Table of Contents

⮲

Milindapañhapāḷi

Edit
245
5. Vedanāpañho
5. The Question on Feeling
5. Vấn đề về cảm thọ
246
5. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, sukhā vedanā kusalā vā akusalā vā abyākatā vā’’ti?
The king said, ‘‘Venerable Nāgasena, is pleasant feeling (sukha vedanā) wholesome (kusalā), unwholesome (akusalā), or indeterminate (abyākatā)?’’
Đức vua hỏi: “Thưa Tôn giả Nāgasena, lạc thọ (sukhā vedanā) là thiện (kusalā), bất thiện (akusalā) hay vô ký (abyākatā)?”
‘‘Siyā, mahārāja, kusalā, siyā akusalā, siyā abyākatā’’ti.
‘‘It may be wholesome, O great king, it may be unwholesome, it may be indeterminate,’’ he said.
“Tâu Đại vương, có thể là thiện, có thể là bất thiện, có thể là vô ký.”
‘‘Yadi, bhante, kusalā na dukkhā, yadi dukkhā na kusalā, kusalaṃ dukkhanti nuppajjatī’’ti.
“Venerable sir, if wholesome things are not suffering, and if suffering is not wholesome, then wholesome things should not arise as suffering.”
“Thưa Tôn giả, nếu là thiện thì không phải khổ, nếu là khổ thì không phải thiện, thiện và khổ không thể cùng phát sinh.”
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, idha purisassa hatthe tattaṃ ayoguḷaṃ nikkhipeyya, dutiye hatthe sītaṃ himapiṇḍaṃ nikkhipeyya, kiṃ nu kho, mahārāja, ubhopi te daheyyu’’nti?
“What do you think, great king? If someone were to place a hot iron ball in one hand and a cold lump of snow or ice in the other hand, would both of them burn, great king?”
“Tâu Đại vương, ngài nghĩ sao, nếu có người đặt một cục sắt nung đỏ vào một tay, và một cục băng lạnh vào tay kia, tâu Đại vương, cả hai có đốt cháy không?”
‘‘Āma, bhante, ubhopi te daheyyu’’nti.
“Yes, venerable sir, both of them would burn.”
“Vâng, thưa Tôn giả, cả hai đều đốt cháy.”
‘‘Kiṃ nu kho, te mahārāja, ubhopi uṇhā’’ti?
“Are both of them hot, great king?”
“Tâu Đại vương, cả hai đều nóng sao?”
‘‘Na hi bhante’’ti.
“No, venerable sir.”
“Không, thưa Tôn giả.”
‘‘Kiṃ pana te, mahārāja, ubhopi sītalā’’ti?
“Are both of them cold, great king?”
“Tâu Đại vương, cả hai đều lạnh sao?”
‘‘Na hi bhante’’ti.
“No, venerable sir.”
“Không, thưa Tôn giả.”
‘‘Ājānāhi niggahaṃ yadi tattaṃ dahati, na ca te ubhopi uṇhā, tena nuppajjati.
“Understand the refutation: if the hot one burns, and yet both are not hot, then it should not arise.
“Hãy hiểu sự bác bỏ này: nếu vật nóng đốt cháy, và cả hai không đều nóng, thì điều đó không phát sinh.
Yadi sītalaṃ dahati, na ca te ubhopi sītalā, tena nuppajjati.
If the cold one burns, and yet both are not cold, then it should not arise.
Nếu vật lạnh đốt cháy, và cả hai không đều lạnh, thì điều đó không phát sinh.
Kissa pana te, mahārāja, ubhopi dahanti, na ca te ubhopi uṇhā, na ca te ubhopi sītalā?
But why, great king, do both of them burn, and yet both are not hot, and both are not cold?
Nhưng tâu Đại vương, tại sao cả hai đều đốt cháy, mà cả hai không đều nóng, cũng không đều lạnh?
Ekaṃ uṇhaṃ, ekaṃ sītalaṃ, ubhopi te dahanti, tena nuppajjatī’’ti.
One is hot, one is cold, and both of them burn; therefore, it should not arise.”
Một vật nóng, một vật lạnh, cả hai đều đốt cháy, nên điều đó không phát sinh.”
‘‘Nāhaṃ paṭibalo tayā vādinā saddhiṃ sallapituṃ, sādhu atthaṃ jappehī’’ti.
“I am not able to converse with you, speaker. Please explain the meaning.”
“Tôi không đủ khả năng tranh luận với ngài, xin ngài vui lòng giải thích ý nghĩa.”
Tato thero abhidhammasaṃyuttāya kathāya rājānaṃ milindaṃ saññāpesi –
Then the Elder enlightened King Milinda with a discourse connected with Abhidhamma—
Sau đó, vị Trưởng lão đã khai thị cho vua Milinda bằng bài pháp liên quan đến Vi Diệu Pháp:
247
‘‘Chayimāni, mahārāja, gehanissitāni somanassāni, cha nekkhammanissitāni somanassāni, cha gehanissitāni domanassāni, cha nekkhammanissitāni domanassāni, cha gehanissitā upekkhā, cha nekkhammanissitā upekkhāti, imāni cha chakkāni, atītāpi chattiṃsavidhā vedanā, anāgatāpi chattiṃsavidhā vedanā, paccuppannāpi chattiṃsavidhā vedanā, tadekajjhaṃ abhisaññuhitvā abhisampiṇḍetvā aṭṭhasataṃ vedanā hontī’’ti.
“There are, great king, six kinds of domestic joy, six kinds of joy connected with renunciation, six kinds of domestic sorrow, six kinds of sorrow connected with renunciation, six kinds of domestic equanimity, and six kinds of equanimity connected with renunciation. These are the six sets of six, making thirty-six kinds of feeling in the past, thirty-six kinds of feeling in the future, and thirty-six kinds of feeling in the present. Collecting and summing them all up, there are one hundred and eight kinds of feeling.”
“Tâu Đại vương, có sáu hỷ thọ (somanassa) liên quan đến gia đình, sáu hỷ thọ liên quan đến xuất ly; sáu ưu thọ (domanassa) liên quan đến gia đình, sáu ưu thọ liên quan đến xuất ly; sáu xả thọ (upekkhā) liên quan đến gia đình, sáu xả thọ liên quan đến xuất ly. Sáu nhóm sáu này, cộng với ba mươi sáu loại cảm thọ trong quá khứ, ba mươi sáu loại cảm thọ trong tương lai, và ba mươi sáu loại cảm thọ trong hiện tại, khi được tổng hợp lại, tạo thành một trăm lẻ tám loại cảm thọ.”
248
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
“You are skilled, Venerable Nāgasena.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo léo.”
249
Vedanāpañho pañcamo.
The fifth question on feeling.
Vấn đề về cảm thọ là thứ năm.
250
6. Nāmarūpaekattanānattapañho
6. Question on the Unity and Diversity of Mind-and-Matter
6. Vấn đề về sự đồng nhất hay khác biệt của Danh và Sắc
251
6. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, ko paṭisandahatī’’ti?
6. The king said, “Venerable Nāgasena, what reconnects?”
Đức vua hỏi: “Thưa Tôn giả Nāgasena, ai là người tái sinh?”
Thero āha ‘‘nāmarūpaṃ kho, mahārāja, paṭisandahatī’’ti.
The Elder said, “Mind-and-matter (nāmarūpa) reconnects, great king.”
Vị Trưởng lão đáp: “Tâu Đại vương, chính Danh và Sắc (nāmarūpa) tái sinh.”
‘‘Kiṃ imaṃ yeva nāmarūpaṃ paṭisandahatī’’ti?
“Does this same nāmarūpa reconnect?”
“Có phải chính Danh và Sắc này tái sinh không?”
‘‘Na kho, mahārāja, imaṃ yeva nāmarūpaṃ paṭisandahati, iminā pana, mahārāja, nāmarūpena kammaṃ karoti sobhanaṃ vā pāpakaṃ vā, tena kammena aññaṃ nāmarūpaṃ paṭisandahatī’’ti.
“No, great king, this same nāmarūpa does not reconnect. But with this nāmarūpa, one performs kamma, whether good or bad, and by that kamma, another nāmarūpa reconnects.”
“Không phải, tâu Đại vương, không phải chính Danh và Sắc này tái sinh. Nhưng, tâu Đại vương, với Danh và Sắc này, người ta thực hiện nghiệp thiện hay nghiệp ác, và do nghiệp ấy, một Danh và Sắc khác tái sinh.”
‘‘Yadi, bhante, na imaṃ yeva nāmarūpaṃ paṭisandahati, nanu so mutto bhavissati pāpakehi kammehī’’ti?
“Venerable sir, if this same nāmarūpa does not reconnect, then surely one would be freed from evil deeds?”
“Thưa Tôn giả, nếu không phải chính Danh và Sắc này tái sinh, thì chẳng phải người ấy sẽ được giải thoát khỏi các nghiệp ác sao?”
Thero āha ‘‘yadi na paṭisandaheyya, mutto bhaveyya pāpakehi kammehi.
The Elder said, “If it did not reconnect, one would be freed from evil deeds.
Vị Trưởng lão đáp: “Nếu không tái sinh, thì sẽ được giải thoát khỏi các nghiệp ác.
Yasmā ca kho, mahārāja, paṭisandahati, tasmā na mutto pāpakehi kammehī’’ti.
But since, great king, it does reconnect, one is not freed from evil deeds.”
Nhưng vì, tâu Đại vương, có sự tái sinh, nên người ấy không được giải thoát khỏi các nghiệp ác.”
252
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
“Give an illustration.”
“Xin hãy đưa ra một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, kocideva puriso aññatarassa purisassa ambaṃ avahareyya, tamenaṃ ambasāmiko gahetvā rañño dasseyya ‘iminā deva purisena mayhaṃ ambā avahaṭā’ti, so evaṃ vadeyya ‘nāhaṃ, deva, imassa ambe avaharāmi, aññe te ambā, ye iminā ropitā, aññe te ambā, ye mayā avahaṭā, nāhaṃ daṇḍappatto’ti.
“Just as, great king, a certain man might steal another man’s mango. The owner of the mango, having caught him, would show him to the king, saying, ‘This man, Your Majesty, has stolen my mangoes.’ He would say, ‘Your Majesty, I did not steal this man’s mangoes. Those mangoes that he planted are different, and those mangoes that I stole are different. I am not liable to punishment.’
“Tâu Đại vương, giả sử có một người ăn trộm xoài của một người khác. Chủ vườn xoài bắt được người ấy và trình lên vua: ‘Tâu bệ hạ, người này đã ăn trộm xoài của thần.’ Kẻ trộm sẽ nói: ‘Tâu bệ hạ, tôi không ăn trộm xoài của người này. Những cây xoài do người này trồng là khác, những cây xoài tôi ăn trộm là khác. Tôi không đáng bị trừng phạt.’
Kiṃ nu kho so, mahārāja, puriso daṇḍappatto bhaveyyā’’ti?
Would that man, great king, be liable to punishment?”
Tâu Đại vương, người ấy có đáng bị trừng phạt không?”
‘‘Āma, bhante, daṇḍappatto bhaveyyā’’ti.
“Yes, venerable sir, he would be liable to punishment.”
“Vâng, thưa Tôn giả, người ấy đáng bị trừng phạt.”
‘‘Kena kāraṇenā’’ti?
“For what reason?”
“Vì lý do gì?”
‘‘Kiñcāpi so evaṃ vadeyya, purimaṃ, bhante, ambaṃ appaccakkhāya pacchimena ambena so puriso daṇḍappatto bhaveyyā’’ti.
“Although he might say so, venerable sir, that man would be liable to punishment on account of the later mango, without having disregarded the former mango.”
“Thưa Tôn giả, mặc dù người ấy nói như vậy, nhưng vì không phủ nhận cây xoài trước đó, nên người ấy đáng bị trừng phạt vì cây xoài sau này.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, iminā nāmarūpena kammaṃ karoti sobhanaṃ vā pāpakaṃ vā, tena kammena aññaṃ nāmarūpaṃ paṭisandahati, tasmā na mutto pāpakehi kammehī’’ti.
“Even so, great king, with this nāmarūpa one performs kamma, whether good or bad, and by that kamma, another nāmarūpa reconnects. Therefore, one is not freed from evil deeds.”
“Cũng vậy, tâu Đại vương, với Danh và Sắc này, người ta thực hiện nghiệp thiện hay nghiệp ác, và do nghiệp ấy, một Danh và Sắc khác tái sinh, nên người ấy không được giải thoát khỏi các nghiệp ác.”
253
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
“Give another illustration.”
“Xin hãy đưa thêm một ví dụ nữa.”
‘‘Yathā, mahārāja, kocideva puriso aññatarassa purisassa sāliṃ avahareyya…pe… ucchuṃ avahareyya…pe… yathā mahārāja koci puriso hemantakāle aggiṃ jāletvā visibbetvā* avijjhāpetvā pakkameyya, atha kho so aggi aññatarassa purisassa khettaṃ ḍaheyya* , tamenaṃ khettasāmiko gahetvā rañño dasseyya ‘iminā, deva, purisena mayhaṃ khettaṃ daḍḍha’nti.
‘‘Just as, great king, if some man were to steal another man's rice...or sugarcane...just as, great king, if some man were to light a fire in winter, warm himself, and then go away without extinguishing it, and then that fire were to burn another man's field, the owner of the field would seize him and show him to the king, saying, 'By this man, Your Majesty, my field has been burnt.'"
“Tâu Đại vương, giả sử có một người ăn trộm lúa của người khác… (tương tự)… ăn trộm mía của người khác… (tương tự)… Tâu Đại vương, giả sử có một người vào mùa đông đốt lửa sưởi ấm rồi bỏ đi mà không dập tắt lửa. Sau đó, ngọn lửa ấy đốt cháy ruộng của một người khác. Chủ ruộng bắt được người ấy và trình lên vua: ‘Tâu bệ hạ, người này đã đốt cháy ruộng của thần.’”
So evaṃ vadeyya ‘nāhaṃ, deva, imassa khettaṃ jhāpemi, añño so aggi, yo mayā avijjhāpito, añño so aggi, yenimassa khettaṃ daḍḍhaṃ, nāhaṃ daṇḍappatto’ti.
He would say, 'Your Majesty, I did not burn this man's field. The fire that I did not extinguish is one thing, and the fire by which his field was burnt is another. I am not liable to punishment.'"
Người ấy sẽ nói như vầy: ‘Thưa đại vương, tôi không đốt cánh đồng này, ngọn lửa mà tôi không dập tắt là khác, ngọn lửa đã đốt cháy cánh đồng này là khác, tôi không đáng bị hình phạt’."
Kiṃ nu kho so, mahārāja, puriso daṇḍappatto bhaveyyā’’ti?
"Would that man, great king, be liable to punishment?"
Vậy thì, thưa Đại vương, người ấy có đáng bị hình phạt chăng?”
‘‘Āma, bhante, daṇḍappatto bhaveyyā’’ti.
"Yes, Venerable Sir, he would be liable to punishment."
“Thưa Tôn giả, vâng, người ấy đáng bị hình phạt.”
‘‘Kena kāraṇenā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Kiñcāpi so evaṃ vadeyya, purimaṃ, bhante, aggiṃ appaccakkhāya pacchimena agginā so puriso daṇḍappatto bhaveyyā’’ti.
"Even if he were to say so, Venerable Sir, that man would be liable to punishment by the later fire because he did not extinguish the former fire."
“Mặc dù người ấy nói như vậy, nhưng thưa Tôn giả, vì người ấy đã không dập tắt ngọn lửa ban đầu, nên người ấy đáng bị hình phạt bởi ngọn lửa sau.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, iminā nāmarūpena kammaṃ karoti sobhanaṃ vā pāpakaṃ vā, tena kammena aññaṃ nāmarūpaṃ paṭisandahati, tasmā na mutto pāpakehi kammehī’’ti.
"Exactly so, great king. Through this nāmarūpa one performs kamma, whether wholesome or unwholesome. By that kamma, another nāmarūpa is reborn. Therefore, one is not freed from unwholesome kammas."
“Cũng như vậy, thưa Đại vương, với nāmarūpa (danh sắc) này mà tạo nghiệp thiện hoặc ác, do nghiệp ấy mà nāmarūpa khác tái sinh, vì vậy người ấy không thoát khỏi các nghiệp ác.”
254
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
"Give me a further simile."
“Xin hãy cho thêm một ví dụ nữa.”
‘‘Yathā, mahārāja, kocideva puriso padīpaṃ ādāya pāsādaṃ abhirūhitvā bhuñjeyya, padīpo jhāyamāno tiṇaṃ jhāpeyya, tiṇaṃ jhāyamānaṃ gharaṃ jhāpeyya, gharaṃ jhāyamānaṃ gāmaṃ jhāpeyya, gāmajano taṃ purisaṃ gahetvā evaṃ vadeyya ‘kissa tvaṃ, bho purisa, gāmaṃ jhāpesī’ti, so evaṃ vadeyya ‘nāhaṃ, bho, gāmaṃ jhāpemi, añño so padīpaggi, yassāhaṃ ālokena bhuñjiṃ, añño so aggi, yena gāmo jhāpito’ti, te vivadamānā tava santike āgaccheyyuṃ, kassa tvaṃ, mahārāja, aṭṭaṃ* dhāreyyāsī’’ti?
