1. Saṃvaṇṇanārambhe ratanattayavandanā saṃvaṇṇetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaṭivedanatthaṃ, taṃ pana dhammasaṃvaṇṇanāsu viññūnaṃ bahumānuppādanatthaṃ, taṃ sammadeva tesaṃ uggahaṇadhāraṇādikkamaladdhabbāya sammāpaṭipattiyā sabbahitasukhanipphādanatthanti.
1. At the beginning of the commentary, the homage to the Triple Gem is for the purpose of proclaiming the purity of the source and basis of the Dhamma to be commented upon. That (homage), moreover, is for the purpose of generating great respect in the wise regarding the commentaries on the Dhamma. That (respect) is for the purpose of rightly practicing for them to attain what should be obtained through proper learning, retention, etc., for the production of all benefit and happiness.
1. Việc đảnh lễ Tam Bảo khi bắt đầu chú giải là để trình bày sự thanh tịnh về nguồn gốc và nương tựa của Pháp sẽ được chú giải; điều đó là để tạo ra lòng tôn kính lớn nơi những người trí trong các chú giải Pháp ấy; điều đó là để thành tựu mọi lợi ích và hạnh phúc cho họ thông qua sự thực hành đúng đắn, để họ có thể nắm giữ và ghi nhớ đúng đắn.
Atha vā maṅgalabhāvato, sabbakiriyāsu pubbakiccabhāvato, paṇḍitehi samācaritabhāvato, āyatiṃ paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanato ca saṃvaṇṇanāyaṃ ratanattayapaṇāmakiriyāti.
Or, the act of bowing to the Triple Gem in the commentary is due to its auspicious nature, its being a preliminary act in all undertakings, its being practiced by the wise, and because it leads others to follow (their example) in the future.
Hoặc là, việc đảnh lễ Tam Bảo trong chú giải là do tính cách cát tường, do là việc sơ khởi trong mọi hành động, do được các bậc hiền trí thực hành, và do người khác sẽ noi gương trong tương lai.
Atha vā ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ pūjanīyapūjāpuññavisesanibbattanatthaṃ, taṃ attano yathāladdhasampattinimittakassa kammassa balānuppadānatthaṃ, antarā ca tassa asaṃkocāpanatthaṃ, tadubhayaṃ anantarāyena aṭṭhakathāya parisamāpanatthanti idameva ca payojanaṃ ācariyena idhādhippetaṃ.
Or, bowing to the Triple Gem is for the purpose of generating the special merit of honoring the worthy of honor, for the purpose of strengthening the karma that is the cause of one’s acquired prosperity, for preventing its interruption, and both of these are for the purpose of completing the commentary without obstacles. This is the very purpose intended by the author here.
Hoặc là, việc đảnh lễ Tam Bảo là để sinh ra công đức đặc biệt từ sự cúng dường bậc đáng cúng dường; điều đó là để cung cấp sức mạnh cho nghiệp là nguyên nhân của những thành tựu mà mình đã đạt được; và để ngăn chặn sự suy giảm của nó trong thời gian đó; cả hai điều này là để hoàn thành chú giải một cách không chướng ngại. Và đây chính là mục đích mà vị đạo sư đã nhắm đến ở đây.
Tathā hi vakkhati ‘‘iti me pasannamatino…pe… tassānubhāvenā’’ti.
Thus, he will say: "Since my mind is serene… (etc.)… by its power."
Thật vậy, Ngài sẽ nói: "Vì lòng con thanh tịnh... (v.v.)... do năng lực của điều ấy".
Vatthuttayapūjā hi niratisayapuññakkhettasaṃbuddhiyā aparimeyyapabhāvo puññātisayoti bahuvidhantarāyepi lokasannivāse antarāyanibandhanasakalasaṃkilesaviddhaṃsanāya pahoti, bhayādiupaddavañca nivāreti.
Indeed, the honoring of the Triple Gem is a supreme merit of immeasurable efficacy due to its connection with the unsurpassed field of merit, and it is capable of destroying all defilements that cause obstacles, even amidst various dangers in the world, and it averts fear and other calamities.
Thật vậy, sự cúng dường Tam Bảo, với năng lực vô song từ ruộng phước vô lượng, là một công đức siêu việt, có khả năng tiêu diệt mọi phiền não ràng buộc chướng ngại, dù có nhiều chướng ngại trong thế giới này, và ngăn chặn các tai họa như sợ hãi.
Yathāha ‘‘pūjārahe pūjayato’’tiādi (dha. pa. 195; apa. thera 1.10.1), tathā ‘‘ye, bhikkhave, buddhe pasannā, agge te pasannā, agge kho pana pasannānaṃ aggo vipāko hotī’’tiādi (itivu. 90).
As it is said: "One who honors those worthy of honor," etc., and also: "Monks, those who are serene in the Buddha are serene in the highest; and for those serene in the highest, the highest result accrues," etc.
Như đã nói: "Người cúng dường bậc đáng cúng dường" (Dhp. 195; Ap. Therā 1.10.1) v.v., và "Này các Tỳ-kheo, những ai có niềm tin vào Đức Phật, họ có niềm tin vào điều tối thượng; và đối với những người có niềm tin vào điều tối thượng, quả báo tối thượng sẽ đến" (Iti. 90).
Tattha yassa vatthuttayassa vandanaṃ kattukāmo, tassa guṇātisayayogasandassanatthaṃ ‘‘karuṇāsītalahadaya’’ntiādinā gāthattayamāha.
To show the excessive qualities of the Triple Gem, which he desires to honor, he speaks the three verses beginning with "whose heart is cooled by compassion."
Trong đó, để chỉ ra sự siêu việt về phẩm chất của Tam Bảo mà Ngài muốn đảnh lễ, Ngài nói ba câu kệ bắt đầu bằng "karuṇāsītalahadaya" (người có trái tim mát mẻ bởi lòng bi mẫn).
Guṇātisayayogena hi vandanārahabhāvo, vandanārahe ca katā vandanā yathādhippetaṃ payojanaṃ sādhetīti.
For, it is through the possession of excessive qualities that one is worthy of veneration, and veneration offered to those worthy of veneration fulfills the intended purpose.
Thật vậy, do có sự siêu việt về phẩm chất mà Ngài đáng được đảnh lễ, và sự đảnh lễ đối với bậc đáng đảnh lễ sẽ thành tựu mục đích đã định.
Tattha yassā desanāya saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, sā na vinayadesanā viya karuṇāppadhānā, nāpi abhidhammadesanā viya paññāppadhānā, atha kho karuṇāpaññāppadhānāti tadubhayappadhānameva tāva sammāsambuddhassa thomanaṃ kātuṃ tammūlakattā sesaratanānaṃ ‘‘karuṇāsītalahadaya’’ntiādi vuttaṃ.
Therein, the teaching he desires to comment upon is not primarily compassion, like the Vinaya teaching, nor primarily wisdom, like the Abhidhamma teaching, but rather it is primarily compassion and wisdom. Therefore, to praise the Perfectly Self-Enlightened One, who is primarily both of these, and since the other two Jewels are rooted in Him, it is said: "whose heart is cooled by compassion" etc.
Trong đó, giáo pháp mà Ngài muốn chú giải không phải là giáo pháp ưu tiên về lòng bi mẫn như giáo pháp về Giới luật, cũng không phải là giáo pháp ưu tiên về trí tuệ như giáo pháp về Vi Diệu Pháp, mà là giáo pháp ưu tiên cả bi mẫn lẫn trí tuệ. Do đó, để tán thán Đức Chánh Đẳng Giác, bậc là căn nguyên của các bảo vật khác, Ngài đã nói "karuṇāsītalahadaya" (người có trái tim mát mẻ bởi lòng bi mẫn) v.v., ưu tiên cả hai điều đó.
Tattha kiratīti karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati apanetīti attho.
Therein, it acts, therefore compassion (karuṇā), meaning it scatters or removes the suffering of others.
Trong đó, karuṇā (bi mẫn) là làm tan biến, nghĩa là loại bỏ nỗi khổ của người khác.
Atha vā kiṇātīti karuṇā, paradukkhe sati kāruṇikaṃ hiṃsati vibādhatīti attho.
Or, it harms, therefore compassion (karuṇā), meaning that when there is suffering in others, it harms or afflicts the compassionate one.
Hoặc là, karuṇā là làm tổn hại, nghĩa là khi có nỗi khổ của người khác, nó làm tổn hại, làm phiền nhiễu người có lòng bi mẫn.
Paradukkhe sati sādhūnaṃ kampanaṃ hadayakhedaṃ karotīti vā karuṇā.
Or, it causes trembling or distress in the hearts of good people when there is suffering in others, therefore compassion (karuṇā).
Hoặc là, karuṇā là khi có nỗi khổ của người khác, nó làm cho những người thiện lành rung động, làm cho trái tim đau buồn.
Atha vā kamiti sukhaṃ, taṃ rundhatīti karuṇā.
Or, kama is happiness, that which obstructs it is karuṇā.
Hoặc là, kama là hạnh phúc, karuṇā là ngăn cản hạnh phúc đó.
Esā hi paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā attasukhanirapekkhatāya kāruṇikānaṃ sukhaṃ rundhati vibandhatīti attho.
For this (compassion), whose characteristic is the desire to remove the suffering of others, obstructs or impedes the happiness of compassionate ones due to their disregard for their own happiness.
Thật vậy, lòng bi mẫn này, với đặc tính mong muốn loại bỏ nỗi khổ của người khác, ngăn cản, trói buộc hạnh phúc của những người có lòng bi mẫn do không quan tâm đến hạnh phúc của bản thân.
Karuṇāya sītalaṃ karuṇāsītalaṃ, karuṇāsītalaṃ hadayaṃ assāti karuṇāsītalahadayo, taṃ karuṇāsītalahadayaṃ.
That which is cool by compassion is karuṇāsītalaṃ. One whose heart is cooled by compassion is karuṇāsītalahadayo. That is: karuṇāsītalahadayaṃ.
Mát mẻ bởi lòng bi mẫn là karuṇāsītala. Người có trái tim mát mẻ bởi lòng bi mẫn là karuṇāsītalahadayo. Điều đó là karuṇāsītalahadayaṃ (người có trái tim mát mẻ bởi lòng bi mẫn).
Atha vā satipi mettāmuditānaṃ sātisaye hadayasītibhāvanibandhanatte sakalabuddhaguṇavisesakāraṇatāya tāsampi kāraṇanti karuṇāva bhagavato ‘‘hadayasītalabhāvakāraṇa’’nti vuttā.
Or, even though loving-kindness and altruistic joy are causes for the exceeding coolness of the heart, compassion is said to be the cause of the Blessed One's "heart being cool" because it is the cause of all special qualities of a Buddha, and also the cause of loving-kindness and altruistic joy.
Hoặc là, mặc dù lòng từ và hỷ cũng là nguyên nhân của sự mát mẻ đặc biệt trong tâm, nhưng lòng bi mẫn được nói là "nguyên nhân của sự mát mẻ trong tâm" của Đức Thế Tôn, vì nó là nguyên nhân của tất cả các phẩm chất đặc biệt của Đức Phật, và cũng là nguyên nhân của chúng.
Karuṇānidānā hi sabbepi buddhaguṇā, karuṇānubhāvanibbāpiyamānasaṃsāradukkhasantāpassa hi bhagavato paradukkhāpanayanakāmatāya anekānipi asaṅkhyeyyāni kappānaṃ akilantarūpasseva niravasesabuddhakaradhammasambharaṇaniyatassa samadhigatadhammādhipateyyassa ca sannihitesupi sattasaṅghāṭasamupanītahadayūpatāpanimittesu na īsakampi cittasītibhāvassa aññathattamahosīti.
For all the qualities of a Buddha are rooted in compassion. Indeed, for the Blessed One, whose burning suffering of saṃsāra was extinguished by the power of compassion, and who, out of the desire to remove the suffering of others, relentlessly gathered all the qualities necessary for Buddhahood for innumerable aeons, and who had attained mastery over the Dhamma, there was not the slightest alteration in the coolness of his mind, even when confronted with situations that caused heart-torment, brought forth by the accumulation of beings.
Thật vậy, tất cả các phẩm chất của Đức Phật đều bắt nguồn từ lòng bi mẫn. Đối với Đức Thế Tôn, người mà sự nóng bức của khổ đau luân hồi được dập tắt bởi năng lực của lòng bi mẫn, với mong muốn loại bỏ nỗi khổ của người khác, Ngài đã không mệt mỏi trong việc tích lũy tất cả các pháp thành Phật trong vô số kiếp, và ngay cả khi có những nguyên nhân gây đau khổ trong tâm do sự tập hợp của chúng sinh, Ngài vẫn không hề thay đổi dù chỉ một chút về sự mát mẻ của tâm, do Ngài đã đạt được sự tối thượng trong Pháp.
Etasmiñca atthavikappe tīsupi avatthāsu bhagavato karuṇā saṅgahitāti daṭṭhabbā.
And in this interpretation of the meaning, the Blessed One's compassion is encompassed in all three stages, it should be understood.
Và trong cách giải thích ý nghĩa này, lòng bi mẫn của Đức Thế Tôn được bao gồm trong cả ba giai đoạn.
Pajānātīti paññā, yathāsabhāvaṃ pakārehi paṭivijjhatīti attho.
It knows, therefore wisdom (paññā), meaning it penetrates the true nature of things in various ways.
Biết rõ là paññā (trí tuệ), nghĩa là thấu hiểu các đặc tính theo bản chất thực của chúng.
Paññāva ñeyyāvaraṇappahānato pakārehi dhammasabhāvajotanaṭṭhena pajjototi paññāpajjoto.
Wisdom, by abandoning the veil of the knowable, illuminates the nature of phenomena in various ways, hence it is a lamp; thus paññāpajjoto (the lamp of wisdom).
Trí tuệ, do loại bỏ sự che chướng đối với các đối tượng cần biết, và do làm sáng tỏ bản chất của các pháp theo nhiều cách, nên là ánh sáng. Do đó là paññāpajjoto (ánh sáng của trí tuệ).
Savāsanappahānato visesena hataṃ samugghāṭitaṃ vihataṃ.
It is especially destroyed, uprooted, by abandoning with latent tendencies, hence vihataṃ (destroyed, removed).
Do sự đoạn trừ cùng với những khuynh hướng tiềm ẩn, nên nó bị diệt trừ, bị nhổ tận gốc là vihataṃ.
Paññāpajjotena vihataṃ paññāpajjotavihataṃ.
Destroyed by the lamp of wisdom, hence paññāpajjotavihataṃ.
Bị diệt trừ bởi ánh sáng của trí tuệ là paññāpajjotavihataṃ.
Muyhanti tena, sayaṃ vā muyhati, mohanamattameva vā tanti moho, avijjā.
One is deluded by it, or it deludes oneself, or it is merely delusion; thus moho (delusion), ignorance.
Người ta bị mê lầm bởi nó, hoặc tự mình mê lầm, hoặc chỉ là sự mê lầm đó. Đó là moho (si mê), tức là vô minh.
Sveva visayasabhāvapaṭicchādanakaraṇato andhakārasarikkhatāya tamo viyāti tamo.
That very (delusion), due to its nature of concealing the true state of objects, is like darkness; thus tamo (darkness).
Chính si mê đó, do che giấu bản chất của đối tượng, giống như bóng tối. Do đó là tamo (bóng tối).
Paññāpajjotavihato mohatamo etassāti paññāpajjotavihatamohatamo, taṃ paññāpajjotavihatamohatamaṃ.
One whose darkness of delusion is destroyed by the lamp of wisdom is paññāpajjotavihatamohatamo. That is: paññāpajjotavihatamohatamaṃ.
Người có bóng tối si mê bị diệt trừ bởi ánh sáng của trí tuệ là paññāpajjotavihatamohatamo. Điều đó là paññāpajjotavihatamohatamaṃ (người có bóng tối si mê bị diệt trừ bởi ánh sáng của trí tuệ).
Sabbesampi hi khīṇāsavānaṃ satipi paññāpajjotena avijjandhakārassa vihatabhāve saddhādhimuttehi viya diṭṭhippattānaṃ sāvakehi paccekasambuddhehi ca savāsanappahānena sammāsambuddhānaṃ kilesappahānassa viseso vijjatīti sātisayena avijjāppahānena bhagavantaṃ thomento āha ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti.
Even though the darkness of ignorance is destroyed by the lamp of wisdom in all Arahants, there is a distinction in the destruction of defilements of the Perfectly Self-Enlightened Ones through the abandonment of latent tendencies, compared to disciples who have attained vision, like those liberated by faith, and Paccekabuddhas. Therefore, praising the Blessed One for the unsurpassed destruction of ignorance, it is said: "whose darkness of delusion is destroyed by the lamp of wisdom".
