219. Idāni tadanantare indriyavibhaṅge bāvīsatīti gaṇanaparicchedo.
219. Now, in the Indriyavibhaṅga that follows it, the word twenty-two (bāvīsati) is a numerical definition.
219. Bây giờ, trong Indriyavibhaṅga (Phân tích các Căn) ngay sau đó, bāvīsatī (hai mươi hai) là sự phân loại theo số lượng.
Indriyānīti paricchinnadhammanidassanaṃ.
The word faculties (indriyāni) indicates the classified phenomena.
Indriyānī (các căn) là sự chỉ rõ các pháp đã được phân định.
Idāni tāni sarūpato dassento cakkhundriyantiādimāha.
Now, desiring to show them in their essential nature, it begins by saying eye-faculty (cakkhundriyaṃ).
Bây giờ, để trình bày chúng theo bản chất, Ngài nói cakkhundriya (nhãn căn), v.v.
Tattha cakkhudvāre indaṭṭhaṃ kāretīti cakkhundriyaṃ.
Here, the eye-faculty (cakkhundriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" (indaṭṭhaṃ) at the eye-door.
Trong đó, cakkhundriya (nhãn căn) là cái thực hiện vai trò thống trị (indaṭṭhaṃ kāretīti) ở nhãn môn (cakkhudvāre).
Sotaghānajivhākāyadvāre indaṭṭhaṃ kāretīti kāyindriyaṃ.
The body-faculty (kāyindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" at the ear, nose, tongue, and body doors.
Kāyindriya (thân căn) là cái thực hiện vai trò thống trị ở nhĩ môn, tỷ môn, thiệt môn, thân môn (sotaghānajivhākāyadvāre indaṭṭhaṃ kāretīti).
Vijānanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti manindriyaṃ.
The mind-faculty (manindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in the characteristic of knowing.
Manindriya (ý căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong đặc tính nhận biết (vijānanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti).
Itthibhāve indaṭṭhaṃ kāretīti itthindriyaṃ.
The female faculty (itthindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in the female state.
Itthindriya (nữ căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong trạng thái nữ tính (itthibhāve indaṭṭhaṃ kāretīti).
Purisabhāve indaṭṭhaṃ kāretīti purisindriyaṃ.
The male faculty (purisindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in the male state.
Purisindriya (nam căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong trạng thái nam tính (purisabhāve indaṭṭhaṃ kāretīti).
Anupālanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti jīvitindriyaṃ.
The life-faculty (jīvitindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in the characteristic of sustaining.
Jīvitindriya (mạng căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong đặc tính duy trì (anupālanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti).
Sukhalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti sukhindriyaṃ.
The pleasure-faculty (sukhindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in the characteristic of pleasure.
Sukhindriya (lạc căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong đặc tính an lạc (sukhalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti).
Dukkhasomanassa domanassa upekkhālakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti upekkhindriyaṃ.
The equanimity-faculty (upekkhindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in the characteristic of suffering, joy, sorrow, and equanimity.
Upekkhindriya (xả căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong đặc tính khổ, hỷ, ưu, xả (dukkhasomanassa domanassa upekkhālakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti).
Adhimokkhalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti saddhindriyaṃ.
The faith-faculty (saddhindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in the characteristic of resolution (adhimokkha).
Saddhindriya (tín căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong đặc tính quyết định (adhimokkhalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti).
Paggahalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti vīriyindriyaṃ.
The energy-faculty (vīriyindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in the characteristic of exertion.
Vīriyindriya (tinh tấn căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong đặc tính nỗ lực (paggahalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti).
Upaṭṭhānalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti satindriyaṃ.
The mindfulness-faculty (satindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in the characteristic of presence.
Satindriya (niệm căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong đặc tính an trú (upaṭṭhānalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti).
Avikkhepalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti samādhindriyaṃ.
The concentration-faculty (samādhindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in the characteristic of non-distraction.
Samādhindriya (định căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong đặc tính không tán loạn (avikkhepalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti).
Dassanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti paññindriyaṃ.
The wisdom-faculty (paññindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in the characteristic of seeing.
Paññindriya (tuệ căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong đặc tính thấy biết (dassanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti).
Anaññātaññassāmīti pavatte jānanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti anaññātaññassāmītindriyaṃ.
The faculty of 'I shall know the unknown' (anaññātaññassāmītindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in the characteristic of knowing, which proceeds as 'I shall know the unknown.'
Anaññātaññassāmītindriya (vô tri tri dĩ căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong đặc tính biết rằng: “Tôi sẽ biết điều chưa được biết” (anaññātaññassāmīti pavatte jānanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti).
Ñātānaṃyeva dhammānaṃ puna ājānane indaṭṭhaṃ kāretīti aññindriyaṃ.
The faculty of knowing (aññindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in knowing again the phenomena that are already known.
Aññindriya (cận tri căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong sự biết lại các pháp đã biết (ñātānaṃyeva dhammānaṃ puna ājānane indaṭṭhaṃ kāretīti).