"Just as, great king, if some man were to take a lamp, ascend a palace, and eat, and the burning lamp were to set fire to straw, and the burning straw were to set fire to a house, and the burning house were to set fire to a village, the villagers would seize that man and say, 'Why, good sir, did you burn the village?' He would say, 'Good sirs, I did not burn the village. The lamp-fire by whose light I ate is one thing, and the fire by which the village was burnt is another.' If they were to dispute and come to you, great king, whose side would you take?"
“Thưa Đại vương, ví như có người cầm đèn leo lên lầu mà ăn uống, ngọn đèn đang cháy làm cháy cỏ, cỏ đang cháy làm cháy nhà, nhà đang cháy làm cháy làng. Dân làng bắt người ấy lại và nói: ‘Này người kia, tại sao ngươi lại đốt làng?’ Người ấy sẽ nói: ‘Này các ông, tôi không đốt làng, ngọn lửa của cây đèn mà tôi dùng để chiếu sáng khi ăn là khác, ngọn lửa đã đốt cháy làng là khác’. Họ cãi nhau và đến trình lên ngài. Thưa Đại vương, ngài sẽ đứng về phía ai?”
‘‘Gāmajanassa bhante’’ti.
"The villagers', Venerable Sir."
“Thưa Tôn giả, về phía dân làng.”
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Kiñcāpi so evaṃ vadeyya, api ca tato eva so aggi nibbatto’’ti.
"Even if he were to say so, that fire, nevertheless, originated from that very source."
“Mặc dù người ấy nói như vậy, nhưng ngọn lửa đó phát sinh từ ngọn lửa ban đầu.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, kiñcāpi aññaṃ māraṇantikaṃ nāmarūpaṃ, aññaṃ paṭisandhismiṃ nāmarūpaṃ, api ca tato yeva taṃ nibbattaṃ, tasmā na mutto pāpakehi kammehī’’ti.
"Exactly so, great king. Even if the nāmarūpa at the moment of death is one thing, and the nāmarūpa at rebirth is another, nevertheless, the latter originated from the former. Therefore, one is not freed from unwholesome kammas."
“Cũng như vậy, thưa Đại vương, mặc dù nāmarūpa lúc chết là khác, nāmarūpa khi tái sinh là khác, nhưng nāmarūpa sau đó phát sinh từ nāmarūpa trước, vì vậy người ấy không thoát khỏi các nghiệp ác.”
255
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
"Give me a further simile."
“Xin hãy cho thêm một ví dụ nữa.”
‘‘Yathā, mahārāja, kocideva puriso dahariṃ dārikaṃ vāretvā suṅkaṃ datvā pakkameyya.
"Just as, great king, if some man were to betroth a young girl, pay the bride-price, and then go away.
“Thưa Đại vương, ví như có người đã hứa hôn với một cô gái nhỏ, trả tiền sính lễ rồi bỏ đi.
Sā aparena samayena mahatī assa vayappattā, tato añño puriso suṅkaṃ datvā vivāhaṃ kareyya, itaro āgantvā evaṃ vadeyya ‘kissa pana me tvaṃ, ambho purisa, bhariyaṃ nesī’ti?
Later, that girl would grow up and reach maturity. Then another man would pay the bride-price and marry her. The first man would return and say, 'Why, good sir, did you take my wife?'"
Sau một thời gian, cô gái ấy lớn lên, đến tuổi cập kê. Rồi có một người đàn ông khác trả tiền sính lễ và kết hôn. Người đàn ông trước quay lại và nói: ‘Này người kia, tại sao ngươi lại lấy vợ của ta?’
So evaṃ vadeyya ‘nāhaṃ tava bhariyaṃ nemi, aññā sā dārikā daharī taruṇī, yā tayā vāritā ca dinnasuṅkā ca, aññāyaṃ dārikā mahatī vayappattā mayā vāritā ca dinnasuṅkā cā’ti, te vivadamānā tava santike āgaccheyyuṃ.
The second man would say, 'I am not taking your wife. The young, tender girl whom you betrothed and for whom you paid the bride-price is one thing, and this grown-up, mature girl whom I betrothed and for whom I paid the bride-price is another.' If they were to dispute and come to you, great king,
Người ấy sẽ nói: ‘Tôi không lấy vợ của ông, cô gái nhỏ bé mà ông đã hứa hôn và trả tiền sính lễ là khác, cô gái lớn đã đến tuổi cập kê mà tôi đã hứa hôn và trả tiền sính lễ là khác’. Họ cãi nhau và đến trình lên ngài.
Kassa tvaṃ, mahārāja, aṭṭaṃ dhāreyyāsī’’ti?
whose side would you take?"
Thưa Đại vương, ngài sẽ đứng về phía ai?”
‘‘Purimassa bhante’’ti.
"The first man's, Venerable Sir."
“Thưa Tôn giả, về phía người đàn ông trước.”
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
"For what reason?"
“Vì lý do gì?”
‘‘Kiñcāpi so evaṃ vadeyya, api ca tato yeva sā mahatī nibbattā’’ti.
"Even if he were to say so, she, nevertheless, grew up from that very girl."
“Mặc dù người ấy nói như vậy, nhưng cô gái lớn đó phát sinh từ cô gái nhỏ ban đầu.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, kiñcāpi aññaṃ māraṇantikaṃ nāmarūpaṃ, aññaṃ paṭisandhismiṃ nāmarūpaṃ, api ca tato yeva taṃ nibbattaṃ, tasmā naparimutto pāpakehi kammehī’’ti.
"Exactly so, great king. Even if the nāmarūpa at the moment of death is one thing, and the nāmarūpa at rebirth is another, nevertheless, the latter originated from the former. Therefore, one is not entirely freed from unwholesome kammas."
“Cũng như vậy, thưa Đại vương, mặc dù nāmarūpa lúc chết là khác, nāmarūpa khi tái sinh là khác, nhưng nāmarūpa sau đó phát sinh từ nāmarūpa trước, vì vậy người ấy không thoát khỏi các nghiệp ác.”
256
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
"Give me a further simile."
“Xin hãy cho thêm một ví dụ nữa.”
‘‘Yathā, mahārāja, kocideva puriso gopālakassa hatthato khīraghaṭaṃ kiṇitvā tasseva hatthe nikkhipitvā pakkameyya ‘sve gahetvā gamissāmī’ti, taṃ aparajju dadhi sampajjeyya.
"Just as, great king, if some man were to buy a pot of milk from a cowherd, leave it in the cowherd's hands, and then go away, saying, 'I will take it tomorrow.' The next day, it would turn into curds.
“Thưa Đại vương, ví như có người mua một bình sữa từ tay người chăn bò, rồi gửi lại chính tay người ấy và bỏ đi, nói rằng: ‘Ngày mai tôi sẽ đến lấy’. Đến ngày hôm sau, sữa đó biến thành sữa đông.
So āgantvā evaṃ vadeyya ‘dehi me khīraghaṭa’nti.
He would return and say, 'Give me my pot of milk.'"
Người ấy đến và nói: ‘Hãy đưa bình sữa cho tôi’.
So dadhiṃ dasseyya.
The cowherd would show him the curds.
Người chăn bò đưa sữa đông ra.
Itaro evaṃ vadeyya ‘nāhaṃ tava hatthato dadhiṃ kiṇāmi, dehi me khīraghaṭa’nti.
The first man would say, 'I did not buy curds from you; give me my pot of milk.'"
Người kia nói: ‘Tôi không mua sữa đông từ tay ông, hãy đưa bình sữa cho tôi’.
So evaṃ vadeyya ‘ajānato te khīraṃ dadhibhūta’nti te vivadamānā tava santike āgaccheyyuṃ, kassa tvaṃ mahārāja, aṭṭaṃ dhāreyyāsī’’ti?
He would say, ‘While you did not know, the milk became curds.’ If they, disputing, were to come to you, O great king, whose side would you take?”
Người chăn bò nói: ‘Ông không biết đó thôi, sữa đã biến thành sữa đông rồi’. Họ cãi nhau và đến trình lên ngài. Thưa Đại vương, ngài sẽ đứng về phía ai?”
‘‘Gopālakassa bhante’’ti.
“The cowherd’s, Venerable Sir.”
“Thưa Tôn giả, về phía người chăn bò.”
‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti?
“For what reason?”
“Vì lý do gì?”
‘‘Kiñcāpi so evaṃ vadeyya, api ca tato yeva taṃ nibbatta’’nti.
“Even if he were to say so, it arose from that very thing.”
“Mặc dù người ấy nói như vậy, nhưng sữa đông đó phát sinh từ sữa ban đầu.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, kiñcāpi aññaṃ māraṇantikaṃ nāmarūpaṃ, aññaṃ paṭisandhismiṃ nāmarūpaṃ, api ca tato yeva taṃ nibbattaṃ, tasmā na parimutto pāpakehi kammehī’’ti.
“Just so, O great king, even if the nāmarūpa at the time of death is one thing, and the nāmarūpa at rebirth is another, yet it arose from that very thing. Therefore, he is not freed from evil deeds.”
“Cũng như vậy, thưa Đại vương, mặc dù nāmarūpa lúc chết là khác, nāmarūpa khi tái sinh là khác, nhưng nāmarūpa sau đó phát sinh từ nāmarūpa trước, vì vậy người ấy không thoát khỏi các nghiệp ác.”
257
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
“You are skillful, Venerable Nāgasena.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo léo!”
258
Nāmarūpaekattanānattapañho chaṭṭho.
The Sixth Question on the Unity and Diversity of Nāmarūpa.
Vấn đề thứ sáu về sự đồng nhất và khác biệt của nāmarūpa.
259
7. Therapaṭisandahanāpaṭisandahanapañho
7. The Question of the Elder's Rebirth or Non-Rebirth
7. Vấn đề về sự tái sinh và không tái sinh của vị Trưởng lão
260
7. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, tvaṃ pana paṭisandahissasī’’ti?
7. The king said, “Venerable Nāgasena, will you yourself be reborn?”
7. Vua hỏi: “Thưa Tôn giả Nāgasena, vậy ngài có tái sinh không?”
‘‘Alaṃ, mahārāja, kiṃ te tena pucchitena, nanu mayā paṭikacceva akkhātaṃ ‘sace, mahārāja, saupādāno bhavissāmi, paṭisandahissāmi, sace anupādāno bhavissāmi, na paṭisandahissāmī’’’ti.
“Enough, O great king, what is the use of asking me that? Have I not already declared, ‘If, O great king, I am with clinging (saupādāna), I will be reborn; if I am without clinging (anupādāna), I will not be reborn’?”
“Thưa Đại vương, đủ rồi, ngài hỏi điều đó để làm gì? Chẳng phải tôi đã nói trước rồi sao: ‘Thưa Đại vương, nếu tôi còn chấp thủ, tôi sẽ tái sinh; nếu tôi không còn chấp thủ, tôi sẽ không tái sinh’?”
261
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
“Give an analogy.”
“Xin hãy cho một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, kocideva puriso rañño adhikāraṃ kareyya.
“Just as, O great king, if a certain man were to perform a service for the king.
“Thưa Đại vương, ví như có người làm việc cho nhà vua.
Rājā tuṭṭho adhikāraṃ dadeyya, so tena adhikārena pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgibhūto paricareyya, so ce janassa āroceyya ‘na me rājā kiñci paṭikarotī’ ti.
The king, pleased, would grant him an office. He, endowed and complete with the five strands of sensual pleasure by that office, would enjoy them. If he were to declare to the people, ‘The king does not do anything for me,’
Nhà vua hài lòng và ban thưởng. Người ấy hưởng thụ năm dục lạc một cách đầy đủ và trọn vẹn nhờ vào sự ban thưởng đó. Nếu người ấy nói với mọi người rằng: ‘Nhà vua không ban thưởng gì cho tôi cả’.
Kiṃ nu kho so, mahārāja, puriso yuttakārī bhaveyyā’’ti?
would that man, O great king, be acting rightly?”
Thưa Đại vương, người ấy có phải là người hành xử đúng đắn chăng?”
‘‘Na hi bhante’’ti.
“No, Venerable Sir.”
“Thưa Tôn giả, không phải vậy.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, kiṃ te tena pucchitena, nanu mayā paṭikacceva akkhātaṃ ‘sace saupādāno bhavissāmi, paṭisandahissāmi, sace anupādāno bhavissāmi, na paṭisandahissāmī’’’ti.
“Just so, O great king, what is the use of asking me that? Have I not already declared, ‘If I am with clinging, I will be reborn; if I am without clinging, I will not be reborn’?”
“Cũng như vậy, thưa Đại vương, ngài hỏi điều đó để làm gì? Chẳng phải tôi đã nói trước rồi sao: ‘Nếu tôi còn chấp thủ, tôi sẽ tái sinh; nếu tôi không còn chấp thủ, tôi sẽ không tái sinh’?”
262
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
“You are skillful, Venerable Nāgasena.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo léo!”
263
Therapaṭisandahanāpaṭisandahanapañho sattamo.
The Seventh Question on the Elder's Rebirth or Non-Rebirth.
Vấn đề thứ bảy về sự tái sinh và không tái sinh của vị Trưởng lão.
264
8. Nāmarūpapaṭisandahanapañho
8. The Question of Nāmarūpa and Rebirth
8. Vấn đề về sự tái sinh của danh sắc
265
8. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, yaṃ panetaṃ brūsi ‘nāmarūpa’nti, tattha katamaṃ nāmaṃ, katamaṃ rūpa’’nti.
8. The king said, “Venerable Nāgasena, regarding what you call ‘nāmarūpa,’ what among them is nāma, and what is rūpa?”
8. Vua hỏi: “Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài nói ‘nāmarūpa’ (danh sắc), vậy cái nào là nāma (danh), cái nào là rūpa (sắc)?”
‘‘Yaṃ tattha, mahārāja, oḷārikaṃ, etaṃ rūpaṃ, ye tattha sukhumā cittacetasikā dhammā, etaṃ nāma’’nti.
“That which is gross among them, O great king, is rūpa; those subtle mental and volitional phenomena among them are nāma.”
“Thưa Đại vương, cái gì là thô, đó là rūpa; những pháp tâm và tâm sở vi tế, đó là nāma.”
‘‘Bhante nāgasena, kena kāraṇena nāmaṃ yeva na paṭisandahati, rūpaṃ yeva vā’’ti?
“Venerable Nāgasena, for what reason does nāma alone not undergo rebirth, or rūpa alone?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, vì lý do gì mà nāma không tái sinh một mình, hoặc rūpa không tái sinh một mình?”
‘‘Aññamaññūpanissitā, mahārāja, ete dhammā ekatova uppajjantī’’ti.
“These phenomena, O great king, are mutually dependent; they arise together.”
“Thưa Đại vương, những pháp này nương tựa lẫn nhau, chúng sinh khởi cùng một lúc.”
266
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
“Give an analogy.”
“Xin hãy cho một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, kukkuṭiyā kalalaṃ na bhaveyya, aṇḍampi na bhaveyya, yañca tattha kalalaṃ, yañca aṇḍaṃ, ubhopete aññamaññūpanissitā, ekatova nesaṃ uppatti hoti.
“Just as, O great king, if there were no albumen in a hen, there would also be no eggshell. The albumen and the eggshell, both of these are mutually dependent; their arising is together.
“Thưa Đại vương, ví như nếu không có lòng đỏ trứng gà, thì cũng không có vỏ trứng; lòng đỏ trứng và vỏ trứng, cả hai đều nương tựa lẫn nhau, chúng sinh khởi cùng một lúc.
Evameva kho, mahārāja, yadi tattha nāmaṃ na bhaveyya, rūpampi na bhaveyya, yañceva tattha nāmaṃ, yañceva rūpaṃ, ubhopete aññamaññūpanissitā, ekatova nesaṃ uppatti hoti.
Just so, O great king, if there were no nāma, there would also be no rūpa. The nāma and the rūpa, both of these are mutually dependent; their arising is together.
Cũng như vậy, thưa Đại vương, nếu không có nāma, thì cũng không có rūpa; nāma và rūpa, cả hai đều nương tựa lẫn nhau, chúng sinh khởi cùng một lúc.
Evametaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvita’’nti.
Thus, this has wandered on for a long time.”
Cứ như vậy mà trôi lăn trong thời gian dài.”
267
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
“You are skillful, Venerable Nāgasena.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo léo!”
268
Nāmarūpapaṭisandahanapañho aṭṭhamo.
The Eighth Question on Nāmarūpa and Rebirth.
Vấn đề thứ tám về sự tái sinh của danh sắc.
269
9. Addhānapañho
9. The Question of Time
9. Vấn đề về thời gian
270
9. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, yaṃ panetaṃ brūsi ‘dīghamaddhāna’nti, kimetaṃ addhānaṃ nāmā’’ti?
9. The king said, “Venerable Nāgasena, regarding what you call ‘a long time,’ what is this time?”
9. Vua hỏi: “Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài nói ‘thời gian dài’, vậy thời gian đó là gì?”
‘‘Atīto, mahārāja, addhā, anāgato addhā, paccuppanno addhā’’ti.
