761. Idāni yathānikkhittāya mātikāya ‘‘pañcaviññāṇā na hetumevā’’tiādinā nayena āraddhe niddesavāre na hetumevāti sādhāraṇahetupaṭikkhepaniddeso.
Now, in the explanatory section, which begins with the mātikā as laid down, such as "the five consciousnesses are not merely roots," the phrase na hetumeva is an explanation rejecting roots with a specifying affirmation.
761. Bây giờ, trong phần chỉ dẫn được bắt đầu theo phương pháp “năm thức không phải là nhân” v.v... của đề mục đã được trình bày, không phải là nhân là phần chỉ dẫn phủ định nhân với sự xác định.
Tattha ‘‘hetuhetu, paccayahetu, uttamahetu, sādhāraṇahetūti catubbidho hetū’’tiādinā nayena yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ rūpakaṇḍe ‘‘sabbaṃ rūpaṃ na hetumevā’’tiādīnaṃ atthavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 594) vuttameva.
There, all that needs to be said according to the method of "root is root, condition is root, supreme root, ordinary root—there are four kinds of roots," has already been stated in the explanation of the meaning of phrases like "all rūpa is not merely root" in the rūpa section.
Ở đây, những gì cần phải nói theo phương pháp “nhân có bốn loại: nhân-nhân, nhân-duyên, nhân-tối thượng, nhân-phổ thông” v.v..., tất cả những điều đó đã được nói đến trong phần giải thích ý nghĩa của các câu “tất cả sắc không phải là nhân” v.v... trong chương về sắc (Dh. S. Aṭṭha. 594).
Ahetukamevātiādīsu byañjanasandhivasena makāro veditabbo; ahetukā evāti attho.
In ahetukameva and so forth, the letter 'm' should be understood as a consonant sandhi; the meaning is "they are merely without roots."
Trong các câu chỉ là vô nhân v.v..., nên hiểu chữ ‘m’ là do sự nối phụ âm; có nghĩa là ‘chỉ là vô nhân’.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining terms.
Trong các câu còn lại, phương pháp cũng tương tự.
Apica ‘‘hetū dhammā nahetū dhammā’’tiādīsu (dha. sa. dukamātikā 1) dhammakoṭṭhāsesu pañcaviññāṇāni hetū dhammāti vā sahetukā dhammāti vā na honti.
Furthermore, in the classifications of phenomena such as "phenomena with roots, phenomena without roots," the five consciousnesses are not phenomena with roots, nor are they phenomena associated with roots.
Hơn nữa, trong các nhóm pháp như “pháp-nhân, pháp-không-phải-nhân” v.v..., năm thức không phải là pháp-nhân hay pháp-câu-hữu-nhân.
Ekantena pana na hetūyeva, ahetukā yevāti imānipi nayenettha sabbapadesu attho veditabbo.
Rather, in every phrase here, the meaning should be understood as "they are entirely without roots," and "they are merely rootless."
Nhưng chắc chắn chỉ là pháp-không-phải-nhân, chỉ là vô nhân; nên hiểu ý nghĩa trong tất cả các câu ở đây cũng theo phương pháp này.
Abyākatamevāti padaṃ vipākābyākatavasena vuttaṃ.
The term abyākatameva is stated in the sense of resultant indeterminate.
Câu chỉ là vô ký được nói theo nghĩa vô ký quả.
Sārammaṇamevāti olubbhārammaṇavasena.
Sārammaṇameva is stated in the sense of supported object.
Chỉ có đối tượng là theo nghĩa đối tượng nương tựa.
Paccayārammaṇaṃ olubbhārammaṇanti hi duvidhaṃ ārammaṇaṃ.
Indeed, there are two kinds of objects: condition-object and supported-object.
Vì đối tượng có hai loại: đối tượng duyên và đối tượng nương tựa.
Imasmiṃ pana ṭhāne olubbhārammaṇameva dhuraṃ, paccayārammaṇampi labbhatiyeva.
In this context, the supported-object is primary, but the condition-object is also found.
Tuy nhiên, ở đây, đối tượng nương tựa là chính, nhưng đối tượng duyên cũng có thể được bao gồm.
Acetasikamevāti padaṃ cittaṃ, rūpaṃ, nibbānanti tīsu acetasikesu cittameva sandhāya vuttaṃ.
The term acetasikameva refers specifically to citta among the three non-mental phenomena: citta, rūpa, and Nibbāna.
Câu chỉ là phi-tâm-sở được nói đến để chỉ riêng tâm trong ba pháp phi-tâm-sở là tâm, sắc và Nibbāna.
No apariyāpannamevāti gatipariyāpannacutipariyāpannasaṃsāravaṭṭabhavapariyāpannabhāvato pariyāpannā eva, no apariyāpannā.
No apariyāpannameva: Due to their inclusion in destinations, inclusion in death, inclusion in the cycle of transmigration and existence, they are included, not unincluded.
Không phải chỉ là không-thuộc-về: do là pháp thuộc về thú, thuộc về tử, thuộc về vòng luân hồi của đời sống, nên chúng chỉ thuộc về, không phải không-thuộc-về.
Lokato vaṭṭato na niyyantīti aniyyānikā.
They do not escape from the world and from the cycle, hence they are aniyyānikā (not leading to liberation).
Không thoát ra khỏi thế gian, khỏi vòng luân hồi, nên gọi là không-xuất-ly.
Uppannaṃ manoviññāṇaviññeyyamevāti rūpakaṇḍe cakkhuviññāṇādīnaṃ paccuppannāneva rūpādīni ārabbha pavattito atītādivisayaṃ manoviññāṇampi pañcaviññāṇasotapatitameva katvā ‘‘upapannaṃ chahi viññāṇehi viññeyya’’nti (dha. sa. 584) vuttaṃ.
Uppannaṃ manoviññāṇaviññeyyameva: In the rūpa section, because eye-consciousness and so forth arise only with present rūpa and so forth as their objects, even mind-consciousness, which has past and other objects, is considered as falling into the stream of the five consciousnesses, and it is stated as "what has arisen is knowable by the six consciousnesses."
Chỉ có thể được biết bởi ý thức đã sanh: Trong chương về sắc, vì nhãn thức v.v... sanh khởi bằng cách bắt các đối tượng sắc v.v... chỉ trong hiện tại, nên ý thức có đối tượng là quá khứ v.v... cũng được xem như thuộc dòng năm thức và được nói rằng “đã sanh, có thể được biết bởi sáu thức”.
Pañcaviññāṇā pana yasmā paccuppannāpi cakkhuviññāṇādīnaṃ ārammaṇā na honti, manoviññāṇasseva honti, tasmā ‘‘manoviññāṇaviññeyyamevā’’ti vuttaṃ.
However, since the five consciousnesses, even when present, are not objects of eye-consciousness and so forth, but only of mind-consciousness, it is stated as "knowable only by mind-consciousness."
Tuy nhiên, vì năm thức, dù là hiện tại, cũng không phải là đối tượng của nhãn thức v.v..., mà chỉ là đối tượng của ý thức, nên được nói là “chỉ có thể được biết bởi ý thức”.
Aniccamevāti hutvā abhāvaṭṭhena aniccāyeva.
Aniccameva means they are impermanent, in the sense of existing and then ceasing to exist.
Chỉ là vô thường: do ý nghĩa không tồn tại sau khi đã sanh, nên chúng chỉ là vô thường.
Jarābhibhūtamevāti jarāya abhibhūtattā jarābhibhūtā eva.
Jarābhibhūtameva means they are indeed overcome by aging, due to being overcome by aging.
Jarābhibhūtamevāti có nghĩa là chỉ bị già chinh phục, do bị già chinh phục.
Ajjhattikavatthukāti ajjhattajjhattavasena vuttaṃ.
Ajjhattikavatthukā is stated in the sense of pertaining to one's own self.
Ajjhattikavatthukāti được nói theo nghĩa nội phần của nội phần (ajjhattajjhatta).
Tāni hi ajjhattike pañca pasāde vatthuṃ katvā uppajjanti.
For these (five consciousnesses) arise making the five internal sense faculties their base.
Bởi vì chúng sanh khởi bằng cách lấy năm sắc thần kinh nội phần làm vật.
Bāhirārammaṇāti bāhirarūpādiārammaṇā.
Bāhirārammaṇā means having external visual objects, etc., as their objects.
Bāhirārammaṇāti có các đối tượng ngoại phần như sắc, v.v.
Tattha catukkaṃ veditabbaṃ – pañcaviññāṇā hi pasādavatthukattā ajjhattikā ajjhattikavatthukā, manoviññāṇaṃ hadayarūpaṃ vatthuṃ katvā uppajjanakāle ajjhattikaṃ bāhiravatthukaṃ, pañcaviññāṇasampayuttā tayo khandhā bāhirā ajjhattikavatthukā, manoviññāṇasampayuttā tayo khandhā hadayarūpaṃ vatthuṃ katvā uppajjanakāle bāhirā bāhiravatthukā.
Here, a fourfold distinction should be understood: the five consciousnesses are internal and have an internal base, being dependent on the sense-faculties; mind-consciousness, when arising with the heart-basis as its base, is internal but has an external base; the three aggregates associated with the five consciousnesses are external but have an internal base; and the three aggregates associated with mind-consciousness, when arising with the heart-basis as their base, are external and have an external base.
Ở đây, cần biết bốn trường hợp – năm thức vì có sắc thần kinh làm vật nên là nội phần và có vật nội phần; ý thức vào lúc sanh khởi lấy sắc ý vật làm vật thì là nội phần và có vật ngoại phần; ba uẩn tương ưng với năm thức là ngoại phần và có vật nội phần; ba uẩn tương ưng với ý thức vào lúc sanh khởi lấy sắc ý vật làm vật thì là ngoại phần và có vật ngoại phần.
Aññaṃ cakkhuviññāṇassa vatthu ca ārammaṇañcātiādīsu cakkhuviññāṇassa hi aññaṃ vatthu, aññaṃ ārammaṇaṃ.
In aññaṃ cakkhuviññāṇassa vatthu ca ārammaṇañcā and so forth, indeed, the base of eye-consciousness is distinct, and its object is distinct.
Trong các câu Aññaṃ cakkhuviññāṇassa vatthu ca ārammaṇañcāti (Vật và đối tượng của nhãn thức là khác), v.v., vật của nhãn thức là khác, đối tượng là khác.
Aññaṃ sotaviññāṇādīnaṃ.
The base and object of ear-consciousness and so forth are also distinct.
Đối với nhĩ thức, v.v., cũng khác.
Cakkhuviññāṇaṃ sotapasādādīsu aññataraṃ vatthuṃ, saddādīsu vā aññataraṃ ārammaṇaṃ katvā kappato kappaṃ gantvāpi na uppajjati; cakkhupasādameva pana vatthuṃ katvā rūpañca ārammaṇaṃ katvā uppajjati.
Eye-consciousness does not arise even if it were to go from aeon to aeon, having taken any one of the ear-sensitivity etc. as its base, or any one of the sound objects etc. as its object; it arises, however, having taken only eye-sensitivity as its base and form as its object.
Nhãn thức, dù có trải qua từ kiếp này đến kiếp khác, cũng không sanh khởi bằng cách lấy một trong các vật như nhĩ căn, v.v., hoặc lấy một trong các đối tượng như thanh, v.v., làm đối tượng; mà nó chỉ sanh khởi bằng cách lấy nhãn căn làm vật và lấy sắc làm đối tượng.
Evamassa vatthupi dvārampi ārammaṇampi nibaddhaṃ, aññaṃ vatthuṃ vā dvāraṃ vā ārammaṇaṃ vā na saṅkamati, nibaddhavatthu nibaddhadvāraṃ nibaddhārammaṇameva hutvā uppajjati.
Thus, for it, the base, the door, and the object are fixed; it does not transfer to another base, door, or object; it arises, indeed, with a fixed base, a fixed door, and a fixed object.
Như vậy, vật, môn và đối tượng của nó đều cố định, không chuyển sang vật khác, môn khác hay đối tượng khác; nó sanh khởi với vật cố định, môn cố định và chỉ có đối tượng cố định.
Sotaviññāṇādīsupi eseva nayo.
The same method applies to ear-consciousness etc.
Đối với nhĩ thức, v.v., cũng theo phương pháp này.
763. Na aññamaññassa gocaravisayaṃ paccanubhontīti ettha aññamaññassa cakkhu sotassa, sotaṃ vā cakkhussāti evaṃ ekaṃ ekassa gocaravisayaṃ na paccanubhotīti attho.
Here, in "do not experience each other's pasture-domain," the meaning is that one, such as the eye, does not experience the pasture-domain of the ear, or the ear that of the eye.
763. Trong câu Na aññamaññassa gocaravisayaṃ paccanubhontīti (Không trải nghiệm cảnh giới đối tượng của nhau), ý nghĩa là: Mắt không trải nghiệm cảnh giới đối tượng của tai, hay tai không trải nghiệm của mắt, cứ như thế, cái này không trải nghiệm cảnh giới đối tượng của cái kia.
Sace hi nīlādibhedaṃ rūpārammaṇaṃ samodhānetvā sotindriyassa upaneyya ‘iṅgha tāva naṃ vavatthāpehi vibhāvehi – kiṃ nāmetaṃ ārammaṇa’nti, cakkhuviññāṇaṃ vināpi mukhena attano dhammatāya evaṃ vadeyya – ‘are andhabāla, vassasatampi vassasahassampi paridhāvamāno aññatra mayā kuhiṃ etassa jānanakaṃ labhissasi; āhara naṃ cakkhupasāde upanehi; ahametaṃ ārammaṇaṃ jānissāmi – yadi vā nīlaṃ yadi vā pītakaṃ.
For if one were to combine a form object, such as blue, and bring it near the ear faculty, saying, "Come now, define and clarify it—what kind of object is this?", the eye-consciousness, even without a mouth, would by its own nature say thus: "Oh, you blind fool, even if you wander for a hundred or a thousand years, where will you find one who knows this, apart from me? Bring it and present it to the eye-sensitivity; I will know this object—whether it is blue or yellow.
Quả vậy, nếu gom lấy sắc cảnh có các loại khác nhau như xanh v.v... rồi đưa đến nhĩ căn và nói rằng: ‘Này, hãy xác định, hãy làm rõ nó xem – đối tượng này tên là gì?’, thì nhãn thức, dù không có miệng, cũng sẽ nói lên theo đúng pháp tính của mình rằng: ‘Này kẻ mù quáng ngu si, dù ngươi có chạy ngược chạy xuôi cả trăm năm, cả ngàn năm, ngoài ta ra, ngươi sẽ tìm thấy ở đâu cái có thể biết được đối tượng này? Hãy mang nó đến, đưa nó vào nhãn thanh triệt; chính ta sẽ biết đối tượng này – dù nó là màu xanh hay màu vàng.
Na hi eso aññassa visayo; mayhameveso visayo’ti.
For this is not the domain of another; this is indeed my domain."
Vì đây không phải là cảnh giới của thức khác; đây chính là cảnh giới của riêng ta’.
Sesaviññāṇesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining consciousnesses.
Đối với các thức còn lại, phương pháp cũng tương tự.
Evamete aññamaññassa gocaravisayaṃ na paccanubhonti nāma.
Thus, these are said not to experience each other's pasture-domain.
Như vậy, các thức này được gọi là không trải nghiệm cảnh giới hành xứ của nhau.
Aññatra abhinipātamattāti ṭhapetvā rūpādīnaṃ abhinipātamattaṃ.
"Apart from the mere encountering" means apart from the mere encountering of forms etc. by the five consciousnesses.
Ngoại trừ sự va chạm đơn thuần (aññatra abhinipātamattā): ngoại trừ sự va chạm đơn thuần của các đối tượng như sắc v.v...
Idaṃ vuttaṃ hoti – supaṇḍitopi puriso, ṭhapetvā āpāthagatāni rūpādīni, aññaṃ kusalākusalesu ekadhammampi pañcahi viññāṇehi na paṭivijānāti.
This means: even a very wise person does not clearly discern any phenomenon, whether wholesome or unwholesome, with the five consciousnesses, apart from the forms etc. that have come into range.
Điều này có nghĩa là: ngay cả một người rất thông thái, ngoại trừ các đối tượng như sắc v.v... đã đi vào lộ trình, cũng không nhận biết được bất kỳ một pháp nào khác trong các pháp thiện và bất thiện bằng năm thức.
Cakkhuviññāṇaṃ panettha dassanamattameva hoti.
Here, eye-consciousness is merely seeing.
Trong đó, nhãn thức chỉ đơn thuần là sự thấy.
Sotaviññāṇādīni savanaghāyanasāyanaphusanamattāneva.
Ear-consciousness etc. are merely hearing, smelling, tasting, and touching.
Nhĩ thức v.v... chỉ đơn thuần là sự nghe, ngửi, nếm, xúc chạm.
Dassanādimattato pana muttā aññā etesaṃ kusalādipaṭiviññatti nāma natthi.
Apart from the mere acts of seeing etc., there is no clear discernment of wholesome etc. phenomena for these.
Ngoài sự thấy đơn thuần v.v..., chúng không có cái gọi là sự nhận biết về thiện v.v...
Na kañci iriyāpathaṃ kappetītiādīsupi eseva nayo.
The same method applies to "does not determine any posture" etc.
Không tạo tác oai nghi nào, trong các đoạn bắt đầu bằng câu này, phương pháp cũng tương tự như vậy.
Na hi pañcadvārikaviññāṇehi gamanādīsu kañci iriyāpathaṃ kappeti, na kāyakammaṃ na vacīkammaṃ paṭṭhapeti, na kusalākusalaṃ dhammaṃ samādiyati, na samādhiṃ samāpajjati lokiyaṃ vā lokuttaraṃ vā, na samādhito vuṭṭhāti lokiyā vā lokuttarā vā, na bhavato cavati, na bhavantare upapajjati.
For the five-door consciousnesses do not determine any posture such as walking, nor do they establish bodily or verbal action, nor do they undertake wholesome or unwholesome phenomena, nor do they attain mundane or supramundane jhāna, nor do they emerge from mundane or supramundane jhāna, nor do they pass away from existence, nor do they reappear in another existence.
Thật vậy, bởi các thức ngũ môn, không thể tạo tác oai nghi nào trong việc đi lại, v.v.; không thể khởi tạo thân nghiệp, không thể khởi tạo khẩu nghiệp; không thể thọ trì pháp thiện, bất thiện; không thể nhập định, dù là hiệp thế hay siêu thế; không thể xuất khỏi định, dù là hiệp thế hay siêu thế; không thể chết từ một kiếp sống; không thể tái sanh vào kiếp khác.
Sabbampi hetaṃ kusalākusaladhammapaṭivijānanādivacanapariyosānaṃ kiccaṃ manodvārikacitteneva hoti, na pañcadvārikenāti sabbassāpetassa kiccassa karaṇe sahajavanakāni vīthicittāni paṭikkhittāni.
All these functions, culminating in the clear discernment of wholesome/unwholesome phenomena, arise only with the mind-door citta, not with the five-door citta; thus, the path-cittas (vīthicittas) accompanied by javana (impulsion) are here rejected from performing all these functions.
Tất cả các phận sự này, từ việc biết rõ các pháp thiện, bất thiện cho đến việc chết, đều chỉ được thực hiện bởi tâm lộ ý môn, không phải bởi tâm ngũ môn. Do đó, các tâm lộ đồng sanh với tốc hành tâm trong việc thực hiện tất cả các phận sự này đều bị phủ nhận.
Yathā cetesaṃ etāni kiccāni natthi, evaṃ niyāmokkamanādīnipi.
Just as these functions do not exist for them, so too are reaching fixed destinies (niyāmokkamanā) etc.
Và cũng như các tâm lộ ngũ môn này không có những phận sự ấy, chúng cũng không có các phận sự như đi vào định pháp.
Na hi pañcadvārikajavanena micchattaniyāmaṃ okkamati, na sammattaniyāmaṃ; na cetaṃ javanaṃ nāmagottamārabbha javati, na kasiṇādipaṇṇattiṃ; na lakkhaṇārammaṇikavipassanāvasena pavattati, na vuṭṭhānagāminībalavavipassanāvasena; na rūpārūpadhamme ārabbha javati, na nibbānaṃ; na cetena saddhiṃ paṭisambhidāñāṇaṃ uppajjati, na abhiññāñāṇaṃ, na sāvakapāramīñāṇaṃ, na paccekabodhiñāṇaṃ, na sabbaññutañāṇaṃ.
For by the five-door javana, one does not enter the fixed destiny of wrongness (micchattaniyāmaṃ), nor the fixed destiny of rightness (sammattaniyāmaṃ); this javana does not impel with reference to name and clan (nāmagottaṃ), nor with reference to kasina-concepts (kasiṇādipaṇṇattiṃ); it does not proceed by way of insight focusing on characteristics (lakkhaṇārammaṇikavipassanā), nor by way of strong insight leading to emergence (vuṭṭhānagāminībalavavipassanā); it does not impel with reference to rūpa (fine-material) or arūpa (immaterial) phenomena, nor to Nibbāna; nor does the knowledge of analytical insights (paṭisambhidāñāṇaṃ) arise with it, nor the supernormal knowledge (abhiññāñāṇaṃ), nor the knowledge of a disciple's perfections (sāvakapāramīñāṇaṃ), nor the knowledge of a Paccekabuddha's enlightenment (paccekabodhiñāṇaṃ), nor omniscience (sabbaññutañāṇaṃ).
Thật vậy, bởi tốc hành tâm ngũ môn, không thể đi vào tà kiến định pháp, cũng không thể đi vào chánh kiến định pháp; tốc hành tâm này không khởi sanh với đối tượng là danh tánh và dòng họ, cũng không với đối tượng là các chế định như kasiṇa; nó không diễn tiến theo cách của minh sát có các đặc tướng làm đối tượng, cũng không theo cách của minh sát mạnh mẽ dẫn đến xuất khởi; nó không khởi sanh với đối tượng là các pháp sắc giới và vô sắc giới, cũng không với đối tượng là Nibbāna; Tuệ phân tích không sanh khởi cùng với nó, cũng không có thắng trí, không có trí Ba-la-mật của Thinh văn, không có trí của Độc Giác Phật, không có trí Toàn Giác.
Sabbopi panesa pabhedo manodvārikajavaneyeva labbhati.
All these distinctions, however, are found only in the mind-door javana.
Tất cả sự phân loại này chỉ có được ở tốc hành tâm ý môn mà thôi.
Niddāyantassa hi mahāvaṭṭiṃ jāletvā dīpe cakkhusamīpe upanīte paṭhamaṃ cakkhudvārikaṃ āvajjanaṃ bhavaṅgaṃ na āvaṭṭeti, manodvārikameva āvaṭṭeti.
For when a large wick is lit and a lamp is brought near the eyes of a sleeping person, the first eye-door adverting (pañcadvārāvajjana) does not turn the bhavanga; only the mind-door adverting turns it.
Thật vậy, khi một người đang ngủ, nếu người ta thắp một bấc đèn lớn và đưa ngọn đèn đến gần mắt, thì trước hết, hướng ngũ môn ở nhãn môn không làm cho bhavaṅga lay động; chỉ có hướng ý môn mới làm cho bhavaṅga lay động.
Atha javanaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otarati.
Then, after the javana has arisen, it descends into bhavanga.
Sau đó, tốc hành tâm khởi lên rồi chìm vào bhavaṅga.
Dutiyavāre cakkhudvārikaṃ āvajjanaṃ bhavaṅgaṃ āvaṭṭeti.
In the second turn, the eye-door adverting turns the bhavanga.
Ở lần thứ hai, hướng ngũ môn ở nhãn môn làm cho bhavaṅga lay động.
Tato cakkhuviññāṇādīni javanapariyosānāni pavattanti.
Thereupon, eye-consciousness etc., up to the end of the javana process, occur.
Từ đó, các tâm từ nhãn thức trở đi cho đến hết tốc hành tâm diễn tiến.
Tadanantaraṃ bhavaṅgaṃ pavattati.
After that, bhavanga occurs.
Ngay sau đó, bhavaṅga diễn tiến.
Tatiyavāre manodvārikaāvajjanena bhavaṅge āvaṭṭite manodvārikajavanaṃ javati.
In the third turn, when the bhavanga is turned by the mind-door adverting, the mind-door javana arises.
Ở lần thứ ba, khi bhavaṅga bị lay động bởi hướng ý môn, tốc hành tâm ý môn khởi lên.
Tena cittena ñatvā ‘kiṃ ayaṃ imasmiṃ ṭhāne āloko’ti jānāti.
By that citta, knowing, one discerns, "What is this light in this place?"
Biết được bằng tâm ấy, người đó nhận ra: ‘Ánh sáng này ở nơi đây là gì?’.
Tathā niddāyantassa kaṇṇasamīpe tūriyesu paggahitesu, ghānasamīpe sugandhesu vā duggandhesu vā pupphesu upanītesu, mukhe sappimhi vā phāṇite vā pakkhitte, piṭṭhiyaṃ pāṇinā pahāre dinne paṭhamaṃ sotadvārikādīni āvajjanāni bhavaṅgaṃ na āvaṭṭenti, manodvārikameva āvaṭṭeti.
Similarly, when a sleeping person has musical instruments held near their ears, or pleasant or unpleasant smelling flowers brought near their nose, or ghee or molasses placed in their mouth, or is struck on the back with a hand—initially, the ear-door adverting etc. (pañcadvārāvajjana) do not turn the bhavanga; only the mind-door adverting turns it.
Cũng vậy, đối với người đang ngủ, khi nhạc cụ được tấu lên gần tai, hoặc khi hoa có mùi thơm hay mùi hôi được đưa đến gần mũi, hoặc khi bơ hay đường phèn được đặt vào miệng, hoặc khi bị đánh bằng tay vào lưng, thì trước tiên các āvajjana (hướng tâm) như nhĩ môn v.v... không làm rung động bhavaṅga, chỉ có āvajjana ý môn làm rung động bhavaṅga.
Atha javanaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otarati.
Then, after the javana has arisen, it descends into bhavanga.
Sau đó, sau khi javana (tốc hành tâm) đã khởi lên, tâm chìm vào bhavaṅga.
Dutiyavāre sotadvārikādīni āvajjanāni bhavaṅgaṃ āvaṭṭenti.
In the second turn, the ear-door adverting etc. turn the bhavanga.
Lần thứ hai, các āvajjana như nhĩ môn v.v... làm rung động bhavaṅga.
Tato sotaghānajivhākāyaviññāṇādīni javanapariyosānāni pavattanti.
Thereupon, ear, nose, tongue, body consciousnesses etc., up to the end of the javana process, occur.
Từ đó, các tâm như nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức v.v... cho đến cuối javana khởi lên.
Tadanantaraṃ bhavaṅgaṃ pavattati.
After that, bhavanga occurs.
Ngay sau đó, bhavaṅga tiếp tục khởi lên.
Tatiyavāre manodvārikaāvajjanena bhavaṅge āvaṭṭite manodvārikajavanaṃ javati.
In the third turn, when the bhavanga is turned by the mind-door adverting, the mind-door javana arises.
Lần thứ ba, khi bhavaṅga bị rung động bởi manodvārika-āvajjana (hướng ý môn), javana ý môn khởi lên.
Tena cittena ñatvā ‘kiṃ ayaṃ imasmiṃ ṭhāne saddo – saṅkhasaddo, bherisaddo’ti vā ‘kiṃ ayaṃ imasmiṃ ṭhāne gandho – mūlagandho, sāragandho’ti vā ‘kiṃ idaṃ mayhaṃ mukhe pakkhittarasaṃ – sappīti vā phāṇita’nti vā ‘kenamhi piṭṭhiyaṃ pahato, atithaddho me pahāro’ti vā vattāro honti.
By that mind, knowing, they say: ‘What sound is this in this place – is it the sound of a conch or the sound of a drum?’ or ‘What smell is this in this place – is it the smell of a root or the smell of heartwood?’ or ‘What taste is this put into my mouth – is it ghee or treacle?’ or ‘By whom have I been struck on the back? The blow is very hard for me!’
Nhờ tâm ấy biết được, họ có thể nói rằng: ‘Âm thanh gì ở nơi này – là tiếng ốc tù và, hay tiếng trống lớn?’, hoặc ‘Mùi gì ở nơi này – là mùi rễ cây, hay mùi lõi cây?’, hoặc ‘Vị gì được đặt trong miệng ta – là bơ hay đường phèn?’, hoặc ‘Ai đã đánh vào lưng ta, cú đánh thật mạnh’.
Evaṃ manodvārikajavaneneva paṭibujjhati, na pañcadvārikena.
Thus, one awakens only by the manodvārika-javana, not by the pañcadvārika.
Như vậy, người ấy tỉnh giấc chỉ bằng javana ý môn, không phải bằng javana ngũ môn.
Supinampi teneva passati, na pañcadvārikena.
One also sees dreams by that very process, not by the pañcadvārika.
Và thấy mộng cũng chỉ bằng javana ấy, không phải bằng javana ngũ môn.
Tañca panetaṃ supinaṃ passanto catūhi kāraṇehi passati – dhātukkhobhato vā anubhūtapubbato vā devatopasaṃhārato vā pubbanimittato vāti.
And when one sees such a dream, one sees it due to four causes: either from a disturbance of the elements, or from something previously experienced, or from the intervention of deities, or from a premonitory sign.
Người ấy thấy mộng do bốn nguyên nhân: do sự xáo trộn của các giới, do điều đã từng trải nghiệm, do chư thiên mách bảo, hoặc do điềm báo trước.
Tattha pittādīnaṃ khobhakaraṇapaccayayogena khubhitadhātuko ‘dhātukkhobhato’ supinaṃ passati.
Among these, a person whose elements are disturbed by conditions that cause agitation, such as bile, sees a dream due to a disturbance of the elements.
Trong đó, người có các giới bị xáo trộn do sự kết hợp của các duyên gây xáo trộn mật v.v... thấy mộng ‘do sự xáo trộn của các giới’.
Passanto ca nānāvidhaṃ supinaṃ passati – pabbatā patanto viya, ākāsena gacchanto viya, vāḷamigahatthicorādīhi anubaddho viya ca hoti.
And when seeing, one sees various kinds of dreams, such as falling from mountains, or flying through the sky, or being pursued by wild animals, elephants, or thieves.
Và khi thấy mộng, người ấy thấy nhiều loại giấc mộng khác nhau: như rơi từ trên núi xuống, như đi trên không trung, và như bị các loài thú dữ, voi, cướp v.v... truy đuổi.
‘Anubhūtapubbato’ passanto pubbe anubhūtapubbaṃ ārammaṇaṃ passati.
One who sees a dream from something previously experienced sees an object that was previously experienced.
Khi thấy mộng ‘do điều đã từng trải nghiệm’, người ấy thấy lại đối tượng đã từng trải nghiệm trước đây.
‘Devatopasaṃhārato’ passantassa devatā atthakāmatāya vā anatthakāmatāya vā atthāya vā anatthāya vā nānāvidhāni ārammaṇāni upasaṃharanti.
For one who sees a dream from the intervention of deities, deities, whether wishing for welfare or non-welfare, or for benefit or harm, present various objects.
Khi thấy mộng ‘do chư thiên mách bảo’, chư thiên vì muốn điều lợi ích hay bất lợi, vì mục đích lợi ích hay bất lợi, mà mang đến nhiều đối tượng khác nhau cho người đang thấy mộng.
So tāsaṃ devatānaṃ ānubhāvena tāni ārammaṇāni passati.
That person sees those objects by the power of those deities.
Người ấy thấy những đối tượng đó nhờ vào năng lực của các chư thiên ấy.
Pubbanimittato passanto puññāpuññavasena uppajjitukāmassa atthassa vā anatthassa vā pubbanimittabhūtaṃ supinaṃ passati bodhisattamātā viya puttapaṭilābhanimittaṃ, bodhisatto viya pañca mahāsupine (a. ni. 5.196), kosalarājā viya ca soḷasa supineti (jā. 1.1.41).
One who sees a dream from a premonitory sign sees a dream that is a premonitory sign of a future event, whether good or bad, arising due to wholesome or unwholesome kamma. For example, the Bodhisatta’s mother saw a sign of receiving a son, the Bodhisatta saw the five great dreams, and King Pasenadi of Kosala saw the sixteen dreams.
Khi thấy mộng do điềm báo trước, người ấy thấy giấc mộng là điềm báo trước cho điều lợi ích hay bất lợi sắp xảy ra do năng lực của công đức hay bất công đức, giống như thân mẫu của Bồ-tát thấy điềm báo sẽ sinh được con trai, như Bồ-tát thấy năm giấc mộng lớn, và như vua nước Kosala thấy mười sáu giấc mộng.
Tattha yaṃ dhātukkhobhato anubhūtapubbato ca supinaṃ passati, na taṃ saccaṃ hoti.
Among these, a dream seen due to a disturbance of the elements or from something previously experienced is not true.
Trong đó, giấc mộng thấy được do sự xáo trộn của các giới và do điều đã từng trải nghiệm thì không có thật.
Yaṃ devatopasaṃhārato passati, taṃ saccaṃ vā hoti alikaṃ vā.
A dream seen from the intervention of deities may be true or false.
Giấc mộng thấy được do chư thiên mách bảo thì có thể là thật hoặc là giả.
Kuddhā hi devatā upāyena vināsetukāmā viparītampi katvā dassenti.
For angry deities, wishing to cause ruin by a stratagem, also show things in a distorted way.
Thật vậy, các vị trời nổi giận, muốn hủy hoại bằng một phương tiện nào đó, cũng làm cho thấy điều trái ngược lại.
Tatridaṃ vatthu – rohaṇe kira nāgamahāvihāre mahāthero bhikkhusaṅghaṃ anapaloketvāva ekaṃ nāgarukkhaṃ chindāpesi.
Here is a story about this: It is said that in the Nāgamahāvihāra in Rohaṇa, a Mahāthera had a Nāga tree cut down without consulting the Saṅgha.
Về việc này, có câu chuyện như sau – nghe nói, tại Nāgamahāvihāra ở xứ Rohaṇa, một vị Đại Trưởng lão đã cho đốn một cây nāga mà không xin phép Tăng chúng.
Rukkhe adhivatthā devatā therassa kuddhā paṭhamameva naṃ palobhetvā pacchā ‘ito te sattadivasamatthake upaṭṭhāko rājā marissatī’ti supine ārocesi.
The deity dwelling in the tree, angry with the Elder, first enticed him, and then in a dream announced: ‘Seven days from now, your patron king will die.’
Vị trời trú ngụ trên cây, nổi giận với vị Trưởng lão, trước tiên đã dụ dỗ ngài, sau đó báo trong giấc mơ rằng: ‘Kể từ hôm nay, sau bảy ngày, đức vua là người hộ độ của ngài sẽ băng hà’.
Thero naṃ kathaṃ āharitvā rājorodhānaṃ ācikkhi.
The Elder took this message and told it to the king’s female attendants.
Vị Trưởng lão đã thuật lại lời ấy và báo cho các cung phi của nhà vua.
Tā ekappahāreneva mahāviravaṃ viraviṃsu.
They all cried out loudly at once.
Họ đồng loạt cất tiếng khóc than vang dội.
Rājā ‘kiṃ eta’nti pucchi.
The king asked, ‘What is this?’
Nhà vua hỏi: ‘Chuyện gì vậy?’.
Tā ‘evaṃ therena vutta’nti ārocayiṃsu.
They reported, ‘The Elder said so.’
Họ tâu rằng: ‘Thưa, vị Trưởng lão đã nói như vậy’.
Rājā divase gaṇāpetvā sattāhe vītivatte kujjhitvā therassa hatthapāde chindāpesi.
The king counted the days, and when seven days had passed, he became angry and had the Elder’s hands and feet cut off.
Nhà vua cho đếm ngày, khi bảy ngày đã trôi qua, ngài nổi giận và ra lệnh chặt tay chân của vị Trưởng lão.
Kiṃ pana taṃ passanto sutto passati, paṭibuddho?
But does one see a dream while sleeping or while awake?
Vậy, người thấy giấc mơ đó là đang ngủ hay đang thức?
Udāhu neva sutto passati na paṭibuddhoti?
Or does one see it neither while sleeping nor while awake?
Hay là không phải đang ngủ cũng không phải đang thức?
Kiñcettha yadi tāva sutto passati, abhidhammavirodho āpajjati.