Aññātāvībhāve indaṭṭhaṃ kāretīti aññātāvindriyaṃ.
The faculty of one who has known (aññātāvindriyaṃ) is that which produces the meaning of "lordship" in the state of one who has known.
Aññātāvindriya (cứu cánh tri căn) là cái thực hiện vai trò thống trị trong trạng thái của người đã biết (aññātāvībhāve indaṭṭhaṃ kāretīti).
Idha suttantabhājanīyaṃ nāma na gahitaṃ.
Here, the Suttanta-Bhājanīya method is not included.
Ở đây, Suttantabhājanīya không được đề cập.
Suttante imāya paṭipāṭiyā bāvīsatiyā indriyānaṃ anāgatattā.
Because the twenty-two faculties do not appear in this sequence in the Suttanta.
Vì trong các Kinh (Suttanta), hai mươi hai căn không được trình bày theo trình tự này.
Suttantasmiñhi katthaci dve indriyāni kathitāni, katthaci tīṇi, katthaci pañca.
In the Suttanta, sometimes two faculties are mentioned, sometimes three, and sometimes five.
Trong các Kinh, đôi khi hai căn được thuyết, đôi khi ba, đôi khi năm.
Evaṃ pana nirantaraṃ dvāvīsati āgatāni nāma natthi.
However, twenty-two have never appeared continuously in this way.
Nhưng không có trường hợp nào hai mươi hai căn được trình bày liên tục như vậy.
Ayaṃ tāvettha aṭṭhakathānayo.
This, then, is the Aṭṭhakathā method here.
Đây là phương pháp của Chú giải ở đây.
Ayaṃ pana aparo nayo – etesu hi
But this is another method—among these, indeed,
Tuy nhiên, đây là một phương pháp khác – trong số đó:
Tattha cakkhādīnaṃ tāva ‘‘cakkhatīti cakkhū’’tiādinā nayena attho pakāsito.
Here, first, the meaning of the eye, etc., is explained according to the method of "it sees, therefore it is the eye."
Trong đó, ý nghĩa của nhãn căn (cakkhu), v.v., được giải thích theo cách như “cái thấy là cakkhu”.
Pacchimesu pana tīsu paṭhamaṃ ‘pubbabhāge anaññātaṃ amataṃ padaṃ catusaccadhammaṃ vā jānissāmī’ti evaṃ paṭipannassa uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca anaññātaññassāmītindriyanti vuttaṃ.
But regarding the last three, the "faculty of 'I shall know the unknown'" is said to be so because it arises in one who is practicing with the thought "I shall know the unknown, deathless state, or the four noble truths, in the earlier part (of the path)," and because the meaning of faculty (indriyaṭṭha) is present.
Đối với ba căn cuối cùng, căn đầu tiên được gọi là Anaññātaññassāmītindriya (vô tri tri dĩ căn) vì nó khởi sanh ở người đã thực hành với ý nghĩ: “Tôi sẽ biết Niết Bàn (amata pada) hoặc Tứ Thánh Đế (catusaccadhamma) chưa được biết trong quá khứ”, và vì nó có khả năng làm chủ.
Dutiyaṃ ājānanato ca indriyaṭṭhasambhavato ca aññindriyaṃ.
The second, the "faculty of knowing," is so because it knows and because the meaning of faculty is present.
Căn thứ hai là Aññindriya (cận tri căn) vì nó biết rõ và có khả năng làm chủ.
Tatiyaṃ aññātāvino catūsu saccesu niṭṭhitañāṇakiccassa khīṇāsavasseva uppajjanato indriyaṭṭhasambhavato ca aññātāvindriyaṃ.
The third, the "faculty of one who has known," is so because it arises only in an Arahant (khīṇāsava) whose function of knowledge concerning the four truths is complete, and because the meaning of faculty is present.
Căn thứ ba là Aññātāvindriya (cứu cánh tri căn) vì nó chỉ khởi sanh ở vị A-la-hán, người đã hoàn thành công việc trí tuệ (ñāṇakiccassa) về Tứ Thánh Đế (catūsu saccesu), và vì nó có khả năng làm chủ.
Ko panesa indriyaṭṭho nāmāti?
What, then, is this meaning of faculty (indriyaṭṭha)?
Vậy, cái gì gọi là khả năng làm chủ (indriyaṭṭha) này?
Indaliṅgaṭṭho indriyaṭṭho, indadesitaṭṭho indriyaṭṭho, indadiṭṭhaṭṭho indriyaṭṭho, indasiṭṭhaṭṭho indriyaṭṭho, indajuṭṭhaṭṭho indriyaṭṭho.
The meaning of faculty is the meaning of "sign of the lord" (indaliṅgaṭṭha), the meaning of "declared by the lord" (indadesitaṭṭha), the meaning of "seen by the lord" (indadiṭṭhaṭṭha), the meaning of "commanded by the lord" (indasiṭṭhaṭṭha), and the meaning of "resorted to by the lord" (indajuṭṭhaṭṭha).
