188. Etadaggesu paṭhamavaggassa paṭhame etadagganti etaṃ aggaṃ.
188. In the chapter on chief disciples (Etadaggesu), in the first vagga, Etadagga means "this is chief."
188. Trong phẩm các vị tối thắng (Etadaggesu), ở phần đầu tiên, etadaggaṃ có nghĩa là “đây là tối thắng”.
Ettha ca ayaṃ aggasaddo ādikoṭikoṭṭhāsaseṭṭhesu dissati.
Here, this word agga is seen in the senses of beginning, part, and best.
Ở đây, từ “agga” này được thấy dùng trong các nghĩa: bắt đầu, phần cuối, phần chia và tối thượng.
‘‘Ajjatagge, samma dovārika, āvarāmi dvāraṃ nigaṇṭhānaṃ nigaṇṭhīna’’ntiādīsu (ma. ni. 2.70) hi ādimhi dissati.
For example, in phrases like "From today onwards, doorkeeper, I close the gate to male and female ascetics (Nigaṇṭhas) and Nigaṇṭhīs" (beginning).
Thật vậy, trong các câu như: “Ajjatagge, samma dovārika, āvarāmi dvāraṃ nigaṇṭhānaṃ nigaṇṭhīnaṃ” (Trung Bộ 2.70), nó được thấy dùng với nghĩa bắt đầu.
‘‘Teneva aṅgulaggena taṃ aṅgulaggaṃ parāmaseyya (kathā. 441), ucchaggaṃ veḷagga’’ntiādīsu koṭiyaṃ.
In "With that fingertip, he would touch that fingertip, sugarcane tip, bamboo shoot tip" (tip).
Trong các câu như: “Teneva aṅgulaggena taṃ aṅgulaggaṃ parāmaseyya (Kathā. 441), ucchaggaṃ veḷaggaṃ”, nó được thấy dùng với nghĩa phần cuối.
‘‘Ambilaggaṃ vā madhuraggaṃ vā tittakaggaṃ vā (saṃ. ni. 5.374), anujānāmi, bhikkhave, vihāraggena vā pariveṇaggena vā bhājetu’’ntiādīsu (cūḷava. 318) koṭṭhāse.
In "Sour part or sweet part or bitter part, Monks, I allow distributing by monastery part or by compound part" (part).
Trong các câu như: “Ambilaggaṃ vā madhuraggaṃ vā tittakaggaṃ vā (Tương Ưng Bộ 5.374), anujānāmi, bhikkhave, vihāraggena vā pariveṇaggena vā bhājetuṃ” (Tiểu Phẩm 318), nó được thấy dùng với nghĩa phần chia.
‘‘Yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī’’tiādīsu (a. ni. 4.34; itivu. 90) seṭṭhe.
In "Monks, as far as beings are footless... (and so on)... the Tathāgata is declared as the foremost among them" (best).
Trong các câu như: “Yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyatī” (Tăng Chi Bộ 4.34; Itivuttaka 90), nó được thấy dùng với nghĩa tối thượng.
Svāyamidha koṭiyampi vaṭṭati seṭṭhepi.
Here, this (word agga) is appropriate both in the sense of tip and in the sense of best.
Từ này ở đây có thể dùng với nghĩa phần cuối hoặc tối thượng.
Te hi therā attano attano ṭhāne koṭibhūtātipi aggā, seṭṭhabhūtātipi.
For those Theras were both at the tip in their respective positions and also the best.
Thật vậy, các vị Trưởng Lão đó là tối thắng (aggā) vì các ngài là phần cuối (koṭibhūtā) trong vị trí của mình, và cũng là tối thắng vì các ngài là tối thượng (seṭṭhabhūtā).
Tasmā etadagganti esā koṭi eso seṭṭhoti ayamettha attho.
Therefore, etadagga here means "this is the tip, this is the best."
Do đó, “etadaggaṃ” ở đây có nghĩa là “đây là phần cuối, đây là tối thượng”.
Eseva nayo sabbasuttesu.
The same method applies in all suttas.
Cũng theo cách này trong tất cả các bài kinh.
Ayañca etadaggasannikkhepo nāma catūhi kāraṇehi labbhati aṭṭhuppattito āgamanato ciṇṇavasito guṇātirekatoti.
This classification of chief disciples (etadaggasannikkhepa) is attained through four reasons: origin (aṭṭhuppatti), coming (āgamana), habitual practice (ciṇṇavasita), and excellence of qualities (guṇātireka).
Sự tổng kết về các vị tối thắng (etadaggasannikkhepo) này được thực hiện qua bốn nguyên nhân: do sự khởi đầu (aṭṭhuppatti), do sự đến (āgamana), do sự quen thuộc (ciṇṇavasita) và do sự vượt trội về đức hạnh (guṇātireka).
Tattha koci thero ekena kāraṇena etadaggaṭṭhānaṃ labhati, koci dvīhi, koci tīhi, koci sabbeheva catūhipi āyasmā sāriputtatthero viya.
Among these, some Theras attain the position of etadagga by one reason, some by two, some by three, and some by all four, like the Venerable Sāriputta Thera.
Trong đó, một số Trưởng Lão đạt được vị trí tối thắng (etadaggaṭṭhāna) do một nguyên nhân, một số do hai, một số do ba, và một số do cả bốn, như Tôn giả Sāriputta.
So hi aṭṭhuppattitopi mahāpaññatāya etadaggaṭṭhānaṃ labhi āgamanādīhipi.
For he attained the position of etadagga due to his great wisdom from his origin, and also from his coming and other factors.
Thật vậy, Ngài đạt được vị trí tối thắng do sự khởi đầu về trí tuệ vĩ đại (mahāpaññatāya), và cũng do sự đến, v.v.
Kathaṃ?
How so?
Như thế nào?
Ekasmiṃ hi samaye satthā jetavanamahāvihāre viharanto kaṇḍambarukkhamūle titthiyamaddanaṃ yamakapāṭihāriyaṃ dassetvā ‘‘kahaṃ nu kho purimabuddhā yamakapāṭihāriyaṃ katvā vassaṃ upagacchantī’’ti āvajjento ‘‘tāvatiṃsabhavane’’ti ñatvā dve padantarāni dassetvā tatiyena padena tāvatiṃsabhavane paccuṭṭhāsi.
Indeed, at one time, the Teacher, residing in the Jetavana Mahāvihāra, displayed the Twin Miracle (Yamakapāṭihāriya) at the foot of the Mango tree, subduing heretics. Reflecting, "Where do the Buddhas of the past perform the Twin Miracle and enter the rains retreat?", and knowing "in the Tāvatiṃsa heaven," he ascended in two steps and in the third step, appeared in the Tāvatiṃsa heaven.
Thật vậy, vào một thời, Đức Bổn Sư đang trú tại Đại Tịnh Xá Jetavana, sau khi thị hiện Phép Song Thông (yamakapāṭihāriya) để hàng phục các ngoại đạo dưới gốc cây Kaṇḍamba, Ngài quán xét: “Các vị Phật quá khứ đã đi an cư mùa mưa ở đâu sau khi thị hiện Phép Song Thông?” Biết rằng là “ở cõi Tam Thập Tam Thiên (Tāvatiṃsabhavane)”, Ngài thị hiện hai bước đi trên không, rồi bước thứ ba Ngài xuất hiện ở cõi Tam Thập Tam Thiên.
Sakko devarājā bhagavantaṃ disvā paṇḍukambalasilāto uṭṭhāya saddhiṃ devagaṇena paccuggamanaṃ agamāsi.
Sakka, the king of devas, seeing the Bhagavā, rose from the Paṇḍukambalasilā rock and went forth to meet him together with the assembly of devas.
Thần Sakka, vua chư thiên, thấy Đức Thế Tôn, liền đứng dậy từ tảng đá Paṇḍukambala cùng với chúng chư thiên đi ra nghênh đón.
Devā cintayiṃsu – ‘‘sakko devarājā devagaṇaparivuto saṭṭhiyojanāyāmāya paṇḍukambalasilāya nisīditvā sampattiṃ anubhavati, buddhānaṃ nāma nisinnakālato paṭṭhāya na sakkā aññena ettha hatthampi ṭhapetu’’nti.
The devas thought, "Sakka, the king of devas, surrounded by the assembly of devas, sits on the sixty-yojana-long Paṇḍukambalasilā rock enjoying his divine felicities. But when the Buddhas are seated, no one else can even place a hand there."
Chư thiên suy nghĩ: “Vua chư thiên Sakka, được chư thiên vây quanh, ngồi trên tảng đá Paṇḍukambala dài sáu mươi dojana để hưởng thụ sự an lạc. Đối với các Đức Phật, từ khi Ngài ngồi xuống, không ai khác có thể đặt tay lên đó.”
Satthāpi tattha nisinno tesaṃ cittācāraṃ ñatvā mahāpaṃsukūliko viya muṇḍapīṭhakaṃ sabbameva paṇḍukambalasilaṃ avattharitvā nisīdi.
The Teacher, too, being seated there, knew their thoughts and sat down covering the entire Paṇḍukambalasilā rock as if he were a devotee of dust-heap rags sitting on a low stool.
Đức Bổn Sư cũng ngồi xuống đó, biết được tâm tư của họ, Ngài ngồi bao phủ toàn bộ tảng đá Paṇḍukambala như một vị mặc y phấn tảo lớn ngồi trên ghế đẩu thấp.
Evaṃ nisīdanto pana attano vā sarīraṃ mahantaṃ katvā māpesi, paṇḍukambalasilaṃ vā khuddakaṃ akāsīti na sallakkhetabbaṃ.
It should not be assumed that, while sitting thus, he either made his body large or made the Paṇḍukambalasilā rock small.
Khi ngồi như vậy, không nên cho rằng Ngài đã biến thân mình thành to lớn hoặc làm cho tảng đá Paṇḍukambala trở nên nhỏ bé.
Acinteyyo hi buddhavisayo.
For the Buddha's domain is inconceivable.
Thật vậy, cảnh giới của Đức Phật (Buddhavisaya) là không thể nghĩ bàn.
Evaṃ nisinno pana mātaraṃ kāyasakkhiṃ katvā dasasahassacakkavāḷadevatānaṃ ‘‘kusalā dhammā akusalā dhammā abyākatā dhammā’’ti abhidhammapiṭakaṃ desesi.
Being seated thus, he made his mother his physical witness and taught the Abhidhamma Piṭaka, comprising "wholesome states, unwholesome states, indeterminate states," to the devas of the ten-thousand world-systems.
Sau khi ngồi như vậy, Ngài đã thuyết giảng Abhidhammapiṭaka (Tạng Vi Diệu Pháp) cho mười ngàn chư thiên trong các cõi vũ trụ, lấy mẹ Ngài làm người chứng kiến trực tiếp (kāyasakkhī).
Pāṭihāriyaṭṭhānepi sabbāpi dvādasayojanikā parisā anuruddhattheraṃ upasaṅkamitvā ‘‘kahaṃ, bhante, dasabalo gato’’ti pucchi.
Also at the place of the miracle, the entire assembly of twelve yojanas approached the Venerable Anuruddha and asked, "Where, Venerable sir, has the Ten-Powered One gone?"
Ngay tại nơi thị hiện thần thông, toàn bộ hội chúng rộng mười hai dojana đã đến gần Tôn giả Anuruddha và hỏi: “Bạch Tôn giả, Đức Thập Lực đã đi đâu?”
Tāvatiṃsabhavane paṇḍukambalasilāyaṃ vassaṃ upagantvā abhidhammakathaṃ desetuṃ gatoti.
"He has gone to the Tāvatiṃsa heaven, to the Paṇḍukambalasilā rock, to observe the rains retreat and teach the Abhidhamma discourse."
Ngài đã đi an cư mùa mưa trên tảng đá Paṇḍukambala ở cõi Tam Thập Tam Thiên để thuyết giảng Pháp Abhidhamma.
Bhante, na mayaṃ satthāraṃ adisvā gamissāma.
"Venerable sir, we will not leave without seeing the Teacher."
“Bạch Tôn giả, chúng con sẽ không đi nếu không thấy Đức Bổn Sư. Xin Tôn giả cho chúng con biết khi nào Đức Bổn Sư sẽ trở về?”
Kadā satthā āgamissatīti satthu āgamanakālaṃ jānāthāti?
"Please tell us when the Teacher will return."
“Hãy giao phó việc này cho Tôn giả Mahāmoggallāna, Ngài sẽ đến chỗ các Đức Phật và mang thông điệp về.”
Mahāmoggallānattherassa bhāraṃ karotha, so buddhānaṃ santikaṃ gantvā sāsanaṃ āharissatīti.
"Entrust this to the Venerable Mahāmoggallāna; he will go to the Buddhas and bring back the message."
“Vậy Tôn giả không có năng lực để đi đến đó sao?”
Kiṃ pana therassa tattha gantuṃ balaṃ natthīti?
"But does the Thera not have the power to go there?"
“Có, nhưng Ngài nói như vậy để những người có năng lực đặc biệt có thể thấy được sự đặc biệt của mình.”
Atthi, visesavantānaṃ pana visesaṃ passantūti evamāha.
"He does, but he spoke thus so that those with special qualities might witness the special qualities (of Mahāmoggallāna)."
Đại chúng đến gần Tôn giả Mahāmoggallāna và thỉnh cầu Ngài đi mang thông điệp của Đức Bổn Sư về.
Mahājano mahāmoggallānattheraṃ upasaṅkamitvā satthu sāsanaṃ gahetvā āgamanatthāya yāci.
The great multitude approached the Venerable Mahāmoggallāna and requested him to bring back the Teacher's message.
Ngay trước mắt đại chúng, Tôn giả chìm xuống đất, đi xuyên qua núi Sineru, đến đảnh lễ Đức Bổn Sư và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, đại chúng muốn được thấy Ngài, họ muốn biết ngày Ngài trở về.”
Thero passanteyeva mahājane pathaviyaṃ nimujjitvā antosinerunā gantvā satthāraṃ vanditvā āha – ‘‘bhante, mahājano tumhākaṃ dassanakāmo, āgamanadivasaṃ vo jānituṃ icchatī’’ti.
The Thera, while the great multitude was watching, plunged into the earth, went beneath Mount Sineru, paid homage to the Teacher, and said, "Venerable sir, the great multitude wishes to see you; they wish to know the day of your return."
“Vậy thì hãy nói với họ rằng họ sẽ thấy Ta tại cổng thành Saṅkassa sau ba tháng nữa.”
Tena hi ‘‘ito temāsaccayena saṅkassanagaradvāre passathā’’tissa vadehīti.
"Then tell them, 'You will see me at the gate of Saṅkassa city three months from now.'"
Tôn giả mang thông điệp của Đức Thế Tôn về và kể lại cho đại chúng.
Thero bhagavato sāsanaṃ āharitvā mahājanassa kathesi.
The Thera brought back the Bhagavā's message and told it to the great multitude.
Đại chúng liền đóng trại tại đó và ở lại trong ba tháng.
Mahājano tattheva temāsaṃ khandhāvāraṃ bandhitvā vasi.
The great multitude established a camp there and stayed for three months.
Cūḷa-Anāthapiṇḍika đã cúng dường cháo và cơm cho hội chúng mười hai dojana trong ba tháng.
Cūḷaanāthapiṇḍiko dvādasayojanāya parisāya temāsaṃ yāgubhattaṃ ādāsi.
Cūḷaanāthapiṇḍika provided gruel and meals for the twelve-yojana-wide assembly for three months.
Đức Bổn Sư cũng thuyết giảng bảy bộ Abhidhamma xong, và thị hiện ý muốn trở về cõi người.
Satthāpi sattappakaraṇāni desetvā manussalokaṃ āgamanatthāya ākappaṃ dassesi.
The Teacher, too, having taught the seven Abhidhamma treatises, displayed his intention to return to the human world.
Vua chư thiên Sakka triệu tập Vissakamma và ra lệnh xây một chiếc thang để Đức Như Lai giáng trần.
Sakko devarājā vissakammaṃ āmantetvā tathāgatassa otaraṇatthāya sopānaṃ māpetuṃ āṇāpesi.
Sakka, the king of devas, summoned Vissakamma and commanded him to construct a stairway for the Tathāgata's descent.
Ông đã xây một chiếc thang bằng vàng ở một bên, một chiếc bằng bạc ở một bên, và một chiếc bằng ngọc ở giữa.
So ekato sovaṇṇamayaṃ ekato rajatamayaṃ sopānaṃ māpetvā majjhe maṇimayaṃ māpesi.
So he constructed a golden stairway on one side, a silver one on the other, and a jeweled one in the middle.
Đức Bổn Sư đứng trên chiếc thang bằng ngọc và quyết định: “Mong đại chúng thấy Ta.”
Satthā maṇimaye sopāne ṭhatvā ‘‘mahājano maṃ passatū’’ti adhiṭṭhāsi.
The Teacher stood on the jeweled stairway and resolved, "May the great multitude see me!"
Với thần thông của mình, Ngài cũng quyết định: “Mong đại chúng thấy Đại Địa Ngục Avīci.”
Attano ānubhāveneva ‘‘mahājano avīcimahānirayaṃ passatū’’tipi adhiṭṭhāsi.
By his own power, he also resolved, "May the great multitude see the great Avīci hell!"
Biết được sự kinh hoàng phát sinh trong họ khi thấy địa ngục, Ngài đã thị hiện cõi trời.
Nirayadassanena cassa uppannasaṃvegataṃ ñatvā devalokaṃ dassesi.
Knowing that they were filled with urgency (saṃvega) by seeing hell, he showed them the deva world.
Khi Ngài giáng trần, Đại Phạm Thiên che lọng, vua chư thiên Sakka cầm bình bát, vua chư thiên Suyāma quạt chiếc quạt lông trời, và thần Gandhabba Pañcasikha đánh cây đàn Beluvapaṇḍu với năm mươi âm thanh (mucchanā) vang dội, đi trước Ngài.
Athassa otarantassa mahābrahmā chattaṃ dhāresi, sakko devarājā pattaṃ gaṇhi, suyāmo devarājā dibbaṃ vāḷabījaniṃ bīji, pañcasikho gandhabbadevaputto beluvapaṇḍuvīṇaṃ samapaññāsāya mucchanāhi mucchitvā vādento purato otari.
Then, as he descended, Mahābrahmā held an umbrella over him, Sakka, the king of devas, held his alms-bowl, Suyāma, the king of devas, fanned him with a divine yak-tail whisk, and Pañcasikha, the gandhabba deva-son, playing his beluvapaṇḍu vīṇā, tuned with fifty distinct notes, descended in front of him.
Khi Đức Phật đặt chân xuống đất, đại chúng đứng lên, nói: “Tôi sẽ đảnh lễ trước, tôi sẽ đảnh lễ trước.”
Buddhānaṃ pathaviyaṃ patiṭṭhitakāle ‘‘ahaṃ paṭhamaṃ vandissāmi, ahaṃ paṭhamaṃ vandissāmī’’ti mahājano aṭṭhāsi.
When the Buddhas established their feet on the earth, the great multitude stood eager, saying, "I will be the first to pay homage, I will be the first to pay homage!"
Tuy nhiên, ngay khi Đức Thế Tôn đặt chân xuống đất, cả đại chúng lẫn tám mươi vị Đại Thanh Văn đều không thể đảnh lễ trước, mà chỉ có Pháp Chủ Sāriputta mới có thể đảnh lễ trước.
Saha mahāpathavīakkamanena pana bhagavato neva mahājano na asītimahāsāvakā paṭhamakavandanaṃ sampāpuṇiṃsu, dhammasenāpati sāriputtattheroyeva pana sampāpuṇi.
However, upon the Bhagavā's mere stepping on the great earth, neither the great multitude nor the eighty great disciples were able to be the first to pay homage; only the Dhamma-senāpati, the Venerable Sāriputta, succeeded in doing so.
Tuy nhiên, cùng với việc đặt chân xuống đại địa, cả đại chúng lẫn tám mươi vị đại thinh văn đều không thể đảnh lễ Đức Thế Tôn đầu tiên, chỉ có Trưởng lão Tướng quân Chánh pháp Sāriputta mới có thể làm được.
Atha satthā dvādasayojanāya parisāya antare ‘‘therassa paññānubhāvaṃ jānantū’’ti puthujjanapañcakaṃ pañhaṃ ārabhi.
Then the Teacher, in the midst of the assembly extending for twelve yojanas, initiated a fivefold question concerning ordinary people, intending that 'they should know the elder's power of wisdom'.
Bấy giờ, giữa hội chúng rộng mười hai do-tuần, Đức Thế Tôn đã bắt đầu năm câu hỏi dành cho phàm nhân với ý định: “Mong rằng họ sẽ biết được uy lực trí tuệ của vị Trưởng lão.”
Paṭhamaṃ lokiyamahājano sallakkhessatīti puthujjanapañhaṃ pucchi.
First, he asked a question for ordinary people, thinking that 'the worldly multitude will comprehend'.
Trước hết, Ngài hỏi câu hỏi dành cho phàm nhân, nghĩ rằng: “Đại chúng thế gian sẽ nhận ra.”
Ye ye sallakkhiṃsu, te te kathayiṃsu.
Those who comprehended, answered.
Những ai nhận ra thì đều trình bày.
Dutiyaṃ puthujjanavisayaṃ atikkamitvā sotāpattimagge pañhaṃ pucchi.
Secondly, surpassing the scope of ordinary people, he asked a question concerning the path of stream-entry (sotāpatti).
Thứ hai, Ngài hỏi câu hỏi về đạo Tu-đà-hoàn, vượt qua cảnh giới của phàm nhân.
Puthujjanā tuṇhī ahesuṃ, sotāpannāva kathayiṃsu.
The ordinary people remained silent, but only the stream-winners (sotāpanna) answered.
Các phàm nhân im lặng, chỉ có các vị Tu-đà-hoàn trình bày.
Tato sotāpannānaṃ visayaṃ atikkamitvā sakadāgāmimagge pañhaṃ pucchi.
Thereafter, surpassing the scope of stream-winners, he asked a question concerning the path of once-returning (sakadāgāmi).
Sau đó, Ngài hỏi câu hỏi về đạo Tư-đà-hàm, vượt qua cảnh giới của các vị Tu-đà-hoàn.
Sotāpannā tuṇhī ahesuṃ, sakadāgāminova kathayiṃsu.
The stream-winners remained silent, but only the once-returners (sakadāgāmi) answered.
Các vị Tu-đà-hoàn im lặng, chỉ có các vị Tư-đà-hàm trình bày.
Tesampi visayaṃ atikkamitvā anāgāmimagge pañhaṃ pucchi.
Surpassing even their scope, he asked a question concerning the path of non-returning (anāgāmi).
Ngài lại hỏi câu hỏi về đạo A-na-hàm, vượt qua cả cảnh giới của họ.
Sakadāgāmino tuṇhī ahesuṃ, anāgāminova kathayiṃsu.
The once-returners remained silent, but only the non-returners (anāgāmi) answered.
Các vị Tư-đà-hàm im lặng, chỉ có các vị A-na-hàm trình bày.
Tesampi visayaṃ atikkamitvā arahattamagge pañhaṃ pucchi.
Surpassing even their scope, he asked a question concerning the path of arahantship.
Ngài lại hỏi câu hỏi về đạo A-la-hán, vượt qua cả cảnh giới của họ.
Anāgāmino tuṇhī ahesuṃ, arahantāva kathayiṃsu.
The non-returners remained silent, but only the arahants answered.
Các vị A-na-hàm im lặng, chỉ có các vị A-la-hán trình bày.
Tato heṭṭhimakoṭito paṭṭhāya abhiññāte abhiññāte sāvake pucchi, te attano attano paṭisambhidāvisaye ṭhatvā kathayiṃsu.
Then, starting from the lowest level, he questioned the well-known disciples (sāvaka), and they, standing firm in their respective spheres of analytical knowledge (paṭisambhidā), answered.
Sau đó, bắt đầu từ cấp thấp nhất, Ngài hỏi các vị thinh văn nổi danh, và họ đã trình bày, đứng trên cảnh giới tuệ phân tích của riêng mình.
Atha mahāmoggallānaṃ pucchi, sesasāvakā tuṇhī ahesuṃ, therova kathesi.
Then he questioned Mahāmoggallāna, and the other disciples remained silent; only the elder answered.
Bấy giờ, Ngài hỏi Đại Mục-kiền-liên, các thinh văn khác đều im lặng, chỉ có vị Trưởng lão trả lời.
Tassāpi visayaṃ atikkamitvā sāriputtattherassa visaye pañhaṃ pucchi.
Surpassing even his scope, he asked a question concerning the elder Sāriputta’s domain.
Ngài lại hỏi câu hỏi trong cảnh giới của Trưởng lão Sāriputta, vượt qua cả cảnh giới của vị ấy.
Mahāmoggallāno tuṇhī ahosi, sāriputtattherova kathesi.
Mahāmoggallāna remained silent, but only the elder Sāriputta answered.
Đại Mục-kiền-liên im lặng, chỉ có Trưởng lão Sāriputta trả lời.
Therassāpi visayaṃ atikkamitvā buddhavisaye pañhaṃ pucchi.
Surpassing even the elder’s scope, he asked a question concerning the domain of the Buddhas.
Ngài lại hỏi câu hỏi trong cảnh giới của chư Phật, vượt qua cả cảnh giới của vị Trưởng lão.
Dhammasenāpati āvajjentopi passituṃ na sakkoti, puratthimapacchimuttaradakkhiṇā catasso disā catasso anudisāti ito cito ca olokento pañhuppattiṭṭhānaṃ sallakkhetuṃ nāsakkhi.
The General of the Dhamma (Sāriputta), even though he contemplated, could not see; looking here and there in the four main directions—east, west, north, and south—and the four intermediate directions, he was unable to grasp the origin of the question.
Vị Tướng quân Chánh pháp dù có hướng tâm cũng không thể thấy được, nhìn qua nhìn lại bốn phương đông, tây, nam, bắc và bốn hướng phụ, cũng không thể nhận ra được nơi phát sinh của câu hỏi.
Satthā therassa kilamanabhāvaṃ jānitvā ‘‘sāriputto kilamati, nayamukhamassa dassessāmī’’ti ‘‘āgamehi tvaṃ, sāriputtā’’ti vatvā ‘‘nāyaṃ tuyhaṃ visayo pañho, buddhānaṃ esa visayo sabbaññūnaṃ yasassīna’’nti buddhavisayabhāvaṃ ācikkhitvā ‘‘bhūtamidanti, sāriputta, samanupassasī’’ti āha.
The Teacher, knowing the elder's weariness, and thinking, "Sāriputta is weary, I will show him the method," said, "Wait, Sāriputta," and explained that "this question is not your domain; this question is the domain of the omniscient and glorious Buddhas." Then he said, "Sāriputta, do you discern this as existent (bhūta)?"
Đức Thế Tôn biết được sự mệt mỏi của vị Trưởng lão, nghĩ rằng: “Sāriputta đang mệt mỏi, ta sẽ chỉ cho ông ấy manh mối,” bèn nói: “Hãy chờ đã, này Sāriputta,” rồi giải thích rằng đó là cảnh giới của chư Phật: “Câu hỏi này không phải là cảnh giới của ông, đây là cảnh giới của chư Phật, bậc Toàn Giác, bậc danh tiếng,” và nói: “Này Sāriputta, hãy quán xét điều này là đã sinh khởi.”
Thero ‘‘catumahābhūtikakāyapariggahaṃ me bhagavā ācikkhatī’’ti ñatvā ‘‘aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā’’ti āha.
The elder, realizing that "the Blessed One is explaining to me the comprehension of a body consisting of the four great primaries (catumahābhūtikakāya)," said, "Understood, Blessed One! Understood, Fortunate One!"
Vị Trưởng lão hiểu rằng: “Đức Thế Tôn đang chỉ cho ta về sự thấu triệt thân thể do bốn đại chủng tạo thành,” bèn thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, con đã hiểu, bạch Đức Thiện Thệ, con đã hiểu.”
Etasmiṃ ṭhāne ayaṃ kathā udapādi – mahāpañño vata, bho, sāriputtatthero, yatra hi nāma sabbehi anaññātaṃ pañhaṃ kathesi, buddhehi ca dinnanaye ṭhatvā buddhavisaye pañhaṃ kathesi, iti therassa paññānubhāvo yattakaṃ ṭhānaṃ buddhānaṃ kittisaddena otthaṭaṃ, sabbaṃ ajjhottharitvā gatoti evaṃ tāva thero aṭṭhuppattito mahāpaññatāya etadaggaṭṭhānaṃ labhi.
At this point, the following conversation arose: "Indeed, Venerable Sirs, the elder Sāriputta is greatly wise, for he answered a question unknown to all, and by adhering to the method taught by the Buddhas, he answered a question in the Buddha's domain." Thus, the elder's power of wisdom, having overcome all that was spread by the fame of the Buddhas, reached its pinnacle. Thus, the elder attained this foremost position ( aṭṭhuppattito) by reason of his great wisdom.
Tại nơi ấy, câu chuyện này đã khởi lên: “Ôi, Trưởng lão Sāriputta thật có đại trí tuệ, ngài đã trả lời được câu hỏi mà tất cả mọi người đều không biết, và đứng trên manh mối do chư Phật ban cho, ngài đã trả lời được câu hỏi thuộc cảnh giới của chư Phật.” Như vậy, uy lực trí tuệ của vị Trưởng lão đã lan tỏa bao trùm tất cả những nơi mà tiếng tăm của chư Phật đã lan đến. Như thế, trước hết, vị Trưởng lão đã nhận được địa vị cao nhất về đại trí tuệ do sự kiện phát sinh.
Evaṃ pabbajjaṃ upabrūhayamāno ekasmiṃ samaye bārāṇasiyaṃ brāhmaṇakule nibbatto.
Thus, while cultivating his ascetic life, he was born into a Brahmin family in Bārāṇasī at one time.
Như vậy, trong khi phát triển đời sống xuất gia, vào một thời, ngài đã tái sinh trong một gia đình Bà-la-môn ở Bārāṇasī.
Tayo vede uggaṇhitvā tattha sāraṃ apassanto ‘‘pabbajitvā ekaṃ mokkhadhammaṃ gavesituṃ vaṭṭatī’’ti cittaṃ uppādesi.
Having mastered the three Vedas and not seeing any essence therein, he conceived the idea that "it is proper to go forth and seek the one path to liberation."
Sau khi học thuộc ba bộ Veda và không thấy được cốt tủy trong đó, ngài đã khởi lên ý nghĩ: “Nên xuất gia để tìm kiếm một pháp giải thoát.”
Tasmiṃ kāle bodhisattopi kāsiraṭṭhe udiccabrāhmaṇamahāsālakule nibbatto vuddhimanvāya uggahitasippo kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā gharāvāsaṃ pahāya himavantaṃ pavisitvā kasiṇaparikammaṃ katvā pañca abhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā vanamūlaphalāhāro himavantappadese vasati.
At that time, the Bodhisatta was also born into a prominent brahmin family in the Kāsī country. Having grown up and mastered the arts, he saw the danger in sensual pleasures and the benefit in renunciation. He abandoned the household life, entered the Himālaya region, performed kasiṇa practice, developed the five higher knowledges (abhiññā) and eight attainments (samāpatti), and lived in the Himālaya region, subsisting on roots and fruits from the forest.
Vào thời đó, Bồ-tát cũng đã tái sinh trong một gia đình Bà-la-môn đại phú ở xứ Kāsī. Khi trưởng thành, học xong các nghề, thấy được sự nguy hại trong các dục lạc và lợi ích trong sự xuất ly, ngài đã từ bỏ đời sống gia đình, đi vào Hy-mã-lạp-sơn, thực hành đề mục kasina, chứng đắc năm pháp thần thông và tám bậc thiền chứng, sống trong vùng Hy-mã-lạp-sơn, ăn rễ cây và trái cây trong rừng.
Sopi māṇavo nikkhamitvā tasseva santike pabbaji.
That young man also went forth and became a recluse in his presence.
Chàng thanh niên kia cũng xuất gia, tu học nơi vị ấy.
Parivāro mahā ahosi pañcasatamattā isayo.
His retinue was large, consisting of about five hundred ascetics.
Đoàn tùy tùng rất đông, có khoảng năm trăm vị ẩn sĩ.
Athassa so jeṭṭhantevāsiko ekadesaṃ parisaṃ gahetvā loṇambilasevanatthaṃ manussapathaṃ agamāsi.
Then his chief disciple, taking a portion of the assembly, went to a human habitation to partake of salt and sour food.
Bấy giờ, vị đệ tử trưởng của ngài dẫn một nhóm đệ tử đi đến vùng có người ở để dùng muối và đồ chua.
Tasmiṃ samaye bodhisatto tasmiṃyeva himavantappadese kālaṃ akāsi.
At that time, the Bodhisatta passed away in that same Himālaya region.
Vào thời điểm đó, Bồ-tát đã qua đời tại vùng Hy-mã-lạp-sơn ấy.
Kālakiriyasamayeva naṃ antevāsikā sannipatitvā pucchiṃsu – ‘‘atthi tumhehi koci viseso adhigato’’ti.
At the very moment of his passing, his disciples gathered and asked him, "Have you attained any special quality?"
Ngay lúc ngài qua đời, các đệ tử đã tập hợp lại và hỏi ngài: “Thầy có chứng đắc được pháp đặc biệt nào không?”
Bodhisatto ‘‘natthi kiñcī’’ti vatvā aparihīnajjhāno ābhassarabrahmaloke nibbatto.
The Bodhisatta, saying "There is nothing whatsoever," and without decline in his jhāna, was reborn in the Ābhassara Brahmā world.
Bồ-tát nói: “Không có gì cả,” và không bị suy giảm thiền, ngài đã tái sinh vào cõi trời Quang Âm.
So kiñcāpi ākiñcaññāyatanassa lābhī, bodhisattānaṃ pana arūpāvacare paṭisandhi nāma na hoti.
Although he had attained the sphere of nothingness (ākiñcaññāyatana), Bodhisattas are not reborn in the immaterial spheres.
Mặc dù ngài đã đắc Vô Sở Hữu Xứ Thiền, nhưng chư Bồ-tát không bao giờ tái sinh vào cõi vô sắc.
Abhabbaṭṭhānattā.
Because it is an unsuitable place for them.
Vì đó là nơi không thích hợp.
Iti so arūpasamāpattilābhī samānopi rūpāvacare nibbatti.
Thus, although he had attained the immaterial attainments, he was reborn in the fine-material sphere.
Vì vậy, dù đã đắc các bậc thiền vô sắc, ngài vẫn tái sinh vào cõi sắc giới.
Antevāsikāpissa ‘‘ācariyo ‘natthi kiñcī’ti āha, moghā tassa kālakiriyā’’ti na kiñci sakkārasammānaṃ akaṃsu.
His disciples, thinking, "The teacher said, 'There is nothing whatsoever,' so his passing was in vain," did not show him any reverence or honor.
Các đệ tử của ngài nghĩ rằng: “Thầy nói ‘không có gì cả,’ sự qua đời của thầy thật vô ích,” nên họ đã không thực hiện bất kỳ sự cúng dường hay tôn kính nào.
Atha so jeṭṭhantevāsiko atikkante vassāvāse āgantvā ‘‘kahaṃ ācariyo’’ti pucchi.
Then, when the rainy season had passed, his chief disciple returned and asked, "Where is the teacher?"
Bấy giờ, sau khi hết mùa an cư mưa, vị đệ tử trưởng trở về và hỏi: “Thầy ở đâu?”
Kālaṃ katoti.
"He passed away," they replied.
“Đã qua đời rồi.”
Api nu ācariyena laddhaguṇaṃ pucchitthāti?
"Did you ask about the qualities the teacher attained?"
“Các vị có hỏi về phẩm chất mà thầy đã chứng đắc không?”
Āma pucchimhāti.
"Yes, we asked," they replied.
“Vâng, chúng tôi đã hỏi.”
Kiṃ vadetīti?
"What did he say?"
“Thầy nói gì?”
Natthi kiñcīti.
"Nothing whatsoever," they said.
“‘Không có gì cả.’”
Mayampi ‘‘ācariyena laddhaguṇo nāma natthī’’ti nāssa sakkārasammānaṃ karimhāti.
"We too, thinking that 'the teacher attained no qualities whatsoever,' did not show him reverence or honor," they said.
“Chúng tôi cũng nghĩ rằng ‘thầy không có phẩm chất nào đã chứng đắc,’ nên chúng tôi đã không cúng dường hay tôn kính ngài.”
Tumhe bhāsitassa atthaṃ na jānittha, ācariyo ākiñcaññāyatanassa lābhīti.
"You did not understand the meaning of what he said; the teacher had attained the sphere of nothingness (ākiñcaññāyatana)," he replied.
“Các vị không hiểu ý nghĩa của lời nói đó, thầy đã đắc Vô Sở Hữu Xứ Thiền.”
Evaṃ isigaṇaṃ saññāpetvā bodhisatto brahmalokameva gato.
Having thus admonished the assembly of ascetics, the Bodhisatta returned to the Brahmā world.
Sau khi làm cho đoàn ẩn sĩ hiểu ra như vậy, Bồ-tát đã trở về cõi Phạm thiên.
Sesaisigaṇopi aparihīnajjhāno hutvā kālaṃ katvā brahmalokaparāyaṇo jāto.
The remaining assembly of ascetics, whose jhānas had not declined, passed away and were reborn in the Brahmā world.
Các ẩn sĩ còn lại cũng không bị suy giảm thiền, sau khi qua đời đã trở thành bạn đồng hành ở cõi Phạm thiên.
Tattha bodhisatto sabbaññutaṃ patto, jeṭṭhantevāsiko sāriputtatthero jāto, sesā isayo buddhaparisā jātāti evaṃ atītepi sāriputto mahāpaññova saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ jānituṃ samatthoti veditabbo.
There, the Bodhisatta attained omniscience, the chief disciple became the elder Sāriputta, and the other ascetics became the Buddha's assembly. Thus, it should be understood that even in the past, Sāriputta was greatly wise, capable of understanding the detailed meaning of what was briefly said.
Trong câu chuyện đó, Bồ-tát đã đạt được Toàn Giác, vị đệ tử trưởng đã trở thành Trưởng lão Sāriputta, các ẩn sĩ còn lại đã trở thành hội chúng của Đức Phật. Như vậy, cần phải hiểu rằng trong quá khứ, Sāriputta cũng đã có đại trí tuệ, có khả năng hiểu rõ ý nghĩa của lời nói ngắn gọn một cách chi tiết.
Idaṃ candābhajātakaṃ kathesi.
He taught this Candābha Jātaka.
Ngài đã thuyết bài kinh Candābhajātaka này.
Etthāpi ācariyo kālaṃ karonto antevāsikehi pucchito ‘‘odātakasiṇaṃ candābhaṃ nāma, pītakasiṇaṃ sūriyābhaṃ nāmāti taṃ ubhayaṃ yo paññāya gādhati pavisati pakkhandati, so avitakkena dutiyajjhānena ābhassarūpago hoti, tādiso aha’’nti sandhāya – ‘‘candābhaṃ sūriyābha’’nti āha.
Here too, when the teacher was dying, being asked by his disciples, he said, “The white kasina is called moon-like, and the yellow kasina is called sun-like. Whoever, with wisdom, plunges into and enters both of these, he attains the Abhassara realm by the second jhāna, which is without initial thought. I am such a one.” With this in mind, he said, “moon-like and sun-like.”
Trong đó, vị thầy khi sắp mệnh chung, được các đệ tử hỏi, đã nói: “odātakasiṇa (biến xứ trắng) gọi là candābha (ánh trăng), pītakasiṇa (biến xứ vàng) gọi là sūriyābha (ánh trời). Ai thấu đạt, nhập vào, đi vào cả hai điều đó bằng trí tuệ, người ấy với thiền thứ hai không tầm sẽ sanh về cõi Quang Âm, ta là người như vậy”, với ý này, ngài đã nói: “candābhaṃ sūriyābhaṃ”.
Sesaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.
The rest should be understood in the same manner as before.
Phần còn lại nên được hiểu theo cách trước.
Evaṃ āgamanatopi labhi.
Thus, he attained it from the perspective of tradition.
Như vậy, ngài đã đạt được địa vị ấy từ phương diện kinh điển.
Ciṇṇaṃ cetaṃ therassa nirayaṃ gantvā attano iddhibalena nirayasattānaṃ assāsajananatthaṃ sītaṃ adhiṭṭhāya cakkamattaṃ padumaṃ māpetvā padumakaṇṇikāyaṃ nisīditvā dhammakathaṃ katheti, devalokaṃ gantvā devasaṅghaṃ kammagatiṃ jānāpetvā saccakathaṃ kathetīti evaṃ ciṇṇavasito labhi.
It was also the Thera's practice to go to hell, and by his psychic power, to generate comfort for the beings in hell by creating a lotus the size of a wheel, sitting on its pericarp, and delivering a Dhamma talk; and to go to the deva-world, make the assembly of devas understand the kammic destiny, and deliver a discourse on the Truths. Thus, he attained it by being accomplished in practice.
Đây cũng là điều Trưởng lão thường thực hành: đi đến địa ngục, dùng thần lực của mình để an ủi chúng sanh địa ngục, ngài chú nguyện cho có sự mát mẻ, hóa hiện một đóa sen lớn bằng bánh xe, ngồi trên nhụy sen và thuyết pháp; đi đến cõi trời, làm cho chúng chư thiên biết về nghiệp báo và thuyết về Tứ diệu đế. Như vậy, ngài đã đạt được địa vị ấy do sự thuần thục đã thực hành.
Ṭhapetvā ca sammāsambuddhaṃ añño sāvako mahāmoggallāno viya mahiddhiko mahānubhāvo natthīti evaṃ guṇātirekato labhi.
And apart from the Perfectly Self-Enlightened One, no other disciple is as greatly powerful and mighty as Mahāmoggallāna. Thus, he attained it due to excellence of qualities.
Ngoại trừ Bậc Chánh Đẳng Giác, không có vị thinh văn nào có đại thần lực, đại oai lực như Mahāmoggallāna. Như vậy, ngài đã đạt được địa vị ấy do đức hạnh vượt trội.
Yathā cesa, evaṃ mahākassapattheropi sabbehevimehi kāraṇehi etadaggaṭṭhānaṃ labhi.
Just as with him, so too Mahākassapa Thera attained this foremost position for all these reasons.
Giống như vị ấy, Trưởng lão Mahākassapa cũng đã đạt được địa vị cao nhất nhờ cả bốn lý do này.
Sammāsambuddho hi therassa tigāvutaṃ maggaṃ paccuggamanaṃ katvā tīhi ovādehi upasampādetvā cīvaraṃ parivattetvā adāsi.
Indeed, the Perfectly Self-Enlightened One went three gavutas to meet the Thera, ordained him with three admonitions, and exchanged robes with him.
Bậc Chánh Đẳng Giác đã đi ra đón Trưởng lão một quãng đường ba gāvuta, làm lễ xuất gia cho ngài bằng ba lời giáo huấn, và đã trao đổi y với ngài.
Tasmiṃ samaye mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā kampi, mahājanassa abbhantare therassa kittisaddo ajjhottharitvā gato.
At that time, the great earth trembled to its ocean boundaries, and the Thera's fame spread throughout the great multitude.
Vào lúc đó, đại địa đã rung chuyển đến tận mép nước, và danh tiếng của Trưởng lão đã vang dội khắp đại chúng.
Evaṃ aṭṭhuppattito labhi.
Thus, he attained it from the perspective of his origin.
Như vậy, ngài đã đạt được địa vị ấy từ duyên khởi.
Na cesa idāneva dhutadharo, atīte pañca jātisatāni isipabbajjaṃ pabbajitopi dhutadharova ahosi.
And he was not only an ascetic practitioner now, but in the past, having gone forth as an ascetic for five hundred births, he was also an ascetic practitioner.
Không chỉ bây giờ ngài mới là người thực hành hạnh đầu đà, mà trong quá khứ, khi xuất gia làm đạo sĩ trong năm trăm kiếp, ngài cũng đã là người thực hành hạnh đầu đà.
Guṇavaseneva hi sammāsambuddho yathā nāma rājā cakkavattī cakkaratanānubhāvena cakkavāḷagabbhe rajjasiriṃ patvā ‘‘pattabbaṃ me pattaṃ, kiṃ me idāni mahājanena olokitenā’’ti na appossukko hutvā rajjasiriṃyeva anubhoti, kālena pana kālaṃ vinicchayaṭṭhāne nisīditvā niggahetabbe niggaṇhāti, paggahetabbe paggaṇhāti, ṭhānantaresu ca ṭhapetabbayuttake ṭhānantaresu ṭhapeti, evamevaṃ mahābodhimaṇḍe adhigatassa sabbaññutaññāṇassa ānubhāvena anuppattadhammarajjo dhammarājāpi ‘‘kiṃ me idāni lokena olokitena, anuttaraṃ phalasamāpattisukhaṃ anubhavissāmī’’ti appossukkataṃ anāpajjitvā catuparisamajjhe paññattavarabuddhāsane nisinno aṭṭhaṅgasamannāgataṃ brahmassaraṃ nicchāretvā dhammaṃ desayamāno niggahetabbayutte kaṇhadhamme puggale sinerupāde pakkhipanto viya apāyabhayasantajjanena niggahetvā paggahetabbayutte kalyāṇadhamme puggale ukkhipitvā bhavagge nisīdāpento viya paggaṇhitvā ṭhānantaresu ṭhapetabbayuttake aññāsikoṇḍaññattherādayo sāvake yāthāvasarasaguṇavaseneva ṭhānantaresu ṭhapento etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ rattaññūnaṃ, yadidaṃ aññāsikoṇḍaññotiādimāha.
It was precisely by virtue of their qualities that the Perfectly Enlightened One—just as a wheel-turning monarch, having attained royal dominion in the midst of the world-system by the power of his jewel-wheel, does not become negligent, thinking, "What I ought to attain, I have attained; what is the point of being looked upon by the populace now?", but rather enjoys the royal dominion and, from time to time, sits in the court of justice, punishing those who ought to be punished, exalting those who ought to be exalted, and establishing those worthy of positions in their proper places—even so, the Dhamma King, having attained the Dhamma-kingship by the power of his omniscience acquired at the Great Bodhi-maṇḍa, did not become negligent, thinking, "What is the point of being looked upon by the world now? I shall enjoy the happiness of the attainment of the supreme fruit," but instead, seated on the excellent Buddha-throne established in the midst of the four assemblies, he sent forth his voice, endowed with eight characteristics, and taught the Dhamma. He admonished individuals whose conduct was unwholesome and worthy of censure, as if casting them down to the base of Mount Sineru through the threat of the lower realms. He exalted individuals whose conduct was wholesome and worthy of praise, as if lifting them up to sit at the summit of existence. And he established disciples worthy of prominent positions, such as Aññāsikoṇḍañña Thera and others, in their respective foremost positions based on their true qualities and virtues, saying, " Among my disciples, monks who are long-standing, O bhikkhus, this Aññāsikoṇḍañña is the foremost." and so on.
Chính nhờ năng lực của các công đức mà Đức Chánh Đẳng Giác, giống như một vị Chuyển Luân Vương, nhờ uy lực của bánh xe báu, sau khi đạt được sự thịnh vượng của vương quốc trong toàn cõi vũ trụ, không phải là người không quan tâm mà nghĩ rằng: “Ta đã đạt được điều cần đạt, bây giờ ta cần gì để đại chúng nhìn ngắm?” mà chỉ hưởng thụ sự thịnh vượng của vương quốc, nhưng đúng thời điểm thì Ngài ngồi ở nơi phân xử, quở trách những người đáng quở trách, tán dương những người đáng tán dương, và bổ nhiệm những người xứng đáng vào các vị trí thích hợp. Cũng vậy, Vị Pháp Vương, sau khi đạt được Pháp vương quốc nhờ uy lực của Tuệ Toàn Giác đã chứng đắc dưới cội Đại Bồ-đề, không phải là người không quan tâm mà nghĩ rằng: “Bây giờ ta cần gì để thế gian nhìn ngắm? Ta sẽ thọ hưởng an lạc của quả vị thiền định vô thượng,” mà Ngài ngồi trên Pháp tòa tối thượng đã được thiết lập giữa bốn hội chúng, cất lên tiếng Phạm âm có tám chi phần, thuyết giảng Pháp, quở trách những người có ác pháp đáng quở trách như thể ném họ xuống chân núi Sineru bằng cách đe dọa họ với nỗi sợ hãi về các cõi khổ; tán dương những người có thiện pháp đáng tán dương như thể nâng họ lên và đặt họ ngồi trên đỉnh hữu; và bổ nhiệm các đệ tử như Trưởng lão Aññāsikoṇḍañña vào các vị trí thích hợp theo đúng bản chất và công đức của họ, Ngài đã nói: “Này các Tỳ-kheo, trong số các Tỳ-kheo đệ tử của Ta là những bậc trưởng lão, vị này là bậc tối thượng, tức là Aññāsikoṇḍañña,” và những điều tương tự.
Tattha etadagganti padaṃ vuttatthameva.
Therein, the word etadaggaṃ (foremost) has already been explained.
Trong đó, từ etadagga (tối thượng) đã được giải thích ý nghĩa.
Rattaññūnanti rattiyo jānantānaṃ.
Rattaññūnanti means "those who know the nights (past)."
Rattaññūna (bậc trưởng lão): là những người đã biết nhiều đêm.
Ṭhapetvā hi sammāsambuddhaṃ añño sāvako aññāsikoṇḍaññattherato paṭhamataraṃ pabbajito nāma natthīti pabbajitakālato paṭṭhāya thero cirakālaṃ rattiyo jānātīti rattaññū.
For, apart from the Sammāsambuddha, there is no other disciple who had gone forth earlier than Aññāsikoṇḍañña Thera. Thus, the Elder knew the nights for a long time since the time of his ordination, and is therefore called rattaññū (long-standing).
Thật vậy, không có đệ tử nào khác xuất gia trước Trưởng lão Aññāsikoṇḍañña ngoại trừ Đức Chánh Đẳng Giác. Vì vậy, từ khi xuất gia, Trưởng lão đã biết nhiều đêm dài, nên Ngài là bậc trưởng lão (rattaññū).
Sabbapaṭhamaṃ dhammassa paṭividdhattā yadā tena dhammo paṭividdho, cirakālato paṭṭhāya taṃ rattiṃ jānātītipi rattaññū.
Because he was the very first to penetrate the Dhamma, he is also called rattaññū as he knows that night (of penetration) from a long time ago.
Vì Ngài là người đầu tiên chứng đạt Pháp, nên khi Ngài chứng đạt Pháp, Ngài đã biết đêm đó từ rất lâu, nên Ngài cũng là bậc trưởng lão (rattaññū).
Apica khīṇāsavānaṃ rattidivasaparicchedo pākaṭova hoti, ayañca paṭhamakhīṇāsavoti evampi rattaññūnaṃ sāvakānaṃ ayameva aggo purimakoṭibhūto seṭṭho.
Moreover, for Arahants, the distinction between nights and days is clear, and he was the first Arahant. Thus, he is the foremost, the primary and chief among the disciples who are rattaññū.
Hơn nữa, sự phân biệt ngày đêm của các vị A-la-hán là rõ ràng, và vị này là A-la-hán đầu tiên, nên Ngài là bậc tối thượng, đứng đầu trong số các đệ tử là những bậc trưởng lão.
Tena vuttaṃ – ‘‘rattaññūnaṃ yadidaṃ aññāsikoṇḍañño’’ti.
Therefore, it was said: "Among the long-standing, Aññāsikoṇḍañña is this one."
Do đó, đã nói: “Trong số những bậc trưởng lão, tức là Aññāsikoṇḍañña.”
Ettha ca yadidanti nipāto, tassa theraṃ avekkhitvā yo esoti, aggasaddaṃ avekkhitvā yaṃ etanti attho.
Here, yadidaṃ is a particle. Its meaning, referring to the Elder, is "who is this," and referring to the word "foremost," its meaning is "which is this."
Ở đây, yadidaṃ là một giới từ, ý nghĩa của nó là “vị ấy” khi đề cập đến Trưởng lão, và “điều này” khi đề cập đến từ tối thượng (agga).
Aññāsikoṇḍaññoti ñātakoṇḍañño paṭividdhakoṇḍañño.
Aññāsikoṇḍañño means Koṇḍañña who understood; Koṇḍañña who penetrated.
Aññāsikoṇḍañño có nghĩa là Koṇḍañña đã biết, Koṇḍañña đã chứng ngộ.
Tenevāha – ‘‘aññāsi vata, bho, koṇḍañño, aññāsi vata, bho, koṇḍaññoti.
Therefore, it was said: "Indeed, Koṇḍañña has understood, friends! Indeed, Koṇḍañña has understood, friends!"
Chính vì thế đã nói: “Thật vậy, Koṇḍañña đã biết! Thật vậy, Koṇḍañña đã biết!”
Iti hidaṃ āyasmato koṇḍaññassa aññāsikoṇḍañño tveva nāmaṃ ahosī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 17).
Thus, the Venerable Koṇḍañña came to be known as Aññāsikoṇḍañña.
Vì vậy, tên của Tôn giả Koṇḍañña là Aññāsikoṇḍañña.
Tattha imassa tāva therassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ito kappasatasahassamatthake padumuttaro nāma buddho loke udapādi, tassa paṭividdhasabbaññutaññāṇassa mahābodhipallaṅkato uṭṭhahantassa mahāpathaviyaṃ ṭhapetuṃ pāde ukkhittamatte pādasampaṭicchanatthaṃ mahantaṃ padumapupphaṃ uggañchi, tassa dhurapattāni navutihatthāni honti, kesaraṃ tiṃsahatthaṃ, kaṇṇikā dvādasahatthā, pādena patiṭṭhitaṭṭhānaṃ ekādasahatthaṃ.
In this regard, the progressive story concerning this Elder's questions is as follows: A hundred thousand aeons ago, a Buddha named Padumuttara arose in the world. When he, who had penetrated omniscience, lifted his foot from the great Bodhi-pallaṅka, a massive lotus flower arose to receive his foot. Its main petals were ninety cubits long, its stamens thirty cubits, its pericarp twelve cubits, and the place where his foot rested was eleven cubits.
Trong đó, câu chuyện tuần tự về vị Trưởng lão này như sau: Một trăm ngàn đại kiếp về trước, có một vị Phật tên là Padumuttara xuất hiện trên thế gian. Khi Ngài, người đã chứng đạt Tuệ Toàn Giác, vừa nhấc chân khỏi bồ đoàn Đại Bồ-đề, một đóa sen lớn đã mọc lên để đỡ chân Ngài. Những cánh sen chính dài chín mươi cubit, nhụy sen dài ba mươi cubit, đài sen dài mười hai cubit, và chỗ chân Ngài đặt dài mười một cubit.
Tassa pana bhagavato sarīraṃ aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi.
The body of that Blessed One was fifty-eight cubits tall.
Thân của Đức Thế Tôn ấy cao năm mươi tám cubit.
Tassa padumakaṇṇikāya dakkhiṇapāde patiṭṭhahante mahātumbamattā reṇu uggantvā sarīraṃ okiramānā otari, vāmapādassa ṭhapanakālepi tathārūpaṃyeva padumaṃ uggantvā pādaṃ sampaṭicchi.
As his right foot rested on the lotus pericarp, a cloud of dust the size of a large gourd arose and descended, showering his body. When he placed his left foot, a similar lotus arose and received his foot.
Khi Ngài đặt chân phải lên đài sen, một lượng phấn hoa lớn như quả bầu đã bay lên và phủ xuống thân Ngài. Khi đặt chân trái, một đóa sen tương tự cũng mọc lên và đỡ chân Ngài.
Tatopi uggantvā vuttappamāṇāva reṇu sarīraṃ okiri.
From that, too, a cloud of dust of the stated size arose and showered his body.
Từ đó, một lượng phấn hoa có kích thước như đã nói cũng bay lên và phủ xuống thân Ngài.
Taṃ pana reṇuṃ abhibhavamānā tassa bhagavato sarīrappabhā nikkhamitvā yantanāḷikāya vissaṭṭhasuvaṇṇarasadhārā viya samantā dvādasayojanaṭṭhānaṃ ekobhāsaṃ akāsi.
Overpowering that dust, the aura from that Blessed One's body emanated, making the entire twelve-yojana area glow with a single radiance, like a stream of molten gold released from a pipe.
Tuy nhiên, hào quang từ thân của Đức Thế Tôn ấy đã vượt qua lớp phấn hoa đó, tỏa ra khắp mười hai dojana, làm cho mọi nơi trở nên sáng rực như dòng vàng lỏng chảy ra từ ống máy.
Tatiyapāduddharaṇakāle pathamuggataṃ padumaṃ antaradhāyi, pādasampaṭicchanatthaṃ aññaṃ navaṃ padumaṃ uggañchi.
At the time of lifting his third foot, the first lotus disappeared, and another new lotus arose to receive his foot.
Khi Ngài nhấc chân thứ ba, đóa sen đầu tiên biến mất, và một đóa sen mới khác mọc lên để đỡ chân Ngài.
Imināva niyāmena yattha yattha gantukāmo hoti, tattha tatthāpi mahāpadumaṃ uggacchati.
In this same manner, wherever he desired to go, a great lotus would arise there.
Theo cách này, bất cứ nơi nào Ngài muốn đi, một đóa sen lớn đều mọc lên ở đó.
Tenevassa ‘‘padumuttarasammāsambuddho’’ti nāmaṃ ahosi.
Hence, he was named Padumuttara Sammāsambuddha.
Vì vậy, Ngài có tên là Padumuttara Sammāsambuddha.
Evaṃ so bhagavā loke uppajjitvā bhikkhusatasahassaparivāro mahājanassa saṅgahatthāya gāmanigamarājadhānīsu bhikkhāya caranto haṃsavatīnagaraṃ sampāpuṇi.
Having thus appeared in the world, that Blessed One, accompanied by a hundred thousand bhikkhus, went about collecting alms in villages, towns, and royal cities to benefit the multitude, and arrived at Haṃsavatī city.
Như vậy, Đức Thế Tôn ấy đã xuất hiện trên thế gian, cùng với một trăm ngàn Tỳ-kheo tùy tùng, đi khất thực qua các làng mạc, thị trấn, kinh đô để giúp đỡ đại chúng, và đã đến thành phố Haṃsavatī.
Tassa āgatabhāvaṃ sutvā pitā mahārājā paccuggamanaṃ akāsi.
Hearing of his arrival, the great King, his father, went out to meet him.
Nghe tin Ngài đến, vua cha đã ra đón Ngài.
Satthā tassa dhammakathaṃ kathesi.
The Teacher gave him a Dhamma talk.
Đức Đạo Sư đã thuyết Pháp cho vua.
Desanāpariyosāne keci sotāpannā keci sakadāgāmī keci anāgāmī keci arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
At the end of the discourse, some attained stream-entry, some once-returning, some non-returning, and some arahantship.
Khi bài pháp kết thúc, một số người chứng đắc Sơ quả, một số Nhị quả, một số Tam quả, một số Tứ quả A-la-hán.
Rājā svātanāya dasabalaṃ nimantetvā punadivase kālaṃ ārocāpetvā bhikkhusatasahassaparivārassa bhagavato sakanivesane mahādānaṃ adāsi.
The King invited the Dasabala for the following day, and when the time was announced the next day, he offered a great alms-giving to the Blessed One, accompanied by a hundred thousand bhikkhus, in his own residence.
Vua đã thỉnh Đức Thập Lực vào ngày hôm sau, và sau khi báo giờ, đã cúng dường đại thí tại tư thất của mình cho Đức Thế Tôn cùng một trăm ngàn Tỳ-kheo tùy tùng.
Satthā bhattānumodanaṃ katvā vihārameva gato.
The Teacher, after expressing appreciation for the meal, returned to the monastery.
Đức Đạo Sư đã tùy hỷ sau bữa ăn và trở về tinh xá.
Teneva niyāmena punadivase nāgarā, punadivase rājāti dīghamaddhānaṃ dānaṃ adaṃsu.
In the same manner, the townspeople offered alms on the next day, and the king again on the day after, and so they continued offering alms for a long period.
Theo cách đó, ngày hôm sau là dân chúng, ngày hôm sau nữa là vua, cứ thế họ đã cúng dường trong một thời gian dài.
Tasmiṃ kāle ayaṃ thero haṃsavatīnagare gahapatimahāsālakule nibbatto.
At that time, this Elder was born in the family of a wealthy householder in Haṃsavatī city.
Vào thời đó, vị Trưởng lão này sinh ra trong một gia đình đại phú hộ tại thành phố Haṃsavatī.
Ekadivasaṃ buddhānaṃ dhammadesanākāle haṃsavatīnagaravāsino gandhamālādihatthe yena buddho, yena dhammo, yena saṅgho, tanninne tappoṇe tappabbhāre gacchante disvā tena mahājanena saddhiṃ dhammadesanaṭṭhānaṃ agamāsi.
One day, during a Dhamma discourse by the Buddhas, he saw the residents of Haṃsavatī city, holding perfumes and garlands, heading towards the Buddha, towards the Dhamma, towards the Saṅgha, with their minds inclined and leaning towards them. He went with that multitude to the place of the Dhamma discourse.
Một ngày nọ, khi Đức Phật thuyết Pháp, Ngài thấy những người dân thành Haṃsavatī mang theo hương hoa và các vật phẩm khác đi về phía Đức Phật, về phía Pháp, về phía Tăng, hướng tâm về đó, nghiêng về đó, và Ngài đã cùng với đại chúng đó đến nơi thuyết Pháp.
Tasmiñca samaye padumuttaro bhagavā attano sāsane paṭhamaṃ paṭividdhadhammaṃ ekaṃ bhikkhuṃ etadaggaṭṭhāne ṭhapesi.
At that time, the Blessed One Padumuttara established a certain bhikkhu, who was the first to penetrate the Dhamma in his Dispensation, in the foremost position.
Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn Padumuttara đã bổ nhiệm một Tỳ-kheo là người đầu tiên chứng đạt Pháp trong giáo pháp của Ngài vào vị trí tối thượng (etadagga).
So kulaputto taṃ kāraṇaṃ sutvā ‘‘mahā vatāyaṃ bhikkhu, ṭhapetvā kira buddhaṃ añño iminā paṭhamataraṃ paṭividdhadhammo nāma natthi.
That young man of good family, hearing this, thought, "Great indeed is this bhikkhu! It is said that no other disciple, apart from the Buddha, penetrated the Dhamma before him.
Vị thiện gia nam tử đó nghe việc ấy, suy nghĩ: “Vị Tỳ-kheo này thật vĩ đại! Ngoại trừ Đức Phật, không có ai khác chứng đạt Pháp trước vị này. Ước gì trong tương lai con cũng có thể trở thành người đầu tiên chứng đạt Pháp trong giáo pháp của một vị Phật!”
Aho vatāhampi anāgate ekassa buddhassa sāsane paṭhamaṃ dhammaṃ paṭivijjhanasamattho bhaveyya’’nti cintetvā desanāpariyosāne bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ‘‘sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantesi.
Oh, if only I too, in the dispensation of a future Buddha, could be able to penetrate the Dhamma first!" Having reflected thus, at the end of the discourse, he approached the Blessed One and invited him, saying, "Please accept alms from me tomorrow."
Sau khi bài pháp kết thúc, Ngài đến gần Đức Thế Tôn và thỉnh: “Xin Đức Thế Tôn nhận bữa khất thực của con vào ngày mai.”
Satthā adhivāsesi.
The Teacher assented.
Đức Đạo Sư đã chấp thuận.
So bhagavantaṃ abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā sakanivesanaṃ gantvā sabbarattiṃ buddhānaṃ nisajjanaṭṭhānaṃ gandhadāmamālādāmādīhi alaṅkaritvā paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā tassā rattiyā accayena sakanivesane bhikkhusatasahassaparivārassa bhagavato vicitrayāgukhajjakaparivāraṃ nānārasasūpabyañjanaṃ gandhasālibhojanaṃ datvā bhattakiccapariyosāne ticīvarapahonake vaṅgapaṭṭe tathāgatassa pādamūle ṭhapetvā cintesi – ‘‘nāhaṃ parittakassa ṭhānassatthāya carāmi, mahantaṃ ṭhānaṃ patthento carāmi, na kho pana sakkā ekameva divasaṃ dānaṃ datvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetu’’nti ‘‘anupaṭipāṭiyā satta divasāni mahādānaṃ datvā patthessāmī’’ti.
That (setthi), having saluted the Blessed One, circumambulated him, and gone to his own residence, decorated the Buddha's sitting place for the entire night with fragrant garlands and flower garlands, etc., and had delicious hard and soft foods prepared. After that night had passed, in his own residence, he offered to the Blessed One, who was surrounded by a hundred thousand bhikkhus, a meal of fragrant rice accompanied by various kinds of gruel, solid foods, and sauces with diverse flavors. At the end of the meal, he placed sets of three robes sufficient for one hundred thousand bhikkhus, made of Bengal cloth, at the feet of the Tathāgata and thought: "I do not strive for a small position; I strive for a great position. But it is not possible to aspire to such a position by giving alms for just one day." (He decided) "I will give great alms for seven consecutive days and then make my aspiration."
Sau khi đảnh lễ Đức Thế Tôn và đi nhiễu hữu, ông ấy trở về nhà mình, suốt đêm trang hoàng chỗ ngồi của chư Phật bằng vòng hoa thơm và các loại vòng hoa khác, chuẩn bị đồ ăn thức uống thượng vị. Sau đêm đó, tại nhà mình, ông dâng cúng Đức Thế Tôn cùng một trăm ngàn Tỳ-kheo thức ăn làm từ gạo thơm, với đủ loại cháo, bánh và các món ăn phụ nhiều hương vị. Sau khi việc thọ thực hoàn tất, ông đặt những tấm vải đủ để may ba y (ticīvara) dưới chân Đức Như Lai và suy nghĩ: “Ta không hành động vì một vị trí nhỏ bé, ta hành động mong cầu một vị trí lớn lao. Nhưng không thể nào chỉ cúng dường một ngày mà mong cầu được vị trí ấy.” Ông nghĩ: “Ta sẽ cúng dường đại thí trong bảy ngày liên tục rồi sẽ mong cầu.”
So teneva niyāmena satta divasāni mahādānaṃ datvā bhattakiccapariyosāne dussakoṭṭhāgāraṃ vivarāpetvā uttamasukhumavatthaṃ buddhānaṃ pādamūle ṭhapetvā bhikkhusatasahassaṃ ticīvarena acchādetvā tathāgataṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, yo tumhehi ito sattadivasamatthake bhikkhu etadagge ṭhapito, ahampi so bhikkhu viya anāgate uppajjanakabuddhassa sāsane pabbajitvā paṭhamaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ samattho bhaveyya’’nti vatvā satthu pādamūle sīsaṃ katvā nipajji.
By that same method, he gave great alms for seven days, and at the end of the meal, he had his storehouse of cloth opened, placed excellent fine cloth at the feet of the Buddhas, and clothed a hundred thousand bhikkhus with the three robes. Then, approaching the Tathāgata, he said, "Venerable Sir, may I also, like that bhikkhu whom you established as foremost seven days ago, be capable of going forth into the Dispensation of a future Buddha and be the first to comprehend the Dhamma," and saying this, he lay down with his head at the Teacher's feet.
Với cách thức ấy, ông đã cúng dường đại thí trong bảy ngày. Sau khi việc thọ thực hoàn tất, ông cho mở kho vải, đặt những tấm vải lụa thượng hạng dưới chân chư Phật, cúng dường ba y cho một trăm ngàn Tỳ-kheo. Sau đó, ông đến gần Đức Như Lai, thưa: “Bạch Thế Tôn, vị Tỳ-kheo mà Thế Tôn đã đặt vào vị trí tối thượng cách đây bảy ngày, con cũng mong rằng trong giáo pháp của vị Phật sẽ xuất hiện trong tương lai, con sẽ xuất gia và có thể chứng ngộ giáo pháp đầu tiên như vị Tỳ-kheo ấy.” Nói xong, ông cúi đầu dưới chân Đức Bổn Sư rồi nằm xuống.
Satthā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘iminā kulaputtena mahāadhikāro kato, samijjhissati nu kho etassa ayaṃ patthanā no’’ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā āvajjento ‘‘samijjhissatī’’ti passi.
The Teacher, hearing his words, sent forth his knowledge of the future to reflect, "A great vow has been made by this good man; will this aspiration of his succeed or not?" And he saw, "It will succeed."
Đức Bổn Sư nghe lời ông ấy nói, liền phóng trí tuệ về tương lai để quán xét: “Liệu sự mong cầu này của thiện nam tử có thành tựu không?” Ngài thấy: “Sẽ thành tựu.”
Buddhānañhi atītaṃ vā anāgataṃ vā paccuppannaṃ vā ārabbha āvajjentānaṃ āvaraṇaṃ nāma natthi, anekakappakoṭisatasahassantarampi ca atītaṃ vā anāgataṃ vā cakkavāḷasahassantarampi ca paccuppannaṃ vā āvajjanapaṭibaddhameva manasikārapaṭibaddhameva hoti.
For the Buddhas, there is no obstruction when they reflect on the past, future, or present; even a hundred thousand million eons in the past or future, or thousands of world-systems in the present, are simply dependent on their reflection and dependent on their attention.
Chư Phật, khi quán xét về quá khứ, tương lai hay hiện tại, không có gì che chướng. Dù là quá khứ hay tương lai cách xa hàng trăm ngàn ức kiếp, hay hiện tại cách xa hàng ngàn vũ trụ, tất cả đều tùy thuộc vào sự quán xét, tùy thuộc vào sự tác ý.
Evaṃ appaṭivattiyena ñāṇena so bhagavā idaṃ addasa – ‘‘anāgate satasahassakappapariyosāne gotamo nāma buddho loke uppajjissati, tadā imassa patthanā samijjhissatī’’ti.
Thus, with unhindered knowledge, the Blessed One saw this: "In the future, at the end of a hundred thousand eons, a Buddha named Gotama will arise in the world. At that time, this one's aspiration will succeed."
Với trí tuệ bất động như vậy, Đức Thế Tôn đã thấy: “Trong tương lai, sau một trăm ngàn đại kiếp, một vị Phật tên Gotama sẽ xuất hiện trên thế gian. Khi đó, sự mong cầu của người này sẽ thành tựu.”
Atha naṃ evamāha – ‘‘ambho, kulaputta, anāgate satasahassakappapariyosāne gotamo nāma buddho loke uppajjissati, tvaṃ tassa paṭhamakadhammadesanāya teparivaṭṭadhammacakkappavattanasuttantapariyosāne aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sahassanayasampanne sotāpattiphale patiṭṭhahissasī’’ti.
Then he said to him, "Good man, in the future, at the end of a hundred thousand eons, a Buddha named Gotama will arise in the world. At the conclusion of his first Dhamma teaching, the Sutta on the Turning of the Threefold Wheel of Dhamma, you will become established in the fruit of Stream-entry, which is endowed with a thousand aspects, along with eighteen koṭis of devas."
Rồi Ngài nói với ông ấy: “Này thiện nam tử, trong tương lai, sau một trăm ngàn đại kiếp, một vị Phật tên Gotama sẽ xuất hiện trên thế gian. Con sẽ an trú vào quả vị Dự Lưu (Sotāpattiphala) với một ngàn phương diện cùng mười tám ức chư Phạm Thiên vào cuối bài kinh Chuyển Pháp Luân ba chuyển, là bài pháp đầu tiên của Ngài.”
Iti satthā taṃ kulaputtaṃ byākaritvā caturāsīti dhammakkhandhasahassāni desetvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
Having thus prophesied to that good man, the Teacher taught eighty-four thousand Dhamma aggregates and then attained Parinibbāna in the element of Nibbāna with no remainder of clinging.
Như vậy, sau khi thọ ký cho thiện nam tử ấy, Đức Bổn Sư đã thuyết giảng tám mươi bốn ngàn pháp uẩn rồi nhập Niết-bàn vô dư y.
Tassa parinibbutassa sarīraṃ suvaṇṇakkhandho viya ekagghanaṃ ahosi, sarīracetiyaṃ panassubbedhena sattayojanikaṃ akaṃsu.
When he had attained Parinibbāna, his body became solid like a mass of gold, and his bodily stupa was made seven yojanas high.
Sau khi Ngài nhập Niết-bàn, thân xá-lợi của Ngài như một khối vàng ròng, và ngôi tháp xá-lợi của Ngài được xây cao bảy do-tuần.
Iṭṭhakā suvaṇṇamayā ahesuṃ, haritālamanosilāya mattikākiccaṃ, telena udakakiccaṃ sādhayiṃsu.
The bricks were made of gold, and they performed the plastering with orpiment and red arsenic, and the water-work with oil.
Gạch được làm bằng vàng, vữa được làm bằng chất màu vàng và màu đỏ, nước được thay bằng dầu.
Buddhānaṃ dharamānakāle sarīrappabhā dvādasayojanikaṃ phari, parinibbutānaṃ pana tesaṃ rasmi nikkhamitvā samantā yojanasataṃ avatthari.
During the lifetime of the Buddhas, their bodily radiance spread for twelve yojanas, but after their Parinibbāna, their rays extended and covered a hundred yojanas all around.
Khi chư Phật còn tại thế, hào quang thân của các Ngài tỏa rộng mười hai do-tuần; nhưng sau khi nhập Niết-bàn, hào quang của các Ngài tỏa rộng khắp một trăm do-tuần.
Ayaṃ seṭṭhi buddhānaṃ sarīracetiyaṃ parivāretvā sahassaratanagghiyāni kāresi.
This setthi had thousands of bejeweled fences built around the bodily stupa of the Buddha.
Vị trưởng giả này đã xây dựng một ngàn điện thờ bằng đá quý bao quanh tháp xá-lợi của chư Phật.
Cetiyapatiṭṭhāpanadivase antocetiye ratanagharaṃ kāresi.
On the day of the stupa's establishment, he had a jewel-house built inside the stupa.
Vào ngày khánh thành tháp, ông đã xây một ngôi nhà bằng ngọc quý bên trong tháp.
So vassasatasahassaṃ mahantaṃ dānādimayaṃ kalyāṇakammaṃ katvā tato cuto devapure nibbatti.
He performed great meritorious deeds, such as giving alms, for a hundred thousand years, and then, after passing away from there, he was reborn in the deva realm.
Sau khi thực hiện các thiện nghiệp lớn như bố thí trong một trăm ngàn năm, ông ấy đã tái sinh vào cõi trời.
Tassa devesu ca manussesu ca saṃsarantasseva navanavuti kappasahassāni nava kappasatāni nava ca kappā samatikkantā.
As he wandered through devas and humans, ninety-nine thousand eons, nine hundred eons, and nine eons passed.
Trong khi luân hồi giữa chư thiên và loài người, chín mươi chín ngàn đại kiếp, chín trăm kiếp và chín kiếp đã trôi qua.
Ettakassa kālassa accayena ito ekanavutikappamatthake ayaṃ kulaputto bandhumatīnagarassa dvārasamīpe gāme kuṭumbiyagehe nibbatto.
After the lapse of such a long time, at the end of ninety-one eons from now, this good man was reborn in the household of a householder in a village near the gate of Bandhumatī city.
Sau khoảng thời gian đó, cách đây chín mươi mốt đại kiếp, thiện nam tử này đã tái sinh vào một gia đình gia chủ tại một ngôi làng gần cổng thành Bandhumatī.
Tassa mahākāloti nāmaṃ ahosi, kaniṭṭhabhātā panassa cūḷakālo nāma.
His name was Mahākāla, and his younger brother was named Cūḷakāla.
Tên của ông là Mahākāla, còn em trai ông tên là Cūḷakāla.
Tasmiṃ samaye vipassī bodhisatto tusitapurā cavitvā bandhumatīnagare bandhumassa rañño aggamahesiyā kucchismiṃ nibbatto.
At that time, the Bodhisatta Vipassī, having passed away from the Tusita realm, was reborn in the womb of the chief queen of King Bandhuma in Bandhumatī city.
Vào thời điểm đó, Bồ-tát Vipassī đã rời khỏi cõi trời Tusita và tái sinh vào thai của hoàng hậu trưởng Bandhumatī, tại thành Bandhumatī.
Anukkamena sabbaññutaṃ patvā dhammadesanatthāya mahābrahmunā āyācito ‘‘kassa nu kho paṭhamaṃ dhammaṃ desessāmī’’ti cintetvā attano kaniṭṭhaṃ khaṇḍaṃ nāma rājakumāraṃ tissañca purohitaputtaṃ ‘‘paṭhamaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ samatthā’’ti disvā ‘‘tesañca dhammaṃ desessāmi, pitu ca saṅgahaṃ karissāmī’’ti bodhimaṇḍato ākāseneva āgantvā kheme migadāye otiṇṇo te pakkosāpetvā dhammaṃ desesi.
Gradually attaining omniscience, and being entreated by Mahābrahmā to teach the Dhamma, he reflected, "To whom should I teach the Dhamma first?" And seeing that his younger brother, Prince Khaṇḍa, and the brahmin's son Tissa, were capable of being the first to comprehend the Dhamma, he thought, "I will teach the Dhamma to them, and I will also assist my father." He came through the air from the Bodhi-maṇḍa and descended into the Khemamigadāya, where he summoned them and taught the Dhamma.
Dần dần, Ngài đạt được Nhất thiết trí, và khi được Đại Phạm Thiên thỉnh cầu thuyết pháp, Ngài suy nghĩ: “Ta sẽ thuyết pháp cho ai trước đây?” Ngài thấy hoàng tử Khaṇḍa, em trai của Ngài, và Tissa, con trai của vị trưởng lão, “có khả năng chứng ngộ giáo pháp đầu tiên.” Ngài nghĩ: “Ta sẽ thuyết pháp cho họ, và cũng sẽ giúp đỡ phụ vương.” Rồi Ngài từ Bồ-đề đạo tràng bay trên không trung đến khu rừng nai Khemā, hạ xuống, cho gọi họ đến và thuyết pháp.
Desanāpariyosāne te dvepi janā caturāsītiyā pāṇasahassehi saddhiṃ arahattaphale patiṭṭhahiṃsu.
At the conclusion of the teaching, both of them, along with eighty-four thousand beings, became established in the fruit of Arahantship.
Sau khi bài pháp kết thúc, hai người ấy cùng với tám mươi bốn ngàn chúng sanh đã an trú vào quả vị A-la-hán.
Athāparepi bodhisattakāle anupabbajitā caturāsītisahassā kulaputtā taṃ pavattiṃ sutvā satthu santikaṃ āgantvā dhammadesanaṃ sutvā arahattaphale patiṭṭhahiṃsu.
Then, eighty-four thousand other young men who had not yet renounced the world during the Bodhisatta's time, hearing of this event, came to the Teacher, listened to the Dhamma teaching, and became established in the fruit of Arahantship.
Sau đó, tám mươi bốn ngàn thiện nam tử khác, những người chưa xuất gia vào thời Bồ-tát, nghe tin ấy, liền đến chỗ Đức Bổn Sư, nghe pháp và an trú vào quả vị A-la-hán.
Satthā taṃ tattheva khaṇḍattheraṃ aggasāvakaṭṭhāne, tissattheraṃ dutiyasāvakaṭṭhāne ṭhapesi.
The Teacher established Thera Khaṇḍa as the chief disciple and Thera Tissa as the second disciple right there.
Đức Bổn Sư đã đặt trưởng lão Khaṇḍa vào vị trí Thượng thủ đệ tử (aggasāvaka) và trưởng lão Tissa vào vị trí đệ tử thứ hai ngay tại đó.
Rājāpi taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘puttaṃ passissāmī’’ti uyyānaṃ gantvā dhammadesanaṃ sutvā tīsu saraṇesu patiṭṭhāya satthāraṃ svātanāya nimantetvā abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
The king also, hearing of this event, went to the park, thinking, "I will see my son." He listened to the Dhamma teaching, became established in the three refuges, invited the Teacher for the next day, saluted him, circumambulated him, and departed.
Nhà vua cũng nghe tin ấy, liền đến khu vườn để gặp con trai mình, nghe pháp, an trú vào Tam quy y, thỉnh Đức Bổn Sư thọ thực vào ngày hôm sau, rồi đảnh lễ, đi nhiễu hữu và ra về.
So pāsādavaragato nisīditvā cintesi – ‘‘mayhaṃ jeṭṭhaputto nikkhamitvā buddho jāto, dutiyaputto me aggasāvako, purohitaputto dutiyasāvako.
He sat on his excellent palace and thought, "My eldest son has renounced the world and become a Buddha. My second son is the chief disciple, and the brahmin's son is the second disciple.
Ngài ngồi trên lầu cao nhất của cung điện và suy nghĩ: “Con trai trưởng của ta đã xuất gia và thành Phật, con trai thứ hai của ta là Thượng thủ đệ tử, và con trai của vị trưởng lão là đệ tử thứ hai.
Ime ca avasesabhikkhū gihikālepi mayhaṃ puttameva parivāretvā vicariṃsu, ime pubbepi dānipi mayhameva bhārā, ahameva te catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmi, aññesaṃ okāsaṃ na dassāmī’’ti.
These bhikkhus and the rest, even in their lay life, always surrounded my son. These are my responsibility, both in the past and now. I will provide them with the four requisites, and I will not give anyone else an opportunity."
Những Tỳ-kheo còn lại này, ngay cả khi còn là cư sĩ, cũng đã vây quanh con trai ta. Họ, cả trước đây và bây giờ, đều là trách nhiệm của ta. Ta sẽ cúng dường họ bằng bốn vật dụng thiết yếu, không nhường cơ hội cho người khác.”
Vihāradvārakoṭṭhakato paṭṭhāya yāva rājagehadvārā ubhosu passesu khadirapākāraṃ kāretvā vatthehi paṭicchādāpetvā upari suvaṇṇatārakavicittaṃ samolambitatālakkhandhamattavividhapupphadāmavitānaṃ kāretvā heṭṭhābhūmiṃ vicittattharaṇehi santharāpetvā anto ubhosu passesu mālāgacchakesu puṇṇaghaṭe sakalamaggavāsatthāya ca gandhantaresu pupphāni pupphantaresu gandhe ca ṭhapāpetvā bhagavato kālaṃ ārocāpesi.
From the monastery gatehouse up to the king's palace gate, he had a palisade of acacia wood built on both sides, covered with cloth. Above, he had a canopy made with various flower garlands, adorned with golden stars, hanging down to the height of a palmyra tree trunk. Below, he had the ground spread with variegated carpets. Inside, on both sides, in flowerpots, he placed full jars and, for the entire path, incense in some places and flowers in others, and then he announced the time to the Blessed One.
Từ cổng tu viện đến cổng hoàng cung, Ngài cho xây dựng hàng rào bằng gỗ keo ở hai bên, che phủ bằng vải, phía trên làm một mái che bằng vòng hoa đủ loại, lớn như thân cây thốt nốt, được trang trí bằng những ngôi sao vàng lấp lánh. Phía dưới, mặt đất được trải bằng những tấm thảm đủ màu sắc. Bên trong, ở hai bên, Ngài đặt những bình đầy nước và những chậu hoa thơm, và đặt hoa ở những chỗ có hương thơm, hương thơm ở những chỗ có hoa, dọc theo toàn bộ con đường.
Bhagavā bhikkhusaṅghaparivuto antosāṇiyāva rājagehaṃ gantvā bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ paccāgacchati.
The Blessed One, surrounded by the assembly of bhikkhus, went to the king's palace while still within the enclosure, partook of the meal, and then returned to the monastery.
Đức Thế Tôn cùng với Tăng đoàn đi vào hoàng cung qua hàng rào, thọ thực rồi trở về tu viện.
Añño koci daṭṭhumpi na labhati, kuto pana bhikkhaṃ vā dātuṃ pūjaṃ vā kātuṃ.
No one else could even see him, much less offer alms or make offerings.
Không ai khác được phép nhìn thấy, huống chi là dâng cúng vật thực hay thực hiện lễ cúng dường.
Nāgarā cintesuṃ – ‘‘ajja satthu loke uppannassa sattamāsādhikāni satta saṃvaccharāni, mayañca daṭṭhumpi na labhāma, pageva bhikkhaṃ vā dātuṃ pūjaṃ vā kātuṃ dhammaṃ vā sotuṃ.
The townspeople thought: “Today, seven years and seven months have passed since the Teacher appeared in the world, and we do not even get to see him, let alone offer alms, make offerings, or listen to the Dhamma.
Các cư dân thành phố suy nghĩ: “Hôm nay, đã bảy năm bảy tháng kể từ khi Đức Đạo Sư xuất hiện trên đời, mà chúng ta còn không được thấy Ngài, nói gì đến việc cúng dường, dâng lễ hay nghe Pháp.
Rājā ‘mayhaṃ eva buddho, mayhaṃ dhammo, mayhaṃ saṅgho’ti mamāyitvā sayameva upaṭṭhahati.
The king, thinking ‘the Buddha is mine, the Dhamma is mine, the Saṅgha is mine,’ attends to him himself.
Đức vua, với ý nghĩ ‘Đức Phật là của ta, Pháp là của ta, Tăng là của ta’, đã tự mình phụng sự.
Satthā ca uppajjamāno sadevakassa lokassa atthāya uppanno, na raññoyeva atthāya.
But the Teacher appeared for the welfare of the entire world, including devas, not just for the king’s welfare.
Đức Đạo Sư khi xuất hiện, đã xuất hiện vì lợi ích của thế gian cùng với chư thiên, chứ không phải chỉ vì lợi ích của riêng đức vua.
Na hi raññoyeva nirayo uṇho, aññesaṃ nīluppalavanasadiso.
Indeed, hell is not hot only for the king, and like a blue lotus grove for others.
Thật vậy, địa ngục không phải chỉ nóng đối với đức vua, mà lại giống như rừng hoa sen xanh đối với những người khác.
Tasmā rājānaṃ evaṃ vadāma ‘sace no satthāraṃ deti, iccetaṃ kusalaṃ.
Therefore, we shall say to the king: ‘If he gives us the Teacher, that is well.
Vì vậy, chúng ta hãy nói với đức vua rằng: ‘Nếu đức vua ban Đức Đạo Sư cho chúng tôi, đó là điều tốt lành.
No ce deti, raññā saddhiṃ yujjhitvā saṅghaṃ gahetvā dānādīni puññāni karoma.
If he does not give, we will fight with the king, take the Saṅgha, and perform meritorious deeds such as giving alms.
Nếu không ban, chúng tôi sẽ chiến đấu với đức vua, giành lấy Tăng đoàn và thực hiện các việc phước thiện như bố thí.
Na sakkā kho pana suddhanāgareheva evaṃ kātuṃ, ekaṃ jeṭṭhakapurisampi gaṇhāmā’’’ti senāpatiṃ upasaṅkamitvā tassa tamatthaṃ ārocetvā ‘‘sāmi kiṃ amhākaṃ pakkho hohisi, udāhu rañño’’ti āhaṃsu.
However, it is not possible for mere townspeople to do this; we must get a chief person.’ So they approached the general, informed him of the matter, and asked, ‘Sir, whose side will you be on, ours or the king’s?’”
Tuy nhiên, những cư dân thành phố đơn thuần không thể làm được điều này, chúng ta hãy tìm một người đứng đầu’”. Họ đến gặp vị tổng tư lệnh, trình bày sự việc và hỏi: “Thưa ngài, ngài sẽ đứng về phía chúng tôi hay về phía đức vua?”
So āha – ‘‘tumhākaṃ pakkho homi, apica kho pana paṭhamadivaso mayhaṃ dātabbo’’ti.
He said, “I will be on your side, but the first day must be given to me.”
Ông ấy nói: “Tôi sẽ đứng về phía các vị, nhưng ngày đầu tiên phải dành cho tôi.”
Te sampaṭicchiṃsu.
They agreed.
Họ đồng ý.
So rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘nāgarā, deva, tumhākaṃ kupitā’’ti āha.
So he approached the king and said, “Your Majesty, the townspeople are angry with you.”
Vị tổng tư lệnh đến gặp đức vua và nói: “Thưa bệ hạ, các cư dân thành phố đang tức giận với bệ hạ.”
Kimatthaṃ tātāti?
“Why, my dear?”
“Vì sao vậy, con trai?”
Satthāraṃ kira tumheva upaṭṭhahatha, amhe na labhāmāti.
“They say that only you attend to the Teacher, and they do not get to.
“Vì bệ hạ tự mình phụng sự Đức Đạo Sư mà không cho phép họ được phụng sự.”
Sace idānipi labhanti, na kuppanti.
If they get to now, they will not be angry.
“Nếu bây giờ họ được phụng sự, họ sẽ không tức giận nữa.”
Alabhantā tumhehi saddhiṃ yujjhitukāmā, devāti.
If they do not get to, they wish to fight with you, Your Majesty.”
“Nếu không được, họ muốn chiến đấu với bệ hạ, thưa bệ hạ.”
Yujjhāmi, tāta, na bhikkhusaṅghaṃ demīti.
“I will fight, my dear, but I will not give up the Saṅgha of bhikkhus.”
“Ta sẽ chiến đấu, con trai, ta sẽ không giao Tăng đoàn.”
Deva, tumhākaṃ dāsā tumhehi saddhiṃ yujjhāmāti vadanti, tumhe kaṃ gaṇhitvā yujjhissathāti?
“Your Majesty, your servants say they will fight with you. Whom will you take to fight?”
“Thưa bệ hạ, các thần dân của bệ hạ nói rằng họ sẽ chiến đấu với bệ hạ, bệ hạ sẽ chọn ai để chiến đấu?”
Nanu tvaṃ senāpatīti?
“Are you not the general?”
“Con không phải là tổng tư lệnh sao?”
Nāgarehi vinā asamattho ahaṃ, devāti.
“I am powerless without the townspeople, Your Majesty.”
“Không có các cư dân thành phố, thần không thể làm gì được, thưa bệ hạ.”
Tato rājā ‘‘balavanto nāgarā, senāpatipi tesaṃyeva pakkho’’ti ñatvā ‘‘aññāni sattamāsādhikāni satta saṃvaccharāni mayhaṃ bhikkhusaṅghaṃ dentū’’ti āha.
Then the king, realizing, “The townspeople are strong, and even the general is on their side,” said, “Let them give the Saṅgha of bhikkhus to me for another seven years and seven months.”
Khi đó, đức vua nhận ra rằng “các cư dân thành phố rất mạnh, và cả tổng tư lệnh cũng đứng về phía họ,” bèn nói: “Hãy để họ cúng dường Tăng đoàn cho ta thêm bảy năm bảy tháng nữa.”
Nāgarā na sampaṭicchiṃsu.
The townspeople did not agree.
Các cư dân thành phố không đồng ý.
Rājā ‘‘chabbassāni pañcavassānī’’ti evaṃ hāpetvā aññe satta divase yāci.
The king reduced the period to six years, then five years, and so on, until he asked for another seven days.
Đức vua giảm xuống “sáu năm, năm năm,” rồi van xin thêm bảy ngày.
Nāgarā ‘‘atikakkhaḷaṃ dāni raññā saddhiṃ kātuṃ na vaṭṭatī’’ti anujāniṃsu.
The townspeople agreed, thinking, “It is not proper to be so harsh with the king now.”
Các cư dân thành phố nghĩ: “Bây giờ không nên quá cứng rắn với đức vua,” nên đã chấp thuận.
Rājā sattamāsādhikānaṃ sattannaṃ saṃvaccharānaṃ sajjitaṃ dānamukhaṃ sattannameva divasānaṃ sajjetvā cha divase kesañci apassantānaṃyeva dānaṃ datvā sattame divase nāgare pakkosāpetvā ‘‘sakkhissatha, tātā, evarūpaṃ dānaṃ dātu’’nti āha.
The king, having prepared a great offering for seven years and seven months, prepared it for just seven days, and offered alms for six days without anyone else seeing, then on the seventh day, he summoned the townspeople and said, “My dears, will you be able to offer such an alms-giving?”
Đức vua, sau khi chuẩn bị lễ vật cúng dường cho bảy năm bảy tháng thành lễ vật cho bảy ngày, đã cúng dường trong sáu ngày mà không cho ai khác nhìn thấy, rồi vào ngày thứ bảy, triệu tập các cư dân thành phố và hỏi: “Các con có thể cúng dường một lễ vật như thế này không?”
Tepi ‘‘nanu amheyeva nissāyetaṃ devassa uppanna’’nti vatvā ‘‘sakkhissāmā’’ti āhaṃsu.
They replied, “Is this not due to us, Your Majesty?” and said, “We will be able to.”
Họ đáp: “Chẳng phải nhờ có chúng tôi mà bệ hạ mới có được điều này sao?” và nói: “Chúng tôi có thể làm được.”
Rājā piṭṭhihatthena assūni puñchamāno bhagavantaṃ vanditvā, ‘‘bhante, aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassaṃ aññassu bhāraṃ akatvā yāvajīvaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmīti cintesiṃ, nāgarānaṃ dāni me anuññātaṃ, nāgarā hi ‘mayaṃ dānaṃ dātuṃ na labhāmā’ti bhagavā kuppanti.
The king, wiping away tears with the back of his hand, bowed to the Blessed One and said, “Venerable Sir, I intended to attend to the one hundred and sixty-eight thousand bhikkhus with the four requisites throughout my life without imposing a burden on anyone else, but now I have granted it to the townspeople. The townspeople were angry, thinking, ‘We do not get to offer alms to the Blessed One.’
Đức vua, lau nước mắt bằng mu bàn tay, đảnh lễ Đức Thế Tôn và nói: “Bạch Thế Tôn, con đã nghĩ rằng con sẽ phụng sự một trăm linh tám vạn vị Tỳ-kheo với bốn vật dụng suốt đời mà không giao phó cho ai khác, nhưng bây giờ con đã chấp thuận cho các cư dân thành phố.
Sveva paṭṭhāya tesaṃ anuggahaṃ karothā’’ti āha.
From tomorrow onwards, please show them your favor.”
Xin Ngài hãy ban ân cho họ kể từ ngày mai.”
Atha dutiyadivase senāpati mahādānaṃ adāsi.
Then, on the second day, the general gave a great offering.
Sau đó, vào ngày thứ hai, vị tổng tư lệnh đã thực hiện một lễ cúng dường lớn.
Tato nāgarā raññā katasakkārato uttaritaraṃ sakkārasammānaṃ katvā dānaṃ adaṃsu.
After that, the townspeople made offerings and paid respects even greater than those given by the king.
Tiếp theo, các cư dân thành phố đã thực hiện lễ cúng dường với sự tôn kính và trọng vọng hơn cả của đức vua.
Eteneva niyāmena sakalanagarassa paṭipāṭiyā gatāya dvāragāmavāsino sakkārasammānaṃ sajjayiṃsu.
In this very manner, as the turn went through the entire city, the villagers of the surrounding areas also prepared offerings and respects.
Theo cách này, khi đến lượt toàn bộ thành phố, các cư dân làng cửa ngõ đã chuẩn bị lễ vật cúng dường.
Mahākālakuṭumbiko cūḷakālaṃ āha – ‘‘dasabalassa sakkārasammānaṃ sveva amhākaṃ pāpuṇāti, kiṃ sakkāraṃ karissāmā’’ti?
Mahākāla, the head of the family, said to Cūḷakāla, “Tomorrow, it is our turn to pay respects to the Ten-Powered One. What kind of offering shall we make?”
Đại gia chủ Kāla hỏi Cūḷakāla: “Sự tôn kính và trọng vọng đối với Đức Thập Lực sẽ đến lượt chúng ta vào ngày mai, chúng ta sẽ cúng dường gì đây?”
Tvameva bhātika jānāhīti.
“You decide, brother.”
“Anh tự biết đi, anh trai.”
Sace mayhaṃ ruciyā karosi, amhākaṃ soḷasakarīsamattesu khettesu gahitagabbhā sāliyo atthi.
“If you do as I wish, we have rice plants with grains harvested from our sixteen karīsa fields.”
“Nếu em làm theo ý anh, chúng ta có lúa đã có hạt trong mười sáu mẫu ruộng của chúng ta.
Sāligabbhaṃ phāletvā ādāya buddhānaṃ anucchavikaṃ pacāpemāti.
Having split open the rice grains and taken them, we will cook them in a manner suitable for the Buddhas.
Chúng ta hãy tách hạt lúa ra, lấy chúng và nấu một món thích hợp cho chư Phật.”
Evaṃ kayiramāne kassaci upakāro na hoti, tasmā netaṃ mayhaṃ ruccatīti.
If done thus, it would not be of benefit to anyone, therefore this is not pleasing to me.
“Nếu làm như vậy, sẽ không có lợi ích cho ai cả, vì vậy tôi không thích điều đó.”
Sace tvaṃ evaṃ na karosi, ahaṃ mayhaṃ santakaṃ mamāyituṃ labhāmīti soḷasakarīsamattaṃ khettaṃ majjhe bhinditvā aṭṭhakarīsaṭṭhāne sīmaṃ ṭhapetvā sāligabbhaṃ phāletvā ādāya asambhinne khīre pacāpetvā catumadhuraṃ pakkhipitvā buddhappamukhassa saṅghassa adāsi.
"If you do not do so, I will be able to claim my own property," so saying, he divided the sixteen-karīsa field in the middle, established a boundary at the eight-karīsa mark, split open the rice grains, took them, cooked them in unmixed milk, added the four sweet things, and gave it to the Saṅgha headed by the Buddha.
“Nếu em không làm như vậy, anh có thể sử dụng phần của anh.” Thế là, ông chia đôi mười sáu mẫu ruộng, đặt ranh giới ở chỗ tám mẫu, tách hạt lúa ra, lấy chúng, nấu trong sữa nguyên chất, cho thêm bốn loại mật ngọt, và cúng dường cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu.
Kuṭumbikassa kho gabbhaṃ phāletvā gahitagahitaṭṭhānaṃ puna pūrati.
For the householder, the places from which the grains were taken after splitting them open, filled up again.
Phần ruộng mà gia chủ đã tách hạt để lấy thì lại đầy trở lại.
Puthukakāle puthukaggaṃ nāma adāsi, gāmavāsīhi saddhiṃ aggasassaṃ nāma adāsi, lāyane lāyanaggaṃ, veṇikaraṇe veṇaggaṃ, kalāpādīsu kalāpaggaṃ khalaggaṃ khalabhaṇḍaggaṃ koṭṭhagganti.
At the time of parched rice, he gave the first parched rice; with the villagers, he gave the first harvest; at reaping, the first reaped portion; at binding into sheaves, the first sheaves; among bundles and so forth, the first bundles, the first threshing floor produce, the first threshed grain, the first granary grain.
Vào mùa lúa ép dẹt, ông cúng dường phần tốt nhất của lúa ép dẹt; cùng với dân làng, ông cúng dường phần lúa tốt nhất; vào mùa gặt, ông cúng dường phần gặt tốt nhất; vào mùa bó lúa, ông cúng dường phần bó lúa tốt nhất; vào mùa bó rơm, ông cúng dường phần bó rơm tốt nhất; vào mùa đập lúa, ông cúng dường phần lúa đập tốt nhất; vào mùa lúa trong kho, ông cúng dường phần lúa trong kho tốt nhất.
Evaṃ so ekasasseva nava vāre aggadānaṃ adāsi.
Thus, he gave the first offering nine times for a single harvest.
Như vậy, chỉ trong một vụ mùa, ông đã cúng dường chín lần phần tốt nhất.
Tampi sassaṃ atirekaṃ uṭṭhānasampannaṃ ahosi.
That harvest, too, was exceedingly abundant.
Và vụ mùa đó cũng đạt được năng suất vượt trội.
Yāva buddhā dharati, yāva ca saṅgho dharati, eteneva niyāmena kalyāṇakammaṃ katvā tato cuto devaloke nibbattitvā devesu ceva manussesu ca saṃsaranto ekanavutikappe sampattiṃ anubhavitvā amhākaṃ satthu loke uppannakāle kapilavatthunagarassa avidūre doṇavatthubrāhmaṇagāme brāhmaṇamahāsālakule nibbatti.
Having performed wholesome deeds in this manner as long as the Buddhas existed and as long as the Saṅgha existed, he passed away from there, was reborn in the deva realm, and, transmigrating among devas and humans, experienced prosperity for ninety-one eons. When our Teacher appeared in the world, he was reborn in a family of wealthy brahmins in the brahmin village of Doṇavatthu, not far from Kapilavatthu city.
Cho đến khi chư Phật còn tại thế, và cho đến khi Tăng đoàn còn tại thế, ông đã thực hiện những việc thiện lành theo cách này, sau đó, khi mạng chung, ông tái sinh vào cõi trời, luân hồi giữa chư thiên và loài người, hưởng thụ phước báu trong chín mươi mốt kiếp, và vào thời Đức Đạo Sư của chúng ta xuất hiện, ông tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn đại phú ở làng Bà-la-môn Doṇavatthu, không xa thành Kapilavatthu.
Tassa nāmaggahaṇadivase koṇḍaññamāṇavoti nāmaṃ akaṃsu.
On the day of his naming ceremony, they named him Koṇḍañña Māṇava.
Vào ngày đặt tên, ông được đặt tên là Koṇḍañña thiếu niên.
So vuḍḍhimanvāya tayo vede uggahetvā lakkhaṇamantānaṃ pāraṃ agamāsi.
As he grew up, he mastered the three Vedas and attained proficiency in the mantras of prognostication.
Khi lớn lên, ông học thuộc ba kinh Veda và thông thạo các pháp thuật tướng số.
Tena samayena amhākaṃ bodhisatto tusitapurā cavitvā kapilavatthupure nibbatti.
At that time, our Bodhisatta, having departed from the Tusita heaven, was reborn in Kapilavatthu city.
Vào thời đó, Bồ-tát của chúng ta, sau khi chuyển sinh từ cõi trời Tusita, đã tái sinh tại thành Kapilavatthu.
Tassa nāmaggahaṇadivase aṭṭhuttaraṃ brāhmaṇasataṃ ahatavatthehi acchādetvā appodakaṃ madhupāyāsaṃ pāyetvā tesaṃ antare aṭṭha jane uccinitvā mahātale nisīdāpetvā alaṅkatapaṭiyattaṃ bodhisattaṃ dukūlacumbaṭake nipajjāpetvā lakkhaṇapariggahaṇatthaṃ tesaṃ santikaṃ ānayiṃsu.
On the day of his naming ceremony, they clothed one hundred and eight brahmins in new garments, fed them sweet milk-rice with little water, selected eight among them, seated them on a large mat, and brought the adorned and prepared Bodhisatta, laid on a silk cushion, before them for the purpose of examining his marks.
Vào ngày đặt tên cho Ngài, một trăm lẻ tám vị Bà-la-môn được mặc y phục mới, được cho uống sữa gạo ngọt ít nước, và trong số đó, tám vị được chọn, được mời ngồi trên một tấm thảm lớn, rồi Bồ-tát đã được trang hoàng và chuẩn bị kỹ lưỡng, được đặt nằm trên một tấm vải lụa, được mang đến cho họ để xem xét các tướng tốt.
Dhurāsane nisinnabrāhmaṇo mahāpurisassa sarīrasampattiṃ oloketvā dve aṅguliyo ukkhipi.
The brahmin seated in the foremost position, observing the bodily perfection of the Great Man, raised two fingers.
Vị Bà-la-môn ngồi ở vị trí chủ tọa, sau khi xem xét các tướng tốt trên thân Đại Nhân, đã giơ hai ngón tay lên.
Evaṃ paṭipāṭiyā satta janā ukkhipiṃsu.
In this sequence, seven individuals raised two fingers.
Cứ thế, bảy vị khác cũng lần lượt giơ tay lên.
Tesaṃ pana sabbanavako koṇḍaññamāṇavo, so bodhisattassa lakkhaṇavaranipphattiṃ oloketvā ‘‘agāramajjhe ṭhānakāraṇaṃ natthi, ekantenesa vivaṭṭacchado buddho bhavissatī’’ti ekameva aṅguliṃ ukkhipi.
But among them, the youngest was Koṇḍañña Māṇava. He, observing the perfect auspicious marks of the Bodhisatta, raised only one finger, saying, "There is no possibility of remaining in a household life; he will certainly be a Buddha, one whose roof has been removed."
Trong số họ, thiếu niên Koṇḍañña là người trẻ nhất, sau khi xem xét sự hoàn hảo của các tướng tốt trên thân Bồ-tát, đã giơ một ngón tay lên và nói: “Không có lý do gì để ở trong gia đình, chắc chắn Ngài sẽ là một vị Phật đã cởi bỏ mọi ràng buộc.”
Itare pana satta janā ‘‘sace agāraṃ ajjhāvasissati, rājā bhavissati cakkavattī.
The other seven, however, seeing two destinies, "If he lives the household life, he will be a Universal Monarch; if he goes forth, he will be a Buddha," raised two fingers.
Còn bảy vị kia thì thấy hai con đường: “Nếu Ngài ở lại gia đình, Ngài sẽ là một vị Chuyển Luân Thánh Vương.
Sace pabbajissati, buddho bhavissatī’’ti dve gatiyo disvā dve aṅguliyo ukkhipiṃsu.
This Koṇḍañña, however, a being with accumulated perfections destined for his final existence, surpassed the other seven in wisdom and saw only one destiny, saying, "For one endowed with these marks, there is no possibility of remaining in a household life; he will undoubtedly be a Buddha." Therefore, he raised one finger.
Nếu Ngài xuất gia, Ngài sẽ là một vị Phật,” nên đã giơ hai ngón tay lên.
Ayaṃ pana koṇḍañño katādhikāro pacchimabhavikasatto paññāya itare satta jane abhibhavitvā ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgatassa agāramajjhe ṭhānakaraṇaṃ nāma natthi, nissaṃsayaṃ buddho bhavissatī’’ti ekameva gatiṃ addasa, tasmā ekaṃ aṅguliṃ ukkhipi.
But this Koṇḍañña, a being with accumulated perfections destined for his final existence, surpassed the other seven in wisdom and saw only one destiny, saying, "For one endowed with these marks, there is no possibility of remaining in a household life; he will undoubtedly be a Buddha." Therefore, he raised one finger.
Còn Koṇḍañña này, là một chúng sinh có sự tích lũy công đức từ kiếp trước, đã vượt trội bảy vị kia về trí tuệ, chỉ thấy một con đường: “Với những tướng tốt này, không có lý do gì để ở trong gia đình, chắc chắn Ngài sẽ là một vị Phật,” vì vậy ông đã giơ một ngón tay lên.
Tato brāhmaṇā attano gharāni gantvā putte āmantayiṃsu – ‘‘tātā, amhe mahallakā, suddhodanamahārājassa puttaṃ sabbaññutappattaṃ mayaṃ sambhāveyyāma vā no vā.
Then the Brahmins went to their own homes and addressed their sons: 'Dears, we are old. We may or may not live to pay homage to the son of King Suddhodana when he attains omniscience.
Sau đó, các Bà-la-môn trở về nhà mình, gọi các con trai lại và nói: "Hỡi các con, chúng ta đã già rồi, con trai của Đại vương Suddhodana đã đạt đến Toàn tri, chúng ta có thể sẽ không còn sống để tôn kính Ngài.
Tumhe tasmiṃ kumāre sabbaññutaṃ patte tassa sāsane pabbajeyyāthā’’ti.
When that prince attains omniscience, you should go forth into his Dispensation.'"
Khi vị thái tử ấy đạt đến Toàn tri, các con hãy xuất gia trong giáo pháp của Ngài."
Suddhodanamahārājāpi bodhisattassa dhātiyo ādiṃ katvā parihāraṃ upaṭṭhapento bodhisattaṃ vuddhiṃ āpādesi.
King Suddhodana, too, providing care beginning with the Bodhisatta's nurses, brought the Bodhisatta to maturity.
Đại vương Suddhodana cũng đã nuôi dưỡng Bồ-tát lớn lên, đặt các nhũ mẫu của Bồ-tát làm đầu để cung cấp sự chăm sóc.
Mahāsattopi vuddhippatto devo viya sampattiṃ anubhavitvā paripakke ñāṇe kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ disvā rāhulakumārassa jātadivase channasahāyo kaṇḍakaṃ āruyha devatāhi vivaṭena dvārena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā teneva rattibhāgena tīṇi rajjāni atikkamitvā anomānadītīre pabbajitvā ghaṭikāramahābrahmunā ābhate arahaddhaje gahitamatteyeva vassasaṭṭhikatthero viya pāsādikena iriyāpathena rājagahaṃ patvā tattha piṇḍāya caritvā paṇḍavapabbatacchāyāya piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā raññā māgadhena rajjasiriyā nimantiyamānopi taṃ paṭikkhipitvā anukkamena uruvelaṃ gantvā ‘‘ramaṇīyo vata ayaṃ bhūmibhāgo, alaṃ vatidaṃ kulaputtassa padhānatthikassa padhānāyā’’ti padhānābhimukhaṃ cittaṃ uppādetvā tattha vāsaṃ upagato.
Having reached maturity, the Great Being experienced prosperity like a deity, and when his knowledge ripened, he saw the danger in sensual pleasures and the benefit in renunciation. On the day of Prince Rāhula's birth, with Channa as his companion, he mounted Kaṇḍaka, exited through a gate opened by deities, and made the Great Renunciation. That very night, he passed through three kingdoms, went forth at the Anomā River bank, and immediately upon receiving the arahant's banner brought by the Great Brahmā Ghaṭikāra, like the sixty-year-old elder, he arrived at Rājagaha with dignified deportment. There he collected alms, ate his meal in the shade of Paṇḍavapabbata, and although invited by the King of Magadha to take over the sovereignty, he refused it. Gradually, he went to Uruvelā, and thinking, "Indeed, this region is delightful; this is truly suitable for a noble son who desires exertion," he aroused his mind towards exertion and took up residence there.
Đức Đại sĩ cũng đã trưởng thành, hưởng thụ sự giàu sang như một vị trời, và khi trí tuệ đã chín muồi, Ngài thấy được sự nguy hiểm trong các dục lạc và lợi ích của sự xuất ly. Vào ngày Rāhula-kumāra ra đời, Ngài cùng với người bạn Channa, cưỡi ngựa Kaṇḍaka, xuất gia Đại xả ly qua cánh cửa được chư thiên mở ra. Trong đêm đó, Ngài vượt qua ba vương quốc, xuất gia bên bờ sông Anomā, và ngay khi nhận lấy cờ A-la-hán do Đại Phạm thiên Ghaṭikāra mang đến, Ngài đã đến Rājagaha với oai nghi trang nghiêm như một vị trưởng lão sáu mươi tuổi. Tại đó, Ngài đi khất thực, sau đó thọ dụng bữa ăn dưới bóng núi Paṇḍava. Dù được vua Magadha mời nhận ngôi vị, Ngài đã từ chối, và tuần tự đến Uruvelā, Ngài khởi lên ý nghĩ: "Quả thật đây là một vùng đất dễ chịu, quả thật nơi đây thích hợp cho một thiện nam tử đang tìm cầu sự tinh tấn để thực hành tinh tấn," và Ngài đã ở lại đó.
Tena samayena itare satta brāhmaṇā yathākammaṃ gatā, sabbadaharo pana lakkhaṇapariggāhako koṇḍaññamāṇavo arogo.
At that time, the other seven Brahmins had departed according to their kamma, but the youngest Brahmin, Koṇḍañña, the one who grasped the marks, was well.
Vào thời điểm đó, bảy vị Bà-la-môn kia đã đi theo nghiệp của mình, nhưng Bà-la-môn Koṇḍañña, người trẻ nhất trong số những người xem tướng, vẫn khỏe mạnh.
So ‘‘mahāpuriso pabbajito’’ti sutvā tesaṃ brāhmaṇānaṃ putte upasaṅkamitvā evamāha – ‘‘siddhatthakumāro kira pabbajito.
Having heard, "The Great Man has gone forth," he approached the sons of those Brahmins and spoke thus: "Prince Siddhattha, they say, has gone forth.
Khi nghe tin "Đức Đại nhân đã xuất gia," ông đến gặp các con trai của những Bà-la-môn kia và nói: "Thái tử Siddhattha đã xuất gia.
So hi nissaṃsayaṃ buddho bhavissati.
He will undoubtedly become a Buddha.
Chắc chắn Ngài sẽ trở thành một vị Phật.
Sace tumhākaṃ pitaro arogā assu, ajja nikkhamitvā pabbajeyyuṃ.
If your fathers were well, they would go forth today.
Nếu cha của các bạn vẫn khỏe mạnh, hôm nay họ sẽ xuất gia.
Sace tumhepi icchatha, etha mayaṃ taṃ mahāpurisamanupabbajissāmā’’ti.
If you also wish, come, we shall follow that Great Man and go forth."
Nếu các bạn cũng muốn, hãy đến đây, chúng ta sẽ xuất gia theo vị Đại nhân ấy."
Te sabbe ekacchandā bhavituṃ nāsakkhiṃsu.
They were all unable to become of one mind.
Tất cả họ không thể đồng lòng.
Tayo janā na pabbajiṃsu, koṇḍaññabrāhmaṇaṃ jeṭṭhakaṃ katvā itare cattāro pabbajiṃsu.
Three individuals did not go forth; the remaining four, making Koṇḍañña the eldest, went forth.
Ba người đã không xuất gia, còn bốn người kia, lấy Bà-la-môn Koṇḍañña làm trưởng, đã xuất gia.
Ime pañca pabbajitvā gāmanigamarājadhānīsu bhikkhāya carantā bodhisattassa santikaṃ agamiṃsu.
These five, having gone forth, wandered for alms in villages, towns, and royal capitals, and approached the Bodhisatta.
Năm vị này đã xuất gia, đi khất thực ở các làng, thị trấn, kinh đô, và đã đến chỗ Bồ-tát.
Te chabbassāni bodhisatte mahāpadhānaṃ padahante ‘‘idāni buddho bhavissati idāni buddho bhavissatī’’ti mahāsattaṃ upaṭṭhahamānā santikāvacarāvassa ahesuṃ.
For six years, while the Bodhisatta performed great exertion, they attended the Great Being, thinking, "Now he will become a Buddha, now he will become a Buddha," thus remaining in his close presence.
Trong sáu năm Bồ-tát thực hành đại tinh tấn, họ đã ở gần Ngài để chăm sóc, nghĩ rằng: "Bây giờ Ngài sẽ thành Phật, bây giờ Ngài sẽ thành Phật."
Yadā pana bodhisatto ekatilataṇḍulādīhi vītināmentopi dukkarakārikāya ariyadhammapaṭivedhassa abhāvaṃ ñatvā oḷārikaṃ āhāraṃ āhari, tadā te pakkamitvā isipatanaṃ agamaṃsu.
However, when the Bodhisatta, even by subsisting on a single sesame seed or grain of rice, realized that the penetration of the noble Dhamma was not achieved through extreme asceticism, he partook of coarse food. At that time, they departed and went to Isipatana.
Nhưng khi Bồ-tát nhận ra rằng sự khổ hạnh dù chỉ ăn một hạt mè, một hạt gạo không dẫn đến sự thâm nhập Thánh pháp, và Ngài đã thọ dụng thức ăn thô, thì họ đã bỏ đi và đến Isipatana.
Atha bodhisatto oḷārikāhāraparibhogena chavimaṃsalohitapāripūriṃ katvā visākhapuṇṇamadivase sujātāya dinnaṃ varabhojanaṃ bhuñjitvā suvaṇṇapātiṃ nadiyā paṭisotaṃ khipitvā ‘‘ajja buddho bhavissāmī’’ti katasanniṭṭhāno sāyanhasamaye kālena nāgarājena anekehi thutisatehi abhitthaviyamāno mahābodhimaṇḍaṃ āruyha acalaṭṭhāne pācīnalokadhātuabhimukho pallaṅkena nisīditvā caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ adhiṭṭhāya sūriye dharamāneyeva mārabalaṃ vidhamitvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā paccūsakālasamanantare paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā anulomapaṭilomaṃ paccayākāravaṭṭaṃ sammasanto sabbabuddhehi paṭividdhaṃ asādhāraṇaṃ sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā nibbānārammaṇāya phalasamāpattiyā tattheva sattāhaṃ vītināmesi.
Then the Bodhisatta, by partaking of coarse food, replenished his skin, flesh, and blood. On the full moon day of Visākha, he ate the excellent meal given by Sujātā, and after throwing the golden bowl upstream in the river, he resolved, "Today I shall become a Buddha." In the evening, while being praised by Nāgarāja Kālaka with hundreds of eulogies, he ascended the Mahābodhi maṇḍala, sat cross-legged facing the eastern world-system in an unshakeable posture, and with a fourfold determination of effort, he vanquished the Māra army while the sun was still shining. In the first watch of the night, he recollected his past lives; in the middle watch, he purified his divine eye; and immediately after dawn, he immersed his knowledge in dependent origination. Reflecting on the cycle of conditions in both direct and reverse order, he penetrated the unique omniscience known by all Buddhas and spent seven days there in the attainment of fruition, having Nibbāna as its object.
Sau đó, Bồ-tát, sau khi thọ dụng thức ăn thô để phục hồi da thịt, máu huyết, và sau khi thọ dụng bữa ăn thượng vị do Sujātā cúng dường vào ngày trăng tròn Visākhā, Ngài đã ném bát vàng xuống sông ngược dòng. Với quyết tâm "Hôm nay ta sẽ thành Phật," vào buổi chiều, Ngài được vua Nāga ca ngợi bằng hàng trăm lời tán thán. Ngài lên Maṇḍa Bồ-đề, ngồi kiết già ở vị trí vững chắc, hướng về phương Đông, kiên quyết thực hành tinh tấn bốn chi. Ngay khi mặt trời còn chiếu sáng, Ngài đã đánh bại quân Ma vương. Vào canh đầu, Ngài hồi tưởng túc mạng. Vào canh giữa, Ngài làm thanh tịnh thiên nhãn. Ngay sau rạng đông, Ngài thâm nhập trí tuệ vào Duyên khởi, quán xét vòng luân chuyển của các duyên theo chiều thuận và nghịch, và đã chứng đắc trí tuệ Toàn tri không chung với ai, mà tất cả chư Phật đều chứng đắc. Ngài đã an trú trong quả vị thiền định Niết-bàn tại đó suốt bảy ngày.
Eteneva upāyena sattasattāhaṃ bodhimaṇḍe viharitvā rājāyatanamūle madhupiṇḍikabhojanaṃ paribhuñjitvā puna ajapālanigrodhamūlaṃ āgantvā tattha nisinno dhammagambhīrataṃ paccavekkhitvā appossukkatāya citte namante mahābrahmunā yācito buddhacakkhunā lokaṃ volokento tikkhindriyādibhede satte disvā mahābrahmuno dhammadesanāya paṭiññaṃ datvā ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ desessāmī’’ti āḷārudakānaṃ kālakatabhāvaṃ ñatvā puna cintento ‘‘bahūpakārā kho pana me pañcavaggiyā bhikkhū, ye maṃ padhānapahitattaṃ upaṭṭhahiṃsu.
In this manner, having resided at the Bodhi maṇḍala for seven times seven days, he ate the honey-ball meal at the foot of the Rājāyatana tree, and then came to the foot of the Ajapāla-nigrodha tree. Sitting there, he reflected on the profundity of the Dhamma, and as his mind inclined towards dispassion, he was implored by Mahābrahmā. Gazing upon the world with his Buddha-eye, seeing beings with sharp faculties and other distinctions, he gave his promise to Mahābrahmā to teach the Dhamma. Then, thinking, "To whom shall I first teach the Dhamma?" and realizing that Āḷāra and Udaka had passed away, he again pondered, "Indeed, the group of five monks were of great help to me, for they attended me while I was striving with resolute effort.
Cũng theo cách đó, Ngài đã an trú tại Maṇḍa Bồ-đề trong bảy tuần, sau đó thọ dụng bữa ăn mật ong dưới gốc cây Rājāyatana. Rồi Ngài trở lại gốc cây Ajapāla Nigrodha, ngồi tại đó, quán xét sự sâu xa của Pháp. Khi tâm Ngài hướng về sự ít bận tâm, Ngài được Đại Phạm thiên thỉnh cầu. Ngài quán sát thế gian bằng Phật nhãn, thấy các chúng sinh có căn tánh sắc bén và các loại khác. Ngài đã hứa với Đại Phạm thiên sẽ thuyết Pháp, rồi suy nghĩ: "Ta sẽ thuyết Pháp cho ai đầu tiên?" Khi biết Āḷāra và Udaka đã qua đời, Ngài lại suy nghĩ: "Năm vị tỳ-khưu nhóm Kiều Trần Như đã giúp đỡ ta rất nhiều khi ta tinh tấn.
Yaṃnūnāhaṃ pañcavaggiyānaṃ bhikkhūnaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti cittaṃ uppādesi.
Why don't I first teach the Dhamma to the group of five monks?" he thought.
Vậy thì, ta hãy thuyết Pháp cho năm vị tỳ-khưu nhóm Kiều Trần Như đầu tiên."
Idaṃ pana sabbameva buddhānaṃ parivitakkamattameva, ṭhapetvā pana koṇḍaññabrāhmaṇaṃ añño koci paṭhamaṃ dhammaṃ paṭivijjhituṃ samattho nāma natthi.
All this was merely the Buddhas' deliberation, for no one else but Koṇḍañña, the Brahmin, was capable of first penetrating the Dhamma.
Tuy nhiên, tất cả điều này chỉ là sự suy tư của chư Phật, vì ngoài Bà-la-môn Koṇḍañña, không ai khác có khả năng thâm nhập Pháp đầu tiên.
Sopi etadatthameva kappasatasahassaṃ adhikārakammaṃ akāsi, buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa nava vāre aggasassadānaṃ adāsi.
He too had performed deeds of aspiration for a hundred thousand aeons for this very purpose, and had offered the best alms to the Sangha, headed by a Buddha, nine times.
Chính Ngài cũng đã thực hành một trăm ngàn đại kiếp để đạt được điều này, và đã cúng dường thực phẩm thượng hạng cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu chín lần.
Atha satthā pattacīvaramādāya anupubbena isipatanaṃ gantvā yena pañcavaggiyā bhikkhū, tenupasaṅkami.
Then the Teacher, taking his bowl and robes, gradually went to Isipatana and approached where the group of five monks were.
Sau đó, Đức Bổn Sư, mang theo y bát, tuần tự đến Isipatana, nơi năm vị tỳ-khưu nhóm Kiều Trần Như đang ở.
Te tathāgataṃ āgacchantaṃ disvāva attano katikāya saṇṭhātuṃ nāsakkhiṃsu.
As soon as they saw the Tathāgata approaching, they were unable to abide by their agreement.
Khi thấy Đức Như Lai đang đến, họ không thể giữ vững lời giao ước của mình.
Eko pattacīvaraṃ paṭiggahesi, eko āsanaṃ paññāpesi, eko pādodakaṃ paccupaṭṭhāpesi, eko pāde dhovi, eko tālavaṇṭaṃ gahetvā bījamāno ṭhito.
One received his bowl and robes, one arranged a seat, one provided water for the feet, one washed his feet, and one stood fanning with a fan.
Một người nhận y bát, một người sắp đặt chỗ ngồi, một người chuẩn bị nước rửa chân, một người rửa chân, một người cầm quạt đứng quạt.
Evaṃ tesu vattaṃ dassetvā santike nisinnesu koṇḍaññattheraṃ kāyasakkhiṃ katvā satthā anuttaraṃ teparivaṭṭaṃ dhammacakkappavattanasuttantaṃ ārabhi.
When they had thus shown their respect and were seated nearby, the Teacher, with Venerable Koṇḍañña as a direct witness, began the Suttanta on the Turning of the Wheel of Dhamma, which has three phases and twelve aspects.
Khi họ đã thể hiện sự cung kính như vậy và ngồi xuống gần Ngài, Đức Bổn Sư đã bắt đầu thuyết Tương ưng Pháp luân chuyển ba lần (Teparivaṭṭa Dhammacakkappavattana Suttanta), lấy Trưởng lão Koṇḍañña làm nhân chứng.
Manussaparisā pañca janāva ahesuṃ, devaparisā aparicchinnā.
The human assembly consisted of only five individuals; the divine assembly was immeasurable.
Hội chúng loài người chỉ có năm vị, còn hội chúng chư thiên thì vô số.
Desanāpariyosāne koṇḍaññatthero aṭṭhārasahi mahābrahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhito.
At the conclusion of the discourse, Venerable Koṇḍañña, along with eighteen koṭis of great Brahmās, was established in the fruit of Stream-entry.
Khi bài thuyết pháp kết thúc, Trưởng lão Koṇḍañña đã chứng đắc quả vị Nhập lưu cùng với mười tám ngàn Đại Phạm thiên.
Atha satthā ‘‘mayā dukkarasatābhataṃ dhammaṃ paṭhamameva aññāsīti aññāsikoṇḍañño nāma aya’’nti theraṃ ālapanto ‘‘aññāsi vata, bho, koṇḍañño, aññāsi vata, bho, koṇḍañño’’ti āha.
Then the Teacher, addressing the elder as "Koṇḍañña who has understood," saying, "He has understood the Dhamma, which I attained with great difficulty, first," exclaimed, "Indeed, Koṇḍañña has understood, indeed, Koṇḍañña has understood!"
Khi đó, Đức Bổn Sư gọi vị trưởng lão và nói: "Ông Koṇḍañña này đã thấu hiểu Pháp mà ta đã đạt được bằng hàng trăm sự khổ hạnh. Ông Koṇḍañña quả thật đã thấu hiểu, ông Koṇḍañña quả thật đã thấu hiểu!"
Tassa tadeva nāmaṃ jātaṃ.
That became his name.
Từ đó, đó trở thành tên của ông.
Tena vuttaṃ – ‘‘iti hidaṃ āyasmato koṇḍaññassa aññāsikoṇḍaññotveva nāmaṃ ahosī’’ti.
Therefore it was said: "Thus, 'Aññāsi Koṇḍañña' became the name of the Venerable Koṇḍañña."
Vì vậy, có lời nói: "Như vậy, tên của Tôn giả Koṇḍañña đã trở thành Aññāsikoṇḍañña (Koṇḍañña đã thấu hiểu)."
Tena kho pana samayena cha loke arahanto honti.
At that time, there were six Arahants in the world.
Vào thời điểm đó, có sáu vị A-la-hán trên thế gian.
Tato paṭṭhāya satthā yasadārakappamukhe pañcapaññāsa purise, kappāsiyavanasaṇḍe tiṃsamatte bhaddavaggiye, gayāsīse piṭṭhipāsāṇe sahassamatte purāṇajaṭileti evaṃ mahājanaṃ ariyabhūmiṃ otāretvā bimbisārappamukhāni ekādasanahutāni sotāpattiphale, ekaṃ nahutaṃ saraṇattaye patiṭṭhāpetvā jambudīpatale sāsanaṃ pupphitaphalitaṃ katvā sakalajambudīpamaṇḍalaṃ kāsāvapajjotaṃ isivātapaṭivātaṃ karonto ekasmiṃ samaye jetavanamahāvihāraṃ patvā tattha vasanto bhikkhusaṅghamajjhe paññattavarabuddhāsanagato dhammaṃ desento ‘‘paṭhamaṃ dhammaṃ paṭividdhabhikkhūnaṃ antare mama putto koṇḍañño aggo’’ti dassetuṃ etadaggaṭṭhāne ṭhapesi.
From then on, the Teacher, having led a great multitude to the noble state—fifty-five men headed by Yasa’s son, thirty Bhaddavaggiya monastics in the Kappāsiya forest, and a thousand ancient ascetics at Gayāsīsa on the Elephant's Head rock—and having established eleven myriads of people, with Bimbisāra as the chief, in the fruit of stream-entry, and one myriad in the three refuges, made the Dispensation flourish and bear fruit throughout Jambudīpa. Illuminating the entire continent of Jambudīpa with the saffron robe's radiance, making it reverberate with the ascetics' breezes, he arrived at the Great Monastery of Jetavana at one time. Dwelling there, seated on the excellent Buddha-seat appointed in the midst of the Saṅgha of bhikkhus, he taught the Dhamma, and to show that "among the bhikkhus who first penetrated the Dhamma, my son Koṇḍañña is foremost," he placed him in this position of pre-eminence.
Từ đó trở đi, Đức Bổn Sư đã đưa đại chúng, gồm năm mươi lăm người đứng đầu là thanh niên Yasa, ba mươi vị Bhaddavaggī trong rừng bông gòn, và một ngàn vị ẩn sĩ tóc bện xưa tại tảng đá Piṭṭhipāsāṇa ở Gayāsīsa, vào Thánh địa (Ariya-bhūmi). Ngài đã an lập mười một vạn người đứng đầu là vua Bimbisāra vào quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti), một vạn người vào Tam Quy Y. Sau khi làm cho Giáo Pháp (Sāsana) nở hoa kết trái trên cõi Diêm Phù Đề, Ngài đã biến toàn bộ xứ Diêm Phù Đề thành nơi rực rỡ y cà sa, nơi gió của các bậc ẩn sĩ thổi qua, và vào một thời điểm, Ngài đã đến Đại Tịnh Xá Jetavana. Ở đó, Ngài an trú, ngự trên pháp tòa tối thượng đã được sắp đặt giữa Tăng đoàn chư Tỳ khưu, thuyết pháp và tuyên bố: “Trong số các Tỳ khưu đã chứng ngộ Pháp đầu tiên, con ta là Koṇḍañña là bậc tối thượng,” và đã an lập Tôn giả vào vị trí tối thượng này để chỉ rõ điều đó.
Theropi dve aggasāvake attano nipaccakāraṃ karonte disvā buddhānaṃ santikā apakkamitukāmo hutvā ‘‘puṇṇamāṇavo pabbajitvā sāsane aggadhammakathiko bhavissatī’’ti disvā doṇavatthubrāhmaṇagāmaṃ gantvā attano bhāgineyyaṃ puṇṇamāṇavaṃ pabbājetvā ‘‘ayaṃ buddhānaṃ santike vasissatī’’ti tassa buddhānaṃ antevāsikabhāvaṃ katvā sayaṃ dasabalaṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhagavā mayhaṃ gāmantasenāsanaṃ asappāyaṃ, ākiṇṇo viharituṃ na sakkomi, chaddantadahaṃ gantvā vasissāmī’’ti bhagavantaṃ anujānāpetvā uṭṭhāyāsanā satthāraṃ vanditvā chaddantadahaṃ gantvā chaddantahatthikulaṃ nissāya dvādasa vassāni vītināmetvā tattheva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
Seeing his two chief disciples attending to him, the Elder, desiring to depart from the Buddhas, and seeing that "the young man Puṇṇa, having gone forth, will become the foremost Dhamma speaker in the Dispensation," went to the brahmin village of Doṇavatthu. Having ordained his nephew, the young man Puṇṇa, and establishing him as a disciple of the Buddhas, thinking "he will dwell with the Buddhas," he himself approached the Ten-Powered One. He informed the Fortunate One, saying, "Bhagavā, a dwelling in a village is unsuitable for me; I cannot live amidst a crowd. I will go and dwell at Lake Chaddanta." Having obtained permission from the Fortunate One, he rose from his seat, saluted the Teacher, and went to Lake Chaddanta. Dwelling near the Chaddanta elephant herd, he spent twelve years there, and it was there that he attained Parinibbāna with the anupādisesa nibbāna-dhātu (Nirvāṇa without any remainder of the aggregates).
Vị Trưởng lão ấy, khi thấy hai vị Đại Thinh Văn đang thực hiện sự cúng dường cho mình, muốn rời xa Đức Phật, đã thấy rằng “Thanh niên Puṇṇa sau khi xuất gia sẽ là bậc thuyết pháp tối thượng trong Giáo Pháp,” nên đã đến làng Bà la môn Doṇavatthu, cho thanh niên Puṇṇa, cháu trai của mình, xuất gia, và sau khi sắp đặt cho vị ấy ở gần Đức Phật, chính mình đã đến gặp Đức Thế Tôn và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, chỗ ở trong làng không thích hợp với con, con không thể an trú ở nơi đông đúc. Con sẽ đến hồ Chaddanta để an trú.” Sau khi được Đức Thế Tôn chấp thuận, Tôn giả đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đảnh lễ Đức Bổn Sư, rồi đến hồ Chaddanta, an trú nương tựa vào đàn voi Chaddanta, trải qua mười hai năm, và tại đó, Tôn giả đã nhập Niết Bàn với Niết Bàn giới vô dư y (anupādisesa nibbānadhātu).
Imesampi pañhakamme ayamanupubbikathā – ito satasahassakappādhike asaṅkhyeyyakappamatthake sāriputto brāhmaṇamahāsālakule nibbatti, nāmena saradamāṇavo nāma ahosi.
The sequential story regarding these questions is as follows: A hundred thousand aeons plus an incalculable aeon ago, Sāriputta was born into the family of a wealthy brahmin. His name was Saradamāṇava. Moggallāna was born into the family of a wealthy householder; his name was Sirivaḍḍhanakuṭumbiya.
Câu chuyện tuần tự về các vị này trong việc cầu nguyện cũng như sau: Vào thời điểm hơn một trăm ngàn đại kiếp và một A-tăng-kỳ kiếp về trước, Sāriputta sinh ra trong một gia đình Bà la môn đại phú, tên là Saradamāṇava.
Moggallāno gahapatimahāsālakule nibbatti, nāmena sirivaḍḍhanakuṭumbiyo nāma ahosi.
They both were playmates from childhood and friends.
Moggallāna sinh ra trong một gia đình gia chủ đại phú, tên là Sirivaḍḍhanakuṭumbiyo.
Te ubhopi sahapaṃsukīḷitāva sahāyakā ahesuṃ.
They both were playmates from childhood and friends.
Cả hai vị ấy đều là bạn bè từ thuở nhỏ.
Saradamāṇavo pitu accayena kulasantakaṃ mahādhanaṃ paṭipajjitvā ekadivasaṃ rahogato cintesi – ‘‘ahaṃ idhalokattabhāvameva jānāmi, no paralokattabhāvaṃ, jātasattānañca maraṇaṃ nāma dhuvaṃ, mayā ekaṃ pabbajjaṃ pabbajitvā mokkhadhammagavesanaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
Saradamāṇava, upon his father's demise, inherited the great family wealth. One day, he reflected in solitude: "I know only this present existence, not the future existence. The death of those born is certain. I should go forth into homelessness and seek the path to liberation."
Saradamāṇava, sau khi cha qua đời, đã tiếp nhận khối tài sản lớn của gia đình. Một ngày nọ, ông suy nghĩ một mình: “Ta chỉ biết kiếp sống ở đời này, không biết kiếp sống ở đời sau. Sự chết là điều chắc chắn đối với những chúng sinh đã sinh ra. Ta nên xuất gia để tìm cầu pháp giải thoát.”
So sahāyakaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘samma sirivaḍḍhana, ahaṃ pabbajitvā mokkhadhammaṃ gavesissāmi, tvaṃ mayā saddhiṃ pabbajituṃ sakkhissasī’’ti.
He approached his friend and said, "Friend Sirivaḍḍhana, I will go forth and seek the Dhamma of liberation. Can you go forth with me?"
Ông đến gặp người bạn và nói: “Này bạn Sirivaḍḍhana, ta sẽ xuất gia để tìm cầu pháp giải thoát. Bạn có thể xuất gia cùng ta không?”
Na sakkhissāmi, samma, tvaṃyeva pabbajāhīti.
"I cannot, friend. You go forth yourself."
“Ta không thể, này bạn, chính bạn hãy xuất gia đi,” người bạn đáp.
So cintesi – ‘‘paralokaṃ gacchantā sahāye vā ñātimitte vā gahetvā gatā nāma natthi, attanā kataṃ attanova hotī’’ti.
He thought, "Those who go to the other world do not take friends or relatives with them. What one does oneself, that alone remains one's own."
Ông suy nghĩ: “Những người đi về thế giới bên kia chưa từng mang theo bạn bè hay bà con thân thích. Những gì mình đã làm thì chỉ thuộc về mình.”
Tato ratanakoṭṭhāgāraṃ vivarāpetvā kapaṇaddhikavaṇibbakayācakānaṃ mahādānaṃ datvā pabbatapādaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbaji.
Then, having opened his treasury of jewels and given a great alms-giving to the poor, the needy, merchants, and beggars, he entered the foot of a mountain and took up the ascetic's life.
Sau đó, ông mở kho báu, bố thí lớn cho những người nghèo khổ, thương nhân và ăn xin, rồi đi vào chân núi và xuất gia theo hạnh ẩn sĩ.
Tassa eko dve tayoti evaṃ anupabbajjaṃ pabbajitā catusattatisahassamattā jaṭilā ahesuṃ.
One by one, two by two, and three by three, altogether seventy-four thousand ascetics went forth after him.
Một, hai, ba, v.v., những vị ẩn sĩ đã xuất gia theo ông, tổng cộng có bảy mươi bốn ngàn vị.
So pañcābhiññā aṭṭha ca samāpattiyo nibbattetvā tesampi jaṭilānaṃ kasiṇaparikammaṃ ācikkhi.
He developed the five higher knowledges and the eight attainments, and he taught the kasiṇa meditation practice to these ascetics as well.
Ông đã thành tựu năm thắng trí và tám định, và cũng đã chỉ dạy pháp kasiṇa cho các vị ẩn sĩ ấy.
Tepi sabbe pañca abhiññā aṭṭha ca samāpattiyo nibbattesuṃ.
They all also developed the five higher knowledges and the eight attainments.
Tất cả các vị ấy cũng đã thành tựu năm thắng trí và tám định.
Tena samayena anomadassī nāma buddho loke udapādi.
At that time, a Buddha named Anomadassī appeared in the world. His city was named Candavatī, his father was a Khattiya named Yasavanta, and his mother was a queen named Yasodharā. The Bodhi tree was an Arjun tree. Nisabha Thera and Anoma Thera were the two chief disciples. Varuṇa Thera was the attendant. Sundarā and Sumanā were the two chief female disciples. His lifespan was a hundred thousand years, his body was fifty-eight cubits tall, and his bodily radiance spread for twelve yojanas. He was accompanied by a hundred thousand bhikkhus.
Vào thời đó, có Đức Phật Anomadassī xuất hiện trên thế gian.
Nagaraṃ candavatī nāma ahosi, pitā yasavanto nāma khattiyo, mātā yasodharā nāma devī, bodhi ajjunarukkho, nisabhatthero ca anomatthero cāti dve aggasāvakā, varuṇatthero nāma upaṭṭhāko, sundarā ca sumanā cāti dve aggasāvikā, āyu vassasatasahassaṃ ahosi, sarīraṃ aṭṭhapaññāsahatthubbedhaṃ, sarīrappabhā dvādasayojanaṃ phari, bhikkhusatasahassaparivāro ahosi.
At that time, a Buddha named Anomadassī appeared in the world. His city was named Candavatī, his father was a Khattiya named Yasavanta, and his mother was a queen named Yasodharā. The Bodhi tree was an Arjun tree. Nisabha Thera and Anoma Thera were the two chief disciples. Varuṇa Thera was the attendant. Sundarā and Sumanā were the two chief female disciples. His lifespan was a hundred thousand years, his body was fifty-eight cubits tall, and his bodily radiance spread for twelve yojanas. He was accompanied by a hundred thousand bhikkhus.
Kinh thành tên là Candavatī, phụ vương là vị vua Sát đế lỵ Yasavanta, mẫu hậu là Hoàng hậu Yasodharā, cây Bồ đề là cây Arjunarukkha, hai vị Đại Thinh Văn là Trưởng lão Nisabha và Trưởng lão Anoma, vị thị giả tên là Trưởng lão Varuṇa, hai vị Đại Thinh Văn Ni là Sundarā và Sumanā, tuổi thọ là một trăm ngàn năm, thân cao năm mươi tám cánh tay, hào quang thân chiếu xa mười hai dojana, và có một trăm ngàn Tỳ khưu vây quanh.
Athekadivasaṃ paccūsakāle mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya lokaṃ volokento saradatāpasaṃ disvā ‘‘ajja mayhaṃ saradatāpasassa santikaṃ gatapaccayena dhammadesanā ca mahatī bhavissati, so ca aggasāvakaṭṭhānaṃ patthessati, tassa sahāyako sirivaḍḍhanakuṭumbiyo dutiyasāvakaṭṭhānaṃ, desanāpariyosāne cassa parivārā catusattatisahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇissanti, mayā tattha gantuṃ vaṭṭatī’’ti attano pattacīvaramādāya aññaṃ kañci anāmantetvā sīho viya ekacaro hutvā saradatāpasassa antevāsikesu phalāphalatthāya gatesu ‘‘buddhabhāvaṃ me jānātū’’ti tassa passantasseva saradatāpasassa ākāsato otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi.
Then, one day, in the early morning, having emerged from the attainment of great compassion, he surveyed the world and saw the ascetic Sarada. He thought, "Today, due to my visit to the ascetic Sarada, there will be a great discourse on the Dhamma. He will aspire to the position of chief disciple, and his friend Sirivaḍḍhanakuṭumbiya will aspire to the position of second disciple. At the conclusion of the discourse, his seventy-four thousand ascetic followers will attain Arahantship. It is fitting for me to go there." Taking his bowl and robes, without inviting anyone else, he went alone like a lion. While Sarada's disciples were out collecting fruits and roots, the Buddha descended from the sky and stood on the ground before Sarada's eyes, so that Sarada might know of his Buddhahood.
Một ngày nọ, vào lúc bình minh, Đức Phật Anomadassī xuất khỏi đại bi định, quán sát thế gian và thấy vị ẩn sĩ Sarada. Ngài nghĩ: “Hôm nay, do ta đến chỗ ẩn sĩ Sarada, sẽ có một buổi thuyết pháp vĩ đại, và vị ấy sẽ cầu nguyện vị trí Đại Thinh Văn, người bạn của vị ấy là Sirivaḍḍhanakuṭumbiyo sẽ cầu nguyện vị trí Đại Thinh Văn thứ hai. Khi buổi thuyết pháp kết thúc, bảy mươi bốn ngàn vị ẩn sĩ tùy tùng của vị ấy sẽ chứng đắc quả A la hán. Ta nên đi đến đó.” Ngài cầm y bát của mình, không báo cho ai khác, một mình như sư tử, khi các đệ tử của ẩn sĩ Sarada đã đi tìm trái cây, Ngài đã từ trên không trung hạ xuống và đứng trên mặt đất, ngay trước mắt ẩn sĩ Sarada, để vị ấy biết rằng Ngài là một vị Phật.
Saradatāpaso buddhānubhāvaṃ ceva sarīrasampattiṃ cassa disvā lakkhaṇamante sammasitvā ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato nāma agāramajjhe vasanto rājā hoti cakkavattī, pabbajjanto loke vivaṭṭacchado sabbaññu buddho hoti, ayaṃ puriso nissaṃsayaṃ buddho’’ti jānitvā paccuggamanaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā āsanaṃ paññāpetvā adāsi.
The ascetic Sarada, seeing the Buddha's power and the perfection of his body, and having considered the auspicious marks, knew, "A person endowed with these marks, if he remains in a household, becomes a universal monarch; if he goes forth, he becomes a Buddha, a remover of the veils in the world, an Omniscient One. This person is undoubtedly a Buddha." Knowing this, he went forward to meet him, paid homage with the five-point prostration, arranged a seat, and offered it.
Ẩn sĩ Sarada, thấy được uy lực của Đức Phật và sự hoàn hảo của thân thể Ngài, đã quán xét các tướng tốt và biết: “Người nào có các tướng tốt này, nếu sống trong gia đình thì sẽ là một vị Chuyển Luân Vương, nếu xuất gia thì sẽ là một vị Phật Toàn Giác đã cởi bỏ mọi che chướng trên thế gian. Người này chắc chắn là một vị Phật.” Vị ấy đã đi ra đón, đảnh lễ bằng năm điểm chạm đất, sắp đặt một chỗ ngồi và dâng lên.
Nisīdi bhagavā paññattāsane.
The Bhagavā sat on the prepared seat.
Đức Thế Tôn đã ngự trên chỗ ngồi đã được sắp đặt.
Saradatāpasopi attano anucchavikaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi.
The ascetic Sarada also took a seat befitting himself and sat to one side.
Ẩn sĩ Sarada cũng lấy một chỗ ngồi thích hợp với mình và ngồi sang một bên.
Tasmiṃ samaye catusattatisahassajaṭilā paṇītapaṇītāni ojavantāni phalāphalāni gahetvā ācariyassa santikaṃ sampattā buddhānañceva ācariyassa ca nisinnāsanaṃ oloketvā āhaṃsu – ‘‘ācariya, mayaṃ ‘imasmiṃ loke tumhehi mahantataro natthī’ti vicarāma, ayaṃ pana puriso tumhehi mahantataro maññe’’ti.
At that time, the seventy-four thousand ascetics, having gathered various choice and wholesome fruits and roots, arrived at their teacher's abode. Seeing the Buddha and their teacher seated, they said, "Teacher, we believed that there was no one greater than you in this world, but this person seems to be greater than you!"
Vào lúc đó, bảy mươi bốn ngàn vị ẩn sĩ, sau khi mang về những loại trái cây ngon nhất, bổ dưỡng nhất, đã đến chỗ thầy của mình. Họ nhìn chỗ ngồi của Đức Phật và của thầy mình, rồi nói: “Thưa thầy, chúng con vẫn nghĩ rằng không có ai vĩ đại hơn thầy trên thế gian này, nhưng người này có lẽ vĩ đại hơn thầy.”
Tātā, kiṃ vadatha?
"My children, what are you saying?
“Này các con, các con nói gì vậy?”
Sāsapena saddhiṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhaṃ sineruṃ samaṃ kātuṃ icchatha, sabbaññubuddhena saddhiṃ mayhaṃ upamaṃ mā karittha puttakāti.
You wish to equate Mount Sineru, which is sixty-eight hundred thousand yojanas high, with a mustard seed! My children, do not compare me with an Omniscient Buddha!"
“Các con muốn so sánh núi Sineru cao sáu mươi tám vạn dojana với hạt cải ư? Này các con, đừng so sánh ta với một vị Phật Toàn Giác!”
Atha te tāpasā ‘‘sace ayaṃ ittarasatto abhavissa, na amhākaṃ ācariyo evarūpaṃ upamaṃ āhareyya, yāva mahā vatāyaṃ puriso’’ti sabbeva pādesu nipatitvā sirasā vandiṃsu.
Then those ascetics, realizing, "If this were an ordinary being, our teacher would not make such a comparison. How great this person must be!" they all prostrated themselves at his feet and saluted him with their heads.
Khi đó, các vị ẩn sĩ ấy nghĩ: “Nếu người này là một chúng sinh tầm thường, thì thầy chúng ta sẽ không đưa ra một sự so sánh như vậy. Người này thật vĩ đại biết bao!” Tất cả đều phủ phục dưới chân và đảnh lễ bằng đầu.
Atha ne ācariyo āha – ‘‘tātā, amhākaṃ buddhānaṃ anucchaviko deyyadhammo natthi, satthā ca bhikkhācāravelāya idhāgato, mayaṃ yathābalaṃ deyyadhammaṃ dassāma.
Then their teacher said to them, "My children, we have no suitable offerings for the Buddhas. The Teacher has come here at the time for alms-round. We shall give offerings according to our ability.
Khi đó, vị thầy nói với họ: “Này các con, chúng ta không có vật cúng dường nào xứng đáng với Đức Phật. Đức Bổn Sư đã đến vào giờ đi khất thực, chúng ta sẽ dâng vật cúng dường tùy theo khả năng.
Tumhe yaṃ yaṃ paṇītaṃ phalāphalaṃ, taṃ taṃ āharathā’’ti.
You, fetch whatever choice fruits and roots you have!"
Các con hãy mang về những loại trái cây ngon nhất mà các con có.”
Āharāpetvā hatthe dhovitvā sayaṃ tathāgatassa patte patiṭṭhāpesi.
Having caused* to be brought, he washed his hands and himself placed them in the bowl of the Tathāgata.
Sau khi cho mang đến, rửa tay, chính mình đặt vào bát của Đức Như Lai.
Satthārā ca phalāphale paṭiggahitamatte devatā dibbojaṃ pakkhipiṃsu.
And as soon as the Teacher received the fruits, deities added divine essence.
Khi Đức Bổn Sư vừa thọ nhận các loại trái cây, chư thiên liền cho vào thần dược (dibbojaṃ).
Tāpaso udakampi sayameva parissāvetvā adāsi.
The ascetic himself also filtered and gave drinking water.
Vị đạo sĩ cũng chính mình lọc nước dâng cúng.
Tato bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā hatthaṃ dhovitvā nisinne satthari sabbe antevāsike pakkositvā satthu santike sāraṇīyaṃ kathaṃ kathento nisīdi.
After that, having finished the meal and washed his hands, as the Teacher sat down, he called all his disciples and sat down speaking a talk worthy of remembrance in the Teacher's presence.
Sau đó, hoàn tất việc thọ thực, rửa tay, khi Đức Bổn Sư đã ngồi, vị đạo sĩ gọi tất cả các đệ tử đến và ngồi nói chuyện thân mật trước Đức Bổn Sư.
Satthā ‘‘dve aggasāvakā bhikkhusaṅghena saddhiṃ āgacchantū’’ti cintesi.
The Teacher thought, "Let the two chief disciples come with the Saṅgha of bhikkhus."
Đức Bổn Sư nghĩ: “Hai vị Thượng thủ đệ tử hãy đến cùng với Tăng đoàn.”
Te satthu cittaṃ ñatvā satasahassakhīṇāsavaparivārā āgantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
They, understanding the Teacher's thought, came accompanied by a hundred thousand perfected ones, paid homage to the Teacher, and stood to one side.
Các vị ấy biết được tâm ý của Đức Bổn Sư, liền đến cùng với một trăm ngàn vị Tỳ-khưu lậu tận (khīṇāsava), đảnh lễ Đức Bổn Sư rồi đứng sang một bên.
Tato saradatāpaso antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, buddhānaṃ nisinnāsanampi nīcaṃ, samaṇasatasahassānampi āsanaṃ natthi, tumhehi ajja uḷāraṃ buddhasakkāraṃ kātuṃ vaṭṭati, pabbatapādato vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharathā’’ti.
Then the ascetic Sarada addressed his disciples, "Dear ones, the seats for the Buddhas are low, and there are no seats for the hundreds of thousands of ascetics. It is fitting for you to offer a magnificent veneration to the Buddha today. Bring flowers fragrant and colorful from the foot of the mountain."
Bấy giờ, đạo sĩ Sarada gọi các đệ tử: “Này các con, chỗ ngồi của chư Phật thì thấp, lại không có chỗ ngồi cho một trăm ngàn vị Sa-môn. Hôm nay các con phải thực hiện sự cúng dường Phật một cách cao quý. Hãy mang hoa có màu sắc và hương thơm tuyệt đẹp từ chân núi về.”
Kathanakālo papañco viya hoti, iddhimantānaṃ pana visayo acinteyyoti muhuttamatteneva te tāpasā vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharitvā buddhānaṃ yojanappamāṇaṃ pupphāsanaṃ paññāpesuṃ, ubhinnaṃ aggasāvakānaṃ tigāvutaṃ, sesabhikkhūnaṃ aḍḍhayojanikādibhedaṃ, saṅghanavakassa usabhamattaṃ ahosi.
Just as a story seems complex, so is the sphere of those endowed with psychic powers incomprehensible; within a moment, those ascetics brought fragrant and colorful flowers and prepared a flower-seat for the Buddhas, a yojana in size, three gāvutas for the two chief disciples, and varying sizes from half a yojana for the remaining bhikkhus, down to the measure of an ox for the newest bhikkhu in the Saṅgha.
Thời gian kể chuyện thì như là sự phô trương, nhưng cảnh giới của các vị có thần thông là không thể nghĩ bàn, nên chỉ trong chốc lát, các đạo sĩ ấy đã mang về những đóa hoa có màu sắc và hương thơm tuyệt đẹp, sắp đặt chỗ ngồi bằng hoa rộng một dojana cho chư Phật, ba gāvuta cho hai vị Thượng thủ đệ tử, và các loại khác nhau như nửa dojana cho các vị Tỳ-khưu còn lại, một usabha cho vị Tỳ-khưu mới nhất.
Evaṃ paññattesu āsanesu saradatāpaso tathāgatassa purato añjaliṃ paggahetvā ṭhito, ‘‘bhante, mayhaṃ dīgharattaṃ hitasukhatthāya imaṃ pupphāsanaṃ abhiruhathā’’ti āha.
When the seats were thus prepared, the ascetic Sarada stood before the Tathāgata with clasped hands and said, "Bhante, for my long-lasting welfare and happiness, please ascend this flower-seat."
Khi các chỗ ngồi đã được sắp đặt như vậy, đạo sĩ Sarada đứng chắp tay trước Đức Như Lai và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài ngự lên chỗ ngồi bằng hoa này vì lợi ích và an lạc lâu dài của con.”
Evaṃ nisinne satthari dve aggasāvakā ca sesabhikkhū ca attano attano pattāsanesu nisīdiṃsu.
When the Teacher had thus seated himself, the two chief disciples and the remaining bhikkhus also sat on their respective prepared seats.
Khi Đức Bổn Sư đã an tọa như vậy, hai vị Thượng thủ đệ tử và các vị Tỳ-khưu còn lại cũng ngồi vào chỗ ngồi của mình.
Saradatāpaso mahantaṃ pupphacchattaṃ gahetvā tathāgatassa matthake dhārayanto aṭṭhāsi.
The ascetic Sarada stood holding a large flower-umbrella over the Tathāgata's head.
Đạo sĩ Sarada cầm một chiếc lọng hoa lớn che trên đầu Đức Như Lai và đứng đó.
Satthā ‘‘jaṭilānaṃ ayaṃ sakkāro mahapphalo hotū’’ti nirodhasamāpattiṃ samāpajji.
The Teacher, wishing, "May this veneration of the ascetics be of great fruit," entered into the attainment of cessation (nirodhasamāpatti).
Đức Bổn Sư nhập Diệt tận định (nirodhasamāpatti) để sự cúng dường này của các vị đạo sĩ có quả báo lớn.
Satthu samāpannabhāvaṃ ñatvā dve aggasāvakāpi sesabhikkhūpi samāpattiṃ samāpajjiṃsu.
Knowing that the Teacher had entered into attainment, the two chief disciples and the remaining bhikkhus also entered into attainment.
Biết Đức Bổn Sư đã nhập định, hai vị Thượng thủ đệ tử và các vị Tỳ-khưu còn lại cũng nhập định.
Tathāgate sattāhaṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisinne antevāsikā bhikkhācārakāle sampatte vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñjitvā sesakāle buddhānaṃ añjaliṃ paggayha tiṭṭhanti.
While the Tathāgata was seated, having entered the attainment of cessation for seven days, the disciples, when it was time for alms, ate roots, fruits, and other edibles from the forest, and during the rest of the time, they stood with clasped hands before the Buddhas.
Trong bảy ngày Đức Như Lai nhập Diệt tận định và an tọa, các đệ tử của đạo sĩ Sarada, khi đến giờ khất thực, thọ dụng các loại rau củ quả rừng, và trong thời gian còn lại thì chắp tay đứng trước chư Phật.
Saradatāpaso pana bhikkhācārampi agantvā pupphacchattaṃ gahitaniyāmeneva sattāhaṃ pītisukhena vītināmesi.
As for the ascetic Sarada, he did not even go for alms, but passed seven days in joyous bliss, holding the flower-umbrella as he had taken it.
Còn đạo sĩ Sarada thì không đi khất thực, mà cứ giữ lọng hoa như vậy, trải qua bảy ngày trong niềm hỷ lạc.
Satthā nirodhato vuṭṭhāya dakkhiṇapasse nisinnaṃ aggasāvakaṃ nisabhattheraṃ āmantesi – ‘‘nisabha sakkārakārakānaṃ tāpasānaṃ pupphāsanānumodanaṃ karohī’’ti.
The Teacher, having emerged from cessation, addressed the chief disciple Nisabha Thera, who was seated on his right side, "Nisabha, make the anumodana for the flower-seat of these ascetics who have offered veneration."
Đức Bổn Sư xuất định, gọi vị Thượng thủ đệ tử Nisabha Thera đang ngồi bên phải: “Này Nisabha, hãy tùy hỷ (anumodana) chỗ ngồi bằng hoa cho các đạo sĩ đã cúng dường.”
Thero cakkavattirañño santikā paṭiladdhamahālābho mahāyodho viya tuṭṭhamānaso sāvakapāramiñāṇe ṭhatvā pupphāsanānumodanaṃ ārabhi.
The elder, with a joyful mind like a great warrior who has received a great bounty from a Wheel-turning Monarch, stood firm in the knowledge of the disciple's perfection and began the anumodana for the flower-seat.
Vị Trưởng lão, với tâm vui mừng như một đại dũng sĩ nhận được lợi lộc lớn từ một vị vua Chuyển luân, đứng trong trí tuệ Bậc Thanh văn Ba-la-mật, bắt đầu tùy hỷ chỗ ngồi bằng hoa.
Tassa desanāvasāne dutiyasāvakaṃ āmantesi – ‘‘tvampi dhammaṃ desehī’’ti.
At the end of his discourse, the Teacher addressed the second disciple, "You too, teach the Dhamma."
Khi bài thuyết pháp của Ngài kết thúc, Đức Bổn Sư gọi vị đệ tử thứ hai: “Con cũng hãy thuyết pháp.”
Anomatthero tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ sammasitvā dhammaṃ kathesi.
Anoma Thera, having reflected on the Tipiṭaka Buddha-word, taught the Dhamma.
Anoma Thera quán xét lời Phật dạy trong Tam Tạng (Tepiṭaka) rồi thuyết pháp.
Dvinnaṃ sāvakānaṃ desanāya ekassapi abhisamayo nāhosi.
However, not a single realization of the Dhamma occurred during the discourses of the two disciples.
Sau bài thuyết pháp của hai vị đệ tử, không có ai chứng ngộ (abhisamaya).
Atha satthā aparimāṇe buddhavisaye ṭhatvā dhammadesanaṃ ārabhi.
Then the Teacher, standing in the immeasurable domain of the Buddhas, began to teach the Dhamma.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư đứng trong cảnh giới Phật vô lượng (aparimāṇe buddhavisaye) và bắt đầu thuyết pháp.
Desanāpariyosāne ṭhapetvā saradatāpasaṃ sabbepi catusattatisahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
At the end of the discourse, all seventy-four thousand ascetics, except for the ascetic Sarada, attained arahatta.
Khi bài thuyết pháp kết thúc, tất cả bảy mươi bốn ngàn đạo sĩ (jaṭila), ngoại trừ đạo sĩ Sarada, đều chứng A-la-hán quả.
Satthā ‘‘etha bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi.
The Teacher stretched out his hand, saying, "Come, bhikkhus!"
Đức Bổn Sư duỗi tay ra và nói: “Hãy đến, này các Tỳ-khưu!”
Tesaṃ tāvadeva kesamassu antaradhāyi, aṭṭha parikkhārā kāye paṭimukkāva ahesuṃ.
Immediately their hair and beards vanished, and the eight requisites appeared fastened to their bodies.
Ngay lập tức, râu tóc của các vị ấy biến mất, và tám vật dụng (parikkhāra) xuất hiện trên thân.
Saradatāpaso kasmā arahattaṃ na pattoti?
Why did the ascetic Sarada not attain arahatta?
Tại sao đạo sĩ Sarada không chứng A-la-hán quả?
Vikkhittacittattā.
Because his mind was distracted.
Vì tâm bị phân tán.
Tassa kira buddhānaṃ dutiyāsane nisīditvā sāvakapāramiñāṇe ṭhatvā dhammaṃ desayato aggasāvakassa desanaṃ sotuṃ āraddhakālato paṭṭhāya ‘‘aho vatāhampi anāgate uppajjanakassa buddhassa sāsane imināva sāvakena laddhadhuraṃ labheyya’’nti cittaṃ udapādi.
It is said that from the moment he began to listen to the discourse of the chief disciple, who was seated on the Buddha's second seat and speaking Dhamma, standing in the knowledge of the disciple's perfection, a thought arose in him: "Oh, may I too, in the dispensation of a future Buddha, attain the same eminence as this disciple!"
Khi nghe vị Thượng thủ đệ tử thuyết pháp, vị ấy ngồi trên chỗ ngồi thứ hai của chư Phật, đứng trong trí tuệ Bậc Thanh văn Ba-la-mật, và từ lúc đó, tâm vị ấy khởi lên ý nghĩ: “Ôi! Ước gì trong giáo pháp của Đức Phật sẽ xuất hiện trong tương lai, con cũng sẽ đạt được vị trí mà vị Thanh văn này đã đạt được!”
So tena parivitakkena maggaphalapaṭivedhaṃ kātuṃ nāsakkhi.
Due to that thought, he was unable to realize the path and its fruits.
Vì ý nghĩ đó, vị ấy không thể chứng ngộ Đạo quả.
Tathāgataṃ pana vanditvā sammukhe ṭhatvā āha – ‘‘bhante, tumhākaṃ anantarāsane nisinno bhikkhu tumhākaṃ sāsane ko nāma hotī’’ti?
However, he paid homage to the Tathāgata and stood before him, saying, "Bhante, who is this bhikkhu seated on the next seat to yours in your dispensation?"
Tuy nhiên, vị ấy đảnh lễ Đức Như Lai, đứng trước mặt và hỏi: “Bạch Đức Thế Tôn, vị Tỳ-khưu đang ngồi trên chỗ ngồi liền kề Ngài có tên là gì trong giáo pháp của Ngài?”
Mayā pavattitaṃ dhammacakkaṃ anuppavattetā sāvakapāramiñāṇassa koṭippatto soḷasa paññā paṭivijjhitvā ṭhito mayhaṃ sāsane aggasāvako nisabhatthero nāma esoti.
"He is my chief disciple, Nisabha Thera, who has brought into motion the Dhamma-wheel that I set in motion, who has reached the pinnacle of the disciple's perfection knowledge, and has penetrated sixteen kinds of wisdom."
“Vị ấy là Nisabha Thera, Thượng thủ đệ tử trong giáo pháp của Ta, người đã chuyển Pháp luân mà Ta đã khởi xướng, đạt đến đỉnh cao của trí tuệ Thanh văn Ba-la-mật, và đã thấu triệt mười sáu loại trí tuệ.”
‘‘Bhante, yvāyaṃ mayā sattāhaṃ pupphacchattaṃ dhārentena sakkāro kato, ahaṃ imassa phalena aññaṃ sakkattaṃ vā brahmattaṃ vā na patthemi, anāgate pana ayaṃ nisabhatthero viya ekassa buddhassa aggasāvako bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
"Bhante, I do not wish for any other worldly or brahminical state as a result of the veneration I have offered for seven days by holding this flower-umbrella. May I, in the future, become a chief disciple of a Buddha, just like this Nisabha Thera," he made this aspiration.
“Bạch Đức Thế Tôn, công đức cúng dường của con khi che lọng hoa trong bảy ngày này, con không mong cầu bất kỳ quả vị chư thiên hay Phạm thiên nào khác. Con chỉ mong rằng trong tương lai, con sẽ trở thành Thượng thủ đệ tử của một Đức Phật, giống như Nisabha Thera này.” Vị ấy đã phát nguyện như vậy.
Satthā ‘‘samijjhissati nu kho imassa purisassa patthanā’’ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā olokento kappasatasahassādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā samijjhanabhāvaṃ addasa.
The Teacher, having sent forth his knowledge of the future to see if this man's aspiration would be fulfilled, observed that it would be fulfilled after passing one hundred thousand kappas and one asaṅkheyya.
Đức Bổn Sư phóng trí tuệ vị lai (anāgatañāṇa) để quán xét xem lời nguyện của người này có thành tựu không, và thấy rằng nó sẽ thành tựu sau một a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp.
Disvā saradatāpasaṃ āha – ‘‘na te ayaṃ patthanā moghā bhavissati, anāgate pana kappasatasahassādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā gotamo nāma buddho loke uppajjissati.
Seeing this, he said to the ascetic Sarada, "Your aspiration will not be in vain. In the future, after passing one hundred thousand kappas and one asaṅkheyya, a Buddha named Gotama will arise in the world.
Sau khi thấy vậy, Ngài nói với đạo sĩ Sarada: “Lời nguyện của con sẽ không vô ích. Trong tương lai, sau một a-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp, một Đức Phật tên Gotama sẽ xuất hiện trên thế gian.
Tassa mātā mahāmāyā nāma devī bhavissati, pitā suddhodano nāma rājā, putto rāhulo nāma, upaṭṭhāko ānando nāma, dutiyasāvako moggallāno nāma, tvaṃ pana tassa aggasāvako dhammasenāpati sāriputto nāma bhavissasī’’ti.
His mother will be Queen Mahāmāyā, his father King Suddhodana, his son Rāhula, his attendant Ānanda, his second disciple Moggallāna, and you, however, will be his chief disciple, the General of the Dhamma, named Sāriputta."
Mẹ của Ngài sẽ là Mahāmāyā Devī, cha là vua Suddhodana, con trai là Rāhula, thị giả là Ānanda, đệ tử thứ hai là Moggallāna, còn con sẽ là Thượng thủ đệ tử, Pháp tướng quân Sāriputta của Ngài.”
Evaṃ tāpasaṃ byākaritvā dhammakathaṃ kathetvā bhikkhusaṅghaparivāro ākāsaṃ pakkhandi.
Thus, having prophesied for the ascetic and delivered a Dhamma talk, he ascended into the sky, accompanied by the Saṅgha of bhikkhus.
Sau khi tiên tri cho vị đạo sĩ như vậy và thuyết pháp, Đức Bổn Sư cùng Tăng đoàn bay lên không trung.
Sirivaḍḍhano ‘‘cirassaṃ vata me ayyo āgato’’ti āsane nisīdāpetvā attanā nīcāsane nisinno ‘‘antevāsikaparisā pana vo, bhante, na paññāyatī’’ti pucchi.
Sirivaḍḍhana, thinking, "It is indeed a long time since my revered one has come," seated him on a chair, and himself sitting on a lower seat, asked, "Bhante, your assembly of disciples is not apparent?"
Sirivaḍḍhana nói: “Đã lâu rồi Đức Ngài mới đến!” rồi mời ngồi vào chỗ cao, còn mình ngồi vào chỗ thấp hơn và hỏi: “Bạch Đức Ngài, đoàn đệ tử của Ngài đâu không thấy?”
Āma samma, amhākaṃ assamaṃ anomadassī nāma buddho āgato, mayaṃ tassa attano balena sakkāraṃ akarimha.
"Yes, friend, a Buddha named Anomadassī came to our hermitage, and we paid him homage according to our ability."
“Vâng, bạn hiền, Đức Phật Anomadassī đã đến tịnh thất của chúng tôi, và chúng tôi đã cúng dường Ngài bằng sức lực của mình.”
Satthā sabbesaṃ dhammaṃ desesi, desanāpariyosāne ṭhapetvā maṃ sesā arahattaṃ patvā pabbajiṃsūti.
The Teacher preached the Dhamma to all. At the conclusion of the discourse, except for me, the rest attained arahantship and went forth into homelessness.
Đức Đạo Sư đã thuyết pháp cho tất cả, và khi bài thuyết pháp kết thúc, tất cả các vị ẩn sĩ, trừ tôi, đều đạt được A-la-hán và xuất gia.
Tumhe kasmā na pabbajitāti?
“Why did you not go forth?”
Tại sao các ông không xuất gia?
Ahaṃ satthu aggasāvakaṃ nisabhattheraṃ disvā anāgate uppajjanakassa gotamassa nāma buddhassa sāsane aggasāvakaṭṭhānaṃ patthesiṃ, tvampi tassa sāsane dutiyasāvakaṭṭhānaṃ patthehīti.
“Seeing Nisabha Thera, the Chief Disciple of the Teacher, I aspired to the position of Chief Disciple in the dispensation of the future Buddha named Gotama. You too should aspire to the position of Second Disciple in his dispensation.”
Tôi đã thấy Trưởng lão Nisabha, vị Thượng thủ đệ tử của Đức Đạo Sư, và đã ước nguyện đạt được địa vị Thượng thủ đệ tử trong giáo pháp của Đức Phật Gotama sẽ xuất hiện trong tương lai. Ông cũng hãy ước nguyện địa vị đệ tử thứ hai trong giáo pháp của Ngài.
Mayhaṃ buddhehi saddhiṃ paricayo natthi, bhanteti.
“Venerable sir, I have no acquaintance with Buddhas.”
Bạch Ngài, con không có duyên lành với chư Phật.
Buddhehi saddhiṃ kathanaṃ mayhaṃ bhāro hotu, tvaṃ mahantaṃ adhikāraṃ sajjehīti.
“Let the conversation with the Buddhas be my responsibility. You should prepare a great offering.”
Việc nói chuyện với chư Phật hãy để tôi lo liệu, ông hãy chuẩn bị một sự cúng dường lớn lao.
Sirivaḍḍhano saradatāpasassa vacanaṃ sutvā attano nivesanadvāre rājamānena aṭṭhakarīsamattaṃ ṭhānaṃ samatalaṃ kāretvā vālukaṃ okirāpetvā lājapañcamāni pupphāni vikiritvā nīluppalacchadanaṃ maṇḍapaṃ kāretvā buddhāsanaṃ paññāpetvā sesabhikkhūnampi āsanāni paṭiyādāpetvā mahantaṃ sakkārasammānaṃ sajjetvā buddhānaṃ nimantanatthāya saradatāpasassa saññaṃ adāsi.
Sirivaḍḍhana, hearing the words of Saradatāpasa, leveled a place eight karīsa in size, which shone brightly at the entrance of his dwelling, had sand scattered, strewed flowers with puffed rice as the fifth item, erected a pavilion covered with blue lotuses, arranged a seat for the Buddha, and also prepared seats for the remaining bhikkhus. Having arranged a great reverence and honor, he gave a sign to Saradatāpasa to invite the Buddhas.
Sirivaḍḍhana nghe lời của đạo sĩ Sarada, liền cho san bằng một khoảng đất rộng tám karīsa (một đơn vị đo diện tích) trước cửa nhà mình, rải cát, rải hoa ngũ sắc và làm một ngôi lều che bằng hoa sen xanh, đặt một chỗ ngồi cho Đức Phật và chuẩn bị chỗ ngồi cho các vị Tỳ-khưu khác, sắp đặt sự cúng dường và tôn kính lớn lao, rồi ra hiệu cho đạo sĩ Sarada để thỉnh chư Phật.
Tāpaso tassa vacanaṃ sutvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā tassa nivesanaṃ agamāsi.
Hearing his words, the ascetic took the Buddha-led Sangha of bhikkhus and went to his dwelling.
Đạo sĩ nghe lời ông, liền dẫn Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu đến nhà ông.
Sirivaḍḍhano paccuggamanaṃ katvā tathāgatassa hatthato pattaṃ gahetvā maṇḍapaṃ pavesetvā paññattāsanesu nisinnassa buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dakkhiṇodakaṃ datvā paṇītena bhojanena parivisitvā bhattakiccapariyosāne buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ mahārahehi vatthehi acchādetvā, ‘‘bhante, nāyaṃ ārambho appamattakaṭṭhānatthāya, imināva niyāmena sattāhaṃ anukampaṃ karothā’’ti āha.
Sirivaḍḍhana went forth to meet them, took the bowl from the Tathāgata’s hand, led them into the pavilion, poured water for the Buddha-led Sangha of bhikkhus seated on the arranged seats, served them with delicious food, and at the end of the meal, covered the Buddha-led Sangha of bhikkhus with expensive robes, saying, “Venerable sir, this undertaking is not for a small matter. Please show compassion in this manner for seven days.”
Sirivaḍḍhana đi ra đón, nhận bình bát từ tay Đức Như Lai, mời Ngài vào lều, dâng nước cúng dường đến Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu đang ngồi trên các chỗ đã sắp đặt, rồi dâng thức ăn ngon ngọt, và khi việc cúng dường bữa ăn kết thúc, ông dâng các y phục quý giá đến Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, rồi thưa: “Bạch Ngài, sự khởi đầu này không phải vì một mục đích nhỏ bé; xin Ngài hãy từ bi tiếp nhận cúng dường theo cách này trong bảy ngày.”
Satthā adhivāsesi.
The Teacher consented.
Đức Đạo Sư đã chấp thuận.
So teneva niyāmena sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā bhagavantaṃ vanditvā añjaliṃ paggahetvā ṭhito āha – ‘‘bhante, mama sahāyo saradatāpaso yassa satthu aggasāvako homīti patthesi, ahampi tasseva dutiyasāvako bhavāmī’’ti.
So, in that same manner, he conducted a great almsgiving for seven days, bowed to the Blessed One, raised his hands in añjali, and stood saying, “Venerable sir, my friend Saradatāpasa aspired to be the Chief Disciple of that Teacher; I too wish to be his Second Disciple.”
Ông đã tiếp tục đại lễ cúng dường theo cách đó trong bảy ngày, rồi đảnh lễ Đức Thế Tôn, chắp tay đứng dậy và thưa: “Bạch Ngài, bạn của con là đạo sĩ Sarada đã ước nguyện trở thành Thượng thủ đệ tử của Đức Đạo Sư ấy, con cũng sẽ trở thành đệ tử thứ hai của Ngài ấy.”
Satthā anāgataṃ oloketvā tassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ disvā byākāsi – ‘‘tvaṃ ito kappasatasahassādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ atikkamitvā gotamabuddhassa dutiyasāvako bhavissasī’’ti.
The Teacher looked into the future, saw that his aspiration would be fulfilled, and declared, “After a hundred thousand kappas plus one asaṅkhyeyya from now, you will be the Second Disciple of Gotama Buddha.”
Đức Đạo Sư nhìn về tương lai, thấy rằng lời ước nguyện của ông sẽ thành tựu, liền tuyên bố: “Ngươi sẽ trở thành đệ tử thứ hai của Đức Phật Gotama sau một trăm ngàn đại kiếp và một a-tăng-kỳ nữa.”
Buddhānaṃ byākaraṇaṃ sutvā sirivaḍḍhano haṭṭhapahaṭṭho ahosi.
Hearing the declaration of the Buddhas, Sirivaḍḍhana was delighted.
Nghe lời tuyên bố của chư Phật, Sirivaḍḍhana vô cùng hoan hỷ.
Satthāpi bhattānumodanaṃ katvā saparivāro vihārameva gato.
The Teacher, too, performed the meal-thanksgiving and, with his retinue, returned to the monastery.
Đức Đạo Sư sau khi chú nguyện bữa ăn, cùng với đoàn tùy tùng trở về tịnh xá.
Sirivaḍḍhano tato paṭṭhāya yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā dutiyattavāre kāmāvacaradevaloke nibbatto.
From that time onwards, Sirivaḍḍhana performed wholesome deeds throughout his life and was reborn in the Kāmāvacara deva-world in his second existence.
Từ đó trở đi, Sirivaḍḍhana đã làm các việc thiện suốt đời và tái sinh vào cõi trời dục giới lần thứ hai.
Saradatāpaso cattāro brahmavihāre bhāvetvā brahmaloke nibbatto.
Saradatāpasa cultivated the four Brahmavihāras and was reborn in the Brahma-world.
Đạo sĩ Sarada đã tu tập Tứ Vô Lượng Tâm và tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Tato paṭṭhāya imesaṃ ubhinnampi antarākammaṃ na kathitaṃ.
From then on, the intermediate karma of these two was not recounted.
Từ đó trở đi, những hành động trung gian của hai vị này không được kể lại.
Amhākaṃ pana buddhassa nibbattito puretarameva saradatāpaso rājagahanagarassa avidūre upatissagāme sāribrāhmaṇiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
However, even before the birth of our Buddha, Saradatāpasa took rebirth in the womb of the Brāhmaṇī Sārī in Upatissa village, not far from Rājagaha city.
Nhưng trước khi Đức Phật của chúng ta ra đời, đạo sĩ Sarada đã tái sinh vào thai của bà Sāri Brāhmaṇī tại làng Upatissa, không xa thành Rājagaha.
Taṃdivasameva cassa sahāyopi rājagahasseva avidūre kolitagāme moggallibrāhmaṇiyā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
On that very day, his friend also took rebirth in the womb of the Brāhmaṇī Moggallī in Kolita village, also not far from Rājagaha.
Cũng chính ngày đó, bạn của ông cũng tái sinh vào thai của bà Moggalī Brāhmaṇī tại làng Kolita, không xa thành Rājagaha.
Tāni kira dvepi kulāni yāva sattamā kulaparivaṭṭā ābaddhapaṭibaddhasahāyakāneva.
Those two families, it is said, had been close friends for seven successive generations.
Hai gia đình này đã là bạn bè thân thiết từ bảy đời.
Tesaṃ dvinnampi ekadivasameva gabbhaparihāraṃ adaṃsu.
Both of them were cared for in the womb on the same day.
Cả hai đều được chăm sóc thai kỳ cùng một ngày.
Dasamāsaccayena jātānampi tesaṃ chasaṭṭhi dhātiyo upaṭṭhahiṃsu.
After ten months, when they were born, sixty-six nurses attended to them.
Sau mười tháng, khi họ ra đời, sáu mươi sáu vị nhũ mẫu đã chăm sóc họ.
Nāmaggahaṇadivase sāribrāhmaṇiyā puttassa upatissagāme jeṭṭhakulassa puttattā upatissoti nāmaṃ akaṃsu, itarassa kolitagāme jeṭṭhakulassa puttattā kolitoti nāmaṃ akaṃsu.
On the name-giving day, the son of the Brāhmaṇī Sārī was named Upatissa because he was the son of the eldest family in Upatissa village, and the other was named Kolita because he was the son of the eldest family in Kolita village.
Vào ngày đặt tên, con trai của bà Sāri Brāhmaṇī được đặt tên là Upatissa vì là con trai của gia đình trưởng trong làng Upatissa, còn người kia được đặt tên là Kolita vì là con trai của gia đình trưởng trong làng Kolita.
Te ubhopi vuddhimanvāya sabbasippānaṃ pāraṃ agamaṃsu.
Both of them, as they grew up, mastered all arts.
Cả hai đều lớn lên và thành thạo tất cả các nghề thủ công.
Upatissamāṇavassa kīḷanatthāya nadiṃ vā uyyānaṃ vā pabbataṃ vā gamanakāle pañca suvaṇṇasivikāsatāni parivārā honti, kolitamāṇavassa pañca ājaññarathasatāni.
When Upatissa Māṇava went to a river, a park, or a mountain for recreation, he was accompanied by five hundred golden palanquins, and Kolita Māṇava by five hundred thoroughbred chariots.
Khi thanh niên Upatissa đi chơi sông, vườn hoặc núi, có năm trăm kiệu vàng vây quanh; đối với thanh niên Kolita, có năm trăm cỗ xe ngựa tốt.
Dvepi janā pañcapañcamāṇavakasataparivārā honti.
Both individuals were accompanied by five hundred young men each.
Cả hai đều có năm trăm thanh niên tùy tùng.
Rājagahe ca anusaṃvaccharaṃ giraggasamajjaṃ nāma hoti, tesaṃ dvinnampi ekaṭṭhāneyeva mañcaṃ bandhanti.
And in Rājagaha, there was an annual festival called Giragga-samajja, where couches were set for both of them in the same place.
Ở Rājagaha, hàng năm có lễ hội Giragga-samajja, và chỗ ngồi của họ được đặt cùng một nơi.
Dvepi janā ekatova nisīditvā samajjaṃ passantā hasitabbaṭṭhāne hasanti, saṃvegaṭṭhāne saṃvijjanti, dāyaṃ dātuṃ yuttaṭṭhāne dāyaṃ denti.
Both individuals would sit together watching the festival, laugh where there was cause for laughter, be moved where there was cause for emotion, and give gifts where it was appropriate to give gifts.
Cả hai người ngồi cùng nhau xem lễ hội, cười ở những chỗ đáng cười, xúc động ở những chỗ đáng xúc động, và bố thí ở những chỗ thích hợp để bố thí.
Tesaṃ imināva niyāmena ekadivasaṃ samajjaṃ passantānaṃ paripākagatattā ñāṇassa purimadivasesu viya hasitabbaṭṭhāne hāso vā saṃvegaṭṭhāne saṃvejanaṃ vā dāyaṃ dātuṃ yuttaṭṭhāne dāyadānaṃ vā nāhosi.
One day, as they were watching the festival in this same manner, due to the maturity of their wisdom, there was no laughter where there was cause for laughter, no emotion where there was cause for emotion, and no giving of gifts where it was appropriate to give, unlike on previous days.
Theo cách này, một ngày nọ, khi đang xem lễ hội, do trí tuệ đã chín muồi, họ không còn cười ở những chỗ đáng cười, không còn xúc động ở những chỗ đáng xúc động, và không còn bố thí ở những chỗ thích hợp để bố thí như những ngày trước.
Dvepi pana janā evaṃ cintayiṃsu – ‘‘kiṃ ettha oloketabbaṃ atthi, sabbepime appatte vassasate apaṇṇattikabhāvaṃ gamissanti.
Both individuals, however, thought, “What is there to observe here? All these will come to an end within a hundred years, their existence unstated.
Cả hai người đều suy nghĩ: “Có gì đáng để xem ở đây? Tất cả những người này sẽ trở thành vô danh trong chưa đầy một trăm năm.
Amhehi pana ekaṃ mokkhadhammaṃ gavesituṃ vaṭṭatī’’ti ārammaṇaṃ gahetvā nisīdiṃsu.
But we ought to seek the Dhamma of liberation.” With this thought, they sat down.
Chúng ta phải tìm kiếm một Pháp giải thoát.” Với ý nghĩ đó, họ ngồi xuống.
Tato kolito upatissaṃ āha – ‘‘samma upatissa, na tvaṃ aññasu divasesu viya haṭṭhapahaṭṭho, anattamanadhātukosi, kiṃ te sallakkhita’’nti?
Then Kolita said to Upatissa, “Friend Upatissa, you are not as joyful and pleased as on other days; you are displeased. What have you observed?”
Khi đó, Kolita nói với Upatissa: “Này bạn Upatissa, bạn không hoan hỷ như những ngày khác, bạn có vẻ không vui. Bạn đã suy nghĩ gì vậy?”
Samma kolita, ‘‘etesaṃ olokane sāro natthi, niratthakametaṃ, attano mokkhadhammaṃ gavesituṃ vaṭṭatī’’ti idaṃ cintayanto nisinnomhīti, tvaṃ pana kasmā anattamanosīti?
“Friend Kolita, I am sitting here thinking, ‘There is no essence in observing these things; it is meaningless. We ought to seek the Dhamma of liberation.’ But why are you displeased?”
Này bạn Kolita, tôi ngồi đây suy nghĩ rằng: “Không có cốt lõi gì trong việc xem những thứ này, chúng vô ích; chúng ta phải tìm kiếm Pháp giải thoát cho chính mình.” Còn bạn, tại sao bạn không vui?
Sopi tatheva āha.
He also said the same thing.
Ông ấy cũng nói y như vậy.
Athassa attanā saddhiṃ ekajjhāsayataṃ ñatvā upatisso taṃ evamāha – ‘‘amhākaṃ ubhinnampi sucintitaṃ, mokkhadhammaṃ gavesantehi pana ekā pabbajjā laddhuṃ vaṭṭati, kassa santike pabbajāmā’’ti.
Then, realizing that they shared the same aspiration, Upatissa said to him, “Our thoughts are both well-considered. Those who seek the Dhamma of liberation ought to go forth into homelessness. With whom shall we go forth?”
Khi Upatissa biết rằng họ có cùng chí hướng, ông nói với Kolita: “Cả hai chúng ta đều đã suy nghĩ đúng đắn. Để tìm kiếm Pháp giải thoát, chúng ta phải xuất gia. Chúng ta sẽ xuất gia với ai đây?”
Tena kho pana samayena sañcayo paribbājako rājagahe paṭivasati mahatiyā paribbājakaparisāya saddhiṃ.
Now at that time, Sañcaya the wanderer was residing in Rājagaha with a large company of wanderers.
Vào thời điểm đó, Sañcaya Paribbājaka đang sống ở Rājagaha cùng với một nhóm lớn các du sĩ.
Te ‘‘tassa santike pabbajissāmā’’ti pañcahi māṇavakasatehi saddhiṃ sañcayassa santike pabbajiṃsu.
They, saying, “We shall go forth with him,” went forth into homelessness with Sañcaya, accompanied by five hundred young men.
Họ nói: “Chúng ta sẽ xuất gia với ông ấy,” rồi cùng với năm trăm thanh niên khác, họ xuất gia với Sañcaya.
Tesaṃ pabbajitakālato paṭṭhāya sañcayo atirekalābhaggayasaggappatto ahosi.
From the time they went forth, Sañcaya attained an abundance of gains, fame, and renown.
Từ khi họ xuất gia, Sañcaya đã đạt được lợi lộc và danh tiếng vượt trội.
Te katipāheneva sabbaṃ sañcayassa samayaṃ pariggaṇhitvā, ‘‘ācariya, tumhākaṃ jānanasamayo ettakova, udāhu uttaripi atthī’’ti pucchiṃsu.
After a few days, they comprehended all of Sañcaya’s doctrine and asked, “Teacher, is this all your knowledge, or is there more?”
Trong vài ngày, họ đã nắm vững tất cả giáo lý của Sañcaya, rồi hỏi: “Thưa thầy, kiến thức của thầy chỉ đến đây thôi, hay còn có gì hơn nữa không?”
Sañcayo ‘‘ettakova, sabbaṃ tumhehi ñāta’’nti āha.
Sañcaya said, “This is all; you have known everything.”
Sañcaya nói: “Chỉ đến đây thôi, tất cả các con đã biết rồi.”
Te tassa kathaṃ sutvā cintayiṃsu – ‘‘evaṃ sati imassa santike brahmacariyavāso niratthako, mayaṃ mokkhadhammaṃ gavesituṃ nikkhantā, so imassa santike uppādetuṃ na sakkā.
Hearing his words, they thought, “If so, the holy life with him is meaningless. We went forth to seek the Dhamma of liberation, but that cannot be produced with him.
Nghe lời ông ta, họ suy nghĩ: “Nếu vậy, việc sống phạm hạnh với ông ta là vô ích. Chúng ta đã từ bỏ gia đình để tìm kiếm Pháp giải thoát, nhưng điều đó không thể đạt được với ông ta.
Mahā kho pana jambudīpo, gāmanigamarājadhāniyo carantā mayaṃ avassaṃ mokkhadhammadesakaṃ ekaṃ ācariyaṃ labhissāmā’’ti.
But Jambudīpa is vast; wandering through villages, towns, and capital cities, we will surely find a teacher who proclaims the Dhamma of liberation.”
Đảo Jambudīpa rộng lớn, khi chúng ta đi qua các làng mạc, thị trấn và kinh đô, chúng ta chắc chắn sẽ tìm được một vị thầy thuyết giảng Pháp giải thoát.”
Te tato paṭṭhāya yattha yattha paṇḍitā samaṇabrāhmaṇā atthīti suṇanti, tattha tattha gantvā pañhasākacchaṃ karonti.
From then on, wherever they heard that there were wise ascetics and brahmins, they went there and engaged in questioning and discussion.
Từ đó trở đi, họ đi đến bất cứ nơi nào nghe nói có các Sa-môn, Bà-la-môn uyên bác, và thảo luận các vấn đề.
Tehi puṭṭhaṃ pañhaṃ aññe kathetuṃ samatthā natthi, te pana tesaṃ pañhaṃ vissajjenti.
Others were unable to answer the questions posed by them, but they were able to answer the questions of others.
Những người khác không thể trả lời các câu hỏi mà họ đặt ra, nhưng họ lại có thể giải đáp các câu hỏi của những người khác.
Evaṃ sakalajambudīpaṃ pariggaṇhitvā nivattitvā sakaṭṭhānameva āgantvā, ‘‘samma kolita, yo paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so ārocetū’’ti katikaṃ akaṃsu.
Having thus traversed the entire Jambudīpa, they returned to their own place and made an agreement, saying, "Friend Kolita, whoever first realizes the Deathless (amata), let him announce it."
Như vậy, sau khi đi khắp toàn cõi Jambudīpa và trở về chính chỗ của mình, họ đã lập lời giao ước: “Này Kolita, ai chứng đạt sự bất tử (amata) trước, người ấy hãy báo cho biết.”
Tena samayena amhākaṃ satthā paṭhamābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko anupubbena rājagahaṃ sampatto hoti.
At that time, our Teacher, having attained supreme enlightenment and set in motion the excellent Wheel of Dhamma, had gradually arrived at Rājagaha.
Vào thời điểm đó, Bậc Đạo Sư của chúng ta, sau khi chứng đắc Chánh Đẳng Giác đầu tiên và đã chuyển bánh xe Pháp thù thắng, tuần tự đã đến Rājagaha (Vương Xá).
Atha ‘‘ekasaṭṭhi arahanto loke uppannā hontī’’ti vuttakāle ‘‘caratha, bhikkhave, cārikaṃ bahujanahitāyā’’ti ratanattayaguṇappakāsanatthaṃ uyyojitānaṃ bhikkhūnaṃ antare pañcavaggiyabbhantaro assajitthero paṭinivattitvā rājagahameva āgato.
Then, when it was declared, "Sixty-one Arahants have arisen in the world," and the bhikkhus had been sent out, saying, "Go forth, bhikkhus, on tour for the welfare of many people," to proclaim the virtues of the Three Jewels, among those bhikkhus, Thera Assaji, one of the group of five, had returned to Rājagaha.
Rồi, khi đã nói rằng: “Sáu mươi mốt vị A-la-hán đã xuất hiện trên thế gian,” và trong số các vị tỳ khưu đã được sai đi để tuyên bố phẩm hạnh của Ba Ngôi Báu (ratanattaya) với lời dạy: “Này các tỳ khưu, hãy du hành vì lợi ích của nhiều người,” Tôn giả Assaji, một trong nhóm năm vị (pañcavaggiyā), đã trở về Rājagaha.
Punadivase pātova pattacīvaraṃ ādāya rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi.
The next day, early in the morning, taking his bowl and robes, he entered Rājagaha for alms.
Ngày hôm sau, vào buổi sáng sớm, Ngài cầm bát và y đi vào Rājagaha để khất thực.
Tasmiṃ samaye upatissaparibbājako pātova bhattakiccaṃ katvā paribbājakārāmaṃ gacchanto theraṃ disvā cintesi – ‘‘mayā evarūpo pabbajito nāma na diṭṭhapubbo.
At that time, the wanderer Upatissa, having finished his meal early in the morning, was going to the wanderers' hermitage when he saw the Thera and thought, 'I have never seen a recluse like this before.
Vào thời điểm đó, du sĩ Upatissa, sau khi đã dùng bữa sáng sớm và đang đi đến trú xứ của các du sĩ, thấy vị Trưởng lão và suy nghĩ: “Ta chưa từng thấy một vị xuất gia nào như thế này bao giờ.
Ye vata loke arahanto vā arahattamaggaṃ vā samāpannā, ayaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ aññataro, yaṃnūnāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ puccheyyaṃ – ‘kaṃsi tvaṃ, āvuso uddissa, pabbajito, ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ dhammaṃ rocesī’’’ti.
Indeed, whoever in the world are Arahants or have entered the path to Arahantship, he is one of those bhikkhus. What if I were to approach this bhikkhu and ask him a question: "Friend, in reliance on whom have you gone forth, who is your Teacher, and whose Dhamma do you profess?"'
Trong số những vị A-la-hán hay những vị đã chứng đạt đạo quả A-la-hán trên thế gian, vị này ắt hẳn là một trong số các tỳ khưu đó. Sao ta không đến gần vị tỳ khưu này và hỏi: ‘Thưa Tôn giả, Tôn giả xuất gia vì ai? Ai là Bậc Đạo Sư của Tôn giả? Tôn giả tán thành giáo pháp của ai?’”
Athassa etadahosi – ‘‘akālo kho imaṃ bhikkhuṃ pañhaṃ pucchituṃ, antaragharaṃ paviṭṭho piṇḍāya carati, yaṃnūnāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandheyyaṃ atthikehi upaññātaṃ magga’’nti.
Then it occurred to him, 'This is not the time to ask this bhikkhu questions, for he has entered the inner city to collect alms. What if I were to follow closely behind this bhikkhu on the path recognized by those who seek the Dhamma?'
Rồi ông nghĩ: “Đây không phải là lúc để hỏi vị tỳ khưu này, vì Ngài đã vào trong làng và đang khất thực. Sao ta không đi theo sau vị tỳ khưu này theo con đường mà những người có nhu cầu thường biết đến?”
So theraṃ laddhapiṇḍapātaṃ aññataraṃ okāsaṃ gacchantaṃ disvā nisīditukāmatañcassa ñatvā attano paribbājakapīṭhakaṃ paññāpetvā adāsi.
Seeing the Thera go to another place after receiving his alms and knowing his desire to sit down, he offered his own wanderer's seat.
Ông thấy vị Trưởng lão đang đi đến một nơi khác sau khi đã nhận được thức ăn khất thực, và biết rằng Ngài muốn ngồi xuống, bèn dọn ghế ngồi của mình và dâng lên Ngài.
Bhattakiccapariyosānepissa attano kuṇḍikāya udakaṃ adāsi.
At the end of the meal, he also offered him water from his own water-pot.
Sau khi bữa ăn kết thúc, ông còn dâng nước từ bình của mình cho Ngài.
Evaṃ ācariyavattaṃ katvā katabhattakiccena therena saddhiṃ madhurapaṭisanthāraṃ katvā ‘‘vippasannāni kho te, āvuso, indriyāni, parisuddho chavivaṇṇo pariyodāto, kaṃsi tvaṃ, āvuso uddissa, pabbajito, ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ dhammaṃ rocesī’’ti pucchi.
Having thus performed the duties of a pupil and exchanged pleasantries with the Thera who had finished his meal, he asked, "Friend, your faculties are serene, your skin color is pure and clear. In reliance on whom have you gone forth, who is your Teacher, and whose Dhamma do you profess?"
Sau khi đã thực hiện bổn phận của một người học trò như vậy, ông nói chuyện ngọt ngào với vị Trưởng lão đã dùng bữa xong, rồi hỏi: “Thưa Tôn giả, các căn của Ngài thật thanh tịnh, màu da của Ngài trong sáng và rạng rỡ. Thưa Tôn giả, Ngài xuất gia vì ai? Ai là Bậc Đạo Sư của Ngài? Ngài tán thành giáo pháp của ai?”
Thero ‘‘atthāvuso, mahāsamaṇo sakyaputto sakyakulā pabbajito, tāhaṃ bhagavantaṃ uddissa pabbajito, so ca me bhagavā satthā, tassevāhaṃ bhagavato dhammaṃ rocemī’’ti āha.
The Thera said, "Friend, there is a great ascetic, the Sakyan son, who has gone forth from the Sakya clan. I have gone forth in reliance on that Blessed One; that Blessed One is my Teacher, and it is his Dhamma that I profess."
Vị Trưởng lão đáp: “Này Tôn giả, có một vị Đại Sa-môn, là con của dòng Sakya, đã xuất gia từ gia tộc Sakya. Tôi xuất gia vì Đức Thế Tôn ấy, và Đức Thế Tôn ấy là Bậc Đạo Sư của tôi. Tôi tán thành giáo pháp của chính Đức Thế Tôn ấy.”
Atha naṃ ‘‘kiṃvādī panāyasmato satthā, kimakkhāyī’’ti pucchi.
Then he asked him, "What does the Teacher of the Venerable One proclaim? What does he teach?"
Rồi ông hỏi: “Thưa Tôn giả, Bậc Đạo Sư của Ngài thuyết giảng điều gì, tuyên bố điều gì?”
Thero cintesi – ‘‘ime paribbājakā nāma sāsanassa paṭipakkhabhūtā, imassa sāsanassa gambhīrataṃ dassessāmī’’ti.
The Thera thought, "These wanderers are hostile to the Dispensation. I shall show him the profundity of the Dispensation."
Vị Trưởng lão suy nghĩ: “Những du sĩ này là kẻ thù của giáo pháp. Ta sẽ cho ông ta thấy sự thâm sâu của giáo pháp này.”
Attano navakabhāvaṃ dassento āha – ‘‘ahaṃ kho, āvuso, navo acirapabbajito, adhunāgato imaṃ dhammavinayaṃ, na tāvāhaṃ sakkomi vitthārena dhammaṃ desetu’’nti.
Showing his newness (navaka-bhāva), he said, "Friend, I am new, recently ordained, and have just come to this Dhamma and Discipline. I am not yet able to teach the Dhamma in detail."
Ngài bày tỏ sự non trẻ của mình và nói: “Này Tôn giả, tôi là người mới xuất gia, vừa mới đến với Pháp và Luật này, tôi chưa thể thuyết pháp một cách chi tiết được.”
Paribbājako ‘‘ahaṃ upatisso nāma, tvaṃ yathāsattiyā appaṃ vā bahuṃ vā vada, etaṃ nayasatena nayasahassena paṭivijjhituṃ mayhaṃ bhāro’’ti cintetvā āha –
The wanderer thought, "My name is Upatissa. You may speak little or much according to your ability. It is my responsibility to comprehend this by a hundred ways, by a thousand ways," and said:
Du sĩ Upatissa nghĩ: “Ta là Upatissa. Ngài cứ nói ít hay nhiều tùy sức của Ngài, việc thấu hiểu điều đó bằng hàng trăm, hàng ngàn phương cách là trách nhiệm của ta,” rồi ông nói:
So sotāpanno hutvā uparivisese appavattante ‘‘bhavissati ettha kāraṇa’’nti sallakkhetvā theraṃ āha – ‘‘bhante, mā upari dhammadesanaṃ vaḍḍhayittha, ettakameva hotu, kahaṃ amhākaṃ satthā vasatī’’ti?
Having become a Stream-enterer, and with no higher attainment occurring, he realized, "There must be a reason for this," and said to the Thera, "Venerable sir, do not extend the Dhamma discourse further. Let it be just this much. Where does our Teacher reside?"
Sau khi trở thành bậc Dự Lưu và thấy rằng không có sự tiến bộ nào hơn nữa, ông nhận ra rằng “chắc hẳn có lý do ở đây,” rồi nói với vị Trưởng lão: “Bạch Ngài, xin Ngài đừng tiếp tục thuyết pháp nữa, chỉ cần như vậy thôi. Bậc Đạo Sư của chúng tôi đang ở đâu?”
Veḷuvane paribbājakāti.
"In Veḷuvana, wanderer."
“Tại Veluvana (Trúc Lâm), thưa du sĩ.”
Bhante, tumhe purato yātha, mayhaṃ eko sahāyako atthi.
"Venerable sir, you go first. I have a friend.
“Bạch Ngài, xin Ngài đi trước, tôi có một người bạn.”
Amhehi ca aññamaññaṃ katikā katā ‘‘yo paṭhamaṃ amataṃ adhigacchati, so ārocetū’’ti.
We made an agreement with each other: 'Whoever first realizes the Deathless (amata), let him announce it.'
“Chúng tôi đã có giao ước với nhau rằng ‘ai chứng đạt sự bất tử trước, người ấy hãy báo cho biết’.”
Ahaṃ taṃ paṭiññaṃ mocetvā sahāyakaṃ gahetvā tumhākaṃ gatamaggeneva satthu santikaṃ āgamissāmīti pañcapatiṭṭhitena therassa pādesu nipatitvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā theraṃ uyyojetvā paribbājakārāmābhimukho agamāsi.
I shall fulfill that promise, take my friend, and come to the Teacher by the same path you took." Saying this, he prostrated himself at the Thera's feet with five-point obeisance, circumambulated him three times, sent the Thera on his way, and went towards the wanderers' hermitage.
Tôi sẽ hoàn thành lời hứa đó, dẫn người bạn đến và đi theo con đường mà Ngài đã đi để đến gặp Bậc Đạo Sư.” Nói rồi, ông quỳ xuống dưới chân vị Trưởng lão bằng năm điểm chạm đất, đi nhiễu ba vòng, tiễn vị Trưởng lão và đi về phía trú xứ của các du sĩ.
Kolitaparibbājako taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā ‘‘ajja mayhaṃ sahāyakassa mukhavaṇṇo na aññesu divasesu viya, addhā tena amataṃ adhigataṃ bhavissatī’’ti amatādhigamaṃ pucchi.
The wanderer Kolita, seeing him approaching from afar, thought, "Today, the complexion of my friend's face is not as it usually is. Surely, he must have realized the Deathless (amata)," and asked about the realization of the Deathless.
Du sĩ Kolita thấy ông ta đến từ xa và nghĩ: “Hôm nay sắc mặt của bạn ta không giống như những ngày khác, chắc chắn ông ta đã chứng đạt sự bất tử rồi.” Rồi ông hỏi về việc chứng đạt sự bất tử.
Sopissa ‘‘āma āvuso, amataṃ adhigata’’nti paṭijānitvā tameva gāthaṃ abhāsi.
He replied, "Yes, friend, the Deathless has been realized," and then recited the same verse.
Ông ta cũng xác nhận: “Vâng, thưa Tôn giả, tôi đã chứng đạt sự bất tử,” rồi đọc bài kệ đó.
Gāthāpariyosāne kolito sotāpattiphale patiṭṭhahitvā āha – ‘‘kahaṃ kira, samma, satthā vasatī’’ti?
At the end of the verse, Kolita became established in the fruit of Stream-entry and asked, "Where does the Teacher reside, friend?"
Khi bài kệ kết thúc, Kolita đã an trú vào quả Dự Lưu (sotāpattiphala) và nói: “Này bạn, Bậc Đạo Sư đang ở đâu?”
‘‘Veḷuvane kira, samma, vasatī’’ti evaṃ no ācariyena assajittherena kathitanti.
"Our teacher, Thera Assaji, said that he resides in Veḷuvana, friend."
“Này bạn, Ngài đang ở Veluvana, thầy của chúng ta, Tôn giả Assaji, đã nói như vậy.”
Tena hi samma āyāma, satthāraṃ passissāmāti.
"In that case, friend, let us go to see the Teacher."
“Vậy thì, này bạn, chúng ta hãy đi gặp Bậc Đạo Sư.”
Sāriputtatthero ca nāmesa sadāpi ācariyapūjakova, tasmā sahāyaṃ kolitamāṇavaṃ evamāha – ‘‘samma, amhehi adhigataṃ amataṃ amhākaṃ ācariyassa sañcayaparibbājakassāpi kathessāma.
Thera Sāriputta was always devoted to his teacher, so he said to his friend, Kolita, "Friend, let us tell our teacher, Sañcaya the wanderer, about the Deathless we have realized.
Tôn giả Sāriputta luôn tôn kính thầy của mình, vì vậy ông nói với người bạn Kolita rằng: “Này bạn, chúng ta hãy kể về sự bất tử mà chúng ta đã chứng đạt cho thầy của chúng ta là du sĩ Sañcaya.
Bujjhamāno paṭivijjhissati, appaṭivijjhanto amhākaṃ saddahitvā satthu santikaṃ gamissati, buddhānaṃ desanaṃ sutvā maggaphalapaṭivedhaṃ karissatī’’ti.
If he understands, he will penetrate it. If he does not penetrate it, he will trust us and go to the Teacher, and having heard the teaching of the Buddhas, he will realize the paths and fruits."
Nếu ông ấy hiểu, ông ấy sẽ thấu triệt; nếu không thấu triệt, ông ấy sẽ tin chúng ta và đến gặp Bậc Đạo Sư, nghe lời dạy của chư Phật và chứng đắc đạo quả.”
Tato dvepi janā sañcayassa santikaṃ gantvā, ‘‘ācariya, tvaṃ kiṃ karosi, buddho loke uppanno, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho.
Then both of them went to Sañcaya and said, "Teacher, what are you doing? The Buddha has arisen in the world, the Dhamma is well-expounded, the Saṅgha is well-practiced.
Rồi cả hai người đến gặp Sañcaya và nói: “Thưa thầy, thầy đang làm gì vậy? Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian, Pháp đã được thuyết giảng một cách hoàn hảo, Tăng đoàn đã thực hành đúng đắn.
Āyāma, dasabalaṃ passissāmā’’ti.
Come, let us see the Ten-Powered One (Buddha)."
Chúng ta hãy đi gặp Đức Thập Lực.”
So ‘‘kiṃ vadetha, tātā’’ti tepi vāretvā lābhaggayasaggappattimeva tesaṃ dīpesi.
He said, "What are you saying, my dear?" and prevented them, explaining to them only the attainment of ultimate gain and fame.
Ông ta nói: “Các con nói gì vậy, các con yêu quý?” rồi ngăn cản họ và chỉ cho họ thấy sự thành tựu về lợi lộc và danh tiếng.
Te ‘‘amhākaṃ evarūpo antevāsikavāso niccameva hotu, tumhākaṃ pana gamanaṃ vā agamanaṃ vā jānāthā’’ti āhaṃsu.
They said, "May our discipleship always be such. As for your going or not going, you decide for yourselves."
Họ nói: “Mong sao chúng con luôn được làm đệ tử như thế này, còn việc thầy đi hay không đi thì tùy thầy quyết định.”
Sañcayo ‘‘ime ettakaṃ jānantā mama vacanaṃ na karissantī’’ti ñatvā ‘‘gacchatha tumhe, tātā, ahaṃ mahallakakāle antevāsikavāsaṃ vasituṃ na sakkomī’’ti āha.
Sañcaya, realizing, "These people, knowing this much, will not follow my word," said, "You go, my dears. I cannot live as a disciple in my old age."
Sañcaya biết rằng “những người này biết nhiều đến mức sẽ không nghe lời ta,” bèn nói: “Các con cứ đi đi, các con yêu quý, ta đã già rồi, không thể sống đời đệ tử được nữa.”
Te anekehipi kāraṇehi taṃ bodhetuṃ asakkontā attano ovāde vattamānaṃ janaṃ ādāya veḷuvanaṃ agamaṃsu.
Unable to enlighten him with numerous reasons, they took their followers who adhered to their advice and went to Veḷuvana.
Vì không thể giác ngộ ông ta bằng nhiều lý do, họ dẫn những người nghe lời khuyên của mình và đi đến Veluvana.
Atha tesaṃ pañcasu antevāsikasatesu aḍḍhateyyasatā nivattiṃsu, aḍḍhateyyasatā tehi saddhiṃ agamaṃsu.
Then, of their five hundred pupils, two hundred and fifty returned, and two hundred and fifty went with them.
Rồi trong số năm trăm đệ tử của họ, hai trăm năm mươi người đã quay lại, và hai trăm năm mươi người đã đi cùng họ.
Satthā catuparisamajjhe dhammaṃ desento te dūratova disvā bhikkhū āmantesi – ‘‘ete, bhikkhave, dve sahāyā āgacchanti kolito ca upatisso ca, etaṃ me sāvakayugaṃ bhavissati aggaṃ bhaddayuga’’nti.
The Teacher, teaching the Dhamma in the midst of the four assemblies, saw them from afar and addressed the bhikkhus, "Bhikkhus, these two friends, Kolita and Upatissa, are coming. This pair will be my foremost and excellent pair of disciples."
Bậc Đạo Sư, đang thuyết pháp giữa bốn chúng hội, thấy họ từ xa liền gọi các tỳ khưu: “Này các tỳ khưu, hai người bạn kia đang đến, Kolita và Upatissa. Đó sẽ là cặp đệ tử ưu tú, cặp bạn tốt nhất của Ta.”
Atha tesaṃ parisāya cariyavasena dhammadesanaṃ vaḍḍhesi.
Then he extended the Dhamma discourse according to the spiritual dispositions of the assembly.
Rồi Ngài tiếp tục thuyết pháp tùy theo căn cơ của chúng hội.
Ṭhapetvā dve aggasāvake sabbepi te aḍḍhateyyasatā paribbājakā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
All two hundred and fifty wanderers, except for the two chief disciples, attained Arahantship.
Trừ hai vị Đại Đệ Tử, tất cả hai trăm năm mươi du sĩ đó đều chứng đắc quả A-la-hán.
Satthā ‘‘etha bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi.
The Teacher extended his hand, saying, ‘‘Come, monks!’’
Đức Phật duỗi tay và nói: "Hãy đến, này các tỳ-khưu!"
Sabbesaṃ kesamassu antaradhāyi, iddhimayaṃ pattacīvaraṃ kāyappaṭibaddhaṃ ahosi.
All of their hair and beards vanished, and robes and bowls made by psychic power became attached to their bodies.
Tóc và râu của tất cả đều biến mất, y bát thần thông hiện ra gắn liền với thân.
Dvinnaṃ aggasāvakānampi iddhimayapattacīvaraṃ āgataṃ, uparimaggattayakiccaṃ pana na niṭṭhāsi.
Robes and bowls made by psychic power also appeared for the two chief disciples, but the task of the three higher paths was not yet completed.
Y bát thần thông cũng hiện đến cho hai vị Đại Thượng Thủ Thanh Văn, nhưng công việc của ba Đạo quả cao hơn vẫn chưa hoàn tất.
Sāvakapāramiñāṇassa mahantatāya.
Due to the greatness of the knowledge of a disciple’s perfections.
Vì sự vĩ đại của Trí tuệ Ba-la-mật của Thanh Văn.
Athāyasmā mahāmoggallāno pabbajitadivasato sattame divase magadharaṭṭhe kallavālagāmakaṃ upanissāya samaṇadhammaṃ karonto thinamiddhe okkante satthārā saṃvejito thinamiddhaṃ vinodetvā tathāgatena dinnaṃ dhātukammaṭṭhānaṃ suṇantova uparimaggattayakiccaṃ niṭṭhāpetvā sāvakapāramiñāṇassa matthakaṃ patto.
Then, on the seventh day from his ordination, the Venerable Mahāmoggallāna, while practicing the ascetic life near the village of Kallavāla in the Magadhan country, was exhorted by the Teacher when sloth and torpor overcame him. He dispelled the sloth and torpor, and upon hearing the dhātu-kammaṭṭhāna given by the Tathāgata, he completed the task of the three higher paths and attained the peak of a disciple’s perfections.
Sau đó, vào ngày thứ bảy kể từ ngày xuất gia, Tôn giả Mahāmoggallāna ở tại làng Kallavāla trong xứ Magadha, khi đang thực hành hạnh Sa-môn và bị hôn trầm, thụy miên xâm chiếm, đã được Đức Phật cảnh tỉnh. Ngài đã loại bỏ hôn trầm, thụy miên, và chỉ bằng việc lắng nghe đề mục thiền định về các yếu tố (dhātukammaṭṭhāna) do Đức Như Lai ban cho, đã hoàn tất công việc của ba Đạo quả cao hơn và đạt đến đỉnh cao của Trí tuệ Ba-la-mật của Thanh Văn.
Sāriputtattheropi pabbajitadivasato addhamāsaṃ atikkamitvā satthārā saddhiṃ tameva rājagahaṃ upanissāya sūkarakhataleṇe viharanto attano bhāgineyyassa dīghanakhaparibbājakassa vedanāpariggahasuttante (ma. ni. 2.205-206) desiyamāne suttānusārena ñāṇaṃ pesetvā parassa vaḍḍhitabhattaṃ bhuñjanto viya sāvakapāramiñāṇassa matthakaṃ patto.
The Elder Sāriputta, too, a fortnight after his ordination, while dwelling with the Teacher near that same Rājagaha in the Sūkarakhatalena, attained the peak of a disciple’s perfections by sending his knowledge along with the Sutta on the analysis of feelings, which was being taught to his nephew, the wandering ascetic Dīghanakha, just as one partakes of another's prepared meal.
Trưởng lão Sāriputta cũng vậy, sau nửa tháng kể từ ngày xuất gia, khi đang trú tại hang Sūkarakhata cùng với Đức Phật, đã hướng trí tuệ của mình theo bài kinh về sự quán chiếu các cảm thọ (vedanāpariggahasuttante) được thuyết giảng cho cháu trai của mình là du sĩ Dīghanakha, và như một người đang thọ dụng bữa ăn đã được chuẩn bị sẵn, Ngài đã đạt đến đỉnh cao của Trí tuệ Ba-la-mật của Thanh Văn.
Bhāgineyyo panassa desanāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhito.
His nephew, however, became established in the fruit of stream-entry at the end of the discourse.
Còn cháu trai của Ngài thì vào cuối bài thuyết pháp đã an trú vào quả Dự Lưu.
Iti dvinnampi mahāsāvakānaṃ tathāgate rājagahe viharanteyeva sāvakapāramiñāṇakiccaṃ matthakaṃ pattaṃ.
Thus, the task of a disciple’s perfections was brought to completion for both great disciples while the Tathāgata was still residing in Rājagaha.
Như vậy, công việc về Trí tuệ Ba-la-mật của Thanh Văn đã hoàn tất cho cả hai vị Đại Thanh Văn khi Đức Như Lai còn đang trú tại Rājagaha.
Aparabhāge pana satthā jetavane viharanto ‘‘mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto, iddhimantānaṃ yadidaṃ mahāmoggallāno’’ti dvepi mahāsāvake ṭhānantare ṭhapesīti.
Later, when the Teacher was residing in Jetavana, he appointed both great disciples to their respective positions, saying, ‘‘Of those with great wisdom, that is Sāriputta; of those with psychic power, that is Mahāmoggallāna.’’
Về sau, khi Đức Phật trú tại Jetavana, Ngài đã đặt hai vị Đại Thanh Văn vào vị trí tối thượng, nói rằng: "Trong số những người có đại trí tuệ, đó là Sāriputta; trong số những người có thần thông, đó là Mahāmoggallāna."
Dhutavādoti ettha pana atthi dhuto na dhutavādo, atthi na dhuto dhutavādo, atthi neva dhuto na dhutavādo, atthi dhuto ceva dhutavādo ca.
In ‘Dhutavāda’, there is one who is Dhuta but not a Dhutavāda, one who is not Dhuta but is a Dhutavāda, one who is neither Dhuta nor a Dhutavāda, and one who is both Dhuta and a Dhutavāda.
Trong dhutavādo, có người là dhuta nhưng không phải dhutavāda; có người không phải dhuta nhưng là dhutavāda; có người không phải dhuta cũng không phải dhutavāda; có người vừa là dhuta vừa là dhutavāda.
Tattha yo dhutaṅgena attano kilese dhuni, paraṃ pana dhutaṅgena na ovadati nānusāsati bākulatthero viya, ayaṃ dhuto na dhutavādo.
Therein, one who has shaken off their own defilements through the Dhutaṅga practice, but does not admonish or instruct others in Dhutaṅga practice, like the Elder Bākula, is Dhuta but not a Dhutavāda.
Trong đó, người nào đã tẩy sạch phiền não của mình bằng hạnh đầu đà (dhutaṅga), nhưng không khuyên bảo hay giáo huấn người khác bằng hạnh đầu đà, như Trưởng lão Bākula, người ấy là dhuta nhưng không phải dhutavāda.
Yathāha – ‘‘tayidaṃ āyasmā bākulo dhuto na dhutavādo’’ti.
As it is said: ‘‘This Venerable Bākula is Dhuta, but not a Dhutavāda.’’
Như đã nói: "Vị Tôn giả Bākula này là dhuta nhưng không phải dhutavāda."
Yo pana dhutaṅgena attano kilese na dhuni, kevalaṃ aññe dhutaṅgena ovadati anusāsati upanandatthero viya, ayaṃ na dhuto dhutavādo.
However, one who has not shaken off their own defilements through the Dhutaṅga practice, but merely admonishes and instructs others in Dhutaṅga practice, like the Elder Upananda, is not Dhuta but is a Dhutavāda.
Người nào không tẩy sạch phiền não của mình bằng hạnh đầu đà, mà chỉ khuyên bảo và giáo huấn người khác bằng hạnh đầu đà, như Trưởng lão Upananda, người ấy không phải dhuta nhưng là dhutavāda.
Yathāha – ‘‘tayidaṃ āyasmā upanando na dhuto dhutavādo’’ti.
As it is said: ‘‘This Venerable Upananda is not Dhuta, but is a Dhutavāda.’’
Như đã nói: "Vị Tôn giả Upananda này không phải dhuta nhưng là dhutavāda."
Yo pana ubhayavipanno lāḷudāyī viya, ayaṃ neva dhuto na dhutavādo.
One who fails in both, like Lāḷudāyī, is neither Dhuta nor a Dhutavāda.
Người nào cả hai đều thiếu sót, như Lāḷudāyī, người ấy không phải dhuta cũng không phải dhutavāda.
Yathāha – ‘‘tayidaṃ āyasmā lāḷudāyī neva dhuto na dhutavādo’’ti.
As it is said: ‘‘This Venerable Lāḷudāyī is neither Dhuta nor a Dhutavāda.’’
Như đã nói: "Vị Tôn giả Lāḷudāyī này không phải dhuta cũng không phải dhutavāda."
Yo pana ubhayasampanno āyasmā mahākassapatthero viya, ayaṃ dhuto ceva dhutavādo ca.
One who is perfect in both, like the Venerable Mahākassapa, is both Dhuta and a Dhutavāda.
Người nào cả hai đều đầy đủ, như Trưởng lão Mahākassapa, người ấy vừa là dhuta vừa là dhutavāda.
Yathāha – ‘‘tayidaṃ āyasmā mahākassapo dhuto ceva dhutavādo cā’’ti.
As it is said: ‘‘This Venerable Mahākassapa is both Dhuta and a Dhutavāda.’’
Như đã nói: "Vị Tôn giả Mahākassapa này vừa là dhuta vừa là dhutavāda."
Dhutadhammā veditabbāti appicchatā santuṭṭhitā sallekhatā pavivekatā idamaṭṭhikatāti ime dhutaṅgacetanāya parivārā pañca dhammā ‘‘appicchaṃyeva nissāyā’’tiādivacanato (a. ni. 5.181; pari. 325) dhutadhammā nāma.
The Dhuta-dhammas should be understood as these five qualities, which are associated with the Dhutaṅga volition: fewness of wishes (appicchatā), contentment (santuṭṭhitā), effacement (sallekhatā), seclusion (pavivekatā), and resolute determination (idamaṭṭhikatā). These are called Dhuta-dhammas from the saying, ‘‘Dependent on fewness of wishes,’’ and so on.
Dhutadhammā veditabbā (Các pháp khổ hạnh cần được biết) là năm pháp đi kèm với ý chí thực hành hạnh đầu đà, đó là: ít dục (appicchatā), tri túc (santuṭṭhitā), thanh tịnh (sallekhatā), viễn ly (pavivekatā), và sự quyết định này (idamaṭṭhikatā). Những pháp này được gọi là dhutadhamma theo lời dạy "nương tựa vào sự ít dục" v.v.
Tattha appicchatā ca santuṭṭhitā ca alobho, sallekhatā ca pavivekatā ca dvīsu dhammesu anupatanti alobhe ceva amohe ca, idamaṭṭhitā ñāṇameva.
Therein, fewness of wishes and contentment correspond to non-greed (alobha); effacement and seclusion fall under two qualities, non-greed and non-delusion (amoha); and resolute determination is wisdom itself.
Trong đó, ít dục và tri túc là không tham; thanh tịnh và viễn ly thuộc về hai pháp là không tham và không si; sự quyết định này là trí tuệ.
Tattha alobhena paṭikkhepavatthūsu lobhaṃ, amohena tesveva ādīnavappaṭicchādakaṃ mohaṃ dhunāti.
Therein, by non-greed, one shakes off greed regarding things that should be rejected; by non-delusion, one shakes off delusion that conceals the danger in those same things.
Trong đó, bằng không tham, người ấy tẩy sạch tham ái đối với những vật cần phải từ bỏ; bằng không si, người ấy tẩy sạch si mê che giấu sự nguy hiểm trong những vật ấy.
Alobhena ca anuññātānaṃ paṭisevanamukhena pavattaṃ kāmasukhallikānuyogaṃ, amohena dhutaṅgesu atisallekhamukhena pavattaṃ attakilamathānuyogaṃ dhunāti.
By non-greed, one shakes off the indulgence in sensual pleasures that arises through the enjoyment of allowable things; by non-delusion, one shakes off the practice of self-mortification that arises through excessive asceticism in Dhutaṅga practices.
Bằng không tham, người ấy tẩy sạch sự say đắm vào dục lạc phát sinh qua việc thọ hưởng những điều được cho phép; bằng không si, người ấy tẩy sạch sự hành hạ thân xác phát sinh qua sự khổ hạnh quá mức trong các hạnh đầu đà.
Tasmā ime dhammā dhutadhammāti veditabbā.
Therefore, these qualities should be understood as Dhuta-dhammas.
Vì vậy, những pháp này cần được biết là dhutadhamma.
Imassāpi pañhakamme ayamanupubbikathā – atīte kira kappasatasahassamatthake padumuttaro nāma satthā loke udapādi, tasmiṃ haṃsavatīnagaraṃ upanissāya kheme migadāye viharante vedeho nāma kuṭumbiko asītikoṭidhanavibhavo pātova subhojanaṃ bhuñjitvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāya gandhapupphādīni gahetvā vihāraṃ gantvā satthāraṃ pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
Regarding this question, this is the sequential story: It is said that in the distant past, a hundred thousand aeons ago, a Teacher named Padumuttara arose in the world. While he was residing in the Khema Migadāya near the city of Haṃsavatī, a householder named Vedēha, possessing eighty crores of wealth, having eaten a good meal early in the morning, undertook the Uposatha vows, and taking perfumes, flowers, and other offerings, went to the monastery, venerated and paid homage to the Teacher, and sat down to one side.
Trong vấn đề này, câu chuyện tuần tự của Ngài là như sau: Vào thời quá khứ, cách đây một trăm ngàn đại kiếp, một vị Phật tên là Padumuttara đã xuất hiện trên thế gian. Khi Ngài trú tại khu rừng nai Khemā gần thành phố Haṃsavatī, có một gia chủ tên là Vedheha, sở hữu tám mươi triệu tài sản. Vào buổi sáng sớm, sau khi dùng bữa ăn ngon và thọ trì các giới Bát Quan Trai, ông cầm hương hoa và các vật cúng dường khác đến tu viện, cúng dường và đảnh lễ Đức Phật, rồi ngồi sang một bên.
Tasmiñca khaṇe satthā mahānisabhattheraṃ nāma tatiyasāvakaṃ ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhutavādānaṃ, yadidaṃ nisabho’’ti etadagge ṭhapesi.
At that very moment, the Teacher appointed his third disciple, the Elder Mahānisabha, to this foremost position, saying, ‘‘Bhikkhus, among my bhikkhu disciples who uphold the Dhuta practices, Nisabha is the foremost.’’
Vào lúc đó, Đức Phật đã đặt vị đệ tử thứ ba tên là Trưởng lão Mahānisabha vào vị trí tối thượng, nói rằng: "Này các tỳ-khưu, trong số các đệ tử tỳ-khưu của Ta, bậc tối thượng trong những người thực hành khổ hạnh là Nisabha."
Upāsako taṃ sutvā pasanno dhammakathāvasāne mahājane uṭṭhāya gate satthāraṃ vanditvā, ‘‘bhante, sve mayhaṃ bhikkhaṃ adhivāsethā’’ti āha.
The Upāsaka, hearing this, was delighted. When the Dhamma talk concluded and the great assembly had departed, he paid homage to the Teacher and said, ‘‘Bhante, may you accept my invitation for tomorrow’s meal.’’
Sau khi nghe điều đó, vị cư sĩ hoan hỷ. Khi pháp thoại kết thúc và đại chúng đã ra về, ông đảnh lễ Đức Phật và thưa: "Bạch Thế Tôn, xin Ngài nhận lời thọ thực của con vào ngày mai."
Mahā kho, upāsaka, bhikkhusaṅghoti.
‘‘The monastic Saṅgha is large, Upāsaka,’’ (said the Buddha).
"Này cư sĩ, Tăng chúng rất đông."
Kittako bhagavāti?
‘‘How many, Blessed One?’’
"Bạch Thế Tôn, có bao nhiêu vị?"
Aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassanti.
‘‘Sixty-eight hundred thousand bhikkhus.’’
"Một trăm sáu mươi tám ngàn tỳ-khưu."
Bhante, ekaṃ sāmaṇerampi vihāre asesetvā bhikkhaṃ adhivāsethāti.
‘‘Bhante, please accept the meal, leaving not even a single novice in the monastery.’’
"Bạch Thế Tôn, xin Ngài nhận lời thọ thực mà không để một vị Sa-di nào ở lại tu viện."
Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena.
The Blessed One accepted by remaining silent.
Đức Thế Tôn đã chấp thuận bằng sự im lặng.
Upāsako satthu adhivāsanaṃ viditvā gehaṃ gantvā mahādānaṃ sajjetvā punadivase satthu kālaṃ ārocāpesi.
The Upāsaka, knowing the Teacher’s acceptance, went home and prepared a grand offering. The next day, he announced the time to the Teacher.
Vị cư sĩ biết Đức Phật đã chấp thuận, trở về nhà chuẩn bị đại thí, rồi hôm sau báo giờ cho Đức Phật.
Satthā pattacīvaramādāya bhikkhusaṅghaparivuto upāsakassa gharaṃ gantvā paññatte āsane nisinno dakkhiṇodakāvasāne yāguādīni sampaṭicchanto bhattavissaggaṃ akāsi.
The Teacher, taking his bowl and robe, surrounded by the assembly of bhikkhus, went to the Upāsaka’s house, sat on the prepared seat, and began to partake of the gruel and other foods at the conclusion of the water libation.
Đức Phật cầm y bát, cùng với chúng tỳ-khưu đến nhà cư sĩ, ngồi vào chỗ đã sắp đặt, và sau khi dùng nước chú nguyện, Ngài đã thọ dụng cháo và các món ăn khác.
Upāsakopi satthu santike nisīdi.
The Upāsaka also sat near the Teacher.
Vị cư sĩ cũng ngồi gần Đức Phật.
Tasmiṃ antare mahānisabhatthero piṇḍāya caranto tameva vīthi paṭipajji.
Meanwhile, the Elder Mahānisabha, while on his alms round, proceeded along that same street.
Trong lúc đó, Trưởng lão Mahānisabha đang đi khất thực và đi ngang qua con đường ấy.
Upāsako disvā uṭṭhāya gantvā theraṃ vanditvā ‘‘pattaṃ, bhante, dethā’’ti āha.
The Upāsaka saw him, rose, went, paid homage to the Elder, and said, ‘‘Bhante, please give me your bowl.’’
Vị cư sĩ thấy vậy, đứng dậy đi đến đảnh lễ Trưởng lão và thưa: "Bạch Đại đức, xin cho con bát."
Thero pattaṃ adāsi.
The Elder gave his bowl.
Trưởng lão trao bát.
‘‘Bhante, idheva pavisatha, satthāpi gehe nisinno’’ti.
‘‘Bhante, please enter here; the Teacher is also seated in the house.’’
"Bạch Đại đức, xin Ngài vào đây, Đức Phật cũng đang ở trong nhà."
Na vaṭṭissati upāsakāti.
‘‘It is not proper, Upāsaka,’’ (said the Elder).
"Không được đâu, này cư sĩ."
Upāsako therassa pattaṃ gahetvā piṇḍapātassa pūretvā nīharitvā adāsi.
The Upāsaka took the Elder’s bowl, filled it with alms food, brought it out, and gave it to him.
Vị cư sĩ cầm bát của Trưởng lão, đong đầy thức ăn khất thực rồi mang ra trao cho Ngài.
Tato theraṃ anugantvā nivatto satthu santike nisīditvā evamāha – ‘‘bhante, mahānisabhatthero ‘satthā gehe nisinno’ti vuttepi pavisituṃ na icchi, atthi nu kho etassa tumhākaṃ guṇehi atireko guṇo’’ti.
Then, following the Elder, he returned and sat near the Teacher, saying, ‘‘Bhante, even when it was said that ‘the Teacher is seated in the house,’ the Elder Mahānisabha did not wish to enter. Is there, then, any quality in him that surpasses your own qualities?’’
Sau đó, ông đi theo Trưởng lão một đoạn rồi quay lại ngồi gần Đức Phật và thưa: "Bạch Thế Tôn, Trưởng lão Mahānisabha, dù con đã nói 'Đức Phật đang ở trong nhà', nhưng Ngài vẫn không muốn vào. Có phải Ngài có đức tính nào vượt trội hơn các đức tính của Ngài không?"
Buddhānañca vaṇṇamaccheraṃ nāma natthi.
There is no envy regarding the qualities of Buddhas.
Các vị Phật không có sự keo kiệt về phẩm hạnh.
Atha satthā evamāha – ‘‘upāsaka, mayaṃ bhikkhaṃ āgamayamānā gehe nisīdāma, so bhikkhu na evaṃ nisīditvā bhikkhaṃ udikkhati.
Then the Teacher said this: “Lay follower, we sit in the house awaiting alms, but that bhikkhu does not sit like this, awaiting alms.
Rồi Đức Bổn Sư nói như vầy: “Này cận sự nam, chúng ta ngồi trong nhà chờ đợi thực phẩm khất thực, vị Tỳ-khưu ấy không ngồi như vậy để trông chờ thực phẩm khất thực.
Mayaṃ gāmantasenāsane vasāma, so araññasmiṃyeva vasati.
We dwell in lodgings near a village, but he dwells only in the wilderness.
Chúng ta sống ở trú xứ gần làng, vị ấy chỉ sống trong rừng.
Mayaṃ channe vasāma, so abbhokāsamhiyeva vasati.
We dwell under a roof, but he dwells only in the open air.
Chúng ta sống dưới mái che, vị ấy chỉ sống ngoài trời.
Iti tassa ayañca ayañca guṇo’’ti mahāsamuddaṃ pūrayamāno viya kathesi.
Thus, he has these and these qualities,” he spoke as if filling the great ocean.
Như vậy, vị ấy có đức tính này và đức tính kia,” Ngài nói như thể đang lấp đầy đại dương.
Upāsako pakatiyāpi jalamānadīpo telena āsitto viya suṭṭhutaraṃ pasanno hutvā cintesi – ‘‘kiṃ mayhaṃ aññāya sampattiyā, anāgate ekassa buddhassa santike dhutavādānaṃ aggabhāvatthāya patthanaṃ karissāmī’’ti?
The lay follower, naturally already shining like a lamp doused with oil, became even more greatly delighted and thought, “What do I need with other accomplishments? In the future, I will make a vow before a Buddha to be foremost among those who adhere to the dhutaṅgas.”
Vị cận sự nam, vốn đã như ngọn đèn đang cháy được đổ thêm dầu, càng thêm hoan hỷ và suy nghĩ: “Ta còn cần tài sản nào khác nữa? Trong tương lai, ta sẽ phát nguyện để đạt được vị trí đứng đầu trong số những người thực hành hạnh đầu đà dưới một vị Phật.”
So punapi satthāraṃ nimantetvā teneva niyāmena satta divasāni mahādānaṃ datvā sattame divase buddhappamukhassa mahābhikkhusaṅghassa ticīvarāni datvā satthu pādamūle nipajjitvā evamāha – ‘‘yaṃ me, bhante, satta divasāni dānaṃ dentassa mettaṃ kāyakammaṃ mettaṃ vacīkammaṃ mettaṃ manokammaṃ paccupaṭṭhitaṃ, imināhaṃ na aññaṃ devasampattiṃ vā sakkamārabrahmasampattiṃ vā patthemi, idaṃ pana me kammaṃ anāgate ekassa buddhassa santike etassa mahānisabhattherena pattaṭhānantaraṃ pāpuṇanatthāya terasadhutaṅgadharānaṃ aggabhāvassa saccakāro hotū’’ti.
He invited the Teacher again and, in the same manner, gave a great offering for seven days. On the seventh day, he presented the three robes to the great Saṅgha, with the Buddha at its head, and prostrated himself at the feet of the Teacher, saying, “Bhante, I do not aspire to any other divine wealth or the wealth of Sakka, Māra, or Brahmā with the loving-kindness in body, speech, and mind that arose in me while giving alms for seven days. Let this action of mine be a vow to attain, in the future, before a Buddha, the foremost position among the thirteen dhutaṅga-holders, the position attained by that Great Nisabha Thera.”
Vị ấy lại thỉnh Đức Bổn Sư và theo cách thức ấy đã cúng dường đại thí trong bảy ngày, đến ngày thứ bảy, đã dâng ba y cho hội chúng Tỳ-khưu do Đức Phật đứng đầu, rồi quỳ dưới chân Đức Bổn Sư và nói như vầy: “Bạch Đức Thế Tôn, trong bảy ngày con cúng dường, hành động thân từ ái, hành động lời từ ái, hành động ý từ ái của con đã hiện khởi. Với điều này, con không cầu mong sự giàu sang của chư thiên nào khác, hay sự giàu sang của chư Thích, chư Ma-la, chư Phạm thiên nào khác. Nguyện cho hành động này của con là lời chân thật để trong tương lai, dưới một vị Phật, con sẽ đạt được vị trí của Trưởng lão Mahānisabha, và trở thành người đứng đầu trong số những người thực hành mười ba hạnh đầu đà.”
Satthā ‘‘mahantaṃ ṭhānaṃ iminā patthitaṃ, samijjhissati nu kho, no’’ti olokento samijjhanabhāvaṃ disvā āha – ‘‘manāpaṃ te ṭhānaṃ patthitaṃ, anāgate satasahassakappāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa tvaṃ tatiyasāvako mahākassapatthero nāma bhavissasī’’ti.
The Teacher, looking to see if such a great position sought by him would be fulfilled, and seeing that it would be fulfilled, said, “The position you have sought is pleasing. In the future, at the end of a hundred thousand kappas, a Buddha named Gotama will arise, and you will be his third chief disciple, named Mahākassapa Thera.”
Đức Bổn Sư, nhìn xem “vị ấy đã phát nguyện một vị trí lớn, liệu có thành tựu không?” thấy sự thành tựu, bèn nói: “Vị trí mà con đã phát nguyện là đáng hài lòng. Trong tương lai, vào cuối một trăm ngàn kiếp, một vị Phật tên Gotama sẽ xuất hiện. Con sẽ là đệ tử thứ ba của Ngài, tên là Mahākassapa Thera.”
Taṃ sutvā upāsako ‘‘buddhānaṃ dve kathā nāma natthī’’ti punadivase pattabbaṃ viya taṃ sampattiṃ amaññittha.
Hearing this, the lay follower thought that the attainment of that wealth was as good as being attained the very next day, because there are no two sayings for Buddhas.
Nghe vậy, vị cận sự nam nghĩ: “Chư Phật không có hai lời nói,” và coi sự thành tựu ấy như thể sẽ đạt được vào ngày mai.
So yāvatāyukaṃ nānappakāraṃ dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā nānappakāraṃ kalyāṇakammaṃ katvā tattha kālaṃ kato sagge nibbatti.
He gave various kinds of offerings throughout his life, guarded his sīla, performed various meritorious deeds, and upon passing away from that existence, he was reborn in heaven.
Vị ấy, trong suốt cuộc đời, đã cúng dường nhiều loại bố thí, giữ giới, và làm nhiều loại thiện nghiệp, sau đó qua đời và tái sanh vào cõi trời.
Tato paṭṭhāya devamanussesu sampattiṃ anubhavanto ito ekanavutikappe vipassisammāsambuddhe bandhumatiṃ nissāya kheme migadāye viharante devalokā cavitvā aññatarasmiṃ parijiṇṇe brāhmaṇakule nibbatti.
From that time on, experiencing prosperity among devas and humans, in the ninety-first kappa from now, when Vipassī Sammāsambuddha was residing in the Khemaka Migadāya near Bandhumatī, he passed away from the deva realm and was reborn in a certain impoverished brahmin family.
Từ đó trở đi, hưởng thụ sự giàu sang trong cõi trời và cõi người, cách đây chín mươi mốt kiếp, khi Đức Vipassī Chánh Đẳng Chánh Giác đang trú tại khu vườn nai Khemā gần Bandhumatī, vị ấy từ cõi trời thác sanh vào một gia đình Bà-la-môn đã suy yếu.
Tasmiñca kāle vipassī bhagavā sattame sattame saṃvacchare dhammaṃ katheti, mahantaṃ kolāhalaṃ ahosi.
At that time, Vipassī Bhagavā taught the Dhamma every seventh year, and there was a great stir.
Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn Vipassī thuyết pháp cứ bảy năm một lần, và có một sự huyên náo lớn.
Sakalajambudīpe devatā ‘‘satthā dhammaṃ kathessatī’’ti ārocenti.
Devas throughout the entire Jambudīpa announced, “The Teacher will teach the Dhamma.”
Chư thiên trên khắp Jambudīpa loan báo: “Đức Bổn Sư sẽ thuyết pháp.”
Brāhmaṇo taṃ sāsanaṃ assosi.
The brahmin heard that announcement.
Vị Bà-la-môn ấy nghe tin đó.
Tassa ca nivāsanasāṭako ekova hoti, tathā brāhmaṇiyā.
He had only one lower garment, as did his brahmin wife.
Vị ấy chỉ có một tấm y để mặc, và vợ của vị Bà-la-môn cũng vậy.
Pārupanaṃ pana dvinnampi ekameva.
They had only one outer garment for both of them.
Còn tấm choàng thì cả hai chỉ có một.
Sakalanagare ekasāṭakabrāhmaṇoti paññāyati.
In the entire city, he was known as the Brahmin with One Garment.
Trong khắp thành phố, vị ấy được biết đến là Bà-la-môn một y.
Brāhmaṇānaṃ kenacideva kiccena sannipāte sati brāhmaṇiṃ gehe ṭhapetvā sayaṃ gacchati.