And if one sees it while sleeping, there would be a contradiction with the Abhidhamma.
Ở đây, nếu nói rằng người đang ngủ thấy, thì sẽ mâu thuẫn với Abhidhamma.
Bhavaṅgacittena hi supati.
For one sleeps with bhavaṅga-citta.
Bởi vì người ta ngủ với tâm bhavaṅga.
Tañca rūpanimittādiārammaṇaṃ rāgādisampayuttaṃ vā na hoti.
And that mind does not have an object such as a visible form or the like, nor is it associated with greed or the like.
Và tâm ấy không có đối tượng là sắc tướng v.v., hay không tương ưng với tham v.v.
Supinaṃ passantassa ca īdisāni cittāni uppajjanti.
But such minds arise in one who is dreaming.
Còn đối với người đang thấy giấc mơ, các tâm như vậy lại khởi sanh.
Atha paṭibuddho passati, vinayavirodho āpajjati.
If one sees it while awake, there would be a contradiction with the Vinaya.
Nếu nói rằng người đang thức thấy, thì sẽ mâu thuẫn với Vinaya.
Yañhi paṭibuddho passati, taṃ sabbohārikacittena passati.
For what one sees while awake, one sees with a conventional mind.
Bởi vì điều mà người đang thức thấy, người ấy thấy bằng tâm thông thường (sabbohārikacitta).
Sabbohārikacittena ca kate vītikkame anāpatti nāma natthi.
And there is no transgression that is not an offence when committed with a conventional mind.
Và khi sự vi phạm được thực hiện bằng tâm thông thường, không có trường hợp nào là vô tội.
Supinaṃ passantena pana kate vītikkame ekantaṃ anāpatti eva.
But when a transgression is committed by one who is dreaming, it is always not an offence.
Nhưng khi sự vi phạm được thực hiện bởi người đang thấy giấc mơ, thì chắc chắn là vô tội.
Atha neva sutto na paṭibuddho passati, na supinaṃ nāma passati.
If one sees it neither while sleeping nor while awake, then one does not see a dream at all.
Nếu nói rằng người không ngủ cũng không thức thấy, thì người ấy không thấy cái gọi là giấc mơ.
Evañhi sati supinassa abhāvova āpajjati?
If this were so, would there not be the non-existence of dreams?
Nếu vậy, chẳng phải sẽ dẫn đến sự không tồn tại của giấc mơ sao?
Na abhāvo.
No, there is no non-existence.
Không phải là không tồn tại.
Yasmā kapimiddhapareto passati.
Because one sees a dream while overcome by a monkey-slumber (kapimiddha-pareto).
Bởi vì người bị giấc ngủ khỉ chi phối sẽ thấy.
Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘kapimiddhapareto kho, mahārāja, supinaṃ passatī’’ti (mi. pa. 5.3.5).
For it is said: ‘‘Indeed, O Great King, one sees a dream when overcome by a monkey-slumber’’.
Vì đã được nói rằng: “Thưa Đại vương, người bị giấc ngủ khỉ chi phối sẽ thấy giấc mơ”.
‘Kapimiddhapareto’ti makkaṭaniddāya yutto.
‘Kapimiddhapareto’ means one who is subject to monkey-sleep.
‘Người bị giấc ngủ khỉ chi phối’ là người có giấc ngủ như của loài khỉ.
Yathā hi makkaṭassa niddā lahuparivattā hoti, evaṃ yā niddā punappunaṃ kusalādicittavokiṇṇattā lahuparivattā; yassā pavattiyaṃ punappunaṃ bhavaṅgato uttaraṇaṃ hoti, tāya yutto supinaṃ passati.
Just as a monkey’s sleep is light and easily disturbed, so too, one who is affected by such a sleep, which is light and easily disturbed due to being repeatedly intermingled with wholesome (kusala) and other types of consciousness, and in the course of which there is repeated rising from the bhavaṅga, sees a dream.
Giống như giấc ngủ của con khỉ dễ bị gián đoạn, cũng vậy, giấc ngủ nào dễ bị gián đoạn do thường xuyên xen lẫn với các tâm thiện v.v.; trong quá trình diễn tiến của giấc ngủ ấy, có sự thoát ra khỏi bhavaṅga nhiều lần, người có giấc ngủ như vậy sẽ thấy giấc mơ.
Tenāyaṃ supino kusalopi hoti akusalopi abyākatopi 386. Tattha supinante cetiyavandanadhammassavanadhammadesanādīni karontassa kusalo, pāṇātipātādīni karontassa akusalo, dvīhi antehi mutto āvajjanatadārammaṇakkhaṇe abyākatoti veditabbo.
Therefore, this dream can be wholesome (kusala), unwholesome (akusala), or indeterminate (abyākata) 386. Among these, for one who performs acts such as venerating a cetiya, listening to Dhamma, or teaching Dhamma in a dream, it is wholesome; for one who commits acts such as taking life, it is unwholesome; and when it is free from both these extremes, at the moment of adverting (āvajjana) and tadārammaṇa, it should be understood as indeterminate.
Do đó, giấc mơ này cũng là thiện, cũng là bất thiện, cũng là vô ký. Trong đó, đối với người đang thực hiện việc đảnh lễ bảo tháp, nghe pháp, thuyết pháp v.v. trong giấc mơ, (giấc mơ) là thiện; đối với người đang thực hiện việc sát sanh v.v., (giấc mơ) là bất thiện; (giấc mơ) thoát khỏi hai cực đoan (thiện và bất thiện) trong khoảnh khắc hướng tâm và khoảnh khắc na-cảnh là vô ký, cần được hiểu như vậy.
Supineneva ‘diṭṭhaṃ viya me, sutaṃ viya me’ti kathanakālepi abyākatoyeva.
Even when one says ‘I seem to have seen it, I seem to have heard it’ during a dream, it is indeterminate.
Ngay cả trong lúc kể lại rằng ‘dường như tôi đã thấy, dường như tôi đã nghe’ chỉ bằng giấc mơ, thì đó cũng chỉ là vô ký.
Evaṃ yāthāvakavatthuvibhāvanā paññāti pañcannaṃ viññāṇānaṃ na hetvaṭṭho yāthāvaṭṭho.
Thus, the wisdom that clarifies the true nature of things refers to the true nature of the five viññāṇas as being without a cause.
Như vậy, trí tuệ làm sáng tỏ đối tượng như thật có nghĩa là: đối với năm thức, ý nghĩa không phải là nhân chính là ý nghĩa như thật.
Taṃ yāthāvaṭṭhaṃ vatthuṃ vibhāvetīti yāthāvakavatthuvibhāvanā.
Since it clarifies that true nature of things, it is called "the wisdom that clarifies the true nature of things."
Vì nó làm sáng tỏ đối tượng như thật đó, nên gọi là trí tuệ làm sáng tỏ đối tượng như thật.
Tathā pañcannaṃ viññāṇānaṃ ahetukaṭṭho, jarābhibhūtaṭṭho, na supinaṃ passanaṭṭho, yāthāvaṭṭho.
Similarly, the true nature of the five viññāṇas is that they are causeless, afflicted by old age, and do not see dreams.
Tương tự, đối với năm thức, ý nghĩa là vô nhân, ý nghĩa là bị già chi phối, ý nghĩa là không thấy giấc mơ, chính là ý nghĩa như thật.
Taṃ yāthāvaṭṭhaṃ vatthuṃ vibhāvetīti yāthāvakavatthuvibhāvanā.
Since it clarifies that true nature of things, it is called "the wisdom that clarifies the true nature of things."
Vì nó làm sáng tỏ đối tượng như thật đó, nên gọi là trí tuệ làm sáng tỏ đối tượng như thật.
Iti yā heṭṭhā ‘‘yāthāvakavatthuvibhāvanā paññā’’ti mātikāya nikkhittā, sā evaṃ yāthāvakavatthuvibhāvanā paññāti veditabbā.
Thus, the wisdom that was mentioned previously in the mātikā as ‘‘the wisdom that clarifies the true nature of things’’ should be understood as such.
Như vậy, trí tuệ nào đã được nêu trong đề mục ở dưới là “trí tuệ làm sáng tỏ đối tượng như thật”, trí tuệ đó cần được hiểu là trí tuệ làm sáng tỏ đối tượng như thật như thế.
Tassā eva ca vasena evaṃ ekavidhena ñāṇavatthūti evaṃ ekekakoṭṭhāsena ñāṇagaṇanā ekena vā ākārena ñāṇaparicchedo hoti.
And in accordance with that, thus the basis of knowledge in one way means the counting of knowledge by each part, or the demarcation of knowledge by one aspect.
Và chính nhờ vào trí tuệ đó, như vậy, nền tảng của trí tuệ theo một cách có nghĩa là: như vậy, việc đếm trí tuệ theo từng phần một, hay việc phân định trí tuệ theo một phương diện, được thực hiện.
767. Duvidhena ñāṇavatthuniddese catūsu bhūmīsu kusaleti sekkhaputhujjanānaṃ catubhūmakakusalapaññā.
767. In the elucidation of the basis of knowledge in two ways, wholesome in the four planes refers to the four-plane wholesome wisdom of sekkhas and ordinary people (puthujjanas).
767. Trong phần giải thích nền tảng của trí tuệ theo hai cách, trong bốn cõi thiện là trí tuệ thiện trong bốn cõi của các bậc hữu học và phàm phu.
Paṭisambhidāvibhaṅge vuttesu pañcasu atthesu attano attano bhūmipariyāpannaṃ vipākasaṅkhātaṃ atthaṃ jāpeti janeti pavattetīti atthajāpikā.
It is called atthajāpikā because it produces, generates, and brings about the result (attha) of vipāka, which falls within its respective plane, among the five meanings stated in the Paṭisambhidāvibhaṅga.
Trong năm loại quả được nói đến trong Phân Tích Vô Ngại Giải, nó làm cho phát sanh, tạo ra, và duy trì quả được gọi là quả dị thục thuộc về cõi của chính nó, nên gọi là atthajāpikā (làm sanh khởi quả).
Arahato abhiññaṃ uppādentassa samāpattiṃ uppādentassa kiriyābyākateti abhiññāya ceva samāpattiyā ca parikammasamaye kāmāvacarakiriyapaññā.
Of the Arahat, bringing about supernormal knowledge (abhiññā), bringing about attainment (samāpatti), as resultant (kiriyābyākata) refers to the kāmāvacara-kiriyā-paññā at the time of preliminary practice for abhiññā and samāpatti.
Của bậc A-la-hán, trong lúc phát sanh thắng trí, trong lúc phát sanh thiền chứng, trong duy tác vô ký là trí tuệ duy tác dục giới vào thời điểm chuẩn bị cho thắng trí và thiền chứng.
Sā hi abhiññāsamāpattipabhedaṃ kiriyasaṅkhātaṃ atthaṃ jāpeti janeti pavattetīti atthajāpikā paññāti vuttā.
That (wisdom) is said to be atthajāpikā paññā because it produces, generates, and brings about the resultant (attha) called kiriyā, which consists of abhiññā and samāpatti.
Vì nó làm cho phát sanh, tạo ra, và duy trì quả được gọi là duy tác, được phân loại là thắng trí và thiền chứng, nên được gọi là trí tuệ làm sanh khởi quả.
Ayaṃ pana aparopi pāḷimuttako aṭṭhakathānayo – yāpi hi purimā kāmāvacarakiriyā pacchimāya kāmāvacarakiriyāya anantarādivasena paccayo hoti, sāpi taṃ kiriyatthaṃ jāpetīti atthajāpikā paññā nāma.
This is another method of the Aṭṭhakathā, not found in the Pāli canon: that earlier kāmāvacara-kiriyā, which serves as a condition for a later kāmāvacara-kiriyā in the sense of contiguity and so on, is also called atthajāpikā paññā because it produces that resultant kiriyā.
Và đây là một phương pháp khác của chú giải, không có trong Pāḷi – vì bất kỳ tâm duy tác dục giới nào trước đó là duyên cho tâm duy tác dục giới sau này qua vô gián duyên v.v., nó cũng làm sanh khởi quả duy tác đó, nên được gọi là trí tuệ làm sanh khởi quả.
Rūpāvacarārūpāvacaresupi eseva nayo.
The same method applies to the rūpāvacara and arūpāvacara.
Trong các cõi sắc giới và vô sắc giới cũng theo phương pháp này.
Dutiyapadaniddese catūsu bhūmīsu vipāketi kāmāvacaravipāke paññā sahajātādipaccayavasena kāmāvacaravipākatthaṃ jāpetvā ṭhitāti jāpitatthā.
In the explanation of the second term, 'vipāka in the four realms' means that the wisdom in the Kāmāvacara result has produced and established the result of Kāmāvacara due to the condition of co-nascence, etc. Thus, it is called jāpitatthā (that which has produced the meaning/purpose).
Trong phần giải thích về từ thứ hai, trong bốn cõi quả có nghĩa là: trí tuệ trong quả dục giới, sau khi đã làm sanh khởi quả dục giới bằng các duyên như câu sanh duyên v.v., thì tồn tại, nên gọi là jāpitatthā (quả đã được sanh khởi).
Rūpāvacarādivipākapaññāsupi eseva nayo.
The same method applies to the wisdom of rūpāvacara and other resultant states.
Đối với các tuệ quả thuộc Sắc giới v.v... cũng theo phương pháp này.
Sabbāpi vā esā attano attano kāraṇehi jāpitā janitā pavattitā sayampi atthabhūtātipi jāpitatthā.
Or, all of this wisdom, being produced, generated, and caused by its respective conditions, and also being the result itself, is therefore called jāpitatthā.
Hoặc, tất cả tuệ (quả) này được các nhân duyên của chính nó làm cho biết, làm cho sanh, làm cho khởi lên, và bản thân nó cũng là quả được làm cho biết.
Arahato uppannāya abhiññāya uppannāya samāpattiyāti vuttakiriyapaññāyapi eseva nayo.
The same method applies to the functional wisdom (kiriyāpaññā) mentioned in relation to 'the direct knowledge arisen for an Arahant, and the attainment arisen'.
Đối với tuệ hành động đã được nói đến trong câu “tuệ thần thông đã sanh khởi, định chứng đã sanh khởi của bậc A-la-hán”, cũng theo phương pháp này.
Ayaṃ pana aparopi pāḷimuttako aṭṭhakathānayo – kāmāvacarakiriyapaññāpi hi sahajātādivasena kāmāvacarakiriyasaṅkhātaṃ atthaṃ jāpetvā ṭhitāti jāpitatthā.
This, however, is another commentary method outside the Pāli Canon: the functional wisdom (kiriyāpaññā) in the Kāmāvacara realm, by means of co-nascence, etc., generates and establishes its meaning, which is called Kāmāvacara functional action (kiriyā), hence it is jāpitatthā.
Hơn nữa, đây là một phương pháp khác của chú giải, không có trong Pāḷi – vì tuệ hành động thuộc Dục giới, do năng lực của đồng sanh v.v..., sau khi làm cho sanh khởi quả được gọi là hành động Dục giới, nên nó tồn tại, do đó được gọi là jāpitatthā (làm cho biết quả).
Rūpāvacarārūpāvacarakiriyapaññāsupi eseva nayo.
The same method applies to the functional wisdom (kiriyāpaññā) in the rūpāvacara and arūpāvacara realms.
Đối với các tuệ hành động thuộc Sắc giới và Vô sắc giới, cũng theo phương pháp này.
Sabbāpi vā esā attano attano kāraṇehi jāpitā janitā pavattitā sayañca atthabhūtātipi jāpitatthā.
Or, all of this wisdom is produced, generated, and caused by its respective conditions, and is itself the essence, therefore it is jāpitatthā.
Hoặc, tất cả tuệ này được các nhân duyên của chính nó làm cho biết, làm cho sanh, làm cho khởi lên, và bản thân nó cũng là quả, do đó được gọi là jāpitatthā (làm cho biết quả).
Sesamettha sabbaṃ dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ vuttanayattā pākaṭamevāti.
All the rest here is evident, being explained in the style of the Dhammasaṅgaṇī Aṭṭhakathā.
Phần còn lại ở đây đều đã rõ ràng vì theo phương pháp đã được trình bày trong Chú giải bộ Pháp Tụ.
768. Tividhena ñāṇavatthuniddese yogavihitesūti yogo vuccati paññā; paññāvihitesu paññāpariṇāmitesūti attho.
In the description of the threefold bases of knowledge, yogavihitesu means arranged by wisdom, that is, brought to maturity by wisdom.
768. Trong phần trình bày về ba loại cơ sở của trí tuệ, trong câu yogavihitesu, yoga được gọi là tuệ; nghĩa là, trong những gì được tuệ sắp đặt, được tuệ làm cho thuần thục.
Kammāyatanesūti ettha kammameva kammāyatanaṃ; atha vā kammañca taṃ āyatanañca ājīvādīnantipi kammāyatanaṃ.
Here, kammāyatana means action itself; or, it is action, and it is also the support for livelihood, etc., thus it is kammāyatana.
Ở đây, trong câu kammāyatanesu, chính công việc là kammāyatana (cơ sở công việc); hoặc, nó vừa là công việc vừa là cơ sở cho sinh kế v.v..., nên cũng được gọi là kammāyatana.
Sippāyatanesupi eseva nayo.
The same method applies to sippāyatana (bases of skills).
Đối với sippāyatanesu (cơ sở nghề nghiệp) cũng theo phương pháp này.
Tattha duvidhaṃ kammaṃ – hīnañca ukkaṭṭhañca.
Therein, action (kamma) is of two kinds: low and high.
Trong đó, công việc có hai loại – thấp kém và cao quý.
Tattha hīnaṃ nāma vaḍḍhakīkammaṃ, pupphachaḍḍakakammanti evamādi.
Among these, low action refers to carpentry, flower-sweeping, and so on.
Trong đó, công việc thấp kém là công việc của thợ mộc, công việc của người đổ rác hoa v.v...
Ukkaṭṭhaṃ nāma kasi, vaṇijjā, gorakkhanti evamādi.
High action refers to farming, trade, cattle-herding, and so on.
Công việc cao quý là nông nghiệp, thương mại, chăn nuôi gia súc v.v...
Sippampi duvidhaṃ hīnañca ukkaṭṭhañca.
Skill (sippa) is also of two kinds: low and high.
Nghề nghiệp cũng có hai loại, thấp kém và cao quý.
Tattha hīnaṃ sippaṃ nāma naḷakārasippaṃ, pesakārasippaṃ, kumbhakārasippaṃ, cammakārasippaṃ, nhāpitasippanti evamādi.
Among these, low skill refers to the skill of a reed-worker, a weaver, a potter, a leather-worker, a barber, and so on.
Trong đó, nghề nghiệp thấp kém là nghề đan lát, nghề dệt, nghề làm gốm, nghề thuộc da, nghề tắm gội v.v...
Ukkaṭṭhaṃ nāma sippaṃ muddā, gaṇanā, lekhañcāti evamādi vijjāva vijjāṭṭhānaṃ.
High skill refers to calculation by fingers, continuous counting, writing, and so on; wisdom (vijjā) itself is vijjāṭṭhāna (a base of knowledge).
Nghề nghiệp cao quý là ấn ký, toán học và viết lách v.v... Chính minh triết là vijjāṭṭhāna (cơ sở minh triết).
Taṃ dhammikameva gahitaṃ.
This refers only to that which is righteous.
Điều đó chỉ được hiểu theo nghĩa chân chính.
Nāgamaṇḍalaparittasadisaṃ, phudhamanakamantasadisaṃ, sālākiyaṃ, sallakattiyantiādīni pana vejjasatthāni ‘‘icchāmahaṃ, ācariya, sippaṃ sikkhitu’’nti (mahāva. 329) sippāyatane paviṭṭhattā na gahitāni.
However, medical sciences like those similar to Nāgamaṇḍala spells, similar to blowing-and-chanting mantras, ophthalmology, and surgery, are not included as they fall under the category of crafts as stated: "Teacher, I wish to learn a craft."
Còn các y thư như nghệ thuật tương tự như bùa chú vòng tròn rắn Naga, thần chú thổi phồng, khoa mắt, khoa phẫu thuật v.v... thì không được kể đến, vì chúng thuộc về cơ sở nghề nghiệp (sippāyatana) như trong câu “Thưa thầy, con muốn học nghề”.
Tattha eko paṇḍito manussānaṃ phāsuvihāratthāya attano ca dhammatāya gehapāsādayānanāvādīni uppādeti.
Among these, a certain wise person produces houses, palaces, vehicles, boats, etc., for the well-being of people, by his own nature.
Trong đó, một người trí tuệ, vì sự an lạc của con người và do bản chất tự nhiên của mình, tạo ra nhà cửa, lâu đài, xe cộ, thuyền bè v.v...
So hi ‘ime manussā vasanaṭṭhānena vinā dukkhitā’ti hitakiriyāya ṭhatvā dīghacaturassādibhedaṃ gehaṃ uppādeti, sītuṇhapaṭighātatthāya ekabhūmikadvibhūmikādibhede pāsāde karoti, ‘yāne asati anusañcaraṇaṃ nāma dukkha’nti jaṅghākilamathapaṭivinodanatthāya vayhasakaṭasandamānikādīni uppādeti, ‘nāvāya asati samuddādīsu sañcāro nāma natthī’ti nānappakāraṃ nāvaṃ uppādeti.
Indeed, reflecting that "these people are suffering without a dwelling place," he, standing in the act of benefiting them, produces houses of various types such as long and square; he constructs palaces of various types, such as one-storied and two-storied, to ward off cold and heat; reflecting that "without vehicles, moving about is suffering," he produces palanquins, carts, carriages, and so on, to alleviate fatigue in the legs; reflecting that "without boats, there is no travelling on oceans, etc.," he produces various kinds of boats.
Vị ấy, đứng trên lập trường hành động vì lợi ích, nghĩ rằng ‘những người này khổ sở vì không có nơi ở’, bèn tạo ra những ngôi nhà có hình dạng khác nhau như dài, vuông v.v...; để chống lại nóng lạnh, vị ấy xây dựng những lâu đài một tầng, hai tầng v.v...; nghĩ rằng ‘khi không có xe cộ, việc đi lại thật là khổ sở’, vị ấy tạo ra kiệu, xe bò, xe ngựa v.v... để xua tan sự mỏi mệt của đôi chân; nghĩ rằng ‘khi không có thuyền, không thể đi lại trên biển cả v.v...’, vị ấy tạo ra nhiều loại thuyền khác nhau.
So sabbampetaṃ neva aññehi kayiramānaṃ passati, na kataṃ uggaṇhāti, na kathentānaṃ suṇāti, attano pana dhammatāya cintāya karoti.
He does not see any of this being done by others, nor does he learn what has been done, nor does he hear from those who speak of it, but by his own nature, he does it through contemplation.
Vị ấy không thấy tất cả những việc này được người khác đang làm, không học hỏi những gì đã được làm, không nghe từ những người nói về chúng, mà lại tự mình làm ra bằng sự suy tư theo bản chất tự nhiên của mình.
Paññavatā hi attano dhammatāya katampi aññehi uggaṇhitvā karontehi katasadisameva hoti.
For a wise person, what is done by his own nature is just like what is done by others who have learned and then perform it.
Bởi vì, đối với người có trí tuệ, việc được làm bằng sự suy tư theo bản chất tự nhiên của mình cũng giống như việc được làm bởi những người khác sau khi đã học hỏi.
Ayaṃ tāva hīnakamme nayo.
This is the method regarding low actions.
Trước hết, đây là phương pháp trong các công việc thấp kém.
Duvidhepi pana sippāyatane eko paṇḍito manussānaṃ phāsuvihāratthāya naḷakārasippādīni hīnasippāni, hatthamuddāya gaṇanasaṅkhātaṃ muddaṃ, acchinnakasaṅkhātaṃ gaṇanaṃ, mātikāppabhedakādibhedañca lekhaṃ uppādeti.
In both kinds of skill (sippāyatana), a certain wise person produces low skills such as those of reed-workers, etc., for the well-being of people; also, counting by finger-joints, which is called muddā (seal/calculation), continuous counting, and writing with divisions like mātikā, etc.
Lại nữa, trong cả hai loại ngành nghề, một người hiền trí, vì sự an lạc của chúng sanh, đã tạo ra các nghề thấp kém như nghề đan lát, và tạo ra phép đếm bằng dấu tay gọi là muddā, phép đếm gọi là acchinnaka, và chữ viết với các loại như mẫu tự căn bản.
So sabbampetaṃ neva aññehi kariyamānaṃ passati…pe… katasadisameva hoti.
He does not see any of this being done by others... just as if it were done.
Vị ấy không thấy tất cả những việc này được người khác đang làm… Tóm lại… cũng giống như việc được làm.
Ayaṃ sippāyatane nayo.
This is the method regarding skills.
Đây là phương pháp trong các ngành nghề.
Ekacco pana paṇḍito amanussasarīsapādīhi upaddutānaṃ manussānaṃ tikicchanatthāya dhammikāni nāgamaṇḍalamantādīni vijjāṭṭhānāni uppādeti, tāni neva aññehi kariyamānāni passati, na katāni uggaṇhāti, na kathentānaṃ suṇāti, attano pana dhammatāya cintāya karoti.
However, a certain wise person produces righteous bases of knowledge (vijjāṭṭhānāni) such as Nāgamaṇḍala mantras, etc., for healing people afflicted by non-human beings, serpents, etc.; he does not see these being done by others, nor does he learn what has been done, nor does he hear from those who speak of it, but by his own nature, he does it through contemplation.
Lại nữa, một người hiền trí nào đó, để chữa trị cho những người bị phi nhân, rắn rết, v.v. quấy nhiễu, đã tạo ra các lĩnh vực minh chú đúng pháp như thần chú vòng tròn rắn (nāgamaṇḍalamanta), và vị ấy không thấy chúng được người khác đang làm, không học hỏi những gì đã được làm, không nghe từ những người nói về chúng, mà lại tự mình làm ra bằng sự suy tư theo bản chất tự nhiên của mình.
Paññavatā hi attano dhammatāya katampi aññehi uggaṇhitvā karontehi katasadisameva hoti.
For a wise person, what is done by his own nature is just like what is done by others who have learned and then perform it.
Bởi vì, đối với người có trí tuệ, việc được làm bằng sự suy tư theo bản chất tự nhiên của mình cũng giống như việc được làm bởi những người khác sau khi đã học hỏi.
Kammassakataṃ vāti ‘‘idaṃ kammaṃ sattānaṃ sakaṃ, idaṃ no saka’’nti evaṃ jānanañāṇaṃ.
Kammassakataṃ vā is the knowledge of knowing thus: "This action is one's own, this is not one's own."
Kammassakataṃ vā (hoặc là trí tuệ về nghiệp là sở hữu của chúng sanh) là trí tuệ biết rằng: “Nghiệp này là sở hữu của chúng sanh, nghiệp này không phải là sở hữu của chúng sanh.”
Saccānulomikaṃ vāti vipassanāñāṇaṃ.
Saccānulomikaṃ vā refers to Vipassanā knowledge.
Saccānulomikaṃ vā (hoặc là trí tuệ tùy thuận chân lý) là trí tuệ vipassanā.
Tañhi catunnaṃ saccānaṃ anulomanato saccānulomikanti vuccati.
It is called saccānulomika (conforming to the truths) because it conforms to the four Noble Truths.
Trí tuệ ấy được gọi là saccānulomika vì nó tùy thuận theo bốn chân lý.
Idānissa pavattanākāraṃ dassetuṃ rūpaṃ aniccanti vātiādi vuttaṃ.
Now, to show the manner of its occurrence, "Form is impermanent" and so on has been stated.
Bây giờ, để chỉ ra cách thức vận hành của nó, câu rūpaṃ aniccanti vā (hoặc là sắc là vô thường), v.v. đã được nói đến.
Ettha ca aniccalakkhaṇameva āgataṃ, na dukkhalakkhaṇaanattalakkhaṇāni, atthavasena pana āgatānevāti daṭṭhabbāni – yañhi aniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattāti.
Here, only the characteristic of impermanence (anicca-lakkhana) is explicitly mentioned, not the characteristics of suffering (dukkha-lakkhana) or non-self (anattā-lakkhana); however, they should be understood as included by way of meaning—for what is impermanent is suffering, and what is suffering is non-self.
Và ở đây, chỉ có đặc tính vô thường (aniccalakkhaṇa) được đề cập đến, chứ không phải đặc tính khổ (dukkhalakkhaṇa) và đặc tính vô ngã (anattalakkhaṇa), nhưng nên hiểu rằng chúng cũng đã được bao hàm theo nghĩa – vì cái gì vô thường thì cái đó là khổ, cái gì khổ thì cái đó là vô ngã.
Yaṃ evarūpinti yaṃ evaṃ heṭṭhā niddiṭṭhasabhāvaṃ anulomikaṃ.
Yaṃ evarūpi means that which is of the nature described below, conforming (anulomika).
Yaṃ evarūpi (bất cứ cái gì có bản chất như vậy) là bất cứ cái gì tùy thuận có bản chất đã được chỉ ra ở dưới như vậy.
Khantintiādīni sabbāni paññāvevacanāneva.
Khanti (forbearance) and so on are all synonyms for wisdom (paññā).
Khanti (sự kham nhẫn), v.v. tất cả đều là các từ đồng nghĩa của trí tuệ.
Sā hi heṭṭhā vuttānaṃ kammāyatanādīnaṃ pañcannaṃ kāraṇānaṃ apaccanīkadassanena anulometīti anulomikā.
It is called anulomikā because it conforms by seeing no opposition to the five causes, such as the bases of action (kammāyatana), mentioned below.
Bởi vì trí tuệ ấy tùy thuận qua việc thấy không có sự đối nghịch với năm nguyên nhân đã được đề cập ở dưới là các lĩnh vực nghiệp, v.v., nên được gọi là anulomikā (tùy thuận).
Tathā sattānaṃ hitacariyāya anulometi, maggasaccassa anulometi, paramatthasaccassa nibbānassa anulomanato anulometītipi anulomikā.
Similarly, it conforms to the welfare-practice of beings, it conforms to the Noble Truth of the Path, and it conforms to Nibbāna, the ultimate truth, therefore it is anulomikā.
Tương tự, nó tùy thuận với việc thực hành lợi ích cho chúng sanh, tùy thuận với Đạo đế, và cũng được gọi là anulomikā vì nó tùy thuận với Nibbāna, là chân lý tối hậu.
Sabbānipi etāni kāraṇāni khamati sahati daṭṭhuṃ sakkotīti khanti, passatīti diṭṭhi, rocetīti ruci, mudatīti mudi, pekkhatīti pekkhā.
It endures, tolerates, and is able to see all these causes, hence khanti; it sees, hence diṭṭhi (view); it delights, hence ruci (liking); it rejoices, hence mudi (joy); it observes, hence pekkhā (observation).
Tất cả những nguyên nhân này, có thể kham nhẫn, chịu đựng, có khả năng thấy rõ, nên gọi là khanti (nhẫn); thấy rõ, nên gọi là diṭṭhi (kiến); ưa thích, nên gọi là ruci (hứng thú); hoan hỷ, nên gọi là mudi (vui mừng); xem xét, nên gọi là pekkhā (sự quán sát).
Sabbepissā te kammāyatanādayo dhammā nijjhānaṃ khamanti, visesato ca pañcakkhandhasaṅkhātā dhammā punappunaṃ aniccadukkhānattavasena nijjhāyamānā taṃ nijjhānaṃ khamantīti dhammanijjhānakhantī.
All those phenomena, the bases of action and so on, endure its penetration; and especially the phenomena constituting the five aggregates, being repeatedly contemplated as impermanent, suffering, and non-self, endure that penetration, hence it is dhammanijjhānakhanti (forbearance regarding the penetration of phenomena).
Tất cả các pháp như nghiệp xứ v.v... đều có thể kham nhẫn sự thẩm xét của trí tuệ ấy; và đặc biệt, các pháp được gọi là năm uẩn, khi được thẩm xét nhiều lần theo phương diện vô thường, khổ, vô ngã, thì kham nhẫn được sự thẩm xét ấy, nên gọi là dhammanijjhānakhantī (sự kham nhẫn thẩm xét các pháp).
Parato assutvā paṭilabhatīti aññassa upadesavacanaṃ assutvā sayameva cintento paṭilabhati.
Parato assutvā paṭilabhati means that one attains it by oneself, contemplating, without hearing words of instruction from another.
Không nghe từ người khác mà đắc được nghĩa là không nghe lời chỉ dạy của người khác mà tự mình suy tư rồi đắc được.
Ayaṃ vuccatīti ayaṃ cintāmayā paññā nāma vuccati.
Ayaṃ vuccati means this is called thought-born wisdom (cintāmayā paññā).
Đây được gọi là nghĩa là đây được gọi là trí tuệ do tư duy (cintāmayā paññā).
Sā panesā na yesaṃ kesañci uppajjati, abhiññātānaṃ pana mahāsattānameva uppajjati.
However, this wisdom does not arise for just anyone; it arises only for greatly distinguished Mahāsattas.
Tuy nhiên, trí tuệ này không phải sanh khởi cho bất kỳ ai, mà chỉ sanh khởi cho các vị Đại Sĩ đã được biết đến.
Tatthāpi saccānulomikañāṇaṃ dvinnaṃyeva bodhisattānaṃ uppajjati.
Even among them, the knowledge conforming to the truths (saccānulomikañāṇa) arises only for two kinds of Bodhisattas.
Trong số đó, trí tuệ tùy thuận chân lý (saccānulomikañāṇa) chỉ sanh khởi cho hai vị Bồ-tát mà thôi.
Sesapaññā sabbesampi pūritapāramīnaṃ mahāpaññānaṃ uppajjatīti veditabbā.
The remaining wisdoms, it should be understood, arise for all Mahāpaññās who have fulfilled their Pāramīs.
Cần phải hiểu rằng, các trí tuệ còn lại sanh khởi cho tất cả những vị có trí tuệ lớn đã viên mãn các ba-la-mật.
769. Dānaṃ ārabbhāti dānaṃ paṭicca; dānacetanāpaccayāti attho.
" Dānaṃ ārabbhā" means depending on the intention of giving; it means due to the intention of giving as a cause.
769. Liên quan đến bố thí là duyên theo sự bố thí; có nghĩa là do tác ý bố thí làm duyên.
Dānādhigacchāti dānaṃ adhigacchantassa; pāpuṇantassāti attho.
" Dānādhigacchā" means for one attaining the intention of giving; it means for one reaching it.
Của người thành tựu bố thí là của người đạt đến; có nghĩa là của người chứng được.
Yā uppajjatīti yā evaṃ dānacetanāsampayuttā paññā uppajjati, ayaṃ dānamayā paññā nāma.
" Yā uppajjati" means that wisdom which thus arises, conjoined with the intention of giving, is called dānamayā paññā (wisdom born of giving).
Trí tuệ nào sanh khởi là trí tuệ nào tương ưng với tác ý bố thí sanh khởi như vậy, đây được gọi là trí tuệ do bố thí (dānamayā paññā).
Sā panesā ‘dānaṃ dassāmī’ti cintentassa, dānaṃ dentassa, dānaṃ datvā taṃ paccavekkhantassa pubbacetanā, muñcacetanā, aparacetanāti tividhena uppajjati.
And this (dānamayā paññā) arises in three ways: the prior intention (pubbacetanā), the intention at the moment of giving (muñcacetanā), and the subsequent intention (aparacetanā), for one who contemplates, "I will give a gift," for one who is giving a gift, and for one who, having given a gift, reflects upon it.
Trí tuệ này sanh khởi theo ba cách: tiền tác ý, chính tác ý, và hậu tác ý của người đang suy tư ‘ta sẽ bố thí’, của người đang bố thí, và của người sau khi đã bố thí rồi quán xét lại việc ấy.
Sīlaṃ ārabbha sīlādhigacchāti idhāpi sīlacetanāsampayuttāva sīlamayā paññāti adhippetā.
" Sīlaṃ ārabbha sīlādhigacchā" – here too, sīlamayā paññā (wisdom born of morality) is intended as that which is conjoined with the intention of sīla.
Liên quan đến giới, của người thành tựu giới: ở đây cũng vậy, trí tuệ tương ưng với tác ý giữ giới được chủ định là trí tuệ do giữ giới (sīlamayā paññā).
