11. Nandanavaggassa paṭhame tatrāti tasmiṃ ārāme.
11. In the first (sutta) of the Nandanavagga, tatrāti (there) means in that monastery.
11. Trong kinh đầu tiên của phẩm Nandana, ở đó nghĩa là: trong khu vườn đó.
Khoti byañjanasiliṭṭhatāvasena nipātamattaṃ.
Khoti is merely a particle to smooth the phrasing.
Kho là một từ ngữ chỉ để làm cho văn phong trôi chảy hơn.
Bhikkhū āmantesīti parisajeṭṭhake bhikkhū jānāpesi.
Bhikkhū āmantesīti (he addressed the bhikkhus) means he informed the chief bhikkhus of the assembly.
Đức Phật đã gọi các Tỳ-khưu nghĩa là: Đức Phật đã thông báo cho các Tỳ-khưu trưởng lão trong hội chúng.
Bhikkhavoti tesaṃ āmantanākāradīpanaṃ.
Bhikkhavoti (bhikkhus!) indicates the manner of addressing them.
Này các Tỳ-khưu là lời chỉ ra cách thức gọi của Ngài.
Bhadanteti pativacanadānaṃ.
Bhadanteti (venerable sir!) is the reply given.
Bạch Thế Tôn là lời đáp lại.
Te bhikkhūti ye tattha sammukhībhūtā dhammapaṭiggāhakā bhikkhū.
Te bhikkhūti (those bhikkhus) refers to those bhikkhus present there who were receptive to the Dhamma.
Các Tỳ-khưu đó nghĩa là: những Tỳ-khưu đang có mặt ở đó để thọ nhận Pháp.
Bhagavato paccassosunti bhagavato vacanaṃ patiassosuṃ, abhimukhā hutvā suṇiṃsu sampaṭicchiṃsūti attho.
Bhagavato paccassosunti (they assented to the Blessed One) means they assented to the word of the Blessed One; the meaning is that they listened and accepted, facing Him.
Đã vâng lời Đức Thế Tôn nghĩa là: đã vâng lời Đức Thế Tôn, có nghĩa là họ đã lắng nghe và chấp nhận lời Ngài.
Etadavocāti etaṃ idāni vattabbaṃ ‘‘bhūtapubba’’ntiādivacanaṃ avoca.
Etadavocāti (He said this) means He spoke these words, beginning with "bhūtapubba" (formerly), which are now to be stated.
Đã nói điều này nghĩa là: đã nói lời "Thuở xưa" (bhūtapubba) và những lời khác sắp được nói ra đây.
Tattha tāvatiṃsakāyikāti tāvatiṃsakāye nibbattā.
There, tāvatiṃsakāyikāti (belonging to the Tāvatiṃsa realm) means born in the Tāvatiṃsa realm.
Trong đó, chư thiên cõi Tam Thập Tam Thiên nghĩa là: được tái sinh trong cõi Tam Thập Tam Thiên.
Tāvatiṃsakāyo nāma dutiyadevaloko vuccati.
The Tāvatiṃsa realm is called the second deva-world.
Cõi Tam Thập Tam Thiên (Tāvatiṃsakāyo) được gọi là cõi trời thứ hai.
Maghena māṇavena saddhiṃ macalagāme kālaṃ katvā tattha uppanne tettiṃsa devaputte upādāya kira tassa devalokassa ayaṃ paṇṇatti jātāti vadanti.
It is said that this designation for that deva-world arose because thirty-three devaputtas were born there after the māṇava named Magha and his companions passed away in the village of Macala.
Người ta nói rằng, tên gọi của cõi trời này xuất phát từ ba mươi ba vị thiên tử được tái sinh ở đó sau khi cùng với Maṅgha (Māṇavena) chết tại làng Macala.
Yasmā pana sesacakkavāḷesupi cha kāmāvacaradevalokā atthi.
However, since there are also six kāma-worlds in other universes,
Tuy nhiên, vì ở các thế giới khác cũng có sáu cõi trời Dục giới,
Vuttampi cetaṃ ‘‘sahassaṃ cātumahārājikānaṃ sahassaṃ tāvatiṃsāna’’nti (a. ni. 10.29), tasmā nāmapaṇṇattiyevesā tassa devalokassāti veditabbā.
and it is also stated: "a thousand Cātumahārājika devas, a thousand Tāvatiṃsa devas" (AN 10.29), it should be understood that this is merely a nominal designation for that deva-world.
và điều này cũng được nói: "Một ngàn cõi trời Tứ Đại Thiên Vương, một ngàn cõi trời Tam Thập Tam Thiên", do đó, cần phải hiểu rằng đây chỉ là một tên gọi quy ước cho cõi trời đó.
Evañhi niddosaṃ padaṃ hoti.
Only then is the word faultless.
Như vậy thì từ ngữ này mới không có lỗi.
Nandane vaneti ettha taṃ vanaṃ paviṭṭhe paviṭṭhe nandayati tosetīti nandanaṃ.
Nandane vaneti (in the Nandana Grove): Here, that grove is called Nandana because it delights and pleases all who enter it.
Trong khu vườn Nandana (Nandane vane): Khu vườn này làm cho những ai bước vào đều hoan hỷ, đều vui thích, nên gọi là Nandana.
Pañcasu hi maraṇanimittesu uppannesu ‘‘sampattiṃ pahāya cavissāmā’’ti paridevamānā devatā sakko devānamindo ‘‘mā paridevittha, abhijjanadhammā nāma saṅkhārā natthī’’ti ovaditvā tattha pavesāpeti.
Indeed, when the five signs of death appear, the devas lamenting "We will cast off our prosperity and fall away," are admonished by Sakka, the king of devas, saying, "Do not lament, for there are no formations that are not subject to decay," and he causes them to enter there.
Quả thật, khi năm dấu hiệu của cái chết xuất hiện, các vị chư thiên than khóc rằng: “Chúng ta sẽ chết, từ bỏ mọi tài sản!”, thì Sakka, Vua của các vị trời, khuyên nhủ: “Đừng than khóc! Các pháp hữu vi (saṅkhārā) không có pháp nào là không hoại diệt cả!” rồi cho họ vào khu vườn đó.
Tāsaṃ aññāhi devatāhi bāhāsu gahetvā pavesitānampi tassa sampattiṃ disvāva maraṇasoko vūpasammati, pītipāmojjameva uppajjati.
Even those who are led in by other devas holding their arms, upon seeing the splendor of that grove, their sorrow of death subsides, and only joy and delight arise.
Dù được các vị chư thiên khác nắm tay dẫn vào, nhưng khi nhìn thấy sự tráng lệ của khu vườn, nỗi sầu muộn về cái chết của họ liền lắng xuống, chỉ còn niềm vui và sự hân hoan dâng trào.
Atha tasmiṃ kīḷamānā eva uṇhasantatto himapiṇḍo viya vilīyanti, vātāpahatadīpasikhā viya vijjhāyantīti evaṃ yaṃkiñci anto paviṭṭhaṃ nandayati tosetiyevāti nandanaṃ, tasmiṃ nandane.
Then, while playing in that grove, they dissolve like a lump of snow heated by the sun, or they are extinguished like a lamp flame struck by the wind; thus, whatever enters within delights and pleases, hence it is Nandana; in that Nandana (grove).
Rồi khi đang vui chơi trong đó, họ tan chảy như một khối băng bị nắng nóng làm tan rã, và tắt lịm như ngọn đèn bị gió thổi. Như vậy, bất cứ ai bước vào đều được hoan hỷ, đều vui thích, nên gọi là Nandana. Trong khu vườn Nandana đó.
Accharāsaṅghaparivutāti accharāti devadhītānaṃ nāmaṃ, tāsaṃ samūhena parivutā.
Accharāsaṅghaparivutāti (surrounded by throngs of nymphs): Accharā is a name for deva-daughters, surrounded by their host.
Được vây quanh bởi đoàn Apsara (Accharāsaṅghaparivutā): Apsara là tên gọi của các thiên nữ, được vây quanh bởi đoàn thiên nữ đó.
Dibbehīti devaloke nibbattehi.
Dibbehīti (divine) means born in the deva-world.
Thiên thượng nghĩa là: được sinh ra ở cõi trời.
Pañcahi kāmaguṇehīti manāpiyarūpasaddagandharasaphoṭṭhabbasaṅkhātehi pañcahi kāmabandhanehi kāmakoṭṭhāsehi vā.
Pañcahi kāmaguṇehīti (with the five strands of sensual pleasure) means with the five bonds of sensuality, or portions of sensuality, that consist of agreeable sights, sounds, smells, tastes, and tactile objects.
Với năm dục lạc nghĩa là: với năm sự ràng buộc của dục lạc, tức là sắc, thinh, hương, vị, xúc đáng yêu; hoặc là với năm phần của dục lạc.
Samappitāti upetā.
Samappitāti (endowed) means possessed of.
Được ban tặng nghĩa là: được đầy đủ.
Itaraṃ tasseva vevacanaṃ.
The other term (samangibhūtā) is merely a synonym for that.
Từ khác là đồng nghĩa với từ đó.
Paricārayamānāti ramamānā, tesu tesu vā rūpādīsu indriyāni sañcārayamānā.
Paricārayamānāti (indulging) means enjoying themselves, or directing their senses towards those sights and so on.
Đang hưởng thụ nghĩa là: đang vui thú, hoặc đang điều khiển các căn (indriya) của mình trên các sắc (rūpa) và các đối tượng khác.
Tāyaṃ velāyanti tasmiṃ paricāraṇakāle.
Tāyaṃ velāyanti (at that time) refers to that period of indulgence.
Vào lúc đó nghĩa là: vào thời điểm đang hưởng thụ đó.
So panassa devaputtassa adhunā abhinibbattakālo veditabbo.
This refers to the time when that devaputta had just been born.
Và thời điểm đó cần được hiểu là thời điểm vị thiên tử ấy vừa mới tái sinh.
Tassa hi paṭisandhikkhaṇeyeva rattasuvaṇṇakkhandho viya virocayamāno tigāvutappamāṇo attabhāvo nibbatti.
At the very moment of his rebirth, an existence three gāvutas high appeared, radiant like a mass of pure gold.
Quả thật, ngay vào khoảnh khắc tái sinh của vị ấy, một thân thể cao ba gāvuta (tigāvutappamāṇo) đã xuất hiện, rực rỡ như một khối vàng đỏ.
So dibbavatthanivattho dibbālaṅkārapaṭimaṇḍito dibbamālāvilepanadharo dibbehi candanacuṇṇehi samaṃ vikiriyamāno dibbehi pañcahi kāmaguṇehi ovuto nivuto pariyonaddho lobhābhibhūto hutvā lobhanissaraṇaṃ nibbānaṃ apassanto āsabhiṃ vācaṃ bhāsanto viya mahāsaddena ‘‘na te sukhaṃ pajānantī’’ti imaṃ gāthaṃ gāyamāno nandanavane vicari.
Wearing divine garments, adorned with divine ornaments, bearing divine garlands and perfumes, with divine sandalwood powder scattered around him, enveloped, surrounded, and enmeshed by the five divine sensual pleasures, overwhelmed by craving, and unable to perceive Nibbāna, the escape from craving, he wandered in the Nandana Grove, singing this verse, "They do not know happiness," with a great voice, as if uttering a noble declaration.
Vị ấy, mặc thiên y, trang sức bằng thiên trang sức, đội thiên hoa, thoa thiên hương, được rắc đều bằng thiên phấn gỗ chiên đàn, bị năm dục lạc thiên thượng bao phủ, vây bọc, bị tham ái chế ngự, không thấy được Niết bàn là sự thoát ly tham ái, đã đi trong vườn Nandana, ca hát bài kệ này với tiếng nói lớn như một vị anh hùng (āsabhiṃ vācaṃ) đang tuyên bố: "Họ không biết hạnh phúc".
Tena vuttaṃ – ‘‘tāyaṃ velāyaṃ imaṃ gāthaṃ abhāsī’’ti.
Therefore, it is said: "At that time, he uttered this verse."
Vì vậy, có lời nói rằng: "Vào lúc đó, vị ấy đã nói bài kệ này."
Aññatarā devatāti ekā ariyasāvikā devatā.
Aññatarā devatāti (a certain deva) refers to a certain female noble disciple deva.
Một vị thiên nữ khác nghĩa là: một vị thiên nữ là Thánh đệ tử.
Paccabhāsīti ‘‘ayaṃ bāladevatā imaṃ sampattiṃ niccaṃ acalaṃ maññati, nāssā chedanabhedanaviddhaṃsanadhammataṃ jānātī’’ti adhippāyaṃ vivaṭṭetvā dassentī ‘‘na tvaṃ bāle’’ti imāya gāthāya patiabhāsi.
Paccabhāsīti (replied) means she rebutted the intention of that devaputta, thinking, "This foolish deva believes this prosperity to be permanent and unmoving; he does not know its nature of being subject to cutting, breaking, and destruction," and so she replied with this verse, "You, fool, do not know."
Đã đáp lời nghĩa là: đã đáp lời bằng bài kệ "Này kẻ si mê, ngươi không biết" này, để làm rõ ý rằng: "Vị thiên tử ngu muội này nghĩ rằng tài sản này là vĩnh cửu, bất động, nhưng lại không biết rằng nó có bản chất bị hủy hoại, tan rã và phá vỡ."
Yathā arahataṃ vacoti yathā arahantānaṃ vacanaṃ, tathā tvaṃ na jānāsīti.
Yathā arahataṃ vacoti (as is the word of the Arahants) means "You do not know as is the word of the Arahants."
Theo lời của các bậc Arahant nghĩa là: ngươi không biết như lời của các bậc Arahant.
Evaṃ tassā adhippāyaṃ paṭikkhipitvā idāni arahantānaṃ vacanaṃ dassentī aniccātiādimāha.
Thus rejecting his intention, she now speaks aniccātiādimāha (impermanent, etc.) showing the word of the Arahants.
Như vậy, sau khi bác bỏ ý kiến của vị thiên tử đó, bây giờ, để chỉ ra lời của các bậc Arahant, vị thiên nữ đã nói: Các pháp hữu vi là vô thường và các câu tiếp theo.
Tattha aniccā vata saṅkhārāti sabbe tebhūmakasaṅkhārā hutvā abhāvatthena aniccā.
There, aniccā vata saṅkhārāti (impermanent, indeed, are all formations) means all formations of the three realms are impermanent in the sense that they exist and then cease to exist.
Trong đó, Các pháp hữu vi quả thật vô thường nghĩa là: tất cả các pháp hữu vi thuộc ba cõi đều vô thường do bản chất là đã có rồi không còn nữa.
Uppādavayadhamminoti uppādavayasabhāvā.
Uppādavayadhamminoti (of the nature to arise and cease) means having the nature of arising and ceasing.
Có bản chất sinh diệt nghĩa là: có bản chất sinh và diệt.
Uppajjitvā nirujjhantīti idaṃ purimasseva vevacanaṃ.
Uppajjitvā nirujjhantīti (having arisen, they cease) is merely a synonym for the former statement.
Sinh rồi diệt đi là đồng nghĩa với câu trước.
Yasmā vā uppajjitvā nirujjhanti, tasmā uppādavayadhamminoti.
Or, since they arise and cease, therefore they are of the nature to arise and cease.
Hoặc là, vì chúng sinh rồi diệt đi, nên chúng có bản chất sinh diệt.
Uppādavayaggahaṇena cettha tadanantarā vemajjhaṭṭhānaṃ gahitameva hoti.
By the mention of arising and ceasing, the intermediate state between them (the static moment) is also implicitly included here.
Và ở đây, với việc nắm bắt sự sinh và diệt, trạng thái trung gian ngay sau đó cũng được bao hàm.
Tesaṃ vūpasamo sukhoti tesaṃ saṅkhārānaṃ vūpasamasaṅkhātaṃ nibbānameva sukhaṃ.
Tesaṃ vūpasamo sukhoti (the appeasement of these is happiness) means Nibbāna, which is the appeasement of those formations, is truly happiness.
Sự tịch diệt của chúng là an lạc nghĩa là: Niết bàn, tức là sự tịch diệt của các pháp hữu vi đó, chính là an lạc.
Idaṃ arahataṃ vacoti.
This is the word of the Arahants.
Đây là lời của các bậc Arahant.
12. Dutiye nandatīti tussati attamano hoti.
12. In the second (sutta), nandatīti (rejoices) means is pleased and joyful.
12. Trong kinh thứ hai, hoan hỷ nghĩa là: vui mừng, tâm ý hoan hỷ.
Puttimāti bahuputto.
Puttimāti (one with sons) means one who has many sons.
Người có con nghĩa là: người có nhiều con.
Tassa hi ekacce puttā kasikammaṃ katvā dhaññassa koṭṭhe pūrenti, ekacce vaṇijjaṃ katvā hiraññasuvaṇṇaṃ āharanti, ekacce rājānaṃ upaṭṭhahitvā yānavāhanagāmanigamādīni labhanti.
Indeed, some of his sons fill granaries by cultivating, some bring silver and gold by trading, and some serve the king and obtain vehicles, conveyances, villages, townships, and so on.
Quả thật, một số con cái của người đó làm nông nghiệp, lấp đầy các kho lúa; một số khác buôn bán, mang về vàng bạc; một số khác hầu hạ vua, nhận được xe cộ, làng mạc, thị trấn, v.v.
Atha tesaṃ ānubhāvasaṅkhātaṃ siriṃ anubhavamānā mātā vā pitā vā nandati.
Then, the mother or father rejoices, experiencing the prosperity associated with their power.
Rồi cha hoặc mẹ, khi hưởng thụ sự giàu sang do uy lực của những người con đó, thì hoan hỷ.
Chaṇadivasādīsu vā maṇḍitapasādhite putte sampattiṃ anubhavamāne disvā nandatīti, ‘‘nandati puttehi puttimā’’ti āha.
Or, on festive days, seeing their sons, adorned and dressed, enjoying prosperity, they rejoice; thus, it is said, "One with sons rejoices through his sons."
Hoặc vào những ngày lễ hội, khi nhìn thấy con cái được trang điểm, ăn mặc đẹp đẽ đang hưởng thụ tài sản, thì hoan hỷ. Vì vậy, Đức Phật nói: "Người có con hoan hỷ với con cái."
Gohi tathevāti yathā puttimā puttehi, tathā gosāmikopi sampannaṃ gomaṇḍalaṃ disvā gāvo nissāya gorasasampattiṃ anubhavamāno gohi nandati.
Gohi tathevāti (and so too with cattle) means just as one with sons rejoices through his sons, so too the owner of cattle rejoices through his cattle, seeing his prosperous herd of cows and experiencing the abundance of milk products due to the cows.
Cũng vậy với người có bò nghĩa là: giống như người có con hoan hỷ với con cái, người chủ bò cũng vậy, khi nhìn thấy đàn bò sung túc, hưởng thụ sự giàu có từ sữa bò nhờ vào bò, thì hoan hỷ với bò.
Upadhī hi narassa nandanāti, ettha upadhīti cattāro upadhī – kāmūpadhi, khandhūpadhi, kilesūpadhi, abhisaṅkhārūpadhīti.
"Indeed, upadhi are a man's delight"—here, 'upadhi' refers to four kinds of upadhi: kāmūpadhi (sensual attachments), khandhūpadhi (attachments to aggregates), kilesūpadhi (attachments to defilements), and abhisaṅkhārūpadhi (attachments to volitional formations).
Upadhī hi narassa nandanā (Quả thật, các Upa-đhī là niềm vui của con người), ở đây, upadhī là bốn loại upa-đhī: kāmūpadhi (upa-đhī dục), khandhūpadhi (upa-đhī uẩn), kilesūpadhi (upa-đhī phiền não), abhisaṅkhārūpadhi (upa-đhī hành).
Kāmāpi hi ‘‘yaṃ pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ kāmānaṃ assādo’’ti (ma. ni. 1.166) evaṃ vuttassa sukhassa adhiṭṭhānabhāvato ‘‘upadhiyati ettha sukha’’nti iminā vacanatthena upadhīti vuccati.
And because sensual pleasures (kāma), being the basis for the happiness that arises dependent on the five cords of sensual pleasure—as stated: "The delight of sensual pleasures is the happiness and joy that arises dependent on the five cords of sensual pleasure"—are thus called 'upadhi' by the meaning of the word "that on which happiness is based (upadhiyati)."
Quả thật, các dục cũng được gọi là upa-đhī theo nghĩa là “niềm vui được đặt vào đây”, vì chúng là nền tảng của niềm vui đã được nói đến như sau: “Niềm vui và sự hoan hỷ nào phát sinh do duyên năm dục công đức, đó là vị ngọt của các dục” (Ma. Ni. 1.166).
Khandhāpi khandhamūlakassa dukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, kilesāpi apāyadukkhassa adhiṭṭhānabhāvato, abhisaṅkhārāpi bhavadukkhassa adhiṭṭhānabhāvatoti.
Similarly, the aggregates (khandha) are called 'upadhi' because they are the basis of suffering rooted in the aggregates; defilements (kilesa) because they are the basis of suffering in the lower realms; and volitional formations (abhisaṅkhāra) because they are the basis of suffering in existence.
Các uẩn cũng được gọi là upa-đhī vì chúng là nền tảng của khổ đau bắt nguồn từ uẩn; các phiền não cũng được gọi là upa-đhī vì chúng là nền tảng của khổ đau trong các cõi đọa xứ; và các hành cũng được gọi là upa-đhī vì chúng là nền tảng của khổ đau trong các cõi hữu.
Idha pana kāmūpadhi adhippeto.
However, here, kāmūpadhi (sensual attachments) is intended.
Nhưng ở đây, kāmūpadhi (upa-đhī dục) được đề cập đến.
Pañca hi kāmaguṇā tebhūmikādipāsāda-uḷārasayana-vatthālaṅkāra-nāṭakaparivārādivasena paccupaṭṭhitā pītisomanassaṃ upasaṃharamānā naraṃ nandayanti.
Indeed, the five cords of sensual pleasure, present as palaces, excellent beds, clothes, ornaments, dancers, and retinues, bringing joy and happiness, delight a person.
Quả thật, năm dục công đức, được biểu hiện dưới dạng cung điện ba cõi, giường nằm cao quý, y phục, trang sức, ca múa, tùy tùng, v.v., mang lại niềm vui và sự hoan hỷ, khiến con người hoan hỷ.
Tasmā yathā puttā ca gāvo ca, evaṃ imepi upadhī hi narassa nandanāti veditabbā.
Therefore, just as sons and cattle, so too are these upadhi to be understood as a man's delight.
Do đó, cần phải hiểu rằng, cũng như con cái và bò, những upa-đhī này quả thật là niềm vui của con người.
Na hi so nandati yo nirūpadhīti yo kāmaguṇasampattirahito daliddo dullabhaghāsacchādano, na hi so nandati.
"He who is without upadhi does not delight"—this refers to the poor person who is deprived of the enjoyment of sensual pleasures, one who finds sustenance and clothing difficult to obtain; such a person does not delight.
Na hi so nandati yo nirūpadhī (Người không có upa-đhī thì không hoan hỷ) nghĩa là người nghèo khó, thiếu thốn thực phẩm và y phục, không có sự sung túc về dục công đức, người đó không hoan hỷ.
Evarūpo manussapeto ca manussanerayiko ca kiṃ nandissati bhagavāti āha.
"How can such a human ghost or a human denizen of hell delight, O Blessed One?" the deity asks.
Bạch Thế Tôn, một người ngạ quỷ trong loài người và một người địa ngục trong loài người như vậy thì làm sao có thể hoan hỷ được? – vị thiên nhân nói.
Idaṃ sutvā satthā cintesi – ‘‘ayaṃ devatā sokavatthumeva nandavatthuṃ karoti, sokavatthubhāvamassā dīpessāmī’’ti phalena phalaṃ pātento viya tāyeva upamāya tassā vādaṃ bhindanto tameva gāthaṃ parivattetvā socatīti āha.
Hearing this, the Teacher reflected, "This deity makes the cause of sorrow into a cause of delight; I shall demonstrate to him its nature as a cause of sorrow." Like striking fruit with fruit, breaking his argument with the very same simile, the Blessed One responded by turning the verse around and saying, "He grieves."
