209. Tatiyavaggassa paṭhame sikkhākāmānanti tisso sikkhā kāmayamānānaṃ sampiyāyitvā sikkhantānanti attho.
209. In the first (discourse) of the third chapter, sikkhākāmānaṃ means "of those desiring the three trainings, of those who lovingly practice the training."
209. Trong câu đầu tiên của chương thứ ba, sikkhākāmānaṃ có nghĩa là những người mong muốn ba sự học, những người yêu thích và thực hành sự học.
Rāhuloti attano puttaṃ rāhulattheraṃ dasseti.
Rāhulo refers to his own son, Elder Rāhula.
Rāhulo là chỉ cho Trưởng lão Rāhula, con trai của chính Ngài.
Thero kira pabbajitadivasato paṭṭhāya pātova uṭṭhahanto hatthapūraṃ vālikaṃ ukkhipitvā ‘‘aho vatāhaṃ ajja dasabalassa ceva ācariyupajjhāyānañca santikā ettakaṃ ovādañceva anusāsaniñca labheyya’’nti pattheti.
It is said that from the day of his ordination, the elder would rise early in the morning, scoop up a handful of sand, and wish, "Oh, may I receive this much advice and instruction from the Ten-Powered One and my teachers and preceptors today!"
Nghe nói rằng, từ ngày xuất gia, vị Trưởng lão Rāhula thức dậy sớm, hốt một nắm cát đầy tay và ước nguyện: “Ôi! Hôm nay con ước gì được nhận nhiều lời khuyên và giáo huấn từ Đức Thập Lực và từ các bậc A-xà-lê và Upajjhāya.”
Tasmā sikkhākāmānaṃ aggo nāma jātoti.
Therefore, he became the foremost among those desiring the training.
Vì vậy, ngài được gọi là bậc tối thượng trong số những người ham học.
210. Dutiye saddhāpabbajitānanti saddhāya pabbajitānaṃ.
210. In the second (discourse), saddhāpabbajitānaṃ means "of those ordained out of faith."
210. Trong câu thứ hai, saddhāpabbajitānaṃ có nghĩa là những người xuất gia bằng đức tin.
Raṭṭhapāloti raṭṭhaṃ pāletuṃ samattho, bhinnaṃ vā raṭṭhaṃ sandhāretuṃ samatthe kule jātotipi raṭṭhapāloti saṅkhaṃ gato.
Raṭṭhapālo means "one capable of ruling a country," or "one born into a family capable of uniting a divided country," hence he was known as Raṭṭhapāla.
Raṭṭhapālo được gọi là Raṭṭhapāla vì ngài có khả năng bảo vệ đất nước, hoặc sinh ra trong một gia đình có khả năng duy trì một đất nước bị chia cắt.
So hi satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho cuddasabhattacchede katvā mātāpitaro pabbajjaṃ anujānāpetvā pabbajito.
Indeed, having heard the Teacher’s Dhamma discourse, he gained faith, then, by refusing food for fourteen days, he obtained permission for ordination from his parents and was ordained.
Ngài đã nghe pháp thoại của Đức Bổn Sư, đạt được đức tin, sau khi nhịn ăn mười bốn bữa, đã xin phép cha mẹ xuất gia.
Tasmā saddhāpabbajitānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became the foremost among those ordained out of faith.
Vì vậy, ngài được gọi là bậc tối thượng trong số những người xuất gia bằng đức tin.
Imesaṃ pana ubhinnampi therānaṃ pañhakamme ayamanupubbikathā – ete kira dvepi atīte padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare gahapatimahāsālakule nibbattiṃsu.
Now, this is the progressive story regarding the question of these two elders: It is said that in the past, during the time of Padumuttara Buddha, both of them were born into wealthy householder families in the city of Haṃsavatī.
Đây là câu chuyện tuần tự về vấn đề của hai vị Trưởng lão này: Nghe nói, cả hai vị này trong quá khứ, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã sinh ra trong gia đình một đại gia chủ ở thành phố Haṃsavatī.
Tesaṃ daharakāle nāmaṃ vā gottaṃ vā na kathiyati.
Their names or clans as young boys are not mentioned.
Khi còn nhỏ, tên hoặc dòng họ của họ không được nhắc đến.
Vayappattā pana gharāvāse patiṭṭhāya attano attano pitu accayena ubhopi attano attano ratanakoṭṭhāgārakammike pakkosāpetvā aparimāṇaṃ dhanaṃ disvā – ‘‘imaṃ ettakaṃ dhanarāsiṃ ayyakapayyakādayo attanā saddhiṃ gahetvā gantuṃ nāsakkhiṃsu, amhehi dāni yena kenaci upāyena imaṃ dhanaṃ gahetvā gantuṃ vaṭṭatī’’ti te ubhopi janā catūsu ṭhānesu kapaṇaddhikādīnaṃ mahādānaṃ dātuṃ āraddhā.
However, having grown up and settled in household life, after the death of their respective fathers, both of them summoned their own treasury managers and, upon seeing immeasurable wealth, thought, "Our ancestors could not take this much wealth with them; now, by some means or another, we must take this wealth with us." So, both men began to give great alms to the poor and destitute in four places.
Khi trưởng thành, sau khi lập gia đình và cha của mỗi người qua đời, cả hai đã cho gọi những người quản lý kho báu của mình, nhìn thấy vô số tài sản, rồi nghĩ: “Ông bà tổ tiên của chúng ta không thể mang theo số tài sản khổng lồ này khi ra đi. Bây giờ, chúng ta phải tìm cách nào đó để mang theo tài sản này,” và cả hai người bắt đầu bố thí lớn cho người nghèo và những người khốn khó ở bốn nơi.
Eko attano dānagge āgatāgatajanaṃ pucchitvā yāgukhajjakādīsu yassa yaṃ paṭibhāti, tassa taṃ adāsi, tassa teneva kāraṇena āgatapākoti nāmaṃ jātaṃ.
One would ask each person who came to his alms-hall what they preferred from gruel and various foods, and he would give it to them; for this reason, he became known as Āgatapāka (meaning "who cooks according to what is requested").
Một người hỏi từng người đến chỗ bố thí của mình, ai muốn cháo hay thức ăn gì thì người ấy cho, vì lý do đó, người ấy được gọi là Āgatapāka (Người đã nhận được quả báo).
Itaro apucchitvāva gahitagahitabhājanaṃ pūretvā pūretvā deti, tassapi teneva kāraṇena anaggapākoti nāmaṃ jātaṃ, appamāṇapākoti attho.
The other would fill dishes without being asked and give them; for this reason, he became known as Anaggapāka, meaning "one whose cooking is immeasurable."
Người kia thì không hỏi, cứ đổ đầy chén bát cho từng người, vì lý do đó, người ấy được gọi là Anaggapāka (Người có quả báo vô lượng) hay Appamāṇapāka (Người có quả báo không giới hạn).
Te ubhopi ekadivasaṃ pātova mukhadhovanatthaṃ bahigāmaṃ agamaṃsu.
One day, both of them went outside the village early in the morning to wash their faces.
Một ngày nọ, cả hai người đều đi ra ngoài làng vào buổi sáng để rửa mặt.
Tasmiṃ samaye himavantato dve mahiddhikā tāpasā bhikkhācāratthāya ākāsena āgantvā tesaṃ sahāyakānaṃ avidūre otaritvā ‘‘mā no ete passiṃsū’’ti ekapasse aṭṭhaṃsu.
At that time, two powerful ascetics came through the air from the Himālaya mountains for alms, alighted not far from these friends, and stood aside, thinking, "May these (people) not see us."
Vào lúc đó, hai vị ẩn sĩ có đại thần thông từ dãy núi Himavanta bay đến để khất thực, hạ xuống gần hai người bạn ấy và đứng sang một bên, nghĩ: “Đừng để họ nhìn thấy chúng ta.”
Te ubhopi janā tesaṃ lābubhājanādiparikkhāraṃ saṃvidhāya antogāmaṃ sandhāya bhikkhāya gatānaṃ santikaṃ āgamma vandiṃsu.
Both men, having arranged their alms-bowls and other requisites, approached the ascetics who had gone for alms within the village, and paid homage.
Cả hai người bạn ấy đã chuẩn bị đồ dùng như bình bầu cho các vị ẩn sĩ, rồi đến gần các vị đang đi khất thực vào trong làng và đảnh lễ.
Atha ne tāpasā ‘‘kāya velāya āgatattha mahāpuññā’’ti āhaṃsu.
Then the ascetics asked them, "At what time have you, great merit-makers, arrived?"
Sau đó, các vị ẩn sĩ hỏi họ: “Đại phước đức giả, các ông đến vào lúc nào vậy?”
Te ‘‘adhunāva, bhante’’ti vatvā tesaṃ hatthato lābubhājanaṃ gahetvā attano attano gehaṃ netvā bhattakiccapariyosāne nibaddhaṃ bhikkhāgahaṇatthaṃ paṭiññaṃ gaṇhiṃsu.
They replied, "Just now, venerable sirs," and taking the alms-bowls from their hands, brought them to their respective homes, and after the meal, they made a promise for regular alms-giving.
Họ đáp: “Bạch Đại đức, chúng con vừa mới đến,” rồi nhận bình bầu từ tay các vị ấy, mang về nhà mình, và sau khi dùng bữa xong, họ đã hứa sẽ luôn cúng dường vật thực.
Tesu eko tāpaso sapariḷāhakāyadhātuko hoti.
One of these ascetics had a body element that was hot.
Trong số đó, một vị ẩn sĩ có thân nhiệt cao.
So attano ānubhāvena mahāsamuddaudakaṃ dvedhā katvā pathavindharanāgarājassa bhavanaṃ gantvā divāvihāraṃ nisīdati.
By his power, he would divide the water of the great ocean into two, go to the abode of the Nāga king Pathavindhara, and spend the day in meditation.
Vị ấy, với thần thông của mình, đã rẽ nước đại dương làm đôi, đi đến cung điện của vua rồng Pathavindhara và ngồi thiền định vào ban ngày.
So utusappāyaṃ gahetvā paccāgantvā attano upaṭṭhākassa gehe bhattānumodanaṃ karonto ‘‘pathavindharanāgabhavanaṃ viya hotū’’ti vadati.
He would return having found suitable weather and, while giving anumodanā (blessing) at his supporter's house, he would say, "May it be like the abode of the Nāga King Pathavindhara."
Sau khi trở về và thích nghi với thời tiết, khi tán thán phước báu tại nhà của người hộ độ, vị ấy nói: “Mong cho được như cung điện của Pathavindhara Nāgarāja.”
Atha naṃ ekadivasaṃ upaṭṭhāko pucchi – ‘‘bhante, tumhe anumodanaṃ karontā ‘pathavindharanāgabhavanaṃ viya hotū’ti vadatha, mayamassa atthaṃ na jānāma, kiṃ vuttaṃ hoti idaṃ, bhante’’ti?
Then one day, the supporter asked him, "Venerable sir, when you give anumodanā, you say 'May it be like the abode of the Nāga King Pathavindhara.' We do not know its meaning. What does this mean, venerable sir?"
Một ngày nọ, người hộ độ hỏi vị ấy: “Bạch Đại đức, khi tán thán, Đại đức nói ‘mong cho được như cung điện của Pathavindhara Nāgarāja,’ chúng con không hiểu ý nghĩa của điều đó, bạch Đại đức, điều đó có nghĩa là gì?”
Āma, kuṭumbiya ahaṃ ‘‘tumhākaṃ sampatti pathavindharanāgarājasampattisadisā hotū’’ti vadāmīti.
"Yes, householder, I say, 'May your prosperity be like the prosperity of the Nāga King Pathavindhara.'"
“Phải, gia chủ, tôi nói ‘mong cho tài sản của các ông được như tài sản của vua rồng Pathavindhara’.”
Kuṭumbiko tato paṭṭhāya pathavindharanāgarājabhavane cittaṃ ṭhapesi.
From then on, the householder set his mind on the abode of the Nāga King Pathavindhara.
Từ đó trở đi, người gia chủ đã đặt tâm vào cung điện của vua rồng Pathavindhara.
Itaro tāpaso tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā suññe serisakavimāne divāvihāraṃ karoti.
The other ascetic went to the Tāvatiṃsa heaven and spent the day in meditation in an empty Serisaka mansion.
Vị ẩn sĩ kia thì đi đến cõi trời Tāvatiṃsa và thiền định vào ban ngày trong cung điện Serisaka trống vắng.
So āgacchanto gacchanto ca sakkassa devarājassa sampattiṃ disvā attano upaṭṭhākassa anumodanaṃ karonto ‘‘sakkavimānaṃ viya hotū’’ti vadati.
Coming and going, he saw the prosperity of Sakka, the king of devas, and while giving anumodanā to his supporter, he would say, "May it be like Sakka's mansion."
Khi đi đi về về, vị ấy nhìn thấy sự giàu sang của Sakka, vị vua chư thiên, và khi tán thán phước báu cho người hộ độ của mình, vị ấy nói: “Mong cho được như cung điện của Sakka.”
Atha naṃ sopi kuṭumbiyo itaro sahāyako taṃ tāpasaṃ viya pucchi.
Then that householder also asked him, just as his friend had asked the other ascetic.
Sau đó, người gia chủ kia cũng hỏi vị ẩn sĩ đó như người bạn của mình.
So tassa vacanaṃ sutvā sakkabhavane cittaṃ ṭhapesi.
Having heard his words, he set his mind on Sakka's abode.
Nghe lời vị ấy, người ấy đã đặt tâm vào cung điện của Sakka.
Te ubhopi patthitaṭṭhānesuyeva nibbattā.
Both of them were reborn in the places they had wished for.
Cả hai người đều tái sinh vào những nơi mà họ đã ước nguyện.
Pathavindharabhavane nibbatto pathavindharanāgarājā nāma jāto.
The one reborn in Pathavindhara's abode became the Nāga king named Pathavindhara.
Người tái sinh vào cung điện Pathavindhara đã trở thành vua rồng Pathavindhara.
So nibbattakkhaṇe attano attabhāvaṃ disvā ‘‘amanāpassa vata me ṭhānassa kulupakatāpaso vaṇṇaṃ kathesi, urena parisakkitvā vicaraṇaṭṭhānametaṃ, nūna so aññaṃ ṭhānaṃ na jānātī’’ti vippaṭisārī ahosi.
Immediately upon being reborn, seeing his own form, he felt regret, thinking, "That ascetic who was supported by a family praised this unpleasant place for me. This is a place for crawling around; surely he does not know any other place."
Ngay khi tái sinh, nhìn thấy thân mình, ngài hối hận: “Thật là một nơi không đáng ưa mà vị ẩn sĩ được gia đình cúng dường đã ca ngợi! Đây là nơi phải bò lê lết mà đi. Chắc chắn vị ấy không biết nơi nào khác.”
Athassa taṃkhaṇeyeva alaṅkatapaṭiyattāni nāganāṭakāni sabbadisāsu tūriyāni paggaṇhiṃsu.
At once, adorned and prepared nāga-dancers from all directions played musical instruments for him.
Ngay lúc đó, các vũ điệu Nāga đã được trang hoàng và chuẩn bị sẵn sàng, các nhạc cụ đã vang lên khắp mọi hướng.
So tasmiṃyeva khaṇe taṃ attabhāvaṃ vijahitvā māṇavakavaṇṇī ahosi.
Then, at that very moment, abandoning that form of existence, he became of the appearance of a young man.
Ngay trong khoảnh khắc đó, vị ấy từ bỏ thân phận ấy và trở thành một thanh niên.
Anvaddhamāsañca cattāro mahārājāno sakkassa upaṭṭhānaṃ gacchanti.
And every half-month, the Four Great Kings go to attend Sakka.
Cứ nửa tháng, bốn vị Đại Thiên vương lại đến hầu Sakka.
Tasmā sopi virūpakkhena nāgaraññā saddhiṃ sakkassa upaṭṭhānaṃ gato.
Therefore, he also went with Virūpakkha, the Nāga king, to attend Sakka.
Vì vậy, vị ấy cũng cùng với vua Nāga Virūpakkha đến hầu Sakka.
Sakko taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā sañjāni.
Sakka, seeing him coming from afar, recognized him.
Sakka thấy vị ấy từ xa đến liền nhận ra.
Atha naṃ samīpe āgantvā ṭhitakāle ‘‘kahaṃ nibbattosi sammā’’ti pucchi.
Then, when he had come near and stood,* asked him, “Where were you reborn, my friend?”
Khi vị ấy đến gần và đứng đó, Sakka hỏi: “Này hiền giả, ngươi đã tái sinh ở đâu?”
Mā kathesi, mahārāja, urena parisakkanaṭṭhāne nibbattomhi, tumhe pana kalyāṇamittaṃ labhitthāti.
“Do not mention it, great king! I was reborn in a place where one crawls on one’s breast. But you have gained a good friend.”
“Xin đừng nói ra, Đại vương, con đã tái sinh ở nơi bò bằng ngực, nhưng ngài đã gặp được bạn lành rồi.”
Samma, tvaṃ ‘‘aṭṭhāne nibbattomhī’’ti mā vitakkayi, padumuttaradasabalo loke nibbatto, tassa adhikārakammaṃ katvā imaṃyeva ṭhānaṃ patthehi, ubho sukhaṃ vasissāmāti.
“My friend, do not think, ‘I was reborn in an improper place.’ Padumuttara, the Ten-Powered One, has arisen in the world. Having performed an act of dedication for him, aspire to this very state. We both shall dwell happily.”
“Này hiền giả, ngươi đừng nghĩ rằng ‘ta đã tái sinh ở nơi không xứng đáng’. Đức Padumuttara Dasabala đã xuất hiện trên thế gian. Hãy tạo nghiệp thiện và ước nguyện chính nơi này, cả hai chúng ta sẽ sống an lạc.”
So ‘‘evaṃ, deva, karissāmī’’ti gantvā padumuttaradasabalaṃ nimantetvā attano nāgabhavane nāgaparisāya saddhiṃ sabbarattiṃ sakkārasammānaṃ sajjesi.
He said, “So be it, O deva,” and went to invite Padumuttara, the Ten-Powered One. Together with the assembly of nāgas in his own nāga-abode, he arranged honors and respects for the entire night.
Vị ấy nói: “Vâng, thiên chủ, con sẽ làm như vậy,” rồi đi thỉnh Đức Padumuttara Dasabala, và cùng với hội chúng Nāga, đã chuẩn bị các lễ vật và sự tôn kính suốt cả đêm tại cung điện Nāga của mình.
Satthā punadivase uṭṭhite aruṇe attano upaṭṭhākaṃ sumanattheraṃ āmantesi – ‘‘sumana, ajja tathāgato dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati, mā puthujjanabhikkhū āgacchantu, tepiṭakā paṭisambhidāppattā chaḷabhiññāva āgacchantū’’ti.
The Teacher, when dawn broke the next day, addressed his attendant, Sumanatthera: “Sumana, today the Tathāgata will go on a distant alms-round. Let not ordinary bhikkhus come; only those bhikkhus who are Tepiṭaka, attained to the analytical knowledges (paṭisambhidā), and possess the six supernormal powers (chaḷabhiññā), should come.”
Vào ngày hôm sau, khi bình minh ló dạng, Đức Thế Tôn gọi Tôn giả Sumana, vị thị giả của Ngài, và nói: “Sumana, hôm nay Như Lai sẽ đi khất thực xa. Chớ để các tỳ khưu phàm phu đến. Chỉ các vị tỳ khưu thông suốt Tam Tạng, đạt được Tứ Vô Ngại Giải và Lục Thông mới được đến.”
Thero satthu vacanaṃ sutvā sabbesaṃ ārocesi.
The Elder, having heard the Teacher’s words, announced it to all.
Vị Trưởng lão nghe lời Đức Thế Tôn liền báo cho tất cả chư vị.
Satthārā saddhiṃ satasahassā bhikkhū ākāsaṃ pakkhandiṃsu.
One hundred thousand bhikkhus ascended into the sky with the Teacher.
Một trăm ngàn vị tỳ khưu cùng với Đức Thế Tôn bay lên không trung.
Pathavindharo nāgaparisāya saddhiṃ dasabalassa paccuggamanaṃ āgato satthāraṃ parivāretvā samuddamatthake maṇivaṇṇā ūmiyo maddamānaṃ bhikkhusaṅghaṃ oloketvā ādito satthāraṃ, pariyosāne saṅghanavakaṃ tathāgatassa puttaṃ uparevatasāmaṇeraṃ nāma olokento ‘‘anacchariyo sesasāvakānaṃ evarūpo iddhānubhāvo, imassa pana taruṇabāladārakassa evarūpo iddhānubhāvo ativiya acchariyo’’ti pītipāmojjaṃ uppādesi.
Pathavindhara, who had come to receive the Ten-Powered One with the assembly of nāgas, surrounded the Teacher and, observing the assembly of bhikkhus pressing upon the jewel-colored waves on the surface of the ocean, looked first at the Teacher, and finally at the youngest member of the Saṅgha, the Tathāgata’s son, Uparevata the sāmaṇera, and produced joy and delight, thinking: “The suchlike supernormal power (iddhānubhāva) of the other disciples is not astonishing, but the suchlike supernormal power of this young, tender boy is exceedingly astonishing.”
Vua Nāga Paṭhavindhara cùng với hội chúng Nāga đã đến để đón Đức Thế Tôn. Khi nhìn thấy Tăng đoàn, đang dẫm lên những làn sóng màu ngọc báu trên mặt biển, từ Đức Thế Tôn ở phía trước cho đến vị sa-di trẻ nhất trong Tăng đoàn, tên là Uparevata, con trai của Đức Như Lai, vị ấy đã phát sinh niềm hoan hỷ tột độ và nghĩ: “Thần thông của các vị Thanh văn khác thật phi thường, nhưng thần thông của vị sa-di trẻ tuổi này còn phi thường hơn nữa.”
Athassa bhavane dasabale nisinne sesabhikkhūsu koṭito paṭṭhāya nisīdantesu satthu sammukhaṭṭhāneyeva uparevatasāmaṇerassa āsanaṃ pāpuṇi.
Then, when the Ten-Powered One was seated in his abode, and the other bhikkhus were seating themselves from the farthest end, the seat of Uparevata the sāmaṇera happened to be right in front of the Teacher.
Sau đó, khi Đức Dasabala đã an tọa trong cung điện của vị ấy, và các vị tỳ khưu khác bắt đầu an tọa từ cuối hàng, thì chỗ ngồi của sa-di Uparevata lại ở ngay trước mặt Đức Thế Tôn.
Nāgarājā yāguṃ dentopi khajjakaṃ dentopi sakiṃ dasabalaṃ oloketi, sakiṃ uparevatasāmaṇeraṃ.
The Nāga king, while giving gruel and giving solid food, looked once at the Ten-Powered One and once at Uparevata the sāmaṇera.
Vua Nāga, khi dâng cháo và thức ăn, một lúc nhìn Đức Dasabala, một lúc nhìn sa-di Uparevata.
Tassa kira sarīre satthu sarīre viya dvattiṃsa mahāpurisalakkhaṇāni paññāyanti.
For it is said that on his body, like on the Teacher’s body, the thirty-two marks of a Great Man were discernible.
Vì trên thân của vị ấy hiển hiện ba mươi hai tướng đại nhân, giống như trên thân của Đức Thế Tôn.
Tato nāgarājā ‘‘ayaṃ sāmaṇero buddhānaṃ sadiso paññāyati, kiṃ nu kho hotī’’ti avidūre nisinnaṃ aññataraṃ bhikkhuṃ pucchi – ‘‘ayaṃ, bhante, sāmaṇero dasabalassa kiṃ hotī’’ti?
Thereupon the Nāga king asked a certain bhikkhu who was seated not far away, “This sāmaṇera appears to be similar to a Buddha. What might he be?” – “Bhante, what is this sāmaṇera to the Ten-Powered One?”
Sau đó, vua Nāga hỏi một vị tỳ khưu đang ngồi gần đó: “Vị sa-di này trông giống như một vị Phật, không biết vị ấy là ai?” – “Bạch Đại đức, vị sa-di này là gì của Đức Dasabala?”
Putto, mahārājāti.
“* son, great king,”*.
“Là con trai, Đại vương.”
So cintesi – ‘‘mahā vatāyaṃ bhikkhu, evarūpassa sobhaggappattassa tathāgatassa puttabhāvaṃ labhi.
He thought: “Truly great is this bhikkhu, who has attained the state of being the son of such a fortunate Tathāgata.
Vị ấy nghĩ: “Vị tỳ khưu này thật vĩ đại, đã được làm con trai của Đức Như Lai có vẻ đẹp như vậy.
Sarīrampissa ekadesena buddhānaṃ sarīrasadisaṃ paññāyati, mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti sattāhaṃ mahādānaṃ datvā, ‘‘bhante, ahaṃ imassa adhikārakammassānubhāvena ayaṃ uparevato viya anāgate ekassa buddhassa putto bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
His body, too, in some respects appears similar to the body of Buddhas. I too should become such a one in the future.” Having given a great offering for seven days, he made the aspiration, “Bhante, by the power of this dedicated act, may I, like this Uparevata, become the son of a Buddha in the future.”
Thân thể của vị ấy cũng một phần giống thân thể của các vị Phật. Ta cũng nên được như vậy trong tương lai.” Sau khi cúng dường đại thí trong bảy ngày, vị ấy ước nguyện: “Bạch Đức Thế Tôn, do năng lực của nghiệp thiện này, con nguyện trong tương lai sẽ được làm con trai của một vị Phật, giống như vị Uparevata này.”
Satthā anantarāyaṃ disvā ‘‘anāgate gotamabuddhassa putto bhavissasī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, seeing no impediment, prophesied, “You shall be the son of Gotama Buddha in the future,” and departed.
Đức Thế Tôn thấy không có chướng ngại liền thọ ký: “Ngươi sẽ là con trai của Đức Phật Gotama trong tương lai,” rồi Ngài rời đi.