Ayampi ‘sīlaṃ pūressāmī’ti cintentassa, sīlaṃ pūrentassa, sīlaṃ pūretvā taṃ paccavekkhantassa pubbacetanā, muñcacetanā, aparacetanāti tividheneva uppajjati.
This too arises in three ways: the prior intention, the intention at the moment of fulfilling, and the subsequent intention, for one who contemplates, "I will fulfill morality," for one who is fulfilling morality, and for one who, having fulfilled morality, reflects upon it.
Trí tuệ này cũng sanh khởi theo ba cách: tiền tác ý, chính tác ý, và hậu tác ý của người đang suy tư ‘ta sẽ giữ giới’, của người đang giữ giới, và của người sau khi đã giữ giới rồi quán xét lại việc ấy.
Bhāvanāmayā heṭṭhā vuttāyeva.
Bhāvanāmayā has already been stated below.
Trí tuệ do tu tập (bhāvanāmayā) đã được nói ở trên.
770. Adhisīlapaññādīsu sīlādīni duvidhena veditabbāni – sīlaṃ, adhisīlaṃ; cittaṃ, adhicittaṃ; paññā, adhipaññāti.
Among adhisīla-paññā and so on, sīla and so on should be understood in two ways: sīla, adhisīla; citta, adhicitta; paññā, adhipaññā.
770. Trong các trí tuệ về tăng thượng giới v.v..., giới v.v... cần được hiểu theo hai cách: giới và tăng thượng giới; tâm và tăng thượng tâm; tuệ và tăng thượng tuệ.
Tattha ‘‘uppādā vā tathāgatānaṃ anuppādā vā tathāgatānaṃ ṭhitāva sā dhātu dhammaṭṭhitatā dhammaniyāmatā’’ti (saṃ. ni. 2.20; a. ni. 3.137) imāya tantiyā saṅgahitavasena pañcapi sīlāni dasapi sīlāni sīlaṃ nāma.
Among these, the five precepts and the ten precepts are called sīla, in the sense of being encompassed by the teaching: "Whether Tathāgatas arise or do not arise, that element, the stability of the Dhamma, the fixedness of the Dhamma, remains."
Ở đây, theo cách được bao gồm bởi đoạn kinh này: “Dù các Như Lai có xuất hiện hay không xuất hiện, yếu tố ấy, tính xác định của pháp, tính quy luật của pháp, vẫn tồn tại”, cả năm giới và mười giới đều được gọi là giới.
Tañhi tathāgate uppannepi anuppannepi hoti.
For that (sīla) exists whether the Tathāgata has arisen or not.
Bởi vì điều ấy tồn tại dù Như Lai có xuất hiện hay không xuất hiện.
Anuppanne ke paññāpentīti?
If he has not arisen, who lays them down?
Khi Ngài không xuất hiện, ai là người chế định?
Tāpasaparibbājakā, sabbaññubodhisattā, cakkavattirājāno ca paññāpenti.
Ascetics and wanderers, Bodhisattas who are to become Omniscient Buddhas, and Universal Monarchs lay them down.
Các vị đạo sĩ khổ hạnh, du sĩ, các vị Bồ Tát Toàn Giác, và các vị Chuyển Luân Vương chế định.
Uppanne sammāsambuddhe bhikkhusaṅgho, bhikkhunīsaṅgho, upāsakā, upāsikāyo ca paññāpenti.
When a Sammāsambuddha has arisen, the monastic Sangha, the bhikkhunī Sangha, male lay followers, and female lay followers lay them down.
Khi bậc Chánh Đẳng Giác xuất hiện, Tăng đoàn Tỳ-khưu, Tăng đoàn Tỳ-khưu-ni, các nam cư sĩ, và các nữ cư sĩ chế định.
Pātimokkhasaṃvarasīlaṃ pana sabbasīlehi adhikaṃ uppanneyeva tathāgate uppajjati, no anuppanne.
However, the Pātimokkha restraint (Pātimokkhasaṃvarasīla) is superior to all other sīlas and arises only when a Tathāgata has arisen, not when he has not arisen.
Tuy nhiên, giới thu thúc trong Pātimokkha thì cao tột hơn tất cả các giới, chỉ phát sinh khi Như Lai đã xuất hiện, không phải khi Ngài chưa xuất hiện.
Sabbaññubuddhāyeva ca naṃ paññāpenti.
And only Omniscient Buddhas lay it down.
Và chỉ các bậc Phật Toàn Giác mới chế định giới ấy.
‘‘Imasmiṃ vatthusmiṃ vītikkame idaṃ nāma hotī’’ti paññāpanañhi aññesaṃ avisayo, buddhānaṃyeva esa visayo, buddhānaṃ balaṃ.
For the laying down of "such-and-such occurs upon transgression in this matter" is not the domain of others; this is the domain of Buddhas, the power of Buddhas.
Bởi vì việc chế định rằng: “Trong trường hợp này, khi có sự vi phạm, điều này sẽ xảy ra” không phải là lĩnh vực của những người khác, đó chính là lĩnh vực của các bậc Phật, là năng lực của các bậc Phật.
Iti yasmā pātimokkhasaṃvaro adhisīlaṃ, tasmā taṃ adhisīlapaññaṃ dassetuṃ pātimokkhasaṃvaraṃ saṃvarantassātiādi vuttaṃ.
Thus, because the Pātimokkha restraint is adhisīla, in order to show the wisdom concerning adhisīla, it is said: " for one who observes the Pātimokkha restraint," and so on.
Vì vậy, do sự thu thúc trong Pātimokkha là tăng thượng giới, nên để chỉ rõ trí tuệ về tăng thượng giới ấy, câu “đối với người đang thu thúc trong Pātimokkha saṃvara” đã được nói đến.
Heṭṭhā vuttāya eva pana tantiyā saṅgahitavasena vaṭṭapādikā aṭṭha samāpattiyo cittaṃ nāma.
However, the eight attainments which are the basis for Saṃsāra (vaṭṭapādikā) are called citta, in the sense of being encompassed by the teaching stated below.
Tuy nhiên, theo cách được bao gồm bởi chính đoạn kinh đã được đề cập ở trên, tám định chứng là nền tảng của vòng luân hồi được gọi là tâm.
Tañhi tathāgate uppannepi hoti anuppannepi.
For that (citta) exists whether the Tathāgata has arisen or not.
Bởi vì điều ấy tồn tại dù Như Lai có xuất hiện hay không xuất hiện.
Anuppanne ke nibbattentīti?
If he has not arisen, who produces them?
Khi Ngài không xuất hiện, ai là người làm cho chúng phát sinh?
Tāpasaparibbājakā ceva sabbaññubodhisattā ca cakkavattirājāno ca.
Ascetics, wanderers, Bodhisattas who are to become Omniscient Buddhas, and Universal Monarchs.
Các vị đạo sĩ khổ hạnh, du sĩ, các vị Bồ Tát Toàn Giác, và các vị Chuyển Luân Vương.
Uppanne bhagavati visesatthikā bhikkhuādayopi nibbattentiyeva.
When the Blessed One has arisen, bhikkhus and others who seek distinction also produce them.
Khi Đức Thế Tôn xuất hiện, các vị Tỳ-khưu v.v... những người mong muốn sự đặc biệt cũng làm cho chúng phát sinh.
Vipassanāpādikā pana aṭṭha samāpattiyo sabbacittehi adhikā, uppanneyeva tathāgate uppajjanti, no anuppanne.
However, the eight attainments which are the basis for insight (vipassanāpādikā) are superior to all other states of consciousness (citta); they arise only when a Tathāgata has arisen, not when he has not arisen.
Tuy nhiên, tám định chứng là nền tảng của tuệ quán thì cao tột hơn tất cả các tâm, chỉ phát sinh khi Như Lai đã xuất hiện, không phải khi Ngài chưa xuất hiện.
Sabbaññubuddhā eva ca etā paññāpenti.
And only Omniscient Buddhas lay them down.
Và chỉ các bậc Phật Toàn Giác mới chế định những điều này.
Iti yasmā aṭṭha samāpattiyo adhicittaṃ, tasmā adhicittapaññaṃ dassetuṃ rūpāvacarārūpāvacarasamāpattiṃ samāpajjantassātiādi vuttaṃ.
Thus, because the eight attainments are adhicitta, in order to show the wisdom concerning adhicitta, it is said: " for one who enters into rūpāvacara and arūpāvacara samāpattis," and so on.
Vì vậy, do tám định chứng là tăng thượng tâm, nên để chỉ rõ trí tuệ về tăng thượng tâm, câu “đối với người đang chứng đắc định sắc giới và vô sắc giới” đã được nói đến.
Heṭṭhā vuttāya eva pana tantiyā saṅgahitavasena kammassakatañāṇaṃ paññā nāma.
However, the knowledge of karma ownership (kammassakatañāṇa) is called paññā, in the sense of being encompassed by the teaching stated below.
Tuy nhiên, theo cách được bao gồm bởi chính đoạn kinh đã được đề cập ở trên, trí về nghiệp và quả của nghiệp được gọi là trí tuệ.
Tañhi tathāgate uppannepi hoti anuppannepi.
For that (knowledge) exists whether the Tathāgata has arisen or not.
Bởi vì điều ấy tồn tại dù Như Lai có xuất hiện hay không xuất hiện.
Anuppanne velāmadānavessantaradānādivasena uppajjati; uppanne tena ñāṇena mahādānaṃ pavattentānaṃ pamāṇaṃ natthi.
If he has not arisen, it arises by way of the giving of Velāma, the giving of Vessantara, and so on; when he has arisen, there is no limit to those noble ones who perform great acts of giving with that knowledge.
Khi Ngài không xuất hiện, nó phát sinh qua việc bố thí của Velāma, bố thí của Vessantara, v.v...; khi Ngài xuất hiện, không có giới hạn nào cho những người thực hiện đại thí bằng trí tuệ ấy.
Maggaphalapaññā pana sabbapaññāhi adhikā, uppanneyeva tathāgate vitthārikā hutvā pavattati, no anuppanne.
However, the wisdom of the paths and fruits (maggaphalapaññā) is superior to all other wisdoms; it arises extensively only when a Tathāgata has arisen, not when he has not arisen.
Tuy nhiên, trí tuệ về Đạo và Quả thì cao tột hơn tất cả các trí tuệ, chỉ trở nên phổ biến và lan rộng khi Như Lai đã xuất hiện, không phải khi Ngài chưa xuất hiện.
Iti yasmā maggaphalapaññā adhipaññā, tasmā atirekapaññāya paññaṃ dassetuṃ catūsu maggesūtiādi vuttaṃ.
Thus, because the wisdom of the paths and fruits is adhipaññā, in order to show wisdom by means of superior wisdom, it is said: " in the four paths," and so on.
Vì vậy, do trí tuệ về Đạo và Quả là tăng thượng tuệ, nên để chỉ rõ trí tuệ bằng trí tuệ siêu việt, câu “trong bốn Đạo” đã được nói đến.
Tattha siyā – sīlaṃ, adhisīlaṃ; cittaṃ, adhicittaṃ; paññā, adhipaññāti imesu chasu koṭṭhāsesu vipassanā paññā katarasannissitāti?
Here, it might be asked: among these six categories – sīla, adhisīla; citta, adhicitta; paññā, adhipaññā – upon which does vipassanā paññā depend?
Ở đây, có thể có câu hỏi: Trong sáu phần này – giới, tăng thượng giới; tâm, tăng thượng tâm; tuệ, tăng thượng tuệ – tuệ quán thuộc về phần nào?
Adhipaññāsannissitā.
It depends on adhipaññā.
Nó thuộc về tăng thượng tuệ.
Tasmā yathā omakatarappamāṇaṃ chattaṃ vā dhajaṃ vā upādāya atirekappamāṇaṃ atichattaṃ atidhajoti vuccati, evamidampi pañcasīlaṃ dasasīlaṃ upādāya pātimokkhasaṃvarasīlaṃ ‘adhisīlaṃ’ nāma; vaṭṭapādikā aṭṭha samāpattiyo upādāya vipassanāpādikā aṭṭha samāpattiyo ‘adhicittaṃ’ nāma, kammassakatapaññaṃ upādāya vipassanāpaññā ca maggapaññā ca phalapaññā ca ‘adhipaññā’ nāmāti veditabbā.
Therefore, just as a smaller umbrella or flag is referred to as 'umbrella' or 'flag,' and a larger one as 'super-umbrella' (atichatta) or 'super-flag' (atidhaja), so too, taking the five precepts and the ten precepts as a basis, the Pātimokkha restraint is called adhisīla; taking the eight attainments which are the basis for Saṃsāra as a basis, the eight attainments which are the basis for insight are called adhicitta; and taking the knowledge of karma ownership as a basis, vipassanā paññā, magga paññā, and phala paññā are called adhipaññā.
Do đó, cũng như dựa vào chiếc lọng hay lá cờ có kích thước thấp kém hơn mà (chiếc lọng hay lá cờ) có kích thước vượt trội được gọi là lọng siêu việt, cờ siêu việt; cũng vậy, ở đây, dựa vào ngũ giới và thập giới, giới thu thúc trong Pātimokkha được gọi là ‘adhisīla’ (tăng thượng giới); dựa vào tám thiền chứng làm nền tảng cho vòng luân hồi, tám thiền chứng làm nền tảng cho minh sát được gọi là ‘adhicitta’ (tăng thượng tâm); dựa vào trí tuệ về nghiệp là của riêng, trí tuệ minh sát, trí tuệ đạo và trí tuệ quả được gọi là ‘adhipaññā’ (tăng thượng tuệ), cần phải được hiểu như vậy.
771. Āyakosallādiniddese yasmā āyoti vuḍḍhi, sā anatthahānito atthuppattito ca duvidhā; apāyoti avuḍḍhi, sāpi atthahānito anatthuppattito ca duvidhā; tasmā taṃ dassetuṃ ime dhamme manasikarototiādi vuttaṃ.
In the explanation of āyakosalla and so on, because āya means growth, which is twofold – from the cessation of disadvantage and the arising of advantage; and apāya means non-growth, which is also twofold – from the cessation of advantage and the arising of disadvantage; therefore, to show this, it is said: " for one attending to these dhammas," and so on.
771. Trong phần giải thích về sự khéo léo trong tăng trưởng, v.v., vì āyo (tăng trưởng) có nghĩa là sự phát triển, và nó có hai loại: do sự suy giảm của điều bất lợi và do sự phát sinh của điều lợi ích; apāyo (suy thoái) có nghĩa là sự không phát triển, và nó cũng có hai loại: do sự suy giảm của điều lợi ích và do sự phát sinh của điều bất lợi; do đó, để chỉ ra điều đó, câu “khi tác ý đến các pháp này” v.v. đã được nói đến.
Idaṃ vuccatīti yā imesaṃ akusaladhammānaṃ anuppattippahānesu kusaladhammānañca uppattiṭṭhitīsu paññā – idaṃ āyakosallaṃ nāma vuccati.
" This is called" means that wisdom which pertains to the non-arising and abandonment of these unwholesome dhammas, and to the arising and persistence of wholesome dhammas – this is called āyakosalla.
Điều này được gọi là có nghĩa là: trí tuệ trong việc không cho các pháp bất thiện này khởi sinh và trong việc đoạn trừ chúng, và trong sự khởi sinh và tồn tại của các pháp thiện – trí tuệ này được gọi là sự khéo léo trong tăng trưởng.
Yā panesā kusaladhammānaṃ anuppajjananirujjhanesu akusaladhammānañca uppattiṭṭhitīsu paññā – idaṃ apāyakosallaṃ nāmāti attho.
And that wisdom which pertains to the non-arising and cessation of wholesome dhammas, and to the arising and persistence of unwholesome dhammas – this is called apāyakosalla.
Còn trí tuệ trong việc không cho các pháp thiện khởi sinh và làm cho chúng diệt đi, và trong sự khởi sinh và tồn tại của các pháp bất thiện – trí tuệ này được gọi là sự khéo léo trong suy thoái, đó là ý nghĩa.
Āyakosallaṃ tāva paññā hotu; apāyakosallaṃ kathaṃ paññā nāma jātāti?
Let āyakosalla be wisdom; but how does apāyakosalla become wisdom?
Sự khéo léo trong tăng trưởng thì cứ cho là trí tuệ đi; còn sự khéo léo trong suy thoái làm sao lại trở thành trí tuệ được?
Paññavāyeva hi ‘mayhaṃ evaṃ manasikaroto anuppannā kusalā dhammā nuppajjanti uppannā ca nirujjhanti; anuppannā akusalā dhammā uppajjanti, uppannā pavaḍḍhantī’ti pajānāti.
Indeed, it is only a wise person who understands: 'When I attend in this way, unarisen wholesome dhammas do not arise, and arisen ones cease; unarisen unwholesome dhammas arise, and arisen ones grow.'
Bởi vì, chỉ người có trí tuệ mới nhận biết rằng: ‘Khi ta tác ý như thế này, các pháp thiện chưa sanh sẽ không sanh khởi và các pháp đã sanh sẽ bị diệt đi; các pháp bất thiện chưa sanh sẽ sanh khởi, các pháp đã sanh sẽ tăng trưởng’.
So evaṃ ñatvā anuppannānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ uppajjituṃ na deti, uppanne pajahati; anuppanne kusale uppādeti, uppanne bhāvanāpāripūriṃ pāpeti.
Having thus known, he does not allow unarisen unwholesome dhammas to arise, and he abandons arisen ones; he produces unarisen wholesome dhammas, and he brings arisen ones to the perfection of development.
Vị ấy, sau khi biết như vậy, không cho các pháp bất thiện chưa sanh có cơ hội sanh khởi, và đoạn trừ các pháp đã sanh; làm cho các pháp thiện chưa sanh được sanh khởi, và đưa các pháp đã sanh đến sự viên mãn trong tu tập.
Evaṃ apāyakosallampi paññā evāti veditabbaṃ.
Thus, apāyakosalla is also to be understood as wisdom.
Như vậy, cần phải hiểu rằng sự khéo léo trong suy thoái cũng chính là trí tuệ.
Sabbāpi tatrūpāyā paññā upāyakosallanti idaṃ pana accāyikakicce vā bhaye vā uppanne tassa tikicchanatthaṃ ṭhānuppattiyakāraṇajānanavaseneva veditabbaṃ.
However, the statement " all such wisdom of means is upāyakosalla" should be understood only by way of knowing the cause that arises on the spot for treating an urgent matter or a arisen danger.
Tất cả trí tuệ về phương tiện trong trường hợp đó là sự khéo léo về phương tiện – câu này cần được hiểu theo khía cạnh biết được nguyên nhân phát sinh tại chỗ để chữa trị khi có công việc khẩn cấp hoặc hiểm nguy phát sinh.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
All the rest is clear in meaning everywhere.
Phần còn lại ở mọi nơi đều có ý nghĩa rõ ràng.
793. Catubbidhena ñāṇavatthuniddese atthi dinnantiādīsu dinnapaccayā phalaṃ atthīti iminā upāyena attho veditabbo.
In the explanation of the objects of knowledge in four ways, concerning " there is what is given" and so on, the meaning should be understood by this method: there is a result due to what is given.
793. Trong phần giải thích về bốn loại đối tượng của trí tuệ, ở những câu như “có quả của sự cho”, ý nghĩa cần được hiểu theo phương pháp này: “có quả do nhân là sự cho”.
Idaṃ vuccatīti yaṃ ñāṇaṃ ‘idaṃ kammaṃ sakaṃ, idaṃ no saka’nti jānāti – idaṃ kammassakatañāṇaṃ nāma vuccatīti attho.
" This is called" means that knowledge which knows, 'This action is one's own, this is not one's own' – this is called the knowledge of karma ownership (kammassakatañāṇa).
Điều này được gọi là có nghĩa là: trí tuệ nào biết rằng ‘nghiệp này là của mình, nghiệp này không phải của mình’ – trí tuệ đó được gọi là trí tuệ về nghiệp là của riêng.
Tattha tividhaṃ kāyaduccaritaṃ, catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ, tividhaṃ manoduccaritanti idaṃ na sakakammaṃ nāma.
Among these, the threefold bodily misconduct, the fourfold verbal misconduct, and the threefold mental misconduct are not called one's own actions.
Trong đó, ba loại thân ác hạnh, bốn loại khẩu ác hạnh, và ba loại ý ác hạnh – đây được gọi là nghiệp không phải của mình.
Tīsu dvāresu dasavidhampi sucaritaṃ sakakammaṃ nāma.
The ten-fold good conduct in the three doors is called one's own kamma.
Mười loại thiện hạnh ở ba cửa (thân, khẩu, ý) được gọi là nghiệp của mình.
Attano vāpi hotu parassa vā sabbampi akusalaṃ na sakakammaṃ nāma.
Whether it be one's own or another's, all unwholesome kamma is not called one's own kamma.
Dù là của mình hay của người khác, tất cả nghiệp bất thiện không được gọi là nghiệp của mình.
Atthabhañjanato anatthajananato ca.
Because it destroys welfare and generates ill-fare.
Do phá hoại lợi ích và do làm phát sinh điều bất lợi.
Attano vā hotu parassa vā sabbampi kusalaṃ sakakammaṃ nāma.
Whether it be one's own or another's, all wholesome kamma is called one's own kamma.
Dù là của mình hay của người khác, tất cả nghiệp thiện được gọi là nghiệp của mình.
Anatthabhañjanato atthajananato ca.
Because it destroys ill-fare and generates welfare.
Do phá hoại điều bất lợi và do làm phát sinh lợi ích.
Evaṃ jānanasamatthe imasmiṃ kammassakatañāṇe ṭhatvā bahuṃ dānaṃ datvā sīlaṃ pūretvā uposathaṃ samādiyitvā sukhena sukhaṃ sampattiyā sampattiṃ anubhavitvā nibbānaṃ pattānaṃ gaṇanaparicchedo natthi.
Having established themselves in this knowledge of kamma as one's own (kammassakatañāṇa), which is capable of knowing thus, and having given much alms, fulfilled Sīla, and undertaken the Uposatha, there is no limit to the number of those who have experienced happiness upon happiness, attainment upon attainment, and have reached Nibbāna.
Khi an trú trong kammassakatañāṇa có khả năng biết như vậy, sau khi bố thí nhiều, viên mãn giới, thọ trì uposatha, hưởng thụ hạnh phúc này đến hạnh phúc khác, tài sản này đến tài sản khác, rồi chứng đắc Nibbāna, số lượng những vị như vậy không thể đếm xuể.
Yathā hi sadhano puriso pañcasu sakaṭasatesu sappimadhuphāṇitādīni ceva loṇatilataṇḍulādīni ca āropetvā kantāramaggaṃ paṭipanno kenacideva karaṇīyena atthe uppanne sabbesaṃ upakaraṇānaṃ gahitattā na cinteti, na paritassati, sukheneva khemantaṃ pāpuṇāti; evameva imasmimpi kammassakatañāṇe ṭhatvā bahuṃ dānaṃ datvā…pe… nibbānaṃ pattānaṃ gaṇanapatho natthi.
Just as a wealthy man, having loaded five hundred carts with ghee, honey, treacle, salt, sesame, rice, and so on, and having set out on a desert road, does not worry or fret when an unforeseen need arises because he has taken all his provisions, and thus reaches safety happily; in the same way, there is no counting the number of those who, having established themselves in this knowledge of kamma as one's own, given much alms…pe… and reached Nibbāna.
Ví như một người giàu có, chất đầy bơ, mật ong, đường phèn, v.v... cùng với muối, mè, gạo, v.v... lên năm trăm cỗ xe, đi vào con đường hoang vu, khi có việc cần làm phát sinh do một duyên cớ nào đó, vì đã mang theo tất cả dụng cụ nên không lo lắng, không sợ hãi, dễ dàng đến được nơi an ổn; cũng vậy, khi an trú trong kammassakatañāṇa này, sau khi bố thí nhiều...v.v... số người chứng đắc Nibbāna là không thể đếm xuể.
Ṭhapetvā saccānulomikaṃ ñāṇanti maggasaccassa paramatthasaccassa ca anulomanato saccānulomikanti laddhanāmaṃ vipassanāñāṇaṃ ṭhapetvā avasesā sabbāpi sāsavā kusalā paññā kammassakatañāṇamevāti attho.
Excluding the knowledge conducive to the Truths means that vipassanā-ñāṇa, which is named "saccānulomika" due to its conformity with the path-truth (Magga-sacca) and the ultimate truth (Nibbāna, as paramattha-sacca), is excluded. The remaining wholesome knowledge, accompanied by influxes (sāsava), is all kammassakata-ñāṇa.
Ngoại trừ saccānulomikaṃ ñāṇa có nghĩa là: ngoại trừ tuệ quán (vipassanāñāṇa) có tên gọi là saccānulomika do thuận theo Maggasacca và Paramatthasacca, còn lại tất cả trí tuệ thiện hữu lậu (sāsavā kusalā paññā) đều chính là kammassakatañāṇa.
796. Dhamme ñāṇanti ettha maggapaññā tāva catunnaṃ saccānaṃ ekapaṭivedhavasena dhamme ñāṇaṃ nāma hotu; phalapaññā kathaṃ dhamme ñāṇaṃ nāmāti?
796. In knowledge in Dhamma, let path-wisdom indeed be called knowledge in Dhamma by way of its simultaneous penetration of the four Truths; but how is fruition-wisdom called knowledge in Dhamma?
796. Trong câu trí tuệ về các pháp, trước hết, maggapaññā (trí tuệ trong Đạo) có thể được gọi là trí tuệ về các pháp do năng lực thấu triệt bốn Thánh đế cùng một lúc; nhưng làm thế nào phalapaññā (trí tuệ trong Quả) được gọi là trí tuệ về các pháp?
Nirodhasaccavasena.
By way of the Truth of Cessation (Nirodha-sacca).
Theo phương diện Nirodhasacca (Diệt đế).
Duvidhāpi hesā paññā aparappaccaye atthapaccakkhe ariyasaccadhamme kiccato ca ārammaṇato ca pavattattā dhamme ñāṇanti veditabbā.
Both kinds of wisdom, because they function in the Ariya-sacca-dhamma, which is independent of others and directly perceptible to oneself, both in terms of function and object, should be understood as knowledge in Dhamma.
Cần phải hiểu rằng, cả hai loại trí tuệ này được gọi là trí tuệ về các pháp vì chúng khởi sinh trong pháp Thánh đế, vốn không do người khác chỉ dạy và được tự mình chứng ngộ, theo phương diện phận sự và đối tượng.
So iminā dhammenāti ettha maggañāṇaṃ dhammagocarattā gocaravohārena dhammoti vuttaṃ, upayogatthe vā karaṇavacanaṃ; imaṃ dhammaṃ ñātenāti attho; catusaccadhammaṃ jānitvā ṭhitena maggañāṇenāti vuttaṃ hoti.
In he, by this Dhamma, path-knowledge is called Dhamma by the designation of its object, due to having Dhamma as its range, or the instrumental case is used in the sense of application; the meaning is, “having known this Dhamma”; it is said that, “by the path-knowledge of one who knows and is established in the Dhamma of the four Truths”.
Trong câu vị ấy với pháp này, maggañāṇa được gọi là "pháp" theo cách gọi của đối tượng (gocara) vì nó có các pháp làm đối tượng, hoặc là cách dùng công cụ cách trong ý nghĩa của mục đích; có nghĩa là, đã biết pháp này; tức là, với maggañāṇa đã biết và an trú trong bốn pháp Thánh đế.
Diṭṭhenāti dassanena; dhammaṃ passitvā ṭhitenāti attho.
By what is seen means by seeing; the meaning is, “by one who has seen and is established in the Dhamma.”
Đã thấy có nghĩa là bằng sự thấy; có nghĩa là, đã thấy pháp và an trú.
Pattenāti cattāri ariyasaccāni patvā ṭhitattā dhammaṃ pattena.
By what is attained means by one who has attained the Dhamma, by having attained the four Noble Truths and being established therein.
Đã đạt đến có nghĩa là đã đạt đến pháp, vì đã đạt đến và an trú trong bốn Thánh đế.
Viditenāti maggañāṇena cattāri ariyasaccāni viditāni pākaṭāni katāni.
By what is thoroughly known means that the four Noble Truths have been made thoroughly known and manifest by path-knowledge.
Đã liễu tri có nghĩa là, với maggañāṇa, bốn Thánh đế đã được liễu tri, đã được làm cho rõ ràng.
Tasmā taṃ dhammaṃ viditaṃ nāma hoti.
Therefore, that Dhamma is called thoroughly known.
Do đó, pháp ấy được gọi là đã được liễu tri.
Tena viditadhammena.
By that Dhamma thoroughly known.
Với pháp đã được liễu tri ấy.
Pariyogāḷhenāti catusaccadhammaṃ pariyogāhetvā ṭhitena.
By what is fully penetrated means by one who has fully penetrated the Dhamma of the four Truths and is established therein.
Đã thâm nhập có nghĩa là đã thâm nhập và an trú trong bốn pháp Thánh đế.
Nayaṃ netīti atīte ca anāgate ca nayaṃ neti harati peseti.
He leads the way means he leads, brings, or dispatches the way in the past and in the future.
Dẫn đến phương pháp có nghĩa là dẫn dắt, mang đi, đưa đến phương pháp trong quá khứ và tương lai.
Idaṃ pana na maggañāṇassa kiccaṃ, paccavekkhaṇañāṇassa kiccaṃ.
However, this is not the function of path-knowledge, but the function of review-knowledge (paccavekkhaṇa-ñāṇa).
Nhưng việc này không phải là phận sự của đạo tuệ, mà là phận sự của phản khán tuệ.
Satthārā pana maggañāṇaṃ atītānāgate nayaṃ nayanasadisaṃ kataṃ.
But the Teacher has made path-knowledge like leading the way into the past and future.
Tuy nhiên, bậc Đạo Sư đã làm cho đạo tuệ giống như việc dẫn dắt phương pháp trong quá khứ và tương lai.
Maggamūlakattā.
Because path-knowledge is the root.
Vì lấy đạo làm gốc rễ.
Bhāvitamaggassa hi paccavekkhaṇā nāma hoti.
For review (paccavekkhaṇā) belongs to one who has developed the path.
Quả vậy, sự phản khán chỉ có ở người đã tu tập đạo.
Tasmā satthā maggañāṇameva nayaṃ nayanasadisaṃ akāsi.
Therefore, the Teacher made path-knowledge itself like leading the way.
Do đó, bậc Đạo Sư đã làm cho chính đạo tuệ giống như việc dẫn dắt phương pháp.
Apica evamettha attho daṭṭhabbo – yadetaṃ iminā catusaccagocaraṃ maggañāṇaṃ adhigataṃ, tena ñāṇena kāraṇabhūtena atītānāgate paccavekkhaṇañāṇasaṅkhātaṃ nayaṃ neti.
Moreover, the meaning here should be understood thus: with this path-knowledge that has been attained, which has the four Truths as its object, by that knowledge as a cause, one leads the way, which is review-knowledge (paccavekkhaṇa-ñāṇa), into the past and future.
Hơn nữa, ở đây nên hiểu ý nghĩa như sau: đạo tuệ này có Tứ đế làm đối tượng đã được chứng đắc, do tuệ ấy làm nhân mà dẫn dắt phương pháp được gọi là phản khán tuệ trong quá khứ và tương lai.
Idāni yathā tena nayaṃ neti, taṃ ākāraṃ dassetuṃ ye hi keci atītamaddhānantiādimāha.
Now, in order to show the manner in which one leads the way with that, he said, whoever in the past and so on.
Bây giờ, để chỉ ra cách thức mà tuệ ấy dẫn dắt phương pháp, Ngài nói: Phàm những ai trong quá khứ v.v...
Tattha abbhaññaṃsūti jāniṃsu paṭivijjhiṃsu.
Therein, they thoroughly understood means they knew, they penetrated.
Trong đó, abbhaññaṃsu có nghĩa là đã biết, đã thâm nhập.
Imaññevāti yaṃ dukkhaṃ atīte abbhaññaṃsu, yañca anāgate abhijānissanti, na taññeva imaṃ; sarikkhaṭṭhena pana evaṃ vuttaṃ.
Just this means that the suffering they thoroughly understood in the past, and the suffering they will thoroughly understand in the future, is not just this suffering; but it is said thus because of its similarity.
Imaññeva (chính cái này): khổ mà họ đã thâm nhập trong quá khứ, và khổ mà họ sẽ thâm nhập trong tương lai, không phải là chính cái khổ này; nhưng được nói như vậy vì có ý nghĩa tương tự.
Atītepi hi ṭhapetvā taṇhaṃ tebhūmakakkhandheyeva dukkhasaccanti paṭivijjhiṃsu, taṇhaṃyeva samudayasaccanti nibbānameva nirodhasaccanti ariyamaggameva maggasaccanti paṭivijjhiṃsu, anāgatepi evameva paṭivijjhissanti, etarahipi evameva paṭivijjhantīti sarikkhaṭṭhena ‘‘imaññevā’’ti vuttaṃ.
Indeed, even in the past, excluding craving, they penetrated only the aggregates of the three planes of existence as the Truth of Suffering; they penetrated craving itself as the Truth of Origin; Nibbāna itself as the Truth of Cessation; and the Noble Path itself as the Truth of the Path. In the future, they will likewise penetrate; and in the present, they likewise penetrate. Thus, it is said "just this" due to similarity.
Quả vậy, trong quá khứ, ngoại trừ ái, họ đã thâm nhập chính các uẩn trong ba cõi là khổ đế, chính ái là tập đế, chính Niết-bàn là diệt đế, và chính Thánh đạo là đạo đế; trong tương lai, họ cũng sẽ thâm nhập như vậy, và hiện tại họ cũng đang thâm nhập như vậy; do ý nghĩa tương tự nên được nói là "imaññeva".
Idaṃ vuccati anvaye ñāṇanti idaṃ anugamanañāṇaṃ nayanañāṇaṃ kāraṇañāṇanti vuccati.
This is called inferential knowledge (anvaya-ñāṇa) means this knowledge that follows (anugamana-ñāṇa), knowledge that leads (nayana-ñāṇa), and knowledge that is a cause (kāraṇa-ñāṇa) is called anvaya-ñāṇa.
Idaṃ vuccati anvaye ñāṇaṃ (Đây gọi là tuệ trong sự tương ứng): tuệ tương ứng này được gọi là tuệ dẫn dắt, tuệ nguyên nhân.
Pariye ñāṇanti cittaparicchedañāṇaṃ.
Knowledge of others' minds (pariccheda-ñāṇa) is knowledge of discerning minds.
Pariye ñāṇaṃ (Tuệ trong sự phân định): tuệ phân định tâm.
Parasattānanti ṭhapetvā attānaṃ sesasattānaṃ.
Of other beings means of the remaining beings, excluding oneself.
Parasattānaṃ (của các chúng sanh khác): của các chúng sanh còn lại, ngoại trừ bản thân.
Itaraṃ tasseva vevacanaṃ.
The other is a synonym for the same.
Từ còn lại là đồng nghĩa của chính từ đó.
Cetasā ceto paricca pajānātīti attano cittena tesaṃ cittaṃ sarāgādivasena paricchinditvā nānappakārato jānāti.
By mind, having discerned the mind, he knows means by one's own mind, discerning their mind as with or without lust, and so on, one knows it in various ways.
Cetasā ceto paricca pajānāti (Với tâm của mình, biết rõ tâm* sau khi đã phân định): với tâm của mình, sau khi đã phân định tâm của họ theo các phương diện như có tham v.v..., biết được bằng nhiều cách khác nhau.
Sarāgaṃ vātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā satipaṭṭhānavibhaṅge vuttameva.
What needs to be said regarding with lust and so on, has already been stated in the exposition of Satipaṭṭhāna below.
Trong các câu như sarāgaṃ vā (hoặc tâm có tham) v.v..., những gì cần nói đã được nói ở phần Phân Tích Niệm Xứ bên dưới.
Ayaṃ pana viseso – idha anuttaraṃ vā cittaṃ vimuttaṃ vā cittanti ettha lokuttarampi labbhati.
However, this is the distinction: here, in "or an unsurpassed mind, or a liberated mind," supramundane (lokuttara) is also included.
Tuy nhiên, có sự khác biệt này: ở đây, trong câu "anuttaraṃ vā cittaṃ vimuttaṃ vā cittaṃ" (hoặc tâm vô thượng, hoặc tâm giải thoát), tâm siêu thế cũng được bao hàm.
