580. Animittanti sallasuttaṃ.
580. Animitta – the Salla Sutta.
580. Animittanti (không có dấu hiệu) là kinh Salla.
Kā uppatti?
What was its origin?
Sự khởi nguyên là gì?
Bhagavato kira upaṭṭhāko eko upāsako, tassa putto kālamakāsi.
It is said that a certain lay follower, an attendant of the Blessed One, had a son who passed away.
Nghe nói, có một cận sự nam là người hầu cận của Thế Tôn, con trai của ông ấy đã qua đời.
So puttasokābhibhūto sattāhaṃ nirāhāro ahosi.
Overwhelmed by grief for his son, he went without food for seven days.
Ông ấy bị nỗi sầu khổ vì con trai lấn át, đã không ăn uống trong bảy ngày.
Taṃ anukampanto bhagavā tassa gharaṃ gantvā sokavinodanatthaṃ imaṃ suttamabhāsi.
The Blessed One, out of compassion for him, went to his house and delivered this Sutta to dispel his grief.
Thế Tôn, vì lòng từ bi đối với ông ấy, đã đến nhà ông và thuyết kinh này để xoa dịu nỗi sầu khổ.
Tattha animattanti kiriyākāranimittavirahitaṃ.
Therein, animatta means devoid of a sign of action or cause.
Trong đó, animattanti (không có dấu hiệu) là không có dấu hiệu về hành động hoặc nguyên nhân.
Yathā hi ‘‘yadāhaṃ akkhiṃ vā nikhaṇissāmi, bhamukaṃ vā ukkhipissāmi, tena nimittena taṃ bhaṇḍaṃ avaharā’’tiādīsu kiriyākāranimittamatthi, na evaṃ jīvite.
Just as there is a sign of action in cases like, "When I close my eyes or raise my eyebrows, by that sign, you may steal that item," there is no such thing in life.
Như trong các trường hợp “khi tôi nháy mắt hoặc nhướng mày, với dấu hiệu đó, bạn hãy lấy món đồ đó”, v.v., có một dấu hiệu về hành động hoặc nguyên nhân, nhưng không phải trong cuộc sống.
Na hi sakkā laddhuṃ ‘‘yāvāhaṃ idaṃ vā idaṃ vā karomi, tāva tvaṃ jīva, mā mīyā’’ti.
For it is not possible to obtain* saying, "As long as I do this or that, you live; do not die."
Không thể đạt được điều này: “Chừng nào tôi làm điều này hay điều kia, chừng đó bạn hãy sống, đừng chết”.
Anaññātanti ato eva na sakkā ekaṃsena aññātuṃ ‘‘ettakaṃ vā ettakaṃ vā kālaṃ iminā jīvitabba’’nti gatiyā āyupariyantavasena vā.
Anaññāta (unknown) means that for this very reason, it is not possible to know with certainty, "This one will live for this much time or that much time," either by destiny or by the limit of lifespan.
Anaññātanti (không biết trước) là vì lẽ đó, không thể biết chắc chắn rằng “người này sẽ sống trong khoảng thời gian này hay khoảng thời gian kia” theo phương diện cõi tái sanh hoặc theo giới hạn tuổi thọ.
Yathā hi cātumahārājikādīnaṃ parimitaṃ āyu, na tathā maccānaṃ, evampi ekaṃsena anaññātaṃ.
For just as the lifespan of the Cātumahārājika devas and others is fixed, that of mortals is not; thus, it is completely unknown.
Như tuổi thọ của chư thiên Tứ Đại Thiên Vương và các cõi khác là có giới hạn, nhưng tuổi thọ của chúng sinh là người thì không như vậy. Cũng vậy, ngày chết là tuyệt đối không thể biết được.
Kasiranti anekapaccayapaṭibaddhavuttibhāvato kicchaṃ na sukhayāpanīyaṃ.
Kasira (difficult) means it is arduous, not easy to sustain, due to its existence being bound by many conditions.
Kasiraṃ (khó khăn) là do sự hiện hữu bị ràng buộc bởi nhiều điều kiện, nên nó khó khăn, không thể sống an lạc.
Tathā hi taṃ assāsapaṭibaddhañca, passāsapaṭibaddhañca, mahābhūtapaṭibaddhañca, kabaḷīkārāhārapaṭibaddhañca, usmāpaṭibaddhañca, viññāṇapaṭibaddhañca.
Indeed, it is bound by in-breaths, bound by out-breaths, bound by the great elements (mahābhūta), bound by edible food (kabaḷīkārāhāra), bound by heat, and bound by consciousness.
Do đó, mạng sống đó bị ràng buộc bởi hơi thở ra, hơi thở vào, bởi các đại yếu tố (mahābhūta), bởi vật thực (kabaḷīkārāhāra), bởi hơi ấm (usmā) và bởi thức (viññāṇa).
Anassasantopi hi na jīvati apassasantopi.
For one who does not breathe in does not live, nor does one who does not breathe out.
Thật vậy, người không thở ra cũng không sống được, người không thở vào cũng không sống được.
Catūsu ca dhātūsu kaṭṭhamukhādiāsīvisadaṭṭho viya kāyo pathavīdhātuppakopena tāva thaddho hoti kaliṅgarasadiso.
And among the four elements, the body, like one bitten by a venomous snake such as a kaṭṭhamukha, first becomes stiff and resembles a dry log due to the disturbance of the earth element.
Trong bốn đại yếu tố, cơ thể này, như bị rắn độc Kaṭṭhamukha cắn, trước tiên trở nên cứng đờ như khúc củi khô do sự rối loạn của địa đại (pathavīdhātu).
Yathāha –
As it is said:
Như đã nói:
Dhātuppakopabyāpannakāyopi ca na jīvati.
And even a body afflicted by the disturbance of the elements does not live.
Ngay cả một cơ thể bị hủy hoại do rối loạn các đại yếu tố cũng không sống được.
Yadā pana tā dhātuyo aññamaññaṃ patiṭṭhānādikiccaṃ sādhentāpi samaṃ vahanti, tadā jīvitaṃ pavattati.
But when these elements, while accomplishing their respective functions such as mutual support, flow in balance, then life continues.
Tuy nhiên, khi các đại yếu tố đó, dù thực hiện các chức năng như hỗ trợ lẫn nhau, nhưng vẫn hoạt động cân bằng, thì mạng sống tiếp tục tồn tại.
Evaṃ mahābhūtapaṭibaddhañca jīvitaṃ.
Thus, life is also bound by the great elements.
Như vậy, mạng sống bị ràng buộc bởi các đại yếu tố.
Dubbhikkhādīsu pana āhārupacchedena sattānaṃ jīvitakkhayo pākaṭo eva.
In times of famine and so forth, the cessation of life for beings due to the cutting off of food is evident.
Trong thời kỳ đói kém, sự chấm dứt mạng sống của chúng sinh do thiếu thức ăn là điều hiển nhiên.
Evaṃ kabaḷīkārāhārapaṭibaddhañca jīvitaṃ.
Thus, life is also bound by edible food.
Như vậy, mạng sống bị ràng buộc bởi vật thực (kabaḷīkārāhāra).
Tathā asitapītādiparipāke kammajateje khīṇe sattā jīvitakkhayaṃ pāpuṇantāpi pākaṭā eva.
Similarly, it is evident that when the kamma-born heat that ripens what is eaten and drunk is exhausted, beings reach the cessation of life.
Cũng vậy, khi nhiệt năng do nghiệp (kammajateja) suy yếu trong quá trình tiêu hóa thức ăn đã ăn uống, chúng sinh chết đi là điều hiển nhiên.
Evaṃ usmāpaṭibaddhañca jīvitaṃ.
Thus, life is also bound by heat.
Như vậy, mạng sống bị ràng buộc bởi hơi ấm (usmā).
Viññāṇe pana niruddhe niruddhato pabhuti sattānaṃ na hoti jīvitanti evampi loke pākaṭameva.
And when consciousness ceases, it is evident in the world that from the moment of its cessation, there is no life for beings.
Khi thức (viññāṇa) chấm dứt, từ lúc chấm dứt đó, chúng sinh không còn mạng sống nữa, điều này cũng hiển nhiên trong thế gian.
Evaṃ viññāṇapaṭibaddhañca jīvitaṃ.
Thus, life is also bound by consciousness.
Như vậy, mạng sống bị ràng buộc bởi thức (viññāṇa).
Evaṃ anekapaccayapaṭibaddhavuttibhāvato kasiraṃ veditabbaṃ.
In this way, life should be understood as difficult (kasira) due to its existence being bound by many conditions.
Như vậy, cần phải hiểu kasiraṃ (khó khăn) là do sự hiện hữu bị ràng buộc bởi nhiều điều kiện.
Parittañcāti appakaṃ, devānaṃ jīvitaṃ upanidhāya tiṇagge ussāvabindusadisaṃ, cittakkhaṇato uddhaṃ abhāvena vā parittaṃ.
Parittañca (and it is short) means it is meager, like a dewdrop on a blade of grass when compared to the life of devas, or short due to its non-existence beyond a single mind-moment (cittakkhaṇa).
Parittaṃ ca (và ngắn ngủi) là ít ỏi, so với tuổi thọ của chư thiên, nó giống như giọt sương trên đầu ngọn cỏ, hoặc ngắn ngủi do không tồn tại quá một sát-na tâm.
Atidīghāyukopi hi satto atītena cittena jīvittha na jīvati na jīvissati, anāgatena jīvissati na jīvati na jīvittha, paccuppannena jīvati na jīvittha na jīvissati.
For even a being with a very long lifespan lived with a past mind, does not live*, and will not live*; with a future mind, it will live, does not live*, and did not live*; with a present mind, it lives, did not live*, and will not live*.
Ngay cả một chúng sinh có tuổi thọ rất dài cũng đã sống bằng tâm quá khứ, không sống bằng tâm hiện tại, và sẽ không sống bằng tâm vị lai; sẽ sống bằng tâm vị lai, không sống bằng tâm hiện tại, và không sống bằng tâm quá khứ; đang sống bằng tâm hiện tại, không sống bằng tâm quá khứ, và sẽ không sống bằng tâm vị lai.
Vuttañcetaṃ –
And this has been said:
Điều này đã được nói:
Tañca dukkhena saṃyutanti tañca jīvitaṃ evaṃ animittamanaññātaṃ kasiraṃ parittañca samānampi sītuṇhaḍaṃsamakasādisamphassakhuppipāsāsaṅkhāradukkhavipariṇāmadukkhadukkhadukkhehi saṃyutaṃ.
Tañca dukkhena saṃyuta (and that is conjoined with suffering) means that life, though signless, unknown, difficult, and short, is conjoined with suffering due to contacts such as cold, heat, gnats, mosquitoes, hunger, thirst, the suffering of formations (saṅkhāradukkha), the suffering of change (vipariṇāmadukkha), and the suffering of pain (dukkha-dukkha).
Tañca dukkhena saṃyutaṃ (Và nó bị gắn liền với khổ) là mạng sống đó, dù vô tướng, không thể biết trước, khó khăn và ngắn ngủi, nhưng lại bị gắn liền với khổ do sự tiếp xúc với lạnh, nóng, côn trùng, muỗi, đói, khát, khổ hành (saṅkhāradukkha), khổ biến hoại (vipariṇāmadukkha) và khổ khổ (dukkha-dukkha).
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is meant by this?
Điều này có nghĩa là gì?
Yasmā īdisaṃ maccānaṃ jīvitaṃ, tasmā tvaṃ yāva taṃ parikkhayaṃ na gacchati, tāva dhammacariyameva brūhaya, mā puttamanusocāti.
Since the life of mortals is such, therefore, as long as it does not come to an end, cultivate righteous conduct (dhammacariyā); do not grieve over your son.
Vì mạng sống của chúng sinh là như vậy, nên con hãy tinh tấn thực hành Dhamma cho đến khi mạng sống đó chưa chấm dứt, đừng thương tiếc con trai nữa.
581. Athāpi maññeyyāsi ‘‘sabbūpakaraṇehi puttaṃ anurakkhantassāpi me so mato, tena socāmī’’ti, evampi mā soci.
581. Furthermore, if you should think, ‘Even though I protected my son with all provisions, he died, and therefore I grieve,’ even so, do not grieve.
581. Hoặc nếu con nghĩ rằng: “Con trai con đã chết dù con đã bảo vệ nó bằng mọi phương tiện, vì vậy con đau khổ,” thì cũng đừng đau khổ.
Na hi so upakkamo atthi, yena jātā na miyyare, na hi sakkā kenaci upakkamena jātā sattā mā marantūti rakkhitunti vuttaṃ hoti.
Indeed, there is no such endeavor by which those who are born do not die. It is said that it is not possible to protect beings who are born from dying by any means whatsoever.
Na hi so upakkamo atthi, yena jātā na miyyare (Không có phương cách nào để những người đã sinh ra không chết), nghĩa là không thể dùng bất kỳ phương cách nào để bảo vệ chúng sinh đã sinh ra khỏi cái chết.
Tato yasmā so ‘‘jaraṃ patvā nāma, bhante, maraṇaṃ anurūpaṃ, atidaharo me putto mato’’ti cintesi, tasmā āha ‘‘jarampi patvā maraṇaṃ, evaṃdhammā hi pāṇino’’ti, jaraṃ patvāpi appatvāpi maraṇaṃ, natthi ettha niyamoti vuttaṃ hoti.
Therefore, since that brahmin thought, “Indeed, venerable sir, death is fitting after reaching old age, but my son died while very young,” for that reason, he said, “Death comes even after reaching old age, for such is the nature of living beings.” It is said that death occurs whether one reaches old age or not; there is no fixed rule in this.
Do đó, vì ông ấy đã nghĩ rằng: “Bạch Thế Tôn, cái chết khi đã già là phù hợp, nhưng con trai con còn quá trẻ đã chết,” nên Đức Phật nói jarampi patvā maraṇaṃ, evaṃdhammā hi pāṇino (dù đạt đến tuổi già hay không, cái chết vẫn đến, vì chúng sinh có bản chất như vậy). Nghĩa là, cái chết đến dù già hay không, không có quy luật nào ở đây.
582. Idāni tamatthaṃ nidassanena sādhento ‘‘phalānamiva pakkāna’’ntiādimāha.
582. Now, affirming that meaning with an illustration, he said, “Like ripe fruits,” and so on.
582. Bây giờ, để chứng minh ý nghĩa đó bằng ví dụ, Đức Phật nói phalānamiva pakkānaṃ (như trái cây đã chín) và những câu tiếp theo.
Tassattho – yathā phalānaṃ pakkānaṃ yasmā sūriyuggamanato pabhuti sūriyātapena santappamāne rukkhe pathaviraso ca āporaso ca pattato sākhaṃ sākhato khandhaṃ khandhato mūlanti evaṃ anukkamena mūlato pathavimeva pavisati, ogamanato pabhuti pana pathavito mūlaṃ mūlato khandhanti evaṃ anukkamena sākhāpattapallavādīni puna ārohati, evaṃ ārohanto ca paripākagate phale vaṇṭamūlaṃ na pavisati.
Its meaning is this: Just as with ripe fruits, from the time of sunrise, as the tree is heated by the sun's rays, the earth-sap and water-sap descend sequentially from the leaf to the branch, from the branch to the trunk, from the trunk to the root, and thus from the root, it enters the earth itself. From the time of sunset, however, it begins to rise again sequentially from the earth to the root, from the root to the trunk, and thus to the branches, leaves, sprouts, and so on. But when the fruits are fully ripe, the sap does not enter the stem base.
Ý nghĩa của câu này là: Như đối với trái cây đã chín, từ lúc mặt trời mọc, khi cây bị nắng thiêu đốt, nhựa đất và nhựa nước từ lá chảy xuống cành, từ cành xuống thân, từ thân xuống rễ, và cứ thế tuần tự từ rễ thấm vào đất. Nhưng từ lúc mặt trời lặn, từ đất thấm vào rễ, từ rễ lên thân, và cứ thế tuần tự thấm lên cành, lá, chồi non, v.v. Tuy nhiên, khi trái cây đã chín, nhựa không còn thấm vào cuống.
Atha sūriyātapena tappamāne vaṇṭamūle pariḷāho uppajjati.
Then, as the stem base is heated by the sun's rays, a burning sensation arises.
Khi cuống bị nắng thiêu đốt, sự nóng bức phát sinh.
Tena tāni phalāni pāto pāto niccakālaṃ patanti, nesaṃ pāto patanato bhayaṃ hoti, patanā bhayaṃ hotīti attho.
Because of this, those fruits fall early morning, every day. There is fear of their falling early morning; the meaning is that there is fear of falling.
Do đó, những trái cây đó rơi xuống vào mỗi buổi sáng, luôn luôn. Có sự sợ hãi về việc rơi xuống vào buổi sáng, nghĩa là có sự sợ hãi về việc rơi xuống.
Evaṃ jātānaṃ maccānaṃ niccaṃ maraṇato bhayaṃ.
Similarly, for mortals who are born, there is constant fear of death.
Cũng vậy, đối với chúng sinh đã sinh ra, luôn có sự sợ hãi về cái chết.
Pakkaphalasadisā hi sattāti.
Indeed, beings are like ripe fruits.
Chúng sinh giống như trái cây đã chín.
583-6. Kiñca bhiyyo ‘‘yathāpi kumbhakārassa…pe… jīvita’’nti.
583-6. What is more, “Just as a potter’s… (etc.)… life.”
583-6. Hơn nữa, yathāpi kumbhakārassa…pe… jīvitaṃ (như thợ gốm…pe… mạng sống).
Tasmā ‘‘daharā ca…pe… parāyaṇā’’ti evaṃ gaṇha, evañca gahetvā ‘‘tesaṃ maccu…pe… ñātī vā pana ñātake’’ti evampi gaṇha.
Therefore, understand it as “Young and… (etc.)… refuge,” and having understood it thus, also understand it as “Death… (etc.)… nor relatives their kinsmen.”
Vì vậy, hãy chấp nhận daharā ca…pe… parāyaṇā (trẻ nhỏ…pe… nơi nương tựa). Và khi đã chấp nhận như vậy, hãy chấp nhận cả tesaṃ maccu…pe… ñātī vā pana ñātake (tử thần của họ…pe… hoặc bà con của bà con).
Yasmā ca na pitā tāyate puttaṃ, ñātī vā pana ñātake, tasmā pekkhataṃyeva…pe… nīyati.
And since a father cannot protect his son, nor relatives their kinsmen, therefore “While they are watching… (etc.)… is led away.”
Và vì cha không thể bảo vệ con, hoặc bà con không thể bảo vệ bà con, nên pekkhataṃyeva…pe… nīyati (chỉ nhìn…pe… bị dẫn đi).
587. Tattha ye buddhapaccekabuddhādayo dhitisampannā, te ‘‘evamabbhāhato loko maccunā ca jarāya ca, so na sakkā kenaci parittāṇaṃ kātu’’nti yasmā jānanti, tasmā dhīrā na socanti viditvā lokapariyāyaṃ.
587. Among them, those who are endowed with fortitude, such as the Buddhas and Paccekabuddhas, know that “This world is thus afflicted by death and old age, and no one can provide protection for it.” Therefore, the wise do not grieve, having understood the way of the world.
587. Trong đó, những bậc trí tuệ như chư Phật, chư Phật Độc Giác, v.v., những người có nghị lực, vì họ biết rằng evamabbhāhato loko maccunā ca jarāya ca (thế gian này bị tử thần và tuổi già áp bức, và không ai có thể bảo vệ được), tasmā dhīrā na socanti viditvā lokapariyāyaṃ (do đó, những người trí không đau khổ khi hiểu rõ quy luật thế gian).
Imaṃ lokasabhāvaṃ ñatvā na socantīti vuttaṃ hoti.
It is said that knowing this nature of the world, they do not grieve.
Nghĩa là, họ không đau khổ khi biết bản chất của thế gian này.
588. Tvaṃ pana yassa maggaṃ…pe… paridevasi.
588. But you lament for him whose path… (etc.)… you lament.
588. Còn con, yassa maggaṃ…pe… paridevasi (con than khóc cho người mà con không biết đường đi).
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is meant?
Điều này có nghĩa là gì?
Yassa mātukucchiṃ āgatassa āgatamaggaṃ vā ito cavitvā aññattha gatassa gatamaggaṃ vā na jānāsi, tassa ime ubho ante asampassaṃ niratthaṃ paridevasi.
You lament fruitlessly for him whose path of coming into the mother’s womb you do not know, nor do you know the path of his going elsewhere after passing away from here, thus not seeing these two ends.
Con than khóc vô ích mà không thấy được hai khía cạnh này: đường đi đến khi vào bụng mẹ, hoặc đường đi đến một nơi khác sau khi chết từ đây.
Dhīrā pana te passantā viditvā lokapariyāyaṃ na socantīti.
But the wise, seeing these things, do not grieve, having understood the way of the world.
Nhưng những người trí, khi thấy được những điều đó và hiểu rõ quy luật thế gian, thì không đau khổ.
589. Idāni ‘‘niratthaṃ paridevasī’’ti ettha vuttaparidevanāya niratthakabhāvaṃ sādhento ‘‘paridevayamāno ce’’tiādimāha.
589. Now, affirming the fruitlessness of the lamentation mentioned in “you lament fruitlessly,” he said, “If one laments,” and so on.
589. Bây giờ, để chứng minh sự vô ích của việc than khóc được đề cập trong câu “con than khóc vô ích,” Đức Phật nói paridevayamāno ce (nếu than khóc) và những câu tiếp theo.
Tattha udabbaheti ubbaheyya dhāreyya, attani sañjaneyyāti attho.
Here, udabbahe means to bear, to sustain, or to generate within oneself.
Trong đó, udabbahe nghĩa là sẽ mang lại, sẽ duy trì, sẽ tự mình tạo ra.
Sammūḷho hiṃsamattānanti sammūḷho hutvā attānaṃ bādhento.
“Bewildered, harming oneself” means being bewildered and afflicting oneself.
Sammūḷho hiṃsamattānaṃ (kẻ ngu si tự làm hại mình) là kẻ ngu si tự làm đau khổ cho mình.
Kayirā ce naṃ vicakkhaṇoti yadi tādiso kañci atthaṃ udabbahe, vicakkhaṇopi naṃ paridevaṃ kareyya.
“A discerning person would do it” means that if such lamentation were to bring forth any benefit, even a discerning person would lament.
Kayirā ce naṃ vicakkhaṇo (người trí cũng sẽ làm điều đó) nghĩa là nếu sự than khóc như vậy có thể mang lại bất kỳ lợi ích nào, thì người trí cũng sẽ than khóc.
592. Na kevalañca niratthā, anatthampi āvahati.
592. And not only is it fruitless, but it also brings harm.
592. Không chỉ vô ích, mà còn mang lại sự bất lợi.
Yasmā sokamappajahaṃ …pe… vasamanvagū.
Because he spoke the reason, "Since one does not abandon sorrow... he went under control."
Vì đã nói rằng: sokamappajahaṃ …pe… vasamanvagū.
Tattha anutthunantoti anusocanto.
Therein, anutthunanto means lamenting continuously.
Trong đó, anutthunanto có nghĩa là than vãn liên tục.
Vasamanvagūti vasaṃ gato.
Vasamanvagū means having gone under control (of death).
Vasamanvagū có nghĩa là rơi vào quyền lực của cái chết.
593. Evampi niratthakattaṃ anatthāvahattañca sokassa dassetvā idāni sokavinayatthaṃ ovadanto ‘‘aññepi passā’’tiādimāha.
593. Having thus shown that sorrow is useless and brings harm, he now, advising for the subduing of sorrow, spoke beginning with, "See others too."
593. Sau khi chỉ ra sự vô ích và bất lợi của nỗi sầu muộn như vậy, bây giờ, để loại bỏ nỗi sầu muộn, Ngài đã nói ‘‘aññepi passā’’ và tiếp theo.
Tattha gamineti gamike, paralokagamanasajje ṭhiteti vuttaṃ hoti.
Therein, gamine means those who are travelers, meaning those ready to depart for the other world.
Trong đó, gamine có nghĩa là những người đang đi, tức là những người đang chuẩn bị đi đến thế giới bên kia.
Phandantevidha pāṇinoti maraṇabhayena phandamāneyeva idha satte.
Phandantevidha pāṇino means beings here who are trembling with the fear of death.
Phandantevidha pāṇino có nghĩa là những chúng sinh đang run rẩy vì sợ cái chết ở đây.
594. Yena yenāti yenākārena maññanti ‘‘dīghāyuko bhavissati, arogo bhavissatī’’ti.
594. Yena yenā means by whatever means they think, "He will be long-lived, he will be healthy."
594. Yena yenā có nghĩa là theo cách mà người ta nghĩ rằng: “Người này sẽ sống lâu, sẽ khỏe mạnh.”
Tato taṃ aññathāyeva hoti, so evaṃ maññito maratipi, rogīpi hoti.
Then it turns out otherwise; the one who thought thus dies or becomes ill.
Nhưng rồi điều đó lại xảy ra khác đi, người được nghĩ như vậy lại chết hoặc bị bệnh.
Etādiso ayaṃ vinābhāvo maññitappaccanīkena hoti, passa, upāsaka, lokasabhāvanti evamettha adhippāyayojanā veditabbā.
This kind of separation occurs contrary to what was thought. "See, lay follower, the nature of the world"—this is how the meaning should be understood here.
Sự chia ly này xảy ra ngược lại với những gì được nghĩ, này cư sĩ, hãy nhìn bản chất của thế gian, ý nghĩa của câu này nên được hiểu như vậy.
597. Kiñca bhiyyo – ‘‘yathā saraṇamādittaṃ…pe… dhaṃsaye’’ti.
597. Furthermore— "just as a burning house... he should remove it."
597. Hơn nữa – ‘‘yathā saraṇamādittaṃ…pe… dhaṃsaye’’.
Tattha dhīro dhitisampadāya, sapañño sābhāvikapaññāya, paṇḍito bāhusaccapaññāya, kusalo cintakajātikatāya veditabbo.
Therein, dhīro should be understood as one endowed with steadfastness; sapañño as one with innate wisdom; paṇḍito as one with wisdom from extensive learning; and kusalo as one by nature thoughtful.
Trong đó, dhīro nên được hiểu là người có sự kiên trì, sapañño là người có trí tuệ tự nhiên, paṇḍito là người có trí tuệ do học rộng, kusalo là người có khả năng suy tư.
Cintāmayasutamayabhāvanāmayapaññāhi vā yojetabbaṃ.
Or it should be combined with wisdom born of reflection, learning, and development.
Hoặc nên kết hợp với trí tuệ do tư duy, do nghe và do tu tập.
598-9. Na kevalañca sokameva, paridevaṃ…pe… sallamattano.
598-9. Not only sorrow, but also lamentation... the dart of oneself.
598-9. Không chỉ nỗi sầu muộn, mà còn paridevaṃ…pe… sallamattano.
Tattha pajappa ntitaṇhaṃ.
Therein, pajappa means craving.
Trong đó, pajappa là ái (taṇhā).
Domanassanti cetasikadukkhaṃ.
Domanassa means mental suffering.
Domanassa là khổ tâm.
Abbaheti uddhare.
Abbahe means he should extract.
Abbahe có nghĩa là nhổ bỏ.
Sallanti etameva tippakāraṃ dunnīharaṇaṭṭhena antovijjhanaṭṭhena ca sallaṃ.
Salla means this very dart of three kinds, due to its difficulty of extraction and its piercing within.
Salla có nghĩa là chính ba loại này (ái, ưu, khổ tâm) là mũi tên (salla) do khó nhổ bỏ và do đâm sâu vào bên trong.
Pubbe vuttaṃ sattavidhaṃ rāgādisallaṃ vā.
Or it is the sevenfold dart of craving, etc., mentioned previously.
Hoặc là bảy loại mũi tên (salla) như tham ái, v.v. đã được nói trước đó.
Etasmiñhi abbūḷhe salle abbūḷhasallo…pe… nibbutoti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi.
Indeed, when this dart is extracted, "one with the dart extracted... extinguished"—thus he concluded the teaching with Arahantship as the culmination.
Khi mũi tên này đã được nhổ bỏ, thì mũi tên đã được nhổ bỏ…pe… Ngài đã kết thúc bài thuyết pháp bằng trạng thái A-la-hán của người đã tịch diệt.
Tattha asitoti taṇhādiṭṭhīhi anissito.
Therein, asito means unattached by craving and views.
Trong đó, asito có nghĩa là không nương tựa vào ái và tà kiến.
Pappuyyāti pāpuṇitvā.
Pappuyyā means having attained.
Pappuyyā có nghĩa là đạt được.
Sesaṃ idha ito pubbe vuttattā uttānatthameva, tasmā na vaṇṇitaṃ.
The rest here is clear in meaning because it has been stated before, therefore it is not explained.
Phần còn lại ở đây không được giải thích vì đã được nói trước đó và có ý nghĩa rõ ràng.
Evaṃ me sutanti vāseṭṭhasuttaṃ.
Thus have I heard—this is the Vāseṭṭha Sutta.
Evaṃ me sutaṃ là kinh Vāseṭṭha.
Kā uppatti?
What is its origin?
Khởi nguyên của nó là gì?
Ayameva yāssa nidāne vuttā atthavaṇṇanaṃ panassa vuttanayāni uttānatthāni ca padāni pariharantā karissāma.
Its explanation of meaning, which was stated in its introduction, we shall now provide, omitting those words whose meanings are already clear in the manner stated.
Chính sự giải thích về ý nghĩa đã được nói trong phần duyên khởi của nó, chúng ta sẽ giải thích các từ ngữ có ý nghĩa rõ ràng theo cách đã nói, tránh lặp lại.
Icchānaṅgaloti gāmassa nāmaṃ.
Icchānaṅgala is the name of the village.
Icchānaṅgala là tên của ngôi làng.
Brāhmaṇamahāsālānaṃ caṅkī tārukkho todeyyoti vohāranāmametaṃ.
Caṅkī, Tārukkha, Todeyya are the names by which these great and prominent brahmins were known.
Caṅkī, Tārukkha, Todeyya là tên gọi thông thường của các vị đại Bà-la-môn giàu có.
Pokkharasāti jāṇussoṇīti nemittikaṃ.
Pokkharasāti, Jāṇussoṇī are indicative names.
Pokkharasāti, Jāṇussoṇī là tên gọi mang tính dự báo.
Tesu kira eko himavantapasse pokkharaṇiyā padume nibbatto, aññataro tāpaso taṃ padumaṃ gahetvā tattha sayitaṃ dārakaṃ disvā saṃvaḍḍhetvā rañño dassesi.
Among them, one was born in a lotus in a pond on the side of the Himalayas. A certain ascetic, taking that lotus, saw a child lying there, raised him, and showed him to the king.
Người ta nói rằng một trong số họ được sinh ra từ một bông sen trong ao ở sườn núi Hy Mã Lạp Sơn, một vị đạo sĩ khác đã lấy bông sen đó và thấy một đứa bé nằm trong đó, bèn nuôi dưỡng và dâng lên vua.
Pokkhare sayitattā ‘‘pokkharasātī’’ti cassa nāmamakāsi.
Because he lay in a lotus (pokkhara), he named him "Pokkharasāti."
Vì đứa bé nằm trong sen (pokkhara), nên ông đặt tên là “Pokkharasāti”.
Ekassa ṭhānantare nemittikaṃ.
For one, it is an indicative name due to his position.
Đối với một vị, tên gọi mang tính dự báo là do địa vị.
Tena kira jāṇussoṇināmakaṃ purohitaṭṭhānaṃ laddhaṃ, so teneva paññāyi.
He had obtained the position of purohita named Jāṇussoṇī, and he was known by that.
Người ta nói rằng ông đã đạt được địa vị của một vị thầy tế lễ tên là Jāṇussoṇī, và ông được biết đến với tên đó.
Te sabbepi aññe ca abhiññātā abhiññātā brāhmaṇamahāsālā kasmā icchānaṅgale paṭivasantīti?
Why did all these and other well-known, prominent brahmins reside in Icchānaṅgala?
Tất cả họ và những vị đại Bà-la-môn nổi tiếng khác đều cư trú tại Icchānaṅgala vì lý do gì?
Vedasajjhāyanaparivīmaṃsanatthaṃ.
For the purpose of reciting and investigating the Vedas.
Để tụng đọc và nghiên cứu Vedas.
Tena kira samayena kosalajanapade vedakā brāhmaṇā vedānaṃ sajjhāyakaraṇatthañca atthūpaparikkhaṇatthañca tasmiṃyeva gāme sannipatanti.
At that time, it is said, Vedic brahmins in the Kosala country gathered in that very village for the recitation of the Vedas and for the examination of their meanings.
Vào thời điểm đó, các Bà-la-môn thông thạo Vedas từ xứ Kosala tập trung tại ngôi làng đó để tụng đọc và nghiên cứu ý nghĩa của Vedas.
Tena tepi antarantarā attano bhogagāmato āgamma tattha paṭivasanti.
Therefore, they too would come from their own villages of sustenance from time to time and reside there.
Do đó, họ cũng thường xuyên đến đó và cư trú từ các làng hưởng lợi của mình.
Vāseṭṭhabhāradvājānanti vāseṭṭhassa ca bhāradvājassa ca.
Vāseṭṭhabhāradvājāna means of Vāseṭṭha and Bhāradvāja.
Vāseṭṭhabhāradvājānaṃ có nghĩa là của Vāseṭṭha và Bhāradvāja.
Ayamantarākathāti yaṃ attano sahāyakabhāvānurūpaṃ kathaṃ kathentā anuvicariṃsu, tassā kathāya antarā vemajjheyeva ayaṃ aññā kathā udapādīti vuttaṃ hoti.
Ayamantarākathā means that this other conversation arose in the midst of the conversation they were having, which was appropriate to their friendship.
Ayamantarākathā có nghĩa là cuộc nói chuyện khác này đã nảy sinh giữa cuộc nói chuyện mà họ đã trò chuyện phù hợp với tình bạn của họ.
Saṃsuddhagahaṇikoti saṃsuddhakucchiko, saṃsuddhāya brāhmaṇiyā eva kucchismiṃ nibbattoti adhippāyo.
Saṃsuddhagahaṇiko means one with a pure womb, meaning born in the womb of a pure brahmin woman.
Saṃsuddhagahaṇiko có nghĩa là người có bụng trong sạch, ý là được sinh ra trong bụng của một nữ Bà-la-môn trong sạch.
‘‘Samavepākiniyā gahaṇiyā’’tiādīsu hi udaraggi ‘‘gahaṇī’’ti vuccati.
Indeed, in phrases like "with a stomach that digests evenly," the gastric fire is called "gahaṇī."
Trong các trường hợp như ‘‘Samavepākiniyā gahaṇiyā’’ và tiếp theo, lửa tiêu hóa được gọi là ‘‘gahaṇī’’.
Idha pana mātukucchi.
Here, however, it refers to the mother's womb.
Còn ở đây, nó là bụng mẹ.
Yāva sattamāti mātu mātā, pitu pitāti evaṃ paṭilomena yāva satta jātiyo.
Up to the seventh means the mother's mother, the father's father, and so on, tracing back up to seven generations.
Yāva sattamā có nghĩa là cho đến bảy đời theo chiều ngược lại, tức là mẹ của mẹ, cha của cha, v.v.
Ettha ca pitāmaho ca pitāmahī ca pitāmahā, tathā mātāmaho ca mātāmahī ca mātāmahā, pitāmahā ca mātāmahā ca pitāmahāyeva.
Here, the paternal grandfather and paternal grandmother are the paternal ancestors (pitāmahā); similarly, the maternal grandfather and maternal grandmother are the maternal ancestors (mātāmahā); and the paternal ancestors and maternal ancestors are all considered pitāmahā.
Ở đây, ông nội và bà nội là ông nội; tương tự, ông ngoại và bà ngoại là ông ngoại; ông nội và ông ngoại là ông nội.
Pitāmahānaṃ yugaṃ pitāmahayugaṃ.
The lineage of paternal ancestors is the pitāmahayuga.
Thời đại của các ông nội là pitāmahayugaṃ.
Yuganti āyuppamāṇaṃ.
Yuga means lifespan.
Yuga có nghĩa là tuổi thọ.
Abhilāpamattameva cetaṃ, atthato pana pitāmahāyeva pitāmahayugaṃ.
This is merely a verbal expression; in essence, the paternal ancestors themselves constitute the pitāmahayuga.
Đây chỉ là một cách diễn đạt, nhưng về ý nghĩa, thì chính các ông nội là pitāmahayugaṃ.
Akkhittoti jātiṃ ārabbha ‘‘kiṃ so’’ti kenaci anavaññāto.
Unblemished means not disdained by anyone, with regard to birth, asking, "Who is he?"
Akkhitto có nghĩa là không bị ai khinh thường khi nói về dòng dõi, chẳng hạn như “Người đó là ai?”
Anupakkuṭṭhoti jātisandosavādena anupakkuṭṭhapubbo.
Unreproached means never before reproached with accusations of birth defects.
Anupakkuṭṭho có nghĩa là chưa từng bị chỉ trích vì lỗi lầm trong dòng dõi.
Vatasampannoti ācārasampanno.
Endowed with observances means endowed with good conduct.
Vatasampanno có nghĩa là người có giới hạnh đầy đủ.
Saññāpetunti ñāpetuṃ bodhetuṃ, nirantaraṃ kātunti vuttaṃ hoti.
To make known means to inform, to make aware; it is said to mean to make it continuous.
Saññāpetuṃ có nghĩa là để làm cho biết, để làm cho hiểu, tức là để làm cho liên tục.
Āyāmāti gacchāma.
Let us go means we go.
Āyāmā có nghĩa là chúng ta hãy đi.
600. Anuññātapaṭiññātāti ‘‘tevijjā tumhe’’ti evaṃ mayaṃ ācariyehi ca anuññātā attanā ca paṭijānimhāti attho.
600. Acknowledged and affirmed means, "You are masters of the three Vedas," in this way, we are acknowledged by our teachers and we affirm it ourselves.
600. Anuññātapaṭiññātā có nghĩa là: “Chúng tôi là những người thông thạo ba Vedas,” chúng tôi được các vị thầy cho phép và chúng tôi tự nhận mình như vậy.
Asmāti bhavāma.
We are means we exist.
Asmā có nghĩa là chúng tôi là.
Ubhoti dvepi janā.
Both means both persons.
Ubho có nghĩa là cả hai người.
Ahaṃ pokkharasātissa, tārukkhassāyaṃ māṇavoti ahaṃ pokkharasātissa jeṭṭhantevāsī aggasisso, ayaṃ tārukkhassāti adhippāyena bhaṇati ācariyasampattiṃ attano sampattiñca dīpento.
I am Pokkharasāti's, this young man is Tārukkha's means, "I am Pokkharasāti's chief disciple, his foremost student; this young man is Tārukkha's," thus he speaks with the intention of demonstrating his teacher's accomplishments and his own accomplishments.
Ahaṃ pokkharasātissa, tārukkhassāyaṃ māṇavo có nghĩa là: “Tôi là đệ tử trưởng, là học trò xuất sắc của Pokkharasāti, còn chàng thanh niên này là của Tārukkha,” ông nói với ý định thể hiện sự thành tựu của thầy mình và sự thành tựu của chính mình.
601. Tevijjānanti tivedānaṃ.
601. Of those who know the three Vedas means of those who know the three Vedas.
601. Tevijjānaṃ có nghĩa là của ba Vedas.
Kevalinoti niṭṭhaṅgatā.
Perfected ones means those who have reached the end.
Kevalino có nghĩa là hoàn thành.
Asmaseti amha bhavāma.
We are means we exist, we become.
Asmase có nghĩa là chúng tôi là.
Idāni taṃ kevalibhāvaṃ vitthārento āha – ‘‘padakasmā…pe… sādisā’’ti.
Now, elaborating on that state of perfection, he says: "from the words... and so on... similar."
Bây giờ, để giải thích chi tiết về trạng thái hoàn thành đó, Ngài nói: ‘‘padakasmā…pe… sādisā’’.
Tattha jappeti vede.
There, in chanting refers to the Vedas.
Trong đó, jappe là Vedas.
Kammunāti dasavidhena kusalakammapathakammunā.
By action means by the ten kinds of wholesome courses of action.
Kammunā có nghĩa là bằng thập thiện nghiệp đạo.
Ayañhi pubbe sattavidhaṃ kāyavacīkammaṃ sandhāya ‘‘yato kho bho sīlavā hotī’’ti āha.
For this (Vāseṭṭha) previously referred to the seven kinds of bodily and verbal action when he said, "When, good sirs, one is virtuous..."
Trước đây, Ngài đã nói ‘‘yato kho bho sīlavā hotī’’ để ám chỉ bảy loại thân và khẩu nghiệp.
Tividhaṃ manokammaṃ sandhāya ‘‘vatasampanno’’ti āha.
He referred to the three kinds of mental action when he said, "endowed with observances."
Ngài nói ‘‘vatasampanno’’ để ám chỉ ba loại ý nghiệp.
Tena samannāgato hi ācārasampanno hoti.
For one endowed with these is accomplished in conduct.
Vì người có đầy đủ những điều đó thì có giới hạnh đầy đủ.
602-5. Idāni taṃ vacanantarena dassento āha – ‘‘ahañca kammunā brūmī’’ti.
602-5. Now, showing this through other words, he says: "And I declare by action."
602-5. Bây giờ, để thể hiện điều đó bằng một cách diễn đạt khác, Ngài nói: ‘‘ahañca kammunā brūmī’’.
Khayātītanti ūnabhāvaṃ atītaṃ, paripuṇṇanti attho.
Beyond depletion means beyond the state of lack, meaning complete.
Khayātītaṃ có nghĩa là vượt qua sự thiếu hụt, tức là đầy đủ.
Peccāti upagantvā.
Having gone means having approached.
Peccā có nghĩa là sau khi đến.
Namassantīti namo karonti.
They pay homage means they offer reverence.
Namassantī có nghĩa là họ cúi chào.
Cakkhuṃ loke samuppannanti avijjandhakāre loke, taṃ andhakāraṃ vidhamitvā lokassa diṭṭhadhammikādiatthasandassanena cakkhu hutvā samuppannaṃ.
A light has arisen in the world means, in a world darkened by ignorance, that darkness having been dispelled, it has arisen as an eye for the world by revealing the meaning of things pertaining to this life and so on.
Cakkhuṃ loke samuppannaṃ có nghĩa là trong thế gian đầy bóng tối của vô minh, Ngài đã xuất hiện như con mắt để xua tan bóng tối đó và chỉ ra những lợi ích hiện tại và tương lai cho thế gian.
606. Evaṃ abhitthavitvā vāseṭṭhena yācito bhagavā dvepi jane saṅgaṇhanto āha – ‘‘tesaṃ vo ahaṃ byakkhissa’’ntiādi.
606. Having thus praised them, and being requested by Vāseṭṭha, the Blessed One, encompassing both persons, said: "I will explain to you," and so on.
606. Sau khi được Vāseṭṭha ca ngợi và thỉnh cầu như vậy, Đức Thế Tôn đã nói để thu nhận cả hai người: ‘‘tesaṃ vo ahaṃ byakkhissa’’ và tiếp theo.
Tattha byakkhissanti byākarissāmi.
There, I will explain means I will make clear.
Trong đó, byakkhissaṃ có nghĩa là tôi sẽ giải thích.
Anupubbanti tiṭṭhatu tāva brāhmaṇacintā, kīṭapaṭaṅgatiṇarukkhato pabhuti vo anupubbaṃ byakkhissanti evamettha adhippāyo veditabbo, evaṃ vitthārakathāya vinetabbā hi te māṇavakā.
In due order means, "Let the Brahmins' concern wait; I will explain to you in due order, starting from insects, moths, grass, and trees." This is the intention to be understood here, for those young men were to be trained by such an extensive discourse.
Anupubbaṃ có nghĩa là: “Hãy tạm gác lại suy nghĩ về Bà-la-môn, tôi sẽ giải thích cho các con theo thứ tự từ côn trùng, cây cỏ và cây cối trở đi,” ý nghĩa của câu này nên được hiểu như vậy, vì những chàng thanh niên đó cần được giáo hóa bằng cách giải thích chi tiết như vậy.
Jātivibhaṅganti jātivitthāraṃ.
Classification of species means the detailed explanation of species.
Jātivibhaṅgaṃ có nghĩa là sự phân loại chi tiết về các loài.
Aññamaññā hi jātiyoti tesaṃ tesañhi pāṇānaṃ jātiyo aññā aññā nānappakārāti attho.
For their species are indeed diverse means, for the species of those various beings are indeed different and of various kinds.
Aññamaññā hi jātiyo có nghĩa là các loài của những chúng sinh đó là khác nhau, đa dạng.
607. Tato pāṇānaṃ jātivibhaṅge kathetabbe ‘‘tiṇarukkhepi jānāthā’’ti anupādinnakānaṃ tāva kathetuṃ āraddho.
607. Then, when the classification of species of living beings was to be taught, he began by teaching about non-sentient beings, saying: "Do you know even grasses and trees?"