Nghe điều này, Đức Thế Tôn suy nghĩ: “Vị thiên nhân này biến điều đáng sầu muộn thành điều đáng hoan hỷ. Ta sẽ chỉ rõ cho vị ấy bản chất đáng sầu muộn của nó.” Ngài liền, như thể dùng quả để đánh rụng quả, phá bỏ lập luận của vị ấy bằng chính ví dụ đó, và xoay ngược bài kệ đó mà nói: socati (sầu muộn).
Tattha socati puttehīti videsagamanādivasena puttesu naṭṭhesupi nassantesupi idāni nassissantīti nāsasaṅkīpi socati, tathā matesupi marantesupi corehi rājapurisehi gahitesu vā paccatthikānaṃ hatthaṃ upagatesu vā maraṇasaṅkīpi hutvā socati.
Here, "He grieves on account of sons"—even when sons are lost or in the process of being lost due to reasons like going abroad, or even when one suspects they will be lost now, one grieves. Similarly, even when they have died or are dying, or have been seized by thieves or royal officers, or have fallen into the hands of enemies, one grieves out of fear of their death.
Trong đó, socati puttehī (sầu muộn vì con cái) nghĩa là, ngay cả khi con cái bị mất mát do đi xa xứ hoặc đang mất mát, hoặc khi có sự nghi ngờ rằng chúng sẽ mất mát, người cha mẹ vẫn sầu muộn. Tương tự, ngay cả khi chúng đã chết, đang chết, hoặc bị bắt bởi kẻ trộm hoặc quan lại, hoặc rơi vào tay kẻ thù, người cha mẹ vẫn sầu muộn vì lo sợ cái chết.
Rukkhapabbatādīhi patitvā hatthapādādīnaṃ bhedavasena bhinnesupi bhijjantesupi bhedasaṅkīpi hutvā socati.
Even when they are broken or in the process of being broken, such as when they fall from trees or mountains, resulting in broken hands or feet, one grieves out of fear of their breakage.
Khi con cái té từ cây cối, núi non, v.v., bị gãy tay chân hoặc đang bị gãy, hoặc khi có sự nghi ngờ rằng chúng sẽ bị gãy, người cha mẹ vẫn sầu muộn.
Yathā ca puttehi puttimā, gosāmikopi tatheva navahākārehi gohi socati.
And just as one with sons grieves on account of sons, so too does the owner of cattle grieve on account of cattle in nine ways.
Cũng như người có con sầu muộn vì con cái, chủ bò cũng sầu muộn vì bò theo chín cách như vậy.
Upadhī hi narassa socanāti yathā ca puttagāvo, evaṃ pañca kāmaguṇopadhīpi –
"Indeed, upadhi are a man's sorrow"—just as sons and cattle, so too do the five sensual pleasure upadhi—
Upadhī hi narassa socanā (Quả thật, các Upa-đhī là nỗi sầu muộn của con người) nghĩa là, cũng như con cái và bò, năm dục công đức là upa-đhī cũng khiến con người sầu muộn –
Vuttanayena naraṃ socanti.
—cause a man to sorrow in the manner stated.
người ấy sẽ đau khổ như bị tên bắn.”
Tasmā narassa socanā sokavatthukamevāti veditabbā.
Therefore, it should be understood that upadhi are a cause of sorrow for a person.
Theo cách đã nói, chúng khiến con người sầu muộn. Do đó, cần phải hiểu rằng chúng là nguyên nhân của sự sầu muộn của con người.
Na hi so socati, yo nirūpadhīti yassa pana catubbidhāpete upadhiyo natthi, so nirupadhi mahākhīṇāsavo kiṃ socissati, na socati devateti.
"He who is without upadhi does not grieve"—but for whom these four kinds of upadhi do not exist, that great Arahant who is without upadhi, what would he grieve about? "He does not grieve, O deity."
Na hi so socati, yo nirūpadhī (Người không có upa-đhī thì không sầu muộn) nghĩa là, vị A-la-hán vĩ đại, người không có bốn loại upa-đhī này, thì làm sao có thể sầu muộn được, thưa thiên nhân? Vị ấy không sầu muộn.
13. Tatiye natthi puttasamaṃ pemanti virūpepi hi attano puttake suvaṇṇabimbakaṃ viya maññanti, mālāguḷe viya sīsādīsu katvā pariharamānā tehi ohaditāpi omuttikāpi gandhavilepanapatitā viya somanassaṃ āpajjanti.
In the third*, "There is no love like that for a son." Indeed, even ugly children are regarded by their parents as if they were golden images. Carrying them on their heads and other places like garlands, even when the children excrete or urinate on them, they feel joy as if fragrant unguents had fallen on them.
13. Trong bài kệ thứ ba, natthi puttasamaṃ pema (không có tình yêu nào bằng tình yêu con cái) nghĩa là, ngay cả với những đứa con xấu xí, người ta vẫn nghĩ chúng như tượng vàng, và khi bế chúng trên đầu hoặc các bộ phận khác như vòng hoa, dù chúng có đại tiện hay tiểu tiện, người ta vẫn cảm thấy hoan hỷ như thể hương liệu rơi vào.
Tenāha – ‘‘natthi puttasamaṃ pema’’nti.
Therefore, it is said: "There is no love like that for a son."
Vì vậy, Ngài nói: “Không có tình yêu nào bằng tình yêu con cái.”
Puttapemasamaṃ pemaṃ nāma natthīti vuttaṃ hoti.
It means that there is no love equal to a son's love.
Điều đó có nghĩa là không có tình yêu nào sánh bằng tình yêu con cái.
Gosamitaṃ dhananti gohi samaṃ godhanasamaṃ godhanasadisaṃ aññaṃ dhanaṃ nāma natthi bhagavāti āha.
"Wealth like cattle"—the deity says: "O Blessed One, there is no other wealth like cattle, no wealth comparable to cattle."
Gosamitaṃ dhanaṃ (tài sản ngang bằng bò) nghĩa là, bạch Thế Tôn, không có tài sản nào khác sánh bằng tài sản là bò, hoặc tương đương với tài sản là bò – vị thiên nhân nói.
Sūriyasamā ābhāti sūriyābhāya samā aññā ābhā nāma natthīti dasseti.
"Light like the sun"—this shows that there is no other light comparable to the light of the sun.
Sūriyasamā ābhā (ánh sáng ngang bằng mặt trời) nghĩa là, không có ánh sáng nào khác sánh bằng ánh sáng mặt trời – Ngài chỉ ra.
Samuddaparamāti ye keci aññe sarā nāma, sabbe te samuddaparamā, samuddo tesaṃ uttamo, samuddasadisaṃ aññaṃ udakanidhānaṃ nāma natthi, bhagavāti.
"The ocean is supreme"—the deity says: "O Blessed One, whatever other rivers there may be, all of them have the ocean as their ultimate limit; the ocean is superior to them. There is no other reservoir of water like the ocean."
Samuddaparamā (biển là tối thượng) nghĩa là, bạch Thế Tôn, tất cả các hồ nước khác đều lấy biển làm tối thượng, biển là tối cao của chúng; không có nơi chứa nước nào khác sánh bằng biển.
Yasmā pana attapemena samaṃ pemaṃ nāma natthi.
However, there is no love like self-love.
Vì không có tình yêu nào sánh bằng tình yêu bản thân.
Mātāpitādayo hi chaḍḍetvāpi puttadhītādayo ca aposetvāpi sattā attānameva posenti.
Indeed, beings sustain themselves even abandoning parents, and not supporting sons and daughters.
Quả thật, chúng sinh, dù bỏ cha mẹ và không nuôi dưỡng con cái, vẫn tự nuôi dưỡng bản thân mình.
Dhaññena ca samaṃ dhanaṃ nāma natthi.(Yadā hi sattā dubbhikkhā honti), tathārūpe hi kāle hiraññasuvaṇṇādīni gomahiṃsādīnipi dhaññaggahaṇatthaṃ dhaññasāmikānameva santikaṃ gahetvā gacchanti.
And there is no wealth like grain. (When beings suffer famine), in such a time, even gold, silver, etc., and cattle, buffalo, etc., are taken to the owners of grain for the purpose of obtaining grain.
Không có tài sản nào sánh bằng lúa gạo. (Khi chúng sinh gặp nạn đói), vào những thời điểm như vậy, vàng bạc, châu báu, bò, trâu, v.v., đều được mang đến cho những người chủ lúa gạo để đổi lấy lúa gạo.
Paññāya ca samā ābhā nāma natthi.
And there is no light like wisdom.
Không có ánh sáng nào sánh bằng trí tuệ.
Sūriyādayo hi ekadesaṃyeva obhāsanti, paccuppannameva ca tamaṃ vinodenti.
For the sun and others illuminate only a part, and dispel only the present darkness.
Quả thật, mặt trời và các nguồn sáng khác chỉ chiếu sáng một phần nhỏ và chỉ xua tan bóng tối hiện tại.
Paññā pana dasasahassimpi lokadhātuṃ ekappajjotaṃ kātuṃ sakkoti, atītaṃsādipaṭicchādakañca tamaṃ vidhamati.
But wisdom can make even ten thousand world-systems shine at once, and it dispels the darkness that conceals the past and other times.
Nhưng trí tuệ có thể làm cho mười ngàn thế giới trở thành một ánh sáng duy nhất, và xua tan bóng tối che phủ quá khứ, v.v.
Meghavuṭṭhiyā ca samo saro nāma natthi.
And there is no river like a rain shower.
Không có hồ nước nào sánh bằng mưa rào.
Nadīvāpi hotu talākādīni vā, vuṭṭhisamo saro nāma natthi.
Whether it be a river or tanks, there is no river like a rain shower.
Dù là sông hay ao hồ, không có hồ nước nào sánh bằng mưa rào.
Meghavuṭṭhiyā hi pacchinnāya mahāsamuddo aṅgulipabbatemanamattampi udakaṃ na hoti, vuṭṭhiyā pana pavattamānāya yāva ābhassarabhavanāpi ekodakaṃ hoti.
For when rain stops, the great ocean does not have even enough water to wet a finger joint; but when rain is falling, it becomes one sheet of water up to the Ābhassarabhava (Realm of Streaming Radiance).
Quả thật, khi mưa rào ngừng, đại dương không còn đủ nước để ngón tay nhúng vào. Nhưng khi mưa rào tiếp tục, nước sẽ dâng lên đến tận cõi Ābhassara.
Tasmā bhagavā devatāya paṭigāthaṃ vadanto natthi attasamaṃ pemantiādimāhāti.
Therefore, the Blessed One, in response to the deity's verse, spoke words beginning with "There is no love like self-love."
Do đó, Đức Thế Tôn, khi đáp lại bài kệ của vị thiên nhân, đã nói câu natthi attasamaṃ pema (không có tình yêu nào bằng tình yêu bản thân), v.v.
14. Catutthe khattiyo dvipadanti dvipadānaṃ rājā seṭṭho.
In the fourth*, "A warrior is best among two-footed beings"—the king is supreme among two-footed beings.
14. Trong bài kệ thứ tư, khattiyo dvipadaṃ (vị Sát-đế-lợi trong loài hai chân) nghĩa là vua là người tối thượng trong loài hai chân.
Komārīti kumārikāle gahitā.
"Komārī" means one taken in maidenhood.
Komārī (người phụ nữ trẻ) nghĩa là người được cưới từ khi còn là thiếu nữ.
Ayaṃ sesabhariyānaṃ seṭṭhāti vadati.
This implies that she is supreme among other wives.
Điều này nói rằng cô ấy là người tối thượng trong số các bà vợ khác.
Pubbajoti paṭhamaṃ jāto kāṇo vāpi hotu kuṇiādīnaṃ vā aññataro, yo paṭhamaṃ jāto, ayameva putto imissā devatāya vāde seṭṭho nāma hoti.
"The firstborn" (Pubbajo)—whether he is blind or crippled or otherwise, the one who is born first, this very son is considered supreme according to the deity's statement.
Pubbajo (người con đầu lòng) nghĩa là, dù người con đầu lòng có bị mù hay què, hay bất kỳ khuyết tật nào khác, người con đầu lòng này là người con tối thượng theo lập luận của vị thiên nhân này.
Yasmā pana dvipadādīnaṃ buddhādayo seṭṭhā, tasmā bhagavā paṭigāthaṃ āha.
However, since the Buddhas and others are supreme among two-footed beings and so on, the Blessed One spoke a counter-verse.
Tuy nhiên, vì Đức Phật và các vị khác là tối thượng trong số các loài hai chân, v.v., nên Đức Thế Tôn đã nói bài kệ đáp lại.
Tattha kiñcāpi bhagavā sabbesaṃyeva apadādibhedānaṃ sattānaṃ seṭṭho, uppajjamāno panesa sabbasattaseṭṭho dvipadesuyeva uppajjati, tasmā sambuddho dvipadaṃ seṭṭhoti āha.
Although the Blessed One is supreme among all beings, including those without feet, etc., when he arises, he arises among two-footed beings as the supreme of all beings. Therefore, it is said: "The Fully Awakened One is supreme among two-footed beings."
Trong đó, mặc dù Đức Thế Tôn là tối thượng trong tất cả các loài chúng sinh, dù không chân hay có chân, nhưng khi xuất hiện, Ngài xuất hiện trong loài hai chân là tối thượng trong tất cả chúng sinh, do đó Ngài nói: sambuddho dvipadaṃ seṭṭho (Đức Phật Chánh Đẳng Giác là tối thượng trong loài hai chân).
Dvipadesu uppannassa cassa sabbasattaseṭṭhabhāvo appaṭihatova hoti.
And his supremacy among all beings, having arisen among two-footed beings, is unimpeded.
Và khi Ngài xuất hiện trong loài hai chân, sự tối thượng của Ngài trong tất cả chúng sinh là không thể ngăn cản.
Ājānīyoti hatthī vā hotu assādīsu aññataro vā, yo kāraṇaṃ jānāti, ayaṃ ājānīyova catuppadānaṃ seṭṭhoti attho.
"Ājānīyo" means a knowledgeable one—whether an elephant or a horse or any other kind*, one who understands the situation; this knowledgeable one is supreme among quadrupeds.
Ājānīyo (giống tốt) nghĩa là, dù là voi hay bất kỳ loài ngựa nào khác, con vật nào biết nguyên nhân, con vật giống tốt đó là tối thượng trong loài bốn chân.
Kūṭakaṇṇarañño guḷavaṇṇaasso viya.
Like King Kūṭakaṇṇa's horse, Guḷavaṇṇa.
Như con ngựa Guḷavaṇṇa của Vua Kūṭakaṇṇa.
Rājā kira pācīnadvārena nikkhamitvā cetiyapabbataṃ gamissāmīti kalambanadītīraṃ sampatto, asso tīre ṭhatvā udakaṃ otarituṃ na icchati, rājā assācariyaṃ āmantetvā, ‘‘aho vata tayā asso sikkhāpito udakaṃ otarituṃ na icchatī’’ti āha.
It is said that the king, having departed through the eastern gate intending to go to Cetiyapabbata, reached the Kalambanadī riverbank. The horse stood at the bank and refused to enter the water. The king summoned the horse-trainer and said, "Alas, your horse has been trained in such a way that it does not want to enter the water."
Được biết, nhà vua đã ra khỏi cổng phía đông để đến núi Cetiyapabbata và đến bờ sông Kalambanadī. Con ngựa đứng trên bờ và không muốn xuống nước. Nhà vua gọi người huấn luyện ngựa và nói: “Ôi! Ngươi đã huấn luyện con ngựa thế nào mà nó không muốn xuống nước!”
Ācariyo ‘‘susikkhāpito deva asso, etassa hi cittaṃ – ‘sacāhaṃ udakaṃ otarissāmi, vālaṃ temissati, vāle tinte rañño aṅge udakaṃ pāteyyā’ti, evaṃ tumhākaṃ sarīre udakapātanabhayena na otarati, vālaṃ gaṇhāpethā’’ti āha.
The trainer said, "Your Majesty, the horse is well-trained. Its thought is, 'If I enter the water, my tail will get wet, and if my tail is wet, it might splash water on the king's body.' Thus, out of fear of splashing water on your body, it does not enter. Please hold its tail."
Người huấn luyện nói: “Tâu Đại vương, con ngựa đã được huấn luyện rất tốt. Tâm trí của nó nghĩ: ‘Nếu ta xuống nước, đuôi ta sẽ ướt, và khi đuôi ướt, nước sẽ bắn vào người Đại vương.’ Vì sợ bắn nước vào người Đại vương nên nó không xuống. Xin hãy giữ đuôi nó lại.”
Rājā tathā kāresi.
The king did so.
Nhà vua đã làm như vậy.
Asso vegena otaritvā pāraṃ gato.
The horse swiftly entered and crossed to the other side.
Con ngựa lập tức xuống và sang bờ bên kia.
Sussūsāti sussūsamānā.
"Sussūsā" refers to one who is eager to listen.
Sussūsā (người vâng lời) nghĩa là người đang vâng lời.
Kumārikāle vā gahitā hotu pacchā vā, surūpā vā virūpā vā, yā sāmikaṃ sussūsati paricarati toseti, sā bhariyānaṃ seṭṭhā.
Whether taken in girlhood or later, whether beautiful or plain, the wife who serves, attends to, and pleases her husband, she is the best among wives.
Dù được cưới khi còn trẻ hay sau này, dù xinh đẹp hay xấu xí, người vợ nào vâng lời, phục vụ và làm hài lòng chồng, người đó là tối thượng trong các bà vợ.
Assavoti āsuṇamāno.
Assavo means one who is obedient and listens.
Assavo (người tuân theo) nghĩa là người đang lắng nghe.
Jeṭṭho vā hi hotu kaniṭṭho vā, yo mātāpitūnaṃ vacanaṃ suṇāti, sampaṭicchati, ovādapaṭikaro hoti, ayaṃ puttānaṃ seṭṭho, aññehi sandhicchedakādicorehi puttehi ko attho devateti.
Whether he is the eldest or the youngest, the son who listens to the words of his parents, accepts them, and acts according to their advice, he is the best among sons. What is the use of other sons, O deity, who are like house-breaking thieves and so forth?
Dù là con lớn hay con nhỏ, người con nào lắng nghe lời cha mẹ, chấp nhận và tuân thủ lời khuyên dạy, người con ấy là bậc tối thượng trong số các con. Hỡi chư thiên, có ích gì với những người con khác là những kẻ trộm cắp, phá tường v.v.?
15. Pañcame ṭhite majjhanhiketi ṭhitamajjhanhike.
15. In the fifth, ṭhite majjhanhike means at high noon, when the sun stands directly overhead.
Trong kinh thứ năm, ṭhite majjhanhike nghĩa là khi mặt trời đứng bóng giữa trưa.
Sannisīvesūti yathā phāsukaṭṭhānaṃ upagantvā sannisinnesu vissamamānesu.
Sannisīvesu means when they are gathered and resting, having gone to a comfortable place.
Sannisīvesu nghĩa là khi chúng đã đến nơi thuận tiện và ngồi xuống nghỉ ngơi.
Ṭhitamajjhanhikakālo nāmesa sabbasattānaṃ iriyāpathadubbalyakālo.
This time of high noon is indeed the time when the physical postures of all beings are weak.
Thời điểm giữa trưa là thời điểm mà tất cả chúng sinh đều yếu ớt trong oai nghi.
Idha pana pakkhīnaṃyeva vasena dassito.
Here, however, it is shown specifically in relation to birds.
Ở đây, điều này được thể hiện chỉ riêng cho loài chim.
Saṇatevāti saṇati viya mahāviravaṃ viya muccati.
Saṇatevā means it sounds as if it is making a great roar, as if it is emitting a loud noise.
Saṇatevā nghĩa là như phát ra tiếng kêu, như phát ra một tiếng ồn lớn.
Saṇamānameva cettha ‘‘saṇatevā’’ti vuttaṃ.
Here, "saṇatevā" is said of that which is making a sound.
Ở đây, chính tiếng ồn đó được gọi là "saṇatevā".
Tappaṭibhāgaṃ nāmetaṃ.
This is a corresponding term.
Đây là một từ đồng nghĩa.
Nidāghasamayasmiñhi ṭhitamajjhanhikakāle catuppadagaṇesu ceva pakkhīgaṇesu ca sannisinnesu vātapūritānaṃ susirarukkhānañceva chiddaveṇupabbānañca khandhena khandhaṃ sākhāya sākhaṃ saṅghaṭṭayantānaṃ pādapānañca araññamajjhe mahāsaddo uppajjati.
Indeed, in the summer season, at high noon, when groups of quadrupeds and birds are gathered, a great sound arises in the middle of the forest from hollow trees filled with wind, and from hollow bamboo clumps, and from trees whose trunks strike against other trunks and whose branches strike against other branches.
Vào mùa nóng, giữa trưa, khi các loài động vật bốn chân và các loài chim đã ngồi xuống, một tiếng ồn lớn phát ra giữa rừng từ những cây rỗng ruột chứa đầy gió, từ những đốt tre rỗng, và từ những cây va chạm cành với cành, thân với thân.
Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
It is with reference to that sound that this is said.
Điều này được nói đến để chỉ điều đó.
Taṃ bhayaṃ paṭibhāti manti taṃ evarūpe kāle mahāaraññassa saṇamānaṃ mayhaṃ bhayaṃ hutvā upaṭṭhāti.
Taṃ bhayaṃ paṭibhāti manti means that resounding of the great forest at such a time appears to me as fear.
Taṃ bhayaṃ paṭibhāti maṃ nghĩa là vào thời điểm như vậy, tiếng ồn ào của khu rừng lớn ấy hiện ra như một nỗi sợ hãi đối với tôi.
Dandhapaññā kiresā devatā tasmiṃ khaṇe attano nisajjaphāsukaṃ kathāphāsukaṃ dutiyakaṃ alabhantī evamāha.
This deity, being of dull wisdom, said this at that moment, not finding a companion comfortable for sitting or comfortable for conversation.
Vị thiên nhân này, được cho là có trí tuệ chậm lụt, đã nói như vậy vào khoảnh khắc đó khi không tìm được người thứ hai để chia sẻ sự thoải mái khi ngồi và sự thoải mái khi nói chuyện.
Yasmā pana tādise kāle piṇḍapātapaṭikkantassa vivitte araññāyatane kammaṭṭhānaṃ gahetvā nisinnassa bhikkhuno anappakaṃ sukhaṃ uppajjati, yaṃ sandhāya vuttaṃ –
However, because in such a time, great bliss arises for a bhikkhu who has returned from his alms round, and is sitting in a secluded forest hermitage, having taken up a meditation subject, concerning which it is said:
Tuy nhiên, vì vào thời điểm như vậy, một tỳ khưu đã trở về sau khi khất thực, ngồi xuống thiền định trong một khu rừng vắng vẻ, sẽ phát sinh một niềm an lạc không nhỏ, điều mà đã được nói đến để chỉ –
16. Chaṭṭhe niddāti, ‘‘abhijānāmahaṃ, aggivessana, gimhānaṃ pacchime māse niddaṃ okkamitā’’ti (ma. ni. 1.387) evarūpāya abyākataniddāya pubbabhāgāparabhāgesu sekhaputhujjanānaṃ sasaṅkhārikaakusale citte uppannaṃ thinamiddhaṃ.
16. In the sixth, niddā refers to thinamiddha (sloth and torpor) arisen in the unskillful minds of trainees and ordinary individuals in the periods preceding and following undeterminable sleep of this kind: "I recollect, Aggivessana, having fallen asleep in the last month of the hot season."
Trong kinh thứ sáu, niddā là sự hôn trầm (thīna-middha) phát sinh trong tâm bất thiện có tác ý của các bậc hữu học (sekha) và phàm phu (puthujjana) ở phần đầu và phần cuối của giấc ngủ vô ký (abyākata-niddā) như trong câu: “Này Aggivessana, ta biết rằng ta đã ngủ vào tháng cuối cùng của mùa hè.”