Avipassanūpagampi hi paracittañāṇassa visayo hotiyeva.
Indeed, even that which does not pertain to vipassanā can be an object of knowledge of others' minds.
Quả vậy, ngay cả khi không thuộc đối tượng của minh sát, nó vẫn là đối tượng của tha tâm thông.
797. Kāmāvacarakusale paññāti ayañhi ekantena vaṭṭasmiṃ cutipaṭisandhiṃ ācinateva, tasmā ‘‘ācayāya no apacayāyā’’ti vuttā.
797. Wisdom in wholesome Kamma-sphere consciousness indeed invariably accumulates rebirth in Saṃsāra; therefore, it is said to be "for accumulation, not for elimination."
797. Kāmāvacarakusale paññā (Trí tuệ trong thiện dục giới): trí tuệ này chắc chắn chỉ tích tập sự chết và tái sanh trong vòng luân hồi, do đó được nói là "dẫn đến tích tập, không dẫn đến tiêu giảm".
Lokuttaramaggapaññā pana yasmā cutipaṭisandhiṃ apacinateva, tasmā ‘‘apacayāya no ācayāyā’’ti vuttā.
However, supramundane path-wisdom (lokuttaramagga-paññā) invariably eliminates rebirth; therefore, it is said to be "for elimination, not for accumulation."
Còn trí tuệ trong đạo siêu thế, vì nó chắc chắn làm tiêu giảm sự chết và tái sanh, nên được nói là "dẫn đến tiêu giảm, không dẫn đến tích tập".
Rūpāvacarārūpāvacarapaññā cutipaṭisandhimpi ācinati, vikkhambhanavasena kilese ceva kilesamūlake ca dhamme apacinati, tasmā ‘‘ācayāya ceva apacayāya cā’’ti vuttā.
Fine-material-sphere (Rūpāvacara) and Immaterial-sphere (Arūpāvacara) wisdom accumulates rebirth, but by way of suppression, it eliminates defilements (kilesa) and phenomena rooted in defilements; therefore, it is said to be "for both accumulation and elimination."
Trí tuệ Sắc giới và Vô sắc giới cũng tích tập tử và tái sanh, do năng lực trấn áp mà làm giảm thiểu các phiền não và các pháp có gốc rễ là phiền não, vì vậy được gọi là “vừa để tích tập, vừa để giảm thiểu”.
Sesā neva cutipaṭisandhiṃ ācinati na apacinati, tasmā ‘‘neva ācayāya no apacayāyā’’ti vuttā.
The remaining (wisdom) neither accumulates nor eliminates rebirth; therefore, it is said to be "neither for accumulation nor for elimination."
Các trí tuệ còn lại không tích tập tử và tái sanh, cũng không làm giảm thiểu, vì vậy được gọi là “không để tích tập, cũng không để giảm thiểu”.
798. Na ca abhiññāyo paṭivijjhatīti idaṃ paṭhamajjhānapaññaṃ sandhāya vuttaṃ.
798. And does not penetrate supernormal powers (abhiññāyo) is said with reference to the wisdom of the first jhāna.
798. Và không thể chứng ngộ các thắng trí là câu nói nhắm đến trí tuệ của sơ thiền.
Sā hissa kāmavivekena pattabbattā kilesanibbidāya saṃvattati.
For it conduces to disenchantment with defilements, as it is to be attained through seclusion from sense-pleasures (kāma-viveka).
Vì rằng trí tuệ ấy, do phải đạt được bằng sự ly dục, nên đưa đến sự nhàm chán các phiền não.
Tāya cesa kāmesu vītarāgo hoti, abhiññāpādakabhāvaṃ pana appattatāya neva pañca abhiññāyo paṭivijjhati, nimittārammaṇattā na saccāni paṭivijjhati.
And by that, one is dispassionate towards sense-pleasures (kāma); but by not having reached the state of being a foundation for supernormal powers, one does not penetrate the five supernormal powers, nor does one penetrate the Truths due to having a sign (nimitta) as object.
Và nhờ trí tuệ ấy, vị ấy ly tham trong các dục, nhưng vì chưa đạt đến trạng thái làm nền tảng cho thắng trí, nên không thể chứng ngộ năm thắng trí, và vì có đề mục là tướng nên không thể chứng ngộ các chân đế.
Evamayaṃ paññā nibbidāya hoti no paṭivedhāya.
Thus, this wisdom is for disenchantment, not for penetration.
Như vậy, trí tuệ này đưa đến sự nhàm chán, không đưa đến sự chứng ngộ.
Svevāti paṭhamajjhānaṃ patvā ṭhito.
That very one refers to one who has attained and is established in the first jhāna.
Chính vị ấy là người đã đạt và an trú trong sơ thiền.
Kāmesu vītarāgo samānoti tathā vikkhambhitānaṃyeva kāmānaṃ vasena vītarāgo.
Being dispassionate towards sense-pleasures means being dispassionate with respect to sense-pleasures that have been suppressed in that way.
Ly tham trong các dục là ly tham do năng lực của các dục đã được trấn áp như vậy.
Abhiññāyo paṭivijjhatīti pañca abhiññāyo paṭivijjhati.
He penetrates supernormal powers (abhiññāyo) means he penetrates the five supernormal powers.
Chứng ngộ các thắng trí là chứng ngộ năm thắng trí.
Idaṃ catutthajjhānapaññaṃ sandhāya vuttaṃ.
This is said with reference to the wisdom of the fourth jhāna.
Điều này được nói nhắm đến trí tuệ của tứ thiền.
Catutthajjhānapaññā hi abhiññāpādakabhāvenāpi pañca abhiññāyo paṭivijjhati, abhiññābhāvappattiyāpi paṭivijjhati eva.
For the wisdom of the fourth jhāna penetrates the five supernormal powers even by being a foundation for them, and certainly by attaining the state of supernormal powers.
Vì rằng trí tuệ của tứ thiền, vừa do là nền tảng cho thắng trí nên chứng ngộ năm thắng trí, vừa do đã đạt đến trạng thái thắng trí nên cũng chứng ngộ được.
Tasmā sā paṭivedhāya hoti.
Therefore, it is for penetration.
Vì vậy, nó đưa đến sự chứng ngộ.
Paṭhamajjhānapaññāya eva pana kilesesupi nibbindattā no nibbidāya.
But it is not for disenchantment, because disenchantment with defilements already occurred with the wisdom of the first jhāna.
Nhưng vì đã nhàm chán các phiền não ngay bằng trí tuệ sơ thiền, nên không đưa đến sự nhàm chán.
Yā panāyaṃ dutiyatatiyajjhānapaññā, sā katarakoṭṭhāsaṃ bhajatīti?
But as for this wisdom of the second and third jhāna, to which division does it belong?
Vậy trí tuệ của nhị thiền và tam thiền thuộc về phần nào?
Somanassavasena paṭhamajjhānampi bhajati, avitakkavasena catutthajjhānampi.
By way of joy (somanassa), it belongs to the first jhāna; by way of being without initial application (avitakka), it belongs to the fourth jhāna.
Do năng lực của thọ hỷ, nó thuộc về sơ thiền; do năng lực không có tầm, nó thuộc về tứ thiền.
Evamesā paṭhamajjhānasannissitā vā catutthajjhānasannissitā vā kātabbā.
Thus, this* should be considered as either dependent on the first jhāna or dependent on the fourth jhāna.
Như vậy, trí tuệ này nên được xem là nương tựa vào sơ thiền hoặc nương tựa vào tứ thiền.
Nibbidāya ceva paṭivedhāya cāti maggapaññā sabbasmimpi vaṭṭe nibbindanato nibbidāya, chaṭṭhaṃ abhiññaṃ paṭivijjhanato paṭivedhāya ca hoti.
The phrase ‘ for disenchantment and penetration’ refers to the wisdom of the path (maggapaññā) which serves for disenchantment because of becoming disenchanted with all of existence (vaṭṭa), and for penetration because of penetrating the sixth higher knowledge (abhiññā), the destruction of cankers (āsavakkhaya).
Vừa đưa đến sự nhàm chán, vừa đưa đến sự chứng ngộ là trí tuệ đạo, do nhàm chán trong toàn bộ vòng luân hồi nên đưa đến sự nhàm chán, và do chứng ngộ thắng trí thứ sáu nên đưa đến sự chứng ngộ.
799. Paṭhamassa jhānassa lābhītiādīsu yvāyaṃ appaguṇassa paṭhamajjhānassa lābhī.
799. In phrases such as ‘ one who has attained the first jhāna,’ this refers to one who has attained the first jhāna which has not been practiced extensively.
799. Trong các câu người đắc sơ thiền v.v..., có người đắc sơ thiền chưa thuần thục.
Taṃ tato vuṭṭhitaṃ ārammaṇavasena kāmasahagatā hutvā saññāmanasikārā samudācaranti tudanti codenti.
For such a person, having arisen from that*, perceptions and mental applications (saññāmanasikārā) associated with sensuality (kāmasahagatā) arise by way of being an object, they incite and urge him.
Khi người ấy xuất khỏi thiền đó, các tưởng và tác ý đi kèm với dục, do lấy đó làm đối tượng, khởi lên, thúc giục và xúi giục.
Tassa kāmānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā hāyati parihāyati; tasmā hānabhāginīti vuttā.
Due to these perceptions and mental applications that intrude into sensuality, that wisdom of the first jhāna declines and deteriorates; therefore, it is called ‘ prone to decline’ (hānabhāginī).
Do năng lực của các tưởng và tác ý hướng về các dục của người ấy, trí tuệ sơ thiền đó bị suy giảm, bị thoái hóa; vì vậy được gọi là có phần thoái thất.
Tadanudhammatāti tadanurūpasabhāvā.
‘ Its intrinsic nature’ (tadanudhammatā) means having a nature appropriate to that*.
Tương ứng với pháp ấy là có bản chất tương ứng với thiền ấy.
Sati santiṭṭhatīti idaṃ micchāsatiṃ sandhāya vuttaṃ, na sammāsatiṃ.
The phrase ‘ mindfulness remains’ (sati santiṭṭhatī) is stated with reference to wrong mindfulness (micchāsati), not right mindfulness (sammāsati).
Niệm được thiết lập là câu nói nhắm đến tà niệm, không phải chánh niệm.
Yassa hi paṭhamajjhānānurūpasabhāvā paṭhamajjhānaṃ santato paṇītato disvā assādayamānā abhinandamānā nikanti uppajjati, tassa nikantivasena sā paṭhamajjhānapaññā neva hāyati, na vaḍḍhati, ṭhitikoṭṭhāsikā hoti.
For one whose nature is appropriate to the first jhāna, when he delights in and rejoices in the first jhāna, seeing it as calm and refined, attachment (nikanti) arises in him. Due to that attachment, that wisdom of the first jhāna neither declines nor increases, but remains in a stable state.
Thật vậy, đối với người nào, sau khi thấy thiền thứ nhất là tĩnh lặng, là vi diệu, liền khởi lên sự ưa thích (nikanti) do thưởng thức, do hoan hỷ, vốn có bản chất phù hợp với thiền thứ nhất; do sự ưa thích ấy của người đó, tuệ thiền thứ nhất kia không suy giảm, cũng không tăng trưởng, mà trở thành phần thuộc về sự an trú.
Tena vuttaṃ ṭhitibhāginī paññāti.
Therefore, it is said, ‘wisdom prone to stability’ (ṭhitibhāginī).
Do đó, được gọi là tuệ thuộc phần an trú.
Avitakkasahagatāti avitakkaṃ dutiyajjhānaṃ santato paṇītato manasikaroto ārammaṇavasena avitakkasahagatā.
‘ Associated with the sign of the vitakka-free jhāna’ (avitakkasahagatā) means, for one who mentally attends to the second jhāna, which is free of initial application (avitakka), as calm and refined,* associated with the vitakka-free jhāna arise by way of being an object.
Câu hành với vô tầm nghĩa là: Đối với người tác ý đến thiền thứ hai không có tầm (vitakka) là tĩnh lặng, là vi diệu, thì (các tưởng và tác ý) câu hành với vô tầm, theo phương diện đối tượng.
Samudācarantīti paguṇato paṭhamajjhānato vuṭṭhitaṃ dutiyajjhānādhigamatthāya tudanti codenti.
‘ They arise’ (samudācarantī) means they incite and urge the person, who has emerged from the well-practiced first jhāna, to attain the second jhāna.
Thường xuyên khởi lên nghĩa là: Thúc đẩy, khuyến khích người đã xuất khỏi thiền thứ nhất đã thuần thục, nhằm mục đích chứng đắc thiền thứ hai.
Tassa upari dutiyajjhānānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā visesabhūtassa dutiyajjhānassa uppattiṭṭhānatāya visesabhāginīti vuttā.
Due to those perceptions and mental applications that intrude upon the higher second jhāna, that wisdom of the first jhāna is called ‘ prone to distinction’ (visesabhāginī), because it serves as the basis for the arising of the distinguished second jhāna.
Do năng lực của các tưởng và tác ý hướng đến thiền thứ hai ở bậc cao hơn của người ấy, tuệ thiền thứ nhất kia được gọi là thuộc phần thù thắng vì là nền tảng cho sự phát sinh của thiền thứ hai, vốn là pháp thù thắng.
Nibbidāsahagatāti tameva paṭhamajjhānato vuṭṭhitaṃ nibbidāsaṅkhātena vipassanāñāṇena sahagatā.
‘ Associated with disenchantment’ (nibbidāsahagatā) means* associated with the insight-knowledge (vipassanāñāṇa) of disenchantment for that person who has emerged from the first jhāna.
Câu hành với yếm ly nghĩa là: Câu hành với tuệ minh sát, được gọi là yếm ly, đối với chính người đã xuất khỏi thiền thứ nhất.
Vipassanāñāṇañhi jhānaṅgabhede vattante nibbindati ukkaṇṭhati, tasmā nibbidāti vuccati.
For insight-knowledge (vipassanāñāṇa), when the distinctions of the jhāna factors are occurring, it becomes disenchanted and weary; therefore, it is called disenchantment.
Thật vậy, tuệ minh sát yếm ly, nhàm chán đối với sự phân chia các thiền chi đang diễn ra, do đó được gọi là yếm ly (nibbidā).
Samudācarantīti nibbānasacchikiriyatthāya tudanti codenti.
‘ They arise’ (samudācarantī) means they incite and urge* for the realization of Nibbāna.
Thường xuyên khởi lên nghĩa là: Thúc đẩy, khuyến khích nhằm mục đích chứng ngộ Niết Bàn.
Virāgūpasañhitāti virāgasaṅkhātena nibbānena upasaṃhitā.
‘ Connected with dispassion’ (virāgūpasañhitā) means* connected with Nibbāna, which is called dispassion.
Liên hệ đến ly tham nghĩa là: Liên hệ đến Niết Bàn, được gọi là ly tham.
Vipassanāñāṇamhi sakkā iminā maggena virāgaṃ nibbānaṃ sacchikātunti pavattito ‘‘virāgūpasañhita’’nti vuccati.
Indeed, insight-knowledge functions with the thought, "By this path, Nibbāna, which is dispassion, can be realized"; therefore, it is called ‘connected with dispassion’.
Tuệ minh sát được gọi là "liên hệ đến ly tham" vì nó khởi lên với ý rằng "có thể chứng ngộ Niết Bàn ly tham bằng con đường này".
Taṃsampayuttā saññāmanasikārāpi virāgūpasañhitā eva nāma.
The perceptions and mental applications associated with that* are also called ‘connected with dispassion’.
Các tưởng và tác ý tương ưng với tuệ ấy cũng được gọi là liên hệ đến ly tham.
Tassa tesaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena sā paṭhamajjhānapaññā ariyamaggapaṭivedhassa padaṭṭhānatāya nibbedhabhāginīti vuttā.
Due to these perceptions and mental applications, that wisdom of the first jhāna is called ‘ prone to penetration’ (nibbedhabhāginī), because it serves as the basis for the penetration of the Noble Path (ariyamagga).
Do năng lực của các tưởng và tác ý ấy của người đó, tuệ thiền thứ nhất kia được gọi là thuộc phần xuyên thấu vì là nền tảng cho sự thông đạt Thánh đạo.
Evaṃ catūsu ṭhānesu paṭhamajjhānapaññāva kathitā.
Thus, in these four instances, only the wisdom of the first jhāna has been explained.
Như vậy, trong bốn trường hợp, chỉ có tuệ thiền thứ nhất được nói đến.
Dutiyajjhānapaññādīsupi imināva nayena attho veditabbo.
In the case of the wisdom of the second jhāna and so on, the meaning should be understood in the same manner.
Đối với tuệ thiền thứ hai v.v..., ý nghĩa cũng cần được hiểu theo phương pháp này.
801. Kicchena kasirena samādhiṃ uppādentassāti lokuttarasamādhiṃ uppādentassa pubbabhāge āgamanakāle kicchena kasirena dukkhena sasaṅkhārena sappayogena kilamantassa kilese vikkhambhetvā āgatassa.
801. ‘ For one who attains absorption (samādhi) with difficulty and hardship’ refers to one who, in the preliminary stage of attaining supramundane absorption (lokuttarasamādhi), toils and suffers with difficulty, hardship, and affliction through effort and exertion, having suppressed the defilements, and then arrived.
801. Của người làm phát sinh định một cách khó khăn, nhọc nhằn nghĩa là: Của người, trong giai đoạn dự bị trước khi làm phát sinh định siêu thế, đã đến được sau khi chế ngự các phiền não một cách khó khăn, nhọc nhằn, khổ sở, với sự nỗ lực, với sự cố gắng, trong khi mệt mỏi.
Dandhaṃ taṇṭhānaṃ abhijānantassāti vikkhambhitesu kilesesu vipassanāparivāse ciraṃ vasitvā taṃ lokuttarasamādhisaṅkhātaṃ ṭhānaṃ dandhaṃ saṇikaṃ abhijānantassa paṭivijjhantassa, pāpuṇantassāti attho.
‘ For one who comprehends the state slowly and tardily’ means for one who, after the defilements have been suppressed and after having dwelt for a long time in the practice of insight (vipassanāparivāsa), comprehends, penetrates, or reaches that state of supramundane absorption slowly and tardily. This is the meaning.
Của người liễu tri xứ ấy một cách chậm chạp nghĩa là: Khi các phiền não đã được chế ngự, sau khi an trú lâu dài trong việc trau dồi minh sát, người ấy liễu tri, thông đạt, đạt đến xứ ấy được gọi là định siêu thế một cách chậm chạp, từ từ.
Ayaṃ vuccatīti yā esā evaṃ uppajjati, ayaṃ kilesavikkhambhanapaṭipadāya dukkhattā, vipassanāparivāsapaññāya ca dandhattā maggakāle ekacittakkhaṇe uppannāpi paññā āgamanavasena dukkhapaṭipadā dandhābhiññā nāmāti vuccati.
‘ This is called’ means that this wisdom, which arises in such a way, even though it arises in a single moment of consciousness at the time of the path (magga), is called ‘ painful practice with slow comprehension’ (dukkhapaṭipadā dandhābhiññā) in terms of the way of approach, due to the painfulness of the practice of suppressing defilements and the slowness of the wisdom of insight practice.
Đây được gọi là nghĩa là: Tuệ nào phát sinh như vậy, mặc dù phát sinh trong một sát-na tâm vào thời điểm đạo, nhưng do sự khó khăn của con đường chế ngự phiền não và sự chậm chạp của tuệ trau dồi minh sát, tuệ này, xét theo quá trình đi đến, được gọi là khổ hành, độn thông.
Upari tīsu padesupi imināva nayena attho veditabbo.
The meaning of the three higher terms should be understood in the same way.
Ở ba câu trên, ý nghĩa cũng nên được hiểu theo phương pháp này.
802. Samādhissa na nikāmalābhissāti yo samādhissa na nikāmalābhī hoti, so tassa na nikāmalābhī nāma.
802. ‘ For one who does not attain absorption at will’ (samādhissa na nikāmalābhissā) means one who does not attain absorption as he wishes. Such a person is said to be one who does not attain it at will.
802. Của người không đắc định theo ý muốn có nghĩa là: người nào không phải là người đắc định theo ý muốn, người đó được gọi là người không đắc được định ấy theo ý muốn.
Yassa samādhi uparūpari samāpajjanatthāya ussakkituṃ paccayo na hoti, tassa appaguṇajjhānalābhissāti attho.
This means for one who has attained a jhāna that is not extensively practiced (appaguṇajjhānalābhī), whose absorption is not a condition for rising higher and higher in attainments.
Ý nghĩa là: định của người nào không là duyên để tiến lên nhập các thiền cao hơn, người đó là người đắc thiền chưa thuần thục.
Ārammaṇaṃ thokaṃ pharantassāti paritte suppamatte vā sarāvamatte vā ārammaṇe parikammaṃ katvā tattheva appanaṃ patvā taṃ avaḍḍhitaṃ thokameva ārammaṇaṃ pharantassāti attho.
‘ For one who pervades a limited object’ (ārammaṇaṃ thokaṃ pharantassā) means one who, after performing preliminary work on a small, limited object, such as the size of a winnowing basket or a small bowl, attains absorption (appanā) right there and pervades only that small object without expanding it. This is the meaning.
Của người biến mãn một ít đề mục có nghĩa là: sau khi thực hành sơ khởi trong một đề mục nhỏ, hoặc bằng cái nia hoặc bằng cái bát, đạt đến an chỉ ngay tại đó, rồi biến mãn đề mục ấy không được mở rộng, chỉ một chút ít.
Sesapadesupi eseva nayo.
The same method applies to the remaining terms.
Ở các câu còn lại, phương pháp cũng như vậy.
Nanikāmalābhīpaṭipakkhato hi paguṇajjhānalābhī ettha nikāmalābhīti vutto.
Indeed, ‘ one who attains at will’ (nikāmalābhī) here refers to one who has attained a well-practiced jhāna (paguṇajjhānalābhī), which is the opposite of one who does not attain at will.
Thật vậy, do đối nghịch với người không đắc định theo ý muốn, nên người đắc thiền thuần thục ở đây được gọi là người đắc theo ý muốn.
Avaḍḍhitārammaṇapaṭipakkhato ca vaḍḍhitārammaṇaṃ vipulanti vuttaṃ.
And ‘ extensive’ (vipula) refers to an expanded object (vaḍḍhitārammaṇa), which is the opposite of an unexpanded object.
Và do đối nghịch với đề mục không được mở rộng, nên đề mục được mở rộng được gọi là rộng lớn.
Sesaṃ tādisameva.
The rest is similar.
Phần còn lại cũng tương tự như vậy.
804. Pañcavidhena ñāṇavatthuniddese pītipharaṇatādīsu pītiṃ pharamānā uppajjatīti dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā nāma.
804. In the five-fold explanation of the knowledge-basis, among ‘ pervading rapture’ (pītipharaṇatā) and so on, wisdom that arises pervading rapture is called pervading rapture in the two jhānas.
804. Trong phần chỉ dẫn về cơ sở của trí tuệ theo năm phương diện, ở các câu như pītipharaṇatā, trí tuệ trong hai thiền được gọi là pītipharaṇatā vì nó sinh khởi trong khi biến mãn hỷ.
Sukhaṃ pharamānā uppajjatīti tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā nāma.
Wisdom that arises pervading happiness is called pervading happiness (sukhapharaṇatā) in the three jhānas.
Trí tuệ trong ba thiền được gọi là sukhapharaṇatā vì nó sinh khởi trong khi biến mãn lạc.
Paresaṃ cetopharamānā uppajjatīti cetopariyapaññā cetopharaṇatā nāma.
Wisdom that arises pervading the minds of others, the knowledge of penetrating the minds of others (cetopariyapaññā), is called pervading minds (cetopharaṇatā).
Trí tuệ tha tâm thông được gọi là cetopharaṇatā vì nó sinh khởi trong khi biến mãn tâm của người khác.
Ālokaṃ pharamānā uppajjatīti dibbacakkhupaññā ālokapharaṇatā nāma.
Wisdom that arises pervading light, the divine eye knowledge (dibbacakkhupaññā), is called pervading light (ālokapharaṇatā).
Trí tuệ thiên nhãn được gọi là ālokapharaṇatā vì nó sinh khởi trong khi biến mãn ánh sáng.
Paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇānimittaṃ nāma.
Retrospection knowledge (paccavekkhaṇañāṇa) is called the sign of retrospection (paccavekkhaṇānimitta).
Trí tuệ quán xét được gọi là paccavekkhaṇānimittaṃ.
Teneva vuttaṃ ‘‘dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā’’tiādi.
Therefore, it is said, "Wisdom in the two jhānas is pervading rapture," and so on.
Chính vì vậy đã nói rằng "trí tuệ trong hai thiền là pītipharaṇatā" v.v...
Tattha ca pītipharaṇatā sukhapharaṇatā dve pādā viya, cetopharaṇatā ālokapharaṇatā dve hatthā viya, abhiññāpādakajjhānaṃ majjhimakāyo viya, paccavekkhaṇānimittaṃ sīsaṃ viya.
Among these, pervading rapture and pervading happiness are like two feet; pervading minds and pervading light are like two hands; the jhāna serving as the basis for higher knowledge (abhiññāpādakajjhāna) is like the middle body; and the sign of retrospection is like the head.
Và trong đó, pītipharaṇatā và sukhapharaṇatā giống như hai chân, cetopharaṇatā và ālokapharaṇatā giống như hai tay, thiền nền tảng cho thắng trí giống như thân mình, và paccavekkhaṇānimittaṃ giống như cái đầu.
Iti bhagavā pañcaṅgikaṃ sammāsamādhiṃ aṅgapaccaṅgasampannaṃ purisaṃ viya katvā dassesi.
Thus, the Blessed One presented the five-factored perfect absorption (sammāsamādhi) as if it were a person endowed with major and minor limbs.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã trình bày chánh định gồm năm chi phần giống như một người đàn ông đầy đủ các chi phần lớn nhỏ.
Ayaṃ pañcaṅgiko sammāsamādhīti ayaṃ hatthapādasīsasadisehi pañcahi aṅgehi yutto sammāsamādhīti pādakajjhānasamādhiṃ kathesi.
‘ This is the five-factored perfect absorption’ means the Blessed One described the foundational jhāna-absorption (pādakajjhāna-samādhi) as this perfect absorption, endowed with five factors similar to hands, feet, and head.
Đây là chánh định gồm năm chi phần có nghĩa là: đây là chánh định hợp thành bởi năm chi phần tương tự như tay, chân và đầu. Qua đó, Ngài đã thuyết về định của thiền nền tảng.
Ayaṃ samādhi paccuppannasukho cevātiādīsu arahattaphalasamādhi adhippeto.
In phrases such as ‘ This absorption is pleasant in the present moment’ and so on, the absorption of Arahantship (arahattaphalasamādhi) is intended.
Trong các câu như định này có lạc trong hiện tại, A-la-hán quả định được nói đến.
So hi appitappitakkhaṇe sukhattā paccuppannasukho.
Indeed, it is ‘ pleasant in the present moment’ (paccuppannasukho) because it is pleasant at every moment of its attainment.
Thật vậy, định ấy là có lạc trong hiện tại vì có lạc trong từng khoảnh khắc nhập định.
Purimo purimo pacchimassa pacchimassa samādhisukhassa paccayattā āyatiṃ sukhavipāko.
Each preceding absorption is a condition for each succeeding absorption, thus it is ‘ of pleasant result in the future’ (āyatiṃ sukhavipāko).
Định trước trước là nhân duyên cho lạc của định sau sau, nên có quả là lạc trong tương lai.
Santaṃ sukhumaṃ phalacittaṃ paṇītaṃ madhurarūpaṃ samuṭṭhāpeti.
The calm, subtle fruit-consciousness (phalacitta) produces refined, sweet-like material qualities.
Tâm quả an tịnh, vi tế, cao thượng làm phát sinh sắc có vị ngọt ngào.
Phalasamāpattiyā vuṭṭhitassa hi sabbakāyānugataṃ sukhasamphassaṃ phoṭṭhabbaṃ paṭicca sukhasahagataṃ kāyaviññāṇaṃ uppajjati.
For one who has emerged from the attainment of fruit (phalasamāpatti), a body-consciousness associated with happiness arises, dependent on a pleasant tactile sensation pervading the entire body.
Thật vậy, đối với người đã xuất khỏi quả thiền, thân thức câu hành với lạc khởi lên do duyên xúc đối tượng có lạc xúc lan khắp toàn thân.
Imināpi pariyāyena āyatiṃ sukhavipāko.
By this method also, it is of pleasant result in the future.
Cũng theo cách này, nó có quả là lạc trong tương lai.
Kilesehi ārakattā ariyo.
It is ‘ noble’ (ariyo) because it is far from defilements.
Vì xa lìa các phiền não nên là thánh thiện (ariyo).
Kāmāmisavaṭṭāmisalokāmisānaṃ abhāvā nirāmiso.
Because of the absence of the baits of sensual pleasures, the baits of the round of existence, and worldly baits, it is untainted (nirāmiso).
Vì không có vật chất của dục, vật chất của luân hồi, vật chất của thế gian, nên là vô vật chất (nirāmiso).
Buddhādīhi mahāpurisehi sevitattā akāpurisasevito.
Because it is resorted to by great persons such as the Buddhas, it is not resorted to by ignoble persons (akāpurisasevito).
Vì được các bậc đại nhân như chư Phật thực hành, nên là được các bậc phi hạ liệt thực hành (akāpurisasevito).
Aṅgasantatāya ārammaṇasantatāya sabbakilesadarathasantatāya ca santo.
Due to the tranquility of its constituents, the tranquility of the Nibbāna-object, and the tranquility of all defilements and fevers, it is tranquil (santo).
Vì sự an tịnh của các chi thiền, sự an tịnh của đối tượng, và sự an tịnh của mọi phiền não và nhiệt não, nên là an tịnh (santo).
Atappanīyaṭṭhena paṇīto.
Because it is not to be disdained/is unsurpassable, it is excellent (paṇīto).
Với ý nghĩa không gây bứt rứt, nên là cao thượng (paṇīto).
Kilesapaṭippassaddhiyā laddhattā kilesapaṭippassaddhibhāvassa vā laddhattā paṭippassaddhiladdho.
Because it is attained through the calming of defilements, or because the state of calming of defilements is attained, it is attained through calming (paṭippassaddhiladdho).
Vì được chứng đắc do sự an tịnh của phiền não, hoặc vì đã chứng đắc trạng thái an tịnh của phiền não, nên là được chứng đắc do an tịnh (paṭippassaddhiladdho).
Paṭippassaddhaṃ paṭippassaddhīti hi idaṃ atthato ekaṃ.
For indeed, “calmed” (paṭippassaddhaṃ) and “calming” (paṭippassaddhi) are one in meaning.
Thật vậy, paṭippassaddhaṃ và paṭippassaddhi này về mặt ý nghĩa là một.
Paṭippassaddhakilesena vā arahatā laddhattāpi paṭippassaddhiladdho.
Or, it is attained through calming because it is attained by an Arahant whose defilements are calmed.
Hoặc vì được bậc A-la-hán có phiền não đã an tịnh chứng đắc, nên cũng là được chứng đắc do an tịnh.
Ekodibhāvena adhigatattā ekodibhāvameva vā adhigatattā ekodibhāvādhigato.
Because it is attained as a state of unification, or because the state of unification itself is attained, it is attained as a state of unification (ekodibhāvādhigato).
Vì đã đạt được nhờ nhất tâm, hoặc vì đã đạt được chính sự nhất tâm, nên là đạt được nhờ nhất tâm (ekodibhāvādhigato).
Appaguṇasāsavasamādhi viya sasaṅkhārena sappayogena cittena paccanīkadhamme niggayha kilese vāretvā anadhigatattā na sasaṅkhāraniggayhavāritagato.
It is not attained through suppressing and restraining with effort (na sasaṅkhāraniggayhavāritagato), unlike a concentration with taints (sāsava-samādhi) of slight efficacy, which is attained by forcefully suppressing adverse phenomena and restraining defilements with an intentional and purposeful mind.
Không giống như định hữu lậu có ít công năng, định này không phải là đạt được bằng cách chế ngự và ngăn ngừa có nỗ lực (na sasaṅkhāraniggayhavāritagato), tức là không phải đạt được bằng cách dùng tâm có nỗ lực, có dụng công để chế ngự các pháp đối nghịch và ngăn ngừa các phiền não.
Tañca samādhiṃ samāpajjanto tato vā vuṭṭhahanto sativepullappattattā satova samāpajjati satova vuṭṭhahati.
And one who enters upon that concentration or rises from it does so mindfully, having attained an abundance of mindfulness.
Và khi nhập định ấy hoặc xuất khỏi định ấy, do đã đạt được sự sung mãn của niệm, vị ấy có niệm khi nhập định, có niệm khi xuất định.
Yathāparicchinnakālavasena vā sato samāpajjati sato vuṭṭhahati.
Or, one enters upon it mindfully and rises from it mindfully in accordance with the specified time.
Hoặc, vị ấy có niệm khi nhập định và có niệm khi xuất định theo khoảng thời gian đã được xác định.
Tasmā yadettha ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti evaṃ paccavekkhamānassa paccattaṃyeva aparappaccayaṃ ñāṇaṃ uppajjati – taṃ ekamaṅgaṃ.
Therefore, when one reflects, "This concentration is pleasant in the present and has a pleasant result in the future," the knowledge arises in oneself, without reliance on others—that is one factor.
Do đó, trong đây, khi vị ấy quán xét rằng "Định này có lạc trong hiện tại và có quả là lạc trong tương lai", trí tuệ không do duyên người khác tự khởi lên nơi chính mình – đó là một chi phần.
Esa nayo sesesupi.
The same method applies to the remaining factors as well.
Cách thức này cũng áp dụng cho các chi phần còn lại.
Evamimehi pañcahi paccavekkhaṇañāṇehi ayaṃ samādhi pañcañāṇiko sammāsamādhi nāma vuttoti.
Thus, it is said that this concentration is called right concentration endowed with five kinds of knowledge (pañcañāṇiko sammāsamādhi) through these five types of reviewing knowledge.
Như vậy, do năm trí quán xét này, định này được gọi là chánh định có năm trí.
805. Chabbidhena ñāṇavatthuniddese iddhividhe ñāṇanti ‘‘ekopi hutvā bahudhā hotī’’tiādinayappavatte (dī. ni. 1.484; paṭi. ma. 1.102) iddhividhe ñāṇaṃ.
805. In the exposition of the six kinds of bases of knowledge: knowledge of various psychic powers (iddhividhe ñāṇaṃ) is the knowledge concerning various psychic powers, such as "being one, he becomes many."
805. Trong phần trình bày về sáu loại đối tượng của trí, trí về các loại thần thông (iddhividhe ñāṇa) là trí về các loại thần thông diễn ra theo phương thức "từ một thân hiện ra nhiều thân" v.v..
Iminā avitakkāvicārā upekkhāsahagatā rūpāvacarā bahudhābhāvādisādhikā ekacittakkhaṇikā appanāpaññāva kathitā.
By this, it is explained that the insight (paññā) of absorption (appanā), which is without initial and sustained application (avitakkāvicārā), accompanied by equanimity (upekkhāsahagatā), pertaining to the fine-material sphere (rūpāvacarā), bringing about such abilities as becoming many, and occurring for a single mind-moment (ekacittakkhaṇikā), is described.
Qua đây, chỉ có trí tuệ nhập định (appanāpaññā) không có tầm, không có tứ, câu hành với xả, thuộc sắc giới, thành tựu được việc hiện ra nhiều thân v.v., và chỉ trong một sát-na tâm, được nói đến.
Sotadhātuvisuddhiyā ñāṇanti dūrasantikādibhedasaddārammaṇāya dibbasotadhātuyā ñāṇaṃ.
Knowledge of the purified ear-element (sotadhātuvisuddhiyā ñāṇaṃ) is the knowledge concerning the divine ear-element (dibbasotadhātu), which has sounds as its object, differentiated by being far or near and so forth.
Trí về sự thanh tịnh của nhĩ giới (sotadhātuvisuddhiyā ñāṇa) là trí về thiên nhĩ giới, có đối tượng là âm thanh được phân loại như xa, gần v.v..
Imināpi avitakkāvicārā upekkhāsahagatā rūpāvacarā pakatisotavisayātītasaddārammaṇā ekacittakkhaṇikā appanāpaññāva kathitā.