607. Sau đó, khi cần giải thích về sự phân loại các loài chúng sinh, Ngài bắt đầu giải thích về những thứ vô tri giác trước: ‘‘tiṇarukkhepi jānāthā’’.
Taṃ kimatthamiti ce?
If it is asked why this is so?
Nếu hỏi tại sao lại như vậy?
Upādinnesu sukhañāpanatthaṃ.
It is for the purpose of easily understanding sentient beings.
Là để dễ dàng hiểu về những thứ hữu tri giác.
Anupādinnesu hi jātibhede gahite upādinnesu so pākaṭataro hoti.
For when the distinction of species is grasped in non-sentient beings, it becomes clearer in sentient beings.
Khi sự khác biệt về chủng loại được nắm bắt ở những loài vô sinh (anupādinna), thì điều đó càng trở nên rõ ràng hơn ở những loài hữu sinh (upādinna).
Tattha tiṇāni nāma antopheggūni bahisārāni.
There, grasses are those that are pithy inside and hard outside.
Trong số đó, cỏ (tiṇāni) là những loài có lõi rỗng bên trong và vỏ cứng bên ngoài.
Tasmā tālanāḷikerādayopi tiṇasaṅgahaṃ gacchanti.
Therefore, palm trees, coconut trees, and so on, are also included in the category of grasses.
Do đó, các cây như cây thốt nốt và cây dừa cũng được xếp vào loại cỏ.
Rukkhā nāma bahipheggū antosārā.
Trees are those that are pithy outside and hard inside.
Cây (rukkhā) là những loài có vỏ mềm bên ngoài và lõi cứng bên trong.
Tiṇāni ca rukkhā ca tiṇarukkhā.
Grasses and trees are grasses and trees.
Cỏ và cây là cỏ cây (tiṇarukkhā).
Te upayogabahuvacanena dassento āha – ‘‘tiṇarukkhepi jānāthā’’ti.
Showing these by the plural form of the object, he says: "Do you know even grasses and trees?"
Để chỉ ra chúng bằng số nhiều theo cách sử dụng, Ngài nói: “Hãy biết cả cỏ cây nữa.”
Na cāpi paṭijānareti ‘‘mayaṃ tiṇā, mayaṃ rukkhā’’ti evampi na paṭijānanti.
Nor do they declare means they do not declare, "We are grasses, we are trees."
“Cũng không tự nhận” có nghĩa là chúng không tự nhận, “chúng tôi là cỏ, chúng tôi là cây.”
Liṅgaṃ jātimayanti apaṭijānantānampi ca tesaṃ jātimayameva saṇṭhānaṃ attano mūlabhūtatiṇādisadisameva hoti.
Their mark is their species means even for those who do not declare, their form is indeed of their species, similar to the grasses and so on that are their root.
“Dấu hiệu theo chủng loại” có nghĩa là, ngay cả khi chúng không tự nhận, hình dáng theo chủng loại của chúng vẫn giống với cỏ, v.v., là nguồn gốc của chúng.
Kiṃ kāraṇaṃ?
What is the reason?
Tại sao lại như vậy?
Aññamaññā hi jātiyo, yasmā aññā tiṇajāti, aññā rukkhajāti; tiṇesupi aññā tālajāti, aññā nāḷikerajātīti evaṃ vitthāretabbaṃ.
For their species are diverse, because the species of grass is one, the species of tree is another; and among grasses, the species of palm is one, the species of coconut is another; this should be elaborated upon in this way.
“Vì các chủng loại khác nhau,” bởi vì chủng loại cỏ khác, chủng loại cây khác; và ngay cả trong các loài cỏ, chủng loại thốt nốt khác, chủng loại dừa khác, v.v., điều này nên được giải thích chi tiết.
Tena kiṃ dīpeti?
What does he demonstrate by that?
Điều đó cho thấy điều gì?
Yaṃ jātivasena nānā hoti, taṃ attano paṭiññaṃ paresaṃ vā upadesaṃ vināpi aññajātito visesena gayhati.
That which is distinct by species is understood as distinct from another species, even without one's own declaration or the instruction of others.
Những gì khác nhau về chủng loại thì được nhận biết một cách đặc biệt so với các chủng loại khác, ngay cả khi không có sự tự nhận hay sự hướng dẫn từ người khác.
Yadi ca jātiyā brāhmaṇo bhaveyya, sopi attano paṭiññaṃ paresaṃ vā upadesaṃ vinā khattiyato vessasuddato vā visesena gayheyya, na ca gayhati, tasmā na jātiyā brāhmaṇoti.
If one were a brāhmaṇa by birth, that person would be understood as distinct from a khattiya or a vessa-sudda, even without one's own declaration or the instruction of others. But one is not so understood. Therefore, one is not a brāhmaṇa by birth.
Nếu một người là Bà-la-môn theo chủng loại, thì người đó cũng sẽ được nhận biết một cách đặc biệt so với Khattiya, Vessa, hay Sudda mà không cần tự nhận hay sự hướng dẫn từ người khác, nhưng điều đó không xảy ra, do đó, một người không phải là Bà-la-môn chỉ vì chủng loại.
Parato pana ‘‘yathā etāsu jātīsū’’ti imāya gāthāya etamatthaṃ vacībhedeneva āvikarissati.
Later, this meaning will be revealed through the words of the verse, “Just as among these species…”
Sau đó, với câu kệ “yathā etāsu jātīsu” (như trong các chủng loại này), Ngài sẽ làm rõ ý nghĩa này bằng cách thay đổi lời nói.
610. Pādūdareti udarapāde, udaraṃyeva yesaṃ pādāti vuttaṃ hoti.
Pādūdare means those with feet on their belly; it is said that their belly itself is their feet.
610. Pādūdare có nghĩa là bụng có chân, tức là bụng của chúng chính là chân.
Dīghapiṭṭhiketi sappānañhi sīsato yāva naṅguṭṭhā piṭṭhi eva hoti, tena te ‘‘dīghapiṭṭhikā’’ti vuccanti.
Dīghapiṭṭhike means those with long backs, for the back of snakes extends from head to tail; hence, they are called “long-backed.”
Dīghapiṭṭhike có nghĩa là những loài có lưng dài, vì lưng của loài rắn trải dài từ đầu đến đuôi, nên chúng được gọi là “dīghapiṭṭhikā” (lưng dài).
Tepi anekappakārā āsīvisādibhedena.
They too are of many kinds, such as poisonous snakes and others.
Chúng cũng có nhiều loại khác nhau, chẳng hạn như rắn độc (āsīvisa), v.v.
612. Pakkhīti sakuṇe.
Pakkhī means birds.
612. Pakkhī là chim.
Te hi pakkhānaṃ atthitāya ‘‘pakkhī’’ti vuccanti.
They are called “pakkhī” because they have wings (pakkha).
Chúng được gọi là “pakkhī” vì có cánh (pakkhānaṃ).
Pattehi yantīti pattayānā.
They go with wings, thus pattayānā.
Chúng di chuyển bằng cánh nên gọi là pattayānā.
Vehāse gacchantīti vihaṅgamā.
They go through the air, thus vihaṅgamā.
Chúng bay trên không nên gọi là vihaṅgamā.
Tepi anekappakārā kākādibhedena.
They too are of many kinds, such as crows and others.
Chúng cũng có nhiều loại khác nhau, chẳng hạn như quạ, v.v.
614-6. Vitthārato panettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ sayameva dassento ‘‘na kesehī’’tiādimāha.
Now, intending to show in detail what needs to be said here, he said, “Not by hair,” and so on.
614-6. Tuy nhiên, để tự mình chỉ ra những gì cần nói chi tiết ở đây, Ngài bắt đầu nói “na kesehī” (không phải bởi tóc), v.v.
Tatrāyaṃ yojanā – yaṃ vuttaṃ ‘‘natthi manussesu liṅgaṃ jātimayaṃ puthū’’ti, taṃ evaṃ natthīti veditabbaṃ.
The connection here is this: what was said, “There is no distinct mark of birth among humans,” should be understood as not existing in this way.
Cách kết nối ở đây là: điều đã nói “không có dấu hiệu chủng loại khác biệt ở loài người” nên được hiểu là không có theo cách này.
Seyyathidaṃ, na kesehīti.
That is to say, not by hair.
Ví dụ, “không phải bởi tóc.”
Na hi ‘‘brāhmaṇānaṃ īdisā kesā honti, khattiyānaṃ īdisā’’ti niyamo atthi yathā hatthiassamigādīnanti iminā nayena sabbaṃ yojetabbaṃ.
For there is no rule like, “Brāhmaṇas have hair of this kind, khattiyas have hair of that kind,” as there is for elephants, horses, deer, and so on. Everything should be connected in this way.
Không có quy định rằng “tóc của Bà-la-môn là như thế này, tóc của Khattiya là như thế kia,” như ở voi, ngựa, hươu, v.v. Tất cả nên được kết nối theo cách này.
Liṅgaṃ jātimayaṃ neva, yathā aññāsu jātisūti idaṃ pana vuttassevatthassa nigamananti veditabbaṃ.
And the phrase “there is no mark of birth, as there is in other species” should be understood as a conclusion to the meaning already stated.
Còn câu “Liṅgaṃ jātimayaṃ neva, yathā aññāsu jātisū” (Không có dấu hiệu chủng loại, như ở các chủng loại khác) nên được hiểu là kết luận cho ý nghĩa đã nói.
Tassa yojanā – tadeva yasmā imehi kesādīhi natthi manussesu liṅgaṃ jātimayaṃ puthu, tasmā veditabbametaṃ ‘‘brāhmaṇādibhedesu manussesu liṅgaṃ jātimayaṃ neva yathā aññāsu jātīsū’’ti.
Its connection is: Since there is no distinct mark of birth among humans by these hairs and so on, it should be understood that “there is no mark of birth among humans, such as brāhmaṇas and others, as there is in other species.”
Cách kết nối của nó là: bởi vì không có dấu hiệu chủng loại khác biệt ở loài người dựa trên tóc, v.v., nên cần biết rằng “không có dấu hiệu chủng loại ở loài người được phân loại thành Bà-la-môn, v.v., như ở các chủng loại khác.”
617. Idāni evaṃ jātibhede asantepi brāhmaṇo khattiyoti idaṃ nānattaṃ yathā jātaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘paccatta’’nti gāthamāha.
Now, to show how this distinction—brāhmaṇa, khattiya—arises even when there is no distinction by birth, he spoke the verse, “Paccattaṃ.”
617. Bây giờ, để chỉ ra sự khác biệt giữa Bà-la-môn và Khattiya đã phát sinh như thế nào, ngay cả khi không có sự khác biệt về chủng loại như vậy, Ngài nói câu kệ “paccattaṃ” (tự thân).
Tassattho – etaṃ tiracchānānaṃ viya yonisiddhameva kesādisaṇṭhānānattaṃ manussesu brāhmaṇādīnaṃ attano attano sarīresu na vijjati.
Its meaning is: such a difference in physical characteristics as hair, which is inherent by womb among animals, does not exist in the bodies of brāhmaṇas and others among humans.
Ý nghĩa của nó là: sự khác biệt về hình dáng như tóc, v.v., vốn có từ khi sinh ra như ở loài vật, không tồn tại trong thân thể của Bà-la-môn, v.v., ở loài người.
Avijjamānepi pana etasmiṃ yadetaṃ brāhmaṇo khattiyoti nānattavidhānapariyāyaṃ vokāraṃ, taṃ vokārañca manussesu samaññāya pavuccati, vohāramattena vuccatīti.
But even though this does not exist, the distinction of brāhmaṇa, khattiya, and so on, which is a conventional designation, is spoken of among humans by convention, by mere designation.
Tuy nhiên, ngay cả khi điều này không tồn tại, sự phân biệt và cách gọi khác nhau như Bà-la-môn, Khattiya ở loài người được nói theo quy ước, chỉ là một cách gọi thông thường.
619-625. Ettāvatā bhagavā bhāradvājassa vādaṃ niggahetvā idāni yadi jātiyā brāhmaṇo bhaveyya, ājīvasīlācāravipannopi brāhmaṇo bhaveyya.
At this point, the Blessed One, having refuted Bhāradvāja’s view, now said that if one were a brāhmaṇa by birth, then even one whose livelihood, virtue, and conduct were corrupted would be a brāhmaṇa.
619-625. Cho đến đây, Thế Tôn đã bác bỏ quan điểm của Bhāradvāja, và bây giờ, nếu một người là Bà-la-môn theo chủng loại, thì ngay cả người đó có lối sống, giới luật và hành vi sai trái cũng sẽ là Bà-la-môn.
Yasmā pana porāṇā brāhmaṇā tassa brāhmaṇabhāvaṃ na icchanti loke ca aññepi paṇḍitamanussā, tasmā vāseṭṭhassa vādapaggahaṇatthaṃ taṃ dassento ‘‘yo hi koci manussesū’’tiādikā aṭṭha gāthāyo āha.
However, since the ancient brāhmaṇas did not desire such a brāhmaṇa status, and other wise people in the world also did not, the Buddha, to uphold Vāseṭṭha’s view, spoke eight verses beginning with “Whoever among humans,” to show this.
Vì các Bà-la-môn thời xưa không chấp nhận tư cách Bà-la-môn của người đó, và những người trí thức khác trên thế gian cũng vậy, nên để ủng hộ quan điểm của Vāseṭṭha, Ngài nói tám câu kệ bắt đầu bằng “Yo hi koci manussesu” (Bất cứ ai trong loài người), v.v.
Tattha gorakkhanti khettarakkhaṃ, kasikammanti vuttaṃ hoti.
Here, gorakkhaṃ means guarding fields; it is said to be farming.
Trong đó, gorakkhaṃ có nghĩa là bảo vệ ruộng đất, tức là nghề nông.
Pathavī hi ‘‘go’’ti vuccati, tappabhedo ca khettaṃ.
Indeed, the earth is called “go,” and its division is a field.
Đất được gọi là “go”, và các loại đất khác nhau là ruộng.
Puthusippenāti tantavāyakammādinānāsippena.
Puthusippenā means by various crafts such as weaving.
Puthusippenā có nghĩa là bằng nhiều nghề khác nhau như nghề dệt, v.v.
Vohāranti vaṇijjaṃ.
Vohāraṃ means trade.
Vohāraṃ có nghĩa là thương mại.
Parapessenāti paresaṃ veyyāvaccena.
Parapessenā means by serving others.
Parapessenā có nghĩa là bằng cách phục vụ người khác.
Issatthanti āvudhajīvikaṃ, usuñca sattiñcāti vuttaṃ hoti.
Issattha means living by weapons, that is, by bows and arrows and spears.
Issatthaṃ có nghĩa là nghề sống bằng vũ khí, tức là cung và giáo.
Porohiccenāti purohitakammena.
Porohiccenā means by the work of a purohita.
Porohiccenā có nghĩa là bằng nghề thầy tế.
626. Evaṃ brāhmaṇasamayena ca lokavohārena ca ājīvasīlācāravipannassa abrāhmaṇabhāvaṃ sādhetvā evaṃ sante na jātiyā brāhmaṇo, guṇehi pana brāhmaṇo hoti.
Thus, having established the non-brahmin status of one whose livelihood, virtue, and conduct are corrupted, according to both the brahmin tradition and common usage, it is not by birth that one is a brahmin, but by virtues that one is a brahmin.
626. Như vậy, sau khi chứng minh rằng một người có lối sống, giới luật và hành vi sai trái không phải là Bà-la-môn theo quy ước của Bà-la-môn và cách gọi thông thường của thế gian, thì trong trường hợp này, một người không phải là Bà-la-môn theo chủng loại, mà là Bà-la-môn theo phẩm chất.
Tasmā yattha yattha kule jāto yo guṇavā, so brāhmaṇo, ayamettha ñāyoti evametaṃ ñāyaṃ atthato āpādetvā puna tadeva ñāyaṃ vacībhedena pakāsento āha ‘‘na cāhaṃ brāhmaṇaṃ brūmī’’ti.
Therefore, whoever is born into any family, if he possesses virtues, he is a brahmin—this is the principle here. Having thus brought this principle to its meaning, the Buddha, revealing the same principle with a difference in wording, said, “I do not call him a brahmin.”
Do đó, bất cứ ai sinh ra trong bất kỳ gia đình nào, nếu có phẩm chất, thì người đó là Bà-la-môn. Đây là nguyên tắc ở đây. Sau khi thiết lập nguyên tắc này về ý nghĩa, Ngài lại làm rõ nguyên tắc đó bằng cách thay đổi lời nói, nói rằng “Na cāhaṃ brāhmaṇaṃ brūmi” (Ta không gọi là Bà-la-môn).
Tassattho – ahaṃ pana yvāyaṃ catūsu yonīsu yattha katthaci jāto, tatrāpi vā visesena yo brāhmaṇasamaññitāya mātari sambhūto, taṃ yonijaṃ mattisambhavaṃ yā cāyaṃ ‘‘ubhato sujāto’’tiādinā (dī. ni. 1.303; ma. ni. 2.424) nayena brāhmaṇehi brāhmaṇassa parisuddhauppattimaggasaṅkhātā yoni kathīyati, ‘‘saṃsuddhagahaṇiko’’ti iminā ca mātusampatti, tatopi jātasambhūtattā ‘‘yonijo mattisambhavo’’ti ca vuccati, tampi yonijaṃ mattisambhavaṃ iminā ca yonijamattisambhavamattena brāhmaṇaṃ na brūmi.
Its meaning is: I do not call that person a brahmin merely by the fact of being born from a womb, born from a mother, meaning one who is born in any of the four wombs, or more specifically, one who is born from a mother designated as a brahmin. The lineage, referred to as "pure birth" for a brahmin by brahmins, as in "well-born on both sides" and so on, and the perfection of the mother, as in "of pure conception," which also signifies being born from a mother, are what is meant by "born from a womb, born from a mother." Even by this mere fact of being born from a womb and a mother, I do not call him a brahmin.
Ý nghĩa của nó là: Ta không gọi người nào, dù sinh ra trong bất kỳ bốn loại tái sinh nào, hoặc đặc biệt hơn, người sinh ra từ một người mẹ được gọi là Bà-la-môn, là “sinh từ tử cung, sinh từ mẹ” (yonijaṃ mattisambhavaṃ). Và cái yoni này, được các Bà-la-môn gọi là con đường tái sinh thuần khiết của một Bà-la-môn theo cách “sinh ra hoàn hảo từ cả hai phía” (ubhato sujāto) và sự hoàn hảo của người mẹ được nói đến bằng từ “saṃsuddhagahaṇiko” (có dòng dõi thuần khiết), và người sinh ra từ đó cũng được gọi là “sinh từ tử cung, sinh từ mẹ” (yonijo mattisambhavo). Ta không gọi người đó là Bà-la-môn chỉ vì người đó là “sinh từ tử cung, sinh từ mẹ” (yonijamattisambhavaṃ).
Yasmā ‘‘bho bho’’ti vacanamattena aññehi sakiñcanehi visiṭṭhattā bhovādī nāma so hoti, sace hoti sakiñcano.
Because, merely by the utterance of "bho bho," being superior to others who have defilements, he is called a 'bhovādī' if he has defilements.
Bởi vì người đó chỉ là “người nói ‘bho bho’ (kính thưa)” (bhovādī nāma so hoti), vì vượt trội hơn những người khác có phiền não, “nếu người đó có phiền não” (sace hoti sakiñcano).
Yo panāyaṃ yattha katthaci kule jātopi rāgādikiñcanābhāvena akiñcano, sabbagahaṇapaṭinissaggena ca anādāno, akiñcanaṃ anādānaṃ tamahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ.
But whoever, though born into any family, is without defilements due to the absence of defilements like craving, and is unattached due to relinquishing all grasping, him I call a brahmin, one who is without defilements and unattached.
Còn người nào, dù sinh ra trong bất kỳ gia đình nào, nhưng không có phiền não như tham ái, v.v., nên là “vô phiền não” (akiñcano), và không chấp thủ vì đã từ bỏ mọi chấp thủ, “người vô phiền não, không chấp thủ, Ta gọi là Bà-la-môn.”
Yasmā bāhitapāpoti.
Because he has banished evil.
Bởi vì người đó đã loại bỏ ác nghiệp.
627. Kiñca bhiyyo – ‘‘sabbasaṃyojanaṃ chetvā’’tiādikā sattavīsati gāthā.
Furthermore, there are twenty-seven verses beginning with “Having cut all fetters.”
627. Hơn nữa, có hai mươi bảy câu kệ bắt đầu bằng “Sabbasaṃyojanaṃ chetvā” (Đã cắt đứt mọi kiết sử), v.v.
Tattha sabbasaṃyojananti dasavidhaṃ saṃyojanaṃ.
There, sabbasaṃyojana refers to the ten kinds of fetters.
Trong đó, sabbasaṃyojanaṃ là mười loại kiết sử.
Na paritassatīti taṇhāya na tassati.
Na paritassatī means he does not tremble with craving.
Na paritassatī có nghĩa là không run sợ vì tham ái.
Tamahanti taṃ ahaṃ rāgādīnaṃ saṅgānaṃ atikkantattā saṅgātigaṃ, catunnampi yogānaṃ abhāvena visaṃyuttaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
Tamahaṃ means, I call him a brahmin who has transcended attachments because he has overcome attachments like lust, and is unfettered due to the absence of all four yogas.
Tamahaṃ có nghĩa là Ta gọi người đó là Bà-la-môn “đã vượt qua mọi ràng buộc” (saṅgātigaṃ) vì đã vượt qua các ràng buộc như tham ái, v.v., và “không bị ràng buộc” (visaṃyuttaṃ) vì không có bốn loại ách phược.
628. Naddhinti nayhanabhāvena pavattaṃ kodhaṃ.
Naddhi means anger that manifests as binding.
628. Naddhiṃ là sự sân hận phát sinh do sự trói buộc.
Varattanti bandhanabhāvena pavattaṃ taṇhaṃ.
Varatta means craving that manifests as a bond.
Varattaṃ là tham ái phát sinh do sự trói buộc.
Sandānaṃ sahanukkamanti anusayānukkamasahitaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhisandānaṃ, idaṃ sabbampi chinditvā ṭhitaṃ avijjāpalighassa ukkhittattā ukkhittapalighaṃ catunnaṃ saccānnaṃ buddhattā buddhaṃ ahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
Sandānaṃ sahanukkama means the sixty-two wrong views, together with the sequence of latent tendencies. Having cut all of this, he stands with the bar lifted (ukkhittapalighaṃ) because the bar of ignorance has been removed, and he is enlightened (buddhaṃ) because he has understood the four Noble Truths. This is the meaning: I call such a one a brahmin.
Sandānaṃ sahanukkamaṃ là chuỗi sáu mươi hai tà kiến cùng với các tùy miên. Ý nghĩa là Ta gọi người đã cắt đứt tất cả những điều này, đã nhổ bỏ chốt cửa vô minh, và đã giác ngộ bốn Chân lý là “Bậc Giác Ngộ” (Buddha) và là Bà-la-môn.
634. Asaṃsaṭṭhanti dassanasavanasamullāpaparibhogakāyasaṃsaggānaṃ abhāvena asaṃsaṭṭhaṃ.
634. Asaṃsaṭṭhaṃ means unassociated due to the absence of association by seeing, hearing, conversing, using, and physical contact.
634. Asaṃsaṭṭhaṃ (không giao thiệp) nghĩa là: không giao thiệp vì không có sự tiếp xúc thân thể, sự hưởng thụ, sự đàm luận, sự lắng nghe, sự nhìn thấy.
Ubhayanti gihīhi ca anagārehi cāti ubhayehipi asaṃsaṭṭhaṃ.
Ubhayaṃ means unassociated with both, that is, with householders and with those who have gone forth.
Ubhaya (cả hai) nghĩa là: không giao thiệp với cả hai, tức là với cả gia chủ và người xuất gia.
Anokasārinti anālayacāriṃ, taṃ evarūpaṃ ahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
Anokasāriṃ means one who wanders without attachment. This is the meaning: I call such a person a brāhmaṇa.
Anokasāriṃ (người không có nơi nương tựa) nghĩa là: người sống không chấp trước (anālayacāriṃ). Ta gọi người như vậy là một Bà-la-môn.
635. Nidhāyāti nikkhipitvā oropetvā.
635. Nidhāya means having laid down, having put aside.
635. Nidhāyā (đã đặt xuống) nghĩa là: đã đặt xuống, đã bỏ.
Tasesu thāvaresu cāti taṇhātāsena tasesu taṇhābhāvena thiratāya thāvaresu.
Tasesu thāvaresu ca means among those who tremble with the trembling of craving (taṇhā), and among those who are firm due to the absence of craving.
Tasesu thāvaresu cā (trong những chúng sinh run rẩy và bất động) nghĩa là: run rẩy bởi sự run rẩy của tham ái; bất động bởi sự vững chắc do không có tham ái.
Yo na hantīti yo evaṃ sabbasattesu vigatapaṭighatāya nikkhittadaṇḍo neva kañci sayaṃ hanati, na aññena ghāteti, tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
Yo na hantī means that person, having laid down the rod due to the absence of hatred towards all beings, neither kills anyone himself nor causes others to kill. This is the meaning: I call such a person a brāhmaṇa.
Yo na hantī (người không sát hại) nghĩa là: người nào, vì không có sự đối kháng với tất cả chúng sinh như vậy, đã đặt xuống gậy gộc, tự mình không sát hại bất kỳ ai, cũng không khiến người khác sát hại. Ta gọi người như vậy là một Bà-la-môn.
638. Akakkasanti apharusaṃ.
638. Akakkasaṃ means not harsh.
638. Akakkasaṃ (không thô lỗ) nghĩa là: không thô ác.
Viññāpaninti atthaviññāpaniṃ.
Viññāpaniṃ means that which makes one understand the meaning.
Viññāpaniṃ (lời giải thích) nghĩa là: lời giải thích ý nghĩa.
Saccanti bhūtaṃ.
Saccaṃ means true.
Saccaṃ (chân thật) nghĩa là: đúng sự thật.
Nābhisajeti yāya girāya aññaṃ kujjhāpanavasena na laggāpeyya.
Nābhisaje means with what speech one should not cause another to be entangled by making them angry.
Nābhisaje (không làm vướng mắc) nghĩa là: không nên làm cho người khác nổi giận bằng lời nói.
Khīṇāsavo nāma evarūpameva giraṃ bhāseyya.
A person whose defilements are destroyed (khīṇāsava) would utter only such speech.
Một vị A-la-hán (khīṇāsavo) chỉ nói những lời như vậy.
Tasmā tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
Therefore, this is the meaning: I call such a person a brāhmaṇa.
Do đó, ta gọi người như vậy là một Bà-la-môn.
642. Ubhoti dvepi puññāni pāpāni ca chaḍḍetvāti attho.
642. Ubho means having abandoned both merits and demerits. This is the meaning.
642. Ubho (cả hai) nghĩa là: đã từ bỏ cả hai, tức là cả phước và tội.
Saṅganti rāgādibhedaṃ saṅgaṃ.
Saṅgaṃ means attachment, which is of the nature of lust and so on.
Saṅgaṃ (sự ràng buộc) nghĩa là: sự ràng buộc phân biệt như tham ái, v.v.
Upaccagāti atikkanto.
Upaccagā means transcended.
Upaccagā (đã vượt qua) nghĩa là: đã vượt qua.
Tamahaṃ vaṭṭamūlasokena asokaṃ, abbhantare rāgarajādīnaṃ abhāvena virajaṃ, nirupakkilesatāya suddhaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
This is the meaning: I call such a brāhmaṇa asokaṃ (sorrowless) due to the sorrow that is the root of saṃsāra, virajaṃ (stainless) due to the absence of defilements like the dust of lust within, and suddhaṃ (pure) due to being free from defilements.
Ta gọi người ấy là một Bà-la-môn asokaṃ (không sầu muộn) vì không có sầu muộn do gốc rễ của luân hồi (vaṭṭamūlasoka); virajaṃ (không bụi trần) vì không có bụi trần tham ái, v.v., bên trong; suddhaṃ (thanh tịnh) vì không có các phiền não (nirupakkilesatāya).
643. Vimalanti abbhādimalavirahitaṃ.
643. Vimalaṃ means free from defilements like clouds.
643. Vimalaṃ (không vết nhơ) nghĩa là: không có vết nhơ như mây, v.v.
Suddhanti nirupakkilesaṃ.
Suddhaṃ means free from defilements.
Suddhaṃ (thanh tịnh) nghĩa là: không có các phiền não.
Vippasannanti pasannacittaṃ.
Vippasannaṃ means having a clear mind.
Vippasannaṃ (hoàn toàn trong sáng) nghĩa là: có tâm trong sáng.
Anāvilanti kilesāvilattavirahitaṃ.
Anāvilaṃ means free from the turbid state of defilements.
Anāvilaṃ (không vẩn đục) nghĩa là: không có sự vẩn đục của phiền não.
Nandībhavaparikkhīṇanti tīsu bhavesu parikkhīṇataṇhaṃ tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
Nandībhavaparikkhīṇaṃ means one whose craving for existence (bhava-taṇhā) in the three existences is exhausted. This is the meaning: I call such a person a brāhmaṇa.
Nandībhavaparikkhīṇaṃ (đã diệt tận tham ái và hữu) nghĩa là: đã diệt tận tham ái trong ba cõi. Ta gọi người như vậy là một Bà-la-môn.
651. Pureti atītakkhandhesu.
651. Pure means in past aggregates.
651. Pure (trước) nghĩa là: trong các uẩn quá khứ.
Pacchāti anāgatesu.
Pacchā means in future aggregates.
Pacchā (sau) nghĩa là: trong các uẩn vị lai.
Majjheti paccuppannesu.
Majjhe means in present aggregates.
Majjhe (giữa) nghĩa là: trong các uẩn hiện tại.
Kiñcananti yassetesu ṭhānesu taṇhāgāhasaṅkhātaṃ kiñcanaṃ natthi.
Kiñcana means, the person who has no attachment, which is clinging to craving, in these states.
Kiñcana (sự vướng mắc) nghĩa là: người nào không có sự vướng mắc, tức là sự chấp thủ tham ái, trong những nơi ấy.
Tamahaṃ rāgakiñcanādīhi akiñcanaṃ.
That person, due to being free from the attachment of lust and so on, I call akiñcana (having nothing).
Tamahaṃ (ta gọi người ấy) là một Bà-la-môn akiñcanaṃ (không vướng mắc) vì không có sự vướng mắc tham ái, v.v.
Kassaci gahaṇassa abhāvena anādānaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.
Due to the absence of any clinging, anādāna (not clinging), a brāhmaṇa. This is the meaning.
Anādānaṃ (không chấp thủ) vì không có bất kỳ sự chấp thủ nào. Ta gọi người như vậy là một Bà-la-môn.
654. Evaṃ bhagavā guṇato brāhmaṇaṃ vatvā ‘‘ye ‘jātito brāhmaṇo’ti abhinivesaṃ karonti, te idaṃ vohāramattaṃ ajānantā, sā ca nesaṃ diṭṭhi duddiṭṭhī’’ti dassento ‘‘samaññā hesā’’ti gāthādvayamāha.
654. Thus, the Blessed One, having spoken about a brāhmaṇa in terms of qualities, then uttered two verses, “samaññā hesā” (this is merely a designation), intending to show that “those who cling to the notion ‘a brāhmaṇa by birth’ do not understand this mere conventional designation, and their view is a wrong view.”
654. Như vậy, Thế Tôn đã nói về Bà-la-môn theo phẩm chất, rồi để chỉ ra rằng: “Những ai chấp thủ rằng ‘Bà-la-môn là do dòng dõi’ thì những người đó không biết đây chỉ là một sự quy ước, và tà kiến của họ là một tà kiến sai lầm”, Ngài đã nói hai câu kệ “samaññā hesā” (đây chỉ là một quy ước).
Tassattho – ‘‘yadidaṃ brāhmaṇo khattiyo bhāradvājo vāseṭṭho’’ti nāmagottaṃ pakappitaṃ, samaññā hesā lokasmiṃ, paññattivohāramattanti veditabbaṃ.
Its meaning is to be understood thus: “This designation of name and clan – ‘brāhmaṇa, khattiya, Bhāradvāja, Vāseṭṭha’ – is merely a designation in the world, a mere conventional usage.”
Ý nghĩa của câu kệ đó là: “Cái tên và dòng dõi được đặt ra như ‘Bà-la-môn, Sát-đế-lỵ, Bhāradvāja, Vāseṭṭha’ này, đây chỉ là một quy ước trong thế gian, cần phải hiểu rằng đây chỉ là một sự quy ước và cách gọi mà thôi.
Yasmā sammuccā samudāgataṃ samanuññāya āgataṃ.
Because it comes about by common agreement, it arises by mutual consent.
Bởi vì nó được hình thành do sự thỏa thuận (sammuccā samudāgataṃ), được chấp thuận mà có.
Tañhi tattha tattha jātakāleyevassa ñātisālohitehi pakappitaṃ kataṃ.
For it is designated (made) by relatives and kinsmen at the time of birth in each case.
Thật vậy, nó được đặt ra bởi bà con thân thuộc của người đó tại từng nơi vào thời điểm sinh ra.
No cetaṃ evaṃ pakappeyyuṃ, na koci kañci disvā ‘‘ayaṃ brāhmaṇo’’ti vā ‘‘bhāradvājo’’ti vā jāneyya.
If they did not designate it thus, no one, upon seeing another, would know, “This is a brāhmaṇa,” or “This is a Bhāradvāja.”
Nếu họ không đặt ra như vậy, thì không ai có thể nhìn thấy ai đó mà biết được rằng “người này là Bà-la-môn” hay “người này là Bhāradvāja”.
656-7. Evaṃ ‘‘ye ‘jātito brāhmaṇo’ti abhinivesaṃ karonti, te idaṃ vohāramattamajānantā, sā ca nesaṃ diṭṭhi duddiṭṭhī’’ti dassetvā idāni nippariyāyameva jātivādaṃ paṭikkhipanto kammavādañca niropento ‘‘na jaccā’’tiādimāha.
656-7. Thus, having shown that "those who cling to the idea 'one is a Brahmin by birth' do not understand this mere convention, and that their view is a wrong view," the Buddha now rejects the doctrine of birth directly and establishes the doctrine of kamma, saying "not by birth" and so on.
656-7. Như vậy, sau khi chỉ ra rằng: “Những ai chấp thủ rằng ‘Bà-la-môn là do dòng dõi’ thì những người đó không biết đây chỉ là một sự quy ước, và tà kiến của họ là một tà kiến sai lầm”, bây giờ Ngài phủ nhận thuyết dòng dõi một cách trực tiếp và thiết lập thuyết nghiệp bằng cách nói “na jaccā” (không phải do dòng dõi) v.v.
Tattha ‘‘kammunā brāhmaṇo hoti, kammunā hoti abrāhmaṇo’’ti imissā upaḍḍhagāthāya atthavitthāraṇatthaṃ ‘‘kassako kammunā’’tiādi vuttaṃ.
There, for the purpose of elaborating the meaning of the half-verse "By kamma one is a Brahmin, by kamma one is a non-Brahmin," the statement "a farmer by kamma" and so on was made.
Trong đó, để giải thích chi tiết ý nghĩa của nửa câu kệ “kammunā brāhmaṇo hoti, kammunā hoti abrāhmaṇo” (do nghiệp mà thành Bà-la-môn, do nghiệp mà thành không phải Bà-la-môn), đã nói “kassako kammunā” (người nông dân do nghiệp) v.v.
Tattha kammunāti paccuppannena kasikammādinibbattakacetanākammunā.
There, by kamma means by present volitional kamma that produces farming and so forth.
Trong đó, kammunā (do nghiệp) có nghĩa là do nghiệp tư tâm hiện tại tạo ra việc cày cấy v.v.
660. ‘‘Kammunāvattatī’’ti gāthāya pana ‘‘loko’’ti vā ‘‘pajā’’ti vā ‘‘sattā’’ti vā ekoyeva attho, vacanamattameva nānaṃ.
660. In the verse "The world revolves by kamma," the words "world" (loka), "people" (pajā), and "beings" (sattā) all have the same meaning; only the expression differs.
660. Trong câu kệ “Kammunāvattatī” (thế gian vận hành do nghiệp), các từ “loko” (thế gian), “pajā” (chúng sinh), hay “sattā” (hữu tình) đều có cùng một ý nghĩa, chỉ khác nhau về cách dùng từ.
Purimapadena cettha ‘‘atthi brahmā mahābrahmā…pe… seṭṭho sajitā vasī pitā bhūtabhabyāna’’nti (dī. ni. 1.42) imissā diṭṭhiyā nisedho veditabbo.
By the first word (loka) here, the rejection of the view "There is Brahmā, Mahābrahmā... supreme, the creator, the master, the father of all that has been and will be" should be understood.
Bằng từ đầu tiên ở đây, cần phải hiểu rằng tà kiến “có Phạm Thiên, Đại Phạm Thiên…pe… là đấng tối thượng, tự tạo, toàn năng, cha của vạn vật đã và sẽ sinh ra” (Dī. Ni. 1.42) bị phủ nhận.
Kammunā hi vattati tāsu tāsu gatīsu uppajjati loko, tassa ko sajitāti?
For the world revolves by kamma, it is born in those various destinies; who is its creator?
Thật vậy, thế gian vận hành do nghiệp, tái sinh vào các cõi khác nhau, ai đã tạo ra nó?
Dutiyena ‘‘evaṃ kammunā uppannopi ca pavattiyampi atītapaccuppannabhedena kammunā eva pavattati, sukhadukkhāni paccanubhonto hīnapaṇītādibhāvaṃ āpajjanto pavattatī’’ti dasseti.
By the second (pajā), it is shown that "even though born by kamma, in its ongoing existence too, divided into past and present, it continues by kamma, experiencing happiness and suffering, attaining states of inferiority and superiority."
Bằng từ thứ hai, Ngài chỉ ra rằng “ngay cả khi đã sinh ra do nghiệp, trong sự vận hành, chúng sinh cũng vận hành do nghiệp, phân biệt thành quá khứ và hiện tại, trải nghiệm khổ và lạc, trở thành thấp kém hay cao quý”.
Tatiyena tamevatthaṃ nigameti ‘‘evaṃ sabbathāpi kammanibandhanā sattā kammeneva baddhā hutvā pavattanti, na aññathā’’ti.
By the third (sattā), that very meaning is concluded: "Thus, in every way, beings are bound by kamma, tied by kamma, and continue to exist, not otherwise."
Bằng từ thứ ba, Ngài kết luận cùng ý nghĩa đó: “Như vậy, chúng sinh bị ràng buộc bởi nghiệp trong mọi phương diện, vận hành do nghiệp, không phải cách nào khác”.
Catutthena tamatthaṃ upamāya vibhāveti rathassāṇīva yāyatoti.
By the fourth, that meaning is illustrated with a simile: "like the linchpin of a moving chariot."
Bằng từ thứ tư, Ngài làm rõ ý nghĩa đó bằng ví dụ “như trục bánh xe của cỗ xe đang chạy”.
Yathā rathassa yāyato āṇi nibandhanaṃ hoti, na tāya anibaddho yāti, evaṃ lokassa uppajjato ca pavattato ca kammaṃ nibandhanaṃ, na tena anibaddho uppajjati nappavattati.
Just as the linchpin is the fastening of a moving chariot, and it does not move without being fastened by it, so too kamma is the fastening of the world, both in its arising and its ongoing existence; it does not arise or continue without being fastened by it.
Giống như trục bánh xe là cái ràng buộc của cỗ xe đang chạy, không có nó thì cỗ xe không chạy được, thì nghiệp là cái ràng buộc của thế gian khi tái sinh và vận hành, không có nó thì không tái sinh và không vận hành.
661. Idāni yasmā evaṃ kammanibandhano loko, tasmā seṭṭhena kammunā seṭṭhabhāvaṃ dassento ‘‘tapenā’’ti gāthādvayamāha.
661. Now, since the world is bound by kamma in this way, the two verses "By austerity" and so on are spoken to show the supreme state achieved by supreme kamma.
661. Bây giờ, vì thế gian bị ràng buộc bởi nghiệp như vậy, nên để chỉ ra trạng thái tối thượng do nghiệp tối thượng, Ngài đã nói hai câu kệ “tapenā” (do khổ hạnh) v.v.
Tattha tapenāti indriyasaṃvarena.
There, by austerity means by restraint of the faculties.
Trong đó, tapenā có nghĩa là do sự chế ngự các căn.
Brahmacariyenāti sikkhānissitena vuttāvasesaseṭṭhacariyena.
By the holy life means by the remaining supreme conduct based on training.
Brahmacariyenā có nghĩa là do sự thực hành cao quý còn lại, dựa trên giới luật.
Saṃyamenāti sīlena.
By self-control means by sīla.
Saṃyamenā có nghĩa là do giới (sīla).
Damenāti paññāya.
By taming means by wisdom.
Damenā có nghĩa là do trí tuệ.
Etena seṭṭhaṭṭhena brahmabhūtena kammunā brāhmaṇo hoti.
By this kamma, which is supreme in nature and has become Brahmā, one is a Brahmin.
Do nghiệp tối thượng này, tức là nghiệp đã trở thành Phạm Thiên, mà người ta trở thành Bà-la-môn.
Yasmā etaṃ brāhmaṇamuttamaṃ, yasmā etaṃ kammaṃ uttamo brāhmaṇabhāvoti vuttaṃ hoti.
Because this is the supreme Brahmin, meaning this kamma is the supreme state of a Brahmin.
Bởi vì đây là Bà-la-môn tối thượng, nghĩa là nghiệp này được gọi là trạng thái Bà-la-môn tối thượng.
‘‘Brahmāna’’ntipi pāṭho, tassattho – brahmaṃ ānetīti brahmānaṃ, brahmabhāvaṃ āneti āvahati detīti vuttaṃ hoti.
"Brahmānaṃ" is also a reading. Its meaning is: "Brahmānaṃ" means that which brings about Brahmā, meaning that which brings about, conveys, or gives the state of Brahmā.
Cũng có bản đọc là “brahmānaṃ”, ý nghĩa của nó là – “brahmaṃ ānetīti brahmānaṃ”, nghĩa là mang lại trạng thái Phạm Thiên, đem lại, ban tặng.
662. Dutiyagāthāya santoti santakileso.
662. In the second verse, santo means one whose defilements are calmed.
662. Trong câu kệ thứ hai, santo có nghĩa là người đã làm lắng dịu phiền não.
Brahmā sakkoti brahmā ca sakko ca.
Brahmā Sakka means both Brahmā and Sakka.
Brahmā sakko có nghĩa là cả Phạm Thiên và Sakka (Đế Thích).
Yo evarūpo, so na kevalaṃ brāhmaṇo, apica kho brahmā ca sakko ca so vijānataṃ paṇḍitānaṃ, evaṃ vāseṭṭha jānāhīti vuttaṃ hoti.
It is said that such a person is not merely a Brahmin, but also Brahmā and Sakka in the eyes of the wise who know. "Know this, Vāseṭṭha."
Người nào có bản chất như vậy, thì người đó không chỉ là Bà-la-môn, mà còn là Phạm Thiên và Sakka đối với những người hiểu biết, những bậc hiền trí. Vāseṭṭha, hãy hiểu như vậy.
Sesaṃ vuttanayamevāti.
The rest is as explained.
Phần còn lại cũng theo cách giải thích đã nói.
Evaṃ me sutanti kokālikasuttaṃ.
Thus have I heard is the Kokāliya Sutta.
Tôi đã nghe như vầy là Kinh Kokālikasutta.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự khởi nguyên là gì?
Imassa suttassa uppatti atthavaṇṇanāyameva āvi bhavissati.
The origin of this Sutta will become clear in the explanation of its meaning.
Sự khởi nguyên của kinh này sẽ được làm rõ trong phần giải thích ý nghĩa.
Atthavaṇṇanāya cassa evaṃ me sutantiādi vuttanayameva.
And in the explanation of its meaning, "Thus have I heard" and so on, is as explained before.
Và trong phần giải thích ý nghĩa của kinh này, “Tôi đã nghe như vầy” v.v. cũng theo cách đã nói.
Atha kho kokālikoti ettha pana ko ayaṃ kokāliko, kasmā ca upasaṅkamīti?
Now, concerning " Then the monk Kokālika," who was this Kokālika, and why did he approach*?
Tuy nhiên, ở đây, trong đoạn “Atha kho Kokāliko” (Rồi Kokālika), Kokālika này là ai, và tại sao ông ta lại đến gần?
Vuccate – ayaṃ kira kokālikaraṭṭhe kokālikanagare kokālikaseṭṭhissa putto pabbajitvā pitarā kārāpite vihāreyeva paṭivasati ‘‘cūḷakokāliko’’ti nāmena, na devadattassa sisso.
It is said: This Kokālika was the son of a Kokālika merchant in the Kokālika country, in the city of Kokālika. Having gone forth, he resided in a monastery built by his father, known by the name "Cūḷakokālika" (Little Kokālika), and was not a disciple of Devadatta.
