Cara-gatibhakkhaṇesu, dara-daraṇe, kara-karaṇe, raha-cāge, jana-janane, sana-sambhattiyaṃ, tala-patiṭṭhāyaṃ, sāda-assādane, sādha-saṃsiddhiyaṃ, kasa-vilekhane, asa-khepane, caṭa-bhedane, aya-iti gamanattho daṇḍako dhātu, vā-gatigandhanesu, etehi kriyatthehi bahulaṃ ṇu hoti.
From cara-in going and eating, dara-in splitting, kara-in making, raha-in abandoning, jana-in producing, sana-in obtaining, tala-in establishing, sāda-in tasting, sādha-in accomplishing, kasa-in scraping, asa-in throwing, caṭa-in breaking, aya-which is a root of motion, vā-in going and smelling; from these roots, when referring to action, ṇu comes abundantly.
Từ các căn động từ cara (đi, ăn), dara (xé), kara (làm), raha (từ bỏ), jana (sinh ra), sana (đạt được), tala (đứng vững), sāda (nếm), sādha (thành tựu), kasa (cào, gọt), asa (ném), caṭa (phá vỡ), aya (nghĩa là đi, một căn động từ thuộc nhóm daṇḍaka), vā (đi, ngửi), tiếp vĩ ngữ ṇu được áp dụng rộng rãi cho các nghĩa hành động (kriyattha).
‘‘Assā ṇānubandhe’’ti (5.84) upantassa assa ā, carati hadaye manuññabhāvenāti cāru=sobhanaṃ.
By "Assā ṇānubandhe" (5.84), the a of the penultimate syllable becomes ā. Carati in the heart with a pleasing nature, thus cāru = beautiful.
Theo “Assā ṇānubandhe” (5.84), a cuối cùng (của căn) trở thành ā. Cāru (đẹp, duyên dáng) là cái gì di chuyển trong tim với một trạng thái dễ chịu.
Darīyatīti dāra=kaṭṭhaṃ.
It is split, thus dāra = wood.
Dāra (gỗ) là cái bị xé ra.
Karotīti kāru=sippī, magha vā, visukammo ca.
He makes, thus kāru = artisan, or magha, and also visukamma.
Kāru (thợ thủ công) là người làm ra. Hoặc Magha, và Visukamma.
Rahati candādīnaṃ sobhāvisesaṃ nāsetīti rāhu=asurindo.
He destroys the special beauty of the moon and so on, thus rāhu = the lord of asuras.
Rāhu (vua A-tu-la) là người hủy hoại vẻ đẹp đặc biệt của mặt trăng và các thiên thể khác.
Jāyati gamanāgamanaṃ anenātijānu=jaṅghorūnaṃ sandhi.
Going and coming is produced by it, thus jānū = the joint of the thigh and calf.
Jānu (khớp gối) là nơi sự đi lại được sinh ra.
Saneti attani bhattiṃ uppādetīti sānu=girippadeso.
It produces devotion in oneself, thus sānu = a mountain plateau.
Sānu (sườn núi) là nơi tạo ra sự tôn kính trong chính nó.
Talanti patiṭṭhahanti ettha dantāti tālu=vadanekadeso.
The teeth are established here, thus tālu = a part of the mouth.
Tālu (vòm miệng) là nơi răng đứng vững.
Sā dīyati assādīyatīti sādu=madhuraṃ.
It is tasted, thus sādū = sweet.
Sādu (ngọt) là cái được nếm, được thưởng thức.
Sādheti attaparahitanti sādhu=sajjano.
He accomplishes his own and others' welfare, thus sādhu = a good person.
Sādhu (người tốt) là người thành tựu lợi ích cho bản thân và người khác.
Kasīyatīti kāsu=āvāṭo, asati sīghabhāvena pavattatīti āsu=sīghaṃ.
It is scraped, thus kāsu = a pit. It proceeds quickly, thus āsu = swift.
Kāsu (hố) là cái bị cày xới. Āsu (nhanh) là cái di chuyển nhanh chóng.
Caṭati bhindati amanuññabhāvanti cāṭu=manuñño.
It breaks the unpleasantness, thus cāṭu = pleasant.
Cāṭu (dễ chịu) là cái phá vỡ trạng thái khó chịu.
Ayanti pavattanti sattā etenāti āyu=jīvitaṃ.
Beings proceed by it, thus āyu = life.
Āyu (tuổi thọ) là cái mà nhờ đó các chúng sinh tồn tại.
‘‘Assā ṇāpimhi yuka’’ iti (5.91) yuka- vāti gacchatīti vāyu-vāto.
By "Assā ṇāpimhi yuka" (5.91), and also yuka. It goes, thus vāyu = wind.
Theo “Assā ṇāpimhi yuka” (5.91), vāyu (gió) là cái di chuyển.
2. Bhara mara cara tara ara gara hana tana mana bhama kita dhana baṃha kambamba cakkha bhikkha saṃkindanda yaja paṭāṇāsa vasa pasa paṃsa bandhā u.
2. From bhara, mara, cara, tara, ara, gara, hana, tana, mana, bhama, kita, dhana, baṃha, kamba, amba, cakkha, bhikkha, saṃkin, inda, anda, yaja, paṭa, aṇa, asa, vasa, pasa, paṃsa, bandha, u.
2. Bhara, mara, cara, tara, ara, gara, hana, tana, mana, bhama, kita, dhana, baṃha, kamba, amba, cakkha, bhikkha, saṃki, inda, anda, yaja, paṭa, aṇa, asa, vasa, pasa, paṃsa, bandha, (có tiếp vĩ ngữ) u.
Bhara-bharaṇe, mara-pāṇacāge, cara-gatibhakkhaṇesu, tara taraṇe, ara-gamane, gara ghara-secane, girāti vā nipātanā akāro, hana-hiṃ sāyaṃ, tana-vittāre, mana-ñāṇe, bhama-anavaṭṭhāne, kita-nivāse, dhana-sadde, baṃha braha brūha-vuddhiyaṃ, kamba-saṃvaraṇe, amba-sadde, cakkha ikkha dassane, bhikkha-yācane, saṃkasaṅkāyaṃ, inda-paramissariye, anda-bandhane, yaja-devapūjāyaṃ, aṭa paṭa-gamanathā, aṇa-saddattho, asa-khepane, vasa-nivāse, pasabādhane, paṃsa-nāsane, bandha-bandhane, etehi kriyatthehi u hoti.
From bhara-in bearing, mara-in abandoning life, cara-in going and eating, tara-in crossing, ara-in going, gara, ghara-in sprinkling; or akāra by nipātana. hana-in harming, tana-in spreading, mana-in knowing, bhama-in being unsteady, kita-in dwelling, dhana-in making sound, baṃha, braha, brūha-in growing, kamba-in covering, amba-in making sound, cakkha, ikkha-in seeing, bhikkha-in begging, saṃki-in doubting, inda-in supreme sovereignty, anda-in binding, yaja-in worshipping deities, aṭa, paṭa-roots of motion, aṇa-root of sound, asa-in throwing, vasa-in dwelling, pasa-in oppressing, paṃsa-in destroying, bandha-in binding; from these roots, when referring to action, u comes.
Từ các căn động từ bhara (mang), mara (chết), cara (đi, ăn), tara (vượt qua), ara (đi), gara hoặc ghara (rảy, đổ), hoặc girā là một từ bất biến, hana (làm hại), tana (mở rộng), mana (biết), bhama (không ổn định), kita (ở), dhana (phát ra âm thanh), baṃha, braha, brūha (làm tăng trưởng), kamba (bao bọc), amba (phát ra âm thanh), cakkh hoặc ikkh (thấy), bhikkha (khất thực), saṃka (nghi ngờ), inda (thống trị tối cao), anda (buộc), yaja (cúng dường chư thiên), aṭa hoặc paṭa (đi), aṇa (phát ra âm thanh), asa (ném), vasa (ở), pasa (làm hại), paṃsa (hủy hoại), bandha (buộc), tiếp vĩ ngữ u được áp dụng cho các nghĩa hành động (kriyattha).
Bharatīti bhara=bhattā.
He bears, thus bhara = husband.
Bhara (người nuôi dưỡng, chồng) là người mang vác.
Marati rūpakāyena sahevāti maru=devo, nijjaladeso ca.
He dies with the body, thus maru = a deity, and also a desert land.
Maru (chư thiên) là người chết cùng với thân sắc, và cũng là một vùng đất không có nước.
Carīyati bhakkhīyatīti caru=habyapā ko.
It is eaten, thus caru = an oblation, boiled rice.
Caru (lễ vật) là cái được ăn, được dùng.
