Table of Contents

⮲

Milindapañhapāḷi

Edit
1394
3. Khīṇāsavasatisammosapañho
3. The Question on the Arahant’s Loss of Mindfulness
3. Vấn đề về sự lãng quên của bậc A-la-hán
1395
3. ‘‘Bhante nāgasena, atthi arahato satisammoso’’ti?
3. ‘‘Venerable Nāgasena, does an Arahant experience a loss of mindfulness?’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, có phải bậc A-la-hán có sự lãng quên (satisammosa) không?”
‘‘Vigatasatisammosā kho, mahārāja, arahanto, natthi arahantānaṃ satisammoso’’ti.
‘‘Arahants, O great king, are free from loss of mindfulness; there is no loss of mindfulness for Arahants.’’
“Đại vương, các bậc A-la-hán đã thoát khỏi sự lãng quên; các bậc A-la-hán không có sự lãng quên.”
‘‘Āpajjeyya pana, bhante, arahā āpatti’’nti?
‘‘But, venerable sir, could an Arahant commit an offense?’’
“Thưa Tôn giả, vậy bậc A-la-hán có phạm giới không?”
‘‘Āma, mahārājā’’ti.
‘‘Yes, O great king.’’
“Vâng, Đại vương.”
‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti?
‘‘In what circumstances?’’
“Trong trường hợp nào?”
‘‘Kuṭikāre, mahārāja, sañcaritte, vikāle kālasaññāya, pavārite appavāritasaññāya, anatiritte atirittasaññāyā’’ti.
‘‘In the case of building a hut, O great king, in the case of traveling, by perceiving it as the right time when it is the wrong time, by perceiving it as not having been invited when invited, by perceiving it as not being left over when it is left over.’’
“Đại vương, trong việc xây cất tịnh xá, trong việc đi lại, trong việc lầm tưởng giờ phi thời là giờ đúng, trong việc lầm tưởng đã thỉnh cầu là chưa thỉnh cầu, trong việc lầm tưởng vật chưa được thọ dụng là đã được thọ dụng.”
1396
‘‘Bhante nāgasena, tumhe bhaṇatha ‘ye āpattiṃ āpajjanti, te dvīhi kāraṇehi āpajjanti anādariyena vā ajānanena vā’ti.
‘‘Venerable Nāgasena, you say that ‘those who commit an offense do so for two reasons: either through disrespect or through not knowing.’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, Tôn giả nói rằng: ‘Những ai phạm giới thì phạm do hai nguyên nhân: hoặc do thiếu tôn trọng hoặc do không biết’.”
Api nu kho, bhante, arahato anādariyaṃ hoti, yaṃ arahā āpattiṃ āpajjatī’’ti?
Does an Arahant, venerable sir, have disrespect, such that an Arahant commits an offense?’’
“Thưa Tôn giả, vậy bậc A-la-hán có thiếu tôn trọng không, khi bậc A-la-hán phạm giới?”
‘‘Na hi, mahārājā’’ti.
‘‘No, O great king.’’
“Không, Đại vương.”
1397
‘‘Yadi, bhante nāgasena, arahā āpattiṃ āpajjati, natthi ca arahato anādariyaṃ, tena hi atthi arahato satisammoso’’ti?
‘‘If, venerable Nāgasena, an Arahant commits an offense, and there is no disrespect for an Arahant, then there must be a loss of mindfulness for an Arahant.’’
“Nếu vậy, thưa Tôn giả Nāgasena, bậc A-la-hán có phạm giới mà không có sự thiếu tôn trọng, thì bậc A-la-hán có sự lãng quên ư?”
‘‘Natthi, mahārāja, arahato satisammoso, āpattiñca arahā āpajjatī’’ti.
‘‘There is no loss of mindfulness for an Arahant, O great king, yet an Arahant does commit an offense.’’
“Đại vương, bậc A-la-hán không có sự lãng quên, nhưng bậc A-la-hán vẫn phạm giới.”
1398
‘‘Tena hi, bhante, kāraṇena maṃ saññāpehi, kiṃ tattha kāraṇa’’nti?
‘‘Then, venerable sir, explain this matter to me; what is the reason for it?’’
“Vậy thì, thưa Tôn giả, xin hãy giải thích cho con hiểu, nguyên nhân ở đây là gì?”
‘‘Dveme, mahārāja, kilesā lokavajjaṃ paṇṇattivajjañcāti.
‘‘These two defilements exist, O great king: a worldly offense and a disciplinary offense.
“Đại vương, có hai loại lỗi này: lỗi do thế gian chê trách và lỗi do giới luật chế định.”
Katamaṃ, mahārāja, lokavajjaṃ?
What, O great king, is a worldly offense?
“Đại vương, lỗi do thế gian chê trách là gì?”
Dasa akusalakammapathā, idaṃ vuccati lokavajjaṃ.
The ten unwholesome courses of action; this is called a worldly offense.
Mười ác nghiệp đạo, đây được gọi là lỗi do thế gian chê trách.
Katamaṃ paṇṇattivajjaṃ?
What is a disciplinary offense?
“Lỗi do giới luật chế định là gì?”
Yaṃ loke atthi samaṇānaṃ ananucchavikaṃ ananulomikaṃ, gihīnaṃ anavajjaṃ.
That which is unsuitable and inappropriate for ascetics in the world, but is blameless for lay people.
Đó là những điều không phù hợp, không tương ưng với Sa-môn trong thế gian, nhưng đối với cư sĩ thì không có lỗi.
Tattha bhagavā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapeti ‘yāvajīvaṃ anatikkamanīya’nti.
Concerning this, the Blessed One lays down a training rule for his disciples: ‘not to be transgressed as long as life lasts.’
Trong trường hợp đó, Đức Thế Tôn chế định giới luật cho các đệ tử rằng ‘không được vi phạm suốt đời’.
Vikālabhojanaṃ, mahārāja, lokassa anavajjaṃ, taṃ jinasāsane vajjaṃ.
Eating at the wrong time, O great king, is blameless for the world, but it is an offense in the Buddha’s Dispensation.
Đại vương, việc ăn phi thời đối với thế gian không có lỗi, nhưng trong giáo pháp của Đức Phật thì có lỗi.
Bhūtagāmavikopanaṃ, mahārāja, lokassa anavajjaṃ, taṃ jinasāsane vajjaṃ.
Destroying vegetation, O great king, is blameless for the world, but it is an offense in the Buddha’s Dispensation.
Đại vương, việc hủy hoại cây cỏ đối với thế gian không có lỗi, nhưng trong giáo pháp của Đức Phật thì có lỗi.
Udake hassadhammaṃ, mahārāja, lokassa anavajjaṃ, taṃ jinasāsane vajjaṃ.
Playing in water, O great king, is blameless for the world, but it is an offense in the Buddha’s Dispensation.
Đại vương, việc đùa giỡn dưới nước đối với thế gian không có lỗi, nhưng trong giáo pháp của Đức Phật thì có lỗi.
Iti evarūpāni evarūpāni, mahārāja, jinasāsane vajjāni, idaṃ vuccati paṇṇattivajjaṃ.
Thus, O great king, such and such are offenses in the Buddha’s Dispensation; this is called a disciplinary offense.
Như vậy, Đại vương, những lỗi như thế này trong giáo pháp của Đức Phật được gọi là lỗi do giới luật chế định.”
1399
‘‘Lokavajjaṃ abhabbo khīṇāsavo taṃ ajjhācarituṃ, yaṃ kilesaṃ paṇṇattivajjaṃ, taṃ ajānanto āpajjeyya.
‘‘An Arahant is incapable of committing a worldly offense, which is a defilement, but he might commit a disciplinary offense out of not knowing.
“Một bậc A-la-hán không thể phạm lỗi do thế gian chê trách, nhưng có thể phạm lỗi do giới luật chế định mà không biết.
Avisayo, mahārāja, ekaccassa arahato sabbaṃ jānituṃ, na hi tassa balaṃ atthi sabbaṃ jānituṃ.
It is not within the scope of some Arahants, O great king, to know everything, for they do not have the power to know everything.
Đại vương, không phải là khả năng của một số bậc A-la-hán để biết mọi thứ, vị ấy không có sức mạnh để biết mọi thứ.
Anaññātaṃ, mahārāja, arahato itthipurisānaṃ nāmampi gottampi, maggopi tassa mahiyā anaññāto; vimuttiṃ yeva, mahārāja, ekacco arahā jāneyya; chaḷabhiñño arahā sakavisayaṃ jāneyya; sabbaññū, mahārāja, tathāgatova sabbaṃ jānātī’’ti.
The names and clans of men and women are unknown to an Arahant, O great king; even the paths on the earth are unknown to him; some Arahants, O great king, may only know liberation; an Arahant with six supernormal powers may know his own domain; only the Tathāgata, O great king, the Omniscient One, knows everything.’’
Đại vương, tên và dòng dõi của nam nữ, ngay cả con đường trên mặt đất cũng không được bậc A-la-hán biết đến; Đại vương, một số bậc A-la-hán chỉ biết đến sự giải thoát (vimutti); bậc A-la-hán có lục thông thì biết được phạm vi của mình; Đại vương, chỉ có Như Lai, bậc Toàn Giác, mới biết mọi thứ.”
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
‘‘It is good, venerable Nāgasena, I accept it as such.’’
“Lành thay, thưa Tôn giả Nāgasena, con chấp nhận điều đó đúng như vậy.”
1400
Khīṇāsavasatisammosapañho tatiyo.
The Third Question on the Arahant’s Loss of Mindfulness.
Vấn đề về sự lãng quên của bậc A-la-hán, thứ ba.
1401
4. Loke natthibhāvapañho
4. The Question on Non-Existence in the World
4. Vấn đề về những điều không tồn tại trên thế gian
1402
4. ‘‘Bhante nāgasena, dissanti loke buddhā, dissanti paccekabuddhā, dissanti tathāgatassa sāvakā, dissanti cakkavattirājāno, dissanti padesarājāno, dissanti devamanussā, dissanti sadhanā, dissanti adhanā, dissanti sugatā, dissanti duggatā, dissati purisassa itthiliṅgaṃ pātubhūtaṃ, dissati itthiyā purisaliṅgaṃ pātubhūtaṃ, dissati sukataṃ dukkataṃ kammaṃ, dissanti kalyāṇapāpakānaṃ kammānaṃ vipākūpabhogino sattā, atthi loke sattā aṇḍajā jalābujā saṃsedajā opapātikā, atthi sattā apadā dvipadā catuppadā bahuppadā, atthi loke yakkhā rakkhasā kumbhaṇḍā asurā dānavā gandhabbā petā pisācā, atthi kinnarā mahoragā nāgā supaṇṇā siddhā vijjādharā, atthi hatthī assā gāvo mahiṃsā* oṭṭhā gadrabhā ajā eḷakā migā sūkarā sīhā byagghā dīpī acchā kokā taracchā soṇā siṅgālā, atthi bahuvidhā sakuṇā, atthi suvaṇṇaṃ rajataṃ muttā maṇi saṅkho silā pavāḷaṃ lohitaṅko masāragallaṃ veḷuriyo vajiraṃ phalikaṃ kāḷalohaṃ tambalohaṃ vaṭṭalohaṃ kaṃsalohaṃ, atthi khomaṃ koseyyaṃ kappāsikaṃ sāṇaṃ bhaṅgaṃ kambalaṃ, atthi sāli vīhi yavo kaṅgu kudrūso varako godhūmo muggo, māso tilaṃ kulatthaṃ, atthi mūlagandho sāragandho pheggugandho tacagandho pattagandho pupphagandho phalagandho sabbagandho, atthi tiṇa latā gaccha rukkha osadhi vanappati nadī pabbata samudda macchakacchapā sabbaṃ loke atthi.
4. ‘‘Bhante Nāgasena, Buddhas are seen in the world, Paccekabuddhas are seen, disciples of the Tathāgata are seen, Cakkavatti kings are seen, regional kings are seen, devas and humans are seen, the wealthy are seen, the poor are seen, those in good states of existence are seen, those in bad states of existence are seen, the female gender appearing in a man is seen, the male gender appearing in a woman is seen, wholesome and unwholesome kamma are seen, beings experiencing the results of good and bad kamma are seen. In the world there are beings born from eggs (aṇḍajā), born from a womb (jalābujā), born from moisture (saṃsedajā), and spontaneously arisen (opapātikā). There are beings without feet (apadā), with two feet (dvipadā), with four feet (catuppadā), with many feet (bahuppadā). In the world there are yakkhas, rakkhasas, kumbhaṇḍas, asuras, dānavas, gandhabbas, petas, pisācas. There are kinnaras, mahoragas, nāgas, supaṇṇas, siddhas, vijjādharas. There are elephants, horses, cows, buffaloes, camels, donkeys, goats, sheep, deer, pigs, lions, tigers, leopards, bears, wolves, hyenas, dogs, jackals. There are many kinds of birds. There is gold, silver, pearls, gems, conch shells, crystal, coral, rubies, sapphires, cat's eye, diamonds, rock crystal, black iron, copper, bronze, bell metal. There is linen, silk, cotton, hemp, jute, wool. There is rice (sāli), rice (vīhi), barley, millet (kaṅgu), millet (kudrūsa), millet (varaka), wheat, mung beans, black gram, sesame, horse gram. There are root fragrances, heartwood fragrances, sapwood fragrances, bark fragrances, leaf fragrances, flower fragrances, fruit fragrances, and all fragrances. There are grasses, creepers, bushes, trees, medicinal plants, forest trees, rivers, mountains, oceans, fish, tortoises—everything exists in the world.
“Thưa Tôn giả Nāgasena, trên thế gian, chúng ta thấy các vị Phật, thấy các vị Độc Giác Phật, thấy các đệ tử của Như Lai, thấy các vị Chuyển Luân Thánh Vương, thấy các vị vua chư hầu, thấy chư thiên và loài người, thấy những người giàu có, thấy những người nghèo khó, thấy những người hưởng cảnh an lành, thấy những người gặp cảnh khổ sở, thấy tướng nam hiện ra ở người nữ, thấy tướng nữ hiện ra ở người nam, thấy nghiệp thiện và nghiệp bất thiện, thấy chúng sinh đang hưởng quả báo của nghiệp thiện và nghiệp bất thiện. Trên thế gian có chúng sinh sinh từ trứng, sinh từ bào thai, sinh từ ẩm thấp, sinh hóa. Có chúng sinh không chân, hai chân, bốn chân, nhiều chân. Trên thế gian có dạ-xoa, la-sát, cưu-bàn-đồ, a-tu-la, đan-na-va, càn-thát-bà, ngạ quỷ, tì-xá-già. Có chim thần, đại mãng xà, long vương, kim xí điểu, thần tiên, trì chú giả. Có voi, ngựa, bò, trâu, lạc đà, lừa, dê, cừu, nai, heo rừng, sư tử, cọp, báo, gấu, chó rừng, chó sói, chó. Có nhiều loại chim. Có vàng, bạc, ngọc trai, ngọc báu, xà cừ, đá, san hô, hồng ngọc, mã não, ngọc bích, kim cương, pha lê, sắt đen, đồng đỏ, đồng thau, hợp kim đồng. Có vải lanh, vải lụa, vải bông, vải gai dầu, vải sợi, chăn len. Có lúa tẻ, lúa nếp, lúa mạch, kê, lúa mì, đậu xanh, đậu đen, vừng, đậu ngựa. Có hương rễ, hương lõi, hương vỏ cây, hương lá, hương hoa, hương quả, tất cả các loại hương. Có cỏ, dây leo, bụi cây, cây cối, thảo mộc, cây rừng, sông, núi, biển, cá, rùa. Mọi thứ đều có trên thế gian.
Yaṃ, bhante, loke natthi, taṃ me kathehī’’ti.
Bhante, tell me what does not exist in the world.’’
Thưa Tôn giả, xin hãy nói cho con biết những gì không có trên thế gian.”
1403
‘‘Tīṇimāni, mahārāja, loke natthi.
‘‘Mahārāja, these three things do not exist in the world.
“Đại vương, có ba điều không có trên thế gian.
Katamāni tīṇi?
Which three?
Ba điều đó là gì?
Sacetanā vā acetanā vā ajarāmarā loke natthi, saṅkhārānaṃ niccatā natthi, paramatthena sattūpaladdhi natthi, imāni kho, mahārāja, tīṇi loke natthī’’ti.
Whether conscious or unconscious, there is nothing in the world that is unaging and undying; there is no permanence of conditioned phenomena (saṅkhāras); there is no ultimate perception of a being (satta). These three, Mahārāja, do not exist in the world,’’ he said.
Đại vương, trên thế gian không có bất kỳ vật gì, dù có tri giác hay vô tri giác, mà không già không chết; không có sự vĩnh cửu của các pháp hữu vi (saṅkhāra); không có sự nhận thức về chúng sinh theo nghĩa tối hậu (paramattha). Đại vương, ba điều này không có trên thế gian.”
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
‘‘Excellent, Bhante Nāgasena, I accept it just as you say.’’
“Lành thay, thưa Tôn giả Nāgasena, con chấp nhận điều đó đúng như vậy.”
1404
Loke natthibhāvapañho catuttho.
The fourth question on what does not exist in the world.
Vấn đề về những điều không tồn tại trên thế gian, thứ tư.
1405
5. Akammajādipañho
5. The question on what is not born of kamma, etc.
5. Vấn đề về những gì không do nghiệp sinh
1406
5. ‘‘Bhante nāgasena, dissanti loke kammanibbattā, dissanti hetunibbattā, dissanti utunibbattā, yaṃ loke akammajaṃ ahetujaṃ anutujaṃ, taṃ me kathehī’’ti.
5. ‘‘Bhante Nāgasena, things born of kamma are seen in the world, things born of causes are seen, things born of season are seen. Tell me what in the world is not born of kamma, not born of causes, not born of season.’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, trên thế gian, chúng ta thấy những gì do nghiệp sinh, thấy những gì do nhân duyên sinh, thấy những gì do thời tiết sinh. Xin Tôn giả hãy nói cho con biết những gì không do nghiệp sinh, không do nhân duyên sinh, không do thời tiết sinh.”
‘‘Dveme, mahārāja, lokasmiṃ akammajā ahetujā anutujā.
‘‘Mahārāja, these two in the world are not born of kamma, not born of causes, not born of season.
“Đại vương, có hai điều trên thế gian không do nghiệp sinh, không do nhân duyên sinh, không do thời tiết sinh.
Katame dve?
Which two?
Hai điều đó là gì?
Ākāso, mahārāja, akammajo ahetujo anutujo; nibbānaṃ, mahārāja, akammajaṃ ahetujaṃ anutujaṃ.
Space (ākāsa), Mahārāja, is not born of kamma, not born of causes, not born of season; Nibbāna, Mahārāja, is not born of kamma, not born of causes, not born of season.
Đại vương, hư không (ākāsa) không do nghiệp sinh, không do nhân duyên sinh, không do thời tiết sinh; Đại vương, Niết-bàn (Nibbāna) không do nghiệp sinh, không do nhân duyên sinh, không do thời tiết sinh.
Ime kho, mahārāja, dve akammajā ahetujā anutujā’’ti.
These two, Mahārāja, are not born of kamma, not born of causes, not born of season,’’ he said.
Đại vương, hai điều này không do nghiệp sinh, không do nhân duyên sinh, không do thời tiết sinh.”
1407
‘‘Mā, bhante nāgasena, jinavacanaṃ makkhehi, mā ajānitvā pañhaṃ byākarohī’’ti.
‘‘Bhante Nāgasena, do not distort the words of the Buddha; do not answer the question without knowing it!’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, xin đừng bôi nhọ lời Phật dạy, đừng trả lời câu hỏi mà không biết rõ.”
‘‘Kiṃ kho, mahārāja, ahaṃ vadāmi, yaṃ maṃ tvaṃ evaṃ vadesi ‘mā, bhante nāgasena, jinavacanaṃ makkhehi, mā ajānitvā pañhaṃ byākarohī’’’ti?
‘‘What, Mahārāja, am I saying that you address me thus: ‘Bhante Nāgasena, do not distort the words of the Buddha; do not answer the question without knowing it’?”
“Đại vương, con nói gì mà ngài lại nói với con rằng: ‘Thưa Tôn giả Nāgasena, xin đừng bôi nhọ lời Phật dạy, đừng trả lời câu hỏi mà không biết rõ’?”
‘‘Bhante nāgasena, yuttamidaṃ tāva vattuṃ ‘ākāso akammajo ahetujo anutujo’ti.
‘‘Bhante Nāgasena, it is proper to say that ‘space is not born of kamma, not born of causes, not born of season.’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, việc nói ‘hư không không do nghiệp sinh, không do nhân duyên sinh, không do thời tiết sinh’ là hợp lý.