Thật vậy, mặc dù tất cả các bậc A-la-hán đều có bóng tối vô minh bị diệt trừ bởi ánh sáng của trí tuệ, nhưng sự đoạn trừ phiền não của các Đức Chánh Đẳng Giác có sự khác biệt so với các vị Thánh đệ tử đã đạt được kiến giải, cũng như các vị Độc Giác Phật, do sự đoạn trừ cùng với những khuynh hướng tiềm ẩn, không giống như những người có niềm tin mạnh mẽ. Do đó, để tán thán Đức Thế Tôn với sự đoạn trừ vô minh siêu việt, Ngài đã nói "paññāpajjotavihatamohatama" (người có bóng tối si mê bị diệt trừ bởi ánh sáng của trí tuệ).
Atha vā bhagavato ñāṇassa ñeyyapariyantikattā sakalañeyyadhammasabhāvāvabodhanasamatthena anāvaraṇañāṇasaṅkhātena paññāpajjotena sabbañeyyadhammasabhāvacchādakassa mohandhakārassa vidhamitattā anaññasādhāraṇo bhagavato mohatamavināsoti katvā vuttaṃ ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti.
Alternatively, because the knowledge of the Blessed One is coextensive with the knowable, and because the darkness of delusion, which obscures the nature of all knowable phenomena, was dispelled by the lamp of wisdom, called "unobstructed knowledge" (anāvaraṇañāṇa), which is capable of awakening to the nature of all knowable phenomena, it is said "He who has dispelled the darkness of delusion with the lamp of wisdom," considering that the Blessed One's destruction of the darkness of delusion is unique.
Hoặc giả, vì trí tuệ của Thế Tôn là vô biên đối với đối tượng của trí tuệ, nên bởi ngọn đèn trí tuệ, tức là trí vô ngại (anāvaraṇañāṇa) có khả năng thấu hiểu bản chất của tất cả các pháp cần biết, Ngài đã xua tan bóng tối si mê che lấp bản chất của tất cả các pháp cần biết. Vì vậy, sự diệt trừ bóng tối si mê của Thế Tôn là độc nhất vô nhị, và đã nói: “người đã diệt trừ bóng tối si mê bằng ngọn đèn trí tuệ”.
Ettha ca mohatamavidhamanante adhigatattā anāvaraṇañāṇaṃ kāraṇūpacārena sasantāne mohatamavidhamananti daṭṭhabbaṃ.
Here, since unobstructed knowledge was attained at the end of dispelling the darkness of delusion, it should be understood as dispelling the darkness of delusion in one's own continuum by way of metaphorical cause.
Ở đây, nên hiểu rằng trí vô ngại được xem là sự diệt trừ bóng tối si mê trong dòng tâm thức của chính Ngài, bằng cách dùng nhân để chỉ quả (kāraṇūpacāra), vì nó được đạt đến sau khi bóng tối si mê đã được diệt trừ.
Abhinīhārasampattiyā savāsanappahānameva hi kilesānaṃ ñeyyāvaraṇapahānanti, parasantāne pana mohatamavidhamanassa kāraṇabhāvato phalūpacārena anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘mohatamavidhamana’’nti vuccatīti.
Indeed, the complete abandonment of defilements with their latent tendencies (vāsanā) is the abandonment of the obstruction to knowledge (ñeyyāvaraṇa). However, in the continuum of others, unobstructed knowledge is called "the dispelling of the darkness of delusion" by way of metaphorical effect, being the cause of the dispelling of the darkness of delusion.
Thật vậy, sự đoạn trừ phiền não cùng với các khuynh hướng tiềm ẩn (savāsanappahāna) chính là sự đoạn trừ chướng ngại đối với các pháp cần biết; còn trong dòng tâm thức của người khác, trí vô ngại được gọi là ‘‘sự diệt trừ bóng tối si mê’’ bằng cách dùng quả để chỉ nhân (phalūpacāra), vì nó là nguyên nhân của sự diệt trừ bóng tối si mê.
Narā ca amarā ca narāmarā, saha narāmarehīti sanarāmaro, sanarāmaro ca so loko cāti sanarāmaraloko, tassa garūti sanarāmaralokagaru, taṃ sanarāmaralokagaruṃ.
Humans and devas are narāmarā; together with humans and devas means sanarāmara; the world together with humans and devas means sanarāmaraloka; the Teacher of that means sanarāmaralokagaru (Teacher of the world with devas and humans), which is the object of veneration. The Teacher of the world with devas and humans.
Người và phi nhân (devā) là narāmarā, cùng với người và phi nhân là sanarāmaro, thế giới cùng với người và phi nhân là sanarāmaraloko, bậc thầy của thế giới cùng với người và phi nhân là sanarāmaralokagaru, vị sanarāmaralokagaru đó.
Etena devamanussānaṃ viya tadavasiṭṭhasattānampi yathārahaṃ guṇavisesāvahatāya bhagavato upakārataṃ dasseti.
By this, it shows the Blessed One's beneficence in bringing about special benefits appropriately for all other beings, just as for humans and devas.
Điều này cho thấy sự lợi ích của Thế Tôn mang lại những phẩm chất đặc biệt một cách thích đáng không chỉ cho chư thiên và loài người mà còn cho các chúng sinh khác còn lại.
Na cettha padhānāppadhānabhāvo codetabbo.
And here, the issue of primary and secondary importance should not be raised.
Và ở đây, không nên đặt vấn đề về sự chính yếu hay không chính yếu.
Añño hi saddakkamo, añño atthakkamo.
For the order of words is one thing, and the order of meaning is another.
Thứ tự của từ ngữ thì khác, thứ tự của ý nghĩa thì khác.
Edisesu hi samāsapadesu padhānampi appadhānaṃ viya niddisīyati yathā ‘‘sarājikāya parisāyā’’ti (apa. aṭṭha. 1.1.82).
In such compound terms, even the primary element is indicated as if secondary, as in "with the assembly of the king" (sarājikāya parisāya).
Trong các từ ghép như vậy, ngay cả cái chính yếu cũng được chỉ định như cái không chính yếu, ví dụ như ‘‘cùng với hội chúng có vua’’ (sarājikāya parisāyā) (Apa. Atthak. 1.1.82).
Kāmañcettha sattasaṅkhārokāsavasena tividho loko, garubhāvassa pana adhippetattā garukaraṇasamatthasseva sattalokassa vasena attho gahetabbo.
Although here "world" (loka) is threefold based on the realm of beings and space, since the state of being a Teacher is intended, the meaning should be taken in the sense of the world of beings capable of veneration.
Mặc dù ở đây thế giới (loka) có ba loại theo chúng sinh và không gian, nhưng vì ý nghĩa của bậc thầy được nhấn mạnh, nên ý nghĩa phải được hiểu theo thế giới chúng sinh có khả năng tôn kính.
So hi lokīyanti ettha puññapāpāni tabbipāko cāti ‘‘loko’’ti vuccati.
For it is called "world" (loka) here in the sense of wholesome and unwholesome actions and their results being what is experienced (lokīyanti).
Thật vậy, ở đây, phước và tội cùng với quả báo của chúng được gọi là ‘‘thế giới’’ (loka) vì chúng bị thế gian ràng buộc (lokīyanti).
Amaraggahaṇena cettha upapattidevā adhippetā.
By the mention of "amarā" (devas), the devas by rebirth (upapattideva) are intended here.
Và ở đây, khi nói đến ‘‘amarā’’ (phi nhân), là ám chỉ chư thiên tái sinh (upapattidevā).
Atha vā samūhattho loka-saddo samudāyavasena lokīyati paññāpīyatīti.
Alternatively, the word loka (world) has the meaning of a collection, in the sense of being observed or made known as a collection.
Hoặc giả, từ loka có nghĩa là tập hợp, được nhận biết (lokīyati) hoặc được tuyên bố (paññāpīyati) theo nghĩa tập hợp.
Saha narehīti sanarā, sanarā ca te amarā cāti sanarāmarā, tesaṃ lokoti sanarāmaralokoti purimanayeneva yojetabbaṃ.
Together with humans means sanarā; those who are humans and devas means sanarāmarā; their world means sanarāmaraloka. This should be construed in the same way as before.
Cùng với người là sanarā, người và phi nhân là sanarāmarā, thế giới của họ là sanarāmaraloko; nên kết hợp theo cách tương tự như trước.
Amara-saddena cettha visuddhidevāpi saṅgayhanti.
By the word "amara," pure devas (visuddhideva) are also included here.
Và ở đây, từ amara (phi nhân) cũng bao gồm chư thiên thanh tịnh (visuddhidevā).
Te hi maraṇābhāvato paramatthato amarā, narāmarānaṃyeva gahaṇaṃ ukkaṭṭhaniddesavasena yathā ‘‘satthā devamanussāna’’nti (dī. ni. 1.157).
For they are truly immortal (amarā) in the ultimate sense due to the absence of death. The inclusion of only humans and devas is by way of indicating the most eminent, just as in "Teacher of devas and humans."
Thật vậy, họ là phi nhân theo nghĩa tối hậu vì không có cái chết; việc chỉ đề cập đến người và phi nhân là để chỉ định những bậc cao quý, giống như ‘‘Bậc Đạo Sư của chư thiên và loài người’’ (dī. ni. 1.157).
Tathā hi sabbānatthapariharaṇapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantamupakāritāya aparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgitāya ca sabbasattuttamo bhagavā aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ uttamaṃ gāravaṭṭhānaṃ.
Thus, because of his supreme practice, which is preceded by the avoidance of all harm and dedicated to the provision of complete welfare and happiness, and because of his immeasurable and incomparable greatness and special qualities, the Blessed One is the supreme venerated object for immeasurable beings in immeasurable world-systems.
Thật vậy, do sự lợi ích vô cùng cho chúng sinh gồm chư thiên và loài người, với sự thành tựu nỗ lực siêu việt, nhằm mang lại tất cả hạnh phúc và lợi ích mà không còn sót lại, đi trước bằng việc tránh xa tất cả những điều bất lợi; và do Ngài sở hữu những phẩm chất đặc biệt, năng lực vô song, không thể sánh bằng và vô hạn, nên Thế Tôn là bậc tối thượng trong tất cả chúng sinh, là nơi tôn kính tối thượng của vô số chúng sinh trong vô số thế giới.
Tena vuttaṃ ‘‘sanarāmaralokagaru’’nti.
Therefore, it is said: "Teacher of the world with devas and humans."
Vì vậy, đã nói: ‘‘sanarāmaralokagaru’’.
Sobhanaṃ gataṃ gamanaṃ etassāti sugato.
He whose going or movement is good is sugato (Well-Gone).
Người có sự đi, sự đến tốt đẹp là sugato.
Bhagavato hi veneyyajanupasaṅkamanaṃ ekantena tesaṃ hitasukhanipphādanato sobhanaṃ, tathā lakkhaṇānubyañjanapaṭimaṇḍitarūpakāyatāya dutavilambitakhalitānukaḍḍhananippīḷanukkuṭikakuṭilākulatādi- dosarahitamavahasitarājahaṃsavasabhavāraṇamigarājagamanaṃ kāyagamanaṃ ñāṇagamanañca vipulanimmalakaruṇāsativīriyādiguṇavisesasahitamabhinīhārato yāva mahābodhi niravajjatāya sobhanamevāti.
For the Blessed One's approach to those who are to be trained is entirely good, as it brings about their welfare and happiness. Likewise, his bodily movement, adorned with the major and minor marks, free from faults like haste, slowness, stumbling, dragging, pressing, bending, crookedness, and agitation, resembling the majestic gait of a royal swan, a bull, or a lion, is good. And his mental movement (ñāṇagamana), endowed with special qualities like vast, pure compassion, mindfulness, and energy, from the initial aspiration up to the great awakening (Mahābodhi), is indeed good due to its blamelessness.
Thật vậy, sự đến gần của Thế Tôn đối với những người có thể được giáo hóa là tốt đẹp vì nó chắc chắn mang lại lợi ích và hạnh phúc cho họ; và cũng vậy, sự đi của thân Ngài, được trang hoàng bằng các tướng tốt và tùy tướng, không có các lỗi như vội vã, chậm chạp, vấp ngã, kéo lê, ép buộc, khom lưng, cong vẹo, rối loạn, mà là dáng đi oai vệ như chim hạc, bò đực, voi chúa, sư tử chúa; và sự đi của trí tuệ Ngài, cùng với các phẩm chất đặc biệt như lòng bi mẫn rộng lớn, trong sạch, niệm, tinh tấn, v.v., từ khi phát nguyện cho đến Đại Bồ Đề, đều là tốt đẹp vì không có lỗi lầm.
Atha vā sayambhūñāṇena sakalamapi lokaṃ pariññābhisamayavasena parijānanto ñāṇena sammā gato avagatoti sugato, tathā lokasamudayaṃ pahānābhisamayavasena pajahanto anuppattidhammataṃ āpādento sammā gato atītoti sugato, lokanirodhaṃ nibbānaṃ sacchikiriyābhisamayavasena sammā gato adhigatoti sugato, lokanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ bhāvanābhisamayavasena sammā gato paṭipannoti sugato.
Alternatively, perceiving the entire world through the comprehension of full understanding with self-arisen knowledge, he has gone and comprehended rightly through knowledge, hence sugato. Similarly, abandoning the origin of the world through the comprehension of abandonment, bringing it to the state of non-arising, he has gone and transcended rightly, hence sugato. Realizing Nibbāna, the cessation of the world, through the comprehension of realization, he has gone and attained rightly, hence sugato. Following the path leading to the cessation of the world through the comprehension of development, he has gone and practiced rightly, hence sugato.
Hoặc giả, bằng trí tuệ tự sinh, Ngài thấu hiểu toàn bộ thế gian bằng cách thể nhập sự hiểu biết (pariññābhisamaya), nên Ngài đã đi đến (gato) và thấu hiểu (avagato) một cách đúng đắn bằng trí tuệ, nên Ngài là sugato; cũng vậy, Ngài đã từ bỏ sự tập khởi của thế gian bằng cách thể nhập sự đoạn trừ (pahānābhisamaya), đưa nó đến trạng thái không sinh khởi, nên Ngài đã đi đến và vượt qua (atītoti) một cách đúng đắn, nên Ngài là sugato; Ngài đã chứng ngộ Niết Bàn, sự diệt tận của thế gian, bằng cách thể nhập sự chứng đắc (sacchikiriyābhisamaya), nên Ngài đã đi đến và đạt được (adhigatoti) một cách đúng đắn, nên Ngài là sugato; Ngài đã thực hành con đường đưa đến sự diệt tận của thế gian bằng cách thể nhập sự tu tập (bhāvanābhisamaya), nên Ngài đã đi đến và thực hành (paṭipannoti) một cách đúng đắn, nên Ngài là sugato.
‘‘Sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato’’tiādinā nayena (mahāni. 38) ayamattho vibhāvetabboti.
This meaning should be explained by such sayings as: "The defilements that have been abandoned by the path of stream-entry, those defilements he does not go to again, does not return to, does not come back to; hence Sugato."
Ý nghĩa này nên được giải thích theo cách như sau: ‘‘Những phiền não nào đã được đoạn trừ bằng con đường Nhập Lưu, thì Ngài không trở lại, không quay về, không tái sinh vào những phiền não đó, nên Ngài là Sugato’’ (Mahāni. 38).
Atha vā sundaraṃ ṭhānaṃ sammāsambodhiṃ, nibbānameva vā gato adhigatoti sugato.
Alternatively, having gone to and attained a beautiful state, which is Perfect Self-Awakening, or Nibbāna itself, he is sugato.
Hoặc giả, Ngài đã đi đến và đạt được một nơi tốt đẹp, đó là Chánh Đẳng Giác, hoặc Niết Bàn, nên Ngài là sugato.
Yasmā vā bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ veneyyānaṃ yathārahaṃ kālayuttameva ca dhammaṃ bhāsati, tasmā sammā gadati vadatīti sugato da-kārassa ta-kāraṃ katvā.
Or, because he speaks the Dhamma that is true, real, beneficial, and appropriate to the time for those to be trained, he speaks and proclaims rightly, hence sugato, with the substitution of 'ta' for 'da'.
Hoặc vì Ngài nói pháp chân thật, đúng đắn, có lợi ích, và thích hợp với thời điểm cho những người có thể được giáo hóa, nên Ngài nói (gadati) và thuyết giảng (vadati) một cách đúng đắn, nên Ngài là sugato, bằng cách chuyển âm ‘‘da’’ thành ‘‘ta’’.
Iti sobhanagamanatādīhi sugato, taṃ sugataṃ.
Thus, due to his beautiful going and so on, he is sugato (Well-Gone). Him, the Well-Gone.
Như vậy, do có sự đi tốt đẹp, v.v., nên Ngài là sugato, vị sugato đó.
Atha vā gativimuttanti anupādisesanibbānadhātuppattiyā bhagavantaṃ thometi.
Or gativimutta extols the Blessed One through the attainment of the Nibbāna element without residue (anupādisesanibbānadhātu).
Hoặc giả, với từ gativimutta, là tán thán Thế Tôn đã đạt đến Niết-bàn giới vô dư y.
Ettha hi dvīhi ākārehi bhagavato thomanā veditabbā attahitasampattito parahitapaṭipattito ca.
Here, the praise of the Blessed One should be understood in two ways: from the accomplishment of his own welfare (attahitasampatti) and from the practice for the welfare of others (parahitapaṭipatti).
