112. Kosalasaṃyuttassa paṭhame bhagavatā saddhiṃ sammodīti yathā khamanīyādīni pucchanto bhagavā tena, evaṃ sopi bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosi.
112. In the first (discourse) of the Kosala Saṃyutta, exchanged greetings with the Blessed One means that just as the Blessed One inquired about his well-being, so too he (the king) was equally joyful in conversation with the Blessed One.
112. Trong Kosalasaṃyutta, ở phần đầu, đối thoại với Đức Thế Tôn (bhagavatā saddhiṃ sammodī) có nghĩa là như Đức Thế Tôn hỏi vị ấy về sự khỏe mạnh, v.v., thì vị ấy cũng có sự hoan hỷ đồng đều với Đức Thế Tôn.
Sītodakaṃ viya uṇhodakena sammoditaṃ ekībhāvaṃ agamāsi.
It became one, like cold water mixed with hot water, that exchanged greetings.
Như nước lạnh hòa với nước nóng mà trở thành một.
Yāya ca – ‘‘kacci, bho gotama, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci bhoto ca gotamassa sāvakānañca appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāro’’tiādikāya kathāya sammodi, taṃ pītipāmojjasaṅkhātasammodajananato sammodituṃ yuttabhāvato ca sammodanīyaṃ, atthabyañjanamadhuratāya cirampi kālaṃ sāretuṃ nirantaraṃ pavattetuṃ araharūpato saritabbabhāvato ca sāraṇīyaṃ.
And the talk with which he exchanged greetings, asking, "Is it well, Master Gotama? Is it tolerable? Is Master Gotama and his disciples free from illness, free from affliction, quick to rise, strong, and living comfortably?" – this talk is worthy of greeting because it generates joy and happiness, which are called greeting, and worthy of remembrance because it is fit to be remembered, being such that it can be continued without interruption for a long time due to the sweetness of its meaning and phrasing.
Và lời nói mà vị ấy đã đối thoại là: “Bạch Thế Tôn Gotama, có được khỏe mạnh không? Có được an ổn không? Thân thể của Thế Tôn Gotama và các đệ tử có ít bệnh tật, ít đau đớn, nhẹ nhàng, có sức khỏe, sống an lạc không?” v.v. Lời nói đó đáng hoan hỷ (sammodanīyaṃ) vì nó tạo ra sự hoan hỷ và hân hoan, và đáng ghi nhớ (sāraṇīyaṃ) vì sự ngọt ngào của ý nghĩa và văn phong, có thể được lưu giữ và tiếp tục không ngừng trong một thời gian dài.
Suyyamānasukhato ca sammodanīyaṃ, anussariyamānasukhato sāraṇīyaṃ.
It is also worthy of greeting due to the pleasure of hearing it, and worthy of remembrance due to the pleasure of recalling it.
Và đáng hoan hỷ vì sự an lạc khi được nghe, đáng ghi nhớ vì sự an lạc khi được hồi tưởng.
Tathā byañjanaparisuddhatāya sammodanīyaṃ, atthaparisuddhatāya sāraṇīyanti evaṃ anekehi pariyāyehi sammodanīyaṃ kathaṃ sāraṇīyaṃ vītisāretvā pariyosāpetvā niṭṭhapetvā ito pubbe tathāgatassa adiṭṭhattā guṇāguṇavasena gambhīrabhāvaṃ vā uttānabhāvaṃ vā ajānanto ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho yaṃ ovaṭṭikasāraṃ katvā āgato lokanissaraṇabhavokkantipañhaṃ satthu sammāsambuddhataṃ pucchituṃ bhavampi notiādimāha.
Likewise, it is worthy of greeting due to the purity of its phrasing, and worthy of remembrance due to the purity of its meaning. Thus, having completed and finished such a talk, worthy of greeting and remembrance, by many methods, and not having seen the Tathāgata before, and not knowing whether he was profound or shallow in terms of good and bad qualities, he sat down at one side. Having sat down at one side, the question of escaping the world and entering existence, which he had brought as a core issue, namely whether the Teacher was a Perfectly Self-Enlightened One, led him to speak, And is there existence for us? and so on.
Tương tự, đáng hoan hỷ vì văn phong thanh tịnh, đáng ghi nhớ vì ý nghĩa thanh tịnh. Như vậy, sau khi đối thoại và kết thúc những lời nói đáng hoan hỷ và đáng ghi nhớ bằng nhiều cách khác nhau, vì chưa từng thấy Như Lai trước đây và không biết được sự sâu sắc hay nông cạn của các đức tính, vị ấy ngồi sang một bên. Sau khi ngồi sang một bên, vị ấy đã mang theo một vấn đề cốt lõi để hỏi Đức Đạo Sư về sự giác ngộ tối thượng của Ngài, đó là câu hỏi về sự thoát ly khỏi thế gian và sự tái sinh, và vị ấy đã nói Và cả sự hiện hữu (bhavampi no), v.v.
Tattha bhavampīti pi-kāro sampiṇḍanatthe nipāto, tena ca cha satthāre sampiṇḍeti.
Therein, And existence means the particle pi is used in the sense of encompassing, and by it, he encompasses the six teachers.
Trong đó, Và cả sự hiện hữu (bhavampī) có từ pi-kāra là một tiểu từ mang ý nghĩa tổng hợp, qua đó tổng hợp sáu vị Đạo Sư.
Yathā pūraṇādayo ‘‘sammāsambuddhamhā’’ti paṭijānanti, evaṃ bhavampi nu paṭijānātīti attho.
Just as Pūraṇa and others declare, "We are Perfectly Self-Enlightened Ones," so too, does Your Majesty declare (to be so)? This is the meaning.
Ý nghĩa là: như Pūraṇa và những vị khác đã tuyên bố “chúng tôi là Phật Chánh Đẳng Giác,” thì vị ấy cũng tuyên bố như vậy chăng?
Idaṃ pana rājā na attano laddhiyā, loke mahājanena gahitapaṭiññāvasena pucchati.
However, the king does not ask this according to his own doctrine, but according to the declaration accepted by the general public in the world.
Tuy nhiên, nhà vua hỏi điều này không phải theo giáo lý của riêng mình, mà theo sự tuyên bố được đại chúng chấp nhận trong thế gian.
Atha bhagavā buddhasīhanādaṃ nadanto yaṃ hi taṃ mahārājātiādimāha.
Then the Blessed One, roaring the lion's roar of a Buddha, spoke, Indeed, great king, and so on.
Bấy giờ, Đức Thế Tôn đã rống tiếng sư tử của Phật, nói Này Đại Vương, điều mà (yaṃ hi taṃ mahārājā), v.v.
Tattha ahaṃ hi mahārājāti anuttaraṃ sabbaseṭṭhaṃ sabbaññutaññāṇasaṅkhātaṃ sammāsambodhiṃ ahaṃ abhisambuddhoti attho.
Therein, Indeed, great king, I means that I have fully awakened to the unsurpassed, supreme, all-excellent Perfect Self-Enlightenment, which is omniscience.
Trong đó, Này Đại Vương, Ta (ahaṃ hi mahārājā) có nghĩa là Ta đã chứng đắc Chánh Đẳng Giác, tức là trí tuệ Toàn Tri tối thượng, cao quý nhất.
Samaṇabrāhmaṇāti pabbajjūpagamanena samaṇā, jātivasena brāhmaṇā.
Recluses and Brahmins means recluses by virtue of having gone forth, and Brahmins by birth.
Các Sa-môn và Bà-la-môn (Samaṇabrāhmaṇā) là những người xuất gia là Sa-môn, và những người thuộc dòng dõi Bà-la-môn là Bà-la-môn.
Saṅghinotiādīsu pabbajitasamūhasaṅkhāto saṅgho etesaṃ atthīti saṅghino.
In having a Saṅgha and so on, having a Saṅgha means that they have a Saṅgha, which is a community of those who have gone forth.
Trong có chúng (Saṅghino) v.v., có chúng (saṅghino) có nghĩa là họ có một tập thể những người xuất gia.
Sveva gaṇo etesaṃ atthīti gaṇino.
They have a Gaṇa (group) as well, hence having a Gaṇa.
Họ có một nhóm như vậy nên được gọi là có nhóm (gaṇino).
Ācārasikkhāpanavasena tassa gaṇassa ācariyāti gaṇācariyā.
They are Gaṇācariya (teachers of the group) because they instruct that group in conduct.
Họ là những vị thầy của nhóm đó theo cách giảng dạy giới luật nên được gọi là nhóm trưởng (gaṇācariyā).
Ñātāti paññātā pākaṭā.
Known means famous, well-known.
Nổi tiếng (Ñātā) có nghĩa là được biết đến, hiển nhiên.
‘‘Appicchā santuṭṭhā appicchatāya vatthampi na nivāsentī’’ti evaṃ samuggato yaso etesaṃ atthīti yasassino.
They have a fame that has arisen thus: "They are content with little, satisfied; being content with little, they do not even wear clothes." Hence, famous.
Họ có danh tiếng nổi bật như “họ là những người ít dục, biết đủ, thậm chí không mặc y phục vì ít dục” nên được gọi là có danh tiếng (yasassino).
Titthakarāti laddhikarā.
Founders of sects means creators of doctrines.
Những người sáng lập giáo phái (Titthakarā) có nghĩa là những người sáng lập giáo lý.
Sādhusammatāti ‘‘santo sappurisā’’ti evaṃ sammatā.
Highly esteemed means esteemed as "saints, good people."
Được người tốt tôn kính (Sādhusammatā) có nghĩa là được tôn kính như “những bậc thiện nhân, những bậc hiền nhân.”
Bahujanassāti assutavato andhabālaputhujjanassa.
By many people means by the ignorant, blind, foolish common folk.
Của đại chúng (Bahujanassā) có nghĩa là của những người phàm phu ngu dốt, không có học thức.
Pūraṇotiādīni tesaṃ nāmagottāni.
Pūraṇa and so on are their names and clans.
Pūraṇa v.v. là tên và dòng họ của họ.
Pūraṇoti hi nāmameva.
Pūraṇa is indeed just a name.
Pūraṇa chỉ là một cái tên.
Tathā, makkhalīti.
Similarly, Makkhali.
Tương tự, Makkhali.
So pana gosālāya jātattā gosāloti vutto.
But he is called Gosāla because he was born in a cow-shed.
Vị ấy được gọi là Gosāla vì được sinh ra ở Gosāla.
Nāṭaputtoti nāṭassa putto.
Nāṭaputta means the son of Nāṭa.
Nāṭaputta là con của Nāṭa.
Belaṭṭhaputtoti belaṭṭhassa putto.
Belaṭṭhaputta means the son of Belaṭṭha.
Belaṭṭhaputta là con của Belaṭṭha.
Kaccāyanoti pakudhassa gottaṃ.
Kaccāyana is Pakudha's clan name.
Kaccāyana là dòng họ của Pakudha.
Kesakambalassa dhāraṇato ajito kesakambaloti vutto.
He is called Ajita Kesakambala because he wears a hair-blanket.
Vị ấy được gọi là Ajita Kesakambala vì mặc y phục bằng tóc.
Tepi mayāti kappakolāhalaṃ buddhakolāhalaṃ cakkavattikolāhalanti tīṇi kolāhalāni.
Even by me means the three commotions: the kappa commotion, the Buddha commotion, and the cakkavatti commotion.
Cả những vị đó cũng do Ta (Tepi mayā) có ba sự hỗn loạn: sự hỗn loạn của kiếp, sự hỗn loạn của Phật, và sự hỗn loạn của Chuyển Luân Vương.
Tattha ‘‘vassasatasahassamatthake kappuṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti kappakolāhalaṃ nāma hoti – ‘‘ito vassasatasahassamatthake loko vinassissati, mettaṃ mārisā, bhāvetha, karuṇaṃ muditaṃ upekkha’’nti manussappathe devatā ghosentiyo vicaranti.
Among these*, there is the kappakolāhala (clamor of the eon), which is a proclamation that "in one hundred thousand years from now, there will be the dissolution of the eon." Deities roam the paths of men, proclaiming: "In one hundred thousand years from now, the world will be destroyed. Therefore, friends, cultivate loving-kindness (mettā), compassion (karuṇā), appreciative joy (muditā), and equanimity (upekkhā)."
Trong đó, cái gọi là ‘tiếng náo động về kiếp’ (kappakolāhala) là khi chư thiên đi khắp cõi người, loan báo: “Sau một trăm ngàn năm nữa, kiếp sẽ hoại diệt! Hỡi các hiền giả, hãy tu tập tâm từ, tâm bi, tâm hỷ, tâm xả!”
‘‘Vassasahassamatthake pana buddho uppajjissatī’’ti buddhakolāhalaṃ nāma hoti – ‘‘ito vassasahassamatthake buddho uppajjitvā dhammānudhammapaṭipadaṃ paṭipannena saṅgharatanena parivārito dhammaṃ desento vicarissatī’’ti devatā ugghosenti.
And there is the buddhakolāhala (clamor of a Buddha), which is a proclamation that "in one thousand years from now, a Buddha will arise." Deities proclaim: "Friends, in one thousand years from now, a Buddha will arise, and surrounded by the Saṅgha-gem who have entered upon the practice in conformity with the Dhamma, he will roam, teaching the Dhamma."
Còn cái gọi là ‘tiếng náo động về Phật’ (buddhakolāhala) là khi chư thiên loan báo: “Sau một ngàn năm nữa, một vị Phật sẽ xuất hiện, được vây quanh bởi Tăng bảo, những vị đã thực hành Pháp và tùy Pháp, Ngài sẽ du hành thuyết giảng giáo pháp.”
‘‘Vassasatamatthake pana cakkavattī uppajjissatī’’ti cakkavattikolāhalaṃ nāma hoti – ‘‘ito vassasatamatthake sattaratanasampanno catuddīpissaro sahassa puttaparivāro vehāsaṅgamo cakkavattirājā uppajjissatī’’ti devatā ugghosenti.
And there is the cakkavattikolāhala (clamor of a Universal Monarch), which is a proclamation that "in one hundred years from now, a Universal Monarch will arise." Deities proclaim: "Friends, in one hundred years from now, a Universal Monarch, endowed with the seven jewels, sovereign of the four continents, surrounded by a thousand sons, and able to travel through the air, will arise."
Và cái gọi là ‘tiếng náo động về chuyển luân vương’ (cakkavattikolāhala) là khi chư thiên loan báo: “Sau một trăm năm nữa, một vị Chuyển Luân Vương sẽ xuất hiện, đầy đủ bảy báu, là chúa tể bốn châu, được vây quanh bởi hàng ngàn người con, có khả năng bay trên không trung.”
Imesu tīsu kolāhalesu ime cha satthāro buddhakolāhalaṃ sutvā ācariye payirupāsitvā cintāmāṇivijjādīni uggaṇhitvā – ‘‘mayaṃ buddhamhā’’ti paṭiññaṃ katvā mahājanaparivutā janapadaṃ vicarantā anupubbena sāvatthiyaṃ pattā.
Having heard the buddhakolāhala among these three clamors, these six teachers approached their masters, learned the cintāmaṇi-spell and other such arts, and declaring, "We are Buddhas," they traveled through the countryside surrounded by a large following, and in due course arrived in Sāvatthī.
Trong ba tiếng náo động này, sáu đạo sư kia nghe tiếng náo động về Phật, liền đến gần các vị thầy của mình, học các phép thần thông như Cintāmaṇi-vijjā, rồi tự xưng “Chúng tôi là Phật” và cùng với đông đảo quần chúng du hành khắp các quốc độ, dần dần đến Sāvatthī.
Tesaṃ upaṭṭhākā rājānaṃ upasaṅkamitvā, ‘‘mahārāja, pūraṇo kassapo…pe… ajito kesakambalo buddho kira sabbaññū kirā’’ti ārocesuṃ.
Their attendants approached the king and reported: "Great King, Pūraṇa Kassapa… and Ajita Kesakambala, they say, are Buddhas, they say, are omniscient."
Các đệ tử của họ đến gặp vua, tâu rằng: “Đại vương, Pūraṇa Kassapa… (vân vân)… Ajita Kesakambala, nghe nói là Phật, là bậc Toàn Giác.”
Rājā ‘‘tumheva ne nimantetvā ānethā’’ti āha.
The king said, "You yourselves invite them and bring them here."
Đức vua nói: “Chính các ngươi hãy thỉnh họ đến.”
Te gantvā tehi, ‘‘rājā vo nimanteti.
They went to them and said, "The king invites you.
Họ đi đến và được các vị đạo sư nói: “Đức vua thỉnh các vị.