Anekasatehi pana, bhante nāgasena, kāraṇehi bhagavatā sāvakānaṃ nibbānassa sacchikiriyāya maggo akkhāto, atha ca pana tvaṃ evaṃ vadesi ‘ahetujaṃ nibbāna’’’nti.
But, Bhante Nāgasena, the Blessed One has taught the path for his disciples to realize Nibbāna by many hundreds of reasons, yet you say that ‘Nibbāna is without cause’.’’
Nhưng thưa Tôn giả Nāgasena, Đức Thế Tôn đã chỉ dạy con đường chứng đắc Niết-bàn cho các đệ tử bằng hàng trăm lý do, vậy mà Tôn giả lại nói ‘Niết-bàn không do nhân duyên sinh’ ư?”
‘‘Saccaṃ, mahārāja, bhagavatā anekasatehi kāraṇehi sāvakānaṃ nibbānassa sacchikiriyāya maggo akkhāto, na ca pana nibbānassa uppādāya hetu akkhāto’’ti.
‘‘It is true, Mahārāja, that the Blessed One has taught the path for his disciples to realize Nibbāna by many hundreds of reasons, but he has not taught a cause for the arising of Nibbāna.’’
“Đúng vậy, Đại vương, Đức Thế Tôn đã thuyết giảng con đường để các đệ tử chứng ngộ Nibbāna bằng vô số lý do, nhưng Ngài không thuyết giảng nguyên nhân tạo ra Nibbāna.”
1408
‘‘Ettha mayaṃ, bhante nāgasena, andhakārato andhakārataraṃ pavisāma, vanato vanataraṃ pavisāma, gahanato gahanataraṃ* pavisāma, yatra hi nāma nibbānassa sacchikiriyāya hetu atthi, tassa pana dhammassa uppādāya hetu natthi.
‘‘Here, Bhante Nāgasena, we enter from darkness into deeper darkness, from a forest into a deeper forest, from a thicket into a deeper thicket, where indeed there is a cause for the realization of Nibbāna, but there is no cause for the arising of that phenomenon.
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ở điểm này chúng tôi đang đi từ bóng tối vào nơi tối tăm hơn, từ rừng sâu vào nơi sâu thẳm hơn, từ chỗ hiểm trở vào nơi hiểm trở hơn, bởi vì có nguyên nhân để chứng ngộ Nibbāna, nhưng lại không có nguyên nhân để tạo ra pháp ấy.
Yadi, bhante nāgasena, nibbānassa sacchikiriyāya hetu atthi, tena hi nibbānassa uppādāyapi hetu icchitabbo.
If, Bhante Nāgasena, there is a cause for the realization of Nibbāna, then a cause for the arising of Nibbāna should also be accepted.
Nếu, thưa Tôn giả Nāgasena, có nguyên nhân để chứng ngộ Nibbāna, thì cũng phải chấp nhận có nguyên nhân để tạo ra Nibbāna.
1409
‘‘Yathā pana, bhante nāgasena, puttassa pitā atthi, tena kāraṇena pitunopi pitā icchitabbo.
“Just as, Venerable Nāgasena, a son has a father, for that reason a father’s father must also be desired.
Thưa Tôn giả Nāgasena, giống như một người con có cha, vì lý do đó, người cha cũng phải có cha.
Yathā antevāsikassa ācariyo atthi, tena kāraṇena ācariyassapi ācariyo icchitabbo.
Just as a pupil has a teacher, for that reason a teacher’s teacher must also be desired.
Giống như một học trò có thầy, vì lý do đó, người thầy cũng phải có thầy.
Yathā aṅkurassa bījaṃ atthi, tena kāraṇena bījassapi bījaṃ icchitabbaṃ.
Just as a sprout has a seed, for that reason a seed’s seed must also be desired.
Giống như một mầm cây có hạt giống, vì lý do đó, hạt giống cũng phải có hạt giống.
Evameva kho, bhante nāgasena, yadi nibbānassa sacchikiriyāya hetu atthi, tena kāraṇena nibbānassa uppādāyapi hetu icchitabbo.
Even so, Venerable Nāgasena, if there is a cause for the realization of Nibbāna, for that reason a cause for the production of Nibbāna must also be desired.
Cũng như vậy, thưa Tôn giả Nāgasena, nếu có nguyên nhân để chứng ngộ Nibbāna, thì cũng phải chấp nhận có nguyên nhân để tạo ra Nibbāna.
1410
‘‘Yathā rukkhassa vā latāya vā agge sati tena kāraṇena majjhampi atthi, mūlampi atthi.
“Just as, if there is a top to a tree or a creeper, for that reason there is also a middle and there is also a root.
Giống như nếu có ngọn của một cái cây hay một dây leo, thì vì lý do đó, cũng có phần giữa và gốc rễ.
Evameva kho, bhante nāgasena, yadi nibbānassa sacchikiriyāya hetu atthi, tena kāraṇena nibbānassa uppādāyapi hetu icchitabbo’’’ti.
Even so, Venerable Nāgasena, if there is a cause for the realization of Nibbāna, for that reason a cause for the production of Nibbāna must also be desired.”
Cũng như vậy, thưa Tôn giả Nāgasena, nếu có nguyên nhân để chứng ngộ Nibbāna, thì cũng phải chấp nhận có nguyên nhân để tạo ra Nibbāna.”
1411
‘‘Anuppādanīyaṃ, mahārāja, nibbānaṃ, tasmā na nibbānassa uppādāya hetu akkhāto’’ti.
“Nibbāna, great king, is unproduced; therefore, no cause for the production of Nibbāna has been declared.”
“Đại vương, Nibbāna là pháp bất sinh, do đó không có nguyên nhân để tạo ra Nibbāna.”
‘‘Iṅgha, bhante nāgasena, kāraṇaṃ dassetvā kāraṇena maṃ saññāpehi, yathāhaṃ jāneyyaṃ nibbānassa sacchikiriyāya hetu atthi, nibbānassa uppādāya hetu natthī’’ti.
“Please, Venerable Nāgasena, show me the reason and convince me with the reason, so that I may know that there is a cause for the realization of Nibbāna, but there is no cause for the production of Nibbāna.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, xin hãy trình bày lý do và dùng lý do đó để thuyết phục tôi, để tôi có thể hiểu rằng có nguyên nhân để chứng ngộ Nibbāna, nhưng không có nguyên nhân để tạo ra Nibbāna.”
1412
‘‘Tena hi, mahārāja, sakkaccaṃ sotaṃ odaha, sādhukaṃ suṇohi, vakkhāmi tattha kāraṇaṃ, sakkuṇeyya, mahārāja, puriso pākatikena balena ito himavantaṃ pabbatarājaṃ upagantu’’nti?
“In that case, great king, listen attentively, listen well, I will explain the reason there. Could a person, great king, with ordinary strength go from here to the Himālaya mountain range?”
“Vậy thì, Đại vương, hãy chăm chú lắng nghe, hãy nghe kỹ, tôi sẽ trình bày lý do ở đó. Đại vương, một người có thể dùng sức mạnh bình thường để đi từ đây đến núi chúa Himavanta không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
“Yes, Venerable sir.”
“Thưa Tôn giả, có thể.”
‘‘Sakkuṇeyya pana so, mahārāja, puriso pākatikena balena himavantaṃ pabbatarājaṃ idha āharitu’’nti?
“Could that person, great king, with ordinary strength bring the Himālaya mountain range here?”
“Nhưng, Đại vương, người đó có thể dùng sức mạnh bình thường để mang núi chúa Himavanta về đây không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable sir.”
“Thưa Tôn giả, không thể.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, sakkā nibbānassa sacchikiriyāya maggo akkhātuṃ, na sakkā nibbānassa uppādāya hetu dassetuṃ.
“Even so, great king, it is possible to declare the path for the realization of Nibbāna, but it is not possible to show a cause for the production of Nibbāna.
“Cũng như vậy, Đại vương, có thể thuyết giảng con đường để chứng ngộ Nibbāna, nhưng không thể chỉ ra nguyên nhân để tạo ra Nibbāna.
1413
‘‘Sakkuṇeyya, mahārāja, puriso pākatikena balena mahāsamuddaṃ nāvāya uttaritvā pārimatīraṃ gantu’’nti?
“Could a person, great king, with ordinary strength cross the great ocean by boat and go to the other shore?”
Đại vương, một người có thể dùng sức mạnh bình thường để vượt qua đại dương bằng thuyền và đi đến bờ bên kia không?”
‘‘Āma, bhante’’ti?
“Yes, Venerable sir.”
“Thưa Tôn giả, có thể.”
‘‘Sakkuṇeyya pana so, mahārāja, puriso pākatikena balena mahāsamuddassa pārimatīraṃ idha āharitu’’nti?
“Could that person, great king, with ordinary strength bring the other shore of the great ocean here?”
“Nhưng, Đại vương, người đó có thể dùng sức mạnh bình thường để mang bờ bên kia của đại dương về đây không?”
‘‘Na hi bhante’’ti.
“No, Venerable sir.”
“Thưa Tôn giả, không thể.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, sakkā nibbānassa sacchikiriyāya maggo akkhātuṃ, na sakkā nibbānassa uppādāya hetu dassetuṃ.
“Even so, great king, it is possible to declare the path for the realization of Nibbāna, but it is not possible to show a cause for the production of Nibbāna.
“Cũng như vậy, Đại vương, có thể thuyết giảng con đường để chứng ngộ Nibbāna, nhưng không thể chỉ ra nguyên nhân để tạo ra Nibbāna.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Asaṅkhatattā dhammassā’’ti.
Because that Dhamma is unconditioned.”
Vì pháp ấy là vô vi (asaṅkhata).”
1414
‘‘Asaṅkhataṃ, bhante nāgasena, nibbāna’’nti?
“Is Nibbāna, Venerable Nāgasena, unconditioned?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, Nibbāna là vô vi ư?”
‘‘Āma, mahārāja, asaṅkhataṃ nibbānaṃ na kehici kataṃ, nibbānaṃ, mahārāja, na vattabbaṃ uppannanti vā anuppannanti vā uppādanīyanti vā atītanti vā anāgatanti vā paccuppannanti vā cakkhuviññeyyanti vā sotaviññeyyanti vā ghānaviññeyyanti vā jivhāviññeyyanti vā kāyaviññeyyanti vā’’ti.
“Yes, great king, Nibbāna is unconditioned, it is not made by anyone. Nibbāna, great king, should not be said to be arisen, or unarisen, or to be produced, or past, or future, or present, or cognizable by the eye, or cognizable by the ear, or cognizable by the nose, or cognizable by the tongue, or cognizable by the body.”
“Đúng vậy, Đại vương, Nibbāna là vô vi, không do ai tạo ra. Đại vương, Nibbāna không thể nói là đã sinh, chưa sinh, sẽ sinh, đã qua, chưa đến, hiện tại, có thể nhận biết bằng mắt, có thể nhận biết bằng tai, có thể nhận biết bằng mũi, có thể nhận biết bằng lưỡi, hay có thể nhận biết bằng thân.”
‘‘Yadi, bhante nāgasena, nibbānaṃ na uppannaṃ na anuppannaṃ na uppādanīyaṃ na atītaṃ na anāgataṃ na paccuppannaṃ na cakkhuviññeyyaṃ na sotaviññeyyaṃ na ghānaviññeyyaṃ na jivhāviññeyyaṃ na kāyaviññeyyaṃ, tena hi, bhante nāgasena, tumhe natthidhammaṃ nibbānaṃ apadisatha ‘natthi nibbāna’nti.
“If, Venerable Nāgasena, Nibbāna is not arisen, not unarisen, not to be produced, not past, not future, not present, not cognizable by the eye, not cognizable by the ear, not cognizable by the nose, not cognizable by the tongue, not cognizable by the body, then, Venerable Nāgasena, you are indicating Nibbāna as a non-existent phenomenon, saying ‘Nibbāna does not exist’.
“Nếu, thưa Tôn giả Nāgasena, Nibbāna không sinh, không bất sinh, không sẽ sinh, không quá khứ, không vị lai, không hiện tại, không thể nhận biết bằng mắt, không thể nhận biết bằng tai, không thể nhận biết bằng mũi, không thể nhận biết bằng lưỡi, không thể nhận biết bằng thân, vậy thì, thưa Tôn giả Nāgasena, Ngài đang nói về một pháp không tồn tại, nói rằng ‘Nibbāna không có’.”
‘‘Atthi, mahārāja, nibbānaṃ, manoviññeyyaṃ nibbānaṃ, visuddhena mānasena paṇītena ujukena anāvaraṇena nirāmisena sammāpaṭipanno ariyasāvako nibbānaṃ passatī’’ti.
“Nibbāna exists, great king; Nibbāna is cognizable by the mind. An Ariyan disciple who practices rightly, with a purified, sublime, upright, unobstructed, and unselfish mind, sees Nibbāna.”
“Đại vương, Nibbāna có tồn tại. Nibbāna có thể nhận biết bằng ý (manoviññeyya). Một vị Thánh đệ tử (ariyasāvaka) đã thực hành đúng đắn, với tâm ý thanh tịnh, cao thượng, ngay thẳng, không chướng ngại, không dục ái, sẽ thấy Nibbāna.”
1415
‘‘Kīdisaṃ pana taṃ, bhante, nibbānaṃ, yaṃ taṃ opammehi ādīpanīyaṃ kāraṇehi maṃ saññāpehi, yathā atthidhammaṃ opammehi ādīpanīya’’nti.
“What kind of Nibbāna is that, Venerable sir? Please convince me with similes and reasons, so that it may be illuminated by similes as an existent phenomenon.”
“Vậy thì, thưa Tôn giả, Nibbāna ấy như thế nào? Xin hãy dùng các ví dụ để làm tôi hiểu, giống như một pháp tồn tại có thể được minh họa bằng các ví dụ.”
‘‘Atthi, mahārāja, vāto nāmā’’ti?
“Is there, great king, such a thing as wind?”
“Đại vương, có thứ gọi là gió không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
“Yes, Venerable sir.”
“Thưa Tôn giả, có.”
‘‘Iṅgha, mahārāja, vātaṃ dassehi vaṇṇato vā saṇṭhānato vā aṇuṃ vā thūlaṃ vā dīghaṃ vā rassaṃ vā’’ti.
“Please, great king, show the wind by its color or shape, whether it is small or large, long or short.”
“Vậy thì, Đại vương, xin hãy chỉ cho tôi gió bằng màu sắc hay hình dạng, là nhỏ hay lớn, dài hay ngắn?”
‘‘Na sakkā, bhante nāgasena, vāto upadassayituṃ, na so vāto hatthaggahaṇaṃ vā nimmaddanaṃ vā upeti, api ca atthi so vāto’’ti.
“It is not possible, Venerable Nāgasena, to show the wind; that wind cannot be grasped by hand or pressed, but that wind exists.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, không thể chỉ ra gió. Gió không thể nắm bắt bằng tay hay xoa nắn, nhưng gió vẫn tồn tại.”
‘‘Yadi, mahārāja, na sakkā vāto upadassayituṃ, tena hi natthi vāto’’ti?
“If, great king, the wind cannot be shown, then the wind does not exist!”
“Nếu, Đại vương, không thể chỉ ra gió, vậy thì gió không tồn tại ư?”
‘‘Jānāmahaṃ, bhante nāgasena, vāto atthīti me hadaye anupaviṭṭhaṃ, na cāhaṃ sakkomi vātaṃ upadassayitu’’nti.
“Venerable Nāgasena, I know that wind exists, for it has entered my heart, but I cannot show the wind.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, tôi biết gió tồn tại, điều đó đã thấm sâu vào tâm tôi, nhưng tôi không thể chỉ ra gió.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, atthi nibbānaṃ, na ca sakkā nibbānaṃ upadassayituṃ vaṇṇena vā saṇṭhānena vā’’ti.
“Just so, great king, Nibbāna exists, but Nibbāna cannot be shown by color or by form.”
“Cũng như vậy, Đại vương, Nibbāna tồn tại, nhưng không thể chỉ ra Nibbāna bằng màu sắc hay hình dạng.”
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, sūpadassitaṃ opammaṃ, suniddiṭṭhaṃ kāraṇaṃ, evametaṃ tathā sampaṭicchāmi ‘atthi nibbāna’’’nti.
“Excellent, Venerable Nāgasena, the simile has been well presented, the reason well explained. I accept it thus: ‘Nibbāna exists’.”
“Lành thay, thưa Tôn giả Nāgasena, ví dụ đã được trình bày rõ ràng, lý do đã được giải thích cặn kẽ. Tôi chấp nhận điều đó đúng như vậy, rằng ‘Nibbāna tồn tại’.”
1416
Akammajādipañho pañcamo.
The fifth question on that which is not born of kamma, etc.
Câu hỏi về Akammajā, v.v., thứ năm.
1417
6. Kammajādipañho
6. The question on that which is born of kamma, etc.
6. Câu hỏi về Kammajā, v.v.
1418
6. ‘‘Bhante nāgasena, katame ettha kammajā, katame hetujā, katame utujā, katame na kammajā, na hetujā, na utujā’’ti?
“Venerable Nāgasena, which among these are born of kamma, which are born of cause, which are born of season, and which are not born of kamma, not born of cause, and not born of season?”
6. “Thưa Tôn giả Nāgasena, trong số này, những gì là do nghiệp sinh (kammajā), những gì là do nhân sinh (hetujā), những gì là do thời tiết sinh (utujā), và những gì không do nghiệp sinh, không do nhân sinh, không do thời tiết sinh?”
‘‘Ye keci, mahārāja, sattā sacetanā, sabbe te kammajā; aggi ca sabbāni ca bījajātāni hetujāni; pathavī ca pabbatā ca udakañca vāto ca, sabbe te utujā; ākāso ca nibbānañca ime dve akammajā ahetujā anutujā.
“Whatever conscious beings there are, great king, all those are born of kamma; fire and all seed-species are born of cause; earth and mountains and water and wind, all those are born of season; space and Nibbāna—these two are not born of kamma, not born of cause, not born of season.
“Đại vương, tất cả chúng sinh có ý thức đều là do nghiệp sinh; lửa và tất cả các loại hạt giống đều là do nhân sinh; đất, núi, nước và gió, tất cả đều là do thời tiết sinh; không gian (ākāsa) và Nibbāna, hai pháp này không do nghiệp sinh, không do nhân sinh, không do thời tiết sinh.
Nibbānaṃ pana, mahārāja, na vattabbaṃ kammajanti vā hetujanti vā utujanti vā uppannanti vā anuppannanti vā uppādanīyanti vā atītanti vā anāgatanti vā paccuppannanti vā cakkhuviññeyyanti vā sotaviññeyyanti vā ghānaviññeyyanti vā jivhāviññeyyanti vā kāyaviññeyyanti vā, api ca, mahārāja, manoviññeyyaṃ nibbānaṃ, yaṃ so sammāpaṭipanno ariyasāvako visuddhena ñāṇena passatī’’ti.
Nibbāna, however, great king, should not be said to be born of kamma, or born of cause, or born of season, or arisen, or unarisen, or to be brought into existence, or past, or future, or present, or cognizable by eye, or cognizable by ear, or cognizable by nose, or cognizable by tongue, or cognizable by body; but rather, great king, Nibbāna is cognizable by mind, which the noble disciple, practicing rightly, perceives with purified knowledge.”
Nhưng, Đại vương, Nibbāna không thể nói là do nghiệp sinh, do nhân sinh, do thời tiết sinh, đã sinh, chưa sinh, sẽ sinh, đã qua, chưa đến, hiện tại, có thể nhận biết bằng mắt, có thể nhận biết bằng tai, có thể nhận biết bằng mũi, có thể nhận biết bằng lưỡi, hay có thể nhận biết bằng thân. Tuy nhiên, Đại vương, Nibbāna có thể nhận biết bằng ý, mà một vị Thánh đệ tử đã thực hành đúng đắn thấy được bằng trí tuệ thanh tịnh.”
‘‘Ramaṇīyo, bhante nāgasena, pañho suvinicchito nissaṃsayo ekantagato, vimati uppacchinnā, tvaṃ gaṇivarapavaramāsajjā’’ti.
“Delightful, Venerable Nāgasena, is this question, well-resolved, free from doubt, absolutely conclusive; perplexity is cut off, having approached you, the foremost of the assembly of excellent ones.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, câu hỏi này thật tuyệt vời, đã được phân tích rõ ràng, không còn nghi ngờ, đã đạt đến sự chắc chắn, mọi hoài nghi đã được cắt đứt, nhờ gặp được bậc tối thượng trong các chúng hội.”
1419
Kammajādipañho chaṭṭho.
The sixth question on that which is born of kamma, etc.
Câu hỏi về Kammajā, v.v., thứ sáu.
1420
7. Yakkhapañho
7. The question on Yakkhas
7. Câu hỏi về Yakkhā
1421
7. ‘‘Bhante nāgasena, atthi loke yakkhā nāmā’’ti?
“Venerable Nāgasena, are there beings called yakkhas in the world?”
