là phi nghiệp sinh (akammaja); sắc không sinh từ đâu cả là không phải nghiệp sinh cũng không phải phi nghiệp sinh (neva kammajaṃ nākammajaṃ).

Cittato jātaṃ cittajaṃ, tadaññapaccayajātaṃ acittajaṃ, nakutocijātaṃ neva cittajaṃ nācittajaṃ, āhārato jātaṃ āhārajaṃ, tadaññapaccayajātaṃ anāhārajaṃ, nakutocijātaṃ neva āhārajaṃ naanāhārajaṃ.

That which is born from mind is mind-born (cittaja); that which is born from other conditions is not mind-born (acittaja); that which is born from no source is neither mind-born nor not mind-born (neva cittajaṃ nācittajaṃ). That which is born from nutriment is nutriment-born (āhāraja); that which is born from other conditions is not nutriment-born (anāhāraja); that which is born from no source is neither nutriment-born nor not nutriment-born (neva āhārajaṃ naanāhārajaṃ).

Sắc sinh từ tâm là tâm sinh (cittaja); sắc sinh từ duyên khác là phi tâm sinh (acittaja); sắc không sinh từ đâu cả là không phải tâm sinh cũng không phải phi tâm sinh (neva cittajaṃ nācittajaṃ); sắc sinh từ thức ăn là thực sinh (āhāraja); sắc sinh từ duyên khác là phi thực sinh (anāhāraja); sắc không sinh từ đâu cả là không phải thực sinh cũng không phải phi thực sinh (neva āhārajaṃ naanāhārajaṃ).

Ututo jātaṃ utujaṃ, tadaññapaccayajātaṃ anutujaṃ, nakutocijātaṃ neva utujaṃ naanutujanti evaṃ kammajādittikavasena tividhaṃ.

That which is born from temperature is temperature-born (utuja); that which is born from other conditions is not temperature-born (anutuja); that which is born from no source is neither temperature-born nor not temperature-born (neva utujaṃ naanutujaṃ). Thus, it is threefold by way of the triad of kamma-born and so forth.

Sắc sinh từ thời tiết là thời tiết sinh (utuja); sắc sinh từ duyên khác là phi thời tiết sinh (anutuja); sắc không sinh từ đâu cả là không phải thời tiết sinh cũng không phải phi thời tiết sinh (neva utujaṃ naanutujaṃ). Như vậy, theo bộ ba nghiệp sinh, v.v., nó là ba loại.

363

449. Puna diṭṭhādirūparūpādivatthādicatukkavasena catubbidhaṃ.

449. Again, it is fourfold by way of the tetrads of seen and so forth, material form proper and so forth, and base and so forth.

449. Lại nữa, nó là bốn loại theo bộ bốn như thấy (diṭṭha), v.v., sắc sắc (rūparūpa), v.v., và sở y (vatthu), v.v.

Tattha rūpāyatanaṃ diṭṭhaṃ nāma dassanavisayattā, saddāyatanaṃ sutaṃ nāma savanavisayattā, gandharasaphoṭṭhabbattayaṃ mutaṃ nāma sampattagāhakaindriyavisayattā, sesaṃ viññātaṃ nāma viññāṇasseva visayattāti evaṃ tāva diṭṭhādicatukkavasena catubbidhaṃ.

Among these, the visible object (rūpāyatana) is called seen (diṭṭha) because it is an object of sight. Sound (saddāyatana) is called heard (suta) because it is an object of hearing. The triad of smell, taste, and tangible object is called perceived (muta) because it is an object of faculties that apprehend by contact. The remaining (twenty-one kinds) are called cognized (viññāta) because they are objects of consciousness itself. Thus, it is fourfold by way of the tetrad of seen and so forth.

Trong đó, cảnh sắc (rūpāyatana) được gọi là thấy được (diṭṭha) vì là đối tượng của nhãn thức; cảnh âm thanh (saddāyatana) được gọi là nghe được (suta) vì là đối tượng của nhĩ thức; ba loại cảnh hương, vị, xúc được gọi là biết được (muta) vì là đối tượng của các căn nhận biết cảnh tiếp xúc; phần còn lại được gọi là liễu tri được (viññāta) vì là đối tượng của tâm thức (viññāṇa) mà thôi. Như vậy, theo bộ bốn thấy được, v.v., nó là bốn loại.

364

Nipphannarūpaṃ panettha rūparūpaṃ nāma, ākāsadhātu paricchedarūpaṃ nāma, kāyaviññattiādi kammaññatāpariyantaṃ vikārarūpaṃ nāma, jātijarābhaṅgaṃ lakkhaṇarūpaṃ nāmāti evaṃ rūparūpādicatukkavasena catubbidhaṃ.

Among these, the produced material form (nipphanna-rūpa) is called material form proper (rūparūpa). The space element (ākāsadhātu) is called delimiting material form (paricchedarūpa). The five kinds of material form from bodily intimation (kāyaviññatti) up to aptitude (kammaññatā) are called changeable material form (vikārarūpa). Birth, aging, and dissolution (jātijarābhaṅga) are called characteristic material form (lakkhaṇarūpa). Thus, it is fourfold by way of the tetrad of material form proper and so forth.

Trong số này, sắc thành tựu (nipphannarūpa) được gọi là sắc sắc (rūparūpa); không đại (ākāsadhātu) được gọi là sắc phân định (paricchedarūpa); từ thân biểu tri (kāyaviññatti), v.v., cho đến khinh an tánh (kammaññatā) được gọi là sắc biến đổi (vikārarūpa); và sinh, già, hoại được gọi là sắc đặc tướng (lakkhaṇarūpa). Như vậy, theo bộ bốn sắc sắc, v.v., nó là bốn loại.

365

Yaṃ panettha hadayarūpaṃ nāma, taṃ vatthu na dvāraṃ.

Among these, what is called the heart-base material form (hadayarūpa) is a base (vatthu), not a door (dvāra).

Còn trong số này, cái gọi là sắc ý vật (hadayarūpa) là sở y (vatthu) chứ không phải môn (dvāra).

Viññattidvayaṃ dvāraṃ na vatthu.

The two intimations (viññatti) are doors, not bases.

Hai loại biểu tri (viññatti) là môn (dvāra) chứ không phải sở y (vatthu).

Pasādarūpaṃ vatthu ceva dvārañca.

Sensitive material form (pasādarūpa) is both a base and a door.

Năm tịnh sắc (pasādarūpa) vừa là sở y vừa là môn.

Sesaṃ neva vatthu na dvāranti evaṃ vatthādicatukkavasena catubbidhaṃ.

The remaining twenty-one kinds are neither bases nor doors. Thus, it is fourfold by way of the tetrad of base and so forth.

Phần còn lại không phải sở y cũng không phải môn. Như vậy, theo bộ bốn sở y, v.v., nó là bốn loại.

366

450. Puna ekajaṃ, dvijaṃ, tijaṃ, catujaṃ, nakutocijātanti imesaṃ vasena pañcavidhaṃ.

450. Again, it is fivefold by way of single-born, double-born, triple-born, quadruple-born, and not-born from any source.

450. Lại nữa, nó là năm loại theo cách phân loại: đơn sinh (ekaja), nhị sinh (dvija), tam sinh (tija), tứ sinh (catuja), và không sinh từ đâu cả (nakutocijāta).

Tattha kammajameva cittajameva ca ekajaṃ nāma.

Among these, that which is born solely from kamma or solely from mind is called single-born.

Trong đó, sắc chỉ do nghiệp sinh và sắc chỉ do tâm sinh được gọi là đơn sinh (ekaja).

Tesu saddhiṃ hadayavatthunā indriyarūpaṃ kammajameva.

Among these (single-born), the eight kinds of faculty material form, together with the heart-base material form, are born solely from kamma.

Trong số đó, tám căn sắc cùng với ý vật (hadayavatthu) chỉ là nghiệp sinh.

Viññattidvayaṃ cittajameva.

The two intimations (viññatti) are born solely from mind.

Hai loại biểu tri (viññatti) chỉ là tâm sinh.

Yaṃ pana cittato ca ututo ca jātaṃ, taṃ dvijaṃ nāma, taṃ saddāyatanameva.

That which is born from both mind and temperature is called double-born. This is sound (saddāyatana) alone.

Sắc nào sinh từ tâm và từ thời tiết thì được gọi là nhị sinh (dvija), đó chính là cảnh âm thanh (saddāyatana).

Yaṃ utucittāhārehi jātaṃ, taṃ tijaṃ nāma, taṃ pana lahutādittayameva.

That which is born from temperature, mind, and nutriment is called triple-born. This is the triad of lightness, pliancy, and aptitude (lahutādittaya) alone.

Sắc nào sinh từ thời tiết, tâm, và thức ăn thì được gọi là tam sinh (tija), đó chính là ba loại khinh an tánh, v.v.

Yaṃ catūhipi kammādīhi jātaṃ, taṃ catujaṃ nāma, taṃ lakkhaṇarūpavajjaṃ avasesaṃ hoti.

That which is born from all four (causes) beginning with kamma is called quadruple-born. This is the remaining material form, excluding the characteristic material forms.

Sắc nào sinh từ cả bốn loại nghiệp, v.v., thì được gọi là tứ sinh (catuja), đó là phần còn lại trừ sắc đặc tướng.

Lakkhaṇarūpaṃ pana nakutocijātaṃ.

The characteristic material forms (lakkhaṇarūpa), however, are not born from any source.

Còn sắc đặc tướng (lakkhaṇarūpa) thì không sinh từ đâu cả.

Kasmā?

Why?

Vì sao?

Na hi uppādassa uppādo atthi, uppannassa ca paripākabhedamattaṃ itaradvayaṃ.

Indeed, there is no birth of birth, and the other two (aging and dissolution) are merely the ripening and dissolution of what has already arisen.

Vì không có sự sinh của sự sinh, và hai loại kia (già, hoại) chỉ là sự chín muồi và sự biến hoại của cái đã sinh.

Yampi ‘‘rūpāyatanaṃ saddāyatanaṃ gandhāyatanaṃ rasāyatanaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ ākāsadhātu āpodhātu rūpassa lahutā, rūpassa mudutā, rūpassa kammaññatā, rūpassa upacayo, rūpassa santati, kabaḷīkāro āhāro, ime dhammā cittasamuṭṭhānā’’tiādīsu (dha. sa. 1201) jātiyā kutocijātattaṃ anuññātaṃ, taṃ pana rūpajanakapaccayānaṃ kiccānubhāvakkhaṇe diṭṭhattāti veditabbaṃ.

Even that which is permitted to be born from some source by birth, as in the statements such as "visible object, sound object, smell object, taste object, tangible object, space element, water element, lightness of material form, pliancy of material form, aptitude of material form, accumulation of material form, continuity of material form, edible food—these phenomena arise from mind" (Dhs. 1201), should be understood as having been seen at the moment of the functional effectiveness of the generating conditions of material form.

Và điều đã được cho phép rằng sự sinh của cảnh sắc, cảnh âm thanh, cảnh hương, cảnh vị, cảnh xúc, không đại, thủy đại, khinh an tánh của sắc, nhu nhuyễn tánh của sắc, thích nghiệp tánh của sắc, sự tích tụ của sắc, sự liên tục của sắc, đoàn thực, những pháp này là tâm sinh, v.v., thì điều đó nên được hiểu là sự cho phép vì nó được thấy vào thời điểm các duyên sinh sắc phát huy tác dụng.

367

Idaṃ tāva rūpakkhandhe vitthārakathāmukhaṃ.

This is, for now, an introduction to the detailed discourse on the material form aggregate (rūpakkhandha).

Đây là phần mở đầu cho sự giải thích chi tiết về sắc uẩn.

368

Viññāṇakkhandhakathā

Discourse on the Consciousness Aggregate

Phần giải thích về Thức Uẩn

369

451. Itaresu pana yaṃkiñci vedayitalakkhaṇaṃ, sabbaṃ taṃ ekato katvā vedanākkhandho; yaṃkiñci sañjānanalakkhaṇaṃ, sabbaṃ taṃ ekato katvā saññākkhandho; yaṃkiñci abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ, sabbaṃ taṃ ekato katvā saṅkhārakkhandho; yaṃkiñci vijānanalakkhaṇaṃ, sabbaṃ taṃ ekato katvā viññāṇakkhandho veditabbo.

451. As for the other aggregates: whatever has the characteristic of feeling is, when all put together, the feeling aggregate (vedanākkhandha); whatever has the characteristic of perceiving is, when all put together, the perception aggregate (saññākkhandha); whatever has the characteristic of volitional formations is, when all put together, the formations aggregate (saṅkhārakkhandha); and whatever has the characteristic of cognizing is, when all put together, to be understood as the consciousness aggregate (viññāṇakkhandha).

451. Trong các uẩn còn lại, bất cứ thứ gì có đặc tính cảm thọ, tất cả đều được tập hợp lại thành thọ uẩn (vedanākkhandha); bất cứ thứ gì có đặc tính nhận biết, tất cả đều được tập hợp lại thành tưởng uẩn (saññākkhandha); bất cứ thứ gì có đặc tính tạo tác, tất cả đều được tập hợp lại thành hành uẩn (saṅkhārakkhandha); bất cứ thứ gì có đặc tính liễu tri, tất cả đều được tập hợp lại thành thức uẩn (viññāṇakkhandha).

Tattha yasmā viññāṇakkhandhe viññāte itare suviññeyyā honti, tasmā viññāṇakkhandhaṃ ādiṃ katvā vaṇṇanaṃ karissāma.

Among these, since the other aggregates are easily understood once the consciousness aggregate is understood, we will begin our exposition with the consciousness aggregate.

Trong đó, vì khi thức uẩn được liễu tri thì các uẩn khác dễ dàng được liễu tri, nên chúng ta sẽ bắt đầu giải thích từ thức uẩn.

370

Yaṃkiñci vijānanalakkhaṇaṃ, sabbaṃ taṃ ekato katvā viññāṇakkhandho veditabboti hi vuttaṃ.

Indeed, it has been said that whatever has the characteristic of cognizing is, when all put together, to be understood as the consciousness aggregate.

Thật vậy, đã nói rằng: “Bất cứ thứ gì có đặc tính liễu tri, tất cả đều được tập hợp lại thành thức uẩn.”

Kiñca vijānanalakkhaṇaṃ viññāṇaṃ?

What is this consciousness that has the characteristic of cognizing?

Vậy, thức (viññāṇa) có đặc tính liễu tri là gì?

Yathāha ‘‘vijānāti vijānātīti kho, āvuso, tasmā viññāṇanti vuccatī’’ti (ma. ni. 1.449).

As it is said: "It cognizes, it cognizes, friends, therefore it is called consciousness (viññāṇaṃ)" (MN 1.449).

Như đã nói: “Này chư hiền, vì nó liễu tri, liễu tri, nên nó được gọi là thức (viññāṇa).”

Viññāṇaṃ cittaṃ manoti atthato ekaṃ.

Consciousness (viññāṇaṃ), mind (cittaṃ), and mental faculty (mano) are one in meaning.

Thức (viññāṇa), tâm (citta), ý (mano) là một về nghĩa.

Tadetaṃ vijānanalakkhaṇena sabhāvato ekavidhampi jātivasena tividhaṃ kusalaṃ, akusalaṃ, abyākatañca.

Though this consciousness is one in nature by its characteristic of cognizing, it is threefold by way of its kind: wholesome (kusala), unwholesome (akusala), and indeterminate (abyākata).

Thức này, dù chỉ là một loại về tự tánh với đặc tính liễu tri, nhưng theo loại (jāti) thì có ba loại: thiện (kusala), bất thiện (akusala), và vô ký (abyākata).

371

452. Tattha kusalaṃ bhūmibhedato catubbidhaṃ kāmāvacaraṃ rūpāvacaraṃ arūpāvacaraṃ lokuttarañca.

452. Among these, wholesome (kusala) is fourfold by way of plane: belonging to the sense-sphere (kāmāvacara), belonging to the fine-material sphere (rūpāvacara), belonging to the immaterial sphere (arūpāvacara), and supramundane (lokuttara).

452. Trong đó, thiện (kusala) có bốn loại theo phân loại cảnh giới (bhūmi): dục giới (kāmāvacara), sắc giới (rūpāvacara), vô sắc giới (arūpāvacara), và siêu thế (lokuttara).

Tattha kāmāvacaraṃ somanassupekkhāñāṇasaṅkhārabhedato aṭṭhavidhaṃ.

Among these, that which belongs to the sense-sphere (kāmāvacara) is eightfold by way of joy/equanimity, knowledge, and volition.

Trong đó, dục giới (kāmāvacara) có tám loại theo phân loại hỷ (somanassa), xả (upekkhā), trí tuệ (ñāṇa), và tác động (saṅkhāra).

Seyyathidaṃ – somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhāraṃ sasaṅkhārañca, tathā ñāṇavippayuttaṃ.

Namely: accompanied by joy, conjoined with knowledge, unprompted and prompted; likewise, disjoined from knowledge (unprompted and prompted).

Cụ thể là: tương ưng với hỷ, tương ưng với trí tuệ, không tác động (asaṅkhāra) và có tác động (sasaṅkhāra); tương tự, không tương ưng với trí tuệ.

Upekkhāsahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ asaṅkhāraṃ sasaṅkhārañca, tathā ñāṇavippayuttaṃ.

Accompanied by equanimity, conjoined with knowledge, unprompted and prompted; likewise, disjoined from knowledge (unprompted and prompted).

Tương ưng với xả, tương ưng với trí tuệ, không tác động (asaṅkhāra) và có tác động (sasaṅkhāra); tương tự, không tương ưng với trí tuệ.

372

Yadā hi deyyadhammapaṭiggāhakādisampattiṃ aññaṃ vā somanassahetuṃ āgamma haṭṭhapahaṭṭho ‘‘atthi dinna’’ntiādinayappavattaṃ (ma. ni. 1.441) sammādiṭṭhiṃ purakkhatvā asaṃsīdanto anussāhito parehi dānādīni puññāni karoti, tadāssa somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ cittaṃ asaṅkhāraṃ hoti.

When, indeed, one performs meritorious deeds such as giving, being greatly gladdened by the perfection of the offering object, the recipient, and so forth, or by other causes of joy, having made Right View foremost, not being hesitant, and not being prompted by others, then that mind of theirs, accompanied by joy and associated with knowledge, is unprompted (asaṅkhāraṃ).

Khi một người, do sự thành tựu của vật dâng cúng, người thọ nhận, v.v., hoặc do một nguyên nhân nào khác của sự hoan hỷ, trở nên vô cùng phấn khởi, lấy chánh kiến (sammādiṭṭhi) làm kim chỉ nam, phát sinh theo cách như “có sự bố thí”, v.v., không chùn bước, không bị người khác thúc giục, thực hiện các công đức như bố thí, v.v., thì tâm thiện (kusala citta) của người ấy là vô hành (asaṅkhāra), tương ưng với trí tuệ, cùng với hoan hỷ (somanassa).

Yadā pana vuttanayena haṭṭhatuṭṭho sammādiṭṭhiṃ purakkhatvā amuttacāgatādivasena saṃsīdamāno vā parehi vā ussāhito karoti, tadāssa tadeva cittaṃ sasaṅkhāraṃ hoti.

When, however, in the manner described, being gladdened and delighted, having made Right View foremost, either being hesitant due to a lack of generous relinquishment, etc., or being encouraged by others, one performs such deeds, then that same mind is prompted (sasaṅkhāraṃ).

Tuy nhiên, khi một người, theo cách đã nói, phấn khởi và hoan hỷ, lấy chánh kiến làm kim chỉ nam, nhưng lại chùn bước do không có sự xả bỏ tự do, v.v., hoặc bị người khác thúc giục mà thực hiện, thì chính tâm ấy là hữu hành (sasaṅkhāra).

Imasmiñhi atthe saṅkhāroti etaṃ attano vā paresaṃ vā vasena pavattassa pubbapayogassādhivacanaṃ.

For in this context, the word "saṅkhāra" refers to the prior exertion that has occurred by means of one's own or others' effort (specifically, the mental exertion that, when hesitation arises in performing a meritorious deed, makes one free from that hesitation and causes one to exert well).

Trong trường hợp này, thuật ngữ "saṅkhāra" là một từ đồng nghĩa với sự nỗ lực trước đó, phát sinh do chính mình hoặc do người khác.

Yadā pana ñātijanassa paṭipattidassanena jātaparicayā bāladārakā bhikkhū disvā somanassajātā sahasā kiñcideva hatthagataṃ dadanti vā vandanti vā, tadā tatiyaṃ cittaṃ uppajjati.

When, however, inexperienced children, having become accustomed to seeing the conduct of their relatives (parents, etc., offering and venerating), see bhikkhus, they become joyful and spontaneously give something in their hands or pay homage; then a third type of mind arises.

Tuy nhiên, khi những đứa trẻ chưa trưởng thành, do đã quen thuộc với hành vi của người thân, thấy các vị tỳ khưu và phát sinh hoan hỷ, liền vội vàng dâng cúng hoặc đảnh lễ bất cứ thứ gì đang có trong tay, thì tâm thứ ba phát sinh.

Yadā pana ‘‘detha vandathāti’’ ñātīhi ussāhitā evaṃ paṭipajjanti, tadā catutthaṃ cittaṃ uppajjati.

When, however, being encouraged by relatives with "Give! Pay homage!", they act in this manner (by giving or paying homage), then a fourth type of mind arises.

Tuy nhiên, khi chúng hành động như vậy do bị người thân thúc giục rằng: “Hãy bố thí, hãy đảnh lễ!”, thì tâm thứ tư phát sinh.

Yadā pana deyyadhammapaṭiggāhakādīnaṃ asampattiṃ aññesaṃ vā somanassahetūnaṃ abhāvaṃ āgamma catūsupi vikappesu somanassarahitā honti, tadā sesāni cattāri upekkhāsahagatāni uppajjantīti.

When, however, due to the imperfection of the offering object, the recipient, etc., or the absence of other causes of joy, they are devoid of joy in all four categories, then the remaining four minds, accompanied by equanimity, arise.

Tuy nhiên, khi do không có sự thành tựu của vật dâng cúng, người thọ nhận, v.v., hoặc do không có các nguyên nhân khác của sự hoan hỷ, họ không có hoan hỷ trong cả bốn trường hợp, thì bốn tâm còn lại, tương ưng với xả (upekkhā), phát sinh.

Evaṃ somanassupekkhāñāṇasaṅkhārabhedato aṭṭhavidhaṃ kāmāvacarakusalaṃ veditabbaṃ.

Thus, wholesome Kāmāvacara consciousness should be understood as eightfold, according to the distinctions of joy, equanimity, knowledge, and prompting.

Vì vậy, tâm thiện dục giới (kāmāvacarakusala) cần được hiểu là có tám loại, tùy theo sự khác biệt về somanassa, upekkhā, ñāṇa và saṅkhāra.

373

Rūpāvacaraṃ pana jhānaṅgayogabhedato pañcavidhaṃ hoti.

Rūpāvacara (Form-Sphere) consciousness, however, is fivefold according to the combination of jhāna factors.

Tuy nhiên, tâm thiện sắc giới (rūpāvacara) có năm loại, tùy theo sự khác biệt về các chi thiền (jhānaṅga).

Seyyathidaṃ, vitakkavicārapītisukhasamādhiyuttaṃ paṭhamaṃ, atikkantavitakkaṃ dutiyaṃ, tato atikkantavicāraṃ tatiyaṃ, tato virattapītikaṃ catutthaṃ, atthaṅgatasukhaṃ upekkhāsamādhiyuttaṃ pañcamanti.

That is to say, the first (Rūpāvacara wholesome jhāna consciousness) is accompanied by initial application (vitakka), sustained application (vicāra), rapture (pīti), happiness (sukha), and one-pointedness (samādhi); the second is with initial application transcended; the third is with sustained application transcended; the fourth is with rapture dispassioned; and the fifth is with happiness ceased and accompanied by equanimity and one-pointedness.

Đó là: thiền thứ nhất tương ưng với tầm (vitakka), tứ (vicāra), hỷ (pīti), lạc (sukha) và định (samādhi); thiền thứ hai vượt qua tầm; thiền thứ ba vượt qua tứ; thiền thứ tư thoát ly hỷ; và thiền thứ năm, với lạc đã biến mất, tương ưng với xả và định.

374

Arūpāvacaraṃ catunnaṃ āruppānaṃ yogavasena catubbidhaṃ.

Arūpāvacara (Formless-Sphere) consciousness is fourfold according to the combination of the four formless attainments (āruppa).

Tâm thiện vô sắc giới (arūpāvacara) có bốn loại, tùy theo sự kết hợp với bốn tầng thiền vô sắc (āruppa).

Vuttappakārena hi ākāsānañcāyatanajjhānena sampayuttaṃ paṭhamaṃ, viññāṇañcāyatanādīhi dutiyatatiyacatutthāni.

Indeed, the first (Arūpāvacara wholesome mind) is associated with the jhāna of the base of infinite space (ākāsānañcāyatana), as explained below in the section on Arūpa; the second, third, and fourth are associated with the jhāna of the base of infinite consciousness (viññāṇañcāyatana) and so forth.

Theo cách đã nói, thiền thứ nhất tương ưng với không vô biên xứ (ākāsānañcāyatana), và thiền thứ hai, thứ ba, thứ tư tương ưng với thức vô biên xứ (viññāṇañcāyatana), v.v.

Lokuttaraṃ catumaggasampayogato catubbidhanti evaṃ tāva kusalaviññāṇameva ekavīsatividhaṃ hoti.

Lokuttara (transcendent) consciousness is fourfold due to its association with the four Noble Paths; thus, wholesome consciousness alone is twenty-one-fold.

Tâm siêu thế (lokuttara) có bốn loại, tùy theo sự kết hợp với bốn Đạo (magga). Như vậy, chỉ riêng tâm thiện (kusalaviññāṇa) đã có hai mươi mốt loại.

375

453. Akusalaṃ pana bhūmito ekavidhaṃ kāmāvacarameva, mūlato tividhaṃ lobhamūlaṃ dosamūlaṃ mohamūlañca.

453. Unwholesome (Akusala) consciousness, however, is onefold by plane, being only Kāmāvacara; and threefold by root, namely, rooted in greed (lobhamūla), rooted in hatred (dosamūla), and rooted in delusion (mohamūla).

453. Tâm bất thiện (Akusala) chỉ có một loại về cõi, đó là dục giới (kāmāvacara). Về căn bản, có ba loại: căn tham (lobhamūla), căn sân (dosamūla) và căn si (mohamūla).

376

Tattha lobhamūlaṃ somanassupekkhādiṭṭhigatasaṅkhārabhedato aṭṭhavidhaṃ.

Among these, greed-rooted (lobhamūla) consciousness is eightfold according to the distinctions of joy, equanimity, wrong view, and prompting.

Trong đó, tâm căn tham (lobhamūla) có tám loại, tùy theo sự khác biệt về somanassa, upekkhā, tà kiến (diṭṭhigata) và saṅkhāra.

Seyyathidaṃ, somanassasahagataṃ diṭṭhigatasampayuttaṃ asaṅkhāraṃ sasaṅkhārañca, tathā diṭṭhigatavippayuttaṃ.

That is to say: accompanied by joy, associated with wrong view, unprompted (asaṅkhāraṃ), and prompted (sasaṅkhāraṃ); similarly, dissociated from wrong view.

Đó là: tương ưng với hoan hỷ (somanassasahagata), tương ưng với tà kiến (diṭṭhigatasampayutta), vô hành (asaṅkhāra) và hữu hành (sasaṅkhāra); cũng như không tương ưng với tà kiến (diṭṭhigatavippayutta).

Upekkhāsahagataṃ diṭṭhigatasampayuttaṃ asaṅkhāraṃ sasaṅkhārañca, tathā diṭṭhigatavippayuttaṃ.

Accompanied by equanimity, associated with wrong view, unprompted (asaṅkhāraṃ), and prompted (sasaṅkhāraṃ); similarly, dissociated from wrong view.

Tương ưng với xả (upekkhāsahagata), tương ưng với tà kiến (diṭṭhigatasampayutta), vô hành (asaṅkhāra) và hữu hành (sasaṅkhāra); cũng như không tương ưng với tà kiến (diṭṭhigatavippayutta).

377

Yadā hi ‘‘natthi kāmesu ādīnavo’’ti (ma. ni. 1.469) ādinā nayena micchādiṭṭhiṃ purakkhatvā haṭṭhatuṭṭho kāme vā paribhuñjati, diṭṭhamaṅgalādīni vā sārato pacceti sabhāvatikkheneva anussāhitena cittena, tadā paṭhamaṃ akusalacittaṃ uppajjati.

When, indeed, having made wrong view foremost in the manner of "There is no danger in sensual pleasures," etc. (meaning there is no fault in sensual pleasures), being gladdened and delighted, one indulges in sensual pleasures or strongly believes in perceived auspicious signs, etc., with a naturally sharp and unprompted mind, then the first unwholesome mind arises.

Khi một người, lấy tà kiến làm kim chỉ nam theo cách như “không có sự nguy hiểm trong các dục lạc”, v.v., hoan hỷ và thỏa mãn, hưởng thụ các dục lạc hoặc tin tưởng vào các điềm lành đã thấy, v.v., bằng một tâm tự nhiên sắc bén, không bị thúc giục, thì tâm bất thiện thứ nhất phát sinh.

Yadā mandena samussāhitena cittena, tadā dutiyaṃ.

When with a dull mind that is prompted by oneself or others, then the second (unwholesome mind arises).

Khi bằng một tâm yếu ớt, bị thúc giục, thì tâm thứ hai phát sinh.

Yadā micchādiṭṭhiṃ apurakkhatvā kevalaṃ haṭṭhatuṭṭho methunaṃ vā sevati, parasampattiṃ vā abhijjhāyati, parabhaṇḍaṃ vā harati sabhāvatikkheneva anussāhitena cittena, tadā tatiyaṃ.

When, without making wrong view foremost, purely being gladdened and delighted, one engages in sexual intercourse, or covets others' property, or steals others' goods, with a naturally sharp and unprompted mind, then the third (unwholesome mind) arises.

Khi một người, không lấy tà kiến làm kim chỉ nam, mà chỉ đơn thuần hoan hỷ và thỏa mãn, giao cấu hoặc tham lam tài sản của người khác, hoặc trộm cắp tài sản của người khác bằng một tâm tự nhiên sắc bén, không bị thúc giục, thì tâm thứ ba phát sinh.

Yadā mandena samussāhitena cittena, tadā catutthaṃ.

When with a dull mind that is prompted by oneself or others, then the fourth (unwholesome mind arises).

Khi bằng một tâm yếu ớt, bị thúc giục, thì tâm thứ tư phát sinh.

Yadā pana kāmānaṃ vā asampattiṃ āgamma aññesaṃ vā somanassahetūnaṃ abhāvena catūsupi vikappesu somanassarahitā honti, tadā sesāni cattāri upekkhāsahagatāni uppajjantīti evaṃ somanassupekkhādiṭṭhigatasaṅkhārabhedato aṭṭhavidhaṃ lobhamūlaṃ veditabbaṃ.

When, however, due to the non-acquisition of sensual pleasures or the absence of other causes of joy, they are devoid of joy in all four categories, then the remaining four greed-rooted unwholesome minds, accompanied by equanimity, arise. Thus, greed-rooted consciousness should be understood as eightfold, according to the distinctions of joy, equanimity, wrong view, and prompting.

Tuy nhiên, khi do không có sự thành tựu của các dục lạc hoặc do không có các nguyên nhân khác của sự hoan hỷ, họ không có hoan hỷ trong cả bốn trường hợp, thì bốn tâm còn lại, tương ưng với xả (upekkhāsahagata), phát sinh. Như vậy, tâm căn tham (lobhamūla) cần được hiểu là có tám loại, tùy theo sự khác biệt về somanassa, upekkhā, diṭṭhigata và saṅkhāra.

378

Dosamūlaṃ pana domanassasahagataṃ paṭighasampayuttaṃ asaṅkhāraṃ sasaṅkhāranti duvidhameva hoti, tassa pāṇātipātādīsu tikkhamandappavattikāle pavatti veditabbā.

Hatred-rooted (dosamūla) consciousness, however, is only twofold: accompanied by displeasure (domanassa), associated with aversion (paṭigha), unprompted (asaṅkhāraṃ), and prompted (sasaṅkhāraṃ); its occurrence should be understood at the time of sharp or dull performance of killing living beings, etc.

Tuy nhiên, tâm căn sân (dosamūla) chỉ có hai loại: tương ưng với ưu (domanassasahagata), tương ưng với sân hận (paṭighasampayutta), vô hành (asaṅkhāra) và hữu hành (sasaṅkhāra). Sự phát sinh của nó cần được hiểu là xảy ra trong thời điểm hành động sát sinh, v.v., một cách mạnh mẽ hoặc yếu ớt.

379

Mohamūlaṃ upekkhāsahagataṃ vicikicchāsampayuttaṃ uddhaccasampayuttañcāti duvidhaṃ.

Delusion-rooted (mohamūla) consciousness is twofold: accompanied by equanimity, associated with doubt (vicikicchā), and accompanied by restlessness (uddhacca).

Tâm căn si (mohamūla) có hai loại: tương ưng với xả (upekkhāsahagata) và tương ưng với hoài nghi (vicikicchāsampayutta), tương ưng với phóng dật (uddhaccasampayutta).

Tassa sanniṭṭhānavikkhepakāle pavatti veditabbāti evaṃ akusalaviññāṇaṃ dvādasavidhaṃ hoti.