When brahmins gathered for some business, he would leave his brahmin wife at home and go himself.
Khi có việc cần tụ họp của các Bà-la-môn, vị Bà-la-môn để vợ ở nhà và tự mình đi.
Brāhmaṇīnaṃ sannipāte sati sayaṃ gehe tiṭṭhati, brāhmaṇī taṃ vatthaṃ pārupitvā gacchati.
When brahmin women gathered, he would stay at home himself, and his brahmin wife would put on that garment and go.
Khi có việc tụ họp của các Bà-la-môn nữ, vị ấy ở nhà, còn vợ của vị Bà-la-môn mặc tấm y đó và đi.
Tasmiṃ pana divase brāhmaṇo brāhmaṇiṃ āha – ‘‘bhoti, kiṃ rattiṃ dhammassavanaṃ suṇissasi, divā’’ti.
On that day, however, the brahmin said to his brahmin wife, “Madam, will you listen to the Dhamma at night, or by day?”
Vào ngày hôm đó, vị Bà-la-môn hỏi vợ: “Này nàng, nàng sẽ nghe pháp vào ban đêm hay ban ngày?”
‘‘Mayaṃ mātugāmajātikā nāma rattiṃ sotuṃ na sakkoma, divā sossāmī’’ti brāhmaṇaṃ gehe ṭhapetvā taṃ vatthaṃ pārupitvā upāsikāhi saddhiṃ divā gantvā satthāraṃ vanditvā ekamante nisinnā dhammaṃ sutvā upāsikāhiyeva saddhiṃ āgamāsi.
“We, being women, cannot listen at night; we will listen by day,” she said, and leaving the brahmin at home, she put on that garment and went with other female lay followers to pay homage to the Teacher, sat down at one side, listened to the Dhamma, and returned with the female lay followers.
“Chúng ta là phái nữ thì không thể nghe vào ban đêm, chúng ta sẽ nghe vào ban ngày,” vị ấy để chồng ở nhà, mặc tấm y đó, cùng với các cận sự nữ đi vào ban ngày, đảnh lễ Đức Bổn Sư, ngồi sang một bên nghe pháp, rồi cùng với các cận sự nữ trở về.
Atha brāhmaṇo brāhmaṇiṃ gehe ṭhapetvā taṃ vatthaṃ pārupitvā vihāraṃ gato.
Then the brahmin, leaving his brahmin wife at home, put on that garment and went to the monastery.
Sau đó, vị Bà-la-môn để vợ ở nhà, mặc tấm y đó và đi đến tinh xá.
Tasmiñca samaye satthā parisamajjhe alaṅkatadhammāsane nisinno cittabījaniṃ ādāya ākāsagaṅgaṃ otārento viya sineruṃ matthaṃ katvā sāgaraṃ nimmathento viya dhammakathaṃ kathesi.
At that time, the Teacher was seated on an adorned Dharma seat in the midst of the assembly, holding a fan adorned with jewels, teaching the Dhamma as if bringing down the celestial Ganges or churning the ocean with Mount Sineru as a churner.
Vào lúc đó, Đức Bổn Sư ngồi trên pháp tòa trang nghiêm giữa hội chúng, thuyết pháp như thể cầm quạt gió của tâm ý, đưa dòng sông Hằng trên trời xuống, như thể nghiền nát đại dương bằng cách biến núi Sineru thành chày.
Brāhmaṇassa parisante nisinnassa dhammaṃ suṇantassa paṭhamayāmasmiṃyeva sakalasarīraṃ pūrayamānā pañcavaṇṇā pīti uppajji.
As the brahmin sat in the assembly listening to the Dhamma, a five-colored rapture filled his entire body in the very first watch of the night.
Khi vị Bà-la-môn ngồi trong hội chúng nghe pháp, ngay trong canh đầu tiên, năm loại hỷ đã tràn ngập khắp thân thể vị ấy.
So pārutavatthaṃ saṅgharitvā ‘‘dasabalassa dassāmī’’ti cintesi.
He folded his outer garment and thought, “I will give it to the Ten-Powered One.”
Vị ấy xếp tấm y đang mặc lại và nghĩ: “Ta sẽ dâng cho Đức Thập Lực.”
Atthassa ādīnavasahassaṃ dassayamānaṃ maccheraṃ uppajji.
A thousand disadvantages arose from stinginess.
Sự xan tham khởi lên, hiển bày hàng ngàn mối nguy hại của việc dâng cúng.
So ‘‘brāhmaṇiyā ca mayhañca ekameva vatthaṃ, aññaṃ kiñci pārupanaṃ natthi, apārupitvā ca nāma bahi carituṃ na sakkā’’ti sabbathāpi adātukāmo ahosi.
He thought, “My brahmin wife and I have only one garment, and there is no other outer garment; it is not possible to go outside without an outer garment,” and he was utterly unwilling to give it.
Vị ấy nghĩ: “Ta và vợ chỉ có một tấm y, không có tấm choàng nào khác, và không thể ra ngoài mà không mặc gì,” nên hoàn toàn không muốn dâng.
Athassa nikkhante paṭhamayāme majjhimayāmepi tatheva pīti uppajji.
Then, when the first watch had passed, the same rapture arose in the middle watch.
Sau khi canh đầu trôi qua, trong canh giữa, hỷ cũng khởi lên như vậy.
So tatheva cintetvā tatheva adātukāmo ahosi.
He thought the same thing and was still unwilling to give it.
Vị ấy cũng suy nghĩ như vậy và cũng không muốn dâng.
Athassa majjhimayāme nikkhante pacchimayāmepi tatheva pīti uppajji.
Then, when the middle watch had passed, the same rapture arose in the last watch.
Sau khi canh giữa trôi qua, trong canh cuối cùng, hỷ cũng khởi lên như vậy.
So ‘‘taraṇaṃ vā hotu maraṇaṃ vā, pacchāpi jānissāmī’’ti vatthaṃ saṅgharitvā satthu pādamūle ṭhapesi.
He thought, “Come what may, I will worry about it later,” and folding the garment, he placed it at the Teacher’s feet.
Vị ấy nghĩ: “Dù sống hay chết, ta sẽ biết sau,” rồi xếp tấm y lại và đặt dưới chân Đức Bổn Sư.
Tato vāmahatthaṃ ābhujitvā dakkhiṇena hatthena tikkhattuṃ apphoṭetvā ‘‘jitaṃ me, jitaṃ me’’ti tayo vāre nadi.
Then, bending his left arm, he clapped with his right hand three times and cried out three times, “I have won, I have won!”
Sau đó, vị ấy co cánh tay trái lại, dùng tay phải vỗ ba lần và kêu lên ba lần: “Ta đã thắng! Ta đã thắng!”
Tasmiñca samaye bandhumarājā dhammāsanassa pacchato antosāṇiyaṃ nisinno dhammaṃ suṇāti.
At that time, King Bandhuma was seated behind the Dharma seat, within a curtain, listening to the Dhamma.
Vào lúc đó, vua Bandhuma ngồi nghe pháp phía sau pháp tòa, bên trong tấm màn.
Rañño ca nāma ‘‘jitaṃ me’’ti saddo amanāpo hoti.
The sound “I have won” was unpleasant to the king.
Tiếng “Ta đã thắng” của vị ấy không làm nhà vua hài lòng.
So purisaṃ pesesi – ‘‘gaccha etaṃ puccha kiṃ vadasī’’ti.
So he sent a man, saying, “Go and ask him what he is saying.”
Vua sai một người: “Hãy đi hỏi vị ấy nói gì.”
So tena gantvā pucchito āha – ‘‘avasesā hatthiyānādīni āruyha asicammādīni gahetvā parasenaṃ jinanti, na taṃ jitaṃ acchariyaṃ, ahaṃ pana pacchato āgacchantassa duṭṭhagoṇassa muggarena sīsaṃ bhinditvā taṃ palāpento viya maccheracittaṃ madditvā pārutavatthaṃ dasabalassa adāsiṃ, taṃ me macchariyaṃ jita’’nti āha.
When the man went and asked him, he replied, “Others defeat an enemy army by riding on elephants, chariots, and so forth, holding swords, shields, and so forth; that victory is not wondrous. But I, as if breaking the head of an attacking mad bull with a club and driving it away, crushed the mind of stinginess and gave my outer garment to the Ten-Powered One. That stinginess of mine is conquered!”
Người ấy đi đến hỏi, vị Bà-la-môn trả lời: “Những người khác cưỡi voi, xe, v.v., cầm kiếm, khiên, v.v., chiến thắng quân địch thì không có gì lạ. Còn ta, ta đã dâng tấm y đang mặc cho Đức Thập Lực sau khi nghiền nát tâm xan tham, như thể dùng chùy đập vỡ đầu con bò dữ đang đuổi theo phía sau và đuổi nó đi. Đó là sự chiến thắng xan tham của ta.”
So puriso āgantvā taṃ pavattiṃ rañño ārocesi.
The man returned and reported the matter to the king.
Người ấy trở về và báo cáo sự việc cho nhà vua.
Rājā āha – ‘‘amhe bhaṇe dasabalassa anurūpaṃ na jānimha, brāhmaṇo jānī’’ti vatthayugaṃ pesesi.
The king said, “Alas, we do not know what is fitting for the Ten-Powered One, but the brahmin knows,” and sent a pair of garments.
Vua nói: “Này các người, chúng ta không biết điều gì phù hợp với Đức Thập Lực, vị Bà-la-môn biết,” rồi sai người dâng một cặp y.
Taṃ disvā brāhmaṇo cintesi – ‘‘ayaṃ mayhaṃ tuṇhī nisinnassa paṭhamaṃ kiñci adatvā satthu guṇe kathentassa adāsi, satthu guṇe paṭicca uppannena mayhaṃ ko attho’’ti?
Seeing that, the brahmin thought, “This king did not give me anything when I sat silently, but he gave it when I spoke of the Teacher’s qualities. What use is it to me if it arose because of the Teacher’s qualities?”
Thấy vậy, vị Bà-la-môn nghĩ: “Vị này không dâng cho ta bất cứ thứ gì khi ta ngồi im lặng, mà lại dâng khi ta ca ngợi đức hạnh của Đức Bổn Sư. Ta cần gì thứ tài sản phát sinh nhờ đức hạnh của Đức Bổn Sư?”
Tampi vatthayugaṃ dasabalasseva adāsi.
He gave that pair of garments to the Ten-Powered One as well.
Vị ấy cũng dâng cặp y đó cho Đức Thập Lực.
Rājāpi ‘‘kiṃ brāhmaṇena kata’’nti pucchitvā ‘‘tampi tena vatthayugaṃ tathāgatasseva dinna’’nti sutvā aññānipi dve vatthayugāni pesesi.
The king also asked, “What did the brahmin do?” and hearing, “He gave that pair of garments to the Tathāgata as well,” he sent another two pairs of garments.
Vua hỏi: “Vị Bà-la-môn đã làm gì?” Nghe nói: “Vị ấy cũng đã dâng cặp y đó cho Đức Như Lai,” vua lại sai người dâng hai cặp y khác.
So tānipi adāsi.
He gave those away as well.
Vị ấy cũng dâng chúng.
Rājā aññānipi cattārīti evaṃ yāva dvattiṃsavatthayugāni pesesi.
The king sent another four, and so on, up to thirty-two pairs of garments.
Vua lại sai người dâng thêm bốn cặp nữa, cứ thế cho đến ba mươi hai cặp y.
Atha brāhmaṇo ‘‘idaṃ vaḍḍhetvā gahaṇaṃ viya hotī’’ti attano atthāya ekaṃ, brāhmaṇiyā ekanti dve vatthayugāni gahetvā tiṃsa yugāni tathāgatasseva adāsi.
Then the brahmin thought, “This is like receiving an increase,” and taking one for himself and one for his brahmin wife, he gave thirty pairs to the Tathāgata himself.
Sau đó, vị Bà-la-môn nghĩ: “Điều này như thể là nhận lại thêm,” rồi giữ lại một cặp cho mình và một cặp cho vợ, còn ba mươi cặp y thì dâng cho Đức Như Lai.
Tato paṭṭhāya cassa satthu vissāsiko jāto.
From that time on, he became trusted by the Teacher.
Từ đó trở đi, vị ấy trở thành người thân cận của Đức Bổn Sư.
Atha naṃ rājā ekadivasaṃ sītasamaye satthu santike dhammaṃ suṇantaṃ disvā satasahassagghanakaṃ attano pārutarattakambalaṃ datvā āha – ‘‘ito patthāya imaṃ pārupitvā dhammaṃ suṇāhī’’ti.
Then one day, the king, seeing him listening to the Dhamma in the presence of the Teacher during the cold season, gave him his red woolen blanket worth one hundred thousand, and said, "From now on, listen to the Dhamma wrapped in this."
Rồi một hôm, vào mùa đông, nhà vua thấy người Bà-la-môn đó đang nghe Pháp nơi Đức Bổn Sư, liền ban cho ông tấm chăn len đỏ trị giá một trăm ngàn đồng của mình và nói: “Từ nay trở đi, hãy đắp tấm chăn này mà nghe Pháp.”
So ‘‘kiṃ me iminā kambalena imasmiṃ pūtikāye upanītenā’’ti cintetvā antogandhakuṭiyaṃ tathāgatassa mañcassa upari vitānaṃ katvā agamāsi.
Thinking, "What use is this blanket to me, applied to this putrid body?" he went inside the Perfumed Chamber and made a canopy above the Tathāgata's bed.
Ông ta nghĩ: “Tấm chăn này có ích gì cho thân thể thối nát này của ta?”, rồi vào bên trong Hương thất, làm một tấm trần che phía trên giường của Đức Như Lai rồi đi.
Athekadivasaṃ rājā pātova vihāraṃ gantvā antogandhakuṭiyaṃ satthu santike nisīdi.
Then one day, the king went to the monastery early in the morning and sat in the Perfumed Chamber in the presence of the Teacher.
Rồi một hôm, nhà vua sáng sớm đến tịnh xá và ngồi nơi Đức Bổn Sư bên trong Hương thất.
Tasmiñca samaye chabbaṇṇā buddharasmiyo kambale paṭihaññanti, kambalo ativiya virocati.
At that time, the six-colored Buddha-rays struck the blanket, and the blanket shone exceedingly.
Vào lúc đó, sáu màu hào quang của Đức Phật chiếu vào tấm chăn, làm cho tấm chăn rực rỡ vô cùng.
Rājā olokento sañjānitvā āha – ‘‘bhante, amhākaṃ esa kambalo, amhehi ekasāṭakabrāhmaṇassa dinno’’ti.
The king, looking, recognized it and said, "Venerable Sir, this is our blanket, given by us to the brahmin with one cloth."
Nhà vua nhìn thấy, nhận ra và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, đó là tấm chăn của chúng con, chúng con đã ban cho vị Bà-la-môn một y này.”
Tumhehi, mahārāja, brāhmaṇo pūjito, brāhmaṇena mayaṃ pūjitāti.
"By you, great king, the brahmin was honored; by the brahmin, we were honored."
“Đại vương, Đại vương đã cúng dường vị Bà-la-môn, và vị Bà-la-môn đã cúng dường chúng tôi.”
Rājā ‘‘brāhmaṇo yuttaṃ aññāsi, na maya’’nti pasīditvā yaṃ manussānaṃ upakārabhūtaṃ, taṃ sabbaṃ aṭṭhaṭṭhakaṃ katvā sabbaaṭṭhakaṃ nāma dānaṃ datvā purohitaṭṭhāne ṭhapesi.
The king, pleased, thinking, "The brahmin knew what was proper, not us," gave a donation called "Sabbaṭṭhaka," making everything that was beneficial to humans into eightfold sets, and placed him in the position of royal chaplain.
Nhà vua hoan hỷ nói: “Vị Bà-la-môn đã biết điều đúng đắn, không phải chúng ta,” rồi làm tất cả những gì hữu ích cho con người thành tám phần, ban bố một sự bố thí gọi là “tất cả tám phần” (sabba-aṭṭhakaṃ) và đặt ông ta vào vị trí quan tư tế.
Sopi ‘‘aṭṭhaṭṭhakaṃ nāma catusaṭṭhi hotī’’ti catusaṭṭhi salākābhattāni upanibandhāpetvā yāvajīvaṃ dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā tato cuto sagge nibbatti.
He too, thinking "Aṭṭhaṭṭhaka means sixty-four," arranged for sixty-four communal meals, gave donations throughout his life, observed sīla, and after passing away from that state, was reborn in the heavens.
Vị ấy cũng nghĩ: “Tám phần có nghĩa là sáu mươi bốn,” rồi lập ra sáu mươi bốn suất cơm cúng dường, bố thí trọn đời, giữ giới, sau khi mạng chung từ đó tái sinh lên cõi trời.
Puna tato cuto imasmiṃ kappe koṇāgamanassa ca bhagavato kassapadasabalassa cāti dvinnaṃ buddhānaṃ antare bārāṇasiyaṃ kuṭumbiyaghare nibbatto.
Then, after passing away from there, in this kappa, between the Buddha Koṇāgamana and the Buddha Kassapa Dasabala, he was reborn into a householder's family in Bārāṇasī.
Sau khi mạng chung từ đó, trong kiếp này, ông ta tái sinh vào một gia đình phú hộ ở Bārāṇasī, giữa thời kỳ của hai vị Phật là Đức Phật Koṇāgamana và Đức Phật Kassapa Dasabala.
So vuddhimanvāya gharāvāsaṃ vasanto ekadivasaṃ araññe jaṅghavihāraṃ carati, tasmiṃ ca samaye paccekabuddho nadītīre cīvarakammaṃ karonto anuvāte appahonte saṅgharitvā ṭhapetuṃ āraddho.
Having grown up, he lived as a householder. One day, while walking in the forest, he saw a Paccekabuddha making a robe on the riverbank, struggling to fold and put it away due to insufficient wind.
Khi lớn lên, ông ta sống đời gia đình, một hôm đi dạo trong rừng. Vào lúc đó, một vị Độc Giác Phật đang may y bên bờ sông, vì gió không đủ nên Ngài bắt đầu gấp lại để cất đi.
So disvā ‘‘kasmā, bhante, saṅgharitvā ṭhapethā’’ti āha.
Seeing this, he asked, "Venerable Sir, why are you folding and putting it away?"
Ông ta thấy vậy liền hỏi: “Bạch Đức Thế Tôn, tại sao Ngài lại gấp lại để cất đi?”
Anuvāto nappahotīti.
"There is not enough wind,"*.
“Gió không đủ.”
‘‘Iminā, bhante, karothā’’ti sāṭakaṃ datvā ‘‘nibbattanibbattaṭṭhāne me kenaci parihāni mā hotū’’ti patthanaṃ paṭṭhapesi.
He gave his outer robe, saying, "Venerable Sir, please use this," and made a wish, "May there be no deficiency for me in any state of rebirth."
“Bạch Đức Thế Tôn, xin hãy dùng cái này,” ông ta dâng tấm áo choàng của mình và phát nguyện: “Ở bất cứ nơi nào con tái sinh, xin đừng để con thiếu thốn bất cứ thứ gì.”
Atha gharepissa bhaginiyā saddhiṃ bhariyāya kalahaṃ karontiyā paccekabuddho piṇḍāya pāvisi.
Then, while his sister was quarreling with his wife at home, a Paccekabuddha entered for alms.
Rồi, khi vợ ông ta đang cãi nhau với em gái ông ta ở nhà, vị Độc Giác Phật đến khất thực.
Athassa bhaginī paccekabuddhassa piṇḍapātaṃ datvā tassa bhariyaṃ sandhāya, ‘‘evarūpaṃ bālaṃ yojanasatena parivajjeyya’’nti patthanaṃ paṭṭhapesi.
His sister gave alms to the Paccekabuddha, and referring to his wife, made a wish, "May such a foolish person be avoided for a hundred yojanas."
Rồi, em gái ông ta dâng bát cơm cho vị Độc Giác Phật, và nhắm vào vợ ông ta, phát nguyện: “Cầu mong một người ngu ngốc như thế này sẽ bị tránh xa một trăm do-tuần.”
Sā gehadvāre ṭhitā sutvā ‘‘imāya dinnaṃ bhattaṃ mā esa bhuñjatū’’ti pattaṃ gahetvā piṇḍapātaṃ chaḍḍetvā kalalassa pūretvā adāsi.
Standing at the house door, the wife heard this, took the bowl, threw away the alms given by the sister, filled it with mud, and gave it.
Người vợ đứng ở cửa nhà, nghe thấy vậy, liền cầm bát cơm đã được dâng, đổ bỏ phần cơm, đổ đầy bùn vào rồi dâng lên.
Itarā disvā ‘‘bāle maṃ tāva akkosa vā pahara vā, evarūpassa pana dve asaṅkhyeyyāni pūritapāramissa pattato bhattaṃ chaḍḍetvā kalalaṃ dātuṃ na yutta’’nti āha.
The other woman, seeing this, said, "Fool, you can revile or strike me, but it is not proper to throw away the food from the bowl of such a one who has fulfilled pāramīs for two asaṅkheyyas, and give mud instead."
Người em gái thấy vậy liền nói: “Này cô gái ngu ngốc, cô có thể mắng chửi hay đánh tôi, nhưng không nên đổ bỏ cơm từ bát của một vị đã tích lũy ba A-tăng-kỳ Ba-la-mật như thế này, rồi dâng bùn.”
Athassa bhariyāya paṭisaṅkhānaṃ uppajji.
Then, reflection arose in his wife.
Rồi, người vợ chợt tỉnh ngộ.
Sā ‘‘tiṭṭhatha, bhante’’ti kalalaṃ chaḍḍetvā pattaṃ dhovitvā gandhacuṇṇena ubbaṭṭetvā catumadhurassa pūretvā upari āsittena padumagabbhavaṇṇena sappinā vijjotamānaṃ paccekabuddhassa hatthe ṭhapetvā ‘‘yathā ayaṃ piṇḍapāto obhāsajāto, evaṃ obhāsajātaṃ me sarīraṃ hotū’’ti patthanaṃ paṭṭhapesi.
She said, "Wait, Venerable Sir," threw away the mud, washed the bowl, scoured it with scented powder, filled it with the four sweet things, and placed it in the Paccekabuddha's hand, shining with ghee poured over it, having the color of a lotus bud, and made a wish, "Just as this alms food has become radiant, so may my body be radiant."
Bà ta nói: “Bạch Đức Thế Tôn, xin hãy dừng lại,” rồi đổ bỏ bùn, rửa sạch bát, xoa bằng bột hương, đổ đầy bốn loại mật ngọt, và đặt vào tay vị Độc Giác Phật một phần bơ sữa trong suốt như màu hoa sen, rồi phát nguyện: “Cầu mong thân thể con được rực rỡ như phần cơm khất thực này đã trở nên rực rỡ.”
Paccekabuddho anumoditvā ākāsaṃ pakkhandi.
The Paccekabuddha gave his blessing and ascended into the sky.
Vị Độc Giác Phật hoan hỷ rồi bay lên không trung.
Tepi dve jāyampatikā yāvatāyukaṃ kusalaṃ katvā sagge nibbattitvā puna tato cavitvā upāsako kassapasammāsambuddhakāle bārāṇasiyaṃ asītikoṭivibhavassa seṭṭhino putto hutvā nibbatti, itarāpi tādisasseva seṭṭhino dhītā hutvā nibbatti.
After performing wholesome deeds for as long as they lived, the couple were reborn in the heavens. Then, passing away from there, in the time of Kassapa Sammāsambuddha, the male devotee was reborn as the son of a millionaire with eighty crores of wealth in Bārāṇasī, and the female devotee was reborn as the daughter of a similar millionaire.
Cả hai vợ chồng đó, sau khi làm các việc thiện trong suốt cuộc đời, tái sinh lên cõi trời, rồi từ đó mạng chung, người nam cư sĩ tái sinh làm con trai của một trưởng giả có tám mươi triệu tài sản ở Bārāṇasī vào thời Đức Phật Kassapa Chánh Đẳng Giác, người nữ cũng tái sinh làm con gái của một trưởng giả tương tự.
Tena ca samayena kassapadasabalo parinibbāyi, tassa ghanakoṭṭimāhi satasahassagghanikāhi rattasuvaṇṇaiṭṭhakāhi yojanubbedhaṃ cetiyaṃ ārabhiṃsu.
At that time, Kassapa Dasabala had attained parinibbāna, and people began to build a cetiya for him, a yojana in height, with solid gold bricks, each worth one hundred thousand.
Vào lúc đó, Đức Kassapa Dasabala nhập Niết Bàn, và người ta bắt đầu xây một bảo tháp cao một do-tuần bằng những viên gạch vàng ròng trị giá một trăm ngàn đồng.
Tasmiṃ cetiye kariyamāne sā seṭṭhidhītā cintesi – ‘‘ahaṃ sattasu ṭhānesu paṭinivattitā, kiṃ me jīvitenā’’ti attano sarīrābharaṇabhaṇḍakaṃ bhañjāpetvā suvaṇṇaiṭṭhakaṃ kāresi ratanāyataṃ vidatthivitthinnaṃ caturaṅgulubbedhaṃ.
While this cetiya was being built, that millionaire's daughter thought, "I have been sent back from seven places; what use is my life?" She had her jewelry and ornaments melted down to make a golden brick, a ratana in length, a span in width, and four fingerbreadths in height.
Khi bảo tháp đang được xây dựng, cô gái trưởng giả đó nghĩ: “Ta đã bị trả về bảy lần, đời ta còn ý nghĩa gì nữa?” Cô liền cho đập vỡ đồ trang sức của mình, làm thành một viên gạch vàng, dài một gang tay, rộng một tấc, dày bốn ngón tay.
Tato haritālamanosilāpiṇḍaṃ gahetvā aṭṭha uppalahatthake ādāya cetiyakaraṇaṭṭhānaṃ gatā.
Then she took a lump of hartal and manosilā, and with eight handfuls of blue water lilies, she went to the cetiya construction site.
Sau đó, cô lấy một cục bột hoàng thạch và hùng hoàng, cùng với tám bông sen xanh trong tay, đi đến nơi xây bảo tháp.
Tasmiñca khaṇe ekā iṭṭhakāpanti parikkhipitvā āgacchamānā ghaṭaniṭṭhakāya ūnā hoti.
At that moment, a row of bricks, having circled around, was short of one fitting brick.
Đúng lúc đó, một hàng gạch đang được xây vòng quanh thì thiếu một viên gạch để hoàn thành.
Seṭṭhidhītā vaḍḍhakiṃ āha – ‘‘imaṃ iṭṭhakaṃ ettha ṭhapethā’’ti.
The millionaire's daughter said to the carpenter, "Place this brick here."
Cô gái trưởng giả nói với người thợ mộc: “Hãy đặt viên gạch này vào đây.”
Amma, bhaddake kāle āgatāsi, sayameva ṭhapehīti.
"Mother, you have come at an auspicious time; please place it yourself," he said.
“Này con gái, con đến đúng lúc quá, con hãy tự mình đặt đi.”
Sā āruyha telena haritālamanosilaṃ yojetvā tena bandhanena iṭṭhakaṃ patiṭṭhapetvā upari aṭṭhahi uppalahatthakehi pūjaṃ katvā vanditvā ‘‘nibbattanibbattaṭṭhāne me kāyato candanagandho vāyatu, mukhato uppalagandho’’ti patthanaṃ katvā cetiyaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā agamāsi.
She climbed up, mixed hartal and manosilā with oil, used that mixture to secure the brick, and then, after offering eight handfuls of blue water lilies on top, venerated it, circumambulated the cetiya, and made a wish, "May the scent of sandalwood emanate from my body, and the scent of blue water lilies from my mouth, in every state of rebirth." Then she departed.
Cô leo lên, trộn hoàng thạch và hùng hoàng với dầu, dùng chất kết dính đó đặt viên gạch vào vị trí, sau đó cúng dường bằng tám bông sen xanh ở phía trên, đảnh lễ và phát nguyện: “Cầu mong ở bất cứ nơi nào con tái sinh, từ thân con tỏa ra mùi hương gỗ đàn hương, từ miệng con tỏa ra mùi hương hoa sen xanh,” rồi đảnh lễ bảo tháp, đi nhiễu quanh rồi rời đi.
Atha tasmiṃyeva khaṇe yassa seṭṭhiputtassa paṭhamaṃ gehaṃ nītā, tassa taṃ ārabbha sati udapādi.
At that very moment, the millionaire's son, to whose house she was first brought, recalled her.
Đúng lúc đó, chàng trưởng giả mà cô đã được đưa đến nhà lần đầu tiên, chợt nhớ đến cô.
Nagarepi nakkhattaṃ saṅghuṭṭhaṃ hoti.
A festival was also proclaimed in the city.
Trong thành phố cũng đang có lễ hội.
So upaṭṭhāke āha – ‘‘tadā idha ānītā seṭṭhidhītā atthi, kahaṃ sā’’ti?
He asked his attendants, "Is that millionaire's daughter, who was brought here then, still alive? Where is she?"
Chàng nói với những người hầu: “Cô gái trưởng giả đã được đưa đến đây lúc đó, bây giờ cô ấy ở đâu?”
Kulagehe sāmīti.
"She is at her family home, master," they replied.
“Cô ấy ở nhà cha mẹ, thưa chủ nhân.”
Ānetha naṃ, nakkhattaṃ kīḷissāmāti.
"Bring her here; we shall enjoy the festival," he said.
“Hãy đưa cô ấy đến đây, chúng ta sẽ vui chơi lễ hội.”
Te gantvā taṃ vanditvā ṭhitā ‘‘kiṃ, tātā, āgatatthā’’ti tāya puṭṭhā taṃ pavattiṃ ācikkhiṃsu.
They went and, having paid homage to her, stood. When asked by her, "Sons, why have you come?" they related the matter.
Họ đi đến, đảnh lễ cô và đứng đó. Cô hỏi: “Các con trai, các con đến làm gì?” Họ kể lại sự việc.
Tātā, mayā ābharaṇabhaṇḍena cetiyaṃ pūjitaṃ, ābharaṇaṃ me natthīti.
"Sons, I offered my jewelry and ornaments to the cetiya; I have no ornaments," she said.
“Các con trai, ta đã cúng dường bảo tháp bằng đồ trang sức của mình, ta không còn đồ trang sức nữa.”
Te gantvā seṭṭhiputtassa ārocesuṃ.
They went and informed the millionaire's son.
Họ quay về báo cáo với chàng trưởng giả.
Ānetha naṃ, piḷandhanaṃ labhissāmāti.
"Bring her; she shall receive ornaments," he said.
“Hãy đưa cô ấy đến đây, cô ấy sẽ có đồ trang sức.”
Te ānayiṃsu.
They brought her.
Họ đưa cô ấy đến.
Tassā saha gharappavesanena sakalagehaṃ candanagandhañceva nīluppalagandhañca vāyi.
As soon as she entered the house, the entire house was filled with the scent of sandalwood and blue water lilies.
Ngay khi cô bước vào nhà, toàn bộ ngôi nhà tỏa ra mùi hương gỗ đàn hương và mùi hương hoa sen xanh.
Seṭṭhiputto taṃ pucchi ‘‘paṭhamaṃ tava sarīrato duggandho vāyi, idāni pana te sarīrato candanagandho, mukhato uppalagandho vāyati, kiṃ eta’’nti?
The millionaire's son asked her, "At first, a foul smell emanated from your body, but now the scent of sandalwood emanates from your body, and the scent of blue water lilies from your mouth. Why is this?"
Chàng trưởng giả hỏi cô: “Lúc đầu, thân thể cô bốc ra mùi hôi thối, nhưng bây giờ, từ thân cô tỏa ra mùi hương gỗ đàn hương, từ miệng cô tỏa ra mùi hương hoa sen xanh, chuyện gì vậy?”
Sā ādito paṭṭhāya attanā katakammaṃ ārocesi.
She recounted the kamma she had performed from the beginning.
Cô kể lại việc mình đã làm từ đầu.
Seṭṭhiputto ‘‘niyyānikaṃ vata buddhasāsana’’nti pasīditvā yojanikaṃ suvaṇṇacetiyaṃ kambalakañcukena parikkhipitvā tattha tattha rathacakkappamāṇehi suvaṇṇapadumehi alaṅkari.
The millionaire's son, greatly pleased, thinking, "Truly, the Buddha's Teaching leads to liberation," covered the golden cetiya, one yojana in extent, with a blanket-casing, and adorned it here and there with golden lotus flowers the size of chariot wheels.
Chàng trưởng giả hoan hỷ nói: “Thật là một giáo pháp của Đức Phật có thể dẫn đến giải thoát,” rồi bao phủ bảo tháp vàng cao một do-tuần bằng một tấm vải len, và trang trí nó bằng những bông sen vàng lớn bằng bánh xe ở khắp nơi.
Tesaṃ dvādasahatthā olambakā honti.
These had twelve-cubit long dangling parts.
Những bông sen đó có những sợi dây treo dài mười hai khuỷu tay.
So tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasito yojanamatte ṭhāne aññatarasmiṃ amaccakule nibbatti.
Staying there for the full extent of his life, he was reborn in heaven, and after passing away from there, he was reborn in a certain minister's family in a place one yojana away from Bārāṇasī.
Ngài, sau khi sống trọn tuổi thọ ở đó, được tái sinh ở cõi trời, rồi từ đó mạng chung, được tái sinh vào dòng dõi một vị quan ở một nơi cách Bārāṇasī một dojana.
Seṭṭhikaññāpi devalokato cavitvā rājakule jeṭṭhadhītā hutvā nibbatti.
The merchant's daughter also, after passing away from the deva-world, was reborn as the eldest daughter in a royal family.
Và con gái của vị trưởng giả, sau khi mạng chung từ cõi trời, được tái sinh làm con gái lớn trong một gia đình hoàng tộc.
Tesu vayapattesu kumārassa vasanagāme nakkhattaṃ saṅghuṭṭhaṃ.
When they had come of age, a festival was announced in the village where the young man lived.
Khi họ đến tuổi trưởng thành, một lễ hội được công bố ở làng nơi hoàng tử sinh sống.
So mātaraṃ āha – ‘‘sāṭakaṃ me, amma, dehi, nakkhattaṃ kīḷissāmī’’ti.
He said to his mother, "Mother, give me a cloth, I will play at the festival."
Ngài nói với mẹ: “Mẹ ơi, cho con một tấm y phục, con muốn vui chơi lễ hội.”
Sā dhotavatthaṃ nīharitvā adāsi.
She brought out a washed cloth and gave it to him.
Bà lấy một tấm y phục đã giặt sạch đưa cho ngài.
Amma, thūlaṃ idaṃ, aññaṃ dehīti.
"Mother, this is coarse; give me another."
“Mẹ ơi, tấm này thô quá, cho con tấm khác.”
Aññaṃ nīharitvā adāsi, tampi paṭikkhipi.
She brought out another and gave it to him, but he rejected that too.
Bà lấy một tấm khác đưa cho, ngài cũng từ chối.
Aññaṃ nīharitvā adāsi, tampi paṭikkhipi.
She brought out another and gave it to him, but he rejected that too.
Bà lại lấy một tấm khác đưa cho, ngài cũng từ chối.
Atha naṃ mātā āha – ‘‘tāta, yādise gehe mayaṃ jātā, natthi no ito sukhumatarassa paṭilābhāya puñña’’nti.
Then his mother said to him, "Son, in the kind of household we are born into, we have no merit to obtain anything finer than this."
Lúc đó mẹ ngài nói: “Con ơi, trong gia đình mà chúng ta sinh ra, chúng ta không có phước để có được tấm nào tinh tế hơn thế này đâu.”
Tena hi labhanaṭṭhānaṃ gacchāmi, ammāti.
"In that case, Mother, I shall go to the place where such things are obtained."
“Vậy thì con sẽ đi đến nơi có thể có được, mẹ ạ.”
Putta ahaṃ ajjeva tuyhaṃ bārāṇasinagare rajjapaṭilābhaṃ icchāmīti.
"Son, I wish for you to obtain kingship in the city of Bārāṇasī this very day."
“Con ơi, mẹ muốn con có được vương quyền ở thành Bārāṇasī ngay hôm nay.”
So mātaraṃ vanditvā āha – ‘‘gacchāmi, ammā’’ti.
He saluted his mother and said, "I am going, Mother."
Ngài đảnh lễ mẹ và nói: “Con đi đây, mẹ ạ.”
Gaccha, tātāti.
"Go, my son," she said.
“Con đi đi, con trai.”
Evaṃ kirassā cittaṃ ahosi – ‘‘kahaṃ gamissati, idha vā ettha vā gehe nisīdissatī’’ti?
This was her thought: "Where will he go? He will sit here, in the house, or there."
Tâm bà nghĩ: “Nó sẽ đi đâu, nó sẽ ở đây hay ở nhà này thôi?”
So pana puññaniyāmena nikkhamitvā bārāṇasiṃ gantvā uyyāne maṅgalasilāpaṭṭe sasīsaṃ pārupitvā nipajji.
But he, by the power of his merit, left and went to Bārāṇasī, then covered his head and lay down on the royal slab in the pleasure park.
Nhưng ngài, do định luật phước báu, đã rời đi, đến Bārāṇasī, và nằm xuống trên phiến đá cát tường trong khu vườn, đắp kín cả đầu.
So ca bārāṇasirañño kālakatassa sattamo divaso hoti.
And it was the seventh day since the king of Bārāṇasī had passed away.
Đó là ngày thứ bảy sau khi vua Bārāṇasī băng hà.
Amaccā rañño sarīrakiccaṃ katvā rājaṅgaṇe nisīditvā mantayiṃsu – ‘‘rañño ekā dhītāva atthi, putto natthi, arājakaṃ rajjaṃ na vaṭṭati, ko rājā hotī’’ti mantetvā ‘‘tvaṃ hohi, tvaṃ hohī’’ti āhaṃsu.
The ministers, having performed the king's funeral rites, sat in the royal courtyard and deliberated: "The king has only one daughter, no son. A kingdom without a ruler is not proper. Who shall be king?" After deliberating, they said, "You be king, you be king!"
Các quan đại thần, sau khi hoàn tất nghi lễ an táng nhà vua, ngồi trong sân hoàng gia và bàn bạc: “Nhà vua chỉ có một công chúa, không có con trai, vương quốc không thể không có vua, ai sẽ làm vua?” Họ bàn bạc rồi nói: “Ngươi hãy làm, ngươi hãy làm.”
Purohito āha – ‘‘bahuṃ oloketuṃ na vaṭṭati, phussarathaṃ vissajjemā’’ti.
The royal chaplain said, "It is not proper to look for many; let us release the auspicious chariot."
Vị đạo sĩ hoàng gia nói: “Không nên nhìn quá nhiều, chúng ta hãy thả xe báu.”
Te kumudavaṇṇe cattāro sindhave yojetvā pañcavidhaṃ rājakakudhabhaṇḍaṃ setacchattañca rathasmiṃyeva ṭhapetvā rathaṃ vissajjetvā pacchato tūriyāni paggaṇhāpesuṃ.
They yoked four white horses, placed the five royal regalia and the white umbrella upon the chariot itself, released the chariot, and had the trumpets sounded behind it.
Họ thắng bốn con ngựa Sindhu màu hoa súng vào xe, đặt năm loại vật phẩm hoàng gia và lọng trắng lên xe, rồi thả xe đi, theo sau là các nhạc cụ được cử lên.
Ratho pācīnadvārena nikkhamitvā uyyānābhimukho ahosi.
The chariot departed through the eastern gate and headed towards the pleasure park.
Chiếc xe đi ra cổng phía đông, hướng về phía khu vườn.
‘‘Paricayena uyyānābhimukho gacchati, nivattemā’’ti keci āhaṃsu.
Some said, "It goes towards the pleasure park by habit; let us turn it back."
Một số người nói: “Theo thói quen, nó đi về phía khu vườn, chúng ta hãy quay lại.”
Purohito ‘‘mā nivattayitthā’’ti āha.
The royal chaplain said, "Do not turn it back."
Vị đạo sĩ hoàng gia nói: “Đừng quay lại.”
Ratho kumāraṃ padakkhiṇaṃ katvā ārohanasajjo hutvā aṭṭhāsi.
The chariot circumambulated the young man, then stood ready for him to mount.
Chiếc xe đi nhiễu quanh hoàng tử, rồi dừng lại sẵn sàng cho ngài lên.
Purohito pārupanakaṇṇaṃ apanetvā pādatalāni olokento ‘‘tiṭṭhatu ayaṃ dīpo, dvisahassadīpaparivāresu catūsu dīpesu eso rajjaṃ kāretuṃ yutto’’ti vatvā ‘‘punapi tūriyāni paggaṇhatha, punapi tūriyāni paggaṇhathā’’ti tikkhattuṃ tūriyāni paggaṇhāpesi.
The royal chaplain removed the cloth covering his head, looked at his feet, and said, "May this island remain! He is worthy to rule in these four great islands surrounded by two thousand smaller islands." Then he commanded, "Sound the trumpets again, sound the trumpets again!" and had the trumpets sounded three times.
Vị đạo sĩ hoàng gia vén tấm y phục che mặt ngài, nhìn vào lòng bàn chân và nói: “Vị này là một vị vua xứng đáng để cai trị bốn châu lục, được bao quanh bởi hai nghìn châu lục nhỏ. Hãy cử nhạc lên một lần nữa, hãy cử nhạc lên một lần nữa!” Ngài đã cử nhạc lên ba lần.
Atha kumāro mukhaṃ vivaritvā oloketvā ‘‘kena kammena āgatatthā’’ti āha.
Then the young man opened his mouth, looked, and said, "For what purpose have you come?"
Sau đó, hoàng tử mở miệng nhìn và nói: “Các ông đến đây vì việc gì?”
Deva tumhākaṃ rajjaṃ pāpuṇātīti.
"Your Majesty, the kingship belongs to you," they said.
“Thưa Đại vương, vương quốc này thuộc về ngài.”
Rājā kahanti?
"Where is the king?"
“Vua ở đâu?”
Devattaṃ gato sāmīti.
"Our lord has gone to the deva-world."
“Thưa Đại vương, bệ hạ đã về cõi trời.”
Kati divasā atikkantāti?
"How many days have passed?"
“Đã bao nhiêu ngày rồi?”
Ajja sattamo divasoti.
"Today is the seventh day."
“Thưa Đại vương, hôm nay là ngày thứ bảy.”
Putto vā dhītā vā natthīti?
"Are there no sons or daughters?"
“Không có con trai hay con gái sao?”
Dhītā atthi deva, putto natthīti.
"There is a daughter, Your Majesty, but no son."
“Thưa Đại vương, có con gái, không có con trai.”
Karissāmi rajjanti.
"I will reign then."
“Ta sẽ cai trị vương quốc.”
Te tāvadeva abhisekamaṇḍapaṃ kāretvā rājadhītaraṃ sabbālaṅkārehi alaṅkaritvā uyyānaṃ ānetvā kumārassa abhisekaṃ akaṃsu.
They immediately built an anointing pavilion, adorned the royal daughter with all ornaments, brought her to the pleasure park, and performed the anointing of the young man.
Ngay lập tức, họ dựng đài lễ quán đảnh, trang điểm công chúa với tất cả trang sức, đưa nàng đến khu vườn và làm lễ quán đảnh cho hoàng tử.
Athassa katābhisekassa sahassagghanakaṃ vatthaṃ upahariṃsu.
Then, after his anointing, they presented him with a cloth worth a thousand pieces.
Sau khi ngài đã được quán đảnh, họ dâng lên ngài một tấm y phục trị giá một ngàn.
So ‘‘kimidaṃ, tātā’’ti āha.
He said, "What is this, sirs?"
Ngài nói: “Cái gì thế này, các con?”
Nivāsanavatthaṃ devāti.
"It is a lower garment, Your Majesty."
“Thưa Đại vương, đó là y phục để mặc.”
Nanu, tātā, thūlaṃ, aññaṃ sukhumataraṃ natthīti?
"But, sirs, it is coarse. Is there nothing finer?"
“Chẳng phải, các con, tấm này thô sao? Không có tấm nào tinh tế hơn à?”
Manussānaṃ paribhogavatthesu ito sukhumataraṃ natthi devāti.
"Among human garments, there is nothing finer than this, Your Majesty."
“Thưa Đại vương, trong số y phục mà con người sử dụng, không có tấm nào tinh tế hơn tấm này.”
Tumhākaṃ rājā evarūpaṃ nivāsesīti?
"Did your king wear such garments?"
“Vua của các ông mặc loại y phục như vậy sao?”
Āma, devāti.
"Yes, Your Majesty."
“Vâng, thưa Đại vương.”
Na maññe puññavā tumhākaṃ rājā, suvaṇṇabhiṅgāraṃ āharatha, labhissāma vatthanti.
"I do not think your king was a meritorious one. Bring a golden ewer, and we shall obtain garments."
“Ta nghĩ vua của các ông không có phước báu. Hãy mang bình vàng đến, chúng ta sẽ có y phục.”
Te suvaṇṇabhiṅgāraṃ āhariṃsu.
They brought a golden ewer.
Họ mang bình vàng đến.
So uṭṭhāya hatthe dhovitvā mukhaṃ vikkhāletvā hatthena udakaṃ ādāya puratthimāya disāya abbhukkiri, tāvadeva ghanapathaviṃ bhinditvā aṭṭha kapparukkhā uṭṭhahiṃsu.
He rose, washed his hands, rinsed his mouth, took water in his hand, and sprinkled it towards the eastern direction. Immediately, eight wish-fulfilling trees (kapparukkha) burst forth, breaking through the solid earth.
Ngài đứng dậy, rửa tay, súc miệng, rồi lấy nước bằng tay và rưới về phía đông; ngay lập tức, tám cây kāppa mọc lên xuyên qua mặt đất cứng.
Puna udakaṃ gahetvā dakkhiṇaṃ pacchimaṃ uttaranti evaṃ catassopi disā abbhukkiri, sabbadisāsu aṭṭhaṭṭha katvā dvattiṃsa kapparukkhā uṭṭhahiṃsu.
Again, he took water and sprinkled it towards the south, west, and north; thus, thirty-two wish-fulfilling trees, eight in each direction, arose.
Ngài lại lấy nước và rưới về phía nam, phía tây, phía bắc; cứ như vậy, tám cây ở mỗi hướng, tổng cộng ba mươi hai cây kāppa mọc lên.
So ekaṃ dibbadussaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā ‘‘nandarañño vijite suttakantikā itthiyo mā suttaṃ kantiṃsūti evaṃ bheriṃ carāpethā’’ti vatvā chattaṃ ussāpetvā alaṅkatapaṭiyatto hatthikkhandhavaragato nagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ āruyha mahāsampattiṃ anubhavi.
He put on one divine garment, draped another over himself, and saying, "Let it be proclaimed by trumpet that no women in the kingdom of Nanda shall spin thread," he raised his umbrella, and splendidly arrayed, mounted on the shoulder of an excellent elephant, entered the city, ascended the palace, and experienced great prosperity.
Ngài mặc một tấm y phục cõi trời, khoác một tấm khác, rồi nói: “Hãy cho người rao trống rằng: ‘Trong vương quốc của vua Nanda, những phụ nữ dệt sợi không được dệt sợi’”, rồi giương lọng lên, cưỡi trên lưng voi hoàng gia đã được trang hoàng lộng lẫy, tiến vào thành và lên cung điện, hưởng thụ sự giàu sang tột bậc.
Evaṃ kāle gacchante ekadivasaṃ devī rañño mahāsampattiṃ disvā ‘‘aho tapassī’’ti kāruññākāraṃ dassesi.
As time passed, one day the queen, seeing the king's great prosperity, expressed a compassionate sentiment, saying, "How ascetic!"
Thời gian trôi qua như vậy, một ngày nọ, hoàng hậu thấy sự giàu sang vĩ đại của nhà vua liền tỏ vẻ thương xót và nói: “Ôi, thật là một người tu khổ hạnh!”
‘‘Kimidaṃ devī’’ti ca puṭṭhā ‘‘atimahatī te deva sampatti, atīte buddhānaṃ saddahitvā kalyāṇaṃ akattha, idāni anāgatassa paccayaṃ kusalaṃ na karothā’’ti āha.
When asked, "What is this, Your Majesty?" she replied, "Your Majesty, your prosperity is exceedingly great. In the past, you performed good deeds by having faith in the Buddhas, but now you are not doing meritorious deeds for the future."
Khi được hỏi: “Cái gì vậy, hoàng hậu?”, bà nói: “Đại vương có tài sản vô cùng to lớn. Trong quá khứ, ngài đã tin vào các vị Phật và làm điều thiện, nhưng bây giờ ngài không làm điều thiện nào cho tương lai.”
Kassa dassāmi, sīlavanto natthīti.
"To whom shall I give? There are no virtuous ones," he said.
“Ta sẽ dâng cúng cho ai? Không có người giữ giới nào cả.”
‘‘Asuñño, deva, jambudīpo arahantehi, tumhe dānameva sajjetha, ahaṃ arahante lacchāmī’’ti āha.
She said, "Jambudīpa is not empty of Arahants, Your Majesty. You only prepare the dana, and I will find the Arahants."
“Thưa Đại vương, Jambudīpa (Nam Thiệm Bộ Châu) không thiếu các vị A-la-hán. Ngài chỉ cần chuẩn bị vật cúng dường, con sẽ tìm các vị A-la-hán.”
Rājā punadivase pācīnadvāre dānaṃ sajjāpesi.
The next day, the king had a dana prepared at the eastern gate.
Ngày hôm sau, nhà vua cho chuẩn bị vật cúng dường ở cổng phía đông.
Devī pātova uposathaṅgāni adhiṭṭhāya uparipāsāde puratthābhimukhā urena nipajjitvā ‘‘sace etissā disāya arahanto atthi, sve āgantvā amhākaṃ bhikkhaṃ gaṇhantū’’ti āha.
Early in the morning, the queen undertook the Uposatha precepts, then lay down on the upper palace facing east and said, "If there are Arahants in this direction, may they come tomorrow and accept our alms."
Hoàng hậu, sáng sớm đã thọ trì các giới Uposatha, nằm úp mặt về phía đông trên lầu cao của cung điện và nói: “Nếu có các vị A-la-hán ở hướng này, xin các ngài hãy đến và nhận vật thực của chúng con vào ngày mai.”
Tassaṃ disāyaṃ arahanto nāhesuṃ, taṃ sakkāraṃ kapaṇayācakānaṃ adaṃsu.
There were no Arahants in that direction, so they gave the offering to the poor and beggars.
Không có các vị A-la-hán ở hướng đó, nên họ đã dâng cúng dường đó cho những người nghèo và ăn xin.
Punadivase dakkhiṇadvāre dānaṃ sajjetvā tatheva akāsi, punadivase pacchimadvāre.
The next day, a dana was prepared at the southern gate, and she did likewise; and the day after, at the western gate.
Ngày hôm sau, họ chuẩn bị vật cúng dường ở cổng phía nam và làm tương tự, rồi ngày hôm sau ở cổng phía tây.
Uttaradvāre sajjanadivase pana deviyā tatheva nimantite himavante vasantānaṃ padumavatiyā puttānaṃ pañcasatānaṃ paccekabuddhānaṃ jeṭṭhako mahāpadumapaccekabuddho bhātike āmantesi – ‘‘mārisā, nandarājā tumhe nimanteti, adhivāsetha tassā’’ti.
On the day of preparation at the northern gate, however, when the queen similarly invited, the eldest of the five hundred Paccekabuddhas, sons of Padumavatī, who lived in the Himālaya mountains, Mahāpaduma Paccekabuddha, addressed his brethren: "Sirs, King Nanda invites you; accept her invitation."
Vào ngày chuẩn bị ở cổng phía bắc, khi hoàng hậu thỉnh mời như vậy, vị trưởng lão trong số năm trăm vị Độc Giác Phật, con của Padumavatī, đang cư ngụ ở Hy Mã Lạp Sơn, tên là Mahāpaduma Paccekabuddha, đã gọi các huynh đệ và nói: “Các hiền giả, vua Nanda thỉnh mời các ngài, xin các ngài hãy chấp nhận lời thỉnh cầu của bà ấy.”
Te adhivāsetvā punadivase anotattadahe mukhaṃ dhovitvā ākāsena āgantvā uttaradvāre otariṃsu.
They accepted, and the next day, after washing their faces in Lake Anotatta, they came through the air and descended at the northern gate.
Các ngài đã chấp nhận lời thỉnh cầu, rồi ngày hôm sau, rửa mặt ở hồ Anotatta, bay đến trên không và hạ xuống ở cổng phía bắc.
Manussā gantvā ‘‘pañcasatā, deva, paccekabuddhā āgatā’’ti rañño ārocesuṃ.
People went and reported to the king, "Five hundred Paccekabuddhas have arrived, Your Majesty."
Người dân đến báo với nhà vua: “Thưa Đại vương, năm trăm vị Độc Giác Phật đã đến.”
Rājā saddhiṃ deviyā gantvā vanditvā pattaṃ gahetvā paccekabuddhe pāsādaṃ āropetvā tatra tesaṃ dānaṃ datvā bhattakiccāvasāne rājā saṅghattherassa, devī saṅghanavakassa pādamūle nipajjitvā, ‘‘ayyā, paccayehi na kilamissanti, mayaṃ puññena na hāyissāma, amhākaṃ yāvajīvaṃ idha nivāsāya paṭiññaṃ dethā’’ti.
The king, accompanied by the queen, went, saluted them, and taking their bowls, led the Paccekabuddhas up to the palace, where he offered them dana. At the end of the meal, the king prostrated himself at the feet of the Saṅgha elder, and the queen at the feet of the junior monk, saying, "Venerable sirs, may you not be distressed by requisites, and may we not decline in merit. Grant us a promise to reside here for life."
Nhà vua cùng hoàng hậu đến, đảnh lễ, cầm bát, thỉnh các vị Độc Giác Phật lên cung điện, dâng cúng dường cho các ngài ở đó. Sau khi dùng bữa xong, nhà vua quỳ dưới chân vị trưởng lão Tăng, hoàng hậu quỳ dưới chân vị tân Tăng và nói: “Thưa các ngài, các ngài sẽ không gặp khó khăn về vật thực, chúng con sẽ không mất phước báu. Xin các ngài hãy chấp nhận lời hứa ở lại đây trọn đời với chúng con.”
Paṭiññaṃ kāretvā uyyāne pañca paṇṇasālāsatāni pañca caṅkamanasatānīti sabbākārena nivāsaṭṭhānaṃ sampādetvā tattha vasāpesuṃ.
Having obtained their promise, they prepared five hundred leaf-huts and five hundred walking-paths in the pleasure park, thus providing all necessary dwelling places, and had them reside there.
Sau khi đã hứa, họ chuẩn bị năm trăm túp lều lá và năm trăm đường kinh hành trong khu vườn, tức là tất cả các nơi cư ngụ, và để các ngài ở đó.
Evaṃ kāle gacchante rañño paccanto kupito.
As time passed in this way, the king's border became troubled.
Thời gian trôi qua như vậy, một ngày nọ, vùng biên giới của nhà vua nổi loạn.
So ‘‘ahaṃ paccantaṃ vūpasametuṃ gacchāmi, tvaṃ paccekabuddhesu mā pamajjī’’ti deviṃ ovaditvā gato.
He advised the queen, "I am going to pacify the border; do not be negligent regarding the Paccekabuddhas," and then departed.
Ngài nói với hoàng hậu: “Ta sẽ đi dẹp loạn biên giới, nàng đừng lơ là việc chăm sóc các vị Độc Giác Phật,” rồi ngài ra đi.
Tasmiṃ anāgateyeva paccekabuddhānaṃ āyusaṅkhārā khīṇā.
Even before he returned, the life-span of the Paccekabuddhas was exhausted.
Khi ngài vắng mặt, thọ mạng của các vị Độc Giác Phật đã hết.
Mahāpadumapaccekabuddho tiyāmarattiṃ jhānakīḷaṃ kīḷitvā aruṇuggamane ālambanaphalakaṃ ālambitvā ṭhitakova anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
The Paccekabuddha Mahāpaduma, having delighted in the play of jhāna for three watches of the night, attained final Nibbāna with the element of Nibbāna without remainder, while still standing supported by the meditation-plank at dawn.
Đức Paccekabuddha Mahāpaduma đã nhập thiền an trú suốt ba canh đêm, rồi vào lúc rạng đông, Ngài đã nhập Niết-bàn vô dư y ngay khi đang đứng tựa vào tấm ván tựa.
Etenupāyena sesāpīti sabbeva parinibbutā.
In this way, the remaining ones also all attained final Nibbāna.
Bằng cách này, những vị còn lại cũng vậy, tất cả đều đã nhập Niết-bàn.
Punadivase devī paccekabuddhānaṃ nisīdanaṭṭhānaṃ haritupalittaṃ kāretvā pupphāni vikiritvā dhūmaṃ datvā tesaṃ āgamanaṃ olokentī nisinnā; āgamanaṃ apassantī purisaṃ pesesi ‘‘gaccha, tāta, jānāhi, kiṃ ayyānaṃ kiñci aphāsuka’’nti.
On the following day, the queen had the sitting place of the Paccekabuddhas cleaned and plastered with fresh cow dung, scattered flowers, offered incense, and sat down awaiting their arrival; not seeing them arrive, she sent a man, "Go, my dear, and find out if anything is amiss with the Venerables."
Vào ngày hôm sau, hoàng hậu đã cho quét dọn và trát đất sét nơi ngồi của các vị Paccekabuddha, đã rải hoa, đã dâng hương, rồi ngồi đợi sự đến của các Ngài; không thấy các Ngài đến, bà đã sai một người đi: “Này con, hãy đi xem, các Ngài có bị khó chịu gì không?”
So gantvā mahāpadumassa paṇṇasālādvāraṃ vivaritvā tattha apassanto caṅkamanaṃ gantvā ālambanaphalakaṃ nissāya ṭhitaṃ disvā vanditvā ‘‘kālo, bhante’’ti āha.
He went and opened the door of Mahāpaduma's leaf-hut, and not seeing him there, he went to the walking-path and, seeing him standing leaning against the meditation-plank, he saluted him and said, "It is time, Venerable Sir."
Người đó đi đến, mở cửa tịnh xá của Đức Mahāpaduma, không thấy Ngài ở đó, bèn đi đến chỗ kinh hành, thấy Ngài đang đứng tựa vào tấm ván tựa, bèn đảnh lễ và thưa: “Bạch Ngài, đã đến giờ rồi.”
Parinibbutasarīraṃ kiṃ kathessati?
What could a body that had attained final Nibbāna say?
Thân thể đã nhập Niết-bàn thì sẽ nói gì được?
So ‘‘niddāyati maññe’’ti gantvā piṭṭhipāde hatthena parāmasitvā pādānaṃ sītalatāya ceva thaddhatāya ca parinibbutabhāvaṃ ñatvā dutiyassa santikaṃ agamāsi, evaṃ tatiyassāti sabbesaṃ parinibbutabhāvaṃ ñatvā rājakulaṃ gato.
He thought, "He must be sleeping," and went and touched his lower feet with his hand. Knowing that he had attained final Nibbāna by the coldness and stiffness of the feet, he went to the second, and then to the third, and so on, knowing that all of them had attained final Nibbāna, and then went to the royal palace.
Người đó nghĩ: “Chắc Ngài đang ngủ,” bèn đi đến chạm tay vào bàn chân, và do chân lạnh và cứng, người đó biết Ngài đã nhập Niết-bàn, bèn đi đến vị thứ hai, rồi vị thứ ba, cứ thế biết tất cả các Ngài đều đã nhập Niết-bàn, rồi trở về hoàng cung.
‘‘Kahaṃ, tāta, paccekabuddhā’’ti puṭṭho ‘‘parinibbutā devī’’ti āha.
When asked, "Where are the Paccekabuddhas, my dear?" he replied, "They have attained final Nibbāna, Your Majesty."
Khi được hỏi: “Này con, các vị Paccekabuddha ở đâu?”, người đó thưa: “Bạch hoàng hậu, các Ngài đã nhập Niết-bàn rồi.”
Devī kandantī rodantī nikkhamitvā nāgarehi saddhiṃ tattha gantvā sādhukīḷitaṃ kāretvā paccekabuddhānaṃ sarīrakiccaṃ katvā dhātuyo gahetvā cetiyaṃ patiṭṭhāpesi.
The queen, weeping and lamenting, went out with the citizens to that place, performed a good celebration, carried out the funeral rites for the Paccekabuddhas, collected the relics, and enshrined them in a cetiya.
Hoàng hậu khóc than, đi ra cùng với dân chúng đến đó, đã tổ chức lễ hội long trọng, đã làm lễ hỏa táng cho các vị Paccekabuddha, lấy xá-lợi và xây dựng tháp thờ.
Rājā paccantaṃ vūpasametvā āgato paccuggamanaṃ āgataṃ deviṃ pucchi – ‘‘kiṃ, bhadde, paccekabuddhesu nappamajji, nirogā ayyā’’ti?
The king, having pacified the border regions, returned and asked the queen who had come to meet him, "My dear, were you not heedless towards the Paccekabuddhas? Are the Venerables well?"
Vua đã dẹp yên biên giới và trở về, hỏi hoàng hậu đến đón: “Này hiền thê, nàng không lơ là với các vị Paccekabuddha sao? Các Ngài vẫn khỏe mạnh chứ?”
Parinibbutā devāti.
"They have attained final Nibbāna, Your Majesty," she replied.
Hoàng hậu thưa: “Bạch đại vương, các Ngài đã nhập Niết-bàn rồi.”
Rājā cintesi – ‘‘evarūpānampi paṇḍitānaṃ maraṇaṃ uppajjati, amhākaṃ kuto mokkho’’ti?
The king thought, "Even for such wise ones, death arises; from where can there be liberation for us?"
Vua suy nghĩ: “Ngay cả những bậc hiền trí như vậy cũng phải chết, thì làm sao chúng ta có thể thoát khỏi?”
So nagaraṃ agantvā uyyānameva pavisitvā jeṭṭhaputtaṃ pakkosāpetvā tassa rajjaṃ paṭiyādetvā sayaṃ samaṇakapabbajjaṃ pabbaji.
So, without entering the city, he went straight into the royal park, sent for his eldest son, prepared the kingdom for him, and himself went forth into the ascetic's homeless life.
Ngài không vào thành, mà đi thẳng vào vườn, cho gọi thái tử đến, trao lại vương quốc cho thái tử, rồi tự mình xuất gia làm sa-môn.
Devīpi ‘‘imasmiṃ pabbajite ahaṃ kiṃ karissāmī’’ti tattheva uyyāne pabbajitā.
The queen, thinking, "What shall I do with him having gone forth?" also went forth into the homeless life right there in the park.
Hoàng hậu cũng nghĩ: “Khi vị này đã xuất gia, ta sẽ làm gì đây?”, bèn xuất gia ngay tại khu vườn đó.
Dvepi jhānaṃ bhāvetvā tato cutā brahmaloke nibbattiṃsu.
Both developed jhāna and, passing away from there, were reborn in the Brahma-world.
Cả hai vị đều tu tập thiền định, sau khi mạng chung từ đó, đã tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Tesu tattheva vasantesu amhākaṃ satthā loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko anupubbena rājagahaṃ pāvisi.
While they were dwelling there, our Teacher arose in the world, set in motion the excellent Wheel of Dhamma, and in due course entered Rājagaha.
Trong khi các vị ấy đang sống ở đó, Đức Đạo Sư của chúng ta đã xuất hiện trên thế gian, đã chuyển bánh xe Pháp thù thắng, và tuần tự đi vào thành Rājagaha.
Satthari tattha vasante ayaṃ pippalimāṇavo magadharaṭṭhe mahātitthabrāhmaṇagāme kapilabrāhmaṇassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatto, ayaṃ bhaddā kāpilānī maddaraṭṭhe sāgalanagare kosiyagottabrāhmaṇassa aggamahesiyā kucchimhi nibbattā.
While the Teacher was dwelling there, this Pippali Māṇava was born in the womb of the chief consort of the Brahmin Kapila in the Mahātittha Brahmin village in the Magadha country. This Bhaddā Kāpilānī was born in the womb of the chief consort of the Kosiyagotta Brahmin in Sāgala city in the Madda country.
Khi Đức Đạo Sư đang trú ngụ ở đó, vị thanh niên Pippali này đã tái sinh vào bụng của người vợ cả của vị Bà-la-môn Kapilā tại làng Bà-la-môn Mahātittha thuộc xứ Magadha, còn cô Bhaddā Kāpilānī này đã tái sinh vào bụng của người vợ cả của vị Bà-la-môn dòng Kosiya tại thành Sāgala thuộc xứ Madda.
Tesaṃ anukkamena vaḍḍhamānānaṃ pippalimāṇavassa vīsatime vasse bhaddāya soḷasame vasse sampatte mātāpitaro puttaṃ oloketvā, ‘‘tāta, tvaṃ vayapatto, kulavaṃso nāma patiṭṭhāpetabbo’’ti ativiya nippīḷayiṃsu.
As they grew up in due course, when Pippali Māṇava was twenty years old and Bhaddā sixteen, their parents looked at their son and strongly urged him, "My dear, you have come of age; the family lineage must be established."
Khi các vị ấy tuần tự lớn lên, đến năm Pippali hai mươi tuổi và Bhaddā mười sáu tuổi, cha mẹ nhìn con trai và thúc giục rất nhiều: “Này con, con đã đến tuổi trưởng thành, dòng họ cần phải được duy trì.”
Māṇavo āha – ‘‘mayhaṃ sotapathe evarūpaṃ kathaṃ mā kathetha, ahaṃ yāva tumhe dharatha, tāva paṭijaggissāmi, tumhākaṃ accayena nikkhamitvā pabbajissāmī’’ti.
The young man said, "Do not speak such words within my hearing. I will attend to you as long as you live. After your demise, I will go forth and become a monk."
Vị thanh niên nói: “Xin đừng nói những lời như vậy trong tầm nghe của con. Con sẽ chăm sóc cha mẹ chừng nào cha mẹ còn sống, sau khi cha mẹ qua đời, con sẽ xuất gia.”
Te katipāhaṃ atikkamitvā puna kathayiṃsu, sopi tatheva paṭikkhipi.
After a few days, they spoke again, and he again refused in the same way.
Họ đã đợi vài ngày rồi lại nói, và anh ta cũng từ chối như vậy.
Punapi kathayiṃsu, punapi paṭikkhipi.
They spoke again, and he again refused.
Họ lại nói nữa, anh ta lại từ chối nữa.
Tato paṭṭhāya mātā nirantaraṃ kathesiyeva.
From then on, his mother spoke continuously.
Từ đó trở đi, mẹ anh ta liên tục nói mãi.
Māṇavo ‘‘mama mātaraṃ saññāpessāmī’’ti rattasuvaṇṇassa nikkhasahassaṃ datvā suvaṇṇakārehi ekaṃ itthirūpaṃ kārāpetvā tassa majjanaghaṭṭanādikammapariyosāne taṃ rattavatthaṃ nivāsāpetvā vaṇṇasampannehi pupphehi ceva nānāalaṅkārehi ca alaṅkārāpetvā mātaraṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘amma, evarūpaṃ ārammaṇaṃ labhanto gehe vasissāmi, alabhanto na vasissāmī’’ti.
The young man, thinking, "I will convince my mother," gave a thousand nikkhas of red gold and had a goldsmith create a female figure. After completing the work of polishing and burnishing it, he had it clothed in red garments, adorned it with beautiful flowers and various ornaments, called his mother, and said, "Mother, if I find such an object, I will live in the household; if I do not find it, I will not."
Vị thanh niên nghĩ: “Ta sẽ thuyết phục mẹ ta,” bèn đưa một ngàn đồng vàng ròng cho thợ vàng, sai họ làm một bức tượng phụ nữ, sau khi hoàn tất các công đoạn đánh bóng, anh ta cho mặc y phục đỏ, trang trí bằng hoa tươi và các loại trang sức, rồi gọi mẹ đến và nói: “Mẹ ơi, nếu con có được đối tượng như vậy, con sẽ ở nhà, nếu không có, con sẽ không ở nhà.”
Paṇḍitā brāhmaṇī cintesi – ‘‘mayhaṃ putto puññavā dinnadāno katābhinīhāro, puññaṃ karonto na ekakova akāsi, addhā etena saha katapuññā suvaṇṇarūpakapaṭibhāgāva bhavissatī’’ti aṭṭha brāhmaṇe pakkosāpetvā sabbakāmehi santappetvā suvaṇṇarūpakaṃ rathaṃ āropetvā ‘‘gacchatha, tātā, yattha amhākaṃ jātigottabhogehi samānakule evarūpaṃ dārikaṃ passatha, imameva suvaṇṇarūpakaṃ paṇṇākāraṃ katvā dethā’’ti uyyojesi.
The wise Brahmin lady thought, "My son is meritorious, a donor, one who has made an aspiration. He did not perform merit alone; surely, the woman who performed merit with him will be a counterpart to this golden figure." So, she summoned eight brahmins, satisfied them with all desires, loaded the golden figure onto a chariot, and dispatched them saying, "Go, my dears, wherever you see such a girl in a family equal to ours in birth, lineage, and wealth, present this golden figure as a gift."
Vị Bà-la-môn nữ hiền trí suy nghĩ: “Con trai ta là người có phước, đã bố thí, đã tạo nguyện, khi làm phước không làm một mình, chắc chắn người đã cùng làm phước với nó sẽ có dung mạo giống như bức tượng vàng này.” Bà bèn cho gọi tám vị Bà-la-môn đến, đãi đằng đầy đủ mọi thứ, rồi cho đặt bức tượng vàng lên xe, và sai đi: “Này các con, hãy đi, ở đâu các con thấy một cô gái có dòng tộc, gia thế, tài sản tương xứng với chúng ta, hãy lấy bức tượng vàng này làm lễ vật và dâng tặng cho họ.”
Te ‘‘amhākaṃ nāma etaṃ kamma’’nti nikkhamitvā ‘‘kattha gamissāmā’’ti cintetvā ‘‘maddaraṭṭhaṃ nāma itthākaro, maddaraṭṭhaṃ gamissāmā’’ti maddaraṭṭhe sāgalanagaraṃ agamaṃsu.
They said, "This is our task," and set out. Thinking, "Where shall we go?" they decided, "The Madda country is a factory of women; we will go to the Madda country," and they went to Sāgala city in the Madda country.
Họ nghĩ: “Đây là việc của chúng ta,” bèn ra đi và suy nghĩ: “Chúng ta sẽ đi đâu đây?” Họ nghĩ: “Xứ Madda là nơi sản sinh ra phụ nữ xinh đẹp, chúng ta sẽ đi đến xứ Madda,” bèn đi đến thành Sāgala thuộc xứ Madda.
Tattha taṃ suvaṇṇarūpakaṃ nhānatitthe ṭhapetvā ekamante nisīdiṃsu.
There they placed the golden figure at the bathing-place and sat aside.
Ở đó, họ đặt bức tượng vàng tại bến tắm và ngồi sang một bên.
Atha bhaddāya dhātī bhaddaṃ nhāpetvā alaṅkaritvā sirigabbhe nisīdāpetvā nhāyituṃ āgacchantī taṃ rūpakaṃ disvā ‘‘ayyadhītā me idhāgatā’’ti saññāya santajjetvā ‘‘dubbinīte kiṃ tvaṃ idhāgatā’’ti talasattikaṃ uggiritvā ‘‘gaccha sīgha’’nti gaṇḍapasse pahari.
Then Bhaddā's nurse, having bathed and adorned Bhaddā, seated her in the inner chamber and, coming to bathe, saw the figure. Mistaking it for "my mistress's daughter," she scolded her, "You ill-behaved one, why have you come here?" and raised her palm, striking her on the cheek.
Bấy giờ, nhũ mẫu của Bhaddā, sau khi tắm rửa và trang điểm cho Bhaddā, cho Bhaddā ngồi trong phòng riêng, rồi đi ra để tắm, thấy bức tượng đó, nhầm tưởng là “Con gái chủ đã đến đây,” bèn la rầy: “Đồ hư hỏng, sao con lại đến đây?” và giơ tay tát vào má.
Hattho pāsāṇe paṭihato viya kampittha.
Her hand trembled as if it had struck a stone.
Cánh tay bà run lên như đập vào đá.
Sā paṭikkamitvā ‘‘evaṃ thaddhaṃ nāma mahāgīvaṃ disvā ‘ayyadhītā me’ti saññaṃ uppādesiṃ, ayyadhītāya hi me nivāsanapaṭiggāhikāyapi ayuttā’’ti āha.
She recoiled and said, "Seeing such a stiff, large neck, I mistook her for my mistress's daughter. Why, she is not even fit to hold my mistress's garments!"
Bà lùi lại và nói: “Mình lại nhầm tưởng cái cổ cứng ngắc này là ‘con gái chủ của mình’, trong khi ngay cả người hầu gái của con gái chủ cũng không được như vậy.”
Atha naṃ te manussā parivāretvā ‘‘evarūpā te sāmidhītā’’ti pucchiṃsu.
Then those men surrounded her and asked, "Is your mistress's daughter like this?"
Bấy giờ, những người đó vây quanh bà và hỏi: “Chủ của bà có xinh đẹp như vậy không?”
Kiṃ esā, imāya sataguṇena sahassaguṇena mayhaṃ ayyādhītā abhirūpatarā, dvādasahatthe gabbhe nisinnāya padīpakiccaṃ natthi, sarīrobhāseneva tamaṃ vidhamatīti.
"What is this? My mistress's daughter is a hundred times, a thousand times more beautiful than this! When she is seated in a twelve-cubit chamber, there is no need for a lamp; she dispels darkness with the radiance of her body!"
“Sao lại thế này? Con gái chủ của tôi đẹp hơn thế này cả trăm lần, ngàn lần. Ngay cả khi ngồi trong căn phòng rộng mười hai khuỷu tay, cũng không cần thắp đèn, ánh sáng từ thân thể cô ấy xua tan bóng tối.”
‘‘Tena hi āgacchā’’ti khujjaṃ gahetvā suvaṇṇarūpakaṃ rathaṃ āropetvā kosiyagottassa brāhmaṇassa gharadvāre ṭhatvā āgamanaṃ nivedayiṃsu.
"Then come!" they said, taking the humpbacked woman, loading the golden figure onto the chariot, and standing at the gate of the Kosiyagotta Brahmin's house, they announced their arrival.
“Vậy thì hãy đến đây,” họ nói, rồi dẫn người hầu gái, đặt bức tượng vàng lên xe, đứng trước cửa nhà của vị Bà-la-môn dòng Kosiya và báo tin đến.
Brāhmaṇo paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kuto āgatatthā’’ti pucchi.
The Brahmin greeted them and asked, "From where have you come?"
Vị Bà-la-môn chào hỏi và hỏi: “Các vị từ đâu đến?”
Magadharaṭṭhe mahātitthagāme kapilabrāhmaṇassa gharatoti.
"From the house of the Brahmin Kapila in Mahātittha village in the Magadha country."
“Từ nhà của vị Bà-la-môn Kapilā ở làng Mahātittha thuộc xứ Magadha.”
Kiṃ kāraṇā āgatāti?
"For what reason have you come?"
“Vì lý do gì mà các vị đến?”
Iminā nāma kāraṇenāti.
"For this reason."
“Vì lý do này.”
‘‘Kalyāṇaṃ, tātā, samajātigottavibhavo amhākaṃ brāhmaṇo, dassāmi dārika’’nti paṇṇākāraṃ gaṇhi.
"Excellent, my dears! Our Brahmin is of equal birth, lineage, and wealth. I will give the girl," he said, accepting the gift.
“Tốt lắm, các con, vị Bà-la-môn của chúng ta có cùng dòng tộc, gia thế, tài sản. Ta sẽ gả con gái,” ông nói và nhận lễ vật.
Te kapilabrāhmaṇassa sāsanaṃ pahiṇiṃsu ‘‘laddhā dārikā, kattabbaṃ karothā’’ti.
They sent a message to the Brahmin Kapila: "The girl has been obtained; do what needs to be done."
Họ đã gửi tin nhắn đến vị Bà-la-môn Kapilā: “Đã có được cô gái, hãy làm những gì cần làm.”
Taṃ sāsanaṃ sutvā pippalimāṇavassa ārocayiṃsu ‘‘laddhā kira dārikā’’ti.
Hearing that message, they informed Pippali Māṇava, "They say the girl has been obtained."
Nghe tin nhắn đó, họ đã báo cho vị thanh niên Pippali: “Nghe nói đã có được cô gái.”
Māṇavo ‘‘ahaṃ ‘na labhissantī’ti cintesiṃ, ‘ime laddhāti vadanti’, anatthiko hutvā paṇṇaṃ pesessāmī’’ti rahogato paṇṇaṃ likhi ‘‘bhaddā attano jātigottabhogānurūpaṃ gharāvāsaṃ labhatu, ahaṃ nikkhamitvā pabbajissāmi, mā pacchā vippaṭisārinī ahosī’’ti.
The young man thought, "I thought they wouldn't find one. They say they have found one." Being unwilling, he went to a private place and wrote a letter: "May Bhaddā obtain a household suitable for her birth, lineage, and wealth. I will go forth and become a monk. Do not be regretful later."
Vị thanh niên nghĩ: “Ta đã nghĩ rằng họ sẽ không có được, nhưng họ lại nói là đã có được. Ta sẽ gửi một bức thư để từ chối,” bèn viết thư riêng: “Bhaddā hãy có được một gia đình phù hợp với dòng tộc, gia thế và tài sản của mình. Ta sẽ xuất gia. Đừng hối tiếc về sau.”
Bhaddāpi ‘‘asukassa kira maṃ dātukāmo’’ti sutvā rahogatā paṇṇaṃ likhi ‘‘ayyaputto attano jātigottabhogānurūpaṃ gharāvāsaṃ labhatu, ahaṃ nikkhamitvā pabbajissāmi, mā pacchā vippaṭisārī ahosī’’ti.
Bhaddā also, having heard, "He reportedly desires to give me to a certain person," went to a secluded place and wrote a letter: "May my master obtain a household life suitable to his birth, lineage, and possessions. I shall go forth and become a recluse. May you not later regret it."
Bhaddā cũng nghe tin “nghe nói họ muốn gả ta cho người kia”, liền vào nơi kín đáo viết thư: “Mong công tử có được cuộc sống gia đình tương xứng với dòng dõi, gia tộc và tài sản của mình. Còn tôi sẽ ra đi xuất gia, xin đừng hối tiếc về sau.”
Dve paṇṇāni antarāmagge samāgacchiṃsu.
The two letters met midway on the road.
Hai lá thư gặp nhau giữa đường.
Idaṃ kassa paṇṇanti?
"Whose letter is this?"
“Đây là thư của ai?”
Pippalimāṇavena bhaddāya pahitanti.
"It was sent by Pippalimāṇava to Bhaddā."
“Do chàng thanh niên Pippali gửi cho Bhaddā.”
Idaṃ kassāti?
"Whose is this?"
“Còn đây là của ai?”
Bhaddāya pippalimāṇavassa pahitanti ca vutte dvepi vācetvā ‘‘passatha dārakānaṃ kamma’’nti phāletvā araññe chaḍḍetvā samānapaṇṇaṃ likhitvā ito ca etto ca pesesuṃ.
When it was said, "This was sent by Bhaddā to Pippalimāṇava," they both read them, saying, "See the deeds of these children!" and then tore them up, discarded them in the forest, and wrote identical letters, sending them to each other.
Khi được nói là “Do Bhaddā gửi cho chàng thanh niên Pippali”, cả hai bên đọc xong, liền nói “hãy xem việc làm của bọn trẻ này”, rồi xé thư vứt vào rừng và viết một lá thư có nội dung giống nhau gửi từ hai phía.
Iti tesaṃ anicchamānānaṃyeva samāgamo ahosi.
Thus, their union occurred even though they did not desire it.
Như vậy, dù họ không mong muốn, cuộc sum họp vẫn diễn ra.
Taṃdivasameva māṇavo ekaṃ pupphadāmaṃ gahetvā ṭhapesi.
On that very day, the young man took and placed a garland of flowers.
Ngay ngày hôm đó, chàng thanh niên lấy một vòng hoa và đặt sang một bên.
Bhaddāpi, tāni sayanamajjhe ṭhapesi.
Bhaddā also placed them in the middle of the bed.
Bhaddā cũng vậy, nàng đặt những vòng hoa đó vào giữa giường.
Bhuttasāyamāsā ubhopi ‘‘sayanaṃ abhiruhissāmā’’ti samāgantvā māṇavo dakkhiṇapassena sayanaṃ abhiruhi.
Having eaten their evening meal, both came together, saying, "We shall ascend the bed." The young man ascended the bed on the right side.
Sau khi ăn bữa tối, cả hai người đến với nhau nói rằng: “Chúng ta sẽ lên giường”, rồi chàng thanh niên lên giường nằm nghiêng về phía bên phải.
Bhaddā vāmapassena abhiruhitvā āha – ‘‘yassa passe pupphāni milāyanti, tassa rāgacittaṃ uppannanti vijānissāma, imaṃ pupphadāmaṃ na allīyitabba’’nti.
Bhaddā ascended on the left side and said, "We shall know that the one whose flowers wilt has sensual desire arisen. This garland of flowers should not be touched."
Nàng Bhaddā lên giường nằm nghiêng về phía bên trái rồi nói: “Hoa ở phía bên nào bị héo, chúng ta sẽ biết rằng tâm tham dục đã khởi lên ở người đó, không được chạm vào vòng hoa này”.
Te pana aññamaññaṃ sarīrasamphassabhayena tiyāmarattiṃ niddaṃ anokkamantāva vītināmenti, divā pana hāsamattampi nāhosi.
Out of fear of bodily contact with each other, they spent the three watches of the night without falling asleep, and during the day, there was not even a moment of laughter.
Họ trải qua ba canh đêm mà không ngủ, vì sợ thân thể chạm vào nhau, còn ban ngày thì cũng không có đến cả một nụ cười.
Te lokāmisena asaṃsaṭṭhā yāva mātāpitaro dharanti, tāva kuṭumbaṃ avicāretvā tesu kālaṅkatesu vicārayiṃsu.
Unentangled with worldly desires, they managed the household only after their parents had passed away, not while they were alive.
Họ không dính mắc với những dục lạc thế gian, chừng nào cha mẹ còn sống thì họ không quản lý gia sản, sau khi cha mẹ qua đời, họ mới quản lý.
Mahatī māṇavassa sampatti sattāsītikoṭidhanaṃ, ekadivasaṃ sarīraṃ ubbaṭṭetvā chaḍḍetabbaṃ suvaṇṇacuṇṇameva magadhanāḷiyā dvādasanāḷimattaṃ laddhuṃ vaṭṭati.
The young man possessed immense wealth, eighty-seven crores of gold; enough gold dust, twelve Magadhan measures, could be obtained from scraping his body for a single day.
Tài sản của chàng thanh niên rất lớn, có tám mươi bảy triệu tiền vàng, chỉ riêng số bột vàng để xoa bóp cơ thể rồi vứt bỏ mỗi ngày cũng đáng giá bằng mười hai đấu Ma-kiệt-đà.
Yantabaddhāni saṭṭhi mahātaḷākāni, kammanto dvādasayojaniko, anurādhapurappamāṇā cuddasa gāmā, cuddasa hatthānīkā, cuddasa assānīkā, cuddasa rathānīkā.
There were sixty large tanks operated by machines, a twelve-yojana agricultural estate, fourteen villages the size of Anurādhapura, fourteen elephant brigades, fourteen cavalry brigades, and fourteen chariot brigades.
Có sáu mươi hồ lớn được xây dựng bằng máy móc, ruộng đất rộng mười hai do-tuần, mười bốn ngôi làng có quy mô như thành Anurādhapura, mười bốn đội quân voi, mười bốn đội quân ngựa, mười bốn đội quân xe.
So ekadivasaṃ alaṅkataassaṃ āruyha mahājanaparivuto kammantaṃ gantvā khettakoṭiyaṃ ṭhito naṅgalehi bhinnaṭṭhānato kākādayo sakuṇe gaṇḍuppādādipāṇake uddharitvā khādante disvā, ‘‘tātā, ime kiṃ khādantī’’ti pucchi.
One day, he mounted a decorated horse, went to the estate accompanied by a large crowd, and standing at the edge of a field, he saw crows and other birds picking up and eating earthworms and other creatures from the freshly plowed ground. He asked, "Fathers, what are these eating?"
Một hôm, chàng cưỡi con ngựa được trang hoàng, cùng với đoàn tùy tùng đông đảo đi ra ruộng, đứng ở đầu bờ ruộng, chàng thấy các loài chim như quạ mổ lấy các loài sinh vật như giun đất từ những nơi đất đã được cày lên rồi ăn, chàng hỏi: “Này các khanh, chúng đang ăn gì vậy?”
Gaṇḍuppāde, ayyāti.
"Earthworms, sir."
“Thưa ngài, chúng ăn giun đất.”
Etehi kataṃ pāpaṃ kassa hotīti?
"To whom does the demerit for these deeds accrue?"
“Tội lỗi do chúng tạo ra thuộc về ai?”
Tumhākaṃ, ayyāti.
"To you, sir."
“Thưa ngài, thuộc về ngài.”
So cintesi – ‘‘sace etehi kataṃ pāpaṃ mayhaṃ hoti, kiṃ me karissati sattāsītikoṭidhanaṃ, kiṃ dvādasayojaniko kammanto, kiṃ saṭṭhiyantabaddhāni taḷākāni, kiṃ cuddasa gāmā?
He thought, "If the demerit for these deeds accrues to me, what good is eighty-seven crores of wealth to me, what good is a twelve-yojana estate, what good are sixty machine-operated tanks, what good are fourteen villages?
Chàng suy nghĩ: “Nếu tội lỗi do chúng tạo ra thuộc về ta, thì tám mươi bảy triệu tiền vàng có ích gì cho ta, ruộng đất rộng mười hai do-tuần có ích gì, sáu mươi hồ lớn xây bằng máy móc có ích gì, mười bốn ngôi làng có ích gì?
Sabbametaṃ bhaddāya kāpilāniyā niyyātetvā nikkhamma pabbajissāmī’’ti.
I shall hand all this over to Bhaddā Kāpilānī, go forth, and become a recluse."
Ta sẽ giao tất cả những thứ này cho Bhaddā Kāpilānī rồi ra đi xuất gia”.
Bhaddāpi kāpilānī tasmiṃ khaṇe antaravatthumhi tayo tilakumbhe pattharāpetvā dhātīhi parivutā nisinnā kāke tilapāṇake khādante disvā, ‘‘ammā, kiṃ ime khādantī’’ti pucchi.
Bhaddā Kāpilānī, at that moment, had three heaps of sesame seeds spread out in the inner courtyard and sat surrounded by nursemaids. Seeing crows eating the sesame worms, she asked, "Mothers, what are these eating?"
Vào lúc ấy, nàng Bhaddā Kāpilānī cũng đang ngồi giữa các thị nữ, sau khi cho phơi ba thúng mè trong sân, nàng thấy những con quạ đang ăn các sinh vật trong mè, bèn hỏi: “Này các mẹ, chúng đang ăn gì vậy?”
Pāṇake, ayyeti.
"Worms, lady."
“Thưa tiểu thư, chúng ăn các sinh vật.”
Akusalaṃ kassa hotīti?
"To whom does the unwholesome deed accrue?"
“Việc bất thiện này thuộc về ai?”
Tumhākaṃ, ayyeti.
"To you, lady."
“Thưa tiểu thư, thuộc về tiểu thư.”
Sā cintesi – ‘‘mayhaṃ catuhatthavatthaṃ nāḷikodanamattañca laddhuṃ vaṭṭati, yadi panetaṃ ettakena janena kataṃ akusalaṃ mayhaṃ hoti, addhā bhavasahassenapi vaṭṭato sīsaṃ ukkhipituṃ na sakkā, ayyaputte āgatamatteyeva sabbaṃ tassa niyyātetvā nikkhamma pabbajissāmī’’ti.
She thought, "For me, it is sufficient to obtain a four-cubit cloth and a nālī-measure of rice. If this unwholesome deed, done by so many people, accrues to me, indeed, I will not be able to lift my head from the cycle of rebirths for a thousand eons. As soon as my master returns, I shall hand everything over to him, go forth, and become a recluse."
Nàng suy nghĩ: “Ta chỉ cần một tấm vải bốn thước và một bát cơm là đủ sống, nếu việc bất thiện do bao nhiêu người này làm lại thuộc về ta, thì chắc chắn dù qua ngàn kiếp ta cũng không thể ngẩng đầu lên khỏi vòng luân hồi. Ngay khi phu quân về, ta sẽ giao tất cả cho chàng rồi ra đi xuất gia”.
Māṇavo āgantvā nhāyitvā pāsādaṃ āruyha mahārahe pallaṅke nisīdi.
The young man returned, bathed, ascended the palace, and sat on a magnificent couch.
Chàng thanh niên trở về, tắm rửa rồi lên lầu, ngồi trên chiếc giường sang trọng.
Athassa cakkavattino anucchavikaṃ bhojanaṃ sajjayiṃsu.
Then they prepared a meal fit for a universal monarch for him.
Bấy giờ, người ta chuẩn bị cho chàng một bữa ăn xứng đáng với một vị Chuyển Luân Vương.
Dvepi bhuñjitvā parijane nikkhante rahogatā phāsukaṭṭhāne nisīdiṃsu.
Both ate, and after the attendants had departed, they sat in a suitable secluded spot.
Sau khi cả hai ăn xong, người hầu lui ra, họ ngồi lại với nhau ở một nơi kín đáo, thoải mái.
Tato māṇavo bhaddaṃ āha – ‘‘bhadde imaṃ gharaṃ āgacchantī kittakaṃ dhanaṃ āharī’’ti?
Then the young man said to Bhaddā, "Bhaddā, how much wealth did you bring when you came to this house?"
Bấy giờ, chàng thanh niên hỏi nàng Bhaddā: “Này Bhaddā, khi đến nhà này, nàng đã mang theo bao nhiêu của cải?”
Pañcapaṇṇāsa sakaṭasahassāni, ayyāti.
"Fifty-five thousand cartloads, sir."
“Thưa phu quân, năm mươi lăm ngàn cỗ xe.”
Etaṃ sabbaṃ, yā ca imasmiṃ ghare sattāsīti koṭiyo yantabaddhā saṭṭhitaḷākādibhedā sampatti atthi, sabbaṃ tuyhaṃyeva niyyātemīti.
"All this, and the eighty-seven crores of wealth, the sixty machine-operated tanks, and other properties in this house, I hand over entirely to you."
“Tất cả số của cải đó, cùng với tám mươi bảy triệu tiền vàng trong nhà này và các tài sản khác như sáu mươi hồ lớn xây bằng máy móc, ta giao lại hết cho nàng.”
Tumhe pana kahaṃ gacchatha, ayyāti?
"But where are you going, sir?"
“Thưa phu quân, vậy chàng đi đâu?”
Ahaṃ pabbajissāmīti.
"I shall go forth into homelessness."
“Ta sẽ đi xuất gia.”
Ayya, ahampi tumhākaṃyeva āgamanaṃ olokayamānā nisinnā, ahampi pabbajissāmīti.
"Sir, I too have been waiting for your return; I also shall go forth."
“Thưa phu quân, thiếp cũng đang ngồi đây mong chàng trở về, thiếp cũng sẽ đi xuất gia.”
Tesaṃ ādittapaṇṇakuṭi viya tayo bhavā upaṭṭhahiṃsu.
For them, the three realms of existence appeared like a burning leaf-hut.
Ba cõi hiện ra với họ như một túp lều tranh đang cháy.
Te antarāpaṇato kasāvarasapītāni vatthāni mattikāpatte ca āharāpetvā aññamaññaṃ kese ohārāpetvā ‘‘ye loke arahanto, te uddissa amhākaṃ pabbajjā’’ti vatvā thavikāya patte osāretvā aṃse laggetvā pāsādato otariṃsu.
They had saffron-dyed robes and clay bowls brought from the market, shaved each other's heads, and saying, "Our going forth is dedicated to the Arahants in the world," placed their bowls in bags, hung them over their shoulders, and descended from the palace.
Họ cho người từ chợ mang về những tấm y màu kāṣāya và những chiếc bát đất, rồi tự cạo tóc cho nhau, nói rằng: “Sự xuất gia của chúng tôi là hướng đến các bậc A-la-hán trên đời”, sau đó bỏ bát vào túi vải, mang trên vai rồi bước xuống lầu.
Gehe dāsesu vā kammakāresu vā na koci sañjāni.
No one among the servants or laborers in the house noticed them.
Trong nhà, không một ai trong số các nô tỳ hay người làm công nhận ra họ.
Atha ne brāhmaṇagāmato nikkhamma dāsagāmadvārena gacchante ākappakuttavasena dāsagāmavāsino sañjāniṃsu.
Then, as they left the brahmin village and passed through the gate of the servants' village, the inhabitants of the servants' village recognized them by their attire as recluses.
Bấy giờ, khi họ ra khỏi làng Bà-la-môn và đi qua cổng làng của các nô lệ, những người dân làng nô lệ nhận ra họ qua cách ăn mặc.
Te rodantā pādesu nipatitvā ‘‘kiṃ amhe anāthe karotha, ayyā’’ti āhaṃsu.
They wept and fell at their feet, saying, "Why do you leave us orphans, masters?"
Họ khóc lóc, phủ phục dưới chân và nói: “Thưa các ngài, sao lại bỏ chúng con bơ vơ thế này?”
‘‘Mayaṃ bhaṇe ādittapaṇṇasālā viya tayo bhavāti pabbajimhā, sace tumhesu ekekaṃ bhujissaṃ karoma, vassasatampi nappahoti.
"Friends, we have gone forth from the three realms of existence as if from a burning leaf-hut. If we were to free each one of you, even a hundred years would not suffice.
“Này các ngươi, chúng ta xuất gia vì thấy ba cõi như một túp lều tranh đang cháy. Nếu chúng ta giải phóng cho từng người trong các ngươi, thì dù một trăm năm cũng không xong.
Tumheva tumhākaṃ sīsaṃ dhovitvā bhujissā hutvā jīvathā’’ti vatvā tesaṃ rodantānaṃyeva pakkamiṃsu.
You yourselves should wash your heads, become free, and live your lives," they said, and departed while the servants were still weeping.
Các ngươi hãy tự giải phóng cho mình và sống cuộc đời tự do”, nói xong, họ ra đi trong khi những người kia vẫn còn đang khóc.
Thero purato gacchanto nivattitvā olokento cintesi – ‘‘ayaṃ bhaddā kāpilānī sakalajambudīpagghanikā itthī mayhaṃ pacchato āgacchati.
The Elder, walking ahead, turned back and looked, thinking, "This Bhaddā Kāpilānī, a woman worth the entire Jambudīpa, is following me.
Vị trưởng lão đi phía trước, ngoảnh lại nhìn và suy nghĩ: “Nàng Bhaddā Kāpilānī này, một người phụ nữ quý giá của cả cõi Diêm-phù-đề, đang đi theo sau ta.
Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ kocideva evaṃ cinteyya ‘ime pabbajitvāpi vinā bhavituṃ na sakkonti, ananucchavikaṃ karontī’ti.
It is indeed possible that someone might think, 'These, even after going forth, cannot be without each other; they are doing what is unseemly.'
Rất có thể sẽ có người nghĩ rằng: ‘Những người này dù đã xuất gia nhưng vẫn không thể sống xa nhau, họ đang làm điều không thích hợp’.
Koci vā pana amhesu manaṃ padūsetvā apāyapūrako bhaveyya.
Or someone might develop ill-will towards us and fill up the woeful states.
Hoặc có người nào đó khởi tâm bất thiện với chúng ta, rồi sẽ phải đọa vào đường ác.
Imaṃ pahāya mayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti cittaṃ uppādesi.
It is proper for me to go on, leaving her behind," such a thought arose in him.
Ta nên bỏ nàng lại và đi một mình”. Tâm niệm như vậy khởi lên trong ông.
So purato gacchanto dvedhāpathaṃ disvā tassa matthake aṭṭhāsi.
He walked ahead and, seeing a crossroads, stood at its junction.
Ông đi phía trước, thấy một ngã ba đường liền đứng lại ở giữa.
Bhaddāpi āgantvā vanditvā aṭṭhāsi.
Bhaddā also came, paid homage, and stood there.
Nàng Bhaddā cũng đi tới, đảnh lễ rồi đứng lại.
Atha naṃ āha – ‘‘bhadde tādisiṃ itthiṃ mama pacchato āgacchantiṃ disvā ‘ime pabbajitvāpi vinā bhavituṃ na sakkontī’ti cintetvā amhesu paduṭṭhacitto mahājano apāyapūrako bhaveyya.
Then he said to her, "Bhaddā, seeing such a woman following me, the great multitude, thinking, 'These, even after going forth, cannot be without each other,' might develop an unwholesome mind towards us and fill up the woeful states.
Bấy giờ, ông nói với nàng: “Này Bhaddā, khi thấy một người phụ nữ như nàng đi theo sau ta, nhiều người có thể nghĩ rằng ‘dù đã xuất gia nhưng họ vẫn không thể sống xa nhau’, rồi khởi tâm bất thiện với chúng ta và sẽ phải đọa vào đường ác.
Imasmiṃ dvedhāpathe tvaṃ ekaṃ gaṇha, ahaṃ ekena gamissāmī’’ti.
At this crossroads, you take one path, and I shall go by another."
Tại ngã ba này, nàng hãy chọn một con đường, ta sẽ đi một con đường khác”.
‘‘Āma, ayya, pabbajitānaṃ mātugāmo nāma malaṃ, ‘pabbajitvāpi vinā na bhavantī’ti amhākaṃ dosaṃ dassanti, tumhe ekaṃ maggaṃ gaṇhatha, ahaṃ ekaṃ gaṇhitvā vinā bhavissāmā’’ti tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu pañcapatiṭṭhitena vanditvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ paggayha ‘‘satasahassakappappamāṇe addhāne kato mittasanthavo ajja bhijjatī’’ti vatvā ‘‘tumhe dakkhiṇajātikā nāma, tumhākaṃ dakkhiṇamaggo vaṭṭati.
"Yes, sir, a woman is indeed a blemish for those who have gone forth. People will find fault with us, saying, 'Even after going forth, they cannot be without each other.' You take one path, and I shall take one, and we shall part ways." Having circumambulated him three times, and having paid homage with the five-point prostration at the four spots, she raised her clasped hands, resplendent with ten fingernails, and said, "The bond of friendship made over a hundred thousand eons breaks today." Then she continued, "You are of the right-handed lineage, so the right-hand path is suitable for you.
“Vâng, thưa ngài, đối với người xuất gia, nữ nhân là một vết nhơ. Người ta sẽ chê trách chúng ta rằng ‘dù đã xuất gia nhưng vẫn không sống xa nhau’. Ngài hãy đi một con đường, thiếp sẽ đi một con đường, chúng ta sẽ chia tay nhau”, nói rồi, nàng đi quanh ông ba vòng, đảnh lễ năm vóc sát đất ở bốn vị trí, chắp tay lên trán với mười đầu ngón tay sáng ngời, nói rằng: “Mối giao tình được vun đắp trong suốt một trăm ngàn kiếp, hôm nay phải tan vỡ”, rồi nói tiếp: “Ngài thuộc dòng dõi cao quý, con đường bên phải là hợp với ngài.
Mayaṃ mātugāmā nāma vāmajātikā, amhākaṃ vāmamaggo vaṭṭatī’’ti vanditvā maggaṃ paṭipannā.
We, being women, are of the left-handed lineage, so the left-hand path is suitable for us." Having paid homage, she set out on her path.
Chúng con là nữ nhân, thuộc dòng dõi thấp hơn, con đường bên trái là hợp với chúng con”, nói xong, nàng đảnh lễ rồi bước vào con đường của mình.
Tesaṃ dvedhābhūtakāle ayaṃ mahāpathavī ‘‘ahaṃ cakkavāḷagirisinerupabbate dhāretuṃ sakkontīpi tumhākaṃ guṇe dhāretuṃ na sakkomī’’ti vadantī viya viravamānā akampi, ākāse asanisaddo viya pavatti, cakkavāḷapabbato unnadi.
At the time when they were separated, this great earth trembled, as if saying, "Though I am able to bear Mount Sineru, the king of mountains in the Cakkavāḷa, I am unable to bear your virtues!" Thunder like a sound from the sky occurred, and the Cakkavāḷa mountain roared.
Vào thời điểm họ chia lìa nhau, đại địa này run chuyển như thể đang nói rằng: “Ta có thể gánh vác núi Sineru, núi Cakkavāḷa, nhưng không thể gánh vác các đức hạnh của quý vị.” Trên không trung vang lên tiếng như sấm sét, và núi Cakkavāḷa gầm thét.
Sammāsambuddho veḷuvanamahāvihāre gandhakuṭiyaṃ nisinno pathavīkampanasaddaṃ sutvā ‘‘kassa nu kho pathavī kampatī’’ti āvajjento ‘‘pippalimāṇavo ca bhaddā ca kāpilānī maṃ uddissa appameyyaṃ sampattiṃ pahāya pabbajitā, tesaṃ viyogaṭṭhāne ubhinnampi guṇabalena ayaṃ pathavīkampo jāto, mayāpi etesaṃ saṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti gandhakuṭito nikkhamma sayameva pattacīvaramādāya asītimahātheresu kañci anāmantetvā tigāvutaṃ maggaṃ paccuggamanaṃ katvā rājagahassa ca nālandāya ca antare bahuputtakanigrodharukkhamūle pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi.
The Perfectly Self-Enlightened One, seated in the Perfumed Chamber at the Great Monastery of Veḷuvana, heard the sound of the earth trembling and, contemplating, "For whose sake does the earth tremble?" realised, "Pippali the youth and Bhaddā Kāpilānī have gone forth, abandoning immeasurable wealth for my sake. This earthquake has occurred due to the power of the virtues of both of them at the place of their separation. It is fitting that I should assist them." So, emerging from the Perfumed Chamber, he took his bowl and robe himself, and without summoning any of the eighty great elders, he went to meet them along a three-gāvuta road. He then sat down cross-legged at the foot of a banyan tree, the Bahuputtaka Nigrodha, between Rājagaha and Nālandā.
Đức Sammāsambuddha, đang ngồi trong hương thất tại Đại Tịnh xá Veluvana, nghe tiếng đất rung chuyển, tự hỏi: “Đất của ai đang rung chuyển vậy?” Ngài quán xét và nghĩ: “Pippalimāṇava và Bhaddā Kāpilānī đã xuất gia vì Ta, từ bỏ tài sản vô lượng. Sự rung chuyển của đại địa này xảy ra do sức mạnh đức hạnh của cả hai người trong khoảnh khắc chia ly của họ. Ta cũng nên hỗ trợ họ.” Ngài rời hương thất, tự mình mang y bát, không triệu tập bất kỳ vị Đại Trưởng lão nào trong số tám mươi vị, đi ba gavuta để đón họ, rồi ngồi kiết già dưới gốc cây đa Bahuputtaka, giữa Rājagaha và Nālandā.
Nisīdanto pana aññatarapaṃsukūliko viya anisīditvā buddhavesaṃ gahetvā asītihatthā ghanabuddharasmiyo vissajjento nisīdi.
As he sat, he did not sit like just any rag-robe wearer, but assumed the Buddha-form, radiating eighty cubits of dense Buddha-rays.
Tuy nhiên, khi ngồi xuống, Ngài không ngồi như một người mặc y phấn tảo bình thường, mà ngồi với tướng mạo của một vị Phật, phóng ra tám mươi tia Phật quang rực rỡ.
Iti tasmiṃ khaṇe paṇṇacchattasakaṭacakkakūṭāgārādippamāṇā buddharasmiyo ito cito ca vipphandantiyo vidhāvantiyo candasahassa-sūriyasahassa-uggamanakālo viya kurumānā taṃ vanantaṃ ekobhāsaṃ akaṃsu.
At that moment, the Buddha-rays, spreading out and coursing here and there, the size of leaf-umbrellas, cartwheels, or gabled houses, made that forest expanse shine with a single light, as if a thousand moons and a thousand suns had simultaneously risen.
Trong khoảnh khắc đó, các tia Phật quang có kích thước bằng dù lá, bánh xe xe bò, hoặc chóp nhà, dao động và lan tỏa khắp nơi, khiến khu rừng trở nên sáng rực như lúc ngàn mặt trăng và ngàn mặt trời cùng mọc.
Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇasiriyā samujjalatārāgaṇaṃ viya gaganaṃ, supupphitakamalakuvalayaṃ viya salilaṃ vanantaṃ virocittha.
The forest shone like the starry sky resplendent with the thirty-two marks of a great man, and like water adorned with fully bloomed lotuses and water-lilies.
Khu rừng trở nên rực rỡ như bầu trời đầy sao lấp lánh với vẻ đẹp của ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại Nhân, và như mặt nước đầy hoa sen và hoa súng nở rộ.
Nigrodharukkhassa khandho nāma seto hoti, pattāni nāma nīlāni, pakkāni rattāni.
The trunk of the banyan tree is white, its leaves are blue, and its fruits are red.
Thân cây đa màu trắng, lá màu xanh, và quả màu đỏ.
Tasmiṃ pana divase satasākho nigrodho suvaṇṇavaṇṇova ahosi.
However, on that day, the hundred-branched banyan tree appeared entirely golden.
Nhưng vào ngày hôm đó, cây đa trăm nhánh ấy trở thành màu vàng óng.
Mahākassapatthero ‘‘ayaṃ mayhaṃ satthā bhavissati, imāhaṃ uddissa pabbajito’’ti diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya oṇatoṇato gantvā tīsu ṭhānesu vanditvā ‘‘satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmi, satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmī’’ti āha.
Mahākassapa Thera, from the moment he saw him, thinking, "This will be my Teacher; for his sake I have gone forth," bowed down repeatedly, went to him, and prostrated himself three times, saying, "The Bhagavā is my Teacher, Venerable Sir, I am a disciple. The Bhagavā is my Teacher, Venerable Sir, I am a disciple."
Đại Trưởng lão Mahākassapa, từ nơi Ngài đã thấy: “Đây sẽ là Bậc Đạo Sư của ta, ta đã xuất gia vì Ngài,” Ngài cúi mình đi tới, đảnh lễ ba chỗ, và nói: “Bạch Thế Tôn, Ngài là Bậc Đạo Sư của con, con là đệ tử của Ngài. Bạch Thế Tôn, Ngài là Bậc Đạo Sư của con, con là đệ tử của Ngài.”
Atha naṃ bhagavā avoca – ‘‘kassapa, sace tvaṃ imaṃ nipaccakāraṃ mahāpathaviyā kareyyāsi, sāpi dhāretuṃ na sakkuṇeyya.
Then the Bhagavā said to him, "Kassapa, even if you were to make this prostration to the great earth, it would not be able to bear it.
Bấy giờ, Đức Thế Tôn nói với Ngài: “Kassapa, nếu con thực hiện sự đảnh lễ này trên đại địa, thì ngay cả đại địa cũng không thể gánh vác nổi.
Tathāgatassa evaṃ guṇamahantataṃ jānatā tayā kato nipaccakāro mayhaṃ lomampi cāletuṃ na sakkoti.
The prostration made by you, who knows the Tathāgata's greatness of virtue in this way, cannot even move a single hair of mine.
Sự đảnh lễ mà con đã thực hiện, biết được đức hạnh vĩ đại như vậy của Như Lai, không thể làm rung động một sợi lông nào của Ta.
Nisīda, kassapa, dāyajjaṃ te dassāmī’’ti.
Sit down, Kassapa, I will give you your inheritance."
Hãy ngồi xuống, Kassapa, Ta sẽ ban cho con di sản.”
Athassa bhagavā tīhi ovādehi upasampadaṃ adāsi.
Then the Bhagavā gave him the higher ordination with three exhortations.
Sau đó, Đức Thế Tôn đã ban cho Ngài sự xuất gia với ba lời khuyên.
Datvā bahuputtakanigrodhamūlato nikkhamitvā theraṃ pacchāsamaṇaṃ katvā maggaṃ paṭipajji.
Having done so, he left the foot of the Bahuputtaka Nigrodha tree and proceeded on the road, with the Thera as his attendant.
Ban xong, Ngài rời khỏi gốc cây đa Bahuputtaka, để vị Trưởng lão đi phía sau, và tiếp tục cuộc hành trình.
Satthu sarīraṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavicittaṃ, mahākassapassa sattamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ.
The Teacher's body was adorned with the thirty-two marks of a great man, while Mahākassapa's was embellished with the seven marks of a great man.
Thân của Bậc Đạo Sư được trang hoàng bằng ba mươi hai tướng tốt của bậc Đại Nhân, thân của Đại Trưởng lão Mahākassapa được trang điểm bằng bảy tướng tốt của bậc Đại Nhân.
So kañcanamahānāvāya pacchābandho viya satthu padānupadikaṃ anugañchi.
He followed in the Teacher's footsteps as if a golden great ship had a smaller boat towed behind it.
Ngài theo sát bước chân của Bậc Đạo Sư như một chiếc thuyền lớn bằng vàng được kéo theo phía sau.
Satthā thokaṃ maggaṃ gantvā maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle nisajjākāraṃ dassesi, thero ‘‘nisīditukāmo satthā’’ti ñatvā attano pārupanapilotikasaṅghāṭiṃ catugguṇaṃ katvā paññāpesi.
The Teacher walked a short distance and then stepped off the road, indicating that he wished to sit down at the foot of a certain tree. The Thera, understanding that "the Teacher wishes to sit," folded his outer rag-robe (paṃsukūla saṅghāṭi) fourfold and spread it out.
Bậc Đạo Sư đi một đoạn đường ngắn, rồi rời khỏi đường, và ra hiệu muốn ngồi xuống dưới gốc một cây nọ. Vị Trưởng lão biết: “Bậc Đạo Sư muốn ngồi,” bèn gấp bốn lớp y saṅghāṭi bằng vải vụn của mình và trải ra.
Satthā tasmiṃ nisīditvā hatthena cīvaraṃ parāmasitvā ‘‘mudukā kho tyāyaṃ, kassapa, pilotikasaṅghāṭī’’ti āha.
The Teacher sat on it and, stroking the robe with his hand, said, "This rag-robe of yours, Kassapa, is soft indeed."
Bậc Đạo Sư ngồi trên đó, chạm tay vào y và nói: “Này Kassapa, y saṅghāṭi bằng vải vụn này thật mềm mại.”
Thero ‘‘satthā me saṅghāṭiyā mudukabhāvaṃ katheti, pārupitukāmo bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘pārupatu, bhante, bhagavā saṅghāṭi’’nti āha.
The Thera, understanding that "the Teacher is speaking of the softness of my robe, he must wish to wear it," said, "May the Bhagavā wear this robe, Venerable Sir."
Vị Trưởng lão biết: “Bậc Đạo Sư đang nói về sự mềm mại của y saṅghāṭi của ta, Ngài chắc muốn mặc nó,” bèn nói: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy mặc y saṅghāṭi này.”
Kiṃ tvaṃ pārupissasi kassapāti?
"What will you wear, Kassapa?"
“Này Kassapa, con sẽ mặc gì?”
Tumhākaṃ nivāsanaṃ labhanto pārupissāmi, bhanteti.
"I will wear your inner robe, Venerable Sir."
“Bạch Thế Tôn, con sẽ mặc y đã được Ngài sử dụng.”
‘‘Kiṃ pana tvaṃ, kassapa, imaṃ paribhogajiṇṇaṃ paṃsukūlaṃ dhāretuṃ sakkhissasi?
"But Kassapa, will you be able to wear this worn-out rag-robe that has been used by me?
“Này Kassapa, con có thể mặc chiếc y phấn tảo đã cũ này không?
Mayā hi imassa paṃsukūlassa gahitadivase udakapariyantaṃ katvā mahāpathavī kampi, imaṃ buddhānaṃ paribhogajiṇṇaṃ cīvaraṃ nāma na sakkā parittaguṇena dhāretuṃ, paṭibalenevidaṃ paṭipattipūraṇasamatthena jātipaṃsukūlikena gahetuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā therena saddhiṃ cīvaraṃ parivattesi.
Indeed, on the day I first wore this rag-robe, the great earth trembled down to its water-boundary. Such a robe, worn out by Buddhas, cannot be worn by one of little virtue; it is fitting for one who is a born rag-robe wearer, capable of fulfilling the practice with great power, to wear it," he said, and then exchanged robes with the Thera.
Vào ngày Ta thọ nhận chiếc y phấn tảo này, đại địa đã rung chuyển đến tận đáy nước. Y đã được chư Phật sử dụng như vậy không thể được mặc bởi người có ít đức hạnh, mà chỉ thích hợp cho người mặc y phấn tảo từ khi sinh ra, có đủ năng lực để thực hành các pháp tu.” Nói xong, Ngài đổi y với vị Trưởng lão.
Evaṃ pana cīvaraparivattaṃ katvā therena pārutacīvaraṃ bhagavā pārupi, satthu cīvaraṃ thero pārupi.
Thus, having exchanged robes, the Bhagavā wore the robe that the Thera had been wearing, and the Thera wore the Teacher's robe.
Sau khi đổi y như vậy, Đức Thế Tôn mặc chiếc y mà vị Trưởng lão đã mặc, và vị Trưởng lão mặc chiếc y của Bậc Đạo Sư.
Tasmiṃ samaye acetanāpi ayaṃ mahāpathavī ‘‘dukkaraṃ, bhante, akattha, attanā pārutacīvaraṃ sāvakassa dinnapubbaṃ nāma natthi, ahaṃ tumhākaṃ guṇaṃ dhāretuṃ na sakkomī’’ti vadantī viya udakapariyantaṃ katvā kampi.
At that moment, even this inanimate great earth trembled down to its water-boundary, as if saying, "Venerable Sir, you have done a difficult thing! Never before has a Buddha given his own worn robe to a disciple. I am unable to bear your virtue!"
Vào lúc đó, ngay cả đại địa vô tri này cũng rung chuyển đến tận đáy nước, như thể nói: “Bạch Thế Tôn, Ngài đã làm một việc khó khăn! Chưa từng có vị Phật nào trước đây ban chiếc y mình đang mặc cho một đệ tử. Con không thể gánh vác đức hạnh của Ngài!”
Theropi ‘‘laddhaṃ dāni mayā buddhānaṃ paribhogacīvaraṃ, kiṃ me idāni uttari kattabbaṃ atthī’’ti unnatiṃ akatvā buddhānaṃ santikeyeva terasa dhutaguṇe samādāya sattadivasamattaṃ puthujjano hutvā aṭṭhame aruṇe saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
The Thera, without arrogance, thinking, "Now I have received the Buddha's used robe; what more is there for me to do?" undertook the thirteen dhutaguṇas in the presence of the Buddha, remained a worldling for seven days, and on the eighth dawn attained Arahantship together with the analytical knowledges (paṭisambhidās).
Vị Trưởng lão cũng không kiêu ngạo, nghĩ: “Bây giờ ta đã nhận được y của chư Phật đã sử dụng, còn gì nữa ta phải làm?” Ngài thọ trì mười ba pháp Dhutaguṇa ngay tại chỗ của chư Phật, và sau bảy ngày vẫn là phàm phu, nhưng vào lúc bình minh ngày thứ tám, Ngài đã đạt được A-la-hán quả cùng với các Paṭisambhidā.
Satthāpi ‘‘kassapo, bhikkhave, candūpamo kulāni upasaṅkamati, apakasseva kāyaṃ apakassa cittaṃ niccanavako kulesu appagabbho’’ti (saṃ. ni. 2.146) evamādīhi suttehi theraṃ thometvā aparabhāge etadeva kassapasaṃyuttaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā ‘‘mama sāsane dhutavādānaṃ bhikkhūnaṃ mahākassapo aggo’’ti theraṃ ṭhānantare ṭhapesīti.
The Teacher also praised the Thera with suttas such as, "Monks, Kassapa is like the moon when he approaches families; he withdraws his body, withdraws his mind, is always fresh among families, and is not presumptuous" (Saṃ. Ni. 2.146). Later, he made this Kassapa Saṃyutta the occasion for a discourse and appointed the Thera to the chief position, saying, "Among monks who advocate ascetic practices (dhutavādā) in my dispensation, Mahākassapa is foremost."
Bậc Đạo Sư cũng tán thán vị Trưởng lão bằng các bài kinh như: “Này các Tỳ-khưu, Kassapa đến các gia đình như mặt trăng, thân và tâm luôn khiêm hạ, không kiêu căng trong các gia đình” (Saṃ. Ni. 2.146). Sau này, Ngài đã tạo ra một câu chuyện về Kassapa-saṃyutta này và phong vị Trưởng lão vào vị trí đứng đầu trong số các Tỳ-khưu thực hành Dhutavāda trong giáo pháp của Ta.
192. Pañcame dibbacakkhukānaṃ yadidaṃ anuruddhoti dibbacakkhukabhikkhūnaṃ anuruddhatthero aggoti vadati.
192. In the fifth, " Among those possessing the divine eye, namely Anuruddha" means that Venerable Anuruddha is foremost among monks possessing the divine eye.
192. Ở phần thứ năm, trong số những người có thiên nhãn, đó là Anuruddha, nói rằng Trưởng lão Anuruddha là người đứng đầu trong số các Tỳ-khưu có thiên nhãn.
Tassa ciṇṇavasitāya aggabhāvo veditabbo.
His pre-eminence should be understood by his long practice of it.
Sự đứng đầu của Ngài nên được hiểu là do sự thành thạo trong việc thực hành.
Thero kira bhojanapapañcamattaṃ ṭhapetvā sesakālaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā dibbacakkhunā satte olokentova viharati.
Indeed, the Thera dwelt observing beings with his divine eye, keeping the light bright, except for the mere distraction of meals.
Nghe nói, vị Trưởng lão đã sống bằng cách tăng cường ánh sáng và nhìn các chúng sinh bằng thiên nhãn, ngoại trừ thời gian ăn uống.
Iti ahorattaṃ ciṇṇavasitāya esa dibbacakkhukānaṃ aggo nāma jāto.
Thus, by his constant practice day and night, he became foremost among those possessing the divine eye.
Do sự thành thạo trong việc thực hành ngày đêm này, Ngài đã trở thành người đứng đầu trong số những người có thiên nhãn.
Apica kappasatasahassaṃ patthitabhāvenapesa dibbacakkhukānaṃ aggova jāto.
Furthermore, he became foremost among those possessing the divine eye due to his aspiration over a hundred thousand aeons.
Hơn nữa, Ngài cũng đã trở thành người đứng đầu trong số những người có thiên nhãn do đã phát nguyện trong một trăm ngàn kiếp.
Tato kuṭumbikassa etadahosi – ‘‘mahā vatāyaṃ bhikkhu, yaṃ evaṃ satthā sayaṃ dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Then it occurred to the householder, "This monk is truly great, for the Teacher himself has placed him in the foremost position among those possessing the divine eye."
Từ đó, vị gia chủ nghĩ: “Vị Tỳ-khưu này thật vĩ đại, đến nỗi Đức Đạo Sư đích thân đặt Ngài vào vị trí đứng đầu trong số những người có thiên nhãn.”
Aho vatāhampi anāgate uppajjanakabuddhassa sāsane dibbacakkhukānaṃ aggo bhaveyya’’nti cittaṃ uppādetvā parisantarena gantvā svātanāya bhagavantaṃ bhikkhusaṅghena saddhiṃ nimantetvā punadivase buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā ‘‘mahantaṃ ṭhānantaraṃ mayā patthita’’nti teneva niyāmena ajjatanāya svātanāyāti nimantetvā satta divasāni mahādānaṃ pavattetvā saparivārassa bhagavato uttamavatthāni datvā ‘‘bhagavā nāhaṃ imaṃ sakkāraṃ dibbasampattiyā na manussasampattiyā atthāya karomi.
"Oh, may I too, in the dispensation of a future Buddha, be foremost among those with divine sight!" With this thought arising, he went with reverence, invited the Blessed One with the Saṅgha of bhikkhus for the next day, and on the following day, offered a great alms-giving to the Saṅgha of bhikkhus headed by the Buddha. "A great position have I aspired to," he said, and in the same manner, invited them for today and tomorrow, maintaining the great alms-giving for seven days. He then offered excellent robes to the Blessed One and his retinue, saying, "Blessed One, I do not perform this veneration for the sake of divine prosperity nor for human prosperity.
"Ôi, mong rằng tôi cũng sẽ trở thành người đứng đầu trong số những người có thiên nhãn trong giáo pháp của một vị Phật sẽ xuất hiện trong tương lai," người gia chủ khởi tâm như vậy, rồi đi đến một cách trang nghiêm, thỉnh Đức Thế Tôn cùng Tăng đoàn cho ngày mai. Ngày hôm sau, sau khi cúng dường đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, với ý nghĩ "Tôi đã cầu nguyện một địa vị cao cả," ông tiếp tục thỉnh cho ngày hôm nay và ngày mai theo cách đó, tiến hành đại thí trong bảy ngày, cúng dường những vật phẩm tối thượng cho Đức Thế Tôn cùng tùy tùng, và nói: "Bạch Đức Thế Tôn, con không làm sự cúng dường này vì lợi ích của sự giàu sang chư thiên hay sự giàu sang loài người.
Yaṃ pana tumhe ito sattadivasamatthake bhikkhuṃ dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapayittha, ahampi anāgate ekassa buddhassa sāsane so bhikkhu viya dibbacakkhukānaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ katvā pādamūle nipajji.
But just as you, seven days ago, established a bhikkhu in the foremost position among those with divine sight, so may I too, in the dispensation of a future Buddha, be foremost among those with divine sight, like that bhikkhu." Having made this aspiration, he prostrated himself at the feet of the Blessed One.
Mà là vì bảy ngày trước, Đức Thế Tôn đã đặt một Tỳ-khưu vào địa vị đứng đầu trong số những người có thiên nhãn, con cũng mong rằng trong tương lai, trong giáo pháp của một vị Phật, con sẽ trở thành người đứng đầu trong số những người có thiên nhãn như vị Tỳ-khưu đó." Ông cầu nguyện như vậy rồi quỳ dưới chân Đức Phật.
Satthā anāgataṃ oloketvā tassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ ñatvā evamāha – ‘‘ambho purisa, anāgate kappasatasahassapariyosāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa sāsane tvaṃ dibbacakkhukānaṃ aggo anuruddho nāma bhavissasī’’ti.
The Teacher, looking into the future and knowing that his aspiration would be fulfilled, said this: "Oh man, at the end of a hundred thousand aeons in the future, a Buddha named Gotama will arise. In his Dispensation, you will be Anuruddha, foremost among those with divine sight."
Đức Đạo Sư quán xét tương lai, biết rằng lời cầu nguyện của ông sẽ thành tựu, bèn nói: "Này thiện nam tử, trong tương lai, sau một trăm ngàn đại kiếp, sẽ có một vị Phật tên Gotama xuất hiện. Trong giáo pháp của Ngài, ông sẽ trở thành người đứng đầu trong số những người có thiên nhãn, tên là Anuruddha."
Evañca pana vatvā bhattānumodanaṃ katvā vihārameva agamāsi.
Having said this, and having performed the blessing after the meal, he went back to the monastery.
Nói xong như vậy, Đức Phật ban lời tùy hỷ bữa ăn rồi trở về Tịnh xá.
Kuṭumbikopi yāva buddho dharati, tāva avijahitameva kalyāṇakammaṃ katvā parinibbute satthari niṭṭhite sattayojanike suvaṇṇacetiye bhikkhusaṅghaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, kiṃ dibbacakkhussa parikamma’’nti pucchi.
The householder, too, performed wholesome deeds without fail as long as the Buddha lived. After the Teacher had attained Parinibbāna and the seven-yojana golden cetiya was completed, he approached the Saṅgha of bhikkhus and asked, "Bhante, what is the preparatory practice for divine sight?"
Người gia chủ đó, trong suốt thời gian Đức Phật còn tại thế, không ngừng làm các thiện nghiệp. Sau khi Đức Đạo Sư nhập Niết-bàn, khi ngôi tháp vàng cao bảy dojana được hoàn thành, ông đến gặp Tăng đoàn và hỏi: "Bạch chư Tăng, nghiệp gì là nghiệp chuẩn bị cho thiên nhãn?"
Padīpadānaṃ nāma dātuṃ vaṭṭati upāsakāti.
"Giving lamps, Upāsaka, is what is proper to give."
"Này cư sĩ, cúng dường đèn là điều nên làm."
Sādhu, bhante, karissāmīti sahassadīpānaṃyeva tāva dīparukkhānaṃ sahassaṃ kāresi, tadanantaraṃ tato parittatare, tadanantaraṃ tato pariyattatareti anekasahasse dīparukkhe kāresi.
"Good, Bhante, I will do it," he said, and first made a thousand lamp-trees, each with a thousand lamps. After that, he made many thousands of lamp-trees, some with fewer lamps, and then some with even fewer.
"Lành thay, bạch chư Tăng, con sẽ làm!" Ông liền làm một ngàn cây đèn có một ngàn ngọn đèn, sau đó là nhiều cây đèn nhỏ hơn, rồi lại nhiều cây đèn nhỏ hơn nữa, làm vô số cây đèn.
Sesapadīpā pana aparimāṇā ahesuṃ.
The remaining lamps, however, were immeasurable.
Số đèn còn lại là vô lượng.
Evaṃ yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā devesu ca manussesu ca saṃsaranto kappasatasahassaṃ atikkamitvā kassapasammāsambuddhassa kāle bārāṇasiyaṃ kuṭumbiyagehe nibbattitvā parinibbute satthari niṭṭhite yojanike cetiye bahu kaṃsapātiyo kārāpetvā sappimaṇḍassa pūretvā majjhe ekekaṃ guḷapiṇḍaṃ ṭhapetvā ujjāletvā mukhavaṭṭiyā mukhavaṭṭiṃ phusāpento cetiyaṃ parikkhipāpetvā attano sabbamahantaṃ kaṃsapātiṃ kāretvā sappimaṇḍassa pūretvā tassā mukhavaṭṭiyaṃ samantato vaṭṭisahassaṃ jālāpetvā majjhaṭṭhāne thūpikaṃ pilotikāya veṭhetvā jālāpetvā kaṃsapātiṃ sīsenādāya sabbarattiṃ yojanikaṃ cetiyaṃ anupariyāyi.
Thus, having performed wholesome deeds throughout his life and having wandered through the realms of devas and humans, he passed a hundred thousand aeons. During the time of Kassapa Sammāsambuddha, he was reborn in a householder's family in Bārāṇasī. After the Teacher had attained Parinibbāna and the one-yojana cetiya was completed, he had many bronze bowls made, filled them with ghee, placed a lump of jaggery in the middle of each, lit them, and made their rims touch each other, encircling the cetiya. He then had his largest bronze bowl made, filled it with ghee, lit a thousand wicks all around its rim, and wrapped a small cloth around the central spire, lighting it. Carrying the bronze bowl on his head, he circumambulated the one-yojana cetiya all night long.
Cứ thế, trong suốt cuộc đời, ông làm các thiện nghiệp, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Sau khi trải qua một trăm ngàn đại kiếp, vào thời Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa, ông tái sinh vào một gia đình gia chủ ở Bārāṇasī. Sau khi Đức Đạo Sư nhập Niết-bàn, khi ngôi tháp cao một dojana được hoàn thành, ông cho làm nhiều bát đồng, đổ đầy dầu bơ, đặt mỗi viên đường ở giữa, thắp sáng, nối các miệng bát lại với nhau bao quanh ngôi tháp. Ông tự làm một cái bát đồng lớn nhất, đổ đầy dầu bơ, thắp sáng một ngàn ngọn lửa xung quanh miệng bát, quấn một mảnh vải quanh chóp tháp ở giữa rồi thắp sáng. Ông đội bát đồng lên đầu và đi nhiễu quanh ngôi tháp cao một dojana suốt đêm.
Evaṃ tenāpi attabhāvena yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā devaloke nibbatto.
Thus, having performed wholesome deeds throughout that existence, he was reborn in the deva realm.
Như vậy, trong kiếp đó, ông cũng làm các thiện nghiệp suốt đời và tái sinh vào cõi trời.
Puna anuppanne buddhe tasmiṃyeva nagare duggatakulassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā sumanaseṭṭhiṃ nāma nissāya vasi, annabhārotissa nāmaṃ ahosi.
Again, when no Buddha had arisen, he took rebirth in the house of a poor family in that same city and lived dependent on a rich man named Sumana. His name was Annabhāra.
Sau đó, khi không có vị Phật nào xuất hiện, ông tái sinh vào một gia đình nghèo khó trong cùng thành phố đó, sống nương tựa vào một trưởng giả tên Sumanaseṭṭhi. Tên ông là Annabhāra.
So pana sumanaseṭṭhi devasikaṃ kapaṇaddhikavaṇibbakayācakānaṃ gehadvāre mahādānaṃ deti.
This rich man Sumana gave great alms daily at his doorstep to the poor, the destitute, the merchants, and the beggars.
Trưởng giả Sumanaseṭṭhi này hằng ngày cúng dường đại thí tại cửa nhà cho những người nghèo khổ, người buôn bán nhỏ và người ăn xin.
Athekadivasaṃ upariṭṭho nāma paccekabuddho gandhamādanapabbate nirodhasamāpattiṃ samāpanno.
Then, one day, a Paccekabuddha named Upariṭṭha was absorbed in the attainment of cessation on the Gandhamādana mountain.
Một ngày nọ, vị Độc Giác Phật tên Upariṭṭha nhập diệt tận định trên núi Gandhamādana.
Tato vuṭṭhāya ‘‘ajja kassa anuggahaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vīmaṃsi.
Having emerged from that, he contemplated, "Whom should I favor today?"
Khi xuất định, Ngài quán xét: "Hôm nay nên giúp đỡ ai?"
Paccekabuddhā ca nāma duggatānukampakā honti.
Paccekabuddhas, indeed, are compassionate towards the poor.
Các vị Độc Giác Phật thường có lòng từ bi với những người nghèo khổ.
So ‘‘ajja mayā annabhārassa anuggahaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā ‘‘idāni annabhāro aṭavito attano gehaṃ āgamissatī’’ti ñatvā pattacīvaramādāya gandhamādanapabbatā vehāsaṃ abbhuggantvā gāmadvāre annabhārassa sammukhe paccuṭṭhāsi.
He thought, "Today I should favor Annabhāra," and knowing that Annabhāra would now be returning home from the forest, he took his bowl and robe, ascended into the sky from Gandhamādana mountain, and appeared before Annabhāra at the village gate.
Ngài nghĩ: "Hôm nay ta nên giúp đỡ Annabhāra." Biết rằng Annabhāra sắp trở về nhà từ rừng, Ngài mang bát và y, bay từ núi Gandhamādana đến trước mặt Annabhāra ở cổng làng.
Annabhāro paccekabuddhaṃ tucchapattahatthaṃ disvā paccekabuddhaṃ abhivādetvā ‘‘api, bhante, bhikkhaṃ labhitthā’’ti pucchi.
Annabhāra, seeing the Paccekabuddha with an empty bowl, saluted him and asked, "Bhante, have you received alms?"
Annabhāra thấy vị Độc Giác Phật với bát không trên tay, liền đảnh lễ Ngài và hỏi: "Bạch Ngài, Ngài đã khất thực được gì chưa?"
Labhissāma mahāpuññāti.
"We shall receive, great meritorious one."
"Này đại thiện nam tử, ta sẽ được."
‘‘Bhante, thokaṃ idheva hothā’’ti vegena gantvā attano gehe mātugāmaṃ pucchi – ‘‘bhadde, mayhaṃ ṭhapitaṃ bhāgabhattaṃ atthi, natthī’’ti?
"Bhante, please stay here for a moment," he said, and quickly went to his house and asked his wife, "My dear, is there any portion of rice set aside for me, or not?"
"Bạch Ngài, xin Ngài đợi một chút ở đây." Anh ta vội vã về nhà hỏi vợ: "Này hiền thê, phần cơm của ta còn không?"
Atthi sāmīti.
"There is, master," she replied.
"Thưa chàng, còn ạ."
So tatova gantvā paccekabuddhassa hatthato pattamādāya āgantvā ‘‘bhadde, mayaṃ purimabhave kalyāṇakammassa akatattā bhattaṃ paccāsīsamānā viharāma, amhākaṃ dātukāmatāya sati deyyadhammo na hoti, deyyadhamme sati paṭiggāhakaṃ na labhāma, ajja me upariṭṭhapaccekabuddho diṭṭho, bhāgabhattañca atthi, mayhaṃ bhāgabhattaṃ imasmiṃ patte pakkhipāhī’’ti.
He then went from there, took the bowl from the Paccekabuddha's hand, returned, and said, "My dear, in a previous existence, because we did not perform wholesome deeds, we live anticipating rice. When we have the desire to give, there is no offering. When there is an offering, we do not find a recipient. Today, I have seen the Paccekabuddha Upariṭṭha, and there is a portion of rice. Please put my portion of rice into this bowl."
Anh ta liền đi đến, nhận bát từ tay vị Độc Giác Phật, rồi nói: "Này hiền thê, trong các kiếp trước, vì không làm thiện nghiệp, chúng ta sống trong cảnh mong chờ thức ăn. Khi chúng ta có ý muốn bố thí thì không có vật phẩm để bố thí; khi có vật phẩm thì không tìm được người nhận. Hôm nay, ta đã gặp vị Độc Giác Phật Upariṭṭha, và phần cơm của ta cũng còn. Xin nàng hãy bỏ phần cơm của ta vào bát này."
Byattā itthī ‘‘yato mayhaṃ sāmiko bhāgabhattaṃ deti, mayāpi imasmiṃ dāne bhāginiyā bhavitabba’’nti attano bhāgabhattampi upariṭṭhassa paccekabuddhassa patte patiṭṭhapetvā adāsi.
The clever woman thought, "Since my master is giving his portion of rice, I too should be a participant in this act of giving." So she placed her own portion of rice into the Paccekabuddha Upariṭṭha's bowl and gave it.
Người vợ khéo léo nghĩ: "Vì chồng ta bố thí phần cơm của mình, ta cũng phải có phần trong việc bố thí này," và đặt cả phần cơm của mình vào bát của vị Độc Giác Phật Upariṭṭha rồi dâng lên.
Annabhāro pattaṃ āharitvā paccekabuddhassa hatthe ṭhapetvā, ‘‘bhante, evarūpā dujjīvitā muccāmā’’ti āha.
Annabhāra brought the bowl and placed it in the Paccekabuddha's hand, saying, "Venerable sir, may we be freed from such a difficult livelihood."
Annabhāra mang bát đến đặt vào tay vị Độc Giác Phật và nói: "Bạch Ngài, mong chúng con thoát khỏi cuộc sống khó khăn như thế này."
Evaṃ hotu, mahāpuññāti.
"So be it, great meritorious one."
"Mong được như vậy, này đại thiện nam tử."
So attano uttarasāṭakaṃ ekasmiṃ padese attharitvā, ‘‘bhante, idha nisīditvā paribhuñjathā’’ti āha.
He spread his upper robe in one place and said, "Venerable sir, please sit here and partake."
Anh ta trải tấm áo choàng ngoài của mình ra một chỗ và nói: "Bạch Ngài, xin Ngài ngồi đây dùng bữa."
Paccekabuddho tattha nisīditvā navavidhaṃ pāṭikūlyaṃ paccavekkhanto paribhuñji.
The Paccekabuddha sat there and partook, contemplating the nine aspects of repulsiveness.
Vị Độc Giác Phật ngồi đó, quán xét chín sự ghê tởm rồi dùng bữa.
Paribhuttakāle annabhāro pattadhovanaudakaṃ adāsi.
When he had finished eating, Annabhāra offered water for washing the bowl.
Khi dùng bữa xong, Annabhāra dâng nước rửa bát.
Paccekabuddho niṭṭhitabhattakicco –
When the Paccekabuddha had completed his meal—
Sau khi hoàn tất việc dùng bữa, vị Độc Giác Phật –
Sumanaseṭṭhi cintesi – ‘‘acchariyaṃ vatidaṃ, ahaṃ ettakaṃ kālaṃ dānaṃ dento devataṃ sādhukāraṃ dāpetuṃ nāsakkhiṃ.
Sumanaseṭṭhi thought, "This is wonderful! I have been giving offerings all this time and could not make a deity applaud.
Trưởng giả Sumanaseṭṭhi suy nghĩ: "Thật kỳ diệu, ta bố thí bấy lâu nay mà không khiến thiên nữ tán thán. Annabhāra này, sống nương tựa ta, chỉ với một bữa cơm cúng dường cho một người nhận xứng đáng, đã khiến thiên nữ tán thán. Ta nên đền bù xứng đáng cho anh ta và biến bữa cơm đó thành của mình." Ông cho gọi Annabhāra đến và hỏi: "Hôm nay ngươi có bố thí gì cho ai không?"
Ayaṃ annabhāro maṃ nissāya vasanto anurūpassa paṭiggāhakapuggalassa laddhattā ekapiṇḍapātadāneneva sādhukāraṃ dāpesi, etassa anucchavikaṃ datvā etaṃ piṇḍapātaṃ mama santakaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti annabhāraṃ pakkosāpetvā ‘‘ajja tayā kassaci kiñci dānaṃ dinna’’nti pucchi.
This Annabhāra, living under my care, has made a deity applaud with just one offering of alms-food because he found a suitable recipient. It is proper to give him something appropriate and make this alms-food mine." So he summoned Annabhāra and asked, "Did you give any offering to anyone today?"
"Dạ thưa ngài, con đã cúng dường phần cơm của mình cho vị Độc Giác Phật Upariṭṭha."
Āma, ayya, upariṭṭhapaccekabuddhassa me attano bhāgabhattaṃ dinnanti.
"Yes, master, I gave my share of food to the Paccekabuddha in the upper realm."
"Này anh, hãy nhận đồng tiền này và nhường bữa cơm đó cho ta."
Handa, bho, kahāpaṇaṃ gaṇhitvā etaṃ piṇḍapātaṃ mayhaṃ dehīti.
"Well then, take a kahāpaṇa and give me that alms-food."
"Dạ không, thưa ngài."
Na demi ayyāti.
"I will not give it, master."
“Con không cho, thưa ngài.”
So yāva sahassaṃ vaḍḍhesi, annabhāro ‘‘sahassenāpi na demī’’ti āha.
He increased the offer up to a thousand, but Annabhāra said, "I will not give it even for a thousand."
Vị ấy tăng giá lên đến một ngàn, nhưng người gánh thức ăn nói: “Dù một ngàn tôi cũng không cho.”
Hotu, bho, yadi piṇḍapātaṃ na desi, sahassaṃ gaṇhitvā pattiṃ me dehīti.
"Very well, if you will not give the alms-food, take a thousand and give me the merit."
“Thôi được, này bạn, nếu bạn không cho phần vật thực, hãy nhận một ngàn và cho tôi phần phước.”
‘‘Etampi dātuṃ yuttaṃ vā ayuttaṃ vā na jānāmi, ayyaṃ pana upariṭṭhapaccekabuddhaṃ pucchitvā sace dātuṃ yuttaṃ bhavissati, dassāmī’’ti gantvā paccekabuddhaṃ sampāpuṇitvā, ‘‘bhante, sumanaseṭṭhi mayhaṃ sahassaṃ datvā tumhākaṃ dinnapiṇḍapāte pattiṃ yācati, dammi vā na dammi vā’’ti.
"I do not know whether it is proper or improper to give even that. But I will ask the Paccekabuddha in the upper realm, and if it is proper to give, I will give it." He went to the Paccekabuddha and asked, "Venerable sir, Sumanaseṭṭhi asks for the merit of the alms-food I gave you, offering me a thousand. Should I give it or not?"
“Điều này có nên cho hay không thì tôi không biết, nhưng tôi sẽ hỏi vị Độc Giác Phật ở trên, nếu có thể cho thì tôi sẽ cho.” Nói vậy, anh ta đi đến gặp vị Độc Giác Phật và hỏi: “Bạch Thế Tôn, trưởng giả Sumanā muốn cho con một ngàn để xin phần phước từ vật thực con đã cúng dường cho Ngài. Con có nên cho hay không?”
Upamaṃ te paṇḍita karissāmi.
"Wise one, I will give you a simile.
“Này hiền giả, Ta sẽ kể cho con một ví dụ.
Seyyathāpi kulasatike gāme ekasmiṃyeva ghare dīpaṃ jāleyya, sesā attano attano telena vaṭṭiṃ temetvā jālāpetvā gaṇheyyuṃ, purimadīpassa pabhā atthi, natthīti.
Just as in a village of a hundred families, if a lamp is lit in one house, and the others soak their wicks with their own oil and light them, does the light of the first lamp remain or not?"
Ví như trong một ngôi làng có một trăm gia đình, có người thắp một ngọn đèn trong một ngôi nhà, những người còn lại tự tẩm bấc bằng dầu của mình, thắp lên và nhận ánh sáng. Ánh sáng của ngọn đèn ban đầu có còn không?”
Atirekatarā, bhante, pabhā hotīti.
"It becomes even more radiant, Venerable sir," he replied.
“Bạch Thế Tôn, ánh sáng còn nhiều hơn nữa.”
Evameva paṇḍita uḷuṅkayāgu vā hotu kaṭacchubhikkhā vā, attano piṇḍapāte paresaṃ pattiṃ dentassa satassa vā detu sahassassa vā, yattakānaṃ deti, tattakānaṃ puññaṃ vaḍḍhati.
"Even so, wise one, whether it is a ladle of gruel or a spoonful of alms-food, when one gives the merit of one's alms-food to others, whether to a hundred or a thousand, the merit increases for as many as receive it.
“Cũng vậy, này hiền giả, dù là một bát cháo hay một muỗng vật thực, khi chia sẻ phần phước của vật thực mình cho người khác, dù cho một trăm hay một ngàn người, phước đức sẽ tăng trưởng cho bấy nhiêu người.
Tvaṃ dento ekameva piṇḍapātaṃ adāsi, sumanaseṭṭhissa pana pattiyā dinnāya dve piṇḍapātā honti eko tava, eko ca tassāti.
You gave only one alms-food, but by giving the merit to Sumanaseṭṭhi, there will be two alms-foods: one for you and one for him."
Khi con cúng dường, con chỉ cúng một phần vật thực, nhưng khi chia phần phước cho trưởng giả Sumanā, sẽ có hai phần vật thực: một của con và một của ông ấy.”
So paccekabuddhaṃ abhivādetvā sumanaseṭṭhissa santikaṃ gantvā ‘‘piṇḍapāte pattiṃ gaṇha sāmī’’ti āha.
So he saluted the Paccekabuddha, went to Sumanaseṭṭhi, and said, "Please accept the merit of the alms-food, master."
Anh ta đảnh lễ vị Độc Giác Phật, rồi đến gặp trưởng giả Sumanā và nói: “Thưa chủ nhân, xin hãy nhận phần phước của vật thực.”
Handa, kahāpaṇasahassaṃ gaṇhāti.
"Here, take a thousand kahāpaṇas."
Trưởng giả nói: “Đây, hãy nhận một ngàn đồng kahāpaṇa.”
Nāhaṃ piṇḍapātaṃ vikkiṇāmi, saddhāya pana tumhākaṃ pattiṃ demīti.
"I am not selling the alms-food; I am giving you the merit out of faith."
“Con không bán vật thực, con chỉ chia phần phước cho ngài vì lòng tin.”
Tāta, tvaṃ mayhaṃ saddhāya pattiṃ desi, ahaṃ pana tuyhaṃ guṇaṃ pūjento sahassaṃ demi, gaṇha, tātāti.
"My son, you give me the merit out of faith, but I, honoring your virtue, give you a thousand. Take it, my son."
“Này con, con chia phần phước cho ta vì lòng tin, còn ta thì cúng dường con một ngàn để tôn vinh đức hạnh của con. Này con, hãy nhận lấy.”
So ‘‘evaṃ hotū’’ti sahassaṃ gaṇhi.
He said, "So be it," and took the thousand.
Anh ta nói: “Vâng, xin vâng lời” và nhận một ngàn đồng.
Tāta, tuyhaṃ sahassaṃ laddhakālato paṭṭhāya sahatthā kammakaraṇakiccaṃ natthi, vīthiyaṃ gharaṃ māpetvā vasa.
"My son, from the time you received the thousand, you no longer need to do manual labor. Build a house on the main street and live there.
“Này con, từ khi con nhận được một ngàn đồng này, con không cần phải tự tay làm việc nữa. Hãy xây một ngôi nhà trên phố mà ở.
Yena tuyhaṃ attho, taṃ maṃ āharāpetvā gaṇhāhīti.
Whatever you need, have me bring it to you and take it."
Con cần gì, hãy sai người mang đến cho ta, rồi con hãy nhận lấy.”
Nirodhasamāpattito vuṭṭhitapaccekabuddhassa dinnapiṇḍapāto nāma taṃdivasameva vipākaṃ deti.
An offering of alms-food given to a Paccekabuddha who has emerged from nirodhasamāpatti yields fruit on that very day.
Vật thực cúng dường cho vị Độc Giác Phật vừa xuất định diệt thọ tưởng sẽ cho quả báo ngay trong ngày đó.
Tasmā sumanaseṭṭhi aññaṃ divasaṃ annabhāraṃ gahetvā rājakulaṃ agacchantopi taṃdivasaṃ gahetvāva gato.
Therefore, Sumanaseṭṭhi, even though he usually did not take Annabhāra to the royal court on other days, took him that day.
Vì vậy, trưởng giả Sumanā, dù những ngày khác không mang thức ăn đến hoàng cung, nhưng ngày hôm đó đã mang theo và đi đến đó.
Annabhārassa puññaṃ āgamma rājā seṭṭhiṃ anoloketvā annabhārameva olokesi.
Due to Annabhāra's merit, the king looked only at Annabhāra, not at the treasurer.
Nhờ phước báu của người gánh thức ăn, nhà vua không nhìn trưởng giả mà chỉ nhìn người gánh thức ăn.
Kiṃ, deva, imaṃ purisaṃ ativiya olokesīti?
"Why, Your Majesty, do you look at this man so intently?"
“Tâu bệ hạ, sao Ngài lại nhìn người này kỹ đến vậy?”
Aññaṃ divasaṃ adiṭṭhapubbattā olokemīti.
"I am looking at him because I have not seen him before on any other day."
“Ta nhìn vì chưa từng thấy anh ta vào những ngày khác.”
Oloketabbayuttako esa devāti.
"He is worthy of being looked at, Your Majesty."
“Tâu bệ hạ, người này xứng đáng được nhìn.”
Ko panassa oloketabbayuttako guṇoti?
"What, then, is his quality that makes him worthy of being looked at?"
“Vậy đức hạnh nào của anh ta xứng đáng được nhìn?”
Ajja attano bhāgabhattaṃ sayaṃ abhuñjitvā upariṭṭhapaccekabuddhassa dinnattā mama hatthato sahassaṃ labhi devāti.
"Today, by giving his own portion of food to the Paccekabuddha above, he received a thousand from my hand, Your Majesty."
“Tâu bệ hạ, hôm nay anh ta đã không tự ăn phần cơm của mình mà đã cúng dường cho vị Độc Giác Phật ở trên, nên đã nhận được một ngàn đồng từ tay con.”
Konāmo esoti?
"What is his name?"
“Anh ta tên là gì?”
Annabhāro nāma devāti.
"His name is Annabhāra, Your Majesty."
“Tâu bệ hạ, anh ta tên là Annabhāra (Người gánh thức ăn).”
‘‘Tava hatthato laddhattā mamapi hatthato laddhuṃ arahati, ahampissa pūjaṃ karissāmī’’ti vatvā sahassaṃ adāsi.
Saying, "Since he received from your hand, he deserves to receive from my hand too; I will also honor him," the king gave him a thousand.
Nhà vua nói: “Vì đã nhận được từ tay ngươi, anh ta cũng xứng đáng nhận được từ tay ta. Ta cũng sẽ cúng dường anh ta,” rồi ban cho anh ta một ngàn đồng.
Etassa vasanagehaṃ jānātha bhaṇeti?
"Do you know his dwelling place?" he asked.
“Các ngươi có biết ngôi nhà anh ta ở không, hãy nói đi?”
Sādhu devāti ekaṃ gehaṭṭhānaṃ sodhentā kuddālena āhatāhataṭṭhāne nidhikumbhiyo gīvāya gīvaṃ āhacca ṭhitā disvā rañño ārocayiṃsu.
"Yes, Your Majesty," they replied, and while clearing a house plot, they saw treasure jars standing neck-to-neck in the places struck by the spade, and they reported it to the king.
“Vâng, tâu bệ hạ.” Khi dọn dẹp một khu đất để xây nhà, họ đào trúng chỗ có những chum kho báu xếp chồng lên nhau đến tận cổ, liền báo cho nhà vua.
Rājā ‘‘tena hi gantvā khanathā’’ti āha.
The king said, "Then go and dig them up."
Nhà vua nói: “Vậy thì hãy đi đào lên.”
Tesaṃ khanantānaṃ khanantānaṃ heṭṭhā gacchanti.
As they dug, they kept going deeper.
Khi họ đào, những chum kho báu vẫn tiếp tục chìm xuống.
Puna gantvā rañño ārocayiṃsu.
Again, they went and reported to the king.
Họ lại đi báo cho nhà vua.
Rājā ‘‘annabhārassa vacanena khanathā’’ti āha.
The king said, "Dig at Annabhāra's word."
Nhà vua nói: “Hãy đào theo lời của Annabhāra.”
Te gantvā ‘‘annabhārasseva vacana’’nti khaniṃsu.
They went and dug, saying, "By Annabhāra's word."
Họ đi và đào theo lời của Annabhāra.
Kuddālena āhatāhataṭṭhāne ahicchattakamakuḷāni viya kumbhiyo uṭṭhahiṃsu.
In the places struck by the spade, jars rose up like mushroom caps.
Tại những chỗ bị cuốc chạm vào, những chum kho báu nổi lên như những búp nấm.
Te dhanaṃ āharitvā rañño santike rāsiṃ akaṃsu.
They brought the wealth and piled it up before the king.
Họ mang tài sản đó đến chất đống trước nhà vua.
Rājā amacce sannipātetvā ‘‘imasmiṃ nagare kassa aññassa ettakaṃ dhanaṃ atthī’’ti pucchi.
The king assembled his ministers and asked, "Does anyone else in this city have so much wealth?"
Nhà vua triệu tập các quan lại và hỏi: “Trong thành phố này, có ai khác có nhiều tài sản như vậy không?”
Natthi kassaci devāti.
"No one, Your Majesty."
“Tâu bệ hạ, không có ai cả.”
Tena hi ayaṃ annabhāro imasmiṃ nagare dhanaseṭṭhi nāma hotūti.
"Then let this Annabhāra be the chief treasurer in this city."
“Vậy thì Annabhāra này hãy là Dhanaseṭṭhi (Trưởng giả giàu có) trong thành phố này.”
Taṃdivasameva seṭṭhicchattaṃ labhi.
On that very day, he received the treasurer's parasol.
Ngay trong ngày đó, anh ta nhận được lọng của trưởng giả.
So tato paṭṭhāya yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā tato cuto devaloke nibbatto.
From then on, he performed wholesome deeds throughout his life, and after passing away from there, he was reborn in the deva world.
Từ đó trở đi, anh ta đã thực hiện những việc thiện lành suốt đời, sau khi chết, anh ta tái sinh vào cõi trời.
Dīgharattaṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ satthu uppajjanakāle kapilavatthunagare amittodanasakkassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi.
After wandering in saṃsāra among devas and humans for a long time, at the time of our Teacher's arising, he took rebirth in the house of Amitodana Sakka in Kapilavatthu city.
Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một thời gian dài, vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta xuất hiện, anh ta tái sinh vào gia đình của vương tử Amitodana Sakka ở thành Kapilavatthu.
Nāmaggahaṇadivase panassa anuruddhoti nāmaṃ akaṃsu.
On the name-giving day, they gave him the name Anuruddha.
Vào ngày đặt tên, người ta đặt tên cho anh ta là Anuruddha.
Mahānāmasakkassa kaniṭṭhabhātā satthu cūḷapituputto paramasukhumālo mahāpuñño ahosi.
He was the younger brother of Mahānāma Sakka, the son of the Teacher's paternal uncle, extremely delicate, and of great merit.
Anh ta là em trai của vương tử Mahānāma Sakka, là con của chú Đức Thế Tôn, vô cùng tinh tế và có phước báu lớn.
Suvaṇṇapātiyaṃyevassa bhattaṃ uppajji.
His food appeared only in a golden bowl.
Cơm của anh ta luôn được đựng trong bát vàng.
Athassa mātā ekadivasaṃ ‘‘mama puttaṃ natthīti padaṃ jānāpessāmī’’ti ekaṃ suvaṇṇapātiṃ aññāya suvaṇṇapātiyā pidahitvā tucchakaṃyeva pesesi.
Then, one day, his mother, thinking, "I will let my son know the meaning of 'there is none'," covered one golden bowl with another golden bowl and sent it empty.
Một ngày nọ, mẹ anh ta nói: “Ta sẽ cho con trai ta biết từ ‘không có’ là gì,” rồi lấy một bát vàng khác đậy lên bát vàng rỗng và sai người mang đi.
Antarāmagge devatā dibbapūvehi pūresuṃ.
Along the way, devas filled it with divine cakes.
Trên đường đi, các vị thiên nhân đã đổ đầy bánh trời vào đó.
Evaṃ mahāpuñño ahosi.
Such was his great merit.
Anh ta là một người có phước báu lớn như vậy.
Tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikesu tīsu pāsādesu alaṅkatanāṭakitthīhi parivuto devo viya sampattiṃ anubhavi.
He enjoyed prosperity like a deva, surrounded by adorned dancing women in three palaces suitable for the three seasons.
Anh ta đã hưởng sự sung túc như một vị trời, được bao quanh bởi các vũ nữ trang điểm lộng lẫy trong ba cung điện phù hợp với ba mùa.
Amhākampi bodhisatto tasmiṃ samaye tusitapurā cavitvā suddhodanamahārājassa aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā anukkamena vuddhippatto ekūnatiṃsa vassāni agāramajjhe vasitvā mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā anukkamena paṭividdhasabbaññutaññāṇo bodhimaṇḍe sattasattāhaṃ vītināmetvā isipatane migadāye dhammacakkappattanaṃ pavattetvā lokānuggahaṃ karonto rājagahaṃ āgamma ‘‘putto me rājagahaṃ āgato’’ti sutvā ‘‘gacchatha bhaṇe mama puttaṃ ānethā’’ti pitarā pahite sahassasahassaparivāre dasa amacce ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā kāḷudāyittherena cārikāgamanaṃ āyācito rājagahato vīsatisahassabhikkhuparivāro nikkhamitvā kapilavatthupuraṃ gantvā ñātisamāgame anekehi iddhipāṭihāriyehi sappāṭihāriyaṃ vicitradhammadesanaṃ katvā mahājanaṃ amatapānaṃ pāyetvā dutiyadivase pattacīvaramādāya nagaradvāre ṭhatvā ‘‘kiṃ nu kho kulanagaraṃ āgatānaṃ sabbaññubuddhānaṃ āciṇṇa’’nti āvajjamāno ‘‘sapadānaṃ piṇḍāya caraṇaṃ āciṇṇa’’nti ñatvā sapadānaṃ piṇḍāya caranto ‘‘putto me piṇḍāya caratī’’ti sutvā āgatassa rañño dhammaṃ kathetvā tena sakanivesanaṃ pavesetvā katasakkārasammāno tattha kātabbaṃ ñātijanānuggahaṃ katvā rāhulakumāraṃ pabbājetvā nacirasseva kapilavatthupurato mallaraṭṭhe cārikaṃ caramāno anupiyaambavanaṃ agamāsi.
Our Bodhisatta, at that time, having departed from Tusita heaven, took conception in the womb of King Suddhodana's chief consort, and gradually attained growth. Having lived in the household for twenty-nine years, he went forth in the Great Renunciation, and gradually attained omniscience. Having spent seven times seven days at the Bodhi tree, he set in motion the Wheel of Dhamma in Isipatana Migadāya, and while doing good for the world, he arrived at Rājagaha. Having heard, "My son has come to Rājagaha," and his father having sent ten ministers with a retinue of a thousand thousand, saying, "Go, sirs, bring my son," he ordained them with the 'Ehi Bhikkhu' ordination. Being requested by Elder Kāḷudāyi to undertake a journey, he departed from Rājagaha with a retinue of twenty thousand bhikkhus, went to Kapilavatthu city, and at the gathering of his relatives, performed many wondrous psychic feats and delivered a varied Dhamma discourse, causing the great assembly to drink the nectar of Dhamma. On the second day, taking his bowl and robes, he stood at the city gate and, reflecting, "What is the custom of Omniscient Buddhas who have come to their family city?" and knowing, "It is the custom to go for alms from house to house," he went for alms from house to house. Having heard, "My son is going for alms," he preached the Dhamma to the King who had arrived. Having been led by him into his own dwelling, and having received honor and respect, he performed the necessary favors for his relatives there, ordained Prince Rāhula, and not long after, traveling from Kapilavatthu city in the Mallarāṭṭha, he went to Anupiya Ambavana.
Vào thời điểm đó, Bồ Tát của chúng ta cũng từ cõi trời Tusita giáng xuống, tái sinh vào bụng của hoàng hậu chính của vua Suddhodana, rồi dần dần trưởng thành. Sau khi sống trong cung điện hai mươi chín năm, Ngài xuất gia đại xả ly, rồi dần dần chứng đắc Toàn Giác trí tuệ. Sau khi trải qua bảy tuần lễ tại Bồ Đề Đạo Tràng, Ngài đã chuyển pháp luân tại Vườn Nai Isipatana, làm lợi ích cho thế gian. Khi Ngài đến Rājagaha, nghe tin “Con trai ta đã đến Rājagaha,” vua cha liền sai người: “Này các ngươi, hãy đi thỉnh con trai ta về.” Ngài đã cho mười vị quan, mỗi vị có một ngàn tùy tùng, xuất gia theo nghi thức “Ehibhikkhu”. Sau khi được Trưởng lão Kāḷudāyi thỉnh đi du hóa, Ngài đã rời Rājagaha với hai mươi ngàn Tỳ-kheo tùy tùng, đến thành Kapilavatthu. Tại cuộc hội ngộ với quyến thuộc, Ngài đã thực hiện nhiều phép thần thông, thuyết pháp vi diệu có thần thông, ban cho đại chúng nước cam lồ. Ngày hôm sau, Ngài cầm bát và y, đứng trước cổng thành, suy nghĩ: “Các vị Phật Toàn Giác khi đến thành phố của dòng tộc thường làm gì?” Ngài biết rằng “đi khất thực theo từng nhà là truyền thống,” nên Ngài đã đi khất thực theo từng nhà. Khi nhà vua nghe tin “Con trai ta đang đi khất thực,” Ngài đã đến, thuyết pháp cho nhà vua, rồi được nhà vua thỉnh vào cung điện. Sau khi được cung kính cúng dường, Ngài đã làm lợi ích cho quyến thuộc tại đó, cho vương tử Rāhula xuất gia. Không lâu sau, Ngài rời thành Kapilavatthu, du hóa trong xứ Mallaraṭṭha và đến rừng xoài Anupiya.
Tasmiṃ samaye suddhodanamahārājā sākiyajanaṃ sannipātetvā āha – ‘‘sace mama putto agāraṃ ajjhāvasissa, rājā abhavissa cakkavattī sattaratanasamannāgato.
At that time, King Suddhodana assembled the Sākiyan people and said, "If my son had remained in the household, he would have become a Universal Monarch, endowed with seven jewels.
Vào thời điểm đó, vua Suddhodana triệu tập dòng tộc Sakya và nói: “Nếu con trai ta ở lại đời sống gia đình, nó sẽ trở thành một Chuyển Luân Thánh Vương, có đủ bảy báu.
Nattāpi me rāhulakumāro khattiyagaṇena saddhiṃ taṃ parivāretvā acarissa, tumhepi etamatthaṃ jānātha.
My grandson, Prince Rāhula, would also have accompanied him, surrounded by a retinue of khattiyas. You too know this matter.
Cháu nội ta, vương tử Rāhula, cùng với các vương tử khác sẽ theo hầu nó. Các ngươi cũng biết điều này.”
Idāni pana me putto buddho jāto, khattiyāvassa parivārā hontu.
Now my son has become a Buddha. Let the khattiyas be his retinue.
“Nhưng bây giờ con trai ta đã thành Phật, hãy để những người thuộc dòng dõi Sát-đế-lỵ làm thị giả.
Tumhe ekekakulato ekekaṃ dārakaṃ dethā’’ti.
You should give one young man from each family.”
Các ngươi hãy mỗi gia tộc cho một người con trai.”
Evaṃ vutte ekappahāreneva sahassakhattiyakumārā pabbajiṃsu.
When this was said, a thousand Khattiya youths went forth at once.
Khi được nói như vậy, một ngàn vương tử Sát-đế-lỵ đã xuất gia cùng một lúc.
Tasmiṃ samaye mahānāmo kuṭumbasāmiko hoti.
At that time, Mahānāma was the head of the family.
Vào thời điểm đó, Mahānāma là người chủ gia đình.
So anuruddhasakkaṃ upasaṅkamitvā etadavoca – ‘‘etarahi, tāta anuruddha, abhiññātā abhiññātā sakyakumārā bhagavantaṃ pabbajitaṃ anupabbajanti, amhākaṃ kule natthi koci agārasmā anagāriyaṃ pabbajito.
So he approached Anuruddha Sakka and said this: “Now, dear Anuruddha, well-known Sakya youths are going forth after the Blessed One who has gone forth, but in our family, there is no one who has gone forth from home to homelessness.
Ông đến gặp Anuruddha dòng Sakya và nói điều này: “Này em Anuruddha, hiện nay các vương tử Sakya nổi tiếng lần lượt xuất gia theo Đức Thế Tôn, trong gia đình chúng ta chưa có ai từ bỏ gia đình, sống đời không gia đình.
Tena hi tvaṃ vā pabbaja, ahaṃ vā pabbajissāmī’’ti.
Therefore, either you go forth, or I will go forth.”
Vậy thì, hoặc em xuất gia, hoặc anh sẽ xuất gia.”
So tassa vacanaṃ sutvā gharāvāse ruciṃ akatvā attasattamo agārasmā anagāriyaṃ pabbajito.
Hearing his words, and not delighting in household life, he went forth from home to homelessness, he being the seventh one.
Nghe lời nói đó, ngài không còn ham thích đời sống tại gia, và là người thứ bảy, ngài đã từ bỏ gia đình, sống đời không gia đình.
Tassa pabbajjānukkamo saṅghabhedakakkhandhake (cūḷava. 330 ādayo) āgatova.
The sequence of his going forth is already mentioned in the Khandhaka on Schism (Cūḷava. 330 onwards).
Trình tự xuất gia của ngài đã được kể trong chương Saṅghabhedakakkhandhaka (Cūḷavagga 330 trở đi).
Evaṃ anupiyaambavanaṃ gantvā pabbajitesu pana tesu tasmiṃyeva antovasse bhaddiyatthero arahattaṃ pāpuṇi.
Now, when they had gone to Anupiya mango grove and gone forth, during that very rainy season, Thera Bhaddiya attained Arahantship.
Như vậy, sau khi các vị ấy đến rừng xoài Anupiya và xuất gia, trong chính mùa an cư ấy, trưởng lão Bhaddiya đã đắc quả A-la-hán.
Anuruddhatthero dibbacakkhuṃ nibbattesi, devadatto aṭṭha samāpattiyo nibbattesi, ānandatthero sotāpattiphale patiṭṭhāsi, bhagutthero ca kimilatthero ca pacchā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Thera Anuruddha developed the divine eye; Devadatta developed the eight attainments; Thera Ānanda was established in the fruit of stream-entry; Thera Bhagu and Thera Kimila attained Arahantship later.
Trưởng lão Anuruddha đã phát sinh thiên nhãn, Devadatta đã phát sinh tám thiền chứng, trưởng lão Ānanda đã an trú trong quả Dự lưu, còn trưởng lão Bhagu và trưởng lão Kimila về sau đã đắc quả A-la-hán.
Tesaṃ pana sabbesampi therānaṃ attano attano āgataṭṭhāne pubbapatthanābhinīhāro āgamissati.
As for all these Theras, their respective aspirations and resolutions from past lives will be recounted in their proper places.
Và đối với tất cả các vị trưởng lão ấy, lời nguyện và sự phát tâm trong quá khứ của mỗi vị sẽ được đề cập ở phần tương ứng.
Ayaṃ pana anuruddhatthero dhammasenāpatissa santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā cetiyaraṭṭhe pācīnavaṃsamigadāyaṃ gantvā samaṇadhammaṃ karonto satta mahāpurisavitakke vitakkesi, aṭṭhame kilamati.
This Thera Anuruddha, having received a meditation subject from the Dhamma-senāpati, went to Pācīṇavaṃsamigadāya in Cetīya country, and while practicing the ascetic's way, he pondered the seven thoughts of a great man; he struggled with the eighth.
Vị trưởng lão Anuruddha này, sau khi nhận đề mục thiền từ vị Tướng quân Chánh pháp, đã đến khu rừng Pācīnavaṃsamigadāya ở xứ Cetiya và trong khi thực hành sa-môn pháp, ngài đã suy tư về bảy đại nhân tầm, và gặp khó khăn ở tầm thứ tám.
Satthā ‘‘anuruddho aṭṭhame mahāpurisavitakke kilamatī’’ti ñatvā ‘‘tassa saṅkappaṃ pūressāmī’’ti tattha gantvā paññattavarabuddhāsane nisinno aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ pūretvā catupaccayasantosabhāvanārāmapaṭimaṇḍitaṃ mahāariyavaṃsapaṭipadaṃ (a. ni. 8.30) kathetvā ākāse uppatitvā bhesakalāvanameva gato.
The Teacher, knowing that “Anuruddha is struggling with the eighth thought of a great man,” and thinking “I will fulfill his aspiration,” went there, sat on the splendid Buddha-seat that had been spread, fulfilled the eighth thought of a great man, and having taught the practice of the Noble Lineage adorned with contentment in the four requisites and delight in meditation, he rose into the air and went to Bhesakalāvana.
Đức Thế Tôn, biết rằng: “Anuruddha đang gặp khó khăn ở đại nhân tầm thứ tám,” với ý định “Ta sẽ hoàn thiện tư duy cho vị ấy,” đã đến đó, ngồi trên bảo tọa Phật đã được soạn sẵn, hoàn thiện đại nhân tầm thứ tám, thuyết giảng về đại thánh chủng hành được trang hoàng bởi sự tri túc về bốn món vật dụng và sự hoan hỷ trong tu tập, rồi bay lên không trung và đi đến rừng Bhesakalāvana.
193. Chaṭṭhe uccākulikānanti ucce kule jātānaṃ.
193. In the sixth chapter, among those of high birth means born in a high family.
193. Trong đoạn thứ sáu, uccākulikānaṃ có nghĩa là những người sinh ra trong dòng dõi cao quý.
Bhaddiyoti anuruddhattherena saddhiṃ nikkhamanto sakyarājā.
Bhaddiya is the Sakyan king who went forth with Thera Anuruddha.
Bhaddiyo là vị vua dòng Sākya đã xuất gia cùng với trưởng lão Anuruddha.
Kāḷigodhāya puttoti kāḷavaṇṇā sā devī, godhāti panassā nāmaṃ.
Kāḷīgodhā's son means that queen was dark-skinned, and her name was Godhā.
Kāḷigodhāya putto có nghĩa là vị hoàng hậu ấy có nước da ngăm đen, còn Godhā là tên của bà.
Tasmā kāḷigodhāti vuccati, tassā puttoti attho.
Therefore, she is called Kāḷīgodhā; the meaning is her son.
Vì vậy, bà được gọi là Kāḷigodhā, và đây là con trai của bà.
Kasmā panāyaṃ uccākulikānaṃ aggoti vutto, kiṃ tato uccākulikatarā natthīti?
Why was he said to be foremost among those of high birth? Is there no one of higher birth than him?
Vậy tại sao vị này được gọi là bậc tối thượng trong số những người thuộc dòng dõi cao quý, chẳng lẽ không có ai thuộc dòng dõi cao quý hơn sao?
Āma natthi.
Indeed, there is not.
Đúng vậy, không có.
Tassa hi mātā sākiyānīnaṃ antare vayena sabbajeṭṭhikā, soyeva ca sākiyakule sampattaṃ rajjaṃ pahāya pabbajito.
His mother was the eldest among the Sakyan ladies in age, and he himself abandoned the kingship that fell to the Sakya family and went forth.
Bởi vì mẹ của ngài là người lớn tuổi nhất trong số các phu nhân dòng Sākya, và chính ngài đã từ bỏ vương vị đã đến tay trong dòng Sākya để xuất gia.
Tasmā uccākulikānaṃ aggoti vutto.
Therefore, he is called foremost among those of high birth.
Vì vậy, ngài được gọi là bậc tối thượng trong số những người thuộc dòng dõi cao quý.
Apica pubbapatthanānubhāvena cesa anupaṭipāṭiyā pañca jātisatāni rājakule nibbattitvā rajjaṃ kāresiyeva.
Moreover, by the power of his past aspiration, he successively ruled as king for five hundred existences in royal families.
Hơn nữa, nhờ năng lực của lời nguyện trong quá khứ, vị này đã liên tục tái sinh trong hoàng tộc suốt năm trăm đời và đã trị vì vương quốc.
Imināpi kāraṇena uccākulikānaṃ aggoti vutto.
For this reason too, he is called foremost among those of high birth.
Cũng vì lý do này mà ngài được gọi là bậc tối thượng trong số những người thuộc dòng dõi cao quý.
Pañhakamme panassa ayamanupubbikathā – ayampi hi atīte padumuttarabuddhakāle mahābhogakule nibbatto vuttanayeneva dhammassavanatthāya gato.
Regarding his questioning, this is the progressive story: In the past, during the time of Padumuttara Buddha, he was born into a wealthy family and went to listen to the Dhamma in the manner described.
Về vấn đề này, câu chuyện tuần tự của ngài như sau: Vị này, trong quá khứ vào thời Đức Phật Padumuttara, đã tái sinh trong một gia đình giàu có và đã đi nghe pháp như đã kể.
Taṃdivasaṃ satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ uccākulikānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate ekassa buddhassa sāsane uccākulikānaṃ bhikkhūnaṃ aggena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti tathāgataṃ nimantetvā satta divasāni buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā, ‘‘bhante, ahaṃ imassa dānassa phalena nāññaṃ sampattiṃ ākaṅkhāmi, anāgate pana ekassa buddhassa sāsane uccākulikānaṃ bhikkhūnaṃ aggo bhaveyya’’nti patthayitvā pādamūle nipajji.
On that day, seeing the Teacher place a certain monk in the foremost position among monks of high birth, he thought, "In the future, I too should be foremost among monks of high birth in the dispensation of a Buddha." He invited the Tathāgata and, having offered a great alms-giving for seven days to the Sangha led by the Buddha, he made this aspiration, prostrating himself at the Buddha's feet: "Venerable Sir, I do not desire any other fortune as the fruit of this alms-giving; but in the future, may I be the foremost among monks of high birth in the dispensation of a Buddha."
Vào ngày đó, thấy Đức Thế Tôn đặt một vị tỳ-khưu vào địa vị tối thượng trong số các tỳ-khưu thuộc dòng dõi cao quý, ngài đã nghĩ: “Trong tương lai, ta cũng nên trở thành bậc tối thượng trong số các tỳ-khưu thuộc dòng dõi cao quý trong giáo pháp của một vị Phật,” rồi thỉnh mời Như Lai và cúng dường đại thí đến Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu trong bảy ngày, sau đó phủ phục dưới chân Ngài và phát nguyện: “Bạch Thế Tôn, với quả của sự cúng dường này, con không mong cầu một tài sản nào khác, mà chỉ mong trong tương lai, trong giáo pháp của một vị Phật, con sẽ trở thành bậc tối thượng trong số các tỳ-khưu thuộc dòng dõi cao quý.”
Satthā anāgataṃ olokento samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘samijjhissati te idaṃ kammaṃ, ito kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tvaṃ tassa sāsane uccākulikānaṃ bhikkhūnaṃ aggo bhavissasī’’ti byākaritvā bhattānumodanaṃ katvā vihāraṃ agamāsi.
The Teacher, looking into the future and seeing that it would be fulfilled, declared: "This deed of yours will be fulfilled. After one hundred thousand aeons from now, a Buddha named Gotama will arise, and you will be the foremost among monks of high birth in his dispensation." Having blessed the meal, the Teacher returned to the monastery.
Đức Thế Tôn, nhìn về tương lai và thấy rằng điều đó sẽ thành tựu, đã thọ ký rằng: “Việc làm này của con sẽ thành tựu, sau một trăm ngàn kiếp kể từ đây, một vị Phật tên là Gotama sẽ xuất hiện, con sẽ trở thành bậc tối thượng trong số các tỳ-khưu thuộc dòng dõi cao quý trong giáo pháp của vị ấy,” rồi thuyết pháp tùy hỷ sau bữa ăn và trở về tịnh xá.
Sopi taṃ byākaraṇaṃ labhitvā uccākulikasaṃvattanikakammaṃ pucchitvā dhammāsanāni kāretvā tesu paccattharaṇāni santharāpetvā dhammabījaniyo dhammakathikavaṭṭaṃ uposathāgāre padīpateladānanti evaṃ yāvajīvaṃ bahuvidhaṃ kalyāṇakammaṃ katvā tattha kālakato devesu ca manussesu ca saṃsaranto kassapadasabalassa ca amhākañca bhagavato antare bārāṇasiyaṃ kuṭumbiyaghare nibbatto.
He, having received that prophecy, inquired about the deeds conducive to high birth, made Dhamma-seats, had cushions spread on them, offered Dhamma-fans, and gave lamps and oil in the Uposatha-hall as part of the duties of a Dhamma-speaker. Thus, having performed various wholesome deeds throughout his life, he passed away from there and, wandering among gods and humans, was reborn in a householder's family in Bārāṇasī, during the interval between Kassapa the Ten-Powered One and our Blessed One.
Vị ấy, sau khi nhận được lời thọ ký, đã hỏi về các việc làm dẫn đến dòng dõi cao quý, rồi cho làm các pháp tòa, cho trải thảm lên đó, cúng dường quạt pháp, các vật dụng cho pháp sư, và cúng dường dầu đèn trong nhà trai giới. Như vậy, ngài đã làm nhiều loại thiện nghiệp suốt đời, sau khi mệnh chung ở đó, đã luân hồi trong cõi trời và cõi người, và trong khoảng thời gian giữa Đức Thập Lực Kassapa và Đức Thế Tôn của chúng ta, ngài đã tái sinh trong một gia đình trưởng giả ở Bārāṇasī.
Tena ca samayena sambahulā paccekabuddhā gandhamādanapabbatā āgamma bārāṇasiyaṃ gaṅgāya tīre phāsukaṭṭhāne nisīditvā piṇḍapātaṃ paribhuñjanti.
At that time, many Paccekabuddhas, coming from Gandhamādana mountain, would sit in a suitable place on the bank of the Gaṅgā in Bārāṇasī and partake of their alms-food.
Vào thời điểm đó, nhiều vị Phật Độc Giác từ núi Gandhamādana đến ngồi ở một nơi dễ chịu bên bờ sông Gaṅgā ở Bārāṇasī và thọ thực vật thực khất thực.
So kuṭumbiyo tesaṃ nibaddhameva tasmiṃ ṭhāne bhattavissaggakaraṇaṃ ñatvā aṭṭha pāsāṇaphalakāni attharitvā yāvajīvaṃ paccekabuddhe upaṭṭhahi.
That householder, knowing that they regularly served meals at that place, spread eight stone slabs and attended to the Paccekabuddhas throughout his life.
Vị trưởng giả ấy, biết rằng các ngài thường xuyên đến nơi đó để thọ thực, đã cho trải tám tấm đá và hộ độ các vị Phật Độc Giác suốt đời.
Athekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthunagare khattiyakule nibbatti.
Then, after wandering among gods and humans for one Buddha-interval, he was reborn in a Khattiya family in Kapilavatthu city during this Buddha's arising.
Sau đó, ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một Phật kỳ, và trong thời Đức Phật hiện tại, ngài đã tái sinh trong dòng dõi Sát-đế-lỵ ở thành Kapilavatthu.
Nāmaggahaṇadivase cassa bhaddiyakumāroti nāmaṃ akaṃsu.
On the day of naming, they named him Bhaddiya Kumāra.
Vào ngày đặt tên, ngài được đặt tên là Bhaddiyakumāra.
So vayaṃ āgamma heṭṭhā anuruddhasutte vuttanayeneva channaṃ khattiyānaṃ abbhantaro hutvā satthari anupiyaambavane viharante satthu santike pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇi.
When he came of age, he was among the six Khattiyas, as mentioned below in the Anuruddha Sutta, and while the Teacher was residing in the Anupiya Mango Grove, he went forth from the Teacher and attained Arahantship.
Khi đến tuổi trưởng thành, ngài đã là một trong sáu vị Sát-đế-lỵ như đã nói trong kinh Anuruddha ở phần trước, và khi Đức Thế Tôn đang trú tại rừng xoài Anupiya, ngài đã xuất gia với Đức Thế Tôn và đắc quả A-la-hán.
Atha satthā aparabhāge jetavanamahāvihāre viharanto ‘‘mama sāsane uccākulikānaṃ kāḷigodhāya putto bhaddiyatthero aggo’’ti aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Later, the Teacher, while residing in the Mahāvihāra of Jetavana, placed him in the foremost position, saying, "Among those of high birth in my Dispensation, Thera Bhaddiya, Kāḷīgodhā's son, is the foremost."
Về sau, khi Đức Thế Tôn đang trú tại đại tịnh xá Jetavana, Ngài đã đặt ngài vào địa vị tối thượng: “Trong giáo pháp của ta, trưởng lão Bhaddiya, con trai của Kāḷigodhā, là bậc tối thượng trong số những người thuộc dòng dõi cao quý.”
194. Sattame mañjussarānanti madhurassarānaṃ.
194. In the seventh chapter, of pleasant voice means having a sweet voice.
194. Trong đoạn thứ bảy, mañjussarānaṃ có nghĩa là những người có giọng nói ngọt ngào.
Lakuṇḍakabhaddiyoti ubbedhena rasso, nāmena bhaddiyo.
Lakuṇḍaka Bhaddiya means short in stature, and named Bhaddiya.
Lakuṇḍakabhaddiyo có nghĩa là người có vóc dáng thấp lùn, tên là Bhaddiya.
Tassāpi pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto vuttanayeneva dhammassavanatthāya vihāraṃ gato.
For him too, this is the story in due order regarding his question-karma. Indeed, he too, during the time of Padumuttara Buddha, was born into a wealthy family in the city of Haṃsavatī and went to the monastery to listen to the Dhamma, in the manner already stated.
Đối với câu hỏi về nghiệp của vị ấy, đây là câu chuyện tuần tự – vị này, vào thời Đức Phật Padumuttara, sinh ra trong một gia đình đại phú tại thành phố Haṃsavatī, và theo cách đã nói, đã đến tinh xá để nghe Pháp.
Tasmiṃ samaye satthāraṃ ekaṃ mañjussaraṃ bhikkhuṃ etadagge ṭhapentaṃ disvā ‘‘aho vatāhampi anāgate ayaṃ bhikkhu viya ekassa buddhassa sāsane mañjussarānaṃ bhikkhūnaṃ aggo bhaveyya’’nti cittaṃ uppādetvā satthāraṃ nimantetvā satta divasāni buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā, ‘‘bhante, ahaṃ imassa dānassa phalena na aññaṃ sampattiṃ ākaṅkhāmi, anāgate pana ekassa buddhassa sāsane mañjussarānaṃ bhikkhūnaṃ aggo bhaveyya’’nti patthayitvā satthupādamūle nipajji.
At that time, seeing the Teacher placing a bhikkhu with a sweet voice at the forefront of those possessing a sweet voice, he conceived the thought, "Oh, may I too in the future become foremost among bhikkhus with sweet voices in the dispensation of a Buddha, like this bhikkhu!" Having invited the Teacher and offered a great alms-giving for seven days to the Sangha, headed by the Buddha, he made a wish: "Venerable Sir, I do not desire any other fortune as a result of this offering; in the future, may I become foremost among bhikkhus with sweet voices in the dispensation of a Buddha!" and lay down at the feet of the Teacher.
Vào thời điểm đó, khi thấy Đức Bổn Sư đặt một vị Tỳ-khưu có giọng nói du dương vào địa vị tối thượng này, vị ấy đã khởi tâm nguyện: “Ôi, ước gì trong tương lai tôi cũng sẽ trở thành vị Tỳ-khưu có giọng nói du dương tối thượng trong giáo pháp của một Đức Phật, giống như vị Tỳ-khưu này!” Sau đó, vị ấy đã thỉnh Đức Bổn Sư và cúng dường đại thí trong bảy ngày cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu, rồi nguyện rằng: “Bạch Thế Tôn, con không mong cầu bất kỳ tài sản nào khác với quả báo của sự cúng dường này, nhưng trong tương lai, con nguyện sẽ là vị Tỳ-khưu có giọng nói du dương tối thượng trong giáo pháp của một Đức Phật.” Sau khi nguyện xong, vị ấy đã quỳ xuống dưới chân Đức Bổn Sư.
Satthā anāgataṃ olokento samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘samijjhissati te idaṃ kammaṃ, ito kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tvaṃ tassa sāsane mañjussarānaṃ bhikkhūnaṃ aggo bhavissasī’’ti byākaritvā vihāraṃ agamāsi.
The Teacher, looking into the future and seeing that his aspiration would be fulfilled, declared: "This deed of yours will be fulfilled. One hundred thousand aeons from now, a Buddha named Gotama will arise, and you will be foremost among bhikkhus with sweet voices in his dispensation," and then went to the monastery.
Đức Bổn Sư, khi quán xét tương lai và thấy rằng điều đó sẽ thành tựu, đã thọ ký: “Nghiệp này của con sẽ thành tựu. Sau một trăm ngàn đại kiếp nữa, một Đức Phật tên Gotama sẽ xuất hiện, và con sẽ là vị tối thượng trong số các Tỳ-khưu có giọng nói du dương trong giáo pháp của Ngài.” Sau đó, Đức Bổn Sư đã trở về tinh xá.
Sopi taṃ byākaraṇaṃ labhitvā yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā tato kālakato devesu ca manussesu ca saṃsaranto vipassīsammāsambuddhakāle cittapattakokilo nāma hutvā kheme migadāye vasanto ekadivasaṃ himavantaṃ gantvā madhuraṃ ambaphalaṃ tuṇḍena gahetvā āgacchanto bhikkhusaṅghaparivutaṃ satthāraṃ disvā cintesi – ‘‘ahaṃ aññesu divasesu rittako tathāgataṃ passāmi, ajja pana me imaṃ ambapakkaṃ puttakānaṃ atthāya āgataṃ.
He too, having received that prophecy, performed wholesome deeds throughout his life, and after passing away from there, he wandered through deva and human realms. During the time of Vipassī Sammāsambuddha, he was born as Cittapattakokila and lived in the Khemaka deer park. One day, he went to the Himālaya, took a sweet mango fruit in his beak, and as he returned, he saw the Teacher surrounded by the Saṅgha. He thought: "On other days, I see the Tathāgata empty-handed, but today I have this ripe mango for my children.
Vị ấy, sau khi nhận được lời thọ ký đó, đã thực hành các thiện nghiệp suốt đời, rồi sau khi mạng chung, đã luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Phật Chánh Đẳng Chánh Giác Vipassī, vị ấy sinh làm một con chim cu Cittapattakokila (chim cu có cánh sặc sỡ), sống trong rừng nai Khemā. Một ngày nọ, khi đi đến dãy núi Himavanta, ngậm một quả xoài ngọt trong mỏ và đang bay về, vị ấy thấy Đức Bổn Sư được Tăng đoàn vây quanh. Vị ấy nghĩ: “Những ngày khác, ta thấy Đức Như Lai khi không mang gì. Nhưng hôm nay, ta đang mang quả xoài chín này về cho con của ta.
Tesaṃ aññampi āharitvā dassāmi, imaṃ pana dasabalassa dātuṃ vaṭṭatī’’ti otaritvā ākāse carati.
I will bring them other fruits; but this one is fitting to be given to the Dasabala." He descended and flew in the sky.
Ta sẽ tìm thứ khác mang về cho chúng, còn quả này thì nên cúng dường cho Đức Thập Lực.” Nói rồi, nó bay xuống và di chuyển trên không trung.
Satthā tassa cittaṃ ñatvā asokattheraṃ nāma upaṭṭhākaṃ olokesi.
The Teacher, knowing his thought, looked at his attendant, named Thera Asoka.
Đức Bổn Sư, biết được ý nghĩ của nó, đã nhìn vị Trưởng lão thị giả tên Asoka.
So pattaṃ nīharitvā satthu hatthe ṭhapesi.
He took out the alms-bowl and placed it in the Teacher's hand.
Vị ấy đưa bát ra và đặt vào tay Đức Bổn Sư.
So kokilo dasabalassa patte ambapakkaṃ patiṭṭhāpesi.
The cuckoo placed the mango fruit in the Dasabala's alms-bowl.
Con chim cu đó đã đặt quả xoài vào bát của Đức Thập Lực.
Satthā tattheva nisīditvā taṃ paribhuñji.
The Teacher sat right there and partook of it.
Đức Bổn Sư đã ngồi ngay tại đó và thọ dụng quả xoài.
Kokilo pasannacitto punappunaṃ dasabalassa guṇe āvajjetvā dasabalaṃ vanditvā attano kulāvakaṃ gantvā sattāhaṃ pītisukhena vītināmesi.
The cuckoo, with a delighted mind, reflected repeatedly on the virtues of the Dasabala, paid homage to the Dasabala, and went to his nest, spending seven days in joy and happiness.
Con chim cu, với tâm hoan hỷ, đã niệm tưởng công đức của Đức Thập Lực hết lần này đến lần khác, đảnh lễ Đức Thập Lực rồi trở về tổ của mình, trải qua bảy ngày trong niềm hoan hỷ và an lạc.
Ettakaṃ tasmiṃ attabhāve kalyāṇakammaṃ, imināssa kammena saro madhuro ahosi.
This was the wholesome deed in that existence, and through this karma, his voice became sweet.
Đó là thiện nghiệp của nó trong kiếp đó, nhờ nghiệp này mà giọng nói của nó trở nên du dương.
Kassapasammāsambuddhakāle pana cetiye āraddhe ‘‘kiṃpamāṇaṃ karoma?
However, during the time of Kassapa Sammāsambuddha, when a cetiya was being built and it was asked, "What size should we make it?
Vào thời Đức Phật Chánh Đẳng Chánh Giác Kassapa, khi một bảo tháp được khởi công, người ta hỏi: “Chúng ta nên làm kích thước bao nhiêu?”
Sattayojanappamāṇaṃ.
Seven yojanas in height.
“Kích thước bảy dojana.”
Atimahantaṃ etaṃ, chayojanaṃ karoma.
This is too large. Let's make it six yojanas.
“Cái đó quá lớn, chúng ta hãy làm sáu dojana.”
Idampi atimahantaṃ, pañcayojanaṃ karoma, catuyojanaṃ, tiyojanaṃ, dviyojana’’nti vutte ayaṃ tadā jeṭṭhavaḍḍhakī hutvā ‘‘etha, bho, anāgate sukhapaṭijaggiyaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā rajjuṃ ādāya parikkhipanto gāvutamattake ṭhatvā ‘‘ekekaṃ mukhaṃ gāvutaṃ gāvutaṃ hotu, cetiyaṃ yojanāvaṭṭaṃ yojanubbedhaṃ bhavissatī’’ti āha.
This is also too large; let's make it five yojanas, four yojanas, three yojanas, two yojanas," he, being the chief carpenter at that time, said, "Come, sirs, it is fitting to make it easy to maintain in the future!" He took a rope and, marking it out, stopped at one gāvuta, saying, "Let each face be one gāvuta long, and the cetiya will be one yojana in circumference and one yojana in height."
“Cái này cũng quá lớn, chúng ta hãy làm năm dojana, bốn dojana, ba dojana, hai dojana.” Khi được nói như vậy, vị này, lúc đó là một thợ mộc trưởng, đã nói: “Này các ngài, nên làm để tiện chăm sóc trong tương lai.” Nói rồi, vị ấy cầm dây và khoanh tròn, dừng lại ở khoảng một gāvuta và nói: “Mỗi mặt hãy là một gāvuta, bảo tháp sẽ có chu vi một dojana và chiều cao một dojana.”
Te tassa vacane aṭṭhaṃsu.
They followed his words.
Họ đã tuân theo lời của vị ấy.
Iti appamāṇassa buddhassa pamāṇaṃ akāsīti.
Thus, he measured the immeasurable Buddha.
Như vậy, vị ấy đã đặt ra kích thước cho một Đức Phật vô lượng.
Tena kammena nibbattanibbattaṭṭhāne aññehi hīnatarappamāṇo ahosi.
Due to that karma, he was of a smaller stature than others in every existence he was reborn into.
Do nghiệp đó, ở mỗi nơi vị ấy tái sinh, kích thước của vị ấy đều thấp kém hơn những người khác.
So amhākaṃ satthu kāle sāvatthiyaṃ mahābhogakule nibbatti.
In the time of our Teacher, he was reborn into a wealthy family in Sāvatthī.
Vị ấy đã tái sinh vào thời Đức Bổn Sư của chúng ta, trong một gia đình đại phú ở Sāvatthī.
‘‘Bhaddiyo’’tissa nāmaṃ akaṃsu.
They named him "Bhaddiya."
Họ đặt tên cho vị ấy là Bhaddiya.
So vayappatto satthari jetavanamahāvihāre paṭivasante vihāraṃ gantvā dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ pāpuṇi.
When he came of age, and the Teacher was residing in the Jetavana Mahāvihāra, he went to the monastery, heard the Dhamma discourse, gained faith, and, having gone forth into homelessness, received a meditation subject from the Teacher. Practicing insight meditation, he attained Arahantship.
Khi đến tuổi trưởng thành, Đức Bổn Sư đang trú tại Đại tinh xá Jetavana, vị ấy đã đến tinh xá, nghe Pháp, phát sinh tín tâm, xuất gia, nhận đề mục thiền từ Đức Bổn Sư, và thực hành thiền quán, đạt đến A-la-hán quả.
Atha naṃ satthā aparabhāge ariyavaragaṇamajjhe nisinno mañjussarānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Later, the Teacher, sitting among the assembly of noble ones, placed him in the foremost position among bhikkhus with sweet voices.
Sau đó, Đức Bổn Sư, khi ngồi giữa hội chúng các bậc Thánh cao quý, đã đặt vị ấy vào địa vị tối thượng trong số các Tỳ-khưu có giọng nói du dương.
195. Aṭṭhame sīhanādikānanti sīhanādaṃ nadantānaṃ.
195. In the eighth, sīhanādikānaṃ means of those who roar the lion's roar.
195. Ở điều thứ tám, sīhanādikānaṃ nghĩa là của những người rống tiếng sư tử.
Piṇḍolabhāradvājoti so kira arahattaṃ pattadivase avāpuraṇaṃ ādāya vihārena vihāraṃ pariveṇena pariveṇaṃ gantvā ‘‘yassa magge vā phale vā kaṅkhā atthi, so maṃ pucchatū’’ti sīhanādaṃ nadanto vicari.
Piṇḍolabhāradvāja – it is said that on the day he attained Arahantship, he took his door-opener and went from monastery to monastery, from cell to cell, roaring a lion's roar, saying, "Whoever has doubts regarding the path or the fruit, let him ask me."
Piṇḍolabhāradvāja – nghe nói, vào ngày đạt A-la-hán quả, vị ấy cầm cây gậy mở cửa, đi từ tinh xá này đến tinh xá khác, từ khu tịnh xá này đến khu tịnh xá khác, rống tiếng sư tử mà nói: “Ai còn nghi ngờ về Đạo hay Quả, hãy hỏi ta!”
Buddhānampi purato ṭhatvā ‘‘imasmiṃ, bhante, sāsane katabbakiccaṃ mayhaṃ matthakaṃ patta’’nti sīhanādaṃ nadi.
He also stood before the Buddhas and roared a lion's roar, saying, "Venerable Sir, the task to be done in this dispensation has been accomplished by me."
Vị ấy cũng đứng trước chư Phật và rống tiếng sư tử: “Bạch Thế Tôn, việc cần làm trong giáo pháp này đã hoàn thành đối với con.”
Tasmā sīhanādikānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among those who roar the lion's roar.
Do đó, vị ấy được gọi là tối thượng trong số những người rống tiếng sư tử.
Pañhakamme panassa ayamanupubbikathā – ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle pabbatapāde sīhayoniyaṃ nibbatto.
Regarding his question-karma, this is the story in due order – it is said that during the time of Padumuttara Buddha, he was born as a lion at the foot of a mountain.
Đối với câu hỏi về nghiệp của vị ấy, đây là câu chuyện tuần tự – nghe nói, vị ấy vào thời Đức Phật Padumuttara, sinh ra trong loài sư tử dưới chân núi.
Satthā paccūsasamaye lokaṃ volokento tassa hetusampattiṃ disvā haṃsavatiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ sīhe gocarāya pakkante tassa vasanaguhaṃ pavisitvā ākāse pallaṅkaṃ ābhujitvā nirodhaṃ samāpajjitvā nisīdi.
The Teacher, observing the world at dawn, saw his causal conditions for spiritual attainment. After going for alms in Haṃsavatī, and after the meal, when the lion had gone out to forage, the Teacher entered its dwelling cave, sat cross-legged in the air, and entered into nirodha-samāpatti.
Đức Bổn Sư, vào buổi sáng sớm, khi quán xét thế gian, thấy được nhân duyên thành tựu của vị ấy, đã đi khất thực ở Haṃsavatī, rồi sau bữa ăn, khi các con sư tử đã đi kiếm mồi, Ngài đã vào hang trú ngụ của nó, kiết già trên không trung, nhập Diệt tận định mà ngồi.
Sīho gocaraṃ labhitvā nivatto guhādvāre ṭhito antoguhāyaṃ dasabalaṃ nisinnaṃ disvā ‘‘mama vasanaṭṭhānaṃ āgantvā añño satto nisīdituṃ samattho nāma natthi, mahanto vatāyaṃ puriso, yo antoguhāyaṃ pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno.
The lion, having obtained its prey, returned and stood at the cave entrance. Seeing the Dasabala seated inside the cave, he thought: "No other being is capable of coming to my dwelling place and sitting here. This is indeed a great being, who is seated cross-legged inside the cave.
Con sư tử, sau khi kiếm được mồi và quay về, đứng ở cửa hang, thấy Đức Thập Lực đang ngồi bên trong hang, liền nghĩ: “Không có sinh vật nào khác có thể đến nơi ta trú ngụ mà ngồi được. Quả là một người vĩ đại, người đang kiết già ngồi trong hang.
Sarīrappabhāpissa samantā pharitvā gatā, mayā evarūpaṃ acchariyaṃ nadiṭṭhapubbaṃ.
The radiance of his body has spread all around. I have never seen such a wonder before.
Ánh sáng thân thể của Ngài lan tỏa khắp nơi, ta chưa từng thấy điều kỳ diệu như vậy trước đây.
Ayaṃ puriso imasmiṃ loke pūjaneyyānaṃ aggo bhavissati, mayāpissa yathāsatti yathābalaṃ sakkāraṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti jalajathalajāni nānākusumāni āharitvā bhūmito yāva nisinnapallaṅkaṭṭhānā pupphāsanaṃ santharitvā sabbarattiṃ sammukhaṭṭhāne tathāgataṃ namassamāno aṭṭhāsi.
This person will be the foremost among those worthy of veneration in this world. It is fitting for me to pay homage to him according to my ability and strength." He brought various flowers, both aquatic and terrestrial, and spread a flower seat from the ground up to the place where the cross-legged posture was taken, and stood all night in front of the Tathāgata, paying homage.
Người này chắc chắn là bậc tối thượng đáng được tôn kính trong thế gian này, ta cũng nên cúng dường Ngài tùy theo khả năng và sức lực của mình.” Nghĩ rồi, nó mang các loại hoa sen trên cạn và dưới nước đến, trải thành một tòa hoa từ mặt đất cho đến chỗ ngồi kiết già của Đức Như Lai, và suốt đêm đứng trước mặt Ngài để đảnh lễ.
Punadivase purāṇapupphāni apanetvā navapupphehi āsanaṃ santhari.
The next day, he removed the old flowers and spread a seat with new flowers.
Ngày hôm sau, nó dọn bỏ những bông hoa cũ và trải tòa hoa mới bằng những bông hoa tươi.
Eteneva niyāmena satta divasāni pupphāsanaṃ paññāpetvā balavapītisomanassaṃ nibbattetvā guhādvāre ārakkhaṃ gaṇhi.
In this same manner, for seven days, he arranged a flower seat, generated strong joy and happiness, and stood guard at the cave entrance.
Cứ theo cách này, nó đã trải tòa hoa trong bảy ngày, phát sinh niềm hoan hỷ và hân hoan mạnh mẽ, rồi canh gác ở cửa hang.
Sattame divase satthā nirodhato vuṭṭhāya guhādvāre aṭṭhāsi.
On the seventh day, the Teacher emerged from nirodha-samāpatti and stood at the cave entrance.
Vào ngày thứ bảy, Đức Bổn Sư xuất khỏi Diệt tận định và đứng ở cửa hang.
Sīhopi migarājā tathāgataṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā paṭikkamitvā aṭṭhāsi.
The lion king, too, circumambulated the Tathāgata three times, paid homage at the four cardinal points, and then withdrew and stood.
Sư tử chúa cũng nhiễu quanh Đức Như Lai ba lần, đảnh lễ ở bốn phương rồi lùi lại đứng yên.
Satthā ‘‘vaṭṭissati ettako upanissayo etassā’’ti vehāsaṃ abbhuggantvā vihārameva gato.
The Teacher, thinking, "This much causal condition will suffice for him," rose into the air and went back to the monastery.
Đức Bổn Sư nghĩ: “Chừng đó duyên lành là đủ cho nó,” rồi bay lên không trung và trở về tinh xá.
Sopi sīho buddhaviyogena dukkhito kālaṃ katvā haṃsavatīnagare mahāsālakule paṭisandhiṃ gaṇhitvā vayappatto ekadivasaṃ nagaravāsīhi saddhiṃ vihāraṃ gantvā dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ sīhanādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā vuttanayeneva sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā satthārā samijjhanabhāvaṃ disvā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā tattha kālakato devesu ca manussesu ca saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare brāhmaṇamahāsālakule nibbatti.
That lion, saddened by the departure of the Buddha, passed away and took rebirth in a noble family in the city of Haṃsavatī. When he came of age, one day, he went to the monastery with the city dwellers and, while listening to the Dhamma discourse, he saw the Teacher placing a bhikkhu in the foremost position among those who roar the lion's roar. In the manner already stated, he offered a great alms-giving for seven days, wished for that position, and after being prophesied by the Teacher that his aspiration would be fulfilled, he performed wholesome deeds throughout his life. After passing away from there, he wandered through deva and human realms, and in this Buddha-era, he was reborn into a wealthy Brahmin family in the city of Rājagaha.
Con sư tử đó, đau khổ vì xa Đức Phật, sau khi mạng chung, đã tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn đại phú ở thành phố Haṃsavatī. Khi đến tuổi trưởng thành, một ngày nọ, cùng với cư dân thành phố, nó đã đến tinh xá, nghe Pháp. Khi thấy Đức Bổn Sư đặt một vị Tỳ-khưu vào địa vị tối thượng trong số những người rống tiếng sư tử, vị ấy đã cúng dường đại thí trong bảy ngày theo cách đã nói, rồi nguyện cầu địa vị đó. Sau khi Đức Bổn Sư thấy rằng điều đó sẽ thành tựu và thọ ký, vị ấy đã làm thiện nghiệp suốt đời, rồi sau khi mạng chung ở đó, đã luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời Đức Phật hiện tại, vị ấy đã tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn đại phú ở thành phố Rājagaha.
Nāmena bhāradvājo nāma ahosi.
By name, he was Bhāradvāja.
Tên của ông là Bhāradvāja.
So vayappatto tayo vede uggahetvā pañca māṇavasatāni mante vācento vicarati.
Having reached maturity, he learned the three Vedas and wandered teaching mantras to five hundred pupils.
Khi đến tuổi trưởng thành, ông đã học thuộc ba kinh Veda và đi khắp nơi để dạy các thần chú cho năm trăm học trò.
So attano jeṭṭhakabhāvena nimantanaṭṭhānesu sabbesaṃ bhikkhaṃ sayameva sampaṭicchi.
Due to his seniority, he himself accepted alms for everyone at places of invitation.
Do là người lớn tuổi nhất, ông tự mình nhận tất cả thức ăn khất thực ở những nơi được mời.
Eso kira īsakaṃ loladhātuko ahosi.
He was, it is said, somewhat greedy by nature.
Ông ấy dường như có chút tính tham ăn.
So tehi māṇavehi saddhiṃ ‘‘kuhiṃ yāgu kuhiṃ bhatta’’nti yāgubhattakhajjakāneva pariyesamāno carati.
With those pupils, he wandered about, constantly asking, “Where is gruel? Where is food?” seeking only gruel, food, and other edibles.
Ông ấy cùng với các học trò cứ đi tìm kiếm cháo, cơm và đồ ăn vặt, hỏi: "Cháo ở đâu, cơm ở đâu?".
So gatagataṭṭhāne piṇḍameva paṭimānento caratīti piṇḍolabhāradvājoteva paññāyi.
Because he wandered about, expecting alms food wherever he went, he became known as Piṇḍola Bhāradvāja.
Vì ông ấy cứ đi khắp nơi chỉ mong đợi thức ăn khất thực, nên ông được biết đến là Piṇḍola Bhāradvāja.
So ekadivasaṃ satthari rājagahamanuppatte dhammakathaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ pāpuṇi.
One day, when the Teacher had arrived at Rājagaha, he, having heard a Dhamma talk, gained faith and went forth into homelessness. Engaging in vipassanā practice, he attained arahatta.
Một ngày nọ, khi Đức Bổn Sư đến Rājagaha, ông đã nghe pháp thoại, phát khởi niềm tin, xuất gia, và thực hành thiền quán, rồi đạt đến A-la-hán quả.
Arahattaṃ pattavelāyameva avāpuraṇaṃ ādāya vihārena vihāraṃ pariveṇena pariveṇaṃ gantvā ‘‘yassa magge vā phale vā kaṅkhā atthi, so maṃ pucchatū’’ti sīhanādaṃ nadanto vicari.
At the very moment he attained arahatta, he took his alms bowl and went from monastery to monastery, from precinct to precinct, roaring like a lion, “Whoever has doubts about the path or the fruit, let him ask me!”
Vào lúc đạt A-la-hán quả, ông cầm cái chốt cửa đi từ tu viện này sang tu viện khác, từ khu tịnh xá này sang khu tịnh xá khác, và rống tiếng sư tử rằng: “Ai có nghi ngờ về đạo lộ hay quả vị, hãy hỏi tôi!”
So ekadivasaṃ rājagahaseṭṭhinā veḷuparamparāya ussāpetvā ākāse laggitaṃ jayasumanavaṇṇaṃ candanasārapattaṃ iddhiyā ādāya sādhukāraṃ dadantena mahājanena parivuto vihāraṃ āgantvā tathāgatassa hatthe ṭhapesi.
One day, he miraculously took a sandalwood leaf, the color of a jasmin flower, which had been raised into the air by the rich man of Rājagaha with a bamboo pole, and, surrounded by the populace who were shouting their applause, came to the monastery and placed it in the Tathāgata’s hand.
Một ngày nọ, ông đã dùng thần thông lấy được một chiếc bát gỗ đàn hương màu hoa lài treo lơ lửng trên không trung do vị trưởng giả ở Rājagaha dùng một cây sào tre dài để treo lên, rồi ông quay về tu viện, được đại chúng tán thán vây quanh, và đặt chiếc bát vào tay Như Lai.
Satthā jānantova paṭipucchi – ‘‘kuto te, bhāradvāja, ayaṃ patto laddho’’ti?
The Teacher, knowing, asked in return, “From where did you get this leaf, Bhāradvāja?”
Đức Bổn Sư, dù đã biết, vẫn hỏi lại: “Này Bhāradvāja, chiếc bát này con lấy từ đâu?”
So laddhakāraṇaṃ kathesi.
He recounted how he obtained it.
Ông ấy đã kể lại nguyên do có được chiếc bát.
Satthā ‘‘tvaṃ evarūpaṃ uttarimanussadhammaṃ mahājanassa dassesi, akattabbaṃ tayā kata’’nti anekapariyāyena vigarahitvā ‘‘na, bhikkhave, gihīnaṃ uttarimanussadhammaṃ iddhipāṭihāriyaṃ dassetabbaṃ, yo dasseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 252) sikkhāpadaṃ paññāpesi.
The Teacher, having censured him in many ways, saying, “You displayed such a superhuman Dhamma to the public; what you have done should not have been done,” laid down the training rule, “Bhikkhus, superhuman Dhamma, the power of psychic abilities, should not be displayed to laypeople. Whoever displays it commits a dukkaṭa offense.”
Đức Bổn Sư đã quở trách ông bằng nhiều cách, nói rằng: “Con đã biểu diễn một pháp thượng nhân như vậy cho đại chúng, con đã làm điều không nên làm,” rồi Ngài chế định học giới: “Này các tỳ-khưu, không được biểu diễn thần thông, pháp thượng nhân cho hàng cư sĩ. Ai biểu diễn, phạm tội dukkaṭa.”
Atha bhikkhusaṅghamajjhe kathā udapādi – ‘‘sīhanādiyatthero arahattaṃ pattadivase bhikkhusaṅghamajjhe ‘yassa magge vā phale vā kaṅkhā atthi, so maṃ pucchatū’ti kathesi.
Then, a discussion arose among the Sangha of bhikkhus, “On the day the Elder Piṇḍola Bhāradvāja attained arahatta, he declared among the Sangha of bhikkhus, ‘Whoever has doubts about the path or the fruit, let him ask me!’
Sau đó, trong tăng đoàn đã khởi lên câu chuyện: “Trưởng lão Sīhanādīya (Người rống tiếng sư tử) vào ngày đạt A-la-hán quả đã nói giữa tăng đoàn rằng: ‘Ai có nghi ngờ về đạo lộ hay quả vị, hãy hỏi tôi.’
Buddhānampi sammukhe attano arahattappattiṃ kathesi, aññe sāvakā tuṇhī ahesuṃ.
He declared his attainment of arahatta even in the presence of the Buddhas, while other disciples remained silent.
Ông ấy đã tuyên bố sự chứng đắc A-la-hán của mình ngay trước Đức Phật, trong khi các vị đệ tử khác thì im lặng.
Attano sīhanādiyabhāveneva mahājanassa pasādaṃ janetvā vehāsaṃ abbhuggantvā candanasārapattañca gaṇhī’’ti.
By his lion’s roar, he inspired faith in the public and, soaring through the air, took the sandalwood leaf.”
Chính do sự rống tiếng sư tử của mình, ông đã làm cho đại chúng hoan hỷ, bay lên không trung và lấy được chiếc bát gỗ đàn hương.”
Te bhikkhū ime tayopi guṇe ekato katvā satthu kathayiṃsu.
These bhikkhus brought these three qualities together and told them to the Teacher.
Các tỳ-khưu ấy đã kết hợp ba đức tính này và trình lên Đức Bổn Sư.
Buddhā ca nāma garahitabbayuttakaṃ garahanti, pasaṃsitabbayuttakaṃ pasaṃsantīti imasmiṃ ṭhāne therassa pasaṃsitabbayuttameva aṅgaṃ gahetvā ‘‘tiṇṇaṃ kho pana, bhikkhave, indriyānaṃ bhāvitattā bahulīkatattā bhāradvājo bhikkhu aññaṃ byākāsi – ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyāti pajānāmī’ti.
And Buddhas censure what should be censured and praise what should be praised, so in this instance, taking only the praiseworthy aspect of the Elder, the Teacher praised him, saying, “Bhikkhus, because of cultivating and repeatedly practicing three faculties, the bhikkhu Bhāradvāja declared his final knowledge: ‘Destroyed is birth, lived is the holy life, done is what had to be done, there is no more for this state of being.’
Chư Phật thì quở trách điều đáng quở trách, tán thán điều đáng tán thán. Trong trường hợp này, Ngài đã lấy điểm đáng tán thán của vị Trưởng lão và tán thán vị Trưởng lão rằng: “Này các tỳ-khưu, do đã tu tập và làm cho sung mãn ba căn, tỳ-khưu Bhāradvāja đã tuyên bố sự chứng đắc A-la-hán: ‘Sự sanh đã dứt, phạm hạnh đã thành, việc cần làm đã làm, không còn tái sanh nữa, ta biết rõ như vậy.’
Katamesaṃ tiṇṇaṃ?
Which three?
Ba căn nào?
Satindriyassa, samādhindriyassa, paññindriyassa.
The faculty of mindfulness, the faculty of concentration, the faculty of wisdom.
Đó là Tín căn, Định căn, Tuệ căn.
Imesaṃ kho, bhikkhave, tiṇṇaṃ indriyānaṃ bhāvitattā bahulīkatattā bhāradvājo bhikkhu aññaṃ byākāsi – ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyāti pajānāmī’’’ti (saṃ. ni. 5.519) theraṃ pasaṃsitvā sīhanādikānaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Bhikkhus, because of cultivating and repeatedly practicing these three faculties, the bhikkhu Bhāradvāja declared his final knowledge: ‘Destroyed is birth, lived is the holy life, done is what had to be done, there is no more for this state of being’,” and placed the Elder in the foremost position among the bhikkhus who made a lion’s roar.
Này các tỳ-khưu, do đã tu tập và làm cho sung mãn ba căn này, tỳ-khưu Bhāradvāja đã tuyên bố sự chứng đắc A-la-hán: ‘Sự sanh đã dứt, phạm hạnh đã thành, việc cần làm đã làm, không còn tái sanh nữa, ta biết rõ như vậy,’” và Ngài đã đặt ông vào vị trí đứng đầu trong số các tỳ-khưu rống tiếng sư tử.
196. Navame puṇṇo mantāṇiputtoti nāmena puṇṇo, mantāṇibrāhmaṇiyā pana so puttoti mantāṇiputto.
196. In the ninth story, Puṇṇa Mantāṇiputta means Puṇṇa by name, and Mantāṇiputta because he was the son of the brāhmaṇī Mantāṇī.
196. Ở thứ chín, Puṇṇa Mantāṇiputta có nghĩa là Puṇṇa theo tên, và ông là con trai của bà Bà-la-môn Mantāṇī nên được gọi là Mantāṇiputta.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayaṃ kira padumuttaradasabalassa uppattito puretarameva haṃsavatīnagare brāhmaṇamahāsālakule nibbatti.
Concerning his questions, this is the sequential story: This one, it is said, was born in Haṃsavatī city in a family of wealthy brāhmaṇs even before the appearance of Padumuttara Dasabala.
Về vấn đề của ông, đây là câu chuyện tuần tự: Ông ấy đã sanh vào một gia đình Bà-la-môn giàu có ở thành phố Haṃsavatī, trước khi Đức Padumuttara Dasabala xuất hiện.
Tassa nāmaggahaṇadivase gotamoti nāmaṃ akaṃsu.
On his naming day, they gave him the name Gotama.
Vào ngày đặt tên, họ đã đặt tên cho ông là Gotama.
So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā sabbasippesu kovido hutvā pañcamāṇavakasataparivāro vicaranto tayopi vede oloketvā mokkhadhammaṃ adisvā ‘‘idaṃ vedattayaṃ nāma kadalikkhandho viya bahi maṭṭhaṃ anto nissāraṃ, imaṃ gahetvā vicaraṇaṃ thusakoṭṭanasadisaṃ hoti.
Having reached maturity, he mastered the three Vedas and became skilled in all arts. Surrounded by five hundred pupils, he wandered about. Having examined all three Vedas and not found the Dhamma of liberation, he thought, “These three Vedas are like a banana trunk, smooth on the outside but pithless within. Wandering with them is like pounding chaff.
Khi đến tuổi trưởng thành, ông đã học thuộc ba kinh Veda, trở thành người thông thạo tất cả các nghề thủ công, và đi khắp nơi với năm trăm học trò. Sau khi xem xét cả ba kinh Veda mà không tìm thấy pháp giải thoát, ông nghĩ: “Ba kinh Veda này giống như thân cây chuối, bên ngoài trơn láng nhưng bên trong rỗng tuếch. Mang theo chúng mà đi khắp nơi thì giống như giã trấu. Ta cần gì chúng?” Rồi ông xuất gia theo lối ẩn sĩ, tu tập các Phạm trú, và nghĩ: “Ta sẽ là người không bị thoái chuyển thiền định, sẽ sanh lên cõi Phạm Thiên,” rồi ông cùng với năm trăm học trò đi đến chân núi và xuất gia theo lối ẩn sĩ.
Kiṃ me iminā’’ti isipabbajjaṃ pabbajitvā brahmavihāre nibbattetvā ‘‘aparihīnajjhāno brahmalokokūpapanno bhavissāmī’’ti pañcahi māṇavakasatehi saddhiṃ pabbatapādaṃ gantvā isipabbajjaṃ pabbaji.
What good are they to me?” He then adopted the ascetic life, developing the brahmavihāras. With the thought, “I will be one who has attained the Brahma world without losing jhana,” he went with five hundred pupils to the foot of a mountain and embraced the ascetic life.
Có mười tám ngàn vị ẩn sĩ búi tóc là quyến thuộc của ông.
Tassa parivārāni aṭṭhārassa jaṭilasahassāni ahesuṃ.
His retinue consisted of eighteen thousand ascetics with matted hair.
Ông đã chứng đắc năm thắng trí và tám thiền định, và cũng chỉ dạy phương pháp tu tập kasiṇa cho họ.
So pañca abhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā tesampi kasiṇaparikammaṃ ācikkhi.
He developed the five supernormal powers and the eight attainments, and he taught them the kasina meditation practices as well.
Họ đã tuân theo lời khuyên của ông và tất cả đều chứng đắc năm thắng trí và tám thiền định.
Te tassa ovāde ṭhatvā sabbepi pañca abhiññā aṭṭha samāpattiyo nibbattesuṃ.
Abiding by his instruction, all of them developed the five supernormal powers and the eight attainments.
Họ, vâng theo lời giáo huấn của ngài, tất cả đều đã phát sinh năm loại thắng trí và tám thiền chứng.
Addhāne atikkante tassa gotamatāpasassa mahallakakāle padumuttaradasabalo paṭhamābhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko bhikkhusatasahassaparivāro haṃsavatīnagaraṃ upanissāya vihāsi.
After a long time, when the ascetic Gotama was old, Padumuttara Dasabala attained full enlightenment, set the supreme Wheel of Dhamma rolling, and resided near Haṃsavatī city with a retinue of a hundred thousand bhikkhus.
Thời gian trôi qua, khi vị ẩn sĩ Gotama đã già, Đức Padumuttara Dasabala đã đạt giác ngộ tối thượng, chuyển bánh xe Pháp thù thắng, và cư ngụ gần thành phố Haṃsavatī cùng với một trăm ngàn tỳ-khưu.
So ekadivasaṃ paccūsasamaye lokaṃ olokento gotamatāpasassa parisāya arahattūpanissayaṃ gotamatāpasassa ca ‘‘ahaṃ anāgate uppajjamānakabuddhassa sāsane dhammakathikabhikkhūnaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanabhāvañca disvā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā attano pattacīvaraṃ sayameva gahetvā aññātakavesena gotamatāpasassa antevāsikesu vanamūlaphalāphalatthāya gatesu gantvā gotamassa paṇṇasālādvāre aṭṭhāsi.
One day, early in the morning, observing the world, he saw that the ascetic Gotama’s assembly had the potential for arahatta, and that the ascetic Gotama himself had made the aspiration, “May I be the foremost among bhikkhus who are Dhamma speakers in the dispensation of a future Buddha.” So, early in the morning, after attending to his bodily needs, he took his own alms bowl and robe and, in an unknown disguise, went to the ascetic Gotama’s hermitage while his disciples were out gathering roots, fruits, and other provisions, and stood at the entrance of Gotama’s leaf hut.
Một ngày nọ, vào buổi sáng sớm, khi Đức Bổn Sư quán sát thế gian, Ngài thấy rằng hội chúng của vị ẩn sĩ Gotama có duyên lành để đạt A-la-hán quả, và vị ẩn sĩ Gotama có tâm nguyện: “Trong giáo pháp của Đức Phật sẽ xuất hiện trong tương lai, con nguyện sẽ là người đứng đầu trong số các tỳ-khưu thuyết pháp.” Sau khi vệ sinh thân thể vào buổi sáng sớm, Ngài tự mình cầm bát và y, rồi trong hình dạng một người không quen biết, Ngài đi đến khi các đệ tử của vị ẩn sĩ Gotama đã đi tìm rễ cây, quả rừng, và các loại trái cây, rồi Ngài đứng trước cửa tịnh xá của Gotama.
Gotamo buddhānaṃ uppannabhāvaṃ ajānantopi dūratova dasabalaṃ disvā ‘‘ayaṃ puriso lokato mutto hutvā paññāyati, yathā assa sarīranipphatti yehi ca lakkhaṇehi samannāgato agāramajjhe vā tiṭṭhanto cakkavattī rājā hoti, pabbajanto vā vivaṭṭacchado sabbaññubuddho hotī’’ti ñatvā paṭhamadassaneneva dasabalaṃ abhivādetvā ‘‘ito etha bhagavā’’ti buddhāsanaṃ paññāpetvā adāsi.
Though Gotama did not know that a Buddha had arisen, he saw the Dasabala from afar and, realizing, “This person appears to be liberated from the world. With such bodily perfection and endowed with such marks, if he remains in a household, he will be a Universal Monarch; if he goes forth, he will be an all-knowing Buddha, one whose coverings have been removed,” he bowed to the Dasabala at first sight and offered him a Buddha-seat, saying, “Come, Blessed One, here.”
Dù vị ẩn sĩ Gotama không biết rằng Đức Phật đã xuất hiện, nhưng từ xa ông đã nhìn thấy Đức Dasabala và nghĩ: “Người này dường như đã thoát ly thế gian, với hình thể và các tướng tốt mà nếu ở trong gia đình thì sẽ là một vị Chuyển Luân Vương, còn nếu xuất gia thì sẽ là một vị Phật Toàn Giác đã cởi bỏ mọi che chướng.” Nhận biết như vậy, ngay từ lần gặp đầu tiên, ông đã đảnh lễ Đức Dasabala và nói: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài hãy đến đây,” rồi ông sắp đặt một chỗ ngồi dành cho Đức Phật và dâng lên Ngài.
Tathāgato tāpasassa dhammaṃ desayamāno nisīdi.
The Tathāgata sat down, teaching the Dhamma to the ascetic.
Đức Như Lai đã ngồi xuống và thuyết pháp cho vị ẩn sĩ.
Tasmiṃ samaye te jaṭilā ‘‘paṇītapaṇītaṃ vanamūlaphalāphalaṃ ācariyassa datvā sesakaṃ paribhuñjissāmā’’ti āgacchantā dasabalaṃ uccāsane, ācariyaṃ pana nīcāsane nisinnaṃ disvā ‘‘passatha, mayaṃ ‘imasmiṃ loke amhākaṃ ācariyena uttaritaro natthī’ti vicarāma.
At that time, those ascetics, coming back with the intention of giving the choicest roots and fruits to their teacher and consuming the rest themselves, saw the Dasabala seated on a high seat and their teacher on a low seat, and thought, “Look, we wander thinking, ‘There is no one superior to our teacher in this world.’
Vào lúc đó, các vị ẩn sĩ búi tóc đang trở về với ý nghĩ: “Chúng ta sẽ dâng những rễ cây, quả rừng và trái cây ngon nhất cho thầy, rồi phần còn lại chúng ta sẽ dùng.” Khi thấy Đức Dasabala ngồi trên chỗ cao và thầy của mình ngồi trên chỗ thấp, họ nghĩ: “Hãy xem, chúng ta cứ nghĩ rằng không ai trên thế gian này cao quý hơn thầy của chúng ta. Bây giờ thì có một người đang ngồi trên chỗ cao, còn thầy của chúng ta thì ngồi trên chỗ thấp. Chắc hẳn người này phải là một nhân vật vĩ đại.” Và họ cứ thế cầm giỏ đi tới.
Idāni pana no ācariyaṃ nīcāsane nisīdāpetvā uccāsane nisinnako eko paññāyati, mahanto vatāyaṃ puriso bhavissatī’’ti piṭakāni gahetvā āgacchanti.
But now, one who has made our teacher sit on a low seat and sits on a high seat himself has appeared. This person must be great!” So they came, carrying their baskets.
Bây giờ, chúng ta thấy có một người ngồi trên ghế cao trong khi thầy của chúng ta ngồi trên ghế thấp, người này hẳn phải là một bậc vĩ nhân,” rồi họ mang theo các tạng kinh và đến.
Gotamatāpaso ‘‘ime maṃ dasabalassa santike vandeyyu’’nti bhīto dūrato āha – ‘‘tātā, mā maṃ vandittha, sadevake loke aggapuggalo sabbesaṃ vandanāraho puriso idha nisinno, etaṃ vandathā’’ti.
The ascetic Gotama, fearing that they might bow to him in the presence of the Dasabala, called out from a distance, “My sons, do not bow to me! The foremost person in the world with its devas, one worthy of bowing from all, is seated here. Bow to him!”
Vị ẩn sĩ Gotama sợ rằng: “Họ sẽ đảnh lễ tôi trước Đức Dasabala,” nên từ xa ông đã nói: “Này các con, đừng đảnh lễ ta. Vị tối thượng nhân, người đáng được tất cả chư thiên và loài người đảnh lễ, đang ngồi ở đây. Hãy đảnh lễ Ngài!”
Tāpasā ‘‘na ajānitvā ācariyo kathessatī’’ti sabbeva tathāgatassa pāde vandiṃsu.
The ascetics, thinking, “Our teacher would not speak without knowing,” all bowed at the Tathāgata’s feet.
Các vị ẩn sĩ nghĩ: “Thầy sẽ không nói mà không biết,” nên tất cả đều đảnh lễ dưới chân Đức Như Lai.
‘‘Tātā, amhākaṃ aññaṃ dasabalassa dātabbayuttakaṃ bhojanaṃ natthi, imaṃ vanamūlaphalāphalaṃ dassāmā’’ti paṇītapaṇītaṃ buddhānaṃ patte patiṭṭhāpesi.
"Dear ones, we have no other food worthy of offering to the Ten-Powered One; we shall give these forest roots and fruits," and he placed the choicest roots and fruits in the Buddhas' bowls.
“Các con ơi, chúng con không có món ăn nào khác thích hợp để cúng dường đấng Thập Lực, chúng con sẽ dâng cúng loại trái cây rừng này,” rồi đặt những thứ ngon nhất vào bát của các vị Phật.
Satthā vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñji.
The Teacher partook of the forest roots and fruits.
Đức Đạo Sư đã thọ dụng trái cây và củ quả rừng.
Tadanantaraṃ tāpasopi saddhiṃ antevāsikehi paribhuñji.
After that, the ascetic also partook with his disciples.
Sau đó, vị ẩn sĩ cũng thọ dụng cùng với các đệ tử.
Satthā bhattakiccaṃ katvā ‘‘dve aggasāvakā bhikkhusatasahassaṃ gahetvā āgacchantū’’ti cintesi.
Having finished his meal, the Teacher thought, "Let the two chief disciples come, taking a hundred thousand bhikkhus."
Đức Đạo Sư sau khi dùng bữa xong đã nghĩ: “Hai vị Đại Thinh Văn hãy dẫn một trăm ngàn Tỳ Khưu đến đây.”
Tasmiṃ khaṇe aggasāvako mahādevalatthero ‘‘kahaṃ nu kho satthā gato’’ti āvajjento ‘‘satthā amhākaṃ āgamanaṃ paccāsīsatī’’ti bhikkhusatasahassaṃ gahetvā satthu santikaṃ gantvā vanditvā namassamāno aṭṭhāsi.
At that moment, the chief disciple, Elder Mahādevala, reflecting, "Where has the Teacher gone?" and realizing, "The Teacher is awaiting our arrival," took a hundred thousand bhikkhus, went to the Teacher, paid homage, and stood reverently.
Vào khoảnh khắc đó, Đại Thinh Văn Đại Thiên Lát Thero (Mahādevalatthero) đã quán xét: “Đức Đạo Sư đã đi đâu?” rồi nghĩ: “Đức Đạo Sư đang chờ sự đến của chúng ta,” liền dẫn một trăm ngàn Tỳ Khưu đến chỗ Đức Đạo Sư, đảnh lễ và đứng cung kính.
Gotamo antevāsike āha – ‘‘tātā, amhākaṃ añño sakkāro natthi, bhikkhusaṅgho dukkhena ṭhito.
Gotama addressed his disciples, "Dear ones, we have no other offering; the Bhikkhu Saṅgha is in difficulty.
Gotama nói với các đệ tử: “Các con ơi, chúng ta không có sự cúng dường nào khác, Tăng đoàn đang gặp khó khăn.
Buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa pupphāsanaṃ paññāpessāma, jalajathalajapupphāni āharathā’’ti.
We shall prepare flower seats for the Bhikkhu Saṅgha headed by the Buddha; bring aquatic and terrestrial flowers."
Chúng ta hãy sắp đặt chỗ ngồi bằng hoa cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, hãy mang hoa sen và hoa trên cạn đến.”
Te tāvadeva pabbatapādato vaṇṇagandhasampannāni pupphāni iddhiyā āharitvā sāriputtattherassa vatthumhi vuttanayeneva āsanāni paññāpayiṃsu.
Immediately, they brought flowers endowed with color and fragrance from the foot of the mountain by psychic power and arranged seats in the manner described in the account of Elder Sāriputta.
Ngay lập tức, họ đã dùng thần thông mang những bông hoa đẹp đẽ, thơm ngát từ chân núi đến, rồi sắp đặt chỗ ngồi như đã nói trong câu chuyện về Đại đức Sāriputta.
Nirodhasamāpattisamāpajjanampi chattadhāraṇampi sabbaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
Entering the attainment of cessation and holding the parasol, all should be understood in the manner described.
Việc nhập Diệt Thọ Định và việc che lọng cũng đều phải hiểu theo cách đã nói.
Satthā sattame divase nirodhato vuṭṭhāya parivāretvā ṭhite tāpase disvā dhammakathikabhāve etadaggappattaṃ sāvakaṃ āmantesi – ‘‘iminā bhikkhu isigaṇena mahāsakkāro kato, etesaṃ pupphāsanānumodanaṃ karohī’’ti.
On the seventh day, the Teacher, having emerged from cessation, saw the ascetics standing around him and addressed the disciple foremost in Dhamma-preaching, "Bhikkhu, this group of ascetics has made a great offering; express appreciation for these flower seats."
Vào ngày thứ bảy, Đức Đạo Sư xuất định Niết Bàn, nhìn thấy các vị ẩn sĩ đang vây quanh, Ngài gọi vị Thinh Văn xuất sắc nhất trong việc thuyết Pháp và nói: “Này Tỳ Khưu, nhóm ẩn sĩ này đã thực hiện sự cúng dường lớn lao, hãy tùy hỷ chỗ ngồi bằng hoa của họ.”
So satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā tīṇi piṭakāni sammasitvā anumodanaṃ akāsi.
He assented to the Teacher's word, pondered the three Piṭakas, and expressed appreciation.
Vị ấy vâng lời Đức Đạo Sư, quán xét Tam Tạng và tùy hỷ.
Tassa desanāpariyosāne satthā sayaṃ brahmaghosaṃ nicchāretvā dhammaṃ desesi.
At the conclusion of his discourse, the Teacher himself, emitting a divine voice, preached the Dhamma.
Khi bài thuyết pháp của vị ấy kết thúc, Đức Đạo Sư tự mình phát ra tiếng Phạm âm và thuyết Pháp.
Desanāpariyosāne ṭhapetvā gotamatāpasaṃ sesā aṭṭhārasa sahassajaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
At the conclusion of the discourse, except for the ascetic Gotama, the remaining eighteen thousand ascetics attained Arahantship.
Khi bài thuyết pháp kết thúc, trừ vị ẩn sĩ Gotama, mười tám ngàn vị ẩn sĩ tóc bện còn lại đều đạt quả A-la-hán.
Gotamo pana tenattabhāvena paṭivedhaṃ kātuṃ asakkonto bhagavantaṃ āha – ‘‘bhagavā yena bhikkhunā paṭhamaṃ dhammo desito, ko nāma ayaṃ tumhākaṃ sāsane’’ti?
Gotama, however, being unable to realize (Arahantship) in that existence, asked the Blessed One, "Blessed One, what is the name of this bhikkhu in your Dispensation by whom the Dhamma was first taught?"
Còn Gotama, vì không thể chứng ngộ trong kiếp sống đó, đã nói với Đức Thế Tôn: “Bạch Đức Thế Tôn, vị Tỳ Khưu đã thuyết Pháp đầu tiên đó, vị ấy tên là gì trong giáo pháp của Ngài?”
Ayaṃ gotama mayhaṃ sāsane dhammakathikānaṃ aggoti.
"This, Gotama, is the foremost among the Dhamma-speakers in my Dispensation."
“Này Gotama, vị ấy là bậc tối thượng trong số các vị thuyết Pháp trong giáo pháp của Ta.”
‘‘Ahampi, bhante, imassa satta divasāni katassa adhikārassa phalena ayaṃ bhikkhu viya anāgate ekassa buddhassa sāsane dhammakathikānaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ katvā pādamūle nipajji.
"May I too, Venerable Sir, by the fruit of this meritorious deed performed for seven days, become the foremost among the Dhamma-speakers in the Dispensation of a future Buddha, like this bhikkhu," he made this aspiration and prostrated himself at the Buddha's feet.
“Bạch Ngài, con cũng nguyện rằng, nhờ phước báu của việc phụng sự trong bảy ngày này, trong tương lai, con sẽ trở thành bậc tối thượng trong số các vị thuyết Pháp trong giáo pháp của một vị Phật, giống như vị Tỳ Khưu này,” nguyện xong, ông phủ phục dưới chân Đức Phật.
Satthā anāgataṃ oloketvā anantarāyenassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ ñatvā ‘‘anāgate kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tvaṃ tassa sāsane dhammakathikānaṃ aggo bhavissasī’’ti byākaritvā te arahattappatte tāpase ‘‘etha bhikkhavo’’ti āha.
The Teacher, looking into the future and knowing that his aspiration would be fulfilled without impediment, declared, "In the future, at the end of one hundred thousand aeons, a Buddha named Gotama will arise, and you will be the foremost among the Dhamma-speakers in his Dispensation." Having thus prophesied, he said to those ascetics who had attained Arahantship, "Come, bhikkhus!"
Đức Đạo Sư quán xét tương lai, biết rằng lời nguyện của ông sẽ thành tựu không chướng ngại, liền thọ ký: “Trong tương lai, sau một trăm ngàn đại kiếp, sẽ có một vị Phật tên Gotama xuất hiện, ngươi sẽ là bậc tối thượng trong số các vị thuyết Pháp trong giáo pháp của Ngài,” rồi Ngài nói với các vị ẩn sĩ đã đạt quả A-la-hán: “Hãy đến, các Tỳ Khưu!”
Sabbe antarahitakesamassū iddhimayapattacīvaradharā vassasaṭṭhikattherasadisā ahesuṃ.
All of them had their hair and beards vanish, were adorned with robes and bowls created by psychic power, and resembled Theras who had been ordained for sixty years.
Tất cả đều biến mất tóc và râu, khoác y bát do thần thông tạo ra, giống như các vị trưởng lão đã thọ giới sáu mươi năm.
Satthā bhikkhusaṅghamādāya vihāraṃ gato.
The Teacher, taking the Saṅgha of bhikkhus, went to the monastery.
Đức Đạo Sư dẫn Tăng đoàn trở về Tịnh xá.
Gotamopi yāvajīvaṃ tathāgataṃ paricaritvā yathābalaṃ kalyāṇakammaṃ katvā kappasatasahassaṃ devesu ca manussesu ca saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle kapilavatthunagarassa avidūre doṇavatthubrāhmaṇagāme brāhmaṇamahāsālakule nibbatti.
Gotama also, having served the Tathāgata throughout his life and performed wholesome deeds to the best of his ability, wandered through the realms of devas and humans for one hundred thousand aeons, and in the time of our Blessed One, was reborn in a wealthy Brahmin family in the Brahmin village of Doṇavatthu, not far from Kapilavatthu city.
Gotama cũng đã phụng sự Đức Như Lai suốt đời, thực hiện các việc lành tùy theo khả năng, rồi luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một trăm ngàn đại kiếp, cho đến thời Đức Thế Tôn của chúng ta, ông tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn đại phú tại làng Bà-la-môn Doṇavatthu, không xa thành Kapilavatthu.
Tassa nāmaggahaṇadivase puṇṇamāṇavoti nāmaṃ akaṃsu.
On the day of his naming ceremony, they named him Puṇṇa Māṇava.
Vào ngày đặt tên, họ đặt tên cho ông là Puṇṇa Māṇava.
Satthari abhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakke anupubbena āgantvā rājagahaṃ upanissāya viharante aññāsikoṇḍaññatthero kapilavatthuṃ gantvā attano bhāgineyyaṃ puṇṇamāṇavaṃ pabbājetvā punadivase dasabalassa santikaṃ āgantvā bhagavantaṃ vanditvā āpucchitvā nivāsatthāya chaddantadahaṃ gato.
When the Teacher attained full enlightenment and set the excellent Dhamma-wheel in motion, the Elder Aññāsikoṇḍañña, gradually arriving and dwelling near Rājagaha, went to Kapilavatthu, ordained his nephew Puṇṇa Māṇava, and on the following day, came to the Dasabala, paid homage to the Blessed One, asked leave, and went to Chaddanta Lake to dwell.
Khi Đức Đạo Sư đã thành tựu Chánh Đẳng Giác và chuyển Pháp luân tối thượng, Đại đức Aññāsikoṇḍañña đã tuần tự đến thành Rājagaha, rồi trở về Kapilavatthu để xuất gia cho cháu trai mình là Puṇṇa Māṇava, sau đó, vào ngày hôm sau, đến chỗ Đức Thập Lực, đảnh lễ Đức Thế Tôn, xin phép và đến hồ Chaddanta để an cư.
Puṇṇopi mantāṇiputto mātulena aññāsikoṇḍaññattherena saddhiṃ dasabalassa santikaṃ agantvā ‘‘mayhaṃ pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pāpetvāva dasabalassa santikaṃ gamissāmī’’ti kapilavatthusmiṃyeva ohīno yonisomanasikāre kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Puṇṇa, son of Mantāṇī, did not go to the Dasabala with his maternal uncle, the Elder Aññāsikoṇḍañña, but remained in Kapilavatthu, thinking, "I will go to the Dasabala only after completing my task of ordination," and by applying wise attention, he attained Arahantship not long after.
Puṇṇa, con của Mātāṇī, không đi cùng cậu mình là Đại đức Aññāsikoṇḍañña đến chỗ Đức Thập Lực, mà ở lại Kapilavatthu, nghĩ rằng: “Con sẽ đến chỗ Đức Thập Lực sau khi hoàn thành việc xuất gia của mình,” ông thực hành chánh tư duy và không lâu sau đã đạt quả A-la-hán.
Tassa santike pabbajitakulaputtāpi pañcasatā ahesuṃ.
There were also five hundred young men of good family who had been ordained by him.
Cũng có năm trăm vị thiện nam tử xuất gia theo ông.
Thero sayaṃ dasakathāvatthulābhitāya tepi dasahi kathāvatthūhi ovadati.
The Elder, having himself attained the ten topics of discourse, exhorted them with these ten topics of discourse.
Vị Trưởng lão tự mình đã đạt được mười đề tài thuyết pháp, nên ông cũng khuyên dạy họ bằng mười đề tài thuyết pháp đó.
Te tassa ovāde ṭhatvā sabbeva arahattaṃ pattā.
Standing firm in his exhortation, all of them attained Arahantship.
Họ đã nương theo lời khuyên dạy của ông và tất cả đều đạt quả A-la-hán.
Te attano pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pattaṃ ñatvā upajjhāyaṃ upasaṅkamitvā āhaṃsu – ‘‘bhante, amhākaṃ kiccaṃ matthakaṃ pattaṃ, dasannañca mahākathāvatthūnaṃ lābhino, samayo no dasabalaṃ passitu’’nti.
Knowing that their task of ordination was completed, they approached their Upajjhāya and said, "Venerable Sir, our task is completed, and we have attained the ten great topics of discourse. It is time for us to see the Dasabala."
Khi biết rằng việc xuất gia của mình đã hoàn thành, họ đến chỗ vị Upajjhāya và nói: “Bạch Ngài, việc của chúng con đã hoàn thành, chúng con đã đạt được mười đề tài thuyết pháp lớn, đã đến lúc chúng con phải gặp Đức Thập Lực.”
