175. Dvādasame sīlasampadāti paripuṇṇasīlatā.
175. In the twelfth, accomplishment in morality (sīlasampadā) means perfected morality.
175. Trong điều thứ mười hai, giới đầy đủ nghĩa là giới hạnh viên mãn.
Diṭṭhisampadāti sammādiṭṭhikabhāvo.
Accomplishment in view (diṭṭhisampadā) means being one with right view.
Chánh kiến đầy đủ nghĩa là có chánh kiến.
Tena kammassakatasammādiṭṭhi, jhānasammādiṭṭhi, vipassanāsammādiṭṭhi, maggasammādiṭṭhi, phalasammādiṭṭhīti sabbāpi pañcavidhā sammādiṭṭhi saṅgahitā hoti.
Thus, all five kinds of right view are included: right view of Kamma ownership, right view of jhāna, right view of vipassanā, right view of the path, and right view of the fruition.
Theo đó, tất cả năm loại chánh kiến đều được bao gồm: chánh kiến về nghiệp (kammassakatā), chánh kiến về thiền (jhāna), chánh kiến về quán chiếu (vipassanā), chánh kiến về đạo (magga), và chánh kiến về quả (phala).
181. Ito paresu kujjhanalakkhaṇo kodho.
181. From here, anger (kodho) has the characteristic of being vexed with others.
181. Từ đây trở đi, kodho (sân) có đặc tính là nổi giận với người khác.
Upanandhanalakkhaṇo upanāho.
Resentment (upanāho) has the characteristic of harboring ill will.
Upanāho (oán kết) có đặc tính là tích chứa oán hận.
Sukatakaraṇamakkhanalakkhaṇo makkho.
Denigration (makkho) has the characteristic of disparaging good deeds.
Makkho (chê bai) có đặc tính là chê bai việc tốt đã làm.
Yugaggāhalakkhaṇo palāso.
Domineering (palāso) has the characteristic of taking the lead.
Palāso (não hại) có đặc tính là giữ chặt thành kiến.
Usūyanalakkhaṇā issā.
Envy (issā) has the characteristic of begrudging.
Issā (đố kỵ) có đặc tính là ganh tị.
Pañcamaccherabhāvo macchariyaṃ.
Stinginess (macchariyaṃ) is the state of the five types of avarice.
Macchariyaṃ (keo kiệt) là trạng thái keo kiệt năm loại.
Taṃ sabbampi maccharāyanalakkhaṇaṃ.
All of that has the characteristic of being miserly.
Tất cả những điều đó đều có đặc tính keo kiệt.
Katapaṭicchādanalakkhaṇā māyā.
Deceit (māyā) has the characteristic of concealing what has been done.
Māyā (giả dối) có đặc tính là che giấu những việc đã làm.
Kerāṭikalakkhaṇaṃ sāṭheyyaṃ.
Fraud (sāṭheyyaṃ) has the characteristic of trickery.
Sāṭheyyaṃ (lừa dối) có đặc tính là lừa lọc.
Alajjanākāro ahirikaṃ.
Shamelessness (ahirikaṃ) is the state of not being ashamed.
Ahirikaṃ (không biết hổ thẹn) là thái độ không biết hổ thẹn.
Upavādato abhāyanākāro anottappaṃ.
Lack of moral dread (anottappaṃ) is the state of not fearing blame.
Anottappaṃ (không biết ghê sợ) là thái độ không sợ bị chỉ trích.
Akkodhādayo tesaṃ paṭipakkhavasena veditabbā.
Absence of anger (akkodhā) and so on should be understood in the sense of being their opposites.
Akkodhā (không sân) v.v. cần được hiểu theo nghĩa đối lập với những điều đó.
191-200. Sāvajjāti sadosā.
191-200. Blameworthy (sāvajjā) means with fault.
191-200. Sāvajjā (có lỗi) là có khuyết điểm.
Anavajjāti niddosā.
Blameless (anavajjā) means without fault.
Anavajjā (không lỗi) là không có khuyết điểm.
Dukkhudrayāti dukkhavaḍḍhikā.
Resulting in suffering (dukkhudrayā) means increasing suffering.
Dukkhudrayā (mang lại khổ đau) là làm tăng trưởng khổ đau.
Sukhudriyāti sukhavaḍḍhikā.
Resulting in happiness (sukhudriyā) means increasing happiness.
Sukhudriyā (mang lại an lạc) là làm tăng trưởng an lạc.
Sabyābajjhāti sadukkhā.
Afflictive (sabyābajjhā) means with suffering.
Sabyābajjhā (có sự não hại) là có khổ đau.
Abyābajjhāti niddukkhā.
Non-afflictive (abyābajjhā) means without suffering.
Abyābajjhā (không não hại) là không có khổ đau.
Ettāvatā vaṭṭavivaṭṭameva kathitaṃ.
By this much, the cycle of existence (saṃsāra) and its cessation (nibbāna) have been spoken of.
Cho đến đây, chỉ nói về luân hồi (vaṭṭa) và thoát khỏi luân hồi (vivaṭṭa).
201. Dveme, bhikkhave, atthavase paṭiccāti, bhikkhave, dve atthe nissāya dve kāraṇāni sandhāya.
201. Bhikkhus, it is for these two purposes (dveme, bhikkhave, atthavase paṭiccā) means, bhikkhus, relying on two purposes, with reference to two reasons.
201. Dveme, bhikkhave, atthavase paṭiccā (Này các Tỳ Khưu, y cứ hai mục đích này) nghĩa là, này các Tỳ Khưu, y cứ hai ý nghĩa, dựa vào hai lý do.
Sikkhāpadaṃ paññattanti sikkhākoṭṭhāso ṭhapito.
A training rule has been laid down (sikkhāpadaṃ paññatta) means a section of training has been established.
Sikkhāpadaṃ paññatta (giới học được chế định) là một phần của giới học được thiết lập.
Saṅghasuṭṭhutāyāti saṅghassa suṭṭhubhāvāya, ‘‘suṭṭhu, bhante’’ti vatvā sampaṭicchanatthāyāti attho.
For the good conduct of the Saṅgha (saṅghasuṭṭhutāyā) means for the good state of the Saṅgha, meaning for accepting it by saying, “It is good, venerable sirs.”
Saṅghasuṭṭhutāyā (vì sự tốt đẹp của Tăng đoàn) là vì sự tốt đẹp của Tăng đoàn, nghĩa là để Tăng đoàn chấp thuận bằng cách nói “Lành thay, bạch Ngài”.
Saṅghaphāsutāyāti saṅghassa phāsuvihāratthāya.
For the well-being of the Saṅgha (saṅghaphāsutāyā) means for the comfortable dwelling of the Saṅgha.
Saṅghaphāsutāyā (vì sự an lạc của Tăng đoàn) là vì sự an lạc của Tăng đoàn.
Dummaṅkūnanti dussīlānaṃ.
Of the corrupt (dummaṅkūnaṃ) means of the immoral.
Dummaṅkūna (những người xấu ác) là những người có giới hạnh xấu.
Pesalānanti pīyasīlānaṃ.
Of the conscientious (pesalānaṃ) means of those with pleasant conduct.
Pesalāna (những người đáng yêu kính) là những người có giới hạnh đáng yêu kính.
Diṭṭhadhammikānaṃ āsavānanti diṭṭhadhamme imasmiṃyeva attabhāve vītikkamapaccayā paṭiladdhabbānaṃ vadhabandhanādidukkhadhammasaṅkhātānaṃ āsavānaṃ.
For the prevention of effluents pertaining to the present life (diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ) means for the effluents such as suffering in the form of killing and binding, which are to be attained in this very existence due to transgression.
Diṭṭhadhammikānaṃ āsavāna (các lậu hoặc thuộc hiện pháp) là các lậu hoặc thuộc khổ pháp như bị đánh đập, xiềng xích, v.v., phải chịu đựng do phạm giới ngay trong đời này.
Saṃvarāyāti pidahanatthāya.
For restraint (saṃvarāyā) means for covering.
Saṃvarāyā (để phòng hộ) là để ngăn chặn.
Samparāyikānanti tathārūpānaṃyeva apāyadukkhasaṅkhātānaṃ samparāye uppajjanakaāsavānaṃ.
Of effluents pertaining to the future life (samparāyikānaṃ) means of effluents such as suffering in the lower realms, which arise in the future, of the same kind.
Samparāyikāna (các lậu hoặc thuộc đời sau) là các lậu hoặc thuộc khổ cảnh địa ngục tương tự như vậy, sẽ phát sinh trong đời sau.
Paṭighātāyāti paṭisedhanatthāya.
For their suppression (paṭighātāyā) means for their prevention.
Paṭighātāyā (để tiêu trừ) là để ngăn chặn.
Verānanti akusalaverānampi puggalaverānampi.
Of hostilities (verānaṃ) means both unwholesome hostilities and personal hostilities.
Verāna (các mối oán thù) là các mối oán thù bất thiện và oán thù cá nhân.
Vajjānanti dosānaṃ.
Of faults (vajjānaṃ) means of defects.
Vajjāna (các lỗi lầm) là các khuyết điểm.
Te eva vā dukkhadhammā vajjanīyattā idha vajjāti adhippetā.
Or those very states of suffering are here intended as faults because they are to be avoided.
Chính những khổ pháp đó được gọi là lỗi lầm ở đây vì chúng cần phải tránh.
Bhayānanti cittutrāsabhayānampi bhayahetūnaṃ tesaṃyeva dukkhadhammānampi.
Of dangers (bhayānaṃ) means both dangers of mental terror and the very same states of suffering that are causes of danger.
Bhayāna (các nỗi sợ hãi) là các nỗi sợ hãi của tâm và cả những khổ pháp là nguyên nhân của sợ hãi.
Akusalānanti akkhamaṭṭhena akusalasaṅkhātānaṃ dukkhadhammānaṃ.
Of unwholesome states (akusalānaṃ) means of states of suffering termed unwholesome in the sense of being intolerable.
Akusalāna (các điều bất thiện) là các khổ pháp được gọi là bất thiện theo nghĩa không chấp nhận được.
Gihīnaṃ anukampāyāti gihīsu ujjhāyantesu paññattasikkhāpadaṃ gihīnaṃ anukampāya paññattaṃ nāma.
Out of compassion for householders (gihīnaṃ anukampāyā) means a training rule laid down when householders were complaining is called laid down out of compassion for householders.
Gihīnaṃ anukampāyā (vì lòng từ bi đối với hàng cư sĩ) nghĩa là giới học được chế định vì lòng từ bi đối với hàng cư sĩ khi họ phàn nàn.
Pāpicchānaṃ pakkhupacchedāyāti pāpicchā pakkhaṃ nissāya saṅghaṃ bhindeyyunti tesaṃ pakkhupacchedanatthāya.
For cutting off the support of those with evil desires (pāpicchānaṃ pakkhupacchedāyā) means for cutting off the support of those with evil desires, lest they rely on support to split the Saṅgha.
Pāpicchānaṃ pakkhupacchedāyā (để cắt đứt phe phái của những người có ác dục) là để cắt đứt phe phái của những người có ác dục, e rằng họ sẽ chia rẽ Tăng đoàn dựa vào phe phái.
Appasannānaṃ pasādāyāti pubbe appasannānampi paṇḍitamanussānaṃ sikkhāpadapaññattisampadaṃ disvā pasāduppattiatthāya.
For the awakening of faith in those without faith (appasannānaṃ pasādāyā) means for faith to arise in wise people who previously had no faith, upon seeing the perfection of the establishment of the training rules.
Appasannānaṃ pasādāyā (để làm cho những người chưa có niềm tin phát sinh niềm tin) là để làm cho những người trí thức trước đây chưa có niềm tin phát sinh niềm tin khi thấy sự hoàn hảo của việc chế định giới học.
Pasannānaṃ bhiyyobhāvāyāti pasannānaṃ uparūparipasādabhāvāya.
For the increase of faith in those who have faith (pasannānaṃ bhiyyobhāvāyā) means for the progressive increase of faith in those who have faith.
Pasannānaṃ bhiyyobhāvāyā (để làm cho những người đã có niềm tin tăng trưởng hơn nữa) là để làm cho niềm tin của những người đã có niềm tin tăng trưởng lên cao hơn nữa.
Saddhammaṭṭhitiyāti saddhammassa ciraṭṭhitatthaṃ.
For the endurance of the True Dhamma (saddhammaṭṭhitiyā) means for the long endurance of the True Dhamma.
Saddhammaṭṭhitiyā (để Chánh Pháp tồn tại lâu dài) là để Chánh Pháp tồn tại lâu dài.
Vinayānuggahāyāti pañcavidhassāpi vinayassa anuggaṇhanatthāya.
For the furtherance of the Vinaya (vinayānuggahāyā) means for furthering all five kinds of Vinaya.
Vinayānuggahāyā (để hỗ trợ Luật) là để hỗ trợ năm loại Luật.
202-230. Pātimokkhaṃ paññattanti bhikkhupātimokkhaṃ bhikkhunipātimokkhanti duvidhaṃ pātimokkhaṃ paññattaṃ.
202-230. The Pātimokkha has been laid down (Pātimokkhaṃ paññatta) means the two kinds of Pātimokkha, the Bhikkhu Pātimokkha and the Bhikkhunī Pātimokkha, have been laid down.
202-230. Pātimokkhaṃ paññatta (Pātimokkha được chế định) là hai loại Pātimokkha được chế định: Pātimokkha của Tỳ Khưu và Pātimokkha của Tỳ Khưu Ni.
Pātimokkhuddesoti bhikkhūnaṃ pañca, bhikkhunīnaṃ cattāroti nava pātimokkhuddesā paññattā.
Recitation of the Pātimokkha (Pātimokkhuddeso): nine recitations of the Pātimokkha have been laid down: five for bhikkhus and four for bhikkhunīs.
Pātimokkhuddeso (sự tụng đọc Pātimokkha) là chín lần tụng đọc Pātimokkha được chế định: năm lần cho Tỳ Khưu và bốn lần cho Tỳ Khưu Ni.
Pātimokkhaṭṭhapananti uposathaṭṭhapanaṃ.
Suspension of the Pātimokkha (Pātimokkhaṭṭhapana) is the suspension of the Uposatha.
Pātimokkhaṭṭhapana (sự đình chỉ Pātimokkha) là sự đình chỉ Uposatha.
Pavāraṇā paññattāti cātuddasikā pannarasikāti dve pavāraṇā paññattā.
The Pavāraṇā has been laid down (Pavāraṇā paññattā) means the two kinds of Pavāraṇā, the Cātuddasikā and the Pannarasikā, have been laid down.
Pavāraṇā paññattā (lễ Tự Tứ được chế định) là hai loại lễ Tự Tứ được chế định: Tự Tứ nửa tháng và Tự Tứ mỗi tháng.
Pavāraṇaṭṭhapanaṃ paññattanti sāpattikassa bhikkhuno pavāraṇā uttiyā vattamānāya pavāraṇaṭṭhapanaṃ paññattaṃ.
Suspension of the Pavāraṇā has been laid down (Pavāraṇaṭṭhapanaṃ paññatta) means the suspension of the Pavāraṇā has been laid down for a bhikkhu who has committed an offense while the Pavāraṇā is proceeding by declaration.
Pavāraṇaṭṭhapanaṃ paññatta (sự đình chỉ Tự Tứ được chế định) là sự đình chỉ Tự Tứ được chế định đối với Tỳ Khưu có phạm lỗi khi lễ Tự Tứ đang diễn ra.
Tajjanīyakammādīsu bhikkhū vācāsattīhi vitudantānaṃ paṇḍukalohitakānaṃ bhikkhūnaṃ tajjanīyakammaṃ (cūḷava. 1 ādayo) paññattaṃ.
The act of rebuke (tajjanīyakammaṃ) has been laid down for bhikkhus who are vituperating with offensive words against other bhikkhus, specifically those with a pale and bloody complexion.
Tajjanīyakammaṃ (biện pháp khiển trách) được chế định đối với các Tỳ Khưu nói lời thô tục, cãi vã, và các Tỳ Khưu có màu da xanh xao hoặc đỏ ửng.
Bālassa abyattassa seyyasakassa bhikkhuno niyassakammaṃ paññattaṃ.
The act of dependence (niyassakammaṃ) has been laid down for a foolish, undeveloped, presumptuous bhikkhu.
Niyassakammaṃ (biện pháp hạ cấp) được chế định đối với Tỳ Khưu còn non dại, thiếu hiểu biết, và tự cho mình là hơn người.
Kuladūsake assajipunabbasuke bhikkhū ārabbha pabbājanīyakammaṃ (cūḷava. 21 ādayo) paññattaṃ.
The act of banishment (pabbājanīyakammaṃ) has been laid down concerning the bhikkhus Assaji and Punabbasu, who corrupt families.
Pabbājanīyakammaṃ (biện pháp trục xuất) được chế định đối với Tỳ Khưu Assaji và Punabbasu, những người làm bại hoại gia đình.
Gihīnaṃ akkosakassa sudhammattherassa paṭisāraṇīyakammaṃ (cūḷava. 33 ādayo) paññattaṃ.
The act of reconciliation (paṭisāraṇīyakammaṃ) has been laid down concerning the elder Sudhamma, who abused householders.
Paṭisāraṇīyakammaṃ (biện pháp hòa giải) được chế định đối với Trưởng lão Sudhamma, người đã mắng nhiếc cư sĩ.
Āpattiyā adassanādīsu ukkhepanīyakammaṃ paññattaṃ.
The act of suspension (ukkhepanīyakammaṃ) has been laid down in cases of non-recognition of an offense and so forth.
Ukkhepanīyakammaṃ (biện pháp khai trừ) được chế định khi không thấy lỗi, v.v.
Garukāpattiṃ āpannassa paṭicchannāya āpattiyā parivāsadānaṃ paññattaṃ.
The granting of probation (parivāsadānaṃ) has been laid down for one who has committed a grave offense that was concealed.
Parivāsadānaṃ (sự cho biệt trú) được chế định đối với người đã phạm trọng tội và che giấu tội lỗi.
Parivāse antarāpattiṃ āpannassa mūlāya paṭikassanaṃ paññattaṃ.
The re-commencement of probation (mūlāya paṭikassanaṃ) has been laid down for one who commits an offense during probation.
Mūlāya paṭikassanaṃ (sự kéo về ban đầu) được chế định đối với người phạm lỗi trong thời gian biệt trú.
Paṭicchannāyapi appaṭicchannāyapi āpattiyā mānattadānaṃ paññattaṃ.
The granting of Mānattā (mānattadānaṃ) has been laid down for an offense, whether concealed or unconcealed.
Mānattadānaṃ (sự cho mãn hạn) được chế định đối với tội lỗi đã che giấu hoặc chưa che giấu.
Ciṇṇamānattassa abbhānaṃ paññattaṃ.
Reinstatement (abbhānaṃ) has been laid down for one who has observed Mānattā.
Abbhānaṃ (sự phục hồi) được chế định đối với người đã hoàn thành mãn hạn.
Sammā vattantassa osāraṇīyaṃ paññattaṃ.
The act of reinstatement (osāraṇīyaṃ) has been laid down for one who behaves correctly.
Osāraṇīyaṃ (biện pháp phục hồi) được chế định đối với người hành xử đúng đắn.
Asammāvattanādīsu nissāraṇīyaṃ paññattaṃ.
The act of expulsion (nissāraṇīyaṃ) has been laid down in cases of incorrect behavior and so forth.
Nissāraṇīyaṃ (biện pháp trục xuất) được chế định đối với người hành xử sai trái, v.v.
Ehibhikkhūpasampadā saraṇagamanūpasampadā ovādūpasampadā pañhābyākaraṇūpasampadā ñatticatutthakammūpasampadā garudhammūpasampadā ubhatosaṅghe upasampadā dūtena upasampadāti aṭṭhavidhā upasampadā paññattā.
Eight kinds of ordination (upasampadā) have been laid down: ordination by the words "Ehi Bhikkhu", ordination by taking refuge, ordination by instruction, ordination by answering questions, ordination by a motion and four announcements (ñatticatutthakamma), ordination by the eight Garudhammas, ordination by both Saṅghas, and ordination by messenger.
Tám loại upasampadā (sự thọ giới) được chế định: thọ giới "Ehi Bhikkhu" (Hãy đến, Tỳ Khưu), thọ giới quy y, thọ giới giáo huấn, thọ giới trả lời câu hỏi, thọ giới Yết-ma Tứ Bạch, thọ giới tám pháp trọng, thọ giới trong cả hai Tăng đoàn, thọ giới qua sứ giả.
Ñattikammaṃ nava ṭhānāni gacchatīti evaṃ navaṭṭhānikaṃ ñattikammaṃ paññattaṃ.
A motion (ñattikammaṃ) that proceeds in nine ways, thus a motion in nine ways, has been laid down.
Ñattikammaṃ (Yết-ma Bạch) được chế định là Yết-ma chín trường hợp, vì Yết-ma Bạch đi qua chín trường hợp.
Ñattidutiyakammaṃ satta ṭhānāni gacchatīti evaṃ sattaṭṭhānikameva ñattidutiyakammaṃ paññattaṃ.
A motion with one announcement (ñattidutiyakammaṃ) that proceeds in seven ways, thus a motion with one announcement in seven ways, has been laid down.
Ñattidutiyakammaṃ (Yết-ma Nhị Bạch) được chế định là Yết-ma bảy trường hợp, vì Yết-ma Nhị Bạch đi qua bảy trường hợp.
Ñatticatutthakammaṃ satta ṭhānāni gacchatīti evaṃ sattaṭṭhānikameva ñatticatutthakammaṃ paññattaṃ.
A motion with three announcements (ñatticatutthakammaṃ) that proceeds in seven ways, thus a motion with three announcements in seven ways, has been laid down.
Ñatticatutthakammaṃ (Yết-ma Tứ Bạch) được chế định là Yết-ma bảy trường hợp, vì Yết-ma Tứ Bạch đi qua bảy trường hợp.
Paṭhamapārājikādīnaṃ paṭhamapaññatti apaññatte paññattaṃ.
The first establishment of the first Pārājikas and so on is a rule laid down where none existed before (apaññatte paññattaṃ).
Apaññatte paññattaṃ (chế định những điều chưa chế định) là sự chế định ban đầu của các tội Pārājika thứ nhất, v.v.
Tesaṃyeva anupaññatti paññatte anupaññattaṃ.
Their subsequent establishment is a supplementary rule to an already laid down rule (paññatte anupaññattaṃ).
Paññatte anupaññattaṃ (chế định bổ sung những điều đã chế định) là sự chế định bổ sung của chính những điều đó.
Dhammasammukhatā vinayasammukhatā saṅghasammukhatā puggalasammukhatāti imassa catubbidhassa sammukhībhāvassa vasena sammukhāvinayo paññatto.
The Vinaya by confronting (sammukhāvinayo) has been laid down according to this fourfold presence: presence of Dhamma, presence of Vinaya, presence of Saṅgha, and presence of individuals.
Sammukhāvinayo (luật đối diện) được chế định theo bốn loại đối diện này: đối diện với Pháp, đối diện với Luật, đối diện với Tăng đoàn, đối diện với cá nhân.
Sativepullappattassa khīṇāsavassa acodanatthāya sativinayo paññatto.
For the sake of not reproaching an Arahant who has attained fullness of mindfulness, the sativinaya is laid down.
Sativinayo (giải quyết tranh chấp bằng cách tuyên bố nhớ lại) được chế định để không quở trách một vị A-la-hán đã đạt đến sự viên mãn của chánh niệm.
Ummattakassa bhikkhuno amūḷhavinayo paññatto.
For an insane bhikkhu, the amūḷhavinaya is laid down.
Amūḷhavinayo (giải quyết tranh chấp bằng cách tuyên bố không si mê) được chế định cho vị tỳ khưu bị điên.
Appaṭiññāya cuditakassa āpattiyā ataraṇatthaṃ paṭiññātakaraṇaṃ paññattaṃ.
For the sake of not committing an offense by one who has been censured without admission, the paṭiññātakaraṇa is laid down.
Paṭiññātakaraṇaṃ (giải quyết tranh chấp bằng cách nhận tội) được chế định để không vượt qua giới bổn về một tội đã bị quở trách mà không nhận tội.
Bahutarānaṃ dhammavādīnaṃ laddhiṃ gahetvā adhikaraṇavūpasamanatthaṃ.
For the sake of settling a dispute by taking the view of the majority of those who speak the Dhamma,
Để giải quyết tranh chấp bằng cách chấp nhận quan điểm của đa số những người nói pháp.
Yebhuyyasikā paññattā.
the Yebhuyyasikā is laid down.
Yebhuyyasikā (giải quyết tranh chấp theo số đông) được chế định.
Pāpussannassa puggalassa niggaṇhanatthaṃ tassapāpiyasikā paññattā.
For the sake of restraining a person overwhelmed by evil, the tassapāpiyasikā is laid down.
Tassapāpiyasikā (giải quyết tranh chấp bằng cách tuyên bố người đó là kẻ ác) được chế định để chế ngự một người đã rơi vào tội lỗi.
Bhaṇḍanādivasena bahuṃ assāmaṇakaṃ katvā āpattiṃ āpannānaṃ bhikkhūnaṃ ṭhapetvā thullavajjaṃ ṭhapetvā gihipaṭisaṃyuttañca avasesāpattīnaṃ vūpasamanatthāya tiṇavatthārako paññatto.
For the sake of settling the remaining offenses of bhikkhus who have committed many improprieties due to quarrels, etc., excluding grave offenses and those connected with laypeople, the tiṇavatthāraka is laid down.
Tiṇavatthārako (giải quyết tranh chấp bằng cách phủ cỏ) được chế định để giải quyết các tội lỗi còn lại của các tỳ khưu đã phạm nhiều hành vi không xứng đáng với Sa-môn, gây ra nhiều tranh cãi, ngoại trừ các tội lỗi nặng và các tội liên quan đến cư sĩ.
231. Rāgassa, bhikkhave, abhiññāyāti pañcakāmaguṇikarāgassa abhijānanatthaṃ paccakkhakaraṇatthaṃ.
231. For the direct knowledge of craving, bhikkhus, means for the direct knowing, for the direct perception of the craving for the five cords of sensual pleasure.
231. Rāgassa, bhikkhave, abhiññāyā (để liễu tri tham ái, này các tỳ khưu) có nghĩa là để nhận biết, để đối diện với tham ái liên quan đến năm dục lạc.
Pariññāyāti parijānanatthaṃ.
For full understanding means for fully understanding.
Pariññāyā (để biết rõ) có nghĩa là để hiểu biết trọn vẹn.
Parikkhayāyāti parikkhayagamanatthaṃ.
For its utter destruction means for its coming to utter destruction.
Parikkhayāyā (để đoạn tận) có nghĩa là để đi đến sự đoạn tận.
Pahānāyāti pajahanatthaṃ.
For its abandonment means for abandoning it.
Pahānāyā (để từ bỏ) có nghĩa là để từ bỏ.
Khayāya vayāyāti khayavayagamanatthaṃ.
For its decay and vanishing means for its coming to decay and vanishing.
Khayāya vayāyā (để tiêu diệt, để hoại diệt) có nghĩa là để đi đến sự tiêu diệt và hoại diệt.
Virāgāyāti virajjanatthaṃ.
For dispassion means for becoming dispassionate.
Virāgāyā (để ly tham) có nghĩa là để ly tham.
Nirodhāyāti nirujjhanatthaṃ.
For its cessation means for its ceasing.
Nirodhāyā (để chấm dứt) có nghĩa là để chấm dứt.
Cāgāyāti cajanatthaṃ.
For its relinquishment means for relinquishing it.
Cāgāyā (để xả bỏ) có nghĩa là để xả bỏ.
Paṭinissaggāyāti paṭinissajjanatthaṃ.
For its giving up means for giving it up.
Paṭinissaggāyā (để từ bỏ hoàn toàn) có nghĩa là để từ bỏ hoàn toàn.
232-246. Thambhassāti kodhamānavasena thaddhabhāvassa.
232-246. Of stubbornness means the state of being stiff-necked due to anger and conceit.
232-246. Thambhassā (sự cứng nhắc) có nghĩa là trạng thái cứng nhắc do sân hận và kiêu mạn.
Sārabbhassāti kāraṇuttariyalakkhaṇassa sārabbhassa.
Of arrogance means the arrogance characterized by exceeding proper limits.
Sārabbhassā (sự kiêu căng) có nghĩa là sự kiêu căng được biểu hiện bởi sự tự cho mình là hơn người.
Mānassāti navavidhamānassa.
Of conceit means the nine types of conceit.
Mānassā (kiêu mạn) có nghĩa là chín loại kiêu mạn.
Atimānassāti atikkamitvā maññanamānassa.
Of excessive conceit means the conceit of thinking oneself superior.
Atimānassā (quá kiêu mạn) có nghĩa là kiêu mạn vượt quá giới hạn.
Madassāti majjanākāramadassa.
Of intoxication means the intoxication in the manner of becoming infatuated.
Madassā (sự say đắm) có nghĩa là sự say đắm.
Pamādassāti sativippavāsassa, pañcasu kāmaguṇesu cittavossaggassa.
Of heedlessness means the straying of mindfulness, the casting away of the mind in the five cords of sensual pleasure.
Pamādassā (sự phóng dật) có nghĩa là sự lãng quên chánh niệm, sự buông thả tâm trí vào năm dục lạc.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
The rest is plain meaning everywhere.
Phần còn lại ở khắp nơi đều có nghĩa rõ ràng.
Tesaṃ evaṃ nānattaṃ veditabbaṃ – pabbatavisamanissitā corā janapadavāsīnaṃ pesenti – ‘‘mayaṃ asukadivase nāma tumhākaṃ gāmaṃ paharissāmā’’ti.
Their distinction should be understood thus: Robbers dwelling in remote mountains send a message to the villagers—‘‘On such-and-such a day, we will attack your village.’’
Sự khác biệt của chúng cần được hiểu như sau: Những tên cướp ẩn náu trong núi non hiểm trở gửi thông điệp cho dân làng: “Chúng tôi sẽ tấn công làng của quý vị vào ngày đó.”
Te taṃ pavattiṃ sutakālato paṭṭhāya bhayaṃ santāsaṃ āpajjanti.
As soon as they hear that news, they fall into fear and dread.
Ngay khi nghe tin đó, họ liền rơi vào sợ hãi, kinh hoàng.