Its occurrence should be understood at the time of indecision and distraction; thus, unwholesome consciousness is twelvefold.

Sự phát sinh của nó cần được hiểu là xảy ra trong thời điểm không quyết định được đối tượng hoặc tâm bị xao lãng. Như vậy, tâm bất thiện (akusalaviññāṇa) có mười hai loại.

380

454. Abyākataṃ jātibhedato duvidhaṃ vipākaṃ kiriyañca.

454. Undetermined (Abyākata) consciousness is twofold by class: resultant (vipāka) and functional (kiriya).

454. Tâm vô ký (Abyākata) có hai loại theo chủng loại: quả (vipāka) và duy tác (kiriya).

Tattha vipākaṃ bhūmito catubbidhaṃ kāmāvacaraṃ rūpāvacaraṃ arūpāvacaraṃ lokuttarañca.

Among these, resultant consciousness is fourfold by plane: Kāmāvacara (Sense-Sphere), Rūpāvacara (Form-Sphere), Arūpāvacara (Formless-Sphere), and Lokuttara (Transcendent).

Trong đó, tâm quả (vipāka) có bốn loại theo cõi: dục giới (kāmāvacara), sắc giới (rūpāvacara), vô sắc giới (arūpāvacara) và siêu thế (lokuttara).

Tattha kāmāvacaraṃ duvidhaṃ kusalavipākaṃ akusalavipākañca.

Among these, Kāmāvacara is twofold: wholesome resultant and unwholesome resultant.

Trong đó, tâm quả dục giới (kāmāvacara) có hai loại: quả thiện (kusalavipāka) và quả bất thiện (akusalavipāka).

Kusalavipākampi duvidhaṃ ahetukaṃ sahetukañca.

Wholesome resultant is also twofold: rootless (ahetuka) and rooted (sahetuka).

Tâm quả thiện (kusalavipāka) cũng có hai loại: vô nhân (ahetuka) và hữu nhân (sahetuka).

381

Tattha alobhādivipākahetuvirahitaṃ ahetukaṃ, taṃ cakkhuviññāṇaṃ, sotaghānajivhākāyaviññāṇaṃ, sampaṭicchanakiccā manodhātu, santīraṇādikiccā dve manoviññāṇadhātuyo cāti aṭṭhavidhaṃ.

Among these, rootless is that which is devoid of resultant roots such as non-greed (alobha), etc. These are eightfold: eye-consciousness, ear-consciousness, nose-consciousness, tongue-consciousness, body-consciousness, mind-element performing the function of receiving, and the two mind-consciousness elements performing functions such as investigating.

Trong đó, tâm quả vô nhân (ahetuka) là tâm không có các nhân quả như vô tham, v.v. Nó có tám loại: nhãn thức (cakkhuviññāṇa), nhĩ thức (sotaviññāṇa), tỷ thức (ghānaviññāṇa), thiệt thức (jivhāviññāṇa), thân thức (kāyaviññāṇa), ý giới (manodhātu) làm nhiệm vụ tiếp thọ (sampaṭicchana), và hai ý thức giới (manoviññāṇadhātu) làm nhiệm vụ suy xét (santīraṇa), v.v.

382

Tattha cakkhusannissitarūpavijānanalakkhaṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ, rūpamattārammaṇarasaṃ, rūpābhimukhabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, rūpārammaṇāya kiriyamanodhātuyā apagamapadaṭṭhānaṃ.

Among these, eye-consciousness has the characteristic of discerning visible form based on the eye-base; its function is to apprehend only visible form; its manifestation is as being directed towards visible form; its proximate cause is the passing away of the functional mind-element directed at visible form.

Trong đó, nhãn thức (cakkhuviññāṇa) có đặc tính nhận biết sắc pháp nương vào nhãn căn, có chức năng làm đối tượng cho sắc pháp, có biểu hiện là hướng về sắc pháp, có cận nhân là sự biến mất của ý giới duy tác (kiriyamanodhātu) có sắc pháp làm đối tượng.

Sotādisannissitasaddādivijānanalakkhaṇāni sotaghānajivhākāyaviññāṇāni, saddādimattārammaṇarasāni, saddādiabhimukhabhāvapaccupaṭṭhānāni, saddārammaṇādīnaṃ kiriyamanodhātūnaṃ apagamapadaṭṭhānāni.

Ear-consciousness, nose-consciousness, tongue-consciousness, and body-consciousness have the characteristic of discerning sound, etc., based on the ear-base, etc.; their function is to apprehend only sound, etc.; their manifestation is as being directed towards sound, etc.; their proximate cause is the passing away of the functional mind-elements directed at sound, etc.

Nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức (sotaghānajivhākāyaviññāṇāni) có đặc tính nhận biết âm thanh, v.v., nương vào nhĩ căn, v.v., có chức năng làm đối tượng cho âm thanh, v.v., có biểu hiện là hướng về âm thanh, v.v., có cận nhân là sự biến mất của ý giới duy tác có âm thanh, v.v., làm đối tượng.

383

Cakkhuviññāṇādīnaṃ anantaraṃ rūpādivijānanalakkhaṇā manodhātu, rūpādisampaṭicchanarasā, tathābhāvapaccupaṭṭhānā, cakkhuviññāṇādiapagamapadaṭṭhānā.

The mind-element (manodhātu) has the characteristic of discerning visible form, etc., immediately after eye-consciousness, etc.; its function is receiving visible form, etc.; its manifestation is as being capable of receiving such forms; its proximate cause is the passing away of eye-consciousness, etc.

Ý giới (manodhātu), có đặc tính nhận biết sắc pháp, v.v., ngay sau nhãn thức, v.v., có chức năng tiếp thọ sắc pháp, v.v., có biểu hiện là tiếp thọ như vậy, có cận nhân là sự biến mất của nhãn thức, v.v.

384

Ahetukavipākā saḷārammaṇavijānanalakkhaṇā duvidhāpi santīraṇādikiccā manoviññāṇadhātu, santīraṇādirasā, tathābhāvapaccupaṭṭhānā, hadayavatthupadaṭṭhānā.

The mind-consciousness element (manoviññāṇadhātu), being rootless resultant, is twofold (accompanied by joy and accompanied by equanimity), performing functions such as investigating, and has the characteristic of discerning the six objects; its function is investigating, etc., as appropriate (investigating, registering, rebirth-linking, life-continuum, and death); its manifestation is as performing such functions; its proximate cause is the heart-base.

Hai loại ý thức giới (manoviññāṇadhātu), đều là quả vô nhân, làm nhiệm vụ suy xét (santīraṇa), v.v., có đặc tính nhận biết sáu đối tượng, có chức năng suy xét, v.v., có biểu hiện là suy xét như vậy, có cận nhân là y vật trái tim (hadayavatthu).

Somanassupekkhāyogato pana dvipañcaṭṭhānabhedato ca tassā bhedo.

Its distinction, however, is due to its association with joy or equanimity, and its occurrence in two or five positions.

Tuy nhiên, sự phân loại của nó là do sự kết hợp với somanassa hoặc upekkhā, và do sự khác biệt về hai hoặc năm vị trí.

Etāsu hi ekā ekantamiṭṭhārammaṇe pavattisabbhāvato somanassasampayuttā hutvā santīraṇatadārammaṇavasena pañcadvāre ceva javanāvasāne ca pavattanato dviṭṭhānā hoti.

Among these, one (mind-consciousness element, specifically the joyful investigating mind-consciousness element) is associated with joy due to its constant occurrence with very agreeable objects, and thus occurs in two positions: at the five sense-doors (as investigating consciousness) and at the end of javana (as registering consciousness).

Trong số đó, một tâm, do luôn luôn phát sinh với đối tượng khả ái tuyệt đối, nên tương ưng với somanassa, và do phát sinh ở năm cửa và ở cuối javana, với chức năng suy xét (santīraṇa) và nhận thức đối tượng (tadārammaṇa), nên có hai vị trí.

Ekā iṭṭhamajjhattārammaṇe pavattisabbhāvato upekkhāsampayuttā hutvā santīraṇatadārammaṇapaṭisandhibhavaṅgacutivasena pavattanato pañcaṭṭhānā hoti.

Another (mind-consciousness element, specifically the equanimous investigating mind-consciousness element) is associated with equanimity due to its occurrence with agreeable-neutral objects, and thus occurs in five positions: as investigating consciousness, registering consciousness, rebirth-linking consciousness, life-continuum consciousness, and death consciousness.

Một tâm khác, do phát sinh với đối tượng khả ái trung tính, nên tương ưng với upekkhā, và do phát sinh với chức năng suy xét (santīraṇa), nhận thức đối tượng (tadārammaṇa), tái tục (paṭisandhi), hữu phần (bhavaṅga) và tử (cuti), nên có năm vị trí.

385

Aṭṭhavidhampi cetaṃ ahetukavipākaviññāṇaṃ niyatāniyatārammaṇattā duvidhaṃ.

And all eight of these rootless resultant consciousnesses are twofold due to having fixed or unfixed objects.

Tám loại tâm quả vô nhân này cũng có hai loại, do có đối tượng cố định hoặc không cố định.

Upekkhāsukhasomanassabhedato tividhaṃ.

They are threefold due to the distinctions of equanimity, happiness, and joy.

Và có ba loại, tùy theo sự khác biệt về upekkhā, sukha và somanassa.

Viññāṇapañcakaṃ hettha niyatārammaṇaṃ yathākkamaṃ rūpādīsuyeva pavattito, sesaṃ aniyatārammaṇaṃ.

Here, the group of five consciousnesses (eye, ear, nose, tongue, body) has fixed objects, as they occur only with visible forms, etc., respectively; the rest have unfixed objects.

Trong đó, năm loại thức (viññāṇapañcaka) có đối tượng cố định, vì chúng phát sinh lần lượt chỉ trên sắc pháp, v.v. Các loại còn lại có đối tượng không cố định.

Tatra hi manodhātu pañcasupi rūpādīsu pavattati, manoviññāṇadhātudvayaṃ chasūti.

Among those, the mind-element occurs with all five (visible forms, etc.), while the two mind-consciousness elements occur with all six (objects).

Trong đó, ý giới (manodhātu) phát sinh trên cả năm sắc pháp, v.v., còn hai ý thức giới (manoviññāṇadhātu) phát sinh trên sáu đối tượng.

Kāyaviññāṇaṃ panettha sukhayuttaṃ, dviṭṭhānā manoviññāṇadhātu somanassayuttā, sesaṃ upekkhāyuttanti.

Here, body-consciousness is accompanied by happiness, the mind-consciousness element that occurs in two positions is accompanied by joy, and the remaining six are accompanied by equanimity.

Trong số này, thân thức (kāyaviññāṇa) tương ưng với lạc (sukha), ý thức giới có hai vị trí tương ưng với hoan hỷ (somanassa), còn lại tương ưng với xả (upekkhā).

Evaṃ tāva kusalavipākāhetukaṃ aṭṭhavidhaṃ veditabbaṃ.

Thus, the eightfold rootless wholesome resultant consciousness should be understood.

Như vậy, tâm quả vô nhân thiện nên được biết là có tám loại.

386

Alobhādivipākahetusampayuttaṃ pana sahetukaṃ, taṃ kāmāvacarakusalaṃ viya somanassādi bhedato aṭṭhavidhaṃ.

Furthermore, that which is conjoined with resultant roots such as non-greed is rooted (sahetukaṃ); it is eightfold, like the wholesome Kāmāvacara consciousness, due to divisions such as joy.

Còn tâm quả có nhân (sahetuka) là tâm hiệp thế với các nhân quả như vô tham (alobha) và các nhân khác, nó có tám loại do sự phân chia thành hỷ (somanassa) và các cảm thọ khác, giống như tâm thiện dục giới.

Yathā pana kusalaṃ dānādivasena chasu ārammaṇesu pavattati, na idaṃ tathā.

However, just as wholesome consciousness operates concerning the six objects through deeds of giving and so forth, this (resultant consciousness) does not.

Tuy nhiên, giống như tâm thiện hoạt động trên sáu đối tượng bằng cách bố thí (dāna) và các hành động khác, tâm này (tâm quả) không hoạt động như vậy.

Idañhi paṭisandhibhavaṅgacutitadārammaṇavasena parittadhammapariyāpannesuyeva chasu ārammaṇesu pavattati.

Indeed, this (rooted resultant consciousness) operates only concerning the six limited objects that are encompassed by rebirth-linking, life-continuum, death, and apprehending the object of that.

Thật vậy, tâm này chỉ hoạt động trên sáu đối tượng thuộc về các pháp hữu hạn (paritta dhamma) theo cách tái tục (paṭisandhi), hộ kiếp (bhavaṅga), tử (cuti) và tiếp thâu (tadārammaṇa).

Saṅkhārāsaṅkhārabhāvo panettha āgamanādivasena veditabbo.

Herein, the state of being with or without prompting (sasaṅkhāra-asaṅkhāra) should be understood by way of proximate cause (āgamana) and so forth.

Ở đây, trạng thái hữu trợ (sasaṅkhāra) và vô trợ (asaṅkhāra) nên được hiểu theo cách đến (āgamana) và các cách khác.

Sampayuttadhammānañca visese asatipi ādāsatalādīsu mukhanimittaṃ viya nirussāhaṃ vipākaṃ, mukhaṃ viya saussāhaṃ kusalanti veditabbaṃ.

And even if there is no distinction among the conjoined phenomena, resultant consciousness (vipāka) is effort-less, like the reflection of a face in a mirror; wholesome consciousness (kusala) is with effort, like the face itself.

Và mặc dù không có sự khác biệt về các pháp tương ưng (sampayutta dhamma), tâm quả (vipāka) nên được hiểu là không có động lực (nirussāhaṃ) giống như hình ảnh phản chiếu trong gương, còn tâm thiện (kusala) có động lực (saussāhaṃ) giống như khuôn mặt thật.

387

Kevalaṃ hi akusalavipākaṃ ahetukameva, taṃ cakkhuviññāṇaṃ, sotaghānajivhākāyaviññāṇaṃ, sampaṭicchanakiccā manodhātu, santīraṇādikiccā pañcaṭṭhānā manoviññāṇadhātūti sattavidhaṃ.

Indeed, unwholesome resultant consciousness is solely rootless (ahetukameva); it is sevenfold: eye-consciousness, ear-, nose-, tongue-, and body-consciousness, mind-element (manodhātu) performing the function of receiving, and mind-consciousness element (manoviññāṇadhātu) in five instances performing functions such as investigating.

Chỉ có tâm quả bất thiện là vô nhân (ahetuka) mà thôi. Tâm đó có bảy loại: nhãn thức (cakkhuviññāṇa), nhĩ thức (sotaviññāṇa), tỷ thức (ghāṇaviññāṇa), thiệt thức (jivhāviññāṇa), thân thức (kāyaviññāṇa), ý giới (manodhātu) làm nhiệm vụ tiếp thâu (sampaṭicchana), và ý thức giới (manoviññāṇadhātu) làm nhiệm vụ thẩm sát (santīraṇa) và năm nhiệm vụ khác.

Taṃ lakkhaṇādito kusalāhetukavipāke vuttanayeneva veditabbaṃ.

This should be understood in the same way as described for rootless wholesome resultant consciousness, regarding its characteristics and so forth.

Tâm đó nên được hiểu theo cách đã nói về tâm quả vô nhân thiện từ đặc tính của nó.

388

Kevalañhi kusalavipākāni iṭṭhaiṭṭhamajjhattārammaṇāni, imāni aniṭṭhaaniṭṭhamajjhattārammaṇāni.

Indeed, wholesome resultant consciousnesses have agreeable or agreeable-indifferent objects, while these (unwholesome resultant consciousnesses) have disagreeable or disagreeable-indifferent objects.

Chỉ có các tâm quả thiện là những đối tượng đáng ưa, đáng ưa trung tính; còn các tâm quả bất thiện này là những đối tượng không đáng ưa, không đáng ưa trung tính.

Tāni ca upekkhāsukhasomanassabhedato tividhāni, imāni dukkhaupekkhāvasena duvidhāni.

And those (wholesome resultant consciousnesses) are threefold by way of equanimity, pleasure, and joy; these (unwholesome resultant consciousnesses) are twofold by way of pain and equanimity.

Các tâm quả thiện đó có ba loại theo sự phân chia thành xả (upekkhā), lạc (sukha) và hỷ (somanassa); còn các tâm quả bất thiện này có hai loại theo khổ (dukkha) và xả (upekkhā).

Ettha hi kāyaviññāṇaṃ dukkhasahagatameva, sesāni upekkhāsahagatāni.

Herein, body-consciousness is accompanied by pain only; the others are accompanied by equanimity.

Ở đây, thân thức (kāyaviññāṇa) chỉ đi kèm với khổ (dukkha-sahagata), còn các tâm khác đi kèm với xả (upekkhā-sahagata).

Sā ca tesu upekkhā hīnā dukkhaṃ viya nātitikhiṇā, itaresu upekkhā paṇītā sukhaṃ viya nātitikhiṇā.

And the equanimity in these (unwholesome resultant consciousnesses) is inferior, not excessively sharp like pain; the equanimity in the others (wholesome resultant consciousnesses) is refined, not excessively sharp like pleasure.

Và xả trong các tâm đó là hạ liệt, không quá sắc bén như khổ; còn xả trong các tâm khác là cao quý, không quá sắc bén như lạc.

Iti imesaṃ sattannaṃ akusalavipākānaṃ purimānañca soḷasannaṃ kusalavipākānaṃ vasena kāmāvacaraṃ vipākaviññāṇaṃ tevīsatividhaṃ.

Thus, the Kāmāvacara resultant consciousness is twenty-three-fold, consisting of these seven unwholesome resultant consciousnesses and the previous sixteen wholesome resultant consciousnesses.

Như vậy, có hai mươi ba loại ý thức quả (vipākaviññāṇa) thuộc dục giới, bao gồm bảy tâm quả bất thiện này và mười sáu tâm quả thiện trước đó.

389

Rūpāvacaraṃ pana kusalaṃ viya pañcavidhaṃ.

Furthermore, Rūpāvacara resultant consciousness is fivefold, like wholesome consciousness.

Còn tâm quả sắc giới (rūpāvacara) có năm loại, giống như tâm thiện sắc giới.

Kusalaṃ pana samāpattivasena javanavīthiyaṃ pavattati.

However, wholesome consciousness operates in the Javana process through attainment (samāpatti).

Tuy nhiên, tâm thiện hoạt động trong lộ trình tốc hành (javanavīthi) theo cách nhập định (samāpatti).

Idaṃ upapattiyaṃ paṭisandhibhavaṅgacutivasena.

This (resultant consciousness) operates in existence (upapatti) through rebirth-linking, life-continuum, and death.

Tâm quả này hoạt động trong sự tái sinh (upapatti) theo cách tái tục (paṭisandhi), hộ kiếp (bhavaṅga) và tử (cuti).

Yathā ca rūpāvacaraṃ, evaṃ arūpāvacarampi kusalaṃ viya catubbidhaṃ.

And just as Rūpāvacara consciousness, so too is Arūpāvacara resultant consciousness fourfold, like wholesome consciousness.

Và giống như tâm sắc giới, tâm quả vô sắc giới (arūpāvacara) cũng có bốn loại, giống như tâm thiện vô sắc giới.

Pavattibhedopissa rūpāvacare vuttanayo eva.

The distinction in its operation is also the same as described for Rūpāvacara consciousness.

Cách hoạt động khác biệt của nó cũng giống như cách đã nói về tâm sắc giới.

Lokuttaravipākaṃ catumaggayuttacittaphalattā catubbidhaṃ, taṃ maggavīthivasena ceva samāpattivasena ca dvidhā pavattati.

Lokuttara resultant consciousness is fourfold, being the fruit of the consciousness conjoined with the four paths; it operates in two ways: through the path-process (maggavīthi) and through attainment (samāpatti).

Tâm quả siêu thế (lokuttaravipāka) có bốn loại, vì nó là quả của bốn tâm đạo tương ưng với đạo. Tâm đó hoạt động theo hai cách: theo lộ trình đạo (maggavīthi) và theo cách nhập định (samāpatti).

Evaṃ sabbampi catūsu bhūmīsu chattiṃsavidhaṃ vipākaviññāṇaṃ hoti.

Thus, all resultant consciousness, across the four planes, is thirty-six-fold.

Như vậy, tổng cộng có ba mươi sáu loại ý thức quả trong bốn cõi.

390

Kiriyaṃ pana bhūmibhedato tividhaṃ kāmāvacaraṃ rūpāvacaraṃ arūpāvacarañca.

Functional consciousness (Kiriya), by division of planes, is threefold: Kāmāvacara, Rūpāvacara, and Arūpāvacara.

Còn tâm duy tác (kiriya) có ba loại theo sự phân chia cõi: dục giới (kāmāvacara), sắc giới (rūpāvacara) và vô sắc giới (arūpāvacara).

Tattha kāmāvacaraṃ duvidhaṃ ahetukaṃ sahetukañca.

Among these, Kāmāvacara is twofold: rootless (ahetukaṃ) and rooted (sahetukaṃ).

Trong đó, tâm duy tác dục giới có hai loại: vô nhân (ahetuka) và có nhân (sahetuka).

Tattha alobhādikiriyahetuvirahitaṃ ahetukaṃ, taṃ manodhātumanoviññāṇadhātubhedato duvidhaṃ.

Among these, the rootless (ahetukaṃ) is that which is devoid of functional roots such as non-greed; it is twofold by division of mind-element (manodhātu) and mind-consciousness element (manoviññāṇadhātu).

Trong đó, tâm duy tác vô nhân là tâm không có các nhân duy tác như vô tham (alobha) và các nhân khác. Tâm đó có hai loại theo sự phân chia thành ý giới (manodhātu) và ý thức giới (manoviññāṇadhātu).

391

Tattha cakkhuviññāṇādipurecararūpādivijānanalakkhaṇā manodhātu, āvajjanarasā, rūpādiabhimukhabhāvapaccupaṭṭhānā, bhavaṅgavicchedapadaṭṭhānā, sā upekkhāyuttāva hoti.

Among these, mind-element (manodhātu) has the characteristic of cognizing forms and so forth, as a forerunner to eye-consciousness and so forth; its function is adverting; its manifestation is facing forms and so forth; its proximate cause is the interruption of the life-continuum; it is always accompanied by equanimity.

Trong đó, ý giới (manodhātu) có đặc tính là nhận biết các đối tượng như sắc (rūpa) đi trước nhãn thức (cakkhuviññāṇa) và các thức khác; có nhiệm vụ hướng tâm (āvajjanarasa); biểu hiện là hướng về các đối tượng như sắc; và có nguyên nhân gần là sự gián đoạn của hộ kiếp (bhavaṅgaviccheda). Tâm đó luôn đi kèm với xả (upekkhā).

392

Manoviññāṇadhātu pana duvidhā sādhāraṇā asādhāraṇā ca.

Mind-consciousness element (manoviññāṇadhātu), however, is twofold: common and uncommon.

Còn ý thức giới (manoviññāṇadhātu) có hai loại: phổ thông (sādhāraṇā) và không phổ thông (asādhāraṇā).

Tattha sādhāraṇā upekkhāsahagatāhetukakiriyā saḷārammaṇavijānanalakkhaṇā, kiccavasena pañcadvāramanodvāresu voṭṭhabbanāvajjanarasā, tathābhāvapaccupaṭṭhānā, ahetukavipākamanoviññāṇadhātu bhavaṅgānaṃ aññatarāpagamapadaṭṭhānā.

Among these, the common rootless functional consciousness accompanied by equanimity has the characteristic of cognizing the six objects; its function is determining in the five doors and adverting in the mind-door; its manifestation is the impression of such; its proximate cause is the cessation of any of the rootless resultant mind-consciousness elements or the life-continuum.

Trong đó, tâm duy tác vô nhân đi kèm với xả phổ thông có đặc tính là nhận biết sáu đối tượng; có nhiệm vụ phân định (voṭṭhabbana) và hướng tâm (āvajjanā) trong năm cửa và ý môn theo thứ tự; biểu hiện là trạng thái đó; và có nguyên nhân gần là sự chấm dứt của một trong các tâm hộ kiếp hoặc ý thức giới quả vô nhân.

393

Asādhāraṇā somanassasahagatāhetukakiriyā saḷārammaṇavijānanalakkhaṇā, kiccavasena arahataṃ anuḷāresu vatthūsu hasituppādanarasā, tathābhāvapaccupaṭṭhānā, ekantato hadayavatthupadaṭṭhānāti.

The uncommon rootless functional consciousness accompanied by joy has the characteristic of cognizing the six objects; its function is causing laughter in Arahants concerning insignificant objects; its manifestation is causing such laughter; its proximate cause is, without exception, the heart-base. Thus, rootless Kāmāvacara functional consciousness is threefold.

Tâm duy tác vô nhân đi kèm với hỷ không phổ thông có đặc tính là nhận biết sáu đối tượng; có nhiệm vụ tạo ra nụ cười (hasituppādana) ở các bậc A-la-hán đối với những đối tượng không cao quý; biểu hiện là trạng thái đó; và có nguyên nhân gần tuyệt đối là ý vật (hadayavatthu). Như vậy, tâm duy tác dục giới vô nhân có ba loại.

Iti kāmāvacarakiriyaṃ ahetukaṃ tividhaṃ.

Thus, rootless Kāmāvacara functional consciousness is threefold.

Như vậy, tâm duy tác dục giới vô nhân có ba loại.

394

Sahetukaṃ pana somanassādibhedato kusalaṃ viya aṭṭhavidhaṃ.

Rooted (sahetukaṃ) (Kāmāvacara functional consciousness), however, is eightfold, like wholesome consciousness, due to divisions such as joy.

Còn tâm duy tác có nhân (sahetuka) có tám loại, giống như tâm thiện, do sự phân chia thành hỷ (somanassa) và các cảm thọ khác.

Kevalañhi kusalaṃ sekkhaputhujjanānaṃ uppajjati, idaṃ arahataṃyevāti ayamettha viseso.

The distinction here is that wholesome consciousness arises in trainees (sekha) and ordinary people (puthujjana), whereas this (functional consciousness) arises only in Arahants.

Điểm khác biệt ở đây là tâm thiện chỉ phát sinh ở những người hữu học (sekkhaputhujjana), còn tâm này chỉ phát sinh ở các bậc A-la-hán.

Evaṃ tāva kāmāvacaraṃ ekādasavidhaṃ.

Thus, Kāmāvacara functional consciousness is elevenfold.

Như vậy, tâm duy tác dục giới có mười một loại.

395

Rūpāvacaraṃ pana arūpāvacarañca kusalaṃ viya pañcavidhaṃ catubbidhañca hoti.

Furthermore, Rūpāvacara and Arūpāvacara functional consciousnesses are fivefold and fourfold respectively, like wholesome consciousness.

Còn tâm duy tác sắc giới và vô sắc giới có năm loại và bốn loại, giống như tâm thiện tương ứng.

Arahataṃ uppattivaseneva cassa kusalato viseso veditabboti.

Its distinction from wholesome consciousness should be understood only by its arising in Arahants.

Sự khác biệt của nó với tâm thiện nên được biết chỉ ở sự phát sinh của các bậc A-la-hán.

Evaṃ sabbampi tīsu bhūmīsu vīsatividhaṃ kiriyaviññāṇaṃ hoti.

Thus, all functional consciousness, across the three planes, is twenty-fold.

Như vậy, tổng cộng có hai mươi loại ý thức duy tác trong ba cõi.

396

455. Iti ekavīsati kusalāni dvādasākusalāni chattiṃsa vipākāni vīsati kiriyānīti sabbānipi ekūnanavuti viññāṇāni honti.

455. Thus, twenty-one wholesome, twelve unwholesome, thirty-six resultant, and twenty functional consciousnesses—all together—are eighty-nine consciousnesses.

455. Như vậy, hai mươi mốt tâm thiện, mười hai tâm bất thiện, ba mươi sáu tâm quả, và hai mươi tâm duy tác, tổng cộng là tám mươi chín tâm thức.

Yāni paṭisandhibhavaṅgāvajjanadassanasavanaghāyanasāyanaphusanasampaṭicchanasantīraṇavoṭṭhabbanajavanatadārammaṇacutivasena cuddasahi ākārehi pavattanti.

These operate in fourteen modes: rebirth-linking, life-continuum, adverting, seeing, hearing, smelling, tasting, touching, receiving, investigating, determining, impulsion (javana), apprehending the object of that, and death.

Chúng hoạt động theo mười bốn cách: tái tục (paṭisandhi), hộ kiếp (bhavaṅga), hướng tâm (āvajjanā), thấy (dassana), nghe (savana), ngửi (ghāyana), nếm (sāyana), chạm (phusana), tiếp thâu (sampaṭicchana), thẩm sát (santīraṇa), phân định (voṭṭhabbana), tốc hành (javana), tiếp thâu (tadārammaṇa) và tử (cuti).

397

Kathaṃ?

How?

Thế nào?

Yadā hi aṭṭhannaṃ kāmāvacarakusalānaṃ ānubhāvena devamanussesu sattā nibbattanti, tadā nesaṃ maraṇakāle paccupaṭṭhitaṃ kammakammanimittagatinimittānaṃ aññataraṃ ārammaṇaṃ katvā aṭṭha sahetukakāmāvacaravipākāni, manussesu paṇḍakādibhāvaṃ āpajjamānānaṃ dubbaladvihetukakusalavipākaupekkhāsahagatāhetukavipākamanoviññāṇadhātu cāti paṭisandhivasena nava vipākacittāni pavattanti.

When beings are reborn in divine or human realms through the power of the eight Kāmāvacara wholesome consciousnesses, then at the time of their death, taking one of the presented objects—kamma, kamma-sign, or destiny-sign—as its object, nine resultant consciousnesses operate as rebirth-linking: the eight rooted Kāmāvacara resultant consciousnesses, and the rootless resultant mind-consciousness element accompanied by equanimity, which is the result of weak di-rooted wholesome kamma for those who become eunuchs and so forth among humans.

Khi các chúng sinh tái sinh vào cõi trời và cõi người nhờ năng lực của tám tâm thiện dục giới, lúc đó, khi cái chết đến gần, chín tâm quả phát sinh làm đối tượng là một trong các nghiệp (kamma), tướng nghiệp (kammanimitta) hoặc tướng cảnh giới (gatinimitta) hiện ra: tám tâm quả dục giới có nhân, và ý thức giới quả vô nhân đi kèm với xả, là quả của tâm thiện nhị nhân yếu ớt, phát sinh ở những người tái sinh làm hoạn quan và những người tương tự trong cõi người, theo cách tái tục.

Yadā rūpāvacarārūpāvacarakusalānubhāvena rūpārūpabhavesu nibbattanti, tadā nesaṃ maraṇakāle paccupaṭṭhitaṃ kammanimittameva ārammaṇaṃ katvā nava rūpārūpāvacaravipākāni paṭisandhivasena pavattanti.

When beings are reborn in the Rūpa or Arūpa realms through the power of Rūpāvacara and Arūpāvacara wholesome consciousnesses, then at the time of their death, taking only the kamma-sign presented as its object, nine Rūpāvacara and Arūpāvacara resultant consciousnesses operate as rebirth-linking.

Khi các chúng sinh tái sinh vào cõi sắc giới và vô sắc giới nhờ năng lực của các tâm thiện sắc giới và vô sắc giới, lúc đó, khi cái chết đến gần, chín tâm quả sắc giới và vô sắc giới phát sinh làm đối tượng chỉ là tướng nghiệp (kammanimitta) hiện ra, theo cách tái tục.

398

Yadā pana akusalānubhāvena apāye nibbattanti, tadā nesaṃ maraṇakāle paccupaṭṭhitaṃ kammakammanimittagatinimittānaṃ aññataraṃ ārammaṇaṃ katvā ekā akusalavipākāhetukamanoviññāṇadhātu paṭisandhivasena pavattatīti evaṃ tāvettha ekūnavīsatiyā vipākaviññāṇānaṃ paṭisandhivasena pavatti veditabbā.

88. When, however, beings are reborn in the woeful planes through the power of unwholesome kamma, then at the time of their death, taking one of the presented objects—kamma, kamma-sign, or destiny-sign—as its object, one unwholesome resultant rootless mind-consciousness element operates as rebirth-linking; thus, the operation of nineteen resultant consciousnesses by way of rebirth-linking should be understood here.

Tuy nhiên, khi các chúng sinh tái sinh vào cõi khổ (apāya) nhờ năng lực của các tâm bất thiện, lúc đó, khi cái chết đến gần, một ý thức giới quả vô nhân bất thiện phát sinh làm đối tượng là một trong các nghiệp (kamma), tướng nghiệp (kammanimitta) hoặc tướng cảnh giới (gatinimitta) hiện ra, theo cách tái tục. Như vậy, ở đây, sự hoạt động của mười chín tâm quả theo cách tái tục nên được biết.

399

Paṭisandhiviññāṇe pana niruddhe taṃ taṃ paṭisandhiviññāṇamanubandhamānaṃ tassa tasseva kammassa vipākabhūtaṃ tasmiññeva ārammaṇe tādisameva bhavaṅgaviññāṇaṃ nāma pavattati, punapi tādisanti evaṃ asati santānavinivattake aññasmiṃ cittuppāde nadīsotaṃ viya supinaṃ apassato niddokkamanakālādīsu aparimāṇasaṅkhyampi pavattatiyevāti evaṃ tesaññeva viññāṇānaṃ bhavaṅgavasenāpi pavatti veditabbā.