Tandīti aticchātātisītādikālesu uppannaṃ āgantukaṃ ālasiyaṃ.
Tandī refers to adventitious laziness arisen at times of excessive hunger or cold.
Tandī là sự lười biếng (ālasya) khách quan phát sinh vào những thời điểm quá đói hoặc quá lạnh.
Vuttampi cetaṃ – ‘‘tattha katamā tandī?
It is also said: "What is tandī there?
Điều này cũng đã được nói: “Ở đó, sự lười biếng nào? Đó là sự lười biếng, sự lười biếng, sự lười biếng, sự uể oải, sự uể oải, sự uể oải, đó được gọi là sự lười biếng.”
Yā tandī tandiyanā tandimanatā ālasyaṃ ālasyāyanā ālasyāyitattaṃ, ayaṃ vuccati tandī’’ti (vibha. 857).
That sluggishness, being sluggish, sluggishness of mind, idleness, being idle, state of being idle: this is called tandī."
Sự uể oải, sự lười biếng, sự lười nhác, sự biếng nhác, sự lười nhác hóa, sự trở nên lười nhác, đây được gọi là ‘tandī’ (sự uể oải).
Vijambhitāti kāyavijambhanā.
Vijambhitā means stretching of the body.
Vijambhitā là sự vươn vai của thân thể.
Aratīti akusalapakkhā ukkaṇṭhitatā.
Aratī means discontent, belonging to the unskillful side.
Aratī là sự chán nản thuộc về phe bất thiện.
Bhattasammadoti bhattamucchā bhattakilamatho.
Bhattasammado means food-intoxication, food-weariness.
Bhattasammado là sự say sưa do thức ăn, sự mệt mỏi do thức ăn.
Vitthāro pana tesaṃ – ‘‘tattha katamā vijambhitā?
Their elaboration is already given in the Abhidhamma in the manner beginning: "What is vijambhitā there?
Tuy nhiên, sự giải thích chi tiết về chúng – “Ở đó, sự vươn vai nào? Đó là sự vươn vai, sự vươn vai của thân thể” v.v. đã được trình bày trong Abhidhamma.
Yā kāyassa jambhanā vijambhanā’’tiādinā nayena abhidhamme āgatova.
That stretching, stretching of the body."
“Sự uể oải của thân, sự uể oải hoàn toàn của thân”, v.v. đã được đề cập trong Abhidhamma theo cách này.
Etenāti etena niddādinā upakkilesena upakkiliṭṭho nivāritapātubhāvo.
Etenā means stained by this defilement such as sloth, its manifestation is hindered.
Etenā nghĩa là bị ô nhiễm bởi những cấu uế như giấc ngủ này, sự hiện hữu bị ngăn cản.
Nappakāsatīti na jotati, na pātubhavatīti attho.
Nappakāsatī means it does not shine, it does not manifest. This is the meaning.
Nappakāsatī nghĩa là không tỏa sáng, không hiện hữu.
Ariyamaggoti lokuttaramaggo.
Ariyamaggo means the supramundane path.
Ariyamaggo là con đường siêu thế (lokuttara-magga).
Idhāti imasmiṃ loke.
Idhā means in this world.
Idhā là trong thế giới này.
Pāṇinanti sattānaṃ.
Pāṇinaṃ means for beings.
Pāṇinaṃ là của chúng sinh.
Vīriyenāti maggasahajātavīriyena.
Vīriyenā means by the effort concomitant with the path.
Vīriyenā là với tinh tấn đồng sinh với Đạo.
Naṃ paṇāmetvāti etaṃ kilesajātaṃ nīharitvā.
Naṃ paṇāmetvā means having removed this mass of defilements.
Naṃ paṇāmetvā là sau khi loại bỏ nhóm phiền não này.
Ariyamaggoti lokiyalokuttaramaggo.
Ariyamaggo means the mundane and supramundane path.
Ariyamaggo là con đường thế gian và siêu thế.
Iti maggeneva upakkilese nīharitvā maggassa visuddhi vuttāti.
Thus, by the path itself, having removed defilements, the purity of the path is declared.
Như vậy, sự thanh tịnh của Đạo đã được nói đến bằng cách loại bỏ các cấu uế chính bằng Đạo.
17. Sattame duttitikkhanti dukkhamaṃ duadhivāsiyaṃ.
17. In the seventh, duttitikkhaṃ means difficult to bear, difficult to endure.
Trong kinh thứ bảy, duttitikkhaṃ nghĩa là khó chịu đựng, khó nhẫn nại.
Abyattenāti bālena.
Abyattenā means by the foolish.
Abyattenā nghĩa là bởi người ngu si.
Sāmaññanti samaṇadhammo.
Sāmaññaṃ means the practice of a recluse.
Sāmaññaṃ là pháp của Sa-môn.
Iminā devatā idaṃ dasseti – yaṃ paṇḍitā kulaputtā dasapi vassāni vīsatipi saṭṭhipi vassāni dante abhidantamādhāya jivhāya tāluṃ āhaccapi cetasā cittaṃ abhiniggaṇhitvāpi ekāsanaṃ ekabhattaṃ paṭisevamānā āpāṇakoṭikaṃ brahmacariyaṃ carantā sāmaññaṃ karonti.
By this, the deity shows that the noble practice which wise young men undertake—practicing the brahmacariya up to the end of life, for ten, twenty, or even sixty years, eating only one meal and sitting in one posture, pressing the lower teeth against the upper, pressing the tongue against the palate, and restraining the mind with the mind—
Qua đó, vị thiên nhân này cho thấy rằng: những người con của gia đình có trí tuệ, dù sống mười năm, hai mươi năm, hay sáu mươi năm, giữ răng dưới chạm răng trên, lưỡi chạm vòm miệng, và kìm nén tâm bằng ý chí, thực hành đời sống Phạm hạnh đến hơi thở cuối cùng, chỉ ăn một bữa và ngồi một chỗ, họ thực hành Sa-môn hạnh.
Taṃ bhagavā bālo abyatto kātuṃ na sakkotīti.
That the Blessed One, as a foolish and unskilled one, cannot perform it.
Đức Thế Tôn nói rằng một người ngu si, không khéo léo, không thể thực hành điều đó.
Bahū hi tattha sambādhāti tasmiṃ sāmaññasaṅkhāte ariyamagge bahū sambādhā maggādhigamāya paṭipannassa pubbabhāge bahū parissayāti dasseti.
Bahū hi tattha sambādhā indicates that in that noble path called the practice of a recluse, there are many obstacles; for one who has entered the path to attainment, there are many dangers in the initial stages, such as sensual thoughts.
Bahū hi tattha sambādhā cho thấy rằng trong con đường Thánh (ariyama-gga) được gọi là Sa-môn hạnh đó, có nhiều chướng ngại, nhiều hiểm nguy ở giai đoạn đầu đối với người đang thực hành để đạt đến Đạo.
Cittañce na nivārayeti yadi ayoniso uppannaṃ cittaṃ na nivāreyya, kati ahāni sāmaññaṃ careyya?
Cittañce na nivāraye means if one does not restrain the mind arisen unwisely, for how many days could one practice the recluse's life?
Cittañce na nivāraye nghĩa là nếu không kìm nén tâm đã phát sinh một cách không đúng đắn, thì người đó có thể thực hành Sa-môn hạnh được bao nhiêu ngày?
Ekadivasampi na careyya.
One could not practice even for a single day.
Thậm chí một ngày cũng không thể thực hành.
Cittavasiko hi samaṇadhammaṃ kātuṃ na sakkoti.
For one who is under the sway of the mind cannot perform the recluse's practice.
Vì người bị tâm chi phối không thể thực hành pháp Sa-môn.
Pade padeti ārammaṇe ārammaṇe.
Pade pade means at every object.
Pade pade nghĩa là ở mỗi đối tượng.
Ārammaṇañhi idha padanti adhippetaṃ.
Indeed, the object is here intended by "pada".
Ở đây, đối tượng được hiểu là "pada".
Yasmiṃ yasmiṃ hi ārammaṇe kileso uppajjati, tattha tattha bālo visīdati nāma.
For at whatever object defilement arises, there the fool sinks.
Vì ở mỗi đối tượng mà phiền não phát sinh, ở đó người ngu si sẽ chìm đắm.
Iriyāpathapadampi vaṭṭati.
The "pada" of posture is also applicable.
Từ "pada" cũng có thể chỉ oai nghi.
Gamanādīsu hi yattha yattha kileso uppajjati, tattha tattheva visīdati nāma.
For in whatever posture, such as walking, defilement arises, there one sinks.
Vì ở mỗi oai nghi như đi lại mà phiền não phát sinh, ở đó người đó sẽ chìm đắm.
Saṅkappānanti kāmasaṅkappādīnaṃ.
Saṅkappānaṃ refers to sensual thoughts and so forth.
Saṅkappānaṃ là của các tư duy như tư duy dục (kāmasaṅkappa).
Kummo vāti kacchapo viya.
Kummo vā means like a tortoise.
Kummo vā nghĩa là như con rùa.
Aṅgānīti gīvapañcamāni aṅgāni.
Aṅgāni means the limbs, with the neck as the fifth.
Aṅgāni là năm chi, với cổ là chi thứ năm.
Samodahanti samodahanto, samodahitvā vā.
Samodahaṃ means gathering, or having gathered.
Samodahanti nghĩa là đang thu mình lại, hoặc đã thu mình lại.
Manovitakketi manamhi uppannavitakke.
Manovitakke means thoughts arisen in the mind.
Manovitakke là các tư duy phát sinh trong tâm.
Ettāvatā idaṃ dasseti – yathā kummo soṇḍipañcamāni aṅgāni sake kapāle samodahanto siṅgālassa otāraṃ na deti, samodahitvā cassa appasayhataṃ āpajjati, evamevaṃ bhikkhu manamhi uppannavitakke sake ārammaṇakapāle samodahaṃ mārassa otāraṃ na deti, samodahitvā cassa appasayhataṃ āpajjatīti.
By this much, it shows that just as a tortoise, gathering its limbs (which are five, including its snout) into its own shell, gives no opportunity to the jackal, and by gathering them becomes unassailable to it, even so a bhikkhu, gathering the thoughts arisen in his mind into the shell of his own object (of meditation), gives no opportunity to Māra, and by gathering them becomes unassailable to him.
Qua đó, điều này được cho thấy rằng: giống như con rùa thu năm chi của mình (bốn chân và cổ) vào mai của nó, không cho chồn cơ hội, và khi đã thu mình lại thì không thể bị chồn tấn công; cũng vậy, một tỳ khưu thu các tư duy phát sinh trong tâm vào mai đối tượng của mình, không cho Māra cơ hội, và khi đã thu mình lại thì không thể bị Māra tấn công.
Anissitoti taṇhādiṭṭhinissayehi anissito hutvā.
Anissito means having become independent of the supports of craving and wrong view.
Anissito nghĩa là không nương tựa vào sự nương tựa của tham ái và tà kiến.
Aheṭhayānoti avihiṃsamāno.
Aheṭhayāno means not harming.
Aheṭhayāno nghĩa là không làm hại.
Parinibbutoti kilesanibbānena parinibbuto.
Parinibbuto means completely extinguished by the extinction of defilements.
Parinibbuto nghĩa là đã nhập Niết Bàn bằng sự diệt trừ phiền não (kilesa-nibbāna).
Nūpavadeyya kañcīti yaṃkiñci puggalaṃ ācāravipattiādīsu yāya kāyaci maṅkuṃ kātukāmo hutvā na vadeyya, ‘‘kālena vakkhāmi no akālenā’’tiādayo pana pañca dhamme ajjhattaṃ upaṭṭhapetvā ullumpanasabhāvasaṇṭhitena cittena kāruññataṃ paṭicca vadeyyāti.
Nūpavadeyya kañcī means one should not speak ill of any person, desiring to cause embarrassment regarding their misconduct and so forth; rather, having established the five qualities within oneself, such as "I will speak at the right time, not at the wrong time," one should speak out of compassion with a mind intent on deliverance from moral decline.
Nūpavadeyya kañcī nghĩa là không nên nói xấu bất cứ ai vì muốn làm cho họ xấu hổ về những lỗi lầm trong hành vi, v.v., mà nên đặt năm pháp như "Ta sẽ nói đúng lúc, không nói sai lúc" vào trong tâm, và với tâm ý muốn giúp đỡ, nói với lòng từ bi.
18. Aṭṭhame hirīnisedhoti hiriyā akusale dhamme nisedhetīti hirīnisedho.
18. In the eighth, hirīnisedho means one who restrains unskillful actions by modesty (hirī).
Trong kinh thứ tám, hirīnisedho là sự ngăn cấm các pháp bất thiện bằng sự hổ thẹn (hirī).
Koci lokasmiṃ vijjatīti koci evarūpo vijjatīti pucchati.
Koci lokasmiṃ vijjatī means "Is there anyone in the world of such a kind?" he asks.
Koci lokasmiṃ vijjatī là hỏi rằng có ai như vậy trong thế gian không.
Yo nindaṃ apabodhatīti yo garahaṃ apaharanto bujjhati.
Yo nindaṃ apabodhatī means one who awakens, removing blame.
Yo nindaṃ apabodhatī là người nào thức tỉnh bằng cách loại bỏ sự khiển trách.
Asso bhadro kasāmivāti yathā bhadro assājānīyo kasaṃ apaharanto bujjhati, patodacchāyaṃ disvā saṃvijjhanto viya kasāya attani nipātaṃ na deti, evameva yo bhikkhu bhūtassa dasaakkosavatthuno attani nipātaṃ adadanto nindaṃ apabodhati apaharanto bujjhati, evarūpo koci khīṇāsavo vijjatīti pucchati.
"Just as a noble thoroughbred horse understands by avoiding the whip, and seeing the shadow of the goad, it does not allow the whip to fall on itself, as if startled; in the same way, the devatā asks, 'Is there any such bhikkhu, an Arahant, who, not allowing the ten grounds of true abuse to fall upon himself, understands by warding off censure?'"
Như con ngựa hiền tránh roi – như con ngựa thuần thục, khi thấy bóng roi, biết tránh roi không để roi chạm vào mình, như thể giật mình khi thấy bóng roi không để roi chạm vào thân mình; cũng vậy, vị Tỷ-kheo nào không để mười điều mắng nhiếc có thật chạm vào thân mình, mà biết tránh sự quở trách, thì có vị A-la-hán nào như thế không? – vị thiên nhân hỏi.
Abhūtakkosena pana parimutto nāma natthi.
However, there is no one who is free from false accusation.
Nhưng không có ai thoát khỏi lời mắng nhiếc không có thật.
Tanuyāti tanukā, hiriyā akusale dhamme nisedhetvā carantā khīṇāsavā nāma appakāti attho.
Regarding tanuyā: "Few are the Arahants who live by restraining unwholesome states through hiri (moral shame)." This is the meaning.
Ít ỏi – nghĩa là ít ỏi; những vị A-la-hán sống bằng sự hổ thẹn (hiri) ngăn chặn các pháp bất thiện thì ít ỏi.
Sadā satāti niccakālaṃ sativepullena samannāgatā.
Regarding sadā satā: "They are always endowed with an abundance of mindfulness."
Luôn luôn chánh niệm – luôn luôn đầy đủ sự chánh niệm.
Antaṃ dukkhassa pappuyyāti vaṭṭadukkhassa koṭiṃ antabhūtaṃ nibbānaṃ pāpuṇitvā.
Regarding antaṃ dukkhassa pappuyyā: "Having reached Nibbāna, which is the end, the culmination of the suffering of saṃsāra."
Đạt đến cuối cùng của khổ đau – đạt đến Niết-bàn, là điểm cuối cùng của khổ đau luân hồi.
Sesaṃ vuttanayamevāti.
The rest is in the manner already explained.
Phần còn lại cũng theo cách đã nói.
19. Navame kacci te kuṭikāti ayaṃ devatā dasa māse antovasanaṭṭhānaṭṭhena mātaraṃ kuṭikaṃ katvā, yathā sakuṇā divasaṃ gocarapasutā rattiṃ kulāvakaṃ allīyanti, evamevaṃ sattā tattha tattha gantvāpi mātugāmassa santikaṃ āgacchanti, ālayavasena bhariyaṃ kulāvakaṃ katvā.
19. In the ninth*, regarding kacci te kuṭikā: This devatā, making her mother a "hut" (kuṭikā) in the sense of a dwelling place for ten months in the womb, and just as birds, busy foraging during the day, cling to their nests at night, so too beings, even after going hither and thither, come back to a woman's presence, making a wife a "nest" out of attachment.
19. Trong kinh thứ chín, Túp lều của ông có không? – vị thiên nhân này đã xem mẹ là túp lều vì đã ở trong bụng mẹ mười tháng; giống như chim chóc ban ngày đi kiếm ăn, ban đêm lại trở về tổ; cũng vậy, chúng sanh dù đi đến đâu rồi cũng trở về với người nữ, xem vợ là tổ ấm do sự luyến ái. Xem dòng dõi gia đình là sự nối tiếp, xem con cái là sự nối tiếp, xem tham ái là sự ràng buộc, vị ấy đã kết hợp những câu hỏi này thành một bài kệ và hỏi Đức Thế Tôn. Đức Thế Tôn cũng đã trả lời vị ấy, nói lời Chắc chắn rồi và những lời khác.
Kulapaveṇiṃ santānakaṭṭhena putte santānake katvā, taṇhaṃ bandhanaṃ katvā, gāthābandhanena ime pañhe samodhānetvā bhagavantaṃ pucchi, bhagavāpissā vissajjento tagghātiādimāha.
Making children "webs" in the sense of a lineage, binding them with craving as a "bond", and thus forming these questions into stanzas, he questioned the Blessed One. The Blessed One, in answering him, spoke the words beginning with tagghā.
Trong đó, Chắc chắn rồi (tagghā) là một trạng từ dùng để khẳng định.
Tattha tagghāti ekaṃsavacane nipāto.
Therein, tagghā is a particle indicating certainty.
Không có – vì đã từ bỏ và xuất gia, nên không còn sự tái sinh trong bụng mẹ, không còn sự nuôi dưỡng vợ con hay sự sinh con cái trong luân hồi.
Natthīti pahāya pabbajitattā vaṭṭasmiṃ vā puna mātukucchivāsassa dārabharaṇassa puttanibbattiyā vā abhāvato natthi.
Natthī (there is not) means there is not, due to having renounced and gone forth, and due to the absence of dwelling again in a mother's womb, or supporting a wife, or the arising of children in saṃsāra.
Vị thiên nhân suy nghĩ: “Ta đã hỏi những câu hỏi bí mật được chuẩn bị kỹ lưỡng, và vị Sa-môn này đã trả lời ngay khi được hỏi. Phải chăng Ngài biết được ý định của ta mà nói, hay Ngài không biết mà nói đại những gì xuất hiện trong miệng?” – rồi hỏi tiếp: Ta là gì của Ngài? và những lời khác.
Devatā ‘‘mayā sannāhaṃ bandhitvā guḷhā pañhā pucchitā, ayañca samaṇo pucchitamatteyeva vissajjesi, jānaṃ nu kho me ajjhāsayaṃ kathesi, udāhu ajānaṃ yaṃ vā taṃ vā mukhāruḷhaṃ kathesī’’ti cintetvā puna kintāhantiādimāha.
The devatā, thinking, "I asked a profound question, having tightly bound it, and this recluse answered as soon as it was asked. Did he speak knowing my intention, or did he speak whatever came to his lips without knowing it?", and then spoke the words beginning with kintāhaṃ.
Trong đó, kintāhaṃ là cách đọc rút gọn của “kiṃ te ahaṃ” (ta là gì của ngài).
Tattha kintāhanti kiṃ te ahaṃ.
Therein, kintāhaṃ means "What am I to you?"
Rồi Đức Thế Tôn đã giảng giải cho vị ấy, nói lời Mẹ và những lời khác.
Athassā bhagavā ācikkhanto mātarantiādimāha.
Then the Blessed One, explaining to him, spoke the words beginning with mātaraṃ.
Lành thay cho Ngài – sau khi hoan hỷ và vui mừng với bài kệ, vị ấy đã đảnh lễ Đức Thế Tôn, cúng dường bằng hương hoa và các thứ khác, rồi trở về cõi trời của mình.
Sāhu teti gāthāya anumoditvā sampahaṃsitvā bhagavantaṃ vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā attano devaṭṭhānameva gatāti.
The devatā, having rejoiced and become greatly gladdened by the stanza, having venerated the Blessed One and honored him with perfumes, garlands, etc., went back to her own divine abode.
.
20. Dasame tapodārāmeti tapodassa tattodakassa rahadassa vasena evaṃ laddhanāme ārāme.
20. In the tenth*, tapodārāme means "in the Tapoda monastery", an ārāma that acquired this name because of the hot water spring (tapoda) and lake.
20. Trong kinh thứ mười, Tại công viên Tapoda – tại công viên được đặt tên như vậy do có hồ nước nóng (tapoda).
Vebhārapabbatassa kira heṭṭhā bhummaṭṭhakanāgānaṃ pañcayojanasatikaṃ nāgabhavanaṃ devalokasadisaṃ maṇimayena talena ārāmuyyānehi ca samannāgataṃ.
It is said that below the Vebhāra mountain, there is a five-hundred yojana long Nāga abode belonging to the earth-dwelling Nāgas, resembling a deva realm, endowed with a jeweled ground and parks and gardens.
Nghe nói, bên dưới núi Vebhāra, có một cung điện của chư Nāga sống dưới đất, dài năm trăm do-tuần, giống như cõi trời, với nền đất bằng ngọc báu và đầy đủ vườn tược.
Tattha nāgānaṃ kīḷanaṭṭhāne mahāudakarahado, tato tapodā nāma nadī sandati kuthitā uṇhodakā.
There, in the playing ground of the Nāgas, is a great hot water lake, from which a river called Tapodā flows, boiling with hot water.
Tại nơi vui chơi của chư Nāga có một hồ nước lớn, từ đó sông Tapodā chảy ra, nước sôi sùng sục, nóng bỏng.
Kasmā panesā edisā?
But why is it like this?
Tại sao nó lại như vậy?
Rājagahaṃ kira parivāretvā mahāpetaloko tiṭṭhati, tattha dvinnaṃ mahālohakumbhinirayānaṃ antarena ayaṃ tapodā āgacchati, tasmā kuthitā sandati.
It is said that a great realm of hungry ghosts (petas) surrounds Rājagaha, and there, this Tapodā river flows between two great Lohakumbhī hells; therefore, it flows boiling.
Nghe nói, thành Rājagaha được bao quanh bởi một cõi ngạ quỷ lớn, và sông Tapodā này chảy qua giữa hai địa ngục Loha Kumbhī lớn; do đó, nước sông sôi sùng sục.
Vuttampi cetaṃ –
And it was also said:
Điều này cũng đã được nói:
‘‘Yatāyaṃ, bhikkhave, tapodā sandati, so daho acchodako sītodako sātodako setodako suppatittho ramaṇīyo pahūtamacchakacchapo, cakkamattāni ca padumāni pupphanti.
"Monks, the lake from which this Tapodā flows has clear, cool, sweet, and clean water, with good landing places, delightful, and abundant with fish and turtles, and lotuses the size of cartwheels bloom there. But, monks, this Tapodā river flows through the midst of two great hells; that is why this Tapodā flows boiling."
“Này các Tỷ-kheo, nơi sông Tapodā chảy ra, hồ nước đó trong sạch, mát lạnh, ngọt ngào, trắng tinh, có bến tắm tốt đẹp, đáng yêu, có nhiều cá và rùa, và hoa sen nở to bằng bánh xe.
Apicāyaṃ, bhikkhave, tapodā dvinnaṃ mahānirayānaṃ antarikāya āgacchati, tenāyaṃ tapodā kuthitā sandatī’’ti (pārā. 231).
Furthermore, bhikkhus, this Tapodā comes through the interval of two great hells; therefore, this Tapodā flows boiling."
Nhưng này các Tỷ-kheo, sông Tapodā này chảy qua giữa hai đại địa ngục, do đó sông Tapodā này sôi sùng sục.”