Thero tesaṃ kathaṃ sutvā cintesi – ‘‘mama dasakathāvatthulābhitaṃ satthā jānāti, ahaṃ dhammaṃ desento dasa kathāvatthūni amuñcantova desemi.
The Elder, hearing their words, thought, "The Teacher knows my attainment of the ten topics of discourse. When I teach the Dhamma, I teach it without abandoning the ten topics of discourse.
Vị Trưởng lão nghe lời họ và nghĩ: “Đức Đạo Sư biết việc ta đã đạt được mười đề tài thuyết pháp, ta thuyết Pháp mà không rời mười đề tài thuyết pháp đó.
Mayi gacchante sabbepime bhikkhū parivāretvā gacchissanti, evaṃ gaṇasaṅgaṇikāya gantvā pana ayuttaṃ mayhaṃ dasabalaṃ passituṃ, ime tāva gantvā passantū’’ti te bhikkhū āha – ‘‘āvuso, tumhe purato gantvā tathāgataṃ passatha, mama vacanena dasabalassa pāde vandatha, ahampi tumhākaṃ gatamaggena gamissāmī’’ti.
If I go, all these bhikkhus will surround me and go. It is not proper for me to see the Dasabala by going in such a large group. Let them go and see him first." So he said to those bhikkhus, "Friends, you go ahead and see the Tathāgata. Pay homage at the feet of the Dasabala on my behalf. I too will follow the path you have taken."
Khi ta đi, tất cả các Tỳ Khưu này sẽ vây quanh ta mà đi, như vậy, việc đi theo đoàn đông như vậy để gặp Đức Thập Lực là không thích hợp đối với ta, hãy để họ đi trước để gặp Ngài.” Rồi ông nói với các Tỳ Khưu: “Này các Hiền giả, quý vị hãy đi trước để gặp Đức Như Lai, hãy đảnh lễ chân Đức Thập Lực thay lời ta, ta cũng sẽ đi theo con đường quý vị đã đi.”
Te therā sabbepi dasabalassa jātibhūmiraṭṭhavāsino sabbe khīṇāsavā sabbe dasakathāvatthulābhino attano upajjhāyassa ovādaṃ abhinditvā anupubbena cārikaṃ carantā saṭṭhiyojanamaggaṃ atikkamma rājagahe veḷuvanamahāvihāraṃ gantvā dasabalassa pāde vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
All those Elders, who were residents of the Dasabala's birthplace, all Arahants, all accomplished in the ten topics of discourse, without disregarding the exhortation of their Upajjhāya, journeyed gradually, traversed a sixty-yojana path, went to the Veḷuvana Mahāvihāra in Rājagaha, paid homage at the feet of the Dasabala, and sat down to one side.
Tất cả các vị Trưởng lão đó đều là người dân của đất nước nơi Đức Thập Lực đản sinh, tất cả đều là các vị A-la-hán, tất cả đều đã đạt được mười đề tài thuyết pháp, không trái lời khuyên dạy của vị Upajjhāya, họ đã tuần tự du hành, vượt qua quãng đường sáu mươi do tuần, đến Đại Tịnh Xá Veluvana ở Rājagaha, đảnh lễ chân Đức Thập Lực và ngồi sang một bên.
Āciṇṇaṃ kho panetaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ āgantukehi bhikkhūhi saddhiṃ paṭisammoditunti bhagavā tehi saddhiṃ ‘‘kacci, bhikkhave, khamanīya’’ntiādinā nayena madhurapaṭisanthāraṃ katvā ‘‘kuto ca tumhe, bhikkhave, āgacchathā’’ti pucchi.
It is indeed the custom of the Buddhas, the Blessed Ones, to exchange pleasantries with newly arrived bhikkhus. So the Blessed One, having made a sweet greeting with them in the manner of "Are you well, bhikkhus?" and so on, asked, "From where do you come, bhikkhus?"
Đó là thông lệ của các vị Phật, các Đức Thế Tôn, là trò chuyện với các Tỳ Khưu mới đến, nên Đức Thế Tôn đã trò chuyện thân mật với họ bằng cách hỏi: “Này các Tỳ Khưu, quý vị có khỏe không?” và tương tự, rồi hỏi: “Này các Tỳ Khưu, quý vị đến từ đâu?”
Tehi ‘‘jātibhūmito’’ti vutte ‘‘ko nu kho, bhikkhave, jātibhūmiyaṃ jātibhūmakānaṃ bhikkhūnaṃ sabrahmacārīhi evaṃ sambhāvito attanā ca appiccho appicchakathañca bhikkhūnaṃ kattā’’ti dasakathāvatthulābhiṃ bhikkhuṃ pucchi.
When they said, "From the native land," he asked the bhikkhu who had gained the ten topics of discourse, "Who, indeed, O bhikkhus, among the bhikkhus from the native land, is thus esteemed by his spiritual companions, and is himself of few wishes and a speaker of talk on few wishes to the bhikkhus?"
Khi họ đáp: “Từ quê nhà,” Đức Phật hỏi về vị Tỳ Khưu đã đạt được mười đề tài thuyết pháp: “Này các Tỳ Khưu, ai là vị Tỳ Khưu trong số các đồng phạm hạnh ở quê nhà được các đồng phạm hạnh kính trọng như vậy, tự mình ít dục vọng và là người khuyên dạy các Tỳ Khưu về sự ít dục vọng?”
Tepi ‘‘puṇṇo nāma, bhante, āyasmā mantāṇiputto’’ti ārocayiṃsu.
And they informed him, "Venerable sir, it is the Venerable Puṇṇa, son of Mantāṇī."
Họ đã thưa: “Bạch Ngài, đó là Đại đức Puṇṇa, con của Mātāṇī.”
Taṃ kathaṃ sutvā āyasmā sāriputto therassa dassanakāmo ahosi.
Having heard that talk, the Venerable Sāriputta desired to see the elder.
Nghe câu chuyện đó, Đại đức Sāriputta muốn gặp vị Trưởng lão.
Atha satthā rājagahato sāvatthiṃ agamāsi.
Then the Teacher went from Rājagaha to Sāvatthī.
Rồi Đức Đạo Sư đi từ Rājagaha đến Sāvatthī.
Puṇṇatthero dasabalassa tattha āgatabhāvaṃ sutvā ‘‘satthāraṃ passissāmī’’ti gantvā antogandhakuṭiyaṃyeva tathāgataṃ sampāpuṇi.
Having heard that the Ten-Powered One had arrived there, Elder Puṇṇa went, desiring to see the Teacher, and met the Tathāgata inside the Perfumed Chamber itself.
Đại đức Puṇṇa nghe tin Đức Thập Lực đã đến đó, nghĩ: “Ta sẽ gặp Đức Đạo Sư,” liền đi và gặp Đức Như Lai ngay trong Gandhakuṭi.
Satthā tassa dhammaṃ desesi.
The Teacher taught him the Dhamma.
Đức Đạo Sư thuyết Pháp cho ông.
Thero dhammaṃ sutvā dasabalaṃ vanditvā paṭisallānatthāya andhavanaṃ gantvā aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāraṃ nisīdi.
Having heard the Dhamma, the elder paid homage to the Ten-Powered One, and for the purpose of seclusion, went to Andhavana and sat for his day-dwelling at the foot of a certain tree.
Vị Trưởng lão nghe Pháp xong, đảnh lễ Đức Thập Lực, rồi đi đến Andhavana để ẩn cư và ngồi thiền ban ngày dưới gốc cây nọ.
Sāriputtattheropi tassa gamanaṃ sutvā sīsānulokiko gantvā okāsaṃ sallakkhetvā taṃ rukkhamūlaṃ upasaṅkamitvā therena saddhiṃ sammoditvā sattavisuddhikkamaṃ pucchi.
Even Venerable Sāriputta, having heard of his going, went to survey the vicinity, and having marked the spot, he approached that tree-root, exchanged greetings with the Elder, and asked about the process of the seven purifications.
Trưởng lão Sāriputta, nghe tin ngài ấy ra đi, cũng đi theo, quan sát chỗ ở, rồi đến dưới gốc cây đó, chào hỏi Trưởng lão và hỏi về bảy pháp tịnh hóa (sattavisuddhikkama).
Theropissa pucchitaṃ pucchitaṃ byākāsi.
And the Elder answered him each question asked.
Trưởng lão đã giải thích từng câu hỏi mà ngài ấy đã hỏi.
Te aññamaññassa subhāsitaṃ samanumodiṃsu.
They applauded each other's well-spoken words.
Hai vị đã hoan hỷ với những lời nói hay của nhau.
Atha satthā aparabhāge bhikkhusaṅghamajjhe nisinno theraṃ dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then, later, the Teacher, seated amidst the assembly of bhikkhus, established the Elder in the foremost position among the Dhamma speakers.
Sau đó, Đức Bổn Sư, vào một dịp khác, khi đang ngồi giữa Tăng đoàn, đã đặt vị Trưởng lão vào vị trí tối thượng trong số các bậc thuyết pháp (dhammakathika).
Ayaṃ panassa pañhakamme anupubbikathā – ayaṃ kira padumuttarasammāsambuddhakāle gahapatimahāsālakule nibbattitvā vuddhippatto ekadivasaṃ vuttanayeneva vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthāraṃ attanā saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ vibhajantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ ekaṃ bhikkhuṃ disvā ‘‘mahanto vatāyaṃ bhikkhu, yaṃ satthā evaṃ vaṇṇeti, mayāpi anāgate ekassa buddhassa sāsane evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti satthāraṃ nimantetvā vuttanayeneva sattāhaṃ mahādānaṃ datvā, ‘‘bhante, ahaṃ imassa sakkārassa phalena na aññaṃ sampattiṃ patthemi, anāgate pana ekassa buddhassa sāsane ito sattadivasamatthake tumhehi ṭhānantare ṭhapitabhikkhu viya ahampi taṃ ṭhānantaraṃ labheyya’’nti patthanaṃ katvā pādamūle nipajji.
This is his progressive story concerning the problem: this one, having been reborn in the household of a wealthy householder during the time of Padumuttara Sammāsambuddha, grew up, and one day, in the manner already stated, went to the monastery and, standing at the edge of the assembly, listened to the Dhamma. He saw the Teacher placing a certain bhikkhu in the foremost position among those who could expound in detail the meaning of what He had concisely spoken. He thought, "This bhikkhu is truly great, for the Teacher praises him thus; I too should become like him in the dispensation of a future Buddha." So, having invited the Teacher and offered a great alms-giving for seven days in the manner already stated, he said, "Venerable Sir, I do not wish for any other prosperity as a result of this offering; but in the dispensation of a future Buddha, may I too attain that position, like the bhikkhu whom you have established in that rank seven days from now." Having made this aspiration, he prostrated himself at the feet of the Buddha.
Đây là câu chuyện tuần tự về sự nghiệp (pañhakamme) của ngài: Vào thời Đức Phật Padumuttara Chánh Đẳng Chánh Giác, ngài sinh ra trong một gia đình đại gia chủ (gahapatimahāsāla), lớn lên, một ngày nọ, theo cách đã nói, ngài đến tịnh xá, đứng ở rìa hội chúng, nghe pháp, thấy Đức Bổn Sư đặt một vị Tỳ-kheo vào vị trí tối thượng trong số những vị phân tích rộng rãi ý nghĩa của lời thuyết pháp tóm tắt của Ngài, liền nghĩ: “Vị Tỳ-kheo này thật vĩ đại, Đức Bổn Sư tán thán như vậy. Ta cũng nên trở thành người như vậy trong giáo pháp của một vị Phật trong tương lai.” Sau đó, ngài thỉnh Đức Bổn Sư, theo cách đã nói, cúng dường đại thí trong bảy ngày, rồi thưa: “Bạch Thế Tôn, con không cầu mong bất kỳ sự thành tựu nào khác với quả báo của sự cúng dường này, nhưng trong tương lai, trong giáo pháp của một vị Phật, con mong được đạt đến địa vị như vị Tỳ-kheo mà Ngài đã đặt vào địa vị đó bảy ngày trước.” Ngài nguyện ước như vậy rồi đảnh lễ dưới chân Đức Phật.
Satthā anāgataṃ olokento ‘‘samijjhissati imassa kulaputtassa patthanā’’ti disvā ‘‘ambho, kulaputta, anāgate kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tvaṃ tassa sāsane saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ vibhajantānaṃ aggo bhavissasī’’ti byākaritvā anumodanaṃ katvā pakkāmi.
The Teacher, looking into the future, saw, "This young man's aspiration will be fulfilled," and declared, "Young man, in the future, at the end of a hundred thousand aeons, a Buddha named Gotama will arise, and in his dispensation, you will be foremost among those who expound in detail the meaning of what is spoken concisely." Having thus prophesied, the Teacher gave His approbation and departed.
Đức Bổn Sư quán xét tương lai, thấy rằng lời nguyện ước của thiện gia nam này sẽ thành tựu, liền nói: “Này thiện gia nam, trong tương lai, sau một trăm ngàn đại kiếp, một vị Phật tên Gotama sẽ xuất hiện. Ngươi sẽ là vị tối thượng trong giáo pháp của Ngài, là người phân tích rộng rãi ý nghĩa của lời thuyết pháp tóm tắt.” Sau khi thọ ký và tùy hỷ, Đức Bổn Sư ra đi.
Sopi kulaputto yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā kassapabuddhakāle bārāṇasiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā satthari parinibbute suvaṇṇacetiyakaraṇaṭṭhānaṃ gantvā satasahassagghanikāya suvaṇṇiṭṭhakāya pūjaṃ katvā ‘‘bhagavā mayhaṃ nibbattanibbattaṭṭhāne sarīraṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ hotū’’ti patthanaṃ akāsi.
That young man, having performed wholesome deeds throughout his life, wandered through the realms of devas and humans for a hundred thousand aeons. During the time of Kassapa Buddha, he was reborn in a brahmin family in Bārāṇasī. After the Buddha had attained parinibbāna, he went to the place where a golden cetiya was being built and made an offering of a golden brick worth one hundred thousand, making the aspiration, "May my body be of golden hue in every birth I take, O Lord."
Thiện gia nam đó, sau khi làm các việc thiện suốt đời, luân hồi trong cõi trời và người suốt một trăm ngàn đại kiếp. Vào thời Đức Phật Kassapa, ngài tái sinh vào một gia đình gia chủ ở Bārāṇasī. Sau khi Đức Bổn Sư nhập Niết-bàn, ngài đến nơi xây dựng tháp vàng, cúng dường một viên gạch vàng trị giá một trăm ngàn đồng, rồi nguyện ước: “Bạch Thế Tôn, nguyện cho thân con có màu vàng ở bất cứ nơi nào con tái sinh.”
Tato yāvajīvaṃ kusalakammaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ dasabalassa uppattikāle ujjeninagare purohitassa gehe nibbatti.
Thereafter, having performed wholesome deeds throughout his life, he wandered among devas and humans for one Buddha-interim, and at the time of the arising of our Ten-Powered One, he was reborn in the house of the chief priest in the city of Ujjenī.
Sau đó, ngài làm các việc thiện suốt đời, luân hồi trong cõi trời và người suốt một Phật kiếp. Vào thời Đức Thập Lực của chúng ta xuất hiện, ngài sinh ra trong nhà của vị đạo sĩ (purohita) ở thành Ujjenī.
Tassa nāmaggahaṇadivase ‘‘mayhaṃ putto suvaṇṇavaṇṇasarīro attanāva attano nāmaṃ gahetvā āgato’’ti kañcanamāṇavotevassa nāmaṃ akaṃsu.
On the day of his naming ceremony, they named him Kañcana Māṇava (Golden Youth), saying, "My son, with a golden-hued body, has come bearing his own name."
Vào ngày đặt tên cho ngài, họ nói: “Con trai của chúng ta có thân màu vàng, tự mình mang tên mình đến,” nên họ đặt tên ngài là Kañcanamāṇava.
So vuddhimanvāya tayo vede uggaṇhitvā pitu accayena purohitaṭṭhānaṃ labhi.
Growing up, he mastered the three Vedas and, upon his father's passing, inherited the position of chief priest.
Ngài lớn lên, học thông ba bộ Veda, và sau khi cha mất, ngài kế thừa chức đạo sĩ.
So gottavasena kaccāno nāma jāto.
By family lineage, he was named Kaccāna.
Theo dòng họ, ngài có tên là Kaccāna.
Caṇḍapajjotarājā amacce sannipātetvā āha – ‘‘buddho loke nibbatto, taṃ ānetuṃ samatthā gantvā ānetha tātā’’ti.
King Caṇḍapajjota assembled his ministers and said, "A Buddha has arisen in the world. Go, my dears, and bring him here, those of you who are capable of doing so."
Vua Caṇḍapajjota triệu tập các vị đại thần và nói: “Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian, các con hãy đi thỉnh Ngài về.”
Deva, añño dasabalaṃ ānetuṃ samattho nāma natthi, ācariyo kaccānabrāhmaṇova samattho, taṃ pahiṇathāti.
"Sire, there is no one else capable of bringing the Ten-Powered One except the teacher, the brahmin Kaccāna; send him," they said.
Thưa Đại Vương, không ai khác có thể thỉnh Đức Thập Lực về được, chỉ có đạo sư Kaccāna Bà-la-môn là có khả năng. Xin hãy phái ngài ấy đi.
Rājā taṃ pakkosāpetvā, ‘‘tāta, dasabalassa santikaṃ gacchāhī’’ti āha.
The king summoned him and said, "My dear, go to the presence of the Ten-Powered One."
Vua triệu tập ngài và nói: “Này con, hãy đi đến chỗ Đức Thập Lực.”
Gantvā pabbajituṃ labhanto gamissāmi, mahārājāti.
"I will go, Great King, if I may obtain ordination upon going," he said.
Nếu con được phép xuất gia, con sẽ đi, thưa Đại Vương.
Yaṃkiñci katvā tathāgataṃ ānehi, tātāti.
"Do whatever it takes to bring the Tathāgata, my dear," said the king.
Hãy làm bất cứ điều gì để thỉnh Đức Như Lai về, này con.
So ‘‘buddhānaṃ santikaṃ gacchantassa mahāparisāya kammaṃ natthī’’ti attaṭṭhamo agamāsi.
He thought, "For one going to the Buddhas, there is no need for a great retinue," and went accompanied by seven others.
Ngài nghĩ: “Người đi đến chỗ các vị Phật thì không có việc gì cho đại chúng,” nên ngài đi cùng với bảy người nữa.
Athassa satthā dhammaṃ desesi.
Then the Teacher taught him the Dhamma.
Sau đó, Đức Bổn Sư thuyết pháp cho ngài.
Desanāpariyosāne saddhiṃ sattahi janehi saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
At the end of the discourse, he attained arahantship with the four analytical knowledges, together with the seven individuals.
Khi bài thuyết pháp kết thúc, ngài cùng với bảy người kia đạt được A-la-hán quả với các tuệ phân tích (paṭisambhidā).
Satthā ‘‘etha bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi.
The Teacher extended His hand, saying, "Come, bhikkhus!"
Đức Bổn Sư duỗi tay và nói: “Hãy đến, này các Tỳ-kheo!”
Taṃkhaṇaṃyeva sabbeva antarahitakesamassū iddhimayapattacīvaradharā vassasaṭṭhikattherā viya jātā.
At that very moment, all of them had their hair and beards vanish, wore robes and bowls created by psychic power, and appeared like elders of sixty years' standing.
Ngay lập tức, tất cả đều biến mất tóc và râu, mặc y bát do thần thông hóa hiện, trở thành những vị Trưởng lão như đã sáu mươi hạ lạp.
Thero attano kicce matthakaṃ patte tuṇhībhāvena anisīditvā kāḷudāyitthero viya satthu ujjenigamanatthāya gamanavaṇṇaṃ kathesi.
The Elder, having accomplished his own purpose, did not remain silent but spoke of the journey for the Teacher to go to Ujjenī, just like Venerable Kāḷudāyi.
Vị Trưởng lão (Mahākaccāna), khi việc của mình đã hoàn thành, không ngồi yên lặng mà, như Trưởng lão Kāḷudāyī, đã ca ngợi chuyến đi của Đức Bổn Sư đến Ujjenī.
Satthā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘kaccāno attano jātibhūmiyaṃ mama gamanaṃ paccāsīsatī’’ti aññāsi.
The Teacher, hearing his words, understood, "Kaccāna anticipates my coming to his birthplace."
Đức Bổn Sư nghe lời ngài, biết rằng: “Kaccāna đang mong đợi Ta đến quê hương của ngài.”
Buddhā ca nāma ekaṃ kāraṇaṃ paṭicca gantuṃ ayuttaṭṭhānaṃ na gacchanti.
And Buddhas do not go to a place that is unsuitable for any reason.
Và các vị Phật thì không đi đến những nơi không thích hợp vì một lý do nào đó.
Tasmā theraṃ āha – ‘‘tvaṃyeva bhikkhu gaccha, tayi gatepi rājā pasīdissatī’’ti.
Therefore, He said to the Elder, "You yourself go, bhikkhu; even with your going, the king will be pleased."
Vì vậy, Ngài nói với vị Trưởng lão: “Này Tỳ-kheo, chính ngươi hãy đi. Khi ngươi đi, nhà vua cũng sẽ hoan hỷ.”
Thero ‘‘buddhānaṃ dve kathā nāma natthī’’ti tathāgataṃ vanditvā attanā saddhiṃ āgatehi sattahi bhikkhūhi saddhiṃ ujjeniṃ gacchanto antarāmagge telapanāḷi nāma nigamo, tattha piṇḍāya cari.
The Elder, thinking, "Buddhas have no two ways of speaking," bowed to the Tathāgata and, accompanied by the seven bhikkhus who had come with him, went to Ujjenī. On the way, he entered the market town called Telapanāḷi for alms.
Vị Trưởng lão nghĩ: “Các vị Phật không có hai lời nói,” liền đảnh lễ Đức Như Lai và cùng với bảy vị Tỳ-kheo đã đi cùng ngài đến Ujjenī. Trên đường đi, có một thị trấn tên là Telapanāḷi, ngài đã đi khất thực ở đó.
Tasmiṃ ca nigame dve seṭṭhidhītaro.
In that market town lived two daughters of a rich merchant.
Trong thị trấn đó có hai cô con gái của vị trưởng giả (seṭṭhi).
Tāsu ekā parijiṇṇakule nibbattā duggatā mātāpitūnaṃ accayena dhātiṃ nissāya jīvati.
One of them was born into a declining family, poor, and lived dependent on a wet nurse after the passing of her parents.
Một trong số đó sinh ra trong một gia đình sa sút, nghèo khổ, sống nhờ vào người vú nuôi sau khi cha mẹ qua đời.
Attabhāvo panassā samiddho, kesā aññāhi ativiya dīghā.
However, her body was prosperous, and her hair was exceedingly long compared to others.
Tuy nhiên, thân thể của cô ấy rất thịnh vượng, tóc dài hơn hẳn những người khác.
Tasmiṃyeva nigame aññā issaraseṭṭhikulassa dhītā nikkesikā.
In that same market town was another daughter of a wealthy merchant family who had no hair.
Trong cùng thị trấn đó, có một cô con gái khác của một gia đình trưởng giả giàu có, nhưng lại không có tóc.
Sā tato pubbe tassā samīpaṃ pesetvā ‘‘sataṃ vā sahassaṃ vā dassāmī’’ti vatvāpi kese āharāpetuṃ nāsakkhi.
She had previously sent word to the former, offering a hundred or a thousand (coins), but could not get her to bring her hair.
Trước đó, cô ấy đã sai người đến chỗ cô gái kia, nói rằng: “Ta sẽ cho một trăm hoặc một ngàn,” nhưng vẫn không thể lấy được tóc.
Tasmiṃ pana divase sā seṭṭhidhītā mahākaccānattheraṃ sattahi bhikkhūhi parivutaṃ tucchapattaṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘ayaṃ suvaṇṇavaṇṇo eko brahmabandhubhikkhu yathādhoteneva pattena āgacchati, mayhañca aññaṃ dhanaṃ natthi.
On that day, however, that merchant's daughter, seeing Venerable Mahākaccāna surrounded by seven bhikkhus approaching with empty bowls, thought, "This golden-hued bhikkhu, a brahmin by lineage, comes with a bowl as if it were just washed. I have no other wealth.
Vào ngày đó, cô con gái trưởng giả kia thấy Trưởng lão Mahākaccāna được bảy vị Tỳ-kheo vây quanh, đang đến với chiếc bát trống không, liền nghĩ: “Vị Tỳ-kheo dòng Bà-la-môn (brahmabandhu) có thân màu vàng này đang đến với chiếc bát vừa được rửa sạch. Ta không có tài sản nào khác.
Asukaseṭṭhidhītā pana imesaṃ kesānaṃ atthāya pesesi.
But that other merchant's daughter sent word for these hairs. Now, with what is obtained from these, it is possible to make an offering to the Elder." So, she sent the wet nurse to invite the Elders and seated them inside the house.
Nhưng cô con gái trưởng giả kia đã sai người đến hỏi mua mái tóc này. Bây giờ, với số tiền thu được từ đây, ta có thể cúng dường cho các vị Tôn giả.” Cô liền sai người vú nuôi đi thỉnh các vị Trưởng lão và mời họ ngồi trong nhà.
Idāni ito laddhauppādena sakkā therassa deyyadhammaṃ dātu’’nti dhātiṃ pesetvā there nimantetvā antogehe nisīdāpesi.
"Now, with the produce obtained from this, it is possible to give a gift to the elder," so he sent the nursemaid, invited the elders, and seated them inside the house.
Khi các vị Trưởng lão đã ngồi, cô vào phòng trong, nhờ người vú nuôi cắt tóc mình, rồi nói: “Mẹ ơi, hãy mang mái tóc này đến cho cô con gái trưởng giả tên kia, lấy bất cứ thứ gì cô ấy cho, chúng ta sẽ cúng dường vật thực cho các bậc Thánh.”
Therānaṃ nisinnakāle gabbhaṃ pavisitvā dhātiyā attano kese kappāpetvā, ‘‘amma, ime kese asukāya nāma seṭṭhidhītāya datvā yaṃ sā deti, taṃ āhara, ayyānaṃ piṇḍapātaṃ dassāmā’’ti.
When the Elders were seated, she went into a room, had the wet nurse cut her hair, and said, "Mother, give these hairs to the daughter of such-and-such a merchant, and bring whatever she gives; we will offer alms-food to the noble ones."
Người vú nuôi lau nước mắt bằng mu bàn tay, một tay ôm ngực, giấu kín việc đó với các vị Trưởng lão, rồi mang mái tóc đó đến chỗ cô con gái trưởng giả kia.
Dhāti piṭṭhihatthena assūni puñchitvā ekena hatthena hadayamaṃsaṃ sandhāretvā therānaṃ santike paṭicchādetvā te kese ādāya tassā seṭṭhidhītāya santikaṃ gatā.
The wet nurse, wiping away her tears with the back of her hand and holding her chest with one hand, concealed the matter from the Elders, took the hair, and went to that merchant's daughter.
Hàng hóa dù có giá trị cũng không tạo ra sự tôn trọng nếu tự mình mang đến, vì vậy cô con gái trưởng giả kia nghĩ: “Trước đây, dù với nhiều tiền, ta cũng không thể lấy được mái tóc này. Nhưng bây giờ, kể từ khi nó bị cắt, nó sẽ không còn giá trị như ban đầu nữa.”
Paṇiyaṃ nāma sāravantampi sayaṃ upanītaṃ gāravaṃ na janeti, tasmā sā seṭṭhidhītā cintesi – ‘‘ahaṃ pubbe bahunāpi dhanena ime kese āharāpetuṃ nāsakkhiṃ, idāni pana chinnakālato paṭṭhāya na yathāmūlameva labhissatī’’ti.
Something offered for sale, even if valuable, does not inspire respect if brought by oneself. Therefore, that merchant's daughter thought, "I could not acquire this hair before, even with much wealth. Now, however, since it has been cut, it will not fetch its original value."
Nước uống, dù có giá trị, nhưng nếu tự mình mang đến thì không tạo ra sự kính trọng. Vì vậy, con gái của vị trưởng giả đã nghĩ: “Trước đây, dù dùng nhiều tiền của, ta cũng không thể nào có được mái tóc này, bây giờ sau khi đã cắt, chắc chắn sẽ không thể có lại được như ban đầu.”
Dhātiṃ āha – ‘‘ahaṃ pubbe tava sāminiṃ bahunāpi dhanena kese āharāpetuṃ nāsakkhiṃ, yattha katthaci vinipātā pana nijjīvakesā nāma aṭṭha kahāpaṇe agghantī’’ti aṭṭheva kahāpaṇe adāsi.
The nurse said, "Previously, I could not make your mistress bring her hair even with much wealth. But now, hair that has fallen out naturally is worth eight kahāpaṇas." And he gave eight kahāpaṇas.
Người vú nuôi nói: ‘‘Trước đây, tôi không thể khiến chủ của cô nhổ tóc của mình dù với nhiều tiền bạc, nhưng nay, những sợi tóc không còn sự sống này, dù rơi rớt ở bất cứ đâu, cũng đáng giá tám đồng kahāpaṇa.’’ Rồi bà đưa đúng tám đồng kahāpaṇa.
Dhāti kahāpaṇe āharitvā seṭṭhidhītāya adāsi.
The nurse brought the kahāpaṇas and gave them to the merchant's daughter.
Người vú nuôi mang các đồng kahāpaṇa đến và đưa cho con gái của trưởng giả.
Seṭṭhidhītā ekekaṃ piṇḍapātaṃ ekekakahāpaṇagghanakaṃ katvā therānaṃ dāpesi.
The merchant's daughter had one alms-food portion made for each kahāpaṇa and offered it to the Theras.
Con gái trưởng giả làm mỗi phần cơm cúng dường trị giá một đồng kahāpaṇa và dâng lên các vị Trưởng lão.
Thero āvajjitvā seṭṭhidhītāya upanissayaṃ disvā ‘‘kahaṃ seṭṭhidhītā’’ti pucchi.
The Thera, reflecting and seeing the merchant's daughter's spiritual potential, asked, "Where is the merchant's daughter?"
Vị Trưởng lão quán xét, thấy nhân duyên của con gái trưởng giả, liền hỏi: "Con gái trưởng giả ở đâu?"
Gabbhe, ayyāti.
"In the inner chambers, venerable sir," they replied.
"Ở trong phòng, thưa Tôn giả."
Pakkosatha nanti.
"Call her," he said.
"Hãy gọi cô ấy đến," Ngài nói.
Sā ca theresu gāravena ekavacaneneva āgantvā there vanditvā balavasaddhaṃ uppādesi.
And she, out of respect for the Theras, came at a single word, paid homage to the Theras, and developed strong faith.
Cô ấy, với lòng tôn kính các vị Trưởng lão, chỉ với một lời gọi đã đến, đảnh lễ các vị Trưởng lão và phát khởi niềm tin mạnh mẽ.
Sukhette patiṭṭhitapiṇḍapāto diṭṭheva dhamme vipākaṃ detīti saha therānaṃ vandanena kesā pakatibhāveyeva aṭṭhaṃsu.
"Alms-food established in a fertile field yields results in this very life," it is said. Immediately upon her veneration of the Theras, her hair returned to its natural state.
Bát cơm cúng dường được đặt trên ruộng phước tốt lành đã cho quả báo ngay trong hiện tại; ngay khi đảnh lễ các vị Trưởng lão, tóc của cô đã trở lại bình thường.
Therāpi taṃ piṇḍapātaṃ gahetvā passantiyāyeva seṭṭhidhītāya vehāsaṃ abbhuggantvā kañcanavanuyyāne otariṃsu.
The Theras, taking that alms-food, ascended into the air and descended in the Kañcanavana garden, while the merchant's daughter watched.
Các vị Trưởng lão cũng nhận bát cơm cúng dường, và trong khi con gái trưởng giả đang nhìn, các Ngài bay lên không trung và hạ xuống khu vườn vàng.
Uyyānapālo theraṃ disvā rañño santikaṃ gantvā ‘‘deva, me ayyo purohito kaccāno pabbajitvā uyyānamāgato’’ti āha.
The gardener, seeing the Thera, went to the king and said, "Your Majesty, my venerable purohita Kaccāna has gone forth and arrived in the garden."
Người trông vườn thấy vị Trưởng lão liền đến gặp vua và nói: "Tâu bệ hạ, vị tiền thân của chúng ta, Kaccāna, đã xuất gia và đến khu vườn."
Rājā caṇḍapajjoto uyyānaṃ gantvā katabhattakiccaṃ theraṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ nisinno ‘‘kahaṃ, bhante, bhagavā’’ti pucchi.
King Caṇḍapajjota went to the garden, paid homage to the Thera, who had already finished his meal, with the five-point prostration, and sat to one side, asking, "Where, venerable sir, is the Blessed One?"
Vua Caṇḍapajjota đến khu vườn, đảnh lễ vị Trưởng lão đã dùng bữa xong với năm chi lễ, rồi ngồi sang một bên và hỏi: "Bạch Ngài, Đức Thế Tôn đang ở đâu?"
Satthā sayaṃ anāgantvā maṃ pesesi mahārājāti.
"The Teacher did not come Himself, Mahārāja; He sent me," the Thera replied.
"Đức Bổn Sư không tự mình đến, Ngài đã phái con đi, thưa Đại vương," Ngài đáp.
Kahaṃ, bhante, ajja bhikkhaṃ alatthāti?
"Where, venerable sir, did you receive alms-food today?"
"Bạch Ngài, hôm nay Ngài đã nhận bát khất thực ở đâu?"
Thero rañño pucchāsabhāgena sabbaṃ seṭṭhidhītāya kataṃ dukkaraṃ ārocesi.
The Thera, in response to the king's question, recounted all the difficult deeds performed by the merchant's daughter.
Vị Trưởng lão kể lại tất cả những việc khó khăn mà con gái trưởng giả đã làm, theo lời hỏi của nhà vua.
Rājā therassa vasanaṭṭhānaṃ paṭiyādetvā theraṃ nimantetvā nivesanaṃ gantvā seṭṭhidhītaraṃ āṇāpetvā aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi.
The king arranged a dwelling place for the Thera, invited the Thera, then went to his palace, summoned the merchant's daughter, and appointed her as his chief consort.
Nhà vua đã chuẩn bị chỗ ở cho vị Trưởng lão, thỉnh vị Trưởng lão, rồi về cung, truyền lệnh cho con gái trưởng giả và đưa cô lên ngôi vị Hoàng hậu.
Imissā itthiyā diṭṭhadhammikova yasapaṭilābho ahosi.
This woman gained honor in this very life.
Người phụ nữ này đã đạt được danh tiếng ngay trong hiện tại.
Tato paṭṭhāya rājā therassa mahāsakkāraṃ karoti.
From then on, the king showed great respect to the Thera.
Từ đó trở đi, nhà vua đã thực hiện sự cúng dường lớn lao cho vị Trưởng lão.
Therassa dhammakathāya pasīditvā mahājano therassa santike pabbaji.
The great multitude, being delighted by the Thera's Dhamma teaching, went forth under the Thera.
Đại chúng hoan hỷ với bài pháp của vị Trưởng lão và đã xuất gia theo Ngài.
Tato paṭṭhāya sakalanagaraṃ ekakāsāvapajjotaṃ isivātapaṭivātaṃ ahosi.
From then on, the entire city became shining with the Kasāya robe, like a wind blowing among sages.
Từ đó trở đi, toàn bộ thành phố đã trở thành một nơi rực rỡ với y cà sa, như một làn gió của các đạo sĩ thổi qua.
Sāpi devī gabbhaṃ labhitvā dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi.
That queen also conceived and, after ten months, gave birth to a son.
Vị Hoàng hậu đó cũng mang thai và sau mười tháng đã sinh một người con trai.
Tassa nāmaggahaṇadivase gopālakumāroti mātāmahaseṭṭhino nāmaṃ akaṃsu.
On the day of his naming ceremony, they named him Gopālakumāra, after his maternal grandfather, the merchant.
Vào ngày đặt tên cho đứa trẻ, họ đặt tên là Gopālakumāra, theo tên của ông ngoại là trưởng giả.
Sā puttassa nāmavasena gopālamātā nāma devī jātā.
Through the name of her son, she became known as Queen Gopālamātā.
Vì tên của con trai mình, vị Hoàng hậu đó được gọi là Gopālamātā (Mẹ của Gopāla).
Sā devī there ativiya pasīditvā rājānaṃ sampaṭicchāpetvā kañcanavanuyyāne therassa vihāraṃ kāresi.
That queen, being exceedingly pleased with the Thera, persuaded the king and had a Vihāra built for the Thera in the Kañcanavana garden.
Vị Hoàng hậu đó vô cùng hoan hỷ với vị Trưởng lão, đã thuyết phục nhà vua và xây dựng một tu viện cho Ngài trong khu vườn vàng.
Thero ujjeninagaraṃ pasādetvā puna satthu santikaṃ gato.
The Thera, having converted the city of Ujjenī, returned to the presence of the Teacher.
Vị Trưởng lão đã làm cho thành Ujjenī hoan hỷ, rồi trở lại với Đức Bổn Sư.
Atha satthā aparabhāge jetavane viharanto madhupiṇḍikasuttaṃ (ma. ni. 1.199 ādayo) kaccānapeyyālaṃ (ma. ni. 3.279 ādayo) pārāyanasuttanti ime tayo suttante aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ vibhajantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then, later, the Teacher, residing at Jetavana, established the Madhupiṇḍika Sutta, the Kaccānapeyyāla, and the Pārāyana Sutta – these three suttas – based on their arising, and placed the Thera in the foremost position among those who expound in detail the meaning of what has been spoken concisely.
Sau đó, Đức Bổn Sư, khi đang ngự tại Jetavana, đã dựa vào sự kiện phát sinh của ba bài kinh này – Madhupiṇḍika Sutta, Kaccānapeyyāla, và Pārāyana Sutta – và đặt vị Trưởng lão vào vị trí cao nhất trong số những người có khả năng phân tích ý nghĩa chi tiết của những gì đã được nói một cách tóm tắt.
198-200. Dutiyassa paṭhame manomayanti manena nibbattitaṃ.
198-200. In the tenth*, manomayanti (mind-made) means generated by the mind.
198-200. Trong phần đầu của bài thứ hai, manomaya có nghĩa là được tạo ra bởi ý chí (tâm).
‘‘Manomayena kāyena, iddhiyā upasaṅkamī’’ti (theragā. 901) vuttaṭṭhānasmiñhi manena katakāyo manomayakāyo nāma jāto.
In the passage where it is stated: "He approached with a mind-made body, by psychic power" (Theragāthā 901), a body made by the mind is called a mind-made body.
Thật vậy, trong đoạn được nói "Với thân ý sanh, Ngài đến bằng thần thông" (Theragā. 901), thân được tạo ra bởi ý chí được gọi là thân ý sanh.
‘‘Aññataraṃ manomayaṃ kāyaṃ upapajjatī’’ti (cūḷava. 333) vuttaṭṭhāne manena nibbattitakāyo manomayakāyo nāma jāto.
In the passage where it is stated: "He takes birth in another mind-made body" (Cūḷavagga 333), a body generated by the mind is called a mind-made body.
Trong đoạn được nói "một thân ý sanh khác được sanh ra" (Cūḷava. 333), thân được tạo ra bởi ý chí được gọi là thân ý sanh.
Ayamidha adhippeto.
This is the intended meaning here.
Đây là ý nghĩa được đề cập ở đây.
Tattha aññe bhikkhū manomayaṃ kāyaṃ nibbattentā tayo vā cattāro vā nibbattenti, na bahuke.
Among other bhikkhus, those who generate a mind-made body generate two or three, not many.
Ở đây, các Tỳ-khưu khác khi tạo ra thân ý sanh thì tạo ra ba hoặc bốn thân, không nhiều.
Ekasadiseyeva ca katvā nibbattenti ekavidhameva kammaṃ kurumāne.
And they generate them to be identical, performing the same kind of action.
Và họ tạo ra những thân giống hệt nhau, thực hiện cùng một loại hành động.
Cūḷapanthakatthero pana ekāvajjanena samaṇasahassaṃ māpesi.
But Thera Cūḷapanthaka manifested a thousand ascetics with a single act of mental attention.
Nhưng Trưởng lão Cūḷapanthaka đã tạo ra một ngàn vị Sa-môn chỉ với một lần quán tưởng.
Dvepi ca jane na ekasadise akāsi na ekavidhaṃ kammaṃ kurumāne.
He did not make any two individuals identical, nor did they perform the same kind of action.
Và Ngài không tạo ra hai người giống hệt nhau, cũng không thực hiện cùng một loại hành động.
Tasmā manomayaṃ kāyaṃ abhinimminantānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became the foremost among those who create mind-made bodies.
Do đó, Ngài được gọi là bậc tối thắng trong số những người tạo ra thân ý sanh.
Cetovivaṭṭakusalānampi cūḷapanthakova aggo, saññāvivaṭṭakusalānaṃ pana mahāpanthakatthero aggoti vutto.
Cūḷapanthaka is also foremost among those skilled in mental transformation (cetovivaṭṭakusala), while Thera Mahāpanthaka is said to be foremost among those skilled in perceptual transformation (saññāvivaṭṭakusala).
Trong số những người thiện xảo về chuyển biến tâm (cetovivaṭṭakusala), Trưởng lão Cūḷapanthaka cũng là bậc tối thắng, nhưng trong số những người thiện xảo về chuyển biến tưởng (saññāvivaṭṭakusala), Trưởng lão Mahāpanthaka được gọi là bậc tối thắng.
Tattha cūḷapanthakatthero catunnaṃ rūpāvacarajjhānānaṃ lābhitāya ‘‘cetovivaṭṭakusalo’’ti vutto, mahāpanthakatthero catunnaṃ arūpāvacarajjhānānaṃ lābhitāya ‘‘saññāvivaṭṭakusalo’’ti vutto.
Here, Thera Cūḷapanthaka is called "skilled in mental transformation" because he was an acquirer of the four rūpāvacara jhāna; Thera Mahāpanthaka is called "skilled in perceptual transformation" because he was an acquirer of the four arūpāvacara jhāna.
Ở đây, Trưởng lão Cūḷapanthaka được gọi là "thiện xảo về chuyển biến tâm" vì Ngài là người thành tựu bốn thiền sắc giới; Trưởng lão Mahāpanthaka được gọi là "thiện xảo về chuyển biến tưởng" vì Ngài là người thành tựu bốn thiền vô sắc giới.
Cūḷapanthako ca samādhikusalatāya cetovivaṭṭakusalo nāma, mahāpanthako vipassanākusalatāya saññāvivaṭṭakusalo nāma.
Cūḷapanthaka is skilled in samādhi, hence "skilled in mental transformation"; Mahāpanthaka is skilled in vipassanā, hence "skilled in perceptual transformation."
Trưởng lão Cūḷapanthaka được gọi là thiện xảo về chuyển biến tâm vì Ngài thiện xảo trong định, còn Trưởng lão Mahāpanthaka được gọi là thiện xảo về chuyển biến tưởng vì Ngài thiện xảo trong tuệ quán.
Eko cettha samādhilakkhaṇe cheko, eko vipassanālakkhaṇe.
One of them is proficient in the characteristic of samādhi, the other in the characteristic of vipassanā.
Một vị thiện xảo về đặc tính của định, một vị thiện xảo về đặc tính của tuệ quán.
Tathā eko samādhigāḷho, eko vipassanāgāḷho.
Similarly, one is firm in samādhi, the other is firm in vipassanā.
Tương tự, một vị chuyên về định, một vị chuyên về tuệ quán.
Eko cettha aṅgasaṃkhitte cheko, eko ārammaṇasaṃkhitte.
One of them is proficient in the compression of factors, the other in the compression of objects.
Một vị thiện xảo trong việc thu tóm các chi, một vị thiện xảo trong việc thu tóm đối tượng.
Tathā eko aṅgavavatthāne cheko, eko ārammaṇavavatthāneti evamettha yojanā kātabbā.
Similarly, one is proficient in the discernment of factors, the other in the discernment of objects; the explanation should be made in this way.
Tương tự, một vị thiện xảo trong việc phân định các chi, một vị thiện xảo trong việc phân định đối tượng – sự kết hợp nên được thực hiện theo cách này.
Imesaṃ pana ubhinnampi pañhakamme ayamanupubbikathā – atīte kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagaravāsino dve bhātikā kuṭumbikā saddhā pasannā nibaddhaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇanti.
Now, this is the sequential story of the past deeds of both of them: In a previous time, during the era of Buddha Padumuttara, there were two brothers, householders residing in the city of Haṃsavatī, who were faithful and devoted. They regularly went to the Teacher and listened to the Dhamma.
Câu chuyện tuần tự về công đức của cả hai vị này như sau: Xưa kia, vào thời Đức Phật Padumuttara, hai anh em gia chủ sống tại thành Haṃsavatī, có đức tin và lòng tịnh tín, thường xuyên đến gặp Đức Bổn Sư để nghe pháp.
Tesu ekadivasaṃ kaniṭṭho satthāraṃ dvīhaṅgehi samannāgataṃ ekaṃ bhikkhuṃ ‘‘mama sāsane manomayaṃ kāyaṃ abhinimminantānaṃ cetovivaṭṭakusalānañca ayaṃ bhikkhu aggo’’ti etadaggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā cintesi – ‘‘mahā vatāyaṃ bhikkhu eko hutvā dve aṅgāni paripūretvā carati, mayāpi anāgate ekassa buddhassa sāsane aṅgadvayapūrakena hutvā vicarituṃ vaṭṭatī’’ti.
One day, the younger brother among them saw the Teacher placing a bhikkhu, endowed with two qualities, in the foremost position, saying, "This bhikkhu is foremost in my dispensation among those who create mind-made bodies and are skilled in mental transformation." He reflected, "This bhikkhu is indeed great, fulfilling two qualities by himself. I, too, should strive to be such a one, fulfilling two qualities in the dispensation of a future Buddha."
Một ngày nọ, người em thấy Đức Bổn Sư đặt một Tỳ-khưu vào vị trí tối thắng (Etadagga) với hai phẩm chất: "Trong giáo pháp của Ta, Tỳ-khưu này là bậc tối thắng trong số những người tạo ra thân ý sanh và thiện xảo về chuyển biến tâm." Anh ta nghĩ: "Vị Tỳ-khưu này thật vĩ đại khi một mình hoàn thành hai phẩm chất. Ta cũng nên trong tương lai, trong giáo pháp của một Đức Phật, trở thành người hoàn thành hai phẩm chất."
So purimanayeneva satthāraṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā evamāha – ‘‘yaṃ, bhante, bhikkhuṃ tumhe ito sattadivasamatthake manomayaṅgena ca cetovivaṭṭakusalaṅgena ca ‘ayaṃ mama sāsane aggo’ti etadagge ṭhapayittha, ahampi imassa adhikārakammassa phalena so bhikkhu viya aṅgadvayapūrako bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
Following the same method as before, he invited the Teacher, offered a great alms-giving for seven days, and then said, "Venerable sir, by the fruit of this meritorious deed, I wish to become a bhikkhu who fulfills two qualities, just like that bhikkhu whom you placed in the foremost position seven days ago, saying, 'This bhikkhu is foremost in my dispensation in terms of a mind-made body and skill in mental transformation.'"
Anh ta liền thỉnh Đức Bổn Sư theo cách đã nói, cúng dường đại thí trong bảy ngày, rồi nói: "Bạch Ngài, vị Tỳ-khưu mà Ngài đã đặt vào vị trí tối thắng cách đây bảy ngày với phẩm chất thân ý sanh và phẩm chất thiện xảo về chuyển biến tâm, con cũng xin được trở thành người hoàn thành hai phẩm chất như vị Tỳ-khưu đó nhờ quả báo của công đức này."
Satthā anāgataṃ oloketvā anantarāyenassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘anāgate kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, so taṃ imasmiṃ ṭhānadvaye ṭhapessatī’’ti byākaritvā anumodanaṃ katvā pakkāmi.
The Teacher looked into the future, saw that his aspiration would be realized without obstruction, and, after prophesying, "In the future, at the end of a hundred thousand aeons, a Buddha named Gotama will arise, and He will place you in these two positions," and giving His approval, departed.
Đức Bổn Sư quán xét tương lai, thấy rằng lời nguyện của anh ta sẽ thành tựu mà không gặp chướng ngại nào, liền thọ ký: "Trong tương lai, sau một trăm ngàn đại kiếp, sẽ có Đức Phật tên Gotama xuất hiện. Ngài ấy sẽ đặt ngươi vào hai vị trí này." Sau khi tùy hỷ và thọ ký, Ngài rời đi.
Bhātāpissa ekadivasaṃ satthāraṃ saññāvivaṭṭakusalaṃ bhikkhuṃ etadaggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā tatheva adhikāraṃ katvā patthanaṃ akāsi, satthāpi taṃ byākāsi.
His brother, one day, seeing the Teacher place a bhikkhu skilled in the rotation of perception in that foremost position, likewise made a resolution and a wish, and the Teacher also confirmed it.
Và người anh trai của vị ấy cũng, một ngày nọ, thấy Đức Bổn Sư đặt một Tỳ-khưu thiện xảo trong việc chuyển hóa tưởng vào vị trí tối thượng, đã tạo tác sự tích lũy và phát nguyện như vậy, Đức Bổn Sư cũng đã thọ ký cho vị ấy.
Te ubhopi janā satthari dharamāne kusalakammaṃ karitvā satthu parinibbutakāle sarīracetiye suvaṇṇapūjaṃ katvā tato cutā devaloke nibbattā.
Both those individuals, having performed wholesome deeds while the Teacher was alive, and having made an offering of gold at the physical cetiya at the time of the Teacher's Parinibbāna, passed away from there and were reborn in the deva world.
Cả hai người ấy, khi Đức Bổn Sư còn tại thế, đã làm các thiện nghiệp, và vào thời Đức Bổn Sư nhập Niết Bàn, đã cúng dường vàng tại tháp xá lợi, sau đó, từ đó mạng chung và tái sanh vào cõi trời.
Tesaṃ devamanussesu saṃsarantānaṃyeva kappasatasahassaṃ atikkantaṃ.
While they were transmigrating among devas and humans, one hundred thousand aeons passed.
Một trăm ngàn đại kiếp đã trôi qua trong khi họ luân hồi trong cõi trời và cõi người.
Tattha mahāpanthakassa antarā katakalyāṇakammaṃ na kathiyati, cūḷapanthako pana kassapabhagavato sāsane pabbajitvā vīsati vassasahassāni odātakasiṇakammaṃ katvā devapure nibbatti.
In this, the wholesome deed performed by Mahāpanthaka in between is not recounted, but Cūḷapanthaka, having gone forth in the dispensation of Kassapa Bhagavā, practiced the odātaka-kasiṇa for twenty thousand years and was reborn in a deva city.
Trong thời gian đó, không kể đến những thiện nghiệp mà Mahāpanthaka đã làm, nhưng Cūḷapanthaka đã xuất gia trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa, thực hành thiền tịnh chỉ kasiṇa trắng trong hai mươi ngàn năm, và tái sanh vào cõi trời.
Atha amhākaṃ satthā abhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko rājagahaṃ upanissāya veḷuvanamahāvihāre paṭivasati.
Then our Teacher, having attained supreme enlightenment and set the excellent Dhamma-wheel in motion, resided in the Veḷuvana Great Monastery near Rājagaha.
Sau đó, Đức Bổn Sư của chúng ta, sau khi đạt được Chánh Đẳng Giác và chuyển Pháp luân tối thượng, cư ngụ tại Đại Tịnh Xá Trúc Lâm gần Rājagaha.
Tesaṃ ekasmiṃ ṭhāne vasantānaṃ saṃvāsamanvāya tassā kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāsi.
While they were living in one place, due to their cohabitation, a fetus was conceived in her womb.
Khi họ sống ở một nơi, do sự chung sống của họ, một bào thai đã hình thành trong bụng nàng.
Sā gabbhassa paripākaṃ āgamma sāmikena saddhiṃ mantesi – ‘‘gabbho me paripākaṃ gato, ñātimittādivirahite ṭhāne gabbhavuṭṭhānaṃ nāma ubhinnampi amhākaṃ dukkhameva, kulagehameva gacchāmā’’ti.
As the pregnancy matured, she consulted with her husband, saying, "My pregnancy has matured. Childbirth in a place devoid of relatives and friends will surely be a hardship for both of us. Let us return to our family home."
Khi bào thai đã trưởng thành, nàng bàn với chồng: “Bào thai của em đã trưởng thành. Việc sanh con ở một nơi không có bà con bạn bè là một nỗi khổ cho cả hai chúng ta. Chúng ta hãy trở về nhà cha mẹ.”
So ‘‘ajja gacchāma, sve gacchāmā’’ti divase atikkamāpesi.
He kept postponing, saying, "Let's go today, let's go tomorrow."
Người chồng cứ trì hoãn: “Hôm nay đi, ngày mai đi,” khiến các ngày trôi qua.
Sā cintesi – ‘‘ayaṃ bālo attano dosamahantāya gantuṃ na ussahati, mātāpitaro ca nāma ekantahitā, ayaṃ gacchatu vā mā vā, mayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
She thought, "This fool, due to the magnitude of his fault, is not eager to go. But parents are inherently benevolent. Whether he goes or not, I must go."
Nàng nghĩ: “Người ngu này không dám đi vì lỗi lầm lớn của mình. Nhưng cha mẹ thì luôn là người có lòng tốt. Dù người này có đi hay không, ta cũng phải đi.”
Tasmiṃ gehā nikkhante sā gehe parikkhāraṃ paṭisāmetvā attano kulagharaṃ gatabhāvaṃ anantaragehavāsīnaṃ ārocetvā maggaṃ paṭipajji.
When he had left the house, she arranged the household belongings, informed her next-door neighbors of her departure to her family home, and set out on the road.
Khi người chồng ra khỏi nhà, nàng sắp xếp đồ đạc trong nhà, báo cho những người hàng xóm biết mình đã về nhà cha mẹ, rồi lên đường.
Atha so puriso gharaṃ āgato taṃ adisvā paṭivissake pucchitvā ‘‘kulagharaṃ gatā’’ti sutvā vegena anubandhitvā antarāmagge sampāpuṇi.
Then that man, having returned home and not seen her, inquired of the neighbors, and hearing that she had gone to her family home, he quickly pursued her and caught up with her halfway along the road.
Khi người đàn ông ấy về nhà, không thấy nàng, bèn hỏi hàng xóm và nghe nói nàng đã về nhà cha mẹ, liền vội vàng đuổi theo và gặp nàng giữa đường.
Tassāpi tattheva gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi.
There, her childbirth occurred.
Tại đó, nàng đã sanh con.
So ‘‘kiṃ idaṃ bhadde’’ti pucchi.
He asked, "What is this, dear?"
Anh ta hỏi: “Chuyện gì vậy, em yêu?”
Sāmi eko putto jātoti.
"Master, a son has been born."
“Chàng ơi, một đứa con trai đã chào đời.”
Idāni kiṃ karissāmāti?
"What shall we do now?"
“Bây giờ chúng ta sẽ làm gì?”
Yassa atthāya mayaṃ kulagharaṃ gacchāma, taṃ kammaṃ antarāva nipphannaṃ, tattha gantvā kiṃ karissāma, nivattāmāti dvepi ekacittā hutvā nivattiṃsu.
"The very purpose for which we were going to the family home has been accomplished on the way. What will we do by going there? Let's turn back." Both, being of one mind, turned back.
“Việc mà chúng ta đi về nhà cha mẹ để làm đã hoàn thành giữa đường rồi. Chúng ta sẽ làm gì khi đến đó? Chúng ta hãy quay về.” Cả hai đồng lòng quay trở lại.
Tassa dārakassa ca panthe jātattā panthakoti nāmaṃ akaṃsu.
And because that child was born on the road (path), they named him Panthaka.
Vì đứa bé được sanh ra giữa đường (panthe), nên họ đặt tên là Panthaka.
Tassā nacirasseva aparopi gabbho patiṭṭhahi.
Not long after, she conceived another child.
Không lâu sau đó, nàng lại mang thai một lần nữa.
Sabbaṃ purimanayeneva vitthāretabbaṃ.
Everything should be recounted in the same manner as before.
Tất cả mọi việc đều được kể chi tiết như lần trước.
Tassapi dārakassa panthe jātattā paṭhamajātassa mahāpanthakoti nāmaṃ katvā pacchājātassa cūḷapanthakoti nāmaṃ akaṃsu.
And because that child was also born on the road (path), they named the firstborn Mahāpanthaka and the younger born Cūḷapanthaka.
Vì đứa bé ấy cũng được sanh ra giữa đường, nên họ đặt tên đứa đầu là Mahāpanthaka và đứa sau là Cūḷapanthaka.
Te dvepi dārake gahetvā attano vasanaṭṭhānameva gatā.
Taking both children, they returned to their dwelling place.
Họ đưa hai đứa bé về nơi mình ở.
Tesaṃ tattha vasantānaṃ ayaṃ mahāpanthakadārako aññe dārakajane ‘‘cūḷapitā mahāpitā ayyako ayyikā’’ti vadante sutvā mātaraṃ paṭipucchi – ‘‘amma, aññe dārakā kathenti ‘ayyako ayyikā’ti, kiṃ amhākaṃ ñātakā natthī’’ti?
While living there, this boy Mahāpanthaka, hearing other children say "little father, big father, grandfather, grandmother," asked his mother, "Mother, other children say 'grandfather, grandmother'. Don't we have any relatives?"
Khi họ sống ở đó, đứa bé Mahāpanthaka nghe những đứa trẻ khác nói: “Cha nhỏ, cha lớn, ông nội, bà nội,” bèn hỏi mẹ: “Mẹ ơi, những đứa trẻ khác nói ‘ông nội, bà nội’, chúng ta không có bà con sao?”
Āma, tāta, tumhākaṃ ettha ñātakā natthi, rājagahanagare pana vo dhanaseṭṭhi nāma ayyako, tattha tumhākaṃ bahū ñātakāti.
"Yes, my dear, you have no relatives here. But in the city of Rājagaha, there is a wealthy merchant who is your grandfather, and there you have many relatives."
“Phải đó con trai, con không có bà con ở đây. Nhưng ở thành Rājagaha, ông nội của con là một vị trưởng giả giàu có, ở đó con có rất nhiều bà con.”
Kasmā tattha na gacchatha ammāti?
"Why don't we go there, Mother?"
“Tại sao mẹ không đến đó, mẹ ơi?”
Sā attano agamanakāraṇaṃ puttassa akathetvā puttesu punappunaṃ kathentesu sāmikamāha – ‘‘ime dārakā ativiya maṃ kilamenti, kiṃ no mātāpitaro disvā maṃsaṃ khādissanti, ehi dārakānaṃ ayyakakulaṃ dassemā’’ti.
She did not tell her son the reason for not going, but as her children repeatedly asked, she said to her husband, "These children are tormenting me greatly. Will our parents eat us alive if they see us? Come, let us show the children their grandfather's family."
Nàng không nói lý do không đi cho con trai, nhưng khi các con cứ nói mãi, nàng bèn nói với chồng: “Những đứa trẻ này làm em rất mệt mỏi. Cha mẹ chúng ta sẽ ăn thịt chúng ta sao khi thấy chúng ta? Anh hãy đưa các con đến thăm nhà ông nội.”
Ahaṃ sammukhā bhavituṃ na sakkhissāmi, taṃ pana nayissāmīti.
He replied, "I cannot face them directly, but I will take you there."
“Anh sẽ không thể đối mặt được, nhưng anh sẽ đưa em đi.”
‘‘Sādhu sāmi, yena kenaci upāyena dārakānaṃ ayyakakulameva daṭṭhuṃ vaṭṭatī’’ti dvepi janā dārake ādāya anupubbena rājagahaṃ patvā nagaradvāre ekissā sālāya nivāsaṃ katvā dārakamātā dve dārake gahetvā āgatabhāvaṃ mātāpitūnaṃ ārocāpesi.
"Good, master, by any means necessary, we must see the children's grandfather's family." So, both of them took the children and gradually reached Rājagaha, where they made their abode in a hall at the city gate. The children's mother then sent word to her parents that she had arrived with the two children.
“Được thôi chàng ơi, bằng mọi cách, chúng ta phải đưa các con đến thăm nhà ông nội.” Cả hai người cùng đưa các con, tuần tự đến Rājagaha, và nghỉ tại một sảnh ở cổng thành. Người mẹ của các đứa trẻ báo cho cha mẹ mình biết rằng mình đã đến cùng hai đứa con.
Te taṃ sāsanaṃ sutvā saṃsāre saṃsarantānaṃ na putto na dhītā nāma natthi, te amhākaṃ mahāparādhikā, na sakkā tehi amhākaṃ cakkhupathe ṭhātuṃ.
Hearing that message, they said, "In transmigration, there are no such things as son or daughter. They have committed a great offense against us; they cannot remain within our sight.
Nghe tin ấy, họ nói: “Trong vòng luân hồi, không có con trai hay con gái nào là không có. Chúng là những kẻ phạm lỗi lớn đối với chúng ta, không thể để chúng ở trong tầm mắt của chúng ta.
Ettakaṃ pana dhanaṃ gahetvā dvepi janā phāsukaṭṭhānaṃ gantvā jīvantu, dārake pana idha pesentūti.
However, let them take this much wealth and go live comfortably somewhere, but send the children here."
Tuy nhiên, hãy nhận số tiền này và cả hai hãy đi đến một nơi an toàn mà sống, nhưng hãy gửi các đứa bé về đây.”
Seṭṭhidhītā mātāpitūhi pesitaṃ dhanaṃ gahetvā dārake āgatadūtānaṃ hattheyeva datvā pesesi.
The merchant's daughter took the money sent by her parents and sent the children with the messengers who had come.
Con gái của trưởng giả nhận số tiền cha mẹ gửi, và giao các đứa bé cho các sứ giả đã đến, rồi gửi chúng đi.
Dārakā ayyakakule vaḍḍhanti.
The children grew up in their grandfather's family.
Các đứa bé lớn lên trong nhà ông nội.
Tesu cūḷapanthako atidaharo, mahāpanthako pana ayyakena saddhiṃ dasabalassa dhammakathaṃ sotuṃ gacchati.
Of them, Cūḷapanthaka was very young, but Mahāpanthaka used to go with his grandfather to listen to the Dhamma talk of the Ten-Powered One (Buddha).
Trong số đó, Cūḷapanthaka còn rất nhỏ, nhưng Mahāpanthaka thì thường đi nghe Pháp thoại của Đức Thế Tôn cùng với ông nội.
Tassa niccaṃ satthu sammukhe dhammaṃ suṇantassa pabbajjāya cittaṃ nami.
Listening to the Dhamma constantly in the presence of the Teacher, his mind inclined towards ordination.
Do thường xuyên nghe Pháp trước Đức Bổn Sư, tâm của vị ấy đã hướng về sự xuất gia.
So ayyakaṃ āha – ‘‘sace tumhe anujāneyyātha, ahaṃ pabbajjeyya’’nti.
He said to his grandfather, "If you would allow it, I would like to go forth."
Vị ấy nói với ông nội: “Nếu ông cho phép, con sẽ xuất gia.”
‘‘Kiṃ vadesi, tāta, mayhaṃ sakalalokassapi pabbajjato taveva pabbajjā bhaddikā.
"What are you saying, my dear? Even if everyone in the world were to go forth, your going forth would be the best.
“Con nói gì vậy, con trai? Dù cả thế gian này có xuất gia, sự xuất gia của con vẫn là tốt nhất.
Sace sakkosi, pabbaja, tātā’’ti sampaṭicchitvā satthu santikaṃ gato.
If you are able, go forth, my dear," he agreed and went to the Teacher.
Nếu con có thể, hãy xuất gia đi, con trai.” Ông nội chấp thuận và đến gặp Đức Bổn Sư.
Satthā ‘‘kiṃ, mahāseṭṭhi, dārako te laddho’’ti?
The Teacher asked, "What is it, great merchant? Have you found your boy?"
Đức Bổn Sư hỏi: “Thưa Đại Trưởng Giả, đứa bé của ông đã đến rồi sao?”
‘‘Āma, bhante, ayaṃ dārako mayhaṃ nattā, tumhākaṃ santike pabbajāmīti vadatī’’ti āha.
"Yes, Venerable Sir, this boy is my grandson, and he says he wishes to go forth in your presence," he replied.
Ông nội đáp: “Bạch Đức Thế Tôn, đứa bé này là cháu của con, nó nói muốn xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Thế Tôn.”
Satthā aññataraṃ piṇḍacārikaṃ ‘‘imaṃ dārakaṃ pabbājehī’’ti āṇāpesi.
The Teacher instructed a certain bhikkhu on alms-round, "Let this boy go forth."
Đức Bổn Sư ra lệnh cho một vị Tỳ-khưu khất thực: “Hãy cho đứa bé này xuất gia.”
Thero tassa tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā pabbājesi.
The Elder taught him the meditation on the five parts of the body and ordained him.
Vị Trưởng Lão đã chỉ dạy thiền quán ngũ phần của thân (tacapañcakakammaṭṭhāna) cho vị ấy và cho xuất gia.
So bahuṃ buddhavacanaṃ uggaṇhitvā paripuṇṇavasso upasampadaṃ labhi.
He learned much of the Buddha's teachings and, having completed his requisite years, received the higher ordination.
Vị ấy đã học thuộc nhiều lời Phật dạy và khi đủ tuổi, đã thọ giới Tỳ-khưu.
Upasampanno hutvā yonisomanasikāre kammaṃ karonto catunnaṃ arūpāvacarajjhānānaṃ lābhī hutvā jhānaṅgehi vuṭṭhāya arahattaṃ pāpuṇi.
Having received higher ordination, while diligently practicing, he became an obtainer of the four formless jhānas and, rising from the jhāna factors, attained arahantship.
Sau khi thọ giới Tỳ-khưu, vị ấy thực hành thiền với tác ý đúng đắn (yonisomanasikāra), trở thành người đạt được bốn tầng thiền vô sắc giới, và sau khi xuất khỏi các chi thiền, đã đạt được A-la-hán.
Iti so saññāvivaṭṭakusalānaṃ aggo jāto.
Thus, he became foremost among those skilled in the rotation of perception.
Vì vậy, vị ấy trở thành bậc tối thượng trong số những người thiện xảo trong việc chuyển hóa tưởng.
So jhānasukhena phalasukhena vītināmento cintesi – ‘‘sakkā nu kho imaṃ sukhaṃ cūḷapanthakassa dātu’’nti.
Enjoying the bliss of jhāna and the bliss of fruition, he thought, "Is it possible to bestow this happiness upon Cūḷapanthaka?"
Vị ấy sống trong sự an lạc của thiền và sự an lạc của quả, và nghĩ: “Liệu có thể ban sự an lạc này cho Cūḷapanthaka không?”
Tato ayyakaseṭṭhissa santikaṃ gantvā ‘‘mahāseṭṭhi sace tumhe sampaṭicchatha, ahaṃ cūḷapanthakaṃ pabbājeyya’’nti āha.
Then he went to the wealthy merchant grandfather and said, "Great merchant, if you would agree, I would ordain Cūḷapanthaka."
Sau đó, vị ấy đến gặp ông nội trưởng giả và nói: “Thưa Đại Trưởng Giả, nếu ông chấp thuận, con sẽ cho Cūḷapanthaka xuất gia.”
Pabbājetha, bhanteti.
"Please ordain him, Venerable Sir," he replied.
“Bạch Đại Đức, xin hãy cho xuất gia.”
Thero cūḷapanthakadārakaṃ pabbājetvā dasasu sīlesu patiṭṭhāpesi.
The Elder ordained the boy Cūḷapanthaka and established him in the ten precepts.
Vị Trưởng Lão đã cho đứa bé Cūḷapanthaka xuất gia và đặt vị ấy vào mười giới.
Cūḷapanthakasāmaṇero bhātikassa santike.
Cūḷapanthaka Sāmaṇera, in the presence of his brother.
Sa-di Cūḷapanthaka ở bên cạnh anh trai mình.
Imaṃ gāthaṃ gaṇhāti.
He tried to learn this verse.
Ngài nắm giữ bài kệ này.
Gahitagahitapadaṃ uparūparipadaṃ gaṇhantassa nassati.
As he grasped one word after another, the previous words would vanish.
Cứ nắm giữ từng từ, nắm giữ từng từ một, ngài lại quên mất.
Tassa imaṃ gāthaṃ gahetuṃ vāyamantasseva cattāro māsā atikkantā.
Thus, four months passed while he was trying to memorize this verse.
Bốn tháng đã trôi qua khi ngài cố gắng nắm giữ bài kệ này.
Atha naṃ mahāpanthako āha – ‘‘cūḷapanthaka, tvaṃ imasmiṃ sāsane abhabbo, catūhi māsehi ekagāthampi gahetuṃ na sakkosi, pabbajitakiccaṃ pana tvaṃ kathaṃ matthakaṃ pāpessasi, nikkhama ito’’ti.
Then Mahāpanthaka said to him, “Cūḷapanthaka, you are incapable in this Dispensation. You cannot even memorize one verse in four months. How will you bring your duties as a renunciant to completion? Leave this place.”
Sau đó, Đại Trưởng lão Mahāpanthaka nói với ngài: “Cūḷapanthaka, con không có khả năng trong giáo pháp này, trong bốn tháng con không thể nắm giữ dù chỉ một bài kệ, vậy làm sao con có thể hoàn thành việc xuất gia? Hãy rời khỏi đây đi!”
So therena paṇāmito vihārapaccante rodamāno aṭṭhāsi.
Dismissed by the elder, he stood weeping at the edge of the monastery.
Bị Trưởng lão đuổi đi, ngài đứng khóc ở rìa tịnh xá.
Tena samayena satthā rājagahaṃ upanissāya jīvakambavane viharati.
At that time, the Teacher was residing near Rājagaha, in Jīvaka’s Mango Grove.
Vào thời điểm đó, Đức Bổn Sư đang trú ngụ tại Jīvaka Ambavana gần Rājagaha.
Tasmiṃ samaye jīvako purisaṃ pesesi ‘‘pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ satthāraṃ nimantehī’’ti.
At that time, Jīvaka sent a man, saying, “Invite the Teacher with five hundred bhikkhus.”
Lúc đó, Jīvaka sai một người: “Hãy thỉnh Đức Bổn Sư cùng với năm trăm Tỳ-khưu.”
Tena kho pana samayena mahāpanthako bhattuddesako hoti.
At that very time, Mahāpanthaka was the distributor of food.
Khi đó, Đại Trưởng lão Mahāpanthaka là vị phân phát vật thực.
So ‘‘pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ bhikkhaṃ sampaṭicchatha, bhante’’ti vutto ‘‘cūḷapanthakaṃ ṭhapetvā sesānaṃ sampaṭicchāmī’’ti āha.
When asked, “Venerable sir, please accept alms for five hundred bhikkhus,” he replied, “I accept for all except Cūḷapanthaka.”
Khi được yêu cầu: “Bạch Thế Tôn, xin hãy nhận vật thực cho năm trăm Tỳ-khưu,” ngài nói: “Con sẽ nhận cho tất cả trừ Cūḷapanthaka.”
Cūḷapanthako taṃ kathaṃ sutvā bhiyyosomattāya domanassappatto ahosi.
Hearing this, Cūḷapanthaka became even more distressed.
Cūḷapanthaka nghe lời đó, càng thêm sầu muộn.
Satthā cūḷapanthakassa khedaṃ disvā ‘‘cūḷapanthako mayi gate bujjhissatī’’ti gantvā avidūre ṭhāne attānaṃ dassetvā ‘‘kiṃ tvaṃ, panthaka, rodasī’’ti āha.
The Teacher, seeing Cūḷapanthaka’s distress, thought, “Cūḷapanthaka will awaken after I have gone,” and appearing not far away, he revealed himself and asked, “Why are you weeping, Panthaka?”
Đức Bổn Sư thấy sự đau khổ của Cūḷapanthaka, nghĩ: “Cūḷapanthaka sẽ giác ngộ khi Ta đến,” rồi đi đến một nơi không xa, hiện thân và hỏi: “Này Panthaka, con khóc làm gì?”
Bhātā maṃ, bhante, paṇāmetīti.
“My brother, Venerable sir, has dismissed me,” he replied.
“Bạch Thế Tôn, huynh trưởng đã đuổi con đi,” ngài đáp.
Panthaka, tuyhaṃ bhātikassa parapuggalānaṃ āsayānusayañāṇaṃ natthi, tvaṃ buddhaveneyyapuggalo nāmāti iddhiyā abhisaṅkharitvā suddhaṃ coḷakhaṇḍaṃ adāsi ‘‘imaṃ gahetvā ‘rajoharaṇaṃ rajoharaṇa’nti vatvā bhāvehi panthakā’’ti.
“Panthaka, your brother does not have knowledge of the inclinations and latent tendencies of others. You are one to be guided by a Buddha,” said the Teacher, and by his psychic power, he created a clean piece of cloth and gave it to him, saying, “Take this, Panthaka, and meditate, saying, ‘dust-removing, dust-removing’.”
“Này Panthaka, huynh trưởng của con không có tuệ giác về khuynh hướng và tâm ý của người khác. Con là một người có thể được Phật giáo hóa,” Đức Bổn Sư nói, rồi dùng thần thông biến hóa một mảnh vải sạch và trao cho ngài: “Hãy cầm mảnh vải này, Panthaka, và quán tưởng bằng cách nói ‘rajoharaṇaṃ rajoharaṇaṃ’ (loại bỏ bụi bẩn, loại bỏ bụi bẩn).”
So satthārā dinnaṃ coḷakhaṇḍaṃ ‘‘rajoharaṇaṃ rajoharaṇa’’nti hatthena parimajjanto nisīdi.
So, taking the piece of cloth given by the Teacher, he sat down, rubbing it with his hand and repeating, “dust-removing, dust-removing.”
Ngài ngồi xuống, cầm mảnh vải Đức Bổn Sư đã ban, xoa bằng tay và nói: “rajoharaṇaṃ rajoharaṇaṃ.”
Tassa parimajjantassa lomāni kiliṭṭhadhātukāni jātāni.
As he rubbed it, the threads became dirty.
Khi ngài xoa, các sợi lông trở nên dơ bẩn.
Puna parimajjantassa ukkhaliparipuñchanasadisaṃ jātaṃ.
When he rubbed it again, it became like wiping a cooking pot.
Khi ngài xoa lại, nó trở nên giống như lau chùi một cái nồi.
So ñāṇaparipākaṃ āgamma tattha khayavayaṃ paṭṭhapetvā cintesi – ‘‘idaṃ coḷakhaṇḍaṃ pakatiyā paṇḍaraṃ parisuddhaṃ, upādinnakasarīraṃ nissāya kiliṭṭhaṃ jātaṃ, idaṃ cittampi evaṃgatikamevā’’ti.
Attaining ripeness of wisdom, he established the contemplation of rise and fall (khayavaya) on it and thought, “This piece of cloth is naturally white and pure, but it became dirty due to contact with the appropriated body. This mind is also of such a nature.”
Ngài đạt đến sự chín muồi của tuệ giác, thiết lập sự hoại diệt và biến đổi ở đó, và suy nghĩ: “Mảnh vải này vốn trắng sạch, nhưng vì nương vào thân thể có sự chấp thủ mà trở nên dơ bẩn. Tâm này cũng có một bản chất tương tự.”
Samādhiṃ bhāvetvā cattāri rūpāvacarajjhānāni pādakāni katvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
He developed samādhi, made the four rūpāvacara jhāna his basis, and attained arahantship together with the paṭisambhidā.
Ngài tu tập định, lấy bốn thiền sắc giới làm nền tảng, và đạt được A-la-hán cùng với các phân tích tuệ (paṭisambhidā).
So manomayajjhānalābhī hutvā eko hutvā bahudhā, bahudhā hutvā eko bhavituṃ samattho ahosi.
Becoming one who had attained the jhānas of mind-made body, he was able to be one and become many, and having been many, to become one.
Ngài trở thành một bậc đắc thiền ý sinh thân (manomayajjhāna), có khả năng biến từ một thành nhiều, từ nhiều thành một.
Arahattamaggeneva cassa tepiṭakañca cha abhiññā ca āgamiṃsu.
By the path of arahantship, he also acquired the three Piṭakas and the six Higher Knowledges (abhiññā).
Chính nhờ đạo A-la-hán mà ngài thấu đạt Tam Tạng và sáu thắng trí.
Punadivase satthā ekūnehi pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ gantvā jīvakassa nivesane nisīdi.
The next day, the Teacher went with five hundred bhikkhus (less one) and sat at Jīvaka’s residence.
Ngày hôm sau, Đức Bổn Sư cùng với bốn trăm chín mươi chín Tỳ-khưu đến và ngồi tại nhà của Jīvaka.
Cūḷapanthako pana attano bhikkhāya asampaṭicchitattāyeva na gato.
However, Cūḷapanthaka had not gone because alms had not been accepted for him.
Cūḷapanthaka thì không đến vì vật thực không được chấp nhận cho ngài.
Jīvako yāguṃ dātuṃ ārabhi, satthā hatthena pattaṃ pidahi.
Jīvaka began to offer gruel, but the Teacher covered his bowl with his hand.
Jīvaka bắt đầu dâng cháo, nhưng Đức Bổn Sư dùng tay che bát lại.
Kasmā, bhante, na gaṇhathāti?
“Venerable sir, why do you not accept it?”
“Bạch Thế Tôn, vì sao Ngài không nhận?”
Vihāre eko bhikkhu atthi jīvakāti.
“There is one bhikkhu in the monastery, Jīvaka.”
“Này Jīvaka, có một Tỳ-khưu ở trong tịnh xá.”
So purisaṃ pahiṇi ‘‘gaccha, bhaṇe, vihāre nisinnaṃ ayyaṃ gahetvā ehī’’ti.
He sent a man, saying, “Go, my good man, and bring the venerable one who is sitting in the monastery.”
Ông sai một người: “Này anh, hãy đi và đưa vị Tôn giả đang ngồi trong tịnh xá đến đây.”
Cūḷapanthakattheropi tassa purisassa pure āgamanāyeva bhikkhusahassaṃ nimminitvā ekampi ekena asadisaṃ, ekassapi ca cīvaravicāraṇādisamaṇakammaṃ aññena asadisaṃ akāsi.
Before that man arrived, Cūḷapanthaka Thera created a thousand bhikkhus, no two of whom were alike, and no two of whom had similar monastic duties, such as arranging their robes.
Trưởng lão Cūḷapanthaka, trước khi người đó đến, đã hóa hiện một ngàn Tỳ-khưu, mỗi vị đều không giống nhau, và những việc Sa-môn như sắp xếp y phục của mỗi vị cũng không giống nhau.
So puriso vihāre bhikkhūnaṃ bahubhāvaṃ disvā gantvā jīvakassa kathesi – ‘‘bhante, imasmiṃ vihāre bhikkhusaṅgho bahutaro, tato pakkositabbaṃ bhadantaṃ na jānāmī’’ti.
The man, seeing the multitude of bhikkhus in the monastery, went and reported to Jīvaka, “Venerable sir, there is a very large assembly of bhikkhus in this monastery, and I do not know which venerable one is to be summoned.”
Người kia thấy có quá nhiều Tỳ-khưu trong tịnh xá, bèn quay lại báo với Jīvaka: “Bạch ngài, trong tịnh xá có rất nhiều Tăng đoàn, con không biết nên thỉnh vị Tôn giả nào.”
Jīvako satthāraṃ paṭipucchi – ‘‘konāmo, bhante, vihāre nisinnabhikkhū’’ti?
Jīvaka asked the Teacher, “Venerable sir, what is the name of the bhikkhu sitting in the monastery?”
Jīvaka hỏi lại Đức Bổn Sư: “Bạch Thế Tôn, vị Tỳ-khưu đang ngồi trong tịnh xá tên là gì?”
Cūḷapanthako nāma jīvakāti.
“His name is Cūḷapanthaka, Jīvaka.”
“Này Jīvaka, tên là Cūḷapanthaka.”
Gaccha bho ‘‘cūḷapanthako nāma kataro’’ti pucchitvā ānehīti.
“Go, my good man, ask ‘Which one is Cūḷapanthaka?’ and bring him.”
“Này anh, hãy đi hỏi ‘Vị nào tên là Cūḷapanthaka?’ rồi đưa ngài ấy đến.”
So vihāraṃ gantvā ‘‘cūḷapanthako nāma, bhante, kataro’’ti pucchi.
He went to the monastery and asked, “Venerable sirs, which one is Cūḷapanthaka?”
Người kia đến tịnh xá và hỏi: “Bạch chư Tôn giả, vị nào tên là Cūḷapanthaka?”
‘‘Ahaṃ cūḷapanthako ahaṃ cūḷapanthako’’ti bhikkhusahassampi kathesi.
All thousand bhikkhus said, “I am Cūḷapanthaka, I am Cūḷapanthaka.”
Cả ngàn Tỳ-khưu đều nói: “Tôi là Cūḷapanthaka, tôi là Cūḷapanthaka.”
So punāgantvā jīvakassa kathesi ‘‘sahassamattā bhikkhū sabbepi ‘ahaṃ cūḷapanthako ahaṃ cūḷapanthako’ti kathenti, ahaṃ ‘asuko nāma pakkositabbo’ti na jānāmī’’ti.
He returned again and reported to Jīvaka, “There are a thousand bhikkhus, and all of them say, ‘I am Cūḷapanthaka, I am Cūḷapanthaka,’ so I do not know which one is to be summoned.”
Người kia lại quay về báo với Jīvaka: “Có khoảng một ngàn Tỳ-khưu, tất cả đều nói ‘Tôi là Cūḷapanthaka, tôi là Cūḷapanthaka,’ con không biết phải thỉnh vị nào.”
Jīvakopi paṭividdhasaccatāya ‘‘iddhimā bhikkhū’’ti nayato ñatvā ‘‘paṭhamaṃ kathanabhikkhumeva ‘tumhe satthā pakkosatī’ti vatvā cīvarakaṇṇe gaṇha tātā’’ti āha.
Jīvaka, realizing from his penetration of the truths that he was a bhikkhu endowed with psychic power, said, “My dear, take hold of the first bhikkhu to speak by the corner of his robe, saying, ‘The Teacher summons you’.”
Jīvaka, vì đã thấu hiểu sự thật, biết rằng đó là một Tỳ-khưu có thần thông, bèn nói: “Này con, hãy nói với vị Tỳ-khưu nói đầu tiên rằng ‘Đức Bổn Sư thỉnh ngài,’ rồi nắm vào vạt y của ngài ấy.”
So vihāraṃ gantvā tathā akāsi, tāvadeva sahassamattā bhikkhū antaradhāyiṃsu.
He went to the monastery and did so, and immediately the thousand bhikkhus vanished.
Người kia đến tịnh xá và làm như vậy; ngay lập tức, một ngàn Tỳ-khưu biến mất.
So theraṃ gahetvā agamāsi.
He then took the elder and went.
Người kia đưa Trưởng lão đến.
Satthā tasmiṃ khaṇe yāguṃ gaṇhi.
At that moment, the Teacher accepted the gruel.
Đức Bổn Sư liền nhận cháo.
Dasabale bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ gate dhammasabhāyaṃ kathā udapādi ‘‘yāva mahantā vata buddhā nāma cattāro māse ekagāthaṃ gaṇhituṃ asakkontaṃ bhikkhuṃ evaṃmahiddhikaṃ akaṃsū’’ti.
When the Buddha had finished his meal and returned to the monastery, a discussion arose in the Dhamma hall: “How great are the Buddhas, indeed! They made a bhikkhu who could not memorize a single verse in four months so greatly powerful.”
Sau khi Đức Thập Lực dùng bữa xong và trở về tịnh xá, một cuộc đàm luận nảy sinh trong Pháp đường: “Thật là vĩ đại thay chư Phật! Ngài đã khiến một Tỳ-khưu không thể nắm giữ một bài kệ trong bốn tháng trở thành một vị có thần thông lớn như vậy.”
Satthā tesaṃ bhikkhūnaṃ cittācāraṃ ñatvā gantvā paññattāsane nisajja ‘‘kiṃ vadetha, bhikkhave’’ti pucchi.
The Teacher, knowing the thoughts of those bhikkhus, went and sat on the prepared seat, asking, “What are you discussing, bhikkhus?”
Đức Bổn Sư biết được tâm ý của các Tỳ-khưu đó, bèn đến ngồi trên chỗ ngồi đã được sắp đặt và hỏi: “Này các Tỳ-khưu, các ông đang nói gì vậy?”
Na bhagavā aññaṃ kiñci kathema, cūḷapanthakena tumhākaṃ santikā mahālābho laddhoti tumhākaṃyeva guṇaṃ kathemāti.
“Venerable Blessed One, we are not discussing anything else. We are just speaking of your virtues, that Cūḷapanthaka has gained great benefit from you.”
“Bạch Thế Tôn, chúng con không nói gì khác, chúng con chỉ tán thán công đức của Ngài, vì Cūḷapanthaka đã nhận được lợi lộc lớn từ Ngài.”
Anacchariyaṃ, bhikkhave, idāni mayhaṃ ovādaṃ katvā lokuttaradāyajjalābho, ayaṃ atītepi aparipakkañāṇe ṭhitassa mayhaṃ ovādaṃ katvā lokiyadāyajjaṃ labhīti.
“It is not surprising, bhikkhus, that he now gains the heritage of the transcendent by following my instruction. He gained the worldly heritage in the past also by following my instruction, even when his wisdom was undeveloped.”
“Này các Tỳ-khưu, việc bây giờ ngài ấy nhận được lợi lộc từ di sản siêu thế nhờ lời giáo huấn của Ta không phải là điều kỳ diệu. Ngay cả trong quá khứ, ngài ấy cũng đã nhận được di sản thế tục nhờ lời giáo huấn của Ta khi tuệ giác còn chưa chín muồi.”
Bhikkhū ‘‘kadā, bhante’’ti āyāciṃsu.
The bhikkhus requested, “When was that, Venerable sir?”
Các Tỳ-khưu thỉnh: “Bạch Thế Tôn, khi nào vậy?”
Satthā tesaṃ bhikkhūnaṃ atītaṃ āharitvā dassesi.
The Teacher then related and showed them the past story of those bhikkhus.
Đức Bổn Sư bèn kể lại câu chuyện quá khứ cho các Tỳ-khưu nghe.
Bhikkhave, atīte bārāṇasīnagare brahmadatto nāma rājā rajjaṃ kāresi.
“Bhikkhus, in the past, in the city of Bārāṇasī, a king named Brahmadatta reigned.
“Này các Tỳ-khưu, trong quá khứ, tại thành Bārāṇasī, có một vị vua tên là Brahmadatta trị vì.
Tasmiṃ samaye cūḷakaseṭṭhi nāma paṇḍito byatto sabbanimittāni jānāti.
At that time, there was a wise and clever man named Cūḷakaseṭṭhi, who knew all omens.
Vào thời đó, có một vị hiền triết tên là Cūḷaka Seṭṭhi, thông minh và biết tất cả các điềm báo.
So ekadivasaṃ rājūpaṭṭhānaṃ gacchanto antaravīthiyaṃ matamūsikaṃ disvā tasmiṃ khaṇe nakkhattaṃ samānetvā idamāha – ‘‘sakkā cakkhumatā kulaputtena imaṃ undūraṃ gahetvā dārabharaṇañca kātuṃ kammante ca payojetu’’nti.
One day, as he was going to attend upon the king, he saw a dead mouse in the middle of the street, and immediately consulting the stars, he said, ‘An intelligent young man can take this mouse and support a family and engage in business.’
Một ngày nọ, khi đang đi đến cung vua, ngài thấy một con chuột chết giữa đường, liền xem xét các điềm báo vào lúc đó và nói: ‘Một người con trai có mắt (thông minh) có thể lấy con chuột này, nuôi vợ con và làm việc.’
Aññataro duggatakulaputto taṃ seṭṭhissa vacanaṃ sutvā ‘‘nāyaṃ ajānitvā kathessatī’’ti mūsikaṃ gahetvā ekasmiṃ āpaṇe biḷārassatthāya datvā kākaṇikaṃ labhi.
Another young man from a poor family heard the elder’s words and, thinking ‘He would not speak without knowing,’ took the mouse and gave it to a cat owner in a shop, thereby obtaining one kākaṇika.
Một người con trai thuộc gia đình nghèo khổ nghe lời của vị Seṭṭhi đó, nghĩ: ‘Ông ấy sẽ không nói mà không biết,’ bèn lấy con chuột, bán cho một người bán hàng để làm thức ăn cho mèo và nhận được một kākaṇika (một đồng tiền nhỏ).
Tāya kākaṇikāya phāṇitaṃ kiṇitvā ekena kuṭena pānīyaṃ gaṇhitvā araññato āgacchante mālākāre disvā thokaṃ thokaṃ phāṇitakhaṇḍaṃ datvā uḷuṅkena pānīyaṃ adāsi.
With that kākaṇika, he bought molasses, and taking water in a small pot, he saw flower vendors coming from the forest and gave each of them a small piece of molasses and water in a ladle.
Với kākaṇika đó, anh ta mua đường thốt nốt, lấy nước bằng một cái gáo, và thấy những người bán hoa đang từ rừng về, anh ta cho họ một ít đường thốt nốt và nước bằng gáo.
Te tassa ekekaṃ pupphamuṭṭhiṃ adaṃsu.
They gave him one handful of flowers each.
Họ tặng anh ta mỗi người một nắm hoa.
So tena pupphamūlena punadivasepi phāṇitañca pānīyaghaṭañca gahetvā pupphārāmameva gato.
With the proceeds from those flowers, he again took molasses and a pot of water the next day and went to the flower garden.
Với số tiền bán hoa đó, ngày hôm sau anh ta lại mua đường thốt nốt và một bình nước, rồi đi đến vườn hoa.
Tassa taṃdivasaṃ mālākārā aḍḍhaocitake pupphagacche datvā agamaṃsu.
That day, the flower vendors gave him half-withered flower stalks and went on their way.
Ngày hôm đó, những người bán hoa đã tặng anh ta một nửa số hoa bị bỏ đi.
So nacirasseva iminā upāyena aṭṭha kahāpaṇe labhi.
In no long time, by this means, he obtained eight kahāpaṇas.
Chẳng bao lâu sau, bằng cách này, anh ta đã kiếm được tám đồng kahāpaṇa.
Puna ekasmiṃ vātavuṭṭhidivase chaḍḍitauyyānaṃ gantvā patitadārūnaṃ rāsiṃ katvā nisinno rājakumbhakārassa santikā soḷasa kahāpaṇe labhi.
Then, on a windy and rainy day, he went to a neglected garden, piled up fallen wood, and sat there, and obtained sixteen kahāpaṇas from the royal potter.”
Một ngày khác, vào một ngày mưa bão, anh ta đến một khu vườn bị bỏ hoang, chất đống những cành cây bị đổ, và kiếm được mười sáu đồng kahāpaṇa từ người thợ gốm của nhà vua.
So catuvīsatiyā kahāpaṇesu jātesu ‘‘atthi ayaṃ upāyo mayha’’nti nagaradvārato avidūre ṭhāne ekaṃ pānīyacāṭiṃ ṭhapetvā pañcasate tiṇahārake pānīyena upaṭṭhahi.
When these twenty-four kahāpaṇas were acquired, he thought, “This is an expedient for me,” and placing a water pot at a spot not far from the city gate, he supplied water to five hundred grass-cutters.
Khi hai mươi bốn đồng tiền vàng (kahāpaṇa) đã được tạo ra, ông nghĩ: “Đây là phương tiện của ta,” và đặt một bình nước uống ở một nơi không xa cổng thành, rồi cúng dường nước uống cho năm trăm người cắt cỏ.
Te āhaṃsu – ‘‘tvaṃ, samma, amhākaṃ bahupakāro, kiṃ te karomā’’ti?
They said, “You, friend, are very helpful to us; what can we do for you?”
Họ nói: “Này bạn, bạn đã giúp đỡ chúng tôi rất nhiều, chúng tôi có thể làm gì cho bạn?”
Sopi ‘‘mayhaṃ kicce uppanne karissathā’’ti vatvā ito cito ca vicaranto thalapathakammikena ca jalapathakammikena ca saddhiṃ mittasanthavaṃ akāsi.
He said, “You can do it when a need arises for me,” and wandering here and there, he made friends with a land-route worker and a water-route worker.
Ông ấy nói: “Các bạn hãy giúp tôi khi tôi có việc cần,” rồi đi đây đó và kết bạn với những người làm việc trên đường bộ và đường thủy.
Tassa thalapathakammiko ‘‘sve imaṃ nagaraṃ assavāṇijako pañca assasatāni gahetvā āgamissatī’’ti ācikkhi.
The land-route worker told him, “Tomorrow an horse-trader will arrive in this city with five hundred horses.”
Người làm đường bộ của ông ta báo: “Ngày mai, một thương nhân ngựa sẽ đến thành phố này với năm trăm con ngựa.”
So tassa vacanaṃ sutvā tiṇahārakānaṃ saññaṃ datvā ekekaṃ tiṇakalāpaṃ diguṇaṃ katvā āharāpesi.
Hearing his words, he gave a sign to the grass-cutters and had them bring bundles of grass, each twice the usual size.
Nghe lời ấy, ông ra hiệu cho những người cắt cỏ, bảo họ mang về mỗi bó cỏ gấp đôi bình thường.
Atha so assānaṃ nagaraṃ paviṭṭhavelāya tiṇakalāpasahassaṃ antaradvāre rāsiṃ katvā nisīdi.
Then, at the time the horses entered the city, he piled a thousand bundles of grass at the inner gate and sat down.
Sau đó, khi những con ngựa vào thành, ông chất một ngàn bó cỏ ở cổng trong và ngồi đợi.
Assavāṇijo sakalanagare assānaṃ cāriṃ alabhitvā tassa sahassaṃ datvā taṃ tiṇaṃ gaṇhi.
The horse-trader, finding no grazing for the horses in the entire city, gave him a thousand* and took that grass.
Thương nhân ngựa không tìm được cỏ cho ngựa trong khắp thành phố, bèn trả cho ông ta một ngàn đồng và lấy số cỏ đó.
Tato katipāhaccayenassa samuddakammikasahāyako ārocesi ‘‘paṭṭanaṃ mahānāvā āgatā’’ti.
Then, a few days later, his sea-route worker friend reported, “A large ship has arrived at the port.”
Vài ngày sau, người bạn làm việc trên biển của ông báo: “Một con tàu lớn đã đến cảng.”
So ‘‘atthi ayaṃ upāyo’’ti aṭṭhahi kahāpaṇehi sabbaparivārasampannaṃ tāvakālikaṃ rathaṃ gahetvā nāvāpaṭṭanaṃ gantvā ekaṃ aṅgulimuddikaṃ nāvikassa saccakāraṃ datvā avidūre ṭhāne sāṇiṃ parikkhipāpetvā tattha nisinno purise āṇāpesi ‘‘bāhirakesu vāṇijesu āgatesu tatiyena paṭihārena ārocethā’’ti.
Thinking, “This is an expedient,” he took a temporary chariot, fully equipped, for eight kahāpaṇas, went to the ship port, gave a signet ring as earnest money to the captain, had a curtain enclosed at a nearby place, and sitting there, instructed his men, “When the foreign merchants arrive, announce it to me with the third signal.”
Ông nghĩ: “Đây là phương tiện,” bèn dùng tám đồng tiền vàng thuê một cỗ xe đầy đủ tiện nghi tạm thời, đi đến bến tàu, đưa một chiếc nhẫn làm vật bảo đảm cho thuyền trưởng, rồi cho dựng một tấm màn ở một nơi không xa, ngồi xuống đó và ra lệnh cho người của mình: “Khi các thương nhân bên ngoài đến, hãy báo cho ta bằng cách thứ ba.”
‘‘Nāvā āgatā’’ti sutvā bārāṇasito satamattā vāṇijā ‘‘bhaṇḍaṃ gaṇhāmā’’ti āgamaṃsu.
Hearing, “A ship has arrived,” about a hundred merchants from Bārāṇasī came, intending to buy goods.
Nghe tin “tàu đã đến,” khoảng một trăm thương nhân từ Bārāṇasī đến, nghĩ: “Chúng ta sẽ mua hàng.”
Bhaṇḍaṃ tumhe na labhissatha, asukaṭṭhāne nāma mahāvāṇijena saccakāro dinnoti.
“* will not get the goods; the great merchant, so-and-so, has given earnest money at that place.”
Họ được báo: “Các ông sẽ không mua được hàng, vì một đại thương nhân đã đặt cọc ở chỗ kia.”
Te tesaṃ sutvā tassa santikaṃ āgatā, pādamūlikapurisā purimasaññāvasena tatiyena pāṭihārena tesaṃ āgatabhāvaṃ ārocesuṃ.
Hearing them, they came to him, and his subordinate men, according to the prior signal, announced their arrival with the third signal.
Nghe vậy, họ đến chỗ ông ta, và những người hầu cận, theo hiệu lệnh đã định trước, báo tin họ đến bằng cách thứ ba.
Te satamattāpi vāṇijā ekekaṃ sahassaṃ datvā tena saddhiṃ nāvāya pattikā hutvā puna ekekaṃ sahassaṃ datvā pattiṃ vissajjāpetvā bhaṇḍaṃ attano santakaṃ akaṃsu.
Those hundred merchants, each giving a thousand*, became partners with him on the ship, and then, by giving another thousand each, released their partnership and made the goods their own.
Cả một trăm thương nhân đó đều trả mỗi người một ngàn đồng để trở thành đối tác trên con tàu đó, rồi lại trả mỗi người một ngàn đồng nữa để hủy bỏ hợp đồng và biến hàng hóa thành của riêng mình.
So puriso dve satasahassāni gahetvā bārāṇasiṃ āgantvā ‘‘kataññunā bhavituṃ vaṭṭatī’’ti ekaṃ satasahassaṃ gahetvā cūḷaseṭṭhissa santikaṃ gato.
That man, taking two hundred thousand*, came to Bārāṇasī, and thinking, “One should be grateful,” took one hundred thousand and went to Cūḷaseṭṭhi.
Người ấy mang hai trăm ngàn đồng về Bārāṇasī, nghĩ: “Cần phải biết ơn,” bèn mang một trăm ngàn đồng đến chỗ Cūḷaseṭṭhi.
Atha taṃ cūḷaseṭṭhi ‘‘kiṃ te, tāta, katvā idaṃ dhanaṃ laddha’’nti pucchi.
Then Cūḷaseṭṭhi asked him, “Son, by doing what did you obtain this wealth?”
Bấy giờ, Cūḷaseṭṭhi hỏi ông ta: “Này con, con đã làm gì mà có được số tiền này?”
So ‘‘tumhehi kathitaupāye ṭhatvā catumāsabbhantareyeva laddha’’nti āha.
He said, “I obtained it within four months by following the expedient you taught.”
Ông đáp: “Con đã làm theo phương pháp ngài đã dạy và có được số tiền này chỉ trong vòng bốn tháng.”
Seṭṭhi tassa vacanaṃ sutvā ‘‘idāni evarūpaṃ dārakaṃ parasantakaṃ kātuṃ na vaṭṭatī’’ti vayappattaṃ dhītaraṃ datvā sakalakuṭumbassa sāmikaṃ akāsi.
Hearing his words, the rich man thought, “Now, it is not proper to make such a young man a stranger’s property,” and gave him his grown-up daughter, making him the master of the entire household.
Nghe lời ông ta, Trưởng giả nghĩ: “Bây giờ không nên để một người con trai như thế này thuộc về người khác,” bèn gả con gái đã đến tuổi cho ông ta và trao cho ông ta quyền làm chủ toàn bộ gia sản.
Sopi kulaputto seṭṭhino accayena tasmiṃ nagare seṭṭhiṭṭhānaṃ gahetvā yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ gato.
That young man, after the demise of the rich man, assumed the position of rich man in that city, lived for his allotted lifespan, and passed away according to his kamma.
Người con trai gia đình đó, sau khi Trưởng giả qua đời, đã nắm giữ chức vị Trưởng giả trong thành phố đó, sống trọn đời và ra đi theo nghiệp của mình.
Satthā dve vatthūni kathetvā anusandhiṃ ghaṭetvā abhisambuddhakāle imaṃ gāthamāha –
The Teacher, having recounted the two stories, connected the incidents, and at the time of his Full Enlightenment, spoke this stanza:
Đức Thế Tôn, sau khi kể hai câu chuyện, đã kết nối chúng lại và nói kệ này trong thời kỳ giác ngộ hoàn toàn:
201. Tatiye araṇavihārīnanti nikkilesavihārīnaṃ.
201. In the third*, araṇavihārīnaṃ means those who dwell without defilements (kilesas).
201. Trong bài thứ ba, araṇavihārīnaṃ nghĩa là những vị sống không phiền não (nạp-kilesa-vihārī).
Raṇanti hi rāgādayo kilesā vuccanti, tesaṃ abhāvena nikkilesavihāro araṇavihāro nāma.
Indeed, raṇaṃ refers to defilements like lust, etc., and dwelling without defilements is called araṇavihāra.
Raṇa ở đây được gọi là các phiền não như tham ái, v.v. Việc sống không phiền não được gọi là araṇavihāra vì không có chúng.
So yesaṃ atthi, te araṇavihārino.
Those who possess this are araṇavihārī.
Những vị nào có điều đó, thì được gọi là araṇavihārī.
Tesaṃ araṇavihārīnaṃ subhūtitthero aggoti.
Among these araṇavihārīs, Subhūti Thera is foremost.
Trong số các araṇavihārī, Đại đức Subhūti là bậc tối thượng.
Kiñcāpi hi aññepi khīṇāsavā araṇavihārinova, therena pana dhammadesanāya etaṃ nāmaṃ laddhaṃ.
Although other arahants (khīṇāsavas) are also araṇavihārī, the Thera earned this appellation through his Dhamma teachings.
Mặc dù các vị A-la-hán khác cũng là araṇavihārī, nhưng vị Đại đức này đã có được danh hiệu này nhờ vào việc thuyết Pháp.
Aññe hi bhikkhū dhammaṃ desento uddissakaṃ katvā vaṇṇaṃ vā avaṇṇaṃ vā kathenti, thero pana dhammaṃ desento satthārā desitaniyāmato anokkamitvā deseti, tasmā araṇavihārīnaṃ aggo nāma jāto.
Other bhikkhus, when teaching Dhamma, speak by making a subject, either praising or censuring; but the Thera, when teaching Dhamma, teaches in accordance with the method taught by the Teacher, without deviating; therefore, he became known as foremost among araṇavihārīs.
Các vị tỳ khưu khác khi thuyết Pháp thường nêu ra một đối tượng rồi khen hay chê, nhưng Đại đức này khi thuyết Pháp thì thuyết giảng theo đúng quy tắc do Đức Thế Tôn đã dạy, không hề sai lệch. Do đó, ngài được gọi là bậc tối thượng trong số các araṇavihārī.
202. Catutthe dakkhiṇeyyānanti dakkhiṇārahānaṃ.
202. In the fourth*, dakkhiṇeyyānaṃ means those worthy of offerings (dakkhiṇā).
202. Trong bài thứ tư, dakkhiṇeyyānaṃ nghĩa là những vị xứng đáng được cúng dường (dakkhiṇā).
Tattha kiñcāpi aññepi khīṇāsavā aggadakkhiṇeyyā, thero pana piṇḍāya caranto ghare ghare mettājhānaṃ samāpajjitvā samāpattito vuṭṭhāya bhikkhaṃ gaṇhāti ‘‘evaṃ bhikkhādāyakānaṃ mahapphalaṃ bhavissatī’’ti.
Although other arahants are also supremely worthy of offerings, the Thera, when going for alms, enters into the jhāna of loving-kindness in each house, rises from that attainment, and receives alms, thinking, “Thus, the alms-givers will receive great fruit.”
Ở đây, mặc dù các vị A-la-hán khác cũng là những bậc tối thượng xứng đáng được cúng dường, nhưng vị Đại đức này khi đi khất thực, ngài nhập vào thiền từ bi ở từng nhà, rồi xuất thiền và nhận thực phẩm, nghĩ rằng: “Như vậy, những người cúng dường thực phẩm sẽ gặt hái được quả lớn.”
Tasmā dakkhiṇeyyānaṃ aggoti vutto.
Therefore, he is called foremost among those worthy of offerings.
Vì vậy, ngài được gọi là bậc tối thượng trong số những vị xứng đáng được cúng dường.
Attabhāvo panassa susamiddho, alaṅkatatoraṇaṃ viya cittapaṭo viya ca ativiya virocati.
His own body was exceedingly prosperous, shining brightly like an adorned archway or a painted cloth.
Thân tướng của ngài rất thịnh vượng, rực rỡ vô cùng như một cổng chào được trang trí hay một bức tranh đẹp.
Tasmā subhūtīti vuccati.
Therefore, he is called Subhūti.
Vì vậy, ngài được gọi là Subhūti.
Satthā pana nirodhā vuṭṭhito araṇavihāriaṅgena ca dakkhiṇeyyaṅgena cāti dvīhaṅgehi samannāgataṃ ekaṃ sāvakaṃ ‘‘isigaṇassa pupphāsanānumodanaṃ karohī’’ti āṇāpesi.
However, the Teacher, having emerged from cessation, commanded a disciple, endowed with the two qualities of dwelling without defilements and being worthy of offerings, to perform the anumodana for the ascetics’ flower-seat.
Đức Thế Tôn, sau khi xuất định, đã ra lệnh cho một vị Thinh Văn có hai đặc tính là araṇavihārī và dakkhiṇeyya: “Ngươi hãy tùy hỷ chỗ ngồi bằng hoa của hội chúng ẩn sĩ.”
So attano visaye ṭhatvā tepiṭakaṃ sammasitvā anumodanaṃ akāsi.
He, remaining within his domain, pondered the Tipiṭaka and performed the anumodana.
Vị ấy, đứng trong phạm vi khả năng của mình, đã quán xét Tam Tạng và tùy hỷ.
Tassa desanāvasāne satthā sayaṃ dhammaṃ desesi.
At the conclusion of his discourse, the Teacher himself taught the Dhamma.
Sau khi vị ấy thuyết Pháp xong, chính Đức Thế Tôn đã thuyết Pháp.
Desanāpariyosāne sabbe catucattālīsasahassāpi tāpasā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
At the end of the discourse, all forty-four thousand ascetics attained arahattā.
Khi Pháp thoại kết thúc, tất cả bốn mươi bốn ngàn đạo sĩ đều đạt được A-la-hán quả.
Nandatāpaso pana anumodakassa bhikkhuno nimittaṃ gaṇhitvā satthu desanānusārena ñāṇaṃ pesetuṃ nāsakkhi.
Nandatāpasa, however, having grasped the characteristic (nimitta) of the bhikkhu who performed the anumodana, was unable to direct his knowledge according to the Teacher’s discourse.
Còn đạo sĩ Nanda thì đã nắm bắt được dấu hiệu của vị tỳ khưu tùy hỷ, nhưng không thể phát triển tuệ giác theo Pháp thoại của Đức Thế Tôn.
Satthā ‘‘etha, bhikkhavo’’ti sesabhikkhūnaṃ hatthaṃ pasāresi.
The Teacher extended his hand to the remaining bhikkhus, saying, “Come, bhikkhus.”
Đức Thế Tôn đưa tay ra cho các vị tỳ khưu còn lại và nói: “Này các tỳ khưu, hãy đến đây.”
Sabbepi antarahitakesamassū iddhimayaparikkhārā vassasaṭṭhikattherā viya ahesuṃ.
All of them, with their hair and beards vanished, possessed magical requisites like monks of sixty vassas.
Tất cả đều biến mất râu tóc, với y phục thần thông, như những vị Trưởng lão sáu mươi hạ lạp vậy.
Nandatāpaso tathāgataṃ vanditvā sammukhe ṭhito āha – ‘‘bhante, yena bhikkhunā isigaṇassa pupphāsanānumodanā katā, ko nāmoyaṃ tumhākaṃ sāsane’’ti?
Nanda the ascetic, having paid homage to the Tathāgata, stood before him and asked, "Bhante, what is the name of this bhikkhu in your Dispensation by whom the flower-seat was approved for the assembly of sages?"
Đạo sĩ Nanda đảnh lễ Đức Như Lai rồi đứng trước mặt thưa: “Bạch Thế Tôn, vị Tỳ-khưu đã tùy hỷ với tòa hoa của hội chúng đạo sĩ ấy tên là gì trong Giáo pháp của Ngài?”
Araṇavihāriaṅgena ca dakkhiṇeyyaṅgena ca etadaggaṃ patto esoti.
"He has attained this foremost position by virtue of being an araṇavihārī and a dakkhiṇeyya."
“Vị ấy đã đạt được địa vị tối thượng nhờ hai đức tính là sống nơi vắng vẻ (araṇavihārī) và xứng đáng thọ nhận lễ vật (dakkhiṇeyya).”
‘‘Bhante, ahampi iminā sattāhakatena adhikārakammena aññaṃ sampattiṃ na patthemi, anāgate panāhaṃ ekassa buddhassa sāsane ayaṃ thero viya dvīhaṅgehi samannāgato bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
"Bhante, I do not seek any other attainment by this seven-day meritorious deed. In the future, may I be endowed with these two qualities in the Dispensation of a Buddha, like this Elder," he made the aspiration.
“Bạch Thế Tôn, con cũng không mong cầu bất kỳ thành tựu nào khác với công đức trong bảy ngày này; nhưng trong tương lai, con nguyện sẽ được thành tựu hai đức tính như vị Trưởng lão này trong giáo pháp của một vị Phật.” Vị ấy đã phát nguyện như vậy.
Satthā anantarāyaṃ disvā byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, seeing that there would be no obstruction, made a prediction and departed.
Đức Bổn Sư thấy không có chướng ngại liền thọ ký rồi rời đi.
Nandatāpasopi kālena kālaṃ dasabalassa santike dhammaṃ sutvā aparihīnajjhāno brahmaloke nibbatto.
Nanda the ascetic also, having heard the Dhamma from the Dasabala from time to time, was reborn in the Brahmā world, his jhāna unimpaired.
Đạo sĩ Nanda cũng thỉnh thoảng nghe Pháp từ Đức Thập Lực, không bị thoái chuyển thiền định, đã tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Idamassa kalyāṇakammaṃ.
This was his wholesome deed.
Đây là thiện nghiệp của vị ấy.
Antarā pana kammaṃ na kathiyati.
No other karma is mentioned in between.
Còn những nghiệp ở giữa thì không được kể ra.
So kappasatasahassaṃ atikkamitvā sāvatthiyaṃ sumanaseṭṭhissa gehe nibbatti, subhūtītissa nāmaṃ akaṃsu.
Having passed one hundred thousand aeons, he was reborn in Sāvatthī in the house of the wealthy Sumanaseṭṭhi, and they named him Subhūti.
Sau khi trải qua một trăm ngàn kiếp, vị ấy tái sinh vào nhà của trưởng giả Sumanā ở Sāvatthī, được đặt tên là Subhūti.
Aparabhāge amhākaṃ satthā loke nibbatto rājagahaṃ upanissāya viharati.
Later, our Teacher appeared in the world and dwelt near Rājagaha.
Về sau, Đức Bổn Sư của chúng ta xuất hiện trên thế gian, trú ngụ gần Rājagaha.
Tadā anāthapiṇḍiko seṭṭhi sāvatthiyaṃ uṭṭhānakabhaṇḍaṃ gahetvā attano sahāyakassa rājagahaseṭṭhino gharaṃ gato satthu uppannabhāvaṃ ñatvā satthāraṃ sītavane viharantaṃ upasaṅkamitvā paṭhamadassaneneva sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ sāvatthiṃ āgamanatthāya yācitvā pañcacattālīsayojane magge yojane yojane satasahassapariccāgena vihāre patiṭṭhāpetvā sāvatthiyaṃ rājamānena aṭṭhakarīsappamāṇaṃ jetarājakumārassa uyyānabhūmiṃ koṭisanthārena kiṇitvā tattha bhagavato vihāraṃ kāretvā adāsi.
At that time, Anāthapiṇḍika the wealthy merchant, having taken capital in Sāvatthī, went to the house of his friend, the wealthy merchant of Rājagaha. Knowing that the Teacher had appeared, he approached the Teacher, who was dwelling in Sītavana. At his first sight, he was established in the fruit of Stream-entry. He then requested the Teacher to come to Sāvatthī and established monasteries at a cost of one hundred thousand for each Yojana along the forty-five Yojana road. In Sāvatthī, he purchased Prince Jeta's pleasure grove, which was eight karīsas in size, for a sum of crores of money, built a monastery for the Bhagavā there, and gave it to him.
Khi đó, trưởng giả Anāthapiṇḍika ở Sāvatthī đã mang theo hàng hóa để kinh doanh, đến nhà của trưởng giả bạn hữu ở Rājagaha, biết được sự xuất hiện của Đức Bổn Sư, liền đến yết kiến Đức Bổn Sư đang trú ngụ tại Sītavana, ngay lần đầu gặp mặt đã chứng đắc quả Dự Lưu, rồi thỉnh Đức Bổn Sư đến Sāvatthī, xây dựng các tinh xá dọc đường dài bốn mươi lăm dojana, mỗi dojana tốn một trăm ngàn (đồng), và ở Sāvatthī, đã mua khu vườn của hoàng tử Jeta với giá trị tám mươi triệu (đồng) rải đầy tiền vàng, rồi xây dựng và cúng dường tinh xá cho Đức Thế Tôn.
Vihāramahadivase ayaṃ subhūtikuṭimbiko anāthapiṇḍikaseṭṭhinā saddhiṃ gantvā dhammaṃ suṇanto saddhaṃ paṭilabhitvā pabbaji.
On the day of the great monastery dedication, this householder Subhūti went with Anāthapiṇḍika the wealthy merchant, listened to the Dhamma, gained faith, and went forth into homelessness.
Vào ngày đại lễ khánh thành tinh xá, vị gia chủ Subhūti này cùng với trưởng giả Anāthapiṇḍika đến nghe Pháp, phát sinh tín tâm rồi xuất gia.
So upasampanno dve mātikā paguṇaṃ katvā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā araññe samaṇadhammaṃ karonto vipassanaṃ vaḍḍhetvā mettājhānaṃ pādakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇi.
Having received higher ordination, he memorized the two Mātikas, received instructions on kammaṭṭhāna, and practicing the ascetic's way in the forest, he developed vipassanā, making mettā-jhāna his foundation, and attained Arahantship.
Sau khi thọ cụ túc giới, vị ấy học thuộc lòng hai bộ Pātimokkha, được chỉ dạy đề mục thiền, tu tập pháp Sa-môn trong rừng, phát triển thiền quán, lấy thiền từ làm căn bản rồi chứng đắc A-la-hán.
Dhammaṃ desento vuttanayeneva dhammaṃ katheti, piṇḍāya caranto vuttanayeneva mettājhānato vuṭṭhāya bhikkhaṃ gaṇhāti.
When teaching the Dhamma, he expounds it in the manner stated; when going for alms, he rises from mettā-jhāna in the manner stated and receives alms.
Khi thuyết Pháp, vị ấy thuyết Pháp theo phương cách đã nói; khi đi khất thực, vị ấy xuất khỏi thiền từ theo phương cách đã nói rồi thọ nhận vật thực.
Atha naṃ satthā imaṃ kāraṇadvayaṃ paṭicca araṇavihārīnañca dakkhiṇeyyānañca bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then the Teacher, for these two reasons, placed him in the foremost position among araṇavihārī bhikkhus and among dakkhiṇeyya bhikkhus.
Rồi Đức Bổn Sư đã đặt vị ấy vào địa vị tối thượng trong số các Tỳ-khưu sống nơi vắng vẻ (araṇavihārī) và xứng đáng thọ nhận lễ vật (dakkhiṇeyya) vì hai lý do này.
203. Pañcame āraññakānanti araññavāsīnaṃ.
203. In the fifth, āraññakānanti means "of those who dwell in the forest."
203. Trong câu thứ năm, araññakānaṃ có nghĩa là những vị sống trong rừng.
Revato khadiravaniyoti dhammasenāpatittherassa kaniṭṭhabhātiko.
Revata of the Khadira Forest was the younger brother of Elder Dhammasenāpati.
Revato Khadiravaniyo là em trai của Trưởng lão Dhammasenāpati.
So yathā aññe therā araññe vasamānā vanasabhāgaṃ udakasabhāgaṃ bhikkhācārasabhāgañca sallakkhetvā araññe vasanti, na evaṃ vasi.
He did not dwell in the forest by discerning whether it had the qualities of a forest, the qualities of water, or the qualities of an alms-round, as other Elders did.
Vị ấy không sống trong rừng như các Trưởng lão khác, những người sống trong rừng thường cân nhắc về khu vực rừng, nguồn nước và khu vực khất thực.
Etāni pana sabhāgāni anādiyitvā ujjaṅgalasakkharapāsāṇavisame khadiravane paṭivasati.
Instead, disregarding these suitable conditions, he resided in a rough, rocky, uneven khadira forest.
Tuy nhiên, vị ấy không bận tâm đến những điều kiện thuận lợi này mà trú ngụ trong rừng cây keo (khadira) khô cằn, đầy đá sỏi và gồ ghề.
Tasmā āraññakānaṃ aggoti vutto.
Therefore, he is called foremost among those dwelling in the forest.
Vì vậy, vị ấy được gọi là tối thượng trong số những người sống trong rừng.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayaṃ kira atīte padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare nibbatto mahāgaṅgāya payāgapatiṭṭhānatitthe nāvākammaṃ karonto paṭivasati.
Regarding the cause of his aspiration, this is the successive story: In the past, during the time of Padumuttara Buddha, he was reborn in the city of Haṃsavatī and lived working as a boatman at the Payāgapatiṭṭhāna landing of the great Gaṅgā River.
Đây là câu chuyện tuần tự về công đức phát nguyện của vị ấy: Thuở xưa, vào thời Đức Phật Padumuttara, vị ấy tái sinh tại thành Haṃsavatī, sống bằng nghề chèo thuyền tại bến sông Prayāga, nơi dòng sông lớn (Mahāgaṅgā) hợp lưu.
Tasmiṃ samaye satthā satasahassabhikkhuparivāro cārikaṃ caranto payāgapatiṭṭhānatitthaṃ sampāpuṇi.
At that time, the Teacher, accompanied by a hundred thousand bhikkhus, arrived at the Payāgapatiṭṭhāna landing while wandering.
Vào thời điểm đó, Đức Bổn Sư cùng với một trăm ngàn Tỳ-khưu đi du hóa, đến bến sông Prayāga.
So dasabalaṃ disvā cintesi – ‘‘mayhaṃ kālena kālaṃ buddhadassanaṃ nāma natthi, ayaṃ me kalyāṇakammāyūhanakkhaṇo’’ti nāvāsaṅghāṭaṃ bandhāpetvā upari celavitānaṃ kāretvā gandhamālādāmāni osāretvā heṭṭhā varapotthakaṃ cittattharaṇaṃ attharāpetvā saparivāraṃ satthāraṃ paratīraṃ tāresi.
Seeing the Dasabala, he thought, "I do not get to see a Buddha often; this is an opportune moment for me to accumulate wholesome karma." He had a raft of boats tied together, an awning made above it, fragrant garlands and flower strings hung, fine cloths and variegated spreads laid below, and ferried the Teacher with his retinue to the opposite bank.
Vị ấy thấy Đức Thập Lực liền suy nghĩ: “Ta không có cơ hội được thấy Phật thường xuyên, đây là thời điểm để ta tích lũy thiện nghiệp.” Vị ấy liền cho buộc nhiều chiếc thuyền lại với nhau, dựng một mái che bằng vải ở trên, treo các vòng hoa thơm và trải một tấm thảm đẹp ở dưới, rồi đưa Đức Bổn Sư cùng tùy tùng sang bờ bên kia.
Tasmiṃ samaye satthā ekaṃ āraññakaṃ bhikkhuṃ etadagge ṭhapesi.
At that time, the Teacher placed a certain forest-dwelling bhikkhu in the foremost position.
Vào thời điểm đó, Đức Bổn Sư đã đặt một Tỳ-khưu sống nơi vắng vẻ vào địa vị tối thượng.
So nāviko taṃ disvā ‘‘mayāpi evamevaṃ anāgate ekassa buddhassa sāsane āraññakānaṃ aggena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti satthāraṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā satthu pādamūle nipajjitvā, ‘‘bhante, tumhehi etadagge ṭhapito so bhikkhu viya ahampi anāgate ekassa buddhassa sāsane āraññakānaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
Seeing him, the boatman thought, "May I too, in the future, in the Dispensation of a Buddha, become foremost among those dwelling in the forest." He invited the Teacher, offered great alms for seven days, prostrated at the Teacher's feet, and made an aspiration: "Bhante, may I, like that bhikkhu placed in the foremost position by you, become foremost among those dwelling in the forest in the Dispensation of a Buddha in the future."
Vị chèo thuyền thấy vậy liền suy nghĩ: “Ta cũng nên trở thành tối thượng trong số những người sống nơi vắng vẻ trong giáo pháp của một vị Phật trong tương lai.” Vị ấy liền thỉnh Đức Bổn Sư, cúng dường đại thí trong bảy ngày, rồi quỳ dưới chân Đức Bổn Sư và nguyện: “Bạch Thế Tôn, con nguyện trong tương lai sẽ trở thành tối thượng trong số những người sống nơi vắng vẻ trong giáo pháp của một vị Phật, giống như vị Tỳ-khưu mà Ngài đã đặt vào địa vị tối thượng này.”
Satthā anantarāyaṃ disvā ‘‘anāgate gotamabuddhassa sāsane tvaṃ āraññakānaṃ aggo bhavissasī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, seeing that there would be no obstruction, made a prediction: "In the future, in the Dispensation of Gotama Buddha, you will be foremost among those dwelling in the forest," and departed.
Đức Bổn Sư thấy không có chướng ngại liền thọ ký: “Trong tương lai, trong giáo pháp của Đức Phật Gotama, con sẽ là tối thượng trong số những người sống nơi vắng vẻ.” Rồi Ngài rời đi.
Antarā pana aññaṃ kammaṃ na kathiyati.
No other karma is mentioned in between.
Còn những nghiệp ở giữa thì không được kể ra.
So yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadhakkhette nālakabrāhmaṇagāme sārībrāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gahetvā tiṇṇaṃ bhātikānaṃ tissannañca bhaginīnaṃ sabbakaniṭṭho hutvā nibbatti, revatotissa nāmaṃ akaṃsu.
Having performed wholesome deeds throughout his life and wandered through devas and humans, in this Buddha-era, he was conceived in the womb of Sārī the brahmin woman in the brahmin village of Nālaka in the Magadha region, and was born as the youngest of three brothers and three sisters. They named him Revata.
Vị ấy đã thực hiện thiện nghiệp suốt đời, luân hồi trong cõi trời và người, trong thời Đức Phật xuất hiện này, đã tái sinh trong bụng của bà Sārī-brāhmaṇī tại làng bà-la-môn Nālakā thuộc vùng Magadha, là em út trong ba anh em và ba chị em, được đặt tên là Revata.
Athassa mātāpitaro cintesuṃ – ‘‘vaḍḍhitavaḍḍhite dārake samaṇā sakyaputtiyā netvā pabbājenti, amhākaṃ puttaṃ revataṃ daharameva gharabandhanena bandhissāmā’’ti samānakulato dārikaṃ ānetvā revatassa ayyikaṃ vandāpetvā, ‘‘amma, tava ayyikāya mahallakatarā hohī’’ti āhaṃsu.
Then his parents thought, "When children grow up, Sakyan ascetics take them away and ordain them. We will bind our son Revata with household ties while he is still young." They brought a girl from a suitable family, had her pay respects to Revata's grandmother, and said, "Daughter, may you become older than your grandmother."
Rồi cha mẹ của vị ấy suy nghĩ: “Những đứa trẻ lớn lên đều bị các Sa-môn Thích Tử dẫn đi xuất gia. Chúng ta sẽ trói buộc con trai Revata của chúng ta vào đời sống gia đình khi còn nhỏ.” Họ liền dẫn một cô gái cùng dòng tộc đến, cho cô gái đảnh lễ bà nội của Revata, rồi nói: “Mẹ ơi, con gái này sẽ già hơn bà nội của con.”
Revato tesaṃ kathaṃ sutvā cintesi – ‘‘ayaṃ dārikā daharā paṭhamavaye ṭhitā, imissā kira evaṃvidhaṃ rūpaṃ mama ayyikāya rūpasadisaṃ bhavissati, pucchissāmi tāva nesaṃ adhippāya’’nti cintetvā āha – ‘‘tumhe kiṃ kathethā’’ti?
Revata, hearing their words, thought, "This girl is young and in her prime. Will her appearance really become like that of my grandmother's? I will ask them what they mean." Thinking this, he said, "What are you talking about?"
Revata nghe lời họ nói liền suy nghĩ: “Cô gái này còn trẻ, đang ở tuổi thanh xuân, liệu dung mạo của cô ấy có giống dung mạo của bà nội mình không? Ta sẽ hỏi ý định của họ.” Suy nghĩ xong, vị ấy hỏi: “Các vị đang nói gì vậy?”
Tāta, ‘‘ayaṃ dārikā ayyikā viya te jaraṃ pāpuṇātū’’ti vadāmāti.
"Son, we mean, 'May this girl reach old age like your grandmother'."
“Con trai, chúng ta nói rằng: ‘Cô gái này sẽ già đi như bà nội của con.’”
So ‘‘imissā rūpaṃ evaṃvidhaṃ bhavissatī’’ti pucchi.
He asked, "Will her appearance really become like that?"
Vị ấy hỏi: “Dung mạo của cô ấy sẽ như thế này sao?”
Tāta, kiṃ vadesi, mahāpuññā evaṃvidhā hontīti.
"Son, what are you saying? Those with great merit are like this!"
“Con trai, con nói gì vậy? Những người có phước lớn mới có dung mạo như thế này.”
So cintesi – ‘‘idaṃ kira rūpaṃ iminā niyāmena valittacaṃ bhavissati palitakesaṃ khaṇḍadantaṃ, ahaṃ evarūpe rūpe rajjitvā kiṃ karissāmi, mama bhātikānaṃ gatamaggameva gamissāmī’’ti kīḷanto viya hutvā samavaye taruṇadārake āha – ‘‘etha, bho, vidhāvanikaṃ karissāmā’’ti nikkhami.
He thought, "This form will indeed become wrinkled, with gray hair, and broken teeth in this manner. What will I do by being attached to such a form? I will follow the path my brothers have taken." Pretending to play, he said to the young boys his age, "Come, friends, let's have a running race!" and went out.
Vị ấy suy nghĩ: “Dung mạo này rồi sẽ trở nên nhăn nheo, tóc bạc, răng rụng theo cách này. Ta sẽ làm gì nếu đắm chìm vào một dung mạo như vậy? Ta sẽ đi theo con đường mà các anh trai ta đã đi.” Vị ấy giả vờ chơi đùa, nói với các bạn trẻ cùng tuổi: “Này các bạn, chúng ta hãy chạy thi!” Rồi vị ấy bỏ đi.
Tāta, maṅgaladivase mā bahi gacchāti.
"Son, don't go out on this auspicious day!"
“Con trai, đừng đi ra ngoài vào ngày lành này!”
So dārakehi saddhiṃ kīḷanto viya attano dhāvanavāre sampatte thokaṃ gantvā papañcetvā āgacchati.
He pretended to play with the boys, and when it was his turn to run, he went a little distance, made an excuse, and came back.
Vị ấy giả vờ chơi đùa với các bạn, khi đến lượt mình chạy, vị ấy chạy một đoạn rồi giả vờ quay lại.
Puna dutiyavāre sampatte tato turitaṃ viya gantvā āgato, tatiyavāre sampatte ‘‘ayaṃ me kālo’’ti ñatvā sammukhaṭṭhāneneva palāyitvā paṃsukūlikabhikkhūnaṃ nivāsaṭṭhānaṃ araññaṃ gantvā there abhivādetvā pabbajjaṃ yāci.
When his turn came again, he went a little faster and returned. When his third turn came, realizing "This is my time," he ran away directly and went to the forest, the dwelling place of the paṃsukūlika bhikkhus. He paid homage to the Elders and requested ordination.
Lần thứ hai, vị ấy chạy nhanh hơn một chút rồi quay lại. Đến lượt thứ ba, vị ấy biết: “Đây là thời điểm của ta,” liền chạy trốn thẳng, đến khu rừng nơi các Tỳ-khưu mặc y phấn tảo trú ngụ, đảnh lễ các Trưởng lão rồi xin xuất gia.
Sappurisa mayaṃ taṃ na jānāma ‘‘kassāsi putto’’ti, tvañca alaṅkataniyāmeneva āgato, ko taṃ pabbājetuṃ ussahissatīti.
"Good sir, we do not know you; whose son are you? And you have come dressed in fine attire. Who would dare to ordain you?"
“Hiền giả, chúng tôi không biết hiền giả là con của ai. Và hiền giả đến đây trong bộ dạng trang điểm như vậy, ai sẽ dám cho hiền giả xuất gia?”
So ubho bāhā paggayha ‘‘vilumpanti maṃ vilumpanti ma’’nti mahāravaṃ viravi.
He, raising both arms, cried out loudly, "They are robbing me, they are robbing me!"
Anh ta giơ cả hai tay lên và kêu lớn: “Họ cướp tôi! Họ cướp tôi!”
Ito cito ca bhikkhū sannipatitvā ‘‘sappurisa, imasmiṃ ṭhāne tava vatthaṃ vā piḷandhanaṃ vā koci gaṇhanto nāma natthi, tvañca ‘vilumpantī’ti vadasi, kiṃ sandhāya vadasī’’ti?
Monks gathered from here and there and said, "Good sir, in this place no one is taking your robes or ornaments. You say, 'They are robbing me,' but what do you mean by that?"
Các tỳ khưu từ khắp nơi tụ tập lại và hỏi: “Này thiện nam tử, ở nơi này không có ai lấy y phục hay trang sức của anh cả, vậy mà anh lại nói ‘họ cướp tôi’. Anh nói thế là ý gì?”
Bhante, nāhaṃ vatthālaṅkāraṃ sandhāya vadāmi, tissannaṃ pana me sampattīnaṃ vilopo vattati, taṃ sandhāya vadāmi.
"Venerable sirs, I am not speaking with reference to robes and ornaments. Rather, the destruction of my three attainments is occurring; it is with reference to that that I speak."
“Bạch chư Tôn giả, con không nói về y phục hay trang sức. Ba loại tài sản của con đang bị cướp mất, con nói là ý đó.”
Maṃ tāva tumhe mā pabbājayittha, bhātaraṃ pana me jānāthāti.
"First, do not ordain me. Rather, know my brother."
“Xin các ngài đừng xuất gia cho con vội, mà hãy biết đến anh trai của con.”
Konāmo pana te bhātāti?
"What is your brother's name?"
“Anh trai của anh tên là gì?”
Gihikāle upatisso nāma, idāni pana sāriputto nāma jātoti vadantīti.
"In his lay life, he was named Upatissa, but now he is called Sāriputta."
“Khi còn là cư sĩ thì tên là Upatissa, nhưng bây giờ thì mọi người gọi là Sāriputta.”
‘‘Āvuso, evaṃ sante ayaṃ kulaputto amhākaṃ kaniṭṭhabhātiko nāma hoti, jeṭṭhabhātiko no dhammasenāpati puretaraṃyeva āha – ‘amhākaṃ ñātakā sabbeva micchādiṭṭhikā, yo koci amhākaṃ ñātīti āgacchati, taṃ yena tenupāyena pabbājeyyathā’ti.
"Friends, if that is so, this young man is our younger brother. Our elder brother, the Dhammasenāpati, said earlier, 'All our relatives are of wrong view. Whoever comes as our relative, ordain him by whatever means possible.'"
“Này chư Hiền giả, nếu vậy thì thiện gia nam tử này là em trai của chúng ta. Trưởng lão Dhammasenāpati (Sāriputta) đã nói trước rằng: ‘Tất cả bà con của chúng ta đều là những người tà kiến. Ai trong số bà con của chúng ta đến, hãy tìm mọi cách để cho người đó xuất gia’.”
Ayaṃ pana therassa ajjhattabhātiko, pabbājetha na’’nti vatvā tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā pabbājayiṃsu.
"But this one is the Elder's blood brother; ordain him.' Having said this, they taught him the fivefold meditation on the body's constituents and ordained him."
Nói rằng: “Đây là em trai ruột của Trưởng lão, hãy cho anh ấy xuất gia!” rồi họ chỉ dạy đề mục thiền quán ngũ phần thuộc về da (tacapañcakakammaṭṭhāna) và cho anh ấy xuất gia.
Atha naṃ paripuṇṇavassaṃ upasampādetvā kammaṭṭhāne yojayiṃsu.
Then, after a full year, they gave him the higher ordination and engaged him in meditation.
Sau đó, họ cho anh ấy thọ Cụ túc giới khi đã đủ tuổi và hướng dẫn anh ấy thực hành thiền quán.
Thero kammaṭṭhānaṃ gahetvā ācariyupajjhāyānaṃ avidūre ṭhāne vuttappakāraṃ khadiravanaṃ pavisitvā samaṇadhammaṃ karoti.
The Elder, having taken up the meditation subject, entered the acacia forest, as described, not far from his teachers and preceptors, and practiced the recluse's duty.
Trưởng lão nhận đề mục thiền quán, đi vào khu rừng keo như đã nói ở một nơi không xa các vị Ācariya và Upajjhāya của mình, và thực hành pháp Sa-môn.
Tassa ‘‘arahattaṃ appatvā dasabalaṃ vā bhātikattheraṃ vā na passissāmī’’ti vāyamantasseva tayo māsā atikkantā, sukhumālakulaputtassa lūkhabhojanaṃ bhuñjantassa cittaṃ valītaṃ nāma hoti, kammaṭṭhānaṃ vimokkhaṃ na gataṃ.
While he was striving with the thought, "I shall not see the Dasabala or my elder brother, the Thera, without having attained Arahantship," three months passed. For that delicate young man, eating coarse food, his mind became troubled, and the meditation subject did not lead to liberation.
Trong khi Trưởng lão nỗ lực với ý nghĩ “Nếu chưa đắc A-la-hán, ta sẽ không gặp Đức Thập Lực (Dasabala) hay Trưởng lão anh trai”, ba tháng đã trôi qua. Đối với một thiện gia nam tử quen sống sung sướng, việc dùng thức ăn thô kém khiến tâm trí trở nên mệt mỏi, và đề mục thiền quán chưa đạt đến giải thoát.
So temāsaccayena pavāretvā vutthavasso hutvā tasmiṃyeva ṭhāne samaṇadhammaṃ karoti.
After the three months, having performed the Pavāraṇā ceremony and completed the Rains Retreat, he continued to practice the recluse's duty in that same place.
Sau ba tháng, anh ấy đã hoàn tất an cư mùa mưa (vassā) và tiếp tục thực hành pháp Sa-môn tại nơi đó.
Tassa samaṇadhammaṃ karontassa cittaṃ ekaggaṃ ahosi, so vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
As he was practicing the recluse's duty, his mind became one-pointed, and he developed vipassanā and attained Arahantship.
Khi anh ấy thực hành pháp Sa-môn, tâm trí trở nên định tĩnh, anh ấy phát triển Vipassanā và đạt đến A-la-hán.
Athāyasmā sāriputto satthāraṃ āha – ‘‘bhante, mayhaṃ kira kaniṭṭhabhātā revato pabbajito, so abhirameyya vā na vā, gantvā naṃ passissāmī’’ti.
Then Venerable Sāriputta said to the Teacher, "Venerable sir, my younger brother Revata has apparently gone forth. Whether he is content or not, I will go to see him."
Sau đó, Tôn giả Sāriputta thưa với Đức Đạo Sư: “Bạch Đức Thế Tôn, nghe nói em trai Revata của con đã xuất gia. Con sẽ đi thăm anh ấy, không biết anh ấy có hoan hỷ (với đời sống xuất gia) hay không.”
Bhagavā revatassa āraddhavipassakabhāvaṃ ñatvā dve vāre paṭikkhipitvā tatiyavāre yācito arahattaṃ pattabhāvaṃ ñatvā, ‘‘sāriputta, ahampi gamissāmi, bhikkhūnaṃ ārocehī’’ti.
The Blessed One, knowing Revata's diligent practice of vipassanā, refused twice. When asked a third time, knowing he had attained Arahantship, He said, "Sāriputta, I too will go; announce it to the bhikkhus."
Đức Thế Tôn biết được Trưởng lão Revata đã bắt đầu thực hành thiền Vipassanā, nên đã từ chối hai lần. Đến lần thứ ba, khi được thỉnh cầu, Ngài biết rằng Trưởng lão đã đắc A-la-hán, nên nói: “Sāriputta, Như Lai cũng sẽ đi, con hãy thông báo cho các tỳ khưu biết.”
Thero bhikkhusaṅghaṃ sannipātetvā, ‘‘āvuso, satthā cārikaṃ caritukāmo, gantukāmā āgacchantū’’ti sabbesaṃyeva ārocesi.
The Elder gathered the Sangha of bhikkhus and announced to all, "Friends, the Teacher wishes to wander; those who wish to go, come."
Trưởng lão tập hợp Tăng đoàn và thông báo cho tất cả mọi người: “Này chư Hiền giả, Đức Đạo Sư muốn du hành, những ai muốn đi thì hãy đến.”
Dasabalassa cārikatthāya gamanakāle ohīnakabhikkhū nāma appakā honti, ‘‘satthu suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ passissāma, madhuradhammakathaṃ vā suṇissāmā’’ti yebhuyyena gantukāmāva bahukā honti.
When the Dasabala sets out on a wandering tour, there are few bhikkhus who lag behind. Most of them wish to go, thinking, "We shall see the Teacher's golden-hued body or listen to His sweet Dhamma talk."
Khi Đức Thập Lực (Dasabala) du hành, số tỳ khưu ở lại thì ít, còn số muốn đi thì nhiều, vì họ muốn “chiêm ngưỡng thân vàng của Đức Đạo Sư, hoặc lắng nghe pháp thoại vi diệu.”
Iti satthā mahābhikkhusaṅghaparivāro ‘‘revataṃ passissāmī’’ti nikkhanto.
Thus, the Teacher, surrounded by a great assembly of bhikkhus, set out to see Revata.
Thế là Đức Đạo Sư, được một đại Tăng đoàn vây quanh, khởi hành với ý định “sẽ đi thăm Revata.”
Athekasmiṃ padese ānandatthero dvedhāpathaṃ patvā bhagavantaṃ pucchi – ‘‘bhante, imasmiṃ ṭhāne dve maggā, kataramaggena saṅgho gacchatū’’ti.
Then, in one place, Venerable Ānanda encountered a fork in the road and asked the Blessed One, "Venerable sir, there are two paths in this place. By which path should the Saṅgha go?"
Khi đến một nơi, Trưởng lão Ānanda gặp một ngã ba đường và hỏi Đức Thế Tôn: “Bạch Đức Thế Tôn, ở nơi này có hai con đường, Tăng đoàn nên đi theo con đường nào?”
Kataramaggo, ānanda, ujukoti?
"Which path, Ānanda, is straight?"
“Này Ānanda, con đường nào thẳng?”
Bhante, ujumaggo tiṃsayojano amanussapatho, parihāramaggo pana saṭṭhiyojaniko khemo subhikkhoti.
"Venerable sir, the straight path is thirty yojanas, a path without humans. The circuitous path, however, is sixty yojanas, but it is safe and well-provisioned."
“Bạch Đức Thế Tôn, con đường thẳng dài ba mươi do-tuần, là con đường không có người. Còn con đường vòng thì dài sáu mươi do-tuần, nhưng an toàn và có nhiều thức ăn.”
Ānanda, sīvali amhehi saddhiṃ āgatoti?
"Ānanda, has Sīvali come with us?"
“Này Ānanda, Sīvali có đi cùng chúng ta không?”
Āma, bhante, āgatoti.
"Yes, Venerable sir, he has come."
“Bạch Đức Thế Tôn, có ạ.”
Tena hi saṅgho ujumaggameva gaṇhatu, sīvalissa puññaṃ vīmaṃsissāmāti.
"Then the Saṅgha should take the straight path. We shall test Sīvali's merit."
“Vậy thì Tăng đoàn hãy đi theo con đường thẳng. Chúng ta sẽ thử nghiệm phước báu của Sīvali.”
Satthā bhikkhusaṅghaparivāro sīvalittherassa puññavīmaṃsanatthaṃ aṭavimaggaṃ abhiruhi.
The Teacher, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, ascended the forest path to test the merit of Venerable Sīvali.
Đức Đạo Sư, cùng với Tăng đoàn, đã đi vào con đường rừng để thử nghiệm phước báu của Trưởng lão Sīvali.
Maggaṃ abhiruhanaṭṭhānato paṭṭhāya devasaṅgho yojane yojane ṭhāne nagaraṃ māpetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa vasanatthāya vihāre paṭiyādesi.
From the place where they ascended the path, assemblies of devas created cities at every yojana and prepared monasteries for the residence of the Buddha-led Saṅgha of bhikkhus.
Từ nơi bắt đầu con đường, chư thiên đã tạo ra các thành phố và chuẩn bị các trú xứ (vihāra) ở mỗi do-tuần để Đức Phật và Tăng đoàn có thể ở.
Devaputtā raññā pesitakammakārā viya hutvā yāgukhajjakādīni gahetvā ‘‘kahaṃ ayyo sīvali, kahaṃ ayyo sīvalī’’ti pucchantā gacchanti.
Devaputtas, like workers sent by a king, took gruel, hard food, and other provisions, and went along asking, "Where is Venerable Sīvali? Where is Venerable Sīvali?"
Chư thiên, như những người làm công được vua phái đến, mang theo cháo, đồ ăn nhẹ, v.v., vừa đi vừa hỏi: “Tôn giả Sīvali ở đâu? Tôn giả Sīvali ở đâu?”
Thero taṃ sakkārasammānaṃ gaṇhāpetvā satthu santikaṃ gacchati.
The Elder received that respect and honor and went to the Teacher.
Trưởng lão nhận lấy sự cung kính và tôn trọng đó rồi đến chỗ Đức Đạo Sư.
Satthā bhikkhusaṅghena saddhiṃ paribhuñji.
The Teacher partook of the provisions with the Saṅgha.
Đức Đạo Sư cùng Tăng đoàn thọ thực.
Imināva niyāmena satthā sakkārasammānaṃ anubhavanto devasikaṃ yojanaparamaṃ gantvā tiṃsayojanikaṃ kantāraṃ atikkamma khadiravaniyattherassa sabhāgaṭṭhānaṃ patto.
In this manner, experiencing respect and honor, the Teacher traveled about a yojana daily, crossed the thirty-yojana wilderness, and reached the Elder of the acacia forest's dwelling place.
Cứ theo cách này, Đức Đạo Sư đã trải nghiệm sự cung kính và tôn trọng, mỗi ngày đi khoảng một do-tuần, vượt qua ba mươi do-tuần đường hoang vắng, và đến được nơi ở của Trưởng lão Khadiravaniya (Revata).
Thero satthu āgamanaṃ ñatvā attano vasanaṭṭhāne buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa pahonakavihāre dasabalassa gandhakuṭiṃ rattiṭṭhānadivāṭṭhānādīni ca iddhiyā māpetvā tathāgatassa paccuggamanaṃ gato.
The Elder, knowing the Teacher's arrival, used his psychic power to create sufficient monasteries in his dwelling place for the Buddha-led Saṅgha of bhikkhus, including the Dasabala's perfumed chamber, and resting places for day and night, and then went to meet the Tathāgata.
Trưởng lão (Revata) biết được Đức Đạo Sư sắp đến, liền dùng thần thông tạo ra các trú xứ đủ cho Đức Phật và Tăng đoàn, một hương thất (gandhakuṭi) cho Đức Thập Lực, cùng các nơi nghỉ đêm và nghỉ ngày tại chỗ mình ở, rồi đi ra nghênh đón Đức Như Lai.
Satthā alaṅkatapaṭiyattena maggena vihāraṃ pāvisi.
The Teacher entered the monastery by the well-decorated and prepared path.
Đức Đạo Sư bước vào trú xứ theo con đường đã được trang hoàng và chuẩn bị.
Atha tathāgate gandhakuṭiṃ paviṭṭhe bhikkhū vassaggena pattasenāsanāni pavisiṃsu.
Then, when the Tathāgata had entered the perfumed chamber, the bhikkhus entered their respective lodgings according to their seniority.
Sau khi Đức Như Lai vào hương thất, các tỳ khưu đã vào các chỗ nghỉ (senāsana) theo thứ tự thâm niên.
Devatā ‘‘akālo āhārassā’’ti aṭṭhavidhaṃ pānakaṃ āhariṃsu.
The devas, saying, "It is not the time for solid food," brought eight kinds of beverages.
Chư thiên mang đến tám loại nước giải khát (pānaka) vì “đây không phải lúc ăn uống.”
Satthā saṅghena saddhiṃ pānakaṃ pivi.
The Teacher drank the beverages with the Saṅgha.
Đức Đạo Sư cùng Tăng đoàn uống nước giải khát.
Imināva niyāmena tathāgatassa sakkārasammānaṃ anubhavantasseva addhamāso atikkanto.
In this very manner, half a month passed as the Tathāgata experienced respect and honor.
Cứ theo cách này, Đức Như Lai đã trải nghiệm sự cung kính và tôn trọng, và nửa tháng đã trôi qua.
Athekacce ukkaṇṭhitabhikkhū ekasmiṃ ṭhāne nisīditvā kathaṃ uppādayiṃsu ‘‘satthā dasabalo ‘mayhaṃ aggasāvakassa kaniṭṭhabhātā’ti vatvā evarūpaṃ navakammikabhikkhuṃ passituṃ āgato, imassa vihārassa santike jetavanamahāvihāro vā veḷuvanavihārādayo vā kiṃ karissanti.
Then some discontented bhikkhus sat in one place and began a discussion: "The Dasabala, the Teacher, saying, 'He is my chief disciple's younger brother,' has come to see such a newly ordained bhikkhu. What use are the Jetavana Mahāvihāra or the Veḷuvana Vihāras near this monastery? And what kind of recluse's duty would such a newly ordained bhikkhu perform?"
Sau đó, một số tỳ khưu cảm thấy chán nản, ngồi ở một chỗ và bắt đầu bàn tán: “Đức Thập Lực đã đến thăm một tỳ khưu mới xuất gia như thế này, chỉ vì ‘đây là em trai của vị Đại đệ tử của ta’. Vậy thì Đại Tịnh Xá Jetavana hay các Tịnh Xá Veḷuvana, v.v., có ý nghĩa gì nữa? Vị tỳ khưu này cũng là một người mới xuất gia như vậy, thì làm sao có thể thực hành pháp Sa-môn được?”
Ayampi bhikkhu evarūpassa navakammassa kārako, kiṃ nāma samaṇadhammaṃ karissatī’’ti?
This bhikkhu, too, is a doer of such new work; what samaṇadhamma will he practice?"
Vị tỳ-khưu này lại là người thực hiện một công việc mới như vậy, làm sao có thể thực hành sa-môn pháp được?”
Atha satthā cintesi – ‘‘mayi ciraṃ vasante idaṃ ṭhānaṃ ākiṇṇaṃ bhavissati, āraññakā bhikkhū nāma pavivekatthikā honti, revatassa aphāsuvihāro bhavissatī’’ti tato revatassa divāṭṭhānaṃ gato.
Then the Teacher thought, "If I stay here long, this place will become crowded. Forest-dwelling bhikkhus prefer solitude, and Revata will be uncomfortable." So, He went to Revata's day-residence.
Sau đó, Đức Đạo Sư suy nghĩ: “Nếu ta ở đây lâu, nơi này sẽ trở nên đông đúc. Các tỳ khưu sống trong rừng thì thích sự thanh vắng. Revata sẽ cảm thấy không thoải mái.” Thế là Ngài đi đến nơi nghỉ ban ngày của Revata.
Thero ekakova caṅkamanakoṭiyaṃ ālambanaphalakaṃ nissāya pāsāṇaphalake nisinno satthāraṃ dūratova āgacchantaṃ disvā paccuggantvā vandi.
The Elder, alone, resting against a meditation plank at the end of his walking meditation path, sitting on a stone slab, saw the Teacher approaching from afar, went forth to meet Him, and paid homage.
Trưởng lão (Revata) đang ngồi một mình trên một tảng đá, tựa vào tấm ván tựa ở cuối đường kinh hành, thấy Đức Đạo Sư từ xa đến liền đi ra nghênh đón và đảnh lễ.
Atha naṃ satthā pucchi – ‘‘revata, imaṃ vāḷamigaṭṭhānaṃ, caṇḍānaṃ hatthiassādīnaṃ saddaṃ sutvā kinti karosī’’ti?
Then the Teacher asked him, "Revata, hearing the sounds of fierce wild animals like elephants and horses in this wild animal infested place, what do you do?"
Sau đó, Đức Đạo Sư hỏi: “Này Revata, ở nơi có nhiều thú dữ này, con làm gì khi nghe tiếng voi, ngựa hung dữ, v.v.?”
Tesaṃ me, bhante, saddaṃ suṇato araññarati nāma uppajjatīti.
"Venerable sir, when I hear those sounds, delight in the forest arises in me."
“Bạch Đức Thế Tôn, khi con nghe những tiếng đó, con lại cảm thấy hoan hỷ với đời sống trong rừng.”
Satthā tasmiṃ ṭhāne revatattherassa pañcahi gāthāsatehi araññe nivāsānisaṃsaṃ nāma kathetvā punadivase avidūre ṭhāne piṇḍāya caritvā revatattheraṃ nivattetvā yehi bhikkhūhi therassa avaṇṇo kathito, tesaṃ kattarayaṭṭhiupāhanātelanāḷichattānaṃ pamussanabhāvaṃ akāsi.
The Teacher, at that place, spoke to Revata Thera about the benefits of dwelling in the forest with five hundred verses. On the next day, after collecting alms in a nearby place, He dismissed Revata Thera and made the bhikkhus who had spoken ill of the Elder forget their walking sticks, sandals, oil flasks, and umbrellas.
Tại nơi đó, Đức Đạo Sư đã thuyết về lợi ích của việc sống trong rừng cho Trưởng lão Revata bằng năm trăm câu kệ. Đến ngày hôm sau, sau khi khất thực ở một nơi không xa, Ngài cho Trưởng lão Revata quay về, và khiến cho các tỳ khưu đã nói xấu Trưởng lão bị quên gậy, dép, chai dầu và dù.
Te attano parikkhāratthāya nivattā āgatamaggeneva gacchantāpi taṃ ṭhānaṃ sallakkhetuṃ na sakkonti.
Even though they returned to retrieve their belongings and walked along the same path they came by, they were unable to identify that place.
Mặc dù họ quay lại để tìm đồ dùng của mình và đi theo con đường đã đến, họ vẫn không thể nhận ra nơi đó.
Paṭhamaṃ hi te alaṅkatapaṭiyattena maggena gantvā taṃdivasaṃ pana visamamaggena gacchantā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne ukkuṭikaṃ nisīdanti, jāṇukena gacchanti.
First, those who went along the prepared and adorned path, on that day, going along the uneven path, they squatted in various places and went on their knees.
Thật vậy, lúc đầu, họ đi trên con đường được trang hoàng sẵn, nhưng ngày hôm đó, họ đi trên con đường gồ ghề, nên ở chỗ này chỗ kia họ ngồi xổm, hoặc đi bằng đầu gối.
Te gumbe ca gacche ca kaṇṭake ca maddantā attano vasitasabhāgaṭṭhānaṃ gantvā tasmiṃ tasmiṃ khadirakhāṇuke attano chattaṃ sañjānanti, upāhanaṃ kattarayaṭṭhiṃ telanāḷiṃ sañjānanti.
Trampling bushes, thickets, and thorns, they went to their dwelling place and in each thorny acacia stump, they mistook it for their umbrella, and their sandals, their walking stick, and their oil flask.
Họ giẫm lên bụi cây, cành cây và gai góc, đến chỗ ở quen thuộc của mình, rồi ở chỗ này chỗ kia, họ nhận lầm gốc cây keo là cây dù của mình, nhận lầm giày dép là cây gậy đi đường và lọ dầu.
Te tasmiṃ samaye ‘‘iddhimā ayaṃ bhikkhū’’ti ñatvā attano parikkhāre ādāya ‘‘dasabalassa paṭiyattasakkāro nāma evarūpo hotī’’ti vadantā āgamaṃsu.
At that time, knowing "this bhikkhu is endowed with psychic power," they took their requisites and came, saying, "such is the honor prepared for the Ten-Powered One (Buddha)."
Vào lúc đó, họ biết rằng: “Vị tỳ khưu này có thần thông”, rồi cầm lấy vật dụng của mình và nói: “Sự cúng dường được chuẩn bị cho Đức Thập Lực là như thế này đây”, và họ đã trở về.
Purato gatabhikkhū, visākhā upāsikā, attano gehe nisinnakāle pucchati – ‘‘manāpaṃ nu kho, bhante, revatattherassa vasanaṭṭhāna’’nti?
The bhikkhus who had gone ahead, when Visākhā, the lay follower, was seated in her house, asked: "Is the dwelling place of Venerable Revata pleasing, Bhante?"
Các tỳ khưu đi trước, khi cư sĩ Visākhā đang ngồi ở nhà, hỏi: “Bạch Đại đức, chỗ ở của Trưởng lão Revata có dễ chịu không?”
Manāpaṃ upāsike nandanavanacittalatādipaṭibhāgaṃ taṃ senāsananti.
"Yes, lay follower, that dwelling is pleasing, like Nandanavana and Cittalatā gardens."
“Thưa cư sĩ, tịnh xá đó dễ chịu như khu vườn Nandanavana và Cittalatā.”
Atha nesaṃ sabbapacchato āgatabhikkhū pucchi – ‘‘manāpaṃ, ayyā, revatattherassa vasanaṭṭhāna’’nti.
Then the bhikkhus who came last of all asked her: "Is the dwelling place of Venerable Revata pleasing, Sister?"
Sau đó, các tỳ khưu đi sau cùng hỏi: “Thưa Đại đức, chỗ ở của Trưởng lão Revata có dễ chịu không?”
Mā puccha upāsike, kathetuṃ ayuttaṭṭhānametaṃ, ujjaṅgalaṃ sakkharapāsāṇavisamaṃ khadiravanaṃ etaṃ, tattha so bhikkhu viharatīti.
"Do not ask, lay follower. That place is unsuitable to speak of; it is a barren, uneven acacia forest full of gravel and rocks. That bhikkhu dwells there."
“Thưa cư sĩ, đừng hỏi, đó là nơi không nên nói đến, đó là một khu rừng keo hoang vu, đầy đá sỏi gồ ghề, vị tỳ khưu đó đang trú ngụ ở đó.”
Visākhā, purimānañca pacchimānañca bhikkhūnaṃ kathaṃ sutvā ‘‘kesaṃ nu kho kathā saccā’’ti pacchābhatte gandhamālaṃ ādāya dasabalassa upaṭṭhānaṃ gantvā, vanditvā ekamantaṃ nisinnā satthāraṃ pucchi – ‘‘bhante, revatattherassa vasanaṭṭhānaṃ ekacce, ayyā, vaṇṇenti, ekacce nindanti, kiṃ nāmetaṃ, bhante’’ti?
Visākhā, having heard the accounts of both the former and latter bhikkhus, wondered, "Whose account is true?" After her meal, taking incense and flowers, she went to attend upon the Ten-Powered One, bowed down, sat to one side, and asked the Teacher: "Bhante, some, venerable sirs, praise the dwelling place of Venerable Revata, while others disparage it. What is this, Bhante?"
Visākhā, sau khi nghe lời kể của các tỳ khưu đi trước và đi sau, tự hỏi: “Lời nói của ai là sự thật?” Rồi sau bữa ăn, nàng mang hương hoa đến yết kiến Đức Thập Lực, đảnh lễ và ngồi sang một bên, hỏi Đức Đạo Sư: “Bạch Đức Thế Tôn, chỗ ở của Trưởng lão Revata có người ca ngợi, có người chê bai, bạch Đức Thế Tôn, điều đó là sao?”
Visākhe ramaṇīyaṃ vā hotu mā vā, yasmiṃ ṭhāne ariyānaṃ cittaṃ ramati, tadeva ṭhānaṃ ramaṇīyaṃ nāmāti vatvā imaṃ gāthamāha –
"Visākhā, whether it is delightful or not, the place where the Noble Ones' minds delight, that place alone is called delightful," having said this, the Teacher uttered this verse:
Đức Đạo Sư nói: “Này Visākhā, dù dễ chịu hay không, nơi nào mà tâm của các bậc Thánh hoan hỷ, thì nơi đó được gọi là dễ chịu,” rồi Ngài thuyết bài kệ này:
204. Chaṭṭhe jhāyīnanti jhānalābhīnaṃ jhānābhiratānaṃ.
204. In the sixth, of the jhāyīs means of those who have attained jhāna, who delight in jhāna.
204. Trong câu thứ sáu, jhāyīnaṃ nghĩa là những người đạt được thiền, những người hoan hỷ với thiền.
So kira thero yā jhānasamāpattiyo dasabalo samāpajjati, tato appataraṃ ṭhapetvā bahutarā samāpajjati.
It is said that this elder attained more jhānasamāpattis than the Ten-Powered One, except for fewer.
Nghe nói, vị Trưởng lão đó đã nhập các thiền định nhiều hơn, ngoại trừ những thiền định ít hơn mà Đức Thập Lực đã nhập.
Tasmā jhāyīnaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among the jhāyīs.
Do đó, ngài đã trở thành bậc tối thượng trong số những người tu thiền.
Kaṅkhāyanabhāvena kaṅkhārevatoti vuccati.
He is called Kaṅkhārevata due to his wavering nature.
Do bản chất nghi ngờ, ngài được gọi là Kaṅkhārevata.
Kaṅkhā nāma kukkuccaṃ, kukkuccakoti attho.
Kaṅkhā means remorse; it means one who is remorseful.
Kaṅkhā có nghĩa là sự hối hận (kukkuccaṃ), tức là người có sự hối hận.
Kiṃ pana aññe kukkuccakā natthīti?
Are there no other remorseful ones?
Vậy không có ai khác có sự hối hận sao?
Atthi, ayaṃ pana thero kappiyepi kukkuccaṃ uppādesi.
There are, but this elder felt remorse even concerning what was permissible.
Có, nhưng vị Trưởng lão này đã phát sinh sự hối hận ngay cả trong những điều hợp pháp.
Tenassa kukkuccakatā atipākaṭā jātāti kaṅkhārevatotveva saṅkhaṃ gato.
Hence, his remorsefulness became extremely prominent, and he became known as Kaṅkhārevata.
Vì vậy, sự hối hận của ngài trở nên quá rõ ràng, nên ngài được biết đến với tên Kaṅkhārevata.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle purimanayeneva mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ jhānābhiratānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti desanāvasāne satthāraṃ nimantetvā purimanayeneva sattāhaṃ mahāsakkāraṃ katvā bhagavantaṃ āha – ‘‘bhante, ahaṃ iminā adhikārakammena na aññaṃ sampattiṃ patthemi, yathā pana so tumhehi ito sattadivasamatthake bhikkhu jhāyīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapito, evaṃ ahampi anāgate ekassa buddhassa sāsane jhāyīnaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
Regarding his karmic question, this is the successive story: It is said that in the time of Padumuttara Buddha, in the same manner as before, he went to the monastery with the great assembly, stood at the edge of the assembly, and listening to the Dhamma, saw the Teacher placing a certain bhikkhu in the foremost position among those who delighted in jhāna. He thought, "I, too, should become like this in the future." At the end of the discourse, he invited the Teacher and, in the same manner as before, offered great homage for seven days, then addressed the Fortunate One: "Bhante, I do not wish for any other happiness through this meritorious deed. Just as that bhikkhu was placed by you in the foremost position among jhāyīs seven days ago, so may I, too, in the future, become the foremost among jhāyīs in the Dispensation of a Buddha." Thus, he made a wish.
Về câu hỏi của ngài, đây là câu chuyện tuần tự: Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, ngài đã đến tịnh xá cùng với đại chúng theo cách cũ, đứng ở rìa hội chúng nghe Pháp, và thấy Đức Đạo Sư đặt một vị tỳ khưu vào vị trí đứng đầu trong số những người hoan hỷ với thiền. Ngài nghĩ: “Trong tương lai, ta cũng nên trở thành người như vậy.” Sau khi kết thúc bài thuyết Pháp, ngài thỉnh Đức Đạo Sư, cúng dường trọng thể trong bảy ngày theo cách cũ, rồi thưa với Đức Thế Tôn: “Bạch Đức Thế Tôn, con không mong cầu bất kỳ sự thành tựu nào khác với việc làm công đức này. Tuy nhiên, như vị tỳ khưu đó đã được Đức Thế Tôn đặt vào vị trí đứng đầu trong số những người tu thiền cách đây bảy ngày, con cũng mong rằng trong tương lai, con sẽ là bậc tối thượng trong số những người tu thiền trong giáo pháp của một vị Phật.”
Satthā anāgataṃ oloketvā samijjhanabhāvaṃ disvā ‘‘anāgate kappasatasahassāvasāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa sāsane tvaṃ jhāyīnaṃ aggo bhavissasī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, looking into the future and seeing its fulfillment, proclaimed, "In the future, at the end of a hundred thousand aeons, a Buddha named Gotama will arise, and in his Dispensation, you will be the foremost among jhāyīs," and then departed.
Đức Đạo Sư nhìn về tương lai, thấy rằng điều đó sẽ thành tựu, rồi Ngài thọ ký: “Trong tương lai, sau một trăm ngàn đại kiếp, một vị Phật tên Gotama sẽ xuất hiện. Trong giáo pháp của Ngài, con sẽ là bậc tối thượng trong số những người tu thiền,” rồi Ngài rời đi.
So yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthinagare mahābhogakule nibbatto pacchābhattaṃ dhammassavanatthaṃ gacchantena mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dasabalassa dhammakathaṃ sutvā saddhaṃ paṭilabhitvā pabbajito upasampadaṃ labhitvā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā jhānaparikammaṃ karonto jhānalābhī hutvā jhānameva pādakaṃ katvā arahattaphalaṃ pāpuṇi.
Having performed wholesome deeds throughout his life and wandered in the realms of gods and humans for a hundred thousand aeons, in the time of our Fortunate One, he was reborn in a wealthy family in Sāvatthī. Going to the monastery with the great assembly to listen to the Dhamma after his meal, he stood at the edge of the assembly, listened to the Dhamma discourse of the Ten-Powered One, gained faith, went forth, received the Higher Ordination, had a meditation subject taught to him, practiced jhāna, became a jhānalābhī, made jhāna his basis, and attained the fruit of Arahantship.
Ngài đã làm việc thiện suốt đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một trăm ngàn đại kiếp, rồi vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta, ngài tái sinh vào một gia đình giàu có ở thành Sāvatthī. Sau bữa ăn, ngài đến tịnh xá cùng với đại chúng để nghe Pháp, đứng ở rìa hội chúng nghe Pháp thoại của Đức Thập Lực, phát sinh đức tin, xuất gia, thọ giới Cụ túc, được chỉ dạy đề mục thiền, thực hành thiền định, đạt được các tầng thiền, lấy thiền làm nền tảng và chứng đắc quả vị A-la-hán.
So dasabalena samāpajjitabbasamāpattīnaṃ appatarā ṭhapetvā bahutarā samāpajjanto ahorattaṃ jhānesu ciṇṇavasī ahosi.
He, attaining more of the attainments to be attained by the Ten-Powered One, excluding fewer, was skilled in jhānas day and night.
Ngài đã nhập các thiền định nhiều hơn, ngoại trừ những thiền định ít hơn mà Đức Thập Lực đã nhập, và đã thành tựu viên mãn các thiền định suốt ngày đêm.
Atha naṃ aparabhāge satthā imaṃ guṇaṃ gahetvā jhāyīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Then, later, the Teacher, recognizing this quality, placed him at the foremost position among the jhāyīs.
Sau đó, một thời gian sau, Đức Đạo Sư đã lấy phẩm chất này của ngài và đặt ngài vào vị trí đứng đầu trong số những người tu thiền.
‘‘Akappiyo, āvuso guḷo, akappiyā muggā’’ti (mahāva. 272) evaṃ pana kappiyesveva vatthūsu kukkuccassa uppāditatāya kukkuccasaṅkhātāya kaṅkhāya bhāvena kaṅkhārevatoti saṅkhaṃ gatoti.
Because he experienced remorse (kukkucca), which is called kaṅkhā, even regarding permissible things, saying, "Sugar is not permissible, friend; mung beans are not permissible" – he became known as Kaṅkhārevata.
Do đã phát sinh sự hối hận (kukkucca) ngay cả trong những điều hợp pháp, như “Đường này không hợp pháp, đậu xanh này không hợp pháp,” nên ngài được biết đến với tên Kaṅkhārevata, tức là người có sự nghi ngờ.
205. Sattame āraddhavīriyānanti paggahitavīriyānaṃ paripuṇṇavīriyānaṃ.
205. In the seventh, of those with aroused energy means of those with sustained energy, with complete energy.
205. Trong câu thứ bảy, āraddhavīriyānaṃ nghĩa là những người đã nỗ lực tinh tấn, những người có đầy đủ tinh tấn.
Soṇo koḷivisoti soṇoti tassa nāmaṃ, koḷivisoti gottaṃ.
Soṇakoḷivisa: Soṇa is his name, Koḷivisa is his clan.
Soṇo koḷiviso – Soṇa là tên của ngài, Koḷivisa là họ của ngài.
Koṭivessoti vā attho, issariyena koṭippattassa vessakulassa dārakoti adhippāyo.
Or the meaning is Koṭivessa, implying a son of a wealthy Vessa family who had attained ten million in wealth.
Hoặc có nghĩa là Koṭivessa, ý nói là con trai của một gia đình thương gia đã đạt đến đỉnh cao quyền lực.
Yasmā pana aññesaṃ bhikkhūnaṃ vīriyaṃ nāma vaḍḍhetabbaṃ hoti, therassa pana hāpetabbameva ahosi.
Because the energy of other bhikkhus had to be increased, while that of the Elder had to be decreased.
Tuy nhiên, vì tinh tấn của các tỳ khưu khác cần được tăng cường, nhưng tinh tấn của vị Trưởng lão này lại cần được giảm bớt.
Tasmā esa āraddhavīriyānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among those with aroused energy.
Do đó, ngài đã trở thành bậc tối thượng trong số những người có tinh tấn kiên cường.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayaṃ kira atīte padumuttarabuddhakāle seṭṭhikule nibbatti, sirivaḍḍhakumārotissa nāmaṃ akaṃsu.
Regarding his karmic question, this is the successive story: It is said that in the past, in the time of Padumuttara Buddha, he was born into a merchant family, and they named him Sirivaḍḍhakumāra.
Về câu hỏi của ngài, đây là câu chuyện tuần tự: Nghe nói, trong quá khứ, vào thời Đức Phật Padumuttara, ngài tái sinh trong một gia đình trưởng giả, và được đặt tên là Sirivaḍḍhakumāra.
So vayappatto purimanayeneva vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ āraddhavīriyānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti desanāpariyosāne dasabalaṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā vuttanayeneva patthanaṃ akāsi.
Having reached maturity, he went to the monastery in the same manner as before, stood at the edge of the assembly, and listening to the Dhamma, saw the Teacher placing a certain bhikkhu in the foremost position among those with aroused energy. He thought, "I, too, should become like this in the future." At the end of the discourse, he invited the Ten-Powered One and, having given a great offering for seven days in the manner described, made a wish.
Khi đến tuổi trưởng thành, ngài đến tịnh xá theo cách cũ, đứng ở rìa hội chúng nghe Pháp, và thấy Đức Đạo Sư đặt một vị tỳ khưu vào vị trí đứng đầu trong số những người có tinh tấn kiên cường. Ngài nghĩ: “Trong tương lai, ta cũng nên trở thành người như vậy.” Sau khi kết thúc bài thuyết Pháp, ngài thỉnh Đức Thập Lực, cúng dường trọng thể trong bảy ngày theo cách đã nói, và đã phát nguyện.
Satthā tassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ disvā purimanayeneva byākaritvā vihāraṃ gato.
The Teacher, seeing the fulfillment of his wish, proclaimed it in the same manner as before and went to the monastery.
Đức Đạo Sư thấy rằng lời nguyện của ngài sẽ thành tựu, rồi Ngài thọ ký theo cách cũ và trở về tịnh xá.
Sopi sirivaḍḍhaseṭṭhi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto kappasatasahassaṃ atikkamitvā imasmiṃ kappe parinibbute kassapadasabale anuppanne amhākaṃ bhagavati bārāṇasiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhi.
That Sirivaḍḍhaseṭṭhi, having performed wholesome deeds throughout his life and wandered among gods and humans, passed a hundred thousand aeons. In this aeon, after the parinibbāna of Kassapa Dasabala, when our Fortunate One had not yet appeared, he was reborn in a wealthy family in Bārāṇasī.
Vị trưởng giả Sirivaḍḍha đó đã làm việc thiện suốt đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người, trải qua một trăm ngàn đại kiếp. Trong kiếp này, khi Đức Thập Lực Kassapa đã nhập Niết Bàn và Đức Thế Tôn của chúng ta chưa xuất hiện, ngài đã tái sinh vào một gia đình ở Bārāṇasī.
So attano sahāyakehi saddhiṃ gaṅgāyaṃ kīḷati.
He used to play in the Gaṅgā with his friends.
Ngài chơi đùa trên sông Gaṅgā cùng với bạn bè của mình.
Tasmiṃ samaye eko jiṇṇacīvariko paccekabuddho ‘‘bārāṇasiṃ upanissāya gaṅgātīre paṇṇasālaṃ katvā vassaṃ upagacchissāmī’’ti udakena samupabyūḷhe daṇḍake ca valliyo ca saṃkaḍḍhati.
At that time, a Paccekabuddha with tattered robes was pulling together branches and vines that had been washed ashore by the water, thinking, "I will build a leaf-hut on the bank of the Gaṅgā near Bārāṇasī and take up residence for the rainy season."
Vào lúc đó, một vị Độc Giác Phật với y cũ nát đang kéo các cành cây và dây leo để làm một túp lều lá bên bờ sông Gaṅgā gần Bārāṇasī để an cư mùa mưa.
Ayaṃ kumāro sahāyakehi saddhiṃ gantvā abhivādetvā ṭhito, ‘‘bhante, kiṃ karothā’’ti pucchi.
This young man, having gone with his companions, saluted and stood, asking, "Venerable Sir, what are you doing?"
Vị hoàng tử này cùng với các bạn của mình đi đến, đảnh lễ rồi đứng đó, hỏi: “Bạch Ngài, Ngài đang làm gì vậy?”
Kumāra upakaṭṭhe antovasse pabbajitānaṃ vasanaṭṭhānaṃ nāma laddhuṃ vaṭṭatīti.
"Young man, it is proper to obtain a dwelling place for those who have gone forth (as renunciants) during the rainy season in a nearby location."
(Vị Độc Giác Phật nói): “Này hoàng tử, các vị xuất gia cần có chỗ ở trong mùa an cư kiết hạ.”
‘‘Bhante, ajjeva ekadivasaṃ ayyo yathā tathā āgametu, ahaṃ sve ayyassa vasanaṭṭhānaṃ karissāmī’’ti āha.
He said, "Venerable Sir, please come somehow just for today; I will prepare a dwelling place for the Venerable One tomorrow."
(Hoàng tử) nói: “Bạch Ngài, hôm nay Ngài cứ tạm trú thế nào cũng được, ngày mai con sẽ làm chỗ ở cho Ngài.”
Paccekabuddho ‘‘tasseva kumārassa saṅgahaṃ karissāmī’’ti āgatattā adhivāsesi.
The Paccekabuddha assented, having come with the thought, "I shall show favor to that young man."
Vị Độc Giác Phật đã đến vì muốn giúp đỡ vị hoàng tử đó, nên Ngài đã chấp thuận.
So tassa adhivāsanaṃ viditvā gato punadivase sakkārasammānaṃ sajjetvā paccekabuddhassa āgamanaṃ olokento aṭṭhāsi.
Knowing his assent, he left and on the next day, having prepared offerings and honors, he stood looking out for the Paccekabuddha's arrival.
Vị hoàng tử ấy biết Ngài đã chấp thuận, bèn ra về. Ngày hôm sau, chàng chuẩn bị các lễ vật cúng dường và đứng chờ sự quang lâm của vị Độc Giác Phật.
Paccekabuddhopi ‘‘kahaṃ nu kho ajja bhikkhācāraṃ labhissāmī’’ti āvajjento ñatvā tasseva gehadvāraṃ agamāsi.
The Paccekabuddha, reflecting, "Where shall I obtain alms today?" and knowing, went to that very young man's house-door.
Vị Độc Giác Phật cũng quán xét: “Hôm nay mình sẽ nhận đồ khất thực ở đâu?” Sau khi biết được, Ngài đi đến ngay trước cửa nhà của vị hoàng tử ấy.
Kumāro paccekabuddhaṃ disvā sampiyāyamāno pattaṃ ādāya bhikkhaṃ datvā ‘‘imaṃ antovassaṃ mayhaṃ gehadvārameva āgacchatha, bhante’’ti paṭiññaṃ gahetvā paccekabuddhe bhattakiccaṃ katvā pakkante attano sahāyakehi saddhiṃ gantvā ekadivaseneva paccekabuddhassa vasanapaṇṇasālañca caṅkamanañca rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni ca kārāpetvā adāsi.
The young man, seeing the Paccekabuddha, joyfully took his bowl, gave him alms, and having received the promise, "Venerable Sir, during this rainy season, please come directly to my house-door," and after the Paccekabuddha had completed his meal, the young man, together with his companions, went and within a single day had a dwelling hut, a walking path (caṅkama), and places for night and day stay built for the Paccekabuddha, and he offered them.
Vị hoàng tử thấy vị Độc Giác Phật, hoan hỷ nhận bình bát và dâng cúng đồ ăn. Chàng xin lời hứa: “Bạch Ngài, trong mùa an cư kiết hạ này, xin Ngài hãy đến ngay cửa nhà con.” Sau khi vị Độc Giác Phật dùng bữa và rời đi, chàng cùng với các bạn của mình đi đến, chỉ trong một ngày đã xây dựng và dâng cúng cho vị Độc Giác Phật một tịnh xá lá, một con đường kinh hành, và các nơi trú ngụ ban đêm lẫn ban ngày.
Tasseva paṇṇasālaṃ pavisanavelāya haritūpalittāya bhūmiyā ‘‘pādesu kalalaṃ mā laggī’’ti attano pārupanaṃ satasahassagghanakaṃ rattakambalaṃ bhūmattharaṇaṃ santharitvā kambalassa vaṇṇena saddhiṃ paccekabuddhassa sarīrappabhaṃ ekasadisaṃ disvā ativiya pasanno hutvā āha – ‘‘yathā tumhehi akkantakālato paṭṭhāya imassa kambalassa ativiya pabhā virocati, evameva mayhampi nibbattanibbattaṭṭhāne hatthapādānaṃ vaṇṇo bandhujīvakapupphavaṇṇo hotu, satakkhattuṃ vihatakappāsapaṭalaphassasadisova phasso hotū’’ti.
At the time of entering that very hut, so that mud would not cling to his feet, he spread his crimson blanket, worth one hundred thousand, as a ground covering. Seeing the Paccekabuddha's bodily radiance to be identical with the color of the blanket, he became extremely pleased and said, "Just as the splendor of this blanket shines exceedingly from the moment it was trodden upon by you, so too, in every existence I attain, may the color of my hands and feet be like the color of the bandhujīvaka flower, and may their touch be like the touch of cotton down beaten a hundred times!"
Khi vị Độc Giác Phật bước vào tịnh xá lá đó, trên nền đất đã được trét bằng đất sét xanh, để “bàn chân không bị dính bùn”, chàng trải một tấm thảm đỏ bằng vải len trị giá một trăm ngàn đồng. Thấy ánh hào quang của vị Độc Giác Phật hòa cùng màu sắc của tấm thảm trở nên đồng nhất, chàng vô cùng hoan hỷ và nói: “Cũng như ánh sáng của tấm thảm này trở nên rực rỡ hơn kể từ khi Ngài đặt chân lên, nguyện cho màu sắc của tay chân con ở mỗi kiếp tái sinh đều có màu như hoa bandhujīvaka, và xúc chạm của con luôn mềm mại như bông gòn đã được đánh tơi một trăm lần.”
So temāsaṃ paccekabuddhaṃ upaṭṭhahitvā pavāritakāle ticīvaraṃ adāsi.
He attended to the Paccekabuddha for three months and at the time of the Pavāraṇā, he offered him the three robes.
Chàng đã phụng sự vị Độc Giác Phật trong ba tháng, và khi đến thời điểm mãn hạ, chàng đã dâng cúng ba y.
Paccekabuddho paripuṇṇapattacīvaro gandhamādanameva gato.
The Paccekabuddha, having a complete bowl and robes, went to Gandhamādana mountain.
Vị Độc Giác Phật, với đầy đủ bình bát và y phục, đã đi đến núi Gandhamādana.
Sopi kulaputto devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ bhagavato kāle kāḷacampānagare upaseṭṭhissa ghare paṭisandhiṃ gaṇhi.
That young man, wandering through the realms of devas and humans, in the time of our Blessed One, took rebirth in the household of a chief merchant in the city of Kāḷacampā.
Vị thiện nam tử ấy, sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật của chúng ta, đã tái sinh vào nhà của một trưởng giả ở thành phố Kāḷacampā.
Tassa paṭisandhiggahaṇakālato paṭṭhāya seṭṭhikulaṃ anekāni paṇṇākārasahassāni āgacchanti.
From the time of his conception, thousands of gifts came to the merchant's family.
Kể từ khi chàng tái sinh, hàng ngàn lễ vật cúng dường đã đến với gia đình trưởng giả.
Jātadivase ca sakalanagaraṃ ekasakkārasammānaṃ ahosi.
On the day of his birth, the entire city was filled with offerings and honors.
Vào ngày chàng đản sinh, cả thành phố đều được cúng dường một cách đặc biệt.
Athassa nāmaggahaṇadivase mātāpitaro ‘‘amhākaṃ putto attano nāmaṃ gaṇhitvāva āgato, rattasuvaṇṇarasaparisittā viyassa sarīracchavī’’ti soṇakumārotvevassa nāmaṃ akaṃsu.
Then, on the day of his naming ceremony, his parents, observing, "Our son has come bringing his own name; his bodily complexion is as if sprinkled with liquid gold," named him Soṇakumāra.
Sau đó, vào ngày đặt tên cho chàng, cha mẹ chàng nói: “Con trai chúng ta đã đến mang theo tên của mình, làn da của nó như được rưới nước vàng ròng,” và họ đặt tên cho chàng là Soṇa Kumāra.
Athassa saṭṭhi dhātiyo upanetvā devakumāraṃ viya naṃ sukhena vaḍḍhesuṃ.
Then, having assigned sixty nurses, they raised him comfortably, like a prince of the devas.
Sau đó, họ thuê sáu mươi vú nuôi và nuôi dưỡng chàng một cách sung sướng như một vị thiên tử.
Tassa evarūpaṃ āhāravidhānaṃ ahosi – saṭṭhikarīsamattaṃ ṭhānaṃ kasitvā tividhena udakena posenti.
Such was his provision of food: a sixty-karīsa plot of land was cultivated and nourished with three kinds of water.
Chế độ ăn uống của chàng là như thế này: họ cày cấy một khu đất rộng sáu mươi karīsa và tưới bằng ba loại nước.
Kedāre pavisantīsu udakamātikāsu khīrodakassa ca gandhodakassa ca anekāni cāṭisahassāni āsiñcanti.
When the water channels flowed into the rice fields, thousands of jars of milk-water and scented water were poured in.
Khi nước chảy vào các ruộng lúa, hàng ngàn chum sữa và nước thơm được đổ vào.
Sālisīsānaṃ khīraggahaṇakāle sukādīnaṃ pāṇānaṃ ucchiṭṭhakaraṇanivāraṇatthaṃ vīhigabbhānaṃ sukhumālabhāvatthañca pariyantaparikkhepe ca antarantarā ca thambhe nikhanitvā upari daṇḍake datvā kilañjehi chādetvā samantā sāṇiyā parikkhipitvā sabbapariyante ārakkhaṃ gaṇhanti.
At the time when the rice grains were developing milk, to prevent creatures like parrots from defiling them and to ensure the tenderness of the rice embryos, poles were dug into the ground around the perimeter and at intervals within, crossbeams were placed on top, covered with mats, and enclosed all around with cloth screens, and guards were stationed along the entire perimeter.
Vào lúc lúa chín sữa, để ngăn chặn các loài chim như vẹt ăn và để hạt lúa mềm mại, họ cắm cọc ở các hàng rào biên giới và ở giữa, đặt xà ngang lên trên, che bằng chiếu, bao quanh bằng màn và canh gác khắp nơi.
Sasse nipphanne koṭṭhe catujātigandhehi paribhaṇḍaṃ katvā upari uttamagandhehi paribhāventi.
When the crop was produced, the granaries were adorned with four kinds of perfume, and permeated with exquisite fragrances from above.
Khi mùa màng bội thu, họ trang trí kho thóc bằng bốn loại hương và ướp hương thơm thượng hạng lên trên.
Anekasahassapurisā khettaṃ oruyha sālisīsāni vaṇṭesu chinditvā muṭṭhimuṭṭhiyo katvā rajjukehi bandhitvā sukkhāpenti.
Thousands of men descended into the field, cut the rice stalks at their nodes, made them into bundles, tied them with ropes, and dried them.
Hàng ngàn người xuống ruộng, cắt bông lúa ở cuống, bó thành từng nắm, buộc bằng dây và phơi khô.
Tato koṭṭhakassa heṭṭhimatale gandhe santharitvā upari sālisīsāni santharanti.
Then, after spreading perfume on the bottom layer of the granary, they spread the rice stalks on top.
Sau đó, họ trải hương dưới đáy kho rồi trải bông lúa lên trên.
Evaṃ ekantarikaṃ katvā santharantā koṭṭhakaṃ pūretvā dvāraṃ pidahanti, tivassasampattakāle koṭṭhakaṃ vivaranti.
In this manner, alternately laying them down, they filled the granary and closed the door; they opened the granary when three years had passed.
Cứ như vậy, họ trải xen kẽ cho đến khi đầy kho, rồi đóng cửa lại. Sau ba năm, họ mở kho.
Vivaṭakāle sakalanagaraṃ sugandhagandhikaṃ hoti.
When it was opened, the entire city was fragrant with a pleasant smell.
Khi kho được mở, cả thành phố đều thơm ngát.
Sālimhi pahate dhuttā thuse kiṇitvā gaṇhanti, kuṇḍakaṃ pana cūḷupaṭṭhākā labhanti.
When the rice was pounded, scoundrels would buy and take the husks, while the fine bran was obtained by the junior attendants.
Khi lúa được giã, những kẻ lừa đảo mua trấu, còn cám thì được những người hầu nhỏ nhận.
Musalaghaṭṭitake sālitaṇḍule vicinitvā gaṇhanti.
They would select and take the rice grains after they were pounded with a mortar.
Họ chọn những hạt gạo đã được giã bằng chày.
Te suvaṇṇahīrakapacchiyaṃ pakkhipitvā satakālaṃ parissāvetvā gahite pakkuthitajātirase ekavāraṃ pakkhipitvā uddharanti, pamukhaṭṭhānaṃ sumanapupphasadisaṃ hoti.
They would place these in a golden, diamond-studded basket, rinse them a hundred times, and then, having taken the well-boiled, naturally sweet juice, they would dip them once and remove them; the principal part would be like a jasmine flower.
Họ cho gạo vào một cái rổ bằng vàng và kim cương, rửa sạch một trăm lần, rồi cho vào nước cốt đã nấu sôi một lần và vớt ra, phần đầu hạt gạo trông giống như hoa lài.
Taṃ bhojanaṃ suvaṇṇasarake pakkhipitvā pakkuthitaappodakamadhupāyāsapūritassa rajatathālassa upari katvā ādāya gantvā seṭṭhiputtassa purato ṭhapenti.
This food was placed in a golden plate, and put on top of a silver tray filled with well-boiled, lightly watered honey-milk-rice, then brought and placed before the merchant's son.
Món ăn đó được đặt vào một cái bát vàng, đặt trên một cái đĩa bạc chứa đầy cháo mật ong ít nước đã nấu sôi, rồi mang đến đặt trước mặt con trai của trưởng giả.
So attano yāpanamattaṃ bhuñjitvā gandhavāsitena udakena mukhaṃ vikkhāletvā hatthapāde dhovati.
He ate only what was sufficient for his sustenance, then rinsed his mouth with perfumed water and washed his hands and feet.
Chàng ăn vừa đủ để duy trì sự sống, rồi rửa mặt bằng nước thơm và rửa tay chân.
Athassa dhotahatthapādassa nānappakāraṃ mukhavāsaṃ upanenti.
Then, various kinds of mouth fresheners were offered to him after his hands and feet were washed.
Sau đó, khi tay chân chàng đã sạch, họ mang đến nhiều loại hương liệu để ngậm.
Tassa akkamanaṭṭhāne varapotthakacittattharaṇaṃ attharanti.
A valuable embroidered cloth spread was laid out for him where he walked.
Nơi chàng bước đi, họ trải những tấm thảm thêu bằng vải đẹp.
Hatthapādatalānissa bandhujīvakapupphavaṇṇāni honti, satakālavihatakappāsassa viya phasso, pādatalesu maṇikuṇḍalāvattavaṇṇāni lomāni jāyiṃsu.
The soles of his hands and feet were the color of the bandhujīvaka flower, and their touch was like cotton beaten a hundred times; hairs the color of jeweled earrings grew on the soles of his feet.
Lòng bàn tay và lòng bàn chân của chàng có màu như hoa bandhujīvaka, xúc chạm mềm mại như bông gòn đã được đánh tơi một trăm lần, và trên lòng bàn chân mọc những sợi lông có màu như vòng khuyên ngọc.
So kassacideva kujjhitvā ‘‘ājānāhi bhūmiṃ akkamissāmī’’ti vadati.
If he ever became angry, he would say, "Behold, I shall step on the ground!"
Chàng nổi giận với bất cứ ai và nói: “Hãy biết rằng ta sẽ bước lên đất!”
Tassa vayappattassa tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavike tayo pāsāde kāretvā nāṭakāni ca upaṭṭhāpesuṃ.
When he reached maturity, three palaces suitable for the three seasons were built for him, and performers were brought to entertain him.
Khi chàng đến tuổi trưởng thành, họ xây ba cung điện phù hợp với ba mùa và sắp xếp các vũ công phục vụ.
So mahāsampattiṃ anubhavanto devo maññe paṭivasati.
He lived, enjoying great prosperity, as if he were a deva.
Chàng sống hưởng thụ sự giàu sang tột bậc, cứ như thể là một vị trời.
Atha amhākaṃ satthari sabbaññutaṃ patvā pavattitavaradhammacakke rājagahaṃ upanissāya viharante pādalomadassanatthaṃ raññā māgadhena pakkosāpetvā asītiyā gāmiyasahassehi saddhiṃ satthu santikaṃ pahito dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho satthāraṃ pabbajjaṃ yāci.
Then, when our Teacher attained omniscience and set in motion the excellent Wheel of Dhamma, residing near Rājagaha, he was sent by the Magadhan king, who had summoned him to see the hairs on his feet, along with eighty thousand villagers, to the Teacher's presence. Having heard the Dhamma discourse and gained faith, he asked the Teacher for ordination.
Sau đó, khi Đức Bổn Sư của chúng ta đạt được Nhất thiết trí và chuyển pháp luân tối thượng, Ngài trú ngụ gần Rājagaha. Vua Magadha đã sai người triệu tập chàng để xem lông chân của chàng. Chàng cùng với tám mươi ngàn người dân làng đến gặp Đức Bổn Sư, nghe pháp, và sau khi có được niềm tin, chàng đã xin Đức Bổn Sư cho xuất gia.
Atha naṃ bhagavā ‘‘anuññātosi mātāpitūhī’’ti pucchitvā ananuññātabhāvaṃ sutvā ‘‘na kho, soṇa, tathāgatā mātāpitūhi ananuññātaṃ puttaṃ pabbājentī’’ti paṭikkhipi.
Then the Bhagavā asked him, "Have your parents given their consent?" And having heard that he had not received consent, he refused, saying, "Indeed, Soṇa, the Tathāgatas do not ordain a son whose parents have not given their consent."
Sau đó, Đức Thế Tôn hỏi chàng: “Con đã được cha mẹ cho phép chưa?” Khi nghe chàng chưa được phép, Ngài từ chối: “Này Soṇa, các Như Lai không cho phép con của những người chưa được cha mẹ cho phép xuất gia.”
So ‘‘sādhu bhagavā’’ti tathāgatassa vacanaṃ sirasā sampaṭicchitvā mātāpitūnaṃ santikaṃ gantvā anujānāpetvā satthu santikaṃ āgamma aññatarassa bhikkhuno santike pabbaji.
So, accepting the Tathāgata's words with reverence, he went to his parents, obtained their permission, returned to the Teacher's presence, and was ordained by a certain bhikkhu.
Chàng nói: “Lành thay, bạch Đức Thế Tôn!” Chàng cung kính vâng lời Đức Như Lai, đi đến gặp cha mẹ để xin phép, rồi trở lại gặp Đức Bổn Sư và xuất gia với một vị Tỳ-kheo khác.
Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panassa pabbajjāvidhānaṃ pāḷiyaṃ (mahāva. 243) āgatameva.
This is a summary; the detailed account of his ordination is indeed given in the Pāḷi.
Đây là tóm tắt về việc xuất gia của chàng. Chi tiết về nghi thức xuất gia của chàng đã được ghi trong Kinh điển (Mahāvagga 243).
Tassa pabbajjañca upasampadañca labhitvā rājagahe viharantassa sambahulā ñātisālohitā ca sandiṭṭhasambhattā ca sakkārasammānaṃ āharanti, rūpanipphattiyā vaṇṇaṃ kathenti, aññepi janā passituṃ āgacchanti.
While he, having received ordination and higher ordination, was residing in Rājagaha, many relatives and kinsfolk, as well as friends and associates, brought him offerings and honors, praising his physical beauty, and other people also came to see him.
Sau khi xuất gia và thọ giới Tỳ-kheo, khi trú ngụ ở Rājagaha, nhiều bà con thân thuộc và bạn bè thân thiết đã mang đến các lễ vật cúng dường và khen ngợi vẻ đẹp của chàng. Những người khác cũng đến để chiêm ngưỡng.
Thero cintesi – ‘‘mama santikaṃ bahū janā āgacchanti, kammaṭṭhāne vā vipassanāya vā kammaṃ kātuṃ kathaṃ sakkhissāmi, yaṃnūnāhaṃ satthu santike kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā sītavanasusānaṃ gantvā samaṇadhammaṃ kareyyaṃ.
The Elder thought: "Many people come to me. How can I possibly undertake practice, whether kammaṭṭhāna or vipassanā? What if I were to obtain a kammaṭṭhāna instruction from the Teacher, go to the Sītavana charnel ground, and practice the samaṇadhamma.
Vị Trưởng lão suy nghĩ: "Nhiều người đến chỗ ta, làm sao ta có thể thực hành thiền định (kammaṭṭhāna) hoặc thiền quán (vipassanā) được? Tốt hơn hết là ta nên đến chỗ Đức Bổn Sư, xin Ngài chỉ dạy đề mục thiền (kammaṭṭhāna), rồi đi đến nghĩa địa Sītavana để thực hành pháp Sa-môn.
Tatra hi susānanti jigucchitvā bahū janā nāgamissanti, evaṃsante mama kiccaṃ matthakaṃ pāpuṇissatī’’ti satthu santike kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā sītavanaṃ gantvā samaṇadhammaṃ kātuṃ ārabhi.
There, people detest charnel grounds, so many will not come. In this way, my purpose will reach its fulfillment." So, having received kammaṭṭhāna instruction from the Teacher, he went to Sītavana and began to practice the samaṇadhamma.
Vì ở đó, người ta sẽ ghê tởm nghĩa địa mà không đến nhiều, như vậy công việc của ta sẽ thành công." Thế là, sau khi xin Đức Bổn Sư chỉ dạy đề mục thiền, Ngài đi đến Sītavana và bắt đầu thực hành pháp Sa-môn.
So cintesi – ‘‘mayhaṃ sarīraṃ paramasukhumālaṃ, na kho pana sakkā sukheneva sukhaṃ pāpuṇituṃ, kāyaṃ kilametvāpi samaṇadhammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
He thought: "My body is exceedingly delicate. Indeed, it is not possible to attain ease through ease alone. It is proper to practice samaṇadhamma even by wearying the body."
Ngài suy nghĩ: "Thân ta rất mềm yếu, nhưng không thể nào đạt được hạnh phúc chỉ bằng cách sống an nhàn. Dù phải làm khổ thân, ta cũng phải thực hành pháp Sa-môn."
Tato ṭhānacaṅkamameva adhiṭṭhāya padhānamakāsi.
Then, having resolved only to do walking meditation, he exerted effort.
Từ đó, Ngài quyết tâm chỉ đi kinh hành và tinh tấn.
Tassa sukhumālānaṃ pādatalānaṃ antantehi phoṭā uṭṭhāya bhijjiṃsu, caṅkamo ekalohitova ahosi.
Blisters arose on the very edges of his delicate feet and burst; the walking path became entirely covered in blood.
Những mụn nước nổi lên và vỡ ra ở gót chân mềm yếu của Ngài, lối đi kinh hành trở thành một vũng máu.
Pādesu avahantesu jaṇṇukehipi hatthehipi vāyamitvā caṅkamati.
When his feet failed, he made an effort to walk even on his knees and hands.
Khi chân không còn đi được nữa, Ngài vẫn cố gắng đi kinh hành bằng đầu gối và tay.
Evaṃ vīriyaṃ daḷhaṃ karontopi obhāsamattampi nibbattetuṃ asakkonto cintesi – ‘‘sace aññopi āraddhavīriyo bhaveyya, mādisova bhaveyya.
Even though he made such strong effort, being unable to produce even a trace of light (insight), he thought: "If anyone else were to undertake such effort, he would be like me.
Dù đã tinh tấn mạnh mẽ như vậy nhưng không thể đạt được dù chỉ một chút ánh sáng nào, Ngài suy nghĩ: "Nếu có ai khác tinh tấn như ta, thì cũng sẽ như ta thôi.
Ahaṃ kho pana evaṃ vāyamantopi maggaṃ vā phalaṃ vā uppādetuṃ na sakkomi, addhā nevāhaṃ ugghaṭitaññū, na vipañcitaññū, na neyyo, padaparamena mayā bhavitabbaṃ.
But I, even striving thus, cannot bring forth the path or the fruit. Surely I am not one who comprehends quickly, nor one who comprehends after detailed explanation, nor one who needs guidance; I must be one whose limit is the mere words of the teaching.
Ta đã cố gắng như vậy mà không thể phát sinh đạo (magga) hay quả (phala), chắc chắn ta không phải là người có trí tuệ nhanh nhạy (ugghaṭitaññū), không phải là người có trí tuệ cần được giải thích (vipaṇcitaññū), không phải là người cần được dẫn dắt (neyya), ta phải là người chỉ đạt được từng bước (padaparama).
Kiṃ me pabbajjāya, hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjissāmi puññāni ca karissāmī’’ti.
What is the point of my monastic life? I will revert to a lower state, enjoy worldly pleasures, and perform meritorious deeds."
Xuất gia làm gì? Ta sẽ hoàn tục, hưởng thụ tài sản và làm các việc phước thiện."
Tasmiṃ samaye satthā therassa vitakkaṃ ñatvā sāyanhasamaye bhikkhusaṅghaparivuto tattha gantvā lohitena phuṭṭhaṃ caṅkamaṃ disvā theraṃ vīṇovādena (mahāva. 243) ovaditvā vīriyasamathayojanatthāya tassa kammaṭṭhānaṃ kathetvā gijjhakūṭameva gato.
At that time, the Teacher, knowing the Elder's thought, went there in the evening surrounded by the Saṅgha of bhikkhus. Seeing the walking path stained with blood, he admonished the Elder with the simile of the lute string, and to balance his effort and tranquillity, he taught him the kammaṭṭhāna, then departed for Gijjhakūṭa.
Lúc ấy, Đức Bổn Sư biết được ý nghĩ của vị Trưởng lão, vào buổi chiều, Ngài cùng với Tăng đoàn đến đó, thấy lối đi kinh hành dính đầy máu, Ngài khuyên dạy vị Trưởng lão bằng ví dụ về cây đàn vīṇā, và vì muốn Ngài điều hòa tinh tấn, Đức Bổn Sư đã chỉ dạy đề mục thiền cho Ngài rồi trở về núi Kì-xà-quật (Gijjhakūṭa).
Soṇattheropi dasabalassa sammukhā ovādaṃ labhitvā nacirasseva arahatte patiṭṭhāsi.
Elder Soṇa, having received the admonition directly from the Dasabala, established himself in Arahantship shortly thereafter.
Trưởng lão Soṇa, sau khi nhận lời khuyên từ Đức Thập Lực, không lâu sau đã chứng đắc A-la-hán.
Atha satthā aparabhāge jetavane bhikkhusaṅghaparivuto dhammaṃ desento theraṃ āraddhavīriyānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then, at a later time, in Jetavana, the Teacher, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, delivered a discourse and placed the Elder in the foremost position among those who had undertaken strenuous effort.
Sau đó, vào một dịp khác, Đức Bổn Sư đang thuyết pháp tại Jetavana cùng với Tăng đoàn, đã tôn vị Trưởng lão lên hàng đầu trong số những vị tinh tấn.
206. Aṭṭhame kalyāṇavākkaraṇānanti vākkaraṇaṃ vuccati vacanakiriyā, madhuravacanānanti attho.
206. In the eighth*, kalyāṇavākkaraṇānaṃ (of those with beautiful speech) – vākkaraṇa means an act of speaking; the meaning is "of those with sweet speech."
206. Trong đoạn thứ tám, kalyāṇavākkaraṇānaṃ nghĩa là hành động nói, tức là những lời nói ngọt ngào.
Ayañhi thero dasabalena saddhiṃ ekagandhakuṭiyā tathāgatassa madhurena sarena dhammakathaṃ kathesi.
This Elder, together with the Dasabala, delivered a Dhamma talk in the same perfumed chamber with the Tathāgata's sweet voice.
Vị Trưởng lão này đã thuyết pháp với Đức Thập Lực trong cùng một hương thất của Đức Như Lai bằng giọng nói ngọt ngào.
Athassa satthā sādhukāraṃ adāsi.
Then the Teacher gave him an acclamation.
Sau đó, Đức Bổn Sư đã tán thán Ngài.
Tasmā so kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost of those with beautiful speech.
Vì vậy, Ngài được gọi là bậc tối thượng trong số những người có lời nói tốt đẹp.
Soṇoti tassa nāmaṃ, koṭiagghanakaṃ pana kaṇṇapiḷandhanaṃ dhāresi.
Soṇa was his name, but he wore an ear ornament worth a koti.
Soṇa là tên của Ngài, nhưng Ngài đeo một chiếc khuyên tai trị giá một trăm triệu (koṭi).
Tasmā kuṭikaṇṇoti vuccati, koṭikaṇṇoti attho.
Therefore, he is called Kuṭikaṇṇa, meaning "of the koti ear."
Vì vậy, Ngài được gọi là Kuṭikaṇṇa, nghĩa là có tai trị giá một trăm triệu.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi padumuttarabuddhakāle purimanayeneva mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhatvā satthu dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate ekassa buddhassa sāsane kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā dasabalaṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā, ‘‘bhante, yaṃ bhikkhuṃ tumhe ito sattadivasamatthake kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapayittha, ahampi imassa adhikārakammassa phalena anāgate ekassa buddhassa sāsane tathārūpo bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
Regarding his past deeds, this is the progressive story: In the time of Padumuttara Buddha, this Elder also went to the monastery with the great multitude, as was the custom, and stood at the edge of the assembly, listening to the Teacher's Dhamma. Seeing the Teacher place a certain bhikkhu in the foremost position among those with beautiful speech, he thought: "May I too in the future be the foremost among those with beautiful speech in the dispensation of a Buddha." Having invited the Dasabala, he offered a great alms for seven days, and then made a wish: "Bhante, just as you placed that bhikkhu in the foremost position among those with beautiful speech seven days ago, may I too, by the fruit of this meritorious deed, become such a one in the dispensation of a future Buddha."
Câu chuyện tiền kiếp của Ngài như sau: Vị này, vào thời Đức Phật Padumuttara, cũng theo cách cũ, cùng với đại chúng đến tịnh xá, đứng ở rìa hội chúng, lắng nghe pháp của Đức Bổn Sư. Thấy Đức Bổn Sư tôn một vị Tỳ-khưu lên hàng tối thượng trong số những người có lời nói tốt đẹp, Ngài suy nghĩ: "Trong tương lai, ta cũng nên trở thành bậc tối thượng trong số những người có lời nói tốt đẹp trong giáo pháp của một Đức Phật." Sau đó, Ngài thỉnh Đức Thập Lực và cúng dường đại thí trong bảy ngày, rồi phát nguyện: "Bạch Đức Thế Tôn, vị Tỳ-khưu mà Ngài đã tôn lên hàng tối thượng trong số những người có lời nói tốt đẹp bảy ngày trước, con xin nhờ quả của nghiệp phụng sự này mà trong tương lai, con cũng sẽ trở thành người như vậy trong giáo pháp của một Đức Phật."
Satthā tassa anantarāyaṃ disvā ‘‘anāgate gotamabuddhassa sāsane kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggo bhavissasī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, seeing that his wish would be fulfilled without obstruction, declared: "In the future, in the dispensation of Gotama Buddha, you will be the foremost among those with beautiful speech," and then departed.
Đức Bổn Sư thấy Ngài sẽ không gặp chướng ngại, đã thọ ký: "Trong tương lai, trong giáo pháp của Đức Phật Gotama, con sẽ là bậc tối thượng trong số những người có lời nói tốt đẹp," rồi Ngài ra đi.
Tasmiṃ samaye amhākaṃ satthā sabbaññutaṃ patto isipatane dhammacakkaṃ pavattesi.
At that time, our Teacher, having attained omniscience, set in motion the Wheel of Dhamma in Isipatana.
Vào thời điểm đó, Đức Bổn Sư của chúng ta đã đạt được Nhất thiết trí và chuyển pháp luân tại Isipatana.
Dhammacakkappavattane dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatiṃsu.
At the setting in motion of the Wheel of Dhamma, devas from ten thousand world-systems assembled.
Khi pháp luân được chuyển, chư thiên từ mười ngàn thế giới đã tề tựu.
Tattha eko aṭṭhavīsatiyā yakkhasenāpatīnaṃ abbhantare sātāgiro nāma yakkho dasabalassa dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāya cintesi – ‘‘kiṃ nu kho ayaṃ evaṃ madhuradhammakathā mama sahāyena hemavatena sutā na sutā’’ti?
Among them, a yakkha named Sātāgira, one of twenty-eight yakkha generals, heard the Dasabala's Dhamma talk, established himself in the fruit of stream-entry, and thought: "Has my friend Hemavata heard this Dhamma talk, which is so sweet, or not?"
Trong số đó, có một Dạ-xoa tên Sātāgira, một trong hai mươi tám vị Dạ-xoa tướng quân, sau khi nghe Đức Thập Lực thuyết pháp, đã chứng đắc quả Dự lưu và suy nghĩ: "Không biết người bạn Hemavata của ta đã nghe bài pháp ngọt ngào này chưa?"
So devasaṅghassa antare olokento taṃ apassitvā ‘‘addhā mama sahāyo tiṇṇaṃ ratanānaṃ uppannabhāvaṃ na jānāti, gacchāmi dasabalassa ceva vaṇṇaṃ kathessāmi, paṭividdhadhammañca ārocessāmī’’ti attano parisāya saddhiṃ rājagahamatthakena tassa santikaṃ pāyāsi.
He looked among the assembly of devas, and not seeing him, he thought: "Surely my friend does not know of the arising of the Three Jewels. I will go and praise the Dasabala and inform him of the Dhamma that has been realized." So he set off with his retinue, over Rājagaha, towards his friend.
Ngài nhìn quanh trong hội chúng chư thiên nhưng không thấy người bạn đó, liền nghĩ: "Chắc chắn người bạn của ta chưa biết sự xuất hiện của Ba Ngôi Báu. Ta sẽ đi ca ngợi Đức Thập Lực và báo tin về Pháp đã được chứng ngộ." Thế là, Ngài cùng với đoàn tùy tùng của mình khởi hành đến chỗ người bạn qua đỉnh Rājagaha.
Hemavatopi tiyojanasahassaṃ himavantaṃ akālapupphitaṃ disvā ‘‘mama sahāyena sātāgirena saddhiṃ himavantakīḷitaṃ kīḷissāmī’’ti attano parisāya saddhiṃ rājagahamatthakeneva pāyāsi.
Hemavata, seeing the Himavanta mountains blooming out of season for three thousand yojanas, thought: "I will go and play in the Himavanta with my friend Sātāgira," and set off with his retinue, also over Rājagaha.
Hemavata cũng thấy dãy Hy-mã-lạp-sơn (Himavanta) nở hoa trái mùa ở khoảng cách ba ngàn do-tuần, liền nghĩ: "Ta sẽ đi chơi ở Hy-mã-lạp-sơn cùng với người bạn Sātāgira của ta." Thế là, Ngài cùng với đoàn tùy tùng của mình khởi hành qua đỉnh Rājagaha.
Tesaṃ dvinnampi aggabalakāyā kulagharikāya kāḷiupāsikāya nivesanamatthake samāgantvā ‘‘tumhe kassa parisā, mayaṃ sātāgirassa.
The chief forces of both of them met over the residence of the laywoman Kāḷī, who was from the Kurara clan, and asked: "Whose retinue are you?" "We are Sātāgira's."
Hai đoàn quân hùng mạnh của họ đã gặp nhau trên đỉnh nhà của nữ cư sĩ Kāḷī thuộc gia đình Kurara và hỏi: "Các ngươi thuộc đoàn tùy tùng của ai? Chúng tôi là của Sātāgira.
Tumhe kassa parisā, mayaṃ hemavatassā’’ti āhaṃsu.
"Whose retinue are you?" "We are Hemavata's."
Các ngươi thuộc đoàn tùy tùng của ai? Chúng tôi là của Hemavata."
Te haṭṭhatuṭṭhāva gantvā tesaṃ yakkhasenāpatīnaṃ ārocayiṃsu.
They went joyfully and reported to their yakkha generals.
Họ vui mừng đi báo tin cho các vị Dạ-xoa tướng quân đó.
Tepi taṃkhaṇaññeva upāsikāya nivesanamatthake samāgacchiṃsu.
They too immediately met over the laywoman's residence.
Các vị ấy cũng ngay lập tức tề tựu trên đỉnh nhà của nữ cư sĩ.
Sātāgiro hemavataṃ āha – ‘‘kahaṃ, samma, gacchasī’’ti?
Sātāgira asked Hemavata: "Where are you going, friend?"
Sātāgira hỏi Hemavata: "Này bạn, bạn đi đâu vậy?"
Tava santikaṃ sammāti.
"To you, friend."
"Đến chỗ bạn, này bạn."
Kiṃkāraṇāti?
"For what reason?"
"Vì lý do gì?"
Himavantaṃ pupphitaṃ disvā tayā saddhiṃ tattha kīḷissāmīti.
"Seeing the Himavanta in bloom, I intended to play there with you."
"Thấy Hy-mã-lạp-sơn nở hoa, ta muốn chơi ở đó cùng với bạn."
Tvaṃ pana, samma, kahaṃ gacchasīti?
"And where are you going, friend?"
"Còn bạn, này bạn, bạn đi đâu?"
Tava santikaṃ, sammāti.
"To you, friend."
"Đến chỗ bạn, này bạn."
Kiṃkāraṇāti?
"For what reason?"
"Vì lý do gì?"
Tvaṃ himavantassa kena pupphitabhāvaṃ jānāsīti?
"How do you know that the Himavanta is in bloom?"
"Bạn biết Hy-mã-lạp-sơn nở hoa bằng cách nào?"
Na jānāmi, sammāti.
"I do not know, friend."
"Ta không biết, này bạn."
Suddhodanamahārājassa putto siddhatthakumāro dasasahassilokadhātuṃ kampetvā paṭividdhasabbaññutaññāṇo dasasahassacakkavāḷadevatānaṃ majjhe anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattesi.
"Prince Siddhattha, the son of King Suddhodana, having shaken the ten-thousand-fold world-system, realized omniscient knowledge and set in motion the unsurpassed Wheel of Dhamma amidst the devas of ten thousand world-systems.
"Thái tử Siddhattha, con của Đại vương Suddhodana, đã làm rung chuyển mười ngàn thế giới, chứng đắc Nhất thiết trí và chuyển pháp luân vô thượng giữa chư thiên của mười ngàn thế giới.
Tassa pavattitabhāvaṃ na jānāsīti?
Don't you know that it has been set in motion?"
Bạn không biết việc Ngài đã chuyển pháp luân sao?"
Na jānāmi, sammāti.
"I do not know, friend."
"Ta không biết, này bạn."
Tvaṃ ettakameva ṭhānaṃ pupphitanti aññāsi, tassa pana purisassa sakkāratthāya sakaladasasahassacakkavāḷaṃ ekamālāguḷasadisaṃ ajja jātaṃ sammāti.
"You only knew that this much blooming had occurred, but for the veneration of that Person, the entire ten-thousand-fold world-system has today become like a ball of garlands, friend."
"Bạn chỉ biết rằng nơi đó nở hoa, nhưng này bạn, để tôn vinh vị Đại nhân đó, toàn bộ mười ngàn thế giới hôm nay đã trở thành như một vòng hoa vậy."
Mālā tāva pupphantu, tayā so satthā akkhīni pūretvā diṭṭhoti.
"Let the flowers bloom; have you seen that Teacher with your own eyes?"
"Nếu hoa đã nở, vậy bạn đã thấy vị Bổn Sư đó tận mắt rồi sao?"
Āma, samma, satthā ca me diṭṭho, dhammo ca suto, amatañca pītaṃ.
"Yes, friend, I have seen the Teacher and heard the Dhamma, and I have drunk the Deathless Nectar.
"Vâng, này bạn, ta đã thấy Đức Bổn Sư, đã nghe Pháp, và đã uống cam lồ (amata)."
Ahaṃ ‘‘etaṃ amatadhammaṃ tampi jānāpessāmī’’ti tava santikaṃ āgatosmi, sammāti.
I came to you, friend, intending to let you know this Deathless Dhamma."
"Ta đến chỗ bạn để cho bạn cũng biết Pháp cam lồ này, này bạn."
Tesaṃ aññamaññaṃ kathentānaṃyeva upāsikā sirisayanato uṭṭhāya nisinnā taṃ kathāsallāpaṃ sutvā sadde nimittaṃ gaṇhi.
While they were conversing with each other, the female lay devotee, having risen from her glorious bed and sat down, heard that conversation and took a sign in the sound.
Trong khi hai vị Dạ-xoa ấy đang trò chuyện với nhau, nữ cư sĩ Kālī từ giường quý đứng dậy, ngồi xuống và nghe cuộc đàm thoại ấy, rồi nhận ra dấu hiệu của âm thanh.
‘‘Ayaṃ saddo uddhaṃ, na heṭṭhā, amanussabhāsito, no manussabhāsito’’ti sallakkhetvā ohitasotā paggahitamānasā hutvā nisīdi.
"This sound is from above, not below; it is spoken by non-humans, not by humans," having considered thus, with attentive ears and a composed mind, she sat down.
Sau khi nhận biết dấu hiệu của âm thanh ấy, nghĩ rằng: “Âm thanh này từ trên cao, không phải từ dưới thấp; do phi nhân nói, không phải do con người nói”, cô ấy lắng tai, tâm trí được nâng cao, rồi ngồi xuống.
Tato –
Thereupon –
Rồi thì –
Atha, kāḷī upāsikā, parassa dhamme desīyamāne tathāgataṃ adiṭṭhapubbāva hutvā anussavappasādaṃ uppādetvā parassa vaḍḍhitaṃ bhojanaṃ bhuñjamānā viya sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
Then, the lay devotee Kāḷī, never having seen the Tathāgata before, generated faith based on hearsay while the Dhamma was being expounded by others, and like one eating food nourished by another, she became established in the fruit of Stream-entry (Sotāpatti).
Bấy giờ, nữ cư sĩ Kālī, chưa từng thấy Như Lai, đã phát sinh niềm tịnh tín nhờ Pháp được giảng bởi người khác, và an trú vào quả Dự Lưu, giống như người đang ăn một bữa ăn được người khác dâng cúng.
Sā sabbamātugāmānaṃ antare paṭhamakasotāpannā sabbajeṭṭhikā ahosi.
She was the first and eldest Stream-enterer among all women.
Cô ấy là người đầu tiên trong tất cả các nữ nhân đạt quả Dự Lưu, là người lớn tuổi nhất.
Tassā saha sotāpattibhāvena tameva rattiṃ gabbhavuṭṭhānaṃ jātaṃ, paṭiladdhadārakassa nāmaggahaṇadivase soṇoti nāmaṃ akāsi.
On that very night, immediately upon her attainment of Stream-entry, she gave birth. On the day of naming the child she had obtained, she named him Soṇa.
Cùng với việc đạt quả Dự Lưu, ngay trong đêm đó, cô ấy đã sinh con, và vào ngày đặt tên cho đứa bé, cô ấy đặt tên là Soṇa.
Sā yathāruciyā kulagehe vasitvā kulagharameva agamāsi.
She lived in her husband's family home as she wished, and then went to her parents' family home.
Cô ấy sống trong nhà cha mẹ theo ý muốn, rồi trở về nhà chồng.
Tasmiṃ samaye mahākaccānatthero taṃ nagaraṃ upanissāya upavatte pabbate paṭivasati.
At that time, the Elder Mahākaccāna was residing on the mountain Upavatta, near that city.
Vào thời điểm đó, Trưởng lão Mahākaccāna đang trú ngụ tại một ngọn núi gần thành phố ấy.
Upāsikā theraṃ upaṭṭhāti.
The lay devotee attended to the Elder.
Nữ cư sĩ đã cúng dường Trưởng lão.
Thero nibaddhaṃ tassā nivesanaṃ gacchati.
The Elder regularly visited her residence.
Trưởng lão thường xuyên đến nhà cô ấy.
Soṇadārakopi nibaddhaṃ therassa santike vicaranto vissāsiko ahosi.
The boy Soṇa also became familiar, regularly associating with the Elder.
Cậu bé Soṇa cũng thường xuyên đến chỗ Trưởng lão và trở nên thân thiết.
So aparena samayena therassa santike pabbaji.
Later, he went forth (pabbajji) under the Elder.
Sau một thời gian, cậu bé xuất gia với Trưởng lão.
Thero taṃ upasampādetukāmo tīṇi vassāni gaṇaṃ pariyesitvā upasampādesi.
Wishing to confer higher ordination (upasampadā) upon him, the Elder searched for a Sangha for three years and then gave him higher ordination.
Trưởng lão muốn thọ Cụ túc giới cho cậu, đã tìm Tăng đoàn trong ba năm rồi mới cho thọ Cụ túc giới.
So upasampanno kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā therasseva santike suttanipātaṃ uggaṇhitvā vutthavasso pavāretvā satthāraṃ passitukāmo hutvā upajjhāyaṃ āpucchi.
Having received higher ordination, he had a meditation subject (kammaṭṭhāna) explained to him, developed insight (vipassanā), attained Arahantship, and having studied the Sutta Nipāta under the Elder himself, he observed the Pavāraṇā ceremony at the end of the Rains Retreat, and wishing to see the Teacher, he asked his preceptor for leave.
Sau khi thọ Cụ túc giới, vị ấy được giảng về thiền quán, phát triển thiền minh sát, đạt A-la-hán quả, học Suttanipāta từ chính Trưởng lão, mãn hạ an cư, rồi muốn chiêm bái Bậc Đạo Sư, nên đã xin phép vị Yết-ma A-xà-lê.
Thero āha – ‘‘soṇa, tayi gate satthā taṃ ekagandhakuṭiyaṃ vasāpetvā dhammaṃ ajjhesissati, tvaṃ dhammaṃ kathessasi.
The Elder said, "Soṇa, when you go, the Teacher will let you reside in a single Perfumed Chamber (gandhakuṭi) and request you to teach the Dhamma; you will teach the Dhamma.
Trưởng lão nói: “Soṇa, khi con đi, Bậc Đạo Sư sẽ cho con trú trong một hương thất và sẽ thỉnh con giảng Pháp, con sẽ giảng Pháp.
Satthā tava dhammakathāya pasīditvā tuyhaṃ varaṃ dassati.
The Teacher, pleased with your Dhamma discourse, will grant you a boon.
Bậc Đạo Sư sẽ hoan hỷ với bài giảng Pháp của con và sẽ ban cho con những điều ước.
Tvaṃ varaṃ gaṇhanto imañca imañca gaṇhāhi, mama vacanena dasabalassa pāde vandāhī’’ti.
When you accept the boon, accept this and that, and, at my word, pay homage at the feet of the Ten-Powered One (Dasabala)."
Khi con nhận những điều ước, hãy nhận điều này và điều này, và theo lời của ta, hãy đảnh lễ chân của Bậc Thập Lực.”
So upajjhāyena anuññāto mātuupāsikāya gehaṃ gantvā ārocesi.
He, permitted by his preceptor, went to the house of his mother, the lay devotee, and informed her.
Vị ấy được vị Yết-ma A-xà-lê cho phép, đến nhà của nữ cư sĩ mẹ mình và báo tin.
Sāpi ‘‘sādhu, tāta, tvaṃ dasabalaṃ passituṃ gacchanto imaṃ kambalaṃ āharitvā satthu vasanagandhakuṭiyā bhūmattharaṇaṃ katvā attharāhī’’ti kambalaṃ adāsi.
She also said, "Good, my dear son, as you go to see the Ten-Powered One, bring this blanket and spread it as a floor covering in the Teacher's Perfumed Chamber," and she gave him the blanket.
Cô ấy cũng nói: “Tốt lắm, con yêu, khi con đi chiêm bái Bậc Thập Lực, hãy mang tấm thảm này đến và trải làm thảm lót sàn trong hương thất của Bậc Đạo Sư,” rồi đưa tấm thảm.
Soṇatthero taṃ ādāya senāsanaṃ saṃsāmetvā anupubbena satthu vasanaṭṭhānaṃ gantvā dasabalassa buddhāsane nisinnavelāyameva upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
The Elder Soṇa took it, arranged his lodging, and gradually went to the Teacher's residence, approaching and paying homage just as the Ten-Powered One was seated on the Buddha-seat, and stood to one side.
Trưởng lão Soṇa nhận lấy tấm thảm, sắp xếp chỗ ở, rồi tuần tự đến nơi Bậc Đạo Sư trú ngụ, và đúng lúc Bậc Thập Lực đang ngồi trên Phật tòa, vị ấy đến đảnh lễ và đứng sang một bên.
Satthā tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ānandattheraṃ āmantesi – ‘‘ānanda, imassa bhikkhussa senāsanaṃ jānāhī’’ti.
The Teacher conversed pleasantly with him and addressed the Elder Ānanda, "Ānanda, find a lodging for this bhikkhu."
Bậc Đạo Sư trò chuyện với vị ấy, rồi gọi Trưởng lão Ānanda: “Ānanda, hãy sắp xếp chỗ ở cho vị Tỳ-khưu này.”
Thero satthu adhippāyaṃ ñatvā antogandhakuṭiyaṃyeva bhūmattharaṇaṃ ussārento viya atthari.
The Elder, understanding the Teacher's intention, spread the floor covering right inside the Perfumed Chamber, as if lifting it up.
Trưởng lão Ānanda hiểu ý Bậc Đạo Sư, đã trải tấm thảm lót sàn ngay trong hương thất, như thể đang cuộn lại.
Atha kho bhagavā bahudevarattiṃ ajjhokāse vītināmetvā vihāraṃ pāvisi, āyasmāpi kho soṇo bahudevarattiṃ ajjhokāse vītināmetvā vihāraṃ pāvisi.
Then, the Blessed One spent much of the night in the open air and entered the monastery; and the Venerable Soṇa also spent much of the night in the open air and entered the monastery.
Bấy giờ, Thế Tôn đã trải qua phần lớn đêm ở ngoài trời, rồi đi vào Tịnh xá; Tôn giả Soṇa cũng đã trải qua phần lớn đêm ở ngoài trời, rồi đi vào Tịnh xá.
Satthā pacchimayāme sīhaseyyaṃ kappetvā paccūsasamaye vuṭṭhāya nisīditvā ‘‘ettakena kālena soṇassa kāyadaratho paṭippassaddho bhavissatī’’ti ñatvā āyasmantaṃ soṇaṃ ajjhesi – ‘‘paṭibhātu taṃ bhikkhu dhammo bhāsitu’’nti.
The Teacher, having assumed the lion's posture in the last watch of the night, rose in the early morning and sat down, and knowing, "By this time, Soṇa's bodily fatigue will have subsided," he requested the Venerable Soṇa, "Bhikkhu, let the Dhamma occur to you to be spoken."
Bậc Đạo Sư nằm thế sư tử vào canh cuối, rồi thức dậy ngồi vào buổi sáng sớm, và biết rằng: “Trong khoảng thời gian này, sự mệt mỏi thân thể của Soṇa chắc hẳn đã lắng dịu,” rồi thỉnh Tôn giả Soṇa: “Này Tỳ-khưu, hãy giảng Pháp.”
Soṇatthero madhurassarena ekabyañjanampi avināsento aṭṭhakavaggiyāni suttāni (su. ni. 772 ādayo) abhāsi.
The Elder Soṇa, with a sweet voice, without spoiling even a single syllable, recited the Aṭṭhakavaggīya Suttas.
Trưởng lão Soṇa đã giảng các bài kinh trong Aṭṭhakavaggiya (Su. Ni. 772 trở đi) bằng giọng nói du dương, không làm mất đi dù chỉ một âm tiết.
Kathāpariyosāne bhagavā sādhukāraṃ datvā ‘‘suggahito te bhikkhu dhammo, mayā desitakāle ca ajja ca ekasadisāva desanā, kiñci ūnaṃ vā adhikaṃ vā natthī’’ti pasannabhāvaṃ pakāsesi.
At the conclusion of the discourse, the Blessed One gave his approval (sādhukāra) and expressed his satisfaction, saying, "Bhikkhu, the Dhamma has been well-grasped by you; the exposition is exactly the same as when I taught it, there is nothing lacking or excessive."
Cuối bài giảng, Thế Tôn đã tán thán và bày tỏ sự hoan hỷ, nói: “Này Tỳ-khưu, Pháp con đã thọ trì rất tốt, bài giảng hôm nay và lúc ta giảng đều giống hệt nhau, không thiếu hay thừa gì cả.”
Soṇattheropi ‘‘ayaṃ okāso’’ti sallakkhetvā upajjhāyassa vacanena dasabalaṃ vanditvā vinayadharapañcamena gaṇena upasampadaṃ ādiṃ katvā sabbe vare yāci, satthā adāsi.
The Elder Soṇa also, realizing "This is the opportune moment," paid homage to the Ten-Powered One at his preceptor's word and requested all the boons, starting with the higher ordination for a Sangha of five Vinaya-holders; the Teacher granted them.
Trưởng lão Soṇa cũng nhận thấy “đây là cơ hội,” nên theo lời của vị Yết-ma A-xà-lê, đảnh lễ Bậc Thập Lực và cầu xin tất cả các điều ước, bắt đầu từ sự thọ Cụ túc giới với một Tăng đoàn gồm năm vị trì Luật, và Bậc Đạo Sư đã ban cho.
Puna thero mātuupāsikāya vacanena vanditvā ‘‘ayaṃ, bhante, upāsikāya tumhākaṃ vasanagandhakuṭiyaṃ bhūmattharaṇatthaṃ kambalo pahito’’ti kambalaṃ datvā uṭṭhāyāsanā satthāraṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
Again, the Elder, at the word of his mother, the lay devotee, paid homage and, offering the blanket, said, "Venerable Sir, this blanket has been sent by the lay devotee for a floor covering in your Perfumed Chamber," and having risen from his seat, he paid homage to the Teacher, circumambulated him clockwise, and departed.
Lại nữa, vị Trưởng lão theo lời của nữ cư sĩ mẹ mình, đảnh lễ và nói: “Bạch Thế Tôn, đây là tấm thảm mà nữ cư sĩ đã gửi đến để trải làm thảm lót sàn trong hương thất của Ngài,” rồi dâng tấm thảm, đứng dậy khỏi chỗ ngồi, đảnh lễ Bậc Đạo Sư, đi nhiễu hữu và rời đi.
Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana therassa pabbajjaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ sutte āgatameva.
This is the summary here; in detail, everything, starting from the Elder's going forth, is found in the Suttas.
Đây là tóm tắt, còn về chi tiết, tất cả đều đã được trình bày trong kinh, bắt đầu từ việc Trưởng lão xuất gia.
Iti thero satthu santikā aṭṭha vare labhitvā upajjhāyassa santikaṃ gantvā sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi.
Thus, the Elder, having received eight boons from the Teacher, went to his preceptor and related all those events.
Như vậy, vị Trưởng lão đã nhận tám điều ước từ Bậc Đạo Sư, rồi đến chỗ vị Yết-ma A-xà-lê và kể lại tất cả sự việc đó.
Punadivase mātuupāsikāya nivesanadvāraṃ gantvā bhikkhāya aṭṭhāsi.
On the following day, he went to the door of his mother, the lay devotee's residence, and stood for alms.
Ngày hôm sau, vị ấy đến cửa nhà của nữ cư sĩ mẹ mình để khất thực.
Upāsikā ‘‘putto kira me dvāre ṭhito’’ti sutvā vegena āgantvā abhivādetvā hatthato pattaṃ gahetvā antonivesane nisīdāpetvā bhojanaṃ adāsi.
The lay devotee, hearing, "My son is standing at the door, it seems," quickly came, paid homage, took the bowl from his hand, seated him inside the residence, and gave him food.
Nữ cư sĩ nghe nói: “Con trai mình đang đứng ở cửa,” liền nhanh chóng đi ra, đảnh lễ, nhận bát từ tay vị ấy, mời vào nhà ngồi và dâng thức ăn.
Atha naṃ bhattakiccapariyosāne āha – ‘‘diṭṭho te, tāta, dasabalo’’ti?
Then, at the end of the meal, she asked him, "Have you seen the Ten-Powered One, my dear son?"
Sau khi dùng bữa xong, cô ấy hỏi: “Con trai, con đã chiêm bái Bậc Thập Lực chưa?”
Āma upāsiketi.
"Yes, lay devotee," he replied.
“Vâng, thưa nữ cư sĩ.”
Vandito te mama vacanenāti?
"Did you pay homage on my behalf?"
“Con đã đảnh lễ theo lời mẹ dặn chưa?”
Āma vandito, sopi ca me kambalo tathāgatassa vasanaṭṭhāne bhūmattharaṇaṃ katvā atthatoti.
"Yes, I paid homage, and that blanket of mine was spread as a floor covering in the Tathāgata's residence."
“Vâng, con đã đảnh lễ, và tấm thảm của con cũng đã được trải làm thảm lót sàn nơi Bậc Như Lai trú ngụ.”
Kiṃ, tāta, tayā kira satthu dhammakathā kathitā, satthārā ca te sādhukāro dinnoti?
"My dear son, did you, it is said, deliver a Dhamma discourse to the Teacher, and did the Teacher give you his approval?"
“Con trai, nghe nói con đã giảng Pháp cho Bậc Đạo Sư, và Bậc Đạo Sư đã tán thán con phải không?”
Tayā kathaṃ ñātaṃ upāsiketi?
"How did you know that, lay devotee?"
“Sao nữ cư sĩ biết được điều đó?”
Tāta, mayhaṃ gehe adhivatthā devatā dasabalena tuyhaṃ sādhukāraṃ dinnadivase ‘‘sakaladasasahassacakkavāḷe devatā sādhukāraṃ adaṃsū’’ti āha – tāta, tayā kathitadhammakathaṃ buddhānaṃ kathitaniyāmeneva mayhampi kathetuṃ paccāsīsāmīti.
"My dear son, the deity residing in my house, on the day the Ten-Powered One gave you his approval, said, 'Deities in all ten thousand world-systems gave their approval!' – My dear son, I wish that you would teach me the Dhamma discourse you delivered, in the same manner as you taught it to the Buddhas."
“Con trai, vị thiên trú ngụ trong nhà mẹ đã nói rằng vào ngày Bậc Thập Lực tán thán con, ‘các vị thiên trong mười ngàn thế giới đã tán thán.’ Con trai, mẹ mong con giảng bài Pháp mà con đã giảng cho chư Phật theo cách thức đó cho mẹ nghe.”
Thero mātu kathaṃ sampaṭicchi.
The Elder accepted his mother's request.
Vị Trưởng lão đã chấp thuận lời thỉnh cầu của mẹ.
Sā tassa adhivāsanaṃ viditvā dvāre maṇḍapaṃ kāretvā dasabalassa kathitaniyāmeneva attano dhammakathaṃ kathāpesīti vatthu ettha samuṭṭhitaṃ.
She, knowing his acceptance, had a pavilion built at the door and had him deliver his Dhamma discourse to her in the same manner as he taught it to the Ten-Powered One – this is how the story originated here.
Cô ấy biết sự chấp thuận của vị ấy, nên đã dựng một giảng đường ở cửa nhà và thỉnh vị ấy giảng bài Pháp của mình theo cách thức đã giảng cho Bậc Thập Lực – đây là câu chuyện đã phát sinh ở đây.
Satthā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, sitting among the assembly of noble ones, placed the Elder in the foremost position among those with beautiful speech.
Sau đó, Bậc Đạo Sư ngồi giữa Tăng đoàn Thánh chúng và đặt vị Trưởng lão vào vị trí đứng đầu trong số những người có lời nói tốt đẹp.
207. Navame lābhīnaṃ yadidaṃ sīvalīti ṭhapetvā tathāgataṃ lābhīnaṃ bhikkhūnaṃ sīvalitthero aggoti dasseti.
207. In the ninth (story), setting aside the Tathāgata, it shows that the Elder Sīvalī is foremost among bhikkhus who are endowed with gains.
207. Ở đoạn thứ chín, nói rằng trong số những người có nhiều lợi lộc, đó là Sīvalī, điều này cho thấy Trưởng lão Sīvalī là bậc tối thượng trong số các Tỳ-khưu có nhiều lợi lộc, ngoại trừ Như Lai.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi atīte padumuttarabuddhakāle vuttanayeneva vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ lābhīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti dasabalaṃ nimantetvā purimanayeneva sattāhaṃ mahādānaṃ datvā ‘‘bhagavā ahampi iminā adhikārakammena aññaṃ sampattiṃ na patthemi, anāgate pana ekassa buddhassa sāsane ahampi tumhehi so etadagge ṭhapitabhikkhu viya lābhīnaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
Regarding his meritorious deed, this is the gradual story: In the past, during the time of Padumuttara Buddha, he, too, went to the monastery in the manner described before, stood at the edge of the assembly, and listened to the Dhamma. Seeing the Teacher place a certain bhikkhu in the foremost position among those who receive requisites, he thought, "I, too, should be like this in the future." He then invited the Dasabala, offered great alms for seven days in the manner described before, and made a wish, saying, "Venerable Sir, I do not wish for any other prosperity with this meritorious act; but in the future, in the dispensation of one Buddha, may I, too, be foremost among those who receive requisites, just like that bhikkhu whom you have placed in this foremost position."
Về việc hỏi của vị ấy, đây là câu chuyện tuần tự – vị ấy cũng trong quá khứ, vào thời Đức Phật Padumuttara, theo cách đã nói, đã đến tinh xá, đứng ở rìa hội chúng, lắng nghe Pháp. Khi thấy Đức Đạo Sư đặt một vị Tỳ-khưu vào vị trí đứng đầu trong số những người có nhiều lợi lộc, vị ấy nghĩ: “Trong tương lai, ta cũng phải trở thành người như vậy.” Rồi vị ấy đã thỉnh mời Đức Thập Lực, cúng dường đại thí trong bảy ngày theo cách cũ, và phát nguyện rằng: “Bạch Thế Tôn, con không mong cầu bất kỳ sự thành tựu nào khác với việc làm công đức này. Trong tương lai, trong giáo pháp của một vị Phật, con cũng mong được đứng đầu trong số những người có nhiều lợi lộc, giống như vị Tỳ-khưu mà Ngài đã đặt vào vị trí đứng đầu này.”
Satthā anantarāyaṃ disvā ‘‘ayaṃ te patthanā anāgate gotamassa buddhassa sāsane samijjhissatī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, seeing that there was no obstacle, declared, "This wish of yours will be fulfilled in the dispensation of Gotama Buddha in the future," and then departed.
Đức Đạo Sư, thấy không có chướng ngại, đã thọ ký: “Lời nguyện này của con sẽ thành tựu trong tương lai, trong giáo pháp của Đức Phật Gotama,” rồi Ngài rời đi.
Sopi kulaputto yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto vipassībuddhakāle bandhumatīnagarato avidūre ekasmiṃ gāme paṭisandhiṃ gaṇhi.
That noble son, having performed wholesome deeds throughout his life and having transmigrated among devas and humans, took rebirth in a village not far from Bandhumatī city during the time of Vipassī Buddha.
Vị thiện gia nam tử ấy, sau khi làm các việc lành suốt đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật Vipassī, đã tái sinh trong một ngôi làng không xa thành Bandhumatī.
Tasmiṃ samaye bandhumatīnagaravāsino raññā saddhiṃ sākacchitvā sākacchitvā dasabalassa dānaṃ denti.
At that time, the residents of Bandhumatī city, having conversed repeatedly with the king, offered alms to the Dasabala.
Vào thời điểm đó, cư dân thành Bandhumatī, cùng với nhà vua, thường xuyên thảo luận và cúng dường đến Đức Thập Lực.
Te ekadivasaṃ sabbeva ekato hutvā dānaṃ dentā ‘‘kiṃ nu kho amhākaṃ dānamukhe natthī’’ti madhuñca guḷadadhiñca na addasaṃsu.
One day, all of them, gathered together, were offering alms, and they did not see honey and curdled milk among their alms offerings.
Một ngày nọ, tất cả họ cùng nhau cúng dường, nhưng lại không thấy mật ong và sữa đông đường trong các món cúng dường của mình.
Te ‘‘yato kutoci āharissāmā’’ti janapadato nagaraṃ pavisanamagge purisaṃ ṭhapesuṃ.
They stationed a man on the road entering the city from the countryside, saying, "We will fetch them from somewhere."
Họ đã đặt người canh gác trên con đường từ nông thôn vào thành phố, nói: “Chúng ta sẽ mang chúng từ bất cứ đâu đến.”
Tadā esa kulaputto attano gāmato guḷadadhivārakaṃ gahetvā ‘‘kiñcideva āharissāmī’’ti nagaraṃ gacchanto mukhaṃ dhovitvā ‘‘dhotahatthapādo pavisissāmī’’ti phāsukaṭṭhānaṃ olokento naṅgalasīsamattaṃ nimmakkhikaṃ daṇḍakamadhuṃ disvā ‘‘puññena me idaṃ uppanna’’nti gahetvā nagaraṃ pavisati.
Then, this noble son, taking a jar of curdled milk from his village and intending to bring something, was going to the city. After washing his face, he looked for a suitable place to enter, thinking, "I will enter with clean hands and feet," and saw a lump of pure beeswax honey, the size of a ploughshare, without flies. Thinking, "This has arisen for me by merit," he took it and entered the city.
Lúc đó, vị thiện gia nam tử này, mang theo một ít sữa đông đường từ làng của mình, đang trên đường vào thành phố với ý định “sẽ mang về thứ gì đó.” Sau khi rửa mặt, vị ấy tìm một nơi thuận tiện để rửa tay chân rồi vào. Vị ấy thấy một tổ ong không có ruồi, lớn bằng đầu cày, và nghĩ: “Đây là do phước báu của ta mà có,” liền lấy nó rồi vào thành phố.
Nāgarehi ṭhapitapuriso taṃ disvā, ‘‘bho purisa, kassimaṃ āharasī’’ti pucchi.
The man stationed by the townspeople saw him and asked, "Sir, for whom are you bringing this?"
Người canh gác do cư dân thành phố đặt thấy vị ấy, liền hỏi: “Này anh bạn, anh mang cái này cho ai?”
Na kassaci sāmi, vikkiṇituṃ pana me idaṃ ānītanti.
"It belongs to no one, sir. I have brought it to sell."
“Không cho ai cả, thưa ngài, tôi mang nó đến để bán.”