Ayaṃ cittutrāso nāma.
This is called mental terror.
Đây gọi là sự kinh hoàng trong tâm.
‘‘Yathā no te corā kupitā anatthampi āvaheyyu’’nti hatthasāraṃ gahetvā dvipadacatuppadehi saddhiṃ araññaṃ pavisitvā tattha tattha bhūmiyaṃ nipajjanti ḍaṃsamakasādīhi khajjamānā, gumbantarāni pavisantā khāṇukaṇṭake maddanti.
Thinking, ‘‘Lest those angry robbers bring harm to us,’’ they take their belongings and, together with their biped and quadruped animals, enter the forest, lying down here and there on the ground, bitten by gnats, mosquitoes, etc., and treading on stumps and thorns as they enter thickets.
Vì sợ những tên cướp đó nổi giận có thể gây hại cho mình, họ mang theo đồ đạc, cùng với người và vật, đi vào rừng, nằm rải rác trên đất, bị muỗi và các loài côn trùng khác cắn, khi đi vào giữa các bụi cây thì giẫm phải gốc cây và gai.
Tesaṃ evaṃ vicarantānaṃ vikkhittabhāvo anekaggatākāro nāma.
Their agitated state as they wander about in this way is called the state of agitation.
Trạng thái phân tán của họ khi đi lại như vậy được gọi là trạng thái hỗn loạn.
Tato coresu yathāvutte divase anāgacchantesu ‘‘tucchakasāsanaṃ bhavissati, gāmaṃ pavisissāmā’’ti saparikkhārā gāmaṃ pavisanti.
Then, when the robbers do not come on the appointed day, they think, ‘‘It must be a false message; let us enter the village,’’ and with their belongings, they enter the village.
Sau đó, khi những tên cướp không đến vào ngày đã định, họ nghĩ: “Có lẽ đây chỉ là tin giả, chúng ta hãy trở về làng,” và họ cùng đồ đạc trở về làng.
Atha tesaṃ paviṭṭhabhāvaṃ ñatvā gāmaṃ parivāretvā dvāre aggiṃ datvā manusse ghātetvā corā sabbaṃ vibhavaṃ vilumpitvā gacchanti.
Then, knowing that they have entered, the robbers surround the village, set fire to the doors, kill the people, plunder all their wealth, and depart.
Rồi những tên cướp biết được họ đã vào làng, liền bao vây làng, đốt lửa ở cổng, giết người, cướp bóc tất cả tài sản rồi bỏ đi.
Tesu ghātitāvasesā aggiṃ nibbāpetvā koṭṭhakacchāyābhitticchāyādīsu tattha tattha laggitvā nisīdanti naṭṭhaṃ anusocamānā.
Those who survived the killings extinguish the fire and sit clinging here and there in the shade of granaries, walls, etc., lamenting their loss.
Những người còn sống sót sau vụ giết chóc, dập tắt lửa, ngồi rải rác ở những nơi có bóng mát của kho thóc, bóng mát của tường, v.v., than khóc vì những gì đã mất.
Ayaṃ upasaṭṭhākāro lagganākāro nāma.
This is called the state of being afflicted, the state of clinging.
Đây gọi là trạng thái bị đeo bám, trạng thái bị mắc kẹt.
Naḷāgārāti naḷehi channapaṭicchannaagārā.
Naḷāgārā are houses roofed and covered with reeds.
Naḷāgārā (nhà tranh) có nghĩa là những ngôi nhà được lợp bằng lau sậy.
Sesasambhārā panettha rukkhamayā honti.
The remaining structural components here are made of wood.
Các vật liệu còn lại ở đây là bằng gỗ.
Tiṇāgārepi eseva nayo.
The same method applies to tiṇāgāre (grass houses).
Đối với tiṇāgāre (nhà cỏ) cũng vậy.
Kūṭāgārānīti kūṭasaṅgahitāni agārāni.
Kūṭāgārānī are houses assembled with pinnacles.
Kūṭāgārānī (nhà có chóp) có nghĩa là những ngôi nhà có mái chóp.
Ullittāvalittānīti anto ca bahi ca littāni.
Ullittāvalittānī are plastered both inside and out.
Ullittāvalittānī (được trát bên trong và bên ngoài) có nghĩa là được trát cả bên trong và bên ngoài.
Nivātānīti nivāritavātappavesāni.
Nivātānī are those where the entry of wind is prevented.
Nivātānī (không có gió lùa) có nghĩa là những nơi gió không thể lọt vào.
Phusitaggaḷānīti chekehi vaḍḍhakīhi katattā piṭṭhasaṅghāṭamhi suṭṭhu phusitakavāṭāni.
Phusitaggaḷānī are doors that fit tightly onto the frames because they were made by skilled carpenters.
Phusitaggaḷānī (cửa đóng chặt) có nghĩa là những cánh cửa được làm bởi những người thợ mộc lành nghề nên đóng rất chặt vào khung cửa.
Pihitavātapānānīti yuttavātapānāni.
Pihitavātapānānī are suitable windows.
Pihitavātapānānī (cửa sổ đóng kín) có nghĩa là cửa sổ được đóng kín phù hợp.
Iminā padadvayena kavāṭavātapānānaṃ niccapihitataṃ akathetvā sampattiyeva kathitā.
By these two terms, the constant closing of doors and windows is not stated, but rather their suitability.
Với hai từ này, không nói về việc cửa và cửa sổ luôn đóng kín, mà chỉ nói về sự hoàn hảo.
Icchiticchitakkhaṇe pana tāni pidhīyanti ca vivarīyanti ca.
However, they are opened and closed at will.
Tuy nhiên, chúng có thể được đóng và mở vào bất cứ lúc nào mong muốn.
Bālato uppajjantīti bālameva nissāya uppajjanti.
Bālato uppajjantī means they arise dependent on a fool.
Bālato uppajjantī (phát sinh từ kẻ ngu) có nghĩa là phát sinh do nương tựa vào kẻ ngu.
Bālo hi apaṇḍitapuriso rajjaṃ vā oparajjaṃ vā aññaṃ vā pana mahantaṃ ṭhānaṃ patthento katipaye attanā sadise vidhavaputte mahādhutte gahetvā ‘‘etha ahaṃ tumhe issare karissāmī’’ti pabbatagahanādīni nissāya antamante gāme paharanto dāmarikabhāvaṃ jānāpetvā anupubbena nigamepi janapadepi paharati.
For a fool, an unwise person, aspiring to a kingdom, a viceroyalty, or some other high position, takes a few worthless rascals like himself, saying, ‘‘Come, I will make you rulers,’’ and relying on mountain thickets and the like, he attacks villages at the edges, making his lawlessness known, and gradually attacks towns and even provinces.
Quả thật, một người ngu dốt, không có trí tuệ, khi mong muốn vương quyền, phó vương quyền, hoặc bất kỳ địa vị cao trọng nào khác, sẽ tập hợp một vài kẻ vô lại, đại du côn giống như mình, nói: “Hãy đến đây, ta sẽ phong cho các ngươi làm chủ,” rồi nương tựa vào những nơi hiểm trở trên núi, tấn công các làng mạc xa xôi, gây ra tình trạng hỗn loạn, và dần dần tấn công cả thị trấn và các vùng nông thôn.
Manussā gehāni chaḍḍetvā khemaṭṭhānaṃ patthayamānā pakkamanti.
People abandon their homes and depart, seeking a safe place.
Mọi người bỏ nhà cửa đi tìm nơi an toàn.
Te nissāya vasantā bhikkhūpi bhikkhuniyopi attano attano vasanaṭṭhānāni pahāya pakkamanti.
Bhikkhus and bhikkhunīs living dependent on them also abandon their dwelling places and depart.
Các tỳ khưu và tỳ khưu ni sống nương tựa vào họ cũng bỏ nơi ở của mình mà đi.
Gatagataṭṭhāne bhikkhāpi senāsanampi dullabhaṃ hoti.
Almsfood and lodging become difficult to obtain wherever they go.
Ở bất cứ nơi nào họ đến, việc khất thực và chỗ ở đều khó khăn.
Evaṃ catunnampi parisānaṃ bhayaṃ āgatameva hoti.
Thus, danger has certainly come upon all four assemblies.
Như vậy, nỗi sợ hãi đã đến với cả bốn chúng.
Pabbajjitesupi dve bālā bhikkhū aññamaññaṃ vivādaṃ paṭṭhapetvā codanaṃ ārabhanti.
Even among the renunciants, two foolish bhikkhus start a dispute with each other and initiate a censure.
Ngay cả trong số những người đã xuất gia, hai tỳ khưu ngu dốt cũng gây ra tranh cãi lẫn nhau và bắt đầu quở trách.
Iti kosambivāsikānaṃ viya mahākalaho uppajjati.
Thus, a great quarrel arises, like that of the residents of Kosambi.
Như vậy, một cuộc tranh cãi lớn phát sinh như ở Kosambi.
Catunnaṃ parisānaṃ bhayaṃ āgatameva hotīti evaṃ yāni kānici bhayāni uppajjanti, sabbāni tāni bālato uppajjantīti yathānusandhinā desanaṃ niṭṭhapesi.
Danger has certainly come upon all four assemblies—thus, he concluded the teaching by linking it to the fact that whatever dangers arise, all of them arise from a fool.
Nỗi sợ hãi đã đến với cả bốn chúng. Như vậy, bất cứ nỗi sợ hãi nào phát sinh, tất cả đều phát sinh từ kẻ ngu. Đó là cách bài giảng kết thúc theo mạch văn.
2. Dutiye kāyadvārādipavattaṃ kammaṃ lakkhaṇaṃ sañjānanakāraṇaṃ assāti kammalakkhaṇo.
2. In the second discourse, action that occurs through the door of the body, etc., is a characteristic, a cause for recognition, hence kammalakkhaṇo (characterized by action).
2. Trong kinh thứ hai, hành động phát sinh từ cửa thân, v.v. là dấu hiệu, là nguyên nhân để nhận biết, nên gọi là kammalakkhaṇo (dấu hiệu của nghiệp).
Apadānasobhanī paññāti yā paññā nāma apadānena sobhati, bālā ca paṇḍitā ca attano attano cariteneva pākaṭā hontīti attho.
Apadānasobhanī paññā means that wisdom which shines through deeds; the meaning is that both fools and wise individuals are revealed by their own conduct.
Apadānasobhanī paññā (trí tuệ làm đẹp hành động) có nghĩa là trí tuệ được làm đẹp bởi hành động; kẻ ngu và người trí được biểu lộ qua hành vi của chính họ.
Bālena hi gatamaggo rukkhagacchagāmanigamādīni jhāpetvā gacchantassa indaggino gatamaggo viya hoti, jhāmaṭṭhānamattameva aṅgāramasichārikāsamākulaṃ paññāyati.
The path trodden by a fool is like the path of Inda's fire, having burned trees, shrubs, villages, and towns, only a burned place, full of cinders and ashes, is visible.
Con đường mà kẻ ngu đi qua giống như con đường của lửa cháy rừng, đốt cháy cây cối, bụi rậm, làng mạc, thị trấn, chỉ còn lại những nơi cháy đen đầy tro tàn và than hồng.
Paṇḍitena gatamaggo kusobbhādayo pūretvā vividhasassasampadaṃ āvahamānena catudīpikameghena gatamaggo viya hoti.
The path trodden by a wise person is like the path of a four-continent-covering cloud, which fills up hollows and brings forth abundance of various crops.
Con đường mà người trí đi qua giống như con đường của đám mây mưa bốn phương, lấp đầy những khe núi, mang lại sự phong phú của nhiều loại cây trồng.
Yathā tena gatamagge udakapūrāni ceva vividhasassaphalāphalāni ca tāni tāni ṭhānāni paññāyanti, evaṃ paṇḍitena gatamagge sampattiyova paññāyanti no vipattiyoti.
Just as on the path trodden by that cloud, places full of water and various crops and fruits are visible, so too, on the path trodden by a wise person, only prosperity is visible, not adversity.
Như trên con đường đó, nước đầy ắp và nhiều loại cây trồng, hoa quả được tìm thấy ở khắp nơi, thì trên con đường của người trí, chỉ có sự thịnh vượng được tìm thấy, chứ không phải sự bất hạnh.
Sesamettha uttānatthameva.
The rest here is of plain meaning.
Phần còn lại ở đây đều có nghĩa rõ ràng.
3. Tatiye bālalakkhaṇānīti ‘‘bālo aya’’nti etehi lakkhīyati ñāyatīti bālalakkhaṇāni.
3. In the third discourse, bālalakkhaṇānī are the characteristics by which one is known and recognized as a fool: "This is a fool."
3. Trong kinh thứ ba, bālalakkhaṇānī (những dấu hiệu của kẻ ngu) có nghĩa là những dấu hiệu mà qua đó người ta nhận biết: “Đây là kẻ ngu.”
Tānevassa sañjānanakāraṇānīti bālanimittāni.
These are the causes of his recognition, hence bālanimittāni (signs of a fool).
Chính những điều đó là nguyên nhân để nhận biết anh ta, nên gọi là bālanimittāni (những dấu hiệu của kẻ ngu).
Bālāpadānānīti bālassa apadānāni.
Bālāpadānānī are the deeds of a fool.
Bālāpadānānī (những hành động của kẻ ngu) có nghĩa là những hành động của kẻ ngu.
Duccintitacintīti cintayanto abhijjhābyāpādamicchādassanavasena duccintitameva cinteti.
Duccintitacintī means that when he thinks, he thinks only evil thoughts, in the way of covetousness, ill-will, and wrong view.
Duccintitacintī (suy nghĩ những điều xấu xa) có nghĩa là khi suy nghĩ, anh ta chỉ suy nghĩ những điều xấu xa dựa trên tham lam, sân hận và tà kiến.
Dubbhāsitabhāsīti bhāsamānopi musāvādādibhedaṃ dubbhāsitameva bhāsati.
One who speaks bad speech means that even when speaking, one speaks only bad speech, such as false speech.
Người nói lời ác khẩu có nghĩa là khi nói năng, vị ấy cũng chỉ nói lời ác khẩu được phân loại như nói dối v.v...
Dukkaṭakammakārīti karontopi pāṇātipātādivasena dukkaṭakammameva karoti.
One who performs unwholesome deeds means that even when acting, one performs only unwholesome deeds, such as killing living beings.
Người làm nghiệp bất thiện có nghĩa là khi làm, vị ấy cũng chỉ làm nghiệp bất thiện qua việc sát sanh v.v...
Paṇḍitalakkhaṇānītiādi vuttānusāreneva veditabbaṃ.
The characteristics of the wise and so forth should be understood exactly according to what has been stated.
Các đặc điểm của bậc hiền trí v.v... nên được hiểu theo cách đã được trình bày.
Sucintitacintītiādīni cettha manosucaritādīnaṃ vasena yojetabbāni.
And here, one who thinks well-conceived thoughts and so forth should be applied by way of mental good conduct and similar concepts.
Người có tư duy được khéo suy xét v.v... ở đây nên được kết hợp theo phương diện ý thiện hành v.v...
4. Catutthe accayaṃ accayato na passatīti attano aparādhaṃ aparādhato na passati.
In the fourth*, one does not see a transgression as a transgression means one does not see one's own fault as a fault.
4. Trong kinh thứ tư, không thấy lỗi lầm là lỗi lầm có nghĩa là không thấy tội lỗi của mình là tội lỗi.
Accayato disvā yathādhammaṃ nappaṭikarotīti ‘‘aparaddhaṃ mayā’’ti ñatvāpi yo dhammo, taṃ na karoti, daṇḍakammaṃ āharitvā accayaṃ na deseti nakkhamāpeti.
Having seen a transgression as a transgression, one does not rectify it according to the Dhamma means that having known, "I have transgressed," one does not do what is Dhamma; one does not bring forth punishment and confess the transgression, nor does one seek forgiveness.
Thấy là lỗi lầm nhưng không sửa trị đúng pháp có nghĩa là dù biết rằng "mình đã phạm lỗi" nhưng không thực hành theo pháp, không thực hiện hình phạt, không trình bày lỗi lầm, không xin tha thứ.
Accayaṃ desentassa yathādhammaṃ nappaṭiggaṇhātīti parassa ‘‘viraddhaṃ mayā’’ti ñatvā daṇḍakammaṃ āharitvā khamāpentassa nakkhamati.
One does not accept a transgression from another who confesses it according to the Dhamma means that having known, "He has erred," one does not forgive him when he seeks forgiveness by bringing forth punishment.
Không chấp nhận đúng pháp khi người khác trình bày lỗi lầm có nghĩa là không tha thứ cho người khác khi người ấy, sau khi biết "mình đã sai", đã thực hiện hình phạt và xin tha thứ.
Sukkapakkho vuttapaṭipakkhato veditabbo.
The wholesome side should be understood as the opposite of what has been stated.
Phần thiện nên được hiểu theo cách đối nghịch với những gì đã nói.
5. Pañcame ayoniso pañhaṃ kattā hotīti ‘‘kati nu kho, udāyi, anussatiṭṭhānānī’’ti vutte ‘‘pubbenivāso anussatiṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti cintetvā lāḷudāyitthero viya anupāyacintāya apañhameva pañhanti kattā hoti.
In the fifth*, one who asks a question inappropriately means that when asked, "How many bases for recollection are there, Udāyi?" thinking, "Previous existences will be a basis for recollection," one asks a question that is not a proper question through inappropriate deliberation, like the Elder Lāḷudāyi.
5. Trong kinh thứ năm, là người đặt câu hỏi không như lý có nghĩa là khi được hỏi "Thưa ngài Udāyi, có bao nhiêu trú xứ của niệm?", vị ấy suy nghĩ "Túc mạng sẽ là trú xứ của niệm" rồi trở thành người đặt câu hỏi không phải là câu hỏi, bằng cách tư duy không đúng phương pháp, giống như trưởng lão Lāḷudāyi.
Ayoniso pañhaṃ vissajjetā hotīti evaṃ cintitaṃ pana pañhaṃ vissajjentopi ‘‘idha, bhante, bhikkhu anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati.
One who answers a question inappropriately means that even when answering a question thus pondered, one answers inappropriately, like that same Elder, saying, "Here, venerable sir, a bhikkhu recollects various kinds of previous existences.
Là người trả lời câu hỏi không như lý có nghĩa là khi trả lời câu hỏi đã được suy nghĩ như vậy, vị ấy cũng trở thành người trả lời không như lý, giống như chính vị trưởng lão ấy, bằng cách nói "Thưa Tôn giả, ở đây, vị tỳ-khưu nhớ lại nhiều đời sống quá khứ. Cụ thể là, một kiếp..." v.v..., nói điều không phải là câu hỏi như là câu hỏi.
Seyyathidaṃ, ekampi jāti’’ntiādinā nayena soyeva thero viya ayoniso vissajjetā hoti, apañhameva pañhanti katheti.
That is to say, one birth," and so forth, thereby presenting a non-question as a question.
Chẳng hạn, theo cách thức bắt đầu bằng ‘‘một kiếp sống’’, chính vị Trưởng lão đó trả lời một cách không như lý, nói rằng một điều không phải là vấn đề lại là vấn đề.
Parimaṇḍalehi padabyañjanehīti ettha padameva atthassa byañjanato padabyañjanaṃ.
Here, with perfect words and syllables, the word itself is the syllable because it expresses the meaning.
Bằng các câu chữ và văn cú tròn trịa ở đây, chính câu là sự biểu đạt ý nghĩa, nên gọi là câu chữ.
Taṃ akkharapāripūriṃ katvā dasavidhaṃ byañjanabuddhiṃ aparihāpetvā vuttaṃ parimaṇḍalaṃ nāma hoti, evarūpehi padabyañjanehīti attho.
That, by completing the letters and not diminishing the ten types of knowledge of syllables, becomes "perfect"; this is the meaning of "with such words and syllables."
Điều đó, khi được làm cho đầy đủ về mặt chữ viết, không làm mất đi mười loại trí tuệ về văn cú, được gọi là tròn trịa; ý nghĩa là bằng những câu chữ và văn cú như vậy.
Siliṭṭhehīti padasiliṭṭhatāya siliṭṭhehi.
Fluent means fluent in terms of word arrangement.
Trôi chảy là trôi chảy do sự trôi chảy của câu chữ.
Upagatehīti atthañca kāraṇañca upagatehi.
Consistent means consistent with the meaning and the reason.
Phù hợp là phù hợp với ý nghĩa và lý do.
Nābbhanumoditāti evaṃ yoniso sabbaṃ kāraṇasampannaṃ katvāpi vissajjitaṃ parassa pañhaṃ nābhinumodati nābhinandati sāriputtattherassa pañhaṃ lāḷudāyitthero viya.
Does not approve means that even having answered another's question in a rational and complete manner, one does not approve, does not commend it, like the Elder Lāḷudāyi* the Elder Sāriputta's question.
Không tán thán có nghĩa là dù đã trả lời câu hỏi của người khác một cách như lý và đầy đủ mọi lý do, vị ấy vẫn không tán thán, không hoan hỷ, giống như trưởng lão Lāḷudāyi đối với câu hỏi của trưởng lão Sāriputta.
Yathāha –
As it is said:
Như có lời dạy:
Yoniso pañhaṃ kattātiādīsu ānandatthero viya yonisova pañhaṃ cintetvā yoniso vissajjitā hoti.
In the phrases one who asks a question appropriately, and so forth, one appropriately ponders the question and appropriately answers it, like the Elder Ānanda.
Trong các câu là người đặt câu hỏi như lý v.v..., vị ấy suy nghĩ câu hỏi một cách như lý và trả lời một cách như lý, giống như trưởng lão Ānanda.
Thero hi ‘‘kati nu kho, ānanda, anussatiṭṭhānānī’’ti pucchito ‘‘ayaṃ pañho bhavissatī’’ti yoniso cintetvā yoniso vissajjento āha – ‘‘idha, bhante, bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… catutthajjhānaṃ upasampajja viharati.
For when the Elder was asked, "How many bases of recollection are there, Ānanda?" he appropriately pondered, "This will be the question," and appropriately answered, saying, "Here, venerable sir, a bhikkhu, secluded from sensual pleasures… and dwells having attained the fourth jhāna.
Thật vậy, vị trưởng lão khi được hỏi "Thưa ngài Ānanda, có bao nhiêu trú xứ của niệm?", đã suy nghĩ như lý rằng "Đây sẽ là câu hỏi" và khi trả lời một cách như lý, đã nói: "Thưa Tôn giả, ở đây, vị tỳ-khưu ly dục... cho đến... chứng và trú thiền thứ tư. Thưa Tôn giả, trú xứ của niệm này, khi được tu tập như vậy, được làm cho sung mãn như vậy, sẽ đưa đến sự an lạc trong hiện tại."
Idaṃ, bhante, anussatiṭṭhānaṃ evaṃbhāvitaṃ evaṃbahulīkataṃ diṭṭhadhammasukhavihārāya saṃvattatī’’ti.
This, venerable sir, is a basis for recollection, thus developed, thus frequently practiced, conducive to dwelling happily in this very life."
Bạch Thế Tôn, nền tảng niệm này, khi được tu tập như vậy, được làm cho sung mãn như vậy, sẽ dẫn đến sự an trú hạnh phúc trong hiện tại.
Abbhanumoditā hotīti tathāgato viya yoniso abbhanumoditā hoti.
One who approves means one who approves appropriately, like the Tathāgata.
Là người tán thán có nghĩa là tán thán một cách như lý, giống như Đức Như Lai.
Tathāgato hi ānandattherena pañhe vissajjite ‘‘sādhu sādhu, ānanda, tena hi tvaṃ, ānanda, imampi chaṭṭhaṃ anussatiṭṭhānaṃ dhārehi.
For when the Elder Ānanda answered the question, the Tathāgata said, "Excellent, excellent, Ānanda! Therefore, Ānanda, remember this sixth basis of recollection as well.
Thật vậy, khi trưởng lão Ānanda trả lời câu hỏi, Đức Như Lai đã nói: "Lành thay, lành thay, Ānanda! Này Ānanda, vậy thì ngươi hãy ghi nhớ cả trú xứ của niệm thứ sáu này nữa. Này Ānanda, ở đây, vị tỳ-khưu chánh niệm khi đi tới, chánh niệm khi đi lui..." v.v...
Idhānanda, bhikkhu satova abhikkamati satova paṭikkamatī’’tiādimāha.
Here, Ānanda, a bhikkhu departs mindfully, returns mindfully," and so forth.
Này Ānanda, ở đây, một tỳ khưu đi tới có chánh niệm, đi lui có chánh niệm, v.v… Ngài nói.
Chaṭṭhādīni uttānatthāneva.
The sixth and subsequent* are straightforward in meaning.
Các kinh thứ sáu trở đi đều có ý nghĩa rõ ràng.
10. Dasame dussīlabhāvo dussīlyaṃ, dussīlyameva malaṃ dussīlyamalaṃ.
In the tenth*, unvirtuous conduct is dussīlyaṃ; unvirtuous conduct itself is a stain: the stain of unvirtuous conduct.
10. Trong kinh thứ mười, tình trạng vô giới là dussīlya, chính dussīlya là cấu uế, nên gọi là dussīlyamalaṃ (cấu uế của sự vô giới).
Kenaṭṭhena malanti?
Why is it a stain?
Do ý nghĩa nào mà là cấu uế?
Anudahanaṭṭhena duggandhaṭṭhena kiliṭṭhakaraṇaṭṭhena ca.
Because it burns, it smells foul, and it defiles.
Do ý nghĩa thiêu đốt, ý nghĩa hôi thối, và ý nghĩa làm cho ô nhiễm.
Tañhi nirayādīsu apāyesu anudahatīti anudahanaṭṭhenapi malaṃ.
For it burns in the woeful states such as hell, so it is a stain by reason of burning.
Thật vậy, nó thiêu đốt trong các cõi dữ như địa ngục, nên cũng là cấu uế do ý nghĩa thiêu đốt.
Tena samannāgato puggalo mātāpitūnampi santike bhikkhusaṅghassāpi antare bodhicetiyaṭṭhānesupi jigucchanīyo hoti, sabbadisāsu cassa ‘‘evarūpaṃ kira tena pāpakammaṃ kata’’nti avaṇṇagandho vāyatīti duggandhaṭṭhenapi malaṃ.
A person endowed with it becomes repulsive even to parents, even within the Saṅgha of bhikkhus, and even at places of Bodhi-cetiya; and the stench of his dispraise, "Indeed, he committed such evil deeds," spreads in all directions, so it is a stain by reason of foul smell.
Người có nó trở nên đáng ghê tởm ngay cả trước mặt cha mẹ, giữa Tăng chúng, và cả ở những nơi có bảo tháp Bồ-đề; và mùi hôi của tiếng xấu lan tỏa khắp mọi phương hướng rằng "người đó đã làm ác nghiệp như vậy", nên cũng là cấu uế do ý nghĩa hôi thối.
Tena ca samannāgato puggalo gatagataṭṭhāne upatāpañceva labhati, kāyakammādīni cassa asucīni honti apabhassarānīti kiliṭṭhakaraṇaṭṭhenapi malaṃ.
And a person endowed with it suffers distress wherever he goes, and his bodily actions and so forth become impure and lacking luster, so it is a stain by reason of defiling.
Và người có nó, đi đến đâu cũng chỉ gặp phiền não, các hành vi thân nghiệp v.v... của người ấy trở nên không trong sạch, không sáng chói, nên cũng là cấu uế do ý nghĩa làm cho ô nhiễm.
Apica taṃ devamanussasampattiyo ceva nibbānasampattiñca milāpetīti milāpanaṭṭhenapi malanti veditabbaṃ.
Furthermore, it spoils the attainments of devas and humans, and the attainment of Nibbāna, so it should be understood as a stain by reason of spoiling.
Hơn nữa, nên hiểu rằng nó làm cho tài sản của chư thiên và nhân loại cũng như tài sản Niết-bàn bị tàn lụi, nên cũng là cấu uế do ý nghĩa làm cho tàn lụi.
Issāmalamaccheramalesupi eseva nayo.
The same method applies to the stains of envy and stinginess.
Phương pháp này cũng áp dụng cho cấu uế của sự ganh tỵ và cấu uế của sự bỏn xẻn.
11. Dutiyassa paṭhame ñātoti paññāto pākaṭo.
11. In the first* of the second*, known means recognized, evident.
11. Trong kinh đầu tiên của phẩm thứ hai, ñāto có nghĩa là được biết đến, nổi tiếng.
Ananulomiketi sāsanassa na anulometīti ananulomikaṃ, tasmiṃ ananulomike.
Inappropriate means not in accordance with the dispensation; in that which is not in accordance.
Trong điều không thuận hợp có nghĩa là không thuận theo giáo pháp, nên gọi là không thuận hợp; trong điều không thuận hợp đó.
Kāyakammeti pāṇātipātādimhi kāyaduccarite.
Bodily action refers to bodily misconduct such as killing living beings.
Trong thân nghiệp là trong thân ác hành như sát sanh v.v...
Oḷārikaṃ vā etaṃ, na evarūpe samādapetuṃ sakkoti.
This is coarse, and one cannot make one undertake such things.
Hoặc đó là điều thô thiển, không thể khuyến khích người khác làm những việc như vậy.
Disā namassituṃ vaṭṭati, bhūtabaliṃ kātuṃ vaṭṭatīti evarūpe samādapeti gaṇhāpeti.
One makes one undertake and accept such things as, "It is proper to salute the directions," or "It is proper to offer sacrifices to spirits."
Vị ấy khuyến khích, làm cho người khác chấp nhận những việc như: "Được phép đảnh lễ các phương, được phép cúng dường quỷ thần."
Vacīkammepi musāvādādīni oḷārikāni, attano santakaṃ parassa adātukāmena ‘‘natthī’’ti ayaṃ vañcanamusāvādo nāma vattuṃ vaṭṭatīti evarūpe samādapeti.
Similarly, verbal actions like false speech are coarse; but for one who does not wish to give away his own possession, one makes him undertake, "It is proper to say 'I don't have it'," which is a deceptive lie.
Trong khẩu nghiệp cũng vậy, nói dối v.v... là những điều thô thiển; vị ấy khuyến khích những việc như: "Khi không muốn cho người khác vật của mình, được phép nói dối lừa gạt rằng 'không có'."