Pathavindharopi puna addhamāse sampatte virūpakkhena saddhiṃ sakkassa upaṭṭhānaṃ gato.
When half a month had passed again, Pathavindhara went to attend Sakka with Virūpakkha.
Khi nửa tháng nữa trôi qua, Paṭhavindhara lại cùng với Virūpakkha đến hầu Sakka.
Atha naṃ samīpe ṭhitaṃ sakko pucchi – ‘‘patthito te, samma, ayaṃ devaloko’’ti?
Then Sakka asked him, as he stood near, “Did you aspire to this deva-world, my friend?”
Sakka hỏi vị ấy đang đứng gần đó: “Này hiền giả, ngươi có ước nguyện cõi trời này không?”
Na patthito mahārājāti.
“No, great king, I did not aspire to it.”
“Không ước nguyện, Đại vương.”
Kiṃ dosaṃ addasāti?
“What fault did you see?”
“Ngươi thấy lỗi gì?”
Doso natthi, mahārāja, ahaṃ pana dasabalassa puttaṃ uparevatasāmaṇeraṃ passiṃ.
“There is no fault, great king. But I saw Uparevata the sāmaṇera, the son of the Ten-Powered One.
“Không có lỗi, Đại vương. Nhưng con đã thấy sa-di Uparevata, con trai của Đức Dasabala.
Tassa me diṭṭhakālato paṭṭhāya aññattha cittaṃ na nami, svāhaṃ ‘‘anāgate ekassa buddhassa evarūpo putto bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsiṃ.
From the time I saw him, my mind has not inclined elsewhere. So I made the aspiration, ‘May I be such a son of a Buddha in the future.’
Từ khi con thấy vị ấy, tâm con không còn hướng về bất cứ nơi nào khác. Con đã ước nguyện rằng ‘trong tương lai, con sẽ được làm con trai của một vị Phật như vậy’.”
Tvampi, mahārāja, ekaṃ patthanaṃ karohi, te mayaṃ nibbattaṭṭhāne na vinā bhavissāmāti.
You too, great king, make an aspiration. We shall not be separated in the place where we are reborn.”
“Đại vương, ngài cũng hãy thực hiện một ước nguyện. Chúng ta sẽ không xa rời nhau ở nơi tái sinh.”
Sakko tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā ekaṃ mahānubhāvaṃ bhikkhuṃ disvā ‘‘katarakulā nu kho nikkhamitvā ayaṃ kulaputto pabbajito’’ti āvajjento ‘‘ayaṃ bhinnaṃ raṭṭhaṃ sandhāretuṃ samatthassa kulassa putto hutvā cuddasa bhattacchede katvā mātāpitaro pabbajjaṃ anujānāpetvā pabbajito’’ti aññāsi.
Sakka accepted his words and, seeing a bhikkhu of great power, reflected, “From which family did this noble son go forth into homelessness?” and understood, “This son of a family capable of reuniting a divided kingdom, having caused fourteen meals to be missed, obtained permission from his parents to go forth, and then went forth.”
Sakka chấp nhận lời của vị ấy. Khi nhìn thấy một vị tỳ khưu có đại thần thông, Ngài suy xét: “Vị thiện nam tử này đã xuất gia từ gia đình nào?” Ngài biết: “Vị này là con trai của một gia đình có khả năng thống nhất một quốc gia bị chia cắt. Vị ấy đã nhịn ăn mười bốn bữa để cha mẹ cho phép xuất gia, rồi xuất gia.”
Ñatvā ca pana ajānanto viya dasabalaṃ pucchitvā sattāhaṃ mahāsakkāraṃ katvā, ‘‘bhante, ahaṃ imassa kalyāṇakammassa nissandena tumhākaṃ sāsane ayaṃ kulaputto viya anāgate ekassa buddhassa sāsane saddhāpabbajitānaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
Having known this, as if not knowing, he asked the Ten-Powered One and, having made great honors for seven days, aspirated, “Bhante, by the result of this good deed, may I, in your Dispensation, like this noble son, be foremost among those who have gone forth in faith in the Dispensation of a Buddha in the future.”
Sau khi biết, nhưng giả vờ không biết, Ngài hỏi Đức Dasabala, rồi cúng dường đại lễ trong bảy ngày, và ước nguyện: “Bạch Đức Thế Tôn, do kết quả của nghiệp thiện lành này, con nguyện trong giáo pháp của Đức Thế Tôn Gotama trong tương lai, con sẽ là vị đứng đầu trong số những người xuất gia bằng đức tin, giống như vị thiện nam tử này.”
Satthā anantarāyaṃ disvā ‘‘tvaṃ, mahārāja, anāgate gotamassa buddhassa sāsane saddhāpabbajitānaṃ aggo bhavissasī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, seeing no impediment, prophesied, “You, great king, shall be foremost among those who have gone forth in faith in the Dispensation of Gotama Buddha in the future,” and departed.
Đức Thế Tôn thấy không có chướng ngại liền thọ ký: “Đại vương, ngươi sẽ là vị đứng đầu trong số những người xuất gia bằng đức tin trong giáo pháp của Đức Phật Gotama trong tương lai,” rồi Ngài rời đi.
Sakkopi attano devapurameva gato.
Sakka also returned to his own deva-city.
Sakka cũng trở về cung điện chư thiên của mình.
Te ubhopi nibbattaṭṭhānato cavitvā devamanussesu saṃsarantā anekasahassakappe atikkamiṃsu.
Both of them, having passed away from their place of rebirth and transmigrated among devas and humans, passed many thousands of aeons.
Cả hai vị ấy, sau khi chuyển sinh từ nơi tái sinh này đến nơi tái sinh khác trong cõi trời và cõi người, đã trải qua hàng ngàn kiếp.
Ito pana dvānavutikappamatthake phusso nāma buddho loke udapādi.
Then, ninety-two aeons ago, a Buddha named Phussa arose in the world.
Từ đây, chín mươi hai kiếp về trước, một vị Phật tên là Phussa đã xuất hiện trên thế gian.
Tassa pitā mahindo nāma rājā ahosi, vemātikā tayo kaniṭṭhabhātaro.
His father was a king named Mahinda, and he had three step-brothers.
Cha của Ngài là vua Mahinda, và Ngài có ba người em trai cùng cha khác mẹ.
Rājā divase divase ‘‘mayhaṃyeva buddho mayhaṃ dhammo mayhaṃ saṅgho’’ti mamāyanto sayameva dasabalaṃ nibaddhaṃ bhojanaṃ bhojeti.
The king, day by day, cherishing the thought, “The Buddha is mine, the Dhamma is mine, the Saṅgha is mine,” himself constantly offered food to the Ten-Powered One.
Nhà vua mỗi ngày đều tự mình cúng dường Đức Dasabala bữa ăn thường xuyên, với ý nghĩ: “Đức Phật là của ta, Pháp là của ta, Tăng là của ta.”
Athassa ekadivasaṃ paccanto kupito.
Then one day, the border became turbulent.
Một ngày nọ, vùng biên giới bị nổi loạn.
So putte āmantesi – ‘‘tātā, paccanto kupito, tumhehi vā mayā vā gantabbaṃ.
He summoned his sons: “My sons, the border is turbulent; either you or I must go.
Nhà vua gọi các con trai: “Các con ơi, vùng biên giới bị nổi loạn, hoặc các con hoặc cha phải đi.
Yadi ahaṃ gacchāmi, tumhehi iminā niyāmena dasabalo paricaritabbo’’ti.
If I go, you must attend to the Ten-Powered One in this manner.”
Nếu cha đi, các con phải chăm sóc Đức Dasabala theo cách này.”
Te tayopi ekappahāreneva āhaṃsu – ‘‘tāta, tumhākaṃ gamanakiccaṃ natthi, mayaṃ core vidhamissāmā’’ti pitaraṃ vanditvā paccantaṃ gantvā core vidhamitvā vijitasaṅgāmā hutvā nivattiṃsu.
All three of them at once said, “Father, there is no need for you to go; we shall defeat the bandits.” Having saluted their father, they went to the border, defeated the bandits, and returned victorious from battle.
Cả ba người con đồng thanh nói: “Thưa cha, cha không cần phải đi, chúng con sẽ dẹp loạn.” Họ đảnh lễ cha, rồi đi đến vùng biên giới, dẹp loạn, giành chiến thắng trong trận chiến và trở về.
Te antarāmagge pādamūlikehi saddhiṃ mantayiṃsu – ‘‘tātā, amhākaṃ gatakkhaṇeyeva pitā varaṃ dassati, kataraṃ varaṃ gaṇhāmā’’ti?
On the way, they consulted with their attendants: “My friends, as soon as we arrive, father will grant a boon. Which boon should we accept?”
Trên đường về, họ bàn bạc với những người hầu cận: “Các con ơi, khi chúng ta về, cha sẽ ban cho chúng ta một điều ước. Chúng ta nên nhận điều ước nào?”
Ayyā, tumhākaṃ pitu accayena dullabhaṃ nāma natthi, tumhākaṃ pana jeṭṭhabhātikaṃ phussabuddhaṃ paṭijagganavaraṃ gaṇhathā’’ti āhaṃsu.
They said, “Venerables, after your father, nothing is difficult to obtain. But accept the boon of attending to your elder brother, Phussa Buddha.”
Họ nói: “Thưa các hoàng tử, sau khi cha của các hoàng tử băng hà, không có gì là khó đạt được. Các hoàng tử hãy nhận điều ước được chăm sóc Đức Phật Phussa, anh cả của các hoàng tử.”
Te ‘‘kalyāṇaṃ tumhehi vutta’’nti sabbepi ekacittā hutvā gantvā pitaraṃ addasaṃsu.
They, thinking, “What you have said is excellent,” all of one mind, went and saw their father.
Họ nói: “Các con nói đúng,” rồi tất cả đồng lòng đi gặp cha.
Tadā pitā tesaṃ pasīditvā varaṃ adāsi.
Then their father, being pleased with them, granted a boon.
Khi đó, nhà vua rất hài lòng và ban cho họ một điều ước.
Te ‘‘temāsaṃ tathāgataṃ paṭijaggissāmā’’ti varaṃ yāciṃsu.
They requested the boon, “We shall attend to the Tathāgata for three months.”
Họ ước nguyện: “Chúng con sẽ chăm sóc Đức Như Lai trong ba tháng.”
Rājā ‘‘ayaṃ dātuṃ na sakkā, aññaṃ varaṃ gaṇhathā’’ti āha.
The king said, “This cannot be given; accept another boon.”
Nhà vua nói: “Điều này không thể ban cho được, các con hãy nhận điều ước khác.”
Tāta, amhākaṃ aññena varena kiccaṃ natthi, sace tumhe dātukāmā, etaṃyeva no varaṃ dethāti.
“Father, we have no need of another boon. If you wish to give, give us this very boon.”
“Thưa cha, chúng con không cần điều ước nào khác. Nếu cha muốn ban cho, xin hãy ban cho chúng con điều ước này.”
Rājā tesu punappunaṃ kathentesu attanā paṭiññātattā ‘‘na sakkā na dātu’’nti cintetvā āha – ‘‘tātā, ahaṃ tumhākaṃ varaṃ demi, apica kho pana buddhā nāma durāsadā honti sīhā viya ekacarā, dasabalaṃ paṭijaggantā appamattā bhaveyyāthā’’ti.
The king, as they repeatedly spoke, reflected that since he had pledged himself, 'It is not possible not to give,' and said, 'My dear ones, I grant you a boon, but Buddhas are hard to approach, like solitary lions. Be heedful in attending to the Buddha.'
Khi họ nói đi nói lại nhiều lần, nhà vua, vì đã tự mình hứa, suy nghĩ: "Không thể không ban cho," rồi nói: "Này các con, ta ban cho các con một điều ước. Nhưng các bậc Phật quả thật khó tiếp cận, như sư tử sống độc hành. Khi chăm sóc bậc Thập Lực, các con hãy cẩn trọng."
Te cintayiṃsu – ‘‘amhehi tathāgataṃ paṭijaggantehi anucchavikaṃ katvā paṭijaggituṃ vaṭṭatī’’ti sabbepi ekacittā hutvā dasasīlāni samādāya nirāmagandhā hutvā satthu dānaggaparivahanake tayo purise ṭhapayiṃsu.
They reflected, 'It is proper for us to attend to the Tathāgata in a befitting manner.' All of them, being of one mind, undertook the ten precepts, became free from defilements, and appointed three men for carrying the Teacher's offering.
Họ suy nghĩ: "Khi chúng ta chăm sóc Như Lai, chúng ta phải chăm sóc một cách xứng đáng." Tất cả đều đồng tâm, thọ trì mười giới, trở thành những người không còn mùi vị vật chất, rồi cử ba người để lo việc cúng dường chính yếu cho Đức Bổn Sư.
Tesu eko dhanadhaññuppādako ahosi, eko māpako, eko dānasaṃvidhāyako.
Among them, one was the producer of wealth and grain, one was the builder, and one was the arranger of offerings.
Trong số đó, một người lo việc sản xuất lúa gạo và của cải, một người lo việc xây dựng, một người lo việc sắp xếp cúng dường.
Tesu dhanadhaññuppādako paccuppanne bimbisāro mahārājā jāto, māpako visākho upāsako, dānasaṃvidhāyako raṭṭhapālattheroti.
Among them, the producer of wealth and grain was reborn in the present as King Bimbisāra; the builder was Visākha, the lay follower; and the arranger of offerings was the elder Raṭṭhapāla.
Trong số đó, người lo việc sản xuất lúa gạo và của cải chính là Đại vương Bimbisāra trong kiếp hiện tại; người lo việc xây dựng là cư sĩ Visākha; người lo việc sắp xếp cúng dường là Trưởng lão Raṭṭhapāla.
So tattha yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devapure nibbatto.
Having performed wholesome deeds there throughout his life, he was reborn in the divine realm.
Vị ấy đã tạo thiện nghiệp suốt đời ở đó và tái sinh vào cõi trời.
Ayaṃ pana rāhulatthero nāma kassapadasabalassa kāle kikissa kāsirañño jeṭṭhaputto hutvā nibbatti, pathavindharakumārotissa nāmaṃ akaṃsu.
This elder Rāhula, however, was reborn as the eldest son of King Kiki of Kasi during the time of Kassapa, the Buddha. They named him Prince Pathavindhara.
Còn Trưởng lão Rāhula này, vào thời Đức Thập Lực Kassapa, đã tái sinh làm con trai trưởng của vua Kiki xứ Kasi, và được đặt tên là Pathavindhara Kumāra.
Tassa satta bhaginiyo ahesuṃ.
He had seven sisters.
Vị ấy có bảy người chị em gái.
Tā dasabalassa satta pariveṇāni kārayiṃsu.
They had seven residences built for the Buddha.
Họ đã xây bảy tịnh xá cho Đức Thập Lực.
Pathavindharo oparajjaṃ labhi.
Pathavindhara received the viceroyalty.
Pathavindhara được phong làm Phó vương.
So tā bhaginiyo āha – ‘‘tumhehi kāritapariveṇesu mayhampi ekaṃ dethā’’ti.
He said to his sisters, 'Give me one of the residences you have built.'
Vị ấy nói với các chị em gái: "Các chị hãy cho tôi một trong những tịnh xá mà các chị đã xây."
Bhātika, tumhe uparājaṭṭhāne ṭhitā, tumhehi nāma amhākaṃ dātabbaṃ, tumhe aññaṃ pariveṇaṃ karothāti.
'Brother, you are in the position of viceroy; it is you who should give to us. You should build another residence.'
Các chị em gái nói: "Này anh, anh đang ở vị trí Phó vương, anh phải là người ban cho chúng tôi, anh hãy xây một tịnh xá khác đi."
So tāsaṃ vacanaṃ sutvā pañca vihārasatāni kāresi.
Hearing their words, he built five hundred monasteries.
Nghe lời họ, vị ấy đã xây năm trăm tu viện.
Pañca pariveṇasatānītipi vadanti.
Some also say five hundred residences.
Cũng có người nói là năm trăm tịnh xá.
So tattha yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devapure nibbatti.
Having performed wholesome deeds there throughout his life, he was reborn in the divine realm.
Vị ấy đã tạo thiện nghiệp suốt đời ở đó và tái sinh vào cõi trời.
Imasmiṃ pana buddhuppāde pathavindharakumāro amhākaṃ bodhisattassa aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, tassa sahāyako kururaṭṭhe thullakoṭṭhitanigame raṭṭhapālaseṭṭhigehe nibbatti.
However, in this Buddha-dispensation, Prince Pathavindhara conceived in the womb of our Bodhisatta’s chief consort; his companion was reborn in the house of the wealthy Raṭṭhapāla in the village of Thullakoṭṭhita in the Kuru country.
Trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, Pathavindhara Kumāra đã thọ thai trong bụng của vị chính phi của Đức Bồ Tát chúng ta; người bạn của vị ấy tái sinh trong gia đình trưởng giả Raṭṭhapāla ở làng Thullakoṭṭhita thuộc xứ Kuru.
Atha amhākaṃ dasabalo abhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko anupubbena kapilavatthuṃ āgantvā rāhulakumāraṃ pabbājesi.
Then our Buddha, having attained full enlightenment and set in motion the supreme wheel of Dhamma, gradually arrived at Kapilavatthu and ordained Prince Rāhula.
Sau đó, Đức Thập Lực của chúng ta, sau khi đạt được Chánh Đẳng Giác và chuyển vận bánh xe Chánh Pháp tối thượng, tuần tự đến Kapilavatthu và cho Rāhula Kumāra xuất gia.
Tassa pabbajjāvidhānaṃ pāḷiyaṃ (mahāva. 105) āgatameva.
The account of his ordination has already been given in the Pāḷi text.
Nghi thức xuất gia của vị ấy đã được đề cập trong kinh điển (Mahāva. 105).
Evaṃ pabbajitassa panassa satthā abhiṇhaovādavasena rāhulovādasuttaṃ abhāsi.
Having thus ordained him, the Teacher frequently delivered the Rāhulovāda Sutta as an admonition to him.
Sau khi vị ấy xuất gia như vậy, Đức Bổn Sư đã thuyết kinh Rāhulovāda để thường xuyên giáo huấn vị ấy.
Rāhulopi pātova vuṭṭhāya hatthena vālukaṃ ukkhipitvā ‘‘dasabalassa ceva ācariyupajjhāyānañca santikā ajja ettakaṃ ovādaṃ labheyya’’nti vadati.
Rāhula, too, would rise early in the morning, pick up a handful of sand, and say, 'May I receive so much admonition from the Buddha and my teachers and preceptors today.'
Rāhula cũng thức dậy vào buổi sáng, lấy cát bằng tay và nói: "Hôm nay con sẽ nhận được bấy nhiêu lời giáo huấn từ Đức Thập Lực và từ các bậc A-xà-lê, Upajjhāya của con."
Bhikkhusaṅghamajjhe kathā udapādi ‘‘ovādakkhamo vata rāhulasāmaṇero pitu anucchaviko putto’’ti.
A discussion arose among the assembly of bhikkhus: 'Truly, Novice Rāhula is amenable to admonition, a son worthy of his father.'
Trong Tăng đoàn, một cuộc đàm luận đã khởi lên: "Thật vậy, Sa-di Rāhula là người dễ tiếp nhận lời giáo huấn, là người con xứng đáng của cha mình."
Satthā bhikkhūnaṃ cittācāraṃ ñatvā ‘‘mayi gate ekā dhammadesanā ca vaḍḍhissati, rāhulassa ca guṇo pākaṭo bhavissatī’’ti gantvā dhammasabhāyaṃ buddhāsāne nisinno bhikkhū āmantesi – ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti.
The Teacher, knowing the state of mind of the bhikkhus, thought, 'After I go, one Dhamma discourse will increase, and Rāhula’s virtue will become manifest.' So he went and sat on the Buddha-seat in the Dhamma hall and addressed the bhikkhus: 'On what topic, bhikkhus, are you now gathered?'
Đức Bổn Sư biết được tâm tư của các Tỳ-kheo, nghĩ: "Khi ta đi, một bài pháp sẽ được tăng thêm, và đức hạnh của Rāhula sẽ được hiển lộ," rồi đến hội trường Pháp, ngồi trên Phật tòa và gọi các Tỳ-kheo: "Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì?"
Rāhulasāmaṇerassa ovādakkhamabhāvaṃ kathema bhagavāti.
'Bhagavā, we were speaking of Novice Rāhula's amenability to admonition.'
Bạch Đức Thế Tôn, chúng con đang nói về việc Sa-di Rāhula là người dễ tiếp nhận lời giáo huấn.
Satthā imasmiṃ ṭhāne ṭhatvā rāhulassa guṇadīpanatthaṃ migajātakaṃ āharitvā kathesi –
Standing in this place, the Teacher, to highlight Rāhula's qualities, related the Migajāṭaka:
Đức Bổn Sư, đứng tại chỗ này, để làm sáng tỏ đức hạnh của Rāhula, đã kể lại câu chuyện Jātaka về con nai:
Athassa sattavassikasāmaṇerakāle ‘‘mā heva kho rāhulo daharabhāvena kīḷanatthāyapi sampajānamusā bhāseyyā’’ti ambalaṭṭhiyarāhulovādaṃ (ma. ni. 2.107 ādayo) desesi.
Then, when he was a seven-year-old novice, fearing 'Lest Rāhula, due to his youth, might speak a deliberate falsehood even for sport,' he delivered the Ambalaṭṭhiyarāhulovāda Sutta.
Sau đó, khi vị ấy là một Sa-di bảy tuổi, Đức Bổn Sư đã thuyết kinh Ambalaṭṭhiyarāhulovāda (Ma. Ni. 2.107 v.v...) để dặn dò: "Chớ để Rāhula, vì còn nhỏ, nói dối có chủ ý dù chỉ để đùa giỡn."
Aṭṭhārasavassikasāmaṇerakāle tathāgatassa pacchato piṇḍāya pavisantassa satthu ceva attano ca rūpasampattiṃ disvā gehasitaṃ vitakkaṃ vitakkentassa ‘‘yaṃkiñci, rāhula, rūpa’’ntiādinā nayena mahārāhulovādasuttantaṃ (ma. ni. 2.113) kathesi.
When he was an eighteen-year-old novice, seeing the beauty of the Tathāgata's form behind him, and his own, and entertaining thoughts rooted in household life, the Teacher delivered the Mahārāhulovāda Suttanta, beginning with "Whatever form there is, Rāhula," and so on.
Khi vị ấy là một Sa-di mười tám tuổi, thấy sự hoàn hảo về hình thể của Đức Như Lai và của chính mình khi Đức Bổn Sư đi khất thực phía sau, vị ấy đã khởi lên ý nghĩ liên quan đến gia đình. Khi ấy, Đức Bổn Sư đã thuyết kinh Mahārāhulovāda (Ma. Ni. 2.113) theo cách thức bắt đầu bằng "Này Rāhula, bất cứ sắc nào..."
Saṃyuttake (saṃ. ni. 4.121) pana rāhulovādopi aṅguttare (a. ni. 4.177) rāhulovādopi therassa vipassanācāroyeva.
However, the Rāhulovāda in the Saṃyutta Nikāya and the Rāhulovāda in the Aṅguttara Nikāya are simply the practice of insight for the elder.
Còn trong Tương Ưng (Saṃ. Ni. 4.121) và trong Tăng Chi (A. Ni. 4.177), kinh Rāhulovāda chỉ là phương pháp tu tập thiền quán của Trưởng lão.
Athassa satthā ñāṇaparipākaṃ ñatvā avassikabhikkhukāle andhavane nisinno cūḷarāhulovādaṃ (ma. ni. 3.416 ādayo) kathesi.
Then, the Teacher, knowing the maturation of his wisdom, delivered the Cūḷarāhulovāda Sutta while sitting in Andhavana when Rāhula was a bhikkhu without a vassā.
Sau đó, Đức Bổn Sư biết được sự trưởng thành về trí tuệ của vị ấy, khi vị ấy là một Tỳ-kheo không còn tuổi hạ, ngồi trong rừng Andhavana, đã thuyết kinh Cūḷarāhulovāda (Ma. Ni. 3.416 v.v...).
Desanāpariyosāne rāhulatthero koṭisatasahassadevatāhi saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇi, sotāpannasakadāgāmianāgāmidevatānaṃ gaṇanā natthi.
At the conclusion of the discourse, the elder Rāhula attained Arahantship together with hundreds of thousands of devas; the number of sotāpannas, sakadāgāmis, and anāgāmis among the devas was immeasurable.
Khi bài pháp kết thúc, Trưởng lão Rāhula đã chứng đắc A-la-hán cùng với hàng trăm ngàn chư thiên; số lượng chư thiên chứng đắc Dự Lưu, Nhất Lai, Bất Hoàn thì không thể đếm hết.
Atha satthā aparabhāge ariyasaṅghamajjhe nisinno theraṃ imasmiṃ sāsane sikkhākāmānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Thereafter, the Teacher, sitting amidst the noble Saṅgha, placed the elder in the foremost position among those devoted to training in this dispensation.
Sau đó, Đức Bổn Sư, về sau, ngồi giữa Tăng đoàn Thánh chúng, đã đặt Trưởng lão vào vị trí tối thượng trong số những người khao khát học hỏi trong giáo pháp này.
Satthari pana kururaṭṭhe cārikāya nikkhamitvā thullakoṭṭhitaṃ anuppatte raṭṭhapālo kulaputto satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho mātāpitaro anujānāpetvā dasabalaṃ upasaṅkamitvā satthu āṇattiyā aññatarassa therassa santike pabbaji.
When the Teacher departed on a wandering tour in the Kuru country and reached Thullakoṭṭhita, Raṭṭhapāla, a young man of good family, heard the Teacher's Dhamma discourse, gained faith, obtained permission from his parents, approached the Buddha, and was ordained by an elder at the Teacher's command.