Taranti anenāti taru=rukkho.
They cross by it, thus taru = a tree.
Taru (cây) là cái mà nhờ đó (người ta) vượt qua.
Arati sūnabhāvena uddhaṃ gacchatīti aru=vaṇo.
It goes upwards in a swollen state, thus aru = a wound.
Aru (vết thương) là cái di chuyển lên trên với trạng thái sưng tấy.
Garati siñcati, girati vamati vā sissesu sinehanti garu=ācariyo.
He sprinkles, or he vomits; he loves his disciples, thus garu = a teacher.
Garu (thầy) là người rảy (nước), hoặc người nôn ra (kiến thức), hoặc người yêu thương các đệ tử.
Hanati odanādīsu vaṇṇavisesaṃ nāsetīti hanu=vadanekadeso.
It destroys the special color in rice and so on, thus hanu = a part of the mouth.
Hanu (hàm) là một phần của khuôn mặt, cái hủy hoại màu sắc đặc biệt của cơm và các thứ khác.
Tanoti saṃsāra dukkhanti tanu-sarīraṃ.
It spreads the suffering of saṃsāra, thus tanu = body.
Tanu (thân) là cái mở rộng nỗi khổ luân hồi.
Maññati sattānaṃ hitāhitanti manu=pajāpati.
He knows the good and harm of beings, thus manu = a patriarch.
Manu (Pajāpati) là người biết điều lợi và hại cho chúng sinh.
Bhamati calatīti bhamu=nayano patiṭṭhānaṃ.
It wanders, it moves, thus bhamu = the stable part of the eye.
Bhamu (lông mày) là cái di chuyển, rung rinh, là nơi trú ngụ của mắt.
Ketati uddhaṃ gacchati, upari nivasatīti vā ketu=dhajo.
It goes up, or it dwells above, thus ketu = a banner.
Ketu (cờ hiệu) là cái vươn lên, hoặc cái ở trên cao.
Dhanati saddaṃ karotīti dhanu=cāpo.
It makes a sound, thus dhanu = a bow.
Dhanu (cung) là cái phát ra âm thanh.
Baṃha iti niddesā umhi niccaṃ niggahītalopo, baṃhati vuddhiṃ gacchatīti bahu=anappakaṃ.
By the designation "Baṃha", the niggahīta of umhi is always deleted. It grows, thus bahu = not a little, many.
Theo chỉ dẫn baṃha, niggahīta luôn bị lược bỏ trong uṃ. Theo “Vagge vagganto” (1.41), niggahīta trở thành m. Bahu (nhiều) là cái tăng trưởng.
Kambati saṃvaraṃ karotīthi kambu=valayo, saṅkho ca.
It makes a covering, thus kambu = a bracelet, and also a conch shell.
Kambu (vòng tay, vỏ ốc) là cái tạo ra sự bao bọc.
Ambati nādaṃkarotīti ambu=vāri.
It makes a sound, thus ambu = water.
Ambu (nước) là cái phát ra âm thanh.
Cakkhati rūpanti cakkhu=nayanaṃ.
It sees forms, thus cakkhu = eye.
Cakkhu (mắt) là cái thấy sắc.
Bhikkhatīti bhikkhu=samaṇo.
He begs, thus bhikkhu = a mendicant.
Bhikkhu (tỳ-khưu) là người khất thực.
Saṃkiratīti saṃku=sūlaṃ.
It scatters, thus saṃku = a stake.
Saṃku (cọc nhọn) là cái bị đâm thủng.
Indati nakkhattānaṃ paramissariyaṃ pavattetīti indu=cando.
It exercises supreme sovereignty over the constellations, thus indu = moon.
Indu (mặt trăng) là cái chi phối tối cao các vì sao.
Andanti bandhanti sattā etāyāti andu=saṅkhalikā.
Beings are bound by it, thus andu = a chain.
Andu (xích) là cái mà nhờ đó chúng sinh bị trói buộc.
Yajanti anenāti yaju=vedo.
They worship by it, thus yaju = Veda.
Yaju (Veda) là cái mà nhờ đó (người ta) cúng dường.
Paṭati byattabhāvaṃ gacchatīti paṭu=vicakkhaṇo.
He becomes skilled, thus paṭu = clever.
Paṭu (khéo léo) là cái đạt đến trạng thái rõ ràng.
Aṇati sukhumabhāvena pavattatīti aṇu=sukhumo, vīhibhedo ca.
It proceeds in a subtle state, thus aṇu = subtle, and also a type of rice.
Aṇu (vi tế) là cái di chuyển với trạng thái vi tế, và cũng là một loại lúa.
Asanti pavattanti sattā etehīti asavo=pāṇā.
Beings proceed by these, thus asavo = breaths.
Asava (sinh khí) là cái mà nhờ đó chúng sinh tồn tại.
Sukhaṃ vasantyanenāti vasu=dhanaṃ.
They dwell happily by it, thus vasu = wealth.
Vasu (tài sản) là cái mà nhờ đó (người ta) sống an lạc.
Pasīyati bādhīyati sāmikehīti pasu.
It is oppressed by its owners, thus pasu.
Pasu (gia súc) là cái bị làm hại bởi chủ.
Catuppado.
A four-footed animal.
Động vật bốn chân.
Paṃsati sobhāvisesaṃ nāsetīti paṃsu=reṇu.
It destroys the special beauty, thus paṃsu = dust.
Paṃsu (bụi) là cái hủy hoại vẻ đẹp đặc biệt.
Bandhīyati sinehabhāvenāti bandhu=ñāti.
He is bound by affection, thus bandhu = kinsman.
Bandhu (họ hàng) là người bị trói buộc bởi tình cảm.
Jambūādayo saddāūpaccayantā nipaccante, nipātanaṃ appattassa pāpanaṃ pattassa paṭisedho ca.
The words jambū and so on, ending in the suffix ū, are formed irregularly. Irregular formation is the establishing of what is not established, and the rejection of what is established.
Các từ jambū và các từ tương tự có tiếp vĩ ngữ ū được hình thành theo quy tắc đặc biệt (nipaccante). Sự hình thành đặc biệt là để áp dụng những gì chưa được áp dụng và để phủ nhận những gì đã được áp dụng.
Janismā ū, bukāgamo, ‘‘manānaṃ niggahīta’’nti (5.96) nassa niggahītaṃ, ‘‘vagge vagganto’’ti (1.41) niggahītassa mo, jāyati, janīyatī vā jambū=rukkho.
From jani, ū, and the augment buka. By "manānaṃ niggahītaṃ" (5.96), n becomes niggahīta. By "vagge vagganto" (1.41), niggahīta becomes mo. It is born, or it is produced, thus jambū = rose-apple tree.
Từ jani, ū (được thêm vào), buka (được thêm vào). Theo “Manānaṃ niggahītaṃ” (5.96), n trở thành niggahīta. Theo “Vagge vagganto” (1.41), niggahīta trở thành m. Jambū (cây mận) là cái được sinh ra hoặc được tạo ra.
Bhamissa amalopo, bhamati kampatīti bhū=bhamu.
Deletion of a from bhami. It moves, it shakes, thus bhū = earth.
Từ bhami, a bị lược bỏ. Bhū (đất) là cái di chuyển, rung chuyển.
Karotismā ū, tassa kandhuña ca, ‘‘pararūpamayakāre byañjane’’ti (5.95) dhātvantassa byañjanassa pararūpattaṃ, rudhiruppādaṃ karotīti kakkandhū=badarī.
From karoti, ū, and its kandhuña. By "pararūpamayakāre byañjane" (5.95), the consonant at the end of the root becomes the following form. It produces blood, thus kakkandhū = jujube tree.
Từ karoti, ū (được thêm vào), và kandhu (được thêm vào). Theo “Pararūpamayakāre byañjane” (5.95), phụ âm cuối của căn trở thành pararūpa. Kakkandhū (cây táo tàu) là cái tạo ra máu.
Lamba-avasaṃsane, āpubbo, saṃyogādilopadīgharassā, ālambati avasaṃsatīti alābū=tumbi.
Lamba-in hanging down. With ā as a prefix. Deletion of the initial conjunct, lengthening and shortening. It hangs down, thus alābū = gourd.
Lamba (treo lủng lẳng), với ā đứng trước. Lược bỏ âm đầu của tổ hợp phụ âm, kéo dài và rút ngắn nguyên âm. Alābū (quả bầu) là cái treo lủng lẳng.
Sara-gati hiṃsācintāsu, ūmhi abhuka abuka ca, sarati gacchatīti sarabhū=ekā mahānadī.
Sara-in going, harming, thinking. In ū, also abhuka, abuka. It goes, thus sarabhū = a great river.
