11. Dutiyassa paṭhame caratoti gacchantassa, caṅkamantassa vā.
11. In the first of the second (suttas), carato means 'of one who is walking' or 'of one who is pacing back and forth'.
11. Trong phần đầu của kinh thứ hai, “người đang đi” (carato) nghĩa là người đang đi bộ, hoặc người đang kinh hành.
Uppajjati kāmavitakko vāti vatthukāmesu avītarāgatāya tādise paccaye kāmapaṭisaṃyutto vā vitakko uppajjati ce, yadi uppajjati.
Uppajjati kāmavitakko vā means if a thought connected with sensual desire arises, or if it arises due to a lack of detachment from sensual objects in such conditions.
“Hoặc dục tầm sinh khởi” (uppajjati kāmavitakko vā) nghĩa là nếu dục tầm liên quan đến các dục cảnh (vatthukāma) sinh khởi trong các duyên như vậy do chưa ly tham, tức là nếu nó sinh khởi.
Byāpādavitakko vā vihiṃsāvitakko vāti āghātavinaye visesena cittassa adamitattā āghātanimitte byāpādapaṭisaṃyutto vā vitakko, leḍḍudaṇḍādīti parahiṃsanavasena vihiṃsāpaṭisaṃyutto vā vitakko uppajjati ceti sambandho.
Byāpādavitakko vā vihiṃsāvitakko vā means if a thought connected with ill-will arises, or a thought connected with harm, due to the mind not being especially tamed in the discipline of anger, for example, by means of clods or sticks, with the intention of harming others—this is the connection.
“Hoặc sân tầm, hoặc hại tầm” (byāpādavitakko vā vihiṃsāvitakko vā) thì có sự liên hệ: hoặc sân tầm liên quan đến sự sân hận do tâm chưa được chế ngự đặc biệt trong việc chế ngự sân hận, hoặc hại tầm liên quan đến việc làm hại người khác bằng gạch đá, gậy gộc v.v. sinh khởi.
Taṃ ce bhikkhu adhivāsetīti taṃ yathāvuttaṃ kāmavitakkādiṃ yathāpaccayaṃ attano citte uppannaṃ ‘‘itipāyaṃ vitakko pāpako, itipi akusalo, itipi sāvajjo, so ca kho attabyābādhāya saṃvattatī’’tiādinā nayena paccavekkhaṇāya abhāvato adhivāseti attano cittaṃ āropetvā vāseti.
Taṃ ce bhikkhu adhivāsetī means if that bhikkhu endures that aforementioned thought of sensual desire and so on, which has arisen in his own mind according to conditions, due to the absence of reflection in the manner of "this thought is evil, this is unwholesome, this is blameworthy, and it leads to self-affliction" and so on, he endures it, he allows it to dwell by taking it into his mind.
“Nếu Tỳ-kheo ấy chấp nhận điều đó” (taṃ ce bhikkhu adhivāsetī) nghĩa là Tỳ-kheo ấy chấp nhận dục tầm v.v. như đã nói, sinh khởi trong tâm mình do duyên, vì không quán xét theo cách “tầm này là ác, là bất thiện, là đáng khiển trách, nó dẫn đến sự tự hại mình” v.v., nên vị ấy chấp nhận, giữ lại trong tâm mình.
Adhivāsentoyeva ca nappajahati tadaṅgādippahānavasena na paṭinissajjati.
And by enduring, he nappajahati (does not abandon) it, he does not relinquish it by way of abandonment of its constituents and so on.
Khi chấp nhận như vậy, vị ấy không từ bỏ (nappajahati), không buông bỏ theo cách đoạn trừ từng phần v.v.
Tato eva ca na vinodeti attano cittasantānato na nudati na nīharati.
And for that very reason, he na vinodeti (does not dispel) it; he does not drive it out, he does not remove it from his mental continuum.
Và chính vì thế, vị ấy không loại bỏ (na vinodeti), không đẩy ra, không loại trừ khỏi dòng tâm thức của mình.
Tathā avinodanato na byantīkaroti na vigatantaṃ karoti.
Similarly, by not dispelling it, he na byantīkaroti (does not bring it to an end); he does not make it cease to be.
Cũng như không loại bỏ, vị ấy không chấm dứt hoàn toàn (na byantīkaroti), không làm cho nó không còn tồn tại.
Ātāpī pahitatto yathā tesaṃ antopi nāvasissati antamaso bhaṅgamattampi, evaṃ karoti, ayaṃ pana tathā na karotīti attho.
An ardent, resolute person acts in such a way that not even a trace, not even a fragment of them remains; but this person does not act in that way—this is the meaning.
Người tinh tấn, có tâm hướng đến mục tiêu, làm cho chúng không còn sót lại dù là một chút tàn dư; còn vị này thì không làm như vậy.
Tathābhūto pana na anabhāvaṃ gameti anu anu abhāvaṃ na gameti.
Such a person, however, na anabhāvaṃ gameti (does not bring to non-existence) them, does not bring them to utter non-existence.
Do đó, vị ấy không làm cho chúng biến mất (na anabhāvaṃ gameti), không làm cho chúng dần dần biến mất.
Na pajahati ce, na vinodeti ceti itiādinā ce-saddaṃ yojetvā attho veditabbo.
The meaning should be understood by connecting the word 'ce' (if) with "if he does not abandon, if he does not dispel" and so on.
Nếu không từ bỏ, nếu không xua tan, v.v., ý nghĩa phải được hiểu bằng cách ghép từ "ce".
Evaṃbhūtoti evaṃ kāmavitakkādīhi pāpavitakkehi samaṅgibhūto.
Evaṃbhūto means 'being thus', that is, endowed with such evil thoughts as thoughts of sensual desire and so on.
Người như vậy là người có đầy đủ các tà tư duy như dục tầm, v.v.
Anātāpīti kilesānaṃ ātāpayikassa vīriyassa abhāvena anātāpī.
Anātāpī means 'not ardent' due to the absence of ardour, the energy that burns up defilements.
Không tinh cần là không có sự tinh tấn đốt cháy các phiền não.
Pāputrāsalakkhaṇassa ottappassa abhāvena anottāpī.
Anottāpī means 'without moral dread' due to the absence of moral dread, which is characterized by fear of blame.
Không hổ thẹn là không có sự hổ thẹn đặc trưng bởi sự sợ hãi tội lỗi.
Satataṃ samitaṃ sabbakālaṃ nirantaraṃ.
Satataṃ samitaṃ means 'constantly, continuously' at all times without interruption.
Luôn luôn, không ngừng là mọi lúc, không gián đoạn.
Kusīto hīnavīriyoti kusalehi dhammehi parihāpayitvā akusalapakkhe kucchitaṃ sīdanato kosajjasamannāgamena ca kusīto, sammappadhānavīriyābhāvena hīnavīriyo vīriyavirahitoti vuccati kathīyati.
Kusīto hīnavīriyo means 'lazy, of weak energy'. He is kusīta (lazy) due to his wretched sinking into unwholesome states, having fallen away from wholesome states, and due to being endowed with idleness. He is hīnavīriya (of weak energy), devoid of energy, due to the absence of right effort—thus he vuccati (is called).
Biếng nhác, kém tinh tấn được nói là biếng nhác do sự sa sút đáng ghê tởm trong phe bất thiện, bị sự biếng nhác chi phối, và kém tinh tấn, không có tinh tấn do thiếu tinh tấn chánh cần.
Ṭhitassāti gamanaṃ upacchinditvā tiṭṭhato.
Ṭhitassā means 'of one who is standing', having interrupted walking.
Của người đứng là của người đang đứng, đã chấm dứt sự đi.
Sayanairiyāpathassa visesato kosajjapakkhikattā yathā taṃsamaṅgino bhāvitattā sambhavanti, taṃ dassetuṃ ‘‘jāgarassā’’ti vuttaṃ.
Since the posture of lying down is especially conducive to idleness, and since those endowed with it are developed, to show this, "jāgarassā" (of one who is awake) is stated.
Vì oai nghi nằm đặc biệt thuộc về phe biếng nhác, để chỉ ra rằng những người có oai nghi đó có thể trở thành người đã tu tập, nên đã nói "của người thức tỉnh".
Sukkapakkhe tañce bhikkhu nādhivāsetīti āraddhavīriyassapi viharato anādimati saṃsāre cirakālabhāvitattā tathārūpapaccayasamāyoge satisammosena vā kāmavitakkādi uppajjati ce, taṃ bhikkhu attano cittaṃ āropetvā na vāseti, abbhantare na vāsetīti attho.
In the wholesome aspect, tañce bhikkhu nādhivāsetī means if, for an ardent bhikkhu who is dwelling, due to having cultivated them for a long time in beginningless saṃsāra, or due to a lapse of mindfulness when such conditions arise, a thought of sensual desire and so on arises, that bhikkhu does not allow it to dwell by taking it into his mind; the meaning is that he does not allow it to dwell within.
Về phe thanh tịnh, nếu tỳ khưu không dung chứa điều đó có nghĩa là nếu dục tầm, v.v., phát sinh ở một tỳ khưu đang sống với tinh tấn đã được khởi xướng, do đã được tu tập lâu dài trong vòng luân hồi vô thủy, hoặc do sự kết hợp của các duyên như vậy, hoặc do sự lãng quên chánh niệm, thì tỳ khưu đó không cho phép điều đó xâm nhập vào tâm mình, không dung chứa nó bên trong.
Anadhivāsento kiṃ karoti?
What does he do if he does not endure it?
Không dung chứa thì làm gì?
Pajahati chaḍḍeti.
He pajahati (abandons) it, casts it away.
Từ bỏ, vứt bỏ.
Kiṃ kacavaraṃ viya piṭakenāti?
Like rubbish with a basket, you ask?
Có phải như vứt rác vào giỏ không?
Na, apica kho taṃ vinodeti nudati nīharati.
No, but rather he vinodeti (dispels) it, drives it out, removes it.
Không, mà là xua tan, đẩy đi, loại bỏ.
Kiṃ balibaddaṃ viya patodenāti?
Like an ox with a goad, you ask?
Có phải như xua bò bằng roi không?
Na, atha kho byantīkaroti vigatantaṃ karoti, yathā tesaṃ antopi nāvasissati antamaso bhaṅgamattampi, tathā te karoti.
No, but rather he byantīkaroti (brings to an end) it, makes it cease to be, so that not even a trace, not even a fragment of them remains; he makes them so.
Không, mà là làm cho chấm dứt, làm cho chúng không còn tồn tại, đến nỗi không còn sót lại dù chỉ một mảnh vụn, làm cho chúng như vậy.
Kathaṃ pana te tathā karoti?
But how does he make them so?
Vậy làm thế nào để làm cho chúng như vậy?
Anabhāvaṃ gameti anu anu abhāvaṃ gameti, vikkhambhanappahānena yathā suvikkhambhitā honti, tathā ne karotīti vuttaṃ hoti.
Brings to non-existence: brings to non-existence again and again. It is said that he makes them well suppressed by suppression-abandonment.