Khi Đức Bổn Sư đi du hành ở xứ Kuru và đến Thullakoṭṭhita, Raṭṭhapāla, một thiện nam tử, sau khi nghe bài pháp của Đức Bổn Sư, đã có được niềm tin, xin phép cha mẹ, đến gặp Đức Thập Lực và xuất gia dưới sự chỉ dẫn của Đức Bổn Sư với một vị Trưởng lão khác.
Tassa pabbajitadivasato paṭṭhāya seṭṭhigahapati bhikkhū attano nivesanadvārena gacchante disvā ‘‘kiṃ tumhākaṃ imasmiṃ gehe kammaṃ, ekova puttako ahosi, taṃ gaṇhitvā gatattha, idāni kiṃ karissathā’’ti akkosati paribhāsati.
From the day of his ordination, the wealthy householder, seeing bhikkhus passing by the door of his house, would abuse and revile them, saying, 'What business do you have in this house? We had only one son, and you took him away. What will you do now?'
Kể từ ngày vị ấy xuất gia, vị trưởng giả chủ nhà, khi thấy các Tỳ-kheo đi ngang qua cửa nhà mình, đã mắng nhiếc và chửi rủa: "Các ông có việc gì ở nhà này? Chúng tôi chỉ có một đứa con trai duy nhất, các ông đã dẫn nó đi rồi, bây giờ các ông còn làm gì nữa?"
Satthā addhamāsaṃ thullakoṭṭhite vasitvā puna sāvatthimeva agamāsi.
The Teacher stayed in Thullakoṭṭhita for half a month, then returned to Sāvatthī.
Đức Bổn Sư đã ở Thullakoṭṭhita nửa tháng rồi lại trở về Sāvatthi.
Tatthāyasmā raṭṭhapālo yoniso manasikaronto kammaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
There, the Venerable Raṭṭhapāla, applying his mind properly, performed his duties, developed insight, and attained Arahantship.
Ở đó, Đại đức Raṭṭhapāla, sau khi tác ý đúng đắn, thực hành và phát triển thiền quán, đã chứng đắc A-la-hán.
So satthāraṃ anujānāpetvā mātāpitaro dassanatthaṃ thullakoṭṭhitaṃ gantvā tattha sapadānaṃ piṇḍāya caranto pitu nivesane ābhidosikaṃ kummāsaṃ labhitvā taṃ amataṃ viya paribhuñjanto pitarā nimantito adhivāsetvā dutiyadivase pitu nivesane piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā alaṅkatapaṭiyatte itthijane asubhasaññaṃ uppādetvā ṭhitakova dhammaṃ desetvā jiyā mutto viya nārāco ākāsaṃ uppatitvā korabyarañño migacīraṃ gantvā maṅgalasilāpaṭṭe nisinno dassanatthāya āgatassa rañño catupārijuññapaṭimaṇḍitaṃ dhammaṃ (ma. ni. 2.304) desetvā anupubbena cārikaṃ caramāno puna satthu santikaṃyeva āgato.
Having obtained permission from the Teacher, he went to Thullakoṭṭhita to see his parents. There, while begging for alms from house to house, he received some stale gruel at his father's house. Eating it as if it were ambrosia, he accepted his father's invitation. The next day, after partaking of alms food at his father's house, he generated the perception of unattractiveness regarding the adorned and prepared womenfolk, and then, standing there, he preached the Dhamma. Like an arrow released from a bowstring, he soared into the sky and went to the deer-skin of King Koravya. Sitting on the auspicious stone slab, he preached the Dhamma adorned with the four kinds of deterioration to the king who had come to see him. Then, wandering from place to place, he returned to the Teacher.
Vị ấy xin phép Đức Bổn Sư, đến Thullakoṭṭhita để thăm cha mẹ. Ở đó, khi đi khất thực từng nhà, vị ấy nhận được cháo đặc đã để qua đêm tại nhà cha mình và thọ dụng nó như cam lồ. Khi được cha mời, vị ấy đã chấp nhận lời mời và vào ngày hôm sau, sau khi thọ dụng bữa ăn tại nhà cha mình, vị ấy đã thuyết pháp trong khi đứng, khởi lên tưởng bất tịnh đối với những người nữ được trang điểm lộng lẫy. Sau đó, như một mũi tên được bắn ra khỏi dây cung, vị ấy bay lên không trung, đến Migacīra của vua Korabya, ngồi trên tảng đá Maṅgala, thuyết bài pháp được trang bị bốn sự mất mát (Ma. Ni. 2.304) cho nhà vua đến thăm. Sau đó, tuần tự đi du hành, vị ấy lại trở về bên Đức Bổn Sư.
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus did this story arise.
Câu chuyện này đã khởi nguồn như vậy.
Atha satthā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ imasmiṃ sāsane saddhāpabbajitānaṃ kulaputtānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Thereafter, the Teacher, sitting amidst the assembly of noble ones, placed the elder in the foremost position among young men of good family who had gone forth through faith in this dispensation.
Sau đó, Đức Bổn Sư, về sau, ngồi giữa Tăng đoàn Thánh chúng, đã đặt Trưởng lão vào vị trí tối thượng trong số các thiện nam tử xuất gia vì lòng tin trong giáo pháp này.
211. Tatiye paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānanti sabbapaṭhamaṃ salākagāhakānaṃ bhikkhūnaṃ kuṇḍadhānatthero aggoti dasseti.
211. In the third section, among those who first take the tickets, it is shown that Elder Kuṇḍadhāna is foremost among the bhikkhus who first took the tickets.
211. Trong phần thứ ba, những người đầu tiên nhận phiếu cho thấy Trưởng lão Kuṇḍadhāna là vị tối thượng trong số các Tỳ-kheo nhận phiếu đầu tiên.
So kira thero mahāsubhaddāya nimantitadivase tathāgate ugganagaraṃ gacchante ‘‘ajja satthā dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati, puthujjanā salākaṃ mā gaṇhantu, pañcasatā khīṇāsavāva gaṇhantū’’ti vutte paṭhamameva sīhanādaṃ naditvā salākaṃ gaṇhi.
On the day the Elder was invited by Mahāsubhaddā, when the Tathāgata was going to Ugganagara, it was said, "Today the Teacher will go far for alms. Ordinary people should not take a ticket; only five hundred arahants should take them." He roared a lion's roar first and took a ticket.
Nghe nói, vào ngày Đại Subhaddā thỉnh cúng dường, khi Đức Như Lai đang đi đến thành Ugga, có lời nói rằng: “Hôm nay, Bậc Đạo Sư sẽ đi khất thực xa, những phàm phu chớ nhận phiếu, chỉ có năm trăm vị lậu tận (arahant) hãy nhận phiếu thôi”, vị Trưởng lão ấy đã rống lên tiếng rống sư tử trước tiên và nhận phiếu.
Cūḷasubhaddāya nimantitadivase tathāgate sāketaṃ gacchantepi pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ antare paṭhamameva salākaṃ gaṇhi, sunāparantajanapadaṃ gacchantepi.
On the day Cūḷasubhaddā invited him, when the Tathāgata was going to Sāketa, he also took a ticket first among the five hundred bhikkhus, and likewise when going to the Sunāparanta country.
Vào ngày Tiểu Subhaddā thỉnh cúng dường, khi Đức Như Lai đi đến Sāketa, ngài cũng là người đầu tiên nhận phiếu trong số năm trăm vị tỳ khưu, và cả khi đi đến xứ Sunāparanta cũng vậy.
Imehi kāraṇehi thero paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggo nāma jāto.
For these reasons, the Elder became foremost among those who took a ticket first.
Do những lý do này, vị Trưởng lão ấy được gọi là bậc đứng đầu trong số những người nhận phiếu trước tiên.
Kuṇḍadhānoti panassa nāmaṃ.
However, his name was Kuṇḍadhāna.
Tên của ngài là Kuṇḍadhāna.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbatto vuttanayeneva vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā buddhānaṃ adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā satthārā anantarāyaṃ disvā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devesu ca manussesu ca saṃsaranto kassapabuddhakāle bhūmaṭṭhakadevatā hutvā nibbatti.
Regarding his past deed, this is the traditional story: In the time of Padumuttara Buddha, he was born in a brahmin family in the city of Haṃsavatī. As described, he went to the monastery, listened to the Dhamma, and seeing the Teacher appointing a bhikkhu as foremost among those who took a ticket first, he performed an act of merit for the Buddhas and aspired to that position. The Teacher, seeing no obstacle, predicted his future. After performing wholesome deeds throughout his life and transmigrating among devas and humans, in the time of Kassapa Buddha, he was reborn as an earth-dwelling deity.
Trong câu chuyện về tiền kiếp của ngài, có câu chuyện tuần tự như sau: Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc ở thành Haṃsavatī. Theo cách đã nói, ngài đến tịnh xá nghe pháp, thấy Đức Đạo Sư đặt một vị tỳ khưu vào địa vị đứng đầu trong số những người nhận phiếu trước tiên, ngài đã thực hiện các công đức cao thượng đối với các vị Phật và ước nguyện địa vị ấy. Đức Đạo Sư đã thấy không có chướng ngại và thọ ký cho ngài. Sau khi thực hiện các việc thiện suốt đời, ngài luân hồi trong các cõi trời và loài người. Đến thời Đức Phật Kassapa, ngài tái sinh làm một vị thiên nữ trú trên mặt đất (bhūmaṭṭhakadevatā).
Dīghāyukabuddhānañca nāma na anvaddhamāsiko uposatho hoti.
And for Buddhas with long life, there is no Uposatha every half-month.
Các vị Phật có tuổi thọ dài không có lễ Uposatha nửa tháng một lần.
Vipassīdasabalassa hi chabbassantare chabbassantare uposatho ahosi, kassapadasabalo pana chaṭṭhe chaṭṭhe māse pātimokkhaṃ osāresi.
For Vipassī, the Ten-Powered One, the Uposatha was every six years, while Kassapa, the Ten-Powered One, recited the Pātimokkha every six months.
Thật vậy, Đức Phật Vipassī có lễ Uposatha sáu năm một lần, còn Đức Phật Kassapa thì tụng giới bổn (Pātimokkha) sáu tháng một lần.
Tassa pātimokkhaṃ osāraṇakāle disāvāsikā dve sahāyakā bhikkhū ‘‘uposathaṃ karissāmā’’ti gacchanti.
When he was reciting the Pātimokkha, two bhikkhu friends from distant places went, saying, "We will perform the Uposatha."
Vào thời điểm ngài tụng giới bổn, có hai vị tỳ khưu đồng bạn từ các phương đến, họ đang đi với ý định “Chúng ta sẽ làm lễ Uposatha”.
Ayaṃ bhummadevatā cintesi – ‘‘imesaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ metti ativiya daḷhā, kiṃ nu kho bhedake sati bhijjeyya, na bhijjeyyā’’ti?
This earth-dwelling deity thought: "The friendship of these two bhikkhus is exceedingly strong. If there were a cause for breaking it, would it break or not?"
Vị thiên nữ trú trên mặt đất này suy nghĩ: “Tình bạn của hai vị tỳ khưu này rất bền chặt, liệu có bị phá vỡ nếu có kẻ phá hoại, hay không bị phá vỡ?”
Tesaṃ okāsaṃ olokayamānā tesaṃ avidūreneva gacchati.
Watching for an opportunity, she walked not far from them.
Trong khi quan sát cơ hội của họ, cô ấy đi không xa họ.
Atheko thero ekassa hatthe pattacīvaraṃ datvā sarīravaḷañjanatthaṃ udakaphāsukaṭṭhānaṃ gantvā dhotahatthapādo hutvā gumbasabhāgato nikkhamati.
Then one Elder gave his bowl and robe to one (friend), and went to a suitable place for defecation. After washing his hands and feet, he emerged from the bush.
Rồi một vị Trưởng lão đưa y bát cho một vị khác, đi đến chỗ thuận tiện có nước để vệ sinh thân thể. Sau khi rửa tay chân sạch sẽ, ngài bước ra từ một bụi cây rậm rạp.
Bhummadevatā tassa therassa pacchato pacchato uttamarūpā itthī hutvā kese vidhunitvā saṃvidhāya bandhantī viya piṭṭhito paṃsuṃ puñchamānā viya sāṭakaṃ saṃvidhāya nivāsayamānā viya ca hutvā therassa padānupadikā hutvā gumbato nikkhantā.
The earth-dwelling deity followed that Elder, having become a woman of supreme beauty, as if shaking and arranging her hair, as if wiping dust from his back, as if arranging and putting on her skirt, emerging from the bush, following closely in the Elder's footsteps.
Vị thiên nữ trú trên mặt đất đi theo sau vị Trưởng lão ấy, hóa thành một người phụ nữ có hình dáng tuyệt đẹp, như đang chải tóc, búi tóc, như đang phủi bụi từ lưng, như đang mặc y phục chỉnh tề, rồi bước ra khỏi bụi cây theo từng bước chân của vị Trưởng lão.
Ekamante ṭhito sahāyakatthero imaṃ kāraṇaṃ disvā domanassajāto ‘‘naṭṭho dāni me iminā bhikkhunā saddhiṃ dīgharattānugato sineho.
The companion Elder, standing to one side, saw this incident and became displeased, thinking, "Now my long-cherished affection with this bhikkhu is lost.
Vị Trưởng lão đồng bạn đứng một bên, thấy sự việc này, sinh lòng buồn bã: “Giờ đây, tình cảm lâu dài của ta với vị tỳ khưu này đã mất. Nếu ta biết được điều này, ta sẽ không tin tưởng ngài suốt quãng đường dài như vậy.”
Sacāhaṃ evaṃvidhabhāvaṃ jāneyyaṃ, ettakaṃ addhānaṃ iminā saddhiṃ vissāsaṃ na kareyya’’nti cintetvā āgacchantassevassa ‘‘handāvuso, tuyhaṃ pattacīvaraṃ, tādisena pāpena sahāyena saddhiṃ ekamaggaṃ na gacchāmī’’ti āha.
If I had known of such a state, I would not have trusted him for such a long time." And so, as he (the first Elder) approached, he said, "Here, friend, your bowl and robe. I will not travel on the same path with such a wicked companion."
Nghĩ vậy, khi vị kia đang đến, ngài nói: “Này hiền giả, đây là y bát của ngài, tôi sẽ không đi cùng đường với một người bạn xấu xa như vậy.”
Taṃ kathaṃ sutvā tassa lajjibhikkhuno hadayaṃ tikhiṇasattiṃ gahetvā viddhaṃ viya ahosi.
Hearing those words, the heart of that scrupulous bhikkhu felt as if it had been pierced by a sharp spear.
Nghe lời nói đó, trái tim của vị tỳ khưu có lòng hổ thẹn kia như bị mũi giáo sắc nhọn đâm xuyên.
Tato naṃ āha – ‘‘āvuso, kiṃ nāmetaṃ vadasi, ahaṃ ettakaṃ kālaṃ dukkaṭamattampi āpattiṃ na jānāmi.
Thereupon he said to him, "Friend, what is this you are saying? I have not known even a minor offense for such a long time.
Rồi ngài nói với vị kia: “Này hiền giả, ngài nói gì vậy? Suốt thời gian qua, tôi không hề biết một lỗi nhỏ nào dù chỉ là lỗi làm điều ác (dukkaṭa).
Tvaṃ pana maṃ ajja ‘pāpo’ti vadasi, kiṃ te diṭṭha’’nti?
But today you call me 'wicked.' What have you seen?"
Còn ngài hôm nay lại gọi tôi là ‘kẻ xấu xa’, ngài đã thấy gì?”
Kiṃ aññena diṭṭhena, kiṃ tvaṃ evaṃvidhena alaṅkatapaṭiyattena mātugāmena saddhiṃ ekaṭṭhāne hutvā nikkhantoti?
"What else is there to see? Didn't you emerge from the same place with such a decorated and adorned woman?"
“Còn gì khác để thấy nữa? Chẳng phải ngài đã ở cùng một chỗ rồi bước ra với người phụ nữ trang điểm lộng lẫy như vậy sao?”
Natthetaṃ, āvuso, mayhaṃ, nāhaṃ evarūpaṃ mātugāmaṃ passāmīti.
"That is not so, friend, I do not see such a woman."
“Không phải vậy, hiền giả, tôi không hề thấy người phụ nữ nào như vậy.”
Tassa yāvatatiyaṃ kathentassāpi itaro thero kathaṃ asaddahitvā attanā diṭṭhakāraṇaṃyeva atthaṃ gahetvā tena saddhiṃ ekamaggena agantvā aññena maggena satthu santikaṃ gato.
Even though he said it three times, the other Elder did not believe his words. Taking the matter to be as he had seen, he did not go on the same path with him, but went to the Teacher by another path.
Mặc dù vị kia đã nói đến ba lần, nhưng vị Trưởng lão đồng bạn vẫn không tin lời, chỉ chấp nhận điều mình đã thấy là sự thật, không đi cùng đường với vị kia mà đi theo một con đường khác đến chỗ Đức Đạo Sư.
Itaropi aññena maggena satthu santikaṃyeva gato.
The other one also went to the Teacher by another path.
Vị kia cũng đi theo một con đường khác đến chỗ Đức Đạo Sư.
Tato bhikkhusaṅghassa uposathāgāraṃ pavisanavelāya so bhikkhu taṃ bhikkhuṃ uposathagge sañjānitvā ‘‘imasmiṃ uposathagge evarūpo nāma pāpabhikkhu atthi, nāhaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ karissāmī’’ti nikkhamitvā bahi aṭṭhāsi.
Then, at the time for the Saṅgha to enter the Uposatha-hall, that bhikkhu recognized the other bhikkhu in the Uposatha-hall and, saying, "There is such a wicked bhikkhu in this Uposatha-hall; I will not perform the Uposatha with him," he went out and stood outside.
Rồi, vào lúc Tăng đoàn bước vào phòng Uposatha, vị tỳ khưu kia nhận ra vị tỳ khưu này trong phòng Uposatha và nói: “Trong phòng Uposatha này có một vị tỳ khưu xấu xa như vậy, tôi sẽ không làm lễ Uposatha cùng với ngài ấy”, rồi bước ra đứng bên ngoài.
Bhummadevatā ‘‘bhāriyaṃ mayā kammaṃ kata’’nti mahallakaupāsakavaṇṇena tassa santikaṃ gantvā ‘‘kasmā, bhante, ayyo imasmiṃ ṭhāne ṭhito’’ti āha.
The earth-dwelling deity thought, "I have done a grievous deed," and going to him in the guise of an elderly lay follower, she said, "Bhante, why is the Venerable Sir standing in this place?"
Vị thiên nữ trú trên mặt đất nghĩ: “Mình đã làm một việc nghiêm trọng”, liền đến chỗ vị ấy trong hình dạng một cư sĩ lớn tuổi và nói: “Bạch Đại đức, tại sao Ngài lại đứng ở chỗ này?”
Upāsaka, imaṃ uposathaggaṃ eko pāpabhikkhu paviṭṭho, ahaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ na karomīti vatvā nikkhamitvā bahi ṭhitomhīti.
"Lay follower, a wicked bhikkhu has entered this Uposatha-hall. I will not perform the Uposatha with him," he said, and continued, "I have come out and am standing outside."
“Này cư sĩ, một vị tỳ khưu xấu xa đã vào phòng Uposatha này, tôi không làm lễ Uposatha cùng với ngài ấy, nên tôi đã bước ra đứng bên ngoài.”
Bhante, mā evaṃ gaṇhatha, parisuddhasīlo esa bhikkhu.
"Bhante, do not misunderstand. That bhikkhu is of pure conduct.
“Bạch Đại đức, xin Ngài đừng nghĩ như vậy, vị tỳ khưu ấy có giới hạnh thanh tịnh.
Tumhehi diṭṭhamātugāmo nāma ahaṃ, mayā tumhākaṃ vīmaṃsanatthāya ‘‘daḷhā nu kho imesaṃ therānaṃ metti, no daḷhā’’ti lajjialajjibhāvaṃ olokentena taṃ kammaṃ katanti.
The woman you saw was I. I did that deed to test you, to see whether the friendship of these Elders was strong or not, observing their scrupulousness or lack thereof."
Người phụ nữ mà Ngài thấy chính là tôi. Tôi đã làm việc đó để thử nghiệm các Ngài, xem ‘tình bạn của các vị Trưởng lão này có bền chặt hay không bền chặt’, và để quan sát sự hổ thẹn hay không hổ thẹn của các Ngài.”
Ko pana tvaṃ sappurisāti?
"Who are you, good person?"
“Vậy ông là ai, này thiện nam tử?”
Ahaṃ ekā bhummadevatā, bhanteti.
"I am an earth-dwelling deity, bhante."
“Bạch Đại đức, tôi là một vị thiên nữ trú trên mặt đất.”
Devaputto kathentova dibbānubhāvena ṭhatvā therassa pādesu patitvā ‘‘mayhaṃ, bhante, khamatha, etaṃ dosaṃ thero na jānāti, uposathaṃ karothā’’ti theraṃ yācitvā uposathaggaṃ pavesesi.
While speaking, the devaputta, manifesting his divine power, stood and fell at the Elder's feet, saying, "Bhante, forgive me. The Elder does not know this fault. Please perform the Uposatha." Having implored the Elder, he led him into the Uposatha-hall.
Vị thiên tử vừa nói vừa dùng thần thông đứng lại, rồi quỳ xuống dưới chân vị Trưởng lão và nói: “Bạch Đại đức, xin Ngài tha thứ cho tôi, vị Trưởng lão kia không biết lỗi này. Xin Ngài hãy làm lễ Uposatha.” Sau khi thỉnh cầu vị Trưởng lão, cô ấy đã đưa ngài vào phòng Uposatha.
So thero uposathaṃ tāva ekaṭṭhāne akāsi, mittasanthavavasena na puna tena saddhiṃ ekaṭṭhāne ahosīti.
That Elder did perform the Uposatha in the same place, but due to his former friendly association, he was not again in the same place with him.
Vị Trưởng lão ấy đã làm lễ Uposatha tại một chỗ, nhưng vì tình bạn, ngài không còn ở cùng một chỗ với vị kia nữa.
Imassa therassa kammaṃ na kathiyati, cuditakatthero pana aparāparaṃ vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ pāpuṇi.
The deed of this Elder is not spoken of, but the reproached Elder, continually engaging in vipassanā, attained arahantship.
Việc làm của vị Trưởng lão này không được kể lại, nhưng vị Trưởng lão bị khiển trách kia đã liên tục thực hành thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Bhummadevatā tassa kammassa nissandena ekaṃ buddhantaraṃ apāyato na muccittha.
As a result of that deed, the earth-dwelling deity was not freed from the lower realms for one Buddha-interval.
Do hậu quả của nghiệp đó, vị thiên nữ trú trên mặt đất đã không thoát khỏi khổ cảnh trong một thời kỳ Phật pháp (buddhantara).
Sace pana kālena kālaṃ manussattaṃ āgacchati, aññena yena kenaci kato doso tasseva upari patati.
If, however, she attained human existence from time to time, any fault committed by another would fall upon her.
Tuy nhiên, nếu thỉnh thoảng cô ấy được sinh làm người, thì lỗi lầm do bất cứ ai gây ra cũng sẽ đổ lên đầu cô ấy.
So amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, dhānamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu.
In the time of our Blessed One, he was born in a brahmin family in Sāvatthī, and they named him Dhānamāṇava.
Vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta, cô ấy sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, họ đặt tên cho cô ấy là Dhānamāṇava.
So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā mahallakakāle satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji, tassa upasampannadivasato paṭṭhāya ekā alaṅkatapaṭiyattā itthī tasmiṃ gāmaṃ pavisante saddhiṃyeva gāmaṃ pavisati, nikkhamante nikkhamati.
Having reached maturity, he learned the three Vedas, and in old age, hearing the Teacher's Dhamma discourse, he gained faith and went forth. From the day of his upasampadā, an adorned and embellished woman would always enter the village with him when he entered, and leave when he left.
Khi đến tuổi trưởng thành, cô ấy học thuộc ba bộ Veda. Đến tuổi già, cô ấy nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp, phát sinh niềm tin và xuất gia. Từ ngày cô ấy thọ giới cụ túc, một người phụ nữ trang điểm lộng lẫy luôn hiện diện: khi cô ấy vào làng thì người phụ nữ ấy cũng vào làng, khi cô ấy ra khỏi làng thì người phụ nữ ấy cũng ra khỏi làng.
Vihāraṃ pavisantepi pavisati, tiṭṭhantepi tiṭṭhatīti evaṃ niccānubandhā paññāyati.
She would also enter when he entered the monastery, and stand when he stood; thus, she was perceived as constantly accompanying him.
Khi cô ấy vào tịnh xá thì người phụ nữ ấy cũng vào, khi cô ấy đứng thì người phụ nữ ấy cũng đứng, cứ như vậy, người phụ nữ ấy luôn theo sát.
Thero taṃ na passati, tassa pana purimassa kammassa nissandena sā aññesaṃ upaṭṭhāti.
The Elder did not see her, but due to the result of his former deed, she appeared to others.
Vị Trưởng lão không thấy người phụ nữ ấy, nhưng do hậu quả của nghiệp cũ của ngài, người phụ nữ ấy hiện diện trước mặt những người khác.
Gāme yāgubhikkhaṃ dadamānā itthiyo, ‘‘bhante, ayaṃ eko yāguuḷuṅko tumhākaṃ, eko imissā amhākaṃ sahāyikāyā’’ti parihāsaṃ karonti.
In the village, the women giving rice gruel would joke, "Bhante, this bowl of rice gruel is for you, and this one is for our friend."
Những người phụ nữ đang cúng dường cháo trong làng nói đùa: “Bạch Đại đức, đây là một chén cháo cho Ngài, còn đây là một chén cho người bạn của chúng tôi.”
Therassa mahatī vihesā hoti.
The Elder suffered great harassment.
Vị Trưởng lão gặp rất nhiều phiền toái.
Vihāraṃ gatampi naṃ sāmaṇerā ceva daharabhikkhū ca parivāretvā ‘‘dhāno koṇḍo jāto’’ti parihāsaṃ karonti.