Ở đây, sự tán thán Thế Tôn cần được hiểu theo hai phương diện: từ sự thành tựu lợi ích cho tự thân (attahitasampatti) và từ sự thực hành lợi ích cho người khác (parahitapaṭipatti).
Tesu attahitasampatti anāvaraṇañāṇādhigamato, savāsanānaṃ sabbesaṃ kilesānaṃ accantapahānato, anupādisesanibbānappattito ca veditabbā.
Among these, the accomplishment of his own welfare should be understood from the attainment of unobstructed knowledge (anāvaraṇañāṇa), the complete abandonment of all defilements together with their latent tendencies (savāsanānaṃ sabbesaṃ kilesānaṃ accantapahāna), and the attainment of Nibbāna without residue.
Trong đó, sự thành tựu lợi ích cho tự thân cần được hiểu từ việc đạt được Vô ngại trí, từ việc đoạn trừ hoàn toàn tất cả phiền não cùng với các khuynh hướng tiềm ẩn (vāsana), và từ việc đạt đến Niết-bàn vô dư y.
Parahitapaṭipatti lābhasakkārādinirapekkhacittassa sabbadukkhaniyyānikadhammadesanato, viruddhesupi niccaṃ hitajjhāsayavasena ñāṇaparipākakālāgamanato ca.
The practice for the welfare of others (parahitapaṭipatti) is from the teaching of the Dhamma leading to the cessation of all suffering with a mind free from desire for gain and honor, and from the constant intention for welfare even towards those who are hostile, awaiting the time of their knowledge's maturity.
Sự thực hành lợi ích cho người khác là từ việc thuyết giảng các pháp đưa đến giải thoát khỏi mọi khổ đau với tâm không cầu danh lợi, và từ việc luôn có ý chí thiện lành đối với cả những người chống đối, chờ đợi thời điểm trí tuệ của họ chín muồi.
Sā panettha āsayato payogato ca duvidhā parahitapaṭipatti, tividhā ca attahitasampatti pakāsitā hoti, kathaṃ?
Herein, that practice for the welfare of others is revealed as twofold by intention and application, and the accomplishment of his own welfare is threefold; how so?
Ở đây, sự thực hành lợi ích cho người khác được trình bày có hai loại: do ý chí (āsayato) và do phương tiện (payogato); và sự thành tựu lợi ích cho tự thân có ba loại, như thế nào?
‘‘Karuṇāsītalahadaya’’nti etena āsayato parahitapaṭipatti, sammāgadanatthena sugata-saddena payogato parahitapaṭipatti, ‘‘paññāpajjotavihatamohatamaṃ gativimutta’’nti etehi catusaccapaṭivedhatthena ca sugata-saddena tividhāpi attahitasampatti, avasiṭṭhatthena tena ‘‘paññāpajjotavihatamohatama’’nti etena ca sabbāpi attahitasampatti parahitapaṭipatti pakāsitā hotīti.
"Whose heart is cooled by compassion" (karuṇāsītalahadaya)—by this, the practice for the welfare of others is shown from intention; by the word sugata in the sense of 'one who has gone rightly' (sammāgadanatthena), the practice for the welfare of others is shown from application; and by "whose profound darkness of delusion is dispelled by the lamp of wisdom" (paññāpajjotavihatamohatamaṃ gativimutta) and by the word sugata in the sense of 'one who has penetrated the Four Noble Truths' (catusaccapaṭivedhatthena), all three aspects of the accomplishment of his own welfare are shown; and by the remaining sense of that word and by "whose profound darkness of delusion is dispelled by the lamp of wisdom," all aspects of the accomplishment of his own welfare and the practice for the welfare of others are revealed.
Với câu ‘‘Karuṇāsītalahadaya’’ (Tâm mát mẻ bởi lòng bi), đây là sự thực hành lợi ích cho người khác do ý chí; với từ Sugata (Thiện Thệ) theo nghĩa là nói đúng đắn (sammāgadanatthena), đây là sự thực hành lợi ích cho người khác do phương tiện; với các câu ‘‘Paññāpajjotavihatamohatamaṃ gativimutta’’ (Ánh sáng trí tuệ đã xua tan bóng tối si mê, giải thoát khỏi các cõi tái sinh) và từ Sugata theo nghĩa là thấu hiểu Tứ Thánh đế, đây là ba loại thành tựu lợi ích cho tự thân; với từ còn lại (gativimutta) và câu ‘‘Paññāpajjotavihatamohatama’’ này, tất cả sự thành tựu lợi ích cho tự thân và sự thực hành lợi ích cho người khác đều được trình bày.
Atha vā tīhi ākārehi bhagavato thomanā veditabbā – hetuto phalato upakārato ca.
Or, the praise of the Blessed One should be understood in three ways: from the cause, from the fruit, and from the benefit.
Hoặc giả, sự tán thán Thế Tôn cần được hiểu theo ba phương diện: từ nhân, từ quả và từ sự giúp đỡ.
Tattha hetu mahākaruṇā, sā paṭhamapadena dassitā.
Here, the cause is great compassion, which is shown by the first phrase.
Trong đó, nhân là đại bi, được trình bày ở câu đầu tiên.
Phalaṃ catubbidhaṃ ñāṇasampadā pahānasampadā ānubhāvasampadā rūpakāyasampadā cāti.
The fruit is fourfold: the perfection of knowledge, the perfection of abandonment, the perfection of power, and the perfection of the physical body.
Quả có bốn loại: thành tựu trí tuệ, thành tựu đoạn trừ, thành tựu uy lực và thành tựu sắc thân.
Tāsu ñāṇapahānasampadā dutiyapadena saccapaṭivedhatthena ca sugata-saddena pakāsitā honti, ānubhāvasampadā pana tatiyapadena, rūpakāyasampadā yathāvuttakāyagamanasobhanatthena sugata-saddena lakkhaṇānubyañjanapāripūriyā vinā tadabhāvato.
Among these, the perfection of knowledge and abandonment are revealed by the second phrase and by the word sugata in the sense of 'penetration of the Truths'; the perfection of power is shown by the third phrase; and the perfection of the physical body by the word sugata in the sense of 'having gone in a beautiful way, as described,' because without the completeness of the distinguishing marks (lakkhaṇa) and minor marks (anubyañjana), such a state would not exist.
Trong đó, thành tựu trí tuệ và thành tựu đoạn trừ được trình bày ở câu thứ hai và từ Sugata theo nghĩa là thấu hiểu chân lý; còn thành tựu uy lực thì ở câu thứ ba, thành tựu sắc thân thì ở từ Sugata theo nghĩa là đi đến thân thể tốt đẹp như đã nói, vì không có sự đầy đủ các tướng tốt và tùy tướng thì không có điều đó.
Upakāro anantaraṃ abāhiraṃ karitvā tividhayānamukhena vimuttidhammadesanā.
The benefit is the teaching of the Dhamma of liberation through the three vehicles, treating sentient beings as neither insiders nor outsiders.
Sự giúp đỡ là thuyết giảng pháp giải thoát qua ba loại thừa, không phân biệt nội hay ngoại.
So sammāgadanatthena sugata-saddena pakāsito hotīti veditabbaṃ.
This should be understood as revealed by the word sugata in the sense of 'one who has gone rightly' (sammāgadanatthena).
Điều đó cần được hiểu là đã được trình bày bằng từ Sugata theo nghĩa là nói đúng đắn.
Tattha ‘‘karuṇāsītalahadaya’’nti etena sammāsambodhiyā mūlaṃ dasseti.
Here, by "whose heart is cooled by compassion" (karuṇāsītalahadaya), the root of Supreme Perfect Enlightenment (sammāsambodhi) is shown.
Ở đây, với câu ‘‘Karuṇāsītalahadaya’’ (Tâm mát mẻ bởi lòng bi), trình bày cội nguồn của Chánh Đẳng Giác.
Mahākaruṇāya sañcoditamānaso hi bhagavā saṃsārapaṅkato sattānaṃ samuddharaṇatthaṃ katābhinīhāro anupubbena pāramiyo pūretvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ adhigatoti karuṇā sammāsambodhiyā mūlaṃ.
For the Blessed One, whose mind was stirred by great compassion, having made the aspiration to uplift beings from the mire of saṃsāra, gradually perfected the pāramī and attained unsurpassed Supreme Perfect Enlightenment; hence, compassion is the root of Supreme Perfect Enlightenment.
Thật vậy, Thế Tôn, với tâm được thúc đẩy bởi đại bi, đã phát nguyện cứu vớt chúng sinh khỏi vũng lầy sinh tử, lần lượt viên mãn các ba-la-mật và đạt đến Vô Thượng Chánh Đẳng Giác, nên bi là cội nguồn của Chánh Đẳng Giác.
‘‘Paññāpajjotavihatamohatama’’nti etena sammāsambodhiṃ dasseti.
By "whose profound darkness of delusion is dispelled by the lamp of wisdom" (paññāpajjotavihatamohatamaṃ), Supreme Perfect Enlightenment is shown.
Với câu ‘‘Paññāpajjotavihatamohatama’’ (Ánh sáng trí tuệ đã xua tan bóng tối si mê), trình bày Chánh Đẳng Giác.
Anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānañhi maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ sammāsambodhīti vuccatīti.
For the knowledge of the path (maggañāṇa), which is the basis of unobstructed knowledge (anāvaraṇañāṇa), and unobstructed knowledge, which is the basis of the knowledge of the path, are called Supreme Perfect Enlightenment.
Thật vậy, đạo trí là nền tảng của Vô ngại trí, và Vô ngại trí là nền tảng của đạo trí được gọi là Chánh Đẳng Giác.
Sammāgamanatthena sugata-saddena sammāsambodhiyā paṭipattiṃ dasseti līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhallikattakilamathānuyoga-sassatucchedābhinivesādi-antadvayarahitāya karuṇāpaññāpariggahitāya majjhimāya paṭipattiyā pakāsanato sugata-saddassa.
By the word sugata, in the sense of 'having gone rightly,' the practice for Supreme Perfect Enlightenment is shown, because the word sugata indicates the middle path (majjhimā paṭipadā) embraced by compassion and wisdom, free from the two extremes (antadvaya) of attachment to permanent existence and annihilation, as well as the indulgence in sensual pleasures (kāmasukhallikānuyoga) rooted in sloth and distraction, and self-mortification (attakilamathānuyoga) rooted in excitement and remorse.
Với từ Sugata theo nghĩa là đi đúng đắn, trình bày sự thực hành của Chánh Đẳng Giác, vì từ Sugata trình bày con đường trung đạo (majjhimā paṭipadā) được bao bọc bởi bi và tuệ, không có hai cực đoan như sự buông thả (kāmasukhallikānuyoga) do luyến ái và phóng dật, sự khổ hạnh (attakilamathānuyoga) do chấp thường và chấp đoạn.
Itarehi sammāsambodhiyā padhānāppadhānabhedaṃ payojanaṃ dasseti.
By the other terms, the primary and secondary purposes of Supreme Perfect Enlightenment are shown.
Với các từ còn lại, trình bày mục đích chính và phụ của Chánh Đẳng Giác.
Saṃsāramahoghato sattasantāraṇañhettha padhānaṃ payojanaṃ, tadaññamappadhānaṃ.
Here, the primary purpose is the liberation of beings from the great flood of saṃsāra; the other is secondary.
Ở đây, mục đích chính là cứu vớt chúng sinh khỏi biển lớn sinh tử, mục đích phụ là những điều khác.
Tesu padhānena parahitapaṭipattiṃ dasseti, itarena attahitasampattiṃ, tadubhayena attahitāya paṭipannādīsu catūsu puggalesu bhagavato catutthapuggalabhāvaṃ dasseti.
Among these, by the primary, the practice for the welfare of others is shown; by the secondary, the accomplishment of his own welfare; and by both, the Blessed One's status as the fourth person among the four types of persons, such as those who practice for their own welfare.
Trong đó, với mục đích chính, trình bày sự thực hành lợi ích cho người khác; với mục đích phụ, trình bày sự thành tựu lợi ích cho tự thân; với cả hai, trình bày Thế Tôn là người thứ tư trong bốn hạng người: người thực hành lợi ích cho tự thân, v.v.
Tena ca anuttaradakkhiṇeyyabhāvaṃ, uttamavandanīyabhāvaṃ, attano ca vandanakiriyāya khettaṅgatabhāvaṃ dasseti.
And by that, his unsurpassed worthiness of offerings (anuttaradakkhiṇeyyabhāva), his supreme worthiness of veneration (uttamavandanīyabhāva), and the suitability of his person as a field for one's own act of veneration (vandanakiriyāya khettaṅgatabhāva) are shown.
Với điều đó, trình bày Ngài là bậc đáng cúng dường vô thượng, là bậc tối thượng đáng đảnh lễ, và sự đảnh lễ của tự thân là một ruộng phước.
Ettha ca karuṇāgahaṇena lokiyesu mahaggatabhāvappattāsādhāraṇaguṇadīpanato bhagavato sabbalokiyaguṇasampatti dassitā hoti, paññāgahaṇena sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānamaggañāṇadīpanato sabbalokuttaraguṇasampatti.
Here, by the inclusion of compassion, the Blessed One's perfection of all mundane qualities (sabbalokiyaguṇasampatti) is shown, by illuminating his extraordinary quality of having attained a great state among worldly beings; and by the inclusion of wisdom, the perfection of all supramundane qualities (sabbalokuttaraguṇasampatti) is shown, by illuminating the knowledge of the path, which is the basis of omniscience (sabbaññutaññāṇa).
Ở đây, với việc nắm giữ lòng bi, trình bày sự thành tựu tất cả các phẩm chất thế gian của Thế Tôn, do làm sáng tỏ phẩm chất phi thường đạt được trạng thái đại hạnh phúc trong thế gian; với việc nắm giữ trí tuệ, trình bày sự thành tựu tất cả các phẩm chất siêu thế, do làm sáng tỏ Vô ngại trí và đạo trí là nền tảng của Nhất thiết trí.
Tadubhayaggahaṇasiddho hi attho ‘‘sanarāmaralokagaru’’ntiādinā vipañcīyatīti.
Indeed, the meaning established by the inclusion of both is elaborated upon by phrases such as "teacher of gods and humans" (sanarāmaralokagaru).
Thật vậy, ý nghĩa đạt được từ việc nắm giữ cả hai điều đó được giải thích chi tiết bằng câu ‘‘Sanarāmaralokagaru’’ (Bậc Thầy của chư thiên và loài người), v.v.
Karuṇāgahaṇena ca upagamanaṃ nirupakkilesaṃ dasseti, paññāgahaṇena apagamanaṃ.
And by the inclusion of compassion, the approach is shown to be undefiled; by the inclusion of wisdom, the departure is shown to be undefiled.
Và với việc nắm giữ lòng bi, trình bày sự đến không phiền não; với việc nắm giữ trí tuệ, trình bày sự ra đi.
Tathā karuṇāgahaṇena lokasamaññānurūpaṃ bhagavato pavattiṃ dasseti lokavohāravisayattā karuṇāya, paññāgahaṇena samaññāya anatidhāvanaṃ.
Similarly, by the inclusion of compassion, the Blessed One's activity in accordance with worldly convention is shown, as compassion is within the scope of worldly usage; by the inclusion of wisdom, the non-transgression of convention is shown.
Tương tự, với việc nắm giữ lòng bi, trình bày sự vận hành của Thế Tôn phù hợp với các danh xưng thế gian, vì lòng bi thuộc về phạm vi ngôn ngữ thế gian; với việc nắm giữ trí tuệ, trình bày sự không vượt quá danh xưng.
Sabhāvānavabodhena hi dhammānaṃ samaññaṃ atidhāvitvā sattādiparāmasanaṃ hotīti.
For by not understanding the true nature (sabhāva) of phenomena, one transgresses convention and grasps at "beings" and so on.
Thật vậy, do không thấu hiểu bản chất của các pháp, sự chấp thủ vào chúng sinh, v.v. sẽ vượt quá danh xưng.
Tathā karuṇāgahaṇena mahākaruṇāsamāpattivihāraṃ dasseti, paññāgahaṇena tīsu kālesu appaṭihatañāṇaṃ catusaccañāṇaṃ catupaṭisambhidāñāṇaṃ catuvesārajjañāṇaṃ, karuṇāgahaṇena mahākaruṇāsamāpattiñāṇassa gahitattā sesādhāraṇañāṇāni cha abhiññā aṭṭhasu parisāsu akampanañāṇāni dasa balāni cuddasa buddhañāṇāni soḷasa ñāṇacariyā aṭṭhārasa buddhadhammā catucattālīsa ñāṇavatthūni sattasattati ñāṇavatthūnīti evamādīnaṃ anekesaṃ paññāpabhedānaṃ vasena ñāṇacāraṃ dasseti.