Làm cho không còn tồn tại nghĩa là làm cho chúng dần dần không còn tồn tại, tức là làm cho chúng bị đoạn trừ hoàn toàn bằng cách trấn áp.
Evaṃbhūtotiādīsu evaṃ kāmavitakkādīnaṃ anadhivāsena suvisuddhāsayo samāno tāya ca āsayasampattiyā tannimittāya ca payogasampattiyā parisuddhasīlo indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū satisampajaññena samannāgato jāgariyaṃ anuyutto tadaṅgādivasena kilesānaṃ ātāpanalakkhaṇena vīriyena samannāgatattā ātāpī.
Regarding such a one and so forth: thus, by not enduring sensual thoughts and the like, being of very pure intention, and by that perfection of intention and that perfection of practice, being of purified moral conduct, with guarded sense-doors, moderate in eating, endowed with mindfulness and clear comprehension, devoted to wakefulness, and because he is endowed with energy characterized by burning up defilements by way of temporary suppression and so forth, he is ardent.
Trong các từ "người như vậy", v.v., là người có tâm ý hoàn toàn thanh tịnh do không dung chứa các dục tầm, v.v., và với sự thành tựu về tâm ý đó, cùng với sự thành tựu về nỗ lực liên quan đến điều đó, là người có giới hạnh thanh tịnh, giữ gìn các căn, biết tiết độ trong ăn uống, có chánh niệm và tỉnh giác, chuyên cần thức tỉnh, và do có sự tinh tấn đặc trưng bởi việc đốt cháy các phiền não bằng cách đoạn trừ từng phần, v.v., nên là người tinh cần.
Sabbaso pāputrāsena samannāgatattā ottāpī satataṃ rattindivaṃ.
Because he is endowed with complete fear of evil, he is conscientious constantly, day and night.
Do hoàn toàn có sự sợ hãi tội lỗi nên là người hổ thẹn, luôn luôn ngày đêm.
Samitaṃ nirantaraṃ samathavipassanānuyogavasena catubbidhasammappadhānasiddhiyā āraddhavīriyo pahitatto.
He is steadily and continuously aroused in energy, with mind directed, by means of the four right efforts, through the practice of tranquility and insight.
Không ngừng do thành tựu bốn chánh cần bằng cách chuyên tâm vào samatha và vipassanā, là người đã khởi xướng tinh tấn, đã hướng tâm.
Nibbānaṃ pati pesitacittoti vuccati kathīyatīti attho.
He is said to be one whose mind is sent towards Nibbāna; this is the meaning.
Có nghĩa là tâm đã được hướng về Niết Bàn, nên được gọi là (kathīyati).
Gāthāsu gehanissitanti ettha gehavāsīhi apariccattattā gehavāsisabhāvattā gehadhammattā vā gehaṃ vuccati vatthukāmo.
In the verses, regarding dependent on the home, 'home' is said to be material sensual pleasure, either because it is not renounced by householders, or because it is characteristic of householders, or because it is a household duty.
Trong các câu kệ, từ "gehanissitaṃ" (nương tựa vào gia đình), "geha" (gia đình) được gọi là dục vọng vật chất, do không bị những người sống tại gia từ bỏ, do bản chất của người sống tại gia, hoặc do là pháp của gia đình.
Atha vā gehappaṭibaddhabhāvato, kilesakāmānaṃ nivāsaṭṭhānabhāvato vā gehāti vuccanti, taṃvatthukattā kāmavitakkādi gehanissitaṃ nāma.
Or, because they are bound to the home, or because they are the dwelling place of defilements and sensual pleasures, they are called 'home'. Sensual thoughts and the like, having that as their basis, are called dependent on the home.
Hoặc "geha" được gọi là do bản chất gắn liền với gia đình, hoặc do là nơi trú ngụ của các phiền não dục vọng, và dục tầm, v.v., có đối tượng là điều đó, nên được gọi là "gehanissitaṃ".
Kummaggapaṭipannoti yasmā ariyamaggassa uppathabhāvato abhijjhādayo tadekaṭṭhadhammā ca kummaggo, tasmā kāmavitakkādibahulo kummaggapaṭipanno.
Having entered the wrong path: because covetousness and other co-existent phenomena are a wrong path, being contrary to the Noble Path, therefore one who is abundant in sensual thoughts and the like has entered the wrong path.
Đi trên đường sai lầm là vì tham lam, v.v., và các pháp đồng nhất với chúng là con đường sai lầm (kummaggassa) do là con đường phụ của Thánh đạo, nên người nhiều dục tầm, v.v., là người đi trên đường sai lầm.
Mohaneyyesu mucchitoti mohasaṃvattaniyesu rūpādīsu mucchito sammatto ajjhopanno.
Infatuated with deluding things: infatuated, intoxicated, and engrossed in forms and the like that lead to delusion.
Mê muội trong những điều gây mê là mê muội, say đắm, chìm đắm trong các sắc, v.v., gây ra sự mê muội.
Sambodhinti ariyamaggañāṇaṃ.
Complete Awakening: the knowledge of the Noble Path.
Sambodhi là trí tuệ Thánh đạo.
Phuṭṭhanti phusituṃ pattuṃ pāpo so tādiso micchāsaṅkappagocaro puggalo abhabbo, na kadāci taṃ pāpuṇātīti attho.
To attain: to reach. Such a wicked person, one whose range is wrong intention, is incapable; he will never attain it—this is the meaning.
Phuṭṭhaṃ là để chạm đến, đạt được. Kẻ ác như vậy là người có đối tượng là tà tư duy không có khả năng (abhabbo), có nghĩa là không bao giờ đạt được điều đó.
Vitakkaṃ samayitvānāti yathāvuttaṃ micchāvitakkaṃ paṭisaṅkhānabhāvanābalena vūpasametvā.
Having calmed the thought: having appeased the aforementioned wrong thought by the power of reflection and development.
Sau khi làm lắng dịu tư duy là sau khi làm lắng dịu tà tư duy như đã nói bằng sức mạnh của sự quán xét và tu tập.
Vitakkūpasame ratoti navannampi mahāvitakkānaṃ accantūpasamabhūte arahatte, nibbāne eva vā ajjhāsayena rato abhirato.
Delighting in the calming of thoughts: delighting and rejoicing with inclination in Arahantship, which is the complete calming of all nine great thoughts, or in Nibbāna itself.
Hoan hỷ trong sự lắng dịu tư duy là hoan hỷ, vui thích trong A-la-hán quả, nơi chín đại tư duy hoàn toàn lắng dịu, hoặc trong Niết Bàn bằng ý hướng.
Bhabbo soti so yathāvutto sammāpaṭipajjamāno puggalo pubbabhāge samathavipassanābalena sabbavitakke yathārahaṃ tadaṅgādivasena vūpasametvā ṭhito vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā arahattamaggañāṇasaṅkhātaṃ nibbānasaṅkhātañca anuttaraṃ sambodhiṃ phuṭṭhuṃ adhigantuṃ bhabbo arahā.
Such a one is capable: such a person, practicing rightly, having appeased all thoughts appropriately by way of temporary suppression and so forth, by the power of tranquility and insight in the initial stage, and having exerted himself in insight, is an Arahant, capable of attaining the unsurpassed Complete Awakening—which is the knowledge of the Arahant Path and Nibbāna—through the sequence of paths.
Người đó có khả năng là người hành trì chánh pháp như đã nói, sau khi làm lắng dịu tất cả các tư duy một cách thích đáng bằng sức mạnh của samatha và vipassanā ở giai đoạn đầu, bằng cách đoạn trừ từng phần, v.v., và sau khi thúc đẩy vipassanā, người đó là A-la-hán, có khả năng đạt được chánh giác vô thượng, tức là trí tuệ A-la-hán đạo và Niết Bàn theo thứ tự của đạo.
Evamettha pāḷivaṇṇanā veditabbā.
Thus, the explanation of the Pali text should be understood here.
Giải thích Pali ở đây cần được hiểu như vậy.
Idaṃ paripuṇṇasampannaṃ nāma.
This is called complete perfection.
Đây được gọi là đầy đủ hoàn toàn.
‘‘Iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto upāgato samupāgato upapanno sampanno samannāgato’’ti (vibha. 511) idaṃ samaṅgisampannaṃ nāma.
“By this Pātimokkha restraint, he is endowed, fully endowed, approached, fully approached, established, perfected, possessed”—this is called endowed perfection.
“Với giới bổn Pātimokkha này, người đó được trang bị, được trang bị đầy đủ, được tiếp cận, được tiếp cận đầy đủ, được thành tựu, được đầy đủ.” (Vibha. 511) Đây được gọi là đầy đủ tương ứng.
‘‘Imissā, bhante, mahāpathaviyā heṭṭhimatalaṃ sampannaṃ, seyyathāpi khuddamadhuṃ anīlakaṃ, evamassāda’’nti (pārā. 17) idaṃ madhurasampannaṃ nāma.
“Bhante, the bottom layer of this great earth is perfect, just like pure honey, without any greenness, so it is in taste”—this is called sweet perfection.
“Bạch Thế Tôn, tầng đất thấp nhất của đại địa này đầy đủ, giống như mật ong nhỏ không có màu xanh, có vị như vậy.” (Pārā. 17) Đây được gọi là đầy đủ vị ngọt.
Idha paripuṇṇasampannavasena atthaṃ dassento ‘‘sampannasīlāti paripuṇṇasīlā’’ti āha.
Here, showing the meaning in terms of complete perfection, it says “those of perfect moral conduct means those of complete moral conduct”.
Ở đây, khi trình bày ý nghĩa theo cách đầy đủ hoàn toàn, đã nói "sampannasīlā là paripuṇṇasīlā" (người có giới hạnh đầy đủ là người có giới hạnh hoàn toàn).
Samaṅgisampannavasenapi attho yujjatiyeva, tasmā sampannasīlāti paripuṇṇasīlā hutvātipi sīlasamaṅgino hutvātipi evamettha attho daṭṭhabbo.
The meaning is also appropriate in terms of endowed perfection. Therefore, those of perfect moral conduct should be understood here as having complete moral conduct, and also as being endowed with moral conduct.
Ý nghĩa cũng phù hợp theo cách đầy đủ tương ứng, do đó, sampannasīlā cần được hiểu là người có giới hạnh hoàn toàn và cũng là người có giới hạnh tương ứng.
Tattha sīlassa anavasesasamādānena akhaṇḍādibhāvappattiyā paripuṇṇasīlā, samādānato paṭṭhāya avicchindanato sīlasamaṅgino.
Among these, they are of complete moral conduct by the attainment of an unbroken state through the unreserved undertaking of moral conduct; they are endowed with moral conduct by not breaking it from the moment of undertaking.
Trong đó, người có giới hạnh hoàn toàn là do thành tựu trạng thái không bị sứt mẻ, v.v., bằng cách giữ giới không sót phần nào; người có giới hạnh tương ứng là do không gián đoạn từ khi thọ giới.
Samādānavato hi accantavirodhidhammānuppattiyā sīlasamaṅgitā veditabbā, cetanādīnaṃ pana sīlanalakkhaṇānaṃ dhammānaṃ pavattilakkhaṇena vattabbameva natthi.