Manokammepi abhijjhādayo oḷārikā, kammaṭṭhānaṃ visaṃvādetvā kathento pana ananulomikesu dhammesu samādapeti nāma dakkhiṇavihāravāsitthero viya.
In mental action too, covetousness and so forth are coarse; but one who speaks misleadingly about a meditation subject is said to make one undertake inappropriate Dhamma, like the Elder who dwelt in Dakkhinavihāra.
Trong ý nghiệp cũng vậy, tham lam v.v... là những điều thô thiển; nhưng khi nói về đề mục thiền một cách sai lệch, vị ấy được gọi là khuyến khích trong các pháp không thuận hợp, giống như vị trưởng lão ở tu viện phía Nam.
Taṃ kira theraṃ eko upaṭṭhāko amaccaputto upasaṅkamitvā ‘‘mettāyantena paṭhamaṃ kīdise puggale mettāyitabba’’nti pucchi.
It is said that a minister's son, a devotee, approached that Elder and asked, "When practicing mettā, towards what kind of person should mettā first be directed?"
Chuyện kể rằng, một người con trai của vị bộ trưởng, là thí chủ của vị trưởng lão ấy, đến gặp và hỏi: "Khi thực hành tâm từ, trước tiên nên hướng tâm từ đến hạng người nào?"
Thero sabhāgavisabhāgaṃ anācikkhitvā ‘‘piyapuggale’’ti āha.
The Elder, without distinguishing between compatible and incompatible individuals, said, "Towards a beloved person."
Vị trưởng lão không giải thích về người tương hợp và không tương hợp, mà nói: "Đến người thân yêu."
Tassa ca bhariyā piyā hoti manāpā, so taṃ ārabbha mettāyanto ummādaṃ pāpuṇi.
That devotee's wife was beloved and charming to him, and as he practiced mettā towards her, he became insane.
Vợ của người ấy là người thân yêu, dễ mến của ông, nên ông hướng tâm từ đến nàng và đã phát điên.
Kathaṃ panesa bahujanaahitāya paṭipanno hotīti?
How then does such a person practice for the harm of many people?
Vậy làm thế nào vị ấy lại trở thành người thực hành vì sự bất hạnh của nhiều người?
Evarūpassa hi saddhivihārikādayo ceva upaṭṭhākādayo ca tesaṃ ārakkhadevatā ādiṃ katvā tāsaṃ tāsaṃ mittabhūtā yāva brahmalokā sesadevatā ca ‘‘ayaṃ bhikkhu na ajānitvā karissatī’’ti tena katameva karonti, evamesa bahujanaahitāya paṭipanno hoti.
For the co-residents, attendants, and others of such a person, starting with their guardian devas, and their friendly devas up to the Brahma-world, thinking, "This bhikkhu will not act unknowingly," do exactly what he does; thus, he practices for the harm of many people.
Bởi vì các vị đồng trú v.v... và các thí chủ v.v... của một người như vậy, cùng với các vị trời hộ trì của họ, và các vị trời khác là bạn của họ cho đến cõi Phạm thiên, đều nghĩ rằng "vị tỳ-khưu này sẽ không làm mà không biết", và họ cũng làm theo những gì vị ấy đã làm. Như vậy, vị ấy trở thành người thực hành vì sự bất hạnh của nhiều người.
Sukkapakkhe pāṇātipātā veramaṇiādīnaṃyeva vasena kāyakammavacīkammāni veditabbāni.
In the wholesome side, bodily and verbal actions should be understood solely by way of abstinence from killing living beings and so forth.
Về phía thiện, thân nghiệp và khẩu nghiệp cần được hiểu chỉ theo nghĩa của sự kiêng tránh sát sinh, v.v...
Kammaṭṭhānaṃ pana avisaṃvādetvā kathento anulomikesu dhammesu samādapeti nāma koḷitavihāravāsī catunikāyikatissatthero viya.
But one who speaks about a meditation subject without misleading is said to make one undertake Dhamma in accordance*, like the Elder Catunikāyika Tissa who dwelt in Koḷita Monastery.
Tuy nhiên, một người thuyết giảng đề mục thiền (kammaṭṭhāna) mà không sai lệch, thì được gọi là khuyến khích người khác an trú vào các pháp thuận lợi, giống như Trưởng lão Tissa, người thông thạo bốn bộ Nikāya, trú tại tu viện Koḷita.
Tassa kira jeṭṭhabhātā nandābhayatthero nāma potaliyavihāre vasanto ekasmiṃ roge samuṭṭhite kaniṭṭhaṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘āvuso, mayhaṃ sallahukaṃ katvā ekaṃ kammaṭṭhānaṃ kathehī’’ti.
It is said that his elder brother, the Elder Nandābhayatthera, residing in Potaliya Monastery, when a certain illness arose, had his younger brother summoned and said, "Friend, lighten my burden and teach me a meditation subject (kammaṭṭhāna)."
Chắc là vị Trưởng lão Nandābhaya, anh trai của vị ấy, đang cư ngụ tại tu viện Potaliya, khi một căn bệnh phát sinh, đã cho gọi em trai (của mình) và nói: “Này hiền giả, hãy giảng cho tôi một đề mục thiền (kammaṭṭhāna) một cách dễ hiểu.”
Kiṃ, bhante, aññena kammaṭṭhānena, kabaḷīkārāhāraṃ pariggaṇhituṃ vaṭṭatīti?
"Why, Venerable Sir, do you need another meditation subject? Is it proper to comprehend nutriment (kabaḷīkārāhāra)?"
“Bạch Thế Tôn, cần gì một đề mục thiền khác? Chẳng phải nên quán xét thức ăn đoàn (kabaḷīkārāhāra) sao?”
Kimatthiko esa, āvusoti?
"What is the purpose of this, friend?"
“Này hiền giả, điều này có ý nghĩa gì?”
Bhante, kabaḷīkārāhāro upādārūpaṃ, ekasmiñca upādārūpe diṭṭhe tevīsati upādārūpāni pākaṭāni hontīti.
"Venerable Sir, nutriment (kabaḷīkārāhāra) is derivative materiality (upādārūpa); and when one derivative materiality is seen, twenty-three derivative materialities become manifest."
“Bạch Thế Tôn, thức ăn đoàn là sắc y sinh (upādārūpa), và khi một sắc y sinh được thấy, hai mươi ba sắc y sinh khác sẽ hiển lộ.”
So ‘‘vaṭṭissati, āvuso, ettaka’’nti taṃ uyyojetvā kabaḷīkārāhāraṃ pariggaṇhitvā upādārūpaṃ sallakkhetvā vivaṭṭetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having dispatched him saying, "This much will suffice, friend," he then comprehended nutriment, discerned derivative materiality, saw its turning away, and attained Arahantship.
Vị ấy, nói: “Này hiền giả, như vậy là đủ rồi,” rồi tiễn em trai đi, sau đó quán xét thức ăn đoàn, thấu triệt sắc y sinh và chứng đắc A-la-hán quả.
Atha naṃ theraṃ bahivihārā anikkhantameva pakkositvā, ‘‘āvuso, mahāavassayosi mayhaṃ jāto’’ti kaniṭṭhattherassa attanā paṭiladdhaguṇaṃ ārocesi.
Then, summoning that Elder without his having left the monastery, he informed the younger Elder of the qualities he himself had attained, saying, "Friend, you have become a great refuge for me."
Rồi vị Trưởng lão đã gọi em trai mình, người chưa ra khỏi tu viện, và báo cho vị Trưởng lão trẻ hơn về phẩm chất mà mình đã đạt được: “Này hiền giả, con đã trở thành một người nương tựa vĩ đại cho tôi.”
Bahujanahitāyāti etassapi hi saddhivihārikādayo ‘‘ayaṃ na ajānitvā karissatī’’ti tena katameva karontīti bahujanahitāya paṭipanno nāma hotīti.
Indeed, regarding this "for the benefit of many people," his co-residents and others, thinking "he will not do this unknowingly," do only what he does. Thus, he is called one who practices for the benefit of many people.
Vì lợi ích của nhiều người – Vì các đệ tử và những người khác nghĩ rằng “vị này sẽ không làm mà không biết,” nên họ làm theo những gì vị ấy đã làm, do đó vị ấy được gọi là người thực hành vì lợi ích của nhiều người.
12. Dutiye khattiyassāti jātiyā khattiyassa.
12. In the second*, of a khattiya means, of a khattiya by birth.
12. Trong kinh thứ hai, của vị Sát-đế-lợi có nghĩa là của vị Sát-đế-lợi về chủng tộc.
Muddhāvasittassāti rājābhisekena muddhani abhisittassa.
Anointed on the head means, one who has been anointed on the head by a royal consecration.
Đã được quán đảnh trên đỉnh đầu có nghĩa là đã được quán đảnh trên đỉnh đầu bằng lễ đăng quang của vua.
Sāraṇīyāni bhavantīti saritabbāni asammussanīyāni honti.
They are to be remembered (sāraṇīya) means, they are to be recollected and not forgotten.
Đáng được ghi nhớ có nghĩa là đáng được ghi nhớ, không thể quên.
Jātoti nibbatto.
Born means, arisen.
Đã sinh ra có nghĩa là đã xuất hiện.
Yāvajīvaṃ sāraṇīyanti daharakāle jānitumpi na sakkā, aparabhāge pana mātāpituādīhi ñātakehi vā dāsādīhi vā ‘‘tvaṃ asukajanapade asukanagare asukadivase asukanakkhatte jāto’’ti ācikkhite sutvā tato paṭṭhāya yāvajīvaṃ sarati na sammussati.
To be remembered for life means, it cannot be known in childhood, but later, having heard it when told by parents or other relatives or by servants and so on, "You were born in such and such a country, in such and such a city, on such and such a day, under such and such a constellation," from then on, he remembers it for life and does not forget it.
Đáng được ghi nhớ suốt đời – Khi còn nhỏ không thể biết được, nhưng sau này, khi cha mẹ và người thân hoặc nô bộc nói: “Ngươi sinh ra ở vùng nọ, thành phố nọ, vào ngày nọ, dưới sao nọ,” thì nghe xong, từ đó trở đi, vị ấy ghi nhớ suốt đời, không quên.
Tena vuttaṃ – ‘‘yāvajīvaṃ sāraṇīyaṃ hotī’’ti.
Therefore, it is said – "it is to be remembered for life."
Vì thế, đã nói: “Đáng được ghi nhớ suốt đời.”
Idaṃ, bhikkhave, dutiyanti abhisekaṭṭhānaṃ nāma rañño balavatuṭṭhikaraṃ hoti, tenassa taṃ yāvajīvaṃ sāraṇīyaṃ.
This, bhikkhus, is the second means, the place of anointing is a source of great joy for the king; therefore, it is to be remembered for his entire life.
Này các Tỳ-khưu, đây là điều thứ hai – Nơi đăng quang của nhà vua là nơi mang lại sự hài lòng mạnh mẽ cho nhà vua, do đó, điều đó đáng được ghi nhớ suốt đời đối với vị ấy.
Saṅgāmavijayaṭṭhānepi eseva nayo.
The same method applies to the place of victory in battle.
Nơi chiến thắng trong trận chiến cũng theo cách tương tự.
Ettha pana saṅgāmanti yuddhaṃ.
Here, battle refers to war.
Tuy nhiên, ở đây, chiến trường có nghĩa là trận chiến.
Abhivijinitvāti jinitvā sattumaddanaṃ katvā.
Having utterly vanquished means, having vanquished and crushed the enemies.
Sau khi chiến thắng có nghĩa là sau khi chiến thắng và nghiền nát kẻ thù.
Tameva saṅgāmasīsanti tameva saṅgāmaṭṭhānaṃ.
That very battlefield means, that very place of battle.
Chính tại chiến trường đó có nghĩa là chính tại nơi chiến trường đó.
Ajjhāvasatīti abhibhavitvā āvasati.
He dwells means, having overcome, he dwells.
Cư ngụ có nghĩa là chiếm lĩnh và cư ngụ.
Idāni yasmā sammāsambuddhassa rañño jātiṭṭhānādīhi kattabbakiccaṃ natthi, imasmiṃ pana sāsane tappaṭibhāge tayo puggale dassetuṃ idaṃ kāraṇaṃ ābhataṃ, tasmā te dassento evameva kho, bhikkhavetiādimāha.
Now, since the Perfectly Enlightened One has no concern with the birthplace of a king and so on, but this matter is brought up to show three types of individuals corresponding to that in this Dispensation, therefore, indicating them, he speaks beginning with "Even so, bhikkhus".
Bây giờ, vì Đức Chánh Đẳng Giác không có việc gì phải làm với nơi sinh của vua, v.v., nhưng điều này được đưa ra để chỉ ra ba loại người tương ứng trong giáo pháp này, do đó, để chỉ ra những điều đó, Ngài đã nói: Cũng vậy, này các Tỳ-khưu, v.v.
Tattha anagāriyaṃ pabbajito hotīti ettha catupārisuddhisīlampi pabbajjānissitamevāti veditabbaṃ.
Here, in "one has gone forth into homelessness," it should be understood that even the fourfold purity of morality (catupārisuddhisīla) is included in going forth.
Trong đó, đã xuất gia không nhà cửa – ở đây, giới Tứ Thanh Tịnh (catupārisuddhisīla) cũng được hiểu là liên quan đến sự xuất gia.
Sāraṇīyaṃ hotīti ‘‘ahaṃ asukaraṭṭhe asukajanapade asukavihāre asukamāḷake asukadivāṭṭhāne asukacaṅkame asukarukkhamūle pabbajito’’ti evaṃ yāvajīvaṃ saritabbameva hoti na sammussitabbaṃ.
It is to be remembered means, "I went forth in such and such a country, in such and such a region, in such and such a monastery, in such and such a hall, in such and such a daytime resting place, on such and such a walking path, at the root of such and such a tree"—thus, it is to be remembered for life and not to be forgotten.
Đáng được ghi nhớ có nghĩa là “Tôi đã xuất gia ở quốc độ nọ, ở xứ sở nọ, ở tu viện nọ, ở khu nhà nọ, ở nơi trú ngụ ban ngày nọ, ở đường kinh hành nọ, dưới gốc cây nọ,” như vậy, điều đó đáng được ghi nhớ suốt đời, không thể quên.
Idaṃ dukkhanti ettakaṃ dukkhaṃ, na ito uddhaṃ dukkhaṃ atthi.
This is suffering means, this much is suffering, there is no suffering beyond this.
Đây là khổ có nghĩa là khổ chỉ đến mức này, không có khổ nào hơn thế.
Ayaṃ dukkhasamudayoti ettako dukkhasamudayo, na ito uddhaṃ dukkhasamudayo atthīti.
This is the origin of suffering means, this much is the origin of suffering, there is no origin of suffering beyond this.
Đây là tập khởi của khổ có nghĩa là tập khởi của khổ chỉ đến mức này, không có tập khởi của khổ nào hơn thế.
Sesapadadvayepi eseva nayo.
The same method applies to the other two categories.
Trong hai cụm từ còn lại cũng theo cách tương tự.
Evamettha catūhi saccehi sotāpattimaggo kathito.
Thus, the path of a Stream-enterer (Sotāpatti-magga) is taught here by means of the four noble truths.
Như vậy, ở đây, đạo quả Nhập Lưu (sotāpattimagga) được nói đến qua Tứ Diệu Đế.
Kasiṇaparikammavipassanāñāṇāni pana maggasannissitāneva honti.
The kasiṇa preparation and insight knowledges, however, are associated with the path itself.
Còn các tuệ về chuẩn bị biến xứ (kasiṇaparikamma) và tuệ quán (vipassanāñāṇa) thì chỉ liên quan đến đạo quả.
Sāraṇīyaṃ hotīti ‘‘ahaṃ asukaraṭṭhe…pe… asukarukkhamūle sotāpanno jāto’’ti yāvajīvaṃ sāraṇīyaṃ hoti asammussanīyaṃ.
It is to be remembered means, "I became a Stream-enterer in such and such a country... at the root of such and such a tree"—thus, the fact of becoming a Stream-enterer is to be remembered for life, not to be forgotten.
Đáng được ghi nhớ có nghĩa là “Tôi đã chứng Nhập Lưu ở quốc độ nọ… dưới gốc cây nọ,” như vậy, điều đó đáng được ghi nhớ suốt đời, không thể quên.
Āsavānaṃ khayāti āsavānaṃ khayena.
Through the destruction of the taints (āsava) means, by the destruction of the taints.
Do sự đoạn tận các lậu hoặc có nghĩa là do sự đoạn tận các lậu hoặc (āsava).
Cetovimuttinti phalasamādhiṃ.
Liberation of mind (cetovimutti) means, the fruition-concentration (phala-samādhi).
Tâm giải thoát có nghĩa là định quả (phalasamādhi).
Paññāvimuttinti phalapaññaṃ.
Liberation by wisdom (paññāvimutti) means, the fruition-wisdom (phala-paññā).
Tuệ giải thoát có nghĩa là tuệ quả (phalapaññā).
Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti attanāva abhivisiṭṭhāya paññāya paccakkhaṃ katvā.
Having realized for himself by direct knowledge means, having directly experienced it by his own eminent wisdom.
Tự mình chứng ngộ, chứng đạt có nghĩa là tự mình chứng ngộ bằng tuệ siêu việt (abhiññā).
Upasampajja viharatīti paṭilabhitvā viharati.
Abides having attained it means, abides having acquired it.
Sống an trú có nghĩa là đạt được và sống an trú.
Sāraṇīyanti ‘‘mayā asukaraṭṭhe…pe… asukarukkhamūle arahattaṃ patta’’nti attano arahattapattiṭṭhānaṃ nāma yāvajīvaṃ sāraṇīyaṃ hoti asammussanīyanti yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhapesi.
To be remembered means, "I attained Arahantship in such and such a country... at the root of such and such a tree"—thus, the place of one's attainment of Arahantship is to be remembered for life and not to be forgotten. Thus, he concluded the discourse in accordance with the context.
Đáng được ghi nhớ có nghĩa là “Tôi đã đạt A-la-hán quả ở quốc độ nọ… dưới gốc cây nọ,” như vậy, nơi chứng đắc A-la-hán quả của mình đáng được ghi nhớ suốt đời, không thể quên; như vậy, Ngài đã kết thúc bài thuyết giảng theo mạch văn.
13. Tatiye santoti atthi upalabbhanti.
13. In the third*, existent means, they exist, they are found.
13. Trong kinh thứ ba, hiện hữu có nghĩa là có, được tìm thấy.
Saṃvijjamānāti tasseva vevacanaṃ.
Found is a synonym of the same.
Đang tồn tại là đồng nghĩa với từ đó.
Lokasminti sattaloke.
In the world means, in the world of beings.
Trong thế gian có nghĩa là trong chúng sinh thế gian.
Nirāsoti anāso apatthano.
Without hope (nirāso) means, having no hope, having no desire.
Không hy vọng có nghĩa là không có ước muốn, không có khát vọng.
Āsaṃsoti āsaṃsamāno patthayamāno.
Having hope (āsaṃso) means, hoping, desiring.
Hy vọng có nghĩa là đang hy vọng, đang mong muốn.
Vigatāsoti apagatāso.
Bereft of hope (vigatāso) means, hope is gone.
Đã hết hy vọng có nghĩa là hy vọng đã biến mất.
Caṇḍālakuleti caṇḍālānaṃ kule.
In a Caṇḍāla family means, in the family of Caṇḍālas.
Trong gia đình Caṇḍāla có nghĩa là trong gia đình của những người Caṇḍāla.
Venakuleti vilīvakārakule.
In a Veṇa family means, in the family of basket-weavers.
Trong gia đình Veṇa có nghĩa là trong gia đình những người làm đồ đan bằng tre.
Nesādakuleti migaluddakānaṃ kule.
In a Nesāda family means, in the family of hunters.
Trong gia đình Nesāda có nghĩa là trong gia đình những người thợ săn thú rừng.
Rathakārakuleti cammakārakule.
In a Rathakāra family means, in the family of leather workers.
Trong gia đình Rathakāra có nghĩa là trong gia đình những người thợ làm da.
Pukkusakuleti pupphacchaḍḍakakule.
In a Pukkusa family means, in the family of flower sweepers.
Trong gia đình Pukkusa có nghĩa là trong gia đình những người quét rác hoa.
Ettāvatā kulavipattiṃ dassetvā idāni yasmā nīcakule jātopi ekacco aḍḍho hoti mahaddhano, ayaṃ pana na tādiso, tasmāssa bhogavipattiṃ dassetuṃ daliddetiādimāha.
Having thus shown the misfortune of birth, now, since some born in a lowly family may be rich and wealthy, but this one is not such, therefore, to show his misfortune of possessions, he speaks beginning with "destitute".
Sau khi chỉ ra sự suy đồi về gia đình như vậy, bây giờ, vì một số người sinh ra trong gia đình thấp kém vẫn giàu có và sung túc, nhưng người này không phải như vậy, do đó, để chỉ ra sự suy đồi về tài sản của người ấy, Ngài đã nói: nghèo khổ, v.v.
Tattha daliddeti dāliddiyena samannāgate.
Here, destitute (dalidde) means, endowed with poverty.
Trong đó, nghèo khổ có nghĩa là bị đói nghèo.
Appannapānabhojaneti parittakaannapānabhojane.
Having scanty food and drink means, having very little food, drink, and provisions.
Ít thức ăn, đồ uống và đồ ăn có nghĩa là rất ít thức ăn, đồ uống và đồ ăn.
Kasiravuttiketi dukkhajīvike, yattha vāyāmena payogena jīvitavuttiṃ sādhenti, tathārūpeti attho.
Having a difficult livelihood means, living with difficulty; meaning, in which livelihood is sustained by effort and exertion, in such a case.
Khó khăn trong cuộc sống có nghĩa là sống một cuộc đời khó khăn, tức là nơi phải nỗ lực và cố gắng để kiếm sống.
Yattha kasirena ghāsacchādo labbhatīti yasmiṃ kule dukkhena yāgubhattaghāso ca kopīnamattaṃ acchādanañca labbhati.
Where food and clothing are obtained with difficulty means, in which family a meal of gruel and rice and merely a loincloth are obtained with difficulty.
Nơi mà thức ăn và áo quần chỉ có được một cách khó khăn có nghĩa là trong gia đình đó, thức ăn cháo cơm và một mảnh vải che thân chỉ có được một cách khó khăn.
Idāni yasmā ekacco nīcakule jātopi upadhisampanno hoti attabhāvasamiddhiyaṃ ṭhito, ayañca na tādiso, tasmāssa sarīravipattimpi dassetuṃ so ca hoti dubbaṇṇotiādimāha.
Now, since some born in a lowly family may be endowed with material prosperity and established in physical perfection, but this one is not such, therefore, to show his bodily misfortune, he speaks beginning with "And he is ugly".
Bây giờ, vì một số người sinh ra trong gia đình thấp kém vẫn có đầy đủ vật chất và có thân thể khỏe mạnh, nhưng người này không phải như vậy, do đó, để chỉ ra sự suy đồi về thân thể của người ấy, Ngài đã nói: người ấy lại xấu xí, v.v.
Tattha dubbaṇṇoti paṃsupisācako viya jhāmakhāṇuvaṇṇo.
Here, ugly (dubbaṇṇo) means, having the color of a burnt tree-stump, like a dust-demon.
Trong đó, xấu xí có nghĩa là có màu da như than cháy, như một con quỷ bụi.
Duddasikoti vijātamātuyāpi amanāpadassano.
Ill-favored (duddasiko) means, unpleasant to look at even for his own mother who gave birth to him.
Khó nhìn có nghĩa là trông không ưa nhìn ngay cả đối với mẹ đã sinh ra.
Okoṭimakoti lakuṇḍako.
Hunchbacked (okoṭimako) means, dwarfed.
Lùn tịt có nghĩa là người lùn.
Kāṇoti ekakkhikāṇo vā ubhayakkhikāṇo vā.
Blind (kāṇo) means, blind in one eye or blind in both eyes.
Mù có nghĩa là mù một mắt hoặc mù cả hai mắt.
Kuṇīti ekahatthakuṇī vā ubhayahatthakuṇī vā.
One-handed (kuṇī) means, one-handed or both-handed mutilated.
Cụt tay có nghĩa là cụt một tay hoặc cụt cả hai tay.
Khañjoti ekapādakhañjo vā ubhayapādakhañjo vā.
Lame (khañjo) means, lame in one foot or lame in both feet.
Què có nghĩa là què một chân hoặc què cả hai chân.
Pakkhahatoti hatapakkho pīṭhasappī.
Paralyzed (pakkhahato) means, having a disabled side, crawling on his bottom.
Bại liệt có nghĩa là bị liệt một bên, phải bò lê.
Padīpeyyassāti vaṭṭitelakapallakādino padīpaupakaraṇassa.
Of a lamp means, of a lamp and its accessories such as a wick, oil, or saucer.
Của đèn có nghĩa là của các vật dụng thắp sáng như bấc, dầu, v.v.
Tassa na evaṃ hotīti.
It is not so for him.
Người ấy không nghĩ như vậy.
Kasmā na hoti?
Why is it not so?
Tại sao không nghĩ như vậy?
Nīcakule jātattā.
Because he is born in a lowly family.
Vì sinh ra trong gia đình thấp kém.
Jeṭṭhoti aññasmiṃ jeṭṭhe sati kaniṭṭho āsaṃ na karoti, tasmā jeṭṭhoti āha.
Elder means, if there is another elder, the younger one does not hope; therefore, he says "elder."
Trưởng tử – Khi có một trưởng tử khác, người em trai không hy vọng, do đó nói là trưởng tử.
Ābhisekoti jeṭṭhopi na abhisekāraho āsaṃ na karoti, tasmā ābhisekoti āha.
Eligible for anointing means, even an elder who is not eligible for anointing does not hope; therefore, he says "eligible for anointing."
Đáng được quán đảnh – Ngay cả trưởng tử mà không đáng được quán đảnh thì cũng không hy vọng, do đó nói là đáng được quán đảnh.
Anabhisittoti abhisekārahopi kāṇakuṇiādidosarahito sakiṃ abhisitto puna abhiseke āsaṃ na karoti, tasmā anabhisittoti āha.
Unanointed means, even one eligible for anointing, free from defects such as blindness or lameness, once anointed, does not hope for a further anointing; therefore, he says "unanointed."
Chưa được quán đảnh – Ngay cả người đáng được quán đảnh, không có khuyết tật như mù, cụt tay, v.v., đã được quán đảnh một lần thì cũng không hy vọng được quán đảnh lại, do đó nói là chưa được quán đảnh.
Acalappattoti jeṭṭhopi ābhiseko anabhisitto mando uttānaseyyako, sopi abhiseke āsaṃ na karoti.
Having attained stability means, even an elder, eligible for anointing but unanointed, who is dull and a mere bed-wetter, does not hope for anointing.
Đã đạt đến sự vững chắc – Ngay cả trưởng tử, đáng được quán đảnh, chưa được quán đảnh, nhưng nếu yếu ớt và chỉ biết nằm ngửa, thì cũng không hy vọng được quán đảnh.
Soḷasavassuddesiko pana paññāyamānamassubhedo acalappatto nāma hoti, mahantampi rajjaṃ vicāretuṃ samattho, tasmā ‘‘acalappatto’’ti āha.
However, a sixteen-year-old youth with a noticeable beard is called one who has attained stability, capable of managing a large kingdom; therefore, he says "having attained stability."
Còn người mười sáu tuổi, râu đã mọc rõ rệt, được gọi là đã đạt đến sự vững chắc, có khả năng cai trị một vương quốc rộng lớn, do đó nói là “đã đạt đến sự vững chắc.”
Tassa evaṃ hotīti kasmā hoti?
It is so for him. Why is it so?
Người ấy nghĩ như vậy – Tại sao lại nghĩ như vậy?
Mahājātitāya.
Because of his noble birth.
Vì thuộc dòng dõi cao quý.
Dussīloti nissīlo.
Dussīlo means without morality.
Dussīlo (người ác giới) nghĩa là không có giới.
Pāpadhammoti lāmakadhammo.
Pāpadhammo means of wicked nature.
Pāpadhammo (người có ác pháp) nghĩa là người có pháp xấu xa.
Asucīti asucīhi kāyakammādīhi samannāgato.
Asucī means endowed with impure bodily actions and so on.
Asucī (không trong sạch) nghĩa là người đầy đủ các thân nghiệp, v.v., không trong sạch.
Saṅkassarasamācāroti saṅkāhi saritabbasamācāro, kiñcideva asāruppaṃ disvā ‘‘idaṃ iminā kataṃ bhavissatī’’ti evaṃ paresaṃ āsaṅkanīyasamācāro, attanāyeva vā saṅkāhi saritabbasamācāro, sāsaṅkasamācāroti attho.
Saṅkassarasamācāro means conduct that should be regarded with suspicion; it is conduct that causes others to suspect, upon seeing something improper, “This must have been done by him.” Or, it is conduct that he himself should regard with suspicion; the meaning is 'suspicious conduct'.
Saṅkassarasamācāro (hạnh kiểm đáng ngờ) nghĩa là hạnh kiểm đáng bị nghi ngờ, khi thấy điều gì đó không thích hợp thì người khác nghi ngờ rằng “điều này chắc chắn do người này làm”, hoặc hạnh kiểm đáng bị chính mình nghi ngờ, nghĩa là hạnh kiểm đáng ngờ.
Tassa hi divāṭṭhānādīsu sannipatitvā kiñcideva mantayante bhikkhū disvā ‘‘ime ekato hutvā mantenti, kacci nu kho mayā katakammaṃ jānitvā mantentī’’ti evaṃ sāsaṅkasamācāro hoti.
For such a one, upon seeing bhikkhus conversing together in a day-rest place or similar, thinking, “These have come together and are conversing; could it be that they are conversing, knowing of my past actions?” — such is his suspicious conduct.
Quả thật, đối với người đó, khi thấy các tỳ khưu tập hợp ở nơi nghỉ ban ngày, v.v., đang bàn bạc điều gì đó, thì người đó có hạnh kiểm đáng ngờ như vầy: “Những người này tập hợp lại bàn bạc, không biết có phải họ biết việc mình làm rồi bàn bạc hay không?”
Paṭicchannakammantoti paṭicchādetabbayuttakena pāpakammena samannāgato.
Paṭicchannakammanto means endowed with evil actions that ought to be concealed.
Paṭicchannakammanto (người có hành vi che giấu) nghĩa là người đầy đủ các ác nghiệp đáng che giấu.