Similarly, by the inclusion of compassion, abiding in the attainment of great compassion (mahākaruṇāsamāpattivihāra) is shown; by the inclusion of wisdom, unhindered knowledge in the three times, knowledge of the Four Noble Truths, knowledge of the four analytical knowledges (catupaṭisambhidāñāṇa), knowledge of the four confidences (catuvesārajjañāṇa) are shown. By the inclusion of compassion, the knowledge of the attainment of great compassion is included, and thereby the course of knowledge (ñāṇacāra) is shown through various types of wisdom such as the remaining common knowledges, the six higher knowledges (cha abhiññā), unshakeable knowledges in the eight assemblies, the ten powers (dasa balāni), the fourteen Buddha-knowledges (cuddasa buddhañāṇāni), the sixteen ways of knowledge (soḷasa ñāṇacariyā), the eighteen Buddha-dharmas (aṭṭhārasa buddhadhammā), forty-four knowledge objects, seventy-seven knowledge objects, and so on.
Tương tự, với việc nắm giữ lòng bi, trình bày sự an trú trong Đại bi tam-muội; với việc nắm giữ trí tuệ, trình bày trí tuệ không bị chướng ngại trong ba thời, trí tuệ Tứ Thánh đế, trí tuệ Tứ vô ngại giải, trí tuệ Tứ vô sở úy; với việc nắm giữ lòng bi, vì đã nắm giữ trí tuệ Đại bi tam-muội, trình bày sự vận hành của trí tuệ theo nhiều loại trí tuệ khác nhau như các trí tuệ thông thường còn lại, sáu thắng trí, trí tuệ không lay chuyển trong tám hội chúng, mười lực, mười bốn Phật trí, mười sáu trí hành, mười tám Phật pháp, bốn mươi bốn trí sở y, bảy mươi bảy trí sở y, v.v.
Tathā karuṇāgahaṇena caraṇasampattiṃ, paññāgahaṇena vijjāsampattiṃ.
Similarly, by the inclusion of compassion, the perfection of conduct (caraṇasampatti) is shown; by the inclusion of wisdom, the perfection of knowledge (vijjāsampatti).
Tương tự, với việc nắm giữ lòng bi, trình bày sự thành tựu hạnh (caraṇasampatti); với việc nắm giữ trí tuệ, trình bày sự thành tựu minh (vijjāsampatti).
Karuṇāgahaṇena attādhipatitā, paññāgahaṇena dhammādhipatitā.
By the inclusion of compassion, self-lordship (attādhipatitā); by the inclusion of wisdom, Dhamma-lordship (dhammādhipatitā).
Với việc nắm giữ lòng bi, là tự chủ (attādhipatitā); với việc nắm giữ trí tuệ, là pháp chủ (dhammādhipatitā).
Karuṇāgahaṇena lokanāthabhāvo, paññāgahaṇena attanāthabhāvo.
By the inclusion of compassion, being the protector of the world (lokanāthabhāvo); by the inclusion of wisdom, being one's own protector (attanāthabhāvo).
Với việc nắm giữ lòng bi, là bậc hộ trì thế gian (lokanāthabhāvo); với việc nắm giữ trí tuệ, là bậc tự hộ trì (attanāthabhāvo).
Tathā karuṇāgahaṇena pubbakāribhāvo, paññāgahaṇena kataññutā.
Similarly, by the inclusion of compassion, being the benefactor (pubbakāribhāvo); by the inclusion of wisdom, gratitude (kataññutā).
Tương tự, với việc nắm giữ lòng bi, là bậc đã làm việc trước (pubbakāribhāvo); với việc nắm giữ trí tuệ, là bậc tri ân (kataññutā).
Karuṇāgahaṇena aparantapatā, paññāgahaṇena anattantapatā.
By the inclusion of compassion, not harming others (aparantapatā); by the inclusion of wisdom, not harming oneself (anattantapatā).
Với việc nắm giữ lòng bi, là không làm hại người khác (aparantapatā); với việc nắm giữ trí tuệ, là không làm hại tự thân (anattantapatā).
Karuṇāgahaṇena vā buddhakaradhammasiddhi, paññāgahaṇena buddhabhāvasiddhi.
Or, by the inclusion of compassion, the accomplishment of qualities that make one a Buddha; by the inclusion of wisdom, the accomplishment of Buddhahood.
Hoặc với việc nắm giữ lòng bi, là thành tựu các pháp tạo nên Phật (buddhakaradhammasiddhi); với việc nắm giữ trí tuệ, là thành tựu Phật quả (buddhabhāvasiddhi).
Tathā karuṇāgahaṇena paresaṃ tāraṇaṃ, paññāgahaṇena sayaṃ tāraṇaṃ.
Similarly, by the inclusion of compassion, the liberation of others; by the inclusion of wisdom, one's own liberation.
Tương tự, với việc nắm giữ lòng bi, là cứu độ người khác (paresaṃ tāraṇaṃ); với việc nắm giữ trí tuệ, là tự cứu độ (sayaṃ tāraṇaṃ).
Tathā karuṇāgahaṇena sabbasattesu anuggahacittatā, paññāgahaṇena sabbadhammesu virattacittatā dassitā hoti.
Similarly, by the inclusion of compassion, a mind of kindness towards all beings; by the inclusion of wisdom, a mind detached from all phenomena are shown.
Tương tự, với việc nắm giữ lòng bi, trình bày tâm từ ái đối với tất cả chúng sinh; với việc nắm giữ trí tuệ, trình bày tâm ly tham đối với tất cả các pháp.
Sabbesañca buddhaguṇānaṃ karuṇā ādi tannidānabhāvato, paññā pariyosānaṃ tato uttari karaṇīyābhāvato.
And of all the Buddha-qualities, compassion is the beginning, being their cause; wisdom is the culmination, as there is nothing further to be done after it.
Và tất cả các phẩm chất của Phật, lòng bi là khởi đầu vì là nguyên nhân của chúng, trí tuệ là kết thúc vì không còn điều gì cần làm thêm sau đó.
Iti ādipariyosānadassanena sabbe buddhaguṇā dassitā honti.
Thus, by showing the beginning and the end, all Buddha-qualities are shown.
Như vậy, bằng cách trình bày khởi đầu và kết thúc, tất cả các phẩm chất của Phật đều được trình bày.
Tathā karuṇāgahaṇena sīlakkhandhapubbaṅgamo samādhikkhandho dassito hoti.
Similarly, by the inclusion of compassion, the aggregate of concentration (samādhikkhandha) preceded by the aggregate of moral conduct (sīlakkhandha) is shown.
Tương tự, với việc nắm giữ lòng bi, trình bày giới uẩn là tiền đề của định uẩn.
Karuṇānidānañhi sīlaṃ tato pāṇātipātādiviratippavattito, sā ca jhānattayasampayoginīti.
For moral conduct (sīla) originates from compassion, thence proceeding to abstinence from killing, etc., and that* is accompanied by the three jhāna factors.
Thật vậy, giới có lòng bi làm nguyên nhân, từ đó phát sinh sự kiêng cữ sát sinh, v.v., và điều đó liên quan đến ba thiền định.
Paññāvacanena paññākkhandho.
By the term wisdom, the aggregate of wisdom (paññākkhandha) is shown.
Với từ trí tuệ, là tuệ uẩn.
Sīlañca sabbabuddhaguṇānaṃ ādi, samādhi majjhe, paññā pariyosānanti evampi ādimajjhapariyosānakalyāṇadassanena sabbe buddhaguṇā dassitā honti nayato dassitattā.
And moral conduct is the beginning of all Buddha-qualities, concentration is the middle, and wisdom is the end—thus, by showing the auspiciousness of the beginning, middle, and end in this way, all Buddha-qualities are shown, due to their being shown systematically.
Giới là khởi đầu của tất cả các phẩm chất Phật, định là ở giữa, tuệ là kết thúc; như vậy, bằng cách trình bày sự tốt đẹp ở khởi đầu, giữa và kết thúc, tất cả các phẩm chất Phật đều được trình bày theo phương pháp đã chỉ ra.
Eso eva hi niravasesato buddhaguṇānaṃ dassanupāyo, yadidaṃ nayaggahaṇaṃ, aññathā ko nāma samattho bhagavato guṇe anupadaṃ niravasesato dassetuṃ.
This indeed is the method for completely showing the qualities of the Buddha, namely, the grasping of the method; otherwise, who would be capable of showing the qualities of the Fortunate One step by step, without remainder?
Đây chính là phương pháp để trình bày trọn vẹn các đức tính của Đức Phật, tức là nắm bắt phương pháp (nayaggahaṇa). Nếu không, ai có thể trình bày trọn vẹn từng lời các đức tính của Đức Thế Tôn?
Tenevāha –
Therefore, it is said –
Vì thế, đã nói –
2. Evaṃ saṅkhepena sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ abhitthavitvā idāni saddhammaṃ thometuṃ ‘‘buddhopī’’tiādimāha.
2. Having thus briefly eulogized the Fortunate One with all the qualities of omniscience, he now speaks the ‘‘buddhopi’’-line etc. to praise the Saddhamma.
2. Sau khi tán thán Đức Thế Tôn một cách vắn tắt bằng tất cả các đức tính Toàn Giác, giờ đây để tán thán Chánh pháp, lời kệ bắt đầu bằng “buddhopī” được nói ra.
Tattha buddhoti kattuniddeso.
Therein, buddho (Buddha) is a nominative case.
Trong đó, buddho là chỉ định chủ từ.
Buddhabhāvanti kammaniddeso.
Buddhabhāvaṃ (Buddhahood) is an accusative case.
Buddhabhāvaṃ là chỉ định túc từ.
Bhāvetvā sacchikatvāti ca pubbakālakiriyāniddeso.
And bhāvetvā sacchikatvā (having developed, having realized) is a gerundive.
Bhāvetvā sacchikatvā là chỉ định hành động xảy ra trước.
Yanti aniyamato kammaniddeso.
Yaṃ (which) is an indefinite accusative case.
Yaṃ là chỉ định túc từ không xác định.
Upagatoti aparakālakiriyāniddeso.
Upagato (attained) is a past participle.
Upagato là chỉ định hành động xảy ra sau.
Vandeti kiriyāniddeso.
Vande (I venerate) is a verbal expression.
Vande là chỉ định hành động.
Tanti niyamanaṃ.
Taṃ (that) is a definite accusative.
Taṃ là sự xác định.
Dhammanti vandanakiriyāya kammaniddeso.
Dhammaṃ (Dhamma) is the object of the venerating verb.
Dhammaṃ là chỉ định túc từ của hành động đảnh lễ.
Gatamalaṃ anuttaranti ca tabbisesanaṃ.
And gatamalaṃ anuttaraṃ (undefiled, unsurpassed) are its attributes.
Gatamalaṃ anuttaraṃ là bổ nghĩa cho nó.
Tattha buddhasaddassa tāva – ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā niddesanayena (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97) attho veditabbo.
Therein, the meaning of the word ‘Buddha’ should be understood according to explanatory methods such as, ‘‘Buddha means one who has awakened to the truths, Buddha means one who awakens beings.’’
Ở đây, ý nghĩa của từ buddha cần được hiểu theo cách giải thích như: “Vị đã giác ngộ các sự thật nên là Buddha, vị đã khiến chúng sinh giác ngộ nên là Buddha.”
Atha vā savāsanāya aññāṇaniddāya accantavigamato, buddhiyā vā vikasitabhāvato buddhavāti buddho jāgaraṇavikasanatthavasena.
Or, Buddha is called ‘Buddha’ due to the complete eradication of ignorance together with latent tendencies, or due to the blossoming of wisdom, in the sense of awakening and blossoming.
Hoặc, do sự loại bỏ hoàn toàn vô minh cùng với các khuynh hướng tiềm ẩn, hoặc do trí tuệ đã phát triển, nên vị đó là buddha theo nghĩa thức tỉnh và phát triển.
Atha vā kassacipi ñeyyadhammassa anavabuddhassa abhāvena ñeyyavisesassa kammabhāvena aggahaṇato kammavacanicchāya abhāvena avagamanatthavaseneva kattuniddeso labbhatīti buddhavāti buddho yathā ‘‘dikkhito na dadātī’’ti.
Or, since there is no unapprehended knowable phenomenon for anyone, and since no specific knowable is taken as the object, and since there is no desire for an agentive expression, the agentive expression ‘Buddha’ is obtained only in the sense of awakening, just as in ‘‘the initiated one does not give.’’
Hoặc, do không có bất kỳ pháp đáng biết nào mà chưa được giác ngộ, và do không có ý định sử dụng nó như một túc từ cho một pháp đáng biết đặc biệt, nên chỉ định chủ từ được chấp nhận theo nghĩa giác ngộ, như trong “người đã thọ giới không cho.”
Atthato pana pāramitāparibhāvito sayambhūñāṇena saha vāsanāya vihataviddhastaniravasesakileso mahākaruṇā sabbaññutaññāṇādiaparimeyyaguṇagaṇādhāro khandhasantāno buddho.
However, in meaning, ‘Buddha’ refers to the aggregate of mental and physical states, perfected by pāramitās, with defilements, together with their latent tendencies, completely shattered and destroyed by self-existent knowledge, the repository of immeasurable qualities such as great compassion and omniscience.
Tuy nhiên, về mặt ý nghĩa, buddha là một dòng tương tục của uẩn, được hoàn thiện bởi các ba-la-mật, với tất cả phiền não cùng với các khuynh hướng tiềm ẩn đã bị loại bỏ và tiêu diệt hoàn toàn bởi trí tuệ tự sinh, là nơi chứa đựng vô lượng đức tính như đại bi, toàn tri trí.
Yathāha – ‘‘buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi.
As it is said, ‘‘Buddha means that Fortunate One who is self-existent, without a teacher, who by himself thoroughly awakened to the truths previously unheard of.
Như đã nói: “Buddha là Đức Thế Tôn tự sinh, không có thầy, tự mình giác ngộ các sự thật trong các pháp chưa từng được nghe trước đây.
Tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192).
And therein he attained omniscience and mastery over the powers.’’
Và ở đó, Ngài đã đạt được toàn tri trí và làm chủ các năng lực.”
Api-saddo sambhāvane.
The word api (even) implies probability.
Từ api biểu thị sự khả năng.
Tena ‘‘evaṃ guṇavisesayutto sopi nāma bhagavā’’ti vakkhamānaguṇe dhamme sambhāvanaṃ dīpeti.
Thereby, it shows the probability of the Dhamma, which possesses the qualities to be described, that ‘‘even that Fortunate One, endowed with such special qualities.’’
Với điều đó, nó biểu thị khả năng của pháp có các đức tính sẽ được nói đến, rằng “chính Đức Thế Tôn, người có các đức tính đặc biệt như vậy.”
Buddhabhāvanti sammāsambodhiṃ.
Buddhabhāvaṃ means perfect enlightenment.
Buddhabhāvaṃ có nghĩa là Chánh Đẳng Giác.
Bhāvetvāti uppādetvā vaḍḍhetvā ca.
Bhāvetvā means having produced and developed.
Bhāvetvā có nghĩa là phát sinh và phát triển.
Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā.
Sacchikatvā means having realized directly.
Sacchikatvā có nghĩa là trực nhận.
Upagatoti patto, adhigatoti attho.
Upagato means attained, reached, is the meaning.
Upagato có nghĩa là đạt được, thành tựu.
Etassa ‘‘buddhabhāva’’nti etena sambandho.
This is connected with ‘‘buddhabhāvaṃ’’.
Điều này có liên hệ với “buddhabhāvaṃ.”
Gatamalanti vigatamalaṃ, niddosanti attho.
Gatamalaṃ means devoid of defilement, faultless, is the meaning.
Gatamalaṃ có nghĩa là không còn ô nhiễm, không có lỗi lầm.
Vandeti paṇamāmi, thomemi vā.
Vande means I bow down, or I praise.
Vande có nghĩa là con xin đảnh lễ, hoặc con xin tán thán.
Anuttaranti uttararahitaṃ, lokuttaranti attho.
Anuttaraṃ means unsurpassed, supramundane, is the meaning.
Anuttaraṃ có nghĩa là không có gì vượt trội hơn, tức là siêu thế.
Dhammanti yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyato saṃsārato ca apatamāne dhāretīti dhammo.
Dhammaṃ is Dhamma because it supports those who practice according to its instructions, preventing them from falling into states of woe and saṃsāra.
Dhammaṃ là pháp giữ gìn những ai thực hành theo lời dạy không rơi vào khổ cảnh và luân hồi, nên gọi là dhamma.
Ayañhettha saṅkhepattho – evaṃ vividhaguṇagaṇasamannāgato buddhopi bhagavā yaṃ ariyamaggasaṅkhātaṃ dhammaṃ bhāvetvā phalanibbānasaṅkhātaṃ pana dhammaṃ sacchikatvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ adhigato, tametaṃ buddhānampi buddhabhāvahetubhūtaṃ sabbadosamalarahitaṃ attano uttaritarābhāvena anuttaraṃ paṭivedhasaddhammaṃ namāmīti.
Herein, this is the concise meaning: Even the Fortunate One, the Buddha, endowed with such various groups of qualities, having developed the Dhamma known as the Noble Path, and having realized the Dhamma known as fruition and Nibbāna, attained unsurpassed perfect enlightenment—that penetrative Saddhamma, which is the cause of Buddhahood even for Buddhas, free from all faults and defilements, unsurpassed due to its lack of anything superior, that I venerate.