Indeed, the endowment with moral conduct should be understood by the non-arising of absolutely opposing phenomena for one who has undertaken it; there is no need to speak of the arising of phenomena characterized by moral conduct, such as volitions and so forth.
Người có giới hạnh cần được hiểu là có giới hạnh tương ứng do không phát sinh các pháp đối nghịch hoàn toàn với việc giữ giới, còn về sự phát triển của các pháp có đặc tính giữ giới như tác ý, v.v., thì không cần phải nói.
Tattha ‘‘paripuṇṇasīlā’’ti iminā atthena khettadosavigamena khettapāripūrī viya sīladosavigamena sīlapāripūrī vuttā hoti.
Therein, by the meaning of "perfect in sīla," it is said that the perfection of sīla is like the perfection of a field through the removal of its defects, by the removal of the defects of sīla.
Trong đó, với ý nghĩa "người có giới hạnh hoàn toàn", sự đầy đủ của giới hạnh được nói đến là do loại bỏ các lỗi lầm về giới, giống như sự đầy đủ của ruộng đất do loại bỏ các lỗi lầm về ruộng đất.
Yathā hi khettaṃ bījakhaṇḍaṃ, vappakhaṇḍaṃ, udakakhaṇḍaṃ, ūsakhaṇḍanti catudosasamannāgataṃ aparipūraṃ hoti.
Just as a field afflicted with four defects—seed-defect, sowing-defect, water-defect, and barren-soil-defect—is imperfect.
Giống như ruộng đất không đầy đủ khi có bốn lỗi lầm: lỗi hạt giống, lỗi gieo trồng, lỗi nước, và lỗi đất xấu.
Tattha bījakhaṇḍaṃ nāma yattha antarantarā bījāni khaṇḍāni vā pūtīni vā honti, tāni yattha patanti, tattha sassaṃ na uṭṭheti, khettaṃ khaṇḍaṃ hoti, aparipūraṃ hotīti attho.
Therein, seed-defect (bījakhaṇḍa) means where, here and there, the seeds are broken or rotten; where they fall, the crops do not grow, the field is defective, meaning it is imperfect.
Trong đó, lỗi hạt giống là nơi mà hạt giống bị sứt mẻ hoặc thối rữa ở giữa, những nơi hạt giống rơi xuống đó thì cây trồng không mọc lên, ruộng đất bị sứt mẻ, có nghĩa là không đầy đủ.
Vappakhaṇḍaṃ nāma yattha akusalo bījāni vapanto antarantarā nipāteti.
Sowing-defect (vappakhaṇḍa) means where an unskillful person, while sowing seeds, drops them here and there.
Lỗi gieo trồng là nơi người không khéo gieo hạt giống bị rớt ở giữa.
Evañhi sabbattha sassaṃ na uṭṭheti, khettaṃ khaṇḍaṃ hoti.
Thus, crops do not grow everywhere, and the field is defective.
Như vậy, cây trồng không mọc lên ở khắp mọi nơi, ruộng đất bị sứt mẻ.
Udakakhaṇḍaṃ nāma yattha katthaci udakaṃ atibahuṃ vā hoti, na vā hoti.
Water-defect (udakakhaṇḍa) means where, in some places, there is too much water or no water at all.
Lỗi nước là nơi nước quá nhiều hoặc không có ở một số chỗ.
Tatrāpi hi sassāni na uṭṭhenti, khettaṃ khaṇḍaṃ hoti.
There too, crops do not grow, and the field is defective.
Ở đó, cây trồng cũng không mọc lên, ruộng đất bị sứt mẻ.
Ūsakhaṇḍaṃ nāma yattha kassako kismiñci padese naṅgalena bhūmiṃ cattāro pañca vāre kasanto atigambhīraṃ karoti, tato ūsaṃ uppajjati.
Barren-soil-defect (ūsakhaṇḍa) means where a farmer, in some area, plows the ground four or five times with a plow, making it too deep, and then barren soil (ūsa) arises.
Lỗi đất xấu là nơi người nông dân ở một khu vực nào đó cày đất bốn hoặc năm lần bằng cày, làm cho đất quá sâu, từ đó sinh ra đất xấu.
Tatrāpi hi sassaṃ na uṭṭheti, khettaṃ khaṇḍaṃ hoti, tādisañca khettaṃ na mahapphalaṃ hoti na mahānisaṃsaṃ.
There too, crops do not grow, and the field is defective; such a field is not greatly fruitful nor greatly beneficial.
Ngay cả ở đó, mùa màng cũng không mọc lên, ruộng đất bị sứt mẻ, và một cánh đồng như vậy không mang lại nhiều quả hay nhiều lợi ích lớn.
Tatrāpi bahumpi vapitvā appaṃ labhati.
Therein, even if much is sown, little is obtained.
Ngay cả ở đó, gieo nhiều nhưng thu hoạch ít.
Imesaṃ pana catunnaṃ dosānaṃ vigamā khettaṃ paripuṇṇaṃ hoti, tādisañca khettaṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ.
However, with the removal of these four defects, the field becomes perfect; such a field is greatly fruitful and greatly beneficial.
Nhưng khi bốn lỗi này được loại bỏ, cánh đồng trở nên hoàn chỉnh, và một cánh đồng như vậy mang lại nhiều quả và nhiều lợi ích lớn.
Evameva khaṇḍaṃ, chiddaṃ, sabalaṃ, kammāsanti catudosasamannāgataṃ sīlaṃ aparipūraṃ hoti, tādisañca sīlaṃ na mahapphalaṃ hoti na mahānisaṃsaṃ.
Similarly, sīla afflicted with four defects—broken (khaṇḍa), torn (chidda), spotted (sabala), and blemished (kammāsa)—is imperfect; such sīla is not greatly fruitful nor greatly beneficial.
Cũng vậy, giới luật bị sứt mẻ (khaṇḍa), bị thủng (chidda), bị lốm đốm (sabala), bị hoen ố (kammāsa) – giới luật có đủ bốn lỗi này thì không trọn vẹn, và giới luật như vậy không mang lại nhiều quả hay nhiều lợi ích lớn.
Imesaṃ pana catunnaṃ dosānaṃ vigamā sīlaṃ paripuṇṇaṃ hoti, tādisañca sīlaṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ.
However, with the removal of these four defects, sīla becomes perfect; such sīla is greatly fruitful and greatly beneficial.
Nhưng khi bốn lỗi này được loại bỏ, giới luật trở nên hoàn chỉnh, và giới luật như vậy mang lại nhiều quả và nhiều lợi ích lớn.
‘‘Sīlasamaṅgino’’ti iminā panatthena sīlena samaṅgibhūtā samodhānagatā samannāgatā hutvā viharathāti idameva vuttaṃ hoti.
By the meaning of " endowed with sīla (sīlasamaṅgino)," it is said that one dwells being endowed, connected, and possessed of sīla.
Với từ "Sīlasamaṅgino" (người có giới), ý nghĩa là: "Hãy an trú với giới luật được đầy đủ, được hợp nhất, được thành tựu."
Tattha dvīhi kāraṇehi sampannasīlatā hoti sīlavipattiyā ādīnavadassanena, sīlasampattiyā ca ānisaṃsadassanena.
Therein, perfection of sīla occurs due to two reasons: seeing the danger in the failure of sīla, and seeing the benefit in the accomplishment of sīla.
Ở đây, sự đầy đủ của giới luật (sampannasīlatā) có được do hai nguyên nhân: thấy được sự nguy hiểm của sự sa sút giới luật và thấy được lợi ích của sự thành tựu giới luật.
Tadubhayampi visuddhimagge (visuddhi. 1.14) vitthāritaṃ.
Both of these are expounded in the Visuddhimagga.
Cả hai điều đó đều được giải thích chi tiết trong Visuddhimagga.
Tattha ‘‘sampannasīlāti ettāvatā ca kira bhagavā catupārisuddhisīlaṃ uddisitvā ‘pātimokkhasaṃvarasaṃvutā’ti iminā tattha jeṭṭhakasīlaṃ vitthāretvā dassetī’’ti divāvihāravāsī sumatthero āha.
Therein, Elder Sumana of Divāvihāra says: "By 'perfect in sīla,' the Blessed One first indicates the fourfold purity of sīla, and then by 'restrained by the Pātimokkha restraint,' he expounds the foremost sīla among them."
Ở đây, trưởng lão Suma, trú xứ Divāvihāra, nói rằng: "Với câu 'sampannasīlā' (có giới luật đầy đủ), Đức Thế Tôn đã chỉ ra Tứ Thanh Tịnh Giới, và với câu 'pātimokkhasaṃvarasaṃvutā' (được phòng hộ bởi sự chế ngự của giới bổn Pātimokkha), Ngài đã giải thích chi tiết giới luật quan trọng nhất trong số đó."
Antevāsiko panassa tepiṭakacūḷanāgatthero āha – ‘‘ubhayatthāpi pātimokkhasaṃvaro bhagavatā vutto, pātimokkhasaṃvaroyeva hi sīlaṃ, itarāni pana tīṇi sīlanti vuttaṭṭhānaṃ nāma atthī’’ti vatvā taṃ ananujānanto āha – ‘‘indriyasaṃvaro nāma chadvārarakkhāmattakameva, ājīvapārisuddhi dhammena samena paccayuppattimattakaṃ, paccayanissitaṃ paṭiladdhapaccaye idamatthanti paccavekkhitvā paribhuñjanamattakaṃ.
But his disciple, the Tripiṭaka Elder Cūḷanāga, disagreeing with that, says: "The restraint of the faculties (indriyasaṃvara) is merely the guarding of the six doors; purity of livelihood (ājīvapārisuddhi) is merely the obtaining of requisites in a righteous and proper way; and requisites-dependent (paccayanissitaṃ) is merely reflecting upon the received requisites as 'this is for such a purpose' and then consuming them.
Nhưng đệ tử của ngài, trưởng lão Cūḷanāga thông Tam Tạng, nói: "Đức Thế Tôn đã nói về sự chế ngự của giới bổn Pātimokkha ở cả hai nơi, vì giới bổn Pātimokkha chính là giới luật, còn ba giới kia không có chỗ nào được gọi là giới luật." Nói vậy, ngài không chấp nhận quan điểm trên và nói: "Sự chế ngự các căn (indriyasaṃvara) chỉ là sự bảo vệ sáu căn, sự thanh tịnh về phương tiện sinh sống (ājīvapārisuddhi) chỉ là sự có được các vật dụng một cách hợp pháp và đúng đắn, và sự nương tựa vào các vật dụng (paccayanissita) chỉ là sự quán xét rằng 'đây là thứ cần thiết' khi thọ dụng các vật dụng đã có được.
Nippariyāyena pātimokkhasaṃvarova sīlaṃ.
In the ultimate sense, only the Pātimokkha restraint is sīla.
Một cách trực tiếp, sự chế ngự của giới bổn Pātimokkha chính là giới luật.
Yassa so bhinno, ayaṃ chinnasīso viya puriso hatthapāde, sesāni rakkhissatīti na vattabbo.
One whose Pātimokkha restraint is broken cannot be said to protect the others, just like a person whose head is cut off cannot protect their hands and feet.