By this also, it is explained that the insight (paññā) of absorption (appanā), which is without initial and sustained application, accompanied by equanimity, pertaining to the fine-material sphere, having sounds exceeding the range of the ordinary ear as its object, and occurring for a single mind-moment, is described.
Qua đây, cũng chỉ có trí tuệ nhập định không có tầm, không có tứ, câu hành với xả, thuộc sắc giới, có đối tượng là âm thanh vượt ngoài phạm vi của nhĩ thông thường, và chỉ trong một sát-na tâm, được nói đến.
Paracitte ñāṇanti parasattānaṃ cittaparicchede ñāṇaṃ.
Knowledge of others' minds (paracitte ñāṇaṃ) is the knowledge of discerning the minds of other beings.
Trí tuệ về tâm của người khác (Paracitte ñāṇa) là trí tuệ trong việc phân định tâm của chúng sanh khác.
Imināpi yathāvuttappakārā paresaṃ sarāgādicittārammaṇā ekacittakkhaṇikā appanāpaññāva kathitā.
By this also, it is explained that the insight (paññā) of absorption (appanā), having the minds of others (with greed, etc.) as its object, of the aforementioned kind, and occurring for a single mind-moment, is described.
Bằng câu này, cũng chỉ nói đến trí tuệ an chỉ (appanāpaññā) trong một sát-na tâm, có đối tượng là tâm có tham v.v... của người khác, theo các loại đã được đề cập.
Pubbenivāsānussatiyā ñāṇanti pubbenivāsānussatisampayuttaṃ ñāṇaṃ.
Knowledge of the recollection of past lives (pubbenivāsānussatiyā ñāṇaṃ) is the knowledge associated with the recollection of past lives.
Trí tuệ về sự nhớ lại các kiếp sống quá khứ (Pubbenivāsānussati ñāṇa) là trí tuệ tương ưng với sự nhớ lại các kiếp sống quá khứ.
Imināpi yathāvuttappakārā pubbe nivutthakkhandhānussaraṇasatisampayuttā ekacittakkhaṇikā appanāpaññāva kathitā.
By this also, it is explained that the insight (paññā) of absorption (appanā), associated with the mindfulness of recollecting aggregates dwelled in previously, of the aforementioned kind, and occurring for a single mind-moment, is described.
Bằng câu này, cũng chỉ nói đến trí tuệ an chỉ (appanāpaññā) trong một sát-na tâm, tương ưng với niệm có khả năng nhớ lại các uẩn đã từng sống trong quá khứ, theo các loại đã được đề cập.
Sattānaṃ cutūpapāte ñāṇanti sattānaṃ cutiyañca upapāte ca ñāṇaṃ.
Knowledge of the passing away and reappearance of beings (sattānaṃ cutūpapāte ñāṇaṃ) is the knowledge of the passing away and reappearance of beings.
Trí tuệ về sự chết và tái sanh của chúng sanh (Sattānaṃ cutūpapāte ñāṇa) là trí tuệ về sự chết và sự tái sanh của chúng sanh.
Imināpi yathāvuttappakārā cavanakaupapajjanakānaṃ sattānaṃ vaṇṇadhātuārammaṇā ekacittakkhaṇikā appanāpaññāva kathitā.
By this also, it is explained that the insight (paññā) of absorption (appanā), having the element of color as its object for beings in the process of passing away and reappearing, of the aforementioned kind, and occurring for a single mind-moment, is described.
Bằng câu này, cũng chỉ nói đến trí tuệ an chỉ (appanāpaññā) trong một sát-na tâm, có đối tượng là sắc giới (vaṇṇadhātu) của các chúng sanh sắp chết và vừa mới tái sanh, theo các loại đã được đề cập.
Āsavānaṃ khaye ñāṇanti saccaparicchedajānanañāṇaṃ.
Knowledge of the destruction of the taints (āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ) is the knowledge that discerns and comprehends the Four Noble Truths.
Trí tuệ về sự đoạn tận các lậu hoặc (Āsavānaṃ khaye ñāṇa) là trí tuệ biết phân định các chân lý.
Idaṃ lokuttarameva.
This is exclusively supramundane (lokuttara).
Trí tuệ này chỉ là siêu thế.
Sesāni lokiyānīti.
The remaining ones are mundane (lokiya).
Các trí tuệ còn lại là hiệp thế.
806. Sattavidhena ñāṇavatthuniddese jātipaccayā jarāmaraṇantiādinā nayena pavattinivattivasena ekādasasu paṭiccasamuppādaṅgesu ekekasmiṃ kālattayabhedato paccavekkhaṇañāṇaṃ vatvā puna ‘‘yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti evaṃ tadeva ñāṇaṃ saṅkhepato khayadhammatādīhi pakārehi vuttaṃ.
806. In the exposition of the seven kinds of bases of knowledge, having first stated the reviewing knowledge (paccavekkhaṇañāṇa) in each of the eleven links of dependent origination (paṭiccasamuppādaṅgesu), in terms of arising and ceasing, with the distinction of the three times, such as "conditioned by birth is aging-and-death" (jātipaccayā jarāmaraṇaṃ), it is then stated in brief, "And that knowledge of the stability of phenomena (dhammaṭṭhitiñāṇa) which he has" (yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ), meaning that same knowledge is described in terms of its nature of decay, etc.
806. Trong phần trình bày về nền tảng của trí tuệ theo bảy cách, sau khi nói về trí tuệ quán xét (paccavekkhaṇañāṇa) trong mỗi một trong mười một chi phần của Duyên khởi theo sự phân chia ba thời, theo cách thức do sanh làm duyên nên có già-chết v.v..., qua phương diện lưu chuyển và hoàn diệt, lại nói về chính trí tuệ ấy một cách tóm tắt qua các phương diện như có tính chất hoại diệt v.v..., bằng câu “trí tuệ về sự an trú của pháp ấy của vị ấy cũng vậy”.
Tattha jātipaccayā jarāmaraṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇadvayaṃ paccuppannaddhānavasena vuttaṃ.
Therein, the two kinds of knowledge, "conditioned by birth is aging-and-death" and "when there is no birth, there is no aging-and-death" (asati jātiyā natthi jarāmaraṇaṃ), are stated in terms of the present time (paccuppannaddhāna).
Trong đó, hai trí tuệ: do sanh làm duyên nên có già-chết, khi không có sanh thì không có già-chết được nói theo phương diện thời hiện tại.
Atītampi addhānaṃ, anāgatampi addhānanti evaṃ atīte ñāṇadvayaṃ, anāgate ñāṇadvayanti cha.
And two kinds of knowledge concerning the past, and two kinds of knowledge concerning the future, as in "the past time" (atītampi addhānaṃ) and "the future time" (anāgatampi addhānaṃ), make six.
Như vậy, cũng là thời quá khứ, cũng là thời vị lai, có hai trí tuệ trong quá khứ, hai trí tuệ trong vị lai, thành sáu.
Tāni dhammaṭṭhitiñāṇena saddhiṃ satta.
Those, together with the knowledge of the stability of phenomena (dhammaṭṭhitiñāṇa), make seven.
Sáu trí tuệ ấy cùng với trí tuệ về sự an trú của pháp (dhammaṭṭhitiñāṇa) là bảy.
Tattha dhammaṭṭhitiñāṇanti paccayākārañāṇaṃ.
Therein, knowledge of the stability of phenomena (dhammaṭṭhitiñāṇaṃ) is knowledge of the mode of conditionality (paccayākārañāṇa).
Trong đó, trí tuệ về sự an trú của pháp (dhammaṭṭhitiñāṇa) là trí tuệ về phương thức duyên.
Paccayākāro hi dhammānaṃ pavattiṭṭhitikāraṇattā dhammaṭṭhitīti vuccati; tattha ñāṇaṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ.
Indeed, the mode of conditionality is called "stability of phenomena" (dhammaṭṭhiti) because it is the cause of the arising and existence of phenomena; knowledge therein is knowledge of the stability of phenomena.
Vì phương thức duyên là nguyên nhân cho sự diễn tiến và an trú của các pháp, nên được gọi là sự an trú của pháp (dhammaṭṭhiti); trí tuệ về điều đó là trí tuệ về sự an trú của pháp.
Etasseva chabbidhassa ñāṇassetaṃ adhivacanaṃ.
This is an appellation for this sixfold knowledge itself.
Đây chính là tên gọi khác của sáu loại trí tuệ này.
Evaṃ ekekasmiṃ aṅge imāni satta satta katvā ekādasasu aṅgesu sattasattati honti.
Thus, making these seven for each link, there are seventy-seven in the eleven links.
Như vậy, trong mỗi một chi phần, có bảy trí tuệ này, nên trong mười một chi phần có bảy mươi bảy trí tuệ.
Tattha khayadhammanti khayagamanasabhāvaṃ.
Therein, having the nature of decay (khayadhammaṃ) means having the characteristic of going to decay.
Trong đó, có tính chất hoại diệt (khayadhamma) là có bản chất đi đến sự hoại diệt.
Vayadhammanti vayagamanasabhāvaṃ.
Having the nature of perishing (vayadhammaṃ) means having the characteristic of going to perishing.
Có tính chất biến mất (vayadhamma) là có bản chất đi đến sự biến mất.
Virāgadhammanti virajjanasabhāvaṃ.
Having the nature of dispassion (virāgadhammaṃ) means having the characteristic of becoming dispassionate.
Có tính chất ly tham (virāgadhamma) là có bản chất ly tham.
Nirodhadhammanti nirujjhanasabhāvaṃ.
Having the nature of cessation (nirodhadhammaṃ) means having the characteristic of ceasing.
Có tính chất đoạn diệt (nirodhadhamma) là có bản chất đoạn diệt.
Iminā kiṃ kathitaṃ?
What is explained by this?
Bằng cách này, điều gì đã được nói?
Aparavipassanāya purimavipassanāsammasanaṃ kathitaṃ.
The contemplation of a previous insight (vipassanā) by a later insight is explained.
Sự thẩm sát minh sát trước bằng minh sát sau đã được nói đến.
Tena kiṃ kathitaṃ hoti?
What is explained by that?
Qua đó, điều gì được nói đến?
Sattakkhattuṃ vipassanāpaṭivipassanā kathitā.
Sevenfold insight and counter-insight (vipassanāpaṭivipassanā) are explained.
Bảy lần minh sát và tái minh sát đã được nói đến.
Paṭhamañāṇena hi sabbasaṅkhāre aniccā dukkhā anattāti disvā taṃ ñāṇaṃ dutiyena daṭṭhuṃ vaṭṭati, dutiyaṃ tatiyena, tatiyaṃ catutthena, catutthaṃ pañcamena, pañcamaṃ chaṭṭhena, chaṭṭhaṃ sattamena.
For having seen all formations (saṅkhāras) as impermanent (aniccā), unsatisfactory (dukkhā), and non-self (anattā) with the first knowledge, that knowledge should be seen with the second, the second with the third, the third with the fourth, the fourth with the fifth, the fifth with the sixth, and the sixth with the seventh.
Thật vậy, sau khi thấy tất cả các hành là vô thường, khổ, vô ngã bằng trí tuệ thứ nhất, cần phải thấy trí tuệ đó bằng trí tuệ thứ hai, trí tuệ thứ hai bằng trí tuệ thứ ba, trí tuệ thứ ba bằng trí tuệ thứ tư, trí tuệ thứ tư bằng trí tuệ thứ năm, trí tuệ thứ năm bằng trí tuệ thứ sáu, trí tuệ thứ sáu bằng trí tuệ thứ bảy.
Evaṃ satta vipassanāpaṭivipassanā kathitā hontīti.
Thus, seven insights and counter-insights are explained.
Như vậy, bảy vipassanā và paṭivipassanā đã được thuyết giảng.
808. Navavidhena ñāṇavatthuniddese anupubbavihārasamāpattīsūti anupubbavihārasaṅkhātāsu samāpattīsu.
808. In the exposition of the nine kinds of bases of knowledge: in the successive attainments of dwelling (anupubbavihārasamāpattīsu) means in the attainments (samāpattīsu) called successive dwellings (anupubbavihāra).
808. Trong phần chỉ dẫn về đối tượng của trí theo chín cách, trong các thiền chứng tuần tự trú có nghĩa là trong các thiền chứng được gọi là tuần tự trú.
Tāsaṃ anupubbena anupaṭipāṭiyā vihāritabbaṭṭhena anupubbavihāratā, samāpajjitabbaṭṭhena samāpattitā daṭṭhabbā.
Their nature as successive dwellings is to be understood from their being dwelt in successively, in due order; and their nature as attainments from their being attained.
Nên hiểu rằng chúng được gọi là tuần tự trú (anupubbavihāra) vì phải an trú theo thứ tự tuần tự, và được gọi là thiền chứng (samāpatti) vì phải chứng đắc.
Tattha paṭhamajjhānasamāpattiyā paññātiādayo aṭṭha sampayuttapaññā veditabbā.
Therein, the eight, such as wisdom in the attainment of the first jhāna (paṭhamajjhānasamāpattiyā paññā), are to be understood as associated wisdom.
Trong đó, tám loại tuệ bắt đầu bằng tuệ trong thiền chứng sơ thiền v.v... cần được hiểu là tuệ tương ưng.
Navamā paccavekkhaṇapaññā.
The ninth is the wisdom of reviewing (paccavekkhaṇapaññā).
Tuệ thứ chín là tuệ quán xét.
Sā hi nirodhasamāpattiṃ santato paṇītato paccavekkhamānassa pavattati.
For this arises in one who reviews the attainment of cessation (nirodhasamāpatti) as tranquil and excellent.
Vì rằng tuệ ấy khởi lên nơi người đang quán xét Diệt tận định (nirodhasamāpatti) là tịch tịnh, là vi diệu.
Tena vuttaṃ – ‘‘saññāvedayitanirodhasamāpattiyā vuṭṭhitassa paccavekkhaṇañāṇa’’nti.
Therefore it is said: "The reviewing knowledge of one who has emerged from the attainment of the cessation of perception and feeling (saññāvedayitanirodhasamāpatti)."
Do đó có lời dạy rằng – “trí quán xét của người xuất khỏi Tưởng Thọ Diệt định”.
809. Dasavidhena ñāṇavatthuniddese aṭṭhānanti hetupaṭikkhepo.
809. In the exposition of the ten kinds of bases of knowledge: It is impossible (aṭṭhānaṃ) is the rejection of the generating cause.
809. Trong phần chỉ dẫn về đối tượng của trí theo mười cách, phi xứ là sự phủ định nhân.
Anavakāsoti paccayapaṭikkhepo.
There is no opportunity (anavakāso) is the rejection of the supporting condition.
Phi cơ hội là sự phủ định duyên.
Ubhayenāpi kāraṇameva paṭikkhipati.
By both, only the cause is rejected.
Cả hai đều phủ định nguyên nhân.
Kāraṇañhi tadāyattavuttitāya attano phalassa ṭhānanti ca avakāsoti ca vuccati.
For the cause is called a basis (ṭhāna) and an opportunity (avakāsa) for its effect, owing to its dependence on that effect.
Bởi vì nguyên nhân, do sự tồn tại của quả phụ thuộc vào nó, được gọi là xứ (ṭhāna) và cơ hội (avakāsa) của quả của nó.
Yanti yena kāraṇena.
That (yaṃ) means by which cause.
Mà có nghĩa là do nguyên nhân nào.
Diṭṭhisampannoti maggadiṭṭhiyā sampanno sotāpanno ariyasāvako.
Endowed with right view (diṭṭhisampanno) means a stream-enterer, a noble disciple, endowed with the path-view.
Người thành tựu chánh kiến là vị thánh đệ tử Dự lưu, người đã thành tựu đạo kiến.
Kañci saṅkhāranti catubhūmakesu saṅkhatasaṅkhāresu kañci ekaṃ saṅkhārampi.
Any formation (kañci saṅkhāraṃ) means any single formation (saṅkhāra) among the conditioned formations in the four planes of existence.
Bất kỳ hành nào là bất kỳ một hành nào trong các hành hữu vi thuộc bốn cõi.
Niccato upagaccheyyāti niccoti gaṇheyya.
He would regard as permanent (niccato upagaccheyyā) means he would take it as permanent.
Chấp nhận là thường có nghĩa là chấp thủ là thường.
Netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti etaṃ kāraṇaṃ natthi, na upalabbhati.
That is not possible (netaṃ ṭhānaṃ vijjatī) means this cause does not exist, it is not found.
Xứ ấy không tồn tại có nghĩa là nguyên nhân ấy không có, không tìm thấy.
Yaṃ puthujjanoti yena kāraṇena puthujjano.
That a worldling (yaṃ puthujjano) means by which cause a worldling.
Mà phàm phu có nghĩa là do nguyên nhân nào mà phàm phu.
Ṭhānametaṃ vijjatīti etaṃ kāraṇaṃ atthi; sassatadiṭṭhiyā hi so tebhūmakesu saṅkhāresu kañci saṅkhāraṃ niccato gaṇheyyāti attho.
"This is possible" means this reason exists. For indeed, with the eternalist view (sassatadiṭṭhi), that ordinary person would grasp some formation (saṅkhāra) among the three-level formations as permanent.
Xứ ấy tồn tại có nghĩa là nguyên nhân ấy có; nghĩa là do thường kiến, người ấy có thể chấp thủ bất kỳ hành nào trong ba cõi là thường.
Catutthabhūmakasaṅkhāro pana tejussadattā divasaṃ santatto ayoguḷo viya makkhikānaṃ diṭṭhiyā vā aññesaṃ vā akusalānaṃ ārammaṇaṃ na hoti.
However, the formation (saṅkhāra) of the fourth plane (lokuttara-bhūmi), due to its intense splendor, is not an object (ārammaṇa) for wrong views or other unwholesome states, just as an iron ball heated intensely all day is not an object for flies.
Còn hành thuộc cõi thứ tư, do có oai lực mạnh mẽ, giống như một quả cầu sắt nung nóng suốt ngày, không trở thành đối tượng cho kiến của loài ruồi hay các pháp bất thiện khác.
Iminā nayena kañci saṅkhāraṃ sukhatotiādīsupi attho veditabbo.
In this same way, the meaning should be understood in phrases such as "any formation as happiness".
Theo phương pháp này, ý nghĩa trong các câu như bất kỳ hành nào là lạc v.v... cũng cần được hiểu.
Sukhato upagaccheyyāti ‘‘ekantasukhī attā hoti arogo parammaraṇā’’ti (ma. ni. 3.21) evaṃ attadiṭṭhivasena sukhato gāhaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
"He would regard as happiness" refers to grasping happiness by way of the self-view (attadiṭṭhi), saying: "After death, the self is entirely happy and free from illness."
Chấp nhận là lạc được nói đến để chỉ sự chấp thủ là lạc theo ngã kiến, như trong câu “ngã hoàn toàn an lạc, không bệnh tật sau khi chết”.
Diṭṭhivippayuttacittena pana ariyasāvako pariḷāhābhibhūto pariḷāhavūpasamatthaṃ, mattahatthīparitāsito viya, sucikāmo pokkhabrāhmaṇo gūthaṃ kañci saṅkhāraṃ sukhato upagacchati.
But an Ariyan disciple, with a mind dissociated from wrong view, being overwhelmed by suffering (pariḷāha), for the sake of calming suffering, regards any formation (saṅkhāra)—even an impure place (gūthaṃ)—as happiness, just as a clean-loving pokkhabrāhmaṇa, frightened by a rutting elephant, would run to it.
Tuy nhiên, với tâm không tương ưng với kiến, vị thánh đệ tử, bị phiền não thiêu đốt, để dập tắt sự thiêu đốt của phiền não, lại chấp nhận một hành nào đó là lạc, giống như một con voi say bị kinh hãi, hay như một vị Bà-la-môn ưa sạch sẽ lại tìm đến phân.
Attavāde kasiṇādipaṇṇattisaṅgahatthaṃ saṅkhāranti avatvā kañci dhammanti vuttaṃ.
To include the designations (paññatti) of kasiṇa and so on within the self-view (attavāda), it is stated as "any phenomenon" (kañci dhammaṃ) and not as "formation" (saṅkhāraṃ).
Trong attavāda (thuyết về tự ngã), để bao gồm cả các chế định như kasina, v.v., thay vì nói là "hành", đã được nói là bất kỳ pháp nào.
Idhāpi ariyasāvakassa catubhūmakavasena paricchedo veditabbo, puthujjanassa tebhūmakavasena; sabbavāresu vā ariyasāvakassāpi tebhūmakavaseneva paricchedo vaṭṭati.
Here too, for the Ariyan disciple, the division should be understood according to the four planes (catubhūmaka); for the ordinary person (puthujjana), according to the three planes (tebhūmaka). Or, in all cases, the division according to the three planes is suitable even for the Ariyan disciple.
Ở đây cũng vậy, sự phân định đối với Thánh đệ tử nên được hiểu theo cách của bốn cõi, đối với phàm nhân theo cách của ba cõi; hoặc trong mọi trường hợp, sự phân định đối với cả Thánh đệ tử cũng thích hợp theo cách của ba cõi.
Yaṃ yañhi puthujjano gaṇhāti, tato tato ariyasāvako gāhaṃ viniveṭheti.
For whatever an ordinary person grasps, from that very thing the Ariyan disciple disentangles their grasping.
Bởi vì bất cứ pháp nào mà phàm nhân chấp thủ, từ chính pháp đó, Thánh đệ tử tháo gỡ sự chấp thủ.
Puthujjano hi yaṃ yaṃ niccaṃ sukhaṃ attāti gaṇhāti, taṃ taṃ ariyasāvako aniccaṃ dukkhaṃ anattāti gaṇhanto gāhaṃ viniveṭheti.
Indeed, whatever an ordinary person grasps as permanent, pleasant, and self, that very thing the Ariyan disciple grasps as impermanent, suffering, and non-self, thereby disentangling the grasping.
Vì rằng, bất cứ pháp nào mà phàm nhân chấp thủ là thường, lạc, ngã, thì Thánh đệ tử, trong khi chấp nhận chính pháp đó là vô thường, khổ, vô ngã, liền tháo gỡ sự chấp thủ.
Mātarantiādīsu janikāva mātā.
In "mother" and so on, "mother" means one's own biological mother.
Trong các câu như mātaraṃ (mẹ), mẹ chính là người mẹ đã sinh ra.
Manussabhūtova khīṇāsavo arahāti adhippeto.
An Arahant is considered to be one who, having destroyed the defilements, is in human form.
Vị lậu tận A-la-hán là người đã là con người được ám chỉ.
Kiṃ pana ariyasāvako aññaṃ jīvitā voropeyyāti?
But would an Ariyan disciple deprive another of life?
Nhưng liệu một Thánh đệ tử có thể tước đoạt mạng sống của một người khác không?
Etampi aṭṭhānaṃ.
This, too, is impossible.
Điều này cũng là điều không thể xảy ra.
Sacepi bhavantaragataṃ ariyasāvakaṃ attano ariyasāvakabhāvaṃ ajānantampi koci evaṃ vadeyya – ‘imaṃ kunthakipillikaṃ jīvitā voropetvā sakalacakkavāḷagabbhe cakkavattirajjaṃ paṭipajjāhī’ti, neva so taṃ jīvitā voropeyya.
Even if someone were to say to an Ariyan disciple who has passed into another existence, and who does not know their own Ariyan disciple status, "Deprive this worm or ant of life and you will obtain sovereignty over the entire universe," that person would not deprive it of life.
Ngay cả khi một Thánh đệ tử đã tái sanh vào một kiếp khác và không biết mình là Thánh đệ tử, nếu có ai đó nói với vị ấy rằng: 'Hãy tước đoạt mạng sống của con kiến này và nhận lấy vương quyền Chuyển luân vương trong toàn bộ cakkavāḷa', vị ấy cũng sẽ không tước đoạt mạng sống của nó.
Atha vāpi naṃ evaṃ vadeyyuṃ – ‘sace imaṃ na ghātessasi, sīsaṃ te chindissāmā’ti, sīsamevassa chindeyyuṃ, neva so taṃ ghāteyya.
Or if they were to say to him, "If you do not kill this one, we will cut off your head," they might cut off his head, but he would certainly not kill it.
Hoặc nếu họ nói với vị ấy rằng: 'Nếu ngươi không giết người này, chúng ta sẽ chặt đầu ngươi', thì họ có thể chặt đầu vị ấy, nhưng vị ấy sẽ không giết người kia.
Puthujjanabhāvassa pana mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ ariyasāvakassa ca baladīpanatthametaṃ vuttaṃ.
This is stated to show the highly blameworthy nature of being an ordinary person and to demonstrate the strength of an Ariyan disciple.
Điều này được nói để cho thấy tình trạng phàm nhân là có lỗi lầm lớn và để làm rõ sức mạnh của Thánh đệ tử.
Ayañhettha adhippāyo – sāvajjo puthujjanabhāvo, yatra hi nāma puthujjano mātughātādīnipi ānantariyāni karissati.
The intention here is this: the state of being an ordinary person is blameworthy, seeing that an ordinary person would even commit such heinous acts as matricide.
Đây là ý nghĩa ở đây: Tình trạng phàm nhân là có lỗi lầm, nơi mà phàm nhân có thể phạm cả những tội vô gián như giết mẹ, v.v.
Mahābalo ariyasāvako; so etāni kammāni na karotīti.
The Ariyan disciple is greatly powerful; he does not commit these actions.
Thánh đệ tử có sức mạnh lớn; vị ấy không làm những nghiệp này.
Paduṭṭhena cittenāti dosasampayuttena vadhakacittena.
"With a corrupted mind" means with a mind associated with hatred, a murderous intent.
Với tâm ác ý nghĩa là với tâm sát hại tương ưng với sân.
Lohitaṃ uppādeyyāti jīvamānakasarīre khuddakamakkhikāya pivanamattampi lohitaṃ uppādeyya.
"He would cause blood to flow" means he would cause even an amount of blood that a small fly might drink to flow from the living body of the Buddha.
Làm chảy máu nghĩa là làm chảy máu trên thân thể đang sống, dù chỉ bằng lượng máu một con ruồi nhỏ có thể uống.
Saṅghaṃ bhindeyyāti samānasaṃvāsakaṃ samānasīmāyaṃ ṭhitaṃ pañcahi kāraṇehi saṅghaṃ bhindeyya, vuttañhetaṃ – ‘‘pañcahupāli, ākārehi saṅgho bhijjati – kammena, uddesena, voharanto, anussāvanena, salākaggāhenā’’ti (pari. 458).
"He would split the Saṅgha" means he would split the Saṅgha, who dwell in communion (samānasaṃvāsa) and within the same boundary (samānasīma), by five reasons. This is stated: "Upāli, the Saṅgha is split by five modes: by action, by recitation, by declaration, by persuasion, and by taking votes."
Làm tan rã Tăng đoàn nghĩa là làm tan rã Tăng đoàn có cùng cách sống (samānasaṃvāsaka) và cùng một giới phận (samānasīmā) bằng năm nguyên nhân, như đã được nói: "Này Upāli, Tăng đoàn bị tan rã do năm cách: do nghiệp, do tụng đọc, do tuyên bố, do thuyết phục, do bỏ phiếu."
Tattha ‘kammenā’ti apalokanādīsu catūsu kammesu aññatarena kammena.
Among these, "by action" means by one of the four actions such as 'apalokana' (declaration without a formal motion).
Trong đó, ‘do nghiệp’ là do một trong bốn loại nghiệp bắt đầu bằng apalokana (biểu quyết).
‘Uddesenā’ti pañcasu pātimokkhuddesesu aññatarena uddesena.
"By recitation" means by one of the five recitations of the Pātimokkha.
‘Do tụng đọc’ là do một trong năm lần tụng đọc Pātimokkha.
‘Voharanto’ti kathayanto, tāhi tāhi uppattīhi ‘adhammaṃ dhammo’tiādīni aṭṭhārasa bhedakaravatthūni dīpento.
"By declaration" means by speaking, expounding the eighteen divisive matters such as "what is not Dhamma is Dhamma" by various occurrences.
‘Do tuyên bố’ là khi nói, khi trình bày mười tám điều gây chia rẽ như 'phi pháp là pháp' v.v., bằng những lý lẽ này nọ.
‘Anussāvanenā’ti ‘nanu tumhe jānātha mayhaṃ uccākulā pabbajitabhāvaṃ bahussutabhāvañca!
"By persuasion" means by causing a verbal split (vacībheda) at the ear, using methods such as: "Do you not know my noble lineage and my great learning?
‘Do thuyết phục’ là: ‘Chẳng phải quý vị biết rằng tôi đã xuất gia từ một gia đình cao quý và là người đa văn sao?
Mādiso nāma uddhammaṃ ubbinayaṃ satthusāsanaṃ gāheyyāti cittampi uppādetuṃ tumhākaṃ na yuttaṃ.
It is not proper for you to even conceive that a person like me would advocate a teaching that is against the Dhamma (uddhamma) and against the Vinaya (ubbinaya) of the Teacher.
Quý vị không nên khởi lên cả ý nghĩ rằng một người như tôi lại có thể chấp nhận một giáo pháp của Bậc Đạo Sư là phi pháp, phi luật.’
Kiṃ mayhaṃ avīci nīluppalavanaṃ viya sītalo?
Is Avīci hell as cool as a grove of blue lotuses for me?
Đối với ta, địa ngục Avīci có mát mẻ như rừng sen xanh không?
Kimahaṃ apāyato na bhāyāmī’tiādinā nayena kaṇṇamūle vacībhedaṃ katvā anussāvanena.
Am I not afraid of the lower realms?"
Ta không sợ hãi cảnh khổ sao?, v.v..., bằng cách nói lời chia rẽ bên tai để loan báo.
‘Salākaggāhenā’ti evaṃ anussāvetvā tesaṃ cittaṃ upatthambhetvā anivattanadhamme katvā ‘‘gaṇhatha imaṃ salāka’’nti salākaggāhena.
"By taking votes" means by thus persuading them, strengthening their minds, making them unshakeable, and saying, "Take this voting stick!" thereby causing them to take the votes.
‘Bằng việc trao thẻ’ là sau khi đã loan báo như vậy, làm cho tâm của họ vững chắc, khiến họ trở thành người có pháp không thoái chuyển, rồi nói: “Hãy nhận lấy thẻ này,” bằng việc trao thẻ.
Ettha ca kammameva uddeso vā pamāṇaṃ vohārānussāvanasalākaggāhā pana pubbabhāgā.
Here, the act itself or the recitation (of the Pātimokkha) is the decisive factor; the declarations, persuasions, and taking of votes are merely preliminary stages.
Và ở đây, chỉ có hành sự hoặc sự thuyết giảng là chính yếu, còn việc luận bàn, sự loan báo, và việc trao thẻ chỉ là các giai đoạn đầu.
Aṭṭhārasavatthudīpanavasena hi voharantena tattha rucijananatthaṃ anussāvetvā salākāya gāhitāyapi abhinnova hoti saṅgho.
For even when one declares by way of expounding the eighteen matters, persuades to create a liking for it, and has votes taken with voting sticks, the Saṅgha is still not considered split.
Thật vậy, dù cho người luận bàn theo cách trình bày mười tám sự việc, sau khi loan báo để làm phát sinh sự ưa thích ở đó, và sau khi thẻ đã được nhận, Tăng chúng vẫn chưa bị chia rẽ.
Yadā pana evaṃ cattāro vā atirekā vā salākaṃ gāhetvā āveṇikaṃ kammaṃ vā uddesaṃ vā karonti, tadā saṅgho bhinno nāma hoti.
But when four or more bhikkhus, having taken the voting sticks, perform a separate act or recitation, then the Saṅgha is said to be split.
Nhưng khi bốn vị hoặc nhiều hơn, sau khi đã nhận thẻ theo cách như vậy, thực hiện một hành sự riêng hoặc một buổi thuyết giảng riêng, khi đó Tăng chúng mới được gọi là đã bị chia rẽ.
Tattha ‘kammato’ tāva – ettha hi manussabhūtasseva manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā api parivattaliṅgaṃ jīvitā voropentassa kammaṃ ānantariyaṃ hoti.
Among these, "from action": indeed, in this context, the action is heinous only when a human being deprives a human mother or father, even one who has changed gender, of life. Even if one were to fill the entire universe with golden stūpas the size of the Mahācetiya to ward off its result, or give great alms to an assembly of bhikkhus seated throughout the entire universe, or wander without letting go of the hem of the Buddha's outer robe, upon the breaking up of the body, one is reborn in hell itself.
Trong đó, trước hết ‘từ phương diện nghiệp’ – ở đây, nghiệp của người, vốn là người, tước đoạt mạng sống của mẹ hoặc cha, vốn là người, ngay cả khi họ đã chuyển đổi giới tính, thì trở thành nghiệp vô gián.
Tassa vipākaṃ paṭibāhissāmī’ti sakalacakkavāḷaṃ mahācetiyappamāṇehi kañcanathūpehi pūretvāpi, sakalacakkavāḷaṃ pūretvā nisinnabhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvāpi, buddhassa bhagavato saṅghāṭikaṇṇaṃ amuñcitvāva vicaritvāpi, kāyassa bhedā nirayameva upapajjati.
Even if one were to fill the entire universe with golden stūpas the size of the Mahācetiya to ward off its result, or give great alms to an assembly of bhikkhus seated throughout the entire universe, or wander without letting go of the hem of the Buddha's outer robe, upon the breaking up of the body, one is reborn in hell itself.
Dù cho người ấy có lấp đầy toàn bộ cõi thế gian bằng những bảo tháp vàng to lớn như đại tháp, dù có cúng dường đại thí đến Tăng chúng ngồi đầy khắp cõi thế gian, dù có đi lại mà không rời khỏi vạt Tăng-già-lê của Đức Phật Thế Tôn với ý nghĩ ‘ta sẽ ngăn chặn quả của nghiệp ấy’, sau khi thân hoại, người ấy vẫn sanh vào địa ngục.
Yo pana sayaṃ manussabhūto tiracchānabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā, sayaṃ vā tiracchānabhūto manussabhūtaṃ, tiracchānabhūtoyeva vā tiracchānabhūtaṃ jīvitā voropeti, tassa kammaṃ ānantariyaṃ na hoti, kammaṃ pana bhāriyaṃ hoti, ānantariyaṃ āhacceva tiṭṭhati.
However, if one who is a human being deprives an animal mother or father of life, or if one who is an animal deprives a human of life, or if one who is an animal deprives an animal of life, that action is not heinous, but it is heavy (bhāriya), and it leads directly to a dire result.
Còn người nào, tự mình là người mà tước đoạt mạng sống của mẹ hoặc cha là loài bàng sanh, hoặc tự mình là loài bàng sanh mà tước đoạt mạng sống của mẹ hoặc cha là người, hoặc là loài bàng sanh mà tước đoạt mạng sống của mẹ hoặc cha cũng là loài bàng sanh, thì nghiệp của người ấy không phải là nghiệp vô gián, nhưng nghiệp ấy rất nặng, gần như là nghiệp vô gián.
Manussajātikānaṃ pana vasena ayaṃ pañho kathito.
However, this problem has been discussed with respect to those of human birth.
Tuy nhiên, vấn đề này được nói đến dựa trên những người thuộc loài người.
Ettha eḷakacatukkaṃ, saṅgāmacatukkaṃ, coracatukkañca kathetabbaṃ.
Here, the fourfold case of the sheep, the fourfold case of battle, and the fourfold case of the thief should be explained.
Ở đây, cần nói về bộ bốn trường hợp con cừu, bộ bốn trường hợp chiến trận, và bộ bốn trường hợp kẻ trộm.
‘Eḷakaṃ māremī’ti abhisandhināpi hi eḷakaṭṭhāne ṭhitaṃ manusso manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā mārento ānantariyaṃ phusati.
For indeed, a human who kills a human mother or father standing in the place of a sheep, even with the intention of killing a sheep, commits a heinous action (ānantariya kamma).
Thật vậy, dù với ý định ‘ta giết con cừu’, một người khi giết mẹ hoặc cha là người đang đứng ở chỗ con cừu, vẫn phạm vào nghiệp vô gián.
Eḷakābhisandhinā pana mātāpitiabhisandhinā vā eḷakaṃ mārento ānantariyaṃ na phusati.
But one who kills a sheep with the intention of killing a sheep, or with the intention of killing a mother or father, does not commit a heinous action.