Đây là ý nghĩa tóm tắt: “Đức Thế Tôn, dù là một vị Phật đầy đủ vô số đức tính như vậy, đã tu tập pháp gọi là Thánh đạo và trực nhận pháp gọi là quả và Nibbāna, nhờ đó mà Ngài đã đạt được Chánh Đẳng Giác vô thượng. Con xin đảnh lễ pháp đó, pháp là nguyên nhân của Phật quả cho cả các vị Phật, không còn tất cả cấu uế và ô nhiễm, vô thượng vì không có gì vượt trội hơn, tức là Chánh pháp về sự thể nhập.”
Pariyattisaddhammassapi tappakāsanattā idha saṅgaho daṭṭhabbo.
The Pariyatti Saddhamma (Dhamma of study) is also to be understood as included here, due to its function of revealing the former.
Ở đây, Chánh pháp về Pariyatti (học pháp) cũng được bao gồm vì nó là sự hiển bày của pháp đó.
Atha vā ‘‘abhidhammanayasamuddaṃ adhigacchi, tīṇi piṭakāni sammasī’’ti ca aṭṭhakathāyaṃ vuttattā pariyattidhammassapi sacchikiriyasammasanapariyāyo labbhatīti sopi idha vutto evāti daṭṭhabbaṃ.
Or, since it is stated in the Aṭṭhakathā that ‘‘he attained the ocean of Abhidhamma methods, he contemplated the three Piṭakas,’’ the method of realization and contemplation also applies to the Pariyatti Dhamma; therefore, it too should be understood as spoken of here.
Hoặc, vì trong chú giải đã nói “đã đạt đến biển cả của phương pháp Abhidhamma, đã quán sát ba Tipiṭaka,” nên sự trực nhận và quán sát cũng được chấp nhận cho pháp Pariyatti, vì vậy nó cũng được đề cập ở đây.
Tathā ‘‘yaṃ dhammaṃ bhāvetvā sacchikatvā’’ti ca vuttattā buddhakaradhammabhūtāhi pāramitāhi saha pubbabhāge adhisīlasikkhādayopi idha dhamma-saddena saṅgahitāti veditabbaṃ.
Similarly, since it is said, ‘‘having developed and realized the Dhamma,’’ it should be understood that the higher training in morality, etc., in the preliminary stages, along with the pāramitās, which are the Dhamma that creates a Buddha, are also included here by the word ‘Dhamma’.
Tương tự, vì đã nói “yaṃ dhammaṃ bhāvetvā sacchikatvā” (pháp nào đã tu tập và trực nhận), nên các giới học (adhisīlasikkhā) và những điều tương tự ở giai đoạn đầu, cùng với các ba-la-mật là những pháp tạo Phật, cũng được bao gồm trong từ dhamma ở đây.
Tāpi hi malapaṭipakkhatāya gatamalā anaññasādhāraṇatāya anuttarā cāti.
For they too are undefiled due to being opposed to defilements, and unsurpassed due to being unique.
Những điều đó cũng là gatamala (không còn ô nhiễm) vì là đối nghịch với ô nhiễm, và là anuttara (vô thượng) vì không ai khác có được.
Tathā hi sattānaṃ sakalavaṭṭadukkhanissaraṇatthāya katamahābhinīhāro mahākaruṇādhivāsapesalajjhāsayo paññāvisesaparidhotanimmalānaṃ dānadamasaññamādīnaṃ uttamadhammānaṃ satasahassādhikāni kappānaṃ cattāri asaṅkhyeyyāni sakkaccaṃ nirantaraṃ niravasesānaṃ bhāvanāpaccakkhakaraṇehi kammādīsu adhigatavasibhāvo acchariyācinteyyamahānubhāvo adhisīlādhicittānaṃ paramukkaṃsapāramippatto bhagavā paccayākāre catuvīsatikoṭisatasahassamukhena mahāvajirañāṇaṃ pesetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti.
Thus, the Fortunate One, having made a great vow for the liberation of all beings from the suffering of saṃsāra, with a benevolent mind pervaded by great compassion, having diligently and continuously developed and realized innumerable supreme qualities such as generosity, self-restraint, and control, purified and immaculate by special wisdom, for four asaṅkhyeyyas and a hundred thousand kappas, attained mastery over actions and so forth, a wondrous, inconceivable great power, reached the highest perfection in higher morality and higher consciousness, and having sent forth his great adamantine knowledge through a hundred thousand koṭis of ways of dependent origination, he fully awakened to unsurpassed perfect enlightenment.
Thật vậy, Đức Thế Tôn, người đã phát đại nguyện vì sự giải thoát khỏi tất cả khổ đau luân hồi của chúng sinh, với tâm từ bi bao la và ý định hiền lành, đã thành tựu viên mãn các ba-la-mật cao tột của giới học và tâm học, với trí tuệ đặc biệt đã gột rửa trong sạch các pháp tối thượng như bố thí, tự chế, tiết độ, v.v., trong bốn a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, đã tinh tấn liên tục tu tập và trực nhận hoàn toàn, đã đạt được sự làm chủ trong các hành động, v.v., một vị có uy lực vĩ đại không thể nghĩ bàn và kỳ diệu, đã phóng ra đại kim cương trí qua hai mươi bốn trăm ngàn vạn cửa của duyên khởi để đạt được Chánh Đẳng Giác vô thượng.
Ettha ca ‘‘bhāvetvā’’ti etena vijjāsampadāya dhammaṃ thometi, ‘‘sacchikatvā’’ti etena vimuttisampadāya.
Here, by ‘‘having developed,’’ he praises the Dhamma through accomplishment in knowledge; by ‘‘having realized,’’ through accomplishment in liberation.
Ở đây, với “bhāvetvā” (đã tu tập), Ngài tán thán pháp bằng sự thành tựu minh (vijjāsampadā); với “sacchikatvā” (đã trực nhận), Ngài tán thán pháp bằng sự thành tựu giải thoát (vimuttisampadā).
Tathā paṭhamena jhānasampadāya, dutiyena vimokkhasampadāya.
Similarly, by the first, through accomplishment in jhāna; by the second, through accomplishment in vimokkha.
Tương tự, với cái thứ nhất (bhāvetvā) là sự thành tựu thiền định (jhānasampadā), với cái thứ hai (sacchikatvā) là sự thành tựu giải thoát (vimokkhasampadā).
Paṭhamena vā samādhisampadāya, dutiyena samāpattisampadāya.
Or, by the first, through accomplishment in samādhi; by the second, through accomplishment in samāpatti.
Hoặc, với cái thứ nhất là sự thành tựu định (samādhisampadā), với cái thứ hai là sự thành tựu nhập định (samāpattisampadā).
Atha vā paṭhamena khayeñāṇabhāvena, dutiyena anuppādeñāṇabhāvena.
Or, by the first, through the nature of the knowledge of destruction; by the second, through the nature of the knowledge of non-arising.
Hoặc, với cái thứ nhất là trạng thái diệt tận trí (khayeñāṇa), với cái thứ hai là trạng thái bất sinh trí (anuppādeñāṇa).
Purimena vā vijjūpamatāya, dutiyena vajirupamatāya.
Or, by the former, through its lightning-like nature; by the latter, through its adamantine nature.
Hoặc, với cái trước là sự giống như chớp (vijjūpamatā), với cái sau là sự giống như kim cương (vajirupamatā).
Purimena vā virāgasampattiyā, dutiyena nirodhasampattiyā.
Or, by the former, through the attainment of dispassion; by the latter, through the attainment of cessation.
Hoặc, với cái trước là sự thành tựu ly tham (virāgasampatti), với cái sau là sự thành tựu diệt (nirodhasampatti).
Tathā paṭhamena niyyānabhāvena, dutiyena nissaraṇabhāvena.
Similarly, by the first, through its nature of leading out; by the second, through its nature of escape.
Tương tự, với cái thứ nhất là trạng thái đưa đến (niyyāna), với cái thứ hai là trạng thái giải thoát (nissaraṇa).
Paṭhamena vā hetubhāvena, dutiyena asaṅkhatabhāvena.
Or, by the first, through its causal nature; by the second, through its unconditioned nature.
Hoặc, với cái thứ nhất là trạng thái nhân (hetubhāva), với cái thứ hai là trạng thái vô vi (asaṅkhatabhāva).
Paṭhamena vā dassanabhāvena, dutiyena vivekabhāvena.
Or, by the first, through its nature of insight; by the second, through its nature of seclusion.
Hoặc, với cái thứ nhất là trạng thái thấy (dassanabhāva), với cái thứ hai là trạng thái ly dục (vivekabhāva).
Paṭhamena vā adhipatibhāvena, dutiyena amatabhāvena dhammaṃ thometi.
Or, by the first, through its nature of mastery; by the second, through its deathless nature, he praises the Dhamma.
Hoặc, với cái thứ nhất là trạng thái tối thượng (adhipatibhāva), với cái thứ hai là trạng thái bất tử (amatabhāva), Ngài tán thán pháp.
Atha vā ‘‘yaṃ dhammaṃ bhāvetvā buddhabhāvaṃ upagato’’ti etena svākkhātatāya dhammaṃ thometi, ‘‘sacchikatvā’’ti etena sandiṭṭhikatāya.
Or, by ‘‘having developed the Dhamma, he attained Buddhahood,’’ he praises the Dhamma for its well-proclaimed nature; by ‘‘having realized,’’ for its visible-here-and-now nature.
Hoặc, với “yaṃ dhammaṃ bhāvetvā buddhabhāvaṃ upagato” (pháp nào đã tu tập và đạt đến Phật quả), Ngài tán thán pháp bằng sự khéo thuyết (svākkhātatā); với “sacchikatvā” (đã trực nhận), Ngài tán thán pháp bằng sự tự thấy (sandiṭṭhikatā).
Tathā purimena akālikatāya, pacchimena ehipassikatāya.
Similarly, by the former, for its timeless nature; by the latter, for its inviting nature.
Tương tự, với cái trước là sự không thời gian (akālikatā), với cái sau là sự mời đến để thấy (ehipassikatā).
Purimena vā opaneyyikatāya, pacchimena paccattaṃ veditabbatāya dhammaṃ thometi.
Or, by the former, for its leading-onward nature; by the latter, for its nature to be individually experienced, he praises the Dhamma.
Hoặc, với cái trước là sự đưa đến (opaneyyikatā), với cái sau là sự tự thân chứng nghiệm (paccattaṃ veditabbatā), Ngài tán thán pháp.
‘‘Gatamala’’nti iminā saṃkilesābhāvadīpanena dhammassa parisuddhataṃ dasseti.
By ‘‘gatamalaṃ,’’ by showing the absence of defilements, he demonstrates the purity of the Dhamma.
Với “gatamalaṃ” (không còn ô nhiễm), Ngài cho thấy sự thanh tịnh của pháp bằng cách biểu thị sự không có các cấu uế.
‘‘Anuttara’’nti etena aññassa visiṭṭhassa abhāvadīpanena vipulaparipuṇṇataṃ.
By ‘‘anuttaraṃ,’’ by showing the absence of anything superior, its vast and complete nature.
Với “anuttaraṃ” (vô thượng), Ngài cho thấy sự rộng lớn và viên mãn bằng cách biểu thị sự không có gì khác vượt trội hơn.
Paṭhamena vā pahānasampadaṃ dhammassa dasseti, dutiyena sabhāvasampadaṃ.
Or, by the first, he shows the accomplishment of abandonment of the Dhamma; by the second, its inherent accomplishment.
Hoặc, với cái thứ nhất, Ngài cho thấy sự thành tựu đoạn trừ (pahānasampadā) của pháp; với cái thứ hai, Ngài cho thấy sự thành tựu tự tính (sabhāvasampadā).
Bhāvetabbatāya vā dhammassa gatamalabhāvo yojetabbo.
Or, the undefiled nature of the Dhamma should be connected with its developable nature.
Hoặc, trạng thái không còn ô nhiễm của pháp cần được liên kết với sự tu tập.
Bhāvanābalena hi so dosānaṃ samugghātako hotīti.
For, by the power of development, it is the uprooter of faults.
Vì nhờ sức mạnh của sự tu tập mà pháp trở thành kẻ tiêu diệt các lỗi lầm.
Sacchikātabbabhāvena anuttarabhāvo yojetabbo.
The state of being unsurpassed should be understood by way of being realizable.
Nên hiểu trạng thái vô thượng là do tính chất cần được chứng ngộ.
Sacchikiriyānibbattito hi tatuttarikaraṇīyābhāvato anaññasādhāraṇatāya anuttaroti.
For, from the accomplishment of realization, because there is no further thing to be done beyond that, and due to its uniqueness, it is unsurpassed.
Vì sau khi chứng ngộ, không còn việc gì cao hơn để làm, do tính chất không chung với ai khác nên là vô thượng.
Tathā ‘‘bhāvetvā’’ti etena saha pubbabhāgasīlādīhi sekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā dassitā honti.
Similarly, together with "having developed," the trainee's aggregates of morality, concentration, and wisdom, beginning with preliminary morality, are indicated.
Tương tự, cùng với từ “đã tu tập” này, các uẩn giới, định, tuệ của bậc Hữu học với các giới hạnh sơ khởi, v.v. đã được chỉ ra.
‘‘Sacchikatvā’’ti etena saha asaṅkhatāya dhātuyā asekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā dassitā hontīti.
And together with "having realized," the accomplished one's aggregates of morality, concentration, and wisdom are indicated by means of the unconditioned element.
Cùng với từ “đã chứng ngộ” này, các uẩn giới, định, tuệ của bậc Vô học với yếu tố Vô vi đã được chỉ ra.
3. Evaṃ saṅkhepeneva sabbadhammaguṇehi saddhammaṃ abhitthavitvā idāni ariyasaṅghaṃ thometuṃ ‘‘sugatassā’’tiādimāha.
3. Having thus briefly praised the True Dhamma with all its qualities, he now begins to praise the Noble Saṅgha with "of the Sugata" and so on.
3. Sau khi tán thán Chánh Pháp với tất cả các đức tính của Pháp một cách vắn tắt như vậy, bây giờ để tán thán Thánh Tăng, Ngài nói “sugatassa” (của đấng Thiện Thệ), v.v.
Tattha sugatassāti sambandhaniddeso.
There, "of the Sugata" is an indication of connection.
Trong đó, sugatassa là chỉ định mối quan hệ.
Tassa ‘‘puttāna’’nti etena sambandho.
Its connection is with "sons."
Nó có mối quan hệ với từ “puttānaṃ” (các con).
Orasānanti puttavisesanaṃ.
"Legitimate" is an adjective for sons.
Orasānaṃ là tính từ bổ nghĩa cho các con.
Mārasenamathanānanti orasaputtabhāve kāraṇaniddeso.
"Destroyers of Māra's army" is an indication of the reason for being legitimate sons.
Mārasenamathanānaṃ là chỉ định nguyên nhân của trạng thái là con chính thống.
Tena kilesapahānameva bhagavato orasaputtabhāve kāraṇaṃ anujānātīti dasseti.
Thereby, it shows that the elimination of defilements is indeed the reason for being legitimate sons of the Bhagavā.
Điều đó cho thấy rằng việc đoạn trừ các phiền não chính là nguyên nhân của trạng thái là con chính thống của Đức Thế Tôn.
Aṭṭhannanti gaṇanaparicchedaniddeso.
"Of eight" is an indication of numerical classification.
Aṭṭhannaṃ là chỉ định giới hạn số lượng.
Tena ca satipi tesaṃ sattavisesabhāvena anekasahassasaṅkhābhāve imaṃ gaṇanaparicchedaṃ nātivattantīti dasseti maggaṭṭhaphalaṭṭhabhāvānativattanato.
Thereby, it shows that even though they are living beings numbering many thousands, they do not exceed this numerical classification, as they do not go beyond the state of being path-attainers and fruition-attainers.
Điều đó cho thấy rằng, mặc dù họ có thể là hàng ngàn chúng sinh, nhưng họ không vượt quá giới hạn số lượng này, vì không vượt quá trạng thái là bậc đang ở đạo và đang ở quả.
Samūhanti samudāyaniddeso.
"A group" is an indication of an assemblage.
Samūhaṃ là chỉ định tập hợp.
Ariyasaṅghanti guṇavisiṭṭhasaṅghātabhāvaniddeso.
"Noble Saṅgha" is an indication of a group distinguished by qualities.
Ariyasaṅghaṃ là chỉ định trạng thái tập hợp của các bậc có đức tính thù thắng.
Tena asatipi ariyapuggalānaṃ kāyasāmaggiyaṃ ariyasaṅghabhāvaṃ dasseti diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatabhāvato.
Thereby, it shows that even without a physical gathering of noble individuals, there is a Noble Saṅgha, due to their unity in view and morality.
Điều đó cho thấy rằng, ngay cả khi các bậc Thánh không có sự tụ họp về thân, thì vẫn có trạng thái là Thánh Tăng, vì họ được tập hợp bởi sự đồng nhất về kiến giải và giới hạnh.
Tattha urasi bhavā jātā saṃbaddhā ca orasā.
Therein, those who are born in the breast, arisen, and connected are legitimate (orasā).