When the rebirth-linking consciousness has ceased, continuously following that rebirth-linking consciousness, the life-continuum consciousness (bhavaṅga-viññāṇaṃ), which is the result of that very kamma, and is of the same kind, arises with that same object; and again, it is of the same kind, and so, in the absence of another consciousness-arising that interrupts the continuum, it arises in countless numbers, like a river current, during times such as waking up for one who is not dreaming; thus, the operation of those very consciousnesses by way of life-continuum should also be understood.

Khi tâm tái tục (paṭisandhiviññāṇa) đã diệt, một tâm hộ kiếp (bhavaṅgaviññāṇa) tương tự, là quả của cùng nghiệp đó, tiếp nối tâm tái tục đó, trên cùng đối tượng đó, lại phát sinh; và cứ như vậy, khi không có tâm thức khác làm gián đoạn dòng chảy (santāna), nó hoạt động với số lượng vô hạn, giống như dòng sông, trong những lúc không mơ ngủ và các trường hợp khác. Như vậy, sự hoạt động của chính những tâm thức đó theo cách hộ kiếp cũng nên được biết.

400

Evaṃ pavatte pana bhavaṅgasantāne yadā sattānaṃ indriyāni ārammaṇagahaṇakkhamāni honti, tadā cakkhussāpāthagate rūpe rūpaṃ paṭicca cakkhupasādassa ghaṭṭanā hoti, tato ghaṭṭanānubhāvena bhavaṅgacalanaṃ hoti, atha niruddhe bhavaṅge tadeva rūpaṃ ārammaṇaṃ katvā bhavaṅgaṃ vicchindamānā viya āvajjanakiccaṃ sādhayamānā kiriyamanodhātu uppajjati.

When the life-continuum has thus operated, and when the sense faculties of beings are capable of grasping objects, then when a form comes within range of the eye, there is an impingement of the eye-sensitivity in dependence on the form; thereafter, through the power of that impingement, there is a vibration of the life-continuum; then, when the life-continuum has ceased, the functional mind-element (kiriya-manodhātu) arises, taking that very form as its object, as if severing the life-continuum, and accomplishing the function of adverting.

Tuy nhiên, khi dòng hộ kiếp (bhavaṅgasantāna) đang hoạt động như vậy, khi các căn (indriya) của chúng sinh có khả năng nắm bắt đối tượng, lúc đó, khi sắc (rūpa) đi vào tầm nhìn của mắt, sự va chạm xảy ra với tịnh sắc nhãn (cakkhupasāda) do sắc. Sau đó, nhờ năng lực của sự va chạm, sự rung động của hộ kiếp (bhavaṅgacalana) xảy ra. Rồi khi hộ kiếp diệt, ý giới duy tác (kiriyamanodhātu) phát sinh, làm đối tượng chính sắc đó, như thể cắt đứt dòng hộ kiếp và thực hiện nhiệm vụ hướng tâm (āvajjanakicca).

Sotadvārādīsupi eseva nayo.

The same method applies to the ear-door and so forth.

Cũng vậy đối với nhĩ môn (sotadvāra) và các môn khác.

Manodvāre pana chabbidhepi ārammaṇe āpāthagate bhavaṅgacalanānantaraṃ bhavaṅgaṃ vicchindamānā viya āvajjanakiccaṃ sādhayamānā ahetukakiriyamanoviññāṇadhātu uppajjati upekkhāsahagatāti evaṃ dvinnaṃ kiriyaviññāṇānaṃ āvajjanavasena pavatti veditabbā.

Furthermore, when any of the six kinds of objects appear at the mind-door, immediately after the vibratory bhavaṅga, the ahetuka-kiriyamanoviññāṇadhātu, accompanied by equanimity, arises, as if cutting off the bhavaṅga, fulfilling the function of adverting (āvajjanakicca). Thus, the occurrence of these two kiriyaviññāṇas by way of adverting (āvajjanavasena) should be understood.

Hơn nữa, nơi ý môn (manodvāra), khi sáu loại đối tượng (ārammaṇa) đi vào đường ý, sau sự rung động của bhavaṅga, ý thức giới hành vô nhân (ahetukakiriyamanoviññāṇadhātu) đồng sinh với xả (upekkhāsahagata) khởi lên, như thể cắt đứt bhavaṅga và thực hiện chức năng hướng tâm (āvajjanakicca). Như vậy, sự diễn tiến của hai loại thức hành (kiriyaviññāṇa) theo cách hướng tâm (āvajjanavasena) cần được hiểu rõ.

401

Āvajjanānantaraṃ pana cakkhudvāre tāva dassanakiccaṃ sādhayamānaṃ cakkhupasādavatthukaṃ cakkhuviññāṇaṃ, sotadvārādīsu savanādikiccaṃ sādhayamānāni sotaghānajivhākāyaviññāṇāni pavattanti.

Furthermore, immediately after adverting, at the eye-door, the eye-consciousness (cakkhuviññāṇa), which has eye-sensitivity (cakkhupasāda) as its physical basis, performing the function of seeing, arises; at the ear-door and so forth, the ear-, nose-, tongue-, and body-consciousnesses, performing the functions of hearing and so forth, arise.

Tuy nhiên, sau sự hướng tâm (āvajjanānantaraṃ), nơi nhãn môn (cakkhudvāra) thì nhãn thức (cakkhuviññāṇa) lấy nhãn tịnh sắc (cakkhupasādavatthuka) làm căn cứ, thực hiện chức năng thấy (dassanakicca) khởi lên; nơi nhĩ môn (sotadvāra) và các môn khác thì nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức (sotaghānajivhākāyaviññāṇāni) thực hiện chức năng nghe và các chức năng khác (savanādikicca) khởi lên.

Tāni iṭṭhaiṭṭhamajjhattesu visayesu kusalavipākāni, aniṭṭhaaniṭṭhamajjhattesu visayesu akusalavipākānīti evaṃ dasannaṃ vipākaviññāṇānaṃ dassanasavanaghāyanasāyanaphusanavasena pavatti veditabbā.

Of these, for desirable and neutral objects, they are wholesome karmic results (kusalavipākāni); for undesirable and neutral objects, they are unwholesome karmic results (akusalavipākāni). Thus, the occurrence of these ten vipākaviññāṇas by way of seeing, hearing, smelling, tasting, and touching (dassanasavanaghāyanasāyanaphusanavasena) should be understood.

Các thức ấy là quả dị thục thiện (kusalavipākāni) đối với các đối tượng khả ái, trung tính khả ái; là quả dị thục bất thiện (akusalavipākāni) đối với các đối tượng bất khả ái, trung tính bất khả ái. Như vậy, sự diễn tiến của mười loại thức dị thục (vipākaviññāṇa) theo cách thấy, nghe, ngửi, nếm, xúc chạm (dassanasavanaghāyanasāyanaphusanavasena) cần được hiểu rõ.

402

‘‘Cakkhuviññāṇadhātuyā uppajjitvā niruddhasamanantarā uppajjati cittaṃ mano mānasaṃ tajjā manodhātū’’tiādivacanato (vibha. 184) pana cakkhuviññāṇādīnaṃ anantarā tesaññeva visayaṃ sampaṭicchamānā kusalavipākānantaraṃ kusalavipākā, akusalavipākānantaraṃ akusalavipākā manodhātu uppajjati.

Furthermore, from the statement "Immediately after the eye-consciousness element has arisen and ceased, the mind, thought, consciousness, the corresponding mind-element (manodhātu) arises" (Vibh. 184), immediately after the eye-consciousness and so forth, the wholesome karmic resultant mind-element arises after the wholesome karmic resultant, and the unwholesome karmic resultant mind-element arises after the unwholesome karmic resultant, receiving the same object as those^*.

Hơn nữa, do lời dạy "Sau khi nhãn thức giới (cakkhuviññāṇadhātu) khởi lên và diệt đi, liền khởi lên tâm (citta), ý (mano), ý thức (mānasa), ý giới (manodhātu) thích hợp với nó" và những lời tương tự, sau nhãn thức và các thức khác, ý giới (manodhātu) khởi lên, tiếp nhận chính đối tượng của các thức đó. Sau quả dị thục thiện thì quả dị thục thiện, sau quả dị thục bất thiện thì quả dị thục bất thiện.

Evaṃ dvinnaṃ vipākaviññāṇānaṃ sampaṭicchanavasena pavatti veditabbā.

Thus, the occurrence of these two vipākaviññāṇas by way of receiving (sampaṭicchanavasena) should be understood.

Như vậy, sự diễn tiến của hai loại thức dị thục (vipākaviññāṇa) theo cách tiếp nhận (sampaṭicchanavasena) cần được hiểu rõ.

403

‘‘Manodhātuyāpi uppajjitvā niruddhasamanantarā uppajjati cittaṃ mano mānasaṃ tajjāmanoviññāṇadhātū’’ti (vibha. 184) vacanato pana manodhātuyā sampaṭicchitameva visayaṃ santīrayamānā akusalavipākamanodhātuyā anantarā akusalavipākā, kusalavipākāya anantarā iṭṭhārammaṇe somanassasahagatā, iṭṭhamajjhatte upekkhāsahagatā uppajjati vipākāhetukamanoviññāṇadhātūti evaṃ tiṇṇaṃ vipākaviññāṇānaṃ santīraṇavasena pavatti veditabbā.

Furthermore, from the statement "Immediately after the mind-element has arisen and ceased, the mind, thought, consciousness, the corresponding mind-consciousness element (manoviññāṇadhātu) arises" (Vibh. 184), the ahetuka-vipākamanoviññāṇadhātu arises, discerning the very object that the mind-element has received: after the unwholesome karmic resultant mind-element, an unwholesome karmic resultant one; after the wholesome karmic resultant one, one accompanied by joy for a desirable object, or one accompanied by equanimity for a neutral desirable object. Thus, the occurrence of these three vipākaviññāṇas by way of investigating (santīraṇavasena) should be understood.

Hơn nữa, do lời dạy "Sau khi ý giới (manodhātu) khởi lên và diệt đi, liền khởi lên tâm, ý, ý thức, ý thức giới (manoviññāṇadhātu) thích hợp với nó", sau ý giới (manodhātu), ý thức giới dị thục vô nhân (vipākāhetukamanoviññāṇadhātu) khởi lên, thẩm sát chính đối tượng đã được ý giới tiếp nhận. Sau ý giới dị thục bất thiện thì ý thức giới dị thục bất thiện; sau ý giới dị thục thiện thì ý thức giới dị thục đồng sinh với hỷ (somanassasahagatā) đối với đối tượng khả ái, và đồng sinh với xả (upekkhāsahagatā) đối với đối tượng trung tính khả ái. Như vậy, sự diễn tiến của ba loại thức dị thục (vipākaviññāṇa) theo cách thẩm sát (santīraṇavasena) cần được hiểu rõ.

404

Santīraṇānantaraṃ pana tameva visayaṃ vavatthāpayamānā uppajjati kiriyāhetukamanoviññāṇadhātu upekkhāsahagatāti evaṃ ekasseva kiriyaviññāṇassa voṭṭhabbanavasena pavatti veditabbā.

Furthermore, immediately after investigating, the ahetuka-kiriyamanoviññāṇadhātu accompanied by equanimity arises, determining that same object. Thus, the occurrence of this single kiriyaviññāṇa by way of determining (voṭṭhabbanavasena) should be understood.

Hơn nữa, sau sự thẩm sát (santīraṇānantaraṃ), ý thức giới hành vô nhân (kiriyāhetukamanoviññāṇadhātu) đồng sinh với xả (upekkhāsahagatā) khởi lên, xác định chính đối tượng đó (vavatthāpayamānā). Như vậy, sự diễn tiến của một loại thức hành (kiriyaviññāṇa) theo cách xác định (voṭṭhabbanavasena) cần được hiểu rõ.

405

Voṭṭhabbanānantaraṃ pana sace mahantaṃ hoti rūpādiārammaṇaṃ, atha yathāvavatthāpite visaye aṭṭhannaṃ vā kāmāvacarakusalānaṃ dvādasannaṃ vā akusalānaṃ navannaṃ vā avasesakāmāvacarakiriyānaṃ aññataravasena cha satta vā javanāni javanti, eso tāva pañcadvāre nayo.

Furthermore, immediately after determining, if the object (such as a visible object) is very strong, then, regarding the object that has been thus determined, six or seven javana impulses rush forth, either as one of the eight kāma-bhūmi wholesome consciousnesses, or one of the twelve unwholesome consciousnesses, or one of the nine remaining kāma-bhūmi kiriyā consciousnesses. This is the method for the five doors.

Hơn nữa, sau sự xác định (voṭṭhabbanānantaraṃ), nếu đối tượng sắc và các đối tượng khác (rūpādiārammaṇa) là rất lớn (mahantaṃ), thì trong đối tượng đã được xác định đó, sáu hoặc bảy sát na tốc hành (javana) khởi lên theo một trong tám loại tâm thiện dục giới (kāmāvacarakusala), mười hai loại tâm bất thiện (akusala), hoặc chín loại tâm hành dục giới còn lại (avasesakāmāvacarakiriya). Đó là phương pháp trong năm môn (pañcadvāra).

406

Manodvāre pana manodvārāvajjanānantaraṃ tāniyeva.

At the mind-door, however, immediately after the mind-door adverting, the same javana consciousnesses arise.

Hơn nữa, nơi ý môn (manodvāra), sau ý môn hướng tâm (manodvārāvajjanānantaraṃ) thì chính các tâm đó (tāniyeva) khởi lên.

Gotrabhuto uddhaṃ rūpāvacarato pañca kusalāni pañca kiriyāni, arūpāvacarato cattāri kusalāni cattāri kiriyāni, lokuttarato cattāri maggacittāni cattāri phalacittānīti imesu yaṃ yaṃ laddhapaccayaṃ hoti, taṃ taṃ javatīti evaṃ pañcapaññāsāya kusalākusalakiriyavipākaviññāṇānaṃ javanavasena pavatti veditabbā.

Beyond the gotrabhū, there are five wholesome and five functional rūpa-bhūmi consciousnesses; four wholesome and four functional arūpa-bhūmi consciousnesses; and from the supramundane (lokuttara) realm, four path-consciousnesses (maggacitta) and four fruition-consciousnesses (phalacitta). Whichever of these has obtained the necessary conditions, that one rushes forth. Thus, the occurrence of these fifty-five wholesome, unwholesome, functional, and resultant consciousnesses by way of impulsion (javanavasena) should be understood.

Từ Gotrabhū trở lên, năm tâm thiện sắc giới (rūpāvacarakusala), năm tâm hành sắc giới (rūpāvacarakiriya); bốn tâm thiện vô sắc giới (arūpāvacarakusala), bốn tâm hành vô sắc giới (arūpāvacarakiriya); từ siêu thế (lokuttara) thì bốn tâm đạo (maggacitta), bốn tâm quả (phalacitta). Trong số này, tâm nào có duyên được thành tựu (laddhapaccayaṃ), tâm đó sẽ tốc hành (javati). Như vậy, sự diễn tiến của năm mươi lăm loại thức thiện, bất thiện, hành, dị thục (kusalākusalakiriyavipākaviññāṇa) theo cách tốc hành (javanavasena) cần được hiểu rõ.

407

Javanāvasāne pana sace pañcadvāre atimahantaṃ, manodvāre ca vibhūtamārammaṇaṃ hoti, atha kāmāvacarasattānaṃ kāmāvacarajavanāvasāne iṭṭhārammaṇādīnaṃ purimakammajavanacittādīnañca vasena yo yo paccayo laddho hoti, tassa tassa vasena aṭṭhasu sahetukakāmāvacaravipākesu tīsu vipākāhetukamanoviññāṇadhātūsu ca aññataraṃ paṭisotagataṃ nāvaṃ anubandhamānaṃ kiñci antaraṃ udakamiva bhavaṅgassārammaṇato aññasmiṃ ārammaṇe javitaṃ javanamanubandhaṃ dvikkhattuṃ sakiṃ vā vipākaviññāṇaṃ uppajjati.

Furthermore, at the end of the impulsion, if the object is very clear (atimahantaṃ) at the five doors, and evident (vibhūtaṃ) at the mind-door, then, for beings in the kāma-bhūmi, at the end of the kāma-bhūmi impulsion, a resultant consciousness arises, either one of the eight sahetuka-kāmāvacaravipāka consciousnesses or one of the three vipākāhetukamanoviññāṇadhātu consciousnesses, depending on the particular condition obtained, such as a desirable object or the previous karmic javana consciousness. This resultant consciousness follows the javana that has rushed forth upon an object other than the bhavaṅga's object, like water following a boat going against the current, for a brief interval, once or twice.

Hơn nữa, khi kết thúc tốc hành (javanāvasāne), nếu đối tượng nơi năm môn là cực lớn (atimahantaṃ), và đối tượng nơi ý môn là rõ ràng (vibhūtaṃ), thì sau khi tốc hành dục giới của chúng sinh dục giới kết thúc, một trong tám loại tâm dị thục dục giới hữu nhân (sahetukakāmāvacaravipāka) hoặc ba loại ý thức giới dị thục vô nhân (vipākāhetukamanoviññāṇadhātu) khởi lên một hoặc hai lần, theo duyên đã được thành tựu từ đối tượng khả ái và các đối tượng khác, hoặc từ tâm tốc hành nghiệp quá khứ và các tâm khác, như nước chảy ngược dòng theo một con thuyền, tiếp nối tâm tốc hành đã tốc hành trên một đối tượng khác với đối tượng của bhavaṅga trong một khoảng thời gian.

Tadetaṃ javanāvasāne bhavaṅgassa ārammaṇe pavattanārahaṃ samānaṃ tassa javanassa ārammaṇaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattattā tadārammaṇanti vuccati.

This resultant consciousness, although fit to arise on the object of the bhavaṅga at the end of the javana, is called tadārammaṇa (registering consciousness) because it arises by taking the object of that javana as its own object.

Thức dị thục này, mặc dù đáng lẽ phải diễn tiến trên đối tượng của bhavaṅga khi kết thúc tốc hành, nhưng vì nó diễn tiến bằng cách lấy đối tượng của tâm tốc hành đó làm đối tượng của mình, nên nó được gọi là tadārammaṇa (tâm tiếp nối tốc hành).

Evaṃ ekādasannaṃ vipākaviññāṇānaṃ tadārammaṇavasena pavatti veditabbā.

Thus, the occurrence of these eleven vipākaviññāṇas by way of registering (tadārammaṇavasena) should be understood.

Như vậy, sự diễn tiến của mười một loại thức dị thục (vipākaviññāṇa) theo cách tiếp nối tốc hành (tadārammaṇavasena) cần được hiểu rõ.

408

Tadārammaṇāvasāne pana puna bhavaṅgameva pavattati, bhavaṅge vicchinne puna āvajjanādīnīti evaṃ laddhapaccayacittasantānaṃ bhavaṅgānantaraṃ āvajjanaṃ āvajjanānantaraṃ dassanādīnīti cittaniyamavaseneva punappunaṃ tāva pavattati, yāva ekasmiṃ bhave bhavaṅgassa parikkhayo.

Furthermore, at the end of registering, the bhavaṅga consciousness occurs again; when the bhavaṅga is interrupted, adverting and so forth occur again. Thus, the continuous stream of consciousnesses, having obtained the necessary conditions—adverting after bhavaṅga, seeing and so forth after adverting—occurs repeatedly according to the fixed order of consciousness (cittaniyama), until the bhavaṅga ceases in that existence.

Hơn nữa, sau khi tadārammaṇa kết thúc, bhavaṅga lại diễn tiến; khi bhavaṅga bị cắt đứt, āvajjana và các tâm khác lại khởi lên. Như vậy, dòng tâm (cittasantāna) có duyên được thành tựu, sau bhavaṅga là āvajjana, sau āvajjana là dassana và các tâm khác, cứ thế diễn tiến lặp đi lặp lại theo quy luật của tâm (cittaniyama), cho đến khi bhavaṅga chấm dứt trong một đời sống.

Ekasmiṃ hi bhave yaṃ sabbapacchimaṃ bhavaṅgacittaṃ, taṃ tato cavanattā cutīti vuccati.

Indeed, in one existence, the very last bhavaṅga-consciousness is called "death" (cutīti) because it transitions from that existence.

Trong một đời sống, tâm bhavaṅga cuối cùng được gọi là cuti (tử) vì nó chuyển rời khỏi đời sống đó.

Tasmā tampi ekūnavīsatividhameva hoti.

Therefore, it too is of nineteen kinds.

Do đó, tâm này cũng có mười chín loại.

Evaṃ ekūnavīsatiyā vipākaviññāṇānaṃ cutivasena pavatti veditabbā.

Thus, the occurrence of these nineteen vipākaviññāṇas by way of death (cutivasena) should be understood.

Như vậy, sự diễn tiến của mười chín loại thức dị thục (vipākaviññāṇa) theo cách tử (cutivasena) cần được hiểu rõ.

409

Cutito pana puna paṭisandhi, paṭisandhito puna bhavaṅganti evaṃ bhavagatiṭhitinivāsesu saṃsaramānānaṃ sattānaṃ avicchinnaṃ cittasantānaṃ pavattatiyeva.

Furthermore, from death arises rebirth (paṭisandhi) again, and from rebirth arises bhavaṅga again. Thus, the unbroken stream of consciousness for beings transmigrating through existences, destinies, stations, and abodes (bhavagatiṭhitinivāsesu saṃsaramānānaṃ) continues to arise.

Hơn nữa, từ cuti lại có paṭisandhi (tái tục), từ paṭisandhi lại có bhavaṅga. Như vậy, dòng tâm của chúng sinh luân hồi trong các cõi tồn tại (bhava), các cảnh giới (gati), các trú xứ của thức (ṭhiti), và các nơi cư trú (nivāsa) cứ diễn tiến không ngừng.

Yo panettha arahattaṃ pāpuṇāti, tassa cuticitte niruddhe niruddhameva hotīti.

However, for one who attains arahantship, when their death-consciousness ceases, it is ceased definitively.

Trong số đó, ai đạt được A-la-hán quả (arahattaṃ), khi tâm cuti của vị ấy diệt đi, thì nó diệt hẳn.

410

Idaṃ viññāṇakkhandhe vitthārakathāmukhaṃ.

This concludes the detailed exposition of the Aggregate of Consciousness (Viññāṇakkhandha).

Đây là phần mở đầu của lời giải thích chi tiết về uẩn thức (viññāṇakkhandha).

411

Vedanākkhandhakathā

Exposition of the Aggregate of Feeling (Vedanākkhandhakathā)

Lời giải thích về uẩn thọ (Vedanākkhandhakathā)

412

456. Idāni yaṃ vuttaṃ ‘‘yaṃkiñci vedayitalakkhaṇaṃ, sabbaṃ taṃ ekato katvā vedanākkhandho veditabbo’’ti, etthāpi vedayitalakkhaṇaṃ nāma vedanāva.

456. Now, regarding what was stated: "Whatever has the characteristic of feeling (vedayitalakkhaṇaṃ), all that, taken together, should be understood as the Aggregate of Feeling (vedanākkhandho)," here too, "vedayitalakkhaṇaṃ" (the characteristic of feeling) is indeed vedanā (feeling) itself.

456. Bây giờ, điều đã được nói rằng "Bất cứ điều gì có đặc tính cảm thọ, tất cả đều được gom lại thành uẩn thọ (vedanākkhandha)", ở đây, điều có đặc tính cảm thọ chính là thọ (vedanā).

Yathāha – ‘‘vedayati vedayatīti kho āvuso, tasmā vedanāti vuccatī’’ti (ma. ni. 1.450).

As it is said: "It feels, it feels, O friend, therefore it is called feeling (vedanā)" (MN 1.450).

Như đã nói: "Này các hiền giả, vì nó cảm thọ, cảm thọ, nên nó được gọi là thọ (vedanā)".

Sā pana vedayitalakkhaṇena sabhāvato ekavidhāpi jātivasena tividhā hoti kusalā, akusalā, abyākatā cāti.

Although this feeling is essentially of one kind by its characteristic of feeling, by way of its origin, it is threefold: wholesome, unwholesome, and indeterminate.

Thọ này, mặc dù về bản chất chỉ có một loại với đặc tính cảm thọ, nhưng về mặt chủng loại (jātivasena) thì có ba loại: thiện (kusalā), bất thiện (akusalā), và vô ký (abyākatā).

413

Tattha kāmāvacaraṃ somanassupekkhāñāṇasaṅkhārabhedato aṭṭhavidhantiādinā nayena vuttena kusalaviññāṇena sampayuttā kusalā, akusalena sampayuttā akusalā, abyākatena sampayuttā abyākatāti veditabbā.

Among these, feeling associated with wholesome consciousness, as explained in ways such as the eightfold division of kāma-bhūmi consciousness with joy, equanimity, and knowledge-factors, is wholesome; associated with unwholesome consciousness, it is unwholesome; associated with indeterminate consciousness, it is indeterminate. This should be understood.

Trong đó, thọ tương ưng với thức thiện đã được nói đến theo cách như tám loại tâm dục giới (kāmāvacara) được phân biệt thành hỷ, xả, có trí tuệ, không có trí tuệ, v.v., thì là thọ thiện (kusalā); thọ tương ưng với thức bất thiện thì là thọ bất thiện (akusalā); thọ tương ưng với thức vô ký thì là thọ vô ký (abyākatā). Điều này cần được hiểu rõ.

Sā sabhāvabhedato pañcavidhā hoti – sukhaṃ dukkhaṃ somanassaṃ domanassaṃ upekkhāti.

By way of its intrinsic nature (sabhāvabhedato), it is of five kinds: pleasure (sukhaṃ), pain (dukkhaṃ), joy (somanassaṃ), displeasure (domanassaṃ), and equanimity (upekkhā).

Về mặt phân loại bản chất (sabhāvabhedato), thọ có năm loại: lạc (sukhaṃ), khổ (dukkhaṃ), hỷ (somanassaṃ), ưu (domanassaṃ), và xả (upekkhā).

414

Tattha kusalavipākena kāyaviññāṇena sampayuttaṃ sukhaṃ.

Among these, pleasure is associated with wholesome resultant body-consciousness.

Trong đó, lạc là thọ tương ưng với thân thức (kāyaviññāṇa) dị thục thiện.

Akusalavipākena dukkhaṃ.

Pain is associated with unwholesome resultant body-consciousness.

Khổ là thọ tương ưng với thân thức dị thục bất thiện.

Kāmāvacarato catūhi kusalehi, catūhi sahetukavipākehi, ekena ahetukavipākena, catūhi sahetukakiriyehi, ekena ahetukakiriyena, catūhi akusalehi, rūpāvacarato ṭhapetvā pañcamajjhānaviññāṇaṃ catūhi kusalehi, catūhi vipākehi, catūhi kiriyehi, lokuttaraṃ pana yasmā ajhānikaṃ nāma natthi, tasmā aṭṭha lokuttarāni pañcannaṃ jhānānaṃ vasena cattālīsaṃ honti.

Joy is associated with sixty-two consciousnesses: the four wholesome kāma-bhūmi consciousnesses, the four sahetuka resultant consciousnesses, the one ahetuka resultant consciousness, the four sahetuka functional consciousnesses, the one ahetuka functional consciousness, and the four unwholesome consciousnesses. From the rūpa-bhūmi consciousnesses, excluding the three fifth-jhana consciousnesses, there are four wholesome, four resultant, and four functional consciousnesses. As for supramundane consciousness, since there is nothing non-jhanic, the eight supramundane consciousnesses become forty by way of the five jhanas. Among these, excluding the eight fifth-jhanic ones, the remaining thirty-two supramundane wholesome resultant consciousnesses.

Hỷ là thọ tương ưng với bốn tâm thiện dục giới, bốn tâm dị thục hữu nhân, một tâm dị thục vô nhân, bốn tâm hành hữu nhân, một tâm hành vô nhân, bốn tâm bất thiện; và từ sắc giới, trừ ba nhãn thức thiền thứ năm, hỷ tương ưng với bốn tâm thiện, bốn tâm dị thục, bốn tâm hành; còn siêu thế (lokuttara) thì vì không có tâm nào không tương ưng với thiền (ajjhānikaṃ), nên tám tâm siêu thế, tùy theo năm thiền, có bốn mươi loại.

Tesu ṭhapetvā aṭṭha pañcamajjhānikāni sesehi dvattiṃsāya kusalavipākehīti evaṃ somanassaṃ dvāsaṭṭhiyā viññāṇehi sampayuttaṃ.

Thus, joy is associated with sixty-two consciousnesses.

Trong số đó, trừ tám tâm thiền thứ năm, hỷ tương ưng với ba mươi hai tâm thiện dị thục còn lại. Như vậy, hỷ tương ưng với sáu mươi hai loại thức.

Domanassaṃ dvīhi akusalehi.

Displeasure is associated with two unwholesome consciousnesses.

Ưu tương ưng với hai tâm bất thiện.

Upekkhā avasesapañcapaññāsāya viññāṇehi sampayuttā.

Equanimity is associated with the remaining fifty-five consciousnesses.

Xả tương ưng với năm mươi lăm loại thức còn lại.

415

Tattha iṭṭhaphoṭṭhabbānubhavanalakkhaṇaṃ sukhaṃ, sampayuttānaṃ upabrūhanarasaṃ, kāyikaassādapaccupaṭṭhānaṃ, kāyindriyapadaṭṭhānaṃ.

Among these, sukha (pleasure) is characterized by the experience of agreeable tangible objects; its function is to enhance its concomitants; its manifestation is bodily gratification; its proximate cause is the faculty of the body (kāyindriya).

Trong số đó, sukha (lạc thọ) có đặc tính là cảm nhận xúc chạm khả ái; có phận sự làm tăng trưởng các pháp đồng sanh; có biểu hiện là sự khoái lạc thuộc thân; và có cận nhân là thân căn (kāyindriya).

416

Aniṭṭhaphoṭṭhabbānubhavanalakkhaṇaṃ dukkhaṃ, sampayuttānaṃ milāpanarasaṃ, kāyikābādhapaccupaṭṭhānaṃ, kāyindriyapadaṭṭhānaṃ.

Dukkha (pain) is characterized by the experience of disagreeable tangible objects; its function is to depress its concomitants; its manifestation is bodily affliction; its proximate cause is the faculty of the body (kāyindriya).

Dukkha (khổ thọ) có đặc tính là cảm nhận xúc chạm bất khả ái; có phận sự làm suy yếu các pháp đồng sanh; có biểu hiện là sự đau đớn thuộc thân; và có cận nhân là thân căn (kāyindriya).

417

Iṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇaṃ somanassaṃ, yathā tathā vā iṭṭhākārasambhogarasaṃ, cetasikaassādapaccupaṭṭhānaṃ, passaddhipadaṭṭhānaṃ.

Somanassa (joy) is characterized by the experience of agreeable objects; its function is to thoroughly enjoy agreeable aspects in whatever way; its manifestation is mental gratification; its proximate cause is tranquility (passaddhi).

Somanassa (hỷ thọ) có đặc tính là cảm nhận đối tượng khả ái; có phận sự hưởng thụ đối tượng khả ái theo cách này hay cách khác; có biểu hiện là sự khoái lạc thuộc tâm; và có cận nhân là sự khinh an (passaddhi).

418

Aniṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇaṃ domanassaṃ, yathā tathā vā aniṭṭhākārasambhogarasaṃ, cetasikābādhapaccupaṭṭhānaṃ, ekanteneva hadayavatthupadaṭṭhānaṃ.

Domanassa (grief) is characterized by the experience of disagreeable objects; its function is to thoroughly experience disagreeable aspects in whatever way; its manifestation is mental affliction; its proximate cause is exclusively the heart-base (hadayavatthu).

Domanassa (ưu thọ) có đặc tính là cảm nhận đối tượng bất khả ái; có phận sự hưởng thụ đối tượng bất khả ái theo cách này hay cách khác; có biểu hiện là sự đau đớn thuộc tâm; và có cận nhân chỉ là y xứ trái tim (hadayavatthu).

419

Majjhattavedayitalakkhaṇā upekkhā, sampayuttānaṃ nātiupabrūhanamilāpanarasā, santabhāvapaccupaṭṭhānā, nippītikacittapadaṭṭhānāti.

Upekkhā (equanimity) is characterized by the experience of neutrality; its function is neither to excessively enhance nor to depress its concomitants; its manifestation is a state of peace; its proximate cause is a mind free from rapture (nīppītikacitta).

Upekkhā (xả thọ) có đặc tính là cảm nhận đối tượng trung tính; có phận sự không làm tăng trưởng hay suy yếu quá mức các pháp đồng sanh; có biểu hiện là trạng thái an tịnh; và có cận nhân là tâm không có hỷ (nippītikacitta).

420

Idaṃ vedanākkhandhe vitthārakathāmukhaṃ.

This is the introductory discourse on the aggregate of feeling (vedanākkhandha).

Đây là phần mở đầu cho sự giải thích chi tiết về uẩn thọ (vedanākkhandha).

421

Saññākkhandhakathā

Discourse on the Aggregate of Perception (Saññākkhandhakathā)

Phần giải thích về uẩn tưởng (saññākkhandha)

422

457. Idāni yaṃ vuttaṃ ‘‘yaṃkiñci sañjānanalakkhaṇaṃ, sabbaṃ taṃ ekato katvā saññākkhandho veditabbo’’ti, etthāpi sañjānanalakkhaṇaṃ nāma saññāva.

457. Now, regarding what was said: "Whatever is characterized by perceiving, all that should be understood as the aggregate of perception (saññākkhandha)," here too, that which is characterized by perceiving is indeed perception (saññā).