Assamaṇo samaṇapaṭiññoti assamaṇo hutvāva samaṇapatirūpakatāya ‘‘samaṇo aha’’nti evaṃ paṭiñño.
Assamaṇo samaṇapaṭiñño means not being a recluse, yet appearing to be one and proclaiming, "I am a recluse."
Assamaṇo samaṇapaṭiñño (không phải sa-môn nhưng tự xưng là sa-môn) nghĩa là không phải sa-môn mà chỉ là hình tướng giống sa-môn, tự xưng là “ta là sa-môn”.
Abrahmacārī brahmacāripaṭiññoti aññe brahmacārino sunivatthe supārute sumbhakapattadhare gāmanigamarājadhānīsu piṇḍāya caritvā jīvikaṃ kappente disvā sayampi tādisena ākārena tathā paṭipajjanato ‘‘ahaṃ brahmacārī’’ti paṭiññaṃ dento viya hoti.
Abrahmacārī brahmacāripaṭiñño means, upon seeing other brahmacārīs who are well-dressed, well-cloaked, carrying alms-bowls, and living by alms-round in villages, towns, and royal capitals, he himself behaves in a similar manner, as if proclaiming, "I am a brahmacārī."
Abrahmacārī brahmacāripaṭiñño (không phải phạm hạnh nhưng tự xưng là phạm hạnh) nghĩa là khi thấy các bậc phạm hạnh khác mặc y chỉnh tề, che thân kín đáo, mang bình bát bằng đất, đi khất thực trong làng, thị trấn, kinh đô để duy trì mạng sống, thì người đó cũng có phong thái như vậy và hành xử như vậy, giống như tự xưng rằng “ta là bậc phạm hạnh”.
‘‘Ahaṃ bhikkhū’’ti vatvā uposathaggādīni pavisanto pana brahmacāripaṭiñño hotiyeva, tathā saṅghikaṃ lābhaṃ gaṇhanto.
One who enters uposatha halls and so on, saying, "I am a bhikkhu," is indeed proclaiming himself a brahmacārī, as is one who receives Saṅgha's requisites.
Còn người nói “ta là tỳ khưu” rồi vào các giảng đường trai giới, v.v., thì chắc chắn là người tự xưng là phạm hạnh, cũng như người nhận các lợi lộc của Tăng.
Antopūtīti pūtinā kammena anto anupaviṭṭho.
Antopūtī means inwardly entered by putrid actions.
Antopūtī (thối rữa bên trong) nghĩa là bên trong bị thối rữa bởi ác nghiệp.
Avassutoti rāgādīhi tinto.
Avassuto means soaked by lust and so on.
Avassuto (rỉ chảy) nghĩa là bị thấm ướt bởi tham ái, v.v.
Kasambujātoti sañjātarāgādikacavaro.
Kasambujāto means arisen with the defilements of lust and so on.
Kasambujāto (sinh ra từ cặn bã) nghĩa là người sinh ra từ cặn bã của tham ái, v.v.
Tassa na evaṃ hotīti.
Tassa na evaṃ hotī means: "It does not occur to him thus."
Tassa na evaṃ hotī (người đó không có ý nghĩ như vậy) nghĩa là.
Kasmā na hoti?
Why does it not occur?
Vì sao không có?
Lokuttaradhammaupanissayassa natthitāya.
Because of the absence of the proximate cause for supramundane qualities.
Vì không có duyên lành với các pháp siêu thế.
Tassa evaṃ hotīti.
Tassa evaṃ hotī means: "It occurs to him thus."
Tassa evaṃ hotī (người đó có ý nghĩ như vậy) nghĩa là.
Kasmā hoti?
Why does it occur?
Vì sao có?
Mahāsīlasmiṃ paripūrakāritāya.
Because of fully accomplishing the great sīla.
Vì đã thực hành viên mãn đại giới.
14. Catutthe catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ rañjetīti rājā.
14. In the fourth sutta, one who delights the people with the four bases of sympathy is called a rājā (king).
14. Trong kinh thứ tư, người làm hài lòng dân chúng bằng bốn pháp nhiếp sự thì gọi là rājā (vua).
Cakkaṃ vattetīti cakkavattī.
One who turns the cakka (wheel) is a cakkavattī.
Người chuyển bánh xe thì gọi là cakkavattī (chuyển luân vương).
Vattitaṃ vā anena cakkanti cakkavattī.
Or, one by whom the cakka has been turned is a cakkavattī.
Hoặc bánh xe đã được người này chuyển thì gọi là cakkavattī.
Dhammo assa atthīti dhammiko.
One who possesses Dhamma is dhammiko (righteous).
Người có pháp thì gọi là dhammiko (người có chánh pháp).
Dhammeneva dasavidhena cakkavattivattena rājā jātoti dhammarājā.
A king who has become a dhammarājā (righteous king) solely by the Dhamma, by the tenfold Cakkavatti practice of righteousness.
Vua sinh ra bởi chánh pháp, tức mười pháp chuyển luân vương, thì gọi là dhammarājā (chánh pháp vương).
Sopi na arājakanti sopi aññaṃ nissayarājānaṃ alabhitvā cakkaṃ nāma vattetuṃ na sakkotīti attho.
Sopi na arājaka means that he also cannot turn the wheel without relying on another king; this is the meaning.
Sopi na arājaka (người đó cũng không phải không có vua) nghĩa là người đó cũng không thể chuyển bánh xe mà không có vị vua nương tựa khác.
Iti satthā desanaṃ paṭṭhapetvā yathānusandhiṃ apāpetvāva tuṇhī ahosi.
Thus, the Teacher initiated the discourse but remained silent without concluding the connection.
Vì vậy, Đức Đạo Sư đã bắt đầu bài thuyết pháp, nhưng không tiếp tục mạch lạc mà im lặng.
Anusandhikusalā uṭṭhahitvā anusandhiṃ pucchissanti, bahū hi imasmiṃ ṭhāne tathārūpā bhikkhū, athāhaṃ tehi puṭṭho desanaṃ vaḍḍhessāmīti.
"Those skilled in connections will rise and ask about the connection, for there are many such bhikkhus in this place; then, being questioned by them, I will elaborate the discourse."
Để những vị thiện xảo về mạch lạc sẽ đứng dậy hỏi về mạch lạc, vì có rất nhiều tỳ khưu như vậy ở nơi này, rồi khi được họ hỏi, ta sẽ tiếp tục bài thuyết pháp.
Atheko anusandhikusalo bhikkhu bhagavantaṃ pucchanto ko pana, bhantetiādimāha.
Then a bhikkhu skilled in connections, questioning the Blessed One, spoke the words ko pana, bhante (who then, Venerable Sir?) and so on.
Sau đó, một tỳ khưu thiện xảo về mạch lạc đã hỏi Đức Thế Tôn, bắt đầu bằng ko pana, bhante (Bạch Thế Tôn, ai vậy?).
Bhagavāpissa byākaronto dhammo bhikkhūtiādimāha.
The Blessed One, answering him, spoke the words dhammo bhikkhū (Dhamma, bhikkhus) and so on.
Đức Thế Tôn đã trả lời cho vị ấy, bắt đầu bằng dhammo, bhikkhū (Này các tỳ khưu, chánh pháp).
Tattha dhammoti dasakusalakammapathadhammo.
In this passage, dhammo refers to the Dhamma of the ten wholesome courses of action.
Ở đây, dhammo (chánh pháp) nghĩa là mười pháp thiện nghiệp đạo.
Dhammanti tameva vuttappakāraṃ dhammaṃ.
Dhammaṃ refers to that very Dhamma of the aforementioned kind.
Dhammaṃ (chánh pháp) nghĩa là chánh pháp đã được nói như vậy.
Nissāyāti tadadhiṭṭhānena cetasā tameva nissayaṃ katvā.
Nissāyā means making that very Dhamma one's support, with a mind based on it.
Nissāyā (nương tựa) nghĩa là lấy chánh pháp ấy làm nơi nương tựa với tâm đặt trên chánh pháp ấy.
Dhammaṃ sakkarontoti yathā kato so dhammo suṭṭhu kato hoti, evametaṃ karonto.
Dhammaṃ sakkaronto means doing so that the Dhamma is well done, in that manner.
Dhammaṃ sakkaronto (tôn kính chánh pháp) nghĩa là làm cho chánh pháp ấy được thực hiện tốt đẹp.
Dhammaṃ garuṃ karontoti tasmiṃ gāravuppattiyā taṃ garukaronto.
Dhammaṃ garuṃ karonto means honoring it by generating reverence for it.
Dhammaṃ garuṃ karonto (kính trọng chánh pháp) nghĩa là kính trọng chánh pháp ấy bằng cách phát sinh sự tôn kính đối với chánh pháp.
Dhammaṃ apacāyamānoti tasseva dhammassa añjalikaraṇādīhi nīcavuttitaṃ karonto.
Dhammaṃ apacāyamāno means showing deference to that Dhamma through acts like reverential salutation.
Dhammaṃ apacāyamāno (cung kính chánh pháp) nghĩa là cung kính chánh pháp ấy bằng cách chấp tay, v.v.
Dhammaddhajo dhammaketūti taṃ dhammaṃ dhajamiva purakkhatvā ketumiva ukkhipitvā pavattiyā dhammaddhajo dhammaketu ca hutvāti attho.
Dhammaddhajo dhammaketū means acting with that Dhamma as a banner in front and raising it like a standard; thus, being one whose banner is Dhamma and whose standard is Dhamma.
Dhammaddhajo dhammaketū (lấy chánh pháp làm cờ, làm biểu tượng) nghĩa là lấy chánh pháp ấy làm cờ, làm biểu tượng để thực hành, tức là trở thành người lấy chánh pháp làm cờ, làm biểu tượng.
Dhammādhipateyyoti dhammādhipatibhūtāgatabhāvena dhammavaseneva ca sabbakiriyānaṃ karaṇena dhammādhipateyyo hutvā.
Dhammādhipateyyo means being one whose master is Dhamma, by virtue of the Dhamma being supreme, and by performing all actions solely through the power of Dhamma.
Dhammādhipateyyo (lấy chánh pháp làm tối thượng) nghĩa là trở thành người lấy chánh pháp làm tối thượng bằng cách thực hiện mọi hành vi theo chánh pháp, với chánh pháp là tối thượng.
Dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahatīti dhammo assā atthīti dhammikā, rakkhā ca āvaraṇañca gutti ca rakkhāvaraṇagutti.
Dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahatī means 'dhammikā' because Dhamma is within it, and 'rakkhāvaraṇagutti' is protection (rakkhā), covering (āvaraṇa), and guardianship (gutti).
Dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahatī (thiết lập sự bảo vệ, che chở, gìn giữ theo chánh pháp). Pháp có nghĩa là dhammikā (chánh pháp), sự bảo vệ (rakkhā), sự che chở (āvaraṇa) và sự gìn giữ (gutti) là rakkhāvaraṇagutti (sự bảo vệ, che chở, gìn giữ).
Tattha ‘‘paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhatī’’ti vacanato khantiādayo rakkhā.
Among these, rakkhā refers to patience and so on, in accordance with the saying: “Protecting others, one protects oneself.”
Ở đây, các pháp như nhẫn nại, v.v., là rakkhā (sự bảo vệ) theo lời dạy “bảo vệ người khác là bảo vệ chính mình”.
Vuttañhetaṃ – ‘‘kathañca, bhikkhave, paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhati.
For it has been said: “And how, bhikkhus, does one protect oneself by protecting others?
Điều này đã được nói: “Này các tỳ khưu, bảo vệ người khác là bảo vệ chính mình như thế nào?
Khantiyā avihiṃsāya mettacittatāya anuddayāyā’’ti (saṃ. ni. 5.385).
By patience, by non-harming, by a mind of loving-kindness, by compassion.”
Bằng sự nhẫn nại, không làm hại, tâm từ, lòng bi mẫn” (Saṃ. Ni. 5.385).
Nivāsanapārupanagehādīni āvaraṇaṃ.
Āvaraṇaṃ refers to dwellings for robes, upper robes, and houses, etc.
Y phục, áo choàng, nhà cửa, v.v., là āvaraṇaṃ (sự che chở).
Corādiupaddavanivāraṇatthaṃ gopāyanā gutti.
Gutti refers to guarding in order to prevent dangers from robbers and so on.
Sự gìn giữ để ngăn chặn tai họa từ trộm cướp, v.v., là gutti (sự gìn giữ).
Taṃ sabbampi suṭṭhu vidahati pavatteti ṭhapetīti attho.
The meaning is that he thoroughly arranges, practices, and establishes all of this.
Nghĩa là thiết lập, thực hành và duy trì tất cả những điều đó một cách tốt đẹp.
Idāni yattha sā saṃvidahitabbā, taṃ dassento antojanasmintiādimāha.
Now, indicating where that arrangement should be made, he spoke the words antojanasmi and so on.
Bây giờ, để chỉ ra nơi cần thiết lập sự bảo vệ đó, Đức Phật đã nói bắt đầu bằng antojanasmiṃ (đối với người trong nhà).
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – antojanasaṅkhātaṃ puttadāraṃ sīlasaṃvare patiṭṭhāpento vatthagandhamālādīni cassa dadamāno sabbopaddave cassa nivārayamāno dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ saṃvidahati nāma.
Here is the concise meaning: by establishing one's children and spouse, who constitute one's inner circle, in morality and restraint, and by giving them clothes, perfumes, garlands, and so on, and by warding off all dangers from them, one is said to be providing a righteous protection, covering, and guardianship.
Ở đây, ý nghĩa tóm tắt là: người thiết lập sự bảo vệ, che chở, gìn giữ theo chánh pháp bằng cách đặt vợ con, tức là người trong nhà, vào sự giữ giới, và bằng cách ban cho họ y phục, hương liệu, vòng hoa, v.v., và ngăn chặn mọi tai họa cho họ.
Khattiyādīsupi eseva nayo.
The same principle applies to khattiyas and others.
Đối với các vị Sát-đế-lị, v.v., cũng theo cách này.
Ayaṃ pana viseso – abhisittakhattiyā bhadraassājānīyādiratanasampadānenapi upagaṇhitabbā, anuyantā khattiyā tesaṃ anurūpayānavāhanasampadānenapi paritosetabbā, balakāyo kālaṃ anatikkametvā bhattavetanasampadānenapi anuggahetabbo, brāhmaṇā annapānavatthādinā deyyadhammena, gahapatikā bhattabījanaṅgalabalibaddādisampadānena, tathā nigamavāsino negamā janapadavāsino ca jānapadā.
This, however, is the distinction: anointed khattiyas should be appeased with the provision of excellent horses and other jewels; subordinate khattiyas should be pleased with the provision of suitable conveyances and vehicles; the army should be supported with food and wages without delay; brahmins with gifts of food, drink, clothing, and so on; householders with provisions of food, seeds, plows, oxen, and so on; similarly, negamā (town dwellers) and jānapadā (country dwellers).
Tuy nhiên, có sự khác biệt: các vị Sát-đế-lị được tấn phong cần được hỗ trợ bằng cách ban tặng các báu vật như ngựa quý, v.v.; các vị Sát-đế-lị tùy tùng cần được làm hài lòng bằng cách ban tặng các phương tiện đi lại phù hợp; quân đội cần được giúp đỡ bằng cách ban lương thực và tiền lương đúng lúc; các Bà-la-môn bằng các vật cúng dường như thực phẩm, đồ uống, y phục, v.v.; các gia chủ bằng cách ban tặng thực phẩm, hạt giống, cày, bò, v.v.; cũng như cư dân thị trấn là negamā và cư dân nông thôn là jānapadā.
Samitapāpabāhitapāpā pana samaṇabrāhmaṇā samaṇaparikkhārasampadānena sakkātabbā, migapakkhino abhayadānena samassāsetabbā.
But samaṇabrāhmaṇā (recluses and brahmins), those whose evil actions are extinguished and banished, should be honored with provisions for recluses; animals and birds should be reassured with the gift of fearlessness.
Còn các samaṇabrāhmaṇā (sa-môn và Bà-la-môn) đã dứt bỏ ác pháp, đã loại trừ ác pháp, cần được tôn kính bằng cách ban tặng các vật dụng của sa-môn; các loài chim thú cần được an ủi bằng cách ban sự vô úy.
Dhammeneva cakkaṃ vattetīti dasakusalakammapathadhammeneva cakkaṃ pavatteti.
Dhammeneva cakkaṃ vattetī means he turns the wheel solely by the Dhamma of the ten wholesome courses of action.
Dhammeneva cakkaṃ vattetī (chuyển bánh xe bằng chánh pháp) nghĩa là chuyển bánh xe bằng mười pháp thiện nghiệp đạo.
Taṃ hoti cakkaṃ appaṭivattiyanti taṃ tena evaṃ pavattitaṃ āṇācakkaṃ appaṭivattiyaṃ hoti.
Taṃ hoti cakkaṃ appaṭivattiya means that wheel of authority, thus turned by him, becomes irresistible.
Taṃ hoti cakkaṃ appaṭivattiyaṃ (bánh xe ấy không thể bị lật ngược) nghĩa là bánh xe quyền lực đã được người ấy chuyển như vậy thì không thể bị lật ngược.
Kenaci manussabhūtenāti devatā nāma attanā icchiticchitameva karonti, tasmā tā aggaṇhitvā ‘‘manussabhūtenā’’ti vuttaṃ.
Kenaci manussabhūtenā means "by any human being," because devas can do whatever they wish. Therefore, they are not included, and "by any human being" is stated.
Kenaci manussabhūtenā (bởi bất kỳ người nào) nghĩa là các vị trời làm điều gì họ muốn, vì vậy không đề cập đến họ mà nói “bởi bất kỳ người nào”.
Paccatthikenāti paṭiatthikena, paṭisattunāti attho.
Paccatthikenā means by an adversary, by an enemy; this is the meaning.
Paccatthikenā (bởi kẻ thù) nghĩa là bởi kẻ đối địch, bởi kẻ thù.
Dhammikoti cakkavattī dasakusalakammapathavasena dhammiko, tathāgato pana navalokuttaradhammavasena.
Dhammiko: The cakkavattī is righteous by means of the ten wholesome courses of action, while the Tathāgata is righteous by means of the nine supramundane qualities.
Dhammiko (người có chánh pháp) nghĩa là Chuyển Luân Vương là người có chánh pháp theo mười pháp thiện nghiệp đạo, còn Đức Như Lai thì theo chín pháp siêu thế.
Dhammarājāti navahi lokuttaradhammehi mahājanaṃ rañjetīti dhammarājā.
Dhammarājā means a righteous king because he delights the multitude with the nine supramundane qualities.
Dhammarājā (chánh pháp vương) nghĩa là làm hài lòng đại chúng bằng chín pháp siêu thế thì gọi là chánh pháp vương.
Dhammaṃyevāti navalokuttaradhammameva nissāya tameva sakkaronto taṃ garukaronto taṃ apacāyamāno.
Dhammaṃyevā means relying solely on the nine supramundane qualities, honoring it, revering it, and showing deference to it.
Dhammaṃyevā (chỉ chánh pháp) nghĩa là chỉ nương tựa vào chín pháp siêu thế, tôn kính chánh pháp ấy, kính trọng chánh pháp ấy, cung kính chánh pháp ấy.
Sovassa dhammo abbhuggataṭṭhena dhajoti dhammaddhajo.
That Dhamma, being elevated, is his banner, hence dhammaddhajo.
Chánh pháp ấy là cờ của người ấy vì được nâng cao, nên gọi là dhammaddhajo (cờ chánh pháp).
Sovassa ketūti dhammaketu.
That is his standard, hence dhammaketu.
Chánh pháp ấy là biểu tượng của người ấy, nên gọi là dhammaketu (biểu tượng chánh pháp).
Tameva adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ katvā viharatīti dhammādhipateyyo.
He dwells making that very Dhamma his chief and master, hence dhammādhipateyyo.
Người ấy sống lấy chánh pháp làm tối thượng, làm bậc trưởng thượng, nên gọi là dhammādhipateyyo (lấy chánh pháp làm tối thượng).
Dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttinti lokiyalokuttaradhammadāyikarakkhañca āvaraṇañca guttiñca.
Dhammikaṃ rakkhāvaraṇagutti means protection, covering, and guardianship that bestows worldly and supramundane Dhamma.
Dhammikaṃ rakkhāvaraṇaguttiṃ (sự bảo vệ, che chở, gìn giữ theo chánh pháp) nghĩa là sự bảo vệ, che chở và gìn giữ ban cho chánh pháp thế gian và siêu thế.
Saṃvidahatīti ṭhapeti paññapeti.
Saṃvidahatī means establishes and proclaims.
Saṃvidahatī (thiết lập) nghĩa là thiết lập, ban hành.
Evarūpanti tividhaṃ kāyaduccaritaṃ na sevitabbaṃ, sucaritaṃ sevitabbanti evaṃ sabbattha attho veditabbo.
Evarūpaṃ: in every instance, the meaning should be understood as: the threefold evil conduct of body should not be practiced; good conduct should be practiced.
Evarūpaṃ (như vậy) nghĩa là không nên thực hành ba loại ác hạnh thân, nên thực hành thiện hạnh, ý nghĩa này nên được hiểu ở mọi nơi.
Saṃvidahitvāti ṭhapetvā kathetvā.
Saṃvidahitvā means having established and declared.
Saṃvidahitvā (sau khi thiết lập) nghĩa là sau khi thiết lập, sau khi nói.
Dhammeneva anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattetīti navalokuttaradhammeneva asadisaṃ dhammacakkaṃ pavatteti.
He sets rolling the unsurpassed Wheel of Dhamma by Dhamma means he sets rolling the unequalled Wheel of Dhamma by the nine supramundane qualities.
Duy chỉ bằng Pháp, Ngài chuyển vận Pháp luân vô thượng có nghĩa là Ngài chuyển vận Pháp luân vô song chỉ bằng chín Pháp siêu thế.
Taṃ hoti cakkaṃ appaṭivattiyanti taṃ evaṃ pavattitaṃ dhammacakkaṃ etesu samaṇādīsu ekenapi paṭivattetuṃ paṭibāhituṃ na sakkā.
That wheel is unrollable back means that Wheel of Dhamma, thus set rolling, cannot be rolled back or obstructed by any of these ascetics and so on.
Bánh xe đó không thể bị quay ngược lại có nghĩa là Pháp luân đã được chuyển vận như vậy không thể bị bất kỳ ai trong số các sa-môn, v.v… quay ngược lại hay cản trở.
Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
The rest is clear everywhere.
Phần còn lại đều rõ nghĩa ở khắp mọi nơi.
15. Pañcame isipataneti buddhapaccekabuddhasaṅkhātānaṃ isīnaṃ dhammacakkappavattanatthāya ceva uposathakaraṇatthāya ca āgantvā patane, sannipātaṭṭhāneti attho.
15. In the fifth, Isipatana means the place where sages, namely Buddhas and Paccekabuddhas, came and descended (patane) for the purpose of setting rolling the Wheel of Dhamma and performing the Uposatha; it is a place of assembly.
15. Trong Sutta thứ năm, Isipatane có nghĩa là nơi các vị ẩn sĩ, tức là chư Phật và chư Độc Giác Phật, đến và an trú (patane) để chuyển vận Pháp luân và thực hành Bố-tát (uposatha); đây là ý nghĩa của nó.
Padanetipi pāṭho, ayameva attho.
There is also the reading padane; the meaning is the same.
Cũng có bản đọc là “padane”, ý nghĩa vẫn như vậy.
Migadāyeti migānaṃ abhayatthāya dinne.
Migadāya means given for the safety of deer.
Migadāye có nghĩa là khu rừng được ban tặng để bảo vệ các loài thú.
Chahi māsehi chārattūnehīti so kira raññā āṇattadivaseyeva sabbūpakaraṇāni sajjetvā antevāsikehi saddhiṃ araññaṃ pavisitvā gāmadvāragāmamajjhadevakulasusānādīsu ṭhitarukkhe ceva jhāmapatitasukkharukkhe ca vivajjetvā sampannapadese ṭhite sabbadosavivajjite nābhiaranemīnaṃ anurūpe rukkhe gahetvā taṃ cakkaṃ akāsi.
In six months minus six nights means that on the very day he was commanded by the king, he prepared all the equipment, entered the forest with his disciples, and, avoiding trees standing at village gates, in the middle of villages, at shrines, and in cemeteries, as well as burnt, fallen, and dry trees, he took suitable trees in a fertile area, free from all defects, for the nave, spokes, and rim, and made that wheel.
Trong sáu tháng trừ sáu đêm — vị ấy đã chuẩn bị tất cả vật liệu ngay trong ngày được vua ra lệnh, rồi cùng với các đệ tử đi vào rừng, tránh những cây đứng ở cổng làng, giữa làng, đền thờ, nghĩa địa, v.v… cũng như những cây bị cháy, đổ, khô, mà chọn những cây không có bất kỳ khuyết điểm nào, phù hợp với trục và vành bánh xe, ở những nơi thích hợp, và làm ra bánh xe đó.
Tassa rukkhe vicinitvā gaṇhantassa ceva karontassa ca ettako kālo vītivatto.
This much time passed for him in selecting and taking the trees, and in making it.
Thời gian để vị ấy tìm kiếm, chọn lựa và làm ra bánh xe đã trôi qua bấy nhiêu.
Tena vuttaṃ – ‘‘chahi māsehi chārattūnehī’’ti.
Therefore, it is said – “in six months minus six nights.”
Vì thế, đã nói: ‘‘trong sáu tháng trừ sáu đêm’’.
Nānākaraṇanti nānattaṃ.
Nānākaraṇaṃ means diversity.
Nānākaraṇaṃ có nghĩa là sự khác biệt.
Nesanti na esaṃ.
Nesaṃ means not for these.
Nesaṃ có nghĩa là không phải của những người này.
Atthesanti atthi esaṃ.
Atthesaṃ means there is for these.
Atthesaṃ có nghĩa là có của những người này.
Abhisaṅkhārassa gatīti payogassa gamanaṃ.
Abhisaṅkhārassa gatī means the going of exertion.
Abhisaṅkhārassa gatī có nghĩa là sự vận hành của hành động (payoga).
Ciṅgulāyitvāti paribbhamitvā.
Ciṅgulāyitvā means having wandered about.
Ciṅgulāyitvā có nghĩa là lang thang.
Akkhāhataṃ maññeti akkhe pavesetvā ṭhapitamiva.
Akkhāhataṃ maññe means as if placed by entering into the axle.
Akkhāhataṃ maññe có nghĩa là như thể đã được đưa vào trục và đặt vào vị trí.
Sadosāti sagaṇḍā uṇṇatoṇataṭṭhānayuttā.
Sadosā means having knots, endowed with raised and lowered places.
Sadosā có nghĩa là có những chỗ lồi lõm, không bằng phẳng.
Sakasāvāti pūtisārena ceva pheggunā ca yuttā.
Sakasāvā means endowed with rotten sap and pith.
Sakasāvā có nghĩa là có mủ thối và vỏ cây khô.
Kāyavaṅkātiādīni kāyaduccaritādīnaṃ nāmāni.
Kāyavaṅkā and so on are names for bodily misconduct and so on.
Kāyavaṅkā v.v… là tên của ác hạnh thân v.v…
Evaṃ papatitāti evaṃ guṇapatanena patitā.
Thus fallen means thus fallen by the falling away of qualities.
Evaṃ papatitā có nghĩa là rơi rớt như vậy do sự suy giảm phẩm chất.
Evaṃ patiṭṭhitāti evaṃ guṇehi patiṭṭhitā.
Thus established means thus established by qualities.
Evaṃ patiṭṭhitā có nghĩa là được an lập như vậy nhờ các phẩm chất.
Tattha lokiyamahājanā papatitā nāma, sotāpannādayo patiṭṭhitā nāma.
Among them, ordinary people are called "fallen," while stream-enterers and so on are called "established."
Trong đó, đại chúng thế gian được gọi là những người rơi rớt, còn các bậc Nhập Lưu, v.v… được gọi là những người được an lập.
Tesupi purimā tayo kilesānaṃ samudācārakkhaṇe papatitā nāma, khīṇāsavā pana ekanteneva patiṭṭhitā nāma.
Even among them, the first three are called "fallen" at the moment of the arising of defilements, but the Arahants are definitively "established."
Ngay cả trong số họ, ba bậc đầu tiên được gọi là những người rơi rớt trong khoảnh khắc các phiền não khởi lên, còn các vị A-la-hán thì chắc chắn được gọi là những người được an lập.
Tasmāti yasmā appahīnakāyavaṅkādayo papatanti, pahīnakāyavaṅkādayo patiṭṭhahanti, tasmā.
Therefore means because those with unabandoned bodily crookedness and so on fall, and those with abandoned bodily crookedness and so on are established, therefore.
Tasmā có nghĩa là vì những người chưa đoạn trừ ác hạnh thân, v.v… thì rơi rớt, còn những người đã đoạn trừ ác hạnh thân, v.v… thì được an lập, cho nên.
Kāyavaṅkādīnaṃ pana evaṃ pahānaṃ veditabbaṃ – pāṇātipāto adinnādānaṃ micchācāro musāvādo pisuṇāvācā micchādiṭṭhīti ime tāva cha sotāpattimaggena pahīyanti, pharusāvācā byāpādoti dve anāgāmimaggena, abhijjhā samphappalāpoti dve arahattamaggenāti.
The abandonment of bodily crookedness and so on should be understood thus: killing living beings, taking what is not given, sexual misconduct, false speech, divisive speech, and wrong view—these six are abandoned by the path of stream-entry; harsh speech and ill-will—these two are abandoned by the path of non-returning; covetousness and frivolous talk—these two are abandoned by the path of Arahantship.
Tuy nhiên, sự đoạn trừ các ác hạnh thân, v.v… cần được hiểu như sau: sát sinh, trộm cắp, tà dâm, nói dối, nói lời đâm thọc, tà kiến – sáu điều này được đoạn trừ bằng đạo Nhập Lưu; nói lời thô ác, ác ý – hai điều này được đoạn trừ bằng đạo Bất Hoàn; tham lam, nói lời phù phiếm – hai điều này được đoạn trừ bằng đạo A-la-hán.