Nhưng với ý định giết con cừu, hoặc với ý định giết cha mẹ mà lại giết con cừu, thì không phạm vào nghiệp vô gián.
Mātāpitiabhisandhinā mātāpitaro mārento phusateva.
One who kills one's mother and father with the intention of killing mother and father certainly commits a heinous action.
Với ý định giết cha mẹ mà giết cha mẹ, thì chắc chắn phạm.
Esa nayo itarasmimpi catukkadvaye.
This method applies to the other two fourfold cases as well.
Phương pháp này cũng áp dụng cho hai bộ bốn trường hợp còn lại.
Yathā ca mātāpitūsu, evaṃ arahantepi etāni catukkāni veditabbāni.
Just as in the case of parents, these fourfold cases should be understood regarding Arahants.
Và như thế nào đối với cha mẹ, cũng như vậy đối với bậc A-la-hán, những pháp tứ này cần được hiểu biết.
Manussaarahantameva ca māretvā ānantariyaṃ phusati, na yakkhabhūtaṃ; kammaṃ pana bhāriyaṃ ānantariyasadisameva.
One commits a heinous action only by killing a human Arahant, not an Arahant who is a yakkha; but the action is heavy, just like a heinous action.
Và chỉ khi giết một vị A-la-hán là người mới phạm tội vô gián, chứ không phải là dạ-xoa hay quỷ thần; tuy nhiên, nghiệp ấy nặng nề, tương đương với nghiệp vô gián.
Manussaarahantassa ca puthujjanakāleyeva satthappahāre vā vise vā dinnepi yadi so arahattaṃ patvā teneva marati, arahantaghāto hotiyeva.
If a human Arahant dies from a weapon strike or poison given while they were still an ordinary person (puthujjana), after attaining Arahantship, then it is still considered the killing of an Arahant.
Và đối với một vị A-la-hán là người, ngay cả khi bị đả thương bằng vũ khí hoặc bị cho uống thuốc độc vào lúc còn là phàm nhân, nếu vị ấy sau khi đắc A-la-hán quả mà mệnh chung do nguyên nhân đó, thì vẫn bị xem là tội giết A-la-hán.
Yaṃ pana puthujjanakāle dinnaṃ dānaṃ arahattaṃ patvā paribhuñjati, puthujjanasseva taṃ dinnaṃ hoti.
However, alms given to a person while they were still an ordinary person, and which they consume after attaining Arahantship, are considered to have been given to an ordinary person.
Còn vật thí thực được cúng dường khi còn là phàm nhân, mà vị ấy sau khi đắc A-la-hán quả mới thọ dụng, thì vật ấy được xem là đã cúng dường cho phàm nhân.
Sesaariyapuggale mārentassa ānantariyaṃ natthi, kammaṃ pana bhāriyaṃ ānantariyasadisameva.
For one who kills Ariya individuals other than Arahants, there is no ānantariya kamma, but the kamma is weighty, just like an ānantariya kamma.
Khi giết các bậc Thánh còn lại, không phạm tội vô gián, tuy nhiên, nghiệp ấy nặng nề, tương đương với nghiệp vô gián.
Lohituppāde tathāgatassa abhejjakāyatāya parūpakkamena cammacchedaṃ katvā lohitapaggharaṇaṃ nāma natthi.
Regarding the causing of the Tathāgata's blood to flow: due to his unpierceable body, there is no such thing as cutting the skin by the effort of another and causing blood to flow.
Về việc làm chảy máu Như Lai, do thân của Như Lai là bất hoại, nên không có chuyện máu chảy ra do sự rạch da bởi hành động của người khác.
Sarīrassa pana antoyeva ekasmiṃ ṭhāne lohitaṃ samosarati.
However, blood gathers only inside his body in one place.
Tuy nhiên, máu chỉ tụ lại ở một nơi bên trong thân thể.
Devadattena paṭividdhasilāto bhijjitvā gatā sakalikāpi tathāgatassa pādantaṃ pahari.
Even a splinter from the rock, shattered by Devadatta's action, struck the Tathāgata's foot.
Một mảnh đá vỡ ra từ tảng đá do Devadatta lăn xuống đã đập trúng bàn chân của Như Lai.
Pharasunā pahaṭo viya pādo antolohitoyeva ahosi.
His foot became full of internal blood, as if struck by an axe.
Bàn chân đã bị tụ máu bên trong, giống như bị một chiếc rìu bổ vào.
Tathā karontassa ānantariyaṃ hoti.
For one who acts thus, it is an ānantariya kamma.
Người làm như vậy phạm tội vô gián.
Jīvako pana tathāgatassa ruciyā satthakena cammaṃ chinditvā tamhā ṭhānā duṭṭhalohitaṃ nīharitvā phāsukamakāsi.
However, Jīvaka, with the Tathāgata's consent, cut the skin with a knife, removed the bad blood from that spot, and made him comfortable.
Tuy nhiên, y sĩ Jīvaka, theo ý muốn của Như Lai, đã dùng dao mổ rạch da, lấy máu độc ra khỏi nơi đó và làm cho Ngài được an ổn.
Tathā karontassa puññakammameva hoti.
For one who acts thus, it is solely a meritorious kamma.
Người làm như vậy chỉ tạo ra nghiệp phước thiện.
Atha ye ca parinibbute tathāgate cetiyaṃ bhindanti, bodhiṃ chindanti, dhātumhi upakkamanti, tesaṃ kiṃ hotīti?
Then, for those who break down a cetiya, cut down a Bodhi tree, or harm relics after the Tathāgata has attained parinibbāna, what happens?
Vậy, những người phá hoại bảo tháp, chặt cây bồ-đề, hoặc mưu hại xá-lợi sau khi Như Lai đã nhập diệt thì sẽ ra sao?
Bhāriyaṃ kammaṃ hoti ānantariyasadisaṃ.
It is a weighty kamma, similar to an ānantariya kamma.
Đó là nghiệp nặng nề, tương đương với nghiệp vô gián.
Sadhātukaṃ pana thūpaṃ vā paṭimaṃ vā bādhayamānaṃ bodhisākhañca chindituṃ vaṭṭati.
However, it is permissible to cut a Bodhi branch that harms a stūpa or an image containing relics.
Tuy nhiên, được phép chặt cành bồ-đề làm hư hại bảo tháp hoặc tượng Phật có chứa xá-lợi.
Sacepi tattha nilīnā sakuṇā cetiye vaccaṃ pātenti, chindituṃ vaṭṭatiyeva.
Even if birds perched there drop droppings on the cetiya, it is permissible to cut the branch.
Ngay cả khi chim chóc đậu trên đó làm rơi phân xuống bảo tháp, cũng được phép chặt cành cây.
Paribhogacetiyato hi sarīracetiyaṃ mahantataraṃ.
For indeed, a physical cetiya (sarīracetiya) is greater than a cetiya of use (paribhogacetiya).
Bởi vì xá-lợi bảo tháp (sarīracetiya) quan trọng hơn vật dụng bảo tháp (paribhogacetiya).
Cetiyavatthuṃ bhinditvā gacchantaṃ bodhimūlampi chinditvā harituṃ vaṭṭati.
It is permissible to cut down and remove even the root of a Bodhi tree if it is damaging the foundation of a cetiya.
Cũng được phép chặt và dời đi cả gốc cây bồ-đề mọc lan làm hư hại nền móng bảo tháp.
Yā pana bodhisākhā bodhigharaṃ bādhati, taṃ geharakkhaṇatthaṃ chindituṃ na labbhati.
However, a Bodhi branch that obstructs a Bodhi shrine should not be cut down for the purpose of protecting the building.
Tuy nhiên, không được phép chặt cành bồ-đề làm hư hại nhà che cây bồ-đề (bodhighara) để bảo vệ ngôi nhà.
Bodhiatthañhi gehaṃ, na gehatthāya bodhi.
For the building exists for the Bodhi tree, not the Bodhi tree for the building.
Vì ngôi nhà là để cho cây bồ-đề, chứ cây bồ-đề không phải để cho ngôi nhà.
Āsanagharepi eseva nayo.
The same method applies to a shrine house for an image.
Đối với nhà thờ Phật (āsanaghara) cũng theo cách này.
Yasmiṃ pana āsanaghare dhātu nihitā hoti, tassa rakkhaṇatthāya bodhisākhaṃ chindituṃ vaṭṭati.
However, if relics are enshrined in that shrine house, it is permissible to cut a Bodhi branch for its protection.
Tuy nhiên, trong nhà thờ Phật nào có tôn trí xá-lợi, thì được phép chặt cành bồ-đề để bảo vệ ngôi nhà đó.
Bodhijagganatthaṃ ojoharaṇasākhaṃ vā pūtiṭṭhānaṃ vā chindituṃ vaṭṭatiyeva; sarīrapaṭijaggane viya puññampi hoti.
It is indeed permissible to cut a branch that drains sap or a decaying part for the maintenance of the Bodhi tree; it is also meritorious, like maintaining one's own body.
Để chăm sóc cây bồ-đề, được phép chặt cành hút nhựa hoặc chỗ bị mục nát; việc này còn có phước báu, giống như chăm sóc thân thể (của Đức Phật).
Saṅghabhede sīmaṭṭhakasaṅghe asannipatite visuṃ parisaṃ gahetvā katavohārānussāvanasalākaggāhassa kammaṃ vā karontassa uddesaṃ vā uddisantassa bhedo ca hoti ānantariyakammañca.
In the case of schism (saṅghabheda), for one who, before the resident Saṅgha in the Sīmā has assembled, takes a separate assembly and performs an act of proclamation (anussāvana) or collects voting sticks (salākaggāha), there is both a schism and an ānantariya kamma.
Về việc chia rẽ Tăng-già, khi Tăng-già trong một giới trường chưa hội họp, mà một người tập hợp một nhóm riêng rồi tiến hành các hoạt động như tuyên bố, thông báo, hoặc bỏ thăm, hoặc thực hiện một yết-ma, hoặc đọc tụng giới bổn, thì sự chia rẽ và nghiệp vô gián xảy ra.
Samaggasaññāya pana vaṭṭati.
However, if done with the perception of harmony, it is permissible.
Tuy nhiên, nếu làm với nhận thức rằng Tăng-già hòa hợp thì được phép.
Samaggasaññāya hi karontassa neva bhedo hoti na ānantariyakammaṃ.
For one who acts with the perception of harmony, there is neither schism nor ānantariya kamma.
Thật vậy, đối với người hành động với tưởng rằng Tăng chúng hòa hợp, thì không có sự chia rẽ cũng không phải là nghiệp vô gián.
Tathā navato ūnaparisāyaṃ.
The same applies to an assembly with fewer than nine members.
Tương tự như vậy, trong một chúng hội thiếu dưới chín vị.
Sabbantimena pana paricchedena navannaṃ janānaṃ yo saṅghaṃ bhindati, tassa ānantariyakammaṃ hoti.
However, according to the ultimate definition, for one who causes a schism in the Saṅgha of nine individuals, it is an ānantariya kamma.
Tuy nhiên, theo giới hạn cuối cùng, vị nào chia rẽ Tăng chúng gồm chín người, đối với vị ấy, đó là nghiệp vô gián.
Anuvattakānaṃ adhammavādīnaṃ mahāsāvajjaṃ kammaṃ; dhammavādino anavajjā.
For those who follow, being speakers of unrighteousness, it is a kamma of great fault; the speakers of righteousness are blameless.
Đối với những người theo phe phi pháp, đó là nghiệp có tội lỗi lớn; những người theo phe chánh pháp thì không có tội lỗi.
Tattha navannameva saṅghabhede idaṃ suttaṃ – ‘‘ekato, upāli, cattāro honti, ekato cattāro, navamo anussāveti salākaṃ gāheti – ‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo, idaṃ satthusāsanaṃ, idaṃ gaṇhatha, idaṃ rocethā’ti.
Regarding the schism of nine individuals, there is this Sutta: "On one side, Upāli, there are four; on the other side, there are four; the ninth proclaims and collects the voting sticks, saying: 'This is the Dhamma, this is the Vinaya, this is the Teacher's Dispensation; accept this, approve this.'
Về việc chia rẽ Tăng chúng chỉ với chín vị, có bản kinh này: “Này Upāli, một bên có bốn vị, một bên có bốn vị, vị thứ chín tuyên bố và cho bốc thăm rằng: ‘Đây là Pháp, đây là Luật, đây là giáo huấn của Bậc Đạo Sư, hãy chấp nhận điều này, hãy ưa thích điều này’.
Evaṃ kho, upāli, saṅgharāji ceva hoti saṅghabhedo ca.
Thus, Upāli, there is both a breach in the Saṅgha and a schism in the Saṅgha.
Này Upāli, như vậy là có sự rạn nứt Tăng và có sự chia rẽ Tăng.
Navannaṃ vā, upāli, atirekanavannaṃ vā saṅgharāji ceva hoti saṅghabhedo cā’’ti (cūḷava. 351).
Whether of nine, Upāli, or more than nine, there is both a breach in the Saṅgha and a schism in the Saṅgha."
Này Upāli, với chín vị hoặc hơn chín vị, có sự rạn nứt Tăng và có sự chia rẽ Tăng.”
‘Dvārato’ti sabbāneva cetāni kāyadvāratopi vacīdvāratopi samuṭṭhahanti.
‘From the door’ means that all these* arise from both the door of the body and the door of speech.
‘Theo phương diện môn’: Tất cả những nghiệp này đều khởi sinh từ thân môn và khẩu môn.
Purimāni panettha cattāri āṇattikavijjāmayapayogavasena vacīdvārato samuṭṭhahitvāpi kāyadvārameva pūrenti.
The first four, however, though arising from the door of speech through the modes of āṇattikā and vijjāmayā application, fulfill only the door of the body.
Trong đó, bốn nghiệp đầu tiên, dù khởi sinh từ khẩu môn qua phương tiện sai khiến (āṇattika) và thần thông (vijjāmaya), cũng chỉ hoàn thành ở thân môn.
Saṅghabhedo hatthamuddāya bhedaṃ karontassa kāyadvārato samuṭṭhahitvāpi vacīdvārameva pūretīti.
Schism (saṅghabheda), even if it arises from the door of the body for one who causes schism with a hand gesture, fulfills only the door of speech.
Nghiệp chia rẽ Tăng chúng, đối với người thực hiện sự chia rẽ bằng cử chỉ tay, dù khởi sinh từ thân môn cũng chỉ hoàn thành ở khẩu môn.
Evamettha dvāratopi viññātabbo vinicchayo.
Thus, here the determination should be understood from the perspective of the door.
Như vậy, ở đây cần hiểu sự phân định theo phương diện môn.
‘Kappaṭṭhitiyato’ti saṅghabhedoyeva cettha kappaṭṭhitiyo.
‘From remaining for an eon’ means that only schism (saṅghabheda) among these remains for an eon.
‘Theo phương diện tồn tại suốt kiếp’: Trong các nghiệp này, chỉ có nghiệp chia rẽ Tăng chúng là tồn tại suốt kiếp.
Saṇṭhahante hi kappe kappavemajjhe vā saṅghabhedaṃ katvā kappavināseyeva muccati.
For one who causes a schism during a developing eon or in the middle of an eon, one is released only at the destruction of the eon.
Bởi vì, sau khi đã thực hiện việc chia rẽ Tăng chúng trong một kiếp đang tồn tại hoặc giữa kiếp, người ấy chỉ được giải thoát khi kiếp đó hoại diệt.
Sacepi hi ‘sve kappo vinassissatī’ti ajja saṅghabhedaṃ karoti, sveyeva muccati, ekadivasameva niraye paccati.
Even if one causes a schism today, thinking, 'Tomorrow the eon will be destroyed,' one is released only tomorrow; one suffers in hell for only one day.
Thật vậy, nếu hôm nay người ấy chia rẽ Tăng chúng với ý nghĩ ‘ngày mai kiếp sẽ hoại diệt’, thì ngay ngày mai sẽ được giải thoát, chỉ phải chịu khổ trong địa ngục một ngày.
Evaṃ karaṇaṃ pana natthi.
However, such an action is not possible.
Tuy nhiên, việc làm như vậy là không có.
Sesāni cattāri kammāni ānantariyāneva honti, na kappaṭṭhitiyānīti.
The other four kammas are ānantariya but do not remain for an eon.
Bốn nghiệp còn lại chỉ là nghiệp vô gián, không phải là nghiệp tồn tại suốt kiếp.
Evamettha kappaṭṭhitiyatopi viññātabbo vinicchayo.
Thus, here the determination should be understood from the perspective of remaining for an eon.
Như vậy, ở đây cần hiểu sự phân định theo phương diện tồn tại suốt kiếp.
‘Pākato’ti yena ca pañcapetāni kammāni katāni honti, tassa saṅghabhedoyeva paṭisandhivasena vipaccati.
‘From the result’ means that for one who has committed these five kammas, only schism (saṅghabheda) ripens by way of rebirth-linking.
‘Theo phương diện quả’: Đối với người đã thực hiện cả năm nghiệp này, chỉ có nghiệp chia rẽ Tăng chúng trổ quả theo phương diện tái sanh.
Sesāni ‘‘ahosi kammaṃ nāhosi kammavipāko’’ti evamādīsu saṅkhaṃ gacchanti.
The others are counted among those for which "the kamma existed, but the kamma-result did not exist," and so on.
Các nghiệp còn lại được xếp vào loại “đã có nghiệp nhưng không có quả của nghiệp” và các trường hợp tương tự.
Saṅghabhedābhāve lohituppādo, tadabhāve arahantaghāto, tadabhāve sace pitā sīlavā hoti, mātā dussīlā no vā tathā sīlavatī, pitughāto paṭisandhivasena vipaccati.
In the absence of schism, the causing of blood to flow*; in its absence, the killing of an Arahant; in its absence, if the father is virtuous and the mother is unvirtuous or not equally virtuous, parricide ripens by way of rebirth-linking.
Khi không có nghiệp chia rẽ Tăng chúng, thì nghiệp làm chảy máu Phật trổ quả; khi không có nghiệp đó, thì nghiệp giết A-la-hán trổ quả; khi không có nghiệp đó, nếu người cha có giới hạnh và người mẹ vô giới hoặc không có giới hạnh tương đương, thì nghiệp giết cha trổ quả theo phương diện tái sanh.
Sace mātā mātughāto.
If it is the mother, matricide.
Nếu người mẹ (có giới hạnh hơn), thì nghiệp giết mẹ trổ quả.
Dvīsupi sīlena vā dussīlena vā samānesu mātughātova paṭisandhivasena vipaccati; mātā hi dukkarakāriṇī bahūpakārā ca puttānanti.
If both parents are equal in virtue or unvirtue, matricide ripens by way of rebirth-linking; for indeed, the mother performs difficult deeds and is of great help to her children.
Khi cả hai cha mẹ có giới hạnh hoặc vô giới ngang nhau, thì nghiệp giết mẹ trổ quả theo phương diện tái sanh; vì mẹ là người làm những việc khó làm và có nhiều ân đức đối với con cái.
Evamettha pākatopi viññātabbo vinicchayo.
Thus, here the determination should be understood from the perspective of the result.
Như vậy, ở đây cần hiểu sự phân định theo phương diện quả.
‘Sādhāraṇādīhī’ti purimāni cattāri sabbesampi gahaṭṭhapabbajitānaṃ sādhāraṇāni.
‘From being common, etc.’ means that the first four are common to all householders and renunciants.
‘Sādhāraṇādīhi’ có nghĩa là, bốn nghiệp trước là chung cho tất cả, cả tại gia và xuất gia.
Saṅghabhedo pana ‘‘na kho, upāli, bhikkhunī saṅghaṃ bhindati, na sikkhamānā, na sāmaṇero, na sāmaṇerī, na upāsako, na upāsikā saṅghaṃ bhindati.
However, schism (saṅghabheda) belongs only to a bhikkhu of the aforementioned type, not to another, as stated by the saying: "Indeed, Upāli, a bhikkhunī does not cause a schism in the Saṅgha, nor does a sikkhamānā, nor a sāmaṇera, nor a sāmaṇerī, nor a male lay follower, nor a female lay follower cause a schism in the Saṅgha.
Còn nghiệp phá hòa hợp Tăng thì, "Này Upāli, tỳ-khưu-ni không thể phá hòa hợp Tăng, vị đang học giới không thể, sa-di không thể, sa-di-ni không thể, cận sự nam không thể, cận sự nữ không thể phá hòa hợp Tăng.
Bhikkhu kho, upāli, pakatatto samānasaṃvāsako samānasīmāyaṃ ṭhito saṅghaṃ bhindatī’’ti (cūḷava. 351) vacanato vuttappakārassa bhikkhunova hoti, na aññassa; tasmā asādhāraṇo.
It is a bhikkhu, Upāli, who is fully ordained, shares the same monastic life, and abides within the same sīmā, who causes a schism in the Saṅgha"; therefore, it is uncommon.
Này Upāli, chính vị tỳ-khưu có thân tâm bình thường, cùng chung trú, cùng chung giới, mới có thể phá hòa hợp Tăng," theo lời dạy này, nghiệp ấy chỉ thuộc về vị tỳ-khưu đã được nói đến, không phải của người khác; do đó, nó là không chung.
Ādisaddena sabbepete dukkhavedanāsahagatā dosamohasampayuttā cāti evamettha sādhāraṇādīhipi viññātabbo vinicchayo.
By the word "etc." (ādi), all these are associated with painful feeling, accompanied by delusion and hatred; thus, here the determination should be understood from the perspective of being common, etc.
Với từ ‘ādi’ (v.v.), cần hiểu rằng quyết định ở đây cũng được biết đến qua các yếu tố chung v.v., như tất cả các tâm này đều đi kèm với khổ thọ và tương ưng với sân và si.
Aññaṃ satthāranti ‘ayaṃ me satthā satthukiccaṃ kātuṃ samattho’ti bhavantarepi aññaṃ titthakaraṃ ‘ayaṃ me satthā’ti evaṃ gaṇheyya – netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti attho.
‘Another teacher’ means that even in another existence, one should not take any other founder of a sect, thinking, ‘This teacher is capable of performing the teacher’s duty for me’; this is not possible.
Một vị đạo sư khác: có nghĩa là, trường hợp này không thể xảy ra: một người có chánh kiến sẽ chấp nhận một vị đạo sư ngoại đạo khác, ngay cả trong một kiếp khác, với suy nghĩ rằng ‘Vị này là đạo sư của ta’, vì cho rằng ‘Vị đạo sư này của ta không có khả năng thực hiện phận sự của một đạo sư’.
Aṭṭhamaṃ bhavaṃ nibbatteyyāti sabbamandapaññopi sattamaṃ bhavaṃ atikkamitvā aṭṭhamaṃ nibbatteyya – netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
‘Would produce an eighth existence’ means that even one with the dullest wisdom would surpass a seventh existence and produce an eighth; this is not possible.
Sẽ tái sanh vào kiếp thứ tám: có nghĩa là, trường hợp này không thể xảy ra: ngay cả người có trí tuệ chậm lụt nhất cũng sẽ vượt qua kiếp thứ bảy để tái sanh vào kiếp thứ tám.
Uttamakoṭiyā hi sattamaṃ bhavaṃ sandhāyevesa ‘‘niyato sambodhiparāyaṇo’’ti vutto.
For he is called "destined for supreme enlightenment" only by referring to the seventh existence as the utmost limit.
Thật vậy, vị ấy được gọi là "nhất định hướng đến giác ngộ" chính là nhắm đến kiếp thứ bảy ở mức tối đa.
Kiṃ pana taṃ niyāmeti?
But what determines that?
Vậy, điều gì làm cho vị ấy trở nên nhất định?
Kiṃ pubbahetu niyāmeti udāhu paṭiladdhamaggo udāhu upari tayo maggāti?
Does a prior cause determine it, or the path already attained, or the three higher paths?
Phải chăng nhân quá khứ làm cho nhất định, hay là đạo đã chứng đắc, hay là ba đạo cao hơn?
Sammāsambuddhena gahitaṃ nāmamattametaṃ.
This is merely a designation grasped by the Perfectly Enlightened One.
Đây chỉ là một danh xưng được Đức Chánh Đẳng Giác sử dụng.
Puggalo pana niyato nāma natthi.
But no individual is said to be "destined" (niyata) by itself.
Còn về cá nhân, không có ai được gọi là nhất định.
‘‘Pubbahetu niyāmetī’’ti vutte hi upari tiṇṇaṃ maggānaṃ upanissayo vutto hoti, paṭhamamaggassa upanissayābhāvo āpajjati.
For if it were said that "a prior cause determines it," then it would imply that there is a strong supporting condition for the three higher paths, but the first path would lack such a strong supporting condition.
Nếu nói rằng "nhân quá khứ làm cho nhất định", thì đó là nói đến duyên y chỉ cho ba đạo cao hơn, và điều này sẽ dẫn đến việc đạo đầu tiên không có duyên y chỉ.
Iccassa ahetu appaccayā nibbattiṃ pāpuṇāti.
Thus, its arising would become uncaused and unconditioned.
Khi ấy, sự phát sanh của đạo này sẽ không có nhân, không có duyên.
‘‘Paṭiladdhamaggo niyāmetī’’ti vutte upari tayo maggā akiccakā honti, paṭhamamaggova sakiccako, paṭhamamaggeneva kilese khepetvā parinibbāyitabbaṃ hoti.
If it were said that "the path already attained determines it," then the three higher paths would become redundant, and only the first path would be efficacious; one would have to eradicate defilements and attain parinibbāna by the first path alone.
Nếu nói rằng "đạo đã chứng đắc làm cho nhất định", thì ba đạo cao hơn sẽ trở nên vô dụng, chỉ có đạo đầu tiên là hữu dụng, và người ta phải đoạn trừ phiền não và nhập Niết-bàn chỉ bằng đạo đầu tiên.
‘‘Upari tayo maggā niyāmentī’’ti vutte paṭhamamaggo akiccako hoti, upari tayo maggāva sakiccakā, paṭhamamaggaṃ anibbattetvā upari tayo maggā nibbattetabbā honti, paṭhamamaggena ca anuppajjitvāva kilesā khepetabbā honti.
If it is said, ‘‘The three higher paths make one firm,’’ then the first path is functionless; only the three higher paths are functional. Without giving rise to the first path, the three higher paths should be given rise to, and without the first path arising, the defilements should be eradicated.
Nếu nói rằng "ba đạo cao hơn làm cho nhất định", thì đạo đầu tiên sẽ trở nên vô dụng, chỉ có ba đạo cao hơn là hữu dụng, và người ta phải làm phát sanh ba đạo cao hơn mà không làm phát sanh đạo đầu tiên, và phải đoạn trừ phiền não mà không cần đạo đầu tiên phát sanh.
Tasmā na añño koci niyāmeti, upari tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanāva niyāmeti.
Therefore, no other dhamma makes one firm; only the vipassanā of the three higher paths makes one firm.
Do đó, không có yếu tố nào khác làm cho nhất định, chỉ có tuệ quán của ba đạo cao hơn mới làm cho nhất định.
Sace hi tesaṃ vipassanā tikkhā sūrā hutvā vahati, ekaṃyeva bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ patvā parinibbāti.
If their vipassanā flows keenly and powerfully, one gives rise to only one existence, attains Arahantship, and fully extinguishes (parinibbāti).
Thật vậy, nếu tuệ quán của các đạo ấy vận hành một cách sắc bén và mạnh mẽ, người ấy sẽ tái sanh chỉ một kiếp nữa, chứng đắc A-la-hán và nhập Niết-bàn.
Tato mandatarapañño dutiye vā tatiye vā catutthe vā pañcame vā chaṭṭhe vā bhave arahattaṃ patvā parinibbāti.
Then, one of lesser wisdom attains Arahantship in a second, third, fourth, fifth, or sixth existence, and fully extinguishes.
Người có trí tuệ chậm lụt hơn sẽ chứng đắc A-la-hán và nhập Niết-bàn trong kiếp thứ hai, thứ ba, thứ tư, thứ năm, hoặc thứ sáu.
Sabbamandapañño sattamaṃ bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ pāpuṇāti, aṭṭhame bhave paṭisandhi na hoti.
One with the weakest wisdom gives rise to a seventh existence and attains Arahantship; there is no rebirth in an eighth existence.
Người có trí tuệ chậm lụt nhất sẽ tái sanh đến kiếp thứ bảy và chứng đắc A-la-hán, không còn tái sanh trong kiếp thứ tám.
Iti sammāsambuddhena gahitaṃ nāmamattametaṃ.
This is merely a designation made by the Perfectly Self-Enlightened One.
Như vậy, đây chỉ là danh xưng được bậc Chánh Đẳng Chánh Giác thọ trì.
Satthā hi buddhatulāya tuletvā sabbaññutañāṇena paricchinditvā ‘ayaṃ puggalo sabbamahāpañño tikkhavipassako ekameva bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ gaṇhissatī’ti ‘ekabījī’ti nāmaṃ akāsi; ‘ayaṃ puggalo dutiyaṃ, tatiyaṃ, catutthaṃ, pañcamaṃ, chaṭṭhaṃ bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ gaṇhissatī’ti ‘kolaṃkolo’ti nāmaṃ akāsi; ‘ayaṃ puggalo sattamaṃ bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ gaṇhissatī’ti ‘sattakkhattuparamo’ti nāmaṃ akāsi.
For the Teacher, having weighed with the Buddha-scale, and having ascertained with omniscience, saying, ‘This individual is of supreme wisdom, with keen vipassanā, and will attain Arahantship after giving rise to only one existence,’ made the designation ‘ekabījī’ (one-seeded); saying, ‘This individual will attain Arahantship after giving rise to a second, third, fourth, fifth, or sixth existence,’ made the designation ‘kolaṃkolo’ (clan-to-clan traveler); saying, ‘This individual will attain Arahantship after giving rise to a seventh existence,’ made the designation ‘sattakkhattuparamo’ (one who reaches the highest in seven existences).
Thật vậy, bậc Đạo Sư, sau khi dùng Phật cân để cân lường, dùng Toàn Giác trí để phân định, thấy rằng ‘Vị này là người có đại trí tuệ, có tuệ quán sắc bén, sẽ tái sanh chỉ một đời nữa rồi đắc A-la-hán quả’, nên đã đặt tên là ‘Ekabījī’ (Nhất Chủng); thấy rằng ‘Vị này sẽ tái sanh đời thứ hai, thứ ba, thứ tư, thứ năm, thứ sáu rồi đắc A-la-hán quả’, nên đã đặt tên là ‘Kolaṃkolo’ (Gia Tộc); thấy rằng ‘Vị này sẽ tái sanh đời thứ bảy rồi đắc A-la-hán quả’, nên đã đặt tên là ‘Sattakkhattuparamo’ (Tối Đa Bảy Lần).
Koci pana puggalo sattannaṃ bhavānaṃ niyato nāma natthi.
However, there is no individual who is fixed for seven existences.
Tuy nhiên, không có hạng người nào được gọi là cố định trong bảy kiếp.
Ariyasāvako pana yena kenacipi ākārena mandapañño samāno aṭṭhamaṃ bhavaṃ appatvā antarāva parinibbāti.
But an Ariyan disciple, even if of dull wisdom in any way, does not reach an eighth existence, but attains full extinguishment in between.
Vị Thánh đệ tử, dù có trí tuệ chậm lụt do bất kỳ lý do nào, cũng sẽ nhập Niết-bàn ở khoảng giữa mà không đến kiếp thứ tám.
Sakkasadisopi vaṭṭābhirato sattamaṃyeva bhavaṃ gacchati.
Even one like Sakka, who delights in samsara, goes only to a seventh existence.
Ngay cả người thích thú trong vòng luân hồi như vua Sakka cũng chỉ đi đến kiếp thứ bảy mà thôi.
Sattame bhave sabbakārena pamādavihārinopi vipassanāñāṇaṃ paripākaṃ gacchati.
Even for one who dwells in heedlessness in every way in the seventh existence, the vipassanā knowledge reaches maturity.
Trong kiếp thứ bảy, dù có sống phóng dật trong mọi phương diện, tuệ quán của vị ấy cũng sẽ đến lúc chín muồi.
Appamattakepi ārammaṇe nibbinditvā nibbutiṃ pāpuṇāti.
Disgusted even with a slight object, one attains Nibbāna.
Vị ấy nhàm chán ngay cả trong đối tượng nhỏ nhặt và đạt đến sự tịch tịnh.
Sacepi hissa sattame bhave niddaṃ vā okkamantassa, parammukhaṃ vā gacchantassa, pacchato ṭhatvā tikhiṇena asinā kocideva sīsaṃ pāteyya, udake vā osādetvā māreyya, asani vā panassa sīse pateyya, evarūpepi kāle sappaṭisandhikā kālaṃkiriyā nāma na hoti, arahattaṃ patvāva parinibbāti.
Even if, in his seventh existence, while he is falling asleep, or going away with his back turned, someone were to stand behind him and strike off his head with a sharp sword, or drown him in water and kill him, or if a thunderbolt were to fall on his head, even at such a time there is no passing away with rebirth; he attains Arahantship and then fully extinguishes.
Thật vậy, nếu trong kiếp thứ bảy, khi vị ấy đang chìm vào giấc ngủ, hoặc đang quay lưng đi, có ai đó đứng sau lưng dùng gươm bén chặt đầu, hoặc dìm xuống nước cho đến chết, hoặc sét đánh trúng đầu, thì ngay cả trong những lúc như vậy, cũng không có cái gọi là cái chết còn tái sanh; vị ấy sẽ đắc A-la-hán quả rồi mới nhập Niết-bàn.
Tena vuttaṃ – ‘‘aṭṭhamaṃ bhavaṃ nibbatteyya – netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti.
Therefore, it was said, ‘‘That he might give rise to an eighth existence – this possibility does not exist.’’
Vì thế, có lời dạy rằng – “Vị ấy sẽ tái sanh kiếp thứ tám – trường hợp này không xảy ra”.
Ekissā lokadhātuyāti dasasahassilokadhātuyā.
In one world-system means in a ten-thousand-world-system.
Trong một thế giới giới có nghĩa là trong mười ngàn thế giới giới.
Tīṇi hi khettāni – jātikhettaṃ, āṇākhettaṃ, visayakkhettanti.
There are three fields: the birth-field, the authority-field, and the range-field.
Thật vậy, có ba lĩnh vực: lĩnh vực sanh (jātikhetta), lĩnh vực quyền năng (āṇākhetta), và lĩnh vực đối tượng (visayakhetta).
Tattha ‘jātikkhettaṃ’ nāma dasasahassilokadhātu.
Among these, ‘birth-field’ means the ten-thousand-world-system.
Trong đó, mười ngàn thế giới giới được gọi là ‘lĩnh vực sanh’.
Sā hi tathāgatassa mātukucchiokkamanakāle, nikkhamanakāle, sambodhikāle, dhammacakkapavattane, āyusaṅkhāravossajjane, parinibbāne ca kampati.
For it trembles at the time of the Tathāgata’s descent into his mother’s womb, at the time of his going forth, at the time of his enlightenment, at the setting in motion of the Wheel of Dhamma, at the renunciation of the life-span, and at his full extinguishment.
Thật vậy, lĩnh vực ấy rung chuyển vào lúc Như Lai nhập thai, xuất gia, thành đạo, chuyển pháp luân, xả bỏ thọ hành, và nhập Niết-bàn.
Koṭisatasahassacakkavāḷaṃ pana ‘āṇākhettaṃ’ nāma.
The hundred-thousand-crore world-system, however, is called the ‘authority-field’.
Còn một trăm ngàn triệu thế giới giới thì được gọi là ‘lĩnh vực quyền năng’.
Āṭānāṭiyamoraparittadhajaggaparittaratanaparittādīnañhi ettha āṇā vattati.
For the authority of the Āṭānāṭiya Sutta, Mora Paritta, Dhajagga Paritta, Ratana Paritta, and others prevails here.
Thật vậy, quyền năng của các bài hộ niệm như Āṭānāṭiya, Moraparitta, Dhajaggaparitta, Ratanaparitta v.v… có hiệu lực trong lĩnh vực này.
‘Visayakhettassa’ pana parimāṇaṃ natthi.
But there is no limit to the ‘range-field’.
Còn ‘lĩnh vực đối tượng’ thì không có giới hạn.