Được nói rằng: Kokālika này, con trai của trưởng giả Kokālika ở thành phố Kokālika thuộc xứ Kokālika, sau khi xuất gia, sống trong tịnh xá do cha mình xây dựng, tên là “Cūḷakokālika” (Kokālika nhỏ), không phải là đệ tử của Devadatta.
So hi brāhmaṇaputto ‘‘mahākokāliko’’ti paññāyi.
For that brahmin's son was known as "Mahākokālika" (Great Kokālika).
Vị Bà-la-môn con trai kia được biết đến với tên “Mahākokālika” (Kokālika lớn).
Bhagavati kira sāvatthiyaṃ viharante dve aggasāvakā pañcamattehi bhikkhusatehi saddhiṃ janapadacārikaṃ caramānā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya vivekavāsaṃ vasitukāmā te bhikkhū uyyojetvā attano pattacīvaramādāya tasmiṃ janapade taṃ nagaraṃ patvā taṃ vihāraṃ agamaṃsu.
It is said that while the Blessed One was residing in Sāvatthī, the two chief disciples, traveling on a tour through the country with about five hundred bhikkhus, and desiring to dwell in seclusion as the rains-retreat approached, dismissed those bhikkhus, and taking their own bowls and robes, arrived at that city in that country and went to that monastery.
Khi Thế Tôn đang trú tại Sāvatthī, hai vị Đại Đệ tử (Sariputta và Moggallāna) cùng với khoảng năm trăm tỳ khưu đang du hành trong các vùng nông thôn. Khi mùa an cư kiết hạ đến gần, họ muốn sống một cuộc sống ẩn dật, nên đã cho các tỳ khưu kia đi, rồi tự mình mang bát và y, đến thành phố đó trong vùng nông thôn đó và đi đến tịnh xá đó.
Tattha te kokālikena saddhiṃ sammoditvā taṃ āhaṃsu – ‘‘āvuso, mayaṃ idha temāsaṃ vasissāma, mā kassaci āroceyyāsī’’ti.
There, they exchanged greetings with Kokālika and said to him: "Friend, we shall reside here for three months; do not inform anyone."
Ở đó, họ chào hỏi Kokālika và nói với ông ta: “Này hiền giả, chúng tôi sẽ ở đây ba tháng, đừng nói cho ai biết nhé.”
So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā temāse atīte itaradivasaṃ pageva nagaraṃ pavisitvā ārocesi – ‘‘tumhe aggasāvake idhāgantvā vasamāne na jānittha, na te koci paccayenāpi nimantetī’’ti.
He assented, saying, "Very well." When the three months had passed, on the very next day, he entered the city early in the morning and announced: "You did not know that the chief disciples came and resided here; no one even invited them with requisites."
Ông ta đồng ý “Sādhū” (Tốt lành). Sau ba tháng trôi qua, vào ngày hôm sau, ông ta sớm vào thành phố và thông báo: “Các vị đã không biết rằng hai vị Đại Đệ tử đang ở đây, không ai mời họ cúng dường gì cả.”
Nagaravāsino ‘‘kasmā no, bhante, nārocayitthā’’ti.
The townspeople asked: "Venerable sir, why did you not inform us?"
Dân chúng trong thành hỏi: “Bạch Đại đức, tại sao Ngài không nói cho chúng con biết?”
Kiṃ ārocitena, kiṃ nāddasatha dve bhikkhū vasante, nanu ete aggasāvakāti.
"What good would informing do? Did you not see the two bhikkhus residing here? Are they not the chief disciples?"
“Nói ra thì có ích gì, các vị không thấy hai vị tỳ khưu đang ở đó sao? Chẳng phải đó là hai vị Đại Đệ tử sao?”
Te khippaṃ sannipatitvā sappiguḷavatthādīni ānetvā kokālikassa purato nikkhipiṃsu.
They quickly assembled, brought ghee, molasses, cloth, and other things, and placed them before Kokālika.
Họ nhanh chóng tập hợp lại, mang bơ, mật, y phục v.v. đến và đặt trước mặt Kokālika.
So cintesi – ‘‘paramappicchā aggasāvakā ‘payuttavācāya uppanno lābho’ti ñatvā na sādiyissanti, asādiyantā addhā ‘āvāsikassa dethā’ti bhaṇissanti, handāhaṃ imaṃ lābhaṃ gāhāpetvā gacchāmī’’ti.
He thought: "The chief disciples are extremely content with little; knowing that this gain arose from a 'prompted speech,' they will not accept it. Not accepting it, they will surely say, 'Give it to the resident monk.' So, I shall take this gain and go."
Ông ta nghĩ: “Hai vị Đại Đệ tử rất ít dục, khi biết rằng đây là lợi lộc có được do lời nói (dụ dỗ), họ sẽ không chấp nhận. Khi không chấp nhận, chắc chắn họ sẽ nói: ‘Hãy cúng dường cho vị tỳ khưu ở tại đây’. Thôi, ta hãy nhận lấy lợi lộc này rồi đi.”
So tathā akāsi, therā disvāva payuttavācāya uppannabhāvaṃ ñatvā ‘‘ime paccayā neva amhākaṃ na kokālikassa vaṭṭantī’’ti cintetvā ‘‘āvāsikassa dethā’’ti avatvā paṭikkhipitvā pakkamiṃsu.
He did so. The elders, seeing it, and knowing that it had arisen from a 'prompted speech,' thought, "These requisites are neither suitable for us nor for Kokālika," and without saying, "Give it to the resident monk," they rejected it and departed.
Ông ta đã làm như vậy. Các Trưởng lão, vừa thấy đã biết rằng đó là lợi lộc có được do lời nói (dụ dỗ), nghĩ rằng “những vật cúng dường này không thích hợp cho chúng ta cũng không thích hợp cho Kokālika”, và không nói “Hãy cúng dường cho vị tỳ khưu ở tại đây” mà từ chối và rời đi.
Tena kokāliko ‘‘kathañhi nāma attanā aggaṇhantā mayhampi na dāpesu’’nti domanassaṃ uppādesi.
Because of this, Kokālika generated displeasure, thinking, "How could they, not taking it themselves, also prevent me from receiving it?"
Do đó, Kokālika đã khởi lên sự bất mãn: "Sao họ không nhận mà cũng không cho ta nhận?"
Te bhagavato santikaṃ agamaṃsu.
Those* went to the Blessed One.
Các vị đệ tử cao quý ấy đã đến yết kiến Đức Thế Tôn.
Bhagavā ca pavāretvā sace attanā janapadacārikaṃ na gacchati, aggasāvake peseti – ‘‘caratha, bhikkhave, cārikaṃ bahujanahitāyā’’tiādīni (mahāva. 32) vatvā.
And the Blessed One, after the Pavāraṇā, if he himself did not go on a country tour, would send the chief disciples, saying, "Go, bhikkhus, wander for the welfare of many people," and so on.
Đức Thế Tôn sau khi mãn hạ an cư, nếu Ngài không tự mình du hành các xứ sở, Ngài sẽ sai các vị Thượng Thủ đệ tử đi, nói rằng: “Này các Tỳ-khưu, hãy du hành vì lợi ích của nhiều người,” v.v.
Idamāciṇṇaṃ tathāgatānaṃ.
This was the custom of the Tathāgatas.
Đây là thông lệ của các đấng Như Lai.
Tena kho pana samayena attanā agantukāmo hoti.
At that time, he himself did not wish to go.
Vào thời điểm đó, Ngài muốn tự mình đi.
Atha kho ime punadeva uyyojesi – ‘‘gacchatha, bhikkhave, caratha cārika’’nti.
Then again, he sent them forth: "Go, bhikkhus, wander on tour."
Sau đó, Ngài lại sai các vị này đi lần nữa: “Này các Tỳ-khưu, hãy đi và du hành!”
Te pañcamattehi bhikkhusatehi saddhiṃ cārikaṃ caramānā anupubbena tasmiṃ raṭṭhe tameva nagaraṃ agamaṃsu.
Wandering on tour with about five hundred bhikkhus, they gradually arrived at that very city in that country.
Các vị ấy cùng với khoảng năm trăm Tỳ-khưu du hành, tuần tự đến cùng thành phố đó trong xứ đó.
Nāgarā there sañjānitvā saha parikkhārehi dānaṃ sajjetvā nagaramajjhe maṇḍapaṃ katvā dānaṃ adaṃsu, therānañca parikkhāre upanāmesuṃ.
The townspeople, recognizing the elders, prepared alms with requisites, built a pavilion in the middle of the city, and offered alms, and they presented requisites to the elders.
Dân chúng thành phố nhận ra các vị Trưởng lão, liền sửa soạn cúng dường cùng với các vật dụng, dựng một giảng đường giữa thành phố và dâng cúng, đồng thời dâng các vật dụng cho các vị Trưởng lão.
Therā gahetvā bhikkhusaṅghassa adaṃsu.
The elders accepted them and gave them to the community of bhikkhus.
Các vị Trưởng lão nhận lấy và trao cho Tăng đoàn.
Taṃ disvā kokāliko cintesi – ‘‘ime pubbe appicchā ahesuṃ, idāni lobhābhibhūtā pāpicchā jātā, pubbepi appicchasantuṭṭhapavivittasadisā maññe, ime pāpicchā asantaguṇaparidīpakā pāpabhikkhū’’ti.
Seeing that, Kokālika thought: "These* were formerly content with little, but now, overcome by greed, they have become evil in wishes. Previously, I thought they were like those content with little, satisfied, and secluded. These are evil-wishing, wicked bhikkhus who proclaim qualities they do not possess."
Thấy vậy, Kokālika suy nghĩ: “Trước đây các vị này ít dục, bây giờ bị lòng tham chi phối nên trở thành có dục vọng xấu xa. Có lẽ trước đây họ chỉ giả vờ ít dục, tri túc và sống viễn ly, còn bây giờ họ là những Tỳ-khưu xấu xa, phô trương những đức tính không có.”
So there upasaṅkamitvā ‘‘āvuso, tumhe pubbe appicchā santuṭṭhā pavivittā viya ahuvattha, idāni panattha pāpabhikkhū jātā’’ti vatvā pattacīvaramādāya tāvadeva taramānarūpo nikkhamitvā gantvā ‘‘bhagavato etamatthaṃ ārocessāmī’’ti sāvatthābhimukho gantvā anupubbena bhagavantaṃ upasaṅkami.
So, he approached the elders and said, "Friends, you were formerly like those content with little, satisfied, and secluded, but now you have become wicked bhikkhus." Having said this, he took his bowl and robe, and quickly departed. He then went towards Sāvatthī, intending to inform the Blessed One of this matter, and gradually approached the Blessed One.
Vậy là vị ấy đến gặp các vị Trưởng lão và nói: “Này các Tôn giả, trước đây các vị có vẻ ít dục, tri túc và sống viễn ly, nhưng bây giờ các vị đã trở thành những Tỳ-khưu xấu xa.” Nói xong, vị ấy lấy bát và y, vội vã rời đi, rồi đến yết kiến Đức Thế Tôn tại Sāvatthī, tuần tự trình bày sự việc.
Ayamettha kokāliko, iminā kāraṇena upasaṅkami.
This is Kokālika here, and for this reason, he approached*.
Đây là Kokālika trong sự việc này, vì lý do này mà vị ấy đến yết kiến.
Tena vuttaṃ ‘‘atha kho kokāliko bhikkhu yena bhagavā tenupasaṅkamī’’tiādi.
Therefore, it is said: " Then the monk Kokālika approached the Blessed One," and so on.
Do đó, đã nói: “Rồi Tỳ-khưu Kokālika đã đến yết kiến Đức Thế Tôn,” v.v.
Bhagavā taṃ turitaturitaṃ āgacchantaṃ disvāva āvajjetvā aññāsi – ‘‘aggasāvake akkositukāmo āgato’’ti.
The Blessed One, seeing him approaching in such haste, reflected and knew: "He has come intending to revile the chief disciples."
Đức Thế Tôn vừa thấy vị ấy vội vã đến, liền quán xét và biết: “Vị ấy đến để phỉ báng các vị Thượng thủ đệ tử.”
‘‘Sakkā nu kho paṭisedhetu’’nti ca āvajjento ‘‘na sakkā, theresu aparajjhitvā āgato, ekaṃsena padumaniraye uppajjissatī’’ti addasa.
And reflecting, "Is it possible to prevent him?" he saw, "It is not possible. He has come having offended the elders; he will certainly be reborn in the Paduma hell."
Khi quán xét xem “Liệu có thể ngăn cản được không?”, Ngài thấy: “Không thể được, vị ấy đã phạm lỗi với các vị Trưởng lão, chắc chắn sẽ tái sinh vào địa ngục Paduma.”
Evaṃ disvāpi pana ‘‘sāriputtamoggallānepi nāma garahantaṃ sutvā na nisedhetī’’ti parūpavādamocanatthaṃ ariyūpavādassa mahāsāvajjabhāvadassanatthañca ‘‘mā heva’’ntiādinā nayena tikkhattuṃ paṭisedhesi.
Even having seen this, in order to be free from the censure of others—that "even Sāriputta and Moggallāna, having heard reviling, do not prevent it"—and to show the great fault of reviling noble ones, he forbade him three times in the manner beginning with "mā hevaṃ" (do not do so).
Mặc dù thấy vậy, nhưng để tránh lời chỉ trích của người khác rằng “Ngài nghe người ta phỉ báng Sāriputta và Moggallāna mà không ngăn cản,” và để chỉ rõ tội lỗi lớn của việc phỉ báng bậc Thánh, Ngài đã ba lần ngăn cản bằng cách nói “Mā heva” (Đừng làm thế), v.v.
Tattha mā hevanti mā evamāha, mā evaṃ abhaṇīti attho.
Therein, mā hevaṃ means "do not say this, do not speak thus."
Trong đó, Mā heva có nghĩa là đừng nói như vậy, đừng nói thế.
Pesalāti piyasīlā.
Pesalā means "of lovely conduct."
Pesalā có nghĩa là có giới hạnh đáng yêu.
Saddhāyikoti saddhāgamakaro, pasādāvahoti vuttaṃ hoti.
Saddhāyiko means "one who inspires faith," it is said to be "one who brings about confidence."
Saddhāyiko có nghĩa là người làm cho phát sinh lòng tin, tức là người gây ra sự tịnh tín.
Paccayikoti paccayakaro, ‘‘evameta’’nti sanniṭṭhāvahoti vuttaṃ hoti.
Paccayiko means "one who creates conviction," it is said to be "one who brings about the certainty that 'it is so'."
Paccayiko có nghĩa là người tạo ra nguyên nhân, tức là người làm cho kết luận rằng “sự việc là như vậy” được thiết lập.
Acirapakkantassāti pakkantassa sato na cireneva sabbo kāyo phuṭo ahosīti kesaggamattampi okāsaṃ avajjetvā sakalasarīraṃ aṭṭhīni bhinditvā uggatāhi pīḷakāhi ajjhotthaṭaṃ ahosi.
Acirapakkantassā means that for him who had departed, not long after, his whole body was covered; that is, his entire body, without leaving even a hair's breadth of space, was completely overwhelmed by boils that broke through his bones and emerged.
Acirapakkantassā có nghĩa là không lâu sau khi rời đi, sabbo kāyo phuṭo ahosī có nghĩa là toàn bộ cơ thể bị bao phủ bởi các mụn nhọt mọc lên, phá vỡ xương, không chừa một khoảng trống nào dù chỉ bằng đầu sợi tóc.
Tattha yasmā buddhānubhāvena tathārūpaṃ kammaṃ buddhānaṃ sammukhībhāve vipākaṃ na deti, dassanūpacāre pana vijahitamatte deti, tasmā tassa acirapakkantassa pīḷakā uṭṭhahiṃsu.
In that regard, since such a deed does not yield its result in the presence of the Buddhas due to the power of the Buddhas, but yields it as soon as the sight of them is abandoned, therefore, boils arose on him not long after he had departed.
Trong trường hợp đó, vì nghiệp ác như vậy không cho quả khi có sự hiện diện của chư Phật do uy lực của Phật, nhưng lại cho quả ngay khi rời khỏi phạm vi nhìn thấy, nên các mụn nhọt đã nổi lên trên người vị ấy ngay sau khi rời đi.
Teneva vuttaṃ ‘‘acirapakkantassa ca kokālikassā’’ti.
It is for this reason that it is said, "and for Kokālika, not long after he had departed."
Do đó, đã nói: “Acirapakkantassa ca Kokālikassā” (Và của Kokālika ngay sau khi rời đi).
Atha kasmā tattheva na aṭṭhāsīti ce?
If it is asked, "Then why did he not stay there?"
Vậy tại sao vị ấy không ở lại đó?
Kammānubhāvena.
Due to the power of kamma.
Do uy lực của nghiệp.
Okāsakatañhi kammaṃ avassaṃ vipaccati, taṃ tassa tattha ṭhātuṃ na deti.
For kamma that has been given an opportunity must inevitably ripen, and it did not allow him to stay there.
Vì nghiệp đã tạo ra cơ hội chắc chắn sẽ cho quả, nên nó không cho phép vị ấy ở lại đó.
So kammānubhāvena codiyamāno uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
Being urged by the power of kamma, he rose from his seat and departed.
Bị nghiệp thúc đẩy, vị ấy đứng dậy khỏi chỗ ngồi và rời đi.
Kaḷāyamattiyoti caṇakamattiyo.
Kaḷāyamattiyo means "the size of chickpeas."
Kaḷāyamattiyo có nghĩa là to bằng hạt đậu gà.
Beluvasalāṭukamattiyoti taruṇabeluvamattiyo.
Beluvasalāṭukamattiyo means "the size of young bael fruit."
Beluvasalāṭukamattiyo có nghĩa là to bằng quả mộc qua non.
Pabhijjiṃsūti bhijjiṃsu.
Pabhijjiṃsū means "they burst open."
Pabhijjiṃsū có nghĩa là vỡ ra.
Tāsu bhinnāsu sakalasarīraṃ panasapakkaṃ viya ahosi.
When they burst, his entire body became like a ripe jackfruit.
Khi chúng vỡ ra, toàn bộ cơ thể vị ấy trở nên như quả mít chín.
So pakkena gattena anayabyasanaṃ patvā dukkhābhibhūto jetavanadvārakoṭṭhake sayi.
With his body thus ripened, he fell into misfortune and suffering, and being overcome by pain, he lay down at the gatehouse of Jetavana.
Với thân thể sưng tấy, vị ấy rơi vào tai họa và đau khổ, nằm ở cổng tịnh xá Jetavana.
Atha dhammassavanatthaṃ āgatāgatā manussā taṃ disvā ‘‘dhi kokālika, dhi kokālika, ayuttamakāsi, attanoyeva mukhaṃ nissāya anayabyasanaṃ pattosī’’ti āhaṃsu.
Then, people who came to hear the Dhamma, seeing him, said, "Fie, Kokālika! Fie, Kokālika! You acted improperly; you have fallen into misfortune and suffering by relying on your own mouth."
Khi đó, những người đến nghe Pháp thấy vị ấy liền nói: “Ôi Kokālika, ôi Kokālika, ngươi đã làm điều không phải, ngươi đã tự mình chuốc lấy tai họa!”
Tesaṃ sutvā ārakkhadevatā dhikkāraṃ akaṃsu, ārakkhadevatānaṃ ākāsaṭṭhadevatāti iminā upāyena yāva akaniṭṭhabhavanā ekadhikkāro udapādi.
Hearing them, the guardian deities scorned him, and from the guardian deities to the deities of the sky, in this way, a single scorn arose up to the Akaniṭṭha realm.
Nghe lời họ, các vị thiên thần hộ trì đã phỉ báng, và từ lời phỉ báng của các vị thiên thần hộ trì, qua các vị thiên thần trú trên không, một lời phỉ báng đồng loạt đã vang lên cho đến cõi Akanittha.
Tadā ca turū nāma bhikkhu kokālikassa upajjhāyo anāgāmiphalaṃ patvā suddhāvāsesu nibbatto hoti.
At that time, a bhikkhu named Turū, Kokālika's preceptor, having attained the anāgāmi fruit, was reborn in the Suddhāvāsa realms.
Vào thời điểm đó, vị Tỳ-khưu tên Turū, là thầy tế độ của Kokālika, đã chứng quả Anāgāmī và tái sinh vào cõi Suddhāvāsa.
Sopi samāpattiyā vuṭṭhito taṃ dhikkāraṃ sutvā āgamma kokālikaṃ ovadi sāriputtamoggallānesu cittappasādajananatthaṃ.
He, too, having risen from his attainment, heard that scorn, came, and admonished Kokālika to generate confidence in Sāriputta and Moggallāna.
Vị ấy cũng xuất định, nghe lời phỉ báng đó, liền đến khuyên răn Kokālika để vị ấy khởi tâm tịnh tín đối với Sāriputta và Moggallāna.
So tassāpi vacanaṃ aggahetvā aññadatthu tameva aparādhetvā kālaṃ katvā padumaniraye uppajji.
But Kokālika did not heed his words; on the contrary, he offended him further and, having passed away, was reborn in the Paduma Niraya.
Nhưng vị ấy đã không nghe lời của vị thầy tế độ, mà trái lại, lại phạm lỗi với chính vị ấy, rồi chết và tái sinh vào địa ngục Paduma.
Tenāha – ‘‘atha kho kokāliko bhikkhu tenevābādhena…pe… āghātetvā’’ti.
Therefore, it is said, "Then the bhikkhu Kokālika, by that very illness…pe… having passed away."
Do đó, đã nói: “Rồi Tỳ-khưu Kokālika, do chính căn bệnh ấy… (v.v.)… đã chết.”
Atha kho brahmā sahampatīti ko ayaṃ brahmā, kasmā ca bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etadavocāti?
Atha kho Brahmā Sahampatī (Then Brahmā Sahampati)—who was this Brahmā, and why did he approach the Blessed One and say this?
Atha kho Brahmā Sahampatī (Rồi Phạm thiên Sahampati): Vị Phạm thiên này là ai, và tại sao lại đến yết kiến Đức Thế Tôn và nói như vậy?
Ayaṃ kassapassa bhagavato sāsane sahako nāma bhikkhu anāgāmī hutvā suddhāvāsesu uppanno, tattha naṃ ‘‘sahampati brahmā’’ti sañjānanti.
This Brahmā was a bhikkhu named Sahaka in the dispensation of Kassapa, the Blessed One, who became an Anāgāmī and was reborn in the Suddhāvāsa realms; there they knew him as "Brahmā Sahampati."
Vị Phạm thiên này là một Tỳ-khưu tên Sahaka trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa, đã trở thành Anāgāmī và tái sinh vào cõi Suddhāvāsa; ở đó, vị ấy được biết đến là “Phạm thiên Sahampati.”
So pana ‘‘ahaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā padumanirayaṃ kittessāmi, tato bhagavā bhikkhūnaṃ ārocessati.
He thought, "I will approach the Blessed One and speak of the Paduma Niraya; then the Blessed One will declare it to the bhikkhus.
Vị ấy suy nghĩ: “Ta sẽ đến yết kiến Đức Thế Tôn và kể về địa ngục Paduma, rồi Đức Thế Tôn sẽ kể lại cho các Tỳ-khưu.
Kathānusandhikusalā bhikkhū tatthāyuppamāṇaṃ pucchissanti, bhagavā ācikkhanto ariyūpavāde ādīnavaṃ pakāsessatī’’ti iminā kāraṇena bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etadavoca.
The bhikkhus skilled in the sequence of narratives will ask about the lifespan there, and the Blessed One, in explaining it, will reveal the danger in reviling noble ones." For this reason, he approached the Blessed One and said this.
Các Tỳ-khưu khéo léo trong việc nối tiếp câu chuyện sẽ hỏi về tuổi thọ ở đó, và Đức Thế Tôn khi giải thích sẽ làm sáng tỏ sự nguy hiểm của việc phỉ báng bậc Thánh.” Vì lý do này, vị ấy đã đến yết kiến Đức Thế Tôn và nói như vậy.
Bhagavā tatheva akāsi, aññataropi bhikkhu pucchi.
The Blessed One did just as he thought, and another bhikkhu also asked.
Đức Thế Tôn đã làm y như vậy, và một Tỳ-khưu khác cũng đã hỏi.
Tena ca puṭṭho ‘‘seyyathāpi bhikkhū’’tiādimāha.
Being asked by him, he said, "Just as, bhikkhus," and so on.
Khi được vị ấy hỏi, Ngài đã nói “Seyyathāpi Bhikkhū” (Này các Tỳ-khưu, ví như), v.v.
Tattha vīsatikhārikoti māgadhakena patthena cattāro patthā kosalaraṭṭhe eko pattho hoti, tena patthena cattāro patthā āḷhakaṃ, cattāri āḷhakāni doṇaṃ, catudoṇā mānikā, catumānikā khārī, tāya khāriyā vīsatikhāriko.
Therein, vīsatikhāriko means twenty khārī by the khārī measure, where four pattha by the Magadhan pattha make one pattha in the Kosala country; by that pattha, four pattha make an āḷhaka, four āḷhaka make a doṇa, four doṇa make a mānikā, and four mānikā make a khārī.
Trong đó, vīsatikhāriko (hai mươi khārī): Bốn pattha (đơn vị đo lường) theo pattha của Magadha là một pattha ở xứ Kosala; theo pattha đó, bốn pattha là một āḷhaka, bốn āḷhaka là một doṇa, bốn doṇa là một mānikā, bốn mānikā là một khārī. Hai mươi khārī là vīsatikhāriko.
Tilavāhoti tilasakaṭaṃ.
Tilavāho means a cartload of sesame.
Tilavāho có nghĩa là một xe đầy hạt mè.
Abbudo nirayoti abbudo nāma koci paccekanirayo natthi, avīcimhiyeva abbudagaṇanāya paccanokāso pana ‘‘abbudo nirayo’’ti vutto.
Abbudo nirayo means that there is no individual hell called Abbuda; rather, a period of suffering in Avīci, calculated by the number of Abbuda, is called "Abbuda Niraya."
Abbudo nirayo (Địa ngục Abbuda): Không có một địa ngục riêng biệt nào tên là Abbuda, nhưng một khoảng thời gian chịu quả báo trong địa ngục Avīci được tính bằng số Abbuda được gọi là “địa ngục Abbuda.”
Esa nayo nirabbudādīsu.
The same method applies to Nirabbuda and so on.
Tương tự như vậy đối với Nirabbudā, v.v.
Tattha vassagaṇanāpi evaṃ veditabbā – yatheva hi sataṃ satasahassāni koṭi hoti, evaṃ sataṃ satasahassakoṭiyo pakoṭi nāma hoti, sataṃ satasahassapakoṭiyo koṭippakoṭi nāma, sataṃ satasahassakoṭippakoṭiyo nahutaṃ, sataṃ satasahassanahutāni ninnahutaṃ, sataṃ satasahassaninnahutāni ekaṃ abbudaṃ, tato vīsatiguṇaṃ nirabbudaṃ.
There, the calculation of years should be understood thus: just as one hundred thousand tens of thousands is a koṭi, so too one hundred thousand koṭis is called a pakoṭi, one hundred thousand pakoṭis is called a koṭippakoṭi, one hundred thousand koṭippakoṭis is a nahuta, one hundred thousand nahutas is a ninnahuta, one hundred thousand ninnahutas is an abbuda, and twenty times that is a nirabbuda.
Trong đó, cách tính số năm cũng nên được hiểu như sau: Cũng như một trăm ngàn là một koṭi (mười triệu), thì một trăm ngàn koṭi là một pakoṭi, một trăm ngàn pakoṭi là một koṭippakoṭi, một trăm ngàn koṭippakoṭi là một nahuta, một trăm ngàn nahuta là một ninnahuta, một trăm ngàn ninnahuta là một abbuda. Nirabbuda thì gấp hai mươi lần abbuda.
Esa nayo sabbattha.
This method applies everywhere.
Nguyên tắc này áp dụng cho tất cả.
Keci pana ‘‘tattha tattha paridevanānattenapi kammakaraṇanānattenapi imāni nāmāni laddhānī’’ti vadanti, apare ‘‘sītanarakā eva ete’’ti.
Some teachers say that these names are obtained due to the variety of lamentations and the variety of actions performed in those hells, while others say that these are simply cold hells.
Một số người nói rằng “những tên gọi này được đặt ra do sự khác biệt trong tiếng than khóc và sự khác biệt trong các hành động ở từng nơi,” những người khác nói rằng “đây chính là các địa ngục lạnh giá.”
Athāparanti tadatthavisesatthadīpakaṃ gāthābandhaṃ sandhāya vuttaṃ.
Athāparaṃ (furthermore) was stated with reference to the verse composition that elucidates the special meaning of that matter.
Athāparaṃ (Rồi một điều khác nữa) được nói để chỉ một đoạn kệ tụng làm sáng tỏ ý nghĩa đặc biệt của vấn đề đó.
Pāṭhavasena vuttavīsatigāthāsu hi ettha ‘‘sataṃ sahassāna’’nti ayamekā eva gāthā vuttatthadīpikā, sesā visesatthadīpikā eva, avasāne gāthādvayameva pana mahāaṭṭhakathāyaṃ vinicchitapāṭhe natthi.
Indeed, among the twenty verses stated in the Pāṭha, only this one verse, "sataṃ sahassānaṃ" (one hundred thousand), elucidates the meaning already stated, while the rest only elucidate special meanings. However, the last two verses are not found in the definitive recension of the Mahāaṭṭhakathā.
Trong hai mươi bài kệ được nói trong bản văn ở đây, chỉ có bài kệ “Sataṃ sahassānaṃ” (Một trăm ngàn) là làm sáng tỏ ý nghĩa đã nói, còn các bài kệ khác chỉ làm sáng tỏ ý nghĩa đặc biệt. Tuy nhiên, hai bài kệ cuối cùng không có trong bản văn được xác định trong Mahāaṭṭhakathā.
Tenāvocumha ‘‘vīsatigāthāsū’’ti.
Therefore, we said, "in twenty verses."
Do đó, chúng tôi đã nói “vīsatigāthāsu” (trong hai mươi bài kệ).
665. Ayaṃ kalīti ayaṃ aparādho.
665. Ayaṃ kalī means this fault.
665. Ayaṃ kalī nghĩa là lỗi lầm này.
Akkhesūti jūtakīḷanaakkhesu.
Akkhesu means among dice players.
Akkhesū nghĩa là trong trò cờ bạc.
Sabbassāpi sahāpi attanāti sabbena attano dhanenapi attanāpi saddhiṃ.
Sabbassāpi sahāpi attanā means with all one's wealth and with oneself.
Sabbassāpi sahāpi attanā nghĩa là cùng với tất cả tài sản của mình và chính mình.
Sugatesūpi suṭṭhu gatattā, sundarañca ṭhānaṃ gatattā sugatanāmakesu buddhapaccekabuddhasāvakesu.
Sugatesu means among the Buddhas, Paccekabuddhas, and disciples who are called Sugata because they have gone well and have gone to a beautiful place.
Sugatesū nghĩa là nơi các vị Phật, Phật Độc Giác và các đệ tử của Phật, những vị được gọi là Sugata vì đã đi một cách tốt đẹp, đã đến nơi tốt đẹp.
Manaṃ padosayeti yo manaṃ padūseyya.
Manaṃ padosaye means if a person defiles their mind.
Manaṃ padosaye nghĩa là người nào làm ô nhiễm tâm ý.
Tassāyaṃ manopadoso eva mahattaro kalīti vuttaṃ hoti.
It is said that this mental defilement of his is a greater fault.
Có nghĩa là, sự ô nhiễm tâm ý này đối với người đó chính là lỗi lầm lớn nhất.
666. Kasmā?
666. Why?
666. Tại sao?
Yasmā sataṃ sahassānaṃ…pe… pāpakaṃ, yasmā vassagaṇanāya ettako so kālo, yaṃ kālaṃ ariyagarahī vācaṃ manañca paṇidhāya pāpakaṃ nirayaṃ upeti, tattha paccatīti vuttaṃ hoti.
Because sataṃ sahassānaṃ…pe… pāpakaṃ, because that duration of time is so long by the calculation of years, yaṃ (during which) ariyagarahī (one who slanders the noble ones) vācaṃ manañca paṇidhāya pāpakaṃ nirayaṃ upeti, having set one's speech and mind to evil, goes to hell, it is said that he suffers there.
Vì sataṃ sahassānaṃ…pe… pāpakaṃ, vì thời gian đó kéo dài nhiều năm, yaṃ là khoảng thời gian ariyagarahī vacaṃ manañca paṇidhāya pāpakaṃ nirayaṃ upeti, có nghĩa là người đó bị thiêu đốt ở đó.
Idañhi saṅkhepena padumaniraye āyuppamāṇaṃ.
This is, in brief, the lifespan in the Paduma Niraya.
Đây là tuổi thọ trong địa ngục Paduma, được tóm tắt.
667. Idāni aparenapi nayena ‘‘ayameva mahattaro kali, yo sugatesu manaṃ padūsaye’’ti imamatthaṃ vibhāvento ‘‘abhūtavādī’’ti ādimāha.
667. Now, elucidating this meaning by another method, that "this defilement of mind towards the Sugatas is the greatest fault," he begins with "abhūtavādī" (one who speaks falsely).
667. Bây giờ, để làm rõ ý nghĩa "đây chính là lỗi lầm lớn nhất, người nào làm ô nhiễm tâm ý đối với các bậc Sugata", Ngài nói tiếp với "abhūtavādī" và các câu tiếp theo.
Tattha abhūtavādīti ariyūpavādavasena alikavādī.
There, abhūtavādī means one who speaks falsely by way of slandering the noble ones.
Trong đó, abhūtavādī nghĩa là người nói dối do phỉ báng các bậc Thánh.
Nirayanti padumādiṃ.
Nirayaṃ means to the Paduma hell and so on.
Nirayaṃ nghĩa là địa ngục Paduma và các địa ngục khác.
Pecca samā bhavantīti ito paṭigantvā nirayūpapattiyā samā bhavanti.
Pecca samā bhavantī means having gone from this existence, they become equal through rebirth in hell.
Pecca samā bhavantī nghĩa là sau khi chết, họ sẽ tái sinh vào địa ngục.
Paratthāti paraloke.
Paratthā means in the next world.
Paratthā nghĩa là ở đời sau.
668. Kiñca bhiyyo – yo appaduṭṭhassāti.
668. What more?
668. Hơn nữa – yo appaduṭṭhassā nghĩa là.
Tattha manopadosābhāvena appaduṭṭho, avijjāmalābhāvena suddho, pāpicchābhāvena anaṅgaṇoti veditabbo.
There, appaduṭṭho (undefiled) should be understood as one who is undefiled due to the absence of mental defilement, suddho (pure) due to the absence of the stain of ignorance, and anaṅgaṇo (stainless) due to the absence of evil desires.
Trong đó, appaduṭṭho nên được hiểu là không bị ô nhiễm do không có sự ô nhiễm trong tâm ý, suddho là trong sạch do không có cấu uế vô minh, anaṅgaṇo là không có bụi bẩn do không có ác dục.
Appaduṭṭhattā vā suddhassa, suddhattā anaṅgaṇassāti evampettha yojetabbaṃ.
Or, it should be connected here as: to one who is pure because he is undefiled, and to one who is stainless because he is pure.
Hoặc có thể kết nối ở đây như sau: của người trong sạch do không bị ô nhiễm, của người không có bụi bẩn do trong sạch.
669. Evaṃ sugatesu manopadosassa mahattarakalibhāvaṃ sādhetvā idāni vāritavatthugāthā nāma cuddasa gāthā āha.
669. Having thus established that mental defilement towards the Sugatas is the greatest fault, he now speaks fourteen verses called the "verses on forbidden matters."
669. Sau khi chứng minh rằng sự ô nhiễm tâm ý đối với các bậc Sugata là một lỗi lầm lớn, bây giờ Ngài nói mười bốn bài kệ được gọi là Vāritavatthugāthā (các bài kệ về điều bị cấm).
Imā kira kokālikaṃ mīyamānameva ovadantenāyasmatā mahāmoggallānena vuttā, ‘‘mahābrahmunā’’ti eke.
These verses, it is said, were spoken by Venerable Mahāmoggallāna while admonishing Kokālika, who was dying, or by Mahābrahmā, according to some.
Những bài kệ này được Tôn giả Mahāmoggallāna nói để khuyên răn Kokālika khi ông ta đang hấp hối. Một số người nói rằng chúng được Đại Phạm Thiên nói.
Tāsaṃ iminā suttena saddhiṃ ekasaṅgahatthaṃ ayamuddeso ‘‘yo lobhaguṇe anuyutto’’tiādi.
The purpose of this summary, "yo lobhaguṇe anuyutto" (who is addicted to the quality of greed) and so on, is to include these verses with this Sutta.
Để những bài kệ này được gom chung với kinh này, đây là tóm tắt "yo lobhaguṇe anuyutto" và các câu tiếp theo.
Tattha paṭhamagāthāya tāva ‘‘guṇo’’ti niddiṭṭhattā anekakkhattuṃ pavattattā vā lobhoyeva lobhaguṇo, taṇhāyetaṃ adhivacanaṃ.
There, in the first verse, because "guṇo" (quality) is indicated, and because it occurs many times, greed itself is lobhaguṇo (the quality of greed); this is a designation for craving.
Trong bài kệ đầu tiên, vì "guṇo" được chỉ định và vì nó xuất hiện nhiều lần, nên chính tham ái (lobha) là lobhaguṇo, đây là tên gọi của ái (taṇhā).
Avadaññūti avacanaññū buddhānampi ovādaṃ aggahaṇena.
Avadaññū means one who does not know what is to be said, by not accepting the advice even of the Buddhas.
Avadaññū nghĩa là không biết lời khuyên, do không chấp nhận lời khuyên của chư Phật.
Maccharīti pañcavidhamacchariyena.
Maccharī means one who is stingy with the five kinds of stinginess.
Maccharī nghĩa là keo kiệt với năm loại keo kiệt.
Pesuṇiyaṃ anuyuttoti aggasāvakānaṃ bhedakāmatāya.
Pesuṇiyaṃ anuyutto means one who is repeatedly engaged in slander, desiring to cause division among the chief disciples.
Pesuṇiyaṃ anuyutto nghĩa là chuyên nói lời chia rẽ, do muốn chia rẽ các vị Đại Thinh Văn.
Sesaṃ pākaṭameva.
The rest is clear.
Phần còn lại thì rõ ràng.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yo, āvuso kokālika, tumhādiso anuyuttalobhataṇhāya lobhaguṇe anuyutto assaddho kadariyo avadaññū maccharī pesuṇiyaṃ anuyutto, so vacasā paribhāsati aññaṃ abhāsaneyyampi puggalaṃ.
This is what is meant: "O friend Kokālika, a person like you, who is devoted to unwholesome craving and greed, who is faithless, stingy, not amenable to advice, envious, and devoted to slander, such a one reviles with words even another person who should not be reviled."
Điều này có nghĩa là: Này Kokālika, một người như ngươi, chuyên theo tham ái, tham lam, vô tín, keo kiệt, không biết lời khuyên, keo kiệt, chuyên nói lời chia rẽ, thì sẽ dùng lời nói để phỉ báng những người không đáng bị phỉ báng.
Tena taṃ vadāmi ‘‘mukhaduggā’’ti gāthāttayaṃ.
"Therefore, I speak to you the three verses beginning with ‘mukhaduggā’ (evil-mouthed)."
Vì vậy, ta nói với ngươi rằng "ngươi là kẻ miệng ác" – đó là ba bài kệ.
672. Eti hatanti ettha ha-iti nipāto, tanti taṃ kusalākusalakammaṃ.
672. In "Eti hataṃ", ha is a particle, and ta refers to that wholesome or unwholesome kamma.
672. Eti hataṃ – ở đây, ha là một giới từ, taṃ là nghiệp thiện hay bất thiện đó.
Atha vā hatanti gataṃ paṭipannaṃ, upacitanti attho.
Alternatively, hata means gone, attained, accumulated.
Hoặc hataṃ nghĩa là đã đi, đã thực hành, có nghĩa là đã tích lũy.
Suvāmīti sāmi tassa kammassa katattā.
Suvāmī means one is the master of that kamma because it was done.
Suvāmī nghĩa là chủ nhân của nghiệp đó vì đã tạo ra nó.
So hi taṃ kammaṃ labhateva, nāssa taṃ nassatīti vuttaṃ hoti.
Indeed, he obtains that kamma; it does not perish for him. This is what is meant.
Có nghĩa là, người đó chắc chắn sẽ nhận được nghiệp đó, nó sẽ không mất đi đối với người đó.
Yasmā ca labhati, tasmā dukkhaṃ mando…pe… kibbisakārī.
And because he obtains it, therefore, dukkhaṃ mando…pe… kibbisakārī (the fool, the doer of evil… experiences suffering).
Và vì người đó nhận được nó, nên dukkhaṃ mando…pe… kibbisakārī (kẻ ngu si gây ác nghiệp sẽ thấy khổ đau).
673. Idāni yaṃ dukkhaṃ mando passati, taṃ pakāsento ‘‘ayosaṅkusamāhataṭṭhāna’’ntiādimāha.
673. Now, to reveal the suffering that the fool sees, it is said, "ayosaṅkusamāhataṭṭhāna" and so on.
673. Bây giờ, để làm sáng tỏ nỗi khổ mà kẻ ngu si sẽ thấy, Ngài nói về "ayosaṅkusamāhataṭṭhānaṃ" và các câu tiếp theo.
Tattha purimaupaḍḍhagāthāya tāva attho – yaṃ taṃ ayosaṅkusamāhataṭṭhānaṃ sandhāya bhagavatā ‘‘tamenaṃ, bhikkhave, nirayapālā pañcavidhabandhanaṃ nāma kāraṇaṃ karontī’’ti (ma. ni. 3.250; a. ni. 3.36) vuttaṃ, taṃ upeti, evaṃ upento ca tattheva ādittāya lohapathaviyā nipajjāpetvā nirayapālehi pañcasu ṭhānesu ākoṭiyamānaṃ tattaṃ khilasaṅkhātaṃ tiṇhadhāramayasūlamupeti, yaṃ sandhāya bhagavatā vuttaṃ ‘‘tattaṃ ayokhilaṃ hatthe gamentī’’tiādi.
Here, the meaning of the first half-verse is this: One approaches that place struck with iron stakes, concerning which the Blessed One said, "Monks, the hell-wardens inflict upon him a five-fold binding punishment." And approaching in this way, being made to lie down on the blazing iron ground, one approaches a sharp-edged iron stake, which is a heated iron spike, hammered into five places by the hell-wardens, concerning which the Blessed One said, "They thrust a heated iron spike into his hands," and so on.
Trong đó, ý nghĩa của nửa bài kệ đầu tiên là: người đó sẽ đi đến nơi bị đánh bằng móc sắt, nơi mà Đức Thế Tôn đã nói: "Này các Tỳ-khưu, các ngục tốt sẽ trừng phạt người đó bằng năm loại trói buộc". Và khi đến đó, người đó sẽ bị các ngục tốt bắt nằm trên mặt đất sắt nung đỏ, bị đóng vào năm chỗ bằng những cây cọc sắt nhọn nung đỏ, mà Đức Thế Tôn đã nói: "Họ sẽ đặt cọc sắt nung đỏ vào tay người đó" và các câu tiếp theo.
Tato parā upaḍḍhagāthā anekāni vassasahassāni tattha paccitvā pakkāvasesānubhavanatthaṃ anupubbena khārodakanadītīraṃ gatassa yaṃ taṃ ‘‘tattaṃ ayoguḷaṃ mukhe pakkhipanti, tattaṃ tambalohaṃ mukhe āsiñcantī’’ti vuttaṃ, taṃ sandhāya vuttaṃ.
The latter half-verse refers to what was said concerning one who, after being cooked there for many thousands of years and having experienced the remaining results of being cooked, gradually reaches the bank of the river of caustic water: "They put a heated iron ball into his mouth, they pour molten copper into his mouth."
Nửa bài kệ sau nói về việc sau khi bị thiêu đốt ở đó hàng ngàn năm, để chịu đựng phần còn lại của quả báo, người đó dần dần đến bờ sông nước mặn, nơi mà đã được nói: "Họ sẽ đặt một viên sắt nung đỏ vào miệng, và đổ đồng đỏ nung chảy vào miệng người đó".
Tattha ayoti lohaṃ.
Here, ayo means iron.
Trong đó, ayo nghĩa là sắt.
Guḷasannibhanti beluvasaṇṭhānaṃ.
Guḷasannibha means like a bael fruit.
Guḷasannibhaṃ nghĩa là có hình dạng như quả mộc qua.
Ayogahaṇena cettha tambalohaṃ, itarena ayoguḷaṃ veditabbaṃ.
Here, by the term "ayo," copper is to be understood, and by the other, an iron ball.
Ở đây, từ "ayo" nên được hiểu là đồng đỏ, và từ khác là viên sắt.
Patirūpanti katakammānurūpaṃ.
Patirūpa means suitable to the kamma performed.