Samiddhīti tassa kira therassa attabhāvo samiddho abhirūpo pāsādiko, tasmā ‘‘samiddhī’’tveva saṅkhaṃ gato.
Samiddhī: It is said that the body of that elder was prosperous, handsome, and pleasing; therefore, he was known simply as "Samiddhi".
Samiddhi – nghe nói, thân thể của vị Trưởng lão ấy đầy đủ (samiddho), rất đẹp đẽ (abhirūpo), và đáng kính (pāsādiko); do đó, Ngài được gọi là “Samiddhi”.
Gattāni parisiñcitunti padhānikatthero esa, balavapaccūse uṭṭhāyāsanā sarīraṃ utuṃ gāhāpetvā bahi saṭṭhihatthamatte mahācaṅkame aparāparaṃ caṅkamitvā ‘‘sedagahitehi gattehi paribhuñjamānaṃ senāsanaṃ kilissatī’’ti maññamāno gattāni parisiñcanatthaṃ sarīradhovanatthaṃ upasaṅkami.
Gattāni parisiñcituṃ: This elder was one devoted to exertion. Having risen from his seat in the early morning, and after warming his body by closing doors to block the wind, he walked back and forth on a great walking path about sixty cubits long outside. Thinking, "the lodging used with a body soaked in sweat will become dirty", he approached to sprinkle his body, to wash his body.
Để dội nước lên thân – vị Trưởng lão này là một vị tu tập tinh cần. Ngài thức dậy vào lúc rạng đông, rời chỗ ngồi, để thân thể thích nghi với khí hậu, rồi đi kinh hành tới lui trên một con đường kinh hành lớn dài sáu mươi cubit bên ngoài. Nghĩ rằng “chỗ nằm sẽ bị dơ bẩn nếu dùng khi thân thể còn đẫm mồ hôi”, Ngài đến để dội nước lên thân, tức là để tắm rửa thân thể.
Ekacīvaro aṭṭhāsīti nivāsanaṃ nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā cīvaraṃ hatthena gahetvā aṭṭhāsi.
Ekacīvaro aṭṭhāsī: He stood wearing his lower robe, with his waist-band tied, holding his outer robe in his hand.
Đứng với một y – Ngài mặc y nội, thắt dây lưng, cầm y tăng-già-lê bằng tay và đứng.
Gattāni pubbāpayamānoti gattāni pubbasadisāni vodakāni kurumāno.
Gattāni pubbāpayamāno: Making his body dry and without water droplets, like before (i.e., before getting wet with sweat).
Làm cho thân khô ráo – làm cho thân thể không còn nước, như trạng thái trước khi có mồ hôi.
Allasarīre pārutaṃ hi cīvaraṃ kilissati duggandhaṃ hoti, na cetaṃ vattaṃ.
For a robe worn on a wet body becomes dirty and ill-smelling, and this is not proper observance.
Thật vậy, y bị mặc trên thân thể ướt sẽ bị dơ bẩn và có mùi hôi, điều này không đúng với bổn phận (vatta).
Thero pana vattasampanno, tasmā vatte ṭhitova nhāyitvā paccuttaritvā aṭṭhāsi.
But the elder was perfect in his observances; therefore, he bathed while adhering to the observances, came out of the water, and stood.
Nhưng vị Trưởng lão này là người đầy đủ bổn phận, do đó, Ngài đã tắm rửa và bước ra khỏi nước, đứng yên trong khi giữ bổn phận.
Tattha idaṃ nhānavattaṃ – udakatitthaṃ gantvā yattha katthaci cīvarāni nikkhipitvā vegena ṭhitakeneva na otaritabbaṃ, sabbadisā pana oloketvā vivittabhāvaṃ ñatvā khāṇugumbalatādīni vavatthapetvā tikkhattuṃ ukkāsitvā avakujja ṭhitena uttarāsaṅgacīvaraṃ apanetvā pasāretabbaṃ, kāyabandhanaṃ mocetvā cīvarapiṭṭheyeva ṭhapetabbaṃ.
This is the bathing observance: One should not hastily enter the water by simply discarding the robes wherever, but should first look in all directions, ascertain the seclusion of the place, identify any stumps, bushes, vines, etc., clear one's throat three times, then, stooping down, remove the upper robe and spread it out. The waist-band should be untied and placed directly on the robe.
Trong đó, đây là bổn phận khi tắm: không nên vội vàng xuống nước ngay sau khi đến bến nước và đặt y ở bất cứ đâu, mà nên nhìn khắp các hướng, biết được nơi vắng vẻ, ghi nhớ các gốc cây, bụi rậm, dây leo, v.v., hắng giọng ba lần, rồi cúi người xuống, cởi y thượng y ra và trải ra; tháo dây lưng và đặt ngay trên y.
Sace udakasāṭikā natthi, udakante ukkuṭikaṃ nisīditvā nivāsanaṃ mocetvā sace sinnaṭṭhānaṃ atthi, pasāretabbaṃ.
If there is no bathing cloth, one should sit squatting by the water's edge, remove the lower robe, and if there is a sweaty spot, it should be spread out.
Nếu không có y tắm, hãy ngồi xổm bên bờ nước, tháo y nội ra, nếu có chỗ bị ướt mồ hôi thì trải ra.
No ce atthi, saṃharitvā ṭhapetabbaṃ.
If there is no sweaty spot, it should be folded and kept aside.
Nếu không có, hãy gấp lại và đặt sang một bên.
Udakaṃ otarantena saṇikaṃ nābhippamāṇamattaṃ otaritvā vīciṃ anuṭṭhāpentena saddaṃ akarontena nivattitvā āgatadisābhimukhena nimujjitabbaṃ, evaṃ cīvaraṃ rakkhitaṃ hoti.
When entering the water, one should descend slowly, only to the depth of the navel, without causing ripples, without making noise, and then, turning around to face the direction from which one came, immerse oneself. In this way, the robe is protected.
Khi xuống nước, nên từ từ xuống đến ngang rốn, không làm nổi sóng, không gây tiếng động, quay lại và lặn xuống hướng về phía mình đã đến; làm như vậy, y sẽ được bảo vệ.
Ummujjantenapi saddaṃ akarontena saṇikaṃ ummujjitvā nhānapariyosāne udakante ukkuṭikena nisīditvā nivāsanaṃ parikkhipitvā uṭṭhāya suparimaṇḍalaṃ nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā cīvaraṃ apārupitvāva ṭhātabbanti.
When emerging, one should also do so slowly and without making noise, and at the end of the bath, sit squatting by the water's edge, wrap the lower robe around, stand up, put on the lower robe neatly, tie the waist-band, and then stand with the outer robe put on.
Khi nổi lên cũng không gây tiếng động, từ từ nổi lên, sau khi tắm xong, ngồi xổm bên bờ nước, quấn y nội, đứng dậy, mặc y một cách ngay ngắn, thắt dây lưng, và chỉ nên đứng sau khi đã đắp y tăng-già-lê.
Theropi tathā nhāyitvā paccuttaritvā vigacchamānaudakaṃ kāyaṃ olokayamāno aṭṭhāsi.
The elder also bathed in this way, came out of the water, and stood watching his body as the water receded.
Vị Trưởng lão cũng đã tắm như vậy, rồi bước ra khỏi nước, đứng nhìn thân thể khô dần.
Tassa pakatiyāpi pāsādikassa paccūsasamaye sammā pariṇatāhārassa uṇhodakena nhātassa ativiya mukhavaṇṇo viroci, bandhanā pavuttatālaphalaṃ viya pabhāsampanno puṇṇacando viya taṅkhaṇavikasitapadumaṃ viya mukhaṃ sassirikaṃ ahosi, sarīravaṇṇopi vippasīdi.
His naturally pleasing countenance, after a proper meal in the early morning and a bath with hot water, shone exceedingly. His face was radiant, like a lustrous fully-risen moon, or a freshly bloomed lotus that had burst from its sheath, and his body's complexion also brightened.
Vốn dĩ Ngài đã có vẻ ngoài đoan trang, vào lúc rạng đông, sau khi đã tiêu hóa tốt thức ăn và tắm nước ấm, sắc mặt Ngài càng rạng rỡ hơn; khuôn mặt Ngài trở nên tươi tắn như một quả cau vừa rụng khỏi cuống, rạng ngời như trăng tròn, như hoa sen vừa nở, và sắc thân Ngài cũng trở nên trong sáng.
Tasmiṃ samaye vanasaṇḍe adhivatthā bhummadevatā pāsādikaṃ bhikkhuṃ olokayamānā samanaṃ niggahetuṃ asakkontī kāmapariḷāhābhibhūtā hutvā, ‘‘theraṃ palobhessāmī’’ti attabhāvaṃ uḷārena alaṅkārena alaṅkaritvā sahassavaṭṭipadīpaṃ pajjalamānā viya candaṃ uṭṭhāpayamānā viya sakalārāmaṃ ekobhāsaṃ katvā theraṃ upasaṅkamitvā avanditvāva vehāse ṭhitā gāthaṃ abhāsi.
At that time, a forest-dwelling earth devatā, looking at the pleasing bhikkhu, and being unable to subdue the recluse, became overcome by the burning of sensual desire, and thinking, "I will entice the elder," adorned herself with splendid ornaments, and like a lamp with a thousand wicks, or like raising the moon, she illuminated the entire monastery, approached the elder, and without venerating him, stood in the air and spoke a stanza.
Vào lúc đó, một vị địa thiên nữ sống trong khu rừng, nhìn thấy vị Tỷ-kheo đoan trang, không thể chế ngự được mình, bị dục vọng thiêu đốt, bèn nghĩ: “Ta sẽ cám dỗ vị Trưởng lão này.” Vị ấy trang điểm thân mình bằng những đồ trang sức lộng lẫy, như ngọn đèn ngàn bấc đang cháy sáng, như mặt trăng đang mọc, làm cho cả khu rừng sáng rực, rồi đến gần vị Trưởng lão, không đảnh lễ mà đứng trên không trung và nói lên bài kệ.
Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho aññatarā devatā…pe… ajjhabhāsī’’ti.
Therefore, it is said: "Then a certain devatā…pe… addressed him."
Do đó, đã nói: “Rồi một vị thiên nữ… và… đã nói.”
Abhutvāti pañca kāmaguṇe aparibhuñjitvā.
Abhutvā means without enjoying the five sense pleasures.
Abhutvā có nghĩa là không thọ hưởng năm dục lạc.
Bhikkhasīti piṇḍāya carasi.
Bhikkhasī means you wander for alms.
Bhikkhasī có nghĩa là đi khất thực.
Mā taṃ kālo upaccagāti ettha kālo nāma pañcakāmaguṇapaṭisevanakkhamo daharayobbanakālo.
Regarding the phrase, " Mā taṃ kālo upaccagā," the word kālo refers to the time of youthful vigor, which is suitable for enjoying the five sense pleasures.
Ở đây, cụm từ mā taṃ kālo upaccagā có nghĩa là thời gian, tức là thời tuổi trẻ sung mãn, có thể thọ hưởng năm dục lạc.
Jarājiṇṇena hi obhaggena daṇḍaparāyaṇena pavedhamānena kāsasāsābhibhūtena na sakkā kāme paribhuñjituṃ.
Indeed, one who is old and decrepit, bent, dependent on a staff, trembling, and afflicted by cough and asthma, cannot enjoy sense pleasures.
Thật vậy, khi đã già nua, lưng còng, phải nương tựa vào gậy, run rẩy, bị ho hen và khó thở hành hạ, thì không thể thọ hưởng dục lạc được.
Iti imaṃ kālaṃ sandhāya devatā ‘‘mā taṃ kālo upaccagā’’ti āha.
It is with this time in mind that the deity said, "May this time not pass you by."
Vì vậy, vị devatā đã nói câu này, ám chỉ thời gian đó: “Thời gian đừng vượt qua ngươi.”
Tattha mā upaccagāti mā atikkami.
There, mā upaccagā means may it not pass by.
Trong đó, mā upaccagā có nghĩa là đừng vượt qua.
Tattha jīvitaṃ tāva ‘‘ettakameva, na ito para’’nti vavatthānābhāvato animittaṃ.
First, life is without sign, because there is no definite demarcation like "only this long, not beyond this."
Năm điều này trong thế gian chúng sinh, không có dấu hiệu, không thể biết trước.”
Kalalakālepi hi sattā maranti, abbuda-pesi-ghana-aḍḍhamāsa-ekamāsa-dvemāsa-temāsa-catumāsapañcamāsa…pe… dasamāsakālepi, kucchito nikkhantasamayepi, tato paraṃ vassasatassa antopi bahipi marantiyeva.
Indeed, beings die even in the kalala (fluid) stage, and in the abbuda (gelatinous), pesi (flesh), ghana (solid) stages, at one and a half months, one month, two months, three months, four months, five months… up to ten months, even at the time of emerging from the womb, and beyond that, within or outside of a hundred years, they still die.
Trong đó, jīvitaṃ (tuổi thọ) là vô tướng vì không có giới hạn “chỉ đến đây, không hơn nữa”. Thật vậy, chúng sinh chết ngay cả khi còn là hợp chất (kalala), khi là bọt (abbuda), khi là thịt (pesi), khi là khối cứng (ghana), khi được nửa tháng, một tháng, hai tháng, ba tháng, bốn tháng, năm tháng... cho đến mười tháng, ngay cả khi vừa ra khỏi bụng mẹ, và sau đó trong vòng một trăm năm hoặc hơn nữa, họ vẫn chết.
Byādhipi ‘‘imināva byādhinā sattā maranti, na aññenā’’ti vavatthānābhāvato animitto.
Illness is also without sign, because there is no definite demarcation like "beings die only from this illness, not from another."
Byādhi (bệnh tật) cũng là vô tướng vì không có giới hạn “chúng sinh chết vì bệnh này chứ không phải bệnh khác”.
Cakkhurogenapi hi sattā maranti sotarogādīnaṃ aññatarenapi.
Indeed, beings die even from eye diseases, or from any other ailment like ear diseases and so on.
Thật vậy, chúng sinh chết vì bệnh mắt hoặc bất kỳ bệnh nào khác như bệnh tai, v.v.
Kālopi, ‘‘imasmiṃ yeva kāle maritabbaṃ, na aññasmi’’nti evaṃ vavatthānābhāvato animitto.
Time is also without sign, because there is no definite demarcation like "one must die only at this time, not at another."
Kālo (thời gian) cũng là vô tướng vì không có giới hạn “phải chết vào thời điểm này chứ không phải thời điểm khác”.
Pubbaṇhepi hi sattā maranti majjhanhikādīnaṃ aññatarasmimpi.
Indeed, beings die even in the forenoon, or at any other time like midday and so on.
Thật vậy, chúng sinh chết vào buổi sáng hoặc vào bất kỳ thời điểm nào khác như buổi trưa, v.v.
Dehanikkhepanampi, ‘‘idheva mīyamānānaṃ dehena patitabbaṃ, na aññatthā’’ti evaṃ vavatthānābhāvato animittaṃ.
The laying down of the body is also without sign, because there is no definite demarcation like "the body of those dying must fall only here, not elsewhere."
Dehanikkhepana (nơi thân thể bị vứt bỏ) cũng là vô tướng vì không có giới hạn “khi chết, thân thể phải rơi ở đây chứ không phải ở nơi khác”.
Antogāme jātānañhi bahigāmepi attabhāvo patati, bahigāmepi jātānaṃ antogāmepi.
Indeed, for those born inside a village, their body may fall outside the village; and for those born outside a village, their body may fall inside the village.
Thật vậy, những người sinh ra trong làng cũng có thể chết bên ngoài làng, và những người sinh ra bên ngoài làng cũng có thể chết trong làng.
Tathā thalajānaṃ jale, jalajānaṃ thaleti anekappakārato vitthāretabbaṃ.
Similarly, for those born on land, in water; for those born in water, on land; this should be elaborated in many ways.
Tương tự, những sinh vật trên cạn chết dưới nước, những sinh vật dưới nước chết trên cạn, v.v., cần được giải thích theo nhiều cách khác nhau.
Gatipi, ‘‘ito cutena idha nibbattitabba’’nti evaṃ vavatthānābhāvato animittā.
Destiny is also without sign, because there is no definite demarcation like "having passed away from here, one must be reborn there."
Gati (cõi tái sinh) cũng là vô tướng vì không có giới hạn “sau khi chết ở đây, phải tái sinh ở đây”.
Devalokato hi cutā manussesupi nibbattanti, manussalokato cutā devalokādīnaṃ yattha katthaci nibbattantīti evaṃ yante yuttagoṇo viya gatipañcake loko samparivattati.
Indeed, those who pass away from the deva world are reborn among humans; those who pass away from the human world are reborn anywhere among the deva worlds and so on; thus, the world revolves in the five destinies like an ox yoked to a mill.
Thật vậy, chúng sinh sau khi chết từ cõi trời cũng tái sinh làm người, và sau khi chết từ cõi người cũng tái sinh ở bất cứ đâu trong các cõi trời, v.v., như một con bò được buộc vào cỗ xe, thế gian xoay vần trong năm cõi tái sinh.
Tassevaṃ samparivattato ‘‘imasmiṃ nāma kāle maraṇaṃ bhavissatī’’ti imaṃ maraṇassa kālaṃ vohaṃ na jānāmi.
Because it revolves in this way, I do not know this time of death, when death will occur.
Khi thế gian xoay vần như vậy, tôi không biết thời điểm chết này, tức là “cái chết sẽ xảy ra vào thời điểm nào”.
Channo kālo na dissatīti ayaṃ kālo mayhaṃ paṭicchanno avibhūto na paññāyati.
" Channo kālo na dissatī" means this time is hidden from me, not manifest, not discernible.
Channo kālo na dissatī có nghĩa là thời điểm này đối với tôi bị che khuất, không rõ ràng, không thể nhận biết.
Tasmāti yasmā ayaṃ kālo paṭicchanno na paññāyati, tasmā pañca kāmaguṇe abhutvāva bhikkhāmi.
Tasmā means, because this time is hidden and not discernible, therefore I wander for alms without enjoying the five sense pleasures.
Tasmā có nghĩa là vì thời điểm này bị che khuất và không thể nhận biết, nên tôi đi khất thực mà không thọ hưởng năm dục lạc.
Mā maṃ kālo upaccagāti ettha samaṇadhammakaraṇakālaṃ sandhāya ‘‘kālo’’ti āha.
In the phrase, " Mā maṃ kālo upaccagā," kālo refers to the time for practicing the ascetic life (samaṇadhamma).
Trong đó, cụm từ mā maṃ kālo upaccagā, “kālo” (thời gian) ám chỉ thời điểm thực hành pháp Sa-môn.
Ayañhi samaṇadhammo nāma pacchime kāle tisso vayosīmā atikkantena obhaggena daṇḍaparāyaṇena pavedhamānena kāsasāsābhibhūtena na sakkā kātuṃ.
Indeed, this samaṇadhamma cannot be practiced in old age, when one has passed beyond the three stages of life, is bent, dependent on a staff, trembling, and afflicted by cough and asthma.
Thật vậy, pháp Sa-môn này không thể thực hành được khi đã ở tuổi xế chiều, vượt qua ba giai đoạn của tuổi thọ, lưng còng, phải nương tựa vào gậy, run rẩy, bị ho hen và khó thở hành hạ.
Tadā hi na sakkā hoti icchiticchitaṃ buddhavacanaṃ vā gaṇhituṃ, dhutaṅgaṃ vā paribhuñjituṃ, araññavāsaṃ vā vasituṃ, icchiticchitakkhaṇe samāpattiṃ vā samāpajjituṃ, padabhāṇa-sarabhaññadhammakathā-anumodanādīni vā kātuṃ, taruṇayobbanakāle panetaṃ sabbaṃ sakkā kātunti ayaṃ samaṇadhammakaraṇassa kālo mā maṃ upaccagā, yāva maṃ nātikkamati, tāva kāme abhutvāva samaṇadhammaṃ karomīti āha.
For then it is not possible to learn as much of the Buddha's words as one desires, nor to observe the dhutaṅgas, nor to dwell in the forest, nor to enter into samāpatti at will, nor to perform recitations (padabhāṇa), melodious chanting (sarabhañña), Dhamma talks, or rejoice at merits. But all this is possible in youthful vigor. Therefore, he said, "May this time for practicing the samaṇadhamma not pass me by; as long as it has not passed me by, I will practice the samaṇadhamma without enjoying sense pleasures."
Vì lúc đó không thể học được những lời Phật dạy mong muốn, không thể thực hành các pháp đầu đà (dhutaṅga), không thể sống trong rừng, không thể nhập định vào thời điểm mong muốn, cũng không thể thực hiện các bài tụng (padabhāṇa), tụng thơ (sarabhañña), thuyết pháp (dhammakathā), tùy hỷ (anumodanā), v.v. Nhưng tất cả những điều này đều có thể thực hiện được khi còn trẻ và sung sức. Vì vậy, vị Tỳ-kheo nói rằng: “Thời điểm thực hành pháp Sa-môn này đừng vượt qua tôi; chừng nào nó chưa vượt qua tôi, tôi sẽ thực hành pháp Sa-môn mà không thọ hưởng dục lạc.”
Pathaviyaṃ patiṭṭhahitvāti sā kira devatā – ‘‘ayaṃ bhikkhu samaṇadhammakaraṇassa kālaṃ nāma katheti, akālaṃ nāma katheti, sahetukaṃ katheti sānisaṃsa’’nti ettāvatāva there lajjaṃ paccupaṭṭhāpetvā mahābrahmaṃ viya aggikkhandhaṃ viya ca naṃ maññamānā gāravajātā ākāsā oruyha pathaviyaṃ aṭṭhāsi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
" Pathaviyaṃ patiṭṭhahitvā" means that deity, having realized that "this bhikkhu speaks of the proper time for practicing samaṇadhamma, and of the improper time, speaks with reason and with benefit," and having thus caused shame to arise in the Elder, descended from the sky and stood on the ground, revering him as if he were a Mahābrahmā or a blazing fire, referring to which this was said.
Pathaviyaṃ patiṭṭhahitvā (đứng trên mặt đất) có nghĩa là vị devatā đó, sau khi khiến vị Trưởng lão cảm thấy hổ thẹn bằng lời nói “Vị Tỳ-kheo này nói về thời điểm thực hành pháp Sa-môn, nói về thời điểm không thực hành, nói về nguyên nhân và lợi ích”, đã coi vị Trưởng lão như Đại Phạm Thiên hay một khối lửa, và với lòng tôn kính, đã từ trên không trung hạ xuống đứng trên mặt đất. Lời này được nói để ám chỉ điều đó.
Kiñcāpi pathaviyaṃ ṭhitā, yena panatthena āgatā, punapi tameva gahetvā daharo tvantiādimāha.
Although she stood on the ground, she took up her original intention and spoke again, starting with, " Daharo tvaṃ" (You are young).
Mặc dù đã đứng trên mặt đất, nhưng vị ấy vẫn giữ nguyên ý định ban đầu và tiếp tục nói: daharo tvaṃ (ngươi còn trẻ), v.v.
Tattha susūti taruṇo.
There, susū means very young.
Trong đó, susū có nghĩa là trẻ trung.
Kāḷakesoti suṭṭhu kāḷakeso.
Kāḷakeso means with very black hair.
Kāḷakeso có nghĩa là tóc đen nhánh.
Bhadrenāti bhaddakena.
Bhadrenā means with a beautiful (youth).
Bhadrenā có nghĩa là tốt lành.
Ekacco hi daharopi samāno kāṇo vā hoti kuṇiādīnaṃ vā aññataro, so bhadrena yobbanena samannāgato nāma na hoti.
For some, even though young, may be blind or afflicted by some other disability like a hunchback; such a one is not endowed with beautiful youth.
Thật vậy, có người dù còn trẻ nhưng lại bị mù hoặc bị tật nguyền, v.v., người đó không được xem là có tuổi trẻ tốt lành.
Yo pana abhirūpo hoti dassanīyo pāsādiko sabbasampattisampanno, yaṃ yadeva alaṅkāraparihāraṃ icchati, tena tena alaṅkato devaputto viya carati, ayaṃ bhadrena yobbanena samannāgato nāma hoti.