Sara (đi, làm hại, suy nghĩ), trong ū, abhuka và abuka (được thêm vào). Sarabhū (một con sông lớn) là cái di chuyển.
Sarati pāṇe hiṃsatīti sarabū=khuddajantukaviseso.
It harms living beings, thus sarabū = a type of small creature.
Sarabū (một loại côn trùng nhỏ) là cái làm hại chúng sinh.
Camaadane, camati bhakkhati nivāpanti camū=senā.
Cama-in eating. It eats, it consumes oblations, thus camū = army.
Cama (ăn), camū (quân đội) là cái ăn, nuốt thức ăn.
Tana-vitthāre, tanoti saṃsāradukkhanti tanu=sarīraṃ, evamaññepi payogato daṭṭhabbā.
Tana-in spreading. It spreads the suffering of saṃsāra, thus tanu = body. Similarly, other usages should be observed from context.
Tana (mở rộng), tanu (thân) là cái mở rộng nỗi khổ luân hồi. Tương tự, những cái khác cũng nên được xem xét từ cách sử dụng.
Tapa-santāpe, usa-dāhe, vidha-vedhane, kura-sadde, putha patha-vitthāre, muda-tose, etehi ku, hoti.
From tapa (to cause distress), usa (to burn), vidha (to pierce), kura (to make sound), putha or patha (to spread), muda (to rejoice)—from these, the suffix ku occurs.
Từ các gốc tapa (nung nóng, đốt cháy), usa (đốt), vidha (đâm xuyên), kura (tiếng động), putha patha (mở rộng), muda (hài lòng), tiếp vĩ ngữ ku được thêm vào.
Kakāronubandho ‘‘na te kānubandhanāgamesū’’ti (5.85) eonamabhāvattho.
The indicatory letter ka signifies the non-occurrence of e and o* na te kānubandhanāgamesu.
Tiếp vĩ ngữ ka (kakāronubandho) có nghĩa là không có sự biến đổi âm (eonamabhāvattho) theo quy tắc "na te kānubandhanāgamesū" (5.85).
Tapa iti niddesatova assa ittaṃ, tāpīyatīti tipu=lohaviseso.
By the mere mention of tapa, its a becomes i. That which is heated is tipu (a kind of metal).
Chính từ chỉ định tapa này mà có sự biến đổi thành i (ittaṃ); tipu là một loại kim loại đặc biệt (lohaviseso) vì nó được nung nóng (tāpīyati).
Usati dāhaṃ karotīti usu=saro.
That which causes burning is usu (an arrow).
Usu là mũi tên (saro) vì nó gây ra vết bỏng (dāhaṃ karoti).
Vedhati raṃsīhi timiranti vidhu=cando.
That which pierces darkness with its rays is vidhu (the moon).
Vidhu là mặt trăng (cando) vì nó xuyên qua bóng tối bằng những tia sáng (raṃsīhi timiraṃ vedhati).
Kurati kiccākiccaṃ vadatīti kuru=rājā, kuravo=janapado.
That which speaks of duties and non-duties is kuru (a king); kuravo (a country).
Kuru là vua (rājā) vì ngài nói về việc nên làm và không nên làm (kiccākiccaṃ vadati); Kuravo là một xứ sở (janapado).
Puthati mahanthabhāvena patthiratīti puthu=vitthiṇṇo, modanaṃ, mudīyatīti vā mudu=athaddho.
That which spreads by being vast is puthu (wide, extensive); mudu (soft, not harsh), meaning delight or that which is delighted.
Puthu là rộng lớn (vitthiṇṇo) vì nó được trải rộng ra với sự vĩ đại (mahanthabhāvena patthirati); hoặc mudu là mềm mại (athaddho) vì nó được làm hài lòng (modanaṃ, mudīyati).
Sindhu ādayo kupaccayantā nipaccante.
The words sindhu and so forth, ending in the ku suffix, are irregularly formed.
Các từ như sindhu được hình thành với tiếp vĩ ngữ ku.
Sanda-passavane, assa ittaṃ, dhocāntā deso nipātanā, sandati passavatīti sindhu=nadi, vahisupantassa dīghādibatte, bādhissa vāntahatte ca, vahantyanenāti bāhu, bādhati upaddave vāretī ti vā bāhu=bhujo.
From sanda (to flow), its a becomes i, and the dha at the end is irregularly replaced. That which flows is sindhu (a river). For vahi (to carry) and bādhi (to obstruct), by lengthening and similar changes to the u of vahi and the a of bādhi, or by replacing the final consonant of bādhi with u (?), that by which they carry is bāhu. Or, that which averts troubles is bāhu (an arm).
Từ gốc sanda (chảy ra), có sự biến đổi thành i (ittaṃ), và sự thay thế dha cho âm cuối (dhocāntā deso) là do sự hình thành đặc biệt (nipātanā); sindhu là con sông (nadi) vì nó chảy ra (sandati passavati). Với sự kéo dài âm và các biến đổi khác của âm cuối trong vahi (vahisupantassa dīghādibatte), và sự thay thế va cho âm cuối của bādhi (bādhissa vāntahatte ca); bāhu là cánh tay (bhujo) vì người ta mang vác bằng nó (vahanti anenāti), hoặc bāhu là cánh tay vì nó ngăn chặn những nguy hiểm (bādhati upaddave vāreti).
Raṃgha-gamane, niggahītalopo, raṅghati pavattahi rājadhammeti raghu=rājā.
From raṃgha (to move), the anusvāra is dropped. One who moves forward with royal duties is raghu (a king).
Từ gốc raṃgha (đi lại), có sự lược bỏ niggahīta (niggahītalopo); raghu là vua (rājā) vì ngài hành xử theo Dhamma của vua (raṅghati pavattahi rājadhammeti).
Vida-lābhe, nakārāgamo, vassa bo, vindatyanena nandananti bindu=kaṇikā.
From vida (to obtain), the letter na is augmented, and the va becomes ba. That by which delight is obtained is bindu (a drop).
Từ gốc vida (đạt được), có sự thêm na (nakārāgamo), và sự thay thế ba cho va (vassa bo); bindu là giọt (kaṇikā) vì người ta đạt được niềm vui (nandanaṃ) bằng nó (vindati anena).
Mana-ñāṇe, nassa dho, maññati ñāyati madhuranti madhu=madhukarīhi katamadhu, rapa lapa japa jappa-vacane, assaittaṃ, rapati jappati mantantī ripu=paccāmitto.
From mana (to know), the na becomes dha. That which is known as sweet is madhu (honey made by bees). From rapa, lapa, japa, jappa (to speak), its a becomes i. One who whispers or murmurs mantras is ripu (an enemy).
Từ gốc mana (biết), có sự thay thế dha cho na (nassa dho); madhu là mật ong (madhukarīhi katamadhu) vì nó được nhận biết là ngọt ngào (maññati ñāyati madhuraṃ). Từ gốc rapa lapa japa jappa (nói), có sự biến đổi thành i (assaittaṃ); ripu là kẻ thù (paccāmitto) vì nó nói những lời nguyền rủa (rapati jappati mantanti).
Sasa-gati hiṃ sāpāṇanesu, assa uttaṃ, sasati jīvatīti susu=yuvā.
From sasa (to move, to harm, to breathe), its a becomes u. One who breathes and lives is susu (a youth).
Từ gốc sasa (đi, làm hại, thở), có sự biến đổi thành u (assa uttaṃ); susu là thanh niên (yuvā) vì nó sống (sasati jīvati).
Ara gamane, assautta mūttañca, arati mahantabhāvaṃ gacchatīti uru=mahā, aratinenāti ūru-satthi.
From ara (to go), its a becomes u and also ū. That which goes to a great state is uru (great). That by which one goes is ūru (the thigh).
Từ gốc ara (đi), có sự biến đổi thành u và ū (assautta mūttañca); uru là lớn (mahā) vì nó đạt đến sự vĩ đại (arati mahantabhāvaṃ gacchati); ūru là đùi (satthi) vì người ta đi bằng nó (arati anena).
Khaṇa-avadāraṇe, ā pubbo analopo, ākhanatīti ākhu=undūro.
From khaṇa (to dig), ā is prefixed, and the na is dropped. That which digs out is ākhu (a mouse).
Từ gốc khaṇa (đào), có ā đứng trước và sự lược bỏ na (ā pubbo analopo); ākhu là chuột (undūro) vì nó đào (ākhanati).
Tarataraṇe, tassa tho, taratīti tharu=khaggāvayavo.
From tara (to cross), the ta becomes tha. That which crosses is tharu (a part of a sword).