Khả năng làm chủ là ý nghĩa của dấu hiệu (indaliṅgaṭṭho) của Indra, là ý nghĩa của điều được Indra thuyết (indadesitaṭṭho), là ý nghĩa của điều được Indra thấy (indadiṭṭhaṭṭho), là ý nghĩa của điều được Indra sắp đặt (indasiṭṭhaṭṭho), là ý nghĩa của điều được Indra thực hành (indajuṭṭhaṭṭho).
So sabbopi idha yathāyogaṃ yujjati.
All of these apply here as appropriate.
Tất cả những điều đó đều phù hợp ở đây tùy theo trường hợp.
Bhagavā hi sammāsambuddho paramissariyabhāvato indo.
For the Perfectly Enlightened One, the Blessed One, is called "Inda" (lord) due to His supreme sovereignty (paramissariyabhāva).
Đức Sammāsambuddha là Indra vì Ngài có quyền năng tối thượng (paramissariyabhāvato).
Kusalākusalañca kammaṃ kammesu kassaci issariyābhāvato.
And wholesome and unwholesome kamma is also "Inda" because kamma has sovereignty over none.
Và nghiệp thiện, nghiệp bất thiện cũng là Indra vì không có ai có quyền năng đối với nghiệp.
Tenevettha kammasañjanitāni indriyāni kusalākusalakammaṃ ulliṅgenti.
Therefore, here, the faculties generated by kamma reveal wholesome and unwholesome kamma.
Do đó, các căn do nghiệp sanh ở đây biểu thị nghiệp thiện và bất thiện.
Tena ca siṭṭhānīti indaliṅgaṭṭhena indasiṭṭhaṭṭhena ca indriyāni.
And by that* they are commanded; thus, they are faculties by the meaning of "sign of the lord" and "commanded by the lord."
Và chúng được sắp đặt bởi nghiệp, do đó chúng là các căn theo ý nghĩa của dấu hiệu của Indra và ý nghĩa của điều được Indra sắp đặt.
Sabbāneva panetāni bhagavatā yathābhūtato pakāsitāni ca abhisambuddhāni cāti indadesitaṭṭhena indadiṭṭhaṭṭhena ca indriyāni.
Furthermore, all these were declared by the Blessed One as they truly are, and comprehended by Him; thus, they are faculties by the meaning of "declared by the lord" and "seen by the lord."
Tất cả những điều này đều được Đức Thế Tôn thuyết minh một cách chân thật và được Ngài tự mình giác ngộ, do đó chúng là các căn theo ý nghĩa của điều được Indra thuyết và ý nghĩa của điều được Indra thấy.
Teneva bhagavatā munindena kānici gocarāsevanāya, kānici bhāvanāsevanāya sevitānīti indajuṭṭhaṭṭhenapi indriyāni.
And by that same Blessed One, the Lord of Sages (Muninda), some were resorted to by seeking objects (gocarāsevanāya), and some by practicing development (bhāvanāsevanāya); thus, they are faculties also by the meaning of "resorted to by the lord."
Và bởi vì Đức Thế Tôn, bậc Muninda, đã thực hành một số căn bằng cách sống với các đối tượng, và một số căn bằng cách thực hành thiền định, nên chúng cũng là các căn theo ý nghĩa của điều được Indra thực hành.
Apica ādhipaccasaṅkhātena issariyaṭṭhenāpi etāni indriyāni.
Moreover, these are faculties also by the meaning of "lordship" (issariyaṭṭha) in the sense of dominance (ādhipacca).
Hơn nữa, các căn này cũng là indriya theo ý nghĩa của quyền năng, tức là sự thống trị.
Cakkhuviññāṇādippavattiyañhi cakkhādīnaṃ siddhamādhipaccaṃ; tasmiṃ tikkhe tikkhattā mande ca mandattāti.
For the dominance of the eye, etc., in the arising of eye-consciousness, etc., is established; because when it is keen, there is keenness, and when it is dull, there is dullness.
Quả thật, quyền năng của nhãn căn, v.v., được thiết lập trong sự vận hành của nhãn thức, v.v., vì khi chúng sắc bén thì nhãn thức sắc bén, và khi chúng yếu thì nhãn thức yếu.
Ayaṃ tāvettha ‘atthato’ vinicchayo.
This, then, is the determination 'by meaning' here.
Đây là sự phân tích ‘về ý nghĩa’ ở đây.
‘Lakkhaṇādīhī’ti lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānehipi cakkhādīnaṃ vinicchayaṃ vijāniyāti attho.
'By characteristics, etc.' means that one should understand the determination of the eye, etc., also by their characteristics, functions, manifestations, and proximate causes.
‘Về các đặc tính, v.v.’ (Lakkhaṇādīhīti) có nghĩa là nên hiểu rõ sự phân tích của nhãn căn, v.v., về các đặc tính, chức năng, biểu hiện, và nguyên nhân trực tiếp.