7. “Thưa Tôn giả Nāgasena, có yakkhā (dạ xoa) trên thế gian không?”
‘‘Āma, mahārāja, atthi loke yakkhā nāmā’’ti.
“Yes, great king, there are beings called yakkhas in the world.”
“Đúng vậy, Đại vương, có yakkhā trên thế gian.”
‘‘Cavanti pana te, bhante, yakkhā tamhā yoniyā’’ti?
“Do those yakkhas, venerable sir, pass away from that state of birth?”
“Vậy thì, thưa Tôn giả, những yakkhā ấy có diệt khỏi cõi đó không?”
‘‘Āma, mahārāja, cavanti te yakkhā tamhā yoniyā’’ti.
“Yes, great king, those yakkhas pass away from that state of birth.”
“Đúng vậy, Đại vương, những yakkhā ấy có diệt khỏi cõi đó.”
‘‘Kissa pana, bhante nāgasena, tesaṃ matānaṃ yakkhānaṃ sarīraṃ na dissati, kuṇapagandhopi na vāyatī’’ti?
“Why then, Venerable Nāgasena, is the body of those dead yakkhas not seen, and no putrid smell emanates from them?”
“Vậy thì, thưa Tôn giả Nāgasena, tại sao thân thể của những yakkhā đã chết ấy không được nhìn thấy, và cũng không có mùi xác chết?”
‘‘Dissati, mahārāja, matānaṃ yakkhānaṃ sarīraṃ, kuṇapagandhopi tesaṃ vāyati, matānaṃ, mahārāja, yakkhānaṃ sarīraṃ kīṭavaṇṇena vā dissati, kimivaṇṇena vā dissati, kipillikavaṇṇena vā dissati, paṭaṅgavaṇṇena vā dissati, ahivaṇṇena vā dissati, vicchikavaṇṇena vā dissati, satapadivaṇṇena vā dissati, dijavaṇṇena vā dissati, migavaṇṇena vā dissatī’’ti.
“The body of dead yakkhas is seen, great king, and a putrid smell emanates from them. The body of dead yakkhas, great king, is seen in the form of an insect, or in the form of a maggot, or in the form of an ant, or in the form of a grasshopper, or in the form of a snake, or in the form of a scorpion, or in the form of a centipede, or in the form of a bird, or in the form of a wild animal.”
“Thưa Đại vương, thân thể của các Dạ Xoa đã chết vẫn hiện hữu, và mùi tử thi của chúng cũng bốc lên. Thưa Đại vương, thân thể của các Dạ Xoa đã chết có thể hiện ra dưới hình dạng côn trùng, hoặc sâu bọ, hoặc kiến, hoặc châu chấu, hoặc rắn, hoặc bọ cạp, hoặc rết, hoặc chim, hoặc thú vật.”
‘‘Ko hi, bhante nāgasena, añño idaṃ pañhaṃ puṭṭho visajjeyya aññatra tavādisena buddhimatā’’ti.
“Who, Venerable Nāgasena, other than a wise one like you, could answer this question when asked?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ai khác có thể giải đáp câu hỏi này khi được hỏi, ngoại trừ một người trí tuệ như Ngài?”
1422
Yakkhapañho sattamo.
The seventh question on Yakkhas.
Câu hỏi về Dạ Xoa thứ bảy.
1423
8. Anavasesasikkhāpadapañho
8. The question on the complete set of training rules
8. Câu hỏi về giới luật không còn sót lại
1424
8. ‘‘Bhante nāgasena, ye te ahesuṃ tikicchakānaṃ pubbakā ācariyā seyyathidaṃ, nārado dhammantarī* aṅgiraso kapilo kaṇḍaraggi sāmo atulo pubbakaccāyano, sabbepete ācariyā sakiṃ yeva roguppattiñca nidānañca sabhāvañca samuṭṭhānañca tikicchañca kiriyañca siddhāsiddhañca sabbaṃ taṃ* niravasesaṃ jānitvā ‘imasmiṃ kāye ettakā rogā uppajjissantī’ti ekappahārena kalāpaggāhaṃ karitvā suttaṃ bandhiṃsu, asabbaññuno ete sabbe, kissa pana tathāgato sabbaññū samāno anāgataṃ kiriyaṃ buddhañāṇena jānitvā ‘ettake nāma vatthusmiṃ ettakaṃ nāma sikkhāpadaṃ paññapetabbaṃ bhavissatī’ti paricchinditvā anavasesato sikkhāpadaṃ na paññapesi, uppannuppanne vatthusmiṃ ayase pākaṭe dose vitthārike puthugate ujjhāyantesu manussesu tasmiṃ tasmiṃ kāle sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññapesī’’ti?
“Venerable Nāgasena, those ancient teachers of physicians, namely Nārada, Dhammantarī, Aṅgirasa, Kapila, Kaṇḍaraggi, Sāma, Atula, Pubbakaccāyana—all these teachers, having known the origin of diseases, their causes, their nature, their arising, their treatment, their remedies, their success and failure, all of it completely, at once grouped them together and compiled treatises, saying: ‘So many diseases will arise in this body.’ All of these were not omniscient. Why then did the Tathāgata, being omniscient, knowing future actions with his Buddha-knowledge, not prescribe all the training rules completely at once, saying: ‘In so many matters, so many training rules will need to be laid down,’ but instead laid down training rules for the disciples at various times, as matters arose, when disgrace and faults became manifest, widespread, and diverse, and people complained?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, các vị thầy chữa bệnh tiền bối như Nārada, Dhammantarī, Aṅgirasa, Kapila, Kaṇḍaraggi, Sāma, Atula, Pubbakaccāyana, tất cả các vị thầy này, chỉ một lần đã biết rõ bệnh tật phát sinh, nguyên nhân, bản chất, nguồn gốc, cách chữa trị, phương pháp điều trị, và kết quả thành công hay thất bại, tất cả đều không sót lại, rồi họ đã lập ra các bộ kinh y học bằng cách nắm bắt toàn bộ rằng ‘trong thân thể này sẽ phát sinh chừng ấy bệnh’, một cách đồng thời. Tất cả những vị này đều không phải là bậc Toàn Giác. Vậy tại sao Đức Tathāgata, là bậc Toàn Giác, sau khi biết rõ những việc sẽ xảy ra trong tương lai bằng Phật trí, đã không phân định và ban hành các giới luật một cách không sót lại, rằng ‘trong trường hợp như thế này sẽ cần phải ban hành một giới luật như thế này’, mà Ngài lại ban hành giới luật cho các đệ tử vào từng thời điểm khi các trường hợp phát sinh, khi có sự bất lợi, lỗi lầm rõ ràng, lan rộng, phổ biến, và khi mọi người phàn nàn?”
1425
‘‘Ñātametaṃ, mahārāja, tathāgatassa ‘imasmiṃ samaye imesu manussesu sādhikaṃ diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ paññapetabbaṃ bhavissatī’ti, api ca tathāgatassa evaṃ ahosi ‘sace kho ahaṃ sādhikaṃ diyaḍḍhasikkhāpadasataṃ ekappahāraṃ paññapessāmi, mahājano santāsamāpajjissati ‘bahukaṃ idha rakkhitabbaṃ, dukkaraṃ vata bho samaṇassa gotamassa sāsane pabbajitu’nti, pabbajitukāmāpi na pabbajissanti, vacanañca me na saddahissanti, asaddahantā te manussā apāyagāmino bhavissanna-ti uppannuppanne vatthusmiṃ dhammadesanāya viññāpetvā pākaṭe dose sikkhāpadaṃ paññapessāmī’’’ti.
‘‘It was known to the Tathāgata, great king, that ‘at this time, among these people, more than one hundred and fifty training rules would have to be laid down.’ But it occurred to the Tathāgata thus: ‘If I were to lay down more than one hundred and fifty training rules all at once, the great multitude would become alarmed, thinking: “Much is to be observed here; indeed, it is difficult to go forth in the Dispensation of the recluse Gotama.” Those who wish to go forth would not go forth, and they would not believe my word. Not believing, those people would go to the lower realms.’ Therefore, as each occasion arose, after instructing them with a Dhamma discourse regarding the manifest faults, I would lay down a training rule.’’’
“Thưa Đại vương, Đức Tathāgata đã biết rằng ‘vào thời điểm này, trong số những người này, sẽ cần phải ban hành hơn một trăm rưỡi giới luật’. Tuy nhiên, Đức Tathāgata đã nghĩ rằng: ‘Nếu Ta ban hành hơn một trăm rưỡi giới luật cùng một lúc, đại chúng sẽ hoảng sợ mà rằng: “Có quá nhiều điều phải giữ gìn ở đây, thật khó khăn thay để xuất gia trong Giáo pháp của Sa-môn Gotama!” Những người muốn xuất gia cũng sẽ không xuất gia, và họ sẽ không tin lời Ta. Những người không tin đó sẽ đi vào các cõi khổ. Vậy Ta sẽ ban hành giới luật khi các trường hợp phát sinh, sau khi đã giảng dạy giáo pháp để làm cho các lỗi lầm rõ ràng được biết đến’.”
‘‘Acchariyaṃ, bhante nāgasena, buddhānaṃ, abbhutaṃ, bhante nāgasena, buddhānaṃ, yāva mahantaṃ tathāgatassa sabbaññutañāṇaṃ, evametaṃ, bhante nāgasena, suniddiṭṭho eso attho tathāgatena, ‘bahukaṃ idha sikkhitabba’nti sutvā sattānaṃ santāso uppajjeyya, ekopi jinasāsane na pabbajeyya, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
‘‘It is wonderful, Venerable Nāgasena, for the Buddhas! It is amazing, Venerable Nāgasena, for the Buddhas! How vast is the Tathāgata’s omniscience! Thus it is, Venerable Nāgasena, this meaning has been well discerned by the Tathāgata. Hearing ‘much is to be trained in here,’ alarm would arise in beings, and not even one would go forth in the Victor’s Dispensation. Thus it is, I accept it as such.’’
“Thật kỳ diệu thay, thưa Tôn giả Nāgasena, về các vị Phật! Thật phi thường thay, thưa Tôn giả Nāgasena, về các vị Phật! Trí tuệ Toàn Giác của Đức Tathāgata vĩ đại biết bao! Thưa Tôn giả Nāgasena, điều này đã được Đức Tathāgata nhìn thấy rõ ràng. Khi nghe rằng ‘có quá nhiều điều phải học hỏi ở đây’, các chúng sinh sẽ hoảng sợ, và không một ai sẽ xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật. Điều này đúng như vậy, con xin chấp nhận điều đó.”
1426
Anavasesasikkhāpadapañho aṭṭhamo.
The eighth question on all training rules.
Câu hỏi về giới luật không còn sót lại thứ tám.
1427
9. Sūriyatapanapañho
9. The Question on the Sun’s Heat
9. Câu hỏi về mặt trời chiếu sáng
1428
9. ‘‘Bhante nāgasena, ayaṃ sūriyo sabbakālaṃ kaṭhinaṃ tapati, udāhu kiñcikālaṃ mandaṃ tapatī’’ti?
9. ‘‘Venerable Nāgasena, does the sun always shine intensely, or does it sometimes shine gently?’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, mặt trời luôn chiếu sáng gay gắt, hay có lúc nào đó chiếu sáng dịu nhẹ?”
‘‘Sabbakālaṃ, mahārāja, sūriyo kaṭhinaṃ tapati, na kiñcikālaṃ mandaṃ tapatī’’ti.
‘‘The sun, great king, always shines intensely; it never shines gently.’’
“Thưa Đại vương, mặt trời luôn chiếu sáng gay gắt, không có lúc nào chiếu sáng dịu nhẹ.”
‘‘Yadi, bhante nāgasena, sūriyo sabbakālaṃ kaṭhinaṃ tapati, kissa pana appekadā sūriyo kaṭhinaṃ tapati, appekadā mandaṃ tapatī’’ti?
‘‘If, Venerable Nāgasena, the sun always shines intensely, then why does the sun sometimes shine intensely and sometimes shine gently?’’
“Nếu vậy, thưa Tôn giả Nāgasena, mặt trời luôn chiếu sáng gay gắt, tại sao đôi khi mặt trời chiếu sáng gay gắt, đôi khi lại chiếu sáng dịu nhẹ?”
‘‘Cattārome, mahārāja, sūriyassa rogā, yesaṃ aññatarena rogena paṭipīḷito sūriyo mandaṃ tapati.
‘‘There are these four afflictions of the sun, great king, afflicted by one of which the sun shines gently.
“Thưa Đại vương, có bốn bệnh của mặt trời, do một trong số đó mà mặt trời bị ảnh hưởng và chiếu sáng dịu nhẹ.
Katame cattāro?
Which four?
Bốn bệnh đó là gì?
Abbhaṃ, mahārāja, sūriyassa rogo, tena rogena paṭipīḷito sūriyo mandaṃ tapati.
Clouds, great king, are an affliction of the sun; afflicted by that affliction, the sun shines gently.
Mây, thưa Đại vương, là bệnh của mặt trời; do bệnh đó mà mặt trời bị ảnh hưởng và chiếu sáng dịu nhẹ.
Mahikā, mahārāja, sūriyassa rogo, tena rogena paṭipīḷito sūriyo mandaṃ tapati.
Mist, great king, is an affliction of the sun; afflicted by that affliction, the sun shines gently.
Sương mù, thưa Đại vương, là bệnh của mặt trời; do bệnh đó mà mặt trời bị ảnh hưởng và chiếu sáng dịu nhẹ.
Megho, mahārāja, sūriyassa rogo, tena rogena paṭipīḷito sūriyo mandaṃ tapati.
Rain, great king, is an affliction of the sun; afflicted by that affliction, the sun shines gently.
Mưa, thưa Đại vương, là bệnh của mặt trời; do bệnh đó mà mặt trời bị ảnh hưởng và chiếu sáng dịu nhẹ.
Rāhu, mahārāja, sūriyassa rogo, tena rogena paṭipīḷito sūriyo mandaṃ tapati.
Rāhu, great king, is an affliction of the sun; afflicted by that affliction, the sun shines gently.
Rāhu, thưa Đại vương, là bệnh của mặt trời; do bệnh đó mà mặt trời bị ảnh hưởng và chiếu sáng dịu nhẹ.
Ime kho, mahārāja, cattāro sūriyassa rogā, yesaṃ aññatarena rogena paṭipīḷito sūriyo mandaṃ tapatī’’ti.
These, great king, are the four afflictions of the sun, afflicted by one of which the sun shines gently.’’
Thưa Đại vương, đây là bốn bệnh của mặt trời, do một trong số đó mà mặt trời bị ảnh hưởng và chiếu sáng dịu nhẹ.”
‘‘Acchariyaṃ, bhante nāgasena, abbhutaṃ, bhante nāgasena, sūriyassapi tāva tejosampannassa rogo uppajjissati, kimaṅgaṃ pana aññesaṃ sattānaṃ, natthi, bhante, esā vibhatti aññassa aññatra tavādisena buddhimatā’’ti.
‘‘It is wonderful, Venerable Nāgasena, it is amazing, Venerable Nāgasena, that even the sun, so full of splendor, can be afflicted! How much more so for other beings! There is no such distinction, Venerable, by anyone other than a wise person like yourself.’’
“Thật kỳ diệu thay, thưa Tôn giả Nāgasena! Thật phi thường thay, thưa Tôn giả Nāgasena! Ngay cả mặt trời, vốn đầy năng lượng, cũng có thể mắc bệnh. Huống chi các chúng sinh khác! Thưa Tôn giả, không ai khác ngoài một người trí tuệ như Ngài có thể phân biệt được điều này.”
1429
Sūriyatapanapañho navamo.
The ninth question on the sun’s heat.
Câu hỏi về mặt trời chiếu sáng thứ chín.
1430
10. Kaṭhinatapanapañho
10. The Question on Intense Heat
10. Câu hỏi về sự chiếu sáng gay gắt
1431
10. ‘‘Bhante nāgasena, kissa hemante sūriyo kaṭhinaṃ tapati, no tathā gimhe’’ti?
10. ‘‘Venerable Nāgasena, why does the sun shine intensely in winter, but not so much in summer?’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, tại sao mặt trời chiếu sáng gay gắt vào mùa đông, mà không gay gắt như vậy vào mùa hè?”
‘‘Gimhe, mahārāja, anupahataṃ hoti rajojallaṃ, vātakkhubhitā reṇū gaganānugatā honti, ākāsepi abbhā subahalā honti, mahāvāto ca adhimattaṃ vāyati, te sabbe nānākulā samāyutā sūriyaraṃsiyo pidahanti, tena gimhe sūriyo mandaṃ tapati.
‘‘In summer, great king, dust and grime are undisturbed; particles, agitated by the wind, rise into the sky; in the sky, clouds are very dense; and a strong wind blows excessively. All these, mingled in various ways, obstruct the sun’s rays. Therefore, in summer, the sun shines gently.
“Thưa Đại vương, vào mùa hè, bụi bẩn và bùn đất không bị che khuất, các hạt bụi bị gió thổi bay lên không trung, trên bầu trời cũng có nhiều mây dày đặc, và gió lớn thổi mạnh. Tất cả những yếu tố này kết hợp lại, che khuất tia nắng mặt trời. Do đó, vào mùa hè, mặt trời chiếu sáng dịu nhẹ.”
1432
‘‘Hemante pana, mahārāja, heṭṭhā pathavī nibbutā hoti, upari mahāmegho upaṭṭhito hoti, upasantaṃ hoti rajojallaṃ, reṇu ca santasantaṃ gagane carati, vigatavalāhako ca hoti ākāso, vāto ca mandamandaṃ vāyati, etesaṃ uparatiyā visuddhā* honti sūriyaraṃsiyo, upaghātavimuttassa sūriyassa tāpo ati viya tapati.
‘‘But in winter, great king, the earth below is cool, and above, great clouds have gathered. Dust and grime are settled, and particles move gently in the sky. The sky is free from clouds, and the wind blows gently. Due to the cessation of these, the sun’s rays are clear, and the sun’s heat, free from obstruction, shines intensely.
“Còn vào mùa đông, thưa Đại vương, mặt đất bên dưới mát mẻ, trên cao có mây lớn bao phủ, bụi bẩn và bùn đất lắng xuống, các hạt bụi trôi nhẹ nhàng trên không trung, bầu trời không có mây, và gió thổi nhẹ nhàng. Do sự vắng mặt của những yếu tố này, tia nắng mặt trời trở nên trong sáng, và sức nóng của mặt trời, không bị cản trở, chiếu rọi rất gay gắt.
Idamettha, mahārāja, kāraṇaṃ, yena kāraṇena sūriyo hemante kaṭhinaṃ tapati, no tathā gimhe’’ti.
This, great king, is the reason why the sun shines intensely in winter, but not so much in summer.’’
Thưa Đại vương, đây là lý do tại sao mặt trời chiếu sáng gay gắt vào mùa đông, mà không gay gắt như vậy vào mùa hè.”
‘‘Sabbītimutto, bhante, sūriyo kaṭhinaṃ tapati, meghādisahagato kaṭhinaṃ na tapatī’’ti.
‘‘The sun, Venerable, when free from all hindrances, shines intensely; when accompanied by clouds and so forth, it does not shine intensely.’’
“Thưa Tôn giả, mặt trời khi hoàn toàn thoát khỏi mọi chướng ngại thì chiếu sáng gay gắt, còn khi có mây và các yếu tố khác thì không chiếu sáng gay gắt.”
1433
Kaṭhinatapanapañho dasamo.
The tenth question on intense heat.
Câu hỏi về sự chiếu sáng gay gắt thứ mười.
1434
Nippapañcavaggo dutiyo.
The second chapter, Nippapañcavagga.
Chương Nippapañca thứ hai.
1435
Imasmiṃ vagge dasa pañhā.
In this chapter, there are ten questions.
Trong chương này có mười câu hỏi.
1436

3. Vessantaravaggo

3. Vessantaravagga

3. Chương Vessantara

1437
1. Vessantarapañho
1. The Question on Vessantara
1. Câu hỏi về Vessantara
1438
1. ‘‘Bhante nāgasena, sabbeva bodhisattā puttadāraṃ denti, udāhu vessantareneva raññā puttadāraṃ dinna’’nti?
1. ‘‘Venerable Nāgasena, do all Bodhisattas give away their children and wives, or was it only King Vessantara who gave away his children and wife?’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, tất cả các vị Bồ Tát đều bố thí vợ con, hay chỉ riêng vua Vessantara đã bố thí vợ con?”
‘‘Sabbepi, mahārāja, bodhisattā puttadāraṃ denti, na vessantareneva raññā puttadāraṃ dinna’’nti.
‘‘All Bodhisattas, great king, give away their children and wives; it was not only King Vessantara who gave away his children and wife.’’
“Thưa Đại vương, tất cả các vị Bồ Tát đều bố thí vợ con, không phải chỉ riêng vua Vessantara đã bố thí vợ con.”