Từ gốc tara (vượt qua), có sự thay thế tha cho ta (tassa tho); tharu là bộ phận của kiếm (khaggāvayavo) vì nó vượt qua (tarati).
Laṃgha-gati sosanesu ghassa vā hattaṃ, niggahītalopo ca, laṅghati pavattati laghubhāvenāti laghu lahū ekatthā, (bhaṃja-omaddane, pa-pubbo, jassa gattaṃ, pabhañjati visesenāti pabhaṅgu=bhaṅguro.) Ṭhā-gatinivattiyaṃ, supubbo, ṭhāti pavattati sundarabhāvenāti suṭṭhu=sobhanaṃ, dupubbo ṭhāti pavattati asundarabhāvenāti duṭṭhu=asobhanaṃ.
From laṃgha (to move, to dry up), the gha optionally becomes ha, and the anusvāra is dropped. That which moves lightly is laghu and lahū (both meaning light, quick). (From bhaṃja (to crush), with pa prefixed, and ja becoming ga. That which breaks specifically is pabhaṅgu (fragile)). From ṭhā (to cease motion), with su prefixed, that which stays or moves beautifully is suṭṭhu (excellent). With du prefixed, that which stays or moves unpleasantly is duṭṭhu (bad).
Từ gốc laṃgha (đi, làm khô), có sự thay thế ha cho gha (ghassa vā hattaṃ), và sự lược bỏ niggahīta (niggahītalopo ca); laghu (lahū) có cùng nghĩa (ekatthā) là nhẹ nhàng vì nó di chuyển một cách nhẹ nhàng (laṅghati pavattati laghubhāvena). (Từ gốc bhaṃja (nghiền nát), có pa đứng trước, và sự thay thế ga cho ja (jassa gattaṃ); pabhaṅgu là dễ vỡ (bhaṅguro) vì nó bị phá vỡ đặc biệt (pabhañjati visesenāti)). Từ gốc ṭhā (ngừng chuyển động), có su đứng trước; suṭṭhu là tốt đẹp (sobhanaṃ) vì nó di chuyển một cách tốt đẹp (ṭhāti pavattati sundarabhāvena). Có du đứng trước; duṭṭhu là xấu xa (asobhanaṃ) vì nó di chuyển một cách xấu xa (ṭhāti pavattati asundarabhāvena).
Evamaññepi viññeyyā.
Likewise, others should be understood.
Tương tự, những từ khác cũng nên được hiểu như vậy.
Kriyatthā bahulaṃ i hoti, abha-khepane, asīyati khipīyatīti asi=khaggo.
The suffix i frequently occurs in the sense of action. From abha (to throw), that which is thrown is asi (a sword).
Tiếp vĩ ngữ i thường được thêm vào để chỉ hành động; từ gốc abha (ném), asi là kiếm (khaggo) vì nó được ném đi (asīyati khipīyati).
Kasa-vilekhane, kasīyate kasi=kasanaṃ.
From kasa (to scratch, to plough), that which is ploughed is kasi (ploughing, cultivation).
Từ gốc kasa (cày), kasi là việc cày ruộng (kasanaṃ) vì nó được cày (kasīyate).
Masa-āmasane, masīyatīti masi=meḷā.
From masa (to touch), that which is touched is masi (ink).
Từ gốc masa (chạm vào), masi là mực (meḷā) vì nó được chạm vào (masīyati).
Ku-sadde o avādesā, kavati kathebhīti kavi=kabbakāro.
From ku (to make sound), the o becomes av. One who speaks or narrates is kavi (a poet).
Từ gốc ku (tiếng động), có sự thay thế o bằng ava (o avādesā); kavi là nhà thơ (kabbakāro) vì ông ấy nói (kavati kathebhīti).
Rusadde, ravati gajjatīti ravi=ādicco.
From ru (to make sound), one who roars or thunders is ravi (the sun).
Từ gốc ru (tiếng động), ravi là mặt trời (ādicco) vì nó gầm rống (ravati gajjatīti).
Sappa-gamane, sappati pavattatīti sappi=ghataṃ.
From sappa (to move), that which moves is sappi (ghee).
Từ gốc sappa (đi), sappi là bơ lỏng (ghataṃ) vì nó di chuyển (sappati pavattatīti).
Gantha-ganthane, ‘‘ta tha na rānaṃ ṭa ṭha ṇalā’’ti (1.25) nathānaṃ ṇaṭhā, ganthetīti gaṇṭhi=pabbo, gaṇṭhica.
From gantha (to bind), the na and tha become ṇa and ṭha* ta tha na rānaṃ ṭa ṭha ṇalā. That which binds is gaṇṭhi (a knot, a joint), also gaṇṭhika.
Từ gốc gantha (buộc), có sự thay thế ṇaṭhā cho na tha (nathānaṃ ṇaṭhā) theo quy tắc "ta tha na rānaṃ ṭa ṭha ṇalā" (1.25); gaṇṭhi là nút (pabbo) hoặc gaṇṭhica vì nó được buộc (ganthetīti).
Rāja-dittiyaṃ, rājati pavattatīti rāji=pāḷi.
From rāja (to shine), that which shines or moves forth is rāji (a row, a line).
Từ gốc rāja (chiếu sáng), rāji là hàng (pāḷi) vì nó chiếu sáng (rājati pavattatīti).
Kala-saṅkhyāne, kalīyati parimīyatīti kali=pāpaṃ.
From kala (to count), that which is counted or measured is kali (evil, sin).
Từ gốc kala (đếm), kali là tội lỗi (pāpaṃ) vì nó được đếm (kalīyati parimīyati).
Bala-pāṇane, balanti jīvanti anenāti bali=karo.
From bala (to live), that by which beings live is bali (a tax, an offering).
Từ gốc bala (sống), bali là thuế (karo) vì các chúng sinh sống nhờ nó (balanti jīvanti anenāti).
Dhana-sadde, dhanati nadatīti dhani=saddo.
From dhana (to sound), that which sounds or roars is dhani (sound).
Từ gốc dhana (tiếng động), dhani là âm thanh (saddo) vì nó tạo ra tiếng động (dhanati nadatīti).
Acca añca-pūjāyaṃ, accīyati pūjīyatīti acci=jālā.
From acca, añca (to worship), that which is worshipped or honored is acci (a flame).
Từ gốc acca añca (cúng dường), acci là ngọn lửa (jālā) vì nó được cúng dường (accīyati pūjīyati).
Vala valla-saṃvaraṇe, valanaṃ saṃkocanaṃ vali=udarādīsu pali, vallīyanti saṃvarīyanti sattā etāyāti valli=latā.
From vala, valla (to cover, to contract), valana means contraction. vali (a wrinkle on the stomach and so forth). valli (a creeper) is that by which beings are covered or entangled.
Từ gốc vala valla (che phủ), vali là nếp nhăn (pali) trên bụng và các bộ phận khác (udarādīsu) vì nó là sự co lại (valanaṃ saṃkocanaṃ); valli là cây leo (latā) vì các chúng sinh được che chở bởi nó (vallīyanti saṃvarīyanti sattā etāyāti).
Vimhi valī vallītipi hoti, soyevattho, evamaññepi.
Sometimes it is vimhi, valī, vallī. The meaning is the same. Likewise, others.
Vimhi vali valli cũng có thể có nghĩa là như vậy (soyevattho), và những từ khác cũng tương tự (evamaññepi).
Dadhiādayo saddā ipaccayantā nipaccante.
The words dadhi and so forth, ending in the i suffix, are irregularly formed.
Các từ như dadhi được hình thành với tiếp vĩ ngữ i.
Dhā-dhāraṇe, dvibhāvo nipātanā, ghatamādadhātīti dadhi=gora saviseso.
From dhā (to hold), reduplication occurs irregularly. That which holds ghata (clarified butter) is dadhi (a kind of milk product, yogurt).
Từ gốc dhā (nắm giữ), có sự lặp lại (dvibhāvo) do sự hình thành đặc biệt (nipātanā); dadhi là một loại sản phẩm sữa đặc biệt (gora saviseso) vì nó giữ lại bơ (ghatamādadhāti).
Aṃha-gamane, niggahītalopo, aṃhati gacchatīti ahi=sappo.
From aṃha (to go), the anusvāra is dropped. That which goes is ahi (a snake).
Từ gốc aṃha (đi), có sự lược bỏ niggahīta (niggahītalopo); ahi là rắn (sappo) vì nó đi (aṃhati gacchati).
Kampa calane, saṃyogādilopo, kampati calatīti kapi=vānaro.
From kampa (to tremble, to move), the initial conjunct consonant is dropped. One who trembles or moves is kapi (a monkey).