Even when he went to the monastery, novices and young bhikkhus would surround him and joke, "Dhāna has become Kuṇḍa" (meaning 'has a pot,' referring to the woman accompanying him).
Ngay cả khi ngài về tịnh xá, các Sa-di và tỳ khưu trẻ cũng vây quanh ngài và nói đùa: “Dhāna đã trở thành kẻ có vết nhơ (koṇḍa).”
Athassa teneva kāraṇena kuṇḍadhānattheroti nāmaṃ jātaṃ.
Thus, for that very reason, he became known as Kuṇḍadhāna Thera.
Do đó, ngài được gọi là Trưởng lão Kuṇḍadhāna.
So uṭṭhāya samuṭṭhāya tehi kayiramānaṃ keḷiṃ sahituṃ asakkonto ummādaṃ gahetvā ‘‘tumhe koṇḍā, tumhākaṃ upajjhāyā koṇḍā, ācariyā koṇḍā’’ti vadati.
So, getting up repeatedly, being unable to bear the teasing made by them, he became enraged and said, "You are rascals, your preceptors are rascals, your teachers are rascals."
Vị ấy, đứng dậy và đứng lên, không thể chịu đựng được trò đùa do họ gây ra, đã nổi điên và nói: "Các ngươi là đồ đần, các vị thầy tế độ của các ngươi là đồ đần, các vị giáo thọ của các ngươi là đồ đần."
Atha naṃ satthu ārocesuṃ – ‘‘kuṇḍadhāno daharasāmaṇerehi saddhiṃ evaṃ pharusavācaṃ vadatī’’ti.
Then they reported to the Teacher, "Kuṇḍadhāna speaks such harsh words with the young sāmaṇeras."
Rồi họ báo cáo với Đức Bổn Sư: "Tôn giả Kuṇḍadhāna nói lời thô ác như vậy với các tiểu Sa-di."
Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ bhikkhū’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti vutte ‘‘kasmā evaṃ vadesī’’ti āha.
The Teacher had him summoned and asked, "Is it true, bhikkhu?" When he said, "It is true, Blessed One," the Teacher said, "Why do you speak thus?"
Đức Bổn Sư cho gọi vị ấy đến, hỏi: "Này Tỳ-kheo, có thật không?" Khi được đáp: "Thật vậy, bạch Thế Tôn," Ngài hỏi: "Tại sao ngươi lại nói như vậy?"
Bhante, nibaddhaṃ vihesaṃ asahanto evaṃ kathemīti.
"Venerable Sir," he replied, "I speak thus, being unable to bear the constant harassment."
"Bạch Thế Tôn, con nói như vậy vì không thể chịu đựng được sự quấy nhiễu liên tục."
‘‘Tvaṃ pubbe katakammaṃ yāvajjadivasā jīrāpetuṃ na sakkosi, puna evarūpaṃ pharusaṃ mā vada bhikkhū’’ti vatvā āha –
"You cannot make the kamma done in the past wear out even today; do not speak such harsh words again, bhikkhu," he said, and then added:
Đức Bổn Sư nói: "Ngươi không thể làm cho nghiệp đã tạo trong quá khứ tiêu tan cho đến ngày hôm nay, này Tỳ-kheo, đừng nói lời thô ác như vậy nữa," rồi Ngài dạy:
Imañca pana tassa therassa mātugāmena saddhiṃ vicaraṇabhāvaṃ kosalaraññopi kathayiṃsu.
They also informed King Pasenadi of Kosala about the elder's association with a woman.
Việc vị Trưởng lão này giao du với phụ nữ đã được báo cáo cho Đức vua Kosala.
Rājā ‘‘gacchatha, bhaṇe, vīmaṃsathā’’ti pesetvā sayampi mandeneva parivārena saddhiṃ therassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā ekamante olokento aṭṭhāsi.
The king said, "Go, examine this!" and sent messengers. He himself, with a small retinue, went to the elder's dwelling place and stood watching from a distance.
Đức vua nói: "Này các ngươi, hãy đi điều tra," rồi sai người đi, còn chính Ngài cũng cùng với đoàn tùy tùng ít ỏi đến nơi vị Trưởng lão ở và đứng một bên quan sát.
Tasmiṃ khaṇe thero sūcikammaṃ karonto nisinno hoti, sāpissa itthī avidūre ṭhāne ṭhitā viya paññāyati.
At that moment, the elder was seated, doing needlework, and that woman appeared to be standing not far from him.
Lúc đó, vị Trưởng lão đang ngồi may vá, và người phụ nữ kia dường như đang đứng ở một nơi không xa.
Rājā taṃ disvā ‘‘atthidaṃ kāraṇa’’nti tassā ṭhitaṭṭhānaṃ agamāsi.
Seeing her, the king thought, "This is indeed the case," and approached the place where she stood.
Đức vua thấy vậy, nghĩ: "Có chuyện này thật," rồi đi đến chỗ người phụ nữ đang đứng.
Sā tasmiṃ āgacchante therassa vasanapaṇṇasālaṃ paviṭṭhā viya ahosi.
As he approached, she seemed to enter the elder's leaf-hut.
Khi Đức vua đến gần, người phụ nữ đó dường như đã đi vào tịnh xá lá của vị Trưởng lão.
Rājāpi tāya saddhiṃyeva paṇṇasālaṃ pavisitvā sabbattha olokento adisvā ‘‘nāyaṃ mātugāmo, therassa eko kammavipāko’’ti saññaṃ katvā paṭhamaṃ therassa samīpena gacchantopi theraṃ avanditvā tassa kāraṇassa abhūtabhāvaṃ ñatvā āgamma theraṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno ‘‘kacci, bhante, piṇḍakena na kilamathā’’ti pucchi.
The king also entered the leaf-hut with her, but after looking everywhere and not seeing her, he realized, "This is not a woman; it is a result of the elder's past kamma." He then returned, and though he had walked past the elder without saluting him earlier, now, knowing the incident was untrue, he saluted the elder, sat down to one side, and asked, "Venerable Sir, are you not troubled by the alms-food?"
Đức vua cũng đi vào tịnh xá lá cùng với cô ta, nhưng tìm khắp nơi không thấy, Ngài nhận ra: "Đây không phải là phụ nữ, đây là một nghiệp báo của vị Trưởng lão," rồi, mặc dù lúc đầu đi ngang qua vị Trưởng lão mà không đảnh lễ, nhưng sau khi biết rằng chuyện đó là không có thật, Ngài quay lại đảnh lễ vị Trưởng lão và ngồi sang một bên, hỏi: "Bạch Thế Tôn, Ngài có mệt mỏi vì việc khất thực không?"
Thero ‘‘vaṭṭati mahārājā’’ti āha.
The elder replied, "It is sufficient, great king."
Vị Trưởng lão đáp: "Vẫn ổn, Đại vương."
‘‘Jānāmi, bhante, ayyassa kathaṃ, evarūpena ca parikkilesena saddhiṃ carantānaṃ tumhākaṃ ke nāma pasīdissanti, ito paṭṭhāya vo katthaci gamanakiccaṃ natthi, ahaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmi, tumhe yonisomanasikāre mā pamajjitthā’’ti nibaddhaṃ bhikkhaṃ paṭṭhapesi.
"I understand your words, Venerable Sir. But who would have faith in you if you wander about with such defilement? From now on, you have no need to go anywhere; I will provide you with the four requisites. Do not neglect careful attention, Venerable Sir." With these words, he arranged for constant alms.
"Bạch Thế Tôn, con hiểu lời của Tôn giả, nhưng với những ai giao du với sự phiền não như vậy, ai sẽ có lòng tin vào các Ngài? Từ nay trở đi, các Ngài không cần phải đi đâu cả, con sẽ cúng dường bốn vật dụng, các Ngài chớ xao lãng việc tác ý đúng đắn." Rồi Ngài thiết lập việc cúng dường thường xuyên.
Thero rājānaṃ upatthambhakaṃ labhitvā bhojanasappāyena ekaggacitto hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
The elder, having obtained the king's support, became single-minded through suitable food, cultivated insight, and attained Arahantship.
Vị Trưởng lão, nhận được sự hỗ trợ từ Đức vua, với tâm chuyên nhất nhờ thức ăn phù hợp, đã phát triển thiền quán và đạt đến quả A-la-hán.
Tato paṭṭhāya sā itthī antaradhāyi.
From then on, that woman disappeared.
Từ đó trở đi, người phụ nữ kia biến mất.
Mahāsubhaddā ugganagare micchādiṭṭhikule vasamānā ‘‘satthā maṃ anukampatū’’ti uposathaṃ adhiṭṭhāya nirāmagandhā hutvā uparipāsādatale ṭhitā ‘‘imāni pupphāni antare aṭṭhatvā dasabalassa matthake vitānaṃ hutvā tiṭṭhantu, dasabalo imāya saññāya sve pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhatū’’ti saccakiriyaṃ katvā aṭṭha sumanapupphamuṭṭhiyo vissajjesi.
Mahāsubhaddā, residing in a family of wrong view in Ugganagara, wishing "May the Teacher have compassion on me," observed Uposatha, became free from defilement, and standing on the upper floor of her mansion, made a solemn declaration: "May these flowers, without remaining midway, form a canopy over the head of the Ten-Powered One! May the Ten-Powered One, recognizing this intent, accept alms from me tomorrow with five hundred bhikkhus!" Having made this act of truth, she released eight handfuls of jasmine flowers.
Mahāsubhaddā, sống trong một gia đình tà kiến ở thành phố Ugga, với ý nghĩ: "Mong Đức Bổn Sư thương xót con," đã thọ trì giới Uposatha, không dùng hương liệu, rồi đứng trên tầng thượng của cung điện, phát nguyện chân thật: "Nguyện cho những bông hoa này không rơi xuống giữa chừng mà trở thành một vòm hoa trên đỉnh đầu của Đức Thập Lực, nguyện cho Đức Thập Lực, với dấu hiệu này, ngày mai sẽ nhận thực phẩm của con cùng với năm trăm Tỳ-kheo." Rồi cô ấy thả tám nắm hoa lài.
Pupphāni gantvā dhammadesanāvelāya satthu matthake vitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu.
The flowers went and stood over the Teacher's head like a canopy during the time of his Dhamma discourse.
Những bông hoa bay đến và trở thành một vòm hoa trên đỉnh đầu của Đức Bổn Sư vào lúc thuyết pháp.
Satthā taṃ sumanapupphavitānaṃ disvā citteneva subhaddāya bhikkhaṃ adhivāsetvā punadivase aruṇe uṭṭhite ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, mayaṃ ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissāma, puthujjanānaṃ adatvā ariyānaṃyeva salākaṃ dehī’’ti.
Seeing that jasmine flower canopy, the Teacher mentally accepted Subhaddā's alms, and the next day, at dawn, he said to Elder Ānanda, "Ānanda, today we shall go far for alms-round. Give the tickets only to the Noble Ones, not to ordinary people."
Đức Bổn Sư thấy vòm hoa lài đó, đã chấp nhận lời thỉnh cầu thực phẩm của Subhaddā bằng tâm, rồi vào ngày hôm sau khi bình minh ló dạng, Ngài nói với Tôn giả Ānanda: "Này Ānanda, hôm nay chúng ta sẽ đi khất thực xa, đừng phát phiếu cho phàm nhân, chỉ phát cho các bậc Thánh."
Thero bhikkhūnaṃ ārocesi – ‘‘āvuso, satthā ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati, puthujjanā mā gaṇhantu, ariyāva salākaṃ gaṇhantū’’ti.
The elder announced to the bhikkhus, "Friends, the Teacher will go far for alms-round today; ordinary people should not take tickets, only the Noble Ones should take tickets."
Vị Trưởng lão Ānanda thông báo cho các Tỳ-kheo: "Thưa các Ngài, hôm nay Đức Bổn Sư sẽ đi khất thực xa, các phàm nhân đừng nhận phiếu, chỉ các bậc Thánh mới nhận phiếu."
Kuṇḍadhānatthero ‘‘āharāvuso, salāka’’nti paṭhamaṃyeva hatthaṃ pasāresi.
Elder Kuṇḍadhāna stretched out his hand first, saying, "Bring a ticket, friend!"
Tôn giả Kuṇḍadhāna đã đưa tay ra trước tiên và nói: "Này Āvuso, hãy đưa phiếu đây."
Ānandā ‘‘satthā tādisānaṃ bhikkhūnaṃ salākaṃ na dāpeti, ariyānaṃyeva dāpetī’’ti vitakkaṃ uppādetvā gantvā satthu ārocesi.
Ānanda developed the thought, "The Teacher would not have tickets given to bhikkhus like him; he only has them given to Noble Ones," and went to report to the Teacher.
Tôn giả Ānanda khởi lên suy nghĩ: "Đức Bổn Sư sẽ không cho phát phiếu cho những Tỳ-kheo như vậy, Ngài chỉ cho phát cho các bậc Thánh," rồi đi báo cáo với Đức Bổn Sư.
Satthā ‘‘āharāpentassa salākaṃ dehī’’ti āha.
The Teacher said, "Give the ticket to him who makes you bring it."
Đức Bổn Sư nói: "Hãy đưa phiếu cho người đã đưa tay ra."
Thero cintesi – ‘‘sace kuṇḍadhānassa salākā dātuṃ na yuttā assa, atha satthā paṭibāheyya, bhavissati ekaṃ kāraṇa’’nti.
The elder thought, "If it were not proper to give a ticket to Kuṇḍadhāna, then the Teacher would have refused. There must be a reason."
Vị Trưởng lão Ānanda nghĩ: "Nếu không nên phát phiếu cho Kuṇḍadhāna, thì Đức Bổn Sư đã từ chối rồi; chắc hẳn có một lý do nào đó."
‘‘Kuṇḍadhānassa salākaṃ dassāmī’’ti gamanaṃ abhinīhari.
He resolved to go and give the ticket to Kuṇḍadhāna.
Rồi Ngài quyết định đi: "Ta sẽ phát phiếu cho Kuṇḍadhāna."
Kuṇḍadhānatthero tassa pure āgamanāva abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā iddhiyā ākāse ṭhatvā ‘‘āharāvuso ānanda, satthā maṃ jānāti, mādisaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantaṃ na satthā vāretī’’ti hatthaṃ pasāretvā salākaṃ gaṇhi.
Before Ānanda arrived, Elder Kuṇḍadhāna entered the fourth jhāna, which produces supernormal powers, and stood in the air by psychic power, saying, "Bring it, friend Ānanda! The Teacher knows me. The Teacher does not forbid a bhikkhu like me from taking the first ticket!" He stretched out his hand and took the ticket.
Trước khi Tôn giả Ānanda đến, Tôn giả Kuṇḍadhāna đã nhập Tứ thiền làm nền tảng cho thắng trí, rồi dùng thần thông đứng trên không trung, nói: "Này Āvuso Ānanda, Đức Bổn Sư biết ta, Đức Bổn Sư sẽ không ngăn cản một Tỳ-kheo như ta nhận phiếu đầu tiên," rồi đưa tay ra nhận phiếu.
Satthā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ imasmiṃ sāsane paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
The Teacher, making this incident the occasion, placed the elder in the foremost position among those who take the first ticket in this dispensation.
Đức Bổn Sư đã lấy sự kiện đó làm cơ sở để đặt vị Trưởng lão vào vị trí tối thượng trong số những người đầu tiên nhận phiếu trong giáo pháp này.
212. Catutthe paṭibhānavantānanti sampannapaṭibhānānaṃ vaṅgīsatthero aggoti dasseti.
212. In the fourth (story), among those with ready wit refers to Elder Vaṅgīsa as foremost among those endowed with ready wit.
212. Trong phần thứ tư, Đức Phật chỉ ra rằng Tôn giả Vaṅgīsa là bậc tối thượng trong số những người có tài ứng đối (sampannapaṭibhāna).
Ayaṃ kira thero dasabalassa santikaṃ upasaṅkamanto cakkhupathato paṭṭhāya candena saddhiṃ upametvā, sūriyena, ākāsena, mahāsamuddena, hatthināgena, sīhena migaraññā saddhiṃ upametvāpi anekehi padasatehi padasahassehi satthu vaṇṇaṃ vadantoyeva upasaṅkamati.
It is said that this elder, approaching the Ten-Powered One, would constantly praise the Teacher in hundreds and thousands of verses, comparing him to the moon from the moment he came into sight, and also to the sun, the sky, the great ocean, a noble elephant, and the lion, the king of beasts.
Vị Trưởng lão này, khi đến gần Đức Thập Lực, đã ca ngợi Đức Bổn Sư bằng hàng trăm, hàng ngàn từ ngữ, so sánh Ngài với mặt trăng, mặt trời, bầu trời, đại dương, voi chúa, sư tử chúa, bắt đầu từ ánh mắt của Ngài.
Tasmā paṭibhānavantānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among those with ready wit.
Vì vậy, Ngài đã trở thành bậc tối thượng trong số những người có tài ứng đối.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule paṭisandhiṃ gaṇhitvā purimanayeneva vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭibhānavantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā satthu adhikārakammaṃ katvā ‘‘ahampi anāgate paṭibhānavantānaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ katvā satthārā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti.
His antecedent story regarding the power of questions is as follows: It is said that he, too, during the time of Padumuttara Buddha, was reborn in a wealthy family in Haṃsavatī city. In the same manner as before, he went to the monastery and, while listening to the Dhamma, saw the Teacher place a bhikkhu in the foremost position among those with ready wit. He performed an act of merit for the Teacher and made the aspiration, "May I, too, be the foremost among those with ready wit in the future!" Having been prophesied by the Teacher, he performed wholesome deeds throughout his life and, after wandering through realms of gods and humans, was reborn in a Brahmin family in Sāvatthī during this Buddha's dispensation.
Về công việc đặt câu hỏi của Ngài, câu chuyện tuần tự là như sau: Vị này cũng vậy, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã tái sinh vào một gia đình giàu có ở thành phố Haṃsavatī, rồi theo cách thức cũ, đến tinh xá nghe pháp. Khi thấy Đức Bổn Sư đặt một Tỳ-kheo vào vị trí tối thượng trong số những người có tài ứng đối, Ngài đã tạo nghiệp công đức cho Đức Bổn Sư và phát nguyện: "Nguyện cho con cũng sẽ trở thành bậc tối thượng trong số những người có tài ứng đối trong tương lai." Sau khi được Đức Bổn Sư thọ ký, Ngài đã tạo các thiện nghiệp suốt đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người, rồi vào thời Đức Phật này xuất hiện, Ngài tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī.
Vaṅgīsamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu.
They named him Vaṅgīsa the youth.
Họ đặt tên cho Ngài là Vaṅgīsamāṇava.
So vayappatto tayo vede uggaṇhanto ācariyaṃ ārādhetvā chavasīsamantaṃ nāma sikkhitvā chavasīsaṃ nakhena ākoṭetvā ‘‘ayaṃ satto asukayoniyaṃ nāma nibbatto’’ti jānāti.
When he came of age, he mastered the three Vedas, pleased his teacher, and learned the "corpse-head mantra." By tapping a corpse's skull with his fingernail, he could know, "This being was reborn in such-and-such a realm."
Khi trưởng thành, Ngài học ba bộ Veda, rồi làm hài lòng vị thầy của mình, học được một thần chú gọi là chavasīsamanta. Ngài dùng móng tay gõ vào một hộp sọ và biết: "Chúng sinh này đã tái sinh vào cõi đó."
Brāhmaṇā ‘‘ayaṃ amhākaṃ jīvikamaggo’’ti ñatvā vaṅgīsamāṇavaṃ paṭicchannayāne nisīdāpetvā gāmanigamarājadhāniyo carantā nagaradvāre vā nigamadvāre vā ṭhapetvā mahājanassa rāsibhūtabhāvaṃ ñatvā ‘‘yo vaṅgīsaṃ passati, so dhanaṃ vā labhati, yasaṃ vā labhati, saggaṃ vā gacchatī’’ti vadanti.
The brahmins, knowing "This is our chief means of livelihood," seated Vaṅgīsa the youth in a covered carriage and traveled through villages, towns, and royal capitals. They would stop at the gate of a city or town, and knowing that a crowd had gathered, they would declare, "Whoever sees Vaṅgīsa will gain wealth, or gain fame, or go to heaven!"
Các Bà-la-môn nhận ra: "Đây là nguồn sống chính của chúng ta," rồi cho Vaṅgīsamāṇava ngồi trên một chiếc xe kín, đi qua các làng mạc, thị trấn, và kinh đô. Họ đặt Ngài ở cổng thành hoặc cổng thị trấn, và khi thấy đông đảo quần chúng tụ tập, họ nói: "Ai thấy Vaṅgīsa sẽ được tiền tài, danh vọng, hoặc lên thiên đàng."
Tesaṃ kathaṃ sutvā bahū janā lañjaṃ datvā passitukāmā honti.
Hearing their words, many people would eagerly pay a fee to see him.
Nghe lời họ nói, nhiều người muốn trả tiền để được gặp Ngài.
Rājarājamahāmattā tesaṃ santikaṃ gantvā ‘‘ko ācariyassa jānaviseso’’ti pucchanti.
Kings, royal ministers, and high officials would approach them and ask, "What is the teacher's special knowledge?"
Các vua chúa và đại thần đến gặp họ và hỏi: "Vị thầy này có kiến thức đặc biệt gì?"
Tumhe na jānātha, sakalajambudīpe amhākaṃ ācariyasadiso añño paṇḍito nāma natthi, tivassamatthake matakānaṃ sīsaṃ āharāpetvā nakhena ākoṭetvā ‘‘ayaṃ satto asukayoniyaṃ nibbatto’’ti jānāti.
You do not know that there is no other scholar like our teacher in the entire Jambudīpa. He can have the heads of those who died three years ago brought, tap them with his nail, and know, ‘This being was reborn in such and such a realm.’
Các ông không biết sao? Trên toàn cõi Diêm-phù-đề, không có học giả nào khác giống như thầy của chúng ta. Sau ba năm, ông ấy có thể mang đầu của người chết đến, dùng móng tay gõ vào và biết rằng "Chúng sinh này đã tái sinh vào cõi nào đó".
Vaṅgīsopi mahājanassa kaṅkhachedanatthaṃ te te jane āvāhetvā attano attano gatiṃ kathāpeti.
Vaṅgīsa, too, for the purpose of cutting off the doubts of the populace, would summon various people and make them declare their respective destinations (of rebirth).
Và cả Vaṅgīsa, để đoạn trừ nghi ngờ của đại chúng, đã mời những người đó đến và kể về cõi tái sinh của từng người.
Taṃ nissāya mahājanassa hatthato satampi sahassampi labhati.
Relying on that, he would receive hundreds and even thousands from the hands of the populace.
Nhờ đó, ông ấy nhận được hàng trăm, hàng ngàn từ tay đại chúng.
Brāhmaṇā vaṅgīsamāṇavaṃ ādāya yathāruciṃ vicaritvā puna sāvatthiṃ āgamaṃsu.
The brahmins, taking the young brahmin Vaṅgīsa, wandered about as they pleased and then returned to Sāvatthī.
Các Bà-la-môn dẫn Sa-di Vaṅgīsa đi khắp nơi tùy thích rồi trở về Sāvatthī.
Vaṅgīso jetavanamahāvihārassa avidūraṭṭhāne ṭhito cintesi – ‘‘samaṇo gotamo paṇḍitoti vadanti, na kho pana sabbakālaṃ mayā imesaṃyeva vacanaṃ karontena carituṃ vaṭṭati, paṇḍitānampi santikaṃ gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
Vaṅgīsa, standing not far from the Jeta Grove Great Monastery, thought: ‘They say the recluse Gotama is wise. It is not proper for me to always act according to their words; it is proper to go to wise people.’
Vaṅgīsa đứng gần Jetavanā Mahāvihāra và suy nghĩ: "Người ta nói Sa-môn Gotama là một bậc hiền trí. Ta không nên lúc nào cũng chỉ nghe lời những người này, mà cũng nên đến gặp các bậc hiền trí."
So brāhmaṇe āha – ‘‘tumhe gacchatha, ahaṃ na bahukehi saddhiṃ gantvā samaṇaṃ gotamaṃ passissāmī’’ti.
He said to the brahmins: ‘You go; I will go alone, not with many, and see the recluse Gotama.’
Ông nói với các Bà-la-môn: "Các ông cứ đi đi, tôi sẽ không đi với nhiều người mà sẽ đến gặp Sa-môn Gotama."
Te āhaṃsu – ‘‘vaṅgīsa, mā te rucci samaṇaṃ gotamaṃ passituṃ.
They said: ‘Vaṅgīsa, do not desire to see the recluse Gotama.
Họ nói: "Vaṅgīsa, đừng thích gặp Sa-môn Gotama.
Yo hi naṃ passati, taṃ so māyāya āvaṭṭetī’’ti.
Indeed, whoever sees him, he turns them with his magic.’
Ai gặp ông ấy, ông ấy sẽ dùng ma thuật để lôi kéo người đó."
Vaṅgīso tesaṃ kathaṃ anādiyitvā satthu santikaṃ gantvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi.
Vaṅgīsa, disregarding their words, went to the Teacher, exchanged pleasant greetings, and sat down to one side.
Vaṅgīsa không để ý đến lời họ nói, đến chỗ của Bậc Đạo Sư, trò chuyện thân mật rồi ngồi sang một bên.
Atha naṃ satthā pucchi – ‘‘vaṅgīsa, kiñci sippaṃ jānāsī’’ti.
Then the Teacher asked him: ‘Vaṅgīsa, do you know any skill?’
Bấy giờ, Bậc Đạo Sư hỏi ông: "Vaṅgīsa, ông có biết thuật nào không?"
Āma, bho gotama, chavasīsamantaṃ nāmekaṃ jānāmīti.
‘Yes, venerable Gotama, I know a mantra called the “corpse-head mantra”.’
"Thưa Tôn giả Gotama, tôi biết một thần chú gọi là chavasīsamanta (thần chú đầu người chết)."
Kiṃ so manto karotīti?
‘What does that mantra do?’
"Thần chú đó làm gì?"