Rañño gehe bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti vuttā gantuṃ na ussahanti, punappunaṃ vuccamānā upaṭṭhākānaṃ cittānurakkhaṇatthāya adhivāsetvā sabbe ekatova agamaṃsu.
Please receive alms at the king's palace." When told this, they were not eager to go, but being told repeatedly, they assented to protect the feelings of their attendants, and all went together.
Các vị hãy thọ thực trong cung điện của vua.” Nhưng họ không dám đi, khi được nhắc đi nhắc lại nhiều lần, để bảo vệ tâm ý của các đệ tử, họ đồng ý và tất cả cùng đi.
Rājā āsanāni paññāpetvā ‘‘nisīdantū’’ti āha.
The king arranged seats and said, "Please be seated."
Đức vua đã sắp đặt các chỗ ngồi và nói: “Xin mời ngồi.”
Nigguṇānaṃ attabhāve rājusmā nāma pharati, te mahārahesu āsanesu nisīdituṃ asakkontā phalakesu ceva bhūmiyaṃ ca nisīdiṃsu.
The king's majesty indeed radiates upon beings devoid of virtue; so, unable to sit on the seats reserved for the worthy, they sat on wooden planks and on the ground.
Đối với những người không có đức hạnh, uy lực của nhà vua thật sự có hiệu lực, nên họ không thể ngồi trên những chỗ ngồi cao quý, mà ngồi trên các tấm ván và trên đất.
Rājā ‘‘ettakeneva natthi tesaṃ anto sukkadhammo’’ti vatvā āhāraṃ adatvāva tālato patitaṃ muggarena pothento viya ‘‘tumhe buddhā, na buddhā’’ti pañhaṃ pucchi.
The king, saying, "By this alone, they have no pure Dhamma within them," and without offering food, struck them with a club as if they were a palm-tree that had fallen from the palm, and asked the question: "Are you Buddhas, or are you not Buddhas?"
Đức vua nói: “Chỉ cần như vậy thôi là trong nội tâm của họ không có thiện pháp nào,” rồi không cho thức ăn, và như người dùng chùy đập người rơi từ cây thốt nốt xuống, Ngài hỏi một câu hỏi: “Các ông là Phật hay không phải là Phật?”
Te cintayiṃsu – ‘‘sace ‘buddhamhā’ti vakkhāma, rājā buddhavisaye pañhaṃ pucchitvā kathetuṃ asakkonte ‘tumhe mayaṃ buddhāti mahājanaṃ vañcetvā āhiṇḍathā’ti jivhampi chindāpeyya, aññampi anatthaṃ kareyyā’’ti sakapaṭiññāya eva ‘na mayaṃ buddhā’ti vadiṃsu.
They thought: "If we say, 'We are Buddhas,' and the king asks a question concerning a Buddha and we are unable to answer, he might say, 'You deceive the populace by claiming to be Buddhas,' and have our tongues cut out, or inflict other harm." Thus, holding to their original claim, they said, "We are not Buddhas."
Họ suy nghĩ: “Nếu chúng ta nói ‘Chúng tôi là Phật’, thì nhà vua sẽ hỏi những câu hỏi về Phật, và khi chúng ta không thể trả lời, Ngài sẽ nói ‘Các ngươi lừa dối quần chúng rằng chúng ta là Phật’ và có thể sai cắt lưỡi chúng ta, hoặc làm những điều bất lợi khác.” Thế là, trái với lời tự xưng của mình, họ nói: “Chúng tôi không phải là Phật.”
Atha ne rājā gehato nikaḍḍhāpesi.
Then the king had them expelled from the palace.
Sau đó, nhà vua cho đuổi họ ra khỏi cung điện.
Te rājagharato nikkhante upaṭṭhākā pucchiṃsu – ‘‘kiṃ ācariyā rājā tumhe pañhaṃ pucchitvā sakkārasammānaṃ akāsī’’ti?
When they had departed from the royal palace, their attendants asked: "Masters, did the king question you and show you honor and respect?"
Khi họ ra khỏi cung điện của vua, các đệ tử hỏi: “Thưa các vị đạo sư, nhà vua đã hỏi các vị câu hỏi và có ban tặng lễ vật, sự tôn kính không?”
Rājā ‘‘buddhā tumhe’’ti pucchi, tato mayaṃ – ‘‘sace ayaṃ rājā buddhavisaye pañhaṃ kathiyamānaṃ ajānanto amhesu manaṃ padosessati, bahuṃ apuññaṃ pasavissatī’’ti rañño anukampāya ‘na mayaṃ buddhā’ti vadimhā, mayaṃ pana buddhā eva, amhākaṃ buddhabhāvo, udakena dhovitvāpi harituṃ na sakkāti.
"Friends, the king asked, 'Are you Buddhas?' Because of that, we—'If this king, not knowing, were to corrupt his mind towards us when we answer questions concerning a Buddha, he would generate much demerit'—out of compassion for the king, said, 'We are not Buddhas.' But we are indeed Buddhas. Our Buddhahood cannot be washed away even with water."
Họ trả lời: “Nhà vua hỏi ‘Các ông là Phật phải không?’. Do đó, chúng tôi nghĩ: ‘Nếu nhà vua này không hiểu được những vấn đề liên quan đến Phật khi chúng tôi giải thích, Ngài sẽ bất mãn với chúng tôi và tạo nhiều ác nghiệp.’ Vì lòng từ bi đối với nhà vua, chúng tôi đã nói ‘Chúng tôi không phải là Phật’. Nhưng chúng tôi chính là Phật, Phật tính của chúng tôi không thể bị rửa trôi bằng nước hay bị loại bỏ.”
Iti bahiddhā ‘buddhamhā’ti āhaṃsu – rañño santike ‘na mayaṃ buddhā’ti vadiṃsūti, idaṃ gahetvā rājā evamāha.
Thus, outwardly they said, "We are Buddhas," but in the presence of the king, they said, "We are not Buddhas." Taking this into account, the king spoke thus:
Như vậy, bên ngoài họ tự xưng là Phật, nhưng trước mặt nhà vua thì họ nói không phải là Phật. Nắm bắt điều này, nhà vua đã nói như vậy.
Tattha kiṃ pana bhavaṃ gotamo daharo ceva jātiyā, navo ca pabbajjāyāti idaṃ attano paṭiññaṃ gahetvā vadati.
In this, "Is Venerable Gotama young in birth and newly gone forth?" this is said, taking into account their own claim.
Ở đây, câu “Sao Tôn giả Gotama lại còn trẻ về tuổi tác và mới xuất gia?” là lời nói dựa trên sự tự xưng của chính họ.
Tattha kinti paṭikkhepavacanaṃ.
Here, "kiṃ" is a word of rejection.
Trong đó, “kiṃ” là một từ phủ định.
Ete jātimahallakā ca cirapabbajitā ca ‘‘buddhamhā’’ti na paṭijānanti, bhavaṃ gotamo jātiyā ca daharo pabbajjāya ca navo kiṃ paṭijānāti?
These who are old in birth and long-gone-forth do not claim to be Buddhas. Why does Venerable Gotama, who is young in birth and newly gone forth, claim to be so?
Những vị này, đã lớn tuổi về sinh ra và đã xuất gia lâu năm, không tự xưng là Phật, vậy Tôn giả Gotama, còn trẻ về tuổi tác và mới xuất gia, sao lại tự xưng là Phật?
Mā paṭijānāhīti attho.
The meaning is: "Do not claim to be so."
Ý nghĩa là: “Đừng tự xưng như vậy!”
Na uññātabbāti na avajānitabbā.
"Na uññātabbā" means "should not be despised."
Na uññātabbā có nghĩa là không nên khinh miệt.
Na paribhotabbāti na paribhavitabbā.
"Na paribhotabbā" means "should not be scorned."
Na paribhotabbā có nghĩa là không nên khinh thường.
Katame cattāroti kathetukamyatāpucchā.
"Katame cattāro" is a question indicating a desire to know.
Katame cattāro là câu hỏi muốn được giải thích.
Khattiyoti rājakumāro.
"Khattiyo" means a royal prince.
Khattiyo là vương tử.
Uragoti āsīviso.
"Urago" means a venomous snake.
Urago là rắn độc.
Aggīti aggiyeva.
"Aggī" means fire itself.
Aggī là lửa.
Bhikkhūti imasmiṃ pana pade desanākusalatāya attānaṃ abbhantaraṃ katvā sīlavantaṃ pabbajitaṃ dasseti.
In this phrase, "bhikkhū," out of skill in teaching, refers to a virtuous monk, including oneself.
Trong từ bhikkhū này, do sự khéo léo trong thuyết giảng, tự đưa mình vào, Đức Phật chỉ ra một vị xuất gia giữ giới.
Ettha ca daharaṃ rājakumāraṃ disvā, ukkamitvā maggaṃ adento, pārupanaṃ anapanento, nisinnāsanato anuṭṭhahanto, hatthipiṭṭhādīhi anotaranto, heṭṭhā katvā maññanavasena aññampi evarūpaṃ anācāraṃ karonto khattiyaṃ avajānāti nāma.
Here, one despises a Khattiya by not making way when seeing a young prince, not removing one's cloak, not rising from one's seat, not dismounting from an elephant's back, and performing other such inappropriate actions out of a mindset of disrespect.
Ở đây, khi thấy một vương tử còn trẻ, nếu không nhường đường, không cởi bỏ y phục, không đứng dậy từ chỗ ngồi, không tránh khỏi đường của voi hoặc các phương tiện khác, hoặc có những hành vi bất kính tương tự do coi thường, thì gọi là khinh miệt vương tử.
‘‘Bhaddako vatāyaṃ rājakumāro, mahākaṇḍo mahodaro – kiṃ nāma yaṃkiñci corūpaddavaṃ vūpasametuṃ yattha katthaci ṭhāne rajjaṃ anusāsituṃ sakkhissatī’’tiādīni vadanto paribhoti nāma.
One scorns by saying things like, "What a fine royal prince this is, large-necked and pot-bellied – what indeed could he achieve? Could he quell any robber disturbance or govern a kingdom anywhere?"
Nói những lời như: “Vị vương tử này thật tốt bụng, nhưng lại to lớn và bụng phệ – làm sao có thể dẹp yên bất kỳ sự quấy nhiễu của kẻ trộm nào, hay cai trị vương quốc ở bất cứ nơi nào?” thì gọi là khinh thường.
Añjanisalākamattampi āsīvisapotakaṃ kaṇṇādīsu piḷandhanto aṅgulimpi jivhampi ḍaṃsāpento uragaṃ avajānāti nāma.
One despises a snake by wearing even a tiny young venomous snake on the ear, etc., or by allowing it to bite one's finger or tongue.
Đeo một con rắn độc con nhỏ bằng cây chì kẻ mắt vào tai hoặc các bộ phận khác, hoặc để nó cắn ngón tay hay lưỡi, thì gọi là khinh miệt rắn độc.
‘‘Bhaddako vatāyaṃ āsīviso udakadeḍḍubho viya kiṃ nāma kiñcideva ḍaṃsituṃ kassacideva kāye visaṃ pharituṃ sakkhissatī’’tiādīni vadanto paribhoti nāma.
One scorns by saying things like, "What a fine venomous snake this is, like a harmless water-snake – what indeed could it achieve? Could it bite anything or spread venom in anyone's body?"
Nói những lời như: “Con rắn độc này thật tốt bụng, giống như con rắn nước, làm sao nó có thể cắn bất cứ thứ gì hay truyền nọc độc vào cơ thể ai?” thì gọi là khinh thường.
Khajjopanakamattampi aggiṃ gahetvā hatthena kīḷanto bhaṇḍukkhalikāya khipanto cūḷāya vā sayanapiṭṭhasāṭakapasibbakādīsu vā ṭhapento aggiṃ avajānāti nāma.
One despises fire by playing with a firefly-sized flame in one's hand, throwing it into a pot, or placing it on a topknot, bed, or cloak-seam, and other such actions.
Cầm một đốm lửa nhỏ như đom đóm, chơi đùa bằng tay, ném vào nồi đất nung, hoặc đặt lên búi tóc, trên giường, trên tấm chăn, hoặc trong túi áo, thì gọi là khinh miệt lửa.
‘‘Bhaddako vatāyaṃ aggi kataraṃ nu kho yāgubhattaṃ pacissati, kataraṃ macchamaṃsaṃ, kassa sītaṃ vinodessatī’’tiādīni vadanto paribhoti nāma.
One scorns by saying things like, "What a fine fire this is! Which gruel or rice will it cook? Which fish or meat? Whose cold will it dispel?"
Nói những lời như: “Ngọn lửa này thật tốt bụng, nó sẽ nấu cháo cơm nào, cá thịt nào, hay xua tan cái lạnh cho ai?” thì gọi là khinh thường.
Daharasāmaṇerampi pana disvā ukkamitvā maggaṃ adentoti rājakumāre vuttaṃ anācāraṃ karonto bhikkhuṃ avajānāti nāma.
One despises a bhikkhu by performing the same inappropriate actions mentioned for a royal prince, such as not making way when seeing even a young novice.
Khi thấy một vị Sadi còn trẻ, nếu không nhường đường (như đã nói về vương tử), thì gọi là khinh miệt Tỳ-kheo.
‘‘Bhaddako vatāyaṃ sāmaṇero mahākaṇṭho mahodaro yaṃkiñci buddhavacanaṃ uggahetuṃ yaṃkiñci araññaṃ ajjhogāhetvā vasituṃ sakkhissati, saṅghattherakāle manāpo bhavissatī’’tiādīni vadanto paribhoti nāma.
One scorns by saying things like, "What a fine novice this is, large-necked and pot-bellied! Could he grasp any Buddha-word? Could he dwell plunging into any wilderness? Will he be agreeable when he becomes a senior monk of the Saṅgha?"
Nói những lời như: “Vị Sadi này thật tốt bụng, nhưng lại to lớn và bụng phệ, làm sao có thể học được bất kỳ lời Phật dạy nào, hay sống trong bất kỳ khu rừng nào, liệu có được yêu mến khi trở thành Trưởng lão Tăng không?” thì gọi là khinh thường.
Taṃ sabbampi na kātabbanti dassento na uññātabbo na paribhotabboti āha.
Showing that all such actions should not be done, it is said: "should not be despised, should not be scorned."
Để chỉ ra rằng tất cả những điều đó không nên làm, Đức Phật nói: “Không nên khinh miệt, không nên khinh thường.”
Etadavocāti etaṃ gāthābandhaṃ avoca.
"Etadavocā" means "spoke this stanza."
Etadavocā có nghĩa là đã nói lên bài kệ này.
Gāthā ca nāmetā tadatthadīpanāpi honti visesatthadīpanāpi, tatrimā tadatthampi visesatthampi dīpentiyeva.
Stanzas sometimes illustrate the immediate meaning and sometimes a special meaning, and these stanzas illustrate both the immediate and special meanings.
Các bài kệ có thể làm sáng tỏ ý nghĩa trực tiếp (tadatthadīpanā) hoặc ý nghĩa đặc biệt (visesatthadīpanā); ở đây, chúng làm sáng tỏ cả hai.
Tattha khattiyanti khettānaṃ adhipatiṃ.
Here, "khattiyaṃ" means a lord of fields.
Ở đây, khattiya là chủ nhân của các cánh đồng.
Vuttañhetaṃ ‘‘khettānaṃ adhipatīti kho, vāseṭṭha, ‘khattiyo khattiyo’tveva dutiyaṃ akkharaṃ upanibbatta’’nti (dī. ni. 3.131).
It is said: "Because he is the lord of fields, Vāseṭṭha, the second syllable 'khattiyo khattiyo' was formed."
Điều này đã được nói: “Này Vāseṭṭha, vì là chủ nhân của các cánh đồng, nên chữ thứ hai ‘khattiyo khattiyo’ đã được hình thành.”
Jātisampannanti tāyeva khattiyajātiyā jātisampannaṃ.
"Jātisampannaṃ" means "endowed with noble birth," with that very Khattiya birth.
Jātisampanna có nghĩa là đầy đủ về dòng dõi Khattiya.
Abhijātanti tīṇi kulāni atikkamitvā jātaṃ.
"Abhijātaṃ" means "born surpassing three families."
Abhijāta có nghĩa là sinh ra vượt trên ba dòng dõi.
Ṭhānaṃ hīti kāraṇaṃ vijjati.
"Ṭhānaṃ hi" means "there is a reason."
Ṭhānaṃ hī có nghĩa là có lý do.
Manujindoti manussajeṭṭhako.
"Manujindo" means "chief of men."
Manujindo có nghĩa là người đứng đầu loài người.
Rājadaṇḍenāti rañño uddhaṭadaṇḍena, so appako nāma na hoti, dasasahassavīsatisahassappamāṇo hotiyeva.