Patirūpaṃ nghĩa là phù hợp với nghiệp đã tạo.
674. Tato parāsu gāthāsu na hi vaggūti ‘‘gaṇhatha, paharathā’’tiādīni vadantā nirayapālā madhuravācaṃ na vadanti.
674. In the subsequent verses, na hi vaggū means the hell-wardens, saying "Seize them! Strike them!" and so on, do not speak sweet words.
674. Trong các bài kệ tiếp theo, na hi vaggū nghĩa là các ngục tốt không nói lời ngọt ngào khi nói: "Hãy bắt lấy, hãy đánh đập!" và những lời tương tự.
Nābhijavantīti na sumukhabhāvena abhimukhā javanti, na sumukhā upasaṅkamanti, anayabyasanamāvahantā eva upasaṅkamantīti vuttaṃ hoti.
Nābhijavantī means they do not approach with a pleasant countenance, they do not come near with a good face; rather, they approach only bringing misfortune and ruin. This is what is meant.
Nābhijavantī nghĩa là họ không tiến lại gần với vẻ mặt tươi cười, không đến gần với vẻ mặt tốt đẹp, mà chỉ đến gần để mang đến tai ương và sự hủy hoại.
Na tāṇamupentīti tāṇaṃ leṇaṃ paṭisaraṇaṃ hutvā na upagacchanti, gaṇhantā hanantā eva upentīti vuttaṃ hoti.
Na tāṇamupentī means they do not approach as a refuge, a shelter, a protection; rather, they approach only seizing and striking. This is what is meant.
Na tāṇamupentī nghĩa là họ không đến như một nơi trú ẩn, một hang động, một chỗ nương tựa, mà chỉ đến để bắt giữ và đánh đập.
Aṅgāre santhate sayantīti aṅgārapabbataṃ āropitā samānā anekāni vassasahassāni santhate aṅgāre senti.
Aṅgāre santhate sayantī means, having been made to ascend a mountain of coals, they lie on the spread-out coals for many thousands of years.
Aṅgāre santhate sayantī nghĩa là sau khi bị đưa lên núi than hồng, họ nằm trên than hồng đã trải ra hàng ngàn năm.
Ginisampajjalitanti samantato jalitaṃ sabbadisāsu ca sampajjalitaṃ aggiṃ.
Ginisampajjalita means a fire blazing all around and intensely blazing in all directions.
Ginisampajjalitaṃ nghĩa là ngọn lửa cháy rực khắp nơi và cháy sáng ở mọi hướng.
Pavisantīti mahāniraye pakkhittā samānā ogāhanti.
Pavisantī means, having been cast into the great hell, they sink into it.
Pavisantī nghĩa là sau khi bị ném vào đại địa ngục, họ sẽ chìm xuống.
Mahānirayo nāma yo so ‘‘catukkaṇṇo’’ti (a. ni. 3.36) vutto, naṃ yojanasate ṭhatvā passataṃ akkhīni bhijjanti.
The great hell is that which is called "four-cornered"; for those who see it from a distance of a hundred yojanas, their eyes burst.
Đại địa ngục là nơi được gọi là "tứ giác", nơi mà mắt của những người nhìn thấy nó từ xa một trăm do-tuần cũng bị vỡ tan.
675. Jālena ca onahiyānāti ayojālena paliveṭhetvā migaluddakā migaṃ viya hananti.
675. Jālena ca onahiyānā means they kill them by wrapping them in an iron net, just as hunters kill deer.
675. Jālena ca onahiyānā nghĩa là họ bị quấn chặt bằng lưới sắt và bị giết như thợ săn giết thú rừng.
Idaṃ devadūte avuttakammakāraṇaṃ.
This is a kamma-punishment not mentioned in the Devadūta Sutta.
Đây là một hình phạt nghiệp không được đề cập trong kinh Devadūta.
Andhaṃva timisamāyantīti andhakaraṇena andhameva bahalandhakārattā ‘‘timisa’’nti saññitaṃ dhūmaroruvaṃ nāma narakaṃ gacchanti.
Andhaṃva timisamāyantī means they go to the hell called Dhūmaroruva, which is characterized by intense darkness, designated as "timisa" (darkness), as if blinded by darkness.
Andhaṃva timisamāyantī nghĩa là họ đi đến địa ngục Dhūmaroruva, được gọi là "timisa" vì sự tối tăm dày đặc, giống như người mù vì bị làm cho mù lòa.
Tatra kira nesaṃ kharadhūmaṃ ghāyitvā akkhīni bhijjanti, tena ‘‘andhaṃvā’’ti vuttaṃ.
It is said that there their eyes burst from inhaling the harsh smoke; therefore, it is said "andhaṃva" (as if blind).
Ở đó, mắt của họ bị vỡ tan do hít phải khói độc, vì vậy mới nói "andhaṃvā" (như người mù).
Taṃ vitatañhi yathā mahikāyoti tañca andhatimisaṃ mahikāyo viya vitataṃ hotīti attho.
The meaning is that this extreme darkness is spread out like snow.
Taṃ vitatañhi yathā mahikāyo nghĩa là sự tối tăm dày đặc đó trải rộng như tuyết.
‘‘Vitthata’’ntipi pāṭho.
"Vitthata" is also a reading.
Cũng có bản đọc là "vitthataṃ".
Idampi devadūte avuttakammakāraṇameva.
This too is a type of karmic retribution not mentioned in the Devadūta Sutta.
Đây cũng là một hình phạt nghiệp không được đề cập trong kinh Devadūta.
676. Atha lohamayanti ayaṃ pana lohakumbhī pathavipariyantikā catunahutādhikāni dveyojanasatasahassāni gambhīrā samatittikā tatralohapūrā hoti.
676. This iron pot (Lohakumbhī) is as deep as the earth's boundary, two hundred thousand yojanas and forty thousand yojanas more, filled to the brim with molten iron.
676. Atha lohamaya – cái nồi sắt này có đáy là mặt đất, sâu hai trăm ngàn do-tuần cộng thêm bốn mươi ngàn do-tuần, đầy ắp đồng nóng chảy đến miệng.
Paccanti hi tāsu cirarattanti tāsu kumbhīsu dīgharattaṃ paccanti.
Paccanti hi tāsu cirarattanti – they are cooked in those pots for a long time.
Paccanti hi tāsu cirarattaṃ nghĩa là họ bị thiêu đốt trong những cái nồi đó trong một thời gian dài.
Agginisamāsūti aggisamāsu.
Agginisamāsūti – resembling fire.
Agginisamāsū nghĩa là như lửa.
Samuppilavāteti samuppilavantā, sakimpi uddhaṃ sakimpi adho gacchamānā pheṇuddehakaṃ paccantīti vuttaṃ hoti.
Samuppilavāteti – floating up and down, going up once and down once, they are cooked, giving off foam; this is what is meant.
Samuppilavāte nghĩa là họ nổi lên và chìm xuống, đôi khi lên trên, đôi khi xuống dưới, bị thiêu đốt sủi bọt.
Devadūte vuttanayeneva taṃ veditabbaṃ.
This should be understood in the manner stated in the Devadūta Sutta.
Điều đó nên được hiểu theo cách đã nói trong kinh Devadūta.
677. Pubbalohitamisseti pubbalohitamissāya lohakumbhiyā.
677. Pubbalohitamisseti – in the iron pot mixed with pus and blood.
677. Pubbalohitamisse nghĩa là trong nồi sắt trộn lẫn mủ và máu.
Tattha kinti tattha.
Tattha kinti – there.
Tattha kiṃ nghĩa là ở đó.
Yaṃ yaṃ disakanti disaṃ vidisaṃ.
Yaṃ yaṃ disakanti – to every direction and intermediate direction.
Yaṃ yaṃ disakaṃ nghĩa là hướng và phương.
Adhisetīti gacchati.
Adhisetīti – he goes.
Adhisetī nghĩa là đi đến.
‘‘Abhisetī’’tipi pāṭho, tattha yaṃ yaṃ disaṃ allīyati apassayatīti attho.
"Abhisetī" is also a reading; the meaning there is that he clings to and depends on whatever direction.
Cũng có bản đọc là "Abhisetī", ở đó nghĩa là bám vào, nương tựa vào bất kỳ hướng nào.
Kilissatīti bādhīyati.
Kilissatīti – he is tormented.
Kilissatī nghĩa là bị đau khổ.
‘‘Kilijjatī’’tipi pāṭho, pūti hotīti attho.
"Kilijjatī" is also a reading; the meaning is that it becomes putrid.
Cũng có bản đọc là Kilijjatī, nghĩa là trở nên thối rữa.
Samphusamānoti tena pubbalohitena phuṭṭho samāno.
Samphusamānoti – being touched by that pus and blood.
Samphusamāno: bị chạm bởi máu mủ đó.
Idampi devadūte avuttakammakāraṇaṃ.
This too is a type of karmic retribution not mentioned in the Devadūta Sutta.
Đây cũng là một hành động chưa được đề cập trong kinh Devadūta.
678. Puḷavāvasatheti puḷavānaṃ āvāse.
678. Puḷavāvasatheti – in the abode of worms.
678. Puḷavāvasathe: là nơi ở của giòi bọ.
Ayampi lohakumbhīyeva devadūte ‘‘gūthanirayo’’ti vuttā, tattha patitassa sūcimukhapāṇā chaviādīni chinditvā aṭṭhimiñjaṃ khādanti.
This iron pot is called the "Gūthaniraya" (excrement hell) in the Devadūta Sutta; those who fall there have their skin and other parts torn by needle-mouthed creatures, who then eat their bone marrow.
Đây cũng chính là nồi đồng Lohakumbhī được gọi là "Gūthaniraya" (ngục phân thối) trong kinh Devadūta. Những sinh vật miệng kim ở đó sẽ cắn xé da thịt và các bộ phận khác của kẻ bị rơi vào, ăn tủy xương của chúng.
Gantuṃ na hi tīramapatthīti apagantuṃ na hi tīraṃ atthi.
Gantuṃ na hi tīramapatthīti – there is no shore to escape to.
Gantuṃ na hi tīramapatthī: không có bờ để thoát ra.
‘‘Tīravamatthī’’tipi pāṭho, soyevattho.
"Tīravamatthī" is also a reading; the meaning is the same.
Cũng có bản đọc là "Tīravamatthī", nghĩa cũng vậy.
Tīrameva ettha ‘‘tīrava’’nti vuttaṃ.
Here, "tīrava" is used for "tīra" (shore).
Chính bờ được gọi là "tīrava" ở đây.
Sabbasamā hi samantakapallāti yasmā tassā kumbhiyā uparibhāgepi nikujjitattā sabbattha samā samantato kaṭāhā, tasmā apagantuṃ tīraṃ natthīti vuttaṃ hoti.
Sabbasamā hi samantakapallāti – because the upper part of that pot is also inverted, it is uniformly like a cauldron all around, so there is no shore to escape to; this is what is meant.
Sabbasamā hi samantakapallā: Bởi vì phần trên của cái nồi đó cũng bị úp xuống, nên khắp nơi đều bằng phẳng, như những cái chảo úp xung quanh, do đó không có bờ để thoát ra.
679. Asipattavanaṃ devadūte vuttanayameva.
679. Asipattavanaṃ is as stated in the Devadūta Sutta.
679. Asipattavanaṃ (rừng lá kiếm) cũng được đề cập trong kinh Devadūta theo cách tương tự.
Tañhi dūrato ramaṇīyaṃ ambavanaṃ viya dissati, athettha lobhena nerayikā pavisanti, tato nesaṃ vāteritāni pattāni patitvā aṅgapaccaṅgāni chindanti.
From afar, it appears like a beautiful mango grove, but when the denizens of hell enter it out of greed, the leaves, stirred by the wind, fall and cut off their limbs and minor body parts.
Rừng đó từ xa trông giống như một khu vườn xoài đẹp đẽ, nhưng khi những kẻ ở địa ngục vì lòng tham mà vào đó, những chiếc lá bị gió thổi sẽ rơi xuống và cắt đứt các chi thể của chúng.
Tenāha – ‘‘taṃ pavisanti samucchidagattā’’ti.
Therefore, it is said: "taṃ pavisanti samucchidagattā".
Vì vậy, kinh nói: "taṃ pavisanti samucchidagattā".
Taṃ pavisanti tato suṭṭhu chinnagattā hontīti.
They enter it, and then their bodies are thoroughly severed.
Chúng vào đó và thân thể bị cắt xé tan nát.
Jivhaṃ baḷisena gahetvā ārajayārajayā vihanantīti tattha asipattavane vegena dhāvitvā patitānaṃ musāvādīnaṃ nerayikānaṃ nirayapālā jivhaṃ baḷisena nikkaḍḍhitvā yathā manussā allacammaṃ bhūmiyaṃ pattharitvā khilehi ākoṭenti, evaṃ ākoṭetvā pharasūhi phāletvā phāletvā ekamekaṃ koṭiṃ chindetvā vihananti, chinnachinnā koṭi punappunaṃ samuṭṭhāti.
Jivhaṃ baḷisena gahetvā ārajayārajayā vihanantīti – there, the guardians of hell extract the tongues of the denizens of hell who have lied and rushed into the Asipattavana, using hooks. Just as people spread wet leather on the ground and hammer it with stakes, so too do they hammer it, split it with axes, and cut off each edge, tormenting them. Each severed edge regenerates again and again.
Jivhaṃ baḷisena gahetvā ārajayārajayā vihanantī: Ở đó, những kẻ nói dối ở địa ngục, sau khi chạy nhanh và rơi vào rừng lá kiếm, bị những người cai ngục dùng lưỡi câu kéo lưỡi ra. Giống như con người trải da ướt trên đất và đóng cọc, họ cũng đóng cọc, dùng rìu xẻ ra từng mảnh, cắt từng góc một, và hành hạ chúng. Mỗi góc bị cắt lại mọc lên lần nữa.
‘‘Āracayāracayā’’tipi pāṭho, āviñchitvā āviñchitvāti attho.
"Āracayāracayā" is also a reading, meaning "pulling, pulling."
Cũng có bản đọc là "Āracayāracayā", nghĩa là kéo đi kéo lại.
Etampi devadūte avuttakammakāraṇaṃ.
This too is a type of karmic retribution not mentioned in the Devadūta Sutta.
Đây cũng là một hành động chưa được đề cập trong kinh Devadūta.
680. Vetaraṇinti devadūte ‘‘mahatī khārodakā nadī’’ti (ma. ni. 3.269) vuttanadiṃ.
680. Vetaraṇinti – the river mentioned in the Devadūta Sutta as "a great river of caustic water."
680. Vetaraṇi: là con sông được gọi là "mahatī khārodakā nadī" (con sông nước mặn lớn) trong kinh Devadūta.
Sā kira gaṅgā viya udakabharitā dissati.
It appears to be full of water like the Ganges.
Con sông đó được cho là đầy nước như sông Hằng.
Athettha nhāyissāma pivissāmāti nerayikā patanti.
Then, the denizens of hell fall into it, thinking, "We will bathe and drink here."
Khi đó, những kẻ ở địa ngục rơi vào đó, nghĩ rằng "chúng ta sẽ tắm và uống".
Tiṇhadhārakhuradhāranti tiṇhadhāraṃ khuradhāraṃ, tikkhadhārakhuradhāravatinti vuttaṃ hoti.
Tiṇhadhārakhuradhāranti – sharp-edged, razor-edged; it is said to have sharp edges like a razor.
Tiṇhadhārakhuradhāraṃ: nghĩa là có lưỡi sắc như dao cạo.
Tassā kira nadiyā uddhamadho ubhayatīresu ca tiṇhadhārā khurā paṭipāṭiyā ṭhapitā viya tiṭṭhanti, tena sā ‘‘tiṇhadhārā khuradhārā’’ti vuccati.
It is said that on its upper and lower sides, and on both banks, sharp-edged razors stand in rows, as if placed there. Therefore, it is called "sharp-edged, razor-edged."
Người ta nói rằng trên, dưới và hai bờ của con sông đó đều có những lưỡi dao cạo sắc bén được sắp xếp thành hàng, do đó nó được gọi là "Tiṇhadhārā Khuradhārā".
Taṃ tiṇhadhārakhuradhāraṃ udakāsāya upenti allīyantīti attho.
The meaning is that they approach and cling to that water-place with sharp-edged, razor-sharp blades.
Nghĩa là chúng tiếp cận, bám vào vùng nước có lưỡi dao cạo sắc bén đó.
Evaṃ upentā ca pāpakammena coditā tattha mandā papatanti bālāti attho.
Thus approaching, driven by evil kamma, tattha mandā papatanti – the foolish ones fall there.
Và khi tiếp cận như vậy, bị thúc đẩy bởi ác nghiệp, tattha mandā papatanti (những kẻ ngu dốt yếu ớt rơi xuống đó).
681. Sāmā sabalāti etaṃ parato ‘‘soṇā’’ti iminā yojetabbaṃ.
681. Sāmā sabalāti – this should be connected with "soṇā" (dogs) later.
681. Sāmā sabalā: từ này cần được ghép với từ "soṇā" ở sau.
Sāmavaṇṇā kammāsavaṇṇā ca soṇā khādantīti vuttaṃ hoti.
It is said that black and dappled dogs devour them.
Nghĩa là những con chó đen và chó đốm ăn thịt.
Kākolagaṇāti kaṇhakākagaṇā.
Kākolagaṇāti – flocks of black crows.
Kākolagaṇā: bầy quạ đen.
Paṭigiddhāti suṭṭhu sañjātagedhā hutvā, ‘‘mahāgijjhā’’ti eke.
Paṭigiddhāti – having become extremely greedy. Some say "mahāgijjhā" (great vultures).
Paṭigiddhā: trở nên cực kỳ tham lam. Một số người nói là "mahāgijjhā" (những con kền kền lớn).
Kulalāti kulalapakkhino, ‘‘senānametaṃ nāma’’nti eke.
Kulalāti – ospreys. Some say this is a name for a kind of bird of prey.
Kulalā: những con chim ưng. Một số người nói đây là tên của một loại chim.
Vāyasāti akaṇhakākā.
Vāyasāti – non-black crows.
Vāyasā: những con quạ không đen.
Idampi devadūte avuttakammakāraṇaṃ.
This too is a karmic consequence not mentioned in the Devadūta Sutta.
Đây cũng là một hành động chưa được đề cập trong kinh Devadūta.
Tattha vuttānipi pana kānici idha na vuttāni, tāni etesaṃ purimapacchimabhāgattā vuttāneva hontīti veditabbāni.
And some things mentioned there are not mentioned here; it should be understood that these are considered as mentioned here due to their being earlier and later parts of these (karmic consequences).
Tuy nhiên, một số điều được đề cập trong kinh đó lại không được nói ở đây, nhưng chúng nên được hiểu là đã được nói vì chúng là những phần trước và sau của những điều đã nói.
682. Idāni sabbamevetaṃ narakavuttiṃ dassetvā ovadanto ‘‘kicchā vatāya’’nti gāthamāha.
682. Now, having shown all these modes of existence in hell, and wishing to admonish, he spoke the verse beginning with, "Indeed, this is difficult."
682. Bây giờ, sau khi chỉ ra tất cả những cảnh giới địa ngục này, để khuyên răn, kinh nói bài kệ "kicchā vatāyaṃ".
Tassattho – kicchā vata ayaṃ idha narake nānappakārakammakaraṇabhedā vutti, yaṃ jano phusati kibbisakārī.
Its meaning is: "Indeed, this mode of existence in hell, with its various kinds of karmic consequences, which the evil-doer encounters, is difficult.
Ý nghĩa của bài kệ là: kicchā vata ayaṃ idha (thật khó khăn thay cuộc sống này ở) địa ngục, với nhiều loại hình phạt khác nhau, yaṃ jano phusati kibbisakārī (mà những kẻ làm ác phải chịu đựng).
Tasmā idha jīvitasese jīvitasantatiyā vijjamānāya idha loke ṭhitoyeva samāno saraṇagamanādikusaladhammānuṭṭhānena kiccakaro naro siyā bhaveyya.
Therefore, a man should be one who performs what is to be done, while still living in this world, with the remaining continuity of life, by practicing wholesome deeds such as taking refuge.
Tasmā idha jīvitasese (Vì vậy, trong phần còn lại của cuộc đời này), khi còn sống trên đời, kiccakaro naro siyā (người ta nên làm những việc thiện) bằng cách thực hành các pháp lành như quy y Tam Bảo.
Kiccakaro bhavantopi ca sātaccakāritāvaseneva bhaveyya, na pamajje muhuttampi na pamādamāpajjeyyāti ayamettha samuccayavaṇṇanā.
Even if he is one who performs what is to be done, he should do so continuously, and should not be negligent even for a moment." This is the collective explanation here.
Và dù có làm việc thiện, người ta cũng nên làm một cách liên tục, na pamajje (không nên lơ là) dù chỉ một khoảnh khắc. Đây là lời giải thích tổng hợp ở đây.
Yasmā pana vuttāvasesāni padāni pubbe vuttanayattā uttānatthattā ca suviññeyyāneva, tasmā anupadavaṇṇanā na katāti.
Since the remaining words have been explained before and their meaning is clear, a word-by-word explanation has not been given.
Vì các từ còn lại đã được giải thích theo cách trước đó và có nghĩa rõ ràng, nên không cần giải thích từng từ.
685. Ānandajāteti nālakasuttaṃ.
685. The Nālakasutta begins with Ānandajāte.
685. Ānandajāte là kinh Nāḷaka.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự khởi nguyên là gì?
Padumuttarassa kira bhagavato sāvakaṃ moneyyapaṭipadaṃ paṭipannaṃ disvā tathattaṃ abhikaṅkhamāno tato pabhuti kappasatasahassaṃ pāramiyo pūretvā asitassa isino bhāgineyyo nālako nāma tāpaso bhagavantaṃ dhammacakkappavattitadivasato sattame divase ‘‘aññātameta’’ntiādīhi dvīhi gāthāhi moneyyapaṭipadaṃ pucchi.
It is said that Nāḷaka, a recluse and nephew of the sage Asita, having seen a disciple of Padumuttara Bhagavā practicing the moneyya-paṭipadā, and desiring such a state, fulfilled the Pāramīs for one hundred thousand aeons from that time onwards. On the seventh day after Bhagavā set in motion the Wheel of Dhamma, he inquired about the moneyya-paṭipadā with two verses, beginning with "This is known."
Nghe nói, sau khi thấy một đệ tử của Đức Phật Padumuttara đang thực hành hạnh moneyya (hạnh tịch tịnh), vị ẩn sĩ tên Nāḷaka, cháu của vị đạo sĩ Asita, đã mong muốn đạt được trạng thái đó. Kể từ đó, ông đã hoàn thành các ba-la-mật trong một trăm ngàn kiếp. Vào ngày thứ bảy sau ngày Đức Phật chuyển Pháp luân, ông đã hỏi Đức Phật về hạnh moneyya bằng hai bài kệ bắt đầu bằng "aññātametaṃ".
Tassa bhagavā ‘‘moneyyaṃ te upaññissa’’ntiādinā nayena taṃ byākāsi.
Bhagavā answered him in the manner beginning with, "I shall teach you the moneyya."
Đức Phật đã giải thích cho ông theo cách bắt đầu bằng "moneyyaṃ te upaññissaṃ" (Ta sẽ chỉ dạy cho con về hạnh tịch tịnh).
Parinibbute pana bhagavati saṅgītiṃ karontenāyasmatā mahākassapena āyasmā ānando tameva moneyyapaṭipadaṃ puṭṭho yena yadā ca samādapito nālako bhagavantaṃ pucchi.
However, after Bhagavā's Parinibbāna, when Venerable Mahākassapa was conducting the Saṅgīti, he questioned Venerable Ānanda about that same moneyya-paṭipadā, and Ānanda, wishing to make clear all the circumstances of when and by whom Nāḷaka was inspired to question Bhagavā,
Sau khi Đức Phật nhập Niết-bàn, khi Tôn giả Mahākassapa đang tổ chức kết tập kinh điển, Tôn giả Ānanda đã được hỏi về chính hạnh moneyya đó, về việc Nāḷaka đã hỏi Đức Phật khi nào và do ai thúc đẩy.
Taṃ sabbaṃ pākaṭaṃ katvā dassetukāmo ‘‘ānandajāte’’tiādikā vīsati vatthugāthāyo vatvā abhāsi.
spoke twenty introductory verses, beginning with "Ānandajāte," and then recited (the Sutta).
Để làm cho tất cả những điều đó trở nên rõ ràng, Tôn giả Ānanda đã nói hai mươi bài kệ về câu chuyện, bắt đầu bằng "Ānandajāte", rồi thuyết giảng.
Taṃ sabbampi ‘‘nālakasutta’’nti vuccati.
All of that is called the "Nālakasutta."
Tất cả những điều đó được gọi là "kinh Nāḷaka".
Tattha ānandajāteti samiddhijāte vuddhippatte.
There, ānandajāte means having attained prosperity and growth.
Trong đó, ānandajāte có nghĩa là đầy đủ, đạt được sự phát triển.
Patīteti tuṭṭhe.
Patīte means pleased.
Patīte: hoan hỷ.
Atha vā ānandajāteti pamudite.
Or ānandajāte means delighted.
Hoặc ānandajāte: vui mừng.
Patīteti somanassajāte.
Patīte means gladdened.
Patīte: sinh khởi sự hoan hỷ trong tâm.
Sucivasaneti akiliṭṭhavasane.
Sucivasane means with clean garments.
Sucivasane: với y phục không bị dơ bẩn.
Devānañhi kapparukkhanibbattāni vasanāni rajaṃ vā malaṃ vā na gaṇhanti.
Indeed, the garments produced by the wish-fulfilling trees of the devas do not gather dust or dirt.
Thật vậy, y phục của chư thiên, được sinh ra từ cây kapparukkha (cây như ý), không bám bụi hay dơ bẩn.
Dussaṃ gahetvāti idha dussasadisattā ‘‘dussa’’nti laddhavohāraṃ dibbavatthaṃ ukkhipitvā.
Dussaṃ gahetvā means taking up a divine cloth, which is called "dussa" here because it resembles a cloth.
Dussaṃ gahetvā: ở đây, nâng lên tấm vải trời được gọi là "dussa" vì nó giống như vải.
Asito isīti kaṇhasarīravaṇṇattā evaṃladdhanāmo isi.
Asito isī means the sage who received this name because his body was dark-colored.
Asito isī: vị đạo sĩ được đặt tên như vậy vì có màu da đen.
Divāvihāreti divāvihāraṭṭhāne.
Divāvihāre means in the place of daytime abiding.
Divāvihāre: ở nơi an trú ban ngày.
Sesaṃ padato uttānameva.
The rest is clear word by word.
Phần còn lại của các từ là rõ ràng.
Sambandhato pana – ayaṃ kira suddhodanassa pitu sīhahanurañño purohito suddhodanassapi anabhisittakāle sippācariyo hutvā abhisittakāle purohitoyeva ahosi.
In terms of connection, this sage Asita was, it is said, the purohita of King Sīhahanu, Suddhodana's father, and also Suddhodana's teacher of crafts during his non-anointed period, and remained his purohita after his anointment.
Về mối liên hệ, nghe nói vị đạo sĩ này là vị trưởng lão của vua Sīhahanu, cha của vua Suddhodana. Ông cũng là thầy dạy nghề cho vua Suddhodana khi ngài chưa đăng quang, và vẫn là trưởng lão khi ngài đã đăng quang.
Tassa sāyaṃ pātaṃ rājupaṭṭhānaṃ āgatassa rājā daharakāle viya nipaccakāraṃ akatvā añjalikammamattameva karoti.
When this purohita came morning and evening to attend upon the king, the king did not show him reverence as if he were a young boy, but only performed the act of añjali.
Khi ông đến chầu vua vào buổi sáng và buổi tối, vua không cúi mình như khi ông còn trẻ, mà chỉ chắp tay chào.
Dhammatā kiresā pattābhisekānaṃ sakyarājūnaṃ.
This, it is said, is the custom of the Sakyan kings who have received anointment.
Đây là thông lệ của các vị vua dòng Sākya đã đăng quang.
Purohito tena nibbijjitvā ‘‘pabbajjāmahaṃ mahārājā’’ti āha.
The purohita, being dissatisfied by this, said, "I shall go forth, great king."
Vị trưởng lão đó cảm thấy chán nản và nói: "Đại vương, tôi sẽ xuất gia."
Rājā tassa nicchayaṃ ñatvā ‘‘tena hi, ācariya, mameva uyyāne vasitabbaṃ, yathā te ahaṃ abhiṇhaṃ passeyya’’nti yāci.
The king, knowing his resolve, pleaded, "Then, venerable sir, you should dwell in my park, so that I may see you often."
Vua biết ý định của ông và van xin: "Vậy thì, thưa thầy, thầy hãy ở trong vườn của tôi, để tôi có thể thường xuyên gặp thầy."
So ‘‘evaṃ hotū’’ti paṭissuṇitvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā raññā upaṭṭhahiyamāno uyyāneyeva vasanto kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo pañcābhiññāyo ca nibbattesi.
He agreed, "So be it," and having gone forth as an ascetic, he dwelt in the park, attended upon by the king, and by practicing kasiṇa meditation, he developed the eight attainments and the five higher knowledges.
Ông chấp thuận và xuất gia làm đạo sĩ. Được vua phụng dưỡng, ông sống trong vườn, thực hành kasiṇa (thiền định trên đối tượng), và đạt được tám samāpatti (thiền định) và năm abhiññā (thần thông).
So tato pabhuti rājakule bhattakiccaṃ katvā himavantacātumahārājikabhavanādīnaṃ aññataraṃ gantvā divāvihāraṃ karoti.
From that time onwards, after partaking of a meal in the royal palace, he would go to one of the Himavanta, Cātumahārājika realms, or other places, and spend the day.
Từ đó về sau, sau khi thọ trai ở cung vua, ông đi đến một trong các cõi như Himavanta hay Tứ Đại Thiên Vương, và an trú ban ngày.
Athekadivasaṃ tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā ratanavimānaṃ pavisitvā dibbaratanapallaṅke nisinno samādhisukhaṃ anubhavitvā sāyanhasamayaṃ vuṭṭhāya vimānadvāre ṭhatvā ito cito ca vilokento saṭṭhiyojanāya mahāvīthiyā celukkhepaṃ katvā bodhisattaguṇapasaṃsitāni thutivacanāni vatvā kīḷante sakkappamukhe deve addasa.
Then, one day, having gone to the Tāvatiṃsa abode, entered the jewelled mansion, and sat on the divine jewelled couch, he experienced the bliss of samādhi. Rising in the evening, he stood at the mansion's entrance, looking here and there, and saw the devas, led by Sakka, celebrating by throwing up their garments in the great sixty-yojana street, uttering words of praise extolling the Bodhisatta's virtues.
Một ngày nọ, ông đến cõi trời Tāvatiṃsa, vào cung điện ngọc, ngồi trên ngai vàng ngọc của chư thiên, trải nghiệm hạnh phúc của thiền định. Vào buổi chiều, ông thức dậy, đứng ở cổng cung điện, nhìn quanh và thấy chư thiên, đứng đầu là Sakka, đang vui chơi, tung khăn trời trên con đường lớn dài sáu mươi yojana, và nói những lời tán thán công đức của Bồ-tát.
Tenāha āyasmā ānando – ‘‘ānandajāte…pe… divāvihāre’’ti.
Therefore, Venerable Ānanda said: "ānandajāte…pe… divāvihāre."
Vì vậy, Tôn giả Ānanda đã nói: "ānandajāte…pe… divāvihāre".
686. Tato so evaṃ disvāna deve…pe… kiṃ paṭicca.
686. Then, having seen the devas thus…pe… "what is the cause?"
686. Sau đó, ông disvāna deve…pe… kiṃ paṭicca (thấy chư thiên…pe… vì lý do gì).
Tattha udaggeti abbhunnatakāye.
Therein, udagge means "with exalted bodies."
Trong đó, udagge: với thân thể hân hoan.
Cittiṃ karitvānāti ādaraṃ katvā.
Cittiṃ karitvānā means "having shown respect."
Cittiṃ karitvānā: sau khi bày tỏ sự tôn kính.
Kalyarūpoti tuṭṭharūpo.
Kalyarūpo means "with a joyful appearance."
Kalyarūpo: có vẻ mặt vui mừng.
Sesaṃ uttānatthameva.
The rest is clear in meaning.
Phần còn lại chỉ có nghĩa rõ ràng.
Tassāvibhāvatthaṃ ayamanupubbikathā veditabbā – sakko kira magadharaṭṭhe macalagāmavāsī tettiṃsamanussaseṭṭho magho nāma māṇavo hutvā satta vattapadāni pūretvā tāvatiṃsabhavane nibbatti saddhiṃ parisāya.
For its clarification, this sequential story should be known: It is said that Sakka, having been a young man named Magha, the chief of thirty-three men living in Macala village in the Magadha country, fulfilled the seven vows and was reborn in the Tāvatiṃsa abode with his retinue.
Để làm rõ điều này, câu chuyện tuần tự sau đây cần được biết: Nghe nói, Sakka (Đế Thích) đã từng là một thanh niên tên Magha, người xuất sắc nhất trong ba mươi ba người, sống ở làng Macala, xứ Magadha. Sau khi hoàn thành bảy hạnh nguyện, ông đã tái sinh vào cõi Tāvatiṃsa cùng với tùy tùng của mình.
Tato pubbadevā ‘‘āgantukadevaputtā āgatā, sakkāraṃ nesaṃ karissāmā’’ti vatvā dibbapadumāni upanāmesuṃ, upaḍḍharajjena ca nimantesuṃ.
Then, the former devas, saying, "New devaputtas have arrived; we will show them hospitality," offered them divine lotuses and invited them to share half the sovereignty.
Khi đó, các vị cựu thiên (pubbadevā) nói: “Các vị thiên tử khách đã đến, chúng ta hãy làm lễ cúng dường cho họ”, rồi dâng lên những bông sen thần diệu và mời họ chia sẻ một nửa vương quốc.
Sakko upaḍḍharajjena asantuṭṭho sakaparisaṃ saññāpetvā ekadivasaṃ surāmadamatte te pāde gahetvā sinerupabbatapāde khipi.
Sakka, dissatisfied with half the sovereignty, instructed his retinue, and one day, seizing the feet of those intoxicated with liquor, he threw them to the foot of Mount Sineru.
Sakka không hài lòng với một nửa vương quốc, bèn ra hiệu cho tùy tùng của mình, một ngày nọ, nắm chân các vị cựu thiên đang say sưa rượu chè và ném họ xuống chân núi Sineru.
Tesaṃ sinerussa heṭṭhimatale dasasahassayojanaṃ asurabhavanaṃ nibbatti pāricchattakapaṭicchannabhūtāya citrapāṭaliyā upasobhitaṃ.
For them, at the lower level of Sineru, an asura abode, ten thousand yojanas in extent, arose, adorned with the beautiful Citrapāṭalī tree, which resembled the Pāricchattaka tree.
Dưới đáy núi Sineru, một cõi Asura rộng mười ngàn dojana đã hình thành, được trang hoàng bởi cây Citrapāṭalī bao phủ như cây Pāricchattaka.
Tato te satiṃ paṭilabhitvā tāvatiṃsabhavanaṃ apassantā ‘‘aho re naṭṭhā mayaṃ pānamadadosena, na dāni mayaṃ suraṃ pivimhā, asuraṃ pivimhā, na dānimhā surā, asurā dāni jātamhā’’ti.
Then, regaining their consciousness and not seeing the Tāvatiṃsa abode, they exclaimed, "Alas, we are ruined by the fault of drinking intoxicants! We did not drink surā (liquor) then; we drank asurā (non-liquor). We are no longer suras (devas); now we have become asuras!"
Sau đó, khi họ tỉnh lại và không thấy cõi Tāvatiṃsa, họ nói: “Ôi! Chúng ta đã bị hủy hoại vì lỗi say rượu. Giờ đây chúng ta không uống sura (rượu của chư thiên) mà uống asura (rượu của phi thiên). Giờ đây chúng ta không còn là sura nữa, chúng ta đã trở thành asura.”
Tato pabhuti ‘‘asurā’’icceva uppannasamaññā hutvā ‘‘handa dāni devehi saddhiṃ saṅgāmemā’’ti sineruṃ parito ārohiṃsu.
From that time onwards, they became known by the name "asuras," and saying, "Come, let us now fight with the devas," they ascended all around Sineru.
Kể từ đó, họ mang tên “Asura” và nói: “Nào, bây giờ chúng ta hãy chiến đấu với các vị devas!” rồi leo lên khắp núi Sineru.
Tato sakko asure yuddhena abbhuggantvā punapi samudde pakkhipitvā catūsu dvāresu attanā sadisaṃ indapaṭimaṃ māpetvā ṭhapesi.
Then Sakka, having attacked the asuras in battle, threw them into the ocean again and had images of himself, similar to Indra, made and placed at the four gates.
Sau đó, Sakka đã đánh bại các Asura trong trận chiến, lại ném họ xuống biển, rồi cho đúc tượng Indra giống mình và đặt ở bốn cổng thành.
Tato asurā ‘‘appamatto vatāyaṃ sakko niccaṃ rakkhanto tiṭṭhatī’’ti cintetvā punadeva nagaraṃ agamiṃsu.
Then the asuras, thinking, "This Sakka is indeed vigilant, always standing guard," returned to their city.
Khi đó, các Asura nghĩ: “Sakka này thật không lơ là, luôn luôn canh giữ!” rồi quay trở về thành của mình.
Tato devā attano jayaṃ ghosentā mahāvīthiyaṃ celukkhepaṃ karontā nakkhattaṃ kīḷiṃsu.
Then the devas, proclaiming their victory, celebrated a festival by throwing up their garments in the great street.
Sau đó, các vị devas ăn mừng chiến thắng của mình, tung khăn lên trời trên đại lộ và tổ chức lễ hội.
Atha asito atītānāgate cattālīsakappe anussarituṃ samatthatāya ‘‘kiṃ nu kho imehi pubbepi evaṃ kīḷitapubba’’nti āvajjento taṃ devāsurasaṅgāme devavijayaṃ disvā āha –
Then Asita, being capable of recollecting forty aeons of the past and future, pondered, "Did these devas ever celebrate like this before?" And seeing the devas' victory in that battle between devas and asuras, he said:
Khi ấy, Asita, người có khả năng nhớ lại bốn mươi kiếp quá khứ và vị lai, suy nghĩ: “Trước đây các vị này có từng vui chơi như vậy không?” và khi nhìn thấy chiến thắng của chư thiên trong trận chiến giữa chư thiên và Asura, đã nói:
688. Dutiyagāthāya seḷentīti mukhena usseḷanasaddaṃ muñcanti.
688. In the second verse, seḷentī means "uttering sounds of joy with their mouths."
688. Trong bài kệ thứ hai, seḷentī nghĩa là phát ra âm thanh hoan hô bằng miệng.
Gāyanti nānāvidhāni gītāni, vādayanti aṭṭhasaṭṭhi tūriyasahassāni, phoṭentīti apphoṭenti.
Gāyanti means "singing various kinds of songs," vādayanti means "playing sixty-eight thousand musical instruments," phoṭentī means "clapping their hands."
Gāyanti nghĩa là hát nhiều loại bài hát, vādayanti nghĩa là tấu sáu mươi tám ngàn nhạc cụ, phoṭentī nghĩa là vỗ tay.
Pucchāmi vohanti attanā āvajjetvā ñātuṃ samatthopi tesaṃ vacanaṃ sotukāmatāya pucchati.
Pucchāmi vohaṃ means that although he was capable of knowing by his own reflection, he asked, desiring to hear their words.
Pucchāmi vohaṃ nghĩa là, mặc dù có khả năng tự suy xét và biết, nhưng vì muốn nghe lời của họ nên ông hỏi.
Merumuddhavāsineti sinerumuddhani vasante.
Merumuddhavāsine means "those dwelling on the summit of Sineru."
Merumuddhavāsine nghĩa là những vị sống trên đỉnh núi Sineru.
Sinerussa hi heṭṭhimatale dasayojanasahassaṃ asurabhavanaṃ, majjhimatale dvisahassaparittadīpaparivārā cattāro mahādīpā, uparimatale dasayojanasahassaṃ tāvatiṃsabhavanaṃ.
Indeed, at the lower level of Sineru, there is the asura abode, ten thousand yojanas in extent; at the middle level, there are the four great continents surrounded by two thousand small islands; and at the upper level, there is the Tāvatiṃsa abode, ten thousand yojanas in extent.
Thật vậy, dưới đáy núi Sineru là cõi Asura rộng mười ngàn dojana; ở tầng giữa là bốn đại châu được bao quanh bởi hai ngàn tiểu đảo; ở tầng trên là cõi Tāvatiṃsa rộng mười ngàn dojana.
Tasmā devā ‘‘merumuddhavāsino’’ti vuccanti.
Therefore, the devas are called "dwellers on the summit of Sineru."
Vì vậy, các vị devas được gọi là “merumuddhavāsino” (những vị sống trên đỉnh Sineru).
Mārisāti deve āmanteti, nidukkhā nirābādhāti vuttaṃ hoti.
Mārisā is an address to the devas, meaning "those free from suffering and affliction."
Mārisā là lời xưng hô với các vị devas, có nghĩa là những vị không khổ đau, không bệnh tật.
689. Athassa tamatthaṃ ārocentehi devehi vuttāya tatiyagāthāya bodhisattoti bujjhanakasatto, sammāsambodhiṃ gantuṃ araho satto ratanavaroti vararatanabhūto.
689. In the third verse spoken by the devas who were announcing that matter to the ascetic, Bodhisatto means a being who will attain omniscience, a being worthy of attaining perfect self-awakening. Ratanavaro means a supreme jewel-like being.
689. Sau đó, trong bài kệ thứ ba do các vị devas nói để trình bày ý nghĩa đó cho ông, bodhisatto nghĩa là chúng sinh giác ngộ, một chúng sinh xứng đáng đạt đến Chánh Đẳng Giác; ratanavaro nghĩa là viên ngọc quý giá.
Tenamha tuṭṭhāti tena kāraṇena mayaṃ tuṭṭhā.
Tenamha tuṭṭhā means, "For that reason, we are delighted."
Tenamha tuṭṭhā nghĩa là vì lý do đó chúng tôi hoan hỷ.
So hi buddhattaṃ patvā tathā dhammaṃ desessati, yathā mayañca aññe ca devagaṇā sekkhāsekkhabhūmiṃ pāpuṇissāma.
For having attained Buddhahood, he will teach the Dhamma in such a way that we and other companies of devas will reach the stages of trainees and non-trainees.
Thật vậy, khi đạt được Phật quả, Ngài sẽ thuyết pháp sao cho chúng tôi và các chúng thiên khác sẽ đạt đến các địa vị hữu học và vô học.
Manussāpissa dhammaṃ sutvā ye na sakkhissanti parinibbātuṃ, te dānādīni katvā devaloke paripūressantīti ayaṃ kira nesaṃ adhippāyo.
And humans, having heard his Dhamma, those who are unable to attain final Nibbāna will perform acts of generosity and so forth, and will fill the deva worlds—this, it is said, was their intention.
Và những người không thể nhập Niết Bàn sau khi nghe Pháp của Ngài sẽ thực hành bố thí và các thiện hạnh khác để tái sinh vào cõi trời. Đây là ý định của họ.
Tattha ‘‘tuṭṭhā kalyarūpā’’ti kiñcāpi idaṃ padadvayaṃ atthato abhinnaṃ, tathāpi ‘‘kimabbhutaṃ daṭṭhu marū pamoditā, kiṃ devasaṅgho atiriva kalyarūpo’’ti imassa pañhadvayassa vissajjanatthaṃ vuttanti veditabbaṃ.
There, although the two phrases "tuṭṭhā kalyarūpā" are not different in meaning, it should be understood that they were spoken in answer to the two questions: "What wonder did the devas see that they rejoiced? Why were the company of devas exceedingly joyful?"
Trong đó, mặc dù hai từ “tuṭṭhā kalyarūpā” không khác nhau về nghĩa, nhưng cần hiểu rằng chúng được nói để trả lời hai câu hỏi: “Kimabbhutaṃ daṭṭhu marū pamoditā” (Các vị devas vui mừng vì đã thấy điều kỳ diệu gì?) và “kiṃ devasaṅgho atiriva kalyarūpo” (Tại sao chúng thiên lại vô cùng hoan hỷ như vậy?).
690. Idāni yena adhippāyena bodhisatte jāte tuṭṭhā ahesuṃ, taṃ āvikarontehi vuttāya catutthagāthāya sattaggahaṇena devamanussaggahaṇaṃ, pajāgahaṇena sesagatiggahaṇaṃ.
690. Now, in the fourth verse spoken by the devas, revealing the intention with which they rejoiced at the Bodhisatta's birth, the term "satta" (being) refers to devas and humans, and the term "pajā" (creatures) refers to other destinies.