16. Chaṭṭhe apaṇṇakapaṭipadanti aviraddhapaṭipadaṃ ekaṃsapaṭipadaṃ niyyānikapaṭipadaṃ kāraṇapaṭipadaṃ sārapaṭipadaṃ maṇḍapaṭipadaṃ apaccanīkapaṭipadaṃ anulomapaṭipadaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ paṭipanno hoti, na takkaggāhena vā nayaggāhena vā.
16. In the sixth, Apaṇṇaka practice means an unerring practice, a certain practice, a practice leading to liberation, a reasoned practice, an essential practice, a core practice, an unopposed practice, a consistent practice, a practice in accordance with Dhamma, one who is engaged in practice, not by grasping at logic or by grasping at method.
16. Trong Sutta thứ sáu, apaṇṇakapaṭipadaṃ có nghĩa là thực hành con đường không sai lầm, con đường nhất định, con đường đưa đến giải thoát, con đường có nguyên nhân, con đường cốt lõi, con đường tinh túy, con đường không đối nghịch, con đường thuận lợi, con đường phù hợp với Pháp và tùy Pháp, không phải do chấp trước vào suy luận hay chấp trước vào phương pháp.
Evaṃ gahetvā paṭipanno hi bhikkhu vā bhikkhunī vā upāsako vā upāsikā vā manussadevanibbānasampattīhi hāyati parihāyati, apaṇṇakapaṭipadaṃ paṭipanno pana tāhi sampattīhi na parihāyati.
Indeed, a bhikkhu or bhikkhunī, or an upāsaka or upāsikā who practices having grasped thus, declines and falls away from the attainments of humans, devas, and Nibbāna; but one who practices the Apaṇṇaka practice does not decline from those attainments.
Vì một tỳ khưu, tỳ khưu ni, cư sĩ nam hay cư sĩ nữ thực hành theo cách chấp trước như vậy sẽ bị suy giảm các thành tựu của cõi người, cõi trời và Niết Bàn, còn người thực hành con đường Apaṇṇaka thì không bị suy giảm các thành tựu đó.
Atīte kantāraddhānamaggaṃ paṭipannesu dvīsu satthavāhesu yakkhassa vacanaṃ gahetvā bālasatthavāho saddhiṃ satthena anayabyasanaṃ patto, yakkhassa vacanaṃ aggahetvā ‘‘udakadiṭṭhaṭṭhāne udakaṃ chaḍḍessāmā’’ti satthake saññāpetvā maggaṃ paṭipanno paṇḍitasatthavāho viya.
In the past, when two caravan leaders were traversing a desert path, the foolish caravan leader, having taken the word of a yakkha, met with ruin and disaster along with his caravan, just as the wise caravan leader, not having taken the word of the yakkha, reassured his caravan members, saying, "We will discard the water at the place where water is seen," and proceeded on the path.
Điều này giống như trong quá khứ, hai người dẫn đoàn lữ hành đi trên con đường hoang vắng: người dẫn đoàn ngu xuẩn đã tin lời quỷ và cùng với đoàn lữ hành của mình rơi vào tai họa và bất hạnh; còn người dẫn đoàn thông thái thì không tin lời quỷ, mà bảo đoàn lữ hành rằng ‘‘chúng ta sẽ đổ nước ở nơi nhìn thấy nước’’, rồi đi trên con đường đó.
Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
Concerning this, it was said:
Do đó, đã nói:
Yoni cassa āraddhā hotīti ettha yonīti khandhakoṭṭhāsassapi kāraṇassapi passāvamaggassapi nāmaṃ.
Here, in yoni cassa āraddhā hotīti (and his proper attention is aroused), the term yoni (proper attention) is a name for a division of aggregates, or for a cause, or for the urinary passage.
Trong Yoni cassa āraddhā hotī (nguyên nhân của vị ấy đã được khởi phát), yonī là tên gọi của phần uẩn, của nguyên nhân, và của đường tiểu.
‘‘Catasso kho imā, sāriputta, yoniyo’’tiādīsu (ma. ni. 1.152) hi khandhakoṭṭhāso yoni nāma.
For instance, in phrases like ‘‘Catasso kho imā, sāriputta, yoniyo’’ (Indeed, Sāriputta, there are these four kinds of birth), a division of aggregates is called yoni.
Trong các câu như ‘‘Này Sāriputta, có bốn loại sinh’’, thì phần uẩn được gọi là yoni.
‘‘Yoni hesā bhūmija phalassa adhigamāyā’’tiādīsu (ma. ni. 3.226) kāraṇaṃ.
In phrases like ‘‘Yoni hesā bhūmija phalassa adhigamāyā’’ (This is indeed the cause for the attainment of earth-born fruits), it refers to a cause.
Trong các câu như ‘‘Đây là nguyên nhân, là nền tảng để đạt được quả của đất’’, thì là nguyên nhân.
‘‘Na cāhaṃ brāhmaṇaṃ brūmi, yonijaṃ mattisambhava’’nti (ma. ni. 2.457; dha. pa. 396) ca ‘‘tamenaṃ kammajavātā nivattitvā uddhaṃpādaṃ adhosiraṃ samparivattetvā mātu yonimukhe sampaṭipādentī’’ti ca ādīsu passāvamaggo.
And in ‘‘Na cāhaṃ brāhmaṇaṃ brūmi, yonijaṃ mattisambhava’’ (I do not call one a brahmin who is born from a womb, from a mother) and ‘‘tamenaṃ kammajavātā nivattitvā uddhaṃpādaṃ adhosiraṃ samparivattetvā mātu yonimukhe sampaṭipādentī’’ (the kamma-born winds turn him upside down, head downwards, and bring him to the mother’s womb-opening), it refers to the urinary passage.
Trong các câu như ‘‘Này Bà-la-môn, tôi không gọi người Bà-la-môn là người sinh ra từ tử cung, từ mẹ’’ và ‘‘khi đó, những luồng gió do nghiệp tạo ra quay lại, làm cho thai nhi lộn ngược đầu xuống, chân lên trên, rồi đưa vào cửa tử cung của mẹ’’, thì là đường tiểu.
Idha pana kāraṇaṃ adhippetaṃ.
Here, however, a cause is intended.
Ở đây, nguyên nhân được đề cập.
Āraddhāti paggahitā paripuṇṇā.
Āraddhā means aroused, complete.
Āraddhā có nghĩa là đã được khởi phát, đã được hoàn thành.
Āsavānaṃ khayāyāti ettha āsavantīti āsavā, cakkhutopi…pe… manatopi sandanti pavattantīti vuttaṃ hoti.
Here, in āsavānaṃ khayāyāti (for the destruction of the āsavas), āsavā means that they flow, meaning they stream forth and arise from the eye... and from the mind.
Trong Āsavānaṃ khayāya (để đoạn trừ các lậu hoặc), āsavā (lậu hoặc) có nghĩa là chúng chảy ra từ mắt, v.v… và từ ý, tức là chúng chảy ra và vận hành.
Dhammato yāva gotrabhu, okāsato yāva bhavaggā savantīti vā āsavā, ete dhamme etañca okāsaṃ antokaritvā pavattantīti attho.
Or, āsavā means they flow and stream forth from the Dhamma up to gotrabhu, and from space up to the highest existence (bhavagga), meaning they arise encompassing these phenomena and this space.
Hoặc āsavā là chúng chảy và tuôn ra từ pháp giới cho đến Gotrabhu, và từ không gian cho đến Bhavagga, nghĩa là chúng vận hành bao trùm các pháp đó và không gian đó.
Antokaraṇattho hi ayaṃ ākāro.
For this 'ā' sound here has the meaning of encompassing.
Vì hình thức này có nghĩa là bao trùm.
Cirapārivāsiyaṭṭhena madirādayo āsavā, āsavā viyātipi āsavā.
Due to their long-standing nature, liquors and the like are called āsavas; they are also called āsavā because they are like āsavas.
Do đặc tính đã tồn tại lâu dài, rượu, v.v… được gọi là āsava, và āsavā cũng có nghĩa là giống như āsava.
Lokasmimpi hi cirapārivāsikā madirādayo āsavāti vuccanti, yadi ca cirapārivāsiyaṭṭhena āsavā, eteyeva bhavitumarahanti.
Indeed, in the world, long-standing liquors and the like are called āsavas, and if they are āsavas due to their long-standing nature, then these very things should be meant.
Trong thế gian, rượu, v.v… đã tồn tại lâu dài cũng được gọi là āsava, và nếu chúng là āsava theo nghĩa tồn tại lâu dài, thì chúng phải là những thứ này.
Vuttañhetaṃ – ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati avijjāya, ito pubbe avijjā nāhosī’’tiādi (a. ni. 10.61).
For this was said: ‘‘Bhikkhus, the prior end of ignorance is not discernible; there was no ignorance before this,’’ and so on.
Điều này đã được nói: ‘‘Này các tỳ khưu, điểm khởi đầu của vô minh không thể được nhận biết, trước đây không có vô minh’’, v.v… (A. X. 61).
Āyataṃ vā saṃsāradukkhaṃ savanti pasavantītipi āsavā.
Or, āsavā means they flow and stream forth the long-term suffering of saṃsāra.
Hoặc āsavā là chúng chảy và tuôn ra khổ đau luân hồi kéo dài.
Purimāni cettha nibbacanāni yattha kilesā āsavāti āgacchanti, tattha yujjanti, pacchimaṃ kammepi.
The former explanations here apply where defilements (kilesā) are referred to as āsavas, while the latter applies to kamma.
Trong số các giải thích này, những giải thích trước phù hợp ở những nơi các phiền não được gọi là āsava, còn giải thích sau thì phù hợp với nghiệp.
Na kevalañca kammakilesāyeva āsavā, apica kho nānappakārā upaddavāpi.
And not only kamma and defilements are āsavas, but also various kinds of misfortunes.
Không chỉ nghiệp và phiền não là āsava, mà còn có nhiều loại tai họa khác nhau.
Suttesu hi ‘‘nāhaṃ, cunda, diṭṭhadhammikānaṃyeva āsavānaṃ saṃvarāya dhammaṃ desemī’’ti (dī. ni. 3.182) ettha vivādamūlabhūtā kilesā āsavāti āgatā.
For in the suttas, in ‘‘Nāhaṃ, Cunda, diṭṭhadhammikānaṃyeva āsavānaṃ saṃvarāya dhammaṃ desamī’’ (Cunda, I do not teach the Dhamma merely for the restraint of present-life āsavas), the defilements that are the root of disputes are referred to as āsavas.
Trong các Sutta, ‘‘Này Cunda, tôi không thuyết Pháp chỉ để kiềm chế các āsava trong hiện tại’’ (D. III. 182), ở đây các phiền não là nguyên nhân của tranh chấp được gọi là āsava.
Te panete āsavā yattha yathā āgatā, tattha tathā veditabbā.
These āsavas are to be understood according to how they appear in each context.
Nhưng những lậu hoặc này, chúng xuất hiện ở đâu như thế nào thì nên biết chúng như thế đó.
Ete hi vinaye tāva ‘‘diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya, samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāyā’’ti (pārā. 39; a. ni. 2.202-230) dvedhā āgatā.
Indeed, in the Vinaya, they are mentioned in two ways: ‘‘diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya, samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāyā’’ (for the restraint of present-life āsavas, for the prevention of future-life āsavas).
Thật vậy, trong Luật tạng, chúng được trình bày hai cách: ‘‘để chế ngự các lậu hoặc thuộc hiện tại, và để đoạn trừ các lậu hoặc thuộc tương lai.’’
Saḷāyatane ‘‘tayo me, āvuso, āsavā kāmāsavo bhavāsavo avijjāsavo’’ti (saṃ. ni. 4.321) tidhā āgatā.
In the Saḷāyatana Saṃyutta, they are mentioned in three ways: ‘‘tayo me, āvuso, āsavā kāmāsavo bhavāsavo avijjāsavo’’ (Friends, there are these three āsavas: the āsava of sensuality, the āsava of existence, the āsava of ignorance).
Trong Saḷāyatana, chúng được trình bày ba cách: ‘‘Này chư Hiền, có ba lậu hoặc này: dục lậu, hữu lậu, vô minh lậu.’’
Aññesu ca suttantesu (cūḷani. jatukaṇṇimāṇavapucchāniddeso 69; paṭi. ma. 1.107) abhidhamme (dha. sa. 1102-1106; vibha. 937) ca teyeva diṭṭhāsavena saha catudhā āgatā.
And in other Suttantas and in the Abhidhamma, they are found in four ways together with the taints of wrong view (diṭṭhāsava).
Và trong các kinh tạng khác và trong Abhidhamma, chúng (các lậu hoặc) được đề cập đến bốn loại, cùng với diṭṭhāsava (lậu hoặc của tà kiến).
Nibbedhikapariyāyena ‘‘atthi, bhikkhave, āsavā nirayagāminiyā, atthi āsavā tiracchānayonigāminiyā, atthi āsavā pettivisayagāminiyā, atthi āsavā manussalokagāminiyā, atthi āsavā devalokagāminiyā’’ti (a. ni. 6.63) pañcadhā āgatā.
In the Nibbedhika discourse, they are found in five ways: ‘Monks, there are āsavas leading to hell, there are āsavas leading to the animal realm, there are āsavas leading to the realm of hungry ghosts, there are āsavas leading to the human world, there are āsavas leading to the world of devas.’
Theo phương pháp thấu triệt, chúng được đề cập đến năm loại: ‘Này các Tỳ-kheo, có những lậu hoặc dẫn đến địa ngục, có những lậu hoặc dẫn đến loài súc sanh, có những lậu hoặc dẫn đến cõi ngạ quỷ, có những lậu hoặc dẫn đến thế giới loài người, có những lậu hoặc dẫn đến cõi chư thiên’.
Kammameva cettha āsavāti vuttaṃ.
Here, it is kamma itself that is called āsava.
Ở đây, chính nghiệp được gọi là āsava (lậu hoặc).
Chakkanipāte ‘‘atthi, bhikkhave, āsavā saṃvarāpahātabbā’’tiādinā (a. ni. 6.58) nayena chadhā āgatā.
In the Chakkanipāta, they are found in six ways, beginning with ‘Monks, there are āsavas to be abandoned by restraint.’
Trong Tạng Sáu Pháp, chúng được đề cập đến sáu loại theo cách nói ‘Này các Tỳ-kheo, có những lậu hoặc phải được đoạn trừ bằng sự tiết chế’ và vân vân.
Sabbāsavapariyāye (ma. ni. 1.14 ādayo) teyeva dassanena pahātabbehi saddhiṃ sattadhā āgatā.
In the Sabbāsava discourse, these same āsavas are found in seven ways, along with those to be abandoned by seeing.
Trong phương pháp Tất Cả Các Lậu Hoặc (Sabbāsavapariyāya), chúng được đề cập đến bảy loại, cùng với những gì phải được đoạn trừ bằng cái thấy.
Idha pana abhidhammanayena cattāro āsavā adhippetāti veditabbā.
Here, however, it should be understood that the four āsavas are intended according to the Abhidhamma method.
Tuy nhiên, ở đây, cần biết rằng bốn lậu hoặc được đề cập theo phương pháp Abhidhamma.
Khayāyāti ettha pana āsavānaṃ sarasabhedopi khīṇākāropi maggaphalanibbānānipi ‘‘āsavakkhayo’’ti vuccati.
Here, concerning the word khayāya (for the destruction), the inherent breaking up of the āsavas, their state of perishing, and also the Path-and-Fruit and Nibbāna are called "destruction of the āsavas" (āsavakkhaya).
Trong từ khayāya (đoạn tận), sự tiêu diệt tự thân của các lậu hoặc, trạng thái bị đoạn tận, và các đạo, quả, Nibbāna cũng được gọi là ‘‘āsavakkhaya’’ (sự đoạn tận các lậu hoặc).
‘‘Yo āsavānaṃ khayo vayo bhedo paribhedo aniccatā antaradhāna’’nti ettha hi āsavānaṃ sarasabhedo ‘‘āsavakkhayo’’ti vutto.
For here, in the statement ‘That which is the decay, dissolution, breaking up, utter breaking up, impermanence, disappearance of the āsavas,’ the inherent breaking up of the āsavas is called the "destruction of the āsavas" (āsavakkhaya).
Ở đây, trong câu ‘‘Yo āsavānaṃ khayo vayo bhedo paribhedo aniccatā antaradhāna’’ (Sự đoạn tận, sự suy tàn, sự phân hủy, sự tan rã, sự vô thường, sự biến mất của các lậu hoặc), sự tiêu diệt tự thân của các lậu hoặc được gọi là ‘‘āsavakkhaya’’.
‘‘Jānato ahaṃ, bhikkhave, passato āsavānaṃ khayaṃ vadāmī’’ti (ma. ni. 1.15; saṃ. ni. 2.23; itivu. 102) ettha āsavappahānaṃ āsavānaṃ accantakkhayo asamuppādo khīṇākāro natthibhāvo ‘‘āsavakkhayo’’ti vutto.
In the statement ‘Monks, I declare the destruction of the āsavas for one who knows, for one who sees,’ the abandoning of the āsavas, their ultimate destruction, their non-arising, their perishing state, their non-existence is called the "destruction of the āsavas" (āsavakkhaya).
Ở đây, trong câu ‘‘Jānato ahaṃ, bhikkhave, passato āsavānaṃ khayaṃ vadāmī’’ (Này các Tỳ-kheo, Ta nói về sự đoạn tận các lậu hoặc cho người biết, người thấy), sự đoạn trừ các lậu hoặc, sự đoạn tận hoàn toàn các lậu hoặc, sự không phát sinh, trạng thái bị đoạn tận, sự không tồn tại được gọi là ‘‘āsavakkhaya’’.
Indriyesu guttadvāroti manacchaṭṭhesu indriyesu pihitadvāro.
Indriyesu guttadvāro means one whose doors are guarded in the faculties, that is, the six sense faculties, with the mind as the sixth.
Indriyesu guttadvāro (cửa các căn được che chắn) nghĩa là các căn được che chắn, tức là các căn cùng với ý căn, được đóng kín.
Bhojane mattaññūti bhojanasmiṃ pamāṇaññū, paṭiggahaṇaparibhogapaccavekkhaṇamattaṃ jānāti pajānātīti attho.
Bhojane mattaññū means one who knows the measure in food; it means one who knows and discerns the appropriate amount for receiving, consuming, and reflecting upon food.
Bhojane mattaññū (biết đủ trong ăn uống) nghĩa là biết lượng trong ăn uống, tức là biết và nhận thức được mức độ cần thiết khi nhận và thọ dụng.
Jāgariyaṃ anuyuttoti rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā pañcasu koṭṭhāsesu jāgaraṇabhāvaṃ anuyutto, jāgaraṇeyeva yuttappayuttoti attho.
Jāgariyaṃ anuyutto means one who is devoted to wakefulness day and night, dividing it into six parts and being engaged in wakefulness during five of those parts; it means one who is diligently engaged in wakefulness itself.
Jāgariyaṃ anuyutto (chuyên cần thức tỉnh) nghĩa là chia ngày đêm thành sáu phần và chuyên cần thức tỉnh trong năm phần, tức là chuyên tâm vào việc thức tỉnh.
Evaṃ mātikaṃ ṭhapetvā idāni tameva ṭhapitapaṭipāṭiyā vibhajanto kathañca, bhikkhave, bhikkhūtiādimāha.
Having thus set forth the summary, the Exalted One now says kathañca, bhikkhave, bhikkhū (And how, monks, is a bhikkhu…), explaining it in the order in which it was presented.
Sau khi đặt ra đề mục như vậy, bây giờ để phân tích đề mục đã đặt theo thứ tự, Ngài nói kathañca, bhikkhave, bhikkhū (Này các Tỳ-kheo, Tỳ-kheo như thế nào) và vân vân.
Tattha cakkhunā rūpaṃ disvātiādīnaṃ attho visuddhimagge (visuddhi. 1.15) vitthārito, tathā paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti neva davāyātiādīnaṃ (visuddhi. 1.18).
There, the meaning of cakkhunā rūpaṃ disvā (seeing a form with the eye) and so forth, is elaborated in the Visuddhimagga, as is that of paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti neva davāyā (reflecting wisely, he consumes food, not for sport) and so forth.
Trong đó, ý nghĩa của cakkhunā rūpaṃ disvā (thấy sắc bằng mắt) và vân vân, cũng như paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti neva davāyā (thọ dụng thức ăn một cách có suy xét, không phải để vui đùa) và vân vân, đã được giải thích rộng rãi trong Thanh Tịnh Đạo.
Āvaraṇīyehi dhammehīti pañcahi nīvaraṇehi dhammehi.
Āvaraṇīyehi dhammehī means by the obstructive states, that is, by the five hindrances.
Āvaraṇīyehi dhammehī (bởi các pháp chướng ngại) nghĩa là bởi năm triền cái.
Nīvaraṇāni hi cittaṃ āvaritvā tiṭṭhanti, tasmā āvaraṇīyā dhammāti vuccanti.
For the hindrances stand obstructing the mind; therefore, they are called obstructive states.
Thật vậy, các triền cái ngăn che tâm, do đó chúng được gọi là các pháp chướng ngại.
Sīhaseyyaṃ kappetīti sīho viya seyyaṃ kappeti.
Sīhaseyyaṃ kappetī means he assumes the lion’s posture.
Sīhaseyyaṃ kappetī (nằm theo kiểu sư tử) nghĩa là nằm như sư tử.
Pāde pādaṃ accādhāyāti vāmapādaṃ dakkhiṇapāde atiādhāya.
Pāde pādaṃ accādhāyā means placing the left foot slightly over the right foot.
Pāde pādaṃ accādhāyā (đặt chân lên chân) nghĩa là đặt chân trái lên trên chân phải.
Samaṃ ṭhapite hi pāde jāṇukena jāṇukaṃ gopphakena ca gopphakaṃ ghaṭīyati, tato vedanā uṭṭhahanti.
For if the feet are placed evenly, knee touches knee and ankle touches ankle, and then painful feelings arise.
Nếu đặt hai bàn chân thẳng hàng, đầu gối sẽ chạm đầu gối và mắt cá chân sẽ chạm mắt cá chân, từ đó cảm giác đau sẽ phát sinh.
Tasmā tassa dosassa parivajjanatthaṃ thokaṃ atikkamitvā esa pādaṃ ṭhapeti.
Therefore, to avoid that defect, he places his foot slightly advanced.
Vì vậy, để tránh lỗi đó, vị ấy đặt bàn chân hơi vượt quá.
Tena vuttaṃ – ‘‘pāde pādaṃ accādhāyā’’ti.
Hence it is said, ‘placing foot over foot’.
Do đó, có câu – ‘‘pāde pādaṃ accādhāyā’’.
Sato sampajānoti satiyā ceva sampajaññena ca samannāgato.
Sato sampajāno means endowed with mindfulness and clear comprehension.
Sato sampajāno (có niệm và có tỉnh giác) nghĩa là đầy đủ cả niệm và tỉnh giác.
Kathaṃ panesa niddāyanto sato sampajāno nāma hotīti?
How then is one who is sleeping called mindful and clearly comprehending?
Nhưng làm sao người đang ngủ lại có niệm và tỉnh giác được?
Purimappavattivasena.
By reason of his previous practice.
Theo nghĩa của sự tiếp diễn trước đó.
Ayaṃ hi caṅkame caṅkamanto niddāya okkamanabhāvaṃ ñatvā pavattamānaṃ kammaṭṭhānaṃ ṭhapetvā mañce vā phalake vā nipanno niddaṃ upagantvā puna pabujjhamāno kammaṭṭhānaṃ ṭhitaṭṭhāne gaṇhantoyeva pabujjhati.
For this person, when walking meditation, knowing that he is approaching sleep, sets aside his current meditation subject, lies down on a couch or plank, and upon reawakening, immediately takes up the meditation subject from where he left off.
Thật vậy, người này khi đi kinh hành, biết rằng mình sắp chìm vào giấc ngủ, bèn dừng đề mục thiền đang thực hành, nằm xuống giường hoặc tấm ván, rồi khi thức dậy, vị ấy tiếp tục đề mục thiền từ chỗ đã dừng.
Tasmā niddāyantopi sato sampajāno nāma hoti.
Therefore, even while sleeping, he is called mindful and clearly comprehending.
Vì vậy, ngay cả khi đang ngủ, vị ấy vẫn được gọi là có niệm và tỉnh giác.
Ayaṃ tāva mūlakammaṭṭhāne nayova.
This is one method with regard to the basic meditation subject.
Đây là phương pháp trong đề mục thiền căn bản.
Pariggahakammaṭṭhānavasenāpi panesa sato sampajāno nāma hoti.
However, he is also called mindful and clearly comprehending by way of the apprehended meditation subject.
Vị ấy cũng được gọi là có niệm và tỉnh giác theo phương pháp đề mục thiền quán xét.
Kathaṃ?
How?
Như thế nào?
Ayaṃ hi caṅkamanto niddāya okkamanabhāvaṃ ñatvā pāsāṇaphalake vā mañce vā dakkhiṇena passena nipajjitvā paccavekkhati – ‘‘acetano kāyo acetane mañce patiṭṭhito, acetano mañco acetanāya pathaviyā, acetanā pathavī acetane udake, acetanaṃ udakaṃ acetane vāte, acetano vāto acetane ākāse patiṭṭhito.
For this person, walking meditation, knowing that he is approaching sleep, lies down on his right side on a stone slab or couch and reflects: ‘This unconscious body is supported on an unconscious couch, the unconscious couch on the unconscious earth, the unconscious earth on unconscious water, unconscious water on unconscious air, unconscious air on unconscious space.
Thật vậy, vị ấy khi đi kinh hành, biết rằng mình sắp chìm vào giấc ngủ, bèn nằm nghiêng bên phải trên một tấm đá hoặc giường, rồi quán xét: ‘‘Thân vô tri này đặt trên giường vô tri, giường vô tri đặt trên đất vô tri, đất vô tri đặt trên nước vô tri, nước vô tri đặt trên gió vô tri, gió vô tri đặt trên không gian vô tri.
Tattha ākāsampi ‘ahaṃ vātaṃ ukkhipitvā ṭhita’nti na jānāti, vātopi ‘ahaṃ ākāse patiṭṭhito’ti na jānāti.
There, space does not know “I am supporting the air,” nor does air know “I am supported by space.”
Trong đó, không gian cũng không biết ‘tôi đang nâng đỡ gió’, gió cũng không biết ‘tôi đang đặt trên không gian’.
Tathā vāto na jānāti.
Similarly, air does not know.
Tương tự, gió không biết.
‘Ahaṃ udakaṃ ukkhipitvā ṭhito’ti…pe… mañco na jānāti, ‘ahaṃ kāyaṃ ukkhipitvā ṭhito’ti, kāyo na jānāti ‘ahaṃ mañce patiṭṭhito’ti.
“I am supporting the water”… and so on… the couch does not know “I am supporting the body,” nor does the body know “I am supported on the couch.”
‘Tôi đang nâng đỡ nước’… vân vân… giường không biết ‘tôi đang nâng đỡ thân’, thân không biết ‘tôi đang đặt trên giường’.
Na hi tesaṃ aññamaññaṃ ābhogo vā samannāhāro vā manasikāro vā cetanā vā patthanā vā atthī’’ti.
For they have no mutual intention, or assimilation, or attention, or volition, or aspiration.’
Thật vậy, giữa chúng không có sự chú ý, không có sự phối hợp, không có sự tác ý, không có ý định, không có sự mong muốn nào cả’’.
Tassa evaṃ paccavekkhato taṃ paccavekkhaṇacittaṃ bhavaṅge otarati.
As he reflects thus, that reflective mind descends into the bhavaṅga (life-continuum).
Khi vị ấy quán xét như vậy, tâm quán xét ấy chìm vào bhavaṅga (tâm hộ kiếp).
Evaṃ niddāyantopi sato sampajāno nāma hotīti.
Thus, even while sleeping, he is called mindful and clearly comprehending.
Như vậy, ngay cả khi đang ngủ, vị ấy vẫn được gọi là có niệm và tỉnh giác.
18. Aṭṭhame aṭṭīyeyyāthāti aṭṭā pīḷitā bhaveyyātha.
At the eighth, aṭṭīyeyyāthā means you would be distressed, afflicted.
18. Trong kinh thứ tám, aṭṭīyeyyāthā (các ông sẽ bị phiền não) nghĩa là các ông sẽ bị áp bức, bị phiền não.
Harāyeyyāthāti lajjeyyātha.
Harāyeyyāthā means you would be ashamed.
Harāyeyyāthā (các ông sẽ xấu hổ) nghĩa là các ông sẽ cảm thấy xấu hổ.
Jiguccheyyāthāti gūthe viya tasmiṃ vacane sañjātajigucchā bhaveyyātha.
Jiguccheyyāthā means you would become disgusted with that utterance, as with excrement.
Jiguccheyyāthā (các ông sẽ ghê tởm) nghĩa là các ông sẽ cảm thấy ghê tởm lời nói đó như ghê tởm phân.
Iti kirāti ettha itīti padasandhibyañjanasiliṭṭhatā, kirāti anussavatthe nipāto.
Here, itī is a euphonic conjunction of words, and kirā is a particle indicating hearsay.
Trong câu iti kirā, itī là sự nối âm của từ, kirā là một từ chỉ sự nghe nói lại.
Dibbena kira āyunā aṭṭīyathāti evamassa sambandho veditabbo.
Thus, the connection should be understood as: ‘It is said that you would be distressed by divine life.’
Cần hiểu rằng sự liên kết của câu này là: các ông sẽ bị phiền não bởi tuổi thọ của chư thiên, người ta nói vậy.
Pageva kho panāti paṭhamataraṃyeva.
Pageva kho panā means even earlier.
Pageva kho panā (huống chi) nghĩa là trước hết.
19. Navame pāpaṇikoti āpaṇiko, āpaṇaṃ ugghāṭetvā bhaṇḍavikkāyakassa vāṇijassetaṃ adhivacanaṃ.
At the ninth, pāpaṇiko means a shopkeeper; it is a designation for a merchant who opens a shop and sells goods.
19. Trong kinh thứ chín, pāpaṇiko (người bán hàng) là từ đồng nghĩa với āpaṇiko, đây là tên gọi của một thương gia mở cửa hàng để bán hàng hóa.
Abhabboti abhājanabhūto.
Abhabbo means one who is incapable, not a recipient.
Abhabbo (không có khả năng) nghĩa là không phải là vật chứa đựng.