Trong đó, những người sinh ra, xuất hiện và có liên hệ từ ngực là “orasā” (chính thống).
Yathā hi sattānaṃ orasaputtā attajātatāya pitu santakassa dāyajjassa visesena bhāgino honti, evametepi ariyapuggalā sammāsambuddhassa dhammassavanante ariyāya jātiyā jātatāya bhagavato santakassa vimuttisukhassa ariyadhammaratanassa ca ekantabhāginoti orasā viya orasā.
Just as the legitimate sons of beings, by virtue of being self-born, are especially heirs to their father's inheritance, so too these noble individuals, by virtue of being born of the noble birth at the end of hearing the Dhamma from the Perfectly Self-Enlightened One, are exclusively heirs to the Bhagavā's happiness of liberation and the noble Dhamma-gem; thus, they are legitimate (orasā) like legitimate sons.
Cũng như các con chính thống của chúng sinh, do được sinh ra từ chính mình, đặc biệt được thừa hưởng di sản của cha, thì cũng vậy, những bậc Thánh này, do được sinh ra bởi Thánh chủng sau khi nghe Pháp của Đức Chánh Đẳng Giác, chắc chắn được thừa hưởng hạnh phúc giải thoát và châu báu Thánh Pháp của Đức Thế Tôn, nên orasā (chính thống) giống như những người con chính thống.
Atha vā bhagavato dhammadesanānubhāveneva ariyabhūmiṃ okkamamānā okkantā ca ariyasāvakā bhagavato urena vāyāmajanitābhijātitāya nippariyāyena orasā puttāti vattabbataṃ arahanti.
Alternatively, noble disciples who, by the power of the Bhagavā's Dhamma teaching, enter and have entered the noble stage, are truly worthy of being called legitimate sons, having been born through the Bhagavā's effort and exertion.
Hoặc là, các Thánh đệ tử, do uy lực của sự thuyết Pháp của Đức Thế Tôn mà bước vào và đã bước vào Thánh địa, xứng đáng được gọi là con chính thống của Đức Thế Tôn một cách tuyệt đối, do được sinh ra bởi sự nỗ lực từ ngực của Ngài.
Sāvakehi pavattiyamānāpi hi dhammadesanā ‘‘bhagavato dhammadesanā’’icceva vuccati tammūlikattā lakkhaṇādivisesābhāvato ca.
For even a Dhamma teaching delivered by disciples is called "the Bhagavā's Dhamma teaching," because it originates from him and there is no distinction in characteristics and so on.
Ngay cả khi sự thuyết Pháp do các đệ tử thực hiện, nó vẫn được gọi là “sự thuyết Pháp của Đức Thế Tôn”, vì nó có nguồn gốc từ Ngài và không có sự khác biệt về đặc điểm, v.v.
Yadipi ariyasāvakānaṃ ariyamaggādhigamasamaye bhagavato viya tadantarāyakaraṇatthaṃ devaputtamāro, māravāhinī vā na ekantena apasādeti, tehi pana apasādetabbatāya kāraṇe vimathite tepi vimathitā eva nāma hontīti āha ‘‘mārasenamathanāna’’nti.
Although at the time of the noble disciples' attainment of the noble path, the Māra-devaputta or Māra's army does not necessarily obstruct them as it did the Bhagavā, yet when the cause for them to be obstructed is crushed, they too are indeed crushed; therefore, he says "destroyers of Māra's army."
Mặc dù vào thời điểm các Thánh đệ tử chứng đắc Thánh đạo, Ma vương Devaputta hay quân đội của Ma vương không nhất thiết phải xua đuổi họ như đối với Đức Thế Tôn để gây chướng ngại, nhưng khi nguyên nhân mà họ đáng bị xua đuổi đã bị hủy diệt, thì chính họ cũng bị hủy diệt. Do đó, Ngài nói “mārasenamathanānaṃ” (những người đã phá tan quân Ma).
Imasmiṃ panatthe ‘‘māramārasenamathanāna’’nti vattabbe mārasenamathanānanti ekadesasarūpekaseso katoti daṭṭhabbaṃ.
In this regard, it should be understood that where "destroyers of Māra and Māra's army" should have been said, "destroyers of Māra's army" is an ekadesasarūpekasesa (ellipsis of a part of the compound).
Trong ý nghĩa này, đáng lẽ phải nói “māramārasenamathanānaṃ” (những người đã phá tan Ma vương và quân Ma), nhưng nên hiểu rằng đã có sự rút gọn một phần thành mārasenamathanānaṃ.
Atha vā khandhābhisaṅkhāramārānaṃ viya devaputtamārassapi guṇamāraṇe sahāyabhāvūpagamanato kilesabalakāyo ‘‘senā’’ti vuccati.
Alternatively, just as the Māras of aggregates and formations, the Māra-devaputta also becomes an assistant in destroying virtues, hence the host of defilement forces is called "army."
Hoặc là, do Ma vương Devaputta cũng trở thành đồng minh trong việc hủy diệt các đức tính, giống như Ma vương Ngũ uẩn và Ma vương Hành, nên tập hợp các phiền não được gọi là “quân đội” (senā).
Yathāha ‘‘kāmā te paṭhamā senā’’tiādi (su. ni. 438).
As it is said: "Desire is your first army," and so on.
Như đã nói: “Dục là quân đội đầu tiên của ngươi”, v.v. (Sn. 438).
Sā ca tehi diyaḍḍhasahassabhedā, anantabhedā vā kilesavāhinī satidhammavicayavīriyasamathādiguṇapaharaṇehi odhiso vimathitā vihatā viddhastā cāti mārasenamathanā, ariyasāvakā.
And that defilement-army, with its one and a half thousand divisions, or infinite divisions, is thoroughly crushed, defeated, and destroyed by them with the weapons of mindfulness, investigation of phenomena, energy, tranquility, and other qualities; thus, they are destroyers of Māra's army, the noble disciples.
Và quân đội phiền não ấy, có một ngàn rưỡi loại, hoặc vô số loại, đã bị các bậc Thánh đệ tử đánh bại, hủy diệt, và tiêu diệt hoàn toàn bằng các vũ khí như niệm, trạch pháp, tinh tấn, chỉ, v.v. nên họ là mārasenamathanā (những người đã phá tan quân Ma), tức là các Thánh đệ tử.
Etena tesaṃ bhagavato anujātaputtataṃ dasseti.
By this, he shows their being sons born after the Bhagavā.
Điều này cho thấy họ là những người con nối dõi của Đức Thế Tôn.
Ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato ariyā niruttinayena.
By the method of etymology, they are noble ones (ariyā) because they are far from defilements (ārakattā kilesehi), do not behave improperly (anaye na iriyanato), and do behave properly (aye ca iriyanato).
Do xa lìa các phiền não, không hành động một cách sai lầm, và hành động một cách đúng đắn, nên theo ngữ nguyên, họ là ariyā (bậc Thánh).
Atha vā sadevakena lokena saraṇanti araṇīyato upagantabbato, upagatānañca tadatthasiddhito ariyā.
Alternatively, they are noble ones (ariyā) because they are to be resorted to (araṇīyato) by the world with its devas, to be approached, and for those who approach them, their purpose is achieved.
Hoặc là, do được thế gian cùng với chư thiên nương tựa, đáng được đến gần, và những ai đến gần thì đạt được mục đích, nên họ là ariyā (bậc Thánh).
Ariyānaṃ saṅghoti ariyasaṅgho.
The Saṅgha of noble ones is the Noble Saṅgha.
Tập hợp của các bậc Thánh là ariyasaṅgho (Thánh Tăng).
Ariyo ca so saṅgho cāti vā ariyasaṅgho.
Or, that which is noble and also a Saṅgha is the Noble Saṅgha.
Hoặc là, đó là bậc Thánh và đó là Tăng, nên là ariyasaṅgho (Thánh Tăng).
Bhagavato aparabhāge buddhadhammaratanānampi samadhigamo saṅgharatanādhīnoti assa ariyasaṅghassa bahūpakārataṃ dassetuṃ idheva ‘‘sirasā vande’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.
It should be understood that the phrase "I bow my head" is stated here to show the great benefit of this Noble Saṅgha, as even the attainment of the Buddha-Dhamma-gems after the Bhagavā depends on the Saṅgha-gem.
Sau Đức Thế Tôn, sự chứng đắc các châu báu Phật và Pháp cũng tùy thuộc vào châu báu Tăng. Do đó, để chỉ ra sự lợi ích to lớn của Thánh Tăng này, nên hiểu rằng ở đây đã nói “sirasā vande” (con xin đảnh lễ bằng đầu).
Ettha ca ‘‘sugatassa orasānaṃ puttāna’’nti etena ariyasaṅghassa pabhavasampadaṃ dasseti, ‘‘mārasenamathanāna’’nti etena pahānasampadaṃ sakalasaṃkilesapahānadīpanato, ‘‘aṭṭhannampi samūha’’nti etena ñāṇasampadaṃ maggaṭṭhaphalaṭṭhabhāvadīpanato.
Here, by "the Buddha's true sons," it shows the excellence of the noble Saṅgha's origin. By "destroyers of Māra's army," it shows the excellence of abandonment, as it illuminates the abandonment of all defilements. By "the group of eight," it shows the excellence of knowledge, as it illuminates their state as those on the path and those in fruition.
Ở đây, với câu “sugatassa orasānaṃ puttānaṃ” (của các con chính thống của đấng Thiện Thệ) chỉ ra sự đầy đủ về nguồn gốc của Thánh Tăng; với câu “mārasenamathanānaṃ” (những người đã phá tan quân Ma) chỉ ra sự đầy đủ về sự đoạn trừ, vì đã làm sáng tỏ việc đoạn trừ tất cả các phiền não; với câu “aṭṭhannampi samūhaṃ” (tập hợp của tám bậc) chỉ ra sự đầy đủ về trí tuệ, vì đã làm sáng tỏ trạng thái là bậc đang ở đạo và đang ở quả.
‘‘Ariyasaṅgha’’nti etena pabhavasampadaṃ dasseti sabbasaṅghānaṃ aggabhāvadīpanato.
By "noble Saṅgha," it shows the excellence of origin, as it illuminates their supreme status among all Saṅghas.
Với câu “ariyasaṅghaṃ” (Thánh Tăng) chỉ ra sự đầy đủ về nguồn gốc, vì đã làm sáng tỏ trạng thái tối thượng của tất cả các Tăng.
Atha vā sugatassa orasānaṃ puttānanti ariyasaṅghassa visuddhanissayabhāvadīpanaṃ.
Alternatively, "the Buddha's true sons" illuminates the noble Saṅgha's pure foundation.
Hoặc là, sugatassa orasānaṃ puttānaṃ (của các con chính thống của đấng Thiện Thệ) là sự làm sáng tỏ trạng thái nương tựa thanh tịnh của Thánh Tăng.
Mārasenamathanānanti sammāujuñāyasāmīcippaṭipannabhāvadīpanaṃ.
"Destroyers of Māra's army" illuminates their state of having entered the right, straight, and proper practice.
Mārasenamathanānaṃ (những người đã phá tan quân Ma) là sự làm sáng tỏ trạng thái thực hành đúng đắn, ngay thẳng, và thích hợp.
Aṭṭhannampi samūhanti āhuneyyādibhāvadīpanaṃ.
"The group of eight" illuminates their state as worthy of offerings and so on.
Aṭṭhannampi samūhaṃ (tập hợp của tám bậc) là sự làm sáng tỏ trạng thái đáng được cúng dường, v.v.
Ariyasaṅghanti anuttarapuññakhettabhāvadīpanaṃ.
"Noble Saṅgha" illuminates their state as an unsurpassed field of merit.
Ariyasaṅghaṃ (Thánh Tăng) là sự làm sáng tỏ trạng thái là ruộng phước vô thượng.
Tathā ‘‘sugatassa orasānaṃ puttāna’’nti etena ariyasaṅghassa lokuttarasaraṇagamanasabhāvaṃ dīpeti.
Similarly, by "the Buddha's true sons," it illuminates the noble Saṅgha's nature of having taken refuge in the transcendent.
Tương tự, với câu “sugatassa orasānaṃ puttānaṃ” (của các con chính thống của đấng Thiện Thệ) làm sáng tỏ bản chất quy y siêu thế của Thánh Tăng.
Lokuttarasaraṇagamanena hi te bhagavato orasaputtā jātā.
Indeed, by taking refuge in the transcendent, they became the Buddha's true sons.
Vì do quy y siêu thế mà họ trở thành con chính thống của Đức Thế Tôn.
‘‘Mārasenamathanāna’’nti etena abhinīhārasampadāya siddhaṃ pubbabhāge sammāpaṭipattiṃ dasseti.
By "destroyers of Māra's army," it shows the right practice in the earlier stage, achieved through the excellence of aspiration.
Với câu “mārasenamathanānaṃ” (những người đã phá tan quân Ma) chỉ ra sự thực hành đúng đắn trong giai đoạn sơ khởi đã thành tựu do sự đầy đủ về nguyện ước.
Katābhinīhārā hi sammāpaṭipannā māraṃ māraparisaṃ vā abhivijinanti.
Indeed, those who have made aspirations and practice rightly overcome Māra or Māra's retinue.
Vì những người đã phát nguyện và thực hành đúng đắn sẽ chiến thắng Ma vương hoặc quyến thuộc của Ma vương.
‘‘Aṭṭhannampi samūha’’nti etena paṭividdhastavipakkhe sekkhāsekkhadhamme dasseti puggalādhiṭṭhānena maggaphaladhammānaṃ pakāsitattā.
By "the group of eight," it shows the Sekkha and Asekha qualities that have penetrated the opposing factors, because the path and fruition qualities are revealed through the individuals.
Với câu “aṭṭhannampi samūhaṃ” (tập hợp của tám bậc) chỉ ra các pháp Hữu học và Vô học đã đoạn trừ các đối nghịch, vì các pháp đạo và quả đã được tuyên bố dựa trên cá nhân.
‘‘Ariyasaṅgha’’nti aggadakkhiṇeyyabhāvaṃ dasseti.
By "noble Saṅgha," it shows their state as the foremost recipient of offerings.
Với câu “ariyasaṅghaṃ” (Thánh Tăng) chỉ ra trạng thái là bậc tối thượng đáng được cúng dường.
Saraṇagamanañca sāvakānaṃ sabbaguṇānaṃ ādi, sapubbabhāgapaṭipadā sekkhā sīlakkhandhādayo majjhe, asekkhā sīlakkhandhādayo pariyosānanti ādimajjhapariyosānakalyāṇā saṅkhepato sabbe ariyasaṅghaguṇā pakāsitā honti.
Thus, the taking of refuge is the beginning of all qualities for disciples, the Sekkha sīlakkhandhas and so on, with their preceding practices, are in the middle, and the Asekha sīlakkhandhas and so on are at the end; in brief, all the qualities of the noble Saṅgha are revealed as wholesome in the beginning, middle, and end.
Và sự quy y là khởi đầu của tất cả các đức tính của các đệ tử, sự thực hành sơ khởi là các giới uẩn Hữu học, v.v. là ở giữa, các giới uẩn Vô học, v.v. là kết thúc. Như vậy, tất cả các đức tính của Thánh Tăng, tốt đẹp ở khởi đầu, ở giữa và ở kết thúc, đã được tuyên bố một cách vắn tắt.
Vandanāva vandanāmayaṃ yathā ‘‘dānamayaṃ sīlamaya’’nti.
Vandanā itself is vandanāmayaṃ (made of homage), just as in “made of giving, made of morality.”
Chỉ sự đảnh lễ là vandanāmayaṃ (do đảnh lễ mà có), giống như ‘‘dānamayaṃ (do bố thí mà có), sīlamayaṃ (do trì giới mà có)’’.
Vandanā cettha kāyavācācittehi tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇaninnatā, thomanā vā.
Here, vandanā is the inclination towards the virtues of the Three Jewels through body, speech, and mind, or it is praise.
Ở đây, đảnh lễ là sự quy hướng các công đức của Ba Ngôi Báu bằng thân, khẩu, ý, hoặc là sự tán thán.
Pujjabhavaphalanibbattanato puññaṃ, attano santānaṃ punātīti vā.
It is merit (puññaṃ) because it produces results worthy of veneration, or because it purifies one's own continuum.
Do tạo ra quả phước đáng được cúng dường nên gọi là puññaṃ (phước), hoặc vì làm cho dòng tâm của mình được thanh tịnh.
Suvihatantarāyoti.
With obstacles well removed.
Suvihatantarāyo (chướng ngại đã được loại bỏ hoàn toàn) nghĩa là:
Suṭṭhu vihatantarāyo.
Obstacles are thoroughly removed.
Chướng ngại đã được loại bỏ hoàn toàn.
Etena attano pasādasampattiyā, ratanattayassa ca khettabhāvasampattiyā taṃ puññaṃ atthappakāsanassa upaghātakaupaddavānaṃ vihanane samatthanti dasseti.
By this, it is shown that through one's own abundance of confidence and the Three Jewels' abundance as a field*, that merit is capable of removing hindrances and calamities detrimental to the exposition of the meaning.