"Rājadaṇḍenā" means "with the king's raised rod," which is never insignificant, but always amounts to ten or twenty thousand.
Rājadaṇḍenā có nghĩa là bằng hình phạt do vua ban, hình phạt đó không hề nhỏ, thường là mười ngàn hoặc hai mươi ngàn (đơn vị tiền tệ).
Tasmiṃ pakkamate bhusanti tasmiṃ puggale balavaupakkamaṃ upakkamati.
"Tasmiṃ pakkamate bhusaṃ" means "he exerts a strong effort against that person."
Tasmiṃ pakkamate bhusa có nghĩa là sự tấn công mạnh mẽ xảy ra đối với người đó.
Rakkhaṃ jīvitamattanoti attano jīvitaṃ rakkhamāno taṃ khattiyaṃ parivajjeyya na ghaṭṭeyya.
Rakkhaṃ jīvitamattano means, protecting one's own life, one should avoid that khattiya and not provoke him.
Rakkhaṃ jīvitamattano (bảo vệ mạng sống của mình) có nghĩa là, người bảo vệ mạng sống của mình nên tránh xa vị vua đó, không nên quấy rầy hay xúc phạm.
Uccāvacehīti nānāvidhehi.
Uccāvacehi means, of various kinds.
Uccāvacehi (với đủ loại) có nghĩa là, với nhiều loại khác nhau.
Vaṇṇehīti saṇṭhānehi.
Vaṇṇehi means, by forms.
Vaṇṇehi (với các hình dạng) có nghĩa là, với các hình dáng.
Yena yena hi vaṇṇena caranto gocaraṃ labhati, yadi sappavaṇṇena, yadi deḍḍubhavaṇṇena, yadi dhamanivaṇṇena, antamaso kalandakavaṇṇenapi caratiyeva.
For indeed, by whatever appearance one moves about and obtains food, whether by the appearance of a cobra, or by the appearance of a water-snake, or by the appearance of a creeper, one moves even by the appearance of a squirrel.
Vì khi di chuyển với bất kỳ hình dạng nào để tìm kiếm thức ăn, nếu là hình dạng rắn hổ mang, nếu là hình dạng rắn nước, nếu là hình dạng rắn dây, thì dù là hình dạng sóc đen cũng di chuyển như vậy.
Āsajjāti patvā.
Āsajjā means, having reached.
Āsajjā (tiếp cận) có nghĩa là, đến gần.
Bālanti yena bālena ghaṭṭito, taṃ bālaṃ naraṃ vā nāriṃ vā ḍaṃseyya.
Bālaṃ means, the foolish person, man or woman, by whom one was provoked, that foolish person one would bite.
Bālaṃ (kẻ ngu) có nghĩa là, kẻ ngu đó, hoặc đàn ông hoặc đàn bà bị xúc phạm, thì con rắn sẽ cắn kẻ ngu đó.
Pahūtabhakkhanti bahubhakkhaṃ.
Pahūtabhakkaṃ means, having much food.
Pahūtabhakkaṃ (nhiều thức ăn) có nghĩa là, có nhiều thức ăn.
Aggissa hi abhakkhaṃ nāma natthi.
Indeed, there is nothing that is not food for fire.
Quả thật, không có thứ gì mà lửa không ăn.
Jālinanti jālavantaṃ.
Jālinaṃ means, having flames.
Jālinaṃ (có ngọn lửa) có nghĩa là, có ngọn lửa.
Pāvakanti aggiṃ.
Pāvakaṃ means, fire.
Pāvakaṃ (lửa) có nghĩa là, lửa.
Pāvagantipi pāṭho.
Pāvaganti is also a reading.
Cũng có bản đọc là Pāvagaṃ.
Kaṇhavattaninti vattanīti maggo, agginā gatamaggo kaṇho hoti kāḷako, tasmā ‘‘kaṇhavattanī’’ti vuccati.
Kaṇhavattani – vattanī means a path; the path taken by fire is black, hence it is called "kaṇhavattanī."
Kaṇhavattaniṃ (có đường đi đen) ở đây, vattanī có nghĩa là đường đi. Con đường mà lửa đi qua thì đen, vì vậy được gọi là Kaṇhavattanī.
Mahā hutvānāti mahanto hutvā.
Mahā hutvānā means, having become great.
Mahā hutvānā (trở nên lớn) có nghĩa là, trở nên to lớn.
Aggi hi ekadā yāvabrahmalokappamāṇopi hoti.
Indeed, fire can sometimes be as vast as the Brahma-world.
Quả thật, lửa đôi khi có thể lớn đến kích thước của cõi Phạm thiên.
Jāyanti tattha pārohāti tattha agginā daḍḍhavane pārohā jāyanti.
Jāyanti tattha pārohā means, in that forest burnt by fire, sprouts arise.
Jāyanti tattha pārohā (mầm mống sinh ra ở đó) có nghĩa là, ở khu rừng bị lửa thiêu cháy đó, mầm mống sinh ra.
Pārohāti tiṇarukkhādayo vuccanti.
Pārohā refers to grasses, trees, and so on.
Pārohā được gọi là cỏ, cây cối, v.v.
Te hi agginā daḍḍhaṭṭhāne mūlamattepi avasiṭṭhe pādato rohanti jāyanti vaḍḍhanti, tasmā ‘‘pārohā’’ti vuccanti.
For when a place is burnt by fire, even if only the roots remain, they sprout from the base, grow, and flourish; therefore, they are called "pārohā."
Vì ở nơi bị lửa thiêu cháy, dù chỉ còn lại rễ, chúng vẫn mọc lên, sinh sôi và phát triển từ gốc, nên được gọi là Pārohā.
Puna rohanatthena vā pārohā.
Or, they are pārohā in the sense of sprouting again.
Hoặc Pārohā theo nghĩa mọc lại.
Ahorattānamaccayeti rattindivānaṃ atikkame.
Ahorattānamaccaye means, at the passing of days and nights.
Ahorattānamaccaye (sau khi ngày đêm trôi qua) có nghĩa là, sau khi ngày và đêm trôi qua.
Nidāghepi deve vuṭṭhamatte jāyanti.
Even in the dry season, they sprout as soon as it rains.
Ngay cả trong mùa khô, chỉ cần trời mưa một chút là chúng sẽ mọc lên.
Bhikkhu ḍahati tejasāti ettha akkosantaṃ paccakkosanto bhaṇḍantaṃ paṭibhaṇḍanto paharantaṃ paṭipaharanto bhikkhu nāma kiñci bhikkhutejasā ḍahituṃ na sakkoti.
Bhikkhu ḍahati tejasā – Here, a bhikkhu who retorts when insulted, quarrels when reviled, or strikes back when struck, cannot burn anything with the power of a bhikkhu.
Bhikkhu ḍahati tejasā (Tỳ-khưu thiêu đốt bằng uy lực) ở đây, một tỳ-khưu chửi lại kẻ chửi, cãi lại kẻ cãi, đánh lại kẻ đánh, thì không thể thiêu đốt ai bằng uy lực của tỳ-khưu.
Yo pana akkosantaṃ na paccakkosati, bhaṇḍantaṃ na paṭibhaṇḍati.
But a bhikkhu who does not retort when insulted, who does not quarrel when reviled,
Nhưng ai không chửi lại kẻ chửi, không cãi lại kẻ cãi,
Paharantaṃ na paṭipaharati, tasmiṃ vippaṭipanno tassa sīlatejena ḍayhati.
who does not strike back when struck—one who acts wrongly towards him is burnt by the power of that bhikkhu's sīla.
không đánh lại kẻ đánh, thì kẻ xúc phạm vị ấy sẽ bị thiêu đốt bởi uy lực giới hạnh của vị ấy.
Tenevetaṃ vuttaṃ.
It is for this reason that it was said:
Chính vì thế mà điều này đã được nói.
Na tassa puttā pasavoti tassa puttadhītaropi gomahiṃsakukkuṭasūkarādayo pasavopi na bhavanti, vinassantīti attho.
Na tassa puttā pasavo – "He will have no children or cattle"; this means his sons and daughters, and his livestock such as cows, buffaloes, chickens, and pigs, will not thrive but will perish.
Na tassa puttā pasavo (người đó không có con cái, gia súc) có nghĩa là, người đó không có con trai, con gái, cũng không có gia súc như bò, trâu, gà, heo, v.v., tức là chúng sẽ bị hủy diệt.
Dāyādā vindare dhananti tassa dāyādāpi dhanaṃ na vindanti.
Dāyādā vindare dhanaṃ – "His heirs will not find wealth."
Dāyādā vindare dhanaṃ (những người thừa kế sẽ không nhận được tài sản) có nghĩa là, những người thừa kế của người đó cũng sẽ không nhận được tài sản.
Tālāvatthū bhavanti teti te bhikkhutejasā daḍḍhā vatthumattāvasiṭṭho matthakacchinnatālo viya bhavanti, puttadhītādivasena na vaḍḍhantīti attho.
Tālāvatthū bhavanti te – "They become like a palm stump"; this means those who are burnt by the bhikkhu's power become like a palm tree with its top cut off, left only as a stump, meaning they do not prosper in terms of children and daughters.
Tālāvatthū bhavanti te (họ sẽ trở thành như gốc cây thốt nốt) có nghĩa là, những kẻ bị thiêu đốt bởi uy lực của tỳ-khưu sẽ trở thành như cây thốt nốt bị chặt ngọn, chỉ còn lại gốc, tức là họ sẽ không phát triển về con cái, v.v.
Tasmāti yasmā samaṇatejena daḍḍhā matthakacchinnatālo viya aviruḷhidhammā bhavanti, tasmā.
Tasmā – Because those burnt by the power of ascetics become like a palm stump with its top cut off, incapable of growth, therefore:
Tasmā (do đó) có nghĩa là, vì những kẻ bị thiêu đốt bởi uy lực của sa-môn sẽ trở thành như cây thốt nốt bị chặt ngọn, không thể mọc lại, do đó.
Sammadeva samācareti sammā samācareyya.
Sammadeva samācare – one should conduct oneself properly.
Sammadeva samācare (nên hành xử đúng đắn) có nghĩa là, nên hành xử đúng đắn.
Sammā samācarantena pana kiṃ kātabbanti?
But what should one do when conducting oneself properly?
Nhưng khi hành xử đúng đắn thì phải làm gì?
Khattiyaṃ tāva nissāya laddhabbaṃ gāmanigamayānavāhanādiānisaṃsaṃ, uragaṃ nissāya tassa kīḷāpanena laddhabbaṃ vatthahiraññasuvaṇṇādiānisaṃsaṃ aggiṃ nissāya tassānubhāvena pattabbaṃ yāgubhattapacanasītavinodanādiānisaṃsaṃ, bhikkhuṃ nissāya tassa vasena pattabbaṃ asutasavanasutapariyodapana-saggamaggādhigamādiānisaṃsaṃ sampassamānena ‘‘ete nissāya pubbe vuttappakāro ādīnavo atthi.
Considering the benefits to be gained by relying on a khattiya, such as villages, towns, vehicles, and conveyances; the benefits to be gained by relying on a snake and playing with it, such as clothes, gold, and silver; the benefits to be gained through the power of fire, such as cooking gruel and rice, and dispelling cold; and the benefits to be gained by relying on a bhikkhu, such as hearing what has not been heard, clarifying what has been heard, attaining the paths to heaven, and so on—one should not think, "There are such dangers as described earlier by relying on these; what good are they?"
Người ta nên thấy rõ những lợi ích như làng mạc, thị trấn, xe cộ, phương tiện đi lại, v.v., có thể đạt được nhờ vị vua; những lợi ích như quần áo, vàng bạc, châu báu, v.v., có thể đạt được nhờ việc chơi đùa với rắn; những lợi ích như nấu cháo, cơm, xua tan cái lạnh, v.v., có thể đạt được nhờ uy lực của lửa; những lợi ích như nghe những điều chưa từng nghe, thanh lọc những điều đã nghe, đạt được con đường lên cõi trời và giải thoát, v.v., có thể đạt được nhờ tỳ-khưu. Khi thấy rõ những điều này, người ta không nên nghĩ: "Có những nguy hiểm như đã nói ở trên khi dựa vào những điều này. Cần gì những điều này?"
Kiṃ imehī’’ti?
What good are they?
"Với những thứ này thì có ích gì?"
Na sabbaso pahātabbā.
They should not be abandoned entirely.
Không nên từ bỏ hoàn toàn.
Issariyatthikena pana vuttappakāraṃ avajānanañca paribhavanañca akatvā pubbuṭṭhāyipacchānipātitādīhi upāyehi khattiyakumāro tosetabbo, evaṃ tato issariyaṃ adhigamissati.
However, one who desires power should, without disrespecting or disparaging in the ways described, appease the khattiya prince by means such as rising early and going to bed late; thus, one will gain power from him.
Nhưng người mong muốn quyền lực thì không nên khinh thường hay xúc phạm như đã nói, mà nên làm hài lòng hoàng tử bằng các phương tiện như dậy sớm, ngủ muộn, v.v. Bằng cách đó, người ấy sẽ đạt được quyền lực từ hoàng tử.
Ahituṇḍikena urage vissāsaṃ akatvā nāgavijjaṃ parivattetvā ajapadena daṇḍena gīvāya gahetvā visaharena mūlena dāṭhā dhovitvā peḷāyaṃ pakkhipitvā kīḷāpentena caritabbaṃ.
A snake-charmer should, without familiarity with the snake, recite snake-charms, grasp it by the neck with a goat-foot staff, wash its fangs with antidotal herbs, put it in a basket, and move about while making it perform tricks.
Người bắt rắn không nên tin tưởng rắn, mà nên niệm chú rắn, dùng gậy có hình chân dê giữ cổ rắn, dùng thuốc giải độc rửa nanh rắn, bỏ vào giỏ rồi chơi đùa. Bằng cách đó, người ấy sẽ nhận được thức ăn, quần áo, v.v., nhờ rắn.
Evaṃ taṃ nissāya ghāsacchādanādīni labhissati.
Thus, by relying on it, one will obtain food, clothing, and so on.
Như vậy, nhờ vào đó, người ấy sẽ nhận được thức ăn, y phục, v.v.
Yāgupacanādīni kattukāmena aggiṃ vissāsena bhaṇḍukkhalikādīsu apakkhipitvā hatthehi anāmasantena gomayacuṇṇādīhi jāletvā yāgupacanādīni kattabbāni, evaṃ taṃ nissāya ānisaṃsaṃ labhissati.
One who wishes to cook gruel and so on should, without carelessly putting fire in treasure chests and so on, and without touching it with hands, ignite it with cow dung powder and so on, and cook gruel and other things; thus, by relying on it, one will obtain benefits.
Người muốn nấu cháo, v.v., không nên tin tưởng lửa mà vứt vào những nơi chứa đồ, không nên chạm tay vào, mà nên dùng bột phân bò, v.v., để nhóm lửa rồi nấu cháo, v.v. Bằng cách đó, người ấy sẽ nhận được lợi ích nhờ lửa.
Asutasavanādīni patthayantenapi bhikkhuṃ ativissāsena vejjakammanavakammādīsu ayojetvā catūhi paccayehi sakkaccaṃ upaṭṭhātabbo, evaṃ taṃ nissāya asutapubbaṃ buddhavacanaṃ asutapubbaṃ pañhāvinicchayaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaṃ atthaṃ tisso kulasampattiyo cha kāmasaggāni nava ca brahmaloke patvā amatamahānibbānadassanampi labhissatīti imamatthaṃ sandhāya sammadeva samācareti āha.
Even one who desires to hear what has not been heard and so on, should, without over-familiarity, not involve the bhikkhu in medical work or building work, etc., but should attend to him respectfully with the four requisites; thus, by relying on him, one will obtain un-heard Dhamma-words, un-heard decisions on questions, worldly and unworldly benefits, the three family successes, the six deva realms of sense-desire, and having reached the nine Brahma-worlds, one will even attain the vision of the Deathless, the great Nibbāna. It is with reference to this meaning that it was said, sammadeva samācare.
Người mong muốn nghe những điều chưa từng nghe, v.v., cũng không nên quá tin tưởng tỳ-khưu mà giao phó các công việc như chữa bệnh, xây dựng mới, v.v., mà nên cung cấp bốn vật dụng một cách kính cẩn. Bằng cách đó, người ấy sẽ nhận được lời Phật dạy chưa từng nghe, sự giải quyết các vấn đề chưa từng nghe, lợi ích hiện tại và tương lai, ba sự viên mãn của gia đình, sáu cõi trời dục giới và chín cõi Phạm thiên, và thậm chí là thấy được Niết-bàn bất tử. Nhằm vào ý nghĩa này mà Đức Phật đã nói: Sammadeva samācare (nên hành xử đúng đắn).