Tena hi, bho purisa, imaṃ kahāpaṇaṃ gahetvā etaṃ madhuñca guḷadadhiñca dehīti.
"In that case, sir, take this kahāpaṇa and give me that honey and curdled milk."
“Vậy thì, này anh bạn, hãy lấy đồng tiền này và đưa mật ong và sữa đông đường đó cho ta.”
So cintesi – ‘‘idaṃ na bahumūlaṃ, ayañca ekappahāreneva bahuṃ deti, vīmaṃsituṃ vaṭṭatī’’ti.
He thought, "This is not very valuable, and this man is offering much at once; it is worth testing."
Vị ấy nghĩ: “Cái này không đáng giá nhiều, mà người này lại trả rất nhiều cùng một lúc. Ta nên thử xem sao.”
Tato naṃ ‘‘nāhaṃ ekakahāpaṇena demī’’ti āha.
Then he said to him, "I will not give it for one kahāpaṇa."
Rồi vị ấy nói: “Tôi không bán với một đồng tiền.”
Yadi evaṃ, dve gahetvā dehīti.
"If so, take two and give it."
“Nếu vậy, hãy lấy hai đồng và đưa cho ta.”
Dvīhipi na demīti.
"I will not give it for two either."
“Tôi cũng không bán với hai đồng.”
Etenupāyena vaḍḍhantaṃ vaḍḍhantaṃ sahassaṃ pāpuṇi.
In this way, as the price increased, it reached a thousand.
Theo cách này, giá cả tăng dần, cho đến khi đạt một ngàn đồng.
So cintesi – ‘‘atiañchituṃ na vaṭṭati, hotu tāva, imassa kattabbakiccaṃ pucchissāmī’’ti.
He thought, "It is not proper to bargain too much. Let it be, I will ask about its purpose."
Vị ấy nghĩ: “Không nên kéo dài quá mức. Thôi được, ta sẽ hỏi về việc cần làm của người này.”
Atha naṃ āha – ‘‘idaṃ na bahuagghanakaṃ, tvañca bahuṃ desi, kena kammena idaṃ gaṇhāsī’’ti?
Then he said to him, "This is not very valuable, and you are offering much. For what purpose are you taking this?"
Rồi vị ấy nói: “Cái này không đáng giá nhiều, mà anh lại trả nhiều như vậy. Vì việc gì mà anh mua cái này?”
Idha, bho, nagaravāsino raññā saddhiṃ paṭivirujjhitvā vipassīdasabalassa dānaṃ dentā idaṃ dvayaṃ dānamukhe apassantā pariyesanti.
"Here, sir, the townspeople, in dispute with the king, are offering alms to Vipassī Dasabala and are searching for these two items, not finding them among the alms offerings.
“Này anh bạn, cư dân thành phố này cùng với nhà vua đang cúng dường đến Đức Thập Lực Vipassī, và họ đang tìm kiếm hai thứ này vì không thấy chúng trong các món cúng dường.”
Sace idaṃ dvayaṃ na labhissanti, nāgarānaṃ parājayo bhavissati.
If they do not obtain these two items, the townspeople will be defeated.
“Nếu họ không tìm được hai thứ này, cư dân thành phố sẽ thất bại.”
Tasmā sahassaṃ datvā gaṇhāmīti.
Therefore, I am taking it by giving a thousand."
“Vì vậy, tôi trả một ngàn đồng để mua.”
Kiṃ panetaṃ nāgarānameva vaṭṭati, na aññesaṃ dātuṃ vaṭṭatīti?
"Does this belong only to the townspeople, or is it not proper to give it to others?"
“Vậy cái này chỉ dành cho cư dân thành phố thôi sao, không thể cúng dường cho người khác được ư?”
Yassa kassaci dātuṃ avāritametanti.
"It is not forbidden to give it to anyone at all."
“Cái này không bị cấm cản để cúng dường cho bất cứ ai.”
Atthi pana te koci nāgarānaṃ dāne ekadivasaṃ sahassaṃ dātāti?
"Is there anyone among you who would give a thousand for the townspeople's alms on a single day?"
“Vậy có ai trong số cư dân thành phố có thể cúng dường một ngàn đồng trong một ngày không?”
Natthi sammāti.
"No, my friend."
“Không có, thưa bạn.”
Imesaṃ pana dvinnaṃ sahassagghanakabhāvaṃ jānāsīti?
"Do you know the value of a thousand for these two items?"
“Anh có biết giá trị của hai thứ này là một ngàn đồng không?”
Āma jānāmīti.
"Yes, I know."
“Vâng, tôi biết.”
Tena hi gaccha, nāgarānaṃ ācikkha – ‘‘eko puriso imāni dve mūlena na deti, sahattheneva dātukāmo, tumhe imesaṃ dvinnaṃ kāraṇā nirussukkā hothā’’ti.
"In that case, go and tell the townspeople, 'A certain man will not sell these two items for money, but wishes to give them with his own hand. You should be free from worry concerning these two.'"
“Vậy thì hãy đi nói với cư dân thành phố rằng: ‘Có một người không bán hai thứ này bằng tiền, mà muốn tự tay cúng dường. Các vị hãy yên tâm về hai thứ này.’”
Tvaṃ pana me imasmiṃ dānamukhe jeṭṭhakabhāvassa kāyasakkhī hohīti.
"And you, for your part, shall be a bodily witness to my foremost position in this alms offering."
“Còn anh, hãy làm nhân chứng cho việc ta là người đứng đầu trong việc cúng dường này.”
So gāmavāsī paribbayatthaṃ gahitamāsakena pañcakaṭukaṃ gahetvā cuṇṇaṃ katvā dadhito kañjiyaṃ vāhetvā tattha madhupaṭalaṃ pīḷetvā pañcakaṭukacuṇṇena yojetvā ekasmiṃ paduminipatte pakkhipitvā taṃ saṃvidahitvā ādāya dasabalassa avidūre ṭhāne nisīdi.
That villager, having taken five pungent spices with the māsa-coin he brought for his expenses, powdered them, separated the watery part from the curd, squeezed the honey-comb into it, mixed it with the powdered five pungent spices, and placed it in a lotus leaf. Having prepared it, he took it and sat in a place not far from the Dasabala.
Vị cư dân làng ấy, dùng đồng tiền đã lấy để chi tiêu, mua năm loại gia vị, nghiền thành bột, vắt nước từ sữa đông, rồi ép tổ ong vào đó, trộn với bột năm loại gia vị, đặt vào một lá sen. Sau khi chuẩn bị xong, vị ấy mang đến và ngồi ở một nơi không xa Đức Thập Lực.
Mahājanena āhariyamānassa sakkārassa antare attano pattavāraṃ olokayamāno okāsaṃ ñatvā satthu santikaṃ gantvā ‘‘bhagavā ayaṃ mayhaṃ duggatapaṇṇākāro, imaṃ me anukampaṃ paṭicca gaṇhathā’’ti.
While looking for his turn among the respectful offerings brought by the great multitude, he, knowing the opportunity, went to the Teacher and said, "Venerable Sir, this is my humble offering from a poor man; please accept it out of compassion for me."
Vị ấy, trong lúc chờ đợi đến lượt mình trong số các vật cúng dường mà đại chúng mang đến, khi biết được cơ hội, liền đến gần Đức Đạo Sư và nói: “Bạch Thế Tôn, đây là lễ vật khiêm tốn của con, xin Ngài vì lòng từ bi mà thọ nhận cho con.”
Satthā tassa anukampaṃ paṭicca catumahārājadattiyena selamayena pattena taṃ paṭiggahetvā yathā aṭṭhasaṭṭhibhikkhusatasahassassa diyyamānaṃ na khīyati, evaṃ adhiṭṭhāsi.
The Teacher, out of compassion for him, accepted it with the stone bowl given by the Four Great Kings and supernormally willed it so that it would not be exhausted even when being distributed to one hundred sixty-eight thousand bhikkhus.
Đức Đạo Sư, vì lòng từ bi đối với vị ấy, đã thọ nhận bằng bát đá do Tứ Đại Thiên Vương cúng dường, và Ngài đã quán nguyện để thức ăn không cạn kiệt dù được cúng dường cho một trăm sáu mươi tám ngàn Tỳ-khưu.
Sopi kulaputto niṭṭhitabhattakiccaṃ bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ ṭhito āha – ‘‘diṭṭho me bhagavā ajja bandhumatīnagaravāsikehi tumhākaṃ sakkāro āhariyamāno, ahampi imassa kammassa nissandena nibbattanibbattabhave lābhaggayasaggappatto bhaveyya’’nti.
That noble son, having finished the meal, saluted the Buddha and stood aside, saying, "Venerable Sir, today I witnessed the offerings brought to you by the residents of Bandhumatī city. May I, too, as a result of this deed, attain the foremost rank in receiving requisites in every future existence in which I am reborn."
Vị thiện gia nam tử ấy, sau khi Đức Thế Tôn dùng bữa xong, đảnh lễ Ngài và đứng sang một bên, nói: “Bạch Thế Tôn, hôm nay con đã thấy cư dân thành Bandhumatī cúng dường Ngài. Nguyện cho con, nhờ quả báo của nghiệp này, trong các kiếp tái sinh, luôn được đứng đầu về lợi lộc và danh tiếng.”
Satthā ‘‘evaṃ hotu kulaputtā’’ti vatvā tassa ca nagaravāsīnañca bhattānumodanaṃ katvā pakkāmi.
The Teacher, saying, "So be it, noble son," and having recited the anādana for him and the townspeople, departed.
Đức Đạo Sư nói: “Nguyện cho điều đó thành sự, này thiện gia nam tử,” rồi Ngài tùy hỷ bữa ăn của vị ấy và của cư dân thành phố, rồi rời đi.
Sopi kulaputto yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde suppavāsāya rājadhītāya kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
That noble son, having performed wholesome deeds throughout his life and having transmigrated among devas and humans, took rebirth in the womb of Suppavāsā, the Koliyan princess, during this Buddha-era.
Vị thiện gia nam tử ấy, sau khi làm các việc lành suốt đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật này, đã tái sinh vào bụng của công chúa Suppavāsā.
Paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya sāyaṃ pātañca paṇṇākārasatāni pāpuṇanti, suppavāsā sampattiṃ gacchati.
From the moment of conception, hundreds of offerings were received morning and evening, and Suppavāsā attained prosperity.
Từ khi mang thai, mỗi sáng và chiều, hàng trăm lễ vật được dâng đến, và công chúa Suppavāsā đạt được nhiều tài sản.
Atha naṃ puññavīmaṃsanatthaṃ hatthena bījapacchiṃ phusāpenti, ekekabījato salākasatampi salākasahassampi nigacchati.
Then, to test her merit, they would have her touch a basket of seeds with her hand; from each seed, a hundred or even a thousand stalks would emerge.
Rồi, để thử phước báu của nàng, họ cho nàng chạm tay vào một giỏ hạt giống. Mỗi hạt giống nảy mầm ra hàng trăm, thậm chí hàng ngàn cây con.
Ekakarīsakhettato paññāsampi saṭṭhipi sakaṭāni uppajjanti.
From a single karīsa-field, fifty or sixty cartloads would be produced.
Từ một cánh đồng rộng một karīsa (đơn vị đo diện tích), thu hoạch được năm mươi, sáu mươi xe đầy.
Koṭṭhapūraṇakālepi koṭṭhadvāraṃ hatthena phusāpenti, rājadhītāya puññena gaṇhantānaṃ gahitagahitaṭṭhānaṃ puna pūrati.
At the time of filling the granaries, they would have her touch the granary door with her hand, and by the princess's merit, the place from which grain was taken would be refilled.
Khi lấp đầy kho thóc, họ cũng cho công chúa chạm tay vào cửa kho. Nhờ phước báu của công chúa, chỗ nào đã lấy ra lại đầy lại.
Paripuṇṇabhattakumbhitopi ‘‘rājadhītāya puñña’’nti vatvā yassa kassaci dentānaṃ yāva na ukkaḍḍhanti, na tāva bhattaṃ khīyati.
Even from a full pot of cooked rice, saying, "This is by the princess's merit," the rice would not diminish as long as it was not completely emptied by those giving it to anyone.
Ngay cả từ một nồi cơm đầy, khi nói “nhờ phước báu của công chúa,” và chia cho bất cứ ai, cơm vẫn không cạn cho đến khi họ không lấy nữa.
Dārake kucchigateyeva satta vassāni atikkamiṃsu.
Seven years passed while the child was still in the womb.
Khi đứa bé còn trong bụng, đã bảy năm trôi qua.
Gabbhe pana paripakke sattāhaṃ mahādukkhaṃ anubhosi.
However, when the fetus was fully developed, she suffered great pain for seven days.
Khi thai đã chín muồi, nàng phải chịu đau đớn dữ dội trong bảy ngày.
Sā sāmikaṃ āmantetvā ‘‘pure maraṇā jīvamānāva dānaṃ dassāmī’’ti satthu santikaṃ pesesi – ‘‘gaccha imaṃ pavattiṃ satthu ārocetvā satthāraṃ nimantehi, yañca satthā vadeti, taṃ sādhukaṃ upalakkhetvā āgantvā mayhaṃ kathehī’’ti.
She called her husband and sent him to the Teacher, saying, "I will give alms while still alive, before death. Go and inform the Teacher of this matter, invite the Teacher, and carefully observe whatever the Teacher says, then come back and tell me."
Nàng gọi chồng đến và sai người đến Đức Đạo Sư: “Hãy đi báo tin này cho Đức Đạo Sư và thỉnh Ngài. Hãy ghi nhớ kỹ những gì Đức Đạo Sư nói rồi về kể lại cho ta.”
So gantvā tassā sāsanaṃ bhagavato ārocesi.
He went and conveyed her message to the Buddha.
Người ấy đi và báo tin của nàng cho Đức Thế Tôn.
Satthā ‘‘sukhinī hotu suppavāsā koliyadhītā, sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijāyatū’’ti āha.
The Teacher said, "May Suppavāsā, the Koliyan daughter, be happy, may she be healthy and give birth to a healthy son."
Đức Đạo Sư nói: “Nguyện cho công chúa Suppavāsā thuộc dòng Koliya được an lành, được khỏe mạnh, và sinh ra một đứa con khỏe mạnh.”
Rājā taṃ sutvā bhagavantaṃ abhivādetvā antogāmābhimukho pāyāsi.
The king, hearing that, saluted the Buddha and set out towards the village.
Nhà vua nghe vậy, đảnh lễ Đức Thế Tôn rồi hướng về phía nội thành.
Tassa pure āgamanāyeva suppavāsāya kucchito dhamakaraṇā udakaṃ viya gabbho nikkhami, parivāretvā nisinnajano assumukhova hasituṃ āraddho.
Even before his arrival, the fetus emerged from Suppavāsā's womb like water from a leather bellows, and the people sitting around, with tears in their eyes, began to laugh.
Trước khi nhà vua đến, đứa bé đã ra khỏi bụng công chúa Suppavāsā như nước chảy ra từ ống thổi. Những người ngồi vây quanh, đang rưng rưng nước mắt, bắt đầu cười vui vẻ.
Haṭṭhatuṭṭho mahājano rañño puttasāsanaṃ ārocetuṃ agamāsi.
The joyous multitude went to inform the king of the news of his son.
Đại chúng hớn hở, vui mừng đi báo tin con trai cho nhà vua.
Rājā tesaṃ iṅgitaṃ disvāva ‘‘dasabalena kathitakathā nipphannā maññe’’ti cintesi.
The king, having seen their gesture, thought, “It seems that the words spoken by the Ten-Powered One have come to fruition.”
Đức vua, vừa thấy cử chỉ của họ, liền suy nghĩ: “Lời Đức Thập Lực (Dasabala) nói chắc đã được thành tựu.”
So āgantvā satthu sāsanaṃ rājadhītāya ārocesi.
He came and announced the Teacher's message to the princess.
Vị ấy đến, báo lời dạy của Đức Bổn Sư cho công chúa biết.
Rājadhītā ‘‘tayā nimantitaṃ jīvitabhattameva maṅgalabhattaṃ bhavissati, gaccha sattāhaṃ dasabalaṃ nimantehī’’ti.
The princess said, “The survival meal invited by you itself will be a blessing meal. Go, invite the Ten-Powered One for seven days.”
Công chúa nói: “Bữa ăn mà chàng thỉnh mời trong lúc nguy hiểm này sẽ là bữa ăn cát tường. Hãy đi và thỉnh Đức Thập Lực trong bảy ngày.”
Rājā tathā akāsi.
The king did so.
Đức vua đã làm như vậy.
Sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ pavattayiṃsu.
For seven days, a great offering was made to the assembly of bhikkhus headed by the Buddha.
Trong bảy ngày, họ đã tổ chức đại lễ cúng dường chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu.
Dārako sabbesaṃ ñātīnaṃ santattacittaṃ nibbāpento jātoti sīvalidārakotvevassa nāmaṃ akaṃsu.
Since the boy was born, extinguishing the distressed hearts of all his relatives, they gave him the name Sīvali Dāraka.
Vì đứa bé sinh ra đã làm nguôi dịu tâm trạng đau khổ của tất cả thân quyến, nên họ đặt tên cho bé là Sīvali Dāraka (Đứa bé Sīvali).
So satta vassāni gabbhe vasitattā jātakālato paṭṭhāya sabbakammakkhamo ahosi.
As he had dwelt in the womb for seven years, from the time of his birth, he was capable of all deeds.
Vì đã ở trong thai bảy năm, nên từ lúc sinh ra, cậu bé đã có thể làm mọi việc.
Dhammasenāpati sāriputto sattame divase tena saddhiṃ kathāsallāpaṃ akāsi.
Dhammasenāpati Sāriputta engaged in conversation with him on the seventh day.
Đức Pháp Tướng Sāriputta đã đàm luận với cậu bé vào ngày thứ bảy.
Satthāpi dhammapade gāthaṃ abhāsi –
The Teacher also spoke a verse in the Dhammapada:
Đức Bổn Sư cũng đã nói lên một bài kệ trong Pháp Cú:
Atha naṃ thero evamāha – ‘‘kiṃ pana tayā evarūpaṃ dukkharāsiṃ anubhavitvā pabbajituṃ na vaṭṭatī’’ti?
Then the elder said to him, “Is it not proper for you to go forth after experiencing such a mass of suffering?”
Sau đó, Trưởng lão nói với cậu bé: “Con đã trải qua khối khổ như vậy, vậy con có nên xuất gia không?”
Labhamāno pabbajeyyaṃ, bhanteti.
“If I obtain permission, Bhante, I shall go forth.”
“Bạch Ngài, nếu được phép, con sẽ xuất gia.”
Suppavāsā taṃ dārakaṃ therena saddhiṃ kathentaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho me putto dhammasenāpatinā saddhiṃ kathetī’’ti theraṃ upasaṅkamitvā pucchi – ‘‘mayhaṃ putto tumhehi saddhiṃ kiṃ katheti, bhadante’’ti?
Suppavāsā, seeing her son conversing with the elder, approached the elder and asked, “What is my son conversing with you about, Bhante?”
Bà Suppavāsā thấy đứa bé đang nói chuyện với Trưởng lão, liền đến gần Trưởng lão hỏi: “Bạch Ngài, con trai của con đang nói gì với Ngài vậy ạ?”
Attanā anubhūtaṃ gabbhavāsadukkhaṃ kathetvā tumhehi anuññāto pabbajissāmīti vadatīti.
“He says that after relating the suffering of dwelling in the womb that he experienced, and being permitted by you, he will go forth.”
“Nó đang kể về nỗi khổ thai tạng mà nó đã trải qua, và nói rằng nếu được quý Ngài cho phép, nó sẽ xuất gia.”
Sādhu, bhante, pabbājetha nanti.
“Excellent, Bhante, let him go forth.”
“Lành thay, bạch Ngài, xin hãy cho nó xuất gia.”
Thero taṃ vihāraṃ netvā tacapañcakakammaṭṭhānaṃ datvā pabbājento, ‘‘sīvali, na tuyhaṃ aññena ovādena kammaṃ atthi, tayā satta vassāni anubhūtadukkhameva paccavekkhāhī’’ti.
The elder took him to the monastery, gave him the five meditation subjects related to the skin, and as he was ordaining him, said, “Sīvali, you have no need for other instruction; contemplate only the suffering you experienced for seven years.”
Trưởng lão đưa cậu bé về tịnh xá, ban cho đề mục thiền tacapañcaka (năm phần da thịt), và khi cho xuất gia, Ngài nói: “Sīvali, con không cần bất kỳ lời khuyên nào khác, hãy quán chiếu nỗi khổ mà con đã trải qua trong bảy năm.”
Bhante, pabbājanameva tumhākaṃ bhāro, yaṃ pana mayā kātuṃ sakkā, tamahaṃ jānissāmīti.
“Bhante, your responsibility is the ordination; as for what I am capable of doing, I shall know it.”
“Bạch Ngài, việc xuất gia là trách nhiệm của Ngài, còn việc con có thể làm, con sẽ biết.”
So paṭhamakesavaṭṭiyā ohāritakkhaṇeyeva sotāpattiphale patiṭṭhāsi, dutiyāya ohāritakkhaṇe sakadāgāmiphale, tatiyāya anāgāmiphale.
Immediately upon the first lock of hair being shaved off, he was established in the fruit of Stream-entry; upon the second being shaved off, in the fruit of Once-returning; upon the third, in the fruit of Non-returning.
Ngay khi lọn tóc đầu tiên được cạo, cậu bé đã chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpatti); khi lọn thứ hai được cạo, chứng đắc quả Nhất Lai (Sakadāgāmi); khi lọn thứ ba, chứng đắc quả Bất Lai (Anāgāmi).
Sabbesaṃyeva pana kesānaṃ oropanañca arahattasacchikiriyā ca apacchā apurimā ahosi.
The shaving off of all his hair and the realization of Arahatta occurred at the same time.
Và việc cạo hết tất cả tóc cùng với việc chứng đắc A-la-hán quả đã xảy ra cùng một lúc.
Tassa pabbajitadivasato paṭṭhāya bhikkhusaṅghassa cattāro paccayā yadicchakaṃ uppajjanti.
From the day of his ordination, the four requisites arose spontaneously for the assembly of bhikkhus.
Từ ngày ngài xuất gia, bốn vật dụng cúng dường đã tự nhiên phát sinh cho chư Tăng.
Evaṃ ettha vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus, this story originated here.
Như vậy, câu chuyện này đã khởi nguồn từ đây.
Aparabhāge satthā sāvatthiṃ agamāsi.
Later, the Teacher went to Sāvatthī.
Sau đó, Đức Bổn Sư đến Sāvatthī.
Thero satthāraṃ abhivādetvā, ‘‘bhante, mayhaṃ puññaṃ vīmaṃsissāmi, pañca me bhikkhusatāni dethā’’ti āha.
The elder paid homage to the Teacher and said, “Bhante, I wish to test my merit; give me five hundred bhikkhus.”
Trưởng lão đảnh lễ Đức Bổn Sư và nói: “Bạch Ngài, con muốn khảo nghiệm phước báu của mình, xin Ngài ban cho con năm trăm vị Tỳ-khưu.”
Gaṇha, sīvalīti.
“Take them, Sīvali,” he said.
“Hãy nhận lấy, Sīvali,” Đức Phật nói.
So pañcasate bhikkhū gahetvā himavantābhimukhaṃ gacchanto aṭavimaggaṃ gacchati.
Taking five hundred bhikkhus, he went by a jungle path towards the Himālaya mountains.
Ngài dẫn năm trăm vị Tỳ-khưu đi về phía Himavanta, đi qua con đường rừng.
Tassa paṭhamaṃ diṭṭhā nigrodhe adhivatthā devatā satta divasāni dānaṃ adāsi.
A devatā residing in the nigrodha tree, which he first saw, gave him alms for seven days.
Vị thiên nhân trú ở cây đa mà ngài thấy đầu tiên đã cúng dường trong bảy ngày.
Iti so –
Thus he—
Như vậy, ngài –
Sabbaṭṭhānesu satta satta divasāneva dānaṃ adaṃsu.
In all these places, they gave alms for seven days each.
Ở tất cả các nơi, họ đều cúng dường trong bảy ngày.
Gandhamādanapabbate pana nāgadattadevarājā nāma sattadivasesu ekadivasaṃ khīrapiṇḍapātaṃ adāsi, ekadivasaṃ sappipiṇḍapātaṃ adāsi.
On the Gandhāmadana mountain, however, a devaking named Nāgadatta gave a milk-rice offering on one day, and a ghee-rice offering on another day, for seven days.
Tuy nhiên, ở núi Gandhamādana, vị Thiên vương Nāgadatta đã cúng dường cháo sữa một ngày, cháo bơ sữa một ngày trong bảy ngày.
Bhikkhusaṅgho āha – ‘‘āvuso, imassa devarañño neva dhenuyo duyhamānā paññāyanti, na dadhinimmathanaṃ, kuto te, devarāja, imaṃ uppajjatī’’ti?
The assembly of bhikkhus asked, “Friends, for this devaking, no cows are seen being milked, nor is any curd churned. From where does this arise for you, devaking?”
Chư Tăng hỏi: “Thưa Tôn giả, chúng tôi không thấy bò cái nào được vắt sữa, cũng không thấy việc làm sữa đông, vậy từ đâu mà vị Thiên vương có được những thứ này?”
‘‘Bhante, kassapadasabalassa kāle khīrasalākabhattadānassetaṃ phala’’nti devarājā āha.
The devaking said, “Bhante, this is the fruit of the milk-rice offering from the time of Kassapa, the Ten-Powered One.”
Thiên vương Nāgadatta đáp: “Bạch chư Tăng, đây là quả của việc cúng dường cháo sữa vào thời Đức Kassapa Dasabala (Thập Lực).”
Aparabhāge satthā khadiravaniyarevatassa paccuggamanaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ attano sāsane lābhaggayasaggappattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher made the journey to meet Khadiravaniya Revata the occasion and placed the elder in the foremost position among those who obtained the highest gain in his dispensation.
Sau đó, Đức Bổn Sư đã kể lại câu chuyện về việc đón tiếp Trưởng lão Khadiravaniya Revata và đặt Trưởng lão vào vị trí đứng đầu trong số những vị đệ tử có nhiều lợi lộc nhất trong giáo pháp của Ngài.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi hi atīte padumuttarabuddhakāle vuttanayeneva vihāraṃ gantvā parisapariyante ṭhito dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ saddhādhimuttānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti vuttanayeneva satthāraṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā dasabalaṃ vanditvā, ‘‘bhante, ahampi iminā adhikārakammena tumhehi saddhādhimuttānaṃ etadagge ṭhapitabhikkhu viya anāgate ekassa buddhassa sāsane saddhādhimuttānaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
Regarding his background story, this is the sequential narrative: This one, in the past, during the time of Padumuttara Buddha, in the manner described, went to the monastery, stood at the edge of the assembly, and as he listened to the Dhamma, he saw the Teacher place a certain bhikkhu in the foremost position among those devoted to faith. He thought, "I too should be such a person in the future," and in the manner described, he invited the Teacher, offered a great alms for seven days, paid homage to the Ten-Powered One, and made the aspiration, "Bhante, by this meritorious deed, may I too, like that bhikkhu placed in the foremost position by you among those devoted to faith, become foremost among those devoted to faith in the dispensation of a future Buddha."
Về vấn đề của ngài, đây là câu chuyện tuần tự: Ngài cũng vậy, trong quá khứ, vào thời Đức Phật Padumuttara, theo cách đã được kể, ngài đến tịnh xá, đứng ở rìa hội chúng, lắng nghe Pháp, và thấy Đức Bổn Sư đặt một vị Tỳ-khưu vào vị trí đứng đầu trong số những người có tín tâm kiên cố. Ngài suy nghĩ: “Trong tương lai, ta cũng phải trở thành người như vậy.” Theo cách đã kể, ngài thỉnh Đức Bổn Sư, cúng dường đại lễ trong bảy ngày, đảnh lễ Đức Thập Lực và cầu nguyện: “Bạch Đức Thế Tôn, với nghiệp nhân này, con cũng mong trong tương lai, trong giáo pháp của một Đức Phật, con sẽ là bậc nhất trong số những người có tín tâm kiên cố, giống như vị Tỳ-khưu mà Ngài đã đặt vào vị trí đứng đầu này.”
Satthā tassa anantarāyaṃ disvā byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, seeing that his aspiration would be unimpeded, declared his prophecy and departed.
Đức Bổn Sư thấy không có chướng ngại cho lời cầu nguyện của ngài, liền thọ ký và rời đi.
Sopi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ satthukāle sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule paṭisandhiṃ gaṇhi, vakkalītissa nāmaṃ akaṃsu.
He, too, having performed wholesome deeds throughout his life and having wandered through devas and humans, was reborn into a brāhmaṇa family in Sāvatthī during the time of our Teacher. They named him Vakkalī.
Ngài cũng vậy, đã làm các việc thiện suốt đời, luân hồi trong cõi trời và loài người, và vào thời Đức Bổn Sư của chúng ta, ngài đã tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, họ đặt tên ngài là Vakkali.
So vuddhippatto tayo vede uggaṇhitvā dasabalaṃ bhikkhusaṅghaparivutaṃ sāvatthiyaṃ carantaṃ disvā satthu sarīrasampattiṃ olokento sarīrasampattidassanena atitto dasabalena saddhiṃyeva vicarati.
Having grown up, he mastered the three Vedas. When he saw the Ten-Powered One wandering through Sāvatthī surrounded by the assembly of bhikkhus, he was insatiably absorbed in beholding the Buddha's physical perfection, and he wandered about with the Ten-Powered One.
Khi lớn lên, ngài học ba bộ Veda, và khi thấy Đức Thập Lực đang du hành ở Sāvatthī cùng với chư Tăng, ngài không thể thỏa mãn việc chiêm ngưỡng vẻ đẹp thân thể của Đức Bổn Sư, và đã du hành cùng với Đức Thập Lực.
Vihāraṃ gacchantena saddhiṃ vihāraṃ gantvā sarīranipphattiṃ olokentova tiṭṭhati.
He would go to the monastery with him and stand there, just observing his physical perfection.
Ngài đi cùng Đức Bổn Sư đến tịnh xá, và chỉ đứng chiêm ngưỡng vẻ đẹp thân thể của Ngài.
Dhammasabhāyaṃ nisīditvā dhammaṃ kathentassa sammukhaṭṭhāne ṭhito dhammaṃ suṇāti.
He would sit in the Dhamma hall and listen to the Dhamma while standing in front of the Buddha, who was speaking.
Ngài ngồi trong Pháp đường, đứng ở phía trước khi Đức Phật thuyết Pháp, và lắng nghe Pháp.
So saddhaṃ paṭilabhitvā ‘‘agāramajjhe vasanto nibaddhaṃ dasabalassa dassanaṃ na labhissāmī’’ti pabbajjaṃ yācitvā satthu santike pabbaji.
Having gained faith, he thought, "Dwelling in a household, I will not always be able to see the Ten-Powered One," so he requested ordination and was ordained by the Teacher.
Ngài đã có được tín tâm, và suy nghĩ: “Nếu sống trong gia đình, ta sẽ không thể thường xuyên chiêm ngưỡng Đức Thập Lực,” nên ngài đã xin xuất gia và xuất gia dưới sự chỉ dạy của Đức Bổn Sư.
Tato paṭṭhāya ṭhapetvā āhārakaraṇavelaṃ avasesakāle yattha ṭhitena sakkā dasabalaṃ passituṃ, tattha ṭhito yonisomanasikāraṃ pahāya dasabalaṃ olokentova viharati.
From that time onwards, except during meal times, he would dwell, neglecting proper attention, merely gazing at the Ten-Powered One from wherever he could see him.
Từ đó trở đi, ngoại trừ lúc ăn uống, vào những thời gian còn lại, ngài đứng ở nơi có thể nhìn thấy Đức Thập Lực, từ bỏ sự chú tâm đúng đắn (yonisomanasikāra), và chỉ chiêm ngưỡng Đức Thập Lực.
Satthā tassa ñāṇaparipākaṃ āgamento dīghampi addhānaṃ tasmiṃ rūpadassanavaseneva vicarante kiñci avatvā ‘‘idānissa ñāṇaṃ paripākagataṃ, sakkā etaṃ bodhetu’’nti ñatvā evamāha – ‘‘kiṃ te, vakkali, iminā pūtikāyena diṭṭhena, yo kho, vakkali, dhammaṃ passati, so maṃ passati.
The Teacher, awaiting the maturation of his knowledge, observed him wandering about for a long time solely intent on seeing his physical form, and said nothing. Then, knowing, "Now his knowledge is mature; he can be awakened," he spoke thus: "Vakkalī, what is there for you in seeing this foul body? Vakkalī, whoever sees the Dhamma, sees me.
Đức Bổn Sư chờ đợi sự trưởng thành trí tuệ của ngài, và trong một thời gian dài, khi ngài chỉ mãi chiêm ngưỡng hình tướng, Đức Phật không nói gì. Khi biết rằng “giờ đây trí tuệ của ngài đã chín muồi, có thể giác ngộ ngài,” Đức Phật liền nói: “Này Vakkali, việc thấy thân thể thối nát này có ích gì cho con? Này Vakkali, ai thấy Pháp, người ấy thấy Ta.
Yo maṃ passati, so dhammaṃ passati.
Whoever sees me, sees the Dhamma.
Ai thấy Ta, người ấy thấy Pháp.
Dhammañhi, vakkali, passanto maṃ passati, maṃ passanto dhammaṃ passatī’’ti.
For, Vakkalī, seeing the Dhamma, one sees me; seeing me, one sees the Dhamma."
Này Vakkali, thấy Pháp chính là thấy Ta, thấy Ta chính là thấy Pháp.”
Satthari evaṃ ovadantepi thero dasabalassa dassanaṃ pahāya neva aññattha gantuṃ sakkoti.
Even though the Teacher thus admonished him, the elder was unable to go anywhere else, abandoning the sight of the Ten-Powered One.
Dù Đức Bổn Sư đã khuyên dạy như vậy, Trưởng lão vẫn không thể rời bỏ việc chiêm ngưỡng Đức Thập Lực mà đi nơi khác.
Tato satthā ‘‘nāyaṃ bhikkhu saṃvegaṃ alabhitvā bujjhissatī’’ti upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya rājagahaṃ gantvā vassūpanāyikadivase ‘‘apehi, vakkalī’’ti theraṃ paṇāmeti.
Then the Teacher, thinking, "This bhikkhu will not awaken without experiencing a sense of urgency," went to Rājagaha when the Rains-retreat was approaching and on the Rains-retreat day, he dismissed the elder, saying, "Go away, Vakkali!"
Sau đó, Đức Bổn Sư, nghĩ rằng: “Vị Tỳ-khưu này sẽ không giác ngộ nếu không đạt được sự kinh hoàng (saṃvega),” đã đi đến Rājagaha khi ngày an cư sắp đến, và vào ngày an cư, Ngài đã đuổi vị Trưởng lão đi, nói: “Vakkalī, hãy đi đi!”
Buddhā ca nāma ādeyyavacanā honti, tasmā thero satthāraṃ paṭippharitvā ṭhātuṃ asakkonto temāsaṃ dasabalassa sammukhe āgantuṃ avisahanto ‘‘kiṃ dāni sakkā kātuṃ, tathāgatenamhi paṇāmito, sammukhībhāvaṃ na labhāmi, kiṃ mayhaṃ jīvitenā’’ti gijjhakūṭapabbate papātaṭṭhānaṃ abhiruhi.
And indeed, Buddhas have authoritative words. Therefore, the elder, being unable to withstand the Teacher and unable to come before the Ten-Powered One for three months, thinking, "What can be done now? I have been dismissed by the Tathāgata, I cannot obtain his presence. What use is this life to me?", ascended to a precipice on Gijjhakūṭa mountain.
Chư Phật là bậc có lời nói đáng được vâng theo, do đó, vị Trưởng lão không thể chống lại Đức Bổn Sư, và không thể đến trước mặt Đức Thập Lực trong ba tháng, bèn nghĩ: “Bây giờ có thể làm gì được? Ta đã bị Đức Như Lai đuổi đi, ta không được gặp mặt Ngài. Mạng sống này có ích gì cho ta?” rồi leo lên một chỗ vách đá dựng đứng trên núi Gijjhakūṭa.
Satthā tassa kilamanabhāvaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ bhikkhu mama santikā assāsaṃ alabhanto maggaphalānaṃ upanissayaṃ nāseyyā’’ti attānaṃ dassetuṃ obhāsaṃ vissajjesi.
The Teacher, knowing his weariness and thinking, "If this bhikkhu does not receive solace from me, he might destroy the supporting condition for the paths and fruits," emitted a radiance to show himself.
Đức Bổn Sư biết được sự mệt mỏi của vị ấy, nghĩ: “Nếu vị Tỳ-khưu này không nhận được sự an ủi từ Ta, thì sẽ hủy hoại nhân duyên của các đạo quả,” bèn phóng hào quang để hiện thân cho vị ấy thấy.
Athassa satthu diṭṭhakālato paṭṭhāya eva mahantaṃ sokasallaṃ pahīnaṃ.
Then, from the moment he saw the Teacher, a great dart of sorrow was indeed abandoned by him.
Từ khi nhìn thấy Đức Bổn Sư, mũi tên sầu muộn lớn lao của vị ấy đã được loại bỏ.
Satthā sukkhataḷāke oghaṃ āharanto viya vakkalittherassa balavapītisomanassaṃ uppādetuṃ dhammapade imaṃ gāthamāha –
The Teacher, as if bringing a flood to a dry pond, uttered this verse in the Dhammapada to generate strong rapture and joy in Elder Vakkali –
Đức Bổn Sư, như mang dòng nước đến một hồ cạn, đã nói bài kệ này trong Dhammapada để tạo ra niềm hoan hỷ và hân hoan mạnh mẽ cho Trưởng lão Vakkalī:
Vakkalittherassa ca ‘‘ehi, vakkalī’’ti hatthaṃ pasāresi.
And to Elder Vakkali, he extended his hand, saying, "Come, Vakkali!"
Và Đức Bổn Sư đã đưa tay ra, nói: “Vakkalī, hãy đến đây!”
Thero ‘‘dasabalo me diṭṭho, ehīti avhāyanampi laddha’’nti balavapītiṃ uppādetvā ‘‘kuto gacchāmī’’ti attano gamanabhāvaṃ ajānitvāva dasabalassa sammukhe ākāse pakkhanditvā paṭhamapādena pabbate ṭhitoyeva satthārā vuttagāthaṃ āvajjento ākāseyeva pītiṃ vikkhambhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā tathāgataṃ vandamānova otari.
The elder, generating strong rapture thinking, "The Ten-Powered One has been seen by me, and I have even received the call 'Come!'," not knowing how he would go, sprang into the air before the Ten-Powered One, and while still standing on the mountain with his first foot, he pondered the verse spoken by the Teacher, dispelled his rapture in the air itself, attained Arahantship together with the analytical knowledges, and descended while still paying homage to the Tathāgata.
Vị Trưởng lão, tạo ra niềm hoan hỷ mạnh mẽ, nghĩ: “Đức Thập Lực đã hiện ra cho ta thấy, và ta cũng đã nhận được lời mời ‘Hãy đến đây!’” rồi không biết mình đi bằng cách nào, đã bay lên không trung đến trước mặt Đức Thập Lực. Với chân đầu tiên vẫn còn đứng trên núi, vị ấy suy niệm bài kệ do Đức Bổn Sư đã nói, rồi ngay trên không trung, vị ấy đã vượt qua niềm hoan hỷ, đạt được A-la-hán quả cùng với các tuệ phân tích (paṭisambhidā), và hạ xuống như đang đảnh lễ Đức Như Lai.
Aparabhāge satthā ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ saddhādhimuttānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Subsequently, the Teacher, seated in the midst of the noble assembly, placed the elder in the foremost position among those devoted by faith.
Sau đó, Đức Bổn Sư, khi đang ngồi giữa chúng Thánh, đã đặt vị Trưởng lão vào vị trí tối thượng trong số những người giải thoát nhờ đức tin (saddhādhimutta).
209. Tatiyavaggassa paṭhame sikkhākāmānanti tisso sikkhā kāmayamānānaṃ sampiyāyitvā sikkhantānanti attho.
209. In the first (discourse) of the third chapter, sikkhākāmānaṃ means "of those desiring the three trainings, of those who lovingly practice the training."
209. Trong câu đầu tiên của chương thứ ba, sikkhākāmānaṃ có nghĩa là những người mong muốn ba sự học, những người yêu thích và thực hành sự học.
Rāhuloti attano puttaṃ rāhulattheraṃ dasseti.
Rāhulo refers to his own son, Elder Rāhula.
Rāhulo là chỉ cho Trưởng lão Rāhula, con trai của chính Ngài.
Thero kira pabbajitadivasato paṭṭhāya pātova uṭṭhahanto hatthapūraṃ vālikaṃ ukkhipitvā ‘‘aho vatāhaṃ ajja dasabalassa ceva ācariyupajjhāyānañca santikā ettakaṃ ovādañceva anusāsaniñca labheyya’’nti pattheti.
It is said that from the day of his ordination, the elder would rise early in the morning, scoop up a handful of sand, and wish, "Oh, may I receive this much advice and instruction from the Ten-Powered One and my teachers and preceptors today!"
Nghe nói rằng, từ ngày xuất gia, vị Trưởng lão Rāhula thức dậy sớm, hốt một nắm cát đầy tay và ước nguyện: “Ôi! Hôm nay con ước gì được nhận nhiều lời khuyên và giáo huấn từ Đức Thập Lực và từ các bậc A-xà-lê và Upajjhāya.”
Tasmā sikkhākāmānaṃ aggo nāma jātoti.
Therefore, he became the foremost among those desiring the training.
Vì vậy, ngài được gọi là bậc tối thượng trong số những người ham học.
210. Dutiye saddhāpabbajitānanti saddhāya pabbajitānaṃ.
210. In the second (discourse), saddhāpabbajitānaṃ means "of those ordained out of faith."
210. Trong câu thứ hai, saddhāpabbajitānaṃ có nghĩa là những người xuất gia bằng đức tin.
Raṭṭhapāloti raṭṭhaṃ pāletuṃ samattho, bhinnaṃ vā raṭṭhaṃ sandhāretuṃ samatthe kule jātotipi raṭṭhapāloti saṅkhaṃ gato.
Raṭṭhapālo means "one capable of ruling a country," or "one born into a family capable of uniting a divided country," hence he was known as Raṭṭhapāla.
Raṭṭhapālo được gọi là Raṭṭhapāla vì ngài có khả năng bảo vệ đất nước, hoặc sinh ra trong một gia đình có khả năng duy trì một đất nước bị chia cắt.
So hi satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho cuddasabhattacchede katvā mātāpitaro pabbajjaṃ anujānāpetvā pabbajito.
Indeed, having heard the Teacher’s Dhamma discourse, he gained faith, then, by refusing food for fourteen days, he obtained permission for ordination from his parents and was ordained.
Ngài đã nghe pháp thoại của Đức Bổn Sư, đạt được đức tin, sau khi nhịn ăn mười bốn bữa, đã xin phép cha mẹ xuất gia.
Tasmā saddhāpabbajitānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became the foremost among those ordained out of faith.
Vì vậy, ngài được gọi là bậc tối thượng trong số những người xuất gia bằng đức tin.
Imesaṃ pana ubhinnampi therānaṃ pañhakamme ayamanupubbikathā – ete kira dvepi atīte padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare gahapatimahāsālakule nibbattiṃsu.
Now, this is the progressive story regarding the question of these two elders: It is said that in the past, during the time of Padumuttara Buddha, both of them were born into wealthy householder families in the city of Haṃsavatī.
Đây là câu chuyện tuần tự về vấn đề của hai vị Trưởng lão này: Nghe nói, cả hai vị này trong quá khứ, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã sinh ra trong gia đình một đại gia chủ ở thành phố Haṃsavatī.
Tesaṃ daharakāle nāmaṃ vā gottaṃ vā na kathiyati.
Their names or clans as young boys are not mentioned.
Khi còn nhỏ, tên hoặc dòng họ của họ không được nhắc đến.
Vayappattā pana gharāvāse patiṭṭhāya attano attano pitu accayena ubhopi attano attano ratanakoṭṭhāgārakammike pakkosāpetvā aparimāṇaṃ dhanaṃ disvā – ‘‘imaṃ ettakaṃ dhanarāsiṃ ayyakapayyakādayo attanā saddhiṃ gahetvā gantuṃ nāsakkhiṃsu, amhehi dāni yena kenaci upāyena imaṃ dhanaṃ gahetvā gantuṃ vaṭṭatī’’ti te ubhopi janā catūsu ṭhānesu kapaṇaddhikādīnaṃ mahādānaṃ dātuṃ āraddhā.
However, having grown up and settled in household life, after the death of their respective fathers, both of them summoned their own treasury managers and, upon seeing immeasurable wealth, thought, "Our ancestors could not take this much wealth with them; now, by some means or another, we must take this wealth with us." So, both men began to give great alms to the poor and destitute in four places.
Khi trưởng thành, sau khi lập gia đình và cha của mỗi người qua đời, cả hai đã cho gọi những người quản lý kho báu của mình, nhìn thấy vô số tài sản, rồi nghĩ: “Ông bà tổ tiên của chúng ta không thể mang theo số tài sản khổng lồ này khi ra đi. Bây giờ, chúng ta phải tìm cách nào đó để mang theo tài sản này,” và cả hai người bắt đầu bố thí lớn cho người nghèo và những người khốn khó ở bốn nơi.
Eko attano dānagge āgatāgatajanaṃ pucchitvā yāgukhajjakādīsu yassa yaṃ paṭibhāti, tassa taṃ adāsi, tassa teneva kāraṇena āgatapākoti nāmaṃ jātaṃ.
One would ask each person who came to his alms-hall what they preferred from gruel and various foods, and he would give it to them; for this reason, he became known as Āgatapāka (meaning "who cooks according to what is requested").
Một người hỏi từng người đến chỗ bố thí của mình, ai muốn cháo hay thức ăn gì thì người ấy cho, vì lý do đó, người ấy được gọi là Āgatapāka (Người đã nhận được quả báo).
Itaro apucchitvāva gahitagahitabhājanaṃ pūretvā pūretvā deti, tassapi teneva kāraṇena anaggapākoti nāmaṃ jātaṃ, appamāṇapākoti attho.
The other would fill dishes without being asked and give them; for this reason, he became known as Anaggapāka, meaning "one whose cooking is immeasurable."
Người kia thì không hỏi, cứ đổ đầy chén bát cho từng người, vì lý do đó, người ấy được gọi là Anaggapāka (Người có quả báo vô lượng) hay Appamāṇapāka (Người có quả báo không giới hạn).
Te ubhopi ekadivasaṃ pātova mukhadhovanatthaṃ bahigāmaṃ agamaṃsu.
One day, both of them went outside the village early in the morning to wash their faces.
Một ngày nọ, cả hai người đều đi ra ngoài làng vào buổi sáng để rửa mặt.
Tasmiṃ samaye himavantato dve mahiddhikā tāpasā bhikkhācāratthāya ākāsena āgantvā tesaṃ sahāyakānaṃ avidūre otaritvā ‘‘mā no ete passiṃsū’’ti ekapasse aṭṭhaṃsu.
At that time, two powerful ascetics came through the air from the Himālaya mountains for alms, alighted not far from these friends, and stood aside, thinking, "May these (people) not see us."
Vào lúc đó, hai vị ẩn sĩ có đại thần thông từ dãy núi Himavanta bay đến để khất thực, hạ xuống gần hai người bạn ấy và đứng sang một bên, nghĩ: “Đừng để họ nhìn thấy chúng ta.”
Te ubhopi janā tesaṃ lābubhājanādiparikkhāraṃ saṃvidhāya antogāmaṃ sandhāya bhikkhāya gatānaṃ santikaṃ āgamma vandiṃsu.
Both men, having arranged their alms-bowls and other requisites, approached the ascetics who had gone for alms within the village, and paid homage.
Cả hai người bạn ấy đã chuẩn bị đồ dùng như bình bầu cho các vị ẩn sĩ, rồi đến gần các vị đang đi khất thực vào trong làng và đảnh lễ.
Atha ne tāpasā ‘‘kāya velāya āgatattha mahāpuññā’’ti āhaṃsu.
Then the ascetics asked them, "At what time have you, great merit-makers, arrived?"
Sau đó, các vị ẩn sĩ hỏi họ: “Đại phước đức giả, các ông đến vào lúc nào vậy?”
Te ‘‘adhunāva, bhante’’ti vatvā tesaṃ hatthato lābubhājanaṃ gahetvā attano attano gehaṃ netvā bhattakiccapariyosāne nibaddhaṃ bhikkhāgahaṇatthaṃ paṭiññaṃ gaṇhiṃsu.
They replied, "Just now, venerable sirs," and taking the alms-bowls from their hands, brought them to their respective homes, and after the meal, they made a promise for regular alms-giving.
Họ đáp: “Bạch Đại đức, chúng con vừa mới đến,” rồi nhận bình bầu từ tay các vị ấy, mang về nhà mình, và sau khi dùng bữa xong, họ đã hứa sẽ luôn cúng dường vật thực.
Tesu eko tāpaso sapariḷāhakāyadhātuko hoti.
One of these ascetics had a body element that was hot.
Trong số đó, một vị ẩn sĩ có thân nhiệt cao.
So attano ānubhāvena mahāsamuddaudakaṃ dvedhā katvā pathavindharanāgarājassa bhavanaṃ gantvā divāvihāraṃ nisīdati.
By his power, he would divide the water of the great ocean into two, go to the abode of the Nāga king Pathavindhara, and spend the day in meditation.
Vị ấy, với thần thông của mình, đã rẽ nước đại dương làm đôi, đi đến cung điện của vua rồng Pathavindhara và ngồi thiền định vào ban ngày.
So utusappāyaṃ gahetvā paccāgantvā attano upaṭṭhākassa gehe bhattānumodanaṃ karonto ‘‘pathavindharanāgabhavanaṃ viya hotū’’ti vadati.
He would return having found suitable weather and, while giving anumodanā (blessing) at his supporter's house, he would say, "May it be like the abode of the Nāga King Pathavindhara."
Sau khi trở về và thích nghi với thời tiết, khi tán thán phước báu tại nhà của người hộ độ, vị ấy nói: “Mong cho được như cung điện của Pathavindhara Nāgarāja.”
Atha naṃ ekadivasaṃ upaṭṭhāko pucchi – ‘‘bhante, tumhe anumodanaṃ karontā ‘pathavindharanāgabhavanaṃ viya hotū’ti vadatha, mayamassa atthaṃ na jānāma, kiṃ vuttaṃ hoti idaṃ, bhante’’ti?
Then one day, the supporter asked him, "Venerable sir, when you give anumodanā, you say 'May it be like the abode of the Nāga King Pathavindhara.' We do not know its meaning. What does this mean, venerable sir?"
Một ngày nọ, người hộ độ hỏi vị ấy: “Bạch Đại đức, khi tán thán, Đại đức nói ‘mong cho được như cung điện của Pathavindhara Nāgarāja,’ chúng con không hiểu ý nghĩa của điều đó, bạch Đại đức, điều đó có nghĩa là gì?”
Āma, kuṭumbiya ahaṃ ‘‘tumhākaṃ sampatti pathavindharanāgarājasampattisadisā hotū’’ti vadāmīti.
"Yes, householder, I say, 'May your prosperity be like the prosperity of the Nāga King Pathavindhara.'"
“Phải, gia chủ, tôi nói ‘mong cho tài sản của các ông được như tài sản của vua rồng Pathavindhara’.”
Kuṭumbiko tato paṭṭhāya pathavindharanāgarājabhavane cittaṃ ṭhapesi.
From then on, the householder set his mind on the abode of the Nāga King Pathavindhara.
Từ đó trở đi, người gia chủ đã đặt tâm vào cung điện của vua rồng Pathavindhara.
Itaro tāpaso tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā suññe serisakavimāne divāvihāraṃ karoti.
The other ascetic went to the Tāvatiṃsa heaven and spent the day in meditation in an empty Serisaka mansion.
Vị ẩn sĩ kia thì đi đến cõi trời Tāvatiṃsa và thiền định vào ban ngày trong cung điện Serisaka trống vắng.
So āgacchanto gacchanto ca sakkassa devarājassa sampattiṃ disvā attano upaṭṭhākassa anumodanaṃ karonto ‘‘sakkavimānaṃ viya hotū’’ti vadati.
Coming and going, he saw the prosperity of Sakka, the king of devas, and while giving anumodanā to his supporter, he would say, "May it be like Sakka's mansion."
Khi đi đi về về, vị ấy nhìn thấy sự giàu sang của Sakka, vị vua chư thiên, và khi tán thán phước báu cho người hộ độ của mình, vị ấy nói: “Mong cho được như cung điện của Sakka.”
Atha naṃ sopi kuṭumbiyo itaro sahāyako taṃ tāpasaṃ viya pucchi.
Then that householder also asked him, just as his friend had asked the other ascetic.
Sau đó, người gia chủ kia cũng hỏi vị ẩn sĩ đó như người bạn của mình.
So tassa vacanaṃ sutvā sakkabhavane cittaṃ ṭhapesi.
Having heard his words, he set his mind on Sakka's abode.
Nghe lời vị ấy, người ấy đã đặt tâm vào cung điện của Sakka.
Te ubhopi patthitaṭṭhānesuyeva nibbattā.
Both of them were reborn in the places they had wished for.
Cả hai người đều tái sinh vào những nơi mà họ đã ước nguyện.
Pathavindharabhavane nibbatto pathavindharanāgarājā nāma jāto.
The one reborn in Pathavindhara's abode became the Nāga king named Pathavindhara.
Người tái sinh vào cung điện Pathavindhara đã trở thành vua rồng Pathavindhara.
So nibbattakkhaṇe attano attabhāvaṃ disvā ‘‘amanāpassa vata me ṭhānassa kulupakatāpaso vaṇṇaṃ kathesi, urena parisakkitvā vicaraṇaṭṭhānametaṃ, nūna so aññaṃ ṭhānaṃ na jānātī’’ti vippaṭisārī ahosi.
Immediately upon being reborn, seeing his own form, he felt regret, thinking, "That ascetic who was supported by a family praised this unpleasant place for me. This is a place for crawling around; surely he does not know any other place."
Ngay khi tái sinh, nhìn thấy thân mình, ngài hối hận: “Thật là một nơi không đáng ưa mà vị ẩn sĩ được gia đình cúng dường đã ca ngợi! Đây là nơi phải bò lê lết mà đi. Chắc chắn vị ấy không biết nơi nào khác.”
Athassa taṃkhaṇeyeva alaṅkatapaṭiyattāni nāganāṭakāni sabbadisāsu tūriyāni paggaṇhiṃsu.
At once, adorned and prepared nāga-dancers from all directions played musical instruments for him.
Ngay lúc đó, các vũ điệu Nāga đã được trang hoàng và chuẩn bị sẵn sàng, các nhạc cụ đã vang lên khắp mọi hướng.
So tasmiṃyeva khaṇe taṃ attabhāvaṃ vijahitvā māṇavakavaṇṇī ahosi.
Then, at that very moment, abandoning that form of existence, he became of the appearance of a young man.
Ngay trong khoảnh khắc đó, vị ấy từ bỏ thân phận ấy và trở thành một thanh niên.
Anvaddhamāsañca cattāro mahārājāno sakkassa upaṭṭhānaṃ gacchanti.
And every half-month, the Four Great Kings go to attend Sakka.
Cứ nửa tháng, bốn vị Đại Thiên vương lại đến hầu Sakka.
Tasmā sopi virūpakkhena nāgaraññā saddhiṃ sakkassa upaṭṭhānaṃ gato.
Therefore, he also went with Virūpakkha, the Nāga king, to attend Sakka.
Vì vậy, vị ấy cũng cùng với vua Nāga Virūpakkha đến hầu Sakka.
Sakko taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā sañjāni.
Sakka, seeing him coming from afar, recognized him.
Sakka thấy vị ấy từ xa đến liền nhận ra.
Atha naṃ samīpe āgantvā ṭhitakāle ‘‘kahaṃ nibbattosi sammā’’ti pucchi.
Then, when he had come near and stood,* asked him, “Where were you reborn, my friend?”
Khi vị ấy đến gần và đứng đó, Sakka hỏi: “Này hiền giả, ngươi đã tái sinh ở đâu?”
Mā kathesi, mahārāja, urena parisakkanaṭṭhāne nibbattomhi, tumhe pana kalyāṇamittaṃ labhitthāti.
“Do not mention it, great king! I was reborn in a place where one crawls on one’s breast. But you have gained a good friend.”
“Xin đừng nói ra, Đại vương, con đã tái sinh ở nơi bò bằng ngực, nhưng ngài đã gặp được bạn lành rồi.”
Samma, tvaṃ ‘‘aṭṭhāne nibbattomhī’’ti mā vitakkayi, padumuttaradasabalo loke nibbatto, tassa adhikārakammaṃ katvā imaṃyeva ṭhānaṃ patthehi, ubho sukhaṃ vasissāmāti.
“My friend, do not think, ‘I was reborn in an improper place.’ Padumuttara, the Ten-Powered One, has arisen in the world. Having performed an act of dedication for him, aspire to this very state. We both shall dwell happily.”
“Này hiền giả, ngươi đừng nghĩ rằng ‘ta đã tái sinh ở nơi không xứng đáng’. Đức Padumuttara Dasabala đã xuất hiện trên thế gian. Hãy tạo nghiệp thiện và ước nguyện chính nơi này, cả hai chúng ta sẽ sống an lạc.”
So ‘‘evaṃ, deva, karissāmī’’ti gantvā padumuttaradasabalaṃ nimantetvā attano nāgabhavane nāgaparisāya saddhiṃ sabbarattiṃ sakkārasammānaṃ sajjesi.
He said, “So be it, O deva,” and went to invite Padumuttara, the Ten-Powered One. Together with the assembly of nāgas in his own nāga-abode, he arranged honors and respects for the entire night.
Vị ấy nói: “Vâng, thiên chủ, con sẽ làm như vậy,” rồi đi thỉnh Đức Padumuttara Dasabala, và cùng với hội chúng Nāga, đã chuẩn bị các lễ vật và sự tôn kính suốt cả đêm tại cung điện Nāga của mình.
Satthā punadivase uṭṭhite aruṇe attano upaṭṭhākaṃ sumanattheraṃ āmantesi – ‘‘sumana, ajja tathāgato dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati, mā puthujjanabhikkhū āgacchantu, tepiṭakā paṭisambhidāppattā chaḷabhiññāva āgacchantū’’ti.
The Teacher, when dawn broke the next day, addressed his attendant, Sumanatthera: “Sumana, today the Tathāgata will go on a distant alms-round. Let not ordinary bhikkhus come; only those bhikkhus who are Tepiṭaka, attained to the analytical knowledges (paṭisambhidā), and possess the six supernormal powers (chaḷabhiññā), should come.”
Vào ngày hôm sau, khi bình minh ló dạng, Đức Thế Tôn gọi Tôn giả Sumana, vị thị giả của Ngài, và nói: “Sumana, hôm nay Như Lai sẽ đi khất thực xa. Chớ để các tỳ khưu phàm phu đến. Chỉ các vị tỳ khưu thông suốt Tam Tạng, đạt được Tứ Vô Ngại Giải và Lục Thông mới được đến.”
Thero satthu vacanaṃ sutvā sabbesaṃ ārocesi.
The Elder, having heard the Teacher’s words, announced it to all.
Vị Trưởng lão nghe lời Đức Thế Tôn liền báo cho tất cả chư vị.
Satthārā saddhiṃ satasahassā bhikkhū ākāsaṃ pakkhandiṃsu.
One hundred thousand bhikkhus ascended into the sky with the Teacher.
Một trăm ngàn vị tỳ khưu cùng với Đức Thế Tôn bay lên không trung.
Pathavindharo nāgaparisāya saddhiṃ dasabalassa paccuggamanaṃ āgato satthāraṃ parivāretvā samuddamatthake maṇivaṇṇā ūmiyo maddamānaṃ bhikkhusaṅghaṃ oloketvā ādito satthāraṃ, pariyosāne saṅghanavakaṃ tathāgatassa puttaṃ uparevatasāmaṇeraṃ nāma olokento ‘‘anacchariyo sesasāvakānaṃ evarūpo iddhānubhāvo, imassa pana taruṇabāladārakassa evarūpo iddhānubhāvo ativiya acchariyo’’ti pītipāmojjaṃ uppādesi.
Pathavindhara, who had come to receive the Ten-Powered One with the assembly of nāgas, surrounded the Teacher and, observing the assembly of bhikkhus pressing upon the jewel-colored waves on the surface of the ocean, looked first at the Teacher, and finally at the youngest member of the Saṅgha, the Tathāgata’s son, Uparevata the sāmaṇera, and produced joy and delight, thinking: “The suchlike supernormal power (iddhānubhāva) of the other disciples is not astonishing, but the suchlike supernormal power of this young, tender boy is exceedingly astonishing.”
Vua Nāga Paṭhavindhara cùng với hội chúng Nāga đã đến để đón Đức Thế Tôn. Khi nhìn thấy Tăng đoàn, đang dẫm lên những làn sóng màu ngọc báu trên mặt biển, từ Đức Thế Tôn ở phía trước cho đến vị sa-di trẻ nhất trong Tăng đoàn, tên là Uparevata, con trai của Đức Như Lai, vị ấy đã phát sinh niềm hoan hỷ tột độ và nghĩ: “Thần thông của các vị Thanh văn khác thật phi thường, nhưng thần thông của vị sa-di trẻ tuổi này còn phi thường hơn nữa.”
Athassa bhavane dasabale nisinne sesabhikkhūsu koṭito paṭṭhāya nisīdantesu satthu sammukhaṭṭhāneyeva uparevatasāmaṇerassa āsanaṃ pāpuṇi.
Then, when the Ten-Powered One was seated in his abode, and the other bhikkhus were seating themselves from the farthest end, the seat of Uparevata the sāmaṇera happened to be right in front of the Teacher.
Sau đó, khi Đức Dasabala đã an tọa trong cung điện của vị ấy, và các vị tỳ khưu khác bắt đầu an tọa từ cuối hàng, thì chỗ ngồi của sa-di Uparevata lại ở ngay trước mặt Đức Thế Tôn.
Nāgarājā yāguṃ dentopi khajjakaṃ dentopi sakiṃ dasabalaṃ oloketi, sakiṃ uparevatasāmaṇeraṃ.
The Nāga king, while giving gruel and giving solid food, looked once at the Ten-Powered One and once at Uparevata the sāmaṇera.
Vua Nāga, khi dâng cháo và thức ăn, một lúc nhìn Đức Dasabala, một lúc nhìn sa-di Uparevata.
Tassa kira sarīre satthu sarīre viya dvattiṃsa mahāpurisalakkhaṇāni paññāyanti.
For it is said that on his body, like on the Teacher’s body, the thirty-two marks of a Great Man were discernible.
Vì trên thân của vị ấy hiển hiện ba mươi hai tướng đại nhân, giống như trên thân của Đức Thế Tôn.
Tato nāgarājā ‘‘ayaṃ sāmaṇero buddhānaṃ sadiso paññāyati, kiṃ nu kho hotī’’ti avidūre nisinnaṃ aññataraṃ bhikkhuṃ pucchi – ‘‘ayaṃ, bhante, sāmaṇero dasabalassa kiṃ hotī’’ti?
Thereupon the Nāga king asked a certain bhikkhu who was seated not far away, “This sāmaṇera appears to be similar to a Buddha. What might he be?” – “Bhante, what is this sāmaṇera to the Ten-Powered One?”
Sau đó, vua Nāga hỏi một vị tỳ khưu đang ngồi gần đó: “Vị sa-di này trông giống như một vị Phật, không biết vị ấy là ai?” – “Bạch Đại đức, vị sa-di này là gì của Đức Dasabala?”
Putto, mahārājāti.
“* son, great king,”*.
“Là con trai, Đại vương.”
So cintesi – ‘‘mahā vatāyaṃ bhikkhu, evarūpassa sobhaggappattassa tathāgatassa puttabhāvaṃ labhi.
He thought: “Truly great is this bhikkhu, who has attained the state of being the son of such a fortunate Tathāgata.
Vị ấy nghĩ: “Vị tỳ khưu này thật vĩ đại, đã được làm con trai của Đức Như Lai có vẻ đẹp như vậy.
Sarīrampissa ekadesena buddhānaṃ sarīrasadisaṃ paññāyati, mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti sattāhaṃ mahādānaṃ datvā, ‘‘bhante, ahaṃ imassa adhikārakammassānubhāvena ayaṃ uparevato viya anāgate ekassa buddhassa putto bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
His body, too, in some respects appears similar to the body of Buddhas. I too should become such a one in the future.” Having given a great offering for seven days, he made the aspiration, “Bhante, by the power of this dedicated act, may I, like this Uparevata, become the son of a Buddha in the future.”
Thân thể của vị ấy cũng một phần giống thân thể của các vị Phật. Ta cũng nên được như vậy trong tương lai.” Sau khi cúng dường đại thí trong bảy ngày, vị ấy ước nguyện: “Bạch Đức Thế Tôn, do năng lực của nghiệp thiện này, con nguyện trong tương lai sẽ được làm con trai của một vị Phật, giống như vị Uparevata này.”
Satthā anantarāyaṃ disvā ‘‘anāgate gotamabuddhassa putto bhavissasī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, seeing no impediment, prophesied, “You shall be the son of Gotama Buddha in the future,” and departed.
Đức Thế Tôn thấy không có chướng ngại liền thọ ký: “Ngươi sẽ là con trai của Đức Phật Gotama trong tương lai,” rồi Ngài rời đi.
Pathavindharopi puna addhamāse sampatte virūpakkhena saddhiṃ sakkassa upaṭṭhānaṃ gato.
When half a month had passed again, Pathavindhara went to attend Sakka with Virūpakkha.
Khi nửa tháng nữa trôi qua, Paṭhavindhara lại cùng với Virūpakkha đến hầu Sakka.
Atha naṃ samīpe ṭhitaṃ sakko pucchi – ‘‘patthito te, samma, ayaṃ devaloko’’ti?
Then Sakka asked him, as he stood near, “Did you aspire to this deva-world, my friend?”
Sakka hỏi vị ấy đang đứng gần đó: “Này hiền giả, ngươi có ước nguyện cõi trời này không?”
Na patthito mahārājāti.
“No, great king, I did not aspire to it.”
“Không ước nguyện, Đại vương.”
Kiṃ dosaṃ addasāti?
“What fault did you see?”
“Ngươi thấy lỗi gì?”
Doso natthi, mahārāja, ahaṃ pana dasabalassa puttaṃ uparevatasāmaṇeraṃ passiṃ.
“There is no fault, great king. But I saw Uparevata the sāmaṇera, the son of the Ten-Powered One.
“Không có lỗi, Đại vương. Nhưng con đã thấy sa-di Uparevata, con trai của Đức Dasabala.
Tassa me diṭṭhakālato paṭṭhāya aññattha cittaṃ na nami, svāhaṃ ‘‘anāgate ekassa buddhassa evarūpo putto bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsiṃ.
From the time I saw him, my mind has not inclined elsewhere. So I made the aspiration, ‘May I be such a son of a Buddha in the future.’
Từ khi con thấy vị ấy, tâm con không còn hướng về bất cứ nơi nào khác. Con đã ước nguyện rằng ‘trong tương lai, con sẽ được làm con trai của một vị Phật như vậy’.”
Tvampi, mahārāja, ekaṃ patthanaṃ karohi, te mayaṃ nibbattaṭṭhāne na vinā bhavissāmāti.
You too, great king, make an aspiration. We shall not be separated in the place where we are reborn.”
“Đại vương, ngài cũng hãy thực hiện một ước nguyện. Chúng ta sẽ không xa rời nhau ở nơi tái sinh.”
Sakko tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā ekaṃ mahānubhāvaṃ bhikkhuṃ disvā ‘‘katarakulā nu kho nikkhamitvā ayaṃ kulaputto pabbajito’’ti āvajjento ‘‘ayaṃ bhinnaṃ raṭṭhaṃ sandhāretuṃ samatthassa kulassa putto hutvā cuddasa bhattacchede katvā mātāpitaro pabbajjaṃ anujānāpetvā pabbajito’’ti aññāsi.
Sakka accepted his words and, seeing a bhikkhu of great power, reflected, “From which family did this noble son go forth into homelessness?” and understood, “This son of a family capable of reuniting a divided kingdom, having caused fourteen meals to be missed, obtained permission from his parents to go forth, and then went forth.”
Sakka chấp nhận lời của vị ấy. Khi nhìn thấy một vị tỳ khưu có đại thần thông, Ngài suy xét: “Vị thiện nam tử này đã xuất gia từ gia đình nào?” Ngài biết: “Vị này là con trai của một gia đình có khả năng thống nhất một quốc gia bị chia cắt. Vị ấy đã nhịn ăn mười bốn bữa để cha mẹ cho phép xuất gia, rồi xuất gia.”
Ñatvā ca pana ajānanto viya dasabalaṃ pucchitvā sattāhaṃ mahāsakkāraṃ katvā, ‘‘bhante, ahaṃ imassa kalyāṇakammassa nissandena tumhākaṃ sāsane ayaṃ kulaputto viya anāgate ekassa buddhassa sāsane saddhāpabbajitānaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi.
Having known this, as if not knowing, he asked the Ten-Powered One and, having made great honors for seven days, aspirated, “Bhante, by the result of this good deed, may I, in your Dispensation, like this noble son, be foremost among those who have gone forth in faith in the Dispensation of a Buddha in the future.”
Sau khi biết, nhưng giả vờ không biết, Ngài hỏi Đức Dasabala, rồi cúng dường đại lễ trong bảy ngày, và ước nguyện: “Bạch Đức Thế Tôn, do kết quả của nghiệp thiện lành này, con nguyện trong giáo pháp của Đức Thế Tôn Gotama trong tương lai, con sẽ là vị đứng đầu trong số những người xuất gia bằng đức tin, giống như vị thiện nam tử này.”
Satthā anantarāyaṃ disvā ‘‘tvaṃ, mahārāja, anāgate gotamassa buddhassa sāsane saddhāpabbajitānaṃ aggo bhavissasī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, seeing no impediment, prophesied, “You, great king, shall be foremost among those who have gone forth in faith in the Dispensation of Gotama Buddha in the future,” and departed.
Đức Thế Tôn thấy không có chướng ngại liền thọ ký: “Đại vương, ngươi sẽ là vị đứng đầu trong số những người xuất gia bằng đức tin trong giáo pháp của Đức Phật Gotama trong tương lai,” rồi Ngài rời đi.
Sakkopi attano devapurameva gato.
Sakka also returned to his own deva-city.
Sakka cũng trở về cung điện chư thiên của mình.
Te ubhopi nibbattaṭṭhānato cavitvā devamanussesu saṃsarantā anekasahassakappe atikkamiṃsu.
Both of them, having passed away from their place of rebirth and transmigrated among devas and humans, passed many thousands of aeons.
Cả hai vị ấy, sau khi chuyển sinh từ nơi tái sinh này đến nơi tái sinh khác trong cõi trời và cõi người, đã trải qua hàng ngàn kiếp.
Ito pana dvānavutikappamatthake phusso nāma buddho loke udapādi.
Then, ninety-two aeons ago, a Buddha named Phussa arose in the world.
Từ đây, chín mươi hai kiếp về trước, một vị Phật tên là Phussa đã xuất hiện trên thế gian.
Tassa pitā mahindo nāma rājā ahosi, vemātikā tayo kaniṭṭhabhātaro.
His father was a king named Mahinda, and he had three step-brothers.
Cha của Ngài là vua Mahinda, và Ngài có ba người em trai cùng cha khác mẹ.
Rājā divase divase ‘‘mayhaṃyeva buddho mayhaṃ dhammo mayhaṃ saṅgho’’ti mamāyanto sayameva dasabalaṃ nibaddhaṃ bhojanaṃ bhojeti.
The king, day by day, cherishing the thought, “The Buddha is mine, the Dhamma is mine, the Saṅgha is mine,” himself constantly offered food to the Ten-Powered One.
Nhà vua mỗi ngày đều tự mình cúng dường Đức Dasabala bữa ăn thường xuyên, với ý nghĩ: “Đức Phật là của ta, Pháp là của ta, Tăng là của ta.”
Athassa ekadivasaṃ paccanto kupito.
Then one day, the border became turbulent.
Một ngày nọ, vùng biên giới bị nổi loạn.
So putte āmantesi – ‘‘tātā, paccanto kupito, tumhehi vā mayā vā gantabbaṃ.
He summoned his sons: “My sons, the border is turbulent; either you or I must go.
Nhà vua gọi các con trai: “Các con ơi, vùng biên giới bị nổi loạn, hoặc các con hoặc cha phải đi.
Yadi ahaṃ gacchāmi, tumhehi iminā niyāmena dasabalo paricaritabbo’’ti.
If I go, you must attend to the Ten-Powered One in this manner.”
Nếu cha đi, các con phải chăm sóc Đức Dasabala theo cách này.”
Te tayopi ekappahāreneva āhaṃsu – ‘‘tāta, tumhākaṃ gamanakiccaṃ natthi, mayaṃ core vidhamissāmā’’ti pitaraṃ vanditvā paccantaṃ gantvā core vidhamitvā vijitasaṅgāmā hutvā nivattiṃsu.
All three of them at once said, “Father, there is no need for you to go; we shall defeat the bandits.” Having saluted their father, they went to the border, defeated the bandits, and returned victorious from battle.
Cả ba người con đồng thanh nói: “Thưa cha, cha không cần phải đi, chúng con sẽ dẹp loạn.” Họ đảnh lễ cha, rồi đi đến vùng biên giới, dẹp loạn, giành chiến thắng trong trận chiến và trở về.
Te antarāmagge pādamūlikehi saddhiṃ mantayiṃsu – ‘‘tātā, amhākaṃ gatakkhaṇeyeva pitā varaṃ dassati, kataraṃ varaṃ gaṇhāmā’’ti?
On the way, they consulted with their attendants: “My friends, as soon as we arrive, father will grant a boon. Which boon should we accept?”
Trên đường về, họ bàn bạc với những người hầu cận: “Các con ơi, khi chúng ta về, cha sẽ ban cho chúng ta một điều ước. Chúng ta nên nhận điều ước nào?”
Ayyā, tumhākaṃ pitu accayena dullabhaṃ nāma natthi, tumhākaṃ pana jeṭṭhabhātikaṃ phussabuddhaṃ paṭijagganavaraṃ gaṇhathā’’ti āhaṃsu.
They said, “Venerables, after your father, nothing is difficult to obtain. But accept the boon of attending to your elder brother, Phussa Buddha.”
Họ nói: “Thưa các hoàng tử, sau khi cha của các hoàng tử băng hà, không có gì là khó đạt được. Các hoàng tử hãy nhận điều ước được chăm sóc Đức Phật Phussa, anh cả của các hoàng tử.”
Te ‘‘kalyāṇaṃ tumhehi vutta’’nti sabbepi ekacittā hutvā gantvā pitaraṃ addasaṃsu.
They, thinking, “What you have said is excellent,” all of one mind, went and saw their father.
Họ nói: “Các con nói đúng,” rồi tất cả đồng lòng đi gặp cha.
Tadā pitā tesaṃ pasīditvā varaṃ adāsi.
Then their father, being pleased with them, granted a boon.
Khi đó, nhà vua rất hài lòng và ban cho họ một điều ước.
Te ‘‘temāsaṃ tathāgataṃ paṭijaggissāmā’’ti varaṃ yāciṃsu.
They requested the boon, “We shall attend to the Tathāgata for three months.”
Họ ước nguyện: “Chúng con sẽ chăm sóc Đức Như Lai trong ba tháng.”
Rājā ‘‘ayaṃ dātuṃ na sakkā, aññaṃ varaṃ gaṇhathā’’ti āha.
The king said, “This cannot be given; accept another boon.”
Nhà vua nói: “Điều này không thể ban cho được, các con hãy nhận điều ước khác.”
Tāta, amhākaṃ aññena varena kiccaṃ natthi, sace tumhe dātukāmā, etaṃyeva no varaṃ dethāti.
“Father, we have no need of another boon. If you wish to give, give us this very boon.”
“Thưa cha, chúng con không cần điều ước nào khác. Nếu cha muốn ban cho, xin hãy ban cho chúng con điều ước này.”
Rājā tesu punappunaṃ kathentesu attanā paṭiññātattā ‘‘na sakkā na dātu’’nti cintetvā āha – ‘‘tātā, ahaṃ tumhākaṃ varaṃ demi, apica kho pana buddhā nāma durāsadā honti sīhā viya ekacarā, dasabalaṃ paṭijaggantā appamattā bhaveyyāthā’’ti.
The king, as they repeatedly spoke, reflected that since he had pledged himself, 'It is not possible not to give,' and said, 'My dear ones, I grant you a boon, but Buddhas are hard to approach, like solitary lions. Be heedful in attending to the Buddha.'
Khi họ nói đi nói lại nhiều lần, nhà vua, vì đã tự mình hứa, suy nghĩ: "Không thể không ban cho," rồi nói: "Này các con, ta ban cho các con một điều ước. Nhưng các bậc Phật quả thật khó tiếp cận, như sư tử sống độc hành. Khi chăm sóc bậc Thập Lực, các con hãy cẩn trọng."
Te cintayiṃsu – ‘‘amhehi tathāgataṃ paṭijaggantehi anucchavikaṃ katvā paṭijaggituṃ vaṭṭatī’’ti sabbepi ekacittā hutvā dasasīlāni samādāya nirāmagandhā hutvā satthu dānaggaparivahanake tayo purise ṭhapayiṃsu.
They reflected, 'It is proper for us to attend to the Tathāgata in a befitting manner.' All of them, being of one mind, undertook the ten precepts, became free from defilements, and appointed three men for carrying the Teacher's offering.
Họ suy nghĩ: "Khi chúng ta chăm sóc Như Lai, chúng ta phải chăm sóc một cách xứng đáng." Tất cả đều đồng tâm, thọ trì mười giới, trở thành những người không còn mùi vị vật chất, rồi cử ba người để lo việc cúng dường chính yếu cho Đức Bổn Sư.
Tesu eko dhanadhaññuppādako ahosi, eko māpako, eko dānasaṃvidhāyako.
Among them, one was the producer of wealth and grain, one was the builder, and one was the arranger of offerings.
Trong số đó, một người lo việc sản xuất lúa gạo và của cải, một người lo việc xây dựng, một người lo việc sắp xếp cúng dường.
Tesu dhanadhaññuppādako paccuppanne bimbisāro mahārājā jāto, māpako visākho upāsako, dānasaṃvidhāyako raṭṭhapālattheroti.
Among them, the producer of wealth and grain was reborn in the present as King Bimbisāra; the builder was Visākha, the lay follower; and the arranger of offerings was the elder Raṭṭhapāla.
Trong số đó, người lo việc sản xuất lúa gạo và của cải chính là Đại vương Bimbisāra trong kiếp hiện tại; người lo việc xây dựng là cư sĩ Visākha; người lo việc sắp xếp cúng dường là Trưởng lão Raṭṭhapāla.
So tattha yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devapure nibbatto.
Having performed wholesome deeds there throughout his life, he was reborn in the divine realm.
Vị ấy đã tạo thiện nghiệp suốt đời ở đó và tái sinh vào cõi trời.
Ayaṃ pana rāhulatthero nāma kassapadasabalassa kāle kikissa kāsirañño jeṭṭhaputto hutvā nibbatti, pathavindharakumārotissa nāmaṃ akaṃsu.
This elder Rāhula, however, was reborn as the eldest son of King Kiki of Kasi during the time of Kassapa, the Buddha. They named him Prince Pathavindhara.
Còn Trưởng lão Rāhula này, vào thời Đức Thập Lực Kassapa, đã tái sinh làm con trai trưởng của vua Kiki xứ Kasi, và được đặt tên là Pathavindhara Kumāra.
Tassa satta bhaginiyo ahesuṃ.
He had seven sisters.
Vị ấy có bảy người chị em gái.
Tā dasabalassa satta pariveṇāni kārayiṃsu.
They had seven residences built for the Buddha.
Họ đã xây bảy tịnh xá cho Đức Thập Lực.
Pathavindharo oparajjaṃ labhi.
Pathavindhara received the viceroyalty.
Pathavindhara được phong làm Phó vương.
So tā bhaginiyo āha – ‘‘tumhehi kāritapariveṇesu mayhampi ekaṃ dethā’’ti.
He said to his sisters, 'Give me one of the residences you have built.'
Vị ấy nói với các chị em gái: "Các chị hãy cho tôi một trong những tịnh xá mà các chị đã xây."
Bhātika, tumhe uparājaṭṭhāne ṭhitā, tumhehi nāma amhākaṃ dātabbaṃ, tumhe aññaṃ pariveṇaṃ karothāti.
'Brother, you are in the position of viceroy; it is you who should give to us. You should build another residence.'
Các chị em gái nói: "Này anh, anh đang ở vị trí Phó vương, anh phải là người ban cho chúng tôi, anh hãy xây một tịnh xá khác đi."
So tāsaṃ vacanaṃ sutvā pañca vihārasatāni kāresi.
Hearing their words, he built five hundred monasteries.
Nghe lời họ, vị ấy đã xây năm trăm tu viện.
Pañca pariveṇasatānītipi vadanti.
Some also say five hundred residences.
Cũng có người nói là năm trăm tịnh xá.
So tattha yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devapure nibbatti.
Having performed wholesome deeds there throughout his life, he was reborn in the divine realm.
Vị ấy đã tạo thiện nghiệp suốt đời ở đó và tái sinh vào cõi trời.
Imasmiṃ pana buddhuppāde pathavindharakumāro amhākaṃ bodhisattassa aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, tassa sahāyako kururaṭṭhe thullakoṭṭhitanigame raṭṭhapālaseṭṭhigehe nibbatti.
However, in this Buddha-dispensation, Prince Pathavindhara conceived in the womb of our Bodhisatta’s chief consort; his companion was reborn in the house of the wealthy Raṭṭhapāla in the village of Thullakoṭṭhita in the Kuru country.
Trong thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, Pathavindhara Kumāra đã thọ thai trong bụng của vị chính phi của Đức Bồ Tát chúng ta; người bạn của vị ấy tái sinh trong gia đình trưởng giả Raṭṭhapāla ở làng Thullakoṭṭhita thuộc xứ Kuru.
Atha amhākaṃ dasabalo abhisambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko anupubbena kapilavatthuṃ āgantvā rāhulakumāraṃ pabbājesi.
Then our Buddha, having attained full enlightenment and set in motion the supreme wheel of Dhamma, gradually arrived at Kapilavatthu and ordained Prince Rāhula.
Sau đó, Đức Thập Lực của chúng ta, sau khi đạt được Chánh Đẳng Giác và chuyển vận bánh xe Chánh Pháp tối thượng, tuần tự đến Kapilavatthu và cho Rāhula Kumāra xuất gia.
Tassa pabbajjāvidhānaṃ pāḷiyaṃ (mahāva. 105) āgatameva.
The account of his ordination has already been given in the Pāḷi text.
Nghi thức xuất gia của vị ấy đã được đề cập trong kinh điển (Mahāva. 105).
Evaṃ pabbajitassa panassa satthā abhiṇhaovādavasena rāhulovādasuttaṃ abhāsi.
Having thus ordained him, the Teacher frequently delivered the Rāhulovāda Sutta as an admonition to him.
Sau khi vị ấy xuất gia như vậy, Đức Bổn Sư đã thuyết kinh Rāhulovāda để thường xuyên giáo huấn vị ấy.
Rāhulopi pātova vuṭṭhāya hatthena vālukaṃ ukkhipitvā ‘‘dasabalassa ceva ācariyupajjhāyānañca santikā ajja ettakaṃ ovādaṃ labheyya’’nti vadati.
Rāhula, too, would rise early in the morning, pick up a handful of sand, and say, 'May I receive so much admonition from the Buddha and my teachers and preceptors today.'
Rāhula cũng thức dậy vào buổi sáng, lấy cát bằng tay và nói: "Hôm nay con sẽ nhận được bấy nhiêu lời giáo huấn từ Đức Thập Lực và từ các bậc A-xà-lê, Upajjhāya của con."
Bhikkhusaṅghamajjhe kathā udapādi ‘‘ovādakkhamo vata rāhulasāmaṇero pitu anucchaviko putto’’ti.
A discussion arose among the assembly of bhikkhus: 'Truly, Novice Rāhula is amenable to admonition, a son worthy of his father.'
Trong Tăng đoàn, một cuộc đàm luận đã khởi lên: "Thật vậy, Sa-di Rāhula là người dễ tiếp nhận lời giáo huấn, là người con xứng đáng của cha mình."
Satthā bhikkhūnaṃ cittācāraṃ ñatvā ‘‘mayi gate ekā dhammadesanā ca vaḍḍhissati, rāhulassa ca guṇo pākaṭo bhavissatī’’ti gantvā dhammasabhāyaṃ buddhāsāne nisinno bhikkhū āmantesi – ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti.
The Teacher, knowing the state of mind of the bhikkhus, thought, 'After I go, one Dhamma discourse will increase, and Rāhula’s virtue will become manifest.' So he went and sat on the Buddha-seat in the Dhamma hall and addressed the bhikkhus: 'On what topic, bhikkhus, are you now gathered?'
Đức Bổn Sư biết được tâm tư của các Tỳ-kheo, nghĩ: "Khi ta đi, một bài pháp sẽ được tăng thêm, và đức hạnh của Rāhula sẽ được hiển lộ," rồi đến hội trường Pháp, ngồi trên Phật tòa và gọi các Tỳ-kheo: "Này các Tỳ-kheo, hiện giờ các ông đang ngồi đàm luận về chuyện gì?"
Rāhulasāmaṇerassa ovādakkhamabhāvaṃ kathema bhagavāti.
'Bhagavā, we were speaking of Novice Rāhula's amenability to admonition.'
Bạch Đức Thế Tôn, chúng con đang nói về việc Sa-di Rāhula là người dễ tiếp nhận lời giáo huấn.
Satthā imasmiṃ ṭhāne ṭhatvā rāhulassa guṇadīpanatthaṃ migajātakaṃ āharitvā kathesi –
Standing in this place, the Teacher, to highlight Rāhula's qualities, related the Migajāṭaka:
Đức Bổn Sư, đứng tại chỗ này, để làm sáng tỏ đức hạnh của Rāhula, đã kể lại câu chuyện Jātaka về con nai:
Athassa sattavassikasāmaṇerakāle ‘‘mā heva kho rāhulo daharabhāvena kīḷanatthāyapi sampajānamusā bhāseyyā’’ti ambalaṭṭhiyarāhulovādaṃ (ma. ni. 2.107 ādayo) desesi.
Then, when he was a seven-year-old novice, fearing 'Lest Rāhula, due to his youth, might speak a deliberate falsehood even for sport,' he delivered the Ambalaṭṭhiyarāhulovāda Sutta.
Sau đó, khi vị ấy là một Sa-di bảy tuổi, Đức Bổn Sư đã thuyết kinh Ambalaṭṭhiyarāhulovāda (Ma. Ni. 2.107 v.v...) để dặn dò: "Chớ để Rāhula, vì còn nhỏ, nói dối có chủ ý dù chỉ để đùa giỡn."
Aṭṭhārasavassikasāmaṇerakāle tathāgatassa pacchato piṇḍāya pavisantassa satthu ceva attano ca rūpasampattiṃ disvā gehasitaṃ vitakkaṃ vitakkentassa ‘‘yaṃkiñci, rāhula, rūpa’’ntiādinā nayena mahārāhulovādasuttantaṃ (ma. ni. 2.113) kathesi.
When he was an eighteen-year-old novice, seeing the beauty of the Tathāgata's form behind him, and his own, and entertaining thoughts rooted in household life, the Teacher delivered the Mahārāhulovāda Suttanta, beginning with "Whatever form there is, Rāhula," and so on.
Khi vị ấy là một Sa-di mười tám tuổi, thấy sự hoàn hảo về hình thể của Đức Như Lai và của chính mình khi Đức Bổn Sư đi khất thực phía sau, vị ấy đã khởi lên ý nghĩ liên quan đến gia đình. Khi ấy, Đức Bổn Sư đã thuyết kinh Mahārāhulovāda (Ma. Ni. 2.113) theo cách thức bắt đầu bằng "Này Rāhula, bất cứ sắc nào..."
Saṃyuttake (saṃ. ni. 4.121) pana rāhulovādopi aṅguttare (a. ni. 4.177) rāhulovādopi therassa vipassanācāroyeva.
However, the Rāhulovāda in the Saṃyutta Nikāya and the Rāhulovāda in the Aṅguttara Nikāya are simply the practice of insight for the elder.
Còn trong Tương Ưng (Saṃ. Ni. 4.121) và trong Tăng Chi (A. Ni. 4.177), kinh Rāhulovāda chỉ là phương pháp tu tập thiền quán của Trưởng lão.
Athassa satthā ñāṇaparipākaṃ ñatvā avassikabhikkhukāle andhavane nisinno cūḷarāhulovādaṃ (ma. ni. 3.416 ādayo) kathesi.
Then, the Teacher, knowing the maturation of his wisdom, delivered the Cūḷarāhulovāda Sutta while sitting in Andhavana when Rāhula was a bhikkhu without a vassā.
Sau đó, Đức Bổn Sư biết được sự trưởng thành về trí tuệ của vị ấy, khi vị ấy là một Tỳ-kheo không còn tuổi hạ, ngồi trong rừng Andhavana, đã thuyết kinh Cūḷarāhulovāda (Ma. Ni. 3.416 v.v...).
Desanāpariyosāne rāhulatthero koṭisatasahassadevatāhi saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇi, sotāpannasakadāgāmianāgāmidevatānaṃ gaṇanā natthi.
At the conclusion of the discourse, the elder Rāhula attained Arahantship together with hundreds of thousands of devas; the number of sotāpannas, sakadāgāmis, and anāgāmis among the devas was immeasurable.
Khi bài pháp kết thúc, Trưởng lão Rāhula đã chứng đắc A-la-hán cùng với hàng trăm ngàn chư thiên; số lượng chư thiên chứng đắc Dự Lưu, Nhất Lai, Bất Hoàn thì không thể đếm hết.
Atha satthā aparabhāge ariyasaṅghamajjhe nisinno theraṃ imasmiṃ sāsane sikkhākāmānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi.
Thereafter, the Teacher, sitting amidst the noble Saṅgha, placed the elder in the foremost position among those devoted to training in this dispensation.
Sau đó, Đức Bổn Sư, về sau, ngồi giữa Tăng đoàn Thánh chúng, đã đặt Trưởng lão vào vị trí tối thượng trong số những người khao khát học hỏi trong giáo pháp này.
Satthari pana kururaṭṭhe cārikāya nikkhamitvā thullakoṭṭhitaṃ anuppatte raṭṭhapālo kulaputto satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho mātāpitaro anujānāpetvā dasabalaṃ upasaṅkamitvā satthu āṇattiyā aññatarassa therassa santike pabbaji.
When the Teacher departed on a wandering tour in the Kuru country and reached Thullakoṭṭhita, Raṭṭhapāla, a young man of good family, heard the Teacher's Dhamma discourse, gained faith, obtained permission from his parents, approached the Buddha, and was ordained by an elder at the Teacher's command.
Khi Đức Bổn Sư đi du hành ở xứ Kuru và đến Thullakoṭṭhita, Raṭṭhapāla, một thiện nam tử, sau khi nghe bài pháp của Đức Bổn Sư, đã có được niềm tin, xin phép cha mẹ, đến gặp Đức Thập Lực và xuất gia dưới sự chỉ dẫn của Đức Bổn Sư với một vị Trưởng lão khác.
Tassa pabbajitadivasato paṭṭhāya seṭṭhigahapati bhikkhū attano nivesanadvārena gacchante disvā ‘‘kiṃ tumhākaṃ imasmiṃ gehe kammaṃ, ekova puttako ahosi, taṃ gaṇhitvā gatattha, idāni kiṃ karissathā’’ti akkosati paribhāsati.
From the day of his ordination, the wealthy householder, seeing bhikkhus passing by the door of his house, would abuse and revile them, saying, 'What business do you have in this house? We had only one son, and you took him away. What will you do now?'
Kể từ ngày vị ấy xuất gia, vị trưởng giả chủ nhà, khi thấy các Tỳ-kheo đi ngang qua cửa nhà mình, đã mắng nhiếc và chửi rủa: "Các ông có việc gì ở nhà này? Chúng tôi chỉ có một đứa con trai duy nhất, các ông đã dẫn nó đi rồi, bây giờ các ông còn làm gì nữa?"
Satthā addhamāsaṃ thullakoṭṭhite vasitvā puna sāvatthimeva agamāsi.
The Teacher stayed in Thullakoṭṭhita for half a month, then returned to Sāvatthī.
Đức Bổn Sư đã ở Thullakoṭṭhita nửa tháng rồi lại trở về Sāvatthi.
Tatthāyasmā raṭṭhapālo yoniso manasikaronto kammaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
There, the Venerable Raṭṭhapāla, applying his mind properly, performed his duties, developed insight, and attained Arahantship.
Ở đó, Đại đức Raṭṭhapāla, sau khi tác ý đúng đắn, thực hành và phát triển thiền quán, đã chứng đắc A-la-hán.
So satthāraṃ anujānāpetvā mātāpitaro dassanatthaṃ thullakoṭṭhitaṃ gantvā tattha sapadānaṃ piṇḍāya caranto pitu nivesane ābhidosikaṃ kummāsaṃ labhitvā taṃ amataṃ viya paribhuñjanto pitarā nimantito adhivāsetvā dutiyadivase pitu nivesane piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā alaṅkatapaṭiyatte itthijane asubhasaññaṃ uppādetvā ṭhitakova dhammaṃ desetvā jiyā mutto viya nārāco ākāsaṃ uppatitvā korabyarañño migacīraṃ gantvā maṅgalasilāpaṭṭe nisinno dassanatthāya āgatassa rañño catupārijuññapaṭimaṇḍitaṃ dhammaṃ (ma. ni. 2.304) desetvā anupubbena cārikaṃ caramāno puna satthu santikaṃyeva āgato.
Having obtained permission from the Teacher, he went to Thullakoṭṭhita to see his parents. There, while begging for alms from house to house, he received some stale gruel at his father's house. Eating it as if it were ambrosia, he accepted his father's invitation. The next day, after partaking of alms food at his father's house, he generated the perception of unattractiveness regarding the adorned and prepared womenfolk, and then, standing there, he preached the Dhamma. Like an arrow released from a bowstring, he soared into the sky and went to the deer-skin of King Koravya. Sitting on the auspicious stone slab, he preached the Dhamma adorned with the four kinds of deterioration to the king who had come to see him. Then, wandering from place to place, he returned to the Teacher.
Vị ấy xin phép Đức Bổn Sư, đến Thullakoṭṭhita để thăm cha mẹ. Ở đó, khi đi khất thực từng nhà, vị ấy nhận được cháo đặc đã để qua đêm tại nhà cha mình và thọ dụng nó như cam lồ. Khi được cha mời, vị ấy đã chấp nhận lời mời và vào ngày hôm sau, sau khi thọ dụng bữa ăn tại nhà cha mình, vị ấy đã thuyết pháp trong khi đứng, khởi lên tưởng bất tịnh đối với những người nữ được trang điểm lộng lẫy. Sau đó, như một mũi tên được bắn ra khỏi dây cung, vị ấy bay lên không trung, đến Migacīra của vua Korabya, ngồi trên tảng đá Maṅgala, thuyết bài pháp được trang bị bốn sự mất mát (Ma. Ni. 2.304) cho nhà vua đến thăm. Sau đó, tuần tự đi du hành, vị ấy lại trở về bên Đức Bổn Sư.
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus did this story arise.
Câu chuyện này đã khởi nguồn như vậy.
Atha satthā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ imasmiṃ sāsane saddhāpabbajitānaṃ kulaputtānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Thereafter, the Teacher, sitting amidst the assembly of noble ones, placed the elder in the foremost position among young men of good family who had gone forth through faith in this dispensation.
Sau đó, Đức Bổn Sư, về sau, ngồi giữa Tăng đoàn Thánh chúng, đã đặt Trưởng lão vào vị trí tối thượng trong số các thiện nam tử xuất gia vì lòng tin trong giáo pháp này.
211. Tatiye paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānanti sabbapaṭhamaṃ salākagāhakānaṃ bhikkhūnaṃ kuṇḍadhānatthero aggoti dasseti.
211. In the third section, among those who first take the tickets, it is shown that Elder Kuṇḍadhāna is foremost among the bhikkhus who first took the tickets.
211. Trong phần thứ ba, những người đầu tiên nhận phiếu cho thấy Trưởng lão Kuṇḍadhāna là vị tối thượng trong số các Tỳ-kheo nhận phiếu đầu tiên.
So kira thero mahāsubhaddāya nimantitadivase tathāgate ugganagaraṃ gacchante ‘‘ajja satthā dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati, puthujjanā salākaṃ mā gaṇhantu, pañcasatā khīṇāsavāva gaṇhantū’’ti vutte paṭhamameva sīhanādaṃ naditvā salākaṃ gaṇhi.
On the day the Elder was invited by Mahāsubhaddā, when the Tathāgata was going to Ugganagara, it was said, "Today the Teacher will go far for alms. Ordinary people should not take a ticket; only five hundred arahants should take them." He roared a lion's roar first and took a ticket.
Nghe nói, vào ngày Đại Subhaddā thỉnh cúng dường, khi Đức Như Lai đang đi đến thành Ugga, có lời nói rằng: “Hôm nay, Bậc Đạo Sư sẽ đi khất thực xa, những phàm phu chớ nhận phiếu, chỉ có năm trăm vị lậu tận (arahant) hãy nhận phiếu thôi”, vị Trưởng lão ấy đã rống lên tiếng rống sư tử trước tiên và nhận phiếu.
Cūḷasubhaddāya nimantitadivase tathāgate sāketaṃ gacchantepi pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ antare paṭhamameva salākaṃ gaṇhi, sunāparantajanapadaṃ gacchantepi.
On the day Cūḷasubhaddā invited him, when the Tathāgata was going to Sāketa, he also took a ticket first among the five hundred bhikkhus, and likewise when going to the Sunāparanta country.
Vào ngày Tiểu Subhaddā thỉnh cúng dường, khi Đức Như Lai đi đến Sāketa, ngài cũng là người đầu tiên nhận phiếu trong số năm trăm vị tỳ khưu, và cả khi đi đến xứ Sunāparanta cũng vậy.
Imehi kāraṇehi thero paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggo nāma jāto.
For these reasons, the Elder became foremost among those who took a ticket first.
Do những lý do này, vị Trưởng lão ấy được gọi là bậc đứng đầu trong số những người nhận phiếu trước tiên.
Kuṇḍadhānoti panassa nāmaṃ.
However, his name was Kuṇḍadhāna.
Tên của ngài là Kuṇḍadhāna.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbatto vuttanayeneva vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā buddhānaṃ adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā satthārā anantarāyaṃ disvā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devesu ca manussesu ca saṃsaranto kassapabuddhakāle bhūmaṭṭhakadevatā hutvā nibbatti.
Regarding his past deed, this is the traditional story: In the time of Padumuttara Buddha, he was born in a brahmin family in the city of Haṃsavatī. As described, he went to the monastery, listened to the Dhamma, and seeing the Teacher appointing a bhikkhu as foremost among those who took a ticket first, he performed an act of merit for the Buddhas and aspired to that position. The Teacher, seeing no obstacle, predicted his future. After performing wholesome deeds throughout his life and transmigrating among devas and humans, in the time of Kassapa Buddha, he was reborn as an earth-dwelling deity.
Trong câu chuyện về tiền kiếp của ngài, có câu chuyện tuần tự như sau: Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc ở thành Haṃsavatī. Theo cách đã nói, ngài đến tịnh xá nghe pháp, thấy Đức Đạo Sư đặt một vị tỳ khưu vào địa vị đứng đầu trong số những người nhận phiếu trước tiên, ngài đã thực hiện các công đức cao thượng đối với các vị Phật và ước nguyện địa vị ấy. Đức Đạo Sư đã thấy không có chướng ngại và thọ ký cho ngài. Sau khi thực hiện các việc thiện suốt đời, ngài luân hồi trong các cõi trời và loài người. Đến thời Đức Phật Kassapa, ngài tái sinh làm một vị thiên nữ trú trên mặt đất (bhūmaṭṭhakadevatā).
Dīghāyukabuddhānañca nāma na anvaddhamāsiko uposatho hoti.
And for Buddhas with long life, there is no Uposatha every half-month.
Các vị Phật có tuổi thọ dài không có lễ Uposatha nửa tháng một lần.
Vipassīdasabalassa hi chabbassantare chabbassantare uposatho ahosi, kassapadasabalo pana chaṭṭhe chaṭṭhe māse pātimokkhaṃ osāresi.
For Vipassī, the Ten-Powered One, the Uposatha was every six years, while Kassapa, the Ten-Powered One, recited the Pātimokkha every six months.
Thật vậy, Đức Phật Vipassī có lễ Uposatha sáu năm một lần, còn Đức Phật Kassapa thì tụng giới bổn (Pātimokkha) sáu tháng một lần.
Tassa pātimokkhaṃ osāraṇakāle disāvāsikā dve sahāyakā bhikkhū ‘‘uposathaṃ karissāmā’’ti gacchanti.
When he was reciting the Pātimokkha, two bhikkhu friends from distant places went, saying, "We will perform the Uposatha."
Vào thời điểm ngài tụng giới bổn, có hai vị tỳ khưu đồng bạn từ các phương đến, họ đang đi với ý định “Chúng ta sẽ làm lễ Uposatha”.
Ayaṃ bhummadevatā cintesi – ‘‘imesaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ metti ativiya daḷhā, kiṃ nu kho bhedake sati bhijjeyya, na bhijjeyyā’’ti?
This earth-dwelling deity thought: "The friendship of these two bhikkhus is exceedingly strong. If there were a cause for breaking it, would it break or not?"
Vị thiên nữ trú trên mặt đất này suy nghĩ: “Tình bạn của hai vị tỳ khưu này rất bền chặt, liệu có bị phá vỡ nếu có kẻ phá hoại, hay không bị phá vỡ?”
Tesaṃ okāsaṃ olokayamānā tesaṃ avidūreneva gacchati.
Watching for an opportunity, she walked not far from them.
Trong khi quan sát cơ hội của họ, cô ấy đi không xa họ.
Atheko thero ekassa hatthe pattacīvaraṃ datvā sarīravaḷañjanatthaṃ udakaphāsukaṭṭhānaṃ gantvā dhotahatthapādo hutvā gumbasabhāgato nikkhamati.
Then one Elder gave his bowl and robe to one (friend), and went to a suitable place for defecation. After washing his hands and feet, he emerged from the bush.
Rồi một vị Trưởng lão đưa y bát cho một vị khác, đi đến chỗ thuận tiện có nước để vệ sinh thân thể. Sau khi rửa tay chân sạch sẽ, ngài bước ra từ một bụi cây rậm rạp.
Bhummadevatā tassa therassa pacchato pacchato uttamarūpā itthī hutvā kese vidhunitvā saṃvidhāya bandhantī viya piṭṭhito paṃsuṃ puñchamānā viya sāṭakaṃ saṃvidhāya nivāsayamānā viya ca hutvā therassa padānupadikā hutvā gumbato nikkhantā.
The earth-dwelling deity followed that Elder, having become a woman of supreme beauty, as if shaking and arranging her hair, as if wiping dust from his back, as if arranging and putting on her skirt, emerging from the bush, following closely in the Elder's footsteps.
Vị thiên nữ trú trên mặt đất đi theo sau vị Trưởng lão ấy, hóa thành một người phụ nữ có hình dáng tuyệt đẹp, như đang chải tóc, búi tóc, như đang phủi bụi từ lưng, như đang mặc y phục chỉnh tề, rồi bước ra khỏi bụi cây theo từng bước chân của vị Trưởng lão.
Ekamante ṭhito sahāyakatthero imaṃ kāraṇaṃ disvā domanassajāto ‘‘naṭṭho dāni me iminā bhikkhunā saddhiṃ dīgharattānugato sineho.
The companion Elder, standing to one side, saw this incident and became displeased, thinking, "Now my long-cherished affection with this bhikkhu is lost.
Vị Trưởng lão đồng bạn đứng một bên, thấy sự việc này, sinh lòng buồn bã: “Giờ đây, tình cảm lâu dài của ta với vị tỳ khưu này đã mất. Nếu ta biết được điều này, ta sẽ không tin tưởng ngài suốt quãng đường dài như vậy.”
Sacāhaṃ evaṃvidhabhāvaṃ jāneyyaṃ, ettakaṃ addhānaṃ iminā saddhiṃ vissāsaṃ na kareyya’’nti cintetvā āgacchantassevassa ‘‘handāvuso, tuyhaṃ pattacīvaraṃ, tādisena pāpena sahāyena saddhiṃ ekamaggaṃ na gacchāmī’’ti āha.
If I had known of such a state, I would not have trusted him for such a long time." And so, as he (the first Elder) approached, he said, "Here, friend, your bowl and robe. I will not travel on the same path with such a wicked companion."
Nghĩ vậy, khi vị kia đang đến, ngài nói: “Này hiền giả, đây là y bát của ngài, tôi sẽ không đi cùng đường với một người bạn xấu xa như vậy.”
Taṃ kathaṃ sutvā tassa lajjibhikkhuno hadayaṃ tikhiṇasattiṃ gahetvā viddhaṃ viya ahosi.
Hearing those words, the heart of that scrupulous bhikkhu felt as if it had been pierced by a sharp spear.
Nghe lời nói đó, trái tim của vị tỳ khưu có lòng hổ thẹn kia như bị mũi giáo sắc nhọn đâm xuyên.
Tato naṃ āha – ‘‘āvuso, kiṃ nāmetaṃ vadasi, ahaṃ ettakaṃ kālaṃ dukkaṭamattampi āpattiṃ na jānāmi.
Thereupon he said to him, "Friend, what is this you are saying? I have not known even a minor offense for such a long time.
Rồi ngài nói với vị kia: “Này hiền giả, ngài nói gì vậy? Suốt thời gian qua, tôi không hề biết một lỗi nhỏ nào dù chỉ là lỗi làm điều ác (dukkaṭa).
Tvaṃ pana maṃ ajja ‘pāpo’ti vadasi, kiṃ te diṭṭha’’nti?
But today you call me 'wicked.' What have you seen?"
Còn ngài hôm nay lại gọi tôi là ‘kẻ xấu xa’, ngài đã thấy gì?”
Kiṃ aññena diṭṭhena, kiṃ tvaṃ evaṃvidhena alaṅkatapaṭiyattena mātugāmena saddhiṃ ekaṭṭhāne hutvā nikkhantoti?
"What else is there to see? Didn't you emerge from the same place with such a decorated and adorned woman?"
“Còn gì khác để thấy nữa? Chẳng phải ngài đã ở cùng một chỗ rồi bước ra với người phụ nữ trang điểm lộng lẫy như vậy sao?”
Natthetaṃ, āvuso, mayhaṃ, nāhaṃ evarūpaṃ mātugāmaṃ passāmīti.
"That is not so, friend, I do not see such a woman."
“Không phải vậy, hiền giả, tôi không hề thấy người phụ nữ nào như vậy.”
Tassa yāvatatiyaṃ kathentassāpi itaro thero kathaṃ asaddahitvā attanā diṭṭhakāraṇaṃyeva atthaṃ gahetvā tena saddhiṃ ekamaggena agantvā aññena maggena satthu santikaṃ gato.
Even though he said it three times, the other Elder did not believe his words. Taking the matter to be as he had seen, he did not go on the same path with him, but went to the Teacher by another path.
Mặc dù vị kia đã nói đến ba lần, nhưng vị Trưởng lão đồng bạn vẫn không tin lời, chỉ chấp nhận điều mình đã thấy là sự thật, không đi cùng đường với vị kia mà đi theo một con đường khác đến chỗ Đức Đạo Sư.
Itaropi aññena maggena satthu santikaṃyeva gato.
The other one also went to the Teacher by another path.
Vị kia cũng đi theo một con đường khác đến chỗ Đức Đạo Sư.
Tato bhikkhusaṅghassa uposathāgāraṃ pavisanavelāya so bhikkhu taṃ bhikkhuṃ uposathagge sañjānitvā ‘‘imasmiṃ uposathagge evarūpo nāma pāpabhikkhu atthi, nāhaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ karissāmī’’ti nikkhamitvā bahi aṭṭhāsi.
Then, at the time for the Saṅgha to enter the Uposatha-hall, that bhikkhu recognized the other bhikkhu in the Uposatha-hall and, saying, "There is such a wicked bhikkhu in this Uposatha-hall; I will not perform the Uposatha with him," he went out and stood outside.
Rồi, vào lúc Tăng đoàn bước vào phòng Uposatha, vị tỳ khưu kia nhận ra vị tỳ khưu này trong phòng Uposatha và nói: “Trong phòng Uposatha này có một vị tỳ khưu xấu xa như vậy, tôi sẽ không làm lễ Uposatha cùng với ngài ấy”, rồi bước ra đứng bên ngoài.
Bhummadevatā ‘‘bhāriyaṃ mayā kammaṃ kata’’nti mahallakaupāsakavaṇṇena tassa santikaṃ gantvā ‘‘kasmā, bhante, ayyo imasmiṃ ṭhāne ṭhito’’ti āha.
The earth-dwelling deity thought, "I have done a grievous deed," and going to him in the guise of an elderly lay follower, she said, "Bhante, why is the Venerable Sir standing in this place?"
Vị thiên nữ trú trên mặt đất nghĩ: “Mình đã làm một việc nghiêm trọng”, liền đến chỗ vị ấy trong hình dạng một cư sĩ lớn tuổi và nói: “Bạch Đại đức, tại sao Ngài lại đứng ở chỗ này?”
Upāsaka, imaṃ uposathaggaṃ eko pāpabhikkhu paviṭṭho, ahaṃ tena saddhiṃ uposathaṃ na karomīti vatvā nikkhamitvā bahi ṭhitomhīti.
"Lay follower, a wicked bhikkhu has entered this Uposatha-hall. I will not perform the Uposatha with him," he said, and continued, "I have come out and am standing outside."
“Này cư sĩ, một vị tỳ khưu xấu xa đã vào phòng Uposatha này, tôi không làm lễ Uposatha cùng với ngài ấy, nên tôi đã bước ra đứng bên ngoài.”
Bhante, mā evaṃ gaṇhatha, parisuddhasīlo esa bhikkhu.
"Bhante, do not misunderstand. That bhikkhu is of pure conduct.
“Bạch Đại đức, xin Ngài đừng nghĩ như vậy, vị tỳ khưu ấy có giới hạnh thanh tịnh.
Tumhehi diṭṭhamātugāmo nāma ahaṃ, mayā tumhākaṃ vīmaṃsanatthāya ‘‘daḷhā nu kho imesaṃ therānaṃ metti, no daḷhā’’ti lajjialajjibhāvaṃ olokentena taṃ kammaṃ katanti.
The woman you saw was I. I did that deed to test you, to see whether the friendship of these Elders was strong or not, observing their scrupulousness or lack thereof."
Người phụ nữ mà Ngài thấy chính là tôi. Tôi đã làm việc đó để thử nghiệm các Ngài, xem ‘tình bạn của các vị Trưởng lão này có bền chặt hay không bền chặt’, và để quan sát sự hổ thẹn hay không hổ thẹn của các Ngài.”
Ko pana tvaṃ sappurisāti?
"Who are you, good person?"
“Vậy ông là ai, này thiện nam tử?”
Ahaṃ ekā bhummadevatā, bhanteti.
"I am an earth-dwelling deity, bhante."
“Bạch Đại đức, tôi là một vị thiên nữ trú trên mặt đất.”
Devaputto kathentova dibbānubhāvena ṭhatvā therassa pādesu patitvā ‘‘mayhaṃ, bhante, khamatha, etaṃ dosaṃ thero na jānāti, uposathaṃ karothā’’ti theraṃ yācitvā uposathaggaṃ pavesesi.
While speaking, the devaputta, manifesting his divine power, stood and fell at the Elder's feet, saying, "Bhante, forgive me. The Elder does not know this fault. Please perform the Uposatha." Having implored the Elder, he led him into the Uposatha-hall.
Vị thiên tử vừa nói vừa dùng thần thông đứng lại, rồi quỳ xuống dưới chân vị Trưởng lão và nói: “Bạch Đại đức, xin Ngài tha thứ cho tôi, vị Trưởng lão kia không biết lỗi này. Xin Ngài hãy làm lễ Uposatha.” Sau khi thỉnh cầu vị Trưởng lão, cô ấy đã đưa ngài vào phòng Uposatha.
So thero uposathaṃ tāva ekaṭṭhāne akāsi, mittasanthavavasena na puna tena saddhiṃ ekaṭṭhāne ahosīti.
That Elder did perform the Uposatha in the same place, but due to his former friendly association, he was not again in the same place with him.
Vị Trưởng lão ấy đã làm lễ Uposatha tại một chỗ, nhưng vì tình bạn, ngài không còn ở cùng một chỗ với vị kia nữa.
Imassa therassa kammaṃ na kathiyati, cuditakatthero pana aparāparaṃ vipassanāya kammaṃ karonto arahattaṃ pāpuṇi.
The deed of this Elder is not spoken of, but the reproached Elder, continually engaging in vipassanā, attained arahantship.
Việc làm của vị Trưởng lão này không được kể lại, nhưng vị Trưởng lão bị khiển trách kia đã liên tục thực hành thiền quán và đạt được A-la-hán quả.
Bhummadevatā tassa kammassa nissandena ekaṃ buddhantaraṃ apāyato na muccittha.
As a result of that deed, the earth-dwelling deity was not freed from the lower realms for one Buddha-interval.
Do hậu quả của nghiệp đó, vị thiên nữ trú trên mặt đất đã không thoát khỏi khổ cảnh trong một thời kỳ Phật pháp (buddhantara).
Sace pana kālena kālaṃ manussattaṃ āgacchati, aññena yena kenaci kato doso tasseva upari patati.
If, however, she attained human existence from time to time, any fault committed by another would fall upon her.
Tuy nhiên, nếu thỉnh thoảng cô ấy được sinh làm người, thì lỗi lầm do bất cứ ai gây ra cũng sẽ đổ lên đầu cô ấy.
So amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, dhānamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu.
In the time of our Blessed One, he was born in a brahmin family in Sāvatthī, and they named him Dhānamāṇava.
Vào thời Đức Thế Tôn của chúng ta, cô ấy sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, họ đặt tên cho cô ấy là Dhānamāṇava.
So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā mahallakakāle satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji, tassa upasampannadivasato paṭṭhāya ekā alaṅkatapaṭiyattā itthī tasmiṃ gāmaṃ pavisante saddhiṃyeva gāmaṃ pavisati, nikkhamante nikkhamati.
Having reached maturity, he learned the three Vedas, and in old age, hearing the Teacher's Dhamma discourse, he gained faith and went forth. From the day of his upasampadā, an adorned and embellished woman would always enter the village with him when he entered, and leave when he left.
Khi đến tuổi trưởng thành, cô ấy học thuộc ba bộ Veda. Đến tuổi già, cô ấy nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp, phát sinh niềm tin và xuất gia. Từ ngày cô ấy thọ giới cụ túc, một người phụ nữ trang điểm lộng lẫy luôn hiện diện: khi cô ấy vào làng thì người phụ nữ ấy cũng vào làng, khi cô ấy ra khỏi làng thì người phụ nữ ấy cũng ra khỏi làng.
Vihāraṃ pavisantepi pavisati, tiṭṭhantepi tiṭṭhatīti evaṃ niccānubandhā paññāyati.
She would also enter when he entered the monastery, and stand when he stood; thus, she was perceived as constantly accompanying him.
Khi cô ấy vào tịnh xá thì người phụ nữ ấy cũng vào, khi cô ấy đứng thì người phụ nữ ấy cũng đứng, cứ như vậy, người phụ nữ ấy luôn theo sát.
Thero taṃ na passati, tassa pana purimassa kammassa nissandena sā aññesaṃ upaṭṭhāti.
The Elder did not see her, but due to the result of his former deed, she appeared to others.
Vị Trưởng lão không thấy người phụ nữ ấy, nhưng do hậu quả của nghiệp cũ của ngài, người phụ nữ ấy hiện diện trước mặt những người khác.
Gāme yāgubhikkhaṃ dadamānā itthiyo, ‘‘bhante, ayaṃ eko yāguuḷuṅko tumhākaṃ, eko imissā amhākaṃ sahāyikāyā’’ti parihāsaṃ karonti.
In the village, the women giving rice gruel would joke, "Bhante, this bowl of rice gruel is for you, and this one is for our friend."
Những người phụ nữ đang cúng dường cháo trong làng nói đùa: “Bạch Đại đức, đây là một chén cháo cho Ngài, còn đây là một chén cho người bạn của chúng tôi.”
Therassa mahatī vihesā hoti.
The Elder suffered great harassment.
Vị Trưởng lão gặp rất nhiều phiền toái.
Vihāraṃ gatampi naṃ sāmaṇerā ceva daharabhikkhū ca parivāretvā ‘‘dhāno koṇḍo jāto’’ti parihāsaṃ karonti.
Even when he went to the monastery, novices and young bhikkhus would surround him and joke, "Dhāna has become Kuṇḍa" (meaning 'has a pot,' referring to the woman accompanying him).
Ngay cả khi ngài về tịnh xá, các Sa-di và tỳ khưu trẻ cũng vây quanh ngài và nói đùa: “Dhāna đã trở thành kẻ có vết nhơ (koṇḍa).”
Athassa teneva kāraṇena kuṇḍadhānattheroti nāmaṃ jātaṃ.
Thus, for that very reason, he became known as Kuṇḍadhāna Thera.
Do đó, ngài được gọi là Trưởng lão Kuṇḍadhāna.
So uṭṭhāya samuṭṭhāya tehi kayiramānaṃ keḷiṃ sahituṃ asakkonto ummādaṃ gahetvā ‘‘tumhe koṇḍā, tumhākaṃ upajjhāyā koṇḍā, ācariyā koṇḍā’’ti vadati.
So, getting up repeatedly, being unable to bear the teasing made by them, he became enraged and said, "You are rascals, your preceptors are rascals, your teachers are rascals."
Vị ấy, đứng dậy và đứng lên, không thể chịu đựng được trò đùa do họ gây ra, đã nổi điên và nói: "Các ngươi là đồ đần, các vị thầy tế độ của các ngươi là đồ đần, các vị giáo thọ của các ngươi là đồ đần."
Atha naṃ satthu ārocesuṃ – ‘‘kuṇḍadhāno daharasāmaṇerehi saddhiṃ evaṃ pharusavācaṃ vadatī’’ti.
Then they reported to the Teacher, "Kuṇḍadhāna speaks such harsh words with the young sāmaṇeras."
Rồi họ báo cáo với Đức Bổn Sư: "Tôn giả Kuṇḍadhāna nói lời thô ác như vậy với các tiểu Sa-di."
Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ bhikkhū’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ bhagavā’’ti vutte ‘‘kasmā evaṃ vadesī’’ti āha.
The Teacher had him summoned and asked, "Is it true, bhikkhu?" When he said, "It is true, Blessed One," the Teacher said, "Why do you speak thus?"
Đức Bổn Sư cho gọi vị ấy đến, hỏi: "Này Tỳ-kheo, có thật không?" Khi được đáp: "Thật vậy, bạch Thế Tôn," Ngài hỏi: "Tại sao ngươi lại nói như vậy?"
Bhante, nibaddhaṃ vihesaṃ asahanto evaṃ kathemīti.
"Venerable Sir," he replied, "I speak thus, being unable to bear the constant harassment."
"Bạch Thế Tôn, con nói như vậy vì không thể chịu đựng được sự quấy nhiễu liên tục."
‘‘Tvaṃ pubbe katakammaṃ yāvajjadivasā jīrāpetuṃ na sakkosi, puna evarūpaṃ pharusaṃ mā vada bhikkhū’’ti vatvā āha –
"You cannot make the kamma done in the past wear out even today; do not speak such harsh words again, bhikkhu," he said, and then added:
Đức Bổn Sư nói: "Ngươi không thể làm cho nghiệp đã tạo trong quá khứ tiêu tan cho đến ngày hôm nay, này Tỳ-kheo, đừng nói lời thô ác như vậy nữa," rồi Ngài dạy:
Rājā taṃ disvā ‘‘atthidaṃ kāraṇa’’nti tassā ṭhitaṭṭhānaṃ agamāsi.
Seeing her, the king thought, "This is indeed the case," and approached the place where she stood.
Đức vua thấy vậy, nghĩ: "Có chuyện này thật," rồi đi đến chỗ người phụ nữ đang đứng.
Sā tasmiṃ āgacchante therassa vasanapaṇṇasālaṃ paviṭṭhā viya ahosi.
As he approached, she seemed to enter the elder's leaf-hut.
Khi Đức vua đến gần, người phụ nữ đó dường như đã đi vào tịnh xá lá của vị Trưởng lão.
Rājāpi tāya saddhiṃyeva paṇṇasālaṃ pavisitvā sabbattha olokento adisvā ‘‘nāyaṃ mātugāmo, therassa eko kammavipāko’’ti saññaṃ katvā paṭhamaṃ therassa samīpena gacchantopi theraṃ avanditvā tassa kāraṇassa abhūtabhāvaṃ ñatvā āgamma theraṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno ‘‘kacci, bhante, piṇḍakena na kilamathā’’ti pucchi.
The king also entered the leaf-hut with her, but after looking everywhere and not seeing her, he realized, "This is not a woman; it is a result of the elder's past kamma." He then returned, and though he had walked past the elder without saluting him earlier, now, knowing the incident was untrue, he saluted the elder, sat down to one side, and asked, "Venerable Sir, are you not troubled by the alms-food?"
Đức vua cũng đi vào tịnh xá lá cùng với cô ta, nhưng tìm khắp nơi không thấy, Ngài nhận ra: "Đây không phải là phụ nữ, đây là một nghiệp báo của vị Trưởng lão," rồi, mặc dù lúc đầu đi ngang qua vị Trưởng lão mà không đảnh lễ, nhưng sau khi biết rằng chuyện đó là không có thật, Ngài quay lại đảnh lễ vị Trưởng lão và ngồi sang một bên, hỏi: "Bạch Thế Tôn, Ngài có mệt mỏi vì việc khất thực không?"
Thero ‘‘vaṭṭati mahārājā’’ti āha.
The elder replied, "It is sufficient, great king."
Vị Trưởng lão đáp: "Vẫn ổn, Đại vương."
‘‘Jānāmi, bhante, ayyassa kathaṃ, evarūpena ca parikkilesena saddhiṃ carantānaṃ tumhākaṃ ke nāma pasīdissanti, ito paṭṭhāya vo katthaci gamanakiccaṃ natthi, ahaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahissāmi, tumhe yonisomanasikāre mā pamajjitthā’’ti nibaddhaṃ bhikkhaṃ paṭṭhapesi.
"I understand your words, Venerable Sir. But who would have faith in you if you wander about with such defilement? From now on, you have no need to go anywhere; I will provide you with the four requisites. Do not neglect careful attention, Venerable Sir." With these words, he arranged for constant alms.
"Bạch Thế Tôn, con hiểu lời của Tôn giả, nhưng với những ai giao du với sự phiền não như vậy, ai sẽ có lòng tin vào các Ngài? Từ nay trở đi, các Ngài không cần phải đi đâu cả, con sẽ cúng dường bốn vật dụng, các Ngài chớ xao lãng việc tác ý đúng đắn." Rồi Ngài thiết lập việc cúng dường thường xuyên.
Thero rājānaṃ upatthambhakaṃ labhitvā bhojanasappāyena ekaggacitto hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
The elder, having obtained the king's support, became single-minded through suitable food, cultivated insight, and attained Arahantship.
Vị Trưởng lão, nhận được sự hỗ trợ từ Đức vua, với tâm chuyên nhất nhờ thức ăn phù hợp, đã phát triển thiền quán và đạt đến quả A-la-hán.
Tato paṭṭhāya sā itthī antaradhāyi.
From then on, that woman disappeared.
Từ đó trở đi, người phụ nữ kia biến mất.
Mahāsubhaddā ugganagare micchādiṭṭhikule vasamānā ‘‘satthā maṃ anukampatū’’ti uposathaṃ adhiṭṭhāya nirāmagandhā hutvā uparipāsādatale ṭhitā ‘‘imāni pupphāni antare aṭṭhatvā dasabalassa matthake vitānaṃ hutvā tiṭṭhantu, dasabalo imāya saññāya sve pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhatū’’ti saccakiriyaṃ katvā aṭṭha sumanapupphamuṭṭhiyo vissajjesi.
Mahāsubhaddā, residing in a family of wrong view in Ugganagara, wishing "May the Teacher have compassion on me," observed Uposatha, became free from defilement, and standing on the upper floor of her mansion, made a solemn declaration: "May these flowers, without remaining midway, form a canopy over the head of the Ten-Powered One! May the Ten-Powered One, recognizing this intent, accept alms from me tomorrow with five hundred bhikkhus!" Having made this act of truth, she released eight handfuls of jasmine flowers.
Mahāsubhaddā, sống trong một gia đình tà kiến ở thành phố Ugga, với ý nghĩ: "Mong Đức Bổn Sư thương xót con," đã thọ trì giới Uposatha, không dùng hương liệu, rồi đứng trên tầng thượng của cung điện, phát nguyện chân thật: "Nguyện cho những bông hoa này không rơi xuống giữa chừng mà trở thành một vòm hoa trên đỉnh đầu của Đức Thập Lực, nguyện cho Đức Thập Lực, với dấu hiệu này, ngày mai sẽ nhận thực phẩm của con cùng với năm trăm Tỳ-kheo." Rồi cô ấy thả tám nắm hoa lài.
Pupphāni gantvā dhammadesanāvelāya satthu matthake vitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu.
The flowers went and stood over the Teacher's head like a canopy during the time of his Dhamma discourse.
Những bông hoa bay đến và trở thành một vòm hoa trên đỉnh đầu của Đức Bổn Sư vào lúc thuyết pháp.
Satthā taṃ sumanapupphavitānaṃ disvā citteneva subhaddāya bhikkhaṃ adhivāsetvā punadivase aruṇe uṭṭhite ānandattheraṃ āha – ‘‘ānanda, mayaṃ ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissāma, puthujjanānaṃ adatvā ariyānaṃyeva salākaṃ dehī’’ti.
Seeing that jasmine flower canopy, the Teacher mentally accepted Subhaddā's alms, and the next day, at dawn, he said to Elder Ānanda, "Ānanda, today we shall go far for alms-round. Give the tickets only to the Noble Ones, not to ordinary people."
Đức Bổn Sư thấy vòm hoa lài đó, đã chấp nhận lời thỉnh cầu thực phẩm của Subhaddā bằng tâm, rồi vào ngày hôm sau khi bình minh ló dạng, Ngài nói với Tôn giả Ānanda: "Này Ānanda, hôm nay chúng ta sẽ đi khất thực xa, đừng phát phiếu cho phàm nhân, chỉ phát cho các bậc Thánh."
Thero bhikkhūnaṃ ārocesi – ‘‘āvuso, satthā ajja dūraṃ bhikkhācāraṃ gamissati, puthujjanā mā gaṇhantu, ariyāva salākaṃ gaṇhantū’’ti.
The elder announced to the bhikkhus, "Friends, the Teacher will go far for alms-round today; ordinary people should not take tickets, only the Noble Ones should take tickets."
Vị Trưởng lão Ānanda thông báo cho các Tỳ-kheo: "Thưa các Ngài, hôm nay Đức Bổn Sư sẽ đi khất thực xa, các phàm nhân đừng nhận phiếu, chỉ các bậc Thánh mới nhận phiếu."
Kuṇḍadhānatthero ‘‘āharāvuso, salāka’’nti paṭhamaṃyeva hatthaṃ pasāresi.
Elder Kuṇḍadhāna stretched out his hand first, saying, "Bring a ticket, friend!"
Tôn giả Kuṇḍadhāna đã đưa tay ra trước tiên và nói: "Này Āvuso, hãy đưa phiếu đây."
Ānandā ‘‘satthā tādisānaṃ bhikkhūnaṃ salākaṃ na dāpeti, ariyānaṃyeva dāpetī’’ti vitakkaṃ uppādetvā gantvā satthu ārocesi.
Ānanda developed the thought, "The Teacher would not have tickets given to bhikkhus like him; he only has them given to Noble Ones," and went to report to the Teacher.
Tôn giả Ānanda khởi lên suy nghĩ: "Đức Bổn Sư sẽ không cho phát phiếu cho những Tỳ-kheo như vậy, Ngài chỉ cho phát cho các bậc Thánh," rồi đi báo cáo với Đức Bổn Sư.
Satthā ‘‘āharāpentassa salākaṃ dehī’’ti āha.
The Teacher said, "Give the ticket to him who makes you bring it."
Đức Bổn Sư nói: "Hãy đưa phiếu cho người đã đưa tay ra."
Thero cintesi – ‘‘sace kuṇḍadhānassa salākā dātuṃ na yuttā assa, atha satthā paṭibāheyya, bhavissati ekaṃ kāraṇa’’nti.
The elder thought, "If it were not proper to give a ticket to Kuṇḍadhāna, then the Teacher would have refused. There must be a reason."
Vị Trưởng lão Ānanda nghĩ: "Nếu không nên phát phiếu cho Kuṇḍadhāna, thì Đức Bổn Sư đã từ chối rồi; chắc hẳn có một lý do nào đó."
‘‘Kuṇḍadhānassa salākaṃ dassāmī’’ti gamanaṃ abhinīhari.
He resolved to go and give the ticket to Kuṇḍadhāna.
Rồi Ngài quyết định đi: "Ta sẽ phát phiếu cho Kuṇḍadhāna."
Kuṇḍadhānatthero tassa pure āgamanāva abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā iddhiyā ākāse ṭhatvā ‘‘āharāvuso ānanda, satthā maṃ jānāti, mādisaṃ bhikkhuṃ paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantaṃ na satthā vāretī’’ti hatthaṃ pasāretvā salākaṃ gaṇhi.
Before Ānanda arrived, Elder Kuṇḍadhāna entered the fourth jhāna, which produces supernormal powers, and stood in the air by psychic power, saying, "Bring it, friend Ānanda! The Teacher knows me. The Teacher does not forbid a bhikkhu like me from taking the first ticket!" He stretched out his hand and took the ticket.
Trước khi Tôn giả Ānanda đến, Tôn giả Kuṇḍadhāna đã nhập Tứ thiền làm nền tảng cho thắng trí, rồi dùng thần thông đứng trên không trung, nói: "Này Āvuso Ānanda, Đức Bổn Sư biết ta, Đức Bổn Sư sẽ không ngăn cản một Tỳ-kheo như ta nhận phiếu đầu tiên," rồi đưa tay ra nhận phiếu.
Satthā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ imasmiṃ sāsane paṭhamaṃ salākaṃ gaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
The Teacher, making this incident the occasion, placed the elder in the foremost position among those who take the first ticket in this dispensation.
Đức Bổn Sư đã lấy sự kiện đó làm cơ sở để đặt vị Trưởng lão vào vị trí tối thượng trong số những người đầu tiên nhận phiếu trong giáo pháp này.
212. Catutthe paṭibhānavantānanti sampannapaṭibhānānaṃ vaṅgīsatthero aggoti dasseti.
212. In the fourth (story), among those with ready wit refers to Elder Vaṅgīsa as foremost among those endowed with ready wit.
212. Trong phần thứ tư, Đức Phật chỉ ra rằng Tôn giả Vaṅgīsa là bậc tối thượng trong số những người có tài ứng đối (sampannapaṭibhāna).
Ayaṃ kira thero dasabalassa santikaṃ upasaṅkamanto cakkhupathato paṭṭhāya candena saddhiṃ upametvā, sūriyena, ākāsena, mahāsamuddena, hatthināgena, sīhena migaraññā saddhiṃ upametvāpi anekehi padasatehi padasahassehi satthu vaṇṇaṃ vadantoyeva upasaṅkamati.
It is said that this elder, approaching the Ten-Powered One, would constantly praise the Teacher in hundreds and thousands of verses, comparing him to the moon from the moment he came into sight, and also to the sun, the sky, the great ocean, a noble elephant, and the lion, the king of beasts.
Vị Trưởng lão này, khi đến gần Đức Thập Lực, đã ca ngợi Đức Bổn Sư bằng hàng trăm, hàng ngàn từ ngữ, so sánh Ngài với mặt trăng, mặt trời, bầu trời, đại dương, voi chúa, sư tử chúa, bắt đầu từ ánh mắt của Ngài.
Tasmā paṭibhānavantānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among those with ready wit.
Vì vậy, Ngài đã trở thành bậc tối thượng trong số những người có tài ứng đối.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule paṭisandhiṃ gaṇhitvā purimanayeneva vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭibhānavantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā satthu adhikārakammaṃ katvā ‘‘ahampi anāgate paṭibhānavantānaṃ aggo bhaveyya’’nti patthanaṃ katvā satthārā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti.
His antecedent story regarding the power of questions is as follows: It is said that he, too, during the time of Padumuttara Buddha, was reborn in a wealthy family in Haṃsavatī city. In the same manner as before, he went to the monastery and, while listening to the Dhamma, saw the Teacher place a bhikkhu in the foremost position among those with ready wit. He performed an act of merit for the Teacher and made the aspiration, "May I, too, be the foremost among those with ready wit in the future!" Having been prophesied by the Teacher, he performed wholesome deeds throughout his life and, after wandering through realms of gods and humans, was reborn in a Brahmin family in Sāvatthī during this Buddha's dispensation.
Về công việc đặt câu hỏi của Ngài, câu chuyện tuần tự là như sau: Vị này cũng vậy, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã tái sinh vào một gia đình giàu có ở thành phố Haṃsavatī, rồi theo cách thức cũ, đến tinh xá nghe pháp. Khi thấy Đức Bổn Sư đặt một Tỳ-kheo vào vị trí tối thượng trong số những người có tài ứng đối, Ngài đã tạo nghiệp công đức cho Đức Bổn Sư và phát nguyện: "Nguyện cho con cũng sẽ trở thành bậc tối thượng trong số những người có tài ứng đối trong tương lai." Sau khi được Đức Bổn Sư thọ ký, Ngài đã tạo các thiện nghiệp suốt đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người, rồi vào thời Đức Phật này xuất hiện, Ngài tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī.
Vaṅgīsamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu.
They named him Vaṅgīsa the youth.
Họ đặt tên cho Ngài là Vaṅgīsamāṇava.
So vayappatto tayo vede uggaṇhanto ācariyaṃ ārādhetvā chavasīsamantaṃ nāma sikkhitvā chavasīsaṃ nakhena ākoṭetvā ‘‘ayaṃ satto asukayoniyaṃ nāma nibbatto’’ti jānāti.
When he came of age, he mastered the three Vedas, pleased his teacher, and learned the "corpse-head mantra." By tapping a corpse's skull with his fingernail, he could know, "This being was reborn in such-and-such a realm."
Khi trưởng thành, Ngài học ba bộ Veda, rồi làm hài lòng vị thầy của mình, học được một thần chú gọi là chavasīsamanta. Ngài dùng móng tay gõ vào một hộp sọ và biết: "Chúng sinh này đã tái sinh vào cõi đó."
Brāhmaṇā ‘‘ayaṃ amhākaṃ jīvikamaggo’’ti ñatvā vaṅgīsamāṇavaṃ paṭicchannayāne nisīdāpetvā gāmanigamarājadhāniyo carantā nagaradvāre vā nigamadvāre vā ṭhapetvā mahājanassa rāsibhūtabhāvaṃ ñatvā ‘‘yo vaṅgīsaṃ passati, so dhanaṃ vā labhati, yasaṃ vā labhati, saggaṃ vā gacchatī’’ti vadanti.
The brahmins, knowing "This is our chief means of livelihood," seated Vaṅgīsa the youth in a covered carriage and traveled through villages, towns, and royal capitals. They would stop at the gate of a city or town, and knowing that a crowd had gathered, they would declare, "Whoever sees Vaṅgīsa will gain wealth, or gain fame, or go to heaven!"
Các Bà-la-môn nhận ra: "Đây là nguồn sống chính của chúng ta," rồi cho Vaṅgīsamāṇava ngồi trên một chiếc xe kín, đi qua các làng mạc, thị trấn, và kinh đô. Họ đặt Ngài ở cổng thành hoặc cổng thị trấn, và khi thấy đông đảo quần chúng tụ tập, họ nói: "Ai thấy Vaṅgīsa sẽ được tiền tài, danh vọng, hoặc lên thiên đàng."
Tesaṃ kathaṃ sutvā bahū janā lañjaṃ datvā passitukāmā honti.
Hearing their words, many people would eagerly pay a fee to see him.
Nghe lời họ nói, nhiều người muốn trả tiền để được gặp Ngài.
Rājarājamahāmattā tesaṃ santikaṃ gantvā ‘‘ko ācariyassa jānaviseso’’ti pucchanti.
Kings, royal ministers, and high officials would approach them and ask, "What is the teacher's special knowledge?"
Các vua chúa và đại thần đến gặp họ và hỏi: "Vị thầy này có kiến thức đặc biệt gì?"
Tumhe na jānātha, sakalajambudīpe amhākaṃ ācariyasadiso añño paṇḍito nāma natthi, tivassamatthake matakānaṃ sīsaṃ āharāpetvā nakhena ākoṭetvā ‘‘ayaṃ satto asukayoniyaṃ nibbatto’’ti jānāti.
You do not know that there is no other scholar like our teacher in the entire Jambudīpa. He can have the heads of those who died three years ago brought, tap them with his nail, and know, ‘This being was reborn in such and such a realm.’
Các ông không biết sao? Trên toàn cõi Diêm-phù-đề, không có học giả nào khác giống như thầy của chúng ta. Sau ba năm, ông ấy có thể mang đầu của người chết đến, dùng móng tay gõ vào và biết rằng "Chúng sinh này đã tái sinh vào cõi nào đó".
Vaṅgīsopi mahājanassa kaṅkhachedanatthaṃ te te jane āvāhetvā attano attano gatiṃ kathāpeti.
Vaṅgīsa, too, for the purpose of cutting off the doubts of the populace, would summon various people and make them declare their respective destinations (of rebirth).
Và cả Vaṅgīsa, để đoạn trừ nghi ngờ của đại chúng, đã mời những người đó đến và kể về cõi tái sinh của từng người.
Taṃ nissāya mahājanassa hatthato satampi sahassampi labhati.
Relying on that, he would receive hundreds and even thousands from the hands of the populace.
Nhờ đó, ông ấy nhận được hàng trăm, hàng ngàn từ tay đại chúng.
Brāhmaṇā vaṅgīsamāṇavaṃ ādāya yathāruciṃ vicaritvā puna sāvatthiṃ āgamaṃsu.
The brahmins, taking the young brahmin Vaṅgīsa, wandered about as they pleased and then returned to Sāvatthī.
Các Bà-la-môn dẫn Sa-di Vaṅgīsa đi khắp nơi tùy thích rồi trở về Sāvatthī.
Vaṅgīso jetavanamahāvihārassa avidūraṭṭhāne ṭhito cintesi – ‘‘samaṇo gotamo paṇḍitoti vadanti, na kho pana sabbakālaṃ mayā imesaṃyeva vacanaṃ karontena carituṃ vaṭṭati, paṇḍitānampi santikaṃ gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
Vaṅgīsa, standing not far from the Jeta Grove Great Monastery, thought: ‘They say the recluse Gotama is wise. It is not proper for me to always act according to their words; it is proper to go to wise people.’
Vaṅgīsa đứng gần Jetavanā Mahāvihāra và suy nghĩ: "Người ta nói Sa-môn Gotama là một bậc hiền trí. Ta không nên lúc nào cũng chỉ nghe lời những người này, mà cũng nên đến gặp các bậc hiền trí."
So brāhmaṇe āha – ‘‘tumhe gacchatha, ahaṃ na bahukehi saddhiṃ gantvā samaṇaṃ gotamaṃ passissāmī’’ti.
He said to the brahmins: ‘You go; I will go alone, not with many, and see the recluse Gotama.’
Ông nói với các Bà-la-môn: "Các ông cứ đi đi, tôi sẽ không đi với nhiều người mà sẽ đến gặp Sa-môn Gotama."
Te āhaṃsu – ‘‘vaṅgīsa, mā te rucci samaṇaṃ gotamaṃ passituṃ.
They said: ‘Vaṅgīsa, do not desire to see the recluse Gotama.
Họ nói: "Vaṅgīsa, đừng thích gặp Sa-môn Gotama.
Yo hi naṃ passati, taṃ so māyāya āvaṭṭetī’’ti.
Indeed, whoever sees him, he turns them with his magic.’
Ai gặp ông ấy, ông ấy sẽ dùng ma thuật để lôi kéo người đó."
Vaṅgīso tesaṃ kathaṃ anādiyitvā satthu santikaṃ gantvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi.
Vaṅgīsa, disregarding their words, went to the Teacher, exchanged pleasant greetings, and sat down to one side.
Vaṅgīsa không để ý đến lời họ nói, đến chỗ của Bậc Đạo Sư, trò chuyện thân mật rồi ngồi sang một bên.
Atha naṃ satthā pucchi – ‘‘vaṅgīsa, kiñci sippaṃ jānāsī’’ti.
Then the Teacher asked him: ‘Vaṅgīsa, do you know any skill?’
Bấy giờ, Bậc Đạo Sư hỏi ông: "Vaṅgīsa, ông có biết thuật nào không?"
Āma, bho gotama, chavasīsamantaṃ nāmekaṃ jānāmīti.
‘Yes, venerable Gotama, I know a mantra called the “corpse-head mantra”.’
"Thưa Tôn giả Gotama, tôi biết một thần chú gọi là chavasīsamanta (thần chú đầu người chết)."
Kiṃ so manto karotīti?
‘What does that mantra do?’
"Thần chú đó làm gì?"
Tivassamatthake matānampi taṃ mantaṃ jappitvā sīsaṃ nakhena ākoṭetvā nibbattaṭṭhānaṃ jānāmīti.
‘By chanting that mantra and tapping the head of even those who died three years ago, I know their place of rebirth.’
"Thưa, tụng thần chú đó, gõ móng tay vào đầu của người đã chết từ ba năm trước, tôi biết được nơi tái sinh của họ."
Satthā tassa ekaṃ niraye uppannassa sīsaṃ dassesi, ekaṃ manussesu uppannassa, ekaṃ devesu, ekaṃ parinibbutassa sīsaṃ dassesi.
The Teacher showed him the head of one reborn in hell, one reborn among humans, one reborn among devas, and the head of one who had attained parinibbāna.
Bậc Đạo Sư cho ông thấy một cái đầu của người tái sinh vào địa ngục, một cái đầu của người tái sinh vào loài người, một cái đầu của người tái sinh vào chư thiên, và một cái đầu của vị đã nhập Niết-bàn.
So paṭhamaṃ sīsaṃ ākoṭetvā, ‘‘bho gotama, ayaṃ satto nirayaṃ gato’’ti āha.
He tapped the first head and said: ‘Venerable Gotama, this being has gone to hell.’
Ông gõ vào cái đầu thứ nhất và nói: "Thưa Tôn giả Gotama, chúng sinh này đã đọa vào địa ngục."
Sādhu sādhu, vaṅgīsa, sudiṭṭhaṃ tayā, ayaṃ satto kahaṃ gatoti pucchi.
‘Excellent, excellent, Vaṅgīsa, you have seen well. Where has this being gone?’ he asked.
"Lành thay, lành thay, Vaṅgīsa, ông đã thấy đúng. Chúng sinh này đã đi đâu?" Bậc Đạo Sư hỏi.
Manussalokaṃ, bho gotamāti.
‘To the human realm, venerable Gotama.’
"Thưa Tôn giả Gotama, đã đi đến cõi người."
Ayaṃ satto kahaṃ gatoti?
‘Where has this being gone?’
"Chúng sinh này đã đi đâu?"
Devalokaṃ, bho gotamāti tiṇṇampi gataṭṭhānaṃ kathesi.
‘To the deva realm, venerable Gotama,’ he explained the destination of all three.
"Thưa Tôn giả Gotama, đã đi đến cõi trời." Ông đã kể được nơi tái sinh của cả ba.
Parinibbutassa pana sīsaṃ nakhena ākoṭento neva antaṃ na koṭiṃ passati.
But when he tapped the head of the one who had attained parinibbāna with his nail, he could find neither end nor beginning.
Nhưng khi gõ móng tay vào đầu của vị đã nhập Niết-bàn, ông không thấy được điểm đầu cũng không thấy được điểm cuối.
Atha naṃ satthā ‘‘na sakkosi tvaṃ, vaṅgīsā’’ti pucchi.
Then the Teacher asked him: ‘Are you unable, Vaṅgīsa?’
Bấy giờ, Bậc Đạo Sư hỏi ông: "Ông không làm được sao, Vaṅgīsa?"
‘‘Passatha, bho gotama, upaparikkhāmi tāvā’’ti punappunaṃ parivatteti.
‘Look, venerable Gotama, I will examine it further,’ he replied, turning it over and over again.
"Thưa Tôn giả Gotama, xin hãy xem, tôi sẽ thử lại." Ông xoay đi xoay lại nhiều lần.
Bāhirakamantena khīṇāsavassa gatiṃ kathaṃ jānissati, athassa matthakato sedo mucci.
How could he know the destination of an Arahant with an external mantra? Then sweat broke out on his head.
Làm sao một thần chú thế tục có thể biết được cõi tái sinh của một vị A-la-hán đã đoạn tận các lậu hoặc? Bấy giờ, mồ hôi chảy ra từ đỉnh đầu ông.
So lajjitvā tuṇhībhūto aṭṭhāsi.
He became ashamed and stood silent.
Ông xấu hổ, im lặng đứng đó.
Atha naṃ satthā ‘‘kilamasi, vaṅgīsā’’ti āha.
Then the Teacher said: ‘Are you tired, Vaṅgīsa?’
Bấy giờ, Bậc Đạo Sư nói: "Ông mệt mỏi sao, Vaṅgīsa?"
Āma, bho gotama, imassa sattassa gataṭṭhānaṃ jānituṃ na sakkomi.
‘Yes, venerable Gotama, I am unable to know the destination of this being.
"Thưa Tôn giả Gotama, tôi không thể biết được nơi tái sinh của chúng sinh này.
Sace tumhe jānātha, kathethāti.
If you know, please tell me.’
Nếu Tôn giả biết, xin hãy kể cho tôi nghe."
‘‘Vaṅgīsa, ahaṃ etampi jānāmi ito uttaritarampī’’ti vatvā dhammapade imā dve gāthā abhāsi –
‘Vaṅgīsa, I know this, and even beyond this,’ said the Teacher, and spoke these two verses from the Dhammapada:
"Vaṅgīsa, Ta biết điều này và còn hơn thế nữa." Nói xong, Bậc Đạo Sư đã thuyết hai câu kệ này trong Kinh Pháp Cú:
Tato vaṅgīso āha – ‘‘bho gotama, vijjāya vijjaṃ dentassa nāma parihāni natthi, ahaṃ attanā jānanakaṃ mantaṃ tumhākaṃ dassāmi, tumhe etaṃ mantaṃ mayhaṃ dethā’’ti.
Then Vaṅgīsa said: ‘Venerable Gotama, there is no loss in giving knowledge for knowledge. I will give you the mantra I know myself, and you give me this mantra.’
Sau đó, Vaṅgīsa nói: "Thưa Tôn giả Gotama, khi trao một thần chú đổi lấy một thần chú thì không có sự mất mát nào. Tôi sẽ trao thần chú mà tôi biết cho Tôn giả, xin Tôn giả hãy trao thần chú này cho tôi."
Vaṅgīsa, na mayaṃ mantena mantaṃ dema, evameva demāti.
‘Vaṅgīsa, we do not give mantra for mantra; we simply give it.’
"Vaṅgīsa, chúng ta không trao thần chú đổi lấy thần chú, chúng ta chỉ trao như vậy thôi."
‘‘Sādhu, bho gotama, detha me manta’’nti apacitiṃ dassetvā hatthakacchapakaṃ katvā nisīdi.
‘Good, venerable Gotama, give me the mantra,’ he said, showing reverence, and sat down with folded hands.
"Lành thay, thưa Tôn giả Gotama, xin hãy trao thần chú cho tôi." Ông thể hiện sự tôn kính, chắp tay ngồi xuống.
Kiṃ, vaṅgīsa, tumhākaṃ samaye mahagghamantaṃ vā kiñci vā gaṇhantānaṃ parivāso nāma na hotīti?
‘Vaṅgīsa, according to your tradition, is there no period of probation (parivāsa) for those who receive a valuable mantra or anything else?’
"Vaṅgīsa, theo quy định của các ông, khi nhận một thần chú quý giá hay bất cứ thứ gì, có phải có thời gian thử thách (parivāsa) không?"
Hoti, bho gotamāti.
‘There is, venerable Gotama.’
"Thưa Tôn giả Gotama, có ạ."
Amhākaṃ pana manto nipparivāsoti saññaṃ karosīti?
‘But you suppose our mantra requires no probation?’
"Vậy ông có nghĩ rằng thần chú của chúng ta không cần thời gian thử thách không?"
Brāhmaṇā nāma mantehi atittā honti, tasmā so bhagavantaṃ āha – ‘‘bho gotama, tumhehi kathitaniyāmaṃ karissāmī’’ti.
Brahmins are insatiable with mantras, so he said to the Bhagavā: ‘Venerable Gotama, I will do as you have prescribed.’
Các Bà-la-môn vốn không bao giờ thỏa mãn với các thần chú, vì vậy ông ta nói với Đức Thế Tôn: "Thưa Tôn giả Gotama, tôi sẽ làm theo quy định mà Tôn giả đã nói."
Bhagavā āha – ‘‘vaṅgīsa, mayaṃ imaṃ mantaṃ dentā amhehi samānaliṅgassa demā’’ti.
The Bhagavā said: ‘Vaṅgīsa, when we give this mantra, we give it to one who is of the same status as us.’
Đức Thế Tôn nói: "Vaṅgīsa, khi chúng ta trao thần chú này, chúng ta trao cho người có cùng giới hạnh với chúng ta."
Vaṅgīso ‘‘yaṃkiñci katvā mayā imaṃ mantaṃ gaṇhitvā gantuṃ vaṭṭatī’’ti brāhmaṇe āha.
Vaṅgīsa said to the brahmins: ‘Whatever it takes, I must receive this mantra and go.’
Vaṅgīsa nói với các Bà-la-môn: "Dù làm bất cứ điều gì, tôi cũng phải nhận được thần chú này rồi mới đi."
Tumhe mayi pabbajante mā cintayittha, ahaṃ imaṃ mantaṃ gaṇhitvā sakalajambudīpe jeṭṭhako bhavissāmi.
‘Do not worry if I ordain; I will become the chief in the entire Jambudīpa after receiving this mantra.
"Các ông đừng lo lắng khi tôi xuất gia. Tôi sẽ nhận được thần chú này và trở thành người đứng đầu trên toàn cõi Diêm-phù-đề.
Evaṃ sante tumhākampi bhaddakaṃ bhavissatī’’ti mantatthāya satthu santike pabbaji.
In that case, it will be good for you too.’ Thus, he ordained with the Teacher for the sake of the mantra.
Khi đó, điều tốt đẹp cũng sẽ đến với các ông." Vì mục đích thần chú, ông đã xuất gia với Bậc Đạo Sư.
Satthā ‘‘mantaparivāsaṃ tāva vasāhī’’ti dvattiṃsākāraṃ ācikkhi.
The Teacher said: ‘First, observe the probation for the mantra,’ and taught him the thirty-two bodily parts.
Bậc Đạo Sư nói: "Ông hãy tu tập thời gian thử thách của thần chú trước." Rồi Ngài giảng về ba mươi hai thể trược.
Paññavā satto dvattiṃsākāraṃ sajjhāyantova tattha khayavayaṃ paṭṭhapetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
That intelligent being, while reciting the thirty-two bodily parts, established their rise and fall, cultivated insight, and attained Arahantship.
Chúng sinh có trí tuệ, trong khi tụng niệm ba mươi hai thể trược, đã thiết lập sự hoại diệt và biến mất (khayavaya) ở đó, phát triển tuệ quán và đạt được A-la-hán quả.
Tasmiṃ arahattaṃ patte brāhmaṇā ‘‘kā nu kho vaṅgīsassa pavatti, passissāma na’’nti tassa santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ, bho vaṅgīsa, samaṇassa gotamassa santike sippaṃ sikkhita’’nti pucchiṃsu.
When he attained Arahantship, the brahmins thought: ‘What has happened to Vaṅgīsa? We will go and see him.’ They went to him and asked: ‘Well, good Vaṅgīsa, have you learned a skill from the recluse Gotama?’
Khi ông đạt được A-la-hán quả, các Bà-la-môn nói: "Chuyện gì đã xảy ra với Vaṅgīsa? Chúng ta hãy đi xem." Họ đến chỗ ông và hỏi: "Này Vaṅgīsa, ông đã học được thuật nào từ Sa-môn Gotama chưa?"
Āma, sikkhitanti.
‘Yes, I have learned it.’
"Vâng, tôi đã học được."
Tena hi ehi gamissāmāti.
‘Then come, let’s go!’
"Vậy thì, hãy đi thôi!"
Gacchatha tumhe, tumhehi saddhiṃ gantabbakiccaṃ mayhaṃ niṭṭhitanti.
‘You go. My task of going with you is finished.’
"Các ông cứ đi đi, việc tôi cần làm với các ông đã xong rồi."
Paṭhamameva amhehi tuyhaṃ kathitaṃ ‘‘samaṇo gotamo attānaṃ passituṃ āgate māyāya āvaṭṭetī’’ti.
‘From the very beginning, we told you, “The recluse Gotama turns those who come to see him with his magic.”’
"Ngay từ đầu chúng tôi đã nói với ông rằng 'Sa-môn Gotama dùng ma thuật để lôi kéo những ai đến gặp ông ấy'."
Tvaṃ hi idāni samaṇassa gotamassa vasaṃ āpanno, kiṃ mayaṃ tava santike karissāmāti āgatamaggeneva pakkamiṃsu.
‘You are now under the recluse Gotama’s sway; what shall we do with you?’ And they departed by the same path they had come.
"Bây giờ ông đã thuộc về Sa-môn Gotama rồi, chúng tôi còn làm gì được với ông nữa?" Họ đã rời đi theo con đường họ đã đến.
Vaṅgīsattheropi yaṃ yaṃ velaṃ dasabalaṃ passituṃ gacchati, ekaṃ thutiṃ karontova gacchati.
Vaṅgīsa Thera, whenever he went to see the Ten-Powered One, would go reciting a verse of praise.
Trưởng lão Vaṅgīsa, mỗi khi đến gặp Đức Thập Lực, đều ca ngợi Ngài.
Tena taṃ satthā saṅghamajjhe nisinno paṭibhānavantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Because of this, the Teacher, sitting in the midst of the Saṅgha, placed him in the foremost position among those with ready wit.
Vì thế, Bậc Đạo Sư đã đặt ông vào vị trí đứng đầu trong số những vị có tài biện tài (paṭibhānavantānaṃ) khi Ngài đang ngồi giữa Tăng đoàn.
So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā dasabalassa santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji.
Having come of age, he mastered the three Vedas. After hearing the Dhamma from the Ten-Powered One, he gained faith and ordained.
Khi đến tuổi trưởng thành, ông đã học ba bộ Veda, sau đó nghe Pháp từ Đức Thập Lực, có được niềm tin và xuất gia.
So upasampadāya ekavassiko hutvā ‘‘ariyagabbhaṃ vaḍḍhemī’’ti ekaṃ kulaputtaṃ attano santike pabbājetvā upasampādesi.
Having been one year ordained, he, thinking, "I will foster the noble lineage," ordained a young man of good family in his presence and then gave him higher ordination.
Sau khi thọ giới Tỳ-kheo được một năm, vị ấy nghĩ rằng: “Ta sẽ làm tăng trưởng Thánh thai,” rồi cho một thiện gia nam tử xuất gia và thọ giới Tỳ-kheo tại chỗ mình.
So pavāretvā saddhivihārikassa ekavassikakāle attanā duvasso ‘‘dasabalo maṃ passitvā tusissatī’’ti saddhivihārikaṃ ādāya dasabalaṃ passituṃ āgato.
After the Pavāraṇā, when his pupil had been ordained for one year, he, being two years ordained himself, came to see the Ten-Powered One, taking his pupil, thinking, "The Ten-Powered One will be pleased upon seeing me."
Sau khi mãn hạ, khi đệ tử của mình được một năm hạ, bản thân vị ấy được hai năm hạ, vị ấy nghĩ rằng: “Đấng Thập Lực sẽ hoan hỷ khi thấy ta,” rồi dẫn đệ tử đến để yết kiến Đấng Thập Lực.
Satthā taṃ vanditvā ekamante nisinnaṃ pucchi – ‘‘kativassosi tvaṃ bhikkhū’’ti?
The Teacher asked him, after he had paid homage and was sitting to one side, "How many years have you been a monk, bhikkhu?"
Bậc Đạo Sư hỏi vị ấy sau khi đảnh lễ và ngồi xuống một bên: “Này Tỳ-kheo, ông được bao nhiêu hạ?”
Duvasso ahaṃ bhagavāti.
"I am two years*, Venerable Sir."
“Bạch Thế Tôn, con được hai hạ.”
Ayaṃ pana bhikkhu kativassoti?
"And this bhikkhu, how many years* is he?"
“Còn vị Tỳ-kheo này được bao nhiêu hạ?”
Ekavasso bhagavāti.
"He is one year*, Venerable Sir."
“Bạch Thế Tôn, vị ấy được một hạ.”
Kintāyaṃ bhikkhu hotīti?
"What is this bhikkhu to you?"
“Vị Tỳ-kheo này là gì của ông?”
Saddhivihāriko me bhagavāti.
"He is my pupil, Venerable Sir."
“Bạch Thế Tôn, là đệ tử của con.”
Atha naṃ satthā ‘‘atilahuṃ kho tvaṃ, moghapurisa, bāhullāya āvatto’’ti vatvā anekapariyāyena vigarahi.
Then the Teacher, saying, "Truly, you, foolish man, have become involved in too much too soon," rebuked him in many ways.
Thế rồi, Bậc Đạo Sư quở trách vị ấy bằng nhiều phương cách, nói rằng: “Này kẻ rỗng tuếch, ông đã quá vội vàng để trở nên bận rộn.”
Thero satthu santikā garahaṃ labhitvā bhagavantaṃ vanditvā ‘‘imināva puṇṇacandasassirikena mukhena satthāraṃ parisameva nissāya sādhukāraṃ dāpessāmī’’ti taṃdivaseyeva ekaṃ ṭhānaṃ gantvā vipassanāya kammaṃ katvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
The elder, having received a rebuke from the Teacher, paid homage to the Bhagavā and, thinking, "By this same moon-like resplendent face, I will cause the Teacher to give approval right in the assembly," went to a certain place that very day, undertook the work of Vipassanā, and not long after attained Arahantship.
Vị Trưởng lão sau khi bị Bậc Đạo Sư quở trách, đảnh lễ Thế Tôn và nói: “Chỉ với khuôn mặt rạng rỡ như trăng tròn này, chỉ nương tựa vào chính Bậc Đạo Sư, con sẽ khiến Ngài ban lời tùy hỷ,” rồi ngay trong ngày đó, vị ấy đi đến một nơi, thực hành thiền quán và không lâu sau đã chứng đắc A-la-hán.
Tato yasmā thero mahākulato nikkhamitvā pabbajito pathavighuṭṭhadhammakathikova, tasmā tassa dhammakathāya ceva pasīditvā mittāmaccañātikulehi ca nikkhamitvā bahū kuladārakā therassa santike pabbajanti.
Then, since the elder had gone forth from a great family and was one whose Dhamma talk was renowned on earth, many young men from families, having become confident in his Dhamma talk and leaving their friends, relatives, and kin, went forth under the elder.
Sau đó, vì vị Trưởng lão xuất thân từ đại gia đình và xuất gia, thuyết pháp như tiếng vang của đất, nên nhiều thiện gia nam tử đã xuất gia theo vị Trưởng lão, hoan hỷ với pháp thoại của ngài và rời bỏ gia đình bạn bè, thân quyến.
‘‘Ahaṃ āraññako, tumhepi āraññakā bhavituṃ sakkontā pabbajathā’’ti terasa dhutaṅgāni ācikkhitvā ‘‘sakkhissāma, bhante’’ti vadante pabbājeti.
He taught them the thirteen Dhutaṅgas, saying, "I am a forest dweller; if you can also be forest dwellers, then go forth." And when they said, "We can, Venerable Sir," he ordained them.
Vị ấy dạy mười ba pháp hạnh đầu đà, nói: “Ta là người sống ở rừng, nếu các con có thể sống ở rừng thì hãy xuất gia,” và cho những người nói: “Bạch Đại đức, chúng con có thể làm được” xuất gia.
Te attano balena taṃ taṃ dhutaṅgaṃ adhiṭṭhahanti.
They undertook various Dhutaṅgas according to their strength.
Họ tự mình phát nguyện thực hành các pháp hạnh đầu đà đó tùy theo sức lực của mình.
Thero attano dasavassakāle vinayaṃ paguṇaṃ katvā sabbeva upasampādesi.
The elder, having mastered the Vinaya by the time he was ten years*, gave higher ordination to all of them.
Khi vị Trưởng lão được mười hạ, ngài đã thông thạo Tỳ-nại-luật và cho tất cả họ thọ giới Tỳ-kheo.
Evaṃ upasampannā cassa pañcasatamattā bhikkhū parivārā ahesuṃ.
Thus, he had a retinue of about five hundred bhikkhus who had received higher ordination.
Như vậy, vị Trưởng lão có khoảng năm trăm Tỳ-kheo làm tùy tùng.
Tasmiṃ samaye satthā jetavanamahāvihāre vasanto ‘‘icchāmahaṃ, bhikkhave, addhamāsaṃ paṭisallīyitu’’nti bhikkhusaṅghassa ārocetvā ekavihārī hoti.
At that time, the Teacher, residing in the Jetavana Mahāvihāra, announced to the Saṅgha of bhikkhus, "I wish, bhikkhus, to seclude myself for half a month," and remained alone in his dwelling.
Vào thời điểm đó, Bậc Đạo Sư đang cư ngụ tại Đại Tịnh Xá Kỳ Viên, Ngài đã thông báo cho Tăng đoàn: “Này các Tỳ-kheo, Ta muốn nhập thất trong nửa tháng,” rồi Ngài sống một mình trong tịnh xá.
Bhikkhusaṅghopi ‘‘yo bhagavantaṃ dassanāya upasaṅkamati, so pācittiyaṃ desāpetabbo’’ti katikaṃ akāsi.
The Saṅgha of bhikkhus also made an agreement: "Whoever approaches the Bhagavā for an audience must confess a pācittiya."
Tăng đoàn cũng đã lập quy ước rằng: “Ai đến yết kiến Thế Tôn thì phải sám hối tội pācittiya.”
Tadā upasenatthero ‘‘bhagavantaṃ passissāmī’’ti attano parisāya saddhiṃ jetavanaṃ gantvā satthāraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
At that time, Elder Upatissena, saying, "I will see the Bhagavā," went to Jetavana with his retinue, approached the Teacher, paid homage, and sat to one side.
Khi đó, Trưởng lão Upasena nghĩ: “Ta sẽ yết kiến Thế Tôn,” rồi cùng với đoàn tùy tùng của mình đến Kỳ Viên, yết kiến Bậc Đạo Sư, đảnh lễ và ngồi xuống một bên.
Satthā kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ aññataraṃ therassa saddhivihārikaṃ āmantesi – ‘‘manāpāni te bhikkhu paṃsukūlānī’’ti.
The Teacher, to initiate a discussion, addressed one of the elder's pupils, "Are rag-robes agreeable to you, bhikkhu?"
Để khơi gợi câu chuyện, Bậc Đạo Sư gọi một đệ tử của vị Trưởng lão: “Này Tỳ-kheo, y phấn tảo có vừa ý ông không?”
‘‘Na kho me, bhante, manāpāni paṃsukūlānī’’ti vatvā upajjhāye gāravena paṃsukūlikabhāvaṃ ārocesi.
He replied, "Rag-robes are not agreeable to me, Venerable Sir," and out of reverence for his preceptor, he informed him of his practice of wearing rag-robes.
Vị ấy nói: “Bạch Thế Tôn, y phấn tảo không vừa ý con,” rồi vì kính trọng thầy tế độ, vị ấy đã trình bày về việc mình là người mặc y phấn tảo.
Imasmiṃ ṭhāne satthā ‘‘sādhu sādhu, upasenā’’ti therassa sādhukāraṃ datvā anekapariyāyena guṇakathaṃ kathesi.
At this point, the Teacher, giving approval to the elder, saying, "Well done, well done, Upasena," spoke of his virtues in many ways.
Tại đây, Bậc Đạo Sư đã tán thán vị Trưởng lão, nói: “Lành thay, lành thay, Upasena,” và đã kể về các đức hạnh của ngài bằng nhiều phương cách.
Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana idaṃ vatthu pāḷiyaṃ (pārā. 565) āgatameva.
This is a summary here; the full story is given in the Pāḷi.
Đây là tóm tắt, còn câu chuyện này đã được kể chi tiết trong Kinh tạng (Pārā. 565).
Atha satthā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno imasmiṃ sāsane theraṃ samantapāsādikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then, later, the Teacher, sitting among the assembly of Noble Ones, placed the elder in the foremost position among those who are entirely lovely.
Sau đó, vào một dịp khác, Bậc Đạo Sư ngồi giữa hội chúng Thánh giả và đã đặt vị Trưởng lão vào vị trí cao nhất trong số những vị có oai nghi toàn hảo.
214. Chaṭṭhe senāsanapaññāpakānanti senāsanaṃ paññāpentānaṃ.
214. Sixth: Of those who arrange lodging means of those who arrange lodging.
214. Ở điều thứ sáu, senāsanapaññāpakānaṃ nghĩa là những vị sắp đặt chỗ ở.
Therassa kira senāsanapaññāpanakāle aṭṭhārasasu mahāvihāresu asammaṭṭhaṃ pariveṇaṃ vā apaṭijaggitaṃ senāsanaṃ vā asodhitaṃ mañcapīṭhaṃ vā anupaṭṭhitaṃ pānīyaparibhojanīyaṃ vā nāhosi.
Indeed, during the time the elder was arranging lodging, there was no unswept precinct, unmaintained lodging, unswept couch or seat, or unprepared water for drinking or use in any of the eighteen great monasteries.
Người ta kể rằng, khi vị Trưởng lão sắp đặt chỗ ở, không có một khu vực nào trong mười tám đại tịnh xá bị bỏ hoang, không có chỗ ở nào không được chăm sóc, không có giường ghế nào không được dọn dẹp, và không có nước uống hay nước dùng nào không được chuẩn bị.
Tasmā senāsanapaññāpakānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became chief among those who arrange lodging.
Vì vậy, ngài đã trở thành vị đứng đầu trong số những người sắp đặt chỗ ở.
Dabbotissa nāmaṃ.
Dabba was his name.
Tên của ngài là Dabba.
Mallarājakule pana uppannattā mallaputto nāma jāto.
Having been born in the royal Malla family, he was named Mallaputta.
Vì sinh ra trong dòng dõi vua Malla nên ngài được gọi là Mallaputta (con trai của vua Malla).
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayañhi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā vayappatto vuttanayeneva vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā satthārā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaritvā kassapadasabalassa sāsanassa osakkanakāle pabbaji, tadā tena saddhiṃ apare cha janāti satta bhikkhū ekacittā hutvā aññe sāsane agāravaṃ karonte disvā ‘‘idha kiṃ karoma, ekamante samaṇadhammaṃ katvā dukkhassantaṃ karissāmā’’ti nisseṇiṃ bandhitvā uccapabbatasikharaṃ abhiruhitvā ‘‘attano cittabalaṃ jānantā nisseṇiṃ pātentu, jīvite sālayā otarantu, mā pacchānutāpino ahuvatthā’’ti vatvā sabbe ekacittā hutvā nisseṇiṃ pātetvā ‘‘appamattā hotha, āvuso’’ti aññamaññaṃ ovaditvā cittaruciyesu ṭhānesu nisīditvā samaṇadhammaṃ kātuṃ ārabhiṃsu.
This is the sequential story of his past deed: During the time of Padumuttara Buddha, he was born into a good family in Haṃsavatī city. Having come of age, he went to the monastery in the manner described, listened to the Dhamma, and seeing the Teacher appoint a certain bhikkhu to the foremost position among those who arrange lodging, he performed a meritorious deed and aspired to that position. Having been prophesied by the Teacher, he performed wholesome deeds throughout his life, wandered in saṃsāra among gods and humans, and when the Dispensation of Kassapa, the Ten-Powered One, was in decline, he went forth. At that time, he and six other individuals, seven bhikkhus in all, were of one mind. Seeing others showing disrespect for the Dispensation, they thought, "What shall we do here? Let us practice the ascetic life in seclusion and make an end of suffering." They built a ladder, ascended a high mountain peak, and saying, "Let those who know their mental strength cast down the ladder; let those who cling to life descend, lest you regret later," they all, of one mind, cast down the ladder. Exhorting each other, "Be heedful, friends," they sat in places agreeable to their minds and began to practice the ascetic life.
Về quá khứ của ngài, câu chuyện tuần tự như sau: Vào thời Đức Phật Padumuttara, ngài sinh ra trong một gia đình quý tộc ở thành Hamsavati, khi trưởng thành, ngài đến tịnh xá như thường lệ, nghe pháp và thấy Đức Phật đặt một Tỳ-kheo vào vị trí đứng đầu trong số những người sắp đặt chỗ ở. Ngài đã tạo nghiệp lành và phát nguyện đạt được vị trí đó, rồi được Đức Phật thọ ký. Sau khi làm việc thiện suốt đời, ngài luân hồi trong cõi trời và người. Khi giáo pháp của Đức Phật Kassapa suy tàn, ngài xuất gia. Khi đó, cùng với ngài và sáu người khác, tổng cộng bảy Tỳ-kheo đồng tâm nhất trí, thấy những người khác không tôn kính giáo pháp, họ nghĩ: “Chúng ta làm gì ở đây? Chúng ta hãy thực hành pháp Sa-môn ở một nơi hẻo lánh và chấm dứt khổ đau.” Họ đã buộc một chiếc thang và leo lên đỉnh núi cao, rồi nói: “Những ai biết được sức mạnh của tâm mình thì hãy đạp đổ chiếc thang; những ai còn bám víu vào sự sống thì hãy đi xuống, đừng hối tiếc về sau.” Tất cả đều đồng tâm nhất trí đạp đổ chiếc thang, rồi khuyên răn lẫn nhau: “Này chư Hiền, hãy sống không phóng dật,” và ngồi xuống những nơi mình ưa thích để bắt đầu thực hành pháp Sa-môn.
Tatreko thero pañcame divase arahattaṃ patvā ‘‘mama kiccaṃ nipphannaṃ, ahaṃ imasmiṃ ṭhāne kiṃ karissāmī’’ti iddhiyā uttarakuruto piṇḍapātaṃ āharitvā, ‘‘āvuso, imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjatha, bhikkhācārakiccaṃ mamāyattaṃ hotu, tumhe attano kammaṃ karothā’’ti āha.
There, one elder attained Arahantship on the fifth day and, thinking, "My task is accomplished, what shall I do in this place?" he brought alms food from Uttarakuru by psychic power and said, "Friends, partake of this alms food. Let the duty of gathering alms be mine; you all do your own work."
Trong số đó, một vị Trưởng lão đã chứng đắc A-la-hán vào ngày thứ năm và nói: “Việc của ta đã hoàn thành, ta sẽ làm gì ở nơi này?” Ngài dùng thần thông mang thức ăn khất thực từ Uttarakuru về, rồi nói: “Này chư Hiền, hãy dùng thức ăn khất thực này, việc khất thực sẽ do ta đảm nhiệm, các vị hãy làm việc của mình.”
Kiṃ nu kho mayaṃ, āvuso, nisseṇiṃ pātentā evaṃ avocumhā ‘‘yo paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikaroti, so bhikkhaṃ āharatu, tena ābhataṃ sesā paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ karissantī’’ti.
"Friends, when we cast down the ladder, did we speak thus: 'Whoever realizes the Dhamma first, let him bring alms, and the rest will partake of what he brings and practice the ascetic life'?"
“Này chư Hiền, có phải khi chúng ta đạp đổ chiếc thang, chúng ta đã nói thế này: ‘Ai chứng ngộ Pháp trước tiên thì hãy mang thức ăn khất thực về, những người còn lại sẽ dùng thức ăn đó và thực hành pháp Sa-môn’ không?”
Natthi, āvusoti.
"No, friends," they said.
“Không, này chư Hiền.”
Tumhe attano pubbahetunā labhittha, mayampi sakkontā vaṭṭassantaṃ karissāma, gacchatha tumheti.
"You obtained* by your former good deeds. We too, if we are able, will make an end of the cycle. You may go," they said.
“Các vị đã nhận được nhờ nhân duyên quá khứ của mình, chúng tôi cũng sẽ chấm dứt vòng luân hồi nếu có thể, các vị hãy đi đi.”
Thero te saññāpetuṃ asakkonto phāsukaṭṭhāne piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā gato.
The elder, unable to persuade them, ate the alms food in a suitable place and departed.
Vị Trưởng lão không thể thuyết phục họ, ngài đã dùng thức ăn khất thực ở một nơi thuận tiện rồi rời đi.
Aparo thero sattame divase anāgāmiphalaṃ patvā tato cuto suddhāvāsabrahmaloke nibbatto.
Another elder attained the fruit of Non-returning on the seventh day, passed away from there, and was reborn in the Suddhāvāsa Brahmaloka.
Một vị Trưởng lão khác đã chứng đắc quả Bất Hoàn vào ngày thứ bảy, rồi từ đó tái sinh vào cõi trời Phạm thiên Tịnh Cư.
Itarepi therā tato cutā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde tesu tesu kulesu nibbattā.
The other elders also passed away from there, wandered in saṃsāra among gods and humans for one Buddha-interval, and were reborn in various families during this Buddha's arising.
Các vị Trưởng lão còn lại cũng từ đó tái sinh trong cõi trời và người trong một thời kỳ giữa hai Đức Phật, rồi vào thời Đức Phật này, họ sinh ra trong các gia đình khác nhau.
Eko gandhāraraṭṭhe takkasilanagare rājagehe nibbatto, eko pabbateyyaraṭṭhe paribbājikāya kucchimhi nibbatto, eko bāhiyaraṭṭhe kuṭumbikagehe nibbatto, eko rājagahe kuṭumbikagehe nibbatto.
One was born in a royal family in Takkasilā city in Gandhara country. One was born in the womb of a female wanderer in Pabbateyya country. One was born in a householder's family in Bāhiya country. One was born in a householder's family in Rājagaha.
Một vị sinh ra trong hoàng tộc ở thành Takkasilā thuộc xứ Gandhāra, một vị sinh ra trong bụng một nữ du sĩ ở xứ Pabbateyya, một vị sinh ra trong gia đình gia chủ ở xứ Bāhiya, một vị sinh ra trong gia đình gia chủ ở Rājagaha.
Ayaṃ pana dabbatthero mallaraṭṭhe anupiyanagare ekassa mallarañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhi.
This Elder Dabba, however, conceived in the house of a Malla king in Anupiya city in Malla country.
Còn vị Trưởng lão Dabba này thì tái sinh trong nhà của một vị vua Malla ở thành Anupiya thuộc xứ Malla.
Tassa mātā upavijaññakāle kālamakāsi, matasarīraṃ susānaṃ netvā dārucitakaṃ āropetvā aggiṃ adaṃsu.
His mother died when she was about to give birth. Her corpse was taken to the charnel ground, placed on a pyre of wood, and set on fire.
Mẹ của ngài qua đời khi sắp sinh, thi thể được đưa đến nghĩa địa, đặt lên giàn hỏa và châm lửa.
Tassā aggivegasantattaṃ udarapaṭalaṃ dvedhā ahosi.
Her abdominal wall, heated by the intensity of the fire, split in two.
Bụng của bà bị sức nóng của lửa thiêu đốt và tách làm đôi.
Dārako attano puññabalena uppatitvā ekasmiṃ dabbatthambhe nipati.
The child, by the power of his merit, flew up and fell onto a Dabba post.
Đứa bé nhờ phước báu của mình đã bay lên và rơi xuống một cây dab.
Taṃ dārakaṃ gahetvā ayyikāya adaṃsu.
They took that child and gave him to his grandmother.
Người ta bế đứa bé đó và giao cho bà nội.
Sā tassa nāmaṃ gaṇhantī dabbatthambhe nipatitvā laddhajīvitattā dabbotissa nāmaṃ akāsi.
When she named him, she called him Dabba because he had fallen onto a Dabba post and gained life.
Khi đặt tên cho đứa bé, bà đã đặt tên là Dabba vì đứa bé đã rơi xuống cây dab và sống sót.
Tassa sattavassikakāle satthā bhikkhusaṅghaparivāro mallaraṭṭhe cārikaṃ caramāno anupiyanigamaṃ patvā anupiyambavane viharati.
When he was seven years old, the Teacher, accompanied by the assembly of bhikkhus, travelling through the Malla country, arrived at Anupiya village and dwelt in the Mango Grove of Anupiya.
Khi ngài được bảy tuổi, Đức Thế Tôn cùng Tăng đoàn du hành trong xứ Malla, đã đến thị trấn Anupiya và trú tại rừng xoài Anupiya.
Dabbakumāro satthāraṃ disvā dassaneneva pasīditvā pabbajitukāmo hutvā ‘‘ahaṃ dasabalassa santike pabbajissāmī’’ti ayyikaṃ āpucchi.
Prince Dabba, seeing the Teacher, was delighted merely by the sight, and wishing to go forth, he said, "I shall go forth in the presence of the Ten-Powered One," and asked his grandmother.
Hoàng tử Dabba sau khi thấy bậc Đạo Sư, liền có lòng tịnh tín, mong muốn xuất gia, đã xin phép bà rằng: “Con sẽ xuất gia nơi đức Thập Lực.”
Sā ‘‘sādhu, tātā’’ti dabbakumāraṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, imaṃ kumāraṃ pabbājethā’’ti āha.
She, saying "Very well, my dear," took Prince Dabba, went to the Teacher, and said, "Venerable sir, please let this boy go forth."
Bà nói: “Lành thay, con trai,” rồi dẫn hoàng tử Dabba đến nơi bậc Đạo Sư và thưa rằng: “Bạch ngài, xin hãy cho hoàng tử này xuất gia.”
Satthā aññatarassa bhikkhuno saññaṃ adāsi ‘‘bhikkhu imaṃ dārakaṃ pabbājehī’’ti.
The Teacher gave a sign to a certain bhikkhu, "Bhikkhu, let this child go forth."
Bậc Đạo Sư đã ra hiệu cho một vị tỳ-khưu nào đó rằng: “Này tỳ-khưu, hãy cho đứa trẻ này xuất gia.”
So thero satthu vacanaṃ sutvā dabbakumāraṃ pabbājento tacapañcakaṃ kammaṭṭhānaṃ ācikkhi.
That elder, hearing the Teacher's words, instructed Prince Dabba in the tacapañcaka kammaṭṭhāna as he was ordaining him.
Vị trưởng lão ấy, sau khi nghe lời dạy của bậc Đạo Sư, trong khi cho hoàng tử Dabba xuất gia, đã giảng giải đề mục thiền năm thể trược.
Pubbahetusampanno katābhinīhāro satto paṭhamakesavaṭṭiyā oropiyamānāya sotāpattiphale patiṭṭhāsi, dutiyakesavaṭṭiyā oropiyamānāya sakadāgāmiphale, tatiyāya anāgāmiphale.
That being, endowed with past wholesome deeds and having made aspirations, attained the fruit of stream-entry as the first lock of hair was being shorn, the fruit of once-returning as the second lock of hair was being shorn, and the fruit of non-returning with the third.
Chúng sanh có đầy đủ nhân duyên từ trước, đã lập nguyện, khi lọn tóc đầu tiên được cạo xuống đã chứng đắc quả Tu-đà-hoàn, khi lọn tóc thứ hai được cạo xuống đã chứng đắc quả Tư-đà-hàm, và khi lọn tóc thứ ba đã chứng đắc quả A-na-hàm.
Sabbakesānaṃ pana oropanañca arahattaphalasacchikiriyā ca apacchā apure ahosi.
And the shaving of all the hair and the realization of the fruit of arahatta happened simultaneously.
Việc cạo xong toàn bộ mái tóc và việc chứng ngộ quả A-la-hán đã diễn ra đồng thời, không trước không sau.
Satthā mallaraṭṭhe yathābhirantaṃ viharitvā rājagahaṃ gantvā veḷuvane vāsaṃ kappesi.
The Teacher, having dwelt in the Malla country as long as he pleased, went to Rājagaha and took up residence in Veḷuvana.
Bậc Đạo Sư, sau khi an trú tại xứ Malla tùy theo ý thích, đã đi đến Rājagaha và ngự tại Veḷuvana.
Tatrāyasmā dabbo mallaputto rahogato attano kiccanipphattiṃ oloketvā saṅghassa veyyāvaccakaraṇe kāyaṃ yojetukāmo cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ saṅghassa senāsanañca paññāpeyyaṃ, bhattāni ca uddiseyya’’nti.
There, the venerable Dabba the Mallan, having reviewed the completion of his own task in solitude, wished to dedicate himself to the service of the Saṅgha and thought: "What if I were to arrange lodgings for the Saṅgha and assign meal invitations?"
Tại đó, Tôn giả Dabba Mallaputta, khi ở một mình, sau khi xem xét việc hoàn thành phận sự của mình, đã có ý muốn cống hiến thân mình cho việc phục vụ Tăng chúng, và suy nghĩ rằng: “Ta nên sắp xếp chỗ ở và phân chia vật thực cho Tăng chúng.”
So satthu santikaṃ gantvā attano parivitakkaṃ ārocesi.
He went to the Teacher and reported his reflection.
Ngài đã đến nơi bậc Đạo Sư và trình bày suy nghĩ của mình.
Satthā tassa sādhukāraṃ datvā senāsanapaññāpakattañca bhattuddesakattañca sampaṭicchi.
The Teacher, commending him, accepted his roles as arranger of lodgings and assigner of meals.
Bậc Đạo Sư đã tán thán ngài và chấp thuận cho ngài làm người sắp xếp chỗ ở và người phân chia vật thực.
Atha naṃ ‘‘ayaṃ dabbo daharova samāno mahantaṭṭhāne ṭhito’’ti sattavassikakāleyeva upasampādesi.
Then, saying "This Dabba, though young, stands in a great position," he fully ordained him when he was still seven years old.
Sau đó, vì nghĩ rằng: “Dabba này tuy còn trẻ nhưng đã ở một địa vị quan trọng,” ngài đã cho vị ấy làm lễ cụ túc giới ngay khi mới bảy tuổi.
Thero upasampannakālatoyeva paṭṭhāya rājagahaṃ upanissāya viharantānaṃ sabbabhikkhūnaṃ senāsanāni ca paññāpeti, bhikkhañca sampaṭicchitvā uddisati.
From the time he was fully ordained, the elder arranged lodgings for all the bhikkhus dwelling in dependence on Rājagaha and accepted alms and assigned them.
Kể từ khi được cụ túc giới, vị trưởng lão đã sắp xếp chỗ ở và nhận rồi phân chia vật thực cho tất cả các vị tỳ-khưu đang sống gần Rājagaha.
Tassa senāsanapaññāpakabhāvo sabbadisāsu pākaṭo ahosi – ‘‘dabbo kira mallaputto sabhāgasabhāgānaṃ bhikkhūnaṃ ekaṭṭhāne senāsanāni paññāpeti, dūrepi senāsanaṃ paññāpetiyeva.
His reputation as an arranger of lodgings became widely known in all directions: "Dabba the Mallan, it is said, arranges lodgings for bhikkhus of similar disposition in one place, and he even arranges lodgings far away.
Việc ngài là người sắp xếp chỗ ở đã trở nên nổi tiếng khắp mọi nơi: “Nghe nói Dabba Mallaputta sắp xếp chỗ ở cho các vị tỳ-khưu cùng nhóm tại một nơi, và ngài cũng sắp xếp chỗ ở ở nơi xa.”
Gantuṃ asakkonte iddhiyā netīti.
If they cannot go, he takes them there by psychic power."
“Những vị không thể đi, ngài dùng thần thông đưa đến.”
Atha naṃ bhikkhū kālepi vikālepi ‘‘amhākaṃ, āvuso, jīvakambavane senāsanaṃ paññāpehi, amhākaṃ maddakucchismiṃ migadāye’’ti evaṃ senāsanaṃ uddisāpetvā tassa iddhiṃ passantā gacchanti.
Then, bhikkhus, both in due time and out of due time, would say to him, "Friend, please arrange lodging for us in Jīvaka's Mango Grove, for us in Maddakucchi Migadāya," and having requested lodging in this manner, they would go, witnessing his psychic power.
Khi ấy, các vị tỳ-khưu, dù đúng thời hay không đúng thời, đều đến nhờ ngài sắp xếp chỗ ở rằng: “Thưa hiền giả, hãy sắp xếp cho chúng tôi chỗ ở tại Jīvakambavana,” “cho chúng tôi tại Maddakucchimigadāya,” rồi họ đi, vừa xem thần thông của ngài.
Sopi iddhiyā manomaye kāye abhisaṅkharitvā ekekassa therassa ekekaṃ attanā sadisaṃ bhikkhuṃ nimminitvā aṅguliyā jalamānāya purato purato gantvā ‘‘ayaṃ mañco, idaṃ pīṭha’’ntiādīni vatvā senāsanaṃ paññāpetvā puna attano vasanaṭṭhānameva āgacchati.
And he, having created a mind-made body by psychic power, forming one bhikkhu similar to himself for each elder, would go ahead with a flaming finger, saying, "This is the bed, this is the chair," and so on, arranging the lodging, and then return to his own dwelling place.
Ngài cũng dùng thần thông tạo ra một thân do ý sanh, hóa hiện cho mỗi vị trưởng lão một vị tỳ-khưu giống hệt mình, đi trước với ngón tay phát sáng, nói những lời như: “Đây là giường, đây là ghế,” rồi sau khi sắp xếp chỗ ở xong, ngài lại trở về nơi ở của mình.
Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panidaṃ vatthu pāḷiyaṃ āgatameva.
This is the brief account here; the full story, however, is found in the Pāḷi itself.
Đây là phần tóm tắt ở đây, còn câu chuyện này đã được trình bày chi tiết trong Chánh tạng.
Satthā idameva kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
The Teacher, having made this very incident the origin, later, while seated among the assembly of noble ones, placed the elder in the foremost position among those who arrange lodgings.
Bậc Đạo Sư, sau khi lấy chính sự việc này làm duyên khởi, vào một dịp khác, khi đang ngự giữa hội chúng bậc Thánh, đã đặt vị trưởng lão vào địa vị tối thượng trong số những người sắp xếp chỗ ở.
215. Sattame devatānaṃ piyamanāpānanti devatānaṃ piyānañceva manāpānañca pilindavacchatthero aggoti dasseti.
215. In the seventh, Devatānaṃ piyamanāpānaṃ (Beloved and pleasing to devas) indicates that Elder Pilindavaccha is foremost among those beloved and pleasing to devas.
215. Trong phần thứ bảy, những người được chư thiên yêu mến và quý trọng có nghĩa là, trong số những người được chư thiên yêu mến và quý trọng, Trưởng lão Pilindavaccha là bậc tối thượng.
So kira anuppanne buddhe cakkavattī rājā hutvā mahājanaṃ pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā saggaparāyaṇaṃ akāsi.
It is said that in a time when no Buddha had arisen, he was a universal monarch and established the populace in the five precepts, making them destined for heaven.
Nghe nói, vào thời không có đức Phật, ngài là một vị Chuyển luân vương, đã an lập đại chúng trong năm giới và giúp họ sanh về cõi trời.
Yebhuyyena kira chasu kāmasaggesu nibbattadevatā tasseva ovādaṃ labhitvā nibbattanibbattaṭṭhāne attano sampattiṃ oloketvā ‘‘kaṃ nu kho nissāya imaṃ saggasampattiṃ labhimhā’’ti āvajjamānā imaṃ theraṃ disvā ‘‘theraṃ nissāya amhehi sampati laddhā’’ti sāyaṃpātaṃ theraṃ namassanti.
It is said that the devas mostly reborn in the six heavenly realms of sensual pleasure, having received his instruction, observing their own prosperity in each realm where they were reborn, would reflect, "Due to whom have we attained this heavenly prosperity?" and seeing this elder, they would say, "We have attained prosperity through the elder," and they would revere the elder morning and evening.
Nghe nói, phần lớn các vị chư thiên sanh trong sáu cõi trời dục giới, sau khi nhận được lời giáo huấn của ngài, khi tái sanh ở các nơi, đã xem xét sự thành tựu của mình và suy xét rằng: “Nhờ ai mà chúng ta có được sự thành tựu ở cõi trời này?” Khi quán xét, họ thấy vị trưởng lão này và nghĩ: “Nhờ vị trưởng lão mà chúng ta có được sự thành tựu này,” rồi họ đảnh lễ vị trưởng lão vào buổi sáng và buổi chiều.
Tasmā so devatānaṃ piyamanāpānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among those beloved and pleasing to devas.
Do đó, ngài được gọi là bậc tối thượng trong số những người được chư thiên yêu mến và quý trọng.
Pilindoti panassa gottaṃ, vacchoti nāmaṃ.
Pilindo is his clan, and Vaccho is his name.
Pilinda là họ của ngài, còn Vaccha là tên.
Tadubhayaṃ saṃsandetvā pilindavacchoti vuccati.
Combining these two, he is called Pilindavaccha.
Kết hợp cả hai, ngài được gọi là Pilindavaccha.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto purimanayeneva satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ devatānaṃ piyamanāpaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti.
This is the gradual story in his background (for his eminence): It is said that in the time of Padumuttara Buddha, he was born into a wealthy family in the city of Haṃsavatī, and following the previous pattern, hearing the Teacher's Dhamma discourse, he saw the Teacher placing a bhikkhu in the position of being beloved and pleasing to devas, aspired to that position, and having performed wholesome deeds throughout his life, wandered through existences among devas and humans, and in this Buddha's dispensation, he was reborn into a brahmin family in Sāvatthī.
Về việc ngài lập nguyện, đây là câu chuyện tuần tự: Nghe nói, vào thời đức Phật Padumuttara, ngài đã sanh ra trong một gia đình giàu có ở thành Hamsavatī. Theo cách đã kể trước đây, khi đang nghe pháp thoại của bậc Đạo Sư, ngài thấy bậc Đạo Sư đặt một vị tỳ-khưu vào địa vị được chư thiên yêu mến và quý trọng, ngài đã phát nguyện đạt được địa vị ấy, làm các việc thiện cho đến trọn đời, luân hồi trong cõi trời và người, rồi vào thời đức Phật này, ngài đã sanh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī.
Pilindavacchotissa nāmaṃ akaṃsu.
They named him Pilindavaccha.
Người ta đặt tên cho ngài là Pilindavaccha.
So aparena samayena satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā upasampanno vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Later, hearing the Teacher's Dhamma discourse, he gained faith, went forth, was fully ordained, developed insight, and attained arahatta.
Sau đó, sau khi nghe pháp thoại của bậc Đạo Sư, ngài có được đức tin, xuất gia, thọ cụ túc giới, phát triển thiền quán và đã chứng đắc quả A-la-hán.
So gihīhipi bhikkhūhipi saddhiṃ kathento ‘‘ehi, vasala, gaccha, vasala, āhara, vasala, gaṇha, vasalā’’ti vasalavādeneva samudācarati.
When speaking with lay people and bhikkhus, he would always address them with the term "vasala" (outcast), saying, "Come, vasala, go, vasala, bring, vasala, take, vasala."
Khi nói chuyện với cả người tại gia lẫn tỳ-khưu, ngài thường dùng cách nói gọi người hạ tiện: “Lại đây, tên hạ tiện,” “Đi đi, tên hạ tiện,” “Mang lại đây, tên hạ tiện,” “Lấy đi, tên hạ tiện.”
Taṃ kathaṃ āharitvā tathāgataṃ pucchiṃsu – ‘‘bhagavā ariyā nāma pharusavācā na hontī’’ti.
Taking up this matter, they asked the Tathāgata, "Bhagavā, nobles (Ariyas) are not, it is said, harsh-spoken."
Người ta đem chuyện đó đến hỏi đức Như Lai: “Bạch Thế Tôn, các bậc Thánh không nói lời thô ác phải không?”
Bhikkhave, ariyānaṃ paravambhanavasena pharusavācā nāma natthi, apica kho pana bhavantare āciṇṇavasena bhaveyyāti.
"Bhikkhus, among the noble ones, there is no harsh speech with the intention of disparaging others, but rather, it may occur due to habit from previous existences."
Này các tỳ-khưu, các bậc Thánh không có lời thô ác với ý khinh miệt người khác, tuy nhiên, có thể có do thói quen từ các kiếp trước.
Bhante, pilindavacchatthero uṭṭhāya samuṭṭhāya gihīhipi bhikkhūhipi saddhiṃ kathento, ‘‘vasala, vasalā’’ti katheti, kimettha kāraṇaṃ bhagavāti.
"Venerable sir, Elder Pilindavaccha continually addresses both lay people and bhikkhus as 'vasala,' 'vasala'; what is the reason for this, Bhagavā?"
Bạch Thế Tôn, Trưởng lão Pilindavaccha, khi nói chuyện với cả người tại gia lẫn tỳ-khưu, thường gọi là “tên hạ tiện,” “hỡi những tên hạ tiện,” bạch Thế Tôn, nguyên nhân ở đây là gì?
Bhikkhave, na mayhaṃ puttassa etaṃ idāneva āciṇṇaṃ, atīte panesa pañca jātisatāni vasalavādibrāhmaṇakule nibbatti.
"Bhikkhus, this habit of my son is not recent; in the past, he was reborn in a brahmin family that habitually used the term vasala for five hundred existences.
Này các tỳ-khưu, đây không phải là thói quen của con trai ta chỉ trong kiếp này, mà trong quá khứ, vị ấy đã sanh ra trong một gia đình Bà-la-môn có thói quen gọi người hạ tiện suốt năm trăm đời.
Iccesa bhavāciṇṇeneva kathesi, na pharusavasena.
Thus, he speaks out of habit from previous existences, not out of harshness.
Do đó, vị ấy nói do thói quen từ các kiếp sống, chứ không phải với ý thô ác.
Ariyānañhi vohāro pharusopi samāno cetanāya apharusabhāvena parisuddhova, appamattakampettha pāpaṃ na upalabbhatīti vatvā dhammapade imaṃ gāthamāha –
For noble ones, even if their expression is harsh, it is purified by the absence of harsh intention, and not even a small amount of demerit is found therein," saying this, the Buddha spoke this verse in the Dhammapada:
Lời nói của các bậc Thánh, dù có vẻ thô ác, nhưng vẫn hoàn toàn trong sạch vì không có tâm ác, không có một chút tội lỗi nào có thể tìm thấy trong đó. Sau khi nói vậy, ngài đã nói kệ này trong kinh Pháp Cú:
Athekadivasaṃ thero rājagahaṃ piṇḍāya pavisanto ekaṃ purisaṃ pippalīnaṃ bhājanaṃ pūretvā ādāya antonagaraṃ pavisantaṃ disvā ‘‘kiṃ te, vasala, bhājane’’ti āha.
Then, one day, as the elder entered Rājagaha for alms, he saw a man entering the city with a basket full of peppercorns and said, "What do you have in your basket, vasala?"
Một hôm, vị trưởng lão đi vào Rājagaha để khất thực, thấy một người đàn ông mang một cái bát đầy quả tiêu đi vào thành, ngài hỏi: “Này tên hạ tiện, trong bát của ngươi có gì?”
So cintesi – ‘‘ayaṃ samaṇo mayā saddhiṃ pātova pharusakathaṃ kathesi, imassa anucchavikameva vattuṃ vaṭṭatī’’ti ‘‘mūsikavaccaṃ me, bhante, bhājane’’ti āha.
He thought, "This ascetic spoke harshly to me in the morning; it is fitting to say something appropriate to him," and said, "It is mouse droppings in my basket, Venerable sir."
Người ấy nghĩ: “Vị sa-môn này sáng sớm đã nói lời thô ác với ta, nên nói điều tương xứng với ông ta,” rồi nói: “Bạch ngài, trong bát của con là phân chuột.”
Evaṃ bhavissati, vasalāti.
"So it shall be, vasala," he replied.
Sẽ là như vậy, tên hạ tiện ạ.
Tassa therassa dassanaṃ vijahantassa sabbaṃ mūsikavaccameva ahosi.
As that man left the elder's sight, everything turned into mouse droppings.
Khi người ấy vừa khuất tầm mắt của vị trưởng lão, tất cả đã trở thành phân chuột.
So cintesi – ‘‘imā pippaliyo mūsikavaccasadisā paññāyanti, sabhāvo nu kho no’’ti vīmaṃsanto hatthena uppīḷesi.
He thought, "These peppercorns appear like mouse droppings; is this their natural state?" and examining them, he squeezed them with his hand.
Người ấy nghĩ: “Những quả tiêu này trông giống phân chuột, có phải là bản chất của chúng không?” rồi dùng tay bóp để kiểm tra.
Athassa undūravaccabhāvaṃ ñatvā balavadomanassaṃ uppajji.
Then, realizing they were mouse droppings, strong grief arose in him.
Khi biết đó là phân chuột, một nỗi buồn phiền lớn đã khởi lên trong anh ta.
So ‘‘imāyeva nu kho evarūpā, udāhu sakaṭepī’’ti gantvā olokento sabbāpi pippaliyo tādisāva disvā hadayaṃ hatthena sandhāretvā ‘‘idaṃ na aññassa kammaṃ, mayā pātova diṭṭhabhikkhussetaṃ kammaṃ, addhā ekaṃ upāyaṃ bhavissati, tassa gataṭṭhānaṃ anuvicinitvā etaṃ kāraṇaṃ jānissāmī’’ti therassa gatamaggaṃ pucchitvā pāyāsi.
So, thinking, "Are they only like this, or also in the cart?", he went and looked, and seeing all the long peppers were like that, he pressed his hand to his heart and thought, "This is not the work of another; this is the work of the bhikkhu I saw in the morning. Surely, this will be some means; I will find his destination and learn the reason for this," and asking for the thera's path, he set off.
Ông ấy nghĩ, "Chẳng lẽ chỉ có những quả này như vậy, hay cả những quả trên xe cũng thế?" Rồi ông đi xem xét, thấy tất cả các quả pippali đều như vậy. Ông lấy tay giữ ngực lại và nghĩ, "Đây không phải việc của người khác, đây là việc của vị Tỳ-kheo mà ta đã thấy vào sáng sớm. Chắc chắn đây là một phương tiện nào đó. Ta sẽ tìm theo dấu vết của ngài để biết rõ sự việc này." Rồi ông hỏi đường đi của vị Trưởng lão và lên đường.
Atheko puriso taṃ ativiya caṇḍikataṃ gacchantaṃ disvā, ‘‘bho purisa, tvaṃ ativiya caṇḍikatova gacchasi, kena kammena gacchasī’’ti pucchi.
Then a certain man, seeing him going in a very agitated state, asked, "Sir, you are going in a very agitated state; for what reason are you going?"
Bấy giờ, một người đàn ông thấy ông ấy đi với vẻ mặt rất tức giận, liền hỏi: "Này ông, ông đi với vẻ mặt rất tức giận, vì việc gì mà ông đi như vậy?"
So tassa taṃ pavattiṃ ārocesi.
He told him that matter.
Ông ấy kể lại sự việc đó cho người kia nghe.
So tassa kathaṃ sutvā evamāha – ‘‘bho, mā cintayi, mayhaṃ ayyo pilindavaccho bhavissati, tvaṃ etadeva bhājanaṃ pūretvā ādāya gantvā therassa purato tiṭṭha.
Hearing his words, he said thus, "Sir, do not worry. My noble one will be Pilindavaccha. You, filling this same vessel, take it and stand before the thera.
Người kia nghe câu chuyện của ông ấy, liền nói: "Này ông, đừng lo lắng. Vị Tôn giả Pilindavaccha chắc chắn sẽ là vị Trưởng lão của tôi. Ông hãy đổ đầy bình này và mang theo, rồi đứng trước mặt vị Trưởng lão.
‘Kiṃ nāmetaṃ, vasalā’ti vuttakāle ca ‘pippaliyo, bhante’ti vada, thero ‘evaṃ bhavissati, vasalā’ti vakkhati.
When he says, 'What is this, outcaste?', say, 'Long peppers, Venerable Sir.' The thera will say, 'So it shall be, outcaste.'
Khi ngài hỏi 'Cái gì vậy, này kẻ hạ tiện?', ông hãy đáp 'Bạch Ngài, là pippali'. Vị Trưởng lão sẽ nói 'Được rồi, này kẻ hạ tiện'.
Puna sabbāpi pippaliyo bhavissantī’’ti.
Then all will become long peppers again."
Rồi tất cả các quả pippali sẽ trở lại bình thường."
So tathā akāsi.
He did so.
Ông ấy làm theo lời đó.
Sabbā pippaliyo paṭipākatikā ahesuṃ.
All the long peppers returned to their natural state.
Tất cả các quả pippali đều trở lại bình thường.
Idamettakaṃ vatthu.
This is that much of the story.
Câu chuyện chỉ có chừng đó.
Aparabhāge pana satthā devatānaṃ piyamanāpakāraṇameva vatthuṃ katvā theraṃ devatānaṃ piyamanāpānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, however, the Teacher, having made the story about his being dear and pleasing to devas, placed the thera in the foremost position among those dear and pleasing to devas.
Về sau, Đức Bổn Sư đã kể câu chuyện về việc các vị trời yêu mến và hài lòng, rồi đặt vị Trưởng lão vào vị trí đứng đầu trong số những người được các vị trời yêu mến và hài lòng.
216. Aṭṭhame khippābhiññānanti khippaṃ adhigataabhiññānaṃ dārucīriyatthero aggoti dasseti.
216. In the eighth case, khippābhiññānaṃ means "one who swiftly attained higher knowledges," referring to Thera Dārucīriya as the foremost.
216. Ở mục thứ tám, khippābhiññāna có nghĩa là vị Trưởng lão Dārucīriya đứng đầu trong số những người đạt được thắng trí một cách nhanh chóng.
Ayañhi thero saṃkhittadhammadesanāpariyosāne arahattaṃ pāpuṇi, maggaphalānaṃ parikammakiccaṃ nāhosi.
This thera attained arahantship at the conclusion of a brief Dhamma teaching; there was no preparatory work for the paths and fruits.
Vị Trưởng lão này đã đạt A-la-hán quả ngay khi kết thúc bài pháp ngắn gọn, không cần đến các công việc chuẩn bị cho đạo quả.
Tasmā khippābhiññānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among those who swiftly attained higher knowledges.
Vì vậy, ngài được gọi là đứng đầu trong số những người đạt được thắng trí nhanh chóng.
Bāhiyaraṭṭhe pana jātattā bāhiyotissa nāmaṃ ahosi.
As he was born in the region of Bāhiya, his name was Bāhiya.
Do sinh ra ở xứ Bāhiya nên ngài có tên là Bāhiya.
So aparabhāge dārucīraṃ nivāsesi.
Later, he wore a garment of bark strips (dārucīra).
Sau này, ngài mặc y vỏ cây.
Tasmā dārucīriyo nāma jāto.
Therefore, he became known as Dārucīriya.
Vì vậy, ngài được gọi là Dārucīriya.
So ekaṃ buddhantaraṃ devaloke vasitvā imasmiṃ buddhuppāde bāhiyaraṭṭhe kulagehe nibbatto.
After dwelling in the divine realm for one Buddha-interval, he was reborn into a noble family in the Bāhiya region during this Buddha's arising.
Ngài sống ở cõi trời trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, rồi trong thời kỳ Đức Phật hiện tại xuất hiện, ngài tái sinh vào một gia đình quý tộc ở xứ Bāhiya.
Vayaṃ āgamma gharāvāsaṃ vasanto ‘‘vohāraṃ karissāmī’’ti suvaṇṇabhūmigamanīyaṃ nāvaṃ abhiruhi.
Having come of age, he lived a household life and boarded a ship bound for Suvaṇṇabhūmi, intending to engage in trade.
Khi đến tuổi trưởng thành, ngài sống đời gia đình. Một lần, ngài lên thuyền để đi Suvaṇṇabhūmi với ý định "sẽ làm thương mại".
Nāvā icchitaṃ desaṃ appatvāva samuddamajjhe bhinnā, mahājano macchakacchapabhakkho ahosi.
The ship broke in the middle of the ocean before reaching its desired destination, and the great multitude became food for fish and turtles.
Con thuyền chưa đến được nơi mong muốn thì bị vỡ giữa biển, đại chúng bị cá và rùa ăn thịt.
Ayaṃ pana ekaṃ dārukhaṇḍaṃ gahetvā sattame divase suppārakapaṭṭane uttiṇṇo manussāvāsaṃ patvā ‘‘acelakaniyāmena manusse upasaṅkamituṃ ayutta’’nti avidūre ṭhāne ekaṃ mahātaḷākā sevālaṃ gahetvā sarīraṃ veṭhetvā ekasmiṃ ṭhāne patitaṃ ekaṃ kapālaṃ ādāya bhikkhāya pāvisi.
However, he, taking a piece of wood, landed on the seventh day at Suppāraka port. Upon reaching a human settlement, he thought, "It is improper to approach people naked," so he took some moss from a large pond not far away, wrapped it around his body, and, taking a fallen bowl from a certain place, went for alms.
Riêng ngài, nắm lấy một khúc gỗ, đến ngày thứ bảy thì trôi dạt vào cảng Suppāraka. Đến khu dân cư, ngài nghĩ "không thích hợp để tiếp cận mọi người theo cách của người lõa thể". Ngài lấy rong rêu từ một cái ao lớn gần đó quấn quanh thân thể, rồi nhặt một cái bát vỡ nằm ở một chỗ, và đi khất thực.
Manussā taṃ disvā cintesuṃ – ‘‘sace loke arahantā nāma atthi, evaṃvidhehi bhavitabbaṃ.
People, seeing him, thought, "If there are arahants in the world, they must be like this.
Mọi người thấy ngài, liền nghĩ: "Nếu trên đời có bậc A-la-hán, thì chắc hẳn phải là người như thế này.
Kiṃ nu kho ayyo ukkaṭṭhabhāvena vatthaṃ na gaṇhāti, udāhu diyyamānaṃ gaṇheyyā’’ti vīmaṃsantā nānādisāhi vatthāni āhariṃsu.
Does the noble one not accept clothes due to his exalted state, or would he accept them if offered?" Thus examining, they brought clothes from various directions.
Không biết vị Tôn giả này có phải vì quá cao thượng mà không nhận y phục, hay ngài sẽ nhận nếu được dâng cúng?" Họ muốn thử, nên mang y phục từ nhiều nơi đến.
So cintesi – ‘‘sacāhaṃ na iminā niyāmena āgamissaṃ, na me ete pasīdeyyuṃ, yaṃkiñci katvā ime vañcetvā jīvikupāyaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti vatthāni na paṭiggaṇhi.
He thought, "If I had not come in this manner, they would not have had faith in me. It is proper to deceive these people in some way and make a living." So he did not accept the clothes.
Ngài nghĩ: "Nếu ta không đến theo cách này, họ sẽ không tin tưởng ta. Ta phải làm gì đó để lừa dối họ và kiếm kế sinh nhai." Vì vậy, ngài không nhận y phục.
Manussā bhiyyosomattāya pasannā mahāsakkāraṃ kariṃsu.
The people became even more devoted and offered great homage.
Mọi người càng thêm tin tưởng và cúng dường rất trọng thị.
Sopi bhattakiccaṃ katvā avidūraṭṭhāne devakulaṃ gato.
He, after finishing his meal, went to a shrine not far away.
Ngài dùng bữa xong, đi đến một đền thờ thần ở gần đó.
Mahājano tena saddhiṃyeva gantvā devakulaṃ paṭijaggitvā adāsi.
The multitude went with him and looked after the shrine, offering it to him.
Đại chúng đi theo ngài, chăm sóc và dâng cúng đền thờ thần cho ngài.
So cintesi – ‘‘ime mayhaṃ sevāle nivāsanamatte pasīditvā evaṃvidhaṃ sakkāraṃ karonti, etesaṃ mayā ukkaṭṭheneva bhavituṃ vaṭṭatī’’ti sallahukāni rukkhaphalakāni gahetvā tacchetvā vākesu āvuṇitvā cīraṃ katvā nivāsetvā pārupitvā jīvikaṃ kappento vasi.
He thought, "These people, merely by my wearing moss, are devoted and offer such homage. It is proper for me to be even more exalted for them." So he took light pieces of wood, peeled them, wove them into bark strips, made a garment, wore it, and lived by earning his livelihood.
Ngài nghĩ: "Những người này tin tưởng ta chỉ vì ta mặc y rong rêu và cúng dường trọng thị như vậy. Ta phải sống một cách cao thượng hơn." Ngài lấy những mảnh vỏ cây nhẹ, gọt giũa, rồi xâu thành sợi vỏ cây, làm thành y vỏ cây để mặc và đắp, rồi sống bằng cách đó.
Atha yo so kassapabuddhakāle sattasu janesu samaṇadhammaṃ karontesu eko bhikkhu suddhāvāsabrahmaloke nibbatto.
Now, among those seven people who practiced the ascetic life in the time of Kassapa Buddha, one bhikkhu was reborn in the Suddhāvāsa Brahma-realm.
Bấy giờ, một vị Tỳ-kheo trong số bảy người đã thực hành đời sống Sa-môn vào thời Đức Phật Kassapa, đã tái sinh vào cõi Phạm thiên Suddhāvāsa.
So nibbattasamanantarameva attano brahmasampattiṃ oloketvā āgataṭṭhānaṃ āvajjento sattannaṃ janānaṃ pabbataṃ āruyha samaṇadhammakaraṇaṭṭhānaṃ disvā sesānaṃ channaṃ nibbattaṭṭhānaṃ āvajjento ekassa parinibbutabhāvaṃ itaresaṃ pañcannaṃ kāmāvacaradevaloke nibbattabhāvaṃ ñatvā kālānukālaṃ te pañca jane āvajjeti.
As soon as he was reborn, he looked at his Brahma-wealth, and recollecting the place from which he had come, he saw the place where the seven people had climbed the mountain and practiced the ascetic life. Then, recollecting the places where the other six were reborn, he understood that one had attained parinibbāna and the other five were reborn in the Kāmaloka deva-realm, and he would recollect those five people from time to time.
Ngay khi tái sinh, vị ấy quán xét sự giàu sang của cõi Phạm thiên của mình, rồi quán tưởng nơi mình đã đến, thấy nơi bảy người đã leo lên núi để thực hành đời sống Sa-môn. Tiếp đó, vị ấy quán tưởng nơi tái sinh của sáu người còn lại, biết rằng một người đã nhập Niết-bàn, và năm người kia đã tái sinh vào các cõi trời dục giới. Vị ấy thường xuyên quán tưởng năm người đó.
Imasmiṃ pana kāle ‘‘kahaṃ nu kho’’ti āvajjento dārucīriyaṃ suppārakapaṭṭanaṃ upanissāya kuhanakammena jīvikaṃ kappentaṃ disvā ‘‘naṭṭho vatāyaṃ bālo, pubbe samaṇadhammaṃ karonto atiukkaṭṭhabhāvena arahatāpi ābhataṃ piṇḍapātaṃ aparibhuñjitvā idāni udaratthāya anarahāva arahattaṃ paṭijānitvā lokaṃ vañcento vicarati, dasabalassa ca nibbattabhāvaṃ na jānāti, gacchāmi naṃ saṃvejetvā dasabalassa nibbattabhāvaṃ jānāpemī’’ti taṃkhaṇaṃyeva brahmalokato suppārakapaṭṭane rattibhāgasamanantare dārucīriyassa sammukhe pāturahosi.
At this time, recollecting "Where is he?", he saw Dārucīriya living by deception near Suppāraka port and thought, "Alas, this foolish one is lost! Formerly, when practicing the ascetic life, he did not partake of alms food even brought by an Arahant due to his extremely exalted state, but now, for the sake of his stomach, he, who is not an Arahant, pretends to be one, deceiving the world. He also does not know of the arising of the Ten-Powered One. I will go and stir him to spiritual urgency and let him know of the Ten-Powered One's arising." Immediately from the Brahma-realm, just after nightfall in Suppāraka port, he appeared before Dārucīriya.
Vào thời điểm này, khi vị ấy quán tưởng "Không biết bây giờ họ ở đâu?", vị ấy thấy Dārucīriya đang sống bằng cách lừa dối gần cảng Suppāraka. Vị ấy nghĩ: "Kẻ ngu này đã bị hư hoại rồi! Trước đây, khi thực hành đời sống Sa-môn, hắn đã không thọ dụng cả món khất thực do bậc A-la-hán mang đến vì quá cao thượng. Bây giờ, để nuôi cái bụng, hắn không phải A-la-hán mà lại xưng là A-la-hán, lừa dối thế gian. Hắn cũng không biết rằng Đức Thập Lực đã xuất hiện. Ta hãy đi cảnh tỉnh hắn và cho hắn biết rằng Đức Thập Lực đã xuất hiện." Ngay lập tức, vị ấy từ cõi Phạm thiên hiện ra trước mặt Dārucīriya ở cảng Suppāraka vào ngay sau ban đêm.
So attano vasanaṭṭhāne obhāsaṃ disvā bahi nikkhamitvā ṭhito mahābrahmaṃ oloketvā añjaliṃ paggayha ‘‘ke tumhe’’ti pucchi.
Seeing a light in his dwelling place, he came out and stood, looked at the Great Brahmā, raised his joined hands in veneration, and asked, "Who are you?"
Ngài Dārucīriya thấy ánh sáng ở nơi mình ở, liền đi ra ngoài đứng đó, thấy vị Đại Phạm thiên, chắp tay hỏi: "Ngài là ai?"
Ahaṃ tuyhaṃ porāṇakasahāyo anāgāmiphalaṃ patvā brahmaloke nibbatto.
"I am your old companion who attained the Anāgāmi fruit and was reborn in the Brahma-realm.
Ta là người bạn cũ của ngươi, đã đạt quả Bất Hoàn và tái sinh vào cõi Phạm thiên.
Amhākaṃ pana sabbajeṭṭhako arahattaṃ patvā parinibbuto, tumhe pañca janā devaloke nibbattā.
Our eldest brother attained Arahantship and passed into parinibbāna; you five were reborn in the deva-realm.
Còn vị lớn nhất trong chúng ta đã đạt A-la-hán quả và nhập Niết-bàn. Năm người các ngươi đã tái sinh vào cõi trời.
Svāhaṃ taṃ imasmiṃ ṭhāne kuhanakammena jīvantaṃ disvā dametuṃ āgatoti vatvā idaṃ kāraṇamāha – ‘‘na kho tvaṃ, bāhiya arahā, napi arahattamaggaṃ samāpanno, sāpi te paṭipadā natthi, yāya tvaṃ arahā vā assa arahattamaggaṃ vā samāpanno’’ti.
I, seeing you living by deception in this place, have come to subdue you," and having said this, he spoke this reason: "Indeed, Bāhiya, you are not an Arahant, nor have you attained the path of Arahantship, nor do you have that practice by which you might be an Arahant or have attained the path of Arahantship."
Ta thấy ngươi đang sống bằng cách lừa dối ở nơi này nên đến để chế ngự ngươi." Nói xong, vị ấy kể sự việc này: "Này Bāhiya, ngươi không phải là A-la-hán, cũng không chứng được đạo A-la-hán. Ngươi cũng không có con đường nào mà nhờ đó ngươi có thể là A-la-hán hoặc chứng được đạo A-la-hán."
Athassa satthu uppannabhāvaṃ sāvatthiyaṃ vasanabhāvañca ācikkhitvā ‘‘satthu santikaṃ gacchāhī’’ti taṃ uyyojetvā brahmalokameva agamāsi.
Then, after informing him of the Teacher's arising and his dwelling in Sāvatthī, he sent him off, saying, "Go to the Teacher," and returned to the Brahma-realm.
Rồi vị ấy nói cho ngài Dārucīriya biết về sự xuất hiện của Đức Bổn Sư và việc ngài đang ngụ ở Sāvatthī, rồi khuyên: "Ngươi hãy đi đến chỗ Đức Bổn Sư!" Sau đó, vị ấy trở về cõi Phạm thiên.
Dārucīriyo mahābrahmunā saṃvejito ‘‘mokkhamaggaṃ gavesissāmī’’ti vīsayojanasataṃ maggaṃ ekarattivāsena gantvā satthāraṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ antaraghare sampāpuṇitvā satthu pādesu nipatitvā ‘‘desetu me, bhante, bhagavā dhammaṃ, desetu sugato dhamma’’nti yāvatatiyaṃ yāci.
Dārucīriya, having been stirred to spiritual urgency by the Great Brahmā, went a distance of two hundred leagues in one night, thinking, "I will seek the path to liberation." He reached the Teacher indoors as he had entered for alms. He prostrated at the Teacher's feet and implored him three times, "Venerable Sir, may the Fortunate One teach me the Dhamma; may the Sugata teach me the Dhamma."
Ngài Dārucīriya được Đại Phạm thiên cảnh tỉnh, nghĩ: "Ta sẽ tìm con đường giải thoát!" Ngài đi một quãng đường dài một trăm hai mươi do-tuần trong một đêm, rồi gặp Đức Bổn Sư đang vào nhà khất thực. Ngài phủ phục dưới chân Đức Bổn Sư và ba lần thỉnh cầu: "Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn thuyết pháp cho con! Bạch Thiện Thệ, xin Thiện Thệ thuyết pháp!"
Satthā ‘‘ettāvatā bāhiyassa ñāṇaṃ paripākaṃ gata’’nti ñatvā ‘‘tasmātiha te, bāhiya, evaṃ sikkhitabbaṃ diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’ti (udā. 10) iminā ovādena ovadi.
The Teacher, knowing, "Bāhiya's knowledge has matured this far," instructed him with this admonition: "Therefore, Bāhiya, you should train thus: in the seen, there will be merely the seen."
Bậc Đạo Sư, khi biết rằng trí tuệ của Bāhiya đã đến lúc chín muồi, đã giáo huấn bằng lời khuyên này: “Này Bāhiya, ngươi phải học tập như vầy: trong cái thấy sẽ chỉ là cái thấy.”
Sopi desanāpariyosāne antaravīthiyaṃ ṭhitova desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
At the end of the discourse, while still standing in the middle of the street, he directed his knowledge in accordance with the teaching and attained arahantship together with the analytical knowledges.
Vị ấy, vào lúc cuối thời pháp, trong khi đang đứng giữa đường, đã hướng trí tuệ theo bài pháp và chứng đắc A-la-hán quả cùng với các tuệ phân tích.
So attano kiccaṃ matthakappattaṃ ñatvā bhagavantaṃ pabbajjaṃ yācitvā aparipuṇṇapattacīvaratāya pattacīvaraṃ pariyesanto saṅkāraṭṭhānato coḷakkhaṇḍāni saṃkaḍḍhati.
Knowing that his task was accomplished, he requested ordination from the Blessed One. Due to not having a complete bowl and robes, while searching for a bowl and robes, he was pulling out rag-fragments from a rubbish heap.
Vị ấy, biết rằng phận sự của mình đã hoàn tất, đã xin Đức Thế Tôn cho xuất gia, và vì chưa có đủ y bát, trong khi tìm kiếm y bát, vị ấy đã nhặt những mảnh vải từ đống rác.
Atha naṃ pubbaveriko amanusso ekissā taruṇavacchāya gāviyā sarīre adhimuccitvā jīvitakkhayaṃ pāpesi.
Then, a non-human, his former enemy, possessed the body of a young heifer and deprived him of his life.
Khi ấy, một phi nhân có oán thù từ trước đã nhập vào thân của một con bò cái tơ, làm cho vị ấy mệnh chung.
Satthā sāvatthito nikkhamanto antaravīthiyaṃ bāhiyaṃ saṅkāraṭṭhāne patitaṃ disvā ‘‘gaṇhatha, bhikkhave, bāhiyassa dārucīriyassa sarīra’’nti nīharāpetvā sarīrakiccaṃ kāretvā cātumahāpathe cetiyaṃ kārāpesi.
The Teacher, coming out from Sāvatthī, saw Bāhiya fallen in the middle of the street, at the rubbish heap, and said, "Monks, take the body of Bāhiya Dārucīriya!" He had it carried away, performed the funeral rites, and had a cetiya built at the crossroads.
Đức Đạo Sư, trong khi đi ra từ thành Sāvatthi, nhìn thấy Bāhiya ngã trên đống rác giữa đường, đã cho mang đi với lời dạy: “Này các Tỳ-khưu, hãy mang thi thể của Bāhiya Dārucīriya đi,” rồi cho làm các phận sự liên quan đến thi thể và cho dựng một bảo tháp ở ngã tư đường.
Tato saṅghamajjhe kathā udapādi – ‘‘tathāgato bhikkhusaṅghena bāhiyassa sarīrajjhāpanakiccaṃ kāresi, dhātuyo gahetvā cetiyaṃ kāresi, kataramaggo nu kho tena sacchikato, sāmaṇero nu kho so, bhikkhu nu kho’’ti cittaṃ uppādayiṃsu.
Thereupon, a discussion arose in the assembly of monks: "The Tathāgata had Bāhiya's body cremated by the Saṅgha, took his relics, and had a cetiya built. What path, indeed, did he realize? Was he a novice? Was he a monk?" Such thoughts arose in their minds.
Sau đó, giữa Tăng chúng đã khởi lên câu chuyện: “Đức Như Lai đã cho Tăng chúng làm lễ hỏa táng thi thể của Bāhiya, đã lấy xá-lợi và cho dựng bảo tháp. Không biết vị ấy đã chứng đắc đạo quả nào? Vị ấy là Sa-di hay là Tỳ-khưu?” họ đã khởi lên suy nghĩ như vậy.
Satthā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā ‘‘paṇḍito, bhikkhave, bāhiyo’’ti upari dhammadesanaṃ vaḍḍhetvā tassa parinibbutabhāvaṃ pakāsesi.
Making that incident the occasion, the Teacher said, "Monks, Bāhiya was wise," and then extended the teaching further, proclaiming his parinibbāna.
Đức Đạo Sư, nhân câu chuyện đó làm duyên khởi, đã thuyết pháp rộng hơn với lời dạy: “Này các Tỳ-khưu, Bāhiya là bậc hiền trí,” và đã tuyên bố về sự viên tịch của vị ấy.
Puna saṅghamajjhe kathā udapādi ‘‘na ca satthārā bāhiyassa bahu dhammo desito, arahattaṃ pattoti ca vadeti.
Again, a discussion arose in the assembly of monks: "The Teacher did not teach Bāhiya much Dhamma, yet he says he attained arahantship.
Một lần nữa, giữa Tăng chúng lại khởi lên câu chuyện: “Đức Đạo Sư đã không thuyết nhiều pháp cho Bāhiya, nhưng lại nói rằng vị ấy đã chứng đắc A-la-hán quả.
Kiṃ nāmeta’’nti?
What is this?"
Việc này là thế nào?”
Satthā ‘‘dhammo mando bahūti akāraṇaṃ, visapītakassa agado viya ceso’’ti vatvā dhammapade gāthamāha –
The Teacher said, "It is not the amount of Dhamma, whether little or much, that matters; it is like an antidote to poison," and then recited a verse from the Dhammapada:
Đức Đạo Sư, sau khi dạy rằng: “Pháp ít hay nhiều không phải là nguyên nhân, giống như thuốc giải cho người bị trúng độc vậy,” đã nói kệ trong kinh Pháp Cú:
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā vayappatto dasabalassa dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ cittakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā devamanussesu saṃsaranto kassapabuddhasāsanosakkanakāle sattannaṃ bhikkhūnaṃ abbhantaro hutvā pabbatamatthake samaṇadhammaṃ katvā aparihīnasīlo tato cuto devaloke nibbattitvā ekaṃ buddhantaraṃ sampattiṃ anubhavamāno amhākaṃ satthu kāle rājagahe ekissā kuladārikāya kucchimhi uppanno.
Regarding his aspiration, this is the sequential story: He, too, in the time of Padumuttara Buddha, was reborn in a noble family in Haṃsavatī city. When he came of age, he heard the Dhamma discourse of the Ten-Powered One. Seeing the Teacher declare a certain monk as chief among those who speak charmingly, he performed a meritorious deed and aspired to that position. Wandering through cycles of existence among devas and humans, in the time when Kassapa Buddha's Dispensation was declining, he became one of seven monks who practiced samaṇadhamma on a mountaintop. Having fallen from there with his sīla unimpaired, he was reborn in the deva world and experienced prosperity for one Buddha-interval. In the time of our Teacher, he was conceived in the womb of a noble young woman in Rājagaha.
Về công hạnh của ngài, câu chuyện tuần tự như sau: Vị này, vào thời Đức Phật Padumuttara, sau khi tái sinh trong một gia đình ở thành Haṃsavatī và đến tuổi trưởng thành, trong khi nghe pháp thoại của bậc Thập Lực, đã thấy Đức Đạo Sư đặt một vị Tỳ-khưu vào địa vị tối thắng trong số những vị thuyết pháp đa dạng. Ngài đã làm công đức và phát nguyện đạt được địa vị ấy, rồi luân hồi trong cõi trời và người. Vào thời giáo pháp của Đức Phật Kassapa suy tàn, ngài đã là một trong bảy vị Tỳ-khưu, thực hành Sa-môn pháp trên đỉnh núi, không bị suy giảm giới hạnh. Sau khi mệnh chung từ đó, ngài tái sinh ở cõi trời, hưởng thụ sự sung túc trong một Phật kỳ. Vào thời của Đức Phật chúng ta, ngài đã sinh vào bụng của một thiếu nữ gia tộc ở thành Rājagaha.
Sā ca paṭhamaṃ mātāpitaro yācitvā pabbajjaṃ alabhamānā kulagharaṃ gatā gabbhaṃ gaṇhi.
She had first asked her parents for ordination but did not obtain it, so she returned home and became pregnant.
Cô gái ấy, ban đầu xin cha mẹ cho xuất gia nhưng không được, sau khi về nhà chồng đã mang thai.
Tampi ajānantī sāmikaṃ ārādhetvā tena anuññātā bhikkhunīsu pabbajitā.
Unaware of this herself, she appeased her husband and, with his permission, became ordained among the bhikkhunīs.
Không biết điều đó, cô đã thuyết phục chồng và được ông cho phép, rồi xuất gia trong ni chúng.
Tassā gabbhanimittaṃ disvā bhikkhuniyo devadattaṃ pucchiṃsu, so ‘‘assamaṇī’’ti āha.
Seeing the signs of her pregnancy, the bhikkhunīs questioned Devadatta, who said, "She is not a renunciant."
Khi các Tỳ-khưu-ni thấy dấu hiệu mang thai của cô, họ đã hỏi Devadatta, và ông ta nói: “Không phải là Sa-môn nữ.”
Dasabalaṃ pucchiṃsu, satthā upālittheraṃ paṭicchāpesi.
They questioned the Ten-Powered One, and the Teacher entrusted the matter to Thera Upāli.
Họ đã hỏi bậc Thập Lực, và Đức Đạo Sư đã giao cho Trưởng lão Upāli.
Thero sāvatthinagaravāsīni kulāni visākhañca upāsikaṃ pakkosāpetvā sodhento ‘‘pure laddho gabbho, pabbajjā arogā’’ti āha.
The Thera summoned the noble families residing in Sāvatthī and the female lay follower Visākhā, and after investigating, he said, "The pregnancy occurred earlier, and her ordination is wholesome."
Trưởng lão đã cho mời các gia đình cư sĩ ở thành Sāvatthi và nữ cư sĩ Visākhā đến để thẩm tra, và đã tuyên bố rằng: “Cái thai đã có từ trước, việc xuất gia là trong sạch.”
Satthā ‘‘suvinicchitaṃ adhikaraṇa’’nti therassa sādhukāraṃ adāsi.
The Teacher gave his approval to the Thera, saying, "The case has been well-decided."
Đức Đạo Sư đã tán thán Trưởng lão rằng: “Vụ việc đã được xét xử tốt đẹp.”
Sā bhikkhunī suvaṇṇabimbasadisaṃ puttaṃ vijāyi.
That bhikkhunī gave birth to a son resembling a golden image.
Vị Tỳ-khưu-ni ấy đã sinh một người con trai giống như pho tượng vàng.
Taṃ gahetvā rājā pasenadikosalo posāpesi, kassapoti cassa nāmaṃ katvā aparabhāge alaṅkaritvā satthu santikaṃ netvā pabbājesi.
King Pasenadi Kosala took him and raised him, named him Kassapa, and later, having adorned him, brought him to the Teacher and had him ordained.
Vua Pasenadi Kosala đã nhận nuôi đứa bé, đặt tên là Kassapa, và sau này, khi đã trang điểm cho cậu, đã đưa đến gặp Đức Đạo Sư và cho xuất gia.
Kumārakāle pana pabbajitattā bhagavatā ‘‘kassapaṃ pakkosatha, idaṃ phalaṃ vā khādanīyaṃ vā kassapassa dethā’’ti vutte ‘‘katarakassapassāti.
Because he was ordained in his youth, when the Blessed One said, "Call Kassapa, give this fruit or food to Kassapa," and they asked, "Which Kassapa?", he would say, "Kumārakassapa." Due to this, he was henceforth known as Kumārakassapa even in his old age.
Vì xuất gia từ khi còn nhỏ, nên khi Đức Thế Tôn nói: “Hãy gọi Kassapa, hãy cho Kassapa trái cây này hoặc vật thực này,” người ta hỏi: “Kassapa nào ạ?”
Kumārakassapassā’’ti evaṃ gahitanāmattā tato paṭṭhāya vuḍḍhakālepi kumārakassapotveva vuccati.
"Of Kumārakassapa," being thus named, from then on, even in old age, he was called Kumārakassapa.
“Kumārakassapa (Kassapa nhỏ),” vì được gọi tên như vậy, nên từ đó về sau, ngay cả khi đã lớn, ngài vẫn được gọi là Kumārakassapa.
Apica rañño posāvanikaputtattāpi kumārakassapoti taṃ sañjāniṃsu.
Furthermore, because he was the king's foster son, they also knew him as Kumārakassapa.
Hơn nữa, vì là con nuôi của vua, nên người ta cũng biết đến ngài với tên gọi Kumārakassapa.
So pabbajitakālato paṭṭhāya vipassanāya ceva kammaṃ karoti, buddhavacanañca gaṇhāti.
From the time of his ordination, he engaged in vipassanā practice and memorized the Buddha's words.
Từ khi xuất gia, ngài vừa thực hành thiền quán, vừa học thuộc Phật ngôn.
Atha so tena saddhiṃ pabbatamatthake samaṇadhammaṃ katvā anāgāmiphalaṃ patvā suddhāvāse nibbatto mahābrahmā tasmiṃ samaye āvajjento kumārakassapaṃ disvā ‘‘sahāyako me vipassanāya kilamati, gantvā tassa vipassanāya nayamukhaṃ dassetvā maggaphalapattiyā upāyaṃ karissāmī’’ti brahmaloke ṭhitova pañcadasa pañhe abhisaṅkharitvā rattibhāgasamanantare kumārakassapattherassa vasanaṭṭhāne andhavane pāturahosi.
Then, a Mahābrahmā, who had previously practiced samaṇadhamma with him on the mountaintop, attained the fruit of Anāgāmī, and was reborn in the Suddhāvāsa realms, at that time, recollecting Kumārakassapa, thought, "My companion is toiling in vipassanā. I will go and show him the way to vipassanā, making it possible for him to attain the path and its fruit." While remaining in the Brahma realm, he prepared fifteen questions, and immediately after nightfall, appeared in Andhavana, where Thera Kumārakassapa resided.
Khi ấy, vị Đại Phạm Thiên, người đã cùng ngài thực hành Sa-môn pháp trên đỉnh núi, chứng đắc quả Bất Lai và tái sinh ở cõi Tịnh Cư, trong lúc quán xét đã thấy Kumārakassapa và nghĩ rằng: “Người bạn của ta đang nỗ lực trong thiền quán, ta sẽ đến chỉ cho vị ấy phương pháp thiền quán và tạo phương tiện để chứng đắc đạo quả.” Vị ấy, trong khi vẫn ở cõi Phạm Thiên, đã soạn ra mười lăm câu hỏi và hiện ra vào lúc đêm khuya tại nơi ở của Trưởng lão Kumārakassapa trong rừng Andhavana.
Thero ālokaṃ disvā ‘‘ko etthā’’ti āha.
The Thera, seeing the light, asked, "Who is there?"
Trưởng lão thấy ánh sáng liền hỏi: “Ai ở đó?”
‘‘Ahaṃ pubbe tayā saddhiṃ samaṇadhammaṃ katvā anāgāmiphalaṃ patvā suddhāvāse nibbattabrahmā’’ti āha.
"I am the Brahmā who formerly practiced samaṇadhamma with you, attained the fruit of Anāgāmī, and was reborn in the Suddhāvāsa realms," he replied.
Vị ấy đáp: “Ta là Phạm Thiên, trước đây đã cùng ngài thực hành Sa-môn pháp, chứng đắc quả Bất Lai và tái sinh ở cõi Tịnh Cư.”
Kena kammena āgatatthāti?
"For what purpose have you come?"
“Ngài đến đây có việc gì?”
Mahābrahmā attano āgatakāraṇaṃ dīpetuṃ te pañhe ācikkhitvā ‘‘tvaṃ ime pañhe uggaṇhitvā aruṇe uṭṭhite tathāgataṃ upasaṅkamitvā puccha, ṭhapetvā hi tathāgataṃ añño ime pañhe kathetuṃ samattho nāma natthī’’ti vatvā brahmalokameva gato.
The Mahābrahmā, to reveal the reason for his coming, stated those questions and said, "You should learn these questions and, when dawn breaks, approach the Tathāgata and ask them. For apart from the Tathāgata, there is no other capable of answering these questions." Having said this, he returned to the Brahma realm.
Vị Đại Phạm Thiên, để giải thích lý do mình đến, đã trình bày những câu hỏi đó và nói rằng: “Ngài hãy học thuộc những câu hỏi này, khi trời rạng đông hãy đến gặp Đức Như Lai và hỏi. Ngoài Đức Như Lai ra, không có ai có thể giải đáp những câu hỏi này,” rồi trở về cõi Phạm Thiên.
Theropi punadivase satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā mahābrahmunā kathitaniyāmeneva pañhe pucchi.
The Thera, on the next day, approached the Teacher, paid homage, and asked the questions exactly as they had been told by the Mahābrahmā.
Vào ngày hôm sau, Trưởng lão đã đến gặp Đức Đạo Sư, đảnh lễ và hỏi các câu hỏi theo đúng cách mà vị Đại Phạm Thiên đã trình bày.
Satthā kumārakassapattherassa arahattaṃ pāpetvā pañhe kathesi.
The Teacher answered the questions after Kumārakassapa Thera attained arahantship.
Đức Đạo Sư đã giải đáp các câu hỏi, giúp Trưởng lão Kumārakassapa chứng đắc A-la-hán quả.
Thero satthārā kathitaniyāmeneva uggaṇhitvā andhavanaṃ gantvā vipassanaṃ gabbhaṃ gāhāpetvā arahattaṃ pāpuṇi.
The Thera, having learned them exactly as taught by the Teacher, went to Andhavana, conceived vipassanā, and attained arahantship.
Trưởng lão, sau khi học thuộc theo cách Đức Đạo Sư đã giải đáp, đã trở về rừng Andhavana, đưa thiền quán vào trong tâm và chứng đắc A-la-hán quả.
Tato paṭṭhāya catunnaṃ parisānaṃ dhammakathaṃ kathento bahukāhi upamāhi ca kāraṇehi ca maṇḍetvā cittakathameva katheti.
From then on, when delivering Dhamma talks to the four assemblies, he would always adorn his talks with many similes and reasons, making them captivating.
Từ đó về sau, khi thuyết pháp cho bốn chúng, ngài đã thuyết một cách đa dạng, trang hoàng bằng nhiều ví dụ và lý lẽ.
Atha naṃ satthā pāyāsirañño pañcadasahi pañhehi paṭimaṇḍetvā suttante (dī. ni. 2.406 ādayo) desite taṃ suttantaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā imasmiṃ sāsane cittakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then the Teacher, having elaborated the Sutta (Dīgha Nikāya 2.406 onwards) with fifteen questions for King Pāyāsi, made that Sutta the occasion and placed him in the foremost position among those who speak charmingly in this Dispensation.