But one who is handsome, delightful, pleasing, endowed with all perfections, and adorns themselves as they wish with various ornaments and embellishments, walking like a divine prince, such a one is said to be endowed with beautiful youth.
Nhưng người nào có hình dáng đẹp đẽ, đáng chiêm ngưỡng, dễ thương, đầy đủ mọi phước lành, và muốn trang sức hay chăm sóc bản thân thế nào cũng được, trang điểm như một vị thiên tử, người đó được xem là có tuổi trẻ tốt lành.
Thero ca uttamarūpasampanno, tena naṃ evamāha.
The Elder was endowed with supreme beauty, therefore she spoke to him thus.
Vị Trưởng lão có hình dáng tối thượng, vì vậy vị devatā đã nói với ngài như vậy.
Anikkīḷitāvī kāmesūti kāmesu akīḷitakīḷo abhuttāvī, akatakāmakīḷoti attho.
" Anikkīḷitāvī kāmesū" means one who has not played in sense pleasures, has not experienced them, has not engaged in sensual play; this is the meaning.
Anikkīḷitāvī kāmesu có nghĩa là chưa từng vui đùa trong dục lạc, chưa từng thọ hưởng, chưa từng thực hiện trò chơi dục lạc.
Mā sandiṭṭhikaṃ hitvāti yebhuyyena hi tā adiṭṭhasaccā avītarāgā aparacittavidūniyo devatā bhikkhū dasapi vassāni vīsatimpi…pe… saṭṭhimpi vassāni parisuddhaṃ akhaṇḍaṃ brahmacariyaṃ caramāne disvā – ‘‘ime bhikkhū mānusake pañca kāmaguṇe pahāya dibbe kāme patthayantā samaṇadhammaṃ karontī’’ti saññaṃ uppādenti, ayampi tattheva uppādesi.
" Mā sandiṭṭhikaṃ hitvā" means that mostly these deities, who have not realized the truths, are not free from craving, and do not know the minds of others, when they see bhikkhus practicing the pure, unbroken holy life for ten, twenty... even sixty years, they generate the perception that "these bhikkhus abandon human sense pleasures, desiring divine pleasures, and thus practice the samaṇadhamma." This deity also generated the same perception.
Mā sandiṭṭhikaṃ hitvā (Đừng từ bỏ cái hiện tại) – Thật vậy, hầu hết các vị devatā chưa thấy chân lý, chưa thoát ly tham ái, và không biết tâm người khác, khi thấy các Tỳ-kheo thực hành Phạm hạnh thanh tịnh, không gián đoạn trong mười năm, hai mươi năm... cho đến sáu mươi năm, họ nghĩ rằng: “Các Tỳ-kheo này từ bỏ năm dục lạc của loài người, mong cầu dục lạc của chư thiên mà thực hành pháp Sa-môn.” Vị devatā này cũng nảy sinh suy nghĩ tương tự.
Tasmā mānusake kāme sandiṭṭhike, dibbe ca kālike katvā evamāha.
Therefore, making human pleasures "directly visible" (sandiṭṭhika) and divine pleasures "temporal" (kālika), she spoke thus.
Vì vậy, vị ấy coi dục lạc của loài người là sandiṭṭhika (hiện tại) và dục lạc của chư thiên là kālika (tương lai), rồi nói như vậy.
Na kho ahaṃ, āvusoti, āvuso, ahaṃ sandiṭṭhike kāme hitvā kālike kāme na anudhāvāmi na patthemi na pihemi.
" Na kho ahaṃ, āvuso" means, friend, I do not pursue, do not desire, do not long for temporal pleasures, having abandoned directly visible pleasures.
Na kho ahaṃ, āvuso (Này hiền giả, tôi không) – Này hiền giả, tôi không từ bỏ dục lạc hiện tại để theo đuổi, mong cầu hay yêu thích dục lạc tương lai.
Kalikañca kho ahaṃ, āvusoti ahaṃ kho, āvuso, kālikaṃ kāmaṃ hitvā sandiṭṭhikaṃ lokuttaradhammaṃ anudhāvāmi.
" Kalikañca kho ahaṃ, āvuso" means, friend, having abandoned temporal pleasures, I pursue directly visible supramundane Dhamma.
Kalikañca kho ahaṃ, āvuso (Này hiền giả, tôi từ bỏ cái tương lai) – Này hiền giả, tôi từ bỏ dục lạc tương lai để theo đuổi pháp siêu thế hiện tại.
Iti thero cittānantaraṃ aladdhabbatāya dibbepi mānusakepi pañca kāmaguṇe kālikāti akāsi, cittānantaraṃ laddhabbatāya lokuttaradhammaṃ sandiṭṭhikanti.
Thus, the Elder referred to both divine and human sense pleasures as " kālikā" (temporal) due to their not being attainable immediately after a thought, and the supramundane Dhamma as " sandiṭṭhika" (directly visible) due to its attainability immediately after a thought.
Như vậy, vị Trưởng lão đã gọi năm dục lạc của cả cõi trời và cõi người là kālika (tương lai) vì chúng không thể đạt được ngay lập tức sau khi tâm mong muốn khởi lên, và gọi pháp siêu thế là sandiṭṭhika (hiện tại) vì nó có thể đạt được ngay lập tức sau khi tâm mong muốn khởi lên.
Pañcakāmaguṇesu samohitesupi sampannakāmassāpi kāmino cittānantaraṃ icchiticchitārammaṇānubhavanaṃ na sampajjati.
Even for a person replete with sensual enjoyment, though sense pleasures may be accumulated, the experience of desired objects is not achieved immediately after a thought.
Ngay cả khi năm dục lạc được hội tụ đầy đủ, một người khao khát dục lạc cũng không thể trải nghiệm đối tượng mong muốn ngay lập tức sau khi tâm khởi lên.
Cakkhudvāre iṭṭhārammaṇaṃ anubhavitukāmena hi cittakārapotthakārarūpakārādayo pakkosāpetvā, ‘‘idaṃ nāma sajjethā’’ti vattabbaṃ hoti.
Indeed, one who wishes to experience a desirable object through the eye-door must summon painters, sculptors, artisans, etc., and instruct them, "Prepare such and such a thing."
Thật vậy, một người muốn trải nghiệm đối tượng khả ái qua nhãn môn phải gọi thợ vẽ, thợ điêu khắc, thợ tạo hình, v.v., và nói: “Hãy sắp đặt điều này.”
Etthantare anekakoṭisatasahassāni cittāni uppajjitvā nirujjhanti.
In the meantime, hundreds of thousands of crores of thoughts arise and cease.
Trong khoảng thời gian đó, hàng trăm ngàn vạn tâm đã sinh khởi rồi diệt đi.
Atha pacchā taṃ ārammaṇaṃ sampāpuṇāti.
Then, only afterwards, does that object arrive.
Sau đó, đối tượng đó mới được đạt đến.
Sesadvāresupi eseva nayo.
The same method applies to the other doors (senses).
Đối với các môn khác cũng vậy.
Sotāpattimaggānantaraṃ pana sotāpattiphalameva uppajjati, antarā aññassa cittassa vāro natthi.
However, immediately after the path of stream-entry (sotāpattimagga), the fruit of stream-entry (sotāpattiphala) itself arises; there is no interval for any other thought.
Tuy nhiên, ngay sau Sơ đạo (Sotāpattimagga), Sơ quả (Sotāpattiphala) liền sinh khởi, không có tâm nào khác xen vào giữa.
Sesaphalesupi eseva nayoti.
The same method applies to the other fruits.
Đối với các quả vị còn lại cũng vậy. Đó là ý nghĩa.
So tamevatthaṃ gahetvā kālikā hi, āvusotiādimāha.
Taking this very meaning, he said, " Kālikā hi, āvuso," and so on.
Vị ấy đã nắm bắt ý nghĩa đó và nói: kālikā hi, āvuso, v.v.
Tattha kālikāti vuttanayena samohitasampattināpi kālantare pattabbā.
There, kālikā means attainable after a period of time, even for one with accumulated perfections, as explained.
Trong đó, kālikā (tương lai) có nghĩa là phải đạt được vào một thời điểm khác, ngay cả với sự hội tụ đầy đủ như đã nói.
Bahudukkhāti pañca kāmaguṇe nissāya pattabbadukkhassa bahutāya bahudukkhā.
Bahudukkhā means having much suffering, due to the abundance of suffering to be experienced dependent on the five sense pleasures.
Bahudukkhā (nhiều khổ đau) có nghĩa là nhiều khổ đau vì khổ đau phải chịu đựng do năm dục lạc là rất nhiều.
Taṃvatthukasseva upāyāsassa bahutāya bahupāyāsā.
The state of having many struggles (bahupāyāsā) because of the abundance of severe weariness, which has that same suffering as its basis.
Do sự phiền não (upāyāsa) có cùng một đối tượng (vatthu) ấy rất nhiều nên được gọi là nhiều phiền não (bahupāyāsā).
Ādīnavo ettha bhiyyoti pañca kāmaguṇe nissāya laddhabbasukhato ādīnavo bhiyyo, dukkhameva bahutaranti attho.
More disadvantage here means that the disadvantage is greater than the happiness to be gained by relying on the five sense pleasures, meaning that suffering is much more abundant.
Sự nguy hiểm ở đây nhiều hơn có nghĩa là: sự nguy hiểm nhiều hơn so với lạc thú có được nhờ nương tựa năm dục lạc, tức là khổ đau nhiều hơn.
Sandiṭṭhiko ayaṃ dhammoti ayaṃ lokuttaradhammo yena yena adhigato hoti, tena tena parasaddhāya gantabbataṃ hitvā paccavekkhaṇañāṇena sayaṃ daṭṭhabboti sandiṭṭhiko.
This Dhamma is directly visible (sandiṭṭhika) means that this supramundane Dhamma, by whomever it is attained, should be seen by that person himself with the knowledge of review (paccavekkhaṇañāṇa), abandoning the need to go by the faith of another. Hence, it is sandiṭṭhika.
Pháp này thiết thực hiện tại (sandiṭṭhiko ayaṃ dhammo) là: Pháp siêu thế này, do vị nào chứng đắc, vị ấy tự mình phải thấy bằng tuệ quán xét, bỏ qua việc phải đi theo niềm tin của người khác, nên gọi là thiết thực hiện tại (sandiṭṭhiko).
Attano phaladānaṃ sandhāya nāssa kāloti akālo, akāloyeva akāliko.
Regarding its fruit-giving, there is no time for it (nāssa kālo), thus it is timeless (akālo); this timelessness itself is immediate (akāliko).
Không có thời gian (kāla) để tự mình mang lại quả, nên không có thời gian, chính là không có thời gian (akāliko).
Yo ettha ariyamaggadhammo, so attano pavattisamanantarameva phalaṃ detīti attho.
The meaning is that the noble path Dhamma here yields its fruit immediately after its arising.
Pháp Thánh đạo ở đây, tức là tự nó mang lại quả ngay sau khi phát sinh.
‘‘Ehi passa imaṃ dhamma’’nti evaṃ pavattaṃ ehipassavidhiṃ arahatīti ehipassiko.
It is inviting to come and see (ehipassiko) because it is worthy of the "come and see this Dhamma" method of proclamation.
Nó xứng đáng với lời mời gọi “Hãy đến mà thấy pháp này” như vậy, nên gọi là đến để mà thấy (ehipassiko).
Ādittaṃ celaṃ vā sīsaṃ vā ajjhupekkhitvāpi bhāvanāvasena attano citte upanayaṃ arahatīti opaneyyiko.
It is leading inwards (opaneyyiko) because it is worthy of being brought into one's own mind through meditation, even after neglecting a burning cloth or a burning head.
Nó xứng đáng được đưa vào tâm mình bằng cách tu tập, thậm chí bỏ qua chiếc y đang cháy hoặc cái đầu đang cháy, nên gọi là có khả năng hướng thượng (opaneyyiko).
Sabbehi ugghaṭitaññūādīhi viññūhi ‘‘bhāvito me maggo, adhigataṃ phalaṃ, sacchikato nirodho’’ti attani attani veditabboti paccattaṃ veditabbo viññūhīti.
It is to be personally experienced by the wise (paccattaṃ veditabbo viññūhi), for all the wise, such as the ugghaṭitaññū, should know for themselves: "The path has been cultivated by me, the fruit has been attained, Nibbāna has been realized."
Tất cả những người trí, như bậc ugghaṭitaññū và những người khác, đều phải tự mình biết rằng: “Đạo đã được tôi tu tập, quả đã được tôi chứng đắc, Niết bàn đã được tôi thực chứng”, nên gọi là người trí tự mình chứng biết (paccattaṃ veditabbo viññūhī).
Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.146 ādayo) dhammānussativaṇṇanāyaṃ vutto.
This is the brief explanation here; the detailed account is given in the description of Dhammānussati in the Visuddhimagga.
Đây là phần tóm tắt, còn phần chi tiết đã được trình bày trong phần giải thích về Tùy niệm Pháp (Dhammānussati) trong bộ Thanh Tịnh Đạo (Visuddhimagga).
Idāni sā devatā andho viya rūpavisesaṃ therena kathitassa atthe ajānantī kathañca bhikkhūtiādimāha.
Now, that deity, like a blind person unaware of special forms, not understanding the meaning of what the Elder had spoken, said: And how, bhikkhu? and so forth.
Bây giờ, vị thiên nữ ấy, giống như người mù không hiểu được ý nghĩa của những gì vị Trưởng lão đã nói về sự đặc biệt của sắc, đã nói câu “Bạch Tỳ-kheo, như thế nào…” và những câu tương tự.
Tattha kathañcātipadassa ‘‘kathañca bhikkhu kālikā kāmā vuttā bhagavatā, kathaṃ bahudukkhā, kathaṃ bahupāyāsā’’ti?
Here, the word kathañcāti (and how) should be understood as connected with all the words thus: "And how, bhikkhu, were sensual pleasures said by the Blessed One to be kālika, how to be full of suffering, how to be full of struggle?"
Trong đó, từ “kathañcā” phải được hiểu là: “Bạch Tỳ-kheo, Đức Thế Tôn đã nói các dục là kālika (có thời gian) như thế nào? Chúng nhiều khổ như thế nào? Chúng nhiều phiền não như thế nào?”
Evaṃ sabbapadehi sambandho veditabbo.
This connection should be understood with all the terms.
Như vậy, phải hiểu sự liên kết với tất cả các từ.
Navopi ekacco sattaṭṭhavassakāle pabbajitvā dvādasaterasavassāni sāmaṇerabhāveneva atikkanto cirapabbajito hoti, ahaṃ pana acirapabbajitoti vadati.
Even a new bhikkhu, having gone forth at seven or eight years of age, and having spent twelve or thirteen years as a sāmaṇera, may be long-ordained. But I am not long-ordained, he says.
Một số Tỳ-kheo mới, dù xuất gia từ bảy, tám tuổi, nhưng đã trải qua mười hai, mười ba năm trong thân phận Sa-di, nên là người xuất gia lâu năm. Còn tôi thì mới xuất gia, vị ấy nói.
Imaṃ dhammavinayanti imaṃ dhammañca vinayañca.
This Dhamma-Vinaya means this Dhamma and this Vinaya.
Pháp và Luật này (imaṃ dhammavinayaṃ): Pháp này và Luật này.
Ubhayampetaṃ sāsanasseva nāmaṃ.
Both of these are names for the Dispensation itself.
Cả hai điều này đều là tên gọi của Giáo pháp.
Dhammena hettha dve piṭakāni vuttāni, vinayena vinayapiṭakaṃ, iti tīhi piṭakehi pakāsitaṃ paṭipattiṃ adhunā āgatomhīti vadati.
Here, Dhamma refers to the two Piṭakas, and Vinaya refers to the Vinaya Piṭaka. Thus, he says, "I have recently come to this practice (paṭipatti) proclaimed by the three Piṭakas."
Ở đây, Pháp (Dhamma) được nói đến là hai Tạng (Sutta và Abhidhamma), Luật (Vinaya) là Tạng Luật (Vinayapiṭaka). Như vậy, vị ấy nói: “Tôi mới đến với sự thực hành được công bố bởi ba Tạng.”
Mahesakkhāhīti mahāparivārāhi.
Mahesakkhāhi means with a large retinue.
Với các vị có uy lực lớn (mahesakkhāhi): Với các vị có nhiều tùy tùng.
Ekekassa hi devarañño koṭisatampi koṭisahassampi parivāro hoti, te attānaṃ mahante ṭhāne ṭhapetvā tathāgataṃ passanti.
Indeed, for each king of devas, there are hundreds of millions, or thousands of millions, of attendants; they, placing themselves in a great position, see the Tathāgata.
Thật vậy, mỗi vị thiên vương có đến hàng trăm triệu, hàng ngàn triệu tùy tùng. Họ đặt mình ở vị trí cao quý rồi đến yết kiến Đức Như Lai.
Tattha amhādisānaṃ appesakkhānaṃ mātugāmajātikānaṃ kuto okāsoti dasseti.
It shows that for those like us, who have little might and belong to the female gender, there is no opportunity.
Ở đây, vị ấy cho thấy: “Chúng tôi, những nữ nhân có uy lực nhỏ bé như thế này, làm sao có cơ hội?”
Akkheyyasaññinoti ettha ‘‘devo, manusso, gahaṭṭho, pabbajito, satto, puggalo, tisso, phusso’’tiādinā nayena akkheyyato sabbesaṃ akkhānānaṃ sabbāsaṃ kathānaṃ vatthubhūtato pañcakkhandhā ‘‘akkheyyā’’ti vuccanti.
Here, in akkheyyasaññino (perceiving what can be expressed), the five aggregates are called "akkheyyā" (what can be expressed) because they are the basis for all designations and all talks, such as "deva, human, householder, renunciant, being, person, Tissa, Phussa," and so forth.
Trong từ “akkheyyasaññino” này, năm uẩn được gọi là “akkheyya” (đối tượng để gọi) vì chúng là đối tượng của tất cả các cách gọi, của tất cả các lời nói theo cách như: “chư thiên, loài người, gia chủ, xuất gia, chúng sanh, cá nhân, Tissa, Phussa,” v.v.
‘‘Satto naro poso puggalo itthī puriso’’ti evaṃ saññā etesaṃ atthīti saññino, akkheyyesveva saññinoti akkheyyasaññino, pañcasu khandhesu sattapuggalādisaññinoti attho.
They have the perception "being, man, person, individual, woman, man," and so forth; thus, they are saññino (perceiving). They are akkheyyasaññino (perceiving what can be expressed) because they perceive only in terms of what can be expressed, meaning they perceive beings, individuals, and so forth, in the five aggregates.
Họ có nhận thức (saññā) như “chúng sanh, người, cá nhân, đàn bà, đàn ông,” v.v., nên gọi là saññino (người có nhận thức); họ có nhận thức chỉ trong các akkheyya, nên gọi là akkheyyasaññino, nghĩa là họ có nhận thức về chúng sanh, cá nhân, v.v., trong năm uẩn.
Akkheyyasmiṃ patiṭṭhitāti pañcasu khandhesu aṭṭhahākārehi patiṭṭhitā.
Established in what can be expressed (akkheyyasmiṃ patiṭṭhitā) means established in the five aggregates by eight modes.
An trú trong akkheyya (akkheyyasmiṃ patiṭṭhitā): An trú trong năm uẩn bằng tám cách.
Ratto hi rāgavasena patiṭṭhito hoti, duṭṭho dosavasena, mūḷho mohavasena, parāmaṭṭho diṭṭhivasena, thāmagato anusayavasena, vinibaddho mānavasena, aniṭṭhaṅgato vicikicchāvasena, vikkhepagato uddhaccavasena patiṭṭhito hoti.
One who is infatuated (ratto) is established by way of passion (rāga); one who is malicious (duṭṭho) is established by way of hatred (dosa); one who is deluded (mūḷho) is established by way of delusion (moha); one who grasps (parāmaṭṭho) is established by way of wrong view (diṭṭhi); one who is firmly rooted (thāmagato) is established by way of underlying tendencies (anusaya); one who is bound (vinibaddho) is established by way of conceit (māna); one who is uncertain (aniṭṭhaṅgato) is established by way of doubt (vicikicchā); one who is distracted (vikkhepagato) is established by way of restlessness (uddhacca).
Thật vậy, người tham đắm an trú theo cách tham ái; người sân hận an trú theo cách sân hận; người si mê an trú theo cách si mê; người chấp thủ an trú theo cách tà kiến; người kiên cố an trú theo cách tùy miên; người bị trói buộc an trú theo cách mạn; người không quyết định an trú theo cách hoài nghi; người bị phóng dật an trú theo cách trạo cử.
Akkheyyaṃ apariññāyāti pañcakkhandhe tīhi pariññāhi aparijānitvā.
Not fully understanding what can be expressed (akkheyyaṃ apariññāyā) means not fully understanding the five aggregates through the three types of full understanding (pariññā).
Không liễu tri akkheyya (akkheyyaṃ apariññāyā): Không liễu tri năm uẩn bằng ba sự liễu tri.
Yogamāyanti maccunoti maccuno yogaṃ payogaṃ pakkhepaṃ upakkhepaṃ upakkamaṃ abbhantaraṃ āgacchanti, maraṇavasaṃ gacchantīti attho.
They approach the bond of death (yogamāyanti maccuno) means they enter into the use, application, imposition, successive imposition, and inner sphere of Death, meaning they fall under the power of death.
Đi đến sự trói buộc của tử thần (yogamāyanti maccuno): Nghĩa là họ đi đến sự trói buộc, sự áp dụng, sự ném vào, sự ném xuống, sự xâm nhập vào bên trong của tử thần; họ đi đến sự kiểm soát của cái chết.
Evamimāya gāthāya kālikā kāmā kathitā.
Thus, with this verse, kālika sensual pleasures are described.
Như vậy, bằng bài kệ này, các dục kālika đã được nói đến.
Pariññāyāti ñātapariññā, tīraṇapariññā, pahānapariññāti imāhi tīhi pariññāhi parijānitvā.
Pariññāyā means having fully understood through the three kinds of full understanding: full understanding by knowing (ñātapariññā), full understanding by scrutinizing (tīraṇapariññā), and full understanding by abandoning (pahānapariññā).
Liễu tri (pariññāyā): Liễu tri bằng sự biết rõ (ñātapariññā), sự thẩm định (tīraṇapariññā), và sự đoạn trừ (pahānapariññā) này.
Tattha katamā ñātapariññā? Pañcakkhandhe parijānāti – ‘‘ayaṃ rūpakkhandho, ayaṃ vedanākkhandho, ayaṃ saññākkhandho, ayaṃ saṅkhārakkhandho, ayaṃ viññāṇakkhandho, imāni tesaṃ lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānānī’’ti, ayaṃ ñātapariññā.
Among these, what is ñātapariññā? It is when one fully understands the five aggregates, saying, "This is the rūpakkhandha, this is the vedanākkhandha, this is the saññakkhandha, this is the saṅkhārakkhandha, this is the viññāṇakkhandha, and these are their characteristics, functions, manifestations, and proximate causes." This is ñātapariññā.
Trong đó, ñātapariññā là gì? Liễu tri năm uẩn rằng: “Đây là sắc uẩn, đây là thọ uẩn, đây là tưởng uẩn, đây là hành uẩn, đây là thức uẩn, đây là các đặc tính, chức năng, biểu hiện, và nguyên nhân gần của chúng.” Đây là ñātapariññā.
Katamā tīraṇapariññā? Evaṃ ñātaṃ katvā pañcakkhandhe tīreti aniccato dukkhato rogatoti dvācattālīsāya ākārehi.
What is tīraṇapariññā? It is when, having known the five aggregates in this way, one scrutinizes them in forty-two ways as impermanent, suffering, and diseased.
Tīraṇapariññā là gì? Sau khi biết rõ như vậy, vị ấy thẩm định năm uẩn bằng bốn mươi hai phương diện như vô thường, khổ, bệnh.
Ayaṃ tīraṇapariññā.
This is tīraṇapariññā.
Đây là tīraṇapariññā.