Người nào giới bổn Pātimokkha bị phá vỡ, người ấy giống như một người bị chặt đầu, không thể nói rằng người ấy sẽ bảo vệ được tay chân và các bộ phận khác.
Yassa pana so arogo, ayaṃ acchinnasīso viya puriso jīvitaṃ, sesāni puna pākatikāni katvā rakkhituṃ sakkoti.
But one whose Pātimokkha restraint is sound, like a person whose head is not cut off, can protect their life and restore the others to their natural state.
Nhưng người nào giới bổn Pātimokkha không bị tổn hại, người ấy giống như một người không bị chặt đầu, có thể bảo vệ sự sống và làm cho các bộ phận khác trở lại bình thường.
Tasmā ‘sampannasīlā’ti iminā pātimokkhasaṃvaraṃ uddisitvā ‘sampannapātimokkhā’ti tasseva vevacanaṃ vatvā taṃ vitthāretvā dassento ‘pātimokkhasaṃvarasaṃvutā’tiādimāhā’’ti.
Therefore, by 'perfect in sīla,' the Pātimokkha restraint is indicated, and by saying 'perfect in Pātimokkha' as a synonym for it, and then expounding it, the passage beginning 'restrained by the Pātimokkha restraint' was spoken."
Vì vậy, với câu 'sampannasīlā', Ngài đã chỉ ra sự chế ngự của giới bổn Pātimokkha, và nói 'sampannapātimokkhā' là từ đồng nghĩa của nó, sau đó giải thích chi tiết bằng cách nói 'pātimokkhasaṃvarasaṃvutā' và vân vân."
Pātimokkhasaṃvarasīlena saṃvutāti yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhanti laddhanāmena sikkhāpadasīlena pihitakāyavacīdvārā.
Restrained by the Pātimokkha restraint (pātimokkhasaṃvarasīlena saṃvutā) means having the doors of body and speech closed by the training rules (sikkhāpada-sīla) known as Pātimokkha, which protects one and liberates one from sufferings such as those in the lower realms.
Được phòng hộ bởi sự chế ngự của giới bổn Pātimokkha (Pātimokkhasaṃvarasīlena saṃvutā) nghĩa là cánh cửa thân và khẩu được đóng kín bởi giới luật học xứ được gọi là Pātimokkha, vì nó bảo vệ (pati) và giải thoát (mokkheti, moceti) khỏi những khổ đau ở các cõi thấp và những khổ đau khác.
Evaṃbhūtā ca tena upetā samannāgatā nāma hontīti āha ‘‘upetā hutvā’’ti.
And being thus, they are said to be endowed and possessed of it, as stated by " being endowed."
Và những người như vậy được gọi là có được và thành tựu giới luật đó, như đã nói "upetā hutvā" (đã có được).
Ācārena ca gocarena ca sampannāti kāyikavācasikaavītikkamasaṅkhātena ācārena, na-vesiyagocaratādisaṅkhātena gocarena ca sampannā, sampannaācāragocarāti attho.
Perfect in conduct and resort (ācārena ca gocarena ca sampannā) means perfect in conduct, which is non-transgression by body and speech, and in resort, which is non-frequenting of places like courtesans' houses, etc.; meaning, perfect in conduct and resort.
Hoàn bị về oai nghi và phạm vi hoạt động (Ācārena ca gocarena ca sampannā) nghĩa là hoàn bị về oai nghi (ācāra) là sự không vi phạm bằng thân và khẩu, và phạm vi hoạt động (gocara) là sự không đi đến các khu vực không phù hợp như nhà kỹ nữ, v.v., tức là hoàn bị về oai nghi và phạm vi hoạt động.
Aṇuppamāṇesūti atiparittakesu anāpattigamanīyesu.
In tiny (offences) means in extremely small ones that do not lead to an offence.
Trong những lỗi nhỏ nhặt (Aṇuppamāṇesu) nghĩa là trong những lỗi rất nhỏ, không dẫn đến phạm tội.
Dukkaṭadubbhāsitamattesūti apare.
Others say, merely in minor wrongdoings and wrong speech.
Những người khác nói: "chỉ là những lỗi dukkata và dubbhāsita."
Dosesūti gārayhesu akusaladhammesu.
In faults means in blameworthy unwholesome states.
Trong những lỗi (Dosesu) nghĩa là trong những pháp bất thiện đáng bị khiển trách.
Bhayato dassanasīlāti paramāṇumattampi vajjaṃ sineruppamāṇaṃ viya katvā bhāyanasīlā.
Habitually seeing danger means habitually fearing even a fault as tiny as an atom, making it like the size of Mount Sineru.
Có thói quen thấy sự đáng sợ (Bhayato dassanasīlā) nghĩa là có thói quen sợ hãi ngay cả một lỗi nhỏ như hạt nguyên tử, coi nó như núi Sineru.
Sabbasikkhākoṭṭhāsesūti mūlapaññattianupaññattisabbatthapaññattipadesapaññattiādibhedesu.
In all divisions of training means in divisions such as original enactments, subsequent enactments, general enactments, and specific enactments.
Trong tất cả các phần học xứ (Sabbasikkhākoṭṭhāsesu) nghĩa là trong các loại như giới căn bản (mūlapaññatti), giới bổ sung (anupaññatti), giới chung (sabbatthapaññatti), giới riêng (padesapaññatti), v.v.
Taṃ taṃ samādātabbaṃ samādāyāti yaṃ kiñci sikkhākoṭṭhāsesu mūlapaññattiādibhedesu sikkhitabbaṃ paṭipajjitabbaṃ pūritabbaṃ kāyikaṃ vācasikaṃ vā sīlaṃ, taṃ sabbaṃ sammā ādāya, sammadeva sakkaccaṃ sabbaso ca ādiyitvāti attho.
Undertaking that and that (training) means undertaking all that should be trained, practiced, or fulfilled in the divisions of training, such as original enactments – whether it be bodily or verbal sīla – undertaking all of it properly, indeed carefully, and completely.
Đã thọ trì những điều cần thọ trì đó (Taṃ taṃ samādātabbaṃ samādāyā) nghĩa là bất cứ giới luật nào cần phải học, cần phải thực hành, cần phải hoàn thành, dù là giới thân hay giới khẩu, trong các phần học xứ như giới căn bản, v.v., tất cả những điều đó đều được thọ trì một cách đúng đắn, tức là đã thọ trì một cách cẩn trọng và toàn diện.
Udayaṃ passanto pañcavīsati lakkhaṇāni passatīti ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayoti paccayasamudayaṭṭhena rūpakkhandhassa udayaṃ passati.
Seeing arising, one sees twenty-five characteristics means: “Seeing the arising of the rūpakkhandha in the sense of the arising of its conditions, thus: ‘With the arising of ignorance, there is the arising of form.’
Khi thấy sự sinh khởi, thấy hai mươi lăm đặc tính (Udayaṃ passanto pañcavīsati lakkhaṇāni passati) nghĩa là "Do vô minh sinh khởi, sắc sinh khởi" – thấy sự sinh khởi của sắc uẩn theo nghĩa sự sinh khởi của duyên.
Taṇhāsamudayā…pe… kammasamudayā…pe… āhārasamudayā rūpasamudayoti paccayasamudayaṭṭhena rūpakkhandhassa udayaṃ passati.
With the arising of craving… with the arising of kamma… with the arising of nutriment, there is the arising of form; thus, one sees the arising of the rūpakkhandha in the sense of the arising of its conditions.
Do ái sinh khởi... do nghiệp sinh khởi... do thức ăn sinh khởi, sắc sinh khởi – thấy sự sinh khởi của sắc uẩn theo nghĩa sự sinh khởi của duyên.
Nibbattilakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa udayaṃ passati.
One also sees the arising of the rūpakkhandha by seeing the characteristic of origination.
Khi thấy đặc tính phát sinh, cũng thấy sự sinh khởi của sắc uẩn.
Rūpakkhandhassa udayaṃ passanto imāni pañca lakkhaṇāni passati.
Seeing the arising of the rūpakkhandha, one sees these five characteristics.
Khi thấy sự sinh khởi của sắc uẩn, thấy năm đặc tính này.
Tathā avijjāsamudayā vedanāsamudayoti paccayasamudayaṭṭhena vedanākkhandhassa udayaṃ passati.
Similarly, with the arising of ignorance, there is the arising of feeling; thus, one sees the arising of the vedanākkhandha in the sense of the arising of its conditions.
Cũng vậy, do vô minh sinh khởi, thọ sinh khởi – thấy sự sinh khởi của thọ uẩn theo nghĩa sự sinh khởi của duyên.
Taṇhāsamudayā…pe… kammasamudayā…pe… phassasamudayā vedanāsamudayoti paccayasamudayaṭṭhena vedanākkhandhassa udayaṃ passati.
With the arising of craving… with the arising of kamma… with the arising of contact, there is the arising of feeling; thus, one sees the arising of the vedanākkhandha in the sense of the arising of its conditions.
Do ái sinh khởi... do nghiệp sinh khởi... do xúc sinh khởi, thọ sinh khởi – thấy sự sinh khởi của thọ uẩn theo nghĩa sự sinh khởi của duyên.
Nibbattilakkhaṇaṃ passantopi vedanākkhandhassa udayaṃ passati.
One also sees the arising of the vedanākkhandha by seeing the characteristic of origination.
Khi thấy đặc tính phát sinh, cũng thấy sự sinh khởi của thọ uẩn.
Vedanākkhandhassa udayaṃ passanto imāni pañca lakkhaṇāni passatī’’tiādinā nayena ekekasmiṃ khandhe pañca pañca katvā vuttāni pañcavīsati udayalakkhaṇāni passati.
Seeing the arising of the vedanākkhandha, one sees these five characteristics.” In this way, one sees the twenty-five characteristics of arising, which are stated as five for each khandha.
Khi thấy sự sinh khởi của thọ uẩn, thấy năm đặc tính này" – theo cách này, thấy hai mươi lăm đặc tính sinh khởi được nói đến, mỗi uẩn có năm đặc tính.
Vayaṃ passanto pañcavīsati lakkhaṇāni passatīti ‘‘avijjānirodhā rūpanirodhoti paccayanirodhaṭṭhena rūpakkhandhassa vayaṃ passati.
Seeing passing away, one sees twenty-five characteristics means: “With the cessation of ignorance, there is the cessation of form; thus, one sees the passing away of the rūpakkhandha in the sense of the cessation of its conditions.
Khi thấy sự hoại diệt, thấy hai mươi lăm đặc tính (Vayaṃ passanto pañcavīsati lakkhaṇāni passati) nghĩa là "Do vô minh diệt, sắc diệt" – thấy sự hoại diệt của sắc uẩn theo nghĩa sự diệt của duyên.
Taṇhānirodhā…pe… kammanirodhā…pe… āhāranirodhā rūpanirodhoti paccayanirodhaṭṭhena rūpakkhandhassa vayaṃ passati.
With the cessation of craving… with the cessation of kamma… with the cessation of nutriment, there is the cessation of form; thus, one sees the passing away of the rūpakkhandha in the sense of the cessation of its conditions.