690. Giờ đây, trong bài kệ thứ tư do các vị devas nói để làm rõ ý định mà họ hoan hỷ khi Bồ Tát đản sinh, việc sử dụng từ “satta” (chúng sinh) bao gồm các vị devas và loài người, còn việc sử dụng từ “pajā” (loài vật) bao gồm các cõi tái sinh còn lại.
Evaṃ dvīhi padehi pañcasupi gatīsu seṭṭhabhāvaṃ dasseti.
Thus, with these two terms, it shows his supremacy in all five destinies.
Như vậy, bằng hai từ này, Ngài thể hiện sự ưu việt trong cả năm cõi tái sinh.
Tiracchānāpi hi sīhādayo asantāsādiguṇayuttā, tepi ayameva atiseti.
Even animals like lions, endowed with qualities such as fearlessness, he surpasses.
Ngay cả các loài vật như sư tử, v.v., cũng có những phẩm chất như không sợ hãi, v.v., nhưng Ngài còn vượt trội hơn cả chúng.
Tasmā ‘‘pajānamuttamo’’ti vutto.
Therefore, he is called "pajānamuttamo" (foremost of creatures).
Vì vậy, Ngài được gọi là “pajānamuttamo” (bậc tối thượng trong các loài).
Devamanussesu pana ye attahitāya paṭipannādayo cattāro puggalā, tesu ubhayahitapaṭipanno aggapuggalo ayaṃ, naresu ca usabhasadisattā narāsabho.
Among devas and humans, of the four types of individuals who are committed to their own welfare and so forth, this one, committed to the welfare of both, is the aggapuggalo (foremost person), and among humans, being like a bull, he is narāsabho (bull among men).
Trong số các vị devas và loài người, những người đã thực hành vì lợi ích của bản thân và bốn loại người khác, thì Bồ Tát này là aggapuggalo (bậc tối thượng) đã thực hành vì lợi ích của cả hai, và trong số loài người, Ngài là narāsabho (bậc tối thượng của loài người) vì giống như một con bò chúa.
Tenassa thutiṃ bhaṇantā idampi padadvayamāhaṃsu.
Therefore, praising him, they spoke these two phrases as well.
Vì vậy, khi ca ngợi Ngài, họ cũng đã nói hai từ này.
692. Chaṭṭhagāthāya tatoti asitassa vacanato anantaraṃ.
692. In the sixth verse, tato means immediately after Asita's words.
692. Trong bài kệ thứ sáu, tato nghĩa là ngay sau lời nói của Asita.
Ukkāmukhevāti ukkāmukhe eva, mūsāmukheti vuttaṃ hoti.
Ukkāmukhevā means "in the mouth of the fire pan," which is to say, "in the mouth of the crucible."
Ukkāmukhevā nghĩa là ngay tại miệng lò rèn, có nghĩa là miệng khuôn đúc.
Sukusalasampahaṭṭhanti sukusalena suvaṇṇakārena saṅghaṭṭitaṃ, saṅghaṭṭentena tāpitanti adhippāyo.
Sukusalasampahaṭṭhaṃ means beaten by a skilled goldsmith, implying heated by beating.
Sukusalasampahaṭṭhaṃ nghĩa là được một thợ vàng lành nghề rèn giũa, ý muốn nói là được nung nóng khi rèn giũa.
Daddallamānanti vijjotamānaṃ.
Daddallamānaṃ means shining brightly.
Daddallamānaṃ nghĩa là tỏa sáng rực rỡ.
Asitavhayassāti asitanāmassa dutiyena nāmena kaṇhadevilassa isino.
Asitavhayassā means of the ascetic named Asita, also known by his second name, Kaṇhadevila.
Asitavhayassā nghĩa là của vị ẩn sĩ tên Asita, còn được gọi bằng tên thứ hai là Kaṇhadevila.
693. Sattamagāthāya tārāsabhaṃ vāti tārānaṃ usabhasadisaṃ, candanti adhippāyo.
693. In the seventh verse, tārāsabhaṃ vā means like the bull of stars, which is to say, the moon.
693. Trong bài kệ thứ bảy, tārāsabhaṃ vā nghĩa là giống như con bò chúa của các vì sao, ý muốn nói là mặt trăng.
Visuddhanti abbhādiupakkilesarahitaṃ.
Visuddhaṃ means free from impurities like clouds.
Visuddhaṃ nghĩa là trong sạch, không có các ô nhiễm như mây, v.v.
Saradarivāti sarade iva.
Saradarivā means as in autumn.
Saradarivā nghĩa là như vào mùa thu.
Ānandajātoti savanamatteneva uppannāya pītiyā pītijāto.
Ānandajāto means filled with joy, joy having arisen merely upon hearing.
Ānandajāto nghĩa là sinh ra niềm hoan hỷ chỉ bằng cách nghe.
Alattha pītinti disvā punapi pītiṃ labhi.
Alattha pītiṃ means he gained joy again upon seeing.
Alattha pītiṃ nghĩa là nhìn thấy và lại có được niềm hoan hỷ.
694. Tato paraṃ bodhisattassa devehi sadā payujjamānasakkāradīpanatthaṃ vuttaaṭṭhamagāthāya anekasākhanti anekasalākaṃ.
694. Thereafter, in the eighth verse, spoken to show the constant homage offered to the Bodhisatta by the devas, anekasākhaṃ means with many ribs.
694. Sau đó, trong bài kệ thứ tám được nói để làm rõ sự tôn kính mà các vị devas luôn dành cho Bồ Tát, anekasākhaṃ nghĩa là có nhiều nan hoa.
Sahassamaṇḍalanti rattasuvaṇṇamayasahassamaṇḍalayuttaṃ.
Sahassamaṇḍalaṃ means having a thousand circles made of red gold.
Sahassamaṇḍalaṃ nghĩa là có ngàn vòng tròn bằng vàng đỏ.
Chattanti dibbasetacchattaṃ.
Chattaṃ means a divine white parasol.
Chattaṃ nghĩa là lọng trắng thần diệu.
Vītipatantīti sarīraṃ bījamānā patanuppatanaṃ karonti.
Vītipatantī means fanning his body, they rise and fall.
Vītipatantī nghĩa là bay lượn trên cơ thể, lên xuống.
695. Navamagāthāya jaṭīti jaṭilo.
695. In the ninth verse, jaṭī means ascetic with matted hair.
695. Trong bài kệ thứ chín, jaṭī nghĩa là người có bím tóc.
Kaṇhasirivhayoti kaṇhasaddena ca sirisaddena ca avhayamāno.
Kaṇhasirivhayo means called by the names Kaṇha and Siri.
Kaṇhasirivhayo nghĩa là được gọi bằng cả từ Kaṇha và từ Siri.
Taṃ kira ‘‘sirikaṇho’’tipi avhayanti āmantenti, ālapantīti vuttaṃ hoti.
It is said that they also call him "Sirikaṇha," meaning they address and speak to him.
Nghe nói, họ cũng gọi vị ẩn sĩ đó là “Sirikaṇho”, tức là xưng hô, nói chuyện.
Paṇḍukambaleti rattakambale.
Paṇḍukambale means on the red blanket.
Paṇḍukambale nghĩa là trên tấm chăn màu đỏ.
Adhikārato cettha ‘‘kumāra’’nti vattabbaṃ, pāṭhaseso vā kātabbo.
Here, by reason of context, it should be said "kumāra" (prince), or the rest of the text should be supplied.
Ở đây, theo ngữ cảnh, đáng lẽ phải nói “kumāra” (hoàng tử), hoặc phải bổ sung phần còn thiếu của bài kệ.
Purimagāthāya ca ahatthapāsagataṃ sandhāya ‘‘disvā’’ti vuttaṃ.
And in the previous verse, "disvā" (having seen) was spoken referring to what was not within arm's reach.
Trong bài kệ trước, từ “disvā” (nhìn thấy) được nói để chỉ việc không nằm trong tầm với.
Idha pana hatthapāsagataṃ paṭiggahaṇatthaṃ upanītaṃ, tasmā puna vacanaṃ ‘‘disvā’’ti.
Here, however, it refers to what was brought within arm's reach for acceptance, hence the repeated word "disvā."
Còn ở đây, từ “disvā” được nói lại để chỉ việc được mang đến trong tầm với để nhận lấy.
Purimaṃ vā dassanapītilābhāpekkhaṃ gāthāvasāne ‘‘vipulamalattha pīti’’nti vacanato, idaṃ paṭiggahāpekkhaṃ avasāne ‘‘sumano paṭiggahe’’ti vacanato.
Alternatively, the former refers to the joy of seeing, as indicated by "vipulamalattha pītiṃ" at the end of the verse, while this refers to the acceptance, as indicated by "sumano paṭiggahe" at the end.
Hoặc, từ “disvā” trong bài kệ trước liên quan đến việc đạt được niềm hoan hỷ khi nhìn thấy, theo lời “vipulamalattha pīti” (đạt được niềm hoan hỷ lớn) ở cuối bài kệ; còn từ “disvā” này liên quan đến việc nhận lấy, theo lời “sumano paṭiggahe” (hoan hỷ nhận lấy) ở cuối bài kệ.
Purimañca kumārasambandhameva, idaṃ setacchattasambandhampi.
And the former is related only to the prince, while this is also related to the white parasol.
Và từ “disvā” trước chỉ liên quan đến hoàng tử, còn từ “disvā” này cũng liên quan đến lọng trắng.
Disvāti satasahassagghanake gandhārarattakambale suvaṇṇanikkhaṃ viya kumāraṃ ‘‘chattaṃ marū’’ti ettha vuttappakāraṃ setacchattaṃ dhāriyantaṃ muddhani disvā.
Disvā means having seen the prince, like a gold coin, on the red Gandhara blanket worth a hundred thousand, and having seen the white parasol of the kind mentioned in "chattaṃ marū" held over his head.
Disvā nghĩa là nhìn thấy hoàng tử giống như một thỏi vàng trên tấm chăn đỏ Gandhara trị giá một trăm ngàn, và nhìn thấy lọng trắng được đội trên đầu, như đã nói trong “chattaṃ marū” (lọng của các vị devas).
Keci pana ‘‘idaṃ mānusakaṃ chattaṃ sandhāya vutta’’nti bhaṇanti.
Some, however, say, "This refers to a human umbrella."
Tuy nhiên, một số vị nói rằng: “Điều này được nói để chỉ lọng của loài người.”
Yatheva hi devā, evaṃ manussāpi chattacāmaramorahatthatālavaṇṭavāḷabījanihatthā mahāpurisaṃ upagacchantīti.
For just as devas, so too do humans approach the Great Being, holding parasols, yak-tail whisks, peacock-tail fans, palm-leaf fans, and animal-hair whisks in their hands.
Thật vậy, giống như các vị devas, loài người cũng cầm lọng, phất trần, quạt đuôi công, quạt lá cọ, quạt đuôi bò và đến gần vị đại nhân đó.
Evaṃ santepi na tassa vacanena kocipi atisayo atthi, tasmā yathāvuttameva sundaraṃ.
Even so, there is no special significance in his statement; therefore, what was stated before is more fitting.
Mặc dù vậy, lời nói của vị ấy không có gì đặc biệt. Do đó, những gì đã được nói trước đó là tốt nhất.
Paṭiggaheti ubhohi hatthehi paṭiggahesi.
Paṭiggahe means he received it with both hands.
Paṭiggahe có nghĩa là đón nhận bằng cả hai tay.
Isiṃ kira vandāpetuṃ kumāraṃ upanesuṃ.
They brought the boy to the seer to make him pay homage.
Người ta đã đưa vị hoàng tử đến để đảnh lễ vị ẩn sĩ.
Athassa pādā parivattitvā isissa matthake patiṭṭhahiṃsu.
Then his feet turned and rested on the seer's head.
Rồi đôi chân của vị ấy xoay chuyển và đặt lên đỉnh đầu của vị ẩn sĩ.
So tampi acchariyaṃ disvā udaggacitto sumano paṭiggahesi.
Seeing that wonder too, he received him with a joyful and cheerful mind.
Vị ấy, thấy điều kỳ diệu đó, với tâm hân hoan và vui mừng, đã đón nhận.
696. Dasamagāthāyaṃ jigīsakoti jigīsanto magganto pariyesanto, upaparikkhantoti vuttaṃ hoti.
In the tenth verse, jigīsako means seeking, searching, investigating, or examining.
Trong bài kệ thứ mười, jigīsako có nghĩa là tìm kiếm, truy tìm, khảo sát.
Lakkhaṇamantapāragūti lakkhaṇānaṃ vedānañca pāraṃ gato.
Lakkhaṇamantapāragū means one who has reached the other shore of the marks and the Vedas.
Lakkhaṇamantapāragū có nghĩa là người đã đạt đến bờ bên kia của các tướng và các kinh Veda.
Anuttarāyanti anuttaro ayaṃ.
Anuttarāyaṃ means "this one is unsurpassed."
Anuttarāyaṃ có nghĩa là vị này là vô thượng.
So kira attano abhimukhāgatesu mahāsattassa pādatalesu cakkāni disvā tadanusārena sesalakkhaṇāni jigīsanto sabbaṃ lakkhaṇasampattiṃ disvā ‘‘addhāyaṃ buddho bhavissatī’’ti ñatvā evamāha.
Having seen the wheels on the soles of the Great Being's feet as he approached him, and then seeking the remaining marks in accordance with that, he saw the completeness of all the marks and, knowing that "he will surely become a Buddha," he spoke thus.
Vị ấy, khi thấy các tướng bánh xe trên lòng bàn chân của Đại sĩ đang đến gần mình, và theo đó, tìm kiếm các tướng còn lại, đã thấy toàn bộ sự viên mãn của các tướng, rồi biết rằng “vị này chắc chắn sẽ thành Phật”, nên đã nói như vậy.
697. Ekādasāyaṃ athattano gamananti paṭisandhivasena arūpagamanaṃ.
In the eleventh verse, athattano gamanaṃ refers to going to the arūpa realm by way of rebirth.
Trong bài kệ thứ mười một, athattano gamanaṃ có nghĩa là sự đi đến cõi vô sắc bằng cách tái tục.
Akalyarūpo gaḷayati assukānīti taṃ attano arūpūpapattiṃ anussaritvā ‘‘na dānāhaṃ assa dhammadesanaṃ sotuṃ lacchāmī’’ti atuṭṭharūpo balavasokābhibhavena domanassajāto hutvā assūni pāteti gaḷayati.
Akalyarūpo gaḷayati assukānīti, remembering his own arūpa existence, he became displeased, overwhelmed by strong sorrow, and filled with dejection, thinking, "I will not be able to hear his Dhamma teaching now," and shed tears, pouring them forth. "Garayatī" is also a reading.
Akalyarūpo gaḷayati assukānī có nghĩa là vị ấy, khi nhớ lại sự tái sinh vào cõi vô sắc của mình, đã không vui mừng, với tâm ưu phiền do bị sầu khổ mạnh mẽ áp đảo, đã rơi lệ. Cũng có bản đọc là garayatī.
‘‘Garayatī’’tipi pāṭho.
It is also a reading as "garayatī".
Cũng có bản đọc là garayatī.
Yadi panesa rūpabhave cittaṃ nameyya, kiṃ tattha na uppajjeyya, yenevaṃ rodatīti?
If he were to incline his mind to the rūpa existence, what would not arise there, that he weeps thus?
Nếu vị ấy hướng tâm đến cõi sắc, thì điều gì sẽ không phát sinh ở đó mà lại khóc như vậy?
Na na uppajjeyya, akusalatāya panetaṃ vidhiṃ na jānāti.
It would not fail to arise, but he does not know that method due to lack of skill.
Không phải là không phát sinh, nhưng vị ấy không biết phương pháp đó vì thiếu thiện xảo.
Evaṃ santepi domanassuppattiyevassa ayuttā samāpattilābhena vikkhambhitattāti ce?
Even so, if the arising of dejection is improper for him because it is suppressed by the attainment of jhāna, what then?
Mặc dù vậy, sự phát sinh của ưu phiền là không hợp lý đối với vị ấy, vì đã được trấn áp bởi sự chứng đắc thiền định, phải không?
Na, vikkhambhitattā eva.
No, it is precisely because it is suppressed.
Không, chính vì đã được trấn áp.
Maggabhāvanāya samucchinnā hi kilesā na uppajjanti, samāpattilābhīnaṃ pana balavapaccayena uppajjanti.
Defilements utterly eradicated by the cultivation of the path do not arise, but for those who have attained jhāna, they can arise due to strong conditions.
Các phiền não đã bị đoạn trừ do tu tập đạo thì không phát sinh, nhưng đối với những người chứng đắc thiền định, chúng có thể phát sinh do duyên mạnh mẽ.
Uppanne kilese parihīnajjhānattā kutassa arūpagamananti ce?
If defilements arise, and his jhāna is lost, how can he go to the arūpa realm?
Nếu phiền não phát sinh, thì làm sao vị ấy có thể đi đến cõi vô sắc được nữa, vì đã bị suy giảm thiền định?
Appakasirena punādhigamato.
Because he can regain it without much difficulty.
Vì có thể chứng đắc lại một cách dễ dàng.
Samāpattilābhino hi uppanne kilese balavavītikkamaṃ anāpajjantā vūpasantamatteyeva kilesavege puna taṃ visesaṃ appakasirenevādhigacchanti, ‘‘parihīnavisesā ime’’tipi duviññeyyā honti, tādiso ca eso.
For those who have attained jhāna, when defilements arise, if they do not commit a strong transgression, they can easily regain that special attainment as soon as the surge of defilements subsides. They are also difficult to discern as "these have lost their special attainment," and he was such a one.
Thật vậy, những người chứng đắc thiền định, khi phiền não phát sinh mà không phạm giới nghiêm trọng, thì khi sự thôi thúc của phiền não lắng xuống, họ có thể dễ dàng chứng đắc lại sự đặc biệt đó. Họ cũng khó mà biết được rằng “những người này đã bị suy giảm sự đặc biệt”. Và vị ấy là một người như vậy.
No ce kumāre bhavissati antarāyoti na bhavissati nu kho imasmiṃ kumāre antarāyo.
No ce kumāre bhavissati antarāyo means, "Will there not be any obstacle for this prince?"
No ce kumāre bhavissati antarāyo có nghĩa là liệu có chướng ngại nào sẽ không xảy ra đối với vị hoàng tử này chăng?
699. Terasāyaṃ sambodhiyagganti sabbaññutaññāṇaṃ.
In the thirteenth verse, sambodhiyaggaṃ means omniscience.
Trong bài kệ thứ mười ba, sambodhiyaggaṃ có nghĩa là trí tuệ Toàn tri.
Tañhi aviparītabhāvena sammā bujjhanato sambodhi, katthaci āvaraṇābhāvena sabbañāṇuttamato ‘‘agga’’nti vuccati.
For it is called Sambodhi because it is rightly understood without error, and it is called "agga" (foremost) because it is the supreme knowledge, without any obstruction anywhere.
Trí tuệ đó được gọi là sambodhi vì nó giác ngộ đúng đắn mà không sai lệch; nó được gọi là agga (tối thượng) vì nó là tối thượng trong mọi trí tuệ do không có bất kỳ chướng ngại nào.
Phusissatīti pāpuṇissati.
Phusissatī means will attain.
Phusissati có nghĩa là sẽ đạt được.
Paramavisuddhadassīti nibbānadassī.
Paramavisuddhadassī means one who sees Nibbāna.
Paramavisuddhadassī có nghĩa là người thấy Niết Bàn.
Tañhi ekantavisuddhattā paramavisuddhaṃ.
For that is supremely pure because of its absolute purity.
Thật vậy, Niết Bàn là tối thượng thanh tịnh vì nó hoàn toàn thanh tịnh.
Vitthārikassāti vitthārikaṃ assa.
Vitthārikassā means it will be extensive for him.
Vitthārikassā có nghĩa là rộng lớn của vị ấy.
Brahmacariyanti sāsanaṃ.
Brahmacariyaṃ means the Dispensation.
Brahmacariyaṃ có nghĩa là giáo pháp.
700. Cuddasāyaṃ athantarāti antarāyeva assa, sambodhippattito orato evāti vuttaṃ hoti.
In the fourteenth verse, athantarā means "even in the interim," or "before the attainment of Sambodhi."
Trong bài kệ thứ mười bốn, athantarā có nghĩa là chỉ trong khoảng thời gian đó, tức là trước khi vị ấy đạt được giác ngộ.
Na sossanti na suṇissaṃ.
Na sossaṃ means "I shall not hear."
Na sossaṃ có nghĩa là tôi sẽ không được nghe.
Asamadhurassāti asamavīriyassa.
Asamadhurassā means of one whose energy is incomparable.
Asamadhurassā có nghĩa là của vị có tinh tấn vô song.
Aṭṭoti āturo.
Aṭṭo means afflicted.
Aṭṭo có nghĩa là đau khổ.
Byasanaṃ gatoti sukhavināsaṃ patto.
Byasanaṃ gato means fallen into the destruction of happiness.
Byasanaṃ gato có nghĩa là rơi vào sự hủy hoại hạnh phúc.
Aghāvīti dukkhito, sabbaṃ domanassuppādameva sandhāyāha.
Aghāvī means suffering; all this refers to the arising of dejection.
Aghāvī có nghĩa là đau khổ. Tất cả đều ám chỉ sự phát sinh của ưu phiền.
Domanassena hi so āturo.
For he was afflicted by dejection.
Thật vậy, vị ấy đau khổ vì ưu phiền.
Tañcassa sukhabyasanato byasanaṃ, sukhavināsanatoti vuttaṃ hoti.
And that (dejection) was a calamity for him because it was the destruction of happiness, meaning it destroyed happiness.
Và sự ưu phiền đó là sự hủy hoại đối với vị ấy vì nó hủy hoại hạnh phúc, tức là sự tiêu diệt hạnh phúc.
Tena ca so cetasikaaghabhūtena aghāvī.
And by that mental affliction, he was suffering (aghāvī).
Và vị ấy là aghāvī (đau khổ) bởi sự đau khổ tinh thần đó.
701. Pannarasāyaṃ vipulaṃ janetvānāti vipulaṃ janetvā.
In the fifteenth verse, vipulaṃ janetvānā means having produced abundantly.
Trong bài kệ thứ mười lăm, vipulaṃ janetvānā có nghĩa là đã tạo ra sự rộng lớn.
Ayameva vā pāṭho.
Or this is the reading.
Hoặc đây là bản đọc.
Niggamāti niggato.
Niggamā means he went forth.
Niggamā có nghĩa là đã xuất gia.
Evaṃ niggato ca so bhāgineyyaṃ sayanti sakaṃ bhāgineyyaṃ, attano bhaginiyā puttanti vuttaṃ hoti.
Having thus gone forth, so bhāgineyyaṃ sayaṃ means his own nephew, the son of his sister.
Khi đã xuất gia như vậy, so bhāgineyyaṃ sayaṃ có nghĩa là cháu trai của mình, tức là con trai của em gái mình.
Samādapesīti attano appāyukabhāvaṃ ñatvā kaniṭṭhabhaginiyā ca puttassa nālakassa māṇavakassa upacitapuññataṃ attano balena ñatvā ‘‘vuḍḍhippatto pamādampi āpajjeyyā’’ti naṃ anukampamāno bhaginiyā gharaṃ gantvā ‘‘kahaṃ nālako’’ti.
Samādapesī means, knowing his own short lifespan, and knowing by his own power the accumulated merit of his younger sister's son, the youth Nāḷaka, and thinking, "When he reaches maturity, he might become heedless," out of compassion for him, he went to his sister's house and asked, "Where is Nāḷaka?"
Samādapesī có nghĩa là, khi biết mình có tuổi thọ ngắn ngủi và biết được công đức tích lũy của cháu trai mình là thanh niên Nāḷaka bằng năng lực của mình, và nghĩ rằng “khi trưởng thành, nó có thể trở nên lơ đễnh”, vị ấy đã thương xót nó, đến nhà em gái và hỏi “Nāḷaka ở đâu?”. “Thưa ngài, nó đang chơi ở ngoài”. Vị ấy ra lệnh “Hãy đưa nó đến đây!”, rồi ngay lập tức cho nó xuất gia theo lối ẩn sĩ, và khuyên răn, giáo huấn nó.
‘‘Bahi, bhante, kīḷatī’’ti.
"He is playing outside, Venerable Sir."
“Thưa ngài, nó đang chơi ở ngoài”.
‘‘Ānetha na’’nti āṇāpetvā taṅkhaṇaṃyeva tāpasapabbajjaṃ pabbājetvā samādapesi ovadi anusāsi.
Having ordered, "Bring him," he immediately ordained him into the ascetic's life, exhorted him, and instructed him.
Vị ấy ra lệnh “Hãy đưa nó đến đây!”, rồi ngay lập tức cho nó xuất gia theo lối ẩn sĩ, và khuyên răn, giáo huấn nó.
Kathaṃ?
How?
Giáo huấn như thế nào?
‘‘Buddhoti ghosaṃ…pe… brahmacariya’’nti soḷasamagāthamāha.
He recited the sixteen stanzas beginning with "Buddhoti ghosaṃ…pe… brahmacariyaṃ".
Vị ấy đã nói bài kệ thứ mười sáu: “Buddhoti ghosaṃ…pe… brahmacariya” (Khi con nghe tiếng Phật… cho đến… Phạm hạnh).
702. Tattha yada paratoti yadā parato.
702. There, yada parato means when, after me.
Trong đó, yada parato có nghĩa là khi sau khi ta chết.
Dhammamagganti paramadhammassa nibbānassa maggaṃ, dhammaṃ vā aggaṃ saha paṭipadāya nibbānaṃ.
Dhammamaggaṃ means the path to Nibbāna, the supreme Dhamma, or the supreme Dhamma, Nibbāna, together with the practice.
Dhammamaggaṃ có nghĩa là con đường của Pháp tối thượng, tức là Niết Bàn, hoặc Niết Bàn tối thượng cùng với thực hành.
Tasminti tassa santike.
Tasmiṃ means in his presence.
Tasmiṃ có nghĩa là ở nơi vị ấy.
Brahmacariyanti samaṇadhammaṃ.
Brahmacariyaṃ means the ascetic's practice.
Brahmacariyaṃ có nghĩa là pháp Sa-môn.
703. Sattarasāyaṃ tādināti tassaṇṭhitena, tasmiṃ samaye kilesavikkhambhane samādhilābhe ca sati vikkhambhitakilesena samāhitacittena cāti adhippāyo.
703. In the seventeenth stanza, tādinā means by one who is thus established; the meaning is, at that time, when there is suppression of defilements and attainment of concentration, by one whose defilements are suppressed and whose mind is concentrated.
Trong bài kệ thứ mười bảy, tādinā có nghĩa là bởi vị đã an trú như vậy, tức là khi có sự trấn áp phiền não và chứng đắc định, có nghĩa là bởi vị có phiền não đã được trấn áp và tâm đã an định.
Anāgate paramavisuddhadassināti ‘‘ayaṃ nālako anāgate kāle bhagavato santike paramavisuddhaṃ nibbānaṃ passissatī’’ti evaṃ diṭṭhattā so isi iminā pariyāyena ‘‘anāgate paramavisuddhadassī’’ti vutto.
Anāgate paramavisuddhadassinā means that the seer Asita was called "one who sees the supreme purity in the future" in this way because he saw, "This Nāḷaka will see the supremely pure Nibbāna in the future in the presence of the Blessed One."
Anāgate paramavisuddhadassinā có nghĩa là vị ẩn sĩ đó được gọi là “anāgate paramavisuddhadassī” (người thấy sự thanh tịnh tối thượng trong tương lai) theo cách này, vì đã thấy rằng “vị Nāḷaka này trong tương lai sẽ thấy Niết Bàn tối thượng thanh tịnh ở nơi Đức Thế Tôn”.
Tena anāgate paramavisuddhadassinā.
Therefore, by one who sees the supreme purity in the future.
Do đó, bởi vị thấy sự thanh tịnh tối thượng trong tương lai.
Upacitapuññasañcayoti padumuttarato pabhuti katapuññasañcayo.
Upacitapuññasañcayo means one whose accumulation of merit was built up starting from Padumuttara Buddha.
Upacitapuññasañcayo có nghĩa là người đã tích lũy công đức từ thời Đức Phật Padumuttara trở đi.
Patikkhanti āgamayamāno.
Patikkhaṃ means awaiting.
Patikkhaṃ có nghĩa là đang chờ đợi.
Parivasīti pabbajitvā tāpasavesena vasi.
Parivasī means he lived as an ascetic after renouncing the world.
Parivasī có nghĩa là đã xuất gia và sống trong hình dạng ẩn sĩ.
Rakkhitindriyoti rakkhitasotindriyo hutvā.
Rakkhitindriyo means having protected his faculty of hearing.
Rakkhitindriyo có nghĩa là người đã bảo vệ nhĩ căn.
So kira tato pabhuti udake na nimujji ‘‘udakaṃ pavisitvā sotindriyaṃ vināseyya, tato dhammassavanabāhiro bhaveyya’’nti cintetvā.
It is said that from then on, he did not immerse himself in water, thinking, "If I enter the water, my faculty of hearing might be destroyed, and then I would be unable to hear the Dhamma."
Người ta kể rằng từ đó trở đi, vị ấy không bao giờ lặn xuống nước, vì nghĩ rằng “nếu vào nước, nhĩ căn sẽ bị hủy hoại, và sau đó sẽ không thể nghe Pháp được”.
704. Aṭṭhārasāyaṃ sutvāna ghosanti so nālako evaṃ parivasanto anupubbena bhagavatā sambodhiṃ patvā bārāṇasiyaṃ dhammacakke pavattite taṃ ‘‘bhagavatā dhammacakkaṃ pavattitaṃ, sammāsambuddho vata so bhagavā uppanno’’tiādinā nayena jinavaracakkavattane pavattaghosaṃ attano atthakāmāhi devatāhi āgantvā ārocitaṃ sutvā.
704. In the eighteenth stanza, sutvāna ghosaṃ means that Nāḷaka, living thus, gradually attained perfect enlightenment, and when the Dhamma-cakka was set in motion in Bārāṇasī by the Blessed One, he heard the proclamation made at the jinavaracakkavattane (setting in motion of the supreme Buddha's wheel of Dhamma) by the deities who came to him, desiring his welfare, saying, "The Dhamma-cakka has been set in motion by the Blessed One; indeed, that Blessed One, the Perfectly Self-Enlightened One, has arisen!"
Trong bài kệ thứ mười tám, sutvāna ghosaṃ có nghĩa là vị Nāḷaka đó, sau khi sống như vậy, dần dần Đức Thế Tôn đã đạt được giác ngộ, và khi bánh xe Pháp được chuyển vận ở Bārāṇasī, vị ấy đã nghe tiếng vang lên về sự chuyển vận bánh xe Pháp của bậc Chiến Thắng tối thượng, theo cách “Đức Thế Tôn đã chuyển vận bánh xe Pháp, thật vậy, Đức Thế Tôn là một vị Sammāsambuddha đã xuất hiện”, do các vị thiên nhân, những người mong muốn lợi ích cho vị ấy, đã đến báo tin.
Gantvāna disvā isinisabhanti sattāhaṃ devatāhi moneyyakolāhale kayiramāne sattame divase isipatanaṃ gantvā ‘‘nālako āgamissati, tassa dhammaṃ desessāmī’’ti iminā ca abhisandhinā varabuddhāsane nisinnaṃ disvā nisabhasadisaṃ isinisabhaṃ bhagavantaṃ.
Gantvāna disvā isinisabhaṃ means having gone to Isipatana on the seventh day, when the deities were making the moneyyakolāhala (uproar of the sage's silence) for seven days, he saw the Blessed One, the sage-bull, who was seated on the supreme Buddha-seat with the intention, "Nāḷaka will come, I will teach him the Dhamma."
Gantvāna disvā isinisabhaṃ có nghĩa là sau bảy ngày các vị thiên nhân làm ồn ào về sự im lặng, vào ngày thứ bảy, vị ấy đã đến Isipatana và thấy Đức Thế Tôn, bậc ẩn sĩ vĩ đại như con bò chúa, đang ngồi trên pháp tòa tối thượng của chư Phật, với ý định “Nāḷaka sẽ đến, ta sẽ thuyết Pháp cho vị ấy”.
Pasannoti saha dassaneneva pasannacitto hutvā.
Pasanno means having become delighted immediately upon seeing him.
Pasanno có nghĩa là tâm đã thanh tịnh ngay khi nhìn thấy.
Moneyyaseṭṭhanti ñāṇuttamaṃ, maggañāṇanti vuttaṃ hoti.
Moneyyaseṭṭhaṃ means the supreme knowledge; it is said to be the knowledge of the path.
Moneyyaseṭṭhaṃ có nghĩa là trí tuệ tối thượng, tức là trí tuệ đạo.
Samāgate asitāvhayassa sāsaneti asitassa isino ovādakāle anuppatte.
Samāgate asitāvhayassa sāsane means when the time of Asita the seer's instruction arrived.
Samāgate asitāvhayassa sāsane có nghĩa là khi thời gian giáo huấn của ẩn sĩ Asita đã đến.
Tena hi – ‘‘yadā vivarati dhammamaggaṃ, tadā gantvā samayaṃ paripucchamāno carassu tasmiṃ bhagavati brahmacariya’’nti anusiṭṭho, ayañca so kālo.
Indeed, Asita had instructed him thus: "When he reveals the path of Dhamma, then go and, questioning him yourself, practice the holy life with that Blessed One." And this is that time.
Thật vậy, vị ấy đã được giáo huấn rằng “khi Đức Phật mở ra con đường Pháp, con hãy đến và hỏi về thời điểm đó, rồi thực hành Phạm hạnh trong Đức Thế Tôn đó”, và đây chính là thời điểm đó.
Tena vuttaṃ – ‘‘samāgate asitāvhayassa sāsane’’ti.
Therefore, it is said, "when the instruction of Asita by name arrived."
Do đó, đã nói rằng “samāgate asitāvhayassa sāsane” (khi thời giáo huấn của Asita đã đến).
Sesamettha pākaṭameva.
The rest here is evident.
Phần còn lại ở đây là rõ ràng.
705. Pucchāgāthādvaye aññātametanti viditaṃ mayā etaṃ.
705. In the two stanzas of inquiry, aññātametaṃ means "this is known by me."
Trong hai bài kệ vấn đáp, aññātametaṃ có nghĩa là điều này đã được tôi biết.
Yathātathanti aviparītaṃ.
Yathātathaṃ means "as it truly is," without distortion.
Yathātathaṃ có nghĩa là không sai lệch.
Ko adhippāyo?
What is the meaning?
Ý nghĩa là gì?
Yaṃ asito ‘‘sambodhiyaggaṃ phusissatāyaṃ kumāro’’ti ñatvā ‘‘buddhoti ghosaṃ yada parato suṇosi, sambodhippatto vivarati dhammamagga’’nti maṃ avaca, tadetaṃ mayā asitassa vacanaṃ ajja bhagavantaṃ sakkhiṃ disvā ‘‘yathātathamevā’’ti aññātanti.
Asita, knowing that "this youth will attain supreme enlightenment," told me, "When you hear the proclamation 'Buddha' afterwards, the Perfectly Enlightened One will reveal the path of Dhamma." This statement of Asita, I have now understood to be "as it truly is" by directly seeing the Blessed One.
Điều mà ẩn sĩ Asita đã nói với tôi, khi biết rằng “vị hoàng tử này sẽ đạt được giác ngộ tối thượng”, rằng “khi con nghe tiếng Phật từ người khác, rằng Đức Phật đã đạt được giác ngộ và mở ra con đường Pháp”, thì lời nói đó của Asita, hôm nay tôi đã tự mình thấy Đức Thế Tôn và biết rằng “thật đúng như vậy”.
Taṃ tanti tasmā taṃ.
Taṃ taṃ means "therefore, that."
Taṃ taṃ có nghĩa là vì vậy, điều đó.
Sabbadhammāna pāragunti hemavatasutte vuttanayena chahi ākārehi.
Sabbadhammāna pāraguṃ means one who has gone to the far shore of all phenomena, in six ways, as stated in the Hemavata Sutta.
Sabbadhammāna pāragu có nghĩa là theo cách đã nói trong kinh Hemavata, bằng sáu phương diện.
Sabbadhammānaṃ pāragataṃ.
One who has gone to the far shore of all phenomena.
Đã đạt đến bờ bên kia của tất cả các pháp.
706. Anagāriyupetassāti anagāriyaṃ upetassa, pabbajitassāti attho.
706. Anagāriyupetassāti means for one who has entered homelessness, that is, for one who has gone forth.
706. Anagāriyupetassā có nghĩa là: đã đến đời sống không nhà, tức là người xuất gia.
Bhikkhācariyaṃ jigīsatoti ariyehi āciṇṇaṃ anupakkiliṭṭhaṃ bhikkhācariyaṃ pariyesamānassa.
Bhikkhācariyaṃ jigīsato means for one who seeks the alms-round practice, which is practiced by noble ones and is undefiled.
Bhikkhācariyaṃ jigīsato có nghĩa là: tìm kiếm hạnh khất thực không ô nhiễm, được các bậc Thánh nhân thực hành.
Moneyyanti munīnaṃ santakaṃ.
Moneyyaṃ means that which belongs to sages.
Moneyya có nghĩa là: thuộc về các bậc ẩn sĩ (munī).
Uttamaṃ padanti uttamapaṭipadaṃ.
Uttamaṃ pada means the supreme path.
Uttamaṃ pada có nghĩa là: con đường thực hành tối thượng.
Sesamettha pākaṭameva.
The rest here is clear.
Phần còn lại ở đây đã rõ ràng.
707. Athassa evaṃ puṭṭho bhagavā ‘‘moneyyaṃ te upaññissa’’ntiādinā nayena moneyyapaṭipadaṃ byākāsi.
707. Then, being thus questioned by him, the Blessed One declared the moneyyapaṭipada (path of sagacity) in the manner beginning with "I shall make known to you the moneyya".
707. Khi Nāḷaka hỏi như vậy, Đức Thế Tôn đã giải thích con đường thực hành moneyya bằng cách nói: “Ta sẽ chỉ dạy cho con về moneyya”.
Tattha upaññissanti upaññāpeyyaṃ, vivareyyaṃ paññāpeyyanti attho.
Here, upaññissa means "I shall make known," "I shall reveal," "I shall teach."
Trong đó, upaññissa có nghĩa là: Ta sẽ chỉ dạy, sẽ khai mở, sẽ làm cho hiểu rõ.
Dukkaraṃ durabhisambhavanti kātuñca dukkhaṃ kayiramānañca sambhavituṃ sahituṃ dukkhanti vuttaṃ hoti.
Dukkaraṃ durabhisambhava means that it is difficult to do, and even when being done, it is difficult to accomplish or endure.
Dukkaraṃ durabhisambhava có nghĩa là: khó làm và khó đạt được, tức là khó thực hiện và khó chịu đựng khi đang thực hiện.
Ayaṃ panettha adhippāyo – ahaṃ te moneyyaṃ paññāpeyyaṃ, yadi naṃ kātuṃ vā abhisambhotuṃ vā sukhaṃ bhaveyya, evaṃ pana dukkaraṃ durabhisambhavaṃ puthujjanakālato pabhuti kiliṭṭhacittaṃ anuppādetvā paṭipajjitabbato.
This is the intention here: "I shall make known the moneyya to you, if it were easy to do or to accomplish. But it is difficult and hard to accomplish because it must be practiced without generating a defiled mind from the time of being a worldling."
Ý nghĩa ở đây là: Ta sẽ chỉ dạy cho con về moneyya, nếu việc thực hiện hay đạt được nó là dễ dàng. Nhưng vì nó khó làm và khó đạt được, bởi vì phải thực hành mà không để tâm bị ô nhiễm từ khi còn là phàm nhân.
Tathā hi naṃ ekassa buddhassa ekova sāvako karoti ca sambhoti cāti.
Indeed, only one disciple of one Buddha performs and accomplishes it.
Thật vậy, trong một vị Phật, chỉ có một đệ tử thực hiện và đạt được điều đó.
Evaṃ bhagavā moneyyassa dukkarabhāvaṃ durabhisambhavatañca dassento nālakassa ussāhaṃ janetvā tamassa vattukāmo āha ‘‘handa te naṃ pavakkhāmi, santhambhassu daḷho bhavā’’ti.
Thus, the Blessed One, showing the difficulty and arduousness of the moneyya, encouraged Nāḷaka and, wishing to speak to him, said: "Well then, I shall tell it to you; strengthen yourself, be firm."
Như vậy, Đức Thế Tôn, khi chỉ ra sự khó khăn và khó đạt được của hạnh moneyya, đã khơi dậy sự nhiệt tâm của Nāḷaka và nói rằng: “Này con, Ta sẽ nói cho con nghe, hãy kiên định và vững chắc!”.
Tattha handāti byavasāyatthe nipāto.
Here, handā is a particle indicating resolve.
Trong đó, handā là một giới từ biểu thị sự quyết tâm.
Te naṃ pavakkhāmīti tuyhaṃ taṃ moneyyaṃ pavakkhāmi.
Te naṃ pavakkhāmi means "I shall tell you that moneyya."
Te naṃ pavakkhāmī có nghĩa là: Ta sẽ nói cho con nghe về hạnh moneyya đó.
Santhambhassūti dukkarakaraṇasamatthena vīriyūpatthambhena attānaṃ upatthambhaya.
Santhambhassu means "strengthen yourself with the support of energy capable of performing what is difficult."
Santhambhassū có nghĩa là: hãy tự củng cố bản thân bằng sự kiên trì, có khả năng thực hiện điều khó khăn.
Daḷho bhavāti durabhisambhavasahanasamatthāya asithilaparakkamatāya thiro hoti.
Daḷho bhavā means "be firm with unslackened effort, capable of enduring what is hard to accomplish."
Daḷho bhavā có nghĩa là: hãy kiên cố bằng sự tinh tấn không chùn bước, có khả năng chịu đựng điều khó đạt được.
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is said?
Điều gì được nói ở đây?
Yasmā tvaṃ upacitapuññasambhāro, tasmāhaṃ ekantabyavasitova hutvā evaṃ dukkaraṃ durabhisambhavampi samānaṃ tuyhaṃ taṃ moneyyaṃ pavakkhāmi, santhambhassu daḷho bhavāti.
"Since you have accumulated merits, I, being absolutely resolute, shall declare that moneyya to you, even though it is difficult and hard to accomplish. Strengthen yourself, be firm."
Bởi vì con đã tích lũy đầy đủ phước báu, cho nên Ta, với sự quyết tâm tuyệt đối, sẽ nói cho con nghe về hạnh moneyya đó, dù nó khó làm và khó đạt được. Hãy kiên định và vững chắc!
708. Evaṃ paramasallekhaṃ moneyyavattaṃ vattukāmo nālakaṃ santhambhane daḷhībhāve ca niyojetvā paṭhamaṃ tāva gāmūpanibaddhakilesappahānaṃ dassento ‘‘samānabhāga’’nti upaḍḍhagāthamāha.
708. Thus, wishing to teach the moneyyavatta, which is supreme austerity, and having enjoined Nāḷaka to strengthen and be firm, the Blessed One first spoke the half-verse "samānabhāga" (of equal share), showing the abandoning of defilements associated with the village.
Như vậy, Đức Thế Tôn, muốn thuyết giảng hạnh moneyya tối thượng, đã khuyến khích Nāḷaka kiên định và vững chắc, rồi trước hết nói nửa bài kệ “samānabhāga” để chỉ ra sự đoạn trừ phiền não gắn liền với làng mạc.
Tattha samānabhāganti samabhāgaṃ ekasadisaṃ ninnānākaraṇaṃ.
Here, samānabhāga means "of equal share," "identical," "without differentiation."
Trong đó, samānabhāga có nghĩa là: bình đẳng, đồng nhất, không phân biệt.
Akkuṭṭhavanditanti akkosañca vandanañca.
Akkuṭṭhavandita means "reviling and veneration."
Akkuṭṭhavandita có nghĩa là: bị mắng chửi và được tán dương.
Idāni yathā taṃ samānabhāgaṃ kayirati, taṃ upāyaṃ dassento ‘‘manopadosa’’nti upaḍḍhagāthamāha.
Now, showing the method by which that equal share is made, he spoke the half-verse "manopadosa" (mental defilement).
Bây giờ, để chỉ ra phương pháp thực hiện sự bình đẳng đó, Ngài nói nửa bài kệ “manopadosa”.
Tassattho – akkuṭṭho manopadosaṃ rakkheyya, vandito santo anuṇṇato care, raññāpi vandito samāno ‘‘maṃ vandatī’’ti uddhaccaṃ nāpajjeyya.
Its meaning is: "Being reviled, one should guard against mental defilement; being venerated, one should act without conceit." Even if venerated by a king, one should not fall into haughtiness thinking, "He venerates me."
Ý nghĩa của nó là: khi bị mắng chửi, vị ấy manopadosaṃ rakkheyya (nên giữ tâm không sân hận); khi được tán dương, vị ấy santo anuṇṇato care (nên sống không kiêu mạn). Ngay cả khi được vua tôn kính, vị ấy cũng không nên sinh tâm kiêu ngạo rằng: “Vua đang tôn kính ta”.