‘‘Api ca kho, bhante nāgasena, tesaṃ anumatena dentī’’ti.
‘‘But Venerable Nāgasena, do they give with their consent?’’
“Tuy nhiên, thưa Tôn giả Nāgasena, họ bố thí với sự đồng ý của vợ con phải không?”
‘‘Bhariyā, mahārāja, anumatā, dārakā pana bālatāya vilapiṃsu* , yadi te atthato jāneyyuṃ, tepi anumodeyyuṃ, na te vilapeyyu’’nti.
‘‘The wife, great king, consented, but the children cried out due to their immaturity. If they had known the actual reason, they too would have rejoiced, and they would not have cried out.’’
“Thưa Đại vương, người vợ đã đồng ý, nhưng các con vì còn nhỏ dại nên đã khóc lóc. Nếu chúng biết được ý nghĩa thực sự, chúng cũng sẽ hoan hỷ, và chúng sẽ không khóc lóc.”
1439
‘‘Dukkaraṃ, bhante nāgasena, bodhisattena kataṃ, yaṃ so attano orase piye putte brāhmaṇassa dāsatthāya adāsi.
‘‘It was a difficult deed, Venerable Nāgasena, that the Bodhisatta performed, in that he gave his own dear, legitimate children to a brahmin for servitude.’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, Bồ Tát đã làm một việc khó khăn, khi Ngài đã ban tặng những người con ruột yêu quý của mình cho một Bà La Môn để làm nô lệ.”
1440
‘‘Idampi dutiyaṃ dukkarato dukkarataraṃ, yaṃ so attano orase piye putte bālake taruṇake latāya bandhitvā tena brāhmaṇena latāya anumajjīyante disvā ajjhupekkhi.
‘‘This, too, was a second deed even more difficult than the difficult, in that he saw his own dear, legitimate children, young and tender, being bound with a creeper and dragged by that brahmin with the creeper, and yet he remained indifferent.’’
“Đây là một việc khó khăn hơn cả việc khó khăn, khi Ngài nhìn thấy những người con ruột yêu quý, còn nhỏ dại, bị Bà La Môn kia trói bằng dây leo và kéo đi, mà Ngài vẫn chịu đựng.”
1441
‘‘Idampi tatiyaṃ dukkarato dukkarataraṃ, yaṃ so sakena balena bandhanā muccitvā āgate dārake sārajjamupagate punadeva latāya bandhitvā adāsi.
‘‘This, too, was a third deed even more difficult than the difficult, in that he, having given the children who had escaped from their bonds by their own strength and had come to him in fear, bound them again with a creeper and gave them away.’’
“Đây cũng là điều khó làm hơn cả điều khó làm thứ ba, việc ngài đã trao đi những đứa trẻ đã tự mình thoát khỏi dây trói bằng sức lực của chúng, rồi lại bị trói bằng dây leo một lần nữa.
1442
‘‘Idampi catutthaṃ dukkarato dukkarataraṃ, yaṃ so dārake ‘ayaṃ kho, tāta, yakkho khādituṃ neti amhe’ti vilapante ‘mā bhāyitthā’ti na assāsesi.
‘‘This, too, was a fourth deed even more difficult than the difficult, in that he did not comfort the children who were crying, saying, ‘Father, this is a yakkha who is taking us to eat us,’ by saying, ‘Do not be afraid.’’’
“Đây cũng là điều khó làm hơn cả điều khó làm thứ tư, việc ngài không an ủi những đứa trẻ đang than khóc rằng: ‘Thưa cha, đây là một con quỷ đang dẫn chúng con đi ăn thịt.’
1443
‘‘Idampi pañcamaṃ dukkarato dukkarataraṃ, yaṃ so jālissa kumārassa rudamānassa pādesu nipatitvā ‘alaṃ, tāta, kaṇhājinaṃ nivattehi, ahameva gacchāmi yakkhena saha, khādatu maṃ yakkho’ti yācamānassa evaṃ na sampaṭicchi.
‘‘This, too, was a fifth deed even more difficult than the difficult, in that he did not agree when Prince Jāli, crying, fell at his feet and pleaded, ‘Enough, father, let Kaṇhājinā return; I myself will go with the yakkha, let the yakkha eat me.’’’
“Đây cũng là điều khó làm hơn cả điều khó làm thứ năm, việc ngài đã không chấp nhận lời van xin của hoàng tử Jāli, khi cậu bé khóc lóc quỳ xuống dưới chân ngài mà nói: ‘Thôi đủ rồi, thưa cha, xin hãy trả Kaṇhājina lại, chính con sẽ đi với con quỷ, hãy để con quỷ ăn thịt con.’
1444
‘‘Idampi chaṭṭhaṃ dukkarato dukkarataraṃ, yaṃ so jālissa kumārassa ‘pāsāṇasamaṃ nūna te, tāta, hadayaṃ, yaṃ tvaṃ amhākaṃ dukkhitānaṃ pekkhamāno nimmanussake brahāraññe yakkhena nīyamāne na nivāresī’ti vilapamānassa kāruññaṃ nākāsi.
‘‘This, too, was a sixth deed even more difficult than the difficult, in that he showed no compassion when Prince Jāli, crying, said, ‘Surely your heart, father, is like a stone, in that you, seeing us suffering, being taken away by a yakkha in a desolate great forest, did not prevent it.’’’
“Đây cũng là điều khó làm hơn cả điều khó làm thứ sáu, việc ngài đã không động lòng trắc ẩn khi hoàng tử Jāli than khóc rằng: ‘Thưa cha, chắc chắn trái tim cha cứng như đá, khi cha nhìn thấy chúng con đau khổ bị con quỷ dẫn đi trong khu rừng hoang vắng không một bóng người mà không ngăn cản.’
1445
‘‘Idampi sattamaṃ dukkarato dukkarataraṃ, yaṃ tassa ruḷaruḷassa bhīmabhīmassa nīte dārake adassanaṃ gamite na phali hadayaṃ satadhā vā sahassadhā vā, puññakāmena manujena kiṃ paradukkhāpanena, nanu nāma sakadānaṃ dātabbaṃ hotī’’ti?
‘‘This, too, was a seventh deed even more difficult than the difficult, in that his heart did not burst into a hundred or a thousand pieces when the children, crying loudly and terribly, were taken away and disappeared from sight. What is the point of causing suffering to others for a person desirous of merit? Should not one give one's own self in donation?’’
“Đây cũng là điều khó làm hơn cả điều khó làm thứ bảy, việc trái tim ngài đã không vỡ thành trăm mảnh hay ngàn mảnh khi những đứa trẻ bị dẫn đi trong tiếng khóc thét kinh hoàng, khủng khiếp, và biến mất khỏi tầm mắt. Một người mong muốn tạo công đức thì việc gây đau khổ cho người khác để làm gì? Chẳng phải lẽ ra nên tự mình bố thí sao?”
1446
‘‘Dukkarassa, mahārāja, katattā bodhisattassa kittisaddo dasasahassiyā lokadhātuyā sadevamanussesu abbhuggato, devā devabhavane pakittenti, asurā asurabhavane pakittenti, garuḷā garuḷabhavane pakittenti, nāgā nāgabhavane pakittenti, yakkhā yakkhabhavane pakittenti, anupubbena tassa kittisaddo paramparāya ajjetarahi idha amhākaṃ samayaṃ anuppatto, taṃ mayaṃ dānaṃ pakittentā vikopentā nisinnā sudinnaṃ, udāhu duddinnanti.
‘‘Because of the performance of the difficult deed, great king, the Bodhisatta’s fame spread throughout the ten-thousand-world system, among devas and humans. Devas praise him in the deva realm, asuras praise him in the asura realm, garuḷas praise him in the garuḷa realm, nāgas praise him in the nāga realm, yakkhas praise him in the yakkha realm. Gradually, his fame has reached our time here, through succession. We are here, praising and discussing that donation, whether it was well-given or ill-given.’’
“Thưa Đại vương, vì đã thực hiện những điều khó làm, tiếng tăm của Bồ tát đã vang dội khắp mười ngàn thế giới, giữa chư thiên và loài người. Chư thiên ca ngợi trong cõi trời, A-tu-la ca ngợi trong cõi A-tu-la, Kim Sí Điểu ca ngợi trong cõi Kim Sí Điểu, Long vương ca ngợi trong cõi Long vương, Dạ-xoa ca ngợi trong cõi Dạ-xoa. Dần dần, tiếng tăm của ngài đã truyền từ đời này sang đời khác, cho đến nay đã đến thời của chúng ta. Chúng ta đang ngồi đây, ca ngợi và bàn luận về sự bố thí đó, liệu đó là sự bố thí tốt đẹp hay không tốt đẹp.
So kho panāyaṃ, mahārāja, kittisaddo nipuṇānaṃ viññūnaṃ vidūnaṃ vibhāvīnaṃ bodhisattānaṃ dasa guṇe anudassati.
‘‘And this fame, great king, reveals ten qualities of Bodhisattas who are subtle, discerning, wise, and profound.’’
Thưa Đại vương, tiếng tăm này hiển bày mười đức tính của các vị Bồ tát tinh tế, sáng suốt, thông thái và có trí tuệ.
Katame dasa?
‘‘Which ten?’’
Mười đức tính đó là gì?
Agedhatā nirālayatā cāgo pahānaṃ apunarāvattitā sukhumatā mahantatā duranubodhatā dullabhatā asadisatā buddhadhammassa, so kho panāyaṃ, mahārāja, kittisaddo nipuṇānaṃ viññūnaṃ vidūnaṃ vibhāvīnaṃ bodhisattānaṃ ime dasa guṇe anudassatī’’ti.
‘‘Non-attachment, detachment, generosity, relinquishment, non-reversion, subtlety, greatness, incomprehensibility, rarity, and the unequalled nature of the Buddha-Dhamma. This fame, great king, reveals these ten qualities of Bodhisattas who are subtle, discerning, wise, and profound.’’
Đó là sự không tham lam, không chấp trước, sự buông bỏ, sự từ bỏ, sự không thoái chuyển, sự vi tế, sự vĩ đại, sự khó nhận biết, sự hiếm có, sự vô song của Phật pháp. Thưa Đại vương, tiếng tăm này hiển bày mười đức tính đó của các vị Bồ tát tinh tế, sáng suốt, thông thái và có trí tuệ.”
1447
‘‘Bhante nāgasena, yo paraṃ dukkhāpetvā dānaṃ deti, api nu taṃ dānaṃ sukhavipākaṃ hoti saggasaṃvattanika’’nti?
‘‘Venerable Nāgasena, if one gives a donation after causing suffering to another, will that donation have a pleasant result and lead to heaven?’’
“Bạch Tôn giả Nāgasena, một người bố thí mà làm khổ người khác, liệu sự bố thí đó có mang lại quả báo an lạc, dẫn đến cõi trời không?”
‘‘Āma, mahārāja, kiṃ vattabba’’nti.
‘‘Yes, great king, what more needs to be said?’’
“Thưa Đại vương, vâng, sao lại không chứ?”
‘‘Iṅgha, bhante nāgasena, kāraṇaṃ upadassehī’’ti.
‘‘Please, Venerable Nāgasena, give a reason.’’
“Xin Tôn giả Nāgasena hãy trình bày lý do.”
‘‘Idha, mahārāja, koci samaṇo vā brāhmaṇo vā sīlavā hoti kalyāṇadhammo, so bhaveyya pakkhahato vā pīṭhasappī vā aññataraṃ vā byādhiṃ āpanno, tamenaṃ yo koci puññakāmo yānaṃ āropetvā patthitaṃ desamanupāpeyya, api nu kho, mahārāja, tassa purisassa tatonidānaṃ kiñci sukhaṃ nibbatteyya saggasaṃvattanikaṃ taṃ kamma’’nti?
‘‘Here, great king, if some ascetic or brahmin is virtuous and of good conduct, but is afflicted by paralysis or is a cripple, or has fallen ill with some other disease, and someone desirous of merit takes him in a vehicle and conveys him to his desired destination, would that person, great king, experience any happiness arising from that, and would that action lead to heaven?’’
“Thưa Đại vương, ở đây, có một vị Sa-môn hay Bà-la-môn nào đó giữ giới, có thiện pháp, nhưng có thể bị bại liệt, hoặc bị bệnh phong thấp, hoặc mắc một căn bệnh nào khác. Một người nào đó mong muốn tạo công đức, đưa vị ấy lên xe và đưa đến nơi mong muốn. Thưa Đại vương, liệu người đó có nhận được bất kỳ sự an lạc nào từ hành động đó, và liệu nghiệp đó có dẫn đến cõi trời không?”
‘‘Āma, bhante, kiṃ vattabbaṃ?
‘‘Yes, venerable sir, what more needs to be said?’’
“Bạch Tôn giả, vâng, sao lại không chứ?
Hatthiyānaṃ vā so, bhante, puriso labheyya assayānaṃ vā rathayānaṃ vā, thale thalayānaṃ jale jalayānaṃ devesu devayānaṃ manussesu manussayānaṃ, tadanucchavikaṃ tadanulomikaṃ bhave bhave nibbatteyya, tadanucchavikāni tadanulomikāni cassa sukhāni nibbatteyyuṃ, sugatito sugatiṃ gaccheyya, teneva kammābhisandena iddhiyānaṃ abhiruyha patthitaṃ nibbānanagaraṃ pāpuṇeyyā’’ti.
"Venerable sir, that man might obtain elephant vehicles, or horse vehicles, or chariot vehicles; land vehicles on land, water vehicles in water; divine vehicles among devas, human vehicles among humans. In every existence, appropriate and suitable results would arise for him. Appropriate and suitable happiness would arise for him. He would go from a good destination to a good destination. By that very current of kamma, ascending the vehicle of psychic power (iddhi), he would reach the desired city of Nibbāna."
Bạch Tôn giả, người đó sẽ nhận được xe voi, hoặc xe ngựa, hoặc xe kéo; xe trên cạn ở trên cạn, xe dưới nước ở dưới nước; xe của chư thiên ở cõi trời, xe của loài người ở cõi người. Quả báo tương xứng và phù hợp sẽ sinh khởi trong mỗi kiếp sống; những sự an lạc tương xứng và phù hợp sẽ sinh khởi cho người đó; người đó sẽ đi từ thiện thú này đến thiện thú khác. Với sự tiếp nối của nghiệp đó, người đó sẽ cưỡi cỗ xe thần thông và đạt đến thành Niết-bàn mà mình mong muốn.”
‘‘Tena hi, mahārāja, paradukkhāpanena dinnadānaṃ sukhavipākaṃ hoti saggasaṃvattanikaṃ, yaṃ so puriso balībadde dukkhāpetvā evarūpaṃ sukhaṃ anubhavati.
"In that case, great king, a gift given by causing suffering to others brings a happy result and leads to a heavenly rebirth, by which that man, having caused suffering to the oxen, experiences such happiness.
“Vậy thì, thưa Đại vương, sự bố thí được thực hiện bằng cách làm khổ người khác vẫn mang lại quả báo an lạc, dẫn đến cõi trời, bởi vì người đó đã làm khổ những con bò nhưng lại được hưởng sự an lạc như vậy.”
1448
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yathā paradukkhāpanena dinnadānaṃ sukhavipākaṃ hoti saggasaṃvattanikaṃ.
Hear further, great king, another reason why a gift given by causing suffering to others brings a happy result and leads to a heavenly rebirth.
“Thưa Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, về việc sự bố thí được thực hiện bằng cách làm khổ người khác vẫn mang lại quả báo an lạc, dẫn đến cõi trời.
Idha, mahārāja, yo koci rājā janapadato dhammikaṃ baliṃ uddharāpetvā āṇāpavattanena dānaṃ dadeyya, api nu kho so, mahārāja, rājā tatonidānaṃ kiñci sukhaṃ anubhaveyya saggasaṃvattanikaṃ taṃ dāna’’nti?
Here, great king, if any king were to collect a lawful tax from the countryside and give a donation by exercising his authority, would that king, great king, experience any happiness from that, and would that donation lead to a heavenly rebirth?"
Thưa Đại vương, ở đây, bất kỳ vị vua nào thu thuế hợp pháp từ các vùng đất và thực hiện bố thí bằng quyền lực của mình, liệu vị vua đó có được hưởng bất kỳ sự an lạc nào từ đó, và liệu sự bố thí đó có dẫn đến cõi trời không?”
‘‘Āma, bhante, kiṃ vattabbaṃ, tatonidānaṃ so, bhante, rājā uttariṃ anekasatasahassaguṇaṃ labheyya.
"Yes, venerable sir, what need is there to say? From that, venerable sir, that king would obtain a hundred thousand times more.
“Bạch Tôn giả, vâng, sao lại không chứ? Bạch Tôn giả, từ đó, vị vua đó sẽ nhận được quả báo gấp hàng trăm ngàn lần.
Rājūnaṃ atirājā bhaveyya, devānaṃ atidevo bhaveyya, brahmānaṃ atibrahmā bhaveyya, samaṇānaṃ atisamaṇo bhaveyya, brāhmaṇānaṃ atibrāhmaṇo bhaveyya, arahantānaṃ atiarahā* bhaveyyā’’ti.
He would be a king above kings, a deva above devas, a Brahmā above Brahmās, an ascetic above ascetics, a brāhmaṇa above brāhmaṇas, an Arahant above Arahants."
Người đó sẽ trở thành vua của các vị vua, chư thiên của các chư thiên, Phạm thiên của các Phạm thiên, Sa-môn của các Sa-môn, Bà-la-môn của các Bà-la-môn, A-la-hán của các A-la-hán.”
‘‘Tena hi, mahārāja, paradukkhāpanena dinnadānaṃ sukhavipākaṃ hoti saggasaṃvattanikaṃ, yaṃ so rājā balinā janaṃ pīḷetvā dinnadānena evarūpaṃ uttariṃ yasasukhaṃ anubhavatī’’ti.
"In that case, great king, a gift given by causing suffering to others brings a happy result and leads to a heavenly rebirth, by which that king, having oppressed the people with taxes, experiences such surpassing fame and happiness from the gift given."
“Vậy thì, thưa Đại vương, sự bố thí được thực hiện bằng cách làm khổ người khác vẫn mang lại quả báo an lạc, dẫn đến cõi trời, bởi vì vị vua đó đã làm khổ dân chúng bằng thuế má nhưng lại được hưởng sự vinh quang và an lạc cao cả như vậy.”
1449
‘‘Atidānaṃ, bhante nāgasena, vessantarena raññā dinnaṃ, yaṃ so sakaṃ bhariyaṃ parassa bhariyatthāya adāsi, sake orase putte brāhmaṇassa dāsatthāya adāsi, atidānaṃ nāma, bhante nāgasena, loke vidūhi ninditaṃ garahitaṃ, yathā nāma, bhante nāgasena, atibhārena sakaṭassa akkho bhijjati, atibhārena nāvā osīdati, atibhuttena bhojanaṃ visamaṃ pariṇamati, ativassena dhaññaṃ vinassati, atidānena bhogakkhayaṃ upeti, atitāpena pathavī upaḍayhati, atirāgena ummattako hoti, atidosena vajjho hoti, atimohena anayaṃ āpajjati, atilobhena coraggahaṇamupagacchati, atibhayena nirujjhati, atipūrena nadī uttarati, ativātena asani patati, atiagginā odanaṃ uttarati, atisañcaraṇena na ciraṃ jīvati.
"Venerable Nāgasena, the gift given by King Vessantara was excessive, for he gave his own wife for another's wife, and his own biological children as slaves to a brāhmaṇa. Excessive giving, venerable Nāgasena, is censured and blamed by the wise in the world. Just as, venerable Nāgasena, an axle of a cart breaks from excessive load, a boat sinks from excessive load, food digests poorly from excessive eating, crops are destroyed by excessive rain, wealth is exhausted by excessive giving, the earth is scorched by excessive heat, one becomes insane from excessive lust, one becomes punishable by excessive hatred, one falls into ruin from excessive delusion, one falls into the hands of robbers from excessive greed, one perishes from excessive fear, a river overflows its banks from excessive fullness, lightning strikes from excessive wind, rice boils over from excessive fire, and one does not live long from excessive wandering.
“Bạch Tôn giả Nāgasena, sự bố thí mà vua Vessantara đã thực hiện là quá mức, khi ngài đã trao vợ mình cho người khác làm vợ, trao con ruột của mình cho một Bà-la-môn làm nô lệ. Bạch Tôn giả Nāgasena, việc bố thí quá mức bị những người trí tuệ trong thế gian chê bai và khiển trách. Cũng như, bạch Tôn giả Nāgasena, trục xe bị gãy vì quá tải, thuyền bị chìm vì quá tải, thức ăn trở nên khó tiêu vì ăn quá nhiều, mùa màng bị hư hại vì mưa quá nhiều, tài sản bị hao mòn vì bố thí quá mức, đất đai bị cháy khô vì nắng nóng quá mức, trở nên điên loạn vì tham ái quá mức, bị xử tử vì sân hận quá mức, rơi vào cảnh khốn cùng vì si mê quá mức, bị bắt làm trộm vì lòng tham quá mức, bị hủy hoại vì sợ hãi quá mức, sông tràn bờ vì nước quá đầy, sét đánh vì gió quá mạnh, cơm bị cháy vì lửa quá lớn, không sống lâu vì đi lại quá nhiều.