“Past time, O great king, future time, present time.”
“Thưa Đại vương, có thời quá khứ, thời vị lai, và thời hiện tại.”
‘‘Kiṃ pana, bhante, sabbe addhā atthī’’ti?
“But, Venerable Sir, do all times exist?”
“Thưa Tôn giả, vậy tất cả các thời gian đều tồn tại sao?”
‘‘Koci, mahārāja, addhā atthi, koci natthī’’ti.
“Some time, O great king, exists; some does not exist.”
“Thưa Đại vương, một số thời gian tồn tại, một số không tồn tại.”
‘‘Katamo pana, bhante, atthi, katamo natthī’’ti?
“Which, then, Venerable Sir, exists, and which does not exist?”
“Vậy thì, thưa Tôn giả, thời gian nào tồn tại, thời gian nào không tồn tại?”
‘‘Ye te, mahārāja, saṅkhārā atītā vigatā niruddhā vipariṇatā, so addhā natthi, ye dhammā vipākā, ye ca vipākadhammadhammā, ye ca aññatra paṭisandhiṃ denti, so addhā atthi.
“Those conditioned phenomena, O great king, that are past, gone, ceased, and transformed—that time does not exist. Those phenomena that are results (vipāka), and those phenomena that are of the nature to produce results (vipākadhammadhammā), and those that give rebirth elsewhere—that time exists.
“Này đại vương, những hành (saṅkhārā) nào đã qua, đã diệt, đã đoạn diệt, đã biến đổi, thì thời gian đó không tồn tại. Những pháp nào là quả (vipāka), và những pháp nào có bản chất là quả (vipākadhammadhammā), và những pháp nào đang tạo sự tái sinh (paṭisandhi) ở một cõi khác, thì thời gian đó có tồn tại.
Ye sattā kālaṅkatā aññatra uppannā, so ca addhā atthi.
Those beings who have died and been reborn elsewhere—that time also exists.
Những chúng sinh nào đã chết và tái sinh ở một cõi khác, thì thời gian đó cũng có tồn tại.
Ye sattā kālaṅkatā aññatra anuppannā, so addhā natthi.
Those beings who have died and not been reborn elsewhere—that time does not exist.
Những chúng sinh nào đã chết mà chưa tái sinh ở một cõi khác, thì thời gian đó không tồn tại.
Ye ca sattā parinibbutā, so ca addhā natthi parinibbutattā’’ti.
And those beings who have attained Nibbāna—that time also does not exist, due to their having attained Nibbāna.”
Và những chúng sinh nào đã nhập Niết-bàn (parinibbutā), thì thời gian đó cũng không tồn tại, vì đã nhập Niết-bàn.”
271
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
“You are skillful, Venerable Nāgasena.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo nói!”
272
Addhānapañho navamo.
The Ninth Question on Time.
Vấn đề về thời gian (Addhānapañho) thứ chín.
273
Addhānavaggo dutiyo.
The Second Chapter on Time.
Phẩm về thời gian (Addhānavaggo) thứ hai.
274
Imasmiṃ vagge nava pañhā.
In this chapter are nine questions.
Trong phẩm này có chín vấn đề.
275

3. Vicāravaggo

3. The Chapter on Investigation

3. Phẩm về sự quán xét (Vicāravaggo)

276
1. Addhānamūlapañho
1. The Question on the Root of Time
1. Vấn đề về cội nguồn của thời gian (Addhānamūlapañho)
277
1. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, atītassa addhānassa kiṃ mūlaṃ, anāgatassa addhānassa kiṃ mūlaṃ, paccuppannassa addhānassa kiṃ mūla’’nti?
1. The king said: "Venerable Nāgasena, what is the root cause of the past duration, what is the root cause of the future duration, what is the root cause of the present duration?"
1. Vua nói: “Thưa Tôn giả Nāgasena, cội nguồn của thời gian quá khứ là gì? Cội nguồn của thời gian vị lai là gì? Cội nguồn của thời gian hiện tại là gì?”
‘‘Atītassa ca, mahārāja, addhānassa anāgatassa ca addhānassa paccuppannassa ca addhānassa avijjā mūlaṃ.
"Unawareness (avijjā), O great king, is the root cause of the past duration, of the future duration, and of the present duration.
“Này đại vương, cội nguồn của thời gian quá khứ, cội nguồn của thời gian vị lai, và cội nguồn của thời gian hiện tại là vô minh (avijjā).
Avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ, saḷāyatanapaccayā phasso, phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā, taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādānapaccayā bhavo, bhavapaccayā jāti, jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti.
Conditioned by avijjā are formations (saṅkhārā); conditioned by saṅkhārā is consciousness (viññāṇa); conditioned by viññāṇa are mentality-materiality (nāmarūpa); conditioned by nāmarūpa are the six sense bases (saḷāyatana); conditioned by saḷāyatana is contact (phassa); conditioned by phassa is feeling (vedanā); conditioned by vedanā is craving (taṇhā); conditioned by taṇhā is clinging (upādāna); conditioned by upādāna is becoming (bhava); conditioned by bhava is birth (jāti); conditioned by jāti arise old age, death, sorrow, lamentation, pain, displeasure, and despair.
Do duyên vô minh mà có các hành (saṅkhārā); do duyên các hành mà có thức (viññāṇa); do duyên thức mà có danh sắc (nāmarūpa); do duyên danh sắc mà có sáu xứ (saḷāyatana); do duyên sáu xứ mà có xúc (phassa); do duyên xúc mà có thọ (vedanā); do duyên thọ mà có ái (taṇhā); do duyên ái mà có thủ (upādāna); do duyên thủ mà có hữu (bhava); do duyên hữu mà có sinh (jāti); do duyên sinh mà có già, chết, sầu, bi, khổ, ưu, não phát sinh.
Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa addhānassa* purimā koṭi na paññāyatī’’ti.
Thus, the prior end of this entire mass of suffering, this duration, is not discernible."
Như vậy, điểm khởi đầu của toàn bộ khối khổ này, của thời gian này, không được nhận biết.”
278
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
"You are capable, Venerable Nāgasena."
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo nói!”
279
Addhānamūlapañho paṭhamo.
The first question on the root cause of duration.
Vấn đề về cội nguồn của thời gian (Addhānamūlapañho) thứ nhất.
280
2. Purimakoṭipañho
2. The Question of the Prior End
2. Vấn đề về điểm khởi đầu (Purimakoṭipañho)
281
2. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, yaṃ panetaṃ brūsi ‘purimā koṭi na paññāyatī’ti, tassa opammaṃ karohī’’ti.
2. The king said: "Venerable Nāgasena, please give an analogy for what you say, 'the prior end is not discernible'."
2. Vua nói: “Thưa Tôn giả Nāgasena, điều ngài nói ‘điểm khởi đầu không được nhận biết’, xin ngài hãy cho một ví dụ về điều đó.”
‘‘Yathā, mahārāja, puriso parittaṃ* bījaṃ pathaviyaṃ nikkhipeyya, tato aṅkuro uṭṭhahitvā anupubbena vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjitvā phalaṃ dadeyya.
"Just as, O great king, a man might sow a small seed in the earth; from that, a sprout would emerge, and gradually attain growth, development, and fullness, giving fruit.
“Này đại vương, ví như một người gieo một hạt giống nhỏ xuống đất, từ đó một mầm cây sẽ nảy lên, dần dần lớn lên, phát triển, nở rộ và cho quả.
Tato bījaṃ gahetvā puna ropeyya, tatopi aṅkuro uṭṭhahitvā anupubbena vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjitvā phalaṃ dadeyya.
Then, taking the seeds, he would sow them again; from that, too, a sprout would emerge, and gradually attain growth, development, and fullness, giving fruit.
Rồi người đó lấy hạt giống từ quả đó và gieo lại, từ đó lại một mầm cây nảy lên, dần dần lớn lên, phát triển, nở rộ và cho quả.
Evametissā santatiyā atthi anto’’ti?
Is there an end to this continuity?"
Vậy, sự tiếp nối này có điểm kết thúc không?”
‘‘Natthi bhante’’ti.
"No, Venerable sir."
“Thưa Tôn giả, không.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, addhānassāpi purimā koṭi na paññāyatī’’ti.
"Even so, O great king, the prior end of duration is not discernible."
“Cũng vậy, này đại vương, điểm khởi đầu của thời gian cũng không được nhận biết.”
282
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
"Give another analogy," he said.
“Xin ngài hãy cho thêm một ví dụ nữa.”
‘‘Yathā, mahārāja, kukkuṭiyā aṇḍaṃ bhaveyya, aṇḍato kukkuṭī kukkuṭiyā aṇḍanti.
"Just as, O great king, there might be an egg from a hen, then a hen from the egg, and an egg from the hen.
“Này đại vương, ví như có trứng của một con gà mái, từ trứng nở ra gà mái, từ gà mái lại có trứng.
Evametissā santatiyā atthi anto’’ti?
Is there an end to this continuity?"
Vậy, sự tiếp nối này có điểm kết thúc không?”
‘‘Natthi bhante’’ti.
"No, Venerable sir."
“Thưa Tôn giả, không.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, addhānassāpi purimā koṭi na paññāyatī’’ti.
"Even so, O great king, the prior end of duration is not discernible."
“Cũng vậy, này đại vương, điểm khởi đầu của thời gian cũng không được nhận biết.”
283
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
"Give another analogy," he said.
“Xin ngài hãy cho thêm một ví dụ nữa.”
Thero pathaviyā cakkaṃ likhitvā milindaṃ rājānaṃ etadavoca ‘‘atthi, mahārāja, imassa cakkassa anto’’ti?
The Elder drew a circle on the ground and said to King Milinda: "O great king, is there an end to this circle?"
Trưởng lão vẽ một vòng tròn trên đất và nói với vua Milinda: “Này đại vương, vòng tròn này có điểm kết thúc không?”
‘‘Natthi bhante’’ti.
"No, Venerable sir."
“Thưa Tôn giả, không.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, imāni cakkāni vuttāni bhagavatā ‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso, phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā, taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādānapaccayā kammaṃ, kammato puna cakkhuṃ jāyatī’ti.
"Even so, O great king, these circles were taught by the Blessed One: 'Conditioned by the eye and forms, eye-consciousness arises; the coming together of the three is contact (phassa); conditioned by phassa is feeling (vedanā); conditioned by vedanā is craving (taṇhā); conditioned by taṇhā is clinging (upādāna); conditioned by upādāna is kamma; from kamma, the eye is born again.'
“Cũng vậy, này đại vương, Đức Thế Tôn đã nói về những vòng tròn này: ‘Do duyên mắt và các sắc trần mà nhãn thức sinh khởi; sự hòa hợp của ba điều đó là xúc; do duyên xúc mà có thọ; do duyên thọ mà có ái; do duyên ái mà có thủ; do duyên thủ mà có nghiệp (kamma); từ nghiệp mà mắt lại sinh khởi’.
Evametissā santatiyā atthi anto’’ti?
Is there an end to this continuity?"
Vậy, sự tiếp nối này có điểm kết thúc không?”
‘‘Natthi bhante’’ti.
"No, Venerable sir."
“Thưa Tôn giả, không.”
284
‘‘‘Sotañca paṭicca sadde ca…pe… manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaṃ, tiṇṇaṃ saṅgati phasso, phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā, taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādānapaccayā kammaṃ, kammato puna mano jāyatī’ti.
"'Conditioned by the ear and sounds... conditioned by the mind and mental objects, mind-consciousness arises; the coming together of the three is contact (phassa); conditioned by phassa is feeling (vedanā); conditioned by vedanā is craving (taṇhā); conditioned by taṇhā is clinging (upādāna); conditioned by upādāna is kamma; from kamma, the mind is born again.'
“‘Do duyên tai và các tiếng… (và các giác quan khác)… do duyên ý và các pháp trần mà ý thức sinh khởi; sự hòa hợp của ba điều đó là xúc; do duyên xúc mà có thọ; do duyên thọ mà có ái; do duyên ái mà có thủ; do duyên thủ mà có nghiệp; từ nghiệp mà ý lại sinh khởi’.
Evametissā santatiyā atthi anto’’ti?
Is there an end to this continuity?"
Vậy, sự tiếp nối này có điểm kết thúc không?”
‘‘Natthi bhante’’ti.
"No, Venerable sir."
“Thưa Tôn giả, không.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, addhānassāpi purimā koṭi na paññāyatī’’ti.
"Even so, O great king, the prior end of duration is not discernible."
“Cũng vậy, này đại vương, điểm khởi đầu của thời gian cũng không được nhận biết.”
285
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
"You are capable, Venerable Nāgasena."
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo nói!”
286
Purimakoṭipañho dutiyo.
The second question on the prior end.
Vấn đề về điểm khởi đầu (Purimakoṭipañho) thứ hai.
287
3. Koṭipaññāyanapañho
3. The Question of Discernible Ends
3. Vấn đề về sự nhận biết điểm khởi đầu (Koṭipaññāyanapañho)
288
3. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, yaṃ panetaṃ brūsi ‘purimā koṭi na paññāyatī’ti, katamā ca sā purimā koṭī’’ti?
3. The king said: "Venerable Nāgasena, what is this prior end that you say 'is not discernible'?"
3. Vua nói: “Thưa Tôn giả Nāgasena, điều ngài nói ‘điểm khởi đầu không được nhận biết’, vậy điểm khởi đầu đó là gì?”
‘‘Yo kho, mahārāja, atīto addhā, esā purimā koṭī’’ti.
"O great king, that which is past duration, that is the prior end."
“Này đại vương, thời gian quá khứ chính là điểm khởi đầu đó.”
‘‘Bhante nāgasena, yaṃ panetaṃ brūsi ‘purimā koṭi na paññāyatī’ti, kiṃ pana, bhante, sabbāpi purimā koṭi na paññāyatī’’ti?
"Venerable Nāgasena, when you say 'the prior end is not discernible,' does this mean that no prior end at all is discernible, Venerable sir?"
“Thưa Tôn giả Nāgasena, điều ngài nói ‘điểm khởi đầu không được nhận biết’, vậy thưa Tôn giả, tất cả các điểm khởi đầu đều không được nhận biết sao?”
‘‘Kāci, mahārāja, paññāyati, kāci na paññāyatī’’ti.
"Some, O great king, are discernible, and some are not discernible."
“Này đại vương, một số thì được nhận biết, một số thì không được nhận biết.”
‘‘Katamā, bhante, paññāyati, katamā na paññāyatī’’ti?
"Which, Venerable sir, are discernible, and which are not discernible?"
“Thưa Tôn giả, điều gì được nhận biết, điều gì không được nhận biết?”
‘‘Ito pubbe, mahārāja, sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ avijjā nāhosīti esā purimā koṭi na paññāyati, yaṃ ahutvā sambhoti, hutvā paṭivigacchati, esapa purimā koṭi paññāyatī’’ti.
"Before this, O great king, that avijjā (unawareness) absolutely, in every way, did not exist—this prior end is not discernible. That which, not having been, comes into being, and having been, ceases and vanishes—this prior end is discernible."
“Này đại vương, việc nói rằng ‘trước đây, hoàn toàn không có vô minh’—điểm khởi đầu này không được nhận biết. Còn việc gì không tồn tại mà sinh khởi, tồn tại rồi lại biến mất—điểm khởi đầu này được nhận biết.”
289
‘‘Bhante nāgasena, yaṃ ahutvā sambhoti, hutvā paṭivigacchati, nanu taṃ ubhato chinnaṃ atthaṃ gacchatī’’ti?
“Venerable Nāgasena, that which comes into being without having been, and having been, ceases to be, does it not go to cessation, being cut off at both ends?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, điều gì không tồn tại mà sinh khởi, tồn tại rồi lại biến mất, chẳng phải điều đó đã bị cắt đứt ở cả hai đầu và đi đến sự chấm dứt sao?”
‘‘Yadi, mahārāja, ubhato chinnaṃ atthaṃ gacchati, ubhato chinnā sakkā vaḍḍhetu’’nti?
“If, great king, that which is cut off at both ends goes to cessation, is it possible to make that which is cut off at both ends grow?”
“Này đại vương, nếu nó bị cắt đứt ở cả hai đầu và đi đến sự chấm dứt, thì có thể làm cho điều bị cắt đứt ở cả hai đầu đó phát triển trở lại không?”
‘‘Āma, sāpi sakkā vaḍḍhetu’’nti.’’Nāhaṃ, bhante, etaṃ pucchāmi koṭito sakkā vaḍḍhetu’’nti?
“Yes, that too can be made to grow.” “Venerable sir, I am not asking if it can be made to grow from the ends.”
“Vâng, điều đó cũng có thể làm cho phát triển trở lại.” “Thưa Tôn giả, con không hỏi điều đó. Có thể làm cho nó phát triển từ điểm khởi đầu không?”
‘‘Āma sakkā vaḍḍhetu’’nti.
“Yes, it can be made to grow.”
“Vâng, có thể làm cho phát triển.”
290
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
“Give an analogy.”
“Xin ngài hãy cho một ví dụ.”