Buddhānañhi ‘‘yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ ñeyyaṃ, yāvatakaṃ ñeyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ ñeyyaṃ, ñeyyapariyantikaṃ ñāṇa’’nti (paṭi. ma. 3.5) vacanato avisayo nāma natthi.
For Buddhas, according to the saying, ‘‘As far as knowledge, so far the knowable; as far as the knowable, so far knowledge; the knowable has knowledge as its boundary, knowledge has the knowable as its boundary,’’ there is no realm that is not an object (of knowledge).
Thật vậy, đối với các Đức Phật, không có gì gọi là ngoài đối tượng, theo lời dạy: “Đối tượng có bao nhiêu, trí tuệ có bấy nhiêu; trí tuệ có bao nhiêu, đối tượng có bấy nhiêu; đối tượng có trí tuệ làm giới hạn, trí tuệ có đối tượng làm giới hạn”.
Imesu pana tīsu khettesu, ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ, aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, na uppajjantīti pana atthi.
Among these three fields, there is no Sutta that states Buddhas arise in another world-system apart from this one; but there is (a Sutta) that states they do not arise.
Tuy nhiên, trong ba lĩnh vực này, không có kinh nào nói rằng các Đức Phật xuất hiện ở một thế giới giới khác ngoài thế giới giới này, nhưng lại có kinh nói rằng các Ngài không xuất hiện.
Tīṇi piṭakāni – vinayapiṭakaṃ, suttantapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakanti.
Three Piṭakas – the Vinaya Piṭaka, the Suttanta Piṭaka, and the Abhidhamma Piṭaka.
Ba Tạng – là Tạng Luật (Vinayapiṭaka), Tạng Kinh (Suttantapiṭaka), và Tạng Vi Diệu Pháp (Abhidhammapiṭaka).
Tisso saṅgītiyo – mahākassapattherassa saṅgīti, yasattherassa saṅgīti, moggaliputtatissattherassa saṅgītīti.
Three Councils – the Council of Mahākassapa Thera, the Council of Yasa Thera, and the Council of Moggaliputtatissa Thera.
Ba kỳ kết tập – là kỳ kết tập của trưởng lão Mahākassapa, kỳ kết tập của trưởng lão Yasa, và kỳ kết tập của trưởng lão Moggaliputtatissa.
Imā tisso saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane imaṃ cakkavāḷaṃ muñcitvā aññattha buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, nuppajjantīti pana atthi.
There is no Sutta which states that Buddhas arise elsewhere, apart from this world-system, in the Tepiṭaka Buddha-word that was compiled in these three Councils; but there is (a Sutta) that states they do not arise.
Trong Phật ngôn là Tam Tạng đã được đưa lên ba kỳ kết tập này, không có kinh nào nói rằng các vị Phật xuất hiện ở nơi khác ngoài cõi Ta-bà này, nhưng có kinh nói rằng các vị không xuất hiện (ở nơi khác).
Apubbaṃ acarimanti apure apacchā; ekato nuppajjanti, pure vā pacchā vā uppajjantīti vuttaṃ hoti.
Apubbaṃ acarimanti means not before and not after; they do not arise simultaneously, but it is stated that they arise either before or after.
Không trước, không sau nghĩa là không ở trước, không ở sau; các vị không xuất hiện đồng thời, mà được nói là xuất hiện hoặc trước hoặc sau.
Tattha bodhipallaṅke ‘‘bodhiṃ appatvā na uṭṭhahissāmī’’ti nisinnakālato paṭṭhāya yāva mātukucchismiṃ paṭisandhiggahaṇaṃ tāva pubbenti na veditabbaṃ.
There, from the time of sitting at the Bodhi-pallanka with the vow ‘‘I will not rise without attaining enlightenment,’’ up to the time of conception in the mother’s womb, it should not be understood as ‘before’.
Trong đó, không nên hiểu "trước" là khoảng thời gian từ lúc ngồi trên bồ-đoàn với quyết tâm "Nếu chưa chứng đắc giác ngộ, ta sẽ không đứng dậy" cho đến khi thọ sanh trong lòng mẹ.
Bodhisattassa hi paṭisandhiggahaṇe dasasahassacakkavāḷakampaneneva jātikkhettapariggaho kato, aññassa buddhassa uppatti nivāritā hoti.
For at the time of the Bodhisatta’s conception, by the trembling of the ten-thousand-world-system itself, the birth-field is taken possession of, and the arising of another Buddha is prevented.
Vì rằng, khi Bồ-tát thọ sanh, việc xác định sanh địa đã được thực hiện qua sự rung chuyển của mười ngàn thế giới, sự xuất hiện của một vị Phật khác đã được ngăn chặn.
Parinibbānato paṭṭhāya ca yāva sāsapamattāpi dhātuyo tiṭṭhanti tāva pacchāti na veditabbaṃ.
And from the time of the full extinguishment, as long as even mustard-seed-sized relics remain, it should not be understood as ‘after’.
Và không nên hiểu "sau" là khoảng thời gian từ lúc Bát-niết-bàn cho đến khi các xá-lợi, dù chỉ nhỏ bằng hạt cải, còn tồn tại.
Dhātūsu hi ṭhitāsu buddhā ṭhitāva honti.
For when the relics remain, the Buddhas are considered to remain.
Vì rằng, khi các xá-lợi còn tồn tại, thì các vị Phật vẫn được xem là còn tại thế.
Tasmā etthantare aññassa buddhassa uppatti nivāritāva hoti, dhātuparinibbāne pana jāte aññassa buddhassa uppatti na nivāritā.
Therefore, within this interval, the arising of another Buddha is prevented; but when the full extinguishment of the relics has occurred, the arising of another Buddha is not prevented.
Do đó, trong khoảng thời gian này, sự xuất hiện của một vị Phật khác đã bị ngăn chặn, nhưng khi xá-lợi Bát-niết-bàn xảy ra, sự xuất hiện của một vị Phật khác không bị ngăn chặn.
Tīṇi hi antaradhānāni nāma – pariyattiantaradhānaṃ, paṭivedhaantaradhānaṃ, paṭipattiantaradhānanti.
There are three disappearances (antaradhānāni): the disappearance of the pariyatti, the disappearance of the paṭivedha, and the disappearance of the paṭipatti.
Có ba sự biến mất – là sự biến mất của Pháp học (pariyatti), sự biến mất của Pháp chứng (paṭivedha), và sự biến mất của Pháp hành (paṭipatti).
Tattha ‘pariyattī’ti tīṇi piṭakāni; ‘paṭivedho’ti saccapaṭivedho; ‘paṭipattī’ti paṭipadā.
Among these, ‘pariyatti’ means the three Piṭakas; ‘paṭivedha’ means the penetration of the Truths; ‘paṭipatti’ means the practice.
Trong đó, ‘Pháp học’ là ba Tạng; ‘Pháp chứng’ là sự thấu triệt các chân lý; ‘Pháp hành’ là con đường thực hành.
Tattha paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi.
Among these, paṭivedha and paṭipatti may or may not exist.
Trong đó, Pháp chứng và Pháp hành có lúc có, có lúc không.
Ekasmiñhi kāle paṭivedhakarā bhikkhū bahū honti; ‘esa bhikkhu puthujjano’ti aṅguliṃ pasāretvā dassetabbo hoti.
For at one time, many monks are those who achieve paṭivedha; it becomes possible to point with a finger and say, ‘This monk is a worldling’.
Vì có lúc, các vị tỳ-khưu thực hành Pháp chứng rất nhiều; đến nỗi phải chỉ tay để chỉ ra rằng: ‘vị tỳ-khưu kia là phàm nhân’.
Imasmiṃyeva dīpe ekavāraṃ kira puthujjanabhikkhu nāma nāhosi.
Indeed, it is said that in this very island, there was once a time when there was no such thing as a worldling monk.
Ngay tại hòn đảo này, nghe nói có một thời không có vị tỳ-khưu nào là phàm nhân.
Paṭipattipūrakāpi kadāci bahū honti, kadāci appā.
Those who fulfill the paṭipatti are sometimes many, sometimes few.
Những người viên mãn Pháp hành cũng có lúc nhiều, có lúc ít.
Iti paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi.
Thus, paṭivedha and paṭipatti may or may not exist.
Vì vậy, Pháp chứng và Pháp hành có lúc có, có lúc không.
Sāsanaṭṭhitiyā pana pariyattiyeva pamāṇaṃ.
For the stability of the Sāsana, however, pariyatti alone is the criterion.
Tuy nhiên, đối với sự tồn tại của giáo pháp, Pháp học chính là tiêu chuẩn.
Paṇḍito hi tepiṭakaṃ sutvā dvepi pūreti.
For a wise person, having heard the Tepiṭaka, fulfills both (paṭivedha and paṭipatti).
Vì rằng, bậc trí sau khi nghe Tam Tạng có thể viên mãn cả hai (Pháp chứng và Pháp hành).
Yathā amhākaṃ bodhisatto āḷārassa santike pañcābhiññā satta ca samāpattiyo nibbattetvā nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā parikammaṃ pucchi, so ‘na jānāmī’ti āha; tato udakassa santikaṃ gantvā adhigatavisesaṃ saṃsandetvā nevasaññānāsaññāyatanassa parikammaṃ pucchi; so ācikkhi; tassa vacanasamanantarameva mahāsatto taṃ sampādesi; evameva paññavā bhikkhu pariyattiṃ sutvā dvepi pūreti.
Just as our Bodhisatta, having developed the five higher knowledges and the seven attainments in the presence of Āḷāra, inquired about the preliminary work for the attainment of neither-perception-nor-non-perception, and he said, ‘I do not know’; then, going to Uddaka, and having conferred about the special qualities he had gained, he inquired about the preliminary work for the attainment of neither-perception-nor-non-perception; and he explained it; immediately upon his words, the Great Being achieved it; similarly, a wise monk, having heard the pariyatti, fulfills both.
Giống như Bồ-tát của chúng ta, sau khi chứng đắc năm thắng trí và bảy thiền chứng tại nơi ở của Āḷāra, đã hỏi về pháp chuẩn bị cho thiền Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ, vị ấy đáp ‘Tôi không biết’; sau đó, ngài đến nơi ở của Udaka, đối chiếu với sở đắc đặc biệt của mình, rồi hỏi về pháp chuẩn bị cho thiền Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Xứ; vị ấy đã chỉ dạy; ngay sau lời dạy đó, Đại sĩ đã thành tựu thiền ấy; cũng vậy, vị tỳ-khưu có trí tuệ sau khi nghe Pháp học có thể viên mãn cả hai.
Tasmā pariyattiyā ṭhitāya sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti.
Therefore, when the pariyatti stands, the Sāsana stands.
Do đó, khi pháp học (pariyatti) còn tồn tại thì giáo pháp (sāsana) còn tồn tại.
Yadā pana sā antaradhāyati tadā paṭhamaṃ abhidhammapiṭakaṃ nassati.
But when it disappears, first the Abhidhamma Piṭaka perishes.
Còn khi pháp học biến mất, thì trước tiên Abhidhammapiṭaka (Tạng Vi Diệu Pháp) sẽ biến mất.
Tattha paṭṭhānaṃ sabbapaṭhamaṃ antaradhāyati.
Among that, the Paṭṭhāna disappears first of all.
Trong đó, Paṭṭhāna (bộ Vị Trí) biến mất đầu tiên.
Anukkamena pacchā dhammasaṅgaho.
In sequence, the Dhammasaṅgaṇī later.
Theo thứ tự, sau cùng là Dhammasaṅgaho (bộ Pháp Tụ).
Tasmiṃ antarahite itaresu dvīsu piṭakesu ṭhitesu sāsanaṃ ṭhitameva hoti.
When that has disappeared, if the other two Piṭakas remain, the Sāsana still stands.
Khi tạng ấy đã biến mất, nếu hai tạng còn lại vẫn tồn tại thì giáo pháp vẫn được xem là tồn tại.
Tattha suttantapiṭake antaradhāyamāne paṭhamaṃ aṅguttaranikāyo ekādasakato paṭṭhāya yāva ekakā antaradhāyati.
Among those, when the Suttanta Piṭaka is disappearing, first the Aṅguttara Nikāya disappears, starting from the Eleven-Section up to the One-Section.
Trong đó, khi Suttantapiṭaka (Tạng Kinh) biến mất, trước tiên Aṅguttaranikāya (Tăng Chi Bộ) biến mất, bắt đầu từ chương Mười Một cho đến chương Một.
Tadanantaraṃ saṃyuttanikāyo cakkapeyyālato paṭṭhāya yāva oghataraṇā antaradhāyati.
Thereafter, the Saṃyutta Nikāya disappears, starting from the Cakkapeyyāla Sutta up to the Oghataraṇa Sutta.
Sau đó, Saṃyuttanikāya (Tương Ưng Bộ) biến mất, bắt đầu từ Cakkapeyyāla cho đến Oghataraṇa.
Tadanantaraṃ majjhimanikāyo indriyabhāvanato paṭṭhāya yāva mūlapariyāyā antaradhāyati.
After that, the Majjhima Nikāya disappears, starting from the Indriyabhāvanā Sutta up to the Mūlapariyāya Sutta.
Sau đó, Majjhimanikāya (Trung Bộ) biến mất, bắt đầu từ Indriyabhāvana cho đến Mūlapariyāya.
Tadanantaraṃ dīghanikāyo dasuttarato paṭṭhāya yāva brahmajālā antaradhāyati.
After that, the Dīgha Nikāya disappears, starting from the Dasuttara Sutta up to the Brahmajäla Sutta.
Sau đó, Dīghanikāya (Trường Bộ) biến mất, bắt đầu từ Dasuttara cho đến Brahmajāla.
Ekissāpi dvinnampi gāthānaṃ pucchā addhānaṃ gacchati; sāsanaṃ dhāretuṃ na sakkoti sabhiyapucchā (su. ni. 515 ādayo) viya āḷavakapucchā (su. ni. 183 ādayo; saṃ. ni. 1.246) viya ca.
Even the question of one or two verses can endure for a long time; it is unable to sustain the Dispensation, like the questions of Sabhiya or Āḷavaka.
Câu hỏi về một hay hai bài kệ có thể tồn tại lâu dài, nhưng không thể duy trì giáo pháp, giống như Sabhiyapucchā và Āḷavakapucchā.
Etā kira kassapabuddhakālikā antarā sāsanaṃ dhāretuṃ nāsakkhiṃsu.
Indeed, these (questions of Sabhiya and Āḷavaka), which arose during the time of Kassapa Buddha, were unable to sustain the Dispensation in the intervening period.
Nghe nói rằng những câu hỏi này, vốn có từ thời Đức Phật Kassapa, đã không thể duy trì giáo pháp trong khoảng thời gian giữa các vị Phật.
Dvīsu pana piṭakesu antarahitesupi vinayapiṭake ṭhite sāsanaṃ tiṭṭhati.
However, even if the two Piṭakas (Abhidhamma and Sutta Piṭakas) disappear, if the Vinaya Piṭaka remains, the Dispensation endures.
Ngay cả khi hai tạng đã biến mất, nếu Vinayapiṭaka (Tạng Luật) còn tồn tại, giáo pháp vẫn tồn tại.
Parivārakhandhakesu antarahitesu ubhatovibhaṅge ṭhite ṭhitameva hoti.
If the Parivāra and Khandhakas disappear, it still endures if the Ubhatovibhaṅga remains.
Khi Parivāra và các Khandhaka đã biến mất, nếu Ubhatovibhaṅga còn tồn tại, giáo pháp vẫn được xem là tồn tại.
Ubhatovibhaṅge antarahite mātikāya ṭhitāyapi ṭhitameva hoti.
If the Ubhatovibhaṅga disappears, it still endures even if the Mātika remains.
Khi Ubhatovibhaṅga đã biến mất, nếu Mātikā vẫn còn tồn tại, giáo pháp vẫn được xem là tồn tại.
Mātikāya antarahitāya pātimokkhapabbajjāupasampadāsu ṭhitāsu sāsanaṃ tiṭṭhati.
If the Mātika disappears, the Dispensation endures if the Pātimokkha, pabbajjā, and upasampadā remain.
Khi Mātikā đã biến mất, nếu Pātimokkha, phép xuất gia và cụ túc giới vẫn còn tồn tại, giáo pháp vẫn tồn tại.
Liṅgaṃ addhānaṃ gacchati.
The external form (of the Sāsana) travels a long way.
Hình tướng (liṅga) tồn tại lâu dài.
Setavatthasamaṇavaṃso pana kassapabuddhakālato paṭṭhāya sāsanaṃ dhāretuṃ nāsakkhi.
However, the lineage of monks wearing white robes was unable to sustain the Dispensation from the time of Kassapa Buddha onwards.
Tuy nhiên, dòng dõi sa-môn mặc y trắng đã không thể duy trì giáo pháp kể từ thời Đức Phật Kassapa.
Pacchimakassa pana saccapaṭivedhato pacchimakassa sīlabhedato ca paṭṭhāya sāsanaṃ osakkitaṃ nāma hoti.
But the Dispensation is said to decline from the time of the last individual's penetration of the Truths, or from the time of the last monk's breaking of precepts.
Giáo pháp được gọi là suy tàn kể từ khi người cuối cùng chứng ngộ chân lý và kể từ khi vị tỳ-khưu cuối cùng phá giới.
Tato paṭṭhāya aññassa buddhassa uppatti na vāritā.
From that time onwards, the arising of another Buddha is not prevented.
Kể từ đó, sự xuất hiện của một vị Phật khác không bị ngăn cản.
Tīṇi parinibbānāni nāma – kilesaparinibbānaṃ, khandhaparinibbānaṃ, dhātuparinibbānanti.
The three parinibbānas are: kilesa-parinibbāna, khandha-parinibbāna, and dhātu-parinibbāna.
Ba loại parinibbāna (viên tịch) là: kilesaparinibbāna (phiền não viên tịch), khandhaparinibbāna (uẩn viên tịch), và dhātuparinibbāna (xá-lợi viên tịch).
Tattha ‘kilesaparinibbānaṃ’ bodhipallaṅke ahosi, ‘khandhaparinibbānaṃ’ kusinārāyaṃ, ‘dhātuparinibbānaṃ’ anāgate bhavissati.
Among these, kilesa-parinibbāna occurred at the Bodhi-pallanka, khandha-parinibbāna in Kusinārā, and dhātu-parinibbāna will occur in the future.
Trong đó, ‘kilesaparinibbāna’ đã xảy ra tại Bồ-đề đoàn tràng, ‘khandhaparinibbāna’ tại Kusinārā, ‘dhātuparinibbāna’ sẽ xảy ra trong tương lai.
Sāsanassa kira osakkanakāle imasmiṃ tambapaṇṇidīpe dhātuyo sannipatitvā mahācetiyaṃ gamissanti, mahācetiyato nāgadīpe rājāyatanacetiyaṃ, tato mahābodhipallaṅkaṃ gamissanti.
It is said that at the time of the decline of the Dispensation, the relics in this island of Tambapaṇṇī will gather and proceed to the Mahācetiya, from the Mahācetiya to the Rājāyatana Cetiya in Nāgadīpa, and from there to the Great Bodhi-pallanka.
Nghe nói rằng, vào thời kỳ giáo pháp suy tàn, các xá-lợi trên đảo Tambapaṇṇi này sẽ tụ hội lại và đi đến Đại Bảo tháp (Mahācetiya), từ Đại Bảo tháp đến bảo tháp Rājāyatana ở Nāgadīpa, rồi từ đó đến Bồ-đề đoàn tràng.
Nāgabhavanatopi devalokatopi brahmalokatopi dhātuyo mahābodhipallaṅkameva gamissanti.
From the nāga realms, from the deva realms, and from the brahmā realms, the relics will all proceed to the Great Bodhi-pallanka.
Các xá-lợi từ cõi rồng (Nāgabhavana), cõi trời (Devaloka) và cõi Phạm thiên (Brahmaloka) cũng sẽ đi đến Bồ-đề đoàn tràng.
Sāsapamattāpi dhātu na antarā nassissati.
Not even a mustard-seed sized relic will perish along the way.
Ngay cả một xá-lợi nhỏ bằng hạt cải cũng sẽ không bị mất đi giữa chừng.
Sabbā dhātuyo mahābodhipallaṅke rāsibhūtā suvaṇṇakkhandho viya ekaghanā hutvā chabbaṇṇaraṃsiyo vissajjessanti.
All the relics, heaped at the Great Bodhi-pallanka, will become solid like a lump of gold and emit six-colored rays.
Tất cả xá-lợi tại bồ-đoàn sẽ tụ lại thành một khối, trở nên một khối đặc như một khối vàng, rồi sẽ phóng ra sáu loại hào quang.
Tā dasasahassilokadhātuṃ pharissanti.
These rays will illuminate the ten-thousand-world system.
Những hào quang ấy sẽ lan tỏa khắp mười ngàn thế giới.
Tato dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā ‘‘ajja satthā parinibbāti, ajja sāsanaṃ osakkati, pacchimadassanaṃ dāni idaṃ amhāka’’nti dasabalassa parinibbutadivasato mahantataraṃ kāruññaṃ karissanti.
Then, the devas of the ten thousand cakkavāḷas will gather and, saying, "Today the Teacher attains parinibbāna; today the Dispensation declines; this is our last sight of him," they will show greater compassion than on the day the Ten-Powered One attained parinibbāna.
Khi ấy, chư thiên ở mười ngàn cõi thế giới sẽ tụ hội lại và sẽ làm một việc bi thương còn hơn cả ngày Đức Thập Lực nhập diệt, nói rằng: “Hôm nay, Bậc Đạo Sư đã nhập diệt. Hôm nay, giáo pháp đã suy tàn. Đây là lần cuối cùng chúng ta được chiêm ngưỡng.”
Ṭhapetvā anāgāmikhīṇāsave avasesā sakabhāvena sandhāretuṃ na sakkhissanti.
Except for Non-returners and Arahants, the remaining beings will be unable to maintain their composure.
Ngoại trừ các vị Bất Lai và các bậc Lậu Tận, những vị còn lại sẽ không thể tự mình đứng vững được.
Dhātūsu tejodhātu uṭṭhahitvā yāva brahmalokā uggacchissati.
From among the relics, the element of heat (tejodhātu) will arise and ascend up to the brahmā realms.
Trong các xá-lợi, hỏa đại sẽ khởi lên và bốc cao cho đến cõi Phạm thiên.
Sāsapamattāyapi dhātuyā sati ekajālāva bhavissati; dhātūsu pariyādānaṃ gatāsu pacchijjissati.
As long as there is even a mustard-seed sized relic, there will be a single flame; it will cease when the relics are exhausted.
Khi còn dù chỉ một xá-lợi nhỏ bằng hạt cải, ngọn lửa sẽ vẫn là một khối duy nhất; khi các xá-lợi đã tiêu tận, ngọn lửa sẽ tắt.
Evaṃ mahantaṃ ānubhāvaṃ dassetvā dhātūsu antarahitāsu sāsanaṃ antarahitaṃ nāma hoti.
Thus, after showing such great power and with the relics having disappeared, the Dispensation is said to have disappeared.
Sau khi đã biểu hiện oai lực vĩ đại như vậy, khi các xá-lợi đã biến mất, thì được gọi là giáo pháp đã biến mất.
Yāva evaṃ na antaradhāyati tāva acarimaṃ nāma hoti.
As long as it does not disappear in this way, it is called not the last.
Chừng nào chưa biến mất như vậy, thì vẫn được gọi là chưa phải cuối cùng.
Evaṃ apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ – netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
That Buddhas should arise neither before nor after each other (i.e., simultaneously) – such a thing is impossible.
Việc các vị ấy xuất hiện không trước không sau như vậy – trường hợp này không thể xảy ra.
Kasmā pana apubbaṃ acarimaṃ na uppajjantīti?
Why do they not arise neither before nor after each other?
Nhưng tại sao các vị lại không xuất hiện không trước không sau?
Anacchariyattā.
Because they would not be extraordinary.
Vì không còn là điều kỳ diệu.
Buddhā hi acchariyamanussā, yathāha – ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke upajjamāno uppajjati acchariyamanusso.
For Buddhas are extraordinary beings, as it is said: "One person, bhikkhus, arising in the world, arises as an extraordinary human being.
Chư Phật là những con người kỳ diệu, như có lời dạy rằng: “Này các Tỳ-khưu, có một người khi xuất hiện trên đời là một con người kỳ diệu.
Katamo ekapuggalo?
Who is that one person?
Người đó là ai?
Tathāgato, bhikkhave, arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.172).
The Tathāgata, bhikkhus, the Arahant, the Fully Enlightened One."
Này các Tỳ-khưu, đó là Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác.”
Yadi ca dve vā cattāro vā aṭṭha vā soḷasa vā ekato uppajjeyyuṃ, na acchariyā bhaveyyuṃ.
If two, or four, or eight, or sixteen Buddhas were to arise at once, they would not be extraordinary.
Và nếu hai, hoặc bốn, hoặc tám, hoặc mười sáu vị cùng xuất hiện một lúc, thì các ngài sẽ không còn kỳ diệu nữa.
Ekasmiñhi vihāre dvinnaṃ cetiyānampi lābhasakkāro uḷāro na hoti, bhikkhūpi bahutāya na acchariyā jātā, evaṃ buddhāpi bhaveyyuṃ; tasmā nuppajjanti.
For even in one monastery, the offerings and reverence for two cetiyas are not abundant, and many bhikkhus are not considered extraordinary. In the same way, Buddhas would also be (not extraordinary); therefore, they do not arise.
Trong một ngôi tự viện, ngay cả việc cúng dường và tôn kính hai bảo tháp cũng không thể to lớn được; các Tỳ-khưu cũng vậy, vì số lượng đông nên không còn kỳ diệu nữa, chư Phật cũng sẽ như thế; vì vậy các ngài không xuất hiện đồng thời.
Desanāya ca visesābhāvato.
And because there would be no distinction in the teaching.
Và vì không có sự khác biệt trong lời dạy.
Yañhi satipaṭṭhānādibhedaṃ dhammaṃ eko deseti, aññena uppajjitvāpi sova desetabbo siyā.
For if one (Buddha) teaches the Dhamma, such as the Satipaṭṭhāna and other classifications, another (Buddha), even if arisen, would have to teach the very same (Dhamma).
Pháp mà một vị thuyết giảng, với các phân mục như Tứ Niệm Xứ, thì vị khác khi xuất hiện cũng sẽ phải thuyết giảng đúng như vậy.
Tato anacchariyo siyā.
Then it would not be extraordinary.
Do đó, sẽ không còn kỳ diệu.
Ekasmiṃ pana dhammaṃ desente desanāpi acchariyā hoti.
But when one (Buddha) teaches the Dhamma, the teaching itself is extraordinary.
Nhưng khi chỉ có một vị thuyết giảng Pháp, thì lời thuyết giảng ấy cũng là kỳ diệu.
Vivādabhāvato ca.
And because of the possibility of dispute.
Và vì sẽ có tranh cãi.
Bahūsu ca buddhesu uppannesu bahūnaṃ ācariyānaṃ antevāsikā viya ‘amhākaṃ buddho pāsādiko, amhākaṃ buddho madhurassaro lābhī puññavā’ti vivadeyyuṃ; tasmāpi evaṃ nuppajjanti.
If many Buddhas were to arise, people would dispute, like the disciples of many teachers, saying, "Our Buddha is pleasing," or "Our Buddha has a sweet voice, is获得 (lābhī), and is meritorious." For this reason also, they do not arise simultaneously in this manner.
Và khi nhiều vị Phật xuất hiện, giống như các đệ tử của nhiều vị thầy, họ sẽ tranh cãi rằng: ‘Đức Phật của chúng tôi trang nghiêm, Đức Phật của chúng tôi có giọng nói ngọt ngào, được nhiều lợi lộc, có nhiều phước báu’; vì vậy các ngài cũng không xuất hiện như thế.
‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā – ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ – netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti (a. ni. 1.277; ma. ni. 3.129).
"Venerable Nāgasena, this was spoken by the Blessed One: 'It is impossible, bhikkhus, it is inconceivable, that in one world-system two Arahants, Fully Enlightened Ones, should arise neither before nor after each other – such a thing is impossible.'
“Kính bạch ngài Nāgasena, điều này đã được Đức Thế Tôn dạy rằng: ‘Này các Tỳ-khưu, đây là điều không thể, là điều không có cơ hội, rằng trong cùng một thế giới lại có hai vị A-la-hán, Chánh Đẳng Giác xuất hiện không trước không sau – trường hợp này không thể xảy ra.’”
Desentā ca, bhante nāgasena, sabbepi tathāgatā sattatiṃsa bodhipakkhiyadhamme desenti, kathayamānā ca cattāri ariyasaccāni kathenti, sikkhāpentā ca tīsu sikkhāsu sikkhāpenti, anusāsamānā ca appamādapaṭipattiyaṃ anusāsanti.
And, Venerable Nāgasena, all Tathāgatas, when teaching, teach the thirty-seven Bodhipakkhiyadhammas; when speaking, they speak of the Four Noble Truths; when training, they train in the three trainings; and when admonishing, they admonish regarding the practice of diligence.
Thưa ngài Nāgasena, khi thuyết giảng, tất cả các đức Như Lai đều thuyết giảng ba mươi bảy pháp trợ Bồ-đề (bodhipakkhiyadhammā); khi nói chuyện, đều nói về Tứ Diệu Đế; khi huấn luyện, đều huấn luyện trong ba học xứ (sikkhā); khi giáo huấn, đều giáo huấn về sự thực hành không dể duôi (appamādapaṭipatti).
Yadi, bhante nāgasena, sabbesampi tathāgatānaṃ ekā desanā ekā kathā ekā sikkhā ekānusiṭṭhi, kena kāraṇena dve tathāgatā ekakkhaṇe nuppajjanti?
If, Venerable Nāgasena, all Tathāgatas have one teaching, one discourse, one training, one instruction, for what reason do two Tathāgatas not arise at the same moment?
Thưa ngài Nāgasena, nếu tất cả các đức Như Lai đều có cùng một lời thuyết giảng, cùng một lời nói, cùng một học xứ, cùng một lời giáo huấn, thì vì lý do gì mà hai vị Như Lai không xuất hiện trong cùng một khoảnh khắc?
Ekenapi tāva buddhuppādena ayaṃ loko obhāsajāto.
Indeed, with the arising of even one Buddha, this world is illumined.
Chỉ với sự xuất hiện của một vị Phật thôi, thế giới này đã trở nên sáng chói.
Yadi dutiyo buddho bhaveyya, dvinnaṃ pabhāya ayaṃ loko bhiyyoso mattāya obhāsajāto bhaveyya.
If there were a second Buddha, this world would be illuminated to a greater extent by the radiance of two.
Nếu có vị Phật thứ hai, thế giới này hẳn sẽ trở nên sáng chói hơn nữa bởi ánh sáng của cả hai vị.
Ovadantā ca dve tathāgatā sukhaṃ ovadeyyuṃ, anusāsamānā ca sukhaṃ anusāseyyuṃ.
And two Tathāgatas, when giving advice, would advise happily; and when instructing, they would instruct happily.
Khi giáo giới, hai vị Như Lai sẽ giáo giới một cách dễ dàng; khi giáo huấn, các Ngài sẽ giáo huấn một cách dễ dàng.
Tattha me kāraṇaṃ dassehi yathāhaṃ nissaṃsayo bhaveyya’’nti.
Show me the reason for this, so that I may be free from doubt."
Xin ngài hãy chỉ cho con lý do về điều đó, để con có thể hết hoài nghi.
‘‘Ayaṃ, mahārāja, dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti.
"Great King, this ten-thousand-world system is capable of sustaining one Buddha; it sustains the qualities of only one Tathāgata.
Thưa Đại vương, thế giới hệ mười ngàn thế giới này chỉ có thể chứa đựng một vị Phật, chỉ có thể mang được công đức của một vị Như Lai mà thôi.
Yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya.
If a second Buddha were to arise, this ten-thousand-world system would not sustain it; it would tremble, shake, bend, bow down, bend over, scatter, disperse, be destroyed, and would not return to its original state.
Nếu một vị Phật thứ hai xuất hiện, thế giới hệ mười ngàn thế giới này sẽ không thể chịu đựng nổi; nó sẽ rung chuyển, chấn động, nghiêng ngả, chúi xuống, cong vênh, tan rã, phân tán, hủy diệt, và không thể đứng vững được.
‘‘Yathā, mahārāja, nāvā ekapurisasandhāraṇī bhaveyya, ekasmiṃ purise abhirūḷhe sā nāvā samupādikā bhaveyya.
"Just as, Great King, if a boat were capable of sustaining only one person, and when one person boarded it, that boat would move evenly on the water.
Thưa Đại vương, ví như có một chiếc thuyền chỉ có thể chở được một người. Khi một người đã lên thuyền, chiếc thuyền đó sẽ giữ được thăng bằng.
Atha dutiyo puriso āgaccheyya tādiso āyunā vaṇṇena vayena pamāṇena kisathūlena sabbaṅgapaccaṅgena.
Then, if a second person were to come, similar (to the first) in lifespan, complexion, age, size, whether thin or stout, and in all limbs and minor parts.
Rồi một người thứ hai đến, người này cũng tương tự về tuổi thọ, sắc đẹp, tuổi tác, vóc dáng, gầy béo, và tất cả các chi phần lớn nhỏ.
So taṃ nāvaṃ abhirūheyya.
And he were to board that boat.
Người đó cũng lên chiếc thuyền ấy.
Apinu sā, mahārāja, nāvā dvinnampi dhāreyyā’’ti?
Would that boat, Great King, be able to sustain both of them?"
Thưa Đại vương, liệu chiếc thuyền đó có thể chở được cả hai người không?
‘‘Na hi, bhante, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya, osīdeyya udake’’ti.
"No, Venerable Sir, it would not sustain them; it would tremble, shake, bend, bow down, bend over, scatter, disperse, be destroyed, and would not return to its original state; it would sink in the water."
Thưa ngài, không thể ạ. Nó sẽ rung chuyển, chấn động, nghiêng ngả, chúi xuống, cong vênh, tan rã, phân tán, hủy diệt, không thể đứng vững được, và sẽ chìm trong nước.
‘‘Evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti.
"Even so, Great King, this ten-thousand-world system is capable of sustaining one Buddha; it sustains the qualities of only one Tathāgata.
Cũng vậy, thưa Đại vương, thế giới hệ mười ngàn thế giới này chỉ có thể chứa đựng một vị Phật, chỉ có thể mang được công đức của một vị Như Lai mà thôi.
Yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya…pe… na ṭhānamupagaccheyya.
If a second Buddha were to arise, this ten-thousand-world system would not sustain it; it would tremble… (and so on)… and would not return to its original state.
Nếu một vị Phật thứ hai xuất hiện, thế giới hệ mười ngàn thế giới này sẽ không thể chịu đựng nổi; nó sẽ rung chuyển... ...và không thể đứng vững được.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, puriso yāvadatthaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya chādentaṃ yāvakaṇṭhamabhipūrayitvā.
‘‘Or again, great king, suppose a man were to eat as much food as he wished, filling himself to the very throat, making it satisfying.
Hoặc ví như, thưa Đại vương, một người ăn thức ăn tùy thích, ăn cho đến khi no căng tới cổ họng.
So tato pīṇito paripuṇṇo nirantaro tandīgato anonamitadaṇḍajāto punadeva tattakaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya.
If, having become satiated and completely full, with no space remaining, sluggish and stiff like an unbending stick, he were to eat that much food again.
Người đó đã no nê, mãn nguyện, đầy đủ, không còn chỗ chứa, mệt mỏi, cứng đờ như một cây gậy không thể uốn cong, lại ăn thêm một lượng thức ăn tương tự như vậy nữa.
Apinu kho so, mahārāja, puriso sukhito bhaveyyā’’ti?
Would that man, great king, be comfortable?’’
Thưa Đại vương, liệu người đó có được an lạc không?
‘‘Na hi, bhante, sakiṃ bhuttova mareyyā’’ti.
‘‘No, Venerable Sir, having eaten once, he would surely die, ’’ he replied.
Thưa ngài, không thể ạ. Người đó sẽ chết ngay sau khi ăn xong.
Evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī…pe… na ṭhānamupagaccheyyā’’ti.
‘‘Just so, great king, if this ten-thousandfold world system were to bear one Buddha…pe… it would not endure.’’