Katamā pahānapariññā? Evaṃ tīrayitvā aggamaggena pañcasu khandhesu chandarāgaṃ pajahati.
What is pahānapariññā? It is when, having scrutinized them in this way, one abandons sensual desire (chandarāga) for the five aggregates through the highest path.
Pahānapariññā là gì? Sau khi thẩm định như vậy, vị ấy đoạn trừ tham ái (chandarāga) trong năm uẩn bằng Thánh đạo cao nhất.
Ayaṃ pahānapariññā.
This is pahānapariññā.
Đây là pahānapariññā.
Akkhātāraṃ na maññatīti evaṃ tīhi pariññāhi pañcakkhandhe parijānitvā khīṇāsavo bhikkhu akkhātāraṃ puggalaṃ na maññati.
He does not conceive of the 'speaker' (akkhātāraṃ na maññati) means that a bhikkhu who has destroyed the asavas (khīṇāsava), having fully understood the five aggregates through these three kinds of full understanding, does not conceive of a 'person who can be spoken of'.
Không nhận thức về người được nói đến (akkhātāraṃ na maññatī): Vị Tỳ-kheo đã diệt tận các lậu hoặc (khīṇāsava), sau khi liễu tri năm uẩn bằng ba sự liễu tri như vậy, không nhận thức về người được nói đến.
Akkhātāranti kammavasena kāraṇaṃ veditabbaṃ, akkhātabbaṃ kathetabbaṃ puggalaṃ na maññati, na passatīti attho.
Akkhātāraṃ should be understood as the agent in the sense of action; it means he does not conceive of or see a person who can be spoken of or described.
Người được nói đến (akkhātāraṃ): Phải hiểu là nguyên nhân theo nghiệp; nghĩa là không nhận thức, không thấy người đáng được nói đến, đáng được kể đến.
Kinti akkhātabbanti?
How should one be spoken of?
Nói đến điều gì?
‘‘Tisso’’ti vā ‘‘phusso’’ti vā evaṃ yena kenaci nāmena vā gottena vā pakāsetabbaṃ.
One to be described by some name or clan, such as "Tissa" or "Phussa."
Được công bố bằng bất kỳ tên hay dòng họ nào như “Tissa” hay “Phussa” chẳng hạn.
Tañhi tassa na hotīti taṃ tassa khīṇāsavassa na hoti.
For that is not his (tañhi tassa na hotī) means that is not for that khīṇāsava.
Điều đó không thuộc về vị ấy (tañhi tassa na hotī): Điều đó không thuộc về vị Tỳ-kheo đã diệt tận các lậu hoặc.
Yena naṃ vajjāti yena naṃ ‘‘rāgena ratto’’ti vā ‘‘dosena duṭṭho’’ti vā ‘‘mohena mūḷho’’ti vāti koci vadeyya, taṃ kāraṇaṃ tassa khīṇāsavassa natthi.
By which one might name him (yena naṃ vajjā) means that there is no such cause for that khīṇāsava by which someone might say of him, "He is infatuated with passion," or "He is corrupted by hatred," or "He is deluded by delusion."
Bởi vì điều đó không thể được nói về vị ấy (yena naṃ vajjā): Nghĩa là không có nguyên nhân nào mà người ta có thể nói về vị Tỳ-kheo đã diệt tận các lậu hoặc đó rằng: “Vị ấy bị tham ái trói buộc,” hay “Vị ấy bị sân hận làm ô uế,” hay “Vị ấy bị si mê che lấp.”
Sace vijānāsi vadehīti sace evarūpaṃ khīṇāsavaṃ jānāsi, ‘‘jānāmī’’ti vadehi.
If you know, tell (sace vijānāsi vadehi) means if you know such a khīṇāsava, say, "I know."
Nếu bạn biết, hãy nói (sace vijānāsi vadehi): Nếu bạn biết một vị A-la-hán như vậy, hãy nói “Tôi biết.”
No ce jānāsi, atha ‘‘na jānāmī’’ti vadehi.
If you do not know, then say, "I do not know."
Nếu bạn không biết, thì hãy nói “Tôi không biết.”
Yakkhāti devataṃ ālapanto āha.
Yakkha he said, addressing the deity.
Hỡi Dạ-xoa (yakkhā): Vị ấy nói khi gọi thiên nữ.
Iti imāya gāthāya sandiṭṭhiko navavidho lokuttaradhammo kathito.
Thus, with this verse, the ninefold supramundane Dhamma, which is directly visible (sandiṭṭhika), is described.
Như vậy, bằng bài kệ này, chín loại pháp siêu thế thiết thực hiện tại đã được nói đến.
Sādhūti āyācanatthe nipāto.
Sādhu is a particle in the sense of a request.
Sādhu là một từ bất biến trong ý nghĩa cầu xin.
Yo maññatīti yo attānaṃ ‘‘ahaṃ samo’’ti vā ‘‘visesī’’ti vā ‘‘nihīno’’ti vā maññati.
He who conceives (yo maññati) means he who conceives himself to be "I am equal," or "superior," or "inferior."
Người nào nhận thức (yo maññatī): Người nào nhận thức mình là “bằng người khác” hay “hơn người khác” hay “thấp kém hơn người khác.”
Etena ‘‘seyyohamasmī’’tiādayo tayo mānā gahitāva.
By this, the three kinds of conceit, "I am superior," etc., are included.
Bằng cách này, ba loại kiêu mạn như “Tôi hơn người” đã được bao gồm.
Tesu gahitesu nava mānā gahitāva honti.
When these are included, the nine kinds of conceit are included.
Khi ba loại đó được bao gồm, chín loại kiêu mạn cũng được bao gồm.
So vivadetha tenāti so puggalo teneva mānena yena kenaci puggalena saddhiṃ – ‘‘kena maṃ tvaṃ pāpuṇāsi, kiṃ jātiyā pāpuṇāsi, udāhu gottena, kulapadesena, vaṇṇapokkharatāya, bāhusaccena, dhutaguṇenā’’ti evaṃ vivadeyya.
He would dispute with that (so vivadetha tenā) means that person, with that very conceit, would dispute with any person, saying, "How do you reach me? Do you reach me by birth, or by clan, by family origin, by complexion, by great learning, or by ascetic qualities (dhutaguṇa)?"
Người đó sẽ tranh cãi với điều đó (so vivadetha tenā): Người đó, với chính sự kiêu mạn ấy, sẽ tranh cãi với bất kỳ người nào rằng: “Ngươi đạt được ta bằng cách nào? Ngươi đạt được ta bằng chủng tộc ư, hay bằng dòng họ, bằng địa vị gia đình, bằng vẻ đẹp, bằng sự học rộng, hay bằng hạnh đầu đà?”
Iti imāyapi upaḍḍhagāthāya kālikā kāmā kathitā.
Thus, with this half-verse too, kālika sensual pleasures are described.
Như vậy, bằng nửa bài kệ này, các dục kālika cũng đã được nói đến.
Tīsu vidhāsūti tīsu mānesu.
In the three vidhās means in the three forms of conceit.
Tīsu vidhāsū có nghĩa là trong ba loại kiêu mạn.
‘‘Ekavidhena rūpasaṅgaho’’tiādīsu (dha. sa. 584) hi koṭṭhāso ‘‘vidho’’ti vutto.
Indeed, in passages like “the comprehension of material form by one vidhā (mode),” a component is called vidhā.
Trong các câu như “Ekavidhena rūpasaṅgaho” (Sự tập hợp sắc theo một cách), v.v., “vidho” được nói đến như một phần.
‘‘Kathaṃvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti, kathaṃvidhaṃ paññavantaṃ vadantī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.95) ākāro.
In passages like “What kind of virtuous one do they call, what kind of wise one do they call?” it means an aspect.
Trong các câu như “Kathaṃvidhaṃ sīlavantaṃ vadanti, kathaṃvidhaṃ paññavantaṃ vadantī” (Họ nói người có giới là loại người như thế nào? Họ nói người có tuệ là loại người như thế nào?), v.v., nó có nghĩa là đặc tính.
‘‘Tisso imā, bhikkhave, vidhā.
“Bhikkhus, these are three vidhās.
“Này các Tỳ-khưu, có ba loại kiêu mạn này.
Katamā tisso?
Which three?
Thế nào là ba loại?
Seyyohamasmīti vidhā, sadisohamasmīti vidhā, hīnohamasmīti vidhā’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.162) māno ‘‘vidhā’’ti vutto.
The vidhā ‘I am superior,’ the vidhā ‘I am equal,’ the vidhā ‘I am inferior’”—in these, māna (conceit) is called vidhā.
Kiêu mạn ‘Ta hơn’, kiêu mạn ‘Ta bằng’, kiêu mạn ‘Ta kém’”, v.v. trong các câu này, kiêu mạn được gọi là “vidhā”.
Idhāpi mānova.
Here too, it is just māna.
Ở đây cũng chính là kiêu mạn.
Tena vuttaṃ ‘‘tīsu vidhāsūti tīsu mānesū’’ti.
Therefore, it is said, “‘in the three vidhās’ means in the three forms of conceit.”
Vì thế đã nói “tīsu vidhāsūti tīsu mānesū” (tīsu vidhāsū có nghĩa là trong ba loại kiêu mạn).
Avikampamānoti so puggalo etesu saṅkhepato tīsu, vitthārato navasu mānesu na kampati, na calati.
Unshaken: that person is not agitated, not disturbed by these three forms of conceit in brief, or nine in detail.
Avikampamāno có nghĩa là người đó không run rẩy, không dao động trước ba loại kiêu mạn này (tóm tắt) và chín loại (chi tiết).
Samo visesīti na tassa hotīti tassa pahīnamānassa khīṇāsavassa ‘‘ahaṃ sadiso’’ti vā ‘‘seyyo’’ti vā ‘‘hīno’’ti vā na hotīti dasseti.
‘Equal, superior—these do not exist for him’: this shows that for that one whose conceit is abandoned, the arahat, there is no thought of “I am equal,” or “I am superior,” or “I am inferior.”
Samo visesīti na tassa hotī cho thấy rằng đối với bậc A-la-hán đã đoạn trừ kiêu mạn, không có ý niệm “ta bằng” hay “ta hơn” hay “ta kém”.
Pacchimapadaṃ vuttanayameva.
The latter clause is in accordance with the method stated before.
Vế sau cũng theo cách đã nói.
Iti imāyapi upaḍḍhagāthāya navavidho sandiṭṭhiko lokuttaradhammo kathito.
Thus, with this latter half of the verse too, the ninefold immediately visible supramundane Dhamma has been taught.
Như vậy, với nửa bài kệ này, Pháp siêu thế hiện tiền (sandiṭṭhika lokuttaradhamma) chín loại đã được thuyết giảng.
Pahāsi saṅkhanti, ‘‘paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāretī’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.120, 239) paññā ‘‘saṅkhā’’ti āgatā.
He abandoned reckoning: In passages like “having reflected wisely, he takes his food,” wisdom is referred to as saṅkhā.
Pahāsi saṅkha (đoạn trừ saṅkhā). Trong các câu như “paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāretī” (sau khi quán xét kỹ lưỡng, thọ dụng vật thực), v.v., tuệ được gọi là “saṅkhā”.
‘‘Atthi te koci gaṇako vā muddiko vā saṅkhāyako vā, yo pahoti gaṅgāya vālukaṃ gaṇetu’’nti (saṃ. ni. 4.410) ettha gaṇanā.
In “Is there any calculator, counter, or reckoner of yours who is able to count the sands of the Ganges?” here it means calculation.
Ở đây, trong câu “Atthi te koci gaṇako vā muddiko vā saṅkhāyako vā, yo pahoti gaṅgāya vālukaṃ gaṇetuṃ” (Ngươi có người đếm, người tính, hay người tính toán nào có thể đếm cát sông Hằng không?), là sự đếm.
‘‘Saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’tiādīsu (su. ni. 880) koṭṭhāso.
In passages like “For the proliferations of conceiving arise from perception,” it means a component.
Trong các câu như “Saññānidānā hi papañcasaṅkhā” (Vì các khái niệm về sự phóng dật có nguồn gốc từ tưởng), v.v., là một phần.
‘‘Yā tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ saṅkhā samaññā’’ti (dha. sa. 1313-1315) ettha paṇṇatti ‘‘saṅkhā’’ti āgatā.
In “the designation, the appellation of those various phenomena,” here paññatti (concept) is referred to as saṅkhā.
Trong câu “Yā tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ saṅkhā samaññā” (Cái được gọi là saṅkhā, samaññā của các pháp ấy), khái niệm được gọi là “saṅkhā”.
Idhāpi ayameva adhippetā.
Here, this very meaning is intended.
Ở đây, chính điều này được đề cập.
Pahāsi saṅkhanti padassa hi ayamevattho – ratto duṭṭho mūḷho iti imaṃ paṇṇattiṃ khīṇāsavo pahāsi jahi pajahīti.
Indeed, the meaning of the phrase He abandoned reckoning is this: the arahat has abandoned, given up, utterly relinquished this designation of being infatuated, hateful, or deluded.
Vì ý nghĩa của cụm từ pahāsi saṅkha chính là: bậc A-la-hán đã đoạn trừ, từ bỏ, hoàn toàn từ bỏ khái niệm “người tham ái, người sân hận, người si mê”.
Na vimānamajjhagāti navabhedaṃ tividhamānaṃ na upagato.
He did not arrive at a dwelling means he did not approach the ninefold, threefold conceit.
Na vimānamajjhagā có nghĩa là không đạt đến chín loại kiêu mạn, ba loại kiêu mạn.
Nivāsaṭṭhena vā mātukucchi ‘‘vimāna’’nti vuccati, taṃ āyatiṃ paṭisandhivasena na upagacchītipi attho.
Alternatively, the mother’s womb is called a “dwelling” by way of being a place of abode; the meaning is also that he will not approach it in the future by way of rebirth-linking.
Hoặc cũng có nghĩa là: bụng mẹ được gọi là “vimāna” theo nghĩa là nơi trú ngụ, và người đó sẽ không tái sinh vào đó trong tương lai.
Anāgatatthe atītavacanaṃ.
The past tense is used for a future meaning.
Động từ quá khứ được dùng cho ý nghĩa tương lai.
Acchecchīti chindi.
He cut off means he severed.
Acchecchī có nghĩa là đã cắt đứt.
Chinnaganthanti cattāro ganthe chinditvā ṭhitaṃ.
With ties severed means having severed the four ties.
Chinnagantha có nghĩa là đã cắt đứt bốn kiết sử.
Anīghanti niddukkhaṃ.
Unhindered means free from suffering.
Anīgha có nghĩa là không khổ đau.
Nirāsanti nittaṇhaṃ.
Without longing means free from craving.
Nirāsa có nghĩa là không tham ái.
Pariyesamānāti olokayamānā.
Searching means looking for.
Pariyesamānā có nghĩa là đang tìm kiếm.
Nājjhagamunti na adhigacchanti na vindanti na passanti.
They do not find means they do not attain, do not discover, do not see.
Nājjhagamu có nghĩa là không đạt được, không tìm thấy, không nhìn thấy.
Vattamānatthe atītavacanaṃ.
The past tense is used for a present meaning.
Động từ quá khứ được dùng cho ý nghĩa hiện tại.
Idha vā huraṃ vāti idhaloke vā paraloke vā.
Here or beyond means in this world or in the next world.
Idha vā huraṃ vā có nghĩa là ở đời này hay ở đời sau.
Sabbanivesanesūti tayo bhavā, catasso yoniyo, pañca gatiyo, satta viññāṇaṭṭhitiyo, nava sattāvāsā, iti imesupi sabbesu sattanivesanesu evarūpaṃ khīṇāsavaṃ kāyassa bhedā uppajjamānaṃ vā uppannaṃ vā na passantīti attho.
In all abodes means the three existences, the four kinds of birth, the five destinies, the seven stations of consciousness, the nine abodes of beings—in all these abodes of beings, they do not see an arahat of such a nature either arising after the breaking up of the body or already arisen.
Sabbanivesanesū có nghĩa là ở tất cả các nơi cư ngụ của chúng sinh này – ba cõi, bốn loài sinh, năm nẻo luân hồi, bảy trú xứ của thức, chín trú xứ của chúng sinh – họ không nhìn thấy một bậc A-la-hán như vậy đang sinh ra hay đã sinh ra sau khi thân hoại mạng chung.
Imāya gāthāya sandiṭṭhikaṃ lokuttaradhammameva kathesi.
With this verse, too, the immediately visible supramundane Dhamma has been taught.
Với bài kệ này, Ngài đã thuyết giảng về Pháp siêu thế hiện tiền (sandiṭṭhika lokuttaradhamma).
Imañca gāthaṃ sutvā sāpi devatā atthaṃ sallakkhesi, teneva kāraṇena imassa khvāhaṃ, bhantetiādimāha.
Having heard this verse, that deity also apprehended its meaning, and for that very reason, she spoke the words beginning, “ I understand this, Venerable Sir.”
Vị thiên nhân đó sau khi nghe bài kệ này cũng đã hiểu ý nghĩa, chính vì lý do đó mà vị ấy đã nói “Imassa khvāhaṃ, bhante” (Bạch Thế Tôn, con đã hiểu điều này), v.v.
Tattha pāpaṃ na kayirāti gāthāya dasakusalakammapathavasenapi kathetuṃ vaṭṭati aṭṭhaṅgikamaggavasenapi.
In that, the verse “ One should do no evil” can be explained both in terms of the tenfold wholesome courses of action and in terms of the Noble Eightfold Path.
Trong đó, bài kệ Pāpaṃ na kayirā (không làm điều ác) có thể được giải thích theo mười thiện nghiệp đạo hoặc theo Bát Chánh Đạo.
Dasakusalakammapathavasena tāva vacasāti catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ gahitaṃ.
First, in terms of the tenfold wholesome courses of action, by word includes the fourfold wholesome verbal conduct.
Trước hết, theo mười thiện nghiệp đạo, vacasā (bằng lời nói) bao gồm bốn loại thiện hạnh về lời nói.
Manasāti tividhaṃ manosucaritaṃ gahitaṃ.
By mind includes the threefold wholesome mental conduct.
Manasā (bằng ý) bao gồm ba loại thiện hạnh về ý.
Kāyena vā kiñcana sabbaloketi tividhaṃ kāyasucaritaṃ gahitaṃ.
Or by body anything in the whole world includes the threefold wholesome bodily conduct.
Kāyena vā kiñcana sabbaloke (bằng thân, bất cứ điều gì trên thế gian) bao gồm ba loại thiện hạnh về thân.
Ime tāva dasakusalakammapathadhammā honti.
These are, first, the Dhamma of the tenfold wholesome courses of action.
Đây là mười pháp thiện nghiệp đạo.
Kāme pahāyāti iminā pana kāmasukhallikānuyogo paṭikkhitto.
By the phrase abandoning sensual pleasures, however, the devotion to sensual pleasures is rejected.
Tuy nhiên, với câu Kāme pahāyā (đoạn trừ các dục), sự chấp trước vào lạc thú của dục đã bị bác bỏ.
Satimā sampajānoti iminā dasakusalakammapathakāraṇaṃ satisampajaññaṃ gahitaṃ.
By the phrase mindful and clearly comprehending, the mindfulness and clear comprehension that are the cause of the tenfold wholesome courses of action are included.
Với câu Satimā sampajāno (người có niệm và tỉnh giác), niệm và tỉnh giác là nguyên nhân của mười thiện nghiệp đạo đã được bao gồm.
Dukkhaṃ na sevetha anatthasaṃhitanti iminā attakilamathānuyogo paṭisiddho.
By the phrase he should not indulge in suffering that is associated with harm, the devotion to self-mortification is prohibited.
Với câu Dukkhaṃ na sevetha anatthasaṃhitaṃ (không nên theo đuổi khổ đau không lợi ích), sự chấp trước vào việc hành hạ bản thân đã bị bác bỏ.
Iti devatā ‘‘ubho ante vivajjetvā kāraṇehi satisampajaññehi saddhiṃ dasakusalakammapathadhamme tumhehi kathite ājānāmi bhagavā’’ti vadati.
Thus, the deity says, “Having avoided both extremes, I understand the tenfold wholesome courses of action taught by you, together with their causes, mindfulness and clear comprehension, O Blessed One.”
Như vậy, vị thiên nhân nói: “Bạch Thế Tôn, con đã hiểu mười pháp thiện nghiệp đạo mà Ngài đã thuyết giảng, cùng với niệm và tỉnh giác, sau khi tránh xa cả hai cực đoan”.
Aṭṭhaṅgikamaggavasena pana ayaṃ nayo – tasmiṃ kira ṭhāne mahatī dhammadesanā ahosi.
In terms of the Noble Eightfold Path, the method is as follows: It is said that a great Dhamma discourse took place at that time.
Tuy nhiên, theo Bát Chánh Đạo, cách giải thích như sau: Tại nơi đó, có một bài pháp rất lớn đã được thuyết giảng.
Desanāpariyosāne devatā yathāṭhāne ṭhitāva desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā sotāpattiphale patiṭṭhāya attanā adhigataṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ dassentī evamāha.
At the conclusion of the discourse, the deity, remaining in her place, applied her knowledge according to the discourse, became established in the fruit of stream-entry, and, revealing the Noble Eightfold Path she had attained, spoke thus.
Khi bài pháp kết thúc, vị thiên nhân vẫn đứng tại chỗ, quán chiếu bằng trí tuệ theo lời dạy, đạt được quả Tu-đà-hoàn, và sau đó đã nói bài kệ này để chỉ ra con đường tám chi phần mà mình đã chứng đắc.
Tattha vacasāti sammāvācā gahitā, mano pana aṅgaṃ na hotīti manasāti maggasampayuttakaṃ cittaṃ gahitaṃ.
There, by word includes right speech, but since mind is not a factor, by mind includes the consciousness associated with the path.
Trong đó, vacasā (bằng lời nói) bao gồm Chánh Ngữ, nhưng vì ý không phải là một chi phần, nên manasā (bằng ý) bao gồm tâm tương ưng với đạo.
Kāyena vā kiñcana sabbaloketi sammākammanto gahito, ājīvo pana vācākammantapakkhikattā gahitova hoti.
Or by body anything in the whole world includes right action, and right livelihood is also included because it belongs to the category of right speech and right action.
Kāyena vā kiñcana sabbaloke (bằng thân, bất cứ điều gì trên thế gian) bao gồm Chánh Nghiệp, và Chánh Mạng đã được bao gồm vì nó thuộc về Chánh Ngữ và Chánh Nghiệp.
Satimāti iminā vāyāmasatisamādhayo gahitā.
By the phrase mindful, right effort, right mindfulness, and right concentration are included.
Satimā (người có niệm) bao gồm Chánh Tinh Tấn, Chánh Niệm và Chánh Định.
Sampajānotipadena sammādiṭṭhisammāsaṅkappā.
By the word clearly comprehending, right view and right intention are included.
Với từ Sampajāno (tỉnh giác), Chánh Kiến và Chánh Tư Duy được bao gồm.
Kāme pahāya, dukkhaṃ na sevethātipadadvayena antadvayavajjanaṃ.
By the two phrases abandoning sensual pleasures and he should not indulge in suffering, the avoidance of the two extremes is included.
Hai cụm từ Kāme pahāya, dukkhaṃ na sevethā (đoạn trừ các dục, không nên theo đuổi khổ đau) bao gồm việc tránh xa hai cực đoan.
Iti ime dve ante anupagamma majjhimaṃ paṭipadaṃ tumhehi kathitaṃ, ājānāmi bhagavāti vatvā tathāgataṃ gandhamālādīhi pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmīti.
Thus, having said, “Having not approached these two extremes, I understand the Middle Path taught by you, O Blessed One,” she honored the Tathāgata with fragrances, garlands, and so forth, circumambulated him clockwise, and departed.
Như vậy, sau khi nói: “Bạch Thế Tôn, con đã hiểu Trung Đạo mà Ngài đã thuyết giảng, không theo đuổi hai cực đoan này”, vị ấy đã cúng dường Như Lai bằng hương hoa, v.v., đi nhiễu hữu và rời đi.