Evameva kho, bhante nāgasena, atidānaṃ nāma loke vidūhi ninditaṃ garahitaṃ, atidānaṃ, bhante nāgasena, vessantarena raññā dinnaṃ, na tattha kiñci phalaṃ icchitabba’’nti.
Even so, venerable Nāgasena, excessive giving is censured and blamed by the wise in the world. The excessive gift given by King Vessantara, venerable Nāgasena, should not be desired for any fruit."
Cũng vậy, bạch Tôn giả Nāgasena, việc bố thí quá mức bị những người trí tuệ trong thế gian chê bai và khiển trách. Bạch Tôn giả Nāgasena, sự bố thí mà vua Vessantara đã thực hiện là quá mức, không có quả báo nào đáng mong muốn ở đó.”
1450
‘‘Atidānaṃ, mahārāja, loke vidūhi vaṇṇitaṃ thutaṃ pasatthaṃ, ye keci yādisaṃ kīdisaṃ dānaṃ denti* , atidānadāyī loke kittiṃ pāpuṇāti.
"Excessive giving, great king, is praised, lauded, and commended by the wise in the world. Whoever gives any kind of gift, the giver of excessive gifts attains fame in the world.
“Thưa Đại vương, sự bố thí quá mức được những người trí tuệ trong thế gian ca ngợi, tán dương và khen ngợi. Bất cứ ai bố thí, dù là loại bố thí nào, người bố thí quá mức đều đạt được danh tiếng trong thế gian.
Yathā, mahārāja, atipavaratāya dibbaṃ vanamūlaṃ gahitampi hatthapāse ṭhitānaṃ parajanānaṃ na dassayati, agado atijaccatāya* pīḷāya samugghātako rogānaṃ antakaro, aggi atijotitāya ḍahati, udakaṃ atisītatāya nibbāpeti, padumaṃ parisuddhatāya na upalimpati vārikaddamena, maṇi atiguṇatāya kāmadado, vajiraṃ atitikhiṇatāya vijjhati maṇimuttāphalikaṃ, pathavī atimahantatāya naroragamigapakkhijalaselapabbatadume dhāreti, samuddo atimahantatāya aparipūraṇo, sineru atibhāratāya acalo, ākāso ativitthāratāya ananto, sūriyo atippabhatāya timiraṃ ghāteti, sīho atijātitāya vigatabhayo, mallo atibalavatāya paṭimallaṃ khippaṃ ukkhipati, rājā atipuññatāya adhipati, bhikkhu atisīlavantatāya nāgayakkhanaramarūhi namassanīyo, buddho atiaggatāya* anupamo.
Just as, great king, a divine root, even if held in hand, is not shown to others who are close by due to its supreme excellence; a medicine, due to its supreme purity, is an eradicating agent for afflictions and an ender of diseases; fire, due to its supreme brilliance, burns; water, due to its supreme coolness, extinguishes; a lotus, due to its supreme purity, is not defiled by water and mud; a gem, due to its supreme quality, grants wishes; a diamond, due to its supreme sharpness, pierces gems, pearls, and crystals; the earth, due to its supreme vastness, supports humans, nāgas, animals, birds, waters, rocks, mountains, and trees; the ocean, due to its supreme vastness, is never full; Sineru, due to its supreme weight, is unmoving; space, due to its supreme expanse, is endless; the sun, due to its supreme radiance, dispels darkness; a lion, due to its supreme birth, is fearless; a wrestler, due to his supreme strength, quickly throws down his opponent; a king, due to his supreme merit, is a ruler; a bhikkhu, due to his supreme virtue, is worthy of veneration by nāgas, yakkhas, humans, and devas; and the Buddha, due to his supreme eminence, is incomparable.
Thưa Đại vương, ví như, do sự cực kỳ thù thắng, rễ cây thuốc thần dù được nắm giữ cũng không thể hiện ra cho những người khác đang ở trong tầm tay thấy được; thuốc do phẩm chất cực kỳ ưu việt nên có thể diệt trừ bệnh tật, chấm dứt các chứng bệnh; lửa do cực kỳ rực sáng nên đốt cháy; nước do cực kỳ mát lạnh nên dập tắt; hoa sen do cực kỳ thanh khiết nên không bị bùn nước làm vấy bẩn; ngọc báu do cực kỳ quý giá nên ban cho mọi ước muốn; kim cương do cực kỳ sắc bén nên xuyên thủng ngọc, ngọc trai, pha lê; đất do cực kỳ rộng lớn nên nâng đỡ người, rắn, thú, chim, nước, đá, núi, cây cối; biển cả do cực kỳ rộng lớn nên không bao giờ đầy; núi Sineru do cực kỳ nặng nề nên bất động; hư không do cực kỳ bao la nên vô tận; mặt trời do cực kỳ rực rỡ nên xua tan bóng tối; sư tử do cực kỳ cao quý nên không sợ hãi; đô vật do cực kỳ mạnh mẽ nên nhanh chóng nhấc bổng đối thủ; vua do cực kỳ phước báu nên là bậc tối thượng; tỳ khưu do cực kỳ giữ giới nên được chư Nāga, Dạ Xoa, người và chư thiên đảnh lễ; Đức Phật do cực kỳ tối thượng nên vô song.
Evameva kho, mahārāja, atidānaṃ nāma loke vidūhi vaṇṇitaṃ thutaṃ pasatthaṃ, ye keci yādisaṃ kīdisaṃ dānaṃ denti, atidānadāyī loke kittiṃ pāpuṇāti, atidānena vessantaro rājā dasasahassiyā lokadhātuyā vaṇṇito thuto pasattho mahito kittito, teneva atidānena vessantaro rājā ajjetarahi buddho jāto aggo sadevake loke.
Even so, great king, excessive giving is praised, extolled, and glorified by the wise in the world. Whatever kind of gift anyone gives, the giver of an excessive gift attains fame in the world. Through excessive giving, King Vessantara was praised, extolled, glorified, honored, and famed throughout the ten-thousand-world system. Through that very excessive giving, King Vessantara has now become the Buddha, the foremost in the world with its devas.
Cũng như vậy, thưa Đại vương, bố thí tột độ được các bậc trí trong thế gian ca ngợi, tán dương và khen tặng. Bất cứ ai bố thí dù là loại nào, người bố thí tột độ sẽ đạt được danh tiếng trong thế gian. Nhờ bố thí tột độ, vua Vessantara đã được ca ngợi, tán dương, khen tặng, tôn kính và được biết đến trong một vạn thế giới. Cũng chính nhờ sự bố thí tột độ ấy mà vua Vessantara ngày nay đã trở thành Đức Phật, bậc tối thượng trong thế gian cùng với chư thiên.
1451
‘‘Atthi pana, mahārāja, loke ṭhapanīyaṃ dānaṃ, yaṃ dakkhiṇeyye anuppatte na dātabba’’nti?
“Is there, great king, a gift in the world that should be withheld, which should not be given when a worthy recipient arrives?”
“Thưa Đại vương, có phải trong thế gian có một loại bố thí cần phải giữ lại, không nên bố thí khi có bậc đáng cúng dường đến không?”
‘‘Dasa kho panimāni, bhante nāgasena, dānāni, yāni loke adānasammatāni, yo tāni dānāni deti, so apāyagāmī hoti.
“Indeed, Venerable Nāgasena, there are these ten gifts which are considered non-gifts in the world. Whoever gives these gifts goes to the lower realms.
“Thưa Đại đức Nāgasena, có mười loại bố thí được coi là không nên bố thí trong thế gian. Ai bố thí những loại ấy sẽ đi đến cõi đọa lạc.
Katamāni dasa?
Which ten?
Mười loại ấy là gì?
Majjadānaṃ, bhante nāgasena, loke adānasammataṃ, yo taṃ dānaṃ deti, so apāyagāmī hoti.
The gift of intoxicating drinks, Venerable Nāgasena, is considered a non-gift in the world; whoever gives that gift goes to the lower realms.
Thưa Đại đức Nāgasena, bố thí rượu được coi là không nên bố thí trong thế gian, ai bố thí loại ấy sẽ đi đến cõi đọa lạc.
Samajjadānaṃ…pe… itthidānaṃ…pe… usabhadānaṃ…pe… cittakammadānaṃ…pe… satthadānaṃ …pe… visadānaṃ…pe… saṅkhalikadānaṃ…pe… kukkuṭasūkaradānaṃ…pe… tulākūṭamānakūṭadānaṃ, bhante nāgasena, loke adānasammataṃ hoti, yo taṃ dānaṃ deti, so apāyagāmī hoti.
The gift of entertainment gatherings… the gift of women… the gift of bulls… the gift of paintings… the gift of weapons… the gift of poison… the gift of shackles… the gift of chickens and pigs… the gift of false scales and false measures, Venerable Nāgasena, is considered a non-gift in the world; whoever gives that gift goes to the lower realms.
Bố thí nơi hội hè… (lược)… bố thí phụ nữ… (lược)… bố thí bò đực… (lược)… bố thí tranh vẽ… (lược)… bố thí vũ khí… (lược)… bố thí thuốc độc… (lược)… bố thí xiềng xích… (lược)… bố thí gà, heo… (lược)… Thưa Đại đức Nāgasena, bố thí cân điêu, đấu gian được coi là không nên bố thí trong thế gian, ai bố thí loại ấy sẽ đi đến cõi đọa lạc.
Imāni kho, bhante nāgasena, dasa dānāni loke adānasammatāni, yo tāni dānāni deti, so apāyagāmī hotī’’ti.
These, Venerable Nāgasena, are the ten gifts considered non-gifts in the world; whoever gives these gifts goes to the lower realms.”
Thưa Đại đức Nāgasena, đây là mười loại bố thí được coi là không nên bố thí trong thế gian. Ai bố thí những loại ấy sẽ đi đến cõi đọa lạc.”
1452
‘‘Nāhaṃ taṃ, mahārāja, adānasammataṃ pucchāmi, imaṃ khvāhaṃ, mahārāja, taṃ pucchāmi ‘atthi pana, mahārāja, loke ṭhapanīyaṃ dānaṃ, yaṃ dakkhiṇeyye anuppatte na dātabba’nti.
“I am not asking you, great king, about what is considered a non-gift. This is what I am asking you, great king: ‘Is there, great king, a gift in the world that should be withheld, which should not be given when a worthy recipient arrives?’”
“Thưa Đại vương, tôi không hỏi về loại bố thí được coi là không nên bố thí. Thưa Đại vương, tôi hỏi Đại vương điều này: ‘Thưa Đại vương, có phải trong thế gian có một loại bố thí cần phải giữ lại, không nên bố thí khi có bậc đáng cúng dường đến không?’”
‘‘Natthi, bhante nāgasena, loke ṭhapanīyaṃ dānaṃ.
“There is no gift in the world, Venerable Nāgasena, that should be withheld.
“Thưa Đại đức Nāgasena, trong thế gian không có loại bố thí nào cần phải giữ lại mà không nên bố thí khi có bậc đáng cúng dường đến.
Yaṃ dakkhiṇeyye anuppatte na dātabbaṃ, cittappasāde uppanne keci dakkhiṇeyyānaṃ bhojanaṃ denti, keci acchādanaṃ, keci sayanaṃ, keci āvasathaṃ, keci attharaṇapāvuraṇaṃ, keci dāsidāsaṃ, keci khettavatthuṃ, keci dvipadacatuppadaṃ, keci sataṃ sahassaṃ satasahassaṃ, keci mahārajjaṃ, keci jīvitampi dentī’’ti.
Which should not be given when a worthy recipient arrives. When mental clarity arises, some give food to worthy recipients, some clothing, some lodging, some dwellings, some coverings and cloaks, some male and female servants, some fields and land, some two-footed and four-footed creatures, some a hundred, a thousand, a hundred thousand, some a great kingdom, and some even their very lives.”
Khi tâm hoan hỷ phát sinh, một số người bố thí đồ ăn cho các bậc đáng cúng dường, một số bố thí y phục, một số bố thí chỗ nằm, một số bố thí chỗ ở, một số bố thí chăn mền, một số bố thí nô tỳ, một số bố thí ruộng đất, một số bố thí gia súc hai chân hay bốn chân, một số bố thí một trăm, một ngàn, một trăm ngàn, một số bố thí cả vương quốc vĩ đại, một số thậm chí bố thí cả mạng sống.”
‘‘Yadi pana, mahārāja, keci jīvitampi denti, kiṃ kāraṇā vessantaraṃ dānapatiṃ atibāḷhaṃ paripātesi sudinne putte ca dāre ca?
“If, great king, some even give their lives, for what reason did Vessantara, the lord of generosity, endure such extreme suffering after having given his sons and wife so well?
“Nếu vậy, thưa Đại vương, một số người thậm chí bố thí cả mạng sống, vậy vì lý do gì mà Đại vương lại quá gay gắt chỉ trích thí chủ Vessantara đã bố thí con cái và vợ mình một cách tốt đẹp?”
1453
‘‘Api nu kho, mahārāja, atthi lokapakati lokāciṇṇaṃ, labhati pitā puttaṃ iṇaṭṭo vā ājīvikapakato vā āvapituṃ vā* vikkiṇituṃ vā’’ti?
“Is it not, great king, a custom of the world, a tradition of the world, that a father, being in debt or in need of livelihood, may pledge or sell his son?”
“Này Đại vương, có phải có một phong tục, một thông lệ trong thế gian rằng người cha có thể cầm cố hoặc bán con mình khi mắc nợ hoặc vì sinh kế không?”
‘‘Āma, bhante, labhati pitā puttaṃ iṇaṭṭo vā ājīvikapakato vā āvapituṃ vā vikkiṇituṃ vā’’ti.
“Yes, Venerable sir, a father, being in debt or in need of livelihood, may pledge or sell his son.”
“Vâng, thưa Đại đức, người cha có thể cầm cố hoặc bán con mình khi mắc nợ hoặc vì sinh kế.”
‘‘Yadi, mahārāja, labhati pitā puttaṃ iṇaṭṭo vā ājīvikapakato vā āvapituṃ vā vikkiṇituṃ vā, vessantaropi, mahārāja, rājā alabhamāno sabbaññutañāṇaṃ upadduto dukkhito tassa dhammadhanassa paṭilābhāya puttadāraṃ āvapesi ca vikkiṇi ca.
“If, great king, a father, being in debt or in need of livelihood, may pledge or sell his son, then King Vessantara, great king, not obtaining omniscience, afflicted and suffering, pledged and sold his sons and wife for the attainment of that Dharma-wealth.
“Nếu vậy, thưa Đại vương, người cha có thể cầm cố hoặc bán con mình khi mắc nợ hoặc vì sinh kế, thì vua Vessantara, thưa Đại vương, vì không đạt được tuệ tri Toàn giác, bị khổ não và đau đớn, đã cầm cố và bán vợ con mình để đạt được tài sản Pháp ấy.
Iti, mahārāja, vessantarena raññā aññesaṃ dinnaṃ yeva dinnaṃ, kataṃ yeva kataṃ.
Thus, great king, what was given by King Vessantara was indeed given, and what was done was indeed done.”
Như vậy, thưa Đại vương, những gì vua Vessantara đã bố thí cho người khác thì quả thật đã bố thí, những gì đã làm thì quả thật đã làm.
Kissa pana tvaṃ, mahārāja, tena dānena vessantaraṃ dānapatiṃ atibāḷhaṃ apasādesī’’ti?
“Why, O great king, do you so strongly disparage the donor Vessantara for that gift?”
Vậy tại sao, thưa Đại vương, Đại vương lại quá gay gắt chỉ trích thí chủ Vessantara vì sự bố thí ấy?”
1454
‘‘Nāhaṃ, bhante nāgasena, vessantarassa dānapatino dānaṃ garahāmi, api ca puttadāraṃ yācante niminitvā attānaṃ dātabba’’nti.
“Venerable Nāgasena, I do not criticize the donation of the donor Vessantara. However, when children and wife are requested, one should weigh it and give oneself.”
“Thưa Đại đức Nāgasena, tôi không chê trách sự bố thí của thí chủ Vessantara, nhưng khi có người xin con cái và vợ, ông ấy nên cân nhắc và bố thí chính mình.”
‘‘Etaṃ kho, mahārāja, asabbhikāraṇaṃ, yaṃ puttadāraṃ yācante attānaṃ dadeyya, yaṃ yaṃ hi yācante taṃ tadeva dātabbaṃ, etaṃ sappurisānaṃ kammaṃ.
“Indeed, O great king, it is an ignoble act to give oneself when children and wife are requested. Whatever is requested, that alone should be given; this is the conduct of good people.
“Thưa Đại vương, đó là một việc làm không phải của người thiện lương, khi có người xin con cái và vợ mà lại bố thí chính mình. Bất cứ thứ gì người ta xin, thì chính thứ đó nên được bố thí. Đó là hành động của những bậc thiện trí.
Yathā, mahārāja, koci puriso pānīyaṃ āharāpeyya, tassa yo bhojanaṃ dadeyya, api nu so, mahārāja, puriso tassa kiccakārī assā’’ti?
Just as, O great king, if a man were to ask for water, and someone were to give him food, would that man, O great king, be fulfilling his need?”
Ví như, thưa Đại vương, có người sai một người khác mang nước đến, nếu người đó lại mang đồ ăn đến, thì người ấy có phải là người đã làm đúng việc cho người kia không, thưa Đại vương?”
‘‘Na hi, bhante, yaṃ so āharāpeti, tameva tassa dento kiccakārī assā’’ti.
“No, venerable sir, only by giving him what he asked for would that person be fulfilling his need.”
“Không, thưa Đại đức. Chỉ khi người ấy mang đúng thứ mà người kia đã sai mang đến thì mới là người đã làm đúng việc.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, vessantaro rājā brāhmaṇe puttadāraṃ yācante puttadāraṃ yeva adāsi.
“Even so, O great king, King Vessantara, when the brahmin requested his children and wife, gave only his children and wife.
“Cũng như vậy, thưa Đại vương, khi vị Bà la môn xin con cái và vợ, vua Vessantara đã bố thí chính con cái và vợ.
Sace, mahārāja, brāhmaṇo vessantarassa sarīraṃ yāceyya, na so, mahārāja, attānaṃ rakkheyya na kampeyya na rajjeyya, tassa dinnaṃ pariccattaṃ yeva sarīraṃ bhaveyya.
If, O great king, the brahmin had requested Vessantara’s body, that king, O great king, would not have protected himself, nor trembled, nor clung; his body would have been given and relinquished.
Nếu, thưa Đại vương, vị Bà la môn xin thân thể của vua Vessantara, thì vua ấy sẽ không bảo vệ thân mình, không run sợ, không tham đắm. Thân thể ấy sẽ là thứ đã được bố thí, đã được từ bỏ.
Sace, mahārāja, koci vessantaraṃ dānapatiṃ upagantvā yāceyya ‘dāsattaṃ me upehī’ti, dinnaṃ pariccattaṃ yevassa sarīraṃ bhaveyya, na so datvā tapeyya* , rañño, mahārāja, vessantarassa kāyo bahusādhāraṇo.
If, O great king, someone were to approach the donor Vessantara and request, ‘Come into my servitude,’ his body would have been given and relinquished; he would not have regretted after giving. O great king, King Vessantara’s body was common to many.
Nếu, thưa Đại vương, có ai đó đến gặp thí chủ Vessantara và xin: ‘Hãy làm nô lệ cho tôi’, thì thân thể của ngài ấy sẽ là thứ đã được bố thí, đã được từ bỏ. Ngài ấy sẽ không hối tiếc sau khi bố thí. Thưa Đại vương, thân thể của vua Vessantara là của chung cho nhiều người.
1455
‘‘Yathā, mahārāja, pakkā maṃsapesi bahusādhāraṇā, evameva kho, mahārāja, rañño vessantarassa kāyo bahusādhāraṇo.
“Just as, O great king, a piece of cooked meat is common to many, even so, O great king, King Vessantara’s body was common to many.
“Ví như, thưa Đại vương, một miếng thịt đã nấu chín là của chung cho nhiều người, cũng như vậy, thưa Đại vương, thân thể của vua Vessantara là của chung cho nhiều người.
Yathā vā pana, mahārāja, phalito* rukkho nānādijagaṇasādhāraṇo, evameva kho, mahārāja, rañño vessantarassa kāyo bahusādhāraṇo.
Or just as, O great king, a fruit-bearing tree is common to various flocks of birds, even so, O great king, King Vessantara’s body was common to many.