Sau đó, Đức Đạo Sư, nhân việc ngài thuyết bài kinh được trang hoàng bằng mười lăm câu hỏi cho vua Pāyāsi (Dī. Ni. 2.406 ff.), đã đặt ngài vào địa vị tối thắng trong số những vị thuyết pháp đa dạng trong giáo pháp này.
218. Dasame paṭisambhidāpattānanti catasso paṭisambhidā patvā ṭhitānaṃ mahākoṭṭhitatthero aggoti dasseti.
218. In the tenth story, regarding those who have attained the analytical knowledges (Paṭisambhidās), it is shown that the Elder Mahākoṭṭhita is foremost among those who have attained the four analytical knowledges.
218. Trong phần thứ mười, những vị đạt được các phân tích tuệ có nghĩa là, Đại Trưởng lão Mahākoṭṭhita được chỉ ra là bậc tối thắng trong số những vị đã đạt được bốn phân tích tuệ.
Ayaṃ hi thero attano paṭisambhidāsu ciṇṇavasibhāvena abhiññāte abhiññāte mahāsāvake upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchantopi dasabalaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchantopi paṭisambhidāsuyeva pañhaṃ pucchati.
Indeed, this elder, due to his mastery in the analytical knowledges, even when approaching renowned great disciples and asking questions, or even when approaching the Ten-Powered One and asking questions, he only asks questions concerning the analytical knowledges.
Vị Trưởng lão này, do đã thành thạo các phân tích tuệ của mình, dù đến gần các Đại đệ tử lỗi lạc để hỏi câu hỏi, hay đến gần Bậc Thập Lực để hỏi câu hỏi, ngài cũng chỉ hỏi những câu hỏi liên quan đến các phân tích tuệ.
Iti iminā ciṇṇavasibhāvena paṭisambhidāpattānaṃ aggo nāma jāto.
Thus, by this mastery, he became known as the foremost among those who had attained the analytical knowledges.
Do đó, với sự thành thạo này, ngài đã trở thành bậc tối thắng trong số những vị đạt được các phân tích tuệ.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare mahābhogakule nibbatto aparena samayena satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ paṭisambhidāpattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
This is the sequential story of his asking questions: During the time of Padumuttara Buddha, he too was born into a wealthy family in the city of Haṃsavatī. Later, while listening to the Teacher’s Dhamma talk, seeing the Teacher appoint a certain monk to the foremost position among those who had attained the analytical knowledges, he performed meritorious deeds and aspired to that position.
Về việc ngài hỏi các câu hỏi, đây là câu chuyện tuần tự – vị này cũng, vào thời Đức Phật Padumuttara, được sinh ra trong một gia đình giàu có tại thành phố Haṃsavatī. Sau một thời gian, khi nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp, ngài thấy Đức Đạo Sư đặt một vị Tỳ-kheo vào vị trí tối thắng trong số những vị đạt được các phân tích tuệ, bèn tạo nghiệp công đức và mong cầu địa vị đó.
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti.
Having performed wholesome deeds throughout his life and having wandered through devas and humans, he was born into a brahmin family in Sāvatthī during this Buddha's dispensation.
Ngài đã tạo các thiện nghiệp suốt đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người, và vào thời Đức Phật hiện tại, ngài được sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī.
Koṭṭhitamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu.
They named him Koṭṭhitamāṇava.
Họ đặt tên cho ngài là Koṭṭhita thiếu niên.
So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā ekadivasaṃ satthu dhammakathaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji.
Having come of age, he mastered the three Vedas. One day, after hearing the Teacher's Dhamma talk, he gained faith and went forth.
Khi đến tuổi trưởng thành, ngài đã học ba bộ Veda. Một ngày nọ, sau khi nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp, ngài có được đức tin và xuất gia.
So upasampannakālato paṭṭhāya vipassanāya kammaṃ karonto saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā niccakālaṃ paṭisambhidāsu ciṇṇavasī hutvā pañhaṃ pucchanto paṭisambhidāsuyeva pucchati.
From the time of his higher ordination, he diligently engaged in insight practice, attaining Arahantship along with the analytical knowledges. Being constantly skilled in the analytical knowledges, he would only ask questions concerning them.
Từ khi thọ giới Tỳ-kheo, ngài thực hành thiền quán, đạt được A-la-hán quả cùng với các phân tích tuệ, luôn thành thạo các phân tích tuệ, và khi hỏi câu hỏi, ngài cũng chỉ hỏi về các phân tích tuệ.
Atha naṃ satthā aparabhāge mahāvedallasuttaṃ (ma. ni. 1.449 ādayo) aṭṭhuppattiṃ katvā paṭisambhidāpattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, having made the Great Discourse on All-Knowledge (Mahāvedallasutta, Majjhima Nikāya 1.449, etc.) the occasion, appointed him to the foremost position among those who had attained the analytical knowledges.
Sau đó, Đức Đạo Sư, nhân cơ hội bài kinh Mahāvedalla (Ma. Ni. 1.449 trở đi), đã đặt ngài vào vị trí tối thắng trong số những vị đạt được các phân tích tuệ.
219-223. Catutthassa paṭhame bahussutānantiādīsu aññepi therā bahussutā satimantā gatimantā dhitimantā upaṭṭhākā ca atthi.
219-223. In the first story of the fourth chapter, regarding the highly learned, etc., there were other elders who were highly learned, mindful, perceptive, resolute, and attendants.
219-223. Trong phần đầu của phẩm thứ tư, đối với những vị đa văn v.v., còn có những vị Trưởng lão khác đa văn, có niệm, có trí tuệ, có nghị lực và là những vị thị giả.
Ayaṃ panāyasmā buddhavacanaṃ uggaṇhanto dasabalassa sāsane bhaṇḍāgārikapariyattiyaṃ ṭhatvā gaṇhi.
But this venerable one, when learning the Buddha's words, did so by becoming the treasurer of the Ten-Powered One's dispensation concerning the scriptures.
Nhưng Tôn giả này, khi thọ trì lời Phật dạy, đã giữ vai trò thủ kho trong giáo pháp của Bậc Thập Lực và thọ trì.
Tasmā bahussutānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among the highly learned.
Do đó, ngài đã trở thành bậc tối thắng trong số những vị đa văn.
Imasseva ca therassa buddhavacanaṃ gahetvā dhāraṇakasati aññehi therehi balavatarā ahosi, tasmā satimantānaṃ aggo nāma jāto.
And this very elder's mindfulness for receiving and remembering the Buddha's words was stronger than that of other elders; therefore, he became known as the foremost among the mindful.
Và niệm thọ trì lời Phật dạy của chính vị Trưởng lão này mạnh hơn các Trưởng lão khác, do đó, ngài đã trở thành bậc tối thắng trong số những vị có niệm.
Ayameva cāyasmā ekapade ṭhatvā saṭṭhi padasahassāni gaṇhanto satthārā kathitaniyāmeneva sabbapadāni jānāti, tasmā gatimantānaṃ aggo nāma jāto.
And this very venerable one, standing in one place, received sixty thousand words and knew all the words precisely as taught by the Teacher; therefore, he became known as the foremost among the perceptive.
Và chính Tôn giả này, khi đứng ở một chỗ, có thể thọ trì sáu mươi ngàn từ, và ngài hiểu tất cả các từ theo đúng cách Đức Đạo Sư đã thuyết giảng, do đó, ngài đã trở thành bậc tối thắng trong số những vị có trí tuệ (gatimantānaṃ - có khả năng lĩnh hội nhanh chóng).
Tasseva cāyasmato buddhavacanaṃ uggaṇhanavīriyaṃ sajjhāyanavīriyañca dhāraṇavīriyañca satthu upaṭṭhānavīriyañca aññehi asadisaṃ ahosi, tasmā dhitimantānaṃ aggo nāma jāto.
And this venerable one's energy for learning the Buddha's words, for reciting them, for remembering them, and for attending to the Teacher was unparalleled by others; therefore, he became known as the foremost among the resolute.
Và tinh tấn thọ trì lời Phật dạy, tinh tấn tụng đọc, tinh tấn ghi nhớ và tinh tấn thị giả Đức Đạo Sư của chính Tôn giả này là vô song so với những vị khác, do đó, ngài đã trở thành bậc tối thắng trong số những vị có nghị lực.
Tathāgataṃ upaṭṭhahanto cesa na aññesaṃ upaṭṭhākabhikkhūnaṃ upaṭṭhānākārena upaṭṭhahi, aññe hi tathāgataṃ upaṭṭhahantā na ciraṃ upaṭṭhahiṃsu, na ca buddhānaṃ manaṃ gahetvā upaṭṭhahiṃsu.
Moreover, when attending to the Tathāgata, he did not attend in the manner of other attendant monks. For other monks who attended to the Tathāgata did not attend for long, nor did they attend with understanding of the Buddhas' minds.
Và khi thị giả Đức Như Lai, ngài không thị giả theo cách của các Tỳ-kheo thị giả khác. Bởi vì những vị khác khi thị giả Đức Như Lai đã không thị giả lâu dài, và cũng không thị giả theo ý muốn của chư Phật.
Ayaṃ thero pana upaṭṭhākaṭṭhānaṃ laddhadivasato paṭṭhāya āraddhavīriyo hutvā tathāgatassa manaṃ gahetvā upaṭṭhahi.
But this elder, from the day he received the position of attendant, exerted himself and attended to the Tathāgata with understanding of his mind.
Nhưng vị Trưởng lão này, từ ngày nhận được vị trí thị giả, đã nỗ lực tinh tấn và thị giả Đức Như Lai theo ý muốn của Ngài.
Tasmā upaṭṭhākānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among the attendants.
Do đó, ngài đã trở thành bậc tối thắng trong số những vị thị giả.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ito kira satasahassamatthake kappe padumuttaro nāma satthā loke uppajji.
This is the sequential story of his asking questions: It is said that a hundred thousand aeons ago, a Teacher named Padumuttara appeared in the world.
Về việc ngài hỏi các câu hỏi, đây là câu chuyện tuần tự – cách đây một trăm ngàn đại kiếp, Đức Đạo Sư Padumuttara đã xuất hiện trên thế gian.
Tassa haṃsavatī nāma nagaraṃ ahosi, nando nāma rājā pitā, sumedhā nāma devī mātā, bodhisatto uttarakumāro nāma ahosi.
His city was named Haṃsavatī, his father was King Nanda, his mother Queen Sumedhā, and the Bodhisatta was named Prince Uttara.
Ngài có thành phố tên là Haṃsavatī, vua Nanda là cha, hoàng hậu Sumedhā là mẹ, và Bồ-tát là hoàng tử Uttara.
So puttassa jātadivase mahābhinikkhamanaṃ nikkhamma pabbajitvā padhānamanuyutto anukkamena sabbaññutaṃ patvā ‘‘anekajātisaṃsāra’’nti udānaṃ udānetvā sattāhaṃ bodhipallaṅke vītināmetvā ‘‘pathaviyaṃ ṭhapessāmī’’ti pādaṃ abhinīhari.
On the day of his son's birth, he went forth in the Great Renunciation, became a renunciant, devoted himself to exertion, and gradually attained omniscience. Having uttered the solemn utterance "anekajātisaṃsāra", he spent seven days at the Bodhi-seat, then extended his foot, saying, "I will place it on the earth."
Vào ngày sinh của con trai, ngài đã thực hiện cuộc Đại Xuất Gia, xuất gia và chuyên tâm tu tập. Dần dần, ngài đạt được Nhất Thiết Trí, thốt lên bài kệ cảm hứng “anekajātisaṃsāra” và trải qua bảy ngày dưới cội Bồ-đề. Ngài đặt chân xuống đất với ý nghĩ “Ta sẽ đặt trên mặt đất”.
Atha pathaviṃ bhinditvā heṭṭhā vuttappamāṇaṃ padumaṃ uṭṭhāsi.
Then, breaking through the earth, a lotus of the aforementioned size rose up from below.
Khi đó, một đóa sen lớn như đã nói ở dưới đã mọc lên xuyên qua mặt đất.
Tadupādāya bhagavā padumuttaroteva paññāyittha.
Because of this, the Blessed One became known as Padumuttara.
Từ đó, Đức Thế Tôn được biết đến với tên Padumuttara.
Tassa devalo ca sujāto ca dve aggasāvakā ahesuṃ, amitā ca asamā ca dve aggasāvikā, sumano nāma upaṭṭhāko.
He had two chief disciples, Devala and Sujāta, and two chief female disciples, Amitā and Asamā, and an attendant named Sumana.
Ngài có hai Đại đệ tử là Devala và Sujāta, hai Đại đệ tử Ni là Amitā và Asamā, và thị giả là Sumana.
Padumuttaro bhagavā pitu saṅgahaṃ kurumāno bhikkhusatasahassaparivāro haṃsavatiyā rājadhāniyā vasati.
The Blessed One Padumuttara, while showing compassion to his father, resided in the royal capital of Haṃsavatī, surrounded by a hundred thousand monks.
Đức Thế Tôn Padumuttara, vì lợi ích của cha mình, đã trú ngụ tại kinh thành Haṃsavatī cùng với một trăm ngàn Tỳ-kheo.
Kaniṭṭhabhātā panassa sumanakumāro nāma.
His younger brother was named Prince Sumana.
Em trai của ngài tên là hoàng tử Sumana.
Tassa rājā haṃsavatito vīsayojanasate bhogagāmaṃ adāsi.
The king gave him an estate village a hundred yojanas from Haṃsavatī.
Nhà vua đã ban cho ngài một làng có tài sản cách Haṃsavatī một trăm dojana.
So kadāci kadāci āgantvā pitarañca satthārañca passati.
He would sometimes come to see his father and the Teacher.
Ngài thỉnh thoảng đến thăm cha và Đức Đạo Sư.
Athekadivasaṃ paccanto kupito sumano rañño pesesi.
Then, one day, the frontier region was troubled, and Sumana sent a message to the king.
Một ngày nọ, vùng biên giới bị quấy phá, Sumana đã sai người báo cho vua.
Rājā ‘‘tvaṃ mayā tattha kasmā ṭhapito’’ti paṭipesesi.
The king sent back, "Why have I appointed you there?"
Nhà vua hỏi lại: “Ngươi được ta đặt ở đó để làm gì?”
So core vūpasametvā ‘‘upasanto, deva, janapado’’ti rañño pesesi.
He appeased the bandits and sent a message back to the king, saying, "The populace is peaceful, my lord."
Ngài đã dẹp yên bọn cướp và báo cho vua: “Thưa Đại vương, vùng đất đã yên bình.”
Rājā tuṭṭho ‘‘sīghaṃ mama putto āgacchatū’’ti āha.
The pleased king said, "Let my son come quickly!"
Nhà vua vui mừng nói: “Con trai ta hãy mau đến đây!”
Tassa sahassamattā amaccā honti.
He had a thousand ministers.
Ngài có khoảng một ngàn vị quan cận thần.
So tehi saddhiṃ antarāmagge mantesi – ‘‘mayhaṃ pitā tuṭṭho sace me varaṃ deti, kiṃ gaṇhāmī’’ti?
On the way, he consulted with them: "If my father is pleased and grants me a boon, what should I take?"
Ngài đã bàn bạc với họ trên đường đi: “Nếu cha ta vui mừng ban cho ta một điều ước, ta nên chọn gì?”
Atha naṃ ekacce ‘‘hatthiṃ gaṇhatha, assaṃ gaṇhatha, janapadaṃ gaṇhatha, satta ratanāni gaṇhathā’’ti āhaṃsu.
Then some said to him, "Take elephants, take horses, take a country, take the seven jewels!"
Khi đó, một số người nói: “Hãy chọn voi, hãy chọn ngựa, hãy chọn một vùng đất, hãy chọn bảy loại châu báu.”
Apare ‘‘tumhe pathavissarassa puttā, na tumhākaṃ dhanaṃ dullabhaṃ, laddhampi cetaṃ sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, puññameva ekaṃ ādāya gamanīyaṃ.
Others said, "You are the son of the lord of the earth; wealth is not difficult for you. Even if obtained, all this must be abandoned when going forth; only merit is to be taken when going forth.
Những người khác nói: “Các ngài là con của chúa tể mặt đất, tài sản không phải là điều khó kiếm đối với các ngài. Ngay cả khi có được, tất cả những thứ này cũng phải bỏ lại khi ra đi. Chỉ có công đức là thứ duy nhất có thể mang theo.
Tasmā deve varaṃ dadamāne temāsaṃ padumuttarabhagavantaṃ upaṭṭhātuṃ varaṃ gaṇhathā’’ti āhaṃsu.
Therefore, when the king grants a boon, ask for the boon to attend to the Blessed Padumuttara for three months."
Do đó, khi Đại vương ban điều ước, hãy chọn điều ước được thị giả Đức Thế Tôn Padumuttara trong ba tháng với bốn vật dụng thiết yếu.”
So ‘‘tumhe mayhaṃ kalyāṇamittā, na metaṃ cittaṃ atthi, tumhehi pana uppāditaṃ, evaṃ karissāmī’’ti gantvā pitaraṃ vanditvā pitarā āliṅgetvā matthake cumbetvā ‘‘varaṃ te putta demī’’ti vutte ‘‘icchāmahaṃ, mahārāja, bhagavantaṃ temāsaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahanto jīvitaṃ avañjhaṃ kātuṃ, imaṃ me deva varaṃ dehī’’ti āha.
He said, "You are my good friends! This idea was not in my mind, but you have put it there; I will do so." Having gone and paid homage to his father, and after being embraced and kissed on the forehead by his father, when told, "I grant you a boon, my son," he said, "I wish, great king, to attend to the Blessed One for three months with the four requisites, so as to make my life fruitful. Grant me this boon, my lord!"
Ngài nói: “Các ngài là bạn tốt của ta, ta không có ý nghĩ đó, nhưng vì các ngài đã gợi ý, ta sẽ làm như vậy.” Rồi ngài đi đến, đảnh lễ cha. Nhà vua ôm ngài, hôn lên trán và nói: “Con trai, ta ban cho con một điều ước.” Ngài nói: “Tâu Đại vương, con mong muốn được thị giả Đức Thế Tôn trong ba tháng với bốn vật dụng thiết yếu để cuộc đời con không vô ích. Xin Đại vương ban cho con điều ước này.”
Na sakkā, tāta, aññaṃ varehīti.
"That is not possible, dear son. Ask for other boons!"
“Không được, con trai, hãy chọn điều ước khác.”
Deva, khattiyānaṃ nāma dve kathā natthi, etadeva me varaṃ dehi, na mama aññena atthoti.
"My lord, khattiyas do not have two words. Grant me this very boon; I have no other need."
“Tâu Đại vương, bậc Sát-đế-lợi không có hai lời, xin hãy ban cho con điều ước này, con không cần gì khác.”
Tāta, buddhānaṃ nāma cittaṃ dujjānaṃ, sace bhagavā na icchissati, mayā dinnepi kiṃ bhavissatīti?
"Dear son, the minds of Buddhas are difficult to know. If the Blessed One does not wish it, what good will it do, even if granted by me?"
“Con trai, tâm của chư Phật rất khó hiểu. Nếu Đức Thế Tôn không muốn, thì điều ta ban cho có ích gì?”
‘‘Sādhu, deva, ahaṃ bhagavato cittaṃ jānissāmī’’ti vihāraṃ gato.
"Very well, my lord, I will know the Blessed One's mind." So he went to the monastery.
“Thưa Đại vương, tốt lắm, con sẽ tìm hiểu ý Đức Thế Tôn.” Rồi ngài đi đến tinh xá.
Tena ca samayena bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā bhagavā gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti, so maṇḍalamāḷe sannipatitānaṃ bhikkhūnaṃ santikaṃ agamāsi.
At that time, the Blessed One, having finished his meal, had entered the Perfumed Chamber. So he went to the monks assembled in the circular hall.
Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn đã dùng bữa xong và đi vào hương thất. Ngài đi đến chỗ các Tỳ-kheo đang tụ họp tại sảnh tròn.
Te naṃ āhaṃsu – ‘‘rājaputta, kasmā āgatosī’’ti?
They said to him, "Prince, why have you come?"
Họ hỏi ngài: “Hoàng tử, ngài đến làm gì?”
Bhagavantaṃ dassanāya, dassetha me bhagavantanti.
"To see the Blessed One. Show me the Blessed One!"
“Để gặp Đức Thế Tôn, xin hãy cho tôi gặp Đức Thế Tôn.”
Na mayaṃ, rājaputta, icchiticchitakkhaṇe satthāraṃ daṭṭhuṃ labhāmāti.
"Prince, we do not get to see the Teacher at every desired moment."
“Hoàng tử, chúng tôi không thể gặp Đức Đạo Sư bất cứ lúc nào chúng tôi muốn.”
Ko pana, bhante, labhatīti?
"Who, then, venerable sirs, gets to?"
“Vậy, thưa các ngài, ai có thể gặp được?”
Sumanatthero nāma rājaputtāti.
"The Elder Sumana, Prince."
“Hoàng tử, đó là Trưởng lão Sumana.”
So ‘‘kuhiṃ, bhante, thero’’ti?
He then asked, "Where, venerable sirs, is the elder?"
Ngài hỏi: “Thưa các ngài, Trưởng lão ở đâu?”
Therassa nisinnaṭṭhānaṃ pucchitvā gantvā vanditvā ‘‘icchāmahaṃ, bhante, bhagavantaṃ passituṃ, dassetha me bhagavanta’’nti āha.
Having asked for the elder's sitting place, he went, paid homage, and said, "Venerable sir, I wish to see the Blessed One; show me the Blessed One."
Hỏi chỗ Tôn giả ngồi,* đi đến đảnh lễ và nói: “Bạch Đại đức, con muốn được thấy Đức Thế Tôn, xin Đại đức chỉ cho con thấy Đức Thế Tôn.”
Thero passantasseva rājakumārassa āpokasiṇajjhānaṃ samāpajjitvā mahāpathaviṃ udakaṃ adhiṭṭhāya pathaviyaṃ nimujjitvā satthu gandhakuṭiyaṃyeva pāturahosi.
While the prince was still watching, the elder entered the water-kasiṇa jhāna, then, resolving the great earth to be water, he plunged into the earth and appeared right in the Teacher's perfumed chamber.
Tôn giả, ngay trước mắt vị hoàng tử đang nhìn, đã nhập thủy biến xứ thiền (āpokasiṇajjhāna), quyết định biến đại địa thành nước, rồi lặn xuống đất và hiện ra ngay tại hương thất của Đức Đạo Sư.
Atha naṃ bhagavā ‘‘sumana kasmā āgatosī’’ti āha.
Then the Blessed One said to him, "Sumaṇa, why have you come?"
Bấy giờ, Đức Thế Tôn hỏi ông ấy: “Sumanā, con đến đây làm gì?”
Rājaputto, bhante, bhagavantaṃ dassanāya āgatoti.
"Venerable sir, the prince has come to see the Blessed One," he replied.
*: “Bạch Thế Tôn, vị hoàng tử đến để yết kiến Đức Thế Tôn.”
Tena hi bhikkhu āsanaṃ paññāpehīti.
"In that case, bhikkhu, arrange a seat," (said the Blessed One).
*: “Vậy thì, này Tỳ-kheo, hãy sắp đặt chỗ ngồi.”
Puna thero passantasseva rājakumārassa buddhāsanaṃ gahetvā antogandhakuṭiyaṃ nimujjitvā bahipariveṇe pātubhavitvā pariveṇe āsanaṃ paññāpesi.
Again, while the prince was still watching, the elder took the Buddha's seat, plunged into the perfumed chamber, appeared outside in the outer cloister, and arranged a seat in the cloister.
Lại nữa, Tôn giả, ngay trước mắt vị hoàng tử đang nhìn, đã cầm lấy Phật tọa, lặn xuống bên trong hương thất, rồi hiện ra ở bên ngoài khu vực tu viện và sắp đặt chỗ ngồi trong khu vực tu viện.
Rājakumāro imāni dve acchariyākārāni disvā ‘‘mahanto vatāyaṃ bhikkhū’’ti cintesi.
The prince, seeing these two wondrous occurrences, thought, "This bhikkhu is truly great!"
Vị hoàng tử thấy hai sự việc kỳ diệu này, bèn nghĩ: “Vị Tỳ-kheo này thật vĩ đại!”
Bhagavāpi gandhakuṭito nikkhamitvā paññatte āsane nisīdi.
The Blessed One also emerged from the perfumed chamber and sat on the arranged seat.
Đức Thế Tôn cũng từ hương thất bước ra và ngồi xuống chỗ đã được sắp đặt.
Rājaputto bhagavantaṃ vanditvā paṭisanthāraṃ akāsi.
The prince paid homage to the Blessed One and exchanged greetings.
Vị hoàng tử đảnh lễ Đức Thế Tôn và chào hỏi.
‘‘Kadā āgatosi rājaputtā’’ti vutte, ‘‘bhante, tumhesu gandhakuṭiṃ paviṭṭhesu, bhikkhū pana ‘na mayaṃ icchiticchitakkhaṇe bhagavantaṃ daṭṭhuṃ labhāmā’ti maṃ therassa santikaṃ pāhesuṃ.
When asked, "When did you arrive, prince?", he replied, "Venerable sir, when you had entered the perfumed chamber, the bhikkhus sent me to the elder, saying, 'We do not get to see the Blessed One at every moment we wish.'
Khi Đức Thế Tôn hỏi: “Này hoàng tử, con đến khi nào?”,*: “Bạch Thế Tôn, khi quý vị đã vào hương thất, các Tỳ-kheo nói: ‘Chúng tôi không thể gặp Đức Thế Tôn vào lúc mình muốn,’ nên đã gửi con đến chỗ Tôn giả.
Thero pana ekavacaneneva dasseti, thero, bhante, tumhākaṃ sāsane vallabho maññe’’ti.
But the elder shows him with a single word; Venerable sir, the elder must be dear to you in your dispensation."
Nhưng Tôn giả chỉ với một lời đã chỉ cho con thấy; bạch Thế Tôn, con nghĩ Tôn giả được yêu mến trong giáo pháp của Ngài.”
Āma rājakumāra, vallabho esa bhikkhu mayhaṃ sāsaneti.
"Yes, prince, this bhikkhu is dear to me in my dispensation," (said the Blessed One).
*: “Đúng vậy, này hoàng tử, vị Tỳ-kheo ấy được yêu mến trong giáo pháp của Ta.”
Bhante, buddhānaṃ sāsane kiṃ katvā vallabhā hontīti?
"Venerable sir, what must one do to become dear in the Buddhas' dispensation?"
*: “Bạch Thế Tôn, làm cách nào để được yêu mến trong giáo pháp của chư Phật?”
Dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā kumārāti.
"By giving donations, observing morality, and performing the Uposatha duties, prince," (said the Blessed One).
*: “Bằng cách bố thí, giữ giới, và thực hành các nghi thức Uposatha, này hoàng tử.”
Bhagavā ahaṃ thero viya buddhasāsane vallabho hotukāmo, sve mayhaṃ bhikkhaṃ adhivāsethāti.
"Venerable sir, I wish to be dear in the Buddha's dispensation like the elder; please accept tomorrow's alms from me."
*: “Bạch Thế Tôn, con muốn được yêu mến trong Phật giáo như Tôn giả; xin Ngài chấp nhận bữa ăn của con vào ngày mai.”
Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena.
The Blessed One accepted by remaining silent.
Đức Thế Tôn im lặng chấp nhận.
Rājakumāro attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā sabbarattiṃ mahāsakkāraṃ sajjetvā satta divasāni khandhāvārabhattaṃ nāma adāsi.
The prince went to his residence, prepared great offerings throughout the night, and for seven days gave what is called "camp-food."
Vị hoàng tử trở về nơi ở của mình, suốt đêm chuẩn bị đại lễ cúng dường và đã cúng dường bữa ăn cho quân đội (khandhāvārabhatta) trong bảy ngày.
Sattame divase satthāraṃ vanditvā, bhante, mayā pitu santikā temāsaṃ antovassaṃ tumhākaṃ paṭijagganavaro laddho, temāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethāti.
On the seventh day, having paid homage to the Teacher, he said, "Venerable sir, I have obtained from my father the boon of caring for you for three months during the Rains-retreat; please accept the Rains-residence from me for three months."
Vào ngày thứ bảy, đảnh lễ Đức Đạo Sư,*: “Bạch Thế Tôn, con đã được phụ vương cho phép chăm sóc quý vị trong ba tháng an cư mùa mưa; xin Ngài chấp nhận an cư mùa mưa ba tháng cho con.”
Bhagavā ‘‘atthi nu kho tattha gatena attho’’ti oloketvā ‘‘atthī’’ti disvā ‘‘suññāgāre kho, rājakumāra, tathāgatā abhiramantī’’ti āha.
The Blessed One, looking to see if there was any benefit in going there, and seeing that there was, said, "Tathāgatas delight in secluded dwellings, prince."
Đức Thế Tôn nhìn xem “liệu có lợi ích gì khi đến đó không?” và khi thấy “có lợi ích,” Ngài nói: “Này hoàng tử, chư Như Lai ưa thích những nơi vắng vẻ.”
Kumāro ‘‘aññātaṃ bhagavā aññātaṃ sugatā’’ti vatvā ‘‘ahaṃ, bhante, purimataraṃ gantvā vihāraṃ kāremi, mayā pesite bhikkhusatasahassena saddhiṃ āgacchathā’’ti bhagavantaṃ paṭiññaṃ gāhāpetvā pitu santikaṃ gantvā ‘‘dinnā me, deva, bhagavatā paṭiññā, mayā pahite bhagavantaṃ peseyyathā’’ti vatvā pitaraṃ vanditvā nikkhamitvā yojane yojane vihāraṃ kārento vīsayojanasataṃ addhānaṃ gato.
The prince, saying, "I understand, Blessed One, I understand, Sugata," then said, "Venerable sir, I will go ahead and build a monastery; please come with a hundred thousand bhikkhus whom I will send." Having made the Blessed One promise, he went to his father, and saying, "Father, the Blessed One has given me a promise; please send the Blessed One when I send for him," he paid homage to his father and departed, building monasteries at every league, covering a distance of two hundred leagues.
Vị hoàng tử nói: “Đức Thế Tôn đã biết, Đức Thiện Thệ đã biết,” rồi nói: “Bạch Thế Tôn, con sẽ đi trước để xây dựng tinh xá; xin Ngài hãy đến cùng với một trăm ngàn Tỳ-kheo do con phái đến.” Sau khi Đức Thế Tôn chấp nhận lời hứa,* đến chỗ phụ vương và nói: “Tâu Đại vương, Đức Thế Tôn đã hứa với con; xin Đại vương hãy gửi Đức Thế Tôn đi khi con phái người đến.” Nói xong, đảnh lễ phụ vương,* ra đi, xây dựng tinh xá cách mỗi do-tuần và đã đi được một trăm hai mươi do-tuần.
Gantvā ca attano nagare vihāraṭṭhānaṃ vicinanto sobhananāmassa kuṭumbikassa uyyānaṃ disvā satasahassena kiṇitvā satasahassaṃ vissajjetvā vihāraṃ kāresi.
Having arrived, and searching for a suitable site for a monastery in his own city, he saw the garden of a householder named Sobhana, bought it for a hundred thousand, and spending a hundred thousand more, he built a monastery.
Đến nơi,* tìm kiếm một địa điểm để xây tinh xá trong thành phố của mình, thấy khu vườn của một gia chủ tên Sobhana, bèn mua với giá một trăm ngàn (tiền), chi tiêu một trăm ngàn nữa để xây dựng tinh xá.
Tattha bhagavato gandhakuṭiṃ sesabhikkhūnañca rattiṭṭhānadivāṭṭhānatthāya kuṭileṇamaṇḍape kāretvā pākāraparikkhepaṃ dvārakoṭṭhakañca niṭṭhāpetvā pitu santikaṃ pesesi – ‘‘niṭṭhitaṃ mayhaṃ kiccaṃ, satthāraṃ pahiṇathā’’ti.
There, he built a perfumed chamber for the Blessed One and residential halls, caves, and pavilions for the other bhikkhus' night and day abodes; and having completed the enclosing wall and gateway, he sent a message to his father: "My task is finished; please send the Teacher."
Ở đó,* xây hương thất cho Đức Thế Tôn và các lều, hang động, giảng đường để làm chỗ nghỉ đêm và chỗ nghỉ ban ngày cho các Tỳ-kheo còn lại; sau khi hoàn tất tường rào và cổng chính,* gửi người đến chỗ phụ vương – “Công việc của con đã hoàn tất, xin hãy phái Đức Đạo Sư đến.”
So sumanattherassa vasanaṭṭhānasabhāgeyeva ṭhāne vasanto yaṃ thero bhagavato vattaṃ karoti, taṃ sabbaṃ disvā ‘‘imasmiṃ ṭhāne ekantavallabho esa thero, etasseva me ṭhānantaraṃ patthetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā upakaṭṭhāya pavāraṇāya gāmaṃ pavisitvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā sattame divase bhikkhusatasahassassa pādamūle ticīvaraṃ ṭhapetvā bhagavantaṃ vanditvā, ‘‘bhante, yadetaṃ mayā sattāhaṃ khandhāvāradānato paṭṭhāya puññaṃ kataṃ, taṃ neva sakkasampattiṃ, na mārabrahmasampattiṃ patthayantena, buddhassa pana upaṭṭhākabhāvaṃ patthentena kataṃ.
He dwelt in a place similar to the dwelling place of the elder Sumana, and seeing all the duties the elder performed for the Blessed One, he thought, "This elder is exceptionally dear in this place; it is fitting for me to aspire to his position." Therefore, as the Pāvaranā was approaching, he entered the village, gave a great donation for seven days, and on the seventh day, placing the triple-robe at the feet of the hundred thousand bhikkhus, he paid homage to the Blessed One and said, "Venerable sir, the merit I have accumulated from the time of the camp-donation for seven days was not done wishing for the prosperity of Sakka, nor for the prosperity of Māra or Brahmā, but wishing for the state of being an attendant to a Buddha.
Ông ấy, sống ở một nơi tương tự như chỗ ở của Tôn giả Sumanā, thấy tất cả những việc mà Tôn giả làm cho Đức Thế Tôn, bèn nghĩ: “Vị Tôn giả này là bậc được yêu mến tuyệt đối ở nơi này; ta nên mong cầu địa vị của Tôn giả ấy.” Nghĩ vậy, khi lễ Pavāraṇā sắp đến gần, ông vào làng, bố thí lớn trong bảy ngày, và vào ngày thứ bảy, đặt ba y (ticīvara) dưới chân một trăm ngàn Tỳ-kheo, đảnh lễ Đức Thế Tôn và nói: “Bạch Thế Tôn, công đức mà con đã làm từ khi bố thí cho quân đội trong bảy ngày này, con không cầu sự giàu sang của chư Thiên (Sakka), cũng không cầu sự giàu sang của Ma vương hay Phạm thiên, mà con đã làm để cầu được địa vị thị giả của Đức Phật.
Tasmā ahampi bhagavā anāgate sumanatthero viya ekassa buddhassa upaṭṭhāko homī’’ti pañcapatiṭṭhitena patiṭṭhahitvā vandi.
Therefore, Blessed One, may I also in the future be an attendant to a Buddha, like the elder Sumana," and bowing with the five-point prostration, he paid homage.
Vì vậy, bạch Thế Tôn, con cũng mong muốn trong tương lai sẽ trở thành thị giả của một Đức Phật như Tôn giả Sumanā.” Nói xong, ông đảnh lễ với năm chi chạm đất.
Satthā tassa anantarāyaṃ disvā byākaritvā pakkāmi.
The Teacher, seeing no impediment for him, made a prediction and departed.
Đức Đạo Sư thấy sự vô ngại của ông, bèn thọ ký và rời đi.
Kumāro taṃ sutvā ‘‘buddhā ca nāma advejjhakathā hontī’’ti dutiyadivase gotamabuddhassa pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito piṭṭhito gacchanto viya ahosi.
The prince, hearing that, thought, "Buddhas speak without duplicity," and on the following day, he was as if following behind Gotama Buddha, carrying his bowl and robe.
Vị hoàng tử nghe vậy, nghĩ: “Chư Phật là những bậc không nói hai lời,” và vào ngày hôm sau, ông như thể cầm bát và y của Đức Phật Gotama mà đi theo sau Ngài.
So tasmiṃ buddhuppāde vassasatasahassaṃ dānaṃ datvā sagge nibbattitvā kassapabuddhakāle piṇḍāya carato therassa pattaggahaṇatthaṃ uttarisāṭakaṃ datvā pūjaṃ akāsi.
In that Buddha's dispensation, he gave donations for a hundred thousand aeons, and being reborn in the Tusita heaven, he fell from there and, in the time of Kassapa Buddha, he offered his upper robe to the elder who was going for alms, so that he might hold his bowl.
Trong thời Đức Phật ấy, ông đã bố thí trong một trăm ngàn kiếp, rồi tái sinh trên cõi trời; vào thời Đức Phật Kassapa, ông đã cúng dường bằng cách dâng tấm y cho một vị Tỳ-kheo đang đi khất thực để cầm bát cho Tôn giả.
Puna sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasirājā hutvā uparipāsādavaragato gandhamādanato ākāsena āgacchante aṭṭha paccekabuddhe disvā nimantāpetvā bhojetvā attano maṅgalauyyāne tesaṃ aṭṭha paṇṇasālāyo kāretvā tesaṃ nisīdanatthāya attano nivesane aṭṭha sabbaratanamayāni pīṭhāni ceva maṇiādhārake ca paṭiyādetvā dasa vassasahassāni upaṭṭhānaṃ akāsi.
Again, being reborn in heaven and falling from there, he became a king in Bārāṇasī. From the top of his magnificent palace, he saw eight Paccekabuddhas coming through the sky from Gandhāmādana, invited them, fed them, built eight leaf-huts for them in his royal garden, and prepared eight seats made of all kinds of jewels and jeweled stands in his residence for them to sit on, and he attended to them for ten thousand years.
Lại tái sinh trên cõi trời, từ đó thác sinh làm vua Bārāṇasī, khi ở trên lầu cao nhất của cung điện, ông thấy tám vị Độc Giác Phật từ Gandhamādana đến bằng đường không, bèn thỉnh họ, cúng dường bữa ăn, xây tám tịnh xá lá trong khu vườn hoàng gia của mình cho họ, và chuẩn bị tám chiếc ghế bằng tất cả các loại ngọc và tám giá đỡ ngọc trong cung điện của mình để họ ngồi, rồi đã chăm sóc họ trong mười ngàn năm.
Etāni pākaṭaṭṭhānāni.
These are the well-known events.
Đây là những sự việc nổi tiếng.
Kappasatasahassaṃ pana dānaṃ dadamānova amhākaṃ bodhisattena saddhiṃ tusitapure nibbattitvā tato cuto amitodanasakkassa gehe nibbatti.
For a hundred thousand aeons, he continuously gave donations, and along with our Bodhisatta, he was reborn in Tusita City, and falling from there, he was reborn in the house of Amitodana Sakka.
Còn trong một trăm ngàn kiếp, ông đã bố thí và tái sinh trên cõi trời Tusita cùng với Bồ-tát của chúng ta; từ đó thác sinh vào nhà của Sakkā Amitodana.
Athassa sabbeva ñātake ānandite pamudite karonto jātoti ānandotveva nāmaṃ akaṃsu.
And because he was born making all his relatives joyful and delighted, they named him Ānanda (Joy).
Bấy giờ, vì ông đã khiến tất cả bà con vui mừng, hân hoan, nên họ đặt tên cho ông là Ānanda.
So anupubbena katābhinikkhamane sammāsambodhiṃ patvā paṭhamagamanena kapilavatthuṃ āgantvā tato nikkhante bhagavati bhagavato parivāratthaṃ rājakumāresu pabbajantesu bhaddiyādīhi saddhiṃ nikkhamitvā bhagavato santike pabbajitvā nacirasseva āyasmato puṇṇassa mantāṇiputtassa santike dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi.
Having gradually gone forth and attained perfect enlightenment, he came to Kapilavatthu for the first time, and when the Blessed One departed from there, as the royal princes, including Bhaddiya and others, went forth to accompany the Blessed One, he went forth with them, was ordained in the presence of the Blessed One, and not long after, having heard a Dhamma talk from the Venerable Puṇṇa, son of Mantāṇī, he became established in the fruit of stream-entry.
Vị ấy, sau khi từ bỏ gia đình một cách tuần tự và đạt đến Chánh Đẳng Giác, khi Đức Thế Tôn đến Kapilavatthu lần đầu tiên và sau đó rời đi, các hoàng tử xuất gia để làm tùy tùng cho Đức Thế Tôn, vị ấy cùng với Bhaddiya và những vị khác đã từ bỏ gia đình, xuất gia với Đức Thế Tôn. Không lâu sau đó, vị ấy nghe pháp thoại từ tôn giả Puṇṇa Mantāṇiputta và an trú vào quả Dự Lưu.
Tena kho pana samayena bhagavato paṭhamabodhiyaṃ vīsati vassāni anibaddhā upaṭṭhākā ahesuṃ.
Now, at that time, for the first twenty years of the Blessed One's enlightenment, there were no permanent attendants.
Vào thời điểm đó, trong hai mươi năm đầu giác ngộ của Đức Thế Tôn, có những vị thị giả không cố định.
Ekadā nāgasamālo pattacīvaraṃ gahetvā vicari ekadā nāgito, ekadā upavāno, ekadā sunakkhatto, ekadā cundo samaṇuddeso, ekadā sāgato, ekadā rādho, ekadā meghiyo.
One time Nāgasamāla went carrying the bowl and robe, another time Nāgita, another time Upavāna, another time Sunakkhatta, another time the novice Cunda, another time Sāgata, another time Rādha, another time Meghiya.
Có lúc tôn giả Nāgasamāla mang bát y đi theo, có lúc Nāgita, có lúc Upavāna, có lúc Sunakkhatta, có lúc Sa-di Cunda, có lúc Sāgata, có lúc Rādha, có lúc Meghiya.
Tattha ekadā bhagavā nāgasamālattherena saddhiṃ addhānamaggappaṭipanno dvedhāpathaṃ patto.
There, one time, the Blessed One, traveling along a road with Elder Nāgasamāla, came to a fork in the path.
Một lần nọ, Đức Thế Tôn cùng với trưởng lão Nāgasamāla đang đi trên đường thì đến một ngã ba.
Thero maggā okkamma ‘‘bhagavā ahaṃ iminā maggena gacchāmī’’ti āha.
The elder turned off the road and said, "Blessed One, I will go by this path."
Vị trưởng lão rẽ khỏi con đường và nói: “Bạch Thế Tôn, con sẽ đi con đường này.”
Atha naṃ bhagavā ‘‘ehi bhikkhu, iminā maggena gacchāmā’’ti āha.
Then the Blessed One said to him, "Come, bhikkhu, let us go by this path."
Đức Thế Tôn nói với vị ấy: “Này Tỳ-kheo, hãy đến đây, chúng ta hãy đi con đường này.”
So ‘‘handa bhagavā tumhākaṃ pattacīvaraṃ gaṇhatha, ahaṃ iminā maggena gacchāmī’’ti vatvā pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ ṭhapetuṃ āraddho.
He said, "Here, Blessed One, take your bowl and robe; I will go by this path," and began to place the bowl and robe on the ground.
Vị ấy nói: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy nhận bát y của Ngài, con sẽ đi con đường này,” rồi bắt đầu đặt bát y xuống đất.
Atha naṃ bhagavā ‘‘āhara bhikkhū’’ti vatvā pattacīvaraṃ gahetvā gato.
Then the Blessed One said to him, "Bring it, bhikkhu," and taking the bowl and robe, went on.
Đức Thế Tôn nói với vị ấy: “Này Tỳ-kheo, hãy mang đến đây,” rồi nhận bát y và đi.
Tassapi bhikkhuno itarena maggena gacchato corā pattacīvarañceva hariṃsu, sīsañca bhindiṃsu.
As that bhikkhu went by the other path, robbers stole his bowl and robe and also broke his head.
Vị Tỳ-kheo kia đi con đường khác, bị bọn cướp lấy mất bát y và làm vỡ đầu.
So ‘‘bhagavā idāni me paṭisaraṇaṃ, na añño’’ti cintetvā lohitena galantena bhagavato santikaṃ āgami.
He thought, "Now the Blessed One is my refuge, no other," and with blood flowing, he came to the Blessed One.
Vị ấy nghĩ: “Bây giờ Đức Thế Tôn là nơi nương tựa của con, không có ai khác,” rồi với máu chảy ròng ròng, vị ấy đến chỗ Đức Thế Tôn.
‘‘Kimidaṃ bhikkhū’’ti ca vutte taṃ pavattiṃ ārocesi.
When asked, "What is this, bhikkhu?" he related the incident.
Khi được hỏi: “Này Tỳ-kheo, có chuyện gì vậy?”, vị ấy đã kể lại sự việc.
Atha naṃ bhagavā ‘‘mā cinteyi bhikkhu, etassa kāraṇāyeva taṃ nivārayimhā’’ti vatvā samassāsesi.
Then the Blessed One said to him, "Do not worry, bhikkhu, it was for this very reason that we stopped you," and comforted him.
Đức Thế Tôn an ủi vị ấy và nói: “Này Tỳ-kheo, đừng lo lắng, chính vì lý do này mà Ta đã ngăn cản con.”
Ekadā pana bhagavā meghiyattherena saddhiṃ pācīnavaṃse migadāye jantugāmaṃ agamāsi.
One time, however, the Blessed One went to Jantugāma in Pācīnavaṃsa Migadāya with Elder Meghiya.
Một lần nọ, Đức Thế Tôn cùng với trưởng lão Meghiya đã đến Jantugāma trong khu rừng nai Pācīnavaṃsa.
Tatrāpi meghiyo jantugāme piṇḍāya caritvā nadītīre pāsādikaṃ ambavanaṃ disvā ‘‘bhagavā tumhākaṃ pattacīvaraṃ gaṇhatha, ahaṃ tasmiṃ ambavane samaṇadhammaṃ karomī’’ti vatvā bhagavatā tikkhattuṃ nivāriyamānopi gantvā akusalavitakkehi anvāsatto paccāgantvā taṃ pavattiṃ ārocesi.
There, too, Meghiya, having gone for alms in Jantugāma and seeing a beautiful mango grove on the riverbank, said, "Blessed One, take your bowl and robe; I will practice samaṇadhamma in that mango grove," and although he was stopped three times by the Blessed One, he went, and being assailed by unwholesome thoughts, he returned and related the incident.
Tại đó, Meghiya sau khi khất thực ở Jantugāma, thấy một khu rừng xoài đẹp bên bờ sông, nói: “Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy nhận bát y của Ngài, con sẽ thực hành pháp Sa-môn trong khu rừng xoài đó.” Mặc dù được Đức Thế Tôn ngăn cản ba lần, vị ấy vẫn đi và bị các tư duy bất thiện xâm chiếm, rồi trở về kể lại sự việc.
Tampi bhagavā ‘‘imameva te kāraṇaṃ sallakkhetvā nivārayimhā’’ti vatvā anupubbena sāvatthiṃ agamāsi.
The Blessed One also said to him, "It was considering this very reason that we stopped you," and gradually went to Sāvatthī.
Đức Thế Tôn cũng nói với vị ấy: “Chính vì lý do này mà Ta đã ngăn cản con,” rồi tuần tự đến Sāvatthī.
Tattha gandhakuṭipariveṇe paññattavarabuddhāsane nisinno bhikkhusaṅghaparivuto bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhave, idānimhi mahallako, ‘ekacce bhikkhū iminā maggena gacchāmā’ti vutte aññena gacchanti, ekacce mayhaṃ pattacīvaraṃ bhūmiyaṃ nikkhipanti, mayhaṃ nibaddhupaṭṭhākaṃ ekaṃ bhikkhuṃ jānāthā’’ti.
There, seated in the excellent Buddha-seat arranged in the perfumed chamber's precinct, surrounded by the assembly of bhikkhus, he addressed the bhikkhus: "Bhikkhus, I am now old. When some bhikkhus are told, 'Let us go by this path,' they go by another. Some throw my bowl and robe on the ground. Appoint one bhikkhu as my constant attendant."
Tại đó, Đức Thế Tôn ngồi trên tòa Phật ngự cao quý đã được sắp đặt trong Gandhakuti Pariveṇa, được Tăng chúng vây quanh, gọi các Tỳ-kheo và nói: “Này các Tỳ-kheo, bây giờ Ta đã già, một số Tỳ-kheo khi được nói ‘chúng ta hãy đi con đường này’ thì lại đi con đường khác, một số lại đặt bát y của Ta xuống đất. Hãy chọn một Tỳ-kheo thị giả cố định cho Ta.”
Bhikkhūnaṃ dhammasaṃvego udapādi.
A sense of urgency regarding the Dhamma arose in the bhikkhus.
Sự xúc động pháp đã khởi lên trong các Tỳ-kheo.
Athāyasmā sāriputto uṭṭhāyāsanā bhagavantaṃ vanditvā ‘‘ahaṃ, bhante, tumheyeva patthayamāno satasahassakappādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ pāramiyo pūrayiṃ, nanu mādiso mahāpañño upaṭṭhāko nāma vaṭṭati, ahaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti āha.
Then, Venerable Sāriputta, rising from his seat, paid homage to the Blessed One and said, "Bhante, desiring only you, I fulfilled perfections for an incalculable number of aeons plus a hundred thousand aeons. Is it not fitting that a great wise one like me should be an attendant? I will attend upon you."
Bấy giờ, tôn giả Sāriputta đứng dậy từ chỗ ngồi, đảnh lễ Đức Thế Tôn và nói: “Bạch Thế Tôn, chính vì mong muốn được hầu hạ Ngài mà con đã hoàn thành các ba-la-mật trong một A-tăng-kỳ và một trăm ngàn đại kiếp. Há một vị có đại trí tuệ như con lại không xứng đáng làm thị giả sao? Con sẽ hầu hạ Ngài.”
Taṃ bhagavā ‘‘alaṃ, sāriputta, yassaṃ disāyaṃ tvaṃ viharasi, asuññā ve sā disā, tava hi ovādo buddhānaṃ ovādasadiso, tena me tayā upaṭṭhākakiccaṃ atthī’’ti paṭikkhipi.
The Blessed One rejected him, saying, "Enough, Sāriputta. The direction in which you dwell is indeed not empty. Your instruction is like the instruction of Buddhas. Therefore, I have no need for you to perform the duty of an attendant."
Đức Thế Tôn từ chối vị ấy và nói: “Đủ rồi, Sāriputta, phương hướng nào con an trú thì phương hướng đó không trống rỗng. Lời khuyên của con giống như lời khuyên của các vị Phật, vậy nên Ta cần con làm công việc thị giả.”
Eteneva upāyena mahāmoggallānaṃ ādiṃ katvā asīti mahāsāvakā uṭṭhahiṃsu.
In the same manner, eighty great disciples, beginning with Mahāmoggallāna, arose.
Cũng theo cách này, tám mươi vị Đại Thanh văn, bắt đầu từ Mahāmoggallāna, đã đứng dậy.
Te sabbe bhagavā paṭikkhipi.
The Blessed One rejected all of them.
Đức Thế Tôn đã từ chối tất cả các vị ấy.
Ānandatthero pana tuṇhīyeva nisīdi.
However, Elder Ānanda remained silent.
Tuy nhiên, trưởng lão Ānanda thì im lặng ngồi đó.
Atha naṃ bhikkhū āhaṃsu – ‘‘āvuso ānanda, bhikkhusaṅgho upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācati, tvampi yācāhī’’ti.
Then the bhikkhus said to him, "Friend Ānanda, the assembly of bhikkhus is requesting the position of attendant; you too should request it."
Bấy giờ, các Tỳ-kheo nói với vị ấy: “Này hiền giả Ānanda, Tăng chúng đang thỉnh cầu vị trí thị giả, hiền giả cũng hãy thỉnh cầu đi.”
Yācitvā laddhaṭṭhānaṃ nāma, āvuso, kīdisaṃ hoti, kiṃ maṃ satthā na passati?
"Friend, what kind of position is one that is requested and then obtained? Does the Teacher not see me?
“Này hiền giả, vị trí được thỉnh cầu và được nhận thì như thế nào? Há Đức Đạo Sư không thấy tôi sao?
Sace satthā rocissati, ‘‘ānando maṃ upaṭṭhahatū’’ti vakkhatīti.
If the Teacher wishes, he will say, 'Let Ānanda attend upon me.'"
Nếu Đức Đạo Sư ưng thuận, Ngài sẽ nói ‘Ānanda hãy hầu hạ Ta’.”
Atha bhagavā ‘‘na, bhikkhave, ānando aññehi ussāhetabbo, sayameva jānitvā maṃ upaṭṭhahissatī’’ti āha.
Then the Blessed One said, "Bhikkhus, Ānanda should not be encouraged by others; he will know for himself and attend upon me."
Bấy giờ, Đức Thế Tôn nói: “Này các Tỳ-kheo, Ānanda không cần được người khác khuyến khích, tự mình biết rồi sẽ hầu hạ Ta.”
Tato bhikkhū ‘‘uṭṭhehi, āvuso ānanda, uṭṭhehi, āvuso ānanda, dasabalaṃ upaṭṭhākaṭṭhānaṃ yācāhī’’ti āhaṃsu.
Thereupon the bhikkhus said, "Arise, friend Ānanda, arise, friend Ānanda, request the position of attendant to the Ten-Powered One."
Sau đó, các Tỳ-kheo nói: “Này hiền giả Ānanda, hãy đứng dậy! Này hiền giả Ānanda, hãy đứng dậy! Hãy thỉnh cầu vị trí thị giả của Đức Thập Lực.”
Thero uṭṭhahitvā cattāro paṭikkhepā catasso ca āyācanāti aṭṭha vare yāci.
The Elder arose and requested eight boons: four rejections and four requests.
Vị trưởng lão đứng dậy và thỉnh cầu tám điều ân huệ: bốn điều từ chối và bốn điều thỉnh cầu.
Cattāro paṭikkhepā nāma – ‘‘sace me, bhante, bhagavā attanā laddhaṃ paṇītaṃ cīvaraṃ na dassati, piṇḍapātaṃ na dassati, ekagandhakuṭiyaṃ vasituṃ na dassati, nimantanaṃ gahetvā na gamissati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti vatvā ‘‘kaṃ panettha, ānanda, ādīnavaṃ addasā’’ti vutte āha – ‘‘sacāhaṃ, bhante, imāni vatthūni labhissāmi, bhavissanti vattāro ‘ānando dasabalena laddhaṃ paṇītaṃ cīvaraṃ paribhuñjati, piṇḍapātaṃ paribhuñjati, ekagandhakuṭiyaṃ vasati, ekato nimantanaṃ gacchati.
The four rejections are: "Bhante, if the Blessed One does not give me a fine robe that he has received, does not give me alms food, does not allow me to dwell in a single perfumed chamber, and does not go to an invitation that I have accepted, then I will attend upon the Blessed One." When asked, "What disadvantage do you see in this, Ānanda?" he said, "Bhante, if I were to receive these things, there would be those who would say, 'Ānanda enjoys the fine robe received by the Ten-Powered One, enjoys the alms food, dwells in a single perfumed chamber, and goes to an invitation together with him.
Bốn điều từ chối là: “Bạch Thế Tôn, nếu Đức Thế Tôn không ban cho con y phục quý giá mà Ngài đã nhận, không ban cho con thức ăn khất thực, không cho con ở trong một Gandhakuti riêng, không nhận lời mời mà không đi, thì con sẽ hầu hạ Đức Thế Tôn.” Khi được hỏi: “Này Ānanda, con thấy điều bất lợi nào trong đó?”, vị ấy nói: “Bạch Thế Tôn, nếu con nhận được những thứ này, sẽ có người nói ‘Ānanda thọ hưởng y phục quý giá mà Đức Thập Lực đã nhận, thọ hưởng thức ăn khất thực, ở trong một Gandhakuti riêng, cùng đi nhận lời mời. Hầu hạ Đức Như Lai mà nhận được lợi lộc như vậy thì có gì là khó khăn?’.”
Etaṃ lābhaṃ labhanto tathāgataṃ upaṭṭhāti, ko evaṃ upaṭṭhahato bhāro’’’ti?
He attends upon the Tathāgata while receiving such gains. What burden is there for one who attends in such a way?'"
“Hầu hạ Đức Như Lai mà nhận được lợi lộc như vậy thì có gì là khó khăn?”
Ime cattāro paṭikkhepe yāci.
He requested these four rejections.
Vị ấy đã thỉnh cầu bốn điều từ chối này.
Catasso āyācanā nāma – ‘‘sace, bhante, bhagavā mayā gahitanimantanaṃ gamissati, sacāhaṃ tiroraṭṭhā tirojanapadā bhagavantaṃ daṭṭhuṃ āgataṃ parisaṃ āgatakkhaṇeyeva bhagavantaṃ dassetuṃ lacchāmi, yadā me kaṅkhā uppajjati, tasmiṃyeva khaṇe bhagavantaṃ upasaṅkamituṃ lacchāmi, tathā yaṃ bhagavā mayhaṃ parammukhe dhammaṃ deseti, taṃ āgantvā mayhaṃ kathessati, evāhaṃ bhagavantaṃ upaṭṭhahissāmī’’ti vatvā ‘‘kaṃ panettha, ānanda, ānisaṃsaṃ passasī’’ti vutte āha – ‘‘idha, bhante, saddhā kulaputtā bhagavato okāsaṃ alabhantā maṃ evaṃ vadanti ‘sve, bhante ānanda, bhagavatā saddhiṃ amhākaṃ ghare bhikkhaṃ gaṇheyyāthā’ti.
The four requests are: "Bhante, if the Blessed One will go to an invitation accepted by me, if I can show the Blessed One immediately upon their arrival to an assembly that has come from other districts and other countries to see the Blessed One, if I can approach the Blessed One at the very moment doubt arises in me, and if the Blessed One will come and tell me the Dhamma he taught in my absence, then I will attend upon the Blessed One." When asked, "What advantage do you see in this, Ānanda?" he said, "Here, Bhante, faithful young men of good family, not getting an opportunity with the Blessed One, say to me, 'Tomorrow, Venerable Ānanda, please accept alms food at our house with the Blessed One.'
Bốn điều thỉnh cầu là: “Bạch Thế Tôn, nếu Đức Thế Tôn sẽ đi nhận lời mời do con nhận, nếu con có thể cho hội chúng từ các vương quốc và các vùng đất khác đến để gặp Đức Thế Tôn ngay khi họ đến, nếu con có thể đến gặp Đức Thế Tôn ngay khi con có nghi ngờ, và nếu những gì Đức Thế Tôn thuyết pháp khi không có mặt con, Ngài sẽ đến và nói lại cho con, thì con sẽ hầu hạ Đức Thế Tôn.” Khi được hỏi: “Này Ānanda, con thấy lợi ích nào trong đó?”, vị ấy nói: “Bạch Thế Tôn, ở đây, những thiện nam tử có đức tin không có cơ hội gặp Đức Thế Tôn thường nói với con rằng: ‘Bạch tôn giả Ānanda, ngày mai xin Đức Thế Tôn cùng với tôn giả hãy nhận bữa ăn khất thực tại nhà của chúng con.’
Sace bhagavā tattha na gamissati, icchiticchitakkhaṇeyeva parisaṃ dassetuṃ, kaṅkhañca vinodetuṃ okāsaṃ na lacchāmi, bhavissanti vattāro ‘kiṃ ānando dasabalaṃ upaṭṭhāti.
If the Blessed One does not go there, if I do not get the opportunity to show the assembly at the very moment they wish, and to dispel their doubts, there will be those who say, 'What kind of attendance does Ānanda render to the Ten-Powered One?
Nếu Đức Thế Tôn không đến đó, con sẽ không có cơ hội cho hội chúng gặp Ngài ngay khi họ mong muốn, và không có cơ hội giải tỏa nghi ngờ. Sẽ có người nói: ‘Ānanda hầu hạ Đức Thập Lực làm gì?
Ettakampissa bhagavā anuggahaṃ na karotī’ti.
The Blessed One does not even grant him such a favor.'
Đức Thế Tôn không ban cho ông ấy sự ưu ái dù chỉ một chút như vậy.’
Bhagavato ca parammukhā maṃ pucchissanti ‘ayaṃ, āvuso ānanda, gāthā, idaṃ suttaṃ, idaṃ jātakaṃ kattha desita’nti.
And in the Blessed One's absence, they will ask me, 'Friend Ānanda, where was this verse, this Sutta, this Jātaka taught?'"
Và họ sẽ hỏi con khi Đức Thế Tôn vắng mặt: ‘Này hiền giả Ānanda, bài kệ này, bài kinh này, câu chuyện Jātaka này đã được thuyết ở đâu?’
Sacāhaṃ taṃ na sampādayissāmi, bhavissanti vattāro – ‘ettakampi, āvuso, na jānāsi, kasmā tvaṃ chāyā viya bhagavantaṃ avijahanto dīgharattaṃ vicarasī’ti.
If I do not accomplish that, there will be those who say, ‘Friend, you do not even know this much; why do you wander for a long time like a shadow, never leaving the Blessed One?’
Nếu con không thể đáp ứng được điều đó, sẽ có người nói: ‘Này hiền giả, ông không biết dù chỉ một chút như vậy sao? Tại sao ông lại đi theo Đức Thế Tôn như bóng với hình trong một thời gian dài như vậy?’
Tenāhaṃ parammukhā desitassapi dhammassa puna kathanaṃ icchāmī’’ti.
Therefore, I wish for the Dhamma, even though taught in my absence, to be spoken again.”
Vì vậy, con mong muốn được nghe lại những pháp đã được thuyết khi con vắng mặt.”
Imā catasso āyācanā yāci.
He made these four requests.
Vị ấy đã thỉnh cầu bốn điều thỉnh cầu này.
Bhagavāpissa adāsi.
The Blessed One granted them to him.
Đức Thế Tôn cũng đã ban cho vị ấy.
Evaṃ ime aṭṭha vare gahetvā nibaddhupaṭṭhāko ahosi.
Thus, having obtained these eight boons, he became a constant attendant.
Như vậy, sau khi nhận tám điều ước này, ngài trở thành một thị giả thường trực.
Tasseva ṭhānantarassa atthāya kappasatasahassaṃ pūritānaṃ pāramīnaṃ phalaṃ pāpuṇi.
For the sake of that very position, he attained the fruit of perfections fulfilled for a hundred thousand aeons.
Vì lợi ích của chính địa vị ấy, ngài đã đạt được quả vị của những ba-la-mật đã được viên mãn trong một trăm ngàn đại kiếp.
So upaṭṭhākaṭṭhānaṃ laddhadivasato paṭṭhāya dasabalassa duvidhena udakena tividhena dantakaṭṭhena hatthapādaparikammena piṭṭhiparikammena gandhakuṭipariveṇaṃ sammajjanenāti evamādīhi kiccehi upaṭṭhahanto ‘‘imāya nāma velāya satthu imaṃ nāma laddhuṃ vaṭṭati, idaṃ nāma kātuṃ vaṭṭatī’’ti divasabhāgaṃ santikāvacaro hutvā rattibhāgasamanantare daṇḍadīpikaṃ gahetvā ekarattiṃ gandhakuṭipariveṇaṃ nava vāre anupariyāyati.
He, from the day he obtained the position of attendant, attended to the Ten-Powered One with two kinds of water, three kinds of tooth-wood, by attending to hands and feet, by attending to the back, by sweeping the Gandhakuti's precincts, and by such other duties, thinking, "At this particular time, the Master ought to receive this; this ought to be done." Having served as a personal attendant during the day, immediately after nightfall, he would take a lamp on a staff and patrol the Gandhakuti's precincts nine times throughout the night.
Từ ngày nhận được địa vị thị giả, ngài đã hầu hạ đấng Thập Lực với hai loại nước, ba loại tăm xỉa răng, việc chăm sóc tay chân, chăm sóc lưng, quét dọn khu vực hương thất (Gandhakuṭi), và các công việc tương tự. Ngài nghĩ: “Vào thời điểm này, Đức Thế Tôn nên nhận cái này, nên làm cái này,” và trở thành người hầu cận suốt ban ngày. Ngay sau khi đêm xuống, ngài cầm cây đèn lồng đi quanh khu vực hương thất chín lần trong một đêm.
Evañhissa ahosi – ‘‘sace me thinamiddhaṃ okkameyya, dasabale pakkosante paṭivacanaṃ dātuṃ na sakkuṇeyya’’nti.
This was his thought: "If sloth and torpor were to overcome me, I would not be able to answer when the Ten-Powered One calls."
Ngài đã nghĩ như thế này: “Nếu sự hôn trầm, thụy miên xâm chiếm ta, ta sẽ không thể đáp lời khi đấng Thập Lực gọi.”
Tasmā sabbarattiṃ daṇḍadīpikaṃ hatthena na muñcati.
Therefore, he would not release the staff-lamp from his hand all night.
Vì vậy, ngài không bao giờ buông cây đèn lồng khỏi tay suốt cả đêm.
Idamettakaṃ vatthu.
This much is the story.
Đây là câu chuyện về việc đó.
Aparabhāge pana satthā jetavane viharanto anekapariyāyena dhammabhaṇḍāgārikaānandattherassa vaṇṇaṃ kathetvā theraṃ imasmiṃ sāsane bahussutānaṃ satimantānaṃ gatimantānaṃ dhitimantānaṃ upaṭṭhākānañca bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Master, dwelling in Jetavana, on many occasions spoke in praise of the Treasurer of the Dhamma, Elder Ānanda, and established the Elder in the foremost position among those bhikkhus in this Dispensation who are widely learned, mindful, intelligent, resolute, and attentive.
Sau đó, Đức Thế Tôn khi đang trú tại Jetavana, đã kể về phẩm chất của Trưởng lão Ānanda, người giữ kho tàng Pháp, bằng nhiều phương pháp, và đã đặt vị Trưởng lão vào địa vị tối thượng trong số các Tỳ-khưu đa văn, có niệm, có trí, có dũng và là thị giả trong giáo pháp này.
224. Dutiye mahāparisānanti mahāparivārānaṃ uruvelakassapo aggoti dasseti.
224. In the second instance, among those with large retinues indicates that Uruvelakassapa was foremost among those with large entourages.
224. Trong câu thứ hai, mahāparisānaṃ (của những người có đại chúng) cho thấy Uruvelakassapa là bậc tối thượng trong số những người có đại chúng.
Aññesañhi therānaṃ kañci kālaṃ parivāro mahā hoti kañci kālaṃ appo, imassa pana therassa dvīhi bhātikehi saddhiṃ ekaṃ samaṇasahassaṃ nibaddhaparivārova ahosi.
For other elders, the retinue was sometimes large, sometimes small, but for this elder, along with his two brothers, a thousand ascetics were a constant retinue.
Đối với các vị Trưởng lão khác, đôi khi chúng đông đảo, đôi khi ít ỏi, nhưng đối với vị Trưởng lão này, một ngàn Sa-môn cùng với hai người em trai của ngài luôn là đoàn tùy tùng thường trực.
Tesu ekekasmiṃ ekekaṃ pabbājente dve samaṇasahassāni honti, dve dve pabbājente tīṇi sahassāni honti.
If one person ordained from each, there would be two thousand ascetics; if two from each, there would be three thousand.
Nếu mỗi người trong số họ xuất gia một người thì sẽ có hai ngàn Sa-môn; nếu mỗi người xuất gia hai người thì sẽ có ba ngàn Sa-môn.
Tasmā so mahāparivārānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he came to be known as the foremost among those with large retinues.
Vì vậy, ngài trở thành bậc tối thượng trong số những người có đại chúng.
Kassapoti panassa gottaṃ.
Kassapa was his family name.
Kassapo là họ của ngài.
Uruvelāyaṃ pabbajitattā uruvelakassapoti paññāyittha.
Because he ordained in Uruvelā, he was known as Uruvelakassapa.
Vì đã xuất gia tại Uruvelā, ngài được biết đến là Uruvelakassapa.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ mahāparisānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā ‘‘mayāpi anāgate evarūpena bhavituṃ vaṭṭatī’’ti sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā ticīvarena acchādetvā satthāraṃ vanditvā mahāparisānaṃ aggabhāvatthaṃ patthanaṃ akāsi.
Regarding his karmic background, this is the progressive story: He, too, in the time of Padumuttara Buddha, was reborn in a wealthy family in the city of Haṃsavatī. Having reached maturity, he listened to the Master's discourse and saw the Master establishing a bhikkhu in the foremost position among those with large retinues. He thought, "I, too, ought to be like this in the future." For seven days, he offered a great alms-giving to the community of bhikkhus, headed by the Buddha, and clothed them with three robes. Having worshipped the Master, he made aspiration to be foremost among those with large retinues.
Câu chuyện tuần tự về vấn đề của ngài như sau: Trong thời Đức Phật Padumuttara, ngài cũng tái sanh vào một gia đình quý tộc ở thành phố Haṃsavatī. Khi trưởng thành, ngài nghe pháp thoại của Đức Thế Tôn và thấy Đức Thế Tôn đặt một vị Tỳ-khưu vào địa vị tối thượng trong số những người có đại chúng. Ngài nghĩ: “Trong tương lai, ta cũng phải trở thành người như vậy,” và đã câng dường đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu trong bảy ngày, cúng dường ba y (ticīvara), đảnh lễ Đức Thế Tôn và phát nguyện đạt được địa vị tối thượng trong số những người có đại chúng.
Satthā anantarāyaṃ disvā anāgate gotamabuddhassa sāsane mahāparisānaṃ aggo bhavissatī’’ti byākaritvā pakkāmi.
The Master, seeing no obstacle, prophesied, "In the future, in the Dispensation of Gotama Buddha, he will be the foremost among those with large retinues," and then departed.
Đức Thế Tôn thấy không có chướng ngại và đã thọ ký rằng: “Trong tương lai, trong giáo pháp của Đức Phật Gotama, ngài sẽ là bậc tối thượng trong số những người có đại chúng,” rồi rời đi.
Sopi kulaputto yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto ito dvenavutikappamatthake phussabuddhassa vemātikakaniṭṭhabhātā hutvā nibbatto, pitā mahindarājā nāma.
That young man, having performed wholesome deeds throughout his life and wandered through states of gods and humans, was reborn as the step-younger brother of Phussa Buddha ninety-two aeons ago, his father being King Mahinda.
Vị thiện nam tử ấy, sau khi làm các việc thiện trong suốt đời mình và luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào một trăm lẻ hai đại kiếp trước, đã tái sanh làm em trai cùng mẹ khác cha của Đức Phật Phussa, cha ngài là vua Mahinda.
Apare panassa dve kaniṭṭhabhātaro ahesuṃ.
He also had two other younger brothers.
Ngài còn có hai người em trai khác.
Evaṃ te tayo bhātaro visuṃ visuṃ ṭhānantaraṃ labhiṃsu.
Thus, these three brothers each received a distinct position.
Như vậy, ba anh em họ đã đạt được các địa vị khác nhau.
Te heṭṭhā vuttanayeneva kupitaṃ paccantaṃ vūpasametvā pitu santikā varaṃ labhitvā ‘‘temāsaṃ dasabalaṃ paṭijaggissāmā’’ti varaṃ gaṇhiṃsu.
They, having pacified the rebellious border regions in the manner described below, obtained a boon from their father and accepted the boon to "attend to the Ten-Powered One for three months."
Họ đã dẹp yên vùng biên giới đang nổi loạn theo cách đã nói ở trên, nhận được điều ước từ cha và xin điều ước: “Chúng con sẽ chăm sóc đấng Thập Lực trong ba tháng.”
Atha nesaṃ etadahosi – ‘‘amhehi dasabalaṃ paṭijaggantehi anucchavikaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti ekaṃ amaccaṃ uppādakaṭṭhāne ṭhapetvā ekaṃ āyavayajānanakaṃ katvā ekaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa parivesakaṭṭhāne ṭhapetvā attanā dasa sīlāni samādāya temāsaṃ sikkhāpadāni rakkhiṃsu.
Then it occurred to them, "While attending to the Ten-Powered One, we ought to act appropriately." So, they appointed one minister to the position of provider, one as an accountant, and one as a server for the community of bhikkhus headed by the Buddha. They themselves undertook the ten precepts and observed the training rules for three months.
Sau đó, họ nghĩ: “Khi chúng ta chăm sóc đấng Thập Lực, chúng ta phải làm điều thích hợp,” và đã đặt một vị quan vào vị trí người sắp đặt, một vị khác làm người quản lý thu chi, một vị khác làm người phục vụ Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, còn tự mình thọ trì mười giới và giữ gìn các giới luật trong ba tháng.
Te tayo amaccā heṭṭhā vuttanayeneva imasmiṃ buddhuppāde bimbisāravisākharaṭṭhapālā jātā.
Those three ministers, in the manner described below, were reborn as Bimbisāra, Visākhā, and Raṭṭhapāla in the present Buddha-era.
Ba vị quan ấy, theo cách đã nói ở trên, trong thời Đức Phật xuất hiện này, đã tái sanh thành Bimbisāra, Visākhā và Raṭṭhapāla.
Te pana rājakumārā vutthavasse dasabale sahatthā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ paccayapūjāya pūjetvā yāvajīvaṃ kalyāṇakammaṃ katvā amhākaṃ dasabalassa nibbattito puretarameva brāhamaṇakule nibbattitvā attano gottavasena tayopi janā kassapā eva nāma jātā.
Those princes, after observing the rains retreat, personally honored the community of bhikkhus headed by the Buddha with offerings of requisites. Having performed wholesome deeds throughout their lives, they were reborn in a Brahmin family even before our Ten-Powered One appeared, and all three were named Kassapa according to their clan.
Những vị hoàng tử ấy, sau khi trải qua mùa an cư, tự tay cúng dường các vật phẩm cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu, làm các việc thiện trong suốt đời mình, và trước khi đấng Thập Lực của chúng ta xuất hiện, đã tái sanh vào các gia đình Bà-la-môn. Cả ba người đều mang tên Kassapa theo dòng họ của mình.
Te vayappattā tayo vede uggaṇhiṃsu.
Having reached maturity, they mastered the three Vedas.
Khi trưởng thành, họ đã học ba bộ Veda.
Tesaṃ jeṭṭhabhātikassa pañca māṇavakasatāni parivāro ahosi, majjhimassa tīṇi, kaniṭṭhassa dve.
The eldest brother had a retinue of five hundred pupils, the middle brother three hundred, and the youngest two hundred.
Người anh cả có năm trăm đệ tử làm tùy tùng, người anh giữa có ba trăm, và người em út có hai trăm.
Te attano ganthe sāraṃ olokentā diṭṭhadhammikameva passiṃsu, na samparāyikaṃ.
Examining the essence of their scriptures, they found only what pertains to this present life, not to the future life.
Khi xem xét cốt lõi trong các kinh điển của mình, họ chỉ thấy những điều thuộc về đời này, không phải đời sau.
Atha nesaṃ jeṭṭhabhātā attano parivārena saddhiṃ uruvelaṃ gantvā isipabbajjaṃ pabbajitvā uruvelakassapo nāma jāto, mahāgaṅgānadīvaṅke pabbajito nadīkassapo nāma jāto, gayāsīse pabbajito gayākassapo nāma jāto.
Then their eldest brother, along with his retinue, went to Uruvelā and renounced the world as an ascetic, becoming known as Uruvelakassapa. The one who renounced at the bend of the great Gaṅgā River became Nadīkassapa, and the one who renounced at Gayāsīsa became Gayākassapa.
Sau đó, người anh cả cùng với tùy tùng của mình đến Uruvelā, xuất gia theo lối ẩn sĩ và được gọi là Uruvelakassapa; người xuất gia ở khúc quanh sông Mahāgaṅgā được gọi là Nadīkassapa; người xuất gia ở Gayāsīsa được gọi là Gayākassapa.
Evaṃ tesu isipabbajjaṃ pabbajitvā tattha vasantesu bahūnaṃ divasānaṃ accayena amhākaṃ bodhisatto mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā paṭividdhasabbaññutaññāṇo anukkamena dhammacakkaṃ pavattetvā pañcavaggiye there arahatte patiṭṭhāpetvā yasadārakappamukhe pañcapaññāsa sahāyakepi vinetvā saṭṭhi arahante ‘‘caratha, bhikkhave, cārika’’nti bahujanahitāya cārikaṃ pesetvā bhaddavaggiye vinetvā uruvelakassapassa hetuṃ disvā ‘‘mayi gate tayo bhātikā saparivārā arahattaṃ pāpuṇissantī’’ti ñatvā ekako adutiyo uruvelakassapassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā vasanatthāya agyāgāraṃ yācitvā tattha kataṃ nāgadamanaṃ ādiṃ katvā aḍḍhuḍḍhasahassehi pāṭihāriyehi uruvelakassapaṃ saparivāraṃ vinetvā pabbājesi.
Thus, while they were living there, having renounced the world as ascetics, after many days, our Bodhisatta, having made the Great Renunciation, attained omniscient knowledge, then successively set the Wheel of Dhamma in motion, established the five bhikkhus in Arahantship, and disciplined fifty-five companions, headed by Yasa. Having sent sixty Arahants to wander for the welfare of many people, saying, "Go forth, bhikkhus, and wander," he then disciplined the Bhaddavaggiyas. Seeing the opportunity for Uruvelakassapa, and knowing, "When I go, the three brothers with their retinues will attain Arahantship," he went alone, unaccompanied, to Uruvelakassapa's dwelling place. Having asked for a fire-chamber to dwell in, he disciplined Uruvelakassapa and his retinue, starting with the taming of the nāga there, through a thousand and five hundred miracles, and ordained them.
Như vậy, khi họ đã xuất gia theo lối ẩn sĩ và trú ngụ ở đó, sau nhiều ngày, Đức Bồ-tát của chúng ta đã thực hiện cuộc đại xuất gia, chứng đắc Nhất thiết trí, tuần tự chuyển Pháp luân, thiết lập năm vị Trưởng lão nhóm Kiều Trần Như vào quả vị A-la-hán, sau đó giáo hóa năm mươi lăm người bạn của Yasa và các vị khác, phái sáu mươi vị A-la-hán đi du hóa vì lợi ích của số đông, giáo hóa nhóm Bhaddavaggī, và thấy nhân duyên của Uruvelakassapa. Ngài biết rằng: “Khi ta đến đó, ba anh em cùng với tùy tùng của họ sẽ chứng đắc A-la-hán,” và một mình, không có người thứ hai, đi đến nơi Uruvelakassapa trú ngụ, xin một căn nhà lửa để ở. Tại đó, Ngài bắt đầu với việc chế ngự con rắn độc (nāga) và bằng một ngàn năm trăm phép lạ, đã giáo hóa Uruvelakassapa cùng với tùy tùng của ngài và cho họ xuất gia.
Tassa pabbajitabhāvaṃ ñatvā itarepi dve bhātaro saparivārā āgantvā pabbajiṃsu, sabbepi ehibhikkhū iddhimayapattacīvaradharā ahesuṃ.
Knowing of his ordination, the other two brothers also came with their retinues and ordained. All of them became ehibhikkhus, endowed with robes and alms-bowls created by supernormal power.
Biết được việc ngài đã xuất gia, hai người em trai kia cũng cùng với tùy tùng của mình đến và xuất gia. Tất cả đều là những vị Tỳ-khưu “Ehi Bhikkhu” (Hãy đến, Tỳ-khưu) và mang y bát do thần thông hóa hiện.
Satthā taṃ samaṇasahassaṃ ādāya gayāsīsaṃ gantvā piṭṭhipāsāṇe nisinno ‘‘kathaṃrūpā nu kho etesaṃ dhammadesanā sappāyā’’ti olokento ‘‘ime aggiṃ paricarantā vicariṃsu, imesaṃ tayo bhave ādittāgārasadise katvā dassetuṃ vaṭṭatī’’ti ādittapariyāyasuttaṃ (mahāva. 54) desesi.
The Master, taking that thousand ascetics, went to Gayāsīsa and, seated on the flat rock, surveyed, "What kind of Dhamma discourse would be suitable for them?" Seeing that "these people wandered revering fire, it would be appropriate to show them the three existences as like a burning house," he delivered the Ādittapariyāya Sutta (Mahāva. 54).
Đức Thế Tôn cùng với một ngàn Sa-môn ấy đến Gayāsīsa, ngồi trên tảng đá phẳng và suy xét: “Loại pháp thoại nào là thích hợp cho họ?” Ngài thấy: “Họ đã thờ lửa, nên cần phải chỉ cho họ thấy ba cõi như một ngôi nhà đang cháy,” và đã thuyết bài kinh Ādittapariyāya (Bài kinh về mọi sự đang cháy).
Desanāpariyosāne sabbeva arahattaṃ pattā.
At the conclusion of the discourse, all of them attained Arahantship.
Khi bài pháp kết thúc, tất cả đều chứng đắc quả vị A-la-hán.
Satthā tehi parivuto pubbe bimbisārarañño dinnapaṭiññattā rājagahanagare laṭṭhivanuyyānaṃ agamāsi.
The Master, surrounded by them, then went to the Laṭṭhivana pleasure grove in Rājagaha, due to a promise previously made to King Bimbisāra.
Đức Thế Tôn, được các vị ấy vây quanh, đã đi đến vườn Laṭṭhivana ở thành Rājagaha, vì đã hứa với vua Bimbisāra trước đó.
Rājā dasabalassa āgatabhāvaṃ sutvā dvādasanahutehi brāhmaṇagahapatikehi saddhiṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
The king, hearing of the arrival of the Ten-Powered One, approached the Master with twelve hundred thousand brahmins and householders, worshipped him, and sat down to one side.
Vua nghe tin đấng Thập Lực đã đến, cùng với mười hai vạn Bà-la-môn và gia chủ, đến gần Đức Thế Tôn, đảnh lễ và ngồi xuống một bên.
Satthā sabbāvantaṃ parisaṃ oloketvā mahājanaṃ uruvelakassapassa nipaccakāraṃ karontaṃ disvā ‘‘ime mayhaṃ vā kassapassa vā mahantabhāvaṃ na jānanti, savitakkā ca nāma desanaṃ sampaṭicchituṃ na sakkontī’’ti cintetvā, ‘‘kassapa, tuyhaṃ upaṭṭhākānaṃ vitakkaṃ chindā’’ti therassa saññaṃ adāsi.
The Teacher, looking over the entire assembly and seeing the great multitude paying homage to Uruvelakassapa, thought, "These people do not know my greatness or Kassapa's, and being full of doubt, they cannot receive the teaching." So, he gave a sign to the elder, saying, "Kassapa, dispel the doubts of your attendants."
Bậc Đạo Sư nhìn khắp hội chúng, thấy đại chúng đang thực hiện lễ nghi kính trọng đối với ngài Uruvela Kassapa, Ngài suy nghĩ rằng: “Những người này không biết sự vĩ đại của ta hay của Kassapa, và với tâm còn suy tầm, họ không thể tiếp thu được pháp thoại.” Rồi Ngài ra hiệu cho vị Trưởng lão: “Này Kassapa, hãy đoạn trừ sự suy tầm của những người hộ độ cho ông.”
Thero satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā uṭṭhāyāsanā satthāraṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā tālappamāṇaṃ ākāsaṃ uppatitvā iddhivikubbanaṃ dassetvā ‘‘satthā me, bhante, bhagavā, sāvakohamasmi, satthā me, bhante, bhagavā, sāvakohamasmī’’ti vatvā oruyha dasabalassa pāde vandi.
The elder, accepting the Teacher's word, rose from his seat, paid homage to the Teacher with the five-point prostration, ascended into the sky to the height of a palm tree, displayed various psychic powers, and saying, "My Teacher, venerable sir, is the Blessed One; I am a disciple. My Teacher, venerable sir, is the Blessed One; I am a disciple," he descended and worshipped the feet of the Ten-Powered One.
Vị Trưởng lão vâng lời Bậc Đạo Sư, từ chỗ ngồi đứng dậy, đảnh lễ Bậc Đạo Sư theo cách năm vóc sát đất, rồi bay lên hư không cao bằng một cây thốt nốt, biểu diễn các phép biến hóa thần thông và nói rằng: “Bạch Thế Tôn, Bậc Đạo Sư là thầy của con, con là đệ tử. Bạch Thế Tôn, Bậc Đạo Sư là thầy của con, con là đệ tử.” Sau đó, ngài hạ xuống và đảnh lễ dưới chân Đức Thập Lực.
Etenupāyena sattame vāre sattatālappamāṇaṃ ākāsaṃ abbhuggantvā puna āgantvā dasabalassa pāde vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
In this manner, for the seventh time, he ascended into the sky to the height of seven palm trees, then returned and worshipped the feet of the Ten-Powered One, and sat down to one side.
Bằng cách này, đến lần thứ bảy, ngài bay lên hư không cao bằng bảy cây thốt nốt, rồi lại trở về đảnh lễ dưới chân Đức Thập Lực và ngồi xuống một bên.
Tasmiṃ kāle mahājano ‘‘ayaṃ loke mahāsamaṇo’’ti satthari nibbitakko jāto, athassa satthā dhammaṃ desesi.
At that time, the great multitude became free of doubt regarding the Teacher, thinking, "This is the Great Ascetic in the world," and then the Teacher taught them the Dhamma.
Vào lúc ấy, đại chúng không còn hoài nghi về Bậc Đạo Sư, nghĩ rằng: “Vị này là bậc Đại Sa-môn trên đời.” Bấy giờ, Bậc Đạo Sư thuyết pháp cho họ.
Desanāpariyosāne rājā ekādasanahutehi brāhmaṇagahapatikehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhito, ekanahutaṃ upāsakattaṃ paṭivedesi.
At the conclusion of the discourse, the king, together with eleven hundred thousand Brahman householders, was established in the fruit of stream-entry, and ten thousand declared themselves lay followers.
Khi pháp thoại kết thúc, nhà vua cùng với mười một nahuta bà-la-môn và gia chủ đã chứng đắc quả Dự Lưu, một nahuta đã tuyên bố nhận thân phận cận sự nam.
Tepi uruvelakassapassa parivārā sahassamattā bhikkhū attano āsevanavasena cintesuṃ – ‘‘amhākaṃ pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pattaṃ, bahi gantvā kiṃ karissāmā’’ti uruvelakassapattheraṃyeva parivāretvā vicariṃsu.
Those thousand bhikkhus, followers of Uruvelakassapa, thought due to their devotion, "Our purpose in going forth has been achieved; what will we do by going elsewhere?" and they continued to associate with Elder Uruvelakassapa.
Còn một ngàn vị Tỳ khưu là tùy tùng của ngài Uruvela Kassapa, do thói quen thân cận của mình, đã suy nghĩ rằng: “Việc xuất gia của chúng ta đã đạt đến đỉnh điểm, đi ra ngoài để làm gì nữa?” rồi họ tiếp tục đi theo vây quanh Trưởng lão Uruvela Kassapa.
Tesu ekekasmiṃ ekekaṃ nissitakaṃ gaṇhante dve sahassāni honti, dve dve gaṇhante tīṇi sahassāni honti.
If each of them had one dependent, there would be two thousand; if two each, there would be three thousand.
Trong số họ, nếu mỗi vị nhận một đệ tử nương tựa thì thành hai ngàn vị, nếu mỗi vị nhận hai đệ tử thì thành ba ngàn vị.
Tato paṭṭhāya yattakā tesaṃ nissitakā, tattake kathetuṃ vaṭṭatīti.
From that point on, it is proper to state as many as their dependents were.
Kể từ đó, có thể nói rằng số lượng đệ tử nương tựa của họ là bao nhiêu thì cũng tương ứng bấy nhiêu.
Idamettha vatthu.
This is the story here.
Đây là câu chuyện ở đây.
Aparabhāge pana satthā jetavane viharanto theraṃ mahāparisānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, while residing in Jetavana, placed the elder in the foremost position among the great assemblies.
Về sau, khi Bậc Đạo Sư đang ngự tại Jetavana, Ngài đã đặt vị Trưởng lão vào địa vị tối thượng trong số những người có hội chúng đông đảo.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbatto satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ kulappasādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
This is the sequential story of his past deeds: This individual, too, was born in a noble family in the city of Haṃsavatī during the time of Padumuttara Buddha. Hearing the Teacher's Dhamma discourse and seeing the Teacher place a certain bhikkhu in the foremost position among those who gladden families, he performed an act of aspiration and wished for that very position.
Về vấn đề của ngài, câu chuyện tuần tự như sau: Vào thời Đức Phật Padumuttara, ngài cũng đã sanh ra trong một gia đình quyền quý ở thành phố Haṃsavatī. Khi đang nghe Bậc Đạo Sư thuyết pháp, ngài thấy Bậc Đạo Sư đặt một vị Tỳ khưu vào địa vị tối thượng trong số những người làm cho các gia tộc có đức tin. Ngài đã làm công đức và phát nguyện đạt được địa vị ấy.
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ bodhisattassa mātukucchiyaṃ paṭisandhiggahaṇadivase kapilavatthusmiṃyeva amaccagehe paṭisandhiṃ gaṇhi.
Having performed wholesome deeds throughout his life, he wandered through the realms of devas and humans, and on the day our Bodhisatta conceived in his mother's womb, he was conceived in a minister's household in Kapilavatthu itself.
Sau khi làm các việc thiện cho đến trọn đời, ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào ngày Bồ-tát của chúng ta nhập thai trong lòng mẹ, ngài cũng đã nhập thai trong một gia đình quan đại thần ở Kapilavatthu.
Jātadivase bodhisattena saddhiṃyeva jātoti taṃdivasaṃyeva taṃ dukūlacumbuṭake nipajjāpetvā bodhisattassa upaṭṭhānatthāya nayiṃsu.
Born on the same day as the Bodhisatta, he was placed in a silken cloth and brought to attend upon the Bodhisatta on that very day.
Vào ngày sinh, ngài sinh cùng ngày với Bồ-tát, và ngay trong ngày đó, người ta đặt ngài vào một tấm vải lụa và mang đến để hầu cận Bồ-tát.
Bodhisattena hi saddhiṃ bodhirukkho rāhulamātā catasso nidhikumbhiyo ārohaniyahatthī kaṇḍako channo kāḷudāyīti ime satta ekadivase jātattā sahajātā nāma ahesuṃ.
Indeed, the Bodhi tree, Rāhulamātā, the four treasure jars, the elephant Ārohaṇīya, Kaṇḍaka, Channa, and Kāḷudāyī—these seven were born on the same day and were therefore called co-born.
Cùng với Bồ-tát, có bảy đối tượng được gọi là đồng sanh vì sinh cùng một ngày, đó là: cây Bồ-đề, mẹ của Rāhula, bốn hũ châu báu, con voi chiến Ārohanīya, con ngựa Kaṇḍaka, Channa và Kāḷudāyī.
Athassa nāmaggahaṇadivase sakalanagarassa udaggacittadivase jātoti udāyītveva nāmaṃ akaṃsu.
Then, on his naming day, because he was born on a day when the entire city was joyful, he was named Udāyī.
Vào ngày đặt tên, vì ngài sinh vào ngày cả thành phố hân hoan, nên người ta đặt tên ngài là Udāyī.
Thokaṃ kāḷadhātukattā pana kāḷudāyī nāma jāto.
However, due to having a slightly dark complexion, he became known as Kāḷudāyī.
Do có nước da hơi ngăm đen, ngài được gọi là Kāḷudāyī.
So bodhisattena saddhiṃ kumārakīḷaṃ kīḷanto vuddhiṃ agamāsi.
He grew up playing childhood games with the Bodhisatta.
Ngài lớn lên cùng chơi các trò chơi trẻ con với Bồ-tát.
Aparabhāge bodhisatto mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā anukkamena sabbaññutaṃ patvā pavattitavaradhammacakko lokānuggahaṃ karonto rājagahaṃ upanissāya viharati.
Later, the Bodhisatta, having gone forth in the Great Renunciation, gradually attained omniscience, set in motion the supreme Wheel of Dhamma, and, benefiting the world, resided near Rājagaha.
Về sau, Bồ-tát thực hiện cuộc đại xuất gia, tuần tự chứng đắc Nhất thiết trí, chuyển bánh xe Pháp cao thượng, và đang ngự tại Rājagaha để cứu độ thế gian.
Tasmiṃ samaye suddhodanamahārājā ‘‘siddhatthakumāro abhisambodhiṃ patvā rājagahaṃ upanissāya veḷuvane viharatī’’ti sutvā purisasahassaparivāraṃ ekaṃ amaccaṃ ‘‘puttaṃ me idha ānehī’’ti pesesi.
At that time, King Suddhodana, having heard, "Prince Siddhattha has attained full enlightenment and is dwelling in Veḷuvana near Rājagaha," sent an attendant accompanied by a thousand men, saying, "Bring my son here."
Vào thời điểm đó, vua Suddhodana nghe tin: “Thái tử Siddhattha đã chứng đắc Chánh Đẳng Giác và đang ngự tại Rājagaha, trong khu rừng Veḷuvana.” Nhà vua liền phái một vị đại thần cùng một ngàn người tùy tùng đi với thông điệp: “Hãy đưa con trai ta về đây.”
So saṭṭhiyojanamaggaṃ gantvā dasabalassa catuparisamajjhe nisīditvā dhammadesanāvelāya vihāraṃ pāvisi.
He went a distance of sixty yojanas, and upon entering the monastery at the time of the Dhamma discourse, he sat amidst the four assemblies of the Ten-Powered One.
Vị ấy đi hết quãng đường sáu mươi do-tuần, và vào tu viện đúng lúc Đức Thập Lực đang thuyết pháp giữa bốn chúng hội.
So ‘‘tiṭṭhatu tāva raññā pahitasāsana’’nti parisapariyante ṭhito satthu dhammadesanaṃ sutvā yathāṭhitova saddhiṃ purisasahassehi arahattaṃ pāpuṇi.
Standing at the edge of the assembly, thinking, "Let the king's message wait for now," he listened to the Master's Dhamma discourse and, just as he stood, attained arahantship together with the thousand men.
Nghĩ rằng: “Thông điệp của nhà vua hãy để đó đã,” vị ấy đứng ở cuối hội chúng, nghe pháp thoại của Bậc Đạo Sư và ngay tại chỗ đứng, cùng với một ngàn người, đã đắc quả A-la-hán.
Atha nesaṃ satthā ‘‘etha bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi, sabbe taṃkhaṇaṃyeva iddhimayapattacīvaradharā vassasaṭṭhikattherā viya ahesuṃ.
Then the Master extended his hand to them, saying, "Come, bhikkhus!" and all of them immediately became like bhikkhus of sixty Vassas, endowed with psychic-powered robes and bowls.
Bấy giờ, Bậc Đạo Sư đưa tay ra và nói: “Hãy đến, các Tỳ khưu.” Ngay lập tức, tất cả họ đều trở thành những vị Trưởng lão sáu mươi tuổi hạ, mang y bát do thần thông hóa hiện.
Arahattaṃ pattakālato paṭṭhāya pana ariyā nāma majjhattāva hontīti raññā pahitasāsanaṃ dasabalassa na kathesi.
However, from the moment they attained arahantship, noble ones are impartial, so they did not convey the king's message to the Ten-Powered One.
Kể từ khi đắc quả A-la-hán, các bậc Thánh thường giữ thái độ trung dung, vì vậy vị ấy đã không trình bày thông điệp của nhà vua lên Đức Thập Lực.
Rājā ‘‘neva gato āgacchati, na sāsanaṃ suyyatī’’ti ‘‘ehi, tāta, tvaṃ gacchā’’ti teneva niyāmena aññaṃ amaccaṃ pesesi.
The king, thinking, "He neither returns nor is any message heard," sent another attendant in the same manner, saying, "Come, my dear, you go."
Nhà vua nghĩ: “Người đã đi không trở về, cũng không có tin tức gì,” liền phái một vị đại thần khác đi theo cách thức tương tự: “Này khanh, khanh hãy đi.”
Sopi gantvā purimanayeneva saddhiṃ parisāya arahattaṃ patvā tuṇhī ahosi.
He too went and, in the same way as the previous one, attained arahantship together with his retinue and remained silent.
Vị này cũng đi và theo cách thức trước đó, cùng với đoàn tùy tùng đắc quả A-la-hán rồi im lặng.
Evaṃ navahi amaccehi saddhiṃ nava purisasahassāni pesesi.
In this way, he sent nine attendants with nine thousand men.
Cứ như thế, nhà vua đã phái đi chín vị đại thần cùng với chín ngàn người.
Sabbe attano kiccaṃ niṭṭhāpetvā tuṇhī ahesuṃ.
All of them completed their task and remained silent.
Tất cả đều hoàn thành phận sự của mình rồi im lặng.
Atha rājā cintesi – ‘‘ettakā janā mayi sinehābhāvena dasabalassa idhāgamanatthāya na kiñci kathayiṃsu, aññe gantvāpi dasabalaṃ ānetuṃ na sakkhissanti.
Then the king thought, "So many people, due to lack of affection for me, said nothing about the Ten-Powered One coming here; others will not be able to bring the Ten-Powered One even if they go.
Bấy giờ, nhà vua suy nghĩ: “Bao nhiêu người này vì không có tình thương đối với ta nên đã không nói gì về việc Đức Thập Lực đến đây. Những người khác đi cũng sẽ không thể đưa Đức Thập Lực về được.”
Mayhaṃ kho pana putto udāyī dasabalena saddhiṃ ekavayo sahapaṃsukīḷiko, mayi cassa sineho atthī’’ti kāḷudāyiṃ pakkosāpetvā, ‘‘tāta, purisasahassaparivāro gantvā dasabalaṃ ānehī’’ti āha.
My son Udāyī is of the same age as the Ten-Powered One, a playmate from childhood, and he has affection for me." So he summoned Kāḷudāyī and said, "My dear, go with a thousand men and bring the Ten-Powered One."
“Tuy nhiên, con trai của ta là Udāyī cùng tuổi với Đức Thập Lực, là bạn chơi thuở nhỏ, và nó cũng có tình thương đối với ta.” Nhà vua cho gọi Kāḷudāyī đến và nói: “Này con, hãy cùng một ngàn người tùy tùng đi và đưa Đức Thập Lực về.”
Paṭhamaṃ gatapurisā viya pabbajituṃ labhanto ānessāmi, devāti.
"Deva, I will bring him if I am allowed to go forth as a bhikkhu like the first men who went."
“Tâu Đại vương, nếu con được phép xuất gia như những người đã đi trước, con sẽ đưa Ngài về.”
Yaṃkiñci katvā mama puttaṃ dassehīti.
"Do whatever it takes to bring my son!"
“Hãy làm bất cứ điều gì, miễn là cho ta thấy được con trai ta.”
‘‘Sādhu, devā’’ti rañño sāsanaṃ ādāya rājagahaṃ gantvā satthu dhammadesanāvelāya parisapariyante ṭhito dhammaṃ sutvā saparivāro arahattaphalaṃ patvā ehibhikkhubhāve patiṭṭhāsi.
"Very well, Deva," he said, and taking the king's message, he went to Rājagaha. At the time of the Master's Dhamma discourse, he stood at the edge of the assembly, listened to the Dhamma, and together with his retinue, attained the fruit of arahantship and was established in the state of an Ehi-bhikkhu.
“Xin vâng, tâu Đại vương.” Ngài nhận lệnh của nhà vua, đi đến Rājagaha, đứng ở cuối hội chúng vào lúc Bậc Đạo Sư thuyết pháp, nghe pháp và cùng với đoàn tùy tùng chứng đắc quả A-la-hán, rồi an trú trong thân phận “ehibhikkhu”.
Tato cintesi – ‘‘na tāva dasabalassa kulanagaraṃ gantuṃ esa kālo, vasantasamaye supupphitesu vanasaṇḍesu haritatiṇasañchannāya pathaviyā esa kālo bhavissatī’’ti kālaṃ paṭimānento tassa kālassa āgatabhāvaṃ ñatvā –
Then he thought, "This is not yet the time for the Ten-Powered One to go to his home city. The time will be when the forest groves are in full bloom in the spring, and the earth is covered with green grass." Waiting for that time, and knowing that the time had arrived—
Sau đó, ngài suy nghĩ: “Đây chưa phải là thời điểm thích hợp để Đức Thập Lực trở về kinh thành của dòng tộc. Thời điểm thích hợp sẽ là vào mùa xuân, khi các lùm cây nở hoa tươi đẹp và mặt đất được bao phủ bởi cỏ xanh.” Ngài chờ đợi thời điểm đó, và khi biết thời điểm đã đến, ngài đã –
Udāyitthero satthu nikkhantabhāvaṃ ñatvā ‘‘pitu mahārājassa saññaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti vehāsaṃ abbhuggantvā rañño nivesane pāturahosi.
Elder Udāyī, knowing that the Master had set out, thought, "It is proper to give a sign to the great King, my father," and rising into the air, he appeared in the king's palace.
Trưởng lão Udāyī, biết Bậc Đạo Sư đã khởi hành, nghĩ rằng: “Nên báo tin cho đức vua, phụ thân của Ngài,” rồi bay lên không trung và hiện ra tại cung điện của nhà vua.
Suddhodanamahārājā theraṃ disvā tuṭṭhacitto mahārahe pallaṅke nisīdāpetvā attano paṭiyāditassa nānaggarasabhojanassa pattaṃ pūretvā adāsi.
King Suddhodana, seeing the elder, was delighted in mind. He made the elder sit on a most valuable couch, filled a bowl with food of various exquisite flavors that he had prepared, and gave it to him.
Đại vương Suddhodana thấy vị Trưởng lão, tâm hoan hỷ, mời Ngài ngồi trên chiếc ghế bành quý giá, rồi đổ đầy bát thức ăn với nhiều vị ngon đã được chuẩn bị sẵn của mình và dâng lên.
Thero uṭṭhāya gamanākappaṃ dassesi.
The elder rose and showed his intention to depart.
Vị Trưởng lão đứng dậy, ra dấu muốn đi.
Nisīditvāva bhuñja, tātāti.
"Sit down and eat, my dear son," (he said).
“Hãy ngồi lại và thọ thực đi, con!”
Satthu santikaṃ gantvā bhuñjissāmi, mahārājāti.
"I will go to the Teacher and eat, Great King."
“Con sẽ đi đến chỗ Đức Bổn Sư rồi thọ thực, Đại vương.”
Kahaṃ pana, tāta, satthāti?
"But where, my dear son, is the Teacher?"
“Nhưng Đức Bổn Sư đang ở đâu, con?”
Vīsatisahassabhikkhuparivāro tumhākaṃ dassanatthāya cārikaṃ nikkhanto, mahārājāti.
"Surrounded by twenty thousand bhikkhus, he has set out on a journey to see you, Great King."
“Đức Bổn Sư cùng hai mươi ngàn Tỳ-kheo quyến thuộc đã lên đường du hành để đến thăm Đại vương.”
Tumhe imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā yāva mama putto imaṃ nagaraṃ sampāpuṇāti, tāvassa itova piṇḍapātaṃ harathāti.
"You should consume this almsfood, and carry almsfood from here for my son until he reaches this city."
“Ngài hãy thọ thực phần khất thực này, và cho đến khi con trai của ta đến thành phố này, Ngài hãy mang phần khất thực từ đây đến cho Ngài ấy.”
Thero bhattakiccaṃ katvā dasabalassa āharitabbaṃ bhattaṃ gahetvā dhammakathaṃ kathetvā dasabalassa adassaneneva sakalarājanivesanaṃ saddhāpaṭilābhaṃ labhāpetvā sabbesaṃ passantānaññeva pattaṃ ākāse vissajjetvā sayampi vehāsaṃ abbhuggantvā piṇḍapātaṃ ādāya satthu hatthe ṭhapesi, satthā taṃ piṇḍapātaṃ paribhuñji.
The elder, having finished his meal, took the food to be brought to the Ten-Powered One, delivered a Dhamma talk, and without even showing himself to the Ten-Powered One, caused the entire royal palace to attain faith. While everyone watched, he released the bowl into the air, and he himself ascended into the sky, took the almsfood, and placed it in the Teacher's hand. The Teacher partook of that almsfood.
Vị Trưởng lão sau khi thọ thực, lấy phần thức ăn cần mang đến cho Đức Thập Lực, thuyết một bài pháp, khiến toàn thể hoàng cung đạt được niềm tin dù Đức Thập Lực chưa đến, rồi trước sự chứng kiến của tất cả mọi người, Ngài phóng bát lên không trung, và chính Ngài cũng bay lên không trung, mang phần khất thực đến đặt vào tay Đức Bổn Sư. Đức Bổn Sư đã thọ thực phần khất thực đó.
Thero saṭṭhiyojanamaggaṃ yojanaparamaṃ gacchantassa satthuno divase divase rājagehato bhattaṃ āharitvā adāsi.
For the Teacher, who was traveling a distance of sixty yojanas daily, the elder brought and gave food from the royal palace each day.
Vị Trưởng lão đã mang thức ăn từ hoàng cung đến dâng cho Đức Bổn Sư mỗi ngày, dù Đức Bổn Sư đi một quãng đường sáu mươi do tuần, với một do tuần là tối đa.
Evaṃ vatthu veditabbaṃ.
Thus, the story should be understood.
Sự việc này nên được hiểu như vậy.
Atha aparabhāge satthā ‘‘mayhaṃ pitu mahārājassa sakalanivesanaṃ pasādesī’’ti theraṃ kulappasādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then, at a later time, the Teacher, (thinking) "He pleased the entire palace of my father, the Great King," placed the elder in the foremost position among those who inspire faith in families.
Rồi sau đó, Đức Bổn Sư đã đặt vị Trưởng lão vào vị trí hàng đầu trong số những người làm cho gia đình hoan hỷ, nói rằng: “Vị ấy đã làm cho toàn thể hoàng cung của phụ vương ta hoan hỷ.”
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayaṃ kira atīte ito kappasatasahassādhike asaṅkhyeyyamatthake anomadassidasabalassa nibbattito puretarameva brāhmaṇakule paṭisandhiṃ gaṇhitvā vayaṃ āgamma uggahitavedo vedattaye sāraṃ apassanto ‘‘samparāyikatthaṃ gavesissāmī’’ti pabbatapāde isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcābhiññā-aṭṭhasamāpattilābhī hutvā jhānakīḷitāya vītināmesi.
Regarding his question-skill (pañhakamma), this is the progressive story: A hundred thousand aeons plus an immeasurable aeon ago, in the past, he was born into a brahmin family even before the Ten-Powered One named Anomadassī appeared. Having grown up and mastered the Vedas, he found no essence in the three Vedas, and thinking, "I will seek benefit for the next life," he went to the foot of a mountain, took up the ascetic's renunciation, attained the five abhiññā and eight attainments, and spent his time in the enjoyment of jhānas.
Về quá khứ của Ngài, câu chuyện tuần tự như sau: Ngài đã tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn từ rất lâu trước đây, vào một thời điểm hơn một trăm ngàn đại kiếp và một a-tăng-kỳ. Khi trưởng thành, Ngài đã học thuộc các kinh Veda, nhưng không thấy được cốt lõi trong ba bộ Veda. Ngài nghĩ: “Ta sẽ tìm kiếm lợi ích cho đời sau,” nên đã xuất gia làm đạo sĩ dưới chân núi. Ngài đạt được năm thắng trí và tám thiền định, rồi sống an lạc trong thiền định.
Tasmiṃ samaye anomadassī bodhisatto sabbaññutaṃ patvā ariyagaṇaparivuto cārikaṃ carati.
At that time, Anomadassī Bodhisatta attained omniscience and wandered on tour, surrounded by the assembly of noble ones.
Vào thời điểm đó, Bồ-tát Anomadassī đã đạt được Nhất thiết trí và đang du hành cùng với hội chúng thánh nhân.
Tāpaso ‘‘tīṇi ratanāni uppannānī’’ti sutvā satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā desanāpariyosāne saraṇesu patiṭṭhito, attano ṭhānaṃ pana vijahituṃ nāsakkhi.
The ascetic, hearing "The Three Jewels have arisen," went to the Teacher, listened to the Dhamma, and at the end of the discourse, became established in the refuges, but he was unable to abandon his ascetic state.
Vị đạo sĩ nghe nói: “Ba ngôi báu đã xuất hiện,” nên đã đến chỗ Đức Bổn Sư, nghe pháp, và cuối bài thuyết pháp, Ngài quy y Tam bảo, nhưng không thể từ bỏ lối sống của mình.
So kālena kālaṃ satthu dassanāya ceva gacchati, dhammañca suṇāti.
From time to time, he went to see the Teacher and listened to the Dhamma.
Ngài thỉnh thoảng đến thăm Đức Bổn Sư và nghe pháp.
Athekasmiṃ samaye tathāgatassa udaravāto uppajji.
Then, at one time, the Tathāgata suffered from a stomach ailment.
Rồi một thời gian nọ, Đức Như Lai bị đau bụng.
Tāpaso satthu dassanatthāya āgato ‘‘satthā gilāno’’ti sutvā ‘‘ko, bhante, ābādho’’ti.
The ascetic, having come to see the Teacher, heard, "The Teacher is ill," and asked, "What, venerable sir, is the ailment?"
Vị đạo sĩ đến thăm Đức Bổn Sư, nghe nói: “Đức Bổn Sư bị bệnh,” liền hỏi: “Bạch Thế Tôn, bệnh gì vậy?”
‘‘Udaravāto’’ti vutte ‘‘ayaṃ kālo mayhaṃ puññaṃ kātu’’nti pabbatapādaṃ gantvā nānāvidhāni bhesajjāni samodhānetvā ‘‘idaṃ bhesajjaṃ satthu upanethā’’ti upaṭṭhākattherassa adāsi.
When told, "A stomach ailment," he thought, "This is the time for me to perform a meritorious deed," and went to the foot of the mountain, gathered various medicines, and gave them to the attendant elder, saying, "Offer this medicine to the Teacher."
Khi được trả lời: “Đau bụng,” Ngài nghĩ: “Đây là lúc ta tạo công đức,” rồi đi đến chân núi, tập hợp nhiều loại thuốc khác nhau, và đưa cho vị Trưởng lão thị giả, nói: “Xin hãy dâng thuốc này cho Đức Bổn Sư.”
Saha bhesajjassa upayogena udaravāto paṭippassambhi.
Immediately upon the use of the medicine, the stomach ailment subsided.
Ngay khi dùng thuốc, cơn đau bụng đã thuyên giảm.
So satthu phāsukakāle gantvā evamāha – ‘‘bhante, yadidaṃ mama bhesajjena tathāgatassa phāsukaṃ jātaṃ, tassa me nissandena nibbattanibbattabhave gaddūhanamattampi sarīre byādhi nāma mā hotū’’ti.
He went to the Teacher at a suitable time and said this: "Venerable sir, as a result of the comfort the Tathāgata experienced from my medicine, by its consequence, may there never be an ailment in my body, not even as much as a blade of grass, in every existence I am reborn."
Ngài đến thăm Đức Bổn Sư vào lúc Ngài đã khỏe lại và nói: “Bạch Thế Tôn, nhờ thuốc của con mà Đức Như Lai đã được khỏe mạnh. Do kết quả của công đức đó, nguyện cho con trong tất cả các kiếp tái sinh, dù chỉ một chút bệnh tật cũng không có trong thân thể.”
Idamassa tasmiṃ attabhāve kalyāṇakammaṃ.
This was his wholesome deed in that existence.
Đây là thiện nghiệp của Ngài trong kiếp sống đó.
Athekasmiṃ samaye ṭhapetvā satthārañceva dve aggasāvake ca himavati pupphitānaṃ visarukkhānaṃ vātasamphassena sesabhikkhūnaṃ matthakarogo nāma udapādi.
Then, at one time, apart from the Teacher and the two chief disciples, all other bhikkhus suffered from a head ailment due to the wind carrying the scent of poisonous trees blooming in the Himalayas.
Rồi một thời gian nọ, ngoại trừ Đức Bổn Sư và hai vị Đại đệ tử, các Tỳ-kheo còn lại đều bị bệnh đau đầu do hơi gió từ những cây độc đang nở hoa ở dãy Hy Mã Lạp Sơn.
Tāpaso satthu upaṭṭhānaṃ āgato bhikkhū sasīsaṃ pārupitvā nipanne disvā – ‘‘kiṃ, bhante, bhikkhusaṅghassa aphāsuka’’nti pucchi.
The ascetic, having come to attend on the Teacher, saw the bhikkhus lying down with their heads covered and asked, "What, venerable sir, is the affliction of the Saṅgha of bhikkhus?"
Vị đạo sĩ đến hầu hạ Đức Bổn Sư, thấy các Tỳ-kheo nằm đắp kín đầu, liền hỏi: “Bạch Thế Tôn, Tăng đoàn bị bệnh gì vậy?”
Bhikkhūnaṃ tiṇapupphakarogo, āvusoti.
"The bhikkhus have a grass-flower ailment, friend," (he was told).
“Các Tỳ-kheo bị bệnh sốt hoa cỏ, hiền giả.”
Tāpaso cintesi – ‘‘ayaṃ kālo mayhaṃ bhikkhusaṅghassa kāyaveyyāvatikakammaṃ katvā puññaṃ nibbattetu’’nti attano ānubhāvena nānāvidhāni bhesajjāni saṃkaḍḍhitvā yojetvā adāsi.
The ascetic thought, "This is the time for me to perform an act of service to the Saṅgha of bhikkhus and accumulate merit." By his power, he gathered and prepared various medicines and gave them.
Vị đạo sĩ nghĩ: “Đây là lúc ta tạo công đức bằng cách chăm sóc Tăng đoàn,” rồi bằng năng lực của mình, Ngài tập hợp và pha chế nhiều loại thuốc khác nhau, rồi dâng lên.
Sabbabhikkhūnaṃ rogo taṃkhaṇaṃyeva vūpasanto.
The ailment of all the bhikkhus subsided instantly.
Bệnh của tất cả các Tỳ-kheo đã thuyên giảm ngay lập tức.
So yāvatāyukaṃ ṭhatvā brahmaloke nibbattitvā ekanavutikappe devamanussesu saṃsaranto kassapabuddhakāle bārāṇasiyaṃ kulagehe nibbatto gharāvāsaṃ vasanto ‘‘mayhaṃ vasanagehaṃ dubbalaṃ, paccantaṃ gantvā dabbasambhāraṃ āharitvā gehaṃ karissāmī’’ti vaḍḍhakīhi saddhiṃ gacchanto antarāmagge ekaṃ jiṇṇaṃ mahāvihāraṃ disvā ‘‘tiṭṭhatu tāva mayhaṃ gehakammaṃ, na taṃ mayā saddhiṃ gamissati, yaṃkiñci katvā pana saddhiṃ gamanakammameva puretaraṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti teheva vaḍḍhakīhi dabbasambhāraṃ gāhāpetvā tasmiṃ vihāre uposathāgāraṃ kāresi, bhojanasālaṃ aggisālaṃ dīghacaṅkamaṃ jantāgharaṃ kappiyakuṭiṃ vaccakuṭiṃ ārogyasālaṃ kāresi, yaṃkiñci bhikkhusaṅghassa upabhogaparibhogaṃ bhesajjaṃ nāma sabbaṃ paṭiyādetvā ṭhapesi.
Having lived for his full lifespan, he was reborn in the Brahmā world, and for one Buddha-interval (buddhantara), he wandered through divine and human realms. Even before our Ten-Powered One appeared, he was reborn in a wealthy family in Kosambī. Living a householder's life, he thought, "My dwelling is weak; I will go to the frontier, bring building materials, and build a house." As he was going with carpenters, he saw an old great monastery along the way and thought, "Let my house-building wait for now; it will not go with me. It is fitting to first accomplish something that will go with me, whatever it may be." He had those same carpenters take the building materials and built an Uposatha Hall, a refectory, a fire-hall, a long promenade, a bathing-house, a toilet, an infirmary, and prepared all kinds of medicines and other necessities for the use and enjoyment of the Saṅgha of bhikkhus.
Ngài sống cho đến hết tuổi thọ, rồi tái sinh vào cõi Phạm thiên. Ngài luân hồi trong cõi trời và cõi người trong chín mươi mốt kiếp. Vào thời Đức Phật Kassapa, Ngài tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Bārāṇasī. Khi sống đời gia chủ, Ngài nghĩ: “Ngôi nhà của ta yếu kém, ta sẽ đi đến vùng biên giới để lấy vật liệu về xây nhà.” Khi đang đi cùng với các thợ mộc, trên đường đi, Ngài thấy một đại tinh xá cũ nát. Ngài nghĩ: “Việc xây nhà của ta hãy tạm gác lại, nó sẽ không đi cùng ta. Điều gì đó có thể làm được và đi cùng ta thì nên làm trước tiên.” Thế là Ngài cho các thợ mộc đó mang vật liệu và xây một phòng Uposatha trong tinh xá đó, rồi xây một phòng ăn, một phòng lửa, một đường kinh hành dài, một phòng tắm hơi, một tịnh thất, một nhà vệ sinh, một phòng y tế. Tất cả những gì Tăng đoàn cần dùng, từ thuốc men đến vật dụng, Ngài đều chuẩn bị sẵn sàng.
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ dasabalassa nibbattito puretarameva kosambiyaṃ seṭṭhigehe paṭisandhiṃ gaṇhi.
Having performed wholesome deeds throughout his life, he wandered through divine and human realms for one Buddha-interval and was reborn into a wealthy family in Kosambī, even before our Ten-Powered One appeared.
Ngài đã làm các việc thiện suốt đời, rồi luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật. Ngài tái sinh vào một gia đình trưởng giả ở Kosambī trước khi Đức Thập Lực của chúng ta xuất hiện.
Tassa paṭisandhiggahaṇadivasato paṭṭhāya taṃ seṭṭhikulaṃ lābhaggayasaggappattaṃ ahosi.
From the day of his conception, that wealthy family attained the pinnacle of gain and glory.
Từ ngày Ngài tái sinh, gia đình trưởng giả đó đã đạt được sự thịnh vượng tột bậc.
Athassa mātā puttaṃ vijāyitvā cintesi – ‘‘ayaṃ dārako puññavā katādhikāro, yattakaṃ kālaṃ arogo dīghāyuko hutvā tiṭṭhati, tattakaṃ amhākaṃ sampattidāyako bhavissati.
Then his mother, having given birth to the child, thought, "This child is meritorious and has performed acts of resolve. As long as he remains healthy and long-lived, he will be a giver of prosperity to us.
Rồi mẹ của Ngài sau khi sinh con, nghĩ: “Đứa bé này có phước báu, đã tạo tác nghiệp. Chừng nào nó còn khỏe mạnh và sống lâu, chừng đó nó sẽ mang lại tài sản cho chúng ta.
Jātadivaseyeva mahāyamunāya nhātadārakā nirogā hontī’’ti nhāpanatthāya naṃ pesesi.
Children bathed in the great Yamunā on the day of their birth become healthy," so she sent him to be bathed.
Những đứa trẻ tắm ở sông Yamunā vĩ đại vào ngày sinh đều khỏe mạnh.” Thế là bà sai người mang đứa bé đi tắm.
‘‘Pañcame divase sīsaṃ nhāpetvā nadīkīḷanatthāya naṃ pesesī’’ti majjhimabhāṇakā.
"On the fifth day, having bathed his head, she sent him to play in the river," so say the Majjhimabhāṇakas.
“Vào ngày thứ năm, sau khi gội đầu, họ đã gửi đứa bé đến để chơi đùa ở sông,” các Trung Bộ sư nói.
Tattha dhātiyā dārakaṃ nimujjanummujjanavasena kīḷāpentiyā eko maccho dārakaṃ disvā ‘‘bhakkho me aya’’nti maññamāno mukhaṃ vivaritvā upagato.
There, while the nurse was letting the child play by repeatedly submerging and emerging, a fish, seeing the child, thought, "This is my prey," and opening its mouth, approached.
Ở đó, khi người vú nuôi đang cho đứa bé chơi đùa bằng cách lặn xuống và nổi lên, một con cá đã nhìn thấy đứa bé, nghĩ rằng “Đây là thức ăn của ta,” và há miệng tiến lại gần.
Dhātī dārakaṃ chaḍḍetvā palātā, maccho taṃ gili.
The nurse abandoned the child and fled; the fish swallowed him.
Người vú nuôi đã bỏ đứa bé lại và bỏ chạy, con cá liền nuốt đứa bé.
Puññavā satto dukkhaṃ na pāpuṇi, sayanagabbhaṃ pavisitvā nipanno viya ahosi.
The meritorious being did not experience suffering; it was as if he had entered his sleeping chamber and lay down.
Chúng sinh có phước báu ấy không gặp khổ đau, mà như thể đã đi vào phòng ngủ và nằm xuống.
Maccho dārakassa tejena tattaphālaṃ gilitvā ḍayhamāno viya vegena tiṃsayojanaṃ gantvā bārāṇasinagaravāsino macchabandhassa jālaṃ pāvisi.
The fish, burning as if it had swallowed a hot iron plate due to the child's power, swiftly traveled thirty yojanas and entered the net of a fisherman dwelling in the city of Bārāṇasī.
Do uy lực của đứa bé, con cá như thể đã nuốt một quả sắt nung đỏ và bị thiêu đốt, liền nhanh chóng bơi ba mươi dojana rồi mắc vào lưới của một ngư dân sống ở thành Bārāṇasī.
Mahāmacchā nāma jālena baddhā māriyamānāva maranti, ayaṃ pana dārakassa tejena jālato nīhaṭamattova mato.
Large fish, when caught in a net, usually die only when being killed; but this one, due to the child's power, died as soon as it was taken out of the net.
Những con cá lớn khi bị mắc lưới thường chết trong khi bị giết, nhưng con cá này do uy lực của đứa bé mà chết ngay khi vừa được kéo ra khỏi lưới.
Macchabandhā ca mahāmacchaṃ labhitvā phāletvā vikkiṇanti, taṃ pana dārakassa ānubhāvena aphāletvā sakalameva kājena haritvā ‘‘sahassena demā’’ti vadantā nagare vicariṃsu, koci na gaṇhāti.
Fishermen, having caught a large fish, would usually cut it open and sell it; but this one, by the child's power, without cutting it open, carried the whole carcass and wandered in the city, saying, "We'll give it for a thousand," but no one took it.
Các ngư dân thường xẻ cá lớn ra và bán, nhưng do uy lực của đứa bé, họ đã không xẻ mà mang nguyên con cá đi khắp thành phố rao bán “Chúng tôi bán với giá một ngàn,” nhưng không ai mua.
Tasmiṃ pana nagare aputtakaṃ asītikoṭivibhavaṃ seṭṭhikulaṃ atthi.
In that city, there was a house of a treasurer (seṭṭhi) with no sons and eighty crores of wealth.
Trong thành phố đó có một gia đình trưởng giả không con, sở hữu tám mươi crore tài sản.
Tassa dvāramūlaṃ patvā ‘‘kiṃ gahetvā dethā’’ti vuttā ‘‘kahāpaṇa’’nti āhaṃsu.
Reaching the entrance of that house, when asked, "What do you want to take for it?", they said, "A kahāpaṇa."
Khi đến trước cửa nhà họ, được hỏi “Các ông muốn bao nhiêu để bán?”, họ trả lời “Một đồng kahāpaṇa.”
Tehi kahāpaṇaṃ datvā gahito.
They gave a kahāpaṇa and took it.
Họ đã trả một đồng kahāpaṇa và mua con cá.
Seṭṭhibhariyāpi aññesu divasesu macche na keḷāyati, taṃdivasaṃ pana macchaṃ phalake ṭhapetvā sayameva phālesi.
The treasurer's wife did not usually handle fish on other days, but on that day, she placed the fish on a board and cut it open herself.
Bà trưởng giả vào những ngày khác không bao giờ chạm vào cá, nhưng ngày hôm đó, bà đã đặt con cá lên thớt và tự mình xẻ.
Macchañca nāma kucchito phālenti, sā pana piṭṭhito phālentī macchakucchiyaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ dārakaṃ disvā ‘‘macchakucchiyaṃ me putto laddho’’ti nādaṃ naditvā dārakaṃ ādāya sāmikassa santikaṃ agamāsi.
Fish are usually cut open from the belly, but she, cutting it open from the back, saw a golden-colored child in the fish's belly and cried out, "I have found a son in the fish's belly!" and taking the child, went to her husband.
Người ta thường xẻ cá từ bụng, nhưng bà lại xẻ từ lưng, và thấy một đứa bé có màu vàng như vàng trong bụng cá, liền kêu lên “Tôi đã tìm thấy con trai mình trong bụng cá!” rồi ôm đứa bé đến gặp chồng.
Seṭṭhi tāvadeva bheriṃ carāpetvā dārakamādāya rañño santikaṃ gantvā ‘‘macchakucchiyaṃ me, deva, dārako laddho, kiṃ karomā’’ti āha.
The treasurer immediately had a drum proclaimed, and taking the child, went to the king and said, "O Deva, a child has been found by me in the belly of a fish. What should I do?"
Vị trưởng giả liền cho đánh trống loan báo, ôm đứa bé đến gặp vua và nói: “Tâu Đại vương, tôi đã tìm thấy một đứa bé trong bụng cá, tôi phải làm gì đây?”
Puññavā esa, yo macchakucchiyaṃ ārogo vasi, posehi nanti.
"He is a meritorious being, who lived soundly in a fish's belly. Nurse him!"
Vua nói: “Đứa bé này có phước báu, vì nó đã ở trong bụng cá mà không hề hấn gì. Hãy nuôi dưỡng nó.”
Assosi kho itaraṃ kulaṃ ‘‘bārāṇasiyaṃ kira ekaṃ seṭṭhikulaṃ macchakucchiyaṃ dārakaṃ labhī’’ti.
The other family heard, "They say a treasurer's family in Bārāṇasī has found a child in a fish's belly."
Gia đình kia nghe nói: “Hình như có một gia đình trưởng giả ở Bārāṇasī đã tìm thấy một đứa bé trong bụng cá.”
Te tattha agamaṃsu.
They went there.
Họ liền đến đó.
Athassa mātā dārakaṃ alaṅkaritvā kīḷāpiyamānaṃ disvā ‘‘manāpo vatāyaṃ dārako’’ti gahetvā pakatiṃ ācikkhi.
Then his mother, seeing the child adorned and playing, thought, "This child is delightful," and taking him, she recounted the original story.
Khi mẹ đứa bé thấy đứa bé được trang điểm và đang chơi đùa, bà nghĩ “Đứa bé này thật đáng yêu,” rồi ôm lấy và kể lại sự việc.
Itarā ‘‘mayhaṃ putto’’ti āha.
The other said, "He is my son."
Người kia nói: “Đó là con của tôi.”
Kahaṃ te laddhoti.
"Where did you find him?"
“Cô tìm thấy ở đâu?”
Macchakucchiyanti.
"In a fish's belly."
“Trong bụng cá.”
Na tuyhaṃ putto, mayhaṃ puttoti.
"He is not your son; he is my son."
“Đó không phải con của cô, đó là con của tôi.”
Kahaṃ te laddhoti.
"Where did you find him?"
“Cô tìm thấy ở đâu?”
Mayā dasa māse kucchiyā dhārito, atha naṃ nadiyā kīḷāpiyamānaṃ maccho gilīti.
"I carried him in my womb for ten months, and then, while he was playing in the river, a fish swallowed him."
“Tôi đã mang thai mười tháng, sau đó một con cá đã nuốt nó khi nó đang chơi đùa ở sông.”
Tuyhaṃ putto aññena macchena gilito bhavissati, ayaṃ pana mayā macchakucchiyaṃ laddhoti ubhopi rājakulaṃ agamaṃsu.
"Your son must have been swallowed by another fish; this one I found in a fish's belly." So both went to the royal court.
“Con của cô chắc hẳn đã bị một con cá khác nuốt, còn đứa bé này thì tôi tìm thấy trong bụng cá,” cả hai liền cùng đến vương cung.
Rājā āha – ‘‘ayaṃ dasa māse kucchiyā dhāritattā amātā kātuṃ na sakkā, macchaṃ gaṇhantāpi vakkayakanādīni bahi katvā gaṇhantā nāma natthīti macchakucchiyaṃ laddhattā ayampi amātā kātuṃ na sakkā, dārako ubhinnampi kulānaṃ dāyādo hotū’’ti.
The king said, "Since this one was carried in the womb for ten months, she cannot be made 'not a mother.' And no one taking a fish takes it after removing its entrails etc. Therefore, since this one was found in a fish's belly, she too cannot be made 'not a mother.' Let the child be an heir to both families."
Vua nói: “Vì đứa bé này đã được mang thai mười tháng, không thể nói là không có mẹ. Và vì người ta không bao giờ bắt cá mà bỏ ruột gan ra ngoài, nên đứa bé này được tìm thấy trong bụng cá cũng không thể nói là không có mẹ. Đứa bé này hãy là người thừa kế của cả hai gia đình.”
Tato paṭṭhāya dvepi kulāni ativiya lābhaggayasaggappattāni ahesuṃ.
From that time on, both families attained the highest gain and fame.
Từ đó, cả hai gia đình đều đạt được lợi lộc và danh tiếng tột bậc.
Tassa dvīhi kulehi vaḍḍhitattā bākulakumāroti nāmaṃ kariṃsu.
Because he was raised by two families, they named him Bākula Kumāra.
Vì đứa bé được nuôi dưỡng bởi hai gia đình, họ đã đặt tên là Bākulakumāra.
Tassa viññutaṃ pattassa dvīsupi nagaresu tayo tayo pāsāde kāretvā nāṭakāni paccupaṭṭhapesuṃ.
When he reached maturity, three palaces were built for him in each of the two cities, and entertainments were provided.
Khi ngài trưởng thành, họ đã xây dựng ba tòa lâu đài ở mỗi thành phố và tổ chức các buổi biểu diễn ca múa nhạc.
Ekekasmiṃ nagare cattāro cattāro māse vasati.
He lived four months in each city.
Ngài ở mỗi thành phố bốn tháng.
Ekasmiṃ nagare cattāro māse vutthassa saṅghāṭanāvāsu maṇḍapaṃ kāretvā tattha naṃ saddhiṃ nāṭakehi āropenti.
After residing four months in one city, a pavilion was constructed on boats joined together, and he was placed there with his entertainers.
Sau khi ở một thành phố bốn tháng, họ dựng một mái che trên các thuyền được nối lại và đưa ngài cùng với các diễn viên lên đó.
So sampattiṃ anubhavamāno catūhi māsehi itaraṃ nagaraṃ gacchati.
Enjoying such prosperity, he would go to the other city in four months.
Ngài hưởng thụ cuộc sống xa hoa và sau bốn tháng thì đi đến thành phố kia.
Taṃnagaravāsīni nāṭakāni ‘‘dvīhi māsehi upaḍḍhamaggaṃ āgato bhavissatī’’ti paccuggantvā taṃ parivāretvā dvīhi māsehi attano nagaraṃ nenti, itarāni nāṭakāni nivattitvā attano nagarameva gacchanti.
The entertainers from that city, thinking, "He will have arrived halfway in two months," would go to meet him, surround him, and bring him to their city in two months, while the other entertainers would return to their own city.
Các diễn viên của thành phố đó đón ngài, nghĩ rằng “Ngài sẽ đến nửa đường trong hai tháng,” rồi vây quanh ngài và đưa ngài về thành phố của họ trong hai tháng, còn các diễn viên kia thì quay về thành phố của mình.
Tattha cattāro māse vasitvā teneva niyāmena puna itaraṃ nagaraṃ gacchati.
After living there for four months, he would go to the other city again by the same arrangement.
Sau khi ở đó bốn tháng, ngài lại theo cách đó đi đến thành phố kia.
Evamassa sampattiṃ anubhavantassa asīti vassāni paripuṇṇāni.
Thus, as he enjoyed his prosperity, eighty years were completed for him.
Cứ thế, ngài hưởng thụ cuộc sống xa hoa cho đến khi tròn tám mươi tuổi.
Tasmiṃ samaye amhākaṃ bodhisatto sabbaññutaṃ patvā pavattitavaradhammacakko anukkamena cārikaṃ caramāno kosambiṃ pāpuṇi, bārāṇasinti majjhimabhāṇakā.
At that time, our Bodhisatta, having attained omniscience and set in motion the excellent Wheel of Dhamma, traveling by stages, reached Kosambī, or Bārāṇasī, according to the Majjhimabhāṇakas.
Vào thời điểm đó, Bồ Tát của chúng ta đã đạt được Nhất thiết trí, chuyển bánh xe Pháp thù thắng, và tuần tự du hành đến Kosambī, hoặc Bārāṇasī, theo các Trung Bộ sư.
Bākulo seṭṭhipi kho ‘‘dasabalo āgato’’ti sutvā bahuṃ gandhamālaṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā dhammakathaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji.
Treasurer Bākula, too, having heard, "The Dasabala has arrived," took many perfumes and flowers, went to the Teacher, heard a Dhamma talk, and, having gained faith, went forth.
Trưởng giả Bākula nghe nói “Đức Thập Lực đã đến,” liền mang nhiều hương hoa đến gặp Đức Phật, nghe pháp thoại và phát khởi niềm tin, rồi xuất gia.
So sattāhameva puthujjano hutvā aṭṭhame aruṇe saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
He was a worldling for only seven days and on the eighth dawn attained Arahantship with the analytical knowledges (paṭisambhidā).
Ngài chỉ là phàm phu trong bảy ngày, đến rạng đông ngày thứ tám thì đạt A-la-hán quả cùng với các phân tích đạo.
Athassa dvīsu nagaresu gihikāle paricārikamātugāmā attano kulagharāni āgantvā tattha vasamānā cīvarāni katvā pahiṇiṃsu.
Then, during his lay life, the female attendants in the two cities came to their own family homes and, while residing there, made robes and sent them.
Sau đó, các phụ nữ hầu cận ngài khi còn tại gia ở hai thành phố đã đến các gia đình của mình, ở đó và may y rồi gửi đến cho ngài.
Thero ekaṃ addhamāsaṃ kosambivāsikehi pahitaṃ cīvaraṃ bhuñjati, ekaṃ addhamāsaṃ bārāṇasivāsikehīti.
The Elder would use the robe sent by the residents of Kosambī for half a month, and the one sent by the residents of Bārāṇasī for half a month.
Vị Trưởng lão thọ dụng y do cư dân Kosambī gửi đến trong nửa tháng, và y do cư dân Bārāṇasī gửi đến trong nửa tháng kia.
Eteneva niyāmena dvīsupi nagaresu yaṃ yaṃ uttamaṃ, taṃ taṃ therasseva āhariyati.
By this same arrangement, whatever was excellent in both cities was brought to the Elder.
Theo cách đó, bất cứ thứ gì tốt nhất ở cả hai thành phố đều được mang đến cho vị Trưởng lão.
Therassa asīti vassāni agāramajjhe vasantassa dvīhaṅgulehi gandhapiṇḍaṃ gahetvā upasiṅghanamattampi kālaṃ na koci ābādho nāma ahosi.
During the eighty years the Elder lived in a household, not even for the time it takes to pick up a ball of fragrance with two fingers and smell it did he experience any ailment.
Trong suốt tám mươi năm sống tại gia, ngài chưa từng bị bất kỳ bệnh tật nào, dù chỉ là thời gian cầm một viên hương bằng hai ngón tay và ngửi.
Āsītime vasse sukheneva pabbajjaṃ upagato.
In his eighty-first year, he easily went forth.
Vào năm thứ tám mươi, ngài đã xuất gia một cách an lạc.
Pabbajitassāpissa appamattakopi ābādho vā catūhi paccayehi vekallaṃ vā nāhosi.
After he went forth, he did not have even a slight illness or any deficiency regarding the four requisites.
Ngay cả sau khi xuất gia, ngài cũng không hề có chút bệnh tật nào hay thiếu thốn về bốn vật dụng.
So pacchime kāle parinibbānasamayepi purāṇagihisahāyakassa acelakassapassa attano kāyikacetasikasukhadīpanavaseneva sakalaṃ bākulasuttaṃ (ma. ni. 3.209 ādayo) kathetvā anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
Finally, at the time of his parinibbāna, he recounted the entire Bākula Sutta (M. iii. 209 ff.) to his old lay friend, the ascetic Kassapa, by way of explaining his physical and mental well-being, and attained parinibbāna with the element of Nibbāna without any remainder.
Vào thời điểm cuối đời, khi sắp nhập Niết Bàn, ngài đã kể lại toàn bộ kinh Bākula (Ma. Ni. 3.209 và các kinh khác) cho người bạn cũ thời tại gia là du sĩ lõa thể Kassapa, chỉ để trình bày sự an lạc về thân và tâm của mình, rồi nhập Vô dư y Niết Bàn.
Evaṃ aṭṭhuppatti samuṭṭhitā.
Thus, this origin story arose.
Như vậy là sự việc khởi nguyên.
Satthā pana therassa dharamānakāleyeva there yathā paṭipāṭiyā ṭhānantare ṭhapento bākulattheraṃ imasmiṃ sāsane appābādhānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
However, the Teacher, while the Elder was still living, placed Elder Bākula in the foremost position among those with few ailments in this dispensation, setting him in his proper place.
Đức Phật, khi vị Trưởng lão còn sống, đã tuần tự sắp xếp các vị trí và đặt Trưởng lão Bākula vào vị trí hàng đầu trong những vị có ít bệnh tật nhất trong giáo pháp này.
So aparena samayena satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā pubbenivāsañāṇe ciṇṇavasī ahosi.
Later, having heard the Teacher's Dhamma discourse, he gained faith and went forth, developing insight, attaining Arahantship, and became skilled in the knowledge of past lives.
Sau này, vị ấy nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, phát khởi niềm tin, xuất gia, phát triển thiền quán (vipassanā) và đạt đến quả A-la-hán, trở thành bậc thuần thục trong Túc mạng minh (pubbenivāsañāṇa).
So anupaṭipāṭiyā attano nibbattaṭṭhānaṃ anussaranto yāva asaññibhave acittakapaṭisandhi, tāva paṭisandhiṃ addasa.
Recalling his birthplaces in reverse chronological order, he saw rebirths up to the non-conscious rebirth in the asaññibhava.
Vị ấy, theo thứ tự nhớ lại các nơi mình đã tái sinh, đã thấy sự tái sinh cho đến cõi Vô tưởng (asaññibhava), nơi có sự tái sinh không tâm (acittakapaṭisandhi).
Tato paraṃ antare pañca kappasatāni pavattiṃ adisvā avasāne cutiṃ disvā ‘‘kiṃ nāmeta’’nti āvajjamāno nayavasena ‘‘asaññibhavo bhavissatī’’ti niṭṭhaṃ agamāsi.
Beyond that, not seeing any occurrences for five hundred eons, and at the end seeing a decease, he pondered, "What could this be?" and reasoned that "it must be the asaññibhava," thus coming to a conclusion.
Sau đó, không thấy sự tiếp nối trong khoảng năm trăm kiếp, và cuối cùng thấy sự chết (cuti), khi suy xét “cái này tên là gì?”, vị ấy đã kết luận theo phương pháp rằng “đó hẳn là cõi Vô tưởng (asaññibhava)”.
Satthā imaṃ kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ pubbenivāsaṃ anussarantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
The Teacher, making this incident the occasion, placed the Elder at the foremost position among those who recall past lives.
Đức Bổn Sư, sau khi nêu ra sự việc này làm duyên khởi, đã đặt vị Trưởng lão vào vị trí tối thượng trong số những vị nhớ được túc mạng.
228. Chaṭṭhe vinayadharānaṃ yadidaṃ upālīti vinayadharānaṃ bhikkhūnaṃ upālitthero aggoti dasseti.
228. In the sixth, 'Among the Vinaya-holders, namely Upāli' shows that Elder Upāli is foremost among the bhikkhus who hold the Vinaya.
228. Thứ sáu, trong số những vị trì luật, đó là Upāli, điều này cho thấy Trưởng lão Upāli là bậc tối thượng trong số các tỳ khưu trì luật (vinayadhara).
Thero kira tathāgatasseva santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
The Elder, it is said, took a meditation subject from the Tathāgata himself, developed insight, and attained Arahantship.
Nghe nói, vị Trưởng lão này đã nhận đề mục thiền định từ chính Đức Như Lai, phát triển thiền quán (vipassanā) và đạt đến quả A-la-hán.
Tathāgatasseva santike vinayapiṭakaṃ uggaṇhitvā bhārukacchakavatthuṃ, ajjukavatthuṃ, (pārā. 158) kumārakassapavatthunti imāni tīṇi vatthūni sabbaññutaññāṇena saddhiṃ saṃsandetvā kathesi.
Having learned the Vinaya Piṭaka from the Tathāgata himself, he expounded these three incidents—the Bhārukaccha incident, the Ajjuka incident, and the Kumārakassapa incident—comparing them with the omniscience of the Buddha.
Vị ấy đã học Vinaya Piṭaka từ chính Đức Như Lai và đã kể lại ba câu chuyện này—câu chuyện Bhārukaccha, câu chuyện Ajjuka, câu chuyện Kumārakassapa—sau khi đối chiếu chúng với tuệ Toàn tri (sabbaññutaññāṇa).
Tasmā vinayadharānaṃ aggo nāma jāto.
Therefore, he became known as the foremost among the Vinaya-holders.
Do đó, vị ấy đã trở thành bậc tối thượng trong số những vị trì luật.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – padumuttarabuddhakāle kiresa haṃsavatiyaṃ kulaghare nibbatto ekadivasaṃ satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
His sequential story in the context of this question is as follows: During the time of Padumuttara Buddha, he was born into a good family in Haṃsavatī city. One day, hearing the Teacher's Dhamma discourse and seeing the Teacher place a certain bhikkhu in the foremost position among Vinaya-holders, he performed a meritorious deed and aspired to that position.
Trong phần giải thích về vị ấy, câu chuyện tuần tự này là: Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, vị ấy đã tái sinh trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavati. Một ngày nọ, khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, vị ấy thấy Đức Bổn Sư đặt một vị tỳ khưu vào vị trí tối thượng trong số những vị trì luật, bèn tạo tác nghiệp nguyện (adhikārakamma) và mong cầu địa vị đó.
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kappakagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, upālidārakotissa nāmaṃ akaṃsu.
Having performed wholesome deeds throughout his life and wandered in saṃsāra among devas and humans, he took rebirth in a barber's family during this Buddha's dispensation, and they named him Upāli the boy.
Vị ấy, sau khi tạo các nghiệp thiện suốt đời, luân hồi trong cõi trời và người, vào thời Phật xuất hiện này đã tái sinh vào một gia đình thợ cắt tóc, và họ đặt tên cho vị ấy là cậu bé Upāli.
So vayappatto channaṃ khattiyānaṃ pasādhako hutvā tathāgate anupiyambavane viharante pabbajjatthāya nikkhamantehi teti chahi khattiyehi saddhiṃ nikkhamitvā pabbaji.
When he reached maturity, he became the adornment-maker for six Khattiyas. When the Tathāgata was residing in the Anupiya Mango Grove, he went forth to ordain along with those six Khattiyas who were leaving to go forth.
Khi trưởng thành, vị ấy trở thành người trang điểm cho sáu vị hoàng tử. Khi sáu vị hoàng tử này xuất gia trong khi Đức Như Lai đang trú tại Anupiyambavana, vị ấy đã cùng họ xuất gia.
Tassa pabbajjāvidhānaṃ pāḷiyaṃ (cūḷava. 330) āgatameva.
The procedure for his going forth is mentioned in the Pāḷi (cūḷava. 330).
Nghi thức xuất gia của vị ấy đã được đề cập trong Pāḷi.
So pabbajitvā upasampanno satthāraṃ kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā ‘‘mayhaṃ, bhante, araññavāsaṃ anujānāthā’’ti āha.
Having gone forth and been fully ordained, he requested a meditation subject from the Teacher and said, "Bhante, permit me to dwell in the forest."
Sau khi xuất gia và thọ giới Tỳ khưu, vị ấy đã thưa với Đức Bổn Sư về đề mục thiền định và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, xin cho phép con sống ở rừng.”
Bhikkhu tava araññe vasantassa ekameva dhuraṃ vaḍḍhissati, amhākaṃ pana santike vasantassa vipassanādhurañca ganthadhurañca paripūressatīti.
The Bhikkhu said, "If you dwell in the forest, only one burden will increase for you, but if you dwell with us, both the burden of insight and the burden of study will be fulfilled."
Đức Bổn Sư nói: “Này Tỳ khưu, khi con sống ở rừng, chỉ có một gánh nặng sẽ tăng lên. Còn khi con sống gần chúng ta, cả gánh nặng thiền quán (vipassanādhura) và gánh nặng kinh điển (ganthadhura) sẽ được hoàn thành.”
Thero satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
The Elder accepted the Teacher's words and, diligently working at insight, attained Arahantship in no long time.
Vị Trưởng lão vâng lời Đức Bổn Sư, thực hành thiền quán và không lâu sau đã đạt đến quả A-la-hán.
Atha naṃ satthā sayameva sakalaṃ vinayapiṭakaṃ uggaṇhāpesi.
Then the Teacher himself taught him the entire Vinaya Piṭaka.
Sau đó, Đức Bổn Sư đã đích thân dạy vị ấy toàn bộ Vinaya Piṭaka.
So aparabhāge heṭṭhā vuttāni tīṇi vatthūni vinicchini.
Later, he elucidated the three incidents mentioned above.
Sau này, vị ấy đã phân xử ba câu chuyện đã được đề cập ở trên.
Satthā ekekasmiṃ vinicchite sādhukāraṃ datvā tayopi vinicchaye aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
The Teacher, giving a word of approval for each elucidation, made all three elucidations the occasion and placed the Elder in the foremost position among the Vinaya-holders.
Đức Bổn Sư, sau khi tán thán mỗi lần phân xử, đã lấy cả ba sự phân xử làm duyên khởi và đặt vị Trưởng lão vào vị trí tối thượng trong số những vị trì luật.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayañhi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbatto satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ bhikkhunovādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
His sequential story in the context of this question is as follows: During the time of Padumuttara Buddha, he was born into a good family in Haṃsavatī city. Hearing the Teacher's Dhamma discourse and seeing the Teacher place a certain bhikkhu in the foremost position among the bhikkhunī-advisers, he performed a meritorious deed and aspired to that position.
Trong phần giải thích về vị ấy, câu chuyện tuần tự này là: Vị ấy, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã tái sinh trong một gia đình quý tộc ở thành phố Haṃsavatī. Khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, vị ấy thấy Đức Bổn Sư đặt một vị tỳ khưu vào vị trí tối thượng trong số những vị giáo giới tỳ khưu ni, bèn tạo tác nghiệp nguyện (adhikārakamma) và mong cầu địa vị đó.
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho satthu santike pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi, pubbenivāsañāṇe ca ciṇṇavasī ahosi.
Having performed wholesome deeds throughout his life and wandered in saṃsāra among devas and humans, he took rebirth in a good family in Sāvatthī during this Buddha's dispensation. Having reached maturity, he heard the Teacher's Dhamma discourse, gained faith, went forth with the Teacher, developed insight, attained Arahantship, and became skilled in the knowledge of past lives.
Vị ấy, sau khi tạo các nghiệp thiện suốt đời, luân hồi trong cõi trời và người, vào thời Phật xuất hiện này đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Sāvatthī. Khi trưởng thành, vị ấy nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, phát khởi niềm tin, xuất gia với Đức Bổn Sư, phát triển thiền quán (vipassanā) và đạt đến quả A-la-hán, đồng thời trở thành bậc thuần thục trong Túc mạng minh (pubbenivāsañāṇa).
So catūsu parisāsu sampattāsu ‘‘sabbesaṃyeva manaṃ gahetvā kathetuṃ sakkotī’’ti dhammakathikanandako nāma jāto.
When the four assemblies gathered, he was able to speak so as to please everyone, and thus he became known as Nandaka, the Dhamma speaker.
Khi bốn hội chúng đã tề tựu, vị ấy đã trở thành Dhammakathika Nandaka, người “có khả năng nắm bắt tâm ý của tất cả mọi người”.
Tathāgatopi kho rohiṇīnadītīre cumbaṭakakalahe nikkhamitvā pabbajitānaṃ pañcannaṃ sākiyakumārasatānaṃ anabhiratiyā uppannāya te bhikkhū ādāya kuṇāladahaṃ gantvā kuṇālajātakakathāya (jā. 2.21.kuṇālajātaka) nesaṃ saṃviggabhāvaṃ ñatvā catusaccakathaṃ kathetvā sotāpattiphale patiṭṭhāpesi.
Furthermore, when disinclination arose among the five hundred Sākiya princes who had gone forth from the quarrel over the Rohiṇī river water at the Cumbaṭaka ford, the Tathāgata took these bhikkhus to Kuṇāla Lake. Knowing their agitation from the Kuṇāla Jātaka story, he expounded the Four Noble Truths and established them in the fruit of Stream-entry.
Đức Như Lai, khi sự bất mãn (anabhirati) phát sinh trong số năm trăm vị hoàng tử dòng Sākiya đã xuất gia sau khi rời bỏ cuộc tranh chấp về đập nước sông Rohiṇī, đã dẫn các vị tỳ khưu đó đến hồ Kuṇāla và, sau khi biết sự chán nản của họ qua câu chuyện Kuṇāla Jātaka, đã thuyết Tứ Diệu Đế và an lập họ vào quả Dự lưu (sotāpattiphala).
Aparabhāge mahāsamayasuttaṃ (dī. ni. 2.331 ādayo) kathetvā aggaphalaṃ arahattaṃ pāpesi.
Later, by expounding the Mahāsamayasutta, he led them to the ultimate fruit, Arahantship.
Sau đó, Ngài đã thuyết kinh Mahāsamaya và giúp họ đạt đến quả tối thượng là A-la-hán.
Tesaṃ therānaṃ purāṇadutiyikā ‘‘amhe dāni idha kiṃ karissāmā’’ti vatvā sabbāva ekacittā hutvā mahāpajāpatiṃ upasaṅkamitvā pabbajjaṃ yāciṃsu.
The former wives of those Elders said, "What shall we do here now?" and all of them, with one mind, approached Mahāpajāpatī and requested ordination.
Những người vợ cũ của các vị Trưởng lão đó, nói rằng “Bây giờ chúng tôi sẽ làm gì ở đây?”, tất cả đều đồng lòng đến gặp Mahāpajāpatī và xin xuất gia.
Tāpi pañcasatā theriyā santike pabbajjañca upasampadañca labhiṃsu.
Those five hundred women also received ordination and full admission from the elder bhikkhunīs.
Năm trăm vị Trưởng lão ni đó cũng đã nhận được sự xuất gia và thọ giới từ vị Trưởng lão ni.
Atītānantarāya pana jātiyā sabbāva tā nandakattherassa rājaputtabhāve ṭhitassa pādaparicārikā ahesuṃ.
However, in their immediately preceding existence, all of them had been personal attendants of Elder Nandaka when he was a prince.
Tuy nhiên, trong kiếp ngay trước đó, tất cả họ đều là những người hầu dưới chân của Trưởng lão Nandaka khi ông còn là hoàng tử.
Tena samayena satthā ‘‘bhikkhū bhikkhuniyo ovadantū’’ti āha.
At that time, the Teacher said, "Let the bhikkhus advise the bhikkhunīs."
Vào thời điểm đó, Đức Bổn Sư đã nói: “Các tỳ khưu hãy giáo giới các tỳ khưu ni.”
Thero attano vāre sampatte tāsaṃ purimabhave attano pādaparicārikabhāvaṃ ñatvā cintesi – ‘‘maṃ imassa bhikkhunīsaṅghassa majjhe nisinnaṃ upamāyo ca kāraṇāni ca āharitvā dhammaṃ kathayamānaṃ disvā añño pubbenivāsañāṇalābhī bhikkhu imaṃ kāraṇaṃ oloketvā ‘āyasmā nandako yāvajjadivasā orodhe na vissajjeti, sobhatāyamāyasmā orodhaparivuto’ti vattabbaṃ maññeyyā’’ti.
When his turn came, the Elder, knowing that they had been his personal attendants in a previous existence, thought, "If another bhikkhu, endowed with the knowledge of past lives, were to see me sitting amidst this assembly of bhikkhunīs, expounding the Dhamma with similes and reasons, he might observe this situation and say, 'Venerable Nandaka never dismisses his retinue, how splendid is this Venerable One, surrounded by his retinue!'"
Vị Trưởng lão, khi đến lượt mình, đã biết được trong kiếp trước họ là những người hầu dưới chân của mình, bèn suy nghĩ: “Nếu một vị tỳ khưu khác có Túc mạng minh (pubbenivāsañāṇa) nhìn thấy điều này—tôi đang ngồi giữa hội chúng tỳ khưu ni này, thuyết pháp bằng cách đưa ra các ví dụ và lý do—thì vị ấy có thể nghĩ rằng ‘Tôn giả Nandaka cho đến ngày nay vẫn không từ bỏ hậu cung, Tôn giả này thật là đẹp đẽ khi được hậu cung vây quanh’.”
Tasmā sayaṃ agantvā aññaṃ bhikkhuṃ pesesi.
Therefore, he did not go himself but sent another bhikkhu.
Vì vậy, vị ấy đã không tự mình đi mà sai một vị tỳ khưu khác đi.
Tā pana pañcasatā bhikkhuniyo therasseva ovādaṃ paccāsīsanti.
But those five hundred bhikkhunīs were expecting the Elder's advice.
Nhưng năm trăm vị tỳ khưu ni đó lại mong đợi lời giáo giới của chính vị Trưởng lão.
Iminā kāraṇena bhagavā ‘‘attano vāre sampatte aññaṃ apesetvā sayameva gantvā bhikkhunīsaṅghaṃ ovadāhī’’ti theraṃ āha.
For this reason, the Bhagavā said to the Elder, "When your turn comes, do not send another, but go yourself and advise the assembly of bhikkhunīs."
Vì lý do này, Đức Thế Tôn đã nói với vị Trưởng lão: “Khi đến lượt con, đừng sai người khác mà hãy tự mình đi giáo giới hội chúng tỳ khưu ni.”
So satthu kathaṃ paṭibāhituṃ asakkonto attano vāre sampatte cātuddase bhikkhunisaṅghassa ovādaṃ datvā sabbāva tā bhikkhuniyo saḷāyatanapaṭimaṇḍitāya dhammadesanāya sotāpattiphale patiṭṭhāpesi.
Unable to refuse the Teacher's words, when his turn came on the fourteenth day, he gave advice to the assembly of bhikkhunīs and established all those bhikkhunīs in the fruit of Stream-entry with a Dhamma discourse adorned with the six sense-bases.
Vị ấy, không thể từ chối lời Đức Bổn Sư, khi đến lượt mình vào ngày rằm, đã giáo giới hội chúng tỳ khưu ni và an lập tất cả các vị tỳ khưu ni đó vào quả Dự lưu (sotāpattiphala) bằng bài thuyết pháp được trang hoàng bằng sáu xứ (saḷāyatana).
Tā bhikkhuniyo therassa dhammadesanāya attamanā hutvā satthu santikaṃ gantvā attano paṭividdhaguṇaṃ ārocesuṃ.
Those bhikkhunīs, pleased with the Elder's Dhamma discourse, went to the Teacher and reported their attainment of the Dhamma.
Các vị tỳ khưu ni đó, hoan hỷ với bài thuyết pháp của vị Trưởng lão, đã đến gặp Đức Bổn Sư và báo cáo về phẩm chất đã chứng đắc của mình.
Satthā ‘‘kasmiṃ nu kho dhammaṃ desente imā bhikkhuniyo uparimaggaphalāni pāpuṇeyyu’’nti āvajjento puna ‘‘taṃyeva nandakassa dhammadesanaṃ sutvā pañcasatāpi etā arahattaṃ pāpuṇissantī’’ti disvā punadivasepi therasseva santikaṃ dhammassavanatthāya pesesi.
The Teacher, reflecting, "When would these bhikkhunīs attain the higher paths and fruits?", saw again, "All five hundred of them will attain Arahantship by listening to the very same Dhamma discourse of Nandaka." So, on the next day, he sent them again to hear the Dhamma from the Elder.
Đức Bổn Sư, khi suy xét “Khi thuyết pháp về điều gì thì các vị tỳ khưu ni này sẽ đạt được các quả đạo cao hơn?”, lại thấy rằng “Tất cả năm trăm vị này sẽ đạt đến quả A-la-hán khi nghe bài thuyết pháp của chính Nandaka”, bèn sai họ đến nghe pháp từ chính vị Trưởng lão vào ngày hôm sau.
Tā punadivase dhammaṃ sutvā sabbāva arahattaṃ pattā.
On the next day, having heard the Dhamma, all of them attained Arahantship.
Vào ngày hôm sau, sau khi nghe Pháp, tất cả họ đều chứng đắc A-la-hán.
Taṃdivasaṃ bhagavā tāsaṃ bhikkhunīnaṃ attano santikaṃ āgatakāle dhammadesanāya saphalabhāvaṃ ñatvā ‘‘hiyyo nandakassa dhammadesanā cātuddasiyaṃ candasadisī ahosi, ajja pannarasiyaṃ candasadisī’’ti vatvā therassa sādhukāraṃ datvā tadeva ca kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theraṃ bhikkhunovādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
On that day, the Blessed One, knowing the fruitfulness of the Dhamma teaching when those bhikkhunīs came to him, said, "Yesterday, Nanda's Dhamma teaching was like the moon on the fourteenth day, and today, on the fifteenth day, it is like the moon," and having given his approval to the elder, and having made that very reason the occasion, he placed the elder in the foremost position among the instructors of bhikkhunīs.
Vào ngày đó, Đức Thế Tôn, biết được sự thành công của bài Pháp khi các vị Tỳ-khưu-ni ấy đến gần Ngài, đã nói rằng: "Hôm qua bài Pháp của Tôn giả Nanda giống như mặt trăng ngày 14, hôm nay giống như mặt trăng ngày 15," rồi tán thán vị Trưởng lão và lấy chính lý do đó làm sự kiện phát sinh, đã đặt vị Trưởng lão vào vị trí tối thượng trong số các vị Tỳ-khưu-ni giáo thọ.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ indriyesu guttadvārānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
This is the gradual story of his past meritorious deed: He, too, having taken rebirth in a noble family in Haṃsavatī city during the time of Padumuttara Buddha, and having come of age, listened to the Dhamma in the presence of the Teacher. Seeing the Teacher placing a certain bhikkhu in the foremost position among those whose sense-doors are guarded, he performed an act of resolution and aspired to that same position.
Câu chuyện tuần tự về công đức của ngài là đây – Vị này, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã tái sanh trong một gia đình quý tộc tại thành phố Haṃsavatī, khi đến tuổi trưởng thành, ngài nghe Pháp từ Đức Đạo Sư và thấy Đức Đạo Sư đặt một vị Tỳ-khưu vào vị trí tối thượng trong số những vị có cửa căn được bảo vệ, ngài đã tạo công đức và mong cầu địa vị đó.
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto kapilavatthupure mahāpajāpatigotamiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
Having performed wholesome deeds throughout his life, he wandered through existences among devas and humans, and then took rebirth in the womb of Mahāpajāpatī Gotamī in the city of Kapilavatthu.
Sau đó, ngài đã làm các việc thiện trong suốt cuộc đời, luân hồi trong cõi trời và người, rồi tái sanh vào trong bụng của Mahāpajāpatī Gotamī tại thành Kapilavatthu.
Athassa nāmaggahaṇadivase ñātisaṅghaṃ nandayanto tosento jātoti nandakumāroteva nāmaṃ akaṃsu.
Then, on the day of his naming ceremony, he delighted and gladdened the assembly of relatives, and so they named him Prince Nanda.
Vào ngày đặt tên cho ngài, vì ngài đã làm cho dòng họ hoan hỷ và vui mừng, nên họ đặt tên ngài là Nandakumāra (Hoàng tử Nanda).
Mahāsattopi sabbaññutaṃ patvā pavattitavaradhammacakko lokānuggahaṃ karonto rājagahato kapilavatthupuraṃ gantvā paṭhamadassaneneva pitaraṃ sotāpattiphale patiṭṭhāpesi.
The Great Being, too, having attained omniscience and set in motion the excellent Wheel of Dhamma, while benefiting the world, went from Rājagaha to the city of Kapilavatthu and, at the very first sight, established his father in the fruit of Stream-entry.
Đại Bồ-tát, sau khi chứng đắc Nhất thiết trí, đã chuyển bánh xe Pháp thù thắng và làm lợi ích cho thế gian, từ Rājagaha đến thành Kapilavatthu, ngay lần gặp đầu tiên, Ngài đã đặt phụ vương vào quả vị Nhập lưu.
Punadivase pitu nivesanaṃ gantvā rāhulamātāya ovādaṃ datvā sesajanassapi dhammaṃ kathesi.
On the next day, having gone to his father's residence, he gave counsel to Rāhula's mother and also preached the Dhamma to the rest of the people.
Vào ngày hôm sau, Ngài đến cung điện của phụ vương, ban lời khuyên cho mẹ của Rāhula và thuyết Pháp cho những người còn lại.
Punadivase nandakumārassa abhisekagehapavesanaāvāhamaṅgalesu vattamānesu tassa nivesanaṃ gantvā kumāraṃ pattaṃ gāhāpetvā pabbājetuṃ vihārābhimukho pāyāsi.
On the day after that, while Prince Nanda's anointing, house-entry, and marriage ceremonies were taking place, he went to his residence, made the prince accept the bowl, and set out towards the monastery to ordain him.
Vào ngày hôm sau, khi các buổi lễ đăng quang, nhập cung và kết hôn của Hoàng tử Nanda đang diễn ra, Ngài đã đến cung điện của hoàng tử, bảo hoàng tử cầm bát và khởi hành về phía tu viện để xuất gia cho hoàng tử.
Nandakumāraṃ abhisekamaṅgalaṃ na tathā pīḷesi, pattaṃ ādāya gamanakāle pana janapadakalyāṇī uparipāsādavaragatā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā ‘‘tuvaṭaṃ kho, ayyaputta, āgaccheyyāsī’’ti yaṃ vācaṃ nicchāresi.
The anointing ceremony did not trouble Prince Nanda as much, but when he was taking the bowl and departing, the Janapadakalyāṇī (country's beauty), from the top of the excellent palace, opened a lion's cage window and uttered the words, "Please return quickly, dear husband!"
Lễ đăng quang không làm Hoàng tử Nanda đau khổ nhiều, nhưng khi cầm bát đi, Janapadakalyāṇī (Mỹ nữ quốc độ) đang ở trên lầu cao đã mở cửa sổ sư tử và thốt lên lời: "Tôn giả ơi, xin ngài hãy mau chóng trở về!"
Taṃ sutvā gehasitachandarāgavasena olokento panesa satthari gāravena yathāruciyā nimittaṃ gahetuṃ nāsakkhi, tenassa cittasantāpo ahosi.
Hearing this, though he looked back due to his desire and attachment to home, out of reverence for the Teacher, he could not take a sign as he wished, which caused him mental distress.
Nghe vậy, ngài nhìn lại với lòng tham ái quyến luyến gia đình, nhưng vì lòng tôn kính Đức Đạo Sư, ngài không thể tùy ý nắm giữ tướng (nimitta), nên tâm ngài đau khổ.
Atha naṃ ‘‘imasmiṃ ṭhāne nivattessati, imasmiṃ ṭhāne nivattessatī’’ti cintentameva satthā vihāraṃ netvā pabbājesi.
Then the Teacher, thinking, "He will turn back at this spot, he will turn back at this spot," led him to the monastery and ordained him.
Sau đó, Đức Đạo Sư đã đưa ngài đến tu viện và cho ngài xuất gia, trong khi ngài vẫn nghĩ: "Ngài sẽ quay lại ở chỗ này, ngài sẽ quay lại ở chỗ này."
Pabbajitopi paṭibāhituṃ asakkonto tuṇhī ahosi.
Even after being ordained, unable to resist, he remained silent.
Mặc dù đã xuất gia, ngài không thể từ chối và giữ im lặng.
Pabbajitadivasato paṭṭhāya pana janapadakalyāṇiyā vuttavacanameva sarati.
From the day of his ordination, however, he kept remembering the words spoken by the Janapadakalyāṇī.
Tuy nhiên, từ ngày xuất gia, ngài chỉ nhớ lời nói của Janapadakalyāṇī.
Athassa sā āgantvā avidūre ṭhitā viya ahosi.
Then she seemed to him to be standing not far away.
Rồi cô ấy như thể đến và đứng gần ngài.
So anabhiratiyā pīḷito thokaṃ ṭhānaṃ gacchati, tassa gumbaṃ vā gacchaṃ vā atikkamantasseva dasabalo purato ṭhitako viya ahosi.
Afflicted by discontent, he would go a short distance, but as soon as he passed a bush or a tree, the Ten-Powered One seemed to be standing right in front of him.
Ngài bị phiền não bởi sự bất mãn, đi một quãng ngắn, nhưng khi ngài vừa vượt qua một bụi cây hay một khóm cây, Đức Thập Lực như thể đứng ngay trước mặt ngài.
So aggimhi pakkhittaṃ kukkuṭapattaṃ viya paṭinivattitvā attano vasanaṭṭhānameva pavisati.
He would turn back like a chicken feather thrown into a fire and enter his own dwelling place.
Ngài quay trở lại như một chiếc lá gà bị ném vào lửa và đi vào nơi ở của mình.
Satthā cintesi – ‘‘nando ativiya pamatto viharati, anabhiratiṃ vūpasametuṃ na sakkoti, etassa cittanibbāpanaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
The Teacher thought, "Nanda is dwelling in extreme heedlessness; he cannot overcome his discontent. It is proper to calm his mind."
Đức Đạo Sư suy nghĩ: "Nanda đang sống quá phóng dật, không thể dập tắt sự bất mãn. Cần phải làm cho tâm của vị ấy được an tịnh."
Tato naṃ āha – ‘‘ehi, nanda, devacārikaṃ gacchissāmā’’ti.
Then he said to him, "Come, Nanda, we shall go on a divine journey."
Rồi Ngài nói với ngài: "Này Nanda, hãy đến, chúng ta sẽ đi du hành cõi trời."
Bhagavā kathāhaṃ iddhimantehi gantabbaṭṭhānaṃ gamissāmīti.
"Blessed One, how shall I go to a place where only those with psychic power can go?"
Đức Thế Tôn nói: "Làm sao con có thể đi đến nơi mà các vị có thần thông đi được?"
Tvaṃ kevalaṃ gamanacittaṃ uppādehi, gantvā passissasīti.
"You merely generate the thought of going, and you will go and see."
"Con chỉ cần khởi tâm muốn đi, rồi con sẽ thấy."
So dasabalassa ānubhāvena tathāgateneva saddhiṃ devacārikaṃ gantvā sakkassa devarañño nivesanaṃ oloketvā pañca accharāsatāni addasa.
So, by the power of the Ten-Powered One, he went on a divine journey with the Tathāgata and, looking at the residence of Sakka, the king of devas, he saw five hundred celestial nymphs.
Với uy lực của Đức Thập Lực, ngài đã cùng Đức Như Lai đi du hành cõi trời, nhìn thấy cung điện của Thiên vương Sakka và thấy năm trăm tiên nữ.
Satthā nandattheraṃ subhanimittavasena tā olokentaṃ disvā, ‘‘nanda, imā nu kho accharā manāpā, atha janapadakalyāṇī’’ti pucchi.
The Teacher, seeing Elder Nanda looking at them as an auspicious sign, asked, "Nanda, are these nymphs pleasing, or is the Janapadakalyāṇī?"
Đức Đạo Sư thấy Trưởng lão Nanda đang nhìn các tiên nữ ấy với tướng đẹp, liền hỏi: "Này Nanda, các tiên nữ này có đáng yêu không, hay là Janapadakalyāṇī?"
Bhante, janapadakalyāṇī imā accharā upanidhāya kaṇṇanāsacchinnakā makkaṭī viya khāyatīti.
"Venerable sir, compared to these nymphs, the Janapadakalyāṇī appears like a monkey with its ears and nose cut off."
"Bạch Đức Thế Tôn, so với các tiên nữ này, Janapadakalyāṇī giống như một con khỉ bị cắt tai và mũi."
Nanda, evarūpā accharā samaṇadhammaṃ karontānaṃ na dullabhāti.
"Nanda, such nymphs are not difficult to obtain for those who practice the ascetic life."
"Này Nanda, những tiên nữ như vậy không khó đạt được đối với những ai thực hành pháp Sa-môn."
Sace me, bhante bhagavā, pāṭibhogo hoti, ahaṃ samaṇadhammaṃ karissāmīti.
"If, Venerable Blessed One, you are my guarantor, I shall practice the ascetic life."
"Bạch Đức Thế Tôn, nếu Đức Thế Tôn bảo đảm cho con, con sẽ thực hành pháp Sa-môn."
Vissattho tvaṃ, nanda, samaṇadhammaṃ karohi.
"You may practice the ascetic life with confidence, Nanda.
"Này Nanda, con hãy yên tâm thực hành pháp Sa-môn."
Sace te sappaṭisandhikā kālakiriyā bhavissati, ahaṃ etāsaṃ paṭilābhatthāya pāṭibhogoti.
If your demise occurs with rebirth, I will be the guarantor for you to obtain them."
"Nếu con chết với sự tái sanh, Ta sẽ bảo đảm cho con đạt được các vị ấy."
Iti satthā yathāruciyā devacārikaṃ caritvā jetavanameva paccāgañchi.
Thus, the Teacher, having made a divine journey as he wished, returned to Jetavana itself.
Như vậy, Đức Đạo Sư đã tùy ý du hành cõi trời và trở về lại Jetavana.
Tato paṭṭhāya nandatthero accharānaṃ hetu rattindivaṃ samaṇadhammaṃ karoti.
From then on, Elder Nanda practiced the ascetic life day and night for the sake of the nymphs.
Từ đó trở đi, Trưởng lão Nanda đã ngày đêm thực hành pháp Sa-môn vì các tiên nữ.
Satthā bhikkhū āṇāpesi – ‘‘tumhe nandassa vasanaṭṭhāne ‘eko kira bhikkhu dasabalaṃ pāṭibhogaṃ katvā accharānaṃ hetu samaṇadhammaṃ karotī’ti tattha tattha kathentā vicarathā’’ti.
The Teacher instructed the bhikkhus, "Go around in various places, telling in Nanda's dwelling, 'It is said that a certain bhikkhu, having made the Ten-Powered One his guarantor, practices the ascetic life for the sake of nymphs.'"
Đức Đạo Sư đã ra lệnh cho các Tỳ-khưu: "Các con hãy đi khắp nơi và nói ở nơi ở của Nanda rằng: 'Có một vị Tỳ-khưu đã lấy Đức Thập Lực làm người bảo đảm và thực hành pháp Sa-môn vì các tiên nữ'."
Te satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā ‘‘bhatako kirāyasmā nando, upakkitako kirāyasmā nando, accharānaṃ hetu brahmacariyaṃ carati, bhagavā kirassa pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādīna’’nti therassa savanūpacāre kathentā vicaranti.
They accepted the Teacher's word and went around, saying in the hearing range of the elder, "It is said that Venerable Nanda is a hireling; it is said that Venerable Nanda is a bribed man; he practices the holy life for the sake of nymphs; it is said that the Blessed One is his guarantor for the attainment of five hundred nymphs with cock's feet."
Họ đã vâng lời Đức Đạo Sư và đi khắp nơi, nói trong tầm nghe của vị Trưởng lão: "Tôn giả Nanda là một người làm công, Tôn giả Nanda là một người bị mua chuộc, ngài thực hành Phạm hạnh vì các tiên nữ, Đức Thế Tôn là người bảo đảm cho ngài để đạt được năm trăm tiên nữ có chân chim."
Nandatthero taṃ kathaṃ sutvā ‘‘ime bhikkhū na aññaṃ kathenti, maṃ ārabbha kathenti, ayuttaṃ mama kamma’’nti paṭisaṅkhānaṃ uppādetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Elder Nanda, hearing that talk, generated reflection, thinking, "These bhikkhus speak of no one else, they speak of me. My action is improper," and having cultivated vipassanā, he attained Arahantship.
Trưởng lão Nanda nghe lời nói đó, đã khởi lên sự quán xét: "Những Tỳ-khưu này không nói về ai khác, họ đang nói về ta, việc làm của ta là không phù hợp," rồi ngài phát triển thiền quán và chứng đắc A-la-hán.
Athassa arahattapattakkhaṇeyeva aññatarā devatā bhagavato etamatthaṃ ārocesi, sayampi bhagavā aññāsiyeva.
Then, at the very moment of his attainment of Arahantship, a certain deva informed the Blessed One of this matter, and the Blessed One himself also understood it.
Ngay khi ngài chứng đắc A-la-hán, một vị thiên nữ đã báo tin này cho Đức Thế Tôn, và chính Đức Thế Tôn cũng đã biết.
Punadivase nandatthero bhagavantaṃ upasaṅkamitvā evamāha – ‘‘yaṃ me, bhante bhagavā, pāṭibhogo pañcannaṃ accharāsatānaṃ paṭilābhāya kakuṭapādīnaṃ, muñcāmahaṃ, bhante, bhagavantaṃ etasmā paṭissavā’’ti.
On the next day, Elder Nanda approached the Blessed One and said, "Venerable Blessed One, as for the guarantee you gave me for the attainment of five hundred nymphs with cock's feet, I release you, Venerable sir, from that promise."
Vào ngày hôm sau, Trưởng lão Nanda đến gần Đức Thế Tôn và nói: "Bạch Đức Thế Tôn, con xin giải thoát Đức Thế Tôn khỏi lời hứa bảo đảm cho con đạt được năm trăm tiên nữ có chân chim."
Evaṃ vatthu (udā. 22) samuṭṭhitaṃ.
Thus, the story (Ud. 22) arose.
Sự kiện này đã phát sinh như vậy (Udāna 22).
Satthā aparabhāge jetavanavihāre viharanto theraṃ indriyesu guttadvārānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, residing in the Jetavana Vihāra, placed the elder in the foremost position among those whose sense-doors are guarded.
Sau đó, khi Đức Đạo Sư trú tại tu viện Jetavana, Ngài đã đặt vị Trưởng lão vào vị trí tối thượng trong số những vị có cửa căn được bảo vệ.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulaghare nibbattitvā aparabhāge satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ bhikkhuovādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
This is the introductory story regarding his question – indeed, this one too, having been reborn in a prosperous family in Haṃsavatī during the time of Padumuttara Buddha, later, hearing the Teacher's Dhamma talk, and seeing the Teacher establish a certain bhikkhu in the foremost position among those who advise bhikkhus, made a dedication and longed for that position.
Về việc vấn đáp của vị ấy, đây là câu chuyện tuần tự: Vị này cũng vậy, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã tái sinh trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau này, khi nghe Đức Đạo Sư thuyết pháp, thấy Đức Đạo Sư đặt một vị Tỳ-khưu vào vị trí tối thượng trong số các vị giáo giới Tỳ-khưu, vị ấy đã thực hiện một công đức lớn và mong cầu địa vị đó.
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto kassapasammāsambuddhakāle bārāṇasiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā purisasahassassa gaṇajeṭṭhako hutvā gabbhasahassapaṭimaṇḍitaṃ mahāpariveṇaṃ kāresi.
He, having performed wholesome deeds throughout his life and having wandered through devas and humans, in the time of Kassapa Sammāsambuddha, having taken rebirth in a prosperous family in Bārāṇasī, became the leader of a thousand men and constructed a great monastery adorned with a thousand cells.
Vị ấy đã tạo các thiện nghiệp suốt đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Vào thời Đức Chánh Đẳng Giác Kassapa, vị ấy đã tái sinh trong một gia đình quý tộc ở Bārāṇasī, trở thành trưởng nhóm của một ngàn người đàn ông, và đã xây dựng một đại tinh xá được trang hoàng với một ngàn gian phòng.
Te sabbepi janā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā kappinaupāsakaṃ jeṭṭhakaṃ katvā saputtadārā devaloke nibbattā.
All those people, having performed wholesome deeds throughout their lives, with Kappina the Upāsaka as their leader, were reborn in the deva realm with their children and wives.
Tất cả những người đó, sau khi tạo thiện nghiệp suốt đời, với cư sĩ Kappina làm trưởng nhóm, cùng với vợ con, đã tái sinh trong cõi trời.
Ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsariṃsu.
They wandered through devas and humans for one Buddha-interval.
Họ đã luân hồi trong cõi trời và cõi người suốt một khoảng thời gian giữa hai vị Phật.
Atha amhākaṃ satthu nibbattito puretarameva ayaṃ kappino paccantadese kukkuṭavatīnagare rājagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, sesapurisā tasmiṃyeva nagare amaccakulesu nibbattiṃsu.
Then, even before our Teacher's birth, this Kappina took rebirth in a royal family in the frontier town of Kukkuṭavatī; the other men were reborn in ministerial families in that very town.
Sau đó, ngay trước khi Đức Đạo Sư của chúng ta xuất hiện, Kappina này đã tái sinh trong hoàng tộc ở thành Kukkuṭavatī, một vùng biên giới. Những người đàn ông còn lại đã tái sinh trong các gia đình quan lại ở chính thành phố đó.
Tesu kappinakumāro pitu accayena chattaṃ ussāpetvā mahākappinarājā nāma jāto.
Among them, Prince Kappina, upon his father's demise, raised the royal parasol and became known as King Mahākappina.
Trong số đó, hoàng tử Kappina, sau khi cha băng hà, đã giương lọng lên và trở thành vua, hiệu là Đại Kappina.
Pubbe kalyāṇakammakaraṇakāle tassa gharasāminī itthī samānajātike rājakule nibbattitvā mahākappinarañño aggamahesī jātā, anojāpupphasadisavaṇṇatāya panassā anojādevītveva nāmaṃ ahosi.
The woman who was his householder wife in the past, at the time of performing good deeds, was reborn in a royal family of equal status and became the chief queen of King Mahākappina, and because of her complexion, which was like the Anojā flower, her name was Anojādevī.
Trước đây, khi tạo nghiệp lành, người vợ của ngài đã tái sinh trong một gia đình hoàng tộc cùng đẳng cấp và trở thành hoàng hậu của vua Đại Kappina. Vì có làn da giống như hoa Anojā, nên nàng có tên là Hoàng hậu Anojā.
Mahākappinarājāpi sutavittako ahosi.
King Mahākappina was also learned and wealthy.
Vua Đại Kappina cũng là người có học vấn uyên bác.
So pātova uṭṭhāya catūhi dvārehi sīghaṃ dūte pesesi – ‘‘yattha bahussute sutadhare passatha, tato nivattitvā mayhaṃ ārocethā’’ti.
Rising early in the morning, he swiftly dispatched messengers through the four gates, saying: "Wherever you see those who are learned and upholders of the Dhamma, return from there and report to me."
Ngài thức dậy sớm và sai các sứ giả nhanh chóng đi qua bốn cửa thành, nói rằng: “Ở đâu các ngươi thấy những người học rộng, giữ gìn giáo pháp, hãy trở về và báo cho ta biết.”
Tena kho pana samayena amhākaṃ satthā loke nibbattitvā sāvatthiṃ upanissāya paṭivasati.
At that time, our Teacher had been born into the world and was dwelling near Sāvatthī.
Vào thời điểm đó, Đức Đạo Sư của chúng ta đã xuất hiện trên thế gian và đang cư ngụ gần Sāvatthī.
Tasmiṃ kāle sāvatthinagaravāsino vāṇijā sāvatthiyaṃ uṭṭhānakabhaṇḍaṃ gahetvā, taṃ nagaraṃ gantvā, bhaṇḍaṃ paṭisāmetvā, ‘‘rājānaṃ passissāmā’’ti paṇṇākāraṃ gahetvā, rājakuladvāraṃ gantvā, ‘‘rājā uyyānaṃ gato’’ti sutvā, uyyānaṃ gantvā, dvāre ṭhitā paṭihārakassa ārocayiṃsu.
At that time, merchants residing in Sāvatthī, having taken their goods from Sāvatthī, travelled to that town, arranged their merchandise, and taking presents, went to the royal palace gate, intending to see the king; hearing that "the king has gone to the park," they went to the park, stood at the gate, and informed the doorkeeper.
Lúc bấy giờ, các thương nhân cư ngụ ở thành Sāvatthī đã mang hàng hóa từ Sāvatthī đến thành phố đó, sau khi sắp xếp hàng hóa, họ mang lễ vật để “gặp nhà vua”, đến cửa hoàng cung, nghe nói “nhà vua đã đi vườn thượng uyển”, họ liền đến vườn thượng uyển, đứng ở cửa và báo cho người gác cổng biết.
Atha rañño nivedi, te rājā pakkosāpetvā niyyātitapaṇṇākāre vanditvā ṭhite, ‘‘tātā, kuto āgacchathā’’ti pucchi.
Then it was reported to the king; the king summoned them, and as they stood reverently, having offered their presents, he asked: "My dear sirs, where do you come from?"
Rồi người gác cổng báo cho nhà vua. Nhà vua cho gọi họ vào, sau khi họ dâng lễ vật và đảnh lễ đứng đó, ngài hỏi: “Này các con, các con từ đâu đến?”
Sāvatthito, devāti.
"From Sāvatthī, Your Majesty," they replied.
“Tâu Đại vương, chúng con từ Sāvatthī đến.”
Kacci vo raṭṭhaṃ subhikkhaṃ, dhammiko rājāti?
"Is your country prosperous? Is the king righteous?"
“Quốc độ của các con có thịnh vượng không? Vua có cai trị theo Dhamma không?”
Āma, devāti.
"Yes, Your Majesty," they replied.
“Tâu Đại vương, có ạ.”
Atthi pana tumhākaṃ dese kiñci sāsananti?
"Is there any teaching in your land?"
“Vậy ở xứ sở của các con có điều gì đáng nói không?”
Atthi deva, na pana sakkā ucchiṭṭhamukhehi kathetunti.
"There is, Your Majesty, but we cannot speak of it with unclean mouths."
“Tâu Đại vương, có ạ, nhưng chúng con không thể nói bằng miệng dơ bẩn.”
Rājā suvaṇṇabhiṅgārena udakaṃ dāpesi.
The king ordered water to be given from a golden pitcher.
Nhà vua sai dâng nước bằng bình vàng.
Te mukhaṃ vikkhāletvā dasabalābhimukhā añjaliṃ paggahetvā, ‘‘deva, amhākaṃ dese buddharatanaṃ nāma uppanna’’nti āhaṃsu.
They cleansed their mouths, raised their clasped hands towards the Ten-Powered One, and said: "Your Majesty, the Buddha-gem has arisen in our land."
Họ súc miệng, chắp tay hướng về Đức Thập Lực và nói: “Tâu Đại vương, ở xứ sở của chúng con đã xuất hiện Bảo vật Phật.”
Rañño ‘‘buddho’’ti vacane sutamatteyeva sakalasarīraṃ pharamānā pīti uppajji.
As soon as the king heard the word "Buddha," joy arose, pervading his entire body.
Ngay khi nghe từ “Phật”, niềm hoan hỷ lan khắp toàn thân nhà vua.
Tato ‘‘buddhoti, tātā, vadathā’’ti āha.
Then he said: "Buddha, my dear sirs, do you say?"
Rồi ngài nói: “Phật ư, này các con, các con nói vậy sao?”
Buddhoti, deva, vadāmāti.
"Buddha, Your Majesty, we say."
“Tâu Đại vương, chúng con nói là Phật.”
Evaṃ tikkhattuṃ vadāpetvā ‘‘buddhotipadaṃ aparimāṇaṃ, nāssa sakkā parimāṇaṃ kātu’’nti tasmiṃyeva pade pasanno satasahassaṃ datvā ‘‘aparaṃ kiṃ sāsana’’nti pucchi.
Having made them repeat it three times in this manner, he declared: "The word 'Buddha' is immeasurable; its measure cannot be made," and being delighted with that very word, he gave a hundred thousand (coins) and asked: "What other teaching is there?"
Sau khi họ lặp lại ba lần như vậy, nhà vua nói: “Từ ‘Phật’ là vô lượng, không thể đo lường được.” Ngài hoan hỷ với từ đó, ban một trăm ngàn (đồng tiền) và hỏi: “Còn điều gì đáng nói nữa không?”
Deva dhammaratanaṃ nāma uppannanti.
"Your Majesty, the Dhamma-gem has arisen."
“Tâu Đại vương, Bảo vật Pháp đã xuất hiện.”
Tampi sutvā tatheva tikkhattuṃ paṭiññaṃ gahetvā aparampi satasahassaṃ datvā puna ‘‘aññaṃ kiṃ sāsana’’nti pucchi.
Hearing that too, he likewise took a promise three times and gave another hundred thousand, then asked again: "What other teaching is there?"
Nghe vậy, ngài cũng ba lần xác nhận như thế, rồi ban thêm một trăm ngàn (đồng tiền) nữa, và lại hỏi: “Còn điều gì đáng nói nữa không?”
Saṅgharatanaṃ deva uppannanti.
"Your Majesty, the Saṅgha-gem has arisen."
“Tâu Đại vương, Bảo vật Tăng đã xuất hiện.”
Tampi sutvā tatheva paṭiññaṃ gahetvā aparampi satasahassaṃ datvā dinnabhāvaṃ paṇṇe likhitvā, ‘‘tātā, deviyā santikaṃ gacchathā’’ti pesesi.
Hearing that too, he likewise took a promise and gave another hundred thousand, and having recorded the amount given on a leaf, he sent them off saying: "My dear sirs, go to the Queen."
Nghe vậy, ngài cũng xác nhận như thế, rồi ban thêm một trăm ngàn (đồng tiền) nữa, ghi lại số tiền đã ban vào một tờ giấy và sai họ: “Này các con, hãy đến chỗ hoàng hậu.”
Tesu gatesu amacce pucchi – ‘‘tātā, buddho loke uppanno, tumhe kiṃ karissathā’’ti?
When they had gone, he asked his ministers: "My dear sirs, the Buddha has arisen in the world, what will you do?"
Khi họ đã đi, nhà vua hỏi các quan: “Này các con, Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian, các con sẽ làm gì?”
Deva tumhe kiṃ kattukāmāti?
"Your Majesty, what do you intend to do?"
“Tâu Đại vương, ngài muốn làm gì?”
Ahaṃ pabbajissāmīti.
"I will go forth (into homelessness)."
“Ta sẽ xuất gia.”
Mayampi pabbajissāmāti.
"We too will go forth."
“Chúng thần cũng sẽ xuất gia.”
Te sabbepi gharaṃ vā kuṭumbaṃ vā anapaloketvā ye asse āruyha gatā teheva nikkhamiṃsu.
All of them, without consulting their homes or families, departed on the same horses they had ridden there.
Tất cả họ đều rời đi mà không cần nhìn lại nhà cửa hay gia đình, họ xuất phát cùng với những con ngựa mà họ đã cưỡi đến.
Vāṇijā anojādeviyā santikaṃ gantvā paṇṇaṃ dassesuṃ.
The merchants went to Queen Anojādevī and showed her the leaf.
Các thương nhân đến chỗ Hoàng hậu Anojā và trình lá thư.
Sā taṃ vācetvā ‘‘raññā tumhākaṃ bahū kahāpaṇā dinnā, kiṃ tumhehi kataṃ, tātā’’ti pucchi.
She read it and asked: "The king gave you many kahāpaṇas, what did you do, my dear sirs?"
Nàng đọc xong và hỏi: “Nhà vua đã ban cho các con nhiều đồng tiền như vậy, các con đã làm gì, này các con?”
Piyasāsanaṃ, devi, ānītanti.
"We brought good news, Your Majesty," they replied.
“Tâu Hoàng hậu, chúng con đã mang tin vui đến.”
Amhepi sakkā, tātā, suṇāpetunti?
"Can you let us hear it too, my dear sirs?"
“Chúng ta cũng có thể nghe được không, này các con?”
Sakkā, devi, ucchiṭṭhamukhehi pana vattuṃ na sakkāti.
"We can, Your Majesty, but we cannot speak with unclean mouths."
“Tâu Hoàng hậu, có thể ạ, nhưng chúng con không thể nói bằng miệng dơ bẩn.”
Sā suvaṇṇabhiṅgārena udakaṃ dāpesi.
She ordered water to be given from a golden pitcher.
Nàng sai dâng nước bằng bình vàng.
Te mukhaṃ vikkhāletvā rañño ārocitaniyāmeneva ārocesuṃ.
They cleansed their mouths and reported just as they had reported to the king.
Họ súc miệng và báo tin giống hệt như đã báo cho nhà vua.
Sāpi taṃ sutvā uppannapāmojjā teneva nayena ekekasmiṃ pade tikkhattuṃ paṭiññaṃ gahetvā paṭiññāgaṇanāya tīṇi tīṇi katvā nava satasahassāni adāsi.
She too, hearing it, was filled with joy and in the same way, taking a promise three times for each word, gave nine hundred thousand (coins), three for each promise count.
Nàng nghe xong cũng hoan hỷ, theo cách đó, mỗi lần xác nhận ba lần cho mỗi từ, tính theo số lần xác nhận, nàng đã ban chín trăm ngàn (đồng tiền).
Vāṇijā sabbānipi dvādasa satasahassāni labhiṃsu.
The merchants received a total of twelve hundred thousand (coins).
Các thương nhân đã nhận tổng cộng mười hai trăm ngàn (đồng tiền).
Atha ne ‘‘rājā kahaṃ, tātā’’ti pucchi.
Then she asked them: "Where is the king, my dear sirs?"
Rồi nàng hỏi: “Nhà vua ở đâu, này các con?”
Pabbajissāmīti nikkhanto, devīti.
"He departed, intending to go forth, Your Majesty," they replied.
“Tâu Hoàng hậu, ngài đã rời đi để xuất gia.”
‘‘Tena hi, tātā, tumhe gacchathā’’ti te uyyojetvā raññā saddhiṃ gatānaṃ amaccānaṃ mātugāme pakkosāpetvā ‘‘tumhe attano sāmikānaṃ gataṭṭhānaṃ jānātha ammā’’ti pucchi.
"In that case, my dear sirs, you may go," she dismissed them, and summoning the women of the ministers who had gone with the king, she asked: "Do you know where your husbands have gone, mothers?"
“Vậy thì, này các con, các con hãy đi đi.” Nàng tiễn họ, rồi cho gọi các phụ nữ là vợ của các quan đã đi cùng nhà vua và hỏi: “Này các chị, các chị có biết nơi các đức ông của mình đã đi không?”
Jānāma, ayye, raññā saddhiṃ uyyānakīḷaṃ gatāti.
"We know, madam, they went to play in the park with the king."
“Tâu phu nhân, chúng tôi biết ạ, họ đã đi chơi vườn thượng uyển cùng nhà vua.”
Āma, ammā gatā, tattha pana gantvā ‘‘buddho uppanno, dhammo uppanno, saṅgho uppanno’’ti sutvā ‘‘dasabalassa santike pabbajissāmā’’ti gatā, tumhe kiṃ karissathāti?
"Yes, mothers, they went there, but having gone there and heard 'the Buddha has arisen, the Dhamma has arisen, the Saṅgha has arisen,' they have gone, saying 'we will go forth into homelessness in the presence of the Ten-Powered One.' What will you do?"
“Đúng vậy, này các chị, họ đã đi, nhưng đến đó, nghe nói ‘Phật đã xuất hiện, Pháp đã xuất hiện, Tăng đã xuất hiện’, họ đã đi để xuất gia với Đức Thập Lực. Các chị sẽ làm gì?”
Tumhe pana, ayye, kiṃ kattukāmāti?
"But what do you intend to do, madam?"
“Tâu phu nhân, còn ngài thì muốn làm gì?”
‘‘Ahaṃ pabbajissāmi, na tehi vantavamanaṃ jivhagge ṭhapeyyanti.
"I will go forth; I will not place on my tongue what they have vomited (rejected)."
“Tôi sẽ xuất gia, tôi sẽ không đặt lại trên đầu lưỡi những gì họ đã nhổ bỏ.”
‘‘Yadi evaṃ, mayampi pabbajissāmā’’ti sabbāpi rathe yojetvā nikkhamiṃsu.
"If so, we too will go forth," and all of them, harnessing their chariots, set off.
“Nếu vậy, chúng tôi cũng sẽ xuất gia.” Tất cả họ đều thắng xe và rời đi.
Rājāpi amaccasahassehi saddhiṃ gaṅgātīraṃ pāpuṇi, tasmiṃ samaye gaṅgā pūrā hoti.
The king, with a thousand ministers, reached the bank of the Gaṅgā, and at that time, the Gaṅgā was in full flood.
Nhà vua cùng một ngàn quan cận thần đến bờ sông Gaṅgā. Vào thời điểm đó, sông Gaṅgā đang đầy nước.
Atha naṃ disvā ‘‘ayaṃ gaṅgā pūrā hoti caṇḍamacchākiṇṇā, amhehi ca saddhiṃ āgatā dāsā vā manussā vā natthi, ye no nāvaṃ vā uḷumpaṃ vā katvā dadeyyuṃ.
Then, seeing it, they thought: "This Gaṅgā is in full flood and infested with fierce fish; there are no servants or people who came with us who could make a boat or raft for us.
Rồi thấy vậy, họ nói: “Sông Gaṅgā đang đầy nước và đầy cá dữ. Không có nô lệ hay người hầu nào đi cùng chúng ta để làm thuyền hay bè cho chúng ta.
Etassa pana satthu guṇā nāma heṭṭhā avīcito upari yāva bhavaggā patthaṭā.
But the virtues of that Teacher are spread from Avīci below up to the Bhavagga above.
Nhưng những đức tính của Đức Đạo Sư này đã lan tỏa từ tận Avīci bên dưới cho đến Bhavagga bên trên.
Sace esa satthā sammāsambuddho, imesaṃ assānaṃ khurapiṭṭhāni mā tementū’’ti udakapiṭṭhena asse pakkhandāpesuṃ.
If that Teacher is a Sammāsambuddha, may the hooves of these horses not get wet," and they urged the horses onto the surface of the water.
Nếu Đức Đạo Sư này là Đức Chánh Đẳng Giác, thì móng chân của những con ngựa này đừng bị ướt.” Rồi họ cho ngựa lội qua mặt nước.
Ekassa assassāpi khurapiṭṭhamattaṃ na temi, rājamaggena gacchantā viya paratīraṃ patvā parato aññaṃ mahānadiṃ pāpuṇiṃsu.
Not even the measure of a hoof of a single horse got wet; they reached the other bank as if travelling on a royal road, and from there they arrived at another great river.
Ngay cả một móng chân của một con ngựa cũng không bị ướt. Họ đến bờ bên kia như đi trên đường cái, và đến một con sông lớn khác.
‘‘Dutiyā kinnamā’’ti pucchi.
"What is the name of the second river?" he asked.
Họ hỏi: “Con sông thứ hai tên gì?”
Nīlavāhinī nāma gambhīratopi puthulatopi aḍḍhayojanamattā devāti.
"It is called Nīlavāhinī, Your Majesty, about half a yojana in depth and width."
“Tâu Đại vương, tên là Nīlavāhinī, sâu và rộng khoảng nửa dojana.”
Tattha aññā saccakiriyā natthi, tāya eva saccakiriyāya tampi aḍḍhayojanavitthāraṃ nadiṃ atikkamiṃsu.
There was no other act of truth there; by that very act of truth, they crossed that river, which was half a yojana wide.
Ở đó không có lời thề chân thật nào khác, họ đã vượt qua con sông rộng nửa dojana đó bằng chính lời thề chân thật ấy.
Atha tatiyaṃ candabhāgaṃ nāma mahānadiṃ patvā tampi tāya eva saccakiriyāya atikkamiṃsu.
Then they reached the third great river called Candabhāgā, and they crossed that too by that very act of truth.
Rồi họ đến con sông lớn thứ ba tên là Candabhāgā, và cũng vượt qua nó bằng chính lời thề chân thật ấy.
Satthāpi taṃdivasaṃ paccūsasamaye mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya lokaṃ olokento ‘‘ajja mahākappino tiyojanasatikaṃ rajjaṃ pahāya amaccasahassaparivāro mama santike pabbajituṃ āgacchatī’’ti disvā ‘‘mayā tesaṃ paccuggamanaṃ kātuṃ yutta’’nti pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā bhikkhusaṅghaparivāro sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto sayameva pattacīvaraṃ gahetvā ākāse uppatitvā candabhāgāya tīre tesaṃ uttaraṇatitthaabhimukhaṭṭhāne mahānigrodharukkho atthi, tattha pallaṅkena nisīditvā parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā chabbaṇṇabuddharasmiyo vissajjesi.
Even the Teacher, that day, in the early morning, having risen from the attainment of great compassion and surveyed the world, saw, "Today, Mahākappina, having renounced a kingdom spanning three hundred yojanas, accompanied by a thousand ministers, is coming to me to go forth." Thinking, "It is proper for me to go forth to meet them," he attended to his bodily needs early in the morning, went for alms in Sāvatthī accompanied by the Saṅgha of bhikkhus, and after the meal, having returned from the alms round, he himself took his bowl and robe, rose into the air, and on the bank of the Candabhāgā River, at a place facing their crossing-ford where there was a great banyan tree, he sat cross-legged, established mindfulness in front of him, and emitted six-colored Buddha-rays.
Đức Bổn Sư cũng vào buổi sáng sớm ngày hôm đó, sau khi xuất khởi từ thiền định đại bi, quán sát thế gian, thấy rằng: “Hôm nay, Đại Kappina, sau khi từ bỏ vương quốc rộng một trăm dojun, cùng với một ngàn vị quan cận thần sẽ đến xuất gia với Ta,” (và nghĩ rằng) “Ta nên đi đón họ,” liền sớm sửa soạn thân thể, cùng với chúng Tỳ khưu đi khất thực ở Sāvatthī. Sau bữa ăn, khi đã thọ thực xong, Ngài tự mình cầm bát và y, bay lên không trung, đến bờ sông Candabhāgā, tại vị trí đối diện bến đò nơi họ sẽ vượt sông, có một cây đa (nigrodha) lớn. Ở đó, Ngài ngồi kiết già, an trú chánh niệm trước mặt, và phóng ra sáu vầng hào quang Phật.
Te tena titthena uttarantā buddharasmiyo ito cito ca dhāvantiyo oloketvā dasabalassa puṇṇacandasassirikaṃ mukhaṃ disvā ‘‘yaṃ satthāraṃ uddissa mayaṃ pabbajitā, addhā so eso’’ti dassaneneva niṭṭhaṃ gantvā diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya oṇamitvā vandamānā āgamma satthāraṃ vandiṃsu.
As they were crossing at that ford, they saw the Buddha-rays darting here and there, and beholding the Ten-Powered One's face, radiant like the full moon, they concluded upon sight, "The Teacher for whom we have gone forth, surely that is he." From where they first saw him, they bowed down and paid homage, then came and paid homage to the Teacher.
Họ, khi đang vượt qua bến đò đó, nhìn thấy những vầng hào quang Phật đang bay lượn đây đó, và nhìn thấy gương mặt rạng rỡ như trăng tròn của Đức Thập Lực, liền (nghĩ rằng) “Vị Bổn Sư mà chúng ta vì Ngài mà xuất gia, chắc chắn đó chính là Ngài.” Ngay khi nhìn thấy, họ đã xác tín, và từ chỗ nhìn thấy đó, họ cúi mình đảnh lễ, đi đến và đảnh lễ Đức Bổn Sư.
Rājā gopphakesu gahetvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi saddhiṃ amaccasahassena.
The king, taking the Teacher by the ankles, paid homage to him and sat down to one side, along with his thousand ministers.
Vua nắm lấy mắt cá chân và đảnh lễ Đức Bổn Sư, rồi ngồi xuống một bên cùng với một ngàn vị quan cận thần.
Satthā tesaṃ dhammakathaṃ kathesi.
The Teacher taught them the Dhamma.
Đức Bổn Sư thuyết pháp cho họ.
Desanāpariyosāne sabbeva arahatte patiṭṭhāya satthāraṃ pabbajjaṃ yāciṃsu.
At the conclusion of the discourse, all of them became established in arahantship and requested ordination from the Teacher.
Khi bài pháp kết thúc, tất cả đều an trú vào quả vị A-la-hán và thỉnh cầu Đức Bổn Sư cho xuất gia.
Satthā ‘‘pubbe ime cīvaradānassa dinnattā attano pattacīvarāni gahetvāva āgatā’’ti suvaṇṇavaṇṇaṃ hatthaṃ pasāretvā ‘‘etha bhikkhavo, svākkhāto dhammo, caratha brahmacariyaṃ sammā dukkhassa antakiriyāyā’’ti āha.
The Teacher, realizing, "Previously, because of their gift of robes, they have brought their own bowls and robes," extended his golden-colored hand and said, "Come, bhikkhus, well-expounded is the Dhamma, lead the holy life for the complete ending of suffering."
Đức Bổn Sư (nghĩ rằng) “Trước đây, những vị này đã từng bố thí y, nên đã mang theo bát và y của mình đến,” liền đưa bàn tay vàng rực ra và nói: “Này các Tỳ khưu, hãy đến! Pháp đã được thuyết giảng khéo léo, hãy thực hành Phạm hạnh để chấm dứt khổ đau một cách chân chánh.”
Sāva tesaṃ āyasmantānaṃ pabbajjā ca upasampadā ca ahosi, vassasaṭṭhikattherā viya satthāraṃ parivārayiṃsu.
That alone was their going forth and higher ordination, and they surrounded the Teacher like the sixty-monk elders.
Đó chính là sự xuất gia và thọ giới của các vị Tôn giả đó, họ vây quanh Đức Bổn Sư như các vị Trưởng lão sáu mươi hạ lạp.
Anojāpi devī rathasahassaparivārā gaṅgātīraṃ patvā rañño atthāya ābhataṃ nāvaṃ vā uḷumpaṃ vā adisvā attano byattatāya cintesi – ‘‘rājā saccakiriyaṃ katvā gato bhavissati, so pana satthā na kevalaṃ tesaṃyeva atthāya nibbatto, sace so satthā sammāsambuddho, amhākaṃ rathā mā udake nimujjiṃsū’’ti udakapiṭṭhena rathe pakkhandāpesi.
Princess Anojā, accompanied by a thousand chariots, reached the bank of the Gaṅgā. Seeing no boat or raft prepared for the king's crossing, she shrewdly considered, "The king must have departed by an act of truth. That Teacher was not born only for their welfare. If that Teacher is a Perfectly Self-Enlightened One, may our chariots not sink in the water." So, she drove the chariots onto the surface of the water.
Hoàng hậu Anojā, cùng với một ngàn cỗ xe, đến bờ sông Gangā, không thấy thuyền hay bè nào đã được chuẩn bị cho nhà vua, với sự khôn ngoan của mình, bà suy nghĩ: “Nhà vua chắc đã đi bằng cách thực hiện lời chân thật. Vị Bổn Sư đó không chỉ vì lợi ích của riêng họ mà xuất hiện. Nếu vị Bổn Sư đó là Đức Chánh Đẳng Giác, thì các cỗ xe của chúng ta sẽ không chìm trong nước.” Bà liền cho các cỗ xe đi xuống mặt nước.
Rathānaṃ nemivaṭṭimattampi na temi.
Not even the rim of the chariot wheels got wet.
Ngay cả vành bánh xe cũng không bị ướt.
Dutiyanadimpi tatiyanadimpi teneva saccakārena uttari.
She crossed the second river and the third river with the same act of truth.
Bà cũng vượt qua con sông thứ hai và thứ ba bằng chính lời chân thật đó.
Uttaramānā eva ca nigrodharukkhamūle satthāraṃ addasa.
As she was crossing, she saw the Teacher at the foot of the banyan tree.
Khi đang vượt qua, bà nhìn thấy Đức Bổn Sư dưới gốc cây đa.
Satthāpi ‘‘imāsaṃ attano sāmike passantīnaṃ chandarāgo uppajjitvā maggaphalānaṃ antarāyaṃ kareyya, dhammaṃ sotuṃ ca na sakkhissantī’’ti.
The Teacher also thought, "If these women see their husbands, lust might arise, which would be an obstacle to the paths and fruits, and they will not be able to listen to the Dhamma."
Đức Bổn Sư (nghĩ rằng) “Nếu những người phụ nữ này nhìn thấy chồng mình, lòng tham ái có thể phát sinh, gây trở ngại cho các đạo quả, và họ sẽ không thể nghe pháp được.”
Yathā aññamaññaṃ na passanti, tathā akāsi.
He made it so that they could not see each other.
Ngài đã làm cho họ không thể nhìn thấy nhau.
Tā sabbāpi titthato uttaritvā dasabalaṃ vanditvā nisīdiṃsu.
All of them ascended from the ford, paid homage to the Ten-Powered One, and sat down.
Tất cả họ đều vượt qua bến đò, đảnh lễ Đức Thập Lực và ngồi xuống.
Satthā tāsaṃ dhammakathaṃ kathesi.
The Teacher taught them the Dhamma.
Đức Bổn Sư thuyết pháp cho họ.
Desanāpariyosāne sabbā sotāpattiphale patiṭṭhāya aññamaññaṃ passiṃsu.
At the conclusion of the discourse, all of them became established in the fruit of stream-entry and then saw each other.
Khi bài pháp kết thúc, tất cả đều an trú vào quả vị Nhập Lưu và nhìn thấy nhau.
Satthā ‘‘uppalavaṇṇā āgacchatū’’ti cintesi.
The Teacher thought, "May Uppalavaṇṇā come."
Đức Bổn Sư (nghĩ rằng) “Uppalavaṇṇā hãy đến!”
Therī āgantvā sabbā pabbājetvā ādāya bhikkhuniupassayaṃ gatā, satthā bhikkhusahassaṃ gahetvā ākāsena jetavanaṃ agamāsi.
The Therī came, ordained all of them, and took them to the bhikkhunī monastery. The Teacher, taking a thousand bhikkhus, went to Jetavana through the air.
Vị Trưởng lão Ni đến, cho tất cả xuất gia và dẫn họ đến Tỳ khưu Ni viện. Đức Bổn Sư cùng với một ngàn Tỳ khưu bay lên không trung và đến Jetavana.
Athāyaṃ mahākappinatthero attano kiccaṃ matthakappattaṃ ñatvā appossukko hutvā phalasamāpattisukhena vītināmento araññagatopi rukkhamūlagatopi suññāgāragatopi ‘‘aho sukhaṃ aho sukha’’nti abhiṇhaṃ udānaṃ udānesi.
Then, the Elder Mahākappina, knowing that his task was accomplished, became unconcerned and, enjoying the bliss of the fruit attainment, whether in the forest, at the root of a tree, or in an empty dwelling, he frequently uttered the exclamation, "Oh, what bliss! Oh, what bliss!"
Sau đó, Trưởng lão Mahākappina, biết rằng công việc của mình đã hoàn thành, sống không bận tâm, trải qua thời gian với niềm an lạc của quả vị thiền định, dù ở trong rừng, dưới gốc cây, hay trong nhà trống, Ngài thường xuyên thốt lên lời cảm hứng: “Ôi an lạc! Ôi an lạc!”
Bhikkhū kathaṃ uppādesuṃ ‘‘kappinatthero rajjasukhaṃ anussaranto udānaṃ udānetī’’ti.
The bhikkhus raised a discussion, "The Elder Kappina is uttering an exclamation, remembering the bliss of kingship."
Các Tỳ khưu bàn tán: “Trưởng lão Kappina đang hồi tưởng lại niềm an lạc của vương quyền nên mới thốt lên lời cảm hứng như vậy.”
Te tathāgatassa ārocesuṃ.
They reported this to the Tathāgata.
Họ đã trình báo với Đức Như Lai.
Bhagavā ‘‘mama putto maggasukhaṃ phalasukhaṃ ārabbha udānaṃ udānesī’’ti vatvā dhammapade imaṃ gāthamāha –
The Blessed One, saying, "My son uttered an exclamation concerning the bliss of the path and the bliss of the fruit," spoke this verse in the Dhammapada:
Đức Thế Tôn nói: “Con trai của Ta đã thốt lên lời cảm hứng liên quan đến niềm an lạc của đạo và niềm an lạc của quả vị,” rồi trong Pháp Cú, Ngài đã nói bài kệ này:
Athekadivasaṃ satthā tassa antevāsikabhikkhusahassaṃ āmantetvā āha – ‘‘kacci vo, bhikkhave, ācariyo dhammaṃ desetī’’ti.
Then, one day, the Teacher addressed the thousand bhikkhus who were his disciples, saying, "Does your teacher teach the Dhamma, bhikkhus?"
Rồi một ngày nọ, Đức Bổn Sư gọi một ngàn vị Tỳ khưu đệ tử của Ngài và hỏi: “Này các Tỳ khưu, thầy của các con có thuyết pháp không?”
Na bhagavā deseti, appossukko diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyutto viharati, kassaci ovādamattampi na detīti.
"He does not teach, Blessed One. He lives unconcerned, devoted to the bliss of dwelling in this very life. He does not give even a word of instruction to anyone."
(Họ đáp): “Bạch Đức Thế Tôn, Ngài không thuyết pháp. Ngài sống không bận tâm, chuyên chú vào sự an lạc của hiện tại, không ban một lời khuyên nào cho ai cả.”
Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, kappina, antevāsikānaṃ ovādamattampi na desī’’ti?
The Teacher sent for him and asked, "Is it true, Kappina, that you do not teach even a word of instruction to your disciples?"
Đức Bổn Sư cho gọi Ngài đến và hỏi: “Này Kappina, có thật là ông không ban một lời khuyên nào cho các đệ tử không?”
Saccaṃ bhagavāti.
"It is true, Blessed One."
“Bạch Đức Thế Tôn, đúng vậy.”
Brāhmaṇa, mā evaṃ kari, ajja paṭṭhāya antevāsikānaṃ dhammaṃ desehīti.
"Brāhmaṇa, do not do so. From today onwards, teach the Dhamma to your disciples."
“Này Bà-la-môn, đừng làm như vậy nữa. Kể từ hôm nay, hãy thuyết pháp cho các đệ tử.”
‘‘Sādhu, bhante’’ti thero satthu kathaṃ siravarena sampaṭicchitvā ekasamodhāneyeva samaṇasahassassa dhammaṃ desetvā sabbe arahattaṃ pāpesi.
"Very well, Bhante," the Elder accepted the Teacher's words with great respect and, in a single session, taught the Dhamma to the thousand samaṇas, bringing all of them to arahantship.
Trưởng lão đáp: “Vâng, bạch Đức Thế Tôn,” và cung kính chấp nhận lời của Đức Bổn Sư, rồi trong một lần tập hợp duy nhất, Ngài đã thuyết pháp cho một ngàn vị Sa-môn và đưa tất cả đến quả vị A-la-hán.
Aparabhāge satthā saṅghamajjhe nisinno paṭipāṭiyā there ṭhānantaresu ṭhapento mahākappinattheraṃ bhikkhuovādakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, sitting in the midst of the Saṅgha, appointed the elders to various positions in order, and he placed the Elder Mahākappina in the foremost position among those who instruct bhikkhus.
Sau này, Đức Bổn Sư ngồi giữa Tăng chúng, lần lượt sắp đặt các vị Trưởng lão vào những vị trí thích hợp, và Ngài đã đặt Trưởng lão Mahākappina vào vị trí đứng đầu trong số các vị Tỳ khưu giáo giới.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā aparabhāge satthudhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ tejodhātukusalānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
In his past deeds, this is the progressive story: During the time of Padumuttara Buddha, he was reborn in a householder's family in Haṃsavatī. Later, hearing the Teacher's discourse, and seeing the Teacher place a certain bhikkhu in the foremost position among those skilled in the fire-element, he made a great aspiration and longed for that position.
Trong câu chuyện tiền kiếp của Ngài, có câu chuyện tuần tự như sau: Trong thời Đức Phật Padumuttara, Ngài tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau này, khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, Ngài thấy Đức Bổn Sư đặt một vị Tỳ khưu vào vị trí đứng đầu trong số những người thiện xảo về hỏa đại, liền tạo công đức và ước nguyện đạt được vị trí đó.
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti, sāgatamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu.
Having performed wholesome deeds throughout his life and wandered through rounds of existence among devas and humans, he was reborn in a brāhmaṇa family in Sāvatthī during this Buddha's dispensation, and they named him Sāgatamāṇava.
Ngài đã tạo công đức suốt đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người. Trong thời Đức Phật hiện tại, Ngài tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī, và họ đặt tên Ngài là Sāgatamāṇava.
So aparabhāge satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā tattha vasībhāvaṃ pāpuṇi.
Later, having heard the Teacher's discourse, he gained faith, went forth, developed the eight attainments, and attained mastery therein.
Sau này, Ngài nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, phát sinh đức tin, xuất gia, thành tựu tám thiền định và đạt được sự thông thạo trong đó.
Athekadivasaṃ satthā cārikaṃ caramāno kosambinagarasamīpaṃ agamāsi.
Then, one day, as the Teacher was wandering on tour, he approached the city of Kosambī.
Rồi một ngày nọ, Đức Bổn Sư du hành và đến gần thành phố Kosambī.
Tena ca samayena nadītitthe porāṇakanāvikassa bahū āgantukagamikā verino hutvā taṃ pothetvā mārayiṃsu.
At that time, many visiting travelers, becoming hostile towards an old boatman at the river ford, beat and killed him.
Vào thời điểm đó, tại bến sông, nhiều người khách lạ đã trở thành kẻ thù của một người lái đò cũ và đã đánh chết ông ta.
So viruddhena cittena patthanaṃ paṭṭhapetvā tasmiṃyeva titthe mahānubhāvo nāgarājā hutvā nibbatto.
With a resentful mind, he made an aspiration and was reborn as a powerful Nāga king at that very ford.
Với tâm sân hận, ông ta đã lập lời nguyện và tái sinh thành một vị vua rồng có uy lực lớn tại chính bến đò đó.
So viruddhacittattā akāleyeva vassāpeti, kāle pana na vassāpeti, sassāni na sammā sampajjanti.
Due to his resentful mind, he would cause rain out of season but not in season, and the crops did not ripen properly.
Do tâm sân hận, ông ta làm mưa trái mùa, nhưng không làm mưa đúng mùa, khiến mùa màng không được tốt.
Sakalaraṭṭhavāsino ca tassa vūpasamanatthaṃ anusaṃvaccharaṃ balikammaṃ karonti, vasanatthāya cassa ekaṃ gehaṃ akaṃsu.
All the residents of the country would annually offer oblations to appease him, and they built a house for him to dwell in.
Tất cả cư dân trong vùng hàng năm đều cúng tế để xoa dịu ông ta, và họ đã xây một ngôi nhà cho ông ta ở.
Satthāpi teneva titthena uttaritvā bhikkhusaṅghaparivuto ‘‘tasmiṃyeva padese rattiṃ vasissāmī’’ti agamāsi.
The Teacher, too, crossing at that same ford, went with his retinue of bhikkhus, thinking, "I will stay the night in that very place."
Đức Bổn Sư cũng vượt qua bến đò đó, cùng với Tăng đoàn, Ngài đi (và nghĩ rằng) “Ta sẽ nghỉ đêm tại chính nơi đó.”
Athāyaṃ thero ‘‘caṇḍo kirettha nāgarājā’’ti sutvā ‘‘imaṃ nāgarājānaṃ dametvā nibbisevanaṃ katvā satthu vasanaṭṭhānaṃ pariyādetuṃ vaṭṭatī’’ti nāgarājassa vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi.
Then this elder, having heard, "Indeed, there is a fierce nāga king here," thought, "It is proper to subdue this nāga king, make the place free from his presence, and prepare it as a dwelling for the Teacher." So, he entered the nāga king's dwelling, folded his legs, and sat down.
Sau đó, vị Trưởng lão này, khi nghe rằng “có một vua rắn độc ác ở đây”, đã nghĩ “phải chế ngự vị vua rắn này, dọn dẹp nơi này để chuẩn bị chỗ ở cho Đức Bổn Sư”, rồi đi vào nơi ở của vua rắn, xếp bằng kiết già và ngồi xuống.
Nāgo kujjhitvā ‘‘konāmāyaṃ muṇḍako mayhaṃ vasanaṭṭhānaṃ pavisitvā nisinno’’ti dhūpāyi, thero uttaritaraṃ dhūpāyi.
The nāga, enraged, thinking, "Who is this shaven-headed one who has entered my dwelling and sat down?", emitted smoke. The elder emitted even more smoke.
Vua rắn tức giận, nghĩ “kẻ đầu trọc này là ai mà dám vào chỗ ở của ta và ngồi xuống?”, rồi phun khói. Vị Trưởng lão cũng phun khói mạnh hơn.
Nāgo, pajjali, theropi uttaritaraṃ pajjalitvā tassa tejaṃ pariyādiyi.
The nāga blazed forth, and the elder also blazed forth even more intensely, overcoming its fiery power.
Vua rắn bốc cháy, vị Trưởng lão cũng bốc cháy mạnh hơn và làm tiêu tan sức nóng của nó.
So ‘‘mahanto vatāyaṃ bhikkhū’’ti therassa pādamūle nipatitvā, ‘‘bhante, tumhākaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti āha.
Then it, thinking, "Truly, this monk is mighty," fell at the elder's feet and said, "Venerable sir, I go for refuge to you."
Nó nghĩ “vị Tỳ-kheo này thật vĩ đại”, rồi phủ phục dưới chân vị Trưởng lão và nói: “Bạch Đại đức, con xin quy y Đại đức.”
Mayhaṃ saraṇagamanakiccaṃ natthi, dasabalassa saraṇaṃ gacchāti.
* "There is no need to take refuge in me; go for refuge to the Ten-Powered One (the Buddha)."
“(Trưởng lão nói): “Không cần quy y ta, hãy quy y Đức Thập Lực (Đức Phật).”
So ‘‘sādhū’’ti saraṇagato hutvā tato paṭṭhāya na kañci viheṭheti, devampi sammā vassāpeti, sassāni sammā sampajjanti.
He, saying "So be it," and having gone for refuge, from then on harmed no one; he even made the deva* pour rain properly, and the crops flourished well.
Nó đáp “Lành thay!” rồi quy y, từ đó trở đi không làm hại ai, còn khiến mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
Kosambivāsino ‘‘ayyena kira sāgatena ambatitthakanāgo damito’’ti sutvā satthu āgamanaṃ udikkhamānā dasabalassa mahāsakkāraṃ sajjayiṃsu.
The residents of Kosambī, having heard, "Indeed, the Ambatiṭṭhaka nāga has been subdued by Venerable Sāgata," prepared a great offering for the Ten-Powered One, awaiting the Teacher's arrival.
Cư dân Kosambī, khi nghe rằng “Đại đức Sāgata đã chế ngự vua rắn Ambatiṭṭha”, đã chuẩn bị một lễ cúng dường lớn cho Đức Thập Lực, trong khi chờ đợi Đức Bổn Sư đến.
Te dasabalassa mahāsakkāraṃ katvā chabbaggiyānaṃ vacanena sabbagehesu kāpotikaṃ pasannaṃ paṭiyādetvā punadivase sāgatattherassa piṇḍāya carantassa gehe gehe thokaṃ thokaṃ adaṃsu.
Having made a great offering to the Ten-Powered One, they, at the word of the Group of Six, prepared 'kāpotika pasanna'* in all their houses, and on the next day, they gave a little in each house to Elder Sāgata as he went for alms.
Sau khi cúng dường trọng thể cho Đức Thập Lực, theo lời của nhóm sáu Tỳ-kheo, họ đã chuẩn bị nước uống Kāpotika Pasanna ở tất cả các nhà, và vào ngày hôm sau, khi Trưởng lão Sāgata đi khất thực, họ đã cúng dường một ít ở từng nhà.
Thero apaññatte sikkhāpade manussehi yāciyamāno gehe gehe thokaṃ thokaṃ pivitvā avidūraṃ gantvāva anāhārikabhāvena satiṃ vissajjetvā saṅkāraṭṭhāne pati.
The elder, being entreated by people before the training rule was laid down, drank a little in each house, and having gone not far, he lost his mindfulness due to lack of nourishment and collapsed in a rubbish heap.
Vị Trưởng lão, khi giới học chưa được chế định, được người ta mời mọc, đã uống một ít ở từng nhà, rồi đi chưa xa thì do không có thức ăn, đã mất chánh niệm và ngã xuống bãi rác.
Satthā katabhattakicco nikkhamanto taṃ disvā gāhāpetvā vihāraṃ gantvā vigarahitvā sikkhāpadaṃ paññāpesi.
The Teacher, having finished his meal and coming out, saw him. He had him picked up and taken to the monastery, where he admonished him and laid down the training rule.
Đức Bổn Sư, sau khi dùng bữa xong và đang rời đi, thấy vị ấy, liền bảo người đỡ dậy, đưa về Tịnh xá, quở trách và chế định giới học.
So punadivase satiṃ labhitvā attanā katakāraṇaṃ sutvā accayaṃ desetvā dasabalaṃ khamāpetvā uppannasaṃvego vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
On the next day, having regained his mindfulness, and hearing what he had done, he confessed his transgression, asked forgiveness from the Ten-Powered One, and, deeply moved, developed insight and attained Arahantship.
Vào ngày hôm sau, vị ấy lấy lại chánh niệm, nghe về việc mình đã làm, liền sám hối lỗi lầm và xin Đức Thập Lực tha thứ, rồi khởi tâm xúc động, phát triển thiền quán và chứng đắc quả A-la-hán.
Evaṃ vatthu vinaye samuṭṭhitaṃ.
Thus, this story originated in the Vinaya.
Như vậy, câu chuyện này đã khởi lên trong Luật Tạng.
Taṃ tattha āgatanayeneva vitthārato veditabbaṃ.
It should be understood in detail according to the way it is presented there.
Nó cần được biết một cách chi tiết theo cách đã được trình bày ở đó.
Aparabhāge pana satthā jetavane mahāvihāre nisīditvā paṭipāṭiyā there ṭhānantaresu ṭhapento sāgatattheraṃ tejodhātukusalānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, sitting in the Great Monastery at Jetavana, appointed the elders to various positions in due order, and placed Elder Sāgata foremost among those skilled in the fire element.
Tuy nhiên, sau đó, Đức Bổn Sư ngồi trong Đại Tịnh xá Jetavana, lần lượt sắp đặt các vị Trưởng lão vào những vị trí thích hợp, và đã đặt Trưởng lão Sāgata vào vị trí đứng đầu trong số những vị thiện xảo về hỏa đại (tejodhātu).
So mahallakakāle attano puttadārena abahumato ‘‘pabbajitvā kālaṃ vītināmessāmī’’ti vihāraṃ gantvā there pabbajjaṃ yāci.
When he was old, being despised by his children and wife, he went to the monastery, thinking, "I will pass my time by becoming a monk," and asked the elders for ordination.
Khi về già, bị con cái ghẻ lạnh, ông nghĩ “ta sẽ xuất gia và trải qua thời gian còn lại”, rồi đến Tịnh xá xin các vị Trưởng lão cho xuất gia.
‘‘Jiṇṇo mahallakabrāhmaṇo’’ti na koci pabbājetuṃ icchi.
No one wished to ordain him, thinking, "He is an old, elderly brahmin."
“Một Bà-la-môn già yếu”, không ai muốn cho ông xuất gia.
Athekadivasaṃ brāhmaṇo satthu santikaṃ gantvā paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi.
Then one day, the brahmin went to the Teacher, exchanged greetings, and sat down to one side.
Rồi một ngày nọ, vị Bà-la-môn đến chỗ Đức Bổn Sư, chào hỏi và ngồi sang một bên.
Satthā tassa upanissayasampattiṃ disvā kathaṃ samuṭṭhāpetukāmo ‘‘kiṃ, brāhmaṇa, puttadārā taṃ paṭijaggantī’’ti?
The Teacher, seeing his readiness for understanding, and wishing to initiate a conversation, asked, "Brahmin, do your children and wife care for you?"
Đức Bổn Sư thấy sự thành tựu về duyên lành của ông, muốn khởi đầu câu chuyện, hỏi: “Này Bà-la-môn, con cái có chăm sóc ông không?”
Kuto, bho gotama, paṭijagganaṃ, mahallakoti maṃ bahi nīhariṃsu.
"How can they care for me, good Gotama? They threw me out, saying I am old."
“Bạch Gotama, chăm sóc gì đâu, chúng đã đuổi con ra ngoài vì con già yếu.”
Kiṃ pana te, brāhmaṇa, pabbajituṃ na vaṭṭatīti?
"Then, brahmin, is it not proper for you to go forth?"
“Vậy này Bà-la-môn, ông không nên xuất gia sao?”
Ko maṃ, bho gotama, pabbājessati, mahallakabhāvena maṃ na koci icchatīti.
"Who will ordain me, good Gotama? No one wants me because of my old age."
“Bạch Gotama, ai sẽ cho con xuất gia? Không ai muốn con vì con đã già yếu.”
Satthā sāriputtattherassa saññaṃ adāsi.
The Teacher gave a sign to Elder Sāriputta.
Đức Bổn Sư ra hiệu cho Trưởng lão Sāriputta.
Thero satthu vacanaṃ sirasā sampaṭicchitvā rādhabrāhmaṇaṃ pabbājetvā cintesi – ‘‘satthā imaṃ brāhmaṇaṃ sādarena pabbajāpesi, na kho me etaṃ anādarena pariharituṃ vaṭṭatī’’ti rādhattheraṃ ādāya gāmakāvāsaṃ agamāsi.
The elder, respectfully accepting the Teacher's word, ordained Rādha the brahmin and reflected, "The Teacher had this brahmin ordained with esteem; it is not proper for me to treat him without respect." So, taking Elder Rādha, he went to a village dwelling.
Vị Trưởng lão vâng lời Đức Bổn Sư, cho Bà-la-môn Rādha xuất gia, rồi nghĩ – “Đức Bổn Sư đã ân cần cho vị Bà-la-môn này xuất gia, ta không nên đối xử với vị ấy một cách hờ hững”, rồi dẫn Trưởng lão Rādha đến một nơi ở trong làng.
Tatrassa adhunā pabbajitattā kicchalābhissa thero attano pattaṃ āvāsaṃ deti, attano pattaṃ paṇītapiṇḍapātampi tasseva datvā sayaṃ piṇḍāya carati.
There, since Rādha was newly ordained and had difficulty obtaining requisites, the elder gave him his own bowl and dwelling, and giving him his own excellent alms-food, he himself went for alms.
Ở đó, vì vị ấy mới xuất gia nên khó khăn về lợi dưỡng, vị Trưởng lão đã nhường bát và chỗ ở của mình, thậm chí còn nhường cả món khất thực ngon lành của mình cho vị ấy, rồi tự mình đi khất thực.
Rādhatthero senāsanasappāyañca bhojanasappāyañca labhitvā sāriputtattherassa santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
Elder Rādha, having obtained suitable lodging and suitable food, received a meditation subject from Elder Sāriputta and soon attained Arahantship.
Trưởng lão Rādha, sau khi nhận được sự thuận tiện về chỗ ở và thức ăn, đã nhận đề mục thiền quán từ Trưởng lão Sāriputta và không lâu sau đã chứng đắc quả A-la-hán.
Atha naṃ thero gahetvā dasabalaṃ passituṃ āgato.
Then the elder brought him to see the Ten-Powered One.
Sau đó, vị Trưởng lão dẫn ông đến để gặp Đức Thập Lực.
Satthā jānantova pucchi – ‘‘yo te mayā, sāriputta, nissitako dinno, kīdisaṃ tassa, na ukkaṇṭhatī’’ti?
The Teacher, though knowing, asked, "Sāriputta, what kind of person is the one I entrusted to you? Does he not become disheartened?"
Đức Bổn Sư, dù đã biết, vẫn hỏi: “Này Sāriputta, người mà Như Lai đã giao phó cho con, người đó thế nào, có chán nản không?”
Bhante, sāsane abhiramitabhikkhu nāma evarūpo bhaveyyāti.
"Venerable sir, a monk who delights in the Dispensation should be like this."
“Bạch Thế Tôn, một Tỳ-kheo hoan hỷ trong Giáo pháp thì phải như vậy.”
Athāyasmato sāriputtassa ‘‘sāriputtatthero kataññū katavedī’’ti saṅghamajjhe kathā udapādi.
Then, among the Saṅgha, a discussion arose about Venerable Sāriputta, "Elder Sāriputta is grateful and appreciative."
Khi ấy, trong Tăng chúng khởi lên câu chuyện: “Trưởng lão Sāriputta là người biết ơn và đền ơn.”
Taṃ sutvā satthā bhikkhū āmantesi – ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, sāriputtassa idāni kataññūkataveditā, so atīte ahetukapaṭisandhiyaṃ nibbattopi kataññūkatavedīyeva ahosī’’ti.
Hearing that, the Teacher addressed the monks, "Monks, Sāriputta's gratitude and appreciation now are not surprising; even in the past, when he was reborn in a state without a cause, he was still grateful and appreciative."
Nghe vậy, Đức Bổn Sư gọi các Tỳ-kheo và nói: “Này các Tỳ-kheo, sự biết ơn và đền ơn của Sāriputta bây giờ không có gì lạ, ngay cả trong quá khứ, khi tái sinh với sự tái tục không có nhân, vị ấy vẫn là người biết ơn và đền ơn.”
Katarasmiṃ kāle bhagavāti?
"At what time, Blessed One?"
“Bạch Thế Tôn, vào thời điểm nào?”
Atīte, bhikkhave, pabbatapādamhi pañcasatamattā vaḍḍhakipurisā mahāaraññaṃ pavisitvā dabbasambhāre chinditvā mahāuḷumpaṃ bandhitvā nadiyā otārenti.
"In the past, monks, five hundred carpenters entered a great forest at the foot of a mountain, cut down timber, built a large raft, and launched it into the river."
“Này các Tỳ-kheo, trong quá khứ, dưới chân núi, khoảng năm trăm người thợ mộc đã đi vào rừng lớn, đốn gỗ, đóng một chiếc bè lớn và thả xuống sông.
Atheko hatthināgo ekasmiṃ visamaṭṭhāne soṇḍāya sākhaṃ gaṇhanto sākhābhaṅgavegaṃ sandhāretuṃ asakkonto tikhiṇakhāṇuke pādena avatthāsi, pādo viddho, dukkhavedanā vattanti.
Then an elephant, holding a branch with its trunk at a difficult spot, was unable to bear the force of the breaking branch and stepped on a sharp stump. Its foot was pierced, and painful sensations arose.
Khi ấy, một con voi chúa, ở một chỗ hiểm trở, đang nắm một cành cây bằng vòi, không thể giữ được sức mạnh của cành cây bị gãy, đã giẫm phải một cọc nhọn, chân bị đâm, cảm giác đau đớn khởi lên.
So gamanaṃ abhinīharituṃ asakkonto tattheva nipajji.
Being unable to proceed, it lay down right there.
Nó không thể tiếp tục đi được nên nằm ngay tại đó.
So katipāhaccayena te vaḍḍhakī attano samīpena gacchante disvā ‘‘ime nissāyāhaṃ jīvitaṃ labhissāmī’’ti tesaṃ anupadaṃ agamāsi.
After a few days, it saw those carpenters passing by near it and thought, 'Through these, I shall gain my life,' and followed them step by step.
Vài ngày sau, nó thấy những người thợ mộc đi ngang qua gần mình, nghĩ “nhờ những người này mà ta sẽ sống sót”, rồi đi theo dấu chân của họ.
Te nivattitvā hatthiṃ disvā bhītā palāyanti.
They, turning back and seeing the elephant, were frightened and fled.
Họ quay lại thấy con voi thì sợ hãi bỏ chạy.
So tesaṃ palāyanabhāvaṃ ñatvā aṭṭhāsi, puna ṭhitakāle anubandhi.
It, knowing that they were fleeing, stopped; when they stopped again, it followed.
Nó biết họ đang bỏ chạy nên dừng lại, rồi khi họ dừng lại, nó lại đuổi theo.
Vaḍḍhakijeṭṭhako cintesi – ‘‘ayaṃ hatthi amhesu tiṭṭhantesu anubandhati, palāyantesu tiṭṭhati, bhavissati tattha kāraṇa’’nti.
The chief carpenter thought, "This elephant follows us when we stop and stops when we flee; there must be a reason for this."
Người đứng đầu nhóm thợ mộc nghĩ: “Con voi này đuổi theo khi chúng ta dừng lại, và dừng lại khi chúng ta bỏ chạy, chắc hẳn có lý do gì đó.”
Sabbe taṃ taṃ rukkhaṃ āruyha tassa āgamanaṃ paṭimānentā nisīdiṃsu.
All of them climbed up various trees and sat down, waiting for its arrival.
Tất cả họ đều trèo lên cây và ngồi chờ nó đến.
So tesaṃ santikaṃ āgantvā attano pādaṃ dassento parivattetvā nipajji.
It came near them, lay down, turning its body, showing its foot.
Nó đến gần họ, nằm xuống và lật người để cho xem chân của mình.
Tadā vaḍḍhakīnaṃ saññā udapādi – ‘‘gilānabhāvena, bho, esa āgacchati, na aññena kāraṇenā’’ti tassa santikaṃ gantvā pāde paviṭṭhakhāṇukaṃ disvā ‘‘iminā kāraṇena esa āgato’’ti tikhiṇavāsiyā khāṇukakoṭiyaṃ odhiṃ datvā daḷhāya rajjuyā bandhitvā kaḍḍhitvā nīhariṃsu.
Then the carpenters realized, "Friends, he has come due to illness, not for any other reason." Going to him, they saw the splinter embedded in his foot. "He has come for this reason," they said, and giving a cut with a sharp adze at the tip of the splinter, they tied it with a strong rope, pulled it out, and removed it.
Lúc đó, các người thợ mộc nảy ra ý nghĩ: "Thưa các ông, con voi này đến vì bệnh tật, không phải vì lý do nào khác." Họ đến gần nó, thấy một cái cọc gỗ đâm vào chân,* "Nó đến vì lý do này." Họ dùng cái rìu sắc bén đặt vào đầu cọc, buộc chặt bằng dây thừng chắc chắn, rồi kéo ra.
Athassa vaṇamukhaṃ pīḷetvā pubbalohitaṃ nīharitvā kasāvodakena dhovitvā attano jānanabhesajjaṃ makkhetvā nacirasseva phāsukaṃ akaṃsu.
Then they squeezed the wound, removed the pus and blood, washed it with astringent water, applied their known medicine, and made him comfortable in a short time.
Sau đó, họ nặn vết thương, lấy mủ và máu ra, rửa bằng nước thuốc sắc, bôi thuốc mà họ biết, và chẳng bao lâu sau đã làm cho nó khỏe lại.
Hatthināgo gilānā vuṭṭhito cintesi – ‘‘ime mayhaṃ bahupakārā, ime mayā nissāya jīvitaṃ laddhaṃ, mayā imesaṃ kataññunā katavedinā bhavituṃ vaṭṭatī’’ti attano vasanaṭṭhānaṃ gantvā setaṃ gandhahatthipotakaṃ ānesi.
The lordly elephant, having recovered from illness, thought, "These people have been very helpful to me; I have received life through them. I ought to be grateful and acknowledge their kindness." He went to his dwelling place and brought a white elephant calf, fragrant with scent.
Vua voi khỏi bệnh, suy nghĩ: "Những người này đã giúp ta rất nhiều, nhờ họ mà ta có được sự sống. Ta nên là người biết ơn và đền ơn họ." Nó trở về nơi ở của mình và dẫn một chú voi con trắng như hương đến.
Vaḍḍhakino hatthipotakaṃ disvā ‘‘amhākaṃ hatthī puttampi gahetvā āgato’’ti ativiya tuṭṭhacittā ahesuṃ.
The carpenters, seeing the elephant calf, were extremely delighted, thinking, "Our elephant has brought his son as well!"
Các người thợ mộc thấy chú voi con, vô cùng hoan hỷ*: "Con voi của chúng ta đã dẫn cả con trai nó đến."
Hatthināgo cintesi – ‘‘mayi tiṭṭhante ‘kiṃ nu kho ayaṃ āgato’ti mama āgatakāraṇaṃ na jānissantī’’ti ṭhitaṭṭhānato pakkāmi.
The great elephant thought, "While I remain here, they will not know the reason for my coming, thinking, 'Why has this one come?'" and departed from that spot.
Vua voi suy nghĩ: "Khi ta còn ở đây, chúng sẽ không biết lý do ta đến,* 'Không biết nó đến làm gì'." Nó rời khỏi chỗ đang đứng.
Hatthipotako pitu pacchato pacchato anupāyāsi.
The baby elephant followed closely behind his father.
Chú voi con đi theo sau cha nó.
Hatthināgo tassa āgatabhāvaṃ ñatvā nivattanatthāya saddasaññaṃ adāsi.
The great elephant, knowing of its arrival, gave a signal to turn back.
Vua voi biết chú đã đến, bèn ra hiệu bằng tiếng kêu để bảo nó quay lại.
So pitu kathaṃ sutvā nivattitvā vaḍḍhakīnaṃ santikaṃ gato.
Hearing his father's words, it turned back and went to the carpenters.
Nghe lời cha, chú quay lại và đến chỗ các người thợ mộc.
Vaḍḍhakino ‘‘imaṃ hatthipotakaṃ amhākaṃ dātuṃ āgato bhavissati eso’’ti ñatvā ‘‘amhākaṃ santike tayā kattabbakiccaṃ natthi, pitu santikaṃyeva gacchā’’ti pahiṇiṃsu.