Etadavocāti dhammadesanaṃ sutvā pasanno pasādaṃ āvikaronto etaṃ ‘‘abhikkanta’’ntiādivacanaṃ avoca.
Etadavocā – Having heard the Dhamma teaching, pleased, expressing his delight, he spoke these words such as "Excellent!"
Etadavocā (người ấy đã nói điều này) có nghĩa là, sau khi nghe bài pháp, người ấy hoan hỷ và bày tỏ sự hoan hỷ bằng cách nói những lời như "abhikkanta" (tuyệt vời) này.
Tattha abhikkantanti abhikantaṃ atiiṭṭhaṃ atimanāpaṃ, atisundaranti attho.
Here, abhikkantaṃ means excellent, very agreeable, very pleasing, very beautiful.
Ở đây, abhikkanta (tuyệt vời) có nghĩa là, rất đáng yêu, rất dễ chịu, rất đẹp.
Ettha ekena abhikkantasaddena desanaṃ thometi ‘‘abhikkantaṃ, bhante, yadidaṃ bhagavato dhammadesanā’’ti.
With one "abhikkantaṃ" he praises the teaching: "Excellent, venerable sir, is this Dhamma teaching of the Blessed One."
Ở đây, với một từ "abhikkanta", người ấy ca ngợi bài pháp: "Thật tuyệt vời, Bạch Thế Tôn, bài pháp này của Đức Thế Tôn."
Ekena attano pasādaṃ ‘‘abhikkantaṃ, bhante, yadidaṃ bhagavato dhammadesanaṃ āgamma mama pasādo’’ti.
With another, he expresses his own pleasure: "Excellent, venerable sir, is my pleasure owing to this Dhamma teaching of the Blessed One."
Với một từ khác, người ấy bày tỏ sự hoan hỷ của mình: "Thật tuyệt vời, Bạch Thế Tôn, sự hoan hỷ của con nhờ bài pháp này của Đức Thế Tôn."
Tato paraṃ catūhi upamāhi desanaṃyeva thometi.
Thereupon, with four similes, he praises the teaching itself.
Sau đó, người ấy ca ngợi bài pháp bằng bốn ví dụ.
Tattha nikkujjitanti adhomukhaṭhapitaṃ, heṭṭhāmukhajātaṃ vā.
Here, nikkujjitaṃ means placed face down, or naturally inverted.
Ở đây, nikkujjitaṃ (bị úp ngược) có nghĩa là, bị đặt úp mặt xuống, hoặc bị lật úp.
Ukkujjeyyāti uparimukhaṃ kareyya.
Ukkujjeyyā means, would turn face up.
Ukkujjeyyā (lật ngửa lên) có nghĩa là, làm cho nó ngửa mặt lên.
Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādichāditaṃ.
Paṭicchannaṃ means, covered with grass and leaves, etc.
Paṭicchannaṃ (bị che phủ) có nghĩa là, bị che phủ bằng cỏ, lá, v.v.
Vivareyyāti ugghāṭeyya.
Vivareyyā means, would uncover.
Vivareyyā (mở ra) có nghĩa là, mở ra.
Mūḷhassāti disāmūḷhassa.
Mūḷhassa means, for one who is lost, directionless.
Mūḷhassa (của người lạc đường) có nghĩa là, của người bị mất phương hướng.
Maggaṃ ācikkheyyāti hatthe gahetvā ‘‘esa maggo’’ti vadeyya.
Maggaṃ ācikkheyyā means, would take by the hand and say, "This is the way."
Maggaṃ ācikkheyyā (chỉ đường) có nghĩa là, nắm tay và nói: "Đây là con đường."
Andhakāreti kāḷapakkhacātuddasī aḍḍharattaghanavanasaṇḍa meghapaṭalehi caturaṅge tame.
Andhakāre means, in the fourfold darkness of the dark half of the month, the middle of the night, thick forest groves, and layers of clouds.
Andhakāre (trong bóng tối) có nghĩa là, trong bóng tối bốn chiều của đêm trăng khuyết thứ mười bốn, nửa đêm, rừng rậm và mây đen.
Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā koci nikkujjitaṃ ukkujjeyya, evaṃ saddhammavimukhaṃ asaddhamme patitaṃ maṃ asaddhammā vuṭṭhāpentena, yathā paṭicchannaṃ vivareyya, evaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānā pabhuti micchādiṭṭhigahanapaṭicchannaṃ sāsanaṃ vivarantena, yathā mūḷhassa maggaṃ ācikkheyya, evaṃ kummaggamicchāmaggapaṭipannassa me saggamokkhamaggaṃ āvikarontena, yathā andhakāre telapajjotaṃ dhāreyya, evaṃ mohandhakāre nimuggassa me buddhādiratanarūpāni apassato tappaṭicchādakamohandhakāraviddhaṃsakadesanāpajjotaṃ dhārentena mayhaṃ bhagavatā etehi pariyāyehi pakāsitattā anekapariyāyena dhammo pakāsitoti.
This is what was said: Just as someone would turn up what was overturned, so the Blessed One, by raising me, who was averse to the Good Dhamma and fallen into the bad Dhamma, from the bad Dhamma; just as someone would uncover what was concealed, so the Blessed One, by uncovering the teaching that was hidden by the thicket of wrong views since the disappearance of Kassapa Buddha's Dispensation; just as someone would point out the path to one who was lost, so the Blessed One, by revealing the path to heaven and liberation to me who was treading wrong and false paths; just as someone would hold up an oil lamp in darkness, so the Blessed One, by holding up the lamp of the teaching that destroys the darkness of delusion covering the forms of the Buddha and other jewels, proclaimed the Dhamma to me, who was submerged in the darkness of delusion and unable to see the forms of the Buddha and other jewels, in many ways.
Điều này có nghĩa là: Cũng như ai đó lật ngửa cái bị úp, thì Đức Thế Tôn đã nâng con dậy khỏi tà pháp, kẻ đã rơi vào tà pháp, quay lưng lại với Chánh pháp. Cũng như ai đó mở ra cái bị che phủ, thì Đức Thế Tôn đã mở ra Giáo pháp bị che phủ bởi rừng rậm tà kiến kể từ khi Giáo pháp của Đức Phật Kassapa biến mất. Cũng như ai đó chỉ đường cho người lạc lối, thì Đức Thế Tôn đã chỉ cho con con đường lên cõi trời và giải thoát, kẻ đã đi trên con đường sai lầm, con đường tà kiến. Cũng như ai đó cầm ngọn đèn dầu trong bóng tối, thì Đức Thế Tôn đã cầm ngọn đèn pháp phá tan bóng tối vô minh che lấp các vật báu như Phật, v.v., cho con, kẻ đang chìm đắm trong bóng tối vô minh không thấy được các vật báu đó. Vì Đức Thế Tôn đã thuyết pháp cho con bằng những cách này, nên Giáo pháp đã được thuyết giảng bằng nhiều phương tiện.
Evaṃ desanaṃ thometvā imāya desanāya ratanattaye pasannacitto pasannākāraṃ karonto esāhantiādimāha.
Having thus praised the teaching, with a mind pleased with the Triple Gem through this teaching, he said esāhaṃ and so on, expressing his pleased state.
Sau khi ca ngợi bài pháp như vậy, với tâm hoan hỷ đối với Tam Bảo nhờ bài pháp này, người ấy bày tỏ sự hoan hỷ bằng cách nói: Esāhaṃ (con đây), v.v.
Tattha esāhanti eso ahaṃ.
Here, esāhaṃ means, I am this.
Ở đây, esāhaṃ có nghĩa là, con đây.
Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañca bhikkhusaṅghañcāti bhagavantañca dhammañca bhikkhusaṅghañcāti imaṃ ratanattayaṃ saraṇaṃ gacchāmi.
Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañca bhikkhusaṅghañcā means, I go for refuge to this Triple Gem: the Blessed One, the Dhamma, and the Saṅgha of bhikkhus.
Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmi dhammañca bhikkhusaṅghañcā (con xin quy y Đức Thế Tôn, Pháp và Tăng đoàn) có nghĩa là, con xin quy y ba ngôi báu này là Đức Thế Tôn, Pháp và Tăng đoàn.
Upāsakaṃ maṃ, bhante, bhagavā dhāretūti maṃ bhagavā ‘upāsako aya’nti evaṃ dhāretu, jānātūti attho.
Upāsakaṃ maṃ, bhante, bhagavā dhāretū means, "Venerable sir, may the Blessed One accept me as a lay follower," which is to say, "May you know me as a lay follower."
Upāsakaṃ maṃ, bhante, bhagavā dhāretū (Bạch Thế Tôn, xin Đức Thế Tôn hãy ghi nhận con là một cư sĩ) có nghĩa là, xin Đức Thế Tôn hãy ghi nhận con là một cư sĩ, tức là hãy biết con là một cư sĩ.
Ajjataggeti ajjataṃ ādiṃ katvā.
Ajjatagge means "starting from today."
Ajjatagge có nghĩa là, lấy ngày hôm nay làm khởi điểm.
Ajjadaggeti vā pāṭho, da-kāro padasandhikaro, ajja aggaṃ katvāti attho.
Or the reading is Ajjadaggeti, where the 'da' sound forms the word-junction. The meaning is "making today the foremost."
Hoặc có cách đọc là Ajjadaggeti, âm 'da' là để nối từ, có nghĩa là lấy ngày hôm nay làm khởi điểm.
Pāṇupetanti pāṇehi upetaṃ yāva me jīvitaṃ pavattati, tāva upetaṃ anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇaṃ gataṃ upāsakaṃ kappiyakārakaṃ maṃ bhagavā dhāretūti ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya sāmaññaphalasutte sabbākārena vuttoti.
Pāṇupeta means "endowed with life," implying "as long as my life continues." "May the Blessed One remember me as a lay follower, a performer of proper deeds, who has gone for refuge with the three refuges, having no other teacher, as long as I live." This is the summary here; the detailed explanation is fully presented in the Sāmaññaphala Sutta of the Dīgha Nikāya commentary, Sumaṅgalavilāsinī.
Pāṇupeta có nghĩa là, cho đến khi nào mạng sống của con còn tiếp diễn, bấy lâu con là một cận sự nam đã quy y Tam Bảo bằng ba lần quy y, không có vị thầy nào khác. Xin Thế Tôn ghi nhận con là người cận sự nam và người làm việc thích hợp. Đây là tóm tắt ở đây. Phần giải thích chi tiết đã được trình bày đầy đủ trong chú giải Dīghanikāya, Sumaṅgalavilāsinī, trong kinh Sāmaññaphala.
Paṭhamaṃ.
The first.
Thứ nhất.
113. Dutiye abhivādetvāti purimasutte saraṇagatattā idha abhivādesi.
113. In the second sutta, abhivādetvā means he saluted here because he had gone for refuge in the previous sutta.
113. Trong kinh thứ hai, abhivādetvā (đảnh lễ) là vì đã quy y trong kinh trước, nên ở đây đảnh lễ.
Ajjhattanti niyakajjhattaṃ, attano santāne uppajjantīti attho.
Ajjhatta refers to one's own internal self, meaning that they arise in one's own continuum.
Ajjhatta có nghĩa là nội tâm của chính mình, tức là phát sinh trong dòng tâm thức của mình.
Lobhādīsu lubbhanalakkhaṇo lobho, dussanalakkhaṇo doso, muyhanalakkhaṇo mohoti.
Among lobhādi (greed, etc.), greed (lobha) has the characteristic of clinging; hatred (dosa) has the characteristic of ill-will; delusion (moha) has the characteristic of bewilderment.
Trong các pháp như lobha (tham), lobha có đặc tính là dính mắc, dosa có đặc tính là thù hận, moha có đặc tính là si mê.
Hiṃsantīti viheṭhenti nāsenti vināsenti.
Hiṃsanti means they torment, destroy, and annihilate.
Hiṃsantī có nghĩa là làm hại, hủy hoại, tàn phá.
Attasambhūtāti attani sambhūtā.
Attasambhūtā means "arisen in oneself."
Attasambhūtā có nghĩa là tự sinh trong chính mình.
Tacasāraṃva samphalanti yathā tacasāraṃ veḷuṃ vā naḷaṃ vā attano phalaṃ hiṃsati vināseti, evaṃ hiṃsanti vināsentīti.
Tacasāraṃva samphala means "just as its own fruit harms and destroys a bamboo or reed that has pith only in its bark, so do they harm and destroy."
Tacasāraṃva samphala có nghĩa là, giống như quả của cây tre hoặc cây sậy có vỏ cứng tự làm hại và hủy hoại chính nó, thì những điều này cũng làm hại và hủy hoại như vậy.
Dutiyaṃ.
The second.
Thứ hai.
114. Tatiye aññatra jarāmaraṇāti jarāmaraṇato mutto nāma atthīti vuccati.
114. In the third, aññatra jarāmaraṇā is said to mean "is there anyone free from aging and death?"
114. Trong kinh thứ ba, aññatra jarāmaraṇā có nghĩa là liệu có ai thoát khỏi già và chết không?
Khattiyamahāsālāti khattiyamahāsālā nāma mahāsārappattā khattiyā.
Khattiyamahāsālā refers to Khattiyas who have attained great wealth.
Khattiyamahāsālā có nghĩa là các vị Khattiya (sát đế lợi) đại gia, những người đã đạt đến sự giàu có lớn lao.
Yesaṃ hi khattiyānaṃ heṭṭhimantena koṭisataṃ nidhānagataṃ hoti, tayo kahāpaṇakumbhā valañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapitā honti, te khattiyamahāsālā nāma.
Those khattiyas who, at the lowest estimate, have one hundred crores of treasure stored away, and three kahāpaṇa pots piled up in the middle of their house for daily use, are called khattiyamahāsālā (great khattiya millionaires).
Những vị Khattiya mà có ít nhất một trăm triệu kho báu được chôn giấu, và ba chum tiền kahāpaṇa được chất đống ở giữa nhà để chi tiêu, đó được gọi là Khattiyamahāsālā.
Yesaṃ brāhmaṇānaṃ asītikoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, diyaḍḍho kahāpaṇakumbho valañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapito hoti, te brāhmaṇamahāsālā nāma.
Those brahmins who have eighty crores of wealth stored away, and one and a half kahāpaṇa pots piled up in the middle of their house for daily use, are called brāhmaṇamahāsālā (great brahmin millionaires).
Những vị Bà-la-môn mà có tám mươi triệu kho báu được chôn giấu, và một chum rưỡi tiền kahāpaṇa được chất đống ở giữa nhà để chi tiêu, đó được gọi là Brāhmaṇamahāsālā.
Yesaṃ gahapatīnaṃ cattālīsakoṭidhanaṃ nihitaṃ hoti, kahāpaṇakumbho valañjanatthāya gehamajjhe rāsiṃ katvā ṭhapito hoti, te gahapatimahāsālā nāma.
Those householders who have forty crores of wealth stored away, and one kahāpaṇa pot piled up in the middle of their house for daily use, are called gahapatimahāsālā (great householder millionaires).
Những vị gia chủ mà có bốn mươi triệu kho báu được chôn giấu, và một chum tiền kahāpaṇa được chất đống ở giữa nhà để chi tiêu, đó được gọi là Gahapatimahāsālā.
Aḍḍhāti issarā.
Aḍḍhā means "wealthy."
Aḍḍhā có nghĩa là những người có quyền lực.
Nidhānagatadhanassa mahantatāya mahaddhanā.
Mahaddhanā means "possessing great wealth" due to the vast amount of stored treasure.
Mahaddhanā (giàu có lớn) là do sự lớn lao của tài sản được cất giữ.
Suvaṇṇarajatabhājanādīnaṃ upabhogabhaṇḍānaṃ mahantatāya mahābhogā.
Mahābhogā means "possessing great resources" due to the abundance of gold, silver vessels, and other items for enjoyment.
Mahābhogā (tài sản lớn) là do sự lớn lao của các vật dụng tiêu dùng như đồ dùng bằng vàng bạc.
Anidhānagatassa jātarūparajatassa pahūtatāya, pahūtajātarūparajatā.
Pahūtajātarūparajatā means "abundant in gold and silver" because of the plentiful un-stored gold and silver.
Pahūtajātarūparajatā (có nhiều vàng bạc) là do sự phong phú của vàng bạc chưa được cất giữ.
Vittūpakaraṇassa tuṭṭhikaraṇassa pahūtatāya pahūtavittūpakaraṇā.
Pahūtavittūpakaraṇā means "abundant in means of delight" due to the plenitude of delightful accessories.
Pahūtavittūpakaraṇā (có nhiều vật dụng làm hài lòng) là do sự phong phú của các vật dụng làm hài lòng.