21. Sattivaggassa paṭhame sattiyāti desanāsīsametaṃ.
21. In the first sutta of the Sattivagga, by a spear is the heading of the discourse.
21. Trong kinh Satti đầu tiên của chương Sattivagga, sattiyā là tiêu đề của bài pháp.
Ekatokhārādinā satthenāti attho.
The meaning is by a weapon such as a one-edged knife.
Có nghĩa là bằng vũ khí có một lưỡi, v.v.
Omaṭṭhoti pahato.
Pierced means struck.
Omaṭṭho có nghĩa là bị đánh.
Cattāro hi pahārā omaṭṭho ummaṭṭho maṭṭho vimaṭṭhoti.
Indeed, there are four kinds of blows: omaṭṭha (struck down), ummaṭṭha (struck up), maṭṭha (pierced through), and vimaṭṭha (all other kinds of blows).
Có bốn loại đòn đánh: omaṭṭho, ummaṭṭho, maṭṭho, vimaṭṭho.
Tattha upari ṭhatvā adhomukhaṃ dinnapahāro omaṭṭho nāma; heṭṭhā ṭhatvā uddhaṃmukhaṃ dinno ummaṭṭho nāma; aggaḷasūci viya vinivijjhitvā gato maṭṭho nāma; seso sabbopi vimaṭṭho nāma.
Among these, a blow delivered downwards while standing above is called omaṭṭha; a blow delivered upwards while standing below is called ummaṭṭha; a blow that pierces through like a door bolt is called maṭṭha; and all other remaining blows are called vimaṭṭha.
Trong đó, đòn đánh từ trên xuống dưới được gọi là omaṭṭho; đòn đánh từ dưới lên trên được gọi là ummaṭṭho; đòn đánh xuyên qua như chốt cửa được gọi là maṭṭho; tất cả các loại còn lại được gọi là vimaṭṭho.
Imasmiṃ pana ṭhāne omaṭṭho gahito.
However, in this context, omaṭṭha is taken.
Tuy nhiên, ở đây, omaṭṭho được đề cập.
So hi sabbadāruṇo duruddharasallo duttikiccho antodoso antopubbalohitova hoti, pubbalohitaṃ anikkhamitvā vaṇamukhaṃ pariyonandhitvā tiṭṭhati.
For it is the most cruel, with a difficult-to-extract dart, hard to treat, full of internal pus and blood, where the pus and blood do not flow out but instead surround the mouth of the wound and remain.
Vì nó là loại tàn bạo nhất, có mũi tên khó rút, khó chữa trị, bên trong có mủ và máu, mủ và máu không chảy ra mà bịt kín miệng vết thương.
Pubbalohitaṃ niharitukāmehi mañcena saddhiṃ bandhitvā adhosiro kātabbo hoti, maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpuṇāti.
Those who wish to extract the pus and blood must be tied to a bed and held upside down; they experience either death or suffering akin to death.
Những người muốn lấy mủ và máu ra phải buộc người bệnh vào giường và để đầu chúc xuống, người đó sẽ phải chịu đau đớn đến chết hoặc gần chết.
Paribbajeti vihareyya.
He should wander means he should dwell.
Paribbaje có nghĩa là nên sống.
Imāya gāthāya kiṃ katheti?
What does this verse teach?
Bài kệ này nói gì?
Yathā sattiyā omaṭṭho puriso sallubbahana-vaṇatikicchanānaṃ atthāya vīriyaṃ ārabhati, payogaṃ karoti parakkamati.
Just as a man pierced by a spear exerts effort, applies himself, and strives for the sake of extracting the dart and treating the wound.
Như một người bị thương bởi mũi tên cố gắng, nỗ lực để rút mũi tên và chữa lành vết thương.
Yathā ca ḍayhamāno matthake ādittasīso tassa nibbāpanatthāya vīriyaṃ ārabhati, payogaṃ karoti parakkamati, evameva bhikkhu kāmarāgaṃ pahānāya sato appamatto hutvā vihareyya bhagavāti kathesi.
And just as one whose head is ablaze with fire exerts effort, applies himself, and strives to extinguish it, even so, O Blessed One, a bhikkhu should dwell mindfully and heedfully for the abandonment of sensual passion.
Và như một người bị cháy đầu cố gắng, nỗ lực để dập tắt lửa, cũng vậy, một Tỳ-khưu nên sống có niệm, không phóng dật để đoạn trừ dục ái, bạch Thế Tôn.
Atha bhagavā cintesi – imāya devatāya upamā tāva daḷhaṃ katvā ānītā, atthaṃ pana parittakaṃ gahetvā ṭhitā, punappunaṃ kathentīpi hesā kāmarāgassa vikkhambhanapahānameva katheyya.
Then the Blessed One thought: “This deity has presented a strong simile, but she has grasped only a small part of the meaning. Even if she were to speak again and again, she would only talk about suppressing and abandoning sensual passion.
Rồi Đức Thế Tôn suy nghĩ – ví dụ của vị thiên nữ này được đưa ra rất mạnh mẽ, nhưng ý nghĩa lại rất ít ỏi, dù có nói đi nói lại thì cũng chỉ nói về sự trấn áp và đoạn trừ dục ái mà thôi.
Yāva ca kāmarāgo maggena na samugghāṭiyati, tāva anubaddhova hoti.
And as long as sensual passion is not eradicated by the path, it remains persistent.”
Và chừng nào dục ái chưa được nhổ tận gốc bằng Đạo, chừng đó nó vẫn còn đeo bám.
Iti tameva opammaṃ gahetvā paṭhamamaggavasena desanaṃ vinivaṭṭetvā desento dutiyaṃ gāthamāha.
Thus, taking that same simile, and turning the teaching around according to the first path, he taught, uttering the second verse.
Như vậy, lấy chính ví dụ đó, và chuyển hướng bài thuyết pháp theo Đạo thứ nhất (Sơ Đạo), Ngài đã nói bài kệ thứ hai.
Tassattho purimānusāreneva veditabboti.
Its meaning should be understood in accordance with the preceding explanation.
Ý nghĩa của bài kệ đó cần được hiểu theo cách tương tự như bài trước.
Paṭhamaṃ.
First (sutta explanation is complete).
Thứ nhất.
22. Dutiye nāphusantaṃ phusatīti kammaṃ aphusantaṃ vipāko na phusati, kammameva vā aphusantaṃ kammaṃ na phusati.
22. In the second (sutta), regarding the statement "it does not befall one who does not touch," it means that the vipāka (result) does not befall one who has not touched kamma, or alternatively, kamma itself does not befall one who has not touched kamma.
22. Trong bài thứ hai, nāphusantaṃ phusatīti (điều không chạm thì không chạm tới) nghĩa là quả báo không chạm tới người không tạo nghiệp; hoặc nghiệp không chạm tới người không tạo nghiệp.
Kammañhi nākaroto kariyati.
For kamma is not done by one who does not act.
Quả thật, nghiệp không được tạo ra bởi người không hành động.
Phusantañca tato phuseti kammaṃ phusantaṃ vipāko phusati, kammameva vā phusati.
"And it befalls one who touches, from that" means that vipāka befalls one who has touched kamma, or alternatively, kamma itself befalls (them).
Phusantañca tato phuseti (điều chạm tới thì từ đó chạm tới) nghĩa là quả báo chạm tới người tạo nghiệp; hoặc chính nghiệp chạm tới (người tạo nghiệp).
Kammañhi karoto kariyati.
For kamma is done by one who acts.
Quả thật, nghiệp được tạo ra bởi người hành động.
Tasmā phusantaṃ phusati, appaduṭṭhapadosinanti yasmā na aphusantaṃ phusati, phusantañca phusati, ayaṃ kammavipākānaṃ dhammatā, tasmā yo ‘‘appaduṭṭhassa narassa dussati, suddhassa posassa anaṅgaṇassā’’ti evaṃ vutto appaduṭṭhapadosī puggalo, taṃ puggalaṃ kammaṃ phusantameva kammaṃ phusati, vipāko vā phusati.
"Therefore, it befalls one who touches, the one who offends the unoffending": Since it does not befall one who does not touch, and it befalls one who touches—this is the nature of kamma and its results—therefore, if a person, as stated, "offends a blameless person, a pure and stainless individual," it is that person (the offender) whom kamma, having touched (done by him), befalls, or whose vipāka befalls him.
Tasmā phusantaṃ phusati, appaduṭṭhapadosinanti (Vì vậy, điều chạm tới thì chạm tới, đối với người không làm hại mà lại bị hại) nghĩa là vì điều không chạm tới thì không chạm tới, còn điều chạm tới thì chạm tới—đây là bản chất của nghiệp và quả báo. Vì vậy, đối với người được gọi là appaduṭṭhapadosī (người không làm hại mà lại bị hại), như đã nói: “kẻ nào làm hại người không làm hại, người trong sạch không tì vết”, thì nghiệp chạm tới chính người đó khi người đó tạo nghiệp, hoặc quả báo chạm tới người đó.
So hi parassa upaghātaṃ kātuṃ sakkoti vā mā vā, attā panānena catūsu apāyesu ṭhapito nāma hoti.
For he may or may not be able to harm others, but he has certainly placed himself in the four miserable states (apāya).
Người đó có thể làm hại người khác hay không, nhưng chắc chắn người đó đã đặt mình vào bốn cõi khổ.
Tenāha bhagavā – ‘‘tameva bālaṃ pacceti pāpaṃ, sukhumo rajo paṭivātaṃva khitto’’ti.
Therefore, the Blessed One said: "Evil returns to that fool, like fine dust thrown against the wind."
Do đó, Đức Thế Tôn đã dạy: “Chính ác nghiệp đó quay trở lại kẻ ngu, như bụi mịn bị gió thổi ngược.”
Dutiyaṃ.
Second (sutta explanation is complete).
Thứ hai.
23. Tatiye antojaṭāti gāthāyaṃ jaṭāti taṇhāya jāliniyā adhivacanaṃ.
23. In the third (sutta), in the verse "Within is a tangle (antojaṭā)", the word jaṭā is a designation for craving, which is a network.
23. Trong bài thứ ba, trong bài kệ antojaṭāti, jaṭā là tên gọi của ái (taṇhā) như một lưới.
Sā hi rūpādīsu ārammaṇesu heṭṭhupariyavasena punappunaṃ uppajjanato saṃsibbanaṭṭhena veḷugumbādīnaṃ sākhājālasaṅkhātā jaṭā viyāti jaṭā.
For, because it arises repeatedly, upwards and downwards, in objects such as rūpa, and because it entwines, it is like the tangled branches of bamboo thickets and so on, hence it is called jaṭā (tangle).
Vì nó liên tục phát sinh trong các đối tượng như sắc (rūpa) theo cách lên xuống, nên nó được gọi là jaṭā, giống như một mạng lưới cành cây của bụi tre, v.v., do tính chất đan xen của nó.
Sā panesā sakaparikkhāraparaparikkhāresu sakaattabhāva-paraattabhāvesu ajjhattikāyatana-bāhirāyatanesu ca uppajjanato antojaṭā bahijaṭāti vuccati.
And this (craving) is called antojaṭā (internal tangle) and bahijaṭā (external tangle) because it arises in one's own requisites and others' requisites, in one's own being and others' beings, and in internal and external sense-bases.
Và vì nó phát sinh trong các vật sở hữu của mình và của người khác, trong tự thân và thân người khác, và trong các xứ nội và xứ ngoại, nên nó được gọi là antojaṭā bahijaṭā (mạng lưới bên trong, mạng lưới bên ngoài).
Tāya evaṃ uppajjamānāya jaṭāya jaṭitā pajā.
Due to that jaṭā thus arising, "the people are tangled by a tangle."
Với sự phát sinh như vậy của ái, jaṭāya jaṭitā pajā (chúng sinh bị mạng lưới ái trói buộc).
Yathā nāma veḷujaṭādīhi veḷuādayo, evaṃ tāya taṇhājaṭāya sabbāpi ayaṃ sattanikāyasaṅkhātā pajā jaṭitā vinaddhā, saṃsibbitāti attho.
Just as bamboo thickets and so on are tangled by bamboo tangles and so on, so too, all these beings, collectively known as people, are entangled and entwined by that tangle of craving. This is the meaning.
Cũng như bụi tre, v.v., bị trói buộc bởi mạng lưới tre, v.v., thì tất cả chúng sinh này, được gọi là quần chúng, đều bị trói buộc, bị đan xen bởi mạng lưới ái đó; đó là ý nghĩa.
Yasmā ca evaṃ jaṭitā, taṃ taṃ gotama pucchāmīti tasmā taṃ pucchāmi.
And because they are thus tangled, "I ask you, Gotama." Therefore, I ask you.
Và vì bị trói buộc như vậy, taṃ taṃ gotama pucchāmīti (vì vậy, này Gotama, tôi hỏi Ngài).
Gotamāti bhagavantaṃ gottena ālapati.
He addresses the Blessed One by his clan name, Gotama.
Gotamāti (Gotama) là gọi Đức Thế Tôn bằng họ.
Ko imaṃ vijaṭaye jaṭanti imaṃ evaṃ tedhātukaṃ jaṭetvā ṭhitaṃ jaṭaṃ ko vijaṭeyya, vijaṭetuṃ ko samatthoti pucchati.
"Who can untangle this tangle?" He asks, "Who can untangle this tangle that has entwined the three realms? Who is capable of untangling it?"
Ko imaṃ vijaṭaye jaṭanti (Ai có thể gỡ bỏ mạng lưới này?) là hỏi: Ai có thể gỡ bỏ mạng lưới này, thứ đã trói buộc ba cõi như vậy? Ai có khả năng gỡ bỏ nó?
Athassa bhagavā tamatthaṃ vissajjento sīle patiṭṭhāyātiādimāha.
Then, the Blessed One, explaining that meaning to him, uttered the statement beginning with "Established in virtue (sīle patiṭṭhāya)" and so on.
Sau đó, Đức Thế Tôn đã giải thích ý nghĩa đó, bắt đầu bằng sīle patiṭṭhāyāti (an trú trong giới).
Tattha sīle patiṭṭhāyāti catupārisuddhisīle ṭhatvā.
Therein, "Established in virtue" means standing firm in the four-fold purity of virtue.
Ở đây, sīle patiṭṭhāyāti nghĩa là an trú trong Tứ Thanh Tịnh Giới (catupārisuddhisīla).
Ettha ca bhagavā jaṭāvijaṭanaṃ pucchito sīlaṃ ārabhanto na ‘‘aññaṃ puṭṭho aññaṃ kathetī’’ti veditabbo.
Here, when the Blessed One, being asked about untangling the tangle, begins to speak of virtue, it should not be understood that "being asked one thing, he speaks of another."
Ở đây, khi được hỏi về việc gỡ bỏ mạng lưới ái, Đức Thế Tôn đã bắt đầu bằng giới, không nên hiểu rằng “Ngài được hỏi một điều lại nói một điều khác”.
Jaṭāvijaṭakassa hi patiṭṭhādassanatthamettha sīlaṃ kathitaṃ.
For here, virtue is spoken of to show the foundation for one who untangles the tangle.
Thật vậy, giới được nói ở đây để chỉ ra nền tảng cho người gỡ bỏ mạng lưới ái.
Naroti satto.
Naro (man) means a being.
Naroti (người) là chúng sinh.
Sapaññoti kammajatihetukapaṭisandhipaññāya paññavā.
Sapañño (wise) means possessed of wisdom, that is, the wisdom of rebirth conditioned by kamma.
Sapaññoti (có trí tuệ) là người có trí tuệ do nghiệp tái sinh có ba nhân (tihetuka-paṭisandhipaññā).
Cittaṃ paññañca bhāvayanti samādhiñceva vipassanañca bhāvayamāno.
Bhāvayaṃ cittañca paññañca (developing mind and wisdom) means cultivating both samādhi and vipassanā.
Cittaṃ paññañca bhāvayanti (tu tập tâm và tuệ) là tu tập cả định (samādhi) và tuệ quán (vipassanā).
Cittasīsena hettha aṭṭha samāpattiyo kathitā, paññānāmena vipassanā.
Here, the eight attainments are spoken of by the heading of citta, and vipassanā by the name of paññā.
Ở đây, tám thiền chứng (aṭṭha samāpattiyo) được nói đến dưới tên tâm (citta), và tuệ quán (vipassanā) dưới tên tuệ (paññā).
Ātāpīti vīriyavā.
Ātāpī (ardent) means diligent (vīriyavā).
Ātāpīti (tinh cần) là người có tinh tấn (vīriya).
Vīriyañhi kilesānaṃ ātāpanaparitāpanaṭṭhena ‘‘ātāpo’’ti vuccati, tadassa atthīti ātāpī.
For diligence is called "ātāpa" (ardor) because of its nature of burning up and consuming defilements; one who possesses that is ātāpī.
Tinh tấn (vīriya) được gọi là “ātāpo” vì nó có khả năng đốt cháy và làm phiền não các phiền não (kilesa); người có điều đó thì gọi là ātāpī.
Nipakoti nepakkaṃ vuccati paññā, tāya samannāgatoti attho.
Nipako (skillful) means paññā is called 'nepakka'; thus, it means endowed with that (wisdom).
Nipakoti (khôn ngoan) là paññā (trí tuệ) được gọi là nepakka (sự khôn ngoan); người có trí tuệ đó là ý nghĩa.
Iminā padena pārihāriyapaññaṃ dasseti.
By this word, pārihāriya-paññā (skillful wisdom for maintaining practice) is shown.
Với từ này, Ngài chỉ ra pārihāriyapaññā (trí tuệ quản lý).
Pārihāriyapaññā nāma ‘‘ayaṃ kālo uddesassa, ayaṃ kālo paripucchāyā’’tiādinā nayena sabbattha kārāpitā pariharitabbapaññā.
Pārihāriya-paññā is the wisdom that should be maintained and applied in all situations, such as, "This is the time for study, this is the time for inquiry," and so on.
Pārihāriyapaññā (trí tuệ quản lý) là trí tuệ cần được quản lý mọi lúc, theo cách như “đây là thời gian học hỏi, đây là thời gian hỏi đáp”, v.v.
Imasmiñhi pañhābyākaraṇe tikkhattuṃ paññā āgatā.
Indeed, in this explanation of the problem, wisdom (paññā) has appeared three times.
Trong lời giải đáp vấn đề này, trí tuệ (paññā) đã được đề cập ba lần.
Tattha paṭhamā jātipaññā, dutiyā vipassanāpaññā, tatiyā sabbakiccapariṇāyikā pārihāriyapaññā.
Among these, the first is innate wisdom (jāti-paññā), the second is insight wisdom (vipassanā-paññā), and the third is the skillful wisdom that guides all duties (pārihāriya-paññā).
Trong đó, trí tuệ đầu tiên là jātipaññā (trí tuệ bẩm sinh), trí tuệ thứ hai là vipassanāpaññā (trí tuệ tuệ quán), và trí tuệ thứ ba là pārihāriyapaññā (trí tuệ quản lý) hướng dẫn mọi công việc.
So imaṃ vijaṭaye jaṭanti so imehi sīlādīhi samannāgato bhikkhu.
So imaṃ vijaṭaye jaṭaṃ (He can untangle this tangle) means that bhikkhu, endowed with virtue and so on.
So imaṃ vijaṭaye jaṭanti (Người đó sẽ gỡ bỏ mạng lưới này) nghĩa là vị Tỳ-khưu đó, được trang bị giới, v.v.
Yathā nāma puriso pathaviyaṃ patiṭṭhāya sunisitaṃ satthaṃ ukkhipitvā mahantaṃ veḷugumbaṃ vijaṭeyya, evamevaṃ sīle patiṭṭhāya samādhisilāyaṃ sunisitaṃ vipassanāpaññāsatthaṃ vīriyabalapaggahitena pārihāriyapaññāhatthena ukkhipitvā sabbampi taṃ attano santāne patitaṃ taṇhājaṭaṃ vijaṭeyya sañchindeyya sampadāleyyāti.
Just as a man, standing on the ground, could raise a well-sharpened weapon and untangle a large bamboo thicket, even so, a bhikkhu, established in virtue, could raise the weapon of vipassanā-paññā, sharpened on the whetstone of samādhi, with the hand of pārihāriya-paññā strengthened by the power of diligence, and completely untangle, cut, and demolish that tangle of craving fallen upon his own continuum.
Cũng như một người đàn ông đứng vững trên mặt đất, vung một con dao sắc bén và gỡ bỏ một bụi tre lớn, thì cũng vậy, một vị Tỳ-khưu an trú trong giới, vung con dao trí tuệ tuệ quán (vipassanāpaññāsattha) sắc bén trên đá định (samādhisilāyaṃ), bằng bàn tay trí tuệ quản lý (pārihāriyapaññāhatthena) được nâng đỡ bởi sức mạnh tinh tấn (vīriyabalapaggahitena), sẽ gỡ bỏ, cắt đứt, và phá tan tất cả mạng lưới ái (taṇhājaṭa) đã rơi vào dòng tâm thức của mình.
Ettāvatā sekhabhūmiṃ kathetvā idāni jaṭaṃ vijaṭetvā ṭhitaṃ mahākhīṇāsavaṃ dassento yesantiādimāha.
Having thus explained the stage of the Sekha (trainee), the Buddha now wishing to show the great Arahant who has untangled the tangle, uttered the statement beginning with "For whom" (yesaṃ).
Sau khi nói về giai đoạn của người còn hữu học (sekhabhūmi) đến đây, bây giờ Ngài nói yesanti (những ai), v.v., để chỉ ra vị A-la-hán vĩ đại đã gỡ bỏ mạng lưới ái.
Evaṃ jaṭaṃ vijaṭetvā ṭhitaṃ khīṇāsavaṃ dassetvā puna jaṭāya vijaṭanokāsaṃ dassento yattha nāmañcātiādimāha.
Having thus shown the Arahant who has untangled the tangle, he then, wishing to show the place where the tangle is untangled, uttered the statement beginning with "Where name" (yattha nāmañca) and so on.
Sau khi chỉ ra vị A-la-hán đã gỡ bỏ mạng lưới ái như vậy, Ngài lại nói yattha nāmañcāti (nơi danh và), v.v., để chỉ ra nơi mạng lưới ái được gỡ bỏ.
Tattha nāmanti cattāro arūpino khandhā.
Therein, nāma means the four immaterial aggregates.
Ở đây, nāmanti (danh) là bốn uẩn vô sắc (arūpino khandhā).
Paṭighaṃ rūpasaññā cāti ettha paṭighasaññāvasena kāmabhavo gahito, rūpasaññāvasena rūpabhavo.
In "Paṭighaṃ rūpasaññā ca" (sense-impression and perception of form), kāma-bhava is taken by way of paṭigha-saññā (perception of impingement), and rūpa-bhava by way of rūpa-saññā (perception of form).
Trong paṭighaṃ rūpasaññā cāti (xúc chạm và tưởng sắc), cõi dục (kāmabhava) được bao gồm theo nghĩa tưởng xúc chạm (paṭighasaññā), và cõi sắc (rūpabhava) theo nghĩa tưởng sắc (rūpasaññā).
Tesu dvīsu gahitesu arūpabhavo gahitova hoti bhavasaṅkhepenāti.
When these two are taken, arūpa-bhava is also included by way of a summary of existences.
Khi hai cõi này được bao gồm, cõi vô sắc (arūpabhava) cũng được bao gồm trong sự tóm tắt các cõi.
Etthesā chijjate jaṭāti ettha tebhūmakavaṭṭassa pariyādiyanaṭṭhāne esā jaṭā chijjati, nibbānaṃ āgamma chijjati nirujjhatīti ayaṃ attho dassito hoti.
"Here this tangle is cut" (etthesā chijjate jaṭā) means that in this place where the three-fold saṃsāra comes to an end, this tangle is cut; that is, it is cut and ceases upon attaining Nibbāna. This meaning is shown.
Etthesā chijjate jaṭāti (ở đây, mạng lưới ái này bị cắt đứt) nghĩa là mạng lưới ái này bị cắt đứt tại nơi ba cõi (tebhūmakavaṭṭa) chấm dứt; ý nghĩa được chỉ ra là nó bị cắt đứt và diệt trừ khi đạt đến Nibbāna.