Na sakkaccaṃ kammantaṃ adhiṭṭhātīti yathā adhiṭṭhitaṃ suadhiṭṭhitaṃ hoti, evaṃ sayaṃ attapaccakkhaṃ karonto nādhiṭṭhāti.
Na sakkaccaṃ kammantaṃ adhiṭṭhātī means he does not undertake the task thoroughly, in such a way that what is undertaken is well undertaken, by doing it himself directly.
Na sakkaccaṃ kammantaṃ adhiṭṭhātī (không chú tâm làm việc một cách cẩn thận) nghĩa là vị ấy không tự mình làm chứng, không chú tâm làm việc một cách cẩn thận để công việc được thực hiện tốt đẹp.
Tattha paccūsakāle padasaddena uṭṭhāya dīpaṃ jāletvā bhaṇḍaṃ pasāretvā anisīdanto pubbaṇhasamayaṃ na sakkaccaṃ kammantaṃ adhiṭṭhāti nāma.
Therein, one who does not rise at dawn at the sound of footsteps, light a lamp, display his goods, and sit down, is said not to devote himself diligently to his work in the forenoon.
Ở đây, người nào vào lúc rạng đông, nghe tiếng chân người đi lại, thức dậy, đốt đèn, bày hàng hóa ra nhưng không ngồi xuống, thì được gọi là không tận tâm thực hiện công việc vào buổi sáng.
Ayaṃ hi yaṃ corā rattiṃ bhaṇḍaṃ haritvā ‘‘idaṃ amhākaṃ hatthato vissajjessāmā’’ti āpaṇaṃ gantvā appena agghena denti, yampi bahuverino manussā rattiṃ nagare vasitvā pātova āpaṇaṃ gantvā bhaṇḍaṃ gaṇhanti, yaṃ vā pana janapadaṃ gantukāmā manussā pātova āpaṇaṃ gantvā bhaṇḍaṃ kiṇanti, tappaccayassa lābhassa assāmiko hoti.
Indeed, such a person misses out on the profit that comes when thieves, having stolen goods at night, go to the market to sell them for a low price, thinking, “We will get rid of this from our hands”; or when many enemies, having stayed in the city at night, go to the market early in the morning to buy goods; or when people wishing to travel to the countryside go to the market early to buy goods.
Người ấy không làm chủ được những lợi lộc có được do bọn trộm cắp vào ban đêm mang hàng hóa đến chợ bán với giá rẻ, hoặc do những người có nhiều kẻ thù ở lại thành phố vào ban đêm và sáng sớm đã đến chợ mua hàng, hoặc do những người muốn đi đến các vùng quê đã đến chợ từ sớm để mua hàng.
Aññesaṃ bhojanavelāya pana bhuñjituṃ āgantvā pātova bhaṇḍaṃ paṭisāmetvā gharaṃ gantvā bhuñjitvā niddāyitvā sāyaṃ puna āpaṇaṃ āgacchanto majjhanhikasamayaṃ na sakkaccaṃ kammantaṃ adhiṭṭhāti nāma.
Furthermore, one who, at the mealtime of others, comes to eat, then puts away his goods early, goes home, eats, sleeps, and then returns to the market in the evening, is said not to devote himself diligently to his work in the midday.
Người nào vào giờ ăn của người khác, đến ăn rồi sáng sớm lại cất hàng hóa về nhà, ăn xong ngủ một giấc, rồi chiều lại đến chợ, thì được gọi là không tận tâm thực hiện công việc vào buổi trưa.
So hi yaṃ corā pātova vissajjetuṃ na sampāpuṇiṃsu, divākāle pana paresaṃ asañcārakkhaṇe āpaṇaṃ gantvā appagghena denti, yañca bhojanavelāya puññavanto issarā ‘‘āpaṇato idañcidañca laddhuṃ vaṭṭatī’’ti pahiṇitvā āharāpenti, tappaccayassa lābhassa assāmiko hoti.
Indeed, he misses out on the profit that comes when thieves, who could not sell their goods early in the morning, go to the market during the daytime, at a time when others are not moving about, and sell them for a low price; and also when meritorious and powerful people send others to bring various things from the market at mealtime.
Người ấy không làm chủ được những lợi lộc có được do bọn trộm cắp sáng sớm chưa kịp bán, nhưng ban ngày, vào lúc không có người qua lại, chúng đến chợ bán với giá rẻ, hoặc do những người phước báu, quyền quý vào giờ ăn đã sai người đến chợ mua thứ này thứ nọ về.
Na sakkaccaṃ samādhinimittaṃ adhiṭṭhātīti sakkaccakiriyāya samādhiṃ na samāpajjati.
"Does not devote himself diligently to the sign of concentration" means he does not attain concentration with diligence.
Không tận tâm thực hiện đề mục định nghĩa là không nhập định một cách tận tâm.
Ettha ca pātova cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇesu vattaṃ katvā senāsanaṃ pavisitvā yāva bhikkhācāravelā, tāva samāpattiṃ appetvā anisīdanto pubbaṇhasamayaṃ na sakkaccaṃ samādhinimittaṃ adhiṭṭhāti nāma.
Herein, one who, having done his duties at the cetiya grounds and Bodhi tree grounds early in the morning, enters his dwelling and does not attain absorption until alms round time, is said not to devote himself diligently to the sign of concentration in the forenoon.
Ở đây, người nào sáng sớm đã làm các phận sự tại sân tháp, sân Bồ-đề, rồi vào tịnh xá, nhập định cho đến giờ khất thực mà không ngồi xuống, thì được gọi là không tận tâm thực hiện đề mục định vào buổi sáng.
Pacchābhattaṃ pana piṇḍapātapaṭikkanto rattiṭṭhānadivāṭṭhānaṃ pavisitvā yāva sāyanhasamayā samāpattiṃ appetvā anisīdanto majjhanhikasamayaṃ na sakkaccaṃ samādhinimittaṃ adhiṭṭhāti nāma.
Furthermore, one who, after his meal and returning from his alms round, enters his night-quarters or day-quarters and does not attain absorption until evening, is said not to devote himself diligently to the sign of concentration in the midday.
Người nào sau bữa ăn, sau khi thọ thực xong, vào chỗ ở ban đêm hoặc chỗ ở ban ngày, nhập định cho đến buổi chiều mà không ngồi xuống, thì được gọi là không tận tâm thực hiện đề mục định vào buổi trưa.
Sāyaṃ pana cetiyaṃ vanditvā therūpaṭṭhānaṃ katvā senāsanaṃ pavisitvā paṭhamayāmaṃ samāpattiṃ samāpajjitvā anisīdanto sāyanhasamayaṃ na sakkaccaṃ samādhinimittaṃ adhiṭṭhāti nāma.
And one who, in the evening, after venerating the cetiya and serving the elders, enters his dwelling and does not attain absorption during the first watch, is said not to devote himself diligently to the sign of concentration in the evening.
Người nào vào buổi chiều, sau khi đảnh lễ tháp, hầu hạ các trưởng lão, rồi vào tịnh xá, nhập định trong canh đầu mà không ngồi xuống, thì được gọi là không tận tâm thực hiện đề mục định vào buổi chiều.
Sukkapakkho vuttapaṭipakkhanayeneva veditabbo.
The bright fortnight should be understood in the same way as the dark fortnight, as stated.
Tương tự, nửa tháng sáng cũng nên hiểu theo cách ngược lại.
Apicettha ‘‘samāpattiṃ appetvā’’ti vuttaṭṭhāne samāpattiyā asati vipassanāpi vaṭṭati, samādhinimittanti ca samādhiārammaṇampi vaṭṭatiyeva.
Moreover, where it is said "attain absorption", if absorption is not present, insight (vipassanā) is also acceptable, and "sign of concentration" also means object of concentration.
Hơn nữa, ở đây, nơi nào nói “nhập định”, nếu không có định thì quán cũng được; “đề mục định” cũng có nghĩa là đối tượng của định.
Vuttampi cetaṃ – ‘‘samādhipi samādhinimittaṃ, samādhārammaṇampi samādhinimitta’’nti.
It is also said: "Concentration itself is the sign of concentration, and the object of concentration is also the sign of concentration."
Điều này cũng đã được nói: “Định cũng là đề mục định, đối tượng của định cũng là đề mục định.”
20. Dasame cakkhumāti paññācakkhunā cakkhumā hoti.
20. In the tenth, "with vision" means he is with vision by means of the eye of wisdom (paññā-cakkhu).
20. Trong kinh thứ mười, có mắt nghĩa là có mắt tuệ.
Vidhuroti visiṭṭhadhuro uttamadhuro ñāṇasampayuttena vīriyena samannāgato.
"Vidhura" means endowed with distinguished effort, supreme effort, and energy accompanied by wisdom.
Vidhuro nghĩa là có gánh nặng ưu việt, gánh nặng tối thượng, tức là đầy đủ tinh tấn đi đôi với trí tuệ.
Nissayasampannoti avassayasampanno patiṭṭhānasampanno.
"Endowed with support" means endowed with reliance, endowed with a foundation.
Nissayasampanno nghĩa là đầy đủ chỗ dựa, đầy đủ nền tảng.
Paṇiyanti vikkāyikabhaṇḍaṃ.
"Merchandise" means goods for sale.
Paṇiyaṃ nghĩa là hàng hóa để bán.
Ettakaṃ mūlaṃ bhavissati ettako udayoti tasmiṃ ‘‘evaṃ kītaṃ evaṃ vikkāyamāna’’nti vuttapaṇiye yena kayena taṃ kītaṃ, taṃ kayasaṅkhātaṃ mūlaṃ ettakaṃ bhavissati.
"This much will be the capital, this much the profit" means, concerning that merchandise referred to as "bought in such a way, sold in such a way," the capital, meaning the cost by which it was bought, will be this much.
Sẽ có chừng này vốn, chừng này lợi nhuận nghĩa là đối với hàng hóa đã nói “mua thế này, bán thế này” đó, vốn là giá mua sẽ là chừng này.
Yo ca tasmiṃ vikkayamāne vikkayo, tasmiṃ vikkaye ettako udayo bhavissati, ettikā vaḍḍhīti attho.
And the sale price when it is sold; that means this much will be the profit in that sale, this much the increase.
Và khi bán, giá bán sẽ là chừng này lợi nhuận, tức là chừng này tiền lời.
Aḍḍhāti issarā bahunā nikkhittadhanena samannāgatā.
"Wealthy" means powerful, endowed with much deposited wealth.
Giàu có nghĩa là những người có quyền lực, sở hữu nhiều tài sản tích trữ.
Mahaddhanāti vaḷañjanakavasena mahaddhanā.
"Rich in property" means rich in property in terms of consumables.
Đại phú nghĩa là rất giàu có về mặt tiêu dùng.
Mahābhogāti upabhogaparibhogabhaṇḍena mahābhogā.
"Rich in possessions" means rich in possessions of consumer goods and personal effects.
Đại tài sản nghĩa là có nhiều tài sản để sử dụng và tiêu dùng.
Paṭibaloti kāyabalena ceva ñāṇabalena ca samannāgatattā samattho.
"Capable" means capable due to being endowed with bodily strength and wisdom.
Có khả năng nghĩa là có sức mạnh về thân thể và trí tuệ, nên có khả năng.
Amhākañca kālena kālaṃ anuppadātunti amhākañca gahitadhanamūlikaṃ vaḍḍhiṃ kālena kālaṃ anuppadātuṃ.
"To provide us with interest from time to time" means to provide us with the interest on the principal sum borrowed from time to time.
Và có thể cung cấp cho chúng tôi đúng thời điểm nghĩa là có thể cung cấp cho chúng tôi tiền vốn đã vay cùng với lãi suất đúng thời điểm.
Nipatantīti nimantenti.
"They approach" means they invite.
Nipatantī nghĩa là mời gọi.
Nipātentītipi pāṭho, ayameva attho.
"Nipātentī" is also a reading, with the same meaning.
Cũng có bản đọc là nipātentī, ý nghĩa vẫn như vậy.
Bahussutāti ekanikāyādivasena bahu buddhavacanaṃ sutaṃ etesanti bahussutā.
"Learned" means those who have heard much of the Buddha's word, for example, in terms of one Nikāya, etc.
Đa văn nghĩa là những người đã nghe nhiều lời Phật dạy theo từng bộ kinh, v.v.
Āgatāgamāti eko nikāyo eko āgamo nāma, dve nikāyā dve āgamā nāma, pañca nikāyā pañca āgamā nāma, etesu āgamesu yesaṃ ekopi āgamo āgato paguṇo pavattito, te āgatāgamā nāma.
"Acquired the Agamas" means one Nikāya is called one Agama, two Nikāyas are called two Agamas, five Nikāyas are called five Agamas; those for whom even one of these Agamas has been acquired, mastered, and practiced, are called those who have acquired the Agamas.
Nắm giữ truyền thống nghĩa là một bộ kinh là một truyền thống, hai bộ kinh là hai truyền thống, năm bộ kinh là năm truyền thống; những người đã học thuộc lòng và thực hành dù chỉ một trong những truyền thống này thì được gọi là nắm giữ truyền thống.
Dhammadharāti suttantapiṭakadharā.
"Holders of the Dhamma" means holders of the Suttanta Piṭaka.
Trì Pháp nghĩa là người nắm giữ Tạng Kinh.
Vinayadharāti vinayapiṭakadharā.
"Holders of the Vinaya" means holders of the Vinaya Piṭaka.
Trì Luật nghĩa là người nắm giữ Tạng Luật.
Mātikādharāti dvemātikādharā.
"Holders of the Mātikā" means holders of the two Mātikā (lists of headings).
Trì Mātika nghĩa là người nắm giữ hai bộ Mātika (Luật và Vi Diệu Pháp).
Paripucchatīti atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ pucchati.
"He questions" means he asks about what is beneficial and unbeneficial, about causes and non-causes.
Paripucchatī nghĩa là hỏi về điều lợi và điều bất lợi, điều đúng và điều sai.
Paripañhatīti ‘‘imaṃ nāma pucchissāmī’’ti aññāti tuleti pariggaṇhāti.
"He inquires thoroughly" means he considers, weighs, and comprehends, thinking, "I will ask about this."
Paripañhatī nghĩa là suy xét, cân nhắc, nắm bắt với ý nghĩ “ta sẽ hỏi điều này”.
Sesamettha uttānatthameva.
The rest here has an obvious meaning.
Phần còn lại ở đây có nghĩa rõ ràng.
Imasmiṃ pana sutte paṭhamaṃ paññā āgatā, pacchā vīriyañca kalyāṇamittasevanā ca.
In this Sutta, however, wisdom comes first, followed by energy and the cultivation of noble friendship.
Tuy nhiên, trong kinh này, trí tuệ được nói đến trước, sau đó là tinh tấn và sự thân cận thiện hữu.
Tattha paṭhamaṃ arahattaṃ patvā pacchā vīriyaṃ katvā kalyāṇamittā sevitabbāti na evaṃ attho daṭṭhabbo, desanāya nāma heṭṭhimena vā paricchedo hoti uparimena vā dvīhipi vā koṭīhi.
Here, the meaning should not be taken as attaining Arahantship first, then exerting energy, and then cultivating noble friends. For a teaching (desanā), the definition is either by what comes later, or by what comes earlier, or by both extremes.
Ở đây, không nên hiểu rằng trước tiên phải đạt A-la-hán, sau đó mới tinh tấn và thân cận thiện hữu, vì lời dạy có thể được phân tích từ phần đầu, phần cuối, hoặc cả hai phần.
Idha pana uparimena paricchedo veditabbo.
Here, however, the definition should be understood by what comes later.
Ở đây, nên hiểu rằng nó được phân tích từ phần cuối.
Tasmā kathentena paṭhamaṃ kalyāṇamittaupanissayaṃ dassetvā majjhe vīriyaṃ dassetvā pacchā arahattaṃ kathetabbanti.
Therefore, the speaker should first show the basis of noble friendship, then show energy in the middle, and finally speak of Arahantship.
Do đó, khi giảng, trước tiên nên trình bày về sự nương tựa thiện hữu, ở giữa trình bày về tinh tấn, và sau cùng trình bày về quả A-la-hán.
21. Tatiyassa paṭhame jhānaphassaṃ paṭhamaṃ phusati, pacchā nirodhaṃ nibbānaṃ sacchikarotīti kāyasakkhi.
21. In the third, first, he experiences the jhāna-touch, then realizes the cessation of Nibbāna, thus he is a body-witness (kāyasakkhi).
21. Trong kinh đầu tiên của phẩm thứ ba, người nào trước tiên tiếp xúc với sự an lạc của thiền định, sau đó chứng ngộ Niết-bàn tịch diệt, thì được gọi là Thân chứng (Kāyasakkhī).
Diṭṭhantaṃ pattoti diṭṭhippatto.
He has attained insight, thus he is one attained to view (diṭṭhippatto).
Người đã đạt được kiến giải thì được gọi là Kiến đáo (Diṭṭhippatto).
Saddahanto vimuttoti saddhāvimutto.
He is liberated by conviction, thus he is one liberated by conviction (saddhāvimutto).
Người tin tưởng mà giải thoát thì được gọi là Tín giải thoát (Saddhāvimutto).
Khamatīti ruccati.
"He approves" means it is agreeable.
Khamatī nghĩa là thích thú.
Abhikkantataroti atisundarataro.
"More excellent" means exceedingly beautiful.
Abhikkantataro nghĩa là đẹp đẽ hơn rất nhiều.
Paṇītataroti atipaṇītataro.
"More sublime" means exceedingly sublime.
Paṇītataro nghĩa là vi diệu hơn rất nhiều.
Saddhindriyaṃ adhimattaṃ hotīti samiddhattherassa kira arahattamaggakkhaṇe saddhindriyaṃ dhuraṃ ahosi, sesāni cattāri sahajātindriyāni tasseva parivārāni ahesuṃ.
"The faculty of conviction is excessive" means that at the moment of the path of Arahantship for Elder Samiddha, the faculty of conviction was dominant, and the other four co-arising faculties were its retinue.
Tín căn là tối thượng nghĩa là vào thời điểm chứng A-la-hán đạo, tín căn của Trưởng lão Samiddha là chủ yếu, bốn căn đồng sanh còn lại là phụ thuộc vào đó.
Iti thero attanā paṭividdhamaggaṃ kathento evamāha.
Thus, the elder, speaking of the path he had realized, spoke in this manner.
Vì vậy, Trưởng lão đã nói như vậy khi trình bày về con đường mà mình đã chứng ngộ.
Mahākoṭṭhikattherassa pana arahattamaggakkhaṇe samādhindriyaṃ dhuraṃ ahosi, sesāni cattāri indriyāni tasseva parivārāni ahesuṃ.
For the Elder Mahākoṭṭhita, at the moment of the path to Arahantship, the faculty of concentration (samādhindriya) was supreme, and the other four faculties were its retinue.
Tuy nhiên, vào khoảnh khắc Đạo A-la-hán của Trưởng lão Mahākoṭṭhika, định căn (samādhindriya) là chủ yếu, bốn căn còn lại là phụ thuộc vào đó.
Tasmā sopi samādhindriyaṃ adhimattanti kathento attanā paṭividdhamaggameva kathesi.
Therefore, he too, speaking of the faculty of concentration as preeminent, spoke of the path he himself had penetrated.
Do đó, khi nói định căn là tối thượng, ngài cũng chỉ nói về con đường mà ngài đã chứng ngộ.
Sāriputtattherassa pana arahattamaggakkhaṇe paññindriyaṃ dhuraṃ ahosi.
For the Elder Sāriputta, at the moment of the path to Arahantship, the faculty of wisdom (paññindriya) was supreme.
Tuy nhiên, vào khoảnh khắc Đạo A-la-hán của Trưởng lão Sāriputta, tuệ căn (paññindriya) là chủ yếu.
Sesāni cattāri indriyāni tasseva parivārāni ahesuṃ.
The other four faculties were its retinue.
Bốn căn còn lại là phụ thuộc vào đó.
Tasmā sopi paññindriyaṃ adhimattanti kathento attanā paṭividdhamaggameva kathesi.
Therefore, he too, speaking of the faculty of wisdom as preeminent, spoke of the path he himself had penetrated.
Do đó, khi nói tuệ căn là tối thượng, ngài cũng chỉ nói về con đường mà ngài đã chứng ngộ.
Na khvetthāti na kho ettha.
Na khvetthā means 'not indeed here'.
Na khvetthāti: không phải ở đây.
Ekaṃsena byākātunti ekantena byākarituṃ.
Ekaṃsena byākātuṃ means 'to declare definitively'.
Ekaṃsena byākātuṃti: để tuyên bố một cách dứt khoát.
Arahattāya paṭipannoti arahattamaggasamaṅgiṃ dasseti.
Arahattāya paṭipanno indicates one endowed with the path to Arahantship.
Arahattāya paṭipannoti: chỉ về người đang thành tựu đạo A-la-hán.
Evametasmiṃ sutte tīhipi therehi attanā paṭividdhamaggova kathito, sammāsambuddho pana bhummantareneva kathesi.
Thus, in this Sutta, the path realized by themselves was spoken of by the three Elders, while the Perfectly Self-Awakened One spoke of it as an intermediate stage.
Như vậy, trong bài kinh này, ba vị Trưởng lão đều nói về con đường mà mình đã chứng ngộ, nhưng Đức Sammāsambuddha thì nói về con đường trung gian.
22. Dutiye sappāyānīti hitāni vuddhikarāni.
22. In the second, sappāyāni means beneficial, conducive to growth.
22. Trong bài thứ hai, sappāyāniti: có lợi, làm tăng trưởng.
Patirūpanti anucchavikaṃ.
Patirūpaṃ means appropriate.
Patirūpanti: thích hợp.
Neva vuṭṭhāti tamhā ābādhāti iminā atekicchena vātāpamārādinā rogena samannāgato niṭṭhāpattagilāno kathito.
Neva vuṭṭhāti tamhā ābādhā — by this is meant a patient afflicted with an incurable disease such as wind disorders or epilepsy, reaching the terminal stage.
Neva vuṭṭhāti tamhā ābādhāti: câu này chỉ về người bệnh đã đến giai đoạn cuối, mắc bệnh nan y như phong thấp, động kinh, v.v.
Vuṭṭhāti tamhā ābādhāti iminā khipitakakacchutiṇapupphakajarādibhedo appamattaābādho kathito.
Vuṭṭhāti tamhā ābādhā — by this is meant a minor ailment, such as scabies, boils, skin eruptions, or fever.
Vuṭṭhāti tamhā ābādhāti: câu này chỉ về bệnh nhẹ như ghẻ lở, mụn nhọt, dị ứng phấn hoa, sốt, v.v.
Labhanto sappāyāni bhojanāni no alabhantoti iminā pana yesaṃ paṭijagganena phāsukaṃ hoti, sabbepi te ābādhā kathitā.
However, by labhanto sappāyāni bhojanāni no alabhanto are meant all those ailments which are alleviated by care.
Labhanto sappāyāni bhojanāni no alabhantoti: câu này chỉ về tất cả các bệnh có thể thuyên giảm nhờ được chăm sóc.
Ettha ca patirūpo upaṭṭhāko nāma gilānupaṭṭhākaaṅgehi samannāgato paṇḍito dakkho analaso veditabbo.
Here, patirūpo upaṭṭhāko refers to one who is a skilled, diligent, and unlazy attendant, endowed with the qualities of a patient's attendant.
Ở đây, patirūpo upaṭṭhāko là người chăm sóc bệnh nhân có đủ các phẩm chất của người chăm sóc bệnh nhân, là người thông minh, khéo léo, không lười biếng.
Gilānupaṭṭhāko anuññātoti bhikkhusaṅghena dātabboti anuññāto.
Gilānupaṭṭhāko anuññāto means one authorized by the community of bhikkhus to attend on the sick.
Gilānupaṭṭhāko anuññātoti: được Tăng đoàn cho phép để chăm sóc bệnh nhân.
Tasmiñhi gilāne attano dhammatāya yāpetuṃ asakkonte bhikkhusaṅghena tassa bhikkhuno eko bhikkhu ca sāmaṇero ca ‘‘imaṃ paṭijaggathā’’ti apaloketvā dātabbā.
For when a patient is unable to manage by himself due to his condition, one bhikkhu and one sāmaṇera are to be authorized by the community of bhikkhus, saying, "Take care of this bhikkhu."
Thật vậy, khi vị tỳ khưu bệnh không thể tự mình duy trì cuộc sống, Tăng đoàn nên chỉ định một tỳ khưu và một sa-di để chăm sóc vị ấy.
Yāva pana te taṃ paṭijagganti, tāva gilānassa ca tesañca dvinnaṃ yenattho, sabbaṃ bhikkhusaṅghasseva bhāro.
And as long as they attend to him, whatever is needed by the patient and by those two is the responsibility of the community of bhikkhus.
Và chừng nào họ còn chăm sóc vị ấy, thì mọi thứ cần thiết cho vị bệnh nhân và hai người chăm sóc đều là trách nhiệm của Tăng đoàn.
Aññepi gilānā upaṭṭhātabbāti itarepi dve gilānā upaṭṭhāpetabbā.
Aññepi gilānā upaṭṭhātabbā means that the other two types of patients should also be attended to.
Aññepi gilānā upaṭṭhātabbāti: hai loại bệnh nhân còn lại cũng nên được chăm sóc.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Yopi hi niṭṭhapattagilāno, so anupaṭṭhiyamāno ‘‘sace maṃ paṭijaggeyyuṃ, phāsukaṃ me bhaveyya.
For even the patient who is in the terminal stage, if unattended, might create mental defilement, thinking, "If they attended to me, I would be well. But they are not attending to me," and be reborn in a woeful state.
Thật vậy, ngay cả người bệnh đã đến giai đoạn cuối, nếu không được chăm sóc, vị ấy có thể nghĩ ‘‘nếu có người chăm sóc tôi, tôi sẽ được thoải mái. Nhưng không ai chăm sóc tôi’’, và do đó sinh tâm bất mãn, có thể tái sinh vào các cõi đọa.
Na kho pana maṃ paṭijaggantī’’ti manopadosaṃ katvā apāye nibbatteyya.
“They do not attend to me,” and having conceived ill-will, he would be reborn in a state of woe.
Và không chăm sóc tôi,” thì sẽ tạo ác ý và tái sinh vào cõi khổ.
Paṭijaggiyamānassa panassa evaṃ hoti ‘‘bhikkhusaṅghena yaṃ kātabbaṃ, taṃ kataṃ.
But if he is attended to, he thinks, "What was to be done by the community of bhikkhus has been done.
Nhưng nếu được chăm sóc, vị ấy sẽ nghĩ ‘‘Tăng đoàn đã làm những gì cần làm.
Mayhaṃ pana kammavipāko īdiso’’ti.
But my kammic result is such."
Đây là quả báo nghiệp của tôi.’’
So bhikkhusaṅghe mettaṃ paccupaṭṭhāpetvā sagge nibbattissati.
He will cultivate loving-kindness towards the community of bhikkhus and be reborn in a heavenly realm.
Vị ấy sẽ nuôi dưỡng tâm từ đối với Tăng đoàn và tái sinh vào cõi trời.
Yo pana appamattakena byādhinā samannāgato labhantopi alabhantopi vuṭṭhātiyeva, tassa vināpi bhesajjena vūpasamanabyādhi bhesajje kate khippataraṃ vūpasammati.
As for the one afflicted with a minor ailment who recovers whether he receives medicine or not, his disease, which would subside even without medicine, subsides more quickly when medicine is administered.
Còn người mắc bệnh nhẹ, dù có hay không có thuốc men, vị ấy vẫn sẽ khỏi bệnh; nhưng nếu được chữa trị, bệnh sẽ thuyên giảm nhanh hơn.
So tato buddhavacanaṃ vā uggaṇhituṃ sakkhissati, samaṇadhammaṃ vā kātuṃ sakkhissati.
From that, he will be able to learn the Buddha's teaching or practice the ascetic's duty.
Do đó, vị ấy sẽ có thể học hỏi Phật ngôn hoặc thực hành pháp Sa-môn.
Iminā kāraṇena ‘‘aññepi gilānā upaṭṭhātabbā’’ti vuttaṃ.
For this reason, it is said, "The other patients should also be attended to."
Vì lý do này mà nói ‘‘những bệnh nhân khác cũng nên được chăm sóc.’’
Neva okkamatīti neva pavisati.
Neva okkamatī means 'does not enter'.
Neva okkamatīti: không bao giờ nhập vào.
Niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu magganiyāmasaṅkhātaṃ sammattaṃ.
Niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ means 'the certainty called the path-certainty in wholesome states'.
Niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattanti: sự đúng đắn, tức là sự đúng đắn của Đạo trong các pháp thiện.
Iminā padaparamo puggalo kathito.
By this is described the padaparama individual.
Với câu này, chỉ về hạng người padaparama (chỉ có thể hiểu qua lời dạy).
Dutiyavārena ugghaṭitaññū gahito sāsane nālakattherasadiso buddhantare ekavāraṃ paccekabuddhānaṃ santike ovādaṃ labhitvā paṭividdhapaccekabodhiñāṇo ca.
By the second mention, the ugghaṭitaññū individual is taken, like the Elder Nāḷaka in the Dispensation, who gained Paccekabuddha-enlightenment by receiving instruction once from Paccekabuddhas between Buddha-eras.
Với cách nói thứ hai, chỉ về hạng người ugghaṭitaññū (người có trí tuệ bén nhạy) giống như Trưởng lão Nālakatthera trong giáo pháp, và người đã chứng đắc trí tuệ Bồ-đề Duyên giác sau khi nhận lời giáo huấn từ các vị Độc giác Phật trong một kiếp Phật.
Tatiyavārena vipañcitaññū puggalo kathito, neyyo pana tannissitova hoti.
By the third mention, the vipaṇcitaññū individual is described, while the neyya depends on them.
Với cách nói thứ ba, chỉ về hạng người vipañcitaññū (người có trí tuệ cần giải thích), còn hạng neyya (người cần được dẫn dắt) thì phụ thuộc vào đó.
Dhammadesanā anuññātāti māsassa aṭṭha vāre dhammakathā anuññātā.
Dhammadesanā anuññātā means 'preaching the Dhamma is allowed eight times a month'.
Dhammadesanā anuññātāti: việc thuyết pháp được cho phép tám lần mỗi tháng.
Aññesampi dhammo desetabboti itaresampi dhammo kathetabbo.