709. Idāni araññūpanibaddhakilesappahānaṃ dassento ‘‘uccāvacā’’ti gāthamāha.
709. Now, showing the abandoning of defilements associated with the forest, he spoke the verse "uccāvacā" (high and low).
Bây giờ, để chỉ ra sự đoạn trừ phiền não gắn liền với rừng, Ngài nói bài kệ “uccāvacā”.
Tassattho – araññasaññite dāyepi iṭṭhāniṭṭhavasena uccāvacā nānappakārā ārammaṇā niccharanti, cakkhādīnaṃ āpāthamāgacchanti, te ca kho aggisikhūpamā pariḷāhajanakaṭṭhena.
Its meaning is: "In the forest (dāye) considered as a wilderness, uccāvacā (various kinds) of objects, both desirable and undesirable, emerge (niccharanti), coming into the range of the eye and other senses. And these are like flames of fire (aggisikhūpamā) in that they cause agitation."
Ý nghĩa của nó là: trong khu rừng (dāye) được gọi là rừng, các đối tượng (ārammaṇā) uccāvacā (cao thấp, tức là đa dạng) xuất hiện (niccharanti) theo ý muốn và không ý muốn, chúng đến trong tầm mắt của các căn như mắt, v.v., và những đối tượng đó giống như ngọn lửa (aggisikhūpamā) vì chúng gây ra sự bức bách.
Yathā vā ḍayhamāne vane aggisikhā nānappakāratāya uccāvacā niccharanti, sadhūmāpi, vidhūmāpi, nīlāpi, pītāpi, rattāpi, khuddakāpi, mahantāpi, evaṃ sīhabyagghamanussāmanussavividhavihaṅgavirutapupphaphalapallavādibhedavasena nānappakāratāya dāye uccāvacā ārammaṇā niccharanti bhiṃsanakāpi, rajanīyāpi, dosanīyāpi, mohanīyāpi.
Just as, when a forest is burning, flames of fire emerge in various forms—some with smoke, some without smoke, blue, yellow, red, small, large—similarly, in the forest, various objects emerge, such as terrifying ones, alluring ones, repulsive ones, deluding ones, due to the distinctions of lions, tigers, humans, non-humans, various bird calls, flowers, fruits, sprouts, and so on.
Hoặc như khi rừng bị cháy, các ngọn lửa xuất hiện đa dạng (uccāvacā), có khói hoặc không khói, xanh, vàng, đỏ, nhỏ hoặc lớn; cũng vậy, trong rừng, các đối tượng đa dạng xuất hiện dưới nhiều hình thức như sư tử, hổ, người, phi nhân, tiếng chim hót đủ loại, hoa, quả, chồi non, v.v., có thể gây sợ hãi, quyến rũ, thù ghét hoặc mê hoặc.
Tenāha – ‘‘uccāvacā niccharanti, dāye aggisikhūpamā’’ti.
Therefore, it is said: "Various kinds emerge in the forest, like flames of fire."
Vì vậy, Ngài nói: “Các ngọn lửa cao thấp, đa dạng xuất hiện trong rừng, giống như ngọn lửa”.
Evaṃ niccharantesu ca uccāvacesu ārammaṇesu yā kāci uyyānavanacārikaṃ gatā samānā pakatiyā vā vanacāriniyo kaṭṭhahārikādayo rahogataṃ disvā hasitalapitaruditadunnivatthādīhi nāriyo muniṃ palobhenti, tā su taṃ mā palobhayuṃ, tā nāriyo taṃ mā palobhayuṃ.
And among these various objects that emerge, any women—whether those who have gone to a park or forest for recreation, or those who are naturally forest-dwellers like wood-gatherers—seeing the muni in solitude, try to entice him with laughter, chatter, crying, inappropriate dress, and so on. Let those women not entice him.
Và khi các đối tượng cao thấp, đa dạng như vậy xuất hiện, những người phụ nữ (nāriyo) vốn đi dạo trong vườn rừng, hoặc những người phụ nữ làm nghề rừng như người hái củi, v.v., khi thấy vị ẩn sĩ (muniṃ) ở nơi vắng vẻ, họ dùng tiếng cười, lời nói, tiếng khóc, cách ăn mặc không đứng đắn, v.v., để palobhenti (quyến rũ) vị ấy. Tā su taṃ mā palobhayuṃ có nghĩa là: những người phụ nữ đó đừng quyến rũ vị ấy.
Yathā na palobhenti, tathā karohīti vuttaṃ hoti.
It is said: "Act in such a way that they do not entice you."
Điều được nói là: hãy làm sao để họ không quyến rũ được.
710-11. Evamassa bhagavā gāme ca araññe ca paṭipattividhiṃ dassetvā idāni sīlasaṃvaraṃ dassento ‘‘virato methunā dhammā’’ti gāthādvayamāha.
710-11. Having thus shown Nāḷaka the method of practice in both village and forest, the Blessed One now spoke the two verses "virato methunā dhammā" (abstaining from sexual conduct), showing the restraint of sīla.
710-11. Như vậy, Đức Thế Tôn đã chỉ ra phương pháp thực hành cho Nāḷaka ở làng và rừng, bây giờ Ngài nói hai bài kệ “virato methunā dhammā” để chỉ ra sự phòng hộ giới (sīlasaṃvara).
Tattha hitvā kāme paropareti methunadhammato avasesepi sundare ca asundare ca pañca kāmaguṇe hitvā.
Here, hitvā kāme paropare means "having abandoned the five sense pleasures, both superior and inferior, apart from sexual conduct."
Trong đó, hitvā kāme paropare có nghĩa là: từ bỏ năm dục lạc, cả đẹp lẫn không đẹp, còn lại sau khi từ bỏ pháp dâm dục.
Tappahānena hi methunavirati susampannā hoti.
By abandoning them, abstention from sexual intercourse is well accomplished.
Vì khi từ bỏ chúng, sự kiêng cữ dâm dục mới được hoàn thiện.
Tenāha – ‘‘hitvā kāme paropare’’ti.
Therefore, it is said: “Having abandoned desires, both higher and lower.”
Vì vậy, Ngài nói: “từ bỏ các dục lạc cao thấp”.
Ayamettha adhippāyo.
This is the intention here.
Đây là ý nghĩa ở đây.
‘‘Aviruddho’’tiādīni pana padāni ‘‘na haneyya, na ghātaye’’ti ettha vuttāya pāṇātipātāveramaṇiyā sampattidassanatthaṃ vuttāni.
The words beginning with “ Aviruddho” (unantagonistic), however, were spoken to show the perfection of abstention from the destruction of life, as stated in “one should not kill, nor cause to kill.”
Các từ như aviruddho (không đối nghịch), v.v., được nói ra để chỉ sự viên mãn của việc từ bỏ sát sinh, như đã nói trong “na haneyya, na ghātaye” (không tự tay giết, không sai bảo người khác giết).
Tatrāyaṃ saṅkhepavaṇṇanā – parapakkhiyesu pāṇesu aviruddho, attapakkhiyesu asāratto, sabbepi sataṇhanittaṇhatāya tasathāvare pāṇe jīvitukāmatāya amaritukāmatāya sukhakāmatāya dukkhapaṭikūlatāya ca ‘‘yathā ahaṃ tathā ete’’ti attasamānatāya tesu virodhaṃ vinento teneva pakārena ‘‘yathā ete tathā aha’’nti paresaṃ samānatāya ca attani anurodhaṃ vinento evaṃ ubhayathāpi anurodhavirodhavippahīno hutvā maraṇapaṭikūlatāya attānaṃ upamaṃ katvā pāṇesu ye keci tase vā thāvare vā pāṇe na haneyya sāhatthikādīhi payogehi, na ghātaye āṇattikādīhīti.
Herein is a brief explanation: one should be unantagonistic towards beings of the opposing side, unattached towards beings of one’s own side, and, by eliminating antagonism towards all trembling and firm beings—whether they have craving or are free from craving—by regarding them as "just as I am, so are these," due to their desire to live, their aversion to dying, their desire for happiness, and their aversion to suffering, and by eliminating attachment to oneself in the same way, by regarding "just as these are, so am I," thus being free from both attachment and antagonism, and by making oneself an example due to aversion to death, one should not kill any trembling or firm beings by one's own hand or other means, nor cause to kill by commanding others or other means.
Đây là lời giải thích tóm tắt: aviruddho (không đối nghịch) với pāṇesu (chúng sinh) thuộc phe người khác, asāratto (không dính mắc) với chúng sinh thuộc phe mình. Đối với tất cả chúng sinh, dù tasathāvare (run rẩy hay bất động), dù có tham ái hay không có tham ái, vì chúng muốn sống, không muốn chết, muốn hạnh phúc, ghét khổ đau, nên yathā ahaṃ tathā ete (như ta, chúng cũng vậy) – bằng cách này, vị ấy loại bỏ sự đối nghịch với chúng do sự đồng nhất với bản thân; và bằng cách đó, yathā ete tathā ahaṃ (như chúng, ta cũng vậy) – bằng cách này, vị ấy loại bỏ sự dính mắc vào bản thân do sự đồng nhất với người khác. Như vậy, sau khi đã từ bỏ cả sự dính mắc và đối nghịch, và attānaṃ upamaṃ katvā (lấy bản thân làm ví dụ) vì ghét cái chết, vị ấy na haneyya (không tự tay giết) bất kỳ chúng sinh nào, dù là run rẩy hay bất động, bằng các hành động như tự tay giết, v.v., và na ghātaye (không sai bảo người khác giết) bằng các hành động như ra lệnh, v.v.
712. Evamassa methunaviratipāṇātipātaviratimukhena saṅkhepato pātimokkhasaṃvarasīlaṃ vatvā ‘‘hitvā kāme’’tiādīhi indriyasaṃvarañca dassetvā idāni ājīvapārisuddhiṃ dassento ‘‘hitvā icchañcā’’tiādimāha.
Having thus briefly described the Pātimokkha restraint morality through abstention from sexual intercourse and abstention from the destruction of life, and having shown sense-faculty restraint with “having abandoned desires,” etc., the Buddha now speaks the verse beginning with “ hitvā icchañcā” (having abandoned desire and craving) to show purity of livelihood.
712. Như vậy, sau khi nói tóm tắt về giới luật phòng hộ Ba-la-đề-mộc-xoa (pātimokkhasaṃvarasīla) thông qua việc từ bỏ dâm dục và từ bỏ sát sinh, và chỉ ra sự phòng hộ các căn (indriyasaṃvara) bằng “hitvā kāme” (từ bỏ các dục lạc), v.v., bây giờ Ngài nói “hitvā icchañcā” (từ bỏ tham ái và lòng tham), v.v., để chỉ ra sự trong sạch về phương tiện sinh sống (ājīvapārisuddhi).
Tassattho – yāyaṃ taṇhā ekaṃ laddhā dutiyaṃ icchati, dve laddhā tatiyaṃ, satasahassaṃ laddhā taduttarimpi icchatīti evaṃ appaṭiladdhavisayaṃ icchanato ‘‘icchā’’ti vuccati, yo cāyaṃ paṭiladdhavisayalubbhano lobho.
Its meaning is: the craving that desires a second thing after obtaining one, a third after obtaining two, and even more after obtaining a hundred thousand—this is called “ icchā” (desire) because it desires what is not yet obtained; and there is also this lobha (greed) which clings to what has been obtained.
Ý nghĩa của nó là: cái taṇhā (ái dục) này, khi đã có một thứ, lại muốn thứ hai; có hai thứ, lại muốn thứ ba; có một trăm ngàn, lại muốn nhiều hơn nữa. Như vậy, vì nó muốn những thứ chưa đạt được, nên được gọi là icchā (tham ái); và cái lobha (lòng tham) này là sự dính mắc vào những thứ đã đạt được.
Taṃ hitvā icchañca lobhañca yattha satto puthujjano, yasmiṃ cīvarādipaccaye tehi icchālobhehi puthujjano satto laggo paṭibaddho tiṭṭhati, tattha taṃ ubhayampi hitvā paccayatthaṃ ājīvapārisuddhiṃ avirodhento ñāṇacakkhunā cakkhumā hutvā imaṃ moneyyapaṭipadaṃ paṭipajjeyya.
Having abandoned this desire and craving where the ordinary person is attached, that is, in whatever requisites such as robes, the ordinary person is attached and clings with these desire and craving, having abandoned both of these there, and not defiling the purity of livelihood for the sake of requisites, one should become cakkhumā (one with vision) through the eye of wisdom, and practice this path of sagacity (moneyyapaṭipadā).
Sau khi từ bỏ cả icchā (tham ái) và lobha (lòng tham) mà puthujjano (phàm nhân) bị satto (dính mắc), bị trói buộc vào các vật dụng như y phục, v.v., vị ấy nên từ bỏ cả hai điều đó ở đó, không làm tổn hại đến sự trong sạch của phương tiện sinh sống vì các vật dụng, và trở thành cakkhumā (người có mắt) bằng con mắt trí tuệ, rồi paṭipajjeyya (thực hành) con đường moneyya này.
Evañhi paṭipanno tareyya narakaṃ imaṃ, duppūraṇaṭṭhena narakasaññitaṃ micchājīvahetubhūtaṃ imaṃ paccayataṇhaṃ tareyya, imāya vā paṭipadāya tareyyāti vuttaṃ hoti.
Having practiced thus, one would cross this hell, meaning one would cross this craving for requisites, which is called hell due to its difficulty to satisfy and which is the cause of wrong livelihood; or it means one would cross by this practice.
Thật vậy, khi thực hành như vậy, vị ấy tareyya narakaṃ imaṃ (sẽ vượt qua địa ngục này), tức là sẽ vượt qua cái khát ái đối với vật dụng này, được gọi là địa ngục vì khó làm thỏa mãn, và là nguyên nhân của tà mạng; hoặc là sẽ vượt qua bằng con đường thực hành này.
Vuttanayena ūnaudaro assa, na vātabharitabhastā viya uddhumātudaro, bhattasammadapaccayā thinamiddhaṃ parihareyyāti vuttaṃ hoti.
In the manner described, one should have a reduced belly, not a distended belly like a wind-filled leather bag; it means one should avoid sloth and torpor caused by overeating.
Theo cách đã nói, vị ấy nên ūnūdaro (ít bụng), không nên có bụng phình to như cái túi đầy hơi, tức là nên tránh sự hôn trầm thụy miên do ăn quá no.
Ūnūdaro hontopi ca mitāhāro assa bhojane mattaññū, ‘‘neva davāyā’’tiādinā paccavekkhaṇena guṇato dosato ca paricchinnāhāro.
Even with a reduced belly, one should be moderate in food, knowing the measure in eating, having discerned food by its benefits and drawbacks through reflection, as in “not for sport,” etc.
Dù bụng không đầy, vị ấy vẫn nên là người có chừng mực trong thức ăn, biết đủ trong việc ăn uống, là người có thức ăn được phân định về mặt lợi ích và lỗi lầm qua sự quán xét như “không phải để vui chơi” v.v.
Evaṃ mitāhāro samānopi paccayadhutaṅgapariyattiadhigamavasena catubbidhāya appicchatāya appiccho assa.
Even being moderate in food, one should be of few wishes due to the four kinds of fewness of wishes, according to requisites, ascetic practices (dhutaṅga), learning, and attainment.
Dù là người có chừng mực trong thức ăn như vậy, vị ấy vẫn nên là người ít ham muốn (appiccho assa) với bốn loại ít ham muốn tùy theo vật dụng, Dhutaṅga, Pariyatti và Adhigama.
Ekaṃsena hi moneyyapaṭipadaṃ paṭipannena bhikkhunā evaṃ appicchena bhavitabbaṃ.
Indeed, a bhikkhu who practices the path of sagacity must be of few wishes in this way.
Quả thật, một Tỳ-khưu đã thực hành con đường thanh tịnh (moneyyapaṭipadā) phải là người ít ham muốn như vậy.
Tattha ekekasmiṃ paccaye tīhi santosehi santussanā paccayappicchatā.
Among these, fewness of wishes regarding requisites is being content with three kinds of contentment for each requisite.
Trong đó, sự hài lòng với ba sự thỏa mãn đối với từng vật dụng là ít ham muốn về vật dụng (paccayappicchatā).
Dhutaṅgadharasseva sato ‘‘dhutavāti maṃ pare jānantū’’ti anicchanatā dhutaṅgappicchatā.
Fewness of wishes regarding ascetic practices is not wishing that others should know one as an ascetic practitioner, even when one is an ascetic practitioner.
Là người giữ Dhutaṅga, nhưng không mong muốn rằng “người khác biết ta là người giữ Dhutaṅga” là ít ham muốn về Dhutaṅga (dhutaṅgappicchatā).
Bahussutasseva sato ‘‘bahussutoti maṃ pare jānantū’’ti anicchanatā pariyattiappicchatā majjhantikattherassa viya.
Fewness of wishes regarding learning is not wishing that others should know one as learned, even when one is learned, like the Elder Majjhantika.
Là người đa văn, nhưng không mong muốn rằng “người khác biết ta là người đa văn” là ít ham muốn về Pariyatti (pariyattiappicchatā), giống như Trưởng lão Majjhantika.
Adhigamasampannasseva sato ‘‘adhigato ayaṃ kusalaṃ dhammanti maṃ pare jānantū’’ti anicchanatā adhigamappicchatā.
Fewness of wishes regarding attainment is not wishing that others should know one as having attained wholesome states, even when one is endowed with attainment.
Là người thành tựu về chứng đắc, nhưng không mong muốn rằng “người khác biết ta là người đã chứng đắc pháp lành” là ít ham muốn về chứng đắc (adhigamappicchatā).
Sā ca arahattādhigamato oraṃ veditabbā.
This should be understood as extending up to the attainment of Arahantship.
Điều này nên được hiểu là cho đến khi chứng đắc A-la-hán.
Arahattādhigamatthañhi ayaṃ paṭipadāti.
For this practice is for the attainment of Arahantship.
Vì con đường thực hành này là để chứng đắc A-la-hán.
Evaṃ appicchopi ca arahattamaggena taṇhāloluppaṃ hitvā alolupo assa.
Thus, a monk of few wishes, having abandoned the craving for greed by means of the path of Arahantship, should be not greedy.
Dù ít ham muốn như vậy, vị ấy cũng nên là người không tham lam (alolupo) sau khi đã từ bỏ sự tham lam của ái dục bằng con đường A-la-hán.
Evaṃ alolupo hi sadā icchāya nicchāto aniccho hoti nibbuto, yāya icchāya chātā honti sattā khuppipāsāturā viya atittā, tāya icchāya aniccho hoti anicchattā ca nicchāto hoti anāturo paramatittippatto.
Indeed, such a non-greedy one is always free from desire, desireless, and extinguished by desire, by which desire beings are hungry and unsatisfied, like those afflicted by hunger and thirst; by that desire, he is desireless, and being desireless, he is free from desire, without affliction, having attained supreme contentment.
Quả thật, một người không tham lam như vậy luôn không thèm khát vì ái dục, không có ái dục, và đã tịch diệt, vì các chúng sinh bị khát khao làm cho đói khát như những người đói khát và không bao giờ thỏa mãn, nhưng vị ấy thì không có ái dục đó, và vì không có ái dục nên vị ấy không thèm khát, không bị khổ não, đạt đến sự thỏa mãn tối thượng.
Evaṃ nicchātattā nibbuto hoti vūpasantasabbakilesapariḷāhoti evamettha uppaṭipāṭiyā yojanā veditabbā.
Thus, being free from desire, he is extinguished, having all the defilements and fever subsided. This is how the connection here should be understood in reverse order.
Vì không thèm khát như vậy, vị ấy đã tịch diệt, đã làm lắng dịu mọi phiền não và sự thiêu đốt của phiền não; như vậy, sự liên kết ở đây nên được hiểu theo thứ tự ngược lại.
714. Evaṃ yāva arahattappatti, tāvapaṭipadaṃ kathetvā idāni taṃ paṭipadaṃ paṭipannassa bhikkhuno arahattappattiniṭṭhaṃ dhutaṅgasamādānaṃ senāsanavattañca kathento ‘‘sa piṇḍacāra’’nti gāthādvayamāha.
714. Having thus described the practice up to the attainment of Arahantship, the Buddha now speaks two verses beginning with ‘‘sa piṇḍacāra’’ to describe the dhutaṅga observance and the dwelling practice for a monk who has undertaken that practice, culminating in the attainment of Arahantship.
714. Sau khi thuyết giảng con đường thực hành cho đến khi đạt được A-la-hán như vậy, bây giờ Đức Phật muốn thuyết giảng về sự thành tựu A-la-hán của Tỳ-khưu đã thực hành con đường đó, về sự thọ trì Dhutaṅga và về bổn phận nơi chỗ ở, nên Ngài đã nói hai câu kệ “Sa piṇḍacāraṃ”.
Tattha sa piṇḍacāraṃ caritvāti so bhikkhu bhikkhaṃ caritvā bhattakiccaṃ vā katvā.
Therein, ‘‘sa piṇḍacāraṃ caritvā’’ means: that monk, having gone on almsround or having finished his meal.
Trong đó, “Sa piṇḍacāraṃ caritvā” có nghĩa là Tỳ-khưu ấy sau khi đi khất thực hoặc sau khi dùng bữa.
Vanantamabhihārayeti apapañcito gihipapañcena vanaṃ eva gaccheyya.
‘‘Vanantamabhihāraye’’ means: he should go to the forest, away from the distractions of householders.
“Vanantamabhihāraye” có nghĩa là vị ấy nên đi đến khu rừng mà không bị vướng bận bởi sự bận rộn của gia chủ.
Upaṭṭhito rukkhamūlasminti rukkhamūle ṭhito vā hutvā.
‘‘Upaṭṭhito rukkhamūlasmiṃ’’ means: having stood at the foot of a tree.
“Upaṭṭhito rukkhamūlasmiṃ” có nghĩa là vị ấy đứng dưới gốc cây.
Āsanūpagatoti āsanaṃ upagato vā hutvā, nisinnoti vuttaṃ hoti.
‘‘Āsanūpagato’’ means: having approached a seat, meaning, having sat down.
“Āsanūpagato” có nghĩa là vị ấy đã đến chỗ ngồi, tức là đã ngồi.
Munīti moneyyapaṭipadaṃ paṭipanno.
‘‘Munī’’ means: a monk who practices the path of sagacity (moneyya-paṭipadā).
“Munī” có nghĩa là người đã thực hành con đường thanh tịnh.
Ettha ca ‘‘piṇḍacāraṃ caritvā’’ti iminā piṇḍapātikaṅgaṃ vuttaṃ.
And here, by the phrase ‘‘piṇḍacāraṃ caritvā’’, the piṇḍapātikaṅga (alms-food-eater's practice) is stated.
Ở đây, với câu “piṇḍacāraṃ caritvā” (sau khi đi khất thực) là nói về Dhutaṅga khất thực (piṇḍapātikaṅga).
Yasmā pana ukkaṭṭhapiṇḍapātiko sapadānacārī ekāsaniko pattapiṇḍiko khalupacchābhattiko ca hotiyeva, tecīvarikapaṃsukūlampi ca samādiyateva, tasmā imānipi cha vuttāneva honti.
Since an excellent piṇḍapātika monk always observes sapadānacārī (going for alms from house to house), ekāsanika (one-session eater), pattapiṇḍika (eating from the bowl), and khalupacchābhattika (not accepting more food after refusing), and also undertakes tecīvarika (three-robe wearer) and paṃsukūlika (rag-robe wearer), these six practices are also considered as stated.
Vì một Tỳ-khưu khất thực tối thượng chắc chắn là người khất thực từng nhà (sapadānacārī), ăn một bữa (ekāsanika), ăn trong bát (pattapiṇḍika) và không ăn sau bữa (khalupacchābhattika), và cũng thọ trì ba y (tecīvarika) và y phấn tảo (paṃsukūla), do đó sáu Dhutaṅga này cũng đã được nói đến.
‘‘Vanantamabhihāraye’’ti iminā pana āraññikaṅgaṃ vuttaṃ, ‘‘upaṭṭhito rukkhamūlasmi’’nti iminā rukkhamūlikaṅgaṃ, ‘‘āsanūpagato’’ti iminā nesajjikaṅgaṃ.
By ‘‘vanantamabhihāraye’’, the āraññikaṅga (forest-dweller's practice) is stated; by ‘‘upaṭṭhito rukkhamūlasmiṃ’’, the rukkhamūlikaṅga (tree-root-dweller's practice) is stated; by ‘‘āsanūpagato’’, the nesajjikaṅga (sitter's practice) is stated.
Với câu “vanantamabhihāraye” (nên đi đến khu rừng) là nói về Dhutaṅga ở rừng (āraññikaṅga), với câu “upaṭṭhito rukkhamūlasmiṃ” (đứng dưới gốc cây) là nói về Dhutaṅga ở gốc cây (rukkhamūlikaṅga), với câu “āsanūpagato” (đã đến chỗ ngồi) là nói về Dhutaṅga ngồi (nesajjikaṅga).
Yathākkamaṃ pana etesaṃ anulomattā abbhokāsikayathāsanthatikasosānikaṅgāni vuttāniyeva hontīti evametāya gāthāya terasa dhutaṅgāni nālakattherassa kathesi.
And since the abbhokāsika (open-air dweller's practice), yathāsanthatika (any-bed-dweller's practice), and sosānika (cremation-ground-dweller's practice) are in conformity with these in due order, they are also considered as stated. Thus, with this verse, the thirteen dhutaṅgas were taught to Venerable Nāḷaka.
Và vì chúng thuận theo thứ tự, nên các Dhutaṅga ở ngoài trời (abbhokāsika), tùy nghi (yathāsanthatika) và ở nghĩa địa (sosānika) cũng đã được nói đến; như vậy, với câu kệ này, Đức Phật đã thuyết giảng mười ba Dhutaṅga cho Trưởng lão Nāḷaka.
715. Sa jhānapasuto dhīroti so anuppannassa jhānassa uppādanena uppannassa āvajjanasamāpajjanādhiṭṭhānavuṭṭhānapaccavekkhaṇehi ca jhānesu pasuto anuyutto.
715. ‘‘Sa jhānapasuto dhīro’’ means: that monk is devoted and diligent in the jhānas by producing unarisen jhāna and by reflecting on the arisen jhāna through focusing, entering, resolving, emerging, and reviewing.
715. “Sa jhānapasuto dhīro” có nghĩa là Tỳ-khưu ấy chuyên cần, tinh tấn trong các thiền định bằng cách phát sinh thiền định chưa phát sinh và bằng cách quán xét, nhập thiền, an trụ, xuất thiền, quán xét các thiền định đã phát sinh.
Dhīroti dhitisampanno.
‘‘Dhīro’’ means: endowed with steadfast wisdom.
“Dhīro” có nghĩa là người có sự kiên trì.
Vanante ramito siyāti vane abhirato siyā, gāmantasenāsane nābhirameyyāti vuttaṃ hoti.
‘‘Vanante ramito siyā’’ means: he should delight in the forest; it is said that he should not delight in dwellings near villages.
“Vanante ramito siyā” có nghĩa là vị ấy nên hoan hỷ ở trong rừng, tức là không nên hoan hỷ ở chỗ ở gần làng.
Jhāyetha rukkhamūlasmiṃ, attānamabhitosayanti na kevalaṃ lokiyajjhānapasutoyeva siyā, apica kho tasmiṃyeva rukkhamūle sotāpattimaggādisampayuttena lokuttarajjhānenāpi attānaṃ atīva tosento jhāyetha.
‘‘Jhāyetha rukkhamūlasmiṃ, attānamabhitosaya’’ means: he should not only be devoted to mundane jhānas, but also, at that very tree-root, he should meditate, greatly delighting himself with supramundane jhāna associated with the path of Stream-entry and so on.
“Jhāyetha rukkhamūlasmiṃ, attānamabhitosaya” có nghĩa là không chỉ nên chuyên cần vào các thiền định thế gian, mà còn nên thiền định dưới gốc cây đó, làm cho tự thân vô cùng hoan hỷ với các thiền định siêu thế liên quan đến Sơ quả Tu-đà-hoàn v.v.
Paramassāsappattiyā hi lokuttarajjhāneneva cittaṃ atīva tussati, na aññena.
Indeed, the mind is greatly pleased only by supramundane jhāna, not by anything else, through the attainment of supreme comfort.
Quả thật, tâm chỉ vô cùng hoan hỷ với thiền siêu thế, không phải với cái khác, vì đạt được sự an lạc tối thượng.
Tenāha – ‘‘attānamabhitosaya’’nti.
Therefore, it is said – ‘‘attānamabhitosaya’’ (delighting himself).
Vì thế Ngài nói: “attānamabhitosaya” (làm cho tự thân hoan hỷ).
Evamimāya gāthāya jhānapasutatāya vanantasenāsanābhiratiṃ arahattañca kathesi.
Thus, with this verse, the delight in forest dwellings and Arahantship through devotion to jhāna is taught.
Như vậy, với câu kệ này, Đức Phật đã thuyết giảng về sự chuyên cần thiền định, sự hoan hỷ nơi chỗ ở trong rừng và quả vị A-la-hán.
716. Idāni yasmā imaṃ dhammadesanaṃ sutvā nālakatthero vanantamabhihāretvā nirāhāropi paṭipadāpūraṇe atīva ussukko ahosi, nirāhārena ca samaṇadhammaṃ kātuṃ na sakkā.
716. Now, since Venerable Nāḷaka, having heard this teaching, went to the forest and was extremely diligent in fulfilling the practice, even without food, and it is not possible to practice the ascetic life without food—for if one were to do so, life would not continue—but food should be sought without giving rise to defilements; this is the principle here.
716. Bây giờ, vì sau khi nghe pháp thoại này, Trưởng lão Nāḷaka đã đi vào rừng và vô cùng nhiệt tâm hoàn thành con đường thực hành, dù không ăn uống, nhưng không thể thực hành pháp Sa-môn mà không ăn uống.
Tathā karontassa hi jīvitaṃ nappavattati, kilese pana anuppādentena āhāro pariyesitabbo, ayamettha ñāyo.
Therefore, to show him that he should go on almsround on successive days, but should not give rise to defilements, the Blessed One spoke six verses beginning with ‘‘tato ratyā vivasāne’’, teaching the practice of alms-gathering that culminates in the attainment of Arahantship.
Quả thật, nếu làm như vậy thì không thể duy trì sự sống, nhưng cần phải tìm kiếm thức ăn mà không phát sinh phiền não; đây là nguyên tắc ở đây.
Tasmā tassa bhagavā aparāparesupi divasesu piṇḍāya caritabbaṃ, kilesā pana na uppādetabbāti dassanatthaṃ arahattappattiniṭṭhaṃyeva bhikkhācāravattaṃ kathento ‘‘tato ratyā vivasāne’’tiādikā cha gāthāyo abhāsi.
Therein, ‘‘tato’’ means: even beyond the alms-gathering and going to the forest mentioned in ‘‘sa piṇḍacāraṃ caritvā, vanantamabhihāraye’’.
Vì vậy, để chỉ ra cho vị Trưởng lão ấy rằng cần phải đi khất thực vào các ngày tiếp theo, nhưng không được phát sinh phiền não, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng sáu câu kệ bắt đầu bằng “Tato ratyā vivasāne” v.v. để nói về bổn phận khất thực, là sự kết thúc của việc chứng đắc A-la-hán.
Tattha tatoti ‘‘sa piṇḍacāraṃ caritvā, vanantamabhihāraye’’ti ettha vuttapiṇḍacāravanantābhihārato uttaripi.
‘‘Ratyā vivasāne’’ means: at the passing of the night, meaning, on the second day.
Trong đó, “Tato” có nghĩa là sau khi đi khất thực và đi vào rừng như đã nói ở câu “Sa piṇḍacāraṃ caritvā, vanantamabhihāraye”.
Ratyā vivasāneti rattisamatikkame, dutiyadivaseti vuttaṃ hoti.
‘‘Gāmantamabhihāraye’’ means: having performed the proper conduct (ābhisamācārika-vatta) and cultivated seclusion until the time for almsround, he should go to the village, reflecting on his meditation subject in the manner described in the practices of going and returning.
“Ratyā vivasāne” có nghĩa là sau khi đêm đã qua, tức là vào ngày thứ hai.
Gāmantamabhihārayeti ābhisamācārikavattaṃ katvā yāva bhikkhācāravelā, tāva vivekamanubrūhetvā gatapaccāgatavatte vuttanayena kammaṭṭhānaṃ manasi karonto gāmaṃ gaccheyya.
‘‘Avhānaṃ nābhinandeyya’’ means: he should not delight in an invitation such as, ‘‘Venerable Sir, it is suitable to eat alms at our house,’’ or ‘‘Will they offer good food or bad food?’’ A monk who fulfills the moneyya practice should not delight in or accept such thoughts about food. It is said that if they force him and fill his bowl, he should eat it and perform the ascetic life, and his dhutaṅga will not be broken. But from that day onwards, he should not enter that village. ‘‘Abhihārañca gāmatoti’’ means: if, when a monk enters the village, they bring him food in hundreds or thousands of bowls, he should not delight in that food either. He should not accept even a single grain from it. Rather, he should go on almsround from house to house. This is the meaning.
“Gāmantamabhihāraye” có nghĩa là sau khi thực hiện các bổn phận nghi thức, vị ấy nên tu tập sự độc cư cho đến giờ khất thực, và đi vào làng trong khi quán tưởng đề mục thiền định theo cách đã nói trong các bổn phận đi và về.
Avhānaṃ nābhinandeyyāti ‘‘bhante, amhākaṃ ghare bhuñjitabba’’nti nimantanaṃ, ‘‘deti nu kho na deti nu kho sundaraṃ nu kho deti asundaraṃ nu kho detī’’ti evarūpaṃ vitakkaṃ bhojanañca paṭipadāpūrako bhikkhu nābhinandeyya, nappaṭiggaṇheyyāti vuttaṃ hoti.
"He should not delight in invitations" means that a bhikkhu who fulfills the practice of moneyya should not delight in or accept an invitation, such as "Venerable sir, you should eat at our house," nor should he entertain thoughts about the food, such as "Will they give it or not? Will they give good food or not good food?"
“Avhānaṃ nābhinandeyyā” có nghĩa là một Tỳ-khưu đang hoàn thành con đường thực hành không nên hoan hỷ hoặc chấp nhận lời mời như “Bạch Ngài, xin Ngài dùng bữa tại nhà chúng con”, hoặc những ý nghĩ như “Họ có cúng dường không? Họ có cúng dường món ngon không? Họ có cúng dường món không ngon không?”.
Yadi pana balakkārena pattaṃ gahetvā pūretvā denti, paribhuñjitvā samaṇadhammo kātabbo, dhutaṅgaṃ na kuppati, tadupādāya pana taṃ gāmaṃ na pavisitabbaṃ.
However, if they forcibly take his bowl and fill it, he should partake of it and perform the duty of a recluse. The dhutaṅga is not violated. But from that day onwards, he should not enter that village.
Tuy nhiên, nếu họ ép buộc nhận bát và cúng dường đầy đủ, thì vị ấy nên dùng bữa và thực hành pháp Sa-môn, Dhutaṅga sẽ không bị phá vỡ, nhưng từ đó trở đi không nên vào làng đó.
Abhihārañca gāmatoti sace gāmaṃ paviṭṭhassa pātisatehipi bhattaṃ abhiharanti, tampi nābhinandeyya, tato ekasitthampi nappaṭiggaṇheyya, aññadatthu gharapaṭipāṭiyā piṇḍapātameva careyyāti.
"And offerings from the village" means that if, upon entering the village, they bring him food even in hundreds of bowls, he should not delight in that either, nor should he accept even a single grain of rice from it. Rather, he should go on his alms-round in due order from house to house.
“Abhihārañca gāmato” có nghĩa là nếu khi vào làng, người ta mang thức ăn đến cúng dường bằng hàng trăm hoặc hàng ngàn bát, thì vị ấy cũng không nên hoan hỷ, không nên nhận dù chỉ một hạt cơm từ đó, mà chỉ nên đi khất thực từng nhà theo thứ tự.
717. Na munī gāmamāgamma, kulesu sahasā careti so ca monatthāya paṭipannako muni gāmaṃ gato samāno kulesu sahasā na care, sahasokitādiananulomikaṃ gihisaṃsaggaṃ na āpajjeyyāti vuttaṃ hoti.
717. "The sage, having come to the village, should not act rashly among families" means that such a sage, committed to the practice of moneyya, having gone to the village, should not act rashly among families; he should not engage in inappropriate association with householders, such as buying and selling, and so on.
717. “Na munī gāmamāgamma, kulesu sahasā care” có nghĩa là vị ẩn sĩ (muni) đã thực hành vì sự thanh tịnh, khi đến làng, không nên hành xử vội vã trong các gia đình, tức là không nên dính líu vào sự giao du không phù hợp với gia chủ như việc mua bán v.v.
Ghāsesanaṃ chinnakatho, na vācaṃ payutaṃ bhaṇeti chinnakatho viya hutvā obhāsaparikathānimittaviññattipayuttaṃ ghāsesanavācaṃ na bhaṇeyya.
"Having ceased speech concerning food-seeking, he should not utter words of intimation" means that he should not utter words of food-seeking that involve intimation, such as hinting or indirect speech, as if he had ceased speaking.
“Ghāsesanaṃ chinnakatho, na vācaṃ payutaṃ bhaṇe” có nghĩa là vị ấy không nên nói lời khất thực (ghāsesanaṃ) liên quan đến sự ám chỉ, lời nói vòng vo, dấu hiệu hoặc lời van xin, như thể là một người không nói chuyện.
Sace ākaṅkheyya, gilāno samāno gelaññapaṭibāhanatthāya bhaṇeyya.
If he wishes, being sick, he may speak for the purpose of alleviating his illness.
Nếu muốn, khi bị bệnh, vị ấy có thể nói để đẩy lùi bệnh tật.
Senāsanatthāya vā viññattiṃ ṭhapetvā obhāsaparikathānimittapayuttaṃ, avasesapaccayatthāya pana agilāno neva kiñci bhaṇeyyāti.
Or, setting aside intimation for a dwelling, he should not utter words involving hinting, indirect speech, or intimation for other requisites. However, if he is not sick, he should not say anything at all for other requisites.
Hoặc để có chỗ ở, vị ấy có thể đưa ra lời van xin liên quan đến sự ám chỉ, lời nói vòng vo hoặc dấu hiệu, nhưng đối với các vật dụng khác, khi không bệnh, vị ấy không nên nói bất cứ điều gì.
718-9. Alatthaṃ yadidanti imissā pana gāthāya ayamattho – gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭho appamattakepi kismiñci laddhe ‘‘alatthaṃ yaṃ idaṃ sādhū’’ti cintetvā aladdhe ‘‘nālatthaṃ kusala’’nti tampi ‘‘sundara’’nti cintetvā ubhayeneva lābhālābhena so tādī nibbikāro hutvā rukkhaṃvupanivattati, yathāpi puriso phalagavesī rukkhaṃ upagamma phalaṃ laddhāpi aladdhāpi ananunīto appaṭihato majjhattoyeva hutvā gacchati, evaṃ kulaṃ upagamma lābhaṃ laddhāpi aladdhāpi majjhattova hutvā gacchatīti.
718-9. "Whatever I have obtained"—the meaning of this verse is: a bhikkhu who has entered the village for alms, upon obtaining even a small amount of anything, should think, "Whatever I have obtained, this is good." And if he obtains nothing, he should think, "I have not obtained anything good," and consider that also "good." Thus, by both gain and loss, that tādī (steadfast one) should become unperturbed and "turn away like a tree." Just as a person seeking fruit approaches a tree and, whether he obtains fruit or not, goes away neither elated nor dejected, but remaining neutral, so too, having approached a family, whether he obtains gain or not, he should go away remaining neutral.
718-9. Đối với câu kệ “Alatthaṃ yadidaṃ” này, ý nghĩa là: Một người vào làng để khất thực, khi nhận được dù chỉ một chút gì đó, vị ấy nghĩ: “Ta đã nhận được điều này là tốt”, và khi không nhận được, vị ấy cũng nghĩ: “Ta đã không nhận được điều lành” và cũng nghĩ điều đó là “tốt”; với cả hai điều là được và không được, vị ấy là người thản nhiên (tādī), không thay đổi, quay về như cây, giống như một người tìm kiếm trái cây, khi đến một cái cây, dù có được trái cây hay không, vẫn không bị dao động, không bị cản trở, mà vẫn trung lập và rời đi; tương tự, khi đến một gia đình, dù có được lợi lộc hay không, vẫn trung lập và rời đi.
Sa pattapāṇī ti gāthā uttānatthāva.
The verse "With bowl in hand" is straightforward in meaning.
Câu kệ “Sa pattapāṇī” có ý nghĩa rõ ràng.
720. Uccāvacāti imissā gāthāya sambandho – evaṃ bhikkhācāravattasampanno hutvāpi tāvatakeneva tuṭṭhiṃ anāpajjitvā paṭipadaṃ ārodheyya.
720. "High and low"—the connection of this verse is: even having thus perfected the practice of alms-round, one should not be content with just that, but should undertake the path.
720. Uccāvacā – liên quan đến bài kệ này là: một tỳ-khưu, dù đã thành tựu pháp hành khất thực như vậy, cũng không nên chỉ thỏa mãn với chừng đó mà phải tiếp tục thực hành con đường.
Paṭipattisārañhi sāsanaṃ.
For the Dispensation has practice as its essence.
Giáo pháp cốt lõi là sự thực hành.
Sā cāyaṃ uccāvacā…pe… mutanti.
And this path is "high and low... and understood."
Và sự thực hành này là “uccāvacā…pe… muta”.
Tassattho – sā cāyaṃ maggapaṭipadā uttamanihīnabhedato uccāvacā buddhasamaṇena pakāsitā.
Its meaning is: this path-practice, due to the distinction of excellent and inferior, is "high and low, proclaimed by the Buddha-samaṇa."
Ý nghĩa của nó là: con đường thực hành này, do sự phân biệt giữa cao thượng và thấp kém, được Đức Phật Sa-môn thuyết giảng là uccāvacā.
Sukhāpaṭipadā hi khippābhiññā uccā, dukkhāpaṭipadā dandhābhiññā avacā.
Indeed, the pleasant path with quick insight is high; the difficult path with slow insight is low.
Thật vậy, con đường thực hành dễ dàng với tuệ giác nhanh chóng là cao thượng (uccā), con đường thực hành khó khăn với tuệ giác chậm chạp là thấp kém (avacā).
Itarā dve ekenaṅgena uccā, ekena avacā.
The other two are high in one aspect, low in another.
Hai con đường còn lại, với một khía cạnh là cao thượng, với một khía cạnh là thấp kém.
Paṭhamā eva vā uccā, itarā tissopi avacā.
Or, the first alone is high, and the other three are low.
Hoặc chỉ có con đường đầu tiên là cao thượng, ba con đường còn lại đều là thấp kém.
Tāya cetāya uccāya avacāya vā paṭipadāya na pāraṃ diguṇaṃ yanti.
By this path, whether high or low, "they do not go to the other shore twice over."
Với con đường thực hành cao thượng hoặc thấp kém đó, họ không đi đến bờ bên kia hai lần.
‘‘Duguṇa’’nti vā pāṭho, ekamaggena dvikkhattuṃ nibbānaṃ na yantīti attho.
Or, the reading is "not twofold," meaning they do not go to Nibbāna twice by one path.
Hoặc có bản đọc là “duguṇaṃ” (hai lần), nghĩa là: không đi đến Niết-bàn hai lần bằng một con đường.
Yena maggena ye kilesā pahīnā, tesaṃ puna appahātabbato.
Because the defilements that have been abandoned by a certain path are not to be abandoned again.
Vì những phiền não đã được đoạn trừ bằng con đường nào thì không cần phải đoạn trừ lại nữa.
Etena parihānadhammābhāvaṃ dīpeti.
By this, it indicates the absence of a nature of decline.
Điều này cho thấy không có sự thoái thất.
Nayidaṃ ekaguṇaṃ mutanti tañca idaṃ pāraṃ ekakkhattuṃyeva phusanārahampi na hoti.
"This is not understood to be single"—and this other shore, even though it is worthy of being touched once, is not.
“Nayidaṃ ekaguṇaṃ muta” nghĩa là: bờ bên kia này cũng không đáng được chạm đến chỉ một lần.
Ekena maggena sabbakilesappahānābhāvato.
Because all defilements are not abandoned by a single path.
Vì không thể đoạn trừ tất cả phiền não chỉ bằng một con đường.
Etena ekamaggeneva arahattābhāvaṃ dīpeti.
By this, it indicates the impossibility of Arahantship by a single path.
Điều này cho thấy không thể đạt được A-la-hán chỉ bằng một con đường.
721. Idāni paṭipadānisaṃsaṃ dassento ‘‘yassa ca visatā’’ti gāthamāha.
721. Now, showing the benefit of the path, he speaks the verse "And for whom there is no entanglement."
Bây giờ, để chỉ ra lợi ích của sự thực hành, Ngài đã thuyết bài kệ “yassa ca visatā”.