Thero tassa rukkhūpamaṃ akāsi, khandhā ca kevalassa dukkhakkhandhassa bījānī’’ti.
The Elder gave him the analogy of a tree, and that the aggregates are the seeds of the entire mass of suffering.
Trưởng lão đã đưa ra ví dụ về cây, và các uẩn (khandhā) là hạt giống của toàn bộ khối khổ.”
291
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
“You are skillful, Venerable Nāgasena.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo nói!”
292
Koṭipaññāyanapañho tatiyo.
The third question on the manifestation of ends.
Vấn đề về sự nhận biết điểm khởi đầu (Koṭipaññāyanapañho) thứ ba.
293
4. Saṅkhārajāyamānapañho
4. The Question on the Arising of Saṅkhāras
4. Vấn đề về các hành đang sinh khởi (Saṅkhārajāyamānapañho)
294
4. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, atthi keci saṅkhārā, ye jāyantī’’ti?
4. The king said, “Venerable Nāgasena, are there any saṅkhāras that arise?”
4. Vua nói: “Thưa Tôn giả Nāgasena, có những hành nào đang sinh khởi không?”
‘‘Āma, mahārāja, atthi saṅkhārā, ye jāyantī’’ti.
“Yes, great king, there are saṅkhāras that arise.”
“Vâng, này đại vương, có những hành đang sinh khởi.”
‘‘Katame te, bhante’’ti?
“Which are they, venerable sir?”
“Thưa Tôn giả, những hành đó là gì?”
‘‘Cakkhusmiñca kho, mahārāja, sati rūpesu ca cakkhuviññāṇaṃ hoti, cakkhuviññāṇe sati cakkhusamphasso hoti, cakkhusamphasse sati vedanā hoti, vedanāya sati taṇhā hoti, taṇhāya sati upādānaṃ hoti, upādāne sati bhavo hoti, bhave sati jāti hoti, jātiyā sati jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti.
“Indeed, great king, when there is the eye and there are forms, eye-consciousness arises; when there is eye-consciousness, eye-contact arises; when there is eye-contact, feeling arises; when there is feeling, craving arises; when there is craving, clinging arises; when there is clinging, becoming arises; when there is becoming, birth arises; when there is birth, old age and death, sorrow, lamentation, pain, displeasure, and despair arise. Thus, there is the origin of this entire mass of suffering.
“Này đại vương, khi có mắt và có các sắc trần thì nhãn thức sinh khởi; khi có nhãn thức thì nhãn xúc sinh khởi; khi có nhãn xúc thì thọ sinh khởi; khi có thọ thì ái sinh khởi; khi có ái thì thủ sinh khởi; khi có thủ thì hữu sinh khởi; khi có hữu thì sinh sinh khởi; khi có sinh thì già, chết, sầu, bi, khổ, ưu, não phát sinh. Như vậy, toàn bộ khối khổ này có sự tập khởi.
Cakkhusmiñca kho, mahārāja, asati rūpesu ca asati cakkhuviññāṇaṃ na hoti, cakkhuviññāṇe asati cakkhusamphasso na hoti, cakkhusamphasse asati vedanā na hoti, vedanāya asati taṇhā na hoti, taṇhāya asati upādānaṃ na hoti, upādāne asati bhavo na hoti, bhave asati jāti na hoti, jātiyā asati jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā na honti, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotī’’ti.
Indeed, great king, when there is no eye and no forms, eye-consciousness does not arise; when there is no eye-consciousness, eye-contact does not arise; when there is no eye-contact, feeling does not arise; when there is no feeling, craving does not arise; when there is no craving, clinging does not arise; when there is no clinging, becoming does not arise; when there is no becoming, birth does not arise; when there is no birth, old age and death, sorrow, lamentation, pain, displeasure, and despair do not arise. Thus, there is the cessation of this entire mass of suffering.”
Này đại vương, khi không có mắt và không có các sắc trần thì nhãn thức không sinh khởi; khi không có nhãn thức thì nhãn xúc không sinh khởi; khi không có nhãn xúc thì thọ không sinh khởi; khi không có thọ thì ái không sinh khởi; khi không có ái thì thủ không sinh khởi; khi không có thủ thì hữu không sinh khởi; khi không có hữu thì sinh không sinh khởi; khi không có sinh thì già, chết, sầu, bi, khổ, ưu, não không phát sinh. Như vậy, toàn bộ khối khổ này có sự đoạn diệt.”
295
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
“You are skillful, Venerable Nāgasena.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo nói!”
296
Saṅkhārajāyamānapañho catuttho.
The fourth question on the arising of saṅkhāras.
Vấn đề về các hành đang sinh khởi (Saṅkhārajāyamānapañho) thứ tư.
297
5. Bhavantasaṅkhārajāyamānapañho
5. The Question on the Arising of Saṅkhāras that are in Existence
5. Vấn đề về các hành đang sinh khởi trong hữu (Bhavantasaṅkhārajāyamānapañho)
298
5. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, atthi keci saṅkhārā, ye abhavantā jāyantī’’ti?
5. The king said, “Venerable Nāgasena, are there any saṅkhāras that arise without having been in existence?”
Vua hỏi: “Thưa Tôn giả Nāgasena, có những hành (saṅkhārā) nào mà không có sẵn mà sinh khởi không?”
‘‘Natthi, mahārāja, keci saṅkhārā, ye abhavantā jāyanti, bhavantā yeva kho, mahārāja, saṅkhārā jāyantī’’ti.
“No, great king, there are no saṅkhāras that arise without having been in existence; indeed, great king, saṅkhāras arise having been in existence.”
“Không có, Đại vương, bất kỳ hành nào mà không có sẵn mà sinh khởi. Này Đại vương, chỉ những hành đã có sẵn mới sinh khởi.”
299
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
“Give an analogy.”
“Xin hãy cho một ví dụ.”
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, idaṃ gehaṃ abhavantaṃ jātaṃ, yattha tvaṃ nisinnosī’’ti?
“What do you think, great king, did this house, where you are seated, come into being without having been in existence?”
“Này Đại vương, ngài nghĩ sao, ngôi nhà này, nơi ngài đang ngự, có phải là không có sẵn mà sinh khởi không?”
‘‘Natthi kiñci, bhante, idha abhavantaṃ jātaṃ, bhavantaṃ yeva jātaṃ, imāni kho, bhante, dārūni vane ahesuṃ, ayañca mattikā pathaviyaṃ ahosi, itthīnañca purisānañca tajjena vāyāmena evamidaṃ gehaṃ nibbatta’’nti.
“Nothing here, venerable sir, came into being without having been in existence; it came into being having been in existence. Indeed, venerable sir, these timbers were in the forest, and this clay was in the earth, and through the appropriate effort of women and men, this house came into being.”
“Không có gì, thưa Tôn giả, ở đây không có sẵn mà sinh khởi. Nó đã có sẵn mà sinh khởi. Thưa Tôn giả, những cây gỗ này đã ở trong rừng, và đất sét này đã ở trên mặt đất. Với sự nỗ lực thích đáng của đàn ông và đàn bà, ngôi nhà này đã được tạo ra như vậy.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, natthi keci saṅkhārā, ye abhavantā jāyanti, bhavantā yeva saṅkhārā jāyantī’’ti.
“Even so, great king, there are no saṅkhāras that arise without having been in existence; saṅkhāras arise having been in existence.”
“Cũng vậy, Đại vương, không có bất kỳ hành nào mà không có sẵn mà sinh khởi. Chỉ những hành đã có sẵn mới sinh khởi.”
300
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
“Give a further analogy.”
“Xin hãy cho thêm một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, ye keci bījagāmabhūtagāmā pathaviyaṃ nikkhittā anupubbena vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjamānā pupphāni ca phalāni ca dadeyyuṃ, na te rukkhā abhavantā jātā, bhavantā yeva te rukkhā jātā.
“Just as, great king, all seed-plants and sprout-plants, when placed in the earth, gradually attain growth, development, and fullness, and yield flowers and fruits—those trees did not arise without having been in existence; those trees arose having been in existence.
“Này Đại vương, giống như bất kỳ hạt giống hay cây cối nào được gieo xuống đất, dần dần phát triển, lớn lên, và trở nên dồi dào, rồi cho hoa và quả. Những cây đó không phải không có sẵn mà sinh khởi, mà chỉ những cây đã có sẵn mới sinh khởi.
Evameva kho, mahārāja, natthi keci saṅkhārā, ye abhavantā jāyanti, bhavantā yeva te saṅkhārā jāyantī’’ti.
Even so, great king, there are no saṅkhāras that arise without having been in existence; those saṅkhāras arise having been in existence.”
Cũng vậy, Đại vương, không có bất kỳ hành nào mà không có sẵn mà sinh khởi, mà chỉ những hành đã có sẵn mới sinh khởi.”
301
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
“Give a further analogy.”
“Xin hãy cho thêm một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, kumbhakāro pathaviyā mattikaṃ uddharitvā nānābhājanāni karoti, na tāni bhājanāni abhavantāni jātāni, bhavantāni yeva jātāni.
“Just as, great king, a potter takes clay from the earth and makes various vessels—those vessels did not arise without having been in existence; they arose having been in existence.
“Này Đại vương, giống như người thợ gốm lấy đất sét từ mặt đất và làm ra nhiều loại đồ dùng. Những đồ dùng đó không phải không có sẵn mà sinh khởi, mà chỉ những đồ dùng đã có sẵn mới sinh khởi.
Evameva kho, mahārāja, natthi keci saṅkhārā, ye abhavantā jāyanti, bhavantā yeva saṅkhārā jāyantī’’ti.
Even so, great king, there are no saṅkhāras that arise without having been in existence; saṅkhāras arise having been in existence.”
Cũng vậy, Đại vương, không có bất kỳ hành nào mà không có sẵn mà sinh khởi, mà chỉ những hành đã có sẵn mới sinh khởi.”
302
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
“Give a further analogy.”
“Xin hãy cho thêm một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, vīṇāya pattaṃ na siyā, cammaṃ na siyā, doṇi na siyā, daṇḍo na siyā, upavīṇo na siyā, tantiyo na siyuṃ, koṇo na siyā, purisassa ca tajjo vāyāmo na siyā, jāyeyya saddo’’ti?
“Just as, great king, if there were no soundboard for a lute, no skin, no body, no neck, no bridge, no strings, no plectrum, and no appropriate effort from a person, would a sound arise?”
“Này Đại vương, nếu không có thân đàn tỳ bà, không có da, không có hộp đàn, không có cần đàn, không có ngựa đàn, không có dây đàn, không có que gảy, và không có sự nỗ lực thích đáng của người chơi, thì âm thanh có sinh khởi không?”
‘‘Na hi bhante’’ti.
“No, venerable sir.”
“Không, thưa Tôn giả.”
‘‘Yato ca kho, mahārāja, vīṇāya pattaṃ siyā, cammaṃ siyā, doṇi siyā, daṇḍo siyā, upavīṇo siyā, tantiyo siyuṃ, koṇo siyā, purisassa ca tajjo vāyāmo siyā, jāyeyya saddo’’ti?
‘‘But, great king, if there were the body of a lute, if there were the skin, the trough, the stick, the sound-board, the strings, the plectrum, and also the appropriate effort of a person, would a sound arise?’’
“Nhưng này Đại vương, khi có thân đàn tỳ bà, có da, có hộp đàn, có cần đàn, có ngựa đàn, có dây đàn, có que gảy, và có sự nỗ lực thích đáng của người chơi, thì âm thanh có sinh khởi không?”
‘‘Āma, bhante, jāyeyyā’’ti.
‘‘Yes, venerable sir, it would arise.’’
“Vâng, thưa Tôn giả, nó sẽ sinh khởi.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, natthi keci saṅkhārā, ye abhavantā jāyanti, bhavantā yeva kho saṅkhārā jāyantī’’ti.
‘‘In the same way, great king, there are no formations (saṅkhārā) that arise without existing; formations arise only when they exist.’’
“Cũng vậy, Đại vương, không có bất kỳ hành nào mà không có sẵn mà sinh khởi, mà chỉ những hành đã có sẵn mới sinh khởi.”
303
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
‘‘Give me a further simile.’’
“Xin hãy cho thêm một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, araṇi na siyā, araṇipotako na siyā, araṇiyottakaṃ na siyā, uttarāraṇi na siyā, coḷakaṃ na siyā, purisassa ca tajjo vāyāmo na siyā, jāyeyya so aggī’’ti?
‘‘Just as, great king, if there were no fire-stick (araṇi), no fire-stick drill, no fire-stick cord, no upper fire-stick, no tinder, and no appropriate effort of a person, would that fire arise?’’
“Này Đại vương, nếu không có khúc củi tạo lửa (araṇi), không có khúc củi con (araṇipotaka), không có dây kéo (araṇiyottaka), không có khúc củi trên (uttarāraṇi), không có vải mồi (coḷaka), và không có sự nỗ lực thích đáng của người, thì lửa đó có sinh khởi không?”
‘‘Na hi bhante’’ti.
‘‘No, venerable sir.’’
“Không, thưa Tôn giả.”
‘‘Yato ca kho, mahārāja, araṇi siyā, araṇipotako siyā, araṇiyottakaṃ siyā, uttarāraṇi siyā, coḷakaṃ siyā, purisassa ca tajjo vāyāmo siyā, jāyeyya so aggī’’ti?
‘‘But, great king, if there were the fire-stick, the fire-stick drill, the fire-stick cord, the upper fire-stick, the tinder, and the appropriate effort of a person, would that fire arise?’’
“Nhưng này Đại vương, khi có khúc củi tạo lửa, có khúc củi con, có dây kéo, có khúc củi trên, có vải mồi, và có sự nỗ lực thích đáng của người, thì lửa đó có sinh khởi không?”
‘‘Āma, bhante, jāyeyyā’’ti.
‘‘Yes, venerable sir, it would arise.’’
“Vâng, thưa Tôn giả, nó sẽ sinh khởi.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, natthi keci saṅkhārā, ye abhavantā jāyanti, bhavantā yeva kho saṅkhārā jāyantī’’ti.
‘‘In the same way, great king, there are no formations that arise without existing; formations arise only when they exist.’’
“Cũng vậy, Đại vương, không có bất kỳ hành nào mà không có sẵn mà sinh khởi, mà chỉ những hành đã có sẵn mới sinh khởi.”
304
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
‘‘Give me a further simile.’’
“Xin hãy cho thêm một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, maṇi na siyā, ātapo na siyā, gomayaṃ na siyā, jāyeyya so aggī’’ti?
‘‘Just as, great king, if there were no jewel, no sunlight, no cow dung, would that fire arise?’’
“Này Đại vương, nếu không có viên ngọc, không có ánh nắng, không có phân bò, thì lửa đó có sinh khởi không?”
‘‘Na hi bhante’’ti.
‘‘No, venerable sir.’’
“Không, thưa Tôn giả.”
‘‘Yato ca kho, mahārāja, maṇi siyā, ātapo siyā, gomayaṃ siyā, jāyeyya so aggī’’ti?
‘‘But, great king, if there were the jewel, the sunlight, the cow dung, would that fire arise?’’
“Nhưng này Đại vương, khi có viên ngọc, có ánh nắng, có phân bò, thì lửa đó có sinh khởi không?”
‘‘Āma, bhante, jāyeyyā’’ti.
‘‘Yes, venerable sir, it would arise.’’
“Vâng, thưa Tôn giả, nó sẽ sinh khởi.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, natthi keci saṅkhārā ye abhavantā jāyanti, bhavantā yeva kho saṅkhārā jāyantī’’ti.
‘‘In the same way, great king, there are no formations that arise without existing; formations arise only when they exist.’’
“Cũng vậy, Đại vương, không có bất kỳ hành nào mà không có sẵn mà sinh khởi, mà chỉ những hành đã có sẵn mới sinh khởi.”
305
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
‘‘Give me a further simile.’’
“Xin hãy cho thêm một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, ādāso na siyā, ābhā na siyā, mukhaṃ na siyā, jāyeyya attā’’ti?
‘‘Just as, great king, if there were no mirror, no light, no face, would a reflection arise?’’
“Này Đại vương, nếu không có gương, không có ánh sáng, không có mặt, thì hình ảnh có sinh khởi không?”
‘‘Na hi, bhante’’ti.
‘‘No, venerable sir.’’
“Không, thưa Tôn giả.”
‘‘Yato ca kho, mahārāja, ādāso siyā, ābhā siyā, mukhaṃ siyā, jāyeyya attā’’ti?
‘‘But, great king, if there were a mirror, light, and a face, would a reflection arise?’’
“Nhưng này Đại vương, khi có gương, có ánh sáng, có mặt, thì hình ảnh có sinh khởi không?”
‘‘Āma, bhante, jāyeyyā’’ti.
‘‘Yes, venerable sir, it would arise.’’
“Vâng, thưa Tôn giả, nó sẽ sinh khởi.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, natthi keci saṅkhārā, ye abhavantā jāyanti, bhavantā yeva kho saṅkhārā jāyantī’’ti.
‘‘In the same way, great king, there are no formations that arise without existing; formations arise only when they exist.’’