Tivassamatthake matānampi taṃ mantaṃ jappitvā sīsaṃ nakhena ākoṭetvā nibbattaṭṭhānaṃ jānāmīti.
‘By chanting that mantra and tapping the head of even those who died three years ago, I know their place of rebirth.’
"Thưa, tụng thần chú đó, gõ móng tay vào đầu của người đã chết từ ba năm trước, tôi biết được nơi tái sinh của họ."
Satthā tassa ekaṃ niraye uppannassa sīsaṃ dassesi, ekaṃ manussesu uppannassa, ekaṃ devesu, ekaṃ parinibbutassa sīsaṃ dassesi.
The Teacher showed him the head of one reborn in hell, one reborn among humans, one reborn among devas, and the head of one who had attained parinibbāna.
Bậc Đạo Sư cho ông thấy một cái đầu của người tái sinh vào địa ngục, một cái đầu của người tái sinh vào loài người, một cái đầu của người tái sinh vào chư thiên, và một cái đầu của vị đã nhập Niết-bàn.
So paṭhamaṃ sīsaṃ ākoṭetvā, ‘‘bho gotama, ayaṃ satto nirayaṃ gato’’ti āha.
He tapped the first head and said: ‘Venerable Gotama, this being has gone to hell.’
Ông gõ vào cái đầu thứ nhất và nói: "Thưa Tôn giả Gotama, chúng sinh này đã đọa vào địa ngục."
Sādhu sādhu, vaṅgīsa, sudiṭṭhaṃ tayā, ayaṃ satto kahaṃ gatoti pucchi.
‘Excellent, excellent, Vaṅgīsa, you have seen well. Where has this being gone?’ he asked.
"Lành thay, lành thay, Vaṅgīsa, ông đã thấy đúng. Chúng sinh này đã đi đâu?" Bậc Đạo Sư hỏi.
Manussalokaṃ, bho gotamāti.
‘To the human realm, venerable Gotama.’
"Thưa Tôn giả Gotama, đã đi đến cõi người."
Ayaṃ satto kahaṃ gatoti?
‘Where has this being gone?’
"Chúng sinh này đã đi đâu?"
Devalokaṃ, bho gotamāti tiṇṇampi gataṭṭhānaṃ kathesi.
‘To the deva realm, venerable Gotama,’ he explained the destination of all three.
"Thưa Tôn giả Gotama, đã đi đến cõi trời." Ông đã kể được nơi tái sinh của cả ba.
Parinibbutassa pana sīsaṃ nakhena ākoṭento neva antaṃ na koṭiṃ passati.
But when he tapped the head of the one who had attained parinibbāna with his nail, he could find neither end nor beginning.
Nhưng khi gõ móng tay vào đầu của vị đã nhập Niết-bàn, ông không thấy được điểm đầu cũng không thấy được điểm cuối.
Atha naṃ satthā ‘‘na sakkosi tvaṃ, vaṅgīsā’’ti pucchi.
Then the Teacher asked him: ‘Are you unable, Vaṅgīsa?’
Bấy giờ, Bậc Đạo Sư hỏi ông: "Ông không làm được sao, Vaṅgīsa?"
‘‘Passatha, bho gotama, upaparikkhāmi tāvā’’ti punappunaṃ parivatteti.
‘Look, venerable Gotama, I will examine it further,’ he replied, turning it over and over again.
"Thưa Tôn giả Gotama, xin hãy xem, tôi sẽ thử lại." Ông xoay đi xoay lại nhiều lần.
Bāhirakamantena khīṇāsavassa gatiṃ kathaṃ jānissati, athassa matthakato sedo mucci.
How could he know the destination of an Arahant with an external mantra? Then sweat broke out on his head.
Làm sao một thần chú thế tục có thể biết được cõi tái sinh của một vị A-la-hán đã đoạn tận các lậu hoặc? Bấy giờ, mồ hôi chảy ra từ đỉnh đầu ông.
So lajjitvā tuṇhībhūto aṭṭhāsi.
He became ashamed and stood silent.
Ông xấu hổ, im lặng đứng đó.
Atha naṃ satthā ‘‘kilamasi, vaṅgīsā’’ti āha.
Then the Teacher said: ‘Are you tired, Vaṅgīsa?’
Bấy giờ, Bậc Đạo Sư nói: "Ông mệt mỏi sao, Vaṅgīsa?"
Āma, bho gotama, imassa sattassa gataṭṭhānaṃ jānituṃ na sakkomi.
‘Yes, venerable Gotama, I am unable to know the destination of this being.
"Thưa Tôn giả Gotama, tôi không thể biết được nơi tái sinh của chúng sinh này.
Sace tumhe jānātha, kathethāti.
If you know, please tell me.’
Nếu Tôn giả biết, xin hãy kể cho tôi nghe."
‘‘Vaṅgīsa, ahaṃ etampi jānāmi ito uttaritarampī’’ti vatvā dhammapade imā dve gāthā abhāsi –
‘Vaṅgīsa, I know this, and even beyond this,’ said the Teacher, and spoke these two verses from the Dhammapada:
"Vaṅgīsa, Ta biết điều này và còn hơn thế nữa." Nói xong, Bậc Đạo Sư đã thuyết hai câu kệ này trong Kinh Pháp Cú:
Tato vaṅgīso āha – ‘‘bho gotama, vijjāya vijjaṃ dentassa nāma parihāni natthi, ahaṃ attanā jānanakaṃ mantaṃ tumhākaṃ dassāmi, tumhe etaṃ mantaṃ mayhaṃ dethā’’ti.
Then Vaṅgīsa said: ‘Venerable Gotama, there is no loss in giving knowledge for knowledge. I will give you the mantra I know myself, and you give me this mantra.’
Sau đó, Vaṅgīsa nói: "Thưa Tôn giả Gotama, khi trao một thần chú đổi lấy một thần chú thì không có sự mất mát nào. Tôi sẽ trao thần chú mà tôi biết cho Tôn giả, xin Tôn giả hãy trao thần chú này cho tôi."
Vaṅgīsa, na mayaṃ mantena mantaṃ dema, evameva demāti.
‘Vaṅgīsa, we do not give mantra for mantra; we simply give it.’
"Vaṅgīsa, chúng ta không trao thần chú đổi lấy thần chú, chúng ta chỉ trao như vậy thôi."
‘‘Sādhu, bho gotama, detha me manta’’nti apacitiṃ dassetvā hatthakacchapakaṃ katvā nisīdi.
‘Good, venerable Gotama, give me the mantra,’ he said, showing reverence, and sat down with folded hands.
"Lành thay, thưa Tôn giả Gotama, xin hãy trao thần chú cho tôi." Ông thể hiện sự tôn kính, chắp tay ngồi xuống.
Kiṃ, vaṅgīsa, tumhākaṃ samaye mahagghamantaṃ vā kiñci vā gaṇhantānaṃ parivāso nāma na hotīti?
‘Vaṅgīsa, according to your tradition, is there no period of probation (parivāsa) for those who receive a valuable mantra or anything else?’
"Vaṅgīsa, theo quy định của các ông, khi nhận một thần chú quý giá hay bất cứ thứ gì, có phải có thời gian thử thách (parivāsa) không?"
Hoti, bho gotamāti.
‘There is, venerable Gotama.’
"Thưa Tôn giả Gotama, có ạ."
Amhākaṃ pana manto nipparivāsoti saññaṃ karosīti?
‘But you suppose our mantra requires no probation?’
"Vậy ông có nghĩ rằng thần chú của chúng ta không cần thời gian thử thách không?"
Brāhmaṇā nāma mantehi atittā honti, tasmā so bhagavantaṃ āha – ‘‘bho gotama, tumhehi kathitaniyāmaṃ karissāmī’’ti.
Brahmins are insatiable with mantras, so he said to the Bhagavā: ‘Venerable Gotama, I will do as you have prescribed.’
Các Bà-la-môn vốn không bao giờ thỏa mãn với các thần chú, vì vậy ông ta nói với Đức Thế Tôn: "Thưa Tôn giả Gotama, tôi sẽ làm theo quy định mà Tôn giả đã nói."
Bhagavā āha – ‘‘vaṅgīsa, mayaṃ imaṃ mantaṃ dentā amhehi samānaliṅgassa demā’’ti.
The Bhagavā said: ‘Vaṅgīsa, when we give this mantra, we give it to one who is of the same status as us.’
Đức Thế Tôn nói: "Vaṅgīsa, khi chúng ta trao thần chú này, chúng ta trao cho người có cùng giới hạnh với chúng ta."
Vaṅgīso ‘‘yaṃkiñci katvā mayā imaṃ mantaṃ gaṇhitvā gantuṃ vaṭṭatī’’ti brāhmaṇe āha.
Vaṅgīsa said to the brahmins: ‘Whatever it takes, I must receive this mantra and go.’
Vaṅgīsa nói với các Bà-la-môn: "Dù làm bất cứ điều gì, tôi cũng phải nhận được thần chú này rồi mới đi."
Tumhe mayi pabbajante mā cintayittha, ahaṃ imaṃ mantaṃ gaṇhitvā sakalajambudīpe jeṭṭhako bhavissāmi.
‘Do not worry if I ordain; I will become the chief in the entire Jambudīpa after receiving this mantra.
"Các ông đừng lo lắng khi tôi xuất gia. Tôi sẽ nhận được thần chú này và trở thành người đứng đầu trên toàn cõi Diêm-phù-đề.
Evaṃ sante tumhākampi bhaddakaṃ bhavissatī’’ti mantatthāya satthu santike pabbaji.
In that case, it will be good for you too.’ Thus, he ordained with the Teacher for the sake of the mantra.
Khi đó, điều tốt đẹp cũng sẽ đến với các ông." Vì mục đích thần chú, ông đã xuất gia với Bậc Đạo Sư.
Satthā ‘‘mantaparivāsaṃ tāva vasāhī’’ti dvattiṃsākāraṃ ācikkhi.
The Teacher said: ‘First, observe the probation for the mantra,’ and taught him the thirty-two bodily parts.
Bậc Đạo Sư nói: "Ông hãy tu tập thời gian thử thách của thần chú trước." Rồi Ngài giảng về ba mươi hai thể trược.
Paññavā satto dvattiṃsākāraṃ sajjhāyantova tattha khayavayaṃ paṭṭhapetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
That intelligent being, while reciting the thirty-two bodily parts, established their rise and fall, cultivated insight, and attained Arahantship.
Chúng sinh có trí tuệ, trong khi tụng niệm ba mươi hai thể trược, đã thiết lập sự hoại diệt và biến mất (khayavaya) ở đó, phát triển tuệ quán và đạt được A-la-hán quả.
Tasmiṃ arahattaṃ patte brāhmaṇā ‘‘kā nu kho vaṅgīsassa pavatti, passissāma na’’nti tassa santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ, bho vaṅgīsa, samaṇassa gotamassa santike sippaṃ sikkhita’’nti pucchiṃsu.
When he attained Arahantship, the brahmins thought: ‘What has happened to Vaṅgīsa? We will go and see him.’ They went to him and asked: ‘Well, good Vaṅgīsa, have you learned a skill from the recluse Gotama?’
Khi ông đạt được A-la-hán quả, các Bà-la-môn nói: "Chuyện gì đã xảy ra với Vaṅgīsa? Chúng ta hãy đi xem." Họ đến chỗ ông và hỏi: "Này Vaṅgīsa, ông đã học được thuật nào từ Sa-môn Gotama chưa?"
Āma, sikkhitanti.
‘Yes, I have learned it.’
"Vâng, tôi đã học được."
Tena hi ehi gamissāmāti.
‘Then come, let’s go!’
"Vậy thì, hãy đi thôi!"
Gacchatha tumhe, tumhehi saddhiṃ gantabbakiccaṃ mayhaṃ niṭṭhitanti.
‘You go. My task of going with you is finished.’
"Các ông cứ đi đi, việc tôi cần làm với các ông đã xong rồi."
Paṭhamameva amhehi tuyhaṃ kathitaṃ ‘‘samaṇo gotamo attānaṃ passituṃ āgate māyāya āvaṭṭetī’’ti.
‘From the very beginning, we told you, “The recluse Gotama turns those who come to see him with his magic.”’
"Ngay từ đầu chúng tôi đã nói với ông rằng 'Sa-môn Gotama dùng ma thuật để lôi kéo những ai đến gặp ông ấy'."
Tvaṃ hi idāni samaṇassa gotamassa vasaṃ āpanno, kiṃ mayaṃ tava santike karissāmāti āgatamaggeneva pakkamiṃsu.
‘You are now under the recluse Gotama’s sway; what shall we do with you?’ And they departed by the same path they had come.
"Bây giờ ông đã thuộc về Sa-môn Gotama rồi, chúng tôi còn làm gì được với ông nữa?" Họ đã rời đi theo con đường họ đã đến.
Vaṅgīsattheropi yaṃ yaṃ velaṃ dasabalaṃ passituṃ gacchati, ekaṃ thutiṃ karontova gacchati.
Vaṅgīsa Thera, whenever he went to see the Ten-Powered One, would go reciting a verse of praise.
Trưởng lão Vaṅgīsa, mỗi khi đến gặp Đức Thập Lực, đều ca ngợi Ngài.
Tena taṃ satthā saṅghamajjhe nisinno paṭibhānavantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Because of this, the Teacher, sitting in the midst of the Saṅgha, placed him in the foremost position among those with ready wit.
Vì thế, Bậc Đạo Sư đã đặt ông vào vị trí đứng đầu trong số những vị có tài biện tài (paṭibhānavantānaṃ) khi Ngài đang ngồi giữa Tăng đoàn.
213. Pañcame samantapāsādikānanti sabbapāsādikānaṃ.
213. In the fifth (story), samantapāsādikānaṃ means ‘among those who are entirely charming’.
213. Trong phần thứ năm, samantapāsādikānaṃ nghĩa là của tất cả những vị có đức hạnh đáng kính.
Upasenoti tassa therassa nāmaṃ.
Upaseno is the name of that elder.
Upaseno là tên của vị Trưởng lão đó.
Vaṅgantabrāhmaṇassa pana so putto, tasmā vaṅgantaputtoti vuccati.
And he was the son of the brahmin Vaṅganta, therefore he is called Vaṅgantaputta.
Ông là con trai của Bà-la-môn Vaṅganta, vì vậy được gọi là Vaṅgantaputta.
Ayaṃ pana thero na kevalaṃ attanāva pāsādiko, parisāpissa pāsādikā, iti parisaṃ nissāya laddhanāmavasena samantapāsādikānaṃ aggo nāma jāto.
This elder, moreover, was not only charming himself, but his assembly was also charming, so he became known as the foremost among the entirely charming by virtue of his assembly.
Vị Trưởng lão này không chỉ tự mình có đức hạnh đáng kính, mà hội chúng của ông cũng đáng kính. Vì vậy, ông đã trở thành vị đứng đầu trong số những người có đức hạnh đáng kính nhờ vào hội chúng.
So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā dasabalassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji.
Having come of age, he mastered the three Vedas. After hearing the Dhamma from the Ten-Powered One, he gained faith and ordained.
Khi đến tuổi trưởng thành, ông đã học ba bộ Veda, sau đó nghe Pháp từ Đức Thập Lực, có được niềm tin và xuất gia.
So upasampadāya ekavassiko hutvā ‘‘ariyagabbhaṃ vaḍḍhemī’’ti ekaṃ kulaputtaṃ attano santike pabbājetvā upasampādesi.
Having been one year ordained, he, thinking, "I will foster the noble lineage," ordained a young man of good family in his presence and then gave him higher ordination.
Sau khi thọ giới Tỳ-kheo được một năm, vị ấy nghĩ rằng: “Ta sẽ làm tăng trưởng Thánh thai,” rồi cho một thiện gia nam tử xuất gia và thọ giới Tỳ-kheo tại chỗ mình.
So pavāretvā saddhivihārikassa ekavassikakāle attanā duvasso ‘‘dasabalo maṃ passitvā tusissatī’’ti saddhivihārikaṃ ādāya dasabalaṃ passituṃ āgato.
After the Pavāraṇā, when his pupil had been ordained for one year, he, being two years ordained himself, came to see the Ten-Powered One, taking his pupil, thinking, "The Ten-Powered One will be pleased upon seeing me."
Sau khi mãn hạ, khi đệ tử của mình được một năm hạ, bản thân vị ấy được hai năm hạ, vị ấy nghĩ rằng: “Đấng Thập Lực sẽ hoan hỷ khi thấy ta,” rồi dẫn đệ tử đến để yết kiến Đấng Thập Lực.
Satthā taṃ vanditvā ekamante nisinnaṃ pucchi – ‘‘kativassosi tvaṃ bhikkhū’’ti?
The Teacher asked him, after he had paid homage and was sitting to one side, "How many years have you been a monk, bhikkhu?"
Bậc Đạo Sư hỏi vị ấy sau khi đảnh lễ và ngồi xuống một bên: “Này Tỳ-kheo, ông được bao nhiêu hạ?”
Duvasso ahaṃ bhagavāti.
"I am two years*, Venerable Sir."
“Bạch Thế Tôn, con được hai hạ.”
Ayaṃ pana bhikkhu kativassoti?
"And this bhikkhu, how many years* is he?"
“Còn vị Tỳ-kheo này được bao nhiêu hạ?”
Ekavasso bhagavāti.
"He is one year*, Venerable Sir."
“Bạch Thế Tôn, vị ấy được một hạ.”
Kintāyaṃ bhikkhu hotīti?
"What is this bhikkhu to you?"
“Vị Tỳ-kheo này là gì của ông?”
Saddhivihāriko me bhagavāti.
"He is my pupil, Venerable Sir."
“Bạch Thế Tôn, là đệ tử của con.”
Atha naṃ satthā ‘‘atilahuṃ kho tvaṃ, moghapurisa, bāhullāya āvatto’’ti vatvā anekapariyāyena vigarahi.
Then the Teacher, saying, "Truly, you, foolish man, have become involved in too much too soon," rebuked him in many ways.
Thế rồi, Bậc Đạo Sư quở trách vị ấy bằng nhiều phương cách, nói rằng: “Này kẻ rỗng tuếch, ông đã quá vội vàng để trở nên bận rộn.”
Thero satthu santikā garahaṃ labhitvā bhagavantaṃ vanditvā ‘‘imināva puṇṇacandasassirikena mukhena satthāraṃ parisameva nissāya sādhukāraṃ dāpessāmī’’ti taṃdivaseyeva ekaṃ ṭhānaṃ gantvā vipassanāya kammaṃ katvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
The elder, having received a rebuke from the Teacher, paid homage to the Bhagavā and, thinking, "By this same moon-like resplendent face, I will cause the Teacher to give approval right in the assembly," went to a certain place that very day, undertook the work of Vipassanā, and not long after attained Arahantship.
Vị Trưởng lão sau khi bị Bậc Đạo Sư quở trách, đảnh lễ Thế Tôn và nói: “Chỉ với khuôn mặt rạng rỡ như trăng tròn này, chỉ nương tựa vào chính Bậc Đạo Sư, con sẽ khiến Ngài ban lời tùy hỷ,” rồi ngay trong ngày đó, vị ấy đi đến một nơi, thực hành thiền quán và không lâu sau đã chứng đắc A-la-hán.
Tato yasmā thero mahākulato nikkhamitvā pabbajito pathavighuṭṭhadhammakathikova, tasmā tassa dhammakathāya ceva pasīditvā mittāmaccañātikulehi ca nikkhamitvā bahū kuladārakā therassa santike pabbajanti.
Then, since the elder had gone forth from a great family and was one whose Dhamma talk was renowned on earth, many young men from families, having become confident in his Dhamma talk and leaving their friends, relatives, and kin, went forth under the elder.
Sau đó, vì vị Trưởng lão xuất thân từ đại gia đình và xuất gia, thuyết pháp như tiếng vang của đất, nên nhiều thiện gia nam tử đã xuất gia theo vị Trưởng lão, hoan hỷ với pháp thoại của ngài và rời bỏ gia đình bạn bè, thân quyến.
‘‘Ahaṃ āraññako, tumhepi āraññakā bhavituṃ sakkontā pabbajathā’’ti terasa dhutaṅgāni ācikkhitvā ‘‘sakkhissāma, bhante’’ti vadante pabbājeti.
He taught them the thirteen Dhutaṅgas, saying, "I am a forest dweller; if you can also be forest dwellers, then go forth." And when they said, "We can, Venerable Sir," he ordained them.
Vị ấy dạy mười ba pháp hạnh đầu đà, nói: “Ta là người sống ở rừng, nếu các con có thể sống ở rừng thì hãy xuất gia,” và cho những người nói: “Bạch Đại đức, chúng con có thể làm được” xuất gia.
Te attano balena taṃ taṃ dhutaṅgaṃ adhiṭṭhahanti.
They undertook various Dhutaṅgas according to their strength.
Họ tự mình phát nguyện thực hành các pháp hạnh đầu đà đó tùy theo sức lực của mình.
Thero attano dasavassakāle vinayaṃ paguṇaṃ katvā sabbeva upasampādesi.
The elder, having mastered the Vinaya by the time he was ten years*, gave higher ordination to all of them.
Khi vị Trưởng lão được mười hạ, ngài đã thông thạo Tỳ-nại-luật và cho tất cả họ thọ giới Tỳ-kheo.
Evaṃ upasampannā cassa pañcasatamattā bhikkhū parivārā ahesuṃ.
Thus, he had a retinue of about five hundred bhikkhus who had received higher ordination.
Như vậy, vị Trưởng lão có khoảng năm trăm Tỳ-kheo làm tùy tùng.
Tasmiṃ samaye satthā jetavanamahāvihāre vasanto ‘‘icchāmahaṃ, bhikkhave, addhamāsaṃ paṭisallīyitu’’nti bhikkhusaṅghassa ārocetvā ekavihārī hoti.
At that time, the Teacher, residing in the Jetavana Mahāvihāra, announced to the Saṅgha of bhikkhus, "I wish, bhikkhus, to seclude myself for half a month," and remained alone in his dwelling.
Vào thời điểm đó, Bậc Đạo Sư đang cư ngụ tại Đại Tịnh Xá Kỳ Viên, Ngài đã thông báo cho Tăng đoàn: “Này các Tỳ-kheo, Ta muốn nhập thất trong nửa tháng,” rồi Ngài sống một mình trong tịnh xá.
Bhikkhusaṅghopi ‘‘yo bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkamati, so pācittiyaṃ desāpetabbo’’ti katikaṃ akāsi.
The Saṅgha of bhikkhus also made an agreement: "Whoever approaches the Bhagavā for an audience must confess a pācittiya."
Tăng đoàn cũng đã lập quy ước rằng: “Ai đến yết kiến Thế Tôn thì phải sám hối tội pācittiya.”
Tadā upasenatthero ‘‘bhagavantaṃ passissāmī’’ti attano parisāya saddhiṃ jetavanaṃ gantvā satthāraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
At that time, Elder Upatissena, saying, "I will see the Bhagavā," went to Jetavana with his retinue, approached the Teacher, paid homage, and sat to one side.
Khi đó, Trưởng lão Upasena nghĩ: “Ta sẽ yết kiến Thế Tôn,” rồi cùng với đoàn tùy tùng của mình đến Kỳ Viên, yết kiến Bậc Đạo Sư, đảnh lễ và ngồi xuống một bên.
Satthā kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ aññataraṃ therassa saddhivihārikaṃ āmantesi – ‘‘manāpāni te bhikkhu paṃsukūlānī’’ti.
The Teacher, to initiate a discussion, addressed one of the elder's pupils, "Are rag-robes agreeable to you, bhikkhu?"
Để khơi gợi câu chuyện, Bậc Đạo Sư gọi một đệ tử của vị Trưởng lão: “Này Tỳ-kheo, y phấn tảo có vừa ý ông không?”
‘‘Na kho me, bhante, manāpāni paṃsukūlānī’’ti vatvā upajjhāye gāravena paṃsukūlikabhāvaṃ ārocesi.
He replied, "Rag-robes are not agreeable to me, Venerable Sir," and out of reverence for his preceptor, he informed him of his practice of wearing rag-robes.
Vị ấy nói: “Bạch Thế Tôn, y phấn tảo không vừa ý con,” rồi vì kính trọng thầy tế độ, vị ấy đã trình bày về việc mình là người mặc y phấn tảo.
Imasmiṃ ṭhāne satthā ‘‘sādhu sādhu, upasenā’’ti therassa sādhukāraṃ datvā anekapariyāyena guṇakathaṃ kathesi.
At this point, the Teacher, giving approval to the elder, saying, "Well done, well done, Upasena," spoke of his virtues in many ways.
Tại đây, Bậc Đạo Sư đã tán thán vị Trưởng lão, nói: “Lành thay, lành thay, Upasena,” và đã kể về các đức hạnh của ngài bằng nhiều phương cách.
Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana idaṃ vatthu pāḷiyaṃ (pārā. 565) āgatameva.
This is a summary here; the full story is given in the Pāḷi.
Đây là tóm tắt, còn câu chuyện này đã được kể chi tiết trong Kinh tạng (Pārā. 565).
Atha satthā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno imasmiṃ sāsane theraṃ samantapāsādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then, later, the Teacher, sitting among the assembly of Noble Ones, placed the elder in the foremost position among those who are entirely lovely.
Sau đó, vào một dịp khác, Bậc Đạo Sư ngồi giữa hội chúng Thánh giả và đã đặt vị Trưởng lão vào vị trí cao nhất trong số những vị có oai nghi toàn hảo.
214. Chaṭṭhe senāsanapaññāpakānanti senāsanaṃ paññāpentānaṃ.
214. Sixth: Of those who arrange lodging means of those who arrange lodging.
214. Ở điều thứ sáu, senāsanapaññāpakānaṃ nghĩa là những vị sắp đặt chỗ ở.
Therassa kira senāsanapaññāpanakāle aṭṭhārasasu mahāvihāresu asammaṭṭhaṃ pariveṇaṃ vā apaṭijaggitaṃ senāsanaṃ vā asodhitaṃ mañcapīṭhaṃ vā anupaṭṭhitaṃ pānīyaparibhojanīyaṃ vā nāhosi.