Tassattho – yassa ca evaṃ paṭipannassa bhikkhuno tāya paṭipadāya pahīnattā aṭṭhasatataṇhāvicaritabhāvena visatattā visatā taṇhā natthi, tassa kilesasotacchedena chinnasotassa kusalākusalappahānena kiccākiccappahīnassa rāgajo vā dosajo vā appamattakopi pariḷāho na vijjatīti.
Its meaning is: "And for that bhikkhu" who practices thus, because taṇhā (craving) is abandoned by that path, and because it is entangled by the wandering of the 108 cravings, "there is no entanglement." For him, "whose stream is cut," by the cutting off of the stream of defilements, and "who has abandoned what should and should not be done," by the abandonment of wholesome and unwholesome, "there is no burning," not even a slight one, whether born of lust or born of hatred.
Ý nghĩa của nó là: vị tỳ-khưu nào đã thực hành như vậy, do sự đoạn trừ bằng con đường đó, và do sự lan rộng của một trăm lẻ tám loại tham ái (taṇhā-vicarita), nếu không có tham ái (taṇhā) đã lan rộng (visatā), thì đối với vị ấy, người đã cắt đứt dòng chảy (sota) của phiền não (kilesa), người đã từ bỏ thiện và bất thiện (kiccākiccappahīnassa), dù là chút ít sự nóng bức (pariḷāha) do tham ái (rāga) hay sân hận (dosa) cũng không tồn tại.
722. Idāni yasmā imā gāthāyo sutvā nālakattherassa cittaṃ udapādi – ‘‘yadi ettakaṃ moneyyaṃ sukaraṃ na dukkaraṃ, sakkā appakasirena pūretu’’nti, tasmāssa bhagavā ‘‘dukkarameva moneyya’’nti dassento puna ‘‘moneyyaṃ te upaññissa’’ntiādimāha.
722. Now, since, having heard these verses, the thought arose in Nalaka Thera: ‘‘If such a practice of moneyya is easy and not difficult, it can be fulfilled without much trouble,’’ therefore, the Blessed One, wishing to show him that ‘‘the practice of moneyya is indeed difficult,’’ again said, beginning with ‘‘I will teach you this moneyya.’’
Bây giờ, vì sau khi nghe những bài kệ này, tâm của Tôn giả Nāḷaka đã khởi lên rằng: “Nếu sự trầm lặng (moneyya) này không dễ mà cũng không khó, thì có thể hoàn thành nó một cách không khó khăn,” do đó, Đức Thế Tôn, để chỉ rõ rằng sự trầm lặng (moneyya) là khó khăn, đã thuyết tiếp câu “moneyyaṃ te upaññissa” (Ta sẽ thuyết giảng cho con về sự trầm lặng), v.v.
Tattha upaññissanti upaññāpeyyaṃ, kathayissanti vuttaṃ hoti.
There, upaññissaṃ means, it is said, ‘‘I will teach, I will declare.’’
Trong đó, “upaññissa” có nghĩa là upaññāpeyyaṃ (Ta sẽ chỉ dạy), kathayissaṃ (Ta sẽ nói).
Khuradhārā upamā assāti khuradhārūpamo.
He has the simile of a razor’s edge, thus khuradhārūpamo.
Ví dụ về lưỡi dao cạo là khuradhārūpamo.
Bhaveti bhaveyya.
Bhave means, ‘‘should be.’’
Bhave có nghĩa là bhaveyya (nên là).
Ko adhippāyo?
What is the intention?
Ý nghĩa là gì?
Moneyyaṃ paṭipanno bhikkhu khuradhāraṃ upamaṃ katvā paccayesu vatteyya.
A bhikkhu engaged in the practice of moneyya should conduct himself in regard to requisites, making the razor’s edge a simile.
Vị tỳ-khưu thực hành sự trầm lặng (moneyya) nên hành xử trong các vật dụng cúng dường như ví dụ về lưỡi dao cạo.
Yathā madhudiddhaṃ khuradhāraṃ lihanto, chedato, jivhaṃ rakkhati, evaṃ dhammena laddhe paccaye paribhuñjanto cittaṃ kilesuppattito rakkheyyāti vuttaṃ hoti.
Just as one licking a razor’s edge smeared with honey, while cutting, protects his tongue, so too, it is said, one consuming requisites obtained righteously should protect his mind from the arising of defilements.
Như người liếm lưỡi dao cạo dính mật phải bảo vệ lưỡi mình khỏi bị cắt, thì vị ấy, khi thọ dụng các vật dụng cúng dường được thọ nhận đúng pháp, cũng nên bảo vệ tâm mình khỏi sự phát sinh của phiền não.
Paccayā hi parisuddhena ñāyena laddhuñca anavajjaparibhogena paribhuñjituñca na sukhena sakkāti bhagavā paccayanissitameva bahuso bhaṇati.
For it is not easy to obtain requisites through a pure method and to consume them with blameless enjoyment; therefore, the Blessed One frequently speaks precisely about reliance on requisites.
Thật vậy, Đức Thế Tôn thường xuyên thuyết giảng về sự nương tựa vào vật dụng cúng dường, vì việc thọ nhận vật dụng cúng dường một cách thanh tịnh và thọ dụng chúng một cách vô tội không dễ dàng.
Jivhāya tālumāhacca, udare saññato siyāti jivhāya tāluṃ uppīḷetvāpi rasataṇhaṃ vinodento kiliṭṭhena maggena uppannapaccaye asevanto udare saṃyato siyā.
Jivhāya tālumāhacca, udare saññato siyā means, suppressing the craving for taste even by pressing the tongue against the palate, not indulging in requisites obtained through a defiled path, one should be restrained in regard to the stomach.
“Jivhāya tālumāhacca, udare saññato siyā” nghĩa là: ngay cả khi ép lưỡi vào vòm miệng để xua tan tham ái vị giác, không thọ dụng các vật dụng cúng dường có được bằng cách bất tịnh, vị ấy nên tiết chế trong việc ăn uống.
723. Alīnacitto ca siyāti niccaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya aṭṭhitakāritāya akusītacitto ca bhaveyya.
723. Alīnacitto ca siyā means, one should always have an unslothful mind, being diligent in the development of wholesome states.
723. “Alīnacitto ca siyā” nghĩa là: tâm không nên lười biếng, luôn tinh tấn tu tập các thiện pháp.
Na cāpi bahu cintayeti ñātijanapadāmaravitakkavasena ca bahuṃ na cinteyya.
Na cāpi bahu cintaye means, one should not ponder much, for instance, about relatives, country, or other such thoughts.
“Na cāpi bahu cintaye” nghĩa là: không nên suy nghĩ nhiều về người thân, đất nước, hay những suy nghĩ khác.
Nirāmagandho asito, brahmacariyaparāyaṇoti nikkileso ca hutvā taṇhādiṭṭhīhi kismiñci bhave anissito sikkhāttayasakalasāsanabrahmacariyaparāyaṇo eva bhaveyya.
Nirāmagandho asito, brahmacariyaparāyaṇo means, being free from defilements, unattached to any existence through craving and wrong views, one should be solely devoted to the holy life, which is the entire teaching comprising the three trainings.
“Nirāmagandho asito, brahmacariyaparāyaṇo” nghĩa là: không còn phiền não, không nương tựa vào bất kỳ sự tồn tại nào do tham ái và tà kiến, và chỉ nên chuyên tâm vào Phạm hạnh (brahmacariya) là toàn bộ giáo pháp gồm ba học giới.
724-5. Ekāsanassāti vivittāsanassa.
724-5. Ekāsanassa means, for one in a secluded dwelling.
724-5. “Ekāsanassa” nghĩa là: nơi ở thanh vắng.
Āsanamukhena cettha sabbairiyāpathā vuttā.
Here, through the term ‘dwelling’, all postures are indicated.
Ở đây, thông qua từ “nơi ở” (āsana), tất cả các oai nghi đều được đề cập.
Yato sabbairiyāpathesu ekībhāvassa sikkheyyāti vuttaṃ hotīti veditabbaṃ.
It should be understood that this means one should train in solitude in all postures.
Vì vậy, cần hiểu rằng điều đó có nghĩa là nên tu tập sự độc cư trong tất cả các oai nghi.
Ekāsanassāti ca sampadānavacanametaṃ.
And ekāsanassa is a dative case word.
Và “ekāsanassa” là một từ chỉ đối tượng (sampadāna).
Samaṇūpāsanassa cāti samaṇehi upāsitabbassa aṭṭhatiṃsārammaṇabhāvanānuyogassa, samaṇānaṃ vā upāsanabhūtassa aṭṭhatiṃsārammaṇabhedasseva.
Samaṇūpāsanassa cā means, for one devoted to meditation on the thirty-eight objects, which is to be constantly practiced by ascetics, or alternatively, for the thirty-eight kinds of meditation objects that are the object of practice for ascetics.
“Samaṇūpāsanassa cā” nghĩa là: đối với sự chuyên cần tu tập ba mươi tám đề mục thiền định mà các sa-môn nên thực hành, hoặc là ba mươi tám loại đề mục mà các sa-môn nương tựa.
Idampi sampadānavacanameva, upāsanatthanti vuttaṃ hoti.
This too is a dative case word, meaning ‘‘for the purpose of practice.’’
Đây cũng là một từ chỉ đối tượng (sampadāna), có nghĩa là “để thực hành”.
Ettha ca ekāsanena kāyaviveko, samaṇūpāsanena cittaviveko vutto hotīti veditabbo.
Here, it should be understood that physical seclusion is indicated by ekāsana, and mental seclusion by samaṇūpāsana.
Ở đây, cần hiểu rằng sự độc cư thân (kāyaviveka) được đề cập qua “ekāsana”, và sự độc cư tâm (cittaviveka) được đề cập qua “samaṇūpāsana”.
Ekattaṃ monamakkhātanti evamidaṃ kāyacittavivekavasena ‘‘ekattaṃ mona’’nti akkhātaṃ.
Ekattaṃ monamakkhātaṃ means, thus this solitude, in terms of physical and mental seclusion, is declared as ‘‘moneyya.’’
“Ekattaṃ monamakkhātaṃ” nghĩa là: sự độc cư này, theo cách độc cư thân và tâm, được gọi là “sự trầm lặng độc cư” (ekattaṃ mona).
Eko ce abhiramissasīti idaṃ pana uttaragāthāpekkhaṃ padaṃ, ‘‘atha bhāhisi dasadisā’’ti iminā assa sambandho.
Eko ce abhiramissasī is a word that refers to the following verse, having a connection with ‘‘atha bhāhisi dasadisā.’’
Tuy nhiên, câu “Eko ce abhiramissasī” là một từ ngữ mong đợi bài kệ tiếp theo, và nó có mối liên hệ với câu “atha bhāhisi dasadisā”.
Bhāhisīti bhāsissasi pakāsessasi.
Bhāhisī means, ‘‘you will proclaim, you will make known.’’
“Bhāhisī” nghĩa là: sẽ nói, sẽ tuyên bố.
Imaṃ paṭipadaṃ bhāvento sabbadisāsu kittiyā pākaṭo bhavissasīti vuttaṃ hoti.
It is said that by cultivating this path, you will become renowned in all directions.
Điều đó có nghĩa là: khi tuyên bố con đường thực hành này, con sẽ trở nên nổi tiếng với danh tiếng khắp mười phương.
Sutvā dhīrānantiādīnaṃ pana catunnaṃ padānaṃ ayamattho – yena ca kittighosena bhāhisi dasadisā taṃ dhīrānaṃ jhāyīnaṃ kāmacāginaṃ nighosaṃ sutvā atha tvaṃ tena uddhaccaṃ anāpajjitvā bhiyyo hiriñca saddhañca kareyyāsi, tena ghosena harāyamāno ‘‘niyyānikapaṭipadā aya’’nti saddhaṃ uppādetvā uttari paṭipattimeva brūheyyāsi.
The meaning of the four words beginning with Sutvā dhīrānaṃ is this: Having heard the fame of the wise, the meditators, those who have renounced sensual pleasures, with which fame you will proclaim in the ten directions, then you, without becoming arrogant because of that, should cultivate more shame and faith; being ashamed by that fame, generating faith that ‘‘this is the path leading to liberation,’’ you should further develop the practice itself.
Và ý nghĩa của bốn từ “Sutvā dhīrānaṃ”, v.v., là: khi con nghe tiếng tăm của những bậc trí tuệ (dhīra), những thiền giả (jhāyī), những người đã từ bỏ dục vọng (kāmacāgī) mà con sẽ tuyên bố khắp mười phương, thì con không nên sinh khởi sự phóng dật (uddhacca) mà nên tăng cường lòng hổ thẹn (hiri) và niềm tin (saddhā) hơn nữa, do tiếng tăm đó mà hổ thẹn, sinh khởi niềm tin rằng “đây là con đường dẫn đến giải thoát”, và tiếp tục phát triển sự thực hành.
Māmakoti evañhi sante mama sāvako hotīti.
Māmako means, ‘‘if this is so, he is my disciple.’’
“Māmako” nghĩa là: nếu vậy, con sẽ là đệ tử của Ta.
726. Taṃ nadīhīti yaṃ taṃ mayā ‘‘hiriñca saddhañca bhiyyo kubbethā’’ti vadatā ‘‘uddhaccaṃ na kātabba’’nti vuttaṃ, taṃ iminā nadīnidassanenāpi jānātha, tabbipariyāyañca sobbhesu ca padaresuca jānātha.
726. Taṃ nadīhi means, that which I said, ‘‘you should cultivate more shame and faith,’’ meaning ‘‘arrogance should not be done,’’ understand that also by this simile of the rivers, and understand the opposite in sobbhesu and padaresu.
726. “Taṃ nadīhī” nghĩa là: điều Ta đã nói “hãy tăng cường lòng hổ thẹn và niềm tin hơn nữa” – tức là không nên phóng dật – con hãy hiểu điều đó qua ví dụ về các con sông này, và con cũng hãy hiểu điều ngược lại ở các khe suối (sobbhesu) và các hẻm núi (padaresu).
Sobbhesūti mātikāsu.
Sobbhesu means, ‘‘in ditches.’’
“Sobbhesu” nghĩa là: trong các khe suối nhỏ.
Padaresūti darīsu.
Padaresu means, ‘‘in ravines.’’
“Padaresu” nghĩa là: trong các hẻm núi.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Saṇantā yanti kusobbhā, tuṇhī yanti mahodadhīti.
Saṇantā yanti kusobbhā, tuṇhī yanti mahodadhī means: ‘‘Small streams flow with noise, great oceans flow silently.’’
“Saṇantā yanti kusobbhā, tuṇhī yanti mahodadhī” (Những con suối nhỏ chảy ồn ào, những đại dương thì lặng lẽ).
Kusobbhā hi sobbhapadarādibhedā sabbāpi kunnadiyo saṇantā saddaṃ karontā uddhatā hutvā yanti, gaṅgādibhedā pana mahānadiyo tuṇhī yanti, evaṃ ‘‘moneyyaṃ pūremī’’ti uddhato hoti amāmako, māmako pana hiriñca saddhañca uppādetvā nīcacittova hoti.
Indeed, all small rivers, such as ditches and ravines, flow making noise, being agitated, but great rivers like the Ganges flow silently. Similarly, one who is arrogant thinking ‘‘I am fulfilling moneyya’’ is not my disciple, but my disciple, having generated shame and faith, remains humble in mind.
Thật vậy, tất cả các con sông nhỏ, như các khe suối và hẻm núi, đều chảy ồn ào, náo động, trong khi các con sông lớn như sông Hằng, v.v., thì lặng lẽ chảy; cũng vậy, người không phải đệ tử của Ta, khi nói “Ta đang hoàn thành sự trầm lặng (moneyya)”, thì trở nên phóng dật, còn đệ tử của Ta thì sinh khởi lòng hổ thẹn và niềm tin, và có tâm khiêm hạ.
727-9. Kiñca bhiyyo – yadūnakaṃ…pe… paṇḍitoti.
727-9. Furthermore, there is an analogy: The verse beginning with "yadūnakaṃ...pe... paṇḍito" was spoken for the purpose of analogy.
727-9. Hơn nữa là gì – “yadūnakaṃ…pe… paṇḍito”.
Tattha siyā – sace aḍḍhakumbhūpamo bālo saṇantatāya, rahado pūrova paṇḍito santatāya, atha kasmā buddhasamaṇo evaṃ dhammadesanābyāvaṭo hutvā bahuṃ bhāsatīti iminā sambandhena ‘‘yaṃ samaṇo’’ti gāthamāha.
In that verse, there is an analogy: If a fool is like a half-filled pot due to his noisy speech, and a wise person is like a full lake due to his tranquility, then why does the Buddha-samaṇa, being diligent in teaching the Dhamma, speak so much? With this connection, he spoke the verse "yaṃ samaṇo" (What the recluse...).
Trong đó, có thể có câu hỏi: nếu kẻ ngu si giống như cái bình vơi một nửa vì ồn ào, và bậc hiền trí giống như hồ nước đầy vì tĩnh lặng, vậy tại sao Đức Phật Sa-môn lại bận rộn thuyết pháp nhiều như vậy? Với mối liên hệ này, Ngài đã thuyết bài kệ “yaṃ samaṇo”.
Tassattho – yaṃ buddhasamaṇo bahuṃ bhāsati upetaṃ atthasañhitaṃ, atthupetaṃ dhammupetañca hitena ca saṃhitaṃ, taṃ na uddhaccena, apica kho jānaṃ so dhammaṃ deseti divasampi desento nippapañcova hutvā.
Its meaning is to be understood thus: What the Buddha-samaṇa speaks much, that is endowed with meaning and connected with purpose, endowed with benefit and endowed with Dhamma, and connected with welfare—that he does not speak out of agitation, but rather, knowing, he teaches the Dhamma, even if he teaches for a whole day, he does so without prolixity.
Ý nghĩa của nó là: điều mà Đức Phật Sa-môn thuyết giảng nhiều, điều đó có liên quan đến lợi ích (attha-saṃhitaṃ), có liên quan đến lợi ích (attha-upeta) và pháp (dhamma-upeta), và có liên quan đến điều thiện (hita), Ngài không thuyết giảng vì phóng dật, mà Ngài biết rõ và thuyết giảng Chánh pháp, dù thuyết giảng cả ngày cũng không có sự phóng dật.
Tassa hi sabbaṃ vacīkammaṃ ñāṇānuparivatti.
Indeed, all his verbal actions follow his knowledge.
Thật vậy, tất cả các hành động lời nói của Ngài đều theo sát trí tuệ.
Evaṃ desento ca ‘‘idamassa hitaṃ idamassa hita’’nti nānappakārato jānaṃ so bahu bhāsati, na kevalaṃ bahubhāṇitāya.
Teaching thus, knowing, he speaks much in various ways, thinking, "This is beneficial for this one, this is beneficial for that one," not merely out of much speaking.
Khi thuyết giảng như vậy, Ngài biết rõ và thuyết giảng nhiều theo nhiều cách khác nhau, “điều này có lợi cho người này, điều này có lợi cho người kia”, chứ không phải chỉ vì nói nhiều.
Avasānagāthāya sambandho – evaṃ tāva sabbaññutaññāṇena samannāgato buddhasamaṇo jānaṃ so dhammaṃ deseti, jānaṃ so bahu bhāsati.
The connection to the concluding verse is this: Thus, the Buddha-samaṇa, endowed with omniscience, knowing, teaches the Dhamma; knowing, he speaks much.
Mối liên hệ với bài kệ cuối cùng là: Đức Phật Sa-môn, người thành tựu trí tuệ toàn tri, biết rõ và thuyết giảng Chánh pháp như vậy, biết rõ và thuyết giảng nhiều.
Tena desitaṃ pana dhammaṃ nibbedhabhāgiyeneva ñāṇena yo ca jānaṃ saṃyatatto, jānaṃ na bahu bhāsati, sa muni monamarahati, sa muni monamajjhagāti.
But as for the Dhamma taught by him, the one who, knowing it with penetrative wisdom, is restrained in self (saṃyatatto), and knowing, does not speak much—that sage is worthy of silence (mona), that sage has attained silence (mona).
Còn người nào biết rõ Chánh pháp được Ngài thuyết giảng bằng trí tuệ thấu triệt, người đó có tâm thanh tịnh, biết rõ và không nói nhiều, vị ẩn sĩ ấy xứng đáng với sự trầm lặng (mona), vị ẩn sĩ ấy đã đạt được sự trầm lặng (mona).
Tassattho – taṃ dhammaṃ jānanto saṃyatatto guttacitto hutvā yaṃ bhāsitaṃ sattānaṃ hitasukhāvahaṃ na hoti, taṃ jānaṃ na bahu bhāsati.
Its meaning is to be understood thus: That sage, knowing that Dhamma, being restrained in self (saṃyatatto), with a guarded mind, knowing, does not speak much that is not conducive to the welfare and happiness of beings.
Ý nghĩa của nó là: biết rõ Chánh pháp đó, vị ấy có tâm thanh tịnh (saṃyatatto), có tâm được bảo vệ, và biết rõ không nói nhiều những điều không mang lại lợi ích và hạnh phúc cho chúng sinh.
So evaṃvidho monatthaṃ paṭipannako muni moneyyapaṭipadāsaṅkhātaṃ monaṃ arahati.
Such a sage, who has entered upon the path to silence (mona), is worthy of silence (mona), which is the practice of sagacity (moneyyapaṭipadā).
Vị ẩn sĩ đã thực hành sự trầm lặng (mona) như vậy xứng đáng với sự trầm lặng (mona), tức là con đường thực hành sự trầm lặng.
Na kevalañca arahatiyeva, apica kho pana sa muni arahattamaggañāṇasaṅkhātaṃ monaṃ ajjhagā icceva veditabboti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi.
Not only is he worthy, but that sage has attained silence (mona), which is the knowledge of the path of Arahantship—thus it should be understood. Thus, he concluded the discourse with the culmination of Arahantship.
Không chỉ xứng đáng mà thôi, mà vị ẩn sĩ đó còn đã đạt được sự trầm lặng (mona), tức là trí tuệ con đường A-la-hán; cần phải hiểu như vậy, và Ngài đã kết thúc bài thuyết giảng bằng đỉnh cao A-la-hán.
Taṃ sutvā nālakatthero tīsu ṭhānesu appiccho ahosi dassane savane pucchāyāti.
Having heard that, Venerable Nāḷaka became content in three respects: in seeing, hearing, and questioning.
Nghe lời ấy, Trưởng lão Nāḷaka trở nên ít dục trong ba phương diện: thấy, nghe và hỏi.
So hi desanāpariyosāne pasannacitto bhagavantaṃ vanditvā vanaṃ paviṭṭho, puna ‘‘aho vatāhaṃ bhagavantaṃ passeyya’’nti lolabhāvaṃ na janesi.
Indeed, at the end of the discourse, with a joyful mind, he paid homage to the Blessed One and entered the forest, and he did not again generate a longing, thinking, "Oh, if only I could see the Blessed One again!"
Sau khi bài thuyết pháp kết thúc, với tâm thanh tịnh, Ngài đảnh lễ Đức Thế Tôn rồi đi vào rừng, không còn khởi lên sự ham muốn rằng: “Ôi, ước gì tôi được thấy Đức Thế Tôn lần nữa!”
Ayamassa dassane appicchatā.
This was his contentment in seeing.
Đây là sự ít dục của Ngài trong việc thấy.
Tathā ‘‘aho vatāhaṃ puna dhammadesanaṃ suṇeyya’’nti lolabhāvaṃ na janesi.
Likewise, he did not generate a longing, thinking, "Oh, if only I could hear the Dhamma discourse again!"
Cũng vậy, Ngài không khởi lên sự ham muốn rằng: “Ôi, ước gì tôi được nghe pháp lần nữa!”
Ayamassa savane appicchatā.
This was his contentment in hearing.
Đây là sự ít dục của Ngài trong việc nghe.
Tathā ‘‘aho vatāhaṃ puna moneyyapaṭipadaṃ puccheyya’’nti lolabhāvaṃ na janesi.
Likewise, he did not generate a longing, thinking, "Oh, if only I could question about the practice of sagacity (moneyyapaṭipadā) again!"
Cũng vậy, Ngài không khởi lên sự ham muốn rằng: “Ôi, ước gì tôi được hỏi về con đường tu tập tịch tịnh (moneyyapaṭipadā) lần nữa!”
Ayamassa pucchāya appicchatā.
This was his contentment in questioning.
Đây là sự ít dục của Ngài trong việc hỏi.
So evaṃ appiccho samāno pabbatapādaṃ pavisitvā ekavanasaṇḍe dve divasāni na vasi, ekarukkhamūle dve divasāni na nisīdi, ekagāme dve divasāni piṇḍāya na pāvisi.
Being thus content, he entered the foot of a mountain and did not stay for two days in one forest grove, nor did he sit for two days at the root of one tree, nor did he enter one village for alms for two days.
Ngài, với sự ít dục như vậy, đi vào chân núi, không ở lại một khu rừng nào quá hai ngày, không ngồi dưới một gốc cây nào quá hai ngày, không vào một ngôi làng nào để khất thực quá hai ngày.
Iti vanato vanaṃ, rukkhato rukkhaṃ, gāmato gāmaṃ āhiṇḍanto anurūpapaṭipadaṃ paṭipajjitvā aggaphale patiṭṭhāsi.
Thus, wandering from forest to forest, from tree to tree, from village to village, he practiced the suitable path and became established in the highest fruit.
Như vậy, Ngài đi từ rừng này sang rừng khác, từ cây này sang cây khác, từ làng này sang làng khác, thực hành con đường tu tập phù hợp và đạt được quả vị tối thượng.
Atha yasmā moneyyapaṭipadaṃ ukkaṭṭhaṃ katvā pūrento bhikkhu satteva māsāni jīvati, majjhimaṃ katvā pūrento satta vassāni, mandaṃ katvā pūrento soḷasa vassāni.
Now, a bhikkhu who fulfills the practice of sagacity (moneyyapaṭipadā) in the highest degree lives for seven months; one who fulfills it in the middle degree lives for seven years; one who fulfills it in the lowest degree lives for sixteen years.
Sau đó, vì vị Tỳ-khưu nào thực hành con đường tu tập tịch tịnh (moneyyapaṭipadā) ở mức tối thượng thì sống được bảy tháng, ở mức trung bình thì sống được bảy năm, ở mức thấp thì sống được mười sáu năm.
Ayañca ukkaṭṭhaṃ katvā pūresi, tasmā satta māse ṭhatvā attano āyusaṅkhāraparikkhayaṃ ñatvā nhāyitvā nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā diguṇaṃ saṅghāṭiṃ pārupitvā dasabalābhimukho pañcapatiṭṭhitaṃ vanditvā añjaliṃ paggahetvā hiṅgulakapabbataṃ nissāya ṭhitakova anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
And this (Venerable Nāḷaka) fulfilled it in the highest degree. Therefore, after seven months, knowing the exhaustion of his life's formations, he bathed, put on his inner robe, tied his waist-band, draped himself in a double outer robe, and facing the Ten-Powered One, he paid homage with five points of contact, raised his hands in añjali, and leaning against Hiṅgulaka Mountain, while standing, he attained Parinibbāna with the element of Nibbāna without any remainder of clinging.
Vị này đã thực hành ở mức tối thượng, do đó, sau khi ở lại bảy tháng, Ngài biết được sự chấm dứt của thọ hành (āyusaṅkhāra) của mình, rồi tắm rửa, mặc y, thắt đai lưng, đắp y Saṅghāṭī hai lớp, hướng về Đức Thập Lực, đảnh lễ với năm điểm chạm đất, chắp tay, rồi đứng dựa vào núi Hiṅgulaka mà nhập Niết Bàn vô dư y (anupādisesa nibbānadhātu).
Tassa parinibbutabhāvaṃ ñatvā bhagavā bhikkhusaṅghena saddhiṃ tattha gantvā sarīrakiccaṃ katvā dhātuyo gāhāpetvā cetiyaṃ patiṭṭhāpetvā agamāsīti.
Knowing his Parinibbāna, the Blessed One went there with the Saṅgha of bhikkhus, performed the funeral rites, had the relics collected, established a cetiya, and then departed.
Biết được sự Niết Bàn của Ngài, Đức Thế Tôn cùng với chúng Tỳ-khưu đã đến đó, thực hiện nghi thức hỏa táng, cho thâu xá lợi, và sau khi dựng tháp thờ thì Ngài lên đường.
Evaṃ me sutanti dvayatānupassanāsuttaṃ.
Thus have I heard—this is the Dvayatānupassanā Sutta.
Tôi nghe như vầy là Dvayatānupassanāsutta.
Kā uppatti?
What is its origin?
Sự khởi nguyên là gì?
Imassa suttassa attajjhāsayato uppatti.
The origin of this Sutta is from his own inclination.
Sự khởi nguyên của kinh này là do ý muốn của chính Ngài.
Attajjhāsayena hi bhagavā imaṃ suttaṃ desesi.
Indeed, the Blessed One taught this Sutta out of his own inclination.
Thật vậy, Đức Thế Tôn đã thuyết kinh này theo ý muốn của chính Ngài.
Ayamettha saṅkhepo, vitthāro panassa atthavaṇṇanāyameva āvi bhavissati.
This is the summary here; its detailed explanation will become manifest in the commentary on its meaning.
Đây là phần tóm tắt, còn phần mở rộng sẽ được trình bày trong chú giải ý nghĩa của kinh này.
Tattha evaṃ me sutantiādīni vuttanayāneva.
In that Sutta, "Thus have I heard" and so forth are to be understood in the manner already stated.
Trong đó, các từ tôi nghe như vầy và các từ tiếp theo đều đã được giải thích theo cách đã nói.
Pubbārāmeti sāvatthinagarassa puratthimadisāyaṃ ārāme.
Pubbārāme means in the pleasure grove to the east of Sāvatthī city.
Tại Pubbārāma là tại khu vườn ở phía đông thành Sāvatthī.
Migāramātu pāsādeti ettha visākhā upāsikā attano sasurena migārena seṭṭhinā mātuṭṭhāne ṭhapitattā ‘‘migāramātā’’ti vuccati.
In the phrase Migāramātu pāsāde, the lay follower Visākhā is called "Migāramātā" because she was placed in the position of a mother by her father-in-law, the wealthy Migāra.
Trong câu tại Pāsāda của Migāramātā, nữ cư sĩ Visākhā được gọi là “Migāramātā” (mẹ của Migāra) vì được cha chồng là trưởng giả Migāra xem như mẹ.
Tāya migāramātuyā navakoṭiagghanakaṃ mahālatāpiḷandhanaṃ vissajjetvā kārāpito pāsādo heṭṭhā ca upari ca pañca pañca gabbhasatāni katvā sahassakūṭāgāragabbho, so ‘‘migāramātupāsādo’’ti vuccati.
That palace, built by Migāramātā after selling her great creeper ornament worth nine crores, had five hundred chambers both below and above, making it a thousand-pinnacled chambered palace. It is called the "Migāramātu Pāsāda."
Pāsāda này được Migāramātā xây dựng sau khi bán bộ trang sức Mahālatā trị giá chín mươi triệu, có năm trăm phòng ở tầng dưới và năm trăm phòng ở tầng trên, tạo thành một tòa nhà có một ngàn chóp (kūṭāgāra), nên được gọi là “Migāramātupāsāda”.
Tasmiṃ migāramātu pāsāde.
In that Migāramātu Pāsāda.
Tại Pāsāda của Migāramātā ấy.
Tena kho pana samayena bhagavāti yaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiṃ nissāya pubbārāme migāramātu pāsāde viharati, tena samayena.
Tena kho pana samayena bhagavā means: at the time when the Blessed One was dwelling in Sāvatthī, at the Pubbārāma, in Migāramātā’s palace, at that time.
Vào lúc bấy giờ, Đức Thế Tôn có nghĩa là vào thời điểm Đức Thế Tôn đang trú ngụ tại Pubbārāma, Pāsāda của Migāramātā, gần Sāvatthī.
Tadahuposatheti tasmiṃ ahu uposathe, uposathadivaseti vuttaṃ hoti.
Tadahuposathe means on that Uposatha day; it means on the Uposatha day.
Vào ngày Uposatha ấy có nghĩa là vào ngày Uposatha ấy, tức là ngày trai giới.
Pannaraseti idaṃ uposathaggahaṇena sampattāvasesuposathapaṭikkhepavacanaṃ.
Pannarase is a word that, by referring to the Uposatha, rejects any other Uposatha that might remain after the one that has arrived.
Ngày rằm là lời bác bỏ các ngày Uposatha còn lại đã được đề cập cùng với việc chấp nhận ngày Uposatha.
Puṇṇāya puṇṇamāya rattiyāti pannarasadivasattā divasagaṇanāya abbhādiupakkilesavirahattā rattiguṇasampattiyā ca puṇṇattā puṇṇāya, paripuṇṇacandattā puṇṇamāya ca rattiyā.
Puṇṇāya puṇṇamāya rattiyā means: on a night that is full, due to being the fifteenth day, due to the absence of impurities like clouds in the counting of days, due to the perfection of the night's qualities, and due to the full moon.
Vào đêm trăng tròn có nghĩa là vào đêm trăng tròn, hoàn hảo, do là ngày mười lăm, do sự hoàn hảo về phẩm chất của đêm không có các ô nhiễm như mây che, và do trăng tròn.
Bhikkhusaṅghaparivutoti bhikkhusaṅghena parivuto.
Bhikkhusaṅghaparivuto means surrounded by the Saṅgha of bhikkhus.
Được chúng Tỳ-khưu vây quanh là được chúng Tỳ-khưu vây quanh.
Abbhokāse nisinno hotīti migāramātu ratanapāsādapariveṇe abbhokāse upari appaṭicchanne okāse paññattavarabuddhāsane nisinno hoti.
Abbhokāse nisinno hotīti means: he was seated in the open air, in the courtyard of Migāramātā’s jeweled palace, in an uncovered place above, on the excellent Buddha-seat that had been prepared.
Ngài đang ngồi ở nơi trống trải có nghĩa là Ngài đang ngồi trên tòa Phật ngự cao quý được sắp đặt ở nơi trống trải, không có mái che, trong khuôn viên Pāsāda quý báu của Migāramātā.
Tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtanti atīva tuṇhībhūtaṃ, yato yato vā anuviloketi, tato tato tuṇhībhūtaṃ, tuṇhībhūtaṃ vācāya, puna tuṇhībhūtaṃ kāyena.
Tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtaṃ means extremely silent; wherever he looked, there was silence, silent in speech, and again silent in body.
Chúng Tỳ-khưu im lặng, hoàn toàn im lặng có nghĩa là hoàn toàn im lặng, và bất cứ nơi nào Ngài nhìn tới, ở đó đều im lặng, im lặng về lời nói, và lại im lặng về thân thể.
Bhikkhusaṅghaṃ anuviloketvāti taṃ parivāretvā nisinnaṃ anekasahassabhikkhuparimāṇaṃ tuṇhībhūtaṃ tuṇhībhūtaṃ bhikkhusaṅghaṃ ‘‘ettakā ettha sotāpannā, ettakā sakadāgāmino, ettakā anāgāmino ettakā āraddhavipassakā kalyāṇaputhujjanā, imassa bhikkhusaṅghassa kīdisī dhammadesanā sappāyā’’ti sappāyadhammadesanāparicchedanatthaṃ ito cito ca viloketvā.
Bhikkhusaṅghaṃ anuviloketvā means: looking around at that Saṅgha of bhikkhus, who were seated surrounding him, numbering many thousands of bhikkhus, and who were utterly silent, to determine what kind of Dhamma teaching would be suitable for this Saṅgha of bhikkhus, thinking, "So many here are stream-enterers, so many once-returners, so many non-returners, so many earnest meditators, so many noble ordinary people."
Sau khi nhìn khắp chúng Tỳ-khưu có nghĩa là sau khi nhìn khắp chúng Tỳ-khưu đông hàng ngàn vị đang ngồi vây quanh, hoàn toàn im lặng, để quyết định bài pháp nào phù hợp cho chúng Tỳ-khưu này, rằng: “Bao nhiêu vị ở đây là Bậc Nhập Lưu, bao nhiêu vị là Bậc Nhất Lai, bao nhiêu vị là Bậc Bất Lai, bao nhiêu vị là phàm nhân thiện lành đang nỗ lực tu tập thiền quán, bài pháp nào phù hợp cho chúng Tỳ-khưu này?”, Ngài nhìn từ đây sang đó.
Ye te, bhikkhave, kusalā dhammāti ye te ārogyaṭṭhena anavajjaṭṭhena iṭṭhaphalaṭṭhena kosallasambhūtaṭṭhena ca kusalā sattatiṃsabodhipakkhiyadhammā, tajjotakā vā pariyattidhammā.
Ye te, bhikkhave, kusalā dhammā means: those wholesome Dhammas which are wholesome in the sense of being healthy, blameless, yielding desirable results, and arising from skill, namely the thirty-seven factors of awakening (bodhipakkhiyadhammā), or the Dhamma of study that illuminates them.
Này các Tỳ-khưu, những pháp thiện lành ấy là ba mươi bảy pháp trợ Bồ-đề (bodhipakkhiyadhammā) là thiện lành theo nghĩa là không bệnh, không lỗi, cho quả tốt đẹp, và do sự khéo léo sinh ra, hoặc là các pháp Pariyatti có liên quan đến chúng.
Ariyā niyyānikā sambodhagāminoti upagantabbaṭṭhena ariyā, lokato niyyānaṭṭhena niyyānikā, sambodhasaṅkhātaṃ arahattaṃ gamanaṭṭhena sambodhagāmino.
Ariyā niyyānikā sambodhagāmino means: noble in the sense of being approachable, leading to liberation (niyyānikā) in the sense of emerging from the world, and leading to full awakening (sambodhagāmino) in the sense of going to Arahantship, which is full awakening.
Là bậc Thánh, đưa đến sự giải thoát, đưa đến giác ngộ là bậc Thánh theo nghĩa cần phải tiếp cận, đưa đến giải thoát theo nghĩa thoát ly khỏi thế gian, đưa đến giác ngộ theo nghĩa đi đến A-la-hán quả được gọi là giác ngộ.
Tesaṃ vo bhikkhave…pe… savanāya, tesaṃ bhikkhave kusalānaṃ…pe… sambodhagāmīnaṃ kā upanisā, kiṃ kāraṇaṃ, kiṃ payojanaṃ tumhākaṃ savanāya, kimatthaṃ tumhe te dhamme suṇāthāti vuttaṃ hoti.
Tesaṃ vo bhikkhave…pe… savanāya, means: "Bhikkhus, what is the proximate cause (upanisā), what is the reason, what is the purpose for your listening to those wholesome Dhammas…pe… that lead to full awakening? For what purpose do you listen to those Dhammas?" This is what is meant.
Này các Tỳ-khưu, để các ông… nghe, có nghĩa là: “Này các Tỳ-khưu, những pháp thiện lành… đưa đến giác ngộ ấy, sự hỗ trợ (upanisā) là gì, nguyên nhân là gì, mục đích là gì cho việc các ông lắng nghe? Các ông lắng nghe những pháp ấy vì mục đích gì?”
Yāvadeva dvayatānaṃ dhammānaṃ yathābhūtaṃ ñāṇāyāti ettha yāvadevāti paricchedāvadhāraṇavacanaṃ.
In the phrase yāvadeva dvayatānaṃ dhammānaṃ yathābhūtaṃ ñāṇāyā, yāvadeva is a word indicating limitation and determination.
Chỉ để hiểu biết đúng như thật về hai pháp (dvayatānaṃ dhammānaṃ yathābhūtaṃ ñāṇāya): Ở đây, chỉ để là từ chỉ sự giới hạn và xác định.
Dve avayavā etesanti dvayā, dvayā eva dvayatā, tesaṃ dvayatānaṃ.
That which has two parts is dvayā; dvayā itself is dvayatā. Of those dvayatā.
Có hai phần, nên là hai (dvayā); hai (dvayā) chính là hai (dvayatā); của hai (dvayatānaṃ) ấy.
‘‘Dvayāna’’ntipi pāṭho.
"Dvayānaṃ" is also a reading.
Cũng có bản đọc là “Dvayānaṃ”.
Yathābhūtaṃ ñāṇāyāti aviparītañāṇāya.
Yathābhūtaṃ ñāṇāyā means for knowledge as it really is, undistorted knowledge.
Hiểu biết đúng như thật là hiểu biết không sai lệch.
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is meant?
Điều gì được nói đến?
Yadetaṃ lokiyalokuttarādibhedena dvidhā vavatthitānaṃ dhammānaṃ vipassanāsaṅkhātaṃ yathābhūtañāṇaṃ, etadatthāya na ito bhiyyoti, savanena hi ettakaṃ hoti, taduttari visesādhigamo bhāvanāyāti.
It means for the sake of that knowledge as it really is, which is called insight (vipassanā), regarding the Dhammas that are classified into two ways, such as mundane and supramundane; there is nothing more than this. For by listening, this much is attained; further special attainment comes through development.
Đó là tri kiến đúng như thật được gọi là thiền quán (vipassanā) về các pháp được phân loại thành hai loại như thế gian và siêu thế, chỉ vì mục đích ấy, không hơn nữa. Bởi vì khi nghe thì chỉ đạt được chừng đó, sự thành tựu đặc biệt vượt trội hơn nữa là do tu tập (bhāvanā).
Kiñca dvayataṃ vadethāti ettha pana sace, vo bhikkhave, siyā, kiñca tumhe, bhante, dvayataṃ vadethāti ayamadhippāyo.
In the phrase Kiñca dvayataṃ vadethā, the intention is: "Bhikkhus, if it were so, what two things would you, venerable sirs, declare?"
Hai pháp nào các ông muốn nói đến? Ở đây, nếu có, này các Tỳ-khưu, ý nghĩa là: “Bạch Đức Thế Tôn, hai pháp nào Ngài muốn nói đến?”
Padattho pana ‘‘kiñca dvayatābhāvaṃ vadethā’’ti.
The literal meaning of the word is: "What state of duality would you declare?"
Tuy nhiên, ý nghĩa của từ là: “Hai pháp nào Ngài muốn nói đến?”
(1) Tato bhagavā dvayataṃ dassento ‘‘idaṃ dukkha’’nti evamādimāha.
(1) Then the Blessed One, intending to show the duality, spoke as follows: "This is suffering," and so on. Here, among the four Noble Truths, which are dual Dhammas, by seeing one aspect, the mundane, or suffering with its cause, as "This is suffering, this is the origin of suffering," this is one contemplation. The other, the supramundane, or the cessation with its means, by seeing it as the second aspect, is the second contemplation.
(1) Sau đó, Đức Thế Tôn, để chỉ rõ hai pháp, đã nói: “Đây là khổ” và các câu tương tự.
Tattha dvayatānaṃ catusaccadhammānaṃ ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ dukkhasamudayo’’ti evaṃ lokiyassa ekassa avayavassa sahetukassa vā dukkhassa dassanena ayaṃ ekānupassanā, itarā lokuttarassa dutiyassa avayavassa saupāyassa vā nirodhassa dassanena dutiyānupassanā.
Therein, of the Four Noble Truths, which are twofold, by seeing one worldly part, or suffering with its cause, as “This is suffering, this is the origin of suffering,” this is the first contemplation. The other, by seeing the second, supramundane part, or cessation with its means, is the second contemplation.
Trong đó, đối với Tứ Diệu Đế là hai pháp, việc thấy một phần thế gian, tức là khổ hoặc khổ có nguyên nhân, như “đây là khổ, đây là nguyên nhân của khổ” là một sự quán chiếu, còn việc thấy phần siêu thế thứ hai, tức là sự diệt trừ hoặc sự diệt trừ có phương tiện, là sự quán chiếu thứ hai.
Paṭhamā cettha tatiyacatutthavisuddhīhi hoti, dutiyā pañcamavisuddhiyā.
Here, the first* occurs through the third and fourth purifications, and the second through the fifth purification.
Sự quán chiếu thứ nhất ở đây là do Tịnh Hạnh thứ ba và thứ tư, còn sự quán chiếu thứ hai là do Tịnh Hạnh thứ năm.
Evaṃ sammā dvayatānupassinoti iminā vuttanayena sammā dvayadhamme anupassantassa satiyā avippavāsena appamattassa, kāyikacetasikavīriyātāpena ātāpino kāye ca jīvite ca nirapekkhattā, pahitattassa.
"Thus, for one who rightly contemplates the duality" – in the manner stated by this, for one who rightly contemplates the dual phenomena, for one who is diligent through the non-separation of mindfulness, for one who is ardent through the burning energy of body and mind, and for one who has dedicated oneself due to having no regard for body or life.
Vị nào quán chiếu hai pháp đúng đắn như vậy có nghĩa là vị ấy quán chiếu hai pháp đúng đắn theo cách đã nói, không phóng dật do không rời xa niệm, nhiệt tâm do sự tinh tấn thân và tâm đốt cháy phiền não, và tâm đã được giải thoát do không còn quan tâm đến thân và mạng sống.