“Cũng vậy, Đại vương, không có bất kỳ hành nào mà không có sẵn mà sinh khởi, mà chỉ những hành đã có sẵn mới sinh khởi.”
306
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
‘‘You are skilled, venerable Nāgasena!’’
“Tôn giả Nāgasena thật khéo léo!”
307
Bhavantasaṅkhārajāyamānapañho pañcamo.
The Fifth Question on the Arising of Existing Formations.
Vấn đề thứ năm: Các hành sinh khởi từ cái đã có.
308
6. Vedagūpañho
6. The Question on the Vedagū
6. Vấn đề về Vedagū
309
6. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, vedagū upalabbhatī’’ti?
6. The king said: ‘‘Venerable Nāgasena, is a vedagū apprehended?’’
Vua hỏi: “Thưa Tôn giả Nāgasena, có tìm thấy Vedagū không?”
‘‘Ko panesa, mahārāja, vedagū nāmā’’ti?
‘‘But what, great king, is this vedagū?’’
“Này Đại vương, Vedagū là gì?”
‘‘Yo, bhante, abbhantare jīvo cakkhunā rūpaṃ passati, sotena saddaṃ suṇāti, ghānena gandhaṃ ghāyati, jivhāya rasaṃ sāyati, kāyena phoṭṭhabbaṃ phusati, manasā dhammaṃ vijānāti, yathā mayaṃ idha pāsāde nisinnā yena yena vātapānena iccheyyāma passituṃ, tena tena vātapānena passeyyāma, puratthimenapi vātapānena passeyyāma, pacchimenapi vātapānena passeyyāma, uttarenapi vātapānena passeyyāma, dakkhiṇenapi vātapānena passeyyāma.
‘‘Venerable sir, it is the inner jīva that sees forms with the eye, hears sounds with the ear, smells odors with the nose, tastes flavors with the tongue, feels tangibles with the body, and discerns mental phenomena with the mind. Just as we, seated here in the palace, could look out through whichever window we wished, we could look out through the eastern window, we could look out through the western window, we could look out through the northern window, we could look out through the southern window.
“Thưa Tôn giả, đó là cái sinh mệnh (jīva) bên trong, nhìn sắc bằng mắt, nghe tiếng bằng tai, ngửi hương bằng mũi, nếm vị bằng lưỡi, xúc chạm bằng thân, nhận biết pháp bằng ý. Giống như chúng ta đang ngự trong cung điện này, muốn nhìn qua cửa sổ nào thì có thể nhìn qua cửa sổ đó. Chúng ta có thể nhìn qua cửa sổ phía đông, có thể nhìn qua cửa sổ phía tây, có thể nhìn qua cửa sổ phía bắc, có thể nhìn qua cửa sổ phía nam.
Evameva kho, bhante, ayaṃ abbhantare jīvo yena yena dvārena icchati passituṃ, tena tena dvārena passatī’’ti.
In the same way, venerable sir, this inner jīva sees through whichever door it wishes to see.’’
Cũng vậy, thưa Tôn giả, cái sinh mệnh bên trong này muốn nhìn qua cửa nào thì có thể nhìn qua cửa đó.”
310
Thero āha ‘‘pañcadvāraṃ, mahārāja, bhaṇissāmi, taṃ suṇohi, sādhukaṃ manasikarohi, yadi abbhantare jīvo cakkhunā rūpaṃ passati, yathā mayaṃ idha pāsāde nisinnā yena yena vātapānena iccheyyāma passituṃ, tena tena vātapānena rūpaṃ yeva passeyyāma, puratthimenapi vātapānena rūpaṃ yeva passeyyāma, pacchimenapi vātapānena rūpaṃ yeva passeyyāma, uttarenapi vātapānena rūpaṃ yeva passeyyāma, dakkhiṇenapi vātapānena rūpaṃ yeva passeyyāma, evametena abbhantare jīvena sotenapi rūpaṃ yeva passitabbaṃ, ghānenapi rūpaṃ yeva passitabbaṃ, jivhāyapi rūpaṃ yeva passitabbaṃ, kāyenapi rūpaṃ yeva passitabbaṃ, manasāpi rūpaṃ yeva passitabbaṃ; cakkhunāpi saddo yeva sotabbo, ghānenapi saddo yeva sotabbo, jivhāyapi saddo yeva sotabbo, kāyenapi saddo yeva sotabbo, manasāpi saddo yeva sotabbo; cakkhunāpi gandho yeva ghāyitabbo, sotenapi gandho yeva ghāyitabbo, jivhāyapi gandho yeva ghāyitabbo, kāyenapi gandho yeva ghāyitabbo, manasāpi gandho yeva ghāyitabbo; cakkhunāpi raso yeva sāyitabbo, sotenapi raso yeva sāyitabbo, ghānenapi raso yeva sāyitabbo, kāyenapi raso yeva sāyitabbo, manasāpi raso yeva sāyitabbo; cakkhunāpi phoṭṭhabbaṃ yeva phusitabbaṃ, sotenapi phoṭṭhabbaṃ yeva phusitabbaṃ, ghānenapi phoṭṭhabbaṃ yeva phusitabbaṃ, jivhāyapi phoṭṭhabbaṃ yeva phusitabbaṃ, manasāpi phoṭṭhabbaṃ yeva phusitabbaṃ; cakkhunāpi dhammaṃ yeva vijānitabbaṃ, sotenapi dhammaṃ yeva vijānitabbaṃ, ghānenapi dhammaṃ yeva vijānitabbaṃ, jivhāyapi dhammaṃ yeva vijānitabbaṃ, kāyenapi dhammaṃ yeva vijānitabba’’nti?
The Elder said, ‘‘Great King, I shall speak of the five doors. Listen to it and pay careful attention. If the life-principle (jīva) within were to see forms with the eye, just as we, sitting in this palace, could see forms through any window we wished—we would see forms through the eastern window, we would see forms through the western window, we would see forms through the northern window, we would see forms through the southern window—in the same way, that internal life-principle should also be able to see forms with the ear, see forms with the nose, see forms with the tongue, see forms with the body, and see forms with the mind. Or, with the eye, sounds should be heard; with the nose, sounds should be heard; with the tongue, sounds should be heard; with the body, sounds should be heard; with the mind, sounds should be heard. Or, with the eye, smells should be smelt; with the ear, smells should be smelt; with the tongue, smells should be smelt; with the body, smells should be smelt; with the mind, smells should be smelt. Or, with the eye, tastes should be savored; with the ear, tastes should be savored; with the nose, tastes should be savored; with the body, tastes should be savored; with the mind, tastes should be savored. Or, with the eye, tangibles should be felt; with the ear, tangibles should be felt; with the nose, tangibles should be felt; with the tongue, tangibles should be felt; with the mind, tangibles should be felt. Or, with the eye, mental phenomena (dhamma) should be known; with the ear, mental phenomena should be known; with the nose, mental phenomena should be known; with the tongue, mental phenomena should be known; with the body, mental phenomena should be known?’’
Trưởng lão nói: “Thưa Đại vương, tôi sẽ nói về năm cửa giác quan. Xin hãy lắng nghe và chú tâm kỹ lưỡng. Nếu có một linh hồn (jīvo) bên trong thấy sắc bằng mắt, thì như chúng ta đang ngồi trong cung điện này, muốn nhìn bằng cửa sổ nào thì sẽ thấy sắc bằng cửa sổ đó; chúng ta sẽ thấy sắc bằng cửa sổ phía đông, thấy sắc bằng cửa sổ phía tây, thấy sắc bằng cửa sổ phía bắc, thấy sắc bằng cửa sổ phía nam. Tương tự như vậy, linh hồn (jīvo) bên trong này cũng phải thấy sắc bằng tai, thấy sắc bằng mũi, thấy sắc bằng lưỡi, thấy sắc bằng thân, thấy sắc bằng ý; cũng phải nghe tiếng bằng mắt, nghe tiếng bằng mũi, nghe tiếng bằng lưỡi, nghe tiếng bằng thân, nghe tiếng bằng ý; cũng phải ngửi mùi bằng mắt, ngửi mùi bằng tai, ngửi mùi bằng lưỡi, ngửi mùi bằng thân, ngửi mùi bằng ý; cũng phải nếm vị bằng mắt, nếm vị bằng tai, nếm vị bằng mũi, nếm vị bằng thân, nếm vị bằng ý; cũng phải xúc chạm bằng mắt, xúc chạm bằng tai, xúc chạm bằng mũi, xúc chạm bằng lưỡi, xúc chạm bằng ý; cũng phải nhận biết pháp bằng mắt, nhận biết pháp bằng tai, nhận biết pháp bằng mũi, nhận biết pháp bằng lưỡi, nhận biết pháp bằng thân ư?”
‘‘Na hi bhante’’ti.
‘‘No, Venerable Sir,’’ he replied.
“Không phải vậy, thưa Tôn giả.”
311
‘‘Na kho te, mahārāja, yujjati purimena vā pacchimaṃ, pacchimena vā purimaṃ, yathā vā pana, mahārāja, mayaṃ idha pāsāde nisinnā imesu jālavātapānesu ugghāṭitesu mahantena ākāsena bahimukhā suṭṭhutaraṃ rūpaṃ passāma, evametena abbhantare jīvenāpi cakkhudvāresu ugghāṭitesu mahantena ākāsena suṭṭhutaraṃ rūpaṃ passitabbaṃ, sotesu ugghāṭitesu…pe… ghāne ugghāṭite…pe… jivhāya ugghāṭitāya…pe… kāye ugghāṭite mahantena ākāsena suṭṭhutaraṃ saddo sotabbo, gandho ghāyitabbo, raso sāyitabbo, phoṭṭhabbo phusitabbo’’ti?
‘‘Great King, your earlier statement does not accord with your later, nor your later with your earlier. Or, Great King, just as we, sitting in this palace, with these latticed windows opened, see forms much more clearly through the wide open space outside, in the same way, that internal life-principle (jīva) should also be able to see forms much more clearly through the wide open space when the eye-doors are opened; when the ear-doors are opened…; when the nose is opened…; when the tongue is opened…; when the body is opened, sounds should be heard, smells should be smelt, tastes should be savored, tangibles should be felt much more clearly through the wide open space,’’ he said.
“Này Đại vương, lời của ngài không hợp lý, trước sau bất nhất. Hoặc, này Đại vương, như chúng ta đang ngồi trong cung điện này, khi những cửa sổ lưới này được mở ra, chúng ta nhìn ra ngoài không gian rộng lớn và thấy sắc rõ ràng hơn. Tương tự như vậy, linh hồn (jīvo) bên trong này cũng phải thấy sắc rõ ràng hơn khi các cửa mắt được mở ra với không gian rộng lớn; khi tai được mở ra… (v.v.); khi mũi được mở ra… (v.v.); khi lưỡi được mở ra… (v.v.); khi thân được mở ra, thì phải nghe tiếng, ngửi mùi, nếm vị, xúc chạm rõ ràng hơn với không gian rộng lớn ư?”
‘‘Na hi bhante’’ti.
‘‘No, Venerable Sir,’’ he replied.
“Không phải vậy, thưa Tôn giả.”
312
‘‘Na kho te, mahārāja, yujjati purimena vā pacchimaṃ, pacchimena vā purimaṃ, yathā vā pana, mahārāja, ayaṃ dinno nikkhamitvā bahidvārakoṭṭhake tiṭṭheyya, jānāsi tvaṃ, mahārāja, ‘ayaṃ dinno nikkhamitvā bahidvārakoṭṭhake ṭhito’’’ti?
‘‘Great King, your earlier statement does not accord with your later, nor your later with your earlier. Or, Great King, if this attendant Dinnā were to go out and stand at the outer gatehouse, would you know, Great King, ‘This attendant Dinnā has gone out and is standing at the outer gatehouse’?’’
“Này Đại vương, lời của ngài không hợp lý, trước sau bất nhất. Hoặc, này Đại vương, như Dinna này đi ra và đứng ở cổng ngoài, ngài có biết rằng ‘Dinna này đã đi ra và đang đứng ở cổng ngoài’ không?”
‘‘Āma, bhante, jānāmī’’ti.
‘‘Yes, Venerable Sir, I would know.’’
“Thưa Tôn giả, tôi biết.”
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, ayaṃ dinno anto pavisitvā tava purato tiṭṭheyya, jānāsi tvaṃ, mahārāja, ‘ayaṃ dinno anto pavisitvā mama purato ṭhito’’’ti?
‘‘Or, Great King, if this attendant Dinnā were to enter and stand before you, would you know, Great King, ‘This attendant Dinnā has entered and is standing before me’?’’
“Hoặc, này Đại vương, như Dinna này đi vào và đứng trước mặt ngài, ngài có biết rằng ‘Dinna này đã đi vào và đang đứng trước mặt tôi’ không?”
‘‘Āma, bhante, jānāmī’’ti.
‘‘Yes, Venerable Sir, I would know.’’
“Thưa Tôn giả, tôi biết.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, abbhantare so jīvo jivhāya rase nikkhitte jāneyya ambilattaṃ vā lavaṇattaṃ vā tittakattaṃ vā kaṭukattaṃ vā kasāyattaṃ vā madhurattaṃ vā’’ti?
‘‘In the same way, Great King, when a taste is placed on the tongue, would that internal life-principle (jīva) know whether it is sour, salty, bitter, pungent, astringent, or sweet?’’
“Cũng vậy, này Đại vương, linh hồn (jīvo) bên trong đó, khi vị được đặt lên lưỡi, có biết vị chua, hay mặn, hay đắng, hay cay, hay chát, hay ngọt không?”
‘‘Āma, bhante, jāneyyā’’ti.
‘‘Yes, Venerable Sir, it would know.’’
“Thưa Tôn giả, nó biết.”
‘‘Te rase anto paviṭṭhe jāneyya ambilattaṃ vā lavaṇattaṃ vā tittakattaṃ vā kaṭukattaṃ vā kasāyattaṃ vā madhurattaṃ vā’’ti.
‘‘When those tastes have entered inside, would it know whether they are sour, salty, bitter, pungent, astringent, or sweet?’’
“Khi những vị đó đã đi vào bên trong, nó có biết vị chua, hay mặn, hay đắng, hay cay, hay chát, hay ngọt không?”
‘‘Na hi bhante’’ti.
‘‘No, Venerable Sir,’’ he replied.
“Không phải vậy, thưa Tôn giả.”
313
‘‘Na kho te, mahārāja, yujjati purimena vā pacchimaṃ, pacchimena vā purimaṃ, yathā, mahārāja, kocideva puriso madhughaṭasataṃ āharāpetvā madhudoṇiṃ pūrāpetvā purisassa mukhaṃ pidahitvā* madhudoṇiyā pakkhipeyya, jāneyya, mahārāja, so puriso madhuṃ sampannaṃ vā na sampannaṃ vā’’ti?
“O great king, it is not fitting for you to contradict what was said first with what was said last, or what was said last with what was said first. O great king, if a certain man were to have a hundred pots of honey brought, fill a honey-tub, and then, covering the man's mouth, throw him into the honey-tub, would that man know whether the honey was sweet or not sweet?”
“Này Đại vương, lời của ngài không hợp lý, trước sau bất nhất. Hoặc, này Đại vương, nếu có người mang đến một trăm hũ mật, đổ đầy một thùng mật, rồi bịt miệng người đó lại và bỏ vào thùng mật, người đó có biết mật ngọt hay không ngọt không?”
‘‘Na hi bhante’’ti.
“No, Venerable Sir.”
“Không phải vậy, thưa Tôn giả.”
‘‘Kena kāraṇenā’’ti.
“For what reason?”
“Vì lý do gì?”
‘‘Na hi tassa, bhante, mukhe madhu paviṭṭha’’nti.
“Because, Venerable Sir, the honey did not enter his mouth.”
“Thưa Tôn giả, vì mật chưa vào miệng người đó.”
314
‘‘Na kho te, mahārāja, yujjati purimena vā pacchimaṃ, pacchimena vā purima’’nti.
“O great king, it is not fitting for you to contradict what was said first with what was said last, or what was said last with what was said first.”
“Này Đại vương, lời của ngài không hợp lý, trước sau bất nhất.”
‘‘Nāhaṃ paṭibalo tayā vādinā saddhiṃ sallapituṃ; sādhu, bhante, atthaṃ jappehī’’ti.
“I am not able to converse with one so skilled in speech as you. Please, Venerable Sir, explain the meaning.”
“Thưa Tôn giả, tôi không thể tranh luận với một người hùng biện như ngài; vậy thì, thưa Tôn giả, xin hãy giảng giải ý nghĩa.”
315
Thero abhidhammasaṃyuttāya kathāya rājānaṃ milindaṃ saññāpesi – ‘‘idha, mahārāja, cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, taṃsahajātā phasso vedanā saññā cetanā ekaggatā jīvitindriyaṃ manasikāroti evamete dhammā paccayato jāyanti, na hettha vedagū upalabbhati, sotañca paṭicca sadde ca…pe… manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaṃ, taṃsahajātā phasso vedanā saññā cetanā ekaggatā jīvitindriyaṃ manasikāroti evamete dhammā paccayato jāyanti, na hettha vedagū upalabbhatī’’ti.