Godhanādīnañca sattavidhadhaññānañca pahūtatāya pahūtadhanadhaññā.
Pahūtadhanadhaññā means "abundant in wealth and grain" due to the plenitude of cattle and seven kinds of grain.
Pahūtadhanadhaññā (có nhiều tài sản và ngũ cốc) là do sự phong phú của gia súc và bảy loại ngũ cốc.
Tesampi jātānaṃ natthi aññatra jarāmaraṇāti tesampi evaṃ issarānaṃ jātānaṃ nibbattānaṃ natthi aññatra jarāmaraṇā, jātattāyeva jarāmaraṇato mokkho nāma natthi, antojarāmaraṇeyeva hoti.
Tesampi jātānaṃ natthi aññatra jarāmaraṇā means "for those, too, who are born, there is nothing other than aging and death." Merely by being born, there is no escape from aging and death; they are subject to aging and death.
Tesampi jātānaṃ natthi aññatra jarāmaraṇā có nghĩa là, ngay cả những người có quyền lực như vậy, khi đã sinh ra thì không có gì khác ngoài già và chết. Vì đã sinh ra nên không có sự giải thoát khỏi già và chết, mà chỉ ở trong vòng già và chết.
Arahantotiādīsu ārakā kilesehīti arahanto.
In arahanto and so forth: those who are far from defilements are Arahants.
Trong các từ như Arahanto (A-la-hán), Arahanto là những vị đã xa lìa phiền não.
Khīṇā etesaṃ cattāro āsavāti khīṇāsavā.
Those whose four influxes (āsava) are destroyed are khīṇāsavā.
Khīṇāsavā (lậu tận) là những vị đã đoạn trừ bốn lậu hoặc.
Brahmacariyavāsaṃ vuṭṭhā pariniṭṭhitavāsāti vusitavanto.
Those who have lived the holy life, whose lives are completed, are vusitavanto.
Vusitavanto (đã sống phạm hạnh) là những vị đã sống phạm hạnh và hoàn tất đời sống phạm hạnh.
Catūhi maggehi karaṇīyaṃ etesaṃ katanti katakaraṇīyā.
Those for whom what needed to be done through the four paths has been done are katakaraṇīyā.
Katakaraṇīyā (đã làm xong việc cần làm) là những vị đã làm xong việc cần làm bằng bốn đạo.
Khandhabhāro kilesabhāro abhisaṅkhārabhāro kāmaguṇabhāroti, ime ohitā bhārā etesanti ohitabhārā.
The burden of aggregates, the burden of defilements, the burden of volitional formations, the burden of sense pleasures—these are the burdens that have been laid down for them, hence ohitabhārā.
Gánh nặng uẩn, gánh nặng phiền não, gánh nặng hành, gánh nặng dục lạc – những gánh nặng này đã được đặt xuống bởi các vị ấy, nên gọi là ohitabhārā (đã đặt xuống gánh nặng).
Anuppatto arahattasaṅkhāto sako attho etesanti anuppattasadatthā.
Those for whom their own welfare, which is arahatship, has been attained are anuppattasadatthā.
Mục đích của chính các vị ấy, tức A-la-hán quả, đã được đạt đến, nên gọi là anuppattasadatthā (đã đạt được mục đích của mình).
Dasavidhampi parikkhīṇaṃ bhavasaṃyojanaṃ etesanti parikkhīṇabhavasaṃyojanā.
Those for whom all ten fetters to existence are utterly exhausted are parikkhīṇabhavasaṃyojanā.
Mười loại kiết sử hữu đã được đoạn trừ, nên gọi là parikkhīṇabhavasaṃyojanā (đã đoạn trừ kiết sử hữu).
Sammā kāraṇehi jānitvā vimuttāti sammadaññāvimuttā.
Those who are freed by knowing correctly the causes are sammadaññāvimuttā.
Sammadaññāvimuttā (giải thoát bằng chánh trí) là những vị đã biết đúng đắn bằng các lý do và được giải thoát.
Maggapaññāya catusaccadhammaṃ ñatvā phalavimuttiyā vimuttāti attho.
The meaning is that they are freed through the liberation of fruition, having known the Four Noble Truths through the wisdom of the path.
Có nghĩa là, đã biết Tứ Diệu Đế bằng tuệ đạo và được giải thoát bằng giải thoát quả.
Bhedanadhammoti bhijjanasabhāvo.
Bhedanadhammo means "having the nature of breaking up."
Bhedanadhammo (có tính chất tan rã) là có bản chất bị phá hủy.
Nikkhepanadhammoti nikkhipitabbasabhāvo.
Nikkhepanadhammo means "having the nature of being cast aside."
Nikkhepanadhammo (có tính chất bị vứt bỏ) là có bản chất cần được vứt bỏ.
Khīṇāsavassa hi ajīraṇadhammopi atthi, ārammaṇato paṭividdhaṃ nibbānaṃ, taṃ hi na jīrati.
For an Arahant, there is indeed also that which does not decay: Nibbāna, which is penetrated by means of an object, does not decay.
Thật vậy, đối với vị A-la-hán, cũng có pháp không hoại diệt, đó là Niết-bàn đã được chứng ngộ như một đối tượng, vì nó không hoại diệt.
Idha panassa jīraṇadhammaṃ dassento evamāha.
But here, intending to show its decaying nature, he speaks thus.
Nhưng ở đây, để chỉ ra pháp hoại diệt của vị ấy, Đức Phật đã nói như vậy.
Atthuppattiko kirassa suttassa nikkhepo.
It is said that the exposition of this sutta has an origin story.
Sự trình bày của kinh này có nguồn gốc từ một sự kiện cụ thể.
Sivikasālāya nisīditvā kathitanti vadanti.
They say it was delivered while sitting in a carriage shed.
Người ta nói rằng kinh này đã được thuyết tại Sivikasālā (sảnh xe kiệu).
Tattha bhagavā citrāni rathayānādīni disvā diṭṭhameva upamaṃ katvā, ‘‘jīranti ve rājarathā’’ti gāthamāha.
There, the Blessed One, seeing various carriages and so forth, used what was seen as a simile and spoke the verse, "Indeed, royal chariots decay."
Ở đó, Đức Thế Tôn đã thấy những chiếc xe kiệu được trang trí đẹp đẽ và lấy chính những gì đã thấy làm ví dụ, rồi nói bài kệ: "Jīranti ve rājarathā" (Thật vậy, xe kiệu của vua cũng mục nát).
Tattha jīrantīti jaraṃ pāpuṇanti.
In that, jīranti means "they come to decay."
Trong đó, jīranti có nghĩa là đạt đến sự già nua.
Rājarathāti rañño abhirūhanarathā.
Rājarathā means "the chariots that kings ascend."
Rājarathā có nghĩa là những chiếc xe kiệu mà nhà vua dùng để ngự.
Sucittāti suvaṇṇarajatādīhi suṭṭhu cittitā.
Sucittā means "well-decorated with gold, silver, etc."
Sucittā có nghĩa là được trang trí rất đẹp bằng vàng, bạc, v.v.
Atho sarīrampi jaraṃ upetīti evarūpesu anupādiṇṇakesu sāradārumayesu rathesu jīrantesu imasmiṃ ajjhattike upādiṇṇake maṃsalohitādimaye sarīre kiṃ vattabbaṃ?
Atho sarīrampi jaraṃ upetī means: "If even such non-grasped chariots made of strong wood decay, what need be said of this internal, grasped body made of flesh, blood, etc.?"
Atho sarīrampi jaraṃ upetī có nghĩa là, nếu những chiếc xe kiệu làm bằng gỗ cứng, không có chấp thủ như vậy còn bị mục nát, thì nói gì đến thân này, là cái có chấp thủ, làm bằng thịt và máu, v.v.?
Sarīrampi jaraṃ upetiyevāti attho.
The meaning is that the body, too, certainly comes to decay.
Thân này cũng sẽ đạt đến sự già nua, đó là ý nghĩa.
Santo have sabbhi pavedayantīti santo sabbhīhi saddhiṃ sataṃ dhammo na jaraṃ upetīti evaṃ pavedayanti.
Santo have sabbhi pavedayanti means: "The good proclaim with the good that the Dhamma of the good does not come to decay."
Santo have sabbhi pavedayantī có nghĩa là, các bậc thiện nhân cùng với các bậc thiện nhân khác tuyên bố rằng pháp của các bậc thiện nhân không bị già nua như vậy.
‘‘Sataṃ dhammo nāma nibbānaṃ, taṃ na jīrati, ajaraṃ amatanti evaṃ kathentī’’ti attho.
The meaning is, "The Dhamma of the good is Nibbāna; it does not decay, it is ageless and deathless—thus they teach."
"Pháp của các bậc thiện nhân là Niết-bàn, nó không già nua, không già không chết" – đó là ý nghĩa của việc họ nói như vậy.
Yasmā vā nibbānaṃ āgamma sīdanasabhāvā kilesā bhijjanti, tasmā taṃ sabbhīti vuccati.
Or, because the defilements, whose nature it is to sink, are shattered by means of Nibbāna, it is called sabbhi.
Hoặc vì nương vào Niết-bàn mà các phiền não có bản chất chìm đắm bị phá hủy, nên Niết-bàn được gọi là sabbhi (của các bậc thiện nhân).
Iti purimapadassa kāraṇaṃ dassento ‘‘santo have sabbhi pavedayantī’’ti āha.
Thus, showing the reason for the preceding phrase, he said, "Santo have sabbhi pavedayanti."
Để chỉ ra lý do của từ trước, Đức Phật đã nói: "Santo have sabbhi pavedayantī".
Idaṃ hi vuttaṃ hoti – sataṃ dhammo na jaraṃ upeti, tasmā santo sabbhi pavedayanti.
This is what is said: The Dhamma of the good does not decay; therefore, the good proclaim with the good.
Điều này có nghĩa là: Pháp của các bậc thiện nhân không già nua, do đó các bậc thiện nhân tuyên bố về nó.
Ajaraṃ nibbānaṃ sataṃ dhammoti ācikkhantīti attho.
The meaning is, "They declare that the ageless Nibbāna is the Dhamma of the good."
Niết-bàn không già là pháp của các bậc thiện nhân, đó là ý nghĩa của việc họ giảng dạy.
Sundarādhivacanaṃ vā etaṃ sabbhīti.
Or, sabbhi is a beautiful appellation.
Hoặc sabbhi là một từ ngữ đẹp.
Yaṃ sabbhidhammabhūtaṃ nibbānaṃ santo pavedayanti kathayanti, so sataṃ dhammo na jaraṃ upetītipi attho.
The meaning is also that the Dhamma of the good, which is Nibbāna, the Dhamma of the good, which the good proclaim and teach, does not come to decay.
Niết-bàn là pháp của các bậc thiện nhân mà các bậc thiện nhân tuyên bố, pháp của các bậc thiện nhân đó không già nua – đó cũng là một ý nghĩa.
Tatiyaṃ.
The third.
Thứ ba.
115. Catutthe rahogatassāti rahasi gatassa.
115. In the fourth, rahogatassā means "to one who has gone to a secluded place."
115. Trong kinh thứ tư, rahogatassā có nghĩa là người đã đi đến nơi vắng vẻ.
Paṭisallīnassāti nilīnassa ekībhūtassa.
Paṭisallīnassā means "to one who is alone and withdrawn."
Paṭisallīnassā có nghĩa là người đã ẩn mình, ở một mình.
Evametaṃ, mahārājāti idha bhagavā imaṃ suttaṃ sabbaññubhāsitaṃ karonto āha.
Evametaṃ, mahārājā – here, the Blessed One spoke this sutta, making it an utterance of the Omniscient One.
Evametaṃ, mahārājā có nghĩa là, ở đây Đức Thế Tôn nói kinh này để làm cho nó trở thành lời dạy của Bậc Toàn Giác.
Antakenādhipannassāti maraṇena ajjhotthaṭassa.
Antakenādhipannassā means "to one overwhelmed by death."
Antakenādhipannassā có nghĩa là người bị Thần Chết áp bức.
Catutthaṃ.
The fourth.
Thứ tư.
116. Pañcame hatthikāyoti hatthighaṭā.
116. In the fifth, hatthikāyo means "a group of elephants."
116. Trong kinh thứ năm, hatthikāyo có nghĩa là đoàn voi.
Sesesupi eseva nayo.
The same method applies to the rest.
Đối với các từ còn lại cũng theo cách tương tự.
Saṃvaroti pidahanaṃ.
Saṃvaro means "restraint" or "closing off."
Saṃvaro có nghĩa là sự che đậy, sự kiềm chế.
Sādhu sabbattha saṃvaroti iminā kammapathabhedaṃ apattassa kammassa saṃvaraṃ dasseti.
By Sādhu sabbattha saṃvaro, he shows the restraint of kamma that has not yet reached the division of paths of action.
Sādhu sabbattha saṃvaro (kiềm chế mọi nơi là tốt) bằng câu này, Đức Phật chỉ ra sự kiềm chế của nghiệp chưa đạt đến sự phân biệt nghiệp đạo.
Lajjīti hirimā.
Lajjī means "one who is modest."
Lajjī có nghĩa là người có lòng hổ thẹn (hiri).
Lajjīgahaṇena cettha ottappampi gahitameva hoti.
By the inclusion of lajjī, ottappa (moral dread) is also included.
Ở đây, khi nói lajjī, sự sợ hãi tội lỗi (ottappa) cũng được bao hàm.
Pañcamaṃ.
The fifth.
Thứ năm.
118. Sattame kāmahetūti kāmamūlakaṃ.
118. In the seventh, kāmahetū means "having sensual pleasures as a cause."
118. Trong kinh thứ bảy, kāmahetū có nghĩa là do dục.
Kāmanidānanti kāmapaccayā.
Kāmanidāna means "having sensual pleasures as a source."
Kāmanidāna có nghĩa là do duyên dục.
Kāmādhikaraṇanti kāmakāraṇā.
Kāmādhikaraṇa means "on account of sensual pleasures."
Kāmādhikaraṇa có nghĩa là do nguyên nhân dục.
Sabbāni hetāni aññamaññavevacanāneva.
All these are indeed synonyms for each other.
Tất cả những từ này đều là đồng nghĩa với nhau.
Bhadramukhoti sundaramukho.
Bhadramukho means "having a gracious face."
Bhadramukho có nghĩa là người có khuôn mặt đẹp.
Ekadivasaṃ kira rājā aḍḍakaraṇe nisīdi.
It is said that one day the king sat down for judgment.
Người ta nói rằng một ngày nọ nhà vua ngồi ở Aḍḍakaraṇa.
Tattha paṭhamataraṃ lañjaṃ gahetvā nisinnā amaccā assāmikepi sāmike kariṃsu.
There, the ministers who had first taken bribes and were seated, even made those who were not owners into owners.
Tại đó, các vị đại thần, những người đã ngồi xuống sau khi nhận hối lộ trước tiên, đã biến những người không có chủ thành có chủ.
Rājā taṃ ñatvā – ‘‘mayhaṃ tāva pathavissarassa sammukhāpete evaṃ karonti, parammukhā kiṃ nāma na karissanti?
The king, knowing that, thought: “If these act thus even in front of me, the lord of the earth, what indeed will they not do behind my back?
Vua biết điều đó, (nghĩ): “Ngay trước mặt ta, một vị vua của trái đất, chúng còn làm như vậy, huống chi sau lưng ta thì chúng sẽ không làm gì đây?
Paññāyissati dāni viṭaṭūbho senāpati sakena rajjena, kiṃ mayhaṃ evarūpehi lañjakhādakehi musāvādīhi saddhiṃ ekaṭṭhāne nisajjāyā’’ti cintesi.
Now General Viṭaṭūbha will be known for his own rule. What good is it for me to sit in the same place with such bribe-takers and liars?”
Giờ đây, tướng quân Viṭaṭūbha sẽ được biết đến qua vương quốc của chính mình; ta có ích gì khi ngồi chung một chỗ với những kẻ ăn hối lộ, nói dối như thế này?” Vua suy nghĩ.
Tasmā evamāha.
Therefore, he said this.
Vì vậy, Ngài đã nói như vậy.
Khippaṃva oḍḍitanti kuminaṃ viya oḍḍitaṃ.
Khippaṃva oḍḍitaṃ means set up like a fish-trap (kumina).
Khippaṃva oḍḍita có nghĩa là được giăng ra như một cái lờ.
Yathā macchā oḍḍitaṃ kuminaṃ pavisantā na jānanti, evaṃ sattā kilesakāmena vatthukāmaṃ vītikkamantā na jānantīti attho.
Just as fish entering a set fish-trap do not know, so too beings, transgressing with defiling desires for material desires, do not know; this is the meaning.