Tāni nesaṃ lakkhaṇādīni heṭṭhā vuttanayāneva.
Their characteristics, etc., are just as stated previously.
Các đặc tính, v.v., của chúng đã được nói ở dưới.
Paññindriyādīni hi cattāri atthato amohoyeva.
For the four faculties, beginning with the wisdom-faculty, are in essence only non-delusion (amoha).
Bốn căn như tuệ căn (paññindriya), v.v., về mặt bản chất chỉ là vô si (amoha).
Sesāni tattha sarūpenevāgatāni.
The remaining ones are presented there in their own nature.
Các căn còn lại được trình bày ở đó theo bản chất của chúng.
‘Kamato’ti ayampi desanākkamova.
'By sequence'—this too is a sequence of teaching.
‘Về trình tự’ (Kamato) cũng là trình tự thuyết giảng.
Tattha ajjhattadhammaṃ pariññāya ariyabhūmipaṭilābho hotīti attabhāvapariyāpannāni cakkhundriyādīni paṭhamaṃ desitāni.
Here, first, the eye-faculty, etc., which are included in one's being (attabhāva), are taught, with the idea that one attains the noble stage by fully understanding the internal phenomena.
Trong đó, các căn thuộc về tự thân (attabhāvapariyāpannāni) như nhãn căn, v.v., được thuyết giảng trước tiên, vì sau khi hiểu rõ các pháp nội tại, người ta đạt được địa vị của bậc Thánh.
So panattabhāvo yaṃ dhammaṃ upādāya itthīti vā purisoti vā saṅkhaṃ gacchati, ayaṃ soti nidassanatthaṃ tato itthindriyaṃ purisindriyañca.
And to illustrate that the being which assumes the designation of "woman" or "man" based on certain phenomena, that being is these two faculties—for that purpose, the female faculty and the male faculty come after them.
Và tự thân đó, tùy theo pháp nào mà nó được gọi là nữ hay nam, thì đó là nữ căn và nam căn sau đó, để chỉ rõ điều này.
So duvidhopi jīvitindriyapaṭibaddhavuttīti ñāpanatthaṃ tato jīvitindriyaṃ.
To show that both types of beings depend on the life-faculty for their existence, the life-faculty comes after them.
Cả hai loại đó đều liên quan đến mạng căn, để chỉ rõ điều này, mạng căn được thuyết giảng sau đó.
Yāva tassa pavatti tāva etesaṃ vedayitānaṃ anivatti.
As long as its continuity exists, the continuity of these feelings (vedayitānaṃ) does not cease.
Chừng nào mạng căn còn tồn tại, thì các cảm thọ này cũng không ngừng.
Yaṃ kiñci vedayitaṃ sabbaṃ taṃ sukhadukkhanti ñāpanatthaṃ tato sukhindriyādīni.
To show that whatever feeling exists, all of it is either pleasure or pain, the pleasure-faculty, etc., come after it.
Để chỉ rõ rằng mọi cảm thọ đều là khổ hoặc lạc, các căn cảm thọ (sukhindriyādīni) được thuyết giảng sau đó.
Taṃnirodhatthaṃ pana ete dhammā bhāvetabbāti paṭipattidassanatthaṃ tato saddhādīni.
Furthermore, in order to show the practice that these mental states, beginning with faith, should be developed for the cessation of those*, thereafter are mentioned the indriyas beginning with faith.
Để chấm dứt chúng, những pháp này cần được tu tập, để chỉ rõ sự thực hành, các căn như tín căn (saddhādīni) được thuyết giảng sau đó.
Imāya paṭipattiyā esa dhammo paṭhamaṃ attani pātubhavatīti paṭipattiyā amoghabhāvadassanatthaṃ tato anaññātaññassāmītindriyaṃ.
In order to show that by this practice this dhamma first appears in oneself, and to show the unfailing nature of the practice, thereafter is mentioned the Anaññātaññassāmītindriya.
Với sự thực hành này, pháp này (anaññātaññassāmītindriya) xuất hiện trước tiên trong tự thân, để chỉ rõ sự thực hành không vô ích, Anaññātaññassāmītindriya được thuyết giảng sau đó.
Tasseva phalattā tato anantaraṃ bhāvetabbattā ca tato aññindriyaṃ.
And because it is the fruit of that very*, and because it should be developed immediately after it, thereafter is mentioned the Aññindriya.
Vì nó là quả của căn đó, và vì nó cần được tu tập ngay sau đó, Aññindriya được thuyết giảng sau đó.
Ito paraṃ bhāvanāya imassa adhigamo, adhigate ca panimasmiṃ natthi kiñci uttari karaṇīyanti ñāpanatthaṃ ante paramassāsabhūtaṃ aññātāvindriyaṃ desitanti ayamettha kamo.
Beyond this, the attainment of this* is through development; and when this has been attained, there is nothing further to be done. To make this known, the Aññātāvindriya, which is ultimate reassurance, is taught at the end. This is the sequence here.