Indeed, during the time the elder was arranging lodging, there was no unswept precinct, unmaintained lodging, unswept couch or seat, or unprepared water for drinking or use in any of the eighteen great monasteries.
Người ta kể rằng, khi vị Trưởng lão sắp đặt chỗ ở, không có một khu vực nào trong mười tám đại tịnh xá bị bỏ hoang, không có chỗ ở nào không được chăm sóc, không có giường ghế nào không được dọn dẹp, và không có nước uống hay nước dùng nào không được chuẩn bị.
Tasmā senāsanapaññāpakānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became chief among those who arrange lodging.
Vì vậy, ngài đã trở thành vị đứng đầu trong số những người sắp đặt chỗ ở.
Dabbotissa nāmaṃ.
Dabba was his name.
Tên của ngài là Dabba.
Mallarājakule pana uppannattā mallaputto nāma jāto.
Having been born in the royal Malla family, he was named Mallaputta.
Vì sinh ra trong dòng dõi vua Malla nên ngài được gọi là Mallaputta (con trai của vua Malla).
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayañhi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā vayappatto vuttanayeneva vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā satthārā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaritvā kassapadasabalassa sāsanassa osakkanakāle pabbaji, tadā tena saddhiṃ apare cha janāti satta bhikkhū ekacittā hutvā aññe sāsane agāravaṃ karonte disvā ‘‘idha kiṃ karoma, ekamante samaṇadhammaṃ katvā dukkhassantaṃ karissāmā’’ti nisseṇiṃ bandhitvā uccapabbatasikharaṃ abhiruhitvā ‘‘attano cittabalaṃ jānantā nisseṇiṃ pātentu, jīvite sālayā otarantu, mā pacchānutāpino ahuvatthā’’ti vatvā sabbe ekacittā hutvā nisseṇiṃ pātetvā ‘‘appamattā hotha, āvuso’’ti aññamaññaṃ ovaditvā cittaruciyesu ṭhānesu nisīditvā samaṇadhammaṃ kātuṃ ārabhiṃsu.
This is the sequential story of his past deed: During the time of Padumuttara Buddha, he was born into a good family in Haṃsavatī city. Having come of age, he went to the monastery in the manner described, listened to the Dhamma, and seeing the Teacher appoint a certain bhikkhu to the foremost position among those who arrange lodging, he performed a meritorious deed and aspired to that position. Having been prophesied by the Teacher, he performed wholesome deeds throughout his life, wandered in saṃsāra among gods and humans, and when the Dispensation of Kassapa, the Ten-Powered One, was in decline, he went forth. At that time, he and six other individuals, seven bhikkhus in all, were of one mind. Seeing others showing disrespect for the Dispensation, they thought, "What shall we do here? Let us practice the ascetic life in seclusion and make an end of suffering." They built a ladder, ascended a high mountain peak, and saying, "Let those who know their mental strength cast down the ladder; let those who cling to life descend, lest you regret later," they all, of one mind, cast down the ladder. Exhorting each other, "Be heedful, friends," they sat in places agreeable to their minds and began to practice the ascetic life.
Về quá khứ của ngài, câu chuyện tuần tự như sau: Vào thời Đức Phật Padumuttara, ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc ở thành Hamsavati, khi trưởng thành, ngài đến tịnh xá như thường lệ, nghe pháp và thấy Đức Phật đặt một Tỳ-kheo vào vị trí đứng đầu trong số những người sắp đặt chỗ ở. Ngài đã tạo nghiệp lành và phát nguyện đạt được vị trí đó, rồi được Đức Phật thọ ký. Sau khi làm việc thiện suốt đời, ngài luân hồi trong cõi trời và người. Khi giáo pháp của Đức Phật Kassapa suy tàn, ngài xuất gia. Khi đó, cùng với ngài và sáu người khác, tổng cộng bảy Tỳ-kheo đồng tâm nhất trí, thấy những người khác không tôn kính giáo pháp, họ nghĩ: “Chúng ta làm gì ở đây? Chúng ta hãy thực hành pháp Sa-môn ở một nơi hẻo lánh và chấm dứt khổ đau.” Họ đã buộc một chiếc thang và leo lên đỉnh núi cao, rồi nói: “Những ai biết được sức mạnh của tâm mình thì hãy đạp đổ chiếc thang; những ai còn bám víu vào sự sống thì hãy đi xuống, đừng hối tiếc về sau.” Tất cả đều đồng tâm nhất trí đạp đổ chiếc thang, rồi khuyên răn lẫn nhau: “Này chư Hiền, hãy sống không phóng dật,” và ngồi xuống những nơi mình ưa thích để bắt đầu thực hành pháp Sa-môn.
Tatreko thero pañcame divase arahattaṃ patvā ‘‘mama kiccaṃ nipphannaṃ, ahaṃ imasmiṃ ṭhāne kiṃ karissāmī’’ti iddhiyā uttarakuruto piṇḍapātaṃ āharitvā, ‘‘āvuso, imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjatha, bhikkhācārakiccaṃ mamāyattaṃ hotu, tumhe attano kammaṃ karothā’’ti āha.
There, one elder attained Arahantship on the fifth day and, thinking, "My task is accomplished, what shall I do in this place?" he brought alms food from Uttarakuru by psychic power and said, "Friends, partake of this alms food. Let the duty of gathering alms be mine; you all do your own work."
Trong số đó, một vị Trưởng lão đã chứng đắc A-la-hán vào ngày thứ năm và nói: “Việc của ta đã hoàn thành, ta sẽ làm gì ở nơi này?” Ngài dùng thần thông mang thức ăn khất thực từ Uttarakuru về, rồi nói: “Này chư Hiền, hãy dùng thức ăn khất thực này, việc khất thực sẽ do ta đảm nhiệm, các vị hãy làm việc của mình.”
Kiṃ nu kho mayaṃ, āvuso, nisseṇiṃ pātentā evaṃ avocumhā ‘‘yo paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikaroti, so bhikkhaṃ āharatu, tena ābhataṃ sesā paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ karissantī’’ti.
"Friends, when we cast down the ladder, did we speak thus: 'Whoever realizes the Dhamma first, let him bring alms, and the rest will partake of what he brings and practice the ascetic life'?"
“Này chư Hiền, có phải khi chúng ta đạp đổ chiếc thang, chúng ta đã nói thế này: ‘Ai chứng ngộ Pháp trước tiên thì hãy mang thức ăn khất thực về, những người còn lại sẽ dùng thức ăn đó và thực hành pháp Sa-môn’ không?”
Natthi, āvusoti.
"No, friends," they said.
“Không, này chư Hiền.”
Tumhe attano pubbahetunā labhittha, mayampi sakkontā vaṭṭassantaṃ karissāma, gacchatha tumheti.
"You obtained* by your former good deeds. We too, if we are able, will make an end of the cycle. You may go," they said.
“Các vị đã nhận được nhờ nhân duyên quá khứ của mình, chúng tôi cũng sẽ chấm dứt vòng luân hồi nếu có thể, các vị hãy đi đi.”
Thero te saññāpetuṃ asakkonto phāsukaṭṭhāne piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā gato.
The elder, unable to persuade them, ate the alms food in a suitable place and departed.
Vị Trưởng lão không thể thuyết phục họ, ngài đã dùng thức ăn khất thực ở một nơi thuận tiện rồi rời đi.
Aparo thero sattame divase anāgāmiphalaṃ patvā tato cuto suddhāvāsabrahmaloke nibbatto.
Another elder attained the fruit of Non-returning on the seventh day, passed away from there, and was reborn in the Suddhāvāsa Brahmaloka.
Một vị Trưởng lão khác đã chứng đắc quả Bất Hoàn vào ngày thứ bảy, rồi từ đó tái sinh vào cõi trời Phạm thiên Tịnh Cư.
Itarepi therā tato cutā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde tesu tesu kulesu nibbattā.
The other elders also passed away from there, wandered in saṃsāra among gods and humans for one Buddha-interval, and were reborn in various families during this Buddha's arising.
Các vị Trưởng lão còn lại cũng từ đó tái sinh trong cõi trời và người trong một thời kỳ giữa hai Đức Phật, rồi vào thời Đức Phật này, họ sinh ra trong các gia đình khác nhau.
Eko gandhāraraṭṭhe takkasilanagare rājagehe nibbatto, eko pabbateyyaraṭṭhe paribbājikāya kucchimhi nibbatto, eko bāhiyaraṭṭhe kuṭumbikagehe nibbatto, eko rājagahe kuṭumbikagehe nibbatto.
One was born in a royal family in Takkasilā city in Gandhara country. One was born in the womb of a female wanderer in Pabbateyya country. One was born in a householder's family in Bāhiya country. One was born in a householder's family in Rājagaha.
Một vị sinh ra trong hoàng tộc ở thành Takkasilā thuộc xứ Gandhāra, một vị sinh ra trong bụng một nữ du sĩ ở xứ Pabbateyya, một vị sinh ra trong gia đình gia chủ ở xứ Bāhiya, một vị sinh ra trong gia đình gia chủ ở Rājagaha.
Ayaṃ pana dabbatthero mallaraṭṭhe anupiyanagare ekassa mallarañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhi.
This Elder Dabba, however, conceived in the house of a Malla king in Anupiya city in Malla country.
Còn vị Trưởng lão Dabba này thì tái sinh trong nhà của một vị vua Malla ở thành Anupiya thuộc xứ Malla.
Tassa mātā upavijaññakāle kālamakāsi, matasarīraṃ susānaṃ netvā dārucitakaṃ āropetvā aggiṃ adaṃsu.
His mother died when she was about to give birth. Her corpse was taken to the charnel ground, placed on a pyre of wood, and set on fire.
Mẹ của ngài qua đời khi sắp sinh, thi thể được đưa đến nghĩa địa, đặt lên giàn hỏa và châm lửa.
Tassā aggivegasantattaṃ udarapaṭalaṃ dvedhā ahosi.
Her abdominal wall, heated by the intensity of the fire, split in two.
Bụng của bà bị sức nóng của lửa thiêu đốt và tách làm đôi.
Dārako attano puññabalena uppatitvā ekasmiṃ dabbatthambhe nipati.
The child, by the power of his merit, flew up and fell onto a Dabba post.
Đứa bé nhờ phước báu của mình đã bay lên và rơi xuống một cây dab.
Taṃ dārakaṃ gahetvā ayyikāya adaṃsu.
They took that child and gave him to his grandmother.
Người ta bế đứa bé đó và giao cho bà nội.
Sā tassa nāmaṃ gaṇhantī dabbatthambhe nipatitvā laddhajīvitattā dabbotissa nāmaṃ akāsi.
When she named him, she called him Dabba because he had fallen onto a Dabba post and gained life.
Khi đặt tên cho đứa bé, bà đã đặt tên là Dabba vì đứa bé đã rơi xuống cây dab và sống sót.
Tassa sattavassikakāle satthā bhikkhusaṅghaparivāro mallaraṭṭhe cārikaṃ caramāno anupiyanigamaṃ patvā anupiyambavane viharati.
When he was seven years old, the Teacher, accompanied by the assembly of bhikkhus, travelling through the Malla country, arrived at Anupiya village and dwelt in the Mango Grove of Anupiya.
Khi ngài được bảy tuổi, Đức Thế Tôn cùng Tăng đoàn du hành trong xứ Malla, đã đến thị trấn Anupiya và trú tại rừng xoài Anupiya.
Dabbakumāro satthāraṃ disvā dassaneneva pasīditvā pabbajitukāmo hutvā ‘‘ahaṃ dasabalassa santike pabbajissāmī’’ti ayyikaṃ āpucchi.
Prince Dabba, seeing the Teacher, was delighted merely by the sight, and wishing to go forth, he said, "I shall go forth in the presence of the Ten-Powered One," and asked his grandmother.
Hoàng tử Dabba sau khi thấy bậc Đạo Sư, liền có lòng tịnh tín, mong muốn xuất gia, đã xin phép bà rằng: “Con sẽ xuất gia nơi đức Thập Lực.”
Sā ‘‘sādhu, tātā’’ti dabbakumāraṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, imaṃ kumāraṃ pabbājethā’’ti āha.
She, saying "Very well, my dear," took Prince Dabba, went to the Teacher, and said, "Venerable sir, please let this boy go forth."
Bà nói: “Lành thay, con trai,” rồi dẫn hoàng tử Dabba đến nơi bậc Đạo Sư và thưa rằng: “Bạch ngài, xin hãy cho hoàng tử này xuất gia.”
Satthā aññatarassa bhikkhuno saññaṃ adāsi ‘‘bhikkhu imaṃ dārakaṃ pabbājehī’’ti.
The Teacher gave a sign to a certain bhikkhu, "Bhikkhu, let this child go forth."
Bậc Đạo Sư đã ra hiệu cho một vị tỳ-khưu nào đó rằng: “Này tỳ-khưu, hãy cho đứa trẻ này xuất gia.”
So thero satthu vacanaṃ sutvā dabbakumāraṃ pabbājento tacapañcakaṃ kammaṭṭhānaṃ ācikkhi.
That elder, hearing the Teacher's words, instructed Prince Dabba in the tacapañcaka kammaṭṭhāna as he was ordaining him.
Vị trưởng lão ấy, sau khi nghe lời dạy của bậc Đạo Sư, trong khi cho hoàng tử Dabba xuất gia, đã giảng giải đề mục thiền năm thể trược.
Pubbahetusampanno katābhinīhāro satto paṭhamakesavaṭṭiyā oropiyamānāya sotāpattiphale patiṭṭhāsi, dutiyakesavaṭṭiyā oropiyamānāya sakadāgāmiphale, tatiyāya anāgāmiphale.
That being, endowed with past wholesome deeds and having made aspirations, attained the fruit of stream-entry as the first lock of hair was being shorn, the fruit of once-returning as the second lock of hair was being shorn, and the fruit of non-returning with the third.
Chúng sanh có đầy đủ nhân duyên từ trước, đã lập nguyện, khi lọn tóc đầu tiên được cạo xuống đã chứng đắc quả Tu-đà-hoàn, khi lọn tóc thứ hai được cạo xuống đã chứng đắc quả Tư-đà-hàm, và khi lọn tóc thứ ba đã chứng đắc quả A-na-hàm.
Sabbakesānaṃ pana oropanañca arahattaphalasacchikiriyā ca apacchā apure ahosi.
And the shaving of all the hair and the realization of the fruit of arahatta happened simultaneously.
Việc cạo xong toàn bộ mái tóc và việc chứng ngộ quả A-la-hán đã diễn ra đồng thời, không trước không sau.
Satthā mallaraṭṭhe yathābhirantaṃ viharitvā rājagahaṃ gantvā veḷuvane vāsaṃ kappesi.
The Teacher, having dwelt in the Malla country as long as he pleased, went to Rājagaha and took up residence in Veḷuvana.
Bậc Đạo Sư, sau khi an trú tại xứ Malla tùy theo ý thích, đã đi đến Rājagaha và ngự tại Veḷuvana.
Tatrāyasmā dabbo mallaputto rahogato attano kiccanipphattiṃ oloketvā saṅghassa veyyāvaccakaraṇe kāyaṃ yojetukāmo cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ saṅghassa senāsanañca paññāpeyyaṃ, bhattāni ca uddiseyya’’nti.
There, the venerable Dabba the Mallan, having reviewed the completion of his own task in solitude, wished to dedicate himself to the service of the Saṅgha and thought: "What if I were to arrange lodgings for the Saṅgha and assign meal invitations?"
Tại đó, Tôn giả Dabba Mallaputta, khi ở một mình, sau khi xem xét việc hoàn thành phận sự của mình, đã có ý muốn cống hiến thân mình cho việc phục vụ Tăng chúng, và suy nghĩ rằng: “Ta nên sắp xếp chỗ ở và phân chia vật thực cho Tăng chúng.”
So satthu santikaṃ gantvā attano parivitakkaṃ ārocesi.
He went to the Teacher and reported his reflection.
Ngài đã đến nơi bậc Đạo Sư và trình bày suy nghĩ của mình.
Satthā tassa sādhukāraṃ datvā senāsanapaññāpakattañca bhattuddesakattañca sampaṭicchi.
The Teacher, commending him, accepted his roles as arranger of lodgings and assigner of meals.
Bậc Đạo Sư đã tán thán ngài và chấp thuận cho ngài làm người sắp xếp chỗ ở và người phân chia vật thực.
Atha naṃ ‘‘ayaṃ dabbo daharova samāno mahantaṭṭhāne ṭhito’’ti sattavassikakāleyeva upasampādesi.
Then, saying "This Dabba, though young, stands in a great position," he fully ordained him when he was still seven years old.
Sau đó, vì nghĩ rằng: “Dabba này tuy còn trẻ nhưng đã ở một địa vị quan trọng,” ngài đã cho vị ấy làm lễ cụ túc giới ngay khi mới bảy tuổi.
Thero upasampannakālatoyeva paṭṭhāya rājagahaṃ upanissāya viharantānaṃ sabbabhikkhūnaṃ senāsanāni ca paññāpeti, bhikkhañca sampaṭicchitvā uddisati.
From the time he was fully ordained, the elder arranged lodgings for all the bhikkhus dwelling in dependence on Rājagaha and accepted alms and assigned them.
Kể từ khi được cụ túc giới, vị trưởng lão đã sắp xếp chỗ ở và nhận rồi phân chia vật thực cho tất cả các vị tỳ-khưu đang sống gần Rājagaha.
Tassa senāsanapaññāpakabhāvo sabbadisāsu pākaṭo ahosi – ‘‘dabbo kira mallaputto sabhāgasabhāgānaṃ bhikkhūnaṃ ekaṭṭhāne senāsanāni paññāpeti, dūrepi senāsanaṃ paññāpetiyeva.
His reputation as an arranger of lodgings became widely known in all directions: "Dabba the Mallan, it is said, arranges lodgings for bhikkhus of similar disposition in one place, and he even arranges lodgings far away.
Việc ngài là người sắp xếp chỗ ở đã trở nên nổi tiếng khắp mọi nơi: “Nghe nói Dabba Mallaputta sắp xếp chỗ ở cho các vị tỳ-khưu cùng nhóm tại một nơi, và ngài cũng sắp xếp chỗ ở ở nơi xa.”
Gantuṃ asakkonte iddhiyā netīti.
If they cannot go, he takes them there by psychic power."
“Những vị không thể đi, ngài dùng thần thông đưa đến.”
Atha naṃ bhikkhū kālepi vikālepi ‘‘amhākaṃ, āvuso, jīvakambavane senāsanaṃ paññāpehi, amhākaṃ maddakucchismiṃ migadāye’’ti evaṃ senāsanaṃ uddisāpetvā tassa iddhiṃ passantā gacchanti.
Then, bhikkhus, both in due time and out of due time, would say to him, "Friend, please arrange lodging for us in Jīvaka's Mango Grove, for us in Maddakucchi Migadāya," and having requested lodging in this manner, they would go, witnessing his psychic power.
Khi ấy, các vị tỳ-khưu, dù đúng thời hay không đúng thời, đều đến nhờ ngài sắp xếp chỗ ở rằng: “Thưa hiền giả, hãy sắp xếp cho chúng tôi chỗ ở tại Jīvakambavana,” “cho chúng tôi tại Maddakucchimigadāya,” rồi họ đi, vừa xem thần thông của ngài.
Sopi iddhiyā manomaye kāye abhisaṅkharitvā ekekassa therassa ekekaṃ attanā sadisaṃ bhikkhuṃ nimminitvā aṅguliyā jalamānāya purato purato gantvā ‘‘ayaṃ mañco, idaṃ pīṭha’’ntiādīni vatvā senāsanaṃ paññāpetvā puna attano vasanaṭṭhānameva āgacchati.
And he, having created a mind-made body by psychic power, forming one bhikkhu similar to himself for each elder, would go ahead with a flaming finger, saying, "This is the bed, this is the chair," and so on, arranging the lodging, and then return to his own dwelling place.
Ngài cũng dùng thần thông tạo ra một thân do ý sanh, hóa hiện cho mỗi vị trưởng lão một vị tỳ-khưu giống hệt mình, đi trước với ngón tay phát sáng, nói những lời như: “Đây là giường, đây là ghế,” rồi sau khi sắp xếp chỗ ở xong, ngài lại trở về nơi ở của mình.
Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panidaṃ vatthu pāḷiyaṃ āgatameva.
This is the brief account here; the full story, however, is found in the Pāḷi itself.
Đây là phần tóm tắt ở đây, còn câu chuyện này đã được trình bày chi tiết trong Chánh tạng.
Satthā idameva kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
The Teacher, having made this very incident the origin, later, while seated among the assembly of noble ones, placed the elder in the foremost position among those who arrange lodgings.
Bậc Đạo Sư, sau khi lấy chính sự việc này làm duyên khởi, vào một dịp khác, khi đang ngự giữa hội chúng bậc Thánh, đã đặt vị trưởng lão vào địa vị tối thượng trong số những người sắp xếp chỗ ở.
215. Sattame devatānaṃ piyamanāpānanti devatānaṃ piyānañceva manāpānañca pilindavacchatthero aggoti dasseti.
215. In the seventh, Devatānaṃ piyamanāpānaṃ (Beloved and pleasing to devas) indicates that Elder Pilindavaccha is foremost among those beloved and pleasing to devas.
215. Trong phần thứ bảy, những người được chư thiên yêu mến và quý trọng có nghĩa là, trong số những người được chư thiên yêu mến và quý trọng, Trưởng lão Pilindavaccha là bậc tối thượng.
So kira anuppanne buddhe cakkavattī rājā hutvā mahājanaṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā saggaparāyaṇaṃ akāsi.
It is said that in a time when no Buddha had arisen, he was a universal monarch and established the populace in the five precepts, making them destined for heaven.
Nghe nói, vào thời không có đức Phật, ngài là một vị Chuyển luân vương, đã an lập đại chúng trong năm giới và giúp họ sanh về cõi trời.
Yebhuyyena kira chasu kāmasaggesu nibbattadevatā tasseva ovādaṃ labhitvā nibbattanibbattaṭṭhāne attano sampattiṃ oloketvā ‘‘kaṃ nu kho nissāya imaṃ saggasampattiṃ labhimhā’’ti āvajjamānā imaṃ theraṃ disvā ‘‘theraṃ nissāya amhehi sampati laddhā’’ti sāyaṃpātaṃ theraṃ namassanti.
It is said that the devas mostly reborn in the six heavenly realms of sensual pleasure, having received his instruction, observing their own prosperity in each realm where they were reborn, would reflect, "Due to whom have we attained this heavenly prosperity?" and seeing this elder, they would say, "We have attained prosperity through the elder," and they would revere the elder morning and evening.
Nghe nói, phần lớn các vị chư thiên sanh trong sáu cõi trời dục giới, sau khi nhận được lời giáo huấn của ngài, khi tái sanh ở các nơi, đã xem xét sự thành tựu của mình và suy xét rằng: “Nhờ ai mà chúng ta có được sự thành tựu ở cõi trời này?” Khi quán xét, họ thấy vị trưởng lão này và nghĩ: “Nhờ vị trưởng lão mà chúng ta có được sự thành tựu này,” rồi họ đảnh lễ vị trưởng lão vào buổi sáng và buổi chiều.
Tasmā so devatānaṃ piyamanāpānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among those beloved and pleasing to devas.
Do đó, ngài được gọi là bậc tối thượng trong số những người được chư thiên yêu mến và quý trọng.
Pilindoti panassa gottaṃ, vacchoti nāmaṃ.
Pilindo is his clan, and Vaccho is his name.
Pilinda là họ của ngài, còn Vaccha là tên.
Tadubhayaṃ saṃsandetvā pilindavacchoti vuccati.
Combining these two, he is called Pilindavaccha.
Kết hợp cả hai, ngài được gọi là Pilindavaccha.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto purimanayeneva satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ devatānaṃ piyamanāpaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti.
This is the gradual story in his background (for his eminence): It is said that in the time of Padumuttara Buddha, he was born into a wealthy family in the city of Haṃsavatī, and following the previous pattern, hearing the Teacher's Dhamma discourse, he saw the Teacher placing a bhikkhu in the position of being beloved and pleasing to devas, aspired to that position, and having performed wholesome deeds throughout his life, wandered through existences among devas and humans, and in this Buddha's dispensation, he was reborn into a brahmin family in Sāvatthī.
Về việc ngài lập nguyện, đây là câu chuyện tuần tự: Nghe nói, vào thời đức Phật Padumuttara, ngài đã sanh ra trong một gia đình giàu có ở thành Hamsavatī. Theo cách đã kể trước đây, khi đang nghe pháp thoại của bậc Đạo Sư, ngài thấy bậc Đạo Sư đặt một vị tỳ-khưu vào địa vị được chư thiên yêu mến và quý trọng, ngài đã phát nguyện đạt được địa vị ấy, làm các việc thiện cho đến trọn đời, luân hồi trong cõi trời và người, rồi vào thời đức Phật này, ngài đã sanh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī.
Pilindavacchotissa nāmaṃ akaṃsu.
They named him Pilindavaccha.
Người ta đặt tên cho ngài là Pilindavaccha.
So aparena samayena satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā upasampanno vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Later, hearing the Teacher's Dhamma discourse, he gained faith, went forth, was fully ordained, developed insight, and attained arahatta.
Sau đó, sau khi nghe pháp thoại của bậc Đạo Sư, ngài có được đức tin, xuất gia, thọ cụ túc giới, phát triển thiền quán và đã chứng đắc quả A-la-hán.
So gihīhipi bhikkhūhipi saddhiṃ kathento ‘‘ehi, vasala, gaccha, vasala, āhara, vasala, gaṇha, vasalā’’ti vasalavādeneva samudācarati.
When speaking with lay people and bhikkhus, he would always address them with the term "vasala" (outcast), saying, "Come, vasala, go, vasala, bring, vasala, take, vasala."