457. Bây giờ, điều đã nói là “bất cứ gì có đặc tính nhận biết, tất cả điều đó được tập hợp lại và gọi là uẩn tưởng (saññākkhandha)”, thì ở đây, cái gọi là đặc tính nhận biết chính là tưởng (saññā).

Yathāha – ‘‘sañjānāti sañjānātīti kho, āvuso, tasmā saññāti vuccatī’’ti (ma. ni. 1.450).

As it is said: "It perceives, it perceives, friends, that is why it is called perception (saññā)."

Như đã nói: “Này các hiền giả, vì nó nhận biết, nhận biết, nên nó được gọi là tưởng (saññā).”

Sā panesā sañjānanalakkhaṇena sabhāvato ekavidhāpi jātivasena tividhā hoti kusalā, akusalā, abyākatā ca.

This perception, though of one kind in its intrinsic nature by the characteristic of perceiving, becomes threefold by way of its origin: wholesome (kusalā), unwholesome (akusalā), and indeterminate (abyākatā).

Mặc dù tưởng này chỉ có một loại về bản chất với đặc tính nhận biết, nhưng theo loại (jāti), nó có ba loại: thiện (kusalā), bất thiện (akusalā) và vô ký (abyākatā).

423

Tattha kusalaviññāṇasampayuttā kusalā, akusalasampayuttā akusalā, abyākatasampayuttā abyākatā.

Among these, that which is conjoined with wholesome consciousness (kusalaviññāṇa) is wholesome; that which is conjoined with unwholesome consciousness (akusalaviññāṇa) is unwholesome; and that which is conjoined with indeterminate consciousness (abyākataviññāṇa) is indeterminate.

Trong số đó, tưởng đồng sanh với thức thiện là thiện; đồng sanh với bất thiện là bất thiện; đồng sanh với vô ký là vô ký.

Na hi taṃ viññāṇaṃ atthi, yaṃ saññāya vippayuttaṃ, tasmā yattako viññāṇassa bhedo, tattako saññāyāti.

For there is no consciousness that is disjoined from perception; therefore, as manifold as consciousness is, so manifold is perception.

Thật vậy, không có thức nào mà không đồng sanh với tưởng; do đó, có bao nhiêu loại thức thì có bấy nhiêu loại tưởng.

424

Sā panesā evaṃ viññāṇena samappabhedāpi lakkhaṇādito sabbāva sañjānanalakkhaṇā, tadevetanti puna sañjānanapaccayanimittakaraṇarasā dāruādīsu tacchakādayo viya, yathāgahitanimittavasena abhinivesakaraṇapaccupaṭṭhānā hatthidassakaandhā (udā. 54) viya, yathāupaṭṭhitavisayapadaṭṭhānā tiṇapurisakesu migapotakānaṃ purisāti uppannasaññā viyāti.

This perception, though having the same variety as consciousness, is in all cases, regarding its characteristics and so on, characterized by perceiving; its function is to make an impression of a symbol serving as a basis for re-cognition, like carpenters and others with wood and so forth; its manifestation is the making of a false conviction based on the symbol apprehended, like blind men describing an elephant; its proximate cause is the object as it appears, like the perception of "man" in effigies of grass for fawns.

Mặc dù tưởng này có sự phân loại tương tự như thức, nhưng về đặc tính, tất cả đều có đặc tính nhận biết, có phận sự tạo ra dấu hiệu làm nhân cho sự nhận biết lại rằng “chính là cái đó” như những người thợ mộc đối với gỗ, v.v.; có biểu hiện là sự chấp thủ dựa trên dấu hiệu đã nắm bắt, như những người mù mô tả voi; và có cận nhân là đối tượng hiện hữu, như sự nhận biết “người” phát sinh ở những con nai con khi thấy hình nộm người bằng cỏ.

425

Idaṃ saññākkhandhe vitthārakathāmukhaṃ.

This is the introductory discourse on the aggregate of perception (saññākkhandha).

Đây là phần mở đầu cho sự giải thích chi tiết về uẩn tưởng (saññākkhandha).

426

Saṅkhārakkhandhakathā

Discourse on the Aggregate of Formations (Saṅkhārakkhandhakathā)

Phần giải thích về uẩn hành (saṅkhārakkhandha)

427

458. Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘yaṃkiñci abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ, sabbaṃ taṃ ekato katvā saṅkhārakkhandho veditabbo’’ti, ettha abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ nāma rāsikaraṇalakkhaṇaṃ.

458. But regarding what was said: "Whatever is characterized by forming (abhisaṅkharaṇa), all that should be understood as the aggregate of formations (saṅkhārakkhandha)," here, the characteristic of forming is the characteristic of accumulating.

458. Còn điều đã nói là “bất cứ gì có đặc tính tạo tác, tất cả điều đó được tập hợp lại và gọi là uẩn hành (saṅkhārakkhandha)”, thì ở đây, đặc tính tạo tác có nghĩa là đặc tính tập hợp.

Kiṃ pana tanti, saṅkhārāyeva.

What then is that? It is simply formations (saṅkhārā).

Vậy đó là gì? Chính là các hành (saṅkhārā).

Yathāha – ‘‘saṅkhatamabhisaṅkharontīti kho, bhikkhave, tasmā saṅkhārāti vuccantī’’ti (saṃ. ni. 3.79).

As it is said: "Monks, they form the conditioned; therefore, they are called formations (saṅkhārā)."

Như đã nói: “Này các Tỳ-kheo, vì chúng tạo tác các pháp hữu vi (saṅkhata), nên chúng được gọi là các hành (saṅkhārā).”

Te abhisaṅkharaṇalakkhaṇā, āyūhanarasā, vipphārapaccupaṭṭhānā, sesakhandhattayapadaṭṭhānā.

These are characterized by forming, have the function of striving, manifest as exerting, and have the other three aggregates as their proximate cause.

Các hành đó có đặc tính tạo tác; có phận sự tích lũy; có biểu hiện là sự hoạt động; và có cận nhân là ba uẩn còn lại.

428

Evaṃ lakkhaṇādito ekavidhāpi ca jātivasena tividhā kusalā, akusalā, abyākatāti.

Thus, though of one kind in terms of characteristics and so on, they are threefold by origin: wholesome (kusalā), unwholesome (akusalā), and indeterminate (abyākatā).

Mặc dù chỉ có một loại về đặc tính, v.v., nhưng theo loại, chúng có ba loại: thiện (kusalā), bất thiện (akusalā) và vô ký (abyākatā).

Tesu kusalaviññāṇasampayuttā kusalā.

Among these, those conjoined with wholesome consciousness are wholesome.

Trong số đó, các hành đồng sanh với thức thiện là thiện.

Akusalasampayuttā akusalā.

Those conjoined with unwholesome consciousness are unwholesome.

Các hành đồng sanh với bất thiện là bất thiện.

Abyākatasampayuttā abyākatā.

Those conjoined with indeterminate consciousness are indeterminate.

Các hành đồng sanh với vô ký là vô ký.

429

Tattha kāmāvacarapaṭhamakusalaviññāṇasampayuttā tāva niyatā sarūpena āgatā sattavīsati, yevāpanakā cattāro, aniyatā pañcāti chattiṃsa.

Among these, the formations conjoined with the first wholesome consciousness of the sensuous sphere (kāmāvacara) are twenty-seven which are fixed and appear in their own nature, four which are occasional, and five which are indeterminate, making a total of thirty-six.

Trong số đó, các hành đồng sanh với thức thiện đầu tiên trong cõi Dục (kāmāvacara) có 27 pháp cố định xuất hiện theo bản chất, 4 pháp tùy duyên (yevāpanakā) và 5 pháp bất định (aniyatā), tổng cộng là 36 pháp.

Tattha phasso, cetanā, vitakko, vicāro, pīti, vīriyaṃ, jīvitaṃ, samādhi, saddhā, sati, hirī, ottappaṃ, alobho, adoso, amoho, kāyapassaddhi, cittapassaddhi, kāyalahutā, cittalahutā, kāyamudutā, cittamudutā, kāyakammaññatā, cittakammaññatā, kāyapāguññatā, cittapāguññatā, kāyujukatā, cittujukatāti ime sarūpena āgatā sattavīsati (dha. sa. 1; dha. sa. aṭṭha. 1 yevāpanakavaṇṇanā).

Among these, these twenty-seven appear in their own nature: contact (phassa), volition (cetanā), initial application (vitakka), sustained application (vicāra), rapture (pīti), effort (vīriya), psychic life faculty (jīvita), concentration (samādhi), faith (saddhā), mindfulness (sati), moral shame (hirī), moral dread (ottappa), non-greed (alobha), non-hatred (adosa), non-delusion (amoha), tranquility of body (kāyapassaddhi), tranquility of mind (cittapassaddhi), lightness of body (kāyalahutā), lightness of mind (cittalahutā), pliancy of body (kāyamudutā), pliancy of mind (cittamudutā), adaptability of body (kāyakammaññatā), adaptability of mind (cittakammaññatā), proficiency of body (kāyapāguññatā), proficiency of mind (cittapāguññatā), rectitude of body (kāyujukatā), and rectitude of mind (cittujukatā).

Trong số đó, 27 pháp xuất hiện theo bản chất này là: Xúc (phassa), Tư (cetanā), Tầm (vitakka), Tứ (vicāra), Hỷ (pīti), Cần (vīriya), Mạng quyền (jīvita), Định (samādhi), Tín (saddhā), Niệm (sati), Tàm (hirī), Quý (ottappa), Vô tham (alobha), Vô sân (adosa), Vô si (amoha), Thân khinh an (kāyapassaddhi), Tâm khinh an (cittapassaddhi), Thân khinh khoái (kāyalahutā), Tâm khinh khoái (cittalahutā), Thân nhu nhuyến (kāyamudutā), Tâm nhu nhuyến (cittamudutā), Thân thích nghiệp (kāyakammaññatā), Tâm thích nghiệp (cittakammaññatā), Thân thuần thục (kāyapāguññatā), Tâm thuần thục (cittapāguññatā), Thân chánh trực (kāyujukatā), Tâm chánh trực (cittujukatā).

Chando, adhimokkho, manasikāro, tatramajjhattatāti ime yevāpanakā cattāro (dha. sa. aṭṭha. 1 yevāpanakavaṇṇanā).

These four are occasional: intention (chanda), determination (adhimokkha), attention (manasikāra), and equanimity regarding the concomitants (tatramajjhattatā).

Bốn pháp tùy duyên này là: Dục (chanda), Thắng giải (adhimokkha), Tác ý (manasikāra), và Hành xả (tatramajjhattatā).

Karuṇā, muditā, kāyaduccaritavirati, vacīduccaritavirati, micchājīvaviratīti ime aniyatā pañca.

These five are indeterminate: compassion (karuṇā), appreciative joy (muditā), abstinence from bodily misconduct (kāyaduccaritavirati), abstinence from verbal misconduct (vacīduccaritavirati), and abstinence from wrong livelihood (micchājīvavirati).

Năm pháp bất định này là: Bi (karuṇā), Hỷ (muditā), Ly thân ác hạnh (kāyaduccaritavirati), Ly khẩu ác hạnh (vacīduccaritavirati), Ly tà mạng (micchājīvavirati).

Ete hi kadāci uppajjanti, uppajjamānāpi ca na ekato uppajjanti.

For these arise only sometimes, and even when they arise, they do not arise together.

Thật vậy, những pháp này đôi khi phát sanh, và khi phát sanh cũng không phát sanh cùng lúc.

430

459. Tattha phusatīti phasso.

459. Contact (phassa) means "it touches."

459. Điều gì tiếp xúc, đó là phassa (xúc).

Svāyaṃ phusanalakkhaṇo.

This contact is characterized by touching.

Xúc này có đặc tính là tiếp xúc.

Saṅghaṭṭanaraso, sannipātapaccupaṭṭhāno, āpāthagatavisayapadaṭṭhāno.

Its function is impinging, its manifestation is concurrence, its proximate cause is an object that has come within range.

Có phận sự là va chạm; có biểu hiện là sự hội tụ; và có cận nhân là đối tượng đã đi vào phạm vi.

Ayañhi arūpadhammopi samāno ārammaṇe phusanākāreneva pavattati.

Though it is an immaterial phenomenon, it operates by way of touching the object.

Mặc dù pháp này là pháp vô sắc, nhưng nó vận hành dưới hình thức tiếp xúc với đối tượng.

Ekadesena ca analliyamānopi rūpaṃ viya cakkhu, saddo viya ca sotaṃ cittaṃ ārammaṇañca saṅghaṭṭeti, tikasannipātasaṅkhātassa attano kāraṇassa vasena paveditattā sannipātapaccupaṭṭhāno.

And even though it does not adhere in one part, it causes the mind and the object to impinge, like the eye with form and the ear with sound; it manifests as concurrence because it is made known through its cause, which is the convergence of the three.

Và mặc dù không dính mắc vào một phần, nó vẫn va chạm với tâm và đối tượng như mắt va chạm với sắc, và tai va chạm với âm thanh; nó có biểu hiện là sự hội tụ vì được công bố là nhân của chính nó, tức là sự hội tụ của ba yếu tố.

Tajjāsamannāhārena ceva indriyena ca parikkhate visaye anantarāyeneva uppajjanato āpāthagatavisayapadaṭṭhānoti vuccati.

It is called "proximate cause is an object that has come within range" because it arises without obstruction in an object refined by the appropriate adverting and by the sense-faculty.

Và nó được gọi là có cận nhân là đối tượng đã đi vào phạm vi vì nó phát sanh không chướng ngại trong đối tượng đã được chuẩn bị bởi sự chú ý phù hợp và bởi căn.

Vedanādhiṭṭhānabhāvato pana niccammagāvī (saṃ. ni. 2.63) viya daṭṭhabbo.

Furthermore, it should be seen like a skinless cow due to its being the basis of feeling (vedanā).

Còn vì nó là nền tảng của thọ (vedanā), nên nó được xem như con bò không da.

431

460. Cetayatīti cetanā.

460. Volition (cetanā) means "it wills."

460. Điều gì tác ý, đó là cetanā (tư).

Abhisandahatīti attho.

The meaning is "it coordinates."

Nghĩa là nó kết nối.

Sā cetanābhāvalakkhaṇā, āyūhanarasā, saṃvidahanapaccupaṭṭhānā sakiccaparakiccasādhikā jeṭṭhasissamahāvaḍḍhakīādayo viya.

This volition is characterized by the nature of willing; its function is striving; its manifestation is arranging, like a chief pupil or a master builder, accomplishing its own and others' tasks.

Tư đó có đặc tính là trạng thái tác ý; có phận sự là tích lũy; có biểu hiện là sự sắp đặt, như những người thợ cả và học trò lớn hoàn thành công việc của mình và của người khác.

Accāyikakammānussaraṇādīsu ca panāyaṃ sampayuttānaṃ ussahanabhāvena pavattamānā pākaṭā hoti.

Furthermore, this becomes evident by moving its concomitants to exert themselves in recalling urgent tasks and so on.

Và pháp này trở nên rõ ràng khi vận hành với trạng thái nỗ lực của các pháp đồng sanh trong việc ghi nhớ các việc khẩn cấp, v.v.

432

Vitakkavicārapītīsu yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ pathavīkasiṇaniddese paṭhamajjhānavaṇṇanāyaṃ (visuddhi. 1.71) vuttameva.

Whatever needs to be said about initial application (vitakka), sustained application (vicāra), and rapture (pīti) has already been stated in the description of the first jhāna in the section on the earth kasiṇa.

Về vitakka, vicāra và pīti, tất cả những gì cần nói đã được nói trong phần mô tả thiền thứ nhất trong phần giải thích về địa biến xứ (pathavīkasiṇa).

433

461. Vīrabhāvo vīriyaṃ.

461. The state of a hero is effort (vīriya).

Trạng thái dũng mãnh là vīriya (cần).

Taṃ ussahanalakkhaṇaṃ, sahajātānaṃ upatthambhanarasaṃ, asaṃsīdanabhāvapaccupaṭṭhānaṃ.

It is characterized by exertion; its function is to support its co-arisen states; its manifestation is non-sinking.

Nó có đặc tính là sự nỗ lực; có phận sự là nâng đỡ các pháp đồng sanh; có biểu hiện là trạng thái không chùng xuống.

‘‘Saṃviggo yoniso padahatī’’ti (a. ni. 4.113) vacanato saṃvegapadaṭṭhānaṃ, vīriyārambhavatthupadaṭṭhānaṃ vā, sammā āraddhaṃ sabbasampattīnaṃ mūlaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ.

It has realization of urgency (saṃvega) as its proximate cause, or it has the basis for the commencement of effort as its proximate cause, according to the saying: "Having been stirred, one strives appropriately"; rightly commenced effort should be understood as the root of all attainments.

Vì lời dạy “người sợ hãi nỗ lực một cách hợp lý” nên nó có cận nhân là sự sợ hãi (saṃvega), hoặc có cận nhân là đối tượng của sự khởi cần (vīriyārambhavatthu); cần được xem là cội rễ của mọi thành tựu khi được khởi xướng đúng đắn.

434

462. Jīvanti tena, sayaṃ vā jīvati, jīvanamattameva vā tanti jīvitaṃ.

462. That by which they live, or that which lives by itself, or that which is merely living, is called jīvita.

Chúng sống nhờ nó, hoặc tự nó sống, hoặc chỉ là sự sống, đó là jīvita (mạng quyền).

Lakkhaṇādīni panassa rūpajīvite vuttanayeneva veditabbāni.

Its characteristics and so forth should be understood in the same way as described for rūpajīvita.

Đặc tính, v.v. của nó cần được hiểu theo cách đã nói về mạng quyền của sắc (rūpajīvita).

Tañhi rūpadhammānaṃ jīvitaṃ, idaṃ arūpadhammānanti idamevettha nānākaraṇaṃ.

Indeed, that rūpajīvita is the life of material phenomena, and this is the life of immaterial phenomena. This alone is the distinction here.

Thật vậy, đó là mạng quyền của các pháp sắc, còn đây là mạng quyền của các pháp vô sắc; đây chính là điểm khác biệt.

435

463. Ārammaṇe cittaṃ samaṃ ādhiyati, sammā vā ādhiyati, samādhānamattameva vā etaṃ cittassāti samādhi.

463. That which equally applies the mind to an object, or rightly applies it, or that which is merely the application of the mind, is called samādhi.

463. Tâm được đặt vững chắc trên đối tượng, hoặc được đặt đúng đắn, hoặc chỉ là sự đặt tâm vững chắc, đó là samādhi (định).

So avisāralakkhaṇo, avikkhepalakkhaṇo vā, sahajātānaṃ sampiṇḍanaraso nhāniyacuṇṇānaṃ udakaṃ viya, upasamapaccupaṭṭhāno, visesato sukhapadaṭṭhāno, nivāte dīpaccīnaṃ ṭhiti viya cetaso ṭhitīti daṭṭhabbo.

It has the characteristic of non-diffusion or non-distraction, the function of consolidating co-arisen states like water mixing bathing powder, and manifests as tranquility, and especially as a proximate cause for happiness, like the steady flame of a lamp in a windless place; it is the steadiness of mind.

Nó có đặc tính là không phân tán, hoặc đặc tính là không xao động; có phận sự là tập trung các pháp đồng sanh như nước đối với bột tắm; có biểu hiện là sự an tịnh; đặc biệt có cận nhân là lạc thọ (sukha); cần được xem là sự an trú của tâm như ngọn đèn đứng yên trong nơi không có gió.

436

464. Saddahanti etāya, sayaṃ vā saddahati, saddahanamattameva vā esāti saddhā.

464. That by which they have faith, or that which has faith by itself, or that which is merely believing, is called saddhā.

464. Người ta tin tưởng nhờ nó, hoặc tự nó tin tưởng, hoặc chỉ là sự tin tưởng, đó là saddhā (tín).

Sā saddahanalakkhaṇā, okappanalakkhaṇā vā, pasādanarasā udakappasādakamaṇi viya, pakkhandanarasā vā oghuttaraṇo viya.

It has the characteristic of believing or of confidently accepting; its function is to clarify associated states like a water-purifying gem, or to leap forward like one crossing a flood.

Nó có đặc tính là tin tưởng, hoặc đặc tính là quyết định; có phận sự là làm trong sạch như viên ngọc làm trong sạch nước; hoặc có phận sự là dấn thân như người vượt sông.

Akālussiyapaccupaṭṭhānā, adhimuttipaccupaṭṭhānā vā, saddheyyavatthupadaṭṭhānā, saddhammassavanādisotāpattiyaṅga(dī. ni. 3.311; saṃ. ni. 5.1001) padaṭṭhānā vā, hatthavittabījāni viya daṭṭhabbā.

It appears as the non-turbidity of associated phenomena, or as resolution in objects of faith; its proximate cause is an object of faith, or the stream-entry factors such as hearing the True Dhamma. It should be seen as hands, wealth, and seeds.

Nên được xem như là sự hiển hiện của tính không vẩn đục, hoặc sự hiển hiện của sự quyết định; có đối tượng đáng tin cậy làm cận nhân, hoặc có các chi phần của sự nhập lưu như nghe diệu pháp làm cận nhân, giống như tay, tài sản và hạt giống.

437

465. Saranti tāya, sayaṃ vā sarati saraṇamattameva vā esāti sati.

465. That by which one remembers, or one remembers by oneself, or it is merely remembrance—that is sati (mindfulness).

465. Các pháp tương ưng ghi nhớ bởi nó, hoặc tự nó ghi nhớ, hoặc chỉ là sự ghi nhớ, vì vậy là Sati (Niệm).

Sā apilāpanalakkhaṇā, asammosarasā, ārakkhapaccupaṭṭhānā, visayābhimukhabhāvapaccupaṭṭhānā vā, thirasaññāpadaṭṭhānā, kāyādisatipaṭṭhānapadaṭṭhānā vā.

It has the characteristic of not floating (not letting things drift away), its function is not to forget, it appears as guarding, or as the state of being directed towards the object; its proximate cause is firm perception, or the foundations of mindfulness such as the body.

Sati ấy có đặc tính không để trôi nổi (các pháp tương ưng), có phận sự phá hủy sự lãng quên, hiển hiện như là sự bảo vệ, hoặc hiển hiện như là sự hướng đến đối tượng, có sự nhận biết vững chắc làm cận nhân, hoặc có các niệm xứ như thân làm cận nhân.

Ārammaṇe daḷhapatiṭṭhitattā pana esikā viya, cakkhudvārādirakkhaṇato dovāriko viya ca daṭṭhabbā.

Due to its firm establishment in the object, it should be seen as a door-post; and due to its guarding of the eye-door and so forth, it should be seen as a door-keeper.

Và Sati ấy nên được xem như cột trụ vững chắc vì sự an trú kiên cố vào đối tượng, và như người gác cổng vì sự bảo vệ các căn môn như nhãn môn.

438

466. Kāyaduccaritādīhi hiriyatīti hirī.

466. To be ashamed of bodily misconduct and so forth is hirī (moral shame).

466. Xấu hổ vì các ác hạnh của thân, v.v., nên gọi là Hirī (Tàm).

Lajjāyetaṃ adhivacanaṃ.

This is a designation for shame.

Đây là tên gọi của sự xấu hổ.

Tehiyeva ottappatīti ottappaṃ.

To be horrified by these same things is ottappaṃ (moral dread).

Sợ hãi vì chính những điều ấy, nên gọi là Ottappa (Quý).

Pāpato ubbegassetaṃ adhivacanaṃ.

This is a designation for dread of evil.

Đây là tên gọi của sự kinh sợ ác pháp.

Tattha pāpato jigucchanalakkhaṇā hirī.

Among these, hirī has the characteristic of abhorrence of evil.

Trong đó, Hirī có đặc tính ghê tởm ác pháp.

Uttāsanalakkhaṇaṃ ottappaṃ.

Ottappaṃ has the characteristic of dreading (evil).

Ottappa có đặc tính kinh sợ ác pháp.

Lajjākārena pāpānaṃ akaraṇarasā hirī.

Hirī has the function of not committing evil in the manner of shame.

Hirī có phận sự không làm ác pháp theo cách xấu hổ.

Uttāsākārena ottappaṃ.

Ottappaṃ in the manner of dread.

Ottappa có phận sự không làm ác pháp theo cách kinh sợ.

Vuttappakāreneva ca pāpato saṅkocanapaccupaṭṭhānā etā, attagāravaparagāravapadaṭṭhānā.

And these appear as shrinking from evil in the manner described, their proximate causes being self-respect and respect for others.

Và hai pháp này hiển hiện như là sự co rút lại khỏi ác pháp theo cách đã nói, có sự tôn trọng bản thân và tôn trọng người khác làm cận nhân.

Attānaṃ garuṃ katvā hiriyā pāpaṃ jahāti kulavadhū viya.

Making oneself weighty, one abandons evil through hirī, like a respectable woman.

Một người con gái nhà lành từ bỏ ác pháp với Hirī bằng cách tôn trọng bản thân.

Paraṃ garuṃ katvā ottappena pāpaṃ jahāti vesiyā viya.

Making others weighty, one abandons evil through ottappa, like a courtesan.

Một người kỹ nữ từ bỏ ác pháp với Ottappa bằng cách tôn trọng người khác.

Ime ca pana dve dhammā lokapālakāti (a. ni. 2.9) daṭṭhabbā.

And these two qualities should be seen as guardians of the world.

Và hai pháp này nên được xem là những pháp bảo hộ thế gian.

439

467. Na lubbhanti tena, sayaṃ vā na lubbhati, alubbhanamattameva vā tanti alobho.

467. Not to be greedy by that, or one is not greedy oneself, or it is merely non-greed—that is alobho (non-greed).

467. Không tham đắm bởi nó, hoặc tự nó không tham đắm, hoặc chỉ là sự không tham đắm, vì vậy là Alobha (Vô Tham).

Adosāmohesupi eseva nayo.

The same method applies to adosa (non-hatred) and amoho (non-delusion).

Cũng vậy đối với Adosa và Amoha.

Tesu alobho ārammaṇe cittassa agedhalakkhaṇo, alaggabhāvalakkhaṇo vā kamaladale jalabindu viya.

Among these, alobho has the characteristic of the mind's non-attachment to the object, or the characteristic of being unadhering, like a drop of water on a lotus leaf.

Trong số đó, Alobha có đặc tính không ham muốn của tâm đối với đối tượng, hoặc đặc tính không bám víu, như giọt nước trên lá sen.

Apariggaharaso muttabhikkhu viya, anallīnabhāvapaccupaṭṭhāno asucimhi patitapuriso viya.

Its function is non-grasping, like a liberated monk; it appears as non-adherence, like a person fallen into filth.

Có phận sự không chiếm hữu, như một vị Tỳ-khưu đã giải thoát; hiển hiện như là sự không dính mắc, như một người rơi vào nơi ô uế.

440

468. Adoso acaṇḍikkalakkhaṇo, avirodhalakkhaṇo vā anukūlamitto viya, āghātavinayaraso, pariḷāhavinayaraso vā candanaṃ viya, sommabhāvapaccupaṭṭhāno puṇṇacando viya.

468. Adoso has the characteristic of non-fierceness, or non-opposition, like a congenial friend; its function is the removal of resentment, or the removal of fever, like sandalwood; it appears as a state of amiability, like a full moon.

468. Adosa có đặc tính không nóng nảy, hoặc đặc tính không đối kháng, như một người bạn thuận hòa; có phận sự loại bỏ sự sân hận, hoặc có phận sự loại bỏ sự bức bách, như gỗ chiên đàn; hiển hiện như là sự dịu mát, như trăng tròn.

441

469. Amoho yathāsabhāvapaṭivedhalakkhaṇo, akkhalitapaṭivedhalakkhaṇo vā kusalissāsakhittausupaṭivedho viya, visayobhāsanaraso padīpo viya.

469. Amoho has the characteristic of penetrating reality as it is, or of unerring penetration, like the penetration of an arrow shot by a skilled archer; its function is illuminating the object, like a lamp.

469. Amoha có đặc tính thấu suốt bản chất như thật, hoặc đặc tính thấu suốt không sai lầm, như mũi tên được bắn bởi người thiện xạ; có phận sự làm sáng tỏ đối tượng, như ngọn đèn.

Asammohapaccupaṭṭhāno araññagatasudesako viya.

It appears as non-confusion, like a good guide for one lost in the wilderness.

Hiển hiện như là sự không si mê, như người chỉ đường tài giỏi trong rừng.

Tayopi cete sabbakusalānaṃ mūlabhūtāti daṭṭhabbā.

And all three of these should be seen as the roots of all wholesome states.

Và cả ba pháp này nên được xem là gốc rễ của mọi thiện pháp.

442

470. Kāyassa passambhanaṃ kāyapassaddhi.

470. The tranquility of the body is kāyapassaddhi.

Sự an tịnh của thân là Kāyapassaddhi (Thân Khinh An).

Cittassa passambhanaṃ cittapassaddhi.

The tranquility of the mind is cittapassaddhi.

Sự an tịnh của tâm là Cittapassaddhi (Tâm Khinh An).

Kāyoti cettha vedanādayo tayo khandhā.

Here, by 'body' are meant the three aggregates of feeling and so forth.

Ở đây, thân là ba uẩn: thọ, tưởng, hành.

Ubhopi panetā ekato katvā kāyacittadarathavūpasamalakkhaṇā kāyacittapassaddhiyo, kāyacittadarathanimaddanarasā, kāyacittānaṃ aparipphandanasītibhāvapaccupaṭṭhānā, kāyacittapadaṭṭhānā.

Both of these, taken together, are kāyapassaddhi and cittapassaddhi, having the characteristic of calming the agitation of body and mind, having the function of suppressing the agitation of body and mind, appearing as the unagitated coolness of body and mind, and having body and mind as their proximate cause.

Cả hai pháp an tịnh thân và tâm này, khi được hợp nhất, có đặc tính làm lắng dịu sự bức bách của thân và tâm, có phận sự trấn áp sự bức bách của thân và tâm, hiển hiện như là sự bất động và mát mẻ của thân và tâm, có thân và tâm làm cận nhân.

Kāyacittānaṃ avūpasamakarauddhaccādikilesapaṭipakkhabhūtāti daṭṭhabbā.

They should be seen as opposed to defilements such as restlessness that cause the body and mind to be agitated.

Chúng nên được xem là đối nghịch với các phiền não như phóng dật, v.v., vốn gây ra sự bất an của thân và tâm.

443

Kāyassa lahubhāvo kāyalahutā.

The lightness of the body is kāyalahutā.

Sự nhẹ nhàng của thân là Kāyalahutā (Thân Khinh Khoái).

Cittassa lahubhāvo cittalahutā.

The lightness of the mind is cittalahutā.

Sự nhẹ nhàng của tâm là Cittalahutā (Tâm Khinh Khoái).

Tā kāyacittagarubhāvavūpasamalakkhaṇā, kāyacittagarubhāvanimaddanarasā, kāyacittānaṃ adandhatāpaccupaṭṭhānā, kāyacittapadaṭṭhānā.

They have the characteristic of calming the heaviness of body and mind, their function is suppressing the heaviness of body and mind, they appear as the non-sluggishness of body and mind, and their proximate cause is body and mind.

Chúng có đặc tính làm lắng dịu sự nặng nề của thân và tâm, có phận sự trấn áp sự nặng nề của thân và tâm, hiển hiện như là sự không trì trệ của thân và tâm, có thân và tâm làm cận nhân.

Kāyacittānaṃ garubhāvakarathinamiddhādikilesapaṭipakkhabhūtāti daṭṭhabbā.

They should be seen as opposed to defilements such as sloth and torpor that cause heaviness of body and mind.

Chúng nên được xem là đối nghịch với các phiền não như hôn trầm, thụy miên, v.v., vốn gây ra sự nặng nề của thân và tâm.

444

Kāyassa mudubhāvo kāyamudutā.

The pliancy of the body is kāyamudutā.

Sự mềm mại của thân là Kāyamudutā (Thân Nhu Nhuận).

Cittassa mudubhāvo cittamudutā.

The pliancy of the mind is cittamudutā.

Sự mềm mại của tâm là Cittamudutā (Tâm Nhu Nhuận).

Tā kāyacittatthambhavūpasamalakkhaṇā, kāyacittathaddhabhāvanimaddanarasā, appaṭighātapaccupaṭṭhānā, kāyacittapadaṭṭhānā.

They have the characteristic of calming the rigidity of body and mind, their function is suppressing the stubbornness of body and mind, they appear as non-resistance, and their proximate cause is body and mind.

Chúng có đặc tính làm lắng dịu sự cứng nhắc của thân và tâm, có phận sự trấn áp sự cứng nhắc của thân và tâm, hiển hiện như là sự không đối kháng, có thân và tâm làm cận nhân.

Kāyacittānaṃ thaddhabhāvakaradiṭṭhimānādikilesapaṭipakkhabhūtāti daṭṭhabbā.

They should be seen as opposed to defilements such as wrong views and conceit that cause stubbornness of body and mind.

Chúng nên được xem là đối nghịch với các phiền não như tà kiến, ngã mạn, v.v., vốn gây ra sự cứng nhắc của thân và tâm.

445

Kāyassa kammaññabhāvo kāyakammaññatā.

The wieldiness of the body is kāyakammaññatā.

Sự thích nghi của thân là Kāyakammaññatā (Thân Thích Nghi).

Cittassa kammaññabhāvo cittakammaññatā.

The wieldiness of the mind is cittakammaññatā.

Sự thích nghi của tâm là Cittakammaññatā (Tâm Thích Nghi).

Tā kāyacittākammaññabhāvavūpasamalakkhaṇā, kāyacittākammaññabhāvanimaddanarasā, kāyacittānaṃ ārammaṇakaraṇasampattipaccupaṭṭhānā, kāyacittapadaṭṭhānā.