Từ đây trở đi, sự thành tựu của căn này là nhờ sự tu tập, và khi đã thành tựu căn này, không còn gì phải làm thêm nữa, để chỉ rõ điều này, Aññātāvindriya, căn mang lại sự an ủi tối thượng, được thuyết giảng cuối cùng. Đây là trình tự ở đây.
‘Kiccā’ti kiṃ indriyānaṃ kiccanti ce?
‘Functions’: What is the function of the indriyas?
‘Kiccā’ (chức năng): Nếu hỏi chức năng của các quyền là gì?
Cakkhundriyassa tāva ‘‘cakkhāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ indriyapaccayena paccayo’’ti vacanato yaṃ taṃ indriyapaccayabhāvena sādhetabbaṃ attano tikkhamandādibhāvena cakkhuviññāṇādidhammānaṃ tikkhamandādisaṅkhātaṃ attākārānuvattāpanaṃ idaṃ ‘kiccaṃ’.
Firstly, regarding the Cakkhundriya, as it is said: “The eye-base is a condition by way of indriya-condition for the eye-consciousness element and its associated dhammas.” That which is to be accomplished by way of indriya-condition, which is the causing of the eye-consciousness and other dhammas to follow its own mode, such as being keen or dull, by means of its own keenness or dullness – this is its ‘function’.
Đối với nhãn quyền, chức năng là việc làm cho các pháp như nhãn thức, v.v., tùy thuộc vào trạng thái của chính nhãn quyền (tức là sự sắc bén hay chậm chạp của nó), như đã nói: “Nhãn xứ là duyên hỗ trợ cho nhãn thức giới và các pháp tương ưng với nó bằng duyên quyền”.
Evaṃ sotaghānajivhākāyānaṃ.
Similarly for the ear, nose, tongue, and body.
Tương tự đối với nhĩ, tỷ, thiệt và thân.
Manindriyassa pana sahajātadhammānaṃ attano vasavattāpanaṃ, jīvitindriyassa sahajātadhammānupālanaṃ, itthindriyapurisindriyānaṃ itthipurisanimittakuttākappākārānuvidhānaṃ, sukhadukkhasomanassadomanassindriyānaṃ sahajātadhamme abhibhavitvā yathāsakaṃ oḷārikākārānupāpanaṃ, upekkhindriyassa santapaṇītamajjhattākārānupāpanaṃ, saddhādīnaṃ paṭipakkhābhibhavanaṃ sampayuttadhammānañca pasannākārādibhāvasampāpanaṃ, anaññātaññassāmītindriyassa saṃyojanattayappahānañceva sampayuttakānañca tappahānābhimukhabhāvakaraṇaṃ, aññindriyassa kāmarāgabyāpādāditanukaraṇapahānañceva sahajātānañca attano vasānuvattāpanaṃ, aññātāvindriyassa sabbakiccesu ussukkappahānañceva amatābhimukhabhāvapaccayatā ca sampayuttānanti evamettha kiccato vinicchayaṃ vijāniyā.
The function of the Manindriya is to make its co-arisen dhammas subject to its will; the function of the Jīvitindriya is to sustain co-arisen dhammas; the function of the Itthindriya and Purisindriya is to conform to the characteristics and dispositions that are signs of femaleness and maleness; the function of the Sukhindriya, Dukkhindriya, Somanassindriya, and Domanassindriya is, by overpowering co-arisen dhammas, to cause them to attain their respective gross characteristics; the function of the Upekkhindriya is to cause them to attain calm, subtle, and neutral characteristics; the function of faith and so forth is to overpower opposing factors and to bring about the characteristic of clarity and so forth in associated dhammas; the function of the Anaññātaññassāmītindriya is the abandonment of the three fetters, and causing its associated dhammas to be directed towards that abandonment; the function of the Aññindriya is the thinning and abandonment of kāmarāga (sensual lust), vyāpāda (ill-will), and so forth, and causing its co-arisen dhammas to be subject to its will; the function of the Aññātāvindriya is the abandonment of striving in all tasks, and being a condition for its associated dhammas to be directed towards the Deathless. In this way, one should understand the determination here by way of function.