Tatiyaṃ.
Third (sutta explanation is complete).
Thứ ba.
24. Catutthe yato yatoti pāpato vā kalyāṇato vā.
24. In the fourth (sutta), yato yato (from whatever) means from evil or from good.
24. Trong bài thứ tư, yato yatoti (từ bất cứ điều gì) là từ điều ác hoặc điều thiện.
Ayaṃ kira devatā ‘‘yaṃkiñci kusalādibhedaṃ lokiyaṃ vā lokuttaraṃ vā mano, taṃ nivāretabbameva, na uppādetabba’’nti evaṃladdhikā.
This deity, it is said, held the view that "whatever mind, whether mundane or supramundane, of good or other kinds, should be restrained; it should not be allowed to arise."
Vị thiên nhân này có tín điều rằng: “Bất kỳ tâm nào, dù là thế gian hay siêu thế, thuộc loại thiện hay bất thiện, đều phải được ngăn chặn, không được phát sinh.”
Sa sabbatoti so sabbato.
Sa sabbato (he from all) means that one from all.
Sa sabbatoti (người đó từ mọi mặt) là người đó từ mọi mặt.
Atha bhagavā – ‘‘ayaṃ devatā aniyyānikakathaṃ katheti, mano nāma nivāretabbampi atthi bhāvetabbampi, vibhajitvā namassā dassessāmī’’ti cintetvā dutiyagāthaṃ āha.
Then the Blessed One, thinking, "This deity is speaking a discourse that does not lead to release. The mind, indeed, has aspects that should be restrained and aspects that should be developed. I shall teach him by differentiating," uttered the second verse.
Sau đó, Đức Thế Tôn nghĩ: “Vị thiên nhân này đang nói một điều không dẫn đến giải thoát (aniyyānikakatha). Tâm có những điều cần được ngăn chặn và những điều cần được tu tập. Ta sẽ phân tích và chỉ ra cho vị ấy,” và Ngài đã nói bài kệ thứ hai.
Tattha na mano saṃyatattamāgatanti, yaṃ vuttaṃ ‘‘na sabbato mano nivāraye’’ti, kataraṃ taṃ mano, yaṃ taṃ sabbato na nivāretabbanti ce.
Therein, regarding "The mind that has come to be restrained" (na mano saṃyatattamāgataṃ) and the statement "One should not restrain the mind from all," if one asks, "Which mind is that which should not be restrained from all?"
Ở đây, na mano saṃyatattamāgatanti (tâm không đạt đến sự tự chế), nếu nói rằng “không nên ngăn chặn tâm từ mọi mặt”, thì tâm nào là tâm không nên ngăn chặn từ mọi mặt?
Mano saṃyatattaṃ āgataṃ, yaṃ mano yattha saṃyatabhāvaṃ āgataṃ, ‘‘dānaṃ dassāmi, sīlaṃ rakkhissāmī’’tiādinā nayena uppannaṃ, etaṃ mano na nivāretabbaṃ, aññadatthu brūhetabbaṃ vaḍḍhetabbaṃ.
The mind that has come to be restrained, the mind that has reached a state of discipline, arising with intentions such as "I will give dana, I will observe sīla," should not be restrained. On the contrary, it should be nurtured and developed.
Tâm đã đạt đến sự tự chế, tức là tâm đã đạt đến trạng thái tự chế, phát sinh theo cách như “tôi sẽ bố thí, tôi sẽ giữ giới”, v.v., tâm này không nên bị ngăn chặn, mà phải được nuôi dưỡng và phát triển.
Yato yato ca pāpakanti yato yato akusalaṃ uppajjati, tato tato ca taṃ nivāretabbanti.
"And from whatever is evil" (yato yato ca pāpakaṃ): From whatever source unwholesome states arise, from that source one should restrain it.
Yato yato ca pāpakanti (từ bất cứ điều ác nào) nghĩa là từ bất cứ nơi nào bất thiện (akusala) phát sinh, từ đó tâm đó phải được ngăn chặn.
Catutthaṃ.
Fourth (sutta explanation is complete).
Thứ tư.
25. Pañcame katāvīti catūhi maggehi katakicco.
25. In the fifth (sutta), katāvī (one who has done) means one who has completed the task through the four paths.
25. Trong bài thứ năm, katāvīti (đã hoàn thành công việc) là đã hoàn thành công việc bằng bốn Đạo.
Ahaṃ vadāmīti ayaṃ devatā vanasaṇḍavāsinī, sā āraññakānaṃ bhikkhūnaṃ ‘‘ahaṃ bhuñjāmi, ahaṃ nisīdāmi, mama patto, mama cīvara’’ntiādikathāvohāraṃ sutvā cintesi – ‘‘ahaṃ ime bhikkhū ‘khīṇāsavā’ti maññāmi, khīṇāsavānañca nāma evarūpā attupaladdhinissitakathā hoti, na hoti nu kho’’ti jānanatthaṃ evaṃ pucchati.
Ahaṃ vadāmī (I say): This deity, dwelling in a forest grove, heard the forest bhikkhus speaking such words as "I eat, I sit, my bowl, my robe," and so on. She thought, "I consider these bhikkhus to be Arahants. Do Arahants truly speak such words based on self-attribution, or not?" Thus, she asked to ascertain this.
Ahaṃ vadāmīti (tôi nói) là vị thiên nhân này sống trong rừng. Nghe các Tỳ-khưu sống trong rừng nói chuyện như “tôi ăn, tôi ngồi, bát của tôi, y của tôi”, v.v., vị ấy nghĩ: “Tôi nghĩ những Tỳ-khưu này là A-la-hán. Liệu các A-la-hán có những lời nói dựa trên quan niệm về tự ngã như vậy không, hay không?” để biết, vị ấy hỏi như vậy.
Sāmaññanti lokaniruttiṃ lokavohāraṃ.
Sāmañña means the language of the world, the worldly convention.
Sāmaññanti (thuật ngữ thông thường) là cách nói thông thường, cách dùng từ trong thế gian.
Kusaloti khandhādīsu kusalo.
Kusalo means skilled in the aggregates (khandhas) and so forth.
Kusaloti (khéo léo) là khéo léo trong các uẩn, v.v.
Vohāramattenāti upaladdhinissitakathaṃ hitvā vohārabhedaṃ akaronto ‘‘ahaṃ, mamā’’ti vadeyya.
Vohāramattena means abandoning speech based on a conception of self (upaladdhi) and not disrupting conventional usage, one might say, "I" or "mine."
Vohāramattenā (chỉ bằng cách dùng quy ước) có nghĩa là từ bỏ lời nói dựa trên quan niệm về tự ngã (atta), không phá vỡ quy ước giao tiếp, mà nói rằng: “tôi, của tôi.”
‘‘Khandhā bhuñjanti, khandhā nisīdanti, khandhānaṃ patto, khandhānaṃ cīvara’’nti hi vutte vohārabhedo hoti, na koci jānāti.
For if one were to say, "The aggregates eat, the aggregates sit, the aggregates' bowl, the aggregates' robe," it would disrupt conventional usage, and no one would understand.
Bởi vì, nếu nói rằng: “Các uẩn thọ hưởng, các uẩn ngồi, bát của các uẩn, y của các uẩn,” thì sẽ phá vỡ quy ước giao tiếp, và không ai hiểu được.
Tasmā evaṃ avatvā lokavohārena voharatīti.
Therefore, not speaking thus, one speaks according to worldly convention.
Do đó, không nói như vậy mà nói theo quy ước của thế gian.
Atha devatā – ‘‘yadi diṭṭhiyā vasena na vadati, mānavasena nu kho vadatī’’ti cintetvā puna yo hotīti pucchi.
Then the deity, thinking, "If he does not speak due to wrong view (diṭṭhi), does he speak due to conceit (māna)?" asked again with "Who is?"
Rồi vị thiên nhân suy nghĩ: “Nếu vị ấy không nói theo quan điểm chấp thủ, thì có phải vị ấy nói theo sự kiêu mạn chăng?” và lại hỏi: Yo hoti (người nào có).
Tattha mānaṃ nu khoti so bhikkhu mānaṃ upagantvā mānavasena vadeyya nu khoti.
There, "Mānaṃ nu kho" means: might that bhikkhu, having approached conceit, speak due to conceit?
Ở đây, mānaṃ nu kho (có phải là kiêu mạn chăng) có nghĩa là: vị Tỳ-khưu ấy có rơi vào kiêu mạn và nói theo sự kiêu mạn chăng?
Atha bhagavā – ‘‘ayaṃ devatā khīṇāsavaṃ samānaṃ viya karotī’’ti cintetvā, ‘‘khīṇāsavassa navavidhopi māno pahīno’’ti dassento paṭigāthaṃ āha.
Then the Fortunate One, thinking, "This deity makes it seem as if the arahant (khīṇāsava) has conceit," and showing that "the nine kinds of conceit are abandoned for an arahant," spoke the counter-verse.
Rồi Thế Tôn suy nghĩ: “Vị thiên nhân này đang xem một vị A-la-hán như thể còn kiêu mạn,” và để chỉ ra rằng “chín loại kiêu mạn đều đã được đoạn trừ đối với một vị A-la-hán,” Ngài đã đáp lại bằng kệ ngôn.
Tattha vidhūpitāti vidhamitā.
There, vidhūpitā means dispelled.
Ở đây, vidhūpitā có nghĩa là đã được xua tan.
Mānaganthassāti mānā ca ganthā ca assa.
Mānaganthassa means conceit and fetters are his.
Mānaganthassā có nghĩa là có kiêu mạn và các kiết sử.
Maññatanti maññanaṃ.
Maññataṃ means the act of conceiving.
Maññataṃ có nghĩa là sự tưởng tri (maññana).
Tividhampi taṇhā-diṭṭhi-māna-maññanaṃ so vītivatto, atikkantoti attho.
He has transcended (vītivatto) the three kinds of conceiving: craving (taṇhā), wrong view (diṭṭhi), and conceit (māna); this is the meaning.
Vị ấy đã vượt qua, đã vượt lên trên ba loại tưởng tri (maññana) là tham ái, tà kiến và kiêu mạn; đó là ý nghĩa.
Sesaṃ uttānatthamevāti.
The rest is of obvious meaning.
Phần còn lại có nghĩa rõ ràng.
Pañcamaṃ.
The Fifth.
Thứ năm.
26. Chaṭṭhe puṭṭhunti pucchituṃ.
In the sixth (sutta), puṭṭhuṃ means to ask.
Trong kinh thứ sáu, puṭṭhuṃ có nghĩa là để hỏi.
Kathaṃ jānemūti kathaṃ jāneyyāma.
Kathaṃ jānemu means: How might we know?
Kathaṃ jānemū có nghĩa là làm sao chúng ta có thể biết?
Divārattinti divā ca rattiñca.
Divārattiṃ means day and night.
Divārattiṃ có nghĩa là ngày và đêm.
Tattha tatthāti yattha yattheva pajjalito hoti, tattha tattha.
Tattha tattha means wherever it shines, there, there.
Tattha tatthā có nghĩa là bất cứ nơi nào ánh sáng bùng cháy, ở đó.
Esā ābhāti esā buddhābhā.
Esā ābhā means this is the Buddha's radiance.
Esā ābhā có nghĩa là ánh sáng của chư Phật này.
Katamā pana sāti?
But what is it?
Vậy đó là gì?
Ñāṇāloko vā hotu pītiāloko vā pasādāloko vā dhammakathāāloko vā, sabbopi buddhānaṃ pātubhāvā uppanno āloko buddhābhā nāma.
Whether it be the light of knowledge (ñāṇāloka), or the light of joy (pītiāloka), or the light of serenity (pasādāloka), or the light of Dhamma teaching (dhammakathāāloka), all light that arises from the manifestation of the Buddhas is called buddhābhā.
Dù đó là ánh sáng của trí tuệ, ánh sáng của hỷ lạc, ánh sáng của tịnh tín, hay ánh sáng của Pháp thoại, tất cả ánh sáng phát sinh từ sự xuất hiện của chư Phật đều được gọi là buddhābhā (ánh sáng của chư Phật).
Ayaṃ anuttarā sabbaseṭṭhā asadisāti.
This is unsurpassed, supreme among all, incomparable.
Đây là vô thượng, tối thắng trong tất cả, không gì sánh bằng.
Chaṭṭhaṃ.
The Sixth.
Thứ sáu.
28. Aṭṭhame nidhānagataṃ muttasārādi mahantaṃ dhanametesanti mahaddhanā.
In the eighth (sutta), mahaddhanā means those who possess great wealth, such as pearls and gems, stored as treasure.
Trong kinh thứ tám, những người có tài sản lớn như ngọc trai, đá quý được cất giấu, được gọi là mahaddhanā (giàu có).
Suvaṇṇarajatabhājanādi mahābhogo etesanti mahābhogā.
Mahābhogā means those who possess great enjoyments, such as gold and silver vessels.
Những người có tài sản lớn như đồ dùng bằng vàng bạc, được gọi là mahābhogā (có nhiều của cải).
Aññamaññābhigijjhantīti aññamaññaṃ abhigijjhanti patthenti pihenti.
Aññamaññābhigijjhanti means they covet, long for, and desire each other's possessions.
Aññamaññābhigijjhantī có nghĩa là họ khao khát, mong muốn, và thèm muốn tài sản của nhau.
Analaṅkatāti atittā apariyattajātā.
Analaṅkatā means unsatisfied, unfulfilled.
Analaṅkatā có nghĩa là không thỏa mãn, không bao giờ đủ.
Ussukkajātesūti nānākiccajātesu anuppannānaṃ rūpādīnaṃ uppādanatthāya uppannānaṃ anubhavanatthāya ussukkesu.
Ussukkajātesu means those who are diligent, active in various tasks for the production of unproduced forms (rūpādis) and for the experience of those already produced.
Ussukkajātesū có nghĩa là những người bận rộn với nhiều công việc khác nhau, nỗ lực để tạo ra những thứ chưa có như sắc pháp, và để trải nghiệm những thứ đã có.
Bhavasotānusārīsūti vaṭṭasotaṃ anusarantesu.
Bhavasotānusārīsu means those who follow the current of existence (vaṭṭasota).
Bhavasotānusārīsū có nghĩa là những người theo dòng luân hồi.
Anussukāti avāvaṭā.
Anussukā means not diligent, not busy.
Anussukā có nghĩa là không bận rộn.
Agāranti mātugāmena saddhiṃ gehaṃ.
Agāraṃ means a home with a woman.
Agāraṃ có nghĩa là một ngôi nhà cùng với một người phụ nữ.
Virājiyāti virājetvā.
Virājiyā means having abandoned attachment.
Virājiyā có nghĩa là đã thoát ly.
Sesaṃ uttānamevāti.
The rest is obvious.
Phần còn lại có nghĩa rõ ràng.
Aṭṭhamaṃ.
The Eighth.
Thứ tám.
29. Navame catucakkanti catuiriyāpathaṃ.
In the ninth (sutta), catucakkaṃ means the four postures.
Trong kinh thứ chín, catucakkaṃ có nghĩa là bốn oai nghi.
Iriyāpatho hi idha cakkanti adhippeto.
For here, posture (iriyāpatha) is intended as a wheel (cakka).
Ở đây, oai nghi được hiểu là bánh xe.
Navadvāranti navahi vaṇamukhehi navadvāraṃ.
Navadvāraṃ means the body with nine doors, through the nine openings of wounds.
Navadvāraṃ có nghĩa là chín cánh cửa, qua chín lỗ hở của vết thương.
Puṇṇanti asucipūraṃ.
Puṇṇaṃ means full of impurity.
Puṇṇaṃ có nghĩa là đầy những thứ bất tịnh.
Lobhena saṃyutanti taṇhāya saṃyuttaṃ.
Lobhena saṃyuttaṃ means bound by craving (taṇhā).
Lobhena saṃyutaṃ có nghĩa là bị trói buộc bởi tham ái.
Kathaṃ yātrā bhavissatīti etassa evarūpassa sarīrassa kathaṃ niggamanaṃ bhavissati, kathaṃ mutti parimutti samatikkamo bhavissatīti pucchati.
Kathaṃ yātrā bhavissati means how will there be an escape from such a body? How will there be release, complete liberation, transcendence? This is what is asked.
Kathaṃ yātrā bhavissatī (làm sao có thể đi qua) có nghĩa là hỏi: làm sao thân thể như vậy có thể thoát ra, làm sao có thể giải thoát, giải thoát hoàn toàn, vượt qua?
Naddhinti upanāhaṃ, pubbakāle kodho, aparakāle upanāhoti evaṃ pavattaṃ balavakodhanti attho.
Naddhiṃ means resentment (upanāha); in early times it is anger (kodha), later it is resentment (upanāha); thus, it refers to strong anger that arises in this way.
Naddhiṃ có nghĩa là sự thù hận, sự phẫn nộ mạnh mẽ phát sinh như sự giận dữ ban đầu và sự thù hận sau đó; đó là ý nghĩa.
Varattanti ‘‘chetvā naddhi varattañca, sandānaṃ sahanukkama’’nti gāthāya (dha. pa. 398; su. ni. 627) taṇhā varattā, diṭṭhi sandānaṃ nāma jātaṃ.
Varattaṃ means: in the verse, "Having cut off resentment (naddhi) and the thong (varatta), and the bond (sandāna) together with the underlying tendencies (anukkama)," craving is called varattā, and wrong view (diṭṭhi) is called sandānaṃ.
Varattaṃ: Trong kệ ngôn (Dhp. 398; Sn. 627) “Chetvā naddhi varattañca, sandānaṃ sahanukkamaṃ” (Đoạn trừ thù hận, dây trói, và dây buộc cùng với sự tùy miên), tham ái được gọi là varattā, và tà kiến được gọi là sandānaṃ.
Idha pana pāḷiniddiṭṭhe kilese ṭhapetvā avasesā ‘‘varattā’’ti veditabbā, iti kilesavarattañca chetvāti attho.
Here, however, setting aside the defilements specifically mentioned in the Pāḷi, the remaining defilements (such as wrong view and doubt) are to be understood as varattā; thus, it means having cut off the thongs of defilements.
Tuy nhiên, ở đây, ngoài các phiền não được đề cập trong Pāḷi, các phiền não còn lại được hiểu là varattā; đó là ý nghĩa của việc đoạn trừ dây trói phiền não.
Icchā lobhanti ekoyeva dhammo icchanaṭṭhena icchā, lubbhanaṭṭhena lobhoti vutto.
Icchā lobhaṃ means that it is one and the same phenomenon, called icchā in the sense of desiring, and lobha in the sense of coveting.
Icchā lobhaṃ có nghĩa là cùng một pháp được gọi là icchā (mong muốn) theo nghĩa mong cầu, và lobha (tham ái) theo nghĩa ham muốn.
Paṭhamuppattikā vā dubbalā icchā, aparāparuppattiko balavā lobho.
Alternatively, weak desire (lobha) that arises first is icchā, while strong attachment (lobha) that arises repeatedly is lobha.
Hoặc, icchā là sự mong muốn yếu ớt xuất hiện lần đầu, còn lobha là sự tham ái mạnh mẽ xuất hiện lặp đi lặp lại.
Aladdhapatthanā vā icchā, paṭiladdhavatthumhi lobho.
Alternatively, wishing for what is not yet obtained is icchā, while attachment to what is already obtained is lobha.
Hoặc, icchā là sự khao khát những thứ chưa đạt được, còn lobha là sự tham ái đối với những thứ đã đạt được.
Samūlaṃ taṇhanti avijjāmūlena samūlakaṃ taṇhaṃ.
Samūlaṃ taṇhaṃ means craving (taṇhā) with its root, with ignorance (avijjā) as its root.
Samūlaṃ taṇhaṃ có nghĩa là tham ái tận gốc rễ, với vô minh làm gốc rễ.
Abbuyhāti aggamaggena uppāṭetvā.
Abbuyhā means having uprooted by the Noble Path (aggamagga).
Abbuyhā có nghĩa là nhổ tận gốc bằng đạo lộ tối thượng.
Sesaṃ uttānamevāti.
The rest is obvious.
Phần còn lại có nghĩa rõ ràng.
Navamaṃ.
The Ninth.
Thứ chín.
30. Dasame eṇijaṅghanti eṇimigassa viya suvaṭṭitajaṅghaṃ.
In the tenth (sutta), eṇijaṅghaṃ means one whose calves are well-rounded like those of an eṇi deer.
Trong kinh thứ mười, eṇijaṅghaṃ có nghĩa là bắp chân tròn trịa như bắp chân của nai Eṇi.
Kisanti athūlaṃ samasarīraṃ.
Kisaṃ means a body that is not stout but well-proportioned.
Kisaṃ có nghĩa là thân thể không mập, cân đối.
Atha vā ātapena milātaṃ mālāgandhavilepanehi anupabrūhitasarīrantipi attho.
Alternatively, it means a body that is emaciated by ascetic practices, not enhanced by garlands, perfumes, and anointments.
Hoặc, đó cũng có nghĩa là thân thể héo hon vì nắng, không được nuôi dưỡng bằng vòng hoa, hương liệu và thuốc bôi.
Vīranti vīriyavantaṃ.
Vīraṃ means one who is energetic.
Vīraṃ có nghĩa là người có tinh tấn.
Appāhāranti bhojane mattaññutāya mitāhāraṃ, vikālabhojanapaṭikkhepavasena vā parittāhāraṃ.
Appāhāraṃ means one who is moderate in food due to knowing the measure in eating, or one who takes little food by rejecting untimely eating.
Appāhāraṃ có nghĩa là người có lượng thức ăn vừa phải do biết tiết độ trong ăn uống, hoặc có lượng thức ăn ít do từ bỏ việc ăn phi thời.
Alolupanti catūsu paccayesu loluppavirahitaṃ.
Alolupaṃ means one who is free from greediness (loluppa) regarding the four requisites.
Alolupaṃ có nghĩa là không tham lam đối với bốn vật dụng.
Rasataṇhāpaṭikkhepo vā esa.
Alternatively, this is the rejection of craving for tastes (rasataṇhā).
Hoặc, đây là sự từ bỏ tham ái vị giác.
Sīhaṃvekacaraṃ nāganti ekacaraṃ sīhaṃ viya, ekacaraṃ nāgaṃ viya.
Sīhaṃvekacaraṃ Nāgaṃ means like a solitary lion, like a solitary elephant.
Sīhaṃvekacaraṃ nāgaṃ có nghĩa là như sư tử độc hành, như voi chúa độc hành.
Gaṇavāsino hi pamattā honti, ekacarā appamattā, tasmā ekacarāva gahitāti.
For those who dwell in groups are heedless, while solitary ones are heedful; therefore, solitary ones are taken (as examples).
Bởi vì những người sống trong đoàn thể thường phóng dật, còn những người độc hành thì không phóng dật; do đó, chỉ những người độc hành được đề cập.
Paveditāti pakāsitā kathitā.
Paveditā means made manifest, declared.
Paveditā có nghĩa là đã được công bố, đã được thuyết giảng.
Etthāti etasmiṃ nāmarūpe.
Etthā means in this mind-and-matter (nāmarūpa).
Etthā có nghĩa là trong danh sắc này.
Pañcakāmaguṇavasena hi rūpaṃ gahitaṃ, manena nāmaṃ, ubhayehi pana avinibhuttadhamme gahetvā pañcakkhandhādivasenapettha bhummaṃ yojetabbanti.
For form (rūpa) is taken in the sense of the five sense-pleasures, and mind (nāma) by the term 'mind'; however, taking the inseparable phenomena by both, the ground (bhūma) should be connected here in the sense of the five aggregates and so forth.
Thật vậy, sắc được hiểu theo nghĩa năm dục trần, danh được hiểu theo nghĩa tâm ý; tuy nhiên, khi nắm giữ các pháp không thể tách rời bởi cả hai, thì trong đoạn này, nên kết hợp cõi giới theo nghĩa năm uẩn, v.v.
Dasamaṃ.
The Tenth.
Thứ mười.