They have the characteristic of calming the unwieldiness of body and mind, their function is suppressing the unwieldiness of body and mind, they appear as the success in taking the object for body and mind, and their proximate cause is body and mind.

Chúng có đặc tính làm lắng dịu sự không thích nghi của thân và tâm, có phận sự trấn áp sự không thích nghi của thân và tâm, hiển hiện như là sự thành tựu trong việc nắm giữ đối tượng của thân và tâm, có thân và tâm làm cận nhân.

Kāyacittānaṃ akammaññabhāvakarāvasesanīvaraṇādipaṭipakkhabhūtā, pasādanīyavatthūsu pasādāvahā, hitakiriyāsu viniyogakkhamabhāvāvahā suvaṇṇavisuddhi viyāti daṭṭhabbā.

They should be seen as opposed to the remaining hindrances and other defilements that cause unwieldiness of body and mind, bringing about clarity in inspiring objects, and bringing about suitability for engagement in beneficial actions, like the purification of gold.

Chúng nên được xem là đối nghịch với các triền cái còn lại, v.v., vốn gây ra sự không thích nghi của thân và tâm; chúng mang lại sự thanh tịnh trong các đối tượng đáng tịnh tín, và mang lại khả năng ứng dụng trong các hành động hữu ích, như sự tinh khiết của vàng.

446

Kāyassa pāguññabhāvo kāyapāguññatā.

The proficiency of the body is kāyapāguññatā.

Sự thành thạo của thân là Kāyapāguññatā (Thân Thành Thạo).

Cittassa pāguññabhāvo cittapāguññatā.

The proficiency of the mind is cittapāguññatā.

Sự thành thạo của tâm là Cittapāguññatā (Tâm Thành Thạo).

Tā kāyacittānaṃ agelaññabhāvalakkhaṇā, kāyacittagelaññanimaddanarasā, nirādīnavapaccupaṭṭhānā, kāyacittapadaṭṭhānā.

They have the characteristic of the non-affliction of body and mind, their function is suppressing the affliction of body and mind, they appear as blamelessness, and their proximate cause is body and mind.

Chúng có đặc tính không bệnh hoạn của thân và tâm, có phận sự trấn áp sự bệnh hoạn của thân và tâm, hiển hiện như là sự vô khuyết, có thân và tâm làm cận nhân.

Kāyacittānaṃ gelaññakaraasaddhiyādipaṭipakkhabhūtāti daṭṭhabbā.

They should be seen as opposed to unfaithfulness and other defilements that cause affliction of body and mind.

Chúng nên được xem là đối nghịch với các pháp bất thiện như vô tín, v.v., vốn gây ra sự bệnh hoạn của thân và tâm.

447

Kāyassa ujukabhāvo kāyujukatā.

The rectitude of the body is kāyujukatā.

Sự ngay thẳng của thân là Kāyujukatā (Thân Chánh Trực).

Cittassa ujukabhāvo cittujukatā.

The rectitude of the mind is cittujukatā.

Sự ngay thẳng của tâm là Cittujukatā (Tâm Chánh Trực).

Tā kāyacittaajjavalakkhaṇā, kāyacittakuṭilabhāvanimaddanarasā, ajimhatāpaccupaṭṭhānā, kāyacittapadaṭṭhānā.

They have the characteristic of the straightforwardness of body and mind, their function is suppressing the crookedness of body and mind, they appear as honesty, and their proximate cause is body and mind.

Chúng có đặc tính ngay thẳng của thân và tâm, có phận sự trấn áp sự cong vẹo của thân và tâm, hiển hiện như là sự không quanh co, có thân và tâm làm cận nhân.

Kāyacittānaṃ kuṭilabhāvakaramāyāsāṭheyyādipaṭipakkhabhūtāti daṭṭhabbā.

They should be seen as opposed to deceit, craftiness, and other defilements that cause crookedness of body and mind.

Chúng nên được xem là đối nghịch với các phiền não như giả dối, xảo trá, v.v., vốn gây ra sự cong vẹo của thân và tâm.

448

471. Chandoti kattukāmatāyetaṃ adhivacanaṃ.

471. Chando (intention) is a designation for the desire to act.

471. Chanda là tên gọi của sự mong muốn hành động.

Tasmā so kattukāmatālakkhaṇo chando, ārammaṇapariyesanaraso, ārammaṇena atthikatāpaccupaṭṭhāno, tadevassa padaṭṭhānaṃ.

Therefore, this chando has the characteristic of the desire to act, its function is seeking the object, it appears as being interested in the object, and that very object is its proximate cause.

Vì vậy, Chanda ấy có đặc tính mong muốn hành động, có phận sự tìm kiếm đối tượng, hiển hiện như là sự quan tâm đến đối tượng, và chính đối tượng là cận nhân của nó.

Ārammaṇaggahaṇe ayaṃ cetaso hatthappasāraṇaṃ viya daṭṭhabbo.

In grasping an object, it should be seen as the mind's stretching out its hand.

Trong việc nắm giữ đối tượng, Chanda này nên được xem như sự vươn tay của tâm.

449

472. Adhimuccanaṃ adhimokkho.

472. Deciding is adhimokkho (resolution).

472. Sự quyết định là Adhimokkha.

So sanniṭṭhānalakkhaṇo, asaṃsappanaraso, nicchayapaccupaṭṭhāno, sanniṭṭheyyadhammapadaṭṭhāno, ārammaṇe niccalabhāvena indakhīlo viya daṭṭhabbo.

It has the characteristic of determination, its function is not wavering, it appears as certainty, its proximate cause is the object to be decided upon, and it should be seen as a door-post firmly fixed in the object.

Adhimokkha ấy có đặc tính xác định, có phận sự không dao động, hiển hiện như là sự quyết đoán, có pháp cần xác định làm cận nhân, nên được xem như cột trụ vững chắc trong đối tượng với sự kiên định.

450

473. Kiriyā kāro.

Doing is making.

473. Hành động là sự làm.

Manamhi kāro manasikāro.

Making in the mind is manasikāro (attention).

Sự làm trong tâm là Manasikāra.

Purimamanato visadisamanaṃ karotītipi manasikāro.

Manasikāro also means making the mind different from the previous mind.

Manasikāra cũng có nghĩa là làm cho tâm khác biệt với tâm trước đó.

Svāyaṃ ārammaṇapaṭipādako, vīthipaṭipādako, javanapaṭipādakoti tippakāro.

This (manasikāra) is of three kinds: the presenter of the object, the presenter of the thought-process, and the presenter of the impulsion.

Manasikāra này có ba loại: dẫn dắt đối tượng, dẫn dắt lộ trình, và dẫn dắt tốc hành.

451

Tattha ārammaṇapaṭipādako manamhi kāroti manasikāro.

Among these, ārammaṇapaṭipādako (the presenter of the object) is manasikāro because it "makes" (directs) in the mind.

Trong đó, dẫn dắt đối tượng là sự làm trong tâm, nên gọi là Manasikāra.

So sāraṇalakkhaṇo, sampayuttānaṃ ārammaṇe saṃyojanaraso, ārammaṇābhimukhabhāvapaccupaṭṭhāno, ārammaṇapadaṭṭhāno.

It has the characteristic of directing, its function is joining the associated phenomena to the object, it appears as being directed towards the object, and its proximate cause is the object.

Nó có đặc tính hướng dẫn, có phận sự kết nối các pháp tương ưng với đối tượng, hiển hiện như là sự hướng về đối tượng, có đối tượng làm cận nhân.

Saṅkhārakkhandhapariyāpanno, ārammaṇapaṭipādakattena sampayuttānaṃ sārathi viya daṭṭhabbo.

It is included in the aggregate of mental formations, and by being the presenter of the object, it should be seen as a charioteer for the associated phenomena.

Nó thuộc về hành uẩn, nên được xem như người đánh xe dẫn dắt các pháp tương ưng bằng cách dẫn dắt đối tượng.

Vīthipaṭipādakoti pana pañcadvārāvajjanassetaṃ adhivacanaṃ.

Vīthipaṭipādako (the presenter of the thought-process) is a designation for the five-door adverting consciousness.

Còn dẫn dắt lộ trình là tên gọi của ngũ môn hướng tâm.

Javanapaṭipādakoti manodvārāvajjanassetaṃ adhivacanaṃ.

Javanapaṭipādako (the presenter of the impulsion) is a designation for the mind-door adverting consciousness.

Dẫn dắt tốc hành là tên gọi của ý môn hướng tâm.

Na te idha adhippetā.

These are not intended here.

Những điều đó không được đề cập ở đây.

452

474. Tesu dhammesu majjhattatā tatramajjhattatā.

474. Impartiality among those qualities is tatramajjhattatā (equanimity).

474. Sự trung lập đối với các pháp ấy là Tatramajjhattatā (Xả Vô Lượng Tâm).

Sā cittacetasikānaṃ samavāhitalakkhaṇā, ūnādhikatānivāraṇarasā, pakkhapātupacchedanarasā vā, majjhattabhāvapaccupaṭṭhānā, cittacetasikānaṃ ajjhupekkhanabhāvena samappavattānaṃ ājānīyānaṃ ajjhupekkhakasārathi viya daṭṭhabbā.

It has the characteristic of bearing equally the consciousness and mental factors, its function is preventing excess or deficiency, or its function is cutting off partiality, it appears as a neutral state, and it should be seen as a charioteer who is indifferent to thoroughbred horses that proceed equally without falling short or exceeding.

Nó có đặc tính giữ cho tâm và các tâm sở tương ưng được cân bằng, có phận sự ngăn chặn sự thiếu sót và dư thừa, hoặc có phận sự cắt đứt sự thiên vị, hiển hiện như là sự trung lập, nên được xem như người đánh xe xả bỏ những con ngựa tốt đang chạy cân bằng mà không thiếu cũng không thừa.

453

Karuṇāmuditā ca brahmavihāraniddese (visuddhi. 1.262) vuttanayeneva veditabbā.

Karuṇā and Muditā should be understood in the manner stated in the explanation of the Brahmavihāras.

Karuṇā (Bi) và Muditā (Hỷ) nên được hiểu theo cách đã nói trong phần trình bày về Tứ Vô Lượng Tâm.

Kevalañhi tā appanāppattā rūpāvacarā, imā kāmāvacarāti ayameva viseso.

The only difference is that those (karuṇā and muditā) that attain absorption belong to the rūpavacara (fine-material sphere), while these (here) belong to the kāmāvacara (sense-sphere).

Chỉ có sự khác biệt là những pháp ấy đạt đến định (appanā) và thuộc về sắc giới (rūpāvacara), còn những pháp này thuộc về dục giới (kāmāvacara).

454

Keci pana mettupekkhāyopi aniyatesu icchanti, taṃ na gahetabbaṃ.

But some desire mettā and upekkhā among the unassigned mental factors; this should not be accepted.

Tuy nhiên, một số người lại muốn xem từ ái và xả là các tâm sở bất định, nhưng điều đó không nên chấp nhận.

Atthato hi adosoyeva mettā, tatramajjhattupekkhāyeva upekkhāti.

For in the ultimate sense, non-aversion (adosa) itself is mettā, and equanimity in regard to that is upekkhā.

Vì, xét về bản chất, không sân hận (adosa) chính là từ ái (mettā), và sự quân bình trong đó (tatramajjhattatā) chính là xả (upekkhā).

455

475. Kāyaduccaritato virati kāyaduccaritavirati.

475. Abstaining from bodily misconduct is bodily misconduct abstinence (kāyaduccaritavirati).

475. Sự kiêng cữ khỏi ác hạnh thân (kāyaduccarita) là kāyaduccaritavirati (kiêng cữ ác hạnh thân).

Esa nayo sesāsupi.

The same method applies to the remaining ones.

Tương tự cho các điều còn lại.

Lakkhaṇādito panetā tissopi kāyaduccaritādivatthūnaṃ avītikkamalakkhaṇā, amaddanalakkhaṇāti vuttaṃ hoti.

From the perspective of their characteristics, these three (abstinence factors) have the characteristic of not transgressing, and the characteristic of not trampling upon, the objects of bodily misconduct and so forth; thus it is said.

Tuy nhiên, xét về đặc tính, cả ba điều này có đặc tính là không vi phạm các đối tượng của ác hạnh thân, v.v., tức là không chà đạp lên chúng.

Kāyaduccaritādivatthuto saṅkocanarasā, akiriyapaccupaṭṭhānā, saddhāhirottappaappicchatādiguṇapadaṭṭhānā, pāpakiriyato cittassa vimukhabhāvabhūtāti daṭṭhabbā.

They should be understood as having the function of withdrawing from objects of bodily misconduct and so forth, appearing as non-performance, having faith (saddhā), shame (hiri), moral dread (ottappa), fewness of wishes (appicchatā), and other virtues as their proximate cause, and representing the mind's turning away from evil actions.

Nên hiểu rằng chúng có chức năng co rút khỏi đối tượng của ác hạnh thân, v.v., biểu hiện là không hành động, và nguyên nhân gần là các phẩm chất như đức tin (saddhā), hổ thẹn (hiri), ghê sợ (ottappa), ít dục (appicchatā), v.v., và chúng là trạng thái tâm quay lưng lại với hành động xấu ác.

456

476. Iti imeva chattiṃsa saṅkhārā paṭhamena kāmāvacarakusalaviññāṇena sampayogaṃ gacchantīti veditabbā.

476. Thus, these thirty-six mental formations (saṅkhārā) are to be understood as being conjoined with the first sensuous wholesome consciousness.

476. Như vậy, ba mươi sáu hành này cần được hiểu là tương ưng với tâm thiện dục giới thứ nhất.

Yathā ca paṭhamena, evaṃ dutiyenāpi.

And just as with the first, so too with the second.

Và cũng như với tâm thứ nhất, tương tự với tâm thứ hai.

Sasaṅkhārabhāvamattameva hettha viseso.

The only distinction here is its being accompanied by volition (sasaṅkhāra).

Ở đây, điểm khác biệt chỉ là trạng thái hữu tác động (sasaṅkhārabhāva) của nó.

457

Tatiyena pana ṭhapetvā amohaṃ avasesā veditabbā.

With the third, however, all are to be understood except non-delusion (amoha).

Tuy nhiên, với tâm thứ ba, trừ vô si (amoha), các hành còn lại cần được hiểu là tương ưng.

Tathā catutthena.

Likewise with the fourth.

Tương tự với tâm thứ tư.

Sasaṅkhārabhāvamattameva hettha viseso.

The only distinction here is its being accompanied by volition.

Ở đây, điểm khác biệt chỉ là trạng thái hữu tác động của nó.

458

Paṭhame vuttesu pana ṭhapetvā pītiṃ avasesā pañcamena sampayogaṃ gacchanti.

From those mentioned in the first (consciousness), all are conjoined with the fifth, except for joy (pīti).

Tuy nhiên, trong số các hành được nêu ở tâm thứ nhất, trừ hỷ (pīti), các hành còn lại tương ưng với tâm thứ năm.

Yathā ca pañcamena, evaṃ chaṭṭhenāpi.

And just as with the fifth, so too with the sixth.

Và cũng như với tâm thứ năm, tương tự với tâm thứ sáu.

Sasaṅkhārabhāvamattameva hettha viseso.

The only distinction here is its being accompanied by volition.

Ở đây, điểm khác biệt chỉ là trạng thái hữu tác động của nó.

Sattamena ca pana ṭhapetvā amohaṃ avasesā veditabbā.

And with the seventh, all are to be understood except non-delusion.

Và với tâm thứ bảy, trừ vô si, các hành còn lại cần được hiểu là tương ưng.

Tathā aṭṭhamena.

Likewise with the eighth.

Tương tự với tâm thứ tám.

Sasaṅkhārabhāvamattameva hettha viseso.

The only distinction here is its being accompanied by volition.

Ở đây, điểm khác biệt chỉ là trạng thái hữu tác động của nó.

459

Paṭhame vuttesu ṭhapetvā viratittayaṃ sesā rūpāvacarakusalesu paṭhamena sampayogaṃ gacchanti.

From those mentioned in the first (consciousness), all are conjoined with the first rūpāvacara wholesome consciousness, except for the three abstinences (virati).

Trong số các hành được nêu ở tâm thứ nhất, trừ ba giới (viratittaya), các hành còn lại tương ưng với tâm thiện sắc giới thứ nhất.

Dutiyena tato vitakkavajjā.

With the second, those devoid of initial application (vitakka).

Với tâm thứ hai, trừ tầm (vitakka) khỏi các hành đó.

Tatiyena tato vicāravajjā.

With the third, those devoid of sustained application (vicāra).

Với tâm thứ ba, trừ tứ (vicāra) khỏi các hành đó.

Catutthena tato pītivajjā.

With the fourth, those devoid of joy (pīti).

Với tâm thứ tư, trừ hỷ khỏi các hành đó.

Pañcamena tato aniyatesu karuṇāmuditāvajjā.

With the fifth, from the unassigned mental factors, those devoid of compassion (karuṇā) and appreciative joy (muditā).

Với tâm thứ năm, trừ bi (karuṇā) và hỷ (muditā) trong các hành bất định khỏi các hành đó.

Teyeva catūsu āruppakusalesu.

The same apply to the four immaterial wholesome consciousnesses (āruppa kusala).

Chính các hành đó tương ưng với bốn tâm thiện vô sắc giới (āruppakusala).

Arūpāvacarabhāvoyeva hi ettha viseso.

The only distinction here is their being of the immaterial sphere (arūpāvacara).

Vì ở đây, điểm khác biệt chỉ là trạng thái vô sắc giới.

460

Lokuttaresu paṭhamajjhānike tāva maggaviññāṇe paṭhamarūpāvacaraviññāṇe vuttanayena, dutiyajjhānikādibhede dutiyarūpāvacaraviññāṇādīsu vuttanayeneva veditabbā.

Among the supramundane (lokuttara) consciousnesses, in the first jhāna-associated path-consciousness, they should be understood in the same way as in the first rūpāvacara consciousness; and in the second jhāna-associated and so forth, in the same way as in the second rūpāvacara consciousnesses and so forth.

Trong các tâm siêu thế (lokuttara), các hành tương ưng với tâm đạo (maggaviññāṇa) thuộc thiền thứ nhất cần được hiểu theo cách đã nêu cho tâm sắc giới thứ nhất, và các hành thuộc thiền thứ hai, v.v., cần được hiểu theo cách đã nêu cho tâm sắc giới thứ hai, v.v.

Karuṇāmuditānaṃ pana abhāvo, niyataviratitā, lokuttaratā cāti ayamettha viseso.

However, the absence of compassion and appreciative joy, the definiteness of abstinences (niyataviratitā), and their supramundane nature are the distinctions here.

Ở đây, điểm khác biệt là sự vắng mặt của bi và hỷ, tính chất giới hạn của ba giới, và tính chất siêu thế.

Evaṃ tāva kusalāyeva saṅkhārā veditabbā.

Thus, the wholesome mental formations (kusalā saṅkhārā) are to be understood.

Như vậy, các hành thiện cần được hiểu.

461

477. Akusalesu lobhamūle paṭhamākusalasampayuttā tāva niyatā sarūpena āgatā terasa, yevāpanakā cattāroti sattarasa.

477. Among the unwholesome (akusala) consciousnesses, for those rooted in greed (lobhamūla), seventeen mental formations are conjoined with the first unwholesome consciousness: thirteen are constant (niyata) and appear in their own nature, and four are occasional (yevāpanaka).

477. Trong các tâm bất thiện (akusala), với tâm tham căn (lobhamūla) thứ nhất, có mười bảy hành tương ưng: mười ba hành cố định (niyata) xuất hiện với bản chất riêng của chúng, và bốn hành tùy duyên (yevāpanaka).

Tattha phasso, cetanā, vitakko, vicāro, pīti, vīriyaṃ, jīvitaṃ, samādhi, ahirikaṃ, anottappaṃ, lobho, moho, micchādiṭṭhīti ime sarūpena āgatā terasa (dha. sa. 365; dha. sa. aṭṭha. 365).

Among these, contact (phassa), volition (cetanā), initial application (vitakka), sustained application (vicāra), joy (pīti), energy (vīriya), psychic life (jīvita), concentration (samādhi), shamelessness (ahirika), lack of moral dread (anottappa), greed (lobha), delusion (moha), and wrong view (micchādiṭṭhi) — these thirteen appear in their own nature.

Trong số đó, xúc (phassa), tư (cetanā), tầm (vitakka), tứ (vicāra), hỷ (pīti), tinh tấn (vīriya), mạng căn (jīvita), định (samādhi), vô tàm (ahirika), vô quý (anottappa), tham (lobha), si (moha), tà kiến (micchādiṭṭhi) – mười ba hành này xuất hiện với bản chất riêng của chúng.

Chando, adhimokkho, uddhaccaṃ, manasikāroti ime yevāpanakā cattāro (dha. sa. aṭṭha. 365).

Desire-to-act (chanda), decision (adhimokkha), restlessness (uddhacca), and attention (manasikāra) — these four are occasional.

Dục (chanda), thắng giải (adhimokkha), trạo cử (uddhacca), tác ý (manasikāra) – bốn hành này là tùy duyên.

462

478. Tattha na hiriyatīti ahiriko.

478. Among these, one who feels no shame is shameless (ahiriko).

478. Trong số đó, không hổ thẹn là ahirika (vô tàm).

Ahirikassa bhāvo ahirikaṃ.

The state of being shameless is shamelessness (ahirikaṃ).

Trạng thái vô tàm là ahirikaṃ.

Na otappatīti anottappaṃ.

One who feels no moral dread is without moral dread (anottappaṃ).

Không ghê sợ là anottappaṃ (vô quý).

Tesu ahirikaṃ kāyaduccaritādīhi ajigucchanalakkhaṇaṃ, alajjālakkhaṇaṃ vā.

Among these, shamelessness has the characteristic of not being disgusted by bodily misconduct and so forth, or the characteristic of not feeling shame.

Trong số đó, vô tàm có đặc tính là không ghê tởm các ác hạnh thân, v.v., hoặc có đặc tính là không xấu hổ.

Anottappaṃ teheva asārajjalakkhaṇaṃ, anuttāsalakkhaṇaṃ vā.

Lack of moral dread has the characteristic of not being afraid of the same (bodily misconduct, etc.), or the characteristic of not being terrified.

Vô quý có đặc tính là không ghê sợ những điều đó, hoặc có đặc tính là không lo sợ.

Ayamettha saṅkhepo.

This is a summary here.

Đây là tóm tắt.

Vitthāro pana hirottappānaṃ vuttapaṭipakkhavasena veditabbo.

The detailed explanation should be understood in terms of the opposites of shame (hiri) and moral dread (ottappa), as previously stated.

Sự trình bày chi tiết cần được hiểu theo nghĩa đối lập với tàm và quý đã nêu.

463

479. Lubbhanti tena, sayaṃ vā lubbhati, lubbhanamattameva vā tanti lobho.

479. That by which (beings) are greedy, or that which itself is greedy, or merely the state of being greedy—this is greed (lobha).

479. Do đó mà chúng tham đắm, hoặc tự mình tham đắm, hoặc chỉ là sự tham đắm – đó là tham (lobha).

Muyhanti tena, sayaṃ vā muyhati, muyhanamattameva vā tanti moho.

That by which (beings) are deluded, or that which itself is deluded, or merely the state of being deluded—this is delusion (moha).

Do đó mà chúng mê mờ, hoặc tự mình mê mờ, hoặc chỉ là sự mê mờ – đó là si (moha).

Tesu lobho ārammaṇaggahaṇalakkhaṇo makkaṭālepo viya, abhisaṅgaraso tattakapāle khittamaṃsapesi viya.

Among these, greed has the characteristic of clinging to an object, like monkey glue; its function is attachment, like a piece of meat thrown on a hot plate.

Trong số đó, tham có đặc tính là bám víu vào đối tượng, như nhựa cây bắt khỉ.

Apariccāgapaccupaṭṭhāno telañjanarāgo viya.

It appears as non-relinquishment, like an oil stain.

Có chức năng bám chặt, như miếng thịt bị ném vào chảo nóng. Biểu hiện là không từ bỏ, như vết dầu mỡ.

Saṃyojaniyadhammesu assādadassanapadaṭṭhāno.

Its proximate cause is seeing enjoyment in things that bind.

Nguyên nhân gần là thấy sự thỏa mãn trong các pháp trói buộc.

Taṇhānadībhāvena vaḍḍhamāno sīghasotā nadī iva mahāsamuddaṃ apāyameva gahetvā gacchatīti daṭṭhabbo.

It should be understood that, growing in the manner of the river of craving (taṇhā), it carries beings to the states of woe (apāya) just as a swiftly flowing river carries anything that falls into it to the great ocean.

Nên hiểu rằng nó tăng trưởng như dòng sông ái (taṇhā), và như con sông chảy xiết mang theo mọi thứ đổ vào đại dương, nó cũng mang chúng sinh đến các cõi khổ (apāya).

464

480. Moho cittassa andhabhāvalakkhaṇo, aññāṇalakkhaṇo vā, asampaṭivedharaso, ārammaṇasabhāvacchādanaraso vā, asammāpaṭipattipaccupaṭṭhāno, andhakārapaccupaṭṭhāno vā, ayonisomanasikārapadaṭṭhāno, sabbākusalānaṃ mūlanti daṭṭhabbo.

480. Delusion has the characteristic of mental blindness, or the characteristic of ignorance; its function is non-penetration, or the function of concealing the nature of the object; it appears as wrong practice, or it appears as darkness; its proximate cause is unwise attention (ayoniso manasikāra); it should be understood as the root of all unwholesome states.

480. Si có đặc tính là sự mù quáng của tâm, hoặc đặc tính là vô minh; có chức năng là không thể thấu hiểu đúng đắn, hoặc có chức năng che giấu bản chất của đối tượng; biểu hiện là hành động sai lầm, hoặc biểu hiện là bóng tối; nguyên nhân gần là sự tác ý không như lý (ayoniso manasikāra); nên hiểu rằng nó là cội rễ của tất cả các pháp bất thiện.

465

481. Micchā passanti tāya, sayaṃ vā micchā passati, micchādassanamattaṃ vā esāti micchādiṭṭhi.

481. That by which (beings) see wrongly, or that which itself sees wrongly, or merely the state of wrong seeing—this is wrong view (micchādiṭṭhi).

481. Do đó mà chúng thấy sai, hoặc tự mình thấy sai, hoặc chỉ là sự thấy sai – đó là tà kiến (micchādiṭṭhi).

Sā ayoniso abhinivesalakkhaṇā, parāmāsarasā, micchābhinivesapaccupaṭṭhānā, ariyānaṃ adassanakāmatādipadaṭṭhānā, paramaṃ vajjanti daṭṭhabbā.

It has the characteristic of uncritical attachment (ayoniso abhinivesa), the function of clinging, appears as wrong attachment, has the desire not to see noble ones (ariyā) as its proximate cause, and should be understood as the greatest fault.

Nên hiểu rằng nó có đặc tính là sự cố chấp không như lý, có chức năng là sự bám víu sai lầm, biểu hiện là sự cố chấp sai lầm, nguyên nhân gần là sự không muốn thấy các bậc Thánh, v.v., và nó là tội lỗi tối thượng.

466

482. Uddhatabhāvo uddhaccaṃ.

482. The state of being agitated is restlessness (uddhaccaṃ).

482. Trạng thái trạo cử là trạo cử (uddhacca).

Taṃ avūpasamalakkhaṇaṃ vātābhighātacalajalaṃ viya, anavaṭṭhānarasaṃ vātābhighātacaladhajapaṭākā viya, bhantattapaccupaṭṭhānaṃ pāsāṇābhighātasamuddhatabhasmaṃ viya, cetaso avūpasame ayonisomanasikārapadaṭṭhānaṃ, cittavikkhepoti daṭṭhabbaṃ.

It has the characteristic of unquelled agitation, like water stirred by the wind; its function is instability, like a banner or flag fluttering in the wind; it appears as distraction, like ash scattered by a stone impact; its proximate cause is unwise attention regarding the unquelled state of mind; it should be understood as mental dispersion.

Nên hiểu rằng nó có đặc tính là không an tịnh, như nước bị gió lay động; có chức năng là không ổn định, như cờ phướn bị gió thổi bay; biểu hiện là sự bối rối, như tro bụi bị gió thổi tung lên khi va vào đá; nguyên nhân gần là sự tác ý không như lý trong sự không an tịnh của tâm, và nó là sự phân tán của tâm.

Sesā kusale vuttanayeneva veditabbā.

The rest should be understood in the same way as mentioned for wholesome states.

Các hành còn lại cần được hiểu theo cách đã nêu trong các tâm thiện.

Akusalabhāvoyeva hi akusalabhāvena ca lāmakattaṃ etesaṃ tehi viseso.

Indeed, the unwholesome nature and the vileness due to their unwholesome nature are what distinguish them from the wholesome states.

Điểm khác biệt của chúng so với các hành thiện chỉ là trạng thái bất thiện và sự xấu xa do trạng thái bất thiện đó.

467

483. Iti ime sattarasa saṅkhārā paṭhamena akusalaviññāṇena sampayogaṃ gacchantīti veditabbā.

483. Thus, these seventeen mental formations are to be understood as being conjoined with the first unwholesome consciousness.

483. Như vậy, mười bảy hành này cần được hiểu là tương ưng với tâm bất thiện thứ nhất.

Yathā ca paṭhamena, evaṃ dutiyenāpi.

And just as with the first, so too with the second.

Và cũng như với tâm thứ nhất, tương tự với tâm thứ hai.

Sasaṅkhāratā panettha thinamiddhassa ca aniyatatā viseso.

The distinction here is its being accompanied by volition (sasaṅkhāratā) and the indeterminacy (aniyatatā) of sloth (thina) and torpor (middha).

Ở đây, điểm khác biệt là trạng thái hữu tác động của nó và tính bất định của hôn trầm (thina) và thụy miên (middha).

468

Tattha thinanatā thinaṃ.

Among these, the state of being sluggish is sloth (thinaṃ).

Trong số đó, trạng thái hôn trầm là hôn trầm (thina).

Middhanatā middhaṃ.

The state of being torpid is torpor (middhaṃ).

Trạng thái thụy miên là thụy miên (middha).

Anussāhasaṃhananatā asattivighāto cāti attho.

This means the state of being without energy and stagnant, and the obstruction of capacity.

Nghĩa là sự co rút do thiếu tinh tấn và sự suy yếu do bất lực.

Thinañca middhañca thinamiddhaṃ.

Sloth and torpor are sloth and torpor (thinamiddhaṃ).

Hôn trầm và thụy miên là thina-middha (hôn trầm thụy miên).

Tattha thinaṃ anussāhalakkhaṇaṃ, vīriyavinodanarasaṃ, saṃsīdanapaccupaṭṭhānaṃ.

Among these, sloth has the characteristic of being without energy, the function of dispelling energy, and appears as a sinking down.

Trong số đó, hôn trầm có đặc tính là thiếu tinh tấn, có chức năng làm suy yếu tinh tấn, biểu hiện là sự chùng xuống.

Middhaṃ akammaññatālakkhaṇaṃ, onahanarasaṃ, līnatāpaccupaṭṭhānaṃ, pacalāyikāniddāpaccupaṭṭhānaṃ vā.

Torpor has the characteristic of unfitness for work, the function of enveloping, appears as sluggishness, or appears as drowsy sleep.

Thụy miên có đặc tính là không thích hợp cho công việc, có chức năng che lấp, biểu hiện là sự trì trệ, hoặc biểu hiện là sự buồn ngủ lơ mơ.

Ubhayampi arativijambhikādīsu ayonisomanasikārapadaṭṭhānaṃ.

Both (sloth and torpor) have unwise attention as their proximate cause in cases of disinterest, yawning, and so forth.

Cả hai đều có nguyên nhân gần là sự tác ý không như lý trong các trường hợp như không hoan hỷ, ngáp vặt, v.v.

469

Tatiyena paṭhame vuttesu ṭhapetvā micchādiṭṭhiṃ avasesā veditabbā.

With the third, from those mentioned in the first, all are to be understood except wrong view (micchādiṭṭhi).

Với tâm thứ ba, trừ tà kiến trong số các hành đã nêu ở tâm thứ nhất, các hành còn lại cần được hiểu là tương ưng.

Māno panettha aniyato hoti.

Here, however, conceit (māna) is indeterminate.

Ở đây, mạn (māna) là bất định.

Ayaṃ viseso, so uṇṇatilakkhaṇo, sampaggaharaso, ketukamyatāpaccupaṭṭhāno, diṭṭhivippayuttalobhapadaṭṭhāno, ummādo viya daṭṭhabbo.

This is the distinction: it has the characteristic of haughtiness, the function of self-exaltation, appears as desiring to be like a banner, has greed disjoined from wrong view as its proximate cause, and should be understood as a form of madness.

Đây là điểm khác biệt. Mạn có đặc tính là sự kiêu căng, có chức năng là sự tự tôn, biểu hiện là sự mong muốn được làm biểu tượng, nguyên nhân gần là tham không tương ưng với tà kiến, nên được xem như sự điên rồ.

470

Catutthena dutiye vuttesu ṭhapetvā micchādiṭṭhiṃ avasesā veditabbā.

With the fourth, from those mentioned in the second, all are to be understood except wrong view.

Với tâm thứ tư, trừ tà kiến trong số các hành đã nêu ở tâm thứ hai, các hành còn lại cần được hiểu là tương ưng.

Etthāpi ca māno aniyatesu hotiyeva.