Điều này cho thấy rằng phước ấy, nhờ sự thành tựu của tịnh tín nơi tự thân và sự thành tựu của Ba Ngôi Báu như là ruộng phước, có khả năng loại bỏ những chướng ngại và tai họa làm tổn hại đến việc công bố ý nghĩa.
Hutvāti pubbakālakiriyā.
Having become (hutvā) is a past participle.
Hutvā (đã trở thành) là một động từ chỉ hành động trước.
Tassa ‘‘atthaṃ pakāsayissāmī’’ti etena sambandho.
It is connected with “I shall expound the meaning.”
Nó liên hệ với câu ‘‘Tôi sẽ công bố ý nghĩa’’.
Tassāti yaṃ ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ, tassa.
Of that (merit), which is the merit made of homage to the Three Jewels.
Tassa (của phước ấy) là của phước do đảnh lễ Ba Ngôi Báu mà có.
Ānubhāvenāti balena.
By the power (ānubhāvena) means by the strength.
Ānubhāvena (nhờ oai lực) nghĩa là nhờ sức mạnh.
5. Evaṃ ratanattayassa nipaccakāre payojanaṃ dassetvā idāni yassā dhammadesanāya atthaṃ saṃvaṇṇetukāmo, tassā tāva guṇābhitthavanavasena upaññāpanatthaṃ ‘‘saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassā’’tiādi vuttaṃ, devatāsaṃyuttādisaṃyuttehi ceva naḷavaggādivaggehi ca vibhūsitassāti attho.
5. Thus, having shown the purpose of paying homage to the Three Jewels, now, in order to introduce the Dhamma discourse whose meaning is to be expounded, by way of extolling its virtues, it is stated “adorned with the Saṃyutta Vagga,” etc. The meaning is: adorned with the Saṃyuttas such as the Devatā Saṃyutta, and with Vaggas such as the Naḷavagga.
5. Sau khi trình bày mục đích của sự cung kính đối với Ba Ngôi Báu như vậy, bây giờ, để giới thiệu giáo pháp mà vị này muốn giải thích ý nghĩa, trước hết là để tán thán công đức của giáo pháp ấy, nên đã nói ‘‘saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassā’’ (được trang hoàng bởi các tập tương ưng và các phẩm). Nghĩa là, được trang hoàng bởi các tập tương ưng như Devatāsaṃyutta (Tương Ưng Chư Thiên) và các phẩm như Naḷavagga (Phẩm Cây Sậy).
Tattha ‘‘saṃyutta’’nti ‘‘saṃyogo’’ti ca atthato ekaṃ.
Here, “saṃyutta” and “saṃyogo” are one in meaning.
Trong đó, ‘‘saṃyuttaṃ’’ và ‘‘saṃyogo’’ có cùng một ý nghĩa.
Kesaṃ saṃyuttaṃ?
A saṃyutta of what?
Tương ưng của cái gì?
Suttavaggānaṃ.
Of suttas and vaggas.
Của các phẩm kinh.
Yathā hi byañjanasamudāyo padaṃ, evaṃ atthesu ca katāvadhiko padasamudāyo vākyaṃ, vākyasamudāyo suttaṃ, suttasamudāye vaggoti samaññā, tathā suttavaggasamudāye saṃyuttasamaññā.
Just as a collection of syllables is a word, and a collection of words, complete in meaning, is a sentence, and a collection of sentences is a sutta, and a collection of suttas is called a vagga, so too a collection of suttas and vaggas is called a saṃyutta.
Cũng như tập hợp các phụ âm là một từ, tương tự, tập hợp các từ đã được giới hạn về ý nghĩa là một câu, tập hợp các câu là một bài kinh, tập hợp các bài kinh được gọi là phẩm, thì tập hợp các phẩm kinh được gọi là Tương Ưng.
Saṃyujjantīti ettha suttavaggāti saṃyuttaṃ.
The suttas and vaggas are combined (saṃyutta) in this*.
Vì các phẩm kinh được kết hợp với nhau nên gọi là saṃyuttaṃ (tương ưng).
Yadipi avayavavinimutto samudāyo nāma paramatthato natthi, avayave eva taṃtaṃsannivesavisiṭṭhe upādāya padādisamaññā viya suttavaggasamaññā saṃyuttasamaññā āgamasamaññā ca, tathāpi paramatthato avijjamānopi samudāyo buddhiparikappitarūpena vijjamāno viya gayhamāno avayavānaṃ adhiṭṭhānabhāvena voharīyati yathā ‘‘rukkhe sākhā’’ti, tasmā vuttaṃ ‘‘saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassā’’ti.
Although a collection, distinct from its constituents, does not exist in the ultimate sense—just as the designations 'word,' etc., arise dependent on constituents having particular arrangements, so too the designations 'sutta,' 'vagga,' 'saṃyutta,' and 'āgama'—nevertheless, even a collection that does not ultimately exist, being apprehended as if existing in a conceptually imagined form, is spoken of as a basis for its constituents, as in “branches on a tree.” Therefore, it is said “adorned with the Saṃyutta Vagga.”
Mặc dù về bản chất tối hậu, không có tập hợp nào tách rời khỏi các thành phần, mà chỉ là tên gọi như từ, v.v., dựa trên các thành phần được sắp xếp theo cách đặc biệt, giống như tên gọi phẩm kinh, tên gọi Tương Ưng và tên gọi Āgama; tuy nhiên, mặc dù không tồn tại về bản chất tối hậu, tập hợp vẫn được coi là tồn tại dưới dạng được giả định bởi trí tuệ, và được sử dụng như là nền tảng của các thành phần, giống như ‘‘cành trên cây’’. Do đó, đã nói ‘‘saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassā’’ (được trang hoàng bởi các phẩm tương ưng).
Nanu saṃyuttavaggo eva āgamo, tassa pana kehi maṇḍananti?
But is not the Saṃyutta Vagga itself an Āgama? By what, then, is it adorned?
Há chẳng phải các phẩm tương ưng chính là Āgama (Bộ Kinh) sao? Vậy thì chúng được trang hoàng bởi cái gì?
Na codetabbametaṃ.
This should not be questioned.
Không nên chất vấn điều này.
Bhavati hi abhinnepi vatthusmiṃ yathādhippetavisesāvabodhanato bhedakasamudācāro yathā ‘‘silāputtakassa sarīra’’nti.
For even in an undifferentiated object, there occurs a distinction in usage, due to the comprehension of a particular intended aspect, as in “the body of the stone statue.”
Thật vậy, ngay cả trong một vật thể không phân biệt, vẫn có cách dùng từ phân biệt để làm rõ những đặc điểm được mong muốn, giống như ‘‘thân của con trai tảng đá’’.
Āgamissanti ettha, etena, etasmā vā attatthaparatthādayoti āgamo, ādikalyāṇādiguṇasampattiyā uttamaṭṭhena taṃtaṃabhipatthitasamiddhihetutāya paṇḍitehi varitabbato varo, āgamo ca so varo cāti āgamavaro.
Here, that by which, with which, or from which one attains one's own good and the good of others, is āgama. It is varo (supreme) because, due to its possessing virtues such as being excellent in the beginning, and being the cause of the accomplishment of various desired things, it is to be chosen by the wise. And that which is an Āgama and is supreme is āgamavaro.
Những điều như lợi ích cho bản thân và cho người khác đến trong đây, bằng đây, hoặc từ đây, nên gọi là āgamo (Bộ Kinh); vì nhờ sự thành tựu các công đức như thiện ở ban đầu, là bậc tối thượng, là nguyên nhân của sự thành tựu những điều mong muốn, nên được các bậc hiền trí lựa chọn, gọi là varo (tối thượng); và vì nó là Bộ Kinh và là tối thượng, nên gọi là āgamavaro (Bộ Kinh tối thượng).
Āgamasammatehi vā varoti āgamavaro, saṃyutto ca so āgamavaro cāti saṃyuttāgamavaro, tassa.
Or, it is āgamavaro because it is supreme according to the Āgamas; and that which is a Saṃyutta and also a supreme Āgama is saṃyuttāgamavaro; of that.
Hoặc vì nó là tối thượng theo sự chấp nhận của các Āgama, nên gọi là āgamavaro; và vì nó là tương ưng và là Bộ Kinh tối thượng, nên gọi là saṃyuttāgamavaro (Bộ Kinh Tương Ưng tối thượng); của Bộ Kinh đó.
Buddhānaṃ anubuddhā buddhānubuddhā, buddhānaṃ saccapaṭivedhaṃ anugamma paṭividdhasaccā aggasāvakādayo ariyā.
Those who understood after the Buddhas are buddhānubuddhā; these are the noble ones such as the chief disciples, who comprehended the truths following the Buddhas' comprehension of the truths.
Những vị giác ngộ theo sau chư Phật là buddhānubuddhā (chư Phật và chư vị giác ngộ theo sau), là các vị Thánh như các vị Đại Thinh Văn, những vị đã chứng ngộ chân lý theo sự chứng ngộ chân lý của chư Phật.
Tehi atthasaṃvaṇṇanāguṇasaṃvaṇṇanānaṃ vasena saṃvaṇṇitassa.
Expounded by them, by way of expounding the meaning and expounding the virtues.
Saṃvaṇṇitassa (được giải thích) bởi các vị ấy, theo cách giải thích ý nghĩa và giải thích công đức.
Atha vā buddhā ca anubuddhā ca buddhānubuddhāti yojetabbaṃ.
Alternatively, it should be construed as “the Buddhas and the Anubuddhas are buddhānubuddhā.”
Hoặc có thể kết hợp là: chư Phật và chư vị giác ngộ theo sau là buddhānubuddhā.
Sammāsambuddheneva hi vinayasuttaabhidhammānaṃ pakiṇṇakadesanādivasena yo paṭhamaṃ attho vibhatto, so eva pacchā tesaṃ atthavaṇṇanāvasena saṅgītikārehi saṅgahaṃ āropitoti.
For the meaning that was first distributed by the Sammāsambuddha himself, by way of miscellaneous discourses on Vinaya, Sutta, and Abhidhamma, that very meaning was later compiled by the reciters in their exposition of those meanings.
Thật vậy, ý nghĩa mà Đức Chánh Đẳng Giác đã phân tích lần đầu tiên bằng cách thuyết giảng rải rác các tạng Luật, Kinh, Luận, sau này đã được các vị kết tập đưa vào trong các kỳ kết tập dưới dạng giải thích ý nghĩa của chúng.
Ettha ca saṃyuttānaṃ vaggā samūhāti saṃyuttavaggā, sagāthāvaggādayo.
Here, the collections of Saṃyuttas are saṃyuttavaggā, such as the Sagāthāvagga and others.
Ở đây, tập hợp các Tương Ưng là saṃyuttavaggā (các phẩm tương ưng), như Sagāthāvagga (Phẩm Có Kệ).
Tappariyāpannatāya saṃyuttesu vaggā saṃyuttavaggā, naḷavaggādayo.
The vaggas included within the Saṃyuttas are saṃyuttavaggā, such as the Naḷavagga and others.
Các phẩm trong các Tương Ưng, vì thuộc về chúng, là saṃyuttavaggā, như Naḷavagga (Phẩm Cây Sậy).
Saṃyuttāva vaggā saṃyuttavaggā.
The Saṃyuttas themselves are saṃyuttavaggā.
Chính các Tương Ưng là các phẩm, là saṃyuttavaggā.
Tividhepi te ekasesanayena gahetvā vuttaṃ ‘‘saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassā’’ti.
Taking all three kinds by means of the ekasesa method, it is said “adorned with the Saṃyutta Vagga.”
Gom ba loại đó bằng cách dùng lối ekasesa (chỉ giữ lại một), nên đã nói ‘‘saṃyuttavaggapaṭimaṇḍitassā’’ (được trang hoàng bởi các phẩm tương ưng).
Ñāṇappabhedajananassāti paṭiccasamuppādakhandhāyatanādikathābahulatāya gambhīrañāṇacariyāvibhāvanato paññāvibhāgasamuppādakassa.
Generating distinctions of knowledge (ñāṇappabhedajananassa) means generating distinctions of wisdom, by clarifying profound knowledge-practice due to its abundance of discussions on Paṭiccasamuppāda, Khandhas, Āyatanas, and so forth.
Ñāṇappabhedajananassā (làm phát sinh các loại trí tuệ) nghĩa là, do trình bày nhiều về các đề tài như duyên khởi, uẩn, xứ, v.v., làm hiển lộ sự thực hành trí tuệ sâu sắc, nên làm phát sinh các phân biệt về trí tuệ.
Idha pana ‘‘paññāppabhedajananassā’’ti svāyamāgamo thomito, saṃvaṇṇanāsu cāyaṃ ācariyassa pakati, yadidaṃ taṃtaṃsaṃvaṇṇanānaṃ ādito tassa tassa saṃvaṇṇetabbassa dhammassa visesaguṇakittanena thomanā.
Here, this Āgama is praised as “generating distinctions of wisdom.” And it is the author’s custom in the commentaries to praise the Dhamma to be expounded at the beginning of each commentary by enumerating its special virtues.
Ở đây, Āgama này được tán thán là ‘‘paññāppabhedajananassā’’ (làm phát sinh các loại tuệ giác), và đây là phong cách của vị Luận Sư trong các bản giải thích, đó là ngay từ đầu mỗi bản giải thích, Ngài đều tán thán giáo pháp cần được giải thích bằng cách ca ngợi những công đức đặc biệt của nó.
Tathā hi sumaṅgalavilāsinīpapañcasūdanīmanorathapūraṇīaṭṭhasālinīādīsu ca yathākkamaṃ ‘‘saddhāvahaguṇassa, paravādamathanassa, dhammakathikapuṅgavānaṃ vicittapaṭibhānajananassa, tassa gambhīrañāṇehi ogāḷhassa abhiṇhaso nānānayavicittassa abhidhammassā’’tiādinā thomanā katā.
Thus, in the Sumaṅgalavilāsinī, Papañcasūdanī, Manorathapūraṇī, Aṭṭhasālinī, and others, praise is made in order, starting with “of the faith-inspiring virtue,” “of the destroyer of opposing doctrines,” “of the generator of variegated insight for excellent Dhamma speakers,” “of the Abhidhamma, deeply penetrated by profound knowledge, often varied in diverse ways,” and so on.
Cũng vậy, trong Sumaṅgalavilāsinī, Papañcasūdanī, Manorathapūraṇī, Aṭṭhasālinī, v.v., lần lượt có những lời tán thán như ‘‘của giáo pháp có công đức đem lại niềm tin, của giáo pháp phá tan các luận điệu của người khác, của giáo pháp làm phát sinh những biện tài đa dạng cho các bậc thuyết pháp vĩ đại, của Abhidhamma (Vi Diệu Pháp) được các trí tuệ sâu sắc thâm nhập, thường xuyên đa dạng về phương pháp’’, v.v.
6. Attho kathīyati etāyāti atthakathā, atthakathāva aṭṭhakathā ttha-kārassa ṭṭha-kāraṃ katvā yathā ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho’’ti.
6. That by which the meaning is spoken is atthakathā, and aṭṭhakathā itself is aṭṭhakathā, having changed the letter tha to ṭṭha, just as in “the meaning of suffering is affliction.”
6. Ý nghĩa được giải thích bởi nó nên gọi là atthakathā (chú giải), chính atthakathā là aṭṭhakathā bằng cách biến âm chữ ‘ttha’ thành ‘ṭṭha’, giống như ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho’’ (ý nghĩa là sự bức bách của khổ).
Āditoti ādimhi paṭhamasaṅgītiyaṃ.
From the beginning (ādito) means at the beginning, at the First Council.
Ādito (ban đầu) nghĩa là trong kỳ kết tập đầu tiên.
Chaḷabhiññatāya paramena cittavasibhāvena samannāgatattā jhānādīsu pañcavidhavasitāsambhāvato ca vasino, therā mahākassapādayo.
The Vasīs are the Theras such as Mahākassapa, who are endowed with the six Abhiññās, with supreme mastery of mind, and with the five kinds of mastery in jhāna and so forth.
Vì thành tựu sáu thắng trí và sự làm chủ tâm tối thượng, và vì có năm loại thần thông trong các thiền định, nên gọi là vasino (các bậc có năng lực); các vị Trưởng Lão như Mahākassapa (Đại Ca Diếp), v.v.
Tesaṃ satehi pañcahi.
By five hundred of them.
Bởi năm trăm vị ấy.
Yāti yā aṭṭhakathā.
That (yā) refers to that Aṭṭhakathā.
Yā (cái mà) nghĩa là chú giải đó.
Saṅgītāti atthaṃ kathetuṃ yuttaṭṭhāne ‘‘ayaṃ etassa attho, ayaṃ etassa attho’’ti saṅgahetvā vuttā.
Recited (saṅgītā) means spoken, collected, in places suitable for expounding meaning, saying “this is the meaning of this, this is the meaning of this.”
Saṅgītā (đã được kết tập) nghĩa là đã được kết tập và trình bày tại những nơi thích hợp để giải thích ý nghĩa, rằng ‘‘đây là ý nghĩa của cái này, đây là ý nghĩa của cái kia’’.