Then the Elder enlightened King Milinda with a discourse connected with Abhidhamma: “Here, O great king, eye-consciousness arises dependent on the eye and forms. Simultaneously with it arise contact, feeling, perception, volition, one-pointedness, life-faculty, and attention. Thus, these dhammas arise due to conditions; no experiencer is found here. And dependent on the ear and sounds… (and so on)… dependent on the mind and mental objects, mind-consciousness arises. Simultaneously with it arise contact, feeling, perception, volition, one-pointedness, life-faculty, and attention. Thus, these dhammas arise due to conditions; no experiencer is found here.”
Trưởng lão đã khiến vua Milinda hiểu rõ bằng cách giảng về Abhidhamma: “Ở đây, này Đại vương, do duyên mắt và sắc mà nhãn thức (cakkhuviññāṇa) phát sinh. Cùng với nó, xúc (phassa), thọ (vedanā), tưởng (saññā), tư (cetanā), nhất tâm (ekaggatā), quyền sinh mạng (jīvitindriya) và tác ý (manasikāra) — những pháp này phát sinh do duyên. Ở đây không tìm thấy một ‘người biết’ (vedagū). Do duyên tai và tiếng… (v.v.)… do duyên ý và pháp mà ý thức (manoviññāṇa) phát sinh. Cùng với nó, xúc, thọ, tưởng, tư, nhất tâm, quyền sinh mạng và tác ý — những pháp này phát sinh do duyên. Ở đây không tìm thấy một ‘người biết’ (vedagū).”
316
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
“You are skillful, Venerable Nāgasena.”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo léo!”
317
Vedagūpañho chaṭṭho.
The Sixth Question on the Experiencer.
Vấn đề về người biết (Vedagūpañho) thứ sáu.
318
7. Cakkhuviññāṇādipañho
7. The Question on Eye-consciousness, etc.
7. Vấn đề về Nhãn thức (Cakkhuviññāṇādipañho)
319
7. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti?
The king said, “Venerable Nāgasena, where eye-consciousness arises, does mind-consciousness also arise?”
7. Vua hỏi: “Thưa Tôn giả Nāgasena, nơi nào nhãn thức phát sinh, nơi đó ý thức (manoviññāṇa) cũng phát sinh phải không?”
‘‘Āma, mahārāja, yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti.
“Yes, O great king, where eye-consciousness arises, mind-consciousness also arises.”
“Thưa Đại vương, nơi nào nhãn thức phát sinh, nơi đó ý thức cũng phát sinh.”
320
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, paṭhamaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇaṃ, udāhu manoviññāṇaṃ paṭhamaṃ uppajjati, pacchā cakkhuviññāṇa’’nti?
“Now, Venerable Nāgasena, does eye-consciousness arise first, and then mind-consciousness, or does mind-consciousness arise first, and then eye-consciousness?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, nhãn thức phát sinh trước, rồi ý thức phát sinh sau, hay ý thức phát sinh trước, rồi nhãn thức phát sinh sau?”
‘‘Paṭhamaṃ, mahārāja, cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇa’’nti.
“First, O great king, eye-consciousness arises, then mind-consciousness.”
“Thưa Đại vương, nhãn thức phát sinh trước, rồi ý thức phát sinh sau.”
321
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, udāhu manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’’’ti?
“Now, Venerable Nāgasena, does eye-consciousness command mind-consciousness, saying: ‘Where I arise, you too should arise’? Or does mind-consciousness command eye-consciousness, saying: ‘Where you will arise, I too will arise’?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, nhãn thức có ra lệnh cho ý thức rằng ‘Nơi nào ta phát sinh, ngươi cũng hãy phát sinh ở đó’ không, hay ý thức có ra lệnh cho nhãn thức rằng ‘Nơi nào ngươi sẽ phát sinh, ta cũng sẽ phát sinh ở đó’ không?”
‘‘Na hi, mahārāja, anālāpo tesaṃ aññamaññehī’’ti.
“No, O great king, there is no communication between them.”
“Không, thưa Đại vương, chúng không nói chuyện với nhau.”
322
‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti?
“How then, Venerable Nāgasena, where eye-consciousness arises, does mind-consciousness also arise?”
“Thưa Tôn giả Nāgasena, vậy tại sao nơi nào nhãn thức phát sinh, nơi đó ý thức cũng phát sinh?”
‘‘Ninnattā ca, mahārāja, dvārattā ca ciṇṇattā ca samudācaritattā cā’’ti.
“Due to inclination, O great king, due to being a door, due to being accustomed, and due to being habitually active.”
“Do sự xu hướng (ninnattā), do là cửa (dvārattā), do sự quen thuộc (ciṇṇattā), và do sự thường xuyên hoạt động (samudācaritattā), thưa Đại vương.”
323
‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, ninnattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati?
“How, Venerable Nāgasena, does mind-consciousness also arise where eye-consciousness arises, due to inclination?
“Thưa Tôn giả Nāgasena, do sự xu hướng (ninnattā) mà nơi nào nhãn thức phát sinh, nơi đó ý thức cũng phát sinh là như thế nào? Xin hãy đưa ra một ví dụ.”
Opammaṃ karohī’’ti.
Give an analogy.”
“Thưa Đại vương, ngài nghĩ sao, khi trời mưa, nước sẽ chảy về đâu?”
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, deve vassante katamena udakaṃ gaccheyyā’’ti?
“What do you think, O great king, when it rains, where would the water go?”
“Nó sẽ chảy về nơi thấp trũng, thưa Tôn giả.”
‘‘Yena, bhante, ninnaṃ, tena gaccheyyā’’ti.
“It would go, Venerable Sir, where it is low-lying.”
“Thưa Tôn giả, nó sẽ chảy đến nơi trũng thấp.”
‘‘Athāparena samayena devo vasseyya, katamena taṃ udakaṃ gaccheyyā’’ti.
“Then, at another time, if it were to rain, where would that water go?”
“Sau đó, vào một lúc khác, nếu trời mưa, nước ấy sẽ chảy về đâu?”
‘‘Yena, bhante, purimaṃ udakaṃ gataṃ, tampi tena gaccheyyā’’ti.
“It would also go, Venerable Sir, where the previous water went.”
“Thưa Tôn giả, nước ấy cũng sẽ chảy về nơi mà dòng nước trước đã chảy.”
324
‘‘Kiṃ nuṃ kho, mahārāja, purimaṃ udakaṃ pacchimaṃ udakaṃ āṇāpeti ‘yenāhaṃ gacchāmi, tvampi tena gacchāhī’ti, pacchimaṃ vā udakaṃ purimaṃ udakaṃ āṇāpeti ‘yena tvaṃ gacchissasi, ahampi tena gacchissāmī’’’ti.
“Now, O great king, does the previous water command the later water, saying: ‘Where I go, you too should go’? Or does the later water command the previous water, saying: ‘Where you will go, I too will go’?”
“Này Đại vương, phải chăng dòng nước trước ra lệnh cho dòng nước sau rằng: ‘Ta đi đường nào, ngươi cũng hãy đi đường đó!’; hay dòng nước sau ra lệnh cho dòng nước trước rằng: ‘Ngươi sẽ đi đường nào, ta cũng sẽ đi đường đó!’?”
‘‘Na hi, bhante, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ninnattā gacchantī’’ti.
“No, Venerable Sir, there is no communication between them; they go due to inclination.”
“Thưa Tôn giả, không phải vậy. Chúng không nói chuyện với nhau, chúng chảy vì nơi đó trũng thấp.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, ninnattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ninnattā uppajjantī’’’ti.
“Even so, O great king, due to inclination, where eye-consciousness arises, mind-consciousness also arises. Eye-consciousness does not command mind-consciousness, saying: ‘Where I arise, you too should arise,’ nor does mind-consciousness command eye-consciousness, saying: ‘Where you will arise, I too will arise.’ There is no communication between them; they arise due to inclination.”
“Cũng vậy, này Đại vương, vì trũng thấp mà nhãn thức (cakkhuviññāṇa) sinh khởi ở đâu, tâm thức (manoviññāṇa) cũng sinh khởi ở đó, không phải nhãn thức ra lệnh cho tâm thức rằng: ‘Ta sinh khởi ở đâu, ngươi cũng hãy sinh khởi ở đó!’; cũng không phải tâm thức ra lệnh cho nhãn thức rằng: ‘Ngươi sẽ sinh khởi ở đâu, ta cũng sẽ sinh khởi ở đó!’. Chúng không nói chuyện với nhau, chúng sinh khởi vì nơi đó trũng thấp.”
325
‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, dvārattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati?
"How is it, Venerable Nāgasena, that due to being a gateway, where eye-consciousness arises, mind-consciousness also arises?
“Thưa Tôn giả Nāgasena, làm sao mà vì có cửa ngõ (dvārattā) mà nhãn thức sinh khởi ở đâu, tâm thức cũng sinh khởi ở đó?
Apepammaṃ karohī’’ti.
Provide an analogy."
Xin hãy đưa ra một ví dụ.”
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, rañño paccantimaṃ nagaraṃ assa daḷhapākāratoraṇaṃ ekadvāraṃ, tato puriso nikkhamitukāmo bhaveyya, katamena nikkhameyyā’’ti?
"What do you think, great king, if there were a king's frontier city with strong walls and gates and only one gate, and a man wished to exit from it, by which gate would he exit?"
“Này Đại vương, ngài nghĩ sao, nếu có một thành phố biên giới của nhà vua với tường thành và cổng thành kiên cố, chỉ có một cửa ngõ, và một người muốn đi ra, người ấy sẽ đi ra bằng cửa nào?”
‘‘Dvārena, bhante, nikkhameyyā’’ti.
"By the gate, Venerable Sir, he would exit."
“Thưa Tôn giả, người ấy sẽ đi ra bằng cửa ngõ.”
‘‘Athāparo puriso nikkhamitukāmo bhaveyya, katamena so nikkhameyyā’’ti?
"Then if another man wished to exit, by which gate would he exit?"
“Nếu một người khác muốn đi ra, người ấy sẽ đi ra bằng cửa nào?”
‘‘Yena, bhante, purimo puriso nikkhanto, sopi tena nikkhameyyā’’ti.
"By which, Venerable Sir, the first man exited, he too would exit by that."
“Thưa Tôn giả, người ấy cũng sẽ đi ra bằng cửa mà người trước đã đi ra.”
326
‘‘Kiṃ nu kho, mahārāja, purimo puriso pacchimaṃ purisaṃ āṇāpeti ‘yenāhaṃ gacchāmi, tvampi tena gacchāhī’ti, pacchimo vā puriso purimaṃ purisaṃ āṇāpeti ‘yena tvaṃ gacchissasi, ahampi tena gacchissāmī’ti.
"Now, great king, does the first man command the later man, 'Go by the way I go,' or does the later man command the first man, 'By the way you will go, I too will go'?
“Này Đại vương, phải chăng người trước ra lệnh cho người sau rằng: ‘Ta đi đường nào, ngươi cũng hãy đi đường đó!’; hay người sau ra lệnh cho người trước rằng: ‘Ngươi sẽ đi đường nào, ta cũng sẽ đi đường đó!’?”
‘‘Na hi, bhante, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, dvārattā gacchantī’’ti.
"No, Venerable Sir, there is no communication between them; they go because it is a gateway."
“Thưa Tôn giả, không phải vậy. Họ không nói chuyện với nhau, họ đi vì có cửa ngõ.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, dvārattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, dvārattā uppajjantī’’ti.
"Even so, great king, due to being a gateway, where eye-consciousness arises, mind-consciousness also arises. Eye-consciousness does not command mind-consciousness, 'Where I arise, you too arise,' nor does mind-consciousness command eye-consciousness, 'Where you will arise, I too will arise.' There is no communication between them; they arise because it is a gateway."
“Cũng vậy, này Đại vương, vì có cửa ngõ mà nhãn thức sinh khởi ở đâu, tâm thức cũng sinh khởi ở đó, không phải nhãn thức ra lệnh cho tâm thức rằng: ‘Ta sinh khởi ở đâu, ngươi cũng hãy sinh khởi ở đó!’; cũng không phải tâm thức ra lệnh cho nhãn thức rằng: ‘Ngươi sẽ sinh khởi ở đâu, ta cũng sẽ sinh khởi ở đó!’. Chúng không nói chuyện với nhau, chúng sinh khởi vì có cửa ngõ.”
327
‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, ciṇṇattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati?Opammaṃ karohī’’ti.
"How is it, Venerable Nāgasena, that due to being accustomed, where eye-consciousness arises, mind-consciousness also arises? Provide an analogy."
“Thưa Tôn giả Nāgasena, làm sao mà vì thói quen (ciṇṇattā) mà nhãn thức sinh khởi ở đâu, tâm thức cũng sinh khởi ở đó? Xin hãy đưa ra một ví dụ.”
‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, paṭhamaṃ ekaṃ sakaṭaṃ gaccheyya, atha dutiyaṃ sakaṭaṃ katamena gaccheyyā’’ti?
"What do you think, great king, if a first cart were to go, and then a second cart, by which would it go?"
“Này Đại vương, ngài nghĩ sao, nếu có một chiếc xe bò đi trước, rồi một chiếc xe bò thứ hai, nó sẽ đi đường nào?”
‘‘Yena, bhante, purimaṃ sakaṭaṃ gataṃ, tampi tena gaccheyyā’’ti.
"By which, Venerable Sir, the first cart went, that too would go by that."
“Thưa Tôn giả, nó cũng sẽ đi đường mà chiếc xe bò trước đã đi.”
328
‘‘Kiṃ nu kho, mahārāja, purimaṃ sakaṭaṃ pacchimaṃ sakaṭaṃ āṇāpeti ‘yenāhaṃ gacchāmi, tvampi tena gacchāhī’ti, pacchimaṃ vā sakaṭaṃ purimaṃ sakaṭaṃ āṇāpeti ‘yena tvaṃ gacchissasi, ahampi tena gacchissāmī’’’ti.
"Now, great king, does the first cart command the later cart, 'Go by the way I go,' or does the later cart command the first cart, 'By the way you will go, I too will go'?"
“Này Đại vương, phải chăng chiếc xe bò trước ra lệnh cho chiếc xe bò sau rằng: ‘Ta đi đường nào, ngươi cũng hãy đi đường đó!’; hay chiếc xe bò sau ra lệnh cho chiếc xe bò trước rằng: ‘Ngươi sẽ đi đường nào, ta cũng sẽ đi đường đó!’?”
‘‘Na hi, bhante, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ciṇṇattā gacchantī’’ti.
"No, Venerable Sir, there is no communication between them; they go due to being accustomed."
“Thưa Tôn giả, không phải vậy. Chúng không nói chuyện với nhau, chúng đi vì thói quen.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, ciṇṇattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, ciṇṇattā uppajjantī’’ti.
"Even so, great king, due to being accustomed, where eye-consciousness arises, mind-consciousness also arises. Eye-consciousness does not command mind-consciousness, 'Where I arise, you too arise,' nor does mind-consciousness command eye-consciousness, 'Where you will arise, I too will arise.' There is no communication between them; they arise due to being accustomed."
“Cũng vậy, này Đại vương, vì thói quen mà nhãn thức sinh khởi ở đâu, tâm thức cũng sinh khởi ở đó, không phải nhãn thức ra lệnh cho tâm thức rằng: ‘Ta sinh khởi ở đâu, ngươi cũng hãy sinh khởi ở đó!’; cũng không phải tâm thức ra lệnh cho nhãn thức rằng: ‘Ngươi sẽ sinh khởi ở đâu, ta cũng sẽ sinh khởi ở đó!’. Chúng không nói chuyện với nhau, chúng sinh khởi vì thói quen.”
329
‘‘Kathaṃ, bhante nāgasena, samudācaritattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati?
"How is it, Venerable Nāgasena, that due to being practiced, where eye-consciousness arises, mind-consciousness also arises?
“Thưa Tôn giả Nāgasena, làm sao mà vì sự thực hành thường xuyên (samudācaritattā) mà nhãn thức sinh khởi ở đâu, tâm thức cũng sinh khởi ở đó?
Opammaṃ karohī’’ti.
Provide an analogy."
Xin hãy đưa ra một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, muddāgaṇanāsaṅkhyālekhāsippaṭṭhānesu ādikammikassa dandhāyanā bhavati, athāparena samayena nisammakiriyāya samudācaritattā adandhāyanā bhavati.
"Just as, great king, in the arts of counting on fingers, reckoning, and writing, a beginner is slow, but after some time, due to being practiced in careful action, there is no slowness.
“Này Đại vương, giống như trong các nghề tính toán bằng ngón tay, đếm số, viết chữ, người mới bắt đầu thường chậm chạp, nhưng sau một thời gian, nhờ sự thực hành thường xuyên với sự suy xét kỹ lưỡng, họ trở nên không còn chậm chạp nữa.
Evameva kho, mahārāja, samudācaritattā yattha cakkhuviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjati, na cakkhuviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yatthāhaṃ uppajjāmi, tvampi tattha uppajjāhī’ti, nāpi manoviññāṇaṃ cakkhuviññāṇaṃ āṇāpeti ‘yattha tvaṃ uppajjissasi, ahampi tattha uppajjissāmī’ti, anālāpo tesaṃ aññamaññehi, samudācaritattā uppajjantī’’ti.