Here too, conceit is among the indeterminate mental factors.

Ở đây, mạn cũng là bất định.

Paṭhame vuttesu pana ṭhapetvā pītiṃ avasesā pañcamena sampayogaṃ gacchanti.

However, from those mentioned in the first, all are conjoined with the fifth, except for joy.

Tuy nhiên, trong số các hành đã nêu ở tâm thứ nhất, trừ hỷ, các hành còn lại tương ưng với tâm thứ năm.

Yathā ca pañcamena, evaṃ chaṭṭhenāpi.

And just as with the fifth, so too with the sixth.

Và cũng như với tâm thứ năm, tương tự với tâm thứ sáu.

Sasaṅkhāratā panettha thinamiddhassa ca aniyatabhāvo viseso.

The distinction here is its being accompanied by volition and the indeterminate nature of sloth and torpor.

Ở đây, điểm khác biệt là trạng thái hữu tác động của nó và tính bất định của hôn trầm thụy miên.

Sattamena pañcame vuttesu ṭhapetvā diṭṭhiṃ avasesā veditabbā.

With the seventh, from those mentioned in the fifth, all are to be understood except (wrong) view.

Với tâm thứ bảy, trừ tà kiến trong số các hành đã nêu ở tâm thứ năm, các hành còn lại cần được hiểu là tương ưng.

Māno panettha aniyato hoti.

Here, conceit is indeterminate.

Ở đây, mạn là bất định.

Aṭṭhamena chaṭṭhe vuttesu ṭhapetvā diṭṭhiṃ avasesā veditabbā.

With the eighth, from those mentioned in the sixth, all are to be understood except (wrong) view.

Với tâm thứ tám, trừ tà kiến trong số các hành đã nêu ở tâm thứ sáu, các hành còn lại cần được hiểu là tương ưng.

Etthāpi ca māno aniyatesu hotiyevāti.

Here too, conceit is among the indeterminate mental factors.

Ở đây, mạn cũng là bất định.

471

484. Dosamūlesu pana dvīsu paṭhamasampayuttā tāva niyatā sarūpena āgatā ekādasa, yevāpanakā cattāro, aniyatā tayoti aṭṭhārasa.

484. In the two consciousnesses rooted in aversion (dosamūla), eighteen mental formations are conjoined with the first: eleven are constant and appear in their own nature, four are occasional, and three are indeterminate.

484. Tuy nhiên, trong hai tâm sân căn (dosamūla), với tâm tương ưng thứ nhất, có mười tám hành: mười một hành cố định xuất hiện với bản chất riêng của chúng, bốn hành tùy duyên, và ba hành bất định.

Tattha phasso, cetanā, vitakko, vicāro, vīriyaṃ, jīvitaṃ, samādhi, ahirikaṃ, anoppattaṃ, doso, mohoti ime sarūpena āgatā ekādasa (dha. sa. 413; dha. sa. aṭṭha. 413).

Among them, contact, volition, initial application, sustained application, effort, life faculty, concentration, shamelessness, lack of moral dread, hatred, and delusion—these eleven have arisen in their own nature.

Trong đó, xúc (phasso), tư (cetanā), tầm (vitakko), tứ (vicāro), tinh tấn (vīriyaṃ), mạng quyền (jīvitaṃ), định (samādhi), vô tàm (ahirikaṃ), vô quý (anottappaṃ), sân (doso), si (moho)—mười một pháp này hiện hữu theo tự tướng.

Chando, adhimokkho, uddhaccaṃ, manasikāroti ime yevāpanakā cattāro (dha. sa. aṭṭha. 413).

Desire-to-act, decision, restlessness, and attention—these four are additional.

Dục (chando), thắng giải (adhimokkho), trạo cử (uddhaccaṃ), tác ý (manasikāro)—bốn pháp này là những pháp tùy thuộc.

Issā, macchariyaṃ, kukkuccanti ime aniyatā tayo (dha. sa. aṭṭha. 413).

Envy, avarice, and remorse—these three are variable.

Đố (issā), xan (macchariyaṃ), hối quá (kukkuccaṃ)—ba pháp này là những pháp bất định.

472

485. Tattha dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti doso.

485. The meaning of Dosa is that (things) are corrupted by it, or it corrupts itself, or it is merely the act of corrupting.

485. Trong đó, các pháp đồng sanh làm ô nhiễm do nó, hoặc tự nó làm ô nhiễm, hoặc chỉ là sự ô nhiễm—đó là sân (doso).

So caṇḍikkalakkhaṇo pahaṭāsīviso viya, visappanaraso visanipāto viya, attano nissayadahanaraso vā dāvaggi viya.

It has the characteristic of fierce anger, like a viper struck with a spear, or like the spreading venom of a snakebite, or like a forest fire in its function of burning its own support.

Sân có đặc tính là nóng nảy, giống như một con rắn hổ mang bị đánh; có chức năng lan rộng độc hại, giống như chất độc đã ngấm; hoặc có chức năng đốt cháy nơi nương tựa của chính nó, giống như lửa rừng.

Dūsanapaccupaṭṭhāno laddhokāso viya sapatto, āghātavatthupadaṭṭhāno, visasaṃsaṭṭhapūtimuttaṃ viya daṭṭhabbo.

It appears as corruption, like an enemy who has found an opportunity, and its proximate cause is the object of resentment; it should be regarded as putrid urine mixed with poison.

Nó biểu hiện như sự làm ô nhiễm, giống như kẻ thù có cơ hội; có nguyên nhân gần là các đối tượng của sự oán ghét; nên được xem như nước tiểu thối pha lẫn chất độc.

473

486. Issāyanā issā.

486. Issā is being envious.

486. Sự ghen tị là đố (issā).

Sā parasampattīnaṃ usūyanalakkhaṇā.

It has the characteristic of being envious of others' prosperity.

Đố có đặc tính là ghen ghét tài sản của người khác.

Tattheva anabhiratirasā, tato vimukhabhāvapaccupaṭṭhānā, parasampattipadaṭṭhānā, saṃyojananti daṭṭhabbā.

Its function is displeasure at them, its manifestation is turning away from them, its proximate cause is others' prosperity, and it should be regarded as a fetter.

Nó có chức năng không hoan hỷ với những điều đó, biểu hiện là sự quay lưng lại với chúng, có nguyên nhân gần là tài sản của người khác, và nên được xem là một kiết sử.

474

487. Maccharabhāvo macchariyaṃ.

487. The state of being miserly is macchariya.

487. Trạng thái keo kiệt là xan (macchariyaṃ).

Taṃ laddhānaṃ vā labhitabbānaṃ vā attano sampattīnaṃ nigūhanalakkhaṇaṃ, tāsaṃyeva parehi sādhāraṇabhāvaakkhamanarasaṃ, saṅkocanapaccupaṭṭhānaṃ, kaṭukañcukatāpaccupaṭṭhānaṃ vā, attasampattipadaṭṭhānaṃ, cetaso virūpabhāvoti daṭṭhabbaṃ.

It has the characteristic of concealing one's own possessions, whether acquired or to be acquired; its function is not enduring the sharing of those same possessions with others; its manifestation is contraction or the manifestation of bitter stiffness; its proximate cause is one's own possessions; and it should be regarded as a deformity of mind.

Nó có đặc tính là che giấu tài sản của mình, dù đã có hay sắp có; có chức năng không chịu đựng được việc người khác chia sẻ những tài sản đó; biểu hiện là sự co rút lại, hoặc biểu hiện là sự cay đắng, có nguyên nhân gần là tài sản của chính mình, và nên được xem là sự biến dạng của tâm.

475

488. Kucchitaṃ kataṃ kukataṃ.

488. That which is badly done is wrong action (kukataṃ).

488. Việc đã làm một cách xấu xa là kukata (ác nghiệp).

Tassa bhāvo kukkuccaṃ.

Its state is kukkucca (remorse).

Trạng thái của nó là hối quá (kukkuccaṃ).

Taṃ pacchānutāpalakkhaṇaṃ, katākatānusocanarasaṃ, vippaṭisārapaccupaṭṭhānaṃ, katākatapadaṭṭhānaṃ, dāsabyamiva daṭṭhabbaṃ.

It has the characteristic of later regret, its function is lamenting over actions done or not done, its manifestation is repentance, its proximate cause is actions done or not done, and it should be regarded as akin to servitude.

Nó có đặc tính là sự ăn năn về sau, có chức năng than khóc về những việc đã làm hoặc chưa làm, biểu hiện là sự hối hận, có nguyên nhân gần là những việc đã làm hoặc chưa làm, và nên được xem như sự nô lệ.

Sesā vuttappakārāyevāti.

The remaining factors are of the type already explained.

Các pháp còn lại cũng như đã nói.

476

Iti ime aṭṭhārasa saṅkhārā paṭhamena dosamūlena sampayogaṃ gacchantīti veditabbā.

Thus, these eighteen saṅkhāras are to be understood as being conjoined with the first root of hatred.

Như vậy, mười tám hành (saṅkhārā) này được biết là đồng sanh với căn sân thứ nhất.

Yathā ca paṭhamena, evaṃ dutiyenāpi.

And just as with the first, so too with the second (root).

Cũng như với căn sân thứ nhất, tương tự với căn sân thứ hai.

Sasaṅkhāratā pana aniyatesu ca thinamiddhasambhavova viseso.

However, the uniqueness lies in their being volitional and the possibility of sloth and torpor in the variable factors.

Tuy nhiên, điểm khác biệt là sự hữu duyên (sasaṅkhāratā) và sự có mặt của hôn trầm (thina) và thụy miên (middha) trong các pháp bất định.

477

489. Mohamūlesu dvīsu vicikicchāsampayuttena tāva phasso, cetanā, vitakko, vicāro, vīriyaṃ, jīvitaṃ, cittaṭṭhiti, ahirikaṃ, anottappaṃ, moho, vicikicchāti sarūpena āgatā ekādasa (dha. sa. 422; dha. sa. aṭṭha. 422), uddhaccaṃ, manasikāroti yevāpanakā dve cāti terasa.

489. Among the two roots of delusion, with that conjoined with doubt, there are eleven factors that have arisen in their own nature: contact, volition, initial application, sustained application, effort, life faculty, mental steadfastness, shamelessness, lack of moral dread, delusion, and doubt; and two additional factors: restlessness and attention—making a total of thirteen.

489. Trong hai căn si (mohamūlesu), với tâm hoài nghi (vicikicchāsampayutta), có mười một pháp hiện hữu theo tự tướng là: xúc (phasso), tư (cetanā), tầm (vitakko), tứ (vicāro), tinh tấn (vīriyaṃ), mạng quyền (jīvitaṃ), an trú tâm (cittaṭṭhiti), vô tàm (ahirikaṃ), vô quý (anottappaṃ), si (moho), hoài nghi (vicikicchā); và hai pháp tùy thuộc là trạo cử (uddhaccaṃ), tác ý (manasikāro)—tổng cộng mười ba pháp.

478

490. Tattha cittaṭṭhitīti pavattiṭṭhitimatto dubbalo samādhi.

490. Among these, cittaṭṭhiti (mental steadfastness) is a weak concentration, merely the steadfastness of occurrence.

490. Trong đó, an trú tâm (cittaṭṭhiti) là định yếu ớt, chỉ là sự an trú trong tiến trình.

Vigatā cikicchāti vicikicchā.

Vicikicchā (doubt) is that from which remedy has departed.

Hoài nghi (vicikicchā) là sự không còn chữa trị được (tâm).

Sā saṃsayalakkhaṇā, kampanarasā, anicchayapaccupaṭṭhānā, anekaṃsagāhapaccupaṭṭhānā vā, vicikicchāyaṃ ayonisomanasikārapadaṭṭhānā, paṭipattiantarāyakarāti daṭṭhabbā.

It has the characteristic of uncertainty, its function is wavering, its manifestation is indecisiveness or the manifestation of grasping at multiple possibilities, its proximate cause is unwise attention concerning doubt, and it should be regarded as an impediment to practice.

Nó có đặc tính là sự nghi ngờ, có chức năng dao động, biểu hiện là sự không quyết đoán, hoặc biểu hiện là sự nắm giữ nhiều khía cạnh, có nguyên nhân gần là sự tác ý không như lý đối với sự hoài nghi, và nên được xem là chướng ngại cho sự thực hành.

Sesā vuttappakārāyeva.

The remaining factors are of the type already explained.

Các pháp còn lại cũng như đã nói.

479

Uddhaccasampayuttena vicikicchāsampayutte vuttesu ṭhapetvā vicikicchaṃ sesā dvādasa.

With that conjoined with restlessness, the twelve remaining factors are those mentioned for that conjoined with doubt, excluding doubt.

Với tâm đồng sanh với trạo cử (uddhaccasampayutta), trừ hoài nghi (vicikicchā) trong số các pháp đã nói về tâm đồng sanh với hoài nghi, thì có mười hai pháp còn lại.

Vicikicchāya abhāvena panettha adhimokkho uppajjati.

Due to the absence of doubt here, decision arises.

Do không có hoài nghi ở đây, thắng giải (adhimokkho) phát sanh.

Tena saddhiṃ teraseva, adhimokkhasabbhāvato ca balavataro samādhi hoti.

Together with this, there are still thirteen, and due to the presence of decision, concentration becomes stronger.

Cùng với thắng giải, vẫn là mười ba pháp, và do sự hiện hữu của thắng giải, định trở nên mạnh mẽ hơn.

Yañcettha uddhaccaṃ, taṃ sarūpeneva āgataṃ.

And the restlessness that is here has arisen in its own nature.

Trạo cử (uddhaccaṃ) ở đây hiện hữu theo tự tướng.

Adhimokkhamanasikārā yevāpanakavasenāti evaṃ akusalasaṅkhārā veditabbā.

Decision and attention are understood as additional factors; thus are the unwholesome saṅkhāras to be known.

Thắng giải và tác ý là các pháp tùy thuộc. Như vậy, các hành bất thiện nên được hiểu.

480

491. Abyākatesu vipākābyākatā tāva ahetukasahetukabhedato duvidhā.

491. Among the indeterminate, resultant indeterminate factors are of two kinds: rootless and rooted.

491. Trong các pháp vô ký (abyākata), các pháp vô ký quả (vipākābyākata) trước hết có hai loại theo sự phân biệt vô nhân (ahetuka) và hữu nhân (sahetuka).

Tesu ahetukavipākaviññāṇasampayuttā ahetukā.

Among these, the rootless are those conjoined with rootless resultant consciousness.

Trong đó, các pháp đồng sanh với thức quả vô nhân là vô nhân.

Tattha kusalākusalavipākacakkhuviññāṇasampayuttā tāva phasso, cetanā, jīvitaṃ, cittaṭṭhitīti sarūpena āgatā cattāro (dha. sa. 431; dha. sa. aṭṭha. 431), yevāpanako manasikāroyevāti pañca.

Among these, factors conjoined with wholesome and unwholesome resultant eye-consciousness are four that have arisen in their own nature: contact, volition, life faculty, and mental steadfastness; and attention, which is an additional factor—making five.

Trong đó, các pháp đồng sanh với nhãn thức quả thiện và bất thiện là: xúc (phasso), tư (cetanā), mạng quyền (jīvitaṃ), an trú tâm (cittaṭṭhiti)—bốn pháp này hiện hữu theo tự tướng; và chỉ có tác ý (manasikāro) là pháp tùy thuộc—tổng cộng năm pháp.

Sotaghānajivhākāyaviññāṇasampayuttāpi eteyeva.

Those conjoined with ear, nose, tongue, and body consciousness are also these same (five).

Các pháp đồng sanh với nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức cũng là những pháp này.

Ubhayavipākamanodhātuyā ete ceva vitakkavicārādhimokkhā cāti aṭṭha, tathā tividhāyapi ahetukamanoviññāṇadhātuyā.

For both kinds of resultant mind-element, these same (five) plus initial application, sustained application, and decision—making eight; and similarly for the three kinds of rootless mind-consciousness-element.

Với ý giới quả cả hai loại, là năm pháp này cộng thêm tầm (vitakka), tứ (vicāra), thắng giải (adhimokkha)—tổng cộng tám pháp; tương tự với ba loại ý thức giới vô nhân.

Yā panettha somanassasahagatā, tāya saddhiṃ pīti adhikā hotīti veditabbā.

It should be known that where it is accompanied by joy, joy is an additional factor.

Ở đây, cần biết rằng với tâm đồng sanh hỷ (somanassasahagatā), hỷ (pīti) sẽ nhiều hơn.

481

Sahetukavipākaviññāṇasampayuttā pana sahetukā.

However, those conjoined with rooted resultant consciousness are rooted.

Tuy nhiên, các pháp đồng sanh với thức quả hữu nhân là hữu nhân.

Tesu aṭṭhakāmāvacaravipākasampayuttā tāva aṭṭhahi kāmāvacarakusalehi sampayuttasaṅkhārasadisāyeva.

Among these, those conjoined with the eight sensuous realm resultant factors are similar to the saṅkhāras conjoined with the eight sensuous realm wholesome factors.

Trong đó, các pháp đồng sanh với tám thức quả dục giới tương tự như các hành đồng sanh với tám thiện tâm dục giới.

Yā pana tā aniyatesu karuṇāmuditā, tā sattārammaṇattā vipākesu na santi.

But among the variable factors, compassion and appreciative joy do not exist in resultant factors because they have beings as their object.

Tuy nhiên, bi (karuṇā) và tùy hỷ (muditā) trong các pháp bất định không có trong các pháp quả, vì chúng có đối tượng là chúng sanh.

Ekantaparittārammaṇā hi kāmāvacaravipākā.

Indeed, sensuous realm resultant factors always have limited objects.

Thật vậy, các pháp quả dục giới chỉ có đối tượng là pháp nhỏ nhặt (paritta).

Na kevalañca karuṇāmuditā, viratiyopi vipākesu na santi.

Not only do compassion and appreciative joy not exist, but abstinences also do not exist in resultant factors.

Không chỉ bi và tùy hỷ, các pháp ly (viratiyo) cũng không có trong các pháp quả.

‘‘Pañca sikkhāpadā kusalāyevā’’ti hi vuttaṃ.

For it has been said, "The five precepts are wholesome only."

Thật vậy, đã nói rằng: “Năm giới (sikkhāpada) chỉ là thiện.”

482

Rūpāvacarārūpāvacaralokuttaravipākaviññāṇasampayuttā pana tesaṃ kusalaviññāṇasampayuttasaṅkhārehi sadisā eva.

However, those conjoined with form realm, formless realm, and supramundane resultant consciousness are similar to the saṅkhāras conjoined with their respective wholesome consciousness.

Tuy nhiên, các pháp đồng sanh với thức quả sắc giới, vô sắc giới và siêu thế tương tự như các hành đồng sanh với thức thiện của chúng.

483

492. Kiriyābyākatāpi ahetukasahetukabhedato duvidhā.

492. Functional indeterminate factors are also of two kinds: rootless and rooted.

492. Các pháp vô ký duy tác (kiriyābyākatā) cũng có hai loại theo sự phân biệt vô nhân và hữu nhân.

Tesu ahetukakiriyaviññāṇasampayuttā ahetukā.

Among these, rootless functional consciousness-conjoined factors are rootless.

Trong đó, các pháp đồng sanh với thức duy tác vô nhân là vô nhân.

Te ca kusalavipākamanodhātuahetukamanoviññāṇadhātudvayayuttehi samānā.

And these are similar to those conjoined with resultant mind-element and the two rootless mind-consciousness-elements.

Và các hành duy tác vô nhân đó tương tự như các pháp đồng sanh với ý giới quả thiện và hai loại ý thức giới vô nhân.

Manoviññāṇadhātudvaye pana vīriyaṃ adhikaṃ.

However, in the two mind-consciousness-elements, effort is additional.

Tuy nhiên, trong hai ý thức giới, tinh tấn (vīriyaṃ) là pháp trội hơn.

Vīriyasabbhāvato balappatto samādhi hoti.

Due to the presence of effort, concentration attains strength.

Do sự hiện hữu của tinh tấn, định trở nên mạnh mẽ.

Ayamettha viseso.

This is the distinction here.

Đây là điểm khác biệt ở đây.

484

Sahetukakiriyaviññāṇasampayuttā pana sahetukā.

However, those conjoined with rooted functional consciousness are rooted.

Tuy nhiên, các pháp đồng sanh với thức duy tác hữu nhân là hữu nhân.

Tesu aṭṭhakāmāvacarakiriyaviññāṇasampayuttā tāva ṭhapetvā viratiyo aṭṭhahi kāmāvacarakusalehi sampayuttasaṅkhārasadisā.

Among these, those conjoined with the eight sensuous realm functional consciousnesses are similar to the saṅkhāras conjoined with the eight sensuous realm wholesome factors, excluding the abstinences.

Trong đó, các pháp đồng sanh với tám thức duy tác dục giới tương tự như các hành đồng sanh với tám thiện tâm dục giới, trừ các pháp ly (viratiyo).

Rūpāvacarārūpāvacarakiriyasampayuttā pana sabbākārenapi tesaṃ kusalaviññāṇasampayuttasadisāyevāti evaṃ abyākatāpi saṅkhārā veditabbāti.

However, those conjoined with form realm and formless realm functional factors are in all respects similar to those conjoined with their wholesome consciousnesses; thus should the indeterminate saṅkhāras be understood.

Tuy nhiên, các pháp đồng sanh với duy tác sắc giới và vô sắc giới tương tự hoàn toàn như các pháp đồng sanh với thức thiện của chúng. Như vậy, các hành vô ký cũng nên được hiểu.

485

Idaṃ saṅkhārakkhandhe vitthārakathāmukhaṃ.

This is the detailed introduction to the aggregate of formations.

Đây là phần mở đầu cho sự giải thích chi tiết về Hành uẩn.

486

Idaṃ tāva abhidhamme padabhājanīyanayena khandhesu vitthārakathāmukhaṃ.

This, then, is the detailed introduction to the aggregates in the Abhidhamma method of analysis of terms.

Trước hết, đây là phần mở đầu cho sự giải thích chi tiết về các uẩn theo phương pháp phân tích từ ngữ trong Abhidhamma.

487

Atītādivibhāgakathā

Discourse on the Division into Past, Present, etc.

Phần giải thích về quá khứ, vị lai, hiện tại

488

493. Bhagavatā pana –

493. However, the Blessed One (taught):—

493. Tuy nhiên, Đức Thế Tôn đã giải thích các uẩn như sau:

489

‘‘Yaṃkiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre santike vā, tadekajjhaṃ abhisaṃyūhitvā abhisaṅkhipitvā ayaṃ vuccati rūpakkhandho.

“Whatever form, whether past, future, or present, internal or external, gross or subtle, inferior or superior, far or near—all this, gathered and brought together, is called the aggregate of form.

“Bất cứ sắc nào, dù quá khứ, vị lai hay hiện tại, dù nội hay ngoại, dù thô hay tế, dù劣 hay thắng, dù xa hay gần, gom chung lại, tóm gọn lại, đây gọi là sắc uẩn. Bất cứ thọ nào… bất cứ tưởng nào… bất cứ hành nào… bất cứ thức nào, dù quá khứ, vị lai hay hiện tại… tóm gọn lại, đây gọi là thức uẩn.”

Yā kāci vedanā… yā kāci saññā… ye keci saṅkhārā… yaṃkiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ…pe… abhisaṅkhipitvā ayaṃ vuccati viññāṇakkhandho’’ti (vibha. 2,26) –

Whatever feeling… whatever perception… whatever formations… whatever consciousness, whether past, future, or present… (and so on)… gathered and brought together, this is called the aggregate of consciousness.”

“Bất cứ thọ nào… bất cứ tưởng nào… bất cứ hành nào… bất cứ thức nào, dù quá khứ, vị lai hay hiện tại… tóm gọn lại, đây gọi là thức uẩn.”

490

Evaṃ khandhā vitthāritā.

Thus were the aggregates expounded.

Như vậy, các uẩn đã được giải thích chi tiết.

491

Tattha yaṃkiñcīti anavasesapariyādānaṃ.

Here, yaṃkiñci (whatever) signifies exhaustive inclusion.

Trong đó, yaṃkiñci (bất cứ cái gì) là sự bao hàm không sót.

Rūpanti atippasaṅganiyamanaṃ.

Rūpaṃ (form) specifies and prevents over-extension.

Rūpaṃ (sắc) là sự giới hạn để tránh sự quá rộng.

Evaṃ padadvayenāpi rūpassa anavasesapariggaho kato hoti.

Thus, by these two terms, a complete comprehension of form is achieved.

Như vậy, với hai từ này, sự bao gồm sắc một cách không sót được thực hiện.

Athassa atītādinā vibhāgaṃ ārabhati.

Then, the division into past, etc., is commenced for it.

Sau đó, bắt đầu phân loại sắc theo quá khứ, v.v.

Tañhi kiñci atītaṃ, kiñci anāgatādibhedanti.

For some of it is past, and some is of the nature of future, etc.

Vì một số sắc là quá khứ, một số là vị lai, v.v.

Esa nayo vedanādīsu.

This method applies to feeling and the rest.

Nguyên tắc này cũng áp dụng cho thọ, v.v.

492

494. Tattha rūpaṃ tāva addhāsantatisamayakhaṇavasena catudhā atītaṃ nāma hoti.

494. Among these, form, first of all, is past in four ways: by time (addha), by continuity (santati), by moment (samaya), and by instant (khaṇa).

494. Trong đó, sắc trước hết được gọi là quá khứ theo bốn cách: theo thời gian (addhā), theo dòng tương tục (santati), theo thời điểm (samaya), và theo sát-na (khaṇa).

Tathā anāgatapaccuppannaṃ.

Similarly, future and present.

Tương tự, vị lai và hiện tại cũng vậy.

493

Tattha addhāvasena tāva ekassa ekasmiṃ bhave paṭisandhito pubbe atītaṃ, cutito uddhaṃ anāgataṃ, ubhinnamantare paccuppannaṃ.

Among these, by time, for an individual in one existence, that which is prior to rebirth-linking is past, that which is after decease is future, and that which is between the two is present.

Trong đó, theo thời gian (addhā), đối với một người trong một đời, sắc trước khi tái sanh là quá khứ, sắc sau khi chết là vị lai, và sắc giữa hai thời điểm đó là hiện tại.

494

Santativasena sabhāgaekautusamuṭṭhānaṃ ekāhārasamuṭṭhānañca pubbāpariyavasena vattamānampi paccuppannaṃ, tato pubbe visabhāgautuāhārasamuṭṭhānaṃ atītaṃ, pacchā anāgataṃ.

By way of continuity, rūpa arising from similar season and one kind of food, even though existing by way of prior and subsequent, is present; that which arose before that, arising from dissimilar season and food, is past; that which will arise after that is future.

Theo dòng tương tục (santativasena), sắc do một loại thời tiết đồng đẳng (sabhāgaekautusamuṭṭhānaṃ) và sắc do một loại thực phẩm đồng đẳng (ekāhārasamuṭṭhānañca), dù đang hiện hữu theo thứ tự trước sau (pubbāpariyavasena vattamānampi), vẫn là hiện tại (paccuppannaṃ). Trước đó (tato pubbe), sắc do thời tiết và thực phẩm dị đẳng (visabhāgautuāhārasamuṭṭhānaṃ) là quá khứ (atītaṃ); sau đó (pacchā) là vị lai (anāgataṃ).

Cittajaṃ ekavīthiekajavanaekasamāpattisamuṭṭhānaṃ paccuppannaṃ, tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ.

Citta-born rūpa, arising from one sensory process (vīthi), one javana, or one absorption (samāpatti), is present; that before it is past; that after it is future.

Sắc do tâm sinh (cittajaṃ) phát sinh từ một lộ trình tâm, một tốc hành tâm, một thiền định (ekavīthiekajavanaekasamāpattisamuṭṭhānaṃ) là hiện tại (paccuppannaṃ); trước đó (tato pubbe) là quá khứ (atītaṃ); sau đó (pacchā) là vị lai (anāgataṃ).

Kammasamuṭṭhānassa pāṭiyekkaṃ santativasena atītādibhedo natthi, tesaññeva pana utuāhāracittasamuṭṭhānānaṃ upatthambhakavasena tassa atītādibhāvo veditabbo.

For kamma-born rūpa, there is no individual distinction of past, etc., by way of continuity. However, its past, etc., states should be understood by way of supporting the rūpa arisen from season, food, and citta.

Đối với sắc do nghiệp sinh (kammasamuṭṭhānassa), không có sự phân biệt riêng biệt quá khứ, v.v., theo dòng tương tục (pāṭiyekkaṃ santativasena atītādibhedo natthi); nhưng sự phân biệt quá khứ, v.v., của nó cần được hiểu theo cách nó hỗ trợ (upatthambhakavasena) các sắc do thời tiết, thực phẩm và tâm sinh đó (tesaññeva pana utuāhāracittasamuṭṭhānānaṃ).

495

Samayavasena ekamuhuttapubbaṇhasāyanharattindivādīsu samayesu santānavasena pavattamānaṃ taṃ taṃ samayaṃ paccuppannaṃ nāma, tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ.

By way of time, rūpa occurring by way of continuity in various times such as a moment, forenoon, afternoon, night, and day, is called present in that particular time; that before it is past; that after it is future.

Theo thời gian (samayavasena), bất cứ sắc nào đang hiện hữu theo dòng tương tục (santānavasena pavattamānaṃ) trong các thời điểm như một khoảnh khắc (ekamuhutta), buổi sáng (pubbaṇha), buổi chiều (sāyanha), đêm (ratti), ngày (diva), v.v., thì thời điểm đó được gọi là hiện tại (taṃ taṃ samayaṃ paccuppannaṃ nāma); trước đó (tato pubbe) là quá khứ (atītaṃ); sau đó (pacchā) là vị lai (anāgataṃ).

496

Khaṇavasena uppādādikhaṇattayapariyāpannaṃ paccuppannaṃ, tato pubbe anāgataṃ, pacchā atītaṃ.

By way of moment, that which is encompassed by the three moments of arising (uppāda), etc., is present; that before it is future; that after it is past.

Theo sát-na (khaṇavasena), sắc nằm trong ba sát-na sinh, trụ, diệt (uppādādikhaṇattayapariyāpannaṃ) là hiện tại (paccuppannaṃ); trước đó (tato pubbe) là vị lai (anāgataṃ); sau đó (pacchā) là quá khứ (atītaṃ).

Apica atikkantahetupaccayakiccaṃ atītaṃ, niṭṭhitahetukiccaṃ aniṭṭhitapaccayakiccaṃ paccuppannaṃ, ubhayakiccaṃ asampattaṃ anāgataṃ.

Moreover, that which has completed the function of cause and condition is past; that which has completed the function of cause but not yet completed the function of condition is present; that which has not yet reached both functions is future.

Hơn nữa, sắc mà công việc nhân duyên đã qua (atikkantahetupaccayakiccaṃ) là quá khứ (atītaṃ); sắc mà công việc nhân đã hoàn tất nhưng công việc duyên chưa hoàn tất (niṭṭhitahetukiccaṃ aniṭṭhitapaccayakiccaṃ) là hiện tại (paccuppannaṃ); sắc mà cả hai công việc chưa đạt được (ubhayakiccaṃ asampattaṃ) là vị lai (anāgataṃ).

Sakiccakkhaṇe vā paccuppannaṃ, tato pubbe anāgataṃ, pacchā atītaṃ.

Alternatively, that which is in the moment of its own function is present; that before it is future; that after it is past.

Hoặc sắc trong sát-na thực hiện công việc của nó (sakiccakkhaṇe) là hiện tại (paccuppannaṃ); trước đó (tato pubbe) là vị lai (anāgataṃ); sau đó (pacchā) là quá khứ (atītaṃ).

Ettha ca khaṇādikathāva nippariyāyā.

Here, the discourse on moments (khaṇa) etc., is ultimate (nippariyāya).

Ở đây, chỉ có sự diễn giải theo sát-na, v.v., là tuyệt đối (nippariyāyā).

Sesā sapariyāyā.

The rest are conventional (sapariyāya).

Các cách còn lại là tương đối (sapariyāyā).

497

495. Ajjhattabahiddhābhedo vuttanayo eva.

The distinction of internal (ajjhatta) and external (bahiddhā) is as explained.

Sự phân biệt nội (ajjhatta) và ngoại (bahiddhā) đã được giải thích.

Apica idha niyakajjhattampi ajjhattaṃ parapuggalikampi ca bahiddhāti veditabbaṃ.

Moreover, here, one's own internal (niyakajjhatta) should be understood as internal, and that belonging to another person (parapuggalika) should be understood as external.

Hơn nữa, ở đây, cái thuộc về mình (niyakajjhattampi) cũng được hiểu là nội (ajjhattaṃ), và cái thuộc về người khác (parapuggalikampi ca) là ngoại (bahiddhāti).

Oḷārikasukhumabhedo vuttanayova.

The distinction of gross (oḷārika) and subtle (sukhumā) is as explained.

Sự phân biệt thô (oḷārika) và tế (sukhuma) cũng đã được giải thích.

498

496. Hīnapaṇītabhedo duvidho pariyāyato nippariyāyato ca.

The distinction of inferior (hīna) and superior (paṇīta) is twofold: conventional (pariyāya) and ultimate (nippariyāya).

Sự phân biệt thấp kém (hīna) và cao thượng (paṇīta) có hai loại: tương đối (pariyāyato) và tuyệt đối (nippariyāyato ca).

Tattha akaniṭṭhānaṃ rūpato sudassīnaṃ rūpaṃ hīnaṃ.

Among these, the rūpa of the Sudassī devas is inferior to the rūpa of the Akaniṭṭha devas.