Aññesampi dhammo desetabbo means 'the Dhamma should be taught to others as well'.
Aññesampi dhammo desetabboti: pháp cũng nên được thuyết cho những người khác.
Kiṃ kāraṇā?
For what reason?
Vì lý do gì?
Padaparamassa hi imasmiṃ attabhāve dhammaṃ paṭivijjhituṃ asakkontassāpi anāgate paccayo bhavissati.
For even if the padaparama cannot penetrate the Dhamma in this life, it will be a condition for him in the future.
Thật vậy, đối với hạng người padaparama, dù không thể chứng ngộ pháp trong kiếp này, nhưng điều đó sẽ là nhân duyên cho tương lai.
Yo pana tathāgatassa rūpadassanaṃ labhantopi alabhantopi dhammavinayañca savanāya labhantopi alabhantopi dhammaṃ abhisameti, so alabhanto tāva abhisameti.
As for the one who comprehends the Dhamma whether he sees the Tathāgata's form or not, and whether he hears the Dhamma and Discipline or not, he comprehends it even without hearing.
Còn người dù có hay không có cơ hội chiêm ngưỡng sắc thân của Đức Như Lai, dù có hay không có cơ hội nghe Pháp và Luật, vị ấy vẫn chứng ngộ pháp; thì vị ấy chứng ngộ ngay cả khi không có cơ hội.
Labhanto pana khippameva abhisamessatīti iminā kāraṇena tesaṃ dhammo desetabbo.
But if he hears, he will comprehend it quickly; for this reason, the Dhamma should be taught to them.
Nhưng nếu có cơ hội, vị ấy sẽ chứng ngộ nhanh chóng; vì lý do này mà pháp nên được thuyết cho họ.
Tatiyassa pana punappunaṃ desetabbova.
And to the third, it should be taught again and again.
Còn đối với hạng người thứ ba, pháp nên được thuyết đi thuyết lại.
23. Tatiye sabyābajjhanti sadukkhaṃ.
23. In the third, sabyābajjhaṃ means 'accompanied by suffering'.
23. Trong bài thứ ba, sabyābajjhanti: khổ đau.
Kāyasaṅkhāranti kāyadvāre cetanārāsiṃ.
Kāyasaṅkhāraṃ means 'the aggregate of volition at the bodily door'.
Kāyasaṅkhāranti: khối tư tâm (cetanā) ở cửa thân.
Abhisaṅkharotīti āyūhati rāsiṃ karoti piṇḍaṃ karoti.
Abhisaṅkharotī means 'he accumulates, he heaps up, he forms a mass'.
Abhisaṅkharotīti: tích lũy, gom góp, kết tụ.
Vacīmanodvāresupi eseva nayo.
The same method applies to the vacī and mano doors.
Đối với vacīmanodvāresu (cửa ngữ và cửa ý) cũng theo cách tương tự.
Sabyābajjhaṃ lokanti sadukkhaṃ lokaṃ.
Sabyābajjhaṃ lokaṃ means 'the world accompanied by suffering'.
Sabyābajjhaṃ lokanti: thế giới khổ đau.
Sabyābajjhā phassā phusantīti sadukkhā vipākaphassā phusanti.
Sabyābajjhā phassā phusantī means 'suffering resultant contacts touch'.
Sabyābajjhā phassā phusantīti: các xúc chạm khổ đau (vipāka phassa) chạm đến.
Sabyābajjhaṃ vedanaṃ vediyatīti sadukkhaṃ vipākavedanaṃ vediyati, sābādhaṃ nirassādanti attho.
Sabyābajjhaṃ vedanaṃ vediyatī means 'he experiences suffering resultant feeling', that is, feeling that is painful and without gratification.
Sabyābajjhaṃ vedanaṃ vediyatīti: cảm thọ khổ đau (vipāka vedana), nghĩa là có bệnh hoạn, không có vị ngọt.
Seyyathāpi sattā nerayikāti yathā niraye nibbattasattā ekantadukkhaṃ vedanaṃ vediyanti, evaṃ vediyatīti attho.
Seyyathāpi sattā nerayikā means 'just as beings born in hell experience exclusively painful feeling, so too he experiences'.
Seyyathāpi sattā nerayikāti: nghĩa là, giống như chúng sanh tái sinh trong địa ngục cảm thọ khổ đau hoàn toàn, thì vị ấy cũng cảm thọ như vậy.
Kiṃ pana tattha upekkhāvedanā natthīti?
Is there no equanimous feeling there?
Vậy có phải không có thọ xả (upekkhāvedanā) ở đó không?
Atthi, dukkhavedanāya pana balavabhāvena sā abbohārikaṭṭhāne ṭhitā.
There is, but due to the overwhelming nature of painful feeling, it remains unspoken of.
Có, nhưng do thọ khổ quá mạnh nên nó ở vị trí không đáng kể.
Iti nirayova nirayassa upamaṃ katvā āhaṭo.
Thus, hell itself is used as a simile for hell.
Như vậy, chính địa ngục được dùng làm ví dụ cho địa ngục.
Tatra paṭibhāgaupamā nāma kira esā.
This is called a simile of correspondence.
Đây được gọi là ví dụ tương đồng.
Seyyathāpi devā subhakiṇhāti idhāpi devalokova devalokassa upamaṃ katvā āhaṭo.
Seyyathāpi devā subhakiṇhā — here too, the divine realm itself is used as a simile for the divine realm.
Seyyathāpi devā subhakiṇhāti: ở đây cũng vậy, cõi trời được dùng làm ví dụ cho cõi trời.
Yasmā pana heṭṭhimesu brahmalokesu sappītikajjhānavipāko vattati, subhakiṇhesu nippītiko ekantasukhova, tasmā te aggahetvā subhakiṇhāva kathitā.
However, since in the lower brahmā realms, the resultant feeling of jhana accompanied by joy prevails, while in the Subhakiṇha realms, it is without joy and exclusively pleasant, the Subhakiṇha devas are mentioned without including the others.
Tuy nhiên, vì ở các cõi Phạm thiên thấp hơn có quả của thiền có hỷ (sappītikajjhāna), còn ở cõi Subhakiṇha là không hỷ, hoàn toàn an lạc, nên không lấy các cõi đó mà chỉ nói về cõi Subhakiṇha.
Iti ayampi tatra paṭibhāgaupamā nāmāti veditabbā.
Thus, this too should be understood as a simile of correspondence.
Như vậy, điều này cũng nên được biết là ví dụ tương đồng.
Vokiṇṇasukhadukkhanti vomissakasukhadukkhaṃ.
Vokiṇṇasukhadukkhaṃ means 'mixed pleasure and pain'.
Vokiṇṇasukhadukkhanti: khổ lạc lẫn lộn.
Seyyathāpi manussāti manussānaṃ hi kālena sukhaṃ hoti, kālena dukkhaṃ.
Seyyathāpi manussā — for humans, there is pleasure at times and pain at times.
Seyyathāpi manussāti: vì con người có lúc hạnh phúc, có lúc khổ đau.
Ekacce ca devāti kāmāvacaradevā.
Ekacce ca devā means 'some devas of the sensuous realm'.
Ekacce ca devāti: các vị trời cõi Dục giới.
Tesampi kālena sukhaṃ hoti, kālena dukkhaṃ.
For them too, there is pleasure at times and pain at times.
Họ cũng có lúc hạnh phúc, có lúc khổ đau.
Tesaṃ hi hīnatarānaṃ mahesakkhatarā devatā disvā āsanā vuṭṭhātabbaṃ hoti, maggā ukkamitabbaṃ, pārutavatthaṃ apanetabbaṃ, añjalikammaṃ kātabbanti taṃ sabbampi dukkhaṃ nāma hoti.
For when they see devas of higher power, they have to rise from their seats, step aside from the path, remove their outer robe, and perform añjali; all of that is called suffering.
Thật vậy, đối với những vị thấp hơn, khi thấy các vị trời có oai lực lớn hơn, họ phải đứng dậy khỏi chỗ ngồi, tránh đường, cởi bỏ y phục, chắp tay lễ lạy; tất cả những điều đó đều là khổ đau.
Ekacce ca vinipātikāti vemānikapetā.
Ekacce ca vinipātikā means 'some degraded spirits' (vemānikapetā).
Một số chúng sanh đọa xứ là những ngạ quỷ cõi trời (vemānika petā).
Te hi kālena sampattiṃ anubhavanti kālena kammanti vokiṇṇasukhadukkhāva honti.
For they experience prosperity at times and suffering at times, thus they have mixed pleasure and pain.
Vì chúng có lúc hưởng sự sung túc, có lúc hưởng quả nghiệp, nên chúng có cả khổ lẫn vui xen lẫn.
Iti imasmiṃ sutte tīṇi sucaritāni lokiyalokuttaramissakāni kathitānīti veditabbāni.
Thus, in this Sutta, three kinds of good conduct are described, which are a mixture of mundane and supramundane.
Như vậy, cần phải hiểu rằng trong kinh này đã nói đến ba thiện hạnh, gồm cả thế gian và siêu thế.
24. Catutthe tayome, bhikkhave, puggalāti tayo ācariyapuggalā.
24. In the fourth, tayome, bhikkhave, puggalā means 'these three individuals, bhikkhus,' referring to three types of teachers.
24. Trong kinh thứ tư, Này chư Tỳ-khưu, ba hạng người này là ba hạng người thầy.
Puggalassa bahukārāti antevāsikapuggalassa bahūpakārā.
Puggalassa bahukārā means 'very helpful to the disciple individual'.
Bahukārā puggalassa là có nhiều lợi ích cho người đệ tử (antevāsika).
Buddhanti sabbaññubuddhaṃ.
Buddhaṃ refers to the Omniscient Buddha.
Đức Phật là Đức Phật Toàn Giác.
Saraṇaṃ gato hotīti avassayaṃ gato hoti.
Saraṇaṃ gato hotī means 'has gone for refuge'.
Nương tựa là đã nương tựa.
Dhammanti satantikaṃ navalokuttaradhammaṃ.
Dhammaṃ refers to the Dhamma consisting of the nine supramundane states with its continuity.
Pháp là Pháp chín siêu thế (navolokuttaradhamma) có bảy phần (satantika).
Saṅghanti aṭṭhaariyapuggalasamūhaṃ.
Saṅgha means the assembly of the eight Ariya individuals.
Tăng (Già) là tập hợp tám bậc Thánh nhân.
Idañca pana saraṇagamanaṃ aggahitasaraṇapubbassa akatābhinivesassa vasena vuttaṃ.
And this taking of refuge is stated with reference to one who has not previously taken refuge and has not yet established conviction.
Và sự quy y này được nói đến theo cách của người chưa từng thọ Tam quy, chưa từng an trú (vào Tam bảo).
Iti imasmiṃ sutte saraṇadāyako sotāpattimaggasampāpako arahattamaggasampāpakoti tayo ācariyā bahukārāti āgatā, pabbajjādāyako buddhavacanadāyako kammavācācariyo sakadāgāmimaggasampāpako anāgāmimaggasampāpakoti ime ācariyā na āgatā, kiṃ ete na bahukārāti?
Thus, in this Sutta, three teachers are mentioned as being of great help: the giver of refuge, the one who leads to the path of stream-entry, and the one who leads to the path of Arahantship. The teacher who gives ordination, the teacher who gives the Buddha's word, the teacher of the Kammavācā, the one who leads to the path of once-returning, and the one who leads to the path of non-returning – these teachers are not mentioned. Are these not of great help?
Như vậy, trong kinh này, ba vị thầy: vị thầy truyền Tam quy, vị thầy giúp chứng đắc Sơ đạo, vị thầy giúp chứng đắc A-la-hán đạo, được nói là có nhiều ân đức; còn những vị thầy như: vị thầy cho xuất gia, vị thầy truyền lời Phật, vị thầy tụng Tuyên ngôn (kammavācā), vị thầy giúp chứng đắc Nhất lai đạo, vị thầy giúp chứng đắc Bất hoàn đạo, thì không được nói đến. Phải chăng những vị này không có nhiều ân đức?
No, na bahukārā.
No, they are not of great help.
Không, không phải là không có nhiều ân đức.
Ayaṃ pana desanā duvidhena paricchinnā.
But this teaching is delimited in two ways.
Nhưng bài pháp này được phân định theo hai cách.
Tasmā sabbepete bahukārā.
Therefore, all of these are of great help.
Do đó, tất cả những vị này đều có nhiều ân đức.
Tesu saraṇagamanasmiṃyeva akatābhiniveso vaṭṭati, catupārisuddhisīlakasiṇaparikammavipassanāñāṇāni pana paṭhamamaggasannissitāni honti, upari dve maggā ca phalāni ca arahattamaggasannissitānīti veditabbāni.
Among them, it is proper to be devoted to the going for refuge itself; but the fourfold pure morality, kasiṇa preliminary work, and insight knowledges are dependent on the first path, and the two higher paths and their fruits are dependent on the Arahantship path – thus it should be understood.
Trong số đó, chỉ cần an trú vào sự quy y; còn các pháp như Tứ thanh tịnh giới, sự chuẩn bị (kasiṇa-parikamma) và các tuệ quán (vipassanā-ñāṇa) thì liên quan đến Sơ đạo, và hai đạo quả phía trên thì liên quan đến A-la-hán đạo, cần phải được hiểu như vậy.
Iminā puggalenāti iminā antevāsikapuggalena.
By this person means by this disciple-person.
Với người này là với người đệ tử này.
Na suppatikāraṃ vadāmīti patikāraṃ kātuṃ na sukaranti vadāmi.
I say it is not easily repaid means I say it is not easy to make a return.
Tôi nói rằng không dễ đền đáp là tôi nói rằng không dễ để đền đáp.
Abhivādanādīsu anekasatavāraṃ anekasahassavārampi hi pañcapatiṭṭhitena nipatitvā vandanto āsanā vuṭṭhāya paccuggacchanto diṭṭhadiṭṭhakkhaṇe añjaliṃ paggaṇhanto anucchavikaṃ sāmīcikammaṃ karonto divase divase cīvarasataṃ cīvarasahassaṃ piṇḍapātasataṃ piṇḍapātasahassaṃ dadamāno cakkavāḷapariyantena sabbaratanamayaṃ āvāsaṃ karonto sappinavanītādinānappakāraṃ bhesajjaṃ anuppadajjamāno neva sakkoti ācariyena katassa patikāraṃ nāma kātunti evamattho veditabbo.
For even if one bows down hundreds of times, thousands of times, with the five-point prostration in salutations and the like, rising from one’s seat to greet, raising joined hands at every sight, performing appropriate respectful acts, giving hundreds of robes, thousands of robes, hundreds of alms-food, thousands of alms-food day by day, building a residence made of all jewels up to the boundary of the Cakkavāḷa, providing various kinds of medicine such as ghee and fresh butter – one cannot make a return for what the teacher has done. This is how the meaning should be understood.
Thật vậy, cần phải hiểu ý nghĩa như sau: Người đệ tử dù lạy nhiều trăm lần, nhiều ngàn lần bằng năm chi chạm đất trong các hành động như đảnh lễ; dù đứng dậy khỏi chỗ ngồi để đón tiếp; dù chắp tay khi nhìn thấy; dù thực hiện các lễ nghi thích hợp; dù mỗi ngày cúng dường hàng trăm, hàng ngàn y phục, hàng trăm, hàng ngàn bát cơm; dù xây dựng một trú xứ toàn bằng châu báu trải dài khắp thế giới; dù cúng dường nhiều loại dược phẩm như bơ ghee, bơ tươi, thì cũng không thể đền đáp ân đức của vị thầy.
25. Pañcame arukūpamacittoti purāṇavaṇasadisacitto.
25. In the fifth (sutta), arukūpamacitto means a mind like an old wound.
25. Trong kinh thứ năm, tâm như vết thương là tâm giống như vết thương cũ.
Vijjūpamacittoti ittarakālobhāsanena vijjusadisacitto.
Vijjūpamacitto means a mind like lightning, by its momentary illumination.
Tâm như tia chớp là tâm giống như tia chớp với sự chiếu sáng trong khoảnh khắc ngắn ngủi.
Vajirūpamacittoti kilesānaṃ mūlaghātakaraṇasamatthatāya vajirena sadisacitto.
Vajirūpamacitto means a mind like a diamond (vajira) due to its ability to completely destroy defilements at their root.
Tâm như kim cương là tâm giống như kim cương vì có khả năng tiêu diệt tận gốc các phiền não.
Abhisajjatīti laggati.
Abhisajjatī means clings.
Abhisajjatī là bám víu.
Kuppatīti kopavasena kuppati.
Kuppatī means becomes agitated due to anger.
Kuppatī là nổi giận do sự phẫn nộ.
Byāpajjatīti pakatibhāvaṃ pajahati, pūtiko hoti.
Byāpajjatī means abandons its natural state, becomes putrid.
Byāpajjatī là từ bỏ trạng thái bình thường, trở nên thối nát.
Patitthīyatīti thinabhāvaṃ thaddhabhāvaṃ āpajjati.
Patitthīyatī means becomes stiff, becomes rigid.
Patitthīyatī là trở nên uể oải, cứng đờ.
Kopanti dubbalakodhaṃ.
Kopa means weak anger.
Kopa là sự giận dữ yếu ớt.
Dosanti dussanavasena tato balavataraṃ.
Dosa means stronger than that, in the sense of malice.
Dosa là sự giận dữ mạnh hơn theo cách làm hại.
Appaccayanti atuṭṭhākāraṃ domanassaṃ.
Appaccaya means discontent, displeasure.
Appaccaya là sự bất mãn, sự ưu phiền.
Duṭṭhārukoti purāṇavaṇo.
Duṭṭhāruko means an old wound.
Duṭṭhāruko là vết thương cũ.
Kaṭṭhenāti daṇḍakakoṭiyā.
Kaṭṭhenā means with the tip of a stick.
Kaṭṭhenā là bằng đầu gậy.
Kaṭhalenāti kapālena.
Kaṭhalenā means with a potsherd.
Kaṭhalenā là bằng mảnh sành.
Āsavaṃ detīti aparāparaṃ savati.
Āsavaṃ detī means constantly discharges.
Āsavaṃ detī là chảy ra liên tục.
Purāṇavaṇo hi attano dhammatāyeva pubbaṃ lohitaṃ yūsanti imāni tīṇi savati, ghaṭṭito pana tāni adhikataraṃ savati.
An old wound naturally discharges pus, blood, and lymph; but when struck, it discharges them even more.
Thật vậy, vết thương cũ tự nhiên chảy ra ba thứ này: mủ, máu và nước vàng; nhưng khi bị chạm vào, chúng chảy ra nhiều hơn.
Rattandhakāratimisāyanti rattiṃ cakkhuviññāṇuppattinivāraṇena andhabhāvakaraṇe bahalatame.
Rattandhakāratimisāya means in the densest darkness that causes blindness by preventing the arising of eye-consciousness at night.
Rattandhakāratimisāya là trong bóng tối dày đặc nhất vào ban đêm, ngăn cản sự phát sinh của nhãn thức và gây ra mù lòa.
Vijjantarikāyāti vijjuppattikkhaṇe.
Vijjantarikāyā means at the moment of a lightning flash.
Vijjantarikāyā là vào khoảnh khắc tia chớp xuất hiện.
Idhāpi idaṃ opammasaṃsandanaṃ – cakkhumā puriso viya hi yogāvacaro daṭṭhabbo, andhakāraṃ viya sotāpattimaggavajjhā kilesā, vijjusañcaraṇaṃ viya sotāpattimaggañāṇassa uppattikālo, vijjantarikāya cakkhumato purisassa samantā rūpadassanaṃ viya sotāpattimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ, puna andhakārāvattharaṇaṃ viya sakadāgāmimaggavajjhā kilesā, puna vijjusañcaraṇaṃ viya sakadāgāmimaggañāṇassa uppādo, vijjantarikāya cakkhumato purisassa samantā rūpadassanaṃ viya sakadāgāmimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ, puna andhakārāvattharaṇaṃ viya anāgāmimaggavajjhā kilesā, puna vijjusañcaraṇaṃ viya anāgāmimaggañāṇassa uppādo, vijjantarikāya cakkhumato purisassa samantā rūpadassanaṃ viya anāgāmimaggakkhaṇe nibbānadassanaṃ veditabbaṃ.
Here too, this simile should be understood thus: The meditator (yogāvacara) should be regarded as a man with eyes; the defilements to be abandoned by the stream-entry path (sotāpattimagga) as darkness; the moment of the arising of the stream-entry path-knowledge (sotāpattimaggañāṇa) as a flash of lightning; the seeing of Nibbāna at the moment of the stream-entry path (sotāpattimaggakkhaṇa) as the man with eyes seeing forms all around in the interval of lightning. Again, the defilements to be abandoned by the once-returner path (sakadāgāmimagga) as the return of darkness; again, the arising of the once-returner path-knowledge (sakadāgāmimaggañāṇa) as a flash of lightning; the seeing of Nibbāna at the moment of the once-returner path (sakadāgāmimaggakkhaṇa) as the man with eyes seeing forms all around in the interval of lightning. Again, the defilements to be abandoned by the non-returner path (anāgāmimagga) as the return of darkness; again, the arising of the non-returner path-knowledge (anāgāmimaggañāṇa) as a flash of lightning; the seeing of Nibbāna at the moment of the non-returner path (anāgāmimaggakkhaṇa) as the man with eyes seeing forms all around in the interval of lightning.
Ở đây, sự so sánh ví dụ này cũng cần được hiểu như sau: hành giả (yogāvacara) giống như người có mắt; bóng tối giống như các phiền não bị diệt trừ bởi Sơ đạo; sự xuất hiện của tia chớp giống như thời điểm phát sinh của tuệ Sơ đạo; việc người có mắt nhìn thấy các sắc tướng xung quanh trong khoảnh khắc tia chớp giống như việc nhìn thấy Nibbāna vào khoảnh khắc Sơ đạo; việc bóng tối bao phủ trở lại giống như các phiền não bị diệt trừ bởi Nhất lai đạo; sự xuất hiện của tia chớp trở lại giống như sự phát sinh của tuệ Nhất lai đạo; việc người có mắt nhìn thấy các sắc tướng xung quanh trong khoảnh khắc tia chớp giống như việc nhìn thấy Nibbāna vào khoảnh khắc Nhất lai đạo; việc bóng tối bao phủ trở lại giống như các phiền não bị diệt trừ bởi Bất hoàn đạo; sự xuất hiện của tia chớp trở lại giống như sự phát sinh của tuệ Bất hoàn đạo; việc người có mắt nhìn thấy các sắc tướng xung quanh trong khoảnh khắc tia chớp giống như việc nhìn thấy Nibbāna vào khoảnh khắc Bất hoàn đạo.
26. Chaṭṭhe sevitabboti upasaṅkamitabbo.
26. In the sixth sutta, sevitabbo means to be approached.
26. Trong kinh thứ sáu, sevitabbo là nên đến gần.
Bhajitabboti allīyitabbo.
Bhajitabbo means to be associated with.
Bhajitabbo là nên gắn bó.
Payirupāsitabboti santike nisīdanavasena punappunaṃ upāsitabbo.
Payirupāsitabbo means to be served repeatedly by sitting near.
Payirupāsitabbo là nên thường xuyên phục vụ bằng cách ngồi gần.
Sakkatvā garuṃ katvāti sakkārañceva garukārañca katvā.
Sakkatvā garuṃ katvā means having paid respect and reverence.
Sakkatvā garuṃ katvā là đã thực hiện sự tôn kính và trọng thị.
Hīno hoti sīlenātiādīsu upādāyupādāya hīnatā veditabbā.
In phrases like hīno hoti sīlenā (is inferior in virtue), inferiority should be understood in each specific case.
Trong các trường hợp kém về giới và các trường hợp tương tự, cần hiểu sự kém cỏi từng phần.
Tattha yo hi pañca sīlāni rakkhati, so dasa sīlāni rakkhantena na sevitabbo.
Among these, one who observes the five precepts should not be associated with by one who observes the ten precepts.
Trong đó, người giữ năm giới thì không nên gần gũi người giữ mười giới.
Yo dasa sīlāni rakkhati, so catupārisuddhisīlaṃ rakkhantena na sevitabbo.
One who observes the ten precepts should not be associated with by one who observes the fourfold purity of virtue (catupārisuddhisīla).
Người giữ mười giới thì không nên gần gũi người giữ Tứ thanh tịnh giới.
Aññatra anuddayā aññatra anukampāti ṭhapetvā anuddayañca anukampañca.
Aññatra anuddayā aññatra anukampā means apart from compassion and sympathy.
Aññatra anuddayā aññatra anukampā là trừ lòng trắc ẩn và lòng thương xót.
Attano atthāyeva hi evarūpo puggalo na sevitabbo, anuddayānukampāvasena pana taṃ upasaṅkamituṃ vaṭṭati.
Indeed, such a person should not be associated with for one's own benefit, but it is proper to approach him out of compassion and sympathy.
Thật vậy, người như vậy không nên gần gũi vì lợi ích của bản thân, nhưng có thể đến gần vì lòng trắc ẩn và lòng thương xót.
Sīlasāmaññagatānaṃ satanti sīlena samānabhāvaṃ gatānaṃ santānaṃ.
Sīlasāmaññagatānaṃ sataṃ means those who have attained equality in virtue.
Sīlasāmaññagatānaṃ sata là của những người đã đạt được sự đồng nhất về giới.
Sīlakathā ca no bhavissatīti evaṃ samānasīlānaṃ amhākaṃ sīlameva ārabbha kathā bhavissati.
Sīlakathā ca no bhavissatī means that among us who are equal in virtue, there will be talk about virtue itself.
Sīlakathā ca no bhavissatī là như vậy, giữa chúng ta, những người có giới luật tương đồng, sẽ có cuộc đàm luận về giới luật.
Sā ca no pavattinī bhavissatīti sā ca amhākaṃ kathā divasampi kathentānaṃ pavattissati na paṭihaññissati.
Sā ca no pavattinī bhavissatī means that our talk will continue even if we speak for a day; it will not be interrupted.
Sā ca no pavattinī bhavissatī là cuộc đàm luận đó của chúng ta sẽ tiếp diễn ngay cả khi nói chuyện cả ngày, không bị gián đoạn.
Sā ca no phāsu bhavissatīti sā ca divasampi pavattamānā sīlakathā amhākaṃ phāsuvihāro sukhavihāro bhavissati.
Sā ca no phāsu bhavissatī means that such talk on virtue, even if it continues for a day, will be a comfortable abiding (phāsuvihāra), a pleasant abiding for us.
Sā ca no phāsu bhavissatī là cuộc đàm luận về giới luật đó, dù tiếp diễn cả ngày, sẽ là sự an lạc, sự sống an vui cho chúng ta.
Samādhipaññākathāsupi eseva nayo.
The same method applies to samādhipaññākathāsu (talks on concentration and wisdom).
Trong các cuộc đàm luận về định và tuệ cũng theo cách tương tự.
Sīlakkhandhanti sīlarāsiṃ.
Sīlakkhandhaṃ means the aggregate of virtue.
Sīlakkhandha là khối giới.
Tattha tattha paññāya anuggahessāmīti ettha sīlassa asappāye anupakāradhamme vajjetvā sappāye upakāradhamme sevanto tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne sīlakkhandhaṃ paññāya anuggaṇhāti nāma.
Tattha tattha paññāya anuggahessāmī (I will support it with wisdom in each case) means that by avoiding unhelpful practices unsuitable for virtue and cultivating helpful practices suitable for virtue, one supports the aggregate of virtue with wisdom in each specific situation.
Trong câu Tattha tattha paññāya anuggahessāmī, người ấy được gọi là nâng đỡ khối giới bằng tuệ ở từng nơi bằng cách tránh xa những pháp không phù hợp, không hữu ích cho giới, và thực hành những pháp phù hợp, hữu ích.
Samādhipaññākkhandhesupi eseva nayo.
The same method applies to the samādhipaññākkhandhesu (aggregates of concentration and wisdom).
Trong các khối định và tuệ cũng theo cách tương tự.
Nihīyatīti attano hīnataraṃ puggalaṃ sevanto khāraparissāvane āsittaudakaṃ viya satataṃ samitaṃ hāyati parihāyati.
Nihīyatī means that by associating with a person inferior to oneself, one constantly and continuously declines and diminishes, like water poured into a lye filter.
Nihīyatī (bị suy thoái) là khi một người phục vụ một cá nhân thấp kém hơn mình, người ấy liên tục suy thoái, như nước đổ vào tro lọc.
Tulyasevīti attanā samānasevī.
Tulyasevī means one who associates with those similar to oneself.
Tulyasevī (người phục vụ ngang bằng) là người phục vụ một người ngang hàng với mình.
Seṭṭhamupanamanti seṭṭhaṃ puggalaṃ oṇamanto.
Seṭṭhamupanamanti means bowing down to a superior person.
Seṭṭhamupanama (hạ mình trước người ưu tú) là người hạ mình trước một cá nhân ưu tú.
Udeti khippanti khippameva vaḍḍhati.
Udeti khippanti means quickly grows indeed.
Udeti khippa (mau chóng thăng tiến) là mau chóng tăng trưởng.
Tasmā attano uttariṃ bhajethāti yasmā seṭṭhaṃ puggalaṃ upanamanto udeti khippaṃ, tasmā attano uttaritaraṃ visiṭṭhataraṃ bhajetha.
Tasmā attano uttariṃ bhajethā means that because one who bows down to a superior person quickly rises, therefore one should associate with one who is superior and more distinguished than oneself.
Tasmā attano uttariṃ bhajethā (do đó nên thân cận người cao hơn mình) là vì người hạ mình trước cá nhân ưu tú sẽ mau chóng thăng tiến, do đó nên thân cận người cao hơn mình, người xuất chúng hơn.
27. Sattame jigucchitabboti gūthaṃ viya jigucchitabbo.
27. In the seventh, jigucchitabbo means to be reviled like excrement.
27. Trong kinh thứ bảy, jigucchitabbo (đáng ghê tởm) là đáng ghê tởm như phân.
Atha kho nanti atha kho assa.
Atha kho nanti means "then indeed, to him".
Atha kho na (rồi thì không) là rồi thì của người ấy.
Kittisaddoti kathāsaddo.
Kittisaddo means a sound of talk.
Kittisaddo (tiếng tăm) là tiếng nói.