Even so, great king, due to being practiced, where eye-consciousness arises, mind-consciousness also arises. Eye-consciousness does not command mind-consciousness, 'Where I arise, you too arise,' nor does mind-consciousness command eye-consciousness, 'Where you will arise, I too will arise.' There is no communication between them; they arise due to being practiced."
Cũng vậy, này Đại vương, vì sự thực hành thường xuyên mà nhãn thức sinh khởi ở đâu, tâm thức cũng sinh khởi ở đó, không phải nhãn thức ra lệnh cho tâm thức rằng: ‘Ta sinh khởi ở đâu, ngươi cũng hãy sinh khởi ở đó!’; cũng không phải tâm thức ra lệnh cho nhãn thức rằng: ‘Ngươi sẽ sinh khởi ở đâu, ta cũng sẽ sinh khởi ở đó!’. Chúng không nói chuyện với nhau, chúng sinh khởi vì sự thực hành thường xuyên.”
330
‘‘Bhante nāgasena, yattha sotaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatīti…pe… yattha ghānaviññāṇaṃ uppajjati…pe… yattha jivhāviññāṇaṃ uppajjati …pe… yattha kāyaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti?
"Venerable Nāgasena, where ear-consciousness arises, does mind-consciousness also arise?...pe... where nose-consciousness arises...pe... where tongue-consciousness arises...pe... where body-consciousness arises, does mind-consciousness also arise?"
“Thưa Tôn giả Nāgasena, nhĩ thức (sotaviññāṇa) sinh khởi ở đâu, tâm thức cũng sinh khởi ở đó phải không? …(v.v.)… Khứu thức (ghānaviññāṇa) sinh khởi ở đâu…(v.v.)… Thiệt thức (jivhāviññāṇa) sinh khởi ở đâu…(v.v.)… Thân thức (kāyaviññāṇa) sinh khởi ở đâu, tâm thức cũng sinh khởi ở đó phải không?”
‘‘Āma, mahārāja, yattha kāyaviññāṇaṃ uppajjati, tattha manoviññāṇampi uppajjatī’’ti.
"Yes, great king, where body-consciousness arises, mind-consciousness also arises."
“Phải, này Đại vương, thân thức sinh khởi ở đâu, tâm thức cũng sinh khởi ở đó.”
331
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, paṭhamaṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇaṃ, udāhu manoviññāṇaṃ paṭhamaṃ uppajjati, pacchā kāyaviññāṇa’’nti?
"Bhante Nāgasena, does body-consciousness arise first, and then mind-consciousness, or does mind-consciousness arise first, and then body-consciousness?"
“Thưa Tôn giả Nāgasena, phải chăng thân thức sinh khởi trước, sau đó là tâm thức; hay tâm thức sinh khởi trước, sau đó là thân thức?”
‘‘Kāyaviññāṇaṃ, mahārāja, paṭhamaṃ uppajjati, pacchā manoviññāṇa’’nti.
"Body-consciousness, great king, arises first, and then mind-consciousness."
“Thân thức, này Đại vương, sinh khởi trước, sau đó là tâm thức.”
332
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena,…pe… anālāpo tesaṃ aññamaññehi, samudācaritattā uppajjantī’’ti.
"Bhante Nāgasena, ...pe... do they not converse with each other, but arise due to their interaction?"
“Thưa Tôn giả Nāgasena, …(v.v.)… chúng không nói chuyện với nhau, chúng sinh khởi vì sự thực hành thường xuyên.”
333
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
"You are skillful, Bhante Nāgasena."
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật tài tình!”
334
Cakkhuviññāṇādipañho sattamo.
The Seventh Question on Eye-consciousness, etc.
Câu hỏi về Nhãn thức, v.v., thứ bảy.
335
8. Phassalakkhaṇapañho
8. The Question on the Characteristic of Contact (Phassa)
8. Câu hỏi về đặc tính của Xúc
336
8. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, yattha manoviññāṇaṃ uppajjati, phassopi vedanāpi tattha uppajjatī’’ti?
The king said: "Bhante Nāgasena, where mind-consciousness arises, does contact (phassa) also arise there, and feeling (vedanā) also arise there?"
8. Đức vua hỏi: “Thưa Tôn giả Nāgasena, tâm thức sinh khởi ở đâu, xúc (phassa) và thọ (vedanā) cũng sinh khởi ở đó phải không?”
‘‘Āma, mahārāja, yattha manoviññāṇaṃ uppajjati, phassopi tattha uppajjati, vedanāpi tattha uppajjati, saññāpi tattha uppajjati, cetanāpi tattha uppajjati, vitakkopi tattha uppajjati, vicāropi tattha uppajjati, sabbepi phassappamukhā dhammā tattha uppajjantī’’ti.
"Yes, great king, where mind-consciousness arises, contact also arises there, feeling also arises there, perception (saññā) also arises there, volition (cetanā) also arises there, initial application (vitakka) also arises there, sustained application (vicāra) also arises there; all phenomena headed by contact arise there."
“Phải, này Đại vương, tâm thức sinh khởi ở đâu, xúc cũng sinh khởi ở đó, thọ cũng sinh khởi ở đó, tưởng (saññā) cũng sinh khởi ở đó, tư (cetanā) cũng sinh khởi ở đó, tầm (vitakka) cũng sinh khởi ở đó, tứ (vicāra) cũng sinh khởi ở đó, tất cả các pháp đứng đầu là xúc đều sinh khởi ở đó.”
337
‘‘Bhante nāgasena, kiṃlakkhaṇo phasso’’ti?
"Bhante Nāgasena, what is the characteristic of contact?"
“Thưa Tôn giả Nāgasena, xúc có đặc tính gì?”
‘‘Phusanalakkhaṇo, mahārāja, phasso’’ti.
"Contact, great king, has the characteristic of touching."
“Này Đại vương, xúc có đặc tính là sự tiếp xúc (phusanalakkhaṇa).”
338
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
"Give an analogy."
“Xin hãy đưa ra một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, dve meṇḍā yujjheyyuṃ, tesu yathā eko meṇḍo, evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ yathā dutiyo meṇḍo, evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ.
"Just as, great king, if two rams were to butt heads; just as one ram, so is the eye to be understood; just as the second ram, so is form to be understood.
“Này Đại vương, giống như hai con cừu húc nhau. Trong đó, một con cừu nên được xem là mắt (cakkhu), con cừu thứ hai nên được xem là sắc (rūpa).
Yathā tesaṃ sannipāto, evaṃ phasso daṭṭhabbo’’ti.
Just as their coming together, so is contact to be understood."
Sự va chạm của chúng nên được xem là xúc.”
339
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
"Give a further analogy."
“Xin hãy đưa ra thêm một ví dụ nữa.”
‘‘Yathā, mahārāja, dve pāṇī vajjeyyuṃ, tesu yathā eko pāṇi, evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ.
"Just as, great king, if two hands were to clap; just as one hand, so is the eye to be understood.
“Này Đại vương, giống như hai bàn tay vỗ vào nhau. Trong đó, một bàn tay nên được xem là mắt.
Yathā dutiyo pāṇi, evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ.
Just as the second hand, so is form to be understood.
Bàn tay thứ hai nên được xem là sắc.
Yathā tesaṃ sannipāto, evaṃ phasso daṭṭhabbo’’ti.
Just as their coming together, so is contact to be understood."
Sự va chạm của chúng nên được xem là xúc.”
340
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti.
"Give a further analogy."
“Xin hãy đưa ra thêm một ví dụ nữa.”
‘‘Yathā, mahārāja, dve sammā vajjeyyuṃ, tesu yathā eko sammo, evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ.
"Just as, great king, if two cymbals were to clash; just as one cymbal, so is the eye to be understood.
“Thưa Đại vương, ví như có hai người mù cùng đi, thì con mắt nên được xem như một người mù trong số đó.
Yathā dutiyo sammo, evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ.
Just as the second cymbal, so is form to be understood.
Như người mù thứ hai, thì sắc (rūpa) nên được xem là như vậy.
Yathā tesaṃ sannipāto, evaṃ phasso daṭṭhabbo’’ti.
Just as their coming together, so is contact to be understood."
Như sự gặp gỡ của họ, thì xúc (phassa) nên được xem là như vậy.”
341
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
"You are skillful, Bhante Nāgasena."
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo léo!”
342
Phassalakkhaṇapañho aṭṭhamo.
The Eighth Question on the Characteristic of Contact.
Vấn đề về đặc tính của xúc (phassa) là thứ tám.
343
9. Vedanālakkhaṇapañho
9. The Question on the Characteristic of Feeling (Vedanā)
9. Vấn đề về đặc tính của thọ (vedanā)
344
9. ‘‘Bhante nāgasena, kiṃlakkhaṇā vedanā’’ti?
"Bhante Nāgasena, what is the characteristic of feeling?"
“Thưa Tôn giả Nāgasena, thọ (vedanā) có đặc tính gì?”
‘‘Vedayitalakkhaṇā, mahārāja, vedanā anubhavanalakkhaṇā cā’’ti.
"Feeling, great king, has the characteristic of experiencing, and the characteristic of undergoing."
“Thưa Đại vương, thọ (vedanā) có đặc tính là cảm nhận (vedayita) và đặc tính là trải nghiệm (anubhava).”
345
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
"Give an analogy."
“Xin hãy cho ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, kocideva puriso rañño adhikāraṃ kareyya, tassa rājā tuṭṭho adhikāraṃ dadeyya, so tena adhikārena pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgibhūto paricareyya, tassa evamassa ‘mayā kho pubbe rañño adhikāro kato, tassa me rājā tuṭṭho adhikāraṃ adāsi, svāhaṃ tatonidānaṃ imaṃ evarūpaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti.
"Just as, great king, if a certain man were to perform a service for the king, and the king, pleased with him, would bestow an office; he, endowed and furnished with that office and the five strands of sensual pleasure, would enjoy himself. He would think: 'Indeed, I previously performed a service for the king, and the king, pleased with me, bestowed an office; from that cause, I experience this kind of feeling.'
“Thưa Đại vương, ví như có người nào đó làm việc cho vua, nhà vua hài lòng và ban cho người ấy một chức vụ. Nhờ chức vụ đó, người ấy được hưởng thụ năm dục lạc, đầy đủ và sung túc. Người ấy nghĩ: ‘Trước đây ta đã làm việc cho vua, nhà vua hài lòng và ban cho ta chức vụ, do đó ta đang cảm nhận (vedayāmi) cảm thọ (vedanā) như thế này.’
346
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, kocideva puriso kusalaṃ kammaṃ katvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjeyya, so ca tattha dibbehi pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgibhūto paricareyya, tassa evamassa ‘svāhaṃ kho pubbe kusalaṃ kammaṃ akāsiṃ, sohaṃ tatonidānaṃ imaṃ evarūpaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti, evaṃ kho, mahārāja, vedayitalakkhaṇā vedanā anubhavanalakkhaṇā cā’’ti.
Or again, great king, just as a certain man, having performed wholesome kamma, after the breaking up of the body, after death, would reappear in a good destination, a heavenly world; and there, endowed and furnished with the five divine strands of sensual pleasure, he would enjoy himself. He would think: 'Indeed, I previously performed wholesome kamma; from that cause, I experience this kind of feeling.' Thus, great king, feeling has the characteristic of experiencing and the characteristic of undergoing."
Hoặc, thưa Đại vương, ví như có người nào đó đã làm nghiệp thiện, sau khi thân hoại mạng chung, được tái sinh vào cõi thiện thú, cõi trời. Ở đó, người ấy được hưởng thụ năm dục lạc thiên giới, đầy đủ và sung túc. Người ấy nghĩ: ‘Trước đây ta đã làm nghiệp thiện, do đó ta đang cảm nhận (vedayāmi) cảm thọ (vedanā) như thế này.’ Thưa Đại vương, thọ (vedanā) có đặc tính là cảm nhận (vedayita) và đặc tính là trải nghiệm (anubhava) là như vậy.”
347
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
"You are skillful, Bhante Nāgasena."
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo léo!”
348
Vedanālakkhaṇapañho navamo.
The Ninth Question on the Characteristic of Feeling.
Vấn đề về đặc tính của thọ (vedanā) là thứ chín.
349
10. Saññālakkhaṇapañho
10. The Question on the Characteristic of Perception (Saññā)
10. Vấn đề về đặc tính của tưởng (saññā)
350
10. ‘‘Bhante nāgasena, kiṃlakkhaṇā saññā’’ti?
"Bhante Nāgasena, what is the characteristic of perception?"
“Thưa Tôn giả Nāgasena, tưởng (saññā) có đặc tính gì?”
‘‘Sañjānanalakkhaṇā, mahārāja, saññā.
"Perception, great king, has the characteristic of perceiving.
“Thưa Đại vương, tưởng (saññā) có đặc tính là nhận biết (sañjānana).
Kiṃ sañjānāti?
What does it perceive?
Nó nhận biết điều gì?
Nīlampi sañjānāti, pītampi sañjānāti, lohitampi sañjānāti, odātampi sañjānāti, mañjiṭṭhampi* sañjānāti.
It perceives blue, it perceives yellow, it perceives red, it perceives white, it perceives crimson.
Nó nhận biết màu xanh, nhận biết màu vàng, nhận biết màu đỏ, nhận biết màu trắng, nhận biết màu đỏ thẫm.
Evaṃ kho, mahārāja, sañjānanalakkhaṇā saññā’’ti.
Thus, great king, perception has the characteristic of perceiving."
Thưa Đại vương, tưởng (saññā) có đặc tính là nhận biết (sañjānana) là như vậy.”
351
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
"Give an analogy."
“Xin hãy cho ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, rañño bhaṇḍāgāriko bhaṇḍāgāraṃ pavisitvā nīlapītalohitodātamañjiṭṭhāni* rājabhogāni rūpāni passitvā sañjānāti.
"Just as, great king, a royal treasurer, having entered the treasury, sees and perceives royal possessions of blue, yellow, red, white, and crimson colors.
“Thưa Đại vương, ví như người giữ kho của nhà vua vào kho và nhận biết (sañjānāti) những vật phẩm của hoàng gia có màu xanh, vàng, đỏ, trắng, đỏ thẫm.
Evaṃ kho, mahārāja, sañjānanalakkhaṇā saññā’’ti.
Thus, great king, perception has the characteristic of perceiving."
Thưa Đại vương, tưởng (saññā) có đặc tính là nhận biết (sañjānana) là như vậy.”
352
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
"You are skillful, Bhante Nāgasena."
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo léo!”
353
Saññālakkhaṇapañho dasamo.
The Tenth Question on the Characteristic of Perception.
Vấn đề về đặc tính của tưởng (saññā) là thứ mười.
354
11. Cetanālakkhaṇapañho
11. The Question on the Characteristic of Volition
11. Vấn đề về đặc tính của tư (cetanā)
355
11. ‘‘Bhante nāgasena, kiṃlakkhaṇā cetanā’’ti?
11. ‘‘Venerable Nāgasena, what is the characteristic of volition (cetanā)?’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, tư (cetanā) có đặc tính gì?”
‘‘Cetayitalakkhaṇā, mahārāja, cetanā abhisaṅkharaṇalakkhaṇā cā’’ti.
‘‘Volition, O great king, has the characteristic of intending and the characteristic of constructing (abhisaṅkharaṇa).’’
“Thưa Đại vương, tư (cetanā) có đặc tính là tác ý (cetayita) và đặc tính là tạo tác (abhisaṅkharaṇa).”
356
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
‘‘Give an illustration.’’
“Xin hãy cho ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, kocideva puriso visaṃ abhisaṅkharitvā attanā ca piveyya, pare ca pāyeyya, so attanāpi dukkhito bhaveyya, parepi dukkhitā bhaveyyuṃ.
‘‘Just as, O great king, some man might prepare poison and drink it himself, and make others drink it; he himself would be afflicted with suffering, and others would also be afflicted with suffering.
“Thưa Đại vương, ví như có người nào đó pha chế thuốc độc, tự mình uống và cho người khác uống, thì người ấy tự mình đau khổ, và những người khác cũng đau khổ.
Evameva kho, mahārāja, idhekacco puggalo akusalaṃ kammaṃ cetanāya cetayitvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjeyya.
In the same way, O great king, some individual here, having intended unwholesome kamma through volition, after the breaking up of the body, after death, would reappear in a state of woe, a bad destination, a state of ruin, hell.
Cũng vậy, thưa Đại vương, ở đây, một số cá nhân đã tác ý (cetayitvā) nghiệp bất thiện bằng tư (cetanā), sau khi thân hoại mạng chung, tái sinh vào các cõi đọa xứ (apāya), ác thú (duggati), đọa lạc (vinipāta), địa ngục (niraya).
Yepi tassa anusikkhanti, tepi kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjanti.
And those who follow his example also, after the breaking up of the body, after death, reappear in a state of woe, a bad destination, a state of ruin, hell.