The carpenters, knowing, "This one must have come to give this baby elephant to us," sent it away, saying, "You have no work to do with us; go to your father."
Các người thợ mộc biết rằng "Con voi này hẳn đã đến để tặng chú voi con này cho chúng ta," bèn bảo nó: "Ngươi không có việc gì phải làm ở chỗ chúng ta, hãy đi về chỗ cha ngươi đi!" và đuổi nó đi.
Hatthināgo yāvatatiyaṃ attano santikaṃ āgatampi puna vaḍḍhakīnaṃyeva samīpaṃ pesesi.
The great elephant, even when it came to him for the third time, sent it back to the carpenters.
Vua voi, dù chú đã đến chỗ nó đến ba lần, vẫn gửi chú trở lại chỗ các người thợ mộc.
Tato paṭṭhāya vaḍḍhakino hatthipotakaṃ attano santike katvā paṭijagganti.
From then on, the carpenters kept the baby elephant with them and cared for it.
Từ đó trở đi, các người thợ mộc giữ chú voi con lại và chăm sóc.
Bhojanakāle ekekaṃ bhattapiṇḍaṃ denti, bhattaṃ tassa yāvadatthaṃ ahosi.
At mealtime, they gave it one lump of rice each, and the rice was sufficient for it.
Đến bữa ăn, họ cho chú mỗi lần một nắm cơm, và số cơm đó đủ cho chú.
So vaḍḍhakīhi antogahane koṭṭitaṃ dabbasambhāraṃ āharitvā aṅgaṇaṭṭhāne rāsiṃ karoti.
It brought the timber cut by the carpenters in the forest and piled it up in the courtyard.
Chú voi con mang những vật liệu gỗ mà các người thợ mộc đã đốn trong rừng ra và chất thành đống ở sân.
Eteneva niyāmena aññampi upakārakammaṃ karoti.
In this same manner, it performed other helpful tasks.
Theo cách này, chú cũng làm những công việc hữu ích khác.
Tassa pañhakamme ayamanupubbikathā – ayampi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā nibbatti, tato aparabhāge satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
Regarding his question-asking, this is the sequential story: He too, during the time of Padumuttara Buddha, was reborn in a noble family in Haṃsavatī. Later, hearing the Teacher's Dhamma discourse, and seeing the Teacher appoint a certain bhikkhu to the foremost position among those who wear coarse robes, he performed a meritorious deed and aspired to that position.
Về công hạnh thỉnh vấn của ngài, đây là câu chuyện tuần tự: Ngài cũng đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī vào thời Đức Phật Padumuttara. Sau đó, khi nghe pháp thoại của Bậc Đạo Sư, thấy Bậc Đạo Sư đặt một vị Tỳ-kheo vào vị trí hàng đầu trong số những người mặc y thô, ngài đã tạo công đức và ước nguyện đạt được vị trí đó.
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto kassapadasabalassa nibbattito puretarameva kaṭṭhavāhananagare amaccagehe paṭisandhiṃ gaṇhi.
Having performed wholesome deeds throughout his life and having wandered through devas and humans, he was reborn in a minister's family in Kaṭṭhavāhana city even before the birth of Kassapa, the Ten-Powered One.
Sau khi tạo thiện nghiệp suốt đời, ngài luân hồi trong cõi trời và người, rồi tái sinh vào một gia đình quan lại ở thành phố Kaṭṭhavāhana trước khi Đức Phật Kassapa ra đời.
Aparabhāge vayappatto kaṭṭhavāhanarājānaṃ upaṭṭhahanto amaccaṭṭhānaṃ labhi.
Later, having reached maturity, he served King Kaṭṭhavāhana and obtained the position of minister.
Sau này, khi trưởng thành, ngài phục vụ vua Kaṭṭhavāhana và được phong chức quan lại.
Tasmiṃ kāle kassapadasabalo loke uppajji.
At that time, Kassapa, the Ten-Powered One, appeared in the world.
Vào thời đó, Đức Phật Kassapa xuất hiện trên thế gian.
Kaṭṭhavāhanarājā ‘‘buddho kira loke uppanno’’ti sutvā taṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘tāta, buddho kira loke uppanno, imaṃ paccantanagaraṃ ekappahāreneva ubhohi amhehi tucchaṃ kātuṃ na sakkā, tvaṃ tāva majjhimadesaṃ gantvā buddhassa uppannabhāvaṃ ñatvā dasabalaṃ imaṃ nagaraṃ ānehī’’ti purisasahassena saddhiṃ pesesi.
King Kaṭṭhavāhana, hearing, "It is said that a Buddha has appeared in the world," summoned him and said, "My dear, it is said that a Buddha has appeared in the world. This border town cannot be emptied by both of us at once. You go to the Middle Country, learn of the Buddha's appearance, and bring the Ten-Powered One to this city." He sent him with a thousand men.
Vua Kaṭṭhavāhana nghe nói "Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian," bèn triệu ngài đến và nói: "Con trai, nghe nói Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian. Thành phố biên giới này không thể bị chúng ta làm trống rỗng chỉ trong một lần. Con hãy đến Trung Ấn Độ, tìm hiểu về sự xuất hiện của Đức Phật, và thỉnh Đức Phật đến thành phố này." Ngài được cử đi cùng một ngàn người.
So anupubbena satthu santikaṃ gantvā dhammakathaṃ sutvā paṭiladdhasaddho tattheva pabbajitvā vīsati vassasahassāni samaṇadhammaṃ akāsi.
He gradually went to the Teacher, heard the Dhamma discourse, gained faith, and was ordained right there, practicing the ascetic life for twenty thousand years.
Ngài tuần tự đến chỗ Bậc Đạo Sư, nghe pháp thoại, phát sinh niềm tin, rồi xuất gia ngay tại đó và thực hành hạnh Sa-môn trong hai mươi ngàn năm.
Tena saddhiṃ gatapurisā pana sabbepi nivattitvā puna rañño santikaṃ āgatā.
However, all the men who went with him returned and came back to the king.
Còn những người đi cùng ngài thì đều quay trở lại chỗ nhà vua.
Ayaṃ thero paripuṇṇasīlo kālaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ dasabalassa nibbattito puretarameva sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule paṭisandhiṃ gaṇhi, mogharājamāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu.
This Elder, having perfected his sīla, passed away and, wandering through devas and humans for one Buddha-interval, was reborn in a brahmin family in Sāvatthī even before the birth of our Ten-Powered One, and they named him Mogharāja the youth.
Vị Trưởng lão này, sau khi giữ giới hạnh viên mãn và qua đời, đã luân hồi trong cõi trời và người trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật. Ngài tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở Sāvatthī trước khi Đức Phật của chúng ta ra đời, và được đặt tên là thanh niên Mogharāja.
Kaṭṭhavāhanarājāpi kassapassa bhagavato adhikārakammaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ saparivāro devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ dasabalassa nibbattito puretarameva sāvatthiyaṃ purohitagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, bāvarimāṇavotissa nāmaṃ akaṃsu.
King Kaṭṭhavāhana, too, having performed a meritorious deed for Kassapa Bhagavā, wandered through realms of devas and humans for one Buddha-interval, and even before the arising of our Dasabala (Buddha), he took rebirth in a brahmin priest's house in Sāvatthī. They gave him the name Bāvari, the brahmin student.
Vua Kaṭṭhavāhana cũng đã tạo công đức với Đức Thế Tôn Kassapa, luân hồi trong cõi trời và người cùng với quyến thuộc trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật. Ngài tái sinh vào một gia đình trưởng lão Bà-la-môn ở Sāvatthī trước khi Đức Phật của chúng ta ra đời, và được đặt tên là thanh niên Bāvari.
So aparena samayena tayo vede uggaṇhitvā soḷasannaṃ māṇavakasahassānaṃ sippaṃ vācento carati.
Later, he mastered the three Vedas and taught various skills to sixteen thousand brahmin students.
Sau này, ngài học thuộc ba bộ Veda và đi dạy nghề cho mười sáu ngàn thanh niên.
Athassa pasenadikosalarañño kāle pitu accayena purohitaṭṭhānaṃ adaṃsu.
Then, during the time of King Pasenadi of Kosala, upon his father's demise, they offered him the position of brahmin priest.
Sau đó, vào thời vua Pasenadi của Kosala, sau khi cha ngài qua đời, ngài được ban chức trưởng lão Bà-la-môn.
Tadā ayampi mogharājamāṇavo bāvaribrāhmaṇassa santike sippaṃ gaṇhāti.
At that time, this Mogharāja, the brahmin student, also learned skills from Bāvari, the brahmin.
Vào thời đó, thanh niên Mogharāja này cũng học nghề từ Bà-la-môn Bāvari.
Athekadivasaṃ bāvaribrāhmaṇo rahogato attano sippe sāraṃ olokento samparāyikaṃ sāraṃ adisvā ‘‘ekaṃ pabbajjaṃ pabbajitvā samparāyikaṃ gavesessāmī’’ti kosalarājānaṃ upasaṅkamitvā attano pabbajjaṃ anujānāpesi.
Then one day, Bāvari, the brahmin, being in seclusion, examined the essence of his own skills, and not seeing any future essence, he approached the King of Kosala, saying, "I will go forth into homelessness and seek the essence for the future," and obtained permission for his renunciation.
Một ngày nọ, Bà-la-môn Bāvari, khi ở một mình, xem xét tinh túy trong nghề của mình nhưng không thấy tinh túy cho đời sau, bèn suy nghĩ: "Ta sẽ xuất gia một lần để tìm kiếm tinh túy cho đời sau." Ngài đến gặp vua Kosala và xin phép xuất gia.
So tena anuññāto soḷasahi māṇavakasahassehi parivuto pabbajjatthāya nikkhami.
Permitted by the king, he departed for renunciation, surrounded by sixteen thousand brahmin students.
Được vua cho phép, ngài cùng với mười sáu ngàn thanh niên đã rời đi để xuất gia.
Kosalarājāpi tena saddhiṃyeva ekaṃ amaccaṃ kahāpaṇasahassaṃ datvā pesesi – ‘‘yasmiṃ ṭhāne ācariyo pabbajati, tatrassa vasanaṭṭhānaṃ gahetvā dethā’’ti.
The King of Kosala also sent an official with him, giving him a thousand kahāpaṇas, saying, "In whatever place the teacher renounces, acquire a dwelling place for him there."
Vua Kosala cũng cử một quan lại đi cùng ngài, ban cho một ngàn đồng kahāpaṇa và dặn: "Ở nơi nào vị đạo sư xuất gia, hãy tìm chỗ ở cho ngài."
Bāvaribrāhmaṇo phāsukaṭṭhānaṃ olokento majjhimadesato paṭikkamma assakarañño ca muḷhakarañño ca sīmantare godhāvaritīre attano vasanaṭṭhānaṃ kāresi.
Bāvari, the brahmin, looking for a suitable place, retreated from the Middle Country and built his dwelling place on the bank of the Godhāvarī river, between the borders of King Assaka and King Muḷhaka.
Bà-la-môn Bāvari, tìm kiếm một nơi thuận tiện, đã quay trở lại từ Trung Ấn Độ và xây dựng chỗ ở của mình trên bờ sông Godhāvarī, giữa ranh giới của vua Assaka và vua Muḷhaka.
Atheko puriso jaṭilānaṃ dassanāya gato tesaṃ santake bhūmiṭṭhāne tehi anuññāto attano vasanaṭṭhānaṃ akāsi.
Then a certain man, having gone to see the matted-hair ascetics, made his own dwelling place on their land, with their permission.
Sau đó, một người đàn ông đến thăm các vị ẩn sĩ, được họ cho phép, đã xây dựng chỗ ở của mình trên đất của họ.
Tena kataṃ disvā aparaṃ kulasataṃ gehasataṃ kāresi.
Seeing what he had done, another hundred families built a hundred houses.
Thấy ông ta làm vậy, một trăm gia đình khác cũng xây dựng một trăm ngôi nhà.
Te sabbepi sannipatitvā ‘‘mayaṃ ayyānaṃ santake bhūmibhāge vasāma, mudhā vasituṃ na kāraṇaṃ, sukhavāsaṃ vo dassāmā’’ti ekeko ekekaṃ kahāpaṇaṃ bāvaribrāhmaṇassa vasanaṭṭhāne ṭhapesi.
All of them gathered and said, "We dwell on the land of the venerable ones; it is not right to dwell for free. We will give you comfortable dwellings," and each one placed a kahāpaṇa at Bāvari, the brahmin's dwelling place.
Tất cả họ đều tập hợp lại và nói: "Chúng tôi sống trên phần đất của các ngài, không nên sống miễn phí. Chúng tôi sẽ mang đến cho các ngài sự an lạc." Mỗi người đã đặt một đồng kahāpaṇa tại chỗ ở của Bà-la-môn Bāvari.
Sabbehipi ābhatakahāpaṇā satasahassamattā ahesuṃ.
All the brought kahāpaṇas amounted to one hundred thousand.
Tất cả số tiền kahāpaṇa được mang đến lên đến một trăm ngàn.
Bāvaribrāhmaṇo ‘‘kimatthaṃ ete ābhatā’’ti āha.
The Brahmin Bavari said, "For what purpose have these been brought?"
Bà-la-môn Bāvari hỏi: “Những thứ này được mang đến để làm gì?”
Sukhavāsadānatthāya, bhanteti.
"For the purpose of providing a pleasant dwelling, venerable sir."
Thưa ngài, để cúng dường trú xứ an lạc.
Sacāhaṃ hiraññasuvaṇṇena atthiko assaṃ, ahaṃ mahantaṃ dhanarāsiṃ pahāya na pabbajeyyaṃ.
"If I were desirous of gold and silver, I would not have renounced, having abandoned a great heap of wealth.
Nếu ta có nhu cầu về vàng bạc, ta đã không từ bỏ tài sản lớn lao để xuất gia.
Tumhākaṃ kahāpaṇe gaṇhitvā gacchathāti.
Take your kahāpaṇas and go."
Các người hãy cầm lấy kahāpaṇa của mình và đi đi.
Amhehi ayyassa pariccattaṃ na puna gaṇhāma, anusaṃvaccharaṃ pana eteneva niyāmena āharissāma, ime gahetvā ayyo dānaṃ detūti.
"What has been offered by us to the venerable one, we will not take back; but yearly we will bring them in the same manner. Take these, venerable one, and give alms," they said.
Những gì chúng con đã dâng cúng cho tôn giả, chúng con không nhận lại. Nhưng hàng năm, chúng con sẽ mang đến theo lệ này. Xin tôn giả hãy nhận lấy những thứ này và làm việc bố thí.
Brāhmaṇo adhivāsetvā kapaṇaddhikavaṇibbakayācakānaṃ dānamukhe niyyātesi.
The Brahmin consented and dispensed the alms at the door for the poor, the wretched, the traders, and the beggars.
Vị Bà-la-môn đã chấp thuận và dùng chúng vào việc bố thí cho những người nghèo khổ, khách lữ hành, người ăn xin và những người cầu xin.
Tassa aparāparaṃ dāyakabhāvo sakalajambudīpe paññāyittha.
Subsequently, his generosity became known throughout Jambudīpa.
Dần dần, tiếng tăm về lòng hảo tâm của ông đã lan truyền khắp toàn cõi Jambudīpa.
Tato kāliṅgaraṭṭhe dunniviṭṭhe nāma gāme jūjakabrāhmaṇassa vaṃse jātabrāhmaṇassa brāhmaṇī uṭṭhāya samuṭṭhāya brāhmaṇaṃ codeti – ‘‘bāvarī, kira dānaṃ deti, gantvā tato hiraññasuvaṇṇaṃ āharā’’ti.
Then, in Kāliṅga country, in a village named Dunnuviṭṭha, a Brahmin woman from the lineage of the Brahmin Jūjaka repeatedly urged her Brahmin husband: "Bavari is giving alms, go and bring gold and silver from him!"
Bấy giờ, tại một ngôi làng tên là Dunniviṭṭha ở xứ Kāliṅga, vợ của một vị Bà-la-môn sinh ra trong dòng dõi của Bà-la-môn Jūjaka, sau khi thức dậy, đã hối thúc chồng mình rằng: “Nghe nói Bāvarī đang bố thí, ông hãy đến đó và mang vàng bạc về đây.”
So tāya codiyamāno saṇṭhātuṃ asakkonto bāvarissa santikaṃ gacchamāno bāvarimhi dānaṃ datvā paṇṇasālaṃ pavisitvā nipajjitvā dānaṃ anussaramāne gato.
Being urged by her, he was unable to stand still, and as he went to Bavari, having given alms, he entered his leaf-hut, lay down, and went on recalling the alms.
Bị bà vợ thúc giục, ông không thể đứng yên được, bèn đi đến chỗ Bāvarī. Nhưng khi ông đến nơi, Bāvarī đã bố thí xong, vào trong am lá và đang nằm nghỉ, suy niệm về việc bố thí.
Gantvā ca ‘‘dānaṃ me, brāhmaṇa, dehi, dānaṃ me, brāhmaṇa, dehī’’ti āha.
Having gone, he said, "Give me alms, Brahmin, give me alms, Brahmin!"
Đến nơi, ông ta nói: “Này Bà-la-môn, hãy cho tôi vật bố thí! Này Bà-la-môn, hãy cho tôi vật bố thí!”
Akāle tvaṃ, brāhmaṇa, āgato, sampattayācakānaṃ me dinnaṃ, idāni kahāpaṇaṃ natthīti.
"You have come at an untimely moment, Brahmin; I have given to the beggars who arrived. Now I have no kahāpaṇas."
Này Bà-la-môn, ông đến không đúng lúc. Ta đã cho những người cầu xin có mặt rồi, bây giờ không còn một kahāpaṇa nào cả.
Na mayhaṃ, brāhmaṇa, bahūhi kahāpaṇehi attho, tava ettakaṃ dānaṃ dadantassa na sakkā kahāpaṇehi vinā bhavituṃ, mayhaṃ pañca kahāpaṇasatāni dehīti.
"Brahmin, I do not need many kahāpaṇas. For one who gives such great alms as you, it is impossible to be without kahāpaṇas. Give me five hundred kahāpaṇas."
Này Bà-la-môn, tôi không cần nhiều kahāpaṇa. Một người bố thí nhiều như ông không thể nào không có kahāpaṇa được. Hãy cho tôi năm trăm kahāpaṇa.
Brāhmaṇa, pañcapi satāni natthi, puna dānakāle sampatte labhissasīti.
"Brahmin, I do not even have five hundred. You will receive them when the next alms-giving occasion arrives."
Này Bà-la-môn, năm trăm cũng không có. Khi đến kỳ bố thí sau, ông sẽ nhận được.
Kiṃ panāhaṃ tava dānakāle āgamissāmīti?
"But will I come at your time of alms-giving?"
Chẳng lẽ tôi phải đến vào kỳ bố thí của ông sao?
Bāvaribrāhmaṇassa paṇṇasāladvāre vālukaṃ thūpaṃ katvā samantato rattavaṇṇāni pupphāni vikiritvā mantaṃ jappento viya oṭṭhe cāletvā cāletvā ‘‘muddhā phalatu sattadhā’’ti vadati.
He made a sand mound at the door of the Brahmin Bavari's leaf-hut, scattered red flowers all around, and as if muttering a mantra, moved his lips repeatedly and said, "May your head split into seven pieces!"
Vị Bà-la-môn Bāvarī, ở trước cửa am lá, đã đắp một bảo tháp bằng cát, rải hoa màu đỏ xung quanh, mấp máy môi như đang trì tụng thần chú, và nói rằng: “Đầu ngươi hãy vỡ ra làm bảy mảnh.”
Bāvaribrāhmaṇo cintesi – ‘‘ayaṃ mahātapo tapacāraṃ gaṇhitvā caraṇabrāhmaṇako mayhaṃ sattadivasamatthake ‘sattadhā muddhā phālatū’ti vadati, mayhañca imassa dātabbāni pañca kahāpaṇasatāni natthi, ekaṃsena maṃ esa ghātessatī’’ti.
The Brahmin Bavari thought: "This Brahmin of harsh ascetic practice, who has embraced asceticism, says to me, 'May your head split into seven pieces,' on the seventh day. And I do not have the five hundred kahāpaṇas to give him. This person will surely kill me."
Bà-la-môn Bāvarī suy nghĩ: “Người này là một Bà-la-môn có phạm hạnh, đã thực hành khổ hạnh lớn, lại nói rằng ‘đầu ta sẽ vỡ làm bảy mảnh’ trong vòng bảy ngày. Mà ta lại không có năm trăm kahāpaṇa để cho người này. Chắc chắn người này sẽ giết ta.”
Evaṃ tasmiṃ sokasallasamappite nipanne rattibhāgasamanantare anantarattabhāve bāvarissa mātā devatā hutvā nibbatti.
When he was thus overwhelmed with the dart of sorrow and lay down, immediately after nightfall, his mother, having become a deity, was reborn.
Khi ông đang nằm đó, bị sầu muộn và khổ não xâm chiếm, thì vào lúc đêm tàn, mẹ của Bāvarī, người đã tái sanh làm một vị thiên nữ trong kiếp kế sau, đã hiện ra.
Sā puttassa sokasallasamappitabhāvaṃ disvā āgantvā āha – ‘‘tāta, esa muddhaṃ vā muddhaphālanaṃ vā na jānāti, tvampi loke buddhānaṃ uppannabhāvaṃ na jānāsi.
Seeing her son overwhelmed with the dart of sorrow, she came and said, "My son, this one knows neither the head nor the splitting of the head. And you do not know that Buddhas have arisen in the world.
Thấy con trai mình đang bị sầu muộn và khổ não xâm chiếm, bà đến và nói: “Này con, người đó không biết gì về cái đầu hay việc làm vỡ đầu cả. Con cũng không biết rằng chư Phật đã xuất hiện trên thế gian.
Sace te saṃsayo atthi, satthu santikaṃ gantvā puccha, so te etaṃ kāraṇaṃ kathessatī’’ti.
If you have doubts, go to the Teacher and ask. He will explain this matter to you."
Nếu con có nghi ngờ, hãy đến chỗ bậc Đạo Sư mà hỏi, Ngài sẽ giải thích cho con về việc này.”
Brāhmaṇo devatāya kathaṃ sutakālato paṭṭhāya assāsaṃ labhitvā punadivase uṭṭhite aruṇe sabbeva antevāsike pakkositvā, ‘‘tātā, buddho kira loke uppanno, tumhe sīghaṃ gantvā ‘buddho vā no vā’ti ñatvā āgantvā mayhaṃ ārocetha, ahaṃ satthu santikaṃ gamissāmi.
From the moment the Brahmin heard the deity's words, he gained reassurance. The next day, at dawn, he summoned all his disciples and said, "My sons, a Buddha has arisen in the world. Go quickly, ascertain whether he is a Buddha or not, and report back to me. I will then go to the Teacher.
Kể từ lúc nghe lời của vị thiên nữ, vị Bà-la-môn cảm thấy nhẹ nhõm. Sáng hôm sau, khi bình minh vừa ló dạng, ông triệu tập tất cả các đệ tử lại và nói: “Này các con, nghe nói một vị Phật đã xuất hiện trên thế gian. Các con hãy mau đi xem có thật là Phật hay không, rồi trở về báo cho ta biết, ta sẽ đến chỗ bậc Đạo Sư.
Apica kho pana mayhaṃ mahallakabhāvena jīvitantarāyo dujjāno, tumhe tassa santikaṃ gantvā iminā ca iminā ca niyāmena pañhe pucchathā’’ti muddhaphālanapañhaṃ nāma abhisaṅkharitvā adāsi.
Moreover, due to my old age, the danger to my life is uncertain. Go to him and ask questions in this and that manner." He then composed and gave them the "Head-Splitting Question."
Tuy nhiên, vì ta đã già, không biết mạng sống có thể gặp trở ngại gì không, các con hãy đến chỗ Ngài và hỏi các câu hỏi theo cách này cách này,” rồi ông soạn ra câu hỏi về việc vỡ đầu và giao cho họ.
Tato cintesi – ‘‘sabbe ime māṇavā paṇḍitā, satthu dhammakathaṃ sutvā attano kicce matthakaṃ patte puna mayhaṃ santikaṃ āgaccheyyuṃ vā no vā’’ti.
Then he thought, "All these young men are wise. After hearing the Teacher's Dhamma discourse and having accomplished their purpose, they might or might not return to me."
Sau đó, ông nghĩ: “Tất cả các thanh niên này đều thông thái, sau khi nghe pháp thoại của bậc Đạo Sư, có thể khi công việc của mình đã hoàn tất, họ sẽ trở về chỗ ta hoặc không.”
Atha attano bhāgineyyassa ajitamāṇavassa nāma saññaṃ adāsi – ‘‘tvaṃ pana ekanteneva mama santikaṃ āgantuṃ arahasi, tayā paṭiladdhaguṇaṃ āgantvā mayhaṃ katheyyāsī’’ti.
So he gave a sign to his nephew, Ajita Māṇava, saying, "You, however, must definitely return to me. Having attained insight, you should come and tell me."
Vì vậy, ông đã ra hiệu cho người cháu tên là Ajitamāṇava: “Riêng con, nhất định phải trở về chỗ ta. Sau khi con đã chứng đắc được phẩm hạnh nào, hãy trở về và kể lại cho ta nghe.”
Atha te soḷasasahassajaṭilā ajitamāṇavaṃ jeṭṭhakaṃ katvā soḷasahi jeṭṭhantevāsikehi saddhiṃ ‘‘satthāraṃ pañhaṃ pucchissāmā’’ti cārikaṃ carantā gatagataṭṭhāne, ‘‘ayyā, kahaṃ gacchatha, kahaṃ gacchathā’’ti pucchitā ‘‘dasabalassa santikaṃ pañhaṃ pucchituṃ gacchāmā’’ti koṭito paṭṭhāya parisaṃ saṃkaḍḍhantā anekayojanasataṃ maggaṃ gatā.
Then, those sixteen thousand ascetics, making Ajita Māṇava their chief, together with the sixteen chief disciples, set out on their wandering, saying, "We will ask the Teacher questions." In every place they went, when asked, "Sirs, where are you going?" they replied, "We are going to ask the Ten-Powered One questions." Thus, drawing the assembly from one end to the other, they travelled a path of many hundreds of yojanas.
Bấy giờ, mười sáu ngàn đạo sĩ bện tóc ấy, với Ajitamāṇava làm người dẫn đầu, cùng với mười sáu vị đệ tử trưởng, đã lên đường với ý định “chúng ta sẽ hỏi bậc Đạo Sư các câu hỏi.” Đi đến đâu, họ cũng được hỏi: “Thưa các ngài, các ngài đi đâu vậy, đi đâu vậy?” và họ trả lời: “Chúng tôi đi đến chỗ bậc Thập Lực để hỏi các câu hỏi.” Cứ thế, họ quy tụ thêm đồ chúng từ đầu này đến đầu kia, đi qua một quãng đường dài nhiều trăm do-tuần.
Satthā ‘‘tesaṃ āgamanadivase aññassa okāso na bhavissati, idaṃ imissā parisāya anucchavikaṭṭhāna’’nti gantvā pāsāṇacetiye piṭṭhipāsāṇe nisīdi.
The Teacher thought, "On the day of their arrival, there will be no room for others. This is a suitable place for this assembly," and went and sat on the stone slab at the Pāsāṇa Cetiya.
Bậc Đạo Sư nghĩ: “Vào ngày họ đến, sẽ không có cơ hội cho người khác. Đây là nơi thích hợp cho hội chúng này,” rồi Ngài đi đến và ngự trên tảng đá Piṭṭhipāsāṇa tại Pāsāṇacetiya.
So ajitamāṇavopi sapariso taṃ piṭṭhipāsāṇaṃ āruyha satthu sarīrasampattiṃ disvā ‘‘ayaṃ puriso imasmiṃ loke vivaṭacchado buddho bhavissatī’’ti attano ācariyena pahite pañhe manasā pucchantova gato.
Ajita Māṇava, with his retinue, ascended that stone slab. Seeing the Teacher's bodily perfection, he thought, "This man will be a Buddha, one with a 'revealed canopy' in this world." He proceeded, mentally asking the questions sent by his teacher.
Ajitamāṇava cùng với đoàn tùy tùng cũng leo lên tảng đá Piṭṭhipāsāṇa đó. Khi thấy được tướng hảo của bậc Đạo Sư, ông nghĩ: “Vị này, trong thế gian này, chắc hẳn là một vị Phật đã vén mở màn vô minh,” và ông đi đến, trong tâm đã hỏi những câu hỏi mà thầy mình đã giao phó.
Taṃdivasaṃ tasmiṃ ṭhāne sampattaparisā dvādasayojanikā ahosi.
On that day, the assembled congregation at that place spanned twelve yojanas.
Vào ngày hôm đó, hội chúng có mặt tại nơi ấy đông đến mười hai do-tuần.
Tesaṃ soḷasannaṃ antevāsikānaṃ antare mogharājamāṇavo ‘‘ahaṃ sabbehi paṇḍitataro’’ti mānatthaddho, tassa etadahosi – ‘‘ayaṃ ajitamāṇavo sabbesaṃ jeṭṭhako, etassa paṭhamataraṃ mama pañhaṃ pucchituṃ na yutta’’nti.
Among those sixteen disciples, Mogharāja Māṇava, being puffed up with conceit, thinking, "I am wiser than all of them," thought: "Ajita Māṇava is the chief of all. It is not appropriate for me to ask my questions before him."
Trong số mười sáu vị đệ tử đó, Mogharājamāṇava là người kiêu mạn, nghĩ rằng: “Ta thông thái hơn tất cả mọi người.” Ông ta nghĩ rằng: “Ajitamāṇava này là người lớn nhất trong tất cả, không nên để ta hỏi câu hỏi trước người này.”
Tassa lajjāyanto paṭhamataraṃ pañhaṃ apucchitvā tena pucchite dutiyo hutvā satthāraṃ pañhaṃ pucchi.
Being ashamed, he did not ask questions first. After Ajita had asked, he became the second and asked the Teacher questions.
Vì ngượng ngùng không hỏi câu hỏi trước, sau khi người kia đã hỏi, ông ta trở thành người thứ hai hỏi bậc Đạo Sư.
Satthā ‘‘mānatthaddho mogharājamāṇavā, na tāvassa ñāṇaṃ paripākaṃ gacchati, assa mānaṃ nivārituṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā āha – ‘‘tiṭṭha tvaṃ, mogharāja, aññe tāva pañhe pucchantū’’ti.
The Teacher, thinking, "The conceited Mogharāja Māṇava, his knowledge has not yet ripened. It is proper to curb his conceit," said, "Wait, Mogharāja, let others ask questions first."
Bậc Đạo Sư nghĩ: “Mogharājamāṇava này kiêu mạn, trí tuệ của y chưa chín muồi, cần phải dẹp bỏ lòng kiêu mạn của y,” rồi Ngài nói: “Hãy khoan đã, Mogharāja, hãy để những người khác hỏi trước.”
So satthu santikā apasādaṃ labhitvā cintesi – ‘‘ahaṃ ettakaṃ kālaṃ mayā paṇḍitataro nāma natthīti vicarāmi, buddhā ca nāma ajānitvā na kathenti.
Having received a rebuke from the Teacher, he thought, "For all this time, I have been wandering, thinking there is no one wiser than me. And Buddhas do not speak without knowing.
Bị bậc Đạo Sư từ chối, ông nghĩ: “Bấy lâu nay ta đi đây đi đó, nghĩ rằng không có ai thông thái hơn mình. Chư Phật không nói điều gì mà không biết rõ.
Satthārā mama pucchāya doso diṭṭho bhavissatī’’ti tuṇhī ahosi.
The Teacher must have seen a fault in my question." So he remained silent.
Chắc hẳn bậc Đạo Sư đã thấy có lỗi trong câu hỏi của ta,” rồi ông im lặng.
So aṭṭhahi janehi paṭipāṭiyā pañhe pucchite adhivāsetuṃ asakkonto navamo hutvā puna uṭṭhāsi.
When eight people had asked questions in succession, he, unable to endure it, rose again as the ninth.
Sau khi tám người đã lần lượt hỏi xong, ông không thể kiềm chế được nữa, bèn đứng dậy lần nữa, trở thành người thứ chín.
Punapi naṃ satthā apasādesi.
Again, the Teacher rebuked him.
Bậc Đạo Sư lại từ chối ông một lần nữa.
So punapi tuṇhī hutvā ‘‘saṅghanavako dāni bhavituṃ na sakkhissāmī’’ti pañcadasamo hutvā pañhaṃ pucchi.
He again became silent, thinking, "I will not be able to be a new member of the Saṅgha now," and became the fifteenth to ask a question.
Ông lại im lặng và nghĩ: “Bây giờ ta không thể là người mới nhất trong Tăng đoàn được nữa,” rồi ông hỏi câu hỏi, trở thành người thứ mười lăm.
Atha satthā ñāṇassa paripākabhāvaṃ ñatvā pañhaṃ kathesi.
Then the Teacher, knowing that his knowledge had ripened, answered the question.
Bấy giờ, bậc Đạo Sư, biết rằng trí tuệ của ông đã chín muồi, đã trả lời câu hỏi.
So desanāpariyosāne attano parivārena jaṭilasahassena saddhiṃ arahattaṃ pāpuṇi.
At the conclusion of the discourse, he attained Arahantship together with a thousand ascetics of his retinue.
Vào cuối bài pháp, ông cùng với một ngàn đạo sĩ bện tóc tùy tùng của mình đã chứng đắc A-la-hán quả.
Imināva niyāmena sesānipi pannarasa jaṭilasahassāni arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
In the same manner, the remaining fifteen thousand ascetics also attained Arahantship.
Theo cách tương tự, mười lăm ngàn đạo sĩ bện tóc còn lại cũng đã chứng đắc A-la-hán quả.
Sabbepi iddhimayapattacīvaradharā ehibhikkhūva ahesuṃ.
All of them were monks who possessed robes and bowls made by psychic power, as if they were 'Come-monks' (ehi-bhikkhu).
Tất cả đều trở thành các vị Ehibhikkhu, mang y bát do thần thông tạo ra.
Sesajanā pana na kathiyanti.
But the other people are not mentioned.
Còn những người khác thì không được đề cập đến.
Ayaṃ mogharājatthero tato paṭṭhāya tīhi lūkhehi samannāgataṃ cīvaraṃ dhāreti.
From then on, Mogharāja Thera wore a robe endowed with three rough qualities.
Kể từ đó, trưởng lão Mogharāja này đã mặc y phục gồm ba loại thô xấu.
Evaṃ pārāyane (su. ni. 982 ādayo) vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus, the background story of the Pārāyana (Sutta Nipāta 982 onwards) arose.
Câu chuyện trong Pārāyana đã khởi nguồn như vậy.
Satthā pana aparabhāge jetavane nisinno there paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento mogharājattheraṃ imasmiṃ sāsane lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapento ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ lūkhacīvaradharānaṃ yadidaṃ mogharājā’’ti āha.
But later, the Teacher, residing in Jetavana, established the elders in their respective positions. He established Elder Mogharāja in the foremost place among those who wear coarse robes in this Dispensation, saying, "Monks, among my bhikkhu disciples who wear coarse robes, the foremost is Mogharāja."
Sau đó, Đức Bổn Sư, khi đang ngự tại Tịnh xá Jetavana, đã sắp đặt các vị trưởng lão vào các vị trí ưu việt theo thứ tự, và Ngài đã đặt Trưởng lão Mogharāja vào vị trí tối thượng trong số những vị mặc y phấn tảo trong giáo pháp này, và nói rằng: "Này các Tỳ-khưu, trong số các Tỳ-khưu đệ tử của Ta, những vị mặc y phấn tảo, Trưởng lão Mogharāja là tối thượng."
Tassā pañhakamme pana ayamanupubbikathā – ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā aparena samayena satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ rattaññūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
Regarding her past deed, this is the sequential story: It is said that in the time of Padumuttara Buddha, she was reborn in a noble family in Haṃsavatī. Later, while listening to the Teacher's Dhamma discourse, she saw the Teacher establish a bhikkhunī in the foremost place among those of long-standing experience. She then made an aspiration and wished for that position.
Còn về nghiệp quá khứ của bà, đây là câu chuyện tuần tự – Vào thời Đức Phật Padumuttara, bà đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī, sau đó, khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, bà thấy Đức Bổn Sư đặt một Tỳ-khưu-ni vào vị trí tối thượng trong số những vị có nhiều kinh nghiệm, bèn tạo nghiệp căn lành và ước nguyện đạt được vị trí đó.
Sā yāvajīvaṃ dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā tato cuto devaloke nibbattitvā pana ekasmiṃ buddhantare devalokato cavitvā bārāṇasiyaṃ pañcannaṃ dāsisatānaṃ jeṭṭhakadāsī hutvā nibbatti.
Having given donations and observed morality throughout her life, she passed away from there and was reborn in the deva realm. In one Buddha-interval, she passed away from the deva realm and was reborn in Bārāṇasī as the chief maidservant among five hundred maidservants.
Bà đã bố thí suốt đời, giữ giới, rồi sau khi chết từ đó, tái sinh vào cõi trời. Sau đó, vào một thời kỳ giữa các Đức Phật, bà từ cõi trời thác sinh, tái sinh làm người nữ nô tỳ đứng đầu trong số năm trăm nô tỳ ở Bārāṇasī.
Atha vassūpanāyikasamaye pañca paccekabuddhā nandamūlakapabbhārato isipatane otaritvā nagare piṇḍāya caritvā isipatanameva gantvā ‘‘vassūpanāyikakuṭiyā atthāya hatthakammaṃ yācissāmā’’ti cintesuṃ.
Then, during the Rains-retreat invitation period, five Paccekabuddhas descended from the Nandamūlaka Cave to Isipatana, wandered for alms in the city, and returned to Isipatana. They thought, "We will ask for manual labor for the Rains-retreat hut."
Bấy giờ, vào mùa an cư, năm vị Độc Giác Phật từ hang Nandamūla xuống Isipatana, đi khất thực trong thành phố, rồi trở về Isipatana và suy nghĩ: "Chúng ta sẽ xin giúp đỡ để xây một túp lều an cư."
Vassaṃ upagacchantena hi nālakapaṭipadaṃ paṭipannenāpi pañcannaṃ chadanānaṃ aññatarena chadanena channe sadvārabaddhe senāsane upagantabbaṃ.
For one who undertakes the Rains-retreat, even if practicing the "nalaka" observance, one must resort to a dwelling that is covered by one of the five roofs and has a door.
Vì một vị an cư, ngay cả khi thực hành nālaka, cũng phải an cư trong một trú xứ có cửa và được che chắn bởi một trong năm loại mái che.
Vuttañhetaṃ ‘‘na, bhikkhave, asenāsanikena vassaṃ upagantabbaṃ, yo upagaccheyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 204).
Indeed, it is said, "Monks, one should not undertake the Rains-retreat without a dwelling. Whoever does so commits an offense of dukkaṭa."
Điều này đã được nói: "Này các Tỳ-khưu, không được an cư mà không có trú xứ. Ai an cư như vậy thì phạm tội dukkaṭa."
Tasmā vassakāle upakaṭṭhe sace senāsanaṃ labhati, iccetaṃ kusalaṃ.
Therefore, if one obtains a dwelling when the Rains-retreat is imminent, that is good fortune.
Do đó, nếu có được trú xứ khi mùa an cư đến gần, đó là điều tốt.
No ce labhati, hatthakammaṃ pariyesitvāpi kātabbaṃ.
If not obtained, one must seek manual labor and have it done.
Nếu không có được, cũng phải tìm người giúp đỡ để xây dựng.
Hatthakammaṃ alabhantena sāmampi kātabbaṃ, na tveva asenāsanikena vassaṃ upagantabbaṃ.
If manual labor is not obtained, one must do it oneself. But one should never undertake the Rains-retreat without a dwelling.
Nếu không tìm được người giúp đỡ, thì phải tự mình làm, nhưng tuyệt đối không được an cư mà không có trú xứ.
Ayamanudhammatā.
This is the proper practice.
Đây là một quy tắc phù hợp.
Tasmā te paccekabuddhā ‘‘hatthakammaṃ yācissāmā’’ti cīvaraṃ pārupitvā sāyanhasamaye nagaraṃ pavisitvā seṭṭhissa gharadvāre aṭṭhaṃsu.
Therefore, those Paccekabuddhas, thinking, "We will ask for manual labor," donned their robes and entered the city in the evening, standing at the door of the rich man's house.
Vì vậy, các vị Độc Giác Phật ấy, với ý định "Chúng ta sẽ xin giúp đỡ," đã khoác y và vào thành phố vào buổi chiều, đứng trước cửa nhà của một vị trưởng giả.
Jeṭṭhakadāsī kuṭaṃ gahetvā udakatitthaṃ gacchantī paccekabuddhe nagaraṃ pavisante addasa.
The chief maidservant, carrying a pot and going to the water-landing, saw the Paccekabuddhas entering the city.
Người nữ nô tỳ đứng đầu, đang cầm bình đi lấy nước, đã thấy các vị Độc Giác Phật vào thành phố.
Seṭṭhi tesaṃ āgatakāraṇaṃ sutvā ‘‘amhākaṃ okāso natthi, gacchantū’’ti āha.
The rich man, hearing the reason for their arrival, said, "We have no opportunity, let them go."
Trưởng giả nghe tin các vị ấy đến, bèn nói: "Chúng tôi không có thời gian, xin các vị đi đi."
Atha te nagarā nikkhante jeṭṭhakadāsī kuṭaṃ gahetvā pavisantī disvā kuṭaṃ otāretvā vanditvā onamitvā mukhaṃ ukkhipitvā, ‘‘ayyā, nagaraṃ paviṭṭhamattāva nikkhantā, kiṃ nu kho’’ti pucchi.
Then, as they were leaving the city, the chief maidservant, entering with her pot, saw them. She put down her pot, paid homage, bowed down, lifted her face, and asked, "Sirs, you have just entered the city and are already leaving. What is the matter?"
Bấy giờ, khi các vị ấy rời thành phố, người nữ nô tỳ đứng đầu, đang cầm bình đi vào, thấy vậy, bèn đặt bình xuống, đảnh lễ, cúi mình, rồi ngẩng mặt lên hỏi: "Bạch các Ngài, vừa vào thành phố mà đã rời đi rồi, có chuyện gì vậy ạ?"
Vassūpanāyikakuṭiyā hatthakammaṃ yācituṃ āgatamhāti.
"We came to ask for manual labor for a Rains-retreat hut."
Chúng tôi đến để xin giúp đỡ xây dựng túp lều an cư.
Laddhaṃ, bhanteti?
"Did you get it, Venerable sirs?"
Bạch Ngài, đã được giúp đỡ chưa ạ?
Na laddhaṃ upāsiketi.
"No, lay follower, we did not get it."
Chưa được giúp đỡ, này nữ cư sĩ.
Kiṃ panesā kuṭi issareheva kātabbā, udāhu duggatehipi sakkā kātunti?
"Is this hut to be made only by the wealthy, or can it be made by the poor as well?"
Vậy cái túp lều này chỉ có thể do những người giàu có xây dựng, hay cả những người nghèo cũng có thể làm được ạ?
Yena kenaci sakkā kātunti.
"It can be made by anyone."
Bất cứ ai cũng có thể làm được.
Sādhu, bhante, mayaṃ karissāma, sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathāti nimantetvā puna kuṭaṃ gahetvā āgamanatitthamagge ṭhatvā āgatāgatā avasesadāsiyo ‘‘ettheva hothā’’ti vatvā sabbāsaṃ āgatakāle āha – ‘‘ammā, kiṃ niccameva parassa dāsikammaṃ karissatha, udāhu dāsibhāvato muccituṃ icchathā’’ti.
"Good, Venerable sirs, we will make it. Please accept alms from me tomorrow." Having invited them, she again took her pot and stood on the path to the water-landing. She told all the other maidservants who arrived, "Stay here!" When all had arrived, she said, "Mothers, will you always perform the work of others' maidservants, or do you wish to be freed from servitude?"
Lành thay, bạch các Ngài, chúng con sẽ làm. Ngày mai, xin các Ngài nhận vật thực của con. Sau khi thỉnh mời như vậy, bà lại cầm bình đi, đứng ở lối đi đến bến nước, nói với các nô tỳ khác vừa đến: "Hãy ở đây," rồi khi tất cả đã đến, bà nói: "Này các chị, các chị sẽ mãi mãi làm nô tỳ cho người khác, hay các chị muốn thoát khỏi kiếp nô tỳ?"
Ajjeva muccituṃ icchāma, ayyeti.
"We wish to be freed today, mistress!"
Hôm nay chúng con muốn thoát khỏi, thưa chị.
Yadi evaṃ, mayā paccekabuddhā hatthakammaṃ alabhantā svātanāya nimantitā, tumhākaṃ sāmikehi ekadivasaṃ hatthakammaṃ dāpethāti.
"If so, I have invited the Paccekabuddhas for tomorrow, as they could not get manual labor. Get one day's manual labor from your masters."
Nếu vậy, tôi đã thỉnh mời các vị Độc Giác Phật đến để được giúp đỡ vào ngày mai. Hãy xin chủ của các chị cho phép giúp đỡ một ngày.
Tā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā sāyaṃ aṭavito āgatakāle sāmikānaṃ ārocesuṃ.
They consented, saying "So be it," and in the evening, upon returning from the forest, they informed their masters.
Các nô tỳ ấy "lành thay" và chấp nhận, rồi vào buổi tối khi từ rừng về, họ đã báo cho chủ của mình.
Te ‘‘sādhū’’ti jeṭṭhakadāsassa gehadvāre sannipatiṃsu.
The masters, saying "So be it," gathered at the chief maidservant's door.
Các chủ "lành thay" và tập trung trước cửa nhà của người nữ nô tỳ đứng đầu.
Atha ne jeṭṭhakadāsī ‘‘sve, tātā, paccekabuddhānaṃ hatthakammaṃ dethā’’ti ānisaṃsaṃ ācikkhitvā yepi na kātukāmā, te gāḷhena ovādena tajjetvā sabbepi sampaṭicchāpesi.
Then the chief maidservant explained the benefits to them, saying, "Tomorrow, children, give manual labor to the Paccekabuddhas." She even threatened those who were unwilling with stern advice and made them all agree.
Bấy giờ, người nữ nô tỳ đứng đầu nói với họ: "Ngày mai, này các con, hãy giúp đỡ các vị Độc Giác Phật," và giải thích về lợi ích, rồi ngay cả những người không muốn làm, bà cũng dùng lời khuyên răn mạnh mẽ để thúc giục, khiến tất cả đều chấp nhận.
Sā punadivase paccekabuddhānaṃ bhattaṃ datvā sabbesaṃ dāsaputtānaṃ saññaṃ adāsi.
The next day, after giving food to the Paccekabuddhas, she gave a signal to all the children of the maidservants.
Ngày hôm sau, bà đã dâng vật thực cho các vị Độc Giác Phật và ra hiệu cho tất cả con cái của các nô tỳ.
Te tāvadeva araññaṃ pavisitvā dabbasambhāre samodhānetvā sataṃ sataṃ hutvā ekekaṃ kuṭiṃ caṅkamanādiparivāraṃ katvā mañcapīṭhapānīya-paribhojanīyādīni ṭhapetvā paccekabuddhānaṃ temāsaṃ tattheva vasanatthāya paṭiññaṃ kāretvā vārabhikkhaṃ paṭṭhapesuṃ.
They immediately entered the forest, gathered building materials, and each group of one hundred built one hut with a cloister and other requisites, placing beds, chairs, drinking water, and other necessities. They made the Paccekabuddhas promise to reside there for three months and started a rota for alms.
Ngay lập tức, họ vào rừng, tập hợp các vật liệu, mỗi nhóm một trăm người, xây dựng một túp lều và các tiện nghi phụ trợ như đường đi kinh hành, đặt giường, ghế, nước uống, nước dùng, v.v., rồi thỉnh mời các vị Độc Giác Phật an cư ở đó ba tháng và bắt đầu cúng dường vật thực luân phiên.
Yā attano vāradivase na sakkoti, tassā jeṭṭhakadāsī sakagehato nīharitvā deti.
If someone could not provide on their appointed day, the chief maidservant would provide it from her own house.
Ai không thể cúng dường vào ngày của mình, người nữ nô tỳ đứng đầu sẽ mang từ nhà mình ra để dâng.
Evaṃ temāsaṃ paṭijaggitvā jeṭṭhakadāsī ekekaṃ dāsiṃ ekekaṃ sāṭakaṃ sajjāpesi, pañca thūlasāṭakasatāni ahesuṃ.
Having thus cared for them for three months, the chief maidservant had each maidservant prepare one cloth. There were five hundred coarse cloths.
Sau khi chăm sóc như vậy trong ba tháng, người nữ nô tỳ đứng đầu đã chuẩn bị cho mỗi nô tỳ một tấm vải, tổng cộng có năm trăm tấm vải thô.
Tāni parivattāpetvā pañcannaṃ paccekabuddhānaṃ ticīvarāni katvā adāsi.
She had them transformed into three robes for the five Paccekabuddhas and gave them to them.
Họ đã đổi chúng và làm thành ba y cho năm vị Độc Giác Phật rồi dâng cúng.
Paccekabuddhā tāsaṃ passantīnaṃyeva ākāsena gandhamādanapabbataṃ agamaṃsu.
The Paccekabuddhas ascended into the sky to Gandhamādana mountain while they were watching.
Các vị Độc Giác Phật đã bay lên không trung đến núi Gandhamādana ngay trước mắt họ.
Tāpi sabbā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattiṃsu.
All of them also performed wholesome deeds throughout their lives and were reborn in the deva realm.
Tất cả họ cũng đã tạo nghiệp lành suốt đời và tái sinh vào cõi trời.
Tāsu jeṭṭhikā tato cavitvā bārāṇasiyā avidūre pesakāragāme pesakārajeṭṭhakassa gehe nibbatti.
Among them, the chief one passed away from there and was reborn in the house of the chief weaver in a village of weavers not far from Bārāṇasī.
Trong số đó, người nữ nô tỳ đứng đầu sau khi từ đó chết đi, đã tái sinh vào nhà của người đứng đầu thợ dệt ở làng thợ dệt gần Bārāṇasī.
Athekadivasaṃ padumavatiyā puttā pañcasatā paccekabuddhā bārāṇasiraññā nimantitā rājadvāraṃ āgantvā kañci olokentampi adisvā nivattitvā nagaradvārena nikkhamitvā taṃ pesakāragāmaṃ agamaṃsu.
Then one day, five hundred Paccekabuddhas, sons of Padumavatī, invited by the king of Bārāṇasī, came to the palace gate. Seeing no one looking at them, they turned back, exited through the city gate, and went to that weavers' village.
Bấy giờ, một ngày nọ, năm trăm vị Độc Giác Phật, con của Padumavatī, được vua Bārāṇasī thỉnh mời, đến cửa cung, nhưng không thấy ai chào đón, bèn quay lại, ra khỏi cổng thành và đi đến làng thợ dệt đó.
Sā itthī paccekabuddhe disvā sampiyāyamānā sabbe vanditvā bhikkhaṃ adāsi.
That woman, seeing the Paccekabuddhas, was delighted. She paid homage to all of them and gave them alms.
Người phụ nữ ấy thấy các vị Độc Giác Phật, hoan hỷ, đảnh lễ tất cả và dâng vật thực.
Te bhattakiccaṃ katvā gandhamādanameva agamaṃsu.
After their meal, they returned to Gandhamādana.
Sau khi thọ thực, các vị ấy đã đi đến núi Gandhamādana.
Sāpi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsarantī amhākaṃ satthu nibbattito puretarameva devadahanagare mahāsuppabuddhassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi, gotamītissā nāmaṃ akaṃsu.
She also performed wholesome deeds throughout her life, wandering through devas and humans. Before the birth of our Teacher, she was reborn in the house of Mahāsuppabuddha in the city of Devadaha. They named her Gotamī.
Bà cũng đã tạo nghiệp lành suốt đời, luân hồi trong cõi trời và cõi người, rồi trước khi Đức Bổn Sư của chúng ta đản sinh, bà đã tái sinh vào nhà của Mahāsuppabuddha ở thành phố Devadaha, và được đặt tên là Gotamī.
Mahāmāyāya kaniṭṭhabhaginī hoti.
She was the younger sister of Mahāmāyā.
Bà là em gái của Mahāmāyā.
Mantajjhāyakā brāhmaṇā lakkhaṇāni pariggaṇhantā ‘‘imāsaṃ dvinnampi kucchiyaṃ vasitadārakā cakkavattino bhavissantī’’ti byākariṃsu.
The brahmin astrologers, examining the marks, declared, "The children residing in the wombs of both these women will become Universal Monarchs."
Các Bà-la-môn thông thạo tướng số đã xem xét các tướng lành và tiên đoán: "Những đứa trẻ trong bụng của cả hai vị này sẽ trở thành Chuyển Luân Vương."
Suddhodanamahārājā vayappattakāle tā dvepi maṅgalaṃ katvā attano gharaṃ ānesi.
When King Suddhodana reached adulthood, he held a ceremony and brought both of them to his palace.
Đại vương Suddhodana, khi đến tuổi trưởng thành, đã cử hành hôn lễ và rước cả hai vị về cung.
Aparabhāge amhākaṃ bodhisatto tusitapurā cavitvā mahāmāyāya deviyā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
Later, our Bodhisatta passed away from Tusita heaven and was conceived in the womb of Queen Mahāmāyā.
Sau đó, Đức Bồ-tát của chúng ta từ cung trời Tusita thác sinh và nhập thai vào bụng của Hoàng hậu Mahāmāyā.
Mahāmāyā tassa jātadivasato sattame divase kālaṃ katvā tusitapure nibbatti.
Mahāmāyā passed away on the seventh day after his birth and was reborn in Tusita heaven.
Hoàng hậu Mahāmāyā đã qua đời vào ngày thứ bảy sau khi Đức Bồ-tát đản sinh và tái sinh vào cung trời Tusita.
Suddhodanamahārājā mahāsattassa mātucchaṃ mahāpajāpatigotamiṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi.
King Suddhodana appointed Mahāpajāpatī Gotamī, the Bodhisatta's maternal aunt, as his chief queen.
Đại vương Suddhodana đã đặt dì của Đức Đại Sĩ, Mahāpajāpatī Gotamī, vào vị trí Hoàng hậu tối thượng.
Tasmiṃ kāle nandakumāro jāto.
At that time, Prince Nanda was born.
Vào thời điểm đó, Hoàng tử Nanda đã ra đời.
Ayaṃ mahāpajāpati nandakumāraṃ dhātīnaṃ datvā sayaṃ bodhisattaṃ parihari.
This Mahāpajāpatī entrusted Prince Nanda to wet nurses and personally cared for the Bodhisatta.
Mahāpajāpatī này đã giao Hoàng tử Nanda cho các nhũ mẫu và tự mình chăm sóc Đức Bồ-tát.
Aparena samayena bodhisatto mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā sabbaññutaṃ patvā lokānuggahaṃ karonto anukkamena kapilavatthuṃ patvā nagaraṃ piṇḍāya pāvisi.
Later, the Bodhisatta, having performed the Great Renunciation, attained omniscience, and while rendering service to the world, gradually reached Kapilavatthu and entered the city for alms.
Sau một thời gian, Bồ Tát đã xuất gia đại từ bỏ (mahābhinikkhamana), đạt được Nhất thiết trí (sabbaññuta), và thực hiện lợi ích cho thế gian. Ngài tuần tự đến Kapilavatthu và vào thành khất thực.
Athassa pitā suddhodanamahārājā antaravīthiyaṃyeva dhammakathaṃ sutvā sotāpanno ahosi.
Then his father, King Suddhodana, hearing a discourse right in the middle of the street, became a Sotāpanna.
Bấy giờ, vua cha Suddhodana, khi nghe pháp thoại ngay giữa đường, đã trở thành một bậc Dự lưu (sotāpanna).
Atha dutiyadivase nando pabbaji, sattame divase rāhulo.
Then on the second day Nanda went forth, and on the seventh day Rāhula.
Sau đó, vào ngày thứ hai, Nanda xuất gia; vào ngày thứ bảy, Rāhula xuất gia.
Satthā aparena samayena vesāliṃ upanissāya kūṭāgārasālāyaṃ viharati.
At another time, the Teacher was residing in the Kūṭāgārasālā near Vesāli.
Một thời gian sau, Đức Đạo Sư trú tại giảng đường Kūṭāgāra, gần Vesāli.
Tasmiṃ samaye suddhodanamahārājā setacchattassa heṭṭhā arahattaṃ sacchikatvā parinibbāyi.
At that time, King Suddhodana realized Arahantship beneath the white parasol and attained Parinibbāna.
Vào thời điểm đó, vua Suddhodana đã chứng đắc A-la-hán dưới lọng trắng và nhập Niết-bàn.
Tadā mahāpajāpatigotamī pabbajjāya cittaṃ uppādesi.
Then Mahāpajāpatī Gotamī conceived a desire for ordination.
Lúc bấy giờ, Mahāpajāpatī Gotamī phát tâm muốn xuất gia.
Tato rohiṇīnadītīre kalahavivādasuttapariyosāne (su. ni. 868 ādayo) nikkhamitvā pabbajitānaṃ pañcannaṃ kumārasatānaṃ pādaparicārikā sabbāva ekacittā hutvā ‘‘mahāpajāpatiyā santikaṃ gantvā sabbāva satthu santike pabbajissāmā’’ti mahāpajāpatiṃ jeṭṭhikaṃ katvā satthu santikaṃ gantvā pabbajitukāmā ahesuṃ.
Therefore, at the conclusion of the discourse on quarrels and disputes on the bank of the Rohiṇī River, all the five hundred royal women, who were attendants to those who had gone forth, became of one mind, saying, “Let us all go to Mahāpajāpati and go forth in the Teacher’s presence.” Making Mahāpajāpati their elder, they desired to go to the Teacher’s presence and go forth.
Sau đó, tại bờ sông Rohiṇī, sau khi kết thúc kinh Kalahavivāda, tất cả năm trăm vị hoàng tử đã xuất gia, và những người tỳ nữ của họ, tất cả đều đồng tâm nhất trí, nói rằng: “Chúng ta hãy đến chỗ Mahāpajāpatī, và tất cả chúng ta hãy xuất gia với Đức Đạo Sư.” Họ đã tôn Mahāpajāpatī làm trưởng và muốn đến chỗ Đức Đạo Sư để xuất gia.
Ayañca mahāpajāpati paṭhamameva ekavāraṃ satthāraṃ pabbajjaṃ yācamānā nālattha, tasmā kappakaṃ pakkosāpetvā kese chinnāpetvā kāsāyāni acchādetvā sabbā tā sākiyāniyo ādāya vesāliṃ gantvā ānandattherena dasabalaṃ yācāpetvā aṭṭhahi garudhammehi pabbajjañca upasampadañca alattha.
This Mahāpajāpati, having previously requested ordination from the Teacher once but not obtained it, thereupon summoned a barber, had her hair cut, put on saffron robes, and taking all those Sākyan women, went to Vesāli. Through Venerable Ānanda’s intercession, she requested the Dasabala and obtained both ordination and full admission by means of the Eight Garudhammas.
Mahāpajāpatī này đã từng một lần thỉnh cầu Đức Đạo Sư cho xuất gia nhưng không được phép. Do đó, bà đã cho gọi thợ cắt tóc đến, cắt tóc, đắp y cà-sa, rồi dẫn tất cả các nữ Sakya ấy đến Vesāli, nhờ Tôn giả Ānanda thỉnh cầu Đức Thập Lực, và đã thọ giới xuất gia cũng như thọ giới Tỳ-kheo-ni với tám pháp Garudhamma.
Itarā pana sabbāpi ekatova upasampannā ahesuṃ.
The other women were all fully admitted at the same time.
Còn những người khác thì tất cả đều được thọ giới cùng một lúc.
Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ vatthu pāḷiyaṃ (cūḷava. 402 ādayo) āgatameva.
This is a summary; the full story is found in the Pāli canon.
Đây là tóm tắt câu chuyện; chi tiết câu chuyện này đã được trình bày trong Pāḷi.
Evaṃ upasampannā pana mahāpajāpati satthāraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi, athassā satthā dhammaṃ desesi.
Mahāpajāpati, having thus been fully admitted, approached the Teacher, paid homage, and stood to one side. Then the Teacher taught her the Dhamma.
Sau khi được thọ giới như vậy, Mahāpajāpatī đã đến gần Đức Đạo Sư, đảnh lễ và đứng sang một bên. Bấy giờ, Đức Đạo Sư đã thuyết pháp cho bà.
Sā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā arahattaṃ pāpuṇi.
She received a meditation subject from the Teacher and attained Arahantship.
Bà đã nhận đề mục thiền (kammaṭṭhāna) từ Đức Đạo Sư và chứng đắc A-la-hán.
Sesā pañcasatā bhikkhuniyo nandakovādasuttapariyosāne (ma. ni. 3.398 ādayo) arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
The remaining five hundred bhikkhunīs attained Arahantship at the conclusion of the Nandakovāda Sutta.
Năm trăm Tỳ-kheo-ni còn lại đã chứng đắc A-la-hán sau khi kết thúc kinh Nandakovāda.
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus, this story arose.
Câu chuyện này đã khởi nguyên như vậy.
Aparabhāge satthā jetavane nisinno bhikkhuniyo ṭhānantare ṭhapento mahāpajāpatiṃ rattaññūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, sitting in Jetavana, while establishing bhikkhunīs in their respective positions, placed Mahāpajāpatī in the foremost position among those who knew the length of time since their ordination.
Sau đó, Đức Đạo Sư đang ngồi tại Jetavana, khi sắp xếp các Tỳ-kheo-ni vào các vị trí ưu việt, đã đặt Mahāpajāpatī vào vị trí hàng đầu trong số những người có thâm niên (rattaññū).
Atīte kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ ayaṃ parapariyāpannā hutvā nibbatti.
It is said that in the past, during the time of Padumuttara Buddha, she was reborn in Haṃsavatī as one belonging to another family.
Nghe nói, trong thời Đức Phật Padumuttara, bà đã tái sinh trong một gia đình ở Haṃsavatī.
Athekadivasaṃ tassa bhagavato aggasāvikaṃ sujātattheriṃ nāma piṇḍāya carantaṃ disvā tayo modake datvā taṃdivasameva attano kese vissajjetvā theriyā dānaṃ datvā ‘‘anāgate buddhuppāde tumhe viya mahāpaññā bhaveyya’’nti patthanaṃ katvā yāvajīvaṃ kusalakammesu appamattā hutvā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsarantī kassapabuddhakāle kikissa kāsirañño gehe paṭisandhiṃ gahetvā sattannaṃ bhaginīnaṃ abbhantarā hutvā vīsativassasahassāni geheyeva komāribrahmacariyaṃ caritvā tāhi bhaginīhi saddhiṃ dasabalassa vasanapariveṇaṃ kāretvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde maddaraṭṭhe sāgalanagare rājakule paṭisandhiṃ gaṇhi, khemātissā nāmaṃ akaṃsu.
Then one day, seeing Sujātātherī, the chief female disciple of that Bhagavā, going for alms, she gave her three rice cakes. On that very day, she released her hair, gave a donation to the therī, and made a wish, saying, "May I possess great wisdom like you in a future Buddha's advent." She remained diligent in wholesome deeds throughout her life, wandering for one hundred thousand aeons among devas and humans. In the time of Kassapa Buddha, she was reborn in the royal family of King Kikī of Kāsī, became one of the seven sisters, and lived the brahmacariya of a maiden for twenty thousand years in the household. Together with those sisters, she built a dwelling place for the Dasabala. After wandering for one Buddha-interval among devas and humans, in this present Buddha-advent, she was reborn in a royal family in Sāgala city in the Madda kingdom, and they named her Khemā.
Một ngày nọ, khi thấy vị nữ Đại đệ tử trưởng của Đức Thế Tôn, tên là Sujātā Theri, đang đi khất thực, bà đã cúng dường ba viên bánh ngọt, và ngay trong ngày đó, bà đã xõa tóc và cúng dường cho vị Theri, rồi phát nguyện rằng: “Trong tương lai, khi có Đức Phật xuất hiện, xin cho con được có trí tuệ lớn như ngài.” Sau đó, bà đã không xao lãng trong các việc thiện suốt đời, luân hồi trong cõi trời và người trong một trăm ngàn đại kiếp. Trong thời Đức Phật Kassapa, bà đã tái sinh trong gia đình của vua Kikī ở xứ Kāsī, là một trong bảy chị em gái, sống đời trinh bạch (komāribrahmacariya) tại gia trong hai mươi ngàn năm. Cùng với các chị em gái đó, bà đã xây dựng một khu trú xứ cho Đức Thập Lực. Sau khi luân hồi trong cõi trời và người trong một thời kỳ giữa hai Đức Phật, trong thời Đức Phật hiện tại, bà đã tái sinh trong một gia đình hoàng tộc ở thành Sāgala, xứ Madda. Họ đặt tên cho bà là Khemā.
Tassā sarīravaṇṇo suvaṇṇarasapiñjaro viya ahosi.
Her bodily complexion was like pure molten gold.
Sắc thân của bà có màu vàng óng như nước vàng.
Sā vayappattā bimbisārarañño gehaṃ agamāsi.
Having reached maturity, she went to the house of King Bimbisāra.
Khi đến tuổi trưởng thành, bà đã về làm vợ của vua Bimbisāra.
Sā tathāgate rājagahaṃ upanissāya veḷuvane viharante ‘‘satthā kira rūpe dosaṃ dassetī’’ti rūpamadamattā hutvā ‘‘mayhampi rūpe dosaṃ dasseyyā’’ti bhayena dasabalaṃ dassanāya na gacchati.
When the Tathāgata was residing in Veḷuvana near Rājagaha, she, being intoxicated with her beauty, feared that "the Teacher might point out a fault in my beauty too," and thus did not go to see the Dasabala.
Khi Đức Như Lai trú tại Veluvana, gần Rājagaha, bà đã không đến chiêm bái Đức Thập Lực vì sợ hãi, do kiêu mạn về sắc đẹp, nghĩ rằng: “Nghe nói Đức Đạo Sư chỉ ra lỗi của sắc đẹp.” Bà sợ rằng Đức Đạo Sư cũng sẽ chỉ ra lỗi của sắc đẹp của mình.
Rājā cintesi – ‘‘ahaṃ satthu aggupaṭṭhāko, mādisassa ca nāma ariyasāvakassa aggamahesī dasabalaṃ dassanāya na gacchati, na me etaṃ ruccatī’’ti.
The king thought, "I am the Teacher's chief attendant, yet the chief consort of an Ariyan disciple like me does not go to see the Dasabala; this does not please me."
Vua nghĩ: “Ta là thị giả chính của Đức Đạo Sư, vậy mà vị hoàng hậu của một bậc Thánh đệ tử như ta lại không đến chiêm bái Đức Thập Lực. Điều này ta không hài lòng.”
So kavīhi veḷuvanuyyānassa vaṇṇaṃ bandhāpetvā ‘‘khemāya deviyā savanūpacāre gāyathā’’ti āha.
So he had poets describe the beauty of the Veḷuvana park and said, "Sing this description within earshot of Queen Khemā."
Vua đã sai các thi sĩ ca ngợi vẻ đẹp của khu vườn Veluvana và nói: “Hãy ca ngợi cho hoàng hậu Khemā nghe.”
Sā uyyānassa vaṇṇaṃ sutvā gantukāmā hutvā rājānaṃ paṭipucchi.
Hearing the description of the park, she wished to go and asked the king.
Khi nghe lời ca ngợi về khu vườn, bà muốn đi và đã hỏi lại vua.
Rājā ‘‘uyyānaṃ gaccha, satthāraṃ pana adisvā āgantuṃ na labhissasī’’ti āha.
The king said, "Go to the park, but you must not return without seeing the Teacher."
Vua nói: “Hãy đi đến khu vườn, nhưng không được phép trở về mà không chiêm bái Đức Đạo Sư.”
Sā rañño paṭivacanaṃ adatvāva maggaṃ paṭipajji.
She set out on the road without replying to the king.
Bà không trả lời vua mà cứ lên đường.
Rājā tāya saddhiṃ gacchante purise āha – ‘‘sace devī uyyānato nivattamānā dasabalaṃ passati, iccetaṃ kusalaṃ.
The king told the men going with her, "If the queen sees the Dasabala upon returning from the park, that is well.
Vua nói với những người đàn ông đi cùng bà: “Nếu hoàng hậu khi trở về từ khu vườn mà chiêm bái Đức Thập Lực thì thật tốt lành.
Sace na passati, rājāṇāya naṃ dassethā’’ti.
If she does not see him, show him to her by royal command."
Nếu không chiêm bái, hãy đưa bà ấy đến gặp Ngài theo lệnh của vua.”
Atha kho sā devī divasabhāgaṃ uyyāne caritvā nivattantī dasabalaṃ adisvāva gantuṃ āraddhā.
Then that queen, after wandering in the park for a part of the day, began to leave without seeing the Dasabala.
Sau đó, hoàng hậu đã dạo chơi trong khu vườn suốt nửa ngày và bắt đầu trở về mà không chiêm bái Đức Thập Lực.
Atha naṃ rājapurisā attano aruciyāva deviṃ satthu santikaṃ nayiṃsu.
Then the king's men, contrary to her wish, led the queen to the Teacher.
Bấy giờ, các thị vệ của vua đã đưa hoàng hậu đến chỗ Đức Đạo Sư, mặc dù bà không muốn.
Satthā taṃ āgacchantiṃ disvā iddhiyā ekaṃ devaccharaṃ nimminitvā tālavaṇṭaṃ gahetvā bījamānaṃ viya akāsi.
The Teacher, seeing her approaching, by psychic power created a celestial nymph, as if holding a fan and fanning herself.
Đức Đạo Sư thấy bà đang đến, liền dùng thần thông hóa hiện ra một nữ thiên nhân, cầm quạt lá cọ và quạt như đang quạt mát.
Khemā devī taṃ disvā cintesi – ‘‘mānamhi naṭṭhā, evarūpā nāma devaccharappaṭibhāgā itthiyo dasabalassa avidūre tiṭṭhanti, ahaṃ etāsaṃ paricārikāpi nappahomi, mānamadaṃ hi nissāya pāpacittassa vasena naṭṭhā’’ti taṃ nimittaṃ gahetvā tameva itthiṃ olokayamānā aṭṭhāsi.
Queen Khemā, seeing her, thought, "My pride is shattered! Such celestial nymphs stand not far from the Dasabala. I am not even worthy to be their attendant. Indeed, I was ruined by my pride and wicked thoughts." Taking this as a sign, she stood gazing at that woman.
Hoàng hậu Khemā thấy vậy, liền nghĩ: “Mình đã sai lầm trong sự kiêu mạn. Những nữ thiên nhân xinh đẹp như thế này lại đứng gần Đức Thập Lực. Mình thậm chí không xứng làm người hầu của họ. Mình đã sai lầm vì tâm ác do sự kiêu mạn về sắc đẹp.” Bà đã lấy đó làm điềm báo và đứng nhìn người phụ nữ đó.
Athassā passantiyāva tathāgatassa adhiṭṭhānabalena sā itthī paṭhamavayaṃ atikkamma majjhimavaye ṭhitā viya majjhimavayaṃ atikkamma pacchimavaye ṭhitā viya ca valittacā palitakesā khaṇḍaviraḷadantā ahosi.
Then, even as she watched, by the power of the Tathāgata's determination, that woman passed beyond her youth and appeared to be in middle age, then passed beyond middle age and appeared to be in old age, with wrinkled skin, graying hair, and broken, sparse teeth.
Bấy giờ, ngay khi bà đang nhìn, do năng lực gia trì của Đức Như Lai, người phụ nữ đó đã vượt qua tuổi thanh xuân, như đang ở tuổi trung niên; rồi vượt qua tuổi trung niên, như đang ở tuổi già, với làn da nhăn nheo, tóc bạc, răng sứt mẻ và thưa thớt.
Tato tassā passantiyāva saddhiṃ tālavaṇṭena parivattitvā paripati.
Then, as Khemā watched, the woman, along with her fan, turned over and fell.
Sau đó, ngay khi bà đang nhìn, người phụ nữ đó cùng với chiếc quạt lá cọ đã lăn xuống và rơi rụng.
Tato khemā pubbahetusampannattā tasmiṃ ārammaṇe āpāthagate evaṃ cintesi – ‘‘evaṃvidhampi nāma sarīraṃ evarūpaṃ vipattiṃ pāpuṇāti, mayhampi sarīraṃ evaṃgatikameva bhavissatī’’ti.
Then Khemā, being endowed with good karma from previous lives, upon seeing that object, reflected thus: "Even such a body as this undergoes such decay. My body will also meet the same fate."
Bấy giờ, Khemā, do đã có nhân duyên trong quá khứ, khi cảnh đó hiện ra trước mắt, đã nghĩ: “Một thân thể như thế này cũng phải chịu sự suy tàn như vậy. Thân thể của mình cũng sẽ có số phận như thế này.”
Athassā evaṃ cintitakkhaṇe satthā imaṃ dhammapade gāthamāha –
As she reflected thus, at that very moment, the Teacher uttered this verse from the Dhammapada:
Ngay khi bà đang nghĩ như vậy, Đức Đạo Sư đã nói bài kệ này trong Pháp Cú:
Sā gāthāpariyosāne ṭhitapade ṭhitāyeva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
At the conclusion of that verse, she, standing in her place, attained Arahantship together with the analytical knowledges (paṭisambhidā).
Khi bài kệ kết thúc, bà đã chứng đắc A-la-hán cùng với các tuệ phân tích (paṭisambhidā) ngay tại chỗ đứng.
Agāramajjhe vasantena nāma arahattaṃ pattena taṃdivasameva parinibbāyitabbaṃ vā pabbajitabbaṃ vā hoti, sā pana attano āyusaṅkhārānaṃ pavattanabhāvaṃ ñatvā ‘‘attano pabbajjaṃ anujānāpessāmī’’ti satthāraṃ vanditvā rājanivesanaṃ gantvā rājānaṃ anabhivādetvāva aṭṭhāsi.
One who attains Arahantship while dwelling in a household must either attain Parinibbāna on that very day or go forth. But she, knowing that her life-span would continue, decided to seek permission for her ordination. So she paid homage to the Teacher, went to the royal palace, and stood without bowing to the king.
Người chứng đắc A-la-hán khi còn sống tại gia thì phải nhập Niết-bàn ngay trong ngày đó hoặc phải xuất gia. Nhưng bà đã biết được rằng thọ mạng của mình vẫn còn tiếp diễn, nên đã đảnh lễ Đức Đạo Sư và đi về cung vua, đứng mà không đảnh lễ vua.
Rājā iṅgiteneva aññāsi – ‘‘ariyadhammaṃ pattā bhavissatī’’ti.
The king understood by her gesture, "She must have attained the Ariyan Dhamma."
Vua đã nhận ra bằng cử chỉ rằng: “Bà ấy chắc hẳn đã chứng đắc Thánh pháp.”
Atha naṃ āha – ‘‘devi gatā nu kho satthudassanāyā’’ti.
Then he said to her, "Queen, have you gone to see the Teacher?"
Sau đó, vua hỏi nàng: "Này hoàng hậu, nàng đã đi chiêm bái Đức Bổn Sư rồi sao?"
Mahārāja, tumhehi diṭṭhadassanaṃ parittaṃ, ahaṃ pana dasabalaṃ sudiṭṭhamakāsiṃ, pabbajjaṃ me anujānāthāti.
* "Great King, the sight you saw was little. But I saw the Ten-Powered One (Buddha) well. Please grant me permission to ordain."
"Đại vương, sự chiêm bái của bệ hạ chỉ là nhỏ nhoi, còn thần đã chiêm bái Đức Thập Lực một cách trọn vẹn. Xin bệ hạ cho phép thần xuất gia."
Rājā ‘‘sādhu, devī’’ti sampaṭicchitvā suvaṇṇasivikāya bhikkhuniupassayaṃ upanetvā pabbājesi.
The king, saying "So be it, Queen," agreed and brought her in a golden palanquin to the bhikkhunī's monastery and had her ordained.
Đức vua đáp: "Tốt lắm, hoàng hậu!" rồi chấp thuận, đưa nàng đến tịnh xá của các tỳ khưu ni bằng kiệu vàng và cho phép nàng xuất gia.
Athassā ‘‘khemātherī nāma gihibhāve ṭhatvā arahattaṃ pattā’’ti mahāpaññabhāvo pākaṭo ahosi.
Then, it became clear that her great wisdom was evident, for it was said, "Bhikkhunī Khemā attained Arahantship while still a laywoman."
Sau đó, trí tuệ vĩ đại của nàng trở nên hiển lộ, rằng "Trưởng lão Khemā đã đạt được A-la-hán khi còn tại gia."
Idamettha vatthu.
This is the story here.
Đây là câu chuyện về việc này.
Atha satthā aparabhāge jetavane nisinno bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantare ṭhapento khemātheriṃ mahāpaññānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Afterwards, the Teacher, sitting in Jetavana, appointed bhikkhunīs to various positions in order, and designated Bhikkhunī Khemā to the foremost position among those with great wisdom.
Sau đó, Đức Bổn Sư, vào một dịp khác, khi đang ngự tại Jetavana, đã sắp xếp các tỳ khưu ni vào các vị trí thích hợp theo thứ tự, và đã đặt Trưởng lão Khemā vào vị trí hàng đầu trong số những người có đại trí tuệ.
237. Tatiye uppalavaṇṇāti nīluppalagabbhasadiseneva vaṇṇena samannāgatattā evaṃladdhanāmā therī.
237. In the third*, the Therī named Uppalavaṇṇā was so called because her complexion was like the heart of a blue lotus.
237. Ở phần thứ ba, Uppalavaṇṇā là tên của vị Trưởng lão ni, được đặt như vậy vì sắc thân của nàng giống như nhụy hoa sen xanh.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā aparabhāge mahājanena saddhiṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ iddhimantīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, she was reborn in a noble family in Haṃsavatī. Later, she went with a large crowd to the Teacher, and while listening to the Dhamma, she saw the Teacher appoint a certain bhikkhunī to the foremost position among those with psychic powers. Thereupon, she offered a great alms-giving to the community of bhikkhus, headed by the Buddha, for seven days, and made a wish for that same position.
Trong thời Đức Phật Padumuttara, nàng đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau đó, nàng cùng nhiều người đến yết kiến Đức Bổn Sư và nghe Pháp. Khi thấy Đức Bổn Sư đặt một tỳ khưu ni vào vị trí hàng đầu trong số những người có thần thông, nàng đã cúng dường đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu trong bảy ngày và cầu nguyện cho vị trí đó.
Sā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsarantī kassapabuddhakāle bārāṇasinagare kikissa kāsirañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā sattannaṃ bhaginīnaṃ abbhantarā hutvā vīsati vassasahassāni brahmacariyaṃ caritvā bhikkhusaṅghassa pariveṇaṃ katvā devaloke nibbattā.
Having performed meritorious deeds throughout her life, she wandered through divine and human realms. In the time of Kassapa Buddha, she was reborn in the household of King Kiki of Kāsī in Bārāṇasī. Being one of seven sisters, she practiced the holy life for twenty thousand years while at home, then built a residence for the community of bhikkhus, and was reborn in the deva world.
Nàng đã thực hành thiện pháp suốt đời, luân hồi giữa các cõi trời và người. Đến thời Đức Phật Kassapa, nàng tái sinh vào nhà vua Kiki xứ Kasi ở Bārāṇasī, là một trong bảy chị em. Nàng đã sống Phạm hạnh trong hai mươi ngàn năm, xây dựng một tịnh xá cho Tăng đoàn, rồi tái sinh vào cõi trời.
Tato cavitvā puna manussalokaṃ āgacchantī ekasmiṃ gāme sahatthā kammaṃ katvā jīvanakaṭṭhāne nibbattā.
Having passed away from there and returning to the human realm, she was reborn in a village, in a place where people made a living by their own labor.
Từ cõi trời đó, nàng chuyển kiếp và tái sinh trở lại cõi người tại một làng, nơi nàng sống bằng nghề tự tay làm việc.
Sā ekadivasaṃ khettakuṭiṃ gacchantī antarāmagge ekasmiṃ sare pātova pupphitaṃ padumapupphaṃ disvā taṃ saraṃ oruyha tañceva pupphaṃ lājapakkhipanatthāya paduminiyā pattañca gahetvā kedāre sālisīsāni chinditvā kuṭikāya nisinnā lāje bhajjitvā pañca lājasatāni gaṇesi.
One day, as she was going to her field hut, she saw a lotus flower that had just bloomed in a pond along the way. She descended into the pond, took that flower and a lotus leaf for putting roasted grain (lāja) on, and after cutting rice stalks in the paddy field and sitting in her hut, she roasted grain and took five hundred grains of lāja.
Một ngày nọ, khi đang đi đến chòi canh ruộng, nàng thấy một đóa hoa sen nở vào buổi sáng sớm trong một hồ nước trên đường. Nàng xuống hồ, hái đóa hoa sen đó và một chiếc lá sen để đựng cốm. Sau khi cắt lúa ở ruộng và ngồi trong chòi, nàng rang cốm và thu được năm trăm hạt cốm.
Tasmiṃ khaṇe gandhamādanapabbate nirodhasamāpattito vuṭṭhito eko paccekabuddho āgantvā tassā avidūre aṭṭhāsi.
At that moment, a Paccekabuddha, who had emerged from the attainment of cessation (nirodhasamāpatti) on the Gandhamādana Mountain, came and stood not far from her.
Vào lúc đó, một vị Độc Giác Phật vừa xuất định diệt tận từ núi Gandhamādana, đến và đứng không xa nàng.
Sā paccekabuddhaṃ disvā lājehi saddhiṃ padumapupphaṃ gahetvā kuṭito oruyha lāje paccekabuddhassa patte pakkhipitvā padumapupphena pattaṃ pidhāya adāsi.
Seeing the Paccekabuddha, she took the lāja and the lotus flower, descended from her hut, placed the lāja into the Paccekabuddha’s bowl, covered the bowl with the lotus flower, and offered it.
Nàng thấy vị Độc Giác Phật, liền cầm cốm và đóa hoa sen, bước ra khỏi chòi, bỏ cốm vào bát của vị Độc Giác Phật, rồi lấy đóa hoa sen đậy lên bát và dâng cúng.
Athassā paccekabuddhe thokaṃ gate etadahosi – ‘‘pabbajitā nāma pupphena anatthikā, ahaṃ pupphaṃ gahetvā piḷandhissāmī’’ti gantvā paccekabuddhassa hatthato pupphaṃ gahetvā puna cintesi – ‘‘sace, ayyo, pupphena anatthiko abhavissa, pattamatthake ṭhapetuṃ na adassa, addhā ayyassa attho bhavissatī’’ti puna gantvā pattamatthake ṭhapetvā paccekabuddhaṃ khamāpetvā, ‘‘bhante, imesaṃ me lājānaṃ nissandena lājagaṇanāya puttā assu, padumapupphassa nissandena nibbattanibbattaṭṭhāne me pade pade padumapupphaṃ uṭṭhahatū’’ti patthanaṃ akāsi.
After the Paccekabuddha had gone a short distance, it occurred to her: "Renunciants are not interested in flowers. I will take the flower and adorn myself with it." She went and took the flower from the Paccekabuddha's hand. Then she thought again: "If the venerable one were not interested in the flower, he would not have allowed it to be placed on the bowl. Surely, the venerable one must have a use for it." She went again, placed it on the bowl, apologized to the Paccekabuddha, and made a wish: "Bhante, by the merit of these lāja, may I have sons equal to the number of lāja. By the merit of the lotus flower, may a lotus flower appear at my feet at every step, wherever I am reborn."
Sau khi vị Độc Giác Phật đi được một quãng ngắn, nàng nghĩ: "Các bậc xuất gia không cần hoa, mình sẽ lấy hoa đó để trang sức." Nàng đi theo và lấy đóa hoa từ tay vị Độc Giác Phật. Rồi nàng lại nghĩ: "Nếu Ngài không cần hoa, Ngài đã không để nó trên bát. Chắc chắn Ngài có việc cần dùng." Nàng lại đi theo, đặt đóa hoa lên bát, xin lỗi vị Độc Giác Phật, và cầu nguyện: "Bạch Thế Tôn, nhờ công đức của những hạt cốm này, con xin có số con trai bằng số hạt cốm. Nhờ công đức của đóa hoa sen này, ở mỗi nơi con tái sinh, hoa sen sẽ mọc dưới mỗi bước chân con."
Paccekabuddho tassā passantiyāva ākāsena gandhamādanapabbataṃ gantvā taṃ padumaṃ nandamūlakapabbhāre paccekabuddhānaṃ akkamanasopānasamīpe pādapuñchanaṃ katvā ṭhapesi.
As she watched, the Paccekabuddha went through the air to Gandhamādana Mountain and placed that lotus at the Nandamūlaka Cave, near the stepping-stairs for Paccekabuddhas, as a foot-wiping cloth.
Vị Độc Giác Phật, trước mắt nàng, bay lên không trung đến núi Gandhamādana, đặt đóa hoa sen đó ở Nandamūlaka-pabbhāra, gần bậc thang mà các vị Độc Giác Phật thường dùng để lau chân.
Sāpi tassa kammassa nissandena devaloke paṭisandhiṃ gaṇhi, nibbattakālato paṭṭhāya cassā pade pade mahāpadumapupphaṃ uṭṭhāsi.
By the result of that deed, she was reborn in the deva world. From the time of her birth, a large lotus flower appeared at every step she took.
Nàng cũng nhờ quả báo của nghiệp đó mà tái sinh vào cõi trời. Từ khi tái sinh, mỗi bước chân của nàng đều nở ra một đóa hoa sen lớn.
Sā tato cavitvā pabbatapāde ekasmiṃ padumassare padumagabbhe nibbatti.
Having passed away from there, she was again reborn in the heart of a lotus in a lotus pond at the foot of a mountain.
Từ cõi trời đó, nàng chuyển kiếp và tái sinh vào nhụy một đóa sen trong một hồ sen ở chân núi.
Taṃ nissāya eko tāpaso vasati, so pātova mukhadhovanatthāya saraṃ gantvā taṃ pupphaṃ disvā cintesi – ‘‘idaṃ pupphaṃ sesehi mahantataraṃ, sesāni ca pupphitāni, idaṃ makuḷitameva, bhavitabbamettha kāraṇenā’’ti udakaṃ otaritvā taṃ pupphaṃ gaṇhi.
A certain ascetic lived near that pond. Early one morning, he went to the pond to wash his face, and seeing that flower, he thought, "This flower is larger than the others, and while the others are blooming, this one is still a bud; there must be a reason for this." He entered the water and took the flower.
Một vị ẩn sĩ sống gần đó. Vào buổi sáng sớm, ông đến hồ để rửa mặt, thấy đóa hoa sen đó và nghĩ: "Đóa hoa này lớn hơn những đóa khác, và những đóa khác đều đã nở, còn đóa này vẫn còn là nụ. Chắc hẳn có điều gì đặc biệt ở đây." Ông xuống nước và hái đóa hoa.
Taṃ tena gahitamattameva pupphitaṃ.
As soon as he took it, it bloomed.
Ngay khi ông hái, đóa hoa liền nở ra.
Tāpaso antopadumagabbhe nipannadārikaṃ addasa.
The ascetic saw a little girl lying inside the heart of the lotus.
Vị ẩn sĩ thấy một bé gái nằm trong nhụy hoa sen.
Diṭṭhakālato paṭṭhāya ca dhītusinehaṃ labhitvā padumeneva saddhiṃ paṇṇasālaṃ netvā mañcake nipajjāpesi.
From the moment he saw her, he felt a father's affection, and taking her with the lotus, he brought her to his leaf-hut and laid her on a bed.
Từ khi nhìn thấy, ông đã nảy sinh tình yêu thương con gái, liền đưa nàng cùng với đóa sen về tịnh xá và đặt nàng nằm trên giường.
Athassā puññānubhāvena aṅguṭṭhake khīraṃ nibbatti.
Then, by the power of her merit, milk appeared in her thumb.
Nhờ phước báu của nàng, sữa đã chảy ra từ ngón tay cái của ông.
So tasmiṃ pupphe milāte aññaṃ navapupphaṃ āharitvā taṃ nipajjāpesi.
When that lotus withered, he brought another new one and laid her on it.
Khi đóa hoa đó héo, ông lại hái một đóa hoa mới và đặt nàng nằm vào đó.
Athassā ādhāvanavidhāvanena kīḷituṃ samatthakālato paṭṭhāya padavāre padavāre padumapupphaṃ uṭṭhāsi, kuṅkumarāsissa viyassā sarīravaṇṇo ahosi.
Then, from the time she was old enough to run and play, a lotus flower appeared at her every step, and her body color was like a heap of saffron powder.
Sau đó, từ khi nàng có thể chạy nhảy và chơi đùa, mỗi bước chân của nàng đều nở ra một đóa hoa sen, và sắc thân của nàng giống như một đống nghệ tây.
Sā appattā devavaṇṇaṃ, atikkantā mānusavaṇṇaṃ ahosi.
Her beauty was not yet divine, yet it surpassed human beauty.
Nàng có vẻ đẹp chưa đạt đến vẻ đẹp của chư thiên, nhưng đã vượt xa vẻ đẹp của loài người.
Sā pitari phalāphalatthāya gate paṇṇasālāyaṃ ohīyati.
She would remain in the leaf-hut when her father went to gather fruits and roots.
Khi cha nàng đi hái trái cây, nàng ở lại một mình trong tịnh xá.
Athekadivasaṃ tassā vayappattakāle pitari phalāphalatthāya gate eko vanacarako taṃ disvā cintesi – ‘‘manussānaṃ nāma evaṃvidhaṃ rūpaṃ natthi, vīmaṃsissāmi na’’nti tāpasassa āgamanaṃ udikkhanto nisīdi.
Then one day, when she had reached a suitable age and her father had gone to gather fruits and roots, a certain forester saw her and thought, "Humans do not possess such beauty; I shall investigate." He sat down, waiting for the ascetic's return.
Một ngày nọ, khi nàng đến tuổi trưởng thành, cha nàng đi hái trái cây, một người đi rừng thấy nàng và nghĩ: "Loài người không có vẻ đẹp như thế này, mình sẽ tìm hiểu xem sao." Hắn ngồi chờ vị ẩn sĩ trở về.
Sā pitari āgacchante paṭipathaṃ gantvā tassa hatthato kājakamaṇḍaluṃ aggahesi, āgantvā nisinnassa cassa attanā karaṇavattaṃ dassesi.
When her father returned, she went to meet him, took the burden and water pot from his hand, and showed him the duties she performed for him as he sat after arriving.
Khi cha nàng trở về, nàng ra đón, cầm lấy gánh trái cây và bình nước từ tay ông, rồi trở vào và làm những việc nàng phải làm cho ông.
Tadā so vanacarako manussabhāvaṃ ñatvā tāpasaṃ abhivādetvā nisīdi.
Then that forester, realizing she was human, saluted the ascetic and sat down.
Lúc đó, người đi rừng biết nàng là con người, liền đảnh lễ vị ẩn sĩ rồi ngồi xuống.
Tāpaso taṃ vanacarakaṃ vanamūlaphalāphalehi ca pānīyena ca nimantetvā, ‘‘bho purisa, imasmiṃyeva ṭhāne vasissasi, udāhu gamisassī’’ti pucchi.
The ascetic invited the forester with forest roots and fruits and water, and asked, "Sir, will you stay in this place, or will you go?"
Vị ẩn sĩ mời người đi rừng dùng trái cây rừng và nước uống, rồi hỏi: "Này người kia, ngươi sẽ ở lại đây, hay sẽ đi?"
Gamissāmi, bhante, idha kiṃ karissāmīti.
"I will go, Venerable Sir. What would I do here?"
"Bạch Ngài, con sẽ đi. Con ở đây làm gì?"
Idaṃ tayā diṭṭhakāraṇaṃ etto gantvā akathetuṃ sakkhissasīti.
"Will you be able to avoid speaking of what you have seen here when you go from here?"
"Ngươi có thể đi mà không nói về điều ngươi đã thấy ở đây không?"
Sace, ayyo, na icchati, kiṃ kāraṇā kathessāmīti tāpasaṃ vanditvā puna āgamanakāle maggasañjānanatthaṃ sākhāsaññañca rukkhasaññañca karonto pakkāmi.
"If the venerable one does not wish it, why would I speak of it?" So, saluting the ascetic, he departed, making branch-marks and tree-marks along the way to remember the path for his return.
"Nếu Ngài không muốn, tại sao con phải nói?" Người đi rừng đảnh lễ vị ẩn sĩ, rồi ra đi, đánh dấu các cành cây và cây cối để nhớ đường khi quay lại.
So bārāṇasiṃ gantvā rājānaṃ addasa, rājā ‘‘kasmā āgatosī’’ti pucchi.
He arrived in Bārāṇasī and saw the king. The king asked, "Why have you come?"
Hắn đến Bārāṇasī và gặp nhà vua. Nhà vua hỏi: "Ngươi đến đây làm gì?"
‘‘Ahaṃ, deva, tumhākaṃ vanacarako pabbatapāde acchariyaṃ itthiratanaṃ disvā āgatomhī’’ti sabbaṃ pavattiṃ kathesi.
"Sire, I am your forester. I have come after seeing a wondrous jewel of a woman at the foot of the mountain," and he related the whole story.
"Bạch Đức Vua, thần là người đi rừng của bệ hạ, thần đã thấy một viên ngọc nữ kỳ diệu ở chân núi và đã trở về đây," hắn kể lại toàn bộ câu chuyện.
So tassa vacanaṃ sutvā vegena pabbatapādaṃ gantvā avidūre ṭhāne khandhāvāraṃ nivesetvā vanacarakena ceva aññehi ca purisehi saddhiṃ tāpasassa bhattakiccaṃ katvā nisinnavelāya tattha gantvā abhivādetvā paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi.
Hearing his words, the king quickly went to the foot of the mountain, set up his camp nearby, and together with the forester and other men, he went there after the ascetic had finished his meal and was seated, saluted him, exchanged courtesies, and sat down to one side.
Nghe lời hắn, nhà vua nhanh chóng đến chân núi, đóng trại ở một nơi không xa, rồi cùng người đi rừng và những người khác đến đó vào lúc vị ẩn sĩ đã dùng bữa xong và đang ngồi, đảnh lễ và chào hỏi, rồi ngồi sang một bên.
Rājā tāpasassa pabbajitaparikkhārabhaṇḍaṃ pādamūle ṭhapetvā, ‘‘bhante, imasmiṃ ṭhāne kiṃ karoma, gacchāmā’’ti āha.
The king placed the ascetic's monastic requisites at his feet and said, "Bhante, what should we do in this place? Shall we depart?"
Nhà vua đặt các vật dụng của người xuất gia dưới chân vị ẩn sĩ và nói: "Bạch Ngài, chúng con nên làm gì ở đây? Chúng con có nên đi không?"
Gaccha, mahārājāti.
"Depart, Great King."
"Hãy đi đi, Đại vương."
Āma, gacchāmi, bhante.
"Indeed, I shall depart, Bhante."
"Vâng, con sẽ đi, bạch Ngài."
Ayyassa pana samīpe visabhāgaparisā atthīti assumha, asāruppā esā pabbajitānaṃ, mayā saddhiṃ gacchatu, bhanteti.
"But we have heard that there is an unsuitable company near the venerable one. This is inappropriate for renunciants. Please come with me, Bhante."
"Nhưng chúng con nghe nói có một nhóm người không phù hợp ở gần Ngài, điều đó không thích hợp cho các bậc xuất gia. Xin Ngài hãy đi cùng chúng con, bạch Ngài."
Manussānaṃ cittaṃ nāma duttosayaṃ, kathaṃ bahūnaṃ majjhe vasissatīti.
The minds of humans are indeed hard to please; how will she dwell among many?
Tâm của loài người khó mà an định, làm sao có thể sống giữa nhiều người như vậy?
Amhākaṃ rucitakālato paṭṭhāya sesānaṃ jeṭṭhakaṭṭhāne ṭhapetvā paṭijaggissāmi, bhanteti.
"From the time it pleases us, I will care for her, placing her in the chief position among the rest, Venerable sir."
Bạch ngài, từ khi chúng con thấy thích hợp, con sẽ đặt những người còn lại vào vị trí trưởng lão để chăm sóc.
So rañño kathaṃ sutvā daharakāle gahitanāmavaseneva, ‘‘amma, padumavatī’’ti dhītaraṃ pakkosi.
Upon hearing the king's words, he called his daughter, "Padumavatī, my dear," using the name she was given in her youth.
Nghe lời nhà vua, ông ấy gọi con gái mình bằng cái tên đã đặt khi còn nhỏ: "Này con, Padumavatī!"
Sā ekavacaneneva paṇṇasālato nikkhamitvā pitaraṃ abhivādetvā aṭṭhāsi.
She came out of the leaf-hut at his single word, saluted her father, and stood there.
Chỉ với một lời gọi, nàng bước ra khỏi tịnh xá lá, chào cha rồi đứng đó.
Atha naṃ pitā āha – ‘‘tvaṃ, amma, vayappattā, imasmiṃ ṭhāne raññā diṭṭhakālato paṭṭhāya vasituṃ ayuttā, raññā saddhiṃ gaccha, ammā’’ti.
Then her father said to her, "My dear, you have reached maturity. It is improper for you to reside in this place from the moment the king saw you. Go with the king, my dear."
Rồi cha nàng nói với nàng: "Này con, con đã đến tuổi trưởng thành, không nên ở nơi này kể từ khi nhà vua nhìn thấy con. Này con, hãy đi cùng nhà vua."
Sā ‘‘sādhu, tātā’’ti pitu vacanaṃ sampaṭicchitvā abhivādetvā parodamānā aṭṭhāsi.
She accepted her father's words, saying, "Yes, Father," saluted him, and stood weeping.
Nàng đáp: "Vâng, thưa cha," chấp nhận lời cha, chào rồi đứng khóc.
Rājā ‘‘imissā pitu cittaṃ gaṇhāmī’’ti tasmiṃyeva ṭhāne kahāpaṇarāsimhi ṭhapetvā abhisekaṃ akāsi.
The king, wishing to win her father's heart, performed the anointing ceremony right there, placing her on a pile of kahāpaṇas.
Nhà vua, nghĩ: "Ta sẽ chiếm được lòng cha nàng," đã đặt nàng lên một đống tiền kahāpaṇa ngay tại chỗ đó và làm lễ tấn phong.
Atha naṃ gahetvā attano nagaraṃ ānetvā āgatakālato paṭṭhāya sesaitthiyo anoloketvā tāya saddhiṃyeva ramati.
Then, taking her, he brought her to his city, and from the time he arrived, he did not look at other women, but delighted only with her.
Rồi nhà vua đưa nàng về kinh đô của mình, và từ khi nàng đến, nhà vua không nhìn đến những người phụ nữ khác mà chỉ vui vẻ với nàng.
Tā itthiyo issāpakatā taṃ rañño antare paribhinditukāmā evamāhaṃsu – ‘‘nāyaṃ, mahārāja, manussajātikā, kahaṃ nāma tumhehi manussānaṃ vicaraṇaṭṭhāne padumāni uṭṭhahantāni diṭṭhapubbāni, addhā ayaṃ yakkhinī, nīharatha naṃ mahārājā’’ti.
Those women, filled with jealousy, desirous of creating a rift between her and the king, said, "This one, Your Majesty, is not of human birth. Where, pray tell, have you ever seen lotuses rising in places where humans move about? Surely, this is a yakkhiṇī. Cast her out, Your Majesty!"
Những người phụ nữ kia, vì ghen tỵ, muốn chia rẽ nàng với nhà vua, nên nói rằng: "Thưa Đại vương, đây không phải là người thuộc loài người. Làm sao mà bệ hạ lại từng thấy hoa sen mọc ở nơi loài người đi lại? Chắc chắn đây là một nữ Dạ-xoa. Thưa Đại vương, hãy đuổi nàng đi!"
Rājā tāsaṃ kathaṃ sutvā tuṇhī ahosi.
The king, hearing their words, remained silent.
Nghe lời họ, nhà vua im lặng.
Athassa aparena samayena paccanto kupito.
Then, at a later time, the frontier became rebellious.
Rồi một thời gian sau, vùng biên giới nổi loạn.
So ‘‘garugabbhā padumavatī’’ti taṃ nagare ṭhapetvā paccantaṃ agamāsi.
So, leaving Padumavatī, who was heavily pregnant, in the city, he went to the frontier.
Vì Padumavatī đang mang thai nặng, nhà vua để nàng lại trong thành rồi đi đến vùng biên giới.
Atha tā itthiyo tassā upaṭṭhāyikāya lañjaṃ datvā ‘‘imissā dārakaṃ jātamattameva apanetvā ekaṃ dārughaṭikaṃ lohitena makkhetvā santike ṭhapehī’’ti āhaṃsu.
Then those women bribed her attendant and said, "As soon as a child is born to her, remove it and place a piece of wood smeared with blood by her side."
Rồi những người phụ nữ kia hối lộ người hầu của nàng và nói: "Ngay khi nàng sinh con, hãy mang đứa bé đi, bôi máu vào một khúc gỗ rồi đặt bên cạnh nàng."
Padumavatiyāpi nacirasseva gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi.
Not long after, Padumavatī gave birth.
Chẳng bao lâu sau, Padumavatī cũng đến kỳ sinh nở.
Mahāpadumakumāro ekakova kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
Prince Mahāpaduma alone was conceived in her womb.
Thái tử Mahāpaduma chỉ tái sinh một mình trong bụng mẹ.
Avasesā ekūnapañcasatā dārakā mahāpadumakumārassa mātukucchito nikkhamitvā nipannakāle saṃsedajā hutvā nibbattiṃsu.
The remaining four hundred and ninety-nine children, after emerging from Prince Mahāpaduma's mother's womb and lying down, were born by spontaneous generation.
Bốn trăm chín mươi chín đứa trẻ còn lại được sinh ra từ bụng mẹ của Thái tử Mahāpaduma do sự tái sinh từ hơi ẩm khi nàng nằm xuống.
Athassa ‘‘na tāvāyaṃ satiṃ paṭilabhatī’’ti ñatvā upaṭṭhāyikā ekaṃ dārughaṭikaṃ lohitena makkhetvā samīpe ṭhapetvā tāsaṃ itthīnaṃ saññaṃ adāsi.
Then, knowing that "she has not yet regained her senses," the attendant smeared a piece of wood with blood and placed it beside her, giving a sign to those women.
Rồi, biết rằng "nàng vẫn chưa tỉnh táo," người hầu đã bôi máu vào một khúc gỗ, đặt bên cạnh nàng, và ra hiệu cho những người phụ nữ kia.
Tā pañcasatāpi itthiyo ekekā ekekaṃ dārakaṃ gahetvā cundakārakānaṃ santikaṃ pesetvā karaṇḍake āharāpetvā attanā attanā gahitadārake tattha nipajjāpetvā bahi lañchanaṃ katvā ṭhapayiṃsu.
All five hundred women each took one child, sent them to the basket-makers, had baskets brought, laid their respective children inside them, and sealed them, placing them outside.
Cả năm trăm người phụ nữ đó, mỗi người lấy một đứa trẻ, gửi đến chỗ những người thợ rèn hộp, sai họ mang hộp đến, rồi đặt những đứa trẻ đã lấy vào đó, đóng nắp lại và để yên.
Padumavatīpi kho saññaṃ labhitvā taṃ upaṭṭhāyikaṃ ‘‘kiṃ vijātamhi, ammā’’ti pucchi.
Padumavatī, having regained consciousness, asked her attendant, "What have I given birth to, my dear?"
Khi Padumavatī tỉnh lại, nàng hỏi người hầu: "Này con, ta đã sinh ra cái gì?"
Sā taṃ santajjetvā ‘‘kuto tvaṃ dārakaṃ labhissasī’’ti vatvā ‘‘ayaṃ te kucchito nikkhantadārako’’ti lohitamakkhitaṃ dārughaṭikaṃ purato ṭhapesi.
She rebuked her, saying, "How could you have a child?" and placed the blood-smeared piece of wood before her, saying, "This is the child that came out of your womb."
Người hầu quở trách nàng: "Làm sao mà nàng có thể sinh con được?" rồi đặt khúc gỗ dính máu trước mặt nàng và nói: "Đây là đứa con ra từ bụng nàng."
Sā taṃ disvā domanassappattā ‘‘sīghaṃ naṃ phāletvā apanehi, sace koci passeyya lajjitabbaṃ bhaveyyā’’ti āha.
Seeing it, she was overcome with sorrow and said, "Quickly break it and cast it away! If anyone were to see it, it would be a cause for shame."
Nàng nhìn thấy vậy, đau khổ nói: "Hãy nhanh chóng ném nó đi, nếu có ai nhìn thấy thì thật đáng xấu hổ."
Sā tassā kathaṃ sutvā atthakāmā viya dārughaṭikaṃ phāletvā uddhane pakkhipi.
Hearing her words, the attendant, as if to do a favor, broke the piece of wood and threw it into the hearth.
Người hầu nghe lời nàng, giả vờ muốn giúp đỡ, đã ném khúc gỗ vào lò.
Rājāpi paccantato āgantvā nakkhattaṃ paṭimānento bahinagare khandhāvāraṃ bandhitvā nisīdi.
The king, too, returned from the frontier and, awaiting an auspicious moment, encamped outside the city.
Nhà vua cũng từ vùng biên giới trở về, chờ đợi ngày tốt lành, đã đóng trại bên ngoài thành và ở đó.
Atha tā pañcasatā itthiyo rañño paccuggamanaṃ āgantvā āhaṃsu – ‘‘tvaṃ, mahārāja, na amhākaṃ saddahasi, amhehi vuttaṃ akāraṇaṃ viya hoti.
Then those five hundred women came to meet the king and said, "Your Majesty, you do not believe us; what we said seems baseless.
Rồi năm trăm người phụ nữ đó đến đón nhà vua và nói: "Thưa Đại vương, bệ hạ không tin chúng thần, lời chúng thần nói dường như là vô cớ.
Tvaṃ mahesiyā upaṭṭhāyikaṃ pakkosāpetvā paṭipuccha, dārughaṭikaṃ te devī vijātā’’ti.
Summon the queen's attendant and question her. The queen gave birth to a piece of wood."
Bệ hạ hãy gọi người hầu của hoàng hậu đến và hỏi, hoàng hậu đã sinh ra một khúc gỗ."
Rājā taṃ kāraṇaṃ na upaparikkhitvāva ‘‘amanussajātikā bhavissatī’’ti taṃ gehato nikkaḍḍhi.
Without investigating the matter, the king, thinking, "She must be a non-human being," had her expelled from the palace.
Nhà vua không điều tra kỹ sự việc đó, nghĩ: "Nàng chắc chắn là loài phi nhân," rồi đuổi nàng ra khỏi cung.
Tassā rājagehato saha nikkhamaneneva padumapupphāni antaradhāyiṃsu, sarīracchavipi vivaṇṇā ahosi.
Immediately upon her departure from the royal palace, the lotus flowers vanished, and her body's complexion also became discolored.
Ngay khi nàng rời khỏi cung điện, những bông sen biến mất, và màu da của nàng cũng trở nên nhợt nhạt.
Sā ekikāva antaravīthiyā pāyāsi.
She walked alone through the inner streets.
Nàng một mình đi trên con đường giữa phố.
Atha naṃ ekā vayappattā mahallikā itthī disvā dhītusinehaṃ uppādetvā ‘‘kahaṃ gacchasi ammā’’ti āha.
Then an elderly woman, seeing her, felt a daughter's affection and asked, "Where are you going, my dear?"
Rồi một người phụ nữ lớn tuổi thấy nàng, nảy sinh lòng thương con gái, hỏi: "Này con, con đi đâu vậy?"
Āgantukamhi, vasanaṭṭhānaṃ olokentī vicarāmīti.
"I am a stranger, wandering about looking for a place to stay."
"Con là người mới đến, đang đi tìm chỗ ở," nàng đáp.
Idhāgaccha, ammāti vasanaṭṭhānaṃ datvā bhojanaṃ paṭiyādesi.
"Come here, my dear," she said, giving her a place to stay and preparing food.
"Này con, hãy đến đây," người phụ nữ đó nói, rồi cho nàng chỗ ở và chuẩn bị thức ăn.
Tassā imināva niyāmena tattha vasamānāya tā pañcasatā itthiyo ekacittā hutvā rājānaṃ āhaṃsu – ‘‘mahārāja, tumhesu yuddhaṃ gatesu amhehi gaṅgādevatāya ‘amhākaṃ deve vijitasaṅgāme āgate balikammaṃ katvā udakakīḷaṃ karissāmā’ti patthitaṃ atthi, etamatthaṃ, deva, jānāpemā’’ti.
While she was staying there in this manner, those five hundred women, being of one mind, said to the king, "Your Majesty, when you went to war, we made a vow to the river deity that 'when our lord returns victorious from battle, we will make an offering and play in the water.' We wish to inform you of this matter, Your Majesty."
Khi nàng đang sống ở đó theo cách này, năm trăm người phụ nữ kia đồng lòng nói với nhà vua: "Thưa Đại vương, khi bệ hạ đi chiến đấu, chúng thần đã cầu nguyện với Nữ thần sông Hằng rằng: 'Khi đức vua của chúng thần chiến thắng trở về, chúng thần sẽ cúng dường và vui đùa dưới nước.' Thưa bệ hạ, chúng thần xin báo cho bệ hạ biết điều này."
Rājā tāsaṃ vacanena tuṭṭho gaṅgāyaṃ udakakīḷaṃ kātuṃ agamāsi.
The king, pleased by their words, went to the Gaṅgā to play in the water.
Nhà vua vui mừng với lời họ, liền đi đến sông Hằng để vui đùa dưới nước.
Tāpi attanā attanā gahitaṃ karaṇḍakaṃ paṭicchannaṃ katvā ādāya nadiṃ gantvā tesaṃ karaṇḍakānaṃ paṭicchādanatthaṃ pārupitvā pārupitvā udake patitvā karaṇḍake vissajjesuṃ.
They, too, concealing their respective baskets, took them to the river and, one by one, covered them, entered the water, and released the baskets.
Họ cũng che giấu những chiếc hộp mà mỗi người đã lấy, mang đến sông, rồi che phủ chúng, nhảy xuống nước và thả những chiếc hộp ra.
Tepi kho karaṇḍakā sabbe saha gantvā heṭṭhāsote pasāritajālamhi laggiṃsu.
And all those baskets floated together and got caught in a net spread downstream.
Tất cả những chiếc hộp đó đều trôi cùng nhau và mắc vào lưới đã giăng ở hạ lưu.
Tato udakakīḷaṃ kīḷitvā rañño uttiṇṇakāle jālaṃ ukkhipantā te karaṇḍake disvā rañño santikaṃ ānayiṃsu.
After playing in the water and when the king had come out, those who were pulling up the net saw the baskets and brought them to the king.
Sau khi vui đùa dưới nước, khi nhà vua lên bờ, những người kéo lưới đã nhìn thấy những chiếc hộp đó và mang đến cho nhà vua.
Rājā karaṇḍake disvā ‘‘kiṃ, tātā, karaṇḍakesū’’ti āha.
The king, seeing the baskets, asked, "What is in the baskets, my dear?"
Nhà vua nhìn thấy những chiếc hộp và hỏi: "Này các con, trong những chiếc hộp này có gì vậy?"
Na jānāma, devāti.
"We do not know, Your Majesty."
"Chúng con không biết, thưa bệ hạ," họ đáp.
So te karaṇḍake vivarāpetvā olokento paṭhamaṃ mahāpadumakumārassa karaṇḍakaṃ vivarāpesi.
He had the baskets opened and, as he looked, he had Prince Mahāpaduma's basket opened first.
Nhà vua sai mở những chiếc hộp đó ra để xem, đầu tiên là chiếc hộp của Thái tử Mahāpaduma.
Tesaṃ pana sabbesampi karaṇḍakesu nipajjāpitadivaseyeva puññiddhiyā aṅguṭṭhato khīraṃ nibbatti.
Indeed, in all of those baskets, by the power of merit, milk flowed from their thumbs on the very day they were placed there.
Vào chính ngày những đứa trẻ đó được đặt vào tất cả các chiếc hộp, nhờ năng lực phước báu, sữa đã chảy ra từ ngón tay cái của chúng.
Sakko devarājā tassa rañño nikkaṅkhabhāvatthaṃ antokaraṇḍake akkharāni likhāpesi ‘‘ime kumārā padumavatiyā kucchimhi nibbattā bārāṇasirañño puttā, atha ne padumavatiyā sapattiyo pañcasatā itthiyo karaṇḍakesu pakkhipitvā udake khipiṃsu, rājā imaṃ kāraṇaṃ jānātū’’ti.
Sakka, the king of devas, had letters inscribed inside the baskets to remove the king's doubts: "These princes were born in Padumavatī's womb and are the sons of the King of Bārāṇasī. Then Padumavatī's co-wives, the five hundred women, placed them in baskets and threw them into the water. Let the king know this matter."
Đế Thích (Sakko), vua chư thiên, đã sai khắc chữ vào bên trong những chiếc hộp để nhà vua không còn nghi ngờ: "Những thái tử này được sinh ra từ bụng của Padumavatī, là con của vua Bārāṇasī. Rồi những người vợ lẽ của Padumavatī, năm trăm người phụ nữ đó, đã đặt chúng vào những chiếc hộp và ném xuống nước. Xin nhà vua hãy biết điều này."
Karaṇḍake vivaritamatte rājā akkharāni vācetvā dārake disvā mahāpadumakumāraṃ ukkhipitvā ‘‘vegena rathe yojetha, asse kappetha, ahaṃ ajja antonagaraṃ pavisitvā ekaccānaṃ mātugāmānaṃ piyaṃ karissāmī’’ti pāsādaṃ āruyha hatthigīvāya sahassabhaṇḍikaṃ ṭhapetvā bheriṃ carāpesi ‘‘yo padumavatiṃ passati, so imaṃ sahassaṃ gaṇhatū’’ti.
As soon as the baskets were opened, the king had the letters read, saw the children, picked up Prince Mahāpaduma, and said, "Quickly harness the chariots, prepare the horses! Today I will enter the city and bring joy to some women." He ascended the palace, placed a thousand pieces of gold on the elephant's neck, and had a drum beaten: "Whoever sees Queen Padumavatī, let him take this thousand."
Ngay khi những chiếc hộp được mở ra, nhà vua đọc các dòng chữ, nhìn thấy những đứa trẻ, bế Thái tử Mahāpaduma lên và nói: "Hãy nhanh chóng thắng xe, chuẩn bị ngựa! Hôm nay ta sẽ vào thành và ban ân cho một số phụ nữ." Rồi nhà vua lên cung điện, đặt một túi ngàn đồng (sahassabhaṇḍika) lên cổ voi, và ra lệnh đánh trống loan báo: "Ai thấy Padumavatī, người đó hãy nhận ngàn đồng này."
Taṃ kathaṃ sutvā padumavatī mātuyā saññaṃ adāsi – ‘‘hatthigīvato sahassaṃ gaṇha, ammā’’ti.
Hearing that announcement, Padumavatī gave a sign to her mother, "Take the thousand from the elephant's neck, Mother."
Nghe lời đó, Padumavatī ra hiệu cho mẹ: "Này mẹ, hãy lấy ngàn đồng trên cổ voi."
Ahaṃ evarūpaṃ gaṇhituṃ na visahāmīti.
"I cannot take such a thing."
"Mẹ không dám lấy một thứ như vậy," bà đáp.
Sā dutiyampi tatiyampi vutte, ‘‘kiṃ vatvā gaṇhāmi ammā’’ti āha.
When she was told a second and a third time, she asked, "What should I say to take it, my dear?"
Khi nàng nói lần thứ hai và thứ ba, bà hỏi: "Này con, mẹ phải nói gì để lấy được?"
‘‘Mama dhītā, padumavatiṃ deviṃ passatī’’ti vatvā gaṇhāhīti.
"Say, 'My daughter sees Queen Padumavatī,' and take it."
"Hãy nói: 'Con gái tôi thấy Hoàng hậu Padumavatī'," nàng đáp.
Sā ‘‘yaṃ vā taṃ vā hotū’’ti gantvā sahassacaṅkoṭakaṃ gaṇhi.
She went, saying, "Whatever happens, happens," and took the box with a thousand pieces of gold.
Bà nghĩ: "Dù sao cũng vậy," rồi đi lấy túi ngàn đồng.
Atha naṃ manussā pucchiṃsu – ‘‘padumavatiṃ deviṃ passasi, ammā’’ti.
Then people asked her, "Do you see Queen Padumavatī, Mother?"
Rồi mọi người hỏi bà: "Này bà, bà có thấy Hoàng hậu Padumavatī không?"
‘‘Ahaṃ na passāmi, dhītā kira me passatī’’ti āha.
"I do not see her, but my daughter does, they say."
"Tôi không thấy, nhưng con gái tôi nói là có thấy," bà đáp.
Te ‘‘kahaṃ pana sā, ammā’’ti vatvā tāya saddhiṃ gantvā padumavatiṃ sañjānitvā pādesu nipatiṃsu.
They said, "Mother, where is she?" and going with her, they recognized Padumavatī and fell at her feet.
Họ hỏi: “Mẹ ơi, nàng ở đâu?” Rồi họ cùng bà ấy đi, nhận ra Padumavatī và quỳ lạy dưới chân nàng.
Tasmiṃ kāle sā ‘‘padumavatī devī aya’’nti ñatvā ‘‘bhāriyaṃ vata itthiyā kammaṃ kataṃ, yā evaṃvidhassa rañño mahesī samānā evarūpe ṭhāne nirārakkhā vasī’’ti āha.
At that time, she, knowing "This is Queen Padumavatī," said, "What a great deed has been done by this woman, who, being the chief queen of such a king, lived unprotected in such a place!"
Lúc đó, nàng biết đây là Hoàng hậu Padumavatī, liền nói: “Thật là một hành động nghiêm trọng của người phụ nữ, một hoàng hậu của vị vua như thế mà lại sống ở nơi như vậy không được bảo vệ.”
Tepi rājapurisā padumavatiyā nivesanaṃ setasāṇīhi parikkhipāpetvā dvāre ārakkhaṃ ṭhapetvā rañño ārocesuṃ.
Those royal officials had Padumavatī's dwelling surrounded with white cloths, placed a guard at the door, and informed the king.
Những người lính hoàng gia đó cho bao quanh nơi ở của Padumavatī bằng vải trắng, đặt lính gác ở cổng rồi báo cáo với vua.
Rājā suvaṇṇasivikaṃ pesesi.
The king sent a golden palanquin.
Vua sai kiệu vàng đến.
Sā ‘‘ahaṃ evaṃ na gamissāmi, mama vasanaṭṭhānato paṭṭhāya yāva rājagehaṃ etthantare varapotthakacittattharaṇe attharāpetvā upari suvaṇṇatārakavicittaṃ celavitānaṃ bandhāpetvā pasādhanatthāya sabbālaṅkāresu pahitesu padasāva gamissāmi, evaṃ me nāgarā sampattiṃ passissantī’’ti āha.
She said, "I will not go like this. From my dwelling place up to the royal palace, let fine embroidered carpets be spread, and above them, let a ceiling of cloths adorned with golden stars be set up. When all the ornaments for decoration have been sent, I will go on foot. In this way, the citizens will see my glory."
Nàng nói: “Ta sẽ không đi như thế này. Từ nơi ta ở cho đến hoàng cung, hãy cho trải thảm thêu quý giá, bên trên giăng màn lụa thêu sao vàng, và khi tất cả đồ trang sức đã được gửi đến để trang điểm, ta sẽ đi bộ. Như vậy, dân chúng sẽ thấy sự thịnh vượng của ta.”
Rājā ‘‘padumavatiyā yathāruciṃ karothā’’ti āha.
The king said, "Do as Padumavatī wishes."
Vua nói: “Hãy làm theo ý Padumavatī.”
Tato padumavatī sabbapasādhanaṃ pasādhetvā ‘‘rājagehaṃ gamissāmī’’ti maggaṃ paṭipajji.
Then Padumavatī, adorned with all decorations, set out on the path, saying, "I will go to the royal palace."
Sau đó, Padumavatī trang điểm đầy đủ, nói: “Ta sẽ đi về hoàng cung,” rồi lên đường.
Athassā akkantaakkantaṭṭhāne varapotthakacittattharaṇāni bhinditvā padumapupphāni uṭṭhahiṃsu.
And at every place she stepped, breaking through the fine embroidered carpets, lotus flowers sprang up.
Rồi, tại mỗi nơi nàng bước chân đến, những bông hoa sen nở lên làm vỡ những tấm thảm thêu quý giá.
Sā mahājanassa attano sampattiṃ dassetvā rājanivesanaṃ āruyha sabbe cittattharaṇe tassā mahallikāya posāvanikamūlaṃ katvā dāpesi.
She showed her glory to the great multitude, then entered the royal dwelling, and had all the embroidered carpets given to that old woman as foster-mother's fee.
Nàng cho đại chúng thấy sự thịnh vượng của mình, rồi vào hoàng cung, và cho đem tất cả những tấm thảm thêu đó làm tiền nuôi dưỡng cho bà lão kia.
Rājāpi kho tā pañcasatā itthiyo pakkosāpetvā ‘‘imāyo te devi dāsiyo katvā demī’’ti āha.
The king also summoned those five hundred women and said, "Devī, we give these to you as maidservants."
Vua cũng cho gọi năm trăm người phụ nữ đó đến và nói: “Này Hoàng hậu, ta ban những người này làm tỳ nữ cho nàng.”
Sādhu, mahārāja, etāsaṃ mayhaṃ dinnabhāvaṃ sakalanagare jānāpehīti.
"Excellent, great king. Let it be known throughout the entire city that these have been given to me."
“Tâu Đại vương, tốt lắm. Xin Đại vương hãy cho toàn thành biết rằng những người này đã được ban cho thần.”
Rājā nagare bheriṃ carāpesi – ‘‘padumavatiyā dūbbhikā pañcasatā itthiyo etissā eva dāsiyo katvā dinnā’’ti.
The king had a drum beaten in the city: "The five hundred women who scorned Padumavatī have been given to her as maidservants."
Vua cho đánh trống khắp thành: “Năm trăm người phụ nữ đã từng làm điều ác với Padumavatī đã được ban làm tỳ nữ cho nàng ấy.”
Sā ‘‘tāsaṃ sakalanagarena dāsibhāvo sallakkhito’’ti ñatvā ‘‘ahaṃ mama dāsiyo bhujissā kātuṃ labhāmi devā’’ti rājānaṃ pucchi.
She, knowing that "their servitude has been noted by the entire city," asked the king, "Deva, may I set free my maidservants?"
Nàng biết rằng toàn thành đã nhận ra thân phận tỳ nữ của họ, liền hỏi vua: “Tâu Đại vương, thần có thể giải phóng những tỳ nữ của thần không?”
Tava icchā devīti.
"It is your wish, Devī."
Vua đáp: “Tùy ý Hoàng hậu.”
Evaṃ sante tameva bhericārikaṃ pakkosāpetvā ‘‘padumavatideviyā attano dāsiyo katvā dinnā pañcasatā itthiyo sabbāva bhujissā katāti puna bheriṃ carāpethā’’ti āha.
"If so," she said, "summon that very drum-beater again and have him proclaim: 'All five hundred women who were given as maidservants to Queen Padumavatī have been set free!'"
Vậy thì, nàng cho gọi người đánh trống đó đến và nói: “Hãy đánh trống lần nữa khắp thành rằng Padumavatī đã giải phóng tất cả năm trăm người phụ nữ đã được ban làm tỳ nữ cho nàng.”
Sā tāsaṃ bhujissabhāve kate ekūnāni pañcasattaputtāni tāsaṃyeva hatthe posanatthāya datvā sayaṃ mahāpadumakumāraṃyeva gaṇhi.
After having them set free, she entrusted the four hundred ninety-nine children to their own hands for nurture, and herself took only the Great Paduma prince.
Sau khi giải phóng họ, nàng giao bốn trăm chín mươi chín người con trai cho chính họ nuôi dưỡng, còn mình chỉ giữ lại Đại hoàng tử Paduma.
Atha aparabhāge tesaṃ kumārānaṃ kīḷanavaye sampatte rājā uyyāne nānāvidhaṃ kīḷanaṭṭhānaṃ kāresi.
Then later, when the time for those princes to play arrived, the king had various play areas made in the park.
Sau đó, khi các hoàng tử đến tuổi chơi đùa, vua cho xây dựng nhiều khu vui chơi khác nhau trong vườn thượng uyển.
Te attano soḷasavassuddesikakāle sabbeva ekato hutvā uyyāne padumasañchannāya maṅgalapokkharaṇiyā kīḷantā navapadumāni pupphitāni purāṇapadumāni ca vaṇṭato patantāni disvā ‘‘imassa tāva anupādinnakassa evarūpā jarā pāpuṇāti, kimaṅgaṃ pana amhākaṃ sarīrassa.
When they were all sixteen years of age, they gathered together and played in the auspicious lotus pond in the park. Seeing new lotuses blooming and old lotuses falling from their stalks, they reflected, "Even these ungrasped things reach such decay; how much more our own bodies!
Khi tất cả các hoàng tử được mười sáu tuổi, họ cùng nhau vui đùa trong hồ sen đầy hoa sen trong vườn thượng uyển. Thấy những bông sen mới nở và những bông sen cũ rụng khỏi cuống, họ suy nghĩ: “Ngay cả những vật vô tri này cũng phải chịu sự già nua như vậy, huống chi thân thể của chúng ta.
Idampi hi evaṃgatikameva bhavissatī’’ti ārammaṇaṃ gahetvā sabbeva paccekabodhiñāṇaṃ nibbattetvā uṭṭhāyuṭṭhāya padumakaṇṇikāsu pallaṅkena nisīdiṃsu.
Indeed, this too will be of the same nature." Taking this as an object of meditation, they all attained paccekabodhiñana, and rising up, sat cross-legged on the lotus-receptacles.
Nó cũng sẽ có cùng số phận như vậy.” Với ý niệm này, tất cả họ đều phát sinh trí tuệ Bích-chi Phật, rồi lần lượt đứng dậy và ngồi kiết già trên đài sen.
Atha tehi saddhiṃ āgatā rājapurisā bahugataṃ divasaṃ ñatvā ‘‘ayyaputtā tumhākaṃ velaṃ jānāthā’’ti āhaṃsu.
Then the royal officials who had come with them, realizing that much of the day had passed, said, "Princes, do you know the time?"
Rồi những người lính hoàng gia đi cùng họ, thấy đã quá trưa, liền nói: “Thưa các hoàng tử, xin quý ngài hãy biết giờ giấc.”
Te tuṇhī ahesuṃ.
They remained silent.
Họ im lặng.
Te purisā gantvā rañño ārocesuṃ – ‘‘kumārā deva, padumakaṇṇikāsu nisinnā, amhesu kathentesupi vacībhedaṃ na karontī’’ti.
The officials went and informed the king: "Your Majesty, the princes are seated on the lotus-receptacles, and even when we speak to them, they do not respond."
Những người lính đó đi báo cáo với vua: “Tâu Đại vương, các hoàng tử đang ngồi trên đài sen, ngay cả khi chúng thần nói, họ cũng không đáp lời.”
Yathāruciyā tesaṃ nisīdituṃ dethāti.
"Let them sit as they please," he said.
Vua nói: “Hãy để họ ngồi tùy ý.”
Te sabbarattiṃ gahitārakkhā padumakaṇṇikāsu nisinnaniyāmeneva aruṇaṃ uṭṭhāpesuṃ.
They, remaining guarded, sat on the lotus-receptacles throughout the entire night until dawn.
Họ đã thức suốt đêm canh gác và ngồi trên đài sen cho đến khi bình minh ló dạng.
Purisā punadivase upasaṅkamitvā ‘‘devā velaṃ jānāthā’’ti āhaṃsu.
On the next day, the officials approached them again and said, "Devas, do you know the time?"
Ngày hôm sau, những người lính lại đến và nói: “Thưa quý ngài, xin quý ngài hãy biết giờ giấc.”
Na mayaṃ devā, paccekabuddhā nāma mayanti.
"We are not devas; we are called Paccekabuddhas."
Họ đáp: “Chúng tôi không phải là quý ngài, chúng tôi là Bích-chi Phật.”
Ayyā, tumhe bhāriyaṃ kathaṃ kathetha, paccekabuddhā nāma tumhādisā na honti, dvaṅgulakesamassudharā kāye paṭimukkaaṭṭhaparikkhārā hontīti.
"Venerables, you speak a serious matter. Those called Paccekabuddhas are not like you; they have two-finger-length hair and beard, and wear the eight requisites on their bodies."
“Thưa quý ngài, quý ngài nói lời thật trọng đại. Bích-chi Phật không phải là những người như quý ngài, mà là những người để tóc và râu dài hai ngón tay, và mang tám vật dụng trên thân.”
Te dakkhiṇahatthena sīsaṃ parāmasiṃsu.
They touched their heads with their right hands.
Họ đưa tay phải chạm vào đầu.
Tāvadeva gihiliṅgaṃ antaradhāyi, aṭṭha parikkhārā kāye paṭimukkāva ahesuṃ.
Immediately, the household attire vanished, and the eight requisites appeared on their bodies.
Ngay lập tức, tướng mạo người tại gia biến mất, và tám vật dụng được mang trên thân.
Tato passantasseva mahājanassa ākāsena nandamūlakapabbhāraṃ agamaṃsu.
Then, while the multitude watched, they departed through the air to the Nandamūlaka Cave.
Rồi, trước mắt đại chúng, họ bay lên không trung và đi đến hang Nandamūlaka.
Sāpi kho, padumavatī devī, ‘‘ahaṃ bahuputtā hutvā niputtā jātā’’ti hadayasokaṃ patvā teneva sokena kālaṃ katvā rājagahanagaradvāragāmake sahatthena kammaṃ katvā jīvanakaṭṭhāne nibbatti.
That Queen Padumavatī, having fallen into heartfelt sorrow, thinking, "I, who had many sons, have become sonless," passed away from that sorrow and was reborn in a village at the gate of Rājagaha city, where she made a living by working with her own hands.
Hoàng hậu Padumavatī cũng vậy, vì quá đau buồn khi nghĩ: “Ta có nhiều con mà nay lại không còn đứa nào,” nàng đã qua đời vì nỗi buồn đó và tái sinh ở một làng gần cổng thành Rājagaha, nơi nàng tự tay làm việc để kiếm sống.
Aparabhāge kulagharaṃ gantvā ekadivasaṃ sāmikassa khettaṃ yāguṃ haramānā tesaṃ attano puttānaṃ antare aṭṭha paccekabuddhe bhikkhācāravelāya ākāsena gacchante disvā sīghaṃ sīghaṃ gantvā sāmikassa ārocesi – ‘‘passa, ayya, paccekabuddhe, ete nimantetvā bhojessāmā’’ti.
Later, going to a noble household one day, as she was carrying rice gruel to her husband's field, she saw eight Paccekabuddhas, who were her own sons, going through the air at alms-gathering time. She quickly went and informed her husband, "Look, dear, the Paccekabuddhas! Let us invite them for a meal."
Sau đó, một ngày nọ, khi đang mang cháo đến ruộng cho chồng, nàng thấy tám vị Bích-chi Phật, tức là các con trai của mình, đang đi trên không trung vào giờ khất thực. Nàng vội vàng đi đến báo cho chồng: “Anh ơi, hãy xem các vị Bích-chi Phật kia, chúng ta hãy thỉnh họ và cúng dường thức ăn.”
So āha – ‘‘samaṇasakuṇā nāmete aññatthāpi evaṃ caranti, na ete paccekabuddhā’’ti.
He said, "These are just 'monk-birds' who travel like this elsewhere; they are not Paccekabuddhas."
Ông ta nói: “Họ là những Sa-môn chim chóc, họ cũng đi như vậy ở những nơi khác, họ không phải là Bích-chi Phật.”
Te tesaṃ kathentānaṃyeva avidūre ṭhāne otariṃsu.
While they were speaking, the Paccekabuddhas descended not far from them.
Trong khi họ đang nói chuyện, các vị Bích-chi Phật đã hạ xuống gần đó.
Sā itthī taṃdivasaṃ attano bhattakhajjabhojanaṃ tesaṃ datvā ‘‘svepi aṭṭha janā mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti āha.
That woman, on that day, offered her own food and provisions to them and said, "Tomorrow, too, eight of you please accept alms from me."
Ngày hôm đó, người phụ nữ ấy đã cúng dường thức ăn và đồ uống của mình cho các vị Bích-chi Phật, rồi nói: “Ngày mai, xin tám vị hãy nhận vật thực của con.”
Sādhu, upāsike, tava sakkāro ettakova hotu, āsanāni ca aṭṭheva hontu, aññepi bahū paccekabuddhe disvā tava cittaṃ pasādeyyāsīti.
"Very well, layfollower. Let your offering be just this much, and let there be only eight seats. Seeing many other Paccekabuddhas, you will gladden your mind."
Các vị đáp: “Tốt lắm, cận sự nữ, xin sự cúng dường của cô chỉ dành cho bấy nhiêu vị, và xin chỉ có tám chỗ ngồi. Cô sẽ thấy nhiều vị Bích-chi Phật khác và tâm cô sẽ hoan hỷ.”
Sā punadivase aṭṭha āsanāni paññāpetvā aṭṭhannaṃ sakkārasammānaṃ paṭiyādetvā nisīdi.
The next day, she prepared eight seats and arranged the offerings and respects for eight persons, then sat down.
Ngày hôm sau, nàng sắp đặt tám chỗ ngồi và chuẩn bị vật cúng dường cho tám vị, rồi ngồi xuống.
Nimantitapaccekabuddhā sesānaṃ saññaṃ adaṃsu – ‘‘mārisā, ajja aññattha agantvā sabbeva tumhākaṃ mātu saṅgahaṃ karothā’’ti.
The invited Paccekabuddhas gave a sign to the others: "Friends, do not go elsewhere today; all of you, assist our mother."
Các vị Bích-chi Phật đã được thỉnh mời liền ra hiệu cho các vị khác: “Này các hiền giả, hôm nay đừng đi nơi khác, tất cả hãy đến hỗ trợ mẹ của quý vị.”
Te tesaṃ vacanaṃ sutvā sabbeva ekato ākāsena āgantvā mātu-gehadvāre pāturahesuṃ.
Hearing their words, they all came together through the air and appeared at their mother's doorstep.
Nghe lời các vị, tất cả cùng bay trên không trung và xuất hiện trước cửa nhà mẹ mình.
Sāpi paṭhamaṃ laddhasaññatāya bahūpi disvā na kampittha, sabbepi te gehaṃ pavesetvā āsanesu nisīdāpesi.
She, having received the initial sign, was not disturbed even by seeing many, and she invited all of them into the house and seated them.
Nàng, vì đã được báo trước, nên dù thấy nhiều vị cũng không nao núng, nàng mời tất cả vào nhà và ngồi vào chỗ.
Tesu paṭipāṭiyā nisīdantesu navamo aññāni aṭṭha āsanāni māpetvā sayaṃ dhurāsane nisīdi.
As they sat in order, the ninth one created eight more seats and sat on the main seat himself.
Khi các vị lần lượt ngồi xuống, vị thứ chín đã tạo thêm tám chỗ ngồi khác và tự mình ngồi vào chỗ chính.
Yāva āsanāni vaḍḍhanti, tāva gehaṃ vaḍḍhati.
As the seats increased, so did the house expand.
Chỗ ngồi tăng lên bao nhiêu thì ngôi nhà cũng mở rộng bấy nhiêu.
Evaṃ tesu sabbesupi nisinnesu sā itthī aṭṭhannaṃ paccekabuddhānaṃ paṭiyāditaṃ sakkāraṃ pañcasatānampi yāvadatthaṃ datvā aṭṭha nīluppalahatthake āharitvā nimantitapaccekabuddhānaṃyeva pādamūle ṭhapetvā āha – ‘‘mayhaṃ, bhante, nibbattanibbattaṭṭhāne sarīravaṇṇo imesaṃ nīluppalānaṃ antogabbhavaṇṇo viya hotū’’ti patthanaṃ akāsi.
Thus, when all of them were seated, that woman gave the offering prepared for eight Paccekabuddhas to five hundred of them, as much as they desired. Then she brought eight blue lotus flowers, placed them at the feet of the invited Paccekabuddhas, and made a wish: "Venerables, in every existence I am reborn, may the color of my body be like the inner color of these blue lotus flowers."
Khi tất cả các vị đã ngồi, người phụ nữ ấy đã cúng dường vật thực đã chuẩn bị cho tám vị Bích-chi Phật đủ cho cả năm trăm vị, rồi mang tám bông sen xanh đến đặt dưới chân các vị Bích-chi Phật đã được thỉnh mời và phát nguyện: “Bạch chư Tôn giả, nguyện cho màu da của con ở mỗi nơi con tái sinh đều giống như màu bên trong của những bông sen xanh này.”
Paccekabuddhā mātu anumodanaṃ katvā gandhamādanaṃyeva agamaṃsu.
The Paccekabuddhas expressed their appreciation to the mother and then departed for the Gandhamādana mountain.
Các vị Bích-chi Phật đã tùy hỷ với nguyện ước của người mẹ rồi đi đến Gandhamādana.
Sāpi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā tato cutā devaloke nibbattitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhikule paṭisandhiṃ gaṇhi, nīluppalagabbhasamānavaṇṇatāya cassā uppalavaṇṇātveva nāmaṃ akaṃsu.
She, too, having performed wholesome deeds throughout her life, passed away from there and was reborn in the deva realm. In this Buddha's dispensation, she took rebirth in a merchant's family in Sāvatthī, and because her body color was like the inner part of a blue lotus, they named her Uppalavaṇṇā.
Nàng cũng vậy, sau khi làm các việc thiện suốt đời, từ đó qua đời và tái sinh vào cõi trời. Trong thời Đức Phật này, nàng tái sinh vào một gia đình trưởng giả ở Sāvatthī, và vì có màu da giống như bên trong bông sen xanh, nên nàng được đặt tên là Uppalavaṇṇā.
Athassā vayappattakāle sakalajambudīparājāno ca seṭṭhino ca seṭṭhissa santikaṃ pahiṇiṃsu – ‘‘dhītaraṃ amhākaṃ detū’’ti.
Then, when she reached maturity, all the kings and noblemen of Jambudīpa sent word to the nobleman, saying, "Give us your daughter."
Rồi khi đến tuổi trưởng thành, các vua và các trưởng giả khắp cõi Jambudīpa đã sai người đến vị trưởng giả ấy – ‘‘Xin hãy gả con gái cho chúng tôi.’’
Apahiṇanto nāma nāhosi.
There was no one who did not send*.
Không có ai từ chối.
Tato seṭṭhi cintesi – ‘‘ahaṃ sabbesaṃ manaṃ gahetuṃ na sakkhissāmi, upāyaṃ panekaṃ karissāmī’’ti dhītaraṃ pakkosāpetvā ‘‘pabbajituṃ amma sakkhissasī’’ti āha.
Then the nobleman thought, "I will not be able to please everyone; I will, however, devise a plan." So, having called his daughter, he said, "Daughter, will you be able to go forth (into homelessness)?"
Sau đó, vị trưởng giả nghĩ – ‘‘Ta sẽ không thể làm hài lòng tất cả mọi người, ta sẽ dùng một phương kế.’’ – ông cho gọi con gái đến và hỏi – ‘‘Này con gái, con có thể xuất gia không?’’
Tassā pacchimabhavikattā pituvacanaṃ sīse āsittasatapākatelaṃ viya ahosi, tasmā pitaraṃ ‘‘pabbajissāmi, tātā’’ti āha.
Because it was her last existence, her father's words were like oil boiled a hundred times poured on her head; therefore, she said to her father, "Father, I will go forth."
Vì nàng là người có kiếp sống cuối cùng, lời của cha như dầu sôi trăm lần đổ lên đầu, nên nàng thưa với cha – ‘‘Thưa cha, con sẽ xuất gia.’’
So tassā sakkāraṃ katvā bhikkhuniupassayaṃ netvā pabbājesi.
He paid her respects and took her to the bhikkhunī monastery to ordain her.
Ông đã làm lễ trọng thể cho nàng, đưa nàng đến tịnh xá Tỳ-khưu-ni và cho nàng xuất gia.
Tassā acirapabbajitāya eva uposathāgāre kālavāro pāpuṇi.
Not long after she had gone forth, it was her turn for duty in the Uposatha hall.
Không lâu sau khi xuất gia, đến lượt nàng phải giữ gìn ngôi nhà Uposatha.
Sā dīpaṃ jāletvā uposathāgāraṃ sammajjitvā dīpasikhāya nimittaṃ gaṇhitvā punappunaṃ olokayamānā tejokasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ nibbattetvā tadeva pādakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇi.
She lit a lamp, swept the Uposatha hall, and, taking the lamp flame as her meditation object, repeatedly observed it, thereby developing tejokasiṇa meditation, making that the basis for attaining Arahantship.
Nàng đã thắp đèn, quét dọn ngôi nhà Uposatha, lấy ngọn lửa làm đề mục, nhìn đi nhìn lại nhiều lần, phát triển thiền định dựa trên đề mục tejokasiṇa (biến xứ lửa), lấy đó làm nền tảng và đạt được A-la-hán.
Arahattaphalena saddhiṃyeva ca iddhivikubbane ciṇṇavasī ahosi.
Along with the fruit of Arahantship, she was also skilled and proficient in the display of psychic powers.
Cùng với quả vị A-la-hán, nàng cũng thành thạo các thần thông biến hóa.
Sā aparabhāge satthu yamakapāṭihāriyakaraṇadivase ‘‘ahaṃ, bhante, pāṭihāriyaṃ karissāmī’’ti sīhanādaṃ nadi.
Later, on the day the Teacher was to perform the Twin Miracle, she roared a lion's roar, saying, "Venerable Sir, I will perform the miracle."
Sau này, vào ngày Đức Phật thực hiện song thông thần biến, nàng đã cất tiếng sư tử hống – ‘‘Bạch Thế Tôn, con sẽ thực hiện thần biến!’’
Satthā idaṃ kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā jetavanavihāre nisinno paṭipāṭiyā bhikkhuniyo ṭhānantare ṭhapento imaṃ theriṃ iddhimantīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
The Teacher, having made this matter the occasion, while seated in the Jetavana Monastery, placed this Elder at the foremost position among those possessing psychic power, as he systematically assigned bhikkhunīs to their respective ranks.
Đức Thế Tôn đã lấy sự kiện này làm duyên khởi, khi đang ngự tại Tịnh xá Jetavana, Ngài đã lần lượt sắp đặt các Tỳ-khưu-ni vào các vị trí thích hợp, và đặt vị Trưởng lão-ni này vào vị trí tối thượng trong số những người có thần thông.
238. Catutthe vinayadharānaṃ yadidaṃ paṭācārāti paṭācārā therī vinayadharānaṃ aggāti dasseti.
At the fourth*, Paṭācārā who is foremost among those skilled in Vinaya means that Paṭācārā Therī is the foremost among those skilled in Vinaya.
Trong phần thứ tư, câu vinayadharānaṃ yadidaṃ paṭācārā cho thấy Trưởng lão-ni Paṭācārā là bậc tối thượng trong những người thông hiểu Vinaya.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, she was reborn in a wealthy family in Haṃsavatī. Later, while listening to the Teacher's Dhamma discourse, she saw the Teacher place a certain bhikkhunī in the foremost position among those skilled in Vinaya, and having made an aspiration, she wished for that position.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, nàng đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau này, khi nghe Đức Phật thuyết pháp, nàng thấy Đức Phật đặt một Tỳ-khưu-ni vào vị trí tối thượng trong những người thông hiểu Vinaya, nên nàng đã tạo nghiệp duyên và cầu nguyện đạt được vị trí đó.
Sā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaritvā kassapabuddhakāle kikissa kāsirañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā sattannaṃ bhaginīnaṃ abbhantarā hutvā vīsati vassasahassāni brahmacariyaṃ caritvā bhikkhusaṅghassa pariveṇaṃ katvā puna devaloke nibbattitvā ekaṃ buddhantaraṃ sampattiṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhigehe paṭisandhiṃ gaṇhi.
Having performed wholesome deeds throughout her life, she wandered through realms of devas and humans. In the time of Kassapa Buddha, she was reborn in the household of King Kikī of Kāsi, and being one of seven sisters, she practiced the holy life for twenty thousand years. She built a monastery for the Saṅgha of bhikkhus, was reborn again in the deva world, experienced prosperity for one Buddha-interval, and in this Buddha-dispensation, she was reborn in a nobleman's family in Sāvatthī.
Nàng đã làm các việc thiện suốt đời, luân chuyển trong cõi trời và loài người. Đến thời Đức Phật Kassapa, nàng tái sinh vào gia đình vua Kikī ở Kāsi, trở thành một trong bảy chị em, sống phạm hạnh hai mươi ngàn năm, xây dựng một khu vườn cho Tăng đoàn. Sau đó, nàng tái sinh vào cõi trời, hưởng thụ hạnh phúc trong một khoảng thời gian giữa hai vị Phật, và vào thời Đức Phật này, nàng tái sinh vào một gia đình trưởng giả ở Sāvatthī.
Atha aparabhāge tassā kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāsi.
Then, later, she conceived a child in her womb.
Sau đó, nàng có thai.
Sā gabbhe paripakke ‘‘idaṃ amhākaṃ anāthaṭṭhānaṃ, kulagehaṃ gacchāma sāmī’’ti āha.
When the pregnancy was mature, she said, "Husband, this is an unprotected place for us; let's go to my family home."
Khi thai nhi đã trưởng thành, nàng nói – ‘‘Đây là nơi không có ai nương tựa của chúng ta, chúng ta hãy về nhà cha mẹ, chàng ơi!’’
So ‘‘ajja gacchāma, sve gacchāmā’’ti gantuṃ asakkonto kālaṃ vītināmesi.
He delayed, saying, "Let's go today, let's go tomorrow," and was unable to depart, thus passing time.
Người đàn ông đó cứ trì hoãn – ‘‘Hôm nay chúng ta đi, ngày mai chúng ta đi’’ – và thời gian trôi qua mà không đi được.
Sā tassa kāraṇaṃ ñatvā ‘‘nāyaṃ bālo maṃ nessatī’’ti tasmiṃ bahi gate ‘‘ekikāva kulagehaṃ gamissāmī’’ti maggaṃ paṭipajji.
Knowing his reason, she thought, "This foolish man will not take me," and when he had gone out, she set out on the road, thinking, "I will go to my family home alone."
Nàng biết lý do của anh ta – ‘‘Kẻ ngốc này sẽ không đưa ta đi’’ – nên khi anh ta ra ngoài, nàng nói – ‘‘Ta sẽ tự mình về nhà cha mẹ’’ – và lên đường.
So āgantvā taṃ gehe apassanto paṭivissake pucchitvā ‘‘kulagehaṃ gatā’’ti sutvā ‘‘maṃ nissāya kuladhītā anāthā jātā’’ti padānupadikaṃ gantvā sampāpuṇi.
He came back and, not seeing her at home, asked the neighbors. When he heard that she had gone to her family home, he thought, "This noble daughter has become helpless because of me," and followed her tracks until he reached her.
Người đàn ông trở về không thấy nàng ở nhà, hỏi hàng xóm và nghe nói – ‘‘Nàng đã về nhà cha mẹ’’ – anh ta nghĩ – ‘‘Vì ta mà con gái nhà quyền quý này trở nên vô gia cư’’ – rồi đi theo dấu chân và đuổi kịp nàng.
Tassā antarāmaggeva gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi.
Her labor began right there on the road.
Nàng sinh con ngay trên đường.
Tato ‘‘yassatthāya mayaṃ gaccheyyāma, so attho antarāmaggeva nipphanno, idāni gantvā kiṃ karissāmā’’ti paṭinivattiṃsu.
Then they returned, thinking, "The purpose for which we were going has been accomplished on the way; what will we do by going now?"
Vì vậy, họ nghĩ – ‘‘Mục đích chúng ta muốn đi đã hoàn thành ngay trên đường, bây giờ đi nữa thì làm gì?’’ – rồi họ quay trở lại.
Puna tassā kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāsīti purimanayeneva vitthāretabbaṃ.
Again, a child was conceived in her womb—it should be elaborated in the same manner as before.
Sau đó, nàng lại có thai – cần phải kể chi tiết theo cách tương tự như trước.
Antarāmagge panassā gabbhavuṭṭhāne jātamatteyeva catūsu disāsu mahāmegho uṭṭhahi.
When she gave birth to the child on the way, immediately a great cloud rose in all four directions.
Khi nàng sinh con trên đường, một trận mưa lớn nổi lên từ bốn phương.
Sā taṃ purisaṃ āha – ‘‘sāmi, avelāya catūsu disāsu megho uṭṭhito, attano vasanaṭṭhānaṃ kātuṃ vāyamāhī’’ti.
She said to the man, "Husband, a cloud has risen in all four directions at an unseasonable time; try to make a dwelling place."
Nàng nói với người đàn ông – ‘‘Chàng ơi, trời mưa lớn bất chợt từ bốn phương, hãy cố gắng làm một chỗ trú ẩn đi!’’
So ‘‘evaṃ karissāmī’’ti daṇḍakehi kuṭikaṃ katvā ‘‘chadanatthāya tiṇaṃ āharissāmī’’ti ekasmiṃ mahāvammikapāde tiṇaṃ chindati.
He said, "I will do so," and having made a hut with sticks, he was cutting grass at the base of a large ant-hill to use as roofing material.
Anh ta nói – ‘‘Ta sẽ làm vậy’’ – rồi dựng một cái chòi bằng cành cây và nói – ‘‘Ta sẽ đi lấy cỏ để lợp’’ – rồi anh ta cắt cỏ ở chân một gò mối lớn.
Atha naṃ vammike nipanno kaṇhasappo pāde ḍaṃsi, so tasmiṃyeva ṭhāne patito.
Then a black snake, lying in the ant-hill, bit his foot, and he fell dead right there.
Sau đó, một con rắn đen nằm trong gò mối đã cắn vào chân anh ta, và anh ta ngã chết ngay tại chỗ đó.
Sāpi ‘‘idāni āgamissati, idāni āgamissatī’’ti sabbarattiṃ khepetvā ‘‘addhā maṃ so ‘anāthā esā’ti magge chaḍḍetvā gato bhavissatī’’ti āloke sañjāte padānusārena olokentī vammikapāde patitaṃ disvā ‘‘maṃ nissāya naṭṭho puriso’’ti paridevitvā daharadārakaṃ passenādāya mahallakaṃ aṅgulīhi gāhāpetvā maggena gacchantī antarāmagge ekaṃ uttānanadiṃ disvā ‘‘dvepi dārake ekappahāreneva ādāya gantuṃ na sakkhissāmī’’ti jeṭṭhakaṃ orimatīre ṭhapetvā daharaṃ paratīraṃ netvā pilotikacumbaṭake nipajjāpetvā puna nivattitvā ‘‘itaraṃ gahetvā gamissāmī’’ti nadiṃ otari.
She, having spent the entire night thinking, "He will come now, he will come now," and when dawn broke, thinking, "He must have abandoned me on the road, knowing that I am helpless," she looked along his tracks and saw him lying at the base of the ant-hill. Then, lamenting, "This man has perished because of me," she took the younger child by her side, held the older child by the fingers, and walked along the road. On the way, she saw a shallow river and thought, "I cannot take both children across at once." So she left the older child on the near bank, took the younger one to the other bank, laid him on a cloth bundle, and then turned back to cross the river to fetch the other child.
Nàng cũng đợi suốt đêm – ‘‘Bây giờ anh ấy sẽ đến, bây giờ anh ấy sẽ đến’’ – rồi khi trời sáng, nàng nghĩ – ‘‘Chắc là anh ấy đã bỏ rơi ta trên đường vì ta là người vô gia cư’’ – nàng đi theo dấu chân và thấy anh ta nằm chết ở chân gò mối. Nàng than khóc – ‘‘Vì ta mà người đàn ông này đã chết’’ – rồi cõng đứa bé sơ sinh bên hông, dắt đứa lớn bằng tay, nàng đi trên đường. Trên đường, nàng thấy một con sông cạn và nghĩ – ‘‘Ta không thể đưa cả hai đứa trẻ qua sông cùng một lúc’’ – nàng đặt đứa lớn ở bờ bên này, đưa đứa bé sơ sinh qua bờ bên kia, đặt nó nằm trên một cái khăn vải, rồi quay lại để – ‘‘Đưa đứa còn lại đi’’ – và xuống sông.
Athassā nadīmajjhaṃ pattakāle eko seno ‘‘maṃsapiṇḍo aya’’nti saññāya dārakaṃ vijjhituṃ āgacchati.
Then, when she reached the middle of the river, an eagle came to snatch the child, thinking, "This is a piece of flesh."
Khi nàng đến giữa sông, một con diều hâu nghĩ – ‘‘Đây là cục thịt’’ – và bay đến để bắt đứa bé.
Sā hatthaṃ pasāretvā senaṃ palāpesi.
She stretched out her hand and scared away the eagle.
Nàng giơ tay xua đuổi con diều hâu.
Tassā taṃ hatthavikāraṃ disvā mahallakadārako ‘‘maṃ pakkosatī’’ti saññāya nadiṃ otaritvā sote patito yathāsotaṃ agamāsi.
Seeing her hand gesture, the older child thought, "She is calling me," and entered the river, fell into the current, and was carried away downstream.
Đứa lớn thấy cử chỉ tay của nàng, nghĩ – ‘‘Mẹ gọi mình’’ – nên xuống sông và bị dòng nước cuốn trôi.
Sopi seno tassā asampattāya eva taṃ daharadārakaṃ gaṇhitvā agamāsi.
And that eagle, even before she could reach him, seized the younger child and flew away.
Con diều hâu cũng đã bắt đứa bé sơ sinh đi trước khi nàng kịp đến.
Sā balavasokābhibhūtā antarāmagge imaṃ vilāpagītaṃ gāyantī gacchati –
Overwhelmed by intense grief, she walked along the road, singing this lament:
Nàng bị nỗi đau buồn tột độ áp đảo, vừa đi trên đường vừa than khóc bài ca này –
Sā evaṃ vilapamānāva sāvatthiṃ patvā kulasabhāgaṃ gantvāpi sokavaseneva attano gehaṃ vavatthapetuṃ asakkontī ‘‘imasmiṃ ṭhāne evaṃvidhaṃ nāma kulaṃ atthi, kataraṃ taṃ geha’’nti paṭipucchi.
Thus lamenting, she arrived in Sāvatthī. Even after going to her relatives' assembly, she was unable to locate her own home due to her grief and asked, "There is a certain family of such-and-such a kind in this place; which is that house?"
Nàng than khóc như vậy, đến Sāvatthī, dù đến một gia đình quen biết nhưng vì quá đau buồn mà không thể xác định được nhà mình, nàng hỏi – ‘‘Ở nơi này có gia đình nào như vậy không? Nhà đó là nhà nào?’’
Tvaṃ taṃ kulaṃ paṭipucchitvā kiṃ karissasi?
"What will you do by asking about that family?
Ngươi hỏi về gia đình đó để làm gì?
Tesaṃ vasanagehaṃ vātappahārena patitaṃ, tattheva te sabbepi jīvitakkhayaṃ pattā, atha ne khuddakamahallake ekacitakasmiṃyeva jhāpenti, passa esā dhūmavaṭṭi paññāyatīti.
Their dwelling house has collapsed due to a windstorm, and all of them, young and old, have met their demise right there. See, that smoke plume is visible,"*.
Ngôi nhà họ ở đã sụp đổ vì gió bão, tất cả họ đều đã chết ở đó. Bây giờ họ đang hỏa táng cả người già lẫn trẻ trên cùng một giàn thiêu, nhìn kìa, khói đang bốc lên đó.
Sā taṃ kathaṃ sutvāva kiṃ tumhe vadathā’’ti attano nivatthasāṭakaṃ sandhāretuṃ asakkontī jātaniyāmeneva bāhā paggayha kandamānā ñātīnaṃ citakaṭṭhānaṃ gantvā taṃ vilāpagītaṃ paripuṇṇaṃ katvā paridevamānā –
As soon as she heard that, saying, "What are you saying?", unable to hold up her lower garment, she cried out, raising her arms naturally, and went to the cremation ground of her relatives. There, she completed her lament, weeping—
Vừa nghe câu chuyện đó, nàng hỏi – ‘‘Các người nói gì vậy?’’ – không giữ được tấm áo đang mặc, nàng giơ hai tay lên khóc lóc, đi đến nơi hỏa táng của người thân, hoàn thành bài ca than khóc và kể lể –
Sā ekadivasaṃ satthari mahājanassa dhammaṃ desente vihāraṃ pavisitvā parisapariyante aṭṭhāsi.
One day, while the Teacher was teaching Dhamma to a great multitude, she entered the monastery and stood at the edge of the assembly.
Một hôm, khi Đức Phật đang thuyết pháp cho đại chúng, cô ta đi vào tịnh xá và đứng ở rìa hội chúng.
Satthā mettāpharaṇena pharitvā ‘‘satiṃ paṭilabha, bhagini, satiṃ paṭilabha, bhaginī’’ti āha.
The Teacher pervaded her with loving-kindness and said, “Regain your mindfulness, sister, regain your mindfulness, sister!”
Đức Thế Tôn dùng lòng từ bi phóng quang đến cô ta và nói: “Này chị, hãy lấy lại chánh niệm! Này chị, hãy lấy lại chánh niệm!”
Tassā satthu vacanaṃ sutvā balavahirottappaṃ āgataṃ, sā tattheva bhūmiyaṃ nisīdi.
Hearing the Teacher’s words, strong shame and dread of wrongdoing arose in her, and she sat down right there on the ground.
Nghe lời Đức Thế Tôn, cô ta cảm thấy hổ thẹn mạnh mẽ, và ngồi xuống ngay tại chỗ.
Avidūre ṭhito puriso uttarisāṭakaṃ khipitvā adāsi.
A man standing nearby threw his upper garment and gave it to her.
Một người đàn ông đứng gần đó đã ném cho cô ta một tấm y phục trên.
Sā taṃ nivāsetvā dhammaṃ assosi.
She put it on and listened to the Dhamma.
Cô ta mặc nó vào và lắng nghe pháp.
Satthā tassā cariyavasena imā dhammapade gāthā āha –
The Teacher, according to her character, spoke these verses from the Dhammapada:
Đức Thế Tôn, tùy theo căn cơ của cô ta, đã nói những câu kệ Pháp Cú này:
Sā gāthāpariyosāne yathāṭhitāva sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā pabbajjaṃ yāci.
At the conclusion of the verses, she attained the fruit of stream-entry as she stood, approached the Teacher, paid homage, and requested ordination.
Khi những câu kệ kết thúc, cô ta, ngay tại chỗ, chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpatti), rồi đến gần Đức Thế Tôn, đảnh lễ và xin xuất gia.
Satthā ‘‘tassā bhikkhuniupassayaṃ gantvā pabbajā’’ti pabbajjaṃ sampaṭicchi.
The Teacher assented to her ordination, saying, “Go to the bhikkhunīs’ residence and get ordained.”
Đức Thế Tôn chấp thuận sự xuất gia của cô ta và nói: “Hãy đến tịnh xá Tỳ-khưu-ni để xuất gia.”
Sā pabbajitvā nacirasseva arahattaṃ patvā buddhavacanaṃ gaṇhantī vinayapiṭake ciṇṇavasī ahosi.
Having been ordained, it was not long before she attained Arahantship and, upholding the Buddha’s words, became accomplished in the Vinaya Piṭaka.
Sau khi xuất gia không lâu, cô ta chứng đắc A-la-hán quả và trở thành bậc thông thạo Vinaya Piṭaka, thấu hiểu lời Phật dạy.
Aparabhāge satthā jetavane nisinno bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantare ṭhapento paṭācāraṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, seated in Jetavana, appointed bhikkhunīs to various positions in order, and appointed Paṭācārā to the foremost position among those expert in Vinaya.
Sau này, khi Đức Thế Tôn đang ngự tại Jetavana, Ngài đã sắp xếp các Tỳ-khưu-ni vào các vị trí ưu việt theo thứ tự, và Ngài đã đặt Tỳ-khưu-ni Paṭācārā vào vị trí tối thượng trong số những người trì giữ Vinaya.
239. Pañcame dhammakathikānanti dhammakathikānaṃ bhikkhunīnaṃ dhammadinnā aggāti dasseti.
In the fifth (account), among those who proclaim the Dhamma indicates that Dhammadinnā was foremost among bhikkhunīs who proclaim the Dhamma.
Trong đoạn thứ năm, dhammakathikānaṃ (trong số các nữ thuyết pháp) cho thấy Trưởng lão Ni Dhammadinnā là bậc tối thượng trong số các Tỳ-khưu-ni thuyết pháp.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ parāyattaṭṭhāne nibbattitvā padumuttarassa bhagavato aggasāvakassa sujātattherassa adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, having been born in a subordinate family in Haṃsavatī, she performed meritorious deeds for Sujāta Thera, the foremost disciple of Blessed One Padumuttara, and aspired to that same position.
Vào thời Đức Phật Padumuttara, cô ta tái sinh ở Haṃsavatī trong một gia đình phụ thuộc, và đã thực hiện công đức cúng dường cho Trưởng lão Sujāta, vị Đại Thinh Văn tối thượng của Đức Thế Tôn Padumuttara, rồi nguyện cầu vị trí đó.
Sā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā sagge nibbatti.
Having done wholesome deeds throughout her life, she was reborn in the heavens.
Sau khi làm thiện nghiệp trọn đời, cô ta tái sinh ở cõi trời.
Sabbaṃ heṭṭhā khemātheriyā abhinīhāravaseneva veditabbaṃ.
Everything should be understood in the same manner as the aspiration of Khemā Theri mentioned below.
Tất cả những điều này nên được hiểu theo nguyện vọng của Trưởng lão Ni Khemā ở phần dưới.
Phussabuddhakāle panesā satthu vemātikānaṃ tiṇṇaṃ bhātikānaṃ dānādhikāre ṭhapitakammikassa gehe vasamānā ‘‘ekaṃ dehī’’ti vuttā dve adāsi.
Then, in the time of Phussa Buddha, living in the house of the superintendent appointed for the alms-giving of the Buddha's three step-brothers, when asked to give "one," she gave two.
Vào thời Đức Phật Phussa, cô ta sống trong nhà của một người quản lý tài sản, người được giao nhiệm vụ phân phát vật cúng dường cho ba người anh em cùng cha khác mẹ của Đức Thế Tôn. Khi được yêu cầu cho “một”, cô ta đã cho “hai”.
Evaṃ sabbaṃ aparihāpentī datvā dvenavutikappe atikkamma kassapabuddhakāle kikissa kāsirañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā sattannaṃ bhaginīnaṃ abbhantarā hutvā vīsati vassasahassāni brahmacariyaṃ caritvā bhikkhusaṅghassa vasanapariveṇaṃ kāretvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā aparabhāge visākhaseṭṭhino gehaṃ gatā.
Thus, without neglecting anything, she gave generously, and after ninety-two aeons, in the time of Kassapa Buddha, she took rebirth in the house of King Kiki of Kāsī, and being one of seven sisters, she practiced the holy life for twenty thousand years, had a residence built for the Saṅgha of bhikkhus, and after wandering among gods and humans for one Buddha-interval, she took rebirth in a noble family in this Buddha-dispensation, and later went to the house of Visākha, the wealthy householder.
Cứ như vậy, cô ta đã bố thí không hề thiếu sót, và sau khi trải qua chín mươi hai kiếp, vào thời Đức Phật Kassapa, cô ta tái sinh trong nhà của Vua Kiki xứ Kasi, trở thành một trong bảy người chị em, thực hành Phạm hạnh trong hai mươi ngàn năm, xây dựng một khu tịnh xá cho Tăng đoàn, và sau khi luân hồi trong cõi trời và loài người trong một khoảng thời gian giữa hai vị Phật, cô ta tái sinh trong một gia đình quý tộc vào thời Đức Phật này, và sau đó đến nhà của Trưởng giả Visākha.
Visākhaseṭṭhi nāma bimbisārassa sahāyako raññā saddhiṃ dasabalassa paṭhamadassanaṃ gantvā dhammaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhito, aparabhāge anāgāmiphalaṃ sacchākāsi.
Visākha, the wealthy householder, a friend of Bimbisāra, had gone with the king to see the Ten-Powered One for the first time, heard the Dhamma, and was established in the fruit of stream-entry; later he realized the fruit of non-returning.
Trưởng giả Visākha là bạn của Vua Bimbisāra. Ông đã cùng nhà vua đến yết kiến Đức Thế Tôn lần đầu tiên, nghe pháp và chứng đắc quả Dự Lưu, sau đó chứng đắc quả Bất Hoàn (Anāgāmi).
So taṃdivasaṃ gharaṃ gantvā sopānamatthake ṭhitāya dhammadinnāya hatthe pasārite hatthaṃ anālambitvāva pāsādaṃ abhiruhi.
That day, he went home and ascended to the palace without taking Dhammadinnā's hand when she extended it at the top of the stairs.
Vào ngày hôm đó, ông trở về nhà và leo lên lầu mà không nắm tay Dhammadinnā, người đang đứng trên bậc thang và chìa tay ra.
Bhuñjamānopi ‘‘imaṃ detha, imaṃ harathā’’ti na byāhari.
Even while eating, he did not say, “Give this, take that away.”
Ngay cả khi đang dùng bữa, ông cũng không nói: “Hãy cho cái này, hãy mang cái kia đi.”
Dhammadinnā kaṭacchuṃ gahetvā parivisamānā cintesi – ‘‘ayaṃ me hatthālambakaṃ dentiyāpi hatthaṃ na ālambi, bhuñjamānopi kiñci na katheti, ko nu kho mayhaṃ doso’’ti?
Dhammadinnā, holding a spoon and serving, thought: “He did not take my hand when I offered it, and he says nothing while eating. What fault is mine?”
Dhammadinnā, đang cầm muỗng để phục vụ, nghĩ: “Ông ấy không nắm tay ta khi ta chìa tay ra, cũng không nói gì khi dùng bữa. Chắc hẳn ta có lỗi gì đó chăng?”
Atha naṃ bhuttāviṃ ‘‘ko nu kho me, ayya, doso’’ti pucchi.
Then, after he had eaten, she asked him, “Venerable sir, what is my fault?”
Sau đó, khi ông đã dùng bữa xong, cô ta hỏi: “Thưa tôn giả, con có lỗi gì chăng?”
Dhammadinne tuyhaṃ doso natthi, ahaṃ pana ajja paṭṭhāya santhavavasena tumhākaṃ santike nisīdituṃ vā ṭhātuṃ vā āharāpetvā khādituṃ vā bhuñjituṃ vā abhabbo.
“Dhammadinnā, you have no fault. But from today onwards, I am unable to sit or stand near you, or to have food brought or eat, due to familiarity.
“Này Dhammadinnā, cô không có lỗi gì cả. Nhưng từ hôm nay trở đi, ta không thể ngồi hay đứng gần cô, hay yêu cầu cô mang thức ăn đến cho ta ăn, hay dùng bữa cùng cô, vì sự thân mật.
Tvaṃ sace icchasi, imasmiṃ gehe vasa.
If you wish, stay in this house.
Nếu cô muốn, hãy ở lại trong nhà này.
No ce icchasi, yattakena te dhanena attho, taṃ gaṇhitvā kulagharaṃ gacchāhīti.
If not, take as much wealth as you need and go to your family home.”
Nếu không muốn, hãy lấy số tài sản cô cần và trở về nhà cha mẹ.”
Ayyaputta, evaṃ sante ahaṃ tumhehi chaḍḍitakheḷaṃ vamitavamanaṃ sīsena ukkhipitvā na carissāmi, mayhaṃ pabbajjaṃ anujānāthāti.
“Husband, if that is the case, I will not carry on my head the spittle you have cast out, the vomit you have vomited. Please permit my ordination.”
“Thưa phu quân, nếu vậy, con sẽ không mang cái nước bọt mà ngài đã nhổ ra hay cái chất nôn mà ngài đã ói ra trên đầu con. Xin ngài cho phép con xuất gia.”
Visākho ‘‘sādhu, dhammadinne’’ti rañño ārocetvā dhammadinnaṃ suvaṇṇasivikāya bhikkhuniupassayaṃ pabbajjatthāya pesesi.
Visākha said, “Very well, Dhammadinnā,” informed the king, and sent Dhammadinnā in a golden palanquin to the bhikkhunī's residence for ordination.
Visākha nói: “Được thôi, Dhammadinnā.” Ông đã báo cho nhà vua và gửi Dhammadinnā trên một chiếc kiệu vàng đến tịnh xá Tỳ-khưu-ni để xuất gia.
Sā pabbajitvā cintesi – ‘‘ayaṃ tāva seṭṭhi gharamajjhe ṭhitova dukkhassantaṃ akāsi, pabbajjaṃ laddhakālato paṭṭhāya pana mayāpi dukkhassantaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti ācariyupajjhāyānaṃ santikaṃ gantvā, ‘‘ayye, mayhaṃ ākiṇṇaṭṭhāne cittaṃ na ramati, gāmakāvāsaṃ gacchāmī’’ti āha.
Having been ordained, she thought: “This householder, while remaining in his home, made an end to suffering. Having attained ordination, I too must make an end to suffering.” She went to her teachers and preceptors and said, “Venerable sirs, my mind does not delight in crowded places; I wish to go to a village dwelling.”
Sau khi xuất gia, cô ta nghĩ: “Trưởng giả này đã chấm dứt khổ đau ngay trong nhà. Vậy thì, từ khi được xuất gia, ta cũng nên chấm dứt khổ đau.” Cô ta đến gặp các vị A-xà-lê và Hòa thượng, rồi nói: “Thưa các vị tôn giả, tâm con không an lạc ở những nơi ồn ào. Con muốn đến một tịnh xá ở làng.”
Theriyo tassā mahākulā nikkhamma pabbajitabhāvena cittaṃ vāretuṃ asakkontiyo taṃ gahetvā gāmakāvāsaṃ agamaṃsu.
The Therīs, unable to dissuade her, as she had renounced from a great family, took her and went to a village dwelling.
Các Trưởng lão Ni, không thể ngăn cản ý muốn của cô ta vì cô ta đã xuất gia từ một gia đình quyền quý, đã đưa cô ta đến một tịnh xá ở làng.
Sā atīte madditasaṅkhāratāya nacirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
As she had practiced vigorously in the past, she quickly attained Arahantship together with the analytical knowledges (paṭisambhidā).
Do đã tích lũy các hành thiện trong quá khứ, cô ta không lâu sau đã chứng đắc A-la-hán quả cùng với các phân tích tuệ (paṭisambhidā).
Athassā etadahosi – ‘‘mayhaṃ kiccaṃ matthakaṃ pattaṃ, idha vasitvā kiṃ karissāmi, rājagahameva gacchāmi, tatra maṃ nissāya bahu ñātisaṅgho puññāni karissatī’’ti theriyo gahetvā nagarameva paccāgatā.
Then she thought: “My task is accomplished. What shall I do staying here? I shall go back to Rājagaha. There, many relatives, relying on me, will perform meritorious deeds.” So, taking the Therīs, she returned to the city.
Rồi cô ta nghĩ: “Việc của ta đã hoàn thành. Ta sẽ làm gì khi ở lại đây? Ta sẽ trở về Rājagaha. Ở đó, nhờ có ta, nhiều bà con sẽ tạo công đức.” Thế là, cô ta cùng các Trưởng lão Ni trở về thành phố.
Visākho tassā āgatabhāvaṃ ñatvā ‘‘sīghaṃ āgatā ukkaṇṭhitā nu kho bhavissatī’’ti sāyanhasamaye tassā santikaṃ gantvā abhivādetvā ekamantaṃ nisinno ‘‘ukkaṇṭhitabhāvaṃ pucchituṃ ayutta’’nti pañcakkhandhādivasena pañhe pucchi, dhammadinnā khaggena uppalanālaṃ chindantī viya pucchitaṃ pucchitaṃ vissajjesi.
Visākha, knowing of her arrival, thought, “Has she returned quickly because she is discontented?” In the evening, he went to her, saluted her, and sat to one side. Thinking it inappropriate to ask about discontent, he asked questions concerning the five aggregates and other topics, and Dhammadinnā answered each question as if cutting a lotus stem with a sword.
Visākha, biết tin cô ta đã về, nghĩ: “Cô ấy về nhanh vậy, chắc là buồn chán rồi.” Vào buổi chiều, ông đến gặp cô ta, đảnh lễ và ngồi sang một bên. Ông nghĩ: “Hỏi về sự buồn chán thì không thích hợp,” nên ông đã hỏi những câu hỏi liên quan đến năm uẩn (pañcakkhandha) và các vấn đề khác. Dhammadinnā đã trả lời từng câu hỏi như dùng kiếm cắt cọng sen.
Upāsako dhammadinnātheriyā ñāṇassa sūrabhāvaṃ ñatvā attano adhigataṭṭhāne paṭipāṭiyā tīsu maggesu sabbākārena pañhe pucchitvā uggahavasena arahattamaggepi pucchi.
The lay follower, knowing the brilliance of Dhammadinnā Theri's wisdom, asked questions systematically through the three paths to which he had attained, and even asked about the path to Arahantship for the sake of learning.
Vị cận sự nam, nhận ra sự sắc bén trong trí tuệ của Trưởng lão Ni Dhammadinnā, đã hỏi liên tiếp các câu hỏi về ba đạo quả mà ông đã chứng đắc một cách toàn diện, và cũng hỏi về đạo A-la-hán theo cách học hỏi.
Dhammadinnātherīpi upāsakassa yāva anāgāmiphalāva visayabhāvaṃ ñatvā ‘‘idāni attano visayaṃ atikkamitvā dhāvatī’’ti taṃ nivattentī ‘‘accasarā, āvuso visākha, pañhe, nāsakkhi pañhānaṃ pariyantaṃ gahetuṃ, nibbānogadhañhi, āvuso visākha, brahmacariyaṃ nibbānaparāyaṇaṃ nibbānapariyosānaṃ.
Dhammadinnā Theri, knowing that the lay follower's understanding extended only to the fruit of non-returning, restrained him, saying, "You have exceeded the questions, friend Visākha, you are unable to grasp the limit of these questions. For, friend Visākha, the holy life is immersed in Nibbāna, dedicated to Nibbāna, ending in Nibbāna.
Trưởng lão Ni Dhammadinnā, biết rằng vị cận sự nam chỉ có thể đạt đến quả Bất Hoàn, đã ngăn ông lại và nói: “Này hiền hữu Visākha, ông đã đi quá xa trong các câu hỏi. Ông không thể nắm bắt được giới hạn của các câu hỏi. Này hiền hữu Visākha, Phạm hạnh này có Nibbāna là nền tảng, Nibbāna là mục đích, Nibbāna là cứu cánh.
Ākaṅkhamāno ca tvaṃ, āvuso visākha, bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ puccheyyāsi.
If you wish, friend Visākha, you may approach the Blessed One and ask him this matter.
Nếu muốn, này hiền hữu Visākha, ông có thể đến gặp Đức Thế Tôn và hỏi về vấn đề này.
Yathā ca te bhagavā byākaroti, tathā naṃ dhāreyyāsī’’ti (ma. ni. 1.466) āha.
And just as the Blessed One explains it to you, so should you remember it.”
Và ông hãy ghi nhớ những gì Đức Thế Tôn giải thích cho ông.”
Tato dhammadinnāya sādhukāraṃ datvā visākhaṃ upāsakaṃ etadavoca – ‘‘paṇḍitā, visākha, dhammadinnā bhikkhunī, mahāpaññā visākha, dhammadinnā bhikkhunī.
Then, giving an applause of "Sādhu!" to Dhammadinnā, he said to the lay follower Visākha: "Wise, Visākha, is the bhikkhunī Dhammadinnā; greatly discerning, Visākha, is the bhikkhunī Dhammadinnā.
Sau đó, Ngài tán thán Dhammadinnā và nói với cận sự nam Visākha: “Này Visākha, Tỳ-khưu-ni Dhammadinnā là người có trí tuệ, này Visākha, Tỳ-khưu-ni Dhammadinnā là người có đại trí tuệ.
Maṃ cepi tvaṃ, visākha, etamatthaṃ puccheyyāsi, ahampi taṃ evameva byākareyyaṃ, yathā taṃ dhammadinnāya bhikkhuniyā byākataṃ, eso cevetassa attho, evañca naṃ dhārehī’’ti.
Even if you, Visākha, were to ask me this matter, I would explain it in exactly the same way as the bhikkhunī Dhammadinnā explained it. That is its meaning, and thus you should remember it."
Này Visākha, nếu con có hỏi Ta về ý nghĩa này, Ta cũng sẽ giải thích đúng như Tỳ-khưu-ni Dhammadinnā đã giải thích. Ý nghĩa của điều này là như vậy, con hãy ghi nhớ như vậy.”
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus, this story arose.
Sự việc này đã khởi nguồn như thế.
Aparabhāge satthā jetavane nisinno paṭipāṭiyā bhikkhuniyo ṭhānantare ṭhapento idameva cūḷavedallaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theriṃ imasmiṃ sāsane dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, sitting in Jetavana, appointed bhikkhunīs to their respective positions in due order, and making this Cūḷavedalla Sutta the originating occasion, he placed the Theri in the foremost position among the Dhamma speakers in this Dispensation.
Sau này, khi Đức Bổn Sư ngự tại Jetavana, lần lượt sắp đặt các Tỳ-khưu-ni vào các vị trí xứng đáng, Ngài đã lấy chính câu chuyện Cūḷavedalla này làm nguyên nhân để đặt vị Theri ấy vào vị trí tối thượng trong số các bậc thuyết pháp trong Giáo Pháp này.
240. Chaṭṭhe jhāyīnaṃ yadidaṃ nandāti jhānābhiratānaṃ, nandā therī, aggāti dasseti.
240. The sixth story indicates that Theri Nandā is foremost among those devoted to jhāna, as mentioned by "jhāyīnaṃ yadidaṃ Nandā".
240. Ở điều thứ sáu, trong số những người thiền định, đó là Nandā, điều này cho thấy Theri Nandā là bậc tối thượng trong số những người ưa thích thiền định.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā aparabhāge satthu dhammaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ jhānābhiratānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, she was reborn in a wealthy family in Hamsavatī. Later, while listening to the Dhamma taught by the Buddha, she saw him place a certain bhikkhunī in the foremost position among those devoted to jhāna, and she then performed a meritorious deed and aspired to that same position.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, bà đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau đó, khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, bà thấy Đức Bổn Sư đặt một Tỳ-khưu-ni vào vị trí tối thượng trong số những người ưa thích thiền định, liền phát nguyện và mong cầu vị trí đó.
Sā tato kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ satthu nibbattito puretarameva mahāpajāpatigotamiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi, nandātissā nāmaṃ akaṃsu.
After that, she wandered through existences among devas and humans for one hundred thousand aeons, and even before our Teacher's birth, she was conceived in the womb of Mahāpajāpatī Gotamī. They named her Nandā.
Sau đó, bà đã luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một trăm ngàn kiếp, rồi tái sinh vào bụng của Mahāpajāpatī Gotamī ngay trước khi Đức Bổn Sư của chúng ta xuất hiện. Họ đặt tên bà là Nandā.
Rūpanandātipi vuccati.
She was also called Rūpanandā.
Bà cũng được gọi là Rūpanandā.
Sā aparabhāge uttamarūpabhāvena janapadakalyāṇī nāma jātā.
Later, due to her supreme beauty, she became known as the fairest in the land.
Sau này, nhờ có sắc đẹp tuyệt trần, bà trở thành người phụ nữ đẹp nhất cả nước.
Sā amhākaṃ dasabale sabbaññutaṃ patvā anupubbena kapilavatthuṃ āgantvā nandañca rāhulañca pabbājetvā pakkante suddhodanamahārājassa parinibbutakāle ‘‘mahāpajāpatigotamī ca rāhulamātā ca nikkhamitvā satthu santike pabbajitā’’ti ñatvā ‘‘imāsaṃ pabbajitakālato paṭṭhāya mayhaṃ idha kiṃ kamma’’nti mahāpajāpatiyā santikaṃ gantvā pabbaji.
When our Lord, the Ten-Powered One, attained omniscience and, in due course, came to Kapilavatthu, he ordained Nanda and Rāhula and then departed. At the time of King Suddhodana's parinibbāna, knowing that "Mahāpajāpatī Gotamī and Rāhulamātā have gone forth and been ordained by the Teacher," she thought, "What is there for me here after their ordination?" So she went to Mahāpajāpatī and was ordained.
Khi Đức Thập Lực của chúng ta đạt được Nhất Thiết Trí, dần dần Ngài đến Kapilavatthu, xuất gia cho Nanda và Rāhula rồi rời đi. Vào thời điểm Đại vương Suddhodana nhập Niết-bàn, khi biết rằng “Mahāpajāpatī Gotamī và mẹ của Rāhula đã xuất gia theo Đức Bổn Sư,” bà nghĩ: “Từ khi các vị ấy xuất gia, ta còn làm gì ở đây nữa?” rồi đến gặp Mahāpajāpatī và xuất gia.
Pabbajitadivasato paṭṭhāya ‘‘satthā rūpaṃ garahatī’’ti satthu upaṭṭhānaṃ na gacchati, ovādavāre sampatte aññaṃ pesetvā ovādaṃ āharāpeti.
From the day of her ordination, because "the Teacher disparages beauty," she did not go to serve the Teacher, but when it was time for admonition, she sent another bhikkhunī to bring it.
Từ ngày xuất gia, bà không đến hầu Đức Bổn Sư vì nghĩ rằng “Đức Bổn Sư quở trách sắc đẹp.” Khi đến lượt nhận lời giáo huấn, bà cử người khác đến nhận lời giáo huấn.
Satthā tassā rūpamadamattabhāvaṃ ñatvā ‘‘attano ovādaṃ attanāva āgantvā gaṇhantu, na bhikkhunīhi aññā pesetabbā’’ti āha.
The Teacher, knowing her intoxicated state due to pride in her beauty, said, "Let them come and receive their admonition themselves; no other bhikkhunī should be sent."
Đức Bổn Sư biết bà say đắm sắc đẹp, liền phán: “Hãy tự mình đến nhận lời giáo huấn, không được cử Tỳ-khưu-ni khác.”
Tato rūpanandā aññaṃ maggaṃ apassantī akāmā ovādaṃ agamāsi.
Then Rūpanandā, seeing no other way, reluctantly went to receive the admonition.
Khi đó, Rūpanandā không còn cách nào khác, đành miễn cưỡng đến nhận lời giáo huấn.
Satthā tassā caritavasena iddhiyā ekaṃ itthirūpaṃ nimminitvā tālavaṇṭaṃ gahetvā bījamānaṃ viya akāsi.
The Teacher, in accordance with her character, created a female form by psychic power and made it appear as if it were fanning with a palm-leaf fan.
Đức Bổn Sư, tùy theo căn tánh của bà, đã dùng thần thông hóa hiện một người phụ nữ tuyệt đẹp, như đang cầm quạt lá mà quạt.
Rūpanandā taṃ disvā cintesi – ‘‘ahaṃ akāraṇeneva pamattā hutvā nāgacchāmi, evarūpāpi itthiyo satthu santike vissatthā caranti.
Rūpanandā, seeing her, thought: "I have been negligent without reason in not coming; even women like this move about confidently in the Teacher's presence.
Rūpanandā thấy vậy liền suy nghĩ: “Mình đã lơ là không đến mà không có lý do, ngay cả những người phụ nữ như thế này cũng tự tin đi lại trước Đức Bổn Sư.
Mama rūpaṃ etāsaṃ rūpassa kalaṃ nāgghati soḷasiṃ, ajānitvāva ettakaṃ kālaṃ na āgatamhī’’ti tameva itthinimittaṃ gaṇhitvā olokentī aṭṭhāsi.
My beauty is not worth a sixteenth part of their beauty. I have not come for such a long time without knowing this!" She stood gazing, captivated by that illusion of a woman.
Sắc đẹp của mình không bằng một phần mười sáu sắc đẹp của họ. Mình đã không biết mà không đến trong thời gian dài như vậy.” Bà cứ nhìn chằm chằm vào hình ảnh người phụ nữ đó.
Satthā tassā pubbahetusampannatāya ‘‘aṭṭhīnaṃ nagaraṃ kata’’nti (dha. pa. 150) dhammapade gāthaṃ vatvā –
The Teacher, seeing her endowed with previous wholesome roots, spoke the verse in the Dhammapada, "A city made of bones..."
Đức Bổn Sư, vì bà có nhân duyên đã chín muồi, đã thuyết bài kệ trong Pháp Cú: “Thành phố được xây bằng xương” (dha. pa. 150) rồi –
Suttaṃ abhāsi.
She attained arahantship by establishing the rise and fall (of phenomena) in that very form.
Ngài đã thuyết bài kinh.
Sā tasmiṃyeva rūpe khayavayaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇi.
This story here is similar to the story of Khemā Theri mentioned earlier, so it is not elaborated upon.
Bà đã đạt A-la-hán ngay trên hình ảnh đó, bằng cách quán xét sự hoại diệt của nó.
Imasmiṃ ṭhāne idaṃ vatthu heṭṭhā khemātheriyā vatthunā sadisamevāti na vitthāritaṃ.
In this place, this story is similar to the story of Khemā Theri below, so it has not been elaborated.
Câu chuyện này ở đây tương tự như câu chuyện của Theri Khemā ở dưới nên không được kể chi tiết.
Tato paṭṭhāya, rūpanandā, jhānābhiratānaṃ antare dhurappattā ahosi.
From then on, Rūpanandā became preeminent among those devoted to jhāna.
Từ đó trở đi, Rūpanandā trở thành người đứng đầu trong số những người ưa thích thiền định.
Satthā aparabhāge jetavane nisinno paṭipāṭiyā bhikkhuniyo ṭhānantare ṭhapento nandātheriṃ jhāyīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, sitting in Jetavana, appointed bhikkhunīs to their respective positions in due order, and placed Theri Nandā in the foremost position among those devoted to jhāna.
Sau này, Đức Bổn Sư ngự tại Jetavana, lần lượt sắp đặt các Tỳ-khưu-ni vào các vị trí xứng đáng, Ngài đã đặt Theri Nandā vào vị trí tối thượng trong số những người thiền định.
241. Sattame āraddhavīriyānanti paggahitaparipuṇṇavīriyānaṃ soṇā aggāti dasseti.
241. The seventh story indicates that Soṇā is foremost among those with aroused energy, meaning those with full and vigorous energy.
241. Ở điều thứ bảy, trong số những người tinh tấn, điều này cho thấy Soṇā là bậc tối thượng trong số những người đã nỗ lực tinh tấn đầy đủ.
Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā aparabhāge dhammaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ āraddhavīriyānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, she was reborn in a wealthy family in Hamsavatī. Later, while listening to the Dhamma, she saw the Teacher place a certain bhikkhunī in the foremost position among those with aroused energy, and she then performed a meritorious deed and aspired to that same position.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, bà đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở thành Haṃsavatī. Sau đó, khi nghe pháp, bà thấy Đức Bổn Sư đặt một Tỳ-khưu-ni vào vị trí tối thượng trong số những người tinh tấn, liền phát nguyện và mong cầu vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā aparabhāge gharāvāse vutthā bahū puttadhītaro labhitvā sabbepi visuṃ visuṃ gharāvāse patiṭṭhāpesi.
She wandered through existences among devas and humans for one hundred thousand aeons, and in this Buddha-dispensation, she was reborn in a wealthy family in Sāvatthī. Later, she lived a household life, had many sons and daughters, and established all of them separately in their own households.
Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một trăm ngàn kiếp, vào thời Đức Phật hiện tại, bà tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Sāvatthī. Sau này, bà sống đời gia đình, sinh nhiều con trai con gái, và sắp xếp cho tất cả chúng lập gia đình riêng.
Te tato paṭṭhāya ‘‘ayaṃ amhākaṃ kiṃ karissatī’’ti taṃ attano santikaṃ āgataṃ ‘‘mātā’’ti saññampi na kariṃsu.
From then on, they thought, "What will she do for us?" and did not even acknowledge her as "mother" when she came to them.
Từ đó trở đi, chúng không còn xem bà là “mẹ” nữa, nghĩ rằng: “Bà ấy còn làm gì cho chúng ta nữa?”
Bahuputtikasoṇā tesaṃ attani agāravabhāvaṃ ñatvā ‘‘gharāvāsena kiṃ karissāmī’’ti nikkhamitvā pabbaji.
Soṇā, who had many children, realizing their disrespect towards her, thought, "What will I do with a household life?" and went forth and was ordained.
Soṇā, người có nhiều con, nhận thấy sự thiếu tôn trọng của chúng đối với mình, liền nghĩ: “Ta còn làm gì với đời sống gia đình này nữa?” rồi xuất gia.
Atha naṃ bhikkhuniyo ‘‘ayaṃ vattaṃ na jānāti, ayuttaṃ karotī’’ti daṇḍakammaṃ karonti.
Then the bhikkhunīs disciplined her, saying, "She does not know the observances, she acts improperly."
Khi đó, các Tỳ-khưu-ni đã khiển trách bà, nói rằng: “Vị này không biết oai nghi, làm điều không đúng.”
Puttadhītaro taṃ daṇḍakammaṃ āharantiṃ disvā ‘‘ayaṃ yāvajjadivasā sikkhāmattampi na jānātī’’ti diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne uppaṇḍesuṃ.
Her sons and daughters, seeing her subjected to discipline, scorned her wherever they saw her, saying, "This old woman does not know even a little training to this day!"
Con trai và con gái của bà, khi thấy bà bị khiển trách, liền chế nhạo bà ở khắp mọi nơi, nói rằng: “Bà này đến tận bây giờ vẫn không biết chút giới luật nào.”
Sā tesaṃ vacanaṃ sutvā uppannasaṃvegā ‘‘attano gativisodhanaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti nisinnaṭṭhānepi ṭhitaṭṭhānepi dvattiṃsākāraṃ sajjhāyati.
Having heard their words, she was deeply moved and thought, "It is proper to purify my destiny." So, whether sitting or standing, she recited the thirty-two bodily parts.
Bà nghe lời chúng nói, khởi lên lòng sám hối, nghĩ rằng: “Phải thanh tịnh con đường của mình,” rồi dù ngồi hay đứng, bà đều tụng niệm ba mươi hai thể trược.
Sā yatheva pubbe bahuputtikasoṇattherīti paññāyittha, evaṃ pacchā āraddhavīriyasoṇattherīti pākaṭā jātā.
Just as she was formerly known as Soṇā Theri of Many Children, so later she became famous as Soṇā Theri of Aroused Energy.
Bà, trước đây được biết đến là Theri Soṇā nhiều con, sau này trở nên nổi tiếng là Theri Soṇā tinh tấn.
Athekadivasaṃ bhikkhuniyo vihāraṃ gacchantiyo ‘‘bhikkhunisaṅghassa udakaṃ tāpeyyāsi, soṇe’’ti vatvā agamaṃsu.
Then one day, some bhikkhunīs, on their way to the vihāra, said, "Soṇā, please heat water for the bhikkhunī Saṅgha," and left.
Một ngày nọ, các Tỳ-khưu-ni đi đến tinh xá và nói: “Này Soṇā, hãy đun nước cho Tăng đoàn Tỳ-khưu-ni,” rồi bỏ đi.
Sāpi udakatāpanato puretarameva aggisālāya caṅkamitvā caṅkamitvā dvattiṃsākāraṃ sajjhāyantī vipassanaṃ vaḍḍhesi.
She, even before heating the water, walked back and forth in the fire-hall, reciting the thirty-two bodily parts, and cultivated insight (vipassanā).
Bà, trước khi đun nước, đã đi kinh hành trong phòng lửa, vừa đi kinh hành vừa tụng niệm ba mươi hai thể trược, và phát triển thiền quán.
Satthā gandhakuṭiyaṃ nisinnova imaṃ obhāsagāthaṃ abhāsi –
The Teacher, sitting in the Perfumed Chamber, then spoke this illuminating verse:
Đức Bổn Sư, khi đang ngự trong hương thất, đã thuyết bài kệ ánh sáng này:
Sā gāthāpariyosāne arahattaṃ patvā cintesi – ‘‘ahaṃ arahattaṃ pattā, āgantukajano ca anupadhāretvāva mayi avaññāya kiñci vatvā bahuṃ apuññampi pasaveyya, tasmā saṃlakkhaṇakāraṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
At the end of the verse, she attained arahantship and thought, "I have attained arahantship. If newcomers were to unknowingly speak something disrespectful to me, they might accumulate much demerit. Therefore, I must do something to indicate my state."
Khi bài kệ kết thúc, bà đạt A-la-hán và suy nghĩ: “Ta đã đạt A-la-hán. Những người mới đến, nếu không suy xét kỹ mà nói điều gì đó khinh thường ta, có thể tạo ra nhiều bất thiện. Vì vậy, cần phải làm một dấu hiệu nhận biết.”
Sā udakabhājanaṃ uddhanaṃ āropetvā heṭṭhā aggiṃ na akāsi.
So she placed the water pot on the stove but did not light a fire underneath.
Bà đặt nồi nước lên lò nhưng không nhóm lửa bên dưới.
Bhikkhuniyo āgantvā uddhanaṃ olokentiyo aggiṃ adisvā ‘‘imaṃ mahallikaṃ ‘bhikkhunisaṅghassa udakaṃ tāpehī’ti avocumha, ajjāpi uddhane aggimpi na karotī’’ti āhaṃsu.
The bhikkhunīs returned, looked at the stove, and seeing no fire, said, "We told this old woman to heat water for the bhikkhunī Saṅgha, and even now she hasn't made a fire in the stove!"
Các Tỳ-khưu-ni đến, nhìn vào lò không thấy lửa, liền nói: “Chúng ta đã bảo bà già này ‘hãy đun nước cho Tăng đoàn Tỳ-khưu-ni,’ vậy mà đến giờ vẫn chưa nhóm lửa trong lò.”
Ayye, kiṃ tumhākaṃ agginā, uṇhodakena nhāyitukāmā bhājanato udakaṃ gahetvā nhāyathāti?
"Venerable sirs, why do you need fire? If you wish to bathe with hot water, take water from the pot and bathe!"
“Thưa các Ni sư, các Ni sư cần lửa làm gì? Nếu muốn tắm nước nóng, hãy lấy nước từ trong nồi mà tắm.”
Tāpi ‘‘bhavissati ettha kāraṇa’’nti gantvā udake hatthaṃ otāretvā uṇhabhāvaṃ ñatvā ekakuṭaṃ āharitvā udakaṃ gaṇhanti, gahitagahitaṭṭhānaṃ paripūrati.
They too, thinking "There must be a reason here," went and dipped their hands into the water, and knowing its warmth, they brought a small vessel and took water. Wherever water was taken, it replenished itself.
Họ cũng nghĩ rằng "chắc chắn có một nguyên nhân ở đây", rồi đi đến, nhúng tay vào nước, biết được sự nóng, mang một cái bình và lấy nước, chỗ nào lấy thì chỗ đó đầy lại.
Tadā sabbāva tassā arahatte ṭhitabhāvaṃ ñatvā daharatarā tāva pañcapatiṭṭhitena pādesu patitvā ‘‘mayaṃ, ayye, ettakaṃ kālaṃ tumhe anupadhāretvā viheṭhetvā viheṭhetvā kathayimha, khamatha no’’ti khamāpesuṃ.
Then, all of them, realizing that she had attained arahatship, the younger ones first prostrated at her feet with the five-point reverence, saying, "Venerable sister, for so long we spoke to you, not discerning*, annoying you repeatedly; please forgive us." They sought her forgiveness.
Khi ấy, tất cả đều biết được bà đã chứng A-la-hán quả, những vị trẻ hơn liền đảnh lễ dưới chân bà với năm điểm chạm đất và thưa: "Bạch Ni sư, bấy lâu nay chúng con đã không xét kỹ mà cứ quấy rầy và nói những lời quấy rầy, xin Ni sư tha thứ cho chúng con."
Vuddhatarāpi ukkuṭikaṃ nisīditvā ‘‘khama, ayye’’ti khamāpesuṃ.
Even the older ones, kneeling, said, "Forgive us, Venerable sister," and sought her forgiveness.
Những vị lớn tuổi hơn cũng ngồi xổm xuống và thưa: "Bạch Ni sư, xin Ni sư tha thứ."
Tato paṭṭhāya ‘‘mahallakakāle pabbajitvāpi āraddhavīriyabhāvena nacirasseva aggaphale patiṭṭhitā’’ti theriyā guṇo pākaṭo ahosi.
From then on, the Therī's virtue became evident: "Having gone forth in old age, she attained the highest fruit in not long due to her aroused energy."
Từ đó trở đi, đức hạnh của vị Trưởng lão Ni được công bố rằng: "Dù xuất gia khi tuổi đã cao, nhưng nhờ tinh tấn nỗ lực, bà đã chứng quả tối thượng không lâu sau đó."
Aparabhāge satthā jetavane nisīditvā bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantare ṭhapento soṇattheriṃ āraddhavīriyānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, sitting in Jetavana, appointed the bhikkhunīs to their respective positions in order, placing Soṇā Therī at the forefront of those with aroused energy.
Sau này, khi Đức Bổn Sư đang ngự tại Jetavana, sắp xếp các Tỳ-khưu-ni vào các vị trí theo thứ tự, Ngài đã đặt Trưởng lão Ni Soṇā vào vị trí hàng đầu trong số những người tinh tấn nỗ lực.
242. Aṭṭhame dibbacakkhukānaṃ yadidaṃ bakulāti dibbacakkhukānaṃ, bakulā therī, aggāti dasseti.
242. In the eighth, Among those with divine sight, that is, Bakulā, indicates that Bakulā Therī is chief among those with divine sight.
242. Ở câu thứ tám, trong số những người có thiên nhãn, đó là Bakulā, điều này cho thấy Trưởng lão Ni Bakulā là bậc tối thượng trong số những người có thiên nhãn.
Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattitvā satthu dhammakathaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, she was born into a good family in Haṃsavatī, and while listening to the Teacher's Dhamma discourse, she saw the Teacher appoint a bhikkhunī to the foremost position among those with divine sight, and having performed an act of merit, she aspired to that position.
Vị này, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Khi nghe Đức Bổn Sư thuyết Pháp, thấy Ngài đặt một Tỳ-khưu-ni vào vị trí tối thượng trong số những người có thiên nhãn, bà đã tạo nghiệp thiện và cầu mong vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devesu ca manussesu ca saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kulagehe nibbattitvā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddhā pabbajitvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi.
After transmigrating among devas and humans for one hundred thousand aeons, she was born into a good family in Sāvatthī during this Buddha's dispensation, and later, having heard the Teacher's Dhamma teaching, she gained faith, went forth, and attained arahatship in not long.
Sau một trăm ngàn đại kiếp luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật hiện tại, bà tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Sāvatthī. Sau này, khi nghe Đức Bổn Sư thuyết Pháp, bà phát khởi niềm tin, xuất gia và không lâu sau đó đã chứng A-la-hán quả.
Sā tato paṭṭhāya dibbacakkhumhi ciṇṇavasī ahosi.
From then on, she became skilled in divine sight.
Từ đó trở đi, bà đã thành thạo thiên nhãn.
Aparabhāge satthā jetavane nisinno bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantare ṭhapento imaṃ theriṃ dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, sitting in Jetavana, appointed the bhikkhunīs to their respective positions in order, placing this Therī at the forefront of those with divine sight.
Sau này, khi Đức Bổn Sư đang ngự tại Jetavana, sắp xếp các Tỳ-khưu-ni vào các vị trí theo thứ tự, Ngài đã đặt vị Trưởng lão Ni này vào vị trí tối thượng trong số những người có thiên nhãn.
243. Navame khippābhiññānanti khippābhiññānaṃ bhikkhunīnaṃ, bhaddā kuṇḍalakesā, aggāti dasseti.
243. In the ninth, among those with swift comprehension indicates that Bhaddā Kuṇḍalakesā is chief among bhikkhunīs with swift comprehension.
243. Ở câu thứ chín, trong số những người chứng ngộ nhanh chóng, điều này cho thấy Bhaddā Kuṇḍalakesā là bậc tối thượng trong số các Tỳ-khưu-ni chứng ngộ nhanh chóng.
Ayampi hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā satthu dhammakathaṃ sutvā satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ khippābhiññānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
She too, in the time of Padumuttara Buddha, was born into a good family in Haṃsavatī, and having heard the Teacher's Dhamma discourse, she saw the Teacher appoint a bhikkhunī to the foremost position among those with swift comprehension, and having performed an act of merit, she aspired to that position.
Vị này cũng vậy, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Khi nghe Đức Bổn Sư thuyết Pháp, thấy Ngài đặt một Tỳ-khưu-ni vào vị trí tối thượng trong số những người chứng ngộ nhanh chóng, bà đã tạo nghiệp thiện và cầu mong vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā kassapabuddhakāle kikissa kāsirañño gehe sattannaṃ bhaginīnaṃ abbhantarā hutvā vīsati vassasahassāni dasa sīlāni samādāya komārikabrahmacariyaṃ carantī saṅghassa vasanapariveṇaṃ kāretvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare seṭṭhikule paṭisandhiṃ gaṇhi, bhaddātissā nāmaṃ akaṃsu.
After transmigrating among devas and humans for one hundred thousand aeons, and in the time of Kassapa Buddha, she was one of the seven sisters in the house of King Kikī of Kāsi, observing the ten precepts for twenty thousand years, leading a celibate life as a maiden, and had a dwelling place built for the Saṅgha. After transmigrating among devas and humans for one Buddha-interval, she was reborn in a merchant family in Rājagaha in this Buddha's dispensation, and they named her Bhaddā.
Sau một trăm ngàn đại kiếp luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật Kassapa, bà là một trong bảy chị em gái trong gia đình của vua Kikī xứ Kāsī. Bà đã giữ mười giới và thực hành phạm hạnh đồng trinh trong hai mươi ngàn năm, xây dựng một khu trú ngụ cho Tăng đoàn. Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, vào thời Đức Phật hiện tại, bà tái sinh vào một gia đình trưởng giả ở kinh thành Rājagaha và được đặt tên là Bhaddā.
Taṃdivasaṃyeva ca tasmiṃ nagare purohitaputto jāto.
On that very day, the purohita's son was also born in that city.
Cùng ngày hôm đó, con trai của vị quan tư tế cũng được sinh ra trong thành phố ấy.
Tassa jātavelāya rājanivesanaṃ ādiṃ katvā sakalanagare āvudhāni pajjaliṃsu.
At the time of his birth, weapons blazed throughout the entire city, starting from the royal palace.
Khi cậu bé chào đời, các vũ khí trong toàn thành phố, bắt đầu từ cung điện hoàng gia, đều bùng cháy.
Purohito pātova rājakulaṃ gantvā rājānaṃ sukhaseyyaṃ pucchi.
In the morning, the purohita went to the royal court and asked the king about his well-being.
Sáng sớm, vị quan tư tế đến hoàng cung và hỏi vua về giấc ngủ an lành của Ngài.
Rājā ‘‘kuto me, ācariya, sukhaseyyā, ajja sabbarattiṃ rājanivesane āvudhāni pajjalitāni disvā bhayappattā ahumhā’’ti āha.
The king said, "How can I be well, teacher? Tonight, seeing weapons blazing in the royal palace all night, we were terrified."
Đức vua nói: "Thưa đại sư, làm sao thần có thể ngủ an lành được? Đêm qua, vũ khí trong cung điện hoàng gia bùng cháy suốt đêm, khiến thần sợ hãi."
Mahārāja, tappaccayā mā cintayittha, na tumhākaṃyeva gehe āvudhāni pajjaliṃsu, sakalanagare evaṃ ahosīti.
"Great King, do not worry about that. Weapons did not blaze only in your palace; it happened throughout the entire city."
"Đại vương, xin đừng lo lắng về điều đó. Không chỉ trong cung điện của ngài mà trong toàn thành phố đều xảy ra như vậy."
Kiṃ kāraṇā, ācariyāti?
"For what reason, teacher?"
"Thưa đại sư, vì lý do gì?"
Amhākaṃ gehe coranakkhattena dārako jāto, so sakalanagarassa sattu hutvā uppanno, tassetaṃ pubbanimittaṃ.
"A son was born in our house under the constellation of thieves; he was born to be an enemy to the whole city. This is its prior sign.
"Một đứa trẻ sinh ra trong nhà chúng tôi dưới chòm sao của kẻ trộm. Nó sinh ra để trở thành kẻ thù của toàn thành phố. Đây là điềm báo trước của điều đó."
Tumhākaṃ upaddavo natthi, sace pana icchatha, hārema nanti.
There is no harm to you, but if you wish, we will remove him."
"Ngài không gặp tai họa gì đâu, nhưng nếu ngài muốn, chúng tôi sẽ loại bỏ nó."
Amhākaṃ pīḷāya asatiyā hāraṇakammaṃ natthīti.
"As there is no affliction to us, there is no need for his removal."
"Nếu không có tai họa cho chúng ta, thì không cần phải loại bỏ."
Purohito ‘‘mama putto attano nāmaṃ gahetvāva āgato’’ti sattukotevassa nāmaṃ akāsi.
The purohita named his son Sattuka, thinking, "My son has come with his own name."
Vị quan tư tế đặt tên cho con trai mình là Sattu (Kẻ thù) vì "con trai tôi đã đến với tên của chính nó."
Seṭṭhigehepi bhaddā vaḍḍhati, purohitagehepi sattuko vaḍḍhati.
Bhaddā grew up in the merchant's house, and Sattuka grew up in the purohita's house.
Bhaddā lớn lên trong nhà trưởng giả, và Sattu lớn lên trong nhà quan tư tế.
So attano ādhāvanavidhāvanena kīḷituṃ samatthakālato paṭṭhāya attano vicaraṇaṭṭhāne yaṃ yaṃ passati, taṃ taṃ sabbaṃ āharitvā mātāpitūnaṃ gehaṃ pūreti.
From the time he was able to run and play, whatever he saw in his roaming, he would take it all and fill his parents' house.
Từ khi có thể tự mình chạy nhảy và chơi đùa, cậu bé cứ mang về nhà cha mẹ tất cả những gì cậu thấy ở những nơi cậu đi qua, làm đầy cả căn nhà.
Pitā naṃ kāraṇasahassampi vatvā vāretuṃ nāsakkhi.
His father could not stop him, even by saying a thousand reasons.
Người cha không thể ngăn cản cậu dù đã nói hàng ngàn lý do.
Aparabhāge panassa vayappattassa sabbākārenāpi vāretuṃ asakkuṇeyyabhāvaṃ ñatvā dve nīlasāṭake datvā sandhicchedanaupakaraṇañca siṅghāṭakayantañca hatthe datvā ‘‘tvaṃ imināva kammena jīvāhī’’ti naṃ vissajjesi.
Later, realizing that he could not be restrained in any way as he reached maturity, he gave him two blue robes, along with house-breaking tools and a grappling hook, saying, "You must live by this profession," and sent him away.
Sau này, khi cậu bé đến tuổi trưởng thành, người cha biết rằng không thể ngăn cản cậu bằng bất cứ cách nào, nên đã đưa cho cậu hai bộ y phục màu xanh, một bộ đồ nghề phá tường và một cái móc câu, rồi nói: "Con hãy sống bằng nghề này!" và để cậu đi.
So taṃdivasato paṭṭhāya siṅghāṭakayantaṃ khipitvā kulānaṃ pāsāde āruyha sandhiṃ chinditvā parakulesu nikkhittabhaṇḍaṃ attanā ṭhapitaṃ viya gahetvā gacchati.
From that day on, he would throw the grappling hook, climb the mansions of families, break into houses, and take the goods left in other people's homes as if he had placed them there himself.
Từ ngày đó trở đi, cậu ta dùng móc câu trèo lên các cung điện của các gia đình, phá tường, lấy đồ đạc cất giữ trong nhà người khác như thể đó là đồ của mình, rồi bỏ đi.
Sakalanagare tena aviluttagehaṃ nāma nāhosi.
There was not a single house in the entire city that he had not looted.
Không có ngôi nhà nào trong toàn thành phố mà không bị cậu ta cướp phá.
Ekadivasaṃ rājā rathena nagare vicaranto sārathiṃ pucchi – ‘‘kiṃ nu kho imasmiṃ nagare tasmiṃ tasmiṃ ghare chiddameva paññāyatī’’ti.
One day, the king, traveling through the city in his chariot, asked his charioteer, "Why is it that in this city, there is a breach in every house?"
Một ngày nọ, nhà vua đi xe ngựa quanh thành phố và hỏi người đánh xe: "Tại sao trong thành phố này, cứ nhà này nhà kia lại có những lỗ hổng?"
Deva imasmiṃ nagare sattuko nāma coro bhittiṃ chinditvā kulānaṃ santakaṃ haratīti.
"Your Majesty, there is a thief named Sattuka in this city who breaks into walls and steals people's belongings."
"Thưa bệ hạ, trong thành phố này có một tên trộm tên là Sattu, hắn phá tường và lấy cắp tài sản của các gia đình."
Rājā nagaraguttikaṃ pakkosāpetvā ‘‘imasmiṃ kira nagare evarūpo nāma coro atthi, kasmā naṃ na gaṇhasī’’ti āha.
The king summoned the city guard and said, "There is such a thief in this city, why do you not arrest him?"
Nhà vua cho gọi quan trấn giữ thành phố và nói: "Nghe nói trong thành phố này có một tên trộm như vậy, tại sao ngươi không bắt hắn?"
Mayaṃ, deva, taṃ coraṃ sahoḍḍhaṃ passituṃ na sakkomāti.
"Your Majesty, we are unable to catch that thief with the stolen goods."
"Thưa bệ hạ, chúng thần không thể bắt được tên trộm đó cùng với tang vật."
Sace ajja naṃ coraṃ gaṇhasi, jīvasi.
"If you arrest that thief today, you shall live.
"Nếu hôm nay ngươi bắt được tên trộm đó, ngươi sẽ sống.
Sace na gaṇhasi, rājāṇaṃ te karissāmīti.
If you do not catch him, I will execute you by royal decree."
Nếu không bắt được, ta sẽ xử tử ngươi!"
Evaṃ devāti nagaraguttiko sakalanagare manusse cāretvā taṃ bhittiṃ chinditvā parabhaṇḍaṃ avaharantaṃ sahoḍḍhameva gahetvā rañño dassesi.
"Yes, Your Majesty," said the city guard, and he had men scour the entire city and caught the thief Sattuka breaking a wall and stealing goods, red-handed, and presented him to the king.
"Vâng, thưa bệ hạ!" Quan trấn giữ thành phố cho người đi khắp thành phố, và bắt được tên trộm đó cùng với tang vật khi hắn đang phá tường và lấy cắp tài sản của người khác, rồi trình lên nhà vua.
Rājā ‘‘imaṃ coraṃ dakkhiṇadvārena nīharitvā ghātethā’’ti āha.
The king said, "Lead this thief out through the southern gate and execute him."
Nhà vua nói: "Hãy dẫn tên trộm này ra khỏi cổng phía nam và hành quyết hắn!"
Nagaraguttiko rañño paṭissuṇitvā taṃ coraṃ catukke catukke pahārasahassena tāḷento gāhāpetvā dakkhiṇadvāraṃ gacchati.
The city guard, having assented to the king, had the thief beaten with a thousand blows at every crossroads and led him towards the southern gate.
Quan trấn giữ thành phố vâng lệnh nhà vua, cho người đánh tên trộm đó hàng ngàn roi ở mỗi ngã tư, rồi dẫn hắn đến cổng phía nam.
Tasmiṃ samaye ayaṃ bhaddā nāma seṭṭhidhītā mahājanassa kolāhalasaddena sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā olokentī taṃ sattukaṃ coraṃ tathā nīyamānaṃ disvā ubhohi hatthehi hadayaṃ sandhārentī gantvā sirisayane adhomukhā nipajji.
At that time, this Bhaddā, the merchant's daughter, opened her lion's window due to the clamor of the crowd and, seeing the thief Sattuka being led away for execution in that manner, she placed both hands over her heart and lay face down on her splendid couch.
Vào lúc đó, Bhaddā, con gái của vị trưởng giả, nghe tiếng ồn ào của đám đông, mở cửa sổ sư tử và nhìn ra. Thấy tên trộm Sattu bị dẫn đi như vậy, nàng ôm ngực bằng cả hai tay, đi đến và nằm sấp trên giường quý giá.
Sā ca tassa kulassa ekadhītā, tenassā ñātakā appamattakampi mukhavikāraṃ sahituṃ na sakkonti.
She was the only daughter of that family, and therefore her relatives could not endure even a slight change in her facial expression.
Nàng là con gái duy nhất của gia đình đó, nên người thân của nàng không thể chịu đựng được dù chỉ một chút biến sắc trên khuôn mặt nàng.
Atha naṃ mātā sayane nipannaṃ disvā ‘‘kiṃ karosi, ammā’’ti pucchi.
Then her mother, seeing her lying on the couch, asked, "What are you doing, my dear?"
Thế rồi, người mẹ thấy nàng nằm trên giường, hỏi: "Con làm gì vậy, con gái?"
Etaṃ vajjhaṃ katvā nīyamānaṃ coraṃ addasa, ammāti?
"Did you see that condemned thief being led away, Mother?"
"Mẹ ơi, con đã thấy tên trộm bị dẫn đi hành quyết, phải không mẹ?"
Āma, ammāti.
"Yes, dear."
"Vâng, con gái."
Etaṃ labhamānā jīvissāmi, alabhamānāya me maraṇamevāti.
"If I get him, I will live; if I don't, I will die."
"Nếu con có được hắn, con sẽ sống. Nếu không có được hắn, con thà chết còn hơn."
Te taṃ nānappakārenapi saññāpetuṃ asakkontā ‘‘maraṇā jīvitaṃ seyyo’’ti sallakkhesuṃ.
Unable to persuade her in various ways, they reflected, "Life is better than death."
Họ không thể thuyết phục nàng bằng bất cứ cách nào, nên họ nghĩ: "Sống tốt hơn là chết."
Athassā pitā nagaraguttikassa santikaṃ gantvā sahassaṃ lañjaṃ datvā ‘‘mayhaṃ dhītā core paṭibaddhacittā, yena kenaci upāyena imaṃ muñcā’’ti āha.
Then her father went to the city guard, gave a thousand* as a bribe, and said, "My daughter is infatuated with the thief; release him by any means necessary."
Thế rồi, cha nàng đến gặp quan trấn giữ thành phố, hối lộ một ngàn đồng và nói: "Con gái tôi đã phải lòng tên trộm, xin hãy tìm cách nào đó để thả hắn ra."
So ‘‘sādhū’’ti seṭṭhissa paṭissuṇitvā coraṃ gahetvā yāva sūriyassa atthaṅgamanā ito cito ca papañcāpetvā sūriye atthaṅgate cārakato ekaṃ manussaṃ nīharāpetvā sattukassa bandhanaṃ mocetvā sattukaṃ seṭṭhigehaṃ pesetvā tena bandhanena itaraṃ bandhitvā dakkhiṇadvārena nīharitvā ghātesi.
He, saying "So be it," assented to the rich man, took the robber, and until sunset, he led him about here and there. When the sun had set, he had one man released from prison, untied Sattuka's bonds, sent Sattuka to the rich man's house, and then, binding the other with those same bonds, he led him out through the southern gate and executed him.
Người đó, "Được!" rồi vâng lời trưởng giả, bắt tên trộm, cho đến khi mặt trời lặn, đã dắt hắn đi khắp nơi, khi mặt trời lặn, đã cho đưa một người từ trong ngục ra, cởi trói cho Sattuka, sai Sattuka về nhà trưởng giả, dùng dây trói đó trói người kia, dắt ra cổng phía nam rồi giết.
Seṭṭhidāsāpi sattukaṃ gahetvā seṭṭhino nivesanaṃ āgamaṃsu.
The rich man's servants, having taken Sattuka, also came to the rich man's dwelling.
Các gia nhân của trưởng giả cũng đưa Sattuka đến nhà trưởng giả.
Taṃ disvā seṭṭhi ‘‘dhītu manaṃ pūressāmī’’ti sattukaṃ gandhodakena nhāpetvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ kāretvā pāsādaṃ pesesi.
Seeing him, the rich man, thinking "I will fulfill my daughter's wish," bathed Sattuka with scented water, had him adorned with all ornaments, and sent him to the palace.
Trưởng giả thấy vậy, nghĩ: "Ta sẽ làm vui lòng con gái," rồi cho Sattuka tắm bằng nước thơm, trang điểm bằng mọi đồ trang sức, rồi sai lên lầu.
Bhaddāpi ‘‘paripuṇṇo me saṅkappo’’ti anekālaṅkārena alaṅkaritvā taṃ paricarati.
Bhaddā, thinking "My intention is fulfilled," adorned herself with many ornaments and attended to him.
Bhaddā cũng, nghĩ: "Nguyện vọng của ta đã thành tựu," rồi trang điểm bằng nhiều đồ trang sức và hầu hạ hắn.
Sattuko katipāhaṃ vītināmetvā cintesi – ‘‘imissā pasādhanabhaṇḍakaṃ mayhaṃ bhavissati, kenaci upāyena imaṃ ābharaṇaṃ gahetuṃ vaṭṭatī’’ti samīpe sukhena nisinnakāle bhaddaṃ āha – ‘‘mayhaṃ ekaṃ vacanaṃ vattabbaṃ atthī’’ti.
After a few days, Sattuka thought: "Her adorned articles will be mine. It is fitting to take these ornaments by some means." So, when she was sitting comfortably nearby, he said to Bhaddā, "I have something to say."
Sattuka đã sống vài ngày rồi suy nghĩ: "Đồ trang sức của cô ta sẽ là của ta, cần phải dùng mưu kế nào đó để lấy được những đồ trang sức này." Khi cô ta đang ngồi thoải mái gần đó, hắn nói với Bhaddā: "Ta có một điều muốn nói."
Seṭṭhidhītā sahassalābhaṃ labhitvā viya tuṭṭhamānasā ‘‘vissatthaṃ vadehi, ayyā’’ti āha.
The rich man's daughter, with a pleased mind as if she had gained a thousandfold profit, said, "Speak freely, sir."
Con gái trưởng giả, vui mừng như thể nhận được ngàn lợi lộc, nói: "Xin Ngài cứ nói tự nhiên, Ngài ơi."
Tvaṃ cintesi – ‘‘maṃ nissāya iminā jīvitaṃ laddha’’nti, ahaṃ pana gahitamattova corapapātapabbate adhivatthāya devatāya ‘‘sacāhaṃ jīvitaṃ labhissāmi, balikammaṃ te dassāmī’’ti āyāciṃ.
"You think, 'Through me, he obtained his life.' But I, as soon as I was seized, vowed to the deity residing on the Robber's Fall Mountain, 'If I obtain my life, I will offer you a sacrifice.'
Ngươi nghĩ: "Nhờ ta mà người này được sống," nhưng ta đã khấn với vị thần trú ngụ trên núi Corapapāta khi vừa bị bắt: "Nếu ta được sống, ta sẽ dâng lễ vật cho ngài."
Taṃ nissāya mayā jīvitaṃ laddhaṃ, sīghaṃ balikammaṃ sajjāpehīti.
Through her, I obtained my life. Quickly prepare the sacrifice."
Nhờ đó mà ta được sống, hãy mau chuẩn bị lễ vật.
Bhaddā, ‘‘ahaṃ tassa manaṃ pūressāmī’’ti balikammaṃ sajjāpetvā sabbaṃ pasādhanaṃ pasādhetvā ekayāne āruyha sāmikena saddhiṃ corapapātapabbataṃ gantvā ‘‘pabbatadevatāya balikammaṃ karissāmī’’ti abhiruhituṃ āraddhā.
Bhaddā, thinking "I will fulfill his wish," prepared the sacrifice, adorned herself with all her ornaments, and ascending a carriage with her husband, went to the Robber's Fall Mountain. She began to ascend to offer a sacrifice to the mountain deity.
Bhaddā, nghĩ: "Ta sẽ làm vui lòng hắn," rồi chuẩn bị lễ vật, trang điểm đầy đủ mọi đồ trang sức, lên một cỗ xe cùng với chồng đến núi Corapapāta và bắt đầu leo lên, nghĩ: "Ta sẽ dâng lễ vật cho vị thần núi."
Sattuko cintesi – ‘‘sabbesu abhiruhantesu mama imissā ābharaṇaṃ gahetuṃ na okāso bhavissatī’’ti tameva balibhājanaṃ gāhāpetvā pabbataṃ abhiruhi.
Sattuka thought: "If everyone ascends, I will not have an opportunity to take her ornaments." So he made her carry the offering dish and ascended the mountain.
Sattuka nghĩ: "Nếu tất cả cùng leo lên, ta sẽ không có cơ hội lấy đồ trang sức của cô ta," rồi bảo cô ta cầm cái đĩa lễ vật đó và leo lên núi.
So bhaddāya saddhiṃ kathento piyakathaṃ na katheti.
He did not speak lovingly to Bhaddā.
Hắn nói chuyện với Bhaddā mà không nói lời yêu thương.
Sā iṅgiteneva tassa adhippāyaṃ aññāsi.
She understood his intention by his gesture.
Cô ấy đã hiểu ý hắn qua cử chỉ.
Atha naṃ so āha – ‘‘bhadde, tava uttarisāṭakaṃ omuñcitvā kāyāruḷhaṃ te pasādhanaṃ ettha bhaṇḍikaṃ karohī’’ti.
Then he said to her, "Bhaddā, take off your outer robe and bundle the ornaments that are on your body here."
Rồi hắn nói với cô: "Bhaddā, hãy cởi áo ngoài của nàng ra và gói đồ trang sức đang đeo trên người nàng vào đây."
Sāmi mayhaṃ ko aparādhoti?
"My master, what offense have I committed?"
Thưa chồng, tôi có lỗi gì ư?
Kiṃ panāhaṃ, bāle, balikammatthaṃ āgatoti saññaṃ karosi?
"Foolish one, do you think I came here for a sacrifice?"
Này cô ngốc, cô nghĩ ta đến đây để dâng lễ vật sao?
Ahañhi imissā devatāya yakanaṃ ubbaṭṭhetvā dadeyyaṃ, balikammāpadesena pana tava ābharaṇaṃ gaṇhitukāmo hutvā āgatomhīti.
"Indeed, I would even pluck out this deity's liver and give it. But under the pretext of a sacrifice, I have come here desiring to take your ornaments."
Thật ra, ta đến đây với ý định lấy đồ trang sức của cô dưới danh nghĩa lễ vật, để moi gan vị thần này mà dâng.
Kassa pana, ayya, pasādhanaṃ, kassa ahanti?
"Whose ornaments are these, sir, and whose am I?"
Thưa Ngài, đồ trang sức này của ai, và tôi là ai?
Mayaṃ evarūpaṃ na jānāma, aññaṃ tava santakaṃ, aññaṃ mama santakanti.
"We do not know such a thing; what is yours is one thing, what is mine is another."
Chúng tôi không biết điều như vậy, của cô là của cô, của tôi là của tôi.
Sādhu, ayya, ekaṃ pana me adhippāyaṃ pūretha, alaṅkataniyāmeneva me purato ca pacchato ca āliṅgituṃ dethāti.
"Very well, sir, but please fulfill one wish of mine: let me embrace you from the front and from the back, just as I am adorned."
Được thôi, Ngài ơi, nhưng xin Ngài hãy làm tròn một ý nguyện của tôi, hãy ôm tôi từ phía trước và phía sau khi tôi vẫn còn trang điểm đầy đủ.
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.
He assented, saying, "So be it."
Hắn chấp nhận: "Được thôi."
Sā tena sampaṭicchitabhāvaṃ ñatvā purato āliṅgitvā pacchato āliṅgantī viya hutvā pabbatapapāte pātesi.
She, knowing that he had assented, embraced him from the front, and then, as if embracing from the back, she pushed him down the mountain precipice.
Cô ấy biết hắn đã chấp nhận, rồi ôm hắn từ phía trước, và như thể đang ôm từ phía sau, cô ấy đẩy hắn xuống vách núi.
So patanto ākāseyeva cuṇṇavicuṇṇo ahosi.
As he fell, he was utterly shattered in mid-air.
Khi rơi xuống, hắn đã tan nát ngay giữa không trung.
Tāya kataṃ vicitrabhāvaṃ disvā pabbate adhivatthā devatā guṇakittanavasena imā gāthā āha –
Seeing the cleverness of her deed, the deity residing on the mountain, in praise of her virtues, uttered these verses:
Thấy hành động khéo léo đó của cô, vị thần trú ngụ trên núi đã nói những câu kệ này để tán dương phẩm hạnh:
Tato bhaddā cintesi – ‘‘na sakkā mayā iminā niyāmena puna gehaṃ gantuṃ, itova gantvā ekaṃ pabbajjaṃ pabbajissāmī’’ti, nigaṇṭhārāmaṃ gantvā nigaṇṭhe pabbajjaṃ yāci.
Then Bhaddā thought, "I cannot return home in this manner. I will go from here and take up an ascetic life." She went to a Niggantha monastery and requested ordination from the Nigganthas.
Rồi Bhaddā nghĩ: "Ta không thể trở về nhà theo cách này nữa, ta sẽ đi từ đây và xuất gia." Cô đến tu viện Ni-kiền và xin được xuất gia.
Atha naṃ te āhaṃsu – ‘‘kena niyāmena pabbajjā hotū’’ti?
Then they asked her, "By what method should the ordination be?"
Rồi họ hỏi cô: "Ngươi muốn xuất gia theo cách nào?"
Yaṃ tumhākaṃ pabbajjāya uttamaṃ, tadeva karothāti.
"Whatever is supreme for your ordination, do that," she replied.
Hãy làm điều gì cao quý nhất trong sự xuất gia của quý vị.
Te ‘‘sādhū’’ti tassā tālaṭṭhinā kese luñcitvā pabbājesuṃ.
They, saying "So be it," plucked her hair out with a palm-tree thorn and ordained her.
Họ nói: "Được thôi," rồi nhổ tóc cô bằng một cái rễ cọ và cho cô xuất gia.
Kesā puna vaḍḍhantā rāsirāsivasena kuṇḍalāvattā hutvā vaḍḍhiṃsu.
Her hair grew back in coiled locks, in heaps and masses.
Tóc cô mọc lại thành từng búi xoăn.
Sā teneva kāraṇena kuṇḍalakesā nāma jātā.
For that very reason, she became known as Kuṇḍalakesā (Coiled-Hair).
Vì lý do đó, cô được gọi là Kuṇḍalakesā (Tóc Xoăn).
Sā attano pabbajitaṭṭhāne sabbasippaṃ uggaṇhitvā ‘‘etesaṃ ito uttari viseso natthī’’ti ñatvā gāmanigamarājadhāniyo vicarantī yattha yattha paṇḍitā atthi, tattha tattha gantvā tesaṃ jānanasippaṃ sabbameva uggaṇhāti.
She learned all the arts in the place where she was ordained, and knowing that "there is no greater distinction than these for them," she traveled through villages, towns, and capital cities, going wherever there were scholars and learning all their known arts.
Cô đã học tất cả các nghề ở nơi mình xuất gia, và khi biết rằng "không có gì vượt trội hơn thế này ở họ," cô đã du hành qua các làng mạc, thị trấn và kinh đô, đến bất cứ nơi nào có người trí, và học tất cả những nghề mà họ biết.
Athassā bahūsu ṭhānesu sikkhitabhāvena paṭivādaṃ dātuṃ samatthā na honti.
Then, because she had learned in many places, no one was able to debate with her.
Rồi không ai có thể đối đáp với cô vì cô đã học hỏi ở nhiều nơi.
Sā attanā saddhiṃ kathetuṃ samatthaṃ adisvā yaṃ gāmaṃ vā nigamaṃ vā pavisati, tassa dvāre vālukarāsiṃ katvā tattha jambusākhaṃ ṭhapeti.
Not seeing anyone capable of conversing with her, she would make a heap of sand at the entrance of whatever village or town she entered and place a rose-apple branch on it.
Cô, không thấy ai có thể nói chuyện với mình, đã đắp một đống cát ở cổng làng hay thị trấn mà cô đi vào, rồi đặt một cành jambu lên đó.
‘‘Yo mama vādaṃ āropetuṃ sakkoti, so imaṃ sākhaṃ maddatū’’ti samīpe ṭhitānaṃ dārakānaṃ saññaṃ deti.
She would signal to the children standing nearby, "Whoever can contend with my arguments, let him trample on this branch."
Cô ra hiệu cho những đứa trẻ đứng gần đó: "Ai có thể tranh luận với ta, hãy giẫm nát cành này."
Taṃ sattāhampi maddantā na honti.
They would not trample on it even for seven days.
Không ai giẫm nát nó trong bảy ngày.
Atha naṃ gahetvā pakkamati.
Then she would take it and depart.
Rồi cô lấy nó đi.
Tasmiṃ samaye amhākaṃ bhagavā loke nibbattitvā sāvatthiṃ upanissāya jetavane viharati.
At that time, our Blessed One had arisen in the world and was dwelling at Jetavana, near Sāvatthī.
Vào thời điểm đó, Đức Thế Tôn của chúng ta đã xuất hiện trên thế gian và đang trú ngụ tại Jetavana gần Sāvatthī.
Kuṇḍalakesāpi kho anupubbena sāvatthiṃ patvā antonagaraṃ pavisamānā porāṇakaniyāmeneva vālukārāsimhi sākhaṃ ṭhapetvā dārakānaṃ saññaṃ datvā pāvisi.
Kuṇḍalakesā, too, gradually reached Sāvatthī and, upon entering the inner city, placed a branch on a heap of sand in the usual way, signaled to the children, and then entered.
Kuṇḍalakesā cũng dần dần đến Sāvatthī, và khi vào trong thành, cô đã đặt cành cây lên đống cát theo cách cũ, ra hiệu cho lũ trẻ rồi đi vào.
Tasmiṃ samaye dhammasenāpati bhikkhusaṅghe paviṭṭhe ekakova nagaraṃ pavisanto vālukāthūpe jambusākhaṃ disvā ‘‘kasmā ayaṃ ṭhapitā’’ti pucchi.
At that time, the General of the Dhamma, entering the city alone while the assembly of bhikkhus had already entered, saw the rose-apple branch on the sand heap and asked, "Why is this placed here?"
Vào thời điểm đó, Tôn giả Dhammasenāpati, khi Tăng đoàn đã vào trong, một mình vào thành, thấy cành jambu trên đống cát, hỏi: "Tại sao cái này lại được đặt ở đây?"
Dārakā taṃ kāraṇaṃ aparihāpetvā kathesuṃ.
The children recounted the reason without omitting anything.
Lũ trẻ đã kể lại nguyên nhân mà không bỏ sót điều gì.
Evaṃ sante imaṃ gahetvā maddatha, dārakāti.
"If that is so, children, take this and trample on it!"
"Nếu vậy, hãy lấy cái này và giẫm nát nó, các con," Tôn giả nói.
Tesu therassa vacanaṃ sutvā ekacce maddituṃ na visahiṃsu, ekacce taṃkhaṇeyeva madditvā cuṇṇavicuṇṇaṃ akaṃsu.
Upon hearing the Elder's words, some were unable to trample on it, while others trampled it immediately, crushing it to pieces.
Nghe lời Tôn giả, một số đứa không dám giẫm nát, một số đứa thì giẫm nát và làm nó tan tành ngay lập tức.
Kuṇḍalakesā bhattakiccaṃ katvā nikkhamantī taṃ sākhaṃ madditaṃ disvā ‘‘kassetaṃ kamma’’nti pucchi.
Kuṇḍalakesā, having finished her meal and coming out, saw the branch trampled and asked, "Whose deed is this?"
Kuṇḍalakesā, sau khi ăn xong, đi ra và thấy cành cây bị giẫm nát, hỏi: "Đây là việc của ai?"
Athassā dhammasenāpatinā kārāpitabhāvaṃ kathayiṃsu.
Then they told her that it was done by the General of the Dhamma.
Rồi họ kể rằng đó là do Tôn giả Dhammasenāpati đã làm.
Sā ‘‘attano thāmaṃ ajānanto imaṃ sākhaṃ maddāpetuṃ no visahissati, addhā mahanto eso bhavissati.
She thought, "One who does not know his own strength will not be able to have this branch trampled. Surely, he must be a great one.
Cô nghĩ: "Người này không biết sức mạnh của mình mà dám cho người khác giẫm nát cành cây này, chắc chắn người này là một bậc vĩ đại. Còn ta, nếu là một người nhỏ bé thì sẽ không được đẹp mắt, cần phải vào trong làng và ra hiệu cho hội chúng." Rồi cô đã làm như vậy.
Ahampi pana khuddikā bhavantī na sobhissāmi, antogāmameva pavisitvā parisāya saññaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā tathā akāsi.
But I, being insignificant, will not look good. It is fitting to enter the village itself and give a signal to the assembly." And she did so.
Trong thành phố có tám mươi ngàn gia đình, tất cả đều đã biết chuyện này theo từng nhóm.
Asītikulasahassanivāse nagare sabhāgasabhāgavasena sabbeva sañjāniṃsūti veditabbaṃ.
It should be understood that in a city with eighty thousand households, everyone knew of it in due course.
Tôn giả cũng sau khi ăn xong, ngồi dưới một gốc cây.
Theropi bhattakiccaṃ katvā aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi.
The Elder also, having finished his meal, sat down at the foot of a certain tree.
Rồi Kuṇḍalakesā, được đông đảo quần chúng vây quanh, đến chỗ Tôn giả, chào hỏi rồi đứng sang một bên, hỏi: "Thưa Tôn giả, ngài đã cho giẫm nát cành cây sao?"
Athāyaṃ kuṇḍalakesā mahājanaparivutā therassa santikaṃ gantvā paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ ṭhatvā, ‘‘bhante, tumhehi sākhā maddāpitā’’ti pucchi.
Then Kuṇḍalakesā, surrounded by a large crowd, went to the Elder, exchanged greetings, stood to one side, and asked, "Venerable sir, you had the branch trampled?"
"Phải, ta đã cho giẫm nát," Tôn giả đáp.
Āma, mayā maddāpitāti.
"Yes, I had it trampled."
"Nếu vậy, thưa Tôn giả, chúng ta hãy tranh luận đi."
Evaṃ sante tumhehi saddhiṃ amhākaṃ vādo hotu, bhanteti.
"If that is so, venerable sir, let us have a debate."
"Được thôi, Bhaddā," Tôn giả nói.
Hotu, bhaddeti.
"So be it, good lady."
"Ai sẽ hỏi, ai sẽ trả lời?"
Kassa pucchā hotu, kassa vissajjananti?
"Who will ask, and who will answer?"
"Việc hỏi thuộc về chúng ta, còn cô hãy hỏi những gì cô biết."
Pucchā nāma amhākaṃ pattā, tvaṃ pana tuyhaṃ jānanakaṃ pucchāti.
"It is our turn to ask. You, however, ask what you know."
Lượt hỏi đã đến phần chúng tôi, còn ngài, hãy hỏi điều gì ngài biết.
Sā therena dinnaanumatiyā sabbameva attano jānanakaṃ vādaṃ pucchi, thero sabbaṃ vissajjesi.
With the permission given by the Elder, she asked all the tenets she knew, and the Elder answered everything.
Với sự cho phép của Trưởng lão, cô ấy đã hỏi tất cả những gì mình biết về giáo lý, và Trưởng lão đã giải đáp tất cả.
Sā sabbaṃ pucchitvā tuṇhī ahosi.
Having asked everything, she became silent.
Sau khi hỏi tất cả, cô ấy im lặng.
Atha naṃ thero āha – ‘‘tayā bahuṃ pucchitaṃ, mayampi ekaṃ pañhaṃ pucchāmā’’ti.
Then the Elder said to her, "You have asked much; we also will ask one question."
Rồi Trưởng lão nói với cô ấy: “Cô đã hỏi nhiều, bây giờ chúng tôi cũng xin hỏi một câu.”
Pucchatha, bhanteti.
"Please ask, venerable sir," she said.
Bạch Ngài, xin cứ hỏi.
Ekaṃ nāma kinti?
"What is meant by 'one'?"
Thế nào là 'một'?
Kuṇḍalakesā ‘‘na jānāmi, bhante’’ti āha.
Kuṇḍalakesā said, "I do not know, venerable sir."
Kuṇḍalakesā thưa: “Bạch Ngài, con không biết.”
Tvaṃ ettakampi na jānāsi, aññaṃ kiṃ jānissasīti?
"You do not even know this much, what else will you know?"
Cô không biết dù chỉ một điều này, thì cô còn biết gì khác nữa?
Sā therassa pādesu patitvā ‘‘tumhākaṃ saraṇaṃ gacchāmi, bhante’’ti āha.
She fell at the Elder's feet and said, "I take refuge in you, venerable sir."