Tuy nhiên, đối với Mãn Căn (Manindriya), đó là việc khiến các pháp đồng sinh tuân theo ý muốn của mình; đối với Mạng Căn (Jīvitindriya), đó là việc bảo hộ các pháp đồng sinh; đối với Nữ Căn (Itthindriya) và Nam Căn (Purisindriya), đó là việc tuân theo các dáng vẻ, cử chỉ, và tư thái đặc trưng của nữ giới và nam giới; đối với Lạc Căn (Sukhindriya), Khổ Căn (Dukkhindriya), Hỷ Căn (Somanassindriya) và Ưu Căn (Domanassindriya), đó là việc chế ngự các pháp đồng sinh và khiến chúng đạt đến các trạng thái thô thiển tương ứng; đối với Xả Căn (Upekkhindriya), đó là việc khiến chúng đạt đến trạng thái an tịnh, vi diệu và trung tính; đối với Tín Căn (Saddhindriya) và các căn khác, đó là việc chế ngự các đối nghịch và khiến các pháp tương ưng đạt đến trạng thái thanh tịnh, v.v.; đối với Vô Tri Dĩ Tri Căn (Anaññātaññassāmītindriya), đó là việc đoạn trừ ba kiết sử và khiến các pháp tương ưng hướng đến sự đoạn trừ đó; đối với Liễu Tri Căn (Aññindriya), đó là việc làm suy yếu và đoạn trừ dục ái, sân hận, v.v., và khiến các pháp đồng sinh tuân theo ý muốn của mình; đối với Toàn Tri Căn (Aññātāvindriya), đó là việc đoạn trừ mọi sự nỗ lực trong mọi công việc và là nhân duyên cho các pháp tương ưng hướng đến Niết Bàn (amata). Như vậy, cần phải hiểu rõ sự phân tích về chức năng (kicca) ở đây.
‘Bhūmito’ti cakkhusotaghānajivhākāyaitthipurisasukhadukkhadomanassindriyāni cettha kāmāvacarāneva.
‘By planes’: Here, the Cakkhu, Sota, Ghāna, Jivhā, Kāya, Itthi, Purisa, Sukha, Dukkha, and Domanassindriyas are all of the Kāmāvacara (sensual plane).
‘Về phương diện cảnh giới (bhūmi)’: Ở đây, nhãn căn, nhĩ căn, tỷ căn, thiệt căn, thân căn, nữ căn, nam căn, lạc căn, khổ căn và ưu căn chỉ thuộc về Dục giới (kāmāvacara).
Manindriyajīvitindriyaupekkhindriyāni, saddhāvīriyasatisamādhipaññindriyāni ca catubhūmipariyāpannāni.
The Manindriya, Jīvitindriya, Upekkhindriya, and the Saddhā, Vīriya, Sati, Samādhi, and Paññindriyas are included in all four planes.
Ý căn (Manindriya), Mạng căn (Jīvitindriya) và Xả căn (Upekkhindriya), cùng với Tín căn (Saddhindriya), Tấn căn (Vīriyindriya), Niệm căn (Satindriya), Định căn (Samādhindriya) và Tuệ căn (Paññindriya) thuộc về bốn cảnh giới (catubhūmipariyāpannāni).
Somanassindriyaṃ kāmāvacara-rūpāvacara-lokuttaravasena bhūmittayapariyāpannaṃ.
The Somanassindriya is included in three planes: Kāmāvacara, Rūpāvacara, and Lokuttara.
Hỷ căn (Somanassindriya) thuộc về ba cảnh giới theo Dục giới, Sắc giới và Siêu thế.
Avasāne tīṇi lokuttarānevāti evaṃ bhūmito vinicchayaṃ vijāniyā.
The last three are Lokuttara only. In this way, one should understand the determination by way of planes.
Ba căn cuối cùng (Vô tri dĩ tri căn, Liễu tri căn, Toàn tri căn) chỉ thuộc về Siêu thế. Như vậy, cần phải hiểu rõ sự phân tích về cảnh giới (bhūmi) như trên.
Evañhi vijānanto –
For indeed, one who understands thus –
Thật vậy, người hiểu biết như thế –
220. Niddesavāre ‘‘yaṃ cakkhu catunnaṃ mahābhūtāna’’ntiādi sabbaṃ dhammasaṅgaṇiyaṃ padabhājane (dha. sa. aṭṭha. 595 ādayo) vuttanayeneva veditabbaṃ.
In the section on exposition, everything beginning with “the eye which consists of the four great elements” should be understood in the manner stated in the Dhamma-saṅgaṇī, in the division of terms.
220. Trong phần Trình bày (Niddesavāra), tất cả những gì bắt đầu bằng ‘‘nhãn căn là bốn đại chủng’’, v.v., cần được hiểu theo cách đã được nói trong phần Phân tích từ ngữ (Padabhājana) của Dhammasaṅgaṇī (Dha. Sa. Aṭṭha. 595, v.v.).
Vīriyindriyasamādhindriyaniddesādīsu ca sammāvāyāmo micchāvāyāmo sammāsamādhi micchāsamādhītiādīni na vuttāni.
And in the expositions of the Vīriyindriya, Samādhindriya, etc., terms like ‘right effort’, ‘wrong effort’, ‘right concentration’, ‘wrong concentration’ are not mentioned.
Trong các phần trình bày về Tấn căn (Vīriyindriya), Định căn (Samādhindriya), v.v., các từ như chánh tinh tấn, tà tinh tấn, chánh định, tà định, v.v., không được đề cập.
Sabbasaṅgāhakattā.
Because they are all-inclusive.
Vì chúng bao gồm tất cả.
Sabbasaṅgāhakāni hi idha indriyāni kathitāni.
For the indriyas discussed here are all-inclusive.
Thật vậy, các căn được nói ở đây là những căn bao gồm tất cả.