Do ái diệt... do nghiệp diệt... do thức ăn diệt, sắc diệt – thấy sự hoại diệt của sắc uẩn theo nghĩa sự diệt của duyên.
Vipariṇāmalakkhaṇaṃ passantopi rūpakkhandhassa vayaṃ passati.
One also sees the passing away of the rūpakkhandha by seeing the characteristic of change.
Khi thấy đặc tính biến đổi, cũng thấy sự hoại diệt của sắc uẩn.
Rūpakkhandhassa vayaṃ passanto imāni pañca lakkhaṇāni passati.
Seeing the passing away of the rūpakkhandha, one sees these five characteristics.
Khi thấy sự hoại diệt của sắc uẩn, thấy năm đặc tính này.
Avijjānirodhā…pe… taṇhānirodhā…pe… phassanirodhā vedanānirodhoti paccayanirodhaṭṭhena vedanākkhandhassa vayaṃ passati.
With the cessation of ignorance… with the cessation of craving… with the cessation of contact, there is the cessation of feeling; thus, one sees the passing away of the vedanākkhandha in the sense of the cessation of its conditions.
Do vô minh diệt... do ái diệt... do xúc diệt, thọ diệt – thấy sự hoại diệt của thọ uẩn theo nghĩa sự diệt của duyên.
Vipariṇāmalakkhaṇaṃ passantopi vedanākkhandhassa vayaṃ passatī.
One also sees the passing away of the vedanākkhandha by seeing the characteristic of change.
Khi thấy đặc tính biến đổi, cũng thấy sự hoại diệt của thọ uẩn.
Vedanākkhandhassa vayaṃ passanto imāni pañca lakkhaṇāni passati’’tiādinā nayena ekekasmiṃ khandhe pañca pañca katvā vuttāni pañcavīsati vayalakkhaṇāni passati.
Seeing the passing away of the vedanākkhandha, one sees these five characteristics.” In this way, one sees the twenty-five characteristics of passing away, which are stated as five for each khandha.
Khi thấy sự hoại diệt của thọ uẩn, thấy năm đặc tính này" – theo cách này, thấy hai mươi lăm đặc tính hoại diệt được nói đến, mỗi uẩn có năm đặc tính.
Pesitattoti nibbānaṃ pati pesitacitto.
Sent forth means with a mind sent forth towards Nibbāna.
Pesitatto (Tâm hướng tới) nghĩa là tâm hướng tới Nibbāna.
Kathayantīti tathāvidhaṃ bhikkhuṃ buddhādayo ariyā ācikkhanti.
They speak of means the Noble Ones, such as the Buddhas, describe such a bhikkhu.
Kathayanti (Họ nói) nghĩa là các bậc Thánh như chư Phật, v.v., đều ca ngợi vị Tỳ-khưu như vậy.
Yataṃ careti vāyamamāno careyya, caṅkamanādivasena gamanaṃ kappentopi ‘‘anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamatī’’tiādinā (vibha. 432) nayena vuttappadhānavīriyaṃ karonto ghaṭento vāyamanto yathā akusaladhammā pahīyanti, kusaladhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti, evaṃ gamanaṃ kappeyyāti attho.
He should move with restraint means he should move striving, even when making a movement such as walking, he should do so while exerting and striving with the primary effort mentioned in the way of “he generates desire, he strives for the non-arising of unarisen evil unwholesome states,” so that unwholesome states are abandoned and wholesome states reach the perfection of development.
Yataṃ care (hãy sống một cách nỗ lực) nghĩa là hãy sống một cách tinh tấn, ngay cả khi đi lại bằng cách kinh hành, v.v., hãy thực hành sự tinh tấn chính yếu được nói đến theo cách "phát sinh ý muốn, tinh tấn để những pháp bất thiện chưa sinh khởi không sinh khởi" và vân vân, hãy nỗ lực, cố gắng, tinh tấn để những pháp bất thiện được đoạn trừ, những pháp thiện được hoàn thiện trong sự tu tập, theo ý nghĩa đó, hãy sống như vậy.
Esa nayo sesesupi.
This method applies to the remaining (movements) as well.
Cách này cũng áp dụng cho các trường hợp còn lại.
Yatamenaṃ pasārayeti etaṃ pasāretabbaṃ hatthapādādiṃ yataṃ yatamāno yathāvuttavīriyasamaṅgī hutvā pasāreyya, sabbattha padhānaṃ na jaheyyāti adhippāyo.
He should extend it with restraint means he should extend that which is to be extended, such as hands and feet, with restraint, being endowed with the aforementioned effort; the intention is that he should not abandon effort in anything.
Yatamenaṃ pasāraye (hãy nỗ lực duỗi thẳng nó) nghĩa là hãy nỗ lực duỗi thẳng những gì cần duỗi thẳng như tay chân, v.v., với sự tinh tấn như đã nói, ý là không bao giờ từ bỏ sự tinh tấn trong mọi việc.
Idāni yathā paṭipajjanto yataṃ yatanto nāma hoti, taṃ paṭipadaṃ dassetuṃ ‘‘uddha’’ntiādi vuttaṃ.
Now, to show the practice by which one becomes one who moves with restraint and strives, the phrase “upwards” and so on is stated.
Bây giờ, để chỉ ra con đường thực hành mà một người trở nên nỗ lực, đã nói "uddha" (phía trên) và vân vân.
Tattha uddhanti upari.
Here, upwards means above.
Ở đây, uddhaṃ là phía trên.
Tiriyanti parito, puratthimadisādivasena samantato disābhāgesūti attho.
Sideways means all around, in all directions such as the eastern direction.
Tiriya là xung quanh, nghĩa là ở các phương hướng khắp nơi như phương đông và các phương khác.
Apācīnanti heṭṭhā.
Downwards means below.
Apācīna là phía dưới.
Yāvatā jagato gatīti yattakā sattasaṅkhārabhedassa lokassa pavatti, tattha sabbatthāti attho.
As far as the world extends means everywhere that the existence of the world, comprising beings and formations, extends.
Yāvatā jagato gatī nghĩa là ở khắp mọi nơi có sự vận hành của thế giới, tức là sự vận hành của thế giới bao gồm các chúng sinh và các pháp hữu vi.
Ettāvatā anavasesatā sammasanañāṇassa visayaṃ saṅgahetvā dasseti.
Thus, it shows the complete scope of comprehension knowledge.
Đến đây cho thấy sự bao trùm toàn bộ đối tượng của tuệ quán sát.
Samavekkhitāti samā hetunā ñāyena avekkhitā, aniccādivasena vipassitāti vuttaṃ hoti.
Samavekkhitā means observed with proper reason and method; it is said to be seen through insight (vipassanā) in terms of impermanence, and so on.
Samavekkhitā là đã quán sát một cách đúng đắn, hợp lý, nghĩa là đã quán chiếu theo cách vô thường, v.v.
Dhammānanti sattasuññānaṃ.
Dhammānaṃ means of phenomena that are empty of a self.
Dhammāna là các pháp không có chúng sinh.
Khandhānanti rūpādīnaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ.
Khandhānaṃ means of the five aggregates, beginning with form.
Khandhāna là năm uẩn sắc, v.v.
Udayabbayanti udayañca vayañca.
Udayabbaya means arising and passing away.
Udayabbaya là sự sinh và sự diệt.
Idaṃ vuttaṃ hoti – upari tiriyaṃ adhoti tidhā saṅgahite sabbasmiṃ loke atītādibhedabhinnānaṃ pañcupādānakkhandhasaṅkhātānaṃ sabbesaṃ rūpārūpadhammānaṃ aniccādisammasanādhigatena udayabbayañāṇena pañcavīsatiyā ākārehi udayaṃ, pañcavīsatiyā ākārehi vayaṃ samavekkhitā samanupassitā bhaveyyāti.
This is what is meant: in the entire world, encompassed in three ways—above, across, and below—the arising in twenty-five ways and the passing away in twenty-five ways of all material and immaterial phenomena, which are divided into past and so on, and which are called the five aggregates of clinging, should be thoroughly contemplated and observed by the knowledge of arising and passing away, which is attained through comprehension in terms of impermanence, and so on.
Điều này có nghĩa là: trong toàn bộ thế gian được bao gồm ba phương diện là trên, ngang và dưới, tất cả các pháp sắc và vô sắc, tức là năm uẩn chấp thủ đã được phân loại thành quá khứ, v.v., đã được quán sát, đã được thấy rõ sự sinh khởi theo hai mươi lăm phương diện và sự hoại diệt theo hai mươi lăm phương diện, nhờ vào tuệ sinh diệt đã đạt được do quán sát vô thường, v.v.
Cetosamathasāmīcinti cittasaṃkilesānaṃ accantavūpasamanato cetosamathasaṅkhātassa ariyamaggassa anucchavikaṃ paṭipadāñāṇadassanavisuddhiṃ.
Cetosamathasāmīciṃ means the path-knowledge-and-vision purification (paṭipadāñāṇadassanavisuddhi) suitable for the Noble Path, which is called mental tranquility (cetosamatha) due to the complete calming of mental defilements.
Cetosamathasāmīci là sự thanh tịnh về tri kiến và đạo lộ phù hợp với con đường Thánh, được gọi là định tâm (cetosamatha), do sự lắng dịu hoàn toàn các phiền não trong tâm.
Sikkhamānanti paṭipajjamānaṃ bhāventaṃ ñāṇaparamparā nibbattentaṃ.
Sikkhamānaṃ means practicing, developing, generating a succession of knowledge.
Sikkhamāna là đang thực hành, đang tu tập, đang làm phát sinh dòng tuệ.
Sadāti sabbakālaṃ rattiñceva divā ca.
Sadā means at all times, day and night.
Sadā là mọi lúc, cả ngày lẫn đêm.
Satanti catusampajaññasamannāgatāya satiyā satokārī.
Sataṃ means one who acts mindfully, endowed with mindfulness accompanied by the four kinds of clear comprehension.
Sata là người có chánh niệm, do có chánh niệm đầy đủ bốn sự tỉnh giác.
Evampettha gāthāvaṇṇanā daṭṭhabbā.
Thus, the explanation of the verse here should be understood.
Như vậy, ở đây cần phải hiểu sự chú giải bài kệ.
Sesamettha suviññeyyameva.
The rest here is easily understandable.
Những phần còn lại ở đây đều dễ hiểu.
13. Tatiye uttamavīriyānīti seṭṭhavīriyāni visiṭṭhassa atthassa sādhanato.
13. In the third (sutta), uttamavīriyāni means supreme efforts, because they accomplish an excellent purpose.
13. Trong kinh thứ ba, uttamavīriyāni là những tinh tấn thù thắng, vì chúng là phương tiện để đạt được mục đích cao cả.
Māro dhiyyati etthāti māradheyyaṃ, kilesamārassa pavattiṭṭhānabhūtaṃ, taṃ tebhūmakavaṭṭanti āha ‘‘tebhūmakavaṭṭasaṅkhātaṃ māradheyya’’nti.