Hoặc ví như, thưa Đại vương, một cây ăn quả là của chung cho nhiều loài chim, cũng như vậy, thưa Đại vương, thân thể của vua Vessantara là của chung cho nhiều người.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
‘Evāhaṃ paṭipajjanto sammāsambodhiṃ pāpuṇissāmī’ti.
‘By acting thus, I shall attain perfect enlightenment (Sammāsambodhi).’
‘Hành trì như vậy, ta sẽ đạt được Chánh Đẳng Giác.’”
1456
‘‘Yathā, mahārāja, puriso adhano dhanatthiko dhanapariyesanaṃ caramāno ajapathaṃ saṅkupathaṃ vettapathaṃ gacchati, jalathalavāṇijjaṃ karoti, kāyena vācāya manasā dhanaṃ ārādheti, dhanappaṭilābhāya vāyamati.
“Just as, O great king, a poor man desirous of wealth, seeking wealth, travels goat paths, precipitous paths, and cane paths, engages in trade by water and land, strives for wealth through body, speech, and mind, and endeavors for the acquisition of wealth.
“Ví như, thưa Đại vương, một người nghèo muốn có tài sản, đi tìm kiếm tài sản, đi qua những con đường dê, những con đường hiểm trở, những con đường tre, buôn bán trên biển và trên đất liền, kiếm tài sản bằng thân, khẩu, ý, nỗ lực để đạt được tài sản.
Evameva kho, mahārāja, vessantaro dānapati adhano buddhadhanena sabbaññutañāṇaratanappaṭilābhāya yācakānaṃ dhanadhaññaṃ dāsidāsaṃ yānavāhanaṃ sakalasāpateyyaṃ sakaṃ puttadāraṃ attānañca cajitvā sammāsambodhiṃ yeva pariyesati.
Even so, O great king, the donor Vessantara, being poor in the wealth of the Buddha, in order to acquire the jewel of omniscient knowledge (Sabbaññutañāṇa), gave up his riches and grains, his male and female servants, his vehicles and conveyances, all his possessions, his own children and wife, and himself, and sought only perfect enlightenment.
Cũng như vậy, thưa Đại vương, thí chủ Vessantara, vì không có tài sản Phật Pháp, để đạt được viên ngọc tuệ tri Toàn giác, đã từ bỏ tài sản, thóc lúa, nô tỳ, xe cộ, toàn bộ tài sản, vợ con và chính mình cho những người ăn xin, và chỉ tìm kiếm Chánh Đẳng Giác.
1457
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, amacco muddakāmo muddādhikaraṇaṃ yaṃ kiñci gehe dhanadhaññaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ, taṃ sabbaṃ datvāpi muddappaṭilābhāya vāyamati.
“Or just as, O great king, a minister desirous of a seal, for the sake of the seal, gives away all his wealth, grain, gold, and silver in his house, and strives for the acquisition of the seal.
“Hoặc ví như, thưa Đại vương, một vị quan muốn có con dấu, dù đã cho đi tất cả tài sản, thóc lúa, vàng bạc trong nhà, vẫn nỗ lực để đạt được con dấu.”
Evameva kho, mahārāja, vessantaro dānapati sabbaṃ taṃ bāhirabbhantaradhanaṃ datvā jīvitampi paresaṃ datvā sammāsambodhiṃ yeva pariyesati.
Even so, O great king, the donor Vessantara, having given all that external and internal wealth, and even given his life to others, seeks only perfect enlightenment.
Tâu Đại vương, cũng vậy, thí chủ Vessantara đã bố thí tất cả tài sản bên trong và bên ngoài đó, thậm chí hiến dâng cả mạng sống cho người khác, chỉ để tìm cầu Chánh Đẳng Giác.
1458
‘‘Api ca, mahārāja, vessantarassa dānapatino evaṃ ahosi ‘yaṃ so brāhmaṇo yācati, tamevāhaṃ tassa dento kiccakārī nāma homī’ti, evaṃ so tassa puttadāramadāsi.
“Moreover, O great king, it occurred to the donor Vessantara: ‘By giving him what that brahmin requests, I shall indeed be fulfilling his need.’ Thus, he gave his children and wife to him.
“Hơn nữa, tâu Đại vương, thí chủ Vessantara đã nghĩ như thế này: ‘Vật gì mà vị Bà-la-môn ấy cầu xin, nếu ta dâng tặng cho ông ấy thì ta sẽ hoàn thành bổn phận của mình.’ Thế là ông ấy đã bố thí vợ con cho vị ấy.
Na kho, mahārāja, vessantaro dānapati dessatāya brāhmaṇassa puttadāramadāsi, na adassanakāmatāya puttadāramadāsi, na atibahukā me puttadārā, ‘na sakkomi te posetu’nti puttadāramadāsi, na ukkaṇṭhito ‘appiyā me’ti nīharitukāmatāya puttadāramadāsi.
Indeed, O great king, the donor Vessantara did not give his children and wife to the brahmin out of hatred, nor out of a desire not to see them, nor thinking, ‘I have too many children and wife, I cannot support them,’ nor out of annoyance, wishing to cast them out because they were unpleasant to him.
Tâu Đại vương, thí chủ Vessantara không phải vì ghét bỏ mà bố thí vợ con cho vị Bà-la-môn, không phải vì không muốn thấy mặt vợ con mà bố thí, không phải vì ‘ta có quá nhiều vợ con, ta không thể nuôi dưỡng họ’ mà bố thí, không phải vì chán ghét ‘họ không được ta yêu quý’ mà muốn đuổi đi nên bố thí.
Atha kho sabbaññutañāṇaratanasseva piyattā sabbaññutañāṇassa kāraṇā vessantaro rājā evarūpaṃ atulaṃ vipulamanuttaraṃ piyaṃ manāpaṃ dayitaṃ pāṇasamaṃ puttadāradānavaraṃ brāhmaṇassa adāsi.
Rather, it was solely out of love for the jewel of omniscient knowledge, for the sake of omniscient knowledge, that King Vessantara gave such an incomparable, vast, supreme, beloved, pleasing, dear, and life-like excellent gift of children and wife to the brahmin.
Mà chính vì yêu quý viên ngọc Toàn Giác trí, vì lý do Toàn Giác trí, vua Vessantara đã bố thí món quà tối thượng là vợ con, một món quà vô song, rộng lớn, vô thượng, đáng yêu, đáng mến, đáng thương, và quý bằng sinh mạng cho vị Bà-la-môn ấy.
1459
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā devātidevena cariyāpiṭake –
“This was also spoken, O great king, by the Blessed One, the God of gods, in the Cariyāpiṭaka—
“Tâu Đại vương, điều này cũng đã được Đức Thế Tôn, vị Trời của các vị Trời, thuyết trong Cariyāpiṭaka (Hạnh Tạng) –
1460
‘‘‘Na me dessā ubho puttā, maddī devī na dessiyā;
“‘My two children are not hateful to me, nor is Queen Maddī hateful;
“‘Hai người con không đáng ghét với ta, Hoàng hậu Maddī không đáng ghét;
1461
Sabbaññutaṃ piyaṃ mayhaṃ, tasmā piye adāsaha’nti.
Omniscience is dear to me, therefore I gave my dear ones.’
Toàn Giác là điều ta yêu quý, vì thế ta đã bố thí những người thân yêu.’
1462
‘‘Tasmā, mahārāja, vessataro rājā puttadānaṃ* datvā paṇṇasālaṃ pavisitvā nipajji.
“Therefore, O great king, King Vessantara, having given the gift of his children, entered the leaf-hut and lay down.
“Vì vậy, tâu Đại vương, sau khi bố thí vợ con, vua Vessantara đã đi vào tịnh xá lá và nằm xuống.
Tassa atipemena dukkhitassa balavasoko uppajji, hadayavatthu uṇhamahosi.
Overwhelmed by extreme affection and suffering, a strong sorrow arose in him, and his heart became hot.”
Do quá yêu thương, một nỗi sầu muộn mãnh liệt đã khởi lên trong ông, vùng tim ông trở nên nóng bỏng.
Nāsikāya appahontiyā mukhena uṇhe assāsapassāse vissajjesi, assūni parivattitvā lohitabindūni hutvā nettehi nikkhamiṃsu.
As he could not breathe through his nose, he exhaled hot breaths through his mouth; tears flowed, turning into drops of blood, and came out from his eyes.
Vì mũi không đủ sức thở, ông phải thở ra những hơi nóng bằng miệng; nước mắt chảy ra, biến thành những giọt máu và tuôn ra từ mắt.
Evameva kho, mahārāja, dukkhena vessantaro rājā brāhmaṇassa puttadāramadāsi ‘mā me dānapatho parihāyī’ti.
Even so, O great king, King Vessantara, though suffering, gave his children and wife to the brahmin, thinking: ‘May my path of giving not decline.’
Tâu Đại vương, chính vì đau khổ như vậy mà vua Vessantara đã bố thí vợ con cho vị Bà-la-môn, với tâm niệm ‘mong cho con đường bố thí của ta không bị suy giảm’.
1463
‘‘Api ca, mahārāja, vessantaro rājā dve atthavase paṭicca brāhmaṇassa dve dārake adāsi.
“Furthermore, O great king, King Vessantara gave the two children to the brahmin for two reasons.
“Hơn nữa, tâu Đại vương, vua Vessantara đã bố thí hai đứa trẻ cho vị Bà-la-môn vì hai mục đích.
Katame dve?
Which two?
Hai mục đích đó là gì?
Dānapatho ca me aparihīno bhavissati, dukkhite ca me puttake vanamūlaphalehi itonidānaṃ ayyako mocessatīti.
‘My path of giving will not be diminished, and my grandfather will, for this reason, liberate my suffering children with forest roots and fruits.’
‘Con đường bố thí của ta sẽ không bị suy giảm, và ông nội sẽ giải thoát những đứa con đáng thương của ta khỏi việc tìm kiếm củ quả trong rừng vì lý do này.’
Jānāti hi, mahārāja, vessantaro rājā ‘na me dārakā sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ, ime ca dārake ayyako nikkiṇissati, evaṃ amhākampi gamanaṃ bhavissatī’ti.
For King Vessantara knew, O great king: ‘My children cannot be enjoyed by anyone as slave-property, and my grandfather will ransom these children, and thus our return will also be possible.’
Thật vậy, tâu Đại vương, vua Vessantara biết rằng: ‘Không ai có thể sử dụng những đứa con của ta như nô lệ; ông nội sẽ chuộc lại những đứa trẻ này, và như vậy chúng ta cũng sẽ được trở về.’
Ime kho, mahārāja, dve atthavase paṭicca brāhmaṇassa dve dārake adāsi.
These, O great king, were the two reasons for which he gave the two children to the brahmin.
Tâu Đại vương, chính vì hai mục đích này mà ông đã bố thí hai đứa trẻ cho vị Bà-la-môn.
1464
‘‘Api ca, mahārāja, vessantaro rājā jānāti ‘ayaṃ kho brāhmaṇo jiṇṇo vuḍḍho mahallako dubbalo bhaggo daṇḍaparāyaṇo khīṇāyuko parittapuñño, neso samattho ime dārake dāsabhogena bhuñjitu’nti.
“Furthermore, O great king, King Vessantara knew: ‘This brahmin is old, aged, decrepit, weak, broken, leaning on a staff, with a diminished lifespan, and little merit; he is not capable of enjoying these children as slave-property.’
“Hơn nữa, tâu Đại vương, vua Vessantara biết rằng: ‘Vị Bà-la-môn này đã già yếu, tuổi cao, sức tàn, thân thể suy nhược, phải chống gậy, tuổi thọ đã cạn, phước báu mỏng manh; ông ấy không thể sử dụng những đứa trẻ này như nô lệ.’
Sakkuṇeyya pana, mahārāja, puriso pākatikena balena ime candimasūriye evaṃmahiddhike evaṃmahānubhāve gahetvā peḷāya vā samugge vā pakkhipitvā nippabhe katvā thālakaparibhogena* paribhuñjitu’’nti?
Could a man, O great king, by ordinary strength, take these moon and sun, so mighty and powerful, and place them in a basket or a box, render them lightless, and enjoy them as a dish?”
Tâu Đại vương, liệu một người có thể dùng sức lực bình thường để bắt giữ mặt trăng và mặt trời, vốn có thần thông và oai lực lớn lao như vậy, rồi bỏ vào giỏ hay hộp, làm cho chúng mất đi ánh sáng, và sử dụng chúng như vật dùng trong chén bát không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, venerable sir.”
“Bạch Ngài, không thể ạ.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, imasmiṃ loke candimasūriyappaṭibhāgassa vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjitunti.
“Even so, O great king, the children of Vessantara, who is like the moon and sun in this world, cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
“Tâu Đại vương, cũng vậy, trong thế gian này, không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara, người được ví như mặt trăng và mặt trời, như nô lệ.”
1465
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
“Hear yet another reason, O great king, for which Vessantara’s children cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
“Tâu Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, vì lý do này mà không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara như nô lệ.
Yathā, mahārāja, rañño cakkavattissa maṇiratanaṃ subhaṃ jātimantaṃ aṭṭhaṃsaṃ suparikammakataṃ catuhatthāyāmaṃ sakaṭanābhipariṇāhaṃ na sakkā kenaci pilotikāya veṭhetvā peḷāya pakkhipitvā satthakanisānaparibhogena paribhuñjituṃ, evameva kho, mahārāja, loke cakkavattirañño maṇiratanappaṭibhāgassa vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
Just as, O great king, the wish-fulfilling jewel of a universal monarch, beautiful, of noble origin, eight-faceted, perfectly polished, four cubits in length, and of the circumference of a cart’s hub, cannot be wrapped by anyone in a ragged cloth, placed in a box, and enjoyed as a whetstone; even so, O great king, the children of Vessantara, who is like the universal monarch’s wish-fulfilling jewel in this world, cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
Tâu Đại vương, cũng như một viên ngọc báu của vị Chuyển Luân Vương, sáng đẹp, quý giá, tám mặt, được mài giũa tinh xảo, dài bốn tấc, có chu vi bằng trục bánh xe, không ai có thể dùng một mảnh vải cũ để bọc lại, bỏ vào hộp, và sử dụng như đá mài dao; cũng vậy, tâu Đại vương, trong thế gian này, không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara, người được ví như viên ngọc báu của vị Chuyển Luân Vương, như nô lệ.”
1466
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
“Hear yet another reason, O great king, for which Vessantara’s children cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
“Tâu Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, vì lý do này mà không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara như nô lệ.
Yathā, mahārāja, tidhā pabhinno sabbaseto sattappatiṭṭhito aṭṭharatanubbedho navaratanāyāmapariṇāho pāsādiko dassanīyo uposatho nāgarājā na sakkā kenaci suppena vā sarāvena vā pidahituṃ, govacchako viya vacchakasālāya pakkhipitvā pariharituṃ vā, evameva kho, mahārāja, loke uposathanāgarājappaṭibhāgassa vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
Just as, O great king, the Nāga king Uposatha, with three ichor flows, entirely white, seven-footed, eight cubits high, nine cubits in length and circumference, pleasing and delightful to behold, cannot be covered by anyone with a winnowing basket or a small bowl, or kept like a calf in a calf-pen; even so, O great king, the children of Vessantara, who is like the Nāga king Uposatha in this world, cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
Tâu Đại vương, cũng như vua voi Uposatha, bị điên cuồng ba lần, toàn thân trắng muốt, có bảy điểm tựa, cao tám tấc, dài và rộng chín tấc, đáng yêu, đáng chiêm ngưỡng, không ai có thể dùng nia hay bát nhỏ để che đậy, hoặc nhốt vào chuồng bò như một con bê con để nuôi dưỡng; cũng vậy, tâu Đại vương, trong thế gian này, không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara, người được ví như vua voi Uposatha, như nô lệ.”
1467
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
“Hear yet another reason, O great king, for which Vessantara’s children cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
“Tâu Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, vì lý do này mà không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara như nô lệ.
Yathā, mahārāja, mahāsamuddo dīghaputhulavitthiṇṇo gambhīro appameyyo duruttaro apariyogāḷho anāvaṭo na sakkā kenaci sabbattha pidahitvā ekatitthena paribhogaṃ kātuṃ, evameva kho, mahārāja, loke mahāsamuddappaṭibhāgassa vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
Just as, O great king, the great ocean, long, broad, extensive, deep, immeasurable, difficult to cross, unfathomable, and uncovered, cannot be completely covered by anyone and used for enjoyment at a single ford; even so, O great king, the children of Vessantara, who is like the great ocean in this world, cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
Tâu Đại vương, cũng như đại dương mênh mông, rộng lớn, sâu thẳm, không thể đo lường, khó vượt qua, không thể thâm nhập, không bị che chắn, không ai có thể che đậy toàn bộ và sử dụng nó chỉ bằng một bến cảng; cũng vậy, tâu Đại vương, trong thế gian này, không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara, người được ví như đại dương, như nô lệ.”
1468
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
“Hear yet another reason, O great king, for which Vessantara’s children cannot be enjoyed by anyone as slave-property.
“Tâu Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, vì lý do này mà không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara như nô lệ.
Yathā, mahārāja, himavanto pabbatarājā pañcayojanasataṃ accuggato nabhe tisahassayojanāyāmavitthāro caturāsītikūṭasahassappaṭimaṇḍito pañcannaṃ mahānadīsatānaṃ pabhavo mahābhūtagaṇālayo nānāvidhagandhadharo dibbosadhasatasamalaṅkato nabhe valāhako viya accuggato dissati, evameva kho, mahārāja, loke himavantapabbatarājappaṭibhāgassa vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
Just as, great king, the Himavanta, the king of mountains, five hundred yojanas high, three thousand yojanas in length and breadth, adorned with eighty-four thousand peaks, the source of five hundred great rivers, the abode of many great beings, bearing various kinds of fragrances, adorned with a hundred divine medicinal plants, appears exceedingly high in the sky like a cloud; even so, great king, in the world, the children of Vessantara, who is like the king of mountains, Himavanta, cannot be used by anyone as slaves.
Tâu Đại vương, cũng như vua núi Hy Mã Lạp Sơn, cao vút năm trăm do-tuần trên không trung, dài rộng ba ngàn do-tuần, được tô điểm bởi tám mươi bốn ngàn đỉnh núi, là nguồn gốc của năm trăm con sông lớn, là nơi trú ngụ của vô số chúng sinh, mang nhiều loại hương thơm, được trang hoàng bằng hàng trăm loại thảo dược thần diệu, trông như một đám mây cao vút trên không trung; cũng vậy, tâu Đại vương, trong thế gian này, không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara, người được ví như vua núi Hy Mã Lạp Sơn, như nô lệ.”
1469
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
“Hear further, great king, another reason, by which reason the children of Vessantara cannot be used by anyone as slaves.
“Tâu Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, vì lý do này mà không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara như nô lệ.
Yathā, mahārāja, rattandhakāratimisāyaṃ uparipabbatagge jalamāno mahāaggikkhandho suvidūrepi paññāyati, evameva kho, mahārāja, vessantaro rājā pabbatagge jalamāno mahāaggikkhandho viya suvidūrepi pākaṭo paññāyati, tassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
Just as, great king, a large mass of fire blazing on a mountaintop in the darkness of night is visible even from a great distance; even so, great king, King Vessantara is clearly visible even from a great distance, like a large mass of fire blazing on a mountaintop. Therefore, his children cannot be used by anyone as slaves.
Tâu Đại vương, cũng như một khối lửa lớn đang cháy trên đỉnh núi vào đêm tối mịt mùng, có thể được nhìn thấy từ rất xa; cũng vậy, tâu Đại vương, vua Vessantara, giống như một khối lửa lớn đang cháy trên đỉnh núi, hiện rõ và có thể được nhìn thấy từ rất xa, và không ai có thể sử dụng những đứa con của ông như nô lệ.”
1470
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, yena kāraṇena vessantarassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
“Hear further, great king, another reason, by which reason the children of Vessantara cannot be used by anyone as slaves.
“Tâu Đại vương, xin hãy nghe thêm một lý do nữa, vì lý do này mà không ai có thể sử dụng những đứa con của Vessantara như nô lệ.
Yathā, mahārāja, himavante pabbate nāgapupphasamaye ujuvāte vāyante dasa dvādasa yojanāni pupphagandho vāyati, evameva kho, mahārāja, vessantarassa rañño api yojanasahassehipi yāva akaniṭṭhabhavanaṃ etthantare surāsuragaruḷagandhabbayakkharakkhasamahoragakinnaraindabhavanesu kittisaddo abbhuggato, sīlavaragandho cassa sampavāyati, tena tassa dārakā na sakkā kenaci dāsabhogena bhuñjituṃ.