Từ gốc kampa (rung động), có sự lược bỏ âm đầu của âm kép (saṃyogādilopo); kapi là khỉ (vānaro) vì nó rung động (kampati calatīti).
Mana-ñāṇe, assa uttaṃ, manati jānātīti muni=samaṇo.
From mana (to know), its a becomes u. One who thinks or knows is muni (an ascetic).
Từ gốc mana (biết), có sự biến đổi thành u (assa uttaṃ); muni là sa-môn (samaṇo) vì ông ấy biết (manati jānātīti).
Nassa ṇattaṃ, manati mahagghabhāvaṃ gacchatītī maṇi=ratanaṃ.
The na becomes ṇa. That which goes to a state of great value is maṇi (a gem).
Có sự thay thế ṇa cho na (nassa ṇattaṃ); maṇi là ngọc (ratanaṃ) vì nó đạt đến sự quý giá (manati mahagghabhāvaṃ gacchati).
Ikkha cakkha-dassane, issa attaṃ ikkhati anenāti akkhi=nayanaṃ.
From ikkha, cakka (to see), its i becomes a. That by which one sees is akkhi (an eye).
Từ gốc ikkha cakkha (thấy), có sự biến đổi thành a cho i (issa attaṃ); akkhi là mắt (nayanaṃ) vì người ta nhìn bằng nó (ikkhati anenāti).
Kamapavikkhepe, assa ittaṃ, kamati yātīti kimi=khuddajantukaviseso.
From kama (to scatter), its a becomes i. That which moves or goes is kimi (a kind of small insect).
Từ gốc kama (bước đi, phân tán), có sự biến đổi thành i (assa ittaṃ); kimi là một loại côn trùng nhỏ đặc biệt (khuddajantukaviseso) vì nó bước đi (kamati yātīti).
Tara taraṇe, tittirādeso, turito tarati yātīti tittiri=pakkhiviseso.
From tara (to cross), tittira is irregularly substituted. That which quickly crosses or moves is tittiri (a kind of bird).
Từ gốc tara (vượt qua), có sự thay thế tittira (tittirādeso); tittiri là một loại chim đặc biệt (pakkhiviseso) vì nó vượt qua một cách nhanh chóng (turito tarati yātīti).
Kīḷa-vihāre, īssa ettaṃ, kīḷanaṃ keḷi=kīḷā.
From kīḷa (to play), its ī becomes e. Playing is keḷi (play, sport).
Từ gốc kīḷa (vui chơi), có sự biến đổi thành e cho ī (īssa ettaṃ); keḷi là trò chơi (kīḷā) vì nó là sự vui chơi (kīḷanaṃ).
Usismā issa khaluña, usati dahatī ukkhali=bhājanaṃ, evamaññepi.
From usi, its i optionally becomes khala. That which burns is ukkhali (a pot). Likewise, others.
Từ gốc usi, có sự thay thế khali cho i (usismā issa khaluña); ukkhali là nồi (bhājanaṃ) vì nó đốt cháy (usati dahatī); và những từ khác cũng tương tự (evamaññepi).
Vapa-bījanikkhepe, vara-varaṇasambhattīsu, vasa-nivāse, rasa-assādane, nabha-hiṃsāyaṃ, hara haraṇe, hana hiṃsāyaṃ, paṇa-byavahārathutisu, etehi iṇa hoti.
From vapa (to sow seeds), vara (to choose, to obtain), vasa (to dwell), rasa (to taste), nabha (to harm), hara (to carry), hana (to harm), paṇa (to use, to praise)—from these, the suffix iṇa occurs.
Từ các gốc vapa (gieo hạt), vara (chọn lựa, ban tặng), vasa (cư trú), rasa (nếm), nabha (làm hại), hara (mang đi), hana (làm hại), paṇa (giao dịch, ca ngợi), tiếp vĩ ngữ iṇa được thêm vào.
Vapanti etāyāti vāpi=jalāsayo.
That by which they sow is vāpi (a reservoir).
Vāpi là hồ nước (jalāsayo) vì người ta gieo hạt vào đó (vapanti etāyāti).
Vārenti etenāti vāri=jalaṃ.
That by which they choose is vāri (water).
Vāri là nước (jalaṃ) vì người ta ngăn chặn bằng nó (vārenti etenāti).
Vasanti etāyāti vāsi=tacchaka bhaṇḍaṃ.
That by which they dwell is vāsi (a carpenter's tool).
Vāsi là dụng cụ của thợ mộc (tacchaka bhaṇḍaṃ) vì người ta cư trú bằng nó (vasanti etāyāti).
Rasīyati assādanavasena samo sarīyatīti rāsi=samūho.
That which is tasted or goes together in the manner of tasting is rāsi (a heap).
Rāsi là đống (samūho) vì nó được nếm (rasīyati) hoặc được thu thập (sarīyati) theo cách nếm (assādanavasena).
Nabhati hiṃsatīti nābhi=sarīrāvayavo.
That which harms is nābhi (a part of the body, the navel).
Nābhi là rốn (sarīrāvayavo) vì nó làm hại (nabhati hiṃsatīti).
Hāretīti hāri=manuññaṃ.
That which carries away is hāri (charming).
Hāri là dễ thương (manuññaṃ) vì nó mang đi (hāretīti).
‘‘Hanassa ghāto ṇānubandhe’’ (5.99) ti hanassa ghāto, hananti etenāti ghāti=paharaṇaṃ, paṇati voharatīti pāṇi, paṇati voharati etenāti vā pāṇi=karo.
hana becomes ghāta when ṇa is an indicatory letter. That by which they strike is ghāti (a weapon). One who uses or speaks is pāṇi, or that by which one uses or speaks is pāṇi (the hand).
Có sự thay thế ghāta cho hana (hanassa ghāto) theo quy tắc "Hanassa ghāto ṇānubandhe" (5.99); ghāti là vũ khí (paharaṇaṃ) vì người ta đánh bằng nó (hananti etenāti). Pāṇi là bàn tay (karo) vì nó giao dịch (paṇati voharatīti) hoặc vì người ta giao dịch bằng nó (paṇati voharati etenāti).
I-ajjhena gatīsu, bhī-bhaye, kā gā-sadde, kara-karaṇe, ara-gamane, kuka vaka-ādāne, saka-sattiyaṃ, vā-gatibandhanesu, etehi kapaccayo hoti.
From i (to go, to study), bhī (to fear), kā, gā (to make sound), kara (to do), ara (to go), kuka, vaka (to take), saka (to be powerful), vā (to go, to bind)—from these, the suffix ka occurs.
Từ các gốc i (đi, hiểu), bhī (sợ hãi), kā gā (tiếng động), kara (làm), ara (đi), kuka vaka (lấy), saka (có khả năng), vā (đi, buộc), tiếp vĩ ngữ ka được thêm vào.
Eti pavattatīti eto=asahāyo.
One who goes or moves is eto (solitary, helpless).
Eto là đơn độc (asahāyo) vì nó đi (eti pavattati).
Bhāyanti etasmāti bheko=maṇḍūko.
That from which they fear is bheko (a frog).
Bheko là ếch (maṇḍūko) vì chúng sợ hãi từ nó (bhāyanti etasmāti).
Kāyati saddaṃ karotīti kāko=vāyaso.
One who makes sound is kāko (a crow).
Kāko là quạ (vāyaso) vì nó tạo ra tiếng động (kāyati saddaṃ karoti).
Karoti vaṇṇakanti kakko=vaṇṇaviseso, pisitadabbañca.
That which makes color is kakko (a kind of color, also a piece of flesh).
Kakko là một loại màu sắc đặc biệt (vaṇṇaviseso) và cũng là thịt (pisitadabbañca) vì nó tạo ra màu sắc (karoti vaṇṇakaṃ).
Arati yātīti akko=sūro, viṭapiviseso ca.
That which goes or moves is akko (the sun), also a kind of tree.
Akko là mặt trời (sūro) và cũng là một loại cây (viṭapiviseso) vì nó đi (arati yātīti).
Vakati odanaṃ ādadātīti vakkaṃ=dehakoṭṭhāsaviseso, sakkatīti sakko-devindo, samattho ca.
That which takes cooked rice is vakkaṃ (a part of the body, the kidney). One who is powerful is sakko (Indra, also capable).
Vakkaṃ là một phần của cơ thể (dehakoṭṭhāsaviseso) vì nó lấy cơm (vakati odanaṃ ādadāti); sakko là vua của các vị trời (devindo) và cũng là người có khả năng (samattho) vì nó có khả năng (sakkatīti).
Vāti bandhati etenāti vāko=vakkalaṃ.
That by which one binds is vāko (tree bark).