Māradheyyaṃ means where Māra holds sway, the sphere of activity of the defilement-Māra; that is, the three realms of existence (tebhūmaka vaṭṭa). Therefore, it says “māradheyya, which is the three realms of existence.”
Ma-ra trú ngụ ở đây nên gọi là māradheyyaṃ, là nơi phát sinh của Ma phiền não, đó là ba cõi luân hồi. Do đó nói “tebhūmakavaṭṭasaṅkhātaṃ māradheyya” (cõi Ma được gọi là ba cõi luân hồi).
Jātimaraṇato jātaṃ bhayaṃ jātimaraṇabhayaṃ, jātimaraṇameva vā bhayahetuto bhayanti jātimaraṇabhayaṃ.
The fear arising from birth and death is jātimaraṇabhayaṃ, or birth and death themselves are fear due to being a cause of fear, hence jātimaraṇabhayaṃ.
Sợ hãi phát sinh từ sinh và tử là jātimaraṇabhayaṃ, hoặc sinh và tử là nguyên nhân của sợ hãi nên gọi là jātimaraṇabhayaṃ.
Tenāha ‘‘jātiñca maraṇañca…pe… bhayassā’’ti sesaṃ uttānameva.
Therefore, it says “birth and death…pe… of fear,” the rest is clear.
Do đó nói “jātiñca maraṇañca…pe… bhayassā” (sinh và tử…v.v… của sợ hãi), phần còn lại đều rõ ràng.
14. Catutthe saṃvarādīnaṃ sādhanavasena padahati etehīti padhānāni.
14. In the fourth (sutta), padhānāni means efforts, because one strives with them for the accomplishment of restraint and so on.
14. Trong kinh thứ tư, padhānāni là những pháp tinh tấn, vì người ta tinh tấn nhờ chúng để đạt được sự phòng hộ, v.v.
Saṃvarantassa uppannavīriyanti yathā abhijjhādayo na uppajjanti, evaṃ satiyā upaṭṭhāne cakkhādīnaṃ pidahane analasassa uppannavīriyaṃ.
Saṃvarantassa uppannavīriyaṃ means the effort that has arisen in one who restrains, who is not indolent in closing off the eye and so on, through the establishment of mindfulness, so that covetousness and so on do not arise.
Saṃvarantassa uppannavīriya là tinh tấn phát sinh nơi người phòng hộ, tức là tinh tấn phát sinh nơi người không lười biếng trong việc đóng các căn như mắt, khi chánh niệm được thiết lập, để tham ái, v.v., không phát sinh.
Pajahantassāti vinodentassa.
Pajahantassā means of one who abandons.
Pajahantassā là nơi người đoạn trừ.
Uppannavīriyanti tasseva pahānassa sādhanavasena pavattavīriyaṃ.
Uppannavīriyaṃ means the effort that has arisen, which is directed towards the accomplishment of that abandonment.
Uppannavīriya là tinh tấn được vận hành để đoạn trừ đó.
Bhāventassa uppannavīriyanti etthāpi eseva nayo.
The same method applies to bhāventassa uppannavīriyaṃ (the effort that has arisen in one who develops).
Trong bhāventassa uppannavīriya cũng theo cách tương tự.
Samādhinimittanti samādhi eva.
Samādhinimittaṃ means samādhi itself.
Samādhinimitta chính là định.
Purimuppannasamādhi hi parato uppajjanakasamādhissa kāraṇaṃ hotīti ‘‘samādhinimitta’’nti vuttaṃ.
Indeed, a previously arisen samādhi becomes a cause for a samādhi arising later, thus it is called "samādhinimitta."
Thật vậy, định đã phát sinh trước là nguyên nhân của định sẽ phát sinh sau, nên được gọi là “samādhinimitta”.
Upadhivivekattāti khandhūpadhiādiupadhīhi vivittattā vinissaṭattā.
Upadhivivekattā means being separated from, being detached from upadhis such as the upadhi of aggregates.
Upadhivivekattā là do sự ly thoát, sự tách rời khỏi các phiền não chấp thủ như uẩn chấp thủ.
Taṃ āgammāti taṃ nibbānaṃ maggena adhigamahetu.
Taṃ āgammā means having attained that Nibbāna by means of the path.
Taṃ āgammā là do con đường dẫn đến Niết Bàn đó.
Rāgādayo virajjanti ettha, etenāti virāgo.
Virāgo is that in which or by which passions (rāga) and so on fade away.
Tham ái, v.v., được đoạn trừ ở đây, nhờ cái này, nên gọi là virāgo (ly tham).
Evaṃ nirodhopi daṭṭhabbo.
Similarly, nirodho should be understood.
Tương tự, nirodho (diệt) cũng cần được hiểu như vậy.
Yasmā idha bojjhaṅgamissakavasena icchitā, tasmā ‘‘ārammaṇavasena vā adhigantabbavasena vā’’ti vuttaṃ.
Since here they are desired in conjunction with the factors of awakening (bojjhaṅga), it is said “either in terms of object or in terms of what is to be attained.”
Vì ở đây chúng được mong muốn theo cách kết hợp với các chi giác ngộ, nên nói “ārammaṇavasena vā adhigantabbavasena vā” (hoặc theo đối tượng, hoặc theo điều cần đạt được).
Tattha adhigantabbavasenāti tanninnatāvasena.
Therein, adhigantabbavasenā means in terms of being inclined towards it.
Trong đó, adhigantabbavasenā là theo cách hướng đến đó.
Vossaggapariṇāminti vossaggavasena pariṇāmitaṃ pariccajanavasena ceva pakkhandanavasena ca pariṇāmanasīlaṃ.
Vossaggapariṇāmiṃ means inclined towards relinquishment, having the nature of inclining towards abandoning and inclining towards plunging (into Nibbāna).
Vossaggapariṇāmi là được chuyển hóa theo cách xả ly, có tính chất chuyển hóa theo cách từ bỏ và theo cách hướng đến.
Tenāha ‘‘dve vossaggā’’tiādi.
Therefore, it says “two kinds of relinquishment,” and so on.
Do đó nói “dve vossaggā” (hai sự xả ly), v.v.
Khandhānaṃ pariccajanaṃ nāma tappaṭibaddhakilesappahānavasenāti yenākārena vipassanā kilese pajahati, tenevākārena tannimittakkhandhe ca pajahatīti vattabbataṃ arahatīti āha ‘‘vipassanā…pe… pariccajatī’’ti.
The relinquishment of aggregates means through the abandonment of defilements associated with them. Therefore, in whatever way insight abandons defilements, in that same way it deserves to be called abandoning the aggregates that are their cause, thus it says “vipassanā…pe… relinquishes.”
Sự từ bỏ các uẩn là theo cách đoạn trừ các phiền não liên hệ đến chúng. Do đó, theo cách mà tuệ quán đoạn trừ phiền não, thì cũng đoạn trừ các uẩn là đối tượng của chúng, nên xứng đáng được nói là “vipassanā…pe… pariccajatī” (tuệ quán…v.v… từ bỏ).
Yasmā vipassanā vuṭṭhānagāminibhāvaṃ pāpuṇantī ninnapoṇapabbhārabhāvena ekaṃsato nibbānaṃ pakkhandatīti vattabbataṃ labhati, maggo ca samucchedavasena kilese khandhe ca rāgaṃ pariccajati, tasmā yathākkamaṃ vipassanāmaggānaṃ vasena pakkhandanapariccāgavossaggā veditabbā.
Since insight, upon reaching the stage of emergence (vuṭṭhānagāminibhāva), is said to plunge decisively into Nibbāna by being inclined, bent, and tending towards it, and the path abandons defilements and aggregates, such as passion, by way of eradication, therefore pakkhandanapariccāgavossaggā (relinquishment by plunging and relinquishment by abandoning) should be understood respectively in terms of insight and the path.
Vì tuệ quán khi đạt đến trạng thái dẫn đến xuất ly, thì được nói là chắc chắn hướng đến Niết Bàn theo cách nghiêng về, xuôi về, và đạo lộ đoạn trừ phiền não và các uẩn theo cách đoạn tận, nên pakkhandanapariccāgavossaggā (sự xả ly hướng đến và sự xả ly từ bỏ) cần được hiểu theo cách của tuệ quán và đạo lộ tương ứng.
Vosaggatthāyāti pariccāgavossaggatthāya ceva pakkhandanavossaggatthāya ca.
Vosaggatthāyā means for the purpose of relinquishment by abandoning and for the purpose of relinquishment by plunging.
Vosaggatthāyā là vì mục đích của sự xả ly từ bỏ và vì mục đích của sự xả ly hướng đến.
Pariṇamatīti pariccajati.
‘Pariṇamati’ means relinquishes.
Pariṇamatī là từ bỏ.
Taṃ pana pariṇāmanaṃ vuṭṭhānagāminibhāvappattiyā ceva ariyamaggabhāvappattiyā ca icchitanti āha ‘‘vipassanābhāvañca maggabhāvañca pāpuṇātī’’ti.
That transformation is desired for the attainment of the state leading to emergence and the attainment of the state of the Noble Path. Thus, it is said: ‘It attains the state of vipassanā and the state of the path.’
Sự chuyển hóa đó được mong muốn là đạt đến trạng thái của tuệ quán và đạt đến trạng thái của đạo lộ, nên nói “vipassanābhāvañca maggabhāvañca pāpuṇātī” (đạt đến trạng thái của tuệ quán và trạng thái của đạo lộ).
Sesapadesūti ‘‘dhammavicayasambojjhaṅgaṃ bhāvetī’’tiādīsu sesasambojjhaṅgakoṭṭhāsesu.
‘In the remaining passages’ refers to the remaining sections on the enlightenment factors, such as ‘one develops the investigation-of-states enlightenment factor’ and so forth.
Sesapadesū là trong các phần còn lại của các chi giác ngộ khác, như “dhammavicayasambojjhaṅgaṃ bhāvetī” (tu tập trạch pháp giác chi), v.v.
Bhaddakanti abhaddakānaṃ nīvaraṇādipāpadhammānaṃ vikkhambhanena rāgavigamanena ekantahitattā dullabhattā ca bhaddakaṃ sundaraṃ.
‘Bhaddakaṃ’ means excellent and beautiful, because it is entirely beneficial and rare, due to the suppression of unwholesome states like the hindrances and the removal of lust.
Bhaddaka là tốt đẹp, do sự trấn áp các pháp ác như triền cái xấu xa, do sự ly tham, do sự lợi ích tuyệt đối và do sự khó tìm.
Na hi aññaṃ samādhinimittaṃ evaṃ dullabhaṃ rāgassa ujuvipaccanīkabhūtaṃ atthi.
Indeed, there is no other sign of concentration so rare, which is a direct antidote to lust.
Thật vậy, không có đối tượng của định nào khác khó tìm như vậy, là đối nghịch trực tiếp với tham ái.
Anurakkhatīti ettha anurakkhanā nāma adhigatasamādhito yathā parihāni na hoti, evaṃ paṭipattisāsana-tappaṭipakkhavigamanenāti āha ‘‘samādhī’’tiādi.
In the phrase ‘anurakkhati’ (protects), protection means that there is no decline from the concentration attained, through the practice of the teaching and the removal of its opponents. Thus, it is said: ‘concentration’ and so on.