Trong hai loại đó, sắc của chư thiên Sudassī là thấp kém (hīnaṃ) so với sắc của chư thiên Akaniṭṭha.

Tadeva sudassānaṃ rūpato paṇītaṃ.

Yet, that same rūpa of the Sudassī devas is superior to the rūpa of the Sudassa devas.

Chính sắc đó của chư thiên Sudassī là cao thượng (paṇītaṃ) so với sắc của chư thiên Sudassa.

Evaṃ yāva narakasattānaṃ rūpaṃ, tāva pariyāyato hīnapaṇītatā veditabbā.

In this manner, the inferiority and superiority should be understood conventionally, even down to the rūpa of beings in hell.

Cứ như vậy, cho đến sắc của chúng sinh địa ngục, sự thấp kém và cao thượng theo cách tương đối cần được hiểu.

Nippariyāyato pana yattha akusalavipākaṃ uppajjati, taṃ hīnaṃ.

However, in an ultimate sense (nippariyāyato), that in which unwholesome resultants (akusalavipāka) arise is inferior.

Còn theo cách tuyệt đối (nippariyāyato pana), nơi nào quả bất thiện (akusalavipākaṃ) sinh khởi, nơi đó là thấp kém (hīnaṃ).

Yattha kusalavipākaṃ, taṃ paṇītaṃ.

That in which wholesome resultants (kusalavipāka) arise is superior.

Nơi nào quả thiện (kusalavipākaṃ) sinh khởi, nơi đó là cao thượng (paṇītaṃ).

499

Dūre santiketi idampi vuttanayameva.

The distinction of far (dūre) and near (santike) is also as explained.

Xa (dūre) và gần (santike) – điều này cũng đã được giải thích.

Apica okāsatopettha upādāyupādāya dūrasantikatā veditabbā.

Moreover, here, the farness and nearness should be understood by taking into account space (okāsa).

Hơn nữa, ở đây, sự xa và gần cần được hiểu tùy theo không gian (okāsatopettha upādāyupādāya dūrasantikatā veditabbā).

500

497. Tadekajjhaṃ abhisaṃyūhitvā abhisaṅkhipitvāti taṃ atītādīhi padehi visuṃ visuṃ niddiṭṭhaṃ rūpaṃ sabbaṃ ruppanalakkhaṇasaṅkhāte ekavidhabhāve paññāya rāsiṃ katvā rūpakkhandhoti vuccatīti ayamettha attho.

497. Having gathered and combined it into one (Tadekajjhaṃ abhisaṃyūhitvā abhisaṅkhipitvā): This means that all rūpa, individually designated by terms such as past, etc., when mentally gathered into a single state characterized by "being oppressed" (ruppana), is called "rūpakkhandha" (form aggregate). This is the meaning here.

497. Tập hợp lại thành một khối (Tadekajjhaṃ abhisaṃyūhitvā abhisaṅkhipitvā) nghĩa là: tất cả các sắc đã được chỉ rõ riêng biệt bằng các từ như quá khứ, v.v., khi được trí tuệ tập hợp thành một khối trong trạng thái duy nhất được gọi là đặc tính bị biến hoại (ruppanalakkhaṇasaṅkhāte ekavidhabhāve), thì được gọi là Sắc Uẩn (rūpakkhandhoti vuccatīti ayamettha attho).

Etena sabbampi rūpaṃ ruppanalakkhaṇe rāsibhāvūpagamanena rūpakkhandhoti dassitaṃ hoti.

By this, it is shown that all rūpa, by being gathered into the characteristic of being oppressed, becomes the rūpakkhandha.

Bằng cách này, tất cả các sắc đều được chỉ rõ là Sắc Uẩn do được tập hợp thành một khối trong đặc tính bị biến hoại (ruppanalakkhaṇe rāsibhāvūpagamanena rūpakkhandhoti dassitaṃ hoti).

Na hi rūpato añño rūpakkhandho nāma atthi.

Indeed, there is no rūpakkhandha apart from rūpa.

Thật vậy, không có Sắc Uẩn nào khác ngoài sắc (Na hi rūpato añño rūpakkhandho nāma atthi).

501

498. Yathā ca rūpaṃ, evaṃ vedanādayopi vedayitalakkhaṇādīsu rāsibhāvūpagamanena.

498. Just as with rūpa, so too with vedanā and others, by their coming together into the states of feeling (vedayita), etc., they form aggregates.

498. Cũng như sắc, thọ, v.v., cũng được tập hợp thành một khối trong đặc tính cảm thọ, v.v.

Na hi vedanādīhi aññe vedanākkhandhādayo nāma atthi.

Indeed, there are no aggregates of feeling (vedanākkhandha), etc., apart from feeling (vedanā), etc.

Thật vậy, không có Thọ Uẩn, v.v., nào khác ngoài thọ, v.v.

502

Atītādivibhāge panettha santativasena khaṇādivasena ca vedanāya atītānāgatapaccuppannabhāvo veditabbo.

However, regarding the distinction of past, etc., here, the past, future, and present states of feeling (vedanā) should be understood by way of continuity and by way of moments, etc.

Trong sự phân biệt quá khứ, v.v., ở đây, trạng thái quá khứ, vị lai và hiện tại của thọ cần được hiểu theo dòng tương tục (santativasena) và theo sát-na, v.v. (khaṇādivasena ca).

Tattha santativasena ekavīthiekajavanaekasamāpattipariyāpannā ekavīthivisayasamāyogappavattā ca paccuppannā, tato pubbe atītā, pacchā anāgatā.

Therein, by way of continuity, feeling encompassed by one sensory process (ekavīthi), one javana, or one absorption (ekasamāpatti), and that which occurs in conjunction with an object in one sensory process, is present; that before it is past; that after it is future.

Trong đó, theo dòng tương tục (santativasena), thọ thuộc về một lộ trình tâm, một tốc hành tâm, một thiền định (ekavīthiekajavanaekasamāpattipariyāpannā) và thọ phát sinh do sự kết hợp với một đối tượng (ekavīthivisayasamāyogappavattā) là hiện tại (paccuppannā); trước đó (tato pubbe) là quá khứ (atītā); sau đó (pacchā) là vị lai (anāgatā).

Khaṇādivasena khaṇattayapariyāpannā pubbantāparantamajjhattagatā sakiccañca kurumānā vedanā paccuppannā, tato pubbe atītā, pacchā anāgatā.

By way of moments, etc., feeling encompassed by the three moments, having entered the past, future, and middle intervals, and which is performing its own function, is present; that before it is past; that after it is future.

Theo sát-na, v.v. (khaṇādivasena), thọ nằm trong ba sát-na (khaṇattayapariyāpannā), nằm ở phần trước, phần sau và phần giữa (pubbantāparantamajjhattagatā), và đang thực hiện công việc của mình (sakiccañca kurumānā) là hiện tại (paccuppannā); trước đó (tato pubbe) là quá khứ (atītā); sau đó (pacchā) là vị lai (anāgatā).

Ajjhattabahiddhābhedo niyakajjhattavasena veditabbo.

The distinction of internal and external should be understood by way of one's own internal (niyakajjhatta).

Sự phân biệt nội và ngoại cần được hiểu theo nghĩa nội tại của chính mình (niyakajjhattavasena).

503

499. Oḷārikasukhumabhedo ‘‘akusalā vedanā oḷārikā, kusalābyākatā vedanā sukhumā’’tiādinā (vibha. 11) nayena vibhaṅge vuttena jātisabhāvapuggalalokiyalokuttaravasena veditabbo.

499. The distinction of gross and subtle should be understood by way of class (jāti), nature (sabhāva), individual (puggala), mundane (lokiya), and supramundane (lokuttara), as stated in the Vibhaṅga with the phrase "unwholesome feelings are gross, wholesome and indeterminate feelings are subtle" and so on.

499. Sự phân biệt thô và tế cần được hiểu theo loại, bản chất, cá nhân, thế gian và xuất thế gian, như đã giải thích trong Vibhaṅga theo cách “Thọ bất thiện là thô, thọ thiện và vô ký là tế” (vibha. 11).

Jātivasena tāva akusalā vedanā sāvajjakiriyahetuto, kilesasantāpabhāvato ca avūpasantavuttīti kusalavedanāya oḷārikā, sabyāpārato, saussāhato, savipākato, kilesasantāpabhāvato, sāvajjato ca vipākābyākatāya oḷārikā, savipākato, kilesasantāpabhāvato, sabyābajjhato, sāvajjato ca kiriyābyākatāya oḷārikā.

By way of class, unwholesome feeling is grosser than wholesome feeling because it is the cause of blameworthy actions and due to the nature of defiling distress, its existence is unpacified; it is grosser than resultant indeterminate feeling due to being accompanied by agitation, accompanied by effort, accompanied by result (vipāka), due to the nature of defiling distress, and due to being blameworthy; it is grosser than functional indeterminate feeling due to being accompanied by result, due to the nature of defiling distress, due to being accompanied by affliction, and due to being blameworthy.

Trước hết, theo loại (jātivasena), thọ bất thiện là thô (oḷārikā) so với thọ thiện, vì nó là nguyên nhân của hành động có lỗi (sāvajjakiriyahetuto) và có tính chất phiền não thiêu đốt (kilesasantāpabhāvato ca), và vì sự hiện hữu của nó không được an tịnh (avūpasantavuttīti). Nó là thô (oḷārikā) so với thọ vô ký quả (vipākābyākatāya) vì có sự hoạt động (sabyāpārato), có sự nỗ lực (saussāhato), có quả (savipākato), có tính chất phiền não thiêu đốt (kilesasantāpabhāvato), và có lỗi (sāvajjato ca). Nó là thô (oḷārikā) so với thọ vô ký duy tác (kiriyābyākatāya) vì có quả (savipākato), có tính chất phiền não thiêu đốt (kilesasantāpabhāvato), có sự bức hại (sabyābajjhato), và có lỗi (sāvajjato ca).

Kusalābyākatā pana vuttavipariyāyato akusalāya sukhumā.

Wholesome and indeterminate feelings, however, are subtle compared to unwholesome feeling, due to the opposite of what has been stated.

Còn thọ thiện và vô ký thì tế (sukhumā) so với thọ bất thiện (akusalāya) theo nghĩa ngược lại với những gì đã nói (vuttavipariyāyato).

Dvepi kusalākusalavedanā sabyāpārato, saussāhato, savipākato ca yathāyogaṃ duvidhāyapi abyākatāya oḷārikā, vuttavipariyāyena duvidhāpi abyākatā tāhi sukhumā.

Both wholesome and unwholesome feelings are gross compared to both kinds of indeterminate feeling (resultant and functional) respectively, due to being accompanied by agitation, accompanied by effort, and accompanied by result; and both kinds of indeterminate feelings are subtle compared to them, by the opposite of what has been stated.

Cả hai thọ thiện và bất thiện (dvepi kusalākusalavedanā) đều là thô (oḷārikā) so với cả hai loại thọ vô ký (duvidhāyapi abyākatāya) tùy theo sự hoạt động (sabyāpārato), sự nỗ lực (saussāhato) và có quả (savipākato ca). Còn cả hai loại thọ vô ký (duvidhāpi abyākatā) là tế (sukhumā) so với chúng (tāhi) theo nghĩa ngược lại với những gì đã nói (vuttavipariyāyena).

Evaṃ tāva jātivasena oḷārikasukhumatā veditabbā.

Thus, the grossness and subtlety by way of class should be understood.

Như vậy, sự thô và tế cần được hiểu theo loại (jātivasena oḷārikasukhumatā veditabbā).

504

500. Sabhāvavasena pana dukkhā vedanā nirassādato, savipphārato, khobhakaraṇato, ubbejanīyato, abhibhavanato ca itarāhi dvīhi oḷārikā, itarā pana dve sātato, santato, paṇītato, manāpato, majjhattato ca yathāyogaṃ dukkhāya sukhumā.

500. By way of nature (sabhāva), painful feeling (dukkhā vedanā) is grosser than the other two (pleasant and neither-painful-nor-pleasant feelings) because it is devoid of enjoyment, accompanied by agitation, causes disturbance, is alarming, and overcomes; the other two, however, are subtle compared to painful feeling, respectively, due to being pleasant, calm, refined, agreeable, and neutral.

500. Theo bản chất (sabhāvavasena), thọ khổ (dukkhā vedanā) là thô (oḷārikā) so với hai thọ kia (itarāhi dvīhi) vì không có vị ngọt (nirassādato), có sự rung động (savipphārato), gây xáo trộn (khobhakaraṇato), đáng ghê sợ (ubbejanīyato) và lấn át (abhibhavanato ca). Còn hai thọ kia (itarā pana dve) là tế (sukhumā) so với thọ khổ (dukkhāya) tùy theo sự dễ chịu (sātato), sự an tịnh (santato), sự cao thượng (paṇītato), sự hài lòng (manāpato) và sự trung tính (majjhattato ca).

Ubho pana sukhadukkhā savipphārato, khobhakaraṇato, pākaṭato ca adukkhamasukhāya oḷārikā, sā vuttavipariyāyena tadubhayato sukhumā.

Both pleasant and painful feelings are grosser than neither-painful-nor-pleasant feeling (adukkhamasukhā vedanā) due to being accompanied by agitation, causing disturbance, and being evident; the latter is subtle compared to both of them, by the opposite of what has been stated.

Cả hai thọ lạc và khổ (ubho pana sukhadukkhā) đều là thô (oḷārikā) so với thọ không khổ không lạc (adukkhamasukhāya) vì có sự rung động (savipphārato), gây xáo trộn (khobhakaraṇato) và hiển nhiên (pākaṭato ca). Thọ không khổ không lạc (sā) là tế (sukhumā) so với cả hai thọ đó (tadubhayato) theo nghĩa ngược lại với những gì đã nói (vuttavipariyāyena).

Evaṃ sabhāvavasena oḷārikasukhumatā veditabbā.

Thus, the grossness and subtlety by way of nature should be understood.

Như vậy, sự thô và tế cần được hiểu theo bản chất (sabhāvavasena oḷārikasukhumatā veditabbā).

505

501. Puggalavasena pana asamāpannassa vedanā nānārammaṇe vikkhittabhāvato samāpannassa vedanāya oḷārikā, vipariyāyena itarā sukhumā.

501. By way of individual (puggala), the feeling of one who has not attained absorption (asamāpanna) is grosser than the feeling of one who has attained absorption (samāpanna), due to being scattered among various objects; the latter is subtle, by the opposite.

501. Theo cá nhân (puggalavasena), thọ của người chưa nhập định (asamāpannassa vedanā) là thô (oḷārikā) so với thọ của người đã nhập định (samāpannassa vedanāya) vì có sự tán loạn trên các đối tượng khác nhau (nānārammaṇe vikkhittabhāvato). Ngược lại (vipariyāyena), thọ của người đã nhập định (itarā) là tế (sukhumā).

Evaṃ puggalavasena oḷārikasukhumatā veditabbā.

Thus, the grossness and subtlety by way of individual should be understood.

Như vậy, sự thô và tế cần được hiểu theo cá nhân (puggalavasena oḷārikasukhumatā veditabbā).

506

Lokiyalokuttaravasena pana sāsavā vedanā lokiyā, sā āsavuppattihetuto, oghaniyato, yoganiyato, ganthaniyato, nīvaraṇiyato, upādāniyato, saṃkilesikato, puthujjanasādhāraṇato ca anāsavāya oḷārikā.

By way of mundane (lokiya) and supramundane (lokuttara), feeling with influxes (sāsavā vedanā) is mundane (lokiyā); it is grosser than feeling without influxes (anāsavā) because it is a cause for the arising of influxes, it is caught in the floods (ogha), caught in the bonds (yoga), caught in the ties (gantha), affected by hindrances (nīvaraṇa), subject to clinging (upādāna), causes defilement (saṃkilesika), and is common to ordinary people (puthujjana).

Theo thế gian và xuất thế gian (Lokiyalokuttaravasena), thọ hữu lậu (sāsavā vedanā) là thế gian (lokiyā). Thọ đó (sā) là thô (oḷārikā) so với thọ vô lậu (anāsavāya) vì là nguyên nhân sinh khởi lậu hoặc (āsavuppattihetuto), bị các dòng lũ (ogha) chi phối (oghaniyato), bị các trói buộc (yoga) chi phối (yoganiyato), bị các kiết sử (gantha) chi phối (ganthaniyato), bị các triền cái (nīvaraṇa) chi phối (nīvaraṇiyato), bị các thủ (upādāna) chi phối (upādāniyato), có tính chất phiền não (saṃkilesikato), và là chung cho phàm phu (puthujjanasādhāraṇato ca).

Sā vipariyāyena sāsavāya sukhumā.

The latter is subtle compared to the former, by the opposite.

Thọ vô lậu (sā) là tế (sukhumā) so với thọ hữu lậu (sāsavāya) theo nghĩa ngược lại (vipariyāyena).

Evaṃ lokiyalokuttaravasena oḷārikasukhumatā veditabbā.

Thus, the grossness and subtlety by way of mundane and supramundane should be understood.

Như vậy, sự thô và tế cần được hiểu theo thế gian và xuất thế gian (lokiyalokuttaravasena oḷārikasukhumatā veditabbā).

507

502. Tattha jātiādivasena sambhedo pariharitabbo.

502. Here, the mixing of categories by way of class, etc., should be avoided.

502. Ở đây, sự lẫn lộn (sambhedo) theo loại, v.v., cần được tránh (pariharitabbo).

Akusalavipākakaāyaviññāṇasampayuttā hi vedanā jātivasena abyākatattā sukhumāpi samānā sabhāvādivasena oḷārikā hoti.

For instance, feeling associated with unwholesome resultant body-consciousness, although subtle by way of class because it is indeterminate, is gross by way of nature, etc.

Thật vậy, thọ tương ưng với ý thức quả bất thiện (akusalavipākakāyaviññāṇasampayuttā hi vedanā), dù là tế (sukhumāpi samānā) theo loại (jātivasena abyākatattā), nhưng lại là thô (oḷārikā hoti) theo bản chất, v.v. (sabhāvādivasena).

Vuttañhetaṃ ‘‘abyākatā vedanā sukhumā.

For it is said:

Điều này đã được nói trong Vibhaṅga:

Dukkhā vedanā oḷārikā.

"Indeterminate feeling is subtle.

“Thọ vô ký là tế.

Samāpannassa vedanā sukhumā.

Painful feeling is gross.

Thọ khổ là thô.

Asamāpannassa vedanā oḷārikā.

The feeling of one who has attained absorption is subtle.

Thọ của người nhập định là tế.

Sāsavā vedanā oḷārikā.

The feeling of one who has not attained absorption is gross.

Thọ của người chưa nhập định là thô.

Anāsavā vedanā sukhumā’’ti (vibha. 11).

Feeling with influxes is gross.

Thọ hữu lậu là thô.

Yathā ca dukkhā vedanā, evaṃ sukhādayopi jātivasena oḷārikā sabhāvādivasena sukhumā honti.

Feeling without influxes is subtle." Just as painful feeling is subtle by way of class but gross by way of nature, etc., so too pleasant feelings, etc., are gross by way of class but subtle by way of nature, etc.

Thọ vô lậu là tế” (vibha. 11). Cũng như thọ khổ, thọ lạc, v.v., cũng là thô theo loại, nhưng là tế theo bản chất, v.v.

Tasmā yathā jātiādivasena sambhedo na hoti, tathā vedanānaṃ oḷārikasukhumatā veditabbā.

Therefore, the grossness and subtlety of feelings should be understood in such a way that there is no mixing of categories by way of class, etc.

Do đó, sự thô và tế của các thọ cần được hiểu sao cho không có sự lẫn lộn theo loại, v.v.

Seyyathidaṃ – abyākatā jātivasena kusalākusalāhi sukhumā.

That is to say, indeterminate feeling is subtle compared to wholesome and unwholesome feelings by way of class.

Chẳng hạn như – thọ vô ký là tế theo loại so với thọ thiện và bất thiện.

Tattha katamā abyākatā?

Among these, which is indeterminate?

Trong đó, thọ vô ký là gì?

Kiṃ dukkhā?

Is it painful?

Có phải là thọ khổ không?

Kiṃ sukhā?

Is it pleasant?

Có phải là thọ lạc không?

Kiṃ samāpannassa?

Is it of one who has attained absorption?

Có phải là thọ của người nhập định không?

Kiṃ asamāpannassa?

Is it of one who has not attained absorption?

Có phải là thọ của người chưa nhập định không?

Kiṃ sāsavā?

Is it with influxes?

Có phải là thọ hữu lậu không?

Kiṃ anāsavāti?

Is it without influxes?

Có phải là thọ vô lậu không?

Evaṃ sabhāvādibhedo na parāmasitabbo.

One should not thus examine the distinctions of nature, etc.

Như vậy, sự phân biệt theo bản chất, v.v., không nên được xem xét.

Esa nayo sabbattha.

This method applies everywhere.

Nguyên tắc này áp dụng cho tất cả.

508

Apica taṃ taṃ vā pana vedanaṃ upādāyupādāya vedanā oḷārikasukhumā daṭṭhabbāti vacanato akusalādīsupi lobhasahagatāya dosasahagatā vedanā aggi viya attano nissayadahanato oḷārikā, lobhasahagatā sukhumā.

Moreover, in the case of unwholesome feelings, etc., by taking each feeling individually, it should be seen whether it is gross or subtle, according to the principle that "feeling associated with ill-will (dosa) is grosser than feeling associated with greed (lobha), like fire that burns its own basis (nissaya), while feeling associated with greed is subtle."

Hơn nữa, theo nguyên tắc rằng “mỗi thọ riêng biệt cần được xem là thô và tế”, trong các thọ bất thiện, v.v., thọ tương ưng với sân (dosasahagatā vedanā) là thô (oḷārikā) so với thọ tương ưng với tham (lobhasahagatāya), vì nó thiêu đốt cơ sở của chính nó (attano nissayadahanato) như lửa, còn thọ tương ưng với tham (lobhasahagatā) là tế (sukhumā).

Dosasahagatāpi niyatā oḷārikā, aniyatā sukhumā.

Feeling associated with aversion, if fixed (niyatā), is gross; if unfixed (aniyatā), it is subtle.

Cảm thọ tương ưng với sân (dosasahagatā) cũng vậy, cảm thọ cố định (niyatā) là thô, cảm thọ không cố định (aniyatā) là vi tế.

Niyatāpi kappaṭṭhitikā oḷārikā, itarā sukhumā.

Among the fixed, that which endures for an aeon (kappaṭṭhitikā) is gross; the other is subtle.

Cảm thọ cố định (niyatā) cũng vậy, cảm thọ tồn tại suốt kiếp (kappaṭṭhitikā) là thô, còn lại là vi tế.

Kappaṭṭhitikāsupi asaṅkhārikā oḷārikā, itarā sukhumā.

Among those enduring for an aeon, the unprompted (asaṅkhārikā) is gross; the other is subtle.

Trong số các cảm thọ tồn tại suốt kiếp (kappaṭṭhitikā) cũng vậy, cảm thọ vô trợ (asaṅkhārikā) là thô, còn lại là vi tế.

Lobhasahagatā pana diṭṭhisampayuttā oḷārikā, itarā sukhumā.

Furthermore, feeling associated with greed, if conjoined with wrong view (diṭṭhisampayuttā), is gross; the other is subtle.

Còn cảm thọ tương ưng với tham (lobhasahagatā) thì cảm thọ tương ưng với tà kiến (diṭṭhisampayuttā) là thô, còn lại là vi tế.

Sāpi niyatā kappaṭṭhitikā asaṅkhārikā oḷārikā, itarā sukhumā.

This (wrong view-conjoined feeling) too, if fixed, enduring for an aeon, and unprompted, is gross; the other is subtle.

Cảm thọ ấy (sāpi) cũng vậy, nếu là cố định (niyatā), tồn tại suốt kiếp (kappaṭṭhitikā), vô trợ (asaṅkhārikā) thì là thô, còn lại là vi tế.

Avisesena ca akusalā bahuvipākā oḷārikā, appavipākā sukhumā.

And generally, unwholesome (akusala) states with much resulting karma (bahuvipākā) are gross; those with little resulting karma (appavipākā) are subtle.

Và nói chung, các bất thiện (akusalā) có nhiều quả là thô, có ít quả là vi tế.

Kusalā pana appavipākā oḷārikā, bahuvipākā sukhumā.

However, wholesome (kusala) states with little resulting karma are gross; those with much resulting karma are subtle.

Còn các thiện (kusalā) có ít quả là thô, có nhiều quả là vi tế.

509

Apica kāmāvacarakusalā oḷārikā.

Moreover, wholesome states of the sense-sphere (kāmāvacarakusala) are gross.

Hơn nữa, các thiện dục giới (kāmāvacarakusalā) là thô.

Rūpāvacarā sukhumā.

Those of the fine-material sphere (rūpāvacarā) are subtle.

Các thiện sắc giới (rūpāvacarā) là vi tế.

Tato arūpāvacarā.

More subtle are those of the immaterial sphere (arūpāvacarā).

Sau đó là các thiện vô sắc giới (arūpāvacarā).

Tato lokuttarā.

More subtle still are the supramundane (lokuttarā).

Sau đó là các thiện siêu thế (lokuttarā).

Kāmāvacarā dānamayā oḷārikā.

Among sense-sphere wholesome states, those consisting of giving (dānamayā) are gross.

Trong các thiện dục giới (kāmāvacarā), các thiện do bố thí (dānamayā) là thô.

Sīlamayā sukhumā.

Those consisting of morality (sīlamayā) are subtle.

Các thiện do giữ giới (sīlamayā) là vi tế.

Tato bhāvanāmayā.

More subtle are those consisting of development (bhāvanāmayā).

Sau đó là các thiện do tu tập (bhāvanāmayā).

Bhāvanāmayāpi duhetukā oḷārikā.

Among those consisting of development, if they have two roots (duhetukā), they are gross.

Trong các thiện do tu tập (bhāvanāmayā) cũng vậy, các thiện nhị nhân (duhetukā) là thô.

Tihetukā sukhumā.

If they have three roots (tihetukā), they are subtle.

Các thiện tam nhân (tihetukā) là vi tế.

Tihetukāpi sasaṅkhārikā oḷārikā.

Among those with three roots, if they are prompted (sasaṅkhārikā), they are gross.

Trong các thiện tam nhân (tihetukā) cũng vậy, các thiện hữu trợ (sasaṅkhārikā) là thô.

Asaṅkhārikā sukhumā.

If unprompted (asaṅkhārikā), they are subtle.

Các thiện vô trợ (asaṅkhārikā) là vi tế.

Rūpāvacarā ca paṭhamajjhānikā oḷārikā…pe… pañcamajjhānikā sukhumā.

And among fine-material sphere states, those associated with the first jhāna are gross... up to ... those associated with the fifth jhāna are subtle.

Và trong các thiện sắc giới (rūpāvacarā), các thiện liên quan đến thiền thứ nhất (paṭhamajjhānikā) là thô… cho đến các thiện liên quan đến thiền thứ năm (pañcamajjhānikā) là vi tế.

Arūpāvacarā ca ākāsānañcāyatanasampayuttā oḷārikā…pe… nevasaññānāsaññāyatanasampayuttā sukhumāva.

And among immaterial sphere states, those associated with the sphere of infinite space are gross... up to ... those associated with the sphere of neither perception nor non-perception are subtle.

Và trong các thiện vô sắc giới (arūpāvacarā), các thiện tương ưng với Không Vô Biên Xứ (ākāsānañcāyatanasampayuttā) là thô… cho đến các thiện tương ưng với Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ (nevasaññānāsaññāyatanasampayuttā) là vi tế.

Lokuttarā ca sotāpattimaggasampayuttā oḷārikā…pe… arahattamaggasampayuttā sukhumāva.

And among supramundane states, those associated with the path of stream-entry are gross... up to ... those associated with the path of arahantship are subtle.

Và trong các thiện siêu thế (lokuttarā), các thiện tương ưng với đạo Tu-đà-hoàn (sotāpattimaggasampayuttā) là thô… cho đến các thiện tương ưng với đạo A-la-hán (arahattamaggasampayuttā) là vi tế.

Esa nayo taṃ taṃ bhūmivipākakiriyavedanāsu ca dukkhādiasamāpannādisāsavādivasena vuttavedanāsu ca.

This method should be applied to resultant (vipāka) and functional (kiriya) feelings of each realm, and to feelings described as painful, not-attained, with taints, and so forth.

Phương pháp này cũng áp dụng cho các cảm thọ dị thục (vipāka) và tác ý (kiriyā) trong từng cõi, và cho các cảm thọ đã được nói đến theo cách phân loại như khổ, không nhập định, hữu lậu, v.v.

510

Okāsavasena cāpi niraye dukkhā oḷārikā.

And also, according to place (okāsa), painful feelings in hell are gross.

Và theo khía cạnh cảnh giới (okāsavasena) cũng vậy, cảm thọ khổ (dukkhā) trong địa ngục là thô.

Tiracchānayoniyaṃ sukhumā…pe… paranimmitavasavattīsu sukhumāva.

In the animal realm they are subtle... up to ... in the devas of the realm of other creations are they subtle.

Trong loài súc sanh (tiracchānayoniyaṃ) là vi tế… cho đến trong cõi chư thiên hóa lạc tự tại (paranimmitavasavattīsu) là vi tế.

Yathā ca dukkhā, evaṃ sukhāpi sabbattha yathānurūpaṃ yojetabbā.

Just as painful feelings, so too joyful feelings should be applied everywhere appropriately.

Cũng như cảm thọ khổ, cảm thọ lạc cũng phải được áp dụng một cách thích hợp ở khắp mọi nơi.

Vatthuvasena cāpi hīnavatthukā yā kāci vedanā oḷārikā, paṇītavatthukā sukhumā.

And also, according to object (vatthu), any feeling that has a base object is gross; one that has a refined object is subtle.

Và theo khía cạnh đối tượng (vatthuvasena) cũng vậy, bất kỳ cảm thọ nào có đối tượng thấp kém (hīnavatthukā) là thô, có đối tượng cao thượng (paṇītavatthukā) là vi tế.

511

Hīnapaṇītabhede yā oḷārikā, sā hīnā.

In the distinction between inferior and superior, that which is gross is inferior.

Trong sự phân biệt giữa thấp kém và cao thượng, cái nào thô thì được xem là thấp kém.

Yā ca sukhumā, sā paṇītāti daṭṭhabbā.

And that which is subtle is superior, so it should be understood.

Cái nào vi tế thì được xem là cao thượng.

512

503. Dūrapadaṃ pana ‘‘akusalā vedanā kusalābyākatāhi vedanāhi dūre’’.

503. The term "far" is distinguished in the Vibhaṅga by such statements as: "Unwholesome feelings are far from wholesome and indeterminate feelings."

503. Còn từ "xa" (dūra) thì được phân tích trong Vibhaṅga theo cách: "Các cảm thọ bất thiện thì xa cách với các cảm thọ thiện và vô ký".

Santikepadaṃ ‘‘akusalā vedanā akusalāya vedanāya santike’’tiādinā nayena vibhaṅge vibhattaṃ.

The term "near" is distinguished by such statements as: "Unwholesome feelings are near to unwholesome feelings."

Từ "gần" (santike) thì được phân tích theo cách: "Các cảm thọ bất thiện thì gần với cảm thọ bất thiện", v.v.

Tasmā akusalā vedanā visabhāgato, asaṃsaṭṭhato, asarikkhato ca kusalābyākatāhi dūre, tathā kusalābyākatā akusalāya.

Therefore, unwholesome feelings are far from wholesome and indeterminate feelings due to their dissimilar nature, non-intermingling, and dissimilarity.

Do đó, cảm thọ bất thiện thì xa cách với cảm thọ thiện và vô ký về sự khác biệt bản chất, sự không hòa lẫn, và sự không tương đồng; tương tự, cảm thọ thiện và vô ký thì xa cách với cảm thọ bất thiện.

Esa nayo sabbavāresu.

The same method applies to all instances.

Phương pháp này áp dụng cho tất cả các trường hợp.

Akusalā pana vedanā sabhāgato, sarikkhato ca akusalāya santiketi.

However, unwholesome feelings are near to unwholesome feelings due to their similar nature and similarity.

Còn cảm thọ bất thiện thì gần với cảm thọ bất thiện về sự tương đồng bản chất và sự tương đồng.

Idaṃ vedanākkhandhassa atītādivibhāge vitthārakathāmukhaṃ.

This is the introductory extensive discourse on the past, etc., distinctions of the aggregate of feeling.

Đây là phần mở đầu của sự giải thích chi tiết về sự phân loại quá khứ, v.v., của Uẩn Thọ.

Taṃtaṃvedanāsampayuttānaṃ pana saññādīnampi evameva veditabbaṃ.

In the same way, the same should be understood for perception (saññā) and so forth, which are conjoined with those respective feelings.

Các tưởng, v.v., tương ưng với các cảm thọ đó cũng phải được hiểu theo cách tương tự.

513

Kamādivinicchayakathā

Discourse on the Determination of Order, etc.

Phần Giải Thích Về Thứ Tự, v.v.

514

504. Evaṃ viditvā ca puna etesveva –

504. Having understood this, one should then correctly determine these aggregates in terms of:

504. Sau khi đã biết như vậy, thì trong chính các điều này –

515

Khandhesu ñāṇabhedatthaṃ, kamatotha visesato;

For the sake of distinguished knowledge in the aggregates, and specifically, in order (kamma).

Để phân biệt trí tuệ trong các uẩn, theo thứ tự và sự đặc biệt;

516

Anūnādhikato ceva, upamāto tatheva ca.