Pāṭikaṅkhanti icchitabbaṃ.
"Is to be expected" means it is desirable.
Đáng mong đợi là điều đáng mong muốn.
Diṭṭheva dhamme aññāti asmiṃyeva attabhāve arahattaṃ.
"Direct knowledge in this very life" means Arahantship in this very existence.
A-la-hán quả ngay trong đời này là A-la-hán quả ngay trong kiếp sống này.
Sati vā upādisese anāgāmitāti ‘‘upādisesa’’nti punabbhavavasena upādātabbakkhandhasesaṃ vuccati, tasmiṃ vā sati anāgāmibhāvo paṭikaṅkhoti dasseti.
"Or non-return with a remainder of clinging" shows that non-return is to be expected if there is a remainder of clinging; "remainder of clinging" is said to be the remainder of aggregates to be clung to in terms of future existence.
Hoặc nếu còn dư y thì là Bất Lai quả cho thấy rằng “dư y” được gọi là phần còn lại của các uẩn cần phải chấp thủ theo nghĩa tái sinh, hoặc nếu còn dư y thì Bất Lai quả là điều đáng mong đợi.
Tattha kiñcāpi heṭṭhimaphalānipi evaṃ dvayatānupassinova honti, uparimaphalesu pana ussāhaṃ janento evamāha.
Although the lower fruits are also for one who thus contemplates the duality, he speaks thus to generate enthusiasm for the higher fruits.
Trong đó, mặc dù các quả vị thấp hơn cũng là những vị quán chiếu hai pháp như vậy, nhưng Ngài nói như thế để khuyến khích nỗ lực đạt đến các quả vị cao hơn.
Idamavocātiādi saṅgītikārānaṃ vacanaṃ.
"This was said" and so on is the statement of the compilers of the Council.
Đức Thế Tôn đã nói điều này và các câu tiếp theo là lời của các vị kết tập kinh điển.
Tattha idanti ‘‘ye te, bhikkhave’’tiādivuttanidassanaṃ.
Here, "this" refers to the exposition beginning with "Those, bhikkhus..."
Trong đó, điều này là sự chỉ rõ những gì đã được nói đến từ “Này các Tỳ-khưu” và các câu tiếp theo.
Etanti idāni ‘‘ye dukkha’’nti evamādivattabbagāthābandhanidassanaṃ.
"That" refers to the verses to be recited now, beginning with "Those who suffer..."
Từ Etaṃ* bây giờ là sự trình bày về mối liên kết của các bài kệ cần nói, bắt đầu bằng "những gì là khổ"*.
Imā ca gāthā catusaccadīpakattā vuttatthadīpikā eva, evaṃ santepi gāthārucikānaṃ pacchā āgatānaṃ pubbe vuttaṃ asamatthatāya anuggahetvā ‘‘idāni yadi vadeyya sundara’’nti ākaṅkhantānaṃ vikkhittacittānañca atthāya vuttā.
These verses, by illuminating the Four Noble Truths, merely illuminate the meaning already stated; yet, they were spoken for the benefit of those who delight in verses, who arrived later, who were unable to grasp what was said before and longed, "It would be good if it were spoken now," and also for those with distracted minds.
Và những bài kệ này, vì chúng soi sáng Tứ Thánh Đế (catusacca), nên chúng chỉ là những lời giải thích ý nghĩa đã được nói. Tuy nhiên, dù vậy, chúng được nói ra vì lợi ích của những vị tỳ khưu yêu thích kệ ngôn, những vị đến sau, không thể nắm bắt được những gì đã nói trước đó, và những vị có tâm tán loạn, mong muốn rằng: "Nếu bây giờ* thuyết giảng thì thật tốt đẹp thay."
Visesatthadīpikā vāti avipassake vipassake ca dassetvā tesaṃ vaṭṭavivaṭṭadassanato, tasmā visesatthadassanatthameva vuttā.
Or they illuminate a special meaning, by showing both those who do not practice insight and those who do, and by showing their perception of saṃsāra and liberation from saṃsāra; therefore, they were spoken solely to show a special meaning.
Và chúng là những lời giải thích ý nghĩa đặc biệt (visesatthadīpikā) vì chúng trình bày về sự luân hồi (vaṭṭa) và sự thoát khỏi luân hồi (vivaṭṭa) cho cả những người không có tuệ quán (avipassaka) và những người có tuệ quán (vipassaka). Do đó, chúng được nói ra chỉ để trình bày ý nghĩa đặc biệt.
Esa nayo ito parampi gāthāvacanesu.
This method applies to the verses that follow as well.
Cách thức này cũng áp dụng cho các lời kệ tiếp theo.
730. Tattha yattha cāti nibbānaṃ dasseti.
730. Here, "where" refers to Nibbāna.
730. Trong đó, yattha cā* chỉ Niết Bàn (Nibbāna).
Nibbāne hi dukkhaṃ sabbaso uparujjhati, sabbappakāraṃ uparujjhati, sahetukaṃ uparujjhati, asesañca uparujjhati.
For in Nibbāna, suffering ceases completely, ceases in every way, ceases with its cause, and ceases without remainder.
Quả thật, trong Niết Bàn, khổ được chấm dứt hoàn toàn, được chấm dứt mọi phương diện, được chấm dứt cùng với nguyên nhân, và được chấm dứt không còn sót lại.
Tañca magganti tañca aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ.
"And that path" refers to that Noble Eightfold Path.
Tañca maggaṃ* là Bát Chánh Đạo (aṭṭhaṅgika magga).
731-3. Cetovimuttihīnā te, atho paññāvimuttiyāti ettha arahattaphalasamādhi rāgavirāgā cetovimutti, arahattaphalapaññā avijjāvirāgā paññāvimuttīti veditabbā.
731-3. In "They are deficient in mental liberation, and also in wisdom liberation," the samādhi of Arahantship is to be understood as mental liberation due to the fading away of passion, and the wisdom of Arahantship as wisdom liberation due to the fading away of ignorance.
731-3. Trong câu Cetovimuttihīnā te, atho paññāvimuttiyā*, cần hiểu rằng định của quả A-la-hán (arahattaphalasamādhi) là sự giải thoát tâm (cetovimutti) do sự ly tham (rāgavirāga), và tuệ của quả A-la-hán (arahattaphalapaññā) là sự giải thoát tuệ (paññāvimutti) do sự ly vô minh (avijjāvirāga).
Taṇhācaritena vā appanājhānabalena kilese vikkhambhetvā adhigataṃ arahattaphalaṃ rāgavirāgā cetovimutti, diṭṭhicaritena upacārajjhānamattaṃ nibbattetvā vipassitvā adhigataṃ arahattaphalaṃ avijjāvirāgā paññāvimutti.
Alternatively, Arahantship attained by suppressing defilements through the power of appanā jhāna, for one whose nature is craving, is mental liberation due to the fading away of passion; Arahantship attained by developing only upacāra jhāna and then practicing insight, for one whose nature is wrong view, is wisdom liberation due to the fading away of ignorance.
Hoặc, quả A-la-hán đạt được bằng cách chế ngự các phiền não (kilesa) với sức mạnh của thiền định nhập định (appanā-jhāna) do hành tham ái (taṇhācarita) là sự giải thoát tâm do ly tham. Quả A-la-hán đạt được bằng cách phát triển thiền cận định (upacāra-jhāna) và tuệ quán (vipassanā) do hành tà kiến (diṭṭhicarita) là sự giải thoát tuệ do ly vô minh.
Anāgāmiphalaṃ vā kāmarāgaṃ sandhāya rāgavirāgā cetovimutti, arahattaphalaṃ sabbappakārato avijjāvirāgā paññāvimuttīti.
Or the fruit of non-return, referring to sensual passion, is mental liberation due to the fading away of passion; Arahantship, in all respects, is wisdom liberation due to the fading away of ignorance.
Hoặc, quả Bất Lai (Anāgāmiphala) liên quan đến sự ly dục (kāmarāga) là sự giải thoát tâm do ly tham, còn quả A-la-hán là sự giải thoát tuệ do ly vô minh hoàn toàn.
Antakiriyāyāti vaṭṭadukkhassa antakaraṇatthāya.
"For the ending" means for the purpose of ending the suffering of saṃsāra.
Antakiriyāyā* là để chấm dứt khổ luân hồi (vaṭṭadukkha).
Jātijarūpagāti jātijaraṃ upagatā, jātijarāya vā upagatā, na parimuccanti jātijarāyāti evaṃ veditabbā.
"Subject to birth and decay" means having attained birth and decay, or having attained birth and decay, they are not freed from birth and decay; thus, it should be understood.
Jātijarūpagā* có nghĩa là đã đến với sinh và già, hoặc đã đến với sinh và già, tức là không thoát khỏi sinh và già. Cần hiểu như vậy.
Sesamettha ādito pabhuti pākaṭameva.
The rest here is clear from the beginning.
Phần còn lại ở đây đã rõ ràng ngay từ đầu.
Gāthāpariyosāne ca saṭṭhimattā bhikkhū taṃ desanaṃ uggahetvā vipassitvā tasmiṃyeva āsane arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
And at the end of the verses, about sixty bhikkhus, having grasped that teaching and practiced insight, attained Arahantship in that very seat.
Và khi bài kệ kết thúc, sáu mươi vị tỳ khưu đã nắm bắt giáo pháp đó, thực hành tuệ quán (vipassanā) và đạt được quả A-la-hán ngay tại chỗ ngồi đó.
Yathā cettha, evaṃ sabbavāresu.
As it is here, so it is in all repetitions.
Như ở đây, cũng vậy trong tất cả các trường hợp.
(2) Ato eva bhagavā ‘‘siyā aññenapi pariyāyenā’’tiādinā nayena nānappakārato dvayatānupassanaṃ āha.
(2) For this very reason, the Blessed One spoke of contemplating duality in various ways, with the method beginning "It could be in another way" and so on.
(2) Vì lý do đó, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng về sự quán chiếu hai pháp (dvayatānupassanā) theo nhiều cách khác nhau, bắt đầu bằng "có thể có một phương pháp khác" (siyā aññenapi pariyāyenā).
Tattha dutiyavāre upadhipaccayāti sāsavakammapaccayā.
Here, in the second repetition, "conditioned by upadhi" means conditioned by sa-āsava kamma.
Trong đó, ở trường hợp thứ hai, upadhipaccayā* là do duyên nghiệp hữu lậu (sāsava-kamma).
Sāsavakammañhi idha ‘‘upadhī’’ti adhippetaṃ.
For sa-āsava kamma is here intended by "upadhi."
Vì ở đây, nghiệp hữu lậu được hiểu là "chấp thủ" (upadhi).
Asesavirāganirodhāti asesaṃ virāgena nirodhā, asesavirāgasaṅkhātā vā nirodhā.
"Through the cessation of passion without remainder" means through cessation with passion without remainder, or through cessation consisting of passion without remainder.
Asesavirāganirodhā* là do sự diệt tận hoàn toàn của ly tham, hoặc do sự diệt tận được gọi là ly tham hoàn toàn.
734. Upadhinidānāti kammapaccayā.
734. "Originating from upadhi" means originating from kamma.
734. Upadhinidānā* là do duyên nghiệp.
Dukkhassa jātippabhavānupassīti vaṭṭadukkhassa jātikāraṇaṃ ‘‘upadhī’’ti anupassanto.
"One who contemplates the origin and arising of suffering" means one who contemplates that the cause of the arising of the suffering of saṃsāra is "upadhi."
Dukkhassa jātippabhavānupassī* là quán chiếu rằng "chấp thủ" (upadhi) là nguyên nhân của sự tái sinh (jāti) của khổ luân hồi (vaṭṭadukkha).
Sesamettha pākaṭameva.
The rest here is clear.
Phần còn lại ở đây đã rõ ràng.
Evaṃ ayampi vāro cattāri saccāni dīpetvā arahattanikūṭeneva vutto.
Thus, this repetition also, after illuminating the Four Noble Truths, was spoken with Arahantship as its culmination.
Như vậy, trường hợp này cũng được nói ra sau khi trình bày Tứ Thánh Đế (cattāri saccāni), và kết thúc bằng quả A-la-hán (arahatta).
Yathā cāyaṃ, evaṃ sabbavārā.
As this one is, so are all repetitions.
Như trường hợp này, cũng vậy trong tất cả các trường hợp.
735. Jātimaraṇasaṃsāranti khandhanibbattiṃ jātiṃ khandhabhedaṃ maraṇaṃ khandhapaṭipāṭiṃ saṃsārañca.
735. "The cycle of birth and death" refers to the arising of aggregates as birth, the breaking up of aggregates as death, and the succession of aggregates as saṃsāra.
735. Jātimaraṇasaṃsāraṃ* là sự sinh khởi của các uẩn (khandha-nibbatti) là sinh (jāti), sự tan rã của các uẩn là tử (maraṇa), và sự tiếp nối của các uẩn là luân hồi (saṃsāra).
Vajantīti gacchanti upenti.
"They go" means they proceed, they approach.
Vajantī* là họ đi đến, họ đạt đến.
Itthabhāvaññathābhāvanti imaṃ manussabhāvaṃ ito avasesaaññanikāyabhāvañca.
Itthabhāvaññathābhāva means this human existence and other existences remaining from this.
Itthabhāvaññathābhāvaṃ* là trạng thái con người này và các trạng thái khác của các cõi giới còn lại.
Gatīti paccayabhāvo.
Gati means the state of being a condition.
Gatī* là trạng thái duyên.
738-9. Etamādīnavaṃ ñatvāti yadidaṃ dukkhaṃ saṅkhārapaccayā, etaṃ ādīnavanti ñatvā.
738-9. Etamādīnavaṃ ñatvā means knowing this danger, that is, this suffering due to volitional formations.
738-9. Etamādīnavaṃ ñatvā* là biết rằng sự khổ này là do duyên hành (saṅkhāra), và đó là sự nguy hiểm.
Sabbasaṅkhārasamathāti sabbesaṃ vuttappakārānaṃ saṅkhārānaṃ maggañāṇena samathā, upahatatāya phalasamatthatāyāti vuttaṃ hoti.
Sabbasaṅkhārasamathā means the calming of all volitional formations of the aforementioned kinds by path-knowledge, which is to say, by the destruction of defilements and the attainment of the fruit.
Sabbasaṅkhārasamathā* là sự an tịnh của tất cả các hành đã nói ở trên bằng đạo tuệ (maggañāṇa), tức là sự diệt trừ* và sự thành tựu quả.
Saññānanti kāmasaññādīnaṃ maggeneva uparodhanā.
Saññāna means the cessation of sense-desire perceptions (kāmasaññā) and so forth, by the path itself.
Saññānaṃ* là sự chấm dứt các tưởng dục (kāmasaññā) v.v. bằng đạo.
Etaṃ ñatvā yathātathanti etaṃ dukkhakkhayaṃ aviparītaṃ ñatvā.
Etaṃ ñatvā yathātatha means knowing this cessation of suffering as it truly is, without distortion.
Etaṃ ñatvā yathātathaṃ* là biết sự diệt khổ này một cách không sai lệch.
Sammaddasāti sammādassanā.
Sammaddasā means right view.
Sammaddasā* là những người thấy đúng.
Sammadaññāyāti saṅkhataṃ aniccādito, asaṅkhatañca niccādito ñatvā.
Sammadaññāyā means knowing the conditioned as impermanent and so on, and the unconditioned as permanent and so on.
Sammadaññāyā* là biết các pháp hữu vi (saṅkhata) là vô thường v.v., và các pháp vô vi (asaṅkhata) là thường v.v.
Mārasaṃyoganti tebhūmakavaṭṭaṃ.
Mārasaṃyoga means the cycle of existence in the three realms.
Mārasaṃyogaṃ* là luân hồi ba cõi (tebhūmaka-vaṭṭa).
Sesamuttānatthameva.
The rest is clear in meaning.
Phần còn lại đã rõ nghĩa.
(6) Chaṭṭhavāre phassapaccayāti abhisaṅkhāraviññāṇasampayuttaphassapaccayāti attho.
(6) In the sixth section, phassapaccayā means conditioned by contact (phassa) associated with volitional formation consciousness; this is the meaning.
(6) Ở trường hợp thứ sáu, phassapaccayā* có nghĩa là do duyên xúc đồng sinh với thức tái sinh (abhisaṅkhāra-viññāṇa).
Evaṃ ettha padapaṭipāṭiyā vattabbāni nāmarūpasaḷāyatanāni avatvā phasso vutto.
Thus, here, contact is mentioned without stating name-and-form (nāmarūpa) and the six sense bases (saḷāyatana) in their proper sequence.
Như vậy, ở đây, xúc (phassa) được nói đến mà không nói đến danh sắc (nāmarūpa) và sáu xứ (saḷāyatana) lẽ ra phải nói theo thứ tự.
Tāni hi rūpamissakattā kammasampayuttāneva na honti, idañca vaṭṭadukkhaṃ kammato vā sambhaveyya kammasampayuttadhammato vāti.
For these (nāmarūpa and saḷāyatana), being mixed with form (rūpa), are not merely associated with kamma, and this suffering of the cycle of existence (vaṭṭadukkha) may arise either from kamma or from dhammas associated with kamma.
Vì những pháp đó, do có sự pha trộn của sắc (rūpa), không chỉ là những pháp đồng sinh với nghiệp. Và khổ luân hồi này có thể phát sinh từ nghiệp hoặc từ các pháp đồng sinh với nghiệp.
742-3. Bhavasotānusārinanti taṇhānusārinaṃ.
742-3. Bhavasotānusārina means following the stream of craving.
742-3. Bhavasotānusārīnaṃ* là những người trôi theo tham ái (taṇhā).
Pariññāyāti tīhi pariññāhi parijānitvā.
Pariññāyā means having fully understood with the three kinds of full understanding.
Pariññāyā* là nhờ sự hiểu biết đầy đủ bằng ba loại hiểu biết (pariññā).
Aññāyāti arahattamaggapaññāya ñatvā.
Aññāyā means having known with the wisdom of the path of Arahantship.
Aññāyā* là nhờ sự hiểu biết bằng tuệ của đạo A-la-hán (arahattamagga-paññā).
Upasame ratāti phalasamāpattivasena nibbāne ratā.
Upasame ratā means delighting in Nibbāna by way of fruit-attainment.
Upasame ratā* là hoan hỷ trong Niết Bàn (Nibbāna) bằng cách nhập quả định (phala-samāpatti).
Phassābhisamayāti phassanirodhā.
Phassābhisamayā means from the cessation of contact.
Phassābhisamayā* là nhờ sự diệt xúc (phassa-nirodha).
Sesaṃ pākaṭameva.
The rest is evident.
Phần còn lại đã rõ ràng.
744-5. Adukkhamasukhaṃ sahāti adukkhamasukhena saha.
744-5. Adukkhamasukhaṃ sahā means together with neither-painful-nor-pleasant feeling.
744-5. Adukkhamasukhaṃ sahā* là cùng với không khổ không lạc.
Etaṃ dukkhanti ñatvānāti etaṃ sabbaṃ vedayitaṃ ‘‘dukkhakāraṇa’’nti ñatvā, vipariṇāmaṭṭhitiaññāṇadukkhatāhi vā dukkhaṃ ñatvā.
Etaṃ dukkhanti ñatvānā means having known all this feeling as "a cause of suffering," or having known it as suffering due to its changing nature, its unstable nature, and its inherent painfulness (dukkhatā) due to ignorance.
Etaṃ dukkhanti ñatvānā* là biết rằng tất cả những gì được cảm thọ này là "nguyên nhân của khổ", hoặc biết khổ do tính chất biến hoại (vipariṇāmaṭṭhiti) và tính chất vô minh khổ (aññāṇadukkhatā).
Mosadhammanti nassanadhammaṃ.
Mosadhamma means having the nature of perishing.
Mosadhammaṃ* là bản chất hoại diệt.
Palokinanti jarāmaraṇehi palujjanadhammaṃ.
Palokina means having the nature of crumbling due to old age and death.
Palokinaṃ* là bản chất bị tan rã bởi già và chết (jarāmaraṇa).
Phussa phussāti udayabbayañāṇena phusitvā phusitvā.
Phussa phussā means repeatedly touching with knowledge of rise and fall.
Phussa phussā* là chạm vào, chạm vào bằng tuệ sinh diệt (udayabbaya-ñāṇa).
Vayaṃ passanti ante bhaṅgameva passanto.
Vayaṃ passa means seeing only dissolution in the end.
Vayaṃ passa* là chỉ thấy sự hoại diệt ở cuối cùng.
Evaṃ tattha vijānatīti evaṃ tā vedanā vijānāti, tattha vā dukkhabhāvaṃ vijānāti.
Evaṃ tattha vijānatī means thus he knows those feelings, or he knows the state of suffering therein.
Evaṃ tattha vijānatī* là người ấy hiểu biết những cảm thọ đó như vậy, hoặc hiểu biết tính chất khổ ở đó.
Vedanānaṃ khayāti tato paraṃ maggañāṇena kammasampayuttānaṃ vedanānaṃ khayā.
Vedanānaṃ khayā means from the destruction of feelings associated with kamma by path-knowledge thereafter.
Vedanānaṃ khayā* là do sự diệt tận của các thọ đồng sinh với nghiệp bằng đạo tuệ (maggañāṇa) sau đó.
Sesamuttānameva.
The rest is clear.
Phần còn lại đã rõ nghĩa.
748-9. Bhavoti vipākabhavo khandhapātubhāvo.
748-9. Bhavo means resultant existence, the manifestation of the aggregates.
748-9. Bhavo* là hữu quả (vipāka-bhava), sự hiện hữu của các uẩn (khandha-pātubhāva).
Bhūto dukkhanti bhūto sambhūto vaṭṭadukkhaṃ nigacchati.
Bhūto dukkha means having come into being, having arisen, one experiences the suffering of the cycle of existence.
Bhūto dukkhaṃ* là kẻ đã hữu, đã sinh khởi, đi đến khổ luân hồi.
Jātassa maraṇanti yatrāpi ‘‘bhūto sukhaṃ nigacchatī’’ti bālā maññanti, tatrāpi dukkhameva dassento āha – ‘‘jātassa maraṇaṃ hotī’’ti.
Jātassa maraṇa means even where fools imagine that "one who has come into being experiences happiness," to show that there is only suffering, it is said: "For one who is born, there is death."
Jātassa maraṇaṃ* là để chỉ ra rằng ngay cả nơi mà kẻ ngu si nghĩ rằng "kẻ đã hữu thì đạt được lạc", thì ở đó cũng chỉ có khổ, Đức Phật đã nói: "Kẻ đã sinh thì chết."
Dutiyagāthāya yojanā – aniccādīhi sammadaññāya paṇḍitā upādānakkhayā jātikkhayaṃ nibbānaṃ abhiññāya na gacchanti punabbhavanti.
The connection for the second verse is: having rightly understood by way of impermanence and so on, the wise, through the destruction of clinging, having fully known Nibbāna, which is the destruction of birth, do not go to renewed existence.
Sự kết nối của bài kệ thứ hai là: Những người trí (paṇḍitā), sau khi hiểu biết đúng đắn về vô thường v.v., nhờ sự diệt tận của chấp thủ (upādāna-kkhaya), đã chứng ngộ Niết Bàn (Nibbāna) là sự diệt tận của tái sinh (jāti-kkhaya), sẽ không tái sinh nữa.
(11) Ekādasamavāre āhārapaccayāti kammasampayuttāhārapaccayā.
(11) In the eleventh section, āhārapaccayā means conditioned by nutriment (āhāra) associated with kamma.
(11) Ở trường hợp thứ mười một, āhārapaccayā* là do duyên vật thực đồng sinh với nghiệp.
Aparo nayo – catubbidhā sattā rūpūpagā, vedanūpagā, saññūpagā, saṅkhārūpagāti.
Another method: Beings are of four kinds: those devoted to form (rūpūpagā), those devoted to feeling (vedanūpagā), those devoted to perception (saññūpagā), and those devoted to volitional formations (saṅkhārūpagā).
Một cách khác: Chúng sinh có bốn loại: những người đến với sắc (rūpūpagā), những người đến với thọ (vedanūpagā), những người đến với tưởng (saññūpagā), những người đến với hành (saṅkhārūpagā).
Tattha ekādasavidhāya kāmadhātuyā sattā rūpūpagā kabaḷīkārāhārasevanato.
Among these, beings in the elevenfold kāmadhātu are rūpūpagā due to partaking of physical food (kabaḷīkārāhāra).
Trong đó, chúng sinh trong mười một cõi dục (kāmadhātu) là những người đến với sắc do thọ dụng đoàn thực (kabaḷīkārāhāra).
Rūpadhātuyā sattā aññatra asaññehi vedanūpagā phassāhārasevanato.
Beings in the rūpadhātu, except for the non-percipient (asaññā) beings, are vedanūpagā due to partaking of contact-food (phassāhāra).
Chúng sinh trong cõi sắc (rūpadhātu), trừ cõi vô tưởng (asañña), là những người đến với thọ do thọ dụng xúc thực (phassāhāra).
Heṭṭhā tividhāya arūpadhātuyā sattā saññūpagā saññābhinibbattamanosañcetanāhārasevanato.
Beings in the three lower arūpadhātus are saññūpagā due to partaking of mind-volition food (manosañcetanāhāra) arising from perception.
Các chúng sinh trong ba cõi Vô sắc giới thấp hơn là saññūpagā (thuộc về tưởng) do thọ dụng món ăn là ý tư niệm do tưởng sinh.
Bhavagge sattā saṅkhārūpagā saṅkhārābhinibbattaviññāṇāhārasevanatoti.
Beings in the Bhavagga are saṅkhārūpagā due to partaking of consciousness-food (viññāṇāhāra) arising from volitional formations.
Các chúng sinh ở cõi Hữu đảnh là saṅkhārūpagā (thuộc về hành) do thọ dụng món ăn là thức do hành sinh.
Evampi yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ āhārapaccayāti veditabbaṃ.
In this way, whatever suffering arises, all of it is known to be conditioned by nutriment.
Cũng vậy, bất cứ khổ nào sinh khởi, tất cả đều do duyên món ăn, nên cần phải biết.
755. Ārogyanti nibbānaṃ.
755. Ārogya means Nibbāna.
755. Ārogya (sức khỏe tốt) là Nibbāna.
Saṅkhāya sevīti cattāro paccaye paccavekkhitvā sevamāno, ‘‘pañcakkhandhā dvādasāyatanāni aṭṭhārasadhātuyo’’ti evaṃ vā lokaṃ saṅkhāya ‘‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti ñāṇena sevamāno.
Saṅkhāya sevī means one who partakes of the four requisites after reflecting on them, or one who reflects on the world as "the five aggregates, twelve sense bases, eighteen elements," and thus partakes with the knowledge that "it is impermanent, suffering, non-self."
Saṅkhāya sevī (người thọ dụng có suy xét) là người thọ dụng bốn vật dụng sau khi quán xét, hoặc là người quán xét thế gian này như “năm uẩn, mười hai xứ, mười tám giới” và thọ dụng bằng tuệ quán “vô thường, khổ, vô ngã”.
Dhammaṭṭhoti catusaccadhamme ṭhito.
Dhammaṭṭho means one who stands in the four Noble Truths.
Dhammaṭṭho (người an trú trong Pháp) là người an trú trong Tứ Thánh Đế.
Saṅkhyaṃ nopetīti ‘‘devo’’ti vā ‘‘manusso’’ti vā ādikaṃ saṅkhyaṃ na gacchati.
Saṅkhyaṃ nopetī means one does not go to the designation such as "deva" or "human."
Saṅkhyaṃ nopetī (không rơi vào sự đếm) là không rơi vào sự đếm như “chư thiên” hay “nhân loại” v.v.
Sesamuttānameva.
The rest is clear.
Phần còn lại là hiển nhiên.
(15) Pannarasamavāre yanti nāmarūpaṃ sandhāyāha.
(15) In the fifteenth section, yaṃ refers to nāmarūpa.
(15) Trong lần thứ mười lăm, yaṃ (cái gì) ở đây đề cập đến danh sắc.
Tañhi lokena dhuvasubhasukhattavasena ‘‘idaṃ sacca’’nti upanijjhāyitaṃ diṭṭhamālokitaṃ.
This is what the world has contemplated, seen, and observed as "this is true" in terms of permanence, beauty, happiness, and self.
Thật vậy, thế gian đã quán xét, đã thấy, đã nhìn nhận danh sắc này là “chân thật” theo nghĩa thường còn, thanh tịnh, an lạc và tự ngã.
Tadamariyānanti idaṃ ariyānaṃ, anunāsikaikāralopaṃ katvā vuttaṃ.
Tadamariyānaṃ is stated by dropping the nasalized 'i' vowel, meaning "this for the Noble Ones."
Tadamariyānaṃ (đối với các bậc Thánh) là câu được nói sau khi bỏ đi âm mũi và nguyên âm ‘i’ trong “taṃ idaṃ ariyānaṃ” (cái này là của các bậc Thánh).
Etaṃ musāti etaṃ dhuvādivasena gahitampi musā, na tādisaṃ hotīti.
Etaṃ musā means this, even when grasped as permanent, etc., is false; it is not such.
Etaṃ musā (cái này là hư vọng) nghĩa là, ngay cả khi được nhận thức theo nghĩa thường còn v.v., thì cái này cũng là hư vọng, không phải như vậy.
Puna yanti nibbānaṃ sandhāyāha.
Again, yaṃ refers to Nibbāna.
Lại nữa, yaṃ ở đây đề cập đến Nibbāna.
Tañhi lokena rūpavedanādīnamabhāvato ‘‘idaṃ musā natthi kiñcī’’ti upanijjhāyitaṃ.
This is what the world has contemplated as "this is false, there is nothing" due to the absence of form, feeling, etc.
Thật vậy, Nibbāna này đã được thế gian quán xét là “hư vọng, không có gì cả” vì không có sắc, thọ v.v.
Tadamariyānaṃ etaṃ saccanti taṃ idaṃ ariyānaṃ etaṃ nikkilesasaṅkhātā subhabhāvā, pavattidukkhapaṭipakkhasaṅkhātā sukhabhāvā, accantasantisaṅkhātā niccabhāvā ca anapagamanena paramatthato ‘‘sacca’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ.
Tadamariyānaṃ etaṃ saccaṃ means this Nibbāna, for the Noble Ones, is truly seen with right wisdom as it is, as "true" in the ultimate sense, unchangingly, due to its stainless nature (beauty), its nature as happiness (the opposite of the suffering of existence), and its nature as eternal peace (permanence).
Tadamariyānaṃ etaṃ saccaṃ (đối với các bậc Thánh, cái này là chân thật) nghĩa là Nibbāna này, đối với các bậc Thánh, đã được thấy rõ bằng chánh tuệ một cách như thật là “chân thật” theo nghĩa tối thượng, không thay đổi, vì bản chất không phiền não, bản chất an lạc là đối nghịch với khổ của sự vận hành, và bản chất thường còn là sự an tịnh tuyệt đối.
762-3. Anattani attamāninti anattani nāmarūpe attamāniṃ.
762-3. Anattani attamāniṃ means conceiving self in what is not self, in nāmarūpa.
762-3. Anattani attamāniṃ (nhận thức tự ngã trong cái vô ngã) là nhận thức tự ngã trong danh sắc vô ngã.
Idaṃ saccanti maññatīti idaṃ nāmarūpaṃ dhuvādivasena ‘‘sacca’’nti maññati.
Idaṃ saccaṃti maññatī means one conceives this nāmarūpa as "true" in terms of permanence, etc.
Idaṃ saccaṃti maññatī (nghĩ rằng cái này là chân thật) là nghĩ rằng danh sắc này là “chân thật” theo nghĩa thường còn v.v.
Yena yena hīti yena yena rūpe vā vedanāya vā ‘‘mama rūpaṃ, mama vedanā’’tiādinā nayena maññanti.
Yena yena hī means by whatever form or feeling one conceives, "This is my form, this is my feeling," and so on.
Yena yena hī (bằng bất cứ cái gì) là bằng bất cứ cái gì mà họ nhận thức, ví dụ như “sắc của tôi, thọ của tôi” trong sắc hay thọ.
Tato tanti tato maññitākārā taṃ nāmarūpaṃ hoti aññathā.
Tato taṃ means from that manner of conceiving, that nāmarūpa becomes otherwise.
Tato taṃ (từ đó, cái đó) là từ cách nhận thức đó, danh sắc đó hoti aññathā (trở thành khác).
Kiṃ kāraṇaṃ?
What is the reason?
Tại sao lại như vậy?
Tañhi tassa musā hoti, yasmā taṃ yathāmaññitākārā musā hoti, tasmā aññathā hotīti attho.
Tañhi tassa musā hoti, because that which is conceived in that manner is false, therefore it becomes otherwise, is the meaning.
Tañhi tassa musā hoti, (vì cái đó là hư vọng đối với người đó) bởi vì cách nhận thức đó là hư vọng, do đó nó trở thành khác.
Kasmā pana musā hotīti?
But why is it false?
Nhưng tại sao lại là hư vọng?
Mosadhammañhi ittaraṃ, yasmā yaṃ ittaraṃ parittapaccupaṭṭhānaṃ, taṃ mosadhammaṃ nassanadhammaṃ hoti, tathārūpañca nāmarūpanti.
Mosadhammañhi ittaraṃ, because whatever is transient, having a limited manifestation, is of a deceptive nature, a nature to perish; and nāmarūpa is of such a nature.
Mosadhammañhi ittaraṃ, (vì cái phù du là pháp lừa dối) bởi vì cái gì là phù du, là sự hiện hữu tạm thời, thì cái đó là pháp lừa dối, là pháp hoại diệt, và danh sắc cũng là như vậy.
Saccābhisamayāti saccāvabodhā.
Saccābhisamayā means from the comprehension of the truths.
Saccābhisamayā (do sự chứng ngộ chân lý) là do sự hiểu biết chân lý.
Sesamuttānameva.
The rest is clear.
Phần còn lại là hiển nhiên.
(16) Soḷasamavāre yanti chabbidhamiṭṭhārammaṇaṃ sandhāyāha.
(16) In the sixteenth section, yaṃ refers to the six kinds of desirable objects.
(16) Trong lần thứ mười sáu, yaṃ (cái gì) ở đây đề cập đến sáu đối tượng khả ái.
Tañhi lokena salabhamacchamakkaṭādīhi padīpabaḷisalepādayo viya ‘‘idaṃ sukha’’nti upanijjhāyitaṃ.
This is what the world has contemplated as "this is happiness," like moths, fish, and monkeys desiring lamps, hooks, and sticky paste.
Thật vậy, thế gian đã quán xét cái đó là “an lạc” giống như côn trùng, cá, khỉ v.v. đối với đèn, lưỡi câu, keo dính v.v.
Tadamariyānaṃ etaṃ dukkhanti taṃ idaṃ ariyānaṃ ‘‘kāmā hi citrā madhurā manoramā, virūparūpena mathenti citta’’ntiādinā (su. ni. 50; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 136) nayena ‘‘etaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ.
"This is suffering for the noble ones" means that this (sensual object) is well seen by the noble ones with right wisdom as "this is suffering" as it truly is, in the manner of "sensual pleasures are indeed varied, sweet, delightful; they agitate the mind with their changing nature" and so on.
Tadamariyānaṃ etaṃ dukkhaṃ (đối với các bậc Thánh, cái này là khổ) nghĩa là, cái đối tượng khả ái đó, đối với các bậc Thánh, đã được thấy rõ bằng chánh tuệ một cách như thật là “khổ” theo cách nói “các dục thật là đa dạng, ngọt ngào, khả ái, chúng làm xáo động tâm trí bằng hình tướng biến đổi” v.v.
Puna yanti nibbānameva sandhāyāha.
Again, the word "that" refers to Nibbāna itself.
Lại nữa, yaṃ ở đây đề cập đến Nibbāna.
Tañhi lokena kāmaguṇābhāvā ‘‘dukkha’’nti upanijjhāyitaṃ.
For that (Nibbāna) is contemplated by people as "suffering" due to the absence of sensual pleasures.
Thật vậy, Nibbāna này đã được thế gian quán xét là “khổ” vì không có các dục.
Tadamariyānanti taṃ idaṃ ariyānaṃ paramatthasukhato ‘‘etaṃ sukha’’nti yathābhūtaṃ sammappaññāya sudiṭṭhaṃ.
"This is for the noble ones" means that this (Nibbāna) is well seen by the noble ones with right wisdom as "this is happiness" as it truly is, as ultimate happiness.
Tadamariyānaṃ (đối với các bậc Thánh) nghĩa là, Nibbāna này, đối với các bậc Thánh, đã được thấy rõ bằng chánh tuệ một cách như thật là “an lạc” vì là an lạc tối thượng.
765-6. Kevalāti anavasesā.
765-6. "Kevalā" means without remainder.
765-6. Kevalā (hoàn toàn) là không còn sót lại.
Iṭṭhāti icchitā patthitā.
"Iṭṭhā" means desired, longed for.
Iṭṭhā (mong muốn) là được ước muốn, được khát khao.
Kantāti piyā.
"Kantā" means dear.
Kantā (thân ái) là được yêu mến.
Manāpāti manavuḍḍhikarā.
"Manāpā" means gladdening the mind.
Manāpā (vừa ý) là làm tăng trưởng tâm ý.
Yāvatatthīti vuccatīti yāvatā ete cha ārammaṇā atthīti vuccanti.
"Yāvatatthīti vuccati" means as far as these six objects are said to exist.
Yāvatatthīti vuccatī (được gọi là có chừng mực) là được gọi là có chừng mực sáu đối tượng đó.
Vacanabyattayo veditabbo.
The variation in expression should be understood.
Cần phải hiểu sự rõ ràng của lời nói.
Ete voti ettha voti nipātamattaṃ.
In "Ete vo", "vo" is merely a particle.
Trong ete vo, từ vo chỉ là một giới từ.
767-8. Sukhanti diṭṭhamariyehi, sakkāyassuparodhananti ‘‘sukha’’miti ariyehi pañcakkhandhanirodho diṭṭho, nibbānanti vuttaṃ hoti.
767-8. "Happiness is seen by the noble ones as the cessation of the existing body" means that the noble ones have seen the cessation of the five aggregates as "happiness"; it is said to be Nibbāna.
767-8. Sukhanti diṭṭhamariyehi, sakkāyassuparodhanaṃ (sự diệt trừ thân kiến được các bậc Thánh thấy là an lạc) nghĩa là, sự diệt trừ năm uẩn được các bậc Thánh thấy là an lạc, tức là Nibbāna.
Paccanīkamidaṃ hotīti paṭilomamidaṃ dassanaṃ hoti.
"This is contrary" means this view is contrary.
Paccanīkamidaṃ hotī (cái thấy này là đối nghịch) nghĩa là, cái thấy này là đối nghịch.
Passatanti passantānaṃ, paṇḍitānanti vuttaṃ hoti.
"For those who see" means for those who see, for the wise ones, it is said.
Passataṃ (đối với những người thấy) nghĩa là, đối với những người thấy, tức là những người trí.
Yaṃ pareti ettha yanti vatthukāme sandhāyāha.
In "yaṃ pare", "yaṃ" refers to material sensual pleasures.
Trong yaṃ pare (mà những người khác), từ yaṃ ở đây đề cập đến các dục vật.
Puna yaṃ pareti ettha nibbānaṃ.
Again, in "yaṃ pare", it refers to Nibbāna.
Lại nữa, trong yaṃ pare, là Nibbāna.
769-71. Passāti sotāraṃ ālapati.
769-71. "Passā" addresses the listener.
769-71. Passā (hãy nhìn) là gọi người nghe.
Dhammanti nibbānadhammaṃ.
"Dhamma" means the Nibbāna-dhamma.
Dhammaṃ (Pháp) là pháp Nibbāna.
Sampamūḷhetthaviddasūti sampamūḷhā ettha aviddasū bālā.
"Sampamūḷhetthaviddasū" means the foolish who are utterly deluded here and do not see.
Sampamūḷhetthaviddasū (những kẻ ngu si bị mê muội ở đây) là những kẻ ngu si, không thấy rõ, bị mê muội ở đây.
Kiṃkāraṇaṃ sampamūḷhā?
For what reason are they utterly deluded?
Tại sao họ bị mê muội?
Nivutānaṃ tamo hoti , andhakāro apassataṃ, bālānaṃ avijjāya nivutānaṃ otthaṭānaṃ andhabhāvakaraṇo tamo hoti, yena nibbānadhammaṃ daṭṭhuṃ na sakkonti.
"For the veiled, there is darkness, gloom for those who do not see." For the foolish, who are covered and overwhelmed by ignorance, there is darkness that causes blindness, by which they cannot see the Nibbāna-dhamma.
Nivutānaṃ tamo hoti, andhakāro apassataṃ (đối với những người bị che chướng, có bóng tối, là sự mù quáng đối với những người không thấy), đối với những người ngu si bị vô minh che chướng, bị bao phủ, có bóng tối làm cho mù quáng, do đó họ không thể thấy pháp Nibbāna.
Satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmivāti satañca sappurisānaṃ paññādassanena passataṃ ālokova vivaṭaṃ hoti nibbānaṃ.
"But for the mindful, it is open, like light for those who see." For the mindful, for good people who see with the vision of wisdom, Nibbāna is open, like light.
Satañca vivaṭaṃ hoti, āloko passatāmivā (đối với những người có chánh niệm, nó được mở ra, như ánh sáng đối với những người thấy) nghĩa là, đối với những bậc thiện nhân có chánh niệm, thấy bằng tuệ nhãn, Nibbāna được mở ra như ánh sáng.
Santike na vijānanti, magā dhammassakovidāti yaṃ attano sarīre tacapañcakamattaṃ paricchinditvā anantarameva adhigantabbato, attano khandhānaṃ vā nirodhamattato santike nibbānaṃ, taṃ evaṃ santike santampi na vijānanti magabhūtā janā maggāmaggadhammassa saccadhammassa vā akovidā, sabbathā bhavarāga…pe… susambudho.
"They do not know it, though it is near, those fools unskilled in the Dhamma." Nibbāna is near because it is to be attained immediately after discerning merely the five parts of the body, or merely by the cessation of one's own aggregates; yet, though it is so near, those foolish people do not know it, being unskilled in the path and non-path, or in the truth-dhamma. In every way, "overwhelmed by craving for existence... etc.... well-awakened."
Santike na vijānanti, magā dhammassakovidā (những người ngu si, không thông hiểu Pháp, không biết điều gần gũi) nghĩa là, Nibbāna gần gũi vì nó có thể đạt được ngay lập tức sau khi phân tích thân thể mình chỉ là năm phần da, hoặc vì nó chỉ là sự diệt tận của các uẩn của chính mình. Dù Nibbāna gần gũi như vậy, những người ngu si, không thông hiểu Pháp, không biết con đường đúng hay sai, không biết chân lý, vẫn không biết. Hoàn toàn bhavarāga…pe… susambudho (tham ái hữu…pe… được giác ngộ hoàn toàn).
Tattha māradheyyānupannehīti tebhūmakavaṭṭaṃ anupannehi.
There, "by those not fallen into Māra's realm" means by those not fallen into the saṃsāra of the three planes of existence.
Ở đây, māradheyyānupannehī (những người không rơi vào quyền lực của Māra) là những người không rơi vào ba cõi luân hồi.
772. Pacchimagāthāya sambandho ‘‘evaṃ asusambudhaṃ ko nu aññatra mariyehī’’ti.
772. The connection with the last verse is: "Thus, who else but the noble ones could well awaken to that which is not well-awakened?"
772. Sự liên kết với bài kệ cuối cùng là “ ko nu aññatra mariyehī (ai khác ngoài các bậc Thánh) đã giác ngộ như vậy”.
Tassattho – ṭhapetvā ariye ko nu añño nibbānapadaṃ jānituṃ arahati, yaṃ padaṃ catutthena ariyamaggena sammadaññāya anantarameva anāsavā hutvā kilesaparinibbānena parinibbanti, sammadaññāya vā anāsavā hutvā ante anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbantīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi.
Its meaning is: Apart from the noble ones, who else is worthy of knowing the state of Nibbāna, which, having been rightly known by the fourth noble path, they immediately become free of defilements and attain Nibbāna with the cessation of defilements, or having rightly known it and become free of defilements, they finally attain Nibbāna with the Nibbāna-element without any remnant of aggregates? Thus, he concluded the teaching with the highest attainment of Arahantship.
Ý nghĩa của câu đó là – ai khác ngoài các bậc Thánh có thể biết được trạng thái Nibbāna, trạng thái mà sau khi biết rõ bằng Thánh đạo thứ tư, các bậc Thánh liền trở thành vô lậu và nhập Niết bàn với sự diệt tận phiền não, hoặc sau khi biết rõ và trở thành vô lậu, cuối cùng nhập Niết bàn với yếu tố Nibbāna không còn sót lại (anupādisesa nibbānadhātu). Như vậy, Ngài đã kết thúc bài thuyết pháp bằng đỉnh điểm của A-la-hán quả.