Ở đây, anurakkhatī (bảo vệ) là sự bảo vệ để không bị suy giảm khỏi định đã đạt được, bằng cách thực hành giáo pháp và loại trừ các đối nghịch với giáo pháp. Do đó nói “samādhī” (định), v.v.
Aṭṭhikasaññādikāti aṭṭhikajjhānādikā.
‘Aṭṭhikasaññādikā’ means the meditation on bones (aṭṭhikajjhāna) and so on.
Aṭṭhikasaññādikā là thiền xương cốt, v.v.
Saññāsīsena hi jhānaṃ vadati.
Indeed, it speaks of jhāna by means of saññā (perception).
Thật vậy, thiền được nói bằng cách dùng từ “saññā” (tưởng) làm đầu.
Sesamettha uttānameva.
The rest here is clear.
Những phần còn lại ở đây đều rõ ràng.
15. Pañcame attabhāvo etesaṃ atthīti attabhāvino, tesaṃ attabhāvīnaṃ.
15. In the fifth sutta, ‘attabhāvīnaṃ’ refers to those who possess an existence (attabhāva).
15. Trong kinh thứ năm, attabhāvīnaṃ là của những người có tự thể, tức là của những người có thân.
Tenāha ‘‘attabhāvavantāna’’nti.
Therefore, it is said: ‘those who possess an existence’.
Do đó nói “attabhāvavantāna” (của những người có thân).
Yāva chattiṃsāya indānaṃ āyuppamāṇaṃ, tāva paṇīte kāme paribhuñjīti mandhāturājā kira ekadivasaṃ attano pariṇāyakaratanaṃ pucchi – ‘‘atthi nu kho manussalokato ramaṇīyataraṃ ṭhāna’’nti.
‘As long as the lifespan of thirty-six Indas, one enjoys refined sensual pleasures.’ It is said that King Mandhātu once asked his chief minister jewel: “Is there any place more delightful than the human realm?”
Yāva chattiṃsāya indānaṃ āyuppamāṇaṃ, tāva paṇīte kāme paribhuñjī (hưởng thụ các dục lạc thù thắng cho đến khi tuổi thọ của ba mươi sáu chư Thiên). Vua Mandhātu một ngày nọ đã hỏi viên ngọc dẫn đường của mình: “Có nơi nào vui thích hơn cõi người không?”
Kasmā deva evaṃ bhaṇasi, kiṃ na passasi candimasūriyānaṃ ānubhāvaṃ, nanu etesaṃ ṭhānaṃ ito ramaṇīyataranti?
“Why do you speak thus, Your Majesty? Do you not see the splendor of the sun and moon? Is not their abode more delightful than this?”
“Thưa Đại Vương, tại sao Ngài lại nói như vậy? Ngài không thấy uy lực của mặt trăng và mặt trời sao? Chẳng phải nơi của họ vui thích hơn nơi này sao?”
Rājā cakkaratanaṃ purakkhatvā tattha agamāsi.
The king, with the wheel-jewel at the forefront, went there.
Vua đi đến đó, đặt bánh xe báu lên trước.
Cattāro mahārājāno ‘‘mandhātumahārājā āgato’’ti sutvā ‘‘tāvamahiddhiko mahārājā na sakkā yuddhena paṭibāhitu’’nti sakarajjaṃ niyyātesuṃ.
The Four Great Kings, hearing “King Mandhātu has arrived,” thought, “Such a mighty king cannot be repelled by battle,” and surrendered their kingdoms.
Bốn vị Đại Thiên Vương nghe tin “Đại Vương Mandhātu đã đến” thì nghĩ “Đại Vương có đại thần lực như vậy, không thể chống lại bằng chiến tranh”, bèn nhường lại vương quốc của mình.
So taṃ gahetvā puna pucchi – ‘‘atthi nu kho ito ramaṇīyataraṃ ṭhāna’’nti.
Having taken that, he asked again: “Is there any place more delightful than this?”
Vua nhận lấy rồi lại hỏi: “Có nơi nào vui thích hơn nơi này không?”
Athassa tāvatiṃsabhavanaṃ kathayiṃsu.
Then they told him about the Tāvatiṃsa heaven.
Bấy giờ họ kể về cõi trời Đao Lợi cho vua nghe.
‘‘Tāvatiṃsabhavanaṃ, deva, ramaṇīyaṃ, tattha sakkassa devarañño ime cattāro mahārājāno pāricārikā dovārikabhūmiyaṃ tiṭṭhanti.
“The Tāvatiṃsa heaven, Your Majesty, is delightful. There, these Four Great Kings stand as attendants and doorkeepers for Sakka, king of devas.
“Thưa Đại Vương, cõi trời Đao Lợi rất vui thích, ở đó bốn vị Đại Thiên Vương này đứng làm người hầu, giữ cổng cho Thiên chủ Sakka.
Sakko devarājā mahiddhiko mahānubhāvo.
Sakka, king of devas, is mighty and powerful.
Thiên chủ Sakka có đại thần lực, đại uy lực.”
Tassimāni upabhogaṭṭhānāni – yojanasahassubbedho vejayantapāsādo, pañcayojanasatubbedhā sudhammadevasabhā, diyaḍḍhayojanasatiko vejayantaratho, tathā erāvaṇo hatthī, dibbarukkhasahassappaṭimaṇḍitaṃ nandanavanaṃ, cittalatāvanaṃ, phārusakavanaṃ, yojanasatubbedho pāricchattako koviḷāro, tassa heṭṭhā saṭṭhiyojanāyāmā paññāsayojanavitthārā pañcadasayojanubbedhā jayasumanapupphavaṇṇā paṇḍukambalasilā, yassā mudutāya sakkassa nisīdato upaḍḍhakāyo anuppavisatī’’ti.
These are his places of enjoyment: the Vejayanta Palace, a thousand yojanas high; the Sudhammā Deva Assembly Hall, five hundred yojanas high; the Vejayanta chariot, one and a half yojanas high; likewise, the elephant Erāvaṇa; the Nandana Grove, adorned with a thousand divine trees; the Cittalatā Grove; the Phārusaka Grove; the Pāricchattaka Koviḷāra tree, a hundred yojanas high; and beneath it, the Paṇḍukambala stone slab, sixty yojanas long, fifty yojanas wide, fifteen yojanas high, the color of the Jayasumana flower, into which Sakka’s lower half of the body sinks when he sits, due to its softness.”
Đây là những nơi hưởng thụ của ngài: cung điện Vejayanta cao một ngàn dojana, hội trường chư thiên Sudhammā cao năm trăm dojana, xe Vejayanta dài một trăm rưỡi dojana, cũng như voi Erāvaṇa, rừng Nandanā được trang hoàng bởi hàng ngàn cây thần, rừng Cittalatā, rừng Phārusaka, cây Pāricchattaka koviḷāra cao một trăm dojana, và bên dưới cây đó là tảng đá Paṇḍukambala có màu sắc của hoa lài chiến thắng, dài sáu mươi dojana, rộng năm mươi dojana, và cao mười lăm dojana, mà khi Sakka ngồi xuống, một nửa thân ngài lún vào vì sự mềm mại của nó.
Taṃ sutvā rājā tattha gantukāmo cakkaratanaṃ abbhukkiri.
Hearing that, the king, wishing to go there, raised the wheel-jewel.
Nghe vậy, vị vua muốn đến đó bèn tung bánh xe báu lên.
Taṃ ākāse uṭṭhahi saddhiṃ caturaṅginiyā senāya.
It rose into the sky with his fourfold army.
Nó bay lên không trung cùng với đội quân bốn binh chủng.
Atha dvinnaṃ devalokānaṃ vemajjhato cakkaratanaṃ otaritvā pathaviyā āsanne ṭhāne aṭṭhāsi saddhiṃ pariṇāyakaratanappamukhāya caturaṅginiyā senāya.
Then, the wheel-jewel descended between the two deva realms and stopped near the earth, along with the fourfold army led by the chief minister jewel.
Rồi bánh xe báu hạ xuống từ giữa hai cõi trời và dừng lại ở một nơi gần mặt đất cùng với đội quân bốn binh chủng do viên châu báu thủ lĩnh dẫn đầu.
Rājā ekakova attano ānubhāvena tāvatiṃsabhavanaṃ agamāsi.
The king went alone to the Tāvatiṃsa heaven by his own power.
Vị vua một mình, bằng oai lực của mình, đã đi đến cõi trời Ba Mươi Ba.
Sakko ‘‘mandhātā āgato’’ti sutvā tassa paccuggamanaṃ katvā ‘‘svāgataṃ, mahārāja, sakaṃ, te mahārāja, anusāsa mahārājā’’ti vatvā saddhiṃ nāṭakehi rajjaṃ dve bhāge katvā ekaṃ bhāgamadāsi.
Sakka, hearing “Mandhātā has arrived,” went to meet him and said, “Welcome, great king! Rule your own kingdom, great king!” and dividing the kingdom into two parts with the devas, gave him one part.
Sakka nghe rằng “Mandhātā đã đến”, bèn ra đón ngài và nói: “Hoan nghênh, Đại vương, Đại vương hãy cai trị vương quốc của chính mình, Đại vương”, rồi chia vương quốc thành hai phần cùng với các vũ nữ và ban cho một phần.
Rañño tāvatiṃsabhavane patiṭṭhitamattasseva manussagandhasarīranissandādimanussabhāvo vigacchi, devaloke pavattivipākadāyino aparapariyāyavedanīyassa kammassa katokāsattā sabbadā soḷasavassuddesikatāmālāmilāyanādidevabhāvo pāturahosi.
As soon as the king was established in the Tāvatiṃsa heaven, his human characteristics, such as the scent of a human body and the exudations, vanished; and because his kamma, which yields results in the deva realm and is to be experienced in a later existence, had found its opportunity, he always appeared with the divine characteristics of being sixteen years old and never having his garlands wither.
Ngay khi vị vua vừa an vị tại cõi trời Ba Mươi Ba, các đặc tính của loài người như mùi hương cơ thể người và sự tiết dịch đã biến mất, và luôn xuất hiện các đặc tính của chư thiên như tuổi mười sáu và vòng hoa không héo, do nghiệp đã tạo cơ hội để trổ quả trong cõi trời và sẽ trổ quả vào một dịp khác.
Tassa sakkena saddhiṃ paṇḍukambalasilāya nisinnassa akkhinimisanamattena nānattaṃ paññāyati.
As he sat with Sakka on the Paṇḍukambala stone slab, the difference between them was discernible only by the blinking of their eyes.
Khi ngài ngồi trên tảng đá Paṇḍukambala cùng với Sakka, chỉ trong một cái chớp mắt đã thấy sự khác biệt.
Taṃ asallakkhentā devā sakkassa ca tassa ca nānatte muyhanti.
Not discerning this, the devas were confused by the difference between Sakka and him.
Các vị chư thiên không nhận ra điều đó đã bối rối về sự khác biệt giữa Sakka và ngài.