Cũng vậy, thưa Đại vương, thế giới hệ mười ngàn thế giới này chỉ có thể chứa đựng một vị Phật... ...và không thể đứng vững được.
‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, atidhammabhārena pathavī calatī’’ti?
‘‘Does the earth, Venerable Nāgasena, shake due to an excessive burden of Dhamma?’’
Thưa ngài Nāgasena, có phải trái đất rung chuyển vì gánh nặng của Pháp quá lớn không?
‘‘Idha, mahārāja, dve sakaṭā ratanaparipūritā bhaveyyuṃ yāvasmā mukhasamā.
‘‘Here, great king, suppose there were two carts filled with jewels up to their mouths.
“Tâu Đại vương, ở đây, giả như có hai cỗ xe đầy châu báu cho đến miệng xe.
Eka sakaṭato ratanaṃ gahetvā ekamhi sakaṭe ākireyyuṃ.
If one were to take jewels from one cart and heap them into the other cart.
Rồi người ta lấy châu báu từ một cỗ xe đổ vào cỗ xe còn lại.
Apinu taṃ, mahārāja, sakaṭaṃ dvinnampi sakaṭānaṃ ratanaṃ dhāreyyā’’ti?
Would that cart, great king, be able to bear the jewels of both carts?’’
Tâu Đại vương, liệu cỗ xe ấy có thể chứa nổi châu báu của cả hai cỗ xe không?”
‘‘Na hi, bhante, nābhipi tassa caleyya, arāpi tassa bhijjeyyuṃ, nemipi tassa opateyya, akkhopi tassa bhijjeyyā’’ti.
‘‘No, Venerable Sir, its hub would burst, its spokes would break, its felloe would collapse, and its axle would splinter,’’ he replied.
“Thưa không thể, bạch ngài, trục xe của nó cũng sẽ rung chuyển, nan hoa của nó cũng sẽ gãy, vành xe của nó cũng sẽ rơi ra, và trục chính của nó cũng sẽ gãy.”
‘‘Kinnu kho, mahārāja, atiratanabhārena sakaṭaṃ bhijjatī’’ti?
‘‘Does the cart, great king, break due to an excessive burden of jewels?’’
“Tâu Đại vương, có phải cỗ xe bị gãy vỡ là do sức nặng quá tải của châu báu không?”
‘‘Āma, bhante’’ti.
‘‘Yes, Venerable Sir,’’ he replied.
“Thưa vâng, bạch ngài.”
‘‘Evameva kho, mahārāja, atidhammabhārena pathavī calatīti.
‘‘Just so, great king, the earth shakes due to an excessive burden of Dhamma,’’ he said.
“Cũng vậy, tâu Đại vương, trái đất rung chuyển là do sức nặng quá tải của Pháp.”
‘‘Apica, mahārāja, imaṃ kāraṇaṃ buddhabalaparidīpanāya osāritaṃ.
‘‘Furthermore, great king, this reason has been brought forth to illustrate the Buddha’s power.
“Hơn nữa, tâu Đại vương, lý do này được đưa ra để làm sáng tỏ Phật lực.
Aññampi tattha patirūpaṃ kāraṇaṃ suṇohi yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.
Listen to another suitable reason why two Sammāsambuddhas do not arise at the same time.
Xin hãy lắng nghe một lý do thích hợp khác về việc tại sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện trong cùng một thời điểm.
Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, parisāya vivādo uppajjeyya – ‘tumhākaṃ buddho, amhākaṃ buddho’ti ubhatopakkhajātā bhaveyyuṃ.
If, great king, two Sammāsambuddhas were to arise at the same time, a dispute would arise among the assembly—they would become partisans, saying ‘your Buddha, our Buddha.’
Tâu Đại vương, nếu hai vị Chánh Đẳng Giác xuất hiện trong cùng một thời điểm, tranh cãi sẽ nảy sinh trong hội chúng – ‘Đây là Đức Phật của các vị, đây là Đức Phật của chúng tôi’ – và họ sẽ chia thành hai phe.
Yathā, mahārāja, dvinnaṃ balavāmaccānaṃ parisāya vivādo uppajjeyya – ‘tumhākaṃ amacco, amhākaṃ amacco’ti ubhatopakkhajātā honti; evameva kho, mahārāja, yadi dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, tesaṃ parisāya vivādo uppajjeyya – ‘tumhākaṃ buddho, amhākaṃ buddho’ti ubhatopakkhajātā bhaveyyuṃ.
Just as, great king, when two powerful ministers are present, a dispute arises among the assembly—they become partisans, saying ‘your minister, our minister’; in the same way, great king, if two Sammāsambuddhas were to arise at the same time, a dispute would arise among their assembly—they would become partisans, saying ‘your Buddha, our Buddha.’
Tâu Đại vương, cũng như khi có hai vị đại thần quyền lực, tranh cãi sẽ nảy sinh trong hội chúng của họ – ‘Đây là vị đại thần của các vị, đây là vị đại thần của chúng tôi’ – và họ chia thành hai phe; cũng vậy, tâu Đại vương, nếu hai vị Chánh Đẳng Giác xuất hiện trong cùng một thời điểm, tranh cãi sẽ nảy sinh trong hội chúng của các ngài – ‘Đây là Đức Phật của các vị, đây là Đức Phật của chúng tôi’ – và họ sẽ chia thành hai phe.
Idaṃ tāva mahārāja ekaṃ kāraṇaṃ yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.
This, great king, is one reason why two Sammāsambuddhas do not arise at the same time.
Tâu Đại vương, trước hết đây là một lý do tại sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện trong cùng một thời điểm.”
‘‘Aparampi uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.
‘‘Hear yet another, higher reason why two Sammāsambuddhas do not arise at the same time.
“Xin hãy lắng nghe thêm một lý do cao hơn nữa tại sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện trong cùng một thời điểm.
Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ ‘aggo buddho’ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā bhaveyya, ‘jeṭṭho buddho’ti ‘seṭṭho buddho’ti ‘visiṭṭho buddho’ti ‘uttamo buddho’ti ‘pavaro buddho’ti ‘asamo buddho’ti ‘asamasamo buddho’ti ‘appaṭisamo buddho’ti ‘appaṭibhāgī buddho’ti ‘appaṭipuggalo buddho’ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā bhaveyya.
If, great king, two Sammāsambuddhas were to arise at the same time, the statement ‘the Buddha is supreme’ would be false; the statements ‘the Buddha is the eldest,’ ‘the Buddha is the noblest,’ ‘the Buddha is the most distinguished,’ ‘the Buddha is the highest,’ ‘the Buddha is the foremost,’ ‘the Buddha is peerless,’ ‘the Buddha is unequalled among the unequalled,’ ‘the Buddha is incomparable,’ ‘the Buddha is without counterpart,’ ‘the Buddha is without an equal person’—all such statements would be false.
Tâu Đại vương, nếu hai vị Chánh Đẳng Giác xuất hiện trong cùng một thời điểm, thì lời nói ‘Đức Phật là bậc Tối Thượng’ sẽ trở thành sai lầm, lời nói ‘Đức Phật là bậc Tối Trưởng’, ‘Đức Phật là bậc Tối Thắng’, ‘Đức Phật là bậc Đặc Thù’, ‘Đức Phật là bậc Vô Thượng’, ‘Đức Phật là bậc Cao Cả’, ‘Đức Phật là bậc Vô Song’, ‘Đức Phật là bậc Vô Song Đẳng’, ‘Đức Phật là bậc Bất Đồng’, ‘Đức Phật là bậc Vô Đối’, ‘Đức Phật là bậc Bất Tương Xứng’ cũng sẽ trở thành sai lầm.
Idampi kho tvaṃ, mahārāja, kāraṇaṃ tathato sampaṭiccha yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.
This reason, too, great king, you should accept as true: that two Sammāsambuddhas do not arise at the same time.
Tâu Đại vương, xin hãy chấp nhận lý do này đúng như thật, về việc tại sao hai vị Chánh Đẳng Giác không xuất hiện trong cùng một thời điểm.”
‘‘Apica, mahārāja, buddhānaṃ bhagavantānaṃ sabhāvapakati esā yaṃ ekoyeva buddho loke uppajjati.
‘‘Furthermore, great king, it is the nature and characteristic of the Buddhas, the Fortunate Ones, that only one Buddha arises in the world.
“Hơn nữa, tâu Đại vương, đây là bản chất tự nhiên của các Đức Phật Thế Tôn rằng chỉ có một Đức Phật duy nhất xuất hiện trên thế gian.
Kasmā kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Mahantattā sabbaññubuddhaguṇānaṃ.
Due to the immensity of the omniscient Buddha-qualities.
Vì sự vĩ đại của các phẩm hạnh của một vị Phật Toàn Giác.
Aññampi, mahārāja, yaṃ loke mahantaṃ taṃ ekaṃyeva hoti.
And also, great king, whatever is immense in the world is just one.
Tâu Đại vương, bất cứ điều gì vĩ đại trên thế gian cũng chỉ có một mà thôi.”
Pathavī, mahārāja, mahantā, sā ekāyeva; sāgaro mahanto, so ekoyeva; sineru girirājā mahanto, so ekoyeva; ākāso mahanto, so ekoyeva; sakko mahanto, so ekoyeva; mahābrahmā mahanto, so ekoyeva; tathāgato arahaṃ sammāsambuddho mahanto, so ekoyeva lokasmiṃ.
The earth, great king, is immense; it is just one. The ocean is immense; it is just one. Sineru, the king of mountains, is immense; it is just one. Space is immense; it is just one. Sakka is immense; he is just one. Mahābrahmā is immense; he is just one. The Tathāgata, the Arahant, the Sammāsambuddha is immense; he is just one in the world.
Thưa Đại vương, đất thì vĩ đại, nó chỉ có một; biển cả thì vĩ đại, nó chỉ có một; Sineru, vua của các ngọn núi, thì vĩ đại, nó chỉ có một; hư không thì vĩ đại, nó chỉ có một; Sakka thì vĩ đại, vị ấy chỉ có một; Mahābrahmā thì vĩ đại, vị ấy chỉ có một; đấng Tathāgato, Arahaṃ, Sammāsambuddho thì vĩ đại, trong thế gian Ngài chỉ có một.
Yattha te uppajjanti tattha aññesaṃ okāso na hoti.
Where they arise, there is no room for others.
Nơi nào các vị ấy sanh khởi, nơi đó không có chỗ cho những vị khác.
Tasmā, mahārāja, tathāgato arahaṃ sammāsambuddho ekoyeva loke uppajjatī’’ti.
Therefore, great king, the Tathāgata, the Arahant, the Sammāsambuddha, arises as just one in the world,’’ he said.
Vì vậy, thưa Đại vương, đấng Tathāgato, Arahaṃ, Sammāsambuddho chỉ có một vị sanh khởi trong thế gian.”
Ekissā lokadhātuyāti ekasmiṃ cakkavāḷe.
Ekissā lokadhātuyā means in one cakkavāḷa.
Trong một thế giới giới (ekissā lokadhātuyā) nghĩa là trong một cakkavāḷa.
Heṭṭhā imināva padena dasa cakkavāḷasahassāni gahitāni.
Below, with this very term, ten thousand cakkavāḷas are included.
Ở dưới, chính bằng từ này mà mười ngàn cakkavāḷa được bao hàm.
Tānipi ekacakkavāḷeneva paricchindituṃ vaṭṭanti.
These also apply to being delineated by just one cakkavāḷa.
Chúng cũng có thể được xác định chỉ bằng một cakkavāḷa.
Buddhā hi uppajjamānā imasmiṃyeva cakkavāḷe uppajjanti; uppajjanaṭṭhāne pana vārite ito aññesu cakkavāḷesu na uppajjantīti vāritameva hoti.
Indeed, when Buddhas arise, they arise in this very cakkavāḷa; if their arising place is prevented, it means that they do not arise in other cakkavāḷas apart from this one.
Thật vậy, khi các vị Phật sanh khởi, các Ngài sanh khởi chính trong cakkavāḷa này; và khi nơi sanh khởi đã bị ngăn che, thì việc các Ngài không sanh khởi trong các cakkavāḷa khác bên ngoài cakkavāḷa này cũng đã bị ngăn che.
Apubbaṃ acarimanti ettha cakkaratanapātubhāvato pubbe pubbaṃ, tasseva antaradhānato pacchā carimaṃ.
In Apubbaṃ acarimanti, ‘pubbaṃ’ is before the manifestation of the Cakkavatta-ratana, and ‘carimaṃ’ is after its disappearance.
Không trước không sau (apubbaṃ acarimaṃ): Ở đây, trước sự xuất hiện của cakkaratana là “trước”, sau sự biến mất của chính nó là “sau”.
Tattha dvidhā cakkaratanassa antaradhānaṃ hoti – cakkavattino kālakiriyāya vā pabbajjāya vā.
Therein, the disappearance of the Cakkavatta-ratana occurs in two ways: either due to the death of the cakkavatti or his renunciation.
Trong đó, sự biến mất của cakkaratana xảy ra theo hai cách: do cakkavattī mệnh chung hoặc do xuất gia.
Antaradhāyamānañca pana taṃ kālakiriyato vā pabbajjato vā sattame divase antaradhāyati.
And when it disappears, it does so on the seventh day from the death or the renunciation.
Và khi nó biến mất, nó biến mất vào ngày thứ bảy kể từ khi mệnh chung hoặc xuất gia.
Tato paraṃ cakkavattino pātubhāvo avārito.
Thereafter, the manifestation of a new cakkavatti is not prevented.
Sau đó, sự xuất hiện của một cakkavattī không bị ngăn cản.
Kasmā pana ekacakkavāḷe dve cakkavattino nuppajjantīti?
But why do two cakkavattis not arise in one cakkavāḷa?
Vậy tại sao hai vị cakkavattī không sanh khởi trong cùng một cakkavāḷa?
Vivādupacchedato anacchariyabhāvato cakkaratanassa mahānubhāvato ca.
Due to the prevention of disputes, due to the non-extraordinary nature, and due to the great power of the Cakkavatta-ratana.
Do để chấm dứt tranh cãi, do không còn là điều kỳ diệu, và do đại oai lực của cakkaratana.
Dvīsu hi uppajjantesu ‘amhākaṃ rājā mahanto, amhākaṃ rājā mahanto’ti vivādo uppajjeyya.
For if two were to arise, a dispute would arise in the assembly, saying, ‘Our king is great, our king is great.’
Thật vậy, nếu hai vị sanh khởi, tranh cãi sẽ nảy sanh rằng: ‘Vua của chúng ta vĩ đại, vua của chúng ta vĩ đại’.
‘Ekasmiṃ dīpe cakkavattī, ekasmiṃ dīpe cakkavattī’ti ca anacchariyo bhaveyya.
And if there were ‘a cakkavatti in one island, a cakkavatti in another island,’ it would not be extraordinary.
Và ‘có một cakkavattī ở châu này, một cakkavattī ở châu kia’ sẽ không còn là điều kỳ diệu.
Yo cāyaṃ cakkaratanassa dvisahassadīpaparivāresu catūsu mahādīpesu issariyānuppadānasamattho mahānubhāvo, so parihāyeyya.
And that great power of the Cakkavatta-ratana, which is capable of bestowing sovereignty over the four great islands surrounded by two thousand smaller islands, would diminish.
Và đại oai lực của cakkaratana, vốn có khả năng ban quyền thống trị trên bốn đại châu cùng với hai ngàn tiểu châu vây quanh, sẽ bị suy giảm.
Iti vivādupacchedato anacchariyabhāvato cakkaratanassa mahānubhāvato ca na ekacakkavāḷe dve uppajjanti.
Thus, due to the prevention of disputes, the non-extraordinary nature, and the great power of the Cakkavatta-ratana, two do not arise in one cakkavāḷa.
Như vậy, do để chấm dứt tranh cãi, do không còn là điều kỳ diệu, và do đại oai lực của cakkaratana, hai vị không sanh khởi trong cùng một cakkavāḷa.
Imāni hi paṇidhānasampattikāraṇāni.
These are the conditions for the fulfillment of aspiration.
Thật vậy, đây là những nguyên nhân cho sự thành tựu của lời phát nguyện.
Iti paṇidhānampi sampādetuṃ asamatthāya itthiyā kuto buddhabhāvoti ‘‘aṭṭhānametaṃ, anavakāso yaṃ itthī arahaṃ assa sammāsambuddho’’ti vuttaṃ.
Thus, for a woman incapable of fulfilling even the aspiration, whence comes Buddhahood? Therefore, it is said: ‘‘This is impossible, there is no such opportunity, that a woman might be an Arahant, a Sammāsambuddha.’’ Or, an accumulation of merit perfect in all aspects brings forth an existence perfect in all aspects, hence only a man becomes an Arahant, a Sammāsambuddha.
Như vậy, đối với người nữ không có khả năng hoàn thành ngay cả lời nguyện (thành Phật), thì làm sao có được Phật quả? Vì thế, đã được nói rằng: “Điều này không thể xảy ra, không có cơ hội để một người nữ có thể là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác”.
Sabbākāraparipūro vā puññussayo sabbākāraparipūrameva attabhāvaṃ nibbattetīti purisova arahaṃ hoti sammāsambuddho.
In Yaṃ itthī rājā assa cakkavattī (that a woman might be a cakkavatti king), and so on, since a woman’s distinguishing marks are not complete due to the absence of hidden genital organs, etc., the possession of the seven jewels is not fulfilled by being a woman-gem, and an existence superior to all human beings does not occur. Therefore, it is said: ‘‘This is impossible, there is no such opportunity, that a woman might be a cakkavatti king.’’ And since the three states, such as being Sakka, are also supreme, and the female gender is inferior, therefore these states, such as being Sakka, are also denied to her.
Hoặc, sự tích lũy công đức viên mãn về mọi phương diện sẽ tạo ra một thân thể viên mãn về mọi phương diện, do đó, chỉ có người nam mới có thể là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác.
Yaṃ itthī rājā assa cakkavattītiādīsupi yasmā itthiyā kosohitavatthaguyhādīnaṃ abhāvena lakkhaṇāni na paripūrenti, itthiratanabhāvena sattaratanasamaṅgitā na sampajjati, sabbamanussehi ca adhiko attabhāvo na hoti, tasmā ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ itthī rājā assa cakkavattī’’ti vuttaṃ.
Even in passages such as "for a woman to be a Universal Monarch," it is said, "It is impossible, there is no opportunity for a woman to be a Universal Monarch," because a woman's marks (of a Universal Monarch) are not complete due to the absence of features like her private parts being covered by a sheath, she cannot be endowed with the seven treasures in the form of a woman-gem, and she does not possess a self-existence superior to all humans.
Trong các đoạn như “việc người nữ có thể là vua Chuyển Luân vương”, vì người nữ không có các tướng như âm tàng v.v. nên các tướng không được viên mãn, và vì không thể là nữ bảo nên không thể thành tựu việc sở hữu bảy báu vật, và thân thể cũng không vượt trội hơn tất cả mọi người, do đó đã được nói rằng: “Điều này không thể xảy ra, không có cơ hội để một người nữ có thể là vua Chuyển Luân vương”.
Yasmā ca sakkattādīnipi tīṇi ṭhānāni uttamāni, itthiliṅgañca hīnaṃ, tasmā tassā sakkattādīnipi paṭisiddhāni.
And since the three positions such as being Sakka are supreme, and the female gender is inferior, those positions, such as being Sakka, are also prohibited for her.
Và vì ba địa vị như địa vị của Sakka (Đế Thích) v.v. cũng là những địa vị tối thượng, còn nữ giới thì thấp kém, do đó, các địa vị như địa vị của Sakka v.v. cũng bị ngăn cản đối với người nữ.
Nanu ca yathā itthiliṅgaṃ evaṃ purisaliṅgampi brahmaloke natthi, tasmā ‘‘yaṃ puriso brahmattaṃ kāreyya – ṭhānametaṃ vijjatī’’tipi na vattabbaṃ siyāti?
But just as the female gender does not exist in the Brahmā realm, so too the male gender does not exist there. Therefore, would it not be incorrect to say: ‘It is possible for a man to achieve the state of Brahmā’?
Chẳng phải rằng, cũng như nữ giới, nam giới cũng không tồn tại ở cõi Phạm thiên, do đó, cũng không nên nói rằng “việc người nam có thể đạt được địa vị Phạm thiên – điều này có thể xảy ra” hay sao?
No na vattabbaṃ.
No, it should be said.
Không, không phải là không nên nói.
Idha purisassa tattha nibbattanato.
Because a man from here is reborn there.
Vì người nam ở đây có thể tái sanh ở đó.
Brahmattanti hi mahābrahmattaṃ adhippetaṃ.
For here, ‘Brahmāhood’ refers to Mahābrahmāhood.
Quả vậy, địa vị Phạm thiên ở đây được hiểu là địa vị Đại Phạm thiên.
Itthī ca idha jhānaṃ bhāvetvā kālaṃ katvā brahmapārisajjānaṃ sahabyataṃ upapajjati, na mahābrahmānaṃ.
A woman, having developed jhāna here and passed away, is reborn in the company of the Brahmā-Pārisajjā devas, not among the Mahābrahmās.
Và người nữ, sau khi tu tập thiền định ở đây và mệnh chung, sẽ sanh làm bạn đồng hành của các Phạm Chúng thiên, chứ không phải của các Đại Phạm thiên.
Puriso pana tattha na uppajjatīti na vattabbo.
However, it cannot be said that a man is not reborn there.
Còn người nam thì không thể nói là không sanh ở đó.
Samānepi cettha ubhayaliṅgābhāve purisasaṇṭhānāva brahmāno, na itthisaṇṭhānā.
And even though both genders are absent there, Brahmās have the appearance of males, not females.
Mặc dù ở đây cả hai giới tính đều không có, nhưng các Phạm thiên đều có hình tướng nam, chứ không có hình tướng nữ.
Tasmā suvuttamevetaṃ.
Therefore, this has been well-stated.
Do đó, điều này đã được nói rất đúng.
Kāyaduccaritassātiādīsu yathā nimbabījakosātakībījādīni madhuraṃ phalaṃ na nibbattenti, asātaṃ amadhurameva nibbattenti, evaṃ kāyaduccaritādīni madhuraṃ vipākaṃ na nibbattenti, amadhurameva nibbattenti.
In phrases like kāyaduccaritassa (bad bodily conduct), just as neem seeds, bitter gourd seeds, and so forth do not produce sweet fruit, but only unpleasant and unsweet fruit; so too, bad bodily conduct and the like do not produce a sweet result, but only an unsweet one.
Trong các đoạn như “của thân ác hạnh”, cũng như hạt cây sầu đâu, hạt mướp đắng v.v. không thể tạo ra quả ngọt, mà chỉ tạo ra quả không mong muốn, không ngọt ngào, cũng vậy, thân ác hạnh v.v. không thể tạo ra quả báo ngọt ngào, mà chỉ tạo ra quả báo không ngọt ngào.
Yathā ca ucchubījasālibījādīni madhuraṃ sādhurasameva phalaṃ nibbattenti, na asātaṃ kaṭukaṃ, evaṃ kāyasucaritādīni madhurameva vipākaṃ nibbattenti, na amadhuraṃ.
And just as sugarcane seeds, rice seeds, and so forth produce only sweet and pleasant fruit, not unpleasant or bitter fruit; so too, good bodily conduct and the like produce only a sweet result, not an unsweet one.
Và cũng như hạt mía, hạt lúa v.v. chỉ tạo ra quả ngọt ngào, có vị ngon, chứ không phải quả không mong muốn, đắng chát, cũng vậy, thân thiện hạnh v.v. chỉ tạo ra quả báo ngọt ngào, chứ không phải quả báo không ngọt ngào.
Vuttampi cetaṃ –
And it has been said:
Điều này cũng đã được nói rằng –
Kāyaduccaritasamaṅgītiādīsu samaṅgīti pañcavidhā samaṅgitā – āyūhanasamaṅgitā, cetanāsamaṅgitā, kammasamaṅgitā, vipākasamaṅgitā, upaṭṭhānasamaṅgitāti.
In phrases like kāyaduccaritasamaṅgī (endowed with bad bodily conduct), samaṅgī refers to five kinds of endowment: endowment with striving (āyūhanasamaṅgitā), endowment with volition (cetanāsamaṅgitā), endowment with kamma (kammasamaṅgitā), endowment with result (vipākasamaṅgitā), and endowment with manifestation (upaṭṭhānasamaṅgitā).
Trong các đoạn như “người có thân ác hạnh”, sự sở hữu (samaṅgitā) có năm loại: āyūhanasamaṅgitā (sở hữu sự tạo tác), cetanāsamaṅgitā (sở hữu tư), kammasamaṅgitā (sở hữu nghiệp), vipākasamaṅgitā (sở hữu quả báo), và upaṭṭhānasamaṅgitā (sở hữu sự hiện khởi).
Tattha kusalākusalakammāyūhanakkhaṇe ‘āyūhanasamaṅgitā’ vuccati.
Among these, ‘endowment with striving’ is said to be at the moment of striving for wholesome or unwholesome kamma.
Trong đó, vào khoảnh khắc tạo tác nghiệp thiện và bất thiện, được gọi là ‘āyūhanasamaṅgitā’.
Tathā ‘cetanāsamaṅgitā’.
Similarly, ‘endowment with volition’.
Tương tự như vậy là ‘cetanāsamaṅgitā’.
Yāva pana arahattaṃ na pāpuṇanti tāva sabbepi sattā pubbe upacitaṃ vipākārahaṃ kammaṃ sandhāya kammasamaṅginoti vuccanti – esā ‘kammasamaṅgitā’.
And as long as beings have not attained Arahantship, all of them are said to be endowed with kamma, referring to the kamma accumulated in the past that is ripe for result – this is ‘endowment with kamma’.
Hơn nữa, chừng nào chưa chứng đắc A-la-hán quả, chừng đó tất cả chúng sanh, do vì nghiệp đã tích lũy từ trước, xứng đáng cho quả, nên được gọi là những người có đầy đủ nghiệp – đây là ‘sự đầy đủ về nghiệp’ (kammasamaṅgitā).
‘Vipākasamaṅgitā’ pana vipākakkhaṇeyeva veditabbā.
‘Endowment with result’, however, is to be understood only at the moment of the result.
Còn ‘sự đầy đủ về quả’ (vipākasamaṅgitā) thì chỉ nên được hiểu vào khoảnh khắc của quả.
Yāva pana sattā arahattaṃ na pāpuṇanti tāva tesaṃ tato tato cavitvā niraye tāva uppajjamānānaṃ aggijālalohakumbhīādīhi upaṭṭhānākārehi nirayo, gabbhaseyyakattaṃ āpajjamānānaṃ mātukucchi, devesu uppajjamānānaṃ kapparukkhavimānādīhi upaṭṭhānākārehi devalokoti evaṃ upapattinimittaṃ upaṭṭhāti.
And as long as beings have not attained Arahantship, for them, when reborn in hell after falling from one state or another, the hell realm manifests with appearances such as flames of fire and iron cauldrons; when falling into a womb, the mother’s womb manifests; when reborn among devas, the deva world manifests with appearances such as wish-fulfilling trees and celestial mansions. Thus, the sign of rebirth manifests.
Hơn nữa, chừng nào chúng sanh chưa chứng đắc A-la-hán quả, chừng đó, đối với những chúng sanh ấy, sau khi chết từ các cõi này cõi khác, nếu sanh vào địa ngục, thì tướng địa ngục hiện khởi qua các hình thức như vạc dầu bằng sắt rực lửa, v.v...; nếu phải nằm trong thai mẹ, thì bụng mẹ hiện khởi; nếu sanh vào cõi trời, thì cõi trời hiện khởi qua các hình thức như cây như ý, thiên cung, v.v... Như vậy, tướng sanh thú (upapattinimitta) hiện khởi.
Iti nesaṃ iminā uppattinimittūpaṭṭhānena aparimuttattā ‘upaṭṭhānasamaṅgitā’ nāma.
Since they are not free from this manifestation of the sign of rebirth, it is called ‘endowment with manifestation’.
Vì lẽ họ không thoát khỏi sự hiện khởi của tướng sanh thú này, nên được gọi là ‘sự đầy đủ về sự hiện khởi’ (upaṭṭhānasamaṅgitā).
Sāva calati, sesā niccalā.
Only this one shifts; the others are fixed.
Chỉ có sự đầy đủ ấy là biến động, còn các sự đầy đủ khác thì bất động.
Niraye hi upaṭṭhitepi devaloko upaṭṭhāti; devaloke upaṭṭhitepi nirayo upaṭṭhāti; manussaloke upaṭṭhitepi tiracchānayoni upaṭṭhāti; tiracchānayoniyā ca upaṭṭhitāyapi manussaloko upaṭṭhātiyeva.
For even when hell is manifested, the deva world can manifest; even when the deva world is manifested, hell can manifest; even when the human world is manifested, the animal realm can manifest; and even when the animal realm is manifested, the human world can manifest.
Thật vậy, ngay cả khi tướng địa ngục đã hiện khởi, cõi trời vẫn có thể hiện khởi; ngay cả khi cõi trời đã hiện khởi, địa ngục vẫn có thể hiện khởi; ngay cả khi cõi người đã hiện khởi, loài súc sanh vẫn có thể hiện khởi; và ngay cả khi loài súc sanh đã hiện khởi, cõi người vẫn có thể hiện khởi.
Tatridaṃ vatthu – soṇagiripāde kira acelavihāre soṇatthero nāma eko dhammakathiko.
Here is a story: There was once, they say, a Dhamma preacher named Elder Soṇa in the Acelavihāra at the foot of Soṇagiri mountain.
Về vấn đề này, có câu chuyện sau đây – nghe nói, tại tu viện Acela dưới chân núi Soṇagiri, có một vị trưởng lão thuyết pháp tên là Soṇa.
Tassa pitā sunakhavājiko nāma luddako ahosi.
His father was a hunter named Sunakhavājika, one who travelled with dogs.
Cha của ngài là một người thợ săn tên là Sunakhavājika.
Thero taṃ paṭibāhantopi saṃvare ṭhapetuṃ asakkonto ‘mā nassi varāko’ti mahallakakāle akāmakaṃ pabbājesi.
Though the Elder tried to restrain him, he could not keep him in self-restraint, so he ordained him against his will in his old age, thinking, ‘May the poor wretch not be ruined.’
Vị trưởng lão, dù đã can ngăn, nhưng không thể làm cho ông giữ gìn giới hạnh, nên khi ông đã già, ngài đã cho ông xuất gia dù ông không muốn, với ý nghĩ rằng ‘mong cho người cha đáng thương của ta không bị hư hoại’.
Tassa gilānaseyyāya nipannassa nirayo upaṭṭhāsi.
As he lay on his sickbed, hell manifested to him.
Khi ông đang nằm trên giường bệnh, tướng địa ngục đã hiện khởi.
Soṇagiripādato mahantā mahantā sunakhā āgantvā khāditukāmā viya samparivāresuṃ.
Huge dogs came from the foot of Soṇagiri and surrounded him as if they wanted to devour him.
Những con chó rất lớn từ chân núi Soṇagiri đến và vây quanh như muốn cắn xé.
So mahābhayabhīto ‘‘vārehi, tāta soṇa!
Terrified by great fear, he cried out, “Ward them off, dear Soṇa!
Ông vô cùng kinh hãi, la lên: “Đuổi chúng đi, con Soṇa ơi!
Vārehi, tāta soṇā’’ti āha.
Ward them off, dear Soṇa!”
Đuổi chúng đi, con Soṇa ơi!”
‘‘Kiṃ mahātherā’’ti?
“What is it, Great Elder?”
“Có chuyện gì vậy, Đại Trưởng lão?”
‘‘Na passasi, tātā’’ti taṃ pavattiṃ ācikkhi.
“Don’t you see, dear one?” he said, and recounted the event.
“Con không thấy sao, con ơi?” rồi ông kể lại sự việc đó.
Soṇatthero ‘kathañhi nāma mādisassa pitā niraye nibbattissati, patiṭṭhāhamassa bhavissāmī’ti sāmaṇerehi nānāpupphāni āharāpetvā cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇesu mālāsanthārapūjañca āsanapūjañca kāretvā pitaraṃ mañcena cetiyaṅgaṇaṃ haritvā mañce nipajjāpetvā ‘‘ayaṃ me, mahāthera, pūjā tumhākaṃ atthāya katā; ‘ayaṃ me, bhagavā, duggatapaṇṇākāro’ti vatvā bhagavantaṃ vanditvā cittaṃ pasādehī’’ti āha.
Elder Soṇa thought, ‘How can a father of someone like me be reborn in hell? I will be a refuge for him.’ So he had the novices bring various flowers, arranged garlands and made offerings at the cetiya grounds and Bodhi tree grounds, then carried his father on a bed to the cetiya grounds, laid him on the bed, and said, “This offering, Great Elder, was made for your benefit; ‘This, O Blessed One, is the offering of a poor wretch,’ say this, and having venerated the Blessed One, gladden your mind.”
Trưởng lão Soṇa nghĩ rằng: ‘Làm sao cha của một người như ta lại có thể sanh vào địa ngục được, ta phải là nơi nương tựa cho ông’, rồi ngài sai các vị sa-di mang nhiều loại hoa đến, thực hiện việc cúng dường bằng cách trải hoa và cúng dường chỗ ngồi tại sân tháp và sân Bồ-đề, sau đó mang cha mình trên giường đến sân tháp, đặt ông nằm trên giường và nói: “Thưa Đại Trưởng lão, việc cúng dường này con đã làm vì lợi ích của ngài; xin ngài hãy nói ‘Bạch Thế Tôn, đây là món quà của người nghèo khó’, rồi đảnh lễ Thế Tôn và làm cho tâm ý trong sạch.”
So mahāthero pūjaṃ disvā tathākaronto cittaṃ pasādesi.
The Great Elder, seeing the offering, did as instructed and gladdened his mind.
Vị Đại Trưởng lão ấy, khi thấy việc cúng dường, đã làm theo như vậy và làm cho tâm ý trong sạch.
Tāvadevassa devaloko upaṭṭhāsi, nandavanacittalatāvanamissakavanaphārusakavanavimānāni ceva devanāṭakāni ca parivāretvā ṭhitāni viya ahesuṃ.
Immediately, the deva world manifested to him; it was as if the Nandavana, Cittalatāvana, Missakavana, and Phārusakavana celestial mansions, along with celestial dancers, had surrounded him.
Ngay lúc đó, cõi trời hiện khởi với ông, các khu vườn Nandavana, Cittalatāvana, Missakavana, Phārusakavana, các thiên cung và các vũ nữ thiên giới dường như đang vây quanh ông.
So ‘‘apetha, soṇa!
He said, “Away, Soṇa!
Ông nói: “Tránh ra, Soṇa ơi!
Apetha, soṇā’’ti āha.
Away, Soṇa!”
Tránh ra, Soṇa ơi!”
‘‘Kimidaṃ, mahātherā’’ti?
“What is this, Great Elder?”
“Chuyện gì đây, thưa Đại Trưởng lão?”
‘‘Etā te, tāta, mātaro āgacchantī’’ti.
“These, dear one, are your mothers approaching,” he said.
“Các người mẹ của con đang đến kia kìa, con ơi.”
‘Thero saggo upaṭṭhito mahātherassā’ti cintesi.
The Elder thought, ‘The heaven realm has manifested to the Great Elder.’
Trưởng lão nghĩ: ‘Cõi trời đã hiện ra cho vị Đại trưởng lão.’
Evaṃ upaṭṭhānasamaṅgitā calatīti veditabbā.
Thus, it should be understood that the endowment with manifestation shifts.
Cần được biết rằng, upaṭṭhānasamaṅgitā (sự tương hợp với hiện tướng) dịch chuyển như vậy.
Etāsu samaṅgitāsu idha āyūhanacetanākammasamaṅgitāvasena ‘‘kāyaduccaritasamaṅgī’’tiādi vuttaṃ.
Among these endowments, here, the phrase “endowed with bad bodily conduct” and so forth is stated by way of endowment with striving, volition, and kamma.
Trong các samaṅgitā này, ở đây, với ý nghĩa của āyūhanasamaṅgitā, cetanāsamaṅgitā, và kammasamaṅgitā, câu bắt đầu bằng ‘kāyaduccaritasamaṅgī’ đã được nói đến.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại ở khắp nơi đều có ý nghĩa rõ ràng.