Ý nghĩa là: cũng như cá không biết khi chúng bơi vào cái lờ đã giăng, thì chúng sinh cũng không biết khi chúng vượt qua dục cảnh (vatthukāma) với dục vọng phiền não (kilesakāma).
Sattamaṃ.
The Seventh.
Thứ bảy.
119. Aṭṭhame atthi nu kho te malliketi kasmā pucchati?
119. In the eighth (Sutta), why does he ask: "Do you have, Mallikā...?"
Trong kinh thứ tám, atthi nu kho te mallike (Này Mallikā, nàng có... không?) được hỏi vì lý do gì?
Ayaṃ kira mallikā duggatamālākārassa dhītā, ekadivasaṃ āpaṇato pūvaṃ gahetvā ‘‘mālārāmaṃ gantvāva khādissāmī’’ti gacchantī paṭipathe bhikkhusaṅghaparivāraṃ bhagavantaṃ bhikkhācāraṃ pavisantaṃ disvā pasannacittā taṃ bhagavato adāsi.
This Mallikā, they say, was the daughter of a poor garland-maker. One day, having taken a cake from the market, she was going, thinking, "I will eat it only after going to the flower garden." On the way, she saw the Blessed One, accompanied by the Saṅgha, entering for alms, and with a gladdened mind, she offered it to the Blessed One.
Được biết, Mallikā này là con gái của một người làm vòng hoa nghèo. Một ngày nọ, nàng lấy một cái bánh từ chợ và đang đi (nghĩ) "ta sẽ ăn nó khi đến vườn hoa", thì trên đường nàng thấy Đức Thế Tôn cùng chúng Tỳ-kheo đang đi khất thực. Với tâm hoan hỷ, nàng đã dâng cái bánh đó cho Đức Thế Tôn.
Satthā nisīdanākāraṃ dassesi.
The Teacher showed a gesture to be seated.
Đức Bổn Sư ra dấu hiệu để ngồi.
Ānandatthero cīvaraṃ paññāpetvā adāsi.
Venerable Ānanda arranged a robe and gave it.
Trưởng lão Ānanda trải y ra và dâng.
Bhagavā tattha nisīditvā taṃ pūvaṃ paribhuñjitvā mukhaṃ vikkhāletvā sitaṃ pātvākāsi.
The Blessed One, having sat there, consumed that cake, cleansed his mouth, and revealed a smile.
Đức Thế Tôn ngồi xuống đó, thọ dụng cái bánh, súc miệng, rồi mỉm cười.
Thero ‘‘imissā, bhante, ko vipāko bhavissatī’’ti pucchi.
The Elder asked: "Bhante, what will be the result for this young woman?"
Trưởng lão hỏi: “Bạch Đức Thế Tôn, quả báo của cô gái này sẽ là gì?”
Ānanda, ajjesā tathāgatassa paṭhamabhojanaṃ adāsi, ajjeva kosalarañño aggamahesī bhavissatīti.
"Ānanda, today this young woman offered the first meal to the Tathāgata; today itself she will become the chief queen of the King of Kosala."
“Này Ānanda, hôm nay cô gái này đã dâng món ăn đầu tiên cho Như Lai, ngay hôm nay nàng sẽ trở thành hoàng hậu của vua Kosala.”
Taṃdivasameva ca rājā kāsigāme bhāgineyyena yuddhena parājito palāyitvā nagaraṃ āgacchanto mālārāmaṃ pavisitvā balakāyassa āgamanaṃ āgamesi.
And on that very day, the king, having been defeated in battle by his nephew in a Kāsī village, fled and came to the city, entered the flower garden, and awaited the arrival of his army.
Và ngay trong ngày đó, nhà vua, sau khi bị cháu mình đánh bại trong trận chiến ở làng Kāsī, đã bỏ chạy và đến thành phố, vào vườn hoa để chờ quân đội của mình đến.
Tassa sā vattaṃ akāsi.
She performed the duties for him.
Nàng đã thực hiện bổn phận đối với ông.
So tāya vatte pasīditvā taṃ antepūraṃ atihārāpetvā taṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi.
He was pleased with her conduct, had her brought into the inner palace, and established her in the position of chief queen.
Ông, hoan hỷ với bổn phận của nàng, đã cho đưa nàng vào nội cung và phong nàng làm hoàng hậu.
Athekadivasaṃ cintesi – ‘‘mayā imissā duggatakulassa dhītuyā mahantaṃ issariyaṃ dinnaṃ, yaṃnūnāhaṃ imaṃ puccheyyaṃ ‘ko te piyo’ti?
Then one day he thought: "I have given great power to this daughter of a poor family. What if I were to ask her, 'Who is dear to you?'
Một ngày nọ, ông suy nghĩ: “Ta đã ban cho con gái của gia đình nghèo này một quyền lực lớn. Hay là ta nên hỏi nàng: ‘Ai là người nàng yêu quý?’
Sā ‘tvaṃ me, mahārāja, piyo’ti vatvā puna maṃ pucchissati.
She will say, 'You, great king, are dear to me,' and then she will ask me.
Nàng sẽ nói: ‘Thưa Đại vương, ngài là người thiếp yêu quý’, rồi lại hỏi ta.
Athassāhaṃ ‘mayhampi tvaṃyeva piyā’ti vakkhāmī’’ti.
Then I will say to her, 'You are dear to me too.'"
Khi đó ta sẽ nói: ‘Ta cũng yêu quý nàng’.”
Iti so aññamaññaṃ vissāsajananatthaṃ sammodanīyaṃ kathaṃ kathento pucchati.
Thus, he asked, speaking amiable words to foster mutual trust.
Vì vậy, ông hỏi, nói những lời thân ái để tạo sự tin tưởng lẫn nhau.
Sā pana devī paṇḍitā buddhupaṭṭhāyikā dhammupaṭṭhāyikā saṅghupaṭṭhāyikā mahāpaññā, tasmā evaṃ cintesi – ‘‘nāyaṃ pañho rañño mukhaṃ oloketvā kathetabbo’’ti.
But that queen was wise, a devoted supporter of the Buddha, a devoted supporter of the Dhamma, a devoted supporter of the Saṅgha, of great wisdom. Therefore, she thought: "This question should not be answered by looking at the king's face."
Nhưng vị hoàng hậu đó là người có trí tuệ, là người hộ trì Phật, hộ trì Pháp, hộ trì Tăng, có đại trí tuệ. Vì vậy, nàng suy nghĩ: “Vấn đề này không nên nói ra khi nhìn mặt nhà vua.”
Sā saraseneva kathetvā rājānaṃ pucchi.
She spoke according to her own mind and then asked the king.
Nàng đã nói theo ý mình rồi hỏi nhà vua.
Rājā tāya sarasena kathitattā nivattituṃ alabhanto sayampi saraseneva kathetvā ‘‘sakāraṇaṃ idaṃ, tathāgatassa naṃ ārocessāmī’’ti gantvā bhagavato ārocesi.
Since the queen had spoken according to her own mind, the king, unable to turn back, also spoke according to his own mind and, thinking, "This has a reason, I will report it to the Tathāgata," he went and reported it to the Blessed One.
Nhà vua, vì nàng đã nói theo ý mình, không thể từ chối, nên cũng nói theo ý mình rồi (nghĩ): “Điều này có lý do, ta sẽ trình lên Đức Thế Tôn.” Rồi ông đi đến và trình lên Đức Thế Tôn.
Nevajjhagāti nādhigacchati.
Nevajjhagā means does not attain.
Nevajjhagā có nghĩa là không tìm thấy.
Evaṃ piyo puthu attā paresanti yathā ekassa attā piyo, evaṃ paresaṃ puthusattānampi attā piyoti attho.
Evaṃ piyo puthu attā paresaṃ means: just as one's own self is dear, so too the selves of other ordinary beings are dear; this is the meaning.
Evaṃ piyo puthu attā paresa có nghĩa là: cũng như tự ngã của một người là đáng yêu, thì tự ngã của các chúng sinh khác cũng là đáng yêu.
Aṭṭhamaṃ.
The Eighth.
Thứ tám.
120. Navame thūṇūpanītānīti thūṇaṃ upanītāni, thūṇāya baddhāni honti.
120. In the ninth (Sutta), thūṇūpanītāni means brought to the sacrificial post, bound to the sacrificial post.
Trong kinh thứ chín, thūṇūpanītāni có nghĩa là được đưa đến trụ cột, được buộc vào trụ cột.
Parikammāni karontīti ettāvatā tehi bhikkhūhi rañño āraddhayañño tathāgatassa ārocito.
Parikammāni karontī means by this much, those bhikkhus reported the king's initiated sacrifice to the Tathāgata.
Parikammāni karontī có nghĩa là: cho đến đây, các Tỳ-kheo đó đã trình lên Đức Thế Tôn về lễ tế mà nhà vua đã khởi xướng.
Kasmā pana raññā ayaṃ yañño āraddho?
But why was this sacrifice initiated by the king?
Nhưng vì sao nhà vua lại khởi xướng lễ tế này?
Dussupinapaṭighātāya.
To counteract a bad dream.
Để hóa giải những giấc mộng xấu.
Ekadivasaṃ kira rājā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍito hatthikkhandhavaragato nagaraṃ anusañcaranto vātapānaṃ vivaritvā olokayamānaṃ ekaṃ itthiṃ disvā tassā paṭibaddhacitto tatova paṭinivattitvā antepuraṃ pavisitvā ekassa purisassa tamatthaṃ ārocetvā ‘‘gaccha tassā sassāmikabhāvaṃ vā assāmikabhāvaṃ vā jānāhī’’ti pesesi.
They say that one day the king, adorned with all ornaments, riding on a noble elephant's back, was circulating through the city. Seeing a woman looking out from an open window, he became infatuated with her, returned from there, entered the inner palace, reported the matter to one of his men, and sent him, saying, "Go and find out if she has a husband or not."
Được biết, một ngày nọ, nhà vua, được trang hoàng đầy đủ mọi đồ trang sức, ngự trên lưng voi chúa, đi dạo quanh thành phố. Ngài mở cửa sổ nhìn ra và thấy một người phụ nữ. Tâm Ngài bị ràng buộc bởi nàng. Từ đó, Ngài quay trở lại, vào nội cung, trình bày sự việc đó với một người hầu cận và sai đi: “Hãy đi tìm hiểu xem nàng đã có chồng hay chưa.”
So gantvā pucchi.
He went and asked.
Người đó đi hỏi.
Sā ‘‘eso me sāmiko āpaṇe nisinno’’ti dassesi.
She showed him, saying, "This man, seated in the market, is my husband."
Nàng chỉ: “Người đàn ông đang ngồi ở chợ kia là chồng của tôi.”
Rājapuriso rañño tamatthaṃ ācikkhi.
The king's man reported the matter to the king.
Người hầu cận của vua đã trình bày sự việc đó với nhà vua.
Rājā taṃ purisaṃ pakkosāpetvā ‘‘maṃ upaṭṭhahā’’ti āha.
The king summoned that man and said, "Serve me."
Nhà vua cho gọi người đàn ông đó đến và nói: “Hãy phục vụ ta.”
‘‘Nāhaṃ, deva, upaṭṭhahituṃ jānāmī’’ti ca vutte ‘‘upaṭṭhānaṃ nāma na ācariyassa santike uggahetabba’’nti balakkārena āvudhaphalakaṃ gāhāpetvā upaṭṭhākaṃ akāsi.
When he said, "Deva, I do not know how to serve," the king forcibly made him a servant by making him hold a weapon and shield, saying, "Service is not something to be learned from a teacher."
Khi người đó nói: “Thưa Đại vương, tôi không biết cách phục vụ”, nhà vua nói: “Việc phục vụ không cần phải học từ thầy.” Rồi Ngài ép buộc người đó cầm vũ khí và khiên, biến người đó thành người hầu cận.
Upaṭṭhahitvā gehaṃ gatamattameva ca naṃ puna pakkosāpetvā ‘‘upaṭṭhākena nāma rañño vacanaṃ kattabbaṃ, gaccha ito yojanamatte amhākaṃ sīsadhovanapokkharaṇī atthi, tato aruṇamattikañca lohituppalamālañca gaṇhitvā ehi.
As soon as he had served and returned home, the king summoned him again and said, "A servant must obey the king's command. Go, there is our royal bathing pond about a yojana from here. Bring me red earth and a garland of red lotuses from there.
Vừa phục vụ xong và về đến nhà, Ngài lại cho gọi người đó đến và nói: “Người hầu cận phải vâng lời vua. Hãy đi đến hồ gội đầu của chúng ta cách đây một do tuần, lấy đất son và hoa sen đỏ về đây.
Sace ajjeva nāgacchasi, rājadaṇḍaṃ karissāmī’’ti vatvā pesesi.
If you do not return today, I will impose a royal punishment." Having said this, he sent him.
Nếu ngươi không về ngay hôm nay, ta sẽ trừng phạt theo luật vua.” Nói xong, Ngài sai người đó đi.
So rājabhayena nikkhamitvā gato.
He, out of fear of the king, departed and went.
Người đó, vì sợ vua, đã rời đi.
Rājāpi tasmiṃ gate dovārikaṃ pakkosāpetvā, ‘‘ajja sāyanheyeva dvāraṃ pidahitvā ‘ahaṃ rājadūto’ti vā ‘uparājadūto’ti vā bhaṇantānampi mā vivarī’’ti āha.
The king, too, when he had gone, summoned the doorkeeper and said, "Today, in the evening, close the gate and do not open it even for those who say, 'I am a royal messenger' or 'a deputy royal messenger'."
Nhà vua, sau khi người đó đi, cho gọi người gác cổng đến và nói: “Ngay chiều nay, hãy đóng cửa lại và đừng mở cho bất cứ ai, dù họ nói là ‘sứ giả của vua’ hay ‘sứ giả của phó vương’.”
So puriso mattikañca uppalāni ca gahetvā dvāre pihitamatte āgantvā bahuṃ vadantopi dvāraṃ alabhitvā parissayabhayena jetavanaṃ gato.
That man, having taken the earth and lotuses, arrived just as the gate was closed. Although he pleaded much, he could not gain entry and, fearing danger, went to Jetavana.
Người đàn ông đó, sau khi lấy đất và hoa sen, đến ngay khi cửa vừa đóng. Dù nói rất nhiều, anh ta không được mở cửa. Vì sợ nguy hiểm, anh ta đã đến Jetavana.
Rājāpi rāgapariḷāhena abhibhūto kāle nisīdati, kāle tiṭṭhati, kāle nipajjati, sanniṭṭhānaṃ alabhanto yattha katthaci nisinnakova makkaṭaniddāya niddāyati.
The king, overwhelmed by the fever of passion, sat at times, stood at times, lay down at times, and, unable to find peace, would doze off like a monkey wherever he sat.
Nhà vua, bị thiêu đốt bởi dục vọng, lúc ngồi, lúc đứng, lúc nằm, không thể định tâm. Ngài ngủ thiếp đi như loài khỉ ở bất cứ đâu Ngài ngồi.
Pubbe ca tasmiṃyeva nagare cattāro seṭṭhiputtā paradārikakammaṃ katvā nandopanandāya nāma lohakumbhiyā nibbattiṃsu.
Formerly, in that same city, four sons of a wealthy merchant had committed adultery and were reborn in an iron cauldron named Nandopananda.
Trước đây, tại chính thành phố đó, bốn con trai của một trưởng giả đã phạm tội ngoại tình và tái sinh vào một cái vạc đồng tên là Nandopanandā.
Te pheṇuddehakaṃ paccamānā tiṃsavassasahassāni heṭṭhā gacchantā kumbhiyā talaṃ pāpuṇanti, tiṃsavassasahassāni upari gacchantā matthakaṃ pāpuṇanti.
As they boiled, emitting foam, they would sink to the bottom of the cauldron for thirty thousand years and rise to the top for thirty thousand years.
Chúng bị nấu trong bọt, đi xuống đáy vạc trong ba mươi ngàn năm, và đi lên đến miệng vạc trong ba mươi ngàn năm.
Te taṃ divasaṃ ālokaṃ oloketvā attano dukkaṭabhayena ekekaṃ gāthaṃ vattukāmā vattuṃ asakkontā ekekaṃ akkharameva āhaṃsu.
On that day, seeing the light, they wished to utter a verse each out of fear for their evil deed, but could only utter a single syllable each.
Vào ngày đó, chúng nhìn thấy ánh sáng và muốn nói một bài kệ mỗi đứa vì sợ nghiệp ác của mình, nhưng không thể nói được, mỗi đứa chỉ nói một chữ.
Eko sa-kāraṃ, eko so-kāraṃ, eko na-kāraṃ, eko du-kāraṃ āha.