Evaṃ santepettha dasa indriyāni lokiyāni kāmāvacarāneva, tīṇi lokuttarāni, nava lokiyalokuttaramissakānīti.
This being the case, ten indriyas here are worldly and only of the sensual plane, three are supramundane, and nine are mixed, both worldly and supramundane.
Ngay cả khi là như vậy, ở đây có mười căn là thế gian (lokiya) và chỉ thuộc Dục giới (kāmāvacara); ba căn là siêu thế (lokuttara); chín căn là hỗn hợp giữa thế gian và siêu thế. (manindriya, jīvitindriya, upekkhindriya, saddhā, vīriya, sati, samādhi, paññā, somanassindriya).
223. Ārammaṇattikesu pana sattindriyā anārammaṇāti cakkhusotaghānajivhākāyaitthipurisindriyāni sandhāya vuttaṃ.
Regarding the triad of objects, “seven indriyas are without an object” is said with reference to the Cakkhu, Sota, Ghāna, Jivhā, Kāya, Itthi, and Purisindriyas.
223. Tuy nhiên, trong các bộ ba về đối tượng (ārammaṇattika), câu “bảy căn không có đối tượng” (sattindriyā anārammaṇā) được nói đến để chỉ nhãn căn, nhĩ căn, tỷ căn, thiệt căn, thân căn, nữ căn và nam căn.
Jīvitindriyaṃ pana arūpamissakattā idha anābhaṭṭhaṃ.
However, the Jīvitindriya, due to being mixed with the formless, is not mentioned here.
Mạng căn (Jīvitindriya), vì có liên quan đến phi sắc (arūpa), nên không được đề cập ở đây.
Dvindriyāti dve indriyā; sukhadukkhadvayaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
“Two indriyas” refers to the two indriyas of Sukha and Dukkha.
“Hai căn” (Dvindriyā) là hai căn; câu này được nói đến để chỉ hai căn lạc (sukha) và khổ (dukkha).
Tañhi ekantaparittārammaṇaṃ.
For they have exclusively limited objects.
Thật vậy, chúng chỉ có đối tượng nhỏ hẹp (parittārammaṇa) một cách tuyệt đối.
Domanassindriyaṃ siyā parittārammaṇaṃ, siyā mahaggatārammaṇanti kāmāvacaradhamme ārabbha pavattikāle parittārammaṇaṃ hoti, rūpāvacarārūpāvacare pana ārabbha pavattikāle mahaggatārammaṇaṃ, paṇṇattiṃ ārabbha pavattikāle navattabbārammaṇaṃ.
“The Domanassindriya may have a limited object, or it may have a lofty object.” When it arises with reference to Kāmāvacara dhammas, it has a limited object; but when it arises with reference to Rūpāvacara or Arūpāvacara dhammas, it has a lofty object; when it arises with reference to a concept (paññatti), it has an indescribable object.
Ưu căn (Domanassindriya) có thể có đối tượng nhỏ hẹp, có thể có đối tượng rộng lớn (mahaggatārammaṇa): Khi phát sinh do duyên với các pháp Dục giới, nó có đối tượng nhỏ hẹp; khi phát sinh do duyên với các pháp Sắc giới và Vô sắc giới, nó có đối tượng rộng lớn; khi phát sinh do duyên với khái niệm (paṇṇatti), nó có đối tượng không thể nói (navattabbārammaṇa).
Navindriyā siyā parittārammaṇāti manindriyajīvitindriyasomanassindriyaupekkhindriyāni ceva saddhādipañcakañca sandhāya idaṃ vuttaṃ.
“Nine indriyas may have limited objects” is said with reference to the Manindriya, Jīvitindriya, Somanassindriya, Upekkhindriya, and the group of five beginning with Saddhā.
“Chín căn có thể có đối tượng nhỏ hẹp” (Navindriyā siyā parittārammaṇā) được nói đến để chỉ ý căn, mạng căn, ưu căn, xả căn, và năm căn tín, v.v.
Jīvitindriyañhi rūpamissakattā anārammaṇesu rūpadhammesu saṅgahitampi arūpakoṭṭhāsena siyāpakkhe saṅgahitaṃ.
Although the Jīvitindriya is included among the rūpa-dhammas that have no object due to being mixed with rūpa, it is included in the ‘may be’ category by virtue of its arūpa (formless) portion.
Mạng căn, mặc dù được bao gồm trong các pháp sắc không có đối tượng vì có liên quan đến sắc, nhưng cũng được bao gồm trong phần “có thể” (siyāpakkha) bởi phần phi sắc của nó.
Cattāri indriyānīti sukhadukkhadomanassaaññātāvindriyāni.
“Four indriyas” are the Sukha, Dukkha, Domanassa, and Aññātāvindriyas.
“Bốn căn” (Cattāri indriyāni) là lạc căn, khổ căn, ưu căn và toàn tri căn (aññātāvindriya).
Tāni hi maggārammaṇattike na bhajanti.
For they do not fall into the triad of path-objects.