Just as, great king, on the Himavanta mountain, during the season of nāga flowers, when a straight wind blows, the fragrance of the flowers wafts for ten or twelve yojanas; even so, great king, the fame of King Vessantara has arisen even for a thousand yojanas, up to the Akanittha realm, in the abodes of devas, asuras, garuḷas, gandhabbas, yakkhas, rakkhasas, mahoragas, kinnaras, and Inda. And the excellent fragrance of his virtue spreads, and because of this, his children cannot be used by anyone as slaves.
Thưa Đại vương, như trên núi Hy Mã Lạp Sơn, vào mùa hoa Nāga nở, khi gió thổi thẳng, hương hoa bay xa mười hai dojana; cũng vậy, thưa Đại vương, tiếng tăm của Vua Vessantara đã lan tỏa đến một ngàn dojana, thậm chí đến cõi trời Akanittha, trong các cung điện của chư Thiên, A-tu-la, Garuda, Gandhabba, Yakka, Rakkhasa, Mahoraga, Kinnara và chư Thiên Indra, và hương giới hạnh tối thượng của ngài cũng bay tỏa. Vì thế, con cái của ngài không thể bị bất cứ ai chiếm hữu như nô lệ.
Anusiṭṭho, mahārāja, jālī kumāro pitarā vessantarena raññā ‘ayyako te, tāta, tumhe brāhmaṇassa dhanaṃ datvā nikkiṇanto taṃ nikkhasahassaṃ datvā nikkiṇātu, kaṇhājinaṃ nikkiṇanto dāsasataṃ dāsisataṃ hatthisataṃ assasataṃ dhenusataṃ usabhasataṃ nikkhasatanti sabbasataṃ datvā nikkiṇātu, yadi te, tāta, ayyako tumhe brāhmaṇassa hatthato āṇāya balasā mudhā gaṇhāti, mā tumhe ayyakassa vacanaṃ karittha, brāhmaṇasseva anuyāyino hothā’ti, evamanusāsitvā putte pesesi, tato jālīkumāro gantvā ayyakena puṭṭho kathesi –
Jālī Kumāra was instructed by his father, King Vessantara: ‘Your grandfather, my dear, if he wishes to ransom you by giving wealth to the brahmin, let him give a thousand nikkhas to ransom you. If he wishes to ransom Kaṇhājina, let him give a hundred male slaves, a hundred female slaves, a hundred elephants, a hundred horses, a hundred cows, a hundred bulls, and a hundred nikkhas, giving a hundred of each of these seven. If, my dear, your grandfather takes you from the brahmin’s hand by force, by royal decree, for nothing, do not obey your grandfather’s word; rather, follow the brahmin.’ Having thus instructed, he sent his children. Then Jālī Kumāra went and, questioned by his grandfather, said:
Thưa Đại vương, Hoàng tử Jālī đã được phụ vương Vessantara căn dặn: ‘Này con, khi ông nội con muốn chuộc con từ tay vị Bà-la-môn bằng cách trả tiền, hãy để ông trả một ngàn đồng vàng để chuộc con. Khi chuộc Kanhājina, hãy để ông trả một trăm nô lệ nam, một trăm nô lệ nữ, một trăm voi, một trăm ngựa, một trăm bò cái, một trăm bò đực và một trăm đồng vàng, tổng cộng một trăm cho mỗi loại để chuộc con bé. Này con, nếu ông nội con dùng quyền lực vương giả để cướp các con từ tay vị Bà-la-môn mà không trả tiền, thì các con đừng vâng lời ông nội, hãy chỉ nghe theo Bà-la-môn mà thôi.’ Sau khi căn dặn các con như vậy, ngài đã gửi chúng đi. Sau đó, Hoàng tử Jālī đi đến, được ông nội hỏi, đã kể lại:
1471
‘‘‘Sahassagghaṃ hi maṃ tāta, brāhmaṇassa pitā adā;
“‘My father, indeed, gave me to the brahmin for a thousand (gold pieces);
“Này cha, cha đã trao con cho Bà-la-môn với giá một ngàn đồng vàng.
1472
Atho kaṇhājinaṃ kaññaṃ, hatthīnañca satena cā’’’ti.
And Kaṇhājina, the maiden, for a hundred elephants and more.’”
Và Kanhājina, con gái, với một trăm voi.”
1473
‘‘Sunibbeṭhito, bhante nāgasena, pañho; subhinnaṃ diṭṭhijālaṃ; sumaddito paravādo; sakasamayo sudīpito; byañjanaṃ suparisodhitaṃ; suvibhatto attho; evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
“The problem has been well resolved, venerable Nāgasena; the net of wrong views has been well torn; the opposing doctrine has been well crushed; our own doctrine has been well illuminated; the expression has been well purified; the meaning has been well expounded; I accept it as such.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, vấn đề đã được giải đáp rõ ràng; lưới tà kiến đã bị phá vỡ hoàn toàn; luận điệu của người khác đã bị nghiền nát; giáo lý của chúng ta đã được soi sáng; văn từ đã được chỉnh sửa kỹ lưỡng; ý nghĩa đã được phân tích rõ ràng; con chấp nhận điều đó đúng như vậy.”
1474
Vessantarapañho paṭhamo.
The First Question on Vessantara.
Vấn đề Vessantara thứ nhất.
1475
2. Dukkarakārikapañho
2. The Question on Difficult Practices
2. Vấn đề Khổ Hạnh (Dukkarakārika)
1476
2. ‘‘Bhante nāgasena, sabbeva bodhisattā dukkarakārikaṃ karonti, udāhu gotameneva bodhisattena dukkarakārikā katā’’ti?
2. “Venerable Nāgasena, do all Bodhisattas perform difficult practices, or were difficult practices performed only by the Bodhisatta Gotama?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, tất cả các vị Bồ-tát đều thực hành khổ hạnh (Dukkarakārika), hay chỉ riêng Bồ-tát Gotama mới thực hành khổ hạnh?”
‘‘Natthi, mahārāja, sabbesaṃ bodhisattānaṃ dukkarakārikā, gotameneva bodhisattena dukkarakārikā katā’’ti.
“Great king, difficult practices are not for all Bodhisattas; difficult practices were performed only by the Bodhisatta Gotama.”
“Thưa Đại vương, không phải tất cả các vị Bồ-tát đều thực hành khổ hạnh; chỉ riêng Bồ-tát Gotama mới thực hành khổ hạnh.”
1477
‘‘Bhante nāgasena, yadi evaṃ ayuttaṃ, yaṃ bodhisattānaṃ bodhisattehi vemattatā hotī’’ti.
“Venerable Nāgasena, if that is so, it is improper that there should be differences among Bodhisattas.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, nếu vậy thì không hợp lý, vì các vị Bồ-tát lại có sự khác biệt giữa các Bồ-tát.”
‘‘Catūhi, mahārāja, ṭhānehi bodhisattānaṃ bodhisattehi vemattatā hoti.
“Great king, there are differences among Bodhisattas in four respects.
“Thưa Đại vương, có bốn phương diện mà các vị Bồ-tát có sự khác biệt giữa các Bồ-tát.
Katamehi catūhi?
In which four?
Bốn điều ấy là gì?
Kulavemattatā padhānavemattatā* āyuvemattatā pamāṇavemattatāti.
Difference in lineage, difference in striving, difference in lifespan, difference in measure.
Sự khác biệt về dòng tộc, sự khác biệt về sự tinh tấn, sự khác biệt về tuổi thọ, sự khác biệt về tầm vóc.
Imehi kho, mahārāja, catūhi ṭhānehi bodhisattānaṃ bodhisattehi vemattatā hoti.
These, great king, are the four respects in which there are differences among Bodhisattas.
Thưa Đại vương, chính vì bốn phương diện này mà các vị Bồ-tát có sự khác biệt giữa các Bồ-tát.
Sabbesampi, mahārāja, buddhānaṃ rūpe sīle samādhimhi paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassane catuvesārajje dasatathāgatabale chaasādhāraṇañāṇe cuddasabuddhañāṇe aṭṭhārasabuddhadhamme kevale ca buddhaguṇe* natthi vemattatā, sabbepi buddhā buddhadhammehi samasamā’’ti.
However, great king, there is no difference among all Buddhas in form, virtue, concentration, wisdom, liberation, knowledge and vision of liberation, the four kinds of intrepidity, the ten Tathāgata powers, the six uncommon knowledges, the fourteen Buddha-knowledges, the eighteen Buddha-dharmas, and all Buddha-qualities; all Buddhas are equal in Buddha-dharmas.”
Thưa Đại vương, đối với tất cả chư Phật, không có sự khác biệt nào về sắc thân, giới hạnh, định, tuệ, giải thoát, giải thoát tri kiến, bốn vô sở úy, mười lực Như Lai, sáu trí bất cộng, mười bốn Phật trí, mười tám Phật pháp và toàn bộ Phật đức; tất cả chư Phật đều bình đẳng về Phật pháp.”
1478
‘‘Yadi, bhante nāgasena, sabbepi buddhā buddhadhammehi samasamā, kena kāraṇena gotameneva bodhisattena dukkarakārikā katā’’ti?
“Venerable Nāgasena, if all Buddhas are equal in the Buddha-dharmas, for what reason did Bodhisatta Gotama alone perform the difficult practice?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, nếu tất cả chư Phật đều bình đẳng về Phật pháp, thì vì lý do gì mà chỉ riêng Bồ-tát Gotama mới thực hành khổ hạnh?”
‘‘Aparipakke, mahārāja, ñāṇe aparipakkāya bodhiyā gotamo bodhisatto nekkhammamabhinikkhanto aparipakkaṃ ñāṇaṃ paripācayamānena dukkarakārikā katā’’ti.
“Mahārāja, Bodhisatta Gotama, with his knowledge not yet matured, and for his enlightenment not yet matured, went forth into homelessness. The difficult practice was performed by him as he was maturing his unripe knowledge.”
“Thưa Đại vương, Bồ-tát Gotama đã xuất gia khi trí tuệ chưa chín muồi và giác ngộ chưa viên mãn. Ngài đã thực hành khổ hạnh để làm cho trí tuệ chưa chín muồi được chín muồi.”
1479
‘‘Bhante nāgasena, kena kāraṇena bodhisatto aparipakke ñāṇe aparipakkāya bodhiyā mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto, nanu nāma ñāṇaṃ paripācetvā paripakke ñāṇe nikkhamitabba’’nti?
“Venerable Nāgasena, for what reason did the Bodhisatta go forth into the Great Renunciation when his knowledge was not yet matured and his enlightenment was not yet matured? Should he not have gone forth after maturing his knowledge, when his knowledge was ripe?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, vì lý do gì mà Bồ-tát đã xuất gia đại từ bỏ khi trí tuệ chưa chín muồi và giác ngộ chưa viên mãn? Chẳng phải nên làm cho trí tuệ chín muồi rồi mới xuất gia sao?”
1480
‘‘Bodhisatto, mahārāja, viparītaṃ itthāgāraṃ disvā vippaṭisārī ahosi, tassa vippaṭisārissa arati uppajji, araticittaṃ uppannaṃ disvā aññataro mārakāyiko devaputto ‘ayaṃ kho kālo araticittassa vinodanāyā’ti vehāse ṭhatvā idaṃ vacanamabravi –
“Mahārāja, the Bodhisatta, seeing the women’s quarters in disarray, became displeased. Discontent arose in him who was displeased. Seeing that a discontented mind had arisen, a certain devaputta belonging to Māra’s retinue, standing in the air, spoke these words:—
“Thưa Đại vương, Bồ-tát đã thấy hậu cung trở nên đáng ghê tởm và cảm thấy chán nản. Khi ngài chán nản, sự bất mãn đã khởi lên. Thấy tâm bất mãn đã khởi lên, một vị thiên tử thuộc quyến thuộc Ma vương đã đứng trên không trung và nói lời này: ‘Đây là lúc để xua tan tâm bất mãn.’ –
1481
‘‘Mārisa, mā kho tvaṃ ukkaṇṭhito ahosi, ito te sattame divase dibbaṃ cakkaratanaṃ pātubhavissati sahassāraṃ sanemikaṃ sanābhikaṃ sabbākāraparipūraṃ, pathavigatāni ca te ratanāni ākāsaṭṭhāni ca sayameva upagacchissanti, dvisahassaparittadīpaparivāresu catūsu mahādīpesu ekamukhena āṇā pavattissati, parosahassañca te puttā bhavissanti sūrā vīraṅgarūpā parasenappamaddanā, tehi puttehi parikiṇṇo sattaratanasamannāgato catuddīpamanusāsissasī’ti.
‘My good sir, do not be weary. Seven days from now, a divine wheel-treasure, with a thousand spokes, with felloe and nave, perfect in all aspects, will appear to you. And the treasures on earth and in the sky will come to you of their own accord. Your command will prevail with one voice over the four great continents, which are surrounded by two thousand small islands. And you will have over a thousand sons, brave, heroic in form, crushers of enemy armies. Surrounded by these sons, endowed with the seven treasures, you will rule the four continents.’”
‘Này nhân giả, xin ngài đừng chán nản. Bảy ngày nữa kể từ hôm nay, một bánh xe báu thần thánh sẽ hiện ra cho ngài, có ngàn căm, có vành, có trục, đầy đủ mọi phương diện. Các châu báu dưới đất và trên trời sẽ tự động đến với ngài. Quyền uy của ngài sẽ lan tỏa khắp bốn đại châu, bao quanh bởi hai ngàn tiểu đảo. Ngài sẽ có hơn một ngàn người con, dũng mãnh, oai hùng, có khả năng nghiền nát quân thù. Được bao quanh bởi những người con ấy, được trang bị bảy báu, ngài sẽ cai trị bốn châu.’ –
1482
‘‘Yathā nāma divasasantattaṃ ayosūlaṃ sabbattha upaḍahantaṃ kaṇṇasotaṃ paviseyya, evameva kho, mahārāja, bodhisattassa taṃ vacanaṃ kaṇṇasotaṃ pavisittha, iti so pakatiyāva ukkaṇṭhito tassā devatāya vacanena bhiyyosomattāya ubbijji saṃvijji saṃvegamāpajji.
“Just as, Mahārāja, a red-hot iron stake, burning everywhere, might pierce the ear canal, even so, Mahārāja, that speech entered the Bodhisatta’s ear canal. Thus, he, already naturally weary, was agitated, alarmed, and filled with a sense of urgency even more by the words of that deity.”
Thưa Đại vương, như một cây cọc sắt nung đỏ suốt ngày, xuyên thủng và đốt cháy mọi thứ, đi vào lỗ tai, cũng vậy, lời nói ấy đã đi vào lỗ tai của Bồ-tát. Vì vậy, ngài vốn đã chán nản, nay lại càng thêm bồn chồn, lo lắng, và cảm thấy xúc động mãnh liệt hơn nữa bởi lời nói của vị thiên ấy.”
1483
‘‘Yathā pana, mahārāja, mahatimahāaggikkhandho jalamāno aññena kaṭṭhena upaḍahito bhiyyosomattāya jaleyya, evameva kho, mahārāja, bodhisatto pakatiyāva ukkaṇṭhito tassā devatāya vacanena bhiyyosomattāya ubbijji saṃvijji saṃvegamāpajji.
“Just as, Mahārāja, a very great mass of fire, burning, when fueled by more wood, would burn even more intensely, even so, Mahārāja, the Bodhisatta, already naturally weary, was agitated, alarmed, and filled with a sense of urgency even more by the words of that deity.”
“Thưa Đại vương, như một đống lửa lớn đang cháy, nếu được thêm củi vào, sẽ cháy bùng lên dữ dội hơn nữa; cũng vậy, thưa Đại vương, Bồ-tát vốn đã chán nản, nay lại càng thêm bồn chồn, lo lắng, và cảm thấy xúc động mãnh liệt hơn nữa bởi lời nói của vị thiên ấy.”
1484
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, mahāpathavī pakatitintā nibbattaharitasaddalā āsittodakā cikkhallajātā punadeva mahāmeghe abhivuṭṭhe bhiyyosomattāya cikkhallatarā assa, evameva kho, mahārāja, bodhisatto pakatiyāva ukkaṇṭhito tassā devatāya vacanena bhiyyosomattāya ubbijji saṃvijji saṃvegamāpajjī’’ti.
“Or just as, Mahārāja, a great earth, naturally moist, with new green grass grown, having had water poured on it, would become muddy, and then, if a great rain cloud were to pour down again, it would become even muddier, even so, Mahārāja, the Bodhisatta, already naturally weary, was agitated, alarmed, and filled with a sense of urgency even more by the words of that deity.”
“Hoặc nữa, thưa Đại vương, như một vùng đất rộng lớn vốn đã ẩm ướt, mọc đầy cỏ xanh non, sau khi được tưới nước lại trở nên lầy lội, rồi khi một trận mưa lớn lại đổ xuống, nó sẽ càng lầy lội hơn nữa; cũng vậy, thưa Đại vương, Bồ-tát vốn đã chán nản, nay lại càng thêm bồn chồn, lo lắng, và cảm thấy xúc động mãnh liệt hơn nữa bởi lời nói của vị thiên ấy.”
1485
‘‘Api nu kho, bhante nāgasena, bodhisattassa yadi sattame divase dibbaṃ cakkaratanaṃ nibbatteyya, paṭinivatteyya bodhisatto dibbe cakkaratane nibbatte’’ti?
“Venerable Nāgasena, if a divine wheel-treasure were to arise for the Bodhisatta on the seventh day, would the Bodhisatta turn back upon the arising of the divine wheel-treasure?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, nếu bánh xe báu thần thánh hiện ra cho Bồ-tát vào ngày thứ bảy, liệu Bồ-tát có quay trở lại khi bánh xe báu thần thánh hiện ra không?”
‘‘Na hi, mahārāja, sattame divase bodhisattassa dibbaṃ cakkaratanaṃ nibbatteyya, api ca palobhanatthāya tāya devatāya musā bhaṇitaṃ, yadipi, mahārāja, sattame divase dibbaṃ cakkaratanaṃ nibbatteyya, bodhisatto na nivatteyya.
“No, Mahārāja, a divine wheel-treasure would not arise for the Bodhisatta on the seventh day; rather, that deity spoke falsely to entice him. Even if, Mahārāja, a divine wheel-treasure were to arise on the seventh day, the Bodhisatta would not turn back.
“Không, thưa Đại vương, bánh xe báu thần thánh sẽ không hiện ra cho Bồ-tát vào ngày thứ bảy; hơn nữa, vị thiên ấy đã nói dối để dụ dỗ. Dù cho, thưa Đại vương, bánh xe báu thần thánh có hiện ra vào ngày thứ bảy, Bồ-tát cũng sẽ không quay trở lại.
Kiṃ kāraṇaṃ?
For what reason?
Vì lý do gì?
‘Anicca’nti, mahārāja, bodhisatto daḷhaṃ aggahesi, ‘dukkhaṃ anattā’ti daḷhaṃ aggahesi, upādānakkhayaṃ patto.
‘Impermanent,’ Mahārāja, the Bodhisatta firmly grasped; ‘suffering, non-self,’ he firmly grasped. He had reached the destruction of clinging.”
Thưa Đại vương, Bồ-tát đã kiên quyết nắm giữ ‘vô thường’, đã kiên quyết nắm giữ ‘khổ, vô ngã’, và đã đạt đến sự diệt tận của chấp thủ.”
1486
‘‘Yathā, mahārāja, anotattadahato udakaṃ gaṅgaṃ nadiṃ pavisati, gaṅgāya nadiyā mahāsamuddaṃ pavisati, mahāsamuddato pātālamukhaṃ pavisati, api nu, mahārāja, taṃ udakaṃ pātālamukhagataṃ paṭinivattitvā mahāsamuddaṃ paviseyya, mahāsamuddato gaṅgaṃ nadiṃ paviseyya, gaṅgāya nadiyā puna anotattaṃ paviseyyā’’ti?
“Just as, Mahārāja, water from Lake Anotatta enters the Ganges River, from the Ganges River it enters the great ocean, and from the great ocean it enters the mouth of the abyss, would that water, Mahārāja, having reached the mouth of the abyss, turn back and enter the great ocean, from the great ocean enter the Ganges River, and from the Ganges River enter Anotatta again?”
“Thưa Đại vương, như nước từ hồ Anotatta chảy vào sông Gangā, từ sông Gangā chảy vào đại dương, từ đại dương chảy vào miệng Pātāla, liệu, thưa Đại vương, nước ấy đã vào miệng Pātāla có quay trở lại đại dương, từ đại dương quay trở lại sông Gangā, và từ sông Gangā quay trở lại hồ Anotatta nữa không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable Sir.”
“Thưa Tôn giả, không ạ.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, bodhisattena kappānaṃ satasahassaṃ caturo ca asaṅkhyeyye kusalaṃ paripācitaṃ imassa bhavassa kāraṇā, soyaṃ antimabhavo anuppatto paripakkaṃ bodhiñāṇaṃ chahi vassehi buddho bhavissati sabbaññū loke aggapuggalo, api nu kho, mahārāja, bodhisatto cakkaratanakāraṇā* paṭinivatteyyā’’ti* ?