Cô ấy quỳ xuống dưới chân Trưởng lão và thưa: “Bạch Ngài, con xin quy y Ngài.”
Mama saraṇagamanakammaṃ natthi, sadevake loke aggapuggalo dhuravihāre vasati, taṃ saraṇaṃ gacchāhīti.
"I have no act of giving refuge; the foremost person in the world with its deities resides in Dhuravihāra; go to him for refuge," he said.
Tôi không có công hạnh để làm chỗ quy y. Bậc tối thượng trong thế gian cùng chư thiên đang ngụ tại Dhuravihāra, hãy quy y Ngài ấy.
Sā ‘‘evaṃ karissāmi, bhante’’ti sāyanhasamaye satthu dhammadesanāvelāya satthu santikaṃ gantvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
She said, "I will do so, venerable sir," and in the evening, at the time of the Teacher's Dhamma discourse, she went to the Teacher, saluted him with the five-point prostration, and stood to one side.
Cô ấy thưa: “Bạch Ngài, con sẽ làm như vậy.” Vào buổi chiều, trong giờ thuyết pháp của Đức Thế Tôn, cô ấy đến gần Đức Thế Tôn, đảnh lễ bằng năm chi và đứng sang một bên.
Satthā tassā madditasaṅkhārāya cariyāvasena dhammapade imaṃ gāthamāha –
The Teacher, perceiving her mature disposition, spoke this verse in the Dhammapada:
Đức Thế Tôn, theo hạnh của người có các hành bị nghiền nát, đã thuyết bài kệ này trong Pháp Cú:
Sā gāthāpariyosāne yathāṭhitāva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā pabbajjaṃ yāci.
The Teacher accepted her ordination.
Khi bài kệ kết thúc, cô ấy, ngay tại chỗ, đã chứng đắc A-la-hán cùng với các phân tích tuệ (paṭisambhidā) và xin được xuất gia.
Satthā tassā pabbajjaṃ sampaṭicchi.
She went to the bhikkhunī monastery and was ordained.
Đức Thế Tôn đã chấp thuận cho cô ấy xuất gia.
Sā bhikkhunupassayaṃ gantvā pabbaji.
Later, a discussion arose among the four assemblies: "Indeed, this Bhaddā Kuṇḍalakesā is great, for she attained arahantship at the end of a four-line verse."
Cô ấy đến tu viện tỳ-khưu-ni và xuất gia.
Aparabhāge catuparisamajjhe kathā udapādi – ‘‘mahantā vatāyaṃ bhaddā kuṇḍalakesā, yā catuppadikagāthāvasāne arahattaṃ pattā’’ti.
The Teacher, making that circumstance the occasion, placed the Therī at the forefront of those with quick comprehension.
Sau đó, một cuộc đàm luận đã diễn ra giữa bốn chúng: “Thật vĩ đại thay Bhaddā Kuṇḍalakesā này, người đã chứng đắc A-la-hán khi kết thúc một bài kệ bốn câu.”
Satthā taṃ kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā theriṃ khippābhiññānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
The Teacher, making that event the occasion, placed the Theri in the foremost position among those with swift supernormal knowledge.
Đức Thế Tôn, nhân dịp này, đã đặt Trưởng lão ni vào vị trí đứng đầu trong số những vị có thần thông nhanh chóng.
244. Dasame pubbenivāsanti pubbe nivutthakkhandhasantānaṃ anussarantīnaṃ bhaddā kāpilānī aggāti dasseti.
In the tenth, pubbenivāsaṃ shows that Bhaddā Kāpilānī is foremost among those who recollect previous existences, the aggregates (khandha) of past abodes.
244. Trong bài thứ mười, pubbenivāsaṃ nghĩa là chỉ ra rằng Bhaddā Kāpilānī là vị đứng đầu trong số những người nhớ lại dòng dõi uẩn đã cư ngụ trong quá khứ.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattitvā satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ pubbenivāsaṃ anussarantīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, she was reborn in a merchant family in Haṃsāvatī. While listening to the Teacher's Dhamma discourse, she saw the Teacher placing a certain bhikkhunī in the foremost position among those who recollected previous existences, and having performed an act of merit (adhikārakamma), she aspired to that position.
Vị ấy, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsāvatī. Khi nghe Đức Thế Tôn thuyết pháp, thấy Đức Thế Tôn đặt một tỳ-khưu-ni vào vị trí đứng đầu trong số những người nhớ lại các đời sống quá khứ, vị ấy đã tạo nghiệp thiện và cầu nguyện cho vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā anuppanne buddhe bārāṇasiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā attano sāmibhaginiyā saddhiṃ kalahaṃ karontī tāya paccekabuddhassa piṇḍapāte dinne, ‘‘ayaṃ imassa piṇḍapātaṃ datvā attano vasaṃ vattetī’’ti paccekabuddhassa hatthato pattaṃ gaṇhitvā bhattaṃ chaḍḍetvā kalalassa pūretvā adāsi.
Having wandered through the realms of gods and humans for one hundred thousand aeons, and in an era without a Buddha, she was reborn in a merchant family in Bārāṇasī. Quarrelling with her husband's sister, when the sister offered alms to a Paccekabuddha, she thought, "This one, having given alms to him, is trying to assert her dominance." So, she took the bowl from the Paccekabuddha's hand, threw away the food, filled it with mud, and offered it.
Vị ấy đã luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một trăm ngàn kiếp. Khi không có Đức Phật xuất hiện, vị ấy đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Bārāṇasī. Trong khi cãi vã với chị dâu của mình, khi chị dâu dâng thức ăn khất thực cho một vị Phật Độc Giác, vị ấy nghĩ: “Người này dâng thức ăn khất thực cho vị ấy để kiểm soát mình.” Rồi vị ấy giật bát từ tay vị Phật Độc Giác, đổ thức ăn đi, và đổ đầy bùn vào rồi dâng lên.
Mahājano ‘‘bālā aya’’nti garahitvā, ‘‘yāya te saddhiṃ kalaho kato, tassā kiñci na karosi, paccekabuddho te kiṃ aparajjhatī’’ti āha.
The great multitude condemned her, saying, "You are foolish! You do nothing to the one with whom you quarreled, what offense has the Paccekabuddha committed against you?"
Đại chúng đã quở trách: “Người này thật ngu xuẩn! Cô không làm gì người đã cãi vã với cô, nhưng vị Phật Độc Giác đã làm gì sai với cô?”
Sā tesaṃ vacanena lajjāyamānā puna pattaṃ gahetvā kalalaṃ hāretvā dhovitvā gandhacuṇṇena ubbaṭṭetvā catumadhurassa pūretvā upari āsittena padumagabbhavaṇṇena sappinā vijjotamānaṃ paccekabuddhassa hatthe ṭhapetvā ‘‘yathā ayaṃ piṇḍapāto obhāsajāto, evaṃ obhāsajātaṃ me sarīraṃ hotū’’ti patthanaṃ paṭṭhapesīti sabbaṃ mahākassapattherassa vatthumhi vuttanayeneva veditabbaṃ.
Ashamed by their words, she took the bowl again, removed the mud, washed it, scented it with perfumed powder, filled it with the four delicious foods, and placed it in the Paccekabuddha's hand, glistening with ghee the color of a lotus pistil poured over it, making the aspiration, "Just as this alms-food is luminous, so may my body be luminous." All this should be understood in the same way as told in the story of Mahākassapa Thera.
Vị ấy, xấu hổ vì lời nói của họ, lại lấy bát, đổ bùn đi, rửa sạch, xoa bằng bột hương, đổ đầy bốn loại mật ngọt, và đặt vào tay vị Phật Độc Giác một bát cơm tỏa sáng như nhụy sen với bơ sữa tinh khiết đổ lên trên. Vị ấy đã cầu nguyện: “Cầu mong thân thể con cũng tỏa sáng như bát cơm khất thực này.” Tất cả những điều này nên được hiểu theo cách đã nói trong câu chuyện về Trưởng lão Mahākassapa.
Mahākassapatthero pana dakkhiṇamaggaṃ gahetvā dasabalassa santikaṃ bahuputtakanigrodhamūlaṃ gato, ayaṃ bhaddā kāpilānī vāmamaggaṃ gaṇhitvā mātugāmassa pabbajjāya ananuññātabhāvena paribbājikārāmaṃ agamāsi.
While Mahākassapa Thera took the southern route and went to the root of the Baha putta nigrodha tree to meet the Ten-Powered One, this Bhaddā Kāpilānī took the northern route and, since women's ordination was not yet permitted, she went to a wandering ascetic's hermitage.
Trong khi Trưởng lão Mahākassapa đi theo con đường phía nam đến gốc cây đa nhiều con để gặp Đức Thập Lực, thì Bhaddā Kāpilānī này đi theo con đường phía bắc đến tu viện của các du sĩ, vì phụ nữ chưa được phép xuất gia.
Yadā pana mahāpajāpatigotamī pabbajjañca upasampadañca labhi, tadā sā therī theriyā santike pabbajjañca upasampadañca labhitvā aparabhāge vipassanāya kammaṃ karontī arahattaṃ patvā pubbenivāsañāṇe ciṇṇavasī ahosi.
However, when Mahāpajāpatī Gotamī obtained both ordination and higher ordination, that Therī also obtained ordination and higher ordination from her and, later, engaging in the practice of insight, attained arahantship and became proficient in the knowledge of previous existences.
Tuy nhiên, khi Mahāpajāpatī Gotamī được xuất gia và thọ giới Tỳ-khưu-ni, thì Trưởng lão ni này cũng được xuất gia và thọ giới Tỳ-khưu-ni từ vị Trưởng lão ni đó. Sau đó, vị ấy tu tập thiền quán và chứng đắc A-la-hán, trở thành bậc thuần thục trong Túc mạng thông.
Atha satthā jetavane nisīditvā bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento imaṃ theriṃ pubbenivāsaṃ anussarantīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then the Teacher, seated in Jetavana, successively placed bhikkhunīs in their respective positions, and placed this Therī at the forefront of those who recollect previous existences.
Rồi Đức Thế Tôn, ngồi tại Jetavana, đã sắp xếp các tỳ-khưu-ni vào các vị trí theo thứ tự và đã đặt Trưởng lão ni này vào vị trí đứng đầu trong số những người nhớ lại các đời sống quá khứ.
245. Ekādasame mahābhiññāppattānanti mahatiyo abhiññāyo pattānaṃ, bhaddā kaccānā, nāma aggāti dasseti.
In the eleventh, mahābhiññāppattānaṃ shows that Bhaddā Kaccānā is foremost among those who have attained great supernormal powers.
245. Trong bài thứ mười một, mahābhiññāppattānaṃ nghĩa là chỉ ra rằng Bhaddā Kaccānā là vị đứng đầu trong số những người đã đạt được các đại thần thông.
Ekassa hi buddhassa cattārova janā mahābhiññā honti, na avasesasāvakā.
Indeed, for one Buddha, there are four individuals with great supernormal powers, not other disciples.
Thật vậy, chỉ có bốn người là có đại thần thông đối với một vị Phật, chứ không phải các đệ tử còn lại.
Avasesasāvakā hi kappasatasahassameva anussarituṃ sakkonti, na tato paraṃ.
Other disciples can recollect only one hundred thousand aeons, not beyond that.
Các đệ tử còn lại chỉ có thể nhớ lại một trăm ngàn kiếp, chứ không hơn.
Mahābhiññāppattā pana kappasatasahassādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ anussaranti.
However, those who have attained great supernormal powers can recollect countless aeons beyond one hundred thousand.
Tuy nhiên, những vị đã đạt được đại thần thông thì nhớ lại một vô số kiếp cộng thêm một trăm ngàn kiếp.
Amhākampi satthu sāsane dve aggasāvakā bākulatthero bhaddā kaccānāti ime cattāro ettakaṃ anussarituṃ sakkhiṃsu.
In the dispensation of our Teacher too, the two chief disciples, Bākula Thera, and Bhaddā Kaccānā, these four were able to recollect that much.
Trong giáo pháp của Đức Thế Tôn chúng ta, hai vị Thượng thủ đệ tử, Trưởng lão Bākula và Bhaddā Kaccānā, bốn vị này đã có thể nhớ lại nhiều như vậy.
Tasmā ayaṃ therī mahābhiññāppattānaṃ aggā nāma jātā.
Therefore, this Therī became known as foremost among those who have attained great supernormal powers.
Vì vậy, Trưởng lão ni này đã trở thành vị đứng đầu trong số những người đã đạt được đại thần thông.
Bhaddā kaccānāti tassā nāmaṃ.
Bhaddā Kaccānā was her name.
Bhaddā Kaccānā là tên của vị ấy.
Bhaddakañcanassa hi uttamasuvaṇṇassa viya tassā sarīravaṇṇo ahosi, sā tasmā bhaddakañcanāti nāmaṃ labhi, sā pacchā kaccānātveva saṅkhaṃ gatā.
Her body's complexion was like excellent gold (bhaddakañcana), hence she obtained the name Bhaddakañcanā; later she was known simply as Kaccānā.
Thật vậy, màu da của vị ấy giống như vàng ròng cao quý nhất, vì vậy vị ấy có tên là Bhaddakaccānā, sau này chỉ được gọi là Kaccānā.
Rāhulamātāyetaṃ adhivacanaṃ.
This is an appellation for Rāhulamātā.
Đây là tên gọi của mẹ Rāhula.
Sā vayappattā bodhisattassa gehaṃ agamāsi.
When she reached maturity, she went to the Bodhisatta's house.
Khi đến tuổi trưởng thành, vị ấy đã đến nhà Bồ-tát.
Sā aparabhāge rāhulakumāraṃ nāma puttaṃ vijāyi.
Later, she gave birth to a son named Prince Rāhula.
Sau đó, vị ấy đã sinh một người con trai tên là Rāhula.
Tassa jātadivaseva bodhisatto nikkhamitvā bodhimaṇḍe sabbaññutaṃ patvā lokānuggahaṃ karonto anupubbena kapilavatthuṃ āgamma ñātīnaṃ saṅgahaṃ akāsi.
On the day of his birth, the Bodhisatta renounced the world, attained omniscience at the Bodhi-maṇḍa, and, benefiting the world, gradually came to Kapilavatthu and provided for his relatives.
Ngay trong ngày sinh của người con trai đó, Bồ-tát đã xuất gia, chứng đắc Nhất thiết trí tại Bồ-đề đạo tràng, làm lợi ích cho thế gian. Dần dần, Ngài đến Kapilavatthu và chăm sóc cho quyến thuộc.
Aparabhāge parinibbute suddhodanamahārāje mahāpajāpatigotamī pañcahi mātugāmasatehi saddhiṃ satthu santike pabbaji.
Later, after the Mahārāja Suddhodana attained parinibbāna, Mahāpajāpatī Gotamī, along with five hundred women, ordained with the Teacher.
Sau đó, khi vua Suddhodana nhập diệt, Mahāpajāpatī Gotamī cùng với năm trăm phụ nữ đã xuất gia với Đức Thế Tôn.
Rāhulamātāpi janapadakalyāṇīpi theriyā santikaṃ gantvā pabbaji.
Rāhulamātā, along with Janapadakalyāṇī, also went to the Therī and ordained.
Mẹ của Rāhula, Janapadakalyāṇī, cũng đến gần vị Trưởng lão ni và xuất gia.
Sā pabbajitakālato paṭṭhāya bhaddakaccānattherītveva pākaṭā ahosi.
From the time of her ordination, she was known as Bhaddakaccānā Therī.
Từ khi xuất gia, vị ấy đã được biết đến với tên Trưởng lão ni Bhaddakaccānā.
Sā aparabhāge vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā abhiññāsu ciṇṇavasī ahosi, ekapallaṅkena nisinnā ekāvajjanena kappasatasahassādhikaṃ asaṅkhyeyyaṃ anussarati.
Later, developing insight, she attained arahantship and became proficient in the supernormal powers, able to recollect countless aeons beyond one hundred thousand with a single recollection while seated in one posture.
Sau đó, vị ấy đã phát triển thiền quán và chứng đắc A-la-hán, trở thành bậc thuần thục trong các thần thông. Ngồi kiết già một cách vững chắc, chỉ với một sự chú ý, vị ấy có thể nhớ lại một vô số kiếp cộng thêm một trăm ngàn kiếp.
Tassā tasmiṃ guṇe pākaṭe jāte satthā jetavane nisinno bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantare ṭhapento imaṃ theriṃ mahābhiññāppattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
When this quality of hers became known, the Teacher, seated in Jetavana, successively placed bhikkhunīs in their positions, and placed this Therī at the forefront of those who had attained great supernormal powers.
Khi phẩm chất này của vị ấy được biết đến, Đức Thế Tôn, ngồi tại Jetavana, đã sắp xếp các tỳ-khưu-ni vào các vị trí theo thứ tự và đã đặt Trưởng lão ni này vào vị trí đứng đầu trong số những người đã đạt được đại thần thông.
246. Dvādasame lūkhacīvaradharānanti tīhi lūkhehi samannāgataṃ paṃsukūlaṃ dhārentīnaṃ, kisāgotamī, aggāti dasseti.
In the twelfth, lūkhacīvaradharānaṃ shows that Kisāgotamī is foremost among those who wear coarse robes, referring to paṃsukūla robes made of three coarse rags.
246. Trong bài thứ mười hai, lūkhacīvaradharānaṃ nghĩa là chỉ ra rằng Kisāgotamī là vị đứng đầu trong số những người mặc y phấn tảo thô sơ (lūkha).
Gotamīti tassā nāmaṃ, thokaṃ kisadhātukattā pana kisāgotamīti vuccati.
Her name was Gotamī, but because she was a little frail, she was called Kisāgotamī.
Gotamī là tên của cô ấy, nhưng vì thân hình hơi gầy yếu nên được gọi là Kisāgotamī.
Ayampi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattitvā satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
She, too, in the time of Padumuttara Buddha, was reborn in a respectable family in Haṃsavatī. Listening to the Teacher's Dhamma discourse, she saw the Teacher establish a certain bhikkhunī in the foremost position among those who wear coarse robes, and having performed an act of merit, she aspired to that rank.
Vị này cũng, vào thời Đức Phật Padumuttara, sinh ra trong một gia đình ở Haṃsavatī, nghe pháp thoại của Đức Phật, thấy Đức Phật tôn một Tỳ-khưu-ni vào vị trí tối thượng trong số những vị mặc y thô, đã tạo công đức đặc biệt và cầu mong vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ duggatakule nibbattitvā vayappattakāle ekaṃ kulaṃ agamāsi.
Having wandered through the rounds of rebirth among devas and humans for one hundred thousand aeons, in this present Buddha-dispensation, she was reborn in a poor family in Sāvatthī.
Sau một trăm ngàn đại kiếp luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật hiện tại, cô ấy sinh ra trong một gia đình nghèo ở Sāvatthī và khi đến tuổi trưởng thành, cô ấy đã về một gia đình khác.
Tattha naṃ ‘‘duggatakulassa dhītā’’ti paribhaviṃsu.
When she reached adulthood, she married into a certain family, where she was scorned as "the daughter of a poor family."
Ở đó, họ khinh miệt cô ấy rằng: “Con gái của một gia đình nghèo.”
Sā aparabhāge puttaṃ vijāyi, athassā sammānamakaṃsu.
Later she gave birth to a son, and then they honored her.
Sau đó, cô ấy sinh một đứa con trai, và họ đã tôn trọng cô ấy.
So panassā dārako ādhāvitvā paridhāvitvā kīḷanavaye ṭhito kālamakāsi, tassā soko udapādi.
But that boy, having run and played and reached the age of play, passed away, and sorrow arose in her.
Nhưng đứa bé đó, sau khi chạy nhảy chơi đùa đến tuổi vui chơi, đã qua đời, và nỗi đau buồn đã phát sinh trong cô ấy.
Sā ‘‘ahaṃ imasmiṃyeva gehe hatalābhasakkārā hutvā puttassa jātakālato paṭṭhāya sakkāraṃ pāpuṇiṃ, ime mayhaṃ puttaṃ bahi chaḍḍetumpi vāyameyyu’’nti puttaṃ aṅkenādāya ‘‘puttassa me bhesajjaṃ dethā’’ti gehadvārapaṭipāṭiyā vicarati.
She thought: "In this very house, having been unfortunate in gain and honor, I received honor only from the time my son was born. These people might even try to cast my son out." So, carrying her son on her hip, she went from house to house, saying: "Give me medicine for my son, bhagavā."
Cô ấy nghĩ: “Trong chính ngôi nhà này, ta đã bị thất lợi và không được tôn trọng, nhưng từ khi con trai ta sinh ra, ta đã nhận được sự tôn trọng. Có thể họ sẽ cố gắng vứt bỏ con trai ta ra ngoài,” và cô ấy ôm con trai vào lòng, đi từ nhà này sang nhà khác, nói: “Xin hãy cho con trai tôi thuốc.”
Diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne manussā ‘‘kattha te matakassa bhesajjaṃ diṭṭhapubba’’nti pāṇiṃ paharitvā parihāsaṃ karonti.
Wherever they saw her, people slapped their hands and mocked her, saying: "Where have you ever seen medicine for a dead person?"
Ở những nơi gặp gỡ, mọi người vỗ tay và chế giễu cô ấy: “Ngươi đã từng thấy thuốc cho người chết ở đâu chưa?”
Sā tesaṃ kathāya neva saññattiṃ gacchati.
But she did not comprehend their words.
Cô ấy không hề hiểu lời nói của họ.
Atha naṃ eko paṇḍitapuriso disvā, ‘‘ayaṃ puttasokena cittavikkhepaṃ pattā bhavissati, etissā pana bhesajjaṃ na añño jānissati, dasabalova jānissatī’’ti cintetvā evamāha – ‘‘amma, tava puttassa bhesajjaṃ añño jānanto nāma natthi, sadevake pana loke aggapuggalo dasabalo dhuravihāre vasati, tassa santikaṃ gantvā pucchāhī’’ti.
Then a wise man saw her and thought: "This woman must be distracted by grief for her son. No one else will know medicine for her; only the Dasabala will know." And he said: "Mother, there is no one else who knows medicine for your son. However, the Dasabala, the foremost person in the world with its devas, dwells in Dhuravihāra. Go to him and ask."
Sau đó, một người đàn ông trí tuệ thấy cô ấy, nghĩ: “Cô ấy hẳn đã bị loạn trí vì nỗi đau buồn mất con. Không ai khác có thể biết thuốc cho cô ấy, chỉ có Đức Thế Tôn (Dasabala) mới biết,” và nói: “Này cô, không ai khác biết thuốc cho con trai cô đâu. Nhưng Đức Thế Tôn, bậc tối thượng trong cõi trời và cõi người, đang ngự tại tu viện chính. Hãy đến gặp Ngài và hỏi.”
Sā ‘‘saccaṃ puriso kathetī’’ti puttamādāya tathāgatassa buddhāsane nisinnavelāya parisapariyante ṭhatvā ‘‘puttassa me bhesajjaṃ detha bhagavā’’ti āha.
Thinking: "The man speaks the truth," she took her son and, standing at the edge of the assembly while the Tathāgata was seated on the Buddha's seat, she said: "Bhagavā, give me medicine for my son."
Cô ấy nghĩ: “Người đàn ông này nói thật,” và ôm con trai đến, đứng ở rìa hội chúng khi Đức Như Lai đang ngồi trên Phật tòa, nói: “Bạch Đức Thế Tôn, xin hãy cho con trai con thuốc.”
Satthā tassā upanissayaṃ disvā ‘‘bhaddakaṃ te gotami kataṃ bhesajjatthāya idhāgacchantiyā, gaccha nagaraṃ pavisitvā koṭito paṭṭhāya sakalanagaraṃ caritvā yasmiṃ gehe koci matapubbo natthi, tato siddhatthakaṃ āharā’’ti āha.
The Teacher, perceiving her potential, said: "Well done, Gotamī, that you have come here for medicine. Go, enter the city, traverse the entire city from one end to the other, and bring me mustard seeds from a house where no one has ever died."
Đức Đạo Sư, thấy được căn lành của cô ấy, nói: “Này Gotamī, ngươi đã làm tốt khi đến đây để tìm thuốc. Hãy đi vào thành phố, đi khắp thành phố từ đầu đến cuối, và mang về một hạt mù tạt từ một ngôi nhà mà chưa từng có ai chết.”
Sā ‘‘sādhu, bhante’’ti tuṭṭhamānasā antonagaraṃ pavisitvā paṭhamageheyeva ‘‘dasabalo mama puttassa bhesajjatthāya siddhatthakaṃ āharāpeti, siddhatthakaṃ me dethā’’ti āha.
She, with a joyful mind, said: "Very well, Venerable Sir," and entered the inner city. In the very first house, she said: "The Dasabala has sent me for mustard seeds for my son's medicine; give me mustard seeds."
Cô ấy, với tâm hoan hỷ, nói: “Vâng, bạch Đức Thế Tôn,” và đi vào nội thành, ngay tại ngôi nhà đầu tiên, cô ấy nói: “Đức Thế Tôn bảo tôi mang hạt mù tạt để làm thuốc cho con trai tôi, xin hãy cho tôi hạt mù tạt.”
‘‘Handa gotamī’’ti nīharitvā adaṃsu.
They took some out and gave them to her, saying: "Here you go, Gotamī."
Họ nói: “Đây, Gotamī,” và lấy ra đưa cho cô ấy.
Ahaṃ evaṃ gahetuṃ na sakkomi, imasmiṃ gehe koci matapubbo nāma natthīti?
"I cannot take these thus. In this house, has no one ever died?"
“Tôi không thể lấy như vậy. Trong ngôi nhà này chưa từng có ai chết sao?”
Kiṃ vadesi gotami, ko idha matake gaṇetuṃ sakkotīti?
"What are you saying, Gotamī? Who here can count the dead?"
“Này Gotamī, ngươi nói gì vậy? Ai ở đây có thể đếm được số người chết?”
‘‘Tena hi alaṃ nāhaṃ gaṇhissāmi, dasabalo maṃ yattha matapubbo natthi, tato naṃ gaṇhāpetī’’ti āha.
"Then it is enough, I will not take it. The Dasabala makes me fetch it from a place where no one has ever died," she said.
Cô ấy nói: “Vậy thì đủ rồi, tôi sẽ không lấy. Đức Thế Tôn bảo tôi lấy từ ngôi nhà nào chưa từng có ai chết.”
Sā imināva niyāmena tatiyagharaṃ gantvā cintesi – ‘‘sakalanagare ayameva niyāmo bhavissati, idaṃ hitānukampakena buddhena diṭṭhaṃ bhavissatī’’ti saṃvegaṃ labhitvā tatova bahi nikkhamitvā āmakasusānaṃ gantvā puttaṃ hatthena gahetvā, ‘‘puttaka, ahaṃ imaṃ maraṇaṃ taveva uppannanti cintesiṃ, na panetaṃ taveva, mahājanasādhāraṇo esa dhammo’’ti vatvā puttaṃ āmakasusāne chaḍḍetvā imaṃ gāthamāha –
By this same method, she went to a third house and reflected: "This will be the situation in the entire city. This must have been seen by the Buddha, who is benevolent and compassionate." Having experienced a sense of urgency, she then exited, went to a charnel ground, and taking her son in her hand, said: "My dear son, I thought this death happened only to you, but it is not just to you; this Dhamma is common to all people." Having said this, she left her son in the charnel ground and uttered this verse:
Với cách thức tương tự này, cô ấy đi đến ngôi nhà thứ ba và suy nghĩ: “Trong toàn thành phố, đây là quy luật chung. Đức Phật, bậc từ bi và thương xót, hẳn đã thấy điều này.” Cô ấy cảm thấy xúc động, từ đó đi ra ngoài, đến nghĩa địa hoang, ôm con trai trong tay và nói: “Con trai ơi, mẹ đã nghĩ rằng cái chết này chỉ xảy ra với con thôi, nhưng không phải chỉ riêng con. Pháp này là chung cho tất cả mọi người.” Nói xong, cô ấy bỏ con trai ở nghĩa địa hoang và nói lên bài kệ này:
247. Terasame saddhādhimuttānanti saddhālakkhaṇe abhiniviṭṭhānaṃ, siṅgālakamātā, aggāti dasseti.
In the thirteenth (discourse), saddhādhimuttānaṃ (of those devoted by faith), indicates that Siṅgālakamātā is foremost among those firmly established in the characteristic of faith.
247. Trong thứ mười ba, saddhādhimuttānaṃ có nghĩa là những người kiên định trong đặc tính của đức tin, chỉ ra rằng Siṅgālakamātā là bậc tối thượng.
Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulaghare nibbattā satthu dhammakathaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ saddhādhimuttānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that she, in the time of Padumuttara Buddha, was reborn in a respectable family in Haṃsavatī. Listening to the Teacher's Dhamma discourse, she saw the Teacher establish a bhikkhunī in the foremost position among those devoted by faith, and having performed an act of merit, she aspired to that rank.
Vị này, vào thời Đức Phật Padumuttara, sinh ra trong một gia đình ở Haṃsavatī, nghe pháp thoại của Đức Phật, thấy Đức Phật tôn một Tỳ-khưu-ni vào vị trí tối thượng trong số những vị kiên định trong đức tin, đã tạo công đức đặc biệt và cầu mong vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare seṭṭhikule nibbattā samānajātikaṃ kulaṃ gantvā ekaṃ puttaṃ vijāyi, tassa siṅgālakakumāroti nāmaṃ akaṃsu.
Having wandered through the rounds of rebirth among devas and humans for one hundred thousand aeons, in this present Buddha-dispensation, she was reborn in a merchant family in Rājagaha. She married into a family of equal status and gave birth to a son, whom they named Siṅgālaka Kumāra.
Sau một trăm ngàn đại kiếp luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật hiện tại, cô ấy sinh ra trong một gia đình trưởng giả ở thành Rājagaha, về một gia đình cùng đẳng cấp và sinh một đứa con trai, họ đặt tên là Siṅgālaka Kumāra.
Sāpi teneva kāraṇena siṅgālakamātā nāma jātā.
For that very reason, she became known as Siṅgālakamātā.
Vì lý do đó, cô ấy cũng được gọi là Siṅgālakamātā.
Sā ekadivasaṃ satthu dhammakathaṃ sutvā paṭiladdhasaddhā satthu santikaṃ gantvā pabbaji.
One day, she heard the Teacher's Dhamma discourse, gained faith, went to the Teacher, and was ordained.
Một ngày nọ, cô ấy nghe pháp thoại của Đức Đạo Sư, phát khởi đức tin và đến gặp Đức Đạo Sư để xuất gia.
Pabbajitakālato paṭṭhāya saddhindriyaṃ adhimattaṃ paṭilabhi.
From the time of her ordination, she attained an exceptionally strong faculty of faith.
Từ khi xuất gia, cô ấy đã đạt được quyền năng tín căn vượt trội.
Sā dhammassavanatthāya vihāraṃ gantvā dasabalassa sarīrasampattiṃ olokayamānāva tiṭṭhati.
She used to go to the monastery to listen to the Dhamma and would stand observing the physical perfection of the Dasabala.
Cô ấy đến tu viện để nghe pháp, và chỉ đứng nhìn sự trang nghiêm thân thể của Đức Thế Tôn.
Satthā tassā saddhālakkhaṇe abhiniviṭṭhabhāvaṃ ñatvā sappāyaṃ katvā pasādanīyameva dhammaṃ desesi.
The Teacher, knowing her firmly established state in the characteristic of faith, made it conducive for her and taught a Dhamma that inspires confidence.
Đức Đạo Sư, biết được sự kiên định của cô ấy trong đặc tính của đức tin, đã thuyết pháp phù hợp để làm tăng trưởng niềm tin của cô ấy.
Sāpi therī saddhālakkhaṇameva dhuraṃ katvā arahattaṃ pāpuṇi.
This Therī, too, having made the characteristic of faith her guiding principle, attained Arahantship.
Vị Trưởng lão Ni này cũng đã lấy đặc tính của đức tin làm chủ đạo và chứng đắc A-la-hán.
Atha naṃ satthā aparabhāge jetavane nisīditvā bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantare ṭhapento imaṃ theriṃ saddhādhimuttānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, seated in Jetavana, when establishing bhikkhunīs in their respective ranks, placed this Therī in the foremost position among those devoted by faith.
Sau đó, Đức Đạo Sư đang ngồi ở Jetavana, đã sắp xếp các Tỳ-khưu-ni vào các vị trí theo thứ tự, và đã tôn vị Trưởng lão Ni này vào vị trí tối thượng trong số những vị kiên định trong đức tin.
248. Upāsakapāḷiyā paṭhame paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantānanti sabbapaṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantānaṃ tapusso ca bhalliko cāti ime dve vāṇijā aggāti dasseti.
248. In the Upāsakapāḷi, regarding "those who first went for refuge," it indicates that the two merchants, Tapassu and Bhallika, were the foremost among those who first went for refuge.
248. Trong phần đầu của Upāsakapāḷi, câu paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantānaṃ (những người đầu tiên quy y) cho thấy hai thương nhân Tapussa và Bhallika này là những người đứng đầu.
Ime kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ suṇantā satthāraṃ dve upāsake paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthayiṃsu.
It is said that these two, having been reborn in a respectable family in Haṃsavatī during the time of Padumuttara Buddha, later, upon hearing the Master's discourse, saw the Master placing two lay followers in the foremost position among those who first went for refuge. They then performed meritorious deeds (adhikārakamma) and aspired to that position.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, hai người này đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau đó, khi nghe Đức Phật thuyết pháp, họ thấy Đức Phật đặt hai cư sĩ vào vị trí đứng đầu trong số những người đầu tiên quy y, bèn tạo nghiệp lành và cầu nguyện cho vị trí đó.
Te kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ bodhisattassa sabbaññutaññāṇapattito puretarameva asitañjananagare kuṭumbiyagehe nibbattiṃsu.
After wandering in saṃsāra among devas and humans for one hundred thousand aeons, they were reborn in the house of a householder in the city of Asitañjana even before our Bodhisatta attained omniscient knowledge.
Sau khi luân hồi trong cõi trời và người trong một trăm ngàn kiếp, họ đã tái sinh vào một gia đình gia chủ ở thành Asitañjana ngay trước khi Bồ Tát của chúng ta đạt được Nhất thiết trí.
Jeṭṭhabhātiko tapusso nāma ahosi, kaniṭṭho bhalliko nāma.
The elder brother was named Tapassu, and the younger was named Bhallika.
Người anh cả tên là Tapussa, người em út tên là Bhallika.
Te aparena samayena gharāvāsaṃ vasantā kālena kālaṃ pañca sakaṭasatāni yojāpetvā vāṇijakammaṃ karontā caranti.
Later, while living as householders, they engaged in trade, travelling with five hundred carts from time to time.
Một thời gian sau, họ sống đời gia đình, thỉnh thoảng cho năm trăm cỗ xe bò đi làm nghề buôn bán.
Tasmiṃ samaye amhākaṃ bodhisatto sabbaññutaṃ patvā sattasattāhaṃ bodhimaṇḍe viharitvā aṭṭhame sattāhe rājāyatanamūle nisīdi.
At that time, our Bodhisatta, having attained omniscience, dwelt at the Bodhi Maṇḍala for seven weeks, and in the eighth week, he sat at the foot of the Rājāyatana tree.
Vào thời điểm đó, Bồ Tát của chúng ta đã đạt được Nhất thiết trí, an trú tại cội Bồ Đề bảy tuần, và vào tuần thứ tám, Ngài ngồi dưới gốc cây Rājāyatana.
Tasmiṃ samaye te vāṇijā pañcamattehi sakaṭasatehi taṃ ṭhānaṃ anuppattā ahesuṃ.
At that time, these merchants arrived at that place with about five hundred carts.
Vào thời điểm đó, những thương nhân này đã đến nơi đó với khoảng năm trăm cỗ xe bò.
Tesaṃ anantare attabhāve mātā tasmiṃ padese devatā hutvā nibbatti.
Their mother in her immediate previous existence had been reborn as a deity in that region.
Mẹ của họ, trong kiếp sống trước đó, đã tái sinh làm một vị thiên nữ ở vùng đất đó.
Sā cintesi – ‘‘idāni buddhānaṃ āhāro laddhuṃ vaṭṭati.
She thought: "Now it is proper for the Buddhas to receive food.
Bà nghĩ: “Bây giờ cần phải có thức ăn cho chư Phật.
Na hi sakkā ito paraṃ nirāhārehi yāpetuṃ.
It is not possible to sustain them without food any longer.
Không thể tiếp tục sống mà không có thức ăn.
Ime ca me puttā iminā maggena gacchanti, tehi ajja buddhānaṃ piṇḍapātaṃ dāpetuṃ vaṭṭatī’’ti pañcasu sakaṭasatesu yuttagoṇānaṃ gamanupacchedaṃ akāsi.
And these are my sons who are travelling this road; it is proper that they should offer alms-food to the Buddhas today." So she made the oxen yoked to the five hundred carts stop their journey.
Những đứa con trai của ta đang đi trên con đường này, hôm nay cần phải khiến chúng cúng dường vật thực cho chư Phật.” Rồi bà khiến những con bò kéo năm trăm cỗ xe không thể đi tiếp được.
Te ‘‘kiṃ nāmeta’’nti nānāvidhāni nimittāni olokenti.
They looked for various signs, wondering, "What is this?"
Họ nhìn đủ mọi dấu hiệu và tự hỏi: “Cái gì đây?”
Atha tesaṃ kilamanabhāvaṃ ñatvā ekassa purisassa sarīre adhimuccitvā ‘‘kiṃ kāraṇā kilamatha?
Then, realizing their exhaustion, she possessed the body of one of the men and said, "Why are you exhausted?
Rồi, biết được sự mệt mỏi của họ, vị thiên nữ nhập vào thân một người đàn ông và nói: “Tại sao các con mệt mỏi?
Tumhākaṃ añño yakkhāvaṭṭo vā bhūtāvaṭṭo vā nāgāvaṭṭo vā natthi, ahaṃ pana vo atītattabhāve mātā imasmiṃ ṭhāne bhummadevatā hutvā nibbattā.
There is no other obstruction for you from yakkhas, bhūtas, or nāgas; I am your mother from a past existence, reborn as a terrestrial deity in this place.
Các con không có yêu tinh, quỷ, hay rắn thần nào khác cản trở, nhưng ta là mẹ của các con trong kiếp quá khứ, đã tái sinh làm địa thần ở nơi này.
Esa dasabalo rājāyatanamūle nisinno, tassa paṭhamaṃ piṇḍapātaṃ dethā’’ti.
The One with Ten Powers is seated at the foot of the Rājāyatana tree; offer him the first alms-food."
Đấng Thập Lực đang ngồi dưới gốc cây Rājāyatana, các con hãy cúng dường vật thực đầu tiên cho Ngài.”
Te tassā kathaṃ sutvā tuṭṭhamānasā hutvā manthañca madhupiṇḍikañca suvaṇṇathālakena ādāya satthu santikaṃ gantvā ‘‘imaṃ bhojanaṃ paṭiggaṇhatha, bhante’’ti āhaṃsu.
Hearing her words, they were delighted and took rice-gruel and honey-cakes in a golden bowl, went to the Master, and said, "Venerable sir, please accept this food."
Nghe lời bà, họ hoan hỷ, mang sữa bột và bánh mật ong trên đĩa vàng đến chỗ Đức Phật và thưa: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài thọ nhận thức ăn này.”
Satthā atītabuddhānaṃ āciṇṇaṃ olokesi, athassa cattāro mahārājāno selamaye patte upanāmesuṃ.
The Master looked at the custom of past Buddhas, whereupon the four Great Kings presented him with stone bowls.
Đức Phật nhìn vào thói quen của chư Phật quá khứ, rồi bốn vị Đại Thiên Vương dâng lên Ngài bốn chiếc bát đá.
Satthā ‘‘tesaṃ mahapphalaṃ hotū’’ti cattāropi patte ‘‘ekova patto hotū’’ti adhiṭṭhāsi.
The Master, desiring "May it be of great fruit for them," resolved that all four bowls should become one bowl.
Đức Phật nguyện: “Mong cho những chiếc bát này mang lại quả báo lớn!” và Ngài quyết định bốn chiếc bát hãy trở thành một chiếc bát duy nhất.
Tasmiṃ khaṇe te vāṇijā tathāgatassa patte manthañca madhupiṇḍikañca patiṭṭhapetvā paribhuttakāle udakaṃ datvā bhattakiccapariyosāne satthāraṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
At that moment, the merchants placed the rice-gruel and honey-cakes in the Tathāgata's bowl, offered water when he partook of the meal, and at the conclusion of the meal, saluted the Master and sat down to one side.
Vào khoảnh khắc đó, những thương nhân ấy đặt sữa bột và bánh mật ong vào bát của Đức Như Lai, khi Ngài dùng bữa xong, họ dâng nước, và sau khi hoàn tất bữa ăn, họ đảnh lễ Đức Phật rồi ngồi sang một bên.
Atha nesaṃ satthā dhammaṃ desesi, desanāpariyosāne dvepi janā dvevācike saraṇe patiṭṭhāya satthāraṃ abhivādetvā attano nagaraṃ gantukāmā, ‘‘bhante, amhākaṃ paricaraṇacetiyaṃ dethā’’ti vadiṃsu.
Then the Master taught them the Dhamma. At the conclusion of the discourse, both individuals, established in the twofold refuge, saluted the Master and, desiring to return to their own city, said, "Venerable sir, please give us a caitya for veneration."
Rồi Đức Phật thuyết pháp cho họ. Khi bài pháp kết thúc, cả hai người đều quy y Tam Bảo với hai lời thệ nguyện (dvevācika saraṇa), đảnh lễ Đức Phật và muốn trở về thành phố của mình, họ thưa: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài ban cho chúng con một bảo tháp để thờ cúng.”
Satthā dakkhiṇena hatthena sīsaṃ parāmasitvā dvinnampi janānaṃ aṭṭha kesadhātuyo adāsi.
The Master stroked his head with his right hand and gave eight hair-relics to both individuals.
Đức Phật dùng tay phải xoa đầu và ban cho cả hai người tám sợi tóc xá lợi.
Te ubhopi janā kesadhātuyo suvaṇṇasamuggesu ṭhapetvā attano nagaraṃ netvā asitañjananagaradvāre jīvakesadhātuyā cetiyaṃ patiṭṭhāpesuṃ.
Both individuals placed the hair-relics in golden caskets, took them to their city, and established a living hair-relic stupa at the city gate of Asitañjana.
Cả hai người đặt các sợi tóc xá lợi vào hộp vàng, mang về thành phố của mình và xây dựng một bảo tháp xá lợi sống (jīvakesadhātu) tại cổng thành Asitañjana.
Uposathadivase cetiyato nīlasmiyo niggacchanti.
On Uposatha days, blue rays emanated from the caitya.
Vào ngày Uposatha, những tia sáng màu xanh lam phát ra từ bảo tháp.
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus did this story arise.
Câu chuyện này đã khởi nguồn như vậy.
Satthā pana aparabhāge jetavane nisīditvā upāsake paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento ime dve jane paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Master, seated in Jetavana, appointed lay followers to various positions in order, and he placed these two individuals in the foremost position among those who first went for refuge.
Sau đó, Đức Phật ngồi tại Jetavana, lần lượt sắp đặt các cư sĩ vào các vị trí, và Ngài đã đặt hai người này vào vị trí đứng đầu trong số những người đầu tiên quy y.
249. Dutiye dāyakānanti dānābhiratānaṃ sudatto, gahapati, anāthapiṇḍiko aggoti dasseti.
249. In the second instance, regarding dāyakas (donors), it shows that Sudatta, the householder Anāthapiṇḍika, was the foremost among those devoted to giving.
249. Trong phần thứ hai, câu dāyakānaṃ (trong số những người bố thí) cho thấy Sudatta, gia chủ Anāthapiṇḍika, là người đứng đầu.
So kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbatto satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ upāsakaṃ dāyakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that he, having been reborn in a respectable family in Haṃsavatī during the time of Padumuttara Buddha, later, upon hearing the Master's teaching, saw the Master placing a lay follower in the foremost position among donors. He then performed meritorious deeds (adhikārakamma) and aspired to that position.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, ông đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Khi nghe Đức Phật thuyết pháp, ông thấy Đức Phật đặt một cư sĩ vào vị trí đứng đầu trong số những người bố thí, bèn tạo nghiệp lành và cầu nguyện cho vị trí đó.
So kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ sumanaseṭṭhissa gehe nibbatti, sudattotissa nāmaṃ akaṃsu.
After wandering in saṃsāra among devas and humans for one hundred thousand aeons, he was reborn in this Buddha-dispensation in the house of Sumana, the millionaire in Sāvatthī. They named him Sudatta.
Sau khi luân hồi trong cõi trời và người trong một trăm ngàn kiếp, trong thời Đức Phật xuất hiện này, ông đã tái sinh vào gia đình của trưởng giả Sumana ở Sāvatthī, và được đặt tên là Sudatta.
So aparabhāge gharāvāse patiṭṭhito dāyako dānapati hutvā teneva guṇena patthaṭanāmadheyyo anāthapiṇḍiko nāma ahosi.
Later, established as a householder, he became a giver and a great donor, and by that very quality of giving, he became widely known by the name Anāthapiṇḍika.
Sau đó, ông lập gia đình, trở thành một người bố thí rộng lượng, và vì đức tính đó mà được biết đến với tên Anāthapiṇḍika (người nuôi dưỡng kẻ không nơi nương tựa).
So pañcahi sakaṭasatehi bhaṇḍaṃ ādāya rājagahe attano piyasahāyakassa seṭṭhino gehaṃ gantvā tattha buddhassa bhagavato uppannabhāvaṃ sutvā balavapaccūsakāle devatānubhāvena vivaṭena dvārena satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāya dutiyadivase ca buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā sāvatthiṃ āgamanatthāya satthu paṭiññaṃ gahetvā antarāmagge pañcacattālīsayojanamagge satasahassaṃ satasahassaṃ datvā yojanikavihāre kāretvā jetavanaṃ koṭisanthārena santharitvā aṭṭhārasahi koṭīhi kiṇitvā aṭṭhārasahi koṭīhi vihāraṃ kāretvā vihāre niṭṭhite catunnaṃ parisānaṃ purebhattapacchābhattesu yadicchakaṃ dānaṃ dadanto aṭṭhārasahi koṭīhi vihāramahaṃ niṭṭhāpesi.
He took goods in five hundred carts and went to the house of his dear friend, the millionaire in Rājagaha. There, hearing that the Buddha, the Blessed One, had arisen in the world, he approached the Master in the early dawn, with the gates opened by divine power. Hearing the Dhamma, he became established in the fruit of Sotāpatti. On the second day, he offered a great alms-giving to the Saṅgha of bhikkhus, headed by the Buddha. He took the Master's promise to visit Sāvatthī. Along the way, on the forty-five yojana road, he spent one hundred thousand (coins) at each yojana, building monasteries. He then covered Jetavana with a carpet of crores, bought it for eighteen crores, and built a monastery for eighteen crores. When the monastery was completed, he spent eighteen crores on the monastery festival, offering whatever was desired as alms-food to the four assemblies before and after meals.
Ông mang năm trăm cỗ xe hàng đến Rājagaha, đến nhà của người bạn thân là trưởng giả. Ở đó, nghe tin Đức Phật đã xuất hiện, vào lúc rạng đông nhờ oai lực của chư thiên, ông đi đến chỗ Đức Phật qua cánh cửa mở, nghe pháp và đạt được quả vị Dự Lưu (sotāpatti). Ngày hôm sau, ông cúng dường đại thí cho Đức Phật và Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu. Sau khi nhận lời hứa của Đức Phật sẽ đến Sāvatthī, trên đường đi, ông đã chi hàng trăm ngàn (tiền) cho mỗi khoảng đường một dojana (yojana) dọc theo con đường dài bốn mươi lăm dojana, xây dựng các tu viện theo dojana. Ông đã trải Jetavana bằng một lớp tiền vàng trị giá hàng triệu (koṭi), mua đất với giá mười tám triệu (koṭi), và xây dựng tu viện với giá mười tám triệu (koṭi). Khi tu viện hoàn thành, ông đã tổ chức đại lễ khánh thành tu viện với chi phí mười tám triệu (koṭi), cúng dường tùy ý cho bốn chúng vào buổi sáng và buổi chiều.
Vihāramaho navahi māsehi niṭṭhānaṃ agamāsi, ‘‘pañcahī’’ti apare.
The monastery festival was completed in nine months, some say five.
Đại lễ khánh thành tu viện hoàn tất trong chín tháng, một số khác nói là năm tháng.
Temāse pana sabbācariyānaṃ vivādo natthi.
However, there is no dispute among all teachers regarding three months.
Tuy nhiên, không có sự tranh cãi giữa tất cả các vị thầy về thời gian ba tháng.
Evaṃ catupaṇṇāsakoṭidhanaṃ vissajjetvā niccakālaṃ gehe evarūpaṃ dānaṃ pavattesi.
Thus, having spent fifty-four crores of wealth, he continually sustained such alms-giving at home.
Như vậy, sau khi chi tiêu bốn mươi lăm triệu (koṭi) tài sản, ông đã liên tục thực hiện những sự bố thí như vậy tại nhà.
Devasikaṃ pañca salākabhattasatāni honti, pañca pakkhikabhattasatāni, pañca salākayāgusatāni, pañca pakkhikayāgusatāni, pañca dhurabhattasatāni, pañca āgantukabhattasatāni, pañca gamikabhattasatāni, pañca gilānabhattasatāni, pañca gilānupaṭṭhākabhattasatāni, pañca āsanasatāni gehe niccapaññattāneva hontīti.
Daily there were five hundred tickets for meals, five hundred meals for fortnightly guests, five hundred tickets for gruel, five hundred gruel-meals for fortnightly guests, five hundred meals for regular residents, five hundred meals for visiting bhikkhus, five hundred meals for departing bhikkhus, five hundred meals for sick bhikkhus, five hundred meals for attendants of the sick, and five hundred seats were always prepared in the house.
Mỗi ngày có năm trăm bữa ăn bằng phiếu, năm trăm bữa ăn theo kỳ, năm trăm cháo bằng phiếu, năm trăm cháo theo kỳ, năm trăm bữa ăn cho những người làm việc, năm trăm bữa ăn cho khách vãng lai, năm trăm bữa ăn cho lữ khách, năm trăm bữa ăn cho người bệnh, năm trăm bữa ăn cho người chăm sóc bệnh nhân, và năm trăm chỗ ngồi luôn được chuẩn bị sẵn tại nhà.
Atha naṃ aparabhāge satthā jetavane nisinno upāsake paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento dāyakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Master, seated in Jetavana, appointed lay followers to positions in order, and he placed him in the foremost position among donors.
Sau đó, Đức Phật ngồi tại Jetavana, lần lượt sắp đặt các cư sĩ vào các vị trí, và Ngài đã đặt ông vào vị trí đứng đầu trong số những người bố thí.
250. Tatiye dhammakathikānanti dhammakathikānaṃ upāsakānaṃ citto, gahapati, aggoti dasseti.
250. In the third instance, regarding Dhamma-speakers, it indicates that Citta, the householder, was the foremost among lay follower Dhamma-speakers.
250. Trong phần thứ ba, câu dhammakathikānaṃ (trong số những người thuyết pháp) cho thấy gia chủ Citta là người đứng đầu trong số các cư sĩ thuyết pháp.
So kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbatto aparabhāge dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ upāsakaṃ dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that he, having been reborn in a respectable family in Haṃsavatī during the time of Padumuttara Buddha, later, upon hearing the Dhamma-talk, saw the Master placing a lay follower in the foremost position among Dhamma-speakers. He then performed meritorious deeds (adhikārakamma) and aspired to that position.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, ông đã tái sinh vào một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau đó, khi nghe pháp, ông thấy Đức Phật đặt một cư sĩ vào vị trí đứng đầu trong số những người thuyết pháp, bèn tạo nghiệp lành và cầu nguyện cho vị trí đó.
So kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā kassapabuddhakāle migaluddakagehe nibbatto aparabhāge araññe kammaṃ kātuṃ samatthakāle ekadivasaṃ deve vassante migamāraṇatthāya sattiṃ ādāya araññaṃ gantvā migarūpāni olokento ekasmiṃ akatapabbhāre sasīsaṃ paṃsukūlaṃ pārupitvā pāsāṇaphalake nisinnaṃ ekaṃ bhikkhuṃ disvā ‘‘eko ayyo samaṇadhammaṃ karonto nisinno bhavissatī’’ti saññaṃ uppādetvā vegena gharaṃ gantvā ekasmiṃ uddhane hiyyo ābhatamaṃsaṃ, ekasmiṃ bhattaṃ pacāpetvā piṇḍācārike dve bhikkhū disvā tesaṃ pattaṃ ādāya paññattāsane nisīdāpetvā bhikkhaṃ samādāpetvā, ‘‘ayye, parivisathā’’ti aññe āṇāpetvā taṃ bhattaṃ kuṭe pakkhipitvā paṇṇena mukhaṃ bandhitvā kuṭaṃ ādāya gacchanto antarāmagge nānāvidhāni pupphāni ocinitvā pattapuṭakena gahetvā therassa nisinnaṭṭhānaṃ gantvā kuṭaṃ otāretvā ekamante ṭhapetvā ‘‘mayhaṃ, bhante, saṅgahaṃ karothā’’ti vatvā therassa pattaṃ ādāya bhattassa pūretvā therassa hatthe patiṭṭhapetvā tehi missakapupphehi theraṃ pūjetvā ekamante ṭhito ‘‘yathāyaṃ rasapiṇḍapātena saddhiṃ pupphapūjā cittaṃ paritoseti, evaṃ nibbattanibbattaṭṭhāne me paṇṇākārasahassāni ceva āgacchantu pañcavaṇṇakusumavassañca vassatū’’ti āha.
Having wandered through realms of devas and humans for a hundred thousand aeons, in the time of Kassapa Buddha, he was reborn in the household of a hunter. Later, when he was able to work in the forest, one day, as it rained, he took a spear to kill deer and went to the forest. While looking for deer, he saw a bhikkhu sitting on a stone slab, covered head-to-toe with a rag-robe, in an unprepared cave. Perceiving, "This venerable one must be practicing the renunciate life," he quickly went home, cooked meat brought the previous day in one pot, and rice in another. Seeing two bhikkhus on their alms-round, he took their bowls, seated them on prepared seats, received their alms, ordered others to "Serve, venerable sirs," placed that food in a pot, covered its mouth with a leaf, and carrying the pot, went along the way, picking various flowers. Taking them in a leaf-cup, he went to the place where the Elder was seated, put down the pot, placed it to one side, and said, "Venerable sir, please favor me." Then, taking the Elder's bowl, he filled it with food, placed it in the Elder's hand, honored the Elder with those mixed flowers, and standing to one side, said, "Just as this offering of food along with flowers delights the mind, so too, in every rebirth, may thousands of gifts come to me, and may a shower of five-colored flowers fall."
Vị ấy, sau khi luân hồi trong cõi trời và người một trăm ngàn kiếp, vào thời Đức Phật Kassapa, đã sinh ra trong một gia đình thợ săn. Sau này, khi đủ sức làm việc trong rừng, một hôm, trời mưa, vị ấy mang theo giáo đi vào rừng để săn nai. Khi đang tìm kiếm dấu vết nai, vị ấy thấy một vị tỳ khưu đang ngồi trên phiến đá, đắp y phấn tảo trùm kín đầu, tại một nơi chưa được làm thành hang động. Vị ấy khởi lên ý nghĩ: “Vị tôn giả này chắc đang ngồi thực hành pháp Sa-môn.” Rồi vị ấy vội vàng về nhà, bảo nấu thịt đã mang về từ hôm qua trong một lò, và nấu cơm trong một lò khác. Khi thấy hai vị tỳ khưu đi khất thực, vị ấy nhận bát của họ, mời họ ngồi vào chỗ đã sắp đặt, và nhận vật thực cúng dường. Vị ấy bảo những người khác: “Thưa tôn giả, hãy dọn thức ăn.” Rồi vị ấy bỏ cơm vào giỏ, cột miệng giỏ bằng lá, mang giỏ đi. Dọc đường, vị ấy hái các loại hoa khác nhau, đựng vào túi lá, rồi đến chỗ vị Trưởng lão đang ngồi. Vị ấy đặt giỏ xuống một bên, nói: “Bạch Đại đức, xin hãy giúp đỡ con.” Rồi vị ấy nhận bát của vị Trưởng lão, đổ đầy cơm vào, đặt vào tay vị Trưởng lão. Sau khi cúng dường vị Trưởng lão bằng những bông hoa hỗn hợp đó, vị ấy đứng sang một bên và nói: “Cũng như việc cúng dường vật thực ngon và hoa này làm cho tâm con hoan hỷ, nguyện cho hàng ngàn lễ vật đến với con ở mỗi nơi con tái sinh, và nguyện cho mưa hoa năm màu rơi xuống.”
Thero tassa upanissayaṃ disvā dvattiṃsākārakammaṭṭhānaṃ ācikkhitvā adāsi.
The Elder, perceiving his spiritual maturity, taught him the thirty-two components meditation subject.
Vị Trưởng lão, thấy được túc duyên của vị ấy, đã dạy pháp hành về ba mươi hai thể trược.
So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbatti, nibbattaṭṭhāne jaṇṇumattena odhinā dibbapupphavassaṃ vassi, sayañca aññāhi devatāhi adhikatarena rūpena samannāgato ahosi.
He performed wholesome deeds throughout his life and was reborn in the deva realm. In his place of rebirth, a shower of divine flowers fell to the depth of his knees, and he himself was endowed with a form more excellent than other devas.
Vị ấy đã làm các việc thiện suốt đời, rồi tái sinh vào cõi trời. Tại nơi tái sinh, mưa hoa trời rơi xuống cao đến đầu gối, và tự thân vị ấy có dung mạo đẹp hơn các vị thiên nhân khác.
So ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe macchikāsaṇḍanagare seṭṭhikule nibbatti, jātakālevassa sakalanagare jaṇṇumattena odhinā pañcavaṇṇakusumavassaṃ vassi.
Having wandered through realms of devas and humans for one Buddha-interval, in this Buddha's dispensation, he was reborn in a merchant family in the city of Macchikāsaṇḍa in the kingdom of Magadha. On the day of his birth, a shower of five-colored flowers fell throughout the entire city to the depth of his knees.
Vị ấy đã luân hồi trong cõi trời và người suốt một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, rồi vào thời Đức Phật này xuất hiện, vị ấy sinh ra trong một gia đình trưởng giả tại thành phố Macchikāsaṇḍa, xứ Magadha. Vào ngày sinh của vị ấy, mưa hoa năm màu rơi xuống khắp thành phố cao đến đầu gối.
Athassa mātāpitaro ‘‘amhākaṃ putto attanāva attano nāmaṃ gahetvā āgato, jātadivasevassa sakalanagaraṃ pañcavaṇṇehi pupphehi vicittaṃ jāta’’nti cittakumāroti nāmaṃ akaṃsu.
Then his parents named him Citta Kumāra, saying, "Our son has come bearing his own name; on the day of his birth, the entire city became adorned with five-colored flowers."
Thế là, cha mẹ vị ấy đặt tên là Citta Kumāra (Citta Đồng tử), nói: “Con trai chúng ta tự mang tên mình đến, vì vào ngày sinh của nó, cả thành phố đã được tô điểm bằng hoa năm màu.”
So aparabhāge gharāvāse patiṭṭhito pitu accayena tasmiṃ nagare seṭṭhiṭṭhānaṃ pāpuṇi.
Later, he established a household and, upon his father's demise, attained the position of merchant in that city.
Sau này, khi đã lập gia đình, vị ấy kế thừa cha mình, trở thành trưởng giả của thành phố đó.
Tasmiṃ samaye pañcavaggiyattherānaṃ abbhantaro mahānāmatthero nāma macchikāsaṇḍanagaraṃ agamāsi.
At that time, Elder Mahānāma, one of the group of five Elders, came to the city of Macchikāsaṇḍa.
Vào thời điểm đó, Trưởng lão Mahānāma, một trong nhóm năm vị Trưởng lão, đã đến thành phố Macchikāsaṇḍa.
Citto gahapati tassa iriyāpathe pasīditvā pattaṃ ādāya gehaṃ ānetvā piṇḍapātena patimānetvā katabhattakiccaṃ ambāṭakārāmaṃ nāma uyyānaṃ netvā tatthassa vasanaṭṭhānaṃ kāretvā nibaddhaṃ attano gehe piṇḍapātaṃ gahetvā vasanatthāya paṭiññaṃ gaṇhi.
Citta the householder, being pleased with his deportment, took his bowl, brought him home, honored him with almsfood, and after the meal, led him to a garden called Ambāṭakārāma, where he arranged a dwelling place for him and made a vow to bring him almsfood regularly to his home for him to reside there.
Gia chủ Citta hoan hỷ với oai nghi của vị ấy, nhận bát, đưa về nhà, cúng dường vật thực. Sau khi xong việc cúng dường, vị ấy dẫn Trưởng lão đến khu vườn tên là Ambāṭaka, xây dựng chỗ ở cho vị ấy ở đó, và hứa sẽ thường xuyên cúng dường vật thực tại nhà mình để vị ấy cư trú.
Theropi tassa upanissayaṃ disvā dhammaṃ desento saḷāyatanavibhattimeva desesi.
The Elder, seeing his spiritual maturity, taught him the Dhamma, specifically the analysis of the six sense bases (Saḷāyatanavibhatti).
Vị Trưởng lão, thấy được túc duyên của vị ấy, đã thuyết pháp, chỉ thuyết về Saḷāyatanavibhaṅga (Phân tích Sáu Xứ).
Citto gahapati purimabhave madditasaṅkhāratāya nacirasseva anāgāmiphalaṃ sampāpuṇi.
Citta the householder, due to having cultivated wholesome dispositions in a previous existence, soon attained the fruit of Anāgāmi.
Gia chủ Citta, do đã tôi luyện các hành trong kiếp trước, không lâu sau đã chứng đắc quả Anāgāmi.
Athekadivasaṃ isidattatthero tattha gantvā viharanto seṭṭhissa nivesane bhattakiccapariyosāne āyasmatā therena pañhaṃ vissajjetuṃ asakkontena ajjhiṭṭho upāsakassa pañhaṃ vissajjetvā tena pubbe gihisahāyakabhāve ñāte ‘‘na idāni idha vatthabba’’nti yathāsukhaṃ pakkāmi.
Then one day, Elder Isidatta went there and, residing there, was invited by the venerable Elder to answer a question at the end of the meal at the merchant's residence. After answering the upāsaka's question and realizing their former companionship as householders, he departed as he pleased, thinking, "It is not proper to stay here now."
Một hôm, Trưởng lão Isidatta đến đó cư trú. Sau khi dùng bữa tại nhà trưởng giả, Trưởng lão Mahānāma không thể giải đáp câu hỏi, nên đã thỉnh cầu Trưởng lão Isidatta. Trưởng lão Isidatta đã giải đáp câu hỏi của vị cư sĩ, rồi nhận ra vị ấy là bạn đạo từ kiếp trước, và nói: “Bây giờ không nên ở lại đây nữa,” rồi tùy ý rời đi.
Punekadivasaṃ, seṭṭhi gahapati, mahānāmattheraṃ iddhipāṭihāriyakaraṇatthaṃ yāci.
Another day, Citta the householder requested Elder Mahānāma to perform a psychic feat.
Một hôm khác, gia chủ trưởng giả đã thỉnh cầu Trưởng lão Mahānāma thực hiện một phép thần thông.
Sopi tassa tejosamāpattipāṭihāriyaṃ dassetvā ‘‘idāni idha vasituṃ na yutta’’nti yathāsukhaṃ pakkāmi.
He too showed him a psychic feat of fiery effulgence and then departed as he pleased, saying, "It is not suitable to reside here now."
Vị ấy đã trình bày phép thần thông nhập định bằng thần lực (tejosamāpatti), rồi nói: “Bây giờ không thích hợp để ở lại đây,” và tùy ý rời đi.
Athekadivasaṃ dve aggasāvakā bhikkhusahassaparivārā ambāṭakārāmaṃ agamaṃsu.
Then one day, the two chief disciples, accompanied by a thousand bhikkhus, went to the Ambāṭakārāma.
Một hôm, hai vị Đại đệ tử, cùng với một ngàn vị tỳ khưu, đã đến khu vườn Ambāṭaka.
Seṭṭhi gahapati, tesaṃ mahāsakkāraṃ sajjesi.
Citta the householder prepared a great offering for them.
Gia chủ trưởng giả đã chuẩn bị một lễ cúng dường lớn cho các vị ấy.
Sudhammatthero taṃ asahamāno seṭṭhiṃ tilasaṅgulikāvādena khuṃsetvā tena paṇāmito satthu santikaṃ gantvā ovādaṃ labhitvā dasabalassa ovāde ṭhito cittaṃ gahapatiṃ khamāpetvā tattheva ambāṭakārāme viharanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi.
Elder Sudhamma, unable to bear it, chided the householder with the reproach of "sesame-seed-finger" (tilasaṅgulikā) and was expelled by him. He went to the Teacher, received admonition, and abiding by the instructions of the Ten-Powered One, apologized to Citta the householder, and while residing there at Ambāṭakārāma, developed insight and attained Arahantship.
Trưởng lão Sudhamma, không chịu đựng được điều đó, đã chỉ trích vị trưởng giả bằng lời lẽ ‘tilasaṅgulikā’ (bánh vừng), rồi bị vị trưởng giả từ chối. Vị ấy đến chỗ Đức Thế Tôn, nhận lời giáo huấn, và đứng vững trong lời giáo huấn của Đức Thập Lực. Vị ấy đã xin lỗi gia chủ Citta, rồi cư trú tại khu vườn Ambāṭaka đó, phát triển thiền quán và chứng đắc A-la-hán.
Tadā upāsako cintesi – ‘‘ahaṃ dasabalaṃ adisvāva ciraṃ vītināmesiṃ, satthu santikaṃ gacchantena pana ayuttaṃ tucchahatthena gantu’’nti pañcahi sakaṭasatehi telamadhuphāṇitādīni ādāya ‘‘ye dasabalaṃ passitukāmā, te mayā saddhiṃ āgacchantū’’ti nagare bheriṃ carāpetvā dvīhi purisasahassehi parivuto satthāraṃ passituṃ pakkāmi.
At that time, the upāsaka thought, "I have spent a long time without seeing the Ten-Powered One. It is improper to go to the Teacher empty-handed." So, taking oils, honey, treacle, and other provisions in five hundred carts, he had a drum beaten in the city, proclaiming, "Whoever wishes to see the Ten-Powered One, come with me!" Accompanied by two thousand men, he set off to see the Teacher.
Lúc đó, vị cư sĩ nghĩ: “Mình đã bỏ lỡ việc gặp Đức Thập Lực từ lâu. Nhưng đi đến chỗ Đức Thế Tôn mà tay không thì không phải phép.” Thế là, vị ấy mang theo dầu, mật, đường mía và các thứ khác bằng năm trăm cỗ xe, rồi cho đánh trống khắp thành phố, nói: “Ai muốn gặp Đức Thập Lực, hãy đi cùng ta.” Vị ấy cùng với hai ngàn người đã lên đường để gặp Đức Thế Tôn.
Tiṃsayojane magge devatā paṇṇākāraṃ upaṭṭhapesuṃ.
Along the thirty-yojana road, devas presented him with offerings.
Trên quãng đường ba mươi do-tuần, các vị thiên nhân đã dâng lễ vật.
So satthu santikaṃ gantvā pañcapatiṭṭhitena satthāraṃ vandi, tasmiṃ khaṇe ākāsā pañcavaṇṇānaṃ pupphānaṃ vassaṃ vassi.
He went to the Teacher and paid homage with the five-point prostration. At that moment, a shower of five-colored flowers fell from the sky.
Vị ấy đến chỗ Đức Thế Tôn, đảnh lễ Đức Thế Tôn bằng năm điểm chạm đất. Ngay lúc đó, mưa hoa năm màu rơi xuống từ trên trời.
Satthā tassa ajjhāsayavasena saḷāyatanavibhattimeva kathesi.
The Teacher, according to his disposition, taught the analysis of the six sense bases (Saḷāyatanavibhatti).
Đức Thế Tôn, tùy theo ý nguyện của vị ấy, đã thuyết về Saḷāyatanavibhaṅga.
Tassa aḍḍhamāsamattaṃ dasabalassa dānaṃ dentassāpi sakanivesanato nītāni taṇḍulatelamadhuphāṇitādīni na khīyiṃsu.
Even though he offered alms to the Ten-Powered One for half a month, the rice, oil, honey, and treacle brought from his own residence did not diminish.
Mặc dù vị ấy đã cúng dường Đức Thập Lực trong nửa tháng, gạo, dầu, mật, đường mía và các thứ khác mang từ nhà mình vẫn không cạn.
Rājagahavāsikehi pahitapaṇṇākārova alaṃ ahosi.
The offerings sent by the residents of Rājagaha were alone sufficient.
Các lễ vật do cư dân Rājagaha gửi đến cũng đủ dùng.
So satthāraṃ passitvā attano nagaraṃ gacchanto sakaṭehi ābhataṃ sabbaṃ bhikkhusaṅghassa adāsi.
Having seen the Teacher, as he returned to his city, he gave everything brought by the carts to the community of bhikkhus.
Sau khi gặp Đức Thế Tôn, khi trở về thành phố của mình, vị ấy đã dâng tất cả những gì mang theo trên xe cho Tăng đoàn.
Sakaṭesu tucchesu jātamattesveva devatā satta ratanāni pūrayiṃsu.
As soon as the carts became empty, devas filled them with seven kinds of jewels.
Ngay khi các cỗ xe trở nên trống rỗng, các vị thiên nhân đã lấp đầy chúng bằng bảy loại châu báu.
Mahājanantare kathā udapādi ‘‘yāva sakkārasammānappatto vatāyaṃ citto gahapatī’’ti.
A discussion arose among the great multitude: "How much honor and respect Citta the householder receives!"
Trong đại chúng, có lời bàn tán: “Thật là một gia chủ Citta được lợi lộc và tôn kính biết bao!”
Taṃ sutvā satthā dhammapade imaṃ gāthamāha –
Hearing this, the Teacher uttered this verse in the Dhammapada:
Nghe vậy, Đức Thế Tôn đã nói bài kệ này trong Pháp Cú:
251. Catutthe catūhi saṅgahavatthūhīti catubbidhena saṅgahavatthunā parisaṃ saṅgaṇhantānaṃ hatthako āḷavako aggoti dasseti.
251. In the fourth, by means of the four bases of cohesion, it shows that Hatthaka Āḷavaka is foremost among those who gather the assembly with the four kinds of bases of cohesion. This patron, in the time of Padumuttara Buddha, was reborn in a noble family in Haṃsavatī. Later, hearing the Teacher's Dhamma discourse and seeing the Teacher place an upāsaka endowed with the four bases of cohesion in a special position, he performed an act of dedication and aspired for that position.
251. Trong thứ tư, bằng bốn pháp nhiếp sự (catūhi saṅgahavatthūhi) chỉ ra rằng Hatthaka Āḷavaka là người đứng đầu trong số những người nhiếp phục hội chúng bằng bốn pháp nhiếp sự.
Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulaghare nibbatto aparabhāge satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ catūhi saṅgahavatthūhi samannāgataṃ ekaṃ upāsakaṃ ṭhānantare ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
In the fourth, by means of the four bases of cohesion, it shows that Hatthaka Āḷavaka is foremost among those who gather the assembly with the four kinds of bases of cohesion. This patron, in the time of Padumuttara Buddha, was reborn in a noble family in Haṃsavatī. Later, hearing the Teacher's Dhamma discourse and seeing the Teacher place an upāsaka endowed with the four bases of cohesion in a special position, he performed an act of dedication and aspired for that position.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, vị ấy sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau này, khi nghe Đức Thế Tôn thuyết pháp, vị ấy thấy Đức Thế Tôn đặt một vị cư sĩ thành tựu bốn pháp nhiếp sự vào một vị trí đặc biệt, bèn tạo nghiệp công đức và cầu mong vị trí đó.
So kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde āḷaviraṭṭhe āḷavinagare āḷavakassa rañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhi, sve bhattacāṭiyā saddhiṃ āḷavakassa pesetabbo ahosi.
Having wandered through saṃsāra for one hundred thousand aeons among gods and humans, that being took rebirth in the house of King Āḷavaka in the city of Āḷavī, in the kingdom of Āḷavi, during this Buddha-occurrence, and on the morrow was to be sent to Āḷavaka (the yakkha) together with a pot of rice.
Vị ấy, sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người một trăm ngàn kiếp, vào thời Đức Phật này xuất hiện, đã thọ sanh trong nhà của vua Āḷavaka tại thành phố Āḷavī, xứ Āḷavi, và vào ngày mai, vị ấy đã được định sẵn sẽ bị gửi đến cho Āḷavaka cùng với một bát cơm.
Tatrāyaṃ anupubbikathā – ekadivasaṃ kira āḷavako rājā migavatthāya araññaṃ gantvā ekaṃ migaṃ anubandhitvā ghātetvā chinditvā dhanukoṭiyaṃ lagetvā nivattetvā āgacchanto vātātapena kilantakāyo ekaṃ sandacchāyaṃ nigrodharukkhamūlaṃ pavisitvā nisīdi.
Therein is this connected story: One day, it is said, King Āḷavaka, having gone to the forest for a deer hunt, pursued a deer, killed it, cut it up, placed it on the tip of his bow, and returning, being exhausted by wind and sun, entered the base of a dense-shaded banyan tree and sat down.
Đây là câu chuyện tuần tự về việc ấy – nghe nói, vào một ngày nọ, vua Āḷavaka đi vào rừng để săn bắn, sau khi đuổi theo một con nai, giết nó, xẻ thịt, treo lên đầu cung rồi quay về, trên đường về, thân thể mệt mỏi vì gió và nắng, ngài đã đi vào và ngồi dưới gốc một cây đa có bóng râm mát.
Atha naṃ muhuttaṃ darathaṃ vinodetvā nikkhamantaṃ rukkhe adhivatthā devatā ‘‘tiṭṭha tiṭṭha, bhakkhosi me’’ti hatthe gaṇhi.
Then, having rested for a moment to relieve his fatigue, as he was leaving, the deity residing in the tree grabbed his hand saying, “Stop, stop, you are my prey!”
Bấy giờ, khi ngài nghỉ ngơi một lát để xua tan mệt mỏi rồi rời đi, vị thiên nữ trú ngụ trên cây đã nắm lấy tay ngài và nói: “Dừng lại, dừng lại, ngươi là thức ăn của ta.”
So daḷhaṃ gahitattā aññaṃ upāyaṃ apassanto ‘‘devasikaṃ te ekekapurisena saddhiṃ cāṭibhattaṃ pesessāmī’’ti vatvā nagaraṃ gato.
Being firmly seized and seeing no other recourse, he said, “I will send you a pot of rice with one man each day,” and returned to the city.
Vì bị nắm giữ chặt, không thấy phương cách nào khác, ngài nói: “Mỗi ngày, ta sẽ gửi đến cho ngài một người cùng với một bát cơm,” rồi trở về thành.
Tato paṭṭhāya bandhanāgārato ekekamanussena saddhiṃ cāṭibhattaṃ pesesi.
From then on, he sent a pot of rice with one person from the prison.
Kể từ đó, ngài đã gửi đi mỗi ngày một người từ nhà giam cùng với một bát cơm.
Eteneva niyāmena bandhanāgāre manussesu khīṇesu ‘‘mahallakamanussesu gayhamānesu raṭṭhakhobho hotī’’ti te aggahetvā daharakumāre gaṇhituṃ ārabhiṃsu.
By this very method, when the men in prison were exhausted, they began to seize young boys instead of older men, thinking, “If we seize older men, there will be unrest in the country.”
Cứ theo cách thức này, khi số người trong nhà giam đã hết, vì nghĩ rằng “nếu bắt những người lớn tuổi thì sẽ gây náo động trong xứ sở”, họ không bắt những người ấy mà bắt đầu bắt các bé trai.
Tato paṭṭhāya nagare dārakamātaro ca gabbhiniyo ca aññaṃ raṭṭhaṃ gacchanti.
From then on, mothers with children and pregnant women in the city went to other countries.
Kể từ đó, các bà mẹ có con nhỏ và các phụ nữ mang thai trong thành đã bỏ đi sang xứ khác.
Tasmiṃ samaye satthā paccūsasamayante lokaṃ volokento āḷavakakumārassa tiṇṇaṃ maggaphalānaṃ upanissayaṃ disvā ‘‘ayaṃ kumāro kappasatasahassaṃ patthitapatthano devalokā cavitvā āḷavakarañño gehe nibbatto, aññaṃ kumāraṃ alabhantā sve kumāraṃ cāṭibhattena saddhiṃ gahetvā gacchissantī’’ti cintetvā sāyanhasamaye aññātakavesena āḷavakassa yakkhassa bhavanadvāraṃ gantvā tassa dovārikaṃ gadrabhaṃ nāma yakkhaṃ bhavanaṃ pavisanatthāya yāci.
At that time, the Teacher, surveying the world at dawn, saw the potential for the three Paths and Fruits in Prince Āḷavaka, and thinking, “This prince, having aspired for one hundred thousand aeons, has descended from the deva-world and been reborn in the house of King Āḷavaka; tomorrow, unable to find another child, they will take this prince with a pot of rice,” He went in an unknown guise to the entrance of the yakkha Āḷavaka’s dwelling in the evening and asked the doorkeeper, a yakkha named Gadhrabha, for permission to enter the dwelling.
Vào thời điểm ấy, Bậc Đạo Sư, vào lúc rạng đông, khi quan sát thế gian, đã thấy được nhân duyên chứng đắc ba Đạo và ba Quả của hoàng tử Āḷavaka. Ngài suy nghĩ: “Vị hoàng tử này, người đã phát nguyện trong một trăm ngàn kiếp, sau khi mệnh chung từ cõi trời, đã tái sanh trong nhà của vua Āḷavaka. Ngày mai, vì không tìm được đứa trẻ nào khác, họ sẽ bắt hoàng tử cùng với bát cơm và mang đi.” Vào buổi chiều, với dáng vẻ của một người lạ, Ngài đã đi đến cổng dinh thự của dạ xoa Āḷavaka và xin phép dạ xoa gác cổng tên Gadrabha cho vào trong.
So āha – ‘‘bhagavā tumhe pavisatha, mayhaṃ pana āḷavakassa anārocanaṃ nāma ayutta’’nti.
He said, “Venerable One, you may enter, but it is improper for me not to inform Āḷavaka.”
Dạ xoa ấy nói: “Thưa Thế Tôn, Ngài cứ vào. Nhưng việc con không báo cho Āḷavaka biết là điều không phải lẽ.”
So himavante yakkhasamāgamaṃ gatassa āḷavakassa santikaṃ agamāsi.
So he went to Āḷavaka, who was at a yakkha gathering in the Himalayas.
Dạ xoa ấy đã đi đến chỗ của Āḷavaka, người đang tham dự hội nghị dạ xoa ở Hy-mã-lạp-sơn.
Satthāpi taṃ bhavanaṃ pavisitvā āḷavakassa nisīdanapallaṅke nisīdi.
The Teacher also entered that dwelling and sat on Āḷavaka’s sitting-couch.
Bậc Đạo Sư cũng đã vào trong dinh thự ấy và ngồi trên bảo tọa của Āḷavaka.
Tasmiṃ samaye sātāgirahemavatā āḷavakassa bhavanamatthakena yakkhasamāgamaṃ gacchantā attano gamane asampajjamāne ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti āvajjentā satthāraṃ āḷavakassa bhavane nisinnaṃ disvā satthu santikaṃ gantvā vanditvā yakkhasamāgamaṃ gantvā āḷavakassa tuṭṭhiṃ pavedayiṃsu – ‘‘lābhā te, āvuso āḷavaka, yassa te sadevake loke aggapuggalo bhavane nisinno, gantvā satthu santike dhammaṃ suṇāhī’’ti.
At that time, Sātāgira and Hemavata, on their way to the yakkha gathering over Āḷavaka’s dwelling, when their progress was impeded, wondered “What could be the reason?” and perceiving the Teacher seated in Āḷavaka’s dwelling, they went to the Teacher, paid homage, and then proceeded to the yakkha gathering where they joyfully informed Āḷavaka, saying, “It is a gain for you, friend Āḷavaka, that the foremost person in the world of devas and humans is seated in your dwelling; go and listen to the Dhamma from the Teacher.”
Vào lúc ấy, Sātāgira và Hemavata, trong khi bay qua phía trên dinh thự của Āḷavaka để đến hội nghị dạ xoa, nhận thấy việc di chuyển của mình không được suôn sẻ, bèn quán xét “nguyên nhân là gì nhỉ?” và thấy Bậc Đạo Sư đang ngồi trong dinh thự của Āḷavaka. Họ đã đến gần Bậc Đạo Sư, đảnh lễ, rồi đến hội nghị dạ xoa và báo tin vui cho Āḷavaka: “Thật là lợi ích cho ngài, thưa hiền hữu Āḷavaka, khi bậc Tối Thượng trong thế gian cùng với chư thiên đang ngự trong dinh thự của ngài. Hãy đến và lắng nghe Pháp từ Bậc Đạo Sư.”
So tesaṃ kathaṃ sutvā cintesi – ‘‘ime ekassa muṇḍakasamaṇassa mama pallaṅke nisinnabhāvaṃ kathentī’’ti anattamano kodhābhibhūto hutvā ‘‘ajja mayhaṃ etena samaṇena saddhiṃ saṅgāmo bhavissati, tattha me sahāyā nāma hothā’’ti dakkhiṇapādaṃ ukkhipitvā saṭṭhiyojanamattaṃ pabbatakūṭaṃ akkami, taṃ bhijjitvā dvidhā ahosi.
Hearing their words, he thought, “These are speaking of a shaven-headed ascetic sitting on my couch,” and being displeased and overcome with anger, he said, “Today there will be a battle between me and this ascetic, and there you shall be my allies,” then he lifted his right foot and stepped on a mountain peak sixty yojanas high, which then split into two.
Khi nghe lời của họ, hắn suy nghĩ: “Những kẻ này nói rằng có một vị sa-môn trọc đầu nào đó đang ngồi trên bảo tọa của ta.” Lòng không vui, bị sân hận chi phối, hắn nói: “Hôm nay ta sẽ có một trận chiến với sa-môn này, các ngươi hãy làm đồng minh của ta.” Hắn nhấc chân phải lên và dẫm lên một đỉnh núi cao sáu mươi do-tuần, đỉnh núi ấy vỡ ra làm hai.
Ito paṭṭhāya āḷavakayuddhaṃ vitthāretabbaṃ.
From this point, the battle with Āḷavaka should be described in detail.
Từ đây, cần phải kể chi tiết về trận chiến với Āḷavaka.
Āḷavako pana sabbarattiṃ tathāgatena saddhiṃ nānappakārena yujjhantopi kiñci kātuṃ asakkonto satthāraṃ upasaṅkamitvā aṭṭha pañhe pucchi, satthā vissajjesi.
Āḷavaka, though fighting in various ways with the Tathāgata all night, was unable to do anything, so he approached the Teacher and asked eight questions, which the Teacher answered.
Tuy nhiên, Āḷavaka, dù đã chiến đấu với Như Lai suốt đêm bằng nhiều cách khác nhau mà không thể làm gì được, đã đến gần Bậc Đạo Sư và hỏi tám câu hỏi, Bậc Đạo Sư đã giải đáp.
Desanāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
At the conclusion of the discourse, he became established in the Fruit of Stream-entry (sotāpatti-phala).
Vào cuối bài pháp, hắn đã an trú trong quả Dự lưu.
Vitthāretvā kathetukāmena āḷavakasuttavaṇṇanā (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.246) oloketabbā.
For those who wish to relate it in detail, the commentary on the Āḷavaka Sutta should be consulted.
Người muốn kể chi tiết nên xem Chú giải kinh Āḷavaka (saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.246).
Punadivase uṭṭhite aruṇe cāṭibhattāharaṇavelāya sakalanagare gahetabbayuttaṃ dārakaṃ adisvā rañño ārocesuṃ.
On the following day, at sunrise, at the time for delivering the pot of rice, not finding any suitable child to be taken in the entire city, they reported it to the king.
Vào ngày hôm sau, khi bình minh ló dạng, vào giờ mang bát cơm đi, vì không tìm thấy đứa trẻ nào đáng bị bắt trong khắp thành phố, họ đã tâu lên vua.
Rājā āha – ‘‘gaṇhituṃ ayuttaṭṭhāne pana atthi, tātā’’ti.
The king said, “But is there any place, dear sirs, where it is improper to take a child?”
Vua nói: “Này các khanh, có đứa trẻ nào ở nơi không đáng bị bắt không?”
Āma, deva, ajja rājakule putto jātoti.
“Yes, Your Majesty, a son was born in the royal household today.”
“Thưa bệ hạ, có ạ. Hôm nay, một hoàng tử đã chào đời trong hoàng cung.”
Gacchatha, tātā, mayaṃ jīvantā puttaṃ labhissāma, cāṭibhattena naṃ pesethāti.
“Go, dear sirs, we are alive and will have another son; send him with the pot of rice.”
“Này các khanh, hãy đi đi. Khi chúng ta còn sống, chúng ta sẽ có con. Hãy gửi nó đi cùng với bát cơm.”
Te deviyā vikkandamānāya dārakaṃ gahetvā cāṭibhattena saddhiṃ āḷavakassa bhavanadvāraṃ gantvā ‘‘handa, ayya, tava bhāgaṃ paṭicchāhī’’ti āhaṃsu.
So they took the child, while the queen was weeping, and went with the pot of rice to the entrance of Āḷavaka’s dwelling and said, “Here, sir, accept your portion.”
Họ đã bắt đứa trẻ trong khi hoàng hậu đang than khóc, cùng với bát cơm đi đến cổng dinh thự của Āḷavaka và nói: “Này ngài, hãy nhận lấy phần của ngài.”
Āḷavako tesaṃ kathaṃ sutvā ariyasāvakattā lajjamāno adhomukho nisīdi.
Āḷavaka, hearing their words, being a noble disciple, felt ashamed and sat with his head down.
Āḷavaka nghe lời họ nói, vì là một bậc Thánh đệ tử nên cảm thấy xấu hổ, ngồi cúi mặt xuống.
Atha naṃ satthā āha – ‘‘idāni te, āḷavaka, lajjanakiccaṃ natthi, dārakaṃ gahetvā mama hatthe ṭhapehī’’ti.
Then the Teacher said to him, “Now, Āḷavaka, you have no cause for shame; take the child and place him in my hands.”
Bấy giờ, Bậc Đạo Sư nói với hắn: “Này Āḷavaka, bây giờ không phải là lúc xấu hổ, hãy nhận lấy đứa trẻ và đặt vào tay ta.”
Te rājapurisā āḷavakakumāraṃ āḷavakassa hatthe ṭhapesuṃ, āḷavako taṃ ādāya dasabalassa hatthe ṭhapesi, satthā paṭiggaṇhitvā puna āḷavakassa hatthe ṭhapesi, āḷavako taṃ gahetvā rājapurisānaṃ hatthe ṭhapesi.
Those royal officials placed Prince Āḷavaka in Āḷavaka’s hands; Āḷavaka took him and placed him in the hands of the Ten-Powered One (Buddha); the Teacher received him and then placed him back in Āḷavaka’s hands; Āḷavaka took him and placed him in the hands of the royal officials.
Các thị vệ của vua đã đặt hoàng tử Āḷavaka vào tay Āḷavaka, Āḷavaka nhận lấy đứa trẻ và đặt vào tay của Bậc Thập Lực, Bậc Đạo Sư nhận lấy rồi lại đặt vào tay Āḷavaka, Āḷavaka nhận lấy và đặt vào tay các thị vệ của vua.
Itissa hatthato hatthaṃ gatattā ‘‘hatthako āḷavako’’tveva nāmaṃ akaṃsu.
Because he had gone from hand to hand in this way, they named him “Hatthaka Āḷavaka.”
Vì đứa trẻ được chuyền từ tay này sang tay khác, họ đã đặt tên cho cậu là “Hatthaka Āḷavaka”.
Atha naṃ te rājapurisā tuṭṭhamānasā ādāya rañño santikaṃ agamaṃsu.
Then those royal officials, delighted in mind, took him and went to the king.
Bấy giờ, các thị vệ của vua, với tâm hoan hỷ, đã bế đứa trẻ và đến gặp vua.
Rājā taṃ disvā ‘‘ajja cāṭibhattaṃ na sampaṭicchatī’’ti saññaṃ katvā ‘‘kasmā, tātā, evameva āgatatthā’’ti āha.
The king, seeing him, recognized that “Today he does not accept the pot of rice,” and said, “Why, dear sirs, have you returned empty-handed?”
Nhà vua thấy vậy, nghĩ rằng “hôm nay hắn không nhận bát cơm”, bèn hỏi: “Này các khanh, tại sao các khanh lại trở về như vậy?”
Deva, rājakulassa tuṭṭhi ca vaḍḍhi ca, satthā āḷavakassa bhavane nisīditvā āḷavakaṃ dametvā upāsakatte patiṭṭhāpetvā kumāraṃ amhākaṃ dāpesīti.
“Your Majesty, there is joy and prosperity in the royal household! The Teacher sat in Āḷavaka’s dwelling, disciplined Āḷavaka, established him as a lay follower, and gave the prince back to us.”
“Thưa bệ hạ, đây là niềm vui và sự hưng thịnh cho hoàng tộc. Bậc Đạo Sư đã ngự trong dinh thự của Āḷavaka, nhiếp phục Āḷavaka, giúp hắn an trú trong địa vị của một cận sự nam và đã trao lại hoàng tử cho chúng thần.”
Satthāpi āḷavakaṃ pattacīvaraṃ gāhāpetvā āḷavinagarābhimukho pāyāsi.
The Teacher also made Āḷavaka take up his bowl and robe and set out towards the city of Āḷavi.
Bậc Đạo Sư cũng đã để Āḷavaka mang y bát và đi về phía thành Āḷavi.
So nagaraṃ upasaṅkamanto lajjitvāva osakkati.
As he approached the city, he recoiled, being ashamed.
Khi đến gần thành, hắn cảm thấy xấu hổ và lùi lại.
Satthā naṃ oloketvā ‘‘lajjasi, āḷavakā’’ti pucchi.
The Teacher looked at him and asked, “Are you ashamed, Āḷavaka?”
Bậc Đạo Sư nhìn hắn và hỏi: “Āḷavaka, ngươi xấu hổ à?”
Āma, bhante, nagaravāsino maṃ nissāya mātimaraṇaṃ pitimaraṇaṃ puttadāramaraṇañca pāpuṇiṃsu.
“Yes, Venerable One, the city dwellers experienced the death of mothers, the death of fathers, and the death of sons and wives because of me.
“Vâng, thưa Tôn giả, vì con mà dân trong thành đã phải chịu cảnh mẹ chết, cha chết, vợ con chết.”
Te maṃ passitvā daṇḍehipi leḍḍūhipi paharissanti.
They will strike me with sticks and clods of earth if they see me.
“Khi họ thấy con, họ sẽ dùng gậy và đất đá đánh con.”
Tasmā osakkāmi, bhanteti.
Therefore, I recoil, Venerable One.”
“Vì vậy, con lùi lại, thưa Tôn giả.”
‘‘Āḷavaka, natthi te mayā saddhiṃ gacchantassa bhayaṃ, vissattho ehī’’ti vatvā nagarassa avidūre ṭhāne vanasaṇḍe aṭṭhāsi.
“Āḷavaka, there is no fear for you when you come with me; come confidently,” He said, and stood in a grove not far from the city.
“Này Āḷavaka, khi đi cùng ta, ngươi không có gì phải sợ hãi, hãy yên tâm đi tới,” Ngài nói, và dừng lại tại một khu rừng nhỏ không xa thành phố.
Āḷavakarājāpi nāgare gahetvā satthu paccuggamanaṃ gato.
King Āḷavaka also, taking the citizens, went to meet the Teacher.
Vua Āḷavaka cũng đã cùng dân chúng ra nghênh đón Bậc Đạo Sư.
Satthā sampattaparisāya dhammaṃ desesi, desanāvasāne caturāsīti pāṇasahassāni amatapānaṃ piviṃsu.
The Teacher taught the Dhamma to the assembled multitude, and at the conclusion of the discourse, eighty-four thousand beings partook of the draught of immortality.
Bậc Đạo Sư đã thuyết pháp cho hội chúng đã vân tập, vào cuối bài pháp, tám mươi bốn ngàn chúng sanh đã uống được vị cam lồ.
Te āḷavakassa tattheva vasanaṭṭhānaṃ katvā anusaṃvaccharaṃ balikammaṃ paṭṭhapesuṃ.
They made that place the dwelling of Āḷavaka and established a yearly offering of tribute.
Họ đã xây dựng một nơi ở cho Āḷavaka ngay tại đó và thiết lập việc cúng dường hàng năm.
Āḷavakopi nāgare dhammikāya rakkhāya saṅgaṇhi.
Āḷavaka also protected the citizens righteously.
Āḷavaka cũng đã chăm lo cho dân chúng bằng sự bảo hộ đúng pháp.
Sopi āḷavakakumāro vuḍḍhippatto satthu dhammadesanaṃ sutvā tīṇi maggaphalāni paṭivijjhi.
That same Prince Āḷavaka, having grown up, heard the Teacher’s discourse on the Dhamma and penetrated the three Paths and Fruits.
Hoàng tử Āḷavaka ấy, khi trưởng thành, sau khi nghe pháp của Bậc Đạo Sư, đã chứng đắc ba Đạo và ba Quả.
So sabbakālaṃ ariyasāvakaupāsakānaṃ pañcahi satehi parivuto carati.
He always traveled surrounded by five hundred noble lay disciples.
Cậu thường đi lại cùng với đoàn tùy tùng gồm năm trăm vị Thánh đệ tử cận sự nam.
Athekadivasaṃ tehi upāsakehi saddhiṃ satthu santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
Then one day, he went with those lay disciples to the Teacher, paid homage, and sat down to one side.
Rồi một ngày nọ, cậu cùng với các vị cận sự nam ấy đến gặp Bậc Đạo Sư, đảnh lễ và ngồi xuống một bên.
Satthā suvinītaṃ parisaṃ disvā ‘‘mahatī te, āḷavaka, parisā, kathaṃ taṃ saṅgaṇhāsī’’ti āha.
The Teacher, seeing the well-disciplined assembly, said, “Great is your retinue, Āḷavaka; how do you manage them?”
Bậc Đạo Sư thấy hội chúng rất mực thuần thục, bèn nói: “Này Āḷavaka, hội chúng của con thật đông đảo, con nhiếp phục họ như thế nào?”
Bhagavā dānena tussantaṃ dānena saṅgaṇhāmi, piyavacanena tussantaṃ piyavacanena saṅgaṇhāmi, uppannesu kiccesu tesaṃ nittharaṇena tussantaṃ uppannakiccanittharaṇena saṅgaṇhāmi, samānattaṭṭhānena tussantaṃ samānattatāya saṅgaṇhāmīti.
The Blessed One (said): "I win over those who are pleased with giving by giving; I win over those who are pleased with kind words by kind words; I win over those who are pleased by resolving difficulties that have arisen for them by resolving those difficulties; I win over those who are pleased by treating them equally with equality."
Đức Thế Tôn nói: “Ta kết tập người hoan hỷ với sự bố thí bằng sự bố thí; ta kết tập người hoan hỷ với lời nói dễ thương bằng lời nói dễ thương; ta kết tập người hoan hỷ với sự giải quyết các việc đã phát sinh của họ bằng sự giải quyết các việc đã phát sinh; ta kết tập người hoan hỷ với sự bình đẳng bằng sự bình đẳng.”
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus this story arose.
Câu chuyện này đã khởi lên như vậy.
Atha satthā aparabhāge jetavane nisīditvā upāsake ṭhānantaresu ṭhapento hatthakaṃ āḷavakaṃ catūhi saṅgahavatthūhi parisaṃ saṅgaṇhantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then, later, the Teacher, while residing in Jetavana and placing lay followers in various positions, appointed Hatthaka of Āḷavī to the foremost position among those who gather the assembly by means of the four bases of sympathy.
Sau đó, Đức Bổn Sư ngồi tại Jetavana, khi sắp đặt các vị trí cho các cư sĩ, Ngài đã đặt Hatthaka Āḷavaka vào vị trí đứng đầu trong số những người kết tập hội chúng bằng bốn pháp nhiếp sự (saṅgahavatthu).
252. Pañcame paṇītadāyakānanti paṇītarasadāyakānaṃ mahānāmo sakko aggoti dasseti.
252. In the fifth (story), among those who give excellent offerings means that Mahānāma the Sakyan is foremost among those who give excellent flavors.
252. Trong câu thứ năm, paṇītadāyakānaṃ (những người cúng dường vật phẩm thượng vị) cho thấy Mahānāma Sakka là người đứng đầu trong số những người cúng dường vật phẩm có hương vị thượng vị.
So kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbatto satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ upāsakaṃ paṇītarasadāyakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, he was born into a noble family in Haṃsavatī. Hearing the Teacher's Dhamma talk, he saw the Teacher placing a certain lay follower in the foremost position among those who give excellent flavors, and so he performed an act of dedication and aspired to that position.
Vị ấy, vào thời Đức Phật Padumuttara, sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, thấy Ngài đặt một cư sĩ vào vị trí đứng đầu trong số những người cúng dường vật phẩm thượng vị, vị ấy đã tạo nghiệp thiện đặc biệt và ước nguyện vị trí đó.
So kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthupure sakyarājakule nibbattitvā vayappatto dasabalassa paṭhamadassaneyeva sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
Having wandered through states of gods and humans for a hundred thousand aeons, he was born into a Sakyan royal family in Kapilavatthu city during this Buddha's arising, and upon reaching maturity, he became established in the fruit of stream-entry at his very first sight of the Ten-Powered One.
Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người suốt một trăm ngàn đại kiếp, vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra trong hoàng tộc Sakya tại Kapilavatthu. Khi trưởng thành, ngay lần đầu tiên diện kiến Đức Thập Lực, vị ấy đã chứng đắc quả vị Dự Lưu.
Athekasmiṃ samaye satthā verañjāyaṃ vassāvāsaṃ vasitvā anupubbena kapilavatthupuraṃ gantvā nigrodhārāme paṭivasati.
Then, on one occasion, the Teacher, having spent the Rains retreat in Verañjā, gradually went to Kapilavatthu city and resided in Nigrodhārāma.
Rồi một thời, Đức Bổn Sư an cư mùa mưa tại Verañjā, sau đó tuần tự đến Kapilavatthu và trú tại Nigrodhārāma.
Mahānāmo ‘‘satthā āgato’’ti sutvā satthu santikaṃ gantvā abhivādetvā ekamantaṃ nisinno satthāraṃ evamāha – ‘‘bhagavā sutametaṃ ‘bhikkhusaṅgho kira verañjāyaṃ bhikkhācārena kilamatī’ti, mama catumāsaṃ bhikkhusaṅghassa paṭijaggane paṭiññaṃ detha, ahaṃ bhikkhusaṅghassa sarīre ojaṃ pavesessāmī’’ti.
Mahānāma, hearing "The Teacher has arrived," went to the Teacher, saluted him, and sat down to one side, saying to the Teacher: "Venerable sir, I have heard that the Saṅgha of bhikkhus is suffering from lack of alms in Verañjā. Please grant me a pledge to attend to the Saṅgha of bhikkhus for four months; I will imbue the bhikkhus' bodies with vitality."
Mahānāma, nghe tin “Đức Bổn Sư đã đến,” liền đến yết kiến Đức Bổn Sư, đảnh lễ và ngồi xuống một bên, rồi thưa với Đức Bổn Sư rằng: “Bạch Đức Thế Tôn, con nghe nói rằng ‘Tăng đoàn đã kiệt sức vì khất thực tại Verañjā’. Xin Đức Thế Tôn cho phép con được chăm sóc Tăng đoàn trong bốn tháng, con sẽ đưa sinh lực vào thân thể Tăng đoàn.”
Satthā adhivāsesi.
The Teacher assented.
Đức Bổn Sư chấp thuận.
So satthu adhivāsanaṃ viditvā punadivasato paṭṭhāya buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ paṇītarasabhojanacatumadhurādīhi paṭijaggitvā puna catumāsaṃ paṭiññaṃ gahetvā aṭṭha māse pūretvā puna catumāsaṃ paṭiññaṃ gahetvā sakalasaṃvaccharaṃ paṭijaggi.
Having learned of the Teacher's assent, from the very next day, he attended to the Saṅgha of bhikkhus, headed by the Buddha, with excellent flavorful foods and the four sweet things, and after taking a pledge for another four months, he completed eight months, then took another pledge for four months, thus attending for a full year.
Biết Đức Bổn Sư đã chấp thuận, từ ngày hôm sau, vị ấy đã chăm sóc Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu bằng các món ăn thượng vị, bốn loại mật ong, v.v. Sau đó, vị ấy lại xin phép chăm sóc thêm bốn tháng, hoàn thành tám tháng, rồi lại xin thêm bốn tháng nữa, tổng cộng chăm sóc suốt một năm.
Satthā tato paraṃ paṭiññaṃ nādāsi.
After that, the Teacher did not give any further pledges.
Đức Bổn Sư không cho phép chăm sóc thêm sau đó.
Mahānāmo pana tato paṭṭhāya aparāparaṃ sampattabhikkhusaṅghassa teneva niyāmena sakkāraṃ karoti.
However, from then on, Mahānāma continued to honor the continually arriving Saṅgha of bhikkhus in the same manner.
Tuy nhiên, từ đó trở đi, Mahānāma vẫn tiếp tục cúng dường Tăng đoàn đến thăm theo cách tương tự.
Tassa so guṇo sakalajambudīpe pākaṭo jāto.
His virtue became renowned throughout the entire Jambudīpa.
Phẩm hạnh đó của vị ấy đã trở nên nổi tiếng khắp toàn cõi Jambudīpa.
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus this story arose.
Câu chuyện này đã khởi lên như vậy.
Satthā pana aparabhāge jetavane nisīditvā mahānāmaṃ sakkaṃ paṇītadāyakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, while residing in Jetavana, placed Mahānāma the Sakyan in the foremost position among those who give excellent offerings.
Sau đó, Đức Bổn Sư ngồi tại Jetavana và đặt Mahānāma Sakka vào vị trí đứng đầu trong số những người cúng dường vật phẩm thượng vị.
253. Chaṭṭhe manāpadāyakānanti manāpaṃ cittarucitabhojanaṃ dāyakānaṃ uggo gahapati, vesāliko aggoti dasseti.
253. In the sixth (story), among those who give agreeable offerings means that Ugga the householder of Vesālī is foremost among those who give agreeable and pleasing food.
253. Trong câu thứ sáu, manāpadāyakānaṃ (những người cúng dường vật phẩm vừa ý) cho thấy cư sĩ Ugga ở Vesālī là người đứng đầu trong số những người cúng dường vật phẩm vừa ý, hợp khẩu vị.
So kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbatto aparabhāge satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ upāsakaṃ manāpadāyakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, he was born into a noble family in Haṃsavatī. Later, hearing the Teacher's Dhamma discourse, he saw the Teacher placing a certain lay follower in the foremost position among those who give agreeable offerings, and so he performed an act of dedication and aspired to that position.
Vị ấy, vào thời Đức Phật Padumuttara, sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau đó, khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, thấy Ngài đặt một cư sĩ vào vị trí đứng đầu trong số những người cúng dường vật phẩm vừa ý, vị ấy đã tạo nghiệp thiện đặc biệt và ước nguyện vị trí đó.
So kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ seṭṭhikule nibbatti.
Having wandered through states of gods and humans for a hundred thousand aeons, he was born into a wealthy family in Vesālī during this Buddha's arising.
Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người suốt một trăm ngàn đại kiếp, vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra trong một gia đình trưởng giả ở Vesālī.
Tassa jātakāle nāmaṃ aniyāmitaṃ.
His name was not fixed at birth.
Tên của vị ấy khi mới sinh không được định rõ.
Aparabhāge panassa attabhāvopi uggato ahosi samiddho, alaṅkatatoraṇaṃ viya ussitacittapaṭo viya ca ativirocittha.
Later, his very person became exalted and prosperous; he shone exceedingly like a festooned archway or a raised decorated banner.
Sau đó, thân thể của vị ấy cũng phát triển (uggato) và thịnh vượng, rực rỡ như cổng chào được trang trí, như bức màn vẽ được giương cao.
Guṇāpissa uggatā ahesuṃ.
His virtues also became exalted.
Phẩm hạnh của vị ấy cũng nổi bật (uggatā).
So imesaṃ dvinnampi uggatattā uggaseṭṭhitveva saṅkhaṃ gato.
Because of the exaltation of both of these, he was known as Ugga the Elder.
Vì cả hai điều này đều nổi bật (uggata), vị ấy được gọi là Ugga-seṭṭhi (Trưởng giả Ugga).
So panāyaṃ dasabalassa paṭhamadassaneyeva sotāpattiphale patiṭṭhāya aparabhāge tīṇipi maggaphalāni sacchākāsi.
Upon his very first sight of the Ten-Powered One, he became established in the fruit of stream-entry, and later realized all three higher paths and fruits.
Vị ấy, ngay lần đầu tiên diện kiến Đức Thập Lực, đã chứng đắc quả vị Dự Lưu, sau đó đã chứng đắc cả ba Đạo Quả.
So attano mahallakakāle rahogato nisīditvā cintesi – ‘‘yaṃ yaṃ mayhaṃ piyaṃ manāpaṃ, taṃ tadeva dasabalassa dassāmi, idaṃ me satthu sammukhāpi sutaṃ ‘manāpadāyī labhate manāpa’’’nti.
When he was old, he sat alone and reflected: "Whatever is dear and agreeable to me, that very thing I shall give to the Ten-Powered One. This I have also heard directly from the Teacher: 'He who gives what is agreeable receives what is agreeable.'"
Khi về già, vị ấy ngồi một mình và suy nghĩ: “Bất cứ điều gì ta yêu thích, vừa ý, ta sẽ cúng dường cho Đức Thập Lực. Điều này ta đã nghe trực tiếp từ Đức Bổn Sư: ‘Người cúng dường vật phẩm vừa ý sẽ nhận được điều vừa ý’.”
Athassa etadahosi – ‘‘api nu kho me cittaṃ jānitvā satthāpi nivesanadvāraṃ āgaccheyyā’’ti.
Then it occurred to him: "Perhaps the Teacher, knowing my thoughts, might also come to the door of my house."
Rồi vị ấy nghĩ: “Liệu Đức Bổn Sư có biết ý nguyện của ta mà đến cửa nhà ta chăng?”
Satthāpi kho tassa cittaṃ ñatvā bhikkhusaṅghaparivuto nivesanadvāreyeva pāturahosi.
The Teacher, knowing his thoughts, appeared at the door of his house, accompanied by the Saṅgha of bhikkhus.
Đức Bổn Sư, biết được ý nguyện của vị ấy, liền cùng Tăng đoàn hiện ra ngay trước cửa nhà.
So ‘‘satthā āgato’’ti sutvā ativiya ussāhajāto dasabalassa santikaṃ gantvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā satthu pattaṃ paṭiggahetvā gharaṃ pavesetvā paññattavarabuddhāsane satthāraṃ, avasesaāsanesu bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nānaggarasehi parivisitvā bhattakiccapariyosāne ekamantaṃ nisīditvā evamāha – ‘‘sammukhā metaṃ, bhante, bhagavato sutaṃ sammukhā paṭiggahitaṃ ‘manāpadāyī labhate manāpa’’’nti.
Hearing "The Teacher has arrived," he became extremely zealous, went to the Ten-Powered One, saluted him with the fivefold prostration, received the Teacher's bowl, led him into the house, seated the Teacher on a prepared excellent Buddha-seat, and the Saṅgha of bhikkhus on the remaining seats. After serving the Saṅgha of bhikkhus, headed by the Buddha, with various excellent flavors, he sat down to one side at the conclusion of the meal, and said: "Venerable sir, this I have heard directly from the Blessed One, directly received: 'He who gives what is agreeable receives what is agreeable.'"
Nghe tin “Đức Bổn Sư đã đến,” vị ấy vô cùng phấn khởi, đến yết kiến Đức Thập Lực, đảnh lễ bằng năm chi chạm đất, nhận bát của Đức Bổn Sư, đưa Ngài vào nhà, thỉnh Đức Bổn Sư ngồi lên tòa Phật quý đã sắp sẵn, và Tăng đoàn ngồi lên các chỗ ngồi còn lại. Sau khi dâng cúng Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu các món ăn với nhiều hương vị thượng vị, khi việc thọ thực kết thúc, vị ấy ngồi xuống một bên và thưa rằng: “Bạch Đức Thế Tôn, con đã nghe trực tiếp từ Đức Thế Tôn, đã thọ nhận trực tiếp rằng ‘Người cúng dường vật phẩm vừa ý sẽ nhận được điều vừa ý’.”
Yaṃ yaṃ, bhante, mayhaṃ manāpaṃ, taṃ taṃ mayā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dinnamevā’’ti satthāraṃ jānāpetvā tato paṭṭhāya yaṃ yaṃ tassa manāpaṃ, taṃ taṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa deti.
Having informed the Teacher, "Venerable sir, whatever is agreeable to me, that has been given by me to the Saṅgha of bhikkhus, headed by the Buddha," from then on, whatever was agreeable to him, that he gave to the Saṅgha of bhikkhus, headed by the Buddha.
“Bạch Đức Thế Tôn, bất cứ điều gì con thấy vừa ý, con đều đã cúng dường cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu.” Sau khi trình bày với Đức Bổn Sư như vậy, từ đó trở đi, bất cứ điều gì vừa ý, vị ấy đều cúng dường cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu.
Taṃ pana sabbaṃ pañcakanipāte uggasutte vitthārato āgamissati.
All that will be explained in detail in the Ugga Sutta of the Pañcakanipāta.
Tất cả những điều đó sẽ được trình bày chi tiết trong Ugga Sutta thuộc Pañcakanipāta.
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus this story arose.
Câu chuyện này đã khởi lên như vậy.
Satthā aparabhāge jetavane viharanto taṃ upāsakaṃ manāpadāyakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, while residing in Jetavana, placed that lay follower in the foremost position among those who give agreeable offerings.
Sau đó, Đức Bổn Sư khi đang trú tại Jetavana, đã đặt cư sĩ ấy vào vị trí đứng đầu trong số những người cúng dường vật phẩm vừa ý.
254. Sattame saṅghupaṭṭhākānanti bhikkhusaṅghassa upaṭṭhākānaṃ hatthigāmako uggato gahapati, aggoti dasseti.
254. In the seventh (story), among the attendants of the Saṅgha means that Uggata the householder of Hatthigāma is foremost among those who attend to the Saṅgha of bhikkhus.
254. Trong câu thứ bảy, saṅghupaṭṭhākānaṃ (những người hộ độ Tăng đoàn) cho thấy cư sĩ Uggata ở Hatthigāma là người đứng đầu trong số những người hộ độ Tăng đoàn.
Sopi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbatto aparabhāge satthu dhammadesanaṃ sutvā satthāraṃ ekaṃ upāsakaṃ saṅghupaṭṭhākānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
He too, in the time of Padumuttara Buddha, was born into a noble family in Haṃsavatī. Later, hearing the Teacher's Dhamma discourse, he saw the Teacher placing a certain lay follower in the foremost position among the attendants of the Saṅgha, and so he performed an act of dedication and aspired to that position.
Vị ấy cũng vậy, vào thời Đức Phật Padumuttara, sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau đó, khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, thấy Ngài đặt một cư sĩ vào vị trí đứng đầu trong số những người hộ độ Tăng đoàn, vị ấy đã tạo nghiệp thiện đặc biệt và ước nguyện vị trí đó.
So kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde hatthigāme seṭṭhikule nibbatti, tassa uggatakumāroti nāmaṃ akaṃsu.
Having wandered through states of gods and humans for a hundred thousand aeons, he was born into a wealthy family in Hatthigāma during this Buddha's arising, and they named him Uggatakumāra.
Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người suốt một trăm ngàn đại kiếp, vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy sinh ra trong một gia đình trưởng giả ở Hatthigāma, được đặt tên là Uggatakumāra.
So aparabhāge gharāvāse patiṭṭhito pitu accayena seṭṭhiṭṭhānaṃ pāpuṇi.
Later, he became established in householder life and attained the position of treasurer upon his father's death.
Sau đó, khi đã lập gia đình, vị ấy kế thừa vị trí trưởng giả sau khi cha qua đời.
Tena samayena satthā bhikkhusaṅghaparivuto cārikaṃ caranto hatthigāmaṃ patvā nāgavanuyyāne viharati.
At that time, the Teacher, accompanied by the Saṅgha of bhikkhus, was wandering and reached Hatthigāma, residing in the Nāgavana park.
Vào thời điểm đó, Đức Bổn Sư cùng Tăng đoàn du hành, đến Hatthigāma và trú tại Nāgavanuyyāna.
Tadā ayaṃ uggataseṭṭhi sattāhaṃ pānamadamatto hutvā nāṭakehi parivuto nāgavanuyyānaṃ gantvā paricārayamāno dasabalaṃ disvā balavahirottappaṃ paccupaṭṭhāpesi.
Then, this Uggata the Elder, having been intoxicated by drink for seven days, went to the Nāgavana park surrounded by entertainers, and while amusing himself, he saw the Ten-Powered One and felt a strong sense of shame and fear of blame.
Lúc ấy, trưởng giả Uggata, say sưa rượu chè suốt bảy ngày, cùng với các vũ công đến Nāgavanuyyāna. Khi đang vui chơi, thấy Đức Thập Lực, vị ấy liền phát khởi lòng hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi mạnh mẽ.
Athassa satthāraṃ upasaṅkamantassa sabbo surāmado abbhatthaṃ agamāsi.
Then, as he approached the Teacher, all his intoxication vanished.
Rồi khi đến gần Đức Bổn Sư, tất cả sự say sưa rượu chè của vị ấy đều tan biến.
So satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
He saluted the Teacher and sat down to one side.
Vị ấy đảnh lễ Đức Bổn Sư và ngồi xuống một bên.
Athassa satthā dhammaṃ desesi.
Then the Teacher taught him the Dhamma.
Sau đó, Đức Bổn Sư thuyết pháp cho vị ấy.
Desanāpariyosāne tīṇi maggaphalāni paṭivijjhi.
At the conclusion of the discourse, he realized the three higher paths and fruits.
Khi bài pháp kết thúc, vị ấy đã chứng đắc ba Đạo Quả.
Tato paṭṭhāya nāṭakāni ‘‘tumhe yathāsukhaṃ gacchathā’’ti vissajjetvā dānābhirato hutvā bhikkhusaṅghassa dānameva deti.
From then on, he dismissed the entertainers, saying, "You may go as you please," and became devoted to giving, giving only alms to the Saṅgha of bhikkhus.
Từ đó trở đi, vị ấy cho các vũ công ra về với lời “Các con hãy đi tùy ý,” rồi trở thành người hoan hỷ bố thí, chỉ cúng dường cho Tăng đoàn.
Devatā rattibhāgasamanantare āgantvā seṭṭhissa ārocenti – ‘‘gahapati, asuko bhikkhu tevijjo, asuko bhikkhu chaḷabhiñño, asuko sīlavā, asuko dussīlo’’ti.
Devas, immediately after nightfall, came and informed the householder: "Householder, such and such a bhikkhu is endowed with the three knowledges, such and such is endowed with the six supernormal powers, such and such is virtuous, such and such is immoral."
Các vị chư thiên đến vào lúc gần sáng và báo cho vị trưởng giả biết: “Này gia chủ, tỳ khưu kia là tam minh, tỳ khưu kia là lục thông, tỳ khưu kia là trì giới, tỳ khưu kia là phá giới.”
So tāsaṃ vacanaṃ sutvāpi guṇaṃ tāva yathābhūtato jānāti, deyyadhammaṃ pana samacitteneva deti.
Even after hearing their words, he knew their qualities as they truly were, but he gave his offerings with an impartial mind.
Dù nghe lời của họ, ông ta vẫn biết rõ các phẩm chất đúng như thật, nhưng ông ta vẫn cúng dường phẩm vật với tâm bình đẳng.
Satthu santike nisīditvāpi tameva guṇaṃ katheti.
Sitting in the presence of the Teacher, he spoke of those very qualities.
Ngồi trước Đức Bổn Sư, ông ta cũng kể lại những phẩm chất ấy.
Aparabhāge satthā jetavane nisīditvā taṃ gahapatiṃ saṅghupaṭṭhākānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, sitting in Jetavana, placed that householder in the foremost position among those who attend to the Saṅgha.
Về sau, Đức Bổn Sư ngồi tại Jetavana và đặt vị gia chủ ấy vào vị trí đứng đầu trong số những người hộ độ Tăng đoàn.
255. Aṭṭhame aveccappasannānanti avigacchanasabhāvena acalena pasādena samannāgatānaṃ sūrambaṭṭho aggoti dasseti.
255. In the eighth (story), aveccappasannānaṃ means that Sūrambaṭṭha is supreme among those endowed with unwavering, unshakeable faith.
255. Trong phần thứ tám, cụm từ aveccappasannāna (những người có niềm tin bất động) cho thấy Sūrambaṭṭha là người đứng đầu trong số những vị có niềm tin bất động, không dao động, với lòng tịnh tín kiên cố.
Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbatto satthu dhammakathaṃ sutvā satthāraṃ ekaṃ upāsakaṃ aveccappasannānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, he was born into a good family in Haṃsavatī. Having heard the Teacher's Dhamma discourse, and seeing the Teacher place a certain lay follower in the foremost position among those with unwavering faith, he performed a meritorious deed and aspired to that position.
Vị này, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã tái sinh trong một gia đình tại Haṃsavatī. Nghe pháp thoại của Đức Bổn Sư, thấy Đức Bổn Sư đặt một vị cận sự nam vào vị trí đứng đầu trong số những người có niềm tin bất động, ông đã tạo nghiệp thiện và cầu mong địa vị ấy.
So kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhikule nibbatti, sūrambaṭṭhotissa nāmaṃ akaṃsu.
He wandered through realms of devas and humans for one hundred thousand aeons, and in the arising of this Buddha, he was born into a merchant's family in Sāvatthī. They gave him the name Sūrambaṭṭha.
Ông đã luân hồi trong cõi trời và cõi người suốt một trăm ngàn đại kiếp, và vào thời Đức Phật này, ông tái sinh trong một gia đình trưởng giả tại Sāvatthī, được đặt tên là Sūrambaṭṭha.
So aparabhāge vayappatto gharāvāse patiṭṭhāya aññatitthiyānaṃ upaṭṭhāko hutvā carati.
Later, having reached maturity and settled in household life, he became a supporter of other sects.
Về sau, khi đến tuổi trưởng thành, ông lập gia đình và trở thành người hộ độ cho các giáo phái khác.
Atha satthā paccūsasamaye lokaṃ volokento tassa sotāpattimaggahetuṃ disvā bhikkhācāravelāya nivesanadvāraṃ agamāsi.
Then the Teacher, observing the world at dawn, saw the cause for his attainment of the stream-entry path and went to his house-door at the time of alms-round.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư vào buổi sáng sớm, quán sát thế gian, thấy được nhân duyên chứng đắc đạo quả Nhập Lưu của ông, nên vào giờ khất thực, Ngài đã đến cửa nhà ông.
So dasabalaṃ disvā cintesi – ‘‘samaṇo gotamo mahākule ceva jāto, loke ca abhiññāto, tenassa santikaṃ agamanaṃ nāma na yutta’’nti satthu santikaṃ gantvā pādesu vanditvā pattaṃ gahetvā gharaṃ pavesetvā mahārahe pallaṅke nisīdāpetvā bhikkhaṃ datvā bhattakiccapariyosāne ekamantaṃ nisīdi.
Seeing the Dasabala (Buddha), he thought, "The ascetic Gotama is born into a noble family and is renowned in the world, so it is not proper not to go to him." He went to the Teacher, paid homage at his feet, took his bowl, led him into the house, seated him on a magnificent couch, offered him alms, and at the conclusion of the meal, sat down to one side.
Thấy Đức Thập Lực, ông suy nghĩ: “Sa-môn Gotama sinh ra trong dòng dõi cao quý và nổi tiếng trong thế gian, vậy không đến gặp Ngài là không phải phép,” nên ông đến gặp Đức Bổn Sư, đảnh lễ dưới chân Ngài, nhận bát, mời Ngài vào nhà, thỉnh Ngài ngồi trên chiếc ghế bành sang trọng, dâng cúng thực phẩm, và sau bữa ăn, ông ngồi sang một bên.
Satthā tassa caritavasena dhammaṃ desesi.
The Teacher taught the Dhamma according to his disposition.
Đức Bổn Sư đã thuyết pháp tùy theo căn tánh của ông.
Desanāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhahi.
At the conclusion of the discourse, he became established in the fruit of stream-entry.
Sau khi pháp thoại kết thúc, ông đã chứng đắc quả Nhập Lưu.
Satthāpi taṃ dametvā vihārameva gato.
The Teacher, having tamed him, went back to the monastery.
Đức Bổn Sư cũng đã điều phục ông và trở về tịnh xá.
Tato māro cintesi – ‘‘ayaṃ sūrambaṭṭho nāma amhākaṃ santako, satthā panassa ajja gehaṃ gato, kiṃ nu kho satthu dhammaṃ sutvā maggapātubhāvaṃ akaritthāti yāvassa mama visayā atikkantabhāvaṃ vā anatikkantabhāvaṃ vā jānāmī’’ti attano kāmarūpitāya dasabalassa sarikkhakaṃ rūpaṃ māpetvā cīvaraggahaṇampi pattaggahaṇampi buddhākappeneva katvā dvattiṃsalakkhaṇadharo hutvā sūrambaṭṭhassa gehadvāre aṭṭhāsi.
Then Māra thought: "This Sūrambaṭṭha belongs to us, but the Teacher went to his house today. Did he not realize the path after hearing the Teacher's Dhamma? I will find out whether he has passed beyond my domain or not." So, by his own power to assume any form at will, he created a form similar to the Ten-Powered One (the Buddha), adopted the Buddha's manner of holding the robes and the bowl, and endowed with the thirty-two marks of a Great Man, he stood at Sūrambaṭṭha's doorstep.
Bấy giờ, Ma Vương suy nghĩ: “Sūrambaṭṭha này là người của ta, nhưng hôm nay Đức Bổn Sư đã đến nhà ông ta. Liệu ông ta có chứng đắc đạo quả sau khi nghe pháp của Đức Bổn Sư không? Ta phải biết liệu ông ta đã vượt khỏi tầm kiểm soát của ta hay chưa.” Thế là, Ma Vương biến thành hình dạng giống hệt Đức Thập Lực, với y bát và ba mươi hai tướng tốt của một vị Phật, đứng trước cửa nhà Sūrambaṭṭha.
Sūrambaṭṭhopi ‘‘puna dasabalo āgato’’ti sutvā ‘‘buddhānaṃ aniyyānikagamanaṃ nāma natthi, kena nu kho kāraṇena āgato’’ti vegena ‘‘dasabalo’’ti saññāya tassa santikaṃ gantvā abhivādetvā ekamantaṃ ṭhito, ‘‘bhante, tumhe idāneva imasmiṃ gehe bhattakiccaṃ katvā gatā, kiṃ nu kho kāraṇaṃ paṭicca puna āgatatthā’’ti āha.
Sūrambaṭṭha, hearing "The Ten-Powered One has come again," and thinking, "Buddhas never go back without reason, for what reason has he come?" quickly went to him, recognizing him as "the Ten-Powered One," paid homage, and stood to one side. He said, "Venerable Sir, you have just finished your meal and left this house; for what reason have you come again?"
Sūrambaṭṭha nghe nói “Đức Thập Lực lại đến,” liền suy nghĩ: “Các vị Phật không bao giờ đi lại vô ích. Vì lý do gì mà Ngài lại đến?” Ông vội vàng đến gần, tưởng là Đức Thập Lực, đảnh lễ và đứng sang một bên, rồi thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, Ngài vừa mới dùng bữa tại nhà con và đã đi rồi, vì lý do gì mà Ngài lại đến nữa?”
‘‘Sūrambaṭṭha mayā dhammaṃ kathentena ekaṃ anupadhāretvā kathitaṃ.
"Sūrambaṭṭha, when I was teaching the Dhamma, I said something without due consideration.
“Này Sūrambaṭṭha, khi ta thuyết pháp, ta đã nói một điều mà không suy xét kỹ.
Mayā hi pañcakkhandhā ‘sabbeva aniccā dukkhā anattā’ti kathitā, na panete sabbeva evarūpā.
Indeed, I said that the five aggregates are 'all impermanent, suffering, and not-self,' but they are not all like that.
Ta đã nói rằng năm uẩn ‘tất cả đều vô thường, khổ, vô ngã,’ nhưng không phải tất cả đều như vậy.
Ekacce hi khandhā niccā dhuvā sassatā atthī’’ti āha.
Some aggregates are permanent, stable, eternal."
Thật ra, có một số uẩn là thường còn, vững chắc, vĩnh cửu,” Ma Vương nói.
Tato sūrambaṭṭho cintesi – ‘‘ayaṃ kathā ativiya bhāriyā.
Then Sūrambaṭṭha thought: "This teaching is extremely serious.
Bấy giờ, Sūrambaṭṭha suy nghĩ: “Lời nói này thật là nghiêm trọng.
Buddhānañhi anupadhāretvā kathanaṃ nāma natthi, dasabalassa māro kira paṭipakkho, addhā ayaṃ māro bhavissatī’’ti cintetvā – ‘‘mārosi tva’’nti āha.
Buddhas never speak without due consideration. Māra is indeed the opponent of the Ten-Powered One. Surely, this must be Māra." Having thought this, he said, "You are Māra!"
Các vị Phật không bao giờ nói mà không suy xét kỹ. Ma Vương là kẻ đối nghịch của Đức Thập Lực, chắc chắn đây là Ma Vương.” Sau khi suy nghĩ như vậy, ông nói: “Ngươi là Ma Vương!”
Ariyasāvakena kathitakathā tassa pharasuppahāro viya ahosi, tasmā sakabhāvena ṭhātuṃ asakkonto ‘‘āma, sūrambaṭṭha, ahaṃ māro’’ti āha.
The words spoken by the noble disciple were like a spear-thrust to him. Therefore, unable to remain in his true form, he said, "Yes, Sūrambaṭṭha, I am Māra."
Lời nói của vị Thánh đệ tử như một cú đánh bằng rìu đối với Ma Vương, nên không thể giữ được hình dạng thật của mình, Ma Vương nói: “Đúng vậy, Sūrambaṭṭha, ta là Ma Vương.”
‘‘Tādisānaṃ mārānaṃ satampi sahassampi āgantvā mama saddhaṃ cāletuṃ na sakkoti, mahāgotamo dasabalo mayhaṃ dhammaṃ desento ‘sabbe saṅkhārā aniccā’ti bodhetvā desesi, mā me gharadvāre tiṭṭhā’’ti accharaṃ pahari.
"Even a hundred or a thousand such Māras cannot shake my faith. The Great Gotama, the Ten-Powered One, taught me the Dhamma, awakening me to 'all formations are impermanent.' Do not stand at my doorstep!" He snapped his fingers.
“Dù một trăm hay một ngàn Ma Vương như ngươi có đến, cũng không thể làm lung lay niềm tin của ta. Đại Gotama, Đức Thập Lực, đã thuyết pháp cho ta và giác ngộ cho ta rằng ‘tất cả các pháp hữu vi đều vô thường.’ Đừng đứng trước cửa nhà ta nữa!” Ông búng ngón tay.
Māro tassa vacanaṃ sutvā paṭippharitvā kathetuṃ asakkonto tattheva antaradhāyi.
Māra, hearing his words, was unable to retort and vanished right there.
Ma Vương nghe lời ấy, không thể phản ứng lại và biến mất ngay tại chỗ.
Sūrambaṭṭhopi sāyanhasamaye satthu santikaṃ gantvā mārena katakiriyaṃ kathetvā, ‘‘bhante, evaṃ māro mama saddhaṃ cāletuṃ vāyamitthā’’ti āha.
Sūrambaṭṭha, in the evening, went to the Teacher and recounted Māra's deed, saying, "Venerable Sir, Māra attempted to shake my faith in this way."
Sūrambaṭṭha cũng vào buổi chiều, đến gặp Đức Bổn Sư, kể lại hành động của Ma Vương, và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, Ma Vương đã cố gắng làm lung lay niềm tin của con như vậy.”
Satthā etadeva kāraṇaṃ aṭṭhupattiṃ katvā imasmiṃ sāsane sūrambaṭṭhaṃ aveccappasannānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
The Teacher, making this incident the occasion, placed Sūrambaṭṭha in the foremost position among those with unwavering faith in this Dispensation.
Đức Bổn Sư đã lấy sự việc này làm duyên khởi và đặt Sūrambaṭṭha vào vị trí đứng đầu trong số những người có niềm tin bất động trong giáo pháp này.
256. Navame puggalappasannānanti puggaliyappasādena samannāgatānaṃ upāsakānaṃ jīvako komārabhacco aggoti dasseti.
256. In the ninth, among those devoted to individuals (puggalappasannānaṃ), it is shown that Jīvaka Komārabhacca is foremost among lay followers endowed with devotion to individuals.
256. Trong phần thứ chín, cụm từ puggalappasannāna (những người có niềm tin vào cá nhân) cho thấy Jīvaka Komārabhacca là người đứng đầu trong số các cận sự nam có niềm tin vào cá nhân.
So hi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbatto.
He was born into a noble family in Haṃsavatī during the time of Padumuttara Buddha.
Vị này, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã tái sinh trong một gia đình tại Haṃsavatī.
Satthu dhammakathaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ upāsakaṃ puggalappasannānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
Hearing the Teacher's Dhamma discourse, and seeing the Teacher place a certain lay follower in the foremost position among those devoted to individuals, he performed an act of merit and aspired to that position.
Nghe pháp thoại của Đức Bổn Sư, thấy Đức Bổn Sư đặt một vị cận sự nam vào vị trí đứng đầu trong số những người có niềm tin vào cá nhân, ông đã tạo nghiệp thiện và cầu mong địa vị ấy.
So kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare abhayarājakumāraṃ paṭicca sālavatiyā nāma rūpūpajīviniyā kucchimhi nibbatto.
Having wandered through the realms of devas and humans for one hundred thousand aeons, he was born in this Buddha-era in Rājagaha, in the womb of a courtesan named Sālavatī, due to Prince Abhaya.
Ông đã luân hồi trong cõi trời và cõi người suốt một trăm ngàn đại kiếp, và vào thời Đức Phật này, ông tái sinh trong bụng của cô gái làng chơi tên Sālavatī, do Hoàng tử Abhaya mà có, tại thành Rājagaha.
Rūpūpajīviniyo ca nāma vijātakāle sace putto hoti, chaḍḍenti.
Courtesans, when they give birth to a son, abandon him.
Các cô gái làng chơi, khi sinh con trai, thường bỏ đi.
Sace dhītā, paṭijagganti.
If it is a daughter, they raise her.
Nếu là con gái, họ sẽ nuôi dưỡng.
Iti sā taṃ dārakaṃ kattarasuppakena saṅkārakūṭe chaḍḍāpesi.
Thus, she had that child thrown onto a rubbish heap in a winnowing basket.
Vì vậy, cô ấy đã cho vứt đứa bé đó vào đống rác bằng một cái sàng tre.
Atha naṃ abhayo rājakumāro rājupaṭṭhānaṃ gacchanto taṃ disvā ‘‘kiṃ, bhaṇe, etaṃ kākehi samparikiṇṇa’’nti manusse pesetvā ‘‘dārako devā’’ti.
Then Prince Abhaya, on his way to the royal court, saw him and sent men, asking, "What is that, sirs, surrounded by crows?" They replied, "It is a child, Your Highness."
Bấy giờ, Hoàng tử Abhaya đang trên đường đến cung điện, thấy đứa bé bị quạ bu quanh, liền sai người đến xem: “Này, cái gì mà bị quạ bu quanh vậy?” Người ta báo: “Bạch Đức Vua, đó là một đứa bé.”
Jīvati, bhaṇeti, ‘‘jīvati, devā’’ti sutvā attano antepure posāpesi.
"Is he alive, sirs?" When he heard, "He is alive, Your Highness," he had him raised in his own inner palace.
“Này, nó còn sống không?” Nghe nói “Bạch Đức Vua, nó còn sống,” Hoàng tử liền cho người nuôi dưỡng đứa bé trong nội cung của mình.
Tassa jīvatīti kathitattā jīvakoti nāmaṃ akaṃsu, kumārena posāpitoti komārabhaccoti nāmaṃ akaṃsu.
Because it was said that he was alive (jīvati), they named him Jīvaka; because he was raised by the prince (kumāra), they named him Komārabhacca.
Vì đứa bé còn sống (jīvati), nên người ta đặt tên là Jīvaka; vì được Hoàng tử nuôi dưỡng, nên người ta đặt tên là Komārabhacca.
So attano soḷasavassuddesikakāle takkasilaṃ gantvā vejjasippaṃ uggaṇhitvā bimbisārarañño santikā sakkāraṃ labhitvā caṇḍapajjotassa rañño rogaṃ phāsukaṃ akāsi.
At the age of sixteen, he went to Takkasilā, learned the medical art, received honors from King Bimbisāra, and cured King Caṇḍapajjota's illness.
Khi đến tuổi mười sáu, ông đến Takkasilā, học nghề y, nhận được sự tôn kính từ Vua Bimbisāra, và đã chữa khỏi bệnh cho Vua Caṇḍapajjota.
So tassa pañca taṇḍulasakaṭasatāni soḷasa kahāpaṇasahassāni dussasahassaparivāraṃ anagghaṃ siveyyakaṃ dussayugañca pesesi.
He sent him five hundred cartloads of rice, sixteen thousand kahāpaṇas, and a priceless pair of Siveyyaka robes accompanied by a thousand robes.
Vua Caṇḍapajjota đã gửi cho ông năm trăm xe gạo, mười sáu ngàn đồng tiền, một ngàn bộ y phục và một đôi y phục Siveyyaka quý giá.
Tasmiṃ samaye satthā rājagahaṃ upanissāya gijjhakūṭe pabbate viharati.
At that time, the Teacher was dwelling near Rājagaha, on Gijjhakūṭa mountain.
Vào thời điểm đó, Đức Bổn Sư đang trú ngụ tại núi Gijjhakūṭa, gần Rājagaha.
Jīvako satthu ussannadhātuke kāye virecanaṃ datvā bhesajjaṃ karonto ‘‘cattāro paccayā mama santakāva hontū’’ti satthāraṃ attano vihāre vasāpetvā satthu bhesajjaṃ katvā taṃ dussayugaṃ upanetvā ‘‘idaṃ, bhante, tumheyeva paribhogaṃ karothā’’ti vatvā tena saddhiṃ laddhaṃ dussasahassaṃ bhikkhusaṅghassa adāsi.
Jīvaka, having administered a purgative to the Teacher whose humors were agitated, and while performing treatment, made the Teacher stay in his own monastery, thinking, "May the four requisites belong to me." Having treated the Teacher, he presented that pair of robes, saying, "Venerable Sir, please use this yourselves," and gave the thousand robes received with it to the Saṅgha of bhikkhus.
Jīvaka đã cho Đức Bổn Sư uống thuốc xổ để điều trị cơ thể có nhiều chất dịch, và khi làm thuốc, ông nghĩ: “Cầu mong bốn vật dụng này thuộc về ta.” Ông đã thỉnh Đức Bổn Sư ở lại tịnh xá của mình, và sau khi làm thuốc cho Đức Bổn Sư, ông dâng đôi y phục quý giá ấy và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài hãy thọ dụng đôi y phục này.” Ông cũng đã dâng một ngàn bộ y phục nhận được cùng với đôi y phục đó cho Tăng đoàn.
Ayamettha saṅkhepo, vitthārena pana jīvakavatthu khandhake (mahāva. 326 ādayo) āgatameva.
This is a summary here; the story of Jīvaka, however, is found in detail in the Khandhaka.
Đây là tóm tắt câu chuyện; câu chuyện về Jīvaka đã được kể chi tiết trong Khandhaka.
Satthā aparabhāge jetavane viharanto jīvakaṃ komārabhaccaṃ puggalappasannānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
The Teacher, later on, while residing in Jetavana, placed Jīvaka Komārabhacca in the foremost position among those devoted to individuals.
Đức Bổn Sư, về sau, khi đang trú tại Jetavana, đã đặt Y Sĩ Jīvaka Komārabhacca vào vị trí tối thượng trong số những người có niềm tin vào các cá nhân.
257. Dasame vissāsakānanti vissāsikakathaṃ kathentānaṃ upāsakānaṃ antare, nakulapitā gahapati, aggoti dasseti.
257. In the tenth, it shows that among the lay followers who speak of trusted (ones), Nakulapitā the householder is foremost.
257. Trong bài kinh thứ mười, vissāsakānaṃ (trong số những người đáng tin cậy) chỉ ra rằng gia chủ Nakulapitā là bậc tối thượng trong số các cận sự nam kể về câu chuyện đáng tin cậy.
So kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbatto satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ upāsakaṃ vissāsakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, having been reborn in a noble family in Haṃsavatī, he heard the Teacher’s discourse and, seeing the Teacher place a certain lay follower in the foremost position among the trusted, he performed a meritorious deed and aspired to that rank.
Vị ấy, vào thời Đức Phật Padumuttara, được sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, thấy Đức Bổn Sư đặt một cận sự nam vào vị trí tối thượng trong số những người đáng tin cậy, vị ấy đã tạo nghiệp thiện và cầu nguyện đạt được địa vị đó.
So kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde bhaggaraṭṭhe susumāragirinagare seṭṭhikule nibbatti.
Having wandered through the realms of devas and humans for one hundred thousand aeons, he was reborn in this Buddha-era in a wealthy family in Susumāragira town in Bhaggaraṭṭha.
Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một trăm ngàn đại kiếp, vào thời Đức Phật hiện tại, vị ấy được sinh ra trong một gia đình trưởng giả tại thành phố Susumāragira, xứ Bhaggaraṭṭha.
Satthāpi bhikkhusaṅghaparivuto cārikaṃ caramāno taṃ nagaraṃ patvā bhesakaḷāvane viharati.
The Teacher, surrounded by the Saṅgha of bhikkhus, also wandered on tour, arrived at that town, and resided in the Bhesakaḷāvana.
Đức Bổn Sư, cùng với Tăng đoàn Tỳ-kheo, du hành và đến thành phố đó, trú tại rừng Bhesakaḷāva.
Athāyaṃ, nakulapitā gahapati, susumāragirivāsīhi saddhiṃ satthu santikaṃ gantvā paṭhamadassaneneva so ca bhariyā cassa dasabalaṃ ‘‘ayaṃ amhākaṃ putto’’ti saññaṃ paṭṭhapetvā ubhopi satthu pādesu nipatitvā, ‘‘tāta, tvaṃ ettakaṃ kālaṃ amhe chaḍḍetvā kahaṃ vicarasī’’ti āhaṃsu.
Then, Nakulapitā the householder, together with the residents of Susumāragira, went to the Teacher. At first sight, he and his wife formed the perception of the Ten-Powered One as "this is our son" and, both prostrating at the Teacher’s feet, said, "Dear son, where have you been wandering, abandoning us for so long?"
Lúc ấy, gia chủ Nakulapitā, cùng với những người dân Susumāragira, đến gặp Đức Bổn Sư. Ngay từ lần gặp đầu tiên, cả ông và vợ ông đều khởi lên ý niệm: “Đây là con của chúng ta” đối với Bậc Thập Lực (Đức Phật), rồi cả hai cùng quỳ xuống dưới chân Đức Bổn Sư và nói: “Con ơi, con đã bỏ chúng ta mà đi đâu bấy lâu nay?”
Ayaṃ kira, nakulapitā gahapati, pubbe pañca jātisatāni dasabalassa pitā ahosi, pañca jātisatāni cūḷapitā, pañca jātisatāni mahāpitā, pañca jātisatāni mātulo, nakulamātāpi pañca jātisatāni mātā ahosi, pañca jātisatāni cūḷamātā, pañca jātisatāni mahāmātā, pañca jātisatāni pitucchā.
It is said that Nakulapitā the householder had been the father of the Ten-Powered One for five hundred existences, his younger paternal uncle for five hundred existences, his older paternal uncle for five hundred existences, and his maternal uncle for five hundred existences. Nakulamātā had also been his mother for five hundred existences, his younger maternal aunt for five hundred existences, his older maternal aunt for five hundred existences, and his paternal aunt for five hundred existences.
Gia chủ Nakulapitā này, trong năm trăm kiếp trước, là cha của Bậc Thập Lực; năm trăm kiếp là chú (em của cha); năm trăm kiếp là bác (anh của cha); năm trăm kiếp là cậu. Bà Nakulamātā cũng trong năm trăm kiếp là mẹ; năm trăm kiếp là dì (em của mẹ); năm trăm kiếp là bác gái (chị của mẹ); năm trăm kiếp là cô.
Iti dīgharattaṃ anugatasinehattā dasabalaṃ disvāva ‘‘putto’’ti saññaṃ katvā saṇṭhātuṃ nāsakkhiṃsu.
Thus, due to their long-standing accumulated affection, they could not maintain their composure upon seeing the Ten-Powered One, forming the perception of "son."
Do mối thâm tình lâu dài như vậy, họ không thể giữ được bình tĩnh khi vừa thấy Bậc Thập Lực mà không khởi lên ý niệm “con trai”.
Satthā yāva tesaṃ cittaṃ saññattiṃ na gacchati, tāva ‘‘apethā’’ti nāvoca.
The Teacher did not say, "Move away," as long as their minds did not come to their senses.
Đức Bổn Sư đã không nói “hãy tránh ra” cho đến khi tâm của họ trở nên bình tĩnh.
Atha nesaṃ yathāmaneneva satiṃ paṭilabhitvā majjhattabhūtānaṃ āsayaṃ ñatvā dhammaṃ desesi.
Then, perceiving their disposition when they had regained their mindfulness according to their own thoughts, he taught them the Dhamma.
Sau đó, khi họ đã lấy lại được chánh niệm theo ý muốn và trở nên trung lập, Đức Bổn Sư đã biết được khuynh hướng của họ và thuyết pháp.
Desanāpariyosāne ubhopi sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu.
At the end of the discourse, both were established in the fruit of Stream-entry.
Khi bài pháp kết thúc, cả hai đều an trú vào quả Dự Lưu (Sotāpatti).
Satthā aparabhāge tesaṃ mahallakakāle puna taṃ nagaraṃ agamāsi.
Later, when they were old, the Teacher again went to that town.
Đức Bổn Sư, về sau, khi họ đã già, lại đến thành phố đó.
Te ‘‘satthā āgato’’ti sutvā satthu santikaṃ gantvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā svātanāya nimantetvā punadivase attano nivesane buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nānaggarasehi parivisitvā satthāraṃ katabhattakiccaṃ upasaṅkamitvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
They, hearing that "the Teacher has come," went to the Teacher, saluted with the five-point prostration, invited him for the next day, and on the following day, after serving the Saṅgha, with the Buddha at its head, with various excellent delicacies in their own home, they approached the Teacher after he had finished his meal, and sat down to one side.
Họ nghe tin “Đức Bổn Sư đã đến”, liền đến gặp Đức Bổn Sư, đảnh lễ bằng năm chi chạm đất, thỉnh Ngài cho ngày hôm sau, rồi ngày hôm sau đã dâng cúng các món ăn thượng vị cho Tăng đoàn do Đức Phật đứng đầu tại tư gia của mình. Sau khi Đức Bổn Sư dùng bữa xong, họ đến gần và ngồi một bên.
Ekamantaṃ nisinno kho nakulapitā gahapati, bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘yato me, bhante, nakulamātā gahapatānī, daharasseva daharā ānītā, nābhijānāmi nakulamātaraṃ gahapatāniṃ manasāpi aticaritā, kuto pana kāyena.
Seated to one side, Nakulapitā the householder, said this to the Blessed One: "From the time, Venerable Sir, that Nakulamātā the householder’s wife was brought to me, a young man, when she was young, I do not know having transgressed against Nakulamātā the householder’s wife even in thought, much less in body.
Khi đã ngồi một bên, gia chủ Nakulapitā thưa với Đức Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn, kể từ khi cận sự nữ Nakulamātā được cưới về khi còn trẻ, con không hề biết cận sự nữ Nakulamātā đã từng vi phạm bằng ý, huống chi bằng thân.
Iccheyyāma mayaṃ, bhante, diṭṭhe ceva dhamme aññamaññaṃ passituṃ abhisamparāyañca aññamaññaṃ passitu’’nti.
We wish, Venerable Sir, to see each other in this present life and to see each other in the life to come."
Bạch Thế Tôn, chúng con mong muốn được thấy nhau trong đời này và được thấy nhau trong đời vị lai.”
Nakulamātāpi kho, gahapatānī, bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘yato ahaṃ, bhante, nakulapituno gahapatissa daharasseva daharā ānītā, nābhijānāmi nakulapitaraṃ gahapatiṃ manasāpi aticaritā, kuto pana kāyena.
And Nakulamātā the householder’s wife, said this to the Blessed One: "From the time, Venerable Sir, that I was brought to Nakulapitā the householder, a young woman, when he was young, I do not know having transgressed against Nakulapitā the householder even in thought, much less in body.
Cận sự nữ Nakulamātā cũng thưa với Đức Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn, kể từ khi con được cưới về cho gia chủ Nakulapitā khi còn trẻ, con không hề biết gia chủ Nakulapitā đã từng vi phạm bằng ý, huống chi bằng thân.
Iccheyyāma mayaṃ, bhante, diṭṭhe ceva dhamme aññamaññaṃ passituṃ abhisamparāyañca aññamaññaṃ passitu’’nti.
We wish, Venerable Sir, to see each other in this present life and to see each other in the life to come."
Bạch Thế Tôn, chúng con mong muốn được thấy nhau trong đời này và được thấy nhau trong đời vị lai.”
Atha aparabhāge satthā jetavane nisīditvā upāsake paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento imaṃ imesaṃ dvinnampi kathaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā nakulapitaraṃ gahapatiṃ vissāsakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then, later on, the Teacher, sitting in Jetavana, and placing the lay followers in their respective foremost positions, made the origin of this story of these two the occasion for placing Nakulapitā the householder in the foremost position among the trusted.
Sau đó, Đức Bổn Sư, khi đang ngự tại Jetavana, đã sắp đặt các cận sự nam vào các địa vị theo thứ tự, và đã dựa vào câu chuyện của cả hai vị này để đặt gia chủ Nakulapitā vào vị trí tối thượng trong số những người đáng tin cậy.
258. Upāsikāpāḷiyā paṭhame paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantīnanti sabbapaṭhamaṃ saraṇesu patiṭṭhitānaṃ upāsikānaṃ, sujātā nāma, seniyadhītā aggāti dasseti.
258. In the first of the Laywomen’s Pāḷi, it shows that among those who first go for refuge, Sujātā, the daughter of Seniya, is foremost.
258. Trong bài kinh đầu tiên của Kinh Cận Sự Nữ, paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantīnaṃ (trong số những người đầu tiên quy y) chỉ ra rằng Sujātā, con gái của Seniya, là bậc tối thượng trong số các cận sự nữ đã quy y đầu tiên.
Sāpi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā aparabhāge satthu dhammakathaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikāraṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
She too, in the time of Padumuttara Buddha, having been reborn in a noble family in Haṃsavatī, later heard the Teacher’s discourse and, seeing the Teacher place a certain laywoman in the foremost position among those who first go for refuge, she performed a meritorious deed and aspired to that rank.
Bà ấy cũng, vào thời Đức Phật Padumuttara, được sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Về sau, khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, thấy Đức Bổn Sư đặt một cận sự nữ vào vị trí tối thượng trong số những người đầu tiên quy y, bà đã tạo nghiệp thiện và cầu nguyện đạt được địa vị đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā amhākaṃ satthu nibbattito puretarameva uruvelāyaṃ senānigame seniyakuṭumbikassa gehe nibbattitvā vayappattā ekasmiṃ nigrodhamūle patthanaṃ akāsi – ‘‘sace samajātikaṃ kulagharaṃ gantvā paṭhamagabbhe puttaṃ labhissāmi, anusaṃvaccharaṃ balikammaṃ karissāmī’’ti.
Having wandered through the realms of devas and humans for one hundred thousand aeons, she was reborn in this Buddha-era, even before our Teacher’s birth, in the house of the Seniya householder in Senānigama in Uruvelā. Having reached maturity, she made a vow at a certain banyan tree: "If I go to a suitable family and have a son in my first pregnancy, I will perform an annual offering."
Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một trăm ngàn đại kiếp, vào thời Đức Bổn Sư của chúng ta, bà được sinh ra trong gia đình của trưởng giả Seniya tại làng Senā, Uruvelā, trước khi Đức Bổn Sư đản sinh. Khi đến tuổi trưởng thành, bà đã cầu nguyện dưới gốc cây đa: “Nếu con đến một gia đình môn đăng hộ đối và sinh con trai đầu lòng, con sẽ làm lễ cúng dường hàng năm.”
Tassā sā patthanā samijjhi.
Her vow was fulfilled.
Lời cầu nguyện đó của bà đã thành tựu.
Sā mahāsattassa dukkarakārikaṃ karontassa chaṭṭhe vasse paripuṇṇe visākhapuṇṇamadivase ‘‘pātova balikammaṃ karissāmī’’ti rattiyā paccūsasamayaṃ paccuṭṭhāya dhenuyo duhāpesi.
On the full moon day of Visākhā, when six years had passed since the Great Being began his ascetic practices, she rose early in the morning, thinking, "I will perform the offering at dawn," and had the cows milked.
Vào ngày trăng tròn Vesākha, khi Đức Đại Bồ-tát đã hoàn thành sáu năm tu khổ hạnh, bà Sujātā thức dậy vào rạng sáng để chuẩn bị “lễ cúng dường vào buổi sáng”, và cho vắt sữa bò.
Vacchakā dhenūnaṃ thanamūlaṃ na āgamaṃsu, thanamūle navabhājanamhi upanītamatte attanova dhammatāya khīradhārā patiṃsu.
The calves did not approach the udders of the cows, but milk streams fell into the new vessel placed at the udders by their own nature.
Các con bê không đến vú bò, nhưng khi một bình sữa mới được đặt dưới vú bò, dòng sữa tự nhiên chảy vào.
Taṃ acchariyaṃ disvā, sujātā, sahattheneva khīraṃ gaṇhitvā navabhājane pakkhipitvā sahattheneva aggiṃ katvā pacituṃ ārabhi.
Seeing that wonder, Sujātā herself took the milk, put it into a new vessel, lit a fire with her own hands, and began to cook.
Thấy điều kỳ diệu đó, Sujātā tự tay lấy sữa, đổ vào bình mới, tự tay đốt lửa và bắt đầu nấu.
Tasmiṃ pāyāse paccamāne mahantamahantā bubbuḷā uṭṭhahitvā dakkhiṇāvattā hutvā sañcaranti, ekaphusitampi bahi na niggacchati.
While that milk-rice was cooking, very large bubbles rose, turned clockwise, and not a single drop overflowed.
Khi món pāyāsa đang được nấu, những bong bóng lớn nổi lên, xoay tròn theo chiều kim đồng hồ, không một giọt nào tràn ra ngoài.
Mahābrahmā chattaṃ dhāresi, cattāro lokapālā khaggahatthā ārakkhaṃ gaṇhiṃsu, sakko alātāni samānento aggiṃ jālesi.
Mahābrahmā held an umbrella, the four World Protectors stood guard with swords in hand, and Sakka lit the fire by gathering embers.
Đại Phạm Thiên che lọng, bốn vị Thiên vương cầm kiếm canh gác, Đế Thích nhóm lửa bằng củi khô.
Devatā catūsu dīpesu ojaṃ saṃharitvā tattha pakkhipiṃsu.
The devas collected essences from the four continents and put them into it.
Các vị thiên nhân đã tập trung tinh hoa từ bốn châu lục và đổ vào đó.
Sujātā, ekadivaseyeva imāni acchariyāni disvā puṇṇādāsiṃ āmantesi – ‘‘amma, puṇṇe ajja amhākaṃ devatā ativiya pasannā, mayā ettakaṃ kālaṃ evarūpaṃ acchariyaṃ nāma na diṭṭhapubbaṃ, vegena gantvā devaṭṭhānaṃ paṭijaggāhī’’ti.
Sujātā, having seen these wonders in a single day, called Puṇṇādāsī and said, "Mother Puṇṇā, our deities are extremely pleased today. I have never seen such a wonder before. Go quickly and prepare the shrine."
Sujātā, thấy những điều kỳ diệu này chỉ trong một ngày, đã gọi nữ tỳ Puṇṇā: “Này Puṇṇā, hôm nay các vị thiên nhân của chúng ta rất hoan hỷ, ta chưa từng thấy một điều kỳ diệu như vậy trước đây. Con hãy nhanh chóng đi dọn dẹp nơi thờ thần.”
Sā ‘‘sādhu, ayye’’ti tassā vacanaṃ sampaṭicchitvā turitaturitā rukkhamūlaṃ agamāsi.
She, saying, "Yes, madam," accepted her words and hurried to the foot of the tree.
Nữ tỳ ấy, “Vâng, thưa bà chủ,” đã vâng lời bà, nhanh chóng đến gốc cây.
Bodhisattopi kho bhikkhācārakālaṃ āgamayamāno pātova gantvā rukkhamūle nisīdi.
The Bodhisatta also, awaiting the alms-round time, went early in the morning and sat at the foot of the tree.
Đức Bồ-tát cũng vậy, chờ đến giờ khất thực, đã đến và ngồi dưới gốc cây vào buổi sáng sớm.
Rukkhamūlaṃ sodhanatthāya gatā puṇṇā āgantvā sujātāya ārocesi – ‘‘devatā rukkhamūle nisinnā’’ti.
Puṇṇā, who had gone to clean the foot of the tree, came back and reported to Sujātā, "The deity is seated at the foot of the tree."
Puṇṇā, người đã đi dọn dẹp gốc cây, trở về và báo cho Sujātā: “Vị thần đang ngồi dưới gốc cây.”
Sujātā, ‘‘sace je saccaṃ bhaṇasi, adāsiṃ karomī’’ti vatvā sabbapasādhanaṃ pasādhetvā satasahassagghanake suvaṇṇathāle pāyāsaṃ vaḍḍhetvā aparāya suvaṇṇapātiyā pidahitvā setavatthena sampaliveṭhetvā samantā gandhadāmamālādāmāni osāretvā ukkhipitvā gantvā mahāpurisaṃ disvā balavapītiṃ uppādetvā diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya oṇatoṇatā gantvā sīsato thālaṃ otāretvā vivaritvā saheva pātiyā pāyāsaṃ mahāpurisassa hatthe ṭhapetvā vanditvā ‘‘yathā mayhaṃ manoratho nipphanno, evaṃ tumhākampi nipphajjatū’’ti vatvā pakkāmi.
Sujātā, saying, "If you speak the truth, I will offer a gift," adorned herself with all ornaments, placed the milk-rice worth one hundred thousand in a golden platter, covered it with another golden bowl, wrapped it in white cloth, arranged garlands of fragrant flowers all around, and carrying it, went and saw the Great Being. Generating strong delight, she went humbly from where she saw him, lowered the platter from her head, uncovered it, placed the milk-rice together with the bowl in the Great Being's hand, worshipped him, and saying, "Just as my wish has been fulfilled, so may yours also be fulfilled," she departed.
Sujātā, sau khi nói: “Nếu con nói thật, con sẽ làm người hầu gái,” đã trang điểm toàn thân, múc sữa gạo vào một cái đĩa vàng trị giá một trăm ngàn, đậy lại bằng một cái bát vàng khác, quấn bằng vải trắng, đặt vòng hoa thơm xung quanh, rồi bưng lên đi. Khi thấy Vị Đại Nhân, nàng phát sinh niềm hoan hỷ mạnh mẽ, từ chỗ nhìn thấy, nàng cúi mình đi đến, hạ đĩa từ trên đầu xuống, mở ra, cùng với cái bát, đặt sữa gạo vào tay Vị Đại Nhân, đảnh lễ rồi nói: “Nguyện ước của con đã thành tựu như thế nào, nguyện ước của Ngài cũng sẽ thành tựu như thế ấy,” rồi nàng ra đi.
Bodhisatto nerañjarāya nadiyā tīraṃ gantvā suvaṇṇathālaṃ tīre ṭhapetvā nhatvā paccuttaritvā ekūnapaṇṇāsa piṇḍe karonto pāyāsaṃ paribhuñjitvā suvaṇṇapātiṃ nadiyā sampavāhetvā anukkamena bodhimaṇḍaṃ āruyha sabbaññutaṃ patvā sattasattāhaṃ bodhimaṇḍe atikkamitvā isipatane migadāye pavattitavaradhammacakko sujātāya puttassa yasadārakassa upanissayaṃ disvā gantvā aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi.
The Bodhisatta went to the bank of the Nerañjarā River, placed the golden platter on the bank, bathed, re-emerged, and eating the milk-rice, forming forty-nine morsels, he set the golden bowl afloat in the river. Then, gradually ascending to the Bodhi-maṇḍa, he attained omniscience. After spending seven weeks at the Bodhi-maṇḍa and setting in motion the supreme Wheel of Dhamma in the Deer Park at Isipatana, he perceived the spiritual maturity of Sujātā's son, the youth Yasa, and went and sat at the foot of a certain tree.
Bồ Tát đi đến bờ sông Nerañjarā, đặt đĩa vàng lên bờ, tắm xong trở lên, chia sữa gạo thành bốn mươi chín viên rồi thọ thực. Sau đó, Ngài thả cái bát vàng xuống sông, tuần tự lên đến Bồ Đề Đạo Tràng, đạt được Toàn Giác. Sau khi trải qua bảy tuần lễ tại Bồ Đề Đạo Tràng và chuyển bánh xe Pháp thù thắng tại Isipatana Migadāya, Ngài thấy duyên lành của Yasa, con trai của Sujātā, rồi đi đến ngồi dưới gốc cây nào đó.
Yasopi kulaputto rattibhāgasamanantare vivaṭaṃ itthāgāraṃ disvā sañjātasaṃvego ‘‘upaddutaṃ vata, bho, upasaṭṭhaṃ vata, bho’’ti vatvā nivesanato nikkhamitvāva bahinagare satthu santikaṃ gantvā dhammadesanaṃ sutvā tīṇi maggaphalāni paṭivijjhi.
The noble son Yasa, seeing the opened women's quarters immediately after nightfall, was greatly moved and exclaimed, "Oh, what a plight! Oh, what a distress!" He left his residence and went directly to the Teacher's presence outside the city. Having heard the Dhamma discourse, he penetrated the three paths and fruits.
Yasa, con nhà gia thế, ngay sau khi đêm đến, thấy hậu cung trống trải, phát sinh sự xúc động, nói: “Ôi, thật nguy hiểm! Ôi, thật tai họa!” rồi ra khỏi nhà, đi đến chỗ Thế Tôn ở ngoại thành, nghe pháp thoại và chứng đắc ba đạo quả.
Athassa pitā padānupadikaṃ gantvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā yasassa pavattiṃ pucchi.
Then his father, following his tracks, approached the Blessed One and inquired about Yasa.
Rồi cha của chàng, lần theo dấu chân, đi đến Thế Tôn và hỏi về tình hình của Yasa.
Satthā yasaṃ kulaputtaṃ paṭicchādetvā dhammaṃ desesi.
The Teacher concealed the noble son Yasa and preached the Dhamma.
Thế Tôn che giấu Yasa, con nhà gia thế, rồi thuyết pháp.
Desanāpariyosāne so seṭṭhigahapati sotāpattiphale patiṭṭhāsi, yaso arahattaphalaṃ pāpuṇi.
At the end of the discourse, that householder, the rich man, became established in the fruit of stream-entry, and Yasa attained the fruit of arahantship.
Sau khi pháp thoại kết thúc, vị gia chủ trưởng giả ấy an trú vào quả Dự Lưu, còn Yasa đạt được quả A-la-hán.
Taṃ bhagavā ‘‘ehi bhikkhū’’ti āha, tāvadevassa gihiliṅgaṃ antaradhāyi, iddhimayapattacīvaradharo ahosi.
The Blessed One addressed him, "Come, bhikkhu," and immediately his lay-attire disappeared; he became one endowed with robes and bowl by psychic power.
Đức Thế Tôn nói với chàng: “Hãy đến, Tỳ-khưu!” Ngay lập tức, tướng cư sĩ của chàng biến mất, và chàng trở thành một vị Tỳ-khưu với y bát do thần thông biến hóa.
Pitāpissa satthāraṃ nimantesi.
His father also invited the Teacher.
Cha của chàng cũng thỉnh Thế Tôn.
Satthā yasaṃ kulaputtaṃ pacchāsamaṇaṃ katvā tassa gharaṃ gantvā katabhattakicco dhammaṃ desesi, desanāpariyosāne yasassa mātā, sujātā, purāṇadutiyikā ca sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu.
The Teacher, making the noble son Yasa his personal attendant, went to his house and after the meal, preached the Dhamma. At the end of the discourse, Yasa's mother, Sujātā, and his former wife became established in the fruit of stream-entry.
Thế Tôn, sau khi Yasa, con nhà gia thế, làm thị giả theo sau, đi đến nhà vị ấy, sau khi thọ thực xong, thuyết pháp. Khi pháp thoại kết thúc, mẹ của Yasa, Sujātā, và người vợ cũ của chàng đều an trú vào quả Dự Lưu.
Taṃdivasaṃ ayaṃ, sujātā, tevācikasaraṇe patiṭṭhāsi saddhiṃ suṇisāya.
On that very day, this Sujātā, along with her daughter-in-law, became established in the threefold refuge.
Vào ngày đó, Sujātā này, cùng với con dâu của nàng, đã quy y Tam Bảo.
Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ vatthu khandhake (mahāva. 25-28) āgatameva.
This is the brief account here; this story has been narrated in detail in the Khandhaka.
Đây là tóm tắt câu chuyện; còn chi tiết câu chuyện này đã được trình bày trong Khandhaka.
Satthā aparabhāge paṭipāṭiyā upāsikāyo ṭhānantaresu ṭhapento imaṃ upāsikaṃ paṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, in due course, appointed female lay followers to various positions, and he placed this lay follower at the foremost position among those who first took refuge.
Về sau, khi Thế Tôn tuần tự sắp đặt các nữ cư sĩ vào các vị trí ưu việt, Ngài đã đặt nữ cư sĩ này vào vị trí đứng đầu trong số những người đầu tiên quy y.
259. Dutiye dāyikānanti dānābhiratānaṃ upāsikānaṃ, visākhā migāramātā, aggāti dasseti.
259. In the second, among the donors shows that Visākhā, Migāramātā, is supreme among laywomen who are devoted to giving.
259. Trong phần thứ hai, dāyikānaṃ có nghĩa là trong số các nữ cư sĩ thích bố thí, Visākhā, mẹ của Migāra, là bậc nhất.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ dāyikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, she was born into a noble family in Haṃsavatī. Later, hearing the Teacher's Dhamma discourse, and seeing the Teacher place a certain laywoman in the foremost position among donors, she performed an act of merit and aspired to that position.
Vào thời Đức Phật Padumuttara, nàng sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Về sau, khi nghe Đức Phật thuyết pháp, thấy Ngài đặt một nữ cư sĩ vào vị trí đứng đầu trong số các nữ cư sĩ bố thí, nàng đã thực hiện một công đức siêu việt và nguyện cầu đạt được vị trí ấy.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā kassapabuddhakāle kikissa kāsirañño gehe sattannaṃ bhaginīnaṃ sabbakaniṭṭhā hutvā nibbatti.
After transmigrating among gods and humans for one hundred thousand aeons, she was born in the time of Kassapa Buddha as the youngest of seven sisters in the house of King Kiki of Kasi.
Nàng đã luân hồi trong cõi trời và cõi người một trăm ngàn kiếp. Vào thời Đức Phật Kassapa, nàng sinh ra là người em út trong bảy chị em gái trong gia đình của vua Kiki ở Kāsī.
Tadā kira –
At that time, it is said –
Vào thời đó, có bảy chị em gái này:
Evaṃnāmā hutvā nibbattā.
having been born with such names.
Saṅghadāsī này, sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người trong một khoảng thời gian giữa hai Đức Phật, vào thời Đức Phật hiện tại, đã sinh ra trong bụng của Sumanadevī, vợ cả của Dhanañcaya, con trai của trưởng giả Meṇḍaka ở thành Bhaddiya thuộc xứ Aṅga, và họ đặt tên cho nàng là Visākhā.
Tatrāyaṃ saṅghadāsī ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde aṅgaraṭṭhe bhaddiyanagare meṇḍakaseṭṭhiputtassa dhanañcayaseṭṭhino aggamahesiyā sumanadeviyā nāma kucchismiṃ nibbatti, visākhātissā nāmaṃ akaṃsu.
Among them, this Saṅghadāsī, after transmigrating among gods and humans for one Buddha-interval, was born in this Buddha's dispensation into the womb of Sumanadevī, the chief consort of the rich man Dhanañcaya, son of Meṇḍaka, in Bhaddiyanagara in Aṅga kingdom. They named her Visākhā.
Khi nàng lên bảy tuổi, Đức Thế Tôn, thấy duyên lành của Selabrāhmaṇa và các bà con cần được giác ngộ khác, cùng với một đại Tăng đoàn, du hóa và đến thành phố đó trong xứ ấy.
Tassā sattavassikakāle dasabalo selabrāhmaṇassa ca aññesañca bodhaneyyabandhavānaṃ upanissayasampattiṃ disvā mahābhikkhusaṅghaparivāro cārikaṃ caramāno tasmiṃ raṭṭhe taṃ nagaraṃ pāpuṇi.
When she was seven years old, the Ten-Powered One, seeing the spiritual maturity of the brahmin Sela and other relatives deserving of enlightenment, traveled with a great Saṅgha of bhikkhus and reached that city in that kingdom.
Vào thời điểm đó, gia chủ Meṇḍaka là người đứng đầu trong năm vị đại phước đức ở thành phố đó và giữ chức trưởng giả.
Tasmiñca samaye meṇḍako gahapati tasmiṃ nagare pañcannaṃ mahāpuññānaṃ jeṭṭhako hutvā seṭṭhiṭṭhānaṃ kāresi.
At that time, the householder Meṇḍaka, being the chief of five greatly meritorious individuals in that city, held the position of rich man.
Năm vị đại phước đức là trưởng giả Meṇḍaka, Candapadumā là vợ cả của ông, con trai của ông là Dhanañcaya, vợ của Dhanañcaya là Sumanadevī, và người hầu của trưởng giả Meṇḍaka tên là Puṇṇa.
Pañca mahāpuññā nāma meṇḍako seṭṭhi, candapadumā nāma tasseva aggamahesī, tassa ca putto dhanañcayo nāma, tassa bhariyā sumanadevī nāma, meṇḍakaseṭṭhissa dāso puṇṇo nāmāti.
The five greatly meritorious individuals were: Meṇḍaka the rich man, Candapadumā his chief consort, their son named Dhanañcaya, his wife Sumanadevī, and Meṇḍaka the rich man's slave named Puṇṇa.
Không chỉ trưởng giả Meṇḍaka, mà trong số những người có quyền lực dưới quyền vua Bimbisāra, có năm vị có tài sản vô biên là Jotika, Jaṭila, Meṇḍaka, Puṇṇa, và Kākaḷiya.
Na kevalañca meṇḍakaseṭṭhiyeva, bimbisāramahārājassa pana āṇāpavattiṭṭhāne pañca amitabhogā nāma ahesuṃ jotiko jaṭilo meṇḍako puṇṇo kākavaliyoti.
Not only Meṇḍaka the rich man, but in the realm of King Bimbisāra's authority, there were five individuals of immeasurable wealth, namely Jotika, Jaṭila, Meṇḍaka, Puṇṇa, and Kākaavaliya.
Trong số đó, trưởng giả Meṇḍaka này, khi nghe tin Đức Thế Tôn đã đến thành phố của mình, đã gọi Visākhā, con gái của Dhanañcaya, con trai của mình, và nói: “Này con, đây là điều may mắn cho con và cũng là điều may mắn cho chúng ta. Con hãy cùng năm trăm thiếu nữ hầu cận của con, đi trên năm trăm cỗ xe, được năm trăm tỳ nữ vây quanh, đi nghênh đón Đức Thế Tôn.”
Tesu ayaṃ meṇḍakaseṭṭhi dasabalassa attano nagaraṃ sampattabhāvaṃ sutvā puttassa dhanañcayaseṭṭhino dhītaraṃ visākhādārikaṃ pakkositvā evamāha – ‘‘amma, tuyhampi maṅgalaṃ amhākampi maṅgalaṃ, tava paricārikāhi pañcadārikāsatehi saddhiṃ pañca rathasatāni āruyha pañcahi dāsisatehi parivutā dasabalassa paccuggamanaṃ karohī’’ti.
Among them, this Meṇḍaka the rich man, hearing that the Ten-Powered One had arrived in his city, summoned his granddaughter, the maiden Visākhā, daughter of the rich man Dhanañcaya, and said, "My dear, it is an auspicious occasion for you and for us. Ascend five hundred chariots with five hundred maidservants, your attendants, and surrounded by five hundred female slaves, go to greet the Ten-Powered One."
Nàng nghe lời ông nội mình và làm theo.
Sā pitāmahassa vacanaṃ sutvā tathā akāsi.
She, having heard her grandfather's words, acted accordingly.
Vì nàng khéo léo trong việc biết nên và không nên, nàng đã đi bằng xe đến chỗ có thể đi được, rồi xuống xe, đi bộ đến chỗ Thế Tôn, đảnh lễ và đứng sang một bên.
Kāraṇākāraṇesu pana kusalattā yāvatikā yānassa bhūmi, yānena gantvā yānā paccorohitvā pattikāva satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Being skilled in what was appropriate and inappropriate, she traveled by carriage as far as the road allowed, then descended from the carriage and went on foot to approach the Teacher. She worshipped him and stood to one side.
Rồi Thế Tôn thuyết pháp tùy theo căn tánh của nàng.
Athassā caritavasena satthā dhammaṃ desesi.
Then the Teacher preached the Dhamma according to her disposition.
Sau khi pháp thoại kết thúc, nàng cùng năm trăm thiếu nữ hầu cận an trú vào quả Dự Lưu.
Desanāpariyosāne pañcahi dārikāsatehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
At the end of the discourse, she, along with five hundred maidservants, became established in the fruit of stream-entry.
Trưởng giả Meṇḍaka cũng đi đến Thế Tôn, đảnh lễ Ngài và đứng sang một bên.
Meṇḍakaseṭṭhipi kho satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
The rich man Meṇḍaka also went to the Teacher, worshipped him, and stood to one side.
Rồi Thế Tôn cũng thuyết pháp tùy theo căn tánh của ông.
Atha satthā tassapi caritavasena dhammaṃ desesi.
Then the Teacher also preached the Dhamma according to his disposition.
Sau khi pháp thoại kết thúc, ông an trú vào quả Dự Lưu, rồi thỉnh Thế Tôn cho ngày hôm sau. Vào ngày hôm sau, tại nhà mình, ông đã cúng dường đại thí cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu với các món ăn và thức uống thượng vị. Bằng cách này, ông đã cúng dường đại thí trong nửa tháng.
So desanāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ svātanāya nimantetvā punadivase attano nivesane paṇītena khādanīyena bhojanīyena buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā etenupāyena aḍḍhamāsaṃ mahādānaṃ adāsi.
At the end of the discourse, he became established in the fruit of stream-entry, invited the Teacher for the next day, and on the following day, served the assembly of bhikkhus headed by the Buddha with choice foods and drinks in his residence. In this manner, he gave great alms for half a month.
Thế Tôn ở lại thành Bhaddiya tùy thích rồi ra đi.
Satthā bhaddiyanagare yathābhirantaṃ viharitvā pakkāmi.
The Teacher, having stayed in Bhaddiyanagara as long as he wished, departed.
Từ đây trở đi, cần phải kể câu chuyện về sự ra đời của Visākhā, thay vì tiếp tục câu chuyện khác.
Ito paraṃ aññaṃ kathāmaggaṃ vissajjetvā visākhāya uppattikathāva kathetabbā.
From here onwards, setting aside other narrative paths, only the story of Visākhā's origin should be told.
Thật vậy, vua Kosala ở Sāvatthī đã gửi sứ giả đến Bimbisāra nói: “Trong vùng quyền lực của tôi không có gia đình nào có tài sản vô biên, xin hãy gửi một gia đình có tài sản vô biên đến cho chúng tôi.”
Sāvatthiyañhi kosalarājā bimbisārassa santikaṃ pesesi – ‘‘mama āṇāpavattiṭṭhāne amitabhogavindanakulaṃ nāma natthi, amhākaṃ amitabhogavindanakulaṃ pesetū’’ti.
For in Sāvatthī, the Kosala king sent a message to Bimbisāra, "There is no family possessing immeasurable wealth in my domain; please send us a family possessing immeasurable wealth."
Vua bàn bạc với các quan đại thần.
Rājā amaccehi saddhiṃ mantesi.
The king consulted with his ministers.
Các quan đại thần nói: “Không thể gửi một gia đình lớn được, nhưng chúng ta sẽ gửi một con trai của trưởng giả.” Rồi họ cầu xin Dhanañcaya, con trai của trưởng giả Meṇḍaka.
Amaccā ‘‘mahākulaṃ pesetuṃ na sakkā, ekaṃ pana seṭṭhiputtaṃ pesessāmā’’ti meṇḍakaseṭṭhino puttaṃ dhanañcayaseṭṭhiṃ āyāciṃsu.
The ministers said, "It is not possible to send a great family, but we will send a rich man's son." They requested Dhanañcaya, the son of the rich man Meṇḍaka.
Vua nghe lời họ và gửi Dhanañcaya đi.
Rājā tesaṃ vacanaṃ sutvā taṃ pesesi.
The king, having heard their words, sent him.
Nhà vua nghe lời họ, đã gửi cô đi.
Atha naṃ kosalarājā sāvatthito sattayojanamatthake sāketanagare seṭṭhiṭṭhānaṃ datvā vāsesi.
Then the Kosala king settled him, after giving him the position of seṭṭhi in Sāketa city, seven yojanas away from Sāvatthī.
Sau đó, vua Kosala ban chức vị trưởng giả cho ông ta tại thành Sāketa, cách Sāvatthī bảy do tuần, và cho ông ta cư trú ở đó.
Sāvatthiyañca migāraseṭṭhino putto puṇṇavaḍḍhanakumāro nāma vayappatto ahosi.
In Sāvatthī, Migāra the seṭṭhi had a son named Puṇṇavaḍḍhana, who had reached maturity.
Tại Sāvatthī, con trai của trưởng giả Migāra tên là Punṇavaḍḍhana đã đến tuổi trưởng thành.
Athassa pitā ‘‘putto me vayappatto, gharāvāsenassa ābandhanasamayo’’ti ñatvā ‘‘amhākaṃ samānajātike kule dārikaṃ pariyesathā’’ti kāraṇākāraṇakusale purise pesesi.
Then his father, knowing, “My son has reached maturity; it is time for him to be bound by household life,” sent men skilled in discerning reasons and situations, saying, “Seek a suitable maiden from a family of our own caste.”
Rồi cha của chàng nghĩ: “Con trai ta đã đến tuổi trưởng thành, đây là lúc để nó lập gia đình,” và sai những người thông thạo việc đời đi tìm một cô gái trong gia đình cùng đẳng cấp với họ.
Te sāvatthiyaṃ attano rucitaṃ dārikaṃ adisvā sāketaṃ agamaṃsu.
Not finding a maiden to their liking in Sāvatthī, they went to Sāketa.
Những người này không tìm thấy cô gái nào ưng ý ở Sāvatthī nên đã đi đến Sāketa.
Taṃdivasañca, visākhā, attano samānavayehi pañcahi kumārikāsatehi parivāritā nakkhattakīḷanatthāya ekaṃ mahāgāmaṃ agamāsi.
And on that very day, Visākhā, surrounded by five hundred maidens of her own age, went to a certain large village for a festival game.
Vào ngày đó, Visākhā, cùng với năm trăm cô gái đồng trang lứa, đã đi đến một ngôi làng lớn để vui chơi lễ hội.
Tepi purisā antonagare caritvā attano rucitaṃ dārikaṃ adisvā bahinagaradvāre aṭṭhaṃsu.
Those men, after searching inside the city and not finding a maiden to their liking, stood outside the city gate.
Những người đàn ông kia cũng đi khắp nội thành nhưng không tìm thấy cô gái nào ưng ý, nên họ đứng đợi ở cổng thành.
Tasmiṃ samaye devo vassituṃ ārabhi.
At that time, the sky began to rain.
Vào lúc đó, trời bắt đầu mưa.
Atha tā visākhāya saddhiṃ nikkhantā dārikā temanabhayena vegena sālaṃ pavisiṃsu.
Then those maidens, who had gone out with Visākhā, quickly entered a hall for fear of getting wet.
Rồi những cô gái đi cùng Visākhā vội vã chạy vào một hội trường vì sợ bị ướt.
Te purisā tāsampi antare yathārucitaṃ dārikaṃ na passiṃsu.
But those men did not see any maiden among them whom they liked.
Những người đàn ông đó cũng không thấy cô gái nào ưng ý trong số họ.
Tāsaṃ pana sabbapacchato, visākhā, devaṃ vassantampi agaṇetvā aturitagamanena temayamānāva sālaṃ pāvisi.
However, Visākhā, the very last of them, entered the hall getting wet, without hurrying her pace, disregarding even the falling rain.
Nhưng Visākhā, đi sau cùng, không bận tâm đến trời mưa, vẫn bước đi chậm rãi và ướt sũng khi vào hội trường.
Te purisā taṃ disvā cintayiṃsu – ‘‘rūpavatī tāva kaññā etaparamā bhaveyya, rūpaṃ panetaṃ ekaccāya kāritapattaṃ viya hoti, kathaṃ samuṭṭhāpetvā kathentā jānissāma madhuravacanā vā no vā’’ti.
Seeing her, those men thought, “This girl’s beauty must be of the highest caliber, but some beauty is like a painted image. How shall we know if her words are sweet or not when she speaks after we provoke her?”
Thấy vậy, những người đàn ông suy nghĩ: “Một cô gái xinh đẹp đến thế này thì có lẽ là như vậy, nhưng vẻ đẹp này có thể chỉ là nhất thời. Làm sao chúng ta biết được cô ấy có lời lẽ ngọt ngào hay không khi chúng ta nói chuyện với cô ấy?”
Tato naṃ āhaṃsu – ‘‘ativiya pariṇatavayā itthī viya yāsi, ammā’’ti.
Then they said to her, “You walk like a very old woman, young lady!”
Rồi họ nói với cô ấy: “Này cô bé, cô đi chậm như một người phụ nữ đã lớn tuổi vậy.”
Kiṃ disvā kathetha, tātāti?
“What have you seen to say that, sirs?”
“Các chú thấy gì mà nói vậy ạ?”
Aññā tayā saddhiṃ kīḷanakumāriyo temanabhayena vegena āgantvā sālaṃ paviṭṭhā, tvaṃ pana mahallikā viya padavāraṃ atikkamma nāgacchasi, sāṭakassa temanabhāvampi na gaṇesi.
“The other girls playing with you quickly came and entered the hall for fear of getting wet, but you don’t come rushing like an old woman, nor do you care about your shawl getting wet.
“Những cô gái khác chơi với cô đã vội vã chạy vào hội trường vì sợ bị ướt, nhưng cô lại đi chậm như một bà lão, không bận tâm đến việc áo bị ướt. Nếu một con voi hay một con ngựa đuổi theo cô, cô có làm như vậy không?”
Sace taṃ hatthī vā asso vā anubandheyya, kiṃ evamevaṃ kareyyāsīti?
If an elephant or a horse were to pursue you, would you act in the same way?”
“Nếu một con voi hay một con ngựa đuổi theo cô, cô có làm như vậy không?”
Tātā, sāṭakā nāma na dullabhā, sulabhā mayhaṃ kule sāṭakā.
“Sirs, shawls are not hard to come by; in my family, shawls are abundant.
“Các chú ơi, y phục không khó kiếm, trong gia đình cháu y phục rất dễ tìm.
Vayappattā mātugāmā pana paṇiyabhaṇḍasadisā, hatthe vā pāde vā bhagge aṅgavikalaṃ mātugāmaṃ jigucchantā niṭṭhubhitvā gacchanti, tasmā saṇikaṃ āgatāmhīti.
But women who have come of age are like merchandise; if their hands or feet are broken, people despise a disabled woman and cast her aside. That is why I came slowly.”
Tuy nhiên, những người phụ nữ đã trưởng thành thì giống như hàng hóa. Nếu tay hoặc chân bị gãy, người ta sẽ ghê tởm một người phụ nữ tàn tật và bỏ đi. Vì vậy, cháu đã đi chậm rãi.”
Te cintayiṃsu – ‘‘imāya sadisā imasmiṃ jambudīpe itthī nāma natthi, yādisā rūpena, kathāyapi tādisāva.
They thought, “There is no woman like her in this Jambudīpa; just as she is in beauty, so she is in speech.
Họ suy nghĩ: “Không có người phụ nữ nào trên cõi Diêm-phù-đề này sánh bằng cô ấy, cả về sắc đẹp lẫn lời nói.
Kāraṇākāraṇaṃ ñatvā kathetī’’ti tassā upari mālāguḷaṃ khipiṃsu.
She speaks knowing what is appropriate and what is not.” So they threw a garland at her.
Cô ấy nói chuyện sau khi hiểu rõ lý lẽ phải trái.” Rồi họ ném vòng hoa về phía cô ấy.
Atha, visākhā, cintesi – ‘‘ahaṃ pubbe apariggahitā, idāni pana pariggahitāmhī’’ti vinītenākārena bhūmiyaṃ nisīdi.
Then Visākhā thought, “Before, I was unclaimed, but now I am claimed,” and sat down on the ground in a modest manner.
Lúc đó, Visākhā nghĩ: “Trước đây ta chưa có chủ, nhưng bây giờ ta đã có chủ,” và ngồi xuống đất một cách khiêm tốn.
Atha naṃ tattheva sāṇiyā parikkhipiṃsu.
Then they encircled her right there with a screen.
Rồi họ quấn một tấm vải quanh cô ngay tại đó.
Sā paṭicchannabhāvaṃ ñatvā dāsigaṇaparivutā gehaṃ agamāsi.
Knowing she was veiled, she went home accompanied by her retinue of maidservants.
Biết mình đã được chấp nhận, cô cùng đoàn tỳ nữ trở về nhà.
Tepi migāraseṭṭhino purisā tāya saddhiṃyeva dhanañcayaseṭṭhissa santikaṃ agamaṃsu.
Those men of Migāra the seṭṭhi also went directly with her to Dhanañjaya the seṭṭhi.
Những người của trưởng giả Migāra cũng đi cùng cô đến chỗ trưởng giả Dhanañcaya.
‘‘Kataragāmavāsino, tātā, tumhe’’ti pucchitā ‘‘sāvatthinagare migāraseṭṭhino purisamhā’’ti vatvā ‘‘mayaṃ amhākaṃ seṭṭhinā tumhākaṃ gehe vayappattā dārikā atthīti sutvā pesitā’’ti.
When asked, “From what village are you, sirs?”, they replied, “We are men of Migāra the seṭṭhi from Sāvatthī,” and added, “We were sent by our seṭṭhi after hearing that there is a marriageable maiden in your house.”
Khi được hỏi: “Các chú đến từ làng nào?”, họ trả lời: “Chúng tôi là người của trưởng giả Migāra ở thành Sāvatthī,” và nói thêm: “Trưởng giả của chúng tôi đã sai chúng tôi đến đây khi nghe nói trong nhà ngài có một cô gái đã đến tuổi trưởng thành.”
Sādhu, tātā, tumhākaṃ seṭṭhi kiñcāpi bhogena amhehi asadiso, jātiyā pana sadiso.
“Good, sirs! Although your seṭṭhi is not equal to us in wealth, he is equal in caste.
“Tốt lắm, các chú. Mặc dù trưởng giả của các chú không thể sánh bằng chúng tôi về tài sản, nhưng về dòng dõi thì ngang hàng.
Sabbākārasampanno nāma dullabho gacchatha tumhe seṭṭhissa amhehi sampaṭicchitabhāvaṃ ārocethāti.
One perfect in all aspects is rare. Go and inform your seṭṭhi that we accept the proposal.”
Một người hoàn hảo về mọi mặt thật khó tìm. Các chú hãy đi và báo cho trưởng giả biết rằng chúng tôi đã chấp thuận.”
Te tassa vacanaṃ sutvā sāvatthiṃ gantvā migāraseṭṭhissa tuṭṭhiṃ vaḍḍhiṃ ca pavedetvā ‘‘laddhā no sāmi sākete dhanañcayaseṭṭhissa gehe dārikā’’ti āhaṃsu.
Hearing his words, they went to Sāvatthī and, conveying the joy and increased delight of Migāra the seṭṭhi, said, “Lord, we have found a maiden in Sāketa, at the house of Dhanañjaya the seṭṭhi.”
Nghe lời đó, họ trở về Sāvatthī, báo tin vui và sự chấp thuận cho trưởng giả Migāra, và nói: “Thưa chủ, chúng tôi đã tìm được một cô gái trong nhà của trưởng giả Dhanañcaya ở Sāketa.”
Taṃ sutvā migāraseṭṭhi ‘‘mahākulagehe kira no dārikā laddhā’’ti tuṭṭhamānaso hutvā tāvadeva dhanañcayaseṭṭhissa sāsanaṃ pahiṇi ‘‘idāneva dārikaṃ ānayissāma, kattabbakiccaṃ karontū’’ti.
Hearing that, Migāra the seṭṭhi, overjoyed that “a maiden has been found for us in a great family,” immediately sent a message to Dhanañjaya the seṭṭhi, saying, “We will bring the maiden now; let them make the necessary preparations.”
Nghe vậy, trưởng giả Migāra vui mừng nghĩ: “Chúng ta đã tìm được một cô gái từ một gia đình danh giá,” và ngay lập tức gửi sứ giả đến trưởng giả Dhanañcaya: “Chúng tôi sẽ đến đón cô gái ngay bây giờ, xin ngài hãy chuẩn bị những gì cần thiết.”
Sopissa paṭisāsanaṃ pesesi – ‘‘nayidaṃ amhākaṃ bhāriyaṃ, seṭṭhi pana attano kattabbakiccaṃ karotū’’ti.
He sent a return message, saying, “This is not a burden for us; let the seṭṭhi make his own arrangements.”
Ông ấy cũng gửi lại sứ giả: “Việc này không khó đối với chúng tôi, nhưng trưởng giả hãy làm những gì ngài cần làm.”
So kosalarañño santikaṃ gantvā ārocesi – ‘‘deva, ekā me maṅgalakiriyā atthi, dāsassa te puṇṇavaḍḍhanassa dhanañcayaseṭṭhino dhītaraṃ visākhaṃ nāma dārikaṃ ānessāmi, sāketagamanaṃ me anujānāthā’’ti.
He went to King Pasenadi of Kosala and informed him, “Your Majesty, I have an auspicious ceremony; I shall bring the maiden Visākhā, the daughter of Dhanañjaya the seṭṭhi, for your servant Puṇṇavaḍḍhana. Please grant me permission to go to Sāketa.”
Ông ấy đến chỗ vua Kosala và tâu: “Thưa Đại vương, thần có một việc trọng đại cần làm. Thần sẽ đón cô gái tên Visākhā, con gái của trưởng giả Dhanañcaya, cho con trai thần là Punṇavaḍḍhana. Xin Đại vương cho phép thần đi đến Sāketa.”
Sādhu, mahāseṭṭhi, kiṃ pana amhehipi āgantabbanti?
“Very well, great seṭṭhi. But should we too come?”
“Tốt lắm, đại trưởng giả. Nhưng chúng ta có cần phải đến không?”
Deva tumhādisānaṃ gamanaṃ laddhuṃ sakkāti?
“Your Majesty, is it possible for one like you to come?”
“Thưa Đại vương, việc Đại vương đích thân đến là điều không thể có được sao?”
Rājā mahākulassa saṅgahaṃ kātukāmo ‘‘hotu seṭṭhi, āgamissāmī’’ti sampaṭicchitvā migāraseṭṭhinā saddhiṃ sāketanagaraṃ agamāsi.
The king, wishing to show favor to a great family, accepted, saying, “So be it, seṭṭhi, I will come,” and went to Sāketa city with Migāra the seṭṭhi.
Vua, muốn giúp đỡ gia đình danh giá, chấp thuận: “Được thôi, trưởng giả, ta sẽ đến,” và cùng trưởng giả Migāra đi đến thành Sāketa.
Dhanañcayaseṭṭhi ‘‘migāraseṭṭhi kira kosalarājānaṃ gahetvā āgato’’ti sutvā paccuggamanaṃ katvā rājānaṃ gahetvā attano nivesanaṃ agamāsi.
Dhanañjaya the seṭṭhi, hearing, “Migāra the seṭṭhi has arrived, bringing King Pasenadi of Kosala,” went forth to meet them, escorted the king, and went to his own mansion.
Trưởng giả Dhanañcaya nghe tin: “Trưởng giả Migāra đã đến cùng với vua Kosala,” liền ra đón và đưa nhà vua về tư dinh của mình.
Tāvadeva rañño ca rājabalassa ca migāraseṭṭhino ca vasanaṭṭhānaṃ ceva mālāgandhabhattādīni ca sabbāni paṭiyādesi.
Immediately, he prepared all the lodging, garlands, perfumes, food, and other necessities for the king, the royal army, and Migāra the seṭṭhi.
Ngay lập tức, ông chuẩn bị mọi thứ cho vua, quân đội hoàng gia và trưởng giả Migāra, bao gồm chỗ ở, vòng hoa, hương liệu và thức ăn.
‘‘Idaṃ imassa laddhuṃ vaṭṭati, idaṃ imassā’’ti sabbaṃ attanāva jānāti.
“This is suitable for this one, this for that one,” he knew everything himself.
Ông biết rõ: “Cái này hợp với người này, cái kia hợp với người kia,” và tự mình lo liệu mọi thứ.
Te te janā cintayiṃsu – ‘‘seṭṭhi amhākameva sakkāraṃ karotī’’ti.
Those people thought, “The seṭṭhi is only honoring us.”
Những người đó đều nghĩ: “Trưởng giả đang đãi ngộ riêng cho chúng ta.”
Athekadivasaṃ rājā dhanañcayaseṭṭhissa sāsanaṃ pahiṇi ‘‘na sakkā seṭṭhinā cirakālaṃ amhākaṃ bharaṇaposanaṃ kātuṃ, dārikāya gamanakālaṃ jānātū’’ti.
Then one day, the king sent a message to Dhanañjaya the seṭṭhi, saying, “The seṭṭhi cannot sustain and support us for a long time; let him know the time for the maiden’s departure.”
Rồi một ngày nọ, nhà vua gửi sứ giả đến trưởng giả Dhanañcaya: “Trưởng giả không thể nuôi dưỡng chúng ta mãi được, xin hãy cho biết thời điểm cô gái sẽ đi.”
Sopi rañño sāsanaṃ pesesi – ‘‘idāni vassakālo āgato, na sakkā catumāsaṃ vicarituṃ, tumhākaṃ balakāyassa yaṃ yaṃ laddhuṃ vaṭṭati, sabbaṃ taṃ mama bhāro.
He sent a return message to the king, saying, “Now the rainy season has arrived; it is not possible to travel for four months. Whatever is suitable for your army is all my responsibility.
Ông ấy cũng gửi sứ giả lại cho nhà vua: “Bây giờ mùa mưa đã đến, không thể đi lại trong bốn tháng. Mọi thứ cần thiết cho quân đội của Đại vương đều là gánh nặng của tôi.
Kevalaṃ devo mayā pesitakāle gacchatū’’ti.
Only, Your Majesty should depart at the time I send word.”
Chỉ xin Đại vương hãy đi khi tôi đã chuẩn bị xong.”
Tato paṭṭhāya sāketanagaraṃ niccanakkhattagāmo viya ahosi.
From then on, Sāketa city was like a perpetual festival village.
Từ đó trở đi, thành Sāketa giống như một ngôi làng luôn có lễ hội.
Evaṃ tayo māsā atikkantā.
Thus, three months passed.
Cứ thế ba tháng trôi qua.
Dhanañcayaseṭṭhino pana dhītāya mahālatāpasādhanaṃ na tāva niṭṭhaṃ gacchati.
However, the great creeper ornament for Dhanañjaya the seṭṭhi’s daughter was not yet finished.
Nhưng bộ trang sức Mahālatā của con gái trưởng giả Dhanañcaya vẫn chưa hoàn thành.
Athassa kammantādhiṭṭhāyakā āgantvā ārocayiṃsu – ‘‘sesaṃ asantaṃ nāma natthi, balakāyassa pana bhattapacanadārūni nappahontī’’ti.
Then his foremen came and reported, “There is nothing else missing, but the firewood for cooking the army’s food is insufficient.”
Rồi những người giám sát công việc đến báo cáo: “Không còn gì thiếu sót, nhưng củi để nấu cơm cho quân đội không đủ.”
‘‘Gacchatha, tātā, hatthisālā assasālā viyojetvā bhattaṃ pacathā’’ti.
“Go, sirs, dismantle the elephant stables and horse stables, and cook the food.”
“Các chú hãy đi, phá dỡ chuồng voi, chuồng ngựa và nấu cơm đi.”
Evaṃ pacantānampi aḍḍhamāso atikkanto.
Even as they cooked in this manner, half a month passed.
Cứ thế, nửa tháng nữa trôi qua khi họ đang nấu ăn.
Tato puna ārocayiṃsu – ‘‘dārūni sāmi nappahontī’’ti.
Then they reported again, “Lord, the firewood is insufficient.”
Rồi họ lại báo cáo: “Thưa chủ, củi không đủ.”
‘‘Tātā, imasmiṃ kāle dārūni laddhuṃ na sakkā, dussakoṭṭhāgāraṃ pana vivaritvā thūlasāṭake gahetvā vaṭṭiyo katvā telacāṭiyaṃ temetvā bhattaṃ pacathā’’ti.
“Sirs, at this time, firewood cannot be obtained. So, open the cloth storeroom, take thick cloths, make them into rolls, soak them in oil, and cook the food.”
“Các chú ơi, vào lúc này không thể kiếm được củi. Hãy mở kho vải, lấy những tấm vải thô, cuộn lại, nhúng vào chậu dầu và nấu cơm đi.”
Iminā niyāmena pacantānaṃ cattāro māsā pūrayiṃsu.
By this method of cooking, four months were completed.
Cứ thế, bốn tháng trôi qua khi họ đang nấu ăn theo cách này.
Imaṃ dasavidhaṃ ovādaṃ datvā punadivase sabbā seniyo sannipātetvā rājasenāya majjhe aṭṭha kuṭumbike pāṭibhoge gahetvā ‘‘sace me dhītu gataṭṭhāne doso uppajjati, tumhehi sodhetabbo’’ti vatvā navakoṭiagghanakena mahālatāpasādhanena dhītaraṃ pasādhetvā nhānacuṇṇamūlaṃ catupaṇṇāsasakaṭasataṃ dhanaṃ datvā dhītāya saddhiṃ nibaddhaṃ gamanacāriniyo pañcasatā dāsiyo pañca ājaññarathasatāni sabbūpakārañca sataṃ sataṃ datvā kosalarājānañca migāraseṭṭhiñca, vissajjetvā dhītu gamanavelāyaṃ vajādhiṭṭhāyake purise pakkosāpetvā, ‘‘tātā, mama dhītāya gataṭṭhāne khīrapānatthaṃ dhenūhi, yānayojanatthaṃ usabhehi ca attho hoti, tasmā mama dhītu gamanamagge vajadvāraṃ vivaritvā puthulato aṭṭha usabhāni gogaṇena pūretvā tigāvutamatthake asukā nāma kandarā atthi, aggagoyūthe taṃ ṭhānaṃ patte bherisaññāya vajadvāraṃ pidaheyyāthā’’ti.
Having given this ten-fold advice, on the next day, he assembled all the senis (generals) and, in the midst of the royal army, took eight householders as guarantors, saying, ‘‘If any fault arises regarding my daughter in the place where she has gone, you must rectify it.’’ Then, having adorned his daughter with a great creeper ornament worth nine crores, and given her wealth amounting to fifty-four hundred cartloads of bathing powder, five hundred slave-women who were constantly accompanying her, five hundred chariots drawn by thoroughbreds, and one hundred of every kind of accessory; and having dismissed the King of Kosala and Migāra the setthi, at the time of his daughter’s departure, he summoned the men in charge of the cow-shed, saying, ‘‘My dear men, for my daughter’s residence, there will be a need for milch cows for milk and bulls for yoking to vehicles. Therefore, along my daughter’s path, open the cow-shed gate, and fill a wide space with a herd of eight hundred cattle. At the end of three leagues, there is a certain ravine; when the leading herd reaches that place, close the cow-shed gate by a drum signal.’’
Sau khi ban mười lời khuyên này, vào ngày hôm sau, ông triệu tập tất cả các tướng lĩnh, và giữa quân đội hoàng gia, ông chọn tám gia chủ làm người bảo lãnh, nói rằng: “Nếu có lỗi phát sinh tại nơi con gái ta đến, các ông phải giải quyết.” Sau đó, ông trang điểm cho con gái bằng bộ trang sức dây chuyền lớn trị giá chín mươi triệu, ban cho nàng một trăm năm mươi xe bột tắm và tiền bạc, năm trăm tỳ nữ luôn đi theo con gái, năm trăm cỗ xe ngựa quý, và một trăm món vật dụng hỗ trợ. Sau khi tiễn vua Kosala và trưởng giả Migāra, vào lúc con gái lên đường, ông gọi những người trông coi chuồng bò đến và nói: “Các con ơi, tại nơi con gái ta đến, nàng sẽ cần bò cái để uống sữa và bò đực để kéo xe. Vì vậy, trên đường con gái ta đi, hãy mở cổng chuồng bò và lấp đầy con đường rộng tám con bò với đàn bò. Khi đàn bò đầu tiên đến một thung lũng tên là ‘X’ cách đó ba gāvuta, hãy đóng cổng chuồng bò lại bằng hiệu lệnh trống.”
Te ‘‘sādhū’’ti seṭṭhissa vacanaṃ sampaṭicchitvā tathā akaṃsu.
They, saying ‘‘Very well,’’ accepted the setthi’s words and did so.
Họ “Vâng ạ!” và chấp nhận lời của trưởng giả, rồi làm theo.
Vajadvāre vivaṭe uḷāruḷārāyeva gāviyo nikkhamiṃsu.
When the cow-shed gate was open, only excellent cows came out.
Khi cổng chuồng bò mở, những con bò cái lớn và vĩ đại nhất đã đi ra.
Dvāre pidahite pana visākhāya puññabalena balavagāvo ca dammagāvo ca bahi laṅghitvā maggaṃ paṭipajjiṃsu.
But when the gate was closed, by Visākhā’s merit-power, strong cows and tamed cows leaped out and took to the road.
Nhưng khi cổng đóng lại, nhờ phước báu của Visākhā, những con bò khỏe mạnh và những con bò đã được thuần hóa đã nhảy ra ngoài và tiếp tục đi trên đường.
Atha, visākhā, sāvatthinagaradvāraṃ pattakāle cintesi – ‘‘paṭicchannayānasmiṃ nu kho nisīditvā pavisāmi, udāhu rathe ṭhatvā’’ti.
Then, when Visākhā reached the gate of Sāvatthī city, she thought, ‘‘Should I enter sitting in a covered carriage, or standing in a chariot?’’
Lúc đó, khi Visākhā đến cổng thành Sāvatthī, nàng nghĩ: “Mình nên ngồi trong xe kín mà vào, hay đứng trên xe mà vào?”
Athassā etadahosi – ‘‘paṭicchannayānena me pavisantiyā mahālatāpasādhanassa viseso na paññāyissatī’’ti.
Then it occurred to her, ‘‘If I enter in a covered carriage, the special beauty of my great creeper ornament will not be seen.’’
Rồi nàng nghĩ: “Nếu mình vào bằng xe kín, thì vẻ đẹp của bộ trang sức dây chuyền lớn sẽ không được thấy rõ.”
Sā sakalanagarassa attānaṃ dassentī rathe ṭhatvā nagaraṃ pāvisi.
So, showing herself to the entire city, she entered the city standing in a chariot.
Nàng đứng trên xe và vào thành, tự cho cả thành thấy mình.
Sāvatthivāsino visākhāya sampattiṃ disvā ‘‘esā kira, visākhā, nāma evarūpā, ayañca sampatti etissāva anucchavikā’’ti āhaṃsu.
The residents of Sāvatthī, seeing Visākhā’s prosperity, said, ‘‘It is said that Visākhā is indeed like this, and this prosperity is fitting for her.’’
Dân chúng Sāvatthī thấy sự thịnh vượng của Visākhā liền nói: “Này, Visākhā quả là người như vậy, và sự thịnh vượng này cũng xứng đáng với nàng.”
Iti sā mahāsampattiyā migāraseṭṭhino gehaṃ pāvisi.
Thus, she entered Migāra the setthi’s house with great prosperity.
Như vậy, nàng đã vào nhà của trưởng giả Migāra với sự thịnh vượng vĩ đại.
Āgatadivase cassā sakalanagaravāsino ‘‘amhākaṃ, dhanañcayaseṭṭhi, attano nagaraṃ sampattānaṃ mahāsakkāraṃ akāsī’’ti yathābalaṃ paṇṇākāraṃ pahiṇiṃsu.
On the day she arrived, all the city residents sent gifts according to their ability, saying, ‘‘Our Dhanañcaya Setthi paid great respect to us who came to his city.’’
Vào ngày nàng đến, tất cả dân chúng trong thành đã gửi tặng phẩm theo khả năng của mình, nói rằng: “Trưởng giả Dhanañcaya của chúng ta đã làm một lễ trọng đại khi đến thành của chúng ta.”
Visākhā, pahitapahitaṃ paṇṇākāraṃ tasmiṃyeva nagare aññamaññesu kulesu sabbatthakameva dāpesi.
Visākhā had every single gift that was sent given to various families in that very city.
Visākhā đã phân phát tất cả các tặng phẩm được gửi đến cho các gia đình khác nhau trong chính thành phố đó.
Athassā rattibhāgasamanantare ekissā ājaññavaḷavāya gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi.
Then, immediately after nightfall, a thoroughbred mare gave birth.
Rồi ngay sau đó vào ban đêm, một con ngựa cái quý tộc đã sinh con.
Sā dāsīhi daṇḍadīpikā gāhāpetvā tattha gantvā vaḷavaṃ uṇhodakena nhāpetvā telena makkhāpetvā attano vasanaṭṭhānameva agamāsi.
She, having her slave-women hold torches, went there, bathed the mare with warm water, anointed it with oil, and then returned to her own dwelling place.
Nàng sai các tỳ nữ cầm đuốc đến đó, tắm cho ngựa cái bằng nước ấm, xoa dầu, rồi trở về chỗ ở của mình.
Migāraseṭṭhipi sattāhaṃ puttassa āvāhasakkāraṃ karonto dhuravihāre vasantampi tathāgataṃ amanasikatvā sattame divase sakalanivesanaṃ pūrento naggasamaṇake nisīdāpetvā ‘‘āgacchatu me dhītā, arahante vandatū’’ti visākhāya sāsanaṃ pahiṇi.
Migāra the setthi, too, while performing the marriage festivities for his son for seven days, disregarded the Tathāgata, even though he was residing in the nearby vihāra. On the seventh day, filling his entire mansion with naked ascetics, he sent a message to Visākhā, saying, ‘‘My daughter, come, salute the arahants.’’
Trưởng giả Migāra cũng đã tổ chức lễ cưới cho con trai trong bảy ngày, và dù Đức Thế Tôn đang trú tại tu viện chính, ông đã không để tâm đến Ngài. Vào ngày thứ bảy, ông đã mời các sa môn lõa thể ngồi đầy khắp nhà và gửi lời nhắn cho Visākhā: “Con gái ta hãy đến, hãy đảnh lễ các bậc A-la-hán.”
Sā ‘‘arahantā’’ti vacanaṃ sutvā sotāpannā ariyasāvikā haṭṭhatuṭṭhā hutvā tesaṃ nisinnaṭṭhānaṃ gantvā te oloketvā ‘‘na evarūpā nāma arahantā honti, hirottappavivajjitānaṃ nāma santikaṃ kasmā maṃ sasuro pakkosāpetī’’ti ‘‘dhī, dhī’’ti garahitvā attano vasanaṭṭhānameva gatā.
She, hearing the word ‘‘arahants,’’ being an Arahant’s noble disciple, became joyful and delighted. Going to the place where they were seated, she looked at them and said, ‘‘Arahants are not like this. Why does my father-in-law summon me to the presence of those devoid of shame and moral dread?’’ She then criticized them with ‘‘Fie! Fie!’’ and returned to her own dwelling place.
Nàng nghe từ “A-la-hán” liền, với tư cách là một Thánh đệ tử đã chứng Sơ quả (Sotāpanna), vui mừng khôn xiết, đi đến chỗ họ đang ngồi, nhìn họ và nói: “Các bậc A-la-hán không phải là những người như thế này. Tại sao cha chồng lại gọi con đến chỗ những người không có sự hổ thẹn và ghê sợ tội lỗi?” Nàng đã chê trách họ bằng cách nói “Xì! Xì!” rồi trở về chỗ ở của mình.
Naggasamaṇā taṃ disvā sabbe ekappahāreneva seṭṭhiṃ garahiṃsu – ‘‘kiṃ tvaṃ, gahapati, aññaṃ nālattha, samaṇassa gotamassa sāvikaṃ mahākāḷakaṇṇiṃ kasmā imaṃ gehaṃ pavesesi, vegena naṃ imasmā gehā nīharāhī’’ti.
Seeing her, the naked ascetics all at once criticized the setthi: ‘‘What, householder, couldn’t you find anyone else? Why did you bring this great inauspicious woman, a disciple of the ascetic Gotama, into this house? Quickly remove her from this house!’’
Các sa môn lõa thể thấy vậy, tất cả đồng loạt chê trách trưởng giả: “Này gia chủ, ông không tìm được ai khác sao? Tại sao ông lại đưa một kẻ đại xúi quẩy, một đệ tử của sa môn Gotama, vào nhà này? Hãy nhanh chóng đuổi nó ra khỏi nhà này!”
Tato seṭṭhi ‘‘na sakkā mayā imesaṃ vacanena imaṃ gehā nīharituṃ, mahākulassa dhītā aya’’nti cintetvā – ‘‘ācariyā daharā nāma jānitvā vā ajānitvā vā kareyyuṃ, tumhe tuṇhī hothā’’ti nagge uyyojetvā mahāpallaṅke nisīdāpetvā suvaṇṇakaṭacchuṃ gahetvā visākhāya parivisiyamāno suvaṇṇapātiyaṃ appodakamadhupāyāsaṃ paribhuñji.
Then the setthi, thinking, ‘‘I cannot remove her from this house based on their words; she is the daughter of a great family,’’ said, ‘‘Teachers, young people may act knowingly or unknowingly. You remain silent!’’ Having dismissed the naked ascetics, he seated himself on a large couch and, taking a golden spoon, ate a honey-porridge with little water in a golden bowl, while Visākhā was serving him.
Khi đó, trưởng giả nghĩ: “Ta không thể đuổi nàng ra khỏi nhà này theo lời của những người này, nàng là con gái của một gia đình lớn.” Ông nói: “Các vị thầy còn trẻ có thể làm điều gì đó dù biết hay không biết, các vị hãy im lặng.” Sau khi tiễn các sa môn lõa thể đi, ông ngồi trên chiếc ghế lớn, cầm muỗng vàng, và tự mình phục vụ Visākhā, ông ăn cháo mật ong ít nước trong bát vàng.
Tasmiṃ samaye eko piṇḍacāriko thero piṇḍāya caranto seṭṭhissa gharadvāraṃ pāpuṇi.
At that time, a thera on alms round reached the setthi’s house door.
Vào lúc đó, một vị Trưởng lão khất thực đi ngang qua và đến trước cửa nhà của trưởng giả.
Visākhā, taṃ disvā ‘‘sasurassa ācikkhituṃ na yutta’’nti yathā so theraṃ passati, evaṃ apagantvā aṭṭhāsi.
Visākhā, seeing him, thought, ‘‘It is not proper to inform my father-in-law,’’ and stepped aside so that the thera would see him, and stood there.
Visākhā thấy vị ấy, nghĩ: “Không nên nói với cha chồng,” liền tránh sang một bên để vị Trưởng lão có thể thấy nàng.
So pana bālo theraṃ disvāpi apassanto viya hutvā adhomukho pāyāsameva bhuñjati.
But that foolish man, though seeing the thera, acted as if he did not see him, and with a downcast face, just ate the porridge.
Nhưng người ngu đó, dù thấy vị Trưởng lão, vẫn giả vờ như không thấy, cúi mặt xuống và chỉ ăn cháo.
Visākhā, ‘‘theraṃ disvāpi me sasuro saññaṃ na karotī’’ti ñatvā theraṃ upasaṅkamitvā ‘‘aticchatha, bhante, mayhaṃ sasuro purāṇaṃ khādatī’’ti āha.
Visākhā, realizing, ‘‘My father-in-law does not pay attention even after seeing the thera,’’ approached the thera and said, ‘‘Please accept, Bhante; my father-in-law is eating the old.’’
Visākhā, biết rằng “cha chồng mình dù thấy vị Trưởng lão cũng không để ý,” liền đến gần vị Trưởng lão và nói: “Bạch Đại đức, xin hãy chấp nhận. Cha chồng con đang ăn cái cũ.”
So nigaṇṭhehi tāva kathitakāle adhivāsesi, ‘‘purāṇaṃ khādatī’’ti vuttakkhaṇeyeva pana hatthaṃ apanetvā ‘‘imaṃ pāyāsaṃ ito haratha, etañca imasmā gehā nīharatha.
He had indeed endured during the time when the Nigaṇṭhas spoke. But the moment she said, ‘‘He is eating the old,’’ he removed his hand and said, ‘‘Take this porridge away from here, and remove this woman from this house.
Khi các Nigaṇṭha nói, ông đã chấp nhận. Nhưng ngay khi nghe nói “đang ăn cái cũ,” ông liền rút tay lại và nói: “Hãy mang món cháo này đi, và hãy đuổi người này ra khỏi nhà này.
Ayañhi maṃ evarūpe maṅgalagehe asucikhādakaṃ nāma karotī’’ti āha.
For she is calling me an eater of filth in such an auspicious house!’’
Vì người này đã khiến ta trở thành kẻ ăn đồ bất tịnh trong một ngôi nhà tốt lành như thế này.”
Tasmiṃ kho pana nivesane sabbepi dāsakammakarā visākhāya santakāva, ko naṃ hatthe vā pāde vā gaṇhissati, mukhena kathetuṃ samatthopi nāma natthi.
However, in that mansion, all the servants and workers belonged to Visākhā. Who would take her by the hands or feet? There was no one even capable of speaking to her face-to-face.
Tuy nhiên, trong ngôi nhà đó, tất cả nô lệ và người làm đều thuộc về Visākhā, ai sẽ nắm tay hay chân nàng? Không một ai có thể nói bằng miệng.
Tato, visākhā, sasurassa kathaṃ sutvā āha – ‘‘tāta, na ettakena vacanena mayaṃ nikkhamāma, nāhaṃ tumhehi udakatitthato kumbhadāsikā viya ānītā.
Then Visākhā, hearing her father-in-law’s words, said, ‘‘Father, we do not depart for such a small statement. I was not brought here by you like a pot-bearing slave-woman from a water-ford.
Khi đó, Visākhā nghe lời cha chồng liền nói: “Thưa cha, chúng con sẽ không ra đi chỉ vì lời nói như vậy. Con không phải là tỳ nữ múc nước được các vị mang về từ bến nước.
Dharamānakamātāpitūnaṃ dhītaro nāma na ettakeneva nikkhamanti, eteneva me kāraṇena pitā idhāgamanadivase aṭṭha kuṭumbike pakkosāpetvā ‘sace me dhītaraṃ upādāya doso uppajjati, sodheyyāthā’ti vatvā tesaṃ hatthe ṭhapesi.
Daughters of living parents do not depart for such a trifle. For this very reason, my father, on the day I came here, summoned eight householders and placed me in their hands, saying, ‘If any fault arises concerning my daughter, you should rectify it.’
Các con gái của cha mẹ còn sống không ra đi chỉ vì một điều nhỏ nhặt như vậy. Chính vì lý do này mà cha con, vào ngày con đến đây, đã gọi tám gia chủ đến và nói: ‘Nếu có lỗi phát sinh liên quan đến con gái ta, các vị hãy giải quyết,’ và giao nàng vào tay họ.
Te pakkosāpetvā mayhaṃ dosādosaṃ sodhāpethā’’ti.
Summon them and have them investigate my fault or lack thereof.’’
Hãy gọi họ đến và để họ giải quyết lỗi hay không lỗi của con.”
Tato seṭṭhi ‘‘kalyāṇaṃ esā kathetī’’ti aṭṭha kuṭumbike pakkosāpetvā ‘‘ayaṃ dārikā sattame divase aparipuṇṇeyeva maṅgalagehe nisinnaṃ maṃ ‘asucikhādako’ti vadatī’’ti āha.
Then the setthi, thinking, ‘‘She speaks well,’’ summoned the eight householders and said, ‘‘This girl, on the seventh day, while I am seated in this auspicious house, not yet fully established, calls me an ‘eater of filth’.’’
Khi đó, trưởng giả nghĩ: “Lời nàng nói thật hay,” liền gọi tám gia chủ đến và nói: “Cô gái này, vào ngày thứ bảy, chưa đầy đủ lễ cưới, đã nói ta là ‘kẻ ăn đồ bất tịnh’ khi ta đang ngồi trong nhà tốt lành.”
Evaṃ kira, ammāti?
‘‘Is that so, Mother?’’
Có phải vậy không, thưa cô?
‘‘Tātā, mayhaṃ sasuro asuciṃ khāditukāmo bhavissati, ahaṃ pana evaṃ katvā na kathemi.
‘‘Fathers, my father-in-law may wish to eat filth, but I did not speak in that way.
“Thưa các cha, cha chồng con có lẽ muốn ăn đồ bất tịnh, nhưng con không nói như vậy.
Ekasmiṃ pana piṇḍapātikatthere gharadvāre ṭhite ayaṃ appodakamadhupāyāsaṃ bhuñjanto na taṃ manasi karoti, ahaṃ iminā kāraṇena ‘aticchatha, bhante, mayhaṃ sasuro imasmiṃ attabhāve puññaṃ na karoti, purāṇapuññaṃ khādatī’ti ettakaṃ kathayinti āha.
However, when an alms-gathering thera stood at the house door, this man, eating honey-porridge with little water, did not pay attention to him. For this reason, I said, ‘Please accept, Bhante, my father-in-law does not perform merit in this existence; he is eating old merit.’ I said only that much.’’
Khi một vị Trưởng lão khất thực đứng trước cửa nhà, ông ấy ăn cháo mật ong ít nước mà không để tâm đến vị ấy. Chính vì lý do này mà con đã nói: ‘Bạch Đại đức, xin hãy chấp nhận. Cha chồng con trong kiếp này không tạo phước, mà đang hưởng phước cũ’ – con chỉ nói có vậy.”
Ayya, idha doso natthi, amhākaṃ dhītā kāraṇaṃ katheti, tvaṃ kasmā kujjhasīti?
"Lady, there is no fault here. Our daughter states the reason. Why are you angry?"
Thưa bà, ở đây không có lỗi gì cả, con gái chúng tôi đang nói lý lẽ, tại sao bà lại giận dữ?
Ayyā, esa tāva doso mā hotu, ayaṃ pana dārikā āgatadivaseyeva mama putte saññaṃ akatvā attano icchitaṭṭhānaṃ agamāsīti.
"Ladies, let that not be a fault then. But this girl, on the very day she arrived, went to a place she desired without notifying my son."
Thưa bà, lỗi đó xin đừng có, nhưng cô gái này ngay trong ngày đầu tiên đến đã không thông báo cho con trai tôi mà đi đến nơi mình muốn.
Evaṃ kira, ammāti?
"Is that so, Mother?"
Thật vậy sao, mẹ?
Tātā, nāhaṃ icchitaṭṭhānaṃ gacchāmi, imasmiṃ pana gehe ājānīyavaḷavāya vijātāya saññampi akatvā nisīdanaṃ nāma ayuttanti daṇḍadīpikā gāhāpetvā dāsīhi parivutā tattha gantvā vaḷavāya vijātaparihāraṃ kārāpesinti.
"Fathers, I did not go to a place I desired. It is improper to remain seated in this house without even making known the birth of a noble mare. Therefore, having taken oil lamps and being surrounded by slave women, I went there and attended to the mare's delivery."
Cha ơi, con không đi đến nơi mình muốn, nhưng trong nhà này, khi một con ngựa cái quý tộc sinh con, việc ngồi yên mà không thông báo là không hợp lý, nên con đã sai các tỳ nữ cầm đèn đi cùng đến đó và chăm sóc con ngựa cái vừa sinh.
Ayya, amhākaṃ dhītā tava gehe dāsīhipi akattabbakammaṃ akāsi, tvaṃ ettha kiṃ dosaṃ passasīti?
"Lady, our daughter performed a task in your house that even slave women would not do. What fault do you see in this?"
Thưa bà, con gái chúng tôi đã làm công việc mà ngay cả tỳ nữ cũng không làm trong nhà bà, bà thấy lỗi gì ở đây?
Ayyā, esa tāva guṇo hotu, imissā pana pitā idhāgamanadivase ovādaṃ dento ‘‘antoaggi bahi na nīharitabbo’’ti āha, kiṃ pana sakkā amhehi ubhato paṭivissakagehānaṃ aggiṃ adatvā vasitunti?
"Ladies, let that be a good deed then. But on the day she came here, her father, when giving advice, said, ‘Do not carry fire from inside to outside.’ But how can we live without giving fire to our two neighboring houses?"
Thưa bà, điều đó có thể là một đức tính tốt, nhưng cha của cô ấy, vào ngày cô ấy đến đây, đã khuyên rằng: “Lửa trong nhà không nên mang ra ngoài”, làm sao chúng tôi có thể sống mà không cho lửa cho những người hàng xóm ở hai bên?
Evaṃ kira, ammāti?
"Is that so, Mother?"
Thật vậy sao, mẹ?
Tātā, na mayhaṃ pitā etaṃ aggiṃ upādāya kathesi, yā pana antonivesane sassuādīnaṃ rahassakathā uppajjati, sā dāsidāsānaṃ na kathetabbā.
"Fathers, my father did not speak with reference to this fire. But when a secret conversation arises among the mother-in-law and others within the house, it should not be told to the servants, male and female.
Cha ơi, cha con không nói về ngọn lửa này, mà là những câu chuyện bí mật của mẹ chồng và những người khác trong nhà không nên kể cho người hầu trai và gái. Những câu chuyện như vậy, nếu phát triển, sẽ dẫn đến cãi vã. Cha con đã nói điều này để ám chỉ điều đó, cha ạ.
Evarūpā hi kathā vaḍḍhamānā kalahāya saṃvattati, idaṃ sandhāya mayhaṃ pitā kathesi, tātāti.
Indeed, such talk, when it increases, leads to quarrels. My father spoke with reference to this, Fathers."
“Thưa cha, những lời nói như vậy khi lan rộng sẽ dẫn đến cãi vã, cha của con đã nói điều này với ý đó.”
Ete tāva ettakā guṇā hontu, imissā pana pitā antodevatā namassāpeti, imassa ko atthoti?
"Let these many qualities be so. But her father says, ‘Worship the gods inside,’ what is the meaning of this?"
Những đức tính này tạm thời là như vậy, nhưng cha của cô ấy “khiến các vị thần trong nhà được thờ cúng”, điều này có ý nghĩa gì?
Evaṃ kira, ammāti?
"Is that so, Mother?"
Thật vậy sao, mẹ?
Āma, tātā, etampi hi me pitarā idaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘āveṇikagharāvāsaṃ vasanakālato paṭṭhāya attano gharadvāraṃ sampattapabbajitaṃ disvā yaṃ ghare khādanīyaṃ bhojanīyaṃ atthi, tato pabbajitānaṃ datvāva khādituṃ vaṭṭatī’’ti.
"Yes, Fathers, my father said this with reference to this: 'From the time of living as a householder, upon seeing a monastic who has arrived at one's house door, it is proper to give to the monastics whatever food and edibles are in the house, and only then to eat.'"
Vâng, cha ơi, điều này cũng được cha con nói để ám chỉ điều này – “Từ khi bắt đầu sống đời gia đình riêng, khi thấy một vị tu sĩ đến trước cửa nhà, nên cho các vị tu sĩ những gì có trong nhà là đồ ăn, thức uống, rồi sau đó mới tự mình ăn”.
Atha naṃ te āhaṃsu – ‘‘tuyhaṃ pana mahāseṭṭhi pabbajite disvā adānameva ruccati maññeti.
Then they said to him, "You, the great rich man, seem to prefer not giving when seeing monastics."
Sau đó, họ nói với ông ta – “Ông đại phú hộ này, có lẽ ông thích không cho các vị tu sĩ khi thấy họ đến”.
So aññaṃ paṭivacanaṃ apassanto adhomukho nisīdi’’.
Having no other reply, he sat with his head down.
Ông ta không tìm được lời đáp khác nên ngồi cúi đầu.
Atha naṃ kuṭumbikā ‘‘kiṃ seṭṭhi aññopi amhākaṃ dhītu doso atthī’’ti pucchiṃsu.
Then the householders asked him, "Setthi, is there any other fault of our daughter?"
Sau đó, các gia chủ hỏi ông phú hộ: “Thưa phú hộ, con gái chúng tôi còn có lỗi gì khác không?”
Natthi, ayyāti.
"No, Ladies."
Không có, thưa bà.
Kasmā pana naṃ niddosaṃ akāraṇā gehato nīharāpesīti?
"Then why did you make her leave the house without a fault, without a reason?"
Vậy tại sao ông lại đuổi cô ấy ra khỏi nhà mà không có lý do, trong khi cô ấy không có lỗi?
Tasmiṃ khaṇe, visākhā, āha – ‘‘paṭhamaṃ tāva mayhaṃ mama sasurassa vacanena gamanaṃ na yuttaṃ, mayhaṃ pana āgamanadivase mama dosādosaṃ sodhanatthāya mama pitā tumhākaṃ hatthe ṭhapetvā adāsi, idāni mayhaṃ gantuṃ sukha’’nti dāsidāse ‘‘yānādīni sajjāni karothā’’ti āṇāpesi.
At that moment, Visākhā said, "Firstly, it is not proper for me to leave by my father-in-law's word. On the day of my arrival, my father entrusted me to your hands to ascertain my faults or lack thereof. Now, it is easy for me to go." Then she ordered the servants to prepare the carriages and other conveyances.
Lúc đó, Visākhā nói: “Trước hết, việc con đi theo lời của cha chồng là không đúng. Nhưng vào ngày con đến đây, cha con đã giao con vào tay các vị để các vị thanh minh lỗi lầm của con, bây giờ con đi thì dễ dàng rồi.” Cô ấy ra lệnh cho người hầu trai và gái: “Hãy chuẩn bị xe cộ và mọi thứ.”
Atha naṃ seṭṭhi te kuṭumbike gahetvā, ‘‘amma, mayā ajānitvā kathitaṃ, khamāhi mayha’’nti āha.
Then the Setthi, taking those householders, said, "Mother, I spoke unknowingly. Forgive me."
Sau đó, ông phú hộ đưa các gia chủ đến và nói: “Mẹ ơi, tôi đã nói mà không biết, xin mẹ tha thứ cho tôi.”
‘‘Tātā, tumhākaṃ khamitabbaṃ tāva khamāmi, ahaṃ pana buddhasāsane aveccappasannassa kulassa dhītā, na mayaṃ vinā bhikkhusaṅghena vattāma.
"Fathers, I will forgive what is to be forgiven. But I am the daughter of a family with unwavering faith in the Buddha's dispensation. We do not exist without the Saṅgha of bhikkhus.
“Cha ơi, điều cha cần tha thứ thì con tha thứ, nhưng con là con gái của một gia đình có niềm tin vững chắc vào giáo pháp của Đức Phật, chúng con không thể sống mà không có Tăng đoàn.
Sace mama ruciyā bhikkhusaṅghaṃ paṭijaggituṃ labhāmi, vasissāmī’’ti.
If I am allowed to attend to the Saṅgha of bhikkhus as I please, I will stay."
Nếu con được phép chăm sóc Tăng đoàn theo ý muốn của con, con sẽ ở lại.”
‘‘Amma, tvaṃ yathāruciyā tava samaṇe paṭijaggāhī’’ti.
"Mother, you may attend to your monastics as you please."
“Mẹ ơi, mẹ hãy chăm sóc các vị Sa-môn của mẹ theo ý muốn.”
Tato, visākhā, dasabalaṃ nimantāpetvā punadivase nivesanaṃ pūrentī buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpesi.
Thereupon, Visākhā invited the Ten-Powered One, and on the next day, filling the mansion, she seated the Saṅgha of bhikkhus headed by the Buddha.
Sau đó, Visākhā mời Đức Phật và Tăng đoàn vào ngày hôm sau, lấp đầy ngôi nhà và mời chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu ngồi xuống.
Naggaparisāpi satthu migāraseṭṭhino gehaṃ gatabhāvaṃ sutvā tattha gantvā gehaṃ parivāretvā nisīdiṃsu.
The Nigaṇṭha ascetics, having heard that the Teacher had gone to Migāra Setthi's house, also went there, surrounded the house, and sat down.
Nhóm khỏa thân phái cũng nghe tin Đức Thế Tôn đã đến nhà phú hộ Migāra nên đến đó, bao vây ngôi nhà và ngồi xuống.
Visākhā, dakkhiṇodakaṃ datvā ‘‘sabbo sakkāro paṭiyādito, sasuro me āgantvā dasabalaṃ parivisatū’’ti sāsanaṃ pesesi.
Visākhā, having offered water for rinsing hands, sent a message: "All arrangements have been made. Let my father-in-law come and serve the Ten-Powered One."
Visākhā dâng nước cúng dường và gửi lời nhắn: “Mọi sự cúng dường đã được chuẩn bị, xin cha chồng con đến cúng dường Đức Phật.”
So nigaṇṭhānaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘mama dhītā sammāsambuddhaṃ parivisatū’’ti āha.
He, having heard the words of the Nigaṇṭhas, said, "Let my daughter serve the Sammāsambuddha."
Ông ta nghe lời của các Nigaṇṭha và nói: “Con gái ta hãy cúng dường Đức Chánh Đẳng Giác.”
Visākhā, nānaggarasehi dasabalaṃ parivisitvā niṭṭhite bhattakicce puna sāsanaṃ pahiṇi – ‘‘sasuro me āgantvā dasabalassa dhammakathaṃ suṇātū’’ti.
Visākhā served the Ten-Powered One with various delicious foods, and when the meal was finished, she sent another message: "Let my father-in-law come and listen to the Dhamma talk of the Ten-Powered One."
Visākhā cúng dường Đức Phật với nhiều món ăn ngon. Sau khi bữa ăn xong, cô ấy lại gửi lời nhắn: “Xin cha chồng con đến nghe pháp của Đức Phật.”
Atha naṃ ‘‘idāni agamanaṃ nāma ativiya akāraṇa’’nti dhammakathaṃ sotukamyatāya gacchantaṃ naggasamaṇā āhaṃsu – ‘‘samaṇassa gotamassa dhammaṃ suṇanto bahisāṇiyaṃ nisīditvā suṇāhī’’ti.
Then the naked ascetics said to him, who was going to listen to the Dhamma talk, "Now it is extremely improper not to go. Listen to the Dhamma of the recluse Gotama while sitting outside the screen."
Lúc đó, các Sa-môn khỏa thân nói với ông ta, người đang muốn đi nghe pháp: “Bây giờ không đi là hoàn toàn vô lý. Hãy ngồi bên ngoài tấm màn mà nghe pháp của Sa-môn Gotama.”
Puretarameva ca gantvā sāṇiyā parikkhipiṃsu.
And they had already gone ahead and enclosed the place with a screen.
Và họ đã đi trước, giăng màn bao quanh.
Migāraseṭṭhi gantvā bahisāṇiyaṃ nisīdi.
Migāra Setthi went and sat outside the screen.
Phú hộ Migāra đi đến và ngồi bên ngoài tấm màn.
Tathāgato ‘‘tvaṃ bahisāṇiyaṃ vā nisīda, parakuṭṭe vā parasele vā paracakkavāḷe vā nisīda.
The Tathāgata said, "Whether you sit outside the screen, or on another mountain, or in another world-system, I, the Buddha, am able to make you hear my voice." He delivered the Dhamma talk as if shaking a golden-colored mango tree held on his shoulder. At the end of the discourse, the Setthi established himself in the fruit of Stream-entry, then lifted the screen, paid homage to the Teacher's feet with a five-point prostration, and then, in the Teacher's presence, said, "Mother, from today onwards, you are my mother," thereby placing Visākhā in the position of his mother.
Đức Như Lai nói pháp như đang cầm một cây xoài có quả màu vàng rực và lắc nó, nói rằng: “Ngươi có thể ngồi bên ngoài tấm màn, hoặc trên một ngọn núi khác, hoặc trong một vũ trụ khác. Ta là một vị Phật, có thể khiến ngươi nghe được tiếng của ta.” Khi bài pháp kết thúc, ông phú hộ đạt được quả vị Dự Lưu, vén tấm màn lên, quỳ năm vóc sát đất đảnh lễ dưới chân Đức Thế Tôn và ngay trước Đức Thế Tôn, ông đặt Visākhā vào vị trí của mẹ mình, nói: “Mẹ ơi, từ hôm nay trở đi, mẹ là mẹ của con.”
Ahaṃ buddho nāma sakkomi taṃ mama saddaṃ sāvetu’’nti suvaṇṇavaṇṇaphalaṃ ambarukkhaṃ khandhe gahetvā cālento viya dhammakathaṃ kathesi, desanāpariyosāne seṭṭhi sotāpattiphale patiṭṭhāya sāṇiṃ ukkhipitvā satthu pāde pañcapatiṭṭhitena vanditvā satthu santikeyeva ca ‘‘tvaṃ, amma, ajja ādiṃ katvā mama mātā’’ti visākhaṃ attano mātuṭṭhāne ṭhapesi.
"I am the Buddha, I am able to make him hear my voice," he preached the Dhamma as if shaking a golden-colored mango tree held on his shoulder. At the end of the discourse, the rich man, established in the fruit of stream-entry, uncovered his headcloth, bowed at the Teacher's feet with five points of contact, and placed Visākhā in the position of his own mother, saying to her in the Teacher's presence, "From today onwards, mother, you are my mother."
‘Ta là Phật, có thể làm cho ông nghe được tiếng của ta’, rồi thuyết một bài pháp thoại giống như đang nắm lấy thân cây xoài có trái màu vàng óng mà lay động. Khi kết thúc bài thuyết pháp, vị trưởng giả an trú trong quả Dự Lưu, vén tấm màn lên, đảnh lễ dưới chân Bậc Đạo Sư bằng năm điểm chạm đất, và ngay tại nơi Bậc Đạo Sư, đã đặt Visākhā vào địa vị làm mẹ của mình rằng: “Thưa mẹ, kể từ hôm nay, mẹ là mẹ của con.”
Tato paṭṭhāya, visākhā migāramātā, nāma jātā.
From then on, Visākhā became known as Migāramātā.
Từ đó, Visākhā được gọi là Migāramātā (Mẹ của Migāra).
Sā ekadivasaṃ nakkhattasamaye vattante ‘‘antonagare guṇo natthī’’ti dāsīhi parivutā satthu dhammakathaṃ sotuṃ gacchantī ‘‘buddhānaṃ santikaṃ uddhatavesena gantuṃ ayutta’’nti mahālatāpasādhanaṃ omuñcitvā dāsiyā hatthe datvā satthāraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, satthā dhammakathaṃ kathesi.
One day, during a festival, Visākhā, thinking, "There is no merit in town," went with her female servants to listen to the Master's Dhamma talk. Thinking, "It is improper to approach the Buddhas in a haughty attire," she removed her great creeper ornament, gave it into the hand of a female servant, approached the Master, paid homage, and sat down to one side. The Master gave a Dhamma talk.
Một hôm, khi lễ hội đang diễn ra, nàng (Visākhā) nghĩ rằng “trong thành không có gì đáng xem”, bèn cùng các tỳ nữ đi nghe pháp của Đức Bổn Sư. Nghĩ rằng “đến chỗ các Đức Phật mà ăn mặc lộng lẫy thì không thích hợp”, nàng cởi bỏ bộ trang sức lớn (Mahālatāpasādhana), trao vào tay tỳ nữ, rồi đến gần Đức Bổn Sư, đảnh lễ và ngồi sang một bên. Đức Bổn Sư thuyết pháp.
Sā dhammadesanāpariyosāne dasabalaṃ vanditvā nagarābhimukhā pāyāsi.
At the end of the Dhamma teaching, she paid homage to the Ten-Powered One and departed towards the city.
Sau khi bài pháp kết thúc, nàng đảnh lễ Đức Thập Lực rồi quay mặt về phía thành mà đi.
Sāpi dāsī attanā gahitapasādhanassa ṭhapitaṭṭhānaṃ asallakkhetvā gacchantī pasādhanatthāya paṭinivatti.
That female servant, not remembering where she had placed the ornament she had taken, returned for the ornament while going.
Nàng tỳ nữ kia, vì không nhớ chỗ đã đặt bộ trang sức mà mình cầm, nên khi đang đi thì quay trở lại để tìm bộ trang sức.
Atha naṃ, visākhā, ‘‘kahaṃ pana te taṃ ṭhapita’’nti paṭipucchi.
Then Visākhā asked her in return, "But where did you put it?"
Bấy giờ, Visākhā hỏi lại nàng ấy, “Con đã đặt nó ở đâu vậy?”
Gandhakuṭipariveṇe, ayyeti.
"In the perfumed chamber's precinct, mistress."
“Ở sân của Hương Thất, thưa bà chủ.”
Hotu je gantvā āhara, gandhakuṭipariveṇe ṭhapitakālato paṭṭhāya āharāpanaṃ nāma amhākaṃ ayuttaṃ.
"Let it be, girl. Do not go and fetch it. It is improper for us to have it fetched after it has been placed in the perfumed chamber's precinct.
“Thôi được, con hãy đi lấy về. Nhưng việc lấy lại món đồ đã đặt trong sân của Hương Thất là điều không thích hợp đối với chúng ta.
Tasmā taṃ vissajjetvā daṇḍakammaṃ karissāma.
Therefore, we will renounce it and undergo a penalty.
Do đó, chúng ta sẽ từ bỏ nó và làm một việc thiện (daṇḍakammaṃ).”
Tattha pana ṭhapite ayyānaṃ palibodho hotīti.
For if it is placed there, it would be a hindrance to the Noble Ones."
“Vì nếu để nó ở đó thì sẽ gây chướng ngại cho các Tôn giả.”
Punadivase satthā bhikkhusaṅghaparivāro visākhāya nivesanadvāraṃ sampāpuṇi.
The next day, the Master, surrounded by the assembly of bhikkhus, arrived at Visākhā's house gate.
Ngày hôm sau, Đức Bổn Sư cùng với Tăng chúng đến cổng nhà của Visākhā.
Nivesane ca nibaddhapaññattāni āsanāni.
And seats were permanently arranged in the house.
Trong nhà, các chỗ ngồi đã được sắp đặt sẵn.
Visākhā, satthu pattaṃ gaṇhitvā satthāraṃ gehaṃ pavesetvā paññattāsanesuyeva nisīdāpetvā katabhattakicce satthari taṃ pasādhanaṃ āharitvā satthu pādamūle nikkhipitvā ‘‘idaṃ, bhante, tumhākaṃ dammī’’ti āha.
Visākhā, taking the Master's bowl, led the Master into the house, seated him on the prepared seats, and when the Master had finished his meal, she brought that ornament, placed it at the Master's feet, and said, "Venerable sir, I give this to you."
Visākhā nhận bát của Đức Bổn Sư, mời Ngài vào nhà và an tọa trên những chỗ ngồi đã được sắp đặt. Sau khi Đức Bổn Sư dùng bữa xong, nàng mang bộ trang sức đó đến đặt dưới chân Ngài và bạch rằng: “Bạch Đức Thế Tôn, con xin dâng cúng vật này cho Ngài.”
Satthā ‘‘alaṅkāro nāma pabbajitānaṃ na vaṭṭatī’’ti paṭikkhipi.
The Master refused, saying, "An ornament is not suitable for renunciants."