So tattha dibbasampattiṃ anubhavamāno tadā manussānaṃ asaṅkhyeyyāyukatāya yāva chattiṃsa sakkā upapajjitvā cutā, tāva sakkarajjaṃ kāretvā ‘‘kiṃ me iminā upaḍḍharajjenā’’ti atitto kāmehi tato cavitvā attano uyyāne patito manussaloke utukakkhaḷatāya vātātapena phusitagatto kālamakāsi.
So, experiencing divine prosperity there, and because humans at that time had an immeasurable lifespan, he was reborn as Sakka thirty-six times. After passing away from those existences, he reigned as Sakka for that duration. Dissatisfied with sensual pleasures, thinking, "What is this half-kingship to me?", he passed away from that realm and fell into his own park in the human world. His body, affected by the harshness of the season, by wind and sun, passed away.
Khi ngài đang hưởng thụ sự giàu sang thần thánh ở đó, vào thời điểm đó, loài người có tuổi thọ vô số, ngài đã cai trị vương quốc của Sakka cho đến khi ba mươi sáu vị Sakka tái sinh và qua đời, rồi không thỏa mãn với các dục lạc, nói rằng “nửa vương quốc này có ích gì cho ta?”, ngài đã từ đó chuyển sinh và rơi xuống khu vườn của mình trong cõi người, thân thể bị gió và nắng chạm vào do thời tiết khắc nghiệt, rồi qua đời.
Tena vuttaṃ ‘‘devaloke pana yāva chattiṃsāya indānaṃ āyuppamāṇaṃ, tāva paṇīte kāme paribhuñjī’’ti.
Therefore it was said: "In the deva realm, he enjoyed refined sensual pleasures for a period equal to the lifespan of thirty-six Indas."
Do đó đã nói: “Trong cõi trời, ngài đã hưởng thụ những dục lạc cao quý cho đến tuổi thọ của ba mươi sáu vị Inda.”
16. Chaṭṭhe sukhumalakkhaṇappaṭivijjhanakānīti aniccādisukhumalakkhaṇānaṃ paṭivijjhanakāni.
16. In the sixth, sukhumalakkhaṇappaṭivijjhanakāni means the penetration of subtle characteristics such as impermanence.
16. Trong kinh thứ sáu, sukhumalakkhaṇappaṭivijjhanakānī có nghĩa là sự thấu hiểu các đặc tính vi tế như vô thường, v.v.
Sukhumalakkhaṇapariggāhakañāṇenāti sukhumalakkhaṇapariggāhakena ñāṇena.
Sukhumalakkhaṇapariggāhakañāṇenā means by the knowledge that grasps subtle characteristics.
Sukhumalakkhaṇapariggāhakañāṇenā có nghĩa là bằng trí tuệ nắm bắt các đặc tính vi tế.
Parato jānitvāti avasavattanena aññato jānitvā.
Parato jānitvā means knowing from another, due to not being under one's control.
Parato jānitvā có nghĩa là biết từ người khác, không phải do tự mình kiểm soát.
Saṅkhārā hi ‘‘mā bhijjiṃsū’’ti icchitāpi bhijjanteva, tasmā te avasavattitāya pare nāma.
Indeed, formations break even when one wishes, "May they not break." Therefore, they are called "other" because they are not under one's control.
Các pháp hữu vi, dù được mong muốn “chớ tan rã”, vẫn tan rã; do đó, chúng được gọi là “người khác” (para) vì không chịu sự kiểm soát.
Sā ca nesaṃ paratā aniccadassane pākaṭā hotīti vuttaṃ ‘‘iminā hi padena aniccānupassanā kathitā’’ti.
And this "otherness" of theirs becomes evident in the perception of impermanence. Therefore it was said: "Indeed, by this term, the contemplation of impermanence has been taught."
Và sự “người khác” này của chúng trở nên rõ ràng khi quán chiếu vô thường, do đó đã nói: “Thật vậy, bằng từ này, sự quán chiếu vô thường đã được nói đến.”
Sesaṃ uttānameva.
The rest is straightforward.
Phần còn lại là rõ ràng.
17-20. Sattame chandāgatinti ettha sandhivasena saralopoti dassento āha ‘‘chandena agati’’nti.
17-20. In the seventh, regarding chandāgatiṃ, showing the elision of the vowel due to sandhi, it is said: "chandena agati" (a going due to desire).
17-20. Trong kinh thứ bảy, chandāgatiṃ ở đây, để chỉ sự hợp âm và lược âm nguyên âm, đã nói “chandena agati”.
Chandāti hetumhi nissakkavacananti āha ‘‘chandenā’’ti, pemenāti attho.
Chandā is the ablative case indicating cause, so it means "chandenā" (by desire), which is to say, by affection.
Chandā là cách nói ở thể xuất xứ trong ý nghĩa nguyên nhân, do đó đã nói “chandenā”, nghĩa là do tình yêu.
Chandasaddo hettha taṇhāpariyāyo, akusalacchandapariyāyo vā.
Here, the word chanda is a synonym for craving, or a synonym for unwholesome desire.
Từ chanda ở đây là đồng nghĩa với taṇhā, hoặc đồng nghĩa với akusalacchanda.
Sesesūti ‘‘dosāgatiṃ gacchatī’’tiādīsu.
Sesesū means in the remaining cases, such as "goes by the wrong path of ill will."
Sesesū có nghĩa là trong các trường hợp khác như “dosāgatiṃ gacchati” (đi theo con đường sân hận), v.v.
Ettha ca yo ‘‘ayaṃ me mittoti vā, sandiṭṭhoti vā, ñātakoti vā, lañcaṃ vā pana me detī’’ti chandavasena assāmikaṃ sāmikaṃ karoti, ayaṃ chandena akattabbaṃ karoti nāma.
Here, whoever, due to desire, thinking, "This is my friend," or "This is my acquaintance," or "This is my relative," or "This one gives me a bribe," makes a non-owner an owner, this one does what should not be done due to desire.
Ở đây, người nào, do tham ái, biến người không có chủ thành người có chủ, nói rằng “đây là bạn của ta” hoặc “đây là người quen của ta” hoặc “đây là người thân của ta” hoặc “người này đã hối lộ ta”, thì người đó đã làm điều không nên làm do tham ái.
Yo ‘‘ayaṃ me verī’’ti cirakālānubaddhaveravasena vā, taṅkhaṇuppannakodhavasena vā sāmikaṃ assāmikaṃ karoti, ayaṃ dosena akattabbaṃ karoti nāma.
Whoever, due to ill will, thinking, "This is my enemy," either due to long-standing enmity or due to anger arisen at that moment, makes an owner a non-owner, this one does what should not be done due to ill will.
Người nào, do sân hận, biến người có chủ thành người không có chủ, nói rằng “đây là kẻ thù của ta” do thù hận lâu ngày hoặc do cơn giận phát sinh tức thời, thì người đó đã làm điều không nên làm do sân hận.
Yo pana mandattā momūhattā yaṃ vā taṃ vā ayuttaṃ akāraṇaṃ vatvā assāmikaṃ sāmikaṃ karoti, ayaṃ mohena akattabbaṃ karoti nāma.
Whoever, being foolish and deluded, says whatever is improper and baseless, and makes a non-owner an owner, this one does what should not be done due to delusion.
Người nào, do si mê, do ngu dốt, nói những điều không đúng, không có lý do, biến người không có chủ thành người có chủ, thì người đó đã làm điều không nên làm do si mê.
Yo pana ‘‘ayaṃ rājavallabhoti vā visame corādike visamāni vā kāyaduccaritādīni samādāya vattanena visamanissito vā, anatthampi me kareyyā’’ti bhīto assāmikaṃ sāmikaṃ karoti, ayaṃ bhayena akattabbaṃ karoti nāma.
Whoever, being afraid, thinking, "This one is a royal favorite," or "This one, being associated with something improper like thieves, or engaging in improper bodily misconduct, might even cause me harm," makes a non-owner an owner, this one does what should not be done due to fear.
Người nào, do sợ hãi, biến người không có chủ thành người có chủ, nói rằng “người này là người được vua yêu thích” hoặc “người này là người dựa vào những kẻ xấu như trộm cướp” hoặc “người này đã thực hiện những hành vi xấu như thân ác hạnh” hoặc “người này có thể gây hại cho ta”, thì người đó đã làm điều không nên làm do sợ hãi.
Yo pana kiñci bhājento ‘‘ayaṃ me sandiṭṭho vā sambhatto vā’’ti pemavasena atirekaṃ deti, ‘‘ayaṃ me verī’’ti dosavasena ūnakaṃ deti, yo muyhanto dinnādinnaṃ ajānamāno kassaci ūnaṃ, kassaci adhikaṃ deti, ‘‘ayaṃ imasmiṃ adīyamāne mayhaṃ anatthampi kareyyā’’ti sīto kassaci atirekaṃ deti, so catubbidhopi yathānukkamena chandāgatiādīni gacchanto akattabbaṃ karoti nāma.
Whoever, when distributing something, gives excessively out of affection, thinking, "This is my acquaintance or associate"; or gives less out of ill will, thinking, "This is my enemy"; or whoever, being deluded and not knowing what has been given or not given, gives less to some and more to others; or whoever, being timid, gives excessively to someone, thinking, "If this is not given, this one might even cause me harm"—all four types, by going on the wrong paths of desire and so on, respectively, do what should not be done.
Người nào khi chia chác, do tình yêu, cho thêm cho người mà mình quen biết hoặc thân thiết, do sân hận, cho ít hơn cho kẻ thù, người nào do si mê, không biết cái đã cho và cái chưa cho, cho ít hơn cho người này và nhiều hơn cho người kia, người nào do sợ hãi, nói rằng “nếu không cho người này, người này có thể gây hại cho ta”, rồi cho thêm cho người nào đó, thì tất cả bốn loại người đó, lần lượt đi theo con đường tham ái, v.v., đều đã làm điều không nên làm.
Nihīyati tassa yasoti tassa agatigāmino kittiyasopi parivārayasopi nihīyati parihāyati.
Nihīyati tassa yaso means the fame and retinue of that one who goes on the wrong path decline and diminish.
Nihīyati tassa yaso có nghĩa là danh tiếng của người đi sai đường đó, cả danh tiếng về tiếng tăm lẫn danh tiếng về tùy tùng, đều suy giảm, hao mòn.
Yassati tena kittīyatīti hi yaso, kitti thutighoso.
Indeed, yasa is that by which one is praised, meaning fame, renown, eulogy.
Yasa có nghĩa là danh tiếng, tiếng tăm, lời khen ngợi, tiếng vang, vì người ta được khen ngợi (kittīyati) bởi nó.
Yassati tena purecarānucarabhāvena parivārayatīti yaso, parivāro.
Indeed, yasa is that by which one is surrounded by followers and attendants, meaning a retinue.
Yasa có nghĩa là tùy tùng, vì người ta được bao quanh (parivārayati) bởi những người đi trước và đi theo bởi nó.
Aṭṭhamanavamadasamāni uttānatthāneva.
The eighth, ninth, and tenth are straightforward in meaning.
Các kinh thứ tám, thứ chín và thứ mười đều có nghĩa rõ ràng.