Khi nói chuyện với cả người tại gia lẫn tỳ-khưu, ngài thường dùng cách nói gọi người hạ tiện: “Lại đây, tên hạ tiện,” “Đi đi, tên hạ tiện,” “Mang lại đây, tên hạ tiện,” “Lấy đi, tên hạ tiện.”
Taṃ kathaṃ āharitvā tathāgataṃ pucchiṃsu – ‘‘bhagavā ariyā nāma pharusavācā na hontī’’ti.
Taking up this matter, they asked the Tathāgata, "Bhagavā, nobles (Ariyas) are not, it is said, harsh-spoken."
Người ta đem chuyện đó đến hỏi đức Như Lai: “Bạch Thế Tôn, các bậc Thánh không nói lời thô ác phải không?”
Bhikkhave, ariyānaṃ paravambhanavasena pharusavācā nāma natthi, apica kho pana bhavantare āciṇṇavasena bhaveyyāti.
"Bhikkhus, among the noble ones, there is no harsh speech with the intention of disparaging others, but rather, it may occur due to habit from previous existences."
Này các tỳ-khưu, các bậc Thánh không có lời thô ác với ý khinh miệt người khác, tuy nhiên, có thể có do thói quen từ các kiếp trước.
Bhante, pilindavacchatthero uṭṭhāya samuṭṭhāya gihīhipi bhikkhūhipi saddhiṃ kathento, ‘‘vasala, vasalā’’ti katheti, kimettha kāraṇaṃ bhagavāti.
"Venerable sir, Elder Pilindavaccha continually addresses both lay people and bhikkhus as 'vasala,' 'vasala'; what is the reason for this, Bhagavā?"
Bạch Thế Tôn, Trưởng lão Pilindavaccha, khi nói chuyện với cả người tại gia lẫn tỳ-khưu, thường gọi là “tên hạ tiện,” “hỡi những tên hạ tiện,” bạch Thế Tôn, nguyên nhân ở đây là gì?
Bhikkhave, na mayhaṃ puttassa etaṃ idāneva āciṇṇaṃ, atīte panesa pañca jātisatāni vasalavādibrāhmaṇakule nibbatti.
"Bhikkhus, this habit of my son is not recent; in the past, he was reborn in a brahmin family that habitually used the term vasala for five hundred existences.
Này các tỳ-khưu, đây không phải là thói quen của con trai ta chỉ trong kiếp này, mà trong quá khứ, vị ấy đã sanh ra trong một gia đình Bà-la-môn có thói quen gọi người hạ tiện suốt năm trăm đời.
Iccesa bhavāciṇṇeneva kathesi, na pharusavasena.
Thus, he speaks out of habit from previous existences, not out of harshness.
Do đó, vị ấy nói do thói quen từ các kiếp sống, chứ không phải với ý thô ác.
Ariyānañhi vohāro pharusopi samāno cetanāya apharusabhāvena parisuddhova, appamattakampettha pāpaṃ na upalabbhatīti vatvā dhammapade imaṃ gāthamāha –
For noble ones, even if their expression is harsh, it is purified by the absence of harsh intention, and not even a small amount of demerit is found therein," saying this, the Buddha spoke this verse in the Dhammapada:
Lời nói của các bậc Thánh, dù có vẻ thô ác, nhưng vẫn hoàn toàn trong sạch vì không có tâm ác, không có một chút tội lỗi nào có thể tìm thấy trong đó. Sau khi nói vậy, ngài đã nói kệ này trong kinh Pháp Cú:
Athekadivasaṃ thero rājagahaṃ piṇḍāya pavisanto ekaṃ purisaṃ pippalīnaṃ bhājanaṃ pūretvā ādāya antonagaraṃ pavisantaṃ disvā ‘‘kiṃ te, vasala, bhājane’’ti āha.
Then, one day, as the elder entered Rājagaha for alms, he saw a man entering the city with a basket full of peppercorns and said, "What do you have in your basket, vasala?"
Một hôm, vị trưởng lão đi vào Rājagaha để khất thực, thấy một người đàn ông mang một cái bát đầy quả tiêu đi vào thành, ngài hỏi: “Này tên hạ tiện, trong bát của ngươi có gì?”
So cintesi – ‘‘ayaṃ samaṇo mayā saddhiṃ pātova pharusakathaṃ kathesi, imassa anucchavikameva vattuṃ vaṭṭatī’’ti ‘‘mūsikavaccaṃ me, bhante, bhājane’’ti āha.
He thought, "This ascetic spoke harshly to me in the morning; it is fitting to say something appropriate to him," and said, "It is mouse droppings in my basket, Venerable sir."
Người ấy nghĩ: “Vị sa-môn này sáng sớm đã nói lời thô ác với ta, nên nói điều tương xứng với ông ta,” rồi nói: “Bạch ngài, trong bát của con là phân chuột.”
Evaṃ bhavissati, vasalāti.
"So it shall be, vasala," he replied.
Sẽ là như vậy, tên hạ tiện ạ.
Tassa therassa dassanaṃ vijahantassa sabbaṃ mūsikavaccameva ahosi.
As that man left the elder's sight, everything turned into mouse droppings.
Khi người ấy vừa khuất tầm mắt của vị trưởng lão, tất cả đã trở thành phân chuột.
So cintesi – ‘‘imā pippaliyo mūsikavaccasadisā paññāyanti, sabhāvo nu kho no’’ti vīmaṃsanto hatthena uppīḷesi.
He thought, "These peppercorns appear like mouse droppings; is this their natural state?" and examining them, he squeezed them with his hand.
Người ấy nghĩ: “Những quả tiêu này trông giống phân chuột, có phải là bản chất của chúng không?” rồi dùng tay bóp để kiểm tra.
Athassa undūravaccabhāvaṃ ñatvā balavadomanassaṃ uppajji.
Then, realizing they were mouse droppings, strong grief arose in him.
Khi biết đó là phân chuột, một nỗi buồn phiền lớn đã khởi lên trong anh ta.
So ‘‘imāyeva nu kho evarūpā, udāhu sakaṭepī’’ti gantvā olokento sabbāpi pippaliyo tādisāva disvā hadayaṃ hatthena sandhāretvā ‘‘idaṃ na aññassa kammaṃ, mayā pātova diṭṭhabhikkhussetaṃ kammaṃ, addhā ekaṃ upāyaṃ bhavissati, tassa gataṭṭhānaṃ anuvicinitvā etaṃ kāraṇaṃ jānissāmī’’ti therassa gatamaggaṃ pucchitvā pāyāsi.
So, thinking, "Are they only like this, or also in the cart?", he went and looked, and seeing all the long peppers were like that, he pressed his hand to his heart and thought, "This is not the work of another; this is the work of the bhikkhu I saw in the morning. Surely, this will be some means; I will find his destination and learn the reason for this," and asking for the thera's path, he set off.
Ông ấy nghĩ, "Chẳng lẽ chỉ có những quả này như vậy, hay cả những quả trên xe cũng thế?" Rồi ông đi xem xét, thấy tất cả các quả pippali đều như vậy. Ông lấy tay giữ ngực lại và nghĩ, "Đây không phải việc của người khác, đây là việc của vị Tỳ-kheo mà ta đã thấy vào sáng sớm. Chắc chắn đây là một phương tiện nào đó. Ta sẽ tìm theo dấu vết của ngài để biết rõ sự việc này." Rồi ông hỏi đường đi của vị Trưởng lão và lên đường.
Atheko puriso taṃ ativiya caṇḍikataṃ gacchantaṃ disvā, ‘‘bho purisa, tvaṃ ativiya caṇḍikatova gacchasi, kena kammena gacchasī’’ti pucchi.
Then a certain man, seeing him going in a very agitated state, asked, "Sir, you are going in a very agitated state; for what reason are you going?"
Bấy giờ, một người đàn ông thấy ông ấy đi với vẻ mặt rất tức giận, liền hỏi: "Này ông, ông đi với vẻ mặt rất tức giận, vì việc gì mà ông đi như vậy?"
So tassa taṃ pavattiṃ ārocesi.
He told him that matter.
Ông ấy kể lại sự việc đó cho người kia nghe.
So tassa kathaṃ sutvā evamāha – ‘‘bho, mā cintayi, mayhaṃ ayyo pilindavaccho bhavissati, tvaṃ etadeva bhājanaṃ pūretvā ādāya gantvā therassa purato tiṭṭha.
Hearing his words, he said thus, "Sir, do not worry. My noble one will be Pilindavaccha. You, filling this same vessel, take it and stand before the thera.
Người kia nghe câu chuyện của ông ấy, liền nói: "Này ông, đừng lo lắng. Vị Tôn giả Pilindavaccha chắc chắn sẽ là vị Trưởng lão của tôi. Ông hãy đổ đầy bình này và mang theo, rồi đứng trước mặt vị Trưởng lão.
‘Kiṃ nāmetaṃ, vasalā’ti vuttakāle ca ‘pippaliyo, bhante’ti vada, thero ‘evaṃ bhavissati, vasalā’ti vakkhati.
When he says, 'What is this, outcaste?', say, 'Long peppers, Venerable Sir.' The thera will say, 'So it shall be, outcaste.'
Khi ngài hỏi 'Cái gì vậy, này kẻ hạ tiện?', ông hãy đáp 'Bạch Ngài, là pippali'. Vị Trưởng lão sẽ nói 'Được rồi, này kẻ hạ tiện'.
Puna sabbāpi pippaliyo bhavissantī’’ti.
Then all will become long peppers again."
Rồi tất cả các quả pippali sẽ trở lại bình thường."
So tathā akāsi.
He did so.
Ông ấy làm theo lời đó.
Sabbā pippaliyo paṭipākatikā ahesuṃ.
All the long peppers returned to their natural state.
Tất cả các quả pippali đều trở lại bình thường.
Idamettakaṃ vatthu.
This is that much of the story.
Câu chuyện chỉ có chừng đó.
Aparabhāge pana satthā devatānaṃ piyamanāpakāraṇameva vatthuṃ katvā theraṃ devatānaṃ piyamanāpānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, however, the Teacher, having made the story about his being dear and pleasing to devas, placed the thera in the foremost position among those dear and pleasing to devas.
Về sau, Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện về việc các vị trời yêu mến và hài lòng, rồi đặt vị Trưởng lão vào vị trí đứng đầu trong số những người được các vị trời yêu mến và hài lòng.
216. Aṭṭhame khippābhiññānanti khippaṃ adhigataabhiññānaṃ dārucīriyatthero aggoti dasseti.
216. In the eighth case, khippābhiññānaṃ means "one who swiftly attained higher knowledges," referring to Thera Dārucīriya as the foremost.
216. Ở mục thứ tám, khippābhiññāna có nghĩa là vị Trưởng lão Dārucīriya đứng đầu trong số những người đạt được thắng trí một cách nhanh chóng.
Ayañhi thero saṃkhittadhammadesanāpariyosāne arahattaṃ pāpuṇi, maggaphalānaṃ parikammakiccaṃ nāhosi.
This thera attained arahantship at the conclusion of a brief Dhamma teaching; there was no preparatory work for the paths and fruits.
Vị Trưởng lão này đã đạt A-la-hán quả ngay khi kết thúc bài pháp ngắn gọn, không cần đến các công việc chuẩn bị cho đạo quả.
Tasmā khippābhiññānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among those who swiftly attained higher knowledges.
Vì vậy, ngài được gọi là đứng đầu trong số những người đạt được thắng trí nhanh chóng.
Bāhiyaraṭṭhe pana jātattā bāhiyotissa nāmaṃ ahosi.
As he was born in the region of Bāhiya, his name was Bāhiya.
Do sinh ra ở xứ Bāhiya nên ngài có tên là Bāhiya.
So aparabhāge dārucīraṃ nivāsesi.
Later, he wore a garment of bark strips (dārucīra).
Sau này, ngài mặc y vỏ cây.
Tasmā dārucīriyo nāma jāto.
Therefore, he became known as Dārucīriya.
Vì vậy, ngài được gọi là Dārucīriya.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbatto dasabalassa dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ khippābhiññānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto kassapadasabalassa sāsanassa osakkanakāle heṭṭhā vuttehi bhikkhūhi saddhiṃ samaṇadhammaṃ katvā paripuṇṇasīlo jīvitakkhayaṃ patvā devaloke nibbatti.
This is the sequential story of his past karma: This very thera, born into a wealthy family in Haṃsavatī city during the time of Padumuttara Buddha, while listening to the Dhamma teaching of the Ten-Powered One, saw the Teacher place a certain bhikkhu in the foremost position among those who swiftly attained higher knowledges. He then performed acts of dedication, aspired to that position, and performed wholesome deeds throughout his life. After wandering through divine and human realms, when the Dispensation of Kassapa, the Ten-Powered One, was in decline, he practiced the ascetic life with the bhikkhus mentioned above, completed his precepts, reached the end of his life, and was reborn in the divine realm.
Về quá trình tu tập của ngài, câu chuyện theo thứ tự như sau: Vị này vào thời Đức Phật Padumuttara, sinh ra trong một gia đình quý tộc tại thành phố Haṃsavatī. Khi nghe Đức Thập Lực thuyết pháp, thấy Đức Bổn Sư đặt một vị Tỳ-kheo vào vị trí đứng đầu trong số những người đạt thắng trí nhanh chóng, ngài đã phát nguyện và mong cầu địa vị đó. Suốt đời, ngài làm các việc thiện, luân hồi trong cõi trời và người. Đến thời kỳ giáo pháp của Đức Thập Lực Kassapa suy tàn, ngài cùng các vị Tỳ-kheo đã được đề cập ở trên, thực hành đời sống Sa-môn, giữ giới hạnh viên mãn, rồi đến cuối đời, ngài tái sinh vào cõi trời.
So ekaṃ buddhantaraṃ devaloke vasitvā imasmiṃ buddhuppāde bāhiyaraṭṭhe kulagehe nibbatto.
After dwelling in the divine realm for one Buddha-interval, he was reborn into a noble family in the Bāhiya region during this Buddha's arising.
Ngài sống ở cõi trời trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, rồi trong thời kỳ Đức Phật hiện tại xuất hiện, ngài tái sinh vào một gia đình quý tộc ở xứ Bāhiya.
Vayaṃ āgamma gharāvāsaṃ vasanto ‘‘vohāraṃ karissāmī’’ti suvaṇṇabhūmigamanīyaṃ nāvaṃ abhiruhi.
Having come of age, he lived a household life and boarded a ship bound for Suvaṇṇabhūmi, intending to engage in trade.
Khi đến tuổi trưởng thành, ngài sống đời gia đình. Một lần, ngài lên thuyền để đi Suvaṇṇabhūmi với ý định "sẽ làm thương mại".
Nāvā icchitaṃ desaṃ appatvāva samuddamajjhe bhinnā, mahājano macchakacchapabhakkho ahosi.
The ship broke in the middle of the ocean before reaching its desired destination, and the great multitude became food for fish and turtles.
Con thuyền chưa đến được nơi mong muốn thì bị vỡ giữa biển, đại chúng bị cá và rùa ăn thịt.
Ayaṃ pana ekaṃ dārukhaṇḍaṃ gahetvā sattame divase suppārakapaṭṭane uttiṇṇo manussāvāsaṃ patvā ‘‘acelakaniyāmena manusse upasaṅkamituṃ ayutta’’nti avidūre ṭhāne ekaṃ mahātaḷākā sevālaṃ gahetvā sarīraṃ veṭhetvā ekasmiṃ ṭhāne patitaṃ ekaṃ kapālaṃ ādāya bhikkhāya pāvisi.
However, he, taking a piece of wood, landed on the seventh day at Suppāraka port. Upon reaching a human settlement, he thought, "It is improper to approach people naked," so he took some moss from a large pond not far away, wrapped it around his body, and, taking a fallen bowl from a certain place, went for alms.
Riêng ngài, nắm lấy một khúc gỗ, đến ngày thứ bảy thì trôi dạt vào cảng Suppāraka. Đến khu dân cư, ngài nghĩ "không thích hợp để tiếp cận mọi người theo cách của người lõa thể". Ngài lấy rong rêu từ một cái ao lớn gần đó quấn quanh thân thể, rồi nhặt một cái bát vỡ nằm ở một chỗ, và đi khất thực.
Manussā taṃ disvā cintesuṃ – ‘‘sace loke arahantā nāma atthi, evaṃvidhehi bhavitabbaṃ.
People, seeing him, thought, "If there are arahants in the world, they must be like this.
Mọi người thấy ngài, liền nghĩ: "Nếu trên đời có bậc A-la-hán, thì chắc hẳn phải là người như thế này.
Kiṃ nu kho ayyo ukkaṭṭhabhāvena vatthaṃ na gaṇhāti, udāhu diyyamānaṃ gaṇheyyā’’ti vīmaṃsantā nānādisāhi vatthāni āhariṃsu.
Does the noble one not accept clothes due to his exalted state, or would he accept them if offered?" Thus examining, they brought clothes from various directions.
Không biết vị Tôn giả này có phải vì quá cao thượng mà không nhận y phục, hay ngài sẽ nhận nếu được dâng cúng?" Họ muốn thử, nên mang y phục từ nhiều nơi đến.
So cintesi – ‘‘sacāhaṃ na iminā niyāmena āgamissaṃ, na me ete pasīdeyyuṃ, yaṃkiñci katvā ime vañcetvā jīvikupāyaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vatthāni na paṭiggaṇhi.
He thought, "If I had not come in this manner, they would not have had faith in me. It is proper to deceive these people in some way and make a living." So he did not accept the clothes.
Ngài nghĩ: "Nếu ta không đến theo cách này, họ sẽ không tin tưởng ta. Ta phải làm gì đó để lừa dối họ và kiếm kế sinh nhai." Vì vậy, ngài không nhận y phục.
Manussā bhiyyosomattāya pasannā mahāsakkāraṃ kariṃsu.
The people became even more devoted and offered great homage.
Mọi người càng thêm tin tưởng và cúng dường rất trọng thị.
Sopi bhattakiccaṃ katvā avidūraṭṭhāne devakulaṃ gato.
He, after finishing his meal, went to a shrine not far away.
Ngài dùng bữa xong, đi đến một đền thờ thần ở gần đó.
Mahājano tena saddhiṃyeva gantvā devakulaṃ paṭijaggitvā adāsi.
The multitude went with him and looked after the shrine, offering it to him.
Đại chúng đi theo ngài, chăm sóc và dâng cúng đền thờ thần cho ngài.
So cintesi – ‘‘ime mayhaṃ sevāle nivāsanamatte pasīditvā evaṃvidhaṃ sakkāraṃ karonti, etesaṃ mayā ukkaṭṭheneva bhavituṃ vaṭṭatī’’ti sallahukāni rukkhaphalakāni gahetvā tacchetvā vākesu āvuṇitvā cīraṃ katvā nivāsetvā pārupitvā jīvikaṃ kappento vasi.
He thought, "These people, merely by my wearing moss, are devoted and offer such homage. It is proper for me to be even more exalted for them." So he took light pieces of wood, peeled them, wove them into bark strips, made a garment, wore it, and lived by earning his livelihood.
Ngài nghĩ: "Những người này tin tưởng ta chỉ vì ta mặc y rong rêu và cúng dường trọng thị như vậy. Ta phải sống một cách cao thượng hơn." Ngài lấy những mảnh vỏ cây nhẹ, gọt giũa, rồi xâu thành sợi vỏ cây, làm thành y vỏ cây để mặc và đắp, rồi sống bằng cách đó.
Atha yo so kassapabuddhakāle sattasu janesu samaṇadhammaṃ karontesu eko bhikkhu suddhāvāsabrahmaloke nibbatto.
Now, among those seven people who practiced the ascetic life in the time of Kassapa Buddha, one bhikkhu was reborn in the Suddhāvāsa Brahma-realm.
Bấy giờ, một vị Tỳ-kheo trong số bảy người đã thực hành đời sống Sa-môn vào thời Đức Phật Kassapa, đã tái sinh vào cõi Phạm thiên Suddhāvāsa.
So nibbattasamanantarameva attano brahmasampattiṃ oloketvā āgataṭṭhānaṃ āvajjento sattannaṃ janānaṃ pabbataṃ āruyha samaṇadhammakaraṇaṭṭhānaṃ disvā sesānaṃ channaṃ nibbattaṭṭhānaṃ āvajjento ekassa parinibbutabhāvaṃ itaresaṃ pañcannaṃ kāmāvacaradevaloke nibbattabhāvaṃ ñatvā kālānukālaṃ te pañca jane āvajjeti.
As soon as he was reborn, he looked at his Brahma-wealth, and recollecting the place from which he had come, he saw the place where the seven people had climbed the mountain and practiced the ascetic life. Then, recollecting the places where the other six were reborn, he understood that one had attained parinibbāna and the other five were reborn in the Kāmaloka deva-realm, and he would recollect those five people from time to time.
Ngay khi tái sinh, vị ấy quán xét sự giàu sang của cõi Phạm thiên của mình, rồi quán tưởng nơi mình đã đến, thấy nơi bảy người đã leo lên núi để thực hành đời sống Sa-môn. Tiếp đó, vị ấy quán tưởng nơi tái sinh của sáu người còn lại, biết rằng một người đã nhập Niết-bàn, và năm người kia đã tái sinh vào các cõi trời dục giới. Vị ấy thường xuyên quán tưởng năm người đó.
Imasmiṃ pana kāle ‘‘kahaṃ nu kho’’ti āvajjento dārucīriyaṃ suppārakapaṭṭanaṃ upanissāya kuhanakammena jīvikaṃ kappentaṃ disvā ‘‘naṭṭho vatāyaṃ bālo, pubbe samaṇadhammaṃ karonto atiukkaṭṭhabhāvena arahatāpi ābhataṃ piṇḍapātaṃ aparibhuñjitvā idāni udaratthāya anarahāva arahattaṃ paṭijānitvā lokaṃ vañcento vicarati, dasabalassa ca nibbattabhāvaṃ na jānāti, gacchāmi naṃ saṃvejetvā dasabalassa nibbattabhāvaṃ jānāpemī’’ti taṃkhaṇaṃyeva brahmalokato suppārakapaṭṭane rattibhāgasamanantare dārucīriyassa sammukhe pāturahosi.
At this time, recollecting "Where is he?", he saw Dārucīriya living by deception near Suppāraka port and thought, "Alas, this foolish one is lost! Formerly, when practicing the ascetic life, he did not partake of alms food even brought by an Arahant due to his extremely exalted state, but now, for the sake of his stomach, he, who is not an Arahant, pretends to be one, deceiving the world. He also does not know of the arising of the Ten-Powered One. I will go and stir him to spiritual urgency and let him know of the Ten-Powered One's arising." Immediately from the Brahma-realm, just after nightfall in Suppāraka port, he appeared before Dārucīriya.
Vào thời điểm này, khi vị ấy quán tưởng "Không biết bây giờ họ ở đâu?", vị ấy thấy Dārucīriya đang sống bằng cách lừa dối gần cảng Suppāraka. Vị ấy nghĩ: "Kẻ ngu này đã bị hư hoại rồi! Trước đây, khi thực hành đời sống Sa-môn, hắn đã không thọ dụng cả món khất thực do bậc A-la-hán mang đến vì quá cao thượng. Bây giờ, để nuôi cái bụng, hắn không phải A-la-hán mà lại xưng là A-la-hán, lừa dối thế gian. Hắn cũng không biết rằng Đức Thập Lực đã xuất hiện. Ta hãy đi cảnh tỉnh hắn và cho hắn biết rằng Đức Thập Lực đã xuất hiện." Ngay lập tức, vị ấy từ cõi Phạm thiên hiện ra trước mặt Dārucīriya ở cảng Suppāraka vào ngay sau ban đêm.
So attano vasanaṭṭhāne obhāsaṃ disvā bahi nikkhamitvā ṭhito mahābrahmaṃ oloketvā añjaliṃ paggayha ‘‘ke tumhe’’ti pucchi.
Seeing a light in his dwelling place, he came out and stood, looked at the Great Brahmā, raised his joined hands in veneration, and asked, "Who are you?"
Ngài Dārucīriya thấy ánh sáng ở nơi mình ở, liền đi ra ngoài đứng đó, thấy vị Đại Phạm thiên, chắp tay hỏi: "Ngài là ai?"
Ahaṃ tuyhaṃ porāṇakasahāyo anāgāmiphalaṃ patvā brahmaloke nibbatto.
"I am your old companion who attained the Anāgāmi fruit and was reborn in the Brahma-realm.
Ta là người bạn cũ của ngươi, đã đạt quả Bất Hoàn và tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Amhākaṃ pana sabbajeṭṭhako arahattaṃ patvā parinibbuto, tumhe pañca janā devaloke nibbattā.
Our eldest brother attained Arahantship and passed into parinibbāna; you five were reborn in the deva-realm.
Còn vị lớn nhất trong chúng ta đã đạt A-la-hán quả và nhập Niết-bàn. Năm người các ngươi đã tái sinh vào cõi trời.
Svāhaṃ taṃ imasmiṃ ṭhāne kuhanakammena jīvantaṃ disvā dametuṃ āgatoti vatvā idaṃ kāraṇamāha – ‘‘na kho tvaṃ, bāhiya arahā, napi arahattamaggaṃ samāpanno, sāpi te paṭipadā natthi, yāya tvaṃ arahā vā assa arahattamaggaṃ vā samāpanno’’ti.
I, seeing you living by deception in this place, have come to subdue you," and having said this, he spoke this reason: "Indeed, Bāhiya, you are not an Arahant, nor have you attained the path of Arahantship, nor do you have that practice by which you might be an Arahant or have attained the path of Arahantship."
Ta thấy ngươi đang sống bằng cách lừa dối ở nơi này nên đến để chế ngự ngươi." Nói xong, vị ấy kể sự việc này: "Này Bāhiya, ngươi không phải là A-la-hán, cũng không chứng được đạo A-la-hán. Ngươi cũng không có con đường nào mà nhờ đó ngươi có thể là A-la-hán hoặc chứng được đạo A-la-hán."