Vāko là vỏ cây (vakkalaṃ) vì người ta buộc bằng nó (vāti bandhati etenāti).
Ñukādayo kapaccayantā nipaccante.
The words ñukādayo (such as ūka), ending in the ka suffix, are irregularly formed.
Các từ như ñuka được hình thành với tiếp vĩ ngữ ka.
Ūha-vitakke, halopo nipātanā ūhīyati vicinīyatīti ūkā-okodanī.
From ūha (to infer), the ha is irregularly dropped. That which is inferred or deliberated upon is ūkā (a louse in rice).
Từ gốc ūha (suy luận), có sự lược bỏ ha (halopo) do sự hình thành đặc biệt (nipātanā); ūkā là chấy (okodanī) vì nó được tìm kiếm (ūhīyati vicinīyati).
Unda kiledane, saṃyogādi lopo, aka ca.
From unda (to moisten), the initial conjunct consonant is dropped. Also aka.
Từ gốc unda (làm ướt), có sự lược bỏ âm đầu của âm kép (saṃyogādi lopo), và aka cũng được thêm vào.
Undati dravaṃ karotīti udakaṃ=jalaṃ.
It makes liquid, therefore udaka (water).
Làm cho lỏng, làm cho chảy là udakaṃ (nước), jalaṃ (nước).
Bhī-bhaye, ettābhāvo, bhāyanti etasmāti bhīko=bhīru.
From bhī (to fear); a non-ettā (suffix); one fears from it, therefore bhīko (fearful).
Căn bhī trong nghĩa sợ hãi, không có etta. Sợ hãi từ đó là bhīko (người sợ hãi), bhīru (người sợ hãi).
Saka-sattiyaṃ, upantassi, sakkoti dhāretunti sikkā=upakaraṇaviseso.
From saka (power), upantassi (near, close); it is able to hold, therefore sikkā (a special type of utensil).
Căn saka trong nghĩa năng lực, upantassi. Có thể giữ là sikkā (một loại dụng cụ treo).
Hā-cāge, hīyati sādhūhi jahīyatīti hāko=kodho.
From hā (to abandon); it is abandoned by good people, therefore hāko (anger).
Căn hā trong nghĩa từ bỏ. Bị những người thiện từ bỏ là hāko (sân hận).
Samba-maṇḍane, kassa uña, sambati udakaṃ maṇḍetīti sambuko=jalajantuvisebho.
From samba (to adorn); kassa uña (suffix); it adorns water, therefore sambuko (a specific type of aquatic animal).
Căn samba trong nghĩa trang hoàng, kassa uña. Trang hoàng nước là sambuko (một loại động vật dưới nước).
Putha patha-vitthāre, ottābhāvo, kassa uña, puthati pattharati attano bālabhāvanti puthuko=bālo.
From putha patha (to spread); a non-ottā (suffix); kassa uña (suffix); he spreads his childishness, therefore puthuko (a child).
Căn putha, patha trong nghĩa trải rộng, không có otta, kassa uña. Trải rộng, phô bày sự thơ ấu của mình là puthuko (người ngu si).
Suca-soke, socanti etenāti sukkaṃ=sambhavo, setañca.
From suca (to grieve); they grieve by this, therefore sukkaṃ (semen), and also white.
Căn suca trong nghĩa sầu khổ. Sầu khổ vì điều này là sukkaṃ (sự sanh khởi), và màu trắng.
Ci-caye, upapubbo, ettābhāvo, upacinantīti upacikā=vammika kārā.
From ci (to accumulate); with upa prefix; a non-ettā (suffix); they accumulate, therefore upacikā (termites).
Căn ci trong nghĩa tích tụ, có upa phía trước, không có etta. Tích tụ là upacikā (tổ mối).
Kampa-calane, kampissa paṃ, kampati calatīti paṅko=kaddamo.
From kampa (to tremble); kampissa paṃ (suffix); it trembles, therefore paṅko (mud).
Căn kampa trong nghĩa rung động, kampissa paṃ. Rung động, lay chuyển là paṅko (bùn).
Usa-dāhe, usatīti ukkā=jālā.
From usa (to burn); it burns, therefore ukkā (flame).
Căn usa trong nghĩa đốt cháy. Đốt cháy là ukkā (ngọn lửa).
Kassa muña, usati dahatībhi ummukaṃ=alātaṃ.
Kassa muña (suffix); it burns, therefore ummukaṃ (firebrand).
kassa muña. Đốt cháy là ummukaṃ (than hồng).
Vama-uggiraṇe, kassa miña, vamīyatīti vammiko=upacikākato cayo, masa-āmasane, sassa tthaṅa, masīyati pemenāti matthakaṃ=sīsaṃ, evamaññepi.
From vama (to vomit); kassa miña (suffix); it is vomited, therefore vammiko (an anthill made by termites); from masa (to touch); sassa tthaṅa (suffix); it is touched with affection, therefore matthakaṃ (head); and similarly for others.
Căn vama trong nghĩa nôn mửa, kassa miña. Bị nôn mửa là vammiko (một đống do mối làm ra). Căn masa trong nghĩa chạm vào, sassa tthaṅa. Bị chạm vào một cách yêu thương là matthakaṃ (cái đầu). Tương tự cho những từ khác.
Kara-karaṇe, sara-gatihiṃsācintāsu, nara-naye, tarataraṇe, vara-varaṇa sambhattīsu, jana-janane, kara-ditti gatikantīsu, kaṭa-mandane, kura-sadde, thu-abhitthave, evamādīhi ako hoti.
From kara (to do), sara (to go, harm, think), nara (to lead), tara (to cross), vara (to choose, enjoy), jana (to produce), kara (to shine, go, be beautiful), kaṭa (to adorn), kura (to sound), thu (to praise), and so on, the suffix ako occurs.
Từ kara trong nghĩa làm, sara trong nghĩa đi, gây hại, suy nghĩ, nara trong nghĩa dẫn dắt, tara trong nghĩa vượt qua, vara trong nghĩa lựa chọn, ban phước, jana trong nghĩa sanh ra, kara trong nghĩa chiếu sáng, đi, đẹp đẽ, kaṭa trong nghĩa trang hoàng, kura trong nghĩa âm thanh, thu trong nghĩa ca ngợi, và những từ tương tự, có ako.
Karīyatīti karako=kamaṇḍalu.
It is done, therefore karako (a water pot).
Được làm là karako (bình nước).
Karotīti karakā=vassopalā.
It does, therefore karakā (hailstones).
Làm là karakā (mưa đá).
Sarati udakametthāti sarako=pānabhājanaṃ.
Water is in it, therefore sarako (a drinking vessel).
Nước chảy vào đây là sarako (bình uống nước).
Naranti pāpuṇanti sattā etthāti narako=nirayo.
Beings reach it, therefore narako (hell).
Chúng sanh đi đến đây là narako (địa ngục).
Tarantyanenāti tarako=taraṇaṃ.
They cross by it, therefore tarako (a means of crossing).
Vượt qua bằng cái này là tarako (sự vượt qua).
Vāretītivarako=varaṇo, dhaññaviseso ca.
It obstructs, therefore varako (a fence), and also a type of grain.
Ngăn chặn là varako (sự lựa chọn), và một loại ngũ cốc.
Janetīti janako=pitā.
It produces, therefore janako (father).
Sanh ra là janako (cha).
Kanati dibbatīti kanakaṃ=suvaṇṇaṃ.
It shines, therefore kanakaṃ (gold).
Chiếu sáng, tỏa sáng là kanakaṃ (vàng).
Kaṭati maddati ripavoti kaṭakaṃ=nagaraṃ.
It crushes enemies, therefore kaṭakaṃ (a city).
Nghiền nát, đàn áp kẻ thù là kaṭakaṃ (thành phố).
Kuratīti korako=kalikā.
It sounds, therefore korako (a bud).
Tạo ra âm thanh là korako (nụ hoa).
Thavīyatīti thavako-guccho.
It is praised, therefore thavako (a cluster).
Được ca ngợi là thavako (chùm, bó).
Sāmākaādayo ākantā nipaccante.
Words like sāmāka are formed with the suffix āka by nipātana (irregular formation).
Các từ sāmāka và những từ tương tự được hình thành với āka.
Sā-tanu karaṇāvasānesu, sāssa muka, sāti dehaṃ ta nuṃ karotīti sāmāko=tiṇadhaññaṃ.
From sā (to make thin, end); sāssa muka (suffix); it makes the body thin, therefore sāmāko (a type of grass-grain).
Căn sā trong nghĩa làm mỏng, kết thúc, sāssa muka. Làm cho thân thể gầy mòn là sāmāko (một loại ngũ cốc).