Thật vậy, chúng không được bao gồm trong bộ ba về đối tượng đạo (maggārammaṇattika).
Maggahetukanti sahajātahetuṃ sandhāya vuttaṃ.
“Path-caused” is said with reference to the co-arisen cause (sahajātahetu).
“Do duyên đạo” (Maggahetuka) được nói đến để chỉ nhân đồng sinh (sahajātahetu).
Vīriyavīmaṃsājeṭṭhakakāle siyā maggādhipati, chandacittajeṭṭhakakāle siyā navattabbā.
When effort (vīriya) or investigation (vīmaṃsā) is predominant, it may be a path-predominance; when intention (chanda) or consciousness (citta) is predominant, it may be indescribable.
Trong thời điểm tinh tấn và trí tuệ là chủ yếu, nó có thể là đạo chủ (maggādhipati); trong thời điểm ý muốn và tâm là chủ yếu, nó có thể là không thể nói (navattabbā).
Dasindriyā siyā uppannā, siyā uppādinoti satta rūpindriyāni tīṇi ca vipākindriyāni sandhāyetaṃ vuttaṃ.
“Ten indriyas may be arisen, may be arising” is said with reference to the seven rūpa-indriyas and the three vipāka-indriyas.
“Mười căn có thể đã sanh, có thể đang sanh” (Dasindriyā siyā uppannā, siyā uppādino) được nói đến để chỉ bảy sắc căn và ba căn dị thục (vipāka).
Dasindriyāni domanassena saddhiṃ heṭṭhā vuttāneva.
The ten indriyas, including Domanassa, are the same as those mentioned above.
Mười căn cùng với ưu căn đã được nói ở trên.
Tattha domanassindriyaṃ paṇṇattiṃ ārabbha pavattikāle navattabbārammaṇaṃ, sesāni nibbānapaccavekkhaṇakālepi.
Among them, the Domanassindriya has an indescribable object when it arises with reference to a concept; the rest also have indescribable objects even when recollecting Nibbāna.
Trong đó, ưu căn khi phát sinh do duyên với khái niệm (paṇṇatti) thì có đối tượng không thể nói (navattabbārammaṇa); các căn còn lại cũng vậy khi quán chiếu Niết Bàn (nibbānapaccavekkhaṇa).
Tīṇindriyāni bahiddhārammaṇānīti tīṇi lokuttarindriyāni.
“Three indriyas have external objects” refers to the three Lokuttara indriyas.
“Ba căn có đối tượng bên ngoài” (Tīṇindriyāni bahiddhārammaṇāni) là ba căn siêu thế.
Cattārīti sukhadukkhasomanassadomanassāni.
“Four” refers to Sukha, Dukkha, Somanassa, and Domanassa.
“Bốn căn” là lạc căn, khổ căn, hỷ căn và ưu căn.
Tāni hi ajjhattadhammepi bahiddhādhammepi ārabbha pavattanti.
For they arise with reference to both internal and external dhammas.
Thật vậy, chúng phát sinh do duyên với cả pháp nội tại (ajjhattadhamma) và pháp ngoại tại (bahiddhādhammā).
Aṭṭhindriyāti manindriyajīvitindriyaupekkhindriyāni ceva saddhādipañcakañca.
“Eight indriyas” refers to the Manindriya, Jīvitindriya, Upekkhindriya, and the group of five beginning with Saddhā.
“Tám căn” là ý căn, mạng căn, xả căn, và năm căn tín, v.v.
Tattha ākiñcaññāyatanakāle navattabbārammaṇatā veditabbā.
In this case, their having an indescribable object during the stage of the sphere of nothingness (Ākiñcaññāyatana) should be understood.
Trong đó, cần biết rằng trong thời điểm của Vô sở hữu xứ (ākiñcaññāyatana), chúng có đối tượng không thể nói (navattabbārammaṇatā).
Iti imasmimpi pañhāpucchake dasindriyāni kāmāvacarāni, tīṇi lokuttarāni, nava lokiyalokuttaramissakāneva kathitānīti.
Thus, in this Pañhāpucchaka also, ten indriyas are mentioned as Kāmāvacara, three as Lokuttara, and nine as a mixture of Lokiya and Lokuttara.
Như vậy, trong phần Vấn đáp này, mười căn được nói đến là thuộc Dục giới, ba căn là siêu thế, và chín căn là hỗn hợp giữa thế gian và siêu thế.
Ayampi abhidhammabhājanīyena saddhiṃ ekaparicchedova hoti.
This is also considered one division together with the Abhidhamma-Bhājanīya.
Phần này cũng là một chương duy nhất với phần Phân tích Abhidhamma.
Ayaṃ pana indriyavibhaṅgo dveparivaṭṭaṃ nīharitvā bhājetvā dassitoti.
This Indriyavibhaṅga, however, is presented by extracting and dividing it into two circuits.
Tuy nhiên, sự phân tích về các căn này đã được trình bày bằng cách rút ra và phân chia thành hai vòng.