One said 'sa-', one 'so-', one 'na-', and one 'du-'.
Một đứa nói chữ ‘sa’, một đứa nói chữ ‘so’, một đứa nói chữ ‘na’, một đứa nói chữ ‘du’.
Rājā tesaṃ nerayikasattānaṃ saddaṃ sutakālato paṭṭhāya sukhaṃ avindamānova taṃrattāvasesaṃ vītināmesi.
From the time the king heard the sound of these hell-beings, he spent the rest of that night without finding any comfort.
Từ khi nghe tiếng của những chúng sinh địa ngục đó, nhà vua đã trải qua phần còn lại của đêm đó mà không tìm thấy chút an lạc nào.
Aruṇe uṭṭhite purohito āgantvā taṃ sukhaseyyaṃ pucchi.
When dawn broke, the purohita came and asked him about his sleep.
Khi bình minh lên, vị đạo sĩ trưởng lão đến hỏi về giấc ngủ an lành của Ngài.
So ‘‘kuto me, ācariya, sukha’’nti?
He replied, "How can I have comfort, teacher?"
Vua nói: “Thưa đạo sĩ, an lạc từ đâu đến với tôi?
Vatvā, ‘‘supine evarūpe sadde assosi’’nti ācikkhi.
Having said this, he recounted, "I heard such sounds in my dream."
Tôi đã nghe những tiếng như vậy trong giấc mơ.” Ngài trình bày.
Brāhmaṇo – ‘‘imassa rañño iminā supinena vuḍḍhi vā hāni vā natthi, apica kho pana yaṃ imassa gehe atthi, taṃ samaṇassa gotamassa hoti, gotamasāvakānaṃ hoti, brāhmaṇā kiñci na labhanti, brāhmaṇānaṃ bhikkhaṃ uppādessāmī’’ti, ‘‘bhāriyo ayaṃ, mahārāja, supino tīsu jānīsu ekā paññāyati, rajjantarāyo vā bhavissati jīvitantarāyo vā, devo vā na vassissatī’’ti āha.
The brahmin said, "This king will have neither prosperity nor decline from this dream. However, whatever is in this king's house will belong to the ascetic Gotama and his disciples. Brahmins will get nothing. I will arrange alms for the brahmins." He then said, "This dream, great king, is grave. One of three calamities is evident: there will either be an obstruction to the kingdom or an obstruction to life, or the deity will not rain."
Bà-la-môn nói: “Thưa Đại vương, giấc mơ này không mang lại sự thịnh vượng hay suy vong cho nhà vua. Nhưng những gì có trong nhà vua sẽ thuộc về Sa-môn Gotama, thuộc về các đệ tử của Gotama. Các Bà-la-môn sẽ không nhận được gì. Tôi sẽ tạo ra của cúng dường cho các Bà-la-môn.” Rồi ông nói: “Thưa Đại vương, giấc mơ này rất nặng nề, một trong ba tai họa sẽ xảy ra: có thể là tai họa cho vương quốc, hoặc tai họa cho mạng sống, hoặc trời sẽ không mưa.”
Kathaṃ sotthi bhaveyya ācariyāti?
"How can there be well-being, teacher?"
“Làm sao để được an lành, thưa đạo sĩ?”
‘‘Mantetvā ñātuṃ sakkā, mahārājāti.
"It can be known by consulting, great king."
“Thưa Đại vương, có thể biết được sau khi bàn bạc.”
Gacchatha ācariyehi saddhiṃ mantetvā amhākaṃ sotthiṃ karothā’’ti.
"Go and consult with the teachers and bring about our well-being."
“Hãy đi cùng các đạo sĩ, bàn bạc và mang lại sự an lành cho chúng ta.”
So sivikasālāyaṃ brāhmaṇe sannipātetvā tamatthaṃ ārocetvā, ‘‘visuṃ visuṃ gantvā evaṃ vadathā’’ti tayo vagge akāsi.
He assembled the brahmins in the sedan-hall, informed them of the matter, and divided them into three groups, saying, "Go separately and speak thus."
Vị ấy triệu tập các Bà-la-môn tại sảnh kiệu, báo cáo sự việc, rồi chia họ thành ba nhóm, bảo: “Mỗi người hãy đi riêng và nói như thế này.”
Brāhmaṇā pavisitvā rājānaṃ sukhaseyyaṃ pucchiṃsu.
The brahmins entered and asked the king about his peaceful sleep.
Các Bà-la-môn vào và hỏi vua về giấc ngủ an lành.
Rājā purohitassa kathitaniyāmeneva kathetvā ‘‘kathaṃ sotthi bhaveyyā’’ti pucchi.
The king spoke in the manner instructed by his purohita, and asked, "How could there be well-being?"
Vua thuật lại đúng như lời vị đạo sĩ đã nói, rồi hỏi: “Làm sao để được an lành?”
Mahābrāhmaṇā – ‘‘sabbapañcasataṃ yaññaṃ yajitvā etassa kammassa sotthi bhaveyya, evaṃ, mahārāja, ācariyā kathentī’’ti āhaṃsu.
The chief brahmins said, "By offering a sacrifice of five hundred of each kind, there would be well-being for this deed; thus, O great king, do the teachers say."
Các đại Bà-la-môn nói: “Bằng cách cúng dường lễ vật gồm năm trăm con vật mỗi loại, sự an lành sẽ đến cho nghiệp này, thưa Đại vương, các đạo sư dạy như vậy.”
Rājā tesaṃ sutvā anabhinanditvā appaṭikkositvā tuṇhī ahosi.
The king, having heard them, neither approved nor rejected, but remained silent.
Vua nghe họ nói, không hoan hỷ, không phản đối, mà im lặng.
Atha dutiyavaggabrāhmaṇāpi āgantvā tattheva kathesuṃ.
Then the brahmins of the second group also came and spoke likewise.
Rồi các Bà-la-môn thuộc nhóm thứ hai cũng đến và nói y như vậy.
Tathā tatiyavaggabrāhmaṇāpi.
And similarly, the brahmins of the third group.
Các Bà-la-môn thuộc nhóm thứ ba cũng vậy.
Atha rājā ‘‘yaññaṃ karontū’’ti āṇāpesi.
Then the king ordered, "Let them perform the sacrifice!"
Rồi nhà vua ra lệnh: “Hãy thực hiện lễ tế!”
Tato paṭṭhāya brāhmaṇā usabhādayo pāṇe āharāpesuṃ.
From that point, the brahmins had oxen and other creatures brought forth.
Từ đó, các Bà-la-môn cho mang đến các loài vật như bò đực, v.v.
Nagare mahāsaddo udapādi.
A great uproar arose in the city.
Một tiếng động lớn nổi lên trong thành.
Taṃ pavattiṃ ñatvā mallikā rājānaṃ tathāgatassa santikaṃ pesesi.
Knowing this situation, Mallikā sent the king to the Tathāgata.
Biết được sự việc đó, Mallikā đã phái nhà vua đến chỗ Đức Như Lai.
So gantvā bhagavantaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi.
He went, paid homage to the Bhagavā, and sat down to one side.
Vua đến, đảnh lễ Đức Thế Tôn và ngồi xuống một bên.
Atha naṃ bhagavā – ‘‘handa kuto nu tvaṃ, mahārāja, āgacchasi divādivassā’’ti āha.
Then the Bhagavā said to him, "Well now, O great king, from where do you come at this time of day?"
Rồi Đức Thế Tôn hỏi vua: “Này Đại vương, giữa ban ngày ban mặt, ngài từ đâu đến vậy?”
Rājā – ‘‘ajja me, bhante, supinake cattāro saddā sutā, sohaṃ brāhmaṇe pucchiṃ.
The king said, "Today, Venerable Sir, I heard four sounds in a dream, and I questioned the brahmins.
Vua tâu: “Bạch Đức Thế Tôn, hôm nay con nghe bốn tiếng động trong giấc mơ, nên con đã hỏi các Bà-la-môn.
Brāhmaṇā ‘bhāriyo, mahārāja, supino, sabbapañcasataṃ yaññaṃ yajitvā paṭikammaṃ karomāti āraddhā’’’ti āha.
The brahmins have begun to say, 'O great king, the dream is serious; we shall perform a remedy by offering a sacrifice of five hundred of each kind.'"
Các Bà-la-môn nói: ‘Thưa Đại vương, giấc mơ này nặng nề, chúng con sẽ thực hiện lễ tế năm trăm con vật mỗi loại để hóa giải.’ Họ đã bắt đầu làm như vậy.”
Kinti te, mahārāja, saddā sutāti.
"How were those sounds heard by you, O great king?"
“Này Đại vương, ngài đã nghe những tiếng động đó như thế nào?”
So yathāsutaṃ ārocesi.
He recounted exactly what he had heard.
Vua thuật lại đúng như đã nghe.
Atha naṃ bhagavā āha – pubbe, mahārāja, imasmiṃyeva nagare cattāro seṭṭhiputtā paradārikā hutvā nandopanandāya lohakumbhiyā nibbattā saṭṭhivassasahassamatthake uggacchiṃsu.
Then the Bhagavā said to him, "Formerly, O great king, in this very city, four sons of a rich man, having committed adultery, were reborn in the iron cauldron called Nandopananda; they rose to the surface after sixty thousand years."
Rồi Đức Thế Tôn nói với vua: “Này Đại vương, thuở xưa, chính trong thành này, bốn người con của vị trưởng giả đã phạm tội tà dâm, rồi tái sinh vào vạc sắt Nandopananda và nổi lên sau sáu vạn năm.
Imaṃ.
Having wealth, we did not make an island for ourselves." —
Câu này.
Te imā gāthā vattuṃ asakkontā ekekaṃ akkharaṃ vatvā tattheva nimuggā.
Wishing to speak these verses, they were unable to do so completely; each spoke only one letter and then sank back down in that very place.
Họ không thể nói hết những câu kệ này, chỉ nói được một chữ rồi chìm xuống ngay tại đó.
Iti, mahārāja, te nerayikasattā yathākammena viraviṃsu.
Thus, O great king, those beings in hell cried out in due order.
Này Đại vương, những chúng sinh địa ngục đó đã kêu la theo thứ tự nghiệp của họ.
Tassa saddassa sutapaccayā tuyhaṃ hāni vā vuḍḍhi vā natthi.
Due to hearing that sound, there is neither loss nor increase for you.
Việc nghe những tiếng động đó không mang lại lợi hay hại gì cho ngài.
Ettakānaṃ pana pasūnaṃ ghātanakammaṃ nāma bhāriyanti nirayabhayena tajjetvā dhammakathaṃ kathesi.
However, the act of slaughtering so many animals is serious," thus threatening him with the fear of hell, he delivered a Dhamma talk.
Tuy nhiên, việc sát hại chừng ấy loài vật là một nghiệp nặng nề.” Ngài đã thuyết pháp, răn đe bằng nỗi sợ hãi địa ngục.
Rājā dasabale pasīditvā, ‘‘muñcāmi, nesaṃ jīvitaṃ dadāmi, haritāni ceva tiṇāni khādantu, sītalāni ca pānīyāni pivantu, sīto ca nesaṃ vāto upavāyatū’’ti vatvā, ‘‘gacchatha hārethā’’ti manusse āṇāpesi.
The king, having faith in the Dasabala, said, "I release them, I give them life; let them eat fresh grass, let them drink cool water, and let a cool breeze blow upon them," and commanded his men, "Go and release them!"
Vua tin tưởng vào Đức Thập Lực, nói: “Ta phóng thích chúng, ta ban cho chúng sự sống, hãy để chúng ăn cỏ xanh tươi, uống nước mát lạnh, và gió mát thổi đến chúng.” Rồi vua ra lệnh cho người của mình: “Hãy đi và thả chúng ra!”
Te gantvā brāhmaṇe palāpetvā taṃ pāṇasaṅghaṃ bandhanato mocetvā nagare dhammabheriṃ carāpesuṃ.
They went, chased away the brahmins, released that multitude of creatures from their bonds, and had the Dhamma drum beaten throughout the city.
Họ đi, xua đuổi các Bà-la-môn, giải thoát đàn vật khỏi sự trói buộc, và cho gióng trống Chánh pháp trong thành.
Atha rājā dasabalassa santike nisinno āha – ‘‘bhante, ekaratti nāma tiyāmā hoti, mayhaṃ pana ajja dve rattiyo ekato ghaṭitā viya ahesu’’nti.
Then the king, seated in the presence of the Dasabala, said, "Venerable Sir, a night is indeed three watches long, but for me today, it was as if two nights were joined together."
Rồi nhà vua, đang ngồi cạnh Đức Thập Lực, nói: “Bạch Đức Thế Tôn, một đêm có ba canh, nhưng đối với con hôm nay, hai đêm dường như nhập lại thành một.”
Sopi puriso tattheva nisinno āha – ‘‘bhante, yojanaṃ nāma catugāvutaṃ hoti, mayhaṃ pana ajja dve yojanāni ekato katāni viya ahesu’’nti.
That man, too, seated in that very place, said, "Venerable Sir, a yojana is indeed four gavutas long, but for me today, it was as if two yojanas were made into one."
Người đàn ông kia cũng ngồi đó và nói: “Bạch Đức Thế Tôn, một dojana (do tuần) có bốn gāvuta (dặm), nhưng đối với con hôm nay, hai dojana dường như nhập lại thành một.”
Atha bhagavā – ‘‘jāgarassa tāva rattiyā dīghabhāvo pākaṭo, santassa yojanassa dīghabhāvo pākaṭo, vaṭṭapatitassa pana bālaputhujjanassa anamataggasaṃsāravaṭṭaṃ ekantadīghamevā’’ti rājānañca tañca purisaṃ nerayikasatte ca ārabbha dhammapade imaṃ gāthaṃ abhāsi –
Then the Bhagavā, in reference to the king, that man, and the beings in hell, spoke this verse in the Dhammapada: "Indeed, for one who is awake, the night is long; for one who is weary, the yojana is long; long is saṃsāra for fools who do not know the Saddhamma."
Rồi Đức Thế Tôn, đề cập đến nhà vua, người đàn ông đó và các chúng sinh địa ngục, đã thuyết câu kệ này trong Kinh Pháp Cú:
Assamedhantiādīsu – porāṇarājakāle kira sassamedhaṃ purisamedhaṃ sammāpāsaṃ vācāpeyyanti cattāri saṅgahavatthūni ahesuṃ, yehi rājāno lokaṃ saṅgaṇhiṃsu.
Regarding Assamedhaṃ and so on: In the time of ancient kings, there were four bases of welfare, namely, sassamedha, purisamedha, sammāpāsa, and vācāpeyya, by which kings brought welfare to the world.
Trong các từ như Assamedhaṃ (lễ tế ngựa), v.v.: Vào thời các vị vua cổ đại, có bốn phương pháp tập hợp dân chúng (saṅgahavatthu) mà các vị vua dùng để cai trị thế gian, đó là sassamedhaṃ (lễ tế mùa màng), purisamedhaṃ (lễ tế con người), sammāpāsaṃ (lễ tế lưới), và vācāpeyyaṃ (lễ tế lời nói).
Tattha nipphannasassato dasamabhāgaggahaṇaṃ sassamedhaṃ nāma, sassasampādane medhāvitāti attho.
Therein, the taking of a tenth part from the yielded harvest is called sassamedhaṃ, meaning wise in providing harvest.
Trong đó, việc thu thập một phần mười sản lượng từ mùa màng được gọi là sassamedhaṃ, có nghĩa là khéo léo trong việc thu hoạch mùa màng.
Mahāyodhānaṃ chamāsikaṃ bhatta-vetanānuppadānaṃ purisamedhaṃ nāma, purisasaṅgaṇhane medhāvitāti attho.
The giving of six months' food and wages to great warriors is called purisamedhaṃ, meaning wise in supporting men.
Việc cấp lương thực và tiền lương sáu tháng cho các chiến binh vĩ đại được gọi là purisamedhaṃ, có nghĩa là khéo léo trong việc tập hợp con người.
Daliddamanussānaṃ hatthato lekhaṃ gahetvā tīṇi vassāni vināva vaḍḍhiyā sahassadvisahassamattadhanānuppadānaṃ sammāpāsaṃ nāma.
The giving of one or two thousand coins to poor people without interest for three years, after taking a written pledge from their hands, is called sammāpāsaṃ.
Việc cấp một ngàn hoặc hai ngàn tiền cho người nghèo mà không tính lãi trong ba năm, sau khi nhận được văn bản từ họ, được gọi là sammāpāsaṃ.
Tañhi sammā manusse pāseti, hadaye bandhitvā viya ṭhapeti, tasmā sammāpāsanti vuccati.
For it binds people well, it holds them as if tied to the heart, therefore it is called sammāpāsa.