Anusaṅgītā ca yasattherādīhi pacchāpi dutiyatatiyasaṅgītīsu.
And further recited (anusaṅgītā ca) means by Yasathera and others, later also at the Second and Third Councils.
Và anusaṅgītā ca (cũng đã được kết tập lại) bởi các vị Trưởng Lão như Yasatthera (Trưởng Lão Yasa), v.v., pacchāpi (sau này) trong các kỳ kết tập thứ hai và thứ ba.
Iminā attano saṃvaṇṇanāya āgamanavisuddhiṃ dasseti.
By this, he shows the purity of the transmission of his commentary.
Bằng cách này, Ngài trình bày sự thanh tịnh về nguồn gốc của bản giải thích của mình.
7. Sīhassa lānato gahaṇato sīhaḷo, sīhakumāro, tabbaṃsajātatāya tambapaṇṇidīpe khattiyā, tesaṃ nivāsatāya tambapaṇṇidīpassa ca sīhaḷabhāvo veditabbo.
7. Sīhaḷa (Sinhala) means one who takes or seizes from a lion, a lion-prince. By reason of being born of his lineage, the Khattiyas on the island of Tambapaṇṇī, and the island of Tambapaṇṇī itself, are to be understood as Sīhaḷa by reason of being their dwelling place.
7. Sīhaḷo (người Tích Lan) là từ ‘sīha’ (sư tử) và ‘lāna’ (lấy, nắm giữ), tức là người được sư tử nắm giữ, hoặc sư tử con. Nên hiểu rằng các dòng dõi vua chúa trên đảo Tambapaṇṇi (Tích Lan) là hậu duệ của vị đó, và do đó, đảo Tambapaṇṇi được gọi là Sīhaḷa (Tích Lan).
Ābhatāti jambudīpato ānītā.
Brought (ābhatā) means brought from Jambudīpa.
Ābhatā (đã được mang đến) nghĩa là đã được mang đến từ Jambudīpa (Ấn Độ).
Athāti pacchā.
Then (athā) means afterwards.
Athā (sau đó) nghĩa là sau này.
Aparabhāge hi nikāyantaraladdhīhi asaṅkaratthaṃ sīhaḷabhāsāya aṭṭhakathā ṭhapitāti.
For later, to avoid confusion with the doctrines of other schools, the Aṭṭhakathā was recorded in the Sinhala language.
Thật vậy, sau này, để tránh sự pha trộn với các quan điểm của các bộ phái khác, các bản chú giải đã được viết bằng tiếng Sīhaḷa.
Tena mūlaṭṭhakathā sabbasādhāraṇā na hotīti idaṃ atthappakāsanaṃ ekantena karaṇīyanti dasseti.
By this, it is shown that the original Aṭṭhakathā was not universally accessible, and thus this exposition of the meaning must absolutely be undertaken.
Điều này cho thấy rằng bản chú giải gốc không phải là phổ biến cho tất cả mọi người, do đó việc công bố ý nghĩa này là hoàn toàn cần thiết.
Tenevāha ‘‘dīpavāsīnamatthāyā’’ti.
For that very reason, it is said “for the benefit of the island dwellers.”
Chính vì thế Ngài nói ‘‘dīpavāsīnamatthāyā’’ (vì lợi ích của cư dân trên đảo).
Ettha dīpavāsīnanti jambudīpavāsīnaṃ, sīhaḷadīpavāsīnaṃ vā atthāya sīhaḷabhāsāya ṭhapitāti yojanā.
Here, dīpavāsīnaṃ (of the island dwellers) means of the dwellers of Jambudīpa, or the dwellers of the island of Sīhaḷa, connected with having been recorded in the Sinhala language for their benefit.
Ở đây, dīpavāsīnaṃ (của cư dân trên đảo) có thể kết hợp là vì lợi ích của cư dân Jambudīpa, hoặc của cư dân đảo Sīhaḷa, đã được viết bằng tiếng Sīhaḷa.
8. Apanetvāti kañcukasadisaṃ sīhaḷabhāsaṃ apanetvā.
8. Having removed (apanetvā) means having removed the Sinhala language, which is like a casing.
8. Apanetvā (sau khi loại bỏ) nghĩa là sau khi loại bỏ ngôn ngữ Sīhaḷa giống như một lớp vỏ.
Tatoti aṭṭhakathāto.
Tato means from the commentary.
Tato (Từ đó) có nghĩa là từ chú giải.
Ahanti attānaṃ niddisati.
Ahaṃ refers to oneself.
Ahaṃ (Ta) chỉ về chính mình.
Manoramaṃ bhāsanti māgadhabhāsaṃ.
Manoramaṃ bhāsaṃ means the Magadhan language.
Manoramaṃ bhāsaṃ (ngôn ngữ đẹp đẽ) là ngôn ngữ Magadha.
Sā hi sabhāvaniruttibhūtā paṇḍitamanaṃ ramayati.
Indeed, it is the natural idiom, which delights the minds of the wise.
Ngôn ngữ đó là bản chất tự nhiên của ngữ pháp, làm vui lòng trí giả.
Tenevāha ‘‘tantinayānucchavika’’nti, pāḷigatiyā anulomikaṃ pāḷichāyānuvidhāyininti attho.
Therefore, he says ‘tantinayānucchavikaṃ’, meaning consistent with the Pāḷi style, following the shadow of the Pāḷi.
Vì vậy, Ngài nói "tantinayānucchavikaṃ" (phù hợp với phương pháp giáo điển), nghĩa là thuận theo đường lối của Pāḷi, theo sát bóng dáng của Pāḷi.
Vigatadosanti asabhāvaniruttibhāsantararahitaṃ.
Vigatadosaṃ means devoid of other languages that are not natural idioms.
Vigatadosaṃ (không có lỗi) là không có sự pha trộn ngôn ngữ ngữ pháp không tự nhiên.
9. Samayaṃ avilomentoti siddhantaṃ avirodhento.
9. Samayaṃ avilomento means not contradicting the established doctrine.
9. Samayaṃ avilomento (không làm trái với giáo lý) là không mâu thuẫn với giáo lý.
Etena atthadosābhāvamāha.
By this, he states the absence of errors in meaning.
Điều này nói lên rằng không có lỗi về nghĩa.
Aviruddhattā eva hi theravādāpi idha pakāsīyissanti.
For precisely because there is no contradiction, the Theravāda doctrines will also be expounded here.
Chính vì không mâu thuẫn nên các giáo lý Theravāda cũng sẽ được trình bày ở đây.
Theravaṃsadīpānanti thirehi sīlakkhandhādīhi samannāgatattā therā, mahākassapādayo.
Theravaṃsadīpānaṃ means "of those who are lamps for the lineage of the elders," i.e., those who are elders (therā) due to being endowed with firm aggregates of virtue and so on, such as Mahākassapa and others.
Theravaṃsadīpānaṃ (của những vị là ngọn đèn của truyền thống Trưởng lão) là những vị Trưởng lão (Therā) là những vị được trang bị đầy đủ các uẩn giới (sīlakkhandha) kiên cố, như Đại Ca-diếp (Mahākassapa) và các vị khác.
Tehi āgatā ācariyaparamparā theravaṃso, tappariyāpannā hutvā āgamādhigamasampannattā paññāpajjotena tassa samujjalanato theravaṃsadīpā, mahāvihāravāsino, tesaṃ.
The unbroken lineage of teachers that came through them is the Theravaṃsa (lineage of the elders); those who belong to that lineage and are accomplished in both learning (āgama) and realization (adhigama), thus illuminating it with the light of wisdom, are the Theravaṃsadīpā (lamps for the Theravāda lineage), namely, the residents of the Mahāvihāra, and it refers to them.
Dòng truyền thừa các bậc thầy do các vị ấy truyền lại là Theravaṃsa (truyền thống Trưởng lão); những vị thuộc về truyền thống ấy, do đạt được sự thành tựu về giáo lý (āgama) và chứng đắc (adhigama), nên với ánh sáng của trí tuệ, truyền thống ấy được rực rỡ, đó là Theravaṃsadīpā (những ngọn đèn của truyền thống Trưởng lão), tức là các vị trú xứ Đại Tự (Mahāvihāra), của những vị ấy.
Vividhehi ākārehi nicchīyatīti vinicchayo, gaṇṭhiṭṭhānesu khilamaddanākārena pavattā vimaticchedanī kathā.
That which is discerned in various ways is vinicchaya (discernment, decision); it is a discourse that cuts through doubt, proceeding by clarifying difficult points in knotty passages.
Điều được xác định bằng nhiều phương cách khác nhau là vinicchayo (sự quyết định), tức là lời giải thích cắt đứt nghi ngờ, được tiến hành bằng cách nghiền nát những nút thắt tại những chỗ khó hiểu.
Suṭṭhunipuṇo saṇho vinicchayo etesanti sunipuṇavinicchayā.
Those for whom the discernment is excellent, subtle, and keen are sunipuṇavinicchayā.
Những vị có sự quyết định khéo léo, tinh tế và vi tế là sunipuṇavinicchayā (những vị có sự quyết định cực kỳ tinh tế).
Atha vā vinicchinotīti vinicchayo vuttappakāravisayaṃ ñāṇaṃ.
Alternatively, vinicchayo means the aforementioned kind of knowledge that discerns.
Hoặc vinicchayo (sự quyết định) là trí tuệ có đối tượng như đã nói.
Suṭṭhu nipuṇo cheko vinicchayo etesanti yojetabbaṃ.
It should be construed as "those for whom the discernment is excellent, keen, and skilled."
Nên hiểu là những vị có trí tuệ quyết định khéo léo, lão luyện và tinh tế.
Etena mahākassapāditheraparamparāgato, tato eva ca aviparīto saṇho sukhumo mahāvihāravāsīnaṃ vinicchayo, tassa pamāṇabhūtataṃ dasseti.
By this, he demonstrates the authoritativeness of the Mahāvihāra residents' discernment, which is inherited from the lineage of elders like Mahākassapa and others, and is therefore unerring, refined, and subtle.
Điều này cho thấy rằng sự quyết định khéo léo, vi tế, không sai lệch của các vị trú xứ Đại Tự, được truyền thừa từ các Trưởng lão như Đại Ca-diếp, là căn cứ đáng tin cậy.
10. Sujanassa cāti ca-saddo sampiṇḍanattho.
10. Sujanassa cāti the particle ca has the sense of aggregation.
10. Sujanassa cāti (và của thiện nhân) chữ ca có nghĩa là tập hợp.
Tena ‘‘na kevalaṃ jambudīpavāsīnameva atthāya, atha kho sādhujanatosanatthañcā’’ti dasseti.
By this, it indicates, "not merely for the benefit of the residents of Jambudīpa, but also for the satisfaction of good people."
Điều này cho thấy rằng "không chỉ vì lợi ích của những người sống ở Jambudīpa (Ấn Độ) mà còn vì sự hài lòng của những người thiện lành".
Tena ca ‘‘tambapaṇṇidīpavāsīnampi atthāyā’’ti ayamattho siddho hoti uggahaṇādisukaratāya tesampi bahukārattā.
And by this, the meaning "also for the benefit of the residents of Tambapaṇṇidīpa (Sri Lanka)" becomes established, as it is greatly helpful to them for easy learning and so forth.
Và điều này ngụ ý rằng "cũng vì lợi ích của những người sống trên đảo Tambapaṇṇī (Tích Lan)", vì nó rất hữu ích cho họ trong việc học tập và các việc khác.
Ciraṭṭhitatthanti ciraṭṭhitiatthaṃ, cirakālappavattanāyāti attho.
Ciraṭṭhitatthaṃ means for the purpose of long endurance, implying for its long continuance.
Ciraṭṭhitatthaṃ (vì sự trường tồn) là vì mục đích trường tồn, nghĩa là để duy trì lâu dài.
Idañhi atthappakāsanaṃ aviparītapadabyañjanasunikkhepassa atthasunayassa ca upāyabhāvato saddhammassa ciraṭṭhitiyā pavattati.
For this exposition of meaning contributes to the long endurance of the Saddhamma, as it is a means for the correct arrangement of words and phrases without error, and for the proper elucidation of meaning.
Sự trình bày ý nghĩa này, do là phương tiện cho sự sắp xếp khéo léo của từ ngữ và văn tự không sai lệch, và cho sự dẫn dắt ý nghĩa một cách đúng đắn, nên góp phần vào sự trường tồn của Chánh pháp.
Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘dveme, bhikkhave, dhammā saddhammassa ṭhitiyā asammosāya anantaradhānāya saṃvattanti.
For this was stated by the Blessed One: "Monks, these two things conduce to the establishment, non-confusion, and non-disappearance of the Saddhamma.
Điều này đã được Đức Thế Tôn nói: "Này các Tỳ-kheo, có hai pháp này góp phần vào sự trường tồn, không lầm lẫn, không biến mất của Chánh pháp.
Katame dve?
Which two?
Hai pháp nào?
Sunikkhittañca padabyañjanaṃ attho ca sunīto’’ti (a. ni. 2.20).
Well-arranged words and phrases, and well-construed meaning" (A.N. 2.20).
Đó là sự sắp xếp khéo léo của từ ngữ và văn tự, và ý nghĩa được dẫn dắt đúng đắn" (A.N. 2.20).
14. Yaṃ aṭṭhakathaṃ kattukāmo, tadekadesabhāvena visuddhimaggo gahetabboti kathikānaṃ upadesaṃ karonto tatta vicāritadhamme uddesavasena dasseti ‘‘sīlakathā’’tiādinā.
14. While advising speakers that the Visuddhimagga should be taken as a part of the commentary he intends to compose, he presents the doctrines discussed therein by way of enumeration, starting with ‘‘sīlakathā’’.
14. Khi muốn viết một chú giải, Ngài đã chỉ dẫn cho những người thuyết giảng rằng Visuddhimagga (Thanh Tịnh Đạo) nên được xem như một phần của nó, và Ngài đã trình bày các pháp được xem xét trong đó theo cách tóm tắt, bắt đầu bằng "sīlakathā" (lời nói về giới).
Tattha sīlakathāti cārittavārittādivasena sīlassa vitthārakathā.
Among these, sīlakathā means the extensive discourse on morality, in terms of conduct (cāritta) and restraint (vāritta) and so on.
Trong đó, sīlakathā (lời nói về giới) là lời giải thích chi tiết về giới theo phương diện hạnh giới (cāritta) và phòng giới (vāritta) v.v.
Dhutadhammāti piṇḍapātikaṅgādayo terasa kilesadhunanakadhammā.
Dhutadhammā means the thirteen practices that shake off defilements, such as the piṇḍapātikaṅga.
Dhutadhammā (các pháp đầu đà) là mười ba pháp rũ sạch phiền não, như hạnh khất thực (piṇḍapātikaṅga) v.v.
Kammaṭṭhānāni sabbānīti pāḷiyaṃ āgatāni aṭṭhattiṃsa, aṭṭhakathāyaṃ dveti niravasesāni yogakammassa bhāvanāya pavattiṭṭhānāni.
Kammaṭṭhānāni sabbāni means all the meditation subjects—the thirty-eight mentioned in the Pāḷi and two in the commentary—which are places for the practice of meditation for the yogī.
Kammaṭṭhānāni sabbānī (tất cả các đề mục thiền quán) là ba mươi tám đề mục được đề cập trong Pāḷi, và hai đề mục trong chú giải, tức là tất cả các nơi phát sinh sự tu tập thiền định.
Cariyāvidhānasahitoti rāgacariyādīnaṃ sabhāgādividhānena sahito.
Cariyāvidhānasahito means accompanied by the classification of temperaments such as the greedy temperament, in terms of similar types and so forth.
Cariyāvidhānasahito (cùng với phương pháp hành trì) là cùng với phương pháp thích hợp cho các loại hành trì như hành trì tham ái (rāgacariyā) v.v.
Jhānāni cattāri rūpāvacarajjhānāni, samāpattiyo catasso arūpasamāpattiyo.
Jhānāni refers to the four rūpāvacara jhāna, and samāpattiyo to the four arūpasamāpatti.
Jhānāni (các thiền) là bốn thiền sắc giới (rūpāvacarajjhāna), samāpattiyo (các thiền định) là bốn thiền vô sắc giới (arūpasamāpatti).
Aṭṭhapi vā paṭiladdhamattāni jhānāni, samāpajjanavasibhāvappattiyā samāpattiyo.
Or, all eight, once attained, are jhānāni; when the mastery of entering them is reached, they are samāpattiyo.
Hoặc tám thiền đã đạt được là jhānāni (các thiền), và do đạt được sự thành thạo trong việc nhập thiền là samāpattiyo (các thiền định).
Jhānāni vā rūpārūpāvacarajjhānāni, samāpattiyo phalasamāpattinirodhasamāpattiyo.
Alternatively, jhānāni are the rūpāvacara and arūpāvacara jhāna, and samāpattiyo are the fruition attainment and the cessation attainment.
Hoặc jhānāni là các thiền sắc giới và vô sắc giới, samāpattiyo là quả thiền (phalasamāpatti) và diệt tận định (nirodhasamāpatti).