Pā-pāne, inaṅa, pivati rattanti pināko=mahissaradhanu.
From pā (to drink); inaṅa (suffix); it drinks blood, therefore pināko (the bow of Mahissara).
Căn pā trong nghĩa uống, inaṅa. Uống máu là pināko (cung của thần Mahissara).
Gu-sadde, ‘‘yuvaṇṇāna miyaṅuvaṅa sare’’ti (5.136) uvaṅa, gavati nadati etenāti guvako=pūgaphalaṃ.
From gu (to sound); ‘‘yuvaṇṇāna miyaṅuvaṅa sare’’ (5.136) causes uvaṅa; it sounds by this, therefore guvako (areca nut).
Căn gu trong nghĩa âm thanh, “yuvaṇṇāna miyaṅuvaṅa sare” (5.136) uvaṅa. Phát ra âm thanh bằng cái này là guvako (quả cau).
Aṭa paṭa-gamanatthā, paṭati yātīti paṭākā=vejayantī.
From aṭa paṭa (to go); it goes, therefore paṭākā (a flag, banner of victory).
Căn aṭa, paṭa trong nghĩa đi. Đi, di chuyển là paṭākā (cờ chiến thắng).
Sala pila pala hula-gamanatthā, salati yātīti salākā=vejjopakaraṇadabbaṃ.
From sala pila pala hula (to go); it goes, therefore salākā (a physician's instrument).
Căn sala, pila, pala, hula trong nghĩa đi. Đi, di chuyển là salākā (dụng cụ của lương y).
Vida-ñāṇe, vidati jānātīti vidāko=vidvā.
From vida (to know); he knows, therefore vidāko (a wise person).
Căn vida trong nghĩa biết. Biết, hiểu là vidāko (người có trí tuệ).
Paṇabyavahārathutīsu assa ittaṃ, ūka ca, paṇīyati voharīyatīti piññāko=tilakakko, evamaññepi.
From paṇa (to transact, praise); assa ittaṃ (vowel change); and ūka (suffix); it is transacted, therefore piññāko (sesame-cake); and similarly for others.
Căn paṇa trong nghĩa giao dịch, ca ngợi, có ittaṃ và ūka. Được giao dịch, được sử dụng là piññāko (bã mè). Tương tự cho những từ khác.
Kiṃkaṇikādayo saddā kikantā nipaccante.
Words like kiṃkaṇikā are formed with the suffix kika by nipātana.
Các từ kiṃkaṇikā và những từ tương tự được hình thành với kika.
Kaṇaiti daṇḍako dhātu saddattho, kassa dvittaṃ, assa ittaṃ, niggahītāgamo ca, kaṇati saddaṃ karotī kiṃkaṇikā=ghaṇḍikā.
From kaṇa (to sound) (the root daṇḍako is for meaning sound); kassa dvittaṃ (doubling of k); assa ittaṃ (change to i); and niggahītāgamo (insertion of ṃ); it makes a sound, therefore kiṃkaṇikā (a small bell).
Căn kaṇa là căn có nghĩa âm thanh, có sự lặp lại của ka, ittaṃ và sự thêm vào của niggahīta. Tạo ra âm thanh là kiṃkaṇikā (chuông nhỏ).
Muda-tose, dassa dvittaṃ, mudanti etamayāti muddikā=aṅguliyāveṭṭhanaṃ, phalaviseso a.
From muda (to rejoice); dassa dvittaṃ (doubling of d); they rejoice by this, therefore muddikā (a finger-ring), and also a type of fruit.
Căn muda trong nghĩa vui mừng, có sự lặp lại của da. Vui mừng bằng cái này là muddikā (nhẫn), và một loại quả.
Mahīyati pūjīyatīti mahikā=himaṃ.
It is revered, therefore mahikā (snow).
Được tôn kính là mahikā (tuyết).
Kala-saṅkhyāne, kalīyati parimītayatīti kalikā=korako.
From kala (to count); it is measured, therefore kalikā (a bud).
Căn kala trong nghĩa đếm. Được đếm, được đo lường là kalikā (nụ hoa).
Sappa-gamane, assa ittaṃ.
From sappa (to go); assa ittaṃ (change to i).
Căn sappa trong nghĩa đi, có ittaṃ.
Sappati gacchatīti sippikā=jalajantuviseso, evamaññepi.
It goes, therefore sippikā (a specific type of aquatic animal); and similarly for others.
Đi, di chuyển là sippikā (một loại động vật dưới nước). Tương tự cho những từ khác.
Mukha ādayo khantā nipaccante.
Words like mukha are formed with the suffix kha by nipātana.
Các từ mukha và những từ tương tự được hình thành với kha.
Mu-bandhane, ottābhāvo nipātanā, munanti bandhanti etenāti mukhaṃ=lapanaṃ.
From mu (to bind); ottābhāvo (absence of suffix) by nipātana; they bind by it, therefore mukhaṃ (mouth, opening).
Căn mu trong nghĩa buộc, không có otta do sự hình thành. Buộc bằng cái này là mukhaṃ (miệng).
Si-sevāyaṃ, ettā bhāvo nipātanā, sayanti ettha ūkā kusuma-dayo cāti sikhā=cūḷā.
From si (to serve); ettābhāvo (absence of suffix) by nipātana; lice, flowers, etc., rest here, therefore sikhā (a top-knot, crest).
Căn si trong nghĩa phục vụ, không có etta do sự hình thành. Các con rận, hoa v.v. nằm ở đây là sikhā (chỏm tóc, ngọn).
Vipubbassa sissa, visatissa vā, visesena sayanti ettha, pavisantīti visikhā=racchā.
From sissa with prefix vi, or from visati; they specifically lie here, they enter, therefore visikhā (a street).
Từ căn sissa với vi phía trước, hoặc từ visati. Họ nằm ở đây một cách đặc biệt, họ đi vào là visikhā (đường phố).
Kana-dītti gati kantīsu, nipubbo, anabhāgalopo, kanati dibbatīti nikkho=suvaṇṇavikāro.
From kana (to shine, go, be beautiful); with prefix ni; anabhāgalopo (deletion of a part of the suffix); it shines, therefore nikkho (a gold coin).
Căn kana trong nghĩa chiếu sáng, đi, đẹp đẽ, có ni phía trước, có sự lược bỏ ana. Chiếu sáng, tỏa sáng là nikkho (một loại vàng).
Mayaiti gamanattho daṇḍako dhātu, khassa ūña, mayati yātīti mayūkho-kiraṇo.
From maya (to go) (a specific root verb); khassa ūña (suffix); it goes, therefore mayūkho (a ray of light).
Maya là căn có nghĩa đi, khassa ūña. Đi, di chuyển là mayūkho (tia sáng).
Lū-chedane, otthābhāvo, lunāti chindati sobhanti lūkho=asiniddho.
From lū (to cut); otthābhāvo (absence of suffix); it cuts, therefore lūkho (rough, not oily).
Căn lū trong nghĩa cắt, không có ottha. Cắt, phá hủy vẻ đẹp là lūkho (khô khan, không trơn).
Ara-gamane, aranti yanti etenāti akkho=sakaṭāvayavā, pāsako ca.
From ara (to go); they go by it, therefore akkho (a part of a cart), and also a die.
Căn ara trong nghĩa đi. Đi bằng cái này là akkho (bộ phận của xe), và con súc sắc.
Yasa-payatane, yassati payatati balimāharaṇatthāyāti yakkho=amanusso, ruha-janane, ruhati jāyatīti rukkho=pādapo, usa-dāhe, usati dahati kāmaggināti ukkho=balībaddo.
From yasa (to strive); he strives to bring tribute, therefore yakkho (a non-human being); from ruha (to produce); it grows, therefore rukkho (a tree); from usa (to burn); it burns the fire of desires, therefore ukkho (an ox).
Căn yasa trong nghĩa cố gắng. Cố gắng, mang lại lễ vật là yakkho (phi nhân). Căn ruha trong nghĩa sanh ra. Sanh ra là rukkho (cây). Căn usa trong nghĩa đốt cháy. Đốt cháy ngọn lửa dục vọng là ukkho (bò đực).
Saha-marisane ‘halopo, sahati attani katāparādhaṃ khamatīti sakhā=sahāyo, evamaññepi.
From saha (to endure); halopo (deletion of ha); he endures faults committed against him, therefore sakhā (a friend); and similarly for others.
Căn saha trong nghĩa chịu đựng, có sự lược bỏ ha. Chịu đựng lỗi lầm đã gây ra cho mình là sakhā (bạn bè). Tương tự cho những từ khác.
Aja vaja-gamane, muda-tose, gada-vacane, ama gama-gamane, etehi gaka hoti.