Vì nó kết nối con người một cách đúng đắn, giữ họ như bị trói buộc trong tim, nên được gọi là sammāpāsaṃ.
‘‘Tāta mātulā’’tiādinā nayena saṇhavācābhaṇanaṃ vācāpeyyaṃ nāma, piyavācāti attho.
Speaking pleasant words, such as "My son, uncle," and so forth, is called vācāpeyyaṃ, meaning pleasant speech.
Việc nói những lời dịu dàng theo cách “Con ơi, chú ơi,” v.v., được gọi là vācāpeyyaṃ, có nghĩa là lời nói thân ái.
Evaṃ catūhi saṅgahavatthūhi saṅgahitaṃ raṭṭhaṃ iddhañceva hoti phītañca pahūtaannapānaṃ khemaṃ nirabbudaṃ.
A country thus supported by these four bases of welfare is prosperous, thriving, abundant in food and drink, safe, and free from disturbance.
Một quốc gia được cai trị bằng bốn phương pháp tập hợp dân chúng này sẽ trở nên thịnh vượng, sung túc, có nhiều lương thực và đồ uống, an toàn và không có chướng ngại.
Manussā mudā modamānā ure putte naccentā apārutagharadvārā viharanti.
People live joyfully and happily, dancing their children on their laps, with their house doors open.
Mọi người sống vui vẻ, hoan hỷ, bồng bế con cái trên ngực, với cửa nhà không khóa.
Idaṃ gharadvāresu aggaḷānaṃ abhāvato niraggaḷanti vuccati.
This is called niraggaḷa (unbarred) due to the absence of door-bars at the house entrances.
Điều này được gọi là niraggaḷaṃ (không then cài) vì không có then cài ở cửa nhà.
Ayaṃ porāṇikā paveṇī.
This is the ancient tradition.
Đây là truyền thống cổ xưa.
Aparabhāge pana okkākarājakāle brāhmaṇā imāni cattāri saṅgahavatthūni imañca raṭṭhasampattiṃ parivattetvā uddhaṃmūlakaṃ katvā assamedhaṃ purisamedhanti ādike pañca yaññe nāma akaṃsu.
However, in a later period, during the time of King Okkāka, the brahmins twisted these four bases of welfare and this prosperity of the country, making them upside down, and named five sacrifices: assamedha, purisamedha, and so on.
Tuy nhiên, về sau, vào thời vua Okkāka, các Bà-la-môn đã thay đổi bốn phương pháp tập hợp dân chúng này và sự thịnh vượng của quốc gia, biến chúng thành gốc rễ của sự hủy hoại, và đặt tên cho năm lễ tế là assamedhaṃ, purisamedhaṃ, v.v.
Tesu assamettha medhanti vadhantīti assamedho.
Among these, to kill (medhanti) horses (assa) here is assamedho.
Trong số đó, việc giết mổ ngựa ở đây được gọi là assamedho (lễ tế ngựa).
Dvīhi pariyaññehi yajitabbassa ekavīsatiyūpassa ekasmiṃ majjhimadivaseyeva sattanavutipañcapasusataghātabhiṃsanassa ṭhapetvā bhūmiñca purise ca avasesasabbavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ.
This is the designation for a sacrifice where, on a single middle day of twenty-one sacrificial stakes to be offered with two surrounding sacrifices, terrifying slaughter of five hundred and ninety-seven animals takes place, and all wealth, except land and people, is given as a gift.
Đây là tên gọi của lễ tế mà trong đó, vào một ngày giữa tuần, chín mươi bảy con vật và năm trăm con vật khác được giết mổ, ngoại trừ đất đai và con người, tất cả của cải còn lại được cúng dường làm dakṣiṇā (vật cúng dường) cho hai lễ tế phụ, với hai mươi mốt trụ cột tế lễ.
Purisamettha medhantīti purisamedho.
To kill (medhanti) men (purisa) here is purisamedho.
Việc giết mổ con người ở đây được gọi là purisamedho (lễ tế con người).
Catūhi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃ bhūmiyā assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ.
This is the designation for a sacrifice to be offered with four surrounding sacrifices, with the same wealth-gift as mentioned for the assamedha, including land.
Đây là tên gọi của lễ tế mà trong đó, của cải được cúng dường làm dakṣiṇā như đã nói trong lễ tế ngựa, cùng với đất đai, cho bốn lễ tế phụ.
Sammamettha pāsentīti sammāpāso.
They bind (pāsentīti) well (samma) here is sammāpāso.
Việc ném lưới ở đây được gọi là sammāpāso (lễ tế lưới).
Divase divase sammaṃ khipitvā tassa patitokāse vediṃ katvā saṃhārimehi yūpādīhi sarassatinadiyā nimuggokāsato pabhuti paṭilomaṃ gacchantena yajitabbassa satrayāgassetaṃ adhivacanaṃ.
This is the designation for a satra-yāga (long-term sacrifice) to be offered daily by casting a stake, then constructing an altar at the place where it falls, and moving backwards from the spot where the Sarasvatī river submerges, with portable sacrificial posts and so on.
Đây là tên gọi của lễ tế satra (lễ tế liên tục) mà trong đó, mỗi ngày ném một cái lưới, xây một bàn thờ (vedi) tại nơi lưới rơi xuống, và thực hiện lễ tế ngược dòng từ nơi sông Sarasvatī bị chìm xuống, với các trụ cột tế lễ và các vật dụng khác có thể di chuyển được.
Vājamettha pivantīti vājapeyyo.
They drink (pivanti) strength (vāja) here is vājapeyyo.
Việc uống rượu vāja ở đây được gọi là vājapeyyo (lễ tế uống rượu vāja).
Ekena pariyaññena sattarasahi pasūhi yajitabbassa beluvayūpassa sattarasakadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for a sacrifice, requiring one minor sacrifice and seventeen kinds of animals to be offered, and involving the giving of seventeen kinds of gifts such as gold, silver, cattle, and buffalo, like the beluva-yūpa sacrifice.
Đây là tên gọi của một cuộc tế lễ, trong đó người ta phải tế lễ bằng mười bảy con vật hiến tế với một trụ tế lễ bằng gỗ beluva và mười bảy lễ vật dakkhiṇā.
Natthi ettha aggaḷāti niraggaḷo.
"There are no bars here," hence niraggaḷa.
Không có then cài ở đây, nên gọi là niraggaḷo (không then cài).
Navahi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃ bhūmiyā ca purisehi ca assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa sabbamedhapariyāyanāmassa assamedhavikappassevetaṃ adhivacanaṃ.
This is a designation for an assamedha variation, to be performed with nine minor sacrifices, along with land and men, where the wealth offered is as described in the assamedha, and which bears the name of the 'all-sacrifice' ritual.
Đây là tên gọi của một biến thể của lễ tế ngựa (assamedha), còn gọi là sabbamedha, trong đó người ta phải tế lễ bằng chín cuộc tế lễ, với các lễ vật dakkhiṇā có giá trị như đã nói trong lễ tế ngựa, cùng với đất đai và con người.
Mahārambhāti mahākiccā mahākaraṇīyā.
Mahārambhā means having great undertakings, great duties.
Mahārambhā có nghĩa là: có nhiều công việc, nhiều việc phải làm.
Sammaggatāti sammā paṭipannā buddhādayo.
Sammaggatā means those who have gone rightly, such as the Buddhas.
Sammaggatā có nghĩa là: những vị đã thực hành đúng đắn, như chư Phật, v.v.
Nirārambhāti appatthā appakiccā.
Nirārambhā means having few undertakings, few duties.
Nirārambhā có nghĩa là: có ít công việc, ít việc phải làm.
Yajanti anukulanti anukulesu yajanti, yaṃ niccabhattādi pubbapurisehi paṭṭhapitaṃ, taṃ aparāparaṃ anupacchinnattā manussā dadantīti attho.
Yajanti anukula means they make offerings to those who are agreeable; it means that people continue to give what was established by former ancestors, such as permanent meals, without interruption.
Yajanti anukula có nghĩa là: họ tế lễ trong các gia đình, tức là những gì đã được tổ tiên thiết lập như vật thực cúng dường thường xuyên, người đời sau tiếp tục dâng cúng không gián đoạn.
Navamaṃ.
Ninth.
Bài kinh thứ chín.
121. Dasame idha, bhante, raññāti idaṃ te bhikkhū tesu manussesu ānandattherassa sukatakāraṇaṃ ārocentā ārocesuṃ.
121. In the tenth (sutta), "Here, Venerable Sir, by the king," these monks reported this deed performed by Venerable Ānanda concerning those people.
121. Trong bài kinh thứ mười, idha, bhante, raññā (bạch ngài, ở đây, đức vua): các vị tỳ khưu ấy đã trình bày điều này khi kể lại việc làm tốt của trưởng lão Ānanda đối với những người đó.
Rañño kira sakkena kusarājassa dinno aṭṭhavaṅko maṇi paveṇiyā āgato.
It is said that a jewel with eight facets, given by Sakka to King Kusa, had come to the king through tradition.
Nghe nói, viên ngọc quý tám cạnh do vua Sakka ban cho vua Kusa đã được truyền lại cho nhà vua theo dòng dõi.
Rājā alaṅkaraṇakāle taṃ maṇiṃ āharathāti āha.
When it was time for adornment, the king said, "Bring that jewel."
Vào lúc trang điểm, nhà vua nói: "Hãy mang viên ngọc ấy đến đây."
Manussā ‘‘ṭhapitaṭṭhāne na passāmā’’ti ārocesuṃ.
The people reported, "We do not see it in its place."
Mọi người tâu rằng: "Chúng thần không thấy ở nơi đã cất giữ."
Rājā antogharacārino ‘‘maṇiṃ pariyesitvā dethā’’ti bandhāpesi.
The king had those who moved about inside the palace bound, saying, "Find the jewel and give it to me."
Nhà vua đã cho bắt giam những người đi lại trong nội cung và ra lệnh: "Hãy tìm và giao nộp viên ngọc."
Ānandatthero te disvā maṇipaṭisāmakānaṃ ekaṃ upāyaṃ ācikkhi.
Venerable Ānanda, seeing them, showed a method to one of the jewel's custodians.
Trưởng lão Ānanda thấy họ và chỉ cho một phương cách đối với những người chịu trách nhiệm về viên ngọc.
Te rañño ārocesuṃ.
They reported it to the king.
Họ đã tâu lại với nhà vua.
Rājā ‘‘paṇḍito thero, therassa vacanaṃ karothā’’ti.
The king said, "The elder is wise; follow the elder's instruction."
Nhà vua nói: "Vị trưởng lão thật là bậc trí tuệ, hãy làm theo lời của trưởng lão."
Paṭisāmakamanussā rājaṅgaṇe udakacāṭiṃ ṭhapetvā sāṇiyā parikkhipāpetvā te manusse āhaṃsu – ‘‘sāṭakaṃ pārupitvā ettha gantvā hatthaṃ otārethā’’ti.
The custodians placed a water pot in the royal courtyard, had it enclosed with a curtain, and said to those people, "Wrap yourselves in your cloaks, go in there, and dip your hands."
Những người có trách nhiệm đặt một cái chum nước ở sân vua, cho vây màn xung quanh, rồi bảo những người kia: "Hãy mặc y phục, đến đây và nhúng tay vào".
Maṇicoro cintesi – ‘‘rājabhaṇḍaṃ vissajjetuṃ vā valañjetuṃ vā na sakkā’’ti.
The jewel thief thought, "Royal property cannot be sold or used."
Tên trộm ngọc suy nghĩ: "Không thể bán hay sử dụng tài sản của vua được".
So gehaṃ gantvā maṇiṃ upakacchake ṭhapetvā sāṭakaṃ pārupitvā āgamma udakacāṭiyaṃ pakkhipitvā pakkāmi.
So he went home, placed the jewel under his armpit, wrapped himself in a cloak, came back, dropped it into the water pot, and departed.
Hắn về nhà, giấu viên ngọc vào nách, mặc y phục rồi quay lại, bỏ (viên ngọc) vào chum nước rồi bỏ đi.
Mahājane paṭikkante rājamanussā cāṭiyaṃ hatthaṃ otāretvā maṇiṃ disvā āharitvā rañño adaṃsu.
When the crowd had dispersed, the royal attendants dipped their hands into the pot, saw the jewel, took it, and gave it to the king.
Khi dân chúng đã giải tán, người của vua nhúng tay vào chum, thấy viên ngọc, liền lấy ra và dâng lên vua.
‘‘Ānandattherena kira dassitanayena maṇi diṭṭho’’ti mahājano kolāhalaṃ akāsi.
The great assembly made a commotion, saying, "Indeed, the jewel was found by the method shown by Venerable Ānanda."
"Viên ngọc đã được tìm thấy nhờ phương pháp do Trưởng lão Ānanda chỉ bày", dân chúng đã xôn xao bàn tán.
Te bhikkhū taṃ kāraṇaṃ tathāgatassa ārocentā imaṃ pavattiṃ ārocesuṃ.
Those monks, wishing to report that matter to the Tathāgata, reported this incident.
Các vị Tỳ khưu ấy, khi trình báo sự việc đó lên Như Lai, đã thuật lại câu chuyện này.
Satthā – ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, yaṃ ānando manussānaṃ hatthāruḷhamaṇiṃ āharāpeyya, yattha pubbe paṇḍitā attano ñāṇe ṭhatvā ahetukapaṭisandhiyaṃ nibbattānaṃ tiracchānagatānampi hatthāruḷhaṃ bhaṇḍaṃ āharāpetvā rañño adaṃsū’’ti vatvā –
The Master, having said, "It is not wonderful, monks, that Ānanda should have a jewel in the hands of humans retrieved, where in the past, wise ones, relying on their own wisdom, even had property in the hands of animals, born of result-less rebirth, retrieved and given to the king," then —
Đức Thế Tôn nói: "Này các Tỳ khưu, không có gì đáng ngạc nhiên khi Ānanda có thể khiến người ta mang lại viên ngọc đã lọt vào tay người khác. Ngay cả trong quá khứ, các bậc hiền trí, dựa vào trí tuệ của mình, cũng đã khiến người ta mang lại tài sản đã lọt vào tay của cả những loài bàng sanh được tái sanh với nhân không tương ưng (ahetuka-paṭisandhi), rồi dâng lên cho vua", sau khi nói vậy, Ngài đã kể lại Mahāsārajātaka:
Na taṃ daḷhanti taṃ bandhanaṃ thiranti na kathenti.
Na taṃ daḷha means they do not call that bond firm.
Na taṃ daḷhaṃ (sự trói buộc ấy không bền chặt) có nghĩa là họ không gọi sự trói buộc ấy là vững chắc.
Yadāyasanti yaṃ āyasā kataṃ.
Yadāyasa means that which is made of iron.
Yadāyasaṃ (cái được làm bằng sắt) có nghĩa là cái được làm bằng sắt.
Sārattarattāti suṭṭhu rattarattā, sārattena vā rattā sārattarattā, sāraṃ idanti maññanāya rattāti attho.
Sārattarattā means thoroughly impassioned, or impassioned by what is essential; it means impassioned by considering "this is the essence."
Sārattarattā có nghĩa là vô cùng say đắm, hoặc say đắm vì cho là cốt lõi (sārattena rattā) nên gọi là sārattarattā, nghĩa là say đắm vì cho rằng "đây là cốt lõi".
Apekkhāti ālayo nikanti.
Apekkhā means attachment, affection.
Apekkhā có nghĩa là sự luyến ái, sự ham muốn.
Āhūti kathenti.
Āhū means they say.
Āhū có nghĩa là họ nói.
Ohārinanti catūsu apāyesu ākaḍḍhanakaṃ.
Ohārinaṃ means dragging down into the four lower realms.
Ohārinaṃ có nghĩa là cái kéo xuống bốn đường ác đạo.
Sithilanti na āyasādibandhanaṃ viya iriyāpathaṃ nivāretvā ṭhitaṃ.
Sithilaṃ means not holding back the deportment like bonds of iron, etc.
Sithilaṃ có nghĩa là không đứng yên ngăn cản oai nghi như sự trói buộc bằng sắt v.v.
Tena hi bandhanena baddhā paradesampi gacchantiyeva.
For those bound by that bond certainly go even to foreign lands.
Bởi vì, những người bị trói buộc bởi sự trói buộc ấy vẫn có thể đi đến các quốc độ khác.
Duppamuñcanti aññatra lokuttarañāṇena muñcituṃ asakkuṇeyyanti.
Duppamuñca means impossible to release except by supramundane knowledge.
Duppamuñcaṃ có nghĩa là không thể tháo gỡ được nếu không có trí tuệ siêu thế.
Dasamaṃ.
Tenth.
Hết bài kinh thứ mười.