Những ai noi theo người đó cũng sau khi thân hoại mạng chung, tái sinh vào các cõi đọa xứ, ác thú, đọa lạc, địa ngục.
357
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, kocideva puriso sappinavanītatelamadhuphāṇitaṃ ekajjhaṃ abhisaṅkharitvā attanā ca piveyya, pare ca pāyeyya, so attanā sukhito bhaveyya, parepi sukhitā bhaveyyuṃ.
‘‘Or again, O great king, just as some man might prepare ghee, fresh butter, oil, honey, and treacle all together, and drink it himself, and make others drink it; he himself would be happy, and others would also be happy.
Hoặc, thưa Đại vương, ví như có người nào đó pha chế bơ, bơ tươi, dầu, mật ong, mật đường chung với nhau, tự mình uống và cho người khác uống, thì người ấy tự mình an lạc, và những người khác cũng an lạc.
Evameva kho, mahārāja, idhekacco puggalo kusalaṃ kammaṃ cetanāya cetayitvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati.
In the same way, O great king, some individual here, having intended wholesome kamma through volition, after the breaking up of the body, after death, reappears in a good destination, a heavenly world.
Cũng vậy, thưa Đại vương, ở đây, một số cá nhân đã tác ý (cetayitvā) nghiệp thiện bằng tư (cetanā), sau khi thân hoại mạng chung, tái sinh vào cõi thiện thú (sugati), cõi trời (sagga).
Yepi tassa anusikkhanti, tepi kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjanti.
And those who follow his example also, after the breaking up of the body, after death, reappear in a good destination, a heavenly world.
Những ai noi theo người đó cũng sau khi thân hoại mạng chung, tái sinh vào cõi thiện thú, cõi trời.
Evaṃ kho, mahārāja, cetayitalakkhaṇā cetanā abhisaṅkharaṇalakkhaṇā cā’’ti.
Thus, O great king, volition has the characteristic of intending and the characteristic of constructing (abhisaṅkharaṇa).’’
Thưa Đại vương, tư (cetanā) có đặc tính là tác ý (cetayita) và đặc tính là tạo tác (abhisaṅkharaṇa) là như vậy.”
358
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
‘‘You are skillful, Venerable Nāgasena.’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo léo!”
359
Cetanālakkhaṇapañho ekādasamo.
The Eleventh Question on the Characteristic of Volition.
Vấn đề về đặc tính của tư (cetanā) là thứ mười một.
360
12. Viññāṇalakkhaṇapañho
12. The Question on the Characteristic of Consciousness
12. Vấn đề về đặc tính của thức (viññāṇa)
361
12. ‘‘Bhante nāgasena, kiṃlakkhaṇaṃ viññāṇa’’nti?
12. ‘‘Venerable Nāgasena, what is the characteristic of consciousness (viññāṇa)?’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, thức (viññāṇa) có đặc tính gì?”
‘‘Vijānanalakkhaṇaṃ, mahārāja, viññāṇa’’nti.
‘‘Consciousness, O great king, has the characteristic of discerning (vijānana).’’
“Thưa Đại vương, thức (viññāṇa) có đặc tính là nhận biết (vijānana).”
362
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
‘‘Give an illustration.’’
“Xin hãy cho ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, nagaraguttiko majjhe nagarasiṅghāṭake nisinno passeyya puratthimadisato purisaṃ āgacchantaṃ, passeyya dakkhiṇadisato purisaṃ āgacchantaṃ, passeyya pacchimadisato purisaṃ āgacchantaṃ, passeyya uttaradisato purisaṃ āgacchantaṃ.
‘‘Just as, O great king, a city guard, seated at a crossroads in the middle of the city, might see a man coming from the east, might see a man coming from the south, might see a man coming from the west, might see a man coming from the north.
“Thưa Đại vương, ví như người gác thành ngồi ở ngã tư giữa thành phố và thấy người đến từ hướng đông, thấy người đến từ hướng nam, thấy người đến từ hướng tây, thấy người đến từ hướng bắc.
Evameva kho, mahārāja, yañca puriso cakkhunā rūpaṃ passati, taṃ viññāṇena vijānāti.
In the same way, O great king, whatever form a person sees with the eye, that he discerns with consciousness.
Cũng vậy, thưa Đại vương, điều mà một người thấy bằng mắt, người ấy nhận biết bằng thức (viññāṇa).
Yañca sotena saddaṃ suṇāti, taṃ viññāṇena vijānāti.
Whatever sound he hears with the ear, that he discerns with consciousness.
Điều mà người ấy nghe bằng tai, người ấy nhận biết bằng thức (viññāṇa).
Yañca ghānena gandhaṃ ghāyati, taṃ viññāṇena vijānāti.
Whatever odor he smells with the nose, that he discerns with consciousness.
Điều mà người ấy ngửi bằng mũi, người ấy nhận biết bằng thức (viññāṇa).
Yañca jivhāya rasaṃ sāyati, taṃ viññāṇena vijānāti.
Whatever taste he tastes with the tongue, that he discerns with consciousness.
Điều mà người ấy nếm bằng lưỡi, người ấy nhận biết bằng thức (viññāṇa).
Yañca kāyena phoṭṭhabbaṃ phusati, taṃ viññāṇena vijānāti, yañca manasā dhammaṃ vijānāti, taṃ viññāṇena vijānāti.
Whatever tangible object he touches with the body, that he discerns with consciousness; and whatever mental phenomenon he discerns with the mind, that he discerns with consciousness.
Điều mà người ấy xúc chạm bằng thân, người ấy nhận biết bằng thức (viññāṇa); điều mà người ấy nhận biết bằng ý, người ấy nhận biết bằng thức (viññāṇa).
Evaṃ kho, mahārāja, vijānanalakkhaṇaṃ viññāṇa’’nti.
Thus, O great king, consciousness has the characteristic of discerning.’’
Thưa Đại vương, thức (viññāṇa) có đặc tính là nhận biết (vijānana) là như vậy.”
363
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
‘‘You are skillful, Venerable Nāgasena.’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo léo!”
364
Viññāṇalakkhaṇapañho dvādasamo.
The Twelfth Question on the Characteristic of Consciousness.
Vấn đề về đặc tính của thức (viññāṇa) là thứ mười hai.
365
13. Vitakkalakkhaṇapañho
13. The Question on the Characteristic of Initial Application
13. Vấn đề về đặc tính của tầm (vitakka)
366
13. ‘‘Bhante nāgasena, kiṃlakkhaṇo vitakko’’ti?
13. ‘‘Venerable Nāgasena, what is the characteristic of initial application (vitakka)?’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, tầm (vitakka) có đặc tính gì?”
‘‘Appanālakkhaṇo mahārāja, vitakko’’ti.
‘‘Initial application, O great king, has the characteristic of placing (appana).’’
“Thưa Đại vương, tầm (vitakka) có đặc tính là đặt tâm (appanā).”
367
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
‘‘Give an illustration.’’
“Xin hãy cho ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, vaḍḍhakī suparikammakataṃ dāruṃ sandhismiṃ appeti, evameva kho, mahārāja, appanālakkhaṇo vitakko’’ti.
‘‘Just as, O great king, a carpenter places a well-prepared piece of wood into a joint; in the same way, O great king, initial application has the characteristic of placing.’’
“Thưa Đại vương, ví như người thợ mộc đặt một khúc gỗ đã được bào nhẵn vào khớp nối, cũng vậy, thưa Đại vương, tầm (vitakka) có đặc tính là đặt tâm (appanā) là như vậy.”
368
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
‘‘You are skillful, Venerable Nāgasena.’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo léo!”
369
Vitakkalakkhaṇapañho terasamo.
The Thirteenth Question on the Characteristic of Initial Application.
Vấn đề về đặc tính của tầm (vitakka) là thứ mười ba.
370
14. Vicāralakkhaṇapañho
14. The Question on the Characteristic of Sustained Application
14. Vấn đề về đặc tính của tứ (vicāra)
371
14. ‘‘Bhante nāgasena, kiṃlakkhaṇo vicāro’’ti?
14. ‘‘Venerable Nāgasena, what is the characteristic of sustained application (vicāra)?’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, tứ (vicāra) có đặc tính gì?”
‘‘Anumajjanalakkhaṇo, mahārāja, vicāro’’ti.
‘‘Sustained application, O great king, has the characteristic of repeatedly rubbing (anumajjana).’’
“Thưa Đại vương, tứ (vicāra) có đặc tính là quán sát kỹ lưỡng (anumajjana).”
372
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
‘‘Give an illustration.’’
“Xin hãy cho ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, kaṃsathālaṃ ākoṭitaṃ pacchā anuravati anusandahati* , yathā, mahārāja, ākoṭanā, evaṃ vitakko daṭṭhabbo.
‘‘Just as, O great king, a bronze gong, when struck, afterwards resonates and reverberates; just as, O great king, the striking should be seen as initial application.
“Thưa Đại vương, ví như một chiếc đĩa đồng khi bị gõ sẽ vang lên tiếng ngân sau đó, như tiếng gõ, thì tầm (vitakka) nên được xem là như vậy.
Yathā anuravanā* , evaṃ vicāro daṭṭhabbo’’ti.
Just as the resonating should be seen as sustained application.’’
Như tiếng ngân, thì tứ (vicāra) nên được xem là như vậy.”
373
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
‘‘You are skillful, Venerable Nāgasena.’’
“Thưa Tôn giả Nāgasena, ngài thật khéo léo!”
374
Vicāralakkhaṇapañho cuddasamo.
The Fourteenth Question on the Characteristic of Sustained Application.
Vấn đề về đặc tính của tứ (vicāra) là thứ mười bốn.
375
Vicāravaggo tatiyo.
The Third Chapter on Sustained Application.
Phẩm Tứ (Vicāra-vagga) là thứ ba.
376
Imasmiṃ vagge cuddasa pañhā.
In this chapter, there are fourteen questions.
Trong phẩm này có mười bốn vấn đề.
377

4. Nibbānavaggo

4. The Chapter on Nibbāna

4. Phẩm Niết Bàn (Nibbāna-vagga)

378
1. Phassādivinibbhujanapañho
1. The Question on the Analysis of Contact, etc.
1. Vấn đề phân biệt xúc, v.v.
379
1. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, sakkā imesaṃ dhammānaṃ ekatobhāvagatānaṃ vinibbhujitvā vinibbhujitvā nānākaraṇaṃ paññāpetuṃ ‘ayaṃ phasso, ayaṃ vedanā, ayaṃ saññā, ayaṃ cetanā, idaṃ viññāṇaṃ, ayaṃ vitakko, ayaṃ vicāro’ti’’?
1. The king said: "Venerable Nāgasena, is it possible to distinguish these phenomena, which have come to be in a unified state, by separating them one by one, and to declare, 'This is contact, this is feeling, this is perception, this is volition, this is consciousness, this is initial application, this is sustained application'?"
Đức vua hỏi: “Thưa Tôn giả Nāgasena, có thể phân biệt từng điều một trong số các pháp này, khi chúng đã hợp nhất thành một, để tuyên bố rằng: ‘Đây là xúc (phassa), đây là thọ (vedanā), đây là tưởng (saññā), đây là tư (cetanā), đây là thức (viññāṇa), đây là tầm (vitakka), đây là tứ (vicāra)’ chăng?”
‘‘Na sakkā, mahārāja, imesaṃ dhammānaṃ ekatobhāvagatānaṃ vinibbhujitvā vinibbhujitvā nānākaraṇaṃ paññāpetuṃ ‘ayaṃ phasso, ayaṃ vedanā, ayaṃ saññā, ayaṃ cetanā, idaṃ viññāṇaṃ, ayaṃ vitakko, ayaṃ vicāro’’’ti.
"No, great king, it is not possible to distinguish these phenomena, which have come to be in a unified state, by separating them one by one, and to declare, 'This is contact, this is feeling, this is perception, this is volition, this is consciousness, this is initial application, this is sustained application.'"
“Thưa Đại vương, không thể phân biệt từng điều một trong số các pháp này, khi chúng đã hợp nhất thành một, để tuyên bố rằng: ‘Đây là xúc (phassa), đây là thọ (vedanā), đây là tưởng (saññā), đây là tư (cetanā), đây là thức (viññāṇa), đây là tầm (vitakka), đây là tứ (vicāra)’.”
380
‘‘Opammaṃ karohī’’ti.
"Give an analogy."
“Xin Ngài cho một ví dụ.”
‘‘Yathā, mahārāja, rañño sūdo arasaṃ vā rasaṃ vā* kareyya, so tattha dadhimpi pakkhipeyya, loṇampi pakkhipeyya, siṅgiverampi pakkhipeyya, jīrakampi pakkhipeyya, maricampi pakkhipeyya, aññānipi pakārāni pakkhipeyya, tamenaṃ rājā evaṃ vadeyya, ‘dadhissa me rasaṃ āhara, loṇassa me rasaṃ āhara, siṅgiverassa me rasaṃ āhara, jīrakassa me rasaṃ āhara, maricassa me rasaṃ āhara, sabbesaṃ me pakkhittānaṃ rasaṃ āharā’ti.
"Just as, great king, if a king's cook were to prepare a dish, whether tasteless or flavorful, and he were to add curds, and salt, and ginger, and cumin, and pepper, and other ingredients, and then the king were to say to him, 'Bring me the taste of the curds, bring me the taste of the salt, bring me the taste of the ginger, bring me the taste of the cumin, bring me the taste of the pepper, bring me the taste of all the ingredients that were added.'
“Thưa Đại vương, ví như người đầu bếp của vua nấu một món canh hoặc món súp, rồi bỏ vào đó sữa đông, muối, gừng, thì là, tiêu, và các loại gia vị khác. Sau đó, nhà vua sẽ nói với người đầu bếp ấy rằng: ‘Hãy mang đến cho ta vị của sữa đông, vị của muối, vị của gừng, vị của thì là, vị của tiêu, và hãy mang đến cho ta vị của tất cả những thứ đã được bỏ vào đó.’”
Sakkā nu kho, mahārāja, tesaṃ rasānaṃ ekatobhāvagatānaṃ vinibbhujitvā vinibbhujitvā rasaṃ āharituṃ ambilattaṃ vā lavaṇattaṃ vā tittakattaṃ vā kaṭukattaṃ vā kasāyattaṃ vā madhurattaṃ vā’’ti?
Is it possible, great king, to distinguish those tastes, which have come to be in a unified state, by separating them one by one, and to bring forth the sourness, or the saltiness, or the bitterness, or the pungency, or the astringency, or the sweetness?"
“Thưa Đại vương, có thể nào tách riêng từng vị trong số những vị đã hòa quyện vào nhau ấy để mang đến vị chua, vị mặn, vị đắng, vị cay, vị chát, hay vị ngọt không?”
‘‘Na hi, bhante, sakkā tesaṃ rasānaṃ ekatobhāvagatānaṃ vinibbhujitvā vinibbhujitvā rasaṃ āharituṃ ambilattaṃ vā lavaṇattaṃ vā tittakattaṃ vā kaṭukattaṃ vā kasāyattaṃ vā madhurattaṃ vā, api ca kho pana sakena sakena lakkhaṇena upaṭṭhahantī’’ti.
"No, Venerable sir, it is not possible to distinguish those tastes, which have come to be in a unified state, by separating them one by one, and to bring forth the sourness, or the saltiness, or the bitterness, or the pungency, or the astringency, or the sweetness; nevertheless, they are present by their own respective characteristics."
“Bạch Ngài, không thể tách riêng từng vị trong số những vị đã hòa quyện vào nhau ấy để mang đến vị chua, vị mặn, vị đắng, vị cay, vị chát, hay vị ngọt được, nhưng chúng biểu hiện bằng đặc tính riêng của từng loại.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, na sakkā imesaṃ dhammānaṃ ekatobhāvagatānaṃ vinibbhujitvā vinibbhujitvā nānākaraṇaṃ paññāpetuṃ ‘ayaṃ phasso, ayaṃ vedanā, ayaṃ saññā, ayaṃ cetanā, idaṃ viññāṇaṃ, ayaṃ vitakko, ayaṃ vicāro’ti, api ca kho pana sakena sakena lakkhaṇena upaṭṭhahantī’’ti.
"Even so, great king, it is not possible to distinguish these phenomena, which have come to be in a unified state, by separating them one by one, and to declare, 'This is contact, this is feeling, this is perception, this is volition, this is consciousness, this is initial application, this is sustained application'; nevertheless, they are present by their own respective characteristics."
“Cũng vậy, thưa Đại vương, không thể tách riêng từng pháp trong số những pháp đã hòa quyện vào nhau này để phân biệt rằng: ‘Đây là xúc (phassa), đây là thọ (vedanā), đây là tưởng (saññā), đây là tư (cetanā), đây là thức (viññāṇa), đây là tầm (vitakka), đây là tứ (vicāra),’ nhưng chúng biểu hiện bằng đặc tính riêng của từng loại.”
381
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
"You are skillful, Venerable Nāgasena."
“Ngài Nāgasena thật khéo léo!”
382
Phassādivinibbhujanapañho paṭhamo.
The First Question on Distinguishing Contact and Other Phenomena.
Vấn đề phân biệt xúc, v.v., thứ nhất.
Next Page →

Settings