Evameva khoti ettha gūthakūpo viya dussīlyaṃ daṭṭhabbaṃ.
Evameva kho means here that immorality should be seen as a pit of excrement.
Evameva kho (cũng vậy) ở đây, sự bất thiện cần được xem như hố phân.
Gūthakūpe patitvā ṭhito dhammaniahi viya dussīlapuggalo.
An immoral person is like a snake fallen and remaining in a pit of excrement.
Người bất thiện giống như con rắn nằm trong hố phân.
Gūthakūpato uddhariyamānena tena ahinā purisassa sarīraṃ āruḷhenāpi adaṭṭhabhāvo viya dussīlaṃ sevamānassāpi tassa kiriyāya akaraṇabhāvo.
Just as the snake, even when lifted from the pit of excrement and having climbed upon a man's body, is not to be touched, so too is the action of associating with an immoral person not to be done.
Việc người phục vụ kẻ bất thiện không làm được hành động của kẻ bất thiện, giống như việc con rắn được kéo ra khỏi hố phân nhưng không cắn vào thân thể người.
Sarīraṃ gūthena makkhetvā ahinā gatakālo viya dussīlaṃ sevamānassa pāpakittisaddaabbhuggamanakālo veditabbo.
The time when the body is smeared with excrement and the snake has departed should be understood as the time when a bad reputation arises for one who associates with the immoral.
Thời điểm tiếng tăm xấu xa của người phục vụ kẻ bất thiện nổi lên cần được biết, giống như thời điểm thân thể bị dính phân và con rắn đã đi mất.
Tindukālātanti tindukarukkhaalātaṃ.
Tindukālātanti means a tinduka wood firebrand.
Tindukālāta (củi cháy cây tinduka) là củi cháy từ cây tinduka.
Bhiyyosomattāya cicciṭāyatīti taṃ hi jhāyamānaṃ pakatiyāpi papaṭikāyo muñcantaṃ cicciṭāti ‘‘ciṭiciṭā’’ti saddaṃ karoti, ghaṭṭitaṃ pana adhimattaṃ karotīti attho.
Bhiyyosomattāya cicciṭāyatī means that when it burns, it naturally makes a crackling sound, emitting small flakes; but when agitated, it makes an excessive sound, is the meaning.
Bhiyyosomattāya cicciṭāyatī (kêu xèo xèo càng nhiều hơn) là khi cháy, nó tự nhiên phát ra tiếng kêu xèo xèo, "ciṭiciṭā", nhưng khi bị chạm vào thì nó kêu nhiều hơn, đó là ý nghĩa.
Evameva khoti evamevaṃ kodhano attano dhammatāyapi uddhato caṇḍikato hutvā carati, appamattakaṃ pana vacanaṃ sutakāle ‘‘mādisaṃ nāma evaṃ vadati evaṃ vadatī’’ti atirekataraṃ uddhato caṇḍikato hutvā carati.
Evameva kho means in the same way, an angry person, by their very nature, becomes arrogant and fierce, and when they hear even a small word, they become exceedingly arrogant and fierce, thinking, "How dare someone speak of me in such a way, speak of me in such a way!"
Evameva kho (cũng vậy), một người nóng giận tự nhiên đã thô lỗ và hung hăng, nhưng khi nghe một lời nói nhỏ nhặt, người ấy trở nên thô lỗ và hung hăng hơn nữa, nói rằng: "Một người như ta lại bị nói thế này, nói thế kia!".
Gūthakūpoti gūthapuṇṇakūpo, gūtharāsiyeva vā.
Gūthakūpo means a pit full of excrement, or indeed a heap of excrement.
Gūthakūpo (hố phân) là hố đầy phân, hoặc chỉ là đống phân.
Opammasaṃsandanaṃ panettha purimanayeneva veditabbaṃ.
The comparison of the simile here should be understood in the same way as before.
Sự so sánh ẩn dụ ở đây cần được hiểu theo cách trước.
Tasmā evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabboti yasmā kodhano atiseviyamāno atiupasaṅkamiyamānopi kujjhatiyeva, ‘‘kiṃ iminā’’ti paṭikkamantepi kujjhatiyeva.
Tasmā evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabbo means that because an angry person, even when excessively associated with or approached, still gets angry, and even when one withdraws, they still get angry.
Tasmā evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabbo (do đó, người như vậy nên được phớt lờ, không nên thân cận) là vì người nóng giận, dù được thân cận quá mức hay đến gần quá mức, vẫn sẽ nổi giận; dù tránh xa cũng sẽ nổi giận.
Tasmā palālaggi viya ajjhupekkhitabbo na sevitabbo na bhajitabbo.
Therefore, such a person should be disregarded, not associated with, not cultivated, like a straw fire.
Do đó, người ấy nên được phớt lờ như lửa rơm, không nên thân cận hay kết giao.
Kiṃ vuttaṃ hoti?
What is meant?
Điều gì đã được nói?
Yo hi palālaggiṃ atiupasaṅkamitvā tappati, tassa sarīraṃ jhāyati.
Indeed, one who excessively approaches a straw fire to warm oneself will have their body burned.
Người nào đến quá gần lửa rơm để sưởi ấm, thân thể của người ấy sẽ bị cháy.
Yo atipaṭikkamitvā tappati, tassa sītaṃ na vūpasammati.
One who withdraws too far to warm oneself will not have their cold appeased.
Người nào tránh xa quá mức để sưởi ấm, cái lạnh của người ấy sẽ không tan biến.
Anupasaṅkamitvā apaṭikkamitvā pana majjhattabhāvena tappantassa sītaṃ vūpasammati, tasmā palālaggi viya kodhano puggalo majjhattabhāvena ajjhupekkhitabbo, na sevitabbo na bhajitabbo na payirupāsitabbo.
But for one who warms oneself with an attitude of impartiality, neither approaching too close nor withdrawing too far, the cold is appeased; therefore, an angry person should be disregarded with an attitude of impartiality, not associated with, not cultivated, nor served, like a straw fire.
Nhưng người nào sưởi ấm với thái độ trung lập, không đến quá gần cũng không tránh quá xa, cái lạnh của người ấy sẽ tan biến. Do đó, người nóng giận nên được phớt lờ với thái độ trung lập như lửa rơm, không nên thân cận, không nên kết giao, không nên phục vụ.
Kalyāṇamittoti sucimitto.
Kalyāṇamitto means a virtuous friend.
Kalyāṇamitto (bạn lành) là bạn trong sạch.
Kalyāṇasahāyoti sucisahāyo.
Kalyāṇasahāyo means a virtuous companion.
Kalyāṇasahāyo (bạn đồng hành lành) là bạn đồng hành trong sạch.
Sahāyā nāma sahagāmino saddhiṃcarā.
Companions are those who go together, who travel together.
Sahāyā (bạn đồng hành) là những người cùng đi, cùng sống.
Kalyāṇasampavaṅkoti kalyāṇesu sucipuggalesu sampavaṅko, tanninnatappoṇatappabbhāramānasoti attho.
Kalyāṇasampavaṅko means one who inclines towards, is disposed to, and is biased towards virtuous people; that is the meaning.
Kalyāṇasampavaṅko (nghiêng về điều lành) là nghiêng về những người trong sạch, nghĩa là có xu hướng, thiên hướng, và khuynh hướng tâm trí về họ.
28. Aṭṭhame gūthabhāṇīti yo gūthaṃ viya duggandhakathaṃ katheti.
28. In the eighth, gūthabhāṇī means one who speaks unpleasant words like excrement.
28. Trong kinh thứ tám, gūthabhāṇī (người nói lời như phân) là người nói những lời hôi thối như phân.
Pupphabhāṇīti yo pupphāni viya sugandhakathaṃ katheti.
Pupphabhāṇī means one who speaks pleasant words like flowers.
Pupphabhāṇī (người nói lời như hoa) là người nói những lời thơm tho như hoa.
Madhubhāṇīti yo madhu viya madhurakathaṃ katheti.
Madhubhāṇī means one who speaks sweet words like honey.
Madhubhāṇī (người nói lời như mật) là người nói những lời ngọt ngào như mật.
Sabhaggatoti sabhāya ṭhito.
Sabhaggato means standing in an assembly.
Sabhaggato (đến hội trường) là đứng trong hội trường.
Parisaggatoti gāmaparisāya ṭhito.
Parisaggato means standing in a village assembly.
Parisaggato (đến giữa hội chúng) là đứng trong hội chúng làng.
Ñātimajjhagatoti ñātīnaṃ majjhe ṭhito.
Ñātimajjhagato means standing among relatives.
Ñātimajjhagato (đến giữa thân quyến) là đứng giữa thân quyến.
Pūgamajjhagatoti seṇīnaṃ majjhe ṭhito.
Pūgamajjhagato means standing among guilds.
Pūgamajjhagato (đến giữa đoàn thể) là đứng giữa các đoàn thể.
Rājakulamajjhagatoti rājakulassa majjhe mahāvinicchaye ṭhito.
Rājakulamajjhagato means standing in the midst of a royal court, in a great judgment.
Rājakulamajjhagato (đến giữa triều đình) là đứng giữa triều đình, trong một phiên tòa lớn.
Abhinītoti pucchanatthāyānīto.
Abhinīto means brought for questioning.
Abhinīto (bị dẫn đến) là bị dẫn đến để hỏi.
Sakkhipuṭṭhoti sakkhiṃ katvā pucchito.
Sakkhipuṭṭho means questioned as a witness.
Sakkhipuṭṭho (bị hỏi làm chứng) là bị hỏi với tư cách là nhân chứng.
Ehambho purisāti ālapanametaṃ.
Ehambho purisā is an address.
Ehambho purisā (Này các người!) là lời gọi.
Attahetu vā parahetu vāti attano vā parassa vā hatthapādādihetu vā dhanahetu vā.
Attahetu vā parahetu vā means for one's own sake or for another's sake, or for the sake of hands, feet, etc., or for the sake of wealth.
Attahetu vā parahetu vā (vì lợi ích của mình hay của người khác) là vì lợi ích của chính mình hay của người khác, vì tay chân, v.v., hay vì tiền bạc.
Āmisakiñcikkhahetu vāti ettha āmisanti lañjo adhippeto.
Āmisakiñcikkhahetu vā means here āmisa is intended as a bribe.
Trong cụm từ āmisakiñcikkhahetu vā (hay vì một chút lợi lộc vật chất), āmisa (lợi lộc vật chất) có nghĩa là hối lộ.
Kiñcikkhanti yaṃ vā taṃ vā appamattakaṃ antamaso tittiriyavaṭṭakasappipiṇḍanavanītapiṇḍādimattakassa lañjassa hetūti attho.
Kiñcikkha means for the sake of any trifling bribe whatsoever, even as much as a piece of partridge or quail meat, or a lump of fresh butter, is the meaning.
Kiñcikkha (một chút) có nghĩa là vì một chút hối lộ nhỏ nhặt, dù là một miếng thịt chim cút, chim đa đa, hay một cục bơ.
Sampajānamusā bhāsitā hotīti jānantoyeva musāvādaṃ kattā hoti.
Sampajānamusā bhāsitā hotī means knowingly speaks a falsehood.
Sampajānamusā bhāsitā hotī (đã nói dối một cách cố ý) là đã nói dối một cách cố ý.
Nelāti elaṃ vuccati doso, nāssa elanti nelā, niddosāti attho.
Nelā means ela is called a fault; nāssa ela means nelā, i.e., faultless.
Nelā (không lỗi) – ela được gọi là lỗi lầm, không có lỗi lầm là nelā, nghĩa là vô tội.
‘‘Nelaṅgo setapacchādo’’ti (udā. 65) ettha vuttasīlaṃ viya.
Like the virtue mentioned in ‘‘Nelaṅgo setapacchādo’’.
Giống như giới được nói đến trong câu ‘‘Nelaṅgo setapacchādo’’ (Udā. 65).
Kaṇṇasukhāti byañjanamadhuratāya kaṇṇānaṃ sukhā, sūcivijjhanaṃ viya kaṇṇasūlaṃ na janeti.
Kaṇṇasukhā means pleasing to the ears due to the sweetness of the words, not causing earache like a needle prick.
Kaṇṇasukhā (dễ chịu tai) là dễ chịu tai vì sự ngọt ngào của âm điệu, không gây đau tai như kim châm.
Atthamadhuratāya sakalasarīre kopaṃ ajanetvā pemaṃ janetīti pemanīyā.
Due to the sweetness of meaning, not generating anger in the entire body but generating affection, it is pemanīyā.
Vì sự ngọt ngào của ý nghĩa, không gây ra sự tức giận trong toàn thân mà tạo ra tình yêu thương, nên gọi là pemanīyā (đáng yêu).
Hadayaṃ gacchati appaṭihaññamānā sukhena cittaṃ pavisatīti hadayaṅgamā.
Hadayaṅgamā means it reaches the heart, it enters the mind easily without obstruction.
Đi vào trái tim, không bị cản trở, dễ dàng đi vào tâm trí, nên gọi là hadayaṅgamā (đi vào trái tim).
Guṇaparipuṇṇatāya pure bhavāti porī.
Due to being full of good qualities, it is ancient, hence porī.
Vì sự đầy đủ của các phẩm chất, nó tồn tại từ trước, nên gọi là porī (cổ xưa).
Pure saṃvaḍḍhanārī viya sukumārātipi porī.
Also, porī means delicate, like a woman brought up in a city.
Porī cũng có nghĩa là mềm mại như một người phụ nữ được nuôi dưỡng từ nhỏ.
Purassa esātipi porī.
Also, porī means "this belongs to the city".
Porī cũng có nghĩa là của thành phố.
Purassa esāti nagaravāsīnaṃ kathāti attho.
"This belongs to the city" means the speech of city dwellers.
Của thành phố có nghĩa là lời nói của cư dân thành phố.
Nagaravāsino hi yuttakathā honti, pitimattaṃ pitāti, mātimattaṃ mātāti, bhātimattaṃ bhātāti vadanti.
Indeed, city dwellers' speech is appropriate; they say "father" for a father, "mother" for a mother, "brother" for a brother.
Cư dân thành phố nói những lời hợp lý, họ gọi cha là cha, mẹ là mẹ, anh là anh.
Evarūpī kathā bahuno janassa kantā hotīti bahujanakantā.
Speech of this kind is liked by many people, hence bahujanakantā.
Lời nói như vậy được nhiều người yêu thích, nên gọi là bahujanakantā (được nhiều người yêu thích).
Kantabhāveneva bahuno janassa manāpā cittavuddhikarāti bahujanamanāpā.
Because it is liked, it is pleasing to many people and increases their mental well-being, hence bahujanamanāpā.
Vì được yêu thích, nó làm hài lòng nhiều người, làm tăng trưởng tâm trí, nên gọi là bahujanamanāpā (làm hài lòng nhiều người).
29. Navame cakkhu na hotīti paññācakkhu na hoti.
29. In the ninth, cakkhu na hotī means there is no eye of wisdom.
29. Trong kinh thứ chín, cakkhu na hotī (không có mắt) là không có tuệ nhãn.
Phātiṃ kareyyāti phītaṃ vaḍḍhitaṃ kareyya.
Phātiṃ kareyyā means would make abundant and increased.
Phātiṃ kareyyā (sẽ làm cho thịnh vượng) là sẽ làm cho thịnh vượng, tăng trưởng.
Sāvajjānavajjeti sadosaniddose.
Sāvajjānavajje means faulty and faultless.
Sāvajjānavajje (có lỗi và không lỗi) là có lỗi và vô tội.
Hīnappaṇīteti adhamuttame.
Hīnappaṇīte means inferior and excellent.
Hīnappaṇīte (thấp kém và cao thượng) là thấp kém và ưu việt.
Kaṇhasukkasappaṭibhāgeti kaṇhasukkāyeva aññamaññaṃ paṭibāhanato paṭipakkhavasena sappaṭibhāgāti vuccanti.
Kaṇhasukkasappaṭibhāge means they are called "opposites" due to black and white countering each other.
Kaṇhasukkasappaṭibhāge (đối lập với đen và trắng) được gọi là đối lập vì chúng chống lại nhau, đen và trắng.
Ayaṃ panettha saṅkhepo – kusale dhamme ‘‘kusalā dhammā’’ti jāneyya, akusale dhamme ‘‘akusalā dhammā’’ti jāneyya.
Here is a summary: one should know wholesome states as "wholesome states", and unwholesome states as "unwholesome states".
Đây là tóm tắt: Người ấy nên biết các pháp thiện là "các pháp thiện", và các pháp bất thiện là "các pháp bất thiện".
Sāvajjādīsupi eseva nayo.
The same method applies to the faulty, etc.
Tương tự cũng áp dụng cho các pháp có lỗi, v.v.
Kaṇhasukkasappaṭibhāgesu pana kaṇhadhamme ‘‘sukkasappaṭibhāgā’’ti jāneyya, sukkadhamme ‘‘kaṇhasappaṭibhāgā’’ti yena paññācakkhunā jāneyya, tathārūpampissa cakkhu na hotīti.
However, regarding black and white opposites, one should know black states as "opposites of white" and white states as "opposites of black" by whichever eye of wisdom one knows them; such an eye is not present for him.
Đối với các pháp đối lập với đen và trắng, người ấy nên biết các pháp đen là "đối lập với trắng", và các pháp trắng là "đối lập với đen", nhưng người ấy không có tuệ nhãn để biết như vậy.
Iminā nayena sesavāresupi attho veditabbo.
In this manner, the meaning in the remaining instances should also be understood.
Theo cách này, ý nghĩa cũng cần được hiểu trong các phần còn lại.
Na ceva bhogā tathārūpāti tathājātikā bhogāpissa na honti.
Na ceva bhogā tathārūpā means such kinds of possessions are not present for him.
Na ceva bhogā tathārūpā (và tài sản không như vậy) là tài sản của người ấy cũng không thuộc loại đó.
Na ca puññāni kubbatīti puññāni ca na karoti.
Na ca puññāni kubbatī means he does not perform meritorious deeds.
Na ca puññāni kubbatī (và không làm các việc phước thiện) là người ấy cũng không làm các việc phước thiện.
Ettāvatā bhoguppādanacakkhuno ca puññakaraṇacakkhuno ca abhāvo vutto.
By this, the absence of the eye for producing possessions and the eye for performing merits is stated.
Đến đây, sự thiếu vắng của nhãn quan tạo ra tài sản và nhãn quan làm phước thiện đã được nói đến.
Ubhayattha kaliggāhoti idhaloke ca paraloke cāti ubhayasmimpi aparaddhaggāho, parājayaggāho hotīti attho.
Ubhayattha kaliggāho means a defeated grasping in both this world and the next world; that is the meaning of being defeated.
Ubhayattha kaliggāho (sự thua cuộc ở cả hai nơi) là sự thua cuộc, sự thất bại ở cả hai thế giới này và thế giới sau, đó là ý nghĩa.
Atha vā ubhayattha kaliggāhoti ubhayesampi diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ atthānaṃ kaliggāho, parājayaggāhoti attho.
Alternatively, ubhayattha kaliggāho means a defeated grasping of both mundane and supramundane benefits; that is the meaning of being defeated.
Hoặc ubhayattha kaliggāho (sự thua cuộc ở cả hai nơi) là sự thua cuộc, sự thất bại của cả hai mục đích trong hiện tại và tương lai, đó là ý nghĩa.
Dhammādhammenāti dasakusalakammapathadhammenapi dasaakusalakammapathaadhammenapi.
Dhammādhammenā means by both the wholesome courses of action and the unwholesome courses of action.
Dhammādhammenā (bằng thiện pháp và bất thiện pháp) là bằng mười thiện nghiệp đạo và mười bất thiện nghiệp đạo.
Saṭhoti kerāṭiko.
Saṭho means cunning.
Saṭho (gian trá) là kẻ lừa đảo.
Bhogāni pariyesatīti bhoge gavesati.
He seeks wealth means he searches for wealth.
Bhogāni pariyesatī có nghĩa là tìm kiếm tài sản.
Theyyena kūṭakammena, musāvādena cūbhayanti theyyādīsu ubhayena pariyesatīti attho.
By theft, by fraud, and by falsehood, both means he seeks (wealth) by both of these, i.e., theft and so on.
Theyyena kūṭakammena, musāvādena cūbhaya có nghĩa là tìm kiếm (tài sản) bằng cả hai cách trong số trộm cắp, lừa dối, và nói dối.
Kathaṃ?
How?
Bằng cách nào?
Theyyena kūṭakammena ca pariyesati, theyyena musāvādena ca pariyesati, kūṭakammena musāvādena ca pariyesati.
He seeks by theft and by fraud; he seeks by theft and by falsehood; he seeks by fraud and by falsehood.
Tìm kiếm bằng trộm cắp và lừa dối, tìm kiếm bằng trộm cắp và nói dối, tìm kiếm bằng lừa dối và nói dối.
Saṅghātunti saṅgharituṃ.
To accumulate means to gather.
Saṅghātu có nghĩa là tích lũy.
Dhammaladdhehīti dasakusalakammapathadhammaṃ akopetvā laddhehi.
By means rightly obtained means obtained without violating the ten wholesome courses of action.
Dhammaladdhehī có nghĩa là đạt được mà không vi phạm mười thiện nghiệp đạo.
Uṭṭhānādhigatanti vīriyena adhigataṃ.
Gained by energetic exertion means gained by effort.
Uṭṭhānādhigata có nghĩa là đạt được bằng tinh tấn.
Abyagghamānasoti nibbicikicchacitto.
With an unperplexed mind means with a mind free from doubt.
Abyagghamānaso có nghĩa là tâm không nghi ngờ.
Bhaddakaṃ ṭhānanti seṭṭhaṃ devaṭṭhānaṃ.
An excellent place means a supreme celestial abode.
Bhaddakaṃ ṭhāna có nghĩa là nơi chốn tốt đẹp, tức là cõi trời tối thượng.
Na socatīti yasmiṃ ṭhāne antosokena na socati.
He does not grieve means that in that place, he does not grieve with inner sorrow.
Na socatī có nghĩa là không sầu khổ trong nơi chốn mà không có sầu khổ nội tâm.
30. Dasame avakujjapaññoti adhomukhapañño.
30. In the tenth (sutta), with downward-facing wisdom means with wisdom facing downwards.
30. Trong kinh thứ mười, avakujjapañño có nghĩa là người có trí tuệ úp ngược.
Ucchaṅgapaññoti ucchaṅgasadisapañño.
With lap-like wisdom means with wisdom like a lap.
Ucchaṅgapañño có nghĩa là người có trí tuệ như lòng vạt áo.
Puthupaññoti vitthārikapañño.
With broad wisdom means with expansive wisdom.
Puthupañño có nghĩa là người có trí tuệ rộng lớn.
Ādikalyāṇantiādīsu ādīti pubbapaṭṭhapanā.
In phrases like beautiful in the beginning, beginning refers to the initial presentation.
Trong các từ như ādikalyāṇa, ādi có nghĩa là phần mở đầu.
Majjhanti kathāvemajjhaṃ.
Middle refers to the main body of the discourse.
Majjha có nghĩa là phần giữa của bài thuyết pháp.
Pariyosānanti sanniṭṭhānaṃ.
End refers to the conclusion.
Pariyosāna có nghĩa là phần kết luận.
Itissa te dhammaṃ kathentā pubbapaṭṭhapanepi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjameva katvā kathenti, vemajjhepi pariyosānepi.
Therefore, when they teach the Dhamma, they teach it as beautiful, excellent, and faultless in the initial presentation, in the middle, and in the conclusion.
Vì vậy, khi họ thuyết pháp, họ thuyết giảng bằng cách làm cho phần mở đầu, phần giữa và phần kết luận của bài pháp đều tốt đẹp, thiện lành và không có lỗi.
Ettha ca atthi desanāya ādimajjhapariyosānāni, atthi sāsanassa.
Here, there are beginnings, middles, and ends of a teaching, and of the Dispensation.
Ở đây, có phần mở đầu, phần giữa và phần kết luận của bài thuyết pháp, và có của giáo pháp.
Tattha desanāya tāva catuppadikagāthāya paṭhamapadaṃ ādi, dve padāni majjhaṃ, avasānapadaṃ pariyosānaṃ.
Of a teaching, for instance, in a four-lined stanza, the first line is the beginning, the two middle lines are the middle, and the final line is the end.
Trong đó, đối với bài thuyết pháp, câu đầu tiên của bài kệ bốn câu là phần mở đầu, hai câu giữa là phần giữa, và câu cuối cùng là phần kết luận.
Ekānusandhikassa suttassa nidānaṃ ādi, anusandhi majjhaṃ, idamavocāti appanā pariyosānaṃ.
For a Sutta with one connected theme, the introduction is the beginning, the main theme is the middle, and the concluding phrase "Idamavoca" is the end.
Đối với một bài kinh có một chủ đề (anusandhi), phần nidāna là phần mở đầu, phần anusandhi là phần giữa, và phần "idamavocā" (Đức Phật đã nói điều này) là phần kết luận.
Anekānusandhikassa paṭhamo anusandhi ādi, tato paraṃ eko vā aneke vā majjhaṃ, pacchimo pariyosānaṃ.
For a Sutta with multiple connected themes, the first theme is the beginning, then one or more themes are the middle, and the last theme is the end.
Đối với một bài kinh có nhiều chủ đề, chủ đề đầu tiên là phần mở đầu, một hoặc nhiều chủ đề tiếp theo là phần giữa, và chủ đề cuối cùng là phần kết luận.
Ayaṃ tāva desanāya nayo.
This is the method for a teaching.
Đây là cách thức đối với bài thuyết pháp.
Sāsanassa pana sīlaṃ ādi, samādhi majjhaṃ, vipassanā pariyosānaṃ.
For the Dispensation, however, morality (sīla) is the beginning, concentration (samādhi) is the middle, and insight (vipassanā) is the end.
Còn đối với giáo pháp, giới là phần mở đầu, định là phần giữa, tuệ quán là phần kết luận.
Samādhi vā ādi, vipassanā majjhaṃ, maggo pariyosānaṃ.
Or, concentration is the beginning, insight is the middle, the Path (magga) is the end.
Hoặc định là phần mở đầu, tuệ quán là phần giữa, đạo là phần kết luận.
Vipassanā vā ādi, maggo majjhaṃ, phalaṃ pariyosānaṃ.
Or, insight is the beginning, the Path is the middle, the Fruition (phala) is the end.
Hoặc tuệ quán là phần mở đầu, đạo là phần giữa, quả là phần kết luận.
Maggo vā ādi, phalaṃ majjhaṃ, nibbānaṃ pariyosānaṃ.
Or, the Path is the beginning, Fruition is the middle, Nibbāna is the end.
Hoặc đạo là phần mở đầu, quả là phần giữa, Nibbāna là phần kết luận.
Dve dve vā kayiramāne sīlasamādhayo ādi, vipassanāmaggā majjhaṃ, phalanibbānāni pariyosānaṃ.
Or, if two by two are considered, sīla and samādhi are the beginning, vipassanā and magga are the middle, and phala and Nibbāna are the end.
Hoặc nếu chia thành hai phần, giới và định là phần mở đầu, tuệ quán và đạo là phần giữa, quả và Nibbāna là phần kết luận.
Sātthanti sātthakaṃ katvā desenti.
Meaningful means they teach it by making it beneficial.
Sāttha có nghĩa là thuyết giảng có ý nghĩa.
Sabyañjananti akkharapāripūriṃ katvā desenti.
Well-worded means they teach it by completing the letters and words.
Sabyañjana có nghĩa là thuyết giảng đầy đủ từng chữ.
Kevalaparipuṇṇanti sakalaparipuṇṇaṃ anūnaṃ katvā desenti.
Completely perfect means they teach it by making it entirely perfect and flawless.
Kevalaparipuṇṇa có nghĩa là thuyết giảng hoàn toàn đầy đủ, không thiếu sót.
Parisuddhanti parisuddhaṃ nijjaṭaṃ niggaṇṭhiṃ katvā desenti.
Pure means they teach it by making it pure, unentangled, and knot-free.
Parisuddha có nghĩa là thuyết giảng thanh tịnh, không vướng mắc, không nút thắt.
Brahmacariyaṃ pakāsentīti evaṃ desentā ca seṭṭhacariyabhūtaṃ sikkhattayasaṅgahitaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ pakāsenti.
They proclaim the holy life means by teaching thus, they proclaim the Noble Eightfold Path, which consists of the three trainings, and is the supreme way of life.
Brahmacariyaṃ pakāsentī có nghĩa là khi thuyết giảng như vậy, họ công bố Phạm hạnh bao gồm ba học (giới, định, tuệ), tức là Bát Chánh Đạo cao quý.
Neva ādiṃ manasi karotīti neva pubbapaṭṭhapanaṃ manasi karoti.
He does not attend to the beginning means he does not attend to the initial presentation.
Neva ādiṃ manasi karotī có nghĩa là không chú ý đến phần mở đầu.
Dummedhoti nippañño.
Foolish means without wisdom.
Dummedho có nghĩa là người không có trí tuệ.
Avicakkhaṇoti saṃvidahanapaññāya rahito.
Indiscerning means devoid of the wisdom of arranging things.
Avicakkhaṇo có nghĩa là người không có trí tuệ sắp xếp.
Gantāti gamanasīlo.
Going means prone to going.
Gantā có nghĩa là người có thói quen đi.
Seyyo etena vuccatīti etasmā puggalā uttaritaroti vuccati.
Better is this person called means he is called superior to that person.
Seyyo etena vuccatī có nghĩa là được gọi là cao thượng hơn người này.
Dhammānudhammappaṭipannoti navalokuttaradhammassa anudhammaṃ saha sīlena pubbabhāgapaṭipadaṃ paṭipanno.
Practicing in accordance with the Dhamma means practicing the preliminary practice in harmony with the nine transcendent dhammas, including sīla.
Dhammānudhammappaṭipanno có nghĩa là người thực hành con đường sơ khởi phù hợp với chín Pháp siêu thế, cùng với giới.
Dukkhassāti vaṭṭadukkhassa.
Of suffering means of the suffering of samsara.
Dukkhassā có nghĩa là khổ luân hồi.
Antakaro siyāti koṭikaro paricchedakaro parivaṭumakaro bhaveyyāti.
He would be an end-maker means he would be a finisher, a terminator, a finalizer.
Antakaro siyā có nghĩa là người có thể chấm dứt, kết thúc, đoạn tận.