Đức Bổn Sư từ chối: “Đồ trang sức không thích hợp cho người xuất gia.”
Jānāmi, bhante, ahaṃ pana imaṃ agghāpetvā dhanaṃ gahetvā tumhākaṃ vasanagandhakuṭiṃ kāressāmīti.
"I know, Venerable sir, but I will have it valued, take the money, and build a perfumed chamber for you to reside in."
“Bạch Đức Thế Tôn, con biết điều đó. Nhưng con sẽ định giá món này, lấy tiền đó và xây dựng một Hương Thất để Ngài ở.”
Tadā satthā adhivāsesi.
Then the Master consented.
Bấy giờ, Đức Bổn Sư chấp thuận.
Sāpi taṃ agghāpetvā navakoṭidhanaṃ gahetvā gabbhasahassapaṭimaṇḍite pubbārāmavihāre tathāgatassa vasanagandhakuṭiṃ kāresi.
She then had it valued, took nine crores of money, and built a perfumed chamber for the Tathāgata to reside in, adorned with a thousand cells, in the Pubbārāma monastery.
Nàng ấy bèn định giá món trang sức, lấy chín mươi triệu tiền vàng và xây dựng một Hương Thất có một ngàn phòng trong tu viện Pubbārāma để Đức Như Lai trú ngụ.
Visākhāya pana nivesanaṃ pubbaṇhasamaye kāsāvapajjotaṃ isivātapaṭivātameva hoti anāthapiṇḍikassa gehaṃ viya.
Visākhā's residence, like Anāthapiṇḍika's house, was always radiant with the saffron robes in the morning and receptive to ascetics.
Nhà của Visākhā, vào buổi sáng, luôn rực rỡ sắc y vàng (kāsāva) như nhà của Anāthapiṇḍika, nơi gió thổi xuôi ngược (isivātapaṭivātaṃ).
Tassāpi gehe sabbabhattāni paṭiyattāneva ahesuṃ.
All meals were also prepared in her house.
Trong nhà nàng cũng luôn chuẩn bị sẵn tất cả các bữa ăn.
Sā pubbaṇhasamaye bhikkhusaṅghassa āmisasaṅgahaṃ katvā pacchābhatte bhesajjāni ceva aṭṭhavidhapānāni ca gaṇhāpetvā vihāraṃ gantvā bhikkhusaṅghassa datvā pacchā satthu dhammadesanaṃ sutvā āgacchati.
In the morning, she would make an offering of material requisites to the assembly of bhikkhus, and after the meal, she would have medicines and the eight kinds of beverages taken to the monastery, give them to the assembly of bhikkhus, and then return after listening to the Master's Dhamma teaching.
Vào buổi sáng, nàng cúng dường vật thực cho Tăng chúng. Sau bữa ăn, nàng cho mang các loại thuốc và tám loại nước giải khát đến tu viện, dâng cúng cho Tăng chúng, rồi sau đó nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp rồi trở về.
Satthā aparabhāge upāsikāyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento visākhaṃ migāramātaraṃ dāyikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Master, placing the female lay followers in their respective positions, placed Visākhā, Migāramātā, at the foremost position among the givers.
Về sau, Đức Bổn Sư sắp xếp các nữ cư sĩ vào các vị trí theo thứ tự, và Ngài đã đặt Visākhā, mẹ của Migāra, vào vị trí đứng đầu trong số những người bố thí (dāyikā).
260-261. Tatiyacatutthesu bahussutānaṃ yadidaṃ, khujjuttarā, mettāvihārīnaṃ yadidaṃ, sāmāvatīti bahussutānaṃ upāsikānaṃ khujjuttarā, mettāvihārīnaṃ sāmāvatī aggāti dasseti.
260-261. In the third and fourth verses, it is shown that Khujjuttarā is foremost among female lay followers who are learned, and Sāmāvatī is foremost among those who abide in loving-kindness, as in "foremost among the learned, namely Khujjuttarā; foremost among those abiding in loving-kindness, namely Sāmāvatī."
260-261. Trong phần thứ ba và thứ tư, câu “Trong số những người đa văn, đó là Khujjuttarā; trong số những người an trú tâm từ, đó là Sāmāvatī” cho thấy Khujjuttarā là người đứng đầu trong số các nữ cư sĩ đa văn, và Sāmāvatī là người đứng đầu trong số những người an trú tâm từ.
Tā kira dvepi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā aparabhāge ‘‘satthu dhammakathaṃ sossāmā’’ti vihāraṃ agamaṃsu.
It is said that both of them, in the time of Padumuttara Buddha, were reborn into noble families in Haṃsavatī. Later, desiring to hear the Master's Dhamma talk, they went to the monastery.
Hai vị này, vào thời Đức Phật Padumuttara, đã tái sinh trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau đó, họ đến tu viện để nghe pháp của Đức Bổn Sư.
Tattha, khujjuttarā, satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ bahussutānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
There, Khujjuttarā, seeing the Master placing a certain female lay follower in the foremost position among the learned, performed an act of determination and aspired to that position.
Tại đó, Khujjuttarā thấy Đức Bổn Sư đặt một nữ cư sĩ vào vị trí đứng đầu trong số những người đa văn, bèn thực hiện việc tạo nghiệp thiện và cầu nguyện cho vị trí đó.
Sāmāvatīpi ekaṃ upāsikaṃ mettāvihārīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
Sāmāvatī also, seeing a certain female lay follower being placed in the foremost position among those abiding in loving-kindness, performed an act of determination and aspired to that position.
Sāmāvatī cũng thấy một nữ cư sĩ được đặt vào vị trí đứng đầu trong số những người an trú tâm từ, bèn thực hiện việc tạo nghiệp thiện và cầu nguyện cho vị trí đó.
Tāsaṃ dvinnampi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattitvā devamanussesu saṃsarantīnaṃyeva kappasatasahassaṃ atikkantaṃ.
For both of them, after performing wholesome deeds throughout their lives and being reborn in the deva realm, a hundred thousand aeons passed while they wandered through existences among devas and humans.
Cả hai vị này đã làm các việc thiện trong suốt cuộc đời, tái sinh vào cõi trời, rồi luân hồi trong cõi trời và cõi người, trải qua một trăm ngàn đại kiếp.
Atha amhākaṃ satthu nibbattito puretarameva allakapparaṭṭhe ahivātakarogo nāma udapādi.
Then, even before the birth of our Master, a disease called ahivātakaroga arose in the region of Allakappa.
Sau đó, trước khi Đức Bổn Sư của chúng ta xuất hiện, một căn bệnh dịch tả (ahivātakaroga) đã phát sinh ở vùng Allakappa.
Ekekasmiṃ gehe ekappahāreneva dasapi vīsampi tiṃsampi janā maranti, tiroraṭṭhaṃ gatā pana jīvitaṃ labhanti.
In each house, ten, twenty, or even thirty people died in a single stroke, but those who went to another country found life.
Trong mỗi nhà, mười, hai mươi, thậm chí ba mươi người chết cùng một lúc. Tuy nhiên, những người đi đến vùng khác thì sống sót.
Taṃ ñatvā eko puriso attano puttadāraṃ ādāya ‘‘aññaṃ raṭṭhaṃ gamissāmī’’ti tato nikkhami.
Knowing this, a man took his wife and children and set out from there, thinking, "I will go to another country."
Biết điều đó, một người đàn ông dẫn vợ con mình rời khỏi đó, nghĩ rằng: “Chúng ta sẽ đi đến một vùng đất khác.”
Athassa ghare gahitapātheyyaṃ antarāmagge kantāre anuttiṇṇeyeva parikkhayaṃ agamāsi.
Then the provisions he had taken from his house were exhausted in the wilderness along the way, before they had crossed it.
Nhưng lương thực mang theo từ nhà đã cạn kiệt trên đường đi, trong vùng hoang dã chưa vượt qua.
Tesaṃ sarīrabalaṃ parihāyi, sakiṃ mātā puttaṃ ukkhipati, sakiṃ pitā.
Their bodily strength diminished; sometimes the mother lifted the child, sometimes the father.
Sức lực của họ suy giảm. Lúc thì mẹ bồng con, lúc thì cha bồng.
Athassa pitā cintesi – ‘‘amhākaṃ sarīrabalaṃ parihīnaṃ, puttaṃ ukkhipitvā gacchantā kantāraṃ nittharituṃ na sakkhissāmā’’ti.
Then the father thought, "Our bodily strength is diminished; carrying the child, we will not be able to cross the wilderness."
Bấy giờ, người cha nghĩ: “Sức lực của chúng ta đã suy yếu, nếu cứ bồng con mà đi thì không thể vượt qua vùng hoang dã này.”
So tassa mātaraṃ ajānāpetvāva udakakiccena ohīno viya puttaṃ magge nisīdāpetvā ekakova maggaṃ paṭipajji.
Without letting his wife know, he left the child sitting on the path as if he had gone to relieve himself, and continued on the path alone.
Ông ta, không cho vợ biết, giả vờ đi vệ sinh, đặt đứa con xuống đường rồi một mình tiếp tục đi.
‘‘Athassa bhariyā āgamanaṃ olokayamānā ṭhitā hatthe puttaṃ adisvā viravamānā gantvā kahaṃ me sāmi putto’’ti āha.
Then his wife, standing and looking for his return, did not see the child in his hands, cried out, and went and asked, "Where is my child, my lord?"
Bấy giờ, người vợ đang đứng đợi chồng quay lại, không thấy con trong tay, bèn kêu lên và hỏi: “Chồng ơi, con của em đâu?”
Ko te puttena attho?
"What do you want with a child?
“Con cái có ích gì cho cô?
Jīvamānā puttaṃ labhissāmāti.
If we live, we will have children."
Nếu còn sống, cô sẽ có con khác.”
Sā ‘‘atisāhasiko vatāyaṃ puriso’’ti vatvā ‘‘gaccha tvaṃ, nāhaṃ tādisena saddhiṃ gamissāmī’’ti āha.
She, saying, "This man is indeed very rash," then said, "You go; I will not go with such a person."
Nàng ấy nói: “Người đàn ông này thật quá liều lĩnh!” và nói tiếp: “Anh đi đi, tôi sẽ không đi cùng với người như anh.”
So ‘‘anupadhāretvā me bhadde kataṃ, khametaṃ mayha’’nti vatvā puttaṃ ādāyāgato.
He said, "My dear, I acted without thinking; forgive me," and took the child and returned.
Ông ta nói: “Này hiền thê, ta đã làm việc này mà không suy nghĩ kỹ, xin nàng hãy tha thứ cho ta,” rồi bồng con trở lại.
Te taṃ kantāraṃ samatikkamitvā sāyaṃ ekaṃ gopālakakulaṃ sampāpuṇiṃsu.
Having crossed that wilderness, they arrived at a cowherd family's home in the evening.
Họ vượt qua vùng hoang dã đó và đến một gia đình chăn bò vào buổi tối.
Taṃ divasañca gopālakakulavāsino nirudakapāyāsaṃ paciṃsu.
On that day, the inhabitants of the cowherd family's home had cooked rice porridge without water.
Ngày hôm đó, những người trong gia đình chăn bò đang nấu món cháo sữa không nước (nirudakapāyāsa).
Te te disvā ‘‘ime ativiya chātakā’’ti pāyāsassa mahābhājanaṃ pūretvā uḷuṅkapūraṃ sappiṃ āsiñcitvā adaṃsu.
Seeing them, they thought, "These people are very hungry," and filled a large bowl with the porridge, poured a ladleful of ghee into it, and gave it to them.
Thấy họ, những người chăn bò nghĩ: “Những người này rất đói,” bèn đổ đầy một bát lớn cháo sữa, thêm một muỗng đầy bơ lỏng (sappiṃ) và đưa cho họ.
Tesu taṃ pāyāsaṃ bhuñjantesu sā itthī pamāṇeneva bhuñji, puriso pana pamāṇātikkantaṃ bhuñjitvā jīrāpetuṃ asakkonto rattibhāgasamanantare kālamakāsi.
While they were eating that porridge, the woman ate in moderation, but the man ate excessively and, being unable to digest it, died shortly after nightfall.
Trong khi họ đang ăn cháo sữa đó, người phụ nữ ăn vừa phải, nhưng người đàn ông ăn quá mức, không thể tiêu hóa được, và qua đời ngay trong đêm đó.
So kālaṃ karonto tesu sālayabhāvena gopālakānaṃ gehe sunakhiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
Dying, he was reborn in the womb of a bitch in the cowherd's house due to his fondness for them.
Khi qua đời, do sự thân thiết với những người chăn bò, ông ta đã tái sinh vào bụng một con chó cái trong nhà họ.
Sunakhī nacirasseva vijātā.
The bitch gave birth not long after.
Chẳng bao lâu sau, con chó cái sinh con.
Gopālako taṃ kukkuraṃ sassirikaṃ disvā piṇḍena palobhetvā attani uppannasinehaṃ gahetvā saddhimeva carati.
The cowherd, seeing the dog's beauty, enticed it with food, developed affection for it, and always went about with it.
Người chăn bò thấy con chó con đó thật xinh đẹp, bèn dụ dỗ nó bằng thức ăn, và vì có tình cảm với nó, ông ta luôn đi cùng với nó.
Athekadivasaṃ eko paccekabuddho bhikkhācāravelāya gopālakassa gharadvāraṃ sampatto.
Then one day, a Paccekabuddha arrived at the cowherd's house gate for alms.
Một hôm, một vị Phật Độc Giác đến trước cửa nhà người chăn bò để khất thực.
Sopi taṃ disvā bhikkhaṃ datvā attānaṃ nissāya vasanatthāya paṭiññaṃ gaṇhi.
Seeing him, the cowherd offered alms and undertook a commitment for him to reside there.
Người chăn bò thấy Ngài, bèn cúng dường thức ăn và hứa sẽ cung cấp chỗ ở cho Ngài.
Paccekabuddho gopālakakulassa avidūre ṭhāne ekasmiṃ vanasaṇḍe vāsaṃ upagato.
The Paccekabuddha took up residence in a thicket not far from the cowherd family's home.
Vị Phật Độc Giác trú ngụ trong một khu rừng không xa gia đình người chăn bò.
Gopālako tassa santikaṃ gacchanto taṃ kukkuraṃ gahetvāva gacchati, antarāmagge ca vāḷamigaṭṭhāne vāḷamigānaṃ palāyanatthaṃ rukkhe vā pāsāṇe vā pahāraṃ deti, sopi kukkuro tassa karaṇavidhānaṃ vavatthapeti.
The cowherd would take that dog with him when he went to the Paccekabuddha; along the way, in places where wild animals might be, he would strike a tree or a rock to scare away the wild animals, and the dog would also observe his method of doing this.
Người chăn bò khi đến chỗ Ngài luôn mang theo con chó đó. Trên đường đi, ở những nơi có thú dữ, ông ta đập vào cây hoặc đá để xua đuổi chúng, và con chó đó cũng hiểu được cách ông ta làm.
Athekadivasaṃ so gopālako paccekabuddhassa santike nisīditvā, ‘‘bhante, amhākaṃ sabbakālaṃ āgamanaṃ nāma na hoti.
Then one day, that cowherd, sitting with the Paccekabuddha, said, "Venerable sir, it is not always possible for us to come.
Một hôm, người chăn bò ngồi bên cạnh vị Phật Độc Giác và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, chúng con không thể đến thăm Ngài thường xuyên được.
Ayaṃ pana kukkuro cheko, imassa āgatasaññāya amhākaṃ gehadvāraṃ āgaccheyyāthā’’ti āha.
But this dog is clever; may you come to our house gate upon a signal from it."
Nhưng con chó này rất thông minh, Ngài có thể đến cửa nhà chúng con khi thấy nó đến báo hiệu.”
So ekadivasaṃ ‘‘paccekabuddhaṃ gaṇhitvā ehī’’ti kukkuraṃ pesesi.
One day, he sent the dog, saying, "Go and bring the Paccekabuddha."
Một hôm, ông ta sai con chó đi: “Hãy đi và dẫn vị Phật Độc Giác về.”
Kukkuro tassa vacanaṃ sutvā bhikkhācāravelāya gantvā paccekabuddhassa pādamūle urena nipajji.
The dog, hearing his words, went at alms-time and lay down with its chest at the Paccekabuddha's feet.
Con chó nghe lời, vào giờ khất thực, đến nằm úp ngực dưới chân vị Phật Độc Giác.
Paccekabuddho ‘‘ayaṃ mama santikaṃ āgato’’ti ñatvā pattacīvaraṃ ādāya maggaṃ paṭipajji.
The Paccekabuddha, knowing, "This one has come to me," took his bowl and robes and set out on the path.
Vị Phật Độc Giác biết rằng: “Người này đã đến chỗ ta,” liền cầm y bát lên và đi theo con đường.
So tassa vīmaṃsanatthāya ukkamitvā aññaṃ maggaṃ gaṇhi, kukkuro purato ṭhatvā gopālakamaggaṃ paṭipannakāle apasakki.
To test him, he ascended and took another path, but the dog stood in front and moved aside when he followed the herdsman's path.
Để thử người ấy, Ngài đi vòng và chọn một con đường khác, nhưng con chó đứng phía trước và tránh sang một bên khi Ngài đi theo con đường của người chăn bò.
Yasmiṃ ca yasmiṃ ca ṭhāne vāḷamigānaṃ palāyanatthaṃ gopālako rukkhaṃ vā pāsāṇaṃ vā pahari, taṃ taṃ ṭhānaṃ patvā kukkuro mahāviravaṃ viravi.
At every place where the herdsman struck a tree or a stone to scare away wild animals, the dog, reaching that spot, barked loudly.
Ở bất cứ nơi nào người chăn bò đập cây hay đá để xua đuổi thú dữ, con chó đến chỗ đó và sủa vang.
Tassa saddena vāḷamigā palāyanti.
At his sound, the wild animals fled.
Với tiếng sủa của nó, các loài thú dữ bỏ chạy.
Paccekabuddhopi bhattakiccavelāya mahantaṃ siniddhapiṇḍaṃ tassa deti.
Even the Paccekabuddha, at mealtime, gave him a large, choice portion of food.
Vị Phật Độc Giác cũng cho nó một cục cơm lớn và béo vào giờ ăn.
Sopi piṇḍalābhena paccekabuddhe uttaritaraṃ sinehaṃ karoti.
He, too, having received the food, felt even greater affection for the Paccekabuddha.
Do được miếng cơm, nó càng thêm yêu mến vị Phật Độc Giác.
Gopālako temāsaṃ vutthassa paccekabuddhassa ticīvarappahonakaṃ sāṭakaṃ datvā, ‘‘bhante, sace vo ruccati, idheva vasatha.
The herdsman, having given the Paccekabuddha, who had stayed for three months, a cloth sufficient for three robes, said, "Venerable Sir, if it pleases you, stay right here.
Người chăn bò dâng tấm y đủ dùng cho ba y của vị Phật Độc Giác đã an cư ba tháng, và nói: “Bạch Ngài, nếu Ngài hoan hỷ, xin hãy ở lại đây.
No ce ruccati, yathāsukhaṃ gacchathā’’ti āha.
If it does not please you, go at your ease."
Nếu không hoan hỷ, xin Ngài cứ tùy ý ra đi.”
Paccekabuddho gamanākāraṃ dasseti.
The Paccekabuddha showed his intention to depart.
Vị Phật Độc Giác ra hiệu muốn ra đi.
So gopālako paccekabuddhaṃ anugantvā nivattati.
That herdsman followed the Paccekabuddha for a while and then turned back.
Người chăn bò ấy đi theo vị Phật Độc Giác một đoạn rồi quay về.
Kukkuro paccekabuddhassa aññattha gamanabhāvaṃ ñatvā atisinehena uppannabalavasoko hadayaphālanaṃ patvā kālaṃ katvā tāvatiṃsapure nibbatti.
The dog, knowing that the Paccekabuddha was going elsewhere, died from intense sorrow caused by extreme affection, and was reborn in Tāvatiṃsa heaven.
Con chó biết vị Phật Độc Giác đã đi nơi khác, do quá yêu mến nên nỗi buồn mãnh liệt trỗi dậy, tim vỡ tan mà chết, rồi tái sinh vào cõi trời Ba Mươi Ba.
Athassa paccekabuddhena saddhiṃ gamanakāle uccāsaddaṃ katvā vāḷamigānaṃ palāpitabhāvena devatāhi saddhiṃ kathentassa saddo sakaladevapuraṃ chādetvā aṭṭhāsi.
Then, as he spoke with the devas about how he had scared away wild animals by making a loud sound when going with the Paccekabuddha, his voice covered the entire city of devas and remained.
Khi nó đi cùng vị Phật Độc Giác và sủa lớn để xua đuổi thú dữ, tiếng sủa ấy đã vang khắp cõi trời khi nó nói chuyện với các vị thiên nhân.
So teneva nāmadheyyaṃ labhitvā ghosakadevaputto nāma jāto.
He thus received the name Ghosakadevaputta and was born.
Vì lẽ đó, nó được đặt tên là thiên tử Ghosaka.
Athassa tasmiṃ sampattiṃ anubhavantassa manussapathe kosambinagare udeno nāma rājā rajjaṃ paṭipajji.
Then, while he was experiencing that prosperity, King Udena ruled in the human realm, in the city of Kosambi.
Khi vị ấy đang hưởng thụ phước báu ở đó, trên cõi người, vua Udena trị vì thành Kosambī.
Tassa vatthu majjhimapaṇṇāsake bodhirājakumārasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.324 ādayo) vuttanayeneva veditabbaṃ.
His story is to be understood in the manner stated in the commentary on the Bodhirājakumārasutta in the Majjhima Paṇṇāsaka.
Câu chuyện về vị ấy cần được hiểu theo cách đã kể trong phần chú giải kinh Bodhirājakumāra trong Majjhimapaṇṇāsaka.
Tasmiṃ pana rajjaṃ kārayamāne ghosakadevaputto cavitvā kosambiyaṃ ekissā rūpūpajīviniyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi.
While he was thus ruling, Ghosakadevaputta passed away and was conceived in the womb of a courtesan in Kosambi.
Trong khi vị ấy đang trị vì, thiên tử Ghosaka mạng chung và tái sinh vào bụng một người kỹ nữ ở Kosambī.
Sā dasamāsaccayena vijāyitvā puttabhāvaṃ ñatvā saṅkārakūṭe chaḍḍāpesi.
After ten months, she gave birth, and knowing it was a son, had him abandoned on a heap of refuse.
Sau mười tháng, cô ấy sinh con và biết đó là con trai, liền sai người vứt bỏ vào đống rác.
Tasmiṃ khaṇe kosambiseṭṭhino kammantiko pātova seṭṭhigharaṃ gacchanto ‘‘kiṃ nu kho imaṃ kākehi samparikiṇṇa’’nti gantvā dārakaṃ disvā ‘‘mahāpuññavā esa dārako bhavissatī’’ti ekassa purisassa hatthe gehaṃ pesetvā seṭṭhigharaṃ agamāsi.
At that moment, a worker of the Kosambi rich man, going to the rich man's house early in the morning, went there thinking, "What is this, surrounded by crows?" and seeing the baby, thought, "This child will be very meritorious," and sent him home by the hands of a man, then proceeded to the rich man's house.
Ngay lúc đó, một người làm công của trưởng giả Kosambī, trên đường đến nhà trưởng giả vào buổi sáng, thấy: “Cái gì mà quạ bu quanh thế này?” Anh ta đến gần, thấy đứa bé và nghĩ: “Đứa bé này chắc chắn là người có đại phước báu,” liền giao đứa bé cho một người đàn ông mang về nhà rồi tiếp tục đi đến nhà trưởng giả.
Seṭṭhipi rājūpaṭṭhānavelāya rājakulaṃ gacchanto antarāmagge purohitaṃ disvā ‘‘ajja kiṃ nakkhatta’’nti pucchi.
The rich man, too, going to the royal palace at the time of attending on the king, met the chief priest on the way and asked, "What is today's constellation?"
Trưởng giả cũng trên đường đến hoàng cung vào giờ yết kiến vua, giữa đường gặp vị quan tế tự và hỏi: “Hôm nay là sao gì?”
So tattheva ṭhito gaṇetvā ‘‘asukaṃ nāma nakkhattaṃ, ajja iminā nakkhattena jātadārako imasmiṃ nagare seṭṭhiṭṭhānaṃ labhissatī’’ti āha.
Standing right there, he calculated and said, "It is such and such a constellation; a child born today under this constellation will obtain the position of a rich man in this city."
Vị ấy đứng đó tính toán và nói: “Hôm nay là sao tên là... đứa bé nào sinh ra dưới sao này hôm nay sẽ được địa vị trưởng giả trong thành này.”
So tassa kathaṃ sutvā vegena gharaṃ pesesi – ‘‘imassa purohitassa dve kathā nāma natthi, gharaṇī ca me garugabbhā, jānātha tāva naṃ vijātā vā no vā’’ti.
Hearing his words, he swiftly sent word home: "The words of this chief priest are never false, and my wife is heavily pregnant; find out whether she has given birth or not."
Nghe lời ấy, trưởng giả vội sai người về nhà: “Lời của vị quan tế tự này không sai đâu, vợ ta đang mang thai lớn, hãy xem cô ấy đã sinh hay chưa.”
Te gantvā jānitvā, ‘‘ayya, na tāva vijātā’’ti āhaṃsu.
They went and found out, then said, "Lady, she has not given birth yet."
Họ đi và biết được, rồi báo: “Thưa chủ, vẫn chưa sinh.”
Tena hi gacchatha, imasmiṃ nagare ajja jātadārakaṃ pariyesathāti.
"In that case, go and search for a child born today in this city."
“Vậy thì hãy đi tìm đứa bé nào sinh ra hôm nay trong thành này.”
Te pariyesantā tassa seṭṭhino kammantikassa gehe taṃ dārakaṃ disvā seṭṭhino ārocayiṃsu.
Searching, they found that child in the house of the rich man's worker and reported it to the rich man.
Họ đi tìm, thấy đứa bé đó trong nhà người làm công của trưởng giả, liền báo cho trưởng giả.
Tena hi gacchatha bhaṇe, taṃ kammantikaṃ pakkosathāti.
"In that case, go, my men, summon that worker."
“Vậy thì hãy đi, này các người, hãy gọi người làm công đó đến.”
Te taṃ pakkosiṃsu.
They summoned him.
Họ đã gọi anh ta đến.
Atha naṃ seṭṭhi ‘‘gehe kira te dārako atthī’’ti pucchi.
Then the rich man asked him, "Is there, I hear, a child in your house?"
Trưởng giả hỏi anh ta: “Nghe nói nhà ngươi có một đứa bé phải không?”
‘‘Āma, ayyā’’ti.
"Yes, master," he said.
“Vâng, thưa chủ.”
‘‘Taṃ dārakaṃ amhākaṃ dehī’’ti.
"Give us that child."
“Hãy đưa đứa bé đó cho chúng ta.”
‘‘Na demi, ayyā’’ti.
"I will not give him, master."
“Không đưa đâu, thưa chủ.”
‘‘Handa sahassaṃ gaṇhitvā dehī’’ti.
"Here, take a thousand (coins) and give him."
“Vậy thì hãy nhận một ngàn đồng và đưa đi.”
So ‘‘ayaṃ jīveyya vā mareyya vā, dujjānamida’’nti sahassaṃ gaṇhitvā adāsi.
He, thinking, "Whether he lives or dies, this is difficult to know," took the thousand and gave him.
Anh ta nghĩ: “Đứa bé này sống hay chết thì khó biết,” liền nhận một ngàn đồng và giao đứa bé.
Tato seṭṭhi cintesi – ‘‘sace me bhariyā dhītaraṃ vijāyissati, imameva puttaṃ karissāmi.
Thereupon the rich man thought, "If my wife gives birth to a daughter, I will make this one my son.
Sau đó, trưởng giả nghĩ: “Nếu vợ ta sinh con gái, ta sẽ nhận đứa bé này làm con trai.
Sace puttaṃ vijāyissati, māressāmī’’ti.
If she gives birth to a son, I will kill him."
Nếu sinh con trai, ta sẽ giết nó.”
Cintetvā gehe posesi.
Having thought this, he raised him in his house.
Nghĩ vậy, ông ta nuôi đứa bé ở nhà.
Athassa bhariyā katipāhaccayena puttaṃ vijāyi.
Then, after a few days, his wife gave birth to a son.
Vài ngày sau, vợ ông ta sinh con trai.
Tato seṭṭhi ‘‘evaṃ taṃ gāvo madditvā māressantī’’ti cintetvā ‘‘imaṃ dārakaṃ vajadvāre nipajjāpethā’’ti āha.
Thereupon the rich man, thinking, "The cows will trample him and kill him," said, "Lay this child down at the gate of the cowpen."
Thế là trưởng giả nghĩ: “Như vậy, những con bò sẽ giẫm chết nó,” liền nói: “Hãy đặt đứa bé này ở cổng chuồng bò.”
Taṃ tattha nipajjāpesuṃ.
They laid him down there.
Họ đã đặt nó ở đó.
Atha naṃ yūthapati usabho paṭhamaṃ nikkhamanto disvā ‘‘evaṃ taṃ aññe na maddissantī’’ti catunnaṃ pādānaṃ antare katvā aṭṭhāsi.
Then the leader bull, coming out first, saw him and, thinking, "Others must not trample him," stood with the child between his four legs.
Sau đó, con bò đực đầu đàn, khi đi ra, thấy đứa bé, liền đứng lại giữa bốn chân nó và nghĩ: “Như vậy những con khác sẽ không giẫm nó.”
Atha naṃ gopālakā disvā ‘‘mahāpuñño esa dārako bhavissati, yassa tiracchānagatāpi guṇaṃ jānanti, paṭijaggissāma na’’nti attano gehaṃ nayiṃsu.
Then the herdsmen saw him and, thinking, "This child will be very meritorious, for even animals know his quality; we shall take care of him," they carried him to their own house.
Sau đó, những người chăn bò thấy nó, nghĩ: “Đứa bé này chắc chắn là người có đại phước báu, đến cả loài súc sinh cũng biết đức hạnh của nó, chúng ta hãy chăm sóc nó,” liền mang về nhà mình.
Sopi seṭṭhi tassa matabhāvaṃ anuvijjanto ‘‘gopālakehi nīto’’ti sutvā puna sahassaṃ datvā āṇāpetvā āmakasusāne chaḍḍāpesi.
That rich man, investigating whether he was dead, heard, "He was taken by the herdsmen," and again gave a thousand and ordered him to be thrown into the charnel ground.
Trưởng giả ấy, khi tìm hiểu về cái chết của đứa bé, nghe nói: “Đã được những người chăn bò mang đi,” liền lại đưa một ngàn đồng và ra lệnh vứt bỏ đứa bé ở nghĩa địa hoang.
Tasmiṃ ca kāle seṭṭhissa ghare ajapālako susānaṃ nissāya ajikā cāreti.
At that time, a goat-herder from the rich man's house grazed goats near the charnel ground.
Vào lúc đó, người chăn dê trong nhà trưởng giả đang chăn dê gần nghĩa địa.
Athekā dhenu ajikā dārakassa puññena maggā okkamma gantvā dārakassa khīraṃ datvā gatā.
Then, by the child's merit, a she-goat left the path, went and gave milk to the child, then departed.
Một con dê cái, nhờ phước báu của đứa bé, đã đi lạc khỏi đường, đến cho đứa bé bú sữa rồi đi.
Tato nivattamānāpi tatheva gantvā khīramadāsi.
Returning, she also went there and gave milk in the same way.
Khi quay về, nó cũng đến đó và cho bú sữa như vậy.
Ajapālako cintesi – ‘‘ayaṃ ajikā pātopi imasmā ṭhānā okkamitvā gatā, kiṃ nu kho eta’’nti gantvā olokento taṃ dārakaṃ disvā ‘‘mahāpuñño esa dārako, tiracchānagatāpissa guṇaṃ jānanti, paṭijaggissāmi na’’nti gahetvā gehaṃ gato.
The goat-herder thought, "This she-goat left this spot even in the morning; what could it be?" Going and looking, he saw the child and thought, "This child is very meritorious; even animals know his quality; I will take care of him," and taking him, went home.
Người chăn dê nghĩ: “Con dê cái này sáng nay cũng đi lạc khỏi chỗ này, có chuyện gì vậy?” Anh ta đến xem, thấy đứa bé và nghĩ: “Đứa bé này có đại phước báu, đến cả loài súc sinh cũng biết đức hạnh của nó, ta sẽ chăm sóc nó,” liền bế về nhà.
Punadivase seṭṭhi ‘‘mato nu kho dārako, na mato’’ti olokāpento ajapālakena gahitabhāvaṃ ñatvā sahassaṃ datvā āṇāpetvā ‘‘sve imaṃ nagaraṃ eko satthavāhaputto pavisissati, imaṃ dārakaṃ netvā cakkamagge ṭhapetha, evaṃ taṃ sakaṭacakkaṃ chindantaṃ gamissatī’’ti āha.
The next day, the rich man, checking, "Is the child dead or not dead?" learned that he had been taken by the goat-herder, gave another thousand, and ordered, "Tomorrow, a caravan leader's son will enter this city. Take this child and place him on the cart-track; thus the cart-wheel will pass over him and crush him."
Ngày hôm sau, trưởng giả sai người đi xem: “Đứa bé đã chết hay chưa chết?” Biết được nó đã được người chăn dê mang đi, ông ta lại đưa một ngàn đồng và ra lệnh: “Ngày mai, con trai của một đoàn trưởng sẽ vào thành này, hãy mang đứa bé này đặt trên đường xe chạy, như vậy bánh xe sẽ nghiền nát nó.”
Taṃ tattha nikkhittaṃ satthavāhaputtassa purimasakaṭe goṇā disvā cattāro pāde thambhe viya otāretvā aṭṭhaṃsu.
When he was placed there, the oxen of the caravan leader's leading cart saw him and stood still, dropping their four legs like pillars.
Khi nó được đặt ở đó, những con bò kéo xe đầu tiên của con trai đoàn trưởng thấy nó, liền đứng lại, bốn chân như cột trụ.
Satthavāho ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti tesaṃ ṭhitakāraṇaṃ olokento dārakaṃ disvā ‘‘mahāpuñño dārako, patijaggituṃ vaṭṭatī’’ti gaṇhitvā agamāsi.
The caravan leader, thinking, "What could this be?" looked for the reason for their stopping, saw the child, and thinking, "He is a child of great merit, he must be taken care of," took him and went on his way.
Đoàn trưởng nghĩ: “Có chuyện gì vậy?” Khi xem xét lý do chúng đứng lại, ông ta thấy đứa bé và nghĩ: “Đứa bé này có đại phước báu, đáng được chăm sóc,” liền bế nó đi.
Seṭṭhipi tassa cakkapathe matabhāvaṃ vā amatabhāvaṃ vā olokāpento satthavāhena gahitabhāvaṃ ñatvā tassapi sahassaṃ datvā āṇāpetvā nagarato avidūre ṭhāne papāte pātāpesi.
The rich man, too, checking on his death or survival at the cart-track, learned that he had been taken by the caravan leader, gave him a thousand, and ordered him to be thrown down a precipice not far from the city.
Trưởng giả cũng sai người đi xem đứa bé đã chết hay chưa chết trên đường xe chạy, biết được nó đã được đoàn trưởng mang đi, ông ta lại đưa một ngàn đồng và ra lệnh ném nó xuống vực sâu gần thành phố.
So tattha papatanto naḷakārānaṃ kammakaraṇaṭṭhāne ekasālāya patito.
Falling there, he landed in a shed at the workplace of the reed-workers.
Khi rơi xuống đó, nó rơi vào một căn nhà ở chỗ làm việc của những người thợ làm tre.
Sā tassa puññānubhāvena satavihatakappāsapicusamphassasadisā ahosi.
By the power of his merit, that (shed) became like the touch of a hundred-fold carded cotton bale.
Nhờ phước báu của nó, căn nhà đó trở nên mềm mại như một trăm cục bông gòn.
Atha naṃ naḷakārajeṭṭhako ‘‘puññavā esa dārako, paṭijaggituṃ vaṭṭatī’’ti gaṇhitvā gehaṃ gato.
Then the chief reed-worker, thinking, "This child is meritorious, he must be taken care of," took him and went home.
Sau đó, người thợ làm tre cả nghĩ: “Đứa bé này có phước báu, đáng được chăm sóc,” liền bế nó về nhà.
Seṭṭhi dārakassa papātato patitaṭṭhāne matabhāvaṃ vā amatabhāvaṃ vā pariyesāpento naḷakārajeṭṭhakena gahitabhāvaṃ ñatvā tassapi sahassaṃ datvā āṇāpesi.
The rich man, searching for the child's death or survival at the place where he fell from the precipice, learned that he had been taken by the chief reed-worker, and gave him a thousand also, issuing orders.
Trưởng giả sai người tìm hiểu đứa bé đã chết hay chưa chết ở chỗ rơi xuống vực, biết được nó đã được người thợ làm tre cả mang đi, ông ta lại đưa một ngàn đồng và ra lệnh.
Aparabhāge seṭṭhissa sakaputtopi sopi ubho vayappattā ahesuṃ.
Later, the rich man's own son also grew up, and both reached maturity.
Về sau, con trai ruột của trưởng giả và đứa bé đó đều đến tuổi trưởng thành.
Seṭṭhi puna ghosakadārakassa māraṇupāyaṃ cintento attano kumbhakārassa gehaṃ gantvā ‘‘ambho mayhaṃ gehe evarūpo eko avajātadārako atthi, taṃ dārakaṃ yaṃkiñci katvā māretuṃ vaṭṭati rahassenā’’ti āha.
The merchant, again devising a plan to kill the boy Ghosaka, went to the house of his potter and said, "Sir, there is such a wicked boy in my house. It is necessary to kill that boy secretly by whatever means."
Vị trưởng giả lại suy nghĩ mưu kế để giết Ghosaka-dāraka, bèn đến nhà người thợ gốm của mình và nói: “Này anh, trong nhà tôi có một đứa trẻ bất hạnh như vậy, cần phải bí mật làm cách nào đó để giết nó.”
So ubhopi kaṇṇe pidahitvā ‘‘evarūpaṃ nāma bhāriyaṃ kathaṃ kathetuṃ na vaṭṭatī’’ti āha.
He covered both his ears and said, "It is not proper to speak of such a serious matter."
Người thợ gốm bịt cả hai tai lại và nói: “Không nên nói những lời nghiêm trọng như vậy.”
Tato seṭṭhi ‘‘ayaṃ mudhā na karissatī’’ti cintetvā – ‘‘handa, bho, sahassaṃ gaṇhitvā etaṃ kammaṃ nipphādehī’’ti āha.
Then the merchant, thinking, "This one will not do it for free," said, "Well then, sir, take a thousand* and accomplish this task."
Khi đó, vị trưởng giả nghĩ: “Người này sẽ không làm không công đâu,” bèn nói: “Này anh, hãy nhận một ngàn* và hoàn thành việc này đi.”
Lañjaṃ nāma abhinnaṃ bhindati, tasmā so sahassaṃ labhitvā sampaṭicchitvā ‘‘ahaṃ, ayya, asukadivase nāma āvāpaṃ ālimpessāmi, tadā taṃ dārakaṃ asukavelāya nāma pesehī’’ti āha.
A bribe breaks even the unbreakable, so he, having received the thousand and agreed, said, "Sir, I will light the kiln on a certain day. At that time, send that boy at a certain hour."
Hối lộ có thể phá vỡ những điều không thể phá vỡ, vì vậy, người thợ gốm nhận một ngàn* và chấp nhận, nói: “Thưa ngài, tôi sẽ đốt lò vào ngày nào đó, khi đó, ngài hãy gửi đứa trẻ ấy đến vào giờ nào đó.”
Seṭṭhipi kho tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā tato paṭṭhāya divase gaṇento kumbhakārena vuttadivasassa sampattabhāvaṃ ñatvā ghosakakumāraṃ pakkosāpetvā ‘‘amhākaṃ, tāta, asukadivase nāma bahūhi bhājanehi attho, tvaṃ amhākaṃ kumbhakārassa santikaṃ gantvā ‘pitarā kira me tumhākaṃ ekaṃ kathitaṃ atthi, taṃ ajja nipphādehī’ti vadehī’’ti āha.
The merchant, having accepted his words, counted the days from then on. Knowing that the day mentioned by the potter had arrived, he had Prince Ghosaka summoned and said, "My dear, we need many pots on a certain day. You go to our potter and say, 'My father has apparently told you something; accomplish it today.'"
Vị trưởng giả cũng chấp nhận lời của người thợ gốm, từ đó trở đi đếm ngày, khi biết đã đến ngày mà người thợ gốm nói, bèn cho gọi Ghosaka-kumāra đến và nói: “Này con, vào ngày nào đó chúng ta cần nhiều đồ gốm, con hãy đến chỗ người thợ gốm của chúng ta và nói: ‘Cha đã dặn một việc, hôm nay hãy hoàn thành việc đó.’”
So ‘‘sādhū’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā nikkhami.
He accepted his words, saying "Very well," and departed.
Ghosaka-kumāra nói: “Vâng, thưa cha,” chấp nhận lời của trưởng giả rồi ra đi.
Atha naṃ antarāmagge seṭṭhissa sakaputto guḷakīḷaṃ kīḷanto disvā vegena gantvā ‘‘ahaṃ bhātika dārakehi saddhiṃ kīḷanto ettakaṃ nāma jito, taṃ me paṭijinitvā dehī’’ti āha.
Then, on the way, the merchant's own son, who was playing a ball game, saw him. He quickly went to him and said, "Brother, while playing with the boys, I have lost such an amount; win it back for me."
Trên đường đi, con trai ruột của vị trưởng giả đang chơi trò ném bi, thấy Ghosaka-kumāra bèn vội vàng đến nói: “Này anh, em đã thua các bạn nhiều như thế này khi chơi, hãy chơi thay em để lấy lại điểm cho em đi.”
So ‘‘mayhaṃ idāni okāso natthi, pitā maṃ accāyikakammena kumbhakārassa santikaṃ pahiṇī’’ti āha.
He said, "I have no time now; my father sent me on an urgent errand to the potter."
Ghosaka-kumāra nói: “Bây giờ tôi không có thời gian, cha đã gửi tôi đến chỗ người thợ gốm để làm việc khẩn cấp.”
Itaro ‘‘ahaṃ bhātika tattha gamissāmi, tvaṃ imehi saddhiṃ kīḷitvā mayhaṃ lakkhaṃ paccāharitvā dehī’’ti āha.
The other said, "Brother, I will go there. You play with these boys and recover my stake for me."
Người kia nói: “Này anh, em sẽ đến đó, anh hãy chơi với những đứa trẻ này và lấy lại điểm cho em đi.”
‘‘Tena hi gacchā’’ti attano kathitasāsanaṃ tassa kathetvā dārakehi saddhiṃ kīḷi.
"Then go," he said, telling him the message he had been given, and played with the boys.
Ghosaka-kumāra nói: “Vậy thì anh đi đi,” rồi kể lại lời dặn của mình cho người kia và chơi với các bạn nhỏ.
Sopi kumāro kumbhakārassa santikaṃ gantvā taṃ sāsanaṃ ārocesi.
That prince also went to the potter and delivered the message.
Người con trai của trưởng giả kia cũng đến chỗ người thợ gốm và báo lại lời dặn đó.
So ‘‘sādhu, tāta, nipphādessāmī’’ti taṃ kumāraṃ gabbhaṃ pavesetvā tikhiṇāya vāsiyā khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinditvā cāṭiyaṃ pakkhipitvā cāṭimukhaṃ pidahitvā bhājanantare ṭhapetvā āvāpaṃ ālimpesi.
The potter said, "Very well, my dear, I will accomplish it." He led that prince into a room, cut him into pieces with a sharp axe, put him into a pot, sealed the pot's mouth, placed it among other pots, and lit the kiln.
Người thợ gốm nói: “Được rồi, này con, ta sẽ hoàn thành,” rồi đưa người con trai đó vào phòng, dùng rìu sắc bén chặt thành từng mảnh, bỏ vào vại, đậy miệng vại lại, đặt giữa các đồ gốm khác, rồi đốt lò.
Ghosakakumāro bahū jinitvā kaniṭṭhassa āgamanaṃ olokento nisīdi.
Prince Ghosaka won many games and waited for his younger brother to return.
Ghosaka-kumāra thắng nhiều ván, ngồi chờ em trai trở về.
So taṃ cirāyamānaṃ ñatvā ‘‘kiṃ nu kho cirāyatī’’ti kumbhakāragehasabhāgaṃ gantvā katthaci adisvā ‘‘gehaṃ gato bhavissatī’’ti nivattitvā gehaṃ agamāsi.
Knowing that he was delayed, he thought, "Why is he delayed?" and went towards the potter's house. Not seeing him anywhere, he thought, "He must have gone home," and returned home.
Khi biết em trai đã lâu không về, Ghosaka-kumāra nghĩ: “Sao nó lại lâu thế này?” rồi đến gần nhà người thợ gốm, không thấy ở đâu cả, nghĩ: “Chắc nó đã về nhà rồi,” bèn quay về nhà.
Seṭṭhi naṃ dūratova āgacchantaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho kāraṇaṃ bhavissati, mayā esa māraṇatthāya kumbhakārassa santikaṃ pahito, so dāni puna idhevāgacchatī’’ti āgacchantaṃyeva naṃ ‘‘kiṃ, tāta, kumbhakārassa santikaṃ na gatosī’’ti āha.
The merchant saw him approaching from a distance and thought, "What could be the reason? I sent him to the potter to be killed, and now he is coming back here." As he approached, the merchant said, "My dear, did you not go to the potter?"
Vị trưởng giả thấy Ghosaka-kumāra từ xa trở về, nghĩ: “Chuyện gì thế này? Ta đã gửi nó đến chỗ người thợ gốm để giết nó, mà bây giờ nó lại về đây,” bèn hỏi ngay khi Ghosaka-kumāra đến: “Này con, con không đến chỗ người thợ gốm sao?”
‘‘Āma, tāta, na gatomhī’’ti.
"Yes, dear father, I did not go."
“Vâng, thưa cha, con đã không đến.”
‘‘Kasmā, tātā’’ti?
"Why, dear child?"
“Tại sao, này con?”
So attano nivattakāraṇañca kaniṭṭhabhātikassa tattha gatakāraṇañca ārocesi.
He related the reason for his return and the reason why his younger brother had gone there.
Ghosaka-kumāra kể lại lý do mình quay về và lý do em trai mình đã đến đó.
Seṭṭhi tassa vacanassa sutakālato paṭṭhāya mahāpathaviyā ajjhotthaṭo viya hutvā ‘‘kiṃ nāmetaṃ tvaṃ vadasī’’ti vipphandacitto vegena kumbhakārassa santikaṃ gantvā aññesaṃ santike akathanīyabhāvena ‘‘pekkha, bho, pekkha, bho’’ti āha.
From the moment the merchant heard his words, he felt as if the great earth had fallen upon him. With a distraught mind, he said, "What is this you are saying?" and quickly went to the potter. Not wishing to speak about it with others, he said, "Look, sir, look, sir!"
Vị trưởng giả, từ lúc nghe lời đó, như bị đất lớn nuốt chửng, tâm trí hoảng loạn, nói: “Con đang nói gì thế này?” rồi vội vàng đến chỗ người thợ gốm, vì không thể nói chuyện đó với người khác, bèn nói: “Hãy xem, này anh, hãy xem, này anh!”
‘‘Kiṃ pekkhāpesi tvaṃ’’?
"What do you want me to look at?"
“Anh muốn tôi xem gì?”
Niṭṭhitaṃ etaṃ kammanti.
"This task is accomplished," he replied.
“Việc đó đã xong rồi.”
So tatova nivattitvā gehaṃ agamāsi.
He returned from there and went home.
Sau đó, vị trưởng giả quay về nhà.
Tato paṭṭhāya cassa cetasikarogo uppajji.
From then on, a mental illness arose in him.
Từ đó trở đi, bệnh tâm thần phát sinh trong ông ta.
So tasmiṃ kāle tena saddhiṃ abhuñjitvā āsaṃ bhinditvā ‘‘yena kenaci upāyena mama puttassa sattuno antarameva passituṃ vaṭṭatī’’ti ekaṃ paṇṇaṃ likhitvā ghosakakumāraṃ pakkositvā ‘‘tvaṃ imaṃ paṇṇaṃ ādāya asukagāme nāma amhākaṃ kammantiko atthi, tassa santikaṃ gantvā imaṃ paṇṇaṃ datvā ‘imasmiṃ kira paṇṇe sāsanaṃ sīghaṃ karohī’ti vada.
At that time, he did not eat with him and broke off hope. Thinking, "By whatever means, I must see the end of my son's enemy," he wrote a letter, summoned Prince Ghosaka, and said, "Take this letter and go to our worker in a certain village. Give him this letter and tell him, 'The message in this letter should be carried out quickly.'
Vào lúc đó, ông ta không ăn cùng Ghosaka-kumāra, bỏ bữa, và nghĩ: “Bằng bất cứ cách nào, ta phải tìm cách tiêu diệt kẻ thù là con trai ta,” rồi viết một lá thư, gọi Ghosaka-kumāra đến và nói: “Con hãy cầm lá thư này, đến chỗ người quản lý của chúng ta ở làng nào đó, đưa lá thư này và nói: ‘Hãy nhanh chóng làm theo lời dặn trong lá thư này.’”
Antarāmagge amhākaṃ sahāyako gāmakaseṭṭhi nāma eko seṭṭhi atthi, tassa gharaṃ gantvā bhattaṃ bhuñjitvā gaccheyyāsī’’ti ca mukhasāsanaṃ adāsi.
On the way, there is a certain merchant, our friend the village chief; go to his house, eat your meal, and then proceed," he gave him this verbal instruction.
Vị trưởng giả còn dặn miệng: “Trên đường đi, có một vị trưởng giả tên là Gāmakaseṭṭhi, bạn của chúng ta, con hãy ghé nhà ông ấy ăn cơm rồi hãy đi tiếp.”
So seṭṭhiṃ vanditvā paṇṇaṃ gahetvā nikkhanto antarāmagge gāmakaseṭṭhissa vasanaṭṭhānaṃ gantvā tassa gehaṃ pucchitvā taṃ bahidvārakoṭṭhake nisīditvā massuparikammaṃ karontaṃ vanditvā aṭṭhāsi.
He paid homage to the merchant, took the letter, and departed. On the way, he went to the dwelling place of the village chief, asked for his house, and found him sitting in the outer gatehouse, trimming his beard. He paid homage and stood there.
Ghosaka-kumāra vâng lời trưởng giả, cầm lá thư ra đi, trên đường đến chỗ ở của Gāmakaseṭṭhi, hỏi nhà ông ấy, rồi thấy ông ấy đang ngồi ở cổng ngoài sửa sang râu, bèn vái chào và đứng đó.
‘‘Kuto āgacchasi, tātā’’ti ca vutte ‘‘kosambiseṭṭhino puttomhi, tātā’’ti āha.
When asked, "Where do you come from, my dear?" he replied, "I am the son of the Kosambi merchant, dear sir."
Khi được hỏi: “Này con, con từ đâu đến?” Ghosaka-kumāra nói: “Con là con trai của trưởng giả Kosambī, thưa ngài.”
So ‘‘amhākaṃ sahāyaseṭṭhino putto’’ti haṭṭhatuṭṭho ahosi.
The village chief was delighted and pleased, thinking, "This is the son of my friend the merchant."
Gāmakaseṭṭhi vui mừng nói: “Con trai của bạn ta!”
Tasmiṃ ca khaṇe tassa seṭṭhino dhītāya ekā dāsī seṭṭhidhītu pupphāni āharituṃ gacchati.
At that very moment, a maidservant of that merchant's daughter was going to fetch flowers for the merchant's daughter.
Vào lúc đó, một người hầu gái của con gái vị trưởng giả ấy đang đi hái hoa cho con gái trưởng giả.
Atha naṃ seṭṭhi āha – ‘‘tvaṃ, amma, etaṃ kammaṃ ṭhapetvā ghosakakumārassa pāde dhovitvā sayanaṃ attharitvā dehī’’ti.
Then the merchant said to her, "My dear, stop that work, wash the feet of Prince Ghosaka, and prepare a bed for him."
Khi đó, vị trưởng giả nói với người hầu gái: “Này con, con hãy gác việc đó lại, rửa chân cho Ghosaka-kumāra và trải giường cho cậu ấy đi.”
Sā tathā katvā āpaṇaṃ gantvā seṭṭhidhītu pupphāni āhari.
She did so and then went to the market to fetch flowers for the merchant's daughter.
Người hầu gái làm như vậy, rồi đến chợ hái hoa cho con gái trưởng giả.
Seṭṭhidhītā taṃ disvā ‘‘tvaṃ ajja ciraṃ bahi papañcesī’’ti tassā kujjhitvā ‘‘kiṃ te ettakaṃ kālaṃ ettha kata’’nti āha.
The merchant's daughter, seeing her, was angry with her and said, "You have dallied outside for a long time today! What kept you here for so long?"
Con gái trưởng giả thấy vậy, nói: “Hôm nay con ở ngoài lâu quá,” rồi giận dữ hỏi: “Con đã làm gì ở đây lâu như vậy?”
‘‘Mā kathesi, ayye, mayā evarūpo nadiṭṭhapubbo, tuyhaṃ kira pitu sahāyakaseṭṭhino putto eko, na sakkā tassa rūpasampattiṃ kathetuṃ.
"Do not speak, my lady! I have never seen such a person. He is the son of your father's friend, the merchant. It is impossible to describe his beauty.
Người hầu gái nói: “Đừng nói gì, thưa tiểu thư, tôi chưa từng thấy ai như vậy. Có một người con trai của bạn cha tiểu thư, không thể kể hết vẻ đẹp của cậu ấy.
Seṭṭhi maṃ pupphānaṃ atthāya gacchantiṃ ‘tassa kumārassa pāde dhovitvā sayanaṃ attharitvā dehī’ti āha, tenāhaṃ bahi ciraṃ papañcesi’’nti.
The merchant told me, as I was going for flowers, to wash the prince's feet and prepare a bed for him. That is why I dallied outside for a long time."
Vị trưởng giả đã bảo tôi, khi tôi đang đi hái hoa, ‘Hãy rửa chân cho cậu bé đó và trải giường cho cậu ấy,’ vì vậy tôi đã ở ngoài lâu như vậy.”
Sāpi kho seṭṭhidhītā tassa kumārassa catutthe attabhāve gharasāminī ahosi, tasmā tassā vacanassa sutakālato paṭṭhāya neva attano ṭhitabhāvaṃ, na nisinnabhāvaṃ aññāsi.
That merchant's daughter, indeed, had been the wife of that prince in his fourth existence. Therefore, from the moment she heard her words, she was unaware of whether she was standing or sitting.
Con gái trưởng giả ấy, trong kiếp thứ tư trước đó, đã là vợ của Ghosaka-kumāra, vì vậy, từ lúc nghe lời đó, cô ấy không còn biết mình đang đứng hay đang ngồi nữa.
Sā tameva dāsiṃ gahetvā tassa nipannaṭṭhānaṃ gantvā taṃ niddāyamānaṃ oloketvā dussante paṇṇaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho etaṃ paṇṇa’’nti kumāraṃ anuṭṭhāpetvāva paṇṇaṃ gahetvā vācetvā ‘‘ayaṃ attano maraṇapaṇṇaṃ sayameva gahetvā āgacchatī’’ti taṃ paṇṇaṃ phāletvā tasmiṃ appabuddheyeva ‘‘mayā tava santikaṃ putto pesito, sahāyakassa me gāmakaseṭṭhissa vayappattā dārikā atthi, tvaṃ sīghaṃ amhākaṃ āṇāpavattiṭṭhāne uppādaṃ dhanaṃ gaṇhitvā sabbasatena mama puttassa gāmakaseṭṭhino dhītaraṃ gahetvā maṅgalaṃ karohi.
She took that maidservant and went to where he was lying. Seeing him asleep, she noticed a letter in his garment. "What is this letter?" she thought. Without waking the prince, she took the letter and read it. "This one is carrying his own death warrant!" she thought. She tore up that letter, and while he was still barely awake, she wrote a new letter: "I have sent my son to you. My friend the village chief has a daughter who is of marriageable age. You should quickly take the accumulated wealth at our place of command and, with all your might, marry the daughter of the village chief to my son.
Cô ấy cùng người hầu gái đó đến chỗ Ghosaka-kumāra đang nằm, thấy cậu ấy đang ngủ, thấy lá thư trên y phục, nghĩ: “Lá thư này là gì?” rồi không đánh thức cậu bé, cầm lá thư đọc, nghĩ: “Cậu ấy tự mình mang lá thư chết chóc này đến,” bèn xé lá thư đó, và khi cậu bé chưa tỉnh hẳn, viết một lá thư khác: “Tôi đã gửi con trai tôi đến chỗ cô, người bạn của tôi là Gāmakaseṭṭhi có một cô con gái đã đến tuổi trưởng thành, cô hãy nhanh chóng lấy số tiền đã phát sinh ở nơi chúng ta quản lý, và dùng toàn bộ số tiền đó để tổ chức hôn lễ cho con trai tôi với con gái của Gāmakaseṭṭhi.
Maṅgale ca niṭṭhite ‘iminā me vidhānena kata’nti mayhaṃ sāsanaṃ pesehi.
And when the wedding is finished, send me a message saying, 'I have done it according to your arrangement.'
Sau khi hôn lễ hoàn tất, hãy gửi tin cho tôi: ‘Tôi đã làm theo sự sắp đặt này.’
Ahaṃ tava idha kattabbaṃ jānissāmī’’ti paṇṇaṃ likhitvā tameva lañchanaṃ datvā paṭhamaṃ baddhaniyāmeneva dussante bandhi.
I will then know what needs to be done by you here." She then sealed the letter with the same seal and tied it into his garment exactly as the first one had been.
Tôi sẽ biết điều cần làm ở đây cho cô.” Rồi cô ấy đóng dấu cũ và buộc lá thư đó vào y phục như ban đầu.
Seṭṭhi taṃ sāsanaṃ sutvā aggidaḍḍho viya ‘‘idāni naṭṭhomhī’’ti cintanavasena lohitapakkhandikarogaṃ patvā ‘‘yena kenaci taṃ upāyena pakkositvā mama santakassa assāmikaṃ karissāmī’’ti ‘‘maṅgalassa niṭṭhitakālato paṭṭhāya kasmā mayhaṃ putto bahi hoti, sīghaṃ āgacchatū’’ti sāsanaṃ pesesi.
Upon hearing that message, the financier, as if burnt by fire, thought, ‘‘Now I am ruined!’’ and suffered from dysentery. Thinking, ‘‘By whatever means, I will summon him and make him without an owner to my property,’’ he sent a message saying, ‘‘Why is my son outside since the completion of the marriage? Let him come quickly!’’
Trưởng giả nghe lời nhắn đó, như bị lửa đốt, nghĩ: “Bây giờ ta đã mất tất cả!” và mắc bệnh kiết lỵ ra máu. Ông nghĩ: “Dù bằng cách nào, ta cũng phải gọi nó về và biến nó thành kẻ không có chủ đối với tài sản của ta.” Thế là ông gửi thư nhắn: “Tại sao con trai ta lại ở ngoài lâu như vậy kể từ khi lễ cưới hoàn tất? Hãy về ngay!”
Sāsanaṃ sutvā kumāre gantuṃ āraddhe seṭṭhidhītā cintesi – ‘‘ayaṃ bālo maṃ nissāya imaṃ sampattiṃ alatthanti na jānāti, yaṃkiñci katvā imassa gamanapaṭibāhanupāyo kātuṃ vaṭṭatī’’ti.
When the young man started to go upon hearing the message, the financier’s daughter thought, ‘‘This fool does not know that he obtained this prosperity because of me. Something must be done to prevent his departure.’’
Khi hoàng tử bắt đầu đi sau khi nghe lời nhắn, con gái trưởng giả nghĩ: “Kẻ ngu ngốc này không biết rằng nó đã có được tài sản này nhờ ta. Ta phải làm gì đó để ngăn cản nó đi.”
Tato naṃ āha – ‘‘kumāra, mā ativegena gacchāhi, kulagāmaṃ gacchantena nāma attano parivacchaṃ katvā gantuṃ vaṭṭatī’’ti.
Then she said to him, ‘‘My dear, do not go too quickly. One who goes to the family village should go after having made preparations for himself.’’
Rồi nàng nói với hoàng tử: “Hoàng tử, đừng đi quá vội vàng. Khi đi về làng tổ tiên, người ta nên chuẩn bị hành trang của mình rồi mới đi.”
Kosambakaseṭṭhipi tassa cirāyanabhāvaṃ ñatvā puna sāsanaṃ pahiṇi ‘‘kasmā me putto cirāyati, ahaṃ lohitapakkhandikarogaṃ patto, jīvantameva maṃ āgantvā daṭṭhuṃ vaṭṭatī’’ti.
The Kosambi financier, knowing his delay, sent another message, ‘‘Why does my son delay? I have suffered from dysentery. You should come and see me while I am still alive.’’
Trưởng giả Kosambī cũng biết việc hoàng tử chậm trễ, nên lại gửi thư nhắn: “Tại sao con trai ta lại chậm trễ? Ta đã mắc bệnh kiết lỵ ra máu. Con nên về gặp ta khi ta còn sống.”
Tasmiṃ kāle seṭṭhidhītā tassa ārocesi – ‘‘na eso tava pitā, tvaṃ pana ‘pitā’ti saññaṃ karosi.
At that time, the financier’s daughter informed him, ‘‘He is not your father, but you think of him as ‘father’.
Lúc đó, con gái trưởng giả báo cho hoàng tử biết: “Đó không phải là cha của chàng, nhưng chàng lại có ý niệm ‘cha’.
Esa tava māraṇatthāya kammantikassa paṇṇaṃ pahiṇi, ahaṃ taṃ paṇṇaṃ apanetvā aññaṃ sāsanaṃ likhitvā tava etaṃ sampattiṃ uppādayiṃ.
He sent a letter to the artisan to kill you. I removed that letter and wrote another message, thus creating this prosperity for you.
Ông ta đã gửi thư cho người thợ để giết chàng. Ta đã lấy bức thư đó đi và viết một lời nhắn khác, tạo ra tài sản này cho chàng.
Esa taṃ ‘aputtaṃ karissāmī’ti pakkosati, etassa kālakiriyaṃ āgamehī’’ti.
He is summoning you to make you heirless. Wait for his death.’’
Ông ta gọi chàng về để khiến chàng không có con. Hãy đợi đến khi ông ta qua đời.”
Athassa dharamānakasseva kālakatabhāvaṃ sutvā kosambinagaraṃ agamāsi.
Then, hearing that he had died while still alive, he went to Kosambi city.
Sau đó, khi nghe tin ông ta đã qua đời trong khi còn sống, hoàng tử đã đến thành Kosambī.
Seṭṭhidhītāpi tassa bahiyeva saññaṃ adāsi ‘‘tvaṃ pavisanto sakalagehe tava ārakkhaṃ ṭhapentova pavisāhī’’ti.
The financier’s daughter also gave him a signal outside, ‘‘When you enter, you must enter after placing your guards throughout the house.’’
Con gái trưởng giả cũng ra hiệu cho hoàng tử từ bên ngoài: “Khi chàng vào, hãy vào sau khi đã đặt người bảo vệ khắp nhà.”
Sayampi seṭṭhiputtena saddhimeva pavisitvā ubho hatthe ukkhipitvā rodantī viya hutvā andhakāraṭṭhāne nipannakassa seṭṭhissa santikaṃ gantvā sīseneva hadayaṃ pahari.
She herself entered with the financier’s son, raised both her hands, and as if weeping, went to the financier who was lying in the dark, and struck his heart with her head.
Nàng cũng cùng con trai trưởng giả bước vào, giơ cả hai tay lên như đang khóc, rồi đi đến chỗ trưởng giả đang nằm trong bóng tối và dùng đầu đập vào tim ông ta.
So dubbalatāya teneva pahārena kālamakāsi.
Due to his weakness, he died from that very blow.
Vì yếu ớt, ông ta đã qua đời ngay lập tức với cú đánh đó.
Kumāropi pitu sarīrakiccaṃ katvā ‘‘tumhe mahāseṭṭhissa maṃ sakaputtoti vadathā’’ti pādamūlikānaṃ lañjaṃ adāsi.
The young man, having performed his father’s funeral rites, gave a bribe to the attendants, saying, ‘‘You must say that I am the great financier’s own son.’’
Hoàng tử cũng làm lễ tang cho cha, rồi hối lộ những người hầu cận: “Hãy nói với vua rằng ta là con trai ruột của đại trưởng giả.”
Tato sattame divase rājā ‘‘seṭṭhiṭṭhānārahaṃ ekaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti ‘‘seṭṭhissa saputtakaniputtakabhāvaṃ jānāthā’’ti pesesi.
Then, on the seventh day, the king, thinking, ‘‘One worthy of the financier’s position should be found,’’ sent a message saying, ‘‘Ascertain whether the financier had a son or not.’’
Sau đó, vào ngày thứ bảy, nhà vua nghĩ: “Cần phải có một người xứng đáng với chức vị trưởng giả,” nên đã sai người đi điều tra: “Hãy tìm hiểu xem trưởng giả có con trai hay không.”
Seṭṭhipādamūlikā rañño seṭṭhissa saputtabhāvaṃ kathayiṃsu.
The financier’s attendants informed the king that the financier had a son.
Những người hầu cận của trưởng giả đã báo với vua rằng trưởng giả có con trai.
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tassa seṭṭhiṭṭhānaṃ adāsi.
The king assented, saying, ‘‘Good!’’ and bestowed the financier’s position upon him.
Nhà vua chấp thuận: “Tốt lắm!” và trao chức vị trưởng giả cho hoàng tử.
So ghosakaseṭṭhi nāma jāto.
He became known as Ghosaka, the financier.
Hoàng tử đó trở thành trưởng giả Ghosaka.
Atha naṃ bhariyā āha – ‘‘ayyaputta, tvampi avajāto, ahampi duggatakule nibbattā.
Then his wife said to him, ‘‘My dear husband, you were of low birth, and I was born into a poor family.
Rồi vợ hoàng tử nói: “Thưa phu quân, chàng cũng xuất thân thấp kém, thiếp cũng sinh ra trong gia đình nghèo khó.
Pubbe katakusalavasena pana evarūpaṃ sampattiṃ alabhimha, adhunāpi kusalaṃ karissāmā’’ti.
However, due to the wholesome deeds done in the past, we have obtained such prosperity. Now, let us also perform wholesome deeds.’’
Nhưng nhờ phước báu đã tạo trong quá khứ mà chúng ta có được tài sản như vậy. Bây giờ chúng ta cũng sẽ tạo phước báu.”
So ‘‘sādhu bhadde’’ti sampaṭicchitvā devasikaṃ sahassaṃ vissajjetvā dānaṃ paṭṭhapesi.
He assented, saying, ‘‘Very well, my lady,’’ and established a daily almsgiving, spending a thousand (coins).
Hoàng tử chấp thuận: “Được lắm, hiền thê!” và bắt đầu bố thí mỗi ngày một ngàn đồng.
Tasmiṃ samaye tāsaṃ dvinnaṃ janānaṃ khujjuttarā devalokato cavitvā ghosakaseṭṭhissa gehe dhātiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
At that time, Khujjuttarā, for those two people, passed away from the deva-world and was reborn in the womb of a nurse in Ghosaka, the financier’s house.
Vào thời điểm đó, Khujjuttarā, một trong hai người đó, đã chuyển sinh từ cõi trời và tái sinh vào bụng của người hầu gái trong nhà trưởng giả Ghosaka.
Sā jātakāle khujjā ahosīti khujjuttarātevassā nāmaṃ akaṃsu.
As she was hunchbacked at birth, they named her Khujjuttarādevassā.
Vì sinh ra bị gù lưng, nên nàng được đặt tên là Khujjuttarā.
Sāmāvatīpi devalokato cavitvā bhaddavatiyaraṭṭhe bhaddiyanagare bhaddavatiyaseṭṭhissa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi, sāmātissā nāmaṃ akaṃsu.
Sāmāvatī also passed away from the deva-world and was reborn in the house of the Bhaddavatiya financier in Bhaddiyanagara, in the country of Bhaddavati. They named her Sāmātissā.
Sāmāvatī cũng chuyển sinh từ cõi trời và tái sinh vào nhà của trưởng giả Bhaddavatī ở thành Bhaddiya, xứ Bhaddavatī, và được đặt tên là Sāmātissā.
Aparabhāge tasmiṃ nagare chātakabhayaṃ uppajji, manussā chātakabhayabhītā yena vā tena vā gacchanti.
Later, a famine arose in that city. People, terrified by the famine, went in every direction.
Sau này, nạn đói xảy ra ở thành phố đó, mọi người sợ hãi nạn đói nên đi khắp nơi.
Tadā ayaṃ bhaddavatiyaseṭṭhi bhariyāya saddhiṃ mantesi – ‘‘bhadde imasmiṃ chātakabhayassa anto na paññāyati, kosambinagare amhākaṃ sahāyakassa ghosakaseṭṭhissa santikaṃ gacchāma, na so amhe disvā pamajjissatī’’ti.
At that time, this Bhaddavatiya financier consulted with his wife, ‘‘My lady, there is no end in sight to this famine. Let us go to our friend Ghosaka, the financier, in Kosambi city. He will not neglect us when he sees us.’’
Khi đó, trưởng giả Bhaddavatī bàn với vợ: “Hiền thê, nạn đói này không biết bao giờ mới kết thúc. Chúng ta hãy đến chỗ bạn của chúng ta, trưởng giả Ghosaka ở thành Kosambī. Ông ấy sẽ không bỏ qua chúng ta khi thấy chúng ta.”
Tassa kira so seṭṭhi adiṭṭhasahāyako ahosi, tasmā evamāha.
That financier, it is said, was his unseen friend, which is why he spoke thus.
Trưởng giả đó là bạn chưa từng gặp mặt của ông kia, vì vậy ông ấy nói như vậy.
So sesajanaṃ nivattāpetvā bhariyañca dhītarañca gaṇhitvā kosambinagarassa maggaṃ paṭipajji.
He sent the remaining people back and took his wife and daughter, setting out on the road to Kosambi city.
Ông ấy cho những người khác quay về, rồi đưa vợ và con gái đi trên con đường đến thành Kosambī.
Te tayopi antarāmagge mahādukkhaṃ anubhavantā anupubbena kosambiṃ patvā ekāya sālāya nivāsaṃ akaṃsu.
The three of them, enduring great hardship on the way, gradually reached Kosambi and took lodging in a hall.
Ba người họ chịu đựng nhiều khổ sở trên đường, dần dần đến Kosambī và ở trong một hội trường.
Ghosakaseṭṭhipi kho attano gharadvāre kapaṇaddhikavanibbakayācakānaṃ mahādānaṃ dāpesi.
Ghosaka, the financier, made a great offering of alms to the poor, the destitute, and the beggars at his house door.
Trưởng giả Ghosaka cũng đã cho bố thí lớn trước cửa nhà mình cho những người nghèo khổ, ăn xin.
Athāyaṃ bhaddavatiyaseṭṭhi cintesi – ‘‘na sakkā amhehi imināva kapaṇavesena sahāyakassa attānaṃ dassetuṃ, sarīre pākatike jāte sunivatthā supārutā seṭṭhiṃ passissāmā’’ti.
Then this Bhaddavatiya financier thought, ‘‘It is not possible for us to show ourselves to our friend in this guise of poverty. When our bodies are normal, well-dressed and well-clothed, we will see the financier.’’
Rồi trưởng giả Bhaddavatī nghĩ: “Chúng ta không thể để bạn bè thấy mình trong bộ dạng nghèo khổ này. Khi cơ thể khỏe mạnh trở lại, chúng ta sẽ ăn mặc chỉnh tề và đi gặp trưởng giả.”
Te ubhopi dhītaraṃ ghosakaseṭṭhissa dānaggaṃ pahiṇiṃsu.
Both of them sent their daughter to Ghosaka, the financier’s alms-hall.
Cả hai vợ chồng đều sai con gái đến nơi bố thí của trưởng giả Ghosaka.
Sā attano bhattaṃ āharaṇatthāya bhājanaṃ gahetvā dānaggaṃ gantvā ekasmiṃ okāse lajjamānarūpā aṭṭhāsi.
She went to the alms-hall with a bowl to fetch her meal and stood in a corner, appearing shy.
Nàng cầm bát đi đến nơi bố thí để lấy thức ăn cho mình, đứng ở một góc với vẻ ngượng ngùng.
Taṃ disvā dānakammiko cintesi – ‘‘sesajanā sammukhasammukhaṭṭhāne kevaṭṭā macchavilope viya mahāsaddaṃ katvā gaṇhitvā gacchanti, ayaṃ pana dārikā kuladhītā bhavissati, upadhisampadāpissā atthī’’ti.
Seeing her, the alms distributor thought, ‘‘Other people take it with great noise, like fishermen catching fish, in prominent places. But this girl must be from a noble family; she also has the virtue of modesty.’’
Thấy vậy, người phụ trách việc bố thí nghĩ: “Những người khác ồn ào như những người đánh cá tranh giành cá, lấy thức ăn và đi. Cô gái này chắc hẳn là con gái nhà gia giáo, và cô ấy cũng có vẻ đẹp ngoại hình.”
Tato naṃ āha – ‘‘tvaṃ, amma, kasmā sesajano viya gaṇhitvā na gacchasī’’ti?
Then he said to her, ‘‘My dear, why do you not take it like the other people?’’
Rồi ông ta hỏi nàng: “Này con, tại sao con không lấy thức ăn như những người khác?”
Tāta, evarūpaṃ sambādhaṭṭhānaṃ kinti katvā pavisāmīti.
‘‘Sir, how can I enter such a crowded place?’’
“Thưa cha, con biết làm sao mà vào được nơi đông đúc như vậy ạ?”
Amma, kati pana janā tumheti?
‘‘My dear, how many people are there of you?’’
“Này con, có bao nhiêu người trong gia đình con?”
Tayo janā, tātāti.
‘‘Three people, sir,’’ she said.
“Có ba người, thưa cha.”
So tayo bhattapiṇḍe adāsi.
He gave her three portions of rice.
Ông ta cho nàng ba phần cơm.
Sā taṃ bhattaṃ mātāpitūnaṃ adāsi, pitā dīgharattaṃ chātakattā atirekaṃ bhuñjitvā kālamakāsi.
She gave that rice to her parents. Her father, having been hungry for a long time, ate too much and died.
Nàng đưa cơm cho cha mẹ, người cha vì đói lâu ngày nên ăn quá nhiều mà qua đời.
Sā punadivase gantvā dveyeva bhattapiṇḍe gaṇhi.
The next day, she went and took only two portions of rice.
Hôm sau, nàng đi lấy chỉ hai phần cơm.
Taṃdivasaṃ seṭṭhibhariyā bhattena ca kilantatāya seṭṭhino ca maraṇasokena rattibhāgasamanantare kālamakāsi.
On that day, the financier’s wife died immediately after nightfall, exhausted by the food and grief over her husband’s death.
Vào ngày đó, vợ trưởng giả vì mệt mỏi do ăn uống và đau buồn vì cái chết của chồng, đã qua đời ngay sau buổi tối.
Sā punadivase seṭṭhidhītā ekameva bhattapiṇḍaṃ gaṇhi.
The next day, the financier’s daughter took only one portion of rice.
Hôm sau, con gái trưởng giả chỉ lấy một phần cơm.
Dānakammiko tassā kiriyaṃ upadhāretvā, ‘‘amma, tayā paṭhamadivase tayo piṇḍā gahitā, punadivase dve, ajja ekameva gaṇhasi.
The alms distributor observed her actions and asked, ‘‘My dear, on the first day you took three portions, the next day two, and today you take only one.
Người phụ trách việc bố thí quan sát hành động của nàng và hỏi: “Này con, ngày đầu con lấy ba phần, hôm sau hai phần, hôm nay chỉ lấy một phần.
Kiṃ nu kho kāraṇa’’nti pucchi.
What is the reason?’’
Có chuyện gì vậy?”
Sā taṃ kāraṇaṃ kathesi.
She explained the reason.
Nàng kể lại câu chuyện.
Kataragāmavāsino pana, amma, tumheti.
‘‘And from which village are you, my dear?’’
“Này con, con là người làng nào vậy?”
Sā tampi kāraṇaṃ nippadesato kathesi.
She also explained that reason in detail.
Nàng cũng kể lại toàn bộ câu chuyện.
‘‘Amma, evaṃ sante tvaṃ amhākaṃ seṭṭhidhītā nāma ahosi, mayhañca aññā dārikā natthi, tvaṃ ito paṭṭhāya mama dhītā, ammā’’ti taṃ dhītaraṃ katvā gaṇhi.
‘‘My dear, if that is so, you are the daughter of our financier. I have no other daughters, so from now on, you are my daughter, my dear.’’ Thus, he took her as his daughter.
“Này con, nếu vậy thì con là con gái của trưởng giả chúng ta. Ta không có con gái nào khác. Kể từ bây giờ, con là con gái của ta, này con.” Ông ta nhận nàng làm con gái.
Sā uṭṭhāya samuṭṭhāya dānagge mahāsaddaṃ sutvā ‘‘kasmā ayaṃ, tāta, uccāsaddamahāsaddo’’ti āha.
She, having arisen, having got up, heard a great noise at the alms hall and said, ‘‘Why is there such a loud noise, dear son?’’
Nàng ấy đứng dậy, nghe tiếng ồn ào lớn ở nhà bố thí, liền hỏi: “Thưa cha, vì sao lại có tiếng ồn ào lớn như vậy?”
Amma, mahājanassa antare nāma appasaddaṃ kātuṃ na sakkāti.
‘‘Mother, it is not possible to make little noise among a great multitude of people.’’
“Thưa mẹ, giữa đám đông thì không thể nào giữ yên lặng được.”
Ahamettha upāyaṃ jānāmi, tātāti.
‘‘I know a method for this, dear son,’’ she said.
“Thưa cha, con biết cách để giải quyết việc này.”
Kiṃ kātuṃ vaṭṭati, ammāti?
‘‘What should be done, Mother?’’
“Thưa mẹ, nên làm gì?”
Samantā vatiṃ katvā dve dvārāni yojetvā anto bhājanāni ṭhapāpetvā ekena dvārena pavisitvā bhattaṃ gaṇhitvā ekena dvārena nikkhamanaṃ karotha, tātāti.
‘‘Make a fence all around, construct two doors, place vessels inside, and let them enter through one door, take food, and exit through the other door, dear son,’’ she said.
“Thưa cha, hãy xây một hàng rào xung quanh, đặt hai cánh cửa, sắp đặt các vật dụng bên trong, rồi cho người đi vào bằng một cửa để nhận thức ăn và đi ra bằng một cửa khác.”
Sādhu, ammāti punadivasato paṭṭhāya tathā kāresi.
‘‘Very well, Mother,’’ he said, and from the next day onwards, he did so.
“Vâng, thưa mẹ,” từ ngày hôm sau, ông đã làm theo như vậy.
Tato paṭṭhāya dānaggaṃ padumassaraṃ viya sannisinnasaddaṃ ahosi.
From then on, the alms hall became quiet like a lotus pond.
Từ đó về sau, nhà bố thí trở nên yên tĩnh như một hồ sen.
Tato ghosakaseṭṭhi pubbe dānaggasmiṃ uccāsaddamahāsaddaṃ sutvā tadā taṃ asuṇanto dānakammikaṃ pakkosāpetvā pucchi – ‘‘tvaṃ ajja dānaṃ na dāpesī’’ti.
Then, Ghosaka Setthi, having previously heard the great loud noise at the alms hall, and not hearing it then, had the alms-worker summoned and asked, ‘‘Did you not give alms today?’’
Sau đó, Trưởng giả Ghosaka, trước đây từng nghe tiếng ồn ào lớn ở nhà bố thí, nay không còn nghe nữa, bèn cho gọi người quản lý việc bố thí đến hỏi: “Hôm nay ngươi không bố thí sao?”
Dinnaṃ, ayyāti.
‘‘It was given, sir.’’
“Thưa chủ, đã bố thí rồi.”
Atha kasmā pubbe viya dānagge saddo na suyyatīti?
‘‘Then why is no noise heard at the alms hall as before?’’
“Vậy sao tiếng ồn ào ở nhà bố thí không còn như trước nữa?”
Āma, ayya, ekā me dhītā atthi, ahaṃ tāya kathitaupāye ṭhatvā dānaggaṃ nissaddamakāsinti.
‘‘Indeed, sir, I have a daughter, and by following the method she told me, I made the alms hall quiet.’’
“Vâng, thưa chủ, tôi có một cô con gái, tôi đã làm cho nhà bố thí yên tĩnh theo cách mà cô ấy đã chỉ dẫn.”
Tava dhītā nāma natthi, kuto te dhītā laddhāti?
‘‘You have no daughter; from where did you get a daughter?’’
“Ngươi không có con gái mà, con gái ngươi từ đâu ra?”
So vañcetuṃ asakkuṇeyyabhāvena seṭṭhissa sabbaṃ dhītu āgamanavidhānaṃ kathesi.
Since he could not deceive the setthi, he told him the entire story of his daughter’s arrival.
Vì không thể giấu giếm được, người ấy đã kể cho trưởng giả nghe toàn bộ câu chuyện về việc con gái mình xuất hiện.
Kasmā pana bho tvaṃ evarūpaṃ bhāriyaṃ kammamakāsi?
‘‘Why, good sir, did you undertake such a serious matter?
“Này ngươi, sao ngươi lại làm một việc nghiêm trọng như vậy?
Tvaṃ ettakaṃ addhānaṃ mama dhītaraṃ attano santike vasamānaṃ nārocesi, vegena taṃ amhākaṃ gehaṃ āṇāpehīti.
You did not inform me that my daughter was staying with you for such a long time; quickly send her to our house!’’
Ngươi đã không báo cho ta biết rằng con gái ta đã ở với ngươi lâu như vậy. Hãy mau chóng đưa nàng về nhà chúng ta!”
So tassa vacanaṃ sutvā akāmako āṇāpesi.
Having heard his words, he sent for her unwillingly.
Nghe lời ấy, người kia miễn cưỡng đưa nàng về.
Tato paṭṭhāya seṭṭhi taṃ dhītuṭṭhāne ṭhapetvā ‘‘dhītu sakkāraṃ karomī’’ti attano samānajātikehi kulehi dhītu samānavayāni pañca kumārikasatāni tassā parivāramakāsi.
From then on, the setthi placed her in his daughter’s position and, saying, ‘‘I will honor my daughter,’’ he arranged five hundred maidens of her same age from families of his own caste to be her retinue.
Từ đó về sau, trưởng giả xem nàng như con gái ruột và nói: “Ta sẽ làm lễ trọng thể cho con gái ta,” rồi ông cho năm trăm thiếu nữ cùng tuổi, cùng đẳng cấp với nàng, làm tùy tùng cho nàng.
Athekadivasaṃ udeno rājā nagare anusañcaranto taṃ sāmāvatiṃ tāhi kumārīhi parivāritaṃ kīḷamānaṃ disvā ‘‘kassāyaṃ dārikā’’ti pucchitvā ‘‘ghosakaseṭṭhissa dhītā’’ti sutvā sassāmikaassāmikabhāvaṃ pucchi.
Then one day, King Udena, traveling through the city, saw that Sāmāvatī playing, surrounded by those maidens, and asked, ‘‘Whose daughter is this?’’ Having heard, ‘‘She is the daughter of Ghosaka Setthi,’’ he asked whether she was married or unmarried.
Một hôm, vua Udena đi dạo trong thành phố, thấy Sāmāvatī đang chơi đùa cùng các thiếu nữ tùy tùng, bèn hỏi: “Đây là con gái của ai?” Khi nghe nói là “con gái của Trưởng giả Ghosaka,” vua bèn hỏi nàng đã có chồng hay chưa.
Tato assāmikabhāve kathite ‘‘gacchatha seṭṭhino kathetha ‘tumhākaṃ dhītaraṃ rājā icchatī’’’ti.
When her unmarried status was reported, he said, ‘‘Go and tell the setthi, ‘The king desires your daughter’.’’
Khi được biết nàng chưa có chồng, vua nói: “Hãy đi và nói với trưởng giả rằng nhà vua muốn con gái của ông.”
Taṃ sutvā seṭṭhi ‘‘amhākaṃ aññā dārikā natthi, ekadhītikaṃ sapattivāse dātuṃ na sakkomā’’ti.
Having heard that, the setthi said, ‘‘We have no other daughter; we cannot give our only daughter to live with co-wives.’’
Nghe vậy, trưởng giả nói: “Chúng tôi không có cô con gái nào khác, chúng tôi không thể gả cô con gái duy nhất của mình vào một gia đình có nhiều vợ.”
Rājā taṃ kathaṃ sutvā seṭṭhiṃ ca seṭṭhibhariyañca bahi katvā sakalagehaṃ lañchāpesi.
Having heard that statement, the king put the setthi and his wife outside and sealed the entire house.
Nghe lời ấy, nhà vua đã đuổi trưởng giả và vợ trưởng giả ra ngoài, rồi niêm phong toàn bộ ngôi nhà.
Sāmāvatī bahi kīḷitvā āgacchantī mātāpitaro bahi nisinnake disvā ‘‘ammatātā, kasmā idha nisinnatthā’’ti?
Sāmāvatī, returning after playing outside, saw her parents sitting outside and said, ‘‘Mother, Father, why are you sitting here?’’
Sāmāvatī chơi bên ngoài rồi trở về, thấy cha mẹ ngồi ngoài, bèn hỏi: “Thưa cha mẹ, sao cha mẹ lại ngồi đây?”
Te taṃ kāraṇaṃ kathayiṃsu.
They told her the reason.
Họ đã kể cho nàng nghe nguyên nhân.
Ammatātā, kasmā tumhe imaṃ paṭivacanaṃ na jānātha ‘‘mama dhītā sapattivāse vasantī ekikā vasituṃ na sakkhissati, sacassā parivārā pañcasatā kumāriyo vasāpetha, evaṃ vasissatī’’ti.
‘‘Mother, Father, why do you not know this reply? ‘My daughter cannot live alone with co-wives; if you make five hundred maidens her retinue, she will live there’.’’
“Thưa cha mẹ, sao cha mẹ không biết trả lời thế này: ‘Con gái của chúng tôi không thể sống một mình trong gia đình có nhiều vợ. Nếu ngài cho phép năm trăm thiếu nữ tùy tùng của nó cũng sống cùng, thì nó sẽ sống.’ ”
Idāni evaṃ kathāpetha, tātāti.
‘‘Now have them say this, Father,’’ she said.
“Bây giờ, thưa cha, hãy nói như vậy.”
‘‘Sādhu, amma, mayaṃ tava cittaṃ na jānimhā’’ti vatvā te tathā kathayiṃsu.
‘‘Very well, Mother, we did not know your mind,’’ they said, and then they spoke accordingly.
Họ nói: “Được rồi, thưa con, chúng ta không biết ý con,” rồi họ đã nói như vậy.
Rājā uttaritaraṃ pasīditvā ‘‘sahassampi hotu, sabbā ānethā’’ti āha.
The king was even more pleased and said, ‘‘Let it be even a thousand; bring them all!’’
Nhà vua càng thêm hài lòng và nói: “Dù là một ngàn người cũng được, hãy đưa tất cả đến.”
Atha naṃ bhaddakena nakkhattamuhuttakena pañcamātugāmasataparivāraṃ rājagehaṃ nayiṃsu.
Then, at an auspicious astrological moment, they brought her to the royal palace, surrounded by five hundred women.
Thế rồi, vào một giờ lành, họ đã đưa nàng đến cung điện của vua, cùng với năm trăm nữ tùy tùng.
Rājā tā pañcasatāpi tassāyeva parivāraṃ katvā abhisekaṃ katvā visuṃ ekasmiṃ pāsāde vasāpesi.
The king made all those five hundred her retinue, performed the anointing ceremony, and had them live in a separate palace.
Nhà vua đã cho năm trăm người ấy làm tùy tùng riêng của nàng, rồi làm lễ tấn phong và cho nàng sống trong một cung điện riêng.
Tena ca samayena kosambiyaṃ ghosakaseṭṭhi kukkuṭaseṭṭhi pavārikaseṭṭhīti tayo janā aññamaññaṃ sahāyakā honti.
At that time, there were three men in Kosambī who were friends: Ghosaka Setthi, Kukkuṭa Setthi, and Pavārika Setthi.
Vào thời ấy, ở Kosambī có ba người là Trưởng giả Ghosaka, Trưởng giả Kukkuṭa và Trưởng giả Pavārika là bạn của nhau.
Te tayopi janā pañcasate tāpase paṭijagganti.
All three of them attended to five hundred ascetics.
Cả ba người ấy đều chăm sóc năm trăm vị ẩn sĩ.
Tāpasāpi cattāro māse tesaṃ santike vasitvā aṭṭha māse himavante vasanti.
The ascetics also stayed with them for four months and lived in the Himalayas for eight months.
Các vị ẩn sĩ cũng sống với họ bốn tháng, và sống ở Himalaya tám tháng.
Athekadivasaṃ te tāpasā himavantato āgacchantā mahākantāre tasitā kilantā ekaṃ mahantaṃ vaṭarukkhaṃ patvā tattha adhivatthāya devatāya santikā saṅgahaṃ paccāsīsantā nisīdiṃsu.
Then, one day, those ascetics, coming from the Himalayas, were thirsty and weary in a great wilderness, and reaching a large banyan tree, they sat down, expecting hospitality from the deity residing there.
Một hôm, các vị ẩn sĩ ấy từ Himalaya trở về, bị khát và mệt mỏi trong một khu rừng lớn, đến một cây đa cổ thụ lớn, rồi ngồi xuống mong được sự giúp đỡ từ vị thiên nữ trú ngụ ở đó.
Devatā sabbālaṅkāravibhūsitaṃ hatthaṃ pasāretvā tesaṃ pānīyapānakādīni datvā kilamathaṃ paṭivinodesi.
The deity, extending a hand adorned with all ornaments, gave them drinking water and other refreshments, thereby relieving their fatigue.
Vị thiên nữ với tay trang sức lộng lẫy, đã dâng nước uống và các thứ khác cho họ, và xua tan sự mệt mỏi của họ.
Te devatāya ānubhāvena vimhitā pucchiṃsu – ‘‘kiṃ nu kho devate kammaṃ katvā tayā ayaṃ sampatti laddhā’’ti?
Astonished by the deity’s power, they asked, ‘‘What kamma did you perform, goddess, to obtain this prosperity?’’
Các vị ấy kinh ngạc trước thần lực của thiên nữ, bèn hỏi: “Thưa thiên nữ, nhờ làm nghiệp gì mà ngài đã đạt được sự thịnh vượng này?”
Devatā āha – loke buddho nāma bhagavā uppanno, so etarahi sāvatthiyaṃ viharati.
The deity said, ‘‘A Blessed One named the Buddha has appeared in the world; he is currently residing in Sāvatthī.
Vị thiên nữ nói: “Đức Phật, Thế Tôn, đã xuất hiện trên thế gian, Ngài hiện đang trú ngụ tại Sāvatthī.
Anāthapiṇḍiko gahapati taṃ upaṭṭhāti.
Anāthapiṇḍika, the householder, attends to him.
Gia chủ Anāthapiṇḍika đang cúng dường Ngài.
So uposathadivasesu attano bhatakānaṃ pakatibhattavetanameva datvā uposathaṃ kārāpesi.
On Uposatha days, he would give his hired workers their usual food and wages and have them observe the Uposatha.’’
Vào những ngày trai giới, ông ấy chỉ trả lương thực bình thường cho những người làm công của mình và cho họ giữ giới Uposatha.
Athāhaṃ ekadivasaṃ majjhanhike pātarāsatthāya āgato kañci bhatakaṃ kammaṃ karontaṃ adisvā ‘‘ajja manussā kasmā kammaṃ na karontī’’ti pucchiṃ.
‘‘Then one day, having come for breakfast at midday, I saw no worker doing work and asked, ‘Why are the people not working today?’ ’’
Một hôm, tôi đến vào giữa trưa để ăn sáng, không thấy người làm công nào đang làm việc, bèn hỏi: ‘Hôm nay sao mọi người không làm việc?’ ”
Tassa me etamatthaṃ ārocesuṃ.
‘‘They informed me of this matter.’’
Họ đã báo cáo cho tôi biết điều đó.
Athāhaṃ etadavocaṃ – ‘‘idāni upaḍḍhadivaso gato, sakkā nu kho upaḍḍhauposathaṃ kātu’’nti.
‘‘Then I said, ‘Now half the day has passed; is it possible to observe a half-Uposatha?’ ’’
Thế rồi tôi nói: “Bây giờ đã quá nửa ngày rồi, liệu có thể giữ nửa ngày Uposatha không?”
Tato seṭṭhissa paṭivedetvā ‘‘sakkā kātu’’nti āha.
‘‘Then, having reported to the setthi, he said, ‘It is possible to observe.’ ’’
Sau đó, họ báo cáo với trưởng giả và nói: “Có thể giữ được.”
Svāhaṃ upaḍḍhadivasaṃ uposathaṃ samādiyitvā tadaheva kālaṃ katvā imaṃ sampattiṃ paṭilabhinti.
‘‘So I, having observed the Uposatha for half a day, passed away on that very day and attained this prosperity.’’
“Tôi đã giữ giới Uposatha nửa ngày, và ngay trong ngày đó, tôi đã qua đời và đạt được sự thịnh vượng này.”
Atha te tāpasā ‘‘buddho kira uppanno’’ti sañjātapītipāmojjā tato sāvatthiṃ gantukāmā hutvāpi ‘‘bahūpakārā no upaṭṭhākaseṭṭhino, tesampi imamatthaṃ ārocessāmā’’ti kosambiṃ gantvā seṭṭhīhi katasakkārabahumānā ‘‘tadaheva mayaṃ gacchāmā’’ti āhaṃsu.
Then those ascetics, filled with joy and delight at the news, ‘‘It seems the Buddha has appeared!’’ desired to go to Sāvatthī, but thought, ‘‘Our attendant setthis are of great help to us; we will inform them of this matter too.’’ So they went to Kosambī and, having been honored and respected by the setthis, said, ‘‘We are leaving today.’’
Thế rồi, các vị ẩn sĩ, vui mừng khôn xiết khi nghe nói “Đức Phật đã xuất hiện,” dù muốn đi Sāvatthī ngay lập tức, nhưng nghĩ rằng: “Các vị trưởng giả cúng dường chúng ta đã có nhiều công đức, chúng ta cũng sẽ báo cáo điều này cho họ,” bèn đi đến Kosambī. Sau khi được các trưởng giả tiếp đón trọng thị, họ nói: “Chúng tôi sẽ đi ngay hôm nay.”
‘‘Kiṃ, bhante, turitattha, nanu tumhe pubbe cattāro pañca māse vasitvā gacchathā’’ti vuttā taṃ pavattiṃ ārocesuṃ.
When asked, ‘‘Why are you in such a hurry, venerable sirs? Do you not usually stay for four or five months before leaving?’’ they reported the incident.
Khi được hỏi: “Thưa các ngài, sao các ngài lại vội vã thế? Chẳng phải trước đây các ngài thường ở lại bốn, năm tháng rồi mới đi sao?” Họ đã kể lại câu chuyện.
‘‘Tena hi, bhante, saheva gacchāmā’’ti ca vutte – ‘‘gacchāma mayaṃ, tumhe saṇikaṃ āgacchathā’’ti sāvatthiṃ gantvā bhagavato santike pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Then, when asked, ‘‘In that case, venerable sirs, let us go together,’’ they replied, ‘‘We are going; you come slowly,’’ and went to Sāvatthī, renounced at the feet of the Blessed One, and attained arahantship.
Khi được nói: “Vậy thì, thưa các ngài, chúng ta hãy đi cùng nhau,” họ đáp: “Chúng tôi sẽ đi trước, các ngài hãy đến sau,” rồi họ đi đến Sāvatthī, xuất gia dưới sự hướng dẫn của Đức Thế Tôn và đạt được quả A-la-hán.
Tepi seṭṭhino pacchā pañcasatapañcasatasakaṭaparivārā sāvatthiṃ gantvā jetavanato avidūre ṭhāne khandhāvāraṃ bandhitvā satthu santikaṃ gantvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu.
Those setthis, too, later went to Sāvatthī, accompanied by five hundred carts each, set up camp not far from Jetavana, and going to the Teacher, they bowed with fivefold prostration and sat to one side.
Sau đó, các vị trưởng giả ấy, cùng với năm trăm cỗ xe, đi đến Sāvatthī, dựng trại ở một nơi không xa Jetavana, rồi đến gặp Đức Bổn Sư, đảnh lễ bằng năm chi chạm đất và ngồi sang một bên.
Satthā tesaṃ cariyāvasena dhammaṃ desesi.
The Teacher preached the Dhamma according to their character.
Đức Bổn Sư đã thuyết pháp tùy theo căn cơ của họ.
Desanāpariyosāne tayopi sotāpattiphale patiṭṭhāya svātanāya nimantetvā punadivase buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā teneva niyāmena ajjatanāya svātanāyāti nimantetvā addhamāsaṃ khandhāvārabhattaṃ nāma datvā satthāraṃ attano nagaraṃ āgamanatthāya yāciṃsu.
At the conclusion of the discourse, all three became established in the fruit of stream-entry, invited the Buddha and the Saṅgha for the next day, and on the following day, offered a great alms-giving. Following that custom, they continued to invite them daily for half a month, offering what was called ‘camp food,’ and requested the Teacher to visit their city.
Khi bài pháp kết thúc, cả ba vị đều an trú vào quả Dự lưu, rồi thỉnh Đức Phật và Tăng đoàn vào ngày hôm sau. Sau khi dâng đại thí cho Đức Phật và Tăng đoàn vào ngày hôm sau, họ lại thỉnh Đức Phật và Tăng đoàn theo cách tương tự cho ngày hôm nay và ngày mai, dâng cúng dường liên tục trong nửa tháng, rồi thỉnh Đức Bổn Sư quang lâm thành phố của họ.
Satthā ‘‘suññāgāre tathāgatā abhiramantī’’ti kathesi.
The Teacher said, ‘‘Tathāgatas delight in secluded dwellings.’’
Đức Bổn Sư nói: “Các Như Lai thường an trú trong những nơi vắng vẻ.”
Te ‘‘aññātaṃ, bhante’’ti vatvā ‘‘tumhe amhehi pahitasāsanena āgaccheyyāthā’’ti vatvā satthāraṃ vanditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā attano nagarameva āgantvā tayopi janā sake sake uyyāne vihāre kārāpesuṃ.
They said, ‘‘We understand, venerable sir,’’ and adding, ‘‘You should come when sent for by our message,’’ they bowed to the Teacher, circumambulated him three times, and returned to their own city, where all three had vihāras built in their respective pleasure groves.
Họ nói: “Chúng con đã hiểu, thưa Thế Tôn,” rồi nói: “Xin các ngài hãy đến khi chúng con gửi sứ giả đến,” rồi đảnh lễ Đức Bổn Sư, đi nhiễu ba vòng và trở về thành phố của mình. Cả ba người đều xây dựng các tu viện trong vườn của mình.
Ghosakaseṭṭhinā kārito ghositārāmo nāma jāto, kukkuṭaseṭṭhinā kārito kukkuṭārāmo nāma jāto, pāvārikaseṭṭhinā kāritaṃ pāvārikambavanaṃ nāma jātaṃ.
The park caused to be made by Ghosaka the treasurer became known as Ghositārāma; the park caused to be made by Kukkuṭa the treasurer became known as Kukkuṭārāma; the mango grove caused to be made by Pāvārika the treasurer became known as Pāvārikambavana.
Ngôi tự viện do trưởng giả Ghosaka xây dựng được gọi là Ghositārāma, ngôi tự viện do trưởng giả Kukkuṭa xây dựng được gọi là Kukkuṭārāma, khu vườn xoài do trưởng giả Pāvārika xây dựng được gọi là Pāvārikambavana.
Te vihāre kārāpetvā satthu dūtaṃ pahiṇiṃsu – ‘‘satthā amhākaṃ saṅgahaṃ kātuṃ imaṃ nagaraṃ āgacchatū’’ti.
Having caused these monasteries to be built, they sent a messenger to the Master, saying, "May the Master come to this city to show favor to us."
Sau khi cho xây dựng các ngôi tịnh xá, họ đã phái sứ giả đến Bậc Đạo Sư thưa rằng: “Xin Bậc Đạo Sư hãy đến thành phố này để tế độ chúng con.”
Satthā ‘‘kosambiṃ gamissāmī’’ti mahābhikkhusaṅghaparivāro cārikaṃ nikkhamanto antarāmagge māgaṇḍiyabrāhmaṇassa arahattūpanissayaṃ disvā gamanaṃ vicchinditvā kururaṭṭhe kammāsadammaṃ nāma nigamaṃ agamāsi.
The Master, thinking, "I shall go to Kosambī," set out on a wandering tour accompanied by a great assembly of bhikkhus. On the way, seeing the potential for Arahantship in Māgaṇḍiya the brahmin, he interrupted his journey and proceeded to the town called Kammāsadamma in the Kuru country.
Bậc Đạo Sư, với ý định “Ta sẽ đi đến Kosambī,” đã khởi hành du hành cùng với đại chúng Tỳ-khưu Tăng. Trên đường đi, thấy được nhân duyên chứng đắc A-la-hán của Bà-la-môn Māgaṇḍiya, Ngài đã tạm dừng cuộc hành trình và đi đến một thị trấn tên là Kammāsadamma ở xứ Kuru.
Tasmiṃ samaye māgaṇḍiyo sabbarattiṃ bahigāme aggiṃ juhitvā pātova antogāmaṃ pavisati.
At that time, Māgaṇḍiya, having performed fire sacrifices outside the village all night, entered the village early in the morning.
Vào thời điểm ấy, Māgaṇḍiya suốt đêm cúng dường lửa ở ngoài làng, và vào buổi sáng sớm thì đi vào trong làng.
Satthāpi punadivase antogāmaṃ piṇḍāya pavisanto paṭipathe māgaṇḍiyabrāhmaṇassa attānaṃ dassesi.
The Master, too, entering the village for alms the next day, showed himself to Māgaṇḍiya the brahmin on the path.
Vào ngày hôm sau, Bậc Đạo Sư khi đi vào trong làng để khất thực cũng đã thị hiện cho Bà-la-môn Māgaṇḍiya thấy trên đường đi.
So dasabalaṃ disvā cintesi – ‘‘ahaṃ ettakaṃ kālaṃ mama dhītu rūpasampattiyā sadisaṃ dārakaṃ pariyesanto carāmi, rūpasampattiyā ca satipi evarūpaṃ gahitapabbajjameva patthesiṃ.
Seeing the One with Ten Powers, he thought, "For such a long time I have been searching for a young man whose beauty matches that of my daughter; and even with her beauty, I wished for one who had renounced the world in such a way.
Vị ấy, khi thấy bậc Thập Lực, đã suy nghĩ: “Bấy lâu nay ta đi tìm kiếm một chàng trai xứng với vẻ đẹp của con gái ta, và dù có vẻ đẹp đi nữa, ta cũng chỉ mong muốn một người đã xuất gia như thế này.”
Ayaṃ kho pana pabbajito abhirūpo dassanīyo mama dhītuyeva anucchaviko’’ti vegena gehaṃ agamāsi.
Indeed, this ascetic is handsome and pleasing to look at, fitting only for my daughter." Thus, he quickly went home.
“Vị xuất gia này thật tuấn tú, ưa nhìn, quả là xứng đôi với con gái của ta,” rồi vội vã về nhà.
Tassa kira brāhmaṇassa pubbe eko pabbajitavaṃso atthi, tenassa pabbajitameva disvā cittaṃ namati.
It is said that this brahmin had a lineage of ascetics in the past, which is why his mind inclined upon seeing an ascetic.
Nghe nói rằng, dòng dõi của vị Bà-la-môn này trước đây có người đã xuất gia, do đó tâm của ông hướng về người xuất gia khi nhìn thấy.
So brāhmaṇiṃ āmantesi – ‘‘bhadde mayā evarūpo pabbajito nāma nadiṭṭhapubbo suvaṇṇavaṇṇo brahmavaṇṇo mama dhītuyeva anucchaviko, sīghaṃ me dhītaraṃ alaṅkarohī’’ti.
He addressed his brahmin wife, "My dear, I have never before seen such an ascetic, golden-skinned, with the complexion of Brahmā, truly suitable for my daughter. Quickly adorn my daughter."
Ông gọi bà vợ và nói: “Này bà, ta chưa từng thấy một vị xuất gia nào như thế này, thân sắc như vàng, phạm sắc, thật xứng đôi với con gái của ta. Hãy mau trang điểm cho con gái của ta đi.”
Brāhmaṇiyā dhītaraṃ alaṅkarontiyāva satthā attano ṭhitaṭṭhāne padacetiyāni dassetvā antonagaraṃ pāvisi.
While the brahmin wife was adorning her daughter, the Master, showing his footprint monuments at the place where he had stood, entered the city.
Trong khi bà vợ đang trang điểm cho con gái, Bậc Đạo Sư đã để lại dấu chân thiêng tại nơi Ngài đứng rồi đi vào trong thành phố.
Atha brāhmaṇo brāhmaṇiyā saddhiṃ dhītaraṃ gahetvā taṃ ṭhānaṃ āgacchanto antogāmaṃ paviṭṭhakāle āgatattā ito cito ca olokento dasabalaṃ adisvā brāhmaṇiṃ paribhāsati – ‘‘tava kāraṇaṃ bhaddakaṃ nāma natthi, tayi papañcaṃ karontiyāva so pabbajito nikkhamitvā gato’’ti.
Then, the brahmin, taking his daughter with his brahmin wife, arrived at that place. Having arrived at the time when the Master had entered the city, he looked around here and there but did not see the One with Ten Powers. He scolded his brahmin wife, saying, "You do nothing good. While you were delaying, that ascetic has left."
Khi ấy, vị Bà-la-môn cùng với vợ và dắt theo con gái đến nơi đó, vì đến vào lúc Ngài đã vào trong làng, ông nhìn quanh đây đó mà không thấy bậc Thập Lực, liền trách mắng vợ: “Chẳng có việc gì tốt do bà làm cả, trong khi bà còn chần chừ thì vị xuất gia ấy đã đi mất rồi.”
Brāhmaṇa, gato tāva hotu, kataradisābhāgena gatoti?
"Brahmin, let him have gone; in which direction did he go?"
“Này ông Bà-la-môn, cứ cho là đã đi rồi, vậy ngài ấy đi về hướng nào?”
Iminā disābhāgenāti satthu gataṭṭhānaṃ olokentova padacetiyāni disvā ‘‘bhadde imāni tassa purisassa padāni, ito gato bhavissatī’’ti āha.
"In this direction," he said, and looking towards the direction the Master had gone, he saw the footprint monuments and said, "My dear, these are the footprints of that man; he must have gone this way."
“Về hướng này,” vừa nói vừa nhìn về phía Bậc Đạo Sư đã đi, ông thấy những dấu chân thiêng và nói: “Này bà, đây là dấu chân của vị ấy, chắc hẳn ngài đã đi lối này.”
Atha, brāhmaṇī, satthu padacetiyaṃ disvā cintesi – ‘‘bālo vatāyaṃ brāhmaṇo attano ganthamattassāpi atthaṃ na jānātī’’ti tena saddhiṃ parihāsaṃ karontī āha – ‘‘yāva bālo cāsi, brāhmaṇa, evarūpassa nāma purisassa dhītaraṃ dassāmīti vadasi.
Then the brahmin wife, seeing the Master's footprint monuments, thought, "This brahmin is indeed foolish; he does not even know the meaning of his own scriptures." Jesting with him, she said, "How foolish you are, brahmin, that you say you will give your daughter to such a man.
Lúc ấy, bà vợ Bà-la-môn, sau khi nhìn thấy dấu chân thiêng của Bậc Đạo Sư, đã suy nghĩ: “Ông Bà-la-môn này thật ngu si, ngay cả ý nghĩa của kinh sách mình học cũng không biết,” rồi nói đùa với ông rằng: “Ông thật là ngu si, này ông Bà-la-môn, khi nói rằng sẽ gả con gái cho một người như thế này.”
Rāgena hi rattassa dosena duṭṭhassa mohena mūḷhassa purisassa padaṃ nāma evarūpaṃ na hoti.
Indeed, the footprints of a man inflamed by lust, defiled by hatred, or deluded by ignorance are not like this.
“Bởi vì dấu chân của một người bị tham ái nhuộm đỏ, bị sân hận làm cho hư hoại, bị si mê làm cho ngu muội, thì không thể như thế này được.”
Loke pana vivaṭacchadassa sabbaññubuddhassa etaṃ padaṃ’’ passa, brāhmaṇa –
But behold, brahmin, this is the footprint of a Fully Awakened Buddha, one with the covering removed:
“Trên đời này, đây là dấu chân của bậc Toàn Giác, người đã vén mở tấm màn che. Hãy nhìn xem, này ông Bà-la-môn:”
So brāhmaṇiyā ettakaṃ kathentiyāpi asutvā ‘‘tvaṃ nāma caṇḍā mukharā’’ti āha.
Even though the brahmin wife said so much, he did not listen and said, "You are quarrelsome and garrulous!"
Dù bà vợ đã nói đến thế, ông ta vẫn không nghe, và nói: “Bà thật là hung dữ, lắm lời.”
Tesaṃ dvinnampi aññamaññaṃ vivādaṃ karontānaṃyeva satthā piṇḍāya caritvā saddhiṃ bhikkhusaṅghena katabhattakicco brāhmaṇassa dassanūpacāreneva nikkhami.
While the two of them were quarreling with each other, the Master, having collected alms and completed his meal with the assembly of bhikkhus, departed from the brahmin's vicinity.
Trong khi hai người đang tranh cãi với nhau, Bậc Đạo Sư sau khi đi khất thực và dùng bữa xong cùng với Tăng chúng, đã đi ra ngay trong tầm mắt của vị Bà-la-môn.
Brāhmaṇo satthāraṃ dūratova āgacchantaṃ disvā brāhmaṇiṃ apasādetvā ‘‘ayaṃ so puriso’’ti haṭṭhapahaṭṭho dasabalassa purato ṭhatvā ‘‘bho pabbajita, ahaṃ pātova paṭṭhāya taṃ pariyesanto carāmi, imasmiṃ jambudīpe mama dhītāya samānarūpā itthī nāma natthi, purisopi tayā saddhiṃ samānarūpo nāma natthi, mama dhītaraṃ tuyhaṃ posanatthāya dammi, gaṇhāhi na’’nti āha.
The brahmin, seeing the Master approaching from afar, pushed his brahmin wife aside and, delighted, stood before the One with Ten Powers, saying, "O ascetic, I have been searching for you since early morning. There is no woman with beauty equal to my daughter's in this Jambudīpa, nor is there any man with beauty equal to yours. I give my daughter to you for your upkeep; please take her."
Vị Bà-la-môn, khi thấy Bậc Đạo Sư từ xa đi tới, đã gạt bà vợ sang một bên và nói: “Chính là vị ấy,” rồi vui mừng hớn hở đứng trước mặt bậc Thập Lực và nói: “Này vị xuất gia, từ sáng sớm tôi đã đi tìm ngài. Ở cõi Diêm-phù-đề này, không có người phụ nữ nào có dung sắc sánh bằng con gái tôi, và cũng không có người đàn ông nào có dung sắc sánh bằng ngài. Tôi xin gả con gái tôi để ngài nuôi dưỡng, xin ngài hãy nhận lấy.”
Atha naṃ satthā ‘‘ahaṃ, brāhmaṇa, kāmaggavāsiniyo uttamarūpadharā nānāvaṇṇaṃ kathaṃ kathentiyo mama palobhanatthameva āgantvā santike ṭhitā devadhītāpi na icchiṃ, kimaṅgaṃ pana imaṃ gaṇhissāmī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
Then the Master said to him, "Brahmin, I did not desire even divine maidens, supreme in beauty, who came speaking various delightful words to tempt me and stood before me. How then could I take this one?" Having said this, he uttered this verse:
Bấy giờ, Bậc Đạo Sư nói với ông ta rằng: “Này Bà-la-môn, ta ngay cả những thiên nữ ngự ở cõi trời Dục giới, mang dung sắc tuyệt trần, nói những lời đa dạng, đến gần ta chỉ để quyến rũ mà ta còn không muốn, huống chi là nhận lấy người này,” rồi nói lên kệ này:
Māgaṇḍiyā cintesi – ‘‘anatthikena nāma ‘ala’nti vattumeva vaṭṭati.
Māgaṇḍiyā thought, "It is sufficient for one who is uninterested to merely say 'enough.'
Māgaṇḍiyā suy nghĩ: “Người không cần thì chỉ cần nói ‘Thôi’ là đủ.”
Ayaṃ pana mama sarīraṃ muttakarīsapuṇṇaṃ nāma katvā ‘pādāpi naṃ samphusituṃ na icche’ti avoca, ekaṃ issariyaṭṭhānaṃ labhantī antaramevassa passissāmī’’ti āghātaṃ bandhi.
But this one called my body 'filled with urine and faeces' and said, 'I do not wish to touch it even with my foot.' I shall find an opportunity and deal with him later, when I obtain a position of authority." Thus, she conceived a grudge.
“Vậy mà người này lại gọi thân thể ta là đầy phân và nước tiểu, rồi nói ‘Chân ta còn chẳng muốn chạm vào’. Nếu ta có được địa vị quyền thế, ta sẽ cho ông ta biết tay,” rồi nuôi lòng oán hận.
Satthā taṃ amanasikatvā cariyavasena brāhmaṇassa dhammadesanaṃ ārabhi.
The Master, not taking heed of her, began to teach the Dhamma to the brahmin according to his disposition.
Bậc Đạo Sư không để tâm đến việc đó, và bắt đầu thuyết pháp cho vị Bà-la-môn theo hạnh nguyện của ông.
Desanāpariyosāne ubhopi jāyampatikā anāgāmiphale patiṭṭhāya ‘‘idāni amhākaṃ gharāvāsena attho natthī’’ti dhītaraṃ māgaṇḍiyaṃ cūḷapitaraṃ sampaṭicchāpetvā ubhopi pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
At the end of the discourse, both husband and wife attained the fruit of Non-returning, and thinking, "There is no purpose for us in household life now," they entrusted their daughter Māgaṇḍiyā to her maternal uncle, and both renounced the world and attained Arahantship.
Khi kết thúc bài thuyết pháp, cả hai vợ chồng đều an trú trong quả Bất Lai, rồi nói: “Bây giờ chúng ta không còn cần đến đời sống tại gia nữa,” rồi giao con gái Māgaṇḍiyā cho người chú ruột, cả hai cùng xuất gia và chứng đắc A-la-hán.
Atha rājā udeno cūḷamāgaṇḍiyena saddhiṃ vohāraṃ katvā māgaṇḍiyadārikaṃ rājānubhāvena gehaṃ ānetvā abhisekaṃ katvā tassā pañcamātugāmasataparivārāya vasanaṭṭhānaṃ visuṃ pāsādaṃ adāsi.
Then King Udena, after consultation with the younger Māgaṇḍiya, brought the girl Māgaṇḍiyā to his palace with royal splendor, performed her anointing, and gave her a separate palace as a residence, surrounded by five hundred women.
Sau đó, vua Udena sau khi giao hảo với người chú của Māgaṇḍiyā, đã dùng uy quyền của nhà vua để đưa thiếu nữ Māgaṇḍiyā về cung, làm lễ tấn phong và ban cho nàng một cung điện riêng để ở cùng với năm trăm thị nữ tùy tùng.
Satthāpi kho anupubbena cārikaṃ caramāno kosambinagaraṃ sampāpuṇi.
The Master, too, wandering gradually, arrived at the city of Kosambī.
Bậc Đạo Sư cũng tuần tự du hành và đến thành Kosambī.
Seṭṭhino satthu āgamanaṃ sutvā paccuggamanaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ nisinnā bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘ime, bhante, tayo vihārā tumhe uddissa katā, paṭiggaṇhatha, bhante, vihāre cātuddisassa saṅghassa saṅgahatthāyā’’ti.
The treasurers, hearing of the Master's arrival, went to meet him, bowed down with the five-point prostration, and sitting to one side, said to the Blessed One, "These three monasteries, Venerable Sir, have been built for your sake. Please accept these monasteries, Venerable Sir, for the benefit of the Saṅgha of the four directions."
Các vị trưởng giả khi nghe tin Bậc Đạo Sư đến, đã ra nghênh đón, đảnh lễ bằng năm điểm chạm đất, rồi ngồi xuống một bên và bạch với Đức Thế Tôn rằng: “Bạch Thế Tôn, ba ngôi tịnh xá này được xây dựng để dâng lên Ngài. Bạch Thế Tôn, xin hãy nhận lấy các tịnh xá này để hỗ trợ cho Tăng chúng bốn phương.”
Paṭiggahesi bhagavā vihāre.
The Blessed One accepted the monasteries.
Đức Thế Tôn đã nhận các tịnh xá.
Tepi seṭṭhino satthāraṃ svātanāya nimantetvā abhivādetvā gharaṃ agamaṃsu.
Those treasurers then invited the Master for the next day, paid their respects, and returned home.
Các vị trưởng giả ấy cũng đã thỉnh Bậc Đạo Sư cho ngày hôm sau, rồi đảnh lễ và trở về nhà.
Māgaṇḍiyāpi kho satthu āgatabhāvaṃ sutvā chinnabhinnake dhutte pakkosāpetvā tesaṃ lañjaṃ datvā ‘‘tumhe samaṇaṃ gotamaṃ iminā iminā ca niyāmena akkosathā’’ti vatvā uyyojesi.
Māgaṇḍiyā, too, hearing of the Master's arrival, summoned some broken and wicked ruffians, gave them a bribe, and sent them off, saying, "You are to insult the ascetic Gotama in this and that manner."
Māgaṇḍiyā cũng nghe tin Bậc Đạo Sư đã đến, liền cho gọi những kẻ lừa đảo, du đãng đến, cho chúng tiền hối lộ và sai đi rằng: “Các ngươi hãy đi mắng chửi Sa-môn Gotama bằng những cách này cách này.”
Te satthu antogāmaṃ pavisanavelāya saparivāraṃ satthāraṃ nānāvidhehi akkosehi akkosiṃsu.
When the Master was entering the city for alms, they insulted the Master and his retinue with various abuses.
Khi Bậc Đạo Sư đi vào trong làng, chúng đã mắng chửi Bậc Đạo Sư và đoàn tùy tùng bằng nhiều lời lẽ khác nhau.
Āyasmā ānando satthāraṃ āha – ‘‘bhante, evarūpe akkosanaṭṭhāne na vasissāma, aññaṃ nagaraṃ gacchāmā’’ti.
Venerable Ānanda said to the Master, "Venerable Sir, we should not reside in a place where such abuse occurs. Let us go to another city."
Tôn giả Ānanda bạch với Bậc Đạo Sư: “Bạch Thế Tôn, chúng ta sẽ không ở lại một nơi bị mắng chửi như thế này, chúng ta hãy đi đến thành phố khác.”
Satthā, ‘‘ānanda, tathāgatā nāma aṭṭhahi lokadhammehi na kampanti, ayampi saddo sattāhaṃ nātikkamissati, akkosakānaṃyeva upari patissati, tvaṃ mā vitakkayitthā’’ti.
The Master replied, "Ānanda, Tathāgatas are not shaken by the eight worldly conditions. This noise will not last beyond seven days; it will fall only upon those who abuse. Do not worry."
Bậc Đạo Sư: “Này Ānanda, các bậc Như Lai không hề dao động bởi tám pháp thế gian. Tiếng tăm này cũng sẽ không vượt qua bảy ngày, nó sẽ rơi xuống trên đầu những kẻ mắng chửi mà thôi. Con đừng suy nghĩ gì cả.”
Tepi tayo nagaraseṭṭhino mahāsakkārena bhagavantaṃ pavesetvā mahādānaṃ adaṃsu.
Those three city treasurers, having ushered the Blessed One in with great veneration, offered a great alms-giving.
Ba vị trưởng giả trong thành ấy cũng đã rước Thế Tôn vào với sự tôn kính trọng thể và đã cúng dường đại thí.
Tesaṃ aparāparaṃ dānaṃ dadantānaṃyeva māso atikkami, atha nesaṃ etadahosi – ‘‘buddhā nāma sabbalokaṃ anukampamānā uppajjanti, aññesampi okāsaṃ dassāmā’’ti.
While they were thus continually giving donations, a month passed. Then it occurred to them: "Buddhas appear out of compassion for all the world. We should give an opportunity to others as well."
Khi họ cứ liên tục dâng cúng dường, một tháng đã trôi qua. Rồi họ nghĩ: “Chư Phật xuất hiện là vì lòng từ bi đối với tất cả thế gian, chúng ta cũng nên cho những người khác cơ hội.”
Tato te kosambinagaravāsinopi janassa okāsaṃ akaṃsu.
Thereupon, they gave an opportunity to the people of Kosambi city as well.
Từ đó, những cư dân thành Kosambī cũng tạo cơ hội cho người dân.
Tato paṭṭhāya nāgarāpi vīthisabhāgena gaṇasabhāgena mahādānaṃ denti.
From then on, the townspeople also gave great donations by street sections and by groups.
Kể từ đó, các cư dân thành phố cũng dâng cúng dường lớn theo từng khu phố, từng nhóm.
Athekadivasaṃ satthā bhikkhusaṅghaparivuto mālākārakajeṭṭhakassa gehe nisīdi.
Then one day, the Teacher, surrounded by the assembly of bhikkhus, sat in the house of the chief garland-maker.
Rồi một ngày nọ, Đức Đạo Sư, được chúng Tỳ-khưu vây quanh, ngồi tại nhà của người thợ kết vòng hoa trưởng.
Tasmiṃ khaṇe sāmāvatiyā upaṭṭhāyikā khujjuttarā aṭṭha kahāpaṇe ādāya mālatthāya taṃ gehaṃ agamāsi.
At that moment, Khujjuttarā, Sāmāvatī's attendant, taking eight kahāpaṇas, went to that house for garlands.
Vào lúc đó, Khujjuttarā, người cận sự nữ của Sāmāvatī, mang tám đồng kahāpaṇa đến nhà đó để mua hoa.
Mālākārajeṭṭhako taṃ disvā, ‘‘amma uttare, ajja tuyhaṃ pupphāni dātuṃ khaṇo natthi, ahaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisāmi.
The chief garland-maker, seeing her, said, "Mother Uttara, today there is no time to give you flowers. I am serving the assembly of bhikkhus headed by the Buddha.
Người thợ kết vòng hoa trưởng thấy cô ấy liền nói: “Này Uttara, hôm nay không phải lúc để đưa hoa cho cô, tôi đang cúng dường cho chúng Tỳ-khưu do Đức Phật dẫn đầu.
Tvampi parivesanāya sahāyikā hohi, evaṃ ito paresaṃ veyyāvaccakaraṇato muccissatī’’ti āha.
You also be an assistant in serving, and thus you will be free from rendering service to others from now on."
Cô cũng hãy giúp tôi dọn thức ăn, như vậy cô sẽ thoát khỏi việc phục vụ người khác từ đây.”
Tato khujjuttarā attanā laddhaṃ bhojanaṃ bhuñjitvā buddhānaṃ bhattagge veyyāvaccaṃ akāsi.
Thereupon, Khujjuttarā, after eating the food she had received, performed service at the Buddha's mealtime.
Rồi Khujjuttarā ăn phần thức ăn mà mình nhận được và làm công việc phục vụ tại bữa ăn của chư Phật.
Sā satthārā upanisinnakathāvasena kathitaṃ dhammaṃ sabbameva uggaṇhi.
She learned all the Dhamma taught by the Teacher in the course of his informal talk.
Cô ấy đã học thuộc tất cả giáo pháp mà Đức Đạo Sư đã thuyết giảng theo cách nói chuyện thông thường.
Anumodanaṃ pana sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
After listening to the anumodanā, she became established in the fruit of Stream-entry (Sotāpatti).
Sau khi nghe lời tùy hỷ, cô ấy đã chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpatti).
Sā aññesu divasesu cattārova kahāpaṇe datvā pupphāni gahetvā gacchati, tasmiṃ pana divase diṭṭhasaccabhāvena parasantake cittaṃ anuppādetvā sabbeva aṭṭha kahāpaṇe datvā pacchiṃ pūretvā pupphāni ādāya sāmāvatiyā santikaṃ agamāsi.
On other days, she would give four kahāpaṇas and take flowers, but on that day, having realized the truth, she did not allow her mind to dwell on others' property. Giving all eight kahāpaṇas, she filled her basket with flowers and went to Sāmāvatī.
Những ngày khác, cô ấy trả bốn đồng kahāpaṇa để lấy hoa rồi đi về, nhưng vào ngày hôm đó, do đã chứng ngộ chân lý, không còn khởi tâm tham lam đối với tài vật của người khác, cô ấy đã trả cả tám đồng kahāpaṇa, đổ đầy giỏ hoa và mang đến chỗ Sāmāvatī.
Atha naṃ sā pucchi – ‘‘amma uttare, tvaṃ aññesu divasesu na bahūni pupphāni āharasi, ajja pana bahukāni, kiṃ no rājā uttaritaraṃ pasanno’’ti?
Then Sāmāvatī asked her, "Mother Uttara, on other days you do not bring many flowers, but today there are many. Has the king perhaps become more pleased with us?"
Rồi Sāmāvatī hỏi cô ấy: “Này Uttara, những ngày khác cô không mang nhiều hoa về, nhưng hôm nay thì rất nhiều. Có phải nhà vua đặc biệt hài lòng với chúng ta không?”
Sā musāvāde abhabbatāya atīte attanā kataṃ aniguhitvā sabbaṃ kathesi.
Being incapable of falsehood, she did not conceal what she had done in the past, but told everything.
Cô ấy, không thể nói dối, đã kể lại tất cả những gì mình đã làm trong quá khứ mà không che giấu.
‘‘Atha kasmā ajja bahūni pupphāni āharasī’’ti vuttā ca evamāha – ‘‘ahaṃ ajja dasabalassa dhammaṃ sutvā amataṃ sacchākāsiṃ, tasmā tumhe na vañcemī’’ti.
When asked, "Then why did you bring many flowers today?" she said, "Today I heard the Dhamma of the Ten-Powered One and realized the Deathless, therefore I do not deceive you."
Khi được hỏi: “Vậy tại sao hôm nay cô lại mang nhiều hoa như vậy?”, cô ấy trả lời: “Hôm nay tôi đã nghe pháp của Đức Thập Lực (Dasabala) và chứng ngộ pháp bất tử (amata), vì vậy tôi không lừa dối các cô.”
Taṃ sutvā, ‘‘amma uttare, tayā laddhaṃ amatadhammaṃ amhākampi dehī’’ti sabbāva hatthaṃ pasārayiṃsu.
Hearing that, all of them extended their hands, saying, "Mother Uttara, give us also the Deathless Dhamma you have received!"
Nghe vậy, tất cả họ đều giơ tay ra và nói: “Này Uttara, hãy ban cho chúng tôi giáo pháp bất tử mà cô đã chứng đắc!”
Ayye, evaṃ dātuṃ na sakkā, ahaṃ pana satthārā kathitaniyāmena tumhākaṃ dhammaṃ desessāmi, tumhe attano hetumhi sati taṃ dhammaṃ labhissathāti.
"Ladies, it is not possible to give it in that way. However, I will teach you the Dhamma according to the method taught by the Teacher, and if you have the proper cause, you will receive that Dhamma."
“Thưa các cô, không thể ban cho như vậy được. Tuy nhiên, tôi sẽ thuyết giảng giáo pháp cho các cô theo cách mà Đức Đạo Sư đã thuyết. Các cô sẽ chứng đắc giáo pháp đó nếu có nhân duyên.”
Tena hi, amma uttare, kathehīti.
"Then, Mother Uttara, please teach," they said.
“Vậy thì, này Uttara, hãy thuyết giảng đi.”
‘‘Evaṃ kathetuṃ na sakkā, mayhaṃ uccaṃ āsanaṃ paññāpetvā tumhe nīcāsanesu nisīdathā’’ti āha.
She said, "It is not possible to teach in this way. Arrange a high seat for me, and you sit on low seats."
Cô ấy nói: “Không thể thuyết giảng như vậy được. Hãy sắp đặt một chỗ ngồi cao cho tôi, còn các cô hãy ngồi ở chỗ thấp.”
Tā pañcasatāpi itthiyo khujjuttarāya uccāsanaṃ datvā sayaṃ nīcāsanāni gahetvā nisīdiṃsu.
All five hundred women gave Khujjuttarā a high seat and themselves sat on low seats.
Năm trăm người phụ nữ ấy đã đặt một chỗ ngồi cao cho Khujjuttarā và tự mình ngồi xuống những chỗ thấp.
Khujjuttarāpi sekkhapaṭisambhidāsu ṭhatvā tāsaṃ dhammaṃ desesi.
Khujjuttarā, standing in the analytical knowledges of a trainee, taught them the Dhamma.
Khujjuttarā cũng an trú vào các Tu học Vô ngại giải (Sekkhāpaṭisambhidā) và thuyết giảng giáo pháp cho họ.
Desanāpariyosāne sāmāvatiṃ jeṭṭhikaṃ katvā sabbāva sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu.
At the conclusion of the discourse, all of them, with Sāmāvatī as their chief, became established in the fruit of Stream-entry.
Khi bài thuyết giảng kết thúc, tất cả họ, với Sāmāvatī là người đứng đầu, đều đã chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpatti).
Tato paṭṭhāya khujjuttaraṃ veyyāvaccakaraṇato apanetvā ‘‘tvaṃ satthu dhammakathaṃ sutvā āharitvā amhe sāvehī’’ti āhaṃsu.
From then on, they relieved Khujjuttarā from household duties and said, "You should listen to the Teacher's Dhamma discourse and bring it to us and instruct us."
Kể từ đó, họ đã miễn cho Khujjuttarā khỏi công việc phục vụ và nói: “Cô hãy nghe pháp thoại của Đức Đạo Sư rồi mang về kể lại cho chúng tôi nghe.”
Khujjuttarāpi tato paṭṭhāya tathā akāsi.
Khujjuttarā also did so from then on.
Khujjuttarā cũng làm như vậy kể từ đó.
Kasmā panesā dāsī hutvā nibbattāti?
Why was she reborn as a slave woman?
Tại sao cô ấy lại tái sinh làm người hầu gái?
Sā kira kassapadasabalassa sāsane ekāya sāmaṇeriyā attano veyyāvaccaṃ kāresi.
It is said that in the dispensation of Kassapa the Ten-Powered One, she made a female novice perform service for her.
Nghe nói, trong giáo pháp của Đức Kassapa Thập Lực (Dasabala), cô ấy đã bắt một nữ Sa-di (sāmaṇerī) làm công việc phục vụ cho mình.
Tena kammena pañca jātisatāni paresaṃ dāsīyeva hutvā nibbatti.
Due to that kamma, she was reborn as a slave woman for five hundred existences.
Do nghiệp đó, cô ấy đã tái sinh làm người hầu gái cho người khác trong năm trăm kiếp.
Kasmā pana khujjā ahosīti?
Why was she hunchbacked?
Tại sao cô ấy lại bị gù?
Anuppanne kira buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī ekaṃ rājakulūpakaṃ paccekabuddhaṃ khujjadhātukaṃ disvā attanā sahavāsīnaṃ mātugāmānaṃ purato parihāsaṃ karontī khujjākārena vicari.
It is said that before the Buddha appeared, while living in the palace of the king of Bārāṇasī, she saw a hunchbacked Paccekabuddha who belonged to the royal family, and she imitated his hunchbacked gait, making fun of him in front of her female companions.
Nghe nói, trước khi Đức Phật xuất hiện, cô ấy sống trong cung vua Bārāṇasī, thấy một vị Phật Độc Giác (Paccekabuddha) có thân hình gù lưng đang đến gần hoàng gia, cô ấy đã chế giễu trước mặt những người phụ nữ sống cùng mình bằng cách đi lại với dáng vẻ gù lưng.
Tasmā khujjā hutvā nibbatti.
Therefore, she was reborn hunchbacked.
Vì vậy, cô ấy đã tái sinh với thân hình gù lưng.
Kiṃ pana katvā sā paññavantī jātāti?
But what did she do to become wise?
Vậy cô ấy đã làm gì để trở nên thông tuệ?
Anuppanne buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī aṭṭha paccekabuddhe rājagehato uṇhapāyāsassa pūrite patte gahetvā gacchante disvā ‘‘ettha ṭhapetvā gacchatha, bhante’’ti aṭṭha suvaṇṇakaṭake omuñcitvā adāsi.
Before the Buddha appeared, while living in the palace of the king of Bārāṇasī, she saw eight Paccekabuddhas carrying bowls filled with hot porridge from the royal palace, and she said, "Bhantes, place them here and go," and she gave them eight golden bracelets by removing them.
Nghe nói, trước khi Đức Phật xuất hiện, cô ấy sống trong cung vua Bārāṇasī, thấy tám vị Phật Độc Giác đang mang những bát cháo nóng đầy từ cung vua đi ra, cô ấy đã nói: “Bạch chư Đại đức, xin hãy đặt bát xuống đây rồi đi.” và đã tháo tám chiếc vòng vàng ra cúng dường.
Tassa kammassa nissandena paññavantī hutvā nibbatti.
As a result of that kamma, she was reborn wise.
Do kết quả của nghiệp đó, cô ấy đã tái sinh trở nên thông tuệ.
Atha kho tā sāmāvatiyā parivārā pañcasatā itthiyo paṭividdhasaccāpi samānā rañño assaddhabhāvena kālena kālaṃ satthu santikaṃ gantvā buddhadassanaṃ na labhanti.
Now, although those five hundred women, Sāmāvatī's entourage, had realized the truth, due to the king's lack of faith, they could not go to the Teacher from time to time to see the Buddha.
Rồi năm trăm người phụ nữ tùy tùng của Sāmāvatī, mặc dù đã chứng ngộ chân lý, nhưng do nhà vua không có đức tin, họ không thể thường xuyên đến chỗ Đức Đạo Sư để chiêm ngưỡng Đức Phật.
Tasmā dasabale antaravīthiṃ paṭipanne vātapānesu nappahontesu attano attano gabbhesu chiddaṃ katvā tehi olokenti.
Therefore, when the Ten-Powered One walked through the intervening street, and the windows were not enough, they made holes in their respective apartments and looked through them.
Vì vậy, khi Đức Thập Lực đi qua giữa đường phố, vì các cửa sổ không đủ, họ đã đục lỗ trên tường phòng riêng của mình để nhìn ngắm Ngài.
Athekadivasaṃ māgaṇḍiyā attano pāsādatalato nikkhamitvā caṅkamamānā tāsaṃ vasanaṭṭhānaṃ gantvā gabbhacchiddaṃ disvā ‘‘kimida’’nti pucchi.
Then one day, Māgaṇḍiyā, descending from her palace terrace and walking around, went to their dwelling place, and seeing the holes in the apartments, she asked, "What is this?"
Rồi một ngày nọ, Māgaṇḍiyā từ tầng lầu cung điện đi ra, đi dạo đến chỗ ở của họ, thấy những lỗ trên tường phòng, cô ấy hỏi: “Cái gì đây?”
Tāhi tassā satthari baddhāghātataṃ ajānantīhi – ‘‘satthā imaṃ nagaraṃ āgato, mayaṃ ettha ṭhatvā satthāraṃ passāma ceva pūjema cā’’ti vutte ‘‘idānissa kattabbaṃ jānissāmi, imāpi tassa upaṭṭhāyikā, imāsampi kattabbaṃ jānissāmī’’ti cintetvā gantvā raññā saddhiṃ rahogatakāle, ‘‘mahārāja, sāmāvatimissakānaṃ bahiddhā patthanā atthi, katipāheneva te jīvitaṃ māressanti, sāmāvatī, saparivārā tumhesu sinehaṃ vā pemaṃ vā na karoti, samaṇaṃ pana gotamaṃ antaravīthiyā gacchantaṃ disvā vātapānesu appahontesu tāni khaṇḍitvāpi okāsaṃ katvā olokentī’’ti āha.
They, not knowing her hostility towards the Teacher, said, "The Teacher has come to this city; we stay here and see the Teacher and pay homage to him." When this was said, Māgaṇḍiyā thought, "Now I will know what to do with him, and these are his attendants, so I will know what to do with them too." Thinking thus, she went to the king and, when they were alone, said, "Your Majesty, Sāmāvatī and her group have external aspirations; in a few days they will end your life. Sāmāvatī and her entourage have no affection or love for you, but when they see the ascetic Gotama walking in the intervening street, they break the insufficient windows and make space to look at him."
Họ, không biết cô ấy có ác tâm với Đức Đạo Sư, đã nói: “Đức Đạo Sư đã đến thành phố này, chúng tôi đứng đây để chiêm ngưỡng và cúng dường Đức Đạo Sư.” Nghe vậy, Māgaṇḍiyā nghĩ: “Bây giờ ta sẽ biết phải làm gì với Ngài ấy, những người này cũng là cận sự nữ của Ngài ấy, ta cũng sẽ biết phải làm gì với họ.” Rồi cô ấy đi đến, khi ở riêng với nhà vua, cô ấy nói: “Đại vương, những người của Sāmāvatī có những mong muốn bên ngoài, chỉ trong vài ngày nữa họ sẽ cướp đoạt mạng sống của ngài. Sāmāvatī cùng với tùy tùng của cô ta không có tình yêu hay lòng quý mến đối với ngài, nhưng khi thấy Sa-môn Gotama đi qua giữa đường phố, vì các cửa sổ không đủ, họ đã phá vỡ chúng để tạo chỗ trống mà nhìn ngắm.”
Rājā ‘‘na tā evarūpaṃ karissantī’’ti na saddahati.
The king did not believe that they would do such a thing.
Nhà vua không tin rằng: “Họ sẽ không làm những điều như vậy.”
Puna vuttepi na saddahatiyeva.
Even when told again, he still did not believe.
Ngay cả khi được nhắc lại, ngài vẫn không tin.
Atha naṃ tikkhattuṃ vuttepi assaddahantaṃ ‘‘sace me vacanaṃ na saddahasi, tāsaṃ vasanaṭṭhānaṃ gantvā upadhārehi, mahārājā’’ti āha.
Then, when she told him three times and he still disbelieved, she said, "If you do not believe my words, Your Majesty, go to their dwelling place and investigate."
Rồi khi ngài vẫn không tin sau ba lần được nhắc, cô ấy nói: “Nếu ngài không tin lời tôi, Đại vương, hãy đến chỗ ở của họ và kiểm tra đi.”
Rājā gantvā gabbhesu chiddaṃ disvā ‘‘idaṃ ki’’nti pucchitvā tasmiṃ atthe ārocite tāsaṃ akkujjhitvā kiñci avatvā chiddāni pidahāpesi.
The king went and saw the holes in the apartments, and after asking, "What is this?" and being told the matter, he did not get angry with them, but without saying anything, he had the holes sealed.
Nhà vua đi đến, thấy những lỗ trên tường phòng, hỏi: “Cái gì đây?” Khi sự việc được kể lại, ngài không giận họ mà không nói gì, ra lệnh bịt các lỗ lại.
Rājā tato paṭṭhāya tāsaṃ pāsāde uddhacchiddakajālavātapānāni kāresi.
From then on, the king had upper latticed windows made in their palace.
Kể từ đó, nhà vua đã cho làm các cửa sổ lưới có lỗ phía trên trong cung điện của họ.
Sā tena kāraṇena rājānaṃ kopetuṃ asakkontī, ‘‘deva, etāsaṃ tumhesu pemaṃ atthi vā natthi vāti jānissāma, aṭṭha kukkuṭe pesetvā tumhākaṃ atthāya pacāpethā’’ti āha.
Being unable to anger the king by that means, she said, "Your Majesty, we will know whether they have love for you or not. Send eight chickens and have them cooked for you."
Vì lý do đó, cô ấy không thể khiến nhà vua tức giận, cô ấy nói: “Đại vương, chúng ta sẽ biết liệu họ có tình yêu đối với ngài hay không. Hãy sai tám con gà trống đến và bảo họ nấu cho ngài.”
Rājā tassā vacanaṃ sutvā ‘‘ime pacitvā pesetū’’ti sāmāvatiyā aṭṭha kukkuṭe pahiṇi.
The king, hearing her words, sent eight chickens to Sāmāvatī, saying, "Cook these and send them."
Nhà vua nghe lời cô ấy, sai tám con gà trống đến Sāmāvatī và nói: “Hãy nấu những con này rồi gửi đến.”
Sotāpannā ariyasāvikā jīvamāne kukkuṭe kiṃ pacissati, alanti vatvā pana hatthenapi phusituṃ na icchi.
The noble female disciple, a Stream-enterer, would not cook living chickens; indeed, she did not even wish to touch them with her hand, saying, "Enough!"
Người đệ tử Thánh đã chứng quả Dự Lưu (Sotāpannā) thì làm sao có thể nấu những con gà trống còn sống? Cô ấy nói: “Không thể được!” và thậm chí không muốn chạm tay vào chúng.
Māgaṇḍiyā ‘‘hotu, mahārāja, eteyeva ca kukkuṭe samaṇassa gotamassa pacanatthāya pesehī’’ti.
Māgaṇḍiyā then said, "Very well, Your Majesty, send these very chickens to be cooked for the ascetic Gotama."
Māgaṇḍiyā nói: “Được thôi, Đại vương, hãy sai chính những con gà trống này đến để nấu cho Sa-môn Gotama.”
Rājā tathā akāsi.
The king did so.
Nhà vua đã làm như vậy.
Māgaṇḍiyā antarāmaggeyeva kukkuṭe mārāpetvā ‘‘ime kukkuṭe pacāpetvā samaṇassa gotamassa detū’’ti pahiṇi.
Māgaṇḍiyā had the chickens killed on the way and sent them, saying, "Have these chickens cooked and give them to the ascetic Gotama."
Māgaṇḍiyā đã sai giết những con gà trống ngay trên đường đi và gửi đến với lời nhắn: “Hãy nấu những con gà trống này và dâng cho Sa-môn Gotama.”
Sā tesaṃ matabhāvena dasabalañca uddissa pahitabhāvena pacitvā dasabalassa pesesi.
As they were dead and sent specifically for the Ten-Powered One, Sāmāvatī cooked them and sent them to the Ten-Powered One.
Vì chúng đã chết và được gửi đến để dâng cho Đức Thập Lực, cô ấy đã nấu chúng và gửi đến cho Đức Thập Lực.
Māgaṇḍiyā ‘‘passa, mahārājā’’ti vatvā ettakenapi rājānaṃ kopetuṃ nāsakkhi.
Māgaṇḍiyā, saying, "Look, Your Majesty!", could not make the king angry even with this much.
Māgaṇḍiyā nói: “Tâu Đại vương, hãy xem!” nhưng ngay cả với lời nói đó, nàng cũng không thể khiến nhà vua nổi giận.
Ayaṃ pana udeno tāsu ekekissā vasanaṭṭhāne satta satta divasāni vasi.
But this Udena stayed seven days in the dwelling place of each of them.
Tuy nhiên, vị vua Udena này đã ở tại nơi ở của mỗi người trong số họ bảy ngày.
Athāyaṃ māgaṇḍiyā ekaṃ kaṇhasappapotakaṃ veḷupabbe pakkhipāpetvā attano vasanaṭṭhāne ṭhapesi.
Then Māgaṇḍiyā had a young black snake put into a bamboo joint and kept it in her dwelling place.
Sau đó, Māgaṇḍiyā cho đặt một con rắn con màu đen vào một ống tre và để nó ở nơi nàng ở.
Rañño ca yattha katthaci gacchantassa hatthikantavīṇaṃ ādāyayeva gamanaṃ āciṇṇaṃ, māgaṇḍiyā rañño attano santikaṃ āgamanakāle taṃ sappapotakaṃ antovīṇāya pakkhipitvā chiddaṃ pidahāpesi.
It was the king's custom to take his elephant-shaped lute wherever he went, so when the king came to her, Māgaṇḍiyā put that young snake inside the lute and sealed the opening.
Nhà vua có thói quen mang theo cây đàn hạc hình voi (hatthikantavīṇā) bất cứ khi nào ngài đi đâu, và khi vua đến chỗ Māgaṇḍiyā, nàng đã đặt con rắn con đó vào bên trong cây đàn hạc và bịt lỗ lại.
Atha naṃ sāmāvatiyā santikaṃ gamanakāle, ‘‘mahārāja, sāmāvatī nāma samaṇassa gotamassa pakkhā, tumhe na gaṇeti.
Then, when he was about to go to Sāmāvatī, she said, "Your Majesty, Sāmāvatī is on the side of the recluse Gotama; she does not consider you.
Sau đó, khi vua chuẩn bị đi đến chỗ Sāmāvatī, nàng nói: “Tâu Đại vương, Sāmāvatī thuộc phe của Sa-môn Gotama, nàng không coi trọng ngài.
Yaṃ kiñci katvā tumhākaṃ dosameva cinteti, appamattā hothā’’ti āha.
Whatever she does, she only thinks of your harm; be careful!"
Nàng luôn tìm cách làm hại ngài bằng mọi cách, xin ngài hãy cẩn thận.”
Rājā sāmāvatiyā vasanaṭṭhāne sattāhaṃ vītināmetvā puna sattāhe māgaṇḍiyāya nivesanaṃ agamāsi.
After spending seven days in Sāmāvatī's dwelling, the king went to Māgaṇḍiyā's residence for another seven days.
Nhà vua đã ở tại nơi ở của Sāmāvatī bảy ngày, rồi sau đó lại đến nhà của Māgaṇḍiyā.
Sā tasmiṃ āgacchanteyeva ‘‘kacci te, mahārāja, sāmāvatī otāraṃ na gavesatī’’ti kathentī viya rañño hatthato vīṇaṃ gahetvā cāletvā ‘‘kiṃ nu kho, mahārāja, ettha abbhantare vicaratī’’ti vatvā sappassa nikkhamanokāsaṃ katvā ‘‘abbhumme anto sappo’’ti vīṇaṃ chaḍḍetvā palāyi.
As he was approaching, she, as if asking, "Is it true, Your Majesty, that Sāmāvatī does not seek a fault in you?", took the lute from the king's hand, shook it, and saying, "What on earth is moving inside this, Your Majesty?", created an opening for the snake to come out, then exclaimed, "Oh, a snake inside!" and threw the lute away and fled.
Ngay khi vua đến, nàng nói như thể đang hỏi: “Tâu Đại vương, Sāmāvatī có tìm cách hãm hại ngài không?” rồi nàng cầm cây đàn hạc từ tay vua, lắc nó và nói: “Tâu Đại vương, có gì đang ở bên trong này vậy?” Sau đó, nàng mở chỗ cho con rắn thoát ra và nói: “Ôi chao, có rắn bên trong!” rồi nàng vứt cây đàn hạc xuống và bỏ chạy.
Tasmiṃ kāle rājā padittaṃ veṇuvanaṃ viya pakkhittaloṇaṃ uddhanaṃ viya ca dosena taṭataṭāyanto ‘‘vegena saparivāraṃ sāmāvatiṃ pakkosathā’’ti āha.
At that time, the king, crackling with anger like a burning bamboo grove or a cooking pot with salt thrown into it, said, "Quickly summon Sāmāvatī and her retinue!"
Vào lúc đó, nhà vua nổi giận bừng bừng như một rừng tre bốc cháy, như muối bị ném vào lò lửa, và ngài nói: “Hãy mau gọi Sāmāvatī cùng với tùy tùng của nàng đến!”
Rājapurisā gantvā pakkosiṃsu.
The king's men went and summoned them.
Các thị vệ của vua đi và gọi họ đến.
Sā rañño kuddhabhāvaṃ ñatvā sesamātugāmānaṃ saññamadāsi.
Knowing the king's anger, she gave a sign to the other women.
Nàng (Sāmāvatī) biết nhà vua đang nổi giận nên đã ra hiệu cho các phụ nữ khác.
‘‘Rājā tumhe ghātetukāmo pakkosati, ajja divasaṃ odissakena mettāpharaṇena rājānaṃ pharathā’’ti āha.
She said, "The king has summoned you, intending to kill you. Today, pervade the king with boundless loving-kindness."
Nàng nói: “Nhà vua gọi các cô đến để giết các cô. Hôm nay, hãy rải tâm từ đến nhà vua một cách đặc biệt.”
Rājā tā itthiyo pakkosāpetvā sabbāva paṭipāṭiyā ṭhapetvā mahādhanuṃ ādāya visapītakaṇḍaṃ sannayhitvā dhanuṃ pūretvā aṭṭhāsi.
The king had those women summoned and stood them all in a row, then, taking a great bow, he fitted a poisoned arrow, drew the bowstring fully, and stood ready.
Nhà vua cho gọi các phụ nữ đó đến, sắp xếp tất cả họ thành hàng, rồi cầm cây cung lớn, lắp mũi tên tẩm thuốc độc, giương cung và đứng đó.
Tasmiṃ khaṇe sabbāva tā sāmāvatippamukhā itthiyo odhiso mettaṃ phariṃsu.
At that moment, all those women, led by Sāmāvatī, pervaded him with specific loving-kindness.
Ngay lúc đó, tất cả các phụ nữ đó, đứng đầu là Sāmāvatī, đều rải tâm từ một cách đặc biệt.
Rājā kaṇḍaṃ neva khipituṃ na apanetuṃ sakkoti, gattehi sedā muccanti, sarīraṃ vedhati, mukhato kheḷo patati, gahetabbagahaṇaṃ na passati.
The king could neither release nor remove the arrow; sweat flowed from his body, his body trembled, saliva drooled from his mouth, and he could not see where to aim.
Nhà vua không thể bắn mũi tên ra cũng không thể hạ nó xuống; mồ hôi chảy ra từ người ngài, thân thể run rẩy, nước bọt chảy ra từ miệng, ngài không thể nhìn thấy mục tiêu cần nắm giữ.
Atha naṃ sāmāvatī ‘‘kiṃ, mahārāja, kilamasī’’ti āha.
Then Sāmāvatī said to him, "Why are you suffering, Your Majesty?"
Sau đó, Sāmāvatī nói với ngài: “Tâu Đại vương, ngài có mệt không?”
Āma, devi, kilamāmi, avassayo me hohīti.
"Yes, Queen, I am suffering. Be my refuge."
“Phải, Nữ vương, ta mệt. Xin nàng hãy giúp ta.”
Sādhu, mahārāja, kaṇḍaṃ mahāpathavimukhaṃ karohīti.
"Very well, Your Majesty, turn the arrow towards the great earth."
“Tốt lắm, Đại vương, hãy hướng mũi tên xuống đất.”
Rājā tathā akāsi.
The king did so.
Nhà vua làm theo.
Sā ‘‘rañño hatthato kaṇḍaṃ muccatū’’ti adhiṭṭhāsi.
She then resolved, "May the arrow be released from the king's hand!"
Nàng (Sāmāvatī) quyết định: “Xin cho mũi tên rời khỏi tay nhà vua!”
Tasmiṃ khaṇe kaṇḍaṃ mucci.
At that moment, the arrow was released.
Ngay lúc đó, mũi tên bay đi.
Rājā taṃkhaṇaṃyeva udake nimujjitvā āgamma allakeso allavattho sāmāvatiyā pādesu patitvā ‘‘khama, devi, mayhaṃ, bhedakānaṃ me vacanena anupadhāretvā etaṃ kata’’nti āha.
The king immediately plunged into water, emerged with wet hair and wet clothes, fell at Sāmāvatī's feet, and said, "Forgive me, Queen, I did this without due consideration, at the words of instigators."
Nhà vua ngay lập tức ngâm mình dưới nước, rồi trở lại với tóc và quần áo ướt, phủ phục dưới chân Sāmāvatī và nói: “Xin Nữ vương tha thứ cho ta, ta đã làm điều này vì lời nói của những kẻ chia rẽ mà không suy xét.”
Khamāmi, devāti.
"I forgive you, Your Majesty."
“Thiếp xin tha thứ, tâu Đại vương.”
‘‘Sādhu, devi, evaṃ tayā mayhaṃ khamitaṃ nāma hoti.
"Good, Queen, in this way, you have indeed forgiven me.
“Tốt lắm, Nữ vương, như vậy là nàng đã tha thứ cho ta.
Ito paṭṭhāya tumhākaṃ yathāruciyā dasabalassa dānaṃ detha, pacchābhattaṃ vihāraṃ gantvā dhammakathaṃ suṇātha, ajja vo paṭṭhāya parihāraṃ dammīti.
From now on, you may give alms to the Blessed One as you wish, and after the meal, go to the monastery to listen to the Dhamma. From today, I grant you protection."
Từ nay trở đi, các cô hãy cúng dường đến Đức Thập Lực tùy theo ý muốn, sau bữa ăn hãy đến tinh xá nghe Pháp thoại. Từ hôm nay, ta sẽ ban cho các cô sự bảo hộ.”
Tena hi, deva, ajja paṭṭhāya ekaṃ bhikkhuṃ yācitvā ānetha, yo no dhammaṃ vācessatīti.
"In that case, Your Majesty, from today, please request and bring a monk who will teach us the Dhamma."
“Vậy thì, Đại vương, từ hôm nay xin ngài hãy thỉnh một vị Tỳ-kheo đến để giảng Pháp cho chúng thiếp.”
Rājā satthu santikaṃ gantvā yācanto ānandattheraṃ labhi.
The king went to the Teacher and, requesting, obtained Elder Ānanda.
Nhà vua đến chỗ Đức Bổn Sư thỉnh cầu và được Tôn giả Ānanda.
Tato paṭṭhāya tā pañcasatā itthiyo theraṃ pakkosāpetvā sakkārasammānaṃ katvā katabhattakiccassa therassa santike dhammaṃ pariyāpuṇanti.
From then on, those five hundred women would summon the Elder, show him respect and honor, and after his meal was done, they would learn the Dhamma from him.
Từ đó trở đi, năm trăm phụ nữ đó cho thỉnh vị Tôn giả đến, cúng dường và kính trọng ngài, rồi học Pháp từ ngài sau khi ngài đã hoàn tất bữa ăn.
Tato māgaṇḍiyā aññaṃ kātabbaṃ apassantī ‘‘uyyānaṃ gacchāma, mahārājā’’ti āha.
Then Māgaṇḍiyā, seeing nothing else to do, said, "Let's go to the pleasure grove, Your Majesty."
Sau đó, Māgaṇḍiyā không còn cách nào khác để làm, nàng nói: “Tâu Đại vương, chúng ta hãy đi dạo vườn.”
Sādhu, devīti.
"Very well, Queen," he replied.
“Được thôi, Nữ vương.”
Sā rañño sampaṭicchitabhāvaṃ ñatvā cūḷapitaraṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘amhākaṃ uyyānaṃ gatakāle sāmāvatiyā vasanaṭṭhānaṃ gantvā sāmāvatiṃ saparivāraṃ antokaritvā ‘rañño āṇā’ti vatvā dvāraṃ pidahitvā palālena paliveṭhetvā gehe aggiṃ dethā’’ti.
Knowing that the king had agreed, she summoned her maternal uncle and said, "When we go to the pleasure grove, go to Sāmāvatī's dwelling, enclose Sāmāvatī and her retinue inside, say 'By the king's command!', close the doors, wrap the house with straw, and set it on fire."
Nàng biết nhà vua đã đồng ý, liền cho gọi chú của mình đến và nói: “Khi chúng ta đi dạo vườn, hãy đến nơi ở của Sāmāvatī, nhốt Sāmāvatī cùng với tùy tùng của nàng vào trong, nói ‘Đây là lệnh của nhà vua’, rồi đóng cửa lại, phủ rơm rạ xung quanh nhà và châm lửa đốt.”
Māgaṇḍiyo tassā vacanaṃ sutvā tathā akāsi.
Māgaṇḍi's uncle, hearing her words, did so.
Māgaṇḍiya (chú của nàng) nghe lời nàng và làm theo.
Tasmiṃ divase sabbāpi tā itthiyo pubbe katassa upapīḷakakammassānubhāvena samāpattiṃ appetuṃ nāsakkhiṃsu, ekappahāreneva bhusamuṭṭhi viya jhāyiṃsu.
On that day, all those women, due to the power of a pressing past kamma they had committed, could not attain jhāna, but burned like a handful of chaff in a single blaze.
Vào ngày hôm đó, tất cả các phụ nữ đó, do ảnh hưởng của nghiệp ác đã tạo ra trước đây, không thể nhập định được, và họ đã bị thiêu cháy cùng một lúc như một bó rơm.
Tāsaṃ ārakkhapurisā rañño santikaṃ gantvā, ‘‘deva, idaṃ nāma kariṃsū’’ti ācikkhiṃsu.
Their guards went to the king and reported, "Your Majesty, such and such has been done."
Những người bảo vệ họ đến chỗ nhà vua và báo: “Tâu Đại vương, họ đã làm điều này.”
Rājā ‘‘kena kata’’nti pariyesanto māgaṇḍiyāya kāritabhāvaṃ ñatvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘bhadde, bhaddakaṃ tayā kammaṃ kataṃ mayā kātabbaṃ karontiyā, ‘‘uṭṭhāya samuṭṭhāya mayhaṃ vadhāya parisakkamānā ghātitā, pasannosmi, tuyhaṃ sampattiṃ dassāmīti tava ñātake pakkosāpehī’’ti āha.
The king, investigating "who did this?", learned that Māgaṇḍiyā had caused it to be done, and summoned her, saying, "My dear, you have done a good deed by doing what I ought to have done. You who constantly strove for my destruction have been killed. I am pleased. I shall give you wealth. Summon your relatives!"
Nhà vua tìm hiểu “Ai đã làm điều này?” và biết rằng Māgaṇḍiyā đã làm. Ngài cho gọi nàng đến và nói: “Này cô gái, cô đã làm một việc tốt, cô đã làm điều mà ta phải làm. Những kẻ luôn tìm cách giết ta đã bị giết. Ta rất hài lòng, ta sẽ ban cho cô tài sản. Hãy gọi thân quyến của cô đến.”
Sā rañño kathaṃ sutvā aññātakepi ñātake katvā pakkosāpesi.
She, hearing the king's words, summoned even strangers as if they were relatives.
Nghe lời vua, nàng gọi những người không phải thân quyến cũng thành thân quyến mà đến.
Rājā sabbesaṃ sannipatitabhāvaṃ ñatvā rājaṅgaṇe galappamāṇesu āvāṭesu nikhanitvā upari ṭhitāni sīsāni bhindāpento mahantehi ayanaṅgalehi kasāpesi.
The king, knowing that all had gathered, had them buried in pits up to their necks in the royal courtyard, then had their heads crushed with great iron ploughshares.
Nhà vua biết tất cả đã tập trung, liền cho chôn họ xuống những cái hố sâu đến cổ ở sân cung điện, rồi dùng những cái cày sắt lớn cày xới, làm vỡ nát những cái đầu còn ở trên mặt đất.
Māgaṇḍiyampi khaṇḍākhaṇḍikaṃ chindāpetvā pūvapacanakaṭāhe pacāpesi.
Māgaṇḍiyā too he had cut into pieces and cooked in a pancake-frying pan.
Māgaṇḍiyā cũng bị chặt thành từng mảnh và bị nấu trong nồi chiên bánh.
Kiṃ pana sāmāvatiyā saparivārāya agginā jhāpanakammanti?
What, then, was the kamma of Sāmāvatī and her retinue being burned by fire?
Vậy nghiệp gì đã khiến Sāmāvatī cùng tùy tùng bị thiêu cháy?
Sā kira anuppanne buddhe teheva pañcahi mātugāmasatehi saddhiṃ gaṅgāyaṃ kīḷitvā bahititthe ṭhitā sīte jāte avidūraṭṭhāne paccekabuddhassa paṇṇasālaṃ disvā anto asodhetvāva bahi aggiṃ datvā visibbesuṃ.
It is said that in an era when no Buddha had arisen, she, along with those five hundred women, played in the Ganges. Standing on the outer bank, when it became cold, they saw a Paccekabuddha's leaf-hut not far off. Without cleaning inside, they immediately set fire to it from the outside.
Nghe nói, khi Đức Phật chưa xuất hiện, nàng cùng năm trăm phụ nữ đó đã vui đùa ở sông Gaṅgā. Khi trời lạnh, họ đứng trên bờ, thấy một tịnh xá của một vị Độc Giác Phật ở gần đó, họ đã châm lửa bên ngoài mà không dọn dẹp bên trong.
Antopaṇṇasālāya paccekabuddho nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā nisinno.
Inside the leaf-hut, the Paccekabuddha was seated, absorbed in the attainment of cessation (nirodhasamāpatti).
Vị Độc Giác Phật đang ngồi trong tịnh xá, nhập vào diệt tận định.
Tā jālāsu pacchinnāsu paccekabuddhaṃ disvā ‘‘kiṃ amhehi kataṃ, ayaṃ paccekabuddho rañño kulūpako, imaṃ disvā rājā amhākaṃ kujjhissati, idāni naṃ sujjhāpitaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti aññānipi dārūni pakkhipitvā aggiṃ adaṃsu.
When the flames subsided, they saw the Paccekabuddha and thought, "What have we done? This Paccekabuddha is a royal protégé. If the king sees this, he will be angry with us. Now we must make him utterly burnt." So they threw in more firewood and set it on fire again.
Khi ngọn lửa tắt, họ thấy vị Độc Giác Phật và nói: “Chúng ta đã làm gì thế này? Vị Độc Giác Phật này là người thân cận của nhà vua, nếu vua thấy ngài, vua sẽ nổi giận với chúng ta. Bây giờ chúng ta phải làm cho ngài bị thiêu cháy hoàn toàn.” Rồi họ lại thêm củi và châm lửa.
Puna jālāya pacchinnāya paccekabuddho samāpattito vuṭṭhāya tāsaṃ passantīnaṃyeva cīvarāni papphoṭetvā vehāsaṃ uppatitvā gato.
When the flames subsided again, the Paccekabuddha emerged from his attainment, brushed off his robes while they watched, rose into the air, and departed.
Khi ngọn lửa lại tắt, vị Độc Giác Phật xuất định, phủi y phục trước mắt họ, rồi bay lên không trung và đi mất.
Tena kammena niraye paccitvā pakkāvasesena imaṃ byasanaṃ pāpuṇiṃsu.
Due to that kamma, they suffered in hell and, as a remainder of their kamma, experienced this calamity.
Do nghiệp đó, họ đã chịu khổ trong địa ngục, và phần còn lại của nghiệp đã khiến họ gặp phải tai họa này.
Catuparisamajjhe pana kathā udapādi – ‘‘bahussutā vata khujjuttarā, mātugāmaattabhāve ṭhatvā pañcannaṃ mātugāmasatānaṃ dhammaṃ kathetvā sotāpattiphale patiṭṭhāpesi.
However, a discussion arose among the four assemblies: "Truly, Khujjuttarā is learned. Remaining in the state of a woman, she taught the Dhamma to five hundred women and established them in the fruit of Stream-entry."
Trong hội chúng bốn chúng, câu chuyện đã được kể: “Khujjuttarā thật là một bậc đa văn! Mặc dù là một phụ nữ, nàng đã thuyết Pháp cho năm trăm phụ nữ và giúp họ an trú vào quả vị Dự Lưu.
Sāmāvatīpi raññā attano appitaṃ kaṇḍaṃ mettāpharaṇena pharitvā paṭibāhī’’ti tassāpi mahājano guṇaṃ kathesi.
"Sāmāvatī too, by pervading with loving-kindness, repelled the arrow aimed at her by the king." Thus, the great multitude praised her virtues.
Sāmāvatī cũng đã rải tâm từ đến mũi tên mà nhà vua chĩa vào nàng và đẩy lùi nó.” Đại chúng cũng ca ngợi phẩm hạnh của nàng.
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus this story arose.
Câu chuyện này đã khởi nguồn như vậy.
Atha satthā aparabhāge jetavane nisinno tadeva kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā khujjuttaraṃ bahussutānaṃ, sāmāvatiṃ mettāvihārīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then the Teacher, residing in Jetavana later, having made that very incident the occasion, established Khujjuttarā in the foremost position among the extensively learned, and Sāmāvatī among those dwelling in mettā.
Sau đó, vào một dịp khác, khi Đức Bổn Sư đang ngự tại Tịnh xá Jetavana, Ngài đã lấy chính sự kiện đó làm duyên khởi để tôn Khujjuttarā lên hàng đầu trong số các nữ cư sĩ đa văn, và tôn Sāmāvatī lên hàng đầu trong số các nữ cư sĩ an trú trong tâm từ.
262. Pañcame jhāyīnanti jhānābhiratānaṃ upāsikānaṃ, uttarā nandamātā, aggāti dasseti.
262. In the fifth*, "among those practicing jhāna" refers to female lay disciples who delight in jhāna; Uttarā, Nandamātā, is declared foremost.
Trong phần thứ năm, jhāyīnanti chỉ các nữ cư sĩ ưa thích thiền định, và Uttarā Nandamātā được tuyên bố là bậc tối thượng.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā satthu dhammakathaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ jhānābhiratānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
It is said that in the time of Padumuttara Buddha, she was born in a family home in Haṃsavatī. Hearing the Teacher's Dhamma talk, and seeing the Teacher place a certain female lay disciple in the foremost position among those delighting in jhāna, she performed an act of aspiration for that status.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, bà sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Khi nghe Đức Bổn Sư thuyết pháp, bà thấy Ngài tôn một nữ cư sĩ lên hàng đầu trong số những người ưa thích thiền định, bèn phát nguyện và cầu mong đạt được địa vị đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare sumanaseṭṭhiṃ nissāya vasantassa puṇṇasīhassa nāma bhariyāya kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, uttarātissā nāmaṃ akaṃsu.
After transmigrating among devas and humans for one hundred thousand aeons, she was reborn in this Buddha-dispensation in Rājagaha, in the womb of the wife of Puṇṇasīha, who lived under the patronage of the elder Sumana. They named her Uttarā.
Sau khi luân hồi trong cõi trời và người suốt một trăm ngàn đại kiếp, vào thời kỳ Đức Phật này xuất hiện, bà đã tái sinh vào bụng vợ của ông Puṇṇasīha, người sống nhờ vào trưởng giả Sumana ở thành Rājagaha, và được đặt tên là Uttarātissā.
Athekasmiṃ nakkhattamahadivase rājagahaseṭṭhi puṇṇaṃ pakkosāpetvā āha – ‘‘tāta puṇṇa, nakkhattaṃ vā uposatho vā duggatassa kiṃ karissati, evaṃ santepi vadehi ‘kiṃ nakkhattaparibbayaṃ gahetvā nakkhattaṃ kīḷissasi, balavagoṇe ca phālañca naṅgalañca gahetvā kasissasī’’’ti.
Then, on a certain festival day, the Rājagaha merchant summoned Puṇṇa and said, "My dear Puṇṇa, what will a festival or Uposatha day do for a poor man? Even so, tell me, 'Will you take money for the festival and celebrate it, or will you take your strong oxen, plowshare, and plow and cultivate?'"
Rồi vào một ngày lễ hội, trưởng giả Rājagaha cho gọi Puṇṇa đến và nói: “Này Puṇṇa, lễ hội hay ngày Uposatha thì có ích gì cho người nghèo? Dù vậy, hãy nói xem, con sẽ lấy chi phí lễ hội để vui chơi lễ hội, hay sẽ lấy bò đực khỏe mạnh, lưỡi cày và cày để cày ruộng?”
‘‘Mama bhariyāya saddhiṃ mantetvā jānissāmi, ayyā’’ti taṃ kathaṃ bhariyāya ārocesi.
"I will consult with my wife and let you know, sir," he said, reporting the matter to his wife.
“Tôi sẽ bàn bạc với vợ rồi sẽ biết, thưa ngài,” anh ta nói, và kể chuyện đó cho vợ nghe.
‘‘Seṭṭhi nāma ayyo issaro, tassa tayā saddhiṃ kathentassa kathā sobhati, tvaṃ pana attano kasikammaṃ mā vissajjesī’’ti āha.
She said, "Sir, a merchant is a lord; his conversation with you is fitting. But you, do not abandon your farming work."
Bà nói: “Trưởng giả là chủ nhân, lời nói của ngài với anh là phù hợp, nhưng anh đừng bỏ việc cày cấy của mình.”
So tassā vacanaṃ sutvā kasibhaṇḍaṃ ādāya kasituṃ gato.
Hearing her words, he took his farming equipment and went to plow.
Nghe lời bà, anh ta mang dụng cụ cày cấy ra đồng.
Taṃdivasañca sāriputtatthero nirodhasamāpattito vuṭṭhāya ‘‘kassa ajja mayā saṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āvajjento imassa puṇṇassa upanissayaṃ disvā bhikkhācāravelāya pattacīvaramādāya puṇṇassa kasanaṭṭhānaṃ gacchanto avidūre attānaṃ dassesi.
That day, Venerable Sāriputta, having emerged from the attainment of cessation, reflected, "Whom should I benefit today?" Seeing the potential for attainment in Puṇṇa, he took his bowl and robe at the time for alms-round, and going to Puṇṇa's plowing place, he revealed himself not far off.
Vào ngày hôm đó, Trưởng lão Sāriputta, sau khi xuất khỏi trạng thái diệt tận định, tự quán xét: “Hôm nay ta nên giúp đỡ ai?” Khi thấy duyên lành của Puṇṇa, ngài mang y bát đến cánh đồng của Puṇṇa vào giờ khất thực, và tự hiện ra ở gần đó.
Puṇṇo theraṃ disvā kasiṃ ṭhapetvā therassa santikaṃ gantvā pañcapatiṭṭhitena vandi.
Puṇṇa, seeing the elder, stopped his plowing, went to the elder, and paid homage with the five-point prostration.
Puṇṇa thấy Trưởng lão, liền dừng việc cày cấy, đến gần Trưởng lão và đảnh lễ bằng năm chi phần.
Thero taṃ oloketvā udakasabhāgaṃ pucchi.
The elder looked at him and asked for water.
Trưởng lão nhìn anh ta và hỏi về nước.
Tassa etadahosi – ‘‘ayyo mukhaṃ dhovitukāmo bhavissatī’’ti.
It occurred to him, "The venerable one must wish to wash his mouth."
Anh ta nghĩ: “Chắc ngài muốn rửa mặt.”
Tato vegena gantvā dantakaṭṭhaṃ āharitvā kappiyaṃ katvā therassa adāsi.
So he quickly went, fetched a tooth-stick, made it allowable, and gave it to the elder.
Thế là anh ta vội vàng đi lấy cành cây dùng làm xỉa răng, làm cho phù hợp rồi dâng lên Trưởng lão.
There dantakaṭṭhaṃ khādante pattena saddhiṃ dhammakaraṇaṃ nīharitvā udakassa pūretvā āhari.
While the elder was chewing the tooth-stick, Puṇṇa fetched the water strainer together with the bowl, filled it with water, and brought it.
Khi Trưởng lão đang dùng cành cây xỉa răng, anh ta mang dụng cụ rửa mặt cùng với bát, đổ đầy nước rồi mang đến.
Thero mukhaṃ dhovitvā bhikkhācāramaggaṃ paṭipajji.
The elder washed his mouth and proceeded along the alms-round path.
Trưởng lão rửa mặt xong, liền đi theo con đường khất thực.
Puṇṇo cintesi – ‘‘thero aññesu divasesu imaṃ maggaṃ na paṭipajjati, ajja pana mayhaṃ saṅgahatthāya paṭipanno bhavissati.
Puṇṇa thought, "The elder does not usually take this path on other days; today, he must have taken it to benefit me.
Puṇṇa suy nghĩ: “Trưởng lão không đi con đường này vào những ngày khác, nhưng hôm nay chắc ngài đi để giúp đỡ ta.
Aho vata me bhariyā mamatthāya āharaṇakaṃ āhāraṃ therassa patte patiṭṭhapeyyā’’ti.
Oh, if only my wife would place the food she brings for me into the elder's bowl!"
Ôi, ước gì vợ ta đặt phần cơm đã chuẩn bị cho ta vào bát của Trưởng lão!”
Athassa bhariyā ‘‘ajja nakkhattadivaso’’ti pātova attano labhanakaniyāmena khādanīyabhojanīyaṃ saṃvidhāya gahetvā sāmikassa kasanaṭṭhānaṃ āgacchantī antarāmagge theraṃ disvā cintesi – ‘‘aññesu divasesu mayhaṃ theraṃ disvā deyyadhammo na hoti, deyyadhamme santepi mama ayyaṃ na passāmi, ajja pana dvinnampi sammukhībhāvo jāto.
Then his wife, thinking "Today is a festival day," prepared edible and consumable food early in the morning according to her means and was coming to her husband's plowing place when she saw the elder on the way. She thought, "On other days, when I see the elder, I have no offering to give, and even when I have an offering, I do not see my lord. Today, however, both have come together.
Vợ anh ta, nghĩ rằng “Hôm nay là ngày lễ hội,” đã chuẩn bị đồ ăn thức uống theo cách riêng của mình từ sáng sớm, mang đến cánh đồng của chồng. Trên đường đi, bà thấy Trưởng lão và nghĩ: “Những ngày khác, ta thấy Trưởng lão nhưng không có vật thí cúng dường, hoặc có vật thí cúng dường nhưng không thấy ngài. Hôm nay thì cả hai đều gặp nhau.
Mama sāmikassa puna sampādetvā āharissāmi, imaṃ tāva āhāraṃ therassa dassāmī’’ti tīhi cetanāhi sampayuttaṃ katvā taṃ bhojanaṃ sāriputtattherassa patte patiṭṭhapetvā ‘‘evaṃvidhā duggatajīvitā muccāmī’’ti āha.
I will prepare food for my husband again and bring it; for now, I will give this food to the elder." With these three intentions, she placed the food in Venerable Sāriputta's bowl and said, "May I be freed from such a life of poverty!"
Ta sẽ chuẩn bị lại đồ ăn cho chồng và mang đến sau, bây giờ ta sẽ dâng thức ăn này cho Trưởng lão.” Với ba ý định đó, bà đặt thức ăn vào bát của Trưởng lão Sāriputta và nói: “Ước gì con được thoát khỏi cuộc sống nghèo khổ như thế này!”
Theropi ‘‘tava ajjhāsayo pūratū’’ti tassānumodanaṃ katvā tato nivattitvā vihāraṃ agamāsi.
The elder, too, expressed his appreciation, saying, "May your aspirations be fulfilled," then turned back from there and went to the monastery.
Trưởng lão cũng tùy hỷ cho bà: “Nguyện vọng của con được thành tựu,” rồi quay về tịnh xá.
Sāpi puna attano gehaṃ gantvā sāmikassa āhāraṃ sampādetvā ādāya kasanaṭṭhānaṃ gantvā sāmikassa kujjhanabhāvato bhītā ‘‘sāmi, ajja ekadivasaṃ tava manaṃ sandhārehī’’ti āha.
She also went back to her house, prepared food for her husband, and taking it, went to the plowing place. Fearing her husband's anger, she said, "My lord, please bear with me for this one day."
Bà cũng trở về nhà, chuẩn bị lại đồ ăn cho chồng, rồi mang đến cánh đồng. Vì sợ chồng giận, bà nói: “Chàng ơi, hôm nay xin chàng hãy nhẫn nại một ngày.”
Kiṃ kāraṇāti?
"For what reason?"
“Có chuyện gì vậy?”
Ahaṃ ajja tāva āhāraṃ āharantī antarāmagge theraṃ disvā tava bhāgabhattaṃ therassa patte patiṭṭhapetvā puna gehaṃ gantvā āhāraṃ pacitvā ādāya āgatāmhīti.
"Today, while bringing food, I saw the elder on the way and placed your share of rice in his bowl. Then I went back home, cooked food, and brought it here."
“Hôm nay, khi con mang đồ ăn đến, trên đường đi con thấy Trưởng lão, con đã đặt phần cơm của chàng vào bát của ngài, rồi con về nhà nấu lại đồ ăn và mang đến đây.”
Manāpaṃ te, bhadde, kataṃ, mayāpi pātova therassa dantakaṭṭhañca mukhodakañca dinnaṃ.
"You have done well, my dear! I too gave the elder a tooth-stick and water for his mouth early this morning.
“Em đã làm một việc tốt đẹp, hiền thê. Sáng nay anh cũng đã dâng cành cây xỉa răng và nước rửa mặt cho Trưởng lão.
Ajja amhākaṃ suppabhātaṃ, sabbampi therassa amhākaṃ santakameva jātanti dvinnampi janānaṃ ekasadisameva cittaṃ ahosi.
Today is a good day for us; everything has become ours through the elder," thought both of them with the same mind.
Hôm nay của chúng ta thật là một buổi sáng tốt lành, tất cả mọi thứ của chúng ta đều đã thuộc về Trưởng lão.” Cả hai vợ chồng đều có cùng một ý nghĩ.
Atha puṇṇo āhārakiccaṃ katvā bhariyāya ūrumhi sīsaṃ katvā muhuttaṃ nipajji.
Then Puṇṇa, having finished eating, rested his head on his wife's lap for a moment.
Sau đó, Puṇṇa dùng bữa xong, đặt đầu lên đùi vợ và nằm nghỉ một lát.
Athassa niddā okkami.
Then sleep overtook him.
Rồi anh ta chìm vào giấc ngủ.
So thokaṃ niddāyitvā pabuddho kasitaṭṭhānaṃ olokesi, olokitolokitaṭṭhānaṃ mahākosātakipupphehi samparikiṇṇaṃ viya ahosi.
After sleeping for a while, he woke up and looked at the plowed field. The entire plowed area appeared as if covered with beautiful bitter gourd flowers.
Sau khi ngủ một chút và thức dậy, anh ta nhìn cánh đồng đã cày, và thấy khắp nơi như được bao phủ bởi những bông hoa mướp vàng rực rỡ.
So bhariyaṃ āha – ‘‘bhadde, kinnāmetaṃ ajja idaṃ kasitaṭṭhānaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ hutvā khāyatī’’ti.
He said to his wife, "My dear, why does this plowed field appear golden today?"
Anh ta nói với vợ: “Hiền thê, tại sao hôm nay cánh đồng này lại có màu vàng rực rỡ như thế này?”
Ayya, ajja te sakaladivasaṃ kilantatāya akkhīni maññe bhamantīti.
"Sir, your eyes must be spinning today from being tired all day," she replied.
“Chàng ơi, chắc là mắt chàng bị hoa mắt vì mệt mỏi cả ngày hôm nay.”
Bhadde, mayhaṃ assaddahantī sayaṃ olokehīti.
"My dear, if you don't believe me, look for yourself."
“Hiền thê, nếu em không tin, hãy tự mình nhìn xem.”
Tasmiṃ kāle sā oloketvā sabhāvaṃ ayya, kathesi, evametaṃ bhavissatīti.
At that time, she looked and said, "Sir, you spoke the truth. This is how it is!"
Lúc đó, bà nhìn và nói: “Chàng ơi, chàng nói đúng rồi, đúng là như vậy!”
Puṇṇo uṭṭhāya ekaṃ kaṭṭhiṃ gahetvā naṅgalasīse pahari, guḷapiṇḍo viya naṅgalasīse allīyitvā aṭṭhāsi.
Puṇṇa stood up, took a stick, and struck the head of the plow. A lump of gold stuck to the plowshare like a lump of molasses.
Puṇṇa đứng dậy, cầm một cây gậy đập vào lưỡi cày, một cục vàng liền dính chặt vào lưỡi cày như một viên kẹo.
So bhariyaṃ pakkositvā āha – ‘‘bhadde, aññesaṃ vapitabījaṃ nāma tīhi vā catūhi vā māsehi phalaṃ deti, amhākaṃ pana ayyassa sāriputtattherassa antare ropitena saddhābījena ajjeva avassaṃ phalaṃ dinnaṃ.
He called his wife and said, "My dear, the seeds sown by others bear fruit in three or four months. But our seed of faith, sown through Venerable Sāriputta, has borne fruit today without fail.
Anh ta gọi vợ và nói: “Hiền thê, hạt giống mà người khác gieo thì phải ba bốn tháng mới cho quả, nhưng hạt giống niềm tin mà chúng ta đã gieo cho Trưởng lão Sāriputta thì chắc chắn đã cho quả ngay hôm nay.
Imasmiṃ karīsamatte padese āmalakamattopi paṃsupiṇḍo asuvaṇṇo nāma natthī’’ti.
In this small area, there is not even a clod of earth as small as an amalaka fruit that is not gold."
Trong mảnh đất nhỏ này, không có một cục đất nào nhỏ bằng quả ổi mà không phải là vàng.”
Idāni kiṃ karissāma, ayyāti?
"What shall we do now, sir?"
“Bây giờ chúng ta sẽ làm gì, chàng?”
‘‘Bhadde, imaṃ ettakaṃ suvaṇṇaṃ thenetvā khādituṃ nāma na sakkā’’ti bhariyaṃ tasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā bhattassa pūretvā ābhataṃ pātiṃ suvaṇṇassa pūretvā gantvā rañño ārocāpesi – ‘‘eko manusso suvaṇṇapātiṃ gahetvā ṭhito’’ti.
"My dear, it is not possible to steal and consume this much gold." So, leaving his wife there, he filled the bowl that had brought the meal with gold and went to inform the king, saying, "A man is standing with a bowl of gold."
“Hiền thê, không thể nào giấu giếm số vàng lớn như thế này mà dùng được.” Anh ta để vợ ở đó, đổ đầy vàng vào cái bát đã mang cơm đến, rồi đi báo với nhà vua: “Có một người đàn ông đang cầm một bát vàng.”
Rājā taṃ pakkosāpetvā ‘‘kahaṃ te, tāta, laddha’’nti pucchi.
The king summoned him and asked, "Where did you get this, my dear?"
Đức vua cho gọi anh ta đến và hỏi: “Này Puṇṇa, con tìm thấy ở đâu vậy?”
‘‘Deva, mayhaṃ ekaṃ kasitaṭṭhānaṃ sabbaṃ suvaṇṇameva jātaṃ, pahiṇitvā āharāpethā’’ti āha.
He replied, "Your Majesty, my plowed field has all turned into gold. Send men to bring it."
“Tâu bệ hạ, một cánh đồng mà thần đã cày đều biến thành vàng. Xin bệ hạ hãy sai người đến mang về.”
Tvaṃ kinnāmosīti?
"What is your name?"
“Con tên gì?”
Puṇṇo nāma ahaṃ, devāti.
"I am Puṇṇa, Your Majesty."
“Tâu bệ hạ, thần tên là Puṇṇa.”
Gacchatha, bhaṇe, sakaṭāni yojetvā puṇṇassa kasitaṭṭhānato suvaṇṇamāharathāti.
"Go, men, yoke the carts and bring the gold from Puṇṇa's plowed field!"
“Này các ngươi, hãy đi, thắng xe và mang vàng từ cánh đồng của Puṇṇa về.”
Sakaṭehi saddhiṃ gatarājapurisā ‘‘rañño puñña’’nti vatvā suvaṇṇapiṇḍe gaṇhanti, gahitagahitampi kasitaleḍḍuyeva hoti.
The royal officials who went with the carts said, "The king's merit!" and took the lumps of gold, but each lump they took turned into a clod of earth.
Các quan lại của nhà vua đi cùng với xe, khi họ nói “Phước báu của nhà vua” và nhặt những cục vàng, thì những gì họ nhặt được đều biến thành đất cục.
Te gantvā rañño ārocesuṃ.
They went and reported this to the king.
Họ trở về và báo cáo với nhà vua.
Tena hi bhaṇe gantvā ‘‘puṇṇassa puñña’’nti vatvā gaṇhathāti.
"Then, men, go and say, 'Puṇṇa's merit!', and take them,"*.
“Vậy thì, này các ngươi, hãy đi và nói ‘Phước báu của Puṇṇa’ rồi nhặt lấy.”
Gahitagahitaṃ suvaṇṇameva hoti.
Everything they took turned into gold.
Những gì họ nhặt được đều biến thành vàng.
Te sabbampi taṃ suvaṇṇaṃ āharitvā rājaṅgaṇe rāsiṃ akaṃsu.
They brought all that gold and made a pile in the royal courtyard.
Họ mang tất cả số vàng đó về và chất thành đống ở sân cung điện.
Rāsi ubbedhena tālappamāṇo ahosi.
The pile was as high as a palm tree.
Đống vàng cao bằng cây cọ.
Rājā vāṇije pakkosāpetvā ‘‘kassa gehe ettakaṃ suvaṇṇaṃ atthī’’ti pucchi.
The king summoned the merchants and asked, ‘‘In whose house is there this much gold?’’
Vua cho gọi các thương gia lại và hỏi: “Nhà ai có ngần ấy vàng?”
Natthi, deva, kassacīti.
‘‘There is none, Your Majesty, in anyone’s house,’’ they replied.
“Tâu Đại vương, không có nhà ai cả.”
Ettakassa pana dhanassa sāmino kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti?
‘‘What should be done for the owner of such wealth?’’
“Vậy thì nên làm gì cho người chủ của số tài sản lớn như vậy?”
Dhanaseṭṭhiṃ nāma naṃ kātuṃ vaṭṭati, devāti?
‘‘He should be made the treasurer (Dhanaseṭṭhi), Your Majesty.’’
“Tâu Đại vương, nên phong người ấy làm trưởng giả (Dhanaseṭṭhi).”
Tena hi puṇṇaṃ imasmiṃ nagare dhanaseṭṭhiṃ nāma karothāti sabbaṃ taṃ suvaṇṇaṃ tasseva datvā taṃdivasaṃyevassa seṭṭhiṭṭhānaṃ adāsi.
‘‘Then, Puṇṇa, make him the treasurer in this city!’’ The king gave all that gold to him and bestowed upon him the position of treasurer that very day.
Vậy thì hãy phong Puṇṇa làm trưởng giả trong thành phố này! Nói vậy, vua trao tất cả số vàng đó cho ông ta và phong ông ta làm trưởng giả ngay trong ngày hôm đó.
So seṭṭhi maṅgalaṃ karonto sattāhaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ adāsi.
As treasurer, he celebrated by offering a great alms-giving for seven days to the Sangha, with the Buddha at its head.
Vị trưởng giả đó đã tổ chức một đại lễ cúng dường chư Tăng do Đức Phật dẫn đầu trong bảy ngày.
Sattame divase dasabalassa bhattānumodanāya puṇṇaseṭṭhipi bhariyāpi dhītāpi sabbe sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu.
On the seventh day, after the Ten-Powered One had given the അനുമോദന (anumodanā), Treasurer Puṇṇa, his wife, and his daughter all became established in the fruit of Stream-entry (Sotāpatti).
Vào ngày thứ bảy, sau khi nghe Đức Thập Lực (Dasabala) tùy hỷ công đức, cả trưởng giả Puṇṇa, vợ ông và con gái ông đều an trú vào quả Dự Lưu (Sotāpatti).
Aparabhāge rājagahaseṭṭhi ‘‘puṇṇaseṭṭhino vayappattā dārikā atthī’’ti sutvā attano puttassa kāraṇā tassa gehaṃ pesesi.
Later, the treasurer of Rājagaha, having heard, ‘‘Treasurer Puṇṇa has a grown-up daughter,’’ sent a messenger to his house for his son’s sake.
Sau đó, trưởng giả Rājagaha nghe nói: “Trưởng giả Puṇṇa có một cô con gái đã đến tuổi trưởng thành,” nên ông sai người đến nhà Puṇṇa để hỏi cưới cho con trai mình.
So tassa sāsanaṃ sutvā ‘‘nāhaṃ dhītaraṃ dassāmī’’ti paṭisāsanaṃ pesesi.
Hearing his message, Puṇṇa sent back the reply, ‘‘I will not give my daughter.’’
Trưởng giả Puṇṇa nghe lời nhắn đó và trả lời: “Tôi sẽ không gả con gái mình.”
Sumanaseṭṭhipi puna pesesi – ‘‘tvaṃ mama gehaṃ nissāya vasitvā idāni ekappahāreneva issaro hutvā mayhaṃ dārikaṃ na desī’’ti.
Treasurer Sumanā sent another message: ‘‘Having lived relying on my house, you now suddenly become a powerful person and do not give me your daughter!’’
Trưởng giả Sumana lại sai người đến nhắn: “Ngươi đã sống nhờ nhà ta, giờ đây chỉ trong một khoảnh khắc đã trở thành người có quyền thế, mà không gả con gái cho ta sao?”
Tato puṇṇaseṭṭhi āha – ‘‘imaṃ tāva tumhākaṃ seṭṭhi sabhāvameva kathesi, puriso nāma sabbakāle evaṃvidhoyevāti na sallakkhetabbo.
Then Treasurer Puṇṇa said, ‘‘Indeed, your treasurer spoke of his own nature. A person should not be perceived as always being like this.
Khi đó, trưởng giả Puṇṇa nói: “Vị trưởng giả của các ông đã nói đúng bản chất của mình. Một người đàn ông không nên được xem là luôn luôn như vậy.
Ahañhi idāni tādise purise dāse katvā gahetuṃ sakkomi, tuyhaṃ pana jātiṃ vā gottaṃ vā na kopemi.
For now, I can take such a man as a slave, but I will not disrespect your birth or lineage.
Bây giờ tôi có thể biến những người như các ông thành nô lệ, nhưng tôi không muốn làm tổn hại đến dòng dõi hay đẳng cấp của các ông.
Apica kho mama dhītā sotāpannā ariyasāvikā devasikaṃ kahāpaṇagghanakehi pupphehi pūjaṃ karoti, tamahaṃ tumhādisassa micchādiṭṭhikassa gehaṃ na pesessāmī’’ti.
Moreover, my daughter is a Stream-enterer, a noble disciple (ariyasāvikā) who daily makes offerings of flowers worth a kahāpaṇa. I will not send her to the house of one with wrong view like you.’’
Hơn nữa, con gái tôi là một bậc Dự Lưu (Sotāpannā), một bậc thánh đệ tử, hàng ngày cúng dường hoa có giá trị bằng đồng kahāpaṇa. Tôi sẽ không gả con bé vào một gia đình tà kiến như các ông.”
Evaṃ puṇṇaseṭṭhissa paṭibāhakabhāvaṃ ñatvā rājagahaseṭṭhi puna sāsanaṃ pesesi – ‘‘porāṇakaṃ vissāsaṃ mā bhindatu, ahaṃ mayhaṃ suṇisāya devasikaṃ dvinnaṃ kahāpaṇānaṃ andhanakāni pupphāni sajjāpessāmī’’ti.
Knowing Treasurer Puṇṇa’s refusal, the treasurer of Rājagaha sent another message: ‘‘Let not the old trust be broken. I will arrange for my daughter-in-law to have flowers worth two kahāpaṇas daily.’’
Trưởng giả Rājagaha biết trưởng giả Puṇṇa từ chối như vậy, liền sai người nhắn lại: “Đừng phá vỡ tình thân cũ. Tôi sẽ chuẩn bị hoa trị giá hai đồng kahāpaṇa mỗi ngày cho con dâu tôi.”
So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā dhītaraṃ tassa gharaṃ pesesi.
Puṇṇa agreed, saying, ‘‘Very well,’’ and sent his daughter to his house.
Trưởng giả Puṇṇa đồng ý và gả con gái mình cho nhà đó.
Athekadivasaṃ sā puṇṇaseṭṭhino dhītā uttarā attano sāmikaṃ evamāha – ‘‘ahaṃ attano kulagehe māsassa aṭṭha divasāni nibaddhaṃ uposathakammaṃ karomi, idānipi tumhesu sampaṭicchantesu uposathaṅgāni adhiṭṭhaheyya’’nti.
Then, one day, Uttarā, the daughter of Treasurer Puṇṇa, said to her husband, ‘‘In my family home, I observe the Uposatha practice for eight days each month. Now, if you agree, I would like to undertake the Uposatha precepts.’’
Rồi một ngày nọ, Uttara, con gái của trưởng giả Puṇṇa, nói với chồng mình: “Ở nhà cha mẹ, con thường giữ giới Uposatha tám ngày mỗi tháng. Giờ đây, nếu anh đồng ý, con sẽ thọ trì các giới Uposatha.”
So ‘‘na sakkā’’ti taṃ na sampaṭicchi.
He did not agree, saying, ‘‘It is not possible.’’
Chàng trai không đồng ý, nói: “Không thể được.”
Sā taṃ saññāpetuṃ asakkontī tuṇhī ahosi.
Unable to convince him, she remained silent.
Cô ấy không thuyết phục được anh ta, nên im lặng.
Puna antovasse ‘‘uposathikā bhavissāmī’’ti tadāpi okāsaṃ kārentī neva alattha.
Again, during the rainy season, when she asked to observe the Uposatha, she still did not get permission.
Sau đó, trong mùa an cư, cô ấy lại muốn giữ giới Uposatha, nhưng cũng không được phép.
Sā antovasse aḍḍhatiyesu māsesu atikkantesu aḍḍhamāse avasiṭṭhe mātāpitūnaṃ sāsanaṃ pesesi – ‘‘ahaṃ tumhehi cārake pakkhittā ettake addhāne ekadivasampi uposathaṅgāni adhiṭṭhātuṃ na labhāmi, pañcadasa me kahāpaṇasahassāni pesethā’’ti.
When two and a half months of the rainy season had passed, and half a month remained, she sent a message to her parents: ‘‘You have thrown me into prison. For such a long time, I have not been able to undertake the Uposatha precepts even for a single day. Please send me fifteen thousand kahāpaṇas.’’
Khi đã qua hai tháng rưỡi trong mùa an cư và còn nửa tháng nữa, cô ấy sai người nhắn cho cha mẹ: “Con đã bị các người bỏ tù ở đây, suốt thời gian này không thể giữ giới Uposatha dù chỉ một ngày. Xin hãy gửi cho con mười lăm ngàn đồng kahāpaṇa.”
Te dhītu sāsanaṃ sutvā ‘‘kiṃkāraṇā’’ti apucchitvāva pahiṇiṃsu.
Her parents, hearing their daughter’s message, sent them without asking ‘‘Why?’’
Cha mẹ cô ấy nghe lời nhắn của con gái, không hỏi lý do gì mà liền gửi tiền đi.
Uttarā te kahāpaṇe gaṇhitvā tasmiṃ nagare sirimā nāma gaṇikā atthi, taṃ pakkosāpetvā ‘‘amma sirime, ahaṃ imaṃ aḍḍhamāsaṃ uposathaṅgāni adhiṭṭhahissāmi, tvaṃ imāni pañcadasa kahāpaṇasahassāni gahetvā imaṃ aḍḍhamāsaṃ seṭṭhiputtaṃ paricarāhī’’ti.
Uttarā took those kahāpaṇas, summoned a courtesan named Sirimā who lived in that city, and said, ‘‘Dear Sirimā, I will undertake the Uposatha precepts for this half month. You take these fifteen thousand kahāpaṇas and attend to the treasurer’s son for this half month.’’
Uttara nhận số kahāpaṇa đó, rồi cho gọi một kỹ nữ tên Sirimā trong thành phố đó đến và nói: “Này Sirimā, con sẽ thọ trì các giới Uposatha trong nửa tháng này. Con hãy nhận mười lăm ngàn đồng kahāpaṇa này và phục vụ con trai trưởng giả trong nửa tháng này.”
Sā ‘‘sādhu, ayye’’ti sampaṭicchi.
She replied, ‘‘Very well, my lady,’’ and agreed.
Sirimā đáp: “Vâng, thưa bà chủ.”
Tato paṭṭhāya seṭṭhiputto ‘‘ahaṃ sirimāya saddhiṃ modissāmī’’ti uttarāya aḍḍhamāsaṃ uposathakammaṃ sampaṭicchi.
From then on, the treasurer’s son agreed to Uttarā’s Uposatha observance for half a month, thinking, ‘‘I will enjoy myself with Sirimā.’’
Từ đó trở đi, con trai trưởng giả đồng ý cho Uttara giữ giới Uposatha trong nửa tháng, với ý nghĩ: “Ta sẽ vui vẻ với Sirimā.”
Sā tena sampaṭicchitabhāvaṃ ñatvā divase divase pātova dāsigaṇaparivutā satthu sahatthā khādanīyabhojanīyaṃ saṃvidahitvā satthari bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ gate uposathaṅgāni adhiṭṭhāya pāsādavaraṃ āruyha attano sīlāni āvajjamānā nisīdati.
Knowing that he had agreed, she would rise early each day, surrounded by a retinue of maids, prepare food and drink with her own hands for the Teacher, and after the Teacher had finished his meal and gone to the monastery, she would undertake the Uposatha precepts, ascend to the excellent mansion, and sit reflecting on her virtues.
Biết được chồng đã đồng ý, mỗi ngày, Uttara cùng đoàn tỳ nữ chuẩn bị đồ ăn thức uống bằng chính tay mình, sau khi cúng dường Đức Phật, khi Ngài đã về tịnh xá, cô ấy thọ trì các giới Uposatha, rồi lên lầu cao nhất của cung điện, ngồi quán tưởng về giới hạnh của mình.
Evaṃ aḍḍhamāsaṃ vītināmetvā uposathaṃ vissajjanadivase pātova yāgukhajjakādīni saṃvidahantī vicarati.
Having spent half a month thus, on the day of concluding the Uposatha, she rose early and went about arranging gruel and confections.
Cứ như vậy, cô ấy trải qua nửa tháng. Vào ngày xả giới Uposatha, ngay từ sáng sớm, cô ấy đã đi lại chuẩn bị cháo và các món ăn khác.
Tasmiṃ samaye seṭṭhiputto sirimāya saddhiṃ uparipāsādavaragato jālavātapānaṃ vivaritvā antaravatthuṃ olokento aṭṭhāsi.
At that time, the treasurer’s son, with Sirimā, was on the top floor of the excellent mansion, standing and looking out through an open window at the courtyard.
Lúc đó, con trai trưởng giả cùng Sirimā đang ở trên lầu cao nhất của cung điện, mở cửa sổ lưới và đứng nhìn xuống sân.
Uttarā, vātapānacchiddena uddhaṃ olokesi.
Uttarā looked up through the opening of the window.
Uttara ngước nhìn qua khe cửa sổ.
Seṭṭhiputto uttaraṃ oloketvā ‘‘nerayikajātikā vatāyaṃ evaṃvidhaṃ nāma sampattiṃ pahāya ukkhalikamasimakkhitā hutvā nikkāraṇā dāsīnaṃ antare vicaratī’’ti sitaṃ akāsi.
The treasurer’s son, seeing Uttarā, smiled, thinking, ‘‘This creature, destined for hell, abandons such wealth and wanders unnecessarily among maids, smeared with pot-soot.’’
Con trai trưởng giả nhìn Uttara và mỉm cười, nghĩ: “Thật là một người phụ nữ đáng xuống địa ngục, đã từ bỏ sự giàu sang như vậy để vô cớ đi lại giữa đám tỳ nữ, mặt mày lấm lem tro bếp.”
Uttarā, tassa pamādabhāvaṃ ñatvā ‘‘ayaṃ bālo nāma attano sampatti sabbakālaṃ thāvarāti saññī bhavissatī’’ti sayampi sitaṃ akāsi.
Uttarā, knowing his heedlessness, and thinking, ‘‘This fool believes his wealth is permanent forever,’’ also smiled.
Uttara nhận ra sự lơ đễnh của anh ta, nghĩ: “Kẻ ngu này chắc nghĩ rằng tài sản của mình là vĩnh viễn,” nên cô ấy cũng mỉm cười.
Tato sirimā ‘‘ayaṃ ceṭikā mayi ṭhitāya evaṃ mama sāmikena saddhiṃ sitaṃ karotī’’ti kupitā vegena otari.
Then Sirimā, angered, thinking, ‘‘This maid, while I am here, smiles with my husband like this!’’ descended quickly.
Khi đó, Sirimā tức giận, nghĩ: “Con tỳ nữ này dám mỉm cười với chồng ta khi ta đang ở đây!” nên cô ta vội vàng đi xuống.
Uttarā, tassā āgamanākappeneva ‘‘ayaṃ bālā aḍḍhamāsamattaṃ imasmiṃ gehe vasitvā mayhamevetaṃ gehantisaññī jātā’’ti ñatvā taṅkhaṇaññeva mettājhānaṃ samāpajjitvā aṭṭhāsi.
Uttarā, by her very posture of approaching, knew, ‘‘This fool, having stayed in this house for only half a month, has become deluded into thinking it is her house,’’ and immediately entered into the mettā-jhāna (meditation of loving-kindness) and remained there.
Uttara, chỉ qua dáng điệu của cô ta, đã biết: “Con bé ngu ngốc này đã sống trong nhà này nửa tháng mà lại nghĩ đây là nhà của mình,” nên ngay lập tức cô ấy nhập vào thiền từ bi và đứng yên.
Sirimāpi dāsīnaṃ antarena āgantvā uḷuṅkaṃ gahetvā pūvapacanaṭṭhāne pakkuthitatelassa pūretvā uttarāya matthake āsiñci, mettājhānassa vipphārena uttarāya matthake āsittaṃ pakkuthitatelaṃ padumapatte āsittaudakaṃ viya vinivattitvā gataṃ.
Sirimā, coming among the maids, took a ladle, filled it with boiling oil from the cake-frying place, and poured it over Uttarā’s head. Due to the diffusion of mettā-jhāna, the boiling oil poured over Uttarā’s head rolled off like water poured on a lotus leaf.
Sirimā đi qua giữa đám tỳ nữ, cầm một cái muỗng, múc đầy dầu sôi sùng sục từ chỗ chiên bánh, rồi đổ lên đầu Uttara. Do sự lan tỏa của thiền từ bi, dầu sôi đổ lên đầu Uttara đã trôi đi như nước trên lá sen.
Tasmiṃ khaṇe sirimāya samīpe ṭhitā dāsiyo taṃ oloketvā, ‘‘bho je, tvaṃ amhākaṃ ayyāya hatthato mūlaṃ gahetvā āgatā imasmiṃ gehe vasamānā amhākaṃ ayyāya sadisā bhavituṃ vāyamasī’’ti sammukhaṭṭhāne taṃ paribhāsiṃsu.
At that moment, the maids standing near Sirimā, seeing that, scolded her in front of everyone, saying, ‘‘Hey, you! You came here after taking money from our lady, living in this house, and you try to be equal to our lady!’’
Lúc đó, các tỳ nữ đứng gần Sirimā nhìn cô ta và mắng thẳng mặt: “Này cô kia, cô đã nhận tiền từ bà chủ của chúng tôi mà đến sống trong nhà này, vậy mà cô dám cố gắng trở thành giống như bà chủ của chúng tôi sao?”
Tasmiṃ khaṇe sirimā attano āgantukabhāvaṃ aññāsi.
At that moment, Sirimā realized her status as a temporary guest.
Lúc đó, Sirimā nhận ra mình là khách.
Sā tatova gantvā uttarāya pādesu patitvā, ‘‘ayye, anupadhāretvā me kataṃ, khamatha mayha’’nti āha.
She then went and fell at Uttarā’s feet, saying, ‘‘My lady, I acted thoughtlessly. Please forgive me.’’
Cô ta liền đi đến, quỳ xuống chân Uttara và nói: “Thưa bà chủ, con đã làm điều đó mà không suy nghĩ, xin bà hãy tha thứ cho con.”
Amma sirime, nāhaṃ tava imasmiṃ ṭhāne khamissāmi, ahaṃ sapitikā dhītā, dasabale khamanteyeva khamissāmīti.
‘‘Dear Sirimā, I will not forgive you in this place. I am a daughter with a father. I will forgive only if the Ten-Powered One forgives.’’
“Này Sirimā, con sẽ không tha thứ cho con ở đây. Con là con gái có cha, con sẽ tha thứ khi Đức Thập Lực (Dasabala) tha thứ.”
Satthāpi kho bhikkhusaṅghaparivāro āgantvā uttarāya nivesane paññattāsane nisīdi.
Then the Teacher, surrounded by the Sangha of bhikkhus, came and sat on the prepared seat in Uttarā’s dwelling.
Đức Thế Tôn cùng chúng Tỳ-kheo đến, ngồi trên chỗ đã được sắp đặt tại nhà Uttara.
Sirimā gantvā satthu pādesu patitvā, ‘‘bhante, mayā ayyāya uttarāya antare eko doso kato, tumhesu khamantesu khamissāmīti vadati, khamatha mayhaṃ bhagavā’’ti.
Sirimā went and fell at the Teacher’s feet, saying, ‘‘Bhante, I committed a fault against Lady Uttarā. She says she will forgive me only if you forgive. Please forgive me, Blessed One.’’
Sirimā đến, quỳ xuống chân Đức Thế Tôn và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, con đã phạm một lỗi lầm đối với bà chủ Uttara. Bà ấy nói sẽ tha thứ khi Đức Thế Tôn tha thứ. Xin Đức Thế Tôn hãy tha thứ cho con.”
Khamāmi te sirimeti.
‘‘I forgive you, Sirimā.’’
“Ta tha thứ cho con, Sirimā.”
Sā tasmiṃ kāle gantvā uttaraṃ khamāpesi.
At that time, she went and sought forgiveness from Uttarā.
Lúc đó, cô ta đi đến và xin Uttara tha thứ.
Taṃdivasañca sirimā dasabalassa bhattānumodanaṃ sutvā –
That day, Sirimā, having heard the anumodanā of the Ten-Powered One—
Và vào ngày đó, Sirimā nghe Đức Thập Lực tùy hỷ công đức –
263. Chaṭṭhe paṇītadāyikānanti paṇītarasadāyikānaṃ upāsikānaṃ, suppavāsā koliyadhītā, aggāti dasseti.
263. In the sixth (case), among the givers of exquisite food means among the female lay followers who gave exquisite food, Suppavāsā, the Koliyan daughter, is declared foremost.
263. Ở mục thứ sáu, trong số những người cúng dường vật thực tinh diệu, tức là trong số các nữ cư sĩ cúng dường vật thực có hương vị tinh diệu, Suppavāsā, con gái của dòng Koliya, được xem là bậc tối thượng.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ paṇītadāyikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
Indeed, during the time of Padumuttara Buddha, she was born into a noble family in Haṃsavatī. Hearing the Teacher's Dhamma discourse and seeing the Teacher appointing a certain female lay follower to the foremost position among those giving exquisite food, she performed a meritorious deed and aspired to that position.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, bà sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Khi nghe Đức Phật thuyết pháp, bà thấy Đức Phật đặt một nữ cư sĩ vào vị trí tối thượng trong số những người cúng dường vật thực tinh diệu, bèn tạo công đức và mong ước đạt được vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde koliyanagare khattiyakule nibbatti, suppavāsātissā nāmaṃ akaṃsu.
Having wandered through saṃsāra among devas and humans for one hundred thousand aeons, she was reborn in this Buddha-era in a khattiya family in the Koliyan city, and they named her Suppavāsā.
Sau một trăm ngàn đại kiếp luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật hiện tại, bà sinh ra trong một gia đình quý tộc dòng Sát-đế-lợi ở thành Koliya, và họ đặt tên bà là Suppavāsā.
Sā vayappattā ekassa sakyakumārassa gehaṃ gatā, paṭhamadassaneyeva satthu dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
Having reached maturity, she went to the house of a certain Sakyan prince, and upon her first sight of the Teacher and hearing his Dhamma talk, she was established in the fruit of stream-entry.
Đến tuổi trưởng thành, bà kết hôn với một hoàng tử dòng Sakya. Ngay lần đầu tiên diện kiến, bà đã nghe pháp thoại của Đức Phật và chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpatti).
Sā aparabhāge sīvaliṃ nāma dārakaṃ vijāyi.
Later, she gave birth to a son named Sīvali.
Sau đó, bà sinh một người con trai tên là Sīvalī.
Tassa vatthu heṭṭhā vitthāritameva.
His story has already been elaborated upon below.
Câu chuyện về người con trai đó đã được kể chi tiết ở phần dưới.
Sā ekasmiṃ samaye buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa nānaggarasapaṇītabhojanaṃ adāsi.
On one occasion, she gave various kinds of exquisite food and delicious meals to the community of monks headed by the Buddha.
Một lần nọ, bà đã cúng dường vật thực tinh diệu với nhiều hương vị cho Tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu.
Satthā katabhattakicco anumodanaṃ karonto suppavāsāya imaṃ dhammaṃ desesi ‘‘bhojanaṃ suppavāse dentī ariyasāvikā paṭiggāhakānaṃ pañca ṭhānāni deti.
After finishing his meal, the Teacher, in making the anumodanā, taught this Dhamma to Suppavāsā: "Suppavāsā, an Ariyan female lay follower giving food bestows five things upon the recipients.
Sau khi thọ thực xong, Đức Phật đã thuyết giảng giáo pháp này cho Suppavāsā để tùy hỷ công đức: “Này Suppavāsā, một Thánh đệ tử nữ khi cúng dường vật thực thì ban cho người thọ nhận năm điều.
Āyuṃ deti, vaṇṇaṃ deti, sukhaṃ deti, balaṃ deti, paṭibhānaṃ deti.
She bestows life, beauty, happiness, strength, and intelligence.
Ban cho tuổi thọ (āyu), ban cho sắc đẹp (vaṇṇa), ban cho an lạc (sukha), ban cho sức mạnh (bala), ban cho trí tuệ (paṭibhāna).
Āyuṃ kho pana datvā āyussa bhāginī hoti dibbassa vā mānusassa vā…pe… paṭibhānaṃ datvā paṭibhānassa bhāginī hoti dibbassa vā mānusassa vā’’ti.
Having bestowed life, she becomes a partaker of life, whether divine or human... Having bestowed intelligence, she becomes a partaker of intelligence, whether divine or human."
Sau khi ban cho tuổi thọ, người ấy sẽ được chia sẻ tuổi thọ, dù là của chư thiên hay của loài người… (tương tự với) sau khi ban cho trí tuệ, người ấy sẽ được chia sẻ trí tuệ, dù là của chư thiên hay của loài người.”
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus, this story arose.
Câu chuyện này đã phát sinh như vậy.
Atha aparabhāge satthā jetavane nisīditvā upāsikāyo ṭhānantaresu ṭhapento suppavāsaṃ koliyadhītaraṃ paṇītadāyikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Then later, the Teacher, while sitting at Jetavana and appointing female lay followers to various positions, established Suppavāsā, the Koliyan daughter, in the foremost position among the givers of exquisite food.
Sau đó, Đức Phật ngồi tại Jetavana, khi sắp đặt các nữ cư sĩ vào những vị trí đặc biệt, Ngài đã đặt nữ cư sĩ Suppavāsā, con gái của dòng Koliya, vào vị trí hàng đầu trong số những người cúng dường vật thực tinh diệu.
264. Sattame gilānupaṭṭhākīnanti gilānupaṭṭhākīnaṃ upāsikānaṃ, suppiyā upāsikā, aggāti dasseti.
264. In the seventh (case), among the attendants of the sick means among the female lay followers who attend the sick, the female lay follower Suppiyā, is declared foremost.
264. Ở mục thứ bảy, trong số những người chăm sóc bệnh nhân, tức là trong số các nữ cư sĩ chăm sóc bệnh nhân, nữ cư sĩ Suppiyā được xem là bậc tối thượng.
Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ gilānupaṭṭhākīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
Indeed, during the time of Padumuttara Buddha, she was born into a noble family in Haṃsavatī. Later, hearing the Teacher's Dhamma discourse and seeing the Teacher appointing a certain female lay follower to the foremost position among the attendants of the sick, she performed a meritorious deed and aspired to that position.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, bà sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Sau đó, khi nghe Đức Phật thuyết pháp, bà thấy Đức Phật đặt một nữ cư sĩ vào vị trí tối thượng trong số những người chăm sóc bệnh nhân, bèn tạo công đức và mong ước đạt được vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde bārāṇasiyaṃ kulagehe nibbatti, suppiyātissā nāmaṃ akaṃsu.
Having wandered through saṃsāra among devas and humans for one hundred thousand aeons, she was reborn in this Buddha-era into a noble family in Bārāṇasī, and they named her Suppiyā.
Sau một trăm ngàn đại kiếp luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật hiện tại, bà sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Bārāṇasī, và họ đặt tên bà là Suppiyā.
Aparabhāge satthā bhikkhusaṅghaparivāro bārāṇasiṃ agamāsi.
Later, the Teacher, accompanied by the community of monks, went to Bārāṇasī.
Sau đó, Đức Phật cùng Tăng đoàn du hành đến Bārāṇasī.
Sā tathāgatassa paṭhamadassaneyeva dhammaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
Upon her first sight of the Tathāgata, she heard the Dhamma and was established in the fruit of stream-entry.
Ngay lần đầu tiên diện kiến Đức Như Lai, bà đã nghe pháp và chứng đắc quả Dự Lưu (Sotāpatti).
Athekadivasaṃ dhammassavanatthāya vihāraṃ gatā.
Then one day, she went to the monastery to listen to the Dhamma.
Một ngày nọ, bà đến tịnh xá để nghe pháp.
Vihāracārikaṃ caramānā ekaṃ bhikkhuṃ gilānaṃ disvā abhivādetvā paṭisanthāraṃ katvā ‘‘ayyassa kiṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti pucchi.
While walking around the monastery, she saw a sick monk, greeted him, exchanged pleasantries, and asked, "What does the venerable one need?"
Khi đi dạo trong tịnh xá, bà thấy một vị Tỳ-kheo bệnh, bèn đảnh lễ và thăm hỏi: “Bạch Tôn giả, Tôn giả cần gì để thọ dụng?”
Rasaṃ laddhuṃ vaṭṭati, upāsiketi.
"I need some broth, lay follower," he replied.
“Này nữ cư sĩ, cần một chút nước cốt thịt.”
‘‘Hotu, bhante, ahaṃ pahiṇissāmī’’ti theraṃ abhivādetvā antonagaraṃ gantvā punadivase pavattamaṃsatthāya dāsiṃ antarāpaṇaṃ pesesi.
"Very well, Bhante, I will send it," she said, and after saluting the elder, she went into the city and sent a maid to the marketplace for fresh meat for the next day.
“Bạch Tôn giả, được thôi, con sẽ sai người mang đến.” Bà đảnh lễ vị Trưởng lão rồi vào trong thành, hôm sau sai tỳ nữ ra chợ mua thịt tươi.
Sā sakalanagare pavattamaṃsaṃ alabhitvā aladdhabhāvaṃ kathesi.
The maid, unable to find fresh meat in the entire city, reported its unavailability.
Tỳ nữ đi khắp thành nhưng không tìm được thịt tươi, bèn báo lại rằng không có.
Upāsikā cintesi – ‘‘ahaṃ ayyassa rasaṃ pahiṇissāmīti vatvā sace na pesessāmi, ayyo aññatopi alabhanto kilamissati, yaṃkiñci katvā pesetuṃ vaṭṭatī’’ti gabbhaṃ pavisitvā ūrumaṃsaṃ chinditvā dāsiyā adāsi ‘‘idaṃ maṃsaṃ gahetvā sambhārehi yojetvā rasaṃ katvā vihāraṃ netvā ayyassa dehi.
The female lay follower thought, "If I say I will send broth to the venerable one but do not send it, he, not getting it from elsewhere, will suffer. I must send it, no matter what it takes." She entered her inner chamber, cut off some flesh from her thigh, and gave it to the maid, saying, "Take this meat, prepare it with ingredients, make broth, take it to the monastery, and give it to the venerable one.
Nữ cư sĩ suy nghĩ: “Nếu mình đã nói sẽ gửi nước cốt thịt cho Tôn giả mà không gửi, Tôn giả sẽ khổ sở vì không tìm được ở nơi khác. Mình phải làm gì đó để gửi đi.” Bà vào phòng, cắt một miếng thịt đùi của mình và đưa cho tỳ nữ, dặn: “Con hãy lấy miếng thịt này, chế biến cùng các gia vị rồi làm nước cốt thịt, mang đến tịnh xá và dâng cho Tôn giả.
So ce maṃ pucchati, gilānāti vadehī’’ti.
If he asks about me, tell him I am sick."
Nếu Tôn giả hỏi về ta, hãy nói rằng ta đang bị bệnh.”
Sā tathā akāsi.
The maid did so.
Tỳ nữ đã làm đúng như vậy.
Satthā taṃ kāraṇaṃ ñatvā punadivase bhikkhācāravelāya bhikkhusaṅghaparivuto upāsikāya gehaṃ agamāsi.
The Teacher, knowing this matter, went to the female lay follower's house the next day at alms-round time, accompanied by the community of monks.
Đức Phật biết chuyện đó, hôm sau, vào giờ đi khất thực, Ngài cùng Tăng đoàn đến nhà nữ cư sĩ.
Sā tathāgatassa āgatabhāvaṃ sutvā sāmikaṃ āmantesi – ‘‘ayyaputta, ahaṃ satthu santikaṃ gantuṃ na sakkomi, gaccha tvaṃ satthāraṃ antogehaṃ pavesetvā nisīdāpehī’’ti.
Hearing of the Tathāgata's arrival, she called her husband and said, "My dear, I cannot go to the Teacher; please go and invite the Teacher into the house and seat him."
Nghe tin Đức Như Lai đến, bà gọi chồng: “Này phu quân, thiếp không thể đến gặp Đức Phật được, chàng hãy đi mời Đức Phật vào trong nhà và an tọa.”
So tathā akāsi.
He did so.
Người chồng đã làm đúng như vậy.
Satthā ‘‘kahaṃ suppiyā’’ti pucchi.
The Teacher asked, "Where is Suppiyā?"
Đức Phật hỏi: “Suppiyā ở đâu?”
Gilānā, bhanteti.
"She is sick, Bhante," he replied.
“Bạch Đức Thế Tôn, bà ấy đang bị bệnh.”
Pakkosatha, nanti.
"Call her," said the Teacher.
“Hãy gọi bà ấy đến đây,” Đức Phật nói.
Atha te gantvā ‘‘satthā taṃ pakkosatī’’ti āhaṃsu.
Then they went and said, "The Teacher is calling you."
Thế là họ đi gọi: “Đức Phật đang gọi bà.”
Sā cintesi – ‘‘sabbalokassa hitānukampako satthā na imaṃ kāraṇaṃ adisvā pakkosāpessatī’’ti sahasā mañcamhā vuṭṭhāsi.
She thought, "The Teacher, who is benevolent towards all beings, would not call me without seeing this matter," and quickly rose from her bed.
Bà suy nghĩ: “Đức Phật, Đấng từ bi vì lợi ích của tất cả chúng sinh, sẽ không gọi ta nếu Ngài không thấy lý do này.” Bà liền đứng dậy khỏi giường.
Athassā buddhānubhāvena taṃkhaṇaṃyeva vaṇo ruhitvā succhavi ahosi sesaṭṭhānato atirekataraṃ vippasannavaṇṇo.
Then, by the power of the Buddha, her wound healed instantly, and her complexion became pure, even clearer than other parts of her body.
Ngay lúc đó, nhờ oai lực của Đức Phật, vết thương của bà liền lành lại, da thịt trở nên sạch sẽ và sáng hơn những chỗ khác.
Tasmiṃ khaṇe upāsikā sitaṃ katvā dasabalaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
At that moment, the female lay follower smiled, paid homage to the Ten-Powered One with a five-point prostration, and sat down at one side.
Vào khoảnh khắc đó, nữ cư sĩ mỉm cười, đảnh lễ Đức Thập Lực với năm điểm chạm đất và ngồi xuống một bên.
Satthā ‘‘imissā upāsikāya kiṃ aphāsuka’’nti pucchi.
The Teacher asked, "What is wrong with this female lay follower?"
Đức Phật hỏi: “Nữ cư sĩ này có chuyện gì không khỏe sao?”
Sā attanā katakāraṇaṃ sabbaṃ kathesi.
She recounted everything she had done.
Bà kể lại tất cả những gì mình đã làm.
Satthā katabhattakicco vihāraṃ gantvā bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā taṃ bhikkhuṃ anekapariyāyena vigarahitvā sikkhāpadaṃ (mahāva. 280) paññapesi.
After finishing his meal, the Teacher went to the monastery, gathered the community of monks, admonished that monk in many ways, and laid down a training rule.
Sau khi thọ thực xong, Đức Phật đến tịnh xá, triệu tập Tăng đoàn, quở trách vị Tỳ-kheo đó bằng nhiều cách và chế định giới luật.
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus, this story arose.
Câu chuyện này đã phát sinh như vậy.
Aparabhāge satthā jetavane nisinno upāsikāyo ṭhānantaresu ṭhapento suppiyaṃ upāsikaṃ gilānupaṭṭhākīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, residing at Jetavana and placing female lay followers in various positions, appointed Suppiyā, the female lay follower, to the foremost position among the attendants of the sick.
Sau đó, Đức Phật ngồi tại Jetavana, khi sắp đặt các nữ cư sĩ vào những vị trí đặc biệt, Ngài đã đặt nữ cư sĩ Suppiyā vào vị trí hàng đầu trong số những người chăm sóc bệnh nhân.
265. Aṭṭhame aveccappasannānanti adhigatena acalappasādena samannāgatānaṃ upāsikānaṃ, kātiyānī, aggāti dasseti.
265. In the eighth (case), among those with unshakeable faith means among the female lay followers endowed with attained, unshakeable faith, Kātiyānī is declared foremost.
265. Ở mục thứ tám, trong số những người có tín tâm bất động, tức là trong số các nữ cư sĩ có tín tâm bất động đã đạt được, Kātiyānī được xem là bậc tối thượng.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ aveccappasannānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
Indeed, during the time of Padumuttara Buddha, she was born into a noble family in Haṃsavatī. Seeing the Teacher appointing a certain female lay follower to the foremost position among those with unshakeable faith, she performed a meritorious deed and aspired to that position.
Nghe nói, vào thời Đức Phật Padumuttara, bà sinh ra trong một gia đình quý tộc ở Haṃsavatī. Bà thấy Đức Phật đặt một nữ cư sĩ vào vị trí tối thượng trong số những người có tín tâm bất động, bèn tạo công đức và mong ước đạt được vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde kuraragharanagare nibbatti, kātiyānītissā nāmaṃ akaṃsu.
Having wandered through saṃsāra among devas and humans for one hundred thousand aeons, she was reborn in this Buddha-era in the city of Kuraragharaka, and they named her Kātiyānī.
Sau một trăm ngàn đại kiếp luân hồi trong cõi trời và cõi người, vào thời Đức Phật hiện tại, bà sinh ra ở thành Kuraraghara, và họ đặt tên bà là Kātiyānī.
Sā aparabhāge vayappattā kuraragharikāya, kāḷiyā sahāyikā, daḷhamittā ahosi.
Later, having reached maturity, she became a close friend of Kāḷī of Kuraraghara.
Sau đó, đến tuổi trưởng thành, bà trở thành bạn thân của Kālī, người phụ nữ ở Kuraraghara.
Yadā pana kuṭikaṇṇasoṇatthero ‘‘dasabalassa kathitaniyāmena mayhampi dhammaṃ kathehī’’ti mātarā yācito rattibhāge antonagare alaṅkatadhammāsane nisīditvā mātaraṃ kāyasakkhiṃ katvā dhammadesanaṃ ārabhi, tadā ayaṃ kātiyānī upāsikā kāḷiyā saddhiṃ gantvā parisapariyante dhammaṃ suṇantī aṭṭhāsi.
One night, when the Elder Kuṭikaṇṇasoṇa, requested by his mother to teach her the Dhamma according to the method taught by the Ten-Powered One, sat on an adorned Dhamma seat in the city and began to preach the Dhamma, making his mother a witness, this female lay follower Kātiyānī went with Kāḷī and stood at the edge of the assembly, listening to the Dhamma.
Khi Trưởng lão Kuṭikaṇṇasoṇa được mẹ yêu cầu: “Hãy thuyết pháp cho con theo cách mà Đức Thập Lực đã thuyết,” Ngài ngồi trên pháp tòa được trang trí lộng lẫy trong thành vào ban đêm, và bắt đầu thuyết pháp, lấy mẹ mình làm nhân chứng. Lúc đó, nữ cư sĩ Kātiyānī cùng với Kālī đến và đứng nghe pháp ở rìa hội chúng.
Tasmiṃ samaye pañcamattāni corasatāni antonagare divā katasaññāya koṭito paṭṭhāya ummaṅgaṃ khanitvā imissā kātiyāniyā gharaṃ sampāpuṇiṃsu.
At that time, about five hundred thieves, having dug a tunnel from the fort during the day by arrangement, reached the house of this Kātiyānī.
Vào thời điểm đó, khoảng năm trăm tên cướp đã đào một đường hầm từ cổng thành vào ban ngày theo kế hoạch đã định, và đến được nhà của nữ cư sĩ Kātiyānī.
Tesaṃ corajeṭṭhako tehi saddhiṃ apavisitvā ‘‘kiṃ nu kho ayaṃ parisā sannipatitā’’ti vīmaṃsanatthāya soṇattherassa dhammakathanaṭṭhānaṃ gantvā parisapariyante tiṭṭhamāno imissā kātiyāniyā piṭṭhipasse aṭṭhāsi.
Their chief, not entering with them, went to the place where the Elder Soṇa was preaching the Dhamma to investigate what kind of assembly this was, and stood behind this Kātiyānī at the edge of the assembly.
Tên cướp đầu sỏ cùng đồng bọn lẻn vào, rồi để điều tra xem “hội chúng này tụ tập vì chuyện gì,” hắn đến chỗ Trưởng lão Soṇa thuyết pháp và đứng ở phía sau lưng nữ cư sĩ Kātiyānī.
Tasmiṃ samaye, kātiyānī, dāsiṃ āmantesi – ‘‘gaccha je, gehaṃ pavisitvā dīpatelaṃ āhara, mayaṃ dīpe jāletvā dhammaṃ sossāmā’’ti.
At that time, Kātiyānī called her maidservant, "Go, my girl, enter the house and bring lamp oil. We will light the lamps and listen to the Dhamma."
Vào lúc đó, Kātiyānī gọi người hầu gái và nói: “Này con, hãy đi vào nhà mang dầu đèn đến, chúng ta sẽ thắp đèn và nghe Pháp.”
Sā gharaṃ gantvā ummaṅge core disvā dīpatelaṃ agaṇhitvāva āgantvā attano ayyāya ārocesi – ‘‘ayye, gehe corā ummaṅgaṃ khanantī’’ti.
She went to the house, and seeing the thieves digging a tunnel, she returned without taking the lamp oil and reported to her mistress, "Mistress, there are thieves digging a tunnel in the house!"
Cô gái ấy đi về nhà, thấy những tên trộm đang đào hầm, liền không lấy dầu đèn mà quay lại báo với chủ mình: “Thưa chủ, trong nhà có bọn trộm đang đào hầm!”
Taṃ sutvā corajeṭṭhako cintesi – ‘‘sacāyaṃ imissā kathaṃ gaṇhitvā gehaṃ gamissati, ettheva naṃ asinā dvedhā chindissāmi.
Having heard that, the chief of the thieves thought, "If she takes this maidservant's words and goes home, I will cut her in two with a sword right here.
Nghe vậy, tên trộm đầu đảng nghĩ: “Nếu cô ta nghe lời người hầu gái này mà về nhà, thì ta sẽ dùng kiếm chém cô ta làm hai ngay tại đây.
Sace pana gahitanimitteneva dhammaṃ suṇissati, corehi gahitabhaṇḍakampi puna dāpessāmī’’ti.
But if she listens to the Dhamma simply by the sign given, I will make the thieves return even the goods they have taken."
Nhưng nếu cô ta vẫn nghe Pháp với dấu hiệu đã nhận biết, thì ta sẽ khiến bọn trộm trả lại cả những tài sản đã lấy.”
Kātiyānīpi kho dāsiyā kathaṃ sutvā, ‘‘amma, mā saddaṃ kari, corā nāma harantā attanā diṭṭhameva harissanti, ahaṃ pana ajja dullabhassavanaṃ suṇāmi, mā dhammassa antarāyaṃ karohī’’ti āha.
Kātiyānī, having heard the maidservant's words, said, "My dear, do not make a sound. Thieves will only take what they see. Today, I am listening to the Dhamma which is hard to hear. Do not interrupt the Dhamma."
Kātiyānī, sau khi nghe lời người hầu gái, nói: “Này con, đừng làm ồn, bọn trộm khi cướp bóc thì chúng sẽ cướp những gì chúng thấy, nhưng hôm nay ta được nghe Pháp khó gặp, con đừng làm chướng ngại cho Pháp.”
Corajeṭṭhako tassā vacanaṃ sutvā cintesi – ‘‘iminā ajjhāsayena ṭhitāya nāma gehe bhaṇḍaṃ harantehi amhehi mahāpathavī pavisitabbā bhaveyyā’’ti.
The chief of the thieves, having heard her words, thought, "If we steal goods from the house of one with such resolve, we should sink into the great earth."
Tên trộm đầu đảng nghe lời cô ấy nói, liền nghĩ: “Với tâm ý như vậy, nếu chúng ta cướp bóc tài sản trong nhà thì chúng ta phải chui xuống lòng đất mất.”
So tāvadeva gantvā corehi gahitabhaṇḍaṃ chaḍḍāpetvā corehi saddhiṃ āgantvā dhammaṃ suṇanto parisapariyante aṭṭhāsi.
He immediately went and made the thieves abandon the goods they had taken, and then, together with the thieves, he came and stood at the edge of the assembly, listening to the Dhamma.
Ngay lập tức, hắn đi và bắt bọn trộm vứt bỏ tài sản đã lấy, rồi cùng bọn trộm đến nghe Pháp, đứng ở rìa hội chúng.
Kātiyānīpi upāsikā therassa desanāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
Kātiyānī the lay follower, at the end of the Elder's discourse, became established in the fruit of stream-entry.
Vị nữ cư sĩ Kātiyānī cũng vậy, khi bài thuyết pháp của vị Trưởng lão kết thúc, cô đã an trú vào quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti).
Atha aruṇe uggate corajeṭṭhako gantvā upāsikāya pādesu patitvā, ‘‘ayye, sabbesaṃyeva no khamāhī’’ti āha.
Then, at dawn, the chief of the thieves went and prostrated himself at the lay follower's feet, saying, "Mistress, please forgive us all."
Sau đó, khi bình minh lên, tên trộm đầu đảng đến quỳ dưới chân vị nữ cư sĩ và nói: “Thưa chủ, xin người hãy tha thứ cho tất cả chúng con.”
Kiṃ pana tumhehi mayhaṃ katanti?
"What have you done to me?"
“Các con đã làm gì cho ta vậy?”
So sabbaṃ attanā katadosaṃ ārocesi.
He reported all the wrongs he had committed.
Hắn kể lại tất cả lỗi lầm mà mình đã gây ra.
Tena hi, tātā, khamāmi tumhākanti.
"In that case, my sons, I forgive you."
“Vậy thì, này các con, ta tha thứ cho các con.”
Ayye, amhākaṃ evaṃ khamitaṃ nāma na hoti, tumhākaṃ pana puttattherassa santike sabbesaṃyeva no pabbajjaṃ dāpehīti.
"Mistress, such forgiveness is not enough for us; please arrange for all of us to be ordained with your son, the Elder."
“Thưa chủ, việc chúng con được tha thứ như vậy vẫn chưa đủ, xin người hãy cho tất cả chúng con được xuất gia với vị Trưởng lão là con trai của người.”
Sā sabbepi te gahetvā kuṭikaṇṇasoṇattherassa santike pabbājesi.
She took all of them and had them ordained under the Elder Kuṭikaṇṇasoṇa.
Cô ấy dẫn tất cả bọn họ đến xuất gia với Trưởng lão Kuṭikaṇṇasoṇa.
Tepi kho corā therassa santike pabbajitā sabbeva arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
And those thieves, having been ordained under the Elder, all attained Arahantship.
Và những tên trộm ấy, sau khi xuất gia với vị Trưởng lão, tất cả đều đạt đến quả vị A-la-hán (Arahatta).
Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.
Thus, this story arose.
Câu chuyện này đã khởi lên như vậy.
Aparabhāge satthā jetavane viharanto upāsikāyo ṭhānantaresu ṭhapento kātiyāniṃ upāsikaṃ aveccappasannānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, while residing in Jetavana, appointed Kātiyānī the lay follower to the foremost position among those with unwavering faith.
Về sau, khi Đức Thế Tôn đang trú tại Kỳ Viên (Jetavana), Ngài đã sắp đặt các nữ cư sĩ vào những vị trí đặc biệt, và Ngài đã đặt nữ cư sĩ Kātiyānī vào vị trí đứng đầu trong số những người có niềm tin bất động (aveccappasanna).
267. Dasame anussavappasannānanti anussaveneva uppannena pasādena samannāgatānaṃ upāsikānaṃ antare, kāḷī upāsikā, kuraragharikā aggāti dasseti.
267. In the tenth*, anussavappasannānaṃ indicates that Kāḷī, the lay follower from Kuraragharikā, was foremost among lay followers who had faith through hearing.
267. Trong kinh thứ mười, anussavappasannānaṃ (những người có niềm tin do nghe kể) có nghĩa là, trong số các nữ cư sĩ có niềm tin phát sinh do nghe kể, nữ cư sĩ Kāḷīkuraragharikā là người đứng đầu.
Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kuraragharanagare nibbattā satthu dhammakathaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ anussavappasannānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi.
She, it is said, was born into a noble family in Kuraragharanagara in Haṃsavati during the time of Padumuttara Buddha. Listening to the Teacher's Dhamma discourse, she saw the Teacher placing a certain lay follower in the foremost position among those with faith through hearing. She then performed a meritorious deed and aspired to that position.
Được biết, vào thời Đức Phật Padumuttara, cô ấy sinh ra ở thành phố Kuraraghara thuộc Haṃsavatī, khi nghe Đức Thế Tôn thuyết pháp, thấy Ngài đặt một nữ cư sĩ vào vị trí đứng đầu trong số những người có niềm tin do nghe kể, cô ấy đã thực hiện một công đức đặc biệt và cầu nguyện cho vị trí đó.
Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare kulagehe nibbatti, kāḷītissā nāmaṃ akaṃsu.
After transmigrating among devas and humans for one hundred thousand aeons, she was born into a noble family in Rājagahanagara during this Buddha's arising, and they named her Kāḷī.
Sau khi luân hồi trong cõi trời và cõi người suốt một trăm ngàn đại kiếp, vào thời Đức Phật hiện tại, cô ấy sinh ra trong một gia đình quý tộc ở thành phố Rājagaha, và được đặt tên là Kāḷī.
Sā vayappattā kuraragharanagare kulagehaṃ gatā.
Having reached maturity, she went to a noble family in Kuraragharanagara.
Khi đến tuổi trưởng thành, cô ấy về nhà chồng ở thành phố Kuraraghara.
Athassā saṃvāsena gabbho patiṭṭhahi.
Then, through their cohabitation, she became pregnant.
Sau đó, cô ấy mang thai do sống chung.
Sā paripuṇṇagabbhā ‘‘paresaṃ gehe gabbhavuṭṭhānaṃ nāma appatirūpa’’nti attano kulanagarameva āgantvā rattibhāgasamanantare attano pāsādassa upari ākāse ṭhitānaṃ sātāgirahemavatānaṃ ratanattayassa vaṇṇaṃ kathentānaṃ kathaṃ sutvā anussavikappasādaṃ uppādetvā satthu adassaneneva sotāpattiphale patiṭṭhāsi, aparabhāge panassā gabbhavuṭṭhānaṃ ahosīti sabbaṃ vatthu heṭṭhā vitthāritameva.
Being heavily pregnant, she thought, "Giving birth in someone else's house is unsuitable," and returned to her own family's town. Immediately after nightfall, she heard the conversation of Sātāgira and Hemavata devas, who were standing in the sky above her mansion, praising the Triple Gem. Through this, she developed faith through hearing, and without seeing the Teacher, she became established in the fruit of stream-entry. Later, she gave birth, as the entire story has been elaborated upon below.
Khi thai đã đủ tháng, cô ấy nghĩ: “Việc sinh nở trong nhà người khác là không thích hợp,” nên đã trở về thành phố quê hương của mình. Ngay sau đêm đó, cô ấy nghe cuộc nói chuyện của Sātāgira và Hemavata đang đứng trên không trung phía trên cung điện của mình, ca ngợi Tam Bảo (Ratanattaya), và phát sinh niềm tin do nghe kể, rồi an trú vào quả vị Nhập Lưu (Sotāpatti) mà không cần gặp Đức Thế Tôn. Về sau, cô ấy đã sinh nở – tất cả câu chuyện này đã được kể chi tiết ở dưới.
Aparabhāge pana satthā jetavane bhikkhusaṅghamajjhe nisīditvā upāsikāyo ṭhānantaresu ṭhapento imaṃ upāsikaṃ anussavappasannānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Later, the Teacher, sitting amidst the community of bhikkhus in Jetavana, appointed this lay follower to the foremost position among those with faith through hearing.
Về sau, khi Đức Thế Tôn đang ngồi giữa Tăng đoàn tại Kỳ Viên (Jetavana), Ngài đã sắp đặt các nữ cư sĩ vào những vị trí đặc biệt, và Ngài đã đặt nữ cư sĩ này vào vị trí đứng đầu trong số những người có niềm tin do nghe kể.