From aja vaja (to go), muda (to rejoice), gada (to speak), ama gama (to go), the suffix gaka occurs.
Từ aja, vaja trong nghĩa đi, muda trong nghĩa vui mừng, gada trong nghĩa nói, ama, gama trong nghĩa đi, có gaka.
Ajati gacchati seṭṭhabhāvanti aggo-seṭṭho.
It goes to pre-eminence, therefore aggo (foremost, pre-eminent).
Đi, đạt đến trạng thái tối thượng là aggo (tối thượng).
Vajati samūhattaṃ gacchatīti vaggo=samūho.
It goes to a group, therefore vaggo (a group).
Đi, đạt đến sự tập hợp là vaggo (nhóm).
Mudanti etenāti muggo=dhaññaviseso.
They rejoice by this, therefore muggo (a type of grain, mung bean).
Vui mừng bằng cái này là muggo (một loại ngũ cốc).
Gadatīti gaggo=isi.
He speaks, therefore gaggo (a sage).
Nói là gaggo (vị ẩn sĩ).
‘‘Manānaṃ niggahīta’’nti (5.96) massa niggahītaṃ, gacchatīti gaṅgā=surāpagā.
The ‘m’ in ‘‘Manānaṃ niggahīta’’ is changed to a niggahīta. Gaṅgā (surāpagā) is so called because it flows.
Chữ ‘m’ của ‘‘Manānaṃ niggahīta’’ bị biến thành niggahīta. Vì nó đi (gacchati), nên là gaṅgā = dòng sông thiên giới (surāpagā).
Siṅgaādayo saddā gakaantā nipaccante.
Words like siṅga ending in -ga are formed.
Các từ siṅga (sừng) vân vân, tận cùng bằng ‘ga’ được hình thành.
Sī-saye, niggahītāgamo, rassattañca, sayati pavattati matthaketi siṅgaṃ=visāṇaṃ.
From sī (to lie down), with the insertion of niggahīta and shortening, it lies down and appears on the head, thus siṅga (horn).
Từ căn Sī (nằm), có sự thêm vào niggahīta và rút ngắn nguyên âm. Vì nó nằm, tồn tại trên đỉnh (matthake) nên là siṅgaṃ = visāṇaṃ (sừng).
Phura-calane, limuṅa, phurati calatīti puliṅgo=jalitaṅgā rāvayavo.
From phura (to move), with the suffix limuṅa, it moves, it stirs, thus puliṅga (a spark, a particle of burning charcoal).
Từ căn Phura (rung động), limuṅa. Vì nó rung động (phurati), nên là puliṅgo = jalitaṅgā rāvayavo (lông, sợi lông trên cơ thể).
Cala-kampane, upubbo, calassa cāliṃ, uccalati kampatīti uccāliṅgo=sukkakīṭo, kala-sadde, imuka, kalati abhinādaṃ karoti bahurajjatāyā ti kaliṅgo=dakkhiṇāpatho.
From cala (to tremble), with upa as a prefix and cala changed to cāliṃ, it trembles, thus uccāliṅga (a white ant). From kala (to sound), with the suffix imuka, it sounds, it makes a joyful noise, thus kaliṅga (the Southern region).
Từ căn Cala (rung chuyển), có tiền tố upu. Chữ ‘cala’ biến thành ‘cāliṃ’. Vì nó rung chuyển (uccalati), nên là uccāliṅgo = sukkakīṭo (con mối trắng). Từ căn Kala (phát ra âm thanh), imuka. Vì nó phát ra âm thanh (kalati) do rất nhiều vương quốc, nên là kaliṅgo = dakkhiṇāpatho (vùng phía Nam).
Bhama-anavaṭṭhāne, assa ittaṃ, bhamatīti bhiṅgo=bhamaro.
From bhama (to wander), its a becomes i, it wanders, thus bhiṅga (a bee).
Từ căn Bhama (không ổn định), nguyên âm của nó biến thành ‘i’. Vì nó bay lượn (bhamati), nên là bhiṅgo = bhamaro (ong).
Paṭa aṭa-gamane, paṭissa amuka, aka ca.
From paṭa and aṭa (to go), with amuka for paṭi and also aka.
Từ căn Paṭa, aṭa (đi). Chữ ‘paṭi’ biến thành ‘amuka’, và ‘aka’.
Paṭati patanto gacchatīti paṭaṅgo, paṭago=salabho, evamaññepi.
It goes falling, thus paṭaṅga, paṭaga (a moth); likewise others.
Vì nó đi khi rơi xuống (paṭati patanto), nên là paṭaṅgo, paṭago = salabho (châu chấu, bướm đêm). Tương tự cho các từ khác.
Pheggu ādayo guantā nipaccante.
Words like pheggu ending in -gu are formed.
Các từ pheggu vân vân, tận cùng bằng ‘gu’ được hình thành.
Phala-nipphattiyaṃ, assa ettaṃ, phalati niṭṭhānaṃ gacchatīti pheggu=asāro.
From phala (to be produced), its a becomes e, it produces, it comes to an end, thus pheggu (pithless, worthless).
Từ căn Phala (hoàn thành), nguyên âm của nó biến thành ‘e’. Vì nó hoàn thành (phalati niṭṭhānaṃ gacchati), nên là pheggu = asāro (không cốt lõi, vô giá trị).
Bhara-bharaṇe, ralopo.
From bhara (to bear), with ra dropped.
Từ căn Bhara (mang vác), có sự bỏ đi ‘r’.
Bharatīti bhagu=isi.
It bears, thus bhagu (an ascetic).
Vì nó mang vác (bharati), nên là bhagu = isi (hiền giả).
Hi-gatīyaṃ, niggahītāgamo, hino ti pavattatīti hiṅgu=rāmaṭhajaṃ.
From hi (to go), with the insertion of niggahīta, it goes, it occurs, thus hiṅgu (asafoetida).
Từ căn Hi (đi), có sự thêm vào niggahīta. Vì nó đi, tồn tại (hino ti pavattati), nên là hiṅgu = rāmaṭhajaṃ (asafoetida – một loại gia vị).
Kama-icchāyaṃ, kāmīyatīti kaṅgu=dhaññaviseso, evamaññepi.
From kama (to desire), it is desired, thus kaṅgu (a kind of grain); likewise others.
Từ căn Kama (mong muốn). Vì nó được mong muốn (kāmīyati), nên là kaṅgu = dhaññaviseso (một loại ngũ cốc). Tương tự cho các từ khác.
Meghaādayo ghantā nipaccante.
Words like megha ending in -gha are formed.
Các từ megha vân vân, tận cùng bằng ‘gha’ được hình thành.
Miha-secane, halopo, mehati siñcatīti megho=ambudo.
From miha (to sprinkle), with ha dropped, it sprinkles, thus megha (a cloud).
Từ căn Miha (tưới, làm ướt), có sự bỏ đi ‘h’. Vì nó tưới (mehati siñcati), nên là megho = ambudo (mây).
Muha-mucchāyaṃ, halopo, muyhanti sattā etthāti mogho=tuccho.
From muha (to faint), with ha dropped, beings become confused by it, thus mogha (empty, useless).
Từ căn Muha (mê muội), có sự bỏ đi ‘h’. Vì các chúng sinh mê muội trong đó (muyhanti sattā ettha), nên là mogho = tuccho (vô ích, trống rỗng).
Sī-saye, ettābhāvo, seti lahu hutvā pavattatīti sīghaṃ=āsu.
From sī (to lie down), with the absence of etta, it lies down, it proceeds quickly, thus sīgha (swiftly, quickly).
Từ căn Sī (nằm), không có sự biến đổi nguyên âm. Vì nó nằm, tồn tại một cách nhẹ nhàng (seti lahu hutvā pavattati), nên là sīghaṃ = āsu (nhanh chóng).
Aha-bhasmīkaraṇe, nipubbo, halopadīghā, nidahatīti nidāgho=gimho.
From aha (to burn), with ni as a prefix, ha dropped and lengthening, it burns, thus nidāgha (summer).
Từ căn Aha (đốt cháy thành tro), có tiền tố ni. Có sự bỏ đi ‘h’ và kéo dài nguyên âm. Vì nó đốt cháy (nidahati), nên là nidāgho = gimho (mùa hè).
Mahīssa halopo, mahīyati pūjīyatīti maghā=nakkhattaṃ, evamaññepi.
From mahī, with ha dropped, it is worshipped, thus maghā (a constellation); likewise others.
Chữ ‘h’ của mahī bị bỏ đi. Vì nó được tôn kính (mahīyati pūjīyati), nên là maghā = nakkhattaṃ (chòm sao). Tương tự cho các từ khác.