Also in terms of neither less nor more, and likewise in terms of simile.

Không thiếu không thừa, và cả theo ví dụ.

517

Daṭṭhabbato dvidhā evaṃ, passantassatthasiddhito;

And in terms of being seen in two ways, thus, for one who sees, the attainment of the goal is assured.

Và theo hai cách để thấy, vì sự thành tựu mục đích của người thấy như vậy;

518

Vinicchayanayo sammā, viññātabbo vibhāvinā.

The method of determination should be correctly understood by one who discerns.

Người có trí tuệ cần phải hiểu đúng phương pháp phân tích.

519

Tattha kamatoti idha uppattikkamo, pahānakkamo, paṭipattikkamo, bhūmikkamo, desanākkamoti bahuvidho kamo.

Here, in order (kamato) means there are many kinds of order: order of arising (uppattikkamo), order of abandonment (pahānakkamo), order of practice (paṭipattikkamo), order of planes of existence (bhūmikkamo), and order of teaching (desanākkamo).

Trong đó, theo thứ tự (kamato) ở đây có nhiều loại thứ tự như thứ tự phát sinh (uppattikkamo), thứ tự đoạn trừ (pahānakkamo), thứ tự thực hành (paṭipattikkamo), thứ tự cõi (bhūmikkamo), thứ tự thuyết pháp (desanākkamo).

520

Tattha ‘‘paṭhamaṃ kalalaṃ hoti, kalalā hoti abbuda’’nti (saṃ. ni. 1.235) evamādi uppattikkamo.

Among these, the order of arising is exemplified by "First there is a germ, from the germ there is an embryo," and so forth.

Trong đó, thứ tự phát sinh là “trước hết là kalala, từ kalala là abbuda” và các câu tương tự.

‘‘Dassanena pahātabbā dhammā, bhāvanāya pahātabbā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 8) evamādi pahānakkamo.

The order of abandonment is exemplified by "States to be abandoned by seeing, states to be abandoned by development," and so forth.

Thứ tự đoạn trừ là “các pháp phải đoạn trừ bằng sự thấy, các pháp phải đoạn trừ bằng sự tu tập” và các câu tương tự.

‘‘Sīlavisuddhi, cittavisuddhī’’ti (ma. ni. 1.259; paṭi. ma. 3.41) evamādi paṭipattikkamo.

The order of practice is exemplified by "Purity of morality, purity of mind," and so forth.

Thứ tự thực hành là “thanh tịnh giới, thanh tịnh tâm” và các câu tương tự.

‘‘Kāmāvacarā, rūpāvacarā’’ti (dha. sa. 987) evamādi bhūmikkamo.

The order of planes of existence is exemplified by "Sense-sphere, fine-material sphere," and so forth.

Thứ tự cõi là “dục giới, sắc giới” và các câu tương tự.

‘‘Cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā’’ti (dī. ni. 3.145) vā, ‘‘dānakathaṃ, sīlakatha’’nti (dī. ni. 1.298) vā evamādi desanākkamo.

The order of teaching is exemplified by "The four foundations of mindfulness, the four right exertions," or "Discourse on giving, discourse on morality," and so forth.

Thứ tự thuyết pháp là “bốn niệm xứ, bốn chánh cần” hoặc “câu chuyện về bố thí, câu chuyện về giới” và các câu tương tự.

Tesu idha uppattikkamo tāva na yujjati, kalalādīnaṃ viya khandhānaṃ pubbāpariyavavatthānena anuppattito.

Among these, the order of arising is not applicable here, as the aggregates do not arise in a preceding-succeeding sequence like germ and so forth.

Trong số đó, thứ tự phát sinh không phù hợp ở đây, vì các uẩn không phát sinh theo sự sắp xếp trước sau như kalala, v.v.

Na pahānakkamo, kusalābyākatānaṃ appahātabbato.

Nor is it the order of abandonment, as wholesome and indeterminate states are not to be abandoned.

Không phải thứ tự đoạn trừ, vì các pháp thiện và vô ký không phải là những pháp cần được đoạn trừ.

Napaṭipattikkamo, akusalānaṃ appaṭipajjanīyato.

Nor is it the order of practice, as unwholesome states are not to be practiced.

Không phải thứ tự thực hành, vì các pháp bất thiện không phải là những pháp cần được thực hành.

Na bhūmikkamo, vedanādīnaṃ catubhūmipariyāpannattā.

Nor is it the order of planes of existence, as feelings and so forth are included in the four planes.

Không phải thứ tự cõi, vì các cảm thọ, v.v., thuộc về bốn cõi.

Desanākkamo pana yujjati.

However, the order of teaching is applicable.

Tuy nhiên, thứ tự thuyết pháp là phù hợp.

521

Abhedena hi pañcasu khandhesu attagāhapatitaṃ veneyyajanaṃ samūhaghanavinibbhogadassanena attagāhato mocetukāmo bhagavā hitakāmo tassa tassa janassa sukhagahaṇatthaṃ cakkhuādīnampi visayabhūtaṃ oḷārikaṃ paṭhamaṃ rūpakkhandhaṃ desesi.

Indeed, the Blessed One, desiring the welfare of trainees who have fallen into the misconception of self (attagāha) concerning the five aggregates, presented the gross rūpakkhandha first, which is an object of the eye and other faculties, in order to free them from the misconception of self by showing the dissolution of the compact mass of the aggregates and the distinction between matter and mind.

Vì muốn giải thoát những người đáng giáo hóa đang bị chấp thủ ngã trong năm uẩn bằng cách chỉ ra sự phân biệt giữa các khối dày đặc của các tập hợp, Đức Thế Tôn, với lòng mong muốn lợi ích cho họ, đã thuyết giảng trước hết về Sắc uẩn (rūpakkhandha) thô, là đối tượng của mắt, v.v., để họ dễ dàng nắm bắt.

Tato iṭṭhāniṭṭharūpasaṃvedanikaṃ vedanaṃ.

Then, feeling (vedanā), which experiences pleasant and unpleasant forms.

Sau đó là cảm thọ (vedana) cảm nhận các sắc đáng ưa và không đáng ưa.

‘‘Yaṃ vedayati, taṃ sañjānātī’’ti evaṃ vedanāvisayassa ākāragāhikaṃ saññaṃ.

Perception (saññā), which grasps the characteristics of the object of feeling, as in "What one feels, that one perceives."

Tưởng (sañña) nắm bắt hình tướng của đối tượng cảm thọ, theo cách “cái gì cảm nhận, cái đó nhận biết”.

Saññāvasena abhisaṅkhārake saṅkhāre.

Volitional formations (saṅkhāra), which condition according to perception.

Các hành (saṅkhāre) tạo tác theo tưởng.

Tesaṃ vedanādīnaṃ nissayaṃ adhipatibhūtañca nesaṃ viññāṇanti evaṃ tāva kamato vinicchayanayo viññātabbo.

And consciousness (viññāṇa), which is the support (nissaya) of these feelings and so forth, and is predominant among them—thus, the method of determination by order should be understood.

Và thức (viññāṇa) là chỗ nương tựa và là chủ tể của các cảm thọ, v.v., đó. Như vậy, phương pháp phân tích theo thứ tự cần được hiểu.

522

505. Visesatoti khandhānañca upādānakkhandhānañca visesato.

505. Specifically (visesato) means specifically between aggregates and aggregates of clinging.

505. Theo sự đặc biệt (visesato) là sự đặc biệt giữa các uẩn (khandha) và các thủ uẩn (upādānakkhandha).

Ko pana nesaṃ viseso, khandhā tāva avisesato vuttā.

What then is the distinction between them? The aggregates are stated generally.

Vậy sự đặc biệt giữa chúng là gì? Các uẩn được nói đến một cách không phân biệt.

Upādānakkhandhā sāsavaupādāniyabhāvena visesetvā.

The aggregates of clinging are specified by being tainted (sāsava) and objects of clinging (upādāniya).

Các thủ uẩn được phân biệt bằng cách là hữu lậu và khả chấp thủ.

Yathāha –

As it is said:

Như đã nói:

523

‘‘Pañca ceva vo, bhikkhave, khandhe desessāmi pañcupādānakkhandhe ca, taṃ suṇātha.

"I shall teach you, bhikkhus, the five aggregates and the five aggregates of clinging. Listen to that.

“Này các Tỳ-kheo, Ta sẽ thuyết giảng cho các ông về năm uẩn và năm thủ uẩn. Hãy lắng nghe điều đó.

Katame ca, bhikkhave, pañcakkhandhā, yaṃkiñci, bhikkhave, rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ…pe… santike vā, ayaṃ vuccati, bhikkhave, rūpakkhandho.

And what, bhikkhus, are the five aggregates? Whatever form, bhikkhus, is past, future, present... or near, this, bhikkhus, is called the rūpakkhandha (aggregate of form).

Này các Tỳ-kheo, thế nào là năm uẩn? Này các Tỳ-kheo, bất cứ sắc nào, quá khứ, vị lai, hiện tại… gần hay xa, này các Tỳ-kheo, đó gọi là Sắc uẩn.

Yā kāci vedanā…pe… yaṃkiñci viññāṇaṃ…pe… santike vā, ayaṃ vuccati, bhikkhave, viññāṇakkhandho.

Whatever feeling... whatever consciousness... or near, this, bhikkhus, is called the viññāṇakkhandha (aggregate of consciousness).

Bất cứ cảm thọ nào… bất cứ thức nào… gần hay xa, này các Tỳ-kheo, đó gọi là Thức uẩn.

Ime vuccanti, bhikkhave, pañcakkhandhā.

These, bhikkhus, are called the five aggregates.

Này các Tỳ-kheo, đây gọi là năm uẩn.

Katame ca, bhikkhave, pañcupādānakkhandhā.

And what, bhikkhus, are the five aggregates of clinging?

Này các Tỳ-kheo, thế nào là năm thủ uẩn?

Yaṃkiñci, bhikkhave, rūpaṃ…pe… santike vā sāsavaṃ upādāniyaṃ, ayaṃ vuccati, bhikkhave, rūpupādānakkhandho.

Whatever form, bhikkhus... or near, that is tainted and an object of clinging, this, bhikkhus, is called the rūpupādānakkhandha (aggregate of clinging to form).

Này các Tỳ-kheo, bất cứ sắc nào… gần hay xa, hữu lậu và khả chấp thủ, này các Tỳ-kheo, đó gọi là Sắc thủ uẩn.

Yā kāci vedanā…pe… yaṃkiñci viññāṇaṃ…pe… santike vā sāsavaṃ upādāniyaṃ, ayaṃ vuccati, bhikkhave, viññāṇupādānakkhandho.

Whatever feeling... whatever consciousness... or near, that is tainted and an object of clinging, this, bhikkhus, is called the viññāṇupādānakkhandha (aggregate of clinging to consciousness).

Bất cứ cảm thọ nào… bất cứ thức nào… gần hay xa, hữu lậu và khả chấp thủ, này các Tỳ-kheo, đó gọi là Thức thủ uẩn.

Ime vuccanti, bhikkhave, pañcupādānakkhandhā’’ti (saṃ. ni. 3.48).

These, bhikkhus, are called the five aggregates of clinging."

Này các Tỳ-kheo, đây gọi là năm thủ uẩn.”

524

Ettha ca yathā vedanādayo anāsavāpi atthi, na evaṃ rūpaṃ.

Here, just as there are untainted (anāsava) feelings and so forth, there is no such thing as untainted form.

Ở đây, cũng như cảm thọ, v.v., có những cái vô lậu, nhưng sắc thì không như vậy.

Yasmā panassa rāsaṭṭhena khandhabhāvo yujjati, tasmā khandhesu vuttaṃ.

But since the nature of being an aggregate is applicable to it in the sense of 'heap' (rāsaṭṭhena), it is stated among the aggregates.

Tuy nhiên, vì sắc có tính chất là một khối (rāsaṭṭhena) nên nó được gọi là uẩn, do đó được nói đến trong các uẩn.

Yasmā rāsaṭṭhena ca sāsavaṭṭhena ca upādānakkhandhabhāvo yujjati, tasmā upādānakkhandhesu vuttaṃ.

Since the nature of being an aggregate of clinging is applicable to it in the sense of 'heap' and in the sense of 'tainted' (sāsavaṭṭhena), it is stated among the aggregates of clinging.

Vì sắc có tính chất là một khối (rāsaṭṭhena) và có tính chất hữu lậu (sāsavaṭṭhena) nên nó được gọi là thủ uẩn, do đó được nói đến trong các thủ uẩn.

Vedanādayo pana anāsavāva khandhesu vuttā.

Feelings and so forth, however, when untainted, are stated among the aggregates.

Còn cảm thọ, v.v., vô lậu thì chỉ được nói đến trong các uẩn.

Sāsavā upādānakkhandhesu.

When tainted, they are stated among the aggregates of clinging.

Hữu lậu thì được nói đến trong các thủ uẩn.

Upādānakkhandhāti cettha upādānagocarā khandhā upādānakkhandhāti evamattho daṭṭhabbo.

Here, the meaning of aggregates of clinging (upādānakkhandhā) should be understood as "aggregates that are objects of clinging."

Trong cụm từ các thủ uẩn (upādānakkhandhā) ở đây, nghĩa phải được hiểu là các uẩn là đối tượng của chấp thủ (upādāna).

Idha pana sabbepete ekajjhaṃ katvā khandhāti adhippetā.

But here, all of these, taken together, are intended as aggregates.

Tuy nhiên, ở đây, tất cả những điều này được gộp lại thành một và được gọi là các uẩn.

525

506. Anūnādhikatoti kasmā pana bhagavatā pañceva khandhā vuttā anūnā anadhikāti.

506. Neither less nor more (anūnādhikato): Why did the Blessed One teach only five aggregates, neither less nor more?

506. Không thiếu không thừa (anūnādhikato): Tại sao Đức Thế Tôn chỉ thuyết giảng năm uẩn, không thiếu không thừa?

Sabbasaṅkhatasabhāgekasaṅgahato attattaniyagāhavatthussa etaparamato aññesañca tadavarodhato.

Because they encompass all conditioned phenomena by similarity, because they are the ultimate objects of the misconception of 'self' and 'what belongs to self', and because others are subsumed within them.

Vì sự tập hợp tất cả các pháp hữu vi thành một loại đồng chất, vì đó là giới hạn cuối cùng của đối tượng chấp thủ ngã và ngã sở, và vì các pháp khác đều được bao gồm trong đó.

Anekappabhedesu hi saṅkhatadhammesu sabhāgavasena saṅgayhamānesu rūpampi rūpasabhāgekasaṅgahavasena eko khandho hoti.

Indeed, when conditioned phenomena of manifold divisions are gathered according to similarity, form (rūpa) also becomes one aggregate by virtue of being gathered in one class of similar forms.

Khi các pháp hữu vi với vô số sai biệt được tập hợp theo tính đồng chất, thì sắc cũng trở thành một uẩn theo cách tập hợp đồng chất của sắc.

Vedanā vedanāsabhāgekasaṅgahavasena eko khandho hoti.

Feeling, by way of being grouped together as one division according to its similar nature, is one khandha.

Thọ uẩn là một uẩn do sự thâu tóm các pháp đồng loại thọ.

Esa nayo saññādīsu.

This method applies to perception and the others.

Phương pháp này cũng vậy đối với tưởng uẩn và các uẩn khác.

Tasmā sabbasaṅkhatasabhāgekasaṅgahato pañceva vuttā.

Therefore, due to the inclusion of all conditioned phenomena according to their similar nature, only five are stated.

Do đó, vì sự thâu tóm tất cả các pháp hữu vi đồng loại, nên chỉ có năm uẩn được nói đến.

Etaparamañcetaṃ attattaniyagāhavatthu yadidaṃ rūpādayo pañca.

Furthermore, these five, namely rūpa and the others, are the ultimate basis for grasping 'self' and 'what belongs to self'.

Và năm uẩn này, tức là sắc uẩn và các uẩn khác, là đối tượng tối thượng của sự chấp thủ ngã và ngã sở.

Vuttañhetaṃ ‘‘rūpe kho, bhikkhave, sati rūpaṃ upādāya rūpaṃ abhinivissa evaṃ diṭṭhi uppajjati ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti.

For it has been said: “Bhikkhus, when there is rūpa, taking rūpa, clinging to rūpa, such a view arises: ‘This is mine, this am I, this is my self.’

Điều này đã được nói: “Này các tỳ khưu, khi có sắc, do chấp thủ sắc, do cố chấp sắc, tà kiến này sinh khởi: ‘Cái này là của tôi, cái này là tôi, cái này là tự ngã của tôi’.

Vedanāya, saññāya, saṅkhāresu, viññāṇe sati viññāṇaṃ upādāya viññāṇaṃ abhinivissa evaṃ diṭṭhi uppajjati ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’ti (saṃ. ni. 3.207).

When there is feeling, perception, volitional formations, consciousness, taking consciousness, clinging to consciousness, such a view arises: ‘This is mine, this am I, this is my self.’”

Khi có thọ, tưởng, hành, thức, do chấp thủ thức, do cố chấp thức, tà kiến này sinh khởi: ‘Cái này là của tôi, cái này là tôi, cái này là tự ngã của tôi’”.

Tasmā attattaniyagāhavatthussa etaparamatopi pañceva vuttā.

Therefore, only five are stated, also because these five are the ultimate basis for grasping 'self' and 'what belongs to self'.

Do đó, vì là đối tượng tối thượng của sự chấp thủ ngã và ngã sở, nên chỉ có năm uẩn được nói đến.

Yepi caññe sīlādayo pañca dhammakkhandhā vuttā, tepi saṅkhārakkhandhe pariyāpannattā ettheva avarodhaṃ gacchanti.

Moreover, other groups of phenomena such as morality (sīla) and the rest, which have been taught, are also included in the khandha of volitional formations and thus fall within these very five khandhas.

Và những pháp uẩn khác như giới uẩn, v.v., đã được nói đến, chúng cũng được bao hàm trong hành uẩn, nên chúng được quy về đây.

Tasmā aññesaṃ tadavarodhatopi pañceva vuttāti evaṃ anūnādhikato vinicchayanayo viññātabbo.

Therefore, only five are stated, also due to the inclusion of other things in these five. Thus, the method of determination should be understood as neither lacking nor excessive.

Do đó, vì các pháp khác được quy về đó, nên chỉ có năm uẩn được nói đến. Như vậy, phương pháp phân tích không thiếu không thừa cần phải được hiểu rõ.

526

507. Upamātoti ettha hi gilānasālupamo rūpupādānakkhandho, gilānupamassa viññāṇupādānakkhandhassa vatthudvārārammaṇavasena nivāsaṭṭhānato.

507. Here, regarding by way of simile, the rūpa-upādānakkhandha is like a sick ward, because it is the dwelling place, door, and object for the viññāṇa-upādānakkhandha, which is like a sick person.

507. Ở đây, theo ví dụ, sắc thủ uẩn ví như nhà dưỡng bệnh, vì nó là nơi nương tựa cho thức thủ uẩn ví như người bệnh, theo nghĩa vật, môn và cảnh.

Gelaññupamo vedanupādānakkhandho, ābādhakattā.

The vedanā-upādānakkhandha is like sickness, because it afflicts.

Thọ thủ uẩn ví như bệnh tật, vì nó là sự đau khổ.

Gelaññasamuṭṭhānupamo saññupādānakkhandho, kāmasaññādivasena rāgādisampayuttavedanāsabbhāvā.

The saññā-upādānakkhandha is like the cause of sickness, because feeling accompanied by lust and other defilements arises by way of sensual perception and the like.

Tưởng thủ uẩn ví như nguyên nhân của bệnh tật, vì các thọ tương ưng với tham ái, v.v., sinh khởi do các tưởng dục, v.v.

Asappāyasevanupamo saṅkhārupādānakkhandho, vedanāgelaññassa nidānattā.

The saṅkhārā-upādānakkhandha is like engaging in unwholesome practices, because it is the root cause of the sickness of feeling.

Hành thủ uẩn ví như việc dùng thức ăn không thích hợp, vì nó là nguyên nhân của bệnh tật thọ.

‘‘Vedanaṃ vedanatthāya abhisaṅkharontī’’ti (saṃ. ni. 3.79) hi vuttaṃ.

For it has been said: “They generate feeling for the sake of feeling.”

Thật vậy, đã nói: “Họ tạo tác thọ vì mục đích thọ”.

Tathā ‘‘akusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ kāyaviññāṇaṃ uppannaṃ hoti dukkhasahagata’’nti (dha. sa. 556).

Similarly: “A kamma-resultant body-consciousness, accompanied by suffering, arises due to the performance and accumulation of unwholesome kamma.”

Cũng vậy, đã nói: “Do nghiệp bất thiện đã làm, đã tích lũy, thức thân tương ưng với khổ quả dị thục sinh khởi”.

Gilānupamo viññāṇupādānakkhandho, vedanāgelaññena aparimuttattā.

The viññāṇa-upādānakkhandha is like a sick person, because it is not freed from the sickness of feeling.

Thức thủ uẩn ví như người bệnh, vì không thoát khỏi bệnh tật thọ.

Apica cārakakāraṇaaparādhakāraṇakārakaaparādhikupamā ete bhājanabhojanabyañjanaparivesakabhuñjakūpamā cāti evaṃ upamāto vinicchayanayo viññātabbo.

Furthermore, these khandhas are like a prison, a punishment, a punisher, and an offender, and also like a dish, food, sauce, server, and eater. Thus, the method of determination should be understood by way of simile.

Hơn nữa, các uẩn này ví như nhà tù, nguyên nhân phạm tội, người thi hành án, người phạm tội; và ví như bát, thức ăn, món ăn phụ, người phục vụ, người ăn. Như vậy, phương pháp phân tích theo ví dụ cần phải được hiểu rõ.

527

508. Daṭṭhabbato dvidhāti saṅkhepato vitthārato cāti evaṃ dvidhā daṭṭhabbatopettha vinicchayanayo viññātabbo.

508. Here, regarding to be seen in two ways, the method of determination should be understood as being seen in two ways: concisely and in detail.

508. Theo hai cách để thấy là: tóm tắt và chi tiết. Như vậy, ở đây, phương pháp phân tích theo hai cách để thấy cần phải được hiểu rõ.

Saṅkhepato hi pañcupādānakkhandhā āsīvisūpame (saṃ. ni. 4.238) vuttanayena ukkhittāsikapaccatthikato, bhārasuttavasena (saṃ. ni. 3.22) bhārato, khajjanīyapariyāyavasena (saṃ. ni. 3.79) khādakato, yamakasuttavasena (saṃ. ni. 3.85) aniccadukkhānattasaṅkhatavadhakato daṭṭhabbā.

Concise as it is, the five upādānakkhandhas should be seen as an enemy with an uplifted sword, as a burden, as a devourer, and as a slayer due to impermanence, suffering, non-self, and conditioning, according to the respective discourses.

Thật vậy, một cách tóm tắt, năm thủ uẩn cần phải được thấy như kẻ thù cầm gươm giương cao, theo cách đã nói trong kinh Āsīvisūpama; như gánh nặng, theo kinh Bhārasutta; như kẻ ăn thịt, theo kinh Khajjanīyapariyāya; như kẻ giết người vì vô thường, khổ, vô ngã, hữu vi, theo kinh Yamaka.

Vitthārato panettha pheṇapiṇḍo viya rūpaṃ daṭṭhabbaṃ, parimaddanāsahanato.

In detail, rūpa should be seen like a lump of foam, because it cannot endure being crushed.

Một cách chi tiết, ở đây, sắc cần phải được thấy như khối bọt, vì không chịu được sự chà xát.

Udakapubbuḷaṃ viya vedanā, muhuttaramaṇīyato.

Feeling is like a water bubble, because it is pleasant for a moment.

Thọ cần phải được thấy như bọt nước, vì chỉ đẹp trong chốc lát.

Marīcikā viya saññā, vippalambhanato.

Perception is like a mirage, because it deceives.

Tưởng cần phải được thấy như ảo ảnh, vì sự lừa dối.

Kadalikkhandho viya saṅkhārā, asārakato.

Volitional formations are like a plantain trunk, because they are pithless.

Hành cần phải được thấy như thân cây chuối, vì không có lõi.

Māyā viya viññāṇaṃ, vañcakato.

Consciousness is like an illusion, because it deludes.

Thức cần phải được thấy như ảo thuật, vì sự lừa gạt.

Visesato ca suḷārampi ajjhattikaṃ rūpaṃ asubhanti daṭṭhabbaṃ.

Especially, even internal rūpa, though very splendid, should be seen as unpleasant.

Đặc biệt hơn, sắc nội phần dù rất thô cũng cần phải được thấy là bất tịnh.

Vedanā tīhi dukkhatāhi avinimuttato dukkhāti.

Feeling is suffering, because it is not freed from the three kinds of suffering.

Thọ là khổ, vì không thoát khỏi ba loại khổ.

Saññāsaṅkhārā avidheyyato anattāti.

Perception and volitional formations are not-self, because they are not amenable to control.

Tưởng và hành là vô ngã, vì không thể điều khiển.

Viññāṇaṃ udayabbayadhammato aniccanti daṭṭhabbaṃ.

Consciousness should be seen as impermanent, because it is subject to arising and passing away.

Thức cần phải được thấy là vô thường, vì có pháp sinh diệt.

528

509. Evaṃ passantassatthasiddhitoti evañca saṅkhepavitthāravasena dvidhā passato yā atthasiddhi hoti, tatopi vinicchayanayo viññātabbo.

509. Regarding thus seeing, due to the attainment of the goal, the method of determination should be understood from the attainment of the goal that occurs for one who sees in these two ways, concisely and in detail.

509. Do sự thành tựu mục đích của người thấy như vậy, khi thấy theo hai cách, tóm tắt và chi tiết, thì sự thành tựu mục đích nào sinh khởi, từ đó phương pháp phân tích cũng cần phải được hiểu rõ.

Seyyathidaṃ – saṅkhepato tāva pañcupādānakkhandhe ukkhittāsikapaccatthikādibhāvena passanto khandhehi na vihaññati.

That is to say, when one sees the five upādānakkhandhas concisely as an enemy with an uplifted sword and the like, one is not tormented by the khandhas.

Cụ thể là – trước hết, khi thấy năm thủ uẩn như kẻ thù cầm gươm giương cao, v.v., thì hành giả sẽ không bị các uẩn làm hại.

Vitthārato pana rūpādīni pheṇapiṇḍādisadisabhāvena passanto na asāresu sāradassī hoti.

However, when one sees rūpa and the others in detail as being like a lump of foam and the like, one does not perceive what is pithless as having pith.

Còn một cách chi tiết, khi thấy sắc, v.v., như khối bọt, v.v., thì hành giả sẽ không thấy lõi trong những cái không có lõi.

529

Visesato ca ajjhattikarūpaṃ asubhato passanto kabaḷīkārāhāraṃ parijānāti, asubhe subhanti vipallāsaṃ pajahati.

And especially, one who sees internal rūpa as unpleasant fully comprehends physical food, and abandons the perversion of seeing what is unpleasant as pleasant.

Đặc biệt, khi thấy sắc nội phần là bất tịnh, hành giả sẽ hiểu rõ kabaḷīkārāhāra (thực phẩm vật chất), từ bỏ sự lầm lạc thấy tịnh trong bất tịnh.

Kāmoghaṃ uttarati, kāmayogena visaṃyujjati, kāmāsavena anāsavo hoti, abhijjhākāyaganthaṃ bhindati, kāmupādānaṃ na upādiyati.

One crosses the flood of sensuality, is disjoined from the yoke of sensuality, becomes undefiled by the defilement of sensuality, breaks the bodily bond of covetousness, and does not grasp the clinging to sensuality.

Vượt qua dòng thác dục ái, thoát ly khỏi trói buộc dục ái, trở thành vô lậu đối với lậu hoặc dục ái, phá vỡ kiết sử thân kiến tham lam, không chấp thủ dục ái.

530

Vedanaṃ dukkhato passanto phassāhāraṃ parijānāti, dukkhe sukhanti vipallāsaṃ pajahati, bhavoghaṃ uttarati, bhavayogena visaṃyujjati, bhavāsavena anāsavo hoti, byāpādakāyaganthaṃ bhindati, sīlabbatupādānaṃ na upādiyati.

One who sees feeling as suffering fully comprehends contact as food, abandons the perversion of seeing what is suffering as pleasant, crosses the flood of existence, is disjoined from the yoke of existence, becomes undefiled by the defilement of existence, breaks the bodily bond of ill will, and does not grasp the clinging to precepts and vows.

Khi thấy thọ là khổ, hành giả sẽ hiểu rõ xúc thực, từ bỏ sự lầm lạc thấy lạc trong khổ, vượt qua dòng thác hữu ái, thoát ly khỏi trói buộc hữu ái, trở thành vô lậu đối với lậu hoặc hữu ái, phá vỡ kiết sử thân kiến sân hận, không chấp thủ giới cấm thủ.

531

Saññaṃ saṅkhāre ca anattato passanto manosañcetanāhāraṃ parijānāti, anattani attāti vipallāsaṃ pajahati, diṭṭhoghaṃ uttarati, diṭṭhiyogena visaṃyujjati, diṭṭhāsavena anāsavo hoti.

One who sees perception and volitional formations as not-self fully comprehends mental volition as food, abandons the perversion of seeing what is not-self as self, crosses the flood of views, is disjoined from the yoke of views, and becomes undefiled by the defilement of views.

Khi thấy tưởng và hành là vô ngã, hành giả sẽ hiểu rõ tư niệm thực, từ bỏ sự lầm lạc thấy ngã trong vô ngã, vượt qua dòng thác tà kiến, thoát ly khỏi trói buộc tà kiến, trở thành vô lậu đối với lậu hoặc tà kiến.

Idaṃsaccābhinivesakāyaganthaṃ bhindati, attavādupādānaṃ na upādiyati.

One breaks the bodily bond of rigid adherence to “this is the truth,” and does not grasp the clinging to self-doctrine.

Phá vỡ kiết sử thân kiến chấp thủ “cái này là sự thật”, không chấp thủ ngã kiến.

532

Viññāṇaṃ aniccato passanto viññāṇāhāraṃ parijānāti, anicce niccanti vipallāsaṃ pajahati, avijjoghaṃ uttarati, avijjāyogena visaṃyujjati, avijjāsavena anāsavo hoti, sīlabbataparāmāsakāyaganthaṃ bhindati, diṭṭhupādānaṃ na upādiyati.

One who sees consciousness as impermanent fully comprehends consciousness as food, abandons the perversion of seeing what is impermanent as permanent, crosses the flood of ignorance, is disjoined from the yoke of ignorance, becomes undefiled by the defilement of ignorance, breaks the bodily bond of attachment to precepts and vows, and does not grasp the clinging to views.

Khi thấy thức là vô thường, hành giả sẽ hiểu rõ thức thực, từ bỏ sự lầm lạc thấy thường trong vô thường, vượt qua dòng thác vô minh, thoát ly khỏi trói buộc vô minh, trở thành vô lậu đối với lậu hoặc vô minh, phá vỡ kiết sử thân kiến giới cấm thủ, không chấp thủ tà kiến.

533

Evaṃ mahānisaṃsaṃ, vadhakādivasena dassanaṃ yasmā;

Since seeing in terms of a slayer and the like has such great benefit;

Vì sự thấy như kẻ giết người, v.v., có lợi ích lớn như vậy;

534

Tasmā khandhe dhīro, vadhakādivasena passeyyāti.

Therefore, the wise one should see the khandhas in terms of a slayer and the like.

Do đó, bậc trí tuệ nên thấy các uẩn như kẻ giết người, v.v.

535

Iti sādhujanapāmojjatthāya kate visuddhimagge

Thus, in the Visuddhimagga, composed for the joy of good people,

Trong Thanh Tịnh Đạo được biên soạn vì sự hoan hỷ của các bậc thiện nhân

536

Paññābhāvanādhikāre

In the section on the development of wisdom,

Trong phần Tu Tập Trí Tuệ

537

Khandhaniddeso nāma

The Exposition of the Khandhas is called

Chương về các Uẩn có tên là

538

Cuddasamo paricchedo.

The Fourteenth Chapter.

Chương thứ mười bốn.

Table of Contents

Paññāpabhedakathā

Discourse on the Varieties of Wisdom

Phần trình bày về các loại tuệ

Paññābhūmi-mūla-sarīravavatthānaṃ

Determination of the Foundation, Root, and Body of Wisdom

Sự xác định nền tảng, gốc rễ và thân mình của tuệ

Rūpakkhandhakathā

Discourse on the Aggregate of Material Form

Luận về Sắc Uẩn

Viññāṇakkhandhakathā

Discourse on the Consciousness Aggregate

Phần giải thích về Thức Uẩn

Vedanākkhandhakathā

Exposition of the Aggregate of Feeling (Vedanākkhandhakathā)

Lời giải thích về uẩn thọ (Vedanākkhandhakathā)

Saññākkhandhakathā

Discourse on the Aggregate of Perception (Saññākkhandhakathā)

Phần giải thích về uẩn tưởng (saññākkhandha)

Saṅkhārakkhandhakathā

Discourse on the Aggregate of Formations (Saṅkhārakkhandhakathā)

Phần giải thích về uẩn hành (saṅkhārakkhandha)

Atītādivibhāgakathā

Discourse on the Division into Past, Present, etc.

Phần giải thích về quá khứ, vị lai, hiện tại

Kamādivinicchayakathā

Discourse on the Determination of Order, etc.

Phần Giải Thích Về Thứ Tự, v.v.

Settings