Athassa satthu uppannabhāvaṃ sāvatthiyaṃ vasanabhāvañca ācikkhitvā ‘‘satthu santikaṃ gacchāhī’’ti taṃ uyyojetvā brahmalokameva agamāsi.
Then, after informing him of the Teacher's arising and his dwelling in Sāvatthī, he sent him off, saying, "Go to the Teacher," and returned to the Brahma-realm.
Rồi vị ấy nói cho ngài Dārucīriya biết về sự xuất hiện của Đức Bổn Sư và việc ngài đang ngụ ở Sāvatthī, rồi khuyên: "Ngươi hãy đi đến chỗ Đức Bổn Sư!" Sau đó, vị ấy trở về cõi Phạm thiên.
Dārucīriyo mahābrahmunā saṃvejito ‘‘mokkhamaggaṃ gavesissāmī’’ti vīsayojanasataṃ maggaṃ ekarattivāsena gantvā satthāraṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ antaraghare sampāpuṇitvā satthu pādesu nipatitvā ‘‘desetu me, bhante, bhagavā dhammaṃ, desetu sugato dhamma’’nti yāvatatiyaṃ yāci.
Dārucīriya, having been stirred to spiritual urgency by the Great Brahmā, went a distance of two hundred leagues in one night, thinking, "I will seek the path to liberation." He reached the Teacher indoors as he had entered for alms. He prostrated at the Teacher's feet and implored him three times, "Venerable Sir, may the Fortunate One teach me the Dhamma; may the Sugata teach me the Dhamma."
Ngài Dārucīriya được Đại Phạm thiên cảnh tỉnh, nghĩ: "Ta sẽ tìm con đường giải thoát!" Ngài đi một quãng đường dài một trăm hai mươi do-tuần trong một đêm, rồi gặp Đức Bổn Sư đang vào nhà khất thực. Ngài phủ phục dưới chân Đức Bổn Sư và ba lần thỉnh cầu: "Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn thuyết pháp cho con! Bạch Thiện Thệ, xin Thiện Thệ thuyết pháp!"
Satthā ‘‘ettāvatā bāhiyassa ñāṇaṃ paripākaṃ gata’’nti ñatvā ‘‘tasmātiha te, bāhiya, evaṃ sikkhitabbaṃ diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’ti (udā. 10) iminā ovādena ovadi.
The Teacher, knowing, "Bāhiya's knowledge has matured this far," instructed him with this admonition: "Therefore, Bāhiya, you should train thus: in the seen, there will be merely the seen."
Bậc Đạo Sư, khi biết rằng trí tuệ của Bāhiya đã đến lúc chín muồi, đã giáo huấn bằng lời khuyên này: “Này Bāhiya, ngươi phải học tập như vầy: trong cái thấy sẽ chỉ là cái thấy.”
Sopi desanāpariyosāne antaravīthiyaṃ ṭhitova desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
At the end of the discourse, while still standing in the middle of the street, he directed his knowledge in accordance with the teaching and attained arahantship together with the analytical knowledges.
Vị ấy, vào lúc cuối thời pháp, trong khi đang đứng giữa đường, đã hướng trí tuệ theo bài pháp và chứng đắc A-la-hán quả cùng với các tuệ phân tích.
So attano kiccaṃ matthakappattaṃ ñatvā bhagavantaṃ pabbajjaṃ yācitvā aparipuṇṇapattacīvaratāya pattacīvaraṃ pariyesanto saṅkāraṭṭhānato coḷakkhaṇḍāni saṃkaḍḍhati.
Knowing that his task was accomplished, he requested ordination from the Blessed One. Due to not having a complete bowl and robes, while searching for a bowl and robes, he was pulling out rag-fragments from a rubbish heap.
Vị ấy, biết rằng phận sự của mình đã hoàn tất, đã xin Đức Thế Tôn cho xuất gia, và vì chưa có đủ y bát, trong khi tìm kiếm y bát, vị ấy đã nhặt những mảnh vải từ đống rác.
Atha naṃ pubbaveriko amanusso ekissā taruṇavacchāya gāviyā sarīre adhimuccitvā jīvitakkhayaṃ pāpesi.
Then, a non-human, his former enemy, possessed the body of a young heifer and deprived him of his life.
Khi ấy, một phi nhân có oán thù từ trước đã nhập vào thân của một con bò cái tơ, làm cho vị ấy mệnh chung.
Satthā sāvatthito nikkhamanto antaravīthiyaṃ bāhiyaṃ saṅkāraṭṭhāne patitaṃ disvā ‘‘gaṇhatha, bhikkhave, bāhiyassa dārucīriyassa sarīra’’nti nīharāpetvā sarīrakiccaṃ kāretvā cātumahāpathe cetiyaṃ kārāpesi.
The Teacher, coming out from Sāvatthī, saw Bāhiya fallen in the middle of the street, at the rubbish heap, and said, "Monks, take the body of Bāhiya Dārucīriya!" He had it carried away, performed the funeral rites, and had a cetiya built at the crossroads.
Đức Đạo Sư, trong khi đi ra từ thành Sāvatthi, nhìn thấy Bāhiya ngã trên đống rác giữa đường, đã cho mang đi với lời dạy: “Này các Tỳ-khưu, hãy mang thi thể của Bāhiya Dārucīriya đi,” rồi cho làm các phận sự liên quan đến thi thể và cho dựng một bảo tháp ở ngã tư đường.
Tato saṅghamajjhe kathā udapādi – ‘‘tathāgato bhikkhusaṅghena bāhiyassa sarīrajjhāpanakiccaṃ kāresi, dhātuyo gahetvā cetiyaṃ kāresi, kataramaggo nu kho tena sacchikato, sāmaṇero nu kho so, bhikkhu nu kho’’ti cittaṃ uppādayiṃsu.
Thereupon, a discussion arose in the assembly of monks: "The Tathāgata had Bāhiya's body cremated by the Saṅgha, took his relics, and had a cetiya built. What path, indeed, did he realize? Was he a novice? Was he a monk?" Such thoughts arose in their minds.
Sau đó, giữa Tăng chúng đã khởi lên câu chuyện: “Đức Như Lai đã cho Tăng chúng làm lễ hỏa táng thi thể của Bāhiya, đã lấy xá-lợi và cho dựng bảo tháp. Không biết vị ấy đã chứng đắc đạo quả nào? Vị ấy là Sa-di hay là Tỳ-khưu?” họ đã khởi lên suy nghĩ như vậy.
Satthā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā ‘‘paṇḍito, bhikkhave, bāhiyo’’ti upari dhammadesanaṃ vaḍḍhetvā tassa parinibbutabhāvaṃ pakāsesi.
Making that incident the occasion, the Teacher said, "Monks, Bāhiya was wise," and then extended the teaching further, proclaiming his parinibbāna.
Đức Đạo Sư, nhân câu chuyện đó làm duyên khởi, đã thuyết pháp rộng hơn với lời dạy: “Này các Tỳ-khưu, Bāhiya là bậc hiền trí,” và đã tuyên bố về sự viên tịch của vị ấy.
Puna saṅghamajjhe kathā udapādi ‘‘na ca satthārā bāhiyassa bahu dhammo desito, arahattaṃ pattoti ca vadeti.
Again, a discussion arose in the assembly of monks: "The Teacher did not teach Bāhiya much Dhamma, yet he says he attained arahantship.
Một lần nữa, giữa Tăng chúng lại khởi lên câu chuyện: “Đức Đạo Sư đã không thuyết nhiều pháp cho Bāhiya, nhưng lại nói rằng vị ấy đã chứng đắc A-la-hán quả.
Kiṃ nāmeta’’nti?
What is this?"
Việc này là thế nào?”
Satthā ‘‘dhammo mando bahūti akāraṇaṃ, visapītakassa agado viya ceso’’ti vatvā dhammapade gāthamāha –
The Teacher said, "It is not the amount of Dhamma, whether little or much, that matters; it is like an antidote to poison," and then recited a verse from the Dhammapada:
Đức Đạo Sư, sau khi dạy rằng: “Pháp ít hay nhiều không phải là nguyên nhân, giống như thuốc giải cho người bị trúng độc vậy,” đã nói kệ trong kinh Pháp Cú:
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā vayappatto dasabalassa dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ cittakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā devamanussesu saṃsaranto kassapabuddhasāsanosakkanakāle sattannaṃ bhikkhūnaṃ abbhantaro hutvā pabbatamatthake samaṇadhammaṃ katvā aparihīnasīlo tato cuto devaloke nibbattitvā ekaṃ buddhantaraṃ sampattiṃ anubhavamāno amhākaṃ satthu kāle rājagahe ekissā kuladārikāya kucchimhi uppanno.
Regarding his aspiration, this is the sequential story: He, too, in the time of Padumuttara Buddha, was reborn in a noble family in Haṃsavatī city. When he came of age, he heard the Dhamma discourse of the Ten-Powered One. Seeing the Teacher declare a certain monk as chief among those who speak charmingly, he performed a meritorious deed and aspired to that position. Wandering through cycles of existence among devas and humans, in the time when Kassapa Buddha's Dispensation was declining, he became one of seven monks who practiced samaṇadhamma on a mountaintop. Having fallen from there with his sīla unimpaired, he was reborn in the deva world and experienced prosperity for one Buddha-interval. In the time of our Teacher, he was conceived in the womb of a noble young woman in Rājagaha.
Về công hạnh của ngài, câu chuyện tuần tự như sau: Vị này, vào thời Đức Phật Padumuttara, sau khi tái sinh trong một gia đình ở thành Haṃsavatī và đến tuổi trưởng thành, trong khi nghe pháp thoại của bậc Thập Lực, đã thấy Đức Đạo Sư đặt một vị Tỳ-khưu vào địa vị tối thắng trong số những vị thuyết pháp đa dạng. Ngài đã làm công đức và phát nguyện đạt được địa vị ấy, rồi luân hồi trong cõi trời và người. Vào thời giáo pháp của Đức Phật Kassapa suy tàn, ngài đã là một trong bảy vị Tỳ-khưu, thực hành Sa-môn pháp trên đỉnh núi, không bị suy giảm giới hạnh. Sau khi mệnh chung từ đó, ngài tái sinh ở cõi trời, hưởng thụ sự sung túc trong một Phật kỳ. Vào thời của Đức Phật chúng ta, ngài đã sinh vào bụng của một thiếu nữ gia tộc ở thành Rājagaha.
Sā ca paṭhamaṃ mātāpitaro yācitvā pabbajjaṃ alabhamānā kulagharaṃ gatā gabbhaṃ gaṇhi.
She had first asked her parents for ordination but did not obtain it, so she returned home and became pregnant.
Cô gái ấy, ban đầu xin cha mẹ cho xuất gia nhưng không được, sau khi về nhà chồng đã mang thai.
Tampi ajānantī sāmikaṃ ārādhetvā tena anuññātā bhikkhunīsu pabbajitā.
Unaware of this herself, she appeased her husband and, with his permission, became ordained among the bhikkhunīs.
Không biết điều đó, cô đã thuyết phục chồng và được ông cho phép, rồi xuất gia trong ni chúng.
Tassā gabbhanimittaṃ disvā bhikkhuniyo devadattaṃ pucchiṃsu, so ‘‘assamaṇī’’ti āha.
Seeing the signs of her pregnancy, the bhikkhunīs questioned Devadatta, who said, "She is not a renunciant."
Khi các Tỳ-khưu-ni thấy dấu hiệu mang thai của cô, họ đã hỏi Devadatta, và ông ta nói: “Không phải là Sa-môn nữ.”
Dasabalaṃ pucchiṃsu, satthā upālittheraṃ paṭicchāpesi.
They questioned the Ten-Powered One, and the Teacher entrusted the matter to Thera Upāli.
Họ đã hỏi bậc Thập Lực, và Đức Đạo Sư đã giao cho Trưởng lão Upāli.
Thero sāvatthinagaravāsīni kulāni visākhañca upāsikaṃ pakkosāpetvā sodhento ‘‘pure laddho gabbho, pabbajjā arogā’’ti āha.
The Thera summoned the noble families residing in Sāvatthī and the female lay follower Visākhā, and after investigating, he said, "The pregnancy occurred earlier, and her ordination is wholesome."
Trưởng lão đã cho mời các gia đình cư sĩ ở thành Sāvatthi và nữ cư sĩ Visākhā đến để thẩm tra, và đã tuyên bố rằng: “Cái thai đã có từ trước, việc xuất gia là trong sạch.”
Satthā ‘‘suvinicchitaṃ adhikaraṇa’’nti therassa sādhukāraṃ adāsi.
The Teacher gave his approval to the Thera, saying, "The case has been well-decided."
Đức Đạo Sư đã tán thán Trưởng lão rằng: “Vụ việc đã được xét xử tốt đẹp.”
Sā bhikkhunī suvaṇṇabimbasadisaṃ puttaṃ vijāyi.
That bhikkhunī gave birth to a son resembling a golden image.
Vị Tỳ-khưu-ni ấy đã sinh một người con trai giống như pho tượng vàng.
Taṃ gahetvā rājā pasenadikosalo posāpesi, kassapoti cassa nāmaṃ katvā aparabhāge alaṅkaritvā satthu santikaṃ netvā pabbājesi.
King Pasenadi Kosala took him and raised him, named him Kassapa, and later, having adorned him, brought him to the Teacher and had him ordained.
Vua Pasenadi Kosala đã nhận nuôi đứa bé, đặt tên là Kassapa, và sau này, khi đã trang điểm cho cậu, đã đưa đến gặp Đức Đạo Sư và cho xuất gia.
Kumārakāle pana pabbajitattā bhagavatā ‘‘kassapaṃ pakkosatha, idaṃ phalaṃ vā khādanīyaṃ vā kassapassa dethā’’ti vutte ‘‘katarakassapassāti.
Because he was ordained in his youth, when the Blessed One said, "Call Kassapa, give this fruit or food to Kassapa," and they asked, "Which Kassapa?", he would say, "Kumārakassapa." Due to this, he was henceforth known as Kumārakassapa even in his old age.
Vì xuất gia từ khi còn nhỏ, nên khi Đức Thế Tôn nói: “Hãy gọi Kassapa, hãy cho Kassapa trái cây này hoặc vật thực này,” người ta hỏi: “Kassapa nào ạ?”
Kumārakassapassā’’ti evaṃ gahitanāmattā tato paṭṭhāya vuḍḍhakālepi kumārakassapotveva vuccati.
"Of Kumārakassapa," being thus named, from then on, even in old age, he was called Kumārakassapa.
“Kumārakassapa (Kassapa nhỏ),” vì được gọi tên như vậy, nên từ đó về sau, ngay cả khi đã lớn, ngài vẫn được gọi là Kumārakassapa.
Apica rañño posāvanikaputtattāpi kumārakassapoti taṃ sañjāniṃsu.
Furthermore, because he was the king's foster son, they also knew him as Kumārakassapa.
Hơn nữa, vì là con nuôi của vua, nên người ta cũng biết đến ngài với tên gọi Kumārakassapa.
So pabbajitakālato paṭṭhāya vipassanāya ceva kammaṃ karoti, buddhavacanañca gaṇhāti.
From the time of his ordination, he engaged in vipassanā practice and memorized the Buddha's words.
Từ khi xuất gia, ngài vừa thực hành thiền quán, vừa học thuộc Phật ngôn.
Atha so tena saddhiṃ pabbatamatthake samaṇadhammaṃ katvā anāgāmiphalaṃ patvā suddhāvāse nibbatto mahābrahmā tasmiṃ samaye āvajjento kumārakassapaṃ disvā ‘‘sahāyako me vipassanāya kilamati, gantvā tassa vipassanāya nayamukhaṃ dassetvā maggaphalapattiyā upāyaṃ karissāmī’’ti brahmaloke ṭhitova pañcadasa pañhe abhisaṅkharitvā rattibhāgasamanantare kumārakassapattherassa vasanaṭṭhāne andhavane pāturahosi.
Then, a Mahābrahmā, who had previously practiced samaṇadhamma with him on the mountaintop, attained the fruit of Anāgāmī, and was reborn in the Suddhāvāsa realms, at that time, recollecting Kumārakassapa, thought, "My companion is toiling in vipassanā. I will go and show him the way to vipassanā, making it possible for him to attain the path and its fruit." While remaining in the Brahma realm, he prepared fifteen questions, and immediately after nightfall, appeared in Andhavana, where Thera Kumārakassapa resided.
Khi ấy, vị Đại Phạm Thiên, người đã cùng ngài thực hành Sa-môn pháp trên đỉnh núi, chứng đắc quả Bất Lai và tái sinh ở cõi Tịnh Cư, trong lúc quán xét đã thấy Kumārakassapa và nghĩ rằng: “Người bạn của ta đang nỗ lực trong thiền quán, ta sẽ đến chỉ cho vị ấy phương pháp thiền quán và tạo phương tiện để chứng đắc đạo quả.” Vị ấy, trong khi vẫn ở cõi Phạm Thiên, đã soạn ra mười lăm câu hỏi và hiện ra vào lúc đêm khuya tại nơi ở của Trưởng lão Kumārakassapa trong rừng Andhavana.
Thero ālokaṃ disvā ‘‘ko etthā’’ti āha.
The Thera, seeing the light, asked, "Who is there?"
Trưởng lão thấy ánh sáng liền hỏi: “Ai ở đó?”
‘‘Ahaṃ pubbe tayā saddhiṃ samaṇadhammaṃ katvā anāgāmiphalaṃ patvā suddhāvāse nibbattabrahmā’’ti āha.
"I am the Brahmā who formerly practiced samaṇadhamma with you, attained the fruit of Anāgāmī, and was reborn in the Suddhāvāsa realms," he replied.
Vị ấy đáp: “Ta là Phạm Thiên, trước đây đã cùng ngài thực hành Sa-môn pháp, chứng đắc quả Bất Lai và tái sinh ở cõi Tịnh Cư.”
Kena kammena āgatatthāti?
"For what purpose have you come?"
“Ngài đến đây có việc gì?”
Mahābrahmā attano āgatakāraṇaṃ dīpetuṃ te pañhe ācikkhitvā ‘‘tvaṃ ime pañhe uggaṇhitvā aruṇe uṭṭhite tathāgataṃ upasaṅkamitvā puccha, ṭhapetvā hi tathāgataṃ añño ime pañhe kathetuṃ samattho nāma natthī’’ti vatvā brahmalokameva gato.
The Mahābrahmā, to reveal the reason for his coming, stated those questions and said, "You should learn these questions and, when dawn breaks, approach the Tathāgata and ask them. For apart from the Tathāgata, there is no other capable of answering these questions." Having said this, he returned to the Brahma realm.
Vị Đại Phạm Thiên, để giải thích lý do mình đến, đã trình bày những câu hỏi đó và nói rằng: “Ngài hãy học thuộc những câu hỏi này, khi trời rạng đông hãy đến gặp Đức Như Lai và hỏi. Ngoài Đức Như Lai ra, không có ai có thể giải đáp những câu hỏi này,” rồi trở về cõi Phạm Thiên.
Theropi punadivase satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā mahābrahmunā kathitaniyāmeneva pañhe pucchi.
The Thera, on the next day, approached the Teacher, paid homage, and asked the questions exactly as they had been told by the Mahābrahmā.
Vào ngày hôm sau, Trưởng lão đã đến gặp Đức Đạo Sư, đảnh lễ và hỏi các câu hỏi theo đúng cách mà vị Đại Phạm Thiên đã trình bày.
Satthā kumārakassapattherassa arahattaṃ pāpetvā pañhe kathesi.
The Teacher answered the questions after Kumārakassapa Thera attained arahantship.
Đức Đạo Sư đã giải đáp các câu hỏi, giúp Trưởng lão Kumārakassapa chứng đắc A-la-hán quả.
Thero satthārā kathitaniyāmeneva uggaṇhitvā andhavanaṃ gantvā vipassanaṃ gabbhaṃ gāhāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
The Thera, having learned them exactly as taught by the Teacher, went to Andhavana, conceived vipassanā, and attained arahantship.
Trưởng lão, sau khi học thuộc theo cách Đức Đạo Sư đã giải đáp, đã trở về rừng Andhavana, đưa thiền quán vào trong tâm và chứng đắc A-la-hán quả.
Tato paṭṭhāya catunnaṃ parisānaṃ dhammakathaṃ kathento bahukāhi upamāhi ca kāraṇehi ca maṇḍetvā cittakathameva katheti.
From then on, when delivering Dhamma talks to the four assemblies, he would always adorn his talks with many similes and reasons, making them captivating.
Từ đó về sau, khi thuyết pháp cho bốn chúng, ngài đã thuyết một cách đa dạng, trang hoàng bằng nhiều ví dụ và lý lẽ.
Atha naṃ satthā pāyāsirañño pañcadasahi pañhehi paṭimaṇḍetvā suttante (dī. ni. 2.406 ādayo) desite taṃ suttantaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā imasmiṃ sāsane cittakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then the Teacher, having elaborated the Sutta (Dīgha Nikāya 2.406 onwards) with fifteen questions for King Pāyāsi, made that Sutta the occasion and placed him in the foremost position among those who speak charmingly in this Dispensation.
Sau đó, Đức Đạo Sư, nhân việc ngài thuyết bài kinh được trang hoàng bằng mười lăm câu hỏi cho vua Pāyāsi (Dī. Ni. 2.406 ff.), đã đặt ngài vào địa vị tối thắng trong số những vị thuyết pháp đa dạng trong giáo pháp này.
218. Dasame paṭisambhidāpattānanti catasso paṭisambhidā patvā ṭhitānaṃ mahākoṭṭhitatthero aggoti dasseti.
218. In the tenth story, regarding those who have attained the analytical knowledges (Paṭisambhidās), it is shown that the Elder Mahākoṭṭhita is foremost among those who have attained the four analytical knowledges.
218. Trong phần thứ mười, những vị đạt được các phân tích tuệ có nghĩa là, Đại Trưởng lão Mahākoṭṭhita được chỉ ra là bậc tối thắng trong số những vị đã đạt được bốn phân tích tuệ.
Ayaṃ hi thero attano paṭisambhidāsu ciṇṇavasibhāvena abhiññāte abhiññāte mahāsāvake upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchantopi dasabalaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchantopi paṭisambhidāsuyeva pañhaṃ pucchati.
Indeed, this elder, due to his mastery in the analytical knowledges, even when approaching renowned great disciples and asking questions, or even when approaching the Ten-Powered One and asking questions, he only asks questions concerning the analytical knowledges.
Vị Trưởng lão này, do đã thành thạo các phân tích tuệ của mình, dù đến gần các Đại đệ tử lỗi lạc để hỏi câu hỏi, hay đến gần Bậc Thập Lực để hỏi câu hỏi, ngài cũng chỉ hỏi những câu hỏi liên quan đến các phân tích tuệ.
Iti iminā ciṇṇavasibhāvena paṭisambhidāpattānaṃ aggo nāma jāto.
Thus, by this mastery, he became known as the foremost among those who had attained the analytical knowledges.
Do đó, với sự thành thạo này, ngài đã trở thành bậc tối thắng trong số những vị đạt được các phân tích tuệ.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto aparena samayena satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭisambhidāpattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
This is the sequential story of his asking questions: During the time of Padumuttara Buddha, he too was born into a wealthy family in the city of Haṃsavatī. Later, while listening to the Teacher’s Dhamma talk, seeing the Teacher appoint a certain monk to the foremost position among those who had attained the analytical knowledges, he performed meritorious deeds and aspired to that position.
Về việc ngài hỏi các câu hỏi, đây là câu chuyện tuần tự – vị này cũng, vào thời Đức Phật Padumuttara, được sinh ra trong một gia đình giàu có tại thành phố Haṃsavatī. Sau một thời gian, khi nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp, ngài thấy Đức Đạo Sư đặt một vị Tỳ-kheo vào vị trí tối thắng trong số những vị đạt được các phân tích tuệ, bèn tạo nghiệp công đức và mong cầu địa vị đó.
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti.
Having performed wholesome deeds throughout his life and having wandered through devas and humans, he was born into a brahmin family in Sāvatthī during this Buddha's dispensation.
Ngài đã tạo các thiện nghiệp suốt đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người, và vào thời Đức Phật hiện tại, ngài được sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī.
Koṭṭhitamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu.
They named him Koṭṭhitamāṇava.
Họ đặt tên cho ngài là Koṭṭhita thiếu niên.
So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā ekadivasaṃ satthu dhammakathaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji.
Having come of age, he mastered the three Vedas. One day, after hearing the Teacher's Dhamma talk, he gained faith and went forth.
Khi đến tuổi trưởng thành, ngài đã học ba bộ Veda. Một ngày nọ, sau khi nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp, ngài có được đức tin và xuất gia.
So upasampannakālato paṭṭhāya vipassanāya kammaṃ karonto saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā niccakālaṃ paṭisambhidāsu ciṇṇavasī hutvā pañhaṃ pucchanto paṭisambhidāsuyeva pucchati.
From the time of his higher ordination, he diligently engaged in insight practice, attaining Arahantship along with the analytical knowledges. Being constantly skilled in the analytical knowledges, he would only ask questions concerning them.
Từ khi thọ giới Tỳ-kheo, ngài thực hành thiền quán, đạt được A-la-hán quả cùng với các phân tích tuệ, luôn thành thạo các phân tích tuệ, và khi hỏi câu hỏi, ngài cũng chỉ hỏi về các phân tích tuệ.
Atha naṃ satthā aparabhāge mahāvedallasuttaṃ (ma. ni. 1.449 ādayo) aṭṭhuppattiṃ katvā paṭisambhidāpattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, having made the Great Discourse on All-Knowledge (Mahāvedallasutta, Majjhima Nikāya 1.449, etc.) the occasion, appointed him to the foremost position among those who had attained the analytical knowledges.
Sau đó, Đức Đạo Sư, nhân cơ hội bài kinh Mahāvedalla (Ma. Ni. 1.449 trở đi), đã đặt ngài vào vị trí tối thắng trong số những vị đạt được các phân tích tuệ.