“Even so, great king, the Bodhisatta has accumulated merit for one hundred thousand aeons and four asaṅkhyeyyas for the sake of this existence. He has reached this final existence; his Bodhi-knowledge is fully mature. In six years, he will become a Buddha, the All-knowing, the foremost person in the world. Would the Bodhisatta, great king, turn back for the sake of a wheel-gem?”
“Cũng vậy, Đại vương, Bồ Tát đã vun bồi các thiện nghiệp trong một trăm ngàn kiếp và bốn a-tăng-kỳ vì kiếp này, Ngài đã đạt đến kiếp cuối cùng này, tuệ giác Bồ-đề đã chín muồi, trong sáu năm Ngài sẽ thành Phật, bậc Toàn tri, bậc tối thượng trong thế gian. Vậy, Đại vương, Bồ Tát có quay trở lại vì bánh xe báu (cakkaratana) không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
“No, Venerable Sir.”
“Thưa Đại đức, không.”
1487
‘‘Api ca, mahārāja, mahāpathavī parivatteyya sakānanā sapabbatā, natveva bodhisatto paṭinivatteyya apatvā sammāsambodhiṃ.
“Moreover, great king, the great earth, with its forests and mountains, might turn back, but the Bodhisatta would never turn back without attaining perfect enlightenment.
“Hơn nữa, Đại vương, đại địa cùng với rừng núi có thể quay ngược lại, nhưng Bồ Tát sẽ không quay trở lại nếu chưa đạt được Chánh Đẳng Giác.
Āroheyyapi ce, mahārāja, gaṅgāya udakaṃ paṭisotaṃ, natveva bodhisatto paṭinivatteyya apatvā sammāsambodhiṃ; visusseyyapi ce, mahārāja, mahāsamuddo aparimitajaladharo gopade udakaṃ viya, natveva bodhisatto paṭinivatteyya apatvā sammāsambodhiṃ; phaleyyapi ce, mahārāja, sinerupabbatarājā satadhā vā sahassadhā vā, natveva bodhisatto paṭinivatteyya apatvā sammāsambodhiṃ; pateyyumpi ce, mahārāja, candimasūriyā satārakā leḍḍu viya chamāyaṃ, natveva bodhisatto paṭinivatteyya apatvā sammāsambodhiṃ; saṃvatteyyapi ce, mahārāja, ākāso kilañjamiva, natveva bodhisatto paṭinivatteyya apatvā sammāsambodhiṃ.
And if, great king, the waters of the Gaṅgā might flow upstream, yet the Bodhisatta would never turn back without attaining perfect enlightenment; and if, great king, the great ocean, bearing immeasurable waters, might dry up like water in a cow’s hoofprint, yet the Bodhisatta would never turn back without attaining perfect enlightenment; and if, great king, the king of mountains, Sineru, might split into a hundred or a thousand pieces, yet the Bodhisatta would never turn back without attaining perfect enlightenment; and if, great king, the moon and sun, with the stars, might fall to the earth like clods of earth, yet the Bodhisatta would never turn back without attaining perfect enlightenment; and if, great king, the sky might roll up like a mat, yet the Bodhisatta would never turn back without attaining perfect enlightenment.
Và nếu, Đại vương, nước sông Hằng có thể chảy ngược dòng, nhưng Bồ Tát sẽ không quay trở lại nếu chưa đạt được Chánh Đẳng Giác; và nếu, Đại vương, đại dương vô lượng nước có thể cạn khô như nước trong dấu chân bò, nhưng Bồ Tát sẽ không quay trở lại nếu chưa đạt được Chánh Đẳng Giác; và nếu, Đại vương, vua núi Sineru có thể vỡ ra thành trăm mảnh hoặc ngàn mảnh, nhưng Bồ Tát sẽ không quay trở lại nếu chưa đạt được Chánh Đẳng Giác; và nếu, Đại vương, mặt trăng và mặt trời cùng với các vì sao có thể rơi xuống đất như cục đất, nhưng Bồ Tát sẽ không quay trở lại nếu chưa đạt được Chánh Đẳng Giác; và nếu, Đại vương, hư không có thể cuộn lại như một tấm chiếu, nhưng Bồ Tát sẽ không quay trở lại nếu chưa đạt được Chánh Đẳng Giác.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Padālitattā sabbabandhanāna’’nti.
Because all bonds have been broken.”
Vì tất cả mọi ràng buộc đã bị phá vỡ.”
1488
‘‘Bhante nāgasena, kati loke bandhanānī’’ti?
“Venerable Nāgasena, how many bonds are there in the world?”
“Thưa Đại đức Nāgasena, có bao nhiêu ràng buộc trong thế gian?”
‘‘Dasa kho panimāni, mahārāja, loke bandhanāni, yehi bandhanehi baddhā sattā na nikkhamanti, nikkhamitvāpi paṭinivattanti.
“There are these ten bonds in the world, great king, by which beings, bound, do not escape, or having escaped, turn back.
“Đại vương, có mười ràng buộc này trong thế gian, do bị ràng buộc bởi những ràng buộc này mà chúng sanh không thoát ra được, và dù đã thoát ra cũng quay trở lại.
Katamāni dasa?
Which ten?
Mười điều đó là gì?
Mātā, mahārāja, loke bandhanaṃ, pitā, mahārāja, loke bandhanaṃ, bhariyā, mahārāja, loke bandhanaṃ, puttā, mahārāja, loke bandhanaṃ, ñātī, mahārāja, loke bandhanaṃ, mittaṃ, mahārāja, loke bandhanaṃ, dhanaṃ, mahārāja, loke bandhanaṃ, lābhasakkāro, mahārāja, loke bandhanaṃ, issariyaṃ, mahārāja, loke bandhanaṃ, pañca kāmaguṇā, mahārāja, loke bandhanaṃ, imāni kho mahārāja dasa loke bandhanāni, yehi bandhanehi baddhā sattā na nikkhamanti, nikkhamitvāpi paṭinivattanti, tāni dasa bandhanāni bodhisattassa chinnāni padālitāni, tasmā, mahārāja, bodhisatto na paṭinivattatī’’ti.
Mother, great king, is a bond in the world; father, great king, is a bond in the world; wife, great king, is a bond in the world; children, great king, are a bond in the world; relatives, great king, are a bond in the world; friends, great king, are a bond in the world; wealth, great king, is a bond in the world; gain and honor, great king, are a bond in the world; sovereignty, great king, is a bond in the world; the five sense pleasures, great king, are a bond in the world. These ten bonds, great king, are in the world, by which beings, bound, do not escape, or having escaped, turn back. These ten bonds of the Bodhisatta have been cut, shattered. Therefore, great king, the Bodhisatta does not turn back.”
Đại vương, mẹ là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, cha là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, vợ là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, con cái là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, bà con là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, bạn bè là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, tài sản là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, lợi lộc và sự tôn kính là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, quyền lực là ràng buộc trong thế gian; Đại vương, năm dục lạc là ràng buộc trong thế gian. Đại vương, đây là mười ràng buộc trong thế gian, do bị ràng buộc bởi những ràng buộc này mà chúng sanh không thoát ra được, và dù đã thoát ra cũng quay trở lại. Mười ràng buộc đó của Bồ Tát đã bị cắt đứt, đã bị phá vỡ. Do đó, Đại vương, Bồ Tát không quay trở lại.”
1489
‘‘Bhante nāgasena, yadi bodhisatto uppanne araticitte devatāya vacanena aparipakke ñāṇe aparipakkāya bodhiyā nekkhammamabhinikkhanto, kiṃ tassa dukkarakārikāya katāya, nanu nāma sabbabhakkhena bhavitabbaṃ ñāṇaparipākaṃ āgamayamānenā’’ti?
“Venerable Nāgasena, if the Bodhisatta, with a mind of discontent arisen due to the words of a deity, went forth into homelessness when his knowledge was not ripe and his enlightenment was not fully mature, what benefit would there be from his practice of austerities? Should he not have waited for the ripening of knowledge, consuming all things?”
“Thưa Đại đức Nāgasena, nếu Bồ Tát đã từ bỏ thế tục khi tâm bất mãn khởi lên do lời của một vị thiên nhân, khi trí tuệ chưa chín muồi và Bồ-đề chưa viên mãn, thì sự khổ hạnh của Ngài có ích lợi gì? Chẳng phải Ngài nên ăn uống đầy đủ để chờ đợi sự chín muồi của trí tuệ sao?”
1490
‘‘Dasa kho panime, mahārāja, puggalā lokasmiṃ oññātā avaññātā hīḷitā khīḷitā garahitā paribhūtā acittīkatā.
“There are these ten persons in the world, great king, who are despised, disdained, scorned, belittled, blamed, humiliated, and disregarded.
“Đại vương, có mười hạng người trong thế gian bị coi thường, bị khinh miệt, bị chế giễu, bị chê bai, bị chỉ trích, bị sỉ nhục, bị bất kính.
Katame dasa?
Which ten?
Mười hạng đó là gì?
Itthī, mahārāja, vidhavā lokasmiṃ oññātā avaññātā hīḷitā khīḷitā garahitā paribhūtā acittīkatā.
A widow, great king, is despised, disdained, scorned, belittled, blamed, humiliated, and disregarded in the world.
Đại vương, một người phụ nữ góa bụa trong thế gian bị coi thường, bị khinh miệt, bị chế giễu, bị chê bai, bị chỉ trích, bị sỉ nhục, bị bất kính.
Dubbalo, mahārāja, puggalo…pe… amittañāti, mahārāja, puggalo…pe… mahagghaso, mahārāja, puggalo…pe… agarukulavāsiko, mahārāja, puggalo…pe… pāpamitto, mahārāja, puggalo…pe… dhanahīno, mahārāja, puggalo…pe… ācārahīno, mahārāja, puggalo…pe… kammahīno, mahārāja, puggalo…pe… payogahīno, mahārāja, puggalo lokasmiṃ oññāto avaññāto hīḷito khīḷito garahito paribhūto acittīkato.
A weak person, great king… A person with hostile relatives, great king… A glutton, great king… A person living in a disrespectful manner towards his teacher, great king… A person with bad friends, great king… A person devoid of wealth, great king… A person devoid of good conduct, great king… A person devoid of good deeds, great king… A person devoid of effort, great king, is despised, disdained, scorned, belittled, blamed, humiliated, and disregarded in the world.
Đại vương, một người yếu đuối…pe… Đại vương, một người không có bạn bè thân thích…pe… Đại vương, một người ăn quá nhiều…pe… Đại vương, một người không có thầy tổ…pe… Đại vương, một người có bạn xấu…pe… Đại vương, một người thiếu tài sản…pe… Đại vương, một người thiếu đạo đức…pe… Đại vương, một người thiếu việc làm…pe… Đại vương, một người thiếu nỗ lực trong thế gian bị coi thường, bị khinh miệt, bị chế giễu, bị chê bai, bị chỉ trích, bị sỉ nhục, bị bất kính.
Ime kho, mahārāja, dasa puggalā lokasmiṃ oññātā avaññātā hīḷitā khīḷitā garahitā paribhūtā acittīkatā.
These ten persons, great king, are despised, disdained, scorned, belittled, blamed, humiliated, and disregarded in the world.
Đại vương, đây là mười hạng người trong thế gian bị coi thường, bị khinh miệt, bị chế giễu, bị chê bai, bị chỉ trích, bị sỉ nhục, bị bất kính.
Imāni kho, mahārāja, dasa ṭhānāni anussaramānassa bodhisattassa evaṃ saññā uppajji ‘māhaṃ kammahīno assaṃ payogahīno garahito devamanussānaṃ, yaṃnūnāhaṃ kammassāmī assaṃ kammagaru kammādhipateyyo kammasīlo kammadhorayho kammaniketavā appamatto vihareyya’nti, evaṃ kho, mahārāja, bodhisatto ñāṇaṃ paripācento dukkarakārikaṃ akāsī’’ti.
“O great king, as the Bodhisatta reflected on these ten points, this thought arose in him: ‘May I not be one who lacks action, who lacks effort, who is censured by devas and humans. May I indeed be a master of action, one who respects action, who has action as his chief, who is accustomed to action, who takes on the burden of action, who has action as his abode, and may I dwell heedfully.’ Thus, O great king, the Bodhisatta, maturing his knowledge, performed the difficult ascetic practices.”
Đại vương, khi Bồ Tát hồi tưởng mười điều này, Ngài đã khởi lên ý nghĩ: ‘Mong sao ta không phải là người thiếu việc làm, thiếu nỗ lực, bị chư thiên và loài người chỉ trích. Chắc chắn ta sẽ làm chủ công việc, xem trọng công việc, lấy công việc làm chủ đạo, có thói quen làm việc, gánh vác công việc, lấy công việc làm nơi nương tựa, và sống không phóng dật.’ Đại vương, chính như vậy, Bồ Tát đã thực hành khổ hạnh để làm chín muồi trí tuệ.”
1491
‘‘Bhante nāgasena, bodhisatto dukkarakārikaṃ karonto evamāha ‘na kho panāhaṃ imāya kaṭukāya dukkarakārikāya adhigacchāmi uttarimanussadhammaṃ alamariyañāṇadassanavisesaṃ, siyā nu kho añño maggo bodhāyā’ti.
“Venerable Nāgasena, when the Bodhisatta was performing the difficult ascetic practices, he said: ‘By these severe and difficult ascetic practices, I do not attain a superhuman state, a noble distinction of knowledge and vision. Is there perchance another path to enlightenment?’
“Thưa Đại đức Nāgasena, khi Bồ Tát thực hành khổ hạnh, Ngài đã nói rằng: ‘Ta không đạt được pháp thượng nhân, sự đặc biệt của tri kiến thánh, bằng sự khổ hạnh khắc nghiệt này. Có lẽ nào có con đường khác để giác ngộ chăng?’ Vậy, vào lúc đó, Bồ Tát có bị lãng quên con đường không?”
Api nu tasmiṃ samaye bodhisattassa maggaṃ ārabbha satisammoso ahosī’’ti?
At that time, did the Bodhisatta experience a lapse of mindfulness concerning the path?”
“Không, thưa Đại đức.”
1492
‘‘Pañcavīsati kho panime, mahārāja, cittadubbalīkaraṇā dhammā, yehi dubbalīkataṃ cittaṃ na sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya.
“O great king, there are these twenty-five states that weaken the mind, by which a weakened mind cannot be rightly concentrated for the destruction of the āsavas.
“Đại vương, có hai mươi lăm pháp làm suy yếu tâm này, do đó tâm bị suy yếu không thể an định đúng đắn để diệt trừ các lậu hoặc (āsava).
Katame pañcavīsati?
What are these twenty-five?
Hai mươi lăm điều đó là gì?
Kodho, mahārāja, cittadubbalīkaraṇo dhammo, yena dubbalīkataṃ cittaṃ na sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya, upanāho…pe… makkho…pe… paḷāso…pe… issā…pe… macchariyaṃ…pe… māyā…pe… sāṭheyyaṃ…pe… thambho…pe… sārambho…pe… māno…pe… atimāno …pe… mado…pe… pamādo…pe… thinamiddhaṃ…pe… tandi* …pe… ālasyaṃ…pe… pāpamittatā…pe… rūpā…pe… saddā…pe… gandhā…pe… rasā…pe… phoṭṭhabbā…pe… khudāpipāsā…pe… arati, mahārāja, cittadubbalīkaraṇo dhammo, yena dubbalīkataṃ cittaṃ na sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya.
Anger, O great king, is a state that weakens the mind, by which a weakened mind cannot be rightly concentrated for the destruction of the āsavas; resentment… hypocrisy… arrogance… envy… avarice… deceit… craftiness… stubbornness… presumption… conceit… excessive pride… intoxication… heedlessness… sloth and torpor… delight… laziness… evil companionship… forms… sounds… smells… tastes… tactile objects… hunger and thirst… discontent, O great king, is a state that weakens the mind, by which a weakened mind cannot be rightly concentrated for the destruction of the āsavas.
Đại vương, sân hận là pháp làm suy yếu tâm, do đó tâm bị suy yếu không thể an định đúng đắn để diệt trừ các lậu hoặc; oán hận…pe… che giấu lỗi lầm…pe… khinh bỉ…pe… ganh tỵ…pe… keo kiệt…pe… lừa dối…pe… xảo trá…pe… cứng đầu…pe… kiêu ngạo…pe… ngã mạn…pe… quá ngã mạn…pe… say đắm…pe… phóng dật…pe… hôn trầm thụy miên…pe… biếng nhác…pe… lười biếng…pe… bạn xấu…pe… sắc…pe… tiếng…pe… mùi…pe… vị…pe… xúc chạm…pe… đói khát…pe… Đại vương, bất mãn là pháp làm suy yếu tâm, do đó tâm bị suy yếu không thể an định đúng đắn để diệt trừ các lậu hoặc.
Ime kho, mahārāja, pañcavīsati cittadubbalīkaraṇā dhammā, yehi dubbalīkataṃ cittaṃ na sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya.
These, O great king, are the twenty-five states that weaken the mind, by which a weakened mind cannot be rightly concentrated for the destruction of the āsavas.
Đại vương, đây là hai mươi lăm pháp làm suy yếu tâm, do đó tâm bị suy yếu không thể an định đúng đắn để diệt trừ các lậu hoặc.
1493
Bodhisattassa kho, mahārāja, khudāpipāsā* kāyaṃ pariyādiyiṃsu, kāye pariyādinne cittaṃ na sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya.
O great king, hunger and thirst afflicted the Bodhisatta’s body, and when the body was afflicted, the mind could not be rightly concentrated for the destruction of the āsavas.
Đại vương, đói khát đã làm kiệt quệ thân thể của Bồ Tát, khi thân thể kiệt quệ, tâm không thể an định đúng đắn để diệt trừ các lậu hoặc.
Satasahassaṃ, mahārāja, kappānaṃ* caturo ca asaṅkhyeyye kappe bodhisatto catunnaṃ yeva ariyasaccānaṃ abhisamayaṃ anvesi tāsu tāsu jātīsu, kiṃ panassa pacchime bhave abhisamayajātiyaṃ maggaṃ ārabbha satisammoso hessati?
O great king, for a hundred thousand aeons and four incalculable aeons, the Bodhisatta sought the direct comprehension of the four Noble Truths in those various existences. How then could there be a lapse of mindfulness concerning the path in his last existence, the existence of direct comprehension?
Đại vương, trong một trăm ngàn kiếp và bốn a-tăng-kỳ kiếp, Bồ Tát đã tìm kiếm sự chứng ngộ Tứ Diệu Đế trong vô số kiếp sống, vậy thì trong kiếp cuối cùng của Ngài, trong kiếp chứng ngộ, làm sao có thể có sự lãng quên con đường được?
Api ca, mahārāja, bodhisattassa saññāmattaṃ uppajji ‘siyā nu kho añño maggo bodhāyā’ti.
Moreover, O great king, merely a thought arose in the Bodhisatta: ‘Is there perchance another path to enlightenment?’
Hơn nữa, Đại vương, Bồ Tát chỉ khởi lên ý nghĩ: ‘Có lẽ nào có con đường khác để giác ngộ chăng?’”
Pubbe kho, mahārāja, bodhisatto ekamāsiko samāno pitu sakkassa kammante sītāya jambucchāyāya sirisayane pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno vivicceva kāmehi vicicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsi…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsī’’ti.
Formerly, O great king, when the Bodhisatta was just one month old, he sat cross-legged on a splendid couch in the cool shade of a rose-apple tree at his father King Suddhodana’s plowing festival, and, quite secluded from sensual pleasures, secluded from unwholesome states, he entered and remained in the first jhāna, which is accompanied by initial application and sustained application, born of seclusion, and filled with rapture and happiness… he entered and remained in the fourth jhāna.”
Này Đại vương, thuở xưa, khi Bồ Tát mới một tháng tuổi, Ngài ngồi kiết già trên chiếc giường quý dưới bóng cây jambu mát mẻ tại nơi làm việc của cha là vua Suddhodana, ly dục, ly bất thiện pháp, chứng và an trú thiền thứ nhất có tầm, có tứ, có hỷ lạc do viễn ly sinh ra… và chứng và an trú thiền thứ tư.
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmi, ñāṇaṃ paripācento bodhisatto dukkarakārikaṃ akāsī’’ti.
“Excellent, Venerable Nāgasena! I accept it as such: the Bodhisatta performed the difficult ascetic practices while maturing his knowledge.”
“Lành thay, Tôn giả Nāgasena, con chấp nhận lời ấy như vậy, Bồ Tát đã thực hành những hạnh khó khăn để làm viên mãn trí tuệ.”
1494
Dukkarakārikapañho dutiyo.
The Second Question on Difficult Ascetic Practices.
Vấn đề về Hạnh Khổ Hạnh, thứ